Skip to main content

Full text of "Sancti Aurelii Augustini hipponensis episcopi Opera omnia"

See other formats 


Im 


Digitized  by  tiie  Internet  Arciiive 

in  2011  witii  funding  from 

University  of  Toronto 


Iittp://www.arcliive.org/details/p1sanctiaureliia03augu 


I 


SiECULA  IV-V. 
SANCTI    AURELll 


AUGUSTINI 

HIPPONEINSIS  EPISCOPI 

OPERA  OMNIA, 

POST  lOVASlENSlUM  THEOIOGORBM  RECENSIONEM, 

r.ASTlC.VT\     DEMO    AD     MAXDSCRIPTOS    COMCES    GALLICOS  ,     VATICANOS ,    BELCICOS  ,     ETt.  , 
NECNON    AD    EDITIONES    ASTIQUIORES   ET   CASTIG  ATIOHES , 

OPERA    ET    5TUD10 

MONACHORUM  ORDINIS    SANCTI   BENEDICTI 

E   COSGnEGATIONE    S.    MACR-. 

Gditio  noviasima,  cmendata  et  anctior, 

ACCURAINTE  J.P.  MIGNE, 

BIBLIOTHECIE      CLEBI      UNIVBBSK 

SIVE 
COMPLETOROM    IN    S.NSLLOS    SCIENTI.E    ECCLC81  AJTIC.K    BAM08     EDITOBB. 


CUHSDUM 


TOMUS  TERTIUS. 

PARS  r^io^     ;    T* 


VENKLST   16   YOLUMINA   86  FRANCIS    GALLICIS. 


EXCUDEIJATUR  ET  VENIT  APUD  J.-P.  MIGNE  EDITORE.M 
W  VIA  DICTA  DAJfBOlSE,  PROPE  PORTAM  LUTETLE  PARISIORUM  VULGO  D-ENFEH  NOMl^ATA.V. 

SEl)    PETIT-MO.\    •\ODGJ& 

1841 


ELENCHUS 


OPERUM  QVJE  IN  HOC  TERTIO  TOMO  CONTINENTUR, 


m  I  PARTE. 


De  Doctrina  Curistiana  libbi  IV. 
De  Veba  Religione  liber  vavs. 

De    Gf.XESI    CONTRA    MAMCl.tOS   LIBRl   II. 
De    GeNESI   AD    LitTERAM    IMPERFECTLS   LIBEH. 
De    CeXESI    AD    LlTTERAM    LIBRl    XII. 
SCRlPTLRj:    SACR.t    LOCLTIO.VCM    LIBRI    VII. 

Qff STioxDM  iN  Pextatecculm  LIBRI  VH. 
AxNOTATio.xiu  IX  Job  LIBER  IXIJS. 

De    SCRIPTIRA    SACRA    SpECLLCM. 

De  Coxse.nsu  Evaxcelistablm  LIBRI  IV. 
De  Skbm;ixe  Domixi  ia  uoxte  libri  II. 


Pag.  15 

175 
219 
945 
485 
547 
825 
887 
1041 
li29 


tlCT  1 1 1934 
7  1  59 


Ei  t>T>is  L.  MIGNE,  au  Pclit-MoDlrouge. 


irv   TERTIUM   TOMUM 


^mfatto. 


Cum  scieiili.ini  sanctanim  ScripUiranini ,  ceii  c;islas  aninuc  sum  ddicias  (Coiifess.  lib.  11,  c.  2),  ab  iiiilo 
ni.ixime  sacerdotio  unam  excolucril  Angnsliniis;  opcrcc  preruiin  eral,  ul  ab  ip.-.o  slatim  liiiiine  piiinis  eius 
scriplis  et  epislolis  succcdereut  sacr^e  ipsius  coinmentationes,  cl  reclo  quidem  ac  iiaturali  ordine  disponerentur. 
^am,.si  libros  poleinicos ,  qui  adversus  Manichacos,  Dmialislas,  Pelagianos  ,  aliosque  lixieticos  ab  eo 
conscripli  sunt,  in  un.iin  classem  ediioros  studiosorum  grali.i  digesserunl ;  idem  sanein  Exegeiicis  pneslaiidiim 
erat,  quod  in  recensonilis  Paliibus,  Ambrosio ,  Grogorio  ,  aliisque  nuper  faclum  est.  !d  enim  non  niodo 
aigunienti  dignilas,  sed  eiiam  pionini  lcclorum  causa  ,  qni  Augiisiinum  de  sanctis  Liiteris  di!.serenlem 
ai'scultare  amant ,  poslubirc  \  idobalur  ;  ul  di^posilis  ex  ordine  Scriplui  is  ,  continuas  sancli  Doctoris  expo.ii- 
(ioues  in  promplu  babereiil.  llinc  est  quod  cum  istsc  antchac  in  quasdam  veluli  lacinias  inconcinne  divulsa' , 
acdispcrsac  cxlarenl  per  varios  hinc  inde  tomos;  cas  iii  iinum  dcnuiin  adducere  visuin  osl ,  ne  illa  pars  qu.i! 
poliores  sibi  curas  ,  majorcmi|ue  religiunem  nierito  vindicabat,  lanqiiam  minus  a  iiobis  curala  babeietur, 
si  perturbalum  el  confusuin  supeiiorum  oditionum  ordiiiem  retiiierenuis. 

Qnapropier,  qux  Augustiiii  in  sacias  Lilteras  luciibraiioiios  in  tcriio,  quarto  ac  nono  tomo  dislracla;  cr.-mi, 
ras  in  hoc  volumen  pro  seiie  Veteris  ac  Novi  Teslamenti  ordinate  conjecinius ;  prsemissis  iii  fronie  libris  de 
Doctrina  Cbrisliana,  qux  veluli  clavis  alque  ars  esl  recle  intcrprelandi  rationis  ,  qiain  adliibiiil  Augiistiiiiis  , 
cl  post  eum  calliolici  comiiieiilatores.  llunc  auiein  ordinem  nulla  .■•ane  singularilalis  aireclalione  iiisliliiimus , 
sed  \irorum  erudilorum  coiisilio  ,  alquc  aiiiino  juvandi  kclores  clirisliaiios,  qui  rcciiidilos  Scripturanim 
sensus  ex  Palrum  iradilione  dcpromerc  ac  discere  nialunt,  quam  ex  libris  rcccnliorum  auctoium,  rali  plus 
/ateiitis  erficaciiB  Cflelestisque  viilulis  illis  inesse ,  qui  ad  ipsos  fontes  pnipius  acceduiit,  iiou  solum  lomporo  , 
scd  etiam  sai:clilate. 

Cum  enim  Scriptursc  sacnc  exposilio  in  duabus  maxime  parlibus  cousistal,  nimirum  in  vero  germanoqno 
fciisu  eliciendo,  el  in  excilandis  ad  pielalein  leclorum  animis;  ita  conipaiati  sunt  pioruin  d<icloriiiii.';ue  siiiiiij 
liominum  plcrique  ,  iit  non  solum  plus  valcat  apud  eos  veterum  qiiam  recentionim  auctoritas  ,  sed  eliain  longe 
aniplius  in  Dei  cultum  el  amorem  ex  illorum  leclione  accendimtur  :  sive  id  oriatur  ex  iiisiia  vencratioiio 
majorum  ,  sive  ex  coelcsti  quadam  virtuie  eoniin  libris  iiifiisa  ,  aique  ex  quodam  geiiuinu!  sanciiinlis  succo  ci 
gustu  ,  qui  ex  corum  scrijilis  pcr(.ipitiir.  Etsi  porro  in  explicaiido  scnsu  lillerali  scu  gramiiialicali  niinniillu 
fclicius  assecuti  siiit  reccntiorcs  quid.im,  qiiani  vetercs ;  magis  lameii  ad  roborandam  (ideni  coiiduciuil  hi 
qiiam  illi  :  at  si  recondiix  pictaiis  sensum  iii  ulrisque  coinjiarcs  ,  in  novis  pene  emarcida  et  laiigiiens  jacet 
iiilclligentia  Scripturarum  ;  iii  antiquis  sacro  chariialis  igiie  succciisa  animos  Irgcntium  fovet  ac  rccrca'.  Id 
sane  cxperiri  licel  pnccipue  in  Aiigustino,  imo  expcrti  sunt  quicuniqiic  sedulam  cjus  coinineiilariis  ac  scriiilis 
navarunt  operam.  Nam,  si  docendi  suiit  lecloros  ,  siciit  sol  in  luinine  cxcedit  omnes  planelas,  ila  Aufjuiiimis 
oiiuies  excessit  in  expouenilo  sucras  Sciipiiaas ,  in.|iiit  Remigius  AulissioJorensis  (Commcnt.  in  II  Cor.).  ii 
comniovendi  ct  excitandi  sunl  logontium  affectus ,  iiuUiis  id  suaviiis  et  cHicacius  pra^htal  qiiani  Augiistiiius. 
.Probavit  Iioc  jam  olim  Fulgenlius  lanti  Magislri  discipulus,  qui  ubi  omniu  (jh(S  sibi  ilura  videbaiitiir  experlus, 
adjulorio  gralia;  spirilualis  iolunla:i  sucb  sensit  suppetcre  facuUalein ;  beali  .higusiini  exponenlis  trigcsiimim 
scxliim  Psalmum  ilispulnlione  commonilus  et  comfunclus,  publicare  suuin  sUiluil  voluin  (In  vita  S.  Fulg.  cap.  3) 
quod  de  monaslico  insliiulo  conceperal. 

Ilas  autem  sancli  Docloris  iu  exponcndis  Scripluiis  dolcs  ila  snspcxcre  iion  moJo  posleri,  verum  etiam  ejii» 
aqnales,  ut  ad  ipsum  in  obsciiris  ac  diibiis  locis,  tanquam  ad  cocleste  oracuhim  ,  inissis  epislolis  confiigeriiit 
Sinipliciaiuis  Mediolanensis,  Pauliiius  Nolensis ,  Evodius  Uzalensis  anlistites  :  imo  ad  eunidem  Orosius  pre- 
sbylcr,  ab  ullinia  Hispania ,  solo  sanctaruin  Scripturarum  ardore  inflamniatus  advenerit  (Augusl.  episl.  16i), 
n.  15).  llinc  Aiiguslimim  Aiidax  Oraculuiii  logis  appcllat  (F.pisl.  iiiler  Aiigust.  2(i0) ;  asscriliiuc  V(ilusi:iiius  legi 
dcesse,  qiiidquid  coiitigcrit  ab  co  ignorari  (Ibid.  153,  n. -2).  Sed  illiid  in  piiinis  commcndatione  digniiiii  , 
quod  non  lanlum  privati  doctissimi  quique  homines  ,  scd  ipsa  Concilia,  .scilicet  Nuinidia;  et  Cartliaginis, 
sanclissimo  Doctori ,  laiiquam  canonico  inlcr|ireti ,  sacras  Scripturas  cxponendi  ciiram  cl  provinciain  commi- 
serint  (£pis(.  215,  >i.  i),  ul  cpiod  jam  diviiia  providcniia  ipsi  crediium  fuciat,  eliam  sulfragante  ac  postu- 
lantc  Ecclcsia  cxscqiicrotur. 

Ad  eai.i  vcro  sacrorum  Libroruni  iiitelligcnliam  pcrvencrat  Vir  sanctissimus  iinprimis  vitx  inlcgrilate  ac 

piirilale.  Unde  Paulinus  ad  ipsuin  :  Liicerc  non  diibito  sanctce  nniinw  tuce,  qua:  de  interioris  oculi  puriiaie  meruit 

illuminatwnem  Spirilus  saucti ,   per  qiiem  scrulari  et  inspicere  possit  alta  Dei.  (Epist.   iiilcr  Aug.  121,  n.  18). 

Ucindc  qiiii'  ipsius  cral   in  sacrani  Soripluram  rcligio  ct  rcvcrcnlia,  laiitum  cius  animo  veneralioiiis  incuj- 

Sanct.  Algust.  lil.  (Une.J 


11  rnyEIATiO.  (y 

sonil ,  ul  porprliio  iiiirareliir  proruniliUileni  eloquionini  (livinorum  ,  et  ipsi  horror  essct  iiitondore  ii 
(Miii  (foii/css.  lib.  12,  c.  U).  Uiide,  qiicniadinoilum  temer.irius  Seripliiiaium  scruialor  oppriiuiiiir  a  glorii 
(/Voii.  XXV,  27) ;  sic  e  contraiio  cjus  sp!oiulore  ipsc  rcligio^us  adiiiiiator  totiis  illustiabalur.  llis  acccssii 
forvons  et  iiiilefcss.uiii  Aiigusiiiii  in  casclcni  ScripUiras  sUiilium,  adeo  iit  toUis  inaidcscerel  mcdUari  iu  lcga 
Dci ,  nollctiiuc  iii  aliud  lioras  diffluere,  quas  a  vilLC  ncccssiiaiibus  liberas  i iivciiicbat  (Coii/V^ss.  /i6.  2,  c.  2), 
Idco  cuui  ad  extremam  vitx  perioduni  pcrvenisscl,  succcssorem  sibi  subsliiui  cura\it,  qiio  pastoralibiis 
curis  expediliis,  loliis  iii  cani  medilalioiicm  iiilcnderel  aiiiiiiuui  (Episl.  213,  n.  i);  ipiasi  iioii  aliam  ,  uiiiver- 
sx  Ec(lesi;c  niagis  utilem    iiecessariannpic  opcram  navarc   possct. 

Sed  biiic  iiitcHigeiilic  cuinuluni  iniposuissc  vidcntur  ejiis  cliaritas  et  nioilestia.  Modeslia  quippe  inodt 
iniperiliain  aUpic  iiisciliani  suain  proliicUir,  inodo  cxposiiiones  suas  tiiiiide  pro  coiijecliiris  proponil :  tiiin  alios 
.id  meliores  invenicndas  liortatur ;  ct  si  qiiid  ipsc  profeccril,  iion  sua;  ipsius  iiidustriLC,  scd  alioriim  nieriii» 
pt  oralioiiibiis  aseribil.  Deni(pic  eli;irit;is  elficit ,  iit  in  v;iiias  scse  fornias  componat ,  et  ;id  res  iiiiiiiilissini;i. 
drmiiial,  qiialis  cst  iiiiincroiuin  e.vposilio,  nl  SLCCuli  sui  gciiio  ac  sludiis  scsc  accoiiiiiioilct.  yii;c  res  lantiini 
abest  ul  ininorem  de  ejiis  coninieiii;iriis  opinionem  gcncrare,  qiiin  ex  adverso  inajorcm  cis  gialiam  conciliare 
debcat;  quo  niagis  acccdit  ad  illam  sapiciitia;  diviiiLC  formam  ,  qiia;  rudiiiin  et  inipcritoruin  liouiiniim  causa 
quodaniinodo  puerascerc  non  erubuit.  Non  ergo  aiidicndi  sunt  quidam  miiiiis  religiosi  censores,  qiii  in  saeris 
l.ibris  iioniiisi  gr;iniiiiatieali;i  fere  eleineiila  pensilaiitcs ,  in  saiiclissimo  Doctore  caipere  aiisi  snnl  huinileiii 
iiiterprclaiiili  nioduni  ,  qni  ad  regubis  artis  diviii;c  tolus  conipositiis  esl ,  iion  ad  human.c  illius,  qiiaiu  isti  l;iiii 
sindiose  conscctantiir,  bnniana;  cloq.icniiae  poiiip.ini. 

Neque  quemquam  ofTcndcre  debent  allegori;p,  qnibiis  ;iliipiaiido  Vir  sanctus  iisus  csl  in  explanando  pr;e- 
cipne  Vetcri  Tcsianiento,  llac  eiiiin  rcligione  in  ejusmodi  rebus  agerc  sojcbat,  ut  illinn  c;i'ieris  expositnrcm 
lir;iferret,  qui  oiniiia  i\{ix'  dicta  sunl,  secundum  lilteram  aeciperel,  diinimodo  possel  cvitarc  l)l;;splieinias  {l)i 
Cciicsi  coiitrn  Manich.  lib.  2,  c.  2)  ;  id  cst  indignum  Dco  sensinn.  Sin  niiiius,  ad  allcijoricimi  sciisiiin  coiifii 
giendiim  csse  doccbal  cxcmplo  Aposioloriini,  qiii  co  sciisu  non  seinel  iisi  suiit.  Et  cerle  quoniani  Serip!«ira 
\eius  ralionem  habcl  11151011*,  proplutia'  aiqiie  legis;  pro  iriiilici  ista  ralione  triplcx  sensus  a  sacris  interpre 
libiis  nierito  usurpalus  csl ;  litleralis  qiii  liistori.c,  allcgoricns  qiii  proplieliiB,  nioralis  ipii  legi  rcspondet.  Ita- 
iMie,  elsi  sciisus  ille  mysiicus  ad  finienda  et  stabilicuda  Ecclesi;e  dogmala  soliis  ium  suflieial,  ni:>i  iii  saeris 
l.ilteris  contiiiealnr;  utilissiinus  lanieii  est,  ubi  proinoveiid;c  lcgis  perfcctioiii  inservit,  scilicct  charllati;  el 
iibi  ducilad  Clirisluin,  qiii  finis  est  lcgisac  cliarit;itis.  Duplicem  liuncscopum,  ceu  duplicem  regulam,  sibi  pro- 
ponit  Aiigiistiiius  in  comnicnlariis  siiis  :  unde  lil  ut  nihil  spirarc  videantur,  nisi  Christiim  ;  niliil  inspirare,  iiisi 
e!;arilalciii.  Acccdit  quod  |irudentcr  adniodum  huiic  sensiim  indiicil,  eninquc  pluriinum  elieitex  lillerali ;  ncc 
ad  euni  facilius  confiigil,  ctiaiii  iii  illis  libris  quos  cdidil  adversns  Manicliaios  (pra;tcripiain  in  piimo  suo  supcr 
Gcncsim  opeic),  taniclsi  opportiina  ejus  scopo  liaec  ratio  viderelur  ad  explicanda  qii;edam  vetcium  I*alrii;iii 
facta,  quibus  lueretici  iili  abulcb;iiiiiir.  Sicubi  vero  Doclor  sapientissiinus  uniciim  profcrt  allegoriciim.se«isiiin; 
id  facit  vel  quia  littenilem  sibi  obscuniin  ignotumve  confiietur;  vcl  quia  liitcralis  ipse  per  scsc  ita  dilucidus 
cst,  ut  explicalione  iion  cgiat;  vel  dcniqiie  quod  aliis  in  lociseum  exposuerit.  IIoc  enini  pertiiiet  ad  prudeii- 
liam  callioliei  Doeloris,  iit  noii  qnavis  occasione  lilleralcm,  ne  vilescat,  ineulccl ;  sed  allqiiando  pr;efer;il  iiiy- 
sticiiin  ac  spirilualcm,  ubi  auditorum  studia  ct  alfeclus  id  postulare  videbuntur  ;  imo  eti;iiii  ips;i  res,  cuiii  S''ii- 
siis  allcgoricus  liticralis  gcrit  vicem. 

I!ic  fortasse  occiirrcndum  cssct  ccnsur;c  qiiorunidam  honiinum  levis  aiictorilalis  ,  qiii  verhis  invcreciinilis 
AiigUstino  expndirarc  aiisi  siiiit  iiiipcritiain  linguarum,  ex  qiiaruiii  ignor;itioiic  biiisiis  sit  aliqiiando,  ut  mollius 
rcddainus  cojusdam  iieolci  ici  dictum,  quod  alroci  et  impudcnti  voe;ihulo  cxprcssil.  Scd  cjusniodi  coiivicia  in 
auctorein  ipsuiii  rccidiint ,  coiistalqiic  apnd  aquos  rcruiii  a;=liinatorcs  ,  Augusliniim  ad  iiilclligeiiliam  iNovi 
Testanienti  subsidio  gr.rc.c  lingiuv,  ad  quam  oiniies  latin;n  ediliones  coiiditx  suiit,  satis  insiruclum  fuissc,  iit 
jirohaiil  varire  Lectioiies  cx  gr;ecis  fontibus  dcducl;p,  qnas  Virsanclus  in  locis  dubiis  aut  niendosis  adbibuit. 
Falcliir  qiiidcm  in  Confcssioiiihiis  siiis  Vir  inodeslissimus  se,  ciim  piieriilus  laliiias  lillcras  ad;imarel,  graeas 
odisse  (  Confess.  tib.  i,  c,  13) ;  scdjiim  episcojms,  jnin  scnex,  ait  Erasmus,  ad  piiero  sibi  fiisticliliis  cjraxus  litte 
ras  revcrsus  est.  Qiia  iii  rc  cgregium  dcdit  spccimen  sua;  in  sacras  Scripturas  scdulitalis  et  revcrenlix,  qui  j;im 
senex  lol  ncgoliis  dislracius,  ad  clcmi  nta  gncca  dcsccndcrc  non  gravatus  est,  ut  ad  sacrarum  Litierarum  in- 
telligendiim  textum  csset  insiriieiior. 

(.•nod  aiiiiict  ad  Veiiis  Tcsiaiuciiiiim,  iii  eo  cxponendo  Virsanctus  pr;e  ocnlis  Iiabiiit  versionem  Septuagiiiia 
inleriireluiM,  qu  e  sohi  tuiic  in  aiiclorilatc  eral  jani  indc  ab  Aposloloiuin  leniporihus  :  scd  eam  ita  sctulus  cst, 
m  in  nulluin  inductiis  sil  grave  erratuin  ;  tanictsi  uhcriorcs  forlasse  cl  loeuplctiores  fiiissent  ipsius  commeiila- 
rii,  si  in  hcbraicas  litteras  pencti  assct.  Pono  gixcus  contcxtus  Septuaginta  ah  eo  reccptus,  ille  ipsc  esi  qncm 
rc-ceiisiiil  Noliilius  ;  cujus  plciavpie  v:;riaiites  ex  Augiisi.ino  lecliones  oriunliir  ex  edilioniim  viliis,  qu.T  siibsidio 
viHcrnm  librorum  in  liac  cditioiic  siislulinins.  E;.ni  aulciii  iiilcipretalioncin  crcdiinus  illam  csse,  cpiain  ipsa 
ihitiitam  appellal  ( I)e  Consensu  Eviing.  lib.  2,  c.  CG  j,  llicronymus  Velcrcm  cl  Vulgaiam  (  Lib.  de  Optiino  ye- 
ncre  iiilcrprel.  el  in  Ecclc.  i,  7,  ssq.),  (;dmdem  forlasse  qiiam  c;cteris  prafeit  Augiistiiiiis,  iieinpe  Ilalani,  ab 
iiiso  laudatam  in  libro  sccundo  de  Doctrina  Chrisiiaiia,  capiie  decinio  qiiiiito,  taiiqiiam  verboruin  tcnaeioreui 


13  ADMONITIO  IN  LIBROS  DE  DOCTRliNA  aiRISTIANA.  |1 

cuno  p(>rspicuitale  sciileiiii;i;  :  si  lanicn  llalica  liscc  aliud  compleclebalur  quam  Novura  Testamcntura  ;  quoJ  c\ 
Aiigusliiii  verbis  noii  peniliis  exploratum  est.  CaMcrum  in  libris  Locutinnum  el  Qua-stionum  in  Ileptaleucliuai, 
quos  coinposnit  jam  senex,  versionem  ex  hobi»is  fonlibiis  proxline  derivalam  consulcrc  solet,  vulgari  nostrai 
conveiiientem ;  forsan  qus  auctore  Ilieionyino  prodierat,  qiiam  versione  Sepluaginta  landem  accuraliorem 
agnoscil  in  libro  qiiarlo  de  Doctriiia  Cliristiana  (Ca;;.  7,  n.  13),  scripto  per  id  tenipus,  qiio  retractandis  opu- 
sculis  suis  incunibebat.  Paulo  post,  id  est,  sub  finemvita;  susr,  Iianc  versionem  adhibuit  in  condendo  Speculo, 
quod  cx  Scriptura;  centoiiibus  ad  usiim  vulgi  lum  nicditabalur  :  sicque  f.ictum  est  ut  bxc  iii  inauus  populi  ab 
Auguslino  tradila,  evascrit  vulgaris  ae  receptissinia,  versione  Sepluaginla  interim  quamdam  retinente  aucto- 
riiaicm  eiiam  in  Ecclesia  Rumana,  iii  sancii  Gregorii  ad  Lcandrum  Ilispalcusem  super  Jobi  expositionem  epi- 
siola  contcsialur. 

Deiiique  si  noslram  in  recensendis  blis  Auguslini  libris  operam  commemorare  juvat;  summa  cum  ubique 
cura  el  fide,  lum  maxime  ubi  in  sacro  lextu  mulandum  aliquid  vel  lantilliim  fuie,  agendum  esse  duximns.  Qua- 
propler  cum  iii  nonnullis  Scriplura;  leslimoniis  varietatem  apud  Angustinum  nostrum  deprelicndet  lcctor,  alque 
unam  eamdcmqiie  senlentiam  non  conslaiiter  a  iiobis  in  integrum  ubiqiie,  sed  ccrtis  quibusdam  iii  locis  resli- 
tuiam ;  id  mininie  li  ibuct  iicgligenlix'  aut  lemcritaii,  scd  rcligioni  el  sinccra;  fidei  nostrse.  Nam  ca  iii  re  secuti 
sumus  velerum  codicum  fidem,  sicubi  quid  vcl  castigandum  erat ,  vel  retinendum  :  ne  si  pro  arliiliio  unam 
eamdemquc  scnlenliam,  quani  aliquando  corrigcndam  esse  dcicebant  melioris  notx  codices,  iii  aliis  locis  di- 
vcrsnm  absque  snfrragio  coJicuni  siniililer  emendaremus ;  exciderct  noii  levis,  qui  cx  variis  .\ugusiini  scriptis 
percipitur  fructns.nenipe  ut  cx  varianiibus  ejus  leclionibus  argumenia  deducantur  tum  ad  restituendam  Bi- 
bliorum  quae  modo  in  Ecclesia  legiintur  iniegiiiaiein,  lum  ad  eorum  auctorilatem  slabilicndam. 


S 


ADMONITIO 

LN  LIBROS  DE  DOCTRINA  CHRISTIANA. 


Exegelicis  npusculis,  qu;e  lomus  iiic  lcrlius  coraplectitur,  pr.BCgendos  curavimuilibros  de  Doctrina  Cbri- 
siiana,quorum  videlicel  argumenlum  eo  pcriinet,  ut  ad  sacrarum  Scriptnrarum  inlelligenliam  ct  iractaiionem 
iiccessariis  quibusdam  documenlis  et  pr;ccepiis  imbuamur.  Opus  pro  rei  digniiaie  studiosc  elabaralum,  nec 
profeclo  indignum,  cui  locus  in  Bibliorum  limine  cum  llieronyniianis  pr.x^faiionibus  concedalur.  Id  suscepio 
non  ita  pridcmepiscopalu,  sicuii  ex  Retraclationum  serie  inlelligimus,  id  est,  siib  Christi  annuni  trecenlesi- 
miim  nonagesimum  scptimum  iiiclioaverat  Augustinus,  et  cum  ad  eam  duntaxal  lijjri  tertii  pnnem,  cui  nunie- 
rica  noia  36  niinc  pra^figitur,  perduxisset,  impedire  non  poiuit  quo  miiius  coniinuo  proJiret  in  publicura  : 
quandoqiiidein  iii  libris  coiiira  Faiistum,  circiter  annum  quadringentesimum  conscripiis,  locum  ex  eo  quem- 
dam  de  .^gyptiis  per  llebrxos  Dei  jussu  exspoliatis  commcmorat  in  hoec  verba  :  Quid  prafiguruveni,  jim  in 
qmbusdam  libris,  quos  de  Doclrina  Cliristiana  prwnolavi,  quantum  niihi  lunc  occurrit,  me  recolo  posuisse  (Lib.  22, 
foiiJ.  Fausl.  c.  yi).  Postmodum  vero  recognoscens  opuscula  siia,  cum  imperfectuni  illuj  compcrisset,  prius 
absolvere  voluit,  qiiam  ad  aliaretractandagiaduni  faccrct  :  luncque  non  modo  libruni  lerliuni  complevit,  sed 
eliam  qnarlum  adjecit,  anno  a  sua  in  Maurilaniam  C;csarcenscm  profeclionc  ciiciter  oclavo,  id  est  Cliristi 
426,aiit  427,  qucmadmodum  bicadejusdem  quarti  libricaput  vigesimum  quartiim  observamus. 

Librorum  auiem  arguraenia  liKC  sunt.  In  primo  quidem  libro  facia  operis  |iaiiiiione,  suscipitur  traclitio  de 
rebus  :  qiiibus  cxplicalis,  docelur  Legis  ct  omniuni  divinarum  Scripturarum  plcniludiiicm  ac  finem  esse  dile- 
ctioiicin  rei  qna  frueiidum  esi,  ci  rci  qu;c  nobis  cuin  ea  re  frui  potest,  iJ  est  Dei  et  proximi. 

In  secundo  libro  de  signis  vcrliisqiie  Sciiptura:  sacrx  disputaiiir.  Quoniain  vero  bujus  sensiis  plcruinque  aut 
prac  signoruin  ignorantia,  aut  pr;ecorum  anibiguitate  non  percipitur  ;  ideo  prolaio  in  primis  diviiiorum  Libro- 
riim  canone,  declarare  pcrgil  Aiignslinus  qiiarumnam  polissimum  linguarum  pcritia,  qiia;nanive  disciplina;  ac 
scienliaeconferanl  ad  illam  signonini  ignorantiam  removendam.  Ubi,  dala  occasione,  de  repudiandis  supersli- 
liosis  aitibus  agit.  QueniadnioJum  eliain  aniuio  comparatus  is  csse  debeat,  qui  operam  studio  Scripturarum 
navaturus  sit,  declarat  sub  iiiilinm  ct  ad  fincm  libri. 

In  tertiolibro  transit  S.  Doctor  ad  considcralionem  Kinbiguitatis,  quse  cuin  in  propriis,  lum  in  translalis  si- 
gnis  ocrnricre  potCit  :  disciitit  scJulo  quilnjs  ex  fontibiis  orialurislha;cambigiiilas,qiiave  ra.ione  possilauferri. 
Hinc  tradit  rcgulas  quilms  dignoscatur  an  loculio  figurata  sit;  et  si  quideni  figurata,  quj  pacto  debeat  explicari. 
Tum  ipsins  Ticl.onii  sepicin  Rcgulas  singulatiin  expendit. 

liactenns  dc  investigaiidoScriptui;c  sciisu.  Jam  autem  in  quarto  libro  traciatde  disserendo,  ibiqiic  parleset 
officia  cbristiani  oratoris  pcrscquitnr  ;  cui  sacrarum  Lilleranim  auctores  et  doctorcs  ccclesiasticos  iiiiitandos 
proponit,  cx  eoium  scripiis  sanx  eloqiicntia;  excmpla  iii  vario  dicendi  gciierc  subjicicns.  Postremo  ipsuiii  cc- 


1  R4I 


15  HE  DOCTRINA  CIIRISTIANA.  S.  AUCUSTINI  LlBRl  IV.  10 

clesi.islon  liorl.iliir,  lU  in  priiiiis  oralioni  dcl  opcraii);  el  ([iioil  vcrbis  iloeci  alios,  iil  ()!iiiii:io  vila  cl  niorilxis 
o.vliibeal. 

Iloc  ipsiiiii  opiis  oriiii   Ai.gilbertiis  Corbciii'  Ablias  in  usiini  Liiilovici  Fianioriim  liegis,  fralris  Caroloiiiani, 
deseribi  curavil,  uli  conli'Staiiliir  versiis  iii  Corbuicnsis  codieis  froiile  pixfixi,  iii  qiiibus  lii  pra;ler   alius  lt>- 

guiilur  : 

lluiic  Alibas  liuiiiilis  jussil  fabricare  libellum 

Augilln-'rlus  eiiira  vilis  ct  CNigims  : 

Quemdarel  ille  |  io  cmlesli  nuiniiu!  fullo 

Hlodoico  negi,  qui  cst  pius  aliiue  liuniilis. 

Vide  lib.  2  Rdr.-u  lalioniim,  cnp.  k.  col.  631-632,  a  verbis ,  l.ibros  de  Doctrina  Chrif^tiana, 

usque  ad  vcrba,  Pracipta  (juwdam.        M. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS   EPISCOPI 

DE  DOCTMINA  CHRISTUNA 

IiIBm  QUATUOR<°>. 

Doctriaam  de  Scriptura  lra"',aaila  liauil  siii  erfiiio  trad 

1.  Suiil  prxcepta  qiiTdam  tractandarum  Sciiptii-  nulluni  adjiivaii  possc  censebiinl.  Teriiiiin  ge.iiis  (^sl 
rarum  ,  qiix  studiosis  earum  video  non  incommode  reprcbensornm,  qiii  divinas  Scripluias  vel  revcra 
piisse  iradi  ;  ut  niiii  sobim  Ieo'cndo  aliosqui  divinaruni  '"^"''  ir.ictaiil,  vcl  bene  tractarc  sibi  videiiliir  :  qiii 
Lillerarum  operla  apcriieruiit ,  sed  et  aliis  ipsi  ape-  quoniam  niiHis  bujiisinodi  observationibus  leelis  , 
rieiidu  proficiaiit.  Ha:c  tradere  iiislitui  volcntibiis  et  qualcs  nuiic  tradcrciiislitui,  racullateinexponendcriiiii 
valeiitibus  disccrc,  si  Deus  ac  Doiiiinus  iiosler  ca  quo!  sanctuiim  Liliionim  se  assecutos  vel  vident ,  vel 
dc  liac  re  cogitanti  sokt  suggcrere,  ciiam  scribenii  putant,  nemini  essc  ista  praccpta  necessaria,  sed  po- 
mibi  non  dencgel.  Qiiod  anteqiiam  cxordiar,  videliir  liiis  totiiiii  (|iiod  do  illarum  Littcrarum  obscuritalibus 
milii  rcsp  indendiim  csse  bis  (pii  Iktc  repreliensuri  laudabiliter  apcritur  ,  diviuo  munere  fieri  possc  cla- 
Bu.it,  aiil  reprelieiisiiri  esscnl,  si  cos  noii  aiile  placa-  milabiiiit. 

lemus.Quod  si  nuimulli  eiiam  post  isia  reprelicnde-  5.  Quibus   omnibus  brevitct  respondens,  illis  qiii 

rint ,  saltem  alios  non  movcbunt,  nec  ab  ulili  sludio  liac  qua;  scribimus  noii  intelliguiit,  boc  dico  :  mc  ita 

ad  imperiti:e  pigriliam  revocabunt,  quos  movere  pos-  nou  csse  reiirelieiidendum,  qiiia  hec  non  inielliguiit ; 

scnt,  nisi  prx'iiiuiiitos  pra;paraiosque  inveiiireiit.  laii(|iiani  si  luuam  veterem  vel  novam,  sidusvealiipi'd 

2.  Qiiidam  ciiiin  rcprebi,'nsui"i  siint  lioc  opus  no-  mininie  elaruin  vellent  videre,  quod  cgo  inleiilo  digilo 
slrum  ,  cum  ea  qu;B  pnecepluri  suiiius  noii  inlellexe-  demoiislrareni ;  illis  aiileiii  ncc  ad  ipsuiu  digiiiim 
rint.  Qiiidara  vero  cum  intellcctis  uti  vuluerint,  iiieuiu  vidcndiim  sufliciens  csset  acics  oculonim,  noii 
cunalique  fuerint  Scripliiras  diviiias  secundum  haiC  proplcrea  mibi  siieccnsere  deberenl.  Illi  vcro  (pii 
pr.tcepta  iraclarc  ,  ncqne  valuerint  aperirc  alque  etiam  islis  piwceptis  cognitis  alque  perccplis,  ea  qii:e 
cxplicarc  quod  cupiuiil,  iiianiter  me  laliorasse  arbi-  in  diviiiis  Scriptiiris  nbseiira  s:iiit  iiitiieri  nequivcrinl, 
Irabunlur  ;  et  (juia  ipsi  non  adjuvabuiitiir  lioc  operc,  arliilr  iitiir  se  digilum  qiiidem  meum  videie  po^se , 

ADMOMTIO    PP.    nEXEDICTl.NOBUM.  ' 

De  Doclrina  Clirisliana  I.ibri  qualuor  recogiiili  siint  de  novo  aJ  codiees  nianuscriptoslriginla,scilicet  ad  valicanns  tres, 
ad  corlieienses  duos,  quorum  allev  opliina;  nota;  et  aiite  annos  cir.iter  niille  (iiscri]  lus^videtm-;  ad  umini  c  Kililinllieca 
Itcgia,  UDuai  e  Tbuanca  et  umim  e  r.erinauensi  nostra.  Aliossuipedilaruiit  (:(.llegiu,-n  ^aviirricuin  etsoibonicuni,  rn.rraa- 
ciscaui  niajoris  conveutiis  Parisieiisis,  l'P.  Boniiaicaai  via  lacoiica,  rr.  ,Au,v;usliuiaiii  ad  sequaiia'  ri|  am,  1).  dc  lioii  Wlle- 
rouviil,  D.  Ligol,  cisterciensis  Alilialia,  ilein  Ablalia  rloriaccnsis,  vin-ldoiiieiisis,  Geniiiieliconsis,  lieccensis,  Pralellcnsis, 
I.yreiisis,  s.  ArnuKi  siclensis,  s.  Ali'ini  An.Jejravensis,  S.  Audoeni  i;otonia^'eDSis,  s.  Karlialis  I.emoviceiisis,  s.  Micbaidis  iii 
l-'ei  iculo  niaris,  S.  liemi^ii  P.emeusis,  s.  T  heoderici  i  rope  P.eiiios  et  Casalis  Benedicti.  1  ricleroa,  hbi  is  iisdein'eineiidandis 
adbibita;  suiit  variantes  lecliones,  qiias  olim  ex  Belgicis  sex  Mss.  collegerunl  I.ovanienses  T  hoologi :  collala;  eliain  tuerual 
aaliquiores  el  ixili^  rcs  cdi  ioncs,  Ba  !.  id  est  qiia;  liidoci  Pjadii  Ascensii  stiiclio  recognila,  al(|ue  loamiis  i  arvi  lypi^  excirsa 
e3t  Parisiis,  an.  Io02;  Am.  qu;e  ex  ,loau:iis  AnierlKicbii  oflieiiia  prodiit  Basile:t,  an.  Io05;  Kr.  quamscilicel  Dcsiderius  tra- 
smus  a  se  recensilaai  el  emcndalameuravillYobeiiiaiioprelocxciidi  Basilcx',  an.  1528;  et  l,ov.  id  esl,quam  l.ovauieiisiuiu 
Theologorum  0|.eia  castigatiorem  Cffileris  bacteiius  babebamus,  ex  Plauliuiana  tyiiogra;  bia  j  roectaui  aii.  l.")76. 

C omparavimus  prwterea  eas  vinnes  cditiones  inilio  Kolr.clConfess., /.  1,  memoratas,  et  in- 
supcr  Lov.  1580,  id  cst  alleram  Lovanicnsium,  dalain  1'arisiis  unno  1586,  necnon  llclm.,  id 
est,  quam  Georcjius  Calixtus  juris  publici  fecil  Jlelmestadii,  anno  1055  M. 

(a)  luchoalicircitcr  christi  amium  o07  absoluti  sub  an.  4-2G. 


«7 


biilLra  vcro  qnilms  doinonslr:itidib  inlonJitiir ,  vidore 
iioii  posse.  El  illi  ergo,  ei  isii  nie  repreliendere  desi- 
iiaiil,  el  lumen  oculorum  diviniUis  sibi  prxbcri  dcpre- 
centiir.  Noii  enim  si  possum  mcnibriini  nieuni  ad 
aliqiiid  denionstrandum  inoverp,  possuin  cli.ini  ncii- 
lo3  nccciidere,  quibus  vel  ipsa  deinonslnUio  iiioa, 
vel  eliani  illud  qiiod  volo  demonslrare,  certiatur. 

i.  J;imvero  eorum  qui  diviiio  miinere  exs.iltnnl  ,  cl 
s!ne  talil)ii'i  pr.-cccptis,  qtialia  ininc  tradere  iiislilui,  se 
snnctos  Liliros  inlelligere  atque  Iractare  gloriantur, 
el  propterea  suiierflua  volui^se  nie  scribcrc  exisli- 
niant,  siccsllenienda  commotio  ,  ut  quamvis  magno 
Dci  dono  jure  laitentur ,  rccordcntur  se  tanien  pcr 
homincs  didicisse  vel  liiteras  ;  nec  propterea  sibi  ab 
Anloiiio  sanclo  et  perfeclo  viro  yEgyptio  monaclio 
iiisullari  debore,  qui  siiie  ulla  scientia  lilteranim 
Scripturas  divinasetmcmoriter  audicndo  lenuissc,  cl 
prudenler  cogilando  iiitcUoxissc  pr.vdicaliir  ;  aui  ab 
illo  servo  Barbaro  cliristiano  ' ,  de  qtio  a  gravissimis 
fideque  dignissiiiiis  viris  nnper  accepimus,  qui  liitc- 
ras  qtioque  ipsas  nullo  docciile  lioniine,  in  plcnani 
nnliliam  orando  ut  sibi,  revclarentur,  accepit  Iridua- 
nis  precibus  impctrans  ut  eliam  codicem  oblatum, 
slnpentibus  qiii  aderant,  Icgendo  percurrcret. 

5.  Aul  '  si  h:ce  quisque  falsa  cssc  aibitialnr ,  non 
ago  pugnaciter.  Certe  enim  qiinniiim  cum  Clirislianis 
nobis  res  ct,  qui  se  Scripturas  sanclas  siiie  duce 
homine  gaudeni  nosse,  et  si  iia  est ,  vcro  ct  non  me- 
diocri  gaudent  bono  ;  concedant  necesse  est  unum- 
qiieinqiie  nostrum  ct  ab  incuntepiicrUiaconsuctudinc 
audiendi  lin^^iiam  suam  di  licisse,  ct  aliam  aliquam 
vel  grccam  vcl  liebrceam  vcl  quainlibcl  c.ctcniriim, 
aiit  similiter  audicndo  ,  aul  per  boininem  pri'ccpto- 
rein  accepisse.  Jani  ergo  si  placct,  moneainiisonines 
fjatres,  ne  parviilos  suos  isia  doccant,  quia  momenlo 
"ino  lemporis  advoniente  Spiritu  sancto,  repleti  .^po- 
sloli  omnium  gcnlium  liiiguis  lociili  siiiit;  aul  cui 
talia  non  proveiieriiit,  non  se  arbilretur  esse  cliristia- 
rtum,  ant  Spiritiim  sancliiin  accepisse  se  dubilel.  Imo 
vero  et  quod  pcr  bomiiiem  discendum  est,  sine  supcr- 
Lia  discat;  et  per  qtiem  doceiur  orms,  sine  superbia 
el  sine  invidia  Iradat  quod  acccpit  :  neqiie  tentemus 
eum  cui  crcdidimus,  ne  talibiis  initnici  verstiliis  et 
pefTersilate  decepli,  ad  ipsum  quoque  audienduin 
Evangelium  atquediscenduranolimusiie  in  ecclcsias. 


rUOLOGUS.  i;) 

cluni,  ad  litimineni  lamen  niissum  c.-se,  iit  .'.acraaienla 
pcrcipcrcl,  alqiie  ciipiilarclur  Ecclcsi;e  {Act.  ix,  3-7): 
et  ccnltiiioncm  Corucliitm  qtiauuis  cxandilas  oratio- 
ncs  cjus  ,  clccmosyiiasque  i  cs;  ccias  ci  angehis  iiuii 
tiaveril,  Pelro  laiieii  iniditiini  imhuenduiii ;  per  quem 
non  soliim  sacramciila  porcipcrcl,  scd  eliani  qtiid 
credeiidtim,  qiiid  sperandum,  qiiid  diiigcnduin  essct, 
audirct  (Id.  %,  16).  Et  poterant  uiique  omiiia  pcr 
angclum  ficri ,  sed  ahjecla  esscl  hiiinaiia  coinliiio  ,  si 
per  homines  hoininibiis  Dciis  vcrhuni  suum  iiiiiiistraie 
nolle  vidercliir.  QiionioJo  eiiiin  verum  cssct  qu. d 
di  liiin  e-.t ,  Templiim  eniin  Dei  sanclum  esl,  quod  csus 
ros  (I  Cor.  iii,  17);si  Deus  do  hiimnno  teinplo  re- 
sponsa  non  rcdderet,  et  totum  quod  di-cciiduin  ho- 
miiiibus  Iradi  vellct ,  de  coelo  alqiie  por  .Angolis 
porsonaret?  Deinde  ipsa  chariias,  qti;e  sibi  itivicein 
homines  nodo  unilalis  asiritigil,  non  liaberct  ad  lu:ii 
rehindondonim  ct  q  asi  n.iscendoruin  sibimet  aniiiiu- 
rum,  si  hoinines  pcr  homiiies  nihil  disieient. 

7.  Et  ccrle  spadonem  illuin  qiii  isai.Tin  proplicUiin 
legens  non  inlclligehal,  iiciinc  ad  angeliini  npnlolus 
misit,  iiec  ei  por  angelum  id  qiiod  non  iiilclltgelial 
expoiitnm,  aui  diviiiltiis  in  meiite  iine  ho.niiiis  nriiii- 
sterio  revelatiim  cst ;  sed  polius  suggeslione  divina 
missiis  est  ad  ciiin,  sedili|tte  cnm  eo  PhilipiiU';,  qtii 
noNCiat  Isaiain  proplicl:'.ni,  ciqne  hinnanis  vcrhis  ct 
lingtia  qiiod  iii  Sciiptnra  illa  tectttm  erat,  apcriiit 
[Act.  VIII,  27  5,")).  Noiine  enm  Moyse  Deus  IiKpteba- 
Itir  ,  et  tameii  consiliuni  rcgondi  atqtie  adininistrandi 
lam  magni  poj.uli  a  soccro  sun,  alieiiigena  sciUcct 
h  niinc,  et  maxima  providiis  et  minime  superhus 
accepit  [Exod.  xviii,  H-26)  ?  Noverat  cnim  iUc  vir  , 
cx  qiiacumqiie  aniiiia  vcriim  consilium  processissci  ^ 
non  ei,  sed  illi  qtii  est  veritas,  incontmutabili  Deo 
trihuendum  essc. 

8.  Postremo  quisquis  se  nullis  pr.Tceptis  inslt  ii— 
cli:m  diviiio  munerc  qnxcuinqnein  Scripttiris  obseuia 
sn;it  inlelligere  glorialur,  bene  quidem  credit ,  ec 
vcrtim  cst,  non  esse  illara  suam  facullatem  quasi  a 
scipso  exislenlcni,  sed  divinilus  iraditani;  ita  enim 
Dei  glori.im  qiK-rrit  ct  non  suam  :  scd  cura  legit  ,  ct 
nullosibi  hominum  exponenleititeUigil,  cur  ipse  aliis 
affcclal  exponere,  ac  non  potius  eos  remitlil  Deo  ,  ut 
ipsi  quoquenon  |icr  homincm,  sod  illo  inlus  doccnte 
iiileUigaiil?  Sed  videlicct  tiiiiel  nc  audial  a  Doinino, 


aut  codicem  legere,  aul   legenlem  prxdicantemque/.-  Sene  ncqnam  ,   darcs   pecuniam  meam  nummutaiiis 


humineni  atidiro  ;  ct  exspcciemus  rapi  usque  in  lcr- 
liiim  coeliim,  sive  iii  corporc,  sive  cxlra  corpus,  sicni 
ditit  Aposlolus,  ct  ihi  audire  ineCfahilia  veiba,  qnse 
non  licet  homini  loqui  (II  Cor.  xii,  2-4)  ,  aut  ibi  vi- 
dcre  Dominura  Jesura  Christum,  et  ab  iilo  potius 
quam  ab  hominibus  audire  Evangelinm. 

6.'Caveamuslalcs  lentatioiies  supcrbissiinasetperi- 
ctilosissimas,  niagisque  cogitemus  el  ipstmiapo-.loliim 
Pauluin,l:cetdivinacl  coelesli  voceprobiiaiuni  et  iiisiru- 

'  Mss.  e  vaticanis  duo ,  Barbarico  ilacario  :  quod  servi 
iUius  nomeu  in  aliis  codieibus  et  apud  Cassiodoruin  Seiulo- 
rcm,  qui  id  niiraciili  protcrt  iu  prLc"alione  ud  liislilulionu:!! 
hhros,  liuslra  qii;esi\iinns. 

'  sic  Slss.  Kdili  vcro,  •(  -si  hccc. 


(MaHli.  XXV,  26,  27).  Sicnt  ergo  hi  ea  qiioe  inlolli- 
giiiit,  produnl  calcris  vcl  loqnendo  vel  scrihendo  ; 
ita  cgo  quoque  si  non  soliim  ea  qu;o  intclligant  ',  sed 
etiam  iiitelligendoea  qux  ohsorvent,  prodidero,  cul- 
pari  ab  eis  profecto  non  debeo  :  quanquam  ncino 
debet  aliqiiid  sic  Iiabere  qiiasi  sutim  proprium,  nisi 
forle  meiidacium.  Nam  omne  vcruni  ab  illo  est ,  qui 
ait  :  Ego  sian  vcrilas  [Joan.  xiv,  6).  Quid  enim  halie' 
iniis  quod  non  accopimus?  Quod  si  acccpimiis,  quid 
gloriamur  quasi  non  acceperiiniis  (I  Cor.  iv,  7)  ? 

9.  Qui  logil  andienlibus  litter.is,  iitiquc  qiias  agno- 
scil  onniilia! ;  qui  autcni  ipsiis  lilloras  Iradil,  lioc  ag.l 

'  Mss.  \lginii  tres,  intelligo. 


19  DE  POCTRINA  CIIRISTI 

Dt  alii  qnoque  legcrc  novcrinl :  ulorquc  lanien  id  in- 
siiunl  qiiod  accepit.  Sic  oliam  qni  ca  quxin  Scriptn- 
ris  intoUigil,  cxponil  auilienliljns ,  lanqnani  litloras 
qiias  agnoscil  pronunliat  locloris  onicio ;  qni  aiilcni 
praclpit  quoniddo  iiitoHigen.dum  sil.  similis  esl  ira- 
dcnti  litteras,  hoc  est  pracipionti  qnomodo  sil  legcn- 
dnu)  :  ut  qnomodo  illo  ()»!  logcre  ni)vil ,  alio  lociore 
non  indigol ,  cum  cculicom  inveiicrit ,  a  qiio  andial 
quid  ibi  scriptum  sii;  sic  isie  qni  pra'copia  qurc  co- 
namur  tradcre  acccpcrit,  CHm  in  libris  aliqnid  obscu- 
riiaiislnvcnoril,  quasdam  rcgulas  veliiii  lilteras  tc- 


ANA,  S.  AUGUSTINl  40 

nens  intcllectorein  aliuin  non  reqnirnt,  per  qnein  siiii 
quod  opcrtum  est  reiegatur;  sed  quibusdani  vcsligiis 
indagatis  ad  occiillum  scnsnm  sine  nllo  crroro  ipsc 
pcneniat,  aul  ocrle  in  absiirdilaiem  pravao  senlenlia; 
non  incidal.  Quapropier,  qiianquain  et  in  ipso  opcre 
salis  apparcre  possit  liiiic  ofliciosn  bdiori  nostro  non 
reole  aliqucm  conlradirore ;  lamcii ,  si  Imjiismodl 
prooemio  qnibuslibct  obsislontibus  convenicnlor  viile- 
tur  esse  responsum,  liiijus  via:  quam  in  lioc  libro  ia- 
gredi  volumus,  talc  nobis  occurril  exordiuin 


LIBER  PIUMirS. 


Princiiiio  fii  1  artilio  loliiis  opcris,  quo  Scripturarum  sludiosus  cum  ad  earura  investigandum  sensum,  tnm  ad  edisse- 
rcnduni  i.isUtualur.  Mcx  obSL-ivala  eonini  de  quibus  doctrina  tradonda  est  distinctione  in  res  et  signa,  suscipitur  in  bowe 
prioro  liliro  traolalio  do  rohus.  lies  porro  ;dias  csse  quilius  trui,  al  as  quibus  iiiinnisi  uli  nobis  liceat :  et  quidein  Deo  soli 
fruilione  iuba;roiiLlum  csse,  ooque  nos  ipsius  incarnatioiie  Verlii  ot  robus  ab  ipso  toniporaliter  geslis,  atque  tradilis  Ec- 
elesia?  olavilius  pronioveri;  inter  oas  vero  res  quae  ia  usuin  veuiuiil,  noimullas  esse  quibus  dilectio  jure  ini|iendilur,  sed  io 
Dcuiu  relata.  Quibus  e.vplicatis  docelur  lolius  scripturs  sacrK  pleuituJiuem  et  liuem  esse  geiniiiam  cliaritatciii,  uciprople» 
scipsuin,  ac  pruximi  i  roplcr  Dluiu. 


CAPUT  PaiMUM.  —  Inventione  et  cnmtialionc  m- 

titiir  Sciiptura:  tractalio ;  qute  cum  Dei  auxilio  susci- 

pienda. 

i.  Duae  suni  ros  qnibus  niiitur  oninis  tractalio 
Scriptiirarum ;  niodus  invcnicndi  qua;  intcUigeiida 
sunl,  et  modus  profercndi  qnae  inlcllecta  suiit.  De  in- 
vcnicndo  piins,  de  proferendo  postea  disseremus.  Ma- 
giium  opns  '  ei  arduum ,  el  si  ad  snstinendum  diffi- 
cile,  vercor  nc  ad  suscipiendum  temcrarium.  Ita  sane 
si  de  nobis  ipsis  pr.osuineromus :  nunc  vero  cum  in 
illo  sit  spes  peragendi  liiijus  operis,  a  quo  nobis  in 
co^taiione  mulla  de  liac  ro  jam  tradila  lenemiis,  non 
cst  motiiendum  nc  dare  desiiial  ca;lora ,  cum  ea  quoc 
dala  siint  coo|icrimus  inipcndcre.  Omnis  enim  ves  quse 
dando  non  doficit ,  dum  babclur  ct  iion  datur,  non- 
ilum  h.ibclur  quomodo  babcnda  cst.  llle  autcm  ail  : 
Qui  habct,  dabilur  ei  {^Mallli.  xiii,  12J.  Dabil  ergo  ba- 
benlibiis,  id  est ,  cum  benignitale  uteiiiibus  eo  quod 
accepLnint,  adimplebit  atqiie  cumulabit  qiiod  dcdil. 
Illi  qiiinque  ct  illi  scptem  craut  paiies,  anloquam  in- 
cipcrenl  dari  esurienlibus ;  quod  ubi  fieri  coe|>it,  co- 
pliinos  cl  sporlas  satialis  lot  bominiim  millibus  im- 
pleverunt  {Id.  xiv,  17-21 ;  et  xv,  31  38).  Sicul  ergo 
iile  panis  diim  frangcrclur  accrcvit,  sic  ea  quse  ad  hoc 
opus  aggrediendum  jam  Dominus  pra;buit,  cum  di- 
spcnsar;  cirpcrinl,  eo  ipso  snggerenle  mulliplicabuii- 
lur,  ut  in  ipso  hoc  nostro  ministorio,  non  solum  iiul- 
lam  patiamur  inopiam  ,  scd  de  mirabili  eiiam  abiin- 
dantia  gaudeamus. 

CAPUT  II.  —  Quid  res,  quid  sigiia. 

a.Omnisdoclrina  vcl  rcrum  cstvelsignoruin.sedrcs 
pcr  signa  discuntur.  Proprie  auloni  nunc  rcs  appcl- 
lavi ,  qu.^e  non  ad  significandum  aliqiiid  adbibeiitur, 
sicnti  csl  ligniim ,  l:ipis,  pecus  ,  atque  Inijusinodi  ca;- 
lera.  Scd  non  illud  ligniim  quod  in  aipias  aniaras 
Moysen  niisisse  logimns,  ut  aniariludino  carercnt 
{Kxod.  XV ,  25) ;  neque  ille  lapis  q;icm  Jacob  sibi  ad 

»  Am.  Er.  et  Slss.  quintiuc,  onus. 


eapul  posucrai  (Genes.  xxviii,  II) ;  neque  illud  pecus 
quod  pro  lilio  immolavit  Abraliam  (Id.  xxn,  13).  Ila; 
nanique  iia  res  suiil ,  uL  aliariim  etiam  signa  sint  rc- 
runi.  Sunt  aulem  alia  signa  quorum  omnis  usus  in  si- 
gnificando  ost ,  siculi  siiiit  verba.  Nemo  enim  ulilur 
verbis,  nisi  aliquid  significandi  gralia.  Ex  quo  iiilel- 
ligilur  qiiid  appellem  signa  ;  res  eas  videlicel  qiice  ad 
significanduni  aliquid  adliibenlur.  Quamobrera  omre 
sigiium  eliam  res  aliqua  esl ;  quod  enim  niilla  res  es:, 
omnino  niliil  csl  :  non  autem  omnis  rcs  eliam  signuni 
est.  El  ideo  in  hac  divisione  rerum  atque  signoiuni, 
cum  de  rcbus  loqiiomur,  iia  loqiiemur  ui  etiamsi  ea- 
rum  aliqu:i!  adhiberi  ad  signiticandum  possint,non 
impcdiant  partitioncm ,  qiia  prius  de  rcbus ,  postea 
de  signis  dissoremiis ;  memoritenine  leneamns  id  nunc 
in  rebus  coiisiderandnm  esse  qiiod  sunt.nonquod 
aliud  etiam  pr;cIor  scipsas  significant. 

CAPUT  III.  —  ncrum  divisio 

3.  Res  ergo  alise  sunt  quibus  fruendum  cst,  alias 
quibiis  nlcndiim  ,  ali:e  qiia>  rrnunliir  et  ntiintur.  III;e 
qiiibus  friionduni  csl ,  bealos  nos  f.iciunt.  Islis  quibiis 
ulondum  cst,  lcndeiites  ad  beatitndincm  adjnvaniur, 
el  quasi  .-idniiniculamur,  ut  ad  illas  qua;  nos  be.ilos  fa- 
ciunt,  pervenire  ,  alque  his  inboerere  possimus.  Nos 
vero  qui  fruimur  et  nliniur ,  iiiler  utrasqiic  consliliili, 
si  ois  qniliiis  iileiidiim  est  friii  voluorimus,  iinpeditur 
cursus  noslcr,  cl  aliquando  etiam  denectitiir  ,  ut  ab 
liis  rebus  quibus  fi  nondum  esl  obtinondis  vcl  relarde- 
mur,  vel  eliam  revoccniur,  inferiorum  aniore  pr;e 
pedili. 

CAPUTIV.  — FraieJiili,  quid  sit. 

i.  Frui  cuiiii  est  amorc  alicui  rci  inliajrorc  pr<plor 
soipsain.  Uti  antcm  ,  qiiod  in  usum  venerit  ad  id  quo(' 
amas  obtinendum  referre,  si  tamcn  amandum  est. 
N;mi  usus  illicilus ,  abusus  poiius  vcl  abusio  nonii- 
lumdus  cst.  Quomoilo  orgo,  si  csscmiis  pcrc.Tini,  qiii 
bcatc  \ivere  nisi  in  patria  non  posscmiis,  caque  pcre 
griiialione  ntiqnc  iniscri  ct  mibcriam  liniic  cupiontes, 


?1 


LIDER 


iii  palri.im  leJiie  vtllcnuis,  opus  csscl  vcl  lei  reslribus 
vul  maniiis  vchiculis  quibus  utcnduin  essel  ul  ad  pa- 
iriam,  qua  fiuciiJum  eral,  perveiiire  valeremus ; 
qiiod  si  amcEiulales  iliiieris ,  el  ipsa  geslaiio  vcliicu- 
loriim  iios  Jelociaret,  et  coiiversi  aJ  frucnJum  bis 
quibiis  iili  dLliuimus ,  noUemus  cilo  viam  rinire  ,  et 
pcrversa  snavilale  implicali  alicnaremur  a  palria  , 
ciijiis  suaviias  farcret  bealos  :  sic  in  hujus  inorl  Ji- 
ialis  vila  pi'icgrinanlcs  a  Domino  (II  Cor.  v ,  6) ,  si 
redire  in  p:Urinm  volumus ,  nhi  lnali  csse  p;issiinus , 
iilendum  esl  lioc  nuinilo,  non  fruendiini  ;  ul  invi^ibilia 
Pei ,  iier  ca  quit  facla  sunl ,  inleHecla  conspiciaiiliir 
(/lom.  1 ,  20) ,  lioc  e>t,  ul  de  corporalibus  lemporali- 
bisquc  lebus  a;lcrna  et  spiritualia  capiamus. 

C.^PliT  V.  —  Dcus  Tiinilas,  rcs  qua  fiueiidum. 

5.  Rcs  igitur  nnllins  rruenJuin  ist,  P.itcr  et  Filius 
ct  Spiritiis  sancliis  ,  eadeinque  Tiinims,  iinn  qu:vdam 
sunima  les,  coinmuni^qiie  omiiibiis  frueolibiis  ea  ;  si 
lameii  res  cl  non  rerum  omnium  causa  sil ,  si  taincn 
ot  causa.  Non  enim  facile  nomen  quod.tanie  excel- 
b'uli:e  convcni:it  polesl  inveniri ,  nJsi  quod  mclius  ita 
dicitiir  Trinilas  hivc,  unus  Deus  ex  quo  oinnia,  pcr 
quem  oinnia,  in  quo  oinnia  (Roin.  xi,  5G).  Iia  Paler  et 
Filiiis  et  Spiritiis  sanclus ,  el  singnlus  qiiisqne  boruni 
Dciis,  et  simul  oniiies  nnus  Deus  ;  el  slngnlns  quisqne 
lioruin  plena  siibsianli:i,  et  simul  omiies  iina  subjl.in- 
lia.  Paler  ncc  Filius  est  nec  Spiritns  s:inrtiis  ,  Filius 
H.-c  Palcr  cst  nec  Spirilus  sanctus,  Spiritiis  sanctns 
iiec  Tater  esl  ncc  Filius  ;  sed  Palir  laiiliim  P.:tcr  ,  ct 
Kilius  lantmn  Filius,  et  Siiiritus  sanctus  tanlum  SpL- 
rilus  sanctns.  Eadem  Iribiis  aternilas,  eadem  incom- 
iiiiilabililas ,  eaJeni  majeslas,  eadem  poteslas.  In  Pa- 
tre  unilas  ,  in  Filio  xqoalitas,  in  Spiriiu  sancto  uni- 
lalis  ^rqiialitalisqiie  concordia  :  ct  Iria  h.cc  iiniim 
oiiixia  propter  Palreiii,  rrqualia  omnia  proplcrFiliniii, 
connexa  omnia  proptcrSpiritnm  sanctuni. 

C.\PUT  Yl. —  Deus  ine/fabiUs ,  quomodo. 

6.  Diximiisne  aliipiid  ct  sonuimus  aliquid  dignuni 
Dco  ?  Inio  vero  niliil  me  aliud  quam  dicere  volnisse 
senlio  :  si  aulein  dixi ,  noii  hocesl  qiiod  dicere  voliii. 
Iloc  unde  scio,  nisi  qiiia  Deus  ineHabilis  est ;  quod 
aiitem  a  me  dictiim  est,  si  inefrabile  esset,  diclum  noii 
cssel  ?  Ac  per  hoc  ne  ineffabilis  quidem  dicendus  est 
Deus,  quia  et  lioc  cum  dicilnr,  aliqiiid  dicilur.  Et  fit 
nescio  qu:c  pugiia  verborimi,  qiioniam  si  illud  est 
incffabile,  ijuod  diti  iion  pnlest,  noii  est  ineffabile  qnod 
vel  inellaliile  dici  potest.  Qua;  piigna  verboriim  sileii- 
tio  cavcnd:i  poliiis  quam  voce  pacanda  cst.  Et  lainen 
Deus,  ciini  de  illo  niliil  digiie  dici  possii,  admisit 
hiiman:t>  vocis  obseqniiim  ,  el  verbis  noslris  in  laiide 
siia  gaiidere  nos  voliiii.  Nam  iiide  csl  et  quod  diciiur 
Deiis.  Niin  enim  revera  in  slrepilu  istanim  diianiiii 
6)ll:ibar<im  ipse  cngnosciiur  ;  sed  lamen  omnes  lalinx 
lingiix  scios  ',  cum  aures  eoruni  sonus  isle  tctigcrit', 
movct  ad  cogilandani  evcellcntissimamquamdara  ini- 
Diorialeinque  naturani. 

'  Apud  vm.  Er.  ct  Uss  septcuidccioi,  socioi. 


Plil.MUS.  22 

C.\PUT   VII.  —  Dcuin  omnes  inUUijunl  i;i  quo  liiliil 

nictius. 

7.  Nam  cum  ille  unus  cogilalur  deonmi  Deus,  ab 
liis  ctiam  qni  alios  et  suspicanlur  et  voc:iiil  cl  colunt 
dcos  sive  iii  coelo  sive  in  lcrra  ,  ila  cngiialur,  ul  ali- 
qiiidqiio  niliii  iiielius  sil  atqiie  subrnnins  illa  cogitjlio 
coiieinr  altingere.  Sane  qiioniam  divorsis  niovenliir 
bonis,  parlim  eis  quse  ad  corporis  scnsiiin ,  partiiii 
eis  qu.u  ad  animi  intelligentiam  pcrtineiil  ;  illi  qni 
dedili  sunl  corporis  sensiliiis,  ant  iiisnm  caMnin  ,  aut 
qnod  in  caJo  riilgenlissimiim  viJoiiI ,  aiit  ipsuni  mun- 
dum,  Deum  deorum  esse  arbilruilnr  :  aut ,  si  exlra. 
muiidnm  ire  contendunt ,  aliquij  liicidum  imagiiKin- 
tur,  idqiie  vel  infinitnm,  vel  ca  fi)riiia  qn;e  opiiinavi- 
delur,  inaiii  suspicione  conslitniinl ,  aiit  ht^maiii  cor- 
])oiis  fiL;iirani  cngilant ,  si  eaiii  '  c;vtoris  antepnnunL 
Uiiod  si  iinuiu  Deiini  deornin  esse  non  pnlant,  et  po- 
tiiis  mullos  aiil  innuinerabiles  ivqinlis  ordinis  dcos  ; 
eiiam  cos  tainen  proul  cniqnc  ali(|uij  corporis  videlur 
e\cellcre,  ita  liguratos  aninio  lci.cnl.  Illi  aiilem  qui 
p  r  intelligeniiam  pergunl  viJeie  qiioJ  Driis  est ,  oin- 
nibiis  cuni  nauiris  visibilibus  el  corporalibiis  ,  inlelli- 
gibilibus  eliani  et  spirilualibus  ,  oiiinibns  mulabilibus 
pra;rerunt.  Oniiies  taiiicn  ccrlalim  pro  excellenlia  Dci 
dimicaiil ;  nec  qnisqnam  inveniri  potesi  qui  lioc  Deum 
creJat  essc  qno  melius  aliqiiid  esl.  Iiaque  lioc  oinncs 
Denm  conscntiiuit  esse ,  quod  ca.ncris  reL.us  oninibiis 
anleponiinl. 

CAPLT  Ylll.  —  Deus  cum   sit  sapienlin  incommula- 
bilis,  Tcbus  ontnibits  anlcponcndits. 

8.  El  qii"niam  onuics  qui  de  I>;o  eotjilanl,  viviiuh 
aliquid  cogiianl,  illi  soli  pos.-unt  non  absuida  et  iii- 
digiia  existiniare  Jo  Deo  ,  qni  viinni  ipsam  cogilant.  cl 
quaicnmquc  illis  funna  occurrerii  coiporis,  eani  viia 
vivore  vel  non  vivcre  stituunl ,  ct  vivcnlcm  non  Ti- 
vcnii  aiilopomint ;  eaiiuiue  ipsani  vivenlem  corjioris 
formaiu  ,  quantalibel  liice  pr^ifulgeal,  f|naii!alibel  ma- 
gniludine  pnremincal,  quanlalibel  puIclirituJincorne- 
tiir,  alind  csse  ipsam,  alind  vilim  i;na  vcgoI:ilur  in- 
lelligunt ,  eamqiic  illi  moli  qii.-e  ab  illa  vcgelalur  et 
anim.ilur,  dignilate  incomparabili  pneforniil.  Deinde 
ipsam  vilain  pergnnt  inspiccre,  cl  si  eain  sine  sensu 
vegelanlein  invonerint,  qnalis  est  aiboruin  ,  pncpo- 
nunt  eis  senlienlcm  ,  qualis  est  pecoruin  ;  et  Imic  rur- 
sus  intclligentem ,  qualis  est  hominmn.  Quam  cum 
adluic  muiabilem  viderint ,  etiain  luiicalii|tiam  incom- 
miilabilom  cogimliir  pr:vpoiiere,  illaiu  scilicct  vitam 
qiKT  non  a^iqnando  dosipil ,  aliqiiariJo  sapit ,  sed  est' 
potiiis  ipsa  Sapienlia.  Sapieiis  enim  luens,  iJ  est,  ade- 
pla  sapiciiliain  ,  anlequam  adipiscerelur  iioii  erat  sa- 
piens  ;  at  vero  ipsa  Sapienlia  nec  fuit  iinquaro  iiisi- 
piens ,  ncc  esse  uiupiam  piitost.  Qu:iin  si  iion  viderenl, 
nullo  modo  plena  liJrrcia  vilam  inci>iiuiiiit;J)i!ilcr  sa- 
pienlem  commulabili  vil.e  anlcj  oiicrcnl.  Ips:im  qnippe 
*  rcgulam  vcritatis,  qua  illam  clamant  essc  incliorcin, 
incominutabilem  vident ;  ncc  uspiam  iiisi  supra  suam 


auc. 


Fdill,  sic  eam.  AtMss.  propc  oranes.  si  eam. 
'■  lla  in  vss.  plerisiine,  ubi  iu  eJilis  balictur,  Ipsnm  qiio- 


«3  DE  DOCTRINA  CIimSTI 

utliirnm  viJonl,  (iiiaiuloqiMtli.'m  se  vidciU  iiiulabiles. 

CAl  IT  IX.  —  Snpienlinm  immutabilem  mutabiti 
pra-ferendum  esse  omnes  norunt. 

9.  Nemo  csl  cnim  mm  inipiKlciiier'  insiilsiis  iiii 
dical :  Umle  scis  iiicomimiialtiliicr  sapiciilem  viiam 
miilabili  esse  pnrrerendani?  Idipsiim  eiiim  quod  in- 
lerrogal,  unde  sciam,  omnibiis  ad  conl'iiiplaiidum 
commiiniier  nlque  incnmnmtabiliier  pra-slo  esi.  Lt 
lioc  qui  non  videi,  iia  esl  iiuasi  c;ccus  in  solc,  cui 
iiiliil  prodcsi  ipsis  locis  oculorum  ejns  lam  clarae  ac 
pr;cseiais  liicis  fiilgnr  inrnsus.  Qni  aulcm  videt  cl  re- 
fogil,  consneliidinc  umbraniiii  cariialium  iiivalidam 
mciilis  acicm  gerit.  Pravornm  igiiur  nioruin  quasi 
conlrariis  llatibus  ab  ipsa  pairia  rcpercuUunliir  bomi- 
nes;  |Osiciiora  aique  iurcriora  scctanles,  quam  iUiid 
qiiod  es-e  nicliiis  alque  piasl;inlius  confitenlur. 
CAPLT  X.  —  Ad  videndum  Deum  purgandus  animus. 

10.  Quaproptcr,  ciim  illa  veritate  pcrfniendumsii, 
(\\\x  iiicommniabiliier  vivil,  el  in  ea  Triniias  Deus, 
anclor  ct  cnnililor  universilalis,  rebus  quas  coiididil 
(■oiisnl;ii:  piirgandiis  esl  aniiiius,  iit  et  perspicere  il- 
lain  lucem  valcat,  et  iiiliserere  perspectsc'.  Quam  pur- 
gaiioncm  quasi  ambulalionem  qiianidam,  ei  quasi  na- 
vigalioncm  ad  palriam  csse  arbilremur.  Non  eiiim  ad 
cum  qui  ubique  pr;vsensest,  locismovemur,  sed  bono 
sliidio  bouisquc  inoribiis. 

CAPL'T  XI.  —  Purgimdi  imimi  excmplum  Sapienlia 
incarmla. 

11.  Quod  non  pofsemus,  nisi  ipsa  Sapieiilia  tanl.TC 
eiiam  nosirai  infirmilali  coiigrncrc  dignarelur,  ct  vi- 
vciidi  iiobis  prjcberet  ejiemplum,  non  alitcr  quam  in 
liomine,  quoniam  et  nos  liomines  sunius.  Sed  quia 
nos  cuiii  ad  illam  vcnimus,  sapientcr  facimus;  ipsa 
cuni  ad  iios  vcnil,  ab  liominibus  superbis  quasi  slulie 
fceissc  puiala  est.  Et  qii(ini;im  nos  cum  ad  illam  vo- 
ninius,  convalcscimus;  ipsa  ciim  ad  nos  venit,  qiiasi 
iiifirma  exisiimala  esi.  Sed  qiiod  blullum  esl  Dei,  sa- 
pieiiiiiis  e*t  bominibus:  et  quod  infirmum  est  Dei, 
foriiu^  cst  liomiiiibus  (I  Cor.  i,  25).  Cum  ergo  ipsa  sit 
palria,  viam  sc  qiioque  iiobis  fecil  ad  pairiam. 
C\PL'T   XII.  —  Quomodo  Snpi^jntia  Dei  ad  nos  venit. 

V.l  ( uni  saiio  el  puio  iiiteriori  oculo  ubique  si!  pr.Tj- 
seiis,  eorum  qui  oculum  ilhim  infirmum  immimdum- 
quc  liabeiit,  of  ulis  eiiam  carneis  apparere  dignaia  est. 
Qiiia  eiiim  in  Sapienlia  Dci  noii  poierat  mundus  per 
Sapieiiiiam  cogiioscere  Douni,  placuit  Deo  per  stiilti- 
ti.im  pr;vdicaiioiiis  salvos  facere  crcdeules  (I  Cor.  i, 
21). 

12.  Non  igilur  pcr  locorum  spalia  venieiido,  sed 
in  carne  morlali  niorlalibus  apparendo,  veiiisse  ad 
iios  diciliir.  IIIuc  ergo  veiiit  ubj  eral,  quia  in  Imc 
imindo  erai,  ct  mundus  pcr  eam  faclus  esl.  Scd  quo- 
iiiam  cupiditaic  fruciidi  pro  ipso  Crcatore  creaiura, 
lioniines  configiiniii  liuic  niundo,  el  mundi  nomiiie 
congruentissiine  vocaii,  non  cam  cognoverunl,  pro- 
plcrea  disil  Evangclisla  :  Et  mundus  cum  non  coipw- 

<  in  excu.sis,  fam  impi'U(leii(er.  lu  >:ss.  treik^ciiii,  lam 
iiiimidenter. 

» ijJiii,  vilucrereperfecle.  Eleganlius  Mss.,  perspecla:- 


\NA,  S.  AUGUSTIM.  S4 

vil  (Joan.  i,  10).  Ii.aque  in  Sapitnlia  Dii  non  potcral 
miiniliis  per  Sapienliam  cognosccrc  Itenin.  Cur  ergo 
veiiii  cuiii  liic  esset,  nisi  ipiia  placuii  Deo  per  stulii- 
li;ini  pr;v(licalionis  salvos  facerc  credenlcs? 

CAPUT  XIII.  —  Yerbmn  caro  factum  est. 
Qiiomodo  venit,  nisi  quod  Verlium  caro  faciiim  eM, 
et  liabilavil  iii  iiobis  (Joan.  i,  |.l)?  Siciili  cum 
loqiiiiniir,  ul  id  quod  aniiiio  geiimiis,  in  audicnlis 
aninium  peraurcs  earneas  illabaiur,  lltsonus  vcrbum 
qiiod  corde  gesiamus,  ei  locutio  vocaiur;  nec  (amen 
in  ciimdem  sonuin  cogiiaiio  nostra  convertitur,  scd 
apud  sc  manens  integra,  formain  voris  qua  se  iiisinuo» 
auribus,  siiie  aliqiia  labe  siiie  miiiationis  '  assiimii  : 
iia  Veibum  Dci  non  commulaiuin,  caro  taincn  faciuni 
est,  ut  babiiarci  in  nobis. 

CAPUT  XIV.  —  Hominem  quomodo  sanarit  Dei 

Siipienlia. 
15.  Sicut  autem  curaiio  via  cst  ad  sanitatem,  sic 
ista  ciiratio  peccatores  sanandos  rcficicndosqiie  sus- 
cepit.  Et  quemadmodum  medici  cum  alligani  viilnera, 
non  iiicomposile,  scd  aptc  id  ficiiiiit,  ut  vincnli  utili- 
t;itim  qiKvdam  pulchriludo  cliani  conscqu:ilur :  sic 
medicina  Sapienti;^  pcr  liominis  susceplioiicm  noslris 
estaccommodata  vuliieribus;  de  qnibusdam  cuiilrariis 
ciirans,  et  de  qiiibusdam  similibus.  Sicul  eiiam  ille 
qiii  medeiur  vulneri  coiporis,  adliibct  qu;cdam  con- 
Iraria,  sicut  frigiduni  calido,  vel  huniidiim  sicco,  vet 
si  qiiid  aliiid  hiijusmodi ;  adhibel  etiam  qu;i'dam  si- 
milia,  sicut  liiiicolum  vel  rotiindo  vulneri  rotundiim, 
vel  oblongiim  oblongo,  ligaiuiaiiniuc  ipsain  non  cani- 
dcmmcmbrisomiiibus,  sed  siniilem  similibus  coapial: 
sic  sapiciiiia  Dci  hoininem  curaiis,  scipsam  exliihuil 
ad  sanaiidum,  ipsa  nicdicus,  ipsa  medicina.  Quiaergo 
per  siiperbiam  homo  l;ipsus  est,  huniilitatcm  adliibuit 
;id  janandum.  Serpeiitis  sapieiilia  dcccpli  sumus,  Dci 
slullilia  liberamur.  Quemadinddiiiii  aiilem  illa  Sapicn- 
lia  vocabalur,  erat  aulcm  stiiliiiia  coiiieinnentibiis 
Denm;sic  isla  qux  vocalur  stiillitia,  Sapientia  cst 
vincenlibiis  diabolum.  Nns  immori;iliiaie  male  usi 
siiiiiiis,  ul  inorcremur;  Cliristus  morialiiaic  bene  usus 
est,  ut  viverciims.  Corruplo  aninio  fciniii;e  iiigressus 
esl  morbus;  iiiiegro  corpore  fcmina:  piocessii  salus. 
Ad  eadem  contraria  pcrlinci,  quod  eiiam  excmplo 
viriuiuni  cjus  vitia  noslra  curantur.  Jamvcro  similia 
quasi  liganienla  membris  et  vulneribus  iiostris  adlii- 
bila,  jlla  suni,  quod  per  feiniiiam  deccplos  perfeini- 
nam  natus,  homo  boniiiies,  inorlalis  mortales,  inorte 
niorluos  liberavit.  Mulia  quoque  alia  diligciitiiiscon- 
sideraniibusquos  insiiluliopeiis  peragendi  iiecessitas 
noii  rapil,  vel  a  conirariis,  vel  a  siiiiilibus  inediciiije 
cliristiana;  apparet  instriic:io. 

C.\PUT  X^V.  —  Resiirreclione  et  asccnsione  Clnisli  fiil- 

cilur  fidcs,  excitatur  judicio. 

14.  Jamvcro  credin  Doinini  a  niortuisrcsurrcciio, 

elincadum  asccnsio,  inagna  spe  riilcil  liJcm  nostram. 

Miiliuin  eiiim  ostcndit  quain    voluiiiaric  pro  nobis 

aniinam  pnsuerit,  qiii  cam  sic  habiiil  In  p;ileslale  re- 

suinere.  Quanla  ergo  se  fiducia  spes  crcdcnlium  cou- 

'  \m.  ci  Fr. :  ^ine  aliqua  labe,  siiic  mutatione. 


25  LH5ER 

sel.iliir,  considerans  quanttis  quanta  pro  nonJuni 
ciedenlibus  p:issus  sil?  Cura  vero  judcx  vivoruin 
alque  morlnorum  cxspcclalur  e  coelo,  inagnura  limo- 
rem  ineulil  mgligentibus,  ul  se  ad  diligenliam  '  cdh- 
veriant,  eunii]ue  magis  lenc  agendo  desiderent.  quain 
niale  agendo  foruiident.  Qnibus  auiem  verbis  dici , 
aiil  qua  togilalione  capi  potest  piKmium,  quod  ille  in 
(ine  d;iturus  esl ;  quando  ad  consolalioncm  bnjus  ili- 
iieris  de  Spiritu  suo  lantiim  dedil,  i|no  in  adversis 
\il.r  hujiis  ruluciam  cliarilatemi]ue  tanl.nu  ejus.  qiieni 
ntindum  vidcmus ,  habeamus ,  et  duna  -  unicuiqne 
propria  ad  inslruclionem  Ecclcsix  suir,  ut  id  qnod 
oslendit  esse  fiiciendum,  non  solum  siiie  inurmiire, 
scd  oliam  cum  deleclatioiic  '  laciamus  ? 

CArLT  XVI.  —  Ecclesid  Clirisli  corpus  et  coiijux 
meiliciiialibus  molcsliis  nb  ipso  jiurgntur. 

13.  Est  eniin  Ecclesia  corpus  cjus,  sicul  apostolica 
dectrina  coniniendal  {Eplies.  i,  23),  qiioc  etiain  con- 
jiix  ejus  dicitur.  Corpiis  ergo  suuni  niullis  nicinbiis 
diversa  oflicia  gcrenlibus  {Itom.  xii,  4),  nodo  unitntis 
ct  charilatis  lamiuam  sanilatis  aslriiigit.  Exercet  au  ■ 
lcm  hoc  tcmpore  ct  purgat  nicdicinalibus  ijuibusdam 
iiiolesliis,  ul  cruiam  dc  hoc  sceculo,  in  xternum  sibi 
cojiiilet  ciiiijugem  Ecclcsiani,  non  liabeutcm  niacnbim 
aiil  riigam,  aiit  aliquid  hujusmodi  (  Eplies.  v,  23  32). 

C.\I'LIT  XVII.  —  Cliristus  donando  pecca'.a  viam 
apeniil  ad  palriam. 

16.  Porrp  quoniain  in  via  snnius,  nec  via  ista  lo- 
corum  est,  scd  afTectuum,  quam  inlercludebat,  qnasi 
sejita  iiua:dain  spiiiosa,  prajteritoruui  malitia '  pecc;ito- 
ruiii ;  quid  libcralius  et  miscricordius  facere  poiuit, 
qiii  seipsum  iiobis,  qua  '  rediremus  ,  substernere  vo- 
luit.nisi  ut  omiiia  donaret  peccata  conversis,  et  gra- 
viier  fixa  interdicla  redilus  nostri  pro  nobis  cruci- 
(Isus  evelleret? 

C.\PUT  XVIII.  —  Clmes  tradita:  Ecclesioe. 

17.  Has  igilur  claves  dedil  Ecclesi;e  suse,  ut  qua; 
solveret  in  terra,  solula  essenl  in  coelo  ;  qux  ligaret 
in  terra,  ligata  essent  el  in  coelo  {hlatih.  \xi,  19)  : 
scilicet  ul  quisquis  iii  Ecclesia  ejiis  diniilti  sibi  pec- 
cala  non  crederet,  iion  ei  dimittcrcntur ;  quisquis  au- 
tcm  crederet,  seque  ab  bis  coriecius  averteret,  in 
ejusdem  Ecclesia:  grcmio  consiitutus,  eadein  lide  at- 
que  correctione  sanaretur.  Quisquis  enim  iion  credii 
dinif.i  sibi  posse  peccata,  fit  deterior  desperando  , 
quasi  nihil  illi  melius  quam  malum  esse  rcmaneat,  ubi 
de  fructu  siia;  conversionis  inlidus  est. 

C.\PL'T  XIX.  —  Corporis  el  atiimi  mors  alque  re- 
surreclio. 

18.  Jamvcro  sicut  animi  qua^dam  mors  est,  viix 
prioris  morumque  relictio  ',  qu;e  fit  pcEnilendo  ;  sic 
eliam  corporis  mors  est  animationis  prislin.i;  resolu- 

'  Bad.  Aai.  el  Er.,  indulgcntiam.  Melius  cxtcri  codices, 
di.'ig.ii(i.m. 

*  I.OY.,  donal.  Subsliluimus  dona ,  cx  Am.  Er.  et  Mss. 
plerisiiuc  melioris  nols. 

'  Mss.  quinque ,  ciim  dilectionc. 

*  Ediii ,  iiuercludibuiit mulitice  :  pro  quo  Mss.  magno 

consensu,  iiilercliidebut..  .  muliliii. 

'  Editi,  quo  redircmus.  Al  Mss.  sej  lemdecim,  qiia  :  prx- 
ler  qiiiiKiue  alios.  qui  habeol,  rimn  qiia. 

*  Ani.  cl  Er.,  rejcctio. 


Pr.i.ML'S.  26 

lio  :  cl  qnomodo  auimus  post  poenilenliam,  qua  prio- 
rrs  miires  perdilos  iiitcreniit,  rcformatur  in  niellns ; 
sic  eliam  corpus  post  islam  morlein,  qnam  vinculo 
peccati  omnes  debeinus,  ciedeiiduin  ei  sperandiim 
c>t  resurreclionis  lenipo;c  in  ineliiis  coniuiul-.iri,  ut 
iinn  caro  et  saiigiiisregiiuin  Dei  pissideanl,  quodlieri 
non  potcst ;  sed  cnrrupliliile  hoc  inilu;it  iiicniTuplio- 
nem,  et  morl:ile  lioc  iiidiial  iiiimorUililateiii  (I(.or.  xv, 
oU,  53),  nnllamiiue  faciens  nioIe^li;im,  qiiia  nullam 
palielnr  indigentiam,  a  beala  perfectaquo  aiiima  cuin 
suiiiiua  quiete  vcgclelur. 

CAPUT  XX. —  Qui  non  ad  litam  sed  ad  siipplicia 
reuascaiilur. 

19.  Ciijiis  autcm  animus  non  morilur  huic  sxculn, 
neipie  iiicip"t  configurari  veritati,  in  graviorem  mor- 
tem  morte  corporis  trahilur  ;  neqne  ad  commulalio- 
ncm  '  coelesiis  habitudiiiis,  sed  ad  lucnda  supplicia 
rcviviscct. 

CAPLT  XXI.  — Adir.sKS  corporis  dc  resurreciwiie. 

Hoc  itaque  fides  babel,  atque  iia  se  rem  habere 
credendum  esl,  neqne  animum,  neque  corpus  huina- 
nuni  omnimuduni  inlerilnm  pati  ;  sed  inipins  resur- 
gere  ad  poenas  Inxstimabiles,  pios  autein  :id  vilaiii 
alernani. 

CAPLT  XXII.  —  Sulo    Deo  fniendum. 

20.  Iii  his  igilur  omnibns  rebus  ill.n  t:iiituin  suiit 
quibiis  fruendum  esl,  quas  ;eteina5  :iiqiie  incoiiiniu- 
tabiles  roinniemoravinius  ;  cxleris  autem  utenduni 
cst,  ul  ad  ilbirum  perfructionem  pcrveniie  possimus. 
Nos  itique  qui  friiimur  ct  iitimur  aliis  rebus,  res  ali- 
qu.TC  siimus.  Magna  eniui  qu:i^dam  res  csl  bonio,  fa- 
clus  ad  imagiiicm  et  siinililiidinem  Dei,  non  in  qu;in- 
tiiin  mortali  corpnre  includitur,  sed  iii  qiiantuni  bcsi.ias 
ralionalis  anim.u  honore  pr;ccedil  '.  Itaquc  magna 
qnxslio  e^t  utrum  friii  se  homines  debeani,  an  uti , 
an  utrumijue.  Pr.-cceptum  i  st  enim  m  bis  uldiligamns 
inviccm  ;  sed  qu;T;ritur  uiriiin  prnpter  se  lionio  ab  ho- 
niiiie  diligendns  sil,  an  propler  aliud.  Si  ciiini  pmpler 
se,  fruimur  eo  ;  si  propler  aliud,  uliinnr  co.  Videlur 
au;eni  mihi  propteraliud  diligendus.  Quod  enini  pro- 
pler  sediiigendum  est,  in  eo  constituitur  vita  beala  ; 
ciijus  etiainsi  noiidum  res,  lamen  spes  ejiis  nos  lioc 
tcnipore  coiisolatiir.  Maledicliis  aulemqui  spem  suam 
ponit  in  homine  (Jercm.  xvii,  o). 

21.  Sednecseipso  quisquam  frui  debet,  si  liquiJo 
adverlas ;  quia  nec  seipsuin  debet  proplcr  scipsiim 
diligere,  sed  prnpter  illum  quo  fruendum  est.  Tuuc 
est  quippe  optimus  homo,  cum  tola  vila  siia  pergil ' 
iii  incommutabilem  vitam,  et  tolo  affeetu  inh:cret  illl : 
si  aiitem  se  propter  se  diligit,  non  se  refert  ad  Deum  ; 
sed  ad  seipsuin  conversns,  non  nd  incommutabilo 
aliquid  converlilur.  Et  propterea  jam  cum  dcfeclu 
aliquo  se  fniilur ;  qiiia  inelior  est  cum  tolus  lia:rcl 

'  rres  e  \at.  vss. ,  cd  cominunicalionem.  Alius  ^at. ,  i:U 
coinmunionciii.  luiic  Erasiiius  Cjiisciilit;  seil  libri  i-aien 
lerunl,  ad  ciiiiunutulionem  ;  incxquo  in  ^lss.  prope  oiuiiibus 
le;,'el:ainas,  caleslis  Ajt/i/Wi iis.i.ro  quoa|ud  Am.,  Iiabila- 
liuiiin,  et  apui!  Er.  el  IjOv.,  beittiuidiim. 

'  sic  uudecini  M>s.  [  prarctlilK 

'  Ani.  cl  H  ,  fcragiliir. 


27 


DE  DOCTRIN.V  CHP.ISTIANA,  S.  AUGUSTIM 


28 


al]iic  ronstringhur  inroniinntaliili  bonn,  qnam  cnni 
inJe  vcl  aJ  soipsnm  rolaxalnr.  Si  eigo  lcipstim  non 
pnipicr  le  d.-bes  diligcre,  sed  proptcr  ilUim  iibi  dile- 
cliiinis  ln;K  reclissinuis  finis  esl,  nnn  siicccnseal  alins 
liomii,  si  cliam  ipsnm  propler  Dcnni  diligis.  Ilxc  cniin 
regnla  dileclionis  diviniliis  conslilnla  e^l :  Diligt'!,  iii- 
quil,  pyoxiimim  luitm  sicul  tcipxnm ;  Deum  vcro  cx  lolo 
corde,  el  ex  lola  nnimael  exloln  meiite  (LeiW.  xix,  18; 
Di'H(.  VI,  5;  et  Mallh,  xxii,  37,  59) ;  ut  nmncs  cogita- 
liones  tuas  cl  oinncm  vilaiii  cl  oiniieni  inlelli'Ctnm  iii 
illum  conforas,  a  qiio  lialics  ca  ipsa  qnx  confors.  Ciim 
aulein  ail,  tolo  corde,  tota  aiiinia,  tola  mente,  nullam 
vil.-B  noslrx  parlcm  reliqui!,  qna!  vacare  debeat  cl 
qiiasi  liicuin  darc  iit  alia  re  velit  frui  ;  sed  qnidqiiid 
aliuJ  diligc:idiim  vencril  in  animum,  illiic  r.i[iinliir, 
quo  lolns  dileclionis  impelns  curril.  Qiiisqiiis  orgii 
recle  proximiim  diligil,  lioc  ciim  eo  debet  agere,  ul 
rtiam  ipse  loto  corde,  tnla  an'ma,  tota  menle  diligat 
Peiim.  Siceniin  eum  diligens  lanquamseipsiim,  totim 
(lilcctioiiom  sui  ct  illins  referl  in  illaiii  dilcclioncni 
nei,  i;iKc  milliiin  a  se  rivuliini  duci  cxlra  patitur,  cu- 
jiis  derivalione  miiinalur. 

CAI'Ur  XMII.  — llomini  jirwceplo  non  ojms  esl,  ut 
se  et  suiim  corpus  diligat.  Prava  sui  dilectio. 

22.  Noii  aiilcm  omnia  qiiibnsulonduinesl,  diligenda 
sunt,  sed  ea  sola  qu.e  anl  nobiscniii  socieialo  quadain 
refernnlur  in  Deum,  siciili  e>t  liomo ,  vel  angclus ; 
aiil  ad  nos  rclata,  benoficio  Dei  pcr  nos  iiidigent , 
siculi  esl  corpus.  Nam  iilique  mariyrcs  non  dilcxenint 
scelus  persei|ucnliuni  se,  qnn  tanien  iisi  sunl  ad  pro- 
inereiidum  Denm.  Cum  ergo  qiiaiuor  sint  diligenda  , 
utium  qiiod  siipra  nos  esl,  alicrnm  quod  nos  sninus, 
lerliiiin  qnnd  juxla  nos  est,  qiiarluin  quod  infra  nos 
e.^t;  de  secundoet  quartoiiulla  pr.Tcepla  danda  eranl. 
Qnanilnmlibel  enim  liomo  excidat  3  verilale  ,  rcma- 
nol  illl  dilectio  sui  ct  dileclio  corpnris  sni.  Fngax 
cniin  aniinus  ab  incommulabili  luniine  oninium  rcgna- 
lore,  id  agil  nl  ipse  sibi  rcgiiel  cl  corpori  suo  ;  ct  ideo 
iion  ptitest  nisi  el  se  et  corpus  suum  diligere. 

23.  M.igiiiim  autem  aliqiiid  adeplum  se  piilal,  si 
etiam  sociis,id  csl  aliis  Iiominibiis,  domiiiari  poluerit. 
Iiiest  eiiiin  vilioso  animo  id  magis  appclcre,  ct  sibi 
lani]iiam  dobiliim  vindicare,  qiiod  iini  proprie  debelur 
Deo.  Talis  aulem  siii  dileclio  nieliiis  odiuin  vocatur. 
Iniquum  est  enim,  quia  vult  sibi  servirc  quod  iiifia  ^e 
est,  cum  ipse  scrvire  supcriori  nolil;  rcctissimcqne 
dictuin  est,  Qiii  diligit  iniquilalem,  odil  animam  siiam 
{Psnl.  X,  6)  :  el  ideo  lil  infirnius  aiiinius,  el  de  mor- 
lali  corpore  crucialur.  Ncccssc  esl  enim  ut  illud  dili- 
gal,  ct  ejus  corruplione  pr.Tgravctur.  Inimortalilas 
enim  cl  iiicorruptiocorpnris  dc  sanitale  animi  existil; 
sauilas  antcin  aniini  csl  firmissime  inhicrcre  poliori , 
boc  est  incommnlabili  Dco.  Cum  vero  ctiam  eis  qni 
sibi  naliiralilcrpares  sunl,  luic  esl,  liominibiis,  domi- 
nari  alTcct:it,  intolerabilis  omnino  snperbia  est. 
CAPUT  XXIV.  —  i\'fino  f anif m  siiamodil,  nequidcm 

illi  gni  in  eam  insurgunl.    t 

U.  Ncmo  crgo  sc  odit.  El  luoc  qiiidcm  nulla  cum 


aliqiia  secia  qu.Tstio  fuii  '.Sod  neqiie  corpiis  siiiini 
qiiisqiiam  o;lii  :  vcriim  est  eniin  qiiod  ait  Apostolus  , 
Keniounijuam  carncm  suam  odio  habiiil  (£;)Aes.  v,  29). 
Et  quod  iionnulli  diciiiil,  malle  sc  oiimino  cssc  siiie 
corpore,  oninino  fallunlur  :  non  eniin  corpus  suniii, 
scil  coriiipiiones  cjus  ci  poiuliis  (nlorunt.  Non  il:ii|ue 
niiUiim  corpiis,  scd  incoirnpiuin  oi  fclcrriiiinin  *  cor- 
pus  volnnt  babcre  :  scd  putaiit  niilluin  corpus  esse  si 
talc  fueril,  qiii;i  l;ilc  aliqnid  csse  aiiimam  putant.Quud 
aiilcin  coiilineiilia  quadam  el  laboribus  quasi  perse- 
qiii  videnliir  cor|)ora  sua;  qui  lioc  rccte  faciiml,  non 
id  aguiit  ut  non  li;ibcant  corpiis,  sed  ut  babeaiil  sub- 
jiigalum  et  paratum  ad  opera  iiecessaria.  Libidines 
enim  male  nlenles  corpore,  id  ist  consnctudincs  et 
inclinalioncs  '  aniina;  ad  frucmluin  inforioribus,  per 
ipsius  corporis  labnriosani  qiiaind.im  milili;ini  cxstin- 
giiere  alTeclanl.  .Nain  non  se  iiilcrimunl,  sed  curani 
su;c  v;ilctiidinls  gerunt. 

'i'i.  Qui  aulem  pervcr-e  id  agiint,  qiia»!  naluralilcr 
ininiico  siio  corpi.ri  boUum  ingorunt.  In  qiio  fallit 
cos  qiiod  Icgunl  :  Caio  conciipiscil  adversiis  s/itn'(um  , 
ct  spirilus  adversus  carnein ;  Imc  enim  sibi  invicem  ad- 
versanlur  {Galat.  v,  17).  Dictum  esl  cnim  Iioc  proptcr 
iiidomilam  carnalcin  consucludi  em,  advcrsns  quana 
spirilus  concupiscil;  noii  iil  iniorinial  corpus,  scd  nl 
coiicupiscciilia  ejiis,  id  cst  cnnsiietudine  niala  edo- 
iiiita,  faciat  spiritiii  sulijiig:itiim  ^,  quod  naturalisordo 
desiderat.  Quia  eniin  hnc  crii  post  rcsiirreclionem , 
ut  corpus  omniinodo  cuin  qiiicte  summa  spiritiii  sub- 
ditiiin  iniiiiorlalilcr  vigcal,  hoc  cliam  iii  Iiac  vila  ine- 
dilandum  csl,  ul  consueludocarnalis  mutclur  iii  mc- 
lius,  nec  inurdinaiis  molibiis  rcsistat  spiritui.  Quod' 
doucc  fiat ,  caro  concupiscit  adversiis  spirilum,  et 
spiritiis  advorsiis  carncm  :  n^n  p'r  odium  rcsislonlo 
spiritu,  sed  pcr  princip;ilum  ;  quia  magis  qiiod  diligil 
vull  subditum  essc  melinri  :  iioc  per  odinm  rcsislcnte 
carne,  sed  per  coiisiioludiiiis  vinculum,  qiioda  parcn- 
iiiin  eliam  propagine  iiiveleralum  naiiirc  lege  inole- 
VI.  Id  ergo  a;-'il  spiritus  in  doinanda  cariie,  ul  s(>lv;it 
nial.c  cnnsuctiidiiiis  quasi  pacia  pcrversa,  et  (iat  pav 
consucuidiiiis  bo:i;c.  Tamen  iicc  isli  qiii  falsa  opinionc 
dcpravali  corpora  sua  dclestanliir,  paiali  csseiil  umumi 
ociilum  vcl  siiie  seiisu  doloris  aniilicrc,  eiiamsi  in 
altero  lantiis  cernendi  scnsus  romancrei ,  qiiaiitns. 
cral  in  diiobiis,  nisi  aliqua  res  qii;e  pr.xponenda  ossct, 
urgcret.  Isto  alque  Iiujusniodi  docuincnto  satis  ostcii- 
dilur  eis  qui  sine  pertiiiacia  vcrnin  roqiiirunl,  quain 
cci  ta  senlentia  sit  Aposloli,  ubi  ait  :  Nemo  eiiim  un- 
quam  carnem  suam  odio  liabuil.  Addidit  ctiani  ;  Scd 
mitril  et  fovel  eam,  siciil  Clirislns  Ecclcsiam. 
C.APUT  XXV.  —  Etsi  iiiiquid  amplius  diliyitiir  qunm 
corpus,  non  lanwn  corpus  odio  hubelur. 

26.  Modus  ergo  diligciidi  pnccipiendus  cst  linmiui, 

'  Bad.  Am.  el  F.r.  :  Et  hinc  quidem  ciim  alujtia  seiUt  non- 
nulla  quasiio  fuit. 

'  Bad.  Am.  el  Er.,  uno  lanlum  sufTragaatc  5Is.,  iitlcgerrir 
viitm. 

5  Quatuor  melioris  not-t  Nss.,  inelvmtionis. 

»  Kdili  haclcniis :  .«^frf  ii(  iOiicupiscemiam  fi/.i,  id  est  ron- 
siieutdinem  maL-  doniilam  faciat  .^piritiii  si-6juge.lam.  tiii 
Icrtioni  rr.Es.lal  longo  ca  quain  cx  Mss.  rcsliluimus. 


29 


LIBER  PRIMIIS. 


30 


id  esl,  quomndn  se  diligal  lU  prosit  sibi.  Qiiiii  aiitcin 
se  diligat  ct  prodesse  sibi  velil,  diibilare  dementis  est. 
I'raccipieiuium  ctiam  quomodo  corpiis  suum  diligat , 
utei  ordinale  prudcuteniiie  consulat.  Nam  qnod  dili- 
gai  eli:im  corpus  suum,  idque  salvum  haberc  aiqiic 
inlegriim  velit,  rcque  manifeslum  est.  Aliqnid  i'aqiie 
ainplius  diligcre  aliquis  potesl ,  quam  saluiem  alqiie 
intcirilalem  corporis  sui.  Nam   miilti  ct  dolorcs  el 
aniisviones  nonniillonimmcmbroriim  voluntirias  siis- 
ccpisse  iiivcniiiiitiir  ,  si-d  ut  alia  qaa;  amplius  dilige- 
banl,  conscqiicrenliir.  Non  crgo  proplerea  qiiisquam 
diceiidus  est  non  diligere  snlutoin  atque  incohimiiaicm 
corporis  siii,  qiiia  plus  aliqiiid  diligit.  Nam  et  avariis 
quamvis  pecuniam  diligat,  lamen  emit  sibi  panem  : 
qiiod  cum  facil,  d.it  pccuniam  quam  multum  diligit 
cl  aiigcre  dcsiderat;  scd  qiiia  pluris  .xstimat  salulem 
corporis  sui,  quae  illo  pane  fulcitur.  Supervacaneum 
cst  diutius  de  re  manifostissima  dispulare,  quod  ta- 
nien  plerumqiie  nos  facere  cogit  error  impiorum. 
CAPUT  XXVI.  —  Prmceptum  de  Deo  et  proximo,  imo 
et  dc  seipso  diligendo  datiim  est. 
27.  Ergn,  qiioniam  pracepto  non  opus  est  ut  sc 
quisque  et  corpns  siium  diligat,  id  est,  quoniam  id 
qiind  sumus,  el  id  quod  infra  nos  est,  ad  nos  lanicn 
pcrlinet,  inconcussa  nalura;  lege  diiigimus,   qu;p  in 
bestias  etiam  promulgaia  esl  (iiam  et  bcsli;c  se  aiqiie 
corpora  sua  diligunl) ;  rcstabat  ut  cl  de  illo  quod 
supra  nos  esl,  ct  de  illo  quod  jiixla  nns  cst,  pra;cepla 
sumeremus.  Ditiges,  iiu|uil,  Domimim  Deum  tiium  cx 
loto  corde  tuo,  el  ex  tota  anima  tua ,  et  ex  tota  mmte 
tiia,  et  diHges  proximum  tnum  tanquam  leipsum.  In  liis 
duvbus  prxccptis  tota  Lex  pendel  et  PropheUe  (ilntth. 
XXII,  57-iO).  Finis  ilaque  pr.xcepli  esl  dileclio  (1  Tim. 
1,  5),  et  ea  gemina,  id  Cst  Dei  et  proximi.  Qnod  si  le 
totoiii  intelligas,  id  est  animuni  et  corpiis  tuum,  ct 
.proximum  toluni,  id  csl  animum  ct  corpus  ejus  (liomo 
ciiim  ex  animo  conslat  et  corporc ) ,  nnllura  rerum 
dlligcndarum  gcniis  in  his  dnobus  praeceplis  practer- 
raissum  est.  Cum  enim  pnccurrat  dileelio  Dei,  ejus- 
que  dilectionis  modus   praescripliis  appareat,  ita  ut 
ca-tera  in  illum  confluant,  de  dilectione  tiia  nibil  di- 
clura  videtur;  scd  cum  dictum  esl,  Diliges  proximum 
iiium  tanquam  teipsmn  ,  simul  et  tui  abs  tc  dilectio 
iion  prailcrinissa  est. 

CAPUT  XXVII.  —  Ordo  dilcclionis. 
28.  Ille  auicm  juste  et  sanctc  vivil,  qiii  rcrum  in- 
leger  KSlimalor  csl  :  ipse  est  autem  qui  oidinatam 
«lilectionem  Iiabet,  ne  aul  diligat  quod  non  est  dili- 
gendum,  aut  non  diligat  quod  cst  diligendum,  aut 
amplius  diligat  qiiod  minus  est  diligendum,  aul  aique 
diligai  quod  vel  niinus  vel  amplius  diligendura  esl , 
aul  miiius  vel  amplius  quod  a;que  diligendum  est. 
Omnis  peccator  in  quantum  peecator  est,  iion  esi  di- 
ligendus;  ct  omnis  hnmo  in  quantum  homo  esl,  dili- 
gendus  esl  propter  Deum,  Deiis  vero  propler  seipsuni. 
El  si  Dcus  omni  liomine  amplius  diligeiiduscst,  am- 
pliiis  quisque  debet  Deuni  diligere  quam  seipsum. 
Iicm  amplius  alius  homo  diligendns  cst  quam  corpus 
nosirum  :  quia  proptcr  Dcum  omnia  ista  diligcnda 


sunl,  ct  potcst  niibiscum  aliusliomo  Deo  perfrui,  qund 
non  potest  corpus ;  quia  corpiis  pcr  aniinam  vivit  qua 
friiiniur  Dco. 

CAPUT  XXVIII.  —  Ciii  nucctirrendiim ,  quando  suc- 
ciirrcre  omnibus,  vel  duobus  non  possis. 
29.  Omncs  autem  a;que  diligendi  suiit  :  sed  ciim 
omiiilins  prodcsse  non  possis,  liis  polissimum  consu- 
leiidum  esl,  qni  pro  locorum  ct  tomporum  vel  qii.i- 
rumlibel  rcrum  opportnnilalibus ,  conslriclius  libi 
quasi  quadam  snrte  jungiinlur.  Sicut  enim,  si  tibi 
abiindarcl  aliquid,  quod  dari  oporleret  ei  qui  non 
baberet,  nec  duobiis  dari  pnsset,  si  tibi  occurrerent 
duo  ,  i|unrum  neulcr  aliiim  vel  indigenlia,  vel  erga  le 
aliqua  necessitiidine  snperaret;  nihil  juslius  faccres 
quam  ut  sorle  logeres,  cui  dandum  esset  qiiod  dari 
ulrique  non  possel  ;  sicin  Iiominibiis  qiiibus  omnibus 
consulere  neqiieas  ,  pro  sorle  habendum  est,  piout 
qnisque  tibi  temporaliter  colligatius  adharerc  po- 
tuerit. 

C.\PUT  XXIX.  —  Uptandnm  cl  agendum  ut  omiws 
Deum  diliganl. 
50.  Oinnium  autcm  qui  nobiscum  frui  possiint  Den, 
partim  eos  diligimus  '  qiios  ipsi  adjuvamiis,  partiin 
eos  a  qiiibus  adjuvamnr,  partim  quorum  ct  indigcmus 
adjutorio.ct  indigenti;c  subvenimiis  ;  parlira  qniliiis 
iiec  ipsi  conferimus  aliqnid  commndi ,  nec  ab  eis  ut 
nobis  conforalur  attendimiis.  Vclle  tamen  deboiiius^ 
ut  omnes  nobiscuro  diligant  Dcum,  et  totum  qiiod  vel 
cos  adjuvamus  vel  adjuvamur  ab  eis ,  ad  uniim  illum 
linem  referendum  est.  Si  enim  in  iheairis  iici|irui:c 
qui  aliquein  diligit  histrionem,  et  lanquam  niagno  vel 
eiiam  summo  bono  ejus  arte  perfruilur,  omnes  diligil 
qiii  eiini  diligunt  socum,  non  propter  iUos,  scd  pro- 
plercum  quem  pariter  diligunt ;  et  quanlo  ost  in  cjus 
amnre  forvenlior ,  tanto  agit  quibus  potcst  modis,  ut 
a  pluribus  diligatur ,  et  laiito  pluribus  eum  cupil 
osieiidere ;  et  qiiem   frigidiorem  videt,  excitat  eum 
quanlum  potesi  laudibus  illius  ;  si  autcm  conlrave- 
nicntem  inveneril,  odit  in  illo  vehementer  odium  di- 
lecti  sui,  ct  quibus  modis  valet,  inslat  ut  aufcrat : 
quid  nos-  in  socielaie  dilcctionis  Dei  agere  conveiiit, 
quo  perfrui,  beate  vivereest ;  cl  a  quo  habent  omnas 
qui  eum  diligunt,  el  quod  siint,  ct  qiiod  eum  diligunl ; 
de  quo  niliil  metuimiis,  nc  cuiqiiam  possii  cognitus 
displicere  ;  et  qui  se  vull  diligi,  nnn  ut  sibi  aliquid, 
sed  ut  eis  qui  diligunl,  a;lcrnum  pricmium  cnnfcr.itnr, 
Iioc  csl  ipse  qucm  diligunt  ?  Ilinc  eflicitur  ut  inimicos 
etiam  nostros  diligamus  :  non  enim  eos  limcniiis,  quia 
nobis  quQd  diligimus  aufcrre  iion  possunt ;  scd  inise- 
ramur  polius,  quia  lanto  magis  nos  odorunt,  quanlo 
ab  illo  quem  diligimus  separali  sunt.  Ad  queni  si  coii- 
versi  fuerint,  et  illuni  lanquam  bcalilicum  bonuni,  cl 
nos  tanquam  socios  taiiti  boni  necesse  esl  ut  diligaiil._^ 
CAPUT  XXX.  —  Proximi  noslri,  omnes  liomines,  ei 
ipsi  Angeli. 
51.  Orilur  auiem  hoc  loco  dc  Angclis  nonnulla 
quxstio.  Illo  cnim  fruentes,  cliam  ipsi  beali  sunl,  quj 

'  EdiU,di/«gami«.  Ai.Mss.,  cxccpto  u:io,  'Jiiigiiim 


51 


DE  DOCIKINA  Clir.lSTIANA.  S.  AUGUSTINI 


52 


el  iios  frui  Jesidnaimis  :  ct  qiiaiilo  iii  liac  vim  fiui- 
iiiur  vcl  I  cr  spcciiliiin  vcl  iii  xnfiiiiale  (I  Cor.  xiii,  li), 
laiilo  iiOstraiii  pcrcgrinalioiicin  cl  lolciabiliiis  siisli- 
iicimis,  cl  anlt-iiliiis  fiiiiro  ciipiiinis.  Scd  uliiiiii  aJ 
i:la  duo  pix-ccpla  cliain  ililcclio  |icrliiicat  Aiigcloniiii, 
iiiiii  irralionaliililcr  qtiaMi  polcst.  Nain  i|uod  iiiilliiin 
lioniiniiin  cxccpcril  (|ui  praxcpil  ul  pro.\iimiui  dilij^a- 
miis,  cl  ipsc  iii  Evaiigclio  Domiuus  osicndit,  el  Paii- 
liis  aposlolus.  Nainquc  illc  ciii  duo  ipsa  praxcpla 
pr.  tulcral,  atipie  in  cis  pcndcrc  totam  l.tgcin  Pio- 
p!iclast|uc  dixcral,  cuin  iiilcrrcgarft  cum  tlicons,  /•.'( 
qtns  cil  meus  proximus  '  ?  Iiomiiicm  qucmdam  propo- 
suil  desceudeiilcni  ab  Jerusalem  in  Jcriclio,  inciilis.e 
iji  latroncs,  cl  ab  cis  gravitor  vulncraliini ,  saucium 
d  sciiiivivum  cssc  deroliclum  ;  ciii  proxiinum  csse 
iioii  doouit,  iiisi  qui  erga  illuiii  ncrcaiiduin  aupie 
curanJum  miscricors  cxslitit,  ita  ut  lioc  qui  intcrro- 
gaverai,  inlerrogaius  ipse  faleretur.  Cui  Dominus  aii, 
Vade,  et  lu  (ac  simiHler  (Luc.  x,  27,  37)  ;  ut  videlioot 
ciim  cssc  proxiiiiimi  inlclligauuis,  ciii  vcl  cxiriboiidum 
est  officiiim  miscricordia',  si  indigel,  vcl  exhibciidum 
cssct,  si  iiitligerct.  Ex  qiio  esl  jain  coiisequoiis  ut 
cliani  ille  a  qiio  nobis  lioc  vicissim  exhibenduni  csi, 
proxiniiis  sil  iiostor.  Proxiiui  enim  nonieu  ad  aliipiid 
cst,  noc  qiiisqu::m  e^se  proximus  nisi  proximo  polost. 
NuIIluii  autom  cxccplimi  cs-e  ciii  niisoricortli:i;  tleue- 
gcliir  officiiim,  qiiis  noii  viilcat,  qiiaiido  iisque  ad 
iiiimicos  ctiani  porrccium  est,  codcm  Dominodiccntc: 
Ditiijilc  inimicos  rcslros ,  bcncfacile  iis  qui  odcninl  vos 
(;)/«»/(.  v.. 4.1)? 

5^.  lia  tpioqiie  Paiiliis  apostolus  doccl,  cum  dicit  : 
Nam  noii  (uiullerubis,  non  humicidium  facics,  non  furu- 
beris,  non  concupisccs,  et  si  quod  esl  aliud  mnndatum, 
in  lioc  scrmone  rccapilutatur  :  Diliges  pro.\imum  tuum 
liinqnam  tcipsum.  Dikclio  pro.vimi  malum  non  opcrnlnr 
{  lioin.  XIII,  9,  10 ).  (Iiiisquis  ergo  arbitraiiir  noii  de 
omiii  liomine  Apostoluni  pra;cepisse ,  cogiiur  lateri, 
quod  absurdi^simum  cl  sceleralissiinuni  est,  fuisse 
visiim  Apostolo  non  esse  peccatum  si  tpiis  aut  noii 
clirisliaiii,  aut  iniuiici  ailiiltcraveril  uxorcni,  aut  euin 
occidcril,  aul  ciiis  rciii  coiicupicrit :  quod  si  dcmciilis 
esl  dicere,  inanifcstum  est  oiiiiiem  lioininem  proximimi 
esse  Jeputandiim,  quia  eiga  neminem  operandum  cst 
maliim. 

53.  Jamvero  si  vel  ciii  praibendum  est,  vcl  a  qiio 
nobis  pra:bonduin  esl  oflicium  iniscricorJiic,  rocte 
proximus  diciliir  ;  luauifestum  csl  lioc  pra;cepto  quo 
jiibemur  diligere  provimum ,  etiain  sanctns  Angelos 
contineri,  a  qiiibus  tanla  nobis  misericorJi.T  inipen- 
duiitur  oflicia,  qiianla  niultis  diviuaruin  Scri|ilurarum 
locis  a:riniadvcriere  lacilc  est.  Ex  quo  ct  ipse  Dciis 
cl  Diimiiius  noster  proxinmm  se  noslruin  dici  voliiil. 
Nam  et  scipsiim  significat  Dominus  Jesus  Cbristus 
opilulatum  cssc  semivivo  jacciiti  in  via  afiliclo  el  rc- 
/icto  a  bitronibiis.  El  propliela  iii  oralione  ait  :  Sicnl 
vroximum  ,  sifiK  fralrcm  nostrum  ,  ila  complaccham 
(Psal.  xxxiv,  li).  Seil  (pioniam  cxcollciitior  ac  siipra 
DOstnm  nnluiaui  cst  diviiia  subst:iiitia,  pracoptiim 
'  Omiies  iTopc  Mss. ,  cl  quis  cst  mVii  proxvmis  ? 


qiio  diligamus  Doiim  ,  a  proximi  ddrrtione  distiuctiiiii 
esi  '.  Ille  eiiim  iiuliis  pr.cbct  niisoricorJiani  proptcr 
suam  boiiiiaicm  ,  iios  aiitcni  nobis  iuvicem  propteril- 
liiis:idest,  illonoslri  misoreliir,  iit  sc  pcrfriiaiiiur;  nos 
voro  inviccm  iiosiri  misoromur  ,  iil  illo   pcrfruamur. 

C.-\PUT  XXXI.  —  Dcus  nvbis  iwn  fniitur,  scd  utilur. 

S-i.  Quajirtiplcr  adhuc  ambiguum  e.^-se  videtur,  cum 
dicinius  ca  rc  iios  porfiui,  qtiaiii  diligimus  propier 
soipsam  ,  ct  ca  re  iiobis  friioiiduiu  cssc  laiituin  ,  qii;i 
cKiciiiiiir  boati,  caloris  voro  uloiitluiii.  Diligil  ciiiiii 
iios  Deus,  et  niiiltum  iiobis  dilociionom  cjiiserga  luis 
diviiia  Soriplura  comuiendat :  tjiioiiiodo  crgo  diligit  ? 
iil  nobis  utatur,  an  ul  friiatiir  ?  Scd  si  friiiliir,  cgot 
bono  iioslro,  quod  iicnio  sanus  dixcrit.  Oiime  eiiiin 
boiiuin  iioslriini  vol  ipsc,  vol  ab  ipso  est  :  oui  auloiii 
obsoiiriim  vcl  dubiuin  est,  iion  cgcrc  liiccm  renim 
liariim  iiitorc  quas  ipsa  illusliuvcrit?  Dioit  cliam  apci- 
tissime  proplieta  :  Dixi  Doinino,  Deus  meus  es  tu,  qno- 
niiim  bonorum  mcorum  non  cqcs  (  Psiil.  xv  ,  2  ).  Noii 
crgo  friiilur  iiobis,  scd  ulitur,  Nam  si  iicquc  fruitur 
iioipic  iililur,  iiiiii  invciiio  qiioiiiadmodniii  diligat. 

CAPUT  XXXII.  —  Dcus  hoinine  quomodo  ulalur. 

35.  SeJ  iieriue  sic  uiiliir  ut  nos  :  nam  iios  res  qui- 
bus  utiniur  ad  id  roforimus,  iit  Dei  bouitale  perfrua- 
niiir  ;  Deiis  vero  ad  suam  bouilatem  usum  nostrum 
refcrl.  Quia  cniiii  bonus  est,  suinus  ;  et  iii  qiiaiiium 
sumus,  boiii  sunius.  Porro  auteni  quia  ctiain  jiisliis 
cst,  iiun  iaipuue  sumuj  niali ;  etin  qiianlum  mali  sii- 
niiis,  in  lautum  cliain  niiiius  suiiius.  Illc  cnim  siimine 
ac  priiiiitus  esl,  ipii  oiiiniuo  iiiconmiulabilis  est,  ct 
qiii  plcnissime  dicore  potuit :  Eijo  sum  qui  sum  ;  et, 
Dices  eis,  Qui  esl,  misit  me  ad  vus  (  Exod.  in.  14  ).  Ut 
cxlera  qiia;  sunt,  ct  iiisi  ab  illo  csse  non  possiiit,  ct 
in  tantunibona  siiit',  iii  quantum  acccpermit  ut  siut. 
IIIc  igitur  usus  qui  diciuir  Dei,  quo  nobis  utitiir,  iu>ii 
ad  ojus,  scd  ad  iioslram  utilitatoni  rofortur,  ad  cjiis 
autem  taiitmmnodo  boiiitalem.  Ciijus  autem  iios  misn- 
rciiiur,  et  cui  consulimns,  aJ  cjus  qiiidem  utilitatcm 
ij  facimus,  caniquc  intucnuir  ;  scJ  iicscio  qiioiuod;» 
cli:iiii  nostra  lit '  coiisequens,  cum  cam  miscricordiam 
quain  iinpoi;dinnis  cgeuti,  sine  nicrcedc  non  rolinqiiit 
Dcus.  Il;cc  aulcm  nierccs  summa  cst  ut  ipso  per- 
fruamiir,  cl  onmes  qui  co  fruimur,  nobis  cliain  iiivi- 
ccm  iii  ipso  pcifriiamiir. 
CAPUT  XXXIll.  —  Quoniodo  hoininc  frui  conveniiil. 

3G.  Nam  si  in  iiobis  id  faiiiiiiis,  remanemus  in  via, 
ct  spem  beatitudinis  nostric  iii  liomine  vel  in  aiigclo 
collocainus.  Qiind  ct  lionio  superbus  ct  angelus  su- 
pcrbus  arrogant  sibi ,  aiquc  iii  se  alioriim  spem  gnu- 
dciit  coiistitui.  Sanctu:;  aulcni  liomo  et  saiictiis  aii- 
gclus  cliani  fcssos  nos  atquc  iii  si;  .aoquicsccrc  el 
rciii:inere  cupientes  ,  rcrioiiinl  poiius ,  aut  eo  siimptii 
qiiem  proptcr  nos,  aut  illo  eiiaiii  (piein  proptcr  so 

•  .A(!iliiut  liic  Mss.  valioaui  duo  :  Xos  rcro  qiiia  natitrii 
a-qiiiilcs  sitmus,  et  rcmota  jaclantia  niliil  aiiud  oiiincs  qiumi 
lioinincs  simiiis ,  pnvccplum  quo  dilijnmus  pruxiinum  a 
noitra  dilectioiie  titslinclum  nuii  csl. 

«  F.xciisi :  /,t  catcru  qi:a;  siinl,  ct  iiid  nb  illo  esse  non  pos- 
sitnl ,  el  in  Inntum  bona  sunl.  Miii  inalc ;  iiiclior  lainen  viss 
cst  leclio  Mss. 

»  Kditi,  sil.  M  Mss.,  fit. 


S3  ^"^^^'  ^ 

ac-.eporni.l,  ncc.Tor....l  Wmen  ;  niqnn  iiD  refecios  in 
illuin  irecon.pellnnl,  .,uo  fruentes  pnriler  heal.  su- 
-nius.  Na.u  cl  Aposlolns  clnn.al  :  A"-»,""'  P"' '"' 
cvucilixus  «(  pro  Lofcis?  ««I  i'.  »omue  PuuU  bapUzM 
cstis  (\Cor.  1,  15)?  el,  Neque  qui  v'"»t<'t  «1  aluiunl, 
iwque  qui  n(,n(,  scd  qui  incremeutum  dat  Deus  (Id.  m,  7). 
!•  i  ■,n"ch.s  hon.ine.n  se  adoranlcra  n.onet  ul  poln.s 
ilhnn  adorcl,  snh  q..o  ei  Do.nino  e.ia.n  ipse  conservns 
csl  (Apoc.  xix,  10). 

57.  Cuiu  a.ilcm  h..miue  in  Doo  fr.icris,  Dco  p.a..is 
qnam  homine  frucris.  Illo  enim  frueris  qno  eflker.s 
heaius  •  cl  ad  eum  lc  i.erfcnisse  hclabcris,  iii  qno 
spem  ponis  ut  ve.ins.  l..Je  ad  Philemoncm  Paulus  : 
lla,  {raler,  ir.quit,  eqo  le  fnmr  i»  Domino  (Philem.  20). 
Uuod  si  n.m  addidi^set.  iu  D  mino,  el  le  [ruar  lanl.im 
(lixissel,  in  co  conslitnissel  spcm  beaiiiudinis  s.ij?. 
Ouanquam  eliam  vicii.issime  diciuir  frui,  cnm  delc- 
tiaiioi.e  uii  '.  Cum  enim  adest  (luod  diligiu.r,  euam 
deh-clationem  secnm  nccesse  cst  gerat :  per  qnam  si 
iransieris,  camque  ad  ill.id  ubi  permancndnni  e.t, 
rci.rfcris  ;  uieris  ea,  el  abusive,  non  proprie,  diccris 
Inii.  Si  vcro  inbxseris  aUjue  permaiiscris,  hnem  in 
e;.  ponciis  Ixlilia;  tucc,  tunc  vere  ct  proprie  fmi  di- 
cendus  es  :.quod  non  facicndum  esl  nisi  iu  illa  Iri- 
nilate,  id  csl  summo  cl  iiicommuUibili  bono. 
CAPLT  XXXIV.  —  Primuad  Deum  via,  Chriilus. 

58.  Videqiiemadmodum  cnm  ipsa  Verilas,  el  \cr- 
biini  per  quod  facla  siiut  omnia  ,  caro  factiim  esset , 
ul  habitarel  in   nobis  (Joan.  m,  5,  U) ,  tamen  ait 
Apostolus  :  El  si  nov.rdnius  Chrislum  sccundum  car- 
„em,  sedjmn  non  novimus  (II  Cor.  5 ,  16).  Hle  quippe 
qui   iion  soluiii   pervcnieiiidiiis  posscssionem ,   scd 
eliam  viam  prxbere  se  voluil  venicniihus  ad  priiici- 
pium  \iarum  '  ,  voluit  carncm  assuiiierc  :  nndc  est 
cliain  illud ,  Dominus  creavit  me  iii  principio  tiarum 
iuarum  (Prov.  \iii,  2-2)  ;  ul  inde  inciperciil,  qni  vlI- 
lont  venire.  Aposlolns  igilur  quamvis  adhnc  ambula- 
lel  in  via  ,  cl  ad  palinam  siiperna;  vocalionis  scqnc- 
r.lur  vocaiitem   Dcuni,    laineu   ea   quce  lelro  siiiit 
(djliviscens,  et  in  ca  qn;e  anle  sunt  exlcnlns  (Philipp. 
111, 12-14),  jam  priiiciiiium  viarum  iransierat;  hocest, 
eonnn  iiidigebal,  a  q.i.)  lamcn  aggrediendum  etcxni- 
dieiidum  iieresi  oninibns  qni  ad  veriiaiem  pervciilie, 
ct  in  vita  a;lerna  perm;inerc  dcsidcraiil.  Sic  enim  ail, 
Ego  sum  via,  et  verilus,  el  liia  (Joan.xn,  6)  ;  hocesl. 
pcr  mevcniiur,  admc  pcrvenilur,  in  me  permaneUir. 
Cuni  enim  ad  ip=um  pcrvcniuir,  eliam  ad  Palrem  p.T- 
vciiilur;  qiiia  per  ;cqn;.lom  illo  cui  cst  aqualis  agno- 
scilur;  vincicnle  et  tanquam  agghiiinaiite  iios  Spiiitu 
sanclo,  quo  in  snmmo  alquc  incommulabili  bono  por- 
nianere  possimus.  Ex  quo  inlelligitur  qu;ini  nnlla  rcs  ^ 
in  via  tcncre  nosdcbcat,  qiiai.do  iicc  ipsc  D.iminiis, 
in  qu;intnm  vi:i  iiosU  a  essc  .ligii  it.is  est,  lenere  n.>s  vo- 
liicrit,  scd  traiisire ;  iic  rchiis  tempor.Iibiis,  qiiaiiivls 
ab  illo  pro  salutc  noslra  snsceptis  et  goslis,  hccrcanm^ 
infirmiier,  sc.l  pcr  eas  potiiis  curramtis  alacriler,  iil 

'  veteres  codices,  ctnn  dileclione  lUi.  _ 

«  \m.  Er.  et  vs.  !  heodericciisis ,  ud  sc  pnr.n;  ix,  lu- 

»  Editi,  quia,  \l  >:ss.  molioris  iiotx  ,  qur.m  nulla  ret. 


;iMi;s  54 

ail  cura  ipsiini,  qni  no^lram  nalnr.im  a  temp;  ralihusli- 
beravit,  ct  collooavit  ad  doxloram  Patris,  pro\clii  ;U- 
qne  pcrvchi  '  mcrcamur. 
CAPUT  XXXV.  —  Scripluia;  plenitudo,  pnisquc , 
amor  Dei  et  proximi. 
59.  Omniuin  igilur  qiise  dicla  sunt ,  cx  quo  de  re- 
hus  Ifaclamiis ,  lucc  summa  est ,  ut  inlcllig:ilur  Legis 
et  omnium  divinaruni  Sciipturarum  pleniliido  cl  linis 
csse  dilectio  (liom.  xiii ,  10  ;  e(  I  Tim.  i ,  5)  rci  qua 
friicnduin  est,  el  rci  qiUB  nohiscum  ea  re  frui  polcst; 
qnia  ul  se  quisqne  diligat,  prx-eeplo  iion  opiis  est.  Hoc 
ergo  ut  nossemns  alque  posscmus,  facta  est  tola  pro 
sal.ile  nostra  per  divinam   providcnliam  dispensatio 
tcniporalis  qua  dcberaiis  uti  ,   iion  qnasi   mansoria 
(luadam  ilileclione  at.pie  deleclationc,  sed  transitoria 
p.itins ,   taiiqiiam  vise ,  tanqiiam   vehiculorum ,  vel 
alioriim  qnoriimlibet  instrumcnlorum  ,  aul  si  quid 
congrucntiiis  dhi  polcsl ;  ut  ea  (piibus  fcrimur ,  pro- 
p:cr  illud  ad  quod  fcrimur,  diiiganius. 
CAPUT  XXXVl.— /«(fr;)re(alio  Scriplurw  licel  viiiosa, 
110)1  est  mcndax  nec  pcrniciose  fallax  ,  si  modo  uliiis 
sit  a-dificandic  clwritati.  Corrigcudus  tcmcn  iuler- 
pres  qui  sic  [nlUlur. 

40.  Quisquis  igitnr  Scriptuias  divinas  vel  quamli- 
bet  carum  partom  iiitellesisse  sibi  vidctur,  iia  ut  co 
intcllcctu   non  xdificet  i=lam  geminam  cliarilatem 
Dci  ct  proximi,  noiiduni  iiilolloxit.  Qnisquis  vero  l;i- 
lem  iiide  soiilcnli;im  duxeiit » ,  ul  li.ic  adiricandx 
charilali  sit  uulis,  iiec  la:n  n  huc  dixciit  quod  ille 
(piem  lcgil  eo  loco  sensiisc  probabitur,  non  pcrniciose 
fallitur,  nec  omnino  meniilur.  Iuest  quippe  in  incn- 
tionte  volnntas  falsa  dicendi  :  ct  idco  ii;uluis  iiivcni- 
nius,  qui  montiri  vc!iiil :  ipii  aiitem  lalli,  ncminom. 
Cuin  igilur  boc  scicns  l:oii;o  facial,  illud  iicscieiis  )ia- 
liatur,  salis  in  uiia  eademque  re  appaicl  illnm  qui  lal- 
litnr,  eo  qui  mcntitur  cs^c  mcliorcm  ;  quandoqiiidcm 
pati  mclius  cst  iiiiquitatcm,  quam  faccre  :  omiiis  au- 
tcm  qui  iiientiuir ,  ini.iuilatini  facit » ;  cl  si  cniq.iam 
videturulilealiquand.ie.sso  moiidaciuni,  polcsl  vide.i 
ulilem  aliquando  esse  ii.iiiiiitalom.  Noino  ciiim  nien- 
lieiis,    ii   eo   qiiod  menlitur ,    scrval   (idcni;   nam 
boc  ulique  vult,  ut  cni  mcnlitur  fidem  sibi  iiahcat , 
iliiam  lauien  ci  menticndo  non  scrv..l  :  omnis  aulcm 
lidoi  violaU;r  ,  iiiiquus  C;l.  Aul  igiliir  ini.piilas  ali- 
quar.do  ulilis  esl,  quod  ficri  non  potcst;  aul  moiida- 
cium  sempcr  inutile  e.it. 

41.  Sed  quisqnis  in  Sciipturis  aliud  senlit  qiiam 
ille  (|ui  scripsit  ,  illis  iion  meuUontibus  fallitur  :  scd 
tamen,  ut  di.cre  co>peram,  si  ea  senlenlia  faH.Uir. 
qua  a^dificel  cbaritalcm  ,  quif  fiuis  prxcepli  cst ,  ita 
fallilur.  ac  si  quisquam  errorc  dcscrens  viam  ,  eo  la- 
mcn  peragnim  pergat ,  quo  etinm  via  illa  perducii. 
Corrigendus  cst  lamen  ,  ct  quam  sil  utilius  viam  n  n 
desorcrc  dcmonstrandum  est  ,  ne  consuclndiiie  d.> 
viandi  cliam  in  traiisversum  aut  pcrversum  ire  cogalur. 


1  in  VulKatis,  ven'enirc  ;  cnjiis  loco  in  Mss. ,  perrchi. 
'  \m.  cl  undccim  Mss.,  ciixerU.  . 

«ocl..dcciiu  Jiss.,  (/i:i  .;.H(i(iir  imque  fanl.  l  nus   im 
quum. 


55 


DE  DOCTHINA  CIIUISTIANA  S.  AUGUSTINI. 


56 


CAPUT  XXXVll.  —  Uullum  inesl  periculi  in  Itac  in- 
tcrprclatione  vitiosa. 

Asseremlo  ciiiiii  tcriiere  qnod  ille  non  scnsil  (iiiem 
lcgil ,  pleiumqiic  incuiril  in  alia  qua;  ilii  sciilciili.e 
ciinlexere  iiei|iical  :  qiix  si  vcra  cl  ccrta  esse  cnn- 
scntit  ,  illud  iion  possit  veruin  csse  quod  sfnscial; 
(ilque  iii  eo,  iiescio  (|iioiiiO(lo,  ut  am:iiido  scnlciili:i!n 
suain  ,  Sciipliir;c  iiicipiat  oflciisior  c^se  qiiain  silii. 
Qiiod  inaluin  si  serpcre  siveril,  e\erielur  cx  co.  Per 
lidem  ciiiiii  amliul:imus  ,  noii  per  siicciein  (II  Cor.  v, 
7);  tilubabit  aiilem  fidcs,  si  divinariim  Sciiptiiranim 
vacill.il  aiictorilas  :  porro  (ide  litiilianlc  ,  cliaiitas 
cliam  ipsa  laiigucscil.  Nain  si  a  fide  quisquc  cecide- 
lit ,  a  cliaritatc  eli:im  nccesse  cslcadat;  iion  enim 
poiest  diligere  ipiod  csse  iion  credil  :  porro  si  ct  cre- 
dit  el  diligil,  bene  ageiido  el  pracceplis  inorum  bono- 
rnm  obiciiiperando  cHicit ,  ut  etiam  spcrct  se  ad  id 
qiiod  diligit  esse  vcnlurimi.  Itaque  Iria  iixc  sunt,  qui- 
bus  ct  scieiitia  oiiinis  et  propliclia  iiiiliiat',  lidcs,  spes, 
chariias. 

CAPUT  XXXVIII.  —  Charilas  perpetuo  manet. 

42.  Sed  fidci  siiccedit  specics  ' ,  qiiaiii  videbimus  ; 
et  spci  siiccedit  beatiliido  ipsa ,  ad  (piam  pervciiluii 
suinus  :  cli:irilas  auleiii  eliam  islis  dcci^deiililius  augc- 
bilur  pilius.  Si  eiiini  crcdciido  diligiiiiiis  qiiod  iioii- 
dum  videmus,  qiianto  niagis  ciim  vidcre  ca'pcrimus  ? 
ct  si  spcraiido  diligimus  quo  noiidum  pervciiimus  , 
quanio  magis  cum  pervenerimus  ?  lnter  teniporalia 
qnippe  atque  Kterna  boc  inlerest ,  quod  tcmporale 
aliqiiid  pliis  diligilur  antei|uam  liabcatur,  vilcscit  aii- 
tciii  cuiii  advciierit ;  iioii  eiiiin  saliat  aiiimain  ,  ciii 
vera  cst  el  ccrta  scdcs  xlernilas  :  a^tcrniiin  aulem 
ardcnlius  diligilur  adeptum ,  qiiain  desideraluiii  : 
nulli  eniin  desideranli  conceditur  plus  de  illo  existi- 
niarc  qiiam  se  liabet ,  ul  ei  vilescat  cum  minus  inve- 
iicrit ;  sed  qiianium  quisque  venieiis  cxisiimare   iio- 

'  Si:  Slss.  tredeciin.  F.dili  vero  ,  sncceilil  •iijcs ;  piave,  uli 
iiiU'llii;ilur  ex  soqueiitibus  veibis,  qumii  licle. im.is. 


lueril ,  pliis  pervcniens  invciitiirus  esl. 
C.\PUT  XXXIX.--  Sciipluris  noii  indiijcl  lionio  jiJe , 
tpe  et  charilale  iiistriuliis. 

45.  Iloino  iiaipie  fide,  spc  cl  cliaritatc  subiiixns  , 
ca(|ue  iiiconciisse  relineiis  ,  non  iiidigct  Scripturis 
iiisi  ad  alios  iiistrticiidos.  Iiaque  multi  per  liiec  tria 
eliam  in  solitiidine  siuc  codicibiis  vlviiiit.  Unde  iii  illis 
arbilror  j:iiii  implclum  esseqiiod  dietum  cst  :  Sivepro- 
phclicc  cvacuiibunlur  ,  siie  linijuw  ccssabunt,  sive  scicii- 
tia  evacuiibilui .  Quibus  tamen  qiiasi  macliinis  tan:a 
iidei  et  spci  el  charitalis  in  cis  surrcxit  instruclio,  ul 
pcrreclum  aliipiid  leiieilles,  e:i  qiiae  suiit  ex  parlc  iion 
qiccraiit  :  pcrrectuiil  sane  ,  qiiaiilum  iii  h  ic  vita  pn- 
(csl;  nain  iii  coinparalioiic  liituix  viue  niillius  jiisti  ct 
sancti  est  vila  ista  pcrfccia.  Ideo  iiwnenl,  iiuiuil,  liilcs, 
spcs,  eharilai ;  Iria  ha;c  :  niiijor  aittem  lioruin  esl  cha- 
rilas  (I  Cor.  xiii  ,  8,  13);  ipiia  ct  ciim  quisqiic  ad 
a:lei'iia  pcrveneiit,  duobns  i^lis  deccdcutibus  charitas 
auclior  ctcerliur  pcrmaiiebil. 
CAPUT  XL.  —  Qualein  leclorein  Scriplnra  postulet. 

44.  Qiiapropier,  cuni  qiiis(;ue  cogiiovcrit  fiiicm  prx- 
ccpli  csse  charitatcm  ,  dc  corde  puro  ,  et  conscientia 
bona,  et  fide  non  ficla  (I  Tim.  i,  5) ,  omnem  intcUcc- 
tiiin  diviiiarum  Scripuiiariini  ad  isla  Iria  iclaluriis, 
ad  Iracialioiiem  illorum  Libroruin  sccurus  accedat. 
Cum  cnim  diccrct,  chiirilas,  addidil,  dc  corde  puro,  ul 
niliil  aliud  qiiaiii  id  quod  diligciidiim  cst ,  diligatiir. 
Conscientiam  vero  boiiam  cuiijiinxit  proplcr  speni  : 
ille  eniin  se  ad  id  quod  crcdil  et  diligit  pcrventiirum 
essc  desperal,  cui  inalx  coiiscicnlix  sciupulus  ine»l. 
Tcrlio,  et  fide,  inqiiit ,  non  ficta.  Si  eiiim  lides  nustra 
meiidacio  carucril ,  luiic  et  noii  diligiiniis  quod  lum 
cst  diligendum,  ei  recie  viveiido  id  spciainiis,  iit  iiiillu 
niodo  spcs  nostra  fallalur.  Proplciea  de  rcbiis  con- 
tineiitibus  fidem,  quanlum  pro  lemporc  salis  essc  ar- 
bilraius  siim,  diccre  volui,  quia  in  aliis  vuluminibus  , 
sivc  per  alios  sive  per  iios  mulla  jam  dieta  suiil.  Mo- 
dus  il:i(pie  sit  iste  libri  hiijus.  Calera  dc  signis,  quan- 
tiiiii  Doiiiiiius  dcderit,  dissereiiiiis. 


LIBER  SEClfNDirS, 


Jam  de  sigiiis  virbisque  Scri|  tuix  sacra;  sernioiicin  iiisliluit  Aiiyusli.ius,  ostcnditque  bujiis  germainiiii  spiisuin  plciiim- 
que  iileo  iioa  percij  i,  quia  sigiia  illa  aut  igiiola  sunl,  aut  anibigua.  i.uaiiroiilor  i  idlalo  iii  |  riniis  (Jivinornin  l.ilucru.u 
ca  lonc,  declarare  pergit  quaruni  |iolissiinuin  liii(,'uaiuin  perilia,  qu;enanive  (lisci|  li.i.T  ao  scieulia;  cuiitciant  aJ  illani 
signoruni  igiioraaliain  reniovendain.  l  bi  daladccasione  dc  reiiuiJiaiulis  superstiliosis  arliliiis  et  iloclriiiis  sl  iclini,  scd  |  lo- 
uade  disiiiiui.  (.meniadmo.luin  cli.iin  animo  coiii|iaiatus  is  esse  dclieal,  (pii  0;  eraiii  sludio  scriiliu^.nuiu  navalunis  sil, 
duclaial  sub  iiiilium  ct  ad  Gneni  liliri. 

CAPUT  PRIMUM.  —  Siynum  quid  et  quotiiplex. 


1.  Quoniam  dc  rebus  cum  scribcrem,  pr;cniisi  com- 
moMci  s  ne  quis  in  cis  attenderel  nisi  quod  suni ,  non 
ctiam  si  quid  aliiid  prater  se  sigiiificant ;  vicissim  dc 
signis  disseicns  lioc  dico,  iie  quis  iii  eis  attciidatquod 
suDt,  sed  poliiis  quod  sigiia  sunl,  id  cst,  qiiod  sigiii- 
(icanl.  Signiim  cst  eiiiiii  rcs,  pnctcr  i-pccieni  qiiaiii 
iiigeril  sciisibus,  aliiid  aliquid  cx  se  facicns  in  cogila- 
tioncni  veiiiic  :  siciit  vestigio  viso,  Iransissc  aiiiiiial 
ciijus  vestigium  e^t ,  cogilaiiius;  et  fumo  viso,  igncm 
subessc  cogiiosciiiius;  ct  vocc  animanlis  audita,  allc- 
clioncm  animi  cjiis  advcrliinus;  ct  tuba  sonaiiic,  mi- 
!iles  vcl  progrcdi  se  ',  vcl  rrgrcdi,  ei  si  quid  aliiid 


pugiia  postulat,  oportere  novcruiit. 

2.  Signorum  igitur  alia  sunt  natnralia  ,  alia  data. 
Naturalia  siiiit,  qux  sine  vuliiiilale  alque  ullo  appclitii 
sigiiilicandi ,  prxlcr  se  aliipiid  aliud  ex  se  cognosci 
faciuiit,  sicuii  csl  fumus  sigiiificans  igneiii.  ISou  enim 
volens  sigiiilicare  id  facit,  scd  rei  um  cxperiarum  anim- 
advcrsionc  ct  nolatioiie  cugnosciiur  igncm  siibesse, 
cli:ini  si  fiiniussoliis  apparcal.  Scd  cl  vesligiuiii  Irans- 
euntis  aiiiiii:iiitis  :id  lior  gcniis  pcrtiiict :  cl  vullus  irati 
scu  iristis  aireciioiicmaniinisigiiificat,  cliam  iiulla  cjus 
voluiilatc  qui  aiit  iratu~  aiit  trislis  esl ;  aut  si  quisalius 

'  Am.  Fr.  l.ugd.  ven.  lov.  llclm.  tcruiit,  i'c(  progredi  vei 
rcoicdj,  ncc  balicnl  Sf.    U. 


57  "  LIDKR  SECUNDUS. 

iiioius  animi  vullu  iiulice  prodiiur,  otiam  nobis  non 
iil  agenlibus  ul  prodaliir.  Sod  de  lioc  lologeiierc  luinc 
disserere  noii  esi  proposiium.  Quoniain  tamen  iiicidii 
:»  pariilionem  nosiram,  praaeriri  omnino  non  poluil ; 
i>lqiic  id  liacrenus  nolaliini  osse  sulTcccril. 
CAPUT  II. —  De  qw  signorum  genere  liic  traciaiidum. 
3.  Data  vero  signa  sunl,  qn;c  sibi  (pia;(|UO  vivenlia 
invicem  danl  ad  doinonstrandos,  qiianlum  possiint, 
nidtiis  animi  sui,  vcl  seusa  ,  aut  iiitellecta  qiiadibet. 
Ncc  ulla  causa  csl  nobis  signilicandi,  id  esl  signi  daiidi, 
nisi  ad  depromenduin  ct  Irajiciendiim  in  alterius  ani- 
ninm  id  quod  aiiiiuo  gcril  is^ui  sigiiinn  dal.  IlDruni 
igitur  signorum  genns,  quanUim  ad  lioiuiiies  atlincl , 
considerare  alqiie  tractare  slaluiiiuis;  qiiia  et  sigiia 
divinitiis  dala,  qiia;  in  Sciipluris  sanctis  conliiioiilur, 
per  homiiies  iiobis  indicaia  siint,  qui  ea  conscripse- 
runl.  Ilabent  eiiam  besii;c  qiKcdam  intcr  se  signa, 
qiiibiis  produnl  appeliluin  aiiimi  sui.  Nam  et  gallus 
gallinaceus  repcrlo  tibo,  dal  signiiiii  vocis  galliiia!  ut 
acciirrat;  et  ctiliimbus  geniitu  columbain  vocat,  vel 
*ab  ea  vicissim  vocatiir;  et  mulia  liujusmodi  animad- 
verti  solciit.  Qu;n  iitrum  ,  sicut  vulliis  aiit  dubnlis 
clanior,  sinc  signilic.indi  voliiiilate  scqnanliir  motiini 
auiini ,  an  verc  ad  significaiidiim  doiiliir,  alia  qiiaslio 
esl,  cl  ad  rom  qiia;  agiliir  non  portinet :  qiiam  par- 
leni  ab  lioc  (ip  re  i.ii;qiiam  non  ncce^sariam  renio- 
vciniis. 

C.\PUT  III.  —  Iiilcr  sigiia  priiicipatiiiii  oblinenl  vcrba. 
i.  Signiiruni  igiliir  qiiibus  iuler  se  Iiomines  sua 
sensa  communicaul,  (piacdam  porlineiil  ad  ociilormn 
scnsum,  plcraqiie  ad  aurium  ,  pancissima  ad  c.x^icnis 
scnsus.  Nani  cuiu  iiinuimus,  non  damus  signiim  nisi 
ociilis  ejus  qiiem  volumus  per  boc  signinn  voluiilalis 
niislra;  parlicipeiii  faccre.  Et  qirulam  nioui  '  maniiiini 
plci  aque  sigiiilicaiit  :  cl  'liislrioiics  omniiim  membro- 
ruin  molibus  danl  signa  qurcdam  scicnlibus,  el  cum 
ociilis  eoruni  qii;isi  faliiilaiilur;  et  vcxilla  draconcsqiie 
niililares  pcr  oi  iilos  iiisinuaiit  voliiulalcm  ducum  :  et 
siint  liajc  oniiii  I  qua-i  quicdam  vciba  visibilia.  Ad 
aiires  auleni  ipio  poiliiienl,  iil  dixi ,  pluia  sunt,  in 
verbis  maxiine.  Nam  el  liiba,  ci  libia,  et  ciiliara,  dant 
pleiumque  non  soluin  siiavein,  scd  cliam  sigiiificaii- 
lem  soniim.  Sod  ba^e  omiiia  sigiia  verbis  coiiipai-ala 
paucibsima  siinl.  Vcrba  eiiiin  prorsus  iiiier  boiiiiiies 
cblinueruiit  priiicip:iliini  signilicaiidi  quxcumqiie  ani- 
ino  concipiuntur,  si  ca  i|uis(|iie  prodere  velii.  N;im  et 
odore  ungiienli  Doiniiiiis ,  qno  pcrfiisi  siinl  pcdcs 
ejiis,  signiiin  ali(|iiod  dcdil  (Joan.  xii  ,Zel't) ;  ci  Sa- 
ciaiiiciilo  corporis  cl  saugniiiis  Mii  pnrgiist.ito  ',  si- 
giiilicavil  qiiod  volnit  (Liic.  x\ii,  19,  20) ;  et  ciim 
niulier  langendu  fiiubiiaiii  vcstimenii  ejiis, sal\a  facia 
csi ,  noniiibil  significat  (Maltli.  ix,  21)  :  sed  iiiniime- 
raliilis  mullilutlo  signoriiin  ,  (luibiis  suas  cogilalioiics 


58 


'  rditi  j;Iiire.sqne  Mss.,('l  (piiilam  iiwtiis.  Molius  Mss.  alii, 
per  niotiis;  vcJ,  mo  u. 

»  sie  Ijiili ,  ipiilius  siin'ia,;;a:iliir  Mss.  pcriaiici ;  oum  |  lu- 
riiui  lialioaal,  pcrgii.sialo ;  vl  alii  qiiin(|ue  oiiliiii.e  iiolK,  pcr 
yuitiMim  :  iii  qiiaiii  leclio;iciii  iiiriiiii  allora,  qu;o  triuiii  .Mss. 
csi, /)(,■!■  ijii:.tiiii: ;  (|uiiJ|ie  iii  aiiliiiu'S  coJiLibuii  assiin  re|  erire 
■sl  yuilr.tani,,  loco  uuilum. 


lioinincs  cveruiil,  in  verbis  roiislitiila  cst  Nain  ilU  si- 
giia  omnia  qiiorum  gcnera  bicviicr  aUigi,  pului  veiui» 
ciiunliare  ;  vorba  vero  illis  sigiiis  iiiillo  iiiodu  posscin. 
CAPUT  W.—  Unde  litierm. 
5.  Sed  quia  verberato  aere  siaiim  iranseuiit ,  iicc 
diulius  maiicnt  quain  soiiant,  inslituta  suiit  per  litle- 
ras  sigiia  verborum.  Ila  voces  oculis  ostciidiinlur , 
iioii  per  scipsas,  scd  por  sigiia  qu;cdam  sua.  Isla  igi- 
liir  sigiia  non  polueruut  comiiiunia  essc  oiiinibiis 
gontibus,  pcccalo  quodam  disscnsioiiis  huin:in;e,  ciiiii 
ad  se  (luisqiie  priiicipatum  rapit.  Cujus  supeibi.-e  sl- 
gnum  esl  erctla  illa  turris  iii  coeluin ,  ubi  humiiics 
iiiipii  non  scluin  aiiimos,  sed  etiam  voces  dissunas 
li;iberc  merueriint  (Gcn.  xi,  1-9). 

CAPUT  V.  —  Divcriiliis  linguarum. 
G.  Ex  quo  factuni  cst  ut  etiam  Scriplura  divinn, 
qua  taiilis  moibis  liuiiianarum  voluiilalum  siibvcni- 
lur,  ab  niia  liiigua  profccla ,  qua  '  opportuiie  potiiil 
per  orbom  lerraruin  disscmiiiari,  per  varias  iiitorpio- 
uiiii  liiiguas  longe  I.iloqne  diCfiisa  iiiiiotescoiet  ^ciiti- 
bus  ad  salutem  :  iiuaui  legcntcs  nihil  aliud  ;ippetuiil 
quam  cogitaliones   voluiilalcmque  illorum   a  qiiibiis 
conscripta  est,  invenire,  ct  per  illas  viduntneiii  Dci, 
scciiiidum  quam  lalos  bnniiiies  loculos  crodimiis. 
CAPUT  VI.  —  Obscurilas  Scriplurts  in  tropis  ct  jigurit 
quorsuin  ulilis. 
7.  Siil   imillis  ct  niuliiplicibus  ob,curitatibns,  et 
ambi^iiilalibus  docipiunlur  qiii  tenicre  lcguiit ,  aliud 
pio  alio  .seiilieiiles;  quibusdam  aulem  loeis  qiiid  vol 
liilso  suspiccntur  iion  iiivcniuiil,  ita  obscurc  qux'd;iin 
dicta  dcnsissiinam  caligiiicm  obducunt.  Qiiod   totuin 
provij.uiii  divinitus  csse  noii  dubitu,  ad  edoinandun 
laboie  siiperbiam,  et  iiitelloclum  a  faiiidio  revucan- 
dum  ',  cui  facile    invesligala    plcrumque  vilcsciint. 
Qiiid  eiiiin  esl ,  qii;cso,  qiiod  si  quisquam  dicat  san- 
clos  csse  liomiiics  alqiie  perfeclos,  quoruni   vila  et 
moribus  Clirisli  Ecclesia  de  qiiibuslibot  supcrbtilioiii- 
biis  piifcidil  cos  qiii  ad  se  veniiint,  et  imitulione  bo- 
noriiin  sibiiiiet  qiiodammodo  incorporat  ;  qiii   boni 
fidelcs  el  veri  '  Doi  scrvi,  depononles  onera  s;cculi,ad 
saiiclum   Baptisiiii   lavacrum   veiierunt ,  alcjue   iiide 
ascondentes  coiiceptione  saiicli  Spiiitus  frucluin  daut 
geinina;  charitatis ,  id  esl,  Dci  el  pruximi  :  qiiid  cst 
eigo  qiiod  si  li:cc  quisipie  dical,  miiiiis  dclcolal  au- 
diciilcin  ,  qiiam  si  ad  oniiidciii   seiiNUm   locuin   illiiiii 
expoiial  de  (^aiilicis  caiiiicoium,  ubi  dicluiii  cst  Ec- 
cle.^^i^o,  cum  tani|U.iiii  pulchra  qua^dam  femiiia  I.iuda- 
rctiir,  Dentes  tui  sicut  grex  dctonsarmn,  nscendens  de 
lavacro,  qiiw  omnes  gcminos  crcaiit ,  et  iion  est  ilerilis 
in  eis  (Caiit.  iv,  ,2)?  Num  aliuil  lioiiio  discil ,  (pi;iin 
cuiii  illud  plaiiissiiuis  verbis,  siiio  siinililudiiiis  liujiis 
adiiiiniculo  audirct?  £t  tamcii  ncscio  (pioiiiuilo  suu- 
vius  iiitueor  saiiclos,  cum  eos  qiiasi  dcntcs  Eeclcsi;u 
vidco  prscidcie  ab  crroribus  hoiniiies,  a  qiie  iii  cjus 
coipiis,  cuiollita  duritia ,  quasi  dcniorsos  maiiso  que 


'  l>a:l.  Ani.  IT.  ot  aliqnot  Mss.,  qiice. 
»  Uiv.  iioimulliiiue  Mss.,  renovuiuium.  Alii,  ciiui  .\iu.  el 
Kr.,  rcrocanduni. 

1.1  duolius  Mss.,  veri.  in  aliis  trilius,  rere. 


r.n 


DK  DOCTUINA  CimiSTIANA,  S.  AUCUSTINT 


40 


traDsferri;  Ovis  oii:\ni  jiuiiiulis-ime  agnosco  (lcioii- 
5'js,  oiiciiliiis  ,s:i'Lul:iiil)ii^  l.iiiiiiLiiii  velloiiliiis  posilis, 
cl  ascciidiiiles  tle  lavaen),  iil  osl  (lcUainismalc,  croare 
(imiiis  geiiiini)s,  iil  esl  iliio  pr.iiepla  ililcclionis,  el 
i:iill;im  essc  al)  islo  saiicto  friicln  slerilem  video. 

8.  Scil  quare  suaviiis  videain ,  (luam  si  iiiiHa  de 
diviiiis  Libris  talis  simililudo  promerctur  ,  cum  rcs 
cadcm  sil  e:idc!iiiqiie  cogiiitio ,  diliicile  csl  diccre  ,  cl 
alia  qiucsliii  csl.  Niiiic  tameii  iieiiio  amhigil,  cl  per 
siinilitudincs  lihenlius  qiixque  coyiiosci,  ct  ciim  ali.iu:» 
difiiculiale  qux'sila  miillo  gratius  iiivcniri.  Qiii  eniiii 
pinrsus  nivn  iiivcnimit  quinl  iiii;ciiiiil,Xime  l;iboraiil; 
qui  aulcni  non  qu.rriiiit ,  qi.i:i  iii  pioiiiplu  lialieiil,  f;i- 
slidio  s.rpe  niarceseiiiil  :  in  utioquc  aiilem  langiiiir 
cavendiis  cst.  Jlagnilice  igilur  ct  saliiliriler  Spiiiiiis 
^anctus  ila  Scripluras  sanclas  modificavil ,  iit  locis 
aperliiiriluis  fami  (iceurierel,  obscurinribiis  aulem  f;i- 
siidiadelcrgerct.  Niliil  eniui  fcreileillis  iibscurilaliluis 
iiuitiir,  quiid  non  plaiiissimc  dicluiii  alibi  rcperialur. 
C.U'UT  VII.  —  CruJus  u(l  snpkiiliam  :  primus,  liiiiur ; 

secundus,  pictas;  terlius,  scicutia ;  qnartiis,  furtitndo ; 
qninlus  ,  cousilium  ;  sciliis  ,  pu:gulio  cordis;  scpli- 
iiius  gradus  SiU  piiis ,  sripicutia. 

9.  Anlc  oiiini:i  igitur  opus  csl  Dci  tiniorc  convcrli 
ad  cognosce.idam  ejus  vnlunlaicm  ,  quid  iinbis  appc- 
leiidum  fugicndiimqiie  pr.ccipiat.  Timor  aulem  iste 
eogilalioneiii  de  nuslra  iii:;i  l;ililalc  el  dc  fiituia  luorte 
iicccsse  cst  iiiriitial,  ct  qu.isi  clav:iiis  caiiiibus  ouines 
superbijc  motus  ligno  cnicis  afligal.  Deinde  initesce.a 
opus  est  piclaie  ,  ncquc  coiitiaiicere  divin.e  Scri|ili:- 
r;i!  sive  inlellccia>,  si  aliiiua  vitia  iiostra  pcrciitil;  sive 
iion  intclleetx,  quasi  nos  nielius  sapere  mcliusque  pra-- 
cipei e  '  possimus :  scd  ccgilarc  polius  el  crederc  id  csse 
iiieliiis  ct  verius  quod  ibi  mi  ipuiin  esl,  cliain  si  iatcal, 
qiiam  id  qiind  nns  per  iiosmetipsos  sapcrc  possumus. 

10.  Pdsl  islos  duos  gradus  limoris  atipie  pietatis  ad 
leriium  veiiilur  scienli:e  grailuni,  do  quo  nunc  agcre 
iiistil  li.  Nam  in  co  se  excrcel  oiunis  divinarum  Scri- 
pturaiiim  studiosus,  niliil  in  eis  :iliiid  iiiveiiliMUsqiiam 
diligondun)  esse  Deuin  propior  Dcum ,  cl  pm.viiiiuin 
propler  Deum  :  el  illiim  quidoin  c\  loto  corde,  ex 
Iiila  anima  ,  cx  lola  niciile  diligere  ;  pioxiiuum  vcro 
lanqiiam  scipsum  [Mtiltli.  \.\ii  ,  37  c/ 59  ) ,  id  csl, 
ul  lota  proximi,  sicut  e.iam  uo.-lri ,  dilcclio  referalur 
in  Dcnm.  De  qiiibus  duobus  praccptis,  ciim  dc  lebus 
agereinus ,  libro  supcriore  traclavimus.  Necesse  csl 
crgo,  ul  primo  se  qnisqiie  iii  S(  ripluris  invcnial  amorc 
fiiijussaculi,lincest,  lcniiioialium  reriim,  implicatine, 
loiigc  scjuiiclum  csse  a  lanlo  aiuoie  Dei cl  laiilo  auinro 
|iroximi.  qiiautum  Scriptura  ipsa  pnescnbil.  Tuni  voio 
ille  limor  qiio  cogitat  dc  jndicio  Dei,  ci  illa  pielas  qua 
iioii  potcslnisi  crcdcre  et  ccderc  auclnrilali  sanelnrum 
Librnrum,  rngiieuin  scipsum  lugorc.  N.imista  sciciitia 
bnnxspoi  buuiiucm  iKiuscjaciaiiteni,  scd  lameiilantem 
facil  :  qiio  affeclu  impotrat  scdulis  precibus  coiisola- 
linnem  divini  adjulorii ,  ne  dcspeiatinne  frangatur,  cl 
esse  iiicipit  in  quarlogradu,  boc  cst  fnrliludiiiis,  qiio 
esiirilur  cl  sititur  justitia.  Iloc  ciiiin  afTclu  ab  oiniii 

'  Mii.  ct  qtialuor  Mss.,  lercipcre. 


niorlifera  jiicundiiate  reruni  iransciintium  scse  Ciilra 
liil,  el  inde  se  avcrlcns  convertil  ad  dileelioiipm 
a'leriioniin  ,  incoiiiniulabileiii  scilieel  unitalcm  can,- 
dcinqne  Triiiit:ileiii. 

1 1.  Quain  ubi  a-pcxerit,  qiianliim  pntesl,  iii  loiigin- 
qiia  radiantem,  suique  aspeclus  iiifirniilaic  siisiimrc 
se  illaui  lucem  nnn  pogsc  persenscril ;  in  (|uiiito  gradii, 
linc  cst  iii  cnnsilio  miserionrdia',  piirgat  aiiiin;im  lii- 
miilluaiuom  quodaiiiinodo  aKpie  olistrcpenlein  sibi  de 
appeiitii  iiifciioruin  concepiis  sordibus.  Ilic  vero  se 
iii  dilectioiio  proxiini  giiaviier  exercel ,  iii  caque 
porliciliir ;  ct  spe  jJh  plcnus  alque  integer  viii- 
biis,  ciim  pervenerit  usqiie  ad  inimici  di!cclioiiem, 
asceiidit  in  scxlum  grailum,  ubi  jain  ipsiim  ooiiliiin 
piirgat,  quo  vidcri  Deus  potcst,  quaiilum  poicsl  ab  iis 
qiii  hiiic  sa-culo  nioriunlur  quaiitum  possiint.  Nam  in 
lauluin  vidciil,  in  quanlum  nioriiiiitur  liiiic  s.tcuIh  ; 
in  (piantuin  aulcm  bnic  vivuiil,  non  vidout.  Et  idco 
quamvis  jani  cciiioi-,  cl  non  siluiii  tolerabilior,  scd 
ctiani  jucuiidior  spocics  lucis  illius  inciiiial  apparcie; 
iii  xnigmale  adliiic  lamcii  et  per  spcculum  videri  di^ 
cilur  (I  Cor.  xiii,  12,),  qiiia  magis  por  fidein  fpiam  per 
Sjieciem  ambulalnr ,  cum  iii  li:ic  viia  percgiiiiamur 
(1!  Cor.  V,  6,  7) ,  qiiamvis  convcrsationem  b.ibeaiiiiis 
in  coelis  (l'liilipp.  iii,  20  )  Iii  lioc  aulem  gr.'idu  iia 
purgat  oculum  cordis ,  ul  verilati  ss  ipsum  quidem 
pnifcral  aut  coiifeial  proximum  ;  ergn  ncc  seipsum, 
(piia  iice  illuiii  qnem  diligit  sicut  sciiisum.  Eiit  ergo 
iste  saiicius  lain  simplici  eorde  aique  iiiiiiubiio,  ut 
ncque  liominibiis  placondi  studio  dctnrqiioaliir  a  vi  ro, 
ncc  rcspectii  dcvitandnriiin  qunrumlibct  iiiconimodo- 
ruin  sunrum  ,  qii:c  advcrsantur  liuic  viuc.  Talis  Idius 

,  asccndit  ad  sapicnliain,  qiix  ullima  cl  seplinia  cst, 
qiia  pacaliis  lr:iiiquilliisqiic  perfruilur.  Iiiilium  eniin 
sapieiiliic  tiiunr  Duiuiiii  {l'ial.  cx,  10,  et  Eccli.  i  ,  16). 
Ab  illo  enim  iisipie  ad  ipsam  pcr  bis  gradus  lendi- 
lur ,  et  vcniliir. 

C.\1'UT  VHI.  —  Libri  canoiiici. 

12.  Sed  uos  ad  lcilium  illiim  gr;uliiin  considcr;ilio- 
neni  referamus  ,  de  quo  disscrere  qnnd  Doniinus  siig- 
gesserit,  atqtic  Iraclare  inslitiiimus.  Erit  igilur  divi- 
naruiu  Seriplurariim  solcrlissimus  indagalor,  qui  iirimo 
lolas  legcril,  nntasque  Iiabuerit ,  ct  si  nonduin  iiilel- 
lcclu  ,  jaiii  lanicii  lcetione  ,  dunlaxal  eas  qua;  appcl- 
lantur  canonicic.  Nam  c.ctcras  sccurius  legct  fido 
verilalis  instructus,  nc  prxoccnpciit  imbccillcm  ani- 
mum,  cl  pcriculosis  mcndaciis  alquc  plianlasmalibu.« 
eludentcs  pr.TJudiccnt  aliquid  cnnlra  sauam  inlelli- 
geniiam.  Iii  cannuieis  aulcui  Scriptiiris ,  Ecclesiaruiii 
c;illiolicaruin  quampluriiimauctoritatemscipialiir;  iu- 
lcr  quas  sanc  iUx  sinl,  qua:  aposlolicas  Scdes  Iiabcre 
ct  Epislolas  accipcre  merucrunl.  Tcnebit  igiiur  buiic 
iiiodiim  iii  Siriiilmis  caiionicis  ,  ut  eas  qu.c  ab  oinni 
bus  accipiiintur  Ecclc.  iis  cillinlicis,  pnoponat  ois  quas 
qiia'dam  non  acci|iiuiil  :  iii  eis  vero  qii:e  iinn  acci- 
piunlur  ab  omnibus ,  pr;cp  inal  cas  quas  plurcs  gra- 
viorcRquc  accipiuul ,  cis  quas  pauciorcs  niinorisqnc 
ancloritalis  Eeclesi;c  tcneiit.  Si  aiileni  alias  iiivcneril 
0.  pliiribus,  alias  a  graviorilu;  babcri,  (luanquani  boc 


H  LIBER  SF.CUNDUS. 

racili!  iiivoiiirc  iiuii  possit ,  x'iiiialis  tamen  auctoriiatis 
e.is  linliciulas  |mlii. 

13.  Tutus  aiitciii  eaiion  Scriptiiraruin,  iii  (|ui)  isliiin 
coiisideratiniicn)  vcrsainlani  dicimus,  liis  libris  coiili- 
netiir  (n)  :  Qiiinqiie  Moyscos  ,  ij  est  Genesi ,  Exoilo, 
Levilico  ,  Numeris,  rtcuieronoiiiio;  et  uiio  libro  Jcsu 
Nave,  uno  Judicum,  uno  libcUo  qiii  appellalur  Rutli, 
qui  magis  ad  RcgiLOriim  princiiiiuiii '  videtur  pertinere ; 
deiiide  quatuor  Rogiiorum,  etduobus  1'aialipomenon, 
nnn  conscquenlibiis  ,  scd  quasi  a  lalere  adjuuetis  si- 
iiiuli|ue  pergeiiiibiis.  Uxc.  est  liisloria ,  <jii;c  sibiiiiet 
aiiiiexa  tempora  coiiliiiil,  alqiu'  oidincm  renim  :  suiit 
ali;e  lanquam  ex  diverso  iiidine,  qu;e  nequc.liuic  or- 
dini,  neque  iiiier  se  coniiectuiitur,  siciit  est  Job,  et 
Tobias,  et  Estlicr,  et  Jitdiih,  et  Macliab.vorum  libri 
diio,  et  Esdr.x  diio ,  qui  magis  siibscqui  videiitiir  or- 
dinatain  illain  hisloriani  usqiie  ad  Regnorum  vcl  Pa- 
ralipoincnon  lermiiialam  :  d.iiide  Propliet.ie,  in  quibus 
Pavid  unus  liber  Psaliiioruiii ;  ctSalomoiiis  tres,  Pro- 
verbiorum,  Cantica  canlicprum,  ct  Ecclesiastes.  Nam 
illi  duo  libri ,  unus  qui  Sapieiilia  ,  el  alius  qui  Ecclc- 
siaslicus  inscribitiir,  de  qiiadam  similitudine  Salomo- 
nis  esse  dicuntur  :  nnm  Jesus  Sirncli  eos  conscripsisse 
constanlissiinc  pcrliibeltir  (b) ,  qiii  tninen  quoniam  iii 
aiictorilnteni  recipi  mcrucrunt ,  inter  prophcticos  iiu- 
nicrandi  sunl.  Reliqui  sunt  eorum  libri,  qui  proprie 
Piophet;e  appellanlur ,  duodecim  Proplieiarum  iiliri 
singuli ,  qui  coiincxi  sibimct,  quoniam  lumquam  se- 
juncti  suiit,  pro  uiiu  linbenlur  :  quorum  Prophetarum 
noinina  sunt  hxc,  Oscc,  Joel,  Amos,  Abdias,  Jonas, 
Mich;cas,  Nahuni,  llabaciic,  Soplionias,  Agg;cus,  Za- 
cliarias,  Mulacbias  :  deiiide  quntuor  Prophetai  sunt 
mnjorum  voluininum,  Isnias,  Jercmias ,  Daniel,  Eze- 
cliiel.  llis  quadragiiila  qu;itiior  libris  Teitamcnil  Ve- 
leris  termiiiatiir  auc.oritas  [c) :  Novi  autein,  qiiatuor 
libris  Evangelii  ,  seciindum  Matth.Tum,  sccimdum 
Mnrciun  ,  secundiini  Lucnm  ,  secundum  Jonnncm  ; 
quntuordecim  Epistolis  Pnull  apostoli ,  ad  Ronianos, 
nd  Coriiitliios  duabus  ,  ad  Galatas  ,  ad  Ephesios,  ad 
Pliilippenses,  ad  Tliessaloniccnses  duabus,  ad  Colos- 
senses,  ad  Timothciim  duabus,  ad  Titum,  ad  Plii- 
lemonem,  ad  ilebrxos;  Petri  duabiis;  tribus  Jonn- 
nis;  uiin  Judac,  ct  uiia  Jacobi;  Actibus  Aposiolorum 
libro  uiio  ,  ct  Apocnlypsi  Joannis  libro  uiio. 


43 


•  sic  Mss.  At  editi,  principia. 

(o)  Confer  liippon.  concil.  an  393,  can.  58;  elCartliag.o, 
an.  597,  caa.  4-7. 

(6)  Quod  atiinct  ad  sa|  ienlis  librum,  noii  esse  ejus  aii- 
clorem  Jesum  filiuni  Siracb  didioil  |  ostea  Aiigustinus,  iili 
ia  lil).  2  Retract.,  cap.  i,  n.  2,  admonct.  Salomoiiis  noiiiine 
laudat  auctor,  quisquis  ebt,  operis  de  Symbolo  aJ  Calecliu- 
menos,  lib.  2,  r.  2;  imo  el  Cypriaims  in  lili.  de  Mortalita:e, 
BasHius  in  lib.  5  contra  Eunomium,  et  ]  assim  Arabrosins.  At 
Auguslinus  non  hic  lanlum,  sed  eliam  in  admonitione  ad 
Speculum  de  lihro  Sa|iientiae,  Salomnni  Iribulum  existi- 
mat,  «  proj  ter  quamdam  eloqiiii  siiiiililudiuem.  Nara  Salo- 
«  monis  non  esse,  inquit,  nihil  duLitant  quique  tloctiorcs  :  » 
additque,  illins  quisiiani  sit  auclor  iion  apiarere.  Iliero- 
nymus  librum  euiiidem,  cui  jam  oliin  titulus  eral,  sapienlia 
Salomonis,  pseudepigraphoti  appellal,  el  dicit  Philoni  Judaeo 
ascrii  lum  a  veteribus,  alque  i]  siiis  sililmn  graicam  eloqueii- 
tiam  redolere.  Sunt  jam  nonnuUi  qui  veliiit  sentenlias  qui- 
dem  ex  Salomonp,  ex  Pliilone  aulem  earuni  collectionem 
phrasjmque  gra-cam  pnxJiisso. 

(c)  Retract^.  lib.  2,  c.  i,  n.  2. 

SanCT.   AlGLST.  IH 


(;APUT  IX.  —  Qiia  raiione  vacanilitm  sluilw 
Scriplurw. 
1  i.  In  liis  omnibns  libris  timcntes  Dcum  ci  pietate 
mansueti,  qiia;ruiit  voluntalcm  Dei.  Ciijiis  opcris  et 
laboris  prinia  observatio  esi,  ut  diximus,  nosse  istos 
libios,  etsi  nondum  ad  intellectum,  legendo  lainen 
vcl  mandare  mcniori;c,  vel  oninino  incognitos  non  ha- 
berc.  Deiiide  illa  qua;  in  eis  aperte  posila  sunt,  vei 
pra^cepin  vivcndi,  vcl  regula;  credendi,  solertius  dili- 
genliusque  investignnda  suiit:quae  tanto  qiiisqiie  pliirn 
invcnit,  quanto  cst  inlelligeiili;c  '  capacior.  Iii  iis  cnim 
qii;c  apeitcin  Scripturis  posila  siinl,  inveniuntur  llla 
oniiiia  qiia;  contincnt  lidcin,  moiesque  vivendi,  speii) 
scilicet  alqiie  chnrilatcin,  dc  quibus  libro  siipcriora 
trnclavimus.  Tum  vero,  facla  quadam  lamiliaritate 
ciim  ipsa  lingua  divinariim  Scriplnrnrum,  in  ea  qiiai 
obscura  siiiit  aperienda  el  discuiiendn  pcrgendum  est, 
iit  ad  obscurioros  loculiones  illustrandas  de  nianife- 
slioribus  suniantur  exempla,  et  qiKcdam  ccrtaruin 
senieniiarum  testiinonia  dubitntionem  incertis  aufe- 
rant.  Iii  qun  re  memoria  valet  pluriinum  :  qua;  si  de- 
rucrit,  non  potest  his  pncceplis  dari. 
CAPUT  X.  —  Scripiuram  conlingil  non  inlelligi  ob 

ignota  signa  vet  ambigua. 
15.  Diiabus  autem  causis  non  inleliigunlur  qiisd 
scripta  sunt,  si  aut  ignotls,  aut  ambiguis  sigiiis  obte- 
giintur.  Suiit  auiem  signa  vel  propria,  vel  iranslaia. 
Propria  dicuntiir,  cum  hisrcbus  significandis  adliiben- 
lur,  propter  quas  sunt  instituta  ;  sicut  dicimus  bovcm, 
cum  inlelligiinus  pecus',  quud  oiniies  nobiscum  (ali- 
na;  linguu;  homines  lioc  noinine  vocant.  Translala 
sunl,  cum  et  ipsa;  rcs  quas  propriis  verbis  signiiica- 
mus,  ad  aliud  aliquid  sigiiilicniidum  usurpanlur  :  sicut 
dicimus  bovcm,  et  pcr  lins  duas  syllabas  intelligimus 
pucus  quod  islo  noiniiie  appellari  solet;  scd  rursus 
perillud  pecus  intelligimus  evangelistam,  qiiem  signi- 
licavit  Scriptura,  interpretante  Apostolo,  dicens,  Bo- 
lein  triluruntem  non  infrenabis  (I  Cor.  ix,  9). 
CAPUT  XL  —  Ut  ignorantia  signorum  toUalur ,  ne- 
cessuria  est  linguarum  cognitio,  ac  prxserlim  greecat 
et  hebrwte. 

10.  Coiilrn  ignota  signa  proprin  inagnum  remedium 
cst  lingiiai  uin  cognitio.  Et  latina;  quidem  lihgu;6  ho- 
mines,  quos  nunc  instriiendos suscepimus,  diiabus  aliis 
ad  Scripturnruin  divinarumcogiiitionem  opus  habent, 
hebra;a  scilicct  el  gncca ;  ut  ad  excmplaria  pra;ccden  - 
tia  rccurratur,  si  qiinm  dubitationcm  atlulerit  Intino- 
rum  inlcrpretum  infinila  vnrietas.  Quanqiiam  ct  hc- 
br;ra  verba  non  interprclain  sa^pe  inveniamus  in  li- 
bris,  sicut  Amcn,  ei  Alleluin,  ct  Racha,  et  Ilosanna, 
ct  si  qua  sunt  alia  :  qunniin  partiin  propter  snnctio- 
rcm  auctoritatem,  quamvis  interprctari  poinissent, 
servata  est  antiquiias,  siciit  est  Amcn,  et  Alleluia ; 
partiin  vcro  in  nliam  linguam  translerri  iion  poluisse 
dicuntur,  sicut  alin  duo  qiia;  posuimiis.  Sunt  eniin 
qux'dain  vcrba  ccrlarum  linguaruni,  qux  in  usum  al- 

' Editi,  intclUgentia.  Mss.  aliquot,  iiitilligentice. 

» Kdili :  sicut  cum  dicimiis  bovent,  iiitellujiinus  pectis.  Ali- 
quot  Mss  :  nciit  iliciinus  biM'cm,et  pecus  iiitclligxmus.  Alii : 
.siciif  ilicimtis  boivm,  cunt  intclligimiis  pectis. 

/'DeiLx.l 


J3 


DE  ROr.TRlN.V  CIIRISTIANA,  S.  AUGUSTINI 


41 


teriiis  lingtire  pcr  "mlerprelalionein  transire  non  p)S- 
fint.  El  lioc  niaxinic  inlerjectionilms  accidil,  qu;c 
verba  moinin  aniini  signiiicani  potiiis,  qnain  sciiien- 
lise  coiiccpta' '  ullain  parliciil.nn  ;  nain  ci  Iixc  iliio  la- 
lia  e^se  pcrliibentur  :  dicunl  eniiii  Haclia  mdignanlis 
csse  voccm,  lliisanna  kctanlis.  Sed  non  prontiT  Ii;cc 
pauca,  qii;e  notarc  aiipic  intcrrogare  f.icilliimiin  cst, 
sed  propier  divcr.-iiaies,  ut  diciuin  esl,  iiiterpn^iuin, 
illaruin  lingnaniin  est  cognilio  necessaria.  Qui  cniin 
Scripturas  cx  liebr;ea  lingua  in  grxcam  vcrtcruiit, 
iiuinerari  possnnl;  lalini  auiem  intcrprclcs  nnllo 
uiodo.  Ul  cnimcuique  primis  lidei  lcmporibiis  iii  ma- 
nus  vcnit  codex  grxcus,  el  aliipwnlulum  facullatissibi 
utriusquc  Iiiigu;u  liabere  videbaiur,  aiisus  est  inter- 
pictaii, 

CAPUT  Xil.  —  Divcrsitas  iiitnpretationum  utilis.  Ki 
iHrborum  ambiguitale  ut  acciiiil  error  iiUerpreltim. 

17.  Qu;c  quidem  rcs  plus  adjuvit  intelligeniiam, 
quam  impedivii,  si  modo  lesenlcs  non  sint  ncgligen- 
tes.  Nain  nonnuUas  obscuriorcs  scnlentias  pluiium 
coJicum  sape  manifcslavit  inspectio,  sicul  illud  Isai.e 
proplietae  unus  intcrprcs  ait,  Et  domfsticos  semiiiis  tiii 
iie  despeieris ;  alius  antcm  ail,  Et  carnem  tuam  ne  de- 
spexcris  (Isai.  LViii,  7) :  ulerqiic  sibimct  invicein  atte- 
stalus  est.  Nainque  altcr  ex  aliero  exponitur,  qiiia  ct 
caro  posset  actipi  [iroprie,  ut  corpns  suiira  qiiisque  ne 
despicercl,  sc  puiaicl  admiiniium  ;  et  domcslici  seiiii- 
jiis  translale,  Cbrisliaiii  possenl  iiuclligi,  cx  eodcm 
verbi  scmiiie  nobiscnm  spiritiialiter  nati  :  nunc  au- 
lcni  coUato  inlerprelum  sensu,  probabilior  occurrii 
scntcniia  proprie  de  consangniiicis  non  despiciendis 
csse  pr.cccptum,  quoniain  domusiicos  seminis  cnm  ad 
cnrnem  retuleris,  co.isaiiguinei  polissimuin  occurrunt ; 
uiide  esse  arbitrur  illud  Aposloli  quod  ail,  Si  quo 
modo  ad  wmulationem  adducere  potuero  carnem  meum, 
ut  siilvos  faciam  aliquos  ei  illis  (Rom.  xi,  14) ;  id  est, 
ui  ;cniulaMdo  eos  qui  credidcrant,  ct  ipsi  credcrcnt. 
Carnem  ciiini  suam  dixit  Jud  i  os,  proplcr  consangiii- 
iiitatem.  Item  illiid  ejiisdem  Isaioe  proplicla;,  ISisi  crc- 
dideritis,  non  inteltigetis;  aliiis  intcrpretatus  cst,  Nisi 
credideritis,  non  permauebilis  {Isai.  vii,  9)  :  quis  lio- 
rum  verba*  secutns  sit,  nisi  e.vempiaria  liiigii;c  pr;ic- 
cedenlis  leganiur,  incerlum  esl.  Scd  lainen  ex  ulro- 
(|ue  magnum  aliquid  insinuatur  scienter  legcnlibus. 
Diflicile  est  enim  iia  diversos  a  sc  interpretes  fieri,  iii 
iion  sc  aliqua  vicinitale  contingant.  Ergo,  quoniam  in- 
l('Ilcclus  in  specic  scmpilcrna  est,  fidcs  vero  in  rc- 
rnin  lcmporalium  qoibusdam  cunabiilis  qiiasi  lacte 
aiitparvnlos;  nunc  aulem  per  fidein  ainbulamus,  iioii 
per  specicm  (II  Cor.  v,  7) ;  uisi  auicin  pcr  fidcm  ain- 
Lnlaveriinus,  ad  speciem  pervenire  n<in  poterimus  qiia; 
iion  Iransit,  sed  permanet,  per  intcilectum  pni'g;itiiin 
liobis  coh;crcntibus  vcritati  :  prnpterca  ille  :iit,  Aisi 
crcdideritis,  non  pcrmancbitis ;  ille  vcro,  Nisi  credide- 
rilts,  non  iiitelligelis. 

18.  Ll  ex  ambigun  lingiix  procccdenlis  plerumqiie 

inlerpres  rallilur,  ciii  non  bciie  nota  scnleiitia  esl,  ct 

c.iin  significationem  iransfcrt,  qux  a  seiisu  scripturis 

>  MbS.  Ires  contexla:. 

*  ^UMrcs  BIss.  Alii  CTim  editis,  vero. 


pcnilus  alicna  cst :  sicul  qiiid.im  codiccs  liabent,  Acnii 
pcdes  eorum  ad  cjfundeiidum  smiguinein ;  i{u;  cnim  ct 
aciitnm  apiid  Gr,ecos,et  velocem  signilicat.  Ille  eigo 
vidit  senienii:im,  qui  transtulit,  Vcloccs  pedes  eorum 
ad  effundendum  sanguinem  (Psal.  xin,  3);  ille  aulein 
aiius  ancipiii  signo  in  aliam  parteni  raptnserravii.  ['^t 
lalia  (|uidcm  non  obscura,  sed  falsa  suiil :  qiioriim  aiia 
condiliocst;  iion  enim  inlelligcndos,  sed  einendandos 
tales  cndicos  polius  prxcipicndum  cst.  Ilinc  csl  cliain 
illud,  qiioniain  /j-dcyoi  grxcc  vituliis  dicitur,  /ioixsu.uKTa 
qniilam  iion  intcllexerunl  esse  planialiones,  et  viluta- 
iniiia  iiiterpictati  sunl  :  qni  error  tam  mullos  codices 
prcoccupavil,  ut  vix  inveiiialur  aliter  scriptuin;ct 
tamen  scntentia  inanifestissima  esl,  qnia  clarescitcon- 
si'qiieiitibus  verbis  :  namque,  Adulierince  planiaiiones 
noa  dabunl  radices  atlas  (Sap.  iv,  5),  conTenicntiirs 
(licilur  qiiain,  vilulamina,  qiia;  pcdibus  in  terra  gra- 
dinntur,  cl  non  ha;rent  radicibus.  Ilanc  translationeiii 
in  co  loco  etiam  c;ctera  contcxta  cnslodiunt. 
CAPUT  XIII. — I Hterpretalionis  vilium  unde  emendari 
possit. 

19.  Sed  quoniam  ct  qux  sit  ipsa  scntcnlia,  qiiam 
plurcs  inicrpretes  pro  sua  qnisque  faciiltaic  ai(|ue  ju- 
dicio  cnnaiitur  elmpii,  non  apparei,  nisi  in  ea  liiigua 
inspici Jtur  i|uam  inicrpreiantur ;  ct  plerumque  a  sensu 
aucluris  dcvius  abcrrat  iiiterpres,  si  non  sit  doclissi- 
nius  :  aut  linguarum  illarum,  ex  quibus  in  latinam 
Sciiplura  pervcnil,  petcnda  cognitio  cst;  aut  liabcii- 
d;e  interpretaliones  conim  qui  se  verbis  nimis  oI>- 
slrinxernnl ;  iion  quia  sufnciunt,  sed  iit  ex  eis  veritiis 
vcl  error  dctegalur  alioriim',  ipii  non  magis  vcrtia 
qu:im  senteniias  interpretando  sequi  maliicrunt.  Nam 
non  solum  Tciba  singiila,  scJ  etiam  loculiones  sa<pe 
iransferuntur,  qu;i>  omiiiiio  in  Iatiii;e  lingii.-e  usuin,  si 
quis  consuetudinem  vetcrum  qiii  laiine  loculi  suiit, 
lencre  volnerit,  transirc  non  possiint.  Quac  aliquando 
intellectui  niliil  adiinunl,  sed  offeiidunt  tamen  eos  qni 
plus  dclcctaiiiur  rcbus,  cum  etiam  in  earuin ,  signis 
siia  qiiicdam  scrvatiir  inicgritas.  Nain  soloecismus  qui 
dicitiir,  iiiliil  aliiid  cst  quani  cnin  verba  noii  ea  lcge 
sibi  coaptaiitur,  qna  coaptavcrunt  qui  priores  nobis 
non  sinc  auctoritate  aliqiia  locnti  siinl.  lltrum  eiiim 
Iiiter  homines,  an,  Inter  hominibus  dicalur,  ad  rerum 
non  pertincl  cognitorcm.  Itein  barbarisnius  qiiiil  aliiiJ 
cst,  nisi  verbum  iioii  eis  litteris  vel  sniio  cnuntialum, 
quo  ab  cis  qiii  latiiic  ante  nos  loculi  sunt,  cnimtiari 
solct?  Ulriim  cnim  Ignosccre  producta  an  corrcptr» 
terlia  syllaba  dicaiur,  non  multum  cural  qui  peccatis 
suis  Deuni  ul  ignoscat  pelil,  quolibet  modo  illud  vei- 
bum  sonare  polueril.  Quid  cst  crgo  inlegrilas  Inculio- 
iiis,  nisi  aliena;'  consneiudiiiis  coiiservalio,  loijuen- 
tium  vcteruin  aucloriuitc  (irinat.n. 

20.Sed  lainen  eo  magis  inde  ofTcnduntnr  homincs, 
quo  inlirmiores  siint ;  et  co  suiii  infirmiores,  quo  do- 
ctiorcs  vidcri  volunt,non  rerum  scientia  qua  a;dili- 

•  Edili :  l.iberlas  vel  error  diriqatur  aliorum.  Reposuimns 
ex  undeciio  Mss.  fiJe,  veritas ;  liioxipn;  ex  conjeclura,  de- 
teqatur  :  cui  conjt;ctur:c  uuicus  lavct  l  loriaceiisis  codex  1 1 
qiio  lefjere  est,  deliqatur. 

«  sic  Mss.  !  Icriiiue.  Al  cditi,  ttisi  lutince  consuttudinis. 


i'i  113EU  sEcuNnus 

camur,  sed  siijnonini  f|ua  aoii  iiiflaii  oiuiiiiio  dilficile 
cst,  cuin  et  ipsa  reriiin  scientia  saepe  cerviceni  erigal, 
iiisi  doiniiiieo  re|)riiiialur  jugo.  (Juid  eniiii  obosl  iiilcl- 
lectoii,  quod  ila  sciipluin  est  :  Qu(v  est  tcrra  in  qua 
iiii  insiiiuiU  supcr  enni,  si  bona  osf  an  iiiijuam  ;  et  (juk 
suiit  civilalcs  in  quibus  ipsi  inliabitant  in  ipsis  (A'ui«. 
xiii,  20) .'  Quam  locuiionein  niagis  alienac  linguae  csse 
arbitror,  (juam  sensuin  aliqiieiii  alliorcm.  Illud  ctiam 
quod  jam  auferre  iion  possuiniis  de  ore  caiitanlium 
populorum,  Stiper  ipsuin  autem  floriet  sanclificatio  mea 
(Psa/.  csxxi,  18),  iiiliil  profecto  seiiteiitia;  detraliil: 
aiiditor  tamcn  peritior  niallet  boe  corrigl,  ut  non  flo- 
riet,  scd  jlorebit  dieerelur  ;  nec  quidquam  impedit  cor- 
rcctionem,  nisi  consuetiido  caniantium.  Isia  ergo  fa- 
cile  etiam  conlemiii  pussunt,  si  quis  ea  caverc  nolue- 
ril,  qux  saiio  intellectui  niliil  delrabunt.  At  vcro  illud 
quod  ail  Apostolus,  Quod  slultum  est  Dei,  sapientius 
est  Iwminibus  ;  et  qtiod  infirmum  est  Dei,  forlius  cst  ho- 
niinibus  ( I  Cor.  i,  25)  ;  si  quis  in  co  graecam  loculio- 
iicm  servare  voluissLt ,  ut  dicerct,  Quod  siultum  C5.l 
Dei,  sapienlius  Cit  boiiiinum  ;  et  quod  inlirmum  cst 
Dei,  fortius  est  liomiiiuin  ;  iret  quidein  vigilaiitis  le- 
ctoris  inteiiiio  in  seiitenti.-B  verilatem,  scd  lainen  ali- 
qiiis  lardior  aut  non  iiilelligeret ,  aut  eliam  uer\erse 
iutelligeret.  Non  cnim  laiiium  viliosa  locutio  est  in 
iatina  lingua  lalis ,  verum  el  iii  ambiguitatein  cadil ; 
ul  quasi  hominum  stultum  vel  bomiiiuin  iniirmuin  sa- 
pienlius  vel  forlius  videalur  esse  quain  Dei.  Qiianciuam 
el  illud,  sapienlius  est  liominibus,  noii  caret  ambiguo, 
ctiamsi  soloecismo  caret.  Utrum  enim  liis  hominibiis 
ab  eo  i|uod  csl,  Huic  bomini ;  aii  bis  liominibus  ab  eo 
qiiod  esl ,  Ab  hoc  homine ,  dictum  sit ,  non  apparet 
iiisi  illuminaiione  sententix.  Meliiis  iiaque  dicitur, 
S:ipieiiiius  est  quam  honiines,  et  foriius  esl  qu:im 
homiiies. 

CAPUT  XIV.  —  Ignoti  vtrbi  et  ignotce  locuticnis  uiide 
eruenda  cogiiilio, 
21.  De  ambiguis  aulein  signis  post  liiqiiemiir  ;  nunc 
dc  incognitis  agiinus,  quoruin  diijc  f.iruKC  suiit,  quan- 
luin  ad  verba  periinel.  Namque  aui  ignoium  vcrbum 
facit  hicrere  leclorem  ,  aut  ignoia  lociilio.  Qua;  si  cx 
alienis  linguis  veniunl,  aut  qiwrenda  siint  ab  earum 
linguarum  hominibiis,  aut  ea;dein  lingux,  si  et  oliiim 
est  et  ingeiiium,  edisceiid;B ,  aui  plurium  iiiierpre- 
tum  consuleiida  collatio  est.  Si  aulem  ipsius  liiigu;B 
Jjiistra!  aliqua  verha  loculionesque  ignoramus,  legendi 
consuetudine  audiendii|uc  iiinoiescuiit.  Nulla  saiie  sunt 
ni.igis  maiidanda  nieniorio;,  quara  illa  vcrborum  locu- 
lionunique  geiiera  quae  ignoramus ;  ut  cum  vel  pcri- 
lior  occurrerit  de  quo  quaeri  possinl ,  vel  talis  leciio 
qiKE  vel  ex  proeccdeiitibus  vel  consequentibus  vcl 
utrisque  oslendat  quam  viin  habeat,  quidve  significet 
«piod  ignoramus,  facile  adjuvaiiie  memoria  possiiuus 
adverlere  ct  discere.  Quaiiquam  tanla  esl  vis  consiie- 
ludinis  eiiam  ad  disccndiim,  ut  qui  in  Scripturis  s:in- 
ctis  quoJainmodo  nulriti  educatique  suiit,  niagis  alias 
loculioiies  mircntur  ,  easqiie  minus  lalin:is  putcnl, 
qiiam  illas  quas  in  Scripturis  diJiceriiiit ,  neqiie  in  lati- 
n;6linguccauclorit)usrepcriuiitur.  Pluriinum  hic  quo- 


que  juval  iiiieipretum  iiumerositas  collalis  codicihus 
iiispccta  alqiie  discussa;  lanluiii  absit  falsiias  :  nain 
codicibus  cmeiidaiidis  priniiius  dcbel  invigilare  solcr- 
lia  coruni  qui  Scripluras  divinas  nosse  desideranl,  ut 
ciucnJatis  non  emeiidaii  cedaiit ,  ex  iino  duntaxat  in- 
leipieiaiionis  genere  veiiieulcs. 

CAPUT  XV Commendalur  ttala  versio  latina,  et 

yiceca  Septunginta  interpretum. 
2-2.  In  ipsis  autem  interprelatioiiibus,  Ilala  cajleris 
prefeialur;  nam  est  verborum  tenacior  cuni  perspi- 
cuil:ile  senteiili;e.  tl  lalinis  quibuslibet  cmendandiSj 
gr;eci  adbiboaiilur,  iii  quibusSepluagiiila  iiilerpretunn 
quod  ad  Vetiis  Tc«laiiieiituin  aitinei,  cxcellit  auctori.i. 
las  («);  qui  jam  per  omnes  peritiores  Ecclesias  tanta 
pra;sentia  sancii  Spiriius  interpretali  cssedicunlut-,  Ul 
os  uiium  tot  hoininum  fuerit.  Qui  si,  ut  ferlur,  inulti* 
qiie  non  indigni  lide  pracdicaiit  (6),  siiiguli  cellis  etiam 
siiigulis  separ:iii  cuin  interpretati  esseiit,  nibil  in  ali- 
cujus  eoruin  codice  inveuliim  est  quod  non  iisdem 
verbis  eodeuKiue  veiborum  ordiiie  inveniretur  in  C;c- 
teris ;  quis  liuic  aucioritaii  coiiferre  aliquid,  nedum 
prxferre  audeat  ?  Si  aulem  conlulerunt  ut  uiia  omniiim 
comniuiii  iiaciaiu  judicioque  vox  fierel,  nec  sic  qui.» 
dem  quemquam  uniim  liominem  qualibet  perilia,  ad 
emendaiidum  tot  seniorum  doctoruinque  consensum 
aspirare  oportet  aut  decet.  Quamobrem  ,  etianisi  ali- 
quid  aliter  in  hebraeis  exemplaribus  invenilur  quam  isti 
posuerunt,  cedendum  csse  arbitror  divinoe  dispcnsa 
lioiii  quoe  per  eos  facla  est ,  ut  libri  quos  gens  Juda;a 
c;i'teris  populis,  vel  religione  vel  invidia  prodere  no- 
lebat,  credituris  per  Doininum  Gentibus  ministra  regis 
PtoIem;ei  poiestatc  lanto  anle  proderenlur.  Ilaqiie  lieri 
potest  ut  sic  illi  inierpreiati  sint,  quemadmodum  con- 
gruerc  Geiiiibus  ille  qui  eos  agebat ,  et  qui  uiium  os 
oninibusfeceral,  Spiiilus  saiicliis  judicavit.S .d  lanieii, 
ul  si:perius  dixi,  lioruni  qiioque  inierprelum  qui  verbis 
tenacius  inlKTserunt,  collatio  non  est  inulilis  ad  ex- 
planandam  sa;pe  senteiitiam.  Latini  ergo,  ut  dicere 
coeperam,  codices  Veleris  Testainenti,  si  iiecesse  fue' 
rit,  gra;corum  aucloriiale  cniendandi  sunt ,  et  corum 
potissimum  qui  cum  Septuaginta  esseiit ,  ore  uno  iii- 
terpretati  esse  perhibentur,  Libros  aulem  Novi  Testa- 
nieiili,  si  quid  in  lalinis  varietalibus  litubat ,  gnccis 
cedere  oportere  non  duhium  est,  et  maxime  qui  apud 
Ecclesias  dociiores  ei  diligenliores  reperiuntur. 

CAPUT  XVI. —  Vt  translata  signa  intelliganlur  juvai 
tum  linguarum  notilia ,  lum  rerum. 
23.   In  traiislaiis  vero  signis  si  qiia  forie  ignoia 


(a)  De  Qvit.  Dei,  lib.  18,  c.  43. 


_  luier  eoslrena;us,  lili.  3,  c.  23;  clemens  Alexandii- 
nus,  lib.  1  Slromalum;  lyrillus  .lerusolymitanus,  caiecbesi 
4;  Hilarius,  iu  rsal.  2,  etc. ;  sed  aule  uos  Justinus  marlyr, 
qui  in  oratione  ad  Genles,  cellulaiuin  ia  quibus  lxx  Inter- 
pretes  rioleiiKci  jussu  sciipuiris  verleudis  seorsiai  vacave- 
runt,  vesligia  {|ua;daiii  Alexandria;  se  conspexisse  profile- 
tiir.  veruiiilaiiieii  Hieronyuius  iu  ijraelationc  in  Penlateu- 
chuni  nescire  se  ait,  «  quis  primus  auctor  septuaginla  ccU 
B  lulas  Alexaiidri;e  nieiidacio  suo  exstiuxerit,  quibus  divisi 
0  eadeiii  scripiitaiiut  :  quippe  cuin  Aristeas  Htoleiual 
t.  upei  aspistcs ,  et  niullo  posl  leniporo  Josepbus  niliil 
5  t:ile  retulerint,  sed  in  una  liasilica  cougregatoscontulis»? 
«  saiuant,  uon  ihoj  Uetasse. » 


47 


oogiinl  hrrrore  Icclrtroin  ,  pi^rliin  lingn:iniiii  imlilia, 
pailini  roriicn,  iiiveslignmhi  .Minl.  Aliinrul  onini  ;h1  si- 
iniliui(liiii>ui  valet,  ct  prniul  diiliio  sccrLnuin  qiiiildiin 
insiiiiiai  Siloi  pisciiia,  uhi  tacicin  lavare  jiissus  csl  ciii 
oculos  Poniiiius  liilo  dc  spulo  faclo  iinmxeral  {Jonn. 
ix,7):  qiiod  laincn  noinciilinguxiiicogniuic.nisi  Evai>- 
fielisla  inliTprclalus  ossol,  tiin  niagniis  inicllcclus  la- 
lerct.  Sic  oiiain  niiilia,  qiix  ab  auctorihiis  coruindeni 
l.ihiorum  inlci protala  iion  siiiit,  nomiiia  lichr.ra,  iion 
esl  duhit.iiidiini  liahcrc  iion  parvam  vim  alqiie  adjii- 
loriuin  ,id  solvcnda  ;vnii,Miiata  Sciiptuiarinn ,  si  (|uis 
ea  possil  iiilcrpicUri  :  qiiod  noniniUi  cjiisdein  liiigu.-e 
periii  viri,  noii  saiie  paivum  heiiclicium  pnsieriscoii- 
tBleruiil.qui  separata  deScripturis  eadcm  omiiiavcrba 
intcrpietiiti  sunt;  ct  quid  sil  Adam  ,  quid  Eva,  qiiid 
Abrahain,  qiiid  Moyses  ;  sivc  oliam  locoiuin  iioiiiiii;i, 
quid  sil  Jcriisalem,  vel  Sion,  vcl  Joiicho,  vol  Sina, 
vel  Lihaiius,  vel  Jordanis  ;  vcl  qua;cumqiie  ali;i  in  illa 
lingua  nohis  sunl  incognila  iioiniiia  :  quihus  aperlis  et 
iiiierprclatis,  muU;t;  in  Sciipinris  ligiirat*  locuiiones 
manifesiaiilur. 

2i.  Rcrum  auleni  ignoraniia  facit  obscuras  ligura- 
tas  locutioncs  ,  cuiii  igiiomnnis  vel  animantiuin ,  vel 
lapidiiin,  vcl  lierharuiii  natuias,  aliarumve  rcriim, 
qua;  plcniiiiquc  iii  Scripluris  ^iinililudinis  aliciijusgra- 
lia  piuiuntur.  Nam  ct  dc  sorpcnie  quod  iiotum  est, 
loium  corpiis  cuin  pro  cipitc  objiccre  ferientihus, 
ijuantum  illusiral  sciisum  illiim ,  quo  Dominus  juhel 
astutos  iios  csse  sicut  sei  peiilcs  {MaiUi.  x,  10) ;  ui  sci- 
licel  pro capile  noslro,  quod  csl Cliiislus, corpus  polius 
persequenlihusofrcramus,  iie  ridcscliristiaiia  lanquaiu ' 
iiccetur  iii  iiohis,  si  jiaicentes  c^irpori  ncgcmus  ficum ! 
vel  illud,  quod  per  cavern;e  angustias  co.irctaiiis,  dcpo- 
sila  vcieri  lunicavircs  novasaceiperodicitur,quaiiiuin 
conciiiil  ad  iiiiilandain  ipsani  seipentis  astutiam,  cx- 
uciidunii|iie  ijisum  vcicreiniioinincm,  siout  Aposiolus 
dicil ,  iit  induaiiiur  iiovo (Eplies.  iv,  22, 2 1 ; Coloss.  iii, 9, 
10);  ct  exucndum  per  angustias,  dicenle  Domino, 
Inlrute  per  an(iuslam  porlam  (Mattli.  Mi,iZ)  !  Uicrgo 
iiotitia  nalur.e  scrpcntis  illustrat  mulias  similitudines 
quas  de  lioc  aniiiiaiile  dare  Scriplura  coiisiievil ;  sie 
igniir.inlia  iioiiiiulloriini  aniinalium  quac  iion  iiiiuus  per 
simiilitudines  commemorat,  iinpedit  plurinmin  inlel- 
leclorem '.  Sic  lapidiiin,  sic  Iierbarum,  vel  quaecumque 
lenenlur  radicihus.  Nain  et  carhiinculi  notitia,  qiiod 
lucet  iii  tencbris,  multa  illuminat  eliam  obscura  libro- 
rum  ,  ubicumque  pro|.ter  similitudinem  ponilur;  et 
ignoranlia  bei  ylli  vo.l  adamanlis  claudit  plerumqiie  in- 
lclligeiili.-c  fores.  Nec  aliam  oh  causam  facile  est  in- 
teUigere  pacem  perpctuain  signilicari  ole;i;raniiisrulo, 
qucm  rediens  ad  arcam  coluinha  pcriulit  (ten.viii, 
11)  ,  nisi  quia  novimus  el  olei  lencm  CDiiiaclum  non 
facilc  alicno  lnimorc  corrunipi,  et  arborem  ipsam  fron- 
dcre  peronniicr.  Miilli  autem  propler  ignoranliam 
livssoiii,  duin  nebciiiiit  iiuain  vim  liabeat,  vel  ad  pur- 
gandum  pulmonem,  vcl,  ul  dicitur,  ad  saxa  radicibus 

'  F.diti  addunt  bic,  capiil ;  quae  vox  abest  ab  onuiibus 

tlli6. 

in  vulgatis,  leclorem.  At  in  Aiss.,  intelkctorem 


DE  nOCTni.S\  CIiniSTIANA,  S.  ALGIJSTINI  ,58 

pcnctranda,  cum  sil  herha  brcvis  alqiic  huinilis,  oniiii- 
no  invcnire  iioii  possiiiit  qiiare  sit  dictuin ,  Asperges 
nie  liyssopo,  ct  tiiundnbor  (Psal.  L,  9). 

2ri.  Nuineroniiii  oliaiii  iiiipcrilia  niulla  facil  non  iii- 
lclligi,  iranslatc  ac  inystice  posita  iii  Scripturis.  Inge- 
iiiuin  quippc,  iit  iia  dlxcriin,  ingcnuum  nan  pntest  iion 
niovcri  quid  sibi  velit  quod  cl  Moyses,  ct  Elias,  et  ipse 


Dominiis  quadraginla  dichns  jejunaveriinl  ( Exod. XX IV, 
18  ;  !ll  Heg.  xix,  8;  et  Miitlh.  iv,  2).  Ciijiis  actioiiis 
(Igiiralus  qiiidam  nodus,  nisi  Iiiijus  nuincri  cognitio- 
iic  et  considerationc,  non  solvitur.  llabet  enini  dena- 
riiim  qualer,  laiiqiiam  cogniiionein  oinnium  rcriiin 
intcxl;iin  lcmporibus.  Qiiaiernario  namqiic  iiumero  et 
diuriiaet  anniia  curricula  peraguntur  :  diurua  niaiii- 
tinis,  meridianis,  vespertinis,  nocturnisque  horarum 
spatiis;  aniiiia  vcrnis,  irsiivis,  aulumnalibus,  biema- 
lihusipio  meiisibiis.  .A  lcmpornra  autcin  dclcclalioiie 
duiii  iii  icmpuribus  vivimus,  proptcr  xteriiiialem  in 
qiia  vivcrc  voluinus,  ahstincndum  et  jejunandum  cst : 
qiiamvis  lemporum  cursibus  ipsa  nobis  iiisinuetiir 
doclrina  coiitemncndorum  temporum  et  appetemlo- 
rum  actcriiorum.  Porro  autem  denarius  numcrus  Crea- 
loris  alqiie  crealuric  signilicat  scieiiiiani  :  nam  irini- 
tas  Creaturis  est,  seplenariiis  autem  numcrus  creaiu- 
ram  indicat,  propter  vilam  et  corpus.  Nam  in  illa  iria 
sunt,  iinde  ctiam  toto  cordc,  tota  aniiiia,  tola  me:i!e 
diligendus  Cbt  Dcus(7d.  xxii,  57);  iu  corpore  au- 
tcinqu;iliior  iiianifcstissima  apparcnt,  quihus  constal, 
clcmenta.  In  Iioc  ergo  denario  dnm  teniporaliler  no- 
bis  insmuatur,  id  est,  qualer  ducitur,  caste  et  conli- 
ncnicr,  a  teinporum  delecialionc  vivere,  hoc  est  qua- 
dragiiita  dielius  jejiiiiare  moiiemur.  Iloc  Lex,  cujns 
peri;oiia  csl  iii  Moyse,  lioc  Pioplielia,  cujus  peisonani 
gerit  Elias,  Iioc  ipsc  Doininus  moiiei ;  qiii  tanquam 
testimoniuin  habens  ex  Lege  et  Propheiis,  inedius  in- 
ter  illos  in  monte,  trihus  diseipulis  videiilibus  alque 
stupenlihus,  claruit  ( Id.,  xvii,  2,  5  ).  Deinde  ita  qux- 
rilurquomodo  quinquageiiariiis  de  quadragenario  nii- 
mero  exislat,  qui  iion  mediorriter  in  nostra  religione 
sacratus  est  propter  Pentecosten  (  Act.  ii ),  et  quoiiio- 
do  ter  ductus  propler  iria  leinpora,  ante  Lcgem,  sub 
Lege,  siib  Gratia,  vel  propter  iioinen  Patris,  ei  Filii, 
etSpiritus  sancti,  adjuncia  eniiiiontius  ipsa  Triuitale, 
■m\  purgatissiiiuc  Ecclesia;  myslerium  referatiir,  per- 
veniatque  ad  centiim  quinqiiaginla  !res  pisces,  ipios 
retia  postresurrcctionem  Doinini  iii  dexteram  paricm 
niissa  ceperuiit  (Joan.  xxi,  11 ).  Iia  multis  aliisaique 
aliisnumcrorum  formis  qii.i;dam  simililudinuni  in  san- 
clis  Librissecrela  ponuntur,  qu;c  propter  nuraeroruni 
imperiiiam  legontibus  ciausa  siiiil. 

26.  Non  paiica  ciiam  claudit  atque  oblegil  nonnul- 
larum  rcriini  musicarum  igiioranlia.  Nam  ct  de  psal- 
lerii  et  cilliarie  (lifferenlia,  qiiidam  iion  inconcinne 
aliqiias  reriim  (igiiras  apcruit :  et  decem  cbordarum 
psallerium  (  Psal.  xxxii,  2  ;  et  Psal.  xci,4  ),  non  im- 
portiinc  iiiler  doctos  qua;rilur  ulruin  liabeat  aliqiiam 
niusic;c  logein,  qu.a;  ad  tantuin  iiervorum  numeruni 
cogal;  an  vero,  si  noii  habel,  eo  ipso  magis  sacraie 
accipicndus  sit  ipsc  niimcrus,  vcl  propter  decaloguui 


*9  LinER  se<;lndus. 

Letjis,  de  qiio  itcm  numero  si  qnaniadir,  nonnisi  od 
Crcalorem  crcaturamque  refereiiilus  csl,  vel  prnpiei- 
tuperius  expositum  ipsiim  denarium.  El  ille  Dumeru> 
xdincationis  teiiipll,  qiii  commemoraiuriii  Evaiigclio, 
qiiaJraginla  scilicet  ct  scx  annorum  (  Joan.  ii,  20  ), 
Dcscio  quij  niusiciiiii  son;it ;  el  relalus  ad  f.iliricaiii 
Doniinici  corporis,  propier  quam  leiii|)li  nienlio  facla 
cst,  cogit  iioniiullos  luereticos  confileri  Filium  Doi 
non  falso,  sed  vero  ct  Iiumano  corpore  indulum  :  tt 
numcrum  quippe  et  musicani  plerisque  locis  iii  saii 
Ctis  Scripturis  lionorahililer  posita  iiiveiiimus. 

CAPUT  XVII.  —  Origo  fabulit'  ilusarum  novem. 

S7.  Non  enimaudiendi  sunt  errores  gciitilium  sii- 
persiitioniim,  qui  novcra  Musas  Jovis  et  Mcmoria;  '• 
lilias  esse  Gnxcrunt.  Uefillit  eos  Yarro,  quo  nescii 
utrum  apud  eos  qiiisquam  lalium  rerum  doclior  vel 
curiosior  esse  possil.  Dicit  enim  civiiaicm  nescio 
quam,  non  cnim  nomen  recolo,  locassc  apud  Ires  arti- 
flces  terna  simulucraMusarum,  quod  iii  tcmplo  Apfl 
liiiis  donum  poneret,  ut  quisiiuis  arlificum  pulchriora 
formasset,  ab  illo  potissimum  elecia  emerel.  Iiaqiie 
contigisse  ut  opera  sua  quoque  illi  artifices  icquc  pul- 
clira  expiicarent,  et  placuisse  civiiali  omiies  noveiii, 
aiqiie  omnes  esse  cmplas,  ui  iii  Apolliiiis  tomplo  de- 
dicareiitur  ;  quibus  pnstea  dicit  Ilesiodum  poeianiiin- 
posiiisse  vocabula.  Non  eigo  Jiipiier  iiovein  Musas  gc- 
Duit,  sed  ires  fabri  tcrnas  trcaverunt.  Tres  autein 
aon  propierca  illa  civitas  locaverat,  quia  iu  somnis 
eas  videral,  aut  lol  sc  cujusquam  illorum  oculis  de- 
nionslraveraiit;  scd  quia  facile  erat  animadverlere 
omnem  sonum,  qine  niaterics  canlilcnarura  est,  iri- 
furmem  esse  iiatura.  Autenim  voceediliir,  siciiti  eo- 
rum  est  qui  faucibiis  sine  organo  canuiit ;  aiit  flatu, 
sicut  tubaruin  ct  tibiarum  ;  aut  pulsu,  sicut  in  cillia- 
ris  et  lyrapanis,  et  quibuslibei  aliis  qua;  percutiendo 
caiiora  suiit. 


C.^PUT  XVIII.  —  Profani  si  quid  bcne  dixerunt ,  non 
aspcrtiaiiduin. 

28.  Sed  sive  ita  se  liabeat  quod  Varro  rciulii,  sive 
non  iia;  nos  tamcn  non  propicr  superstitionem  pro- 
fanoruin  debemus  miisicara  fugere,  si  quij  inde  ulile 
aj  iniplligendas  sanclas  Scripiiiras  rapere  polueri- 
Dius ;  iicc  ad  illorum  theatricas  nugas  converti,  si 
aliquid  de  ciiharis  et  de  organis,  quod  aj  spiritualla 
capienda  valeal,  dispntcmns.  Nei|iie  enim  et  liltcr.is 
disccre  non  Jebuimus,  qnia  caruin  repeitorcm  '  di- 
cimtesso  Mercuriuiii;  autquin  jiistilia;  virtuliqne  lciii- 
|ila  deJicarunl,  ct  qux  cnrJe  gc»taiiJa  siiiit  iii  lapi- 
dibus  adorare  nialuerunt,  propicrea  nobis  justiiia 
virlusqiie  fugieiida  cst  :  imo  vcro  quisquis  boiius  vc- 
rusi|ue  chrislianiis  csl,  Domlni  sni  esse  intclligat,  ulii- 
cumque  inveiieiit  verilatem,  quam  confilciis^clagno- 
sccns,  etiain  in  Litteris  sacris  supcrstiliosa  rigincnla 
rcpiidict;  ddleatqiie  homiiiesatqiie  cavcat,  qui  cogno- 
scentes  Deum,  non  ut  Deum  gloriQcavernnt,  aut  gra- 

Mss.  duo  e  valicanis,  minerra^.  Alil,  omncs  codices,  mc- 
OioritE.  sic  vero  etiam  ia  lib.  2  de  ordinc,  cap.  14,  n.  41. 
•  Mss.  iirope  omucs,  eurum  licnnt  diciint. 
'  .Mss.  plusquam  vigimi,  confcreiu  :  conscntil  edilio  .4m. 


.^0 
lias  egcrunt,  sed  evanuerunt  in  cogilatioiiibus  suis, 
et  obscuralum  eslcor  insipieiis  eorum  :  Jicentes  enim 
se esse  sapienies,  siulii  facii  sunt,  et  immutaveriini 
gloriam  incorniplibills  Dei  in  simililuJinem  iinaginis 
corruplibilis  hoiiiinis,  el  volucrum ,  ct  quaJrupeduPi, 
etserpentium  (fiom.  i,  21  »77.). 

CAPUT  XIX.  —  Doctrinaruin  genera  duo  reperta  apud 
Etlinicos. 


29.  SeJ  ut  tolum  istum  locum,  nam  est  maxime 
necessarius,  Jiligentius  explicemus ;  Juo  sunt  geiiera 
Joclrinarum,  qnae  in  gentllibus  cliam  moribus  excr- 
centur.  Unum  earuni  rerum  quas  inslllnerunt  honii- 
ncs  ;  altcrura  carum  quas  animajvcrlerum  jani  per- 
actas  aut  Jiviniius  insiiuiias.JlluJ  quoj  est  secuiiJum 
insiiiutiones  honiinum ,  partim  superstitiosum  est, 
pariim  non  est. 
CAPUT  XX.  —  Scientice  quas  homines  instiluerunt  a/i- 

qiice  superstilioiium  plence.  Catonis  diclum  lepidum. 

50.  Supersliliosum  cst  quiJquiJ  instliulura  est  ab 
liorainibus  aj  facienda  ct  coleiida  idola  pertlnens,  vel 
ad  colendam  slculi  Deura  crcaturain  partcinve  ullani 
creaturae  ;  vel  ad  consullationes  et  pacia  quccdam 
significationum  cum  dscmonibus  placita  atqne  fa'dc- 
rala,  qualia  sunt  raolliniiia  magicarum  arlium,  quaj 
qnidcm  comracmoraie  pniius  quam  docere  assolciil 
poela;.  Ex  quo  genere  sunl,  sed  quasillcenliore  vani- 
late,  aruspicura  et  angnrum  libri.  Ad  hoc  gcnus  per- 
tineiuoinnes  etiam  ligaluitc  aique  remedia,  quaeine- 
dicoriira  quoque  disciplina  condcranat,  sivc  in  prx- 
cantationibus,  sive  in  quibusJam  nolis  qnos  characte- 
res  vocant,  sive  iii  qulbusque  rebus  snspcndcndis 
atquc  illigandis,  vel  etiam  aptaiidls  '  quodammodo, 
iioii  ad  lempcralionera  coipurum,  scd  ad  quasdam 
slgnificationcsautocculla?,  auteliam  manifeslas  ;  qiue 
niiliore  nominc  physica  vocant,  ut  quasi  non  su|iersli- 
tioiie  implicare,  seJ  natura  prodcsse  vidcantur  :  siciit 
sunt  inaures  iii  summo  auriuni  singnlariiin,  aiit  de 
strulhionum  osslbus  ansula;  in  Jigills,  aut  cuiii  tibi 
Jiciiur  singultlcnii,  ut  Jcxlcra  niaiiu  sinistrura  polli- 
ccni  teneas. 

51.  Ilis  adjunguntur  niillia  inanissimarum  observa- 
liunura,  si  mcrabrnra  aliquod  salierit,  si  jiiiiciini  am- 
bulanlibus  ainicis  lapis,  aut  caiiis,  aut  pucr  mcdius 
intervencrlt  :  aliiuc  illuJ  quod  lapldcm  calcant,  lan- 
qiiam  Jircniplorcm  aiiiicilia;,  iiiiiins  iiiolcstuin  csl, 
quam  qnod  iniinceiilein  pucrnm  colaplio  perculiunl, 
si  pariter  ainbulanlibiis  inlcicuriit.  Scd  bclliiin  cst 
quod  ali(]uanJo  pucri  vindicaiilur  a  canibus  :  iiani 
plerumque  lam  superstiliosi  sunt  quidam,  ut  ctiaii) 
caiicra  qui  niediiis  intervcneiil,  fcrire  auJeant,  noii 
iinpunc;  nainque  a  vano  rciiiedio  clto  iUc  iiilcrJniii 
pcrcussorem  suum  aj  vcruni  meJicum  mitiit.  Illnc 
sunt  etiam  illa,  llinen  calcare  ciiin  aiiie  domura  suain 
Vansit ;  redire  aj  lectiim,  si  quis  duin  se  calccat  ster- 
nutaverit;  rediie  domiim,  si  proccJcns  olTcnderit ; 
cuiii  vcstis  a  soricibus  rodiliir,  plus  ticincrc  suspltio- 


'Codices  edili  et  Mss.,  saltandis  qiiodammodo  :  e«ce(to 
uno  ncmigiano,  cujiis  auclnrilatc  reslituimus,  optandis. 


j^  DE  DOCTRINA  CIlRISTi 

ne'  (oturi  mali,  qiiam  pr.xsciis  dnmiium  aolcrc.  Uinlc 
illiid  el.  ganlcr  (liclum  csl  Calonis,  qiii  cnm  csscl  coii- 
snltns  a  quoJam,  qni  sibi  a  soricibus  crosas  caligas 
dicerel ;  respondil  non  c<se  illud  monslrum,  scd  vere 
monsirum   liabendum  fnisse,  si  soricos  a  caligis  ro- 

dereuiur. 

CAPUT  XXI.  —  Siipersiilio  mailicmnlicontm. 

32.  Neqnc  illi  ab  hoc  gencre  pernicios.-e  supersii- 
tionis  scgvcgandi  snnl,  qni  gcnelliliaci,  pn.plcr  nala- 
lium  dierum  considcrationcs,  nnnc  auteni  vulgo  ma- 
llicinatici  vncaniur.  Nam  et  ipsi  qnamvis  veram  sul- 
larnm  posilinncm,  cum  qui^^qiic  nasciiur,  consecten- 
tiir,  ct  aliqnando  eiiam  pervesiigent ;  tamen  quod  inde 
conanlur  vcl  actiones  noslras  vel  actionum  evenia 
prxdicere,  nimis  crrant,  et  vendunl  impeiiiis  liomi- 
nibus  miserabilcm  scrvitutem.  Nain  quisqne  liber  ad 
liujusmodi   malhcnialicum  cum  ingicssus  fuerit,  dal 
pccnniam  ul  scrvus  iiide  exeai  aut  Martis,  aul  Venc- 
ris,  vel  polins  omnium  sidcrum  ;  qinbus  illi  qui  prinii 
erravcrunl,   erroieuKiuc  poslciis  propinavernnl,  vcl 
bcsliarum  propter  siniiliindinem,  \el   liominum  ad 
ipsos  homines  lionorandos  iinposuerunt  vocabiila.  Non 
cnim  mirandiini  esl,  cuin  cliain  propioribus  recemii)- 
ribusque  leniporibns,  sidns  qnod  apprllamns  Liicife- 
rnm,  honori  et  nomini  Cxs.iris  Romaiii  dicarc  conali 
gnnt  (a).  Et  fortasse  faclum  esset  aiqiie  isset  in  vetu- 
siatem,  nisi  avia  ejnsVenu^  pncoccupasset  hoc  nomi- 
nis  pra;dinm  ;  ncque  jnre  uUo  ad  h;eredes  tr.ajicercl, 
«piod  nunquam  viva  possederal  aul  possidendiim  peii- 
vcrat.  Nam  ubi  vacabat  locus,  nequc  alieujus  priorum 
murluorum  honore  tcncbalur,  factum  esl  quod  in  re- 
bus  talibus  flcri  solel.  Pro  quintili  enini  et  sexiili  mcn- 
sibus  Julinm  alqiic  .\ugusluin  vocaiiius.  de  lionoriliiis 
liominnm  Julii  C;cs:iris  el  Augnsli  Ca^saris  niincnpn- 
tos  ;  ut  facile  qui  voliieril  inleHigal  eiiam  illa  siJeia 
prius  sine  his  nominihus  coelo  vagala  esse  :  niorluis 
aulem  illis  qnorum  honorare  mcmoriam  vel  coacti 
sunl  honiines  resia  poli'Slale,  vel  placuit  hnmana  va- 
nilate,  iiomina  eiinini  imponcnles  sideribus,  eosipsos 
sihi  morluos  in  coeliim  levarevidcbantur.  Scd  qiiodli- 
bet  vocenlur  ab  hominihus,  sunt  lamen  sidcra,  qna; 
Dcus  insliluilel  ordinnvil  ulvoluit  ;  et  cst  cerlus  nio- 
Insillorum,  qiioloinpnra  distjiiguunlnr  atqiie  varian- 
tur.  Qucm  niolnm  noinre,  cum  qiiisqnc  nascilnr,  qiio 
modo  se  li;ibcal,  facilc  e>l,  pcr  coruin  iiivcntas  cnn- 
scriplasqucrcgnlas.quossancla  Scriptiira  condcmnalj 
diccns  :  Jii  enm  tanlum  pntiicrunt  scire,  nt  posscnl  cciti- 
niare  swcutitm,  qiiomodo  cjiis  Domiimin  non  faciliusin- 
vencrunt  (  Sap.  xiii,  9  )  ? 

CAPUT  XXII.  —  Ubservatio  siderum  ad  cognosccn- 
dam  vitce  seriem  vana. 
53.  Sed  ex  ca  nota:ione  velle  iiasccniiiim  mon  s  , 
aclus,  cvenla  pn  dioere,  magiius  error  ct  magna  de- 
mentia  est.  Et  apnd  ei'S  quidcm  qiii  lalia  dediscenda 
didiccrunt,  sinc  ulla  dubitatione  refellitiir  ha;c  sii- 

per^litio.  Constellationes  cniin  quas  vocant,  nolatio 

« SicUss.  mclioris  noti.  At  editi,  tin>ere  su.^pici(mcm 

(o)  Sic  virg.  Fxl.  9  : 

Ecce  Dionxi  processit  cxstrisaslrum. 


ANA,  S.  AUGUSTINI  W 

cst  siderum,  qiiomodo  se  habehant  cum  ille  nasccrc- 
tur,  de  quo  i>ti  miseri  a  iniscrinrilius  consulimtur. 
Fieri  aulem  polest,  ut  aliqui  gemiui  tain  scquaciler 
fundanlnr  cx  iilcro,  ut  iiitervallum  lempnri>  intcr  cns 
niilliim  possit  apprclicnili,  ct  coiistpllalinnuni  numcris 
nnnolari.  Unde  iicccsse  esl  nonnnllos  gciniiios  casdcm 
liabere  conslellnlinncs ,  cuni  pnria  reriim  ,  vcl  quas 
aguiit  vel  quas  paiiuiitur,  cveiiia  non  hal)eant ,  sud 
plornmquc  ila  disparia,  ul  alins  riicissiinus,  alins  in- 
folicissimiis  vival  :  siciit  Esau  el  Jacob  geminos  ac- 
cepiiniis  nnlos,  ila  nt  Jacob,  qni  pnslorior  nascebaliir, 
manu  pbintam  pnEcedcnlis  frairis  toncns  invc:iirelur 
(6"e>i.  XXV,  25).  Horum  ccrte  diesatquc  hora  nasceu- 
tiiim  aliter  notari  non  posset,  nisi  ut  anihnrum  con- 
slollatio  cssct  unn;  quanlum  autcm  iiitcrAil  intcr  am- 
bonim  mores,  fncla ,  labores  alque  succo5.sus,  Scri- 
pinra  leslis  est,  jam  ore  omnium  geniium  pcrvagata  '. 
34.  Ncqiie  enim  ad  rem  pcrtinet,  quod  diciiut  ipsnm 
innmontiim  mininiuni  alqiic  angustissiniuin  tcniporis, 
qiiod  gcininnriim  p:irtinii  dislerniinat ,  niullnm  v:ilorc 
in  reruin  nalura  atqiic  coeleslium  eorporiiin  r.ipidis- 
sima  vclucitate.  Elsi  enim  cnncodam  iil  plinimiim 
valeat,  tamen  in  constellaiionibus  a  maihcinatico  in- 
veniri  non  pnlosl,  quibns  inspectis  se  faln  dicore  prot- 
filelur.  Quod  crgo  in  constellalioDibus  non  invenit , 
qnas  necessc  e>t  unas  inspiciat,  sivc  de  Jacob,  sive  de 
ejus  fratre  consulatur;  quid  ei  prodcst  si  distat  in 
ccelo  quod  lemere  sccurus  infamal,  el  iion  distat '  iii 
tabula  quam  fnistra  snllicitus  intnetur?  Quare  ist.-e 
quoque  opiniones  qiiibiisdam  reriim  signis  liuman:! 
pr;psiimptioiie  insiiiuiis,  ad  eadem  illa  qnasi  qua;- 
dam  cum  da;nionibus  pacta  et  convcrKa  referend.e 
snnt. 

CAPUT  XXLI.  —  Cur  repiidianda  genetlttiacorum 
scienlia. 
o.").  Ilinc  cnim  fit  ul  occullo  quodam  jiidicio  divino, 
cupidi  malarum  rerum  lioininos  IraihiiUur  illudendi  ct 
decipiendi  pro  meritis  vohintaUim  snarum ,  illndcn- 
tibus  eo5  atque  decipientibus  pnevaricatoribus  ange- 
lis ;  quibus  ista  niundi  pars  inrinia  ,  sccuiidum  pul- 
cherrimum  ordinem  rcruni ,  divina;  provideiili.Te  legc 
snbjecta  cst.  Quibus  iliusionlbus  et  deceptinnibus  eve- 
nit,  ut  istis  superstitiosis  el  perniciosis  divinalionum 
goneribus  niulia  praolcriia  ei  futura  dicanlur,  ncc 
alilcr  accidnnt,  quam  dicuiitiir;  niullaqiie  ohscrvan- 
tibus  secniidum  observniioiies  suas  eveiiiant,  quibus 
implicati  curiosiores  (ianl ,  et  sese  magis  magisqnc 
inserant  muliiplicihus  laqiieis  perniciosissimi  erroris. 
IIoc  genus  fornicationis  anim:c  Balubriter  divina  Scri- 
ptura  nnn  lacuit ;  ncquc  nb  ca  sic  delerruit  aniinam  , 
ut  propterea  lalia  iiegaret  esse  sectanda  qiiia  filsa  di- 
cunlur  a  professoribus  eornm ,  scd  etiam  si  dixerinl 
vobis,  inquit,  el  ita  evenerit,  ne  credatis  as  {Deut.  xiii, 
1-3).  Non  cnim  quia  imago  Samuelis  mortni  Sauli  regi 

'  .Mss.,  tros  pcrvulgala. 

'in  excusis  tiactomis,  si  discal  in  ccelo et  non  divnt 

in  tabiila.  sed  incunctaQlcr  ex  Mss.  repouonduin  ulro<iae 
joco  diilal :  quaniioquidem  id  cnnfulaliir,  qund  Malbeniatici 
garriunt,  monienluin  vel  niiiiimum  quo  peminnruni  partus 
(iislerminalur,  in  lanlacirloslium  cori.oruiii  voK<iUlo  vale 
rc  ilurimum. 


55  LIBER  SECUNDUS 

voni  prxnimlinvil  {I  Rcg.  xxviii,  14-20;  Eccli.  xlvi  , 

23),  proptcica  lalia  saciilogia,  qiiibus  imngo  illa  pnv- 

scnlata  est,  ininiis  cxsccraiula  siint :  aut  qiiia  in  Acli- 

biis  Aposloloruin  vciitriliKpia  '  foniina  veriim  testiino- 

iiiuni   perliibiiil   Apostulis   Duniiiil,    idcirco  Paulus 

apostulus  pepercit  illi  spiritui,  acnon  potius  rcminam 

illius  da'inonil  norreplione  atquc  exclusione  mundavit 

(Act.  XVI,  lG-18). 

36.  Onines  igiiur  artes  biijusmodi  vcl  niigntnria; 
vel  noxijc  sni  erstitionis,  ex  quadam  pestifcra  socic- 
lale  lioiiiinum  ct  dicmonum  ,  qiiasi  pacla  quaidnm  iii- 
(Idelis  et  dolusx  amiciti;e  constiluta,  pcniins  surii  rc- 
piidianda  el  fngicnda  clirisliano  :  Non  quod  idolum 
tit  aliquid,  ail  Apostolus,  &ed  quia  quce  immolant,  dm- 
moiiiis  immoUint ,  et  uon  Deo ;  nolo  aulem  vos  socios 
dtcmoniorum  fieii  (I  Cor.  x  ,  19,  20).  Quod  autcm  de 
idolis,  et  de  iramolationibiis,  qnac  lionori  eoruni  ex- 
liibcntur,  dixit  Apostolus,  hoc  de  omnibiis  imaginariis 
signis  senticndum  est,  qux  vel  ad  cultum  idulorum , 
vel  ad  iToaturam  ejiisquc  partes  lanquam  Deum  co- 
leiidas  Iraliunt,  vcl  ad  remedioriiin  aliarumque  obscr- 
vatiunum  curam  pertineiit ;  qua;  non  sunl  divinitus 
ad  dilectioncm  Dei  el  i  roximi  tanquam  publice  con- 
Elituta,  sed  per  privatas  appetitiones  rerum  lempora- 
lium  corda  dissipant  miserorum.  In  omnibus  ergo 
iblis  doctrinis  socielas  dxmomim  formidanda  alqiie 
vitanda  e.-l,  qui  nihil  cum  priiicipe  suo  diabolo  nisi 
reditum  noslrum  claudere  atque  obscrare  conaiitur. 
Sicut  autcm  de  stellis ,  quas  condidit  et  ordiiiavit 
Deus,  bunian*  et  deccplori*  conjecturx  ab  bomini- 
bus  insiitiitx  siiiit ;  sic  eliam  de  quibiisque  nasccnti- 
biis  vel  quoquo  niodo  divinx  providcntix  admiiiislra- 
tiuiic  cxistcntibus  rebus ,  nuilti  multa  huinanis  siispi- 
tionibu-,  quasi  rcgularitcrconjectala ',  litteris  manda- 
veriint,  si  furte  insolitc  accidcrini,  tani|iiam  si  niula 
pariai,  aut  lulmiiie  aliquid  pcrciitiatiir. 

CAPUT  XXIV.  —  Societas  et  pactum  cum  dmmonibus 
in  sujjerstitioso  rerum  usu. 
57.  Qiix  omnia  lantum  valent,  quantum  prxsum- 
plioneaninioriiin  quasi  communi  qu.idam  lingiia  cum 
dxmonibus  foederala  sunt.  Qux  tamcn  plena  sunt 
nmnia  pestiferx  curiosilatis,  cruciantis  sollicitudiiiis, 
morliferx  servitutis.  Non  cniin  qiiia  valebaiit,  anim- 
advcrsa  sunt;  sed  animadvertendo  atqiie  signando  ' 
iactum  est  ut  valerent.  Ei  ideo  diversis  diverse  prove- 
niuiit  secundum  cogitationes  ct  prcsumplioiics  suas. 
IUi  enim  spiritus  qui  decipcre  voliint,  talia  procurant 
cuique,  qiialibus  eum  irrelitum  per  suspiciones  et 
consensinnes  ejiis  vident.  Sicut  enim  ,  verbi  gralia  , 


'  s!ss.  tres,  ventiloqiin.  veriiis  alii,  vcntiiloqiia.  Crxce, 
eggastrimiilhos,  uli  l^jtlinnissa  niulicr,  1  I\eg.  xxvii,  7,  vo- 
calur  aj.ud  lAX  Inlerirelcs,  qui  lianc  vocem  passini  adhi- 
bent;  eamque  Basilius  in  Isai.  viii,  19,  iater|iretatur  ad 
baecce  yeTha,  zetesute  egrjastrimvllioiis,  «Hoc  est,  ail,  qui  In 
«ryllKme  fuuira  pra^dicunl,  jjer  vcntrcni  ol  sossi,  i|so  s[;i- 
t  ritii  loquente,  qui  et  de  lcrra  loquunlur,  inania  quxdjin 
«  elTutiKnles.  »  AunolaveralhicF.rasniusadorainlibrl,  luisse 
siio  etiam  tein|iore  apud  llalos  divinnlorum  genus,  qui  sic 
dii-li  sunt,  quod  orc  uon  edeiites  sonum,  |.er  veutreiii  luqui 
vlsl  suiit. 

'  Filili,  rori/cffo  (i((cri'i.  Kl  Mss.,  conjrclrUa. 

'  Msi.  quinque,  scrvando. 


5i 
una  (iguia  litlcrx  J  qux  dccussalini  notaliir,  aliud 
apud  Gnrcos.  aliud  apud  Lalinos  valct,  non  natura  , 
sed  i.lncilo  el  coiisensione  significandi;  et  idco  qui 
ulnimque  linguam  novit,  si  homini  Gra;co  vclit  aliquid 
sigiiificarc  scribendo ,  non  in  ea  signiricationc  ponit 
banc  litleram,  in  qua  eam  ponit  cum  homini  scribit 
Laiino  :  ct  Bcta  uiio  eodemqiie  sono,  apud  Grxcos 
litlerx ,  apud  Latinos  oleris  nomen  est ;  et  cnm  dico, 
Lcge,  in  his  duabus  syllabis,  aliud  Gnccus,  aliud  La- 
tiiius  inlclligit :  sicut  ergo  Iix  omncs  significationes 
pro  sux  ciijusque  societatis  consensione  animos  mo- 
vent,  et  quia  divcrsa  conscnsio  est ,  diverse  movent ; 
nec  ideo  consciiseruni  jn  eas  honiines,  quia  jam  Viile- 
banl  ad  signific.itionem,  sed  ideo  v;>Icnt,  qiiia  consen- 
serunt  in  cas  :  sic  cliiim  illa  signa,  quibiis  perniciosa 
dxmoniim  socicias  comparatnr,  pro  cujusque  obser- 
valionibus  valciit.  Quod  manifeslissime  os!eiidit  ritiis 
auguruin,  qiii  ct  aiilei|uam  obscrvent ,  et  posteaquam 
obscrviila  signa  leniierinl,  id  agiint  ne  vidciint  vola- 
tus,  aut  audiaiit  viices  aviiiin;  quia  nulla  ista  signa 
sunt.  nisi  ciuisensiis  obscrvantis  accedat. 
CAPUT  XXV.  —  7)1  institutis  humanis  non  supersti- 

tiosis  quwdam  superflua,  quwdam  commoda  el  neces- 

saria. 

38.  Quibus  amputatis  atque  eradicatis  ab  animo 
cliristiano,  deinceps  videndic  sunl  instituliones  homi- 
num  non  siiperstitiosiic ,  id  cst,  non  cum  dxmonibus, 
scd  cuin  ipsis  hominibiis  inslitutie.  Namque  omiiia  qux 
iduovalent  iiitcr  homincs,  quia  placuit  inter  eos  ut 
valeani ,  instituia  hominum  siint  :  quoruin  partim 
siipciilua  liixiiriosaquc  instilula  sunl,  partim  commoda 
et  iiece.ssaria.  Illa  cnim  sigiia  quac  sallando  faciunt 
hislriones,  si  niitiira,  non  instituio  el  consensione 
hoiniiium  viilercnl ;  noii  primis  temporibus,  saltanie 
panioinimo  («),  prxco  pronuiitiiiret  pnpulis  Carlha- 
ginis  qiiid  saltator  vcllct  intelligi.  Quod  adliuc  mnlti 
;iieiiiincruiit  senes,  quorum  relatu  lucc  solemus  au- 
dire.  Quod  idco  credendum  est ,  qnia  nunc  quoque  si 
quis  ilieatrum  talium  niigarum  iniperitus  inlraverit, 
nisi  ei  dicatiir  ab  allero  quid  illi  molus  significent, 
frustra  totus  intcnlus  est.  Appelunt  laincn  omncs 
qiiamdam  siinilitudinem  in  sigiiificando,  ul  ipsa  signa, 
iii  quantum  possunt  ,rebus  qux  sigiiific.intur  siniilia 
siiit.  Sed  quia  multis  modis  siinile  aliqiiid  alicui  po- 
tcst  esse,  non  constant  talia  signa  inter  homines,  nisi 
consensus  acccdat. 

39.  In  picturis  veroetslatuis,cxterisque  hiijusmodi 
simulalis  operibus,  maxime  perilorum  ariificum,  nemo 
errat  cuin  similia  videril,  ut  agnoscat  quibus  siiitre- 
bus  similia.  El  boc  tolum  genus  intcr  snperflua  lioiiii- 
num  instituta  nunierandum  est,  nisi  cuni  intcresl  quid 
eoriim,  qua  decausa,  et  ubi,  ctquando,  et  ciijns  au- 
cioritate  fiat.  Milliadcnique  (ictarum  fabularumct  fal- 
sitalum,  qnarum  mendaciis  hoiiiines  dclectanlur,  liu- 
mana  instiluta  sunt.  El  nnlla  magishominumpropria, 
qiiii:  a  seipsis  liabenl,  cxisiiinanda  suni.quamqu.rqne 
fidsa  atqiie  mcndacia.  Comraoda  vero  ct  iiecc>sari.i 

(n)  Pantomimos,  qui  quoslibot  gestus  morcsinic  cziri- 
mciiat. 


55 


lioininuin  cuni  liominibusinsiilula  sunt,  (iiiLCCumiiue  iii 
hal)itu  ci  cutlu  corporis  ad  se\ns  vcl  lionorcs  discer- 
nendos  dilTerenlia  placuit;  el  inniiincrabiliagencra  si- 
gnificalionum  sinc  qnibus  liiimana  soeiolas,  aut  non 
omnino,  aul  minns  commodo  geritur;  qii;vque  in  pon- 
dcribus  atque  mersuris,  ci  numinonin)  impressionibus 
vel  a;slimatioMihus,  sua  cuiqne  civiiali  cl  pnpulo  siinl 
propria;  ct  'alera  hujnsmodi,  qu;u  nisi  huminuiii  iii- 
slituta  cssciit,  non  per  divcrsos  jmpulos  varia  cssent, 
nec  in  ipsis  singulis  populis  pro  arbitrio  suorum  prin- 
cipum  mntnronlur. 

40.  Sed   liic  tola  pars  humanorum  inslitiilnrum, 
qux  ad  usiini  vila;  necessariiim  proficinnt,  ncqiia  |nam 
est  rugienda  christiano;  inio  ctiain  quaninm  satis  cst, 
Intuenda,  memoriaque  retinenda. 
C.xriJT  XXVI. —  QucB  Itominum  instiluta  fuijicnda,  ci 

qum  ampkclenda  sint. 

Adiinibrala  ciiiin  qiisdam  cl  n.Tliiralibus  ulcumqnc 
siinilia  hi)miiinm  institula  sniit.  Qiiurum  ea  qu:o  ad  sn- 
rieUlem,  ul  dictuin  est,  d:cmoiium  pcrlinent,  penitus 
ropiidiaiida  siinl  ol  detestanda  :  ca  vcro  qiia:  lio.nincs 
cum  homiiiilius  liabent,  assnmcnda,  in  quanliim  iioii 
sunt  liixuriosa  alqne  suporHii.i ;  lI  inaxime  liirr.iriim 
figufi',  siiie  qiiibns  logcrc  noii  prtssiiiiius,  liiigii.iriiin- 
que  varielas  quaniiim  salis  est,  de  qiia  siiperius  dispu- 
lavimus.  Ex  eo  gencre  sunt  oliam  notae,  qiias  qui  di- 
dicerimt  proprie  jam  nolarii  a|ipellanlur.  Ulilia  siiiil 
isla,  nccdisciintnrillicile,  ncc  superstilioiie  iniplicant, 
nec  luxii  eiicrvaiit,  si  lanlum  occupcnt,  ul  majoribiis 
rebus,  ad  qiias  adipisccndas  scrvire  debent,  noii  sint 
impedimciito. 
C\PL'T  XXVII.  —  Scientiarum  quas  Iwmincs  non  in- 

slilucrunt,  aliquce  jutanl  ad  intelligcntiam  Scriptu- 

rantm. 

41.  Jamvcro  illa  qua;  non  Iftstiiucndo,  ied  aut 
transacta  leniporibus,  aul  diviliUiis  inslitula,  invesli- 
gaiido  lioininos  prodidcruiil ,  ubiciiinqiic  discaiiliir, 
iiiin  sunt  hoiiiiiiuni  iiislilula  c.visliinanda.  Quorum  alia 
sunt  ad  sciisum  corpnris,  alia  vcro  ad  raiionem  animi 
perlincntia.  Sed  illa  qua:  scnsu  corporis  aliiiigiiiilnr, 
vcl  narrala  crcdimus,  vel  demonstrala  senlimus,  vcl 
cxperta  conjicimus. 

C.^PUT  XXVIll.  —  Uistoria  qualcnus  juvct. 

42.  Qiiidquid  igilur  de  ordine  toinporum  Iransaclo- 
••uin  indicat  ca  qua;  appolIaUir  hislnria,  plurimum  iins 
adjuval  ad  sancios  Libros  inlelligendns ,  cliamsi  pric- 
icr  Ecclcsiain  puerili  erudiiionc  discalur.  Nam  ct  per 
Olyinpiadas,  ct  per  Consulum  noniina  mulla  sa;pe 
quxruiilura  nnbis;  et  ignnrantia  consulatus,  quo  na- 
lus  C)l  Dominus,  ct  quo  passus  c~l,  nonnullos  coogil 
crrarc,  ut  pularent  quadraginla  scx  annorum  .Ttalc 
passiim  cssc  Dominum,  (jiiia  pcr  toi  annos  acdificatum 
icmplum  esse  dicium  esl  a  Jud.Tic,  quod  imagincin 
Dominici  corporis  liabebal.  Ei  annorum  quidem  fere 
trigiiila  baplizalnm  essc  relincmiis  aucloritate  evan- 
gclica  {Luc.  111,25):  scd  postca  quot  annos  in  hac  viia 
cgcrit,  quan(|uam  texlu  ipso  aclionum  ejus  animad- 
verli  pnssil;  lamen  iic  aliunde  caligodubilationisoria- 
tur,  dc  liisloria  gcnlium  coUala  cnrn  Evangilio,  liqni 


DE  DOCTRINA  CIIP.ISTlANA,  S.  AUGUSTINI  55 

dius  cerliusqiic  colligitur.  Tunc  cniin  videhiliir  non 
friistra  esse  dictum,  qiiod  quadragiiiia  sex  annis  lein- 
pluin  .xdificalum  sit,  ui  cum  loferri  islc  niimeriis  ad 
aclaleni  Dnniini  nnn  poiueril,  ad  secretiorcm  insiru- 
clioncm  huinani  corporis  roferalnr,  quo  indui  proplcr 
nos  non  dodignalus  cst  uniciis  Dei  Filius,  pcr  qiiem 
facla  sunt  oniiiia. 

45.  De  ulililate  aiilciu  hi-lori.T;,  iil  oniiltam  Gr:e- 
cos,  quaiilam  nosler  Ambrusius  quiesiinncin  sol\il, 
caliimnianlibus  Platonis  lectoribiis  el  dilectoriluis ; 
qui  diccre  ausi  siiiil  oniiios  Dninini  noslri  Jesu  Chrisli 
sonlcnlias,  qiias  iiiirari  ot  pra(lic:iro  coguiilur,  de  Pla- 
liiiiis  liliris  ouiii  didicissc,  quniiiaiii  Iniige  aiilc  liuma- 
iiurn  advenlum  Dnmiiii  1'Ialoiiem  fuisse,  ncgari  non 
poiesllNonne  memoralus  episcnpiis,  consideraia  lii- 
sloria  gcnlium,  cuni  ropcrisset  Plaioncni  Jeromiic  lem- 
poribus  profccluin  fuisso  in  iEgyplum,  iibi  propheta 
ille  tiiiic  cral  (n),  proliabiliiiscsseoslondit  quod  Plalo 
poliiis  noslris  Lilloris  por  Jeiemiam  fuerit  imbulus, 
ul  illa  possct  docere  vel  scriliore  qiiai  jurc  taiidaiitiir? 
Aiite  Litlcras  cniin  gciitis  llobncniuin,  iii  ijua  unius 
Doi  cuUusemicuil,  ex  qiiasecunduiii  carnem  vcniiDo- 
miiiiis  nnstcr,  iicc  ipso  qnidcm  Pylliagnras  fiiit,  a  cii- 
jiis  postoris  l'taIononi  llicologiam  didicissc  isli  asse- 
ruiit.  Ita  considcralis  temporibus  fil  muliu  credibi- 
liiis  islns  pnlius  dc  Litlcris  noslris  habuisse  qu:ccum- 
qiio  boiia  ol  vera  dixorunl,  (pianide  Plalonis  Doiiiinum 
Josuni  Chrislum,  qiind  dciiiolilissiniiira  esl  credore. 

44.  Narraiinncauloiii  historica  cuin  pr:clcrila  etiani 
hominum  instilula  narranlur,  non  iiiler  humana  in- 
slilul3ipsahistoriaiiumcraiidaesi;quiajainqu:c(rans- 
icrunl,  nec  infecla  (iori  possiinl,  iii  ordiiic  lemporiira 
liabenda  sunl,  quoruiii  csl  condiior  cl  administrator 
Deus.  Aliud  esl  cnim  facia  narrare,  aliiid  doocre  f.i- 
cienda.  ilistoria  facla  liarral  lidelilor  aique  ulililer  ; 
libri  aulcm  aruspicum,  el  quLciiuo  siiniles  lillora;,  fa- 
ciendavel  obsorvanda  inlondunl  doceie,  niunitorisau- 
dacia,  iion  indicis  '  fidc. 
C.\PUT  XXIX.  —  Ad  Scripturarum  inleUigentiam  qua- 

lenus  conducat  animalium,  herbarum,  clc,  prtcscrlim- 
que  siderum  cognitio. 

45.  Lsl  ciiaiii  iiarralio  demonstiaiioni  similis,  qiia 
iion  pra;lerila,  sed  pr:vseiiti:i  indicantur  igiiaris.  lu 
i|uo  gcnerc  suiit  qua;cuiiiquc  dc  locoruni  sitii,  naturis- 
qiic  animalium,  lignorum,  herbarum,  lapidum,  alio- 
ruinve  corporum  scripla  suiit.  De  qiio  genere  supe- 
rius  egimiis,  eauKpic  cogniiiuncin  valerc  ad  .Tniginaia 
Scri|iturariiin  solvcnda  docuiiiius :  nnn  ul  pro  quibiis- 
dam  sigiiis  adliibcaiilnr,  taiiqiiam  ad  rcmedia  vcl  iiia- 
cliiii:imonta  supcrslilionis  aliciijus;  iiaiii  cl  illiid  gc 
IIII3  jaiii  disiinctum  ab  lioc  licilo  ei  libcroscparavimiis. 
Aliud  est  ciiim  diccrc,  Tritain  islain  herbam  si  bihc- 
lis,  vcntcrnon  dolebit;  el  aliod  cst  dicerc,  Istam  licr- 
baiii  collo  si  siispcnderis,  venlcr  non  dotebil.  Ibieiiim 
]irobalur  coniempcralio  salubris,  hic  signiQcatio  su- 
pcrsiiliosa  damnalur.  Quanqiiam  ubi  pra:cantatiuncs. 


<  Fxliti,  judicis.  raict  lcgcodum  cuoi  melioris  DOis  im., 
inriicis. 
la)  11  Rclracl.  cap.  i,  n.  2. 


57  I-inER  Sl' 

et  invocaiiones,  cl  cliaroclercs  non  siinl,  plcruniquc 
diibiuni  esl  uirum  res  qua;  nlligaiur,  anl  quoquo  inodo 
adjungiUir  sanando  corpori,  vi  nalnrx  valc.K,  qiioo  11- 
bcre  adliibcndum  esl,  an  significaliva  qiiadani  obliga- 
lioiie  provciiial,  quod  lanlo  prudeiitiiis  oporlct  cavcrc 
clirlslianum,  qnaiilo  cfficacius  prodesse  videbiiiir.  Scd 
ubi  lalct  qua  causa  quid  valeat,  quo  aiiimo  qiiisqiie 
utalur  inlercst,  duniaxat  in  sanandis  vel  icmpcrandis 
corporibus,  sive  iii  medii  ina,  sivc  in  agriciiltiira. 

46.  Siderum  autein  ci  giioscendorum  non  nariatin, 
sod  demonstralio  est,  qnorum  perpauca  Scriptiira 
coiiimeniorat.  Sicul  autcm  plnrimis  iiotus  cst  luiia; 
ciirsus,  qui  etiam  ad  passionem  Doniini  anniversaric 
celebrandam  solenmiter  adbibctur ;  sic  paucissimis  c;c- 
tiTorum  quoque  sideriim  vcl  orliis,  vel  occasu<,  vcl 
aliaqii.x-libet  moineiita  sine  iillo  sunl  errorenotissima. 
Qu;c  pcr  seipsam  cognilio,  quaiiquam  siiperstilione 
non  alliget,  non  mnltuin  tamen  acprope  nibil  adjiiv.at 
tnictalioncm  divinanim  Scripliiranin:,  ct  infriictiiosa 
inleiitioiie  plus  impi'dit;et  quia  fainiliaris  est  pcrni- 
ciosissimo  errori  fatna  fata  canlantiiim,  coiiiniodius 
hnnestiusquc  coniemnitnr.  Habct  anlcni  pnvtcr  de- 
nionstralionem  pi;csoiiliuin,  cliani  (inctcritorum  nar- 
ralioiii  simile  aliquid,  quod  a  pr;rsciiti  po>ilioiie,  ino- 
luque  sideruni,  cl  in  prctcrila  coriim  vcsligi.1  rcgiilil-' 
ritcr  licct  recurrerc.  ILibctetiam  fnturoriinl  rcgularcs 
coi;iccluras,  non  snspiciosas  et  ominosas,  sed  ratascl 
ccrlas;  non  ul  ex  eis  aliqiiid  trahcre  in  noslra  facta  ' 
rleveniatentemiis,  qualiagonclbliacoriim  dolirainciita 
sunl,  sed  quantnmad  ipsa  pcilincl  sideia.  N;im  siciit 
is  qiii  computal  liinami  cum  hodie  inspexcrit  qiiota 
sil,  et  ante  qiiotlibet  aiinos  qiiola  fucril,  etpostquot- 
libet  annos  quota  fulura  sit  potosl  diccre ;  sic  dc  uno- 
qiioqiiC  sidcruni,  qiii  ea  porilc  ctimpiilaiit,  rcspon- 
dere  consuoverunl.  De  qiia  lola  cogiiilionc,  qnanlum 
ad  usiim  cjiis  atlinct,  qiiid  mihi  vidcretiir  apernii 

CAPliT  XXX.  —  Qitid  codcm  coiifcrant  arteS  tliC' 
cliauicw. 

47.  Artium  etiam  CKterarum,  quibus  aliquid  fabri- 
calnr,  vel  qiiod  remaneat  post  opcrationcm  artilicis  ab 
illoelTectuni.siculdomns,  ctscaninum,  et  vasnliijuod, 
atqiic  alia  liujusccmodi;  vcl  qiine  minislcriu:ii  qiiod- 
(l:ltii  cxhibcnt  operaiili  Deo,  sicnt  mcdiciiia,  ct  agfi- 
cultura,  ct  gubernalio;  vel  qiiariiiii  omiiis  cffocluscst 
aciio,  slcut  sallationum  ct  cursioiiiim  ct  iuctaminnin: 
harum  ergo  cunctarum  arlinm  de  pra-leritis  expcri- 
mcnta  faciunt  cti.inl  fntiira  coiijici ;  iiam  nullus  canmi 
artifex  membra  niovet  in  opr  rando,  nisi  prctcritornm 
hicmoriam  ciim  fiiliirorum  cxspcclatioiic  contcx:ii. 
Ifarnm  auiem  cognitio  lenuilcr  in  ipsa  liumana  viia 
cursimqiie  usurpanda  t&t,  non  ad  opcrandum,  iiisi 
forle  officinm  aliqiiod  cogat,  dc  qiio  nunc  non  agimus; 
scd  ad  jiidicandnin,  ne  omiiino  nescianius  qiiid  Scri- 
ptiira  vclil  insiiiiiarc,  ciim  Aii  his  artibus  aliquas  flgii- 
ratas  loculinncs  inserit. 

CAPUT   XXXI.  —  Quid  jitvet  dialeclica.  Sopliismata. 

48.  Ucstnnt  ea  qiire  non  ad  corporis  sensuE ,  sed 
ad  rationcm  animi  pertineiit ,  ubi  disciplina  regiiat 

Bad.  Am.  Er.  ct  Mss.  scx,  vt  noUra  ^ata. 


CLINDUS. 


5li 


disputatiiinis  ct  niimei  i.  Sed  dispulationis  disciplina 
ad  oninia  geiicra  qu;rstionum,  qu;c  in  Littcris  sanctis 
siint  penetraiida  et  dissolvenda  ,  plurimum  valel  : 
lantum  ibi  cavcnda  est  libido  rixandi,  et  puerilis  qiuc- 
dam  ostentatio  decipicndi  adversarinm.  Sunl  ciiim 
ninlla  qua;  appellaniur  sopliismata,  falsae  conclusioncs 
rationum  ,  el  plerumqne  ita  veras  imilnntes ,  ul  nnii 
solnni  tardos  ,  scd  ingeniosos  etiam  mimis  diligcntcr 
atlcnlos  decipiant.  Propo...iiit  cniiii  qnidam,  diccns  ci 
ciini  qiio  loqnebatur  :  Quod  cgo  siim ,  tu  non  es.  At 
illc  consensit  :  vcrum  enim  crai  cx  parte,  vcl  eo  ipso 
qiiod  iste  insidiosus,  ille  siniplex  erat.  Tnnc  istc  ad- 
didit  :  Ego  autem  Iiomo  siim.  Iloc  qiioque  cum  ab  illo 
accepissct,  conclusit  dicens  :  Tu  Igiiiir  non  es  lioino 
(a).  Qiiod  geniis  capliosariim  coiiclusioiinm  Scri- 
plura  ,  qiiantiim  exi^tiino  ,  dcleslaliir  illo  loco  ,  nbi 
dictiim  e>t  :  Qni  sophislice  loquilitr,  odibilisest  {Eccli. 
xxxvii ,  23).  Qu;inipiam  eliam  sermo  non  capliosiis, 
scd  taiiicn  abundantiiis  qiiam  gravitatein  decei ,  ver- 
bonim  ornanienla  consectins  ,  sopbisliciis  diciliir. 

49.  Siint  etiam  veraj  conncxiones  ratiocinaiioiiis 
f.ilsas  liabentes  sentcntias,  qnrc  conseqiiiinlnrcrrorem 
iHiiis  ciim  qiio  agiliir  :  qua;  tamen  ad  hr.c  iiiferiintnr 
a  boiio  ol  docto  lioniine,  ut  in  iis  ernbcscens  ille  ciijns 
crrorom  conseqnnntnr ,  cnmdcm  reliiMpiat  cvroroin  ; 
qnia  si  iii  codeiii  mancre  volucrit ,  ncccsse  csteiiam 
illa  qii;c  daninat ,  tonore  cogatnr.  Non  cnim  vera  in- 
fercbat  Aposlobis,  ciim  diccrol,  Neqite  Cliristus  resur- 
rexil ;  el  illa  alia  ,  Iiinnis  cst  prwdicalio  nostra,  inaiiis 
csl  et  fides  veslra  (I  Cor.  xv,  14);  ct  doincops  alia 
qii.T!  omiiino  falsa  siint  ,  qiiia  cl  Cbrisliis  resnrroxit, 
el  non  crat  inanis  prsedieaiio  corum  qiii  hoc  anniiii- 
tiabant,  ncc  fidcs  eorum  qiii  boc  crcdiderant  :  scd  isla 
falsa  vcrissime  connectcbaiitnr  illi  scntcntia;  qiia  di- 
ccbatnr  non  esse  resiirreclionem  morluorum.  Istis 
aiilom  falsis  repndialis,  qnoniam  vcrn  erant  si  inor- 
tui  non  rcsurgunl,  conseqiicns  crit  rosurrcctio  mor- 
tuorum.  Cum  ergo  sint  vera;  connexiones,  non  solnm 
vcrnriim,  scd  ctiam  falsarum  sententiarum,  facilc  est 
veritaicm  connexionura  eiiam  in  scholis  illis  disccre, 
qii.T,  pr.Tter  Ecclesiam  sunt.  ScnteiUianim  aiitcm 
vcrilas  in  snnclis  Libris  ecclosiaslicis  invcsligandaest. 
CAPUT  XXXII.  —  Vcrilns  connexionum  nov  ab  lio- 

minibits  inslitula  est.  sed  lanlum  observata. 

50.  Ipsa  lamcii  veritas  connexionnm  non  inslituta, 
sed  animadvcrsa  csl  ab  liominibns  et  notala ,  ut  eam 
possint  vel  disccrc  vcl  dnCcre  :  nam  cst  in  rernm 
raiione  pcrpctna  ct  divinitus  insiituta.  Sicut  eiiim 
qiii  narrat  ordinem  tcnipornm,  noii  cnm  ipsc  compo- 
nii;  ct  locorum  situs,  aut  naturas  animalium  vel  stir- 
pium  vcl  lapidiim  qiii  ostcndil,  non  res  ostendit 
ab  hoininibus  insiitiitas ;  el  ille  qiii  demonslral  si- 
dcra  coriimqiic  motus ,  non  a  se  vel  ab  bomine  ali- 
qiio  rcm  instilutam  dcmonstral  :  sic  ctiam  qui  dicit, 
Cum  falsum  est  quod  coiisequitur  ,  necessc  cst  ut  fal- 
sum  sit  quod  prccedit;  verissimc  dicil,  neque  ipsc 
Jacit  ut  ita  sit ,  scd  tantum  ita  csse  dcmonstral.  Ei 

(n)  Hoc  Byllofllsmo  quidam  adorsns  niogeacm,  ipsc  facU 
■a  Dic<;cne  converiionc  caplus  dcridcbalur 


53  DE  DOCTr.lNA  CIiniSTIANA.  S.  AUCrSTIN? 

h.ic  rogul.i  illud  csl  qiiod  ile  aposiolo  Panlo  com- 
iiifr.iontviiiius  ;  pra.xedit  eiiiin  iioii  cssi;  resurrcdio- 
nrui  morluonim  ,  quod  diccliaiil  iHi  qiioium  orrorem 
dcslruere  volebal  Aposiolus.  Torro  illam  seaiiiuiam 
arDeccdeiilcm  ,  qua  diccbanl  non  cssc  resui ricrioncm 
morUiorum,  ncecssario  scquiliir,  Seque  Chnsiiis  rcsur- 
rexit  :  hoc  aulcni  quod  tcqiiilur,  falsum  csl;  Clirislus 
enim  resurrexil  :  falsum  esl  crgo  el  quod  |ir;ccedil; 
pru-cedil  aulem,  non  esse  rcsurreclioni  m  moi  liiiinira  • 
csl  igilur  resurreclio  morluornm.  Qnod  toium  brevi- 
ter  iia  dicitur  :  Si  non  e--l  resui  rectio  morluorum,  ne- 
quc  Cliristus  resurrexit  :  Chrisliis  anlcm  resurrexil ; 
esligilur  resurrcciio  niortiiormn.  lloccrgo,  ul  conse- 
qncnli  ablato  auferalur  eliam  iiccessario  quod  pra;cc- 
Oil,  non  inslitiierunl  homines,  sed  oslenderunl.  Et 
li;cc  rcgnla  pertinet  ad  veritaleiii  connexionum ,  non 
od  verilalcm  senlenliariiin. 

CAPUT  XXXIII.  —   /"  f(i'sis  s,'iilciili>s  concliisiones 
vercB  esse  possimt ,  et  in  veris  (alsis. 
Sl.  Sed  iii  hoc  loco  de  resurrectioiie  cum  agerc- 
liir ,  et  regula  connexionis  veia  esl ,  el  ipsa  in  con- 
clusione  sei.teiitia.  In  falsis  auicm  sententiis ,  coii- 
iiexjonis  veriias  esl  islo  modo  :  f.iciamus  aliquem 
concessisse,  Si  aniinal  cst  cochlca,  voccm  habel ;  hoc 
concesso  ,  cum  probatum  fiicril  vocem  cochleam  non 
liabcre ,  qiioniam  consequenli  ablalo  illud  qnod  pr»- 
cedil  aufertur,  concludiiur  ni)iiesseanimal  cochleam. 
Qiix  seiilentia  f.ilsa  est ,  sed  ex  concesso  falso  vcra 
esl  concliisionis  connexio.  Yeritas  iiaque  senlentia; 
per  seipsam  valet ;  veriias  auicm  connexionis  ex  ejus 
cuni  quo  agiliir  ,  opinione  vel  concessione  consistil. 
Ideo  aulem,  ul  supra  diximus,  inferlurveraconnexione 
quod  falsum  esl,  ut  eum  cujus  errorem  corrigcre  vo- 
lii;niis ,   |i(Enitcat  concessisse  praicedcnlia  ,  quoruin 
conscqiieiiiia  videt  esse  rcspucnda.  Jam  hinc  intelli- 
gcre  facile  est ,  sicut  iii  falsis  senlentiis  veras,  sic  in 
veris  seiilentiis  falsas  conclusioiies  esse  possc.  Fac 
eniin  aliquem  proposuisse ,  Si  justiis  est  ille  ,  boiiiis 
cst,  et  essc  concessiim  ;  dcinde  assumpsisse ,  Non  esl 
aulem  justus  ;  quo  iteni  coiiccsso,  intulisse  coiidu- 
sionem  ,  Non  est  igitur  boniis.  Qu3C  tamcn  etsi  vera 
sint  omnia  ,  non  esl  tamcn  veia  rcgula  conclusionis. 
Non  enim  sicul  ablalo  consequenli  au!crlur  necessario 
qiiod  prxccdil,  ita  etiam  ablaio  prxccdenli  auferiiir 
neccssario  quod  conpcqiiiliir.   Qiiia  veriim  est ,  cuiii 
dicimus  ,  Si  oraior  cst ,   homo  est  :  cx  qua  proposi- 
lione  si  assuniamus ,  Non  esl  aulcm  oralor  ;  non  eril 
conscquens  cum  inlulcris  ,  Non  est  igitur  homo. 
CAPUT  XXXIV.  —  Aliud  est  nosse  lcges  conctusionum, 
nliud  vcriKilem  senlcntiarnm. 
52.  Qnapropter  aliud  est  missc  rcgulas  conncxio- 
num ,  aliud  scnientiarum  verilatcm.  In  illis  discitur 
quid  sil  consequcns  ,  quid  nnn  consequens,  quid  rc- 
pugnans.   Con?eqiicns  cst,  Si  orntor  est ,  homo  est  : 
inconscqiicns  ,  Si  hnmo  esl.  oralor  est  :  repiignaiis, 
Si  homo  csl ,  quadrupcs  cst.  llic  ergo  de  ip^^a  con- 
nciione  jiidicaiur.   In  vcriiate  aulein  scnlcnliarum 
ipsa;  per  se  srntenti;c,  nnn  carum  conncxio  conside- 
landa  esf  sed vcris  cerlisque  scnlcnliis,  cuiii  inccrli; 


(.0 

vera  conncxione  jung'inlur  ,  cliam  ips.TC  ccrtx  liaiil 
necesse  e.st.  Qiiid.Tm  aiitcin  sic  se  jaciant,  ciim  vcrita- 
tcni  coiiiiexioiiiin;  ilidiccriiil,  qiiasi  sciilciitiaruui  ipsa 
sit  verilas.  Et  rnrsiis  ,  i|ui(laui  |ilcrMiii(iiic  rciiiiciucs 
verain  senlcnti.iiii  ,  iiiale  se  cniitemiiiint,  qnia  legcs 
conclusionis  ignorant ;  cuni  inelior  sit  qiii  novitcsse 
resurreclioinni  mortuoruin,  qiiam  ille  qui  novil  coii- 
seipiens  esse ,  ut  si  resiirreciio  inortuorum  noii  cst, 
ncipic  Cliristiis  resnrrexcrit. 

CAPUT  XXXV.  —  Scienlia  dcfviiendi  cl  dividciidi  nou 
csl  falsa  eliamsi  fahis  adhibealur.  Fulsum  qnid. 
5.).  Itein  scieiilia  deliiiiendi,  dividciidi,  aKpic  par- 
ticiidi  ,  quanqnaiii  eliaiii  rcliiis  falsis  plerum(|ue  ad- 
hibcaiur,  ipsa  lanieii  falsa  non  est,  neipicab  liomiiii- 
bus  insiituia ,  sed  in  rerum  raiionc  compcrla.  Non 
cniiii  quia  et  fabiilis  Hiis  eain  poei* ,  ct  opinioiiibus 
crnii  is  sui  vc!  falsi  philosophi,  vcl  etiani  li;crelici,  lioc 
esl,  f;ilsi  chri>li;iiii  ailhilicre  conbuevcrunt ,  prdplerea 
f;ilsuin  cst  nequc  in  deruiiciido,   neque  iii  divideiido 
aul  partiendo ,  aliquid  complecleinluin  esse  quod  ad 
rcm  ipsam  non  pcrtinet,  aut  arKinid  qund  pertiiicl 
pneiereundiim.  Iloc  vcium  est ,  ciiainsi  ea  qua;  dc- 
liiiiimtiir  aiit  distribuuiilur,  vcra  iinn  siut.   Nam  et 
ipsiiir   falsiim  dcfinitiir  ,  cum  dii  iiiius  falsum  csse 
bii;nilicalionem  rei  non  ila  se  liabentis  ut  signiiicatur, 
sive  alioaliquo  inodo  :  qiise  definitio  \era  est,  qiiam- 
vis  falsiim  verum  csse  non  possil.   1'ossumus  etiam 
dividere,  dicenles,  diioesse  genera  f.ilsi  :  unum  eorum 
qiiac  omiiino  esse  non  possiint ;  alierum  eorum  quK 
iion  sunt,  qiiamvisesse  possint.  Nam  qui  dieitsepicm 
ct  tria  undecim  esse ,  id  dicii  qund  omiiiiio  essc  iion 
potest  :  qiii  autem  dicit  caleiidis  ,  verlii  graiia,  ja- 
nuariis  fluissc,  lamenetsi  faclum  non  sit,  id  taineii 
dicit  qnod  ficri  potiierit.    Delinilio  igiiur  et  divisio 
falsoruin  poicst  csse  veiissima  ,  quamvis  falsa  ipsa 
tiiique  vera  non  sint. 

CAPUT  XXXVI.  —  Eloquenlim  jnrwcepta  vera  sunl, 
quamvis  eis  interdum  [atsa  persttadeanlur. 
U.  Sunt  eliam  qua;dam  pra;cepta  uberioris  dispii- 
latioiiis,  qua^  jam  elnqitcntia  iioniinaUn-,  qu.-c  niliilo- 
niinus  vera  suni,  quamvis  cis  pns^int  etiaiii  falsa  pcr- 
suadcri  :  sed  quia  et  vera  possunl ' ,  non  csl  facultas 
ipsa  culpahilis,  sed  ea  niale  utentiiim  perversitas. 
Nam  neque  hoc  ab  liomiiiibus  insUtutum  est,  iit  clia- 
riiatis  »  expressio  conciliet  audilorem,  aui  ut  facile 
quod  iniendit,  inMuuet  brevis  et  apcria  narratio,  tt 
varietas  ejus  siiie  fastidio  tcneat  intentos ;  cl  cetcra; 
hujusmodl  observaliones ,  qu.-e  sive  in  falsis  sive  iii 
vcris  causis  ,  vcr.i;  suiit  tamen,  in  quanUim  vel  sciri 
vcl  credi  aliquid  faciunl,  aiit  ad  expctendum  fugieii- 
dumve  animos  movent ,  et  invcnt.x-  poliiis  quod  ita  se 
babeanl,  qiiam  utiia  se  lialieieiit  iitstilutx. 
CAPUT  XXXVII.  —  QiKC  utititas  rheloricce  et 

didlcctica:. 
55.  Sed  lia;c  pars  »  cum  di.citur,  magis  ut  profera- 

«  Editi,  »era  essc  possimt.  Mss.,  vera  possunt;  supplc, 

'"'rjiiu!;'"'i;„i/a(is  cxprcssio.  .MMss.  octodccim ,  f /mr.Mis 
>  imtus  Ms.,  hwc  urs.  Mox  cdiUoncs  Bad.  Ani.  U.  cl  uo- 


ftl 


LinER  SECUNDLS. 


C3 


mii'i  ca  qiisc  inlellccia  suiil,  quani  iil  intelliginnis, 
adhibenda  esl.  Illa  vero  coucliisioniini  ct  deliiiilioiiiim 
cl  distribiilionmn  ,  pluriiniim  intellcclnrem  adjiivnt  : 
tnntum  absit  error,  qiio  vidcntiir  liomines  sibi  ipsam 
lieatc  vitx  veritalcin  didicisse  ,  cinn  is!a  didicerinl. 
Qnanquain  plerumqiic  accidat  nl  faciliiis  Iiomines  res 
eas  asseqH.intiir,  propter  quas  asscquendas  isla  discnn- 
tiir  ,  qnani  talium  prxccptorum  nodosissimas  et  spi- 
nosissimas  disciplinas.  Tanquam  si  qnispiam  dare 
volens  pnT^cepta  anibulandi ,  nionoal  non  essc  levaii- 
dum  posloriorem  pedem ,  nisi  cuin  posueris  priorciii, 
deiiide  miniiiatim  queniadmodum  arliculorum  it  po- 
pliliim  cardines  opnrlcal  movere,  describal.  Vcra 
ciiimdicit,  nec  alitcr  ambulari  potcst;  sed  faciliiis 
hmnines  hxc  faciendo  ambulant,  qnam  animadvertniil 
cnm  faciuiit,  aul  intcnignnt  cnm  aiidiiint.  Qiii  autein 
amhulare  non  possnnt,  mullo  miiius  ea  curant,  qiia; 
ncc  expcricndo  possunt  altcndcrc.  lla  plerumquecilins 
ingoniosus  vidclnon  csse  ralain  concliisionem,  qiiam 
prvcepta  ejiis  cnpil ;  lardus  autom  non  eam  vidol ; 
sed  multo  minus  qund  dc  illa  pr;rcipilur  :  niagisqiic 
in  his  omnibus  ipsft  spcctacnla  veritalis  s:i}pe  delc- 
ctant ,  quam  ex  eis  in  dispiitando  aut  jiidicando  adjii- 
vainur  ;  nisi  fnrto  qund  cxorcilaliora  reddimt  ingenia, 
fii  eliam  malignioia  aiit  innatioia  non  reddant ,  hoc 
cst,  utaut  doclpere  verisimili  scrmone  atque  inier- 
rogationibiis  ament ,  aul  aliqiiid  magnuin  ,  qno  se 
fconis  atque  innoccntibus  anteponant,  se  asseculos 
putent  qui  isia  didiccrunt. 

C.4PUT  XXXVIIL  —  Nnmcrornm  sdenlia  non  ex  hn- 
mnwn  inslitulo,  se.d  ex  rerum  nalura  est  ab  homini- 
bus  adinvenla. 

56.  Jamvero  numeri  disciplina  cuilibet  lardissinio 
clarum  estquod  lion  sitab  bominibus  inslituta,  scd  po- 
tiiisindagataatque  invenia.Nonenimsiculprimamsyl- 
Jabam  lialioB,  quam  hrevem  proniinliaverunt  veteres, 
voluil  Virgilius,  et  longa  facta  est;  ita  quisquam  potcst 
efficere  cum  vnlucrit,  ut  tcr  terna  aut  non  sint  novem, 
aiil  non  possiiit  efCccre  quadraiam  (iguram,  aui  non  ad 
teriiarium  numerum  iripla  sint,  ad  scnariuin  sescupla, 
ad  nullum  dupla,  quia  intclligibiles  numeri  semissem 
lion  habent.  Sive  ergo  in  seipsis  considerentur ,  sive 
ad  ligurarum  aul  ad  sonorum  aliarumve  motionum  Ic- 
gos  numeri  adliiboantur,  incommiil.ibilos  regiilas  ha- 
henl,  neque  ullo  modo  ab  Iiominibus  instituias,  scd 
Ingcniosorum  sagacitate  compertas. 

57.  QucE  tamen  omnia  qnisqiiis  ita  dilexcril,  iil  ja- 
ttare  se  inter  impcritos  vclil ,  ct  iion  potius  qiiaerere 
Onde  sint  vera,  qua;  tanlummodo  vera  esse  perscnse- 
rit ;  et  uiidc  qua:dam  non  solum  vera  sed  ctiam  in- 
commutahilia,  qii.-c  ineoinmulabilia  essc  coinprebcn- 
ikTit ;  ac  sic  a  spccie  corpnrum  usque  ad  humanam 
mentem  pcrvcniens,  cum  et  ipsam  miitabilcni  invenc- 
rit,  qiiod  nunc  docta,  niinc  indocia  sit,  constilula  ta- 
nion  iiiter  iiicommulabilcm  siipra  se  vcriiatein  ,  et 
niiitabilia  infra  se  catcra,  ad  uiiius  Dci  laudom  aiqiie 

vcm  Mss.,  fHHi  ftiscil'tr  :  alii  dcccin  codiccs,  cuii  dicilur. 
it  lov. ,  cum  diiculilur. 


diloctionom  ciincta  cnnvertcre,  a  qno  ciincla  csse  co- 
gnoscit ;  dootns  videri  poiest,  esse  autcm  sapieiis  nullo 
modo. 

C.APUT  XXXIX.  —  Quibus  cxsiipra  nolalis  discii>linis 
qiiovc  animo  dandn  opcra.  Legcs  huniauK. 
58.  Quamobrcm  vidctiir  niihi  slediosis  et  ingcniosis 
adolescentihus,  et  timenlibiis  Denm,  beatamquc  viiain 
quxrentibus  ,  salubriter  pracipi  iit  nullas  doctrinas 
qune  pr.-eter  Ecclesiam  Clnisti  exercentur,  laiu|iiam  ad 
healam  vitam  capessendam  seciire  scqui  audeant,  scd 
eas  sobrie  diligcnterque  dijiidicont  :  et  si  qiias  invcnc- 
rint  ab  hominibus  institutas,  varias  propler  divcrsam 
voluniaiem  institueniium ,  et  ignot.is  propter  suspi- 
cioncs  errantium ,  maxime  si  li:iheiil  etiam  ciun  d.T- 
monibiis  iiiitam  societatem  por  quarumdam  signilca- 
tionum  qnasi  qu.-cdam  pacta  atqiie  convenla  ;repiidient 
pciiitus  et  dclcstenliir;  alicnciit  etiam  studiuin  a  su- 
perfluis  et  luxuriosis  hominum  institutis.  Illa  verol 
instiiuta  hominum,  qu;c  ad  societatem  conviventium  '  l 


valcnt,  pro  ipsa  hujus  vita:  necessilale  non  ncgligant.- 
In  c;vteris  autcm  doctrinis ,  qu.Ti  apud  genles  inve- 
iiuintur,  pr.iMer  hisioriam  rerum,  vel  prstcriti  tem- 
poris  vcl  pra;scntis,  ad  scnsiis  corporis  pertincntium, 
quibus  etiam  nlilium  anium  corporalium  experimcnta 
et  conjectur;e  annumeranlur,  et  prseler  rationem  dis- 
piilationis  ctnumeri,  niliil  ulile  esse  arhiiror.  In  qui- 
biis  omnihus  loncndum  est, 

Ke  quid  nimis ; 

{Terent.  m  Andr.,  act.  1,  scen.  1.) 

et  maxime  in  iis.qii3e  ad  corporis  sensiis  pertincnlia, 
volvuntur  lemporibiis,  et  continentur  locis. 

59.  Sicut  autem  quidam  de  verbis  omnibus  et  no- 
miiiibus  hchrxis,  et  syris,  et  spgyptiis,  vel  si  qua  alia 
lingiia  in  Soripturis  sanctis  inveniri  potest,  qurc  in  eis 
sine  interpretatione  sunl  posita  ,  fecerunt,  ut  ea  se- 
paratim  interpretarentur  ;  et  quod  Eusebius  lecit  de 
temporum  historia  proplcr  divinorum  Librorum  qu.TC- 
stiones,  qii.x  nsum  ejus  flagilant :  quod  ergo  hi  fece- 
runt  de  his  rebus ,  ut  non  sit  necesse  chiistiano  in 
niultis  propter  pauca  laborare  ;  sic  vidco  posse  fierl, 
si  quem  eorum  qui  possunt,  benlgnam  sane  oporam 
fraternoe  utilitati  delectol  impendere ,  ut  quoscumqne 
terrarum  locos  ,  qutcve  animalia  vel  herhas  atque  ar- 
horcs  sivc  lapides  vel  metalla  iiicognita,  speciosque 
qiiaslihet  Scripiiira  commemorat,  ea  generatim  digc- 
rens  ,  sola  exposita  lilteris  niandet.  Potest  eliam  de 
numeris  fieri,  ut  eorum  tantnmmodo  numcrorum  cx- 
posila  ratio  conscribatur ,  quos  divina  Scriplura  mc- 
minit.  Quorum  aliqiia  aut  omnia  forle  jam  facta  sunt, 
sicut  mulla  qu;B  a  boiiis  doctisque  cbristianis  elaho- 
rata  atque  conscripla  non  arbilrahamur,  invenimus'; 
sed  sive  propter  turhas  ncgligcntium,  sive  propier  in- 
vidoriim  occultaiiones  latent.  Quod  utrum  de  ratioiie 
dispulandi  fieri  possit,  ignoro  :  et  videlur  niihi  iion 
posse,  qiiia  per  totum  tcxtnm  Scriplurarum  colligata 
cst  ncrvorum  vice  ;  et  ideo  magis  ad  ambigiia  solvcnda 

'  Er.  ct  lov. ,  convcnientium  :  pro  quo  Bad.  Am.  et  Mss., 
conrirenlium. 

»  sic  novemdecim  Mss.  At  vulgati  habent :  .iique  romcri' 
rila  arbilramur,  non  invcnimus. 


r 


cs 


DE  nOC.TRlNA  CimiSTIANA,  S.  AUCUSTlNf 


6J 


el  explicanda,  Je  quibus  posl  loiiucmnr,  lcgcnics  ad 
')u\M,  quaiu  ad  iucogiiila  signa,  de  quibus  nunc  agi- 
nius,  cognosccnda. 

CAPUT  XL.—  Ab  Etlinicis  si  quid  recle  dktum,  in  no- 
ftrum  utum  csl  convertcnduiii. 

CO.  Pirdosopbi  aulem  qui  vocanlnr,  si  qiia  forte 
vera  el  fidei  noslrs  accomuicdala  diierunl,  m.ixiinc 
Platonici,  non  sidum  formidanda  iion  siint,  scd  ab  cis 
eliam  tamiuam  iiijiistis  posscssoribusin  usiim  nostriim 
vindicanda.  Sitiit  cnim  ^Egyplii  non  soliini  idola  ba- 
Libant  et  onora  giavi;>,  qux  populus  Isracl  dclcstnre- 
tiir  et  fugercl ,  scd  etiam  vasa  alqiie  orn;imcnia  de 
auro  el  argcnio  ,  et  vcslcm ,  qu;e  ille  populus  exiens 
de  ^gyplo ,  sibi  potius  t;uiiiuani  ad  iisum  m.^liorem 
clanculo  vindicavil;  non  aiicioritate  propria,  sed  pr;t;- 
copto  Dci,  ipsis  jEgypliis  nescienicr  commodanlibus 
ca,  quibus  iion  bene  uleb.intur  (  Exod.  iii,  22,  et  xii, 
55)  :  sic  doctrinx  cmnes  Gcnliliuin  nnn  solnm  siinii- 
lata  el  superstiliosa  figinenla  gravesque  sarcinas  su- 
pervacanei  laboris  babcnt,  qua;  unusiiuisqne  nostriiiii 
iluce  Cbrislo  de  societate  Gcniilium  exiens ,  debet 
abominarl  ati|U(;  de  itare;  sed  eliam  liberales  disci- 
pliiias  usui  verilatis  apliores,  et  qiia'dam  muriim  prie- 
cepla  ulilissima  conlineiit,  dcipic  ipso  iino  Dco  coloiido 
nonnulla  vera  iuveniunlurapud  eos;  qiiod  enriim  l;in- 
quain  auruin  et  argenluin,  ipiod  nou  ipsi  insliliieruiit, 
sod  de  quibusdam  quasi  mctallis  diviii.Te  providcnli*, 
qiix  ubiqiie  iiifusa  est,  eruorunl,  ct  iiiio  per\eisc  ;il- 
qiie  injuriose  ad  obsciiuia  d.i  ino;.um  abutunuir,  cum 
ab  eorum  niiscra  socieiate  tesc  auimo  separai,  dobot 
ab  eis  auferre  cbrislianus  ad  usum  jnsluin  pnedicandi 
Evaiigelii.  Vesicm  quoque  ill.iruin,  id  esl,  liominum 
quideni  inslilula,  scd  laincn  acconiinodata  liuniaiia;  so- 
cietaii,  qua  in  hac  viia  carere  non  possiiuius,  accipere 
atque  baliere  licuorit  in  usuin  converlenda  clirislia- 
iiuni. 

Cl.  Nam  q-jid  aliiid  fccerunt  mulli  boni  lidolcS  no- 
stri?  Nonne  aspicimus  qiiauto  aiiro  ei  argenlo  ct  vestc 
Eulfarcinatus  exierit  de  /Egypto  Cyprianus  doctor  sua- 
vissimiis  et  niarlyr  beatissimus?  qiianlo  Lactanlius? 
i|iianto  Yictorinns,  Opt;iliiS  ,  Hilaiiiis,  iit  de  vivls  l;i- 
tcani  ?  qiianlo  iiinunierabilos  Gncci  ?  Qiiod  prior  ipse 
lidelissimiis  Dei  faniulus  .Moyses  feccral,  de  qiio  scri- 
ptiini  est  qiiod  eruditus  fuerii  omni  sapientia  JE§y- 
ptiorum  ( Acl.  vii,  22).  Quibus  omnibiis  viris  supersti- 
liosa  Genlium  consuetudo,  et  inaximc  illis  tenipori- 
biis,  ciim  Chrisli  rccutiens  jiigiim  Chrislianos  perse- 
quobatur,  disciplinas  quas  uliles  babcbal,  nunqiiam 
commodaret ,  si  eas  in  usum  coleiuli  unius  Dei ,  quo 
vaiius  idolorum  cnlliis  cxscinderciur,  convcrsum  iri 
siispicareliir  :  scd  doderiint  auruin  ,  ct  argentum  ,  et 
vej.teni  su;ini  exennti  populo  Dei  dc  jCgypto,  ncscien- 
les  qiiemndmodum  illa  qiue  dubaiit,  in  Cbiisti  obse- 
quiuni  cederent.  Illud  eiiim  in  Exodo  facium,  siiie 
dubio  (iguratiim  csl,  ut  boc  pnesignarct ;  quod  sine 
pra-judicio  altcrius,  aut  paris,  aut  mclioris  intclligon- 
lix  dixcrim. 


CAPUT   XLI.  —  Studium  Scriplur(E  sncrce,  qu.ilem 
aiiimam  requirnt.  //i/$so;ii  proprietates. 

62.  Sed  hoc  inodo  inslruclus  divinaruin  Scriptura- 
riim  sludinsiis ,  cum  ad  eas  perscrut;iiidas  accedero 
cn>pcril,  illiid  apostoliciim  cogilare  non  cesset :  Scien- 
lia  inflal,  cliarilas  (vdiftcul  (I  Cor.  vili,  1).  Ila  eniin  scn- 
lict,  quamvis  de  iEgypto  dives  exeat,  lamen  uisi  Pa- 
sclia  cgerii,  salvuin  se  esse  non  pos^e.  Paseha  aiitem 
nostriiin  iiiimolatus  est  Clirisius  (Id.  v,  7),  nihilqiie 
inagis  imiiKdalio  Chrisli  iios  docet,  quain  illud  qnoj 
ipse  clanial,  tanquam  ad  cos  qiios  iii  iEgypto  sub  Plia- 
rione  vidct  laborare  :  Yenile  ad  me,  qui  luboralis  et 
oncrati  estis,  et  eijo  re/iciam  vos.  ToHiic  jugum  meuin 
supcr  rut,  el  discile  a  nie  quia  milis  suin  et  liumiUs 
cordc;  et  inxenielis  rcquicm  animabus  vcstri».  Junum 
eiiim  meum  lene  est,  et  sarcina  tnea  levis  est  {Mattli.  xi, 
28  50 ) :  quibus,  nisi  inilibus  ct  huiiijlibus  corde,  qiioj 
non  inflat  scientia,  sed  cbaritas  xdilkat?  .Memiiieiiiit 
ergo  corum  qui  Pascba  illo  lcnipore  por  umbniiuiii 
iinaginaria  celebiabant ',  cnm  signari  postes  sangiiinc 
agni  jiibereniur,  byssopo  fuissc  signatos  (Ejod.  xii, 
22).  Herba  hxc  mitis  ct  humilis  cst ,  et  nihil  foriius 
et  pencirabilins  cjus  radicibus  :  ul  iii  cliaril;ite  radi- 
eili  et  fuiidati  possinius  conipieliendere  cuni  omiiihiis 
sanclis,  qua;  sit  latitudo,  ct  loiigiludo,  et  altitudo,  el 
profundum,  id  est,  crucem  Duniini :  ciijus  latitiidu  di- 
citiir  in  transvcrso  ligiio,  qiio  extenduiitur  inaiiiis; 
longitudo,  a  terra  iisqiie  ad  ipsani  Uititudinem,  quo  a 
inaiiibiis  01  iiilra  tolum  corpus  alligitur;  altiludo,  a  la- 
litiidliie  suisiiin  usqiie  ad  sumnium,  cui  adb;cret  ca- 
put ' ;  prufuiidum  vero,  quod  lerr.x  infixum  abscoi- 
dilur.  Quo  sigiio  crucis,  oiiinis  actio  christiaiia  descri- 
bitiir,  bene  operari  iii  Cbrislo,  et  ei  perscveramer 
iiih;crere  ,  sperarc  coilesiia  ,  sacraiiienta  iion  profa- 
iiare  («).  Per  hanc  actioneni  purgaii  valebinius  cogno» 
sccrc  cliam  supereiiiineiitem  scientia:  cliaritateni 
Clnisii ',  qiia  ;cqualis  cst  Patii,  per  quem  facia  sunt 
omiiia  ,  ut  iiiipleainur  iii  oiniicm  pleiiitudiiieni  Dei 
(  Eplws.  III,  17  19).  Est  cti;ini  iii  hyssopo  vis  pnrga- 
toiia,  ne  inflaule  scienlia  de  diviliis  ab  yEgypto  :ibl;i- 
lis,  siiperbe  aliquid  puliiio  tiiniidus  anhclcl :  Aspcrgu 
me,  iii(|uit,  liijssopo  el  mundubor ;  lavnbis  me,  el  su- 
pcr  nivem  deulbabor.  Auditui  ii  eo  dubis  exsultalionem 
ct  lcciiliiim.  Doiiide  conseqnciitcr  annectit  ut  osiendal 
piirg;itloncni  a  supeibia  significari  hyssopo,  El  exsul- 
tabuiit  ossa  liumiliata  (  Psal.  h,  9,  10 ). 

C.\I'UT  XLII. — Sacrw  Scriptiirce  cum  profana 
compnratio. 

t-3.  Quaiitum  autciii  iniiior  est  auri,  ai^eiiii  vcsiis- 
qiie  copia  ,  quani  de  i£gypto  secum  illc  populus  abs- 

'  Bad.  Ani.  et  Er.,  per  umbram  imaginariinn  eelebrabant. 

>  Bad.  Aiu.  Er.  et  iileiique  .Mss. ,  ad  sumnuim  quo  adlicc- 
rct  cnpiil. 

'  Eoili :  superemincntcm  scicntiam  charilalis  christi.  At 
I  lures  et  iiicnoris  nol;e  Mss.,  scienlia:  cliariiutein. 

(n)  LegcnduMi  \idotur,  propaiare,  i^io  slel  aiialo^n  ad 
siipcriora  istU:cc  vorlia  :  i  rofundum  vero  qiiod  terrw  tn- 
fi  ciim  abscondilur.  sic  iu  episl.  5o,  ad  .lauuarium,  cap.  I  i, 
II.  2d,  iiiii  dominica;  crucis  partes,  euaidonuiuo  Apostoli  ad 
Fphcs.  3  locuin  adcliri&lianos  mores  itidom  Iranstert  Augu- 
stinus,  « iTofundum,  ait,  quod  lorne  iulixum  est  secrclu.ii 
t  sacranicnii  prjcfic^uial. » 


63  LIBER  TEIITILS. 

tiilii ,  in  comparaiionc  ilivilinrum  qiias  p  )slea  Jero- 
solyina^  consecutus  est ,  i(u:c  innxlinc  in  Snloinone 
rcgc ostendunlur  (III  Reg.  x,  14-23);  lanta  lit  cuncta 
sciciilia,  qua;  quidem  esl  utilis ,  collecla  de  libris 
Gentiuin  ,  si  liivinarum  Scripluraruni  scienli»  coinpa- 
iclur.  Nani  quidquid  lioino  exlra  didicerit ,  si  noxiiim 
cst ,  ibi  d;imiialur;  si  utile  est,  ibi  invenitur.  Et  cum 
Ibi  quisque  invcncril  omnia.  qux  utililer  alibi  didicit, 
multo  abundantius  ibi  invcnict  ca  qu:c  nusquam 
omnino  alibi  ,  sed  in  illaruni  tantuminodo  Scriplii- 
rarum   mirabili  altitudiiic  ct  mirabili  liuniilitale  ili- 


scuiitiir.  Hac  i};itiir  instruclione  prcditum  ciim  sigii-,» 
incognita  lectorcin  non  impedierint,  milcm  et  numi- 
leiii  corde,  snbjiigaiuin  Icniter  Clirislo,  et  oneratuin 
sarcina  levi ,  fuiidatum  ct  radicatiim  et  xdificatum  In 
cliarilale,  quein  '  scientia  innare  non  possit,  acccdat 
ad  ainbigua  signa  in  Scripturis  considcranda  et  discii- 
ticnda ,  de  quibiis  jam  tertio  volumine  dicerc  aggre- 
diar ,  quod  Duminus  donare  dignabiiur. 

'  EiJili :  in  cliaritate,  quam  scienlia  iiiflare.  Pierique  M&s., 
qiiein. 


LIBER  TERTIUS. 


Poslquam  egit  iii  superiore  lihro  de  removenda  signorum  igaorantia,  transit  nunc  S.  Doclor  ad  consideralionem  ambi"ui- 

alis, = '■'■ '- .—     •— . ..   ■.    .-, ■.  .  o 

tialioii 


■  woiA|uau>  i^piv   11.  oufj^i  iv/t  i^  .iijiu  vn^  1  i^iiiv  .  i^i.vja   oig^iiv^i  uiii  i^uwi  .11 1  Lia,   bit.li.?!!.  iiuiii,  .-j .    LHJUtUI    UU   UUIlblUCI  ailOIiem  amDlgUl. 

Lis,  quae  cuin  in  |T0j.riis  luin  in  trauslatis  signis oecurrit.  la  |iropriis  quidem «x  interpunctioiie  vocuni,  ex  earuni  i  ronun- 
ilioiie,  ex  anci|.iti  significatu  :  quod  genus  aniliiguitatis  ex  contexlu  sernionis,  ct  coliationc  iiilerpreluin,  aut  ejus  lingua 


uiule  Scriplura  translala  esl  iaspectioae  resolvi  ostendit.  la  translatis  vero  siguis  anibiguilas  contiiigit,  ciiiii  ipsa  diclio  non 
»d  litlera  seusuin  pouttur  in  scri^turis :  qua  de  re  operosiiis  disputal,  tradilqiie  rcguUis  quibus  diynoscatur  an  locutio  fi- 
gurata  sit,  el  si  quidciu  tigurata,  iiuo  pacto  debeat  explicari.  Ad  eslremuiu  ipsius  Ticlionii  seplcin  regulas  sin^ulaiim 
cxpeudit.  " 


CAPUT  PUI.MDM.  —  Suimna  siiperiorum  librornm, 
el  scopus  sequeniis. 
4.  Ilomo  timciis  Dcum,  voluniatem  ejus  in  Scri- 
pliiris  sanctis  diligciiter  ini|uirit.  Et  ne  amct  certa- 
miiia  ,  piclale  maiisuclus;  pncnuinilus  etiam  sciontia 
linguaruin,  iie  in  ACfbis  locutionibusqiie  ignolis  lia;- 
real;  prxmiunilus  eliam  cngniiione  qiiaruindani  re- 
runi  neccssarianifn  ,  ne  viiii  naturamve  e.wum  qiiie 
propier  siiniliiudiiicin  adhiliciiiur,  ignoret ;  adjuvante 
ctiam  codicum  veriiaie  ,  qiiam  solcrs  cmeiidaiionis 
diligentia  procuravit  :  vcnial  ita  inslructus  ad  aiiibi- 
gua  Scripturaruni  discnticnda  atque  solvenda.  Ut 
aulcm  signis  anibigiiis  iion  decipiattir  ,  quantuin  per 
iios  instrui  poicst  ' ;  ficri  autem  potest  ut  istas  vias 
quas  ostendere  volumus,  taiiqiiain  pucrilcs  vcl  niagiii- 
ludine  ingeiiii,  \el  majoris  illuminalionis  claritatc 
dcrideal  :  sed  tamen,  nl  cocperam  dicere,  quaniiim 
pcr  iios  inslrui  polcst,  qui  eo  loco  a<iimi  esl,  ut  pcr 
iios  instriii  valeat ,  sciat  anibigiiilatein  Scripturx  aut 
in  verbis  propriis  esse,  aul  iii  translaiis  ;  qutTcgcncra 
in  secuiido  libro  deinonsiraviinus. 
CAPUT  II.  —  Aiiibiguitas  exverborum  distinctione  quo 
modo  tollenda. 
2.  Scd  cum  vcrba  propria  facinnt  ambiguam  6cri- 
ptiirain,  primo  vidcndiim  esl  ne  malc  distinxerimus, 
aut  pronuniiaverimiis.  Cuiii  crgo  adbibita  inleniio 
inecrtum  esse  perviderit  quomodo  distingucnduni  aiil 
quomodo  pronuntiandum  sil ,  consulatrogulam  lidei , 
quain  de  Scriplurarum  planioribus  locis  el  Ecclcsia; 
auctorilate  pcrcepit ;  de  (|ua  satis  egimus,  cum  de 
rebus  in  primo  libro  loqucremur.  Quod  si  ambx  vcl 
eiiam  omnes ,  "'si  plures  fuerinl  partes  ,  aiubiguila- 
tein  secunduin  fidem  soiiueriiil,  lexius  ipse  sermonis 
a   prxccdcntibus  cl  consequentibus  partibiis  ,  qii.-c 

'  Mss.  Rcmig.  Theoderic.  »t  Cistcrc.  liic  adduat :  Jtwante 
Doniino,  luec  dcinomtrare  totus  nuitcr  conatus  at.  I  loria- 
censis  varo  uuicum  inteii.ouit  vcrbuui ,  exylicubo  : 
Ulruoiquc  iiici^tuin  glosscina. 


ambiguitatem  illani  in  «edio  posuerunt,  reslat  con- 
siilendus,  ut  vidcamiis  cuinam  senleniia;,  de  pluribus 
ijiitTe  se  ostendunt,  fcral  suffragiura,  eamque  sibicon- 
lexi  patialur. 

5.  Jain  nuiic  exempla  considera.  Illa  lia-relica  dis- 
linclio,  In  priiuipio erat  Verbuin,  et  yerbumerat  apiia 
Deuin,  et  Deus  erat ,  iit  alius  scnsus  sil,  Verbum  lioc 
erat  in  principio  apud  Deiim ,  non  vult  Vcrbum  Deuin 
confitcri.  Sed  lioc  regula  fidei  refellcndum  esl,  qiia 
iiobisdc  Tniiitalisa?qualitatepr;cscribitiirul  dicamus, 
Et  Deus  cral  Verbum;  deiiide  subjiingainiis,  Hoc  eral 
itt  priucipio  apud  Deum  (Joan.  i,  1,  2). 

4.  Ula  vero  disiinciionis  ambiguiias  ncuira  paile 
resistil  fidci,  ct  ideo  tcxtu  ip&o  scrnionis  dijudi- 
canda  est,  ubi  ait  Aposlolus  :  El  quid  eligom  ignoro: 
compcllor  autem  ex  duobus ;  concupiscentiam  liabens 
dissolii ,  et  csse  cum  ChrJsto ;  multo  eniin  magis  opti- 
miim  :  maiierein  cariie  necessarium  propter  vos  [Pliilipp. 
1,  25,  24).Iiiccrluin  eniiii  cst  utruin  ex  duobus  concu- 
piscentiam  liabcns,  aii  compellor  autcm  ex  duobus,  ut 
illud  adjuiigatur,  conc«pi5a'»/mm  habeiis  ditsolci ,  et 
esse  cum  Christo.  Sed  quoniain  ita  sequitur ,  muito 
eniin  mngis  optimum  ,  apiiarct  euin  ejus  optiini  dicere 
se  babere  concupisccniiam ,  ul  cum  cx  duobus  com- 
pelliilur,  alierius  taiiicn  babcat  cunciipiscciitiam  ,  ,11- 
lcriiis  neccssitatem ;  conciipisccniiain  scilicct  cssc  cun> 
Clirislo,  necessitatem  niaiierc  in  cariie.  Qu.-e  amlii- 
guitas  iino  consequcnti  vcrbo  dijudicatur,  quod  posi- 
liim  cst,  enim  :  quam  particulam  qiii  abslulcrunl  in- 
lcrprctes,  illa  potiiis  sciilcnlia  ducli  sunt,  ut  non  so- 
luin  compelli  ex  duobus,  sed  eliani  duorura  habere 
coiicupiscentiam  vidcrciur.  Sic  ergo  distinguendum 
est  :  Et  quid  elignm  ignoro  :  coinpellor  autein  ex  duo- 
biis;  qiiain  dlslinclioiieiu  seqiiiliir,  concupitcentiam 
habens  dissolvi,  el  esse  cum  Christo.  El  tanquam  qua;- 
rerctur  qu.lre  hiijus  rci  poiius  liabeat  concupisceii- 
tiain:  mullo  enim  mngis  optimum ,  inquil.  Curergo  e 
diiobus  compcHiiiir?  Qui;i  cst  inaiicndi  iicccssilii&, 


«7  DK  nocTniNA  r.iir.isTi 

quain  ila   sulijecil ,   iluneic  in  curiie  iiecetsanum  pru- 
pur  vos. 

5.  Ubi  autom  neque  prsscripio  fiilei ,  nciiuc  ipsiiis 
sernionis  lexUi  aniljijjuiirts  explieari  poiesl ,  iiiliil  ob- 
csl  sciunduni  quanilibcl  earum  qu3!  oslciidunlur , 
soiileiili.ini  ilisrmguere.  Yeluli  esl  illa  aJ  Corinlliios, 
llas  ergo  promissiones  habenles,  cliarissimi ,  innndenms 
iiot  ab  oinni  cvinqiiinalione  cariiis  el  spiriliis ,  perficien- 
tes  sanclificdlionem  in  liniore  Dei.  Capile  nos.  Neinini 
iiocuimtis  (II.  Cor.  vii,  1 , 2).  Dubium  esl  quippc  ulrum, 
Munilemusnosab  omni  coinqtiinalionc  carnis  et  spiritut, 
secuiidum  illam  seiileiiliam,  Lt  sil  sancla  et  cerpore  et 
SfArilu  (I  Cor.  \n,  31);  an,  Mundemtis  nos  ab  oinni 
coinqiiinationc  carnis  ,  ut  alius  sil  sensus ,  Et  spiritus 
perftcienles  sanclilicalionem  in  limorc  Dei  capite  nos. 
'lales  igiiur  dislinctionum  ambiguiiaies  in  poteslale 
legenlis  suiil. 

C.\PUT  III. — Qm  ralioneexpedialurambiguitasexpro- 
nuitliulioiie.  Perconlatio  et  inlerrogatio  quo  differant. 

6.  QiuucunKiue  aulem  de  arabiguis  disiinctionibus 
dixinius,  eadem  observaiida  sunt  et  in  ambiguis  pro- 
iiuiiiiaiioiiibus.  Nam  el  ipsa;  iiisi  lecloris  nimia  vitien- 
lur  iiicuria ,  aul  regulis  lidei  corriguntur  ,  aui  pra;ce- 
deiitis  vel  conseqiieniis  contexlione  sermoiiis  ;  aul  si 
iieiilriim  lioruin  adliibelur  ad  coirecljoiiem,  nibilonii- 
iiusdiibix'  reinanebuiil,  ut  quolibet  modo  lector  pro- 
iimitiaverit ,  non  sit  iii  culpa.  Nisi  cniiu  fides  rcvocet, 
qua  credimui  Deum  noii  accusalurum  adversus  ele- 
ctos  suos,  ei  Clirislum  non  condemnalurum  eleclos 
suos,  polcst  illud  sic  pronunliari ,  Quis  accusabii  ad- 
versus  electos  Dei  ?  ut  liaiic  intcrrogationcm  quasi  re- 
^punsio  subseqiialiir ,  Deus  qui  jtislifical.  El  ilerum 
inlerrogetur ,  Qms  csl  qiii  condemnai?  et  respondea- 
Uir,  Cliristus  Jesus  qui  mortuus  esi.  Quod  credere  quia 
demciitissinium  est,  ita  promiiiiiabitur ,  ui  prsecedat 
perconlatio,  sequatur  interioyalio.  Inier  perconlatio- 
nem  auiein  ei  interrogalioncm  luic  veleres  interes^^e 
dixerunt ,  quod  ad  percontationein  iiiulta  respondcri 
possunl ;  ad  iiileircigarmn  •m  vero  ,  aut  Non ,  aut 
Eliam.  Pionunlialiiiur  crgo  ita  ,  iil  post  percontilin- 
iieni  qiiadicimiis,  Quis  aCTttsabil  ailversus  elcclos  Dci? 
illud  quod  seqiiiiur  sono  inierrogantis  eiiuntictur, 
Dcus  qiii  juslifical?  ul  tatite  resiioiidcatur,  Non  :  ct 
itcm  iierconleiiiur ,  Quis  esl  qui  condemnat?  rursus- 
que  iiilcriogcmus,  Clirislus  Jesus  qui  morluus  esl,  vta- 
gis  autem  qiii  resurrexit ,  qui  esl  in  dextera  Dci,  qui  et 
inlerpellat  pro  nobis  (Rom.  viii ,  35,  54)?  ul  ubiqiie 
lacile  rcspondeatiir ,  Non.  At  vero  illo  loco  ubi  ait , 
Quid  ergo  dicemus?  Quia  gentes  qucB  non  sectabanliir 
jiisliliam,  apyrelieiiderunl  justiiiam  [Rom.  ix,  50) ;  nisi 
pust  percoiIlMlionein  qiia  dictiiin  est,  Qitid  ergo  dice- 
must  res|ioiisio  subjieialur.  Quiagrnles  qitcc  non  sectO' 
banlur  juslitiam ,  upprelieiideriinl  jusliliam,  lcxtus 
consequens  non  cob.irebit.  Qualibet  autem  voce  pro- 
iiuntieiur  illud  quod  Nalliaiiael  dixil,  A  Natarelli  po- 
tetl  aliqiiid  boni  esse  (Joan.  i,  46),  sive  affirmanils, 
ul  illud  solum  ad  interrogatioiiein  pcrtineal  quod  ail, 
A  Satarelli?  s\\e  totuni  cum  diibiuatinne  interroganlis; 
uon  video  quoniodo  disccrnaiur :  uicrquc  auiem  sen- 


VNA,  S.  AlGUSTiNl  68 

siis  lidcin  iioii  impcdlt. 

7.  Esi  ciiaiii  ainbigiiiias  in  sono  diibio  sylldbaruin, 
ct  li:i'C  utiqiie  ad  pronuiitiationem  pcrtiiiens.  Nani 
quod  scrlptuiii  est,  i\o/i  est  ubscondilum  a  te  os  meiim, 
quod  (ecisli  in  abscondilo  (  Psal.  cxxxviii ,  15),  noii 
elucct  logenti  utruiii  corrcpia  llticra  os  proniintiel , 
an  producla.  Si  iMiiiii  cori  Iplat,  ab  eo  quod  suiit  ossa; 
si  aulem  producat,  ab  eo  quod  sunl  ora,  iiitelllgitur 
nunierus  singularis.  Sed  talia  lingu;c  pi\eccdcntis  in- 
spectione  dijudicanliir  :  nam  in  Gracco  non  htoim,  sed 
CTT£ov  posiiuin  csi.  Uiide  pleruinqiie  loquendl  consuo- 
li:do  vulgaris  ulilior  est  signilicaiidis  rebus,  qiiani 
inli'gritas  litlerala.  Mallem  quippe  cuin  barbarisnio 
dicl ,  Non  esi  abscondllnm  a  le  ossum  meum  ,  (|uam 
ut  ideo  essct  minus  apertum  ,  quia  roagislatlnum  Csl. 
Sed  allquando  diibiiis  syllab:e  soiius  etiam  vicino 
vcrbo  ad  eamdein  seiiientiam  portineiite  dijudicaiiir  : 
slcul  est  illud  Aposloli,  Qiice  pra:dico  vobis,  sicui  prce- 
dixi ,  quoniam  qui  lalia  agunl ,  regnum  Dei  non  potsi- 
dLbuitl  (G'a/a{.  V,  21).  Si  tanluiiimodo  dlxissel,  (iu<e 
piwdico  lobis,  neqiic  subjunxibset,  sicut  prwdixi,  non- 
iiUi  ad  codicem  pr^cccdcnlis  lingua;  recurrenduni  es- 
set,  ut  cognoseeremus  utruni  in  coquud  dixit,  pra;- 
dico ,  producenda  ancorrlpleiida  essel  medla  syllaba: 
iiuiic  autem  inanircstuin  est  producendam  esse  ;  nuu 
eiilin  ait ,  Sicul  pnedlcavi ,  scd  sicut  prcedixi. 

CAPUT  IV.  —  Ambigitilas  dictionis  qua  ratione  ex- 
pediaiur. 

8.  Non  solum  aiitcm  ista: ,  sed  etiam  illse  ambigui- 
lates  quac  noii  ad  distinclioiiem  vel  nd  proiiunliatio- 
neni  pertinent ,  slinilller  conslderando:  sunt  :  qualig 
illa  est  ad  Tbessaloniecnses ,  propierea  consotaii  »u- 
mus,  fratres,  in  vobis  (I  Tliess.  iii,  7).  Dubium  est  eniin 
utruin  ,  0  rraircs;  an  ,  llos  fraties  :  neutrum  autem 
borum  est  conlra  lidem  ;  sed  graic.i  liiigua  lios  casus 
pares  non  babet,  et  ideo  llla  inspecta  renuntlalur  vo- 
cativus,  id  e-->i ,  0  fiatres.  Quod  si  voluisset  iiilerprcs 
dicere ,  Propterea  consolationem  babiiimus ,  fratres, 
in  vobis;  miiius  servituin  csset  verbis,  scd  minus  de 
seiilentla  diibltai  etur  :  aiit  certe  si  adderelur ,  Noslri, 
neino  fcre  ambigerel  vocativum  esse  casuiii,  cum  aii- 
dirct,  Proplerea  consolaii  sumus,  fraires  noilri ,  in 
«ofcis.  Scd  jam  lioc  periiulosius  perniitlitur.  Ita  fa- 
ctuni  est  in  illa  ad  Corlnllilos,  cum  all  Apostolus  : 
Qiwlidie  morior ,  pcr  vcslram  gloriam,  ftaires  ,  quuin 
bubeo  in  Clirisio  Jesu  (I  Cor.  xv,  51).  Ait  eiilm  quldam 
inlerpres,  Quolidie  morior ,  per  veslram imo  gloriam  ; 
qiiia  in  gra;co  voxjiii'aniis(vy-)  manifesta  esl  sineambi- 
guosono.  Uarissime  igilur  otdiflitilllme  inveniri  potest 
;imbigiiilas  in  propriis  verbis  ,  quantum  ad  libros  di- 
vinarum  Scripturarum  spectat,  quam  non  aul  circum- 
stantia  ipsa  sermonis  qua  cognnscitur  scriptorum  in- 
lcntio,  aiit  inlerprctuin  collalio,  aut  prxcedentis 
liiigua;  solvat  inspectio. 

CAPUT  V.  —  Scripiitrce  figuratat  locutioncs    ad 

litleram  accipere  serviitis  miserabilis. 
9.  Sed  Torborum  translatorum  amblguiiates,    de 
qnlliiis  (leinceps  loqiicndiim  est ,  non  mcdiocreni  cu- 
i;iiii  liidustiiami]ue  dcsidoniiit.  Nam  In  prlncipi;i  c»- 


69  LIDER 

veri(liim  esl  nc  fi^Miralam  loculionem  ad  liUeiam  acci- 
pias.  El  ad  lioc  cnim  perliiiel  qiiod  ait  Aposlolus  : 
Lillcra  occHit,  spiritus  autcm  vivifical  (II  Cor.  iii,  G). 
Cum  enim  figtirale  diclum  sic  accipilur ,  lanquam 
proprie  dictum  sit,  carnaliter  sapitur.  Neqiie  ulla 
inors  .inimx  coiigruentius  appellatur  ,  quam  cum  iu 
etiam  qimd  in  ea  besiiis  antecellii,  lioc  est,  intelligen- 
lia  carni  subjiciiur  sequendo  lilieram.  Qui  enim  se- 
qiiitur  liileram,  translata  verba  sicul  propria  tenel, 
iieque  illiid  quod  iiroprio  verbo  significatur ,  refcrt 
ad  aliam  siguilicationem  :  scd  si  Sabbalum  audierit , 
verbi  gratia,  non  intelligil  nisi  unumdicm  deseptem, 
qui  continuo  volumine  repetuntur;  et  curn  audierit 
Sacrificium,  nnn  excedil  cogitaiione  illud  quod  ficri 
dc  vicliniis  pecorum  torrenisque  fiuclibus  solel.  Ea 
demum  est  miserabilis  aniin^e  servilus,  signa  pro 
rcbus  acciperc;  et  supra  creaturam  corpoream,  ocu- 
lum  nicntis  ad  hauriendum  xlernum  luinen  levare 
non  posse. 

CAPUT  VI.  —  Judworum  servitus  subsigitis  utiUbiis. 

iO.  Quje  tamen  servilus  in  Judajo  popiilo  longe  a 
caileraruni  gentium  more  '  distubal ;  quandoquidem 
rebus  lemporalibus  ila  subjugali  eranl,  ut  unus  eis  iii 
omiiibus  coinmcndarctur  Deus.  Et  quanquam  signa 
rcruni  spirilualiuni  pro  ipsis  rebus  observarenl,  ne- 
scienles  quo  rcfcrrenlur,  id  tamen  insitum  liabebant, 
qiiod  tali  servitiile  uni  omniuin,  qucm  non  videbant , 
placerent  Deo.  Quam  cusiodiam  tanquain  sub  p;cda- 
gogo  parvulorum  fuisse  scribil  Apostolus  {Galat.  iii, 
21).  Et  ideo  qui  talibus  signis  pertinaciler  inhx-se- 
ruiit,  contemiiciitem  ista  Duminiim,  cuin  jam  tcmpiis 
revelationis  eorum  venisset,  ferre  non  potucriint 
(ilauli.  XII,  2) ;  alque  iiide  calumnias,  quod  sahbato 
curaret,  miditi  suiit  principes  eorum  (Luc.  vi,  7);  po- 
piilusque  sigiiis  illis  tanquam  rebus  adstrietus  ,  non 
crcdebat  DtMim  esse,  vel  a  Deo  veiiisse,  qui  ea  sicul 
a  Judxis  observabaiitur,  nidlet  attendere.  Sed  qui 
credidcrunl,  cx  quibus  facla  est  prima  Ecclesia  Je- 
rosolymitana ,  satis  oslenderunt  quanta  ulililas  fuerit 
00  inodo  sub  picdagogo  cuslodiri ,  ut  signa  qu:c  tcm- 
ponilitcr  imposita  crant  servicntibus,  ad  unius  Dei 
cultum,  qui  fecit  coeluin  el  lerram,  opiiiionem  obser- 
vantium  religarent.  Namqiie  illi  quia  proximi  spiri- 
tualibus  fiierunt  (in  ipsisenim  temporalibusetcarnali- 
bus  votis'  aique  signis,  quamvis  quomodo  spirilualiter 
esseiil  intelligenda  nesiirent,  unum  taineii  didiccrant 
venerari  xternum  Deum),  tam  capaces  exsiiierunt 
Sjiiritus  sancti,  ut  omiiia  sua  veiiderent,  eorumque 
prctium  indigeiililius  dislribiieiidum ,  ante  Apostolo- 
niin  pcdes  ponercnt  {Act.  iv,  54),  seque  tolos  dedi- 
careiit  Deo  tanquam  temjiUim  novum ,  cujus  terreiuc 
iniagiiii,  Iioc  est,  templo  veleri ,  servicbant. 

i  \ .  Non  enim  hoc  ullas  ecclesias  Geiitium  fccisse 
scriplum  est,  quia  non  Uun  prope  inveiiti  erant,  qui 
siiiiulacra  manufacta  deus  habebant. 


'  velus  codex  Corb.,  tnorte. 

'  Am. ,  vocis  :  jjro  quo  Erasmus  haud  feliciter  sulistiluil, 
uxHius.  >K  eliam  Lov.  At  Bad.  et  Mss.  niaguo  coiiseuDU  te- 
ruut,  rofi»,  id  esi,  oblaiiouilius. 


TEJtTIUS.  ,0 

C\I'UT  VII.  — Scnitus  gcntium  sub  signis 
Jitutilibus. 
Et  si  quando  aliqiii  eoriim  illa  tanquam  signa  in- 
terprelaii  conabantur,  ad  creaturam  coleiidam  vene- 
randamque  refcrebaiit.  Quid  cnim  niilii  prodest  siniu- 
lacrum,  verbi  graiia,  Neptuni  noii  ipsiim  habenduin 
Deum,  sed  eo  significari  uiiivcrsum  mare,  vel  ciiain 
omiies  aquas  coeteras,  quxfontibus  proruuiit?  sicut  a 
quodam  poeia  illorum  describitur,  si  beiie  recolo,  ita 
dicente : 

Tu,  Neptune  pater,  cui  tempora  cana  crepanti 
ciucla  salo  resonant,  magnus  cui  perpete  menlo 
Profluit  oceanus,  el  flimiiua  crinitius  crraiit. 

Ha;c  siliqua  inlra  dulce  lectoiium  sonantes  lapillos 
quaiit  (!■();  non  est  autem  hnminum,  sed  porcoruin 
cibiis.  Novit  quid  dicam,  qiii  Evaiigclium  novit  (Lue. 
XV,  lU).  Quid  ergo  milii  prodest  qiiud  Ncptuni  simu- 
1 .1  ruin  ail  illam  significationem  refertur,  nisi  forte  ut 
nentrumcolam?  tamenim  mihi  slatua  qiixdibel,  quam 
mare  universum,  non  est  Dcus.  Faleor  lamen  altius 
demersos  esse,  qui  opera  bominum  deos  putant,  quam 
qui  oiiera  Dci ;  sed  nobs  unus  diligendus  etcolendus 
Deus  pra;cipitur  {Deut.  vi,  5),  qui  fecit  h;sc  omnia, 
qiiorum  illi  simulacra  veiieraniur,  vel  tanquam  deos, 
vel  tanquam  signa  et  imagines  deorum.Si  ergo  sigiium 
utilltcr  inslitutum  pro  ipsa  re  seiiui,  cui  sigiiificandx 
institutum  est ,  carnalis  est  servitus  ;  quaiito  magis 
inutilium  rerum  signa  instituta  pro  rcbiis  accipere? 
Quu:  si  refiileris  ad  ea  ipsa  qu;e  his  signiQcaiitur,  eis- 
que  colendis  animum  obligavcris,  nihilominus  servill 
carnalique  onere  atiiue  veiamine  non  carebis. 

CAPUT  YIII. — Atiter  Jttdwi  a  sigtiorum  servilute 
liberali,  aiiler  Geiililes. 

12.  Quamobrem  cliristiana  libertas  eos  quos  inve- 
nit  sub  signis  utilibus,  taiiquam  prope  invenlos,  inter- 
prctalis  sigiiis  quibus  subditi  erant,  elevalos  adeas 
res  quarum  illa  signa  sunt,  liberavit :  ex  liis  facloj 
suniEcclcsiae  sanctorum  Israclitarum.  Qiios  autem  in- 
venit  sub  signis  inulilibus,  iioii  solum  servilem  opcra- 
lioiicm  sub  talibus  signis,  scd  etiain  ipsa  sigiia  fru- 
stravit  removitque  oinnia  :  ut  a  corniplione  multitudi- 
nis  simulatorum  dei)rum,  quain  sape  ac  proprie  Scri- 
ptiira  fornicationem  vocat,  ad  unius  Dei  cultum  Gcn- 
tcs  convcricrentur ;  nec  sub  ipsis  jam  signis  utilMiiis 
scrvilur;«,  sed  exercitaturx  potius  animum  in  eorum 
intclligcnliaspirituali. 

CAPUT  IX.  —  Quis  signorum  scivitute  premilur, 
qtiis  iton.  Uaptismus.  Eucharislia. 

15.  Subsigiiocnim  servit  qiii  opcratur  aut  venera- 
tiiraliquam  rem  significanlem,  nesciens  quid  signili- 
cet :  qui  vero  aut  opiratur,  aut  veneratur  utile  si- 
gmim  divinitiisinstilutiim,  cujusvim  significalionem- 
queinielligit,  non  hoc  veneraturqiiod  videtiirct  trans- 
it,  sed  illud  potius  quo  talia  cuiicta  referenda  sunl 
Talis  autcm  honio  spiritualis  ct  liber  esl,  eliam  teni- 
pore  servitutis,  quo  carnalibus  animis  iiondum  opor 
lei  signa  illa  rcvelari,  iporura  jugo  cdomandi  suul. 


71 


DE  ItOCTRINA  CHRISTIANA,  S.  AUGUSTINI 


7', 


Tales  niilciii  spiriliiale^cMnlPaliiarcli:!!  ai' PiopliotiP, 
omncsqiic  in  popiilo  Isracl  pcr  qiios  noliis  Spiriiiis 
saiicliis  ipsa  Scripliirariiin  ct  auxilia  ct  solalia  niiiii- 
slravil.  lloc  vero  leniporc  poslcaiiiiam  rcsiirnclione 
tlomiiii  noslri  maiiifeslisriimiin  iiiiliciiiin  noslrc  li- 
iH-rtalis  illuxil,  ncc  coruni  quidcin  signoniin.qua^jain 
inlclligiiniis,  operaiione  gravi  oncraii  siiniiis;  scd 
qiix'dain  paiica  pro  nuillis,  cadcmqiic  faclu  facillima, 
.1  inlcllcclii  aiigiistissima,  cl  obscrvalioiie  caslis^iiiia 
ipsc  [>oiniiiiis  et  aposlolica  Iradidil  (liscipliiia  :  siciiti 
fslBaplismi  sacraincnluin,  cl  cclcliralio  corporis  ct 
saiigiiinis  Domini.  Qii;c  imnsquisqiie  ciim  porci|)it,  qiio 
rcf.Taiitur  iuiliulus  agnoscit,  iit  ea  noii  caniali  servi- 
lutc,  scd  spirilurtli  polius  lilicrtale  vciicrctur.  Ut  3U- 
lein  iiucraiii  scqiii,  el  si;,'na  pro  reliiis  qiiaj  iis  signi- 
licnnliir  acciperc,  scrvilis  iiilirmitalis  est;  ila  iniitili- 
liT  sigiia  inlerprelari,  iiialc  vagantis  erroris  cst.  Qiii 
autcni  non  iiilclligit  qnid  signilicct  signuin,  et  lamcn 
sigiium  esse  inlclligit,  nce  ipsc  prcmitiir  scrviinic. 
Mcliiis  est  aulem  vcl  prcmi  incognitis,  scd  utililiiissi- 
gnis,  quam  inutililcr  ca  intcrpretando,  a  jiigo  scrvitii- 
tis  educlam  cervicem  laqucis  crroris  insererc. 

CAPUT  X.  —  Vnde  (iigtwscnlnr  an  ftgurata  sil  loctt- 
lio.  liegula  geitcralts.  Clttirilas.  Ciipidilas.  Flaijiliutu. 
Fitcitius.  VliHlas.  Beneftccntia. 

14.  Iluicaiilem  observationi  qua  cavemus  figiiratam 
liiciilionein,  iil  c-t,  translalam  ipiasi  propriain  sequi; 
adjiingciula  cliaiii  illa  esl,  iie  propriam  quasi  figura- 
tain  vclimus  accipcre.  ncmonslrandus  cst  igitiir  prius 
inodus  inveniendai  lociitionis,  proprianc  aii  ligiirata 
sit.  El  islc  omnino  inodus  c4,  ul  quidquid  in  scriiione 
clivino  ncque  ad  inoriini  hoiicstatein,  iicqiie  ad  fidei 
veritatein  propric  rofcrri  polcsl,  figiiratum  csse  co- 
g  loscas.  Moruin  lioiicstas  ad  diligendum  Deum  ct 
pioximum,  fidei  verilas  ad  cognoscciidiim  Dcum  ct 
proximum  pertinct.Spesautein  sja  cuiqiie  esi  iii  con- 
sticntia  propria,  qiicmadmodiim  se  scntit  ad  dileclio- 
ncm  Dci  ct  proximi,  cognitioiiciuque  proliccre.  De 
quibiis  ouiuibus  priiiio  libro  dictiiin  est. 

15.  Sed  qiioiiiam  proclive  esl  bumannm  geiiusnon 
ex  iiionieniisipsiuslibidinis,  sed  potius  su:c  con>uetu- 
dinisxstimare  pcccala,  lit  plcrumque  ut  quisqiie  lio- 
iiiinum  ca  lanlum  ciilpanda  arbilretur,  qua:  su.tc  re- 
gioiiis  et  lcinporis  boniincs  vitiiperare  atqiie  dainnarc 
consucverunt;et  ea  lantum  probaiida  atqiie  laudaiida, 
qu:c  coiisuciudo  coriim  cuin  qiiibiis  vivit,  adinitlit : 
eoque  conliiigit  iit  si  qiiid  Scriptiira  vcl  prxccperit 
qiiod  abborret  a  consucludinc  aiidientiiim,  vel  qiioil 
non ablionet  culpavcril,  si  aniinum coriim  jam  vcrbi 
vinxil  auctoritas,  fignratam  locutioncm  puteiit.  Non 
autcm  prxcipit  Scriptura  nisi  cbaritatem,  nccculpal 
nisi  cupiditalein  ;  et  co  modo  informat  moics  Iiomi- 
num.  Iiein  si  aiiiniiim  pncoccupavit  aliciijiis  erroris 
opinin,  qiiidquid  alitcr  asseruerit  Scriplura,  figiiraliim 
horoines  arbilraiitur.  Non  ;iutcm  asserit  nisi  catholi- 
cam  lidcni,  rebus  pncteriiis,  ct  futuris,  et  pncscntibiis, 
Pr.Tlcritorum  iiarratio  esl ,  fiitiiroriun  pra'nuntialio, 
prcsciitiuni  dcmonstratio  :  scdoinnia  li.i>c  ad  canidcm 


cbaritatem    niiiriciidam    atqiie    corniborandain ,    cl 

cupidilalcm    vinccndam    aiqiie   cxstingiiciidam    va- 
lcnt. 

16.  Cliaritalcm  voco  motum  animi  ad  friicndinn 
Dco  pioplcr  ipsiim,  ct  sc alquc  proximo  proptcr  Dcum  : 
ciipiditalcm  aulcin,  motum  aiiiini  ad  friiendum  sc  ct 
proximo  el  quolibet  corpore  nonpropicr  Dcum.  Qiiod 
aiitcm  agit  indomita  cupidilas  ad  corriinipcndiiin  aiii- 
ninin  et  corpiis  siiuiii,  (lagiliiim  vocatiir :  quod  aiitcm  ngit 
ul  allcrt  iioccat,  faciniis  diciliir.  El  b:rc  siiiil diio  gciicra 
omiiiiinipcccalorum;sidflagitiaprinra  siml.  Qu:c  ciim 
exinanivcrinl  animiim,  cl  ad  qiiamd.im  cgcsfcilem  pcr- 
diixcrint,  in  ficinora  prosilitur,  qiio  rcinoveanliir  iin- 
pediincnla  n;igilioriini,  autailjiimcnta  qii:cranlur.  Itcm 
qiind  ngit  cliarilas  qiio  sibi  prosil,  iilililas  est  :  qiiod 
aulcin  ngit  iit  prosit  proximo,  bcncficciitia  nomina- 
tur.  El  liic  prasccdit  utilitas ;  qiiia  ncnio  potcsl  ex  co 
qiiod  non  liabet,  prodcssc  alicri.  Qiiaiito  aiitcin  ma- 
gis  icgniimciipidilalis  dcslriiitur,  lanlncliaritalis  aii- 
gctur. 

CAPUT  XI. —  Hcijttla  de  iis  qi:w  sn^rirtain  redoleiit, 
rcferunliirqiie  niliHoniiitus  ex  ))crsona  Dci  vel  sanclo- 
rttm. 

17.  Qiiidqiiid  crgo  aspcriim  ct  qiiasi  scvum  fnclii 
dicluqiic  in  saiiclis  Scriptiiris  Icgitur  cx  pcrsona  Dci 
vcl  sancloriim  ejiis,  ad  cupi(lil:itis  rcgninn  dcslriicn- 
dun>  valct.  Qiiod  si  pcrspicue  sonal,  non  cst  ad  aliiid 
rcfciendiim  qiiasi  ligiirale  dictiiin  sil.  Siciili  cst  illiid 
Aposloli  :  Tltcsaurizas  libi  iratn  in  die  itw  et  revelatio- 
nis  jiisli  judicii  Dci,  qui  rcddct  uiiiciiique  scctindttm 
opcra  stia  :  iis  qttidein  qtti  sccutiduin  suslineittiam  boni 
oiicris.  gloiinin  el  linnorein  et  incorruplionein  quwrenli- 
bus,  ritaiit  wlcrnain;  iis  aiile.m  qni  ex  contenlione  snnl, 
el  dijftdunl  veritali,  crcdtinl  auletn  iniqiiilali,  ira  et  indi- 
(jniilio.  Tribulalio  ct  anguslia  in  omnein  aitimam  Itoiiiittis 
opcraiilis  ittiiliim,  Jtidwi  priinum  et  Crwci  (Ruin.  ii,  5- 
9).  Si'(l  liiic  ;iilcos,  ciiin  quibiis  cvcrtiliir  ipsa  ciipidi- 
tas,  qiii  e;iiii  vinccrc  iioliicriiiit.  Ciim  autcm  in  Iin- 
niiiie  ciii  doiiiiii:ibaiiir,  rcgnaciipidilatis  siibvcrliiiiiiir, 
illa  est  aperla  loculio  :  Qiii  attlein  Jesu  Clirisli  sunl, 
carncin  suam  crucifixerunl  citm  passiottibus  '  el  concii- 
pisccnliis  (Caht.  v,  24).  Nisi  qiiia  cl  hic  qiixdain 
vcrba  ti:iiisl:iia  tracianiur,  siculi  esl,  ira  Dei,  ei, 
cnicifixcrunl  :  scd  iion  tam  mulla  siint,  vel  ita  po- 
siia,  ui  oblcgant  scnsiim,  et  allcgoriam  vel  xnigma 
facianl, quam  pioprie figiiratam  locutionem  voco.  Quod 
aiitcm  ,lcicnii;c  dicilur,  Fcce  constitui  te  hodie  sttper 
gcntes  el  regna,  ul  evellas,  el  deslruas,  et  disperdas,  et 
dissipes  (Jerem.  i,  10) ;  nnii  dubium  qiiin  figurata  Ioci|- 
lio  lotasit,  ad  eum  fincin  rcfcrcnda  qucm  diximus. 
C.\PUT  \ll.  —  licijula  de  diclis  el  faclis  quasi  flngi- 

tiosis  imperilorum  jttdicio ,  qum  Deo  vel  sanctis  tiri» 
tribitunlur.  F^acla  judicanlur  ex  circumstanliis. 

18.  Qux  nuiein  quasi  fl:igitiosa  imperitis  videnlur  , 
sivc  lantum  dicta,  sive  eliani  facia  sunt,  vel  ex  Dci 

'  F.dili,  riliis ;  pro  qiio  siss.,  passioitibiis.  Hane  voccin  red- 
dil  lassini  .\uyiibliiius  pro  yi-cca,  lins  piilemusi. 


fo 


LIRER  TERTiUS. 


74 


persona,  vcl  cx  Iioniii.iini  qiionim  nohii  sanclilns 
comniendaliir,  tola  (rguiata  siint  :  qiiorum  ad  eliaii- 
latis  pastum  cniiclcanda  sccreia  sunl.  Qiiisqiiis  autcm 
rcbns  prslercunlibus  rcstricliiis  utilur ,  quam  sesc 
babcnt  niores  corum  rum  qiiibus  vivil,  aul  tcnipe- 
raiis  aul  siiperstiiiosus  cst  :  qui^qnis  vero  sic  cis 
utitur ,  ul  meias  consueliidinis  bnnoniin  inler  qiins 
versatur,  excedat.autaliquid  signi(ical,  aiit  (lagitiosiis 
est.  In  omnibus  enim  Uilibus  nnn  usiis  icrinn,  sid 
Jibido  utcntis  in  ciilpa  est.  N  qiic  ulln  modo  quisqu.im 
sobriiis  crcdidcrit,  Doiiiini  pedcs  ila  uiigiiciilo  pre- 
lioso  a  niulicre  jcrfusos  (Joan.  xii,  5),  iil  liixurio  o- 
Tum  et  ncquani  boniiniim  solenl,  quoriini  laliii  convi- 
via  delestaniur.  Odor  enim  boniis,  faina  Ijoiia  est , 
quam  qiiisqiiis  bonx  vit;c  opcrilms  babiierit ,  dnni 
vestigia  Cliristi  seqiiinr,  qiiasi  pcdes  cjiis  preliosis- 
sinio  odore  pcrfiindil.  Ila  (pind  in  aliis  personis  plc- 
rnmque  flngiiium  esl,  ijfi  diviiia  vel  propliclica  persoiia 
inagn.-c  cnjiisdain  rei  signiim  csl.  Alia  c^l  quippe  iii 
pcrdiiis  niorilius,  ^dia  iii  Oscc  propliet*  vali(  inaliniu! 
conjunclio  nnTclric  is  {Oscc  i,  2)  :  iiec,  si  (lagitiosi: 
m  conviviis  tcnnileiitoiuin  el  lascivnrum  nudaiiliir 
rorpora ;  proptcrea  In  Laliicis  nndum  cssc  flagi- 
tiiim  cst. 

19.  Qiiid  igilur  b.cis  ct  lciniioribus  personisipie 
conveniat,  ililigcnior  atiendondiim  est,  iie  lemoiij 
fl.igilia  rppiebcndaiinis.  Ficri  eniin  potcst  ut  sinc  ali- 
quo  vitio  cupedi*  '  vel  voiacitatis,  prctiosissimo  cibo 
s.ipiens  nlatur  ;  i  sipiens  aulcm  focdissiina  giila: 
flamma  in  vilissinunn  ardc.-cal.  Et  sanus  '  quisquc 
maluerit  iiiorc  Domini  pisce  vcsci  {Liic.  xxiv,  43)  , 
quain  lcnlicula  mnrc  Esaii  nepntis  Abniham  {Gcit. 
XXV,  34),  aut  bordco  inore  jumentorum.  Non  enim 
propterca  contincnliores  nobis  sunt  plcraeqiie  bestise, 
quia  vilioiibus  aUiiiUir  escis.  Nain  in  omnibns  liu- 
juscemodi  rebus,  nnii  ex  carum  rcrum  natiira  quibus 
utiinur,  scd  cx  caiisa  utendi  et  niodo  appetciidi  vcl 
pfobandum  csi,  vel  improbandum  quod  facimus. 

20.  Rcgno  tcrrcno  vetercs  justi  ceslcste  regnum 
i0>agiiiabanlur,  ct  pra;nuntiabanl.  SulficicndLC  '  prolis 
causa  erat  uxoriiiii  plurium  simnl  uni  viro  babcnda- 
vum  inculpabilis  coiisuctudo  (/</.  xvi,  5,  xxv,  1;  et 
II  Reg.  V,  13) ;  ct  ideounam  feminam  maritos  babcre 
plurimos  honeslum  non  erat  :  non  cnim  mulioreocst 
fecuiidinr,  sed  nicrelricia  potius  lur|iiliido  cst,  vcl 
qua;slum  vcl  libcros  vulgo  quLercrc.  Iii  Inijuscc- 
modi  nioribus  quidquid  illorum  tcmporura  sancti  non 
libidinose  faciebant ,  quamvis  ea  facerent  qu:c  hnc 
lempore  nisi  pcr  libidincm  ficri  noii  possiint,  non 
culpat  Scriptiira.  Et  quidquid  ibi  lalc  narralur,  non 
solum  bislorice  ac  proprie,  sed  ctiam  figiirate  ac  pro- 
phetice  acceptum,  interpretaiidum  esl  usqiie  in  fincin 
illum  charitatis,sive  Dei,  sive  proximi,  sivc  utriusque. 

'  Edili,  ritio  cupiditatis  ;  vel ,  cnjn.liitis.  Al  JIss.,  ritio  cu- 
fxdiee ,  id  est  vilioso  cUxjruni  lauiioruiii  suavioruiiuiue  ap- 
petitu. 

'  Editi,  et  sanius  qiiisqiie.  Mss.,  sitiiiis. 

'Mss.  aliquot,  s«.sripjc7i(/it'.  \lii  cuiii  cdiiis,  sufficicndcc ; 
quod  VirRilianum  osl,  C.onrj;.  lili.  3,  v.  0.j  : 

Aliani  es  al:a  goiieraijju  sullicc  i  roljiii. 

Sanct.  August.  III. 


Sicut  cnim  lalarcs  el  ninnicalas  tiinicas  babLTc  aputj 
Ilnmaniis  vctcics  flagilium  crai ;  iiunc  aiitcm  bonesio 
loco natis,  ciim  tunicati  sunt,  noo  eas  h  ibcie  fl;igitium 
est  :  sic  aniinadverlendum  est,  in  ca  tero  quoque  usii 
rerum  abcsse  opnrtere  libidinem  ,  qu;c  nnn  soliim 
i|isa  eoriini,  intor  ipios  vivit,  consiicUidiiic  ncquitcr 
iibutitur;  scd  ctiam  fxye  fines  cjiis  cgicssa,  fceditatciu 
suam.qii.vinicr  clauslra  morum  solemiiium  latitabai, 
flagitiosissima  erupiione  manifestat. 

C.^PtlT  XIII.  —  Coiitimialio  ejiisdcin  urgumenti. 

21.  Qiiiilquid  aulem  cnngruil  cnnsuetudini  eorura 
cum  qiiibus  viia  ista  degonda  vcl  necessitatc  iniponi- 
tur,  vcl  officiosuscipiliir,  aboiiisetmagnis  liominibus 
ad  ulililatein  el  bencficentiaiii  refercndum  est ;  vol 
propric,  siciit  el  nns  debeir.us,  veletiam  figurale,  sicm 
Propheiis  licet. 

CAPUT  XIV.  — Error  opiiianliiim  nullam  esse  jitsli- 
tiam  per  seipsam. 

22.  In  qiia;  facta  legenda  cum  incnrrunt  indocls 
altcriiis  consucludinis,  nisi  auctnrilale  rcprimantur  , 
flagilia  piilanl ;  nccpossuntanimadvcrlerc  lolamcou- 
versalionem  suam,  vel  in  conjiigiis,  vel  in  c.mviviis, 
vel  in  vestitii,  caitcroque  biimano  victti  alque  ciillu  , 
aliis  gentibus  et  aliis  tcniporibus  flagitiosain  vidcri. 
Qua  varicl.ate  innumerabilium  consucludiiiuni  com- 
innti  qiiidam  dormilantes,  ut  ila  dicam,  qui  iiequ-a 
allo  soiiino  stulliti^c  sopiebaiitur,  ncc  in  snpientia;  lu- 
cem  poterant  evigilare,  putaverimt  nullaiii  cssc  justi- 
tJam  per  scipsam,  sed  unicuiqiic  gonti  consuctudiiicm 
siiaiii  jiistam  videri  :  qu:c  cum  sit  diversa  omnibuA 
gcnlibus,  dolicat  autem  iiicommutabilis  iiiaiiere  jiisi;- 
tia,  (iori  inanifcstiim  nulbim  nsquain  csse  jiislili:ini. 
Noii  iiitolloxcnint,  ne  nuilla  commemorcm,  Quod  tibi 
ficri  non  vis ,  alii  ne  [eccris  {Tobia;  iv,  IG;  Mattli.  vii, 
12^,  niillo  niodo  posse  iiUa  eoriim  geniili  divcisit;ilc 
variari.  Qiix  senteniia  cum  refertur  ad  dikciionciii 
Doi,  omnia  flagiiia  moi  iuntiir;  cuin  ad  proximi,  omni:» 
facinora.  Ncmo  cniin  vult  cnrrumpi  Iiabitaculum 
suiiin  :  iion  crgo  debet  corrumpcre  babilaculum  Dci, 
scipsum  scilicct.Etncmo  vull  sibi  a  quoquam  noccri  : 
ncc  ipsc  igitur  ciiiipiain  iiocucril. 

CAPU T  XV.  —  Regttla  in  figitratis  locutionibns  scr- 

vanda. 

25.  Sic  eversa  tyrannidc  cupiditalis,  chariias  rcgnat 

justissimis  Ifigibus  dilcctionis  Dci  propter  Dcum,  siii 

el  proximi  propter  Dcuni.  Servabiliir  ergo   iii   licu- 

lionilius  figuralis  rcgiila  biijiisinndi,  iit  lam  iliii  vor- 

scliir  diligeiili  considoralinnc  qiiod  logitiir,  dniioc  ad 

regmiin  charitatis  iiitciprelatio  pcrdiicalur.  Si  aiilem 

hoc  j;im  proprie  soiial,  niilla  piilctur  figiirata  loculio. 

CAPLiT  XVI.  —  Rcgula  de  loculionibus  prwccpliiis. 

2i.  Si  pnccepliv.i  locutio  cst  aut  flagiliiim  aiil  f;ici- 

nus  vctaiis,  aiit  ulililatom  aut  bencficcnliam  jubcns, 

non  cst  figiinta.  Si  aulcin  flagilium  aut  facinus  vidc- 

tur  jubcrc,  aiil  ulililatcm  aut  bcnoficoiili:im  vclaro  , 

figurala  est.  ISisi  manducavcrilis,  iiiqiiit,   carncm  filii 

lioiiiinis,  et  sangiiin.m  biberili.-:,  non  liabcbilis  vilam  iit 

vobis  {Joan.  vi,  lii).  Faoiiuis  vol  flagiliiim  vidotiir  jii- 

fTrvtf.J 


75 


DE  DOCTRIXA  CimiSTIANA,  S.  AUGUSIT.M 


bcrc  :  ligura  esl  crgo  ,  prjccipicns  pnssiuiii  (loniiiiic.r, 
COiiininiiicaiiJuni,  ct  sn:ivitcr  alqnc  utililcr  rccnndcii- 
(luni  iu  incnioria  (|noii  pro  nobis  caro  <jns  criicifixa 
el  vulncraia  sil.  Ail  Scriptura  :  Si  csiirimt  inimicni 
tuus,  ciba  illuni ;  si  siii(,  potiim  da  illi.  Ilic  niillo  iln- 
bitantc  beiieliccntiaiii  prxcipil  :  scd  i|UO(l  sc(|uiliir , 
Uoc  enim  faciens  carlmiics  igiiis  congeres  super  capul 
ejus  (Froi:  \\\.  21,  2-2;  Koin.  xii,  20);  malcM  lciili;c 
facinus  pnles  jnberi  :  nc^  igilnr  dnbil.neris  (igniale 
dictum,  cl  cum  possil  dupliciler  irilcr|)rot:iri,  uno 
«nodo  ad  noceiiduui,  ailcro  ad  pr.-csiandum ;  ad  benc- 
ficentiam  le  polius  cliariias  revooei,  ut  intclligas  car- 
bencs  ignis  esse  urentes  pce!iitenii:e  geiiiiliis,  qnibiis 
superbia  sanatur  ejns  ijni  doUl  se  inimicum  fiiisse 
lioniiiiis ,  a  (|uo  ejus  iiiiscrix  subvcnitnr.  Itcm  cuin 
ail  Domiiius ,  Qui  amat  animam  suam,  perdet  eam 
(Joaii.  XII,  2j),  iioii  uiililalcm  vclare  putandus  est, 
qua  debet  (|iiisiiue  lonseivare  aiiimam  suam  ;  sed  fi- 
guralo  dictum  ,  perdat  aiiimam,  id  cst,  perimalalque 
itmitlut  u^uin  cjns ,  qncni  nnnc  habel,  pervcrsum  sci- 
liccl  a:qiie  prxpostcrum ,  qiio  iiicliiialur  lemporali- 
l)us,  utiLtcrna  non  qu.eral.  Sciiptuin  cst  :  Da  miseri- 
cordi,  cl  ne  suscipias  peccalorcni  (EccU.  xii,  i).  Posterior 
pars  luijiis  seiileiitiae  videlur  vetare  beneficcniiain  ; 
ait  eiiiin,  Ne  suscipias  peccatorem  :  intelligas  ergo  fi- 
gnratc  posilum  pro  pcccato  peccatorcm,  ut  peecatum 
eju6  non  siiscipias. 

CArUT  XMl.  —  Alia  omuibus  communiter,  alia  siii- 
guUs  seorsim  pracipi. 

23.  Sa'jie  autepi  accidit  ut  qiiisqnis  in  meliori 
gradu  spirilualis  vitx  vel  est ,  vel  essc  se  pnlai,  figii- 
ralc  dicla  cssc  arbilrclur,  '\ux  infs  rioribus  gradibns 
prxcipiuiitnr  :  ul  verbi  gralii,  si  c.i  libeni  :iiii|ilexus 
cst  vilani,  ct  se  castiavil  pr.'plcr  regnum  coelorum 
(ilatllt.  XIX,  12),  quidqiiid  dc  uxorc  diligeiida  cl  rc- 
genda  s-ancli  Libri  prxcipiuni,  noii  proprie  scd  trans- 
late  accipi  oportere  conlenJat ;  cl  si  qnis  staliiil 
scrvarc  iniiuiitam  vir^ineiii  siiam,  laiiqiiain  figiiialain 
locuiioiiciii  coiicinr  inlerprctari  qiia  dicium  cst , 
Trade  filium ,  cl  grandc  opus  perfeccris  (Eccli.  vii,  27). 
Eril  igilur  ctiam  lioc  in  obscrvatio:.ibus  iiilcirgcnda- 
luiii  Scriplurarum,  ut  scinmus  alia  oiiinibus  coin- 
niunitcr  pracipi,  alia  siiigulis  quibusi|iie  geueribns 
i)crson:iruni ;  ul  non  soluui  ad  uiiiveisum  staliiin  va- 
letudinis ,  scd  ctiam  ad  suam  cujusque  n.cinbri  pro- 
priaiii  iiiruinil.ilcm  medicina  pcrliucat '.  lii  suo  quippc 
gcncre  curaiidum  esi,  quod  ad  mclius  gcnus  iion 
poiest  erigi. 

CAPUT  XVIll.  —  Quo  lemporc  qiiid  praceptum  lel 
licitum  sit ,  considerandiim. 

20.  Iteni  cavcndum  est  ne  forle  qiind  in  Scripturis 
vctcrilius  pro  illorum  icinporuni  coiidiiionc,  ciiaiiisi 
iion  ligurale,  sed  proprie  inlelligatur,  iiOii  csl  D.igi- 
tium  neque  facinus,  ad  isia  ctiam  tempora  quis  pnlct 
in  usum  vitx  posse  iians^erri.  Quod  iii^i  doininante 
Cui.iJlt:ilc,  ct  ij  stiruni  qucjque  Scriplurariim,  quibus 
evertenda  Csl,  s:iieUiliuiii  qu^crciite,  iioii  faciet ;  nec 
iiilelligit  iniser  ad  liaiic  utililalcm  illa  sic  cssc  pnsita  , 

1  jiss.  duodeciin,  penannt. 


ut  spci  boiia^  houiines  salubritcr  vide.inl  et  c.wsuctu- 
dincin  qiiam  aspcriiantiir  p:)sse  habcre  usnm  bonuni, 
cl  caui  qnani  aiiiplcxantnr  esse  posse  damnabllcm  , 
si  ci  ibi  cliaritas  uteniiuni,  et  liic  cupiditas  aticii- 
daiiir. 

27.  Nain  si  niuliis  uxuribiis  castc  uti  qiii<qiiain  pro 
tcmpore  pnluil ,  polcst  alius  una  libidiiiosc.  Magis 
ciiim  probo  iiinltariim  fecundilalc  utciitem  proptcr 
aliud,  qu.iiii  iiirui?  <"arne  friieiiteiii  propli  r  ipsam.  Ibi 
cnim  qii.vritur  mililas  trmporum  oppiirtiinli:itil)us 
congrna,  liic  sati.itiir  cupiditas  tcmporalibas  volupta-, 
tibus  implicala  :  infcriorisqne  graJui  aJ  Dcum  siiiil, 
qnibns  sccundum  '.eniain  conccJil  Apostolus  C-iriia- 
lcni  ciini  siiigiilii  conjugiLus  consuctiidincin  propl.  r 
ii.temperaiitiam  coruin  (I  Cor.  vii,  2),  ipi:im  illi  qni 
plures  siiiguli  ciim  habert^nt  ,  sicut  sapicns  iii  cibo  el 
pnlu  nnniiisi  salulem  corporis,  sic  iii  concubitu  iioii- 
nisi  procreaiioncm  filioriim  intiiebanliir.  lt;iipie  si  eos 
in  hac  vita  iiiveiiissel  Domiiii  ndvciilu.';,  cuiii  j:iin  iiDih 
millenJi,  seJ  colligcnJi  lapiJcs  leiiipus  essel  (fcf/i". 
111,  5),  statim  seipsos  castrarent  propter  regiiiiiii  cfle- 
loriim  :  non  cniiii  cst  in  caienJo  JiflicuU;is,  nisi  cum 
estiii  liahcnJo  ciipiJilas.  Novcrant  qnippc  illi  lionii- 
nes  eliam  in  ipsis  conjngibiis  luxuriaiii  csse  abutcnJi 
iiiteinpcraiiliam  :  quoj  Tobi.c  tcslalnr  uialio,  quaiiJo 
cst  copulalus  uxori.  Ait  eiiini  :  Benedictus  cs,  Domine 
Deus  patrum  noslrorum ;  et  benediclum  noincn  tuiun  in 
oiniiiii  stcciila  swculoruin.  Benedicant  te  cceli  et  omnis 
ccealiira  laii.  Tii  fecii<li  Adaiii,  el  dedisli  iili  luljiilorium 
Lvum  ;  et  nuiic,  Uumiiie,  lu  scis  quoniam  non  luj:uriw 
causa  accipio  sororein  meain,  scd  ipsa  veritate ,  ul  mi- 
sereaiis  nosiri,  Dumine  (Tob.  viii,  7  9). 

C.\PIJT  XIX.  —  1/a/i  olios  de  tvo  astimant  ingenio. 

28.  Sed  qui  eirrcnaia  libidinc,  vel  per  niulla  slupra 
difflucnlcs  cv:iganiur ,  vel  in  ipsa  una  coujiige,  iioii 
soluin  cxce(lii..t  ad  liberoruiii  procrcalioneui  pcrli- 
neiilcm  modum  ,  scd  etiam  iiihuiiianiuris  '  inleiiipc- 
niilia;  sordes  invcrccunda  omnino  liceniia  servilis 
cujusdam  liberliiis  aceiimul:.n!  ;  iioii  ciedniil  fieri 
poluisse  ul  tenipcraiiler  miillis  fciiiiiiis  anliqui  iitc- 
rcntur  viri,  uiliil  scrvantes  in  usu  illo  nisi  coiigruiim 
tcinpori  propagaiid;c  prolis  officium ;  el  qnod  ip--.i  la- 
qiicis  libidinis  ubstricli,  vel  in  una  iion  faciuiit,  nullo 
raodo  iii  iiiultis  (icri  possc  arbitiaulur. 

29.  Sed  isli  (lossuiit  diccrc  ncc  hoiiorari  qiiidi^m  at- 
quc  laudari  oporleie  viros  bonos  et  saiiclos,  quia  ipsi 
cuiii  hoiioraiiiiir  atqiic  lauJantur,  iiiiumescuiit  siiper- 
bia ;  taiito  nviJioi  cs  iiiaiiissimx  glori;c,  qiianlo  cos 
frcqiicritiiis  al(inc  latius  lingiia  blandior  veutil.iveril ; 
qiia  iia  leves  fiuiii,  ut  eos  rnmoris  aura,  sivc  qii:c 
prospera,  sive  qu;c  advcrsa  existimalnr,  iii  i|naslibit 
iiivcliat  voragincs  flagilioruin,  aut  in  faciiiO!  iiin  ctiaiu 
saxa  collidat.  Vidcaiit  crgoquamsibi  arjiiuui  sit  al* 
qiie  JilTicile  nec  lauJis  csca  illici,  nec  conlumeliarum 
acnlcis  penetraii;  el  iioii  ev  se  alios  mcliaiitur. 

<;.\1'1;T  XX.  —  /»  quavis  vicendi  ratione  boni  tvd 

suut  similes. 
Cicihinl  potius  Apostolos  iiostms  iicc  cuni  suspi* 

'  .vas.  ceto  iinnianioris. 


T7 


LIBKR  TERTILS. 


cerciiliir  nl.  liomiiiil.iis,  inflalds  fuissc ;  ncc  ciiiu  do- 
spiccrciilur,  elisos.  Neulra  (|uippc  lenlilii)  ikluil  illis 
viris  :  nani  el  crcdciilium  c:lelirabaiitur  pr.iconio,  et 
|icrso(|uciiliuin  iiialciliclis  iiifaniabanliir.  Sicut  orgo 
isli  pro  lcinpore  ulekintiir  liis  oiiinilius,  ct  non  cor- 
rumpeliaiitur ;  sic  illi  vetci  es,  usiiiii  feminarum  ad  sui 
lcmporis  convcnientiam  rcferenlcs,  non  paticbanlur 
eaiii  doiniiiatioiicin  libidinis,  ciii  scrviuiit  qni  ista  iion 
crcdunt. 

50.   Kl  idco  isti   scse   nuUo    niodo  coliibcrent  ab 

iiicx|iiabili(idiii  lilioruin,a  qiiibiis  vcl  uxiires  vcl  coii- 

cubiiias  suas  atlciuatas  ,  aut  atlroclatas  cssc  cogno- 

sccrcnl,  si  eis  lorle  lale  aliqnid  accidissct. 

C.\PUr   XXI.  —    Dtvid   (iniinquain  in  adidleriuiii 

lapius,  luiige  [uil  a  libidiiiosoiuin  intcmjicraniin. 

Itcx  aulcni  David  cum  lioc  ab  iiniiio  alijuc  iiiiiiuiiii 
lilio  passus  esset,  noii  solum  lcrocieiilcin  loleravil, 
scd  ctiani  planxil  exstinctiim  (11  Hcg.  xviii,  53).  Non 
eiiiin  cariiali  zclo  irrotilus  lcnebalur ,  quem  iiiilli) 
inodo  iiijuri:c  siia',  sed  pecc:ila  lilii  coiiimovcbanl. 
Nam  idoo,  si  vinccreliir,  euiii  occidi  proliibuerai,  ut 
edomito  servarotur  piKiiiiendi  locus  :  et  quia   noii 


biiil,  sod  rogiium  isla  libido  posscdil  :  dc  ijuo  Scri- 
piuia  iioii  tacuit,culpa;is  cuin  fuisse  ainatorom  inulic- 
ruiii  (111  lieg.  xi,  1).  Ciijus  tainen  iiiilia  desidcriosa- 
pienti;r  flagravcranl  (II  Paralip.  i,  7-12);  qiiam  cum 
anioic  S|iirituali  adeptiis  csset,  amoic  carnali  amisil. 
C.VrUT  XXII.  —Rcguladc  Scriptu.a  locis,  ubi  tau- 
danlur  facla  (lua-dnm  bonorum  liodie  moribus  conlraria. 

52.  Eigo  ,  qiianqiiam  omiiia  vel  pcne  oiniii:i  ini:o 
in  Vetcris  Testameiili  libiis  ge-ta  coiilinoi.liir ,  non 
sulum  proprie,  sed  etiani  figurate  accipioiida  sini: 
taincii  ot  am  illa  qua;  proprie  leclor  aoocporil,  si  laii- 
dati  suiit  illi  qui  ca  feccrunt,  sed  ca  lamcn  abliorroiit 
a  consHctudiiie  bonorum,  qiii  posi  advcntiim  Domiui 
divina  prKccpla  custodiunl;  ligiiram  ad  inlolligLn- 
liani  relorat,  faclum  voio  ipsuin  ad  iiiorcs  iinn  Iraiis- 
forat.  .Miilia  ciiiin  suiit  qiiai  illo  tompore  ofliciose 
f.icla  suiil,  qiix  iiiodo  nisi  libidiiioso  ficri  noii  possunt. 

C.\l'Ur  XXllI.  —  Uegula  de  locis  iibi  magnorum 
virorum  pcccuta  refcrunlur. 

Si  (|ua  vero  piccat:i  in:igiioruin  viroruni  logcrit, 
tamotsi  ali(|uam  in  ois  liguram  rerum  fulurarum  aiii- 
madverierc  atque  iudagarepotuerit;  rei  Limcn  gcsi;c 


liotuit,  noii  orbitatem  doluil  iii  ejus  inlerilu,  scd  no-      proprietaiem  ad  iiunc  usuin  assunial,  ul  se  nequa- 

quam  reclc  factis  siiis  jaclare  audoat,  cl  pi;p  suaju- 
sliiia  caieros  lanquam  pcccatorcs  coiiicnmat,  ciim 
videat  tantorum  viioriim  el  cavenda^  toiiipeslales, 
et  fleiida  naufragia.  Ad  lioc  cnim  eliain  pcccala  illo- 
rum  bomiiium  scripla  sunt,  ut  Apostolica  illa  scnlcn- 
tia  ubique  tremenda  sil,  qna  ail  :  Quapropler  qai  vi- 
delitr  slure,  videal,necadal  (I  Cor.  x,  12).  Nulla  eiihii 
fere  pagiiia  esl  sanctorum  Librorum  ,  in  qiia  iion  so- 
nelquod  Deus  supcrbis  rcsislii,  bumilibus  autcin  dat 
graliam. 

CAPUT  XXIV.  — Atilc  omnia  consideranduin  gcnus 
locutioni*. 

34.  Maxiine  itaijue  investigaiiduin  cst  iiiriim  pro- 
pria  sil,  aii  figiirata  locutio,  quani  iiilclligore  cona- 
mur.  Nam  compcrlo  qiiod  figiirala  sit ,  adbibitis  rc- 
giilis  rcruni  qiias  in  prinio  libro  digossimus,  facilc  est 
eam  vorsare  omnibus  modis ,  duiicc  pcrvcniamus  ad 
senicnliam  voriiatis  ,  pr;rsertim  cuni  usus  accesseril 
pietalis  c.vercilatioiie  roboratus.  Iiivcniinus  aiitem 
utruiii  propria  sit,  an  ligiirata  locuiio,  illa  iiituentes 
qiia;  supra  dicta  sunt. 

C.VPU T  XXV.  —  Idein  verbum  non  idcm  significat 
ubique. 

Quod  ciim  apparuerit ,  verba  quibus  consiiiclur, 
aiil  a  similibus  robus  diicla  invciiionlur,  aiit  ab  aliipiu 
vidnitale  attiiigontibus. 

35.  Sod  quoniam  mullis  inodis  res  siniilcs  rclius 
apparent,  non  pulemus  csse  pr.xscriplum  ut  quod  iii 
aliquo  loco  res  aliqiia  pcr  simititudincm  significavc- 
rii,  boc  eani  scmper  significare  credamus.  Nam  et  in 
vitiipciatione  ferincntum  posnil  Dominus  ,  ciini  dice- 
rel,  C.avele  a  ferinenlo  Pliarisicorum  {ilallli.  xvi,  11)  ; 
cl  in  laiide,  cuin  diccrct,  Simite  est  rcgnum  ccelorum 
mulicri  qucc  abscondil  fermentum  in  tribui  mentuitt 
fiirina',  doiicc  fcrmcntareliir  lolum  {Luc.  \»t,  21). 


verat  in  quas  poenas  tam  iinpie  adultcra  '  ei  parricida- 
lis  aninia  raporelur.  Nainque  alio  piius  lilio  qui  in- 
nocciis  crat,  pro  qiio  a>grotunle  affligebaiur,  iiiorienlo 
kclatus  est. 

31.  Ex  boc  maximc  a;^parct  qua  modcralione  ac 
tcmpcraniia  illi  viri  iominis  utcbantur ,  quod  cuiii  iii 
uiuni  illicite  irruisset  rex  idein  ,  a.'slu  qiiodam  ;clalis 
el  lcmporalium  rcruni  prosporilalibiis  abreplus,  cnjiis 
cliaiii  iiiaiiium  occidendum  |)r;cceperat ;  accusaius 
csi  per  proplictam  :  qui  cum  ad  euni  vcnisset  convin- 
ecndiim  de  peccato,  proposuit  ei  simililudinem  de 
paiipore  i;ui  liabebal  ovcni  uiiain,  cujiis  vicinus  cuni 
liaberet  inultas,  ad  advcnlum  liospitissui  unioain  po- 
lius  vioini  sui  paupcris  oviculaiii  cxbibuit  opiil.indain. 
In  qiieni  coinmoius  David  occidi  euin  jussil,  et  qiia- 
(Iriiplicari  ovcm  paupcri ;  ul  se  ncscieiis  condcmii:i- 
rcl,  qiii  peccavcrat  sciciis.  Quod  cuin  ei  maiiifosialuni 
C6SCI,  ct  diviniliis  denuiiliala  viiidcta,  diluit  pa^ni- 
lciido  pcccaiuiii  (II  Reg.  xii,  1-li).  Scd  tamcii  iii  iiac 
■  siniiliiudine  siupi  uin  t;inluminodo  designatum  est  de 
ovo  viciiii  |iaiiperis  ;  de  inarito  autciii  niiilioiis  iiilcr- 
cmpto,  boc  esl,  de  ipso  paiipcre ,  qiii  uiiaiii  babcbat 
ovcin,  occiso,  iioii  cst  pcr  simililudiucin  inlcirogatus 
David,  iil  iii  soliim  adulierium  diceret  *  scntciiliam 
damnaiionis  suae.  Ex  quo  intclligitur  quaiila  tcmpe- 
ranlia  niultas  mulicrcs  babucrit,  quaiido  de  una  iii 
qua  excessil  modum,  a  seipso  puniri  coacliis  csl.  Sed 
in  islo  \iro  iiiimoderauc  biijus  libidiiiis  noii  |)criiian- 
sio,  sed  iransitiis  fuit  :  proptcrea  cliain  ab  arguenle 
Propkela  ille  illicitus  appoiiius  hnspes  vocatus  est. 
Non  enim  dixit  eum  regi  siio,  scd  liospiti  suo  vicini 
pauperis  oveni  ad  cpulandum  exbibiiisse.  Al  vcri)  iii 
cjus  niio  Salomonc ,  non  qnasi  hospes  transiium  li:i- 

'  -Am.  Er.  ct  Mss.  septeni,  lam  impia  el  udultera.  BaJ.,  ^:rti 
iinpii  aduttera. 
»  Sic  Mss.;  editi  yero,  in  sotv  ndnlterio  disceret- 


,9  DE  DOCTUIN.V  CIIRISTI 

56.  (rt)  Iliijub  .gmir  vaiielalis  obscivalio  iliias  lia- 
l.ei  formas.  Sic  ciiiiii  aliutl  aiiiio  aruul  ros  (;ii;v<ni(i 
sigiiilicanl,  iil  aiil  conlraria,  :uil  lamiimnindo  (rivcrsa 
signi(iceiil.  Cominria  sciliccl ,  cmn  nlias  in  Imno, 
alias  in  malo  res  c;nlom  pcr  simililudinom  ponilnr, 
sicnl  Imc  ca  qMOiI  >le  rermcnlo  snpi;i  divimiis.  Talc 
csl  cliam  qiiod  Ico  significat  Clirislnm,  nlii  (licilnr, 
Vicil  Ivo  lie  tribu  Jmla  [Apoc.  v,  5) ;  significal  el  ilia- 
lioluni,  iilii  soripliim  csl,  Adirnarius  vcsler  diaboliis 
imviuiim  lco  nigieiis  ciiciiil,  f/i-iriv/is  qiiem  dcvoret 
(I  Pclr.  V,  8).  Ila  scrpciis  iii  limio  e^l,  .A.s(ii(i  ut  scr- 
,-eiilca  {ilulth.  x  ,  1«) ;  iu  ""a'»  ■'"^'■"''  ^'^''peiis  Kvam 
sciliixil  in  nslulia  sua  (11  Cor.  xi  ,  5).  In  bono  panis, 
/■.>;<>  siiw  iHiiiis  vivus,  quidc  ca-U>  dcsrciidi  {Jomi.  vi,  51); 
in  imilo,  Puiies  occullos  libcnlcr  cdile  {l'iov.  ix,  17) : 
sicPlalia  plurima.  El  Iioec  qmdom  qu;e  cmmnemo- 
ravi,  minimc  duliiam  significalioncm  gorniil,  qiiia 
cxcmpli  gralia  cmninemorari -nomiisi  manifcsia  de- 
Imcriint.  Snnl  anlom  i\».v.  incerlnm  sil  in  i|nam  par- 
lcni  accipi  dclioant,  sicut,  Calix  in  mmiu  Domiui  viiii 
iiicri  plemis  est  mixio.  Inccrlum  esl  cnini  iilrnm  iram 
Dci  sigi:ilieel  non  usque  ad  mivissimam  poMiam,  id 
1-slusqiie  ad  r.icem  ;  an  polins  gr;ili;im  Sciiplurarum 
aJu(l:ois.ad  Gciiles  Iranscimloiii,  qiiia  iiiciimivil  ex 
lioc  in  lioc,  reinanemiluis  a|nid  Jnd.cns  ob^ervalimii- 
lius  iiiias  carnaliicr  sapimit,  (juia  {ivx  ejus  non  esi  exi- 
mmila  (Psul.  Lxxiv,  9).  Cum  vero  rcs  eadcm  non  in 
lonlraria,  scd  tar.lnm  in  diver.sa  siguificalione  poni- 
liir,  ilUid  e>t  iii  cxcmplnm,  qiiod  iiqii;i  ct  pnpulum  .m- 
t;iiifical,  siciit  iu  Apiiealypsi  leginins  {.\poc.  xvii,  15, 
ci  XIX,  C);  cl  Spiiitiim  sanctum ,  imde  esl  iUud,  Flu- 
iiiiuu  niimv  vivx  fluenl  dc  vcntre  ejus  {Joan.  vii,  58) ; 
et  si  qiiid  :diiid  aiqiic  aliud,  pro  loi  is  in  qiiibns  poiii- 
tiir,  aqiia  signilioare  iiilelligitiir. 

57.  Sic  ct  ali;c  res  nim  siiignla:-,  scd  uiiaqiuoipie 
cariim,  nun  solumduo  aliqua  diversa,  sed  cliam  noii- 
iiuiiquam  miilta  significat,  pro  loco  seiitcniisi ,  sicut 
piisita  rep.!ritiir. 

CAPUT  XXM.  —  Vbscura  ex  locis  npcrlioiibus  cxpli- 
caiidu. 
Ubi  aulcm  apcriins  ponmitur,  ibi  discciidnm  est 
quomudo  in  locis  iiitclliganlur  obscuris.  Ncque  enim 
inelius  polcst  intelligi  qiiod  dicliim  cst  V^co,  Appre- 
lienda  ariiiu  el  sciilum,  ct  exsurge  iu  adjulcrium  milii 
(Psal.  XXXIV,  2),  quaiii  ex  illo  looo  ubi  legiliir,  Domi- 
nc,  ut  scuto  boncc  voluntatis  lua;  coroimsii  nos  {Psal.  v, 
15).  Ncc  laiiien  ita  uljam  ubicnmqnc  scuiiim  pro  ali- 
quo  iminimcnlo  logeriinns  pdsiliim ,  iioii  accipinmus 
nibi  boiiam  viiliinlatem  Doi :  dicliim  est  ciiim  el  scu- 
tum  fidci,  iii  qiio  possilis  ,  iiiqnit  ,  omiics  sugiltus  mali- 
giii  ignitas  exi^liugucrc  {Kplies.  vi ,  IG).  Noc  rmsnm 
idcn  deboimis  iit  nrinis  hujiiscemodi  spiritualibns 
sonto  laiitmmiiodo  fidcm  tribuero,  ciim  arm  loco  cliiini 
lorita  dicta  fit  iidoi  : /iii/iKi,  iiiqiiit , /onVani  fidci  et 
tharilatis  (I  Tlicss.  v,  S).  , 


(n)  Reliquiiin  linjus  lilirl,  totumqnc  liliru;n  (piartum  adje- 
dl  Aufiustimis,  qiiaiido  hoc  opus  siio  orili.io  rocoj^iiovil,  ox 
liJi.2  l.otracl.,oap.  l. 


ANA  ,  S.  AUGUSTINI  80 

C.\r'UT  XXVII. — ■  Fumdcm  locitm  vurie  intclUy'.  nihil 
proliibct. 

3S.  Qiiando  aiilem  ex  ei^dom  SoripInr;e  vcrbis, 
non  unum  ali(]iiiil,  sod  diio  vol  pliira  sontiiiiitiir,  cliam 
si  lalet  qiiid  scnscril  ille  qiii  soripsil ,  nibil  poriciili 
esl ,  si  (pioijlibel  enrimi  coiigrnerc  vorilali  ox  aliis 
locis  samiarum  Seriplurai  um  doccri  polcsl :  id  t;iincn 
eo  conantc  ([iii  divina  soriitalur  eloqnia,  iit  ad  voliin- 
lateiii  porvciii:itur  aiictoris  ,  por  (nioiii  Serlplurain 
illam  sanciiis  oponliis  cstSpiriiiis  ;  sivo  lioc  asscqna- 
Inr,  sive  aliam  sonlcu;iam  dc  illis  vcrbis,  (pi.»',  (idei 
rocUc  noii  rcfr.igaiur,  cxsciilpal ,  lesiimonium  liabcii» 
a  qiiocumqiie  alio  loeo  divinorum  cloquionim.  lllc 
ipiippc  aiiolor  in  eisdeni  verbis  qii.T  inlolligerc  volii- 
iiiiis,  et  ips:un  scnleiitiam  forsitaii  vidil ;  ct  certc  Dei 
Spirilus ,  qiii  per  ciim  b;vc  operatns  esl ,  ctiaiii  ipsam 
occursuram  bTtnri  vel  audilori  ,  siiic  dubitatiom; 
pr;ievidit;  iino  ul  occurrerct,  quia  el  ipsa  esi  verilalc 
subnixa,  providil.  Nam  (piiil  iii  divinis  cloqiiiis  largiiis 
ct  iibcrius  poliiit  (livinitiH  providoii ,  qii;im  iit  cadcm 
vcrba  plnribns  iiiloUsaiilur  modis,  quos  alia  non  mi- 
nus  divina  contestaiilia  faciant  :ipprobari? 
CAPU T   XXVUI.  —  l.ocus  incerlus  lulius   pcr   alius 

Scripturm  locos,  qnum  pcr  rutionem  manifcsUilur. 

311.  Ubi  amem  lalis  sciisus  criiitur,  ciijiis  iiiocr- 
liiiii  eeriis  sanctarmn  Seripiurarum  lcstinioniis  iion 
possii  aperiri ,  roslal  ut  laiioiie  riuldita  manifcsiiis 
apparcat,  eliani  si  illc  cujns  vcrba  inlclligcre  qim;ri- 
mns,  eiim  forlc  iion  sciisil.  Scd  lurc  consiiolndo  pcri- 
ciilosa  cst :  pcr  Soriptiir:is  eiiim  divinas  iiinlto  Intiiis 
nmbulalur;  quas  verbis  Iranslatis  opacalas  cum  scru- 
tari  vdlumus ,  aut  lioc  iiide  cxcat  qiiod  noii  habeat 
coiiiroversiain  ;  aul,  si  habet,  ex  cadom  Soripiura 
ubiciimqiic  invcnlis  atqiic  adbibilis  lcslibus  lcrnii- 
nctur. 

CAPUT  XXIX.  —  Tio;)oiimi  cogniiio  nccessnria 

40.  Sciaiil  aiilom  lilterali,  modis  oninibiis  locnlio- 
nis,  qiios  gr:imiiialioi  gr.x'co  noinine  Inqins  Vdcaiii , 
auclorcs  noslros  nsos  fiiisse,  ct  nmUiplii  iiis  alquc  co- 
piosiiis ,  quam  possunt  cxislimare  vcl  credere  qiii 
iicsciunt  cos ,  ct  iii  aliis  ista  didicerimi.  Quos  lamcn 
Iropos  qui  iioveriml,  agnoscmit  in  Litleris  sanclis , 
corumqnc  scieiilia  ad  cas  inlclligcndas  ali(pi:inliim 
adjiivanlur.  Sed  liic  cos  ignaris  tradorc  iion  dccel , 
ne  artcin  grammalicain  docere  vidoamiir.  Extra  sani 
ul  disc;inlur  ndmonoo  ,  ipiamvis  jaiii  snperius  id  ad- 
nionuerim,  id  esl,  in  secundo  libro,  ubi  dc  liiigiiaium 
neccssaria  cogiiilionc  disscrui.  Nam  littera',  a  (|uibus 
ipsa  granimatioa  iionicn  accepit,  Ff  a////«T«  ciiiin  Gr;cci 
litteras  vocant,  signa  uliquc  simt  sonoriim  adarliciila- 
tam  vocem  qua  loqiiimiir  pcrlincntium.  Istoriim  aulem 
Iroporum  non  Sdliim  cxcnipla,  sicut  oimiium  ,  seil 
quoriimdam  cli;im  nomina  in  divinis  Libris  legimtiir, 
sicnt  allcgoria  ,  Kuigma ,  parabola.  Quamvis  pene 
omncs  ii  tropi,  ipii  liberali  dicimiur  arte  cognosci , 
etiam  iii  cormn  rcpcriaiilnr  loipiclis,  ipii  niillos  graiii- 
m:iIio(is  aiidioriml,  ct  co  qiio  viilgus  ulilur  scrnionc 
cdiilciili  siml.Qiiisciiim  noii  dii  il,Sio  nnrcas?(pii  tni- 
pi;s  mcl;ipliora  vocaliir.  Quisndiidicilpiscinam  cliam 


Sl  LIBEU  Tl-UTIUS 

qiij;  noii  liabel  piiies,  iicc  l;icla   csl   pioplcr  pisccs, 

[iii  Iropiis  c:Ua- 


ei  tuineii  a  pi.cibus  iioincji  accepil? 
tlirosij  dicilur. 

il.  Loiigiiiii  esl  islu  1110(1(1  ca:lcros  pcirscqui :  naiii 
usque  ad  illos  pcrvcnil  vulgi  locutio,  qtii  proplcri^a 
mirabilinrcs  suiil,  quia  conlra  ipiani  diciliir  sigiiili- 
caiit,  sicuti  csl  qu.B  appellalur  iroiiia  vel  aiilipliiasis. 
Sed  iroiiia  proiiuiuiationc  iiidicat  qnid  velil  iiiieliigi , 
uli  cum  dicinius  iioniini  inala  racieiili ,  Rcs  bonas  in 
cis  :  anlipbrasis  vcio  ut  coiitraria  sigiiilicrl,  non  voce 
pioiiiiiiliaiitis  clficitiir,  sed  aul  verba  li:ibct  sua,  niio- 
r.iin  01  igo  e  coiitrario  est ,  sicut  appeilalur  lucns,  quod 
iuinimc  luicat ;  aul  coiisucvit  aliqiiid  ila  dici,  quaii.vis 
dicaturetiam  iion  e  coniraiio,  vcluticuuuiuabrimusac- 
cipcrcquodibi  ii(iiicst,etrespoiidetur  iiobis,  .\bundal ; 
auladjuiictis  vcrbis  faciniiis  nt  a  coiili;irio  intelligalur 
quod  loquimiir,  veluli  sidicanms,  Cavc  illum,  qiiia  bo 
mis  liomo  cst.  El  qiiis  lalia  non  dicil  indoctiis,  nec 
omiiino  scicns  qiii  sinl ,  vcl  quid  vocentur  lii  tropi? 
Quorum  coguitio  proptciea  Scriplurarum  ambiguita- 
libus  dissolvcndis  est  necessaria,  ipiia  cum  sensus,  ad 
proprietatem  vcrborum  si  acci|)iatiir,  absurdiis  cst, 
qiixreiiduiii  est  utique  iic  furte  illo  vel  illo  tiopo  di- 
clum  sit  quod  non  intelligimus  ;  el  sic  pleraquc  in- 
veiila  sunt  qux  lalebant. 

CVPUT  XXX.  —  RcgulM  Ticlionii  (lowilisliV  cT/wk- 
duntitr. 
ii.  Ticliiinius  quidam  qiii  coulra  Doiiari>,las  iiivi- 
ctissimo  scripsil,  cum  fuerit  donalisla  ,  et  iilic  inve- 
Milur  absurdissimi  cordis  ,  ubi  ens  iion  oiiiiii  ex  p.^rle 
reliniiucre  voluit,  lccit  ribriiiii  quem  Ilegularuin  vo- 
cavil  ((().  qiiia  iiieo  qiiasdam  sepiom  rcgulas  cxsecu- 
liis  cst,  quibus  quasi  davibus  di\iiiarum  Scriptura- 
rum  aperireniur  ccculta.  Quarum  primam  poiiil,  De 
Uuinino  et  ejus  corpore  ;  sccuiidam  ,  De  Doiniiii  coi- 
pore  bipartito;  tertiam  ,  De  promissis  cl  Lege  ;  (|u,ir- 
t;im,  De  specie  ct  gcneie;  (piiiilam  ,  De  temporibus; 
sexl.im ,  Dc  recapitulaliouc ;  scptiiiiaiii ,  De  diabolo  el 
ejus  corpore.  Qiia;  quidem  coiisiderat;B  ,  sicut  ab  illo 
aperiuiitiir,  non  parum  adjiivant  ad  pe:icti'aiida  qii;e 
l(;cla  sunt  diviuoruiii  cloquioriiiii  :  nec  taiiien  oiiinia 
qu;c  ila  scripta  suut  iit  iion  lacilc  intelligaiitur,  pos- 
suiil  liis  regulis  iiiveniri ,  sed  aliis  mndis  pluribus, 
quos  Iioc  iiumero  septenai  io  usque  adco  nou  esl  isle 
coinplcxus,ut  idcm  ipsc  iiiiilla  exponalobscura,  in  qiii- 
bus  liaruin  regularum  adliibcl  iiiilbim ,  qiKiniam  iiec 
opus  cst.  Ncijuc  eiiiiii  aliquid  illie  lale  vcr.-alur  aut 
qiiicrilur,  sicut  in  Apocalypsi  Joannis  qiKvrit,  quem- 
aduiudum  intclligendi  sinl  aiigeli  Ecclesiarum  sepiem, 
qiiibus  scribcrc  jubctur,  el  latiociuatur  multipliciler, 
cl  ad  lioc  pervenit  iit  ipsos  aiigelus  iiitelligaiiius  Ec- 
clesi;is  (Apoc.  1 ,  20).  In  ipia  eopiubissima  disputatioiie 
iiibil  istarum  cst  rcgiil.iniiii,  et  utique  res  illic  obscu- 
rissinia  quxrilur ;  qiiod  exempli  gratia  satis  dictum 
sil :  nam  colligcre  oninia,  iiiniis  longuni  ct  niniis 
operosuui  esl,  qii;c  ila  obscura  suiit  in  Scripliiiis 
caiioiiicis,  ut  iiihil  istarum  scptcm  ibirequirendura  sil. 

(n)  Ex.stat  In  Blblintlieca  ratnim,  lom.  !o,  edil.  Colon.  an. 
1022;  cl  iii  l.u.f;'luii  an.  Ili77.  toiii.  li. 


~  -iS.  Isle  au!ciii  euiii  lias  vclul  icgulas  comiiieiui.i 
rei,  laiitum  cis  Iribuit,  quasi  oiiiiiia  qu.c  in  Lcgc,  id 
Cst,  indiviiiis  Libris  obscure  posila  iiivcncrinius ,  liis 
bciie  coguilis  alquc  adliibilis  iiilclligere  v:ilcaimis.  Ita 
qiiippe  exorsus  est  cimidem  libriiiii  nl  dieeret :  /Ve- 
ccssarium  duxi  aiile  oinma,  qua:  milii  vidcnlw.  Ubelliim 
Rcguliirum  scribere,  et  sccrelorum  Lcgis  veluti  clavcs  et 
liiminariafabricare.  Simt  enim  quccdam  rcgiiUv  iiiij6tica\ 
quwuiiiversa;  Legis  rccessusobtinent,  et  vcrittitis  thcsan- 
ros  aiiquibus  invisibiles  visibilcs  [acinnl.  Quarum  si  ratio 
regiilarum  sine  imidia,  ut  coinmunicamus,  acccpta  [uc- 
rit;  clausa  quceque  putcfieiil,  et  obscuia  cfiiucidabuiiliir ; 
ut  quis  prophetiw  immcnsam  silvam  peiambulaiis,  liis  re- 
gul  s  quodammodo  lucis  tramilibus  deductiis  ab  crrore  dc- 
fcndalur.  llic  si  dixissct ,  Sunt  cniin  (|u;edani  regul.e 
iiiystic;r,  qii;c  noiiiiullos  Legis  recessus  obliiieiit,  aut 
ccne,qu;c  Legis  magnosrecessusobtiiient ;  nonaulcin 
ipiod  a\l ,  uiiivcrsce  Legis  recessus  :  iicquc  dixissct, 
Ctausa  quwqu.e  palcfient,  sed  ,  dausa  multa  palefieiit; 
verum  dixissel.nec  tain  elabomlo  atiiui:  utili  operi 
suo  plusquaiii  res  ipsa  postiilat  daiido,  in  spciii  falsara 
leclorcni  cjiis  cognitorcmquc  mibisscl.  Qiiod  idco  di- 
cciulum  pulavi  ,  ut  libcr  ipse  ct  legalur  a  studio- 
sis,  quia  pluriniuin  adjuval  ad  Scripturas  iittelli- 
geudas,  et  non  de  illo  spercliir  tantiim  qiiantum  non 
li;ibei.  Caute  sane  legendus  cst ,  iioii  soliim  propter 
(pi;cdam  iii  (]uilius  ut  liomo  erravit ;  scd  maxiinepro- 
pler  iUa  qii;e  sicut  doiiatisla  lixrelicus  loqiiitur.  Qiiid 
aulem  doceaiit  vct  admoncanl  isla:  septcm  reguLc , 
brcvitcr  osiendam. 

CAPUT  XXXI.  —  Regttla  priina  Ticlionii. 

ii.  Priiiia  de  Doniiiio  et  ejus  corpore  cst;  iii  qua 
scicntcs  aliquando  capitis  ei  corporis,  id  est,  Clirisii 
et  Ecclcsix  unam  personam  nobis  iulimari  (iiequc 
eiiiin  frustra  dictuni  est  Gdelibus,  Ergo  .Kbraltw  seinen 
eslis  [Galat.  iii,  29],  cum  sil  iiiiiiiu  senieii  Abralue, 
quod  cst  Cliristns),  non  lia^bilciiius  qiiaiido  a  capite 
ad  corpus,  vel  a  corpore  iraiisitur  ad  caput,  ct  tainen 
iioii  receditur  ab  una  eadcmquc  persona.  Uiia  cniin 
pcrsoiia  loiiiiilur  diceiis,  sicut  spoiiKo  imposuit  milii 
milram,  cl  sicitt  spoiisam  oriiavit  mc  ornainciilo  {  Isai. 
LXI,  10);  cl  tameii  qiiid  liuriiin  duorum  capiti,  qiiid 
corpoii,  id  est,  quid  Cliristo,  ipiid  Ecelcsix convenial, 
uti(|uc  iiilelligcndiim  csl. 

CAPUT  XXXII.  —  Regula  sccuuda  Ticltonii. 

Secunda  est  de  Domini  corpore  bipaititn,  quodqci- 
dein  non  ita  debuit  appellari ;  non  eiiiiii  revera  Dumiiii 
corpiis  est,  quod  cum  illo  noii  eril  iii  a:lcriiuni  :  scd 
dicendum  luit,  De  Domini  corpore  vero  atque pcriiiixtu, 
aut,  vero  atqiie  simulato,  vel  ipiid  aliud  ;  ipiia  iiou 
suluni  iii  a;termmi,  veruiii  eti.iiu  iiiiiie  liypoeritx  noii 
cum  illo  essc  diccndi  suiit,  (piamvis  iii  cjus  cssc  vi- 
dcaiilur  Ecclcsia.  Uiidc  potcrat  ista  rcgula  el  sic  ap- 
pellari,  iit  dicereturde  pcrmixta  Ecclesia.  Qiia:  regub 
lectoreiii  vigilaiitcm  reipiirit,  qiiando  Seriptura  cum 
ad  alios  jaiii  loipiatiir,  taii(|uaiii  ;i(l  cos  ipsos  ad  (pios 
loqiiebatui',  videlur  loipii  ;  vel  dc  ipsis,  ciim  dc  aliis 
jamloquatur;  laiiquam  uiiuiii  sil  ulrorumqiie  corpiis, 
pKiptei  lcmpuralcm  coiiimixtioncm  ct  c  <mmuiiioiiciii 


83  OK  DOCTIUNA  CimiSTl 

SJcr;imciiloruni.  Ail  Ikic  pi  rliiiot  itt  Caniiris  raiuico- 
riini,  Fvsi-a  sum  et  sptriiisd  iil  tdbenuicuh  O-dnr,  ut 
pclks  Salomonis  {Cunt.  i.  5).  Non  ciiiin  ail,  Fiisca  rui 
«l  labcrnacuh  Ccdar,  cl  spociosa  sum  iii  pcUes  Salo- 
monis;  scd  uirnniqiic  sc  cssc  dixit,  proiitcr  tcnipora- 
lcin  unit.Tlcm  inlraiiii:i  rclia  pisciiiin  bnnnrum  ct  nia- 
loriiin  (Matih.  xiii,  48).  Tabcrnacnla  ciiim  Ccd;ir  ad 
Ismaclcin  pcrtiiicnl,  qui  non  erii  liicrcs  ciim  lilio  li- 
bcnc  (Ccn.  xxi,  10;  Calal.  iv,  30).  Itaqiic  cum  de  bona 
parlcncnsdic;il,  Ohioih  cacosin  vinmquam  non  nove- 
rnnl,  ct  scmilas  (inas  nun  norernnt  calrnbimt ;  cl  fnciam 
ilUs  lcncbras  in  Inccm,  ct  prava  in  dircclum  :  liwc  vcrba 
faciiim,  ct  nnn  dcrclinquam  cos  :  mox  dc  alia  partc, 
(|U.c  niaie  pcrmix  aest,  dicil,  I psi  aulem  conversi  sunt 
rclro(lsai.  \i\i,  l(i,  17),  i[ii:inivis  alii  jaiii  significcnliir 
liis  verbis.  Scd  (|uniii::iii  niinc  in  iino  snnt,  lan^iuani 
de  ipsis  io(|ullur  dc  (piilius  loqiicbalur  :  non  i;imeii 
scinpcr  in  uno  ciiinl.  Ipse  csl  quippe  ille  scrviis 
comiiiemoraliisir.  ICv:ingclio,ciijiis  dominiiscum  vene- 
ril,  dividcl  eum,  cl  p  rlciii  cjns  cum  liypocrilis  piincl 
(Matth.  XXIV,  51) 

CAPUT  XXXni.  —  Heyula  terlia  Tichonii.  Liber  de 
Spirilu  et  Liitera. 
i&.  Terlia  reguhi  est  de  Promissis  et  Lcge,  quae 
alio  mndo  dici  potcst  de  spirilu  et  littcra,  siciit  iios 
e:iiii  appellavimiis,  ciim  de  liac  re  libruin  scribcrc- 
mus  ((().  Polcsl  etiam  sic  dici,degratia  el  maiidaio. 
Ilax  autem  magis  milii  videuu-  magiia  qiutstio  qiiam 
rcgiila,  qikc  solvcndis  qiucstiiinibus  a(lliibcnd:i  e.>I. 
II;cc  csl  qiiain  noii  iiitclligcnlc-:  Pclagiani,  vel  condi- 
dcriinl  SAiom  baircsim,  vci  aiixcrunt.  Labnrnvit  iii  ca 
dissoivciida  '  Ticbo;iiiis  bcnc,  sed  iioii  pleiie.  Dispii- 
lans  ciiiin  de  lidc  cl  opcribiis,  (  pera  nobis  dixit  a  Dco 
dari  mcrito  lidci ;  ipsam  vcro  (ideni  sic  cssc  a  nobis, 
iit  r  obis  Don  sit  a  Deo.  Nec  atlciidit  Apnsioliini  diccii- 
Icin,  Pax  fratiihus  et  charitas  cum  fidea  Deo  Patre  el 
DoininoJc&u  Christo  (Ephcs.  vi,  23).  Scd  non  erat  ex- 
pcrtus  lianc  hxresun  ,  qux  nostro  lcmpoie  cxorla, 
inultiim  iicis,  ut  graliam  Dei  qu:c  pcr  Doniiinini  iio- 
strum  Jesuin  Clirisiiim  est,  advcrsiis  caiii  dcfeiulerc- 
iiiiis,  cxcrciiii ;  ct  secundum  id  qiiod  ait  Aposiolus, 
Oportct  hwrcscs  esse,  ul  probati  maiiifesti  fuint  in  vobis 
(  I  Cor.  \i,  19),  miillo  vigilantidrcs  diligcnlinrcsqiie 
rcddidit,  iit  advcrtcrcmus  in  Scripluris  saiiclis.  qiiod 
isluni  Ticboniuin  minus  aHcnliini,  miniisiiue  siiie  Im- 
sic  sollicitiim  fugit,  etiam  ipsain  scilicct  (idciii  doiinin 
illiiis  csse  qiii  cjus  mcnsur;im  uniciiiquc  partiliir  (Kom. 
XII.  r>).  E\  qua  scntcntia  quibusdam  diclinn  esl,  Yo- 
bis  donalnm  esl  pro  Christo,  non  solum  ut  in  eum  cre- 
dulis,  vcrum  etiam  ut  pro  eo  paliamini  (  Phitipp.  »,  20). 
IJiide  qiiis  liubitct  nlrumque  cssc  Dci  doniiin,  qni  fi- 
dclilcr  atqiic  intclligcnlcr  aiidil  utiiiinqiie  donaluni? 
Muiu  sunt  et  ali;i  levliiiionia  ipiibiis  id  os:ciiililur  : 
sed  lioc  nuiic  non  agiiniis ;  alibi  aiilcin  aiqiic  alibi  6;e- 
jiissiine  ista  cgimus. 

CAPUT  XXXIV.  —  liegula  quarta  Ticlwnii. 
47.  Quarta  Ticboiiii  rcgiila  cst  dc  spccie  clgcncre. 

'  vss.  novcm,  dissercndu. 
(«)  I  ikor  de  spiritu  el  l.itltTa. 


ANA,  S.  AUCLSTIM  8i 

Sic  cnim  eam  vncai,  vnleiis  inlelligi  spccicni  paiteiB, 
gcmis  aiileiii  loliini,  cnjiis  ca  pars  est  qu:im  mincupat 
spcciem,  siciit  iiii:iqii:vqiic  civilas  pars  est  uliqiie  iini- 
vcrsilatis  gcniiiiin  :  baiic  ille  voc:il  speciem;  gcniis 
aiitcm  onincs  gcnies.  Neqiie  liic  ca  disccrncndi  '  siib- 
tilitas  adliibcnda  csl ,  qu;c  a  dialecticis  tradiliir  (iiii, 
int .r  partcni  cl  spceicni  (|uid  inlcrsit  acutissiinc  dis- 
putani.  K;ulcin  raiio  esl,  si  noii  de  unaquaquc  civi- 
t:ite,  sed  dc  uiiaqiia(pie  psovincia  ve!  genle  vcl  regno 
la'ealiquid  in  divinis  repcriatur  cloqiiiis.  Ndii  sobmi 
eniin,  vcrbi  gratia,  dc  Jei'iis:ilciii,  vcl  dc  aliqiia  gcn- 
tiiiiii  civit:ile,  sivc  Tyro,  siveBab)loiii;i,  sivcalia  qiia- 
libcl  dlciliir  aliquid  inScripturissaiiclis,  qiiod  mndiim 
cjiis  cxcedal,  ci  convcnial  polius  oniiiibus  gentibiis  : 
veriini  ctiani  dc  Jud:c:i,  de  .Algyplo,  dc  Assyria,  cl 
qiiacuinqiie  ;ilia  gciilc,  in  qua  sunt  pluriiii:c  civitatcs, 
nnn  lameii  tntiis  orbis,  sed  pars  cjus  csl,  diciturqund 
Irnnscat  cji^  moduiii,  ct  congru;it  polius  iinivcrso, 
cujiis  lixc  pars  est;  vel  siciil  iste  appcllat,  generi, 
ciijiis  lipcc  spccics  est.  Ilndcet  in  iioiiii;im  viilgi  vcrba 
isla  vcnerunt,  iilctiain  idiolx  intelligant  qiiid  specia- 
liter,  quid  gcncralitcr  in  quocuimpic  praceplo  impe- 
ri:ili  sit  consiiiiilum.  Fit  lioc  eliain  dc  lioiiii:iibiis ;  sicut 
ea  qiinD  de  Salomonc  dicuntnr,  cxcedunt  cjiis  moduin, 
ct  poliiis  ad  Christum  vel  Ecclcsiam,  ciijus  ille  pars 
est,  rehiia  claiesciint. 

48  Ncc  specics  seinper  cxcediliir;  sa>pc  cnim  talia 
diciiiitur  qu;c  vcl  ei  quoque,  vcl  ei  fortasse  lanliim- 
modo  apertissime  congruant :  scd  ciini  a  s|iecie  Irans- 
iliir  ad  gcniis,  qiiasi  adliuc  de  specie  loquentc  Scri- 
pliira,  ibi  vigilare  dcbct  lccloris  intentio,  nc  quxral 
in  specie  qnod  iii  gciiere  pntest  mcliiis  et  certius  ia- 
vcnire.  Pacilc  quippe  esl  illud  quod  ail  prophcta 
Ezccliicl,  Domns  Israel  habilavil  in  tcrra ,  ct  polluc- 
riint  illam  in  via  siia,  ct  in  idolis  suis ,  et  pcccalis 
suis;  sccundum  iminundiliani  menslruiila;  facla  est 
via  eornm  ante  faciem  meam.  Et  e/fudi  iram  meam 
siipcr  eos,  et  dispersi  illus  intcr  nationes,  et  veiititavi 
eos  in  regiones ;  secundum  vias  eorum  et  sccunduni 
pecciita  eorum  jiidicavi  eos  (Ezcch.  xxxvi,  17-19)  :  fa- 
cile  cst,  iiiquain,  Imc  inielligere  dc  illa  doiiio  Isiacl, 
deqiia  dicit  Aposloliis,  Videte  Israel  secundum earnent 
(I  Cor.  \,  18);  qnia  lucc  omnia  cariialis  populus  Israel 
ct  fccit,  ei  passiis  cst.  Alia  ctiaiii  qiia;  .scqunntur,  ei- 
deni  inielligiinliir  popiilo  cnnvenire  :  scd  ciim  coepe- 
rit  diccrc,  Et  sanclificabo  nomen  meum  sanctum  illud 
magnnm,  qiwd  polliUum  esl  inter  nationes,  quod  pol- 
luislis  in  medio  caruin;  el  scienl  gcntcs  quia  cgo  sum 
Dominus  ;  pm  inleiitus  dcbct  csse,  qui  legit,  qiicm- 
admoduin  spccics  cxccd;iliii ,  ct  adjiingalurgcnus.  Se- 
quiliir  ciiiin  cl  dicit :  Et  dum  sanclificabor  in  vobis  ante 
oculos  corum,  et  accipiam  vos  dc  gcntibus,  et  congrcgnbo 
vos  ex  oniv.ibus  tcrris,  ct  inducum  vos  interram  rcstram; 
et  aspcrgiim  vos  aqna  mundii,  ct  nnmdabimini  ab  omni- 
bus  simulacris  vcslris,  et  mundubo  vos  :  et  dubo  vobis 
cor  novnni,  et  Spirilum  novum  diibo  invos;  el  uuferam 
I  or  lapidcum  de  carne  vcstra,  et  diibo  vobis  cor  rarncum, 
ct  Spiritum  mcum  dnbu  in  vcs  :  ct  f<icinin  vt  in  justiliis 

'  v:si.  uivlcclm,  dtssercndi. 


83 


LIBER  TERTIUS. 


86^ 


nscij  ambidelis,  cljmficia  inea  cuslodiulii,  ■•/  facialis  :  ct 
hMbilabilis  in  terra,  quaiii  dedi  pnlribus  veslris ;  et 
eritis  viilii  in  popiiliim,  et  eijo  ero  vobis  iii  licum  ;  el  miin- 
diibo  voscx  omiiibus  iinmuiidiliis  vestris(  Ezech.  xxxvi, 
23-2'.)).  ll<ic  (!e  N"vo  Teslamenlo  essa  iiropheialum, 
nd  qiiDd  |icrliiiel  nmi  solum  u;.a  gcns  illa  in  rcliquiis 
siiis,  iie  ((uibus  alibi  scriptum  csl,  Si  fiicrit  numerus 
fiUoiiim  Israet  sicut  arena  maris,  reliqiiiee  sulvce  ficnt 
( /sni.  X,  22 ),  vcnmi  etiam  coetera  genles,  qiia;  pro- 
iniss;f  siinl  paiiibiis  eoriim,  qiii  cli.im  nnslri  siml ; 
noii  ainbigil  qMisquis  inluelur  et  lavacnim  regenera- 
lioiiis  liic  essc  prnmissiini,  qiind  nunc  viJemus  omni- 
biis  genliliiis  reddiluni  :  el  illud  quod  ait  Aposloliis, 
cum  Novi  Tpslainonti  giatiatn  coinnicndarcl,  ut  in 
<o:nparaiiiiiic  Vetcris  ciiiineret,  /,";i/s.'o/(i  noslra  vos 
rslis,  sciiiilu  iion  alraineiito,  sed  Spirilu  Dei  tivi :  non 
iii  laiiulis  lupideif,  scd  in  labuliscordiscarwiiibus{l[Cor. 
III,  2,  3),  binc  esse  respicit  ei  perspicit  ductiim  ubi  iste 
proplicla  dicit,  El  dabo  vobis  cor  iiovum,  ct  Spirilum 
iiovum  diibo  iii  vos ;  cl  aiifernm  cor  liipiileinii  de  curne 
rcslra,  cl  dabo  rubis  cor  canieum.  Cor  (piippe  carncnni, 
nnde  ait  .Aposlolus,  tabulis  cordis  ciirmilibus,  n  corde 
l.npUleo  V(dnit  vila  seiiliente  disceriii,  et  per  vilam  seir 
licnlcm  significavil  iiilelligcntcni  Sic  fit  Isracl  spiri 
tualis,  nnn  uiiiiis  gciilis,  sed  (iiiiuiiim  qiiOD  promissa; 
fuiil  p;ilribus  in  coriini  scmine,  ((uid  cst  Clirisliis. 

49.  Ilic  crgo  Isracl  spirilualis  ab  illo  Israele  carnali, 
(]ni  cst  iinius  gcnlis  ,  novitate  grati;e,  non  nobilitiile 
palri.c,  el  nicnle  non  geiile  dislinguilur  :  sed  altitudo 
proplierica  dinn  de  illo  vel  ad  illum  loqiiilur,  l.ilenler 
Iraiisii  ad  liiinc ;  el  cum  jam  de  isln  vel  ad  isliim  lo- 
qualiir,  adhiic  de  illo  vel  ad  illuiii  loiini  \i(lctiir;  iioii 
inlclleclum  Sciiplurarnm  nobis  quasi  hnstiliter  invi- 
ilciis  ,  scd  excrcens  medicinaliter  nnstriun.  Uiide  ct 
iP.nd  qiKid  ait ,  El  inducam  ros  in  lerram  vcslram ;  cl 
pjiiilo  posl,  laiiqnam  idipsnm  repelcns,  El  linbila- 
bi:is ,  irqiiit,  in  lerrn  quam  dedi  palribus  veslris ; 
i:on  cnrnaliler  sicul  carnalis  Israel ,  scd  j-piriluali- 
lcr  siciil  spiritiialis  debemiisaccipere.  Ecclesia  qui]ipe 
siiie  niacnla  el  ruga  (Eplies.  v,  27)  cx  cnmibcs 
genliliiis  congregala,  aUiiie  in  ;clerniim  regiialinaciiiii 
Christo ,  i|isa  est  lcria  bealorum,  lcna  vivcnliiim 
(Psal.  xxvi,  13);  ipsa  inteHigcnda  csl  pauilms  d  la, 
qiiaiid;)  cis  certa  cl  incomiiiiilahili  Dei  vidimtalc  pi'o< 
missa  est  :  qiion^am  ipsa  promissionis  vel  prcdesti- 
nalio  is  fiimil.ilc  jam  d:ila  csl,  qii;c  d;inda  suo  tciii- 
pore  a  palribus  crcdil:i  est ;  siciil  dc  i;isa  gr:ilia  ipia; 
sanclis  datiir,  scriliens  ad  TiiiKilliciim  Apostoliis  ail, 
Afoii  sccundum  opera  nostra  ,  scd  sccuiidum  suuin  pro- 
positum  cl  rjrotiam,  qum  dala  est  nobis  in  Clirislo  Jesu 
ante  saculu  a-leriin,  iiiiinifestaln  aiit  m  vunr  pcr  ndven- 
lum  Snlvnloris  uoslri  (II  Tim.  i,  0,  10).  Iblain  dixit 
gratiam.  (piando  necera:iladliiic(|iiibiisdarelur;  qiio- 
niam  in  disposiliniie  ac  pr;cdcsliiialioiie  Dei  j:im  fa- 
clum  erat  quod  suo  leuipore  fnluruni  eral,  qiiod  ipsc 
ilicil  iiiani  eslalinn.  Quamvis  li  cc  possint  i;ilclligi  ct 
dc  lcria  riiuiii  s.vcnli,  qii.mdo  cril  cieliiin  iiovum  ct 
leria  nova  {.ipoc.  xxi,  1),  in  qiia  injiisli  li:iliilare  non 
|io<ciuiit.  1:1  id  0  retlc  dicilur  piis  (piod  ipsa  sit  tcrra 


corum,  qii.c  ,illa  ex  partc  noii  crit  impiorum  ;  ipii.i  ct 
ipsa  simililer  d;ila  esl,  quando  d;inda  lirmata  cst. 
CAPU T  XXXV.  —  licgula  q>iiiita  Ticlionii. 

50.  Qiiiiilam  Ticlidniiis  rcgn!ain  |ioiiit,  quani  De 
lemporibus  appcllal;  qiia  rcgnla  plcrnmquc  inveniri 
vel  coiijici  possit  lalens  in  Scri|i|iiris  sanclis  qnantitas 
teniporum.  Duobiis  aulcm  niodis  vigcre  dicil  hancre- 
gulani ;  aiit  Iropo  synccdoclie,  aui  lcgiiiniis  numeris. 
Tropns  synccdi»  he  ,  aiil  a  parle  tdtnin  ,  aul  a  loio 
partcm  facit  inlclligi  :  sicul  niuis  e\aiigelis|a  post  dics 
octo  faclum  ilicil,  qiiod  alius  poSt  dics  scx,  ipiaiidoin 
inontediscii.iiIislaiiti;m  Iribus  pra;sciitil)us f.icios  Do- 
inini  fulsit  ul  .sol,  ct  vcstimciilaejiissicut  nix  (Liic.ix, 
28;  ilaltli.wn,  1,2;  Marc.  IX,  1,2).L'lriiii:(iiie  ciiinne- 
ruin  cssenoii  pnsscl,  qund  dc  iinnicro  di.'ruin  dirtiini 
esl,  iiisi  illcqiii  dixit,  po.^I  dics  oclo,  intclligatiir  partem 
novissiniam  dici  ex  qiinid  Cliristus  prydixit  futuriim, 
ct  partem  primnm  diei  qiio  id  cslcndit  implclum,  pro 
liitis  dichus  diKibiis  alinie  inlcgiis  posiiissc ;  is  vcro 
qiii  dixit,  post  dies  sei,  intcgros  onines  el  tntos,  sed 
solos  mediig  coni|.iitassc.  lloc  modo  lnciuionis,  quo 
significalur  a  parte  toluin,  cliam  illa  de  rcsnrreclioae 
Clirisli  solvitur  qnocsiio.  Pars  enim  novissima  diei  quo 
passcs  esl,nisi  pro  tolo  die  accijiialur,  id  csl,adjiin- 
cta  cliam  nocle  pnutcrila  ;  ct  nox  in  ciijns  p:irle  ulti- 
nia  rcsurrexil,  nisi  tolus  dies  acci|  ialur,  adjiinclo 
scilicct  die  ilUicesfcnte  dominico ,  non  possunt  esse 
trcs  dics  et  trcs  noctes,  quibus  sc  in  corde  terra;  prx- 
dixit  futnriim  (Maltli.  xii,  -40). 

51.  Lcgitimosauicm  niimeros  dicit,  qnos  emiiien- 
tiiis  divina  Scriplnra  commendat,  sicut  scplcnariiim, 
vel  dcnariiim  ,  vel  d:;odoiMriuiii ,  cl  qiiiciimque  alii 
suiil,  qiios  legendo  sliidiosi  libcnlcr  agiioscunt.  Ple- 
rumqiiecnim  Iiujiismodi  nuincri  proiinivcrso  lempore 
ponuiiiiir  :  sicut,  Septies  in  die  lnudnbo  lc  (Psal.  cxviii, 
lt>i),  iiihil  cst  aliud  quam,  Seinper  lausejusinoremeo 
(Psnl.  xxxiii,  2).  Taiitiimdem  v:ilenl  ct  cuiii  miilli- 
plicaniur,  sive  per  dcnariiim,  ficnt  sepluaginla  et  se- 
plingcnli ;  iiiide  possimt  cl  scpUngiiila  aniii  Jercmiae 
(Jcrcin.  XXV,  II)  pro  univer.so  lempurc  spiiiliialiler 
accipi,  qiio  esl  apiid  alienos  Ecclcsia  :  si\e  pcr  seipsos, 
siciit  dcccm  per  deccm  ,  cciilum  suiil;  cl  duodecim 
pcr  duodecim,  ceiilum  quadraginla  quiluor;  quo  nu- 
iiicri  signiricatiir  nniversitas  sancldnim  iii  Apocalypsi 
(.\poc.  VII,  i).  Lnde  apiiarel  non  solas  tcmporiim  qua;- 
sliiincs  islis  niiniciis  esse  solvcndas,  scd  latius  palcre 
signilicalioncs  conim,  ct  in  mulla  proscipcrc.  Ncque 
cnim  numcrus  isle  iii  Apocalypsiad  leiii|iora  pcrliiiel, 
8cd  ad  Iidminos. 

C.XPUT  XXXVL  —  liegul.i  scita  Ticlionii. 
.'i2.  Sexlam  rcgulam  Tichoniiis  Rciapitnhitidncm 
vocat ,  in  ohscurilate  Scripturarom  saiis  \igiiaiilcr 
inveiil:im.  Sic  enira  dicunliir  qui;dam  qiiasi  bciinanliir 
iii  ordine  lemporis,  vcl  rcnjm  conliniiatione  narieii- 
lur,  ciini  ad  priora  qu»  praelermissa  fiic.'-aiil,  laienlcr 
narratio  revocclur  :  quod  nisi  rx  hac  rcgiila  iiitcllig.v 
tiir,  ciratur.  Sicul  in  Gtnesi,  El  yduuluvit ,  impiil , 
Doininus  Deus  paradisum  in  Edcnad  oricnlem,  et  posiiil 
ibi  Iwminem  quem  formnvil ;  el  produxit  L'c:iinJ'iucdt 


87 


DE  DOCrULNV  CHIllSTIANA,  S.  ALGUSTIXl 


89 


Irria  omm-  ligr.uni  spcciosKin  ,  cl  bonum  in  escaw  ;  ila 
Tiilelur  dicUini  lanqtiain  id  faciuin  sil  po-icaq'iani  Ta- 
Ctuni  posnil  Deiis  lioniinem  iii  paradiso  :  ciim  bieviior 
Biroque  coinineniorato  ,  iJ  cjt,  qiiod  plania\it  Oeiis 
paradiiiim,  et  po>iiil  ilii  lioniincin  '[iicin  fniniavii,  ic- 
capilulando  rcdcal  cl  dicat  qiiod  iira;ti;rinis('ial,  qiio- 
modo  scilicel  paradisus  fncril  plantalns,  (|iiia  pii.duxii 
Dciis  adluic  de  tnrra  orauc  lignuni  spcciosniii  ct  bo- 
num  iii  escaiii.  Dcnique  seculus  ailjinixit :  t7  liijmtm 
Ttlig  1)1  nuJio  piiiadisi,  el  ligiium  scieiuia:  boni  ct  mali. 
Deiiidc  llunicu,  quo  paradisus  irrigarctur,  divisuin  iii 
(|ualuor  principia  fluvioruni  quaiuor,  cxplicalur;  quud 
lotiim  pcrlinet  ad  iiislitutionem  paradisi.  Quod  iibi 
ierminavit,  rcpclivil  illiul  qund  jain  dixcral,  el  revera 
lioc  seqiiebalur,  alquo  ail  :  El  sumpsit  Domiiiiis  Dcus 
hoiiiinem  quein  fiiiiil ,  et  posuil  euin  in  paiadiso  (Gen. 
II,  8,  9),  etc.  Posl  isia  cuim  f.icla  ibi  esl  posilus  lio- 
iiio,  sicui  niinc  ordo  ipse  demouslrat  :  non  pnsi  h  'ini- 
ncni  ibi  posituin  f:u  ta  suul  isla  ,  siciit  prius  dic  tiiiii 
pulari  potcsl,  iiisi  rccapilulatio  illic  \igi!aiilor  iulclli- 
gatnr,  qiia  rcdilur  ad  ea  qn.t;  fueraiit  pr.eierniissa. 

53.  Iteuique  i:i  codem  libro,  ciim  couimcnioraren- 
lur  geucraliiincs  lilioiuin  Noc,  diclum  est  :  lli  filii 
Cliam  i»  liibiibiis  sitis,  secundum  linguas  suas  in  regio- 
nibus  suis  '  el  in  genlibus  suis.  Enumerati^  qiioque  li- 
liis  Sem  dicilur  :  //i  fUii  Sem  in  iribtibus  suis,  sc- 
cundiim  linguas  suas  in  regioiiibus  suis  el  iii  genribus 
suis.  Et  annoctilur  de  omnibus  :  Hce  tribas  filiorum 
JVoc,  secundum  genciaiiones  corum  el  sicuiidum  genlcs 
corum.  Ab  his  disperstc  sunl  insiilce  genliun  supcr  ter- 
ram  posl  diluvium.  El  eral  oiiinis  lerru  labium  uiiuin,  el 
tox  una  omnibiis  (Id.  s,  20,  51,  52,  et  xi,  1).  (Iiic 
itaqiie  qiiod  adjunctum  csl,  El  criit  omiiis  terra  lubium 
uiiiuii,  el  vox  una  omnibus/ui  cst,  uua  lingua  oniuium, 
ita  dictum  videtur  tanquam  eo  jam  temporc,  qiio  di- 
spersi  fueranl  super  tcrram  etiam  secuudum  insulas 
geiitiuin,  uiia  fucrii  oninibus  lingua  conimunis;  quod 
procul  dubiorcpugiiat  supcrioribus  verbis,  ubi  dictum 
est,  In  tribubus  suis  secundum  linguas  sttas.  Neqne 
eniin  dieerentur  habuisse  jani  lingiias  suas  singnla! 
(ribus,  qiia;  gentes  siiigul.is  fecerant,  qiiando  crat 
omnibus  una  comniunis.  .\c  per  lioe  recapilnlando 
adjiniclum  csl,  Et  erul  omnis  lerra  labiuin  uHum,  et  vox 
vna  omnibus,  latcnternarralione  fedciinie,  ui  dicere- 
lur  quomodo  facluin  sit,  ut  ex  una  omnium  rmgiia 
fucrinl  divisi  prr  multas  :  ct  continuo  de  illa  turris 
.'cdificalioni-  n:irraliir.  ubi  h.ec  cis  judicio  diviiio  iii- 
gesia  esl  poena  superbiae;  po,>i  quid  lacuiin  dispcrsi 
sunt  super  tcrram  sccundum  linguas  suas. 

51.  Fil  ista  rccapitulalio  ctiam  obscnrius  :  sirul  in 
Evangelio  Doiniiius  dieil ,  Die  quo  e.riil  Lolli  a  Sodo- 
mis,  pluit  ignem  de  ccelo,  el  pcrd.dit  omnes  :  secundum 
hccc  erit  dics  Eilii  hominis ,  que  revelabilur.  llla  hora, 
qui  eril  in  teclo ,  el  vnsa  ejits  in  domo,  non  descendal 
tollerc  illii ;  et  qiii  in  agro ,  simiiitcr  non  reverlatiir  re- 
iro  :  mcmincrit  uxoris  Lolh  (Litc.  svii ,  29-52;  6'«;«. 
Mx,  2C).  Niiinquid  cum  Duminus  luerit  rcvelalus, 

'  Ms!.  'pi.ilU' r,  iH  gciwrntionibiif  (.sctcri  t-odices,  in  rc- 
Oi"mbi's;  juxta  versionem  LW,  en  (iiis  cbornis. 


tuiic  sunt  ista  servanda  ,  iic  ipiisqiic  rclro  rcs|iciai, 
idcst,  vilani  uraleritam  ciii  rcnuiitiavit,  iiiqiiirat ;  el 
iioii  iK)ii;is  i-.to  icmpore,  ni  eum  Doiniiius  fiieiit  reve- 
latus,  rciribuiioneui  pro  eis  qnie  quisque  servavit  val 
rontcmpsil ,  iiivcuiat?  Et  taiiicii  qiiia  dictum  est,  In 
illa  hora,  luiic  putanlurisia  scrvanda,  ciim  fiicrit  Do- 
iniiuis  rcvebilus  ,  nisi  ad  iiitelligeiidaiii  rcc  pUnlalio- 
ncm,  scnsus  lcgcnlis  invigilet,  ailjiivanie  alia  Scri- 
ptura  qu:c  ipsonim  Aposloloruiii  ailbiic  tcinporc  cla- 
iiuivil,  Eilii,  novissima  hora  csl  (I  Joan.  ii,  18).  Tcm- 
pus  eigo  ipsuni  qiio  Evaiigeliuin  pr.idic:itiir,  quousque 
Doiniiius  rcvclclur ,  liora  est  in  qna  oporiel  i^ia  ser- 
V  ari ;  quia  ci  ipsa  revelatio  Domini  ad  eanidcm  ho- 
raiii  pcrtiuel,  qiia;  dic  jiidicii  tcrniin:ibilur  (Roin.  ii 
5,  et  XIII,  11). 

CAPLT  XXXVII.  —  Regula  seplima  Tichoiiii. 
55.  S  •plinia  Tichonii  regula  esl,  eademque  poslre- 
ina,  De  diabolo  el  ejuscorpore.  Est  eiiim  el  ipse  ca- 
p:il  iniiiioruin  ,  qui  sunt  ejus  niiiid:iiiiiiiodo  cirpilS, 
iliiii  cuiii  illo  in  supplicium  igiiis  ;cteriii  (Mullh.  xxv, 
41)  :  sicut  Chrislus  capui  cst  Ecclcsix-,  quod  cslcor- 
piis  ejus,  fnlurum  cum  illo  iii  rcgiio  et  gloria  sempi- 
tcrna  (Ephes.  i,  22).Sicul  ergo  in  priiiia  regula,  qiiam 
vocat  de  Doraino  et  cjus  corpore ,  vigilauduni  est  ui 
intclligalur,  cuin  de  un:i  eademque  persoiia  Scriplura 
loquiiur,  quid  conveuial  capili,  qnid  cnrpori ;  sic  cl 
iii  ifla  novissima,  a'iquando  in  dlabidiiin  dicitur  quod 
no;i  iii  ipso,  sed  poiius  iii  ejus  corporc  possit  agiiosci, 
quod  habet  non  solum  in  eis  qui  raauifcslissinie  foris 
suni ,  sed  in  eis  etiam  qui  cuiii  aJ  ipsum  portineant, 
linieu  ad  tempus  miscciilur  Ecclesi;e,  doiiec  uiius- 
liuisqne  de  liac  vita  cxcat,  vel  a  fruincnlo  palca  ven- 
iil:ibri)  nliimo  separeiur  (Liic.  iii,  17).  Qu;id  cnim 
scriplunicsl  apiid  I>ai;iin  ,  Quoinodo  cccidil  de  cctlo 
Lucifer  inane  orieiis  (Isai.  xiv,  12),  el  cx'lcra,  quae 
sub  figura  rcgis  l3abylo;jix  de  eadem  persona,  vel  ad 
eamdem  pcrsdnaui  iiict:i  siiui  iii  ipsa  coutextiono  .ser- 
nimiis,  de  diabnlo  iitiquc  inlcUiguiiliir;  el  laiiicn  qiiod 
ibi  dictum  esl,  Conlrilus  est  inlcrra.  quiinitlit  ad  oinnct 
genlcs,  non  lotuin  ipsicapiti  coiigruil.  Nam  etsi  iuitlil 
ad  onines  gentesdiabolus  angelossuos,  lamen  in  tciTa 
corpus  ejus,  non  ipse,  conteritur ;  iiisi  quia  ipse  Cst  in 
corpore  suo,  quod  contritum  lit  iil  pulvis,  quem  pro- 
jicit  veniiis  a  facie  tcrrx  (Pstil.  i,  4). 

5U.  Il;e  aulcin  oinnes  rcgul.e,  exccpli  una  ,  qua; 
voc;itiir  Dc  proinissis  el  Lege,  aliud  ex  aliu  faciunt  in- 
tclligi,  (iiioil  csl  propriiun  tropic.x  locutioiiis,  qiue  la- 
tius  patcl  qiiaiii  iit  pnssit,  iil  mibi  vidotiir,  ab  a!ii|iio 
univcrsa  coniprcliendi.  Nani  ubicumnue  vcliit  alind 
diciiiir  ut  aliiid  iiiielligaiur,  elsi  iiomen  ipsius  iropi  in 
loqiiciidi  arlc  iioii  invenitur,  Iropica  lucutio  Cst.  Qiiu; 
cuni  fil  libi  li'ri  solel,  sine  labore  scquilur  inlellcctus  : 
cum  veni  iibi  noii  solel,  labmaiur  iit  iiilcUigatur,  ab 
aliis  magis,  ab  aliis  niinus,  sicul  ni;igis  minusve  doiia 
Dci  suiit  iii  iugeniis  lioniiniini ,  vel  adjutoria  iribuun- 
lur.  Proinde  sicul  in  vcrbis  propriis,  de  qiiibus  supe- 
rius  disputavimuh  ,  ulu  rcs  ul  dicuutur  inlclligendje 
suut ;  sic  iii  translalis  qu.e  r.ciunt  tropicas  locutiones, 
ubi  aliiid  Ca  alio  intclligcndu:»  esi,  de  quibus  liuc 


89  LIBEi;  QUAUTUS.  ^. 

us|ue  (|iianlum  visiim  csl,  s^lis  cgimus;  nou  solum  logunt  qiio.iiaui   Dominus  dat   sapieiilmm ,  el  a  fr.cie 

adinonciMli  Mint  sliuliosi  vcueraljiliiim  Lillcraruin,  ul  i-jiissciniiiu  et  iiileHccius.  (Prov  ii,  6) ;  a  qiio  cl  i|'s'uni 

in  Sciipluris  saiiclis  gcucra   loculionnm   sciant ,   ci  MiRliuni.si  |.icl;ilo  pr.ctlitum   csl ,  acccpeninl    Scd 

qiiomodt.  apud  cas  nliqui.1  ilici    soleal,  vigilaulcr  :.J-  |,,;c  salis  cliain  do  siguis,  qu;inluni  ad   vcrba   per- 

verlanl,  nicmorilcrqnc  ici;neant;Tcrumcliam,  quod  tinet   dicia  siiit.   Rest;.t  ul  de   pioferendis  cis  quaj 

csl  piacipiiuu.  cl  iu;.xi.i.e  n.^ccssarium ,  orent  ut  in-  sculimus.  scqnc.Ui  volumiiie,  qu;c  Dominus  donavciit 

lcKig:.nl.  lu  cis  qui|'pe  Liaeris,  quarum  studiosi  sunl,  dis.-eranius.  ' 


LIBEH  QUARTVS, 


liactenus  de  invcsligando  fcrii  lura;  scnsu,  nuiic  demum  ayiu.i-  dc  disscrcii.lo.  n  nuidcm  rheloric-E  arii«  ,  r-von,.,, 
aJ  liujuslU)ii  iailiimum  pcrl.iicre  non  vull  Anuuslimis  :  se.i  ia,.ipn  «,inm,n  ,iiii„,,..,v"  „,'.:.,.71  =  "'^i^_":"'*  ' '^^«cp'» 
scquitur  :  cui  sacrarum  Lilleraruni  auelorcs  i 
slanlissinios  iuiila.idos  i  ro|!iiuil,  cx  eorum  ; 
ecclesiasleuhorlalur,  ulinpriniisoraliouiL ,  ,.  ^.„„  .....„.....„..„,,  .u  uiumuoMui  ci  niunlnis  pi 


C.\rL'T  PRIMU-M.  —  Rhcto:ic(epra-ce)>ui  Uudcrenon 
est  livjiis  iniitiluii. 

\.  lliic  opns  iioslrum  qiiod  iuscrdiiiiir  de  Doctriua 
(Miristiana,  in  dun  qu;cdaui  ruerain  prima  dislributioiie 
pirtiliis.  Nain  |!0-t  protr^n.i.im  ,  (iuo  rcspondi  eis  qni 
loc  ti.craiil  rcpreliensuri  :  Viiw  sitiil  rcs,  iiK|u;.m,  ^iii- 
kiis  uililiir  oiniiis  Iractntio  Scripliiranmi;  moilus  iiive- 
iiiendi  qux  inletligendii  sunl,  et  modus  profcrendi  qua; 
inletlccla  suiil.  De  iiiveniendo  prius,  de  proferendo 
postea  dissereinus.  Q.iia  crgn  de  iiivcnici.du  miilla  jani 
dixiniiis,  cl  Iri.i  de  lu.c  u.ia  parle  voliimina  absolvi- 
niiis,  Itomino  adjuvaule,  dc  prolercndo  piuca  dice- 
iiiiis;  ut ,  si  licri  polu 'lil,  iino  libro  cmicia  (lauda- 
K!HS,  totumque  lioc  o|iiis  (pcilui.r  v.iliimiiiiUiis  lermi- 

ncliir. 

2.  rrimo   itaque   cxspcclalionein   legcnliuni ,   qui 

r.-rle  iiie  pulanl  rbelorica  daluriiiii  c-se  pr,;ccpla  qiia; 
i.i  sebolis  s;ccularibi.s  cl  didici  ctdocui,  i^ta  pnilocu- 
tione  col.ilieo,  atque  iil  a  nie  non  csspeclcniur,  ad- 
moneo  :  noii  quod  n  liil  Ii;>bcaiil  uliliuiis  ;  scd  (|uod  , 
si  quid  Iiabeul,  sco.sum  disccndum  esl,  si  ciii  lor- 
ia<>is  bon,\iro  eliam  h;rc  vacal  discere,  non  au- 
icm  a  .nc  vel  in  hoc  opcrc ,  vel  iii  aliquo  alio  rciui- 
reiidu.n. 

C  SPUT  II.  —  Rlielorica  [acutlale  clirisliiinum  doclo- 
reiii  uli  coiivenil. 

3.  Nam  cuni  pcr  artem  rlietoricam  ct  vera  suadean- 
lur  et  falsa,  quis  audcal  dicerc,  adversus  mcndacium 
iii  defeiisoribus  suis  inermem  debere  consislere  vcri- 
latem,  iilvidelicet  illi  qui  res  falsas  persuadcre  co- 
nantur,  noverint  auditorem  vel  bencvolum ,  vcl  in- 
lentum,  vel  docilem  prooemio  facere ;  isti  auicm  non 
novcrinl?  illi  falsa  brcviler,  aperte,  verisimililcr;  ct 
isli  vera  sic  narrent,  iil  audire  ta;dcal,  inlelligcrc  non 
patcat,  credere  poslremo  noii  libcai?  illi  fallacibnsar- 
gumentis  verilalem  oppugncut ,  asserant  nilsilalem  ; 
•sti  nccvera  defendcre,  ncc  falsa  valcaul  rcfiilare?  illi 
i.nimos  audicnliuin  in  errorem  moveules  impellen- 
lesqiic  diccndo  l(;rreant,  conlristent,  cxhilarent,  ex- 
hortentur  ardentcr;  isti  pro  verilalc,  lenti  frigidique 
dormiienl?  Quis  ita  desipi;.t,  ul  liuc  sapiat?  Ciiri.  cigo 
sit  in  medio  posila  facultas  cl.iqnii ,  qua;  ad  persua- 
Oeada  scii  prava  scu  recla  v^lct  pluriinum  ;  cur  iion 


boiiorum  sl.idio  con.pnra:ur,   ut  luiliici  vcsiiali.si 
eam  u.ali  ad  oblinendas  pei  versas  vanasiiue  cau.sas  iii 
usu,  inii|uilalis  cl  crroris  usurpaut? 
CAPUT  III.  —  Rlielorica:  prwcepla  qua  (clale,  quave 
rutione  disci  possunt. 
4.  Scd  (|uiecuniipic  suul  de  hac  re  (ibservalioncs  at- 
qiie  pra;ccpla,  quibus  cum  acccdil  in  vcrbis  pluri.iiis 
01  iii.incnlisque  verborum  cxercilalioris  lingu;e  solcr- 
tissinin  consiietudo,  (it  illa  qu;e  facuudia  vcl  eloqiiculia 
nominatur;  cxtra  islas  litleras  nostras,  seposilo  ad 
Iioo  coiigriio   lcinporis  sjalio ,  .-.pia  ct  convcnicnll 
:i  late  diseenda  sunt  eis  qui  boc  ccl.-ritcr   piissiiiil. 
N;iiii  el  ip^os  il(iu,aii;c  princi|,cs  cloiiuciilio;  noii  pi- 
guil  d  ccre  quod  haiic  arleiii  iiisi  quis  cito  possit , 
iium;uain  omiiino  possit  pcrdiscere  (Cicero,  dc  Ora- 
torc).  Quod  utrum  vcrum  sil,  quid  opiis  est  qu.Trere? 
Non  eiiiin,  cliain  si  possint  li;cc  a  lardinribus  taiidcm 
aliquando  perdisci,  iios  ea  lauli  |iciidimu5,  ul  cis  di- 
scendis  jam  mauiias  vel  etiam  giMves  hominum  .Tiales 
vclimus  impendi.  Salis  esl  ut  adolcscciiuiloruni  lA» 
silcifra;  nec  ipsorum  omniiim  quos  uiiliiaii  ecclc- 
siaslicx  cupimus  erudiri ,  sed  eorum  quos  ni.ndum 
magis  urgcns,  cl  liuic  rci  sino  dubio  pi"cpoiiciida  ne- 
ccssilas  occnjiavit.  Quoniani  si  aculum  ct  lervens  adsil 
ingeniuni,  facilius  adha;ret  eloqucnlia  legcntibus  cl 
audicnlibi.s  eloquentes,  quani  eloquentia;  pncccpla 
secianlibus.  Ncc  dcsiint  eeclesiaslicic  Iiiicr;e,  eiiam 
pr.Tler  canonem  in  aucloritalis  arce  salubriter  collo- 
c;it,mi .  quas  lcgcndo  liomo  capax,  clsi  id  non  agal, 
sed  lanlummodo  rcbus  qu;c  ibi  dicunlur  inlentus  sit, 
eiiam  cloquio  quo  dicuniur,  diim  in  liis  versatur,  ini- 
liuiliir;  accedciiie  vel  maximc  cxercilaiione  sive  scri- 
bciidi ,  sive  diclauili ,   poslremo  etiam  diccndi ,  qu;c 
sccumlum  picl:,lis  ac  (idci  rcgiilain  seiuil.  Si  autcm 
lalcdcil  iiigciiiuin  ,  nec  illa  rhelorica  piaccplaca- 
piunlur;  ncc,  si  in;igno  labore  iiiculcata  quaiitulacuiii- 
(|ue  e\  parlc  capiaiitiir,  aliquid  prosiint.  Quandoqiii- 
dem  eliaiii  ipsi  ,|ui  ca  didiccruiit,  ct  co|iiusc  ornalcque 
dicunt,  non  oimics  ut  secundum  ijisa  dicaiit ,  possunl 
ca  cogilarc  cuin  dicunt,  si  iion  dehis  dispulanl  :  imo 
vcro  vix  ullos  coru.n  csse  existimo,  qui  utrumque 
possinl,  cl  diccrc  bciic,  et  .ad  lioc  lacicndum  pixccpia 
ill.i  diccndi  cogilarc  cum  dicuiit.  Cavcndum  c»t  cmiii 
nc  fugianl  cx  animo  qua;  diccnda  sunl,  dum  allc.idilu/ 


91  DE  DOCTUINV  CIIUISTI 

iil  :>r(P  (liciinliir.  El  l;inion  in  STnionilms  :\l(|ni'  didio- 
nibiis  <'loi]ncnliiini,  imi.lola  ropeiimilnr  pijc.pl.i  elo- 
qiiiiiii.i'.  (lo  qMilms  illi  ul  elof|iicrcnliir,  vcl  ciiin  cln- 
qrercnliip,  nim  cogll:ivcriint,  sivc  ill.t  diilicissciil , 
f-ivc  ne  allig'sseiit  quidem.  Iinplcnl  quippc  illa  ,  (|uia 
clo(]iiciilos  siiiil;  noii  ;ulliilicnl,  iil  siiil  oloipieiilcs. 

H.  Qu:ipio;.ilcr,  cuin  cx  iiif:iiililius  loqiionlos  iioii 
fianl,  nisi  locutinncs  (r.scciulo  loiiiioiiiiiiin  ;  ciir  clo- 
qticnlcs  fiori  iioii  possinl,  nnlla  clocpioiuli  arto  Irailila, 
sod  olooiirones  olocpiomiiiin  lc^geiulo  cl  aiiilieiulo,  cl 
qirintiiiii  assocpii  oonooclitiir,  iiiiil:in.lo?  Qiiiil,  qiiod  ila 
(icii  ipsis  ipioip^  •  cxporiiiiur  o.vcniplis?  N:iiii  siiie  pr.r- 
ccpiii  rlietoricis  noviinus  pliirimos  clo  pienliores  plii- 
riniis  qui  illa  didiceriiiil;  siiic  lectis  voro  ct  audilis 
cloipicnliiiin  dispiilatio:iil)iis  vcl  diotioiiilius,  neiiii- 
iiom.  N  im  iiocpic  ipsa  arte  grainiiiaiica  ,  qua  discilur 
lociilionis  iiilogritas,  indijcrcnl  piiori,  si  cis  iiilor  lio- 
niiiics ,  qiii  iniegre  loqncrontiir,  crcscere  d:iroliir  cl 
viverc.  Noscienlcs  qiiippe  nll:i  iioniiiia  vilioruin,  qiiiil- 
qiiid  viliosuiii  oiijiiscpiaiii  ore  loqiionlis  audireiit,  san.i 
siia  coiisiiot  idiiic  ropielicniloroiil  et  cavcront;  sic- 
nl  riislicos  iir' aiii  rcprolieiiduiil ,  cliam  qni  lillcras 
liesciiiiit. 

('..M'IjT  IV.  —  Offiiimn  iloclmis  rlnisliniti. 

6.  D.bol  igiliir  divinariim  Soripliirarinn  lr.ict;ilor  cl 
iloclor,  dcfonsor  ri  ct;e  fidci  :ic  dolioll:ilor  eiroris,  ct 
lioiia  doccro ,  cl  niala  dodocro;  alqiie  iii  li.ic  opore 
scrnionis  conciliarc  adversos  ',  reniissos  cri.i^ero , 
iiesoicnliliiis  quid  agaliir,  quid  oxspcclare  doIie:inl  iii- 
tiinaro.  Ubi  autcni  bonovolos,  iiilcntos,  docilos  aiit 
iiivciicrit,  aiit  ipse  focoril,  calcra  pcragoiula  siinl,  j;ic- 
iit  postiilat  causa.  Si  doccndi  r-unl  (;iii  audiiinl ,  ii:ir- 
ralionc  faciendum  osl,  si  lanicn  iiidige.il ,  iit  rcs  de 
(pia  agiliir  iiinnlcsoal.  Ut  aiilom  qiiie  dubi  i  siiiit  coita 
li:iiil,  dociinii^ntis  ailliiliilis  raliocinandiim  cst.  Si  voio 
qni  aiiiliinil  niovcndi  siiiil  poiins  qiiain  dooondi,  iit  iii 
00  ipiod  jaiii  sciuiil,  agoiido  iion  lorpeinl,  et  rebiis 
assensum,  qiias  ver;is  cssc  ritcnliir,  aceoniniodcnl , 
iii.ajoribiis  dioendi  viribns  opiis  esl.  Ibi  obsocratioiios 
etiiicropalinnes,  coiicilalion^s  et  coercilioiies,  etquu;- 
cuiiiqiie  alia  valciil  :id  coiiiiiiovoinios  aniinos,  siint 
iiccossari  1. 

7.  El  liac  qnidcni  cuncta  qiion  dixi,  oiiincs  f  rc  Iio- 
niincs  iii  iis  qii:c  cloquciido  aguiil  ',  f.iccie  iinu  qiiic- 
scuiil : 

{.APUT  Y.  —  Interest  mnijis  tit  sapienler  dicat  cliri- 
sliiiniis  oriitur,  (juam  ul  eluiiucnler.  Uude  conseijui  id 
vnlcal. 

Scd  ciim  :il;i  raoi:iiil  oliliise,  dofoniiil t,  frigido; 
a(ii  aoiile,  ornale  ,  voliciiioiiler;  illiiiii  ;id  lioc  opiis 
iiiidc  agiiiiiis,  j  iiii  oporlol  aooedeic,  qiii  pote.st  dispu- 
l:ire  vol  dioerc  sapicnlcr,  cliamsi  non  potosl  eloqucn- 
ter,  u(  prosil  aiidiciilibii-,  clianisi  ininiis  ipi:im  prod- 
osscl,  si  el  clo.pioiilcr  possel  dicoro.  Qui  vcro  ^ililuil 
insipieiiti  olo  |iie:ilia,  taiilo  iiiagis  oavciidiis  csl,  quanlo 
niagis  ab  i\i)  in  iis  qii:e  audirc  iiiulile  csl ,  dclccialiir 
aiidiior,  ct  ciiin  qiioniani  discrle  diccro  aiidil ,  cli:ini 

'  11*1.  Ani.  Ir.  cl  S'!|iieni  Mss.,  aii,i;.05. 
•  Uuo  Mss.,  qnm  loifuaniu  argmml. 


VN.^,  S.  AUGUSTIN!  92 

vere  dicore  evisiiinat.  II:eo  aiilem  sontontia  licc  illos 
fugil,  qiii  arloiii  iliolorie:iiii  docenibiin  pnl:iriiiit :  fassi 
suiit  eiiiiii  sapioiili;iiii  siiio  oli)'pioiiiia  pariim  prodesse 
civilalibiis  ' ;  obiqiionliam  voro  siiie  sapiciilia  niiiiiiini 
obcssc  plerninqiie,  priHlcssc  nunqirim  {Ciccro,  lib.  1 
de Invenlioue).  Si  eigo  boc  illi  qiii  pneccpia  cloqiion- 
li;c  Iradidoriiiil,  iii  cisilc;iii  liliris  iii  cpiibiis  id  ogoriini, 
vorilalo  ins|i;.;aiile  cnaoli  siinl  ooiililori ,  veraiii ,  lioc 
csl,  snpomain  qii;o  a  P;ilre  Iiimiiiiim  desccndit,  sa- 
pionliam  iicscienlos ;  cpi:inlo  magis  nos  non  aliud  scn- 
liredeboiiins,  ipii  bnjiis  sapioiili:e  lilii  et  minislri  su- 
iiiiis?  Sapiciilor  auioin  dioit  Iionio  lanto  magis  vel 
iiiiiiiis,  qiianlo  iii  Scriptiiris  s;inclis  m.agis  miniisve 
proficil.  Non  dico  in  ois  iiinlliim  lcgeiulis  nieniori;c- 
(pie  inandandis,  scd  bcnc  iiilelligendis,  et  diligeiitcr 
eariiiii  sonsibiis  iiiilag:iiidis.  Suat  eniin  ipii  eas  leguiit, 
el  iiogligiinl;  logiinl  iil  loiioaiit,  nogligiinl  ne  inlelli- 
gaiit.  Qiiiliiis  loiigc  siiic  diibio  pr;i'fcreiidi  siiiit  qui 
vorba  eariiin  ininiis  loiicni,  clcorcaium  sui  cordis 
ociilis  viJeiii.  Scd  iitrisquc  ille  niolior,  qiii  ct  runi 
volel  eas  dioil,  cl  sioul  oporlct  iiilc;lligit. 

8.  lluic  crgo  qiii  sapiciilor  debct  dicere,  eliain  quod 
non  potcst  cloipicnler ,  vcrba  Scripluiariini  teiieie 
in;i\ime  neccssariinn  esl.  Qnanlo  cniin  se  paupcrio- 
reiii  ccrnil  in  siiis,  tanlo  cuiii  oporlct  iii  isiisesse  di- 
liorcin  ;  iil  qiiod  dixorit  suis  vorbis,  probcl  ex  illis; 
el  cpii  propriis  veibis  iniiior  er;it,  inagnorum  '  testi 
nioiiio  qiiodainniodo  eroscal.  I'robaiido  eiiim  delcctat, 
ipii  iniiins  po.cst  delodire  diceiulo.  1'orro  qiii  iion 
solinii  sapicnlcr,  vcruiii  cliaiii  elopienlor  vult  diccro, 
quoniaiii  piofoolo  pliis  jvodcril,  si  iilrom  pio  |  o:uoril; 
ad  logendos  vol  audiciidos  ot  exeieil:itio:ie  iinilindos 
eloqiiciitcs  eum  milln  libenliiis,  qiiam  inagistris  artis 
rlioIoric;e  vaoare  pnecipio  :  si  taiiicn  ii  ipii  lognntiir 
et  aiidiiniliir ,  iioii  soliiin  cloc|UCiiter,  scd  ctiain  sa- 
piontor  dixisse  vol  dioore  voiaci  pi:odio;ilioiic  laudan- 
tur.  Qui  cnini  oloipiciilcr  dicniit,  siiiivitcr;  qui  sa- 
picnlcr,  salubr.ter  audiuiitiir.  Prcpicr  ipiod  non  ait 
Scriptura,  Miilliliulo  eliiqiieiitiiim ;  sed,  Muliiiiulo  sii- 
piiutium  suuilasesl  orbis  lcrraruni  {S:ip.  vi,  2G).  Sieiil 
aiilcm  sape  sniiienda  suiit  cl  aiii:ir.i  s:iliibria ,  il:i 
scniper  vilaiid;i  cst  pcriiioiosa  dulecdo.  Scd  salnbri 
suavilate,  vel  siiavi  salubril.itc  quid  niclius?  Qnanto 
eiiim  magis  illie  appcliliir  su;ivit:is,  laiilo  f.icilius  sa- 
Iiibrllas  priid,  sl.  S  :iil  eigo  eoclosiaslioi  viri  qiii  diviiia 
cloipiia  iioii  soliim  sapionler,  sod  cloipienler  cli:im 
tractavcriml  :  qiiibiis  Icgendis  inagis  iion  siiflicil  tein- 
pi!S,  qiiam  deesse  ipsi  sludoiitibus  cl  vacantibiis 
|iossiinU 

CAPUT  VI.  Sapieulia  juncta  cum  cluquciilia  in  sacrii 
auclorihus. 

9.  Ilicaliipiis  forsilin  qii;erit  ulrum  auclorcsnostii, 
/luoriiin  Ecript;i  divinitns  iiispinila  canoneni  nobis  sa- 
luberrinia  :iuoloril:ile  focoriiiit ,  sapienlcs  tantum- 
niodo,  an  eloqiieiitcs  ttiain  nuiiciqiandi  sint.  Qu:c 
quidoni  qii.TStio  ;ipud  mcipsum  ,  oi  apud  eos  qiii  nic- 
euni   (piod  dico   senliunt,    faoillimc   solvitur.  Nam 

'  I.()v.,  civibus-  \in  cditi  etvss.,  ciiitatibus. 
'  Mss.  dwe  0  \ali';.,  mijonm. 


!>5  Lir.i:i!  QUAI\Tl!S 

libi  eos  inlelligo,  ivm  •iijfiim  iiiliil  ois  sr.picnliiis ,  vo- 
rum  ctiani  niliil  cloqiiciiliiis  niilii  viilcii  polcst.  Et 
aiidco  dicere,  onii  cs  qiii  rcclc  inlclligunl  quoil  illi 
loquuntur,  siimil  intclligcrc  noii  cos  aliter  Imiui  do- 
Liiissc.  Siciit  cst  cniiii  qii:cdani  cloqucntia  qiia;  niagis 
xlaicni  jiivcnileni  dccct ,  est  qiix  scnilem  ;  nec  jam 
diccnda  est  eloqiienlia,  si  pcrsoiKc  noii  congniat  clo- 
qiientis  :  ita  csl  qiia-dam,  qii;i;  viros  siimina  .'luctoii- 
tale  digni^siniiis  plancqiic  diviiios  decct.  llac  illi  lociili 
siinl,  ncc  ipsos  deccl  nlia,  iicc  alios  ipsa  :  ipsis  eiiiiii 
cnngriiit ;  alios  anlcm,  qiiaiilo  vidcliir  liumilior,  tanlo 
alliiis  non  venlffsilalc,  scd  snliditale  liansecndit.  Ubi 
viTO  iiiin  cos  inlilligo,  niiniis  qiiideni  niihi  apparct 
coniiii  uloqiiciili.i,  sed  caiii  lanien  non  diibilo  csso  ta- 
lcin,  qiialis  ct  iilii  inlclligo.  Ipsa  qnoqiie  obsciirilas 
diviiioriiiii  saliibiiiimque  dictoriim  lali  cloqucnlix 
inisce::da  fiieral,  in  qiia  proficerc  noslcr  iiitcllectus, 
noii  soliiin  invciiiione,  veruni  ctiam  cxcicilatione 
dcberol. 

iO.  Pesscm  quidein,  si  vacarei,  oinnes  virtulcs  el 
ornamcnta  eloqiienlin",  de  qiiibiis  innaiilur  isli  qiii  Iii> 
giiani  siiani  noslrorum  auclorum  liiigii.e,  non  ningni- 
liidinc,  scd  liiniore  pnep-iiviiit,  osteiidcic  in  islnreni 
l^ilterissacris,  qiios nobis  crudienilis,el  ab  liocsacido 
jMavo  iii  lienti;in  sa'ciiliiiii  tiansferciidis,  providci.lia 
divina  providil.  Scd  noii  ipsa  me  pliis  qiiam  diei  polcsl 
in  ill:i  eloipicnlia  dclcctant,  quje  siiiit  liis  viris  cnni 
«■.raloribiis  Genliliuin  poctisvccoiiimiinia  :  illuil  inagis 
adiiiii-or  cl  sliipeo,  qiiod  i^la  noslr.i  1 1  iqiieiili:i  ila 
iisi  siinl  per  allerani  qiiaiiid:iiii  clMipicnli  uii  sii:iiii ,  i:l 
nec  decsscl  cis,  iicc  cnii.icrct  iii  cis  :  qiiia  c;iiii  ncc 
imjirobari  ali  illis,  ncc  oslenlari  oporlcbat ;  (|uoriim 
alierum  riiret,  si  vilaretiir  ;  allcnun  piitari  posscl,  si 
facilc  agiiosccrctiir.  Et  in  qiiibiis  fonc  locis  agnosci- 
liir  a  iloclis,  tales  res  diciiiiliir,  iil  vcrba  i|iiil)iis  di- 
CiinUir,  non  a  dicente  adhibita,  sed  ipsis  rebus  veUit 
spoiilc  siibjuncla  viileaiitur  .  qii:isi  sapiciiti:im  de  do- 
nio  siia,  id  csi,  pccloro  sapieiilis  proccdcre  inlcUigas, 
cl  tanqiiain  iiisep:irabilcni  fainulain  eliam  non  voca- 
lam  seqiii  eloqnenliani. 

C.\PUT  VII.  —  Pulchre  ciocct,  addiiclis  exemplis,    in 

sncris  Liil''ris  inesse  gcrmnncmi  cloijiicnlium,  quw  sa- 

picnli(C  ndliKret  veliit    insepnriibHis  comcs.  Kxcmplu 

poinniliir  cx   Kpislolis   fiiiili,  cl  cx  Ainos  proplicln. 

tltcnipliiin  nliiid  snncc  eloqneiiliw  ex  Amos  G,  1. 

ii.  Qtiis  cnim  non  videal  quid  volii  ril  diccre,  ei 

qiiain  sapiciitcr  dixcrit  .\postolus  :  Gloriumnr  in  tri- 

bnlntionibiis,    scieiiles  qniu  tribuUilio  pnlienliam  opcra- 

liir,  pnlientia  milcm  prohalioncm.  probntio  vero  spcni, 

tpes  nnlcin  non  coiifiiiidit  :  qiiia    clinrilns   Dci  di/fiisn 

est  in  cordibns  nos'.ris  pcr  Spiritum  sanclnm,  qni  dnlus 

cst  nobis  (liom.  v,  3-5)  ?  Hic  si  quis,  ul  it:i  (li\crim, 

inipcrile  pcril:is,  arlis  cloquenti;c  pr.cccpta  Aposlolum 

seculiim  fiiissc  coiitciulil,   iioiinc  a  Clirisliaiiis  doclis 

inJoclisqne  ridcbilur?  Et  tamcnagiioscitiir  liic  ligiiia, 

ipii  x/i/ia?  grxcc,  laline  vcro  a  quibusdMn  cst  appel- 

l:ila  gr:id;ilio,  quo.iiain  sc:ilaiii  diccie  noliieriint,  ciiin 

viiba  vel  sensa  coniiccdinliir  allcnim  cx  alicio;  siciit 

liic,  cx   iribiil;il:oi;c  p:ili  nliaiu,  c.\  pniciilii   preba- 


91 
lioiieni,cx  prniiationespcm  conncxam  videnuis.  Agno- 
scitiir  ct  aliiid  deciis,  qiioniani  posl  aliqu  i  pionnnlia- 
lioriis  voce  si;igii!a  finila,  qu:c  noslri  niciiibra  ct  ccsa, 
Gr.eci  autcmzu)y.  el/i,ui//aTy-  vocanl,  scqiiiliir  ainbi- 
lus  sivc  circuilns,  qiicm  n^pMo-j  illi  appcllaut,  ciijus 
incmbra  Ruspendiinlnr  voce  dicenlis,  doncc  iiltimo  fi- 
nialiir.  Nini  eoriim  qur  pr.ccedniit  cin iiitiiin,  iiiciii- 
bniin  iHud  est  priniiiin,  qiioniam  Iribiilnlio  patientiain 
o;)eiY(f«r;secunilum,  pnticntia  mitem  probationcm;  tcf- 
liiiin,  prvbnlio  vcro  spem.  Deindc  sulijungilur  ipsecir- 
(iiilus,  qiii  tribiispcragiliirmembris,  quoruin  primuna 
c-l,  spesniitem  non  confnndit;  svcwulnm.  qiiia cliarilns 
Dei  dilfnsn  cst  »>i  cordibiis  nostris ;  lcrliiuii,  pcr  Spiri- 
tum  snnctnm  qni  diilHs  cst  nobis.  At  h.-cc  atqiie  liiiiiis- 
ccniodi  in  clociitionis  arlc  Iraduntur.  Sieut  ergo  Apo- 
sioliiin  pr;eccpla  eloquenli;c  scciilum  Cuisse  non  dici- 
nius,  ila  qiiod  cjus  sapicnliam  secuta  sit  eloqiienlia, 
ii'ii  neganiiis. 

12.  Scribeiis  ad  Corinlltios,  iii  sccunda  Episloh 
redargiiil  qiHisdam,  qni  erant  cx  Jud:cis  pseudoapo- 
stoli,  eique  dctialiebant  :  el  quoniam  scipsum  prxdi- 
c;irc  conipcllJtur,  Iianc  sibt  vclut  iiisipienliam  tribuens, 
qiiam  sapienler  ilieil,  qiiamqnc  eloqiieiitcr  ?  sed  CO- 
incs  s;ipieiitia%  dtix  cloqiiciiti:e  ;  ill;iin  seqiiens,  islam 
pr.Tcedens  ct  scqucnlcm  non  rcspiiens.  Iterum  dico, 
inqiiil,  ne  qiiis  me  exislimet  insipientem  esse;  alioqum 
vcliit  insipienlem  snscipile  me,  ut  et  ego  modiciiin  qiiiJ 
glorier.  Quod  loquor,  non  loqiior  sccundiim  Deum ,  sed 
qnnsi  in  slnllitin,  in  linc  suhstanlin  glorim.  Qnoninin 
qnidcm  mulii  glorinnlur  secundum  cnrnein,  et  cgo  glo- 
rinbor.  Libcnter  enim  suslinetis  insipientes,  cum  silis 
i/).si  snpicntis.  Toleratis  enim  si  quis  vos  in  scrvilutem 
rcdigit,  si  qiiis  devornl,  si  quis  accipit,  si  qiiis  exloUilur, 
si  qiiisin  faciein  voscwriil.  Sccundum  ignohililnlcm  dicc, 
qnasi  nos  infirmnli  siinus.  In  qiio  aiilem  qnisandel  [in 
insipientia  dico),  audeo  el  cgo.  Hcbriei  siint  ?  el  ego. 
Israelilw  sunt  ?  et  cgn.  Semen  .\braliiv  siint  ?  cl  ego.  Mi- 
nistri  Chrisli  sunt?  {iiisipicns  diro)  superego  '.  Iii  Inbo- 
ribus  pluriinum,  iii  cnrccribus  nbiiiidnnlius,  in  plngis  sti- 
pra  nwduiii,  in  nwrtibus  swpius.  .4  Jiiriivis  quinqiiics, 
qnndrnginla  nnn  minus  ncccpi.  Ter  virgisccesussum,  se- 
nicl  Inpidiitus  sinn,  tcr  nnufriigium  feci  :  noctecl  riie  in 
profundomnris  fiti ;  in  ilineribus  swpe ,  pericnlis  fliiini- 
niim.  prricuHs  liitroiium,  periculis  ex  gencrc,  periculis  cx 
genlibus,  periciilis  in  civitnle,  periculis  in  descrln,  peri- 
culis  in  mnri,  periculis-in  falsis  fralribus  :  in  liibore  et 
nriimnn,  in  vigiliis  swpiiis,  in  fnme  et  siti,  in  jcjiiniis 
.iwpiiis,  iii  frigore  et  nudilate :  prcvlerilla  quce  extrinse- 
ciis  sttnt,  iiicnrsiis  in  mc  gtiolidinniis,  solticitiido  omnium 
luclesiiirum.  Qtiis  infirmnliir,  cl  cgn  iion  infirmor?  quis 
scanduHznlur,  ct  cgo  non  uror  ?  Si  glorinri  oportct,  in 
iis  quw  iiifirmitnlismea;  siinl,  glorinbor  (II  Cor.  xi,  16- 
30).  Qu;inla  s:ipiciilia  isl;i  siiit  dicla  vigilanles  viileiil. 
Qiianlo  vero  cli;ini  iloqiicntias  concurrcrint  nuiiiinc, 
ct qiii  sicilil  advcrlit. 

13.  Porroaulciii  qiii  novil,  agno.scil  qiiod  ea  c.esa 

'  Mss.  (liio,  (;(«.9  egn.  At  alii  oniiics  cum  (>dilis,  .s.vpei'  ego. 
(;r;ice,  liiipcregd  .  iilii  iiilcrires  vciba  iiiagis  ruddnlil  qiia.n 
sciiicnilaui. 


r»5 


DE  LiOCTlllNA  C.lllUSTI 


qu^i:  xj/;i/>a:a  Cr.rci  voCJiil,  cl  nnMiibni,  el   ciicuiUis, 
do  (iiillms  paulo  aiile  disicrui,  cum  (leicnlissiiiia  va- 
riclalc   iiilcrpoiieieiiliir,  lolaiii  islaiii  spcciciii  dictio- 
nis,  et  quasi  ejus  viiltuiii,  (pio  cliani  iiidocli  dcleclan- 
lur  nioveiilurqiic,  fcccruiil.  Naiii  uude  c(«pimus  liuiic 
locuiii  inscrere,  circiiitus  suiit  :  primus  miiiimus,  lioc 
cst  liiiiiciiiliris  ;  miiiiisciiim  quam  diio  mciiibra  circiii- 
(us  lialicrc  iioii  pos~iiiit,pliira  vcro  pdssiiiit  :  ergo  illc 
priinus  cst,  htirunidico,  ne  quis  me  e.xistiinel  iiisipien- 
lem  esse.  Seipiitiir  alius  triiiiembris,  Alioquin  retut  in- 
sipientem  suscipite  ine,  ut  el  ego  modicum  quid  gtorier. 
Tcrtius(|ui  scipiitiir  membra  liabct  qualiior,  Quod  lo- 
quor,  von  toquor  secuiidum  Deuni,  scd  quitii  in   slutli- 
tia,  in  liac  subsluutiii  gloria:.  Qiiarlus  duoliabcl,  Quan- 
aoquidem   inutli    gtoriantur  secuiidum   carnem,  et  cgo 
gloriabor.  El  (piiiitu^  Iribel  diio,  Litienler  eiiiin  susiine- 
tisinsipienlis,  ciimsitis  ipsi  SHpienlcs.  Kli:iiii  sevlusbi- 
uiembris  cst,  Tolcratis  eniin,   si  quis  vos  iii  servilulcin 
rediijit.  Scqiiuiilur  Iria  caesa,  Si  quis  devoral,  si  quis 
accipit,  si  quis  e.vtotlitur.  Deinde  liia  membra,  Si  quis 
in  faciein  vos  civdil,  secunduin  ignobHilutcm  dico,  quasi 
nos  infirmati  siinus.  Additur  tiiiiicmbris  circiiitus,  In 
qiio  aulem  qnis  audcl  (ininsipientia  dico),  audco  et  ego. 
IHiic  j.im  siiigulis  qiiibusipic  ca'sis  iiitcrrogaiido  posi- 
lis,  singida  itiilcin  c.rsa  rcspoiisioiic  rcddimlur,  tria 
Iribus,  llcbrai  suul? et  ego.  hractita;  suiit? ct  ego.  Sc- 
miii  Abralitr  sunt?  cl  cgo.  Quarto  aulcm  c.csosimili  in- 
lerrogaliuiie  posito,    nin  allcriiis  ca'si,  sed  mcmbri 
opposiliime  rcspondct,  Minisiri  Cliristi  suiit?  {insipicns 
dico)  supcr  ego.  Jam  c:csa  qiialuor  sequcutia,  rcmota 
decciitissime  inlcirogalioiie  funilunliir,    In  luboribus 
plurimum,    in  carceribus  abumLintius,  in   pluifis  supra 
moduin,  in  mortibus  scepius.  bciiidc  iiilcrpoiiilur  brc- 
vis  circuitus,  quoniam  suspcnsa  pronuiitiatioiic  dis- 
linguendum  csl ',  A  Judivis  quinquies,  iit  lioc  sit  umiin 
oicmbniin,  cui  connectiliir   alliruiii,  quadiagiiila  iiiia 
viinus  acccpi.  Iiide  rcdililur  ad  ca'sa,  cl  pdiiiiiiliir  tria, 
Tcr  virgis  casus  sum,  scmcl  lapidntus  suin,  lcr  iiaufra- 
gium  feci.  Scquitur  iiiembrum  :  Nocte  ac  die  in  pro- 
fiindomatisfiti.  Dcindc  qiiatiiordocim   ea'sa  decciitis- 
siiiio  iiupctii  prolliiiiiil, /)n/iiiii/6»s  S(C;)c',  pericutis  jlu- 
tniiium,  pcriculis  latronum,  pcricutis  e.r  gcncre,  pcricii- 
lis  e.rgcnlibus,pericutis  in  civitale,  pcriculis  in  dcscrto, 
pericutis  in  inari,  periculis  in  falsis  fratribtts  ;  in  lubore 
ct  wrumna,  invigiUis  swpius,  in  faine  etsiti,  in  jcjuniis 
sicpius,  in  friijnre  et  iiudilatc.  1'ost  liac   iiilcipiiiiil  Iri- 
niciiil>i'Cin  (■ircuiliiiii,  Pralcr  illa  qiup  c.rhinsccus  siint, 
inciirsus  in  me  quoli.lianus,  sotliciludo  oinnium  Ecclc- 
liarum.  El  huicduu  nicmbra  perconlatloiic  subjungit, 
Quisiulirmalur,  cl  cijo  iwu  infirmor  ?  quis  scanilatizalur, 
et  cgo  iion  itrur?  1'oslreiiio  lotus  irle  (]iiasi  aiibcl.iiis 
locus,  bimciidiii  (irciiilu  tcnninalur,  Si  gtoriari  opttr- 
tet,  in  iis  qitiv  infrinitatis  mciv  sunt   gloriabor.    Qiiod 
vero  posl  hiinc  iinpeluiii  inlerposila  iiarratiuitcula  (pio- 
(laiiiinodo  rciiiucscil,  el  leipiicscere  facil  aiidilorem  , 
(piid  dccoi  is,  (piid  dcleclatioiiis  babeat,  salis  dici  iiiiii 
polcsl.  Se()iiitiir  ciiim  diceiis  :  Deus  ct  ['aler  Doiuitii 

'  Mss.  quatuor,  qni  sus}Knsa  pronuiitialmc  diliimcit- 
'ius  est.  '    ■* 


ANA,  S.  ALGU.STIM  96 

nostri  .lcsu  t.liristi  scil ,  qui  csi  bcncdiclus  in  sdcuta, 
quod  iiitn  iiicnlior  (II  C.or.  \\,  31).  Ac  dciiuli'  (]iiomodo 
peiii  lilatiis  luciil  ,-ct  iiuoniDdo  cvascril,  bicvis^imo 
iiarrat. 

14.  Li)iigiim  est  c;ctcra  perseqiii,  vcl  inaliis  sancta- 
rum  Scripliiranim  locis  ista  ninnstrarc.  Qiiid,  si  ctiaiii 
(iguras  Iiiciiliiuiis  (iii:c  illa  arlcli:i(lunHir,  in  iis  sallein 
qii;i;  dc  A]io^loliclii(|iiio  commenior.ivi,oslciidcre  vo- 
luisscm?  nuiiiio  laciliiis  giavcs  liomincs  nic  nimiuiii, 
qiiam  <)uisi|uam  studiosoniin  sibi  suflicie;item  puta- 
renl?  Il:uc  (iiniiia  qiiando  a  iii;igisti'is  docculiir,  pro 
inagno  li:ibciilur,  ncigiio  eiiiiuilur  jii^ttio,  magiia  ja- 
ttationo  vc  diiuliir.  Qii;iiii  j:iclalioiicm  Cliam  cgo  lo- 
doli^ro  vcreor,  duiu  isl:i  sic  dissci-o.  Sed  m;ilc  doclis 
liominibus  respoiidcndiini  fiiil,  qui  noslros  aiiclorcs 
contemneiidos  pulanl,  nonquia  non  liabenl,  sed  (|uia 
lion  iisleiil:iiil,  ijiiaiii  niiiiis  isti  diligiiiit,  cloi|iiciitiaui. 
13.  Scil  foile  quis  put:it,  laii(pi:iiii  cln(iuo;ilciii  iio- 
slniiii  elegisse  mc  a|iosliiIuiii  Pauhiin.  Videliir  eiiiin 
ubi  ail,  Etsi  impcrilus  serinone,  scd  non  scieiitia  (Ibid., 
(i ) ,  qiiasi  concedendu  oblrect.ituribiis  sic  locutus  , 
iioii  laiiquam  id  veriimagnosceiet,  conlilendo.  Si  au- 
loiii  divisset,  Imperilus  quidem  sermone,  scd  non  scicn- 
tia  '.nulloniodoaliud  possotinlclligi.  Scicnliaiii  plane 
iion  ciinctaliis  csl  ]irolitori,  siiic  qua  esie  doclor  Gcii- 
liiim  noii  valerel.  Ccrtc  si  iiuid  cjiis  proloriiiius  ad 
c\ciii]iliim  ('loipieiitia',  ex  illis  Ejiistolis  uli(|iie  ]irofo- 
riiiius,(]iias  eli:mi  i]isi  obtiocia;oi'osejus,  i|iii  sernio- 
nciii  pra'seiiliscoiiteiiiptibiIein  putari  volobaiit,gravcs 
etfiiitescssccoiifessi  siiut (///(</. x,  10).  Diceniliim  eigo 
mililaliquld  csse  vidcoet  dedoquontia  Pio]iIielaruiii, 
ul)i  pcr  tropiilogiam  iniilla  obtcguntur.Que  (]iiaiiloiii:i- 
gis  Iraiislutis  verbis  vidoiiliiropcriri,  laiito  magis  ciim 
fuerint  aperta  dulccscunt.  Sed  lioc  loco  lale  aliqiiid 
toinmemorare  dobeo,  ubi  qu;c  dicla  suut  nun  cog:ir 
exponcre,  sed  commeiidcm  taiitum  (juoiiiodo  ditt:i 
sint.  Et  cx  illiiis  ]iropIiet.c  lilno  polissimum  boe  fa- 
ciam,  qiii  so  pastoiom  vcl  ariiieniariuui  luissedicit,  at- 
qiiclndc  divinilus  ablatuni  atquc  niissum,  ul  Dei  pu- 
[lulo  ]>ro]iIictai'cl  (.'Imos  vii,  1 1,  15).  Noii  aulein  sc- 
cuudiiiii  Sepluagiiita  intorprctcs,  qui  cti;im  ijisi  diviiio 
Spirilu  inter]irctati,  ob  liuc  ali:cr  vidcnlur  noniiulla 
dixissc,  ul  ad  spiritiialeni  scnsinn  scrutaiidiim  magis 
adinoncrelur  lecloris  iutcnlio ;  unde  cliain  obscurioi;! 
noimulla,  qui:i  inagis  tro]iica,  sunt  eiiriim  :  scd  sicnl 
cx  licbr;co  In  laliuum  cloquium,  piosbyleio  llicio- 
njnio  utrlusque  lingux  perito  inlerprctantc,  translata 
suiit. 

10.  Ciiin  igilur  urgucrcl  Inipios,  suiierbos,  luxii- 
riosos,  ct  fralcrii.c  idoo  iic^ligciitissiiiios  tliaiilalis, 
rusllcus  vcl  cx  riislito  islo  propbola  cxclaiii;ivll,  di- 
cens  :  Va:  qiii  opulenii  esiis  in  Sion,  el  confdilis  in 
montc  Samariic,  optimiiles  capila  populoruin,  iiigredii:n- 
tes  pompatice  doinum  Isracll  Transite  in  Clinlanne,  el 
videle,  el  ile  iiulc  in  Emalli  nuignam,  ct  dcsccndite  in 
(iclli  1'uUrsliiiorum,  cl  adoplimn  qnwquc  rcijiia  liiirnm, 
si  lalior    tcrminus  coruin  lcriiiino  vcstro  cst.  Qui  icpa 

'  SlcBail.  Am.  Kr.  cl  Mss  M  l.ov.,  ct  non  addidissel,  sed 
non  sciciiiiij 


P-  LIBER  QUAUTUS 

rali  cslis  iii  diem  inulum,  el  iipproiiiiiiiKdis  wlio  iiiiqiii- 
Inlis.  Qiii  ilormilis  in  leclis  clniriieis,  cl  liiscivilis  iii  slra- 
lis  ceslris  :  qui  coincii  lis  cignuin  de  grcge,  cl  viliilos  ila 
viedio  armcnli  :  riiii  caiiiiis  iid  voccm  Psiillcrii.  Siciil 
Diivid  1'uluverunl  se  liabcre  vasa  caiilici,bibcnlcs  iii  pliin- 
//s  viiiiim,  ct  optiino  mujuento  dciibuli  :  cl  niliil  palia- 
biintur  supcr  eoiilriiione  Josepli  {Atiios\i,  i  0).  Niim- 
qirulnaiii  isli,  qiii  Projilielas  iioslnis  l:mqii:ini  ineruiii- 
liis  et  oloMilioiiis  ignaros  voliili  (lndi  (liiciliqiie  cnn- 
leninunl,  si  aliqniil  eis  l;ile  vel  in  lali'S  diceiiclain 
fuissel,  nlilor  sc  voluissenl  Uiccie,  qiii  laincn  eoruin 
insaMiic  niiliiisscnl? 

IT.Qiiidenim  cslquiid  islo  oloqniii  aun^ssnlii  i.e  |.liis 
(lcsidcreut?Prinioipsainvoclio,(|iiasis(>|iilissen^i!jnsut 
evigilaronl  qiio  freniilu  illisaosl?  Viv  (/iii  iipuleiili  eslis 
iii  Siun,  etcoiifidilisiii  nwnle  Samaria',  optimntes  capita 
yopitloriiin,  iiig-ediiiitcs pompaticc doinum  hracl!  Dcin, 
de  ut  lioncliciis  Dci,qui  cis  ani)da  spalia  regni  deiJil, 
ostendai  iiigiaUis,qunniani  ciiiifidchaiit  iiiniiiiiicSaiiia- 
rirc,nl)i  uliqneidolacololiaiilnr.riMi/.si/t',  iiiquil,//!  Clia- 
liinne,  et  vidcte,  cl  i:e  inde in  Eiiuith  inagiir.m,  el  dcscendile 
in  (icth  Palivsiinorum,  etadoptinia  ijuicijue  regna  lioruin, 
51  latior  terminus eorum  termino  vcstrocst.  Siiiiul  eliain 
cuin  Ula  dicuntur,  locoiuin  noniinibiN  laiiqiiam  lunii- 
iiibiis  orn:itnr  eloqiiiiini,  qua;  siiiil  Siini,  Saiiiaria, 
Clidanno,  Einalli  inagna,  et  Gotli  PaUestinorum.  Dc- 
iiide  veilia  qii.ie  liis  adjunguntur  locis,  dcccutissimc 
variantiir  :  Opulenti  estis ,  confiditis ,  trunsite,  ile,  dc- 
sceiidite. 

18.  Consoqiicnler  dciiiiiiliatur  fiilura  siib  iniqiio  regc 
appropimiuare  c:ipli\itas,  cum  adjniigitiir,  Qii  scpa- 
ruii  cstis  in  diem  malnm,  ct  appropiiiquatis  solio  ini- 
qnitatis.  Tiiiic  sulijiciuntiirmcrila  luMiris',  Qni  dorini- 
iis  in  lcctis  eburncis,  et  lasciiitis  in  slralis  veslris  :  qni 
comcditis  agnum  da  grege ,  et  vilulos  demcdioarmcnti. 
Isla  scx  mcnibra  Ires  bimenibrcs  circuilus  edidciuiit. 
Non  oniin  ail,  Qiii  siparali  cstis  in  dicm  malum,  qiii 
apiiropinqualis  snlio  iniqiiilatis,  qui  dorniilis  in  leclis 
eburiieis,  «iui  lasciviiis  iii  slratis  vestris,  qui  conicdi- 
lis  agiiuni  dc  groge,  et  viliilds  dc  mcdio  armcnti;  si 
ila  diccrclur,  essel  qnidem  ct  boc-pulcliruin,  iit  ah 
uno  pronominc  rcpclito  siiigula  sct  incmbra  dccurre- 
rent,  cl  pronuutiantis  voce  singiila  (iniieniur  :  sed 
pnlcliriiis  f:ict:iin  cU,  iit  oidoin  pioniiiiiini  essciil  bina 
siibnexa,  i]ua!  Ires  seatcnlias  explicarcnl ;  nnani  ad 
captivitalis  pnonuiitialioncm,  Qiiisepurali  cstis  in  dicm 
malum,  et  nppropiii.iualis  solio  iniqiiilatis  ;  allcram  ad 
libidinem,  Qui  dormilis  in  lcclis  eburneis,  et  lascivilis 
in  stralis  veslris ;  ad  voracit:item  vcio  torliam  perli- 
nentem,  Qui  comcdilis  agnuin  de  grcge,  et  vilidos  de 
medio  armeiiii  :  ut  in  poleslale  sit  promintianlis, 
ulniin  siiiguli  tiniat,  et  iiiembra  sint  scx,  an  primum  ct 
lciiiuniet  qiiinlum  voce  suspcndai,  ctseciindum  pri- 
nio,  quartum  lcrlin,  sexlnm  quiiilo  conneclendo,  tres 
bimcmbres  circuilus  dcceiilissimo  faciat;  ununi  quo 
calamilas  inimincns,  allcriim  quolcctus  impurus,  lci^ 
lium  quo  prodiga  lucnsa  monstrolur. 

19.  Deiiide  luxuriosani  rcinordet  aurium  volupta- 
leiii.  llbi  cum  dixissct,  Qui  caniiis  iiJ  vocem  psallerii. 


itg 

quoniain  pote,l  exerccri  sapionicr  a  sapic:itibus  iiin- 
sica,  niiiabili  decore  diccndi,  inveclionis  inipctii  rc- 
laxalo,  ct  iioii  :id  illos,  sed  de  illis  jani  loquens,  i,t  nos 
niusicam  sapienlis  a  miisica  luxiiriantis  distingucre 
coramnnercl,  nonait,  Qiii  canilis  ad  vocem  psalterii, 
ct  siciit  David  piiiaiis  vos  liabore  vasa  canlici  :  scd 
ciim  illud  ad  illos  dixisset,  qiiod  Iiixuriosi  audire  de- 
beieiit,  Oiii  eanilis  ad  vocem  psalierii,  imperiliam  qiio- 
qiieoorumaliisqiiodanimndoinilioavil,  adjungons,  Sic' 
ut  David  pulavcrunt  se  liabcre  vasa  cantici ,  bibcntes 
in  pliialis  vinum,  et  optiino  uiigiienlo  delibuti.  Tria  ha;c 
niornis pioniinliantur,  si  suspcnsis  diiobus  prioribus 
nicinbris  circuitus,  lcrlio  finiantur. 
20.  J:ini  voro  qiiod  liis  oniniliiis  adjioiliir,  F.t  nihil 
paliebanlur  supcr  conlrilione  Joseph  ,  sive  continua  • 
liin  dicatur  ut  uniiin  sit  nicmbiuin ,  sivc  decciitius 
suspendaliir,  et  nihil  palicbanlur,  ct  post  banc  dis- 
tinctioncm  inferalur,  super  contrilione  Joseph,  atipie 
sit  binieinliris  circiiilus ;  iiiiro  decore  non  dicluin  c>t, 
Nibil  p;iiiobaiiliir  siipcr  cnnti  ilione  fralris,  scd  posilus 
csl  pro  fralre,  Joscph,  ut  quicumquc  frater  proprio 
significarctur  cjiis  nomiiie ,  cujiis  cx  frairibus  f:ima 
praiclara  cst,  vel  iii  malis  quae  pendit,  vcl  in  bonis 
qiKc  rcpendit.  Iste  ccrte  tropus  ubi  Josopliquemciim- 
que  Iralroiii  facil  inlcUigi,  ncscio  ulruni  illa  qnaindi- 
dicimus  et  dociiiniiis.  arle  Iradalur.  Qiiam  sit  tamon 
pulcbcr,  cl  qucmadniodum  affioial  lcgentes  atqne  in- 
tclligciitcs,  iion  opus  est  cuiquam  dici,  si  ipse  noii 
sciiiit. 

21.  Et  plura  qnidom,  qua;  pcrtincnt  ad  pnrcepla 
clnqiioiili:o,  iii  boc  ipso  loco,  quein  pro  cxomplo  [in- 
suiinus,  possuiit  reperiri.  Sed  bonum  auditorein,  iion 
taiii  si  diligenter  disculiatur,  instruit,  quam  si  arden- 
tor  prominiiolnr,  accendit.  Ncquc  onim  Iixc  bumaiia 
iiidiistria  comiiosila,  scd  divina  mente  suut  fusa  et  sa- 
pieiiler  et  (^loqiicntor ;  non  inlcnta  iii  cloquentiam  sa- 
pientia,  scd  a  sapionlia  non  recedeiite  cloquonlia.  Si 
ciiim,  sicul  quidam  discrtissimi  alqiic  acutissimi  viri 
videre  ac  dicere  potuerunt,  ea  qii:ie  vclut  oratoria  arlc 
discuiitur,  non  observareiitiir  et  notarentur,  et  in  hanc 
dorlrinam  non  redigercnlur,  nisi  priiis  in  oratoriini 
invcnirontur  ingeiiiis;  quiJ  miriiiii  si  ct  in  islis  invc- 
iiiiiiiiur,  qiios  ille  misil  qui  facit  ingenia?  Quapro- 
plcr  ct  clo  iiicnlcs  qiiidem ,  non  solum  sapiontes, 
caiionicos  iioslriis  auctorcs  doeloresque  faleainur, 
laricloi|iiciilia',qu:iris  personis  ejusmodi  eon^ruobat. 
CAPUT   Mll.  —  Obscurilas  sacrorum  aiictorum  licet 

eloquens,  uon  imilimda  a  doctoribus  christianis. 

22.  Sed  iios  etsi  (lc  litleris  coruin  ,  qu;c  sinc  diffi- 
cultalc  inlelligimlur  nonniilla  sumimiis  cloculionis 
cxenipla;  ncquaqii;im  tamen  piilare  debomiis  iiiiilaii- 
dns  eos  nnbis  esso  iii  iis  qii:e  ad  cxercendas  et  elim.in- 
das  quodamniodo  mcntcs  lcgenliuin,  el  ad  rumpcnda 
fastidia  alqiic  acucnda  studia  disccre  voIeiitium,ce- 
laiidos  '  qiioiiue,  sive  ut  ad  piotalciii  convertaiiiiir, 
sive  ul  a  mystoriis  .sccludantiir,  animos  iiiiiiioriim, 
ulili  .ac  salubri  obscurilatc  dixcruiil.  Sic  quippc  illi  li>- 

'  b.kI.  .\m.  Fr.  et  Mss.  soplem,  tali  eloqueiilia  tisos. 
'  v.sii.  trcs,  zelimdoi.  sio  oliaiii  r.ail..Am.  ol  i:r. 


99  ,DE  DOCTKINA  CIIIUSTI 

ciilisuiil,  ul  posleriorcs  qui  eos  rcelo  iulclligeicnl  cl 
exiioucrciil,  allcrani  grallaui,  (lisparcm  qiiiilcui,  vc- 
riiinlaiiicii  suliscqiicnteiii  in  Dei  Ecclesia  reperireiil. 
Nonergi)  (•xposilorcsconiin  ita  loqni  tleliciii,  lauqiiaiu 
se  ipsi  e\p(iuciiili)s  siiiiili  aiuioriuilc  propDiiaiil;  scd 
in  Diuuiliiis  scriiioniliiis  siii^  piiniiius  ac  iiiaxiinc  ut 
iiilcHigaiitiir  el.ilxin^  t,  ca  (piaiiliim  iio^siiiil  perspi- 
Guiiaiu  (licenJi,  ul  aiil  miiliiiiii  lanlus  .sii  qiii  noii  iii- 
teliigal,  aiil  iii  rciiini  (pias  explicarc  atipic  oslciiderc 
voluiniis  (lilliciillaic  ac  snblililale,  noii  iii  iioslra  lo- 
ciitioiic  sil  caiisa  qno  inimis  tanliiisve  (piod  dicinuis 
possit  iiilclligl. 

CAPUT  IX.  —  fHffiiiliii  itilelleclu  apml  iiuos  cl  qiw- 
nwilo  lincliinda. 

27).  Snnl  ciiioi  (|n,fdain  qna'vi  siia  uoii  iiitflliguii- 
liir.  aiil  vi\  iiilclligiiiilnr,  ipiaiilolilictct  (piauliunlilict, 
quaiiivis planissiiiie,  dicentis  vciscnlnr  cloquio  ;  qii;c 
in  populi  audiciitiaiu,  vil  raro,  si  aliqnid  urget,  vcl 
iiiiii:piam  omniiio  iiiiitciida  suiit.  In  libris  auleiu,  qiii 
iui  Sfnbnnliir  iil  ipsi  sibi  (pioilaiumodo  lcctorcm  le- 
iicaiil  ciiiii  iiilclligiiiiliii',  cuni  antcm  iion  inlellignii- 
tur  niolLSti  iioii  sinl  iiiolciilibiis  lcgere,  ci  iii  aliqiioruin 
collocutionibiis  ',  nonesi  liocoriieium  desereudum,ul 
vcra,  qnanivis  diriicilliiiia  ad  iiitcUigcudum,  qu:e  ipbi 
jani  piTccpinins,  ciiin  qiiaiitocniuque  laborc  dispnla- 
lioiiisad  aliornm  inlelligciiliani  pcrducamus,  t-i  lei;el 
auditorcm  vel  culloiutorcm  disceudi  cupidilas,  iiec 
iiicnlis  capacitas  dcsli,  qu;c  quoqiio  modo  iniiiiiaia 
possil  accipere  ;  iion  cuianlc  illo  qui  docct,  ipiai.la 
eloqiicnlia  doccat,  scd  (pianla  evidcntia. 

C.AI*LT  X.  —  Pcrsjncuilulis  in  diccndo  sluiliuni. 

21.  Ciijus  cvid.  iili.e  diligeus  appctilus  aliqu.iiido 
negligil  vcrba  cultiora  ,  iicc  curat  qiiid  beiic  sonct, 
scd  quid  beiic  iiidicct  alqnc  iutinict  quod  oslcnderc  iii- 
tcndil.  IJiide  ait  qnidam,  ciiui  dc  lali  gciicre  lociitioiiis 
agerot,  essQ  in  ea  qu.uudani  diligcnteiu  ncLjligoutiam 
(Ciciro,  iii  Oralore).  Ikcc  tamcii  sic  dLtraliil  oniatuni, 
ul  sordcs  iioii  contraliat.  Quamvis  iu  boiiis  doctoribns 
laiita  doccndi  cmasil,  vcl  cssc  dcbcat,  iit  vcrbum 
quod  iiisi  ob^curuin  sit  vcl  ambigmini ,  l.iliniim  csro 
noii  polest,  vulgi  autein  luore  sic  dicitur  ul  auibiguitas 
obscuriiasqne  viiciur,  non  sic  dicalur  ul  a  di  ciis,  scd 
potins  111  ab  indoais  dici  solel.  Si  eiiiin  uoii  piguit 
dicerc  interpretos  nobtros  ,  A'o/i  congrcgnbo  coinenii- 
cula  eorum  de  siinyuinibus  (Ihal.  xv  ,  4),  (pioiiiam  soii- 
serunl  ad  reni  pertinere,  iit  eo  loco  pluralilcr  cnim- 
tiarctur  lioc  uomeii,  quod  in  latina  lingiia  laniiim- 
nodo  siiigulariter  diciliir  ;  cnr  pictatis  (loctorciii  pi- 
geat  iuiperitis  loqiicnicm  ,  o.-siiui  polius  qnam  os  di- 
ccre  ,  ne  isla  syllaba  noii  ab  eo  ipiod  sniit  ossa ,  sed 
ab  eo  quod  sunt  ora  intelligatnr ,  nlii  Afr.e  aiires  de 
corroplioiic  vocaliiiin  vel  prodiiclioiie  uon  jndicant  ? 
Qnid  cuiiii  prodost  locntioiiis  iiiti^gritas,  qiiaiii  non 
sequitur  intcllcclus  audiciitis ,  cuiu  lo.|ucndi  omiiiiio 

'  In  prius  edilis,  cmn  inlclligimtur ,  molesli  non  Mnl  vo- 
lenlihns  ligt-re  :ci:niuulein  nun  inUiligunliir,  moksli  non 
slnl  nolcnlibiis  le^erc.  i:l  in iiliqiiormn,  flc.  lluiio  locuiii  Slss. 
sulisidio  li;  craviiiius  ali  iuopto  ylossomalo,  uta  |irava  iii- 
lcrpunctioiie,  qua'  a  se  iiiviooiu  distralicbat  partes  propo- 

sitionis  liujns:  in  lihris  mitcm iioii  at  lioc  ojficium  deiC- 

rcndum- 


ANA,  S.  ALCIJSTI.M  400 

nulla  sil  causa  ,  si  ipiod  loqiiimiir  iion  inlcll.giml  , 
proptcr  qiios  ut  inlelligant  loquiiuiir  ?  Qui  ergo  doccl, 
vilabit  omnia  verba  qn;e  iion  doccnt ;  ci  si  pro  cis  aiia 
intogra,  qn;e  intclliganliir,  potesl  dicere ,  id  niagi^ 
eligot  :  si  autein  iion  poicsl ,  sive  quia  non  siiut,  sivo 
qiiia  in  pnesentia  noii  occnrruiit,  ulctur  cliam  vcrbis 
niiniis  intcgris,  duiii  taiiien  res  ipsa  Joceatur  alquc 
discaiiir  inlcgre. 

25.  Et  lioc  qnideni  iioii  soliim  iii  collociitioiiibus, 
sivo  liaiil  cuin  :iliipio  uiio ,  sive  cum  pluiibus;  veruiii 
etiam  niiillo  iiiagis  iii  |iupnlis  qiiando  ^crmo  promittir, 
ut  intollig:iiniir  iiislaiidum  est.  Qnia  iii  collocuiiniiibus 
esl  cuiquc  interrogaudi  poteslas  :  ubi  aiilein  oiniies 
tacont  iit  audialur  iiiius,  ct  in  cuin  inteiita  ur.iQonver- 
tmil ,  ibi  iit  roqnirat  i|nis(pio  (|uod  ikiii  inlolloxcrit , 
iiec  iiioi  is  cst  iiec  docoi  is  ;  ac  per  lioc  dobct  iii:ixiii:e 
tacinli  siibvciiirc  cura  diccntis.  Solot  aulciu  iiiolu  siio 
sigiiiricare  ulruni  inlollexcril  cognosccndi  avida  iiiul- 
liliido  :  ipiod  doiicc  sigiiificcl ,  vcr.-anduin  esl  quod 
agilur,  inultimoil:!  v;iriolatc  diccndi;  qiiod  iii  poloslalc 
non  liabciit ,  qiii  pniparata  et  ad  veibiini  inonioriUr 
reteiiia  proiiuniiaut.  .Mox  aniein  ut  iutollociiim  osse 
coiistilerit,  aut  seimo  fluieudus,  ant  in  alia  transeiii:- 
diim  cst.  Sicul  ciiiiii  gralus  cst  qui  cogiioscenda  eiiii- 
bilat ;  sic  oiierosus  cst  qui  cognita  iiiculcai,  eisdun- 
lavat  quorum  toia  oxspoctatio  in  dissolvciida  eorum  , 
qii;v  p:uiduntur,  diflicullatc  pcndebat.  .\aui  deloclandi 
gratia  etiain  nola  dicnnlur ;  iibi  iion  ipsa,  scd  modus 
qiio  diiunlur  atlendilur.  Qnod  si  et  ipsc  jaiii  iiotus  est, 
alqiie  atidiloribus  placcl,  pciic  iiiliil  iiitcrcst  iitrum  is 
qui  dicit,  diclor  vcl  leotor  sit.  Soleiit  ciiiin  el  e:i  qu;c 
coiuniodc  scripta  suiil ,  iion  soluin  ab  iis  ipiibus  pri- 
miius  innotesciiiit ,  jucuiide  lcgi  ;  vernm  ab  iis  eliani 
quibns  jain  noia  suut,  iie(|ue  adhuc  illa  de  nicmorin 
delcvit  oblivio ,  noii  siiie  jucundilato  rcle^i ,  vcl  ;ib 
utrisque  libcnter  audiri.  Qnx  auleiii  (|uisquc  jam  obli- 
tiis  cst ,  cum  coniiuonetur  ,  dccctur.  Sod  de  iiiodo  de-  , 
lcclandi  iiuiic  non  ago  ;  de  modo  quo  doccndi  suiit  qiii  I 
disccrc  dcsideiaiil ,  loquor.  Is  autem  est  optimus,  quo 
lit  ul  qui  aiidit,  veiiiin  andiat,  cl  quod  audit  inlclll- 
gal.  Ad  queni  Ijnem  cum  veiilum  fuerii ,  nihil  tuiic 
amplius  dc  ipsa  re  lauquam  diutius  doccnda  laboraii- 
dum  cst,  scd  lorle  de  commeiidauda  ut  iii  cordc  (iga- 
liir  :  quod  si  facieiidum  viJebilur,  ila  modeste  facieu- 
diiui  cst ,  iic  poi  voiiiatur  ad  Uodiuiu. 
CAPLT  XI.  —  Quare  conanii  docere  dicendum  per- 
sjiicue,  non  liimen  insuaviler. 
26.  Prorsus  li;cc  est  in  docendo  clnquenlia  ,  qua  lit 
diceiido,  iioii  ut  libcal  quod  liorrcbal,  aui  iit  liat  qiiud 
pigebat,  scd  ul  apparcat  quod  latcbat.  Quod  taincn  si 
lial  iiisuaviler ,  ad  paucos  qnidein  sludiosissimos  suiis  ! 
perveuit  frnctus,  qui  ea  qu;c  disccnda  sunt,  (luaiuvis 
abjcclc  iiuiillcqiie  dicaiitnr,  sciie  desidcraul.  Qiiod 
cum  adepii  fuciinl,  ipsa  dclcclabililer  vcritale  p.i- 
scunlur  :  bonoruiuquc  iiigeuioriim  insigiiisest  indoles, 
iii  verbis  verum  amarc,  non  vcrba.  Quid  euiiii  pio- 
dest  clavis  aurca ,  si  apcrire  qiiod  volumus  non  po- 
lcst?  Ant  qnid  obcsl  lignca  ,  si  hoc  potest  ?  ()uaiulo 
liibil   qu:crinuis  iiisi   palorc  qiiod  claiisum  cst.  Scd 


13!  UUl  R  Ql" 

quoniain  inlcr  ?e  lialiont  nftnniillam  simililiidiiieni  vc- 
scenlcs  atiiiie  discenlcs,  proptcr  laslidia  iiluriiiioriiiii, 
eliam  ipsa  sine  quibiis  vivl  iion  potest ,  alimeiita  cim- 
ilienda  siint. 
CATLT  XH.  —  Oratoris  est  docere  ,  delcclare,  flectere, 

ex  Ckeroiie,  de  Uratore.  Qito  modo  liac  Iria  prwslare 

debet. 

27.  Di\it  ergn  qnidani  clnqiiciis ,  ct  verum  ili\it ,  ila 
dicere  dcbere  clo.|uontcm  ,  «t  doccnt ,  iit  deloC.et ,  ut 
neciat.  Poinde  addidit  :  Doccre  iieccssilaiis  est,  dele- 
clare  suntilalis,  flectcre  licloria:  {Cicero ,  de  Orulore). 
lliirum  triiim  qiioJ  primo  loco  pobiliim  est ,  hoc  ost 
(loccndi  neccssi!as,  in  rcbus  esl  constiiuta  qiias  dici- 
miis  ;  reliqiia  diio ,  in  inodo  quo  dioiimis.  Qiii  ergo  di  - 
cit  cuin  docere  viill ,  qiinmdiii  non  ii.lelligilur,  iinn- 
aiim  se  cxistimcl  divisse  qiiod  vull  oi  qucm  viilt  do- 
ccre.  Qiiia  ctsi  divit  qund  ip-e  iniclligit,  i;oiidum  il  i 
dixisse  putandus  esl,  a  quo  inlellootiis  non  est  :  si 
vero  intclleclus  est,  qiincumqiie  modo  dixeril,  dixil. 
Qiiod  si  ctiam  doleolare  vull  cuiii  cui  dicit,  aut  flc- 
clere  ,  non  qiincumqiic  mndo  dixorit,  faciet ;  scd  in- 
lcresl  qiiomodo  dio.it ,  iit  r.icial.  Siciit  cst  aulem  ,  ut 
tciioalnr  ad  audieiidum,  delcttandiis  ai;ditor  ;  ila  fle- 
clendiiS  ,  ut  moveatiir  ad  agendum.  Et  sicut  dolecla- 
liir,  si  suaviter  loquaris  ;  ila  flectitur  ,  si  aniet  quod 
pnlliceris,  liiiicat  (pind  miiiaris,  oderit  i|iind  aiguis  , 
qucd  commcudas  aiiiplcclalur ,  quod  dolenduiii  oxag- 
goras  doloal ;  cuiii  qiiid  Kctandum  pr;cdicas  gaudeal  , 
misercatur  corum  quos  miscraudos  ante  oculos  di- 
ccndu  constituis ,  fugial  cos  qiios  cavendos  lerrendo 
proponis  ;  et  qiiidi]uid  aliiid  grandi  oloquentia  fioii 
potost  ad  commovcndos  animos  auditoi  um  ,  iion  quid 
agenduni  slt  ut  scianl ,  scd  ut  agaiit  quod  ageiidum 
csse  jani  sciunt. 

28.  Si  auiem  adluic  nesciunl ,  prius  utiquc  doceiidi 
sunt  qiiam  moveiidi.  Et  fortassc  rebus  ipsis  cognitis 
ila  movebmitur ,  ul  cos  noii  opus  sit  m.ajnribus  elo- 
(piciili;!;  virilius  jam  moveri.  (jund  laiiion  cuiii  opus 
est ,  racicndum  cst :  tuiio  anlem  opus  est,  quaiido  cum 
sciciiiil  quid  ageiidum  sit ,  noii  agunt.  Ac  per  boc  do- 
cere  iiecessitatis  csl.  I^ossunt  ciiim  Iiomincs  et  agere 
et  iion  agere  qund  sciiiiit.  Quis  auiem  dixorit  eos.igerc 
debere  quod  nesciimt?  Et  idon  neclore  iiecosNiiatis  in  n 
est ,  qiiia  non  seiiipcr  opus  est ,  si  taiitum  docenti  vel 
etiam  delectanti  conseniit  auditor.  Ideo  auiein  viclo- 
riu;  est  flcctere,  quia  (ieii  potest  iit  dooeatiiret  dcle- 
clctur,  el  noii  assentiatur.  Qiiid  auicm  illa  diio  proj- 
eruiit ,  si  desil  boc  lcrtiuiii?  Sod  iieqne  delectare  ne- 
cessitalis  esl  :  quaiidoquidem  cuin  diccndo  vera  moii- 
strantiir ,  quod  ad  oflicium  docendi  pcrtinct ,  iion  elo- 
qiiio  agiiur,  iieqiie  lioc  aitenditur,  ut  vel  ipsa  vcl  ip- 
sum  delectot  eloquiiim ,  sed  per  scipsa ,  quoniani  vcra 
suiit ,  inaiiifestala  dolcctanl.  Uiide  plerumquo  dclc- 
ctaiitetiain  f.dsa  patcfacia  atqiic  convicta.  Nequeeiiiin 
dclectaiit ,  qnia  falsa  suiit ;  sed  quia  falsa  esse  verum 
cst ,  delectal  ct  dictio  qiia  boc  verum  cssc  monstra- 
tiim  cst. 

CACLT  XIII.  —  Dicendo  demum  fleclendi  animi. 
(J9.J'rnplor  cos  ;iiitcin  (piibus  faslidionlibus  iion 


ARTUS. 


m 


placci  vcritas ,  si  alio  qii  icnmqiie  niodo ,  nisi  :o  inodo 
diraliir,  ut  placc:it  et  serino  dicentis,  datus  est  iii 
eloqiieiitia  iion  parviis  etiam  delectationi  locus.  Qii;c 
t;iincii  addita  uon  siiflicit  diiris,  quos  necinlellexi^se, 
nec  duccntis  cloculioiie  doleitatos  csse  pmfuoril.  Quitl 
enim  liac  diio  cniifoiiiiit  bomiiii,  qui  ot  cniililclur  \e- 
rum ,  ct  collaiidat  olnqiiinm,  ncc  iiiclinat  asscnsuin  , 
proptor  qiicm  snluni ,  ciini  aliipiid  suadctur,  rebus 
qiiae  diounlur  invigilat  diceiilis  intonlio  ?  Si  oiiini  lalia 
docciitur  qu;c  credere  vcl  iiosse  sufficiat ,  iiiliil  est 
aliiid  cis  conseiitirc,  iiisi  coiifiicii  vera  csse.  llum  vcro 
id  docotiir  qiind  agciidum  est,  et  idco  docctiir  iit  aga- 
tur ,  frustra  pcrsiiadctur  vermn  essc  quod  dicitur, 
l'i  u>tia  pl.icet  moJus  ipsc  qiio  dicitiir ,  si  non  il.i 
disciliir  iit  agaliir.  Oportot  igitur  eloqiienlem  eocle- 
siasticiiiii,  qiiainlo  su.idct  aliqiiid  ipind  agciulum  cst , 
nnn  soluiii  dnccro  nt  iiisliuat,  ct  deloctaie  ut  leiioal, 
vcruni  cli:iin  ncotorc  ut  \iiicat.  Ipse  qiiippc  jain  rc- 
manot  ad  coiiscii-inncm  flectendiis  eloquenti;i'  graiidi- 
tate,  iii  ([uo  id  non  egit  usqiie  ad  ejiis  conlossiniiciii 
dcinoiislrata  verilas.adjiinctactiam  suavil;itedicliniiis. 
C.\I'L'T  XIV.  —  Diclionis  siiaiilas  pro  ralionc  (irgii- 
menli  procurimda  est. 

50.  Cui  suavitati  tantuin  opera;  impensimi  est  al) 
bominibus,  iit  iion  soluni  nun  faoiciida ,  veriiin  cliani 
fugionila  ac  delcstaiida  tot  et  tanla  niala  atqiie  tur- 
pia,  qiKC  malis  et  turpibiis  disertissime  peisnasa  siiiii, 
iioii  ut  cis  consoiiiiaiur  ,  scd  snla  delociatinnis  gralia, 
Icc:ileiitiir.  .\vcrlat  auteiii  Deus  ab  Ecclcsia  siia  qunj 
dc  syiiagnga  Jud;corum  Joremi.is  propbola  c^^nimc- 
mont  diceiis  :  Pavor  et  liorrciida  [acla  sunt  snj^er  ur- 
rain  :  Proplictce  proplictabant  iniijua,  el  sacerdolcs  plau- 
simi  dedcruut  manibus  siiis ,  ct  plcbs  mea  dilexit  sic.  Et 
qiiid  facielis  in  fulurum  (Jerem.  v  ,  30,5l)?O  eloqueii- 
tia  tanto  terribilior ,  quaiito  purior  ;  et  qiianln  snli- 
dior,  lanlo  vebemeiitior  !  0  vcre  sccuris  coiicidcns 
pctras  !  buic  cnini  roi  siniile  essc  verbum  suiim,  quod 
per  sanctos  1'ropbeias  fe(;it ,  por  liuuo  ipsum  proplie- 
tara  Dcus  ipse  dixit  [Id.  xlvi  ,  2-2).  .\bsit  ilaquc,  absit 
a  nobis,  ut  sacerdutes  plaudant  iniqua  diceiilibiis,  ct 
plebs  Dei  diligat  sic.  .^bsit  a  nobis,  inquam  ,  lanta 
dcmcnlia  :  nani  quid  faciemus  in  futiirum?Elccrte  ini- 
nus  intorigaiitiir  ,  niiiius  placeaiit,  miiius  iiiovoanl 
qu;c  diciiniiir  ;  vcrumtamcn  dioaniur ;  ct  jiista  ' ,  non 
iiii(|iia  libciiter  audiantur  :  quoJ  utiqiie  iion  (ieret, 
iiisi  suavitcr  dicereiitur. 

51.  Iii  populo  aiiteui  gravi,  deqiio  dictiim  est  Deo, 
Jn  populo  ijravi  laudnbo  te  (Psal.  xxxiv,  IS),  mc  illa 
suavitas  dcleciabilis  esl,  qiia  non  quideni  iniqiia  di- 
cuiitur,  sed  exigua  et  fragilia  bona  spuraeo  verbonim 
aiiib!tu  ornantur,  qu:ili  nec  iiiagna  atqiie  stabilia  ile- 
ceiiter  tt  gnivitcr  ornareiitur.  Est  tale  aliipiid  iii 
epislola  bcatissimi  Cypriaiii,  qiiod  ideo  piito  vol  acei- 
disse,  vel  coiisiillo  lactuin  esse  ,  ut  sciretiir  a  po^le- 
ris,  qiiam  liiiguain  Joctrin.-e  cbristiaD;c  sanitas  abisin 
rcJundai.tia  rcvocaveril,  et  ad  cloqncntiam  giavioiem 
niodebtioreiiupie  re.strinxcrit ;  qualis   in  cjiis  cnii.--o- 

■  sic  V.SS.  molioris  aolx.  At  cditi,  vera  lameii  dii  aiilur  tl 
justa. 


10  3  DE  DOCTniN\  CimiSTlANA 

qii  ciuiliiis  lillcris  scciirc  .•mialiir,  religiosc  a|iiiclinir, 
6ed  diffiiiliiine  iiiiplcliir.  Ail  eigo  qiioilain  loco  . 
rt^faiiitis  Iwnc  scdcm  :  daul  secesium  luina  secrela  ; 
ubi  dum  erralici  putmitum  lajisns  pcndulis  uccibus  pcr 
arundines  bajulas  repnnt,  liteam  jwilicum  (runden  te- 
cta  (eccrunt  {Cypr.,  Epist.  1  ad  Donalum).  Noii  di- 
cuiilur  isla  nisi  niirabililer  alTliifiUissiina  fcciindi- 
lalc  facundiLr,  sid  piofusiuiic  niiiiia  gravilali  disiili- 
cenl.  Qui  vcro  liac  aniant ,  profcdo  cos  qui  iioii  iia 
diciiiil,  scd  casligalius  eloquiinnir,  nou  possc  ila  clo  ■ 
qui  cxisiiiuaiii,  nun  jiidicio  isia  dcviiarc.  Uuapropicr 
isie  vir  saiicius  el  pobse  se  osiendii  sic  diccrc,  qnia 
dixil  alicubi,    el  noUc ,  quoniam  poslinodum  nus- 


quani. 

CArUT  XV.  —  Oraudus   Deui   doclori   cccleciaslico 
unle  concionem. 

5-2.  Agil  ilaque  iiuster  istc  cloquens,  cum  el  j':sia 
el  saiicia  cl  bona  dicil,  ncque  eiiiiu  alia  dcbcl  diceic; 
agit  crgo  quanlum  polest  cum  isla  dicil,  ul  inlcUigen- 
lcr,  ul  libcnicr,  ut  obcdicnier  andialur  :  el  li;cc  se 
pnsse  ,  si  polucrii ,  cl  in  quantinn  iiolucrit ,  piciaie 
ma;;is  oralionum,  qiiam  oraluniin  facultale  non  dii- 
iiilcl ;  ul  orando  pro  se ,  ac  pro  illis  quos  csl  allocu- 
turus,  sil  oralor  anlcquam  dictor.  Ipsabora  jain  iit 
dicat  accedeiis  ,  priusquam  cxserat  profcrcntcm  liii- 
guom,  ad  Deum  levct  aniinam  silieiitcm  ,  ul  eructct 
quod  biberil,  vcl  qiiod  iiiiplcvcrit  fuiidiit.  Cuin  ciiini 
de  uiiaciuaque  re,  qu;c  seeunduiii  lidein  dilcclioiicm- 
quc  '  iraetanda  sunt,  mulia  sinl  qu;c  dicanlur,  ct 
muJti  modi  quibus  dicanlur  ab  eis  qui  hxc  sciunt ; 
quis  iiovit  quid  ad  pncscns  leinpus,  vel  iiobis  diccre, 
vcl  per  nos  expedial  audiri ,  nisi  qui  corda  omiiiiim 
\idct?  ct  quis  facit  ut  quod  oportct,  el  quciiiadiiio- 
dum  opnrtel,  dicaiur  a  iiobis,  nisi  in  cujus  nuiuu  sunt 
el  nos  ci  scrmones  noslri  {Sap.  vii,  16)?  Ac  pcr  hoc, 
disciil  qiiidem  omnia  qux  docciida  sunt,  qiii  cl  nosse 
vult  ei  doccre;  facultatcmque  dicendi,  ut  dccct  virum 
ccclesia.  liciim,  comparct  :  ad  liorara  vero  ii'sius  di- 
ctionis  ,  illud  potius  bona;  mciiii  cogitet  convciiire 
qucd  Dominusait,  yolite  cogilure  quomodo  aut  quid 
Uiiiuamini ;  dubilur  enim  vobis  in  illa  Iwra  qnid  loqua- 
mini  :  non  enim  vos  cslis  qui  loquimiui,  scd  Spiiilus 
Patris  vestri  qui  loquitur  in  vobis  {Matilt.  x,  19,  20). 
Si  ergo  loquilur  in  cis  Spiritus  sancliis,  qui  pcrse- 
quentibus  iraduntur  pro  Cbrisio,  cur  noii  el  in  cis  qui 
traduiit  disceiilibus  Cliiiilum? 
CAFLT  XV!.  —  Doccndi  prwccpla  non  siiper/luo  dan- 
lur  ab  liomine,  tanietsi  doctores  eflicial  Dctis. 

33.  Quisquis  aulcm  dicil  noii  cssc  liominibus  pr.x- 
cipicndum  quid  ,  vcl  quemadmoJuni  doccaii' ,  si  do- 
ctores  sancius  cfficit  Spirilus ,  |ioic.~i  diccro  nec 
orandum  nobis  esse,  quia  Domiiiiis  ail,  Scit  pr.tcr  vc- 
sler  quid  vobis  necessarium  tit,  prius  quam  petatis  ab  co 
{Id.  VI,  8) ;  aut  apostoluni  Paulum  Tinioilico  ct  Tito 
nou  debuisse  pricipcre  quid,  vel  quemadmodiim 
prjccipercnt  aliis.  Quas  trcs  aposlolicas  Epislolas 
ante  oculos  habere  debct,  cui  est  in  Ecclesia  docloris 
persona  imposita.  Nonne  in  prima  ad  Timotheum  le- 

'  Edili,  deleclatiommque.  Mss.  potiores,  dilccCmcmquc. 


ALGISTINI  101 

gitur  :  .{nnunlia  hccc  cl  docc  (1  Tim.  iv,  II)?  qii.c  au- 
lcm  sinl,  supra  dictum  esl.  Nonnc  ibi  est  :  Scuiorcm 
r.e  increpavcris.  sed  obsccra  nl  patrcm  {Id.  v,  I)  ?  Non- 
ne  in  secunda  ei  diciliir  :  Formam  habe  vcrborum  sa- 
uorum  ,  qva:  a  mc  audisli  (II  7'iiH.  i,  15)?  Nonnc  ibi 
ei  diciliir  :  Satis  age,  leipsum  probubilcm  opcrarium 
exhibens  Deo,  nou  crubescentem,  verbum  lerilatis  recte 
trnctuulcm  {Id  ii,  15)?  Ibi  csl  ct  illud  :  Prwdicaver- 
bum,  iusla  opporlune,  imporluue ;  arijuc ,  obnecra  ,  in- 
crepa  in  omui  loncjanimitule  el  doctriua  (II  Tim.  iv,i). 
Ilnnquc  ad  Tilum ,  nounc  dicit  episcopum  juxta  do- 
clrinam  fidclis  vcrbi  perscveranlcin  csse  debcrc,  «; 
po/C)is  sil  in  doctriua  saua  ct  contradicenlcs  redargucre 
{Til.  I,  9)  ?  ibi  ctiain  dicil  :  Tu  vero  loijuere  quce  decent 
sanam  doclrinam,  scucs  sobrios  csse  {Id.  n,  1,  2) ,  et 
qux  sequunlur.  Ibi  el  illud  :  llac  loqnere,  cl exliorlare, 
et  increpa  cum  omni  impcrio.  Ncmo  te  conlemnal  {Ibid. 
15).  Adwonc  illos  priucipibus  cl  putestulibus  subdiu,s 
esse  {Id.  iii,  1),  elc.  Quid  crgo  pulamus?  Numqiiid 
conlra  scipsum  sciiiit  Aposiolus,  qiii  cum  dicat  do- 
clorcs  ojicialione  ficri  Spiritus  sancli,  ipsc  illis  pra'- 
cipil  quid  ct  quemadinoduni  doceant?  An  iiitclliscii- 
duin  esl,  et  hominum  oflicia  ipso  s;incto  Spiritii  lar- 
gicnlc,  in  docendis  eiiam  ipsis  docloribus  nin  dcbere 
cessare;  et  lamen  neque  qui  plantat  csse  aiiqnid, 
neqiie  qui  rigat,  sed  Deum  qui  iiicremeiilum  dat  ^l 
Cor.  III,  7)?  Uiide  ipsis  quoque  miiiistris  sanclis  ho- 
minibus,  vcl  eliam  sanciis  Angelis  opcraiilibus,  ncnio 
reclc  discii  qu.TC  pcrlincnt  ad  vivcnduiu  cuin  Dco, 
nisi  liat  a  Dco  docilis  Dco  ',  cui  dicilur  in  Psalino  : 
Docc  me  (acere  volunlalem  tuam,  quoniam  lu  es  Deus 
nicus  (Psal.  cxui,  10).  Unde  ct  ipsi  Tiinotbco  idem 
dicit  aposlolus,  loqnens  uiique  ad  discipuluin  doctor  : 
Tu  aulcm  pcrsevera  in  iis  qiuc  didicitli,  elcrcdila  sunt 
libi,  sciens  a  quo  didiceris  (11  riiii.  iii,  14).  Siculenim 
corporis  mcdicamcnta,  qua;  honiinibus  ab  hoininibus 
adbibcnlur,  nountsi  eis  prosunl  qiiibus  Dcus  opcraliir 
s;diilem,  qui  cl  sinc  iHis  mcderi  polcst,  cuin  sinc  ipso 
illa  non  possiiit,  ct  tamcii  adhibentur;  et  si  lioc  oP- 
liciose  fial,  interopera  misericordia;  vel  bcncficeiiii;c 
depiiialur  :  iia  et  adjumcnla  doclrinne  lunc  prosiiiit 
aiiinuc  adhibila  pci  hominem,  cum  Dcus  opcratiir  ut 
prosiiit,  qui  potuit  Evangclium  dare  homiiii,  cliaiii 
non  ab  hominibus,  nerjue  per  hominem. 
CAPUT  XVII.  —  Ad  docendtim  deleclandum  et  (lectcn- 
duin  pcrlinct  triplct  diccndi  genus. 
34.  Qiii  crgo  nililiir  diceiido  persuadcrc  quod  bo- 
iiiiin  cst ,  iiiliil  boriiin  Irium  speriiens,  ut  scilicel  do 
ccal,  ut  delcilcl,  ut  flcclat;  orct  alque  agal,  ul  qucin- 
admodiiui  supra  diximus ,  intelligcnter,  libenier, 
obcdiciiicrquc  audiatiir.  Quod  cum  apie  et  convcnicn- 
tcr  f;icit ,  non  imnicrilo  cloqui  ns  dici  potcst,  elsi  noB 
eum  scqualur  audiloris  asscnsus.  Ad  h:ic  cnim  tria, 
id  est  ut  doccat ,  ut  dclectcl,  ut  llcctat,  etiam  iria  illa 
videlur  pertinere  voluisse  idein  ipse  Rcmani  auctor 
cioqiiii,  cuin  ilidcm  dixil ,  /s  iffilur  erit  cloqiiens,  qui 
potcril  parva  submissc,  modica  leiupcratc,  magua  gran- 

'  llic  vulgati  omittunl,  nco;  quod  \;ss.  habcnt,  iiec  su- 
pcrfluo. 


iOS 


LIBER  QUARTMS. 


m 


diier  dlccre  (Ocero,  dc  Oralore)  :  l.infiiiani  si  .idJeret 
illa  eliani  tria ,  et  sic  cxiilicarel  iinam  cannleinqiie 
sniJenliani  diccns.  Is  erit  igiliir  eloqnens,  qni  utdo- 
ceat ,  pnlci  il  parva  sul)inis>se  ;  ul  delectet ,  niodica 
lcnipciale  ;  nt  necl.it,  magna  granditerdicere. 
CAPUT  XV III.  —  Ecclesiaslicus  oralor  in  maleria 
graudi  semper  versalur. 

35.  Ihcc  aulein  Iria  ille,  siciil  ab  eo  dicla  sunl,  in 
cansis  fiireiisibus  posset  osteiidere;  iioii  aiitem  hic, 
lioc  esl  in  ccclrsiafticis  qiiacslicmibiis,  in  quibiis  liu- 
jusmodi,  (picm  voliiiniis  iiirormarc,  sermo  versatur. 
In  illis  eiiiin  ea  parva  dicuntiir,  iibi  de  rebus  peciuiia- 
riis  jiidicandiim  cst ;  ca  niagiia  ,  ubi  de  salule  ac  de 
capite  boiniiuim  :  ca  veroubi  iiiliil  liorum  judicandiini 
csl,  iiihilq';e  agitiir  ul  agat  sive  decenial,  sid  lanluni- 
niodo  ut  delecietur  audilor,  inler  utruniquc  quasi 
niedia,  cl  cb  hoc  niodica,  hoc  esl  mnderala  dixeruiH. 
Mndicis  eiiim  luudus  nomcii  iinposnil  :  nam  modica 
pro  parvis  abusive,  non  proprie  diciinus.  In  istis  au- 
lcm  nostris.  qnaiidoquidem  ouiiiia  ,  niaximc  qii;c  de 
loco  supeiiure  populis  dicimus,  ad  bominum  saliileni, 
ncc  temporariam,  sed  aitcrnam  referre  debemus,  ubi 
eliani  cavendiis  est  a  tcrnus  iiiieritns  ,  oninia  luagna 
suiit  quac  dicimus;  usque  adeo  iit  iiec  de  ipsis  pecu- 
Biarlis  rebus  vel  acqulrendis  vcl  amittendis  parva 
vidcri  debeaiit,  qiia;  doclor  ccclesiaslicus  dicil,  sive 
sit  illa  niagna,  sive  parva  pccunia.  Ncqne  cnim  parv.i 
esl justilia,  quam  profecio  ct  in  parva  pecunia  custudire 
dcbemiis,  dicenle  Oomino  :  Quiin  minimo  fidelis  esl,  el 
in  magno  fidelis  esl  {Luc.  xvi,  10).  Quod  crgo  minimum 
est ,  niiiiiiiiiiin  est ;  scd  in  miniino  bdclcui  esse ,  ma- 
giiiHii  csl.  INam  sicui  ratio  roiunditatis,  id  est  ut  a 
piinclo  niedio  omnes  linea;  parcs  in  eMreiiia  ducan- 
lur,  cadiiii  estin  niagno  disco,  qu:c  iii  nummulo  exi- 
giio ;  iia  iibi  parva  jusle  gcruniur,  iioii  minnilur  justi- 
lia;  niagniliido. 

56.  Dejudiciisdeniqne  sxcularibiis  (qiiibus  nliqne 
nisi  peciiniariis  ? )  ciim  loiueretiir  .4|iiistolus  ;  Audet 
qutsquain  lesuum,  iiiqiiil,  adveisus  allerum  liabens  ne- 
yuliuin  ,  judicari  ab  iiiiquis,  cl  iion  apud  sanclos  ?  An 
nescilis  quia  saiicli  mundii.m  judiciibuul?  El  si  in  vobis 
judicabilur  inundus,  indigni  cslis  qui  de  minimis  judice- 
tis?  Nescilis  quia  Aiigelos  judicabiinus,  nediim  scccula- 
riu  ?  Scccularia  igiliir  judicia  si  liabuerilis,  eos  qui  con- 
lemylibiies  sunl  in  Ecclesia,  hos  consliluile  ad  jndican- 
duin  '.  Ad  reverentiam  tobis  dico.  Sic  non  esl  inler  vos 
quisquain  sapieiis  ,  qui  possit  inler  fralrem  suum  judi- 
care?  Sed  fiater  cuin  fialre  judicutur,  et  Iwc  apiid 
infideles.  Jainquidem  omnino  delictum  est,  quiu  judicia 
liabelis  vobiscum.  Qiunenon  niagis  iiiiqnilatein  palimini? 
quare  non  po  iiis  fraudaiiiini?  Sed  vos  iniquilalem  facitis, 
el  fraudalis,  et  huc  fralres '.  An  nescilis  quia  injusli  re- 
gnuin  Dei  non  hieredilubiinl  (ICor.  vi,  1-9)?  Quid  est 
qiiodsic  inilignalur  Apnslolus,  sic  corripil,  sicexpro- 
brat,  sic  iiicrepal,  sic  iniiialur?  ijuid  est  quod  sui  aiii- 

'  Mss.,  collocale;  et  prope  oniiies  oniitluiil,  ad  judican- 
duni  :  quod  ellain  abesl  a  gra;co  texlu  Aposli  li. 

'  Mss.  quinque,  ct  lioc  apud  fraties.  Alii  iris,  ct  Itoc  fra- 
U  ibiu,. 

Sa\ct.  Auglst.  III. 


nii  affoclnm  lam  crcbra  el  lani  aspera  vocis  mulatiiuie 
lesiatur?  quid  esl  poslremo  qiiod  dc  rcbiis  iiiinimis 
tam  granditcrdicii?  Tantumnede  illo  negolia  s;ccula- 
ria  meruerunl?  Absit.  .Sed  lioc  facil  proptcr  jiisli- 
tiam,  charitatcm,  pietalem,  quoe,  niilla  sobria  nicnte 
dubilante,  cliam  iii  rcbus  qiiamlibct  parvulis  magna 
suiit. 

57.  Saiic  si  moiicicmTis  boniincs  quemadnindinn 
ip~a  ncgolia  saciilaiia  vel  pro  sc  vcl  pro  suis  apud 
ecclcsiasticos  jndices  agere  dcbercni,  recic  admone- 
renins  ntagorent  tanquam  parva  subiiiisse  :  cum  vcro 
ile  illiiis  viri  disseramus  eloquio,  qiicm  voliimus  ea- 
riiin  rerum  csse  doctoreni,  quibus  libeiamur  ab a;ier- 
iiis  malis,  atiiue  ad  ictcrna  perveniimisbona;  iibicum- 
que  aganlnr  h;ec,  sive  ad  popubim  sive  privalini,  sivc 
ad  unum  sive  ad  pliircs,  sive  ad  amicus  sive  ad  iiii- 
micos,  sive  in  pcrpciiia  dictionc  sive  in  collocuiione, 
sivc  iii  tractalilius  sive  iii  libris,  sivc  iii  cpistulis  vel 
loiigissimis  vel  brevissimis,  magna  siinl.  Nisi  forle 
qnuiiiam  calix  aqiia:  frigida!,  res  miiiima  atiiue  vilis- 
siina  esl,  ideo  minimum  aliquid  alque  vilissimuin 
Domiiius  ait,  quod  eum  qiii  dederit  disiipulo  ejus  , 
iinn  perdet  niercedcm  suam  (  Mallh.  x ,  42 )  :  aut 
vcio  quando  iste  doctor  in  Ecclesia  facit  inde  scrmo- 
iiciii,  parvum  aliqiiid  debet  existimare  se  diccre  ;  et 
ideu  iioii  tcinpcrale,  non  granditer,  sed  subinissc  sibi 
esse  dicendiim.  Noniie  quando  accidit  ul  de  liac  re 
liiqueremur  ad  popiiluin,  et  Deus  adfiiit  ul  iioii  incoi:- 
grue  dicercn-.iis,  taiiqnam  de  illi  aqiia  Irigida  qiix- 
damflainma  surrexit  (II  Mach.i,  5-2),quae  cliain  Irigida 
huiniiiuin  pectura,  ad  niisericordi;c  opera  facieiida,  spe 
coelestis  iiiercedis  accenderet  ? 
C.\PIJT  XIX.  — AUas  alio  tilendum  dicendi  genere. 

38.  El  lamen  cum  dotior  isie  debeai  reruiii  dictor 
esse  iiiagnaruin,  non  scniper  eas  debet  granditcr  di- 
cere,  sed  submisse,  cuin  aliquiil  docctur;  lemperale, 
cum  aiiquid  viluperatiir  sive  laudalur  :  cuni  vcroali- 
quid  aycnduin  est,  et  ad  eos  loquiinur,  qui  hoc  agere 
debciit,  nec  lanicn  volunl,  luiic  ca  iju;c  niagna  suut, 
diccnda  suiit  giaiiditer,  el  ad  nectendos  aiiimos  con- 
gruciiter.  El  aliquaiiJo  ile  uiia  eademqiie  rc  inagiia,  el 
subiiiisse  dicitiir,  si  docetur;  el  lcnipcrale,  si  pra:di- 
calur ;  ct  grandiler,  si  aversus  iiide  aiiimiis  ut  coii- 
verlaiur  iinpellitnr.  Quid  eiiiin  Deo  ipso  niajus  est  ? 
Numquid  iJeu  nun  discilur  '  ?  Aut  qui  ducet  uiiitatini 
Triiiil;ilis,  debei  nisi  submissa  disputalioiie  agcrc,  iit 
res  ad  dignosccndiim  diHicilis,  quanlum  dalur,  pussit 
inlelligi?  Numquid  liic  ori.amenta,  et  noii  docuinenta 
qua!riin!ur  ?  nuinqnid  ul  aliquid  agal  esl  fleclendiis 
aiiditor,  cl  iioii  puliiis  iit  di..-cat  inslruiiiJus?  Purro 
cuin  laud.ilur  Dcus  sive  de  scipso,  sivo  de  uperibiis 
snis,  qiianta  facies  pulc!ii;c  ac  splendiJ;e  diciioni.> 
oboriliir  ei  qiii  polcst  qiiaiiliiin  putcsl  lauJare,  qiieiii 
neino  coiivcnieiiler  laudal,  nemo  quomodociiinque 
noii  laudat  I  At  si  noii  culatur,  aut  cum  illo  vcl  cli.ini 
pra;  illo  colaiiliir  idola,  sivc  d;einuiiia,  sive  qu;ccuiii- 
qiic  crcatiira  ;  quantum  boc  nialiini  sil,  atqiie  iit  ab 

'  r»liii,  tiicilur.  sed  concinnias  >;ss.,  dvictlur. 
(Qiwtre.) 


J07 


DI'   ijOCriUNA  CllKISTIANA,  S.  AUGUSTINI 


iioc  iiialo  avertanlur  hoinincs,  dcbct  uliqiic  graiiUitcr 
(lici. 
CAPUT  XX. —  Exempla  ex  sairis  Litteris,  primum, 
dictioiiis   subiiii$sa: ;  deiiide   temperatce ;   postremo  , 
grniidis  :  ha^c  tria  ex  Kpisiolis  Puuli. 
59.  Siibinissif  diciioiiis  exeinpliim  esi  apud  aposto- 
liiin  P;iuluin,   ut   planiiis  :iliqiiid  romiiieniorcin,   ubi 
ail  :  Dicile  iiiilii,siib  Legcvotenlesesse,  Ligemnoii  audi- 
slis  ?  Scripluiii  est  eniin,  quod  Abralimn  duos  filios  lia- 
buit,  ununi  de  ancilla,  ct  nnum  de  libera  :  sed  ille  qui 
de  ancillii,  sccnnduin  carncm  niitus  esl ;  (jiti  anleiii  de 
libcra,  per  repromissionem  :  quw  suiit  in  allcgoria.  Ihvc 
ciiim  sunl  dito  Tcslanicnla  :  unum  quidein  a  inonle  Siiia 
iu  servilutem  geiieraiis,  qua;  est  Agar.   Siiia  enim  mons 
esl  in  Arubia,  qui  coiijuiictits  '  csl  huic  qita:  nunc  esl 
Jerusaleni,  el  servit  cuin  fiUis  siiis.  Qua;  aulem  sursuin 
csl  Jcrusalem,  lihera  est,  quw  est  maler  noslra   {Calat. 
IV,  21 -20),  ctc.   Itemipic  iibi  r:itiociM;itur,   ct  dicit  : 
Fralies,  secniidum  lioiiiinem  dico,  taincn  hoiniiiis  con- 
ftrmutum  lcstamenlum  tiemo  irrilum  facit,  aut  super- 
ordinat.  Abrulicc  diclce  sunl  proiiiissioiies  el  semiiii  ejus. 
Kon  dicil,  El  seminibus,  lanquam  in  mutlis,  sed  lanquam 
in  uno,  El  seinini  luo,  quod  esl  Christus.    lloc  aulcin 
dico,   leslamcnlum  confirmalitm  a  Dco,  quw  post  qua- 
dringenlos  et  triginta  aiinos  facla  esl  Lex,  non  infirmal 
nd  cvacttandas  promissiones.  Si  enim  ex  Lrge  ha-redilas, 
jam  non  ex  promissione.  Abraha:  aulcm  per  reprvmis- 
sionem  donavil  Deus.  Et  (iuia  occurrere  potcrat  audi- 
cnlis  c()git:ilioiii,  Ut(|uid  ergo  Lex  data  esl,  si  ex  illa 
iioii  est  ba;redil:is  ?  ipse  sibi  lioc  ol)jccii,  alque  ait 
velul  iiilerrogaiis  :  Quid  ergo  Lex?  Deiiide  respondil : 
Transgressionis  gratia  projiosila  est,  donec  venirct  semen 
cui  proniissum  cst,  disposita  '  per  Angetos  in  inanu  me- 
diatoris.  Mcdialor  aulem  ttnius  non  est,  Dcus  vero  unus 
esl.  El  liic  occurrebat,  quod  sibi  ipse  proposuii,  Lex 
ergo  adccrsus  promissn  Dei  ?  Et  respoiidit,  Absit  :  icd- 
didilqne  rationein,  dicens,  Si  ciiim  dala  csset  Lex  qua; 
possel  vivificare,  omiiino  ex  Lcge  essel  juslilia.   Sed 
coiiclusit  Scriplura  omiiia  sub  peccalo,  ut  proinissio  cx 
fide  Jesu  Chrisli  darclur  credeiitibus,  etc.  ((uilal.  iii , 
15-22) ;  vel  si  (piid  ejusmodi  esl.  Pertinet  ergo  ad 
docciidi  curam  non  solum  apeiire  clausa,  et  nodos 
solvcre  quKStionum ;  sed  etiam  diim  hoc  agitiir,  aliis 
quiestionibus,   qua:  fortassis  inciderint,   ne  id  quod 
diciinus  iniprobeiur  perillas  antrefellatur,  occiiirere: 
si  taincii  el   ipsa  cariiiii  soliitio  p;iriler  occuncrit, 
iie  miivcainus  quod  aufcric  iion  possunius.  Fitaiitcm 
ut  cum  incidciitcs  qiia;stioiii  ali;c  qna;stioiies,  ct  aliu! 
ruisus   iiicidcntibiis  incidenies   pertractantiir  aiqiie 
sulvuniur,  in  eam  longitudinem  ratiocinatioiiis  exteii- 
dalur  inlcnlio,  iit  nisi  inemoria  plurimum  v:ileal  aiqiie 
vigeal,  ad  caput  unde  agebatur  dispiilator  redirc  m\\ 
liossit.  V:ild(;  aiitem  bonumest  utqiiidqiiid  contradici 
polesi,  si  occurreiit,  rcfutetur  ;  ne  ibi  occurrat,  ubi 
iion  ciil  qul  respondcat ;  aul  praiscnti  qiiidcm,  scd 
l:i(rnti  occurrat,  ct  niiiiiis  s;inaHis  abscedat. 
■SO.  In  illis  antcm  apostolicis  vcrbis  diclio  teinpc- 

'  In  Ms>.  'i"re  oniuil;iis,  q<ice  coiijimcla  esl. 
*  lii  lli^.  ploiisquc,  dispositum. 


108 

r:U:i  csl  :  Scniorem  ne  increpaveris,  sed  obsecra  ut  pa- 
trem,  juiiiores  ul  fratres,  aiins  ut  malrcs,  adotescentulas 
ul  sorores  (\Tim.  v,  1,2).  Et  in  illis  :  Obsecro  autem 
vos,  fratrcs,  per  miserationcm  Dei,  ul  exliibealis  corpora 
veslra  hosliam  vivain,  saiiclam,  Deo  pUicentem.  Et  lo- 
lus  fcre  ipsius  exliortationis  lociis  teiiiperatum  liabet 
cliicutioiiis  geniis  :  nbi  illa  pulcliriora  sunl,  in  quibus 
propria  piopiiis  tanquam  dcbit:i  rcddila  decenter  ex- 
curriint,  siciiti  cst,  Ilabenles  itona  diccrsa  secunduin 
yratiuin  qua:  data  esl  nobis  ;  sivc  proplietiain,  secuiiduin 
rcgilam  fidei  ;  sive  minisleriiim,  in  ministraiido ;  sive 
qiii  doccl,  in  doclrina ;  sive  qui  exhurtalitr,  in  exhorta- 
lioiie  ;  qiti  tribuit,  in  siinplicitate  ;  qiii  prceesl,  in  sotti- 
ciliidiiie ;  qui  miserelur,  in  hiluriiiiie.  Ditcclio  sine  simU' 
tulionc ;  odio  liabentesmatum,  adhwreiites  bono  :  chari- 
lule  fralcrnitalis  iiivicem  ditigeiites,  lioiiore  muluo  prte- 
vciiiculcs,  sliidio  non  pigri,  spirilu  ferventes,  Domino 
scrviciiles ,  spe  gaudentes ,   in  tributalione  palienles , 
oralioiii  instantes,   necessitalibus  sanctorum  coinmuiii- 
cunles,  hospilalilalem  seclanlcs.  Uenedicile  persequenti- 
bns  vos  ;  benedicitc,  et  notile  matediccre.  Outtdere  cuin 
guudenlibus,  flere  cum  flcnlibus  :  idipsum  invicem  scii- 
tientcs  (Rom.  xii,   1,   6  16).    El  quam   piiklire  ista 
oiiiniasiccffusa,  biincnibri  circuitu  tcrminantur,  Non 
alla  siipimtes,  sed  hiimilikts  consentienles !  Et  aliquatilo 
posi  :  //1  hoc  ipso,  iii(|uit,  persevernnles,  rcddite  omiii- 
bits  debitu  :  cui  tribulum,  Iribulum ;  cui  vecligal,  vecli- 
gal;  cui  timorem,   limorem;  cui  honorem,  lionorem. 
Qua2  mcmbratim  fnsa  clauiluiitiir  eliam  ipsa  circuilu, 
qucm  duo  niembra  conlexunl  :  Neinini  quidquain  de- 
beatis,  nisi  ul  invicem  diligatis.  Etpostp;iululuiii  :  Nox 
prceccssit,  iiiquit,  dies  aulem  appropinqunvit.   Abjicia- 
mus  iiuqiie  opera  leiicbrarum,  et  iiiduamus  arma  lucis : 
sicut  in  die  honeste  ambulemus ;  non  in  comcssalioni- 
bus  et  ebrielalibiis,  non  in  cubilibus  el  itnpudiciliis,  non 
in  conleiilione  el  minulalione  ;  sed  induite  Domiiiuin 
Jcsum  Clirislum,  et  curnis  providentium  iie  [ecerilis  in 
concupiscentiis  (Id.  xiii,  C-8,  12-14).   Quod  si  quis- 
quain  lla  diccrcl,  Et  carnis  piovidciitiain  ne  iii  con- 
cupiscciitiis    roccrilis ;    sinc    dubio   anres   clansula 
numcrosiorc  mulcerct  :  scd   giavior  inlerprcs  C.iam 
ordincm  inaluit  tenere  veibiinim.  QiKunodo  aulcin 
lioc  iii  grcco  eloquio  siinct,  qiio  est  locutus  .^posto- 
liis,  viilcrint  cjns  clixpiii   iis(|iie  ad   ista  doctiorcs  : 
inilii   lamcn  qiiod    nobis  codciii    veiboruin   ordiiic 
inler|ircialu:n  est,   nec  ibi  videtur  cuirerc  iiume- 
rose. 

i\.  Siine  hiiiic  eloculionis  oriiatum,  qui  numcrosis 
llt  clausiilis,  dcesse  laleiidinn  cst  aiicluribus  nostris. 
Qiiod  ntruin  pcr  inicrprelcs  facium  sil,  aii  ( qiiod 
inagis  arbitror)  consiillo  illi  li;cc  plausibilia  devila- 
vci  iiit ,  afiiniiai'*  iioii  audco ,  (|iii)ni;im  ine  faicor 
igiioraic.  Illud  lamcn  s(io,  (jiiod  si  (|uisqiiain  biijiis 
iiuiiierusitatis  pcritus  iiloriiiii  claiisubis  eoruindem 
niinierorum  lcge  coinponal,  quod  /acillime  fit  niutalis 
qiiibusdam  verbis,  qu:c  laiituindcm  significalione  va- 
lcnt,  vcl  inutalo  eoruni  qua;  inveiicrit  ordine ;  nilii. 
iilorum  qux  vclut  niagna  in  scliolis  grammaticoriim 
aiil  rlictorum  didicit,  illis  diviiiis  viris  dcfuisbc  cngiio- 


109 


i.IIiK.a  QUAUTUS. 


110 


scel  :  ct  imilla  rojx  riel  Idculionis  goiicra  lanli  ciccoris, 
qwx  quidein  et  in  nostr»,  scd  inaxinic  in  sua  lingna 
decora  sutit,  quoriim  nnlluin  in  cis  quibiis  isli  in- 
flanlur,  litteris  invenilur.  Sed  cavendum  est  ne  divi- 
nis  gravibusque  seiileiitiis,  dum  addiiur  numerus  , 
pondus  dinialiatiir.  Nam  illa  musica  disciplina,  iibi 
iiiinierus  iste  pleiiissiiue  discitiir,  usque  adeo  noii 
deluit  Proplietis  nostris,  nt  vir  doctissiniiis  Iliernny- 
mus  quorumdam  etiain  melra  commemorct,  in  hebra?a 
duiitaxat  liiigua  (llieron.  in  piologo  siiper  Job)  :  ciijiis 
iit  veiilaleni  servarct  in  verbis,  lix-c  inde  noii  tianslu- 
lil.  Ego  aiilem  iit  desensu  ineo  loquar,  qui  milii  quam 
aliis  ct  qiiain  alioruni  est  utique  notlor,  sicul  in  ineo 
eloqnio,  qiianluni  modeste  fieri  arbilror,  non  pr.^e- 
lerniilto  istos  iiunieros  claosularum  ;  iia  in  auctoribus 
nosliis  lioc  inilii  pliis  placet,  qund  ibi  eos  rarissime 
inveiiio. 

42.Graiide  autem  dicendi  genus  lioc  niaximedislat 
ab  iblo  gencre  teiiiperato ,  quod  non  lam  verborum 
ornalibiis  comptum  esl,  quam  vioieiitum  animi  alTe- 
ctibus.  Nani  capit  eiiam  illa  ornanienia  peiie  omnia  ; 
sed  ca  si  iion  habueiil,  non  requirit.  Feriiir  qiii|ipe 
iinpetu  suo,  et  elocutionis  pulcliritudinem,  si  occur- 
rcrit,  vi  reium  rapil,  nnn  cura  decoris  assumit.  Salis 
eniin  est  ei  propter  qiiod  agitur,  ut  vcrba  congruen- 
tia,  noii  oris  eligautur  iiidustria,  sed  pecloris  scquan- 
liir  ardoreni.  Nam  si  aiirato  gcmmatoque  ferro  vir 
fortis  arnietiir,  iiilenlissimus  piigna;,  agit  quidem  illis 
armis  quod  agil,  noii  quia   preliosa,  sed  quia  arma 
sinit  :  idem  ipse  est  tamen,  et  valet  plurimuin,  eiiam 
ciim  riniaiui  lelum  ira  facit'.  Aglt  Apostolus,  ut  pro 
evangclico  ministerio  palienier  mala  bujus  lemporis, 
cum  solalio  donoium   Dei ,  oiiinia  tolerenliir.  M:igna 
rcs  est,  el  grandiler  agitur,  ncc  de^uiit  ornanienta  di- 
cendi  :  iVce,    inquit,   mnc  lempus  acceplabite,  ecce 
minc  dies  satulis.  Nultam  in  quoquam  danles  o/fensio- 
iiem,  ut  non  reprchendatur  niinisterium  noslrum  :  sed 
in  omnibus  commendanles  nosmelipsos  ut  Dei  minislros, 
in  mulla  palienlia,  in  tributalionibus,  in  necessilalibus  , 
in  anyusliis,  in  plagis,  in  carccribus,  in  sediliovibus,  in 
laboribus,  in  vigiliis,  in  jejuniis,  in  caslilale,  in  scienlia, 
in  longnnimilale,  in  benignilale  ,  in  Spirilu  sancto,  in 
churilate  non  ficla,  in  verbo  verilalis,in  virlute  De:  :  per 
arma  juslilia;  a  dejclris  el  a  sinislris  • ,  pcr  gtoriam  et 
ignobililalem,  per  infamiam  el   bonam  fnnuim;  ut  se- 
duclores,  el  vernces;  ul  qui  ignoramur,  et  cognosci- 
mur;  quasi  morienles,  el  ecce  vivimus  :  iit  coercili ,  et 
noH  moTlificali ;  ul   Irislcs  ,  semper  aulem  (jaiidenlcs  ; 
sicul  egeni,  mutlos  aulem  dilanles ;  lunquam  niliit  ha- 
benles,  et  omnia  possidento.  Vide  adhuc  ardentem  , 
Os  noslrum  palel  ad  vos,  o  Corinlliii;  cor  noslrum  dita- 
tatum  est  (II  Cor.  vi,  2-11),  el  cxtera  ,  quoe  persequi 
loDgum  est. 

'  l*v.,  rinwnli  teto  mira  facit.  Sed  verius  aliae  editioncs 
el  vss. ,  rimanti  letum  ira  facit.  Quod  usurpatum  est  ex 
%'lrgilio,  .ineid.  7  : 

Hic  lorre  armatus  obttsto, 
Sti|  iiis  liic  graviiJi  nodis  :  qiiod  cuique  repcrlum 
Biinanli  lelum  ira  racil. 
•  Wis.  aliiiuol  01  liiiix'  iiol;c ,  arma  jvstilice  deitra  ct  si- 
n^ra. 


43.  Iiemi|ue  ad  lloiiiaiios  agii,  iii  perscciitioin-s 
liiijus  muiidi  cliarilalc  vincanlur,  spc  ccrla  in  :id:ii- 
torio  Dei.  Agit  autem  el  grandiler  el  orn:ite  :  Scimus, 
iiiqiiit,  quoniam  ditigeiilibus  Deum  oniiiia  cooperanliir 
in  bunum,  iis  qiii  secunduin  proposiliim  vociili  sun!  '. 
Quoiiiam  quos  nnle  pra:scivil,  ct  prwdesliiuivil  coWor. 
mes  imaginis  Fitii  siii,  ul  sil  ipse  prinwgoiilus  in  ir.ullis 
fralribus.  Quos  aulem  pradeslinavil,  itlos  et  vocaiit ;  et 
quos  vocavil,  ipsos  et  jiislificavit;  quosaulenijusli/icavii, 
illos  et  gtoriftcavil.  Qiiidergo  dicemiisad  hwc  ?  Si  Deus 
pro  nobis,  qiiis  conlra  nos  ?  Qni  proprio  Filio  non  pe- 
percil,  sed  pro  nobis  oinnibiis  Iradidil  i!tu:n,  quoiiiodo 
non  eliam  cumitto  nobis  oiiinia  donavil?  Qiiis  ar.cusabit 
adversus  eleclos  Dei?  Deus  qui  jiislifical?  Quis  csl  qui 
condemnet  f  Chrislus  Jesus  qui  mortuus  est,  magis  aulem 
qui  reaurrexil,  qui  esl  in  dexlera  Dei,  qui  et  inlerpctlal  pro 
nobis  ?  Quis  nos  separa  bila  cliarilate  Chrisli  ?  Tribulatio  ?  ' 
an  angiislia  ?  an  persecmio  ?  an  fames ?  an  nudilas?  an  pe- 
ricutum  ?an  gladiiis  ?Sicut  scriplum  esl,  Quoniam  propler 
te  morlificamur  tola  die,  a:slimali  sumus  ul  oves  occisio' 
nis  (Psnl.  xliit,  22).  Sed  in  his  omnibus  supervincimus 
per  eum  qui  dilexit  nos.  Cerlus  sum  eiiim  quia  neqite 
mors,  ncque  vila,  neqiie  Angeti.neque  principalus,  neque 
prcesenlia,  neqiie  fulura,  ncque  virlus,  nequeatliludo,  ne- 
queprofundum,neque  crealura  atia  polerit  nosieparare 
a  cttarilate  Dei,  qiice  esl  in  Christo  Jesu  Domino  notlro 
(liom.  VIII,  28  39). 

4i.  Ad  Galatas  aulom  quamvis  lola  ipsa  Epistola 
submisso  dicendi  generc  scripla  sit,  nisi  in  extremis 
p:irlibus  ubi  esl  eloqiiium  tempcraluin  ;  tamen  inler- 
ponit  qucnidam  locum  eo  motu  animi,  ut  sine  ullis 
quidem  lalibus  ornamenlis  ,  qualia  sunt  iii  iis  qu  e 
modo  pusuimus,  non  possct  lainen  nisi  giaiiditerdici. 
Dies,  iiiquit,  obscrvalis,  et  meiises,  el  annos,  et  tempora. 
Tiinco  vos,  ne  forle  sine  causa  taboraverim  in  vos  '. 
Estole  siciit  et  ego,  quoniain  et  ego  siciit  vos  :  fralres  , 
prccoT  vos ;  niliit  me  lccsislis.  Scitis  quia  per  in/irmiia  - 
lem  curnis  jampridein  evangctiz/ivi  vobis ,  el  leiilaliones 
veslras  '  in  carne  mea  non  sprevislis,  ncque  respuislis ; 
sed  sicul  angelum  Dei  eicepislis  me,  sicul  Christuin  Je- 
sum.  Qua:  crgo  fuil  bealiludo  vestra?Tesiinionium  vobis 
perhibeo,  quoniam  si  fieri  posset ,  oculos  vestros  erui.i- 
selis  el  dedisselis  niilii.  Ergo  ininiicus  faclus  suni  vobis 
verum  pracdicans?  .'Eiiiulanlur  vos  iion  bcnc;  sed  exclu- 
dere  vos  votiinl,  til  eos  wmulemini.  Doiiuin  est  aulein 
in  bono  (rnm/iiri  sempcr ,  et  non  sotiim  cum  prcesens 
suin  apud  vos.  Fitioti  mei ,  quos  ileriim  parlurio  aonec 
(ormclur  Chrislus  in  vobis.  Vettem  autem  nunc  adcsse 
upud  vos,  el  mutiire  vocem  menin  ,  quia  confundor  in 
vobis  [Gat.  IV,  10-20).  Niimquid  liic  aul  coiitraria  con- 
trariis  vcrba  sunt  rcddila,  aul  aliqua  gradatione  sibi 
subnexa  sunt,  aul  c:esa  ct  mcinbra  circuitusve  so- 
nueruiit?  el  lameii  non  ideo  tcpuit  grandis  alTccUis, 
quo  eloquium  fcivcre  scntiinus. 

'  Edili,  vocati  sunt  sancti.  Et  paulo  jost.,  conformes  fieri. 
At  Msg.  careut  vocilius,  suncti  et  /itri ;  quLe  i.rKtcriuitti  s<»- 
lcnt  al)  Augustinn,  et  a  grxco  texlu  alisiiiil. 

>  F:diti ,  in  vobis.  At  Us  . ,  in  vos  ;  juxta  grscum,  eU 
vmas. 

•  .Msg.  plcrique  babcnt,  cl  tentalioncm  restrimt 


j,,  Dli  DOCTRINA  CimiSTIANA,  S.  AUGISTIM 

CAPllT  XXI.  —  Exempta  (n>/iiis  Iwjusgcncrhdictio-       iii  i.rimipio  luijiis  opcrli  ait 
iiis  ex  docloribiis  ecclesinslicis ,  nempe  CyprinM  cl 
Ambiosio  dcsumiiiitur. 

45.  Sed  aiioslolira  isl;i  s^ic  clara  sunl,  utelprofuiula 
siiit;  alciiie  ila  coiisiripla  niemoriique  niamlala,  ut 
iion  soluui  leciore  vcl  amlitore,  veiuin  ciiain  cxpo- 
silorc  0|ius  lialicanl .  si  quis  in  eis  non  superficie 
conleiilus  altiluJiiicin  quxrat.  Quapropler  videamus 
isio  gcnora  dicciidi  in  eis  qui  isiorum  lcctione  ad  rc- 
riini  divinarum  atquc  salubrium  sciciiliani  profccc- 
rimt,  eaniquc  Ecclesix  niinisliarunl.  Bealiis  Cyprianiis 
suliniisso  dicendi  genere  utitur  in  eo  libro  ubi  de 
Sacramciilo  calicis  dispuial.  Solvitur  quippe  ibi  quae- 
s!io  ,  in  qiia  (iu;critnr  utruni  calix  doniinicns  aquani 
solam ,  aii  enin  viiio  niixlam  dcbeat  b;ibcre.  Sed 
cxempli  gr;ai;i  ali(juid  inde  ponendum  csl.  Post  priii- 
cipinm  ergocpistohf,  jamsolvere  incipiens  propnsit.  m 
qii;rslionein  :  Admonitos  aulem  nos  scias,  inquil,  t((  in 
ciitice  offerendu  doiniiiica  iradilio  scrrelur  ,  neqiie  aliud 
fial  a  nobis  ,  qnnm  qiuid  pro  nobis  Domiiius  prior 
fecil,  ul  catixqw  in  comiiiemoialionem  ejus  olferlur  , 
vino  viixtiis  offeratur.  Nam  cum  dical  Clirislus  ,  i  Ego 
num  rilis  rcra  >  [Jnan.  xv,  5);  sanguis  Chrisli,  non  aqua 
est  iilique  ,  scd  tiniim ;  iicc  polest  videri  saiigiiis  cjiis, 
qiio  redempli  et  vivificiiti  siimus,  esse  in  culice,  qiiando 
viituin  dcsil  cnlici ,  quo  Cliiisli  sangitis  osiendiliir ;  qui 

Scripliiriirum  omnium  sacramento  ac  tesliiiioiiiu  p  ce- 

dicatur.  Inrenimits  eniin  in  Genesi  circa  sacramentiim 

fioc  lioc  idein  pra;cucurrisse,  el  ftgiiram  dominica'  pas- 

sionis  illic  exslilisse  ,  quod  vinum  bibit,  quod  iiiebriatus 

esl,  qitod  in  domo  sua  niidalus  cst ,  quod  fiiit  reciibans 

iiudis  et  patenlibus  (emoribus ;  quod  nudilas  illa  patris 

n  iiicdio  filio  denolala  esl ;  a  majore  vero  et  miiiorecon- 

tccln  [Ccn.  ix,  20-23),  et    CTlcra  qiia;    neccsse    non 

csl  exseqiii.  cum  salis  sil  lioc  soltiin  complecti,  quod  iSoe 

typum  futura:  verilalis  ostciidens,  non  nquam  sed  viiiuin 

hiberil ;  el  sic  imngincin  domiinccc  passionis  expresseril. 

Ilem  in  sacerdole  Melcliisedech  domiiticum  Sncramen- 

tiim  prfffiguratuin  vidcmiis  ',  secundtiin  quod  Scriplura 

diviiia  lesliitur,  el  dicit :  <  Et  Melchisedech  rex  SuLm 

protulit  panem  cl  viniim.  Fuit  autem  sacerdos  Dei  sum- 

tiii,  el  bcnedixil  Abruliam  i  (Id.  xiv,  18).  Quod  aiilem 

Mekliisedech  typuin  Chrisli  porlaret,  declaral  in  Psal- 

inis  Spiriliis  snnclus.  ex  peisona  Palris  ud  Filium  di- 

cens  :  i  Anle  Lucifcrum  genui  te.  Tu  es  sacerdos  in 

alernum  secundum  ordinem  Meichisedech  i  (Psul.  cix, 

4).  n.PC  el  alia  qurc  scjuuiitiir  liujns  cpistoKe  (Cypr. 

Epist.  tio,  ad  Cwciliuin  ,  de  Sacrameiilo  calicis),  sub- 

niissre  diclionis  modumscrvaiit,quod  f;icile  cst  explu- 

rarc  lcgeiililnis. 

4G.  Sanctus  quoque  Ambrosius  cuni  agat  rein  nia- 

gnam  de  Spiriiu  sancto,  ut  euin  Patri  el  Filio  de- 
monstrei  a;qualeni,  submisso  lamen  dicendi  genere 
ulitiir ;  {iuoiii;ini  res  suscepia  iion  ornamenla  verbo- 
riim.  aul  ad  fleclendos  aiiimos  commolionis  affccliim, 
cd  rcrum  dociunenla  desideral.  Eigo  inlcr  catcra  , 

*  Sic  iii  M.^is.  Ai  in  [rius  cdiiis,  domiiiici  sncramenti  prce- 
[ciurAjm  videiims  miislerium.  Aj.ud  Cyj.riauuin  vcro,  sacri- 
i  Wi  dminici  sacramentum. 


m 

Cuinmotus  ornculo  Ce- 
dcon,  cum  nudisset  quod  dcficientibtis  licct  populoriim 
millibus,  in  uno  viro  Dominiis  plebem  suam  ab  hoslibus 
Ubrnrcl,  oblulit  hmdum  caprarum,  cujiis  carnem  se  - 
cundum  prcvccplum  aiujeli ,  et  aztjma  supra  pelrain 
posttil,  el  ea  jiirc  perftidit  :  quce  simtil  ut  virgce  cacu- 
mine,  qiiam  gnebnl,  angcltis  Dei  contigit,  de  pelra  igitis 
erupit,  alque  ita  sacrificium  quod  offcnbalur  ubsumplum 
est  (Jud.  Ti,  11-21).  Qiio  indicio  dcclnralum  vidclur , 
qiiod  pctra  illa  tijpum  habuerit  corporis  Chrisli ;  quia 
scriplum  esl ,  <  Ilibcbant  de  consequenti  petra,  petra 
aitlem  cral  ChrisHis  i  (1  Cor.  x,4).  Qiiod  utique  non  ad 
divinilalem  ejus,  sed  ad  carnem  relatum  est,  qttcesitien- 
lium  corda  populorum  perenni  rivo  sui  snnguiiiis  inun- 
dnvit.  Jam  lunc  igitttr  in  mijsterio  declaraluni  csl,quia 
Dominiis  Jesus  in  carnc  sua,  lotitis  iiwiidi  peccala  cru- 
cifiius  nbulercl,  nec  solum  delicla  fnctoruni,  sed  ctiain 
cupidilates  aniinorum.  Caro  enim  licedi  ad  culpain  facli 
refertur ;  jus  ud  V.tecebras  cnpiditatitm ,  sicul  scripliim 
esl,  I  Quia  coiicupivit  populus  cupidilalem  pcssimuni,  et 
dixerunl,  Qiiis  iios  cibnbit  cariie  i  (]V»m.  xi,4)?  Quod 
igitur  extcitdit  angelus  virgain,  el  letigit  pelrnm,  de  qua 
ignis  exiil,  oslendil  quod  caro  Domini  Spiiitu  repteia 
divino,  pcccalaumniahuiiiana:condilioiiiseiurerel.  Vitde 
cl  Dominus  uil,  «  Ignein  veni  miltere  in  territm  i  (Luc. 
XII,  49);  cl  ca;lcra  ,  in  qoibus  rci  docciid;u  ac  pro- 
band.e  iii;ixiiiie  incumbil  (.\inbros.  lib.  i  de  Spiritu 
saiiclo,  in  prologo). 

47.  Dc  gcnere  tcmperalo  est  apud  Cyprianum  vir- 

ginitatis  illa  liudalio  :  lYunc  iiofcis  iid  virgines  scrino 

esl,  qiinrum  qiio  sublimior  glurin  est,  major  et  ctira.  Ftos 

esl  ille  ecclesinslici  germiiiis ,  decus  ntque  ornamentttm 

griilia;  spiriliialis ,  licla  indoles  laudis  et  honoris ,  opus 

inlcgrttm  atquc  incorruptum ,  Dei  imago  respondens  ad 

saiictiinoninm  Duniini ,  iiluslrior  portio  greyis  Chrisli. 

Cnudct  pcr  ipsas ,  nlqtie  in  illis  lurgiter  fiorct  Ecclcsice 

malris  yloriosa  fccunditns  :  qiuinluqiie  plus  gloriosa  ' 

virginilas  numero  suo  addil ,  taitlo  plus  gaudium  ma- 

iris  augescil.  Kl  alio  loco  in  liiie  epistobe  :  Quoniodo 

portaviinus ,  iiiq:til,  imagiiicm  ejus  qui  de  limo  est, 

sic  porleiiuis  cl  imugincin  ejus  qui  dc  ccelo  esl  ( I  Cor. 

XV,  49).  Ihinc  iinagincin  viryinilas  portat,  portal  inle- 

gritas,  sanclilas  porlat  cl  vcrilus ;  porlant  disciplince  Dei 

viemorcs  ,  jusliliam  cum  religione  retiiwnles ,  slnbiles  in 

fide ,  humiles  in  tiinore ,  ad  omnem  tolerantiam  forles, 

ad  sustinendas  injurias  niilcs ,  ud  fnciendum  misericor- 

diam  faciles ,  (niterna  pnce  unanimes  atqiie  concordcs. 

Qucc  vos  singula ,  o  bonce  virgines ,  observare ,  ditigere, 

iinplere  debelis  ,  qiue  Dcc  et  Christo  vucaiites,  ad  Doiiii- 

ituin  cui  vos  dicasiis,  mnjore  et  meliore  pnrte  prceccdilit. 

Proveciw  annis,  juniuiibus  facite  mngislerium ;  minores 

iialu  ,  prabele  mujoribns  ministeiium  ,  comparibus  inci- 

tamentum  ;  horlaincnlis  vos   inuluis  cxcilale,  ceiiiulis  dl 

virlule  documenlis  ad  glorium  provucule ;  durate  forliler, 

spiriiunrtler  pergile,  peivcniie  (eliciler ;  laiilum  memen- 

lule  liiiic  nostri,  cuin  incipiel  in  vobis  virginitas  honorari 

(Cypr.  Trnct.  dc  disciplina  et  habilu  Virginum). 

48.  Ambrusius  eliani  gcnere  dicendi  temperalu  el 

'  a; ucI  rj|.ria;iuin,  coyiisn  ;  in  Fl  riaicnsi  Ms., gencrosa. 


U3 


LlBr.r.  QUARTLS. 


IM 


onialo  profossis  virgiriibus  prcpniiil ,  l:inqiiaiii  mi1> 
exem|iii  fonna  ,  qiind  moiibus  iiiiileiiUir,  ol  diiil : 
Virgo  erat ,  non  soliim  corpore ,  scd  cliam  mcule ,  qmc 
nullo  doli  ambilii  sinccruni  adullerarcl  ajfeclum  :  cordc 
humilis,  verbis  gravis,  animi  prudcns,  loqucndi  parcior, 
lcgendi  sludiosior ;  non  in  incerlo  diviliarum  ,  sed  in 
prece  patipcris  spem  reponeiis ;  inlenla  opcri,  vcrecunda 
sermoni ;  arbilrum  menlis  solila  non  lioniinem,  scd  Dcum 
qucrrere ;  nullum  lcedere,  bene  vclle  omnibus ;  assurgere 
majoribus  nalu ,  a;qualibiis  non  invidere ;  fugere  juctan- 
liam,  rationem  scqui ,  amare  virlulem.  Qunndo  ista  vct 
vultu  la-sit  parenlcs?  qnando  dissensit  a  propinquis? 
quando  fuslidivil  liumilem?  quando  risit  debiUm?  quaii- 
do  vilavil  inopcm  ?  Eos  solos  solila  coetus  virorum  invi- 
ter--,  quos  niisericordia  mn  erubesceret,  neque  prielerirel 
verecundia.  Niliil  lorvuin  in  oculis,  niliil  in  verbis  pro- 
cnx,  niliil  in  aclu  iiivcrccundiwi ;  non  gcslus  fraclior, 
non  incessus  solulior ,  non  vox  pelulanlior,  ul  ipsa  cor- 
poris  species  simulacrum  fucril  menlis ,  et  figura  proli- 
lalis.  Bona  quippe  donius  in  ipsn  veslibuto  debet  agnosci, 
ttc  primo  prcelcndat  inijressu  niliil  intiis  lale.e  lenebra- 
rum ,  tanquam  lucerna:  lux  inlus  posila ,  foris  liiceal. 
Quid  ego  exsequar  ciboriim  parciinonium ,  ofjiciorum 
redundaiiliam ;  allerum  ultra  naturam  superfuisse,  al- 
terum  ipsi  nalurte  peiie  defuisse?  Illic  nulla  inlermissa 
tempora,  hic  congeminali  jejunio  dies;  et  si  quando  re- 
ficiendi  successisscl  volunlas.  cibus  plcrumque  obvius  qiii 
mortem  arccrct ,  non  delicias  niiiiislrarcl  [Aiiibros  de 
Virginibus,  /(6.2,  in  princip.) ,  elc.  ll;cc  auleni  pro- 
plerea  in  exemplo  Iiiijiis  lemperaii  generis  posui,  qiiia 
iion  liic  ai;it  ul  virginilatem  vovcant  qux  nondiim  vo- 
verunt;  seJ  quales  csse  riebcant  qnx  jam  vota;  sunl. 
Nam  ul  aggreiliatur  aniinus  laiiiuiii  ac  lale  proposi- 
lum,  grandi  uiique  diceiidi  genere  dcbei  exciiari  el 
accendi.  Scd  marlyrCyprianus  de  Iiabitu  viiginum,  iion 
desuscipieiido  virginilalis  proposilo  srripsil.  Isle  vero 
episcopus  cliani  ad  hoc  eas  magiio  accendit  eloi|iiio 
49.  Veruin  ex  eo  quod  aiiibo  ogeriiiil ,  diclioni* 
graiidis  exeiiipla  nieinoralio.  Ambu  qiiippc  invecli 
siinl  in  eas  qii:c  forniara  pigiiiCMlis  colorant,  vel  po- 
liiis  decoloianl :  qiiorum  prior  ille  cum  lioc  agerci, 
ail  inter  catera  :  Si  quis  pingcndi  arlifex  vullum  ali- 
cujus  et  speciem  ,  el  corporis  qualiiatem  eemiilo  colore 
signassel ;  el  signalo  jum  consuiiimaloque  simulucro, 
manus  alius  infcrret ,  ut  jani  formala ,  jam  picla  quasi 
peritior  reformarct ,  gravis  prioris  artificis  injiiria  et 
•usia  indignalio  videretur.  Tu  te.  exislimas  impune  lulu- 
ram  tum  improbiv  lemerilalis  uudaciam ,  Dei  arlificis 
offensam  ?  (Jt  enim  iinpudica  circa  liomines  ,  et  inccsla 
'ucis  lenocinanlibus  non  sis,  corruplis  violalisiiiie  qua: 
Dei  sttnt,  pejor  udidlera  dctineris.  Quod  ornari  le  ptilas, 
quod  putas  coiiii,  impugnalio  est  ista  divini  opcris,  prw- 
vuricutio  est  verilalis.  Monenlis  Aposloli  vox  esl  :  «  Ex- 
purgate  velus  ferinenlum,  ul  silis  nova  conspersio,  sicut 
estis  azgnii.  Eleniin  Pasclia  noslrtim  immoUilus  esl  Cltri- 
slus.  llaque  fesla  celebremus ,  non  in  fcrmenlo  vcteri, 
neqiie  in  fermenlo  malilia:  el  neiiuilia: ,  sed  in  aztjmis 
(incerilatis  et  verilatis  >  (I  Cor.  v,  7,  8).  iSum  sinccrilas 
pcrsevcriil  ct  verilas,  quundo  qiia:  siw^cra  sunl  polluun  ■ 


Inr .  et  coloriim  adiii.ciiis  ,  et  medicaminttm  '  fucis  in 
mendacium  vcra  mulunltir?  Dominus  luus  dicit ,  i  JVoii 
polcs  facere  capilliiin  unumalbum  aul  nigrum  >  (Hfiitih. 
V,  3G) ;  et  lu  ad  vinccndam  Domini  lui  vocem  vis  te  essi 
poliOrem.  Audaci  coiuitu  et  sacrilego  conlemplu  criiiei 
liios  inficis ;  nialo  prwsagio  futurortim  capillos  jam  lib, 
flnmmcos  auspicaiis  {Cijpr.  Tracl.  de  disciplina  el  ha- 
biiu  Virginum).  Longiini  csl  iiiscrere  nmnia  qiia;  sc- 
qiiiiiitiir. 

J)0.  Ille  vrm  poslcri  r  iil  iii  lalcs  diccrcl :  Hincilla, 
inqiiit,  nascunlur  incenliva  viliorum,  ul  quwsitis  colori- 
bus  ora  dcpingant,  iluin  virii  displiccrc  foriiiidant,  el  df 
adullcrio  viillus  medilenlur  adultcrium  cnslilalis.  Quaiila 
liczc  amcnlia,  efftgiem  mtilarc  ni,turw,  piclurnm  quwrcre , 
et  dum  verenlur  maritak  jndicium ,  prodcre  '  siiwm  .' 
Prior  erim  de  se  pronunti  l ,  quie  cupit  niuiare  qtiod 
nal.i  csl  :  ita  diim  alii  sUidcl  placerc ,  prius  ipia  sibi 
displiccl.  Quem  judiccm ,  mulicr ,  veriorem  requiremus 
dcformitatis  tuw ,  quain  tcipsain ,  qtice  videri  limes  ?  Si 
pulchra  es,  cur  absconderis?  si  deformis,  cur  le  formo- 
sam  esse  menliris  ,  nec  tuw  consciciilice ,  nec  alieni  gra- 
tiam  crroris  habilura?  Illeenim  ullerant  diHyil,  tu  alteri 
vis  placere  :  el  irasceris  si  amel  allcrum ,  7111  adullerare 
in  te  docelur.  Muta  magislra  es  iiijuriw  luce.  Lenocinari 
enim  refugil,  eliain  qiice  esl  pnssa  lenonem;  ac  licet  vitis 
mulier,  non  atleri  lanien,  scd  sibi  peccat.  Tolerabiliora 
propemodum  in  adullerio  criniina  sunl  :  ibi  cniiii  pudi  - 
cilia,  hic  naltira  adulleralur  {Aiiibros.  de  Viiginibus, 
lib.  1).  Salis ,  ut  exisliino,  apparel  feniinas  nc  buain 
fucis  adullereiil  formam  ,  et  ad  pudorera  et  ad  timo- 
rem  liac  facundia  vchemenier  iiiipclli.  Proiiide  neque 
submissiim  neqiie  icmpcraium ,  sed  grandc  omniiio 
gcnus  lioc  cloculioiiis  agnosiinuis.  Ll  in  liis  aulcm 
qiios  diios  ex  oiiinibiis  proponere  volui,  et  in  aliis 
ecclesiasiicis  viris  cl  bona ,  el  bcne ,  id  est  sicul  res 
postuiat,  acute,  oni:ite,  aideiilerqiie  diientibiis ,  pcr 
niulia  cnnim  scripla  vel  ditla  possiinl  hxc  iria  gcnera 
rcpiriri ,  et  as^idiia  leclioiie  vel  auditioiie,  adinixla 
eii:iin  cxercilalioiie,  sludciilibiis  inolcscero. 
C.^PUT  XXII.  —  Omnibiis generibus  dicliu  varinnda  esl. 

51 .  Nec  qiiisquam  praler  discipliiiain  c^se  cxistiniel 
ista  miscerc  :  imo  qiianluin  coiigi  ue  (icri  polest,  oiiiiii- 
biis geneiibus  diclio  variaiida  est.  nam  quaiido  piolixa 
est  in  uiio  geiierc,  minus  detinet  aiiditoiem.  Cuni  vero 
fit  iii  aliiid  ab  alio  Iransilus,  cliamsi  longiiis  cal,  de- 
ccnlius  procedlt  oratio  :  quamvis  liabcaiit  el  siiigula 
gencra  varielates  suas  in  scrnioiie  eloqueniium,  qui- 
bus  non  sinuiilur  in  eorum  qui  aiidiiini,  rrigcsccic  vcl 
tepcsccre  sensibiis.  Veriiniianieii  Aicilius  suLimissuni 
sohim ,  qiiaiii  soliini  graiide  diiilius  lolerari  pdlc-l. 
Conimotio  qiiippe  aiiinii  qiiaiito  iii:igis  cxcitanda  e>t, 
ul  nobis  asscnliatiir  audilor,  laiito  niinus  iii  ea  diii 
tcneii  polesl,  cuiii  luerit  qiianluiii  satis  csl  cxcitata. 
Et  idco  caveiiiluin  cst,  iic  diim  volumiis  :iliiiis  erigere 
quod  ereclum  est,  ctiaiii  iiide  decid;il,  (|iio  fiierat  ex- 

'  F.dili  et  Mss.  apid  Aususliiiiim,  et  colnrtim  aiiiillcrinis 
ntedicaminiim.  (asligaiims  ex  cy,  riaiil  liljio,  cl  culortan 
adulleriis ,  cl  mcdiciniiinnm. 

*  Ita  apuii  Anihrosiuui.  Al  111  Au^usliniaiiis  codiolbus  ali- 
quol ,  pcrdcyc,  lii  alils,  pcrdidcrc,  aul,  pcididcriuU. 


IIS 


DE  DOCTlilNA  CIIKISTIANA,  S.  ALGLSTIM 


118 


«ii.ilione  poniuclum.  Inlcrposilis  vero  (|ii:e  suiil  di- 
icmla  subniissius,  bene  ledilur  ad  ea  quiu  opus  est 
grandiier  dici ,  ui  diclionis  impeliis  sicul  maris  asius 
allernel.  F.x  quo  fil  ul  gramle  dicendi  gcnus,  si  diu- 
tius  esl  dicemlum,  non  debeat  esse  soluni ,  sed  aiio- 
rumgcncruni  interpoiitione  varielur  :  ei  lanien  genere 
dictio  toia  iribuitur,  cujus  copia  prxvalueril. 
CAPLT  XXIll.  —  Quomodo  intermiscenda  diclionis 
genera. 

62.  Inierest  enim  quod  gciius  cni  gcneri  interpn- 
natur,  vel  ;idliibeatur,  cerlis  et  necessariis  locis.  Nam 
et  in  grandi  gencre  semiior  aut  peiie  «emper  lempe- 
raia  decetesse  princiiia.  Ei  in  poiestate  esl  eloquen- 
lis  ut  dicanlur  noniuilla  subinisse,  etiam  qii.t;  possent 
graiidilor  dici ;  ul  ea  ipise  diciiiUurgranditur,  ex  illo- 
runi  fiant  ciunparalionc  grandiora,  ct  eoruni  lanquam 
umbris  luininosiora  rcddaniur.  Iii  quocumque  aulem 
genere  aliqua  qux>stioiium  vincula  solvenda  sunl,  acu- 
minc  opus  cst ,  qiiod  sibi  submissum  gcnus  propiie 
vindicat.  Ac  per  lioc  eo  generc  uiendum  est  et  iii 
aliis  duobus  generibus,  quando  eis  isia  inciduiil:sic- 
iit  laudandum  aliquid  vel  vilupcranduni ,  ubi  nec 
damnatio  cujusquam  nec  liberatio,  nec  ad  actionem 
qiianilibet  asseiisio  requiritur,  in  quocamque  alio  gc- 
iicre  occurrerii,  geiius  adliibendum  et  iiilerponendum 
est  leinperatum.  Iii  giandi  ergo  genere  inveniuut  lo- 
cos  suos  duo  cxtera  ,  el  in  submisso  simililer.  Tem- 
pcralum  aulem  genus  non  quidem  seinper,  scd  lamen 
aliquaiido  subniisso  indiget,  si,  ut  dixi,  qiucsiio  cujiis 
iKidus  est  sol-cndus,  iiicurral;  vcl  quuiido  noniiulla 
qua;  oriiari  posseni,  idco  non  ornantur,  sed  subniisso 
sermone  dicunlur,  ul  quibusdam  quasi  toris  oina- 
inentorum  pra:I)eant  eminenliorem  locum.  Grande 
aulem  genus  leniperala  dictio  non  reqiiirit :  ad  dc- 
lcclaiidos  qiiippe  aiiimos,  non  ad  nioveiidos  i]isa 
suscipilur. 
CAPUT  XXIV.  —  Sublime  dicendi  genus  quiU  efficiat. 

53.  Nun  saiie  si  dicenti  crcbrius  cl  vehementiiis  ac- 
(lameiur,  ideo  granditer  pulandus  est  dicerc  :  lioc 
(nim  ct  acumina  subinissi  geiieris,  et  ornamenta  fa- 
ciuiit  tcnipciali.  Grande  aulcni  geiius  i)Ieruin(]ue  pon- 
dcrc  suo  voces  premit,  sed  lacrjmas  ex])riniit.  Dcni- 
(|ue  cum  apud  Ca;saream  Mauriianix  pujiulo  dissiia- 
dercm  pugnam  civilcm,  vel  poiius  |ilus  quani  civilcm, 
(luam  Caleivam  vocabanl ;  ncqiic  enim  cives  tantum- 
modo,  verum  etiam  pi  opinqui ,  fratres,  iiostremo  pa- 
rentes  ac  lilii  lapidibus  inier  se  iii  duas  ]iartes  divisi, 
per  aliquot  dies  coiitinuos ,  cerlo  lempore  anni  sole- 
iiiiiilcrdimicabani,ct  quisqueut  iiuemquepoleralocci- 
dcbat  :  egi  quidcni  grandiler,  i|uaiitum  valui,  ut  lam 
criidele  atque  inveteratiim  malnni  de  cordibuscl  nio- 
ribiis  coruiii  avclleiem ,  pcllcrcnique  diccndo ;  noii 
taincn  egisse  alii|uid  me  putavi,  cum  eos  audiiem 
acclamaiiles,  sed  cum  flentes  viilercm.  Acclaiii.ilioui- 
bus  (juiiipe  sc  doccri  ctdclcctaii,  flccli  aiilcm  lacrymis 
iiidicubaiil.  Qiias  ubi  asjicxi,  iinnianciii  Maiii  cniisiie- 
tudinem  a  palribus  et  avis,  longcquc  a  iiuijoribus 
ti  aditam ,  qna:  peclora  corum  bostiliier  obsidcbai , 
Tcl  polius,  possidebat,  dcviclain,  anleqiiam  rc  ip!.-.  iil 


osteiiderent,  credidi.  Moxque  sermone  fiiiiio  ad  agcn- 
das  Deo  gralias  corda  al(]uc  oiaconvcrli.  El  eccejam 
fcrnie  octo  vel  am]>Iius  aiini  sunl,  propiiio  Chrisio, 
ex  quo  illic  iiiliil  lale  lenlaluin  est  {«).  Sunl  et  alia 
miilla  expcriincnia  qulbus  didiciinus,  biimiiics,  quid 
iii  eis  feceril  sapienlis  giaiiditns  diclinnis,  iitiii  cla- 
inore  poiius  quam  geinilu,  aliiiuaiido  ctiani  lacrymis, 
postremo  vit.e  mnialioiic  inonstrassc. 

54.  Submisso  eiiain  diccndi  genere  sunt  pleri.|ue 
mulali  :  scd  ut  qnod  iicscicbanl,  scircnl,  aut  quod  cis 
videbaliir  iucredibile,  crcdcrcnl;  niin  auteiii  ul  agc- 
renl  quod  agcndum  jam  iioveianl,  et  agere  nolebanl. 
Ad  hiijiisniodi  namque  duriliam  fleclendam,  debct 
grandilcrdici.  Nam  el  laiidcs  ct  vitupcralioiiesquaiido 
eloqiientcr  dicuiiliir,  cum  sint  in  generc  tcinpcraio, 
sic  afficiunt  quosdam  ,  ut  non  solum  iii  laudibus  et 
viiiipcraiioiiibus  eloqueniia  dcleclenlur,  veriini  et  ipsi 
laiidabiliter  ajiiielant ,  fugiantquc  vituperabililer  vi- 
vcre.Scd  numquid  omncs  qui  dclectanlur,  mutanlur', 
sicul  in  grandi  genere  omiies  qiii  fleclunlur,  agunt ; 
cl  in  subniisso  gcnere  omnes  qui  docentur,  sciuiil, 
aut  crcdunt  veruin  esse  qnod  iicsciunl? 

CAPUT  XXV.  —  Tcnipcralum  dicendi  genus  quem 
in  pnem  referri  decet. 

55.  Unde  colligiiur  illa  duo  gcnera  quod  efficcre 
inicndunt,  lioc  eis  esse  maxime  necessariuin,  qui  sa- 
]iiciitcr  ct  eloqucntcr  volunt  dicerc.  Illud  vero  qiiod 
agitur  geiiere  tempcrato,  id  cst,  ut  cloqueiiiia  ipsa  dc- 
lcclct,  non  est  propler  .'-ei|isum  usurpaiiduin;  sed  iit 
rebiis  qua;  utilitcr  honcsteque  dicuniur,  si  ncc  docenle 
indigciit  eloquio  nec  movcnie,  quia  ei  scieiites  el  fa- 
vcnics  audiiorcs  habeiit,  aliquanlo  pronijitius  ex  de- 
lcclalioiie  ip^a  eloculionis,  accedat  vcl  lenaciiis  ad- 
h.irescat  asscn^us.  Nani  cuin  eIoquciili:B  sit  univcr- 
sale  Qfficium,  in  quocumque  istorum  trium  gencriim, 
dicere  aptc  ad  persuasionein  ;  fiiiis  auiem  ,  id  qu;id 
iiilciidcris,  ].eisiiadcre  diccndo  :  in  quocumque  isto- 
riim  tiium  gencruin  dicit  quidcm  eliiquens  aple  ad 
pcrsuasioncin,  scd  nisi  pcrsiiadcal,  ad  fincni  non  pcr- 
vcnit  eloqucniix'.  Persuadel  aiucm  in  subinisso  gc- 
iiere  vera  cssc  qua;  dicii ;  pcrsuadet  in  graiidi ,  iit 
aganiur  qu.x  agcnda  esse  jaiii  sciuiitiii',  iiec  agunlur ; 
pcrsuadet  iii  geiiere  tcniiieraio,  pulclire  ornaie(|ue  se 
dicere  :  quo  finc  nobis  qiiid  opus  esl?  Appeianl  eum 
qui  lingua  gloriaiilur,  ct  se  in  panegyricis  talibusque 
(lictionibus  jactant,  iibi  ncc  docendus,  nec  ad  aliquid 
ageiidiim  movcndus,  scd  lantuminodo  csl  dclectandus 
audiior.  Nns  vero  istuin  lincm  refcramiis  ad  allcrum 
fincni,  ut  scilicet  quod  cflicere  volumus,  ciim  grandi- 
tcrdicimus,  lioc  etiam  islo  velimus,  id  est,  it.t  bona 
morum  diligaiitur,  vcl  devitentnr  mala ;  si  ab  liac 
acliiiiie  iiou  sic  alicni  siiiil  hriiiiiics,  iit  ad  caiii  graiidi 
gcncre  dictionis  iiigcndi  vidcanlur  :  aut ,  si  jaiii  iJ 
aguni,  ut  ag:int  siudiusius,  atque  in  co  firmitcr  pcrsc 

'  Mss.  quatuor,  imitantw.  il- 

(d)  llic  ilaquc  liber  yierlectus  fuit  sub  annum  426.  ^aSl 
Aiii;iislini  iu  Maurilaiiiaiii  i;a'sarecnseui  iirolccUo  |iertiiiel  ad 
aniiuai  418,  cx  cpist.  l'JO,  et  li)5,  n.  1.  Alque  ajjuil  ucsa- 
rcani,  ubi  se  concioiicm  illani  anle  oclo  aut  ainiilius  aiinns 
lia;iuisse  nienioral,  agebats.  Doctor  nieiise  se|iteiul)ri  cjus- 
ilciii  aiuii  418,  cs  lib.  dc  Gcslis  cuui  tuicrilu. 


117  UnEW  QV 

vercnl  lla  fil  ul  eliain  tempfiraii  gcnciis  ornalu,  110:1 
jacianlcr,  sed  prudeiiler  utumur  :  iion  ejus  liiie  coii- 
lenll ,  quo  laiitummodo  deleclalur  audilor;  sed  lioc 
piitius  agentcs,  ut  etiam  ipso  ad  bonuni  quod  persua- 
dere  volunnis,  adjuvetur. 
CAPUT  XXVI.  —  In  unoquoque  diceiidi  genere  in- 

lendere  debet  oraior ,  ut   inlelligenter,   libenter   et 

obedieiUer  audiatur. 

56.  Illa  it.iqiie  iria,  qua;  siipra  posuimus,  eiim  qiii 
sapienler  dicit ,  si  etiam  cloqu-nlcr  vult  dicerc ,  id 
iigcre delicie,  ut  inleHigciiler,  iit  lilieiitcr,  ut  oliedicn- 
ler  aiidialur,  non  sic  accipicnda  sunt  lanqiiam  S!n;jiila 
iliis  tribus  diccndi  gcneribus  ita  iribuantur,  ut  ad 
siibmifsuni  iiitelligcnier,  ad  temperamm  libenier,  ad 
graiide  pertincat  olicdieiiler  audiri ;  scd  sic  polius  iit 
liiec  tria  semper  intcndat,  et  qunntum  polcst  agal , 
ctiain  cnm  in  illorum  siiigiilo  quoqiie  \ersalur.  Nolii- 
miiseniin  fastidiri ,  ctiam  qnod  submisse  dicimiis  ;  ac 
pcr  hoc  volumus  iion  soluin  iiitelligenter,  veru-m  etiaiu 
libenlcr  aiidiri.  Qiiid  autcm  agimiis,  divinis  tebtiiiiu- 
iiiis  doceiido  quod  dicimiis,  nisi  ut  obedieiiter  aiidia- 
niiir,  id  csl  ul  credatur  eis,  opitiilante  illo  ciii  dicluni 
esl,  Tes:iinoiiia  lua  credila  '  facta  sunt  valde  (  Psnl. 
xcii,  5)?  Quid  cliam  cupil  iiisi  crcdi,  qiii  aliipiid,  licct 
submisso  eloquio,  disceiitibus  iiarrat?  cl  qiiis  eum 
velit  audire,  nisi  anditorem  noniiiilla  eliam  snavitatc 
delineal?  Nam  si  non  intelligaiur,  qiiis  nescial  nec  li- 
bciiicr  eum  posse,  ncc  obcdiciiier  andiri?  Pbrumqiie 
autem  dictio  ipsa  snbinissa  ,  dum  solvit '  difficillimas 
Tiaeslioncs,  et  inopinata  nianifcslaiione  deiiionstiat; 
duni  senlcntias  acutissimas  de  noscio  qiiihus  qiiasi 
caveriiis,  uiide  luiii  sper;ibatur,  eruit,  et  i>steiiilii  ; 
diim  adversarii  coiiviiicit  crrorcni,  et  doi  et  filsum 
esse  quod  ab  illo  dici  videbatur  iiivictum ;  iiiaxiine 
quando  adcst  ei  qiioddam  decus  non  appeliliim  ,  sed 
qiiodammodu  naturale,  et  noiinulla,  non  jaclaiilitiila, 
sed  quasi  ncccssaria,  atqiie,  ul  ila  ditain,  ipsis  rcbiis 
exlorta  '  iiumerosiUis  clauNularuiii ;  laiilas  acdaiiia- 
tioiies  excitat,  ut  \ix  inlelligatur  csse  sulimissi.  Non 
eiiini  quia  neqiie  incedit  (iriiala,  nequc  armata  ,  $ed 
lanqiiam  nuda  congreditur,  ideo  nim  adversariuiii 
nervis  lacenisqiie  cnHidit;  el  nbsistcntem  siibiiiit  ac 
deslruil  iiiembris  foriissiiiiis  falsitatcm.  Unde  iiuleiii 
crebro  etmullum  actlaniatur  ita  dicenlibiis,  nisi  ipii.i 
vcrilas  sic  demoiistrala ,  sic  delcnsn,  sic  invicla  de- 
lcctal?  Et  iii  hoc  igilur  gcnere  siibmisso  iste  noster 
doclor  el  dictor  id  agere  debet,  iil  non  soliiin  iiilelli- 
genler,  venim  etiain  libenler  et  obcdieiiler  :iiiiliatnr. 
57.  Illa  quoqiie  eloipieniia  generis  tcmpei;iti  apiul 
eloquentem  ectle^iaslicum,  nec  inornaia  relinqiiilur, 
riec  indeceiiter  orn;itiir  :  iiec  sidiiin  hoc  appetit  ut  de- 
leclet,  qiind  soliim  apud  alios  prolileliir;  vtrum  cliain 
in  iis  qii.B  laiiilat,  sive  vituperat,  istis  appeteiidis  vel 
firmiiis  lcncndis,  illis  auteni  de^itamlis  vcl  rcspiicii- 

'  Editi,  credibilia.  At  Mss.,  credila.  Sic  passim  Augusli- 
nus,  juxta  gra?cam  versionem  LXX,  (jiislotliesan. 

'  In  vulgatis,  dissolvit :  ac  1  aulo  iulra,  ct  ifunndo  iionnulla 
non  jactanticula.  Hic  vcro  particula,  iiiintulo,  aliesl  a  >ss.  cl 
saiie  reduudal,  ,si  superiiis  legaiui  ,  dii:ii  mliit ,  iiii  i.i;  s;i 
feruiil  MS.S.  oiiiin's. 

'  .M.SS.  lluii.s,  IM'|  (r(.  ' 


:Mvr';3.  ns 

dis,  viilt  iiliipie  obtdieiiter  audii  i.  Si  aiilein  iioii  aiidi- 
iiii-  iiilclligenier,  iicc  libciiler  potest.  Proinde  illa 
tria,  iit  iiilelliganl  qui  aiidiunt,  ut  delecienlur,  ut  obe- 
(li;iiii,  eiiam  in  hoc  gciicre  agenduin  est,  ubi  teiiet 
ibjlectatio  principatuiii. 

58.  Jam  vero  ubi  moverc  ct  flectere  grandi  geiiere 
opiis  est  auditorem  (quod  tunc  est  opiis,  qnaiido  ti 
vcraciter  dici  el  suaviter  confitetur,  el  taincn  iiou 
vull  facerc  quod  dicitur),  dicendum  est  prociil  dubio 
grandiler.  Sed  quis  inovctur,  si  nescit  quoddicilur? 
aut  quis  tenclur  ut  audiat,  si  uon  delectatur?  Uiidc  et 
in  isto  genere ,  ubi  ad  obedienliam  cor  dnruni  dielin- 
nis  grandilate  flectcndum  est,  nisi  et  inlelligenter  et 
libentcr  qui  dicit  audiatur,  non  potest  obcdicnter  au- 
diri. 
CAPUT  XXVII.  —  Obiilienlius  audiri  cujus  vita  di- 

clioni  respondet. 

59.  Ilabet  anleni  iit  obedienler  audiatiir,  qiianta- 
Ciimque  grandilate  dietionis  majus  pondus  vita  dicen- 
lis.  Nam  qui  sapienter  et  elnquentcr  dicit,  vivit  autein 
neqiiiler,  erudit  quidem  multos  discendi  stiidiosos, 
quamvis  aiiimce  suce  sit  inutiUs  {Eccli.  xxxvii,  22), 
sicut  scriplum  est  '.  Unde  ait  ct  Aposlolus  :  Siveocca- 
sione,  sive  veritate,  Christiis  aiiniiiitietur  (Pliilipp.  i, 
18).  Christus  auiem  veritas  cst ,  et  tanien  etiam  nnn 
vcritale  annuntiari  verilas  polest:  id  cst,  ut  pravo  ct 
fallaci  corde,  qiis!  recta  cl  vcra  sniil ,  prccdicentiir. 
Sic  quippe  annuntiatur  Jesus  Cbrisliis  ab  eis  qiii  sua 
qua-runl,  non  qiis  Jesu  Cliiisti,  Sed  quoniani  lioni 
fideles  non  quemlibet  bominum,  sed  ipsum  Doniiniim 
obedienter  audiuiil,  qiii  ail,  Oti(e  dicunt,  facite;  quit 
aulem  faciunt,  fncerc  iiolite  :  dicnnt  eiiim,  et  non  fitciunt ; 
ideo  audiuiitur  uliliter,  qni  etiam  iitililer  non  aguiil. 
Sua  enim  qua;rere  sludent,  sed  sua  docere  non  ;iu- 
deiil,  de  loco  scilicet  superiore  scdis  ecclesiastic;c, 
qiiani  saiia  doclrina  constituit.  Propler  qiind  ipsc  Do- 
miiiirs  priusqnam  de  lalibiis,  qiiod  eonimenioravi, 
diceret,  prxmisit ,  Super  cailiedram  Moijsi  sedcrunl 
(Matili.  xxiii,2,  3).  Illa  ergo  cadiedra,  non  eorum 
sed  Moysl,  cogi'b;il  cosbnna  dicere,  ctiam  non  bona 
facicntes.  Agebaiit  crgo  sua  iiiviia  sua;  doccre  aiitcin 
sna ,  calb:'dra  illos  iion  pirniiuebat  aliena. 

CO.  Mullis  itaipic  prosiint  diceniloqu;B  nonfaciiinl ; 
sed  longc  pliiribus  prodesseiit  racieiido  qu;c  dicuiit. 
Abimdant  enim  qiii  malae  vit;c  sua^  defensioncm  ex 
ipsis  siiis  pr.rpositis  et  docloribiis  qiiKianl,  rcspoii- 
dentes  torde  suo,  aut  eli;im  si  ad  lioc  erumpunt ,  01  e 
SMO,  alqiie  dicentes  :  Quod  iiiilii  pnrcipis,  ciir  ipse 
non  laris?  Ila  fit  ut  euiii  non  obcdienler  andiaiil ,  ipii 
sc  ipse  non  audil,  etDei  verbuin  qnod  eis  prxdicaliir, 


'  Edlii :  iiciil  scriplim  est ,  Scriha;  et  pliariiai  in  cathc- 
dra  voiisi  sederiint.  f.nio'  diciinl,  fiicite ; qtiw  aiitcin  fncvnl, 
facerc  nolile  :  diciint  eniin,  ct  iion  fiicitint.  .\licst  ali  oiim  • 
liiis  Mss.  liar  scri;  turae  seiitciitia  ,  liiiiic  iii  loeuiii,  opi;ia- 
naiiiiir,  imiiiis.sa  |  ropter  clausul.ini,  sicnl  scriptum  e.st,  cput 
relereiula  luerat  ail  prsecedeulia  verlia  ex  Retli.  xxxvii,  H, 
tihi  legilur ,  Est  m  astiitiis  miiltoriiin  cruiiilor ,  et  aniiiue 
sice  iniitilis  est  :  ln  aiiliiiiia  leulioiie  graca,  qua;  iiiiiic 
e\Alal,aclirestos  eslin,  iira  ipio  laliiix'  veisioiiis  vulgala:  .m 
ctor  lejjebat,  chrestos  :  qiiaiiil(H|iiiilni  reddidit,  .^iiniis  ('•./, 
qiiip  uiut  erat  lettio  iu  Viss.  no.slris  l:il  lils,  glii  jani  iii  txiu- 
sis  iilraque  riinjiiiitliin  rti^eiiiur. 


11,9  DE  DOCTP.l.NA  CmUSTIANA,  S. 

^iijiiil  nmi  i|iSO  pr.i.^iicauirc  iDiikinuaiit.  Dcniijiie 
Apuslolus  scrilic.is  ad  Tiini)llicuni ,  ciiin  dixissci, 
Nemo  ttdoletcentiam  lunm  conlcmnat ;  subjccil  unde 
11011  contomncretiir  ,  alqiic  ait  :  Sed  forma  esto  fide- 
tiiiin  in  seniioiie,  in  coni-ersntione,  in  dihciione,  in  fide, 
in  castitale  (I  Tim.  iv,  1-2). 

C.VPUT  XWlll.  —   Veritnti  poliiis  qiinm  veibis  stu- 
dcndum.  Verbis  contendere  qnid  sit. 

Cl.  Talis  doctor  nt  obcdienter  aiidiaiur,  nnn  im- 
p!id  iiicr  iion  soliiiii  sul)inis.>c  ac  tcinpcratc  ,  vcrum 
(•li.iiii  !,'randilci-  dicit,  qiiia  iion  cnnlemplibililervivil. 
Sicnamqiiecligit  boiiaiii  vilam  ,  iit  ctiam  bniiam  iion 
ncgligat  famam,  sed  provideal  bona  coram  Deo  et  lio- 
uiiiiilius  (II  Cor.  VIII ,  21)  ,  qnaiiliim  pnlcst ,  illum  li- 
monJ  ',  liis  consulciido.  Iii  ipso  eliain  siriiionc  malit 
robiis  placorc  qiiam  verbis ;  iiec  rrslimel  dici  moliiis, 
iiisi  quod  dioiliir  vcrius;  iiec  doclor  vorliis  scrvial  , 
scd  veiba  doctori.  Hoc  esl  eiiiin  quod  Aposlolus  aii  : 
.Voii  in  snpicnlia  verhi,  ne  eviiciielitr  criix  C.lirisli  (I  Cor. 
I,  17).  Ad  lioc  v;ilot  cliam  i|ii'id  aii  ad  Timnlhciim  : 
JSoli  verbis  conlendcrc  ;  od  iiiliil  cniin  ulilc  cst,  iiisi  ud 
subversionein  aHdientiiiin  [U  Tim.  ii ,  15).  Ncqno  eiiim 
lioc  idco  dictum  est,  ul  adviTsariis  oppugnantibus  ve- 
rilalcii),  iiiliil  iios  pro  verilatc  dicninns.  Et  iibi  eril 
qiioil  ciim  ojteiidoret  qiialis  esse  episcopusdebcat,  :iil 
intcrcxlera  :  //(  polens  sil in  doctrina  sana  et  contin- 
diccntes  redarguere  (Jit.  i,9)?  Vcrbis  eiiiin  contonden', 
est  non  curare  qiiomodo  eiror  verilate  vincatiir ,  sed 
qnoniodo  liia  diclio  diclinni  prxreralnrallerius.  Porro 
qni  noii  vcrbis  conleiidit,  sive  submisse ,  si\e  lempc- 
ratc,  sive  granditer  dieat.id  agil  \erbis  ut  vcritas  pa- 
leat,  veriias  placcat ,  vcrilas  movcal ;  quoniam  iicc 
ipsa,  qu;B  precopti  liniset  pleniiudo  Legisesl  charitas 
(I  7'iH.'.  \,5;  eiRoin.  xiii,  10),  ullo  modo  recia  esse 
pntest,  si  ca  qu:e  diliguntiir,  non  vora,  scd  falsa  siilI. 
Siciit  aiiicm  cujiis  pulchriim  corpus  et  deformis  est 
aniinns,  magis  dolcndus  esl,  qii:im  si  dofnrmcbaborct 
et  corpus;  ita  qui  cloqucntcr  ca  ipia;  fal^a  sunt  dicuiil, 
n;agis  mi-craiidi  suiit,  qiiam  si  tali:i  dcforniilcr  dioo- 
leiit.  Qiiid  est  eigo  non  solum  eloquenter,  vcriiiii 
ctiani  sapienler  dicere,  nisi  verba  iii  siibmisso  generc 
siiflicientia,  iii  tcmpcralo  s|;leiideiitia,  iii  graiidi  volie- 
moii  ia ,  vcris  laiiion  rebus,  quas  audiii  oporleal, 
adliibeie?  Sod  qiii  iilriimqne  noii  potosl,  dicalsapieii- 
tcr  qi:od  noii  dicit  eloiiueiitcr,  polius  qnain  dicat  elo- 
qiicntcr  quod  dicil  insipicnter. 
CAPUT  XXIX.  —   Non  culpandus  rcclesia^tes,  qiii  n 

periliorc  suinil  conscripluin  tiorpiiuin,  quud  ad  popu- 

lum  proferat. 

Si  aulcm  ne  hoc  qiiidom  pntost,  ila  convcrseiur, 
ut  non  solum  sibi  prxniiiim  comparci,  scd  eiiam 
pr.cboataliis  exompluni,  ct  sitejusquasi  copia  diccn- 
di  fiirm:)  vivcndi. 

G2.  Sunt  sane  qiiidam  qui  bcnc  promintiare  pos 
suni,  quidautem  pronuntieni,  c\cogiiare  non  possunl. 
Quod  si  ab  aliis  siimanl  cloqucnier  sapicnteiqnc  coii 
sciiptiim,  iiiemori:cqiie  comniondcnt,  atque  ad  popu- 
liiin  priifoianl ;  si  oaiii  porsoiiaiii  goruiit,  noii  iinpiobc 
faciunt.    Sic  cniiii,  quod   profcolo  uiilc  cst,   mulii 


A'v  Gl  STiM  L1C!:R  QUARTUS.  liO 

pnedioalorcs  verilalis  fiiiiil,  nec  miilli  magistri,  si 
uiiiiis  veri  magislri  idipsinn  dicant  omiies,  et  noii 
siiit  in  eis  scliismata  ( I  Cor.  i,  10  ).  Ncc  detcrrcndi 
sunt  isti  voce  Jorcini:c  proplict;c,  pcr  qiiem  Dous 
argiiit  cos  i|ui  furanlur  vcrba  ejus.  uiiusiiuisiiue  a  proxi- 
mo  suo  (Jerem.  xxiii,  50).  Qiii  eiiiin  furantur,  alieniim 
auferunt;  verbiim  autem  Dei  non  ost  ab  cis  alienum, 
qui  obtemperanl  ci  :  poiiusqiie  ille  dicit  aliena,  quc 
ciim  dicat  bene,  vivii  n);ilc.  QiKTOiiniqiic  cnim  boiia 
dicit,  cjus  excogilari  videntur  iiigoniu,  scd  ab  ejus 
moribiis  aliena  sunl.  Eos  it.iqne  dixii  Itous  furari  ver- 
ha  siia,  qiii  boiii  volunt  videri,  loqiiondo  qux  Dei 
siint ;  ciim  mali  sint,  facicndoqii»;  suasunt.  Necsanc 
ipsi  dicunt  bona  quc  diciml,  si  diligeiiter  atlendas. 
Quomodo  enim  dicunt  vcrbis,  qiiod  iicgint  laclis? 
Non  cnim  fruslra  dc  taliluis  ait  Apostoliis  :  Confiien- 
lur  se  nosse  Deuin,  fnctis  aulem  nctjunt  (Tit.  i,  lU). 
.Modo  ergo  qiiodam  ipsi  dicuiit,  et  rursus  alio  iiiodu 
non  ipsi  diciint,  quoiiiain  ulrumque  vcruin  est  qu';d 
Verilas  aii.  De  talibiis  enim  hiqiiens,  Qiiw  dicuni, 
\ii(\n\l,  facile ;  quce  aiilein  faciunt.  fiicere  noUle ;  boc 
e>i,Qiiiid  ex  ore  illoruni  auditis,  facite;  qiiod  in 
opcre  videlis,  faccre  nolile  :  dicunt  enim,  inquit,  tt 
non  faciunt  (Mallh.  xxiii,  5).  Ergn  quamvis  non  fa- 
ciaiil,  dicuiit  tamen.  Scd  alio  loco  l;ilcs  argucns  : 
Uypocrilcc,  inquit,  quomodo  polestis  bona  loqiii,  cum 
sitis  muli(ld.  xii,  5i)?  Ac  per  hoc  et  ca  qu;e  dicunt, 
qiiando  bona  dicunt,  non  ipsi  dicunl ,  voluntatc  scili- 
cet  alque  operc  ncgdiido  qiiod  dicunl.  Undo  contingil 
iit  boino  diserlus  cl  maliis,  sennoncm  qiio  veritas 
prsedicclur ,  diccndum  ab  alio  non  diserlo  sed  bono  , 
ipse  compnnat;  quod  ciiin  lii,  ipse  a  scipso  iradii 
aliciium,  ille  ab  alieno  accipil  suuin.  Cudi  vero  boni 
lidelcs  bonis  ridclihus  liaiic  opcram  ciininindaiil  ,  uiri- 
qiie  sua  dicunl  :  quia  et  Deus  ipsorum  osl,  oiijiis  suiit 
iila  qu.c  dicunt;  ciea  sualaciunt,  qu;c  noii  ipsi  com- 
poiicre    polueruiit ,   qui    secuiidum    illa   composite 

VlVUIlt. 

CAPUT  XXX. —  Coucionutor  prcciniitiit  orationemad 
Deiiin. 

G5.  Sivc  aulrm  apud  populum  vol  apud  qiinslihei 
jamjamque  dictiirus,  sive  qiioil  apnd  pnpiilum  dioen- 
diim  vel  ab  cis  qiii  viiliicrint  aiii  poluorinl  legeiidum, 
cst  diclaliirns;  orel  iil  Doiis  SCTinonem  hoiiuin  det  in 
os  ejiis.  Si  eniin  rcgina  oravit  Esiher,  pro  su:e  genlis 
lomporaiia  salutc  locuiura  apiid  rcgem  ,  ul  in  os  ejus 
Dciis  congruum  sernioncm  darct  (Estlier.  xiv.lS); 
(]uaiilo  magis  orarc  deiicl,  ut  lale  niuniis  accipial, 
qiii  pro  a:lcrna  bomimim  salulc  in  verbo  ct  dnctrina 
l:iborat?llli  vero  qui  ca  dictiiri  sunt  qiue  ab  aliis 
acccperunl,  et  ai:lcijiiam  accipiani,  oreiit  pro  cis  a 
quibusaccipiuni,  ut  eis  deiur  qiiod  per  eos  accipcre 
vobmt ;  ct  cum  accepci  int,  orcnt  ui  bcne  ct  ipsi  pro- 
ferant,  et  illi  ad  quos  profenini  siiiiiant;  ctde  prospe- 
ro  cxitu  diclionis  cidcin  gralias  agant,  a  quo  id  so 
accepisse  iion  dubitant  :  ut  qui  gloriaiur ,  iii  illo  glo- 
rielur ,  in  ciijus  nianii  sunl  et  nos  ct  sermor.cs  iiosirl 
(Sap.  VII /-10). 


*2I                                  DE  VEKA  RELIGIO.NE,  S.  .\UCUSTIN1  LIBER  UNUS.                                  12-i 

C.\PUT  XXXI  —  Excnsut  proUxilalcm  libri..  Ego  tamen  Deo  noslro  gralias  ago,  quod  iii  liis  qiia- 

64.  Longior  eT;i!.it  lil)er  liicqiiam  volebain,  qu.nii-  luorlibris  noii  qualis  rgo  cssem,  tui  multu  dcsiiiu, 

que  putaveram.  Scd  legenti  vcl  aiiilieiili ,  ciii  giatiis  sed  qiialis  esse  dcbe.it,  qiii  in  doctrina  saiia,  id  esi 

esl,  longus  non  est  :  cui  aiilem  longus  Cst,  pcr  parles  cliri=tiana,  non  snlum  sibi,  sed  cli;ini  aliis   laborare 

eum  legal,  qui  liabcrc  vult  cogniluin;  riieni  veri)  co-  sludct,  quantulacuinque  potui  facultate  disserui. 
giiitionis  ejus  pigct,   de   longitudine   noii   qiieialur. 


ADMONITIO 


DE  SEQUENTE  LIBUO  DE  VERA  RELICIONE  (a). 

Inler  npiiscula  qu.t  S.  Angustinus  nondum  presbyicr  (quam  dignitatem  anno  391  adeplus  esi)  cmisilin  luccm, 
postreinnm  in  Retractaliouilms  locum  assignat  libro  de  vera  Religione ;  queni  idcirco  ad  annum  380  refercndim» 
ccnscnius.  Jaiii  anle  annos  aliquol  liiijiis  argiiineiili  tractalionem  Romaniaiio  civi  suo  el  M;ccenali  pollicitus  eral, 
uli  mcminil  capile  scDliiiio,  numero  duodecimo.  Id  vcro  in  sc  receperat  scribeiis  anno  581)  conlra  Acadeniicos, 
liliro  sccuiido,  capile  terlio,  iiiimero  octavo.  Porro  in  epislola  deeiiiia  quiiila,  ad  Romanianum,  numero  priuio, 
c<iiifectiini  a  se  opus  meinorat,  ipsi  propedicni  traiismillendiim. 

Evodium  piislea  de  exislenlia  Dei  diibia  (iiixnlam  proponeniem  ad  hunccc  librum  remillit  in  episloli  cenlc- 
sima  scxagesima  seciinda,  nuinero  secundo ;  piilctque  cx  cpibtula  vigesiina  seplima,  imiiiew  quarto,  ad  Pauli- 
nuin,  eumdem  libinm  unum  csse  ex  quinque  illis,  quos  Penlateuclmm  conlra  Manichceos  appellal  Paulnius, 
qiii  eos  ab  Aly|jio  do;io  acceperat,  ct  quorum  occasione  ia  laudcm  Aiigiistiiii  sic  exclamat  iii  epislola  vigesiiiia 
qiiinla,  numeropiiino  :  0  vere  salterrcB,  quo  prmcordia iiostra,  ne  possint  swculi  vmiescere  errore,  condiuntur!  U 
lucerna  digne  snpra  candelabrum  Ecclesice  posita,  quce  Intc  cutlwlicis  urbihus  de  septifornii  lychno  pastuin  oleo  l(S- 
lilicE  liimen  effundens,  densas  licet  haireticoruni  califjines  discuiis,  et  lucem  veritulis  aconfusione  tenebrarum,  splen- 
dore  clarifici scrmviiis  eniibilas!  elc.  Cerle  libcr  de  veia  Religione,  si  quis  aliiis,  lioc  elogium  Auguslino  dcme- 
rcbalur.  Elsi  eiiim  recens  lum,  cum  euin  scripsit,  iii  veraj  religionis  parlcs  perductus  essct,  nec  alio  qu.imcliri- 
stiani  catbolici  nomine  pr;icdilU5 ;  eo  lamen  sublimi  modo  cliristianai  religioiiis  sacrainenla  cxpoiiit,  oiiposito- 
nmiqiie  dogmalum  iii  primis  .Manicbxorum  revellit  fiindamcnla,  ul  j:im  tumabsoliitissimi  doctorisct  slrcnuis- 
simi  episcopi  vices  iiiiplcverit. 

Vide  lib.  1,  cap.  13,  Rclractalionum,  col.  602,  a  vcrhis ,  Tunc  etiam  de  Vera  Religiono, 
n.  1,  usque  ad  co!.  605,  n.  9,  vcrhis ,  Vitre  bonte  ac  beatte  via.  M. 

(a)  lii  B.,  lilirum  de  Moribus  Maiiicha^orum  seqiiitur  liber  de  Vera  r.eligio.ie.  Mehus  hic  ailaptari  videtur,  utpote  naturale 
libri  de  Doclrma  chrisliana  coniplenienluin.    M. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

DE  VERA  RELIGIOr^E 

%xi>i:x  «nu$  («). 

Prffiniisso  veram  relifjionem  non  reperiri  apud  raganos,  neque  in  secta  ulb,  praterquam  in  calholica  F.ctlesia;  mox 
divinae  aconomise  erj;a  humanam  saluteni  historia  (quod  quideni  chrisliaiia;  religioiiis  ca|.ul  ac  uiiilameiJliiin  esl)  sic  ex- 
I  licatur,  ut  Mauichieorum  de  diiabus  prsesertim  iialuiis  seu  de  mah  oiiyine  et  naluia  errores  reviueaiilur.  Ayiiui'  de  du- 
plici  via  qua  Deus  hominilius  consuht,  auctoritale  credentes  ad  salulem  vocais,  inlelligentes  ralione.  Quijiperalione  siil)- 
nixus  homo  ex  rebus  iaierioribus  ad  Deum  evelii;ur  :  inii)  ad  iiisiun  prosequeiiduiu  aduionetur  ex  ipsis  viLiis,  de  quuru^u 
tri|.lici  genere  prolixum  hicsermonem  insUluit  Augusliiius;  qui  deijique  uauiu  verum  Deuiu,  id  esl,  niaitatein,  latreui, 
et  FiUum,  et  S[,iritum  sanctum  vera  religioue  coleudum  esse  eoncludil. 

CAPUT  PRI.MU.M.  —  Philosoplii  de  religione  idiud  iu      sil  con^liliit;i,  qiia  iiiius  Dcus  coliliir,  cl  iHirgalissima 

scholis  docebant,  aliud  in  lemplis  prolitcbanlur.  petitc  cogiioscilur  piiiicipium  nalur.irum  omniuni,  a 

i.Cumo isvit;cbonxacbeata;viainvera  religione      quo  uiiiveisitas  et  inchoatiir  ct  perlicilur  et  contiiie- 

ADMONlTIO    PP.    DENEDlCTinORtM. 

In  hujus  liJiri  recensione  consuliiimus  Mss.  Thuaaeum,  Regiuni,  ^avarricuai,  Sorhonicum,  Victorinuni,  Casalenscm 
Corheiensem,  Gemmelicensem,  Audoenensein,  Beccensein,  Germanenseiii,  e  BilJiiotheca  lieinensis  ccclesi:c  unuin;  leelici- 
nes  ad  nos  missas  iiss.  Cisterciensis,  Arnul.eusis,  vaticani,  ct  lcctioiies  Unl^icoruiu  quiuque  apud  I.ov.;  ediliuues  deuiiiue 
Cad.  Er.  l.ov.  et  Arnaldi. 

Comparavimus prwtcrca  eas  omncs  cditioncs  initio  Relr.  ctCoiifess.,/.  i,  mcmoralas.     M. 

(a)  sciiilus  circiter  an.  ChrisU  590. 


f' 


195  DE  VEUA  ItF.MGIONE,  S.  AUCUSTIM 

lur  :  hiiic  ovidoiiliiis  ciTor  ileiirflieiidiliir  ciiriiin  po^ 
piiloriini,  qiii  miillosdeoscolcie.  (iii.im  umim   vcriiiii 

Dciim  el  Doiiiiiliim  omniiini  m.ilueruiil,  qiiod  em' 

sapiciiles,  quos  pliiloMiplios  vocanl,  scholiis  li:il)cl):inl 
dissciuiciiles  cl  lcmpl.i  coiiimiini.i.  Noii  cniiii  vel  po- 
puliis vel saecidous lalclial, de  ipMirum di'oriim miliini 
i|uam  diversa  senlirenl,  ciim  siiain  quisqiie  opii:ioniin 
publicc  priilileri  uoii  formidaret ,  alque  omnihiis,  si 
possct,  pcrsiiadcic  molireliir  ;  onines  laincii  ciim  siv 
cl:itoribiis  siii^  divcrsa  el  advcrsa  senlienliliiis,  ad  s:i- 
cra  commiinia  nullo  proliibcnlc  veniebant.  Noii  iiuiic 
agiliir,  qiiis  eoriini  vcriiis  seuscril;  scd  ccrle  illiid 
s;ili<,  qiiaiilum  milii  vidcliir,  apparel,  aliud  eos  in  re- 
ligione  suscepisse  ciim  popiilo,  ct  aliud  eoiicm  ipso 
popiilo  aiidiciile  di^feiulis.se  privalim. 
CAPUT  II. —  De  diis  quid  Socrales  senseril.  iluiidiis 
hic  pro  Deo  liabilus. 

2.  Socralcs  lamen :iudaciorc:i"leri~ruissepciliilii|iir 
JHriiido  perfancniqiiemlilicl.cl  l:ipidcm  qiicinlilii'!,  cl 
(|uidqiiid  jiiniliiro  essel  in  piomplu,cl  ipiasi  nd  niaiuiin 
occurrisset.  Credo ,  inlelligcbat  qiialiacnmque  opcra 
nalurtD.quoeadminislranledivinapiovldcnliai^ignercn- 
tiir,  irullo quam  liominiim  et  quiirnnilibct  opiliciim  esse 
mcliora,  et  ideo  divinis  hnnoribus  digniora,  qiiam  ea 
(iu:e  in  leinplis  colcbanUir.  Non  qiiod  vere  lapis  et 
canis  esseiit  colenda  s.ipieiitibiis,  sed  ut  lioc  modo  in- 
lclligerenl  qiii  possenl,  lanla  siiperslitione  denieisos 
pssc  bomines,  ut  emcrgcntibus  liic  essel  lani  lui  pis 
dcmiinslraiidiisgradiis,a  I  quein  veniie  si  piidercl,  vi- 
dereiit  qiianto  magis  piiilenduni  csset  in  lurpiurecon- 
sislere.  Simnl  ct  illos  qui  niuixlum  islnm  visibilem, 
gimimum  Deum  csse  opinabantur,  adiiioncbal  Inrpi- 
tiidinis  sii:p,  diicens  csse  cnnscqiicns  ul  qiiilibct  lapis 
t:iuqiiam  siimini  Dci  parliciila  jiire  coleretur.  Quod  si 
evsecrarciiliir,  mulaiciit  seiilenliam,  et  unuin  Deiim 
qii:rreieni  ',  qiiem  soluin  supra  mciites  nosiras  csse, 
etaquoomiiem  animam  et  tntnin  istiim  nuindum  fa- 
bricatuin  esse  conslaict.  Posle:i  suavius  ad  lcgcndnm, 
qnam  potenlins  ad  pcrsii:Hleiid;iin  scripsit  I'l;ito.  Non 
eiiim  sic  isli  ii:iti  crant,  iit  populorum  siioruni  opiiiio- 
nem  ad  verum  cullum  veri  Dci,  a  simiilaciorum  su- 
pcrstitionc  alque  ab  lnijus  mundi  vanilale  coiivcrle- 
rciil.  Ilaque  cl  ipse  Socrales  cum  iinpulo  simulacra 
venerabaliir,  el  post  cjiis  daninalioneiii  morlenique, 
nemo  ansns  cst  jiirarc  pcr  canem,  ncc  appcllare  (luem- 
cumqiic  lapidem  Jnvcin,  sed  li:cc  lantiimmodo  niemo> 
riye  litlerisqne  maiubire.  Qiiod  iilruin  limore  severila- 
lis ',anali(|'  a  cognitionc  tcniporiini  fecerinl,  judicare 
noii  esl  niciini. 
C.APUT  III.  —  Vera  religio  cliristiana ,  quie  Iwminibus 

persuasil,  quod  iliis  persuaderi  posse  1'lalu  non  credidit. 

3.  Illud  lamcii  ndcmissime  dixerim,  pace  liorum 
oinnium,  ipii  corum  libros  pervicacitcr  diligunl,  chri- 
stianis  lemporibiis  qu  ciiam  religio  polissimiim  lcncn- 
da  sll,  el  qucu  ad  veritatcm  ac  beatilatem  via  est,  non 
csse  dubitandiim.  L>i  enim  Plato  ipse  vivcret,  el  ine  in- 


121 


'  Mss.  sexdccim,  ut  unum  Deum  qutererent. 
*  Mss.  novern  oniillunl,  severitulis ;  c  quilus  Gemmel.  ila 
1  rosoquiliir,  an  ulia  cognilioiie ,  clc. 


Icrrog.niiiem  iioii  aspcriiarctur,  vc^  poliiis,  si  quis  ejus 
discipiiliis  eo  ipso  lempiire  qin)  viveb;il,  eum  iiilcrro- 
garet,  cum  sibi  ah  illo  persuaderctur,  noii  corporeis 
ociilis,  sod  pura  mcnlc  verilalcm  vidcri ;  ciii  qu:c- 
cumqiic  aniiiia  iiilia:sissct ,  e.im  bealam  ficri  alquc 
pcrfcct:im  :  ad  quam  pcrcipiendam  iiiliil  magis  inipc- 
dire,  qiiam  vitam  libidinibus  deditam  el  fals.is  iniagi 
iies  reriiin  sensibiliiim,  qu.x-  iiobis  ah  hoc  sensibili 
miiiido  pcr  corpiis  impressac,  varias  opinioneserrorcs- 
()iic  gcncr:ireiil;  quaiiiobrcni  sanandum  esse  animnnt 
ad  intuendam  inrommiilabiiem  rcrum  formani,  cl  eo- 
dcin  modo  scmper  se  habcntem  alqiic  undique  siii 
similein  pulchritiidinein ,  iiec  distenloin  locis ,  ncc 
lemporc  varialam,  sed  nnuni  alquc  idem  omiii  c\ 
p;irlc  scrvanlcm,  qiiam  iion  crcderent  esse  bomincs, 
ciim  ipsa  vere  siimmcqne  sil  :  c;\;lera  nasci,  occidere, 
fluere,  labi;et  lanien  iii  quanlum  sunt,  ab  illo  aleriio 
Deo  per  ejus  verilatem  fabricala  constarc  :  in  quibiis 
aniiiia;  lanliim  rationali  et  liilellccluali  datiim  cst,  ut 
cjiis  a:ieriiiiatis  contcniplaiione  pcrfrualur,  aique  af- 
licialur  ornelurqiie  ex  ea,  a;lcrnamqiie  vitam  possit 
mercri;  sed  dum  nasccnlium  aiquciranseuniium  re- 
riini  amore  ac  dolore  saucialnr,  ct  dediia  consueludini 
liiijiis  vita-aiqiie  sensibus  corporis,  inanibus  evanescit 
imaginibiis,  irridet  i^os,  qui  dicuiit  essc  aliquid,  q')ad 
ncc  islis  videatur  oculis,  nec  ulio  plianlasmateci^gile- 
lur,  sed  mcntc  sola  et  intclligenlia  cerni  queat  :  tuiii 
h.TC  crgo  a  inagistro  sibi  persnadcrentur ,  si  ex  co 
qiKcrcrct  ille  discipnlus,  utrum  si  quisqiiam  exislcrct 
\irina^nus  alipic  diviniis,  qiii  t:ilia  pnpulis  persuade- 
rcl  credcndu  sallein,  si  percipere  non  valercnl,  aill  si 
qiii  possent  pcrcipere,  noii  pravis  opiiiiunibiis  iiiulli- 
ludinis  iinplicali,  vulgaribus  obrucrcnlur  erroribiis  ; 
eiim  divinis  honoribus  digiium  judicaret  :  rcsponde- 
rei,  credo,  illc,  non  possc  boc  ab  homine  fieri,  iiisi 
qiicm  forle  ipsa  Dei  Virlus  alque  Sapienlia  ab  ipsa 
rcriiin  natura  exccpliim,  iicc  hominum  inagi-terio,  scd 
inliina  illuniinalione  ab  incunabiilis  illnstrauim,  lania 
hiincslarel  gralia,  lanla  firmilalc  roboiarcl,  laiila  ilc- 
nique  niajcslate  subvclieict ,  ut  oiiinia  contcmncndi) 
qua;  pravi  homincs  ciipiimt,  et  oiniiia  perpeliciido 
qn;i>  horrescunl,  et  oiniiia  f:icicndo  qua;  niiraiilur,  gc- 
iius  buiiianiim  ad  lain  saliibrcm  lideni  sumiiio  aiiiorc 
al.|iie  aiictoiilale  converterct.  Debunoribusvcro  ejiis 
fruslra  sc  consuli,  cum  f:icile  possit  existiniari  (piaiili 
hoiiores  debeanlur  Sapicnli;c  Dei,  qiia  gcstaiitc  el  gu- 
bcrnaiile  illc  pro  vera  salulegeneriiiliuiiiani,  niagniiiii 
aliqiiid  proprium,  cl  quod  siipra  huiiiincs  cssel,  iiicrc<< 
rctur. 

4.  Qu;e  si  facia  sunt,  si  litieris  nionumentisijue  ce- 
Icbrantiir ,  si  ab  una  regione  terrarum  ,  in  qiia  sola 
uiius  colebalur  Deus ,  ct  ubi  talem  nasci  oporlebal, 
pcr  lotum  orbeni  lerrarum  missi  elecii  viri,  virtiitibiis 
alipie  sermoiiibus  divini  amoris  incendia  coiicilarunt ; 
si  confirmata  salubcrrima  disciplina,  illumiiialas  terras 
posteris  reliqueriiiit ;  cl,  nc  de  pnclerilis  loquar,  qiix 
potcst  quisqne  noii  crcderc,  si  liodic  per  gciiles  po- 
piilosipie  prxdicauir  :  In  principio  erul  Verbum ,  el 
Vcrbum  erul  upud  Deum  ,   ct  Dcus  cr<il  Virbuiu  :  hoc 


125  unr.[\ 

erat  in  priiicipio  npud  Deiim.  Uiiiuia  pcr  ipsuin  facla 
sunl,  cl  siiie  ipso  fuclum  est  uiliil  {Joan.  i,  1-3 ).  Si  nd 
huc  percipifndum  ,  diligendum,  perfniendum  ul  aiii- 
nia  saneiur.  ct  taniac  lucl  liaiiriciida.'  mentis  aciesco:i- 
valescat,  dicilur  avaris,  Nolile  vohis  condere  ihesauros 
inlerra,  ubi  tiuea  el  ccrugo  exlerininant,  el  ubi  fures  ef- 
fodiunl  el  furanlur ;  sed  Uiesauiizale  vobis  lliesauros  in 
coelo,  ubi  neque  linea  neque  rubigo  exlerininanl,  neque 
fures  effodiunl,  neque  furanlur  :  ubi  eniin  esl  lliesaurus 
tuus,  ibi  esl  cl  cor  luuin  (  Mallli.  vi, 19-21  ) :  diciliir  lu- 
xiiriosis,  Qui  semiiiai  in  carne,  de  carne  iiielel  corru- 
plioiiem  :  (/iii  seminal  in  spirilu,  de  spiritu  melel  vilain 
wlernam  {Galat.  vi,  8) :  dicitur  superbis,  Qiii  se  exallnl, 
humiliabilur;  el  qni  se humiiial,  exallubilur{Luc.  x iv,  1 1): 
dicitur  iracuiidis,  Accepisli  alapam,  para  alleram  ma- 
xillam  (Miillh.  v,  o9)  :  dicitur  discordiosis,  Diiujile 
iuiinicos  vestros  {Ibid.  44)  :  dicitiir  supersliliosis,  lie- 
gnum  Dei  iiilra  vos  esl  {Luc.  xvii,  21  ) :  dicitur  curio- 
-  sis,  yolile  quwrere  quw  tidcntur ,  sed  quce  iion  viden- 
tur.  Qitm  enim  videnlur,  lemporalia  sunl  :  quce  aulein 
non  videntur,  mlerna  sunl  (II  Cor.  iv,  18)  :  postrcmo 
dicitur  oiiiJiibus,  Nulile  diligere  munduni,  iieqiie  ea  quce 
in  mundo  sunl  :  quoniain  oinne  quod  in  inundo  esl,  cuii- 
cupiscentia  carnis  esl ,  el  concupiscenlia  oculorum ,  et 
ambilio  scKculi  {IJoan.  ii,  15,  lU). 

5.  Si  lisec  per  lotiim  orbem  jam  populis  loguiitur, 
et  cum  xencraiione  libentissime  audiuiUur.  Si  post 
lanlum  sanguiuem,  tanlos  ignes,  tot  cruccs  martjruin, 
lanio  fertilius  et  ubcrius  usque  ad  barbaras  nationcs 
Ecclesiac  pullularuni.  Si  tot  juveniim  el  virginum  inil- 
lia  conlemnentium  nuptias  castcque  viventimn  jain 
nemo  miratur  :  quod  cum  fecissel  Plalo,  usque  ailco 
perversam  lemporum  suorum  tinuiil  opinioiicm ,  iit 
perhibeatur  sacrificasse  naturse  ',  ul  tanquam  pccca- 
tnm  illud  abolerelur.  Si  hic  sic  accipiuntur,  iitqno- 
modo  antea  talia  di>putare,  sic  nunc  contra  dispulare 
nionslruosum  sit.  Si  tali  pollicitationi  alque  sponsioiii 
per  omnes  lerrarum  partes  quas  liomines  incolnni , 
sacra  cbrisliana  Iradiintur.  Si  liac  quotidie  lcgnnlur 
in  ecclesiis,  et  a  sacerdoiibus  cxponnntur.  Si  luiidiint 
pectora  qni  coiianiui- h:vc  implere;  si  lam  inniimc- 
r.ibilcs  aggrediunlur  haiic  vi:im,  nt  desertis  divitiiset 
honoribus  liiijns  miindi  ex  omni  bominuni  gencre  uni 
Deo  sunimo  lolani  viiam  dicare  volenliuni ,  deserlje 
qiiondam  insuhe  ac  mnltarum  terrarum  snlitudo  coni- 
pleatur.  Si  dciiique  per  urbes  atque  oppida,  castella, 
vicns  et  agros  ciiaiii ,  villasque  privatas  in  lanlum 
aperte  persuadetur  et  appetilur  a  leirenis  aversio,  cl 
in  umiiii  Deuin  vcrumque  conveisio,  ut  quotidie  per 
iiniveisum  orbom  linmannni  genus  iina  peiie  voce  re- 
spondeat,  sursuin  corda  se  hnbere  ad  Dominum  {Ex 
can.  Missa:)  :  quid  adhuc  osciiaiiins  crapiilam  liesler- 
naiii,  et  iii  morluis  pecudibus  divina  elnquia  perscriita- 
mur ;  si  quando  aulem  ad  dispiitationem  veiiitur , 
Malonico  nomine  ora  crepantia,  quam  pectus  vero 
plenum,  magis  haberegesiimus? 


'  In  Mss.  sepiem,  saciificassc  nalitra:  naturam  exsccra- 
(iis,  Ui  lunqmiin ,  etc. 


im;s. 

C.APUT  IV 


w 


Vhilosoplii  qui  scnsibilibus  loli  hwre^n 
conlemneudi. 
G.  Qui  ergo  sensibilem  istiini  nuindiim  conlemncre 
ctanimam  virliile  purgaiulam,  scninio  Dco  snbjicerc 
ati|iie  subjng.ire,  vaniim  anl  iiian.m  piiiani,  alia  ra- 
lioiie  rcfelleiidi  sniit  :  si  laiiieii  ciiiii  liis  dignnin  esl 
dispiitare.  Qiii  autcni  lioiium  et  appclendum  raleiUiir, 
cogiioscant  Deiiin  el  cedanl  Deo,  per  qiicni  popiilis 
jani  oiiiuibus  liivc  credoiida  perMiasa  siiiit.  QuoJ 
ulique  ab  ipsis  lieret ,  si  laiuiiiii  valerint  :  aiit  si 
iioii  licrel ,  crimeii  iiivideiUi;e  viiare  noii  possciit. 
liigo  ccdaiit  li  a  qiio  facliim  est,  ncc  cnriusilatc 
aiit  inani  jactaiilia  inipedianlur  qiiominus  agnoscaiil, 
quid  intcrsit  iiilcr  paucorum  tiiniilas  '  conjectnias,  et 
iininircslam  s;ilutcm  corrcptioneniquc  populornin.  llli 
enim  si  rcviviscerent,  quorum  isti  nonrniibiis  gloriaii- 
tiir,  ct  invenirenl  rclerlas  ccclesias,  tcmplaqiie  de- 
seria,  et  a  ciipidilatc  bonorum  lemporaliiim  et  flueii- 
tiiim  ad  spcin  vit;e  a'tcrnne  et  biina  spiritiialia  et  in- 
lelligibilia  vocarict  currere  liumaiiiim  geiiiis  ;  dicereiit 
fortasse  ( si  tales  esseiit,  quales  fuissc  memorantur)  : 
IIa'C  sunt  qiia;  iios  piTsiiadeie  pi)|iulis  non  ausi  siimus, 
el  eorum  polius  consiietudini  ccssimus,  qu;im  illus  iii 
noslram  lideiii  voluntatemque  tradnximus. 

7.  Ilaque  si  liaiic  vitam  illi  viri  iioliisciim  riirsiim 
ageie  potuissent,  videreiit  profecto  cujiis  aneti  rit;ile 
faciliiis  coiisuleretnr  hominibus  ,  et  pancis  mutatis 
verbis  alque  si  nlcntiis  cbristiani  rieieiu,  sicut  pleri- 
qiie  rccentiorum  noslrorumque  tcinporum  Platoiiici 
fecerunt.  Aut  si  lioc  non  falciciiliir  neqiie  faceicnl, 
iii  snperbia  ct  invidia  remaneiile-^,  nescio  ulruiii  pns- 
seiil  ad  ea  ipsa  qua;  appelcnda  et  desideraiida  esse 
dixerant,  ciini  islis  sordibus  viscoque  revol.ire.  Nam 
tcrtio  vitio  curiosilalis  iii  percunclandis  da^nionibiis, 
quo  isti  niaxime,  cum  qiiibus  nunc  agilur,  Pag;ini  a 
chrisliana  salutc  revocaiUiir,  qnia  niniis  puerile  esl, 
nescio  iilrum  tales  illi  pr;vpedireiilur  viri. 

CAPUT  V.  —  In  qiiibussectis  vera  religio.  Munusdivi- 
num.  Spiritussaiictus. 

8.  Sed  quoquo  niodo  se  liabeat  philosoplioruin 
jactaniia,  illiid  cuivis  iiuelligere  lacile  cst,  religioncni 
ab  cis  iion  esse  qua;rendam,  qui  eadem  sacra  siisci- 
picbant  cum  populis,  et  de  suorum  deorum  naliira  ac 
summo  bono,  diversas  contrariasqiie  seiUentias  in 
scholis  suis,  eadem  teste  inullitudine,  personahanl. 
Quod  si  boc  imum  lantum  vitium  christiaiia  disciplina 
sanaluinvideremus,  ineffabililaude  prxdicand.iin  essc, 
ncininem  iiegare  oporterel.  llnnreses  namque  lam  iii- 
numerabiles  a  regiila  Cliristiaiiilalis  aversK ,  tcsies 
sunt  non  admilli  ad  communicanda  Sacranienta  eos 
qni  de  Patre  Dco,  et  Sapientia  cjus,  el  Munerc  divino 
alilcr  senliunt  et  liomiiiilius  pcrsuadere  conanliir, 
quara  verilas  posiulal.  Sic  enim  credilur  et  docetnr, 
quiid  est  liumanae  salulis  caput,  non  aliain  csse  |  bi- 
losophiam,  id  esl  sapientiie  studium,  et  ali;im  rcligio- 
nem,  cuni  ii  qnoriiin  doclrinam  noii  approbamus,  iicc 
Sacramcnla  iiobiscum  coiiimuiiiiaiU. 

9.  Quod  iii  illis  miiiiis  inirandum  cst,  qui  coriiin 
'  slc  in  Mss.  raclioris  notae.  At  in  vulg.  Icgitur ,  titinidai 


127  DE  VER.\  ilEMGiONE,  S.  AUGUSTINI 

<|uoque  Sacranicnlnrum  ritu  dispares  esso  voiiierunt, 

siciit  nescio  qiii  Scrpcnlini  qiii  .ip|iellaiiliir  («).  sicul ' 

M;uii<iia'i,  sicul  .ilii  iioniinlli.  Sed  iii  illis  ni.ii;is  ;iiiiin- 

.•nlvcrteinlinn   Imc   ni:ii;is(|iic  pr;c(lir.iii(liiin,  qui  |);iria 

Saciaiiieiita  cciiLTanles,  laiiien  (|iiia  seiilenlia  dispa- 

res  sunt,  cl  errores  suos  aniniosius  defcndere,  qnam 

cautins  corrigere  maliierunl,  cxeliisi  a  catliolira  com- 

iiinnione,  et  a  p;irlicip;Uioiie  qiiainvis  pariiiiii  Sacra- 

mcntorum  ,  propri:i  vocaliiili  pr(ipiiosi|iie  conveiiiu-;, 

non  iii  serinonc  t:inliiiii,  sed  cti;ini   iii  superstilione 

incriicrunt :  ut  Pliotiniani,  Ariani,  muUiqne  pr.-ctcrea. 

Nam  de  iis  qui  scliisniala  fceerunt,  alia  qiKcslio  est. 

Possel  eniin  eosaix>a  doiniiiica  iisqiie  ad  tcnipiis  ulli- 

ni.Tj  venlilalioiiis  vcliit  palcas  snsliircre  {Mnlih.  iii, 

12),  nisi  vciilo  siipcrlii;i'  iiiiiii;i  levil.ile  cessissenl,  cl 

sese  a  nobis  uliro  scparasseni.  Jiid;ci  \ero  quamvls 

uni  omnipotoiiti  Deo  siipplicciil,  sola  tanioii  leiiipora- 

lia  el  visiliilia  lioiia  di;  illo  exspcclanles,  rudiincnla 

novi  poinili  ali  liniiiililale  sinsenlia,  in  ipsis  siiis  Scri- 

puiris  iiiinia  securilale  nohieruii!  adverlere,  atque  ila 

iii  vetcri  liominc  remaiiseruni.  Quoe  cuin  ita  sinl,  ne- 

que  iii  conriisioiie  P;igaiioruiii,  iicque  in  piirgamenlis 

lucrctii(iruni,iic(|ui!  iii  languore  scliisnialicoriini,  neqiie 

in  c.Tcilale  Jiid;eoriiin  qii;cieiida  est  ri  ligio,  sed  apud 

eos  snlosqiii  Clirisliaiii  c:illi(ilici,  vel  orlliodoxi  noiiii- 

Haiitur,  id  est  inlegritalis  cuslodes,  et  recla  seclanies. 

OVPUT  VI. —  Yera  retifiio  in  sota  Ecctesia  cnlliotica  , 

qnce  omnibus  errnnlibits   iiliiiir   ad   provccliis  suvs. 

Boni  nvniniiiquum  cx  Ecctcfia  per  sediliosos  expulsi. 

10.  Ilax  ciiini  Ecclesia  c:illi(ilica  per  toluiii  orbeni 
valide  laieque  dilTusa  ,  oinniliu-;  erraniibus  uiiuir  ad 
provecius  suos,  ei  ad  eorum  corrcciioiiein  ,  cum  cvi- 
gilare  voliierinl.  Utiliir  eiiiiii  Geiilibus  ad  nuitcriain 
operalioiiis  sua^,  luciclicis  ad  pnibalioiieiii  diiclrin;c 
sna»,  scliisniaticii  ad  dccuiiK  nlinii  slabilil;ilis  su;c,  Jii- 
d;cis  ad  com|iaralioneni  piilcliriludinis  su;c.  Alios 
crgo  invitat,  alios  excludit ,  alios  rclinipiit ,  alios 
anteccdit  :  oiiiiiibns  l:iiiien  grali:c  Dei  participaiubc 
(lat  p()lesl:ileiii ;  sive  illi  forinaiidi  siiit  adliiic',  sive 
reformandi ,  sive  rccolligcndi ,  sive  admitlcndi.  Car- 
iiales  aiitein  siios,  id  esl  viventes  aut  sentientes  car- 
iialiier,  i:iii(]uain  paleas  lolerat ,  qiiibiis  iii  area  fiu- 
iiicnia  liiliiira  suiil,  donec  lalibiis  lcgiuinibus  exuan- 
lur.  Sed  (|iii:i  in  li;ic  area  pro  volunlate  qiiisipie  vel 
palea,  vel  Iriiinentiim  est,  tanidiu  sustineiur  pecca- 
luin  aut  error  riijuslibel ,  donee  aut  .u-cus;itoreiii  iii- 
veiiial ,  aut  pravaiii  opiiiidneni  perlinaci  aiiiiiiosit:ite 
difeiidat.  Evcliisi  aiilcin  aut  poeiiilciido  rcdiMinl ,  aut 
iii  ncipiiliam  iiialc  liberi  denuiiiit ,  ad  ailiiKinitiiincm 
nnslra:  diligenlix  ;  aut  scliisma  faciunt ,  ad  exei'cii;i- 
lioncm  nostrc  paticiiti£;  aiit  lisereslin  aliquaiii  gi- 
pnuiit,  ad  exainen  sive  occasionem  noslra;  iiiii  lli^eii- 
ti;v.  Ili  suiit  exilus  cbrisliaiioruin  cariialiuin  (|iii  non 
potuerunt  corrigi  aut  susliiieri. 


128 


'  In  excusis  omittitur  sicut ,  quam  vocem  in  plerisqiie 
Mss.  reperlaiii  resliluinius,  qiiia  serpeiiliinis  a  sianicliais 
non  obscurc  srcernit  .\n;;usliiuis  in  lib.  2  de  (ienesi  cou  ra 
MauichEEos,  caji.  2(i,  elciarius  iii  libio  de  llieresilus. 

'  Ediii,  sice  illi  iiiformtmdi  iint  udlnic.  scd  sinccrius 
Uss.,  forinnndi. 

Xa)  (ipliiuc. 


II.  S;cpc  cliaiii  sinitdivina  providenlia,  per  non- 
nullas  niniiuni  liirbideiilas  carnalium  lioiiiiiiuin  sedi- 
tioiics  expelli  de  ccngregalione  cbristiana,  etiain  bo- 
iins  viros.  Qnaiii  conlumeliam  vel  injuriam  suain  ciiin 
paiientissime  pro  Ecclcsia;  pace  tulerinl,  ncipie  ullas 
iioviialcs  vel  scliismaiis  vel  lioercsls  nioliii  fuerint , 
doccbuiit  boniinos  qnam  vcro  alTccUi ,  ct  qiianta  siii- 
cerilalc  cliarilatis  Dco  scrvicndiim  sit.  Talinm  ergo 
viroriim  proposiliim  est,  aul  scdalis  reineare  turbi- 
nibus  ;  ant  si  id  noii  sinanlur  ,  vel  e.idein  tcnipestaie 
perseveraiiie  ,  vel  ne  suo  reditu  talls  aut  SKvior  oria- 
tur;  tcnent  voluniatcm  consuleiidi  cii;iin  eis  ipsis 
(|iiiiruni  molibns  perUirb;itioiiiliusque  ccsscrunt ,  siiie 
iilla  coiivenliculoriini  segrcgalioiie  usque  ad  inortem 
dercndeiites  ,  et  lcstiinonio  juvaiiles  eani  lidem  quam 
in  Ecclesia  c;illioIica  prsedicari  sciunt.  IIos  coronat 
in  occulto  1'atcr ,  in  otciillo  vidciis.  Uaruin  linc  vide- 
tiir  gciius,  scd  tainen  exeinpla  iioii  dcsiiiil  :  iino  plura 
siint  (piani  crcdi  poti  st.  Il;i  oinnibns  gcneribiis  homi- 
niim  cl  exeinplorum  ad  aniniarum  ciiralioncm  ,  ct  ad 
institiitionein  spiriiualis  populi,  ulitiir  diviiia  pro- 
vidcnlia. 

C.U'UT  V 11.  —  Cnllwlicw  Ecclesiie  religio  amptectenda. 
Qtiid  ilta  profileiilur. 

1"2.  Quamidircm  ,  cuin  ante  paucos  aniios  pronii- 
seriin  tibi  scribcre  ,  charissinie  niihi  Koinaniane, 
qnid  dc  vera  religione  senlironi  {Lib.  2  contra  Acade- 
micos,  cnp.  3,  n.  8)  ,  lciiipus  niiiic  esse  arbilraliis 
siiin  ',  poslqiiam  tuas  acerrinias  inlerrngationes  ,  siiie 
ullo  certo  liiie  flucluare  ,  ca  cliaril;ite  qiia  tibi  obstri- 
clus  suin  ,  diutius  sustinere  non  possein.  Uepiidiatis 
igiiur  oiiinibus  qiii  neque  in  sacris  pliilosoplinnlur , 
iiec  in  pliiliisopliia  coiisecrautiir ;  et  iis  qiii  vel  prava 
opinioiic  ,  vel  aliqua  siinuliale  supcrbienies,  a  regiila 
et  communioiie  Ecclcsiic  catIiolic;e  deviaruiil ;  et  iis 
qiii  sanctarum  Scripiuraruin  lumen,  et  spiritualis 
populi  grati:im  ,  quod  Noviini  Tesiamenlum  vocaiur, 
babere  nolueriint,  quos  quanla  potiii  bievilale  pcr- 
strinxi  :  tcncnda  csl  iiobis  cliristiana  ri  ligio  ,  cl  cjiis 
Ecclesiic  communicaUo  qu;e  calliolica  csl ,  et  callio- 
lica  nominatnr,  non  soluiii  a  siiis,  veriiin  ciiiiii  ab 
omnibus  iniinicis.  Veliiit  iioliiil  eiiiin  ip^i  i|iio;pi(;  luc- 
relici ,  et  scbismalum  .'iluiiiiii ,  ipi;i  ido  iioii  ciiin  siiis, 
sed  cuiii  exirancis  loquiinliir,  C;illioIicam  nihil  aliud 
qiiain  Catbolicam  vncaiit.  iNoii  ciiiiii  possuiit  inlcHigi, 
iiisi  lioc  eain  iioininc  dibCcrnant ,  quo  ab  universo 
orbc  nuiiciipaiiir. 

15.  Iliijiis  icligionis  sccland.c  cnptit  est  hisioria  ct 
propliclia  dispciis;ilioiiis  teniporalis  divina;  providen- 
tia: ,  pro  s;dule  geucris  liiinuuii  in  a'icrnani  vilain  re- 
formandi  alqiic  reparaiidi.  Qnx  cuin  credila  fucril, 
iiiintcni  piirg:ibil  vil;e  inodiis  diviiiis  praccplis  conci- 
luilus  ,  el  idoiK';iiii  facicl  spiritualibus  percipiciidis  , 
qua;  iiec  pra;lerit:i  sunt,  ncc  fuliira,  scd  eodcm  modo 
senipcr  iiiancntia,  nulli  miit;ibililati  obnoxia  ;  id  est, 
ununiiiisuin  Dciini  P;itrem  et  Filium  etSpirituin  san- 
eluni  :  qua  Trinitalc  (pianiiim  in  bac  vita  datum  esi 

'  sic  juxla  Er.  l.ugd.  ven.  Ixiv.  In  B.,  nunc  essc  arbUrulut 
postiiituin,  clc.     M. 


429  LIBEU 

cogiiii.t ,  omnis  iiilcllcclurtlis  cl  animalis  cl  corporalis 
crealura,  ab  eadcm  Triiiilate  trealrice  esse  in  qiian- 
lum  est,  el  speciem  suam  habere  ',  et  orilinatissime 
administniri ,  sine  uUa  dnbilatione  perspicitur;  noii 
111  aliam  parlem  totins  creaturs  frcisse  inlelligatur 
Paier,  cl  aliam  Filiiis  ,  el  aliain  Spiritiis  sancuis  ,  sed 
et  sinnil  omiiia  el  nnainiiiiamquc  naluram  Patieni 
feclsse  pcr  Filium  iii  dono  Siiiritus  sancti.  Omnis 
eiiini  res,  vel  siibsiantia,  vel  es-icntia  ,  vcl  iialura, 
vel  si  qiio  alio  verbo  melius  enuntiatur,  simul  hicc 
liia  babtt;  ut  ct  unuin  aliqiiid  sit,  ct  specie  propria 
discornaliira  cxieris,  et  reriim  ordiiiem  noii  excedat. 
(./iPUT  Vlll.  —  Q>ia'    pniiio   aucloritale  ducli  creJi- 

diimis,  postiiwdum  rulioiic  inliiligimus.  llceretici  pro- 

iimt  Ecclesia;. 

14.  Quo  cognito,  satis  appnrebit  quantum  honio 
assequi  potesl,  qnam  necessaris  cl  iiivictis  et  jnslis 
Irgibus ,  Dco  el  Domiiio  siio  cnnct:i  sulijecta  siiit  :  ex 
quo  illa  (iiniiia  ,  qu;v!  pri.iio  rredidinins  ,  niliil  iiii 
auctoritatem  secnti,  partiin  sic  intellig'intiir,  nt  vi- 
deanius  csse  ccriissima  ;  partira  sic,  ut  videaimis  ficri 
posse,  atque  ita  ruri  oportiiisse,  dol.  amusque  illos 
hac  noii  credenles,  qiii  nos  antea  credeiiles  irridere, 
quam  iiobiscnm  credcrc  miducrunt.  Nnii  enim  jam  illa 
hnininis  sacrosancta  siisceptio,  et  Virgiiiis  partiis,  et 
ninrs  Filii  Dei  pro  nobis,  ct  resiirrec.io  a  mortuis,  et 
14  coelum  ascensio  ,  et  consessiis  ad  dexieram  Palris, 
ct  pcccatorum  abolitio  ,  cl  jndicii  dies,  el  corporum 
resuscitalio  ,  cognila  xtcrnitaie  Trinilatis  et  miilabi- 
lltate  crealura;,  crcdniitur  lanliim,  et  noii  etiain  Jiidi- 
cantiir  ad  summi  Dei  mi^cricmdiaiii ,  qiiain  geiieri 
huBiano  cxliibet ,  perlinore. 

15.  Sed  quoniam  verissime  dictum  est ,  Uportet 
niiiltas  licereses  esse ,  ut  probati  nianijesti  fiaiit  inler  vos 
(1  Cor.  XI,  19);  utainnretiain  isto  divinai  proviJenlix 
benelicio.  Ex  his  enim  hnminibiis  hxTCtici  fiiiiit,  qui 
etiamsiesscnt  in  Ecclesia,  nibilominus  errarenl.  Cuin 
aulem  foris  snnt.  pliiriniiiiii  prosiint ,  iion  vcruin  do- 
ceiido,  qiiod  iicsiiiint ;  =od  ad  vciuin  quaTeiiduni  cai- 
nales,  el  ad  veruin  apericnduin  spirituales  catliiilicos 
eicitnndo.  Sunt  enini  iiimiineraliiles  in  Ecclesia  sancta 
Deo  probali  viri,  sed  maiiifesti  nnn  (iunt  inter  iios  , 
quaiiidiu  iinperitia;  iiostnc  lenebris  delectali  dormire 
nKilumus ,  quam  luceni  vcrilatis  intueri.  Quapriiptcr 
inulti ,  ut  diem  Doi  vide.iiil  et  gaudeant ,  per  hoere- 
licos  de  somno  exciiantur.  Utaniur  ergo  etiain  liaere- 
licis  non  ul  eorum  approbemus  errores,  sed  ut  catho- 
licamdisciplinam  adversus  corum  insidiasassereiiles, 
vigilantiores  et  caiiliorcs  siinu»  ,  eliamsi  cos  ad  salu- 
tein  revocarc  non  possumus. 

CAPLT  IX.  —  ManichcEorum  error  de  duobus  principiis 
et  duabtts  animabus. 
IC.  Credoantem  afruturum  Deuni,  ut  ista  scriplura, 
pra'cedeiite  pietate  ,  Icgentibns  bonis,  non  adversiis 
iinain  aliquam  ,  sed  adversus  omnes  pravas  et  falsas 
opiniones  possit  valcre.  Contra  eos  tameii  potlssiimnn 

'  Uss.  undccim  carent  his  verbig,  et  speciem  siiam  lia- 
bere  ;  qu;E  lamen  liic  a|  prime  ainveniuat  pro[  tor  secun- 
lam  rriuita'.L>  por»oiiaui. 


UNUS.  ,30 

est  instilnta ,  qiii  duas  natnr.is  vc.  siibsiantias  sin- 
gulis  priiicipiis  adversiis  iuviceni  rebellLS  esse  arbi- 
trantur.  Offensi  enim  quibusdam  rebus,  et  rursus  qiil- 
busdam  dcleclati ,  iion  carum  quibiis  offondunlur  , 
sed  earuin  quibus  delectantiir ,  voluiil  esse  auctorem 
Deiira.  Etcnm  consueludinem  siiain  vincere  nequcunl, 
jam  cariialibiis  laqueis  irreliii ,  diias  aiiimas  essc  lii 
niio  corpore  exislimaut  :  unain  de  Deo,  qiia;  nalura- 
liler  hoc  sit  quoil  ipse;  alteramde  gente  tenebrarum, 
quam  Deus  nec  gcnucrii,  iicc  fecerit,  nec  protiilerit , 
iiec  abjeccnt;  scd  qu;e  suani  vitam  ,  suam  lerrain  , 
suos  felus  ct  animalia  ,  suum  postremo  regnum  lia- 
biicrit,  ingenitiimque  princi|iium  ;  ^ed  quodam  tem- 
poic  adversiis  Deuni  lebellasse,  Deuiii  aiitom  cum 
aliiid  qimd  fai;eret  non  habcret,  "ct  quoniodo  alitcr 
pos-il  liosti  rosistere  non  invenirct ,  iicfcssilate  op- 
prcssiim  misisse  huc  aiiiinam  boii;iin ,  el  quamdam 
p.irliculam  su;e  siibsiantia; ,  cujus  comniixlione  atqiie 
miscela  '  hostem  lemperatum  esse  somniant,  et  iiiun- 
duiii  fabrlcatum. 

47.  Ncqiie  nuiic  opinioncs  coruin  rcreiliimis,  qind 
pnriiin  jam  fociiiiiis,  parlini  i|U;iiruin  Doiis  siverit 
f.ioiomiis  :  scd  in  lioc  npore  quomodo  advcrsiis  eos 
lidcs  calhilica  tiila  sit ,  et  qiinmodo  noii  poiturbcnt 
aiiliiiiim  ea  (|uibus  commotl  Iionilncs  In  eoriim  cedunt 
seiiionti;im,  ratioiiiliusquas  Doininus  dare  dignalur, 
quantiiiii  possiimns  denioiistraiiiiis.  Illud  saue  iii  pri- 
niis  leiicre  te  volo ,  qui  bciie  nosli  aiiiiiuiin  mcuni, 
iion  !ioc  me  fugieiid;K  arroganlhc  gr.itia  qiiablsolemni- 
tordicere,  qnidquid  ln  his  lilterls  erroris  iincnlri 
potorlt,  hoc  soliini  inihl  esse  Iribuendum  ;  quidfnrid 
aiilem  vernm  el  conveiiicnlcr  expositum,  uiii  omnium 
bon:iriim  miinenini  largitorl  Doo. 
CAPU T  X. —  Ilislorium  diviiia  oecoiiomice  erga  noslram 
sulutem  nnrrnlurus  ,  ostendit  primum  unde  error  in 
religiune  contingat ,  el  quomodo  perfecla  religie  Deo 
subvenienle  inslnuretur. 

18.  Qu;iniobrcm  sit  tibl  manifcstnm  alqiie  perce- 
pliiiii,  iiiilliiiu  errorem  In  religione  essc  potuis>e ,  si 
aninia  pro  Deo  sno  non  colerot  anlmain  ,  aut  corpus, 
aut  pliantasmaia  sua  (a),  aut  horum  allqiia  duo  coii- 
jiincla,  aul  certe  slmul  omnia  :  sed  in  hac  viia  socic- 
tali  geUeris  hum;ini  sine  dolo  lemporalilcr  congruens, 
aicriia  nieditarelur,  nniini  Deiim  colens;  qiii  nisi 
pormaneret  Incommiilabilis,  iiulla  muiabilis  nalui-a 
reniaiieret.  Miitari  antcin  aiiimam  posse,  non  quldeni 
loraliler,  sed  lameii  tcmporalitor,  suis  affectionibus 
qiiisqiie  cognnscit.  Corpus  vero  et  lcmpnribiis  el  locls 
CjSC  miitabile ,  cnlvis  advertere  faoile  cst.  Ph:inla- 
sinaia  pnrro  nilill  snnl  aliiid  qiiaiii  de  spci  io  corporls 
corporeo  sensu  attnicia  rigmoiita  :  qua:  nieiiiori;i; 
niaiidare  ut  aco^pla  siinl ,  vel  partirl  ,  vol  mullipli- 
care ,  vel  conlrahore  ,  vel  disioiidere  ,  vel  orilinaio  , 
vil  porlnrbaro,  vol  qiiolibct  iiiodo  ligiinire  cogi:;inl  i 
f.iril.iiiiiiin  est,  sed  ouni  vcrum  i|ii;crilur,  r.Ton'  '  1 
vllarc  difliclle. 

'  Mss.  novemdecim ,  atque  miseria.  ita  etiara  Bad.  et  tr. 
{(:)  t  Retract.  oap.  13,  n.  2. 


\ 


m  DE  YEUA  r.EUr.lONE,  s 

\').  Noii  crgo  crcaliir;c  pnliiis  qiKiiii  Crealoii  ser- 
viaimis  ,  iiec  evancscamus  iii  cogitalionibus  noslris,  i't 
lierfecta  rcligio  cst  (n).  ^lerno  enim  Crealori  adUx- 
renlcs  ,  et  nos  seicrjiiiale  alficiamur  necessc  est.  Scd 
i|iiia  lioc  ariima  pcccatis  suis  iibriUa  et  implicaia ,  pcr 
seipsam  viderc  ac  icncre  non  possel,  nullo  in  rebus 
liniiianis  ad  diviiia  capessciida  inlerposito  gradu  ,  pcr 
finiin  ad  Dei  simirniiiliiiem  a  teirena  vita  bonio  nite- 
rctur,  inclTabili  misericdidia  Dei  temporali  dispensa- 
tioiie  per  crealuram  miitabilcm,  sed  lamen  aelernis 
legibus  scrvicnlcm  ,  ad  commemoralioncm  prima^siia; 
perfeilaMiue  n:ilur:K  ,  pailiiii  singiilis  liuminibus,  par- 
tiiii  vero  ipsi  lioniinum  gcneri  subvcnilur.  Ea  esl  no- 
stris  tenipoiibiis  cbristiana  rcligio,  quam  cognoscere 
ac  seqiii ,  sccurissima  ac  ccrtissima  salus  esl  (b). 

20.   DLfendi  aulcm  adversus  loquaccs,et  apciiii 

qiiareiitibus,  iniiltis  modis  potcst;  omnipoteiite   ipso 

Doo  pcr  sci|isum  dcmonslranle  qiix  vcra  simt,  et  ad 

h;cc  iiiliicnda  ct  pcrcipicnda  bonas  volunlates  per  bo- 

iios  Angclos  ctquoslibet  liomincs  adjuvantc.  Eo  modo 

aiilcin  quisque  utiliir,  quem  vidct  congruere  iis  cum 

qiiibus  agil.  Ego  itaque  diii  miiltumquc  consideians 

qii:iles  oblalranlcs,  et  qu:iles  qiiaerenles  expcrtus  sim, 

vcl  qiialis  ipse,  sive  cuin  latrarem,  sive  cum  qu;cre- 

rein  ,  fiieriin  ;  lioc  inodo  niihi  utendum  pulavi.  Qu;e 

vera  esse   pcrspcxeris  ,  tene,  et  Ecclesioc  caiholic:c 

tribue ;  qii;B  faKa ,  rcspue ,  cl  mihi  qui  homo  siim 

ignosce;  qu;c  dubia,   crcde,  doncc  aut  respueiid:i 

esse,  aul  vera  esse,  aut  sempcr  credenda  cssc,  vel 

raiio  doceal ,  vel  pra;cipiat  auctorilas.  liiiende  igilur 

iii   ha;c  qua;  scquuntur,  diligciiter  et  pie  ,  quantum 

poies  :  tales  enim  adjiivat  Deus  (c). 

CAPUT  XI.  —  Oinnis  vUa  a  Dco.  Mors  animce,  ne- 

qtiilia. 

2!.  Nidla  vila  est  qux  non  sit  ex  Deo,  qiiia  Deus 

utiqiie  sumiiia  vita  cst  et  ipse  foiis  vita;,  ncc  aliqiia  vita 

iii  qiiaiitum  vita  cst,  iiialum  est,  scd  in  quantum  ver- 

git  ad  mortcm  :  mors  auleni  viia;  non  est,  nisi  nequi- 

tia  ,  qiix  ab  eo  quod  iie  qiiidquam  sit,  dicta  esl ;  et 

idcu  iicqiiissimi  homines ,  niliili  homines  appellantur. 

Vila  crgo  voluiilario  defcctu  deliciciis  ali  co  qui  eain 

fccit ,  et  ciijus  esscntia  fruehaiur,  et  volens  contra  Dei 

legeiii  fnii  corporihus,  quibus  eam  Deus  pncfccit, 

vcrgit  ad  nihilum  ;  ct  liac  est  ncquilia  :  non  quia  cor- 

pus  jam  nildlum  est.  Nam  et  ipsuiu  habet  aliquam 

concordiam  partium  suarum  ,  siiie  qua  omnino  essc 

noii   possct.  Ergo  ah  eo  (aciuin  esl  ct  curpus,  qiii 

oiiinis  coiicoi'di;c  capul  esl.   Ilabct  corpus  quamdam 

paccm  suxforraa',  siiic  qua  piorsiis  niliil  essct.  Lrgo 

ille  est  ct  corporis  coiidilor,  a  qiio  pax  omnis  esl,  et 

qiii  forma  cst  iiif;ibi'icata,  alque  omnium  forinosissima. 

Ihibcl  ali(|iiain  spcciein  ,  sine  qua  cnrpus  iioii  est  cor- 

piis.  Si  ergo  qu:ii'itur  quis   iiistilucril  corpiis ,    ille 

qii;cratur  qui  est  oninium  speciosissimus.  Omiiis  eniiii 

species  ah  illo  est.  Quis  est  autcm  hic,  nisi  unus 

Deus ,   una  veritas ,  iina   salus  omnium ,  et  prinia 


AUGUSTINI 


!5t 


(a)  I  Rctracl.  cap.  13,  n. 

(b)  Ibiil.,  II.  5. 
(f)  llid.,  u.  l. 


aiiiiic  sinnnia  csscntia  ,  ex  qiia  est  omiie  quidquid 
esl,  in  quaiilum  csl;  quia  in  quanlnm  est  quidqnid  esl, 
boiium  esi. 

22.  Et  ideo  ex  Dco  non  esl  mors.  iN'on  cnim  Deus 
nwrtem  fecit ,  ncc  lcetatur  in  perdilione  vivorum  (Snp. 
1,1."):  qiioni;im  suinina  essentia  esse  f;icit  ninne  quod 
csl,  iiiide  ct  esscnlia  dicitiir.  Mors  autem  non  essc  co- 
gll  quidi|uid  moriliir,  iii  quaiituiii  moritiir.  Nain  si  ea 
qiia;  nioriiiiitiir,  penilus  niorcreiitur,  ad  iiiliijum  siiic 
dnbio  pervenirent ;  sed  tantum  muriunlur,  quantum 
miiuis  esscnti.^B  panicipant :  qiiod  brcviiis  ila  dici  po- 
lcst  :  tanto  iiiagis  moriiiiitur ,  quanlo  niiuus  suiit. 
Corpiis  autein  ininus  est  qiiam  vila  (|u;clibet ;  qiioniain 
qu;iiilulumcuni(|uc  mancl  in  spccic,  pcr  vitain  inaiiel, 
sive  qua  uiiiiin(|Uodquc  animal,  sivc  qua  univcrsa 
muiidi  natiira  admiuistralur.  Corpus  ergo  magis  sub- 
jacct  inorli ,  cl  ideo  viciiiiiis  est  iiihilo  :  quaproplcr 
vila  ,  qua'  fructu  corporis  deleclala  iicgligit  Deum  ,  iii- 
cliiiatiir  ad  niliilum,  ct  i.sta  est  neqiiitia. 

CAPUT  XII.  —  Lapsuset  reparntio  tolius liominis. 

23.  IIoc  aulcm  pacto  vita  carnalis  et  tcrrena  cffi- 
cilur,  et  ob  hoc  etiam  caro  ct  tcrra  nominatur;  ct 
quanidiii  ita  csl,  rcgniim  Dci  non  possidchit,  et  eri- 
pilur  ci  qiiod  anial.  Id  enim  amat  quod  el  ininus  est 
quam  vila  ,  quia  corpus  est;  et  proptcr  ipsum  pecca- 
tum ,  qund  aiijalur  fit  corriiptibile ,  ut  nucndo  descrat 
amatorem  suum,  quia  el  ille  h(;c  amaiido  descruit 
Deiiin.  PnBcepta  enim  ejus  ncglexit  diccntis  :  lloc 
nianduca,  et  linc  noli  (Gen.  ii,  IG,  17).  Trahitur  ergo 
ad  poenas :  quia  diligcndo  infcriora,  in  egestate  volu- 
platum  suaruin  cl  iii  doloribus  a|iud  iiifcros  ordina- 
lur.  Quid  est  enim  dolnr,  qui  dicilur  corpciris,  nisi 
corrnptio  rcpenlina  saliilis  cjus  rei  qiiam  inale  ulciido 
anima  cornipiioni  obnoxiavit  '  ?  Quid  autem  dolor, 
qiii  dicilur  animi,  nisi  carcre  miitabilibus  rehus ,  qiii- 
hus  fruebatiir,  aut  frui  se  posse  speravcrat?  Et  lioc 
cst  totum  qiiod  dicitiir  malum ,  id  esi ,  peccatum  ,  ct 
poRna  pcccati. 

24.  Si  aiilem  dum  in  hoc  stadio  vitx  humaiuc 
anima  degit,  vincaieas  qiiasadversum  se  nuirivlt  cu- 
piditaies  fruendo  morlalibus ,  et  ad  eas  vinccndas 
giatia  Dci  se  adjuvari  credal,  niente  illi  servicns  ct 
hona  viiluntate  ;  sine  duhitatione  rcparabilur,  et  a  mul- 
tis  mutabilibus  ad  uiiiim  incommiitabllc  rcverletur, 
rcformaia  pcr  Sapicntiam  non  formatam  ,  sed  per 
qiuiin  foniiantur  niiivcrsa,  frueturque  Deo  per  Spiri- 
luni  sanclum,  qund  esl  Doniim  Dci.  Ita  lit  liomo  spi- 
riliialis  omnia  judicans,  ut  ipse  a  nemine  judicetur 
(I  C(ir.  II,  15),  dlligens  Domimim  Dcum  suuin  in  tolo 
corile  suo,  in  loia  anima  ,  in  lota  mcnte ,  ct  diligens 
prnximum  suiim  iion  carnaliler,  sed  t;inqiiam  se- 
ipsiiiii.  Se  autciii  spirilualiler  diligit,  qui  cxtolo, 
quiid  iii  co  vivit,  Dcum  diligit.  In  liis  enim  duobiis 
pr;cceptis  lota  Lex  pendet,  et  Prophctx  (Matlli. 
xx;i,  37-40). 

2o.  Inde  jam  erit  consequens  ut  post  mortein  cor- 
p.oralcm ,  qiiam  debemus  priino  peccato ,  lempore 
suo  atqiie  «rdiiic  siio  lioc  cnipus  rcstilu;itur  pristina; 

•  Sic  Vss.  oiiiiics.  At  Ijjd.  Laliciil,  ffcit  ubnoiMm, 


135  LIDER 

suibililali  (fl),  qimm  noii  per  se  liabcbit,  sed  per  ani- 
niam  siabililam  in  Deo.  Qujt  rursus  non  per  se  siabi- 
litur,  sed  per  Deuni  quo  fruilur;  ideoque  aniplius 
quani  corpus  vigebil  :  cor|ius  enim  per  ipsani  vigebil, 
01  ipsa  per  inconimulabileni  verilaleni ,  qui  Filius  Dei 
unicus  est;  alque  ita  et  corpuspcr  ipsum  Filium  Dei 
vigebil,  quia  omiiia  per  ipsiim.  Dono  etiam  ejus, 
qiiod  aninix  dalur,  id  esl  saiiclo  Spiriui ,  non  solnm 
aiiima ,  cui  daiur,  salva  et  pacala  ei  sancta  fii,  scd 
ipsum  etiam  corpus  vivificabilur,  erilque  in  naliiia 
sua  mundissiinum.  Ipsc  enim  dixit  :  Slundale  qu(o  in- 
tus  sunt,  el  qum  foris  sunt  munda  erunt  (Mallh.  xxiii , 
26).  Dicit  et  Apostohis  :  Yiiificabit  et  morlalia  corpora 
teslra  propler  Spirilum  manenlem  in  vobis  {Rom.  vui , 
il).  Ablalo  ergo  peccato,  auferetur  el  poena  pcccati : 
el  ubi  esl  nialum?  Ubi  est ,  mors,  contenlio  lua?  ubi 
est,  moTS,  acuteusluus?  Vincil  enim  essentia  iiiliiluni, 
ct  sic  absorbetur  inors  in  victoriam  ( I  Cor.  xv , 
54,55). 

CAPUT  Xni.  —  Angelorum  dijferenlia. 

26.  Nec  aliquid  sanclilicatis  malus  angelus  obcrit , 
qui  diabolus  dicilur;  quia  et  ipso,in  quantum  angelus 
est,  non  est  nialus,  sed  in  qiianliini  perversus  esl  pro- 
pria  volunlate.  Faleiidiim  esl  eiiim  ,   et  Angelos  na- 

tura  esse  mulabiles,  si  solus  Deiis  est  inconi tabi- 

lis  :  sed  ea  vulunlate  qiia  niagis  Dcuni  quam  sc  dili- 
gnnt,  firmi  el  staliiles  nianenl  iii  illo  ,  et  friiiiniur 
iiiajeslate  ipsius,  ei  uiii  libentissinie  subiliii.  lUo  au- 
lem  angclus  magis  seipsuni  qiiam  Deiiiii  ililigciido, 
subdiliis  ci  csse  iioluit,  et  inluiniiit  per  superliiain , 
eta  snmina  essi-iiiia  defccit,  el  lapsiis  est  :  et  ob  linc 
rBiiiiis  est  qiiam  fuil ,  qiiia  eo  qiiod  miiiiis  erat  frMi 
voliiit,  riim    nia^rs  vnlnit  sua  prilentia   Iriii ,  qiinni 

-'  Dci.  Qiiaiiqtiam  eiiim  non  sninine,  taincn  aiiiplins 
erat,  qiiando  po  quod  siiinnie  esl,  friicbaliir,  qiioniain 
Dciis  soliis  snninie  est.  QuidqMiil  niitem  niiiius  est 
quamerat.non  in  qnantnm  cst,sed  in  qiianliiin  niiniis 
est,  nialiim  e^t.  Eo  eniin,  qiio  inimis  est  qiiani  eral , 
lendit  ad  iiKirtein.  Quid  autcin  mirum  si  ex  defoctii 
innpia  ,  cl  ox  inopia  iiividcntia,  qua  diabnlus  nliqiic 
diaboliis  esl? 

CAfUT  XIV.  —  A  libero  arbilrio  peccalum. 

27.  Dorecliis  anlem  isle  (|iiod  peccalnin  vocaliir,  si 
tanquani  febris  invilum  occuparcl,  recle  injiisla  poeiia 
viderelur,  qiix  peccaniem  conseqniuir,  oi  qiue  da- 
mnatio  nuncupatiir.  Nunc  vero  usqiie  adeo  peccatiim 
voluiitarium  cst  mabim  ,  iit  iiullo  modo  sil  pocoaiiim, 
si  non  sil  voliiniariiini  (b) ;  el  lioc  qiiidein  ila  niaiii- 
rcstuin  cst ,  iit  nulla  liino  (loolornm  paiicilas,  iiulla 
inddctoruin  tiirba  dissonli:it.  Qiiare  aut  negaiidiim  est 
peccatum  conimiiii ,  aiit  fatenilnin  esl  voluniate  com- 
iiiiiti.  Non  aiitom  recie  iiegai  peccassc  animam ,  qni 
el  poenilondo  cain  corrigi  rileliir,  cl  vcniain  pocni- 
lenli  dari ,  cl  pcrsevorinleni  in  peccatis  jnsla  lege 
Doi  damiiari.  Postrcmo  ,  si  noii  volunlate  male  faci- 
jius,  nenio  (ibjurgandns  est  oninino,  aiit  iiioncndus  : 
qnibus  subbitis  Christiana  Icx  ct  discjplina  nmiils  rc- 

(a)  1  Relratt.  cap.  13,  n.  4. 
{b)  Uiid.   n.  j. 


UNUS.  ,.^ 

Iigionis  auferatur  necesse  est.  Voluntate  ergo  pccca- 
lur.  Et  quoniam  peccari  non  dubiiim  ost,  ne  Iioc  qui- 
dem  dubitandum  video,  liabore  aniinas  liberum  vo- 
lumatisarbiirium.  Talos  enim  servos  suos  meliores 
esv(.  Deus  judicavit,  si  ei  servirent  liberaliier  :  (piod 
nullo  mado  fiori  posset,  si  non  voluntate  .  sed  neces- 
siiaie  servirent. 

28.  Liber.ililer  igilur  Deo  Angcli  serviunl,  neque 
lioc  Deo,  sed  ipsis  prodosl.  Deus  eniin  bono  altorins 
non  iiidigel,  quoniam  a  seipso  cbi.  Quod  aiilem  ab  eo 
genituni  esl ,  idipsum  est ;  qnia  non  esl  faclum ,  sed 
gonilum.  Illa  voro  qiiac  facta  siinl,  ojiis  bono  indigent, 
siimmo  scilicet  bimo,  iJ  cst  suinma  essenlia.  .Minus 
aiilem  sunl  qnam  ernnt,  cuin  per  anima!  peccatum  nii- 
niis  ad  illnni  movontnr  :  nec  lamen  penitus  separan- 
liir;  nam  omnino  nuUa  essent.  Quod  autem  alTectibus 
ciintingit  aninup,  Iioc  locis  corpori  :  iwm  llla  moveUir 
voluntate,  corpus  auleni  spalin.  Quod  aiitem  Lomini 
a  porverso  aiigelo  pcrsuasum  dicitiir,  eliani  ad  boc 
uliqiie  vdluntaio  consensii.  Nam  si  nccessitate  id  fe- 
cissot,  nullo  peccaii  crimine  teneretur. 

CAPUT  XV.  —  Poena  ipsa  pecculi  ad  resipiscendum 
erudimur. 

29.  Qiiod  vcro  corpus  bominis,  cnin  anle  peccatiim 
essit  iii  siio  geneie  oplimiiin,  post  peccatum  factiini 
est  imbecillosum  '  et  inoni  destinalnni,  quanqiiam 
justa  vindicta  peccati  sit,  plus  tanien  clenientia;  Do- 
miiii  qiiam  severiialis  oslcndil.  Iia  enim  mibis  suade- 
liir  a  corporis  voliiplaliliiis,  ad  alernam  esseiitiam 
verilalis  amorom  iioslrMni  oportire  converti.  Et  cst 
jn-tili:e  pulcbritudo  cuin  bonigniialis  graiia  concor- 
daiis,  ul  quoniam  bonorinn  inferioruin  dnlcedine  de- 
cepti  suiniis,  amariludinu  pa^naruni  erndianiur.  Naiii 
ita  otiam  iioslra  sii|iplicia  divina  providontia  iiiode- 
rata  est,  ut  et  in  boc  eorpoie  t.im  corruptibili  ad 
jiistitiam  tendere  liceret ,  et  deposita  omiii  superbia 
uni  Deo  vero  collum  subdere ,  iiiliil  de  seipso  lidero, 
illi  uni  se  regondum  lnondunique  comniiltere.  Iia 
ipso  diice  linnio  bon.e  voiuiitatis  niolcstias  Iiiijns  vit;e 
iii  ii»um  forlitudinis  vertit  :  in  copia  vero  volnptatnni 
prosperisque  successibiis  teinporalium,  teniperanliam 
siiam  probat  et  roborat ;  acuil  in  lenlationibus  pru- 
d'  iitiam,  ut  noii  soluiii  in  cas  non  iiidiicaiur,  sod  fial 
ctiani  vigilantior,  et  iii  aiiiorem  veritaiis ,  qua;  sola 
noii  fallit,  ardontiiir. 

CAPLT  XVI.  —  Incarnato  Verbo  bcneficenlius  homini 
consutlum  est. 
50.  Sed  cum  omnibiis  inodis  mcdeatur  animis  Deiis 
pio  teniporum  opportunitalibus,  qiKC  inira  sapientia 
ojiis  ordinanlur,  de  qiiibus  aut  non  est  iraotandniii, 
aiil  inter  pios  perfoclo^qiie  Iractandum  cst ;  iiullu 
iiiodo  bencficentius  consnliiil  generi  humanu,  qiiam 
ciini  ipsa  Sapieiitia  Doi ,  id  esl  unicus  Filiiis  coiisub- 
slanlialis  Palri  ct  co;cternus,  totuni  bominem  susci- 
peie  dignalui  cst,  el  Verbuin  caro  facliim  est,  et 
liabilavlt  in  iiobis  {Joan.  i,  14).  Iia  eniiii  demonslr.-i- 
vii  carnalibus,  el  iion  vuleiilibiis  inlneri  mente  vcri- 

'  Kr.  lov.  el  Arii ,  imbeciltuin;  pro  quo  Bad.  ct  Mss.,iiii- 
becill()i::m. 


n?> 


DE  \E[l.\  RELIGIONE,  S.  ALGUSriNI 


J.-6 


Ijiieiii,  corporcisqiic  scnsibus  deiliiis,  qiiam  excelsiini 
locuni  iiitcr  crcaliiras  liaboal  liumaiia  nalura,  qiiod 
non  soluni  visililiier  ( nam  id  |ioltTat  cl  iii  aliquo 
Kllicreu  corpore  ad  noslroruin  aspectuum  loleranliam 
leniperato),  sed  lioininibus  in  vcro  bomiiie  apparuil : 
ipsa  eniiii  naliira  suscipiciida  erat  qu.c  liberaiula.  El 
ne  quis  forlc  scxus  a  suo  Crcalore  se  conlcmptum 
piitarot,  \irum  susccpil,  natus  cx  femina. 

51.  Nibil  egil  vi ,  scd  omnia  suadeiido  et  mo- 
lendo  (u).  Velcri  qiiippi;  sorviliilc  iransacta,  lempiis 
ibcrtalis  illuxorat,  et  npportiine  jam  bomiiii  suade- 
batur  atijue  salubriior,  qiiam  libero  essel  croaius  ar- 
bitri».  Miraculis  conciliavit  fidem  Dco  qui  cral  ', 
passioiie  liomini  qncm  gerobat.  Ita  loquens  ad  tiirbas 
ut  Dciis,  nunliaiam  sibi  mationi  negavit  (  il/a((/i.  xii, 
48)  :  ct  tamon,  iit  Evangelium  loquitiir,  puer  paren- 
lilins  subJilus  crnt  {Lj(c.  ii,  51).  Doctrina  enim  Doh'; 
apparebat,  sclilibns  bomo.  licni  aquam  in  vinum  con- 
vcrsurus  nt  Dens,  dicit,  neade  a  nie,  mtdier :  milii  cl 
tibi  (juid  esl?  Noiuliim  vciiil  liora  mea  {Joun.  ii,  .'»). 
(".iiin  anlem  veni^set  liora  ,  qiia  iit  borao  niororoliir, 
de  cruce  cognilain  mntrem  commendavit  discipulo, 
qiicm  pr.c  cxlcris  diligebat  {Id.  xix,  26,  27).  Salol- 
litos  voluplaiiim  diviiias  perniciose  populi  appete- 
liaiit  :  paujicr  cssc  voluil.  Ilonoribns  et  impcriis  in- 
biabaiit :  rox  fiori  iiolnit.  C;irna!es  filios  magnnm  bo- 
iium  putabanl :  lale  conjnginm  prolemque  conteiiipsil. 
Contiimelias  supoihissime  borrebant  :  omne  geniis 
coiiinnieliarum  stistinuit.  Iiijurias  inlolerabiles  csse 
arbilrabaniiir  :  qu  o  major  injiiria  quani  jiislum  inno- 
cenleniqnc  damnari?  Doloros  corporis  oxsecrabantiir  : 
flagollatus  alque  crnciatus  est.  Mori  motnobant : 
iiiorte  miillatns  cst.  Ignominiosissimuin  mortis  goiius 
cruccm  putabaiit :  cnicilixus  est.  Omnia  qii;^;  liaberc 
cnpieiitos  non  rocto  vivebamus ,  carendo  vilcfccit  *. 
Omnia  qiuc  vilaro  cnpioiilos  a  stmlio  deviabainns  vc- 
ritalis  *,  perpclicnilo  dojecit.  Non  enim  ullum  pecca- 
tuin  committi  polost,  nisi  aiit  diim  appetiinlur  ca  qii;c 
ille  criilcinpsil,  ant  rngiontiir  qn;e  ille  sustiiiuil. 

52.  Tiila  ilaijue  vita  ojiis  iii  lerris  ,  per  liiiminem 
quoin  siisoipoic  dignatiis  ost ,  disciplina  moruni  fuil. 
Ucsurrcclio  vero  ejus  a  mortiiis,  niliil  boininis  perire 
netnr.c,  cuni  oinnia  salva  suiil  Deo ,  salis  indicavil, 
cl  qucmadmodum  cuiicta  serviant  Crealoii  suo  ,  sive 
ad  vindiciain  peccatorum  ,  sive  ad  boniinis  liberatio- 
iioni,  qu;imque  facile  corpns  aiiim;B  serviat,  ciim  ipsa 
subjicilur  Deo.  Quibus  perfoctis  iion  solum  nulla  snb- 
slanlia  malnm  cst,  quod  fioii  nuiiquani  piilesl;  sed 
eiiam  iiiillo  malo  alTicitur,  quod  fieri  per  peccatuni  et 
viiidict.im  potuit.  El  liaec  est  disciplina  iiaiuralis  (6), 


'  rail.  ct  F.r.,  qiii  in  eo  eral.  raiilo  posl  Mss.  tres  optimK 
nola;  babent,  liomiiii  qiiem  reijcbul.  hV\i  cuni  Edd.,  gerebat. 
l  tra(juc  lectio  roco|,ta  Augusliiio,  qui  superius  cap.  5,  ii.  5, 
suscei  lum  homiucin  sa|ientia  Dei  gestwite  et  gubernaiile 
meruisso  dioit 

«  lla  in  Mss.  Al  iii  txJd.,  tilia  fccit. 

'  Mss.  11011  lialieut  vocom  veriiuiis.  —  Quidam  critici  pu- 
lant  vocem  haiic  a  liliraiiis  additam,  et  eorumdem  vitio 
vocem  studio  pro  itadio  olirepsisse.    .M. 

(a)  1  Hoiracl.  cap.  13,  n.  6. 

'b)  Alludil  ad  a:itiim:iiii  Phiiosocltix  partUionem  iu  natu- 


Cliristiaiiis  miniis  iiitelligenlibus  plena  fidc  digna,  in 
tolligentibus  autem  oiniil  crrore  purgata. 
CAPDT   XVII.  —  Doctrinw  ralio   in   vera  religione 
quam  optima,  scu   Velus  seu  Soviim  Teslamentum 
spectelur. 

55.  Jamvero  ipse  toiius  doctrinx  modus,  parllm 
a|iortis.siinus  ',  parliin  simililiidiuilius,  in  diclis,  in 
faclis,  in  sacrameiitis,  ad  omneni  anini.o  inslruclioiiem 
exoiciiatioiiemque  accommodaliis ,  qnid  aliiid  qiiam 
r;itionalis  disciplinse  rcgulani  implevil  ?  Nam  cl  my- 
storioruni  exposilio  ad  ca  dirigitnr,  qu;B  apcrlissime 
dicla  suiii.  El  si  ca  lanluin  esscnt  quK  facillime  iii- 
lelliguntur,  iiec  stiidiose  qu*reretur,  ncc  suaviter  iii- 
venirctur  verilas.  Ncque  si  esseiit  in  Scripturis  sa- 
crameiiia  ',  et  in  sacraroenlis  non  esscnt  signacula 
veritatis,  satis  ciiin  cognitione  actio  conveniret.  Nunc 
vero  quoniam  pielas  tiinore  inclioalur,  cli;irilale  por- 
ficitur  ;  populus  timore  constrictus  tcmpnre  sorvitulis 
in  vetcri  Lege  multis  Sacramontis  oiicrabaiur.  IIoc 
oiiiiii  taliliiis  iilile  erat  ad  desidorandam  gratiam  Dei, 
qii.o  por  Propbct^is  vcnlnra  c;iiiobatur.  O"-^'  "^>'  ^ciiil, 
ali  ipsa  Dei  Sapirntia  bomine  assuinplo,  a  quo  in 
libortalein  vocali  sumus  ',  pauca  Sacraineiila  salu- 
bcrrima  consiituia  sunt,  qu;c  socielalcm  chrisiiaiil 
pnpuli,  boc  csl  sub  iino  Dco  libcro:  niulliludinis,  con- 
liiiercnt.  Mulla  voro  qiuc  populo  Ucbijeo,  hoc  est  si.b 
eodeiii  uno  Deo  compodilx  multitiidini  imposita  cranl, 
ab  acllonc  rcniola  siinl,  iii  fide  aique  iiilcrprctaiione 
inanscrunl.  lla  iiuiic  nec  servilitcr  allig;inl ,  et  exor- 
conl  lilier.iliter  nniinnm. 

51.  (Jiiisquis  autcni  idoo  negat  uirumqiie  Testa- 
mciitnm  ab  uno  Deo  esse  posse,  qiiia  non  cisdom  sa- 
craincntis  tenelur  populus  iioster,  quibus  Jiidici  tenc- 
baiitur  vcl  adliuc  toneniur  ;  potcst  diccrc  non  posse 
(ieri  iil  tinus  palcrfamilias  juslissimus  alind  imperet 
eis  quibiis  serviuilem  duriorcm  ulileni  jndicat,  aliud 
eis  qiios  in  filiorum  graduni  adoptare  dignalur.  Si  an- 
lom  pr;i;cepta  vilic  movenl ,  quod  iii  velori  Loge  mi- 
iiora  smit ,  in  Evangelio  majora ,  el  idco  putatur  iion 
ad  uniiin  Deum  uiraqne  perlinerc  ;  potost  qiii  lioc 
pulal  pertiirbari,  si  unus  mcdicus  alia  pcr  niiiiistrrs 
suos  imbecillioribiis,  alia  per  seipsnm  v:ileiitioribii3 
pra'cipiat  ad  reparandain,  vel  obtinondam  salntom. 
Ct  cniin  ars  medicina; ,  ciini  cadem  maneat ,  ntquc 
iillo  paclo  ipsa  muteUir ,  iiiulat  tainen  pra-copla  laii- 
gnciitibiis,  qnia  niiil.ibilis  ost  noslra  valetudo  :  ila 
divina  providenlia,  cnm  sit  ijisa  oninino  incoinmnta- 
bilis,  mutabili  tamcn  creatnne  varie  subvenil,  el  pro 
diversitaic  morborum  alias  alia  jubel  aut  velat ;  ut  a 
vilio  uiide  inors  incipil,  el  ab  i^isa  niorte,  ad  natiiram 
suain  ot  essenliain,  ca  qu;o  dofioiunl,  id  est  ad  nibilum 
tcndunt,  reducat  et  firmet. 

'  sic  Mss.  sei  tenidecim  et  Arn.  At  Bad.  F.r.  et  t.oy.  habent, 
pnrliin  iipcrli.^isimis  rulioiiilnis,  parliin  similitudinibiis.,  etc. 

»  Alirsl  vox,  sacramenlu  ,  a  Mss.  Geniianensi ,  Gemmeli- 
coiisi,  ot  aliquol  aliis  non  deterioris  nols. 

3  Ploiique  Mss.,  Iwmine  assumpto,  et  in  liberlatem  vocati 
sumus. 

ralLTu,  moralem  et  rationalera.  Moralem  supra  commemo- 
iavil,cum  ait  vilani  Cliristi  disciplinam  morum  ftiisse  •  a< 
■  orio,  iiaiiiralom  ;  niox  in  soquom:  capile,  ratioiialeni. 


J57  I.IBER 

(lAPUT  XVIIl.  —  Crealurtv  quare  mulfibiles. 
53.  Sed  diris  niilii  :  Qiiarc  ileficiunl  ?  Qiiia  ninla- 
Lilia  siinl.  Quaie  mutaljllia  sunl ?  Qiiia  nnn  suminc 
suni.  Quare  non  snmme  sunl?Qiiia  iuferiora  snnl  eo 
a  quo  faila  sunl.  Quis  ea  fecil  ?  Qui  sumnie  cst.  Qiiis 
Iiic  esl  ?  Deus  incommulabilis  Triniias,  qiioniam  cl 
pcr  sninmam  Saiiicntiam  ea  fccll,  el  snniina  bcnigiii- 
tale  con-crv;il.  Cur  ea  fecit?  Ut  cssenl.  Ipsum  enim 
quantumcumque  esse ,  bonnm  est ;  qnia  summum 
boniim  est  fumme  esse.  Undc  fecit?  Ex  niliilo.  Quo- 
niani  qnidiinid  esi,  (luanlulicumiiue  specie  sii  nccc>se 
est  '  ;  ila  elsi  mlniiiiiim  bonum  ,  tamen  bonuin  erit, 
ciex  Deoerit.  Nam  qnoniam  summa  species  summum 
bonum  est,  minima  specics  minimum  bonum  cst. 
Oinne  aulem  bonuin,  aut  Deus,  ant  ex  Deo  est.  Ergo 
ex  Dco^st  eiiam  minlina  species.  Saiie  quod  de  spe- 
cie,  hoc  eiiani  dc  furma  dici  poiest.  Nci|ue  enini  fru- 
slra  tani  speclosissimum,  quam  cliam  forinosissimum 
in  laude  pnnitiir.  Id  ergo  est,  unde  fecit  Deus  omnia, 
quod  nullani  spccicm  luibet  ,  nnllaniqnc  furmain  ; 
qiiod  niliil  est  aliud  quain  nihil.  Nani  illud  quod  in 
comparalione  perfeclorum  iiiforme  dicilur,  si  haliLl 
aHquid  form:p,  (luamvis  exiguum,  quamvis  inchoaliini, 
nondum  esl  nihil ,  ac  pcr  huc  id  quoque  in  quantum 
est,  non  cst  nisi  ex  Dco. 

56.  Quaprnpter  eliam  si  dc  aliqiia  inforini  maleria 
factus  est  niundus,  ba:c  ipsa  facta  est  omniiio  de  ni- 
bilo.  Nam  el  quod  noiidum  formatum  est,  tamcn  ali- 
quo  modo  ul  forniari  possit  incboatum  est,  Dci  bene- 
Jicio  forniabile  esl:  bonum  esl  enim  csse  formatum. 
Nonnulliim  ergo  biuium  est  ct  capacitas  forina; :  el  ideo 
bonorum  oniiiium  anclor,  qni  procsliiit  forniam,  ipse 
fecit  eliam  posse  formari.  Ita  omne  quod  est,  iii  qnan- 
t'ini  est;  el  omne  quod  nondum  est,  inqiiantum  cfise 
potest,  ex  Dco  habet.  Qiiod  alio  modo  sic  dirilur  : 
o;)ine  fornialum,in  qiiantum  lormaliim  esl;  et  omne 
qiiod  nondum  fdrinatum  est,  in  quanlum  formari  po- 
test,  ex  Deo  liabet.  Nulla  autem  res obiinet  integiiia- 
tem  naturx  sua',  nisi  iii  suo  geiiere  salva  sil.  Ab  eo 
antem  esl  oninis  salus,  a  quo  esl  omiie  boniim;  at 
omiie  bonum  ex  Deo  :  salus  igiiur  omnis  ex  Deo. 
CAPUT  XIX.  —  Boita  sunt,  sed  non  summa  boiia,  qiia; 

vitiari  possunt. 

57.  Hiiic  jam  cui  ocnli  nientis  palcnt,  nec  perni- 
cioso  siudiii  vana:  victorisc  caligant  aique  turbantur, 
f;icile  iiitelligit,  omiiia  qu;B  vlliamiir  et  moiiiintnr, 
bona  esse,  quaiiqii;iin  ipsum  vitinm,  et  ipsa  mors, 
iiialuni  sil.  Nisi  enim  salute  aliqua  privarenliir,  nnn 
eis  noceret  vitium  vel  mors :  sed  si  non  nocerct  vi- 
liuni,  niillo  modo  esset  viiiiim.  Si  ergo  saluli  adversa- 
tur  viiiiim,  et  nullo  dubilanle  salus  bonum  esl;  boiia 
oinnia  sunt,  quibus  adversalur  viliiim;  quibus  aulcm 
adversalur  vitiuni,  ipsa  viliaiitur  :  bonasunl  ergo  qii;c 
viiiantur;  sed  ideo  viiiantur,  quia  non  snmma  boiia 
siinl.  Qiiia  igilur  bona  suiil,  ex  Deo  suiit:qiiia  non 
summa  bona  suiit,  non  sunt  Deus.  Bonnm  crgo  quod 
vitiari  iion  potcst,  Deus  est.  Cxtcra  autem  omnia  bnna 

'  ■•'ss.  se[.'leni,  quanliilncimuiue  species  .s«/,  necesxe  esl,  ctc. 
hec  II'  'lUs  lieiie. 

SA.^r.T.    ALIitbT.    111. 


UNUS. 


ns 


ex  ipso  sunt,  qnre  pcr  seipsa  possniit  viliari,  qnia  pcr 
seipsa  nihll  suiit :  per  ipsuni  autem  pariim  iion  vitiaii- 
tur,  partim  viliala  sananlur'. 

CAPUT  XX.  —  Vnde  anima:  vitium. 

38.  Est  aulcm  vitiiim  priinum  anim;t;  ralioiialis, 
volnnlas  ea  faciendi  qiia;  vclat  sunima  et  inlinia  veri- 
t;is.  Ila  homo  de  paradiso  in  boc  svcnlum  expiilsus 
e,';t,  id  est  ab  xternis  ad  tempnralia,  a  copiosis  ad 
egen.i,  a  firmitate  ad  iiifirma :  non  ergo  a  boiio  sub- 
slauliali  ad  inalum  subslanlialc,  quia  nulla  substantia 
maliim  esl;  sed  a  bono  wlcriio  ad  boiinin  lemponilc, 
a  boiio  spirilunli  ad  bonum  carnale,  a  boiio  intelligi- 
bili  ad  bonum  sensibile,  a  bono  suiiimo  ad  bonuin  in- 
fimum.  Est  igiiur  quoddam  bonum,  qnod  si  diligit 
anima  raiionalis,  peccat;  quia  infra  iliam  ordinalnni 
est :  qnare  ipsum  peccatum  malum  cst,  noii  ea  sub- 
slantia  quae  peccaiido  diligiiur.  Non  ergo  arbor  illa 
malum  esl,  qiise  in  medio  paradiso  planiaia  sciibitur, 
sed  divini  pra;cepil  transgressio.  Quxcumconsequcn- 
lein  habel  justain  damnationein,  conlingit  ex  illa  ar- 
bore,  qn.^e  coiitra  velilum  lacla  esl,  dignoscenlla  boiii 
ct  mali :  quia  cum  suo  peccaloanima  liierit  iniplicata, 
luenilo  pa;nas,  discit  quid  inlcrsit  inler  pncccpluni 
quod  custodire  noluii,  et  peccatnm  quod  fecil;  atqiie 
hoc  modo  maliim,  quod  cavcndo  iion  didicii,  di.scii 
sentiendo;  et  bonum  qno;l  noii  oblcniper.indo'  miiuis 
diligeb;il,  ardenlins  diligit  comp;irand«. 

59.  Vilium  ergo  aniina;  esl  (luod  fecii,  et  difficullas 
ex  viiio  poena  esi  quani  paiiiur;  et  boc  est  tolum  raa- 
lum.  Facere  ai:iem  et  paii  non  est  subsiantia:  qiia- 
propter  subslanlia  noii  est  maliim.  Siceiiini  nec  aqiia 
maliiin  est,  i.ec  aninial  qnod  vivil  in  acre;  nain  ists 
siibstanti;o  bunt:sed  malum  e.it  vulunlaria  pr;i'cipi- 
tatio  in  aqiiani,  el  sufTocatio  qiiam  mersiis  palitur. 
Stilus  ferreus  alia  parte  qua  scribamus,  alia  qua  de- 
leamiis,  allabre  factU'j  csi,  el  in  suo  genere  pulcher, 
et  ad  usum  nostrum  acconimodalus.  Al  si  quispiam 
ea  parie scriljere  qua  dcleiur,  et  ea  velit  delere  qua  scri< 
bilnr,  nullo  modostiluni  malum  feccrit,  cum  ipsum 
factuin  jurc  viliiperclur :  qu.id  si  corrigat,  ubi  erit 
maluin?  Si  qnis  repenle  meridianuin  solem  intuealur, 
repcrcussi  ocnli  turbabnnlur :  num  idco  ;iut  sol  ma- 
lum  erit  aiit  oenli?  Nullo  modo;  sunt  cnim  subslan- 
li.e  :  sed  malum  est  inordinatiis  aspectus,  et  ipsa  quae 
conseqiiiiur  perturbaiio;  quod  malum  nnn  erit,  ciim 
ociili  fncrini  recreati,  et  luccni  suam  congruenter 
aspexerinl.  Neqiie  ciim  eadem  Iiix  qu;c  ad  oculos  per- 
tinet,  pro  liice  sapieiiti;fi  qu;T;  ad  meiilcm  pertinct, 
coliiiir,  ipsa  fit  maluiii :  sed  supeistitio  niaiuni  est, 
(pia  creaturic  potiiis  qnam  Crcatori  servilnr;  qiiod 
maluni  onini;  0  nulluni  cril,  cum  aniina  recogiiiio 
Creatore,  ipsi  uni  se  subjeccril,  el  c;clera  per  cnni 
snijecla  sibi  csse  persenseril. 

40.  Ita  omnis  corporea  creatura.  si  tanliiniiiiodo 
possidcaliir  ab  aniiiia  qiuc  diligit  Dcuni,  boniiin  cst 
infiinum,  cl  in  genere  sno  pulchruni ;  qnoniain  forina 

'  in  Cisiercionsi  Ms.  babelur  :  rarliin  non  viiLntur ,  lU 
,wqeli ;  parlim  riliiUu  sanwilur,  i;(  liomiiws- 
*  Mss.  noniiulli  q  :od  in  ol-trm}H'r!!ndo.  '.lii ,  qi:o:l  olil:'.n>. 

(Cinq.  I 


i19  DF.  M  RA  REl.IClOiNE 

el  spccie  conJinelur :  si  anloni  .liligainr  ab  anirna  i\»t 
iiogligil  Deum,  nc  sic  qnidcm  in.ilnni  fit  ipsn ;  scd 
(jnoiiinm  peccalnm  maliim  est,  qnn  iln  diligiliir,  fil 
poeiialis  dilorloii  suo,  cl  ciiin  iiniilicMl  .Truninis,  ct 
fascil  fallacibns  voUipt:Uiljns:  {]nia  noqne  pcriiianeiil, 
iieqMC  satiaiil,  sod  lorqiionl  doloribiis.  Qiiia  cum  or- 
iliiiem  suum  (.cragit  pulclira  mutabililas  icmporum, 
riescrit  amanicm  spccies  concupila,  ot  per  crupiainin 
ser.lionlis  discedil  a  sensibns,  el  erroriliiis  agilal ;  iit 
li.Tnc  osse  primani  speeieni  piitel,  qiix  oiiiniiiin  infinia 
est,  nalnra:  scilicct  corporex',  quam  per  Inbricns 
sensus  caro  male  delcciaia  niinliaverii '.  ni  cuin  ali- 
qnid  cogilat,  inlolligore  se  credal,  ninliris  ilhisns  pliaii- 
tasnialnm.  Si  qnafido  anteiii  nnn  teiiens  iiilegrain  di- 
vin.TD  piovidcniij' ilisciplinain,  sed  leiicrescarbiirans, 
carni  resistere  conanir;  usque  ad  visibiliura  rernm 
imagines  pervenit,  ei  lucis  liiijus  qiiam  ccrlis  lerminis 
circniHscriplam  videl,  immonsa  spalia  cngilalioiie  Tor- 
niat  inaniler:el  lianc  specieni '  sibi  fiiliir.c  liabilaiio- 
iiis  pollicclur;  nosciens  ocnlornni  concnpiscenli.ain  si; 
traliere,  cl  cuin  lioc  niuiido  ire  velle  exlra  niiindnm  ; 
qiiom  propterea  ipsuin  esse  n  n  piitat,  qiiia  ejus  cla- 
rioreni  parlein  pcrinfinituin  falsacogitationedisleiiilil. 
Qnoil  iion  soliiin  dc  liac  liice.sed  cliani  de  aqin,  po- 
slreino  de  viiio,  de  inclle,  de  auro.  deargonlo,  de  iji-is 
deiiiqnc  pnlpis,  vcl  sanguine,  vol  ossibus  qiiorunilibet 
aninialiuni,  et  cirtcris  hujusinodi  rebus  facillime  liori 
polesl.  Niliil  enim  esl  cnrporis,  qnod  non  vcl  iinnin 
visuin  possil  iniiiimerabililci  cngiiai-i,  vel  iii  parvo 
spalio  visuin  possil  eadeiii  iin:igiii:indi  r;icull:ito  por  iii- 
(inita  dilTiindi.  Scil  facilliunim  esl  cxsccrari  carnem, 
dinicillimuni  aulem  non  carnaliler  sapere. 
CAPLT  XXI.  —  Anima  seditcilur,  diim  fiigaccs  corpo- 
rum  putclniludiiies  coiis  clalur. 
41.  Ilac  crgo  pcrvcrsilalc  anini;io,  iiu;e  coiiliiigit 
pecc;ilo  alque  snpplicin,  liioinnis  naliira  corporea  il- 
IikI  qnod  perSaloinonemdicilur :  yanilas  vanitantium, 
el  oiiinia  vanitas.  Quce  abundanlia  liomini  in  omni  la- 
bore  ejiis,  quo  ipse  laboral  sub  sole  {Eccle.  i,  2.  3j?  Ne- 
qne  eniiii  fruslra  csl  addilnm,  vanilanlium,  qiiia  si  va- 
niianics  detrabas,  qui  tanqiiam  prima  seclanlur  ex- 
trema,  noii  erit  corpus  vanilas;  sed  in  suo  genere, 
quamvis  cxlremam,  piilcbriiridincm  sine  uUo  errore 
nionslrabil.  Temporilinin  enim  spcoicrum  niultifor- 
milas  ab  unilate  Dci  honiincm  lapsiiin  p  r  carnalcs 
sciisus  divcrberavil,  ei  mulabili  varielile  niultiplica- 
vit  ejiis  affcclnm  :  ita  facla  csl  abuiidaiilia  laboriosa, 
cl,  si  dici  polcst,  copi.jsa  egcslas,  diiin  :iliud  el  aliud 
seqnilnr,  cl  nihil  ciiin  eo  pernvinct.  Sic  a  lempore 
friiniciUi,  vini  ct  olei  siii  niulliplicalns  esl,  iil  nnn  in- 
vcnial  idipsum  {Psal.  iv,  8,  II),  id  esl  natiiram  inconi- 
miilabilcin  et  singiilarcm,  quain  scculiis  non  eiicl,  cl 
assecnlns  nnn  doleat.  Ilabebil  eniin  eliam  conscqncii- 
lein  rcdcmptioiicin  corporis  siii  (Itum.  viii,  :25),  qiioil 


S    AUCLSTINI 


nn 


y\'m  iion  coriuiiipolnr.  Nunc  vcrn  corpus  qimd  cor- 
nimpilur  aggravat  aniinam,  et  dopriinil  lerrcna  inlia- 
bit:ilio  seiisinn  iniilia  cogitanlem  {Sap.  ix,  15),  quia 
r.ipilur  in  orilinoin  sncccssionis  exlrcnia  cnrporiiir 
Iinlcliiiliido.  Naiu  ideo  cxlrcnia  esl,  quia  siniiii  nnn 
pnlesl  liabere  oinnia:  sed  dum  alia  ccdiint  at.|Uc;  siic- 
cediinl,  leinporalium  formarum  iiiimcrum  in  unam 
piilcliriliidiiioin  coiiipleiit '. 

CAPUT  XXII.  —  Herum  Iransenntium  adiniuhlratir 
solis  iiiipiis  dispHcet. 

42.  El  hoc  lotiini  non  proptoio:i  inalnm,  qiiia  Irans- 
ii.Siconim  cl  versiis  inBiiogcncrc  piilclieresl,  quain- 
vis  dii:t  syllaluc  simnl  dici  niillo  niodo  possiiil.  Ncc 
cniin  secniida  eniinlialnr,  nisi  prini;i  Iransieril;  aupie 
iia  pcr  ordiiiom  pervciiilnr  ad  fii;ein,  ui  eum  sola  ul- 
liina  soii;it,  non  sccum  sonanlibus  siiperioribus,  for- 
inam  lamen  et  deciis  metricum  cum  pr;i'leritis  coii- 
icjxta  perllci.il.  Nec  idoo  lamen  ars  ipsa  qua  versus  f:i- 
bi  icalur,  sic  lcuipori  obiioxia  est,  ul  pidcbriludo  cjiis 
p,'r  nieiisiir:is  iiinr.iruni  digcraliir :  sed  siinul  lialiol 
oiiinia,  qnibus  cflicil  Vcrsum  iioii  siinul  babciiloin 
uninia,  sed  posicrioribus  priora  lollcnicm ;  proptei  t-a 
lainen  piilcbrnni,  qui;i  exlreiiia  vesligia  illius  pulclni- 
Indiiiis  oslenlal,  qiiam  conslanler  alqiie  incuminiili- 
bililer  ars  ipsa  cuslodit. 

43.  Ii:iqiie,  iit  noiiniilli  perversi  magis  amaut  vor- 
siim,  quain  ariem  ipsaiii  qua  conficitiir  versus,  qiiia 
plus  se  auribiis  qiiain  iiiiclligenii;e  dediderunt  :  iia 
niulli  lenipoialia  dilignnl,  cnndilricem  veio  ac  iiudo'- 
ralriceui  lcnipoiuni  divinam  providonliain  noii  reqni- 
riinl ;  alque  in  ipsa  dilcclioiie  lcmpuialium  noliiiil 
tiansire  quod  aiiianl,  ci  tani  sunt  absurdi,  quaiii  si 
qiiisqiiani  iii  reciialiuiie  prxclari  carmiiiis  unani  ali- 
qiiam  sjlbibam  snlaui  porpclUD  vellol  audire.  Sed  ui- 
les  audilores  carininuin  unn  inveiiiiiiiliii';  l:ilibiis  :iu- 
tciu  reruui  :esllmaloribus  plena  sunlniniiia;  propluroa 
quia  ncmo  est,  qui  non  facile  non  modo  toium  ver- 
siim,  sed  eliani  toliiin  c:irr,icn  possil  aiidire;  loliin) 
aulem  ordincm  saciilonim  sciilire  nullus  linniiiiiiin 
poiest.  IIuc  accedil  qnnd  carmiuis  ncn  suinus  parlo-, 
sxculorum  vcro  paries  daninaiione  facii  sinniis.  Illinl 
ergo  canLtur  sub  jiidicio  nostro,  isi;i  peragunlur  de  la- 
bore  noslro.  Niilii  aulciu  viclo  liidi  agnnisiici  pbicent, 
scd  Unncii  cum  ejus  dcdocore  dccnri  siiiit :  el  li.i  c 
eniiu  qiiaed.iiii  iniil.ilio  voril.ilis  esl.  Nec  ob  aliiid  ;i  t:i- 
libus  prnbibeniur  speclaculis,  ni^i  ne  umbris  icruni 
decepii,  ab  ipsis  rebus  quarum  illa;  umhr£c  siiiit,  ahoi- 
rcniiis.  Ila  universilalis  bujus  coiulilio  alquu  adiiiiiii- 
stralio,  soiis  inipiis  animis  dainn;ilisque  noii  pl.icel ; 
8cd  eliain  ciiin  misciia  eaiuiii*,  raidlis  vel  in  lcrra  vi- 
clricibiis,  vcl  incoelo  sine  peiiciilospeciantibusplacel: 
nibil  enim  jiisluni  displiccl  juslo. 

CAPLT    XXIII.  —  Omnis  subslanlia  bonn. 

44.  Quocirca,  cum  oniiiis  aiiima  ralioiialis  aiit  pcc- 


<  Edili :  sntnra  scilicet  corporea.  Al  Mss.  decem,  nalurx 
tcilicct  rorporew. 

*  F.dili,  mt.le  dilccta  mmliaverat.  Mss.  oclo,  ny.lcilirlr.niin 
/im'eii(.  Alii  (luii,  niuie  docta ;  uhua ,  mule  <ii;i(u ;  aliquui 
alii,  mtiic  dclect::ta  nKi'.li:ive:il. 

'  l.ov.  el  Ara  ,  spcm.  >ed  uielius  antiqux  cdilioiios  ot 
u&s.,  ijtci-in. 


'  Sic  Mss.  p!en(iue.  At  Er.  Lov.  et  Am  ,  numeros  in  piil- 
cliiitudmem  comjilent. 

'  i.v.  01  \,s.  (:as;iUiiiis  :  red  ctiani  nmmnhus  ^nnclu,  ciim 
miseria  earuin.  Lov.,  sed  cliam  nnimilibus  sanrtis  cinn,  eic. 
locus  inlciiiolauis,  quciii  M.ss.  ploii.iuo  nornoa  oiliiici:(a 
BaJ.  ol  vrii.  bic  oxliibeul :  ,sk/  etium  ii:>n  inUxiu:,  iic. 


Hl  LICK.R 

c:iiis  suis  niisera  sit,  aiit  rccle  factis  beaia ;  omnis 
aiilcin  irralionalis  aiil  ccdat  poleiitidri,  aiit  pareat 
melidii,  aiit  comparetiir  .'cquali,  aut  cerlaiitem  '  e\er- 
ceat  ',  aut  damnato  iioccat ;  et  omne  corpus  siiae 
animx  servial,  qiiantiim  pro  ejus  meriiis,  et  pro  re- 
rum  ordiiie  siiiitur  :  iiulliim  malum  est  iialune  uiii- 
versic,  sed  sua  cuique  culpa  fit  nialum.  Porro  ci;m 
anima  per  Dei  giaiiam  regencrata,  ct  iii  iniegriim 
reslituta,  et  ilii  subdita  uni  a  quo  est  creala,  instaiiraio 
eliani  corpdieinprisiinamfiriniialem,  nnncummiiiido 
possideri,  scd  muiuliim  possidcrc  capcril,  nulluni  ci 
-  malum  eril:qiiia  isla  infima  piilcliriliidi)  lciiiiioraliuin 
vicissilndinuni,qu;e  cum  ipsa  peragebaliir.siibipsaper- 
agelur ;  et  erit,  ut  scriptum  esi,  Cccliim  novum  et  tena 
nova  {Isai.  lxv,  17,  et  Apoc.  xxi,  1 ),  nnn  in  parte  lalio- 
raiilibiis  aniniis,  sed  in  universilalc  rcgnanlilnis.  Om- 
iiia  eiiim  veslra,  inquil  A|)nsli>liis,  ros  niitcm  Clirisli , 
Cliristus  aiitem  Dei  (I  Cor.  iii,22)  •  cl,  Capul  mulieris 
vir,  caput  viri  Cliristiis  ;  caput  uutem  Cliristi  Deus  (Id. 
XI,  3).  Quoniam  igiuir  vilium  niiimrc  non  iiatura  cjiis, 
'  sed  contra  naturain  cjus  esl,  niliilquc  aliud  est  qiinm 
peccaium  el  poena  peccati ;  iiide  iniclligiliir  niill.im 
naluram,  vel,  si  melius  ita  dicilur,  nullam  subslan- 
tiam  sive  csseniiam  malum  esse.  Ncque  dc  peccalis 
poenisque  cjus  anims  elficilur,  ul  universilas  ulla  de- 
formilate  tiirpetur  Quia  rationalis  substanlia,  qii;c  ab 
omni  peccatn  munda  cst,  Dco  siibjecla,  siibjcclis  sibi 
creteris  dominatur.  Ea  vero  qu:B  pcccavil,  ibi  ordiiiala 
est,  ubi  esse  tales  decet,  ut  Deo  cnndiiore  aique  re- 
ctore  universitaiis  decora  sint  nmnia.  Et  est  pulcbri- 
ludo  universic  crealurai  pcr  ha;c  tria  iiiculpabilis  ; 
damnatioiiem  peccaluruni,  cxerciiaiioneni  jiistorum, 
perfectioneni  beatoriim. 

C.\PUT  XXIV.  —  Duplici  via  saluti  Itominis  consuli- 
tur,  auctoritate  et  ratione  :  ac  primo  de  auctorilalis 
subsidio  agilur  usque  ad  capul  29. 
43.  Qiiamobrem  ipsa  qiioque  animpc  medicina,  qu.ie 
diviiia  providentia  ct  iiiclTabili  iiencficeiilia  geritur  , 
gradalim  distincteque  pulcberrima  est.  Dislrilniiiiir 
enim  in  aucloritatcm  alqiic  ralioiiem.  Auclorilas 
fidem  flagiiai,  et  rationi  pr.Tparat  bnmineni.  Ralio  ad 
intellcctum  cognitioncmqiie  perducil.  Quanquam  ne- 
qiieauctoritalem  ratio  penitiis  dcserit,  cum  considera- 
tur  ciii  sit  credendum  ;  ci  certe  suinma  est  ipsius  jam 
engnit;e  aique  pcrspicuae  veritatis  auctorilas.  Scd 
qiiia  in  temporalia  devenimus,  cl  eorum  amore  ab 
a:ternis  impedimur,  quxdam  leniporalis  niedicina  , 
qux  non  scientes,  sed  credentcs  ad  salulcm  vocai, 
non  naiura:  et  excellenli;i!  ',  scd  ip.sius  tcmporis  or- 
dine  prior  esl.  Nam  in  quein  locum  qiiisque  cecidc- 
rit,  ibi  debel  incumLere  ut  surgat.  Ergo  ipsis  carnali- 
bus  formis,  quibus  detinemur,  iiileiidum  csl,  ad  cas 
cognoscendas  quas  caro  iioii  nuntial.  Eas  cnim  c:ir- 
nalcs  voco,  qu«  pcr  carncm  seiiliri  qucuiit,  id  est 
per  oculos,  per  aurcs,  c;ctcrosque  corpoiis  sensu.s. 
Ilis  ergo  carnalibus  vel  corporalibus  forinis  inli.xTcre 

'  l.ov.  el  Arn. ,  cerigtnai.  Scd  concinnius  Dad.  r.r.  ct 
Uss.  oclc,  certanlem. 

'  Mis.  iiu.inij  lun:o,  nm  nalr.ru  crci'/iii.'.'l(i. 


UNIJS,  ,^2 

amorc  pucros  ncccsse  esl ;  adnlsscenics  vero  prope 
mccsse  esi ;  Iiinc  jam  procedente  xtaie  non  est  ne- 
cessc. 

CAPUT  XXV.  —  Qiionim  hominum  seu  librorum  ««- 
cloritati  de  Dei  ciillu  credendum. 
ifi.  Qiioiiiain  igiiiir  divina  prnvideiiiia,  non  soluni 
siiinnlis  hoiiiiiiilnis  qiiasi  priv;ilini,  sed  uiiiversn  se- 
neri  bum.ino  taiiqii:ini  piiblice  consiilit;  quid  ciim 
singulis  agalur,  Dciis  qui  agil  atque  ipsi  cuni  qiiibus 
agiiur  sciiint.  Qiiid  autem  ngaliir  ciim  genere  biimano, 
per  liisli)ri:im  cnmmendari  voluit,  ct  pcr  prnplictiaiH. 
Tcniporaliiim  autcm  rcruni  fides,  sive  pnptcrilarnm, 
Sive  futuranim,  magis  crcdendo  quam  inlelligendo 
valet  Sed  liostrum  esl  considcrare,  quihus  vel  homi- 
nilius  vel  libris  crcdendiim  sit  ad  cnleiidum  rccte 
Dcuni,  qune  uiia  saliis  esl.  lliijus  rei  priina  disccptalio 
esi,  uiriim  iis  poiiiis  crcdamus,  qui  ad  multos  deos, 
an  iis  qui  ad  uiium  DcMm  colcndiim  nos  vocant.  Quis 
dubilet  eos  pnllssiinum  sequendos  qui  ad  unum  vn- 
cnnt,  prKScrlim  cum  illi  multorum  cullores,  de  hoo 
uri«i  Doinino  cuiiclonim  et  rectore  conscniianl?  cl 
cerle  ab  uno  incipit  nuincrus.  Prius  ergo  isli  scLfiieiidi 
siiiil,  qui  unum  Dcuin  siiiiimum  solnin  vcruiii  Deum, 
ct  soliim  cnlendum  esse  dicuiil.  Si  apud  hos  veritas 
iion  elu\eiil,  liiin  denium  niigranduin  cst  (a).  Sicut 
enim  iii  ipsa  rcruin  nalura  majnr  cst  auctorilas  unius 
ad  iiniim  oninia  rcdigenlis,  nec  in  gencrc  liumano 
mullitudinis  ulla  pnlentia  est  nisi  consenticiitis,  id 
est  unum  scntientis  :  ita  in  rcliginnc  qui  ad  unum 
vocanl,  eonim  mnjnr  ct  fidc  dignior  csse  debet  au- 
ctorilas. 

il.  Allera  consideratio  est  disscnsionis  ejus  quae 
dfi  uiiiiis  Dci  cultu  inlcr  Iiomines  orta  c»t.  Scd  acce- 
pinius,  majnrcs  nostros  co  gradu  fidei  ',  quo  a  teiii- 
poralibus  ad  a;lerna  coiiscenditur,  visibilia  miracula 
(noii  enim  aliter  polerant)  seculos  esse  :  pcr  quos  id 
.ictum  est,  ut  necessaria  non  essent  posleris.  Cuin 
enim  Ecclesia  calholica  per  totum  orbem  dilTusa  ai- 
qiie  fiindala  sil,  ncc  miracula  illa  in  nostra  lempora 
diirare  permissa  sunl,  iic  aniinus  semper  visibilia 
qux-rerct,  ei  eorum  consuctudine  frigesceret  genus 
humanum,  quorum  novilate  flagravit  (b)  :  nec  jain 
iiobis  dubium  essc  oporlct  iis  esse  credendum,  qui 
cum  ca  pradicaicat  qu«  pauci  assequuntur,  se  lamen 
sequcndos  pnpulis  persuadcre  potuerunt.  Nunc  enim 
agitur  quibiis  credendum  sit,  antequam  quisque  sit 
idoneus  incundae  rationi  de  divinis  et  invisibilibus 
rebus;  nam  ipsi  rationi  purgatioris  animoe,  qus  ad 
perspicuam  veritaieni  pirveuii,  nullomodo  auctoritas 
hiimana  prxpnnitur  :  scd  ad  hanc  nulla  superbia 
perducit*.  Qu.tc  si  non  esscl,  non  esseiit  hx-relici, 
nequeschisniatici,  nec  carnccircumcisi,  nec  crealur:B 
simulacrorumqiie  culiorcs.  Hi  aiilcm  si  non  csscul 
ante  perfectionem  pnpuli,  qiuc  promittilur,  mulio  pi- 
grius  vcrilas  qu;crcrelur. 

•  Alicst  pAeii  Mss.  miinlccini,  nccnon  a  Bad.  et  Kr, 
'  *  Editi,  HuLla  sKfieiWJ  iiumun.i  y.erditcit.  aIicsI  liummia 
a  Mss. 

(h)  I  nctraci.  cap.  13,  n.  ij. 

(;.)  U.'id.  n.  7. 


113 

CAPL'!  XXVI.  —  Divhin  providMlm  crga  npslrwn  .«i- 
liilnii  nd  sex  (Vlnws.  Iwmms  relciis  nc  »ori. 

48.  Disiiensalio  crgo  tcrnporalis,  el  mcdicii  a  di- 
vinre  provideiili;>\  erga  illos  qui  pcccnlo  morl:iliUilcm 
iMCriienml,  sic  IradiUir.  Primo  uiiius  cujusliliel  lio- 
miuis  iiasccnlis  nnluia,  cl  cruJilio  cogilatur.  Piiiiia 
hujus  xias  infauliaiii  niilrimcnliscorpovalilnisagilur, 
prnilus  oblivisccMida  crescetili.  E:ini  pucritia  sequi 
lur,  iiii.le  iucipimiis  aliiinid  mcmlnis^r.  lliiic  succedil 
adolescciitia,  cui  jam  prop:ig:ilionem  prolis  natura 
pcrmittit,  et  p.ilrem  faCil.  Porro  adolesceiilinm  jii- 
ventiis  excipit,  jain  exefccn;la  m  inenbus  piiblieis^,  ct 
dom.iiidu  siib  le-ibus:  iii  qiia  vel:cmciilior  probibilio 
peccaiiirum,  cl  poeua  peccr.iilium  sei  viliicr  coercens, 
carualibus  animis  alroi  iorcs  iiiipclus  libidinis  gignit , 
et  oniiiia  cuniiiii.ss:i  e(,iigciuiiiat.  Non  eniin  simplex 
pcccaliini  est,  nnn  suium  nialum,  scd  etiam  veiitmn 
admittere.  Posl  laberes  auleiii  jiiveiUulis,  sciiiori  pa\ 
nonnulla  concediiur.  Indc  usipie  ad  moricm  deieiior 
aiias  ac  decolor,  ct  morbis  subjrciior  dcbilisipie  pcr- 
ducit.  H;cc  esi  viia  bomiiiis  viveniis  cx  corp;>rc,  ct 
ciipiditalibusrermu  lcmporalium  colligall.  llic  dicitur 
••■etus  lionio,  ct  cxlerior,  el  lcncnus,  ctiamsi  obtincat 
cam  quaui  vulgiis  vocat  felicilalcm,  iii  beiie  consliliila 
lerrena  eiviiate,  sive  sub  rcgibus,  sive  sub  priiicipi- 
biis,  sive  sub  legibus,  sive  sub  bis  oinnibus  :  aliter 
enim  bene  conslitni  populus  non  potest,  eliani  qui 
lcrrena  sectatur ;  liabet  qiiippe  ei  ipse  inoduin  qncm- 
dam  pnlchriuidinis  sux. 

49.  Hunc  auiem  boniineni,  quem  velerem  cl  exte- 
rioiein  et  terrenum  descripsimus,  sive  iii  suo  gencre 
nmdcralum,  sive  eliam  scrvilis  juslili;!;  mndura  excc- 
deiitem,  noniiulli  agunt  louim  ab  istius  viiae  oriu 
ufique  ad  occasum.  NounuUi  antem  istam  viiam  iie- 
cessario  ab  illo  incipiuiit,  scd  rcnascuntur  intcriiis,  ct 
c.vtcrasejus  partessno  roboiespirituali  ei  incrcmcntis 
sapienliaj  corrumpunt  ctnceanl,  et  in  coelcsles  leges, 
doiicc  post  visibilem  moi  tem  totum  inslaurelur,  ad- 
siriiigiinl.  Iste  dicitur  novns  hoir.o,  et  interior,  et 
coelcstis,  habeiis  et  ipse  pioportioiie,  non  annis,  scd 
proveclibus  (listir.clas  qiiasd;iin  spiiiluales  Klalcs 
siias.  Primam  in  uberibus  ulilis  liisloria;,  qu;e  nulrit 
cxemplis  Seciindain  jain  (djlivisceiilem  buinann,  el 
ail  divina  lendcnleiii,  iii  i|iia  mm  auctoritalis  !iuin:iii:i; 
sinu  continelur,  sed  ad  sumniaiu  el  incommiilabilem 
legcm  passibiis  ralionis  iunitilur.  Tcrtiani  jam  (idcii- 
liorem,  ct  carnalcin  appi'titiim  ratiouis  roboic  iii:iri- 
tanlcm,  gandcnlemiiue  iiUiinseciis  in  qn:id:im  diilcc- 
diiie  coiijiig:ili,  ciim  aniiiia  mciiii  cupul.itiir,  el  vebi- 
nienlo  piidoris  obnubilur,  iit  jam  rcclu  vivcre  nun 
cogatur,  sed  ctianisi  onines  coiicedani,  pcccare  iimi 
libeat.  Qiiar.aiii  j;im  iili|>suiii  miilto  liniiius  nriliiia- 
liusiinc  f icienlem  et  emieanlem  iii  viiuiii  perfeclnm  , 
alipie  aplam  ct  idoncam  oiniiibiis  ct  pcrscculiiuiibus, 
el  inimdi  hiijiis  icmpcsiaiibns  ac  nuclibiis  susiinendis 
altjuc  fr.iiigeudis.  Qiiinlam  pacalam  atqiie  ex  iiniiii 
parte  traiiq;iiil;im,  vivonlcm  iii  fpibus  el  aidiiiilai.lia 
incoinmutabilis  regiii  siinini;?  alniie  iiiclT  bilis  s:ipieii- 
tia'.  Sixlain  umiiiiiiodx  u'"'-'i.i!iiHA  i»  iiivo.im  vji;,,,,^ 


DE  YEU.X  UFI.IC.IO.NK,  S.   AUCISTIM  114 

cl  usqiie  ad  tolain  oblivioiiem  ul:c  lcmpoiali-;  li';iiis- 
eiinlcm  in  ptrleclam  formam,  qii  c  lacla  cst  ad  iiiia- 
giiiem  el  simililiuliiicm  Dei.  Scpliina  enim  jaai  (|ii:cs 
.X'lerna  est,  ct  millis  a;l:ilibiis  disliiigueiida  bcalitiido 
pcrpelua.  Ul  ciiim  linis  velcris  liomiuis  mors  csl,  sic 
liiiis  iiovi  lioniiiiis  vil:i  xleriia.  llle  iiamque  liomo  pcc- 
cati  csl,  islc  ji.islilic. 

C\l'l  T  .\XVll. —  Ulriusqiic  liomiiiis  decursiis  iii 

wiivcrso  Iwniinum  geiiere. 
50.  Siciit  aiiicm  isii  aiiibo  millo  dnbilnnlc  iia 
siini,  ut  iinum  ciiiuiii,  id  cst  vcieicm  ali|iie  icire- 
iiiiiii,  possit  in  hac  loia  vila  uiiiis  hoino  agere,  noviini 
vero  et  coclestem  nenn)  in  hac  viia  possit  nisi  ciim 
vctcre;  nam  el  ab  ipso  incipiat  iiccesse  cst,  cl  us,;iie 
ad  visibilcm  mortoiii  ciim  illo,  qnamvis  eo  deliciciile, 
.se  pidfieicnte,  pcrdiiret :  sic  pro|ioiliiine universuin  ge- 
iiiis  liumanum,  ciijus  lanquam  imius  hominis  vila  csi 
ab  .\dain  iisque  ad  fiiiein  hujus  s;cculi,  iia  sub  divimc — 
provideiili;\!  Icgibus  :idiiiiiiistratur,  nt  iii  duo  gcnera 
di.iliibulum  app;ire;il.  Q.ioriim  iii  iiiio  csl  liiiba  iiii- 
pinruiii,  lerreiii  bomiiiis  iiiiaginem  ab  initio  s;cc:iii 
usqiie  ad  finem  gcrentiiim.  In  altero,  scries  pnpuli  iiui 
Deo  dcdiii,  scd  ab  Adam  usque  ad  Joaiincm  Dapii- 
Slain  lerrcni  homiiiis  vilam  gcreiitis  seivili  quad:iiii 
juslilia  :  «iijus  liislnria  Vetus  Testamcnliim  vocalui-, 
quasi  lerrcnum  pollicens  regiium  ;  qiuc  lola  uihil  al:;iU 
cst  quam  imago  novi  populi,  et  Novi  Testaracnli  pol- 
liceiitis  rcgniim  (oeloriim.  Ciijiis  pnpuli  \ila  iiilerim 
lempoialis  iiici|iit  a  Doiiiiiii  advenlu  in  hnmililalc, 
usi|ue  ad  diem  judicii,  qiuimlo  in  elirilale  venturus 
esl.  Posl  qiioil  jiidieium,  veterc  hoiiiine  exsliiicU), 
erit  illa  miit;ilio  i|u;c  angelicam  vilain  pullicciur  : 
Oiniies  euiiii  rfiurycmus,  scd  non  oinnes  iminutubiniKr 
(I  Cor.  w,  51).  KesnrgiH  eigo  piiis  populiis,  ul  vcle- 
ris  homiiiis  sui  reliquias  Iraiisforiiiel  iii  novuin.  lie- 
surget  aulem  impius  popiilus,  qui  ab  inilin  usque  ;id 
ruiem  vetcrcm  hominem  gcssii,  ut  in  scciindam  inor- 
lem  proecipitcliir.  .^talum  aulem  arliciilos,  qiii  dili- 
gcnler  legiiiil,  invcniuut;  ncc  zizaiiia  ncc  p;ileas  per- 
horrcscmit.  Iiiipins  iianii|He  pio  vivil,  cl  pccc;il(ir 
jiisto,  ul  eorum  coniparatione  alacrius,  donec  perli- 
ciaUir,  assmg;il. 

C.M'UT  XXVlll.  —  Q'i(C,  quitius  cl  qno  piicto  tradeiula. 
51.  Quisipiis  aiileiii  popuii  lerrciii  lem|ioril)usnsi|ue 
ad  illuminalioiicm  iiilerinris  bomiiiis  meruit  pcrve- 
nirc,  peiius  biimaniim  pro  lempore  adjuvit,  exliiheiis 
ei  qiiod  nclas  illa  poscebal,  ct  per  proplieliaiii  inlinians 
id  qiiod  exbibcre  opporlmniiii  iioii  cral :  qnales  P;i- 
liiiirchc  ac  PropbcUi;  inveuiiinliir  ab  iis  qiii  iioii  pue- 
riliUT  insiliunt  (n) ,  scd  pic  diligcnlerqiie  periraclanl 
diviiiarum  el  huiiianarum  rcruni  lam  bnnum ,  cl  laiii 
graiide  sccreuim.  Qnod  etiam  lemporibus  novi  po- 
piili,  a  m;ignis  el  spiritiialibiis  viris  Ecclcsia;  calliuli- 
c.c  aliimnis  video  lanlissime  provideri  :  ne  qiiid  pc- 
puiaritcr  agant,  qnnd  iioiidiim  esse  lemporis,  ut  cnm 
popiilo  agalur,  iiileir^guni ;  alimciila  laclca  laige  avi- 
dis  iiiiiiniiovibus  pliirlhiis  alqiic  insianter  infimiliint, 
validioribns  aiitein  cihis  ciiin  sapieiilibns  paucis  ve- 
'/;)  Lt  \:aiiichai 


H5 


\Mm\  liiMiS. 


HC 


scuiitiir.  S.ipienliam  cniin  lo(|iiiinlur  i  ler  pcrlVclos, 
cariiiilibiis  vero  cl  aninialilms,  (lunnivis  iiovis  lioinini- 
biis,  adluic  lainen  parviilis,  iionnnlla  ol)lfij,'iinl,  sed 
nulln  mcnliunUir.  Non  cniin  lionoril)'is  suis  vanis  cnn- 
siiliint  et  inanibus  laudibiis ;  scil  ulililali  cornm  ciim 
quibus  societiilem  vila;  bujiis  inire  meriieriint.  Mcc 
eiiiiii  lex  est  divin.T  providenlia',  nt  iicmo  :i  siipcrio- 
ribus  adjuvelur  ad  cognosceiubini  el  perciiiiciidain 
graliam  Dei,  qiii  non  ad  eamdoin  puro  aHcctu  infe- 
rioresadjuvin-it.  Ila  de  pcccalo  noslro,  ([uod  in  liomine 
peccalore  ipsa  natura  nostra  comniisil,  cl  genus  hu- 
iiianum  raclinii  est  magiiiim  dccus  ornamcntiiinqne 
leiTariiin,  ct  lain  decenlcr  divin;e  providenti^e  procu- 
ratione  adini::islraliir,  iit  ars  inelT;ibilis  medicin;c 
i;:sain  vitioium  f^rdiliteni  in  nescio  quam  sui  generis 
piilcbritndineiii  verlat. 

CA1'IJT  XXIX.  —  De  altero  snlidis  siibshlio,  scilicet 
riilioiie ;  qninnoilo  linc  duc.e  ud  Deum  hoino  eveliiliir  : 
liac  jiiimum  seiisibiis  prWitare  deprclieiidiliir. 
'  52.  Et  quoniam  deauctorilalis  beiielicenlia,  qiiaii- 
tiini  iii  pr;vsentia  satis  visnm  est,  loculi  siimiis ;  vi- 
deanius  quJtenus  ratio  possit  progredi  a  visibilibiis  ad 
in\isibilia,  ct  a  lenipondibus  ad.Tierna  conscendens. 
Non  cniin  fnisira  el  inaiiiler  inlucri  oporlel  piilcbri- 
tudinem  eoeli,  ordinein  sideriim,  caiidorcm  lucis,  die- 
rum  et  noctiuin  vicissitudines,  liiinc  inenstrua  curri- 
cula,  anni  qiiadrifariani  temiieralionem,  quadiipar- 
titis  elcmenlis  congrucntem ,  tantam  vim  seminnm 
species  numcrosqne  gigncnlium,  et  omnia  in  suo  ge- 
nere  moduni  pro(iriinn  n:ituiamque  scrvanlia.  Iii  quo- 
nim  con-idcralionc  non  vana  cl  peritnra  curiosilas 
exeicenda  e^t,  sed  gradus  ad  imniorialia  et  scnipor 
inanciitia  faciendus.  Proximuni  enim  esl,  attendere 
qu.ie  isla  sii  natura  viialis,  qiia;  cuncta  ista  scnlit  : 
qii;c  profecto  (|uoiiiam  vitam  dal  coriiori,  pr;cst;tntior 
co  sit  uece^se cst.  Non  eiiim  qualiscumque  molcs,  qinin- 
qiiam  ista  visibili  luce  pr.Tfulgcal,  si  vitn  carel,  magni 
a'Slinianrta  est.  Qii;elibet  nainque  viva  subslanlia  ciii- 
libel  noii  vivx  subst:inti;e,  natur;e  lcge  pra^ponitur  («). 
53.  Scd  qiiia  irrationalia  qiioqiie  aiiimanlia  vivere 
alque  seiilire  neino  anibigit,  illud  in  aniino  hnmaiio 
prajstantissimuin  esl,  non  quo  sentil  sensibilia,  sed 
quo  judieat  de  sensibiribiis.  Nam  et  vidciit  acnlius,  et 
c;cteiis  corporis  sensibus  acrius  corpora  attiiigunt 
plencque  besli;e  <|uain  liomiiies  :  sed  judicare  de  cor- 
poribus  nou  scnticnlis  tantuin  vit;n,  sod  eliam  ratio- 
cinantis  est;  qiia  ill.e  carcni,  nos  excellimus.  Jam 
vcro  illiid  videre  facilliiniim  cst,  pra;slaiitiorem  esse 
jiidicantem,  quam  ill:i  rcs  est  de  qua  jiidicatiir.  Non 
soliim  autcm  raiionalis  vita  de  sensibilibus,  sed  de 
ipsis  qiioque  sensibus  jiidicai ;  cnr  in  aqua  reinuiii  in- 
fraclum  oporteat  apparere  ciim  rectiis  sit,  et  eur  ita 
pcr  oculos  seuiiri  necesse  sil  :  nam  ipse  aspcctus  ocu- 
lorum  rcnuiitiare  id  polest ,  judicare  anteni  nullo 
modo.  Quare  manifestum  est,  ut  sensiialem  viiam 
corpori,  ita  rationabim  nlrique  pnesiare. 
C.\I'l]T  XXX.  —  At  rativne  prwslanlior  tex  immutiX- 
biiis,  scilicel  vcritus  secundnm  qnam  judicat. 
5i.  U;iqiic  si  ralionalis  vila  secundinn  scipsaiii  jii- 
(a)  fi)iis!ilc  lib.  2  dc  Libero  Arbilrio,  taji  3  el  scaq. 


i.-icat,  nullajamestiiatuia|)r;Bstantior.  Sedquiacl:irum 
est  cain  csseiiiutabilcm,(inandonuiic  perila,  nunc  ini- 
pcrilainvenitur,  lanloaulciiiincliusjndical.qiiantoest 
periiior ;  et  tanto  esi  periiior,  quaiilo  aliciijus  artis  vel 
discipliiuB  vel  sapicnti.c  parliccps  est  :ipsius  .irtis  iia- 
liii:iqii:creiidacst.Ncqueniiiicarteininlelligi  volo,  qire 
ii(it:ilur  cxperiendo,  scd  (iu;c  raliocinando  indagalur. 
Qiiid  eniin  pneclariim  iiovit,  qui  novit  ca  inipcnsa 
qu;e  c;iice  ct  arcn;\  conlit,  tcnaciiis  lapidcs  coIia;rere, 
qiiain  luto?  aiit  qui  lam  elcgaiiter  a;dificat,  ut  qiue 
plura  siiiil,  paria  paribiis  resiiondcant;  ijuae  autom 
singida,  mediiim  locum  teneant?  qiiaiiqii:>m  isle  sen- 
sus  jam  sit  r;itiiini  verit;iliqiie  vicinior.  Sed  certe  qii;e- 
rendum  est  cur  iios  offendal,  si  duabus  fencstris  non 
sii|icr  invicem,  sed  jiixta  invicein  loeatis,  una  earum 
nuijor  iiiinnrve  sit,  cum  asqiiales  esse  polueriiit :  si 
vcro  siipcr  liivicein  fuerinl,  anili.cqiie  dimidio  '  qiiam- 
vis  inipares,  iioii  ita  otfendal  illa  ina-qiuilitas ;  et  eiir 
iinii  multuin  cuieinus,  qiianto  sit  una  e:irum  aut  ma- 
jor  aiil  iiiiniir,  (|iiia  dua;  sunt.  Iii  Iribus  aulem  sensus 
ipse  vidclur  expeicre  ut  aut  impares  non  sini,  aiit  iii- 
ler  niaxiiiiam  ct  ininimam  ita  sit  inedia,  ut  l:inlo  pra;- 
codal  minorcni,  qiianlo  a  inajore  pr.cccditur.  Ita  eiiim 
primo  qiiasi  nalura  ipsa  consulilur  qiiid  probct.  Lbi 
potissiinum  nolandum  est,  qiicmadmoduin  quud  so- 
Inm  inspectum  minus  displicuerit,  in  melioris  com- 
paratione  rcpnatiir.  Ita  rcperilur  nihil  esse  aliud  ar- 
tciii  vulgarem,  nisi  rcruni  exporlaruni  placitariiinifue 
menioriam,  nsu  qiiodam  corporis  atque  operatinnis 
adjiinclo  :  quo  si  carcas,  judicare  de  operibus  possis, 
qiiod  miillo  est  excelleniius,  quamvis  operari  arlili- 
ciisa  iion  possis. 

5.3.  Sed  ciim  in  oinnibus  arlibus  cnnvenienlia  pla- 
ceal,  (|ua  una  salva  et  pulchra  sunt  omnia  ;  ipsa  vero 
cnnveniciitia  cequalitatem  unitateinquc  appetat,  vel 
similitudine  parium  parlium,  vcl  gradatione  dispa- 
riuni  :  quis  cst  qui  summam  a;qualilalem  vcl  simili- 
Iniliiiem  in  corporibus  invenial,  audeatque  dicere,  cuin 
diligenier  consideraverit  qiiodlibel  corpus  vere  ac 
simpliciier  unuiii  esse ;  cum  omnia  vel  de  spccie  iii 
speciem,  vel  de  loco  in  locum  traiiseundo  mutenlur, 
et  partibus  conslenl  sua  loca  obtinciilibus,  per  quae  in 
spatia  diversa  diviiliintur?  Porro  ipsa  vera  a^qualilas 
ac  siniililudo,  aiquc  ipsa  vcra  ct  priiiia  iinitas,  noii 
oculis  carneis,  neiiiie  ullo  tali  sensu,  sed  inente  iiitel- 
lecia  conspiciiur.  Unde  enim  qualiscumque  in  corpo- 
ribus  appetcrclur  a^qualitas,  aut  iinde  convinccretnr, 
longe  plurimum  dilTorre  a  perfecla,  nisi  ea  quse  perfc- 
cia  cst,  mcnte  vidoretiir?  si  tanien  qu;e  facla  non  esl, 
perfecta  diccnda  esl. 

56.  El  cum  omnia  quse  sensibilitcr  pulchra  siint, 
sive  natura  cdita,  sive  artibus  elabornta ,  locis  cl 
leniporibus  siiit  pulchra,  iit  corpus  el  corporis  ino-  ' 
lus ;  ilia  aiqualiias  el  unilas  nienti  tanlummodo  co- 
giiila,  secundum  quam  de  corporea  pulchritiidine 
seiisu  iiiterniinlio  judicalur,  ncc  loco  luinida  est,  ncc 
insiabilis  tenipore.  Non  enim  rectedici  potcslsecunduni 
eam  jiidicari  rolundum  canlliiim  ,  cl  non  secuiidaiii 

'  sic  praislanliorcs  Mss.  Al  F.dd.  liat(!nl,.iie  medio. 


H7  DE  \EaA  RLLIGIONE,  S.  ALGIISTINI  nn 

eam  roluiidum  vasci;lum;  aul  secuiulum  e:»m  roiun-  De  ipsa  vero  nec  Paler,  iion  enim  minor  est  quain 
dum  vasculum,  el  iion  secunJura  eam  roiundum  de-  ipse  '  ,  el  idoo  qiire  Pater  jiKlicat,  per  ipsam  judicat. 
narium.  Similiter  in  temporibus  atquc  iii  motibus  Omnia  eiiim  qiiae  appetiiiii  unitaten:,  lianc  liabc-iit  re- 
corporuni,  ridicule  dicilur  secundum  eam  judicari  guiam,  vel  formam,  vcl  exemplum,vel  si  quo  alio 
3-quales  aiiiios,  et  iion  seciiiiduin  eam  icquales  men-      vcrbo  dici  se  siiiit;  qiioniam  sola  ejus  siiiiilitudiiieiii 


ses ;  aut  secunduin  eam  icquales  racnses ,  ei  noii  se- 
cundum  cain  :vquales  dies.  Sed  sive  pcr  li;rc  spatia, 
sive  per  lioras  ,  sive  per  brevioia  momenta  conve- 
nientcr  movcaiur  aliqiiid  ,  eadem  una  el  incfr.uuita- 
bili  xqualilate  judicatur.  Quod  si  minora  et  majora 


a  qnoesse  accepit,  imiilevit  :  si  tamen  ,  accepit,  iion 
incongrue  diciiur,  pro  ea  signilicalione.qua  Filius  ap- 
pellaiiir,  quia  non  de  scipso  est,  sed  de  primo  sum- 
inoque  principio,  qiii  Paier  dicilur;  ex  quo  owitis  )ia- 
leniitns  iii  coelo  et  in  lena  nommalnr  (Fplies.  ni  ,  15). 


spalia  liguiarum  atqiie  iiiolioiiiim  secundiim  eanulem  Pater  crgo  non  judicnt  queinquatn  ,  sed  onine  judiciitm 

legem  parililaiis ,  vel  similiUidinis,  vcl   congruenlix  dcdit  Filio  (Joan.  v,  22)  :  el,  siiiiiluaits  lioino  jtidicnc 

iudicanltir,  ips.i  lex  major  esl  bis  omnibus,  scd  po-  oiiinia,  ipse  aulem  a  neinine  judicaiur  (I  Cor.  ii,  15),  id 

lentia.  C;ileruiii  spatio  ;iul  loci  aut  tempnris,  iicc  cst  a  nullo  lioinine,  sed  a  sola  ipsa  lege  secniiduiu 

major  nec  miiior  :  quia  si  m;ijor  esset,  iion  secundiim  qiNiiii  jiiilicat  oninia  ;  quoni;im  ct  illiid  verissime  di- 

tolain  judicareiuus  niinoia;  si  auiem  miiior  essel,  cliim  esi ,  Oportet  nos  omncs  exhiberi  anle  tiibiinat 

non  sccuiidum  cani  judicarenuis  niajora  '.  Nunc  vero  C/(ris/i  (II  Cor.  v,  10).  Omnia  ergo  judicat,  quia  siipcr 


.■um  sccundum  lulan.  qiiadralur;c  lcgeiii  jiidicelur  et 
forum  quadratum  ,  el  lapis  quadratns  ,  et  tabella  et 
geniina  quadr:ila  ;  rursiis  secniidiim  toiam  spqualila- 
lis  le^^em  judicenlur  convenire  sibi  motus  pedum  cur- 
renlis  formicj',  ct  secunduin  eam  gradieniis  elcplianli : 
quis  eani  dubilei  locoriim  iniervallis  ac  teniporum, 
necmajorem  esse ,  ncc  miuorcin,  rum  potLMilia  su- 


omnia  esl,  qiiaiido  ciim  Deo  est.  Cuni  illo  autem  est, 
quindo  puri'-sinie  intelligit,  el  tola  cliarilale,  qiiod  in- 
lelligit,  diligit.  Ila  etiam,  (piaiiluin  poiest ,  lcx  ipsa 
etiam  ipsc  fit,  secundum  qii;im  judicat  omnia  ,  el  de 
qiia  jiidifarc  niillus  potest.  Sicut  in  isiis  temporalibiis 
lcgibus,  quanqiiain  de  liis  hniiiiiies  jiidirenl  ciiin  eas 
iiistiliiiint,  lamcn  ciim  fiierint  iiisliluta;  alqiie  firina- 


perel  omnia?  IIicc  autem  lex  nmnium  artiuin  cum  sit      l;c,  non  licebii  jtidici  de  ipsis  judicare,  sed  seciinduni 
omiiiiio  incommiitabilis ,  meus  vero  bumana  ciii  la- 
lcm  lcgeni  vidcre  conccssum  cst ,  muiabililatem  pal' 
possit  erroris ,  satis  appaiet  supra  mentem  nostiam 
esse  legem,  qux  veritas  dicitur. 

C.XPUT  XXXI.  —  Dius  suinina  ista  lex  est  sicitndiiin 
quain  ratio  judical,  sed  quuin  judicare  non  licel. 

57.  Ncc  jam  illud  anibigcnJum  cst,  i.iconiniiiiabi- 
lcm  natuiam,  qiia;  supia  raiinnalem  anin.iam  sit,  Doum 
esse;  et  ibi  esse  priniam  vitam  el  primam  essenliam, 
ubi  est  prima  sai;icniia.  Nam  ba;c  esi  illa  inconimu- 
tabilis  veriias,  (iu:b  lex  omniiim  srlium  rccle  dicitur, 
cl  ar^iomnipotentis  artificis.  Itai|ue  cuni  se  anima  sen- 
tiat  nec  corporum  specicm  motumque  jiidicare  se- 
cuiidum  seipsam  ,  sinnil  opnrlet  agiinsc;it  proestare 
suam  naluram  ei  naturae  de  qua  jiidical ;  pr;estare 
autcm  sibi  eam  naturam,  sccundiiiii  quam  judical,  et 
de  qua  judicare  nullo  niodo  pnlest.  Possum  eniiii  di- 
ccre  quare  similia  sibi  ex  utraqne  parte  respnndere 
membra  cujusque  corporis  debcant  ;  quia  sunima 
aeqiialitate  dcioclor ,  quam  nun  oculis  corporis  ,  sed 
mentis  contueor :  (|iiapropter  tanto  meliora  esse  judico 
quae  oculis  cerno ,  quanlo  pro  sua  natura  viciniura 
sunt  iis  qu;c  animo  inlelligo.  Quare  autem  illa  ita  sinl, 
iiulUis  poiest  dicere  :  nec  ita  dcbore  cssc  quisquam 
BObrie  dixerii,  qnasi  possint  esse  iion  ita. 
^  58.  Quare  aotcm  iiobis  placeaiii,  el  ctir  ea,  quaiidn 
melius  sapirnus,  vehomentissimc  diligamus,  ne  id  qui- 
dcm  quisquam,  si  ea  ritc  intelligil,  dicere  audcbil.  Ul 
eniiii  nos  et  omnes  aiiiin:ie  rationalcs,  secundum  ve- 
rilalcm  de  iiiferioribus  recte  )udicanius;  sic  de  nobis, 
quando  cidem  coIia;remus,  sola  ipsa  Vcritas  jiidical. 


'  F.diti :  yon  secunduni  eatn  judkarenm  mijora.  Molius 
llss.,  lutn  scctuiditm  touun. 


ipsas.  Coiidito.  laineii  Icgum  lcniporalium,  si  virbo- 
nus  est  et  sapions ,  illam  ipsam  consnlit  .Ttornam,  de 
qiia  iiulli  aiiiiii.ic  judicare  d;ituiii  csl  ;  ut  secunilum 
ejus  iiiconimulabiles  regnlas ,  qiiid  sil  pro  lempnie 
jubendum  vetanJumque  discernat.  jEternam  igitur 
legem  mundis  animis  fas  est  cognoscere,  juJicare  non 
fas  esl.  Hoc  aulein  inteiest,  quud  aJ  cugnusceiidum 
satis  est  ut  videainus  iia  esse  aliquid  vel  iion  ita  :  ad 
judicandum  vero  addimiis  aliquid  quo  signilicemus 
pnsse  esse  el  aliter  ;  velut  cuni  diciinus  ,  lia  essc  de- 
bet,  aut,  ita  esse  dobiiit,  atit,  ita  CbSe  debebil ;  ut  iu 
suis  operibiis  arlifices  ficiuiit.v 
C.\Pl)T  XXXII. —  lliiilulis  in  corporibus  est  vesligium, 
sed  ipsa  unilas  nonnisi  incnte  conspicilur. 

59.  Scd  niullis  (iiiis  est  buniana  doloct;iiio ,  ncc 
volunt  leiidere  ad  superiora,  ut  jiidicent  ctir  isl:i  visi- 
billa  placeant.  Iiaque  si  quneraiii  ab  artifice,  imo  arcu 
constructo,  cur  altoriim  paieiii  contra  in  aliora  p;irte 
moliatur;  respnndebit,  crcdo,  ut  paria  paribns  :cdi- 
ficii  membra  n  spondo.int.  Porro  si  pergam  qu;crore, 
idipsum  cur  eligat ;  dicet  bnc  decere  ,  lioc  esse  pul- 
cbrum,  hocdelectarc  cernentes:  iiiliilaudobitainplius. 
Iiiclinatus  enim  recumbit  uculis,  et  uiide  peiideat  non 
inielligit.  At  ego  viruin  inlrinsecus  oculatunt,  et  invi- 
sibililer  vidontein  non  dcsiiiam  commoiiere  cur  isla 
placeant,  uijiidox  csse  aiidoat  ipsius  deIectatio;iis  liu- 
nian;c.  Ila  ciiim  siipcrfortur  illi ,  nec  ab  ea  tenetiir, 
diirn  non  sociiiiduin  ipsam,  sed  ipsara  judicat.  Et  prius 
qiKcram  uirum  idco  piilclira  siiit,  quia  delectant ;  an 
idcodeleoteiit,qiiia  pnlchra  stint.  Ilicmiliisinedubiia- 
tijiic  respondebitur,  ideo  deleclare  quia  piilcbra  sunt. 
QiKcrani  crgo  deinceps,  quarc  siiil  pulcbra  ;  et  si  ti- 
lubabilnr,  subjiciara,  utrum  idco  qiiia  similes  sibi  par- 

'  Uss.  duodcciin  faabcnt :  xon  enim  mvvts  est  qiiam  ipse 


<13  I.IUER 

les  sunt,  et  aliqna  copulationc  ad  unain  cotncincn- 
tiain  rcdiguntur. 

60.  QiKid  cum  iia   esse  conipererit ,  intcriogabo 

utnim  liaiic  ipsnin  unitatem  ,  qiiain  coiiviiicuntiir  ap' 

pclfre,  siiinme  implcant ,  aii  longe  infra  jaceant ,  et 

cain  quodainmodo  mciiliaiitiir.  Qiiod  si  ila  cst  (iiam 

quis  non  admonitus  videat,  neque  ullain  speciem,  ni'- 

qiie  ulluin  omnino  esse  corpiis  quod  iion  liabcat  iini 

talis  qiinlecunique  vestigiiini ;  neqiie  quantiimvis  pnl- 

clieiTiinum  corpus,  cum  inlervallis  locoriim  necessario 

aliiid  allLii  liabeal,  posse  asseqiii  cnm  qiiain  scquitur 

uiiitutem?)  :  quare  si  lioc  ila  esl,  flngilabo  iit  respon- 

deat,  ubi  videat  ipse  uniiatem  liaiic,  aiit  uiide  videat : 

quiim  si  non  viderel,  unde  cngnosceicl  et  qiiid  iinila- 

rclur  corporum  species,  el  qiiid  inipkre  non  posscl  ? 

Niiiic  vcro  ciim   dicit  corporilnis,   Vos  qiiidein  iiisi 

aliqiia  iinilas  conliiierel,  niliil  cssetis  ,  sed  riirMis  si 

vos  esselis  ipsa  uiiilas,  corpora  noii  essclis ;  reele  illi 

dicitiir,  Unde  illam  nosti  unitalein  ,  scciiiiduiii  quam 

jiidicas  corpora,  qiiam  nisi  vidcres,  judicare  non  pos- 

ses  qiiod  eain  iion  inipleaiit  :  si  autein  liis  corpureis 

ociilis  eain  viderCs,  nini  vere  dieeres,  qiiaiiquam  cjus 

vestigio  tencanlur ,  lunge  lamen  ab  ca  dislaie?  naiii 

islis  ociilis  corporeis  iioii  nisi  coipomlia  vides  :  mcnte 

igitur  cam  videiniis.  Sed  ubi  videmiis  ?  Si  lioc  loco  esset 

ubi  corpus  noslrum  est,  non  cam  viderel  qiii  lioc  modo 

iii  Orienledecorporibusjiidical.  Non  crgoisia  ronline- 

tiirloco;etciiniadesl  iibicuniqiicjudicaiiti,niisqiiamest 

per  spalia  loforiiin,  et  per  poteniiam  inisqiiain  non  est. 

CAPLT  XXXIII.  —  Non  corpora,  nec  sensus  corporis, 

sed  jiidicium  menlilur.  Difftrunt  mentiens  et  fiillcns. 

61.  Quod  si  lain  coipcra  mcntiiinlur,  iioii  est  cie- 
denduin  nieniientibus ,  iie  incidanius  iii  vanitaies  va- 
iiilaniiiim  :  sed  qu.iirendum  potius  est,  ciim  idco  inen- 
tiaiitur ,  quia  eam  videnlur  ostendcre  oculis  cariieis, 
cuin  illa  mente  pura  videatur,  uiriiin  in  lantum  mcn- 
iiantur,  in  qiianliiin  ci  siinilia  siint.an  in  qiiantiim  c:im 
non  asseqiiunlur.  Nam  si  asscqnorentur ,  ([uod  iiiii- 
laniiir  im|jlercnt.  Si  autem  implcrint,  omiiino  esscnt 
similia.  Si  omniiio  csscnt  similia  ,  iiiliil  inler  illani 
naturam  et  itaiii  intcrcsset.  Quod  si  ita  esset,  non 
eam  menlireiilnr  :  id  eiiini  essent  quod  illa  cst.  Nec 
tamen  inenliuiitur  diligeniius  considerantibus  :  qiiia 
ille  mcntilur  qiii  vnll  videri  id  quod  iion  e^t ;  quud  au- 
lem  non  volens  aliud  putaiur  quam  est,  non  nieniitur, 
sed  fallit  tantum.  N:im  ila  discernilur  meiitiens  a  fal- 
Ieiile,quod  iiie^t  omni  mentienti  voluntas  fallciidi, 
eliainsi  noii  ei  cicdalur :  fallcns antem  csse  non  potest, 
qui  iion  fallit.  Ergo  corporca  species,  qiiia  nullam  vo- 
luntatum  liabel,  non  menlitiir  :  si  vero  eliam  non  pu- 
leiur  esse  quod  non  esl,  nec  faHit. 

62.  Scd  ne  ipsi  quideiii  ociili  fallunt ;  non  ciiim  rc- 
nuntiare  possunl  aniino  ni.si  affeetioncin  suaiii.  Qiiod 
si  non  solum  ipsi ,  sed  etiam  omnes  corporis  sensus 
ila  r«nunliant  ut  africiuntur;  qiiid  ab  eis  amplius  exi- 
gere  debeamus  igiioro.  Tolle  itaqie  vanilantes,  et 
Mulla  erit  vaiiilas.  Si  quis  reiiinm  fnngi  in  aqua  opi- 
n:iliir  ,  et  cuin  inde  anfertiir  iiitcgiari  ;  noii  in:iliiin 
lial) 't  iiitcriiiinliiini,  sed  iiialus  csi  jiidcx.  Naiii  ille  pro 


UNUS. 


«50 


sua  natura  non  potuii  aliier  in  aqua  scnlire,  ncc  aliter 
deliuit :  si  eiiim  aliud  cst  aer,  aliud  aqiia  ,  jnsliim  est 
ui  aliter  iii  aere,  aliter  in  aqiia  sentiatur.  Quare  ocu- 
lus  recle  ;  ad  boc  enim  ractus  est  ul  laiituin  videat : 
sed  aninius  pervcrse,  cui  ad  comeinplandam  sunimam 
pulcbritudinem  mens,  non  oeidiis  faetus  esi.  Hlc  au- 
tcm  viilt  meniem  convcrtere  ad  corpora  ,  ocnlos  ad 
Dcum.  Quanrit  enim  inlclligerccarnalia,  ct  vidcrespi- 
riliialia ;  qiiod  fieri  non  potest. 

C.iPUT  XXXIV.  —  Conficia  phanlasmala  qucmodo 
judicintur. 

03.  Qiiare  ista  pervcrsiias  corrigeiida  est,  quia  niii 

fecerit  qiiod  suisum  esl  deorsnin,  et  qiiod  deorsum  est 

siirsuin.regnoccKlorum  aptus  noneril.  Non  ergosum- 

iiia  qu:eramus  in  infimis,  nec  ipsis  infimis  inliaTea- 

nius  '.  Judicemusea,  ne  cum  ipsis  judicemur;  id  est, 

liftiliim  eis  tribuamus,  qiiantuni  species  merctur  cx- 

trema,  iic  ciim  in  iiovissimis  priina  qu:crimus,  a  pri- 

mis  iiiler  novissima  numeremur.  Quod  niliil  ii^sis  n» 

vissimis  obest,  sed  nobis  plurimum.  Nec  ideo  divin* 

piovidentiae  adniinislralio  niiiins  decora  fit  ;  (|nia  «. 

injusti  jiisle,  et  fndi  piilebre  ordinantnr.  Et  si  pio- 

plerea  nos  fallit  rcruin  visibilium  piilclirituiio ,  (|uia 

unitale  conlineliir,  ct  non  iinplet  uniuilem;  intclliga- 

iniis,  si  possiiiiuis,  non  ex  eo  qiind  esl  iios  fajli,  sed 

ex  eo  qiiod  noii  cst.  Oiniie  quippe  corpiis  verum  cor- 

pus  esl,  sed  falsa  uniias.  Non  ciiim  suiiime  iiiium  est, 

aiit  in  lanlum  id  iinitalur   ut  impleal  :  ct  tameii  nac 

corpus  ipsuiii  esset,  nisi  ulcumque  unum  essct.  Porro 

ulcnmque  uiinni  esse  iion  posset,  nisi  ab  eo  quod  sum- 

me  iinuin  est,  id  liaberet. 

6*4. 0  anim;E  pervicaces  (a) ,  date  milii  qiii  vidcal  siiie- 

ulla  imaginatione  visorum  carnalium.  D;ite  milii  qiii  vi- 

de:it(iniiiisiiniiisprineipiumnonpsse,nisiunuinsoliima 

qiio  sit  oniiie  unuiii,  sive  illud  impleat,  yive  non  im- 

pleal.  Qui  videat  date,  iion  qui  litiget,  non  qui  videii 

veiitsevidcreqiiod  non  videt.  Daiequi  resistat  sensibus 

carnis,  et  plagis  qnibus  pcr  illos  in  aiiima  vapulavit : 

qui  resislat  consnctudini  hoiiiinum ,  resistal  laudibus 

liominum ,  qui  conipungalnr  in  cubili  suo,  qui  rescul- 

pat  suuin  spiriliim ,  qni  non  foris  diligat  vanitates,  et 

qurcrat  meiidacia  {Psal.  iv,  5,  i) ;  qni  jain  sibi  nove- 

rit  dicere  :  Si  iina   Rnma  csl,  quam  circa  Tiberim 

iiescio  quis  Romulus  diciliir  condidisse ,  falsa  est  ista 

i|uain  cogitans  lingo  :  non  cniin  est  ipsa,  ncc  ibi  sum 

aiiimo  ' ;  nam  quid  ibi  agatur  modo,  utique  scircm. 

Si  unus  est  sol ,  falsus  est  isie  quem  cogitans  fingo  : 

nam  illecurricula  sua  eertis  locis  et  tein|i(iribus  por- 

agit;  istiiin  ego  ubi  volo,  cl  quando  vnlo  constituo. 

Si  unus  est  ille  ainicus  meus ,  falsus  cst   iste  quem 

cogitans  fiiigo  :  nain  ille  ubi  sit  ncscio ;  iste  ibi  fingi- 

tur,  ubi  volo.  Ego  ipse  certe  unus  sum ,  el  hoc  loco 

esse  seniio  corpus  nieuin ;  et  t;iinen  figinento  cogil;i-. 

tionis  pergo  qiio  lihcl ,  loqiior  cum  quo  liljcl.  Falsa 

siin!  b:ec;  nec  qtiisqiiam  iiilelligit  falsa.  Non  crgn  in- 

telligo  ,  ciiin  isla  ('iinleinplor,  el  istis  credo ;  qiiia  ve- 

'  Mss.  <1n(ideeiiii,  invideamus. 

'  Isad.  1.0V.  cl  Aru. ,  nec  ibi  sum  moilo.  Scd  praeferenda 
visa  esi  lectio  Er.  ct  S!ss.  iiec(!ni,  iu:c  iin  sutu  aniino. 

(iij  Maiiielixi  I  baiiiasiiiatibus  addicli,  lil).  o  (XiiVcss., :.  H> 
el  Ub,  II,  r.  4. 


151 


HE  VEr.A  HELIGIONE,  S.  AUGUSTINI 


I.')? 


rum  cssc  oportct  qiiod  inlellectu  contemplur  :  niiin- 
i|iiiil  fortc  suiit  ista  qiix-  pliaiilnsinaia  dici  Sdlciil  ? 
Uiide  crgu  iuiplcia  cst  aninia  mea  illusiiiiiibus?  libi 
est  vcruiii,  i|U(id  incntc  conspicilnr?  Iia  cogitanti  jaiu 
dici  pulcst :  lllii  Inx  vcn  cst  qua  li;cc  noii  cssc  \eiM 
cognoscis.  Pcr  liaiic  illnd  nniiiii  vidcs,  quo  j<idicas 
unuiii  cssc  (|uidquid  alind  vidcs,  nec  lanieii  liiic  cssc 
qu>id  iiliid  isi,  qiiid(|uid  inulabile  vides. 

CArUT  X.KXY. —  Vacanduin  ut  Deus  cognoscalitr. 

65.  Qiiod  si  Iixc  iniiicn  palpiiat  mcnlis  aspectus, 
quicscite;  niilitc  ceriare,  nisi  cuin  coisneludine  cor- 
puruni  :  ip^a-n  vincite,  et  vicla  enint  omnia.  Uiinin 
certe  quxTiiiius,  qiio  sinipliciiis  niliil  csi.  Ergo  iii  sini- 
plicilate  curdis  qua:i'aaius  illnin.  Agile  otlum,  ini|uil, 
(■(  agnoscais  qtiiu  ego  sum  Dominns  {Psal.  XLV,  II)  : 
iionoliiini  desidiae,  scd  otiuin  cugilalionis,  ut  a  locis 
el  tciii{iiirib:i>  vacet.  II.cc  eiiiin  pliaiilasiiiala  lunioris 
ct  volubiliiaiis,  coiisianlcin  uniiaiem  vidcre  nuii  si- 
nunt.  Loca  oflerunt  quud  nnK^mus,  leinpura  surripiuiit 
quodaniaiiiiiSgCt  rLliiiquiinl  iii  aniina  liirlias  pli:iiila- 
snKitum,  qirdiusinaliudaliiucaliudciipidilas  incitelur. 
Ila  Gl  iiii|iiietiis  ct  xruiiiiiusiis  animus,  frustra  lencre 
a  quibus  lene'.ur,  cxoplaiis.  Yocaliir  crgo  ad  olium , 
id  est ,  ul  ista  iion  diligat,  (|ua!  diligi  sine  labore  non 
possunt.  Sic  er.iiii  ois  doiiiiii:ibiiur,  sie  non  lenebilur, 
8cd  lcnebil.  Jiignm  meum,  iiii]iiii,  lcve  esl  {ilatlli.  xi , 
50).  Iluic  jiigo  qui  sulijecliis  esl ,  siihjecln  babel  c.e- 
tera.  Non  ergo  laborabii ;  nun  eiiim  resisiit  qiiod  sub- 
jectum  esl.  Scd  niiseri  aniici  biijiis  mundi,  cujus  do- 
uiiiii  cruiit,  si  filii  Dci  esse  voluerinl ,  qnoniam  dedil 
eis  pulcsialem  filiosDci  licri  {Joun.  i,  12) ;  amiei  ergo 
liiijus  inuiidi  lam  liineHl  ab  ejus  am]  l;j\u  scparari,  ul 
iiihii  eis  sil  liiburiosiiK,  qiiam  noii  laborare. 
CAPUT  XXX Yl.  —  Veiiiim  Dei  ipsa    A  veiilas,  qtiia 

omiiino  iniplet  iit  a  quo  piincipio  unum  es!  quiiiijuid 

esl  unum.  Fatsilas  non  ex  lebus,  scd  ex  peccalis. 

6C.  Sed  ciii  sallLm  illiid  iiianifestum  esl,  falsitatem 
esse,  qua  id  putaluresse  qiiod  iiuii  esl,  inlelligit  cam 
csse  verilalem,  q»x  oslendil  id  quod  est.  Al  si  cor- 
pora  in  lanlum  fallunl,  iii  qn.^nlum  iiun  implenl  illud 
uiiuni  qiiod  ronviiicunlur  imilari,  a  qiio  Principio 
uiiuiii  esl  qiiidi]uid  esl,  ad  ciijus  simililudiiiem  qiiid- 
<|iiid  nililur,  iiaturaliler  apjirobamus;  quia  n:!liir;ilitcr 
iiii|irobamus  quidqnid  ab  uniute  discedil.atquc  in  ejus 
dissimililudiiiem  lendit :  daiiir  inlelligi  csse  aliqiiid, 
qiKid  illiiis  uiiius  soliiis,  a  qiio  Principio  uiiuin  est 
quidqiiid  nli(|iio  inndo  unum  esl ,  ila  similc  sit  ul  hoc 
oiiiiiino  iniplcat  ac  sit  idipsum;  et  h:rc  esi  Verilas  ct 
Verbum  in  Principio,  et  Veibum  Deus  apud  Deiiin. 
Si  euim  falsilas  ex  iis  esi  qiij!  iiniiaiilur  uiiiim  ,  non 
iii  quanlum  id  iinilantur,  sed  inquaiilum  implere  noii 
possunt;  illa  esl  Yerilas  qua;  id  iiniilcre  poluit,  el  id 
esse  qiiod  esl  illnd  ;  ipsa  esl  qiia;  illiid  oslciidil  siciit 
esl :  uude  ei  Yerbum  ejus  et Lux  ejus  recii^sinic  dicilur 


veritas  fonna  vcrorurn  esl,  ila  siniilituda  forma  siiiii- 
liiiin  cst.  Qnaprupler  vera  quoniam  in  laiiluin  verj 
siiiil,  in  quanlum  sunt ;  in  lantiim  auleni siiiil,  in  quaii- 
tiiin  principblis  unius  similia  sunt  :  ca  furma  est 
iimiiium  qiiic  sunl,  qu;c  esl  suiiimn  siiiiilitiidu  Prin- 
cipii ;  el  Yerilas  esl,  iniia  sine  uUa  dissiiiiililudiiie  est. 

67.  Uiide  falsilas  oriliir,  iion  rcbus  ipsis  fallcnti- 
biis,  qu.c  niliil  aliiid  uslendunt  senliciili  quiini  specieiii 
siiam,quani  pro  siixpulebriludiiiis  accepeiuntgradu  ; 
ii(!(pie  ip^is  sensibiis  falleiiiiliiis,  ([ui  pro  iiatura  sui 
corporis  alTccli ,  nnn  aliiid  qiiam  siias  aircctiimes  pr.c- 
sideiili  aiiinm  nunliaiit  :  sed  peecala  aniiuas  fallunl, 
cum  veriim(iuxrunl,rclieta  et  neglecta  veritnle.  Nnni 
qtiuniam  ojieia  magis  quara  artificem  aiqiie  ipsara 
ailcm  dilexcrunt,  lioc  errorc  piiiiiuiilur,  ul  iii  opcri- 
bus  arliflccm  arlemque  conquiraiil ;  et  ciim  invenire 
iieipiiveriiil  ( Di'us  eniin  nuii  curpoialibus  sensibiis 
subjiicet,  sed  ipsi  mciiti  siipereminel) ,  ijisa  opera 
exisiimciil  esse  et  arlcm  ei  aniliceni. 

CAPUT   XXXVII.  —  Impiilas  idutotatiim  mnttipticis 
oila  ex  ainoie  crealuics. 

68.  Iliiic  orilur  omnis  inipietas,  iion  miido  pcccaii- 
tiuiii,  sed  etiam  daninalonini  pro  pecc:ilis  suis.  Nou 
ciiiin  taiilum  scrutari  creaturam  coiitra  pra'ceplum 
Dei,  et  ea  friii  potius  quaiii  ipsa  lege  et  vcriiate  vo- 
binl ,  qiiod  priini  liomiiiis  pecciitam  deprelicnditur, 
nialc  ulciilis  libcro  nrbilrio;  sed  lioc  qii:iqiie  in  ipsa 
d.imnalione  addunt,  ulnoii  modo  dilig.iiil,  scd  cliani 
servianl  crcaturx  putius  quam  Creatori  {Rom.  i,  23), 
et  eam  colnnt  per  pnrles  cjiis,  a  suminis  usque  ad  ima 
venieiiies.  Sed  aliqni  se  in  hoc  tenent,  ut  pro  sumnio 
Deo  aniiiiam  colnnl ,  ei  iirimam  iniellectiialem  crca- 
lurain,  quam  per  Yerilatem  Piiler  fnbricavit,  ad  ipsaio 
Yeriialcm  seiiiper  intueiidam  ,  et  se  per  ipsani  ',  quia 
omni  iiiodu  ei  simillima  csl.  Deinde  veniiinl  ad  vitain 
genil.ileiii,  pcr  qiiain  rrcaluraiii  visibilin  el  lempora- 
lia  gigneiilia  Deus  iilernus  et  iiicommutnbilis  opcra- 
liir.  Hinc  nd  animalia,  ei  indc  ad  ipsa  corpora  coleiida 
dilabuntur;  el  iii  his  priino  cligimt  pulcliriora.inqni- 
bus  ccBlesiia  maxime  excelluni.  Ergo  iii  primis  solis 
corpus  occurrit,  et  in  co  noniiiilli  remancnl.  .Miqui 
el  lunije  splendorem  rcligiune  digiium  piilanl :  est  eniin 
iiobis ,  ut  perhibelur,  propinquior;  unde  viciiiiorcm 
spcciem  habcrc  sentitur.  Alii  etiam  ca3lcrorum  side- 
rum  corpora  adjungiint ,  el  loltim  coelum  tum  slellis 
suis.  Alil  coelo  alhereo  copiilaiit  acrcm,  et  islis  duubus 
superiuribus  clcmenlis  corporcis  subjiciuiit  animas 
suas.  Scd  inicr  hos  illi  sibi  vidcnlur  rcligiosissiini , 
qiii  universam  siniul  crcaturam ,  id  est  miindum  to- 
luiii  ciiiii  omnibus  qu;c  iii  eo  siiiil ,  el  vilaiii  qiia  spi- 
ralur  cl  aiiiinnliir,  qiiam  quidaiii  corpoream ,  quidaiii 
iiicorpoiciiiii  esse  crediderunt  :  hoc  crgo  lotiiiii  siinii) 
uiium  Dcum  magnuni  essc  arbitrantur,  cujus  parles 
sinl  cxtera;.  Nun  enim  uiiiversa;  creaturrc  auclorem 


(Joan.  I,  9).  Ca;lcra  illiiis  unius  similia  dici  po»suiit  coiidiloreiiique  novcrunt.  Inde  in  simiilncra   pra'ci- 

in  qn.intiim  sunl,  in  taiilum  eniin  cl  vcrn  siint :  h;cc  pil:inliir,  cl  ab  operibus  Dci  usqiie  in  opera  sua  de- 

est  autem    ipsa  cjus  simililudo,  et  idco  Veritas.   Ul  niergunlur,  qua;  lamen  adliiic  visibilia  siinl. 

enim  verilalesunl  vcra,  qux  vera  suiit;  iia  simililu-  ,,  ,  ,   ,,         ,        .■,•,•. 

.......  '  \f>\\.  ct  peifeijKnm.  Sed  lesendiim  ul  in  i-liis  ediUo» 

Ojnc  siniiiia  siint ,  quiECumque  similia  sunl.  Ut  ereo  nihus  ct  iu  omuilms  «^s.  liiil.eiur,  ci  se  per  ipsum- 


153  I.tBEh 

CAPUT  XXXVl!l.~.A/i«rf  idohlalria:  genus,  quo  pec- 
cator  triplici  cupidilati  savit. 
65).  Est  eiiiiii  aliiis  dolcriur  cl  infciior  ciilliis  simn- 
l:icrorum,  qno  pliMmaMii  a.i  sua  coluiit,  et  quiiViuid 
aninio  cnaiile  cum  siipeihia  vcl  luinore  cogitando 
iinagiiiali  fucrinl,  rcligionis  nomine  ol)servanl,  donec 
(iat  iii  aniinn  iiiliil  omiiiiio  colcndum  esse ,  el  cnaie 
linniiiies  qui  su|icrslilioiii  se  involvunl ,  et  misera  se 
implitaiit  servilnto.  Sed  frusira  hoc  seiirMinl  :  non 
cnim  efnciuiil  iiliio!i  scrviant;  rcniJneiil  quippe  ipsa 
vitia ,  quibus  ut  ipsa  colenda  opinareiitur  altracli 
siml.  Serviunt  euiin  cupidilati  Iriplici ,  vel  voliiplalis, 
Tcl  excellenti;c,  vcl  spoclaculi.  Ncgo  esse  quemquam 
islortiin  qui  iiihil  colciidum  exislimant ,  qui  non  aul 
c.iriialihus  gaudiis  sulidiliis  sil,  aut  poleiitiam  vanain 
fiiveat,  DUt  aliiuo  spiclaculi)  dclcctaliis  in-aniat.  Ila 
iicscienics  dili^^iint  leinporalia  ,  ut  inde  beatitudinem 
cxspectent.  llis  iiutem  rebus  quibiis  quisque  bcatus 
vult  cffici ,  serviat  iicce-se  esl,  velit  nolit.  Nam  qiio- 
cuinqiie  duxeriiil,  sequiliir;  et  quisquis  ea  visus  fuerit 
aiifcrre  posse,  metnilur.  Posunt  autcm  auferrc  isia, 
cl  sciiililla  ignis  et  aliqiia  parva  bestiola.  Poslremo, 
ut  oiniilam  innumcrabiles  adversiiales,  teinpus  ipsum 
auferal  nccesse  esl  oninia  Iranseuntia.  Uai|ue  cum 
(•iniiia  tcmporalia  muiidus  iste  CDncludal ,  omnibus 
miindi  carlibus  serviuiit ,  qui  proplcrea  putant  nihil 
cidcndum  esse  iie  serviant. 

70.  Veriimtamen  quanquam  in  liac  rerum  extremi- 
lali;  niiseri  jaceaiil,  iit  vilia  siia  sibi  domin;\ii  palian- 
lur,  vel  libiJine,  vcl  siipcrbia,  vol  curinsiuite  damiiali, 
vcl  duobus  horum.  vcl  (iiniiib;is  :  quaiiidiii  siint  in  boc 
sladio  vil;c  liiim;in:c  ,  licct  eis  c;ingredi  cl  vincere,  ^i 
prius  tredant  quod  iuielligere  nonduui  valeiit ,  et  non 
diliganl  mundum ;  quoniam  omne  quod  in  mundo  est , 
sicul  diviiiilus  dicluin  ett,  cuncupiscenlia  carnis  est ,  et 
concuiiiscenlia  oculorum,et ambilio  scecuti  (]Joan.  II.IG). 
Ilocmodo  tria  illa  suiit  nntata  '  iiam  concuiiiscenlia 
carnis,  voliipl;itis  inliina;  amatores  signilical;  concu- 
pisccniia  oculoruiii^curiosns;  ambitios;ccuIi,superbos. 

71.  Triplex  eliam  leniatio  in  homioe,  qucm  Veriias 
ipsa  suscepit,  eavciula  monslrata  esl.  l)ic,  inquil  ten- 
t:tor,  lapidibus  istis,  utpiines  fiant.  At  ille  uiius  et  SO- 
liis  niagiater  :  iN't>;i ,  iniiuit,  in  solo  pane  vivit  honio, 
sed  in  onini  rerbo  Dei.  Ita  enim  domilam  docuil  es>c 
opoiiere  ciipidilaleii  voluiilalis,  ut  iiec  fami  ceden- 
diim  sit.  Sed  forie  iloiiiinalionis  tcnipoialis  faslu  de- 
cipi  poteiat,  qui  carnis  voliiplale  iion  poluit;  omiiia 
crgo  niundi  ngna  monstrata  sunt,  et  diclum  cst  : 
Umnia  libi  iliibo ,  si  prostratus  adoruveris  me.  Cui  rc- 
spnnsum  e>t  :  Dominum  Dcuin  tuum  adorabis,  et  illi 
soli  servies.  Ila  c;ilc;it:i  cst  siiprbi:i.  Subjecla  est  au- 
lein  cxtreina  eliaiii  curiosilalis  illecebra  :  non  eiiim 
ul  89  de  fasligio  templi  pra-cipilarcl  urgebal,  nisi 
causa  tantum  aliipiid  expericndi.  Sed  neqiie  hic  viclus 
esi,  ei  ideo  sic  rcspoiidil,  ut  in'.elligeremus  non  opus 
csse  ad  cognosceiidnm  Deum,  tenlalionibus  visibililer 
diviiia  explorare  molicntibiis  :  A'o(i  /cHfat/s,  inquit, 
D^minum  Detim  tuum  (  htattli.  iv,  1-10,  et  Luc.  iv, 
g-lij.  Qiiamobrcin  quisquis  intus  verbo  Dci  pascitur, 


U.NUS. 


151 


iion  qiiaerit  in  ista  ercino  voliip:ateni.  Qui  uni  Deo 
laiitmii  subjcctus  cst,  iion  qu;irit  iii  niDiite,  id  esl  in 
lcrrciia  elalione  jacianliam.  Quisqiiis  ;clcriio  spccta- 
cnlo  iiicommutabilis  veril;itii  adh;rre-cit,  iioii  jicr  fa- 
siigiuin  hiijus  corporis,  id  cst  per  lios  ociilos  pra-cipi-  - 
laliir,  iit  tcmpciralia  et  inferiora  cognoscat. 
C.\rUT  XXXIX.  —  Ex  ipsis  viliii  siiis  animam  admo- 

neri  ut  primam  pulcliriludincmreijuirat  :  ijuud  primo 

dc  vilio  voluptalis  oslendilur  usque  ad  caput  43. 

72.  Quid  igiiur  restat,  unde  non  possit  aiiiina  re- 
corJari  piiuiampulclMitiidincm  qiiaiii  rclii|uit,  (iiiaiido 
de  ipsis  suisvitiis  potcst?  lla  enim  Sapienlia  Doi  pcr- 
leiidit  a  (inc  usque  ad  iinem  forlitcr  ( Snp.  viii,  I). 
l;a  per  hanc  suinmus  ille  arlifcx  opcra  sua  iii  unum 
liiicm  decoris  ordiiiata  contexuil.  li:i  illa  boiiilas  a 
siimmo  usque  ad  extremum  iiulli  pnlchriuidini,  quaj 
ab  ipso  solo  esse  pnssct,  iiividit;  ut  nemu  ab  ips;i  vc- 
ril:ite  dejicialur,  qui  non  excipiatiir  ab  aliqua  elTigio 
verilaiis.  QuaTe  in  corporis  voliiptate  (luid  teiieat, 
nihil  aliud  invcnies  quaiii  convenieiiliain  :  nam  si  re- 
sistcnlia  piriant  doloreni,  convenieiilia  paiiunt  voln- 
ptalcm.  Recognosce  igilurqux'  sitsumma  conveiiiei;tia. 
Noli  foras  irc,  in  leipsum  redi ;  in  inlcriore  lioii;iue 
liabilat  veiilas  ;  el  si  tuani  natiirani  mulabileiii  iiive- 
iiciis ,  iransccnde  et  leipsum.  Sed  incmento  cuin  le 
liMiisceiidis,  raiii)cinaiiieni  aiiimam  te  transceiidcre. 
llliic  ergi)  iciidc,  un'le  ipsimi  lumen  raiionis  atccndi- 
tiir.  Quo  enim  pervenit  omnis  bonus  raliociiialor, 
iiisi  ad  vcrilatcni  ?  cum  ad  seipiani  vcritas  non  uliquc 
raliocinando  pervenial,  sed  quod  raiincinanlcs  appe- 
liint,  ip  a  sit.  Vide  ibi  convenicnliain  qua  supcrior 
esse  iion  possit,  et  ipse  coiiveni  cum  ea.  Confiieic  le 
iion  csse  quoil  ipsa  est :  siquidem  se  ipsa  non  qu.crii ; 
lu  aiilcra  ad  iiis:ini  quicreiido  venisti,  iion  lucorum 
spatio,  sed  mcniis  affcctii.  ul  ijisc  inlerior  lioino  cuiii 
suo  iiihabiiaioie,  non  iiihina  et  cariiali,  sed  summa  ct 
spirituali  voluptale  '  conveniat. 

73  Aut  si  iion  cernis  qux  dico,/el  an  vera  siiit 
dubilas,  ceriie  sallem  utrum  tc  de  iis  dubitare  non 
diibilcs  ;  cl  si  certuni  cst  le  csse  dubilanlein,  quire 
uiidc  sit  ccrliiin  :  non  illic  libi,  iioii  oniiiino  solis 
hiijus  liinicn  occurrel ',  sed  luinen  verum  qiiod  illu- 
iniiiat  omnein  liomiiicm  vcnicntem  in  hmic  mundiim^ 
{Juan.  I,  9).  QuoJ  his  oculis  vidcii  non  potest ;  noc 
illls  (|uibus  phiintasmata  cogilaiilnr,  per  eOidcm  ocu- 
liis  aiiiiiix'  impicta  ;  sed  illis  qiiibus  ipsis  ph.iiilasma- 
tibiis  dicilur  :  Non  estis  \os  quod  ego  qiucro  ,  neque 
illiid  estis  unde  ego  vos  ordiiio  ;  el  quod  niilii  inter 
vos  foeduin  occurrerii,  iniprobo;  ([UDd  pultliriim,  ap- 
pidbo  ;  cum  pulchrius  sil  illiid  uiiJe  improbo  ct  :i|>- 
probo  :  qiiare  hoc  ipsuiii  magis  appiobo,  el  iioii  soluui 
vobis,  sed  illis  omnibus  corporibus  unde  vos  hausi, 
antepono.  Deiiide  regulam  ipsain  quara  vides ,  cou- 
cipe  boc  modo  :  Omiiis  qui  se  diibitaiitem  iiitelligit, 
verum  inlelligit,  et  de  hac  rc  quam  iiilelliglt  cerlus 

'  Lov. et .<rn., roluntate , pro  quo  BaJ.  F.r.  el Mss. seilcm, 
lolupliilc. 

•  \ eii.  l.ov.  sic  icguit  hunc  lotura  :  yoii  illic  li!ri  u.miiiio 
solU  liiiju>tiiiwH  occwrct.    .M. 


r>5 

csl :  (le  vcro  igilurcorlus  esl.  Omnis  igilurqui  ulrum 
sil  verilas  dubilat,  in  seipso  habet  veruni  uride  non 
dubitet ;  iiec  ullum  veruiii  nisi  vcriiate  venini  est. 
Non  ilaque  opnrlet  eum  dn  veritaie  diibiiare,  qui  po- 
liiil  uiMii'Cuniciue  dubilaic.  Ubi  videnUir  lucc,  ibi  esi 
lumen  sine  spMlio  locdruiii  ct  lcmporiiin,  et  sine  ullo 
spatiorum  taliuin  phanlasuiale.  Niiniiiuid  isla  ex  ali- 
qua  parle  edrriiinpi  possuiil,  clianisi  oninis  ralioci- 
iiaior  intereal,  aut  apud  carnales  iufeios  veteiascal  ? 
Non  enini  raiiocinalio  lalia  (acit,  sed  iiivenil.  Eigo 
anteqiiain  iiiveniaiiliir ,  in  se  manenl,  el  ciim  iiive- 
ninnliir,  nos  innovaiil. 

CAI'l)T  XL.  —  De  pulcliTilndmc  coriwniin  caniisr/iic 
loliiplale,  et  de  peccantium  pceiia. 

74.  Ila  renascitur  iiileiior  Iioiiio,et  exlerior  cor- 
rumpitur  de  die  in  dicun  (II  Cor.  iv,  IG).  Sed  interior 
exieriorein  respicii,  et  in  sua  coniiiaraiioiie  foediiin 
videt ;  in  proprio  tamen  genere  pulclirum  et  corpo- 
riini  convenicniia  telaiilein  ,  et  corriimpentem  qiiod 
in  boiium  suum  convcriit,  alimenla  scilicel  carnis  : 
qiix  lamen  cornipla,  id  cst  amillontia  forinam  suani, 
in  membronini  isldniiii  fabricam  niigraiil,  cl  cornipla 
reliciunt,  in  ali:ini  formain  per  convenicnliain  Irans- 
euntia  ;  ct  pcr  vilalcm  nioluin  dijudicanliir  qiiudain- 
niodo,  ul  cx  cis  iii  stnicluiam  hiijus  visibilis  pnlclni 
qua;  apla  sunt  assiinianlur,  nnn  apla  vcio  |;cr  con- 
gruos  '  meaius  ejicianiiir.  Quoruni  aliud  f.cciilcniissi- 
mum  reddilur  terr.^c  ad  alias  formas  assuniciidas  , 
aliud  per  toluin  corpiis  exh:ilal,  alind  toliiis  ^iniinalis 
btentes  numcros  accipil,  et  iiiclio.iliir  in  pniliMii,  ct 
sive  conveiiiciilia  diioniin  corporuu),  sive  lali  aliqno 
phanlasm.Tlc  conimnlnm,  per  geiiiiales  vias  ab  ijiso 
veriice  deflnii  in  iiiliina  vnluplaie '.  Jainvcro  in  maire 
per  cerlos  niimeros  tcnipornin  lii  locoruin  iiuincrnni 
coaplalur,  ut  suas  regiones  qii;c(|ue  nicmbra  occu- 
pent;  et  si  mndum  pariliMlis  scrvaverinl,  lucc  coloiis 
adjuncla,  iiascitur  corpiis  qnod  formosuni  vocalur,  et 
a  suis  dilccliiribiis  am:itiir  acerrime  :  iioii  lainen  iii 
60  pliis  |ilacet  forina  qn:c  moveliir ,  qnam  vita  qujc 
innvet  Nam  illiid  :inini:il  si  nos  aiiicl ,  allicil  violen- 
liiis  :  si  odcril  aulcni,  sncccnsemiis,  ct  f  rre  non  pns- 
siimus,  eli:iiiisi  formain  ipsam  pnulieat  rriicnli.  IIoc 
lotum  est  voliipialis  rcgiium,  et  iina  pulchritudo ; 
subjacet  eiiiin  corruplioni  :  quod  si  non  esset,  sumiiia 
pnlareliir. 

75.  Sed  adcsl  divina  providcnlia,  qu.TD  liaiic  nslcii- 
d:il  ct  non  inal.im,  pro|iter  lam  maiiifesla  vesiigia 
primoruni  numerorum ,  in  quibiis  sapleniiui  Dei  iioii 
cst  iiiimcriis  ;  et  exlreinam  laineu  essc,  niisccns  ci 
did(jres  et  innrbos  et  dislorliones  n  einbroruni,  et  le- 
ncbras  colinis,  el  aniniorura  siiiiullatcs  ac  dls!<ensio- 
iies,  ut  ex  liis  admoneamiir  incommulabile  aliijuid 
esse  qu.xrcndum.  Et  boc  facit  per  inlima  niinisleria  ^, 

'  l.ov.  el  nonniilli  Mss.,  iiifoiigrim.  Sed  verius  Bad.  Er. 
Ain.  cl  Mss.  alii  (InoJccini,  roi»//  «o.s.  Quipiie  liic  dcscriliiliir 
extiTioris  lioniinis  i.ulcluituilo ,  iii  cujiis  suuclura  uiliil 
inuiiigruuiu. 

"  Mss.  o  10,  dcjliiil  iiifima  voliifHule. 

•  lu  excusis,  per  iiifnm  iiiiniilcria  eonnn  qiiibiis,  elc.  At  a 
Mss.  alicsl  vox,  eonim.  linde  iiitclligiinus  iion  ollicia  qua'- 
da:ii  tu:>ce  \cibis  dcuutaii,  scJ  ijsos  an^clos  inalos,  i|ui 


DE  VEU.A  RELIGIONE,  S.  AUGUSTIM  trs 

quibus  id  agere  voluptalis  esl  ;  qiins  exterminatorcs 
et  angclos  ir:icuiidi:R,  divin:e  Scripliir.c  nomiiianl, 
qnamvis  ipsi  ncsciaiil  quid  dc  sc  agaiur  boni.  IIIs  si- 
miles  siinl  homines  qui  gaudeiit  luiseriis  alicnis,  et 
risus  sihi  ac  ludicra  spcclacnla  evhibcnt,  vel  exhiberi 
voliint  eversioiiibus  ct  crroribns  aliorum  (a).  Alipie 
it:i  in  liis  nmnibiis  boni  adnioncnlur,  el  exerccnlur, 
et  vincnnt,  et  tiium|.haiii,  et  regnanl.  Mali  vcro  dcci- 
piiiiitur,  crucianiiir,  vincunlur,  damnaniur,  et  ser- 
vinnt ;  non  uni  ouiniiim  suinnio  Doiiiinn,  sed  ullimis 
servis,  illis  videlicrt  angclis,  qni  doloribus  ct  miscria 
daniinilnnim  pascunlnr,  ct  pro  isla  nialcvolciitia  ho- 
noriiin  libeiatione  lorqucntur. 

76.  Ita  ordiiiaiiluc  oiiines  officiis  et  finihns  suis  iii 
pnlchriiudincm  iiniversitalis,  nt  quod  horremus  in 
parle,  si  cuiii  lolo  considereinus,  plnrimnin  pliceal  : 
i|uia  ncc  iii  a'dilicio  jiidicando  unum  lanliiin  ar.gidiMii 
considcrarc  dcbcnins,  nec  in  hoininc  pulcliro  snlos 
capillos,  nec  in  bene  pionunliaiite  soliim  digitiiriKii 
moliiin,  iicc  iii  luiuc  cuisu  aliquas  Iridui  lantum  lign- 
ras.  Isla  enim  ,  qu;e  prnplcrca  sunt  infinia,  qiii:i  p;ir- 
libns  iinperfcclis  lota  perfecla  Mint,  sive  in  statn,  sive 
in  niotii  pulchra  sentianlur,  tola  consideranda  sunt, 
si  recte  voliimus  judicire.  Veruni  eiiim  noslnim  jiidi- 
ciuiii,  sive  de  tolo ,  sive  de  iiartc  judicet,  piilclinini 
c^t :  nnivcrso  qiii|ipe  iniindo  snperferliir ,  iiec  aliciii 
parli  ejns,  iii  qiianliim  verum  jiiilicamns,  adb:crcmii$. 
Error  auieni  iiosler  parti  adlia;iens  cjns,  ipse  [ er  se 
fcedns  esi.  Scd  sicut  niger  colur  iii  piclura  cnm  tuio 
fii  pulclicr ;  sic  toiuni  isluin  agoncin  dcccoicr  edit 
iiicomnuitabilis  divina  proviilenlia,  aliiid  victis,  aliiid 
cerlanlibiis ,  aliud  victoribus  ,  aliud  spccl.".toril)us, 
aliiid  qnielis  el  soliiiii  Dcum  conteiiip!anlibus  tri- 
biieiis  :  cum  iii  his  nmnibus  non  sil  maliim  nisi  prc- 
caluin,  ct  poeiia  pcccali ,  boc  est  dcfcctus  voluni:iiins 
a  sumina  csscnlia,  ct  labor  in  nlliiua  iion  voluiit;iriiis  ; 
qiiod  alio  modo  sic  dici  putesi,  libcrlas  a  jusiiiia,  ct 
servilus  suh  [cccalo. 
CAPUT  XLI.  —  In  peccantis  aniiiice  pania  pulcliriiudo. 

77.  Curruiii|>itiir  autcm  homn  exleiinr  aut  prnfeclii 
iiilciioiis,  aul  delsclu  suo.  Scd  profcclu  iiitorioiis  il;i 
conunipilur,  ut  totus  in  mcliiis  rcforinetiir,  ct  rcsii- 
tnatnr  in  inlcgrum  iii  no\issiiiia  luba,  ut  jain  iioii 
corrumpatur  neque  corninipal.  Dcfeclu  aiilem  sno  iii 
pulchriludincs  corrnptibiliorcs  ,  id  est  pcenarum  or- 
diiicm  prxcipilatur.  Nec  inireniur  quod  adhuc  |iiil- 
cliritudiiies  nomiiio  :  nihil  enim  cst  urdinainm,  quo.l 
iion  sit  piilclnuni  ;  cl,  sicnt  ;iit  Aposlolus  (b) ,  oiimis 
ordo  a  Deo  esl  ( liom.  xiii,  I  ).  Neccsse  cst  aiilciii 
falcaniur  meliorem  csse  hoininein  ploranlcin  ,  qiiani 
hctantera  vcniiiculum  :  et  laineii  vermiculi  laudcm 
sine  ullo  mendacio  copiusc  possum  dicere ,  conside  - 
raiis  nitorem  coloris,  figurani  lerctem  coi  poris,  priora 
cuin  inLdiis,  media  cum  poslcriuribns  cungruciilia,  el 
unitatis  appclcnliam  pro  sux  iiaiiinu  huiiiilitaie  se?- 


nio.'.  appeltantur,  ultiini  scjii ;  onmra  verp  lioni  Anfjell 
iulerius,  cap.  Si,  e.xceltciitisiviiti,  ci  mincla  Uii  minislciia, 

(»)  I  (Xinlc.ss.  cap.  5,  n.  0. 

(,'i)  1  licliacl.  oap.  I,'),  u.  7. 


!57  LlBCn 

vaiiiia  ;  niliil  ex  iina  parle  fornialnm ,  qund  noii  ex 
aliera  parili  (iiniensione  respoiidcal.  Quid  jam  de 
anima  ipsa  diiain  veget;>nte  modnlum  corpoiis  siii, 
quomodo  euin  numerose  moveal,  quomodo  appetat 
convenientia,  quoniodo  vincal  aut  caveat  obsisttiilia 
qiianium  poiest,  et  ad  unum  sensum  incolumitatis 
referens  omnia,  unilatem  illam  condiiricem  nalnra- 
runi  omiiiuni,  miiltoovidenliiis  quam  corpus  insinuel? 
1'  quor  de  verniiculo  animante  qualicuinque.  Ciiieris 
et  stercoris  laudein  verissiine  atque  uberrime  pleriqiie 
di.\eruiit  (Calo  apiid  Ciceronein,  in  Catone  majore). 
Qiiid  ergo  miruin  est,  si  hominis  aniniam  ,  quae  ubi- 
cunique  sit  et  qnaliscumqiie  sit,  omni  corpore  est  me- 
lior,  dicani  pnlclire  ordinari,  et  de  poenis  ejiis  alias 
pulchriiudines  lieri,  cuin  ibi  nnn  sit  qiiando  misera 
csi,  ubi  bcatos  esse  decet,  sed  ibi  sit  ubi  esse  miseros 
dccel? 

78.  Prorsns  nfnio  nos  fallal.  QuidqniJ  rcrte  vitii- 
peralur,  in  nielioris  coinparalione  icspnitur  (n). 
Oinnis  aulcni  naliiia  qnamvis  exlrenia ,  qiiannis  in- 
(inia,in  coirparalionc  niliili  jiire  laudalur.  El  liinc 
cuique  non  osl  bcne,  si  mcliiis  essc  polest.  Quare  si 
nobis  polcst  benc  cssc  cnin  ipsa  vcrilate,  niale  sunius 
cnm  qii!i!ibt'l  vesligio  vcrilalis  :  iniillo  ergo  delerins 
cim  extiemilate  vesl'gii,  qnando  carnis  volnplalibus 
adliXTenuis.  Vincamuscigo  hnjuscnpidilalis  vel  blan- 
diiias  vel  molisiias;  snbjngeinns  nobis  lianc  lenii- 
II 'm,  si  viri  siiniiis.  Nobis  diailjus  et  ipsa  eritinclior, 
nec  jam  cupidilns,  sod  toinperanlia  nominabilnr.  Nam 
cum  ipsa  ducil,  iios  aulcm  seqniinur,  cnpidilas  illa  et 
iibido,  nos  vero  leincrilas  et  stullilia  nuiicupamnr. 
Sequamur  Chrislnin  capui  no>trum ,  ul  el  nos  sequa- 
tur  cui  caput  siiinus.  Hoc  el  fciiiinis  pr;ccipi  pnlcsi, 
non  marilali,  sed  fraterno  juie ;  quo  jure  in  Chrislo 
nec  masculiis  ncc  fcniina  sumus.  Habciil  eiiim  el  illa; 
virile  quiddiHn  undo  femineas  subjiigent  volnplates  , 
unde  Chrislo  serviant ,  el  impercnt  cupidilali.  Quod 
in  inullis  vidnis  el  virgiiiibns  Dei,  iii  multis  cliain  ma- 
riialis,  sed  jain  fraierne  conjngalia  jura  scrvaiitihiis, 
cliristiani  populi  dispeiisalioiie  manifesluni  est.  Quod 
si  ab  ea  parle  ciii  doininari  Deus  nos  jubet,  aique  ut 
iii  nostrain  possessionem  restituainur,  ct  borlalur  cl 
opilulalur  :  si  crgo  ab  liac  parte  per  iiegligentiam  ot 
inipielalom  vir  subditus  fuerit ,  id  est  meiis  ct  ralio  , 
eril  quidem  bomo  turpis  el  niiser;  sed  destinatnr  iii 
hac  vita,  et  post  hanc  vitam  ordliiatur,  quo  euni  dc- 
stinari  et  ubi  ordinari  summus  ille  recior  et  Doniiinis 
jiidicat.  Nulla  itaque  focdiiate  universa  crcatura  ma- 
culari  perniiiliiur. 

C.^PUT  XLII.  —  Voluplai  carnis  admonel  til  nume- 
ros  indivisibiles  quwramus.  An  tatts  in  sinl  in  uiufiio 
vitati  motu. 

79.  .\inbuIerai!S  crgo  duni  dioiii  habemns,  id  est , 
duni  ratione  uti  po^sumus,  ut  ad  Dcuni  conveisi , 
Yerbo  ejus,  quod  verum  lumen  esl  illustrari,  nierea- 
inur,  tte  iios  teiiebrcc  coinpreheiidanl  (Joan.  xii,  35). 
Dies  est  enim  prxsontia  illius  luininis  quuu  illnmiiiat 
onincm  homincm  veniertlem  in  hunc  mmidum  (Id.  l,  9). 

la)  I  Rclract  ca|..  !3,  d.  8. 


fJMIS. 


frA 


llominm  diyJt,  quia  ralione  ull  polcst ',  et  ubi  cecidii, 
ibi  incumbere  iil  surgai.  3i  ei^o  voluptas  carnis  dili- 
giliir,  ea  ipsa  diligentiiis  considerelur;  el  cum  ibi  rc- 
cognita  fueriiil  quoruindain  vosligia  numcroruin , 
qna-renilum  est  iibi  sine  luuiorc  sinl.  Ibi  ciiini  iiiagis 
iinum  est  qiiod  est.  Et  si  lalcs,  siiiit  in  ipsa  niotione 
vilali,  qinc  in  seininibns  opcratiir,  magis  ibi  miraiuli 
sunt  qiiam  in  coipore.  Si  eniin  nniiicii  soiiiiiiiim  siciit 
ipsa  semiiia  lumerent,  de  dimidio  grano  fici ,  arbor 
dimidia  nascerelur,  neque  de  animalium  seminibus 
eliam  non  lotis,  animalia  lola  et  intcgra  gignercnUir, 
iicipie  lantilhim  et  unuin  semen  vim  haboret  sui  cu 
ju-qi:e  generis  inniimerabilein.  De  ui:o  quippe  seciin- 
dumsuam  nalurani  possunt,  vel  segetcs  segeinm,  vcl 
silvie  silvariim,  vel  grogcs  grcguiii ,  vel  populi  popu- 
loriim  per  s.TCiila  propagari,  ul  nullnm  roruini  sil,  vci 
niillus  pilus  per  laiii  nunierosam  succcssionem,  cnjns 
non  ralio  in  illo  primo  ol  iiiio  soinine  rnerit.  Deinde 
illud  cogilandiim  esl,  qinini  nnmerosas,  r|u:im  sn.ives 
sonorum  pulcliriiudinrs  verbcralns  acr  Ir.ajiciat  caii- 
lanle  luscinia  ,  quas  illins  avicula;  anima  non  tam  11- 
bore ',  ciini  libeiet,  fabiicarotur,  nisi  \il:ili  motn  iii- 
corpor:iIilor  h:iberet  iinprossas.  Hoc  et  iii  caiteris  aiii- 
mantilius,  qii.ne  ralioiie  caienlia  ,  sen>-u  lamon  in^n 
caronl,  aiiimadvorti  polcsl.  Nnilnni  enim  horuin  csl , 
qnod  non  vel  iii  so:io  vocis,  vcl  iii  caMero  niolu  atqiie 
operalione  iiienibrornin,  niniierosuni  aliquid  el  iii  sno 
gciiere  inodcralnm  gor:il,  noii  aliqiia  scicntia,  sod  la- 
nien  inlimis  nature  lerminis,  ab  illa  incoiniiiiil.ibili 
numerorum  lege  niodnlatis. 
CAPUT  XLIII.  —  In  homine  vis  judicniuli  de  corjio- 

riim  et  temporum  proportione.  Qui  in  perpelua  veri- 

tate  modiis  ordims. 

80.  Ucdeamns  ad  iios  ,  cl  omittamus  ea  qiia}  cimi 
arbustis  el  Lestiis  hahemns  commiinia.  Uu!)  n.iraqiic 
inodo  hiriiiido  nidilicat,  el  unuinqiiodque  avlnui  geiiu* 
uno  aliquo  suo  modo.  Quid  est  crgo  in  nobis,  quo  et 
de  illis  oninibiis  judicamus,  quas  ligiiras  appelant,  ct 
quatcnus  impleant,  et  iios  in  nediliciis  aliisqne  corpo- 
reis  operibus,  tanquam  doniini  oinnium  laliiiin  figii- 
rariini,  innunicraliilia  machinaniur?  Qnid  cst  iii  noliis 
qnod  inlus  iiilolligit  lias  ipsas  visibilos  corponiii: 
inoles  proporlionc  niagnas  esse,  vol  p:irvas ;  cl  onine 
corpns  habere  diiiiidium  ,  quanluliiincumque  sil ;  el 
si  diniidiiim,  innumerabiles  pailes  :  itaqiic  oiiine  gra- 
iium  niilii  su:t;  parli  tantx ,  qinintam  in  lioc  muiidu 
iioslrum  corpus  lenet,  tain  inagniim  esse  qiiain  niiin- 
dus  cst  nobis,  tolumqne  istuiii  innndiini  liguiMrnin  ra- 
tione  pulchrnm  esse,  noii  inole;  nnignum  aiilcin  \\- 
deri,  non  pro  sna  qiianlilale,  sod  ]iro  breviiale  iioslra, 
id  est  animaliiini  qiiibns  csl  plenus;  qua;  rursus  cuiii 
habeant  inliiiitalem  divisionis,  non  ipsa  perse,  sed 
in  :ilioi'uni  ,  et  maxiine  ipsius  uiiivcisi  comparalione 
lani  parva  sunl?  Nec  in  spalio  toinporum  iilia  r.ilio 
est;  quia  ul  oniiiis  luci,  sic  oinnis  tomporis  longiluilo 
habet  diiiiidiimi  sui :  quainvis  eiiim  sit  brevissiina,  ct 

'  l-.diti,  qiH  rolione  uli  pvlest;  ol  paulo  post  I.ot.  ct  Arii., 
iiiiumbere dt'bet  utsurgut.  At  si6s.  Iiabont,  qnia  ruiione,  oio. 
ct  idiero  looo  «■iirciil  vooo  dfbcl,  qitc  ctiiiii  abc6l  a  lia.  I.  el  Kr. 

•  lu  \:ss.  uuii  c»i,  /(.'111  .'i/'f.i. 


1.-.9 


DF.  Vi:i!.\  UELIGIONE,  S.  ALGUSil.xl 


li.:0 


iiiciiiit ,  cl  jti  ogrcdiliir,  el  desiiiil.  Ilnqiic  iiuii  p  ilcsl 
nisi  iiabcrc  diiiiidiuin,  diim  ibi  dividinir  (|u;i  iransil 
ad  liiu-ni.  Ac  per  lioc  cl  brcvis  syll;ib.u  leinpiis  iii 
conipai;ili(iiit'  l.iiigioris  Iiitvc,  cl  hon  briiiiialis  ;i'Sliv;i; 
liora;  conip.iiata  iniiior  ost  («).  Sic  inoia  iiniiis  lionc 
ad  diem,  cl  dici  ail  niensem,  et  inensis  ail  ;iniiiiin,  ct 
aiiiii  ad  liislrum,  ct  luslri  ad  niajores  circiiitus,  el  ipsi 
ad  universiim  teinfius  relati  brcves  suiil ;  ciiin  illa 
ijisa  niiincrosa  siiccessio ,  ct  qiia'd.ini  gradalio ,  sive 
lncalium,  sive  ti  inpiinliuin  spalioruiii,  iion  tumore 
vel  mora  ,scd  iirdinalacoiivenieniia  piilclinjudiceiur. 

81.  Ipso  aiitem  ordinis  modus  vivit  iii  vcrit;ile  per- 
pciiia  ,  ncc  nio!e  vastiis ,  iiec  prolraciione  volubilis; 
scil  p"teiitia  siipra  onincs  lncos  inngnus  ,  a;ternit;ite 
siiiier  oiiiiii;!  lcrii|iora  iiniiiobilis  :  siiie  qiiu  l;inieii  iiec 
ulliiis  molis  v.isiit;is  in  uiuiin  redigi ,  ncc  iillius  tcm- 
poris  productio  jiotesi  ab  crrore  coliiberi ,  el  aliquid 
esse  vel  corpus  ut  corpiis  sii,  vel  mi  tus  iil  niotns  sit. 
Ipsuin  csl  uiiiiin  princip;ilc  ,  ncc  per  finiluin  noc  per 
iiirniiluin  erassiini,  iicc  pcr  finilum  noc  per  iiiliiiiliim 
niit.ibile.  .Noii  eiiim  li;ibel  aliud  liic,  aliiiJ  alilii ;  aut 
aliiid  iiiinc,  aliud  poslea  :  quia  siiinmc  uniis  csl  Patcr 
Vcrilaiis,  Palcr  sux  S;ipieiili;c,  qu;e  niiUa  cx  parte 
d^ssiinilis,  siiuililudy  cjiis  d;cta  cst  ct  iiiiago,  qiiia  de 
ipso  isl.  Iiaqiie  (•liaiii  rilius  rccle  diciliir  e\  ipso,  c;c- 
lera  per  ipsiim.  Praiecssii  ciiiin  forina  (iinniiiiii  siunine 
imptens  uuuin  de  quoest,  iit  cxHCra  qiia;  suiil,  iii 
quaiiiuin  siiiil  uni  simili.i,  per  eain  lorinam  (lereiit. 
CAPUT  XLIV.  —  Dei  hnago   Filius,  ad  qnain  facla 

(litivilam. 

82.  Horum  alia  sic  siiiit  per  ijisani ,  nt  ad  ipsain 
etiam  sint ,  ut  Oiiinis  ralionalis  et  intellectualis  crea- 
lura,  in  iiiia  Iioiiio  rectissiine  dii  ilur  f;ictus  ad  im;igi- 
neiii  el  siiiiililudiiicin  Dei :  iion  ciiiiu  alilcr  iiicnniiiin- 
t;ibileni  \crilalcin  piis^cl  iiieiile  ciui^piceic.  Alia  vcro 
il;i  siiiit  per  ipsnm  faiti,  nl  nuii  siiit  ad  iiisani.  Et 
idco  raliiinalis  aiiiina  si  Crealori  suo  servial ,  a  qiio 
fada  esl ,  per  quem  ficta  esl ,  et  ad  qnsni  racl;i  est, 
cuucl;i  ei  c.itera  s  rviciit :  et  vila  iillima,  qii;c  lam 
viciiia  iHi  csl,  el  cst  aiijiitorium  ejus,  per  (iuoil  impe- 
r;it  corpori ;  cl  ip.sum  cnrpus,  cxlrcina  nalnra  ct  es- 
Seiiiia,  ciii  omni  iiioilo  coilenli  ad  arbitrium  doinina- 
biliir,  iiiilliiin  de  illo  scutiens  niolestiain;  qiiia  j;iiii 
iioii  ex  illo,  ncc  per  illiul  qiucret  bcatiiudinem  ,  scd 
ex  Deo  per  scipsam  pcicipiei.  Reroriiiatum  crgo  cur 
pus  acsaiictificaiiim,  siiie  ditrimeiiio  corriiplionis,  ci 
siiie  oncre  diflicullalis  aduiinislrabil-  In  resurreclione 
eiiim  iieipie  iii  beiil,  neqiie  mibeiiliir,  sed  enml  sicul  An- 
geli  in  caiis  (ilatlli.  xxii,  50).  Esca  vero  vcnlri,  el  ven- 
ter  escis :  Deus  aulem  el  hunc  el  illas  deslruel  (I  Cor. 
VI,  15) ;  qiioiiiam  von  estregnuni  Dci  esca  cl  potus ,  sed 
juslilia  cl  paiet  gandium  {Roin.  xiv,  17). 

CAPUT  XLV.  —  Voluplalis  imbecillitus  protnidit  nos 
ttd  sublimiura.  Dc  superbia'  vilio ,  usqne  ad  cap.  49  : 
quomodo  per  lioc  adnwncmiir  ad  amphclendum  vir- 
inlem. 

83.  ynapropler,  e;i;iiM  in  isla  cnrpcris  vuluplalc  in- 

(1)  Kx cnriini  consuetuiliue  qiii  a!)  orlii  sulis  .id  0(v:jisiiin 
iUi<»U;ciiii  liiiias  coiib'.aulcr  uiuiu'ia;;;ml,  liiiin^'  lirevit.rcs, 
^ilale  Lii^icrcs. 


venimus  inide  comiiKineainiir  c;i;n  cunlemnere;  Moii 
qiiii  maliiin  csl  natcra  corpoiis,  sed  i|uia  iii  cxtrenil 
boiii  dileclione  tiirpilcr  volulatnr.  ciii  primis  inb;c- 
rcrc  fruiqiic  coiicessiim  esl.  Ciiiii  tr;iliilur  nuriga  ,  et 
su;b  teincrit;itis  dat  pfpnas,  i|u;(li|iii(l  illiid  cst  quo 
utebalur,  accusal  :  scd  imploirt  aiixiliiiin,  jubcat  Dii- 
miiiiis  rcnim,  nbsislalur  cquis,  alia  j;im  speciacuhi  de 
illiiis  praicipilalione  faeientibiis,  cl  nisi  subveiiiaiur 
de  iiiorie  facturis,  resiiiuatiir  in  lociim,  siiper  roias 
collocclur,  babeiiarum  jura  redclanlur,  reg;it  cuilius 
oblciiipei  aiites,  et  edoniilas  besti;is ;  liinc  seiitiet  (piain 
bene  ciirrus,  et  toia  i!l;i  jiinciio  fibricata  sit ,  qii.Te 
ruiiia  ejiis,  ct  ipsiim  aflligebat ,  et  cursuin  decciiiis- 
siina;  moderalionis  amiscral  :  quia  ct  liuic  corpori 
imbecillitatem  pepcrit  aniina;  m;ile  '  iitentis  avidilas 
iii  p.inuliso,  usiirpaiis  velilum  cibum  contra  nicdici 
disciplinam,  qiia  £r;mpiterna  coiiliiielur  Salus. 

8i.  Si  ergo  iii  ista  ipsa  visibilis  carnis  imbecilli- 
tale,  iibi  bcala  vil;i  csse  iuin  piitcst,  inveiiilur  adino- 
nilio  lieal;n  vil;e  proptcrspocicui  desiiiiiino  iisqiie  'ad 
iiiia  vcnieiitem  ;  ipiaiito  niagis  in  appclitioiie  noliili- 
lalis  ct  cxcellenrue,  ct  in  omni  siiperbia  vana(|ue 
pnm,  ?  Iiiijus  iniindi?  Qiiiil  ciiiin  aliiid  iii  ea  bnnioap- 
pelil,  nisi  suliisesse,  si  flcri  possit,  cui  cuncta  snbje- 
c:a  siiil,  pcrvcisa  srilicet  imilatione  ouiiiipotifilis 
Dei?Quem  si  siibditus  iiiiii;ireiiir,  secunduin  pi;rcc- 
pia  cjus  viveado,  per  eimi  liaberct  subdila  c;riera,  ncc 
ad  lantam  deformiialeni  veiiiret,  ut  bestiolam  tinie- 
ret,  qiii  vult  boininilius  imperaie.  Ilabct  crgo  ct  su- 
perbia  quemdam  appelitiim  unilaliset  oinnipiilenti;c  ; 
sed  in  reriiin  tcmporalium  priiicipalii,  qu;c  oiimia 
transeunl  laiiquam  iimbra. 

8-1.  Invicii  esse  voliiiiius,  et  recte;  liabel  enimboc 
animi  noslri  naliira  posl  Deum  a  quo  ad  cjiis  imagi- 
neni  ficlus  est  :  sed  ejiis  pr.Tcepta  erant  servand;!, 
quibus  servalis  nenio  iios  vinceret.  Niiiic  vcio,  diim 
ipsa  ciijiis  verbis  turpilcr  conscn.imiis,  dninatiir  do- 
lore  paricndi.et  nos  iii  tcrra  laljorainus,  et  cimi  m;''« 
gnn  dedccore  siipeiaiinir  ab  omuilius  ipi;e  nos  coui- 
niovcre  ac  pertiiib;iie  poliieriut.  Itaqiie  iiiiliiiiiiis  ;il) 
hnininibiis  viiici,  et  iram  non  possuiiiiis  vincore.  Qii;i 
Inrpiiiidinc  quid  exsecrabilius  dici  polesl?  Fateniur  i— 
hnminem  lioc  esse  quod  nos  suinus.qiii  tamcn  etsi  liu-    > 

boat  vilia,    non   est  lamen  ipsc  viliim.  Qu;iiito  igiliir / 

hnnestius  liomo  niisviiicit,  (piani  viliiiin  ?  Quis  autciii 
dubiiet  iminane  viiiuni  esse  invidoiitiam,  qiia  neccsse 
est  torqueatur  ct  siibjiciatur  qui  non  vult  in  rebus 
lemporalibus  vinci?  Melius  esicrgo  ut  lionio  nos  viii- 
cat,  qiiam  invidentia  vcl  qiiodlibet  alind  vitium. 
CAPUT  XLVI.  —  Iiivictiis  qui  id  sotuin   amal  qund 

aniaiiti  eripi  non  polest,  id  csl  Deum  ex  toto  corde  et 

proxiiniim  sicul  seipsum. 

86.  Sed  iiec  ab  bomiiie  vinci  polcsi,  qui  viiia  siia 
vicorit.  Non  cnim  vincitur,  nisi  ciii  eripiiur  ab  adver- 
sario  quod  amat.Qiii  crgo  ainat  id  solum  quod  amanti 
cripi  non  pnlest.   ille  iiid  ibilanlcr    iiivictiis   esl,  iiec 

>  lii  B.,  tnalce.  Ilestitiiimus,  male,  cx  F.r.  ven.  cl  Lov. 
rar.     V. 
'  l.dili :  rtc  sumiiw  hiw)  iisiiiic,  ';ic.  Al  aiicsl  bono  a  Mss. 


m 


uila  cniciaUir  uivhIki.  Id  eni;ii  ililigli  ,  a;l  qno  i 
gLMidiim  cl  pcrci|>i(Mi(iiim  qiiaiilDiiliiifs  veiieiiiil,  lnmo 
cis  iilieriiis  prauilaliir.  Diligit  enim  Deum  e\  loln 
rorde,  el  cx  tda  aiiiina,  et  ex  tota  mcnte;  ct  diligit 
proximiiiii  taiKiiinin  ^eipsiim  Noncrgo  illi  invidet,  iil  sit 
qiiod  ipse  esl:  iinniidjiiv.it  eliani  qiwnliiin  pnlest.  Nec 
poteslaiiHlIerepriixiiniim,  qiiein  diligiiianqnamscip- 
siim  ;  qni:i  iiecpie  in  seipso  ca  diligit  qii;c  ncnlis  sulija- 
cenl,  aiit  nlli-  .aliis  corporis  sciisibus.  iMgo  apud  seip- 
suiii  lialiel  qiieiii  diligit  laiiqwani  scipsiim  . 

87.  Ea  aiitein  est    regnla  dilcctionis,  ut  qux  s:l)i 
vultboiia  piovenire,  ct  iili  velit;  ct  qu;ie  accidcre  sibi 
mala  non  vnlt,  cl  illi  nolit  (Tub.  iv,  10) :  lianc  voliiii- 
laiem  erga  omiics  lioinines  .scrvat.  Nam  erga  iieniiiiein 
opcrandiiin  est   maliim  :  el   dileclio   pioximi    mtdnm 
uon   operalur  (Rom.    xiii,   10).    Diligaiiuis   crgo,  iit 
pr;cccptiim  cst,  eliasn  inimicos  nostros  (ilullli.  v,  ii), 
si  vere  invicti  esse  vidiim  is.  iNon  cnim  per  seipsnni 
quisqtiain   linmiiiiiin    inviclus  esl;  sed   per  illam  iii- 
jomniulaliilein  legcm,   cui  qiiieuni(iiie   serviiml,  soli 
«■uiit   liberi.  Sic  eiiim   eis  iiuod  diligiinl  anfcrri  iion 
potesl  :  qu;c  res  iiiia  invielos   faeit  et  perleetos  viros. 
Nam  si  vel  ipsum  liomincm  hoiiio  dilexeril,  iioii  laii- 
(]iiam  scipsuin,  sed  iatii|uam  jumenlum,  aiit  balneas, 
aiitavicnlam  picl:im  velgarriilam,  id  cst,  ul  exco  ;.li- 
qiiid  tcinporalis  voliiplalis  aut  enmmodi  capial;  scr- 
vial  ncccssc  es',    noii  linmini,  sed,  qiiod  cst  turpius, 
tiim  foedo  et   dctesiabili  vitio,  (|uo  nnn  ainat  lioiiii- 
ncm  siculliomo  ainandus  csi.Quovltiodumiuaiilc,  us- 
que  adexireniam  viiam,  vel  pDliiis  iiiortcm  pcrdueitui . 
88.  Sed  iicc  sic  qiiidcm  ab  lioiniiie   lioiiio  diligen- 
dus  cst,  ul  diligu;iliiv  camales  fiatres,  vel  lilii,  vel  con- 
jiigcs,  vel  ipiique  cngnati,  vel  afliiiesaul  cives.  Nam 
et  dilcctio  isla  lemporaiis  est.  Noii  eniin  ullas  talcs 
necessiliidiiies  liabcremus,  qua;  nascendo  cl  moriendo 
conliii^iint,  si  nilura  no^ra   in  prcceplis,  et  im:igine 
Dci  ma;icns,  in  Istam  cnrruptionein  non  releg;iieliir 
(a).  liaipie  ad  pristinam  pcrfcctamque  iialuram   nns 
ipsa  Verilas  vocans,  prnccipit  ut  cariiali  consucluiiini 
resistimus,  doccns  ncminem  apiiim  esse  regno  Dii, 
qui  non   islas  carr.ales  nccessiludines  odcrit  (Luc.  i\, 
(iO,  62,  et  xiv,  2C).  Neqiic  linc  cuiquam  iidminunuin 
vidcridcbei.  Magis  eiiiiii  est  inhumanum,  noiiamaie 
iii  lioniine  qiiod  homo  cst,  sed  amare  quod  fiiiuscst ' : 
hoc  esl  enim  iion  in  eo  aniare  illud  qund   ad  Deiiin 
pcninel,   sed  ainare  illiiJ  qimd   ad  se  periinet.  Qiiid 
ergo  niirum  si  ad  regniim  iion  pervenit.  qni  noii  cniii- 
niuncm.  scd  piivalaiii  reiiidiligil?  imo  utruinqiie,  :;it 

'  l/)v.  el  vrn.,  qtwd  vilias  e  t.  At  Bad.  F.r.  elMss.  niagno 
coiisijnsu  liahciit,  q!'0:l  IHi::s  cst.  Qua;  leclio  ina^is  |/rn;  a- 
lur,  quia  subjicil  AuguslliUis,  mimre  lioc,  esse  nmurc  illiul 
i]uud  tid  se  pci  tin.'t  :  uliluniue  sliiiili  iiiniln  1  iqu.^aili  i.i 
lili.  1  de  Seniinae  l):i:iiiiii  iii  iiionte,  u  i  rursii-  de  iici-rssi- 
ludiauin  cjusiiiiidi  teiiii,niafu:n  odio  (Jissercas,  fw.s.iiiiaai 
explicuil  qiiixliiani  aiiiuris  odiique  gCiiiis  uxori  vir  i.ii|ii;ii- 
(Jerc  (lebeat,  «  lloc  est,  iiniuit,  diligi-re  lu  ea  qund  liuiiio 
«  esl,  odisse  qiiod  iixor  es! ; »  tuin  :iililil  liuc  el  de  i  :itrc  et 
de  nialro  et  ceteris  viuciiliscar.Tis  i.itcHi^^eiiduai  esse,  ul 
in  eis  oderi.iius  qund  gciius  liuniaiiiiiii  ii:isji,Mido  ct  iiiorim- 
(Jo  s(:rlilu:ii  cst;  (lilig.iiuus  auleni  qu  'd  iioiiiscuai  iiou*.sl  ad 
illa  regiia  iicrduci,  iilil  neiiio  dicil,  l  aici  iiieu.'>  •  scd  Oiiiaes 
tiuiiiuo  uiii  Uen,  fatcr  nostcr. 

a)  1  r.eliacl.  cap.  13,  u.  8. 


LinrR  IJNUS.  ],;2 

uispiam  :  lino  illiid  uniim,  dicit  Deiis.  Dicil  ciiiin  ve- 


\\\'<- 


rissimc  Veritas  :  iVcfjio  p,)lcsl  dtiobus  doniiitis  servire 
(Miillli.  VI,  21).  Neino  cnioi  pmest  peifecle  diligen! 
qno  vocaniiir,  nisi  odeiit  iimle  revocaiiiiir.  Voi;iiiiiir 
autem  ad  peifecta;n  iiatur;iiii  liiiiuauam,  qu.dein  anie 
peccatum  noslriim  Den,  feeit :  revocamiir  autem  a!i 
ejusdiliKtioiic,  (inain  peecandDmeriiimus.  Qiiarc  ode- 
rimiis  npnrlcl,  uiide  ul  libcreiiiiir  opt;imiis. 

89.  Odcriinus  ergo  icraporales  necessitudincs,  si 
iTDleriiitaiis  ciiariiate  (lagramus.  Diligal  hnino  prnxi- 
mum  lan(|uain  seipsiim  Ccrle  eniin  sibi  ipsi  iieinn  cst 
patcr,  aul  niius,  aul  arfmis,  aut  aliqiiid  liiijusinoili, 
scd  lantuin  liomo  :  qui  ergo  diligit  aliqiicm  laiii|iiaiii 
seipsuin,  hoc  in  eo  debet  diligere,  qiiod  sibi  ipse  cst. 
Corijora  vcro  non  siiiil  quid  uos  sumiis  :  noii  eigo  iii 
homine  corpus  est  expeleiidiim  aut  dcsidcrainliiiii. 
Valet  enim  ad  hoc  eliam  qiiod  pr.cccptiiiii  cst  :  .Va 
eoncupiscas  rem  proximi  lui  (E.xod.  20,  17).  Quapio- 
plcr  qiiisquis  iii  proximo  aliud  diligit  quam  sibi  ijise 
est,  iion  cum  diligit  tanquam  seipsuin.  Ipsa  igitiir  iia- 
liira  huiiiana  sine  carnali  coiiditimie  diligeiida  cst, 
sive  sil  pcrricicnda  sive  peifccla.  Oiimessiib  uno  Deo 
patrecogiiali  sunt,  qui  euin  diligunt  et  faciui.l  vulun- 
tatem  ipsius.  Et  invicem  sibi  sunl,  et  paires  cuin  sihi 
consuliiiil,  et  niii  cuin  sibi  obteinperaiil,  el  fratics 
maxiine,  qnia  eos  iiiius  P.iier  teslamento  suo  ad  uiiarn 
li;iM'edit;ileni  vocat. 

C.\I'L'T  XLVII. — Vera  proiimi  dileclio,  qnnin  qui 
impeiidit  iiivicius  esl. 
90.  Qiiaprnpter,  cur  iste  iinii  inviclus  sit  hnmiiicin 
diligendo,  cuin  iii  eo  nihil  |ira:ler  homiiiem  diligal,  id 
esl  crealiinim  Dei  ad  ejus  imaginem  r;iclam,  nec  ei 
possit  dccssc  perfecta  iiatura  qiiam  diligit,  cuin  ipse 
perfectiis  cst?  Sicut  eiiiin,  verbi  grali.i,  si  i|uisqiiam 
diligatbenecantantcm,  non  hunc  aut  ilimn,  scd  laii- 
tum  beiie  cantaiitem  queiulibet,  cuiii  sil  caiilatnr  ipse 
pcrlcctus  ;  ila  vult  omnes  lales  es^e.ut  taineu  ei  nnn 
desitquod  dil  gil,  quia  ipse  hene  canlat.  N:im  si  cui- 
quam  invidilbene  cantanti,  non  jam  illud  diligil,  sed 
aut  laudem,  aiitaliquid  aliud,  qiiubenc  canlando  viill 
pervenire  ;  et  pniest  ei  miniii  velauferri,  si  et  alius 
bene  cantaverit.  Qui  crgo  invidet  bcno  canlanti,  non 
amal  benecaniaiiiem  :  sed  rursus  qui  co  indiget,  noii 
bene  canlat.  Qund  inulto  accommodatius  de  bciie  vi- 
vente  dici  polesl,  qiiia  invidere  iiulli  potest :  qiio  ciiim 
perveniunt  bene  vivcnles,  tanliimdem  esl  oinnibiis, 
nec  niiiius  fit  cuin  plures  habueriiit.  Et  potesl  esse 
teinpus  qiio  bonus  canlator  cantarc  non  deccnler 
queai,  el  indigeat  voce  allerius,  qiia  sibi  cxliibcalur 
quod  diligit ;  tanquam  si  alicubi  convivcliir,  ubi  eiin) 
caiitaieturpe  sil,  sed  dcccataiidire  caiitanlcm  :  beue 
aiilein  viverc  seinper  decct.  Qiiare  qiiiM|iiis  lioc  ctdi- 
ligil  el  facit,  non  soluin  non  iiividil  imil;iniibus,  scd 
et  hisse  prcbel  !ibeTilissimeat'|ue  liuma  .issiiiicqnait- 
liiin  polcst;  iiec  laiiien  eis  indigct.  Nain  qiiod  iii  illis 
diligit,  in  seipso  biibct  tnluni  al(|iie  piM  rectiim.  Ii:i 
cum  diligit  pioxinium  tanquam  seipsiim,  non  iinidel 
ei  ,  quia  ncc  sibi  ipsi;  pr.Tstat  ci  quod  iiolcsl,  (|'iia 
cl  sibi  ipsi;  non  co  indiget,   quia  iicc  sciiiso  :  mii- 


m 


DE  VEIU  RELlCIONr:.  S.  AUGLSTIM 


1^4 


iiini  Dco  iiulipicl,  cji  aJh;rrcndo  beaiiis  csi.  Nemo 
»utcni  illicri|iit  Dciim.  Ille  crgn  vcrissiinc  alqiic  ccr- 
tissiine  inviclus  lioiiio  cst(|iii  culix  cl  Oco,  iion  iit  ab 
co  aliqiiid  boni  exira  niereatiir,  scd  ciii  iiiliil  aliiid 
qiiani  i|istini  ha-rere  Dco  bonnm  esl. 

91.  Ilic  vir  qnaiiidiiicsl  iii  bac  vila,  iiliuir  amico  ad 
rc|iciideiidaiii  graliam,  ulitur  inimico  ad  palienliaiii, 
uliliir  (|uil)ns  polest  ad  beiieficciiliam,  iililur  oiiiiiibiis 
ad  bciievolcnliain.  Ei  qiianqnani  leniporalia  non  dili- 
gai,  ipse  recte  iiiitur  tcinporalilius,  ct  pro  corunisorlc 
honiinibiis  coiisiilit,  si  a'(|ii.ililcr  iioii  [lolesi  onmibiis. 
Qiiare  si  aliiiueiii  faiiiiliariom  siioi  iim  iiromplius  quani 
qiicmlibelall()(piiliir,  iiou  eimi  mngis  diligit,  sed  ad 
cuiii  liab<;t  uiajoivm  (idiiciam,  cl  apcriiorem  lcuipoiis 
jaiiuam.  Traclat  eiiini  leiiipori  dedilos  tanto  melius, 
qiiaiito  miiius  i|iso  obligilus  est  lempori.  Ciini  ilaiine 
oiiiiiilius,qiios  pariler  diligll,  prodcssc  iion  possil,  iiisi 
coiijiinciioribiis  prodcsse  nialil,  iiijiislus  cst.  Aiiluii 
aiiiein  coiijiinclio  major  csi,  qiiani  locorum  ant  tem- 
poriini  quibus  in  hoc  cnrpore  giguimnr ';  sed  ea  maxi- 
ma  esi  qii;c  omiiibiis  pr;i'valel.  Noii  ergo  iste  aflligiliir 
inorlc  ciijusquani,  quoiiiam  qul  tolo  aiiimo  Dciim  di- 
llgit,  novit  nec  sibi  perire  quod  Deo  non  perit.  Dciis 
auiein  domiiius  esi  et  vivoriim  et  mnriuoruni.  Nou 
ciijiiequain  miseria  iniser  cst,  quia  ucccujusquam  ju- 
stilia  juslus  csl^.  El  iilncmo  illi  jiistiliain  et  Dcum  , 
sic  nnmo  aulcrt  beatitudincni.  Et  si  aliquando  forlc 
aliciijiis  pcriciilo,  \el  errore,vel  dolore  commovelur ; 
usquead  illius  aiixilium,  aul  corrcctioncra,  aiit  cou- 
solaiioiiciii,  iioii  iisqtie  ad  suaui  sub\ersioiicin  valere 
p;iiitiir. 

d^.  In  omnibus  aiitein  ofliciosis  laboribus,  futiirx 
quietis  certa  cxspeclatione,  iion  fraiigitur.  Qiiid  enim 
ci  noccbii,  qiii  bene  uii  eiiam  ininiico  polest?  Ejus 
ciiim  pra:sidio  nlquc  miininiciiio  ininiiciiias  iion  per- 
liniescit,  cujiis  pr;cctpto  et  dono  diligit  inimicos. 
Iluicviroin  iribiilationilius  pariini  cst  non  coiitrislari, 
iiisi  etiain  g:iudeat ,  sciens  quod  iribulatio  paiicntiam 
operalKr,  piitieiitia  prvbaiioiwm,  prubatio  spcm  ,  spcs 
ttulem  iion  coiifundit  :  ijnoniam  chariUis  Dei  dijjnsa  est 
in  cordibus  nostris  per  Sjiirilum  sunctuin,  qiti  dutus  cst 
iiobis  {Roin.  v,  5-5).  Quis  buic  nncebit?  Quis  liiiiic 
sulijiig;ibil?  Ilnmoqni  prospcris  rebtis  prolicit,  aspcris 
qiiid  prolcccril  discil.  Cuin  eiiiin  niutabiliinn  bono- 
riim  adest  copia,  noii  cis  conlidit;  scd  ciiiii  siib- 
Iraliuiitur  ,  agnoscit  ulruin  cuiii  iioii  cipcrint :  quia 
plcriimque  ciiiii  adsunt  nobis,  piit:iiiiiis  quod  iioii  ea 
diligauiiis;  sed  ciiiu  abcsse  Ctspcrinl ,  invenimiis  qul 
sinius.  Iloc  cnim  sine  aniore  noslro  adi  ral,  qnod  siuc 
dolore  discedit.  Videiur  ergo  vincere,  cuin  vincatur  , 
qiii  superaiido  ad  id  pcrvenit,  qund  cuin  dolorc  aiiiis- 
siiriis  csl  :  ci  viucit  ciim  vinci  videatiir,  (luisqiiis  cc 
dciidn  ad  id  pcrvciiit,  qnod  non  amillil  iiiviliis. 
CAl'l)T  XL\  III.  —  Quce  sit  perfecta  jitslitia. 

9o.  Qiiein  ergo  dclectat  libertss ,  ab  ainore  iiiiita- 
bilium  rerum  liber  esse  appeiai ;  et  q;ieni  regnare 

'  I.OV.  ct  \n\.,juiigiiiitur.  Bad.  el  tr.,jungmur.  M  Jlss. 

uiulociin,  ijigiiiiitm . 
'  JU..  ac,  i;.iii,  nec  cujiiiijaum  injuitiliu  fii  tnjiiMs. 


dclcclat,  unl  oniniiim  rcgnatori  Deo  subdittis  h.crcat, 
pliiii  euni  (liligcndo  (liiani  scipsnm.  El  h;cc  csl  pcr- 
fccla  justilia  ,  qua  potius  poiioia  ,  ct  miiius  minora 
diliginiiis.  Sapieiitem  animam  atqiie  pcrrcctam  lalcin 
diligat,  qiiiilcm  illain  videt;  stultani  non  lalem,  sed 
quia  esse  perfecta  et  sapicns  poicst:qiiia  nec  scipsiim 
(lcbet  stulttiiii  diligcrc.  ISaiii  qiii  se  diligit  slultiim  , 
non  prolicicl  ad  Siipiciiliam ;  ncc  licl  quisquis  qindis 
cii|)it  esse,  iiisi  sc  odcrit  qiialis  esl.  Scd  doiioc  ad  sa- 
pieiitiam  pcrfcctioiicmque  vciiiaiii!' ,  eo  animo  feral 
slullili:im  proxinii,  quo  suaui  fcrrel,  si  stullus  essct, 
el  am:ircl  sapienliam.  Qu;iproplcr  si  cl  ipsa  superbia 
vcraj  libci  tatis  et  vcri  rcgiii  uiiibra  est,  etiam  pcr 
ipsam  iins  commemnrat  diviiia  provideutla  quid  si- 
gnificenius  vitiosi,  ct  qiio  debcamus  ledire  correcii. 
CAIUT  XLIX.  —  De  ciiriosilule  deinceps ,  ut  lioc  vilio 
admoneiniir  ad  conteinpiundain  veritatem. 

94.  J;iin  vcro  cuiicla  spectaciila,  et  omiiis  illa  qii:B 
appellatiir  cnriositas,  quid  aliud  qii;crit  qiiain  de  re- 
riini  cognitinne  Lcliliam?  Quid  ergo  admirabiliiis  , 
qnid  speciosius  ipsa  verilate,  ad  qiinm  oinnis  specia- 
tor  pervenire  se  cnpere  confiicUir,  ciiin  vcliciiicnter 
iie  fallatur  invigilat,  et  inde  se  jactat  si  quid  aciitius 
c;cieris,  ct  vivacius  lii  spcctaiido  cognoscal  el  judiccl  ? 
Ipsuiu  deniqiie  pncstigialorem,  niliil  aiiiid  qnain  f;il- 
l.iciain  prulilcntem,  diligenter  iiiiueiilur,  elciutissiine 
obscrvant;  et  si  eiuduntnr,  qiiia  siia  iioii  pnssiini , 
illiiis  delecl;inlur  scicniia  ipii  eos  eliidit.  Nam  si  et 
ille  nesciret  quiliiis  causis  fallautur  intuenies,  vei  ne- 
sciie  crederctnr,  p;iritcr  erraiiti  millus  plauderet.  Si 
quis  nulem  de  populo  uiius  eum  deprclienderit,  iiin- 
jorcHi  illo  laudcin  se  inercri  pulat ,  non  ob  aliiid,  nisi 
quia  decipi  falli(|uc  iion  potuit.  Si  aulcni  niiiltis  apei- 
tus  sil,  non  ille  Inudatur;  sed  irrideiitur  caitcri  ipti 
tnlia  dcprehcndcrc  ncipieiinl.  !la  oinnis  paliiia  cogni- 
tionidaliir, elnrtincio,  etcoinpreheiisioni  vcrilatis  ::;d 
qiiaiii  nullo  niodo  perveiiiunt  qui  foris  eam  quxriin!. 

95.  Itaipie  in  taiitns  niigas  el  tnrpiiudiiies  nieisi 
sunius,  ul  euin  interrog;iti  quid  sit  ineiiiis,  veriiin  nii 
falsuin,  ore  uno  rcsponde.inius,  veruin  essc  meliiis ; 
jocis  el  luilis  lamcii,  ubi  iios  iilique  iiDn  vera,  scd  lici;i 
delcclnnt,   iiiulio  propciisiiis  qiinin   prxceplis  ipsiiis 

.  verilntis  h;creamus.  Ila  noslro  jiidiciu  et  ore  puni- 
mur,  nliud  ratione  npprobniiics,  nliud  vanitate  sect;iii- 
tes.  Tanidiu  autcni  cst  liuiicriim  cl  joculare  aliquid  , 
qiiamdiii  iiovimns  iii  ciijiis  veri  comparaiione  rideatur. 
Sed  diligendo  lalm  excidimus  a  vero,  ct  non  jani  inve  - 
nimiis  qiiaruni  reriiin  iniltainentasiiil,qiiibiisianqii;iin 
priinis  pulcliris  inliianuis,  el  ab  eis  reccdeiites  ani- 
plcxninur  nostra  plianlasinata.  Nnni  redeimlibus  nnbis 
ad  inve--ligandani  veritalcm,  ipsa  iii  itincre  occiirriiiit, 
Ci  uos  lr:iiisirc  iinn  siniint,  niillis  viribus,  sed  magnis 
insidiis  latrocinantia,  non  intelligcntibus  qiiaui  lale 
patcat  quod  dictum  est  :  Cavete  a  simulacrit  (I  Joan. 
V,  21  ). 

90.  Ii;ique  alii  per  innumcrabiles  miindos  vaga  co- 
gitatione  voluiati  siint.  Alii  Deinn  esse  non  possc  , 
nisi  corpus  igncuni  putavcriini.  Alii  caiidoreiii  liicis 
iir,mcns;c  per  inriiiila  spalia  usqiicqiiaqu«  poiicc.iiiu. 


16"  Lini-R 

p\  iini  lanuMi  pirli'  i|iinsi  nijrnqiioihini  ciiiie<i  fi-.snm, 
(liio  ailvoisi  regiia  opinaiiles,  cl  talia  rebiis  oonsli- 
Iiienlcs  prlncipia.  ciim  suis  phaiilasniatibus  fabiilaii 
siiiil.  Qiios  si  jiirare  cogani  ulrum  lurc  vera  esse 
sciftiU,  fortasse  niin  aiiileaiit,  sed  vicissim  dicant  :  Tii 
igilur  oslcnde  quid  verum  sit.  Qiiibus  si  niliil  respon- 
deani,  iiisi  ut  illani  liiceiii  quiTant,  qiia  eis  ayiparet 
pl  ceilum  est  aliud  cs-e  credere,  aliiid  inlelligcre  ; 
jiirarent  et  ipsi,  nec  oculis  videri  posse  istam  luccm, 
nec  cum  aliqiia  locorum  vastitatecogilari.et  niisquam 
non  prasto  esse  qu;rrcntibus,  et  nibil  ca  ccrtius  alque 
screnius  inveniri. 

97.  QuT  riirsus  oninia,  qii.B  de  hac  luce  mcntis 
nunc  a  nie  dirta  siinl,  nulla  alia  quain  cadeni  luce 
nianifesla  sunt.  Pcr  l.aiic  enini  intclligo  vcra  esso  qi::c 
dicta  sunt,  el  lia;c  me  iiilelligere  per  hanc  rursus  in- 
lclligo.  El  hnc  rursus  ct  nirsus  cum  qiiisquc  se  aliqiiid 
inti-liigere  iiitelligit,  ct  idipsum  rnrsiis  iiilclligit,  in 
iii/iiiitum  peigcre  iiiiclligo,  ct  iiulla  hic  esse  spalin 
ciijiisquam  tumoris  aut  voliibilitatis  iiitelligo  :  intel- 
ligo  eliam  iion  nie  posse  intclligere,  nisi  vivam,  ct  me 
vivaciorcm  intclligciido  ficri,  certius  inlelligo.  jElerna 
eiiim  vita  vilam  tenipoialLMn  vivacitate  ipsa  siipcrat  : 
ncc  qiiid  sit  rcterniias,  nisi  intclligcndo  conspicio. 
Mcnlis  qiiippe  aspectu  omncm  niulabililatem  ab  sclcr- 
nilate  sejungn,  et  in  ipsn  xlernilaic  nulla  spalia  tem- 
poriscerno;  quia  spalia  tcniporis  pr.xtcritis  et  liiliiris 
rerum  molilms  con*Iaiil.  Niliil  aulcm  pr.Tlcril  in 
actcnio,  et  nihil  riiliirum  cst;  qiiia  ct  quod  pr.Tlcrit , 
essedesinit,  ci  (juod  fuiurum  est,  noiidiim  esse  coepit : 
.Tlerniias  aiilcm,  lantumniodo  est;  nec  fiiil,  (piasi  jam 
non  sil;  ncc  cril ,  qiiasi  adliiic  noii  sit.  Quare  sola 
ipsn  verissime  diccrc  pntuit  humaiia!  menti,  Eijo  sum 
qtii  sKiii ;  ct  de  il-a  veiissime  dici  poluil ,  MisU  me , 
qiti  cst  (Kiod.  iii,  I  i). 

C.\PUT  L.  —  Saipluraruni  el  inlerprelalioiiuiii  r.i.io. 
Allegoria  quadruptcx. 

98.  Cui  si  noiidiiin  possumus  inhirrere,  objnrgemiis 
salleni  nostra  pliaiitasmaia,  el  lam  inignlorios  cl  de- 
ccplorios  liid:is  de  speciaculo  inentis  ejiciamiis.  Uin- 
mur  gradibus  quos  nobis  divina  providentia  fabricaie 
dignain  esl.  Cum  enim  figniontis  liidicris  niniium 
dclectali  evancsccrciiiiis  iii  cngilationilius  nostris,  el 
lolam  vitam  in  quicdam  v.ina  snmnia  vcrleremus  ; 
ralionali  crealiira  '  servieiiie  Icgibus  siiis  ,  per  sonos 
ac  litteras,  ignem,  fumuin,  nubcm,  columnam,  quasi 
qii-.cdam  verbn  visibilia,  ciim  infantia  noslra  para- 

•  liiilis  ac  simililiidinibiis  qiuHlanimodo  hidore,  et  inte- 
riiircs  oculos  iniNiros  lutn  hujuscemodi  curare  iion 
aspcrn.ita  est  incffabilis  niisericordia  Dei. 

99.  Dislingiiainus  crgo  quam  (idem  dubcamus  bisto- 
rix,  quam  lideiii  dcbcamus  intelligcntia;,  qiiid  man- 

•  Eni(fito  viro  risum  erat  legendum  esse,  irralionaH.  Sed 
M-ss.  oiiines  et  Ud.  feruiit,  ralionali  creaiura  :  quiliiis  ver- 
bis,  uisi  falliniur,  iiitelligcinli  vcQiuiil  Aiigclj,  ul  iiilia  n.  99, 
in  fiiic,  et  in  lib.  3  de  Libero  Arbilrio,  cag .  II),  n.  oO.  i.mij  pe 
Deus  por  Angelos  luquenatur  anlii|u  s  lairibus,  eonii.Kpie 
iiiniisleriooxnihehal sonos,  liUera.-.,  iineiii,  finnum,  nulHiii, 
colmnnam,  el  siniilia  lorlenla,  qu;o  iii  saci is  I  iliris  nar- 
ra.iiur.  tii;  aulein  |  rosoquuiilui'  ^.ss.  j  loi  uiiio,  iCrviciili:  de 
kgibus  sm,  etc 


UNX'S.  ,,g 

demiis  mcnuin.T,  vcrum  csse  nescientcs.  sed  credeni.-s 
lamen.  El  nbi  sil  vcrum,  qtiod  non  vciiit  ot  traiislt  , 
sed  seinper  eodein  niodo  nianct.  Qui  sit  modus  inicr- 
protaiKhK  allcgoiioe  ,  qua>  per  sapienliam  dicta  credi- 
tur  inSpiritusanclo  :  utrum  a  visibilibusanliquioiibus 
ad   visibilia  recenliora  cam  perducere  sufficiat;  an 
usque  ad  aninuTB  alfecliones  alqiie  naturam,  an  usque 
ad  incommiilabllem  .Tternilalcm  :  an  ali.e  significciil 
ge>un   visibiLa  ,  alise  motus  aiiimorum ,  ali:E  legem 
oelernitalis;  an  aliquie   inveninnlur ,  in  quibiis  h.-ec 
omnia  vesliganda  sinl.  El  qiuo  sil  stahilis  lides,  sive 
historica  et  tcmpornlis,  sive  spiriuialis  et  .Tlerna,  ad 
quam  oniiiis  inlcrprctaiio  aucloritalis  dirigeiida  sil.  El 
qiiid  prosil  ad  inielligenda  ct  oblinenda  ailenia,  ubi 
finis  est   omnium  bonaruin  actioniim ,    fides   reriiin 
lemporalium.  Et  quid  intersit  inlcr  allegoriam  histo- 
ri.T,  et  allegoriam  facti,  cl  allegoriam  sermoiiis,  cl 
allegoriam  sacramcnli.  Et  qiiomodo  ipsa  loculio  divi- 
nanim  Scripluranim  secundiim  cujus;|ue  lingiia;  pro- 
prietatem  accipieiida  sil.  Habet  enim  omnis  lingiia  sna 
qiiTdam  propria  geiiera  loculionum,  qiireciim  in  aliani 
lingiinm  Iransferuntiir,  videnlur  nlisurda.  Qiiid  prosit 
Uanla  loquendi  humililas,  ul  non  soluni   ira  Dci,  et 
liislilia,  et  a  snmno  cxpergefaclio,   el  memoria,  el 
oblivio,  ct  alia  nonnulla  qu;c  in  bnnos  homincs  cadcre 
possiint,  sed  etiam  poenitenli.-e,  zeli,  crapul.T  iiomina, 
ct  alia   hiijiismodi   in  sacris  Libris  ihvcniaiitur.   Et 
uiriim  oculi   Dei,  et  mnniis,  e!  pedcs,  ct  alin  biijiis 
gcncris  mciiibra  ,  qiia;  in  Scripluris  nominaninr,  ad 
visibilem  rorniam  humani  corporis  reforeiid;i  sinl;  an 
ad  slgnificalibnes  intelligiliilium  et  spirilualium  po- 
tentiarum,  sicnl  galea ,  et  sciiliim,  et  gladius,  et  ciii- 
giiliim.  et  ca'lcra  lalia.  El  qiiod  inaxime  qu;rrendum 
esl,  qiiid  prosit  gcneri  hiinian",  qnod  sic  nobiscum  per 
raiioiialeiii,  et  genilalem  ,  et  corporalem  crcaturain 
sibi  servientcm  divina  providenlin  lociita  cst.  Quo  iino 
cognito,  omnis  ab  animis  prolervitas  {a)  puerilis  ex- 
cluditur,  et  inlrnducitnr  sacrosancta  relisio. 
CAPUT  LI.  —  Sciipliirarum  perscrulalio  in  curiosiluii» 
medclmn. 
iOO.  Omissis  igilur  ei  rcpudiatis  nugls  llieatricis  et 
poeticis,  diviiiarum  Scripuiiarnm  consideralione  ci 
traclatione  p;iscaiiiiis  aniinum  atque  poleinus  van.-B 
curiosiialis  fame  ac  siii  rcs.sum  et  a;stiiantem,  et  ina- 
nibus  phanlasmatibus,  tanquam  pictis  epulis,  fruslra 
refici  satiariqiie  cupi(;nlem  :  hoc  verc  liberali,  ei  inge- 
iiiio  ludo  salubritcr  ei  udiamni-.  Si  nos  miraciihi  spc- 
claciilorum,  et  pulchiitiido  dclectanl,  ilbim  de»idcrc- 
mus  videre  Sapienliain,  qu.T  pertendil  a  fine  usqiic  ad 
finein  fortiter,etdispi.niloninia  suaviter  (Sap.  viii,  I). 
Qiiid  enini  niirabilius,  vi  incor)ioren  muiidum  corp.i- 
reuni  fahricanle  ct  administraiile  ?  aulqiiid  pulcliriiis 
ordiianie  et  ornante? 
(^APUT  LII.  —  El  curiosiias  el  alia  vilia  tunl  oecatio 
ad  vinuleiH. 
101.  Si  aiitcm  omnes  faicniiir  per  corpiis  istn  scii- 
liri,  el  aninium  nieliorem  esse  quarn  corpus,  iiiliiine 
per  se  aniinus  ipsc  conspiciet,  aul  qimd  conspicict 
(fl)  >cni|i«  MauichsEoruin  iu  \cius  lesta;i;piituK. 


«07 

poies:  esse ,  nisi  niiilto  cxcrllonrms  longi-iiiic  pi'.i'- 
skinliiis?  Iiiio  vcro  cpminciiiiM.iti  '  iib  iis(|ii;i;  jiulica' 
iims,  iiiliicii  qiiid  sil  serumliini  i|iii>ii  jiiilicaiiins,  cl  ali 
operibiis  ailiiiMi  conveisi  ail  lcjjciu  ailiiiiii,  caiii  S|ic- 
cieiii  nioiili'  ciiiiUiciMiiiur,  '.iijus  idiniiaialioiie  Tavl.i 
siiiil  qii.c  ipsiiis  liciiigiiilalc  siiiil  iiiilcliia  lnvUibilia 
etiiin  Dii,  a  creatum  viundi,  per  ea  qiim  facia  suiu,  iii- 
lellccla  cuiispidmilur  ,  el  scmpilcriia  ejus  virlus  cl  divi- 
tiilas  (noin.  i,  '20).  Ihcc  csl  a  lciiiiuinililiiis  ad  xleriia 
icgressio,  el  cx  vila  vclcris  lioiniiiis  iii  iioviiiii  lioilii- 
iiciii  rcfonnaiio.  Qiiiil  cst  aiilcm  unile  liomo  comme- 
morarl  no:i  possii  ad  viriuics  capesscndas,  qiinndo  dc 
ipsis  vitiis  potrst''  Qaid  cniin  appctit  curioMlas  iiisi 
cognilioncm,  qiic  cerla  esse  iion  potesl,  nisi  reriini 
atcrBflriim  ct  eoil.in  iiiodo  se  scnipcr  liabcnliiim? 
Quid  appclil  suiicrbia  nisi  potcnliam,  qiia;  rclertiirad 
agcndi  r.icililaiem,  i|iiain  non  inveiiil  anima  pcrrccia 
insi  Deo  subilila ',  cl  ad  cjiis  regniim  siimma  cliarilate 
coiiveisa?  Oiiid  appclit  voliiptas  coipnris  iiisi  i|iiic- 
lein,  qux  iion  esl  nisi  iibi  milla  cst  iiidigenlia  ctiiulla 
ciirriipiio?  Cavcmli  sunt  crgo  infcriorcs  iiifcri,  id  e.-.t 
p  si  lianc  viiain  pa;n;u  graviores,  ubi  nulla  polesl 
csse  coiiimemoralio  vcrit;itis,  iiiiia  luilla  raliocinalio: 
ideo  nulla  ral.o(iii;itio,  (piia  inin  cam  perfuiidil  lumcn 
vcru  n  ,  quod  illiiiiiiiiat  omiiem  linmincm  venicnlein 
iii  liiinc  iiiiiiidiiin  {Joiin.  i,  9).  Quare  festincmus,  cl 
anibulcmus  cum  dics  pr;csto  est,  nc  nos  lcnebra! 
romprebeiidaiit  (Id.  xii ,  55).  Festinemus  a  secunda 
niori,;  lilieniri  (Ajioc.  xx,  6,  M,  ct  xxi,  8),  ubi  nemo 
csl  qui  meiiior  Dci  sil,  et  :ib  iiircruo,  iibi  nem;)  coii- 
filebilur  Dco  (Psal.  vi,  U). 

C.\PL'T  Llll.  —  Sccpi  siiilicrum  uc  snpicniium 
divcni. 

102.  Scd  iniscri  homincs,  i|uibus  cogniia  vilcscunt, 
ct  iiii\ilatilius  g;iudeiU  ,  lilieiilius  di^cunt  qiiam  no- 
riiiit,  cimi  cognitio  sit  riiiis  discciidi.  Et  quibiis  vilis 
c  l  facililas  aclioiiis,  libciitiiis  cerlaiit  (|(iain  vincunt, 
ciim  vicloria  sil  Diiis  ccrt;indi.  Et  qiiibiis  vilis  cst  cor- 
poris  saliis,  malunt  vesii  qu;im  saliari,  et  iiialiinl  fiiii 
gcnilalibus  mcmbris  (|ii:iiii  iiullain  t;ilcm  commolio- 
iteni  pali;  invcniiintur  cliam  qui  maliint  dcrniiie  qiiaiu 
iion  doiiiiitaic  :  cum  omiiis  illius  voluptaiis  sit  riiiis, 
iioii  csiirirc  ac  sitirc,  cl  non  dcsiderarf»  zoncubitum, 
el  noii  esse  corpoic  lalig^ito. 

103.  Quare  qui  liiies  ipsos  dcsidcrant,  prius  ciirio- 
silale  c;ircnl,  cognoscciilcscam  csseccrlam  cogiiitio- 
iicm  i|iia;  intus  est,  et  ea  pcrfriicniis  qii;inliim  iii  hac 
vita  qiicuiit.  Dciiide  accipiimt  aclioiiis  facilit;itein  pcr- 
vic;icia  posita  ,  scicntcs  nuijorcm  esse  facilioremque 
vicloriam,  non  rcsislcre  animositali  ciijusquain  ;  ct 
lioc,  quantum  in  li:ic  vila  queuiit.  senliunt :  postremo, 
cliam  quiclcm  corporis,  absliiieiido  :ib  iis  rcbus  siiic 
qiiibiis  agi  lijpc  viia  polest ;  ila  giistanl  qiiam  siiavis 
csl  noiiiiiius.Ncc  crit  duliiiim  '  qiiid  oost  b:inc  vitani 

_>  Mss.  (luo, commojiid'.  Aiiomnpsrommcmom/i.-el  paiilo 
infra  liahcril.^i/mmemoiYiri  lloc  vcr  o  frcqiiens  iililiirAii- 
gusiiiiiispm.commonei-j.qiioilbiciiieild.riipralsiihslitiiliim. 

'  Edili, Hisi  aniiimpcr*eiUi  cl  l>eo  fiidulilo.  Al  Mss.  proli;c 
liol:c,  i,niiim  per\erla  iii.si  />co  siihililu. 

'  l.r.  lov.,  iicc  erilcis  ilnlhUin      .M. 


DE  YEKA  UELir.lO.NE,  S.  AIJGUSTIM  i»}8 

fiiiiirum  sii;  et  peifcctionis  su.c  fidc,  spe,  cliariiaic 
iiiiiriuiiliir.  Post  haiic  auleni  vitani  et  oognitiu  perli- 
ciciiir ;  qiiia  e\  partc  nuiic  scimiis,  ciim  aiitem  vcncrii 
(piod  (lerfccliiiii  csl,  noii  eril  e\  parlc  (!  Cor.  xiii,  9, 
10)  :  cl  pax  oiiiiiis  ;idcril ;  iiuiic  ciiiiii  ali;i  Icx  in  mcm- 
bris  iiicis  rcpiignal  lcgi  niciilis  nic;c,  sed  libcrabit  iios 
dc  corpore  morlis  biijus  gratia  Dci  per  Jcsuin  Cliri- 
sliim  lliimiiiuiii  iioslriim  {f{vm.  vii ,  25-25);  q  i;i  cx 
niagna  |i;iile  concoidamiis  ciiiii  advcrs.irio,  duiii  ciiiii 
iliu  siimiis  iii  via  :  ct  lol;i  saiiitas,  ct  iiiilla  iiidigcnli.i, 
cl  iiiilla  faligalio  ;idcrit  corpori;  quia  corruptil;iIe  lioc, 
tenip:ire  atque  ordiiie  suo  qiio  resurreciio  carnis  fu- 
tiira  cst,  iiidueiur  iiicorriipiione  (I  Cor.  xv,  55).  Noii 
iniriim  aiitcin,  si  boc  dabiiur  iis  (|iii  in  cuguitioiie  !,o- 
lam  vcritalein  amant ,  el  in  aclioiie  solim  p.iccm ,  et 
iii  corpore  solam  saiiitatem.  Iluc  cnini  in  eis  perlicie- 
tur  posl  haiic  vitain,  quod  in  h:ic  vita  pliis  diligiinl. 
C.\I'UT  LIV.  —  Siipplicia  dniiiiialoruin  (/uaiii  habcunt 
nilioHCin  ud  eorum  vilia. 

104.  Qui  ergo  iiiale  utuntur  lanto  mentis  bono,  ul 
c\tr;i  c:im  visiliilia  iiiagis  appelant,  quibus  ad  conspi- 
cieiida  '  el  diligenda  iiilelligibilia  conimemorari  de- 
bucrunl ,  d.ibuiitiir  cis  exleriorcs  lcnebrx-.  Ibinni 
(iuippe  inijiiiiii  est  cainis  prudcnlia,  et  sensuiim  cor 
poreorum  imbecillilas.  Et  qiii  ccrlam:nibiis  delcct;in- 
tiir ,  alienabunliir  :i  pacc ,  ct  summis  diflicnltatibiis 
iinplicabuntur.  liiiliiim  enim  sunimic  difficultatis  esL 
bclluni  at(|ue  coiiienlio.  Et  huc  signincare  arbitror, 
quod  ligantur  ci  nianiis  et  pedcs,  id  est,  facilii:is  om  lis 
aiifcrlur  opciMiidi.  El  qui  sitire  ct  esuriic  voliinl ,  cl 
iii  libidincni  ardcsccre  et  dcfatigari,  ut  libcnler  edaiit, 
et  bibaiil,  et  coiicumbant,  ei  dormiant,  ainaiit  indi- 
geiitiam,  qiiod  est  initium  summorum  dnlorum.  Pcr-  , 
ficietiir  eigo  iii  eis  qiiod  amaiil,  ut  ibi  sint  ubi  cis  sil 
ploraliis  '  et  slridor  dentium  {HiiUh.  xxii,  15). 

105.  Pliiies  ciiim  suiil  qui  hxc  omnia  simul  vitia 
diligiint,  ct  qiiorum  vita  est  spectarje,  contendere, 
maiidiic.ire,  bibcre,  concuinbcre,  dorniire,  et  iii  cogi- 
taiioiic  sua  iiibil  aliud  quam  phaniasmaia,  qux  de  tali 
viia  colligunt,  amplexari;  ctex  corum  fallacia,  super- 
stilioiiis  vel  impictatis  regulas  ligere,  quibiis  dccipiiiii- 
tiir,  el  qiiibus  iiib:erenl,  eliain  si  ab  illecebris  carnis 
sc  abslinerc  cuiiciitur.  Qnia  iion  beiie  ulimtur  talcolo 
sibi  cnmmisso,  id  cst  incntis  acie,  qiia  vidcntur  omncs, 
qiii  docii  aut  iirbaiii  aulfaceti  nominantur,  cxccilcre. 
Sed  babcnl  cain  iii  sudario  lig;itan),  aut  iii  terra  obrii- 
tain,  id  esl  dclicalis  ct  siiperduis  rebus,  aiit  tcrrenis 
ciipidilatibiis  involnlani  et  oppressam.  Ligabiiiiliir 
ergo  liis  inaniis  ct  pcdes,  et  millcclur  in  tcncliras 
cxtcriores;  ibi  crit  ploratiis  et  stridor  deiiiium.  Non 
qiiiaipsa  dilexcrunt;  (quis  enim  h;ccdiligat?)  sed  qiiia 
ill;i  qiue  dilexcriiiil,  iiiilia  sunt  istoruiii,  et  iicccss;irio 
dilcctorcs  suos  ad  ista  perducuni.  Qui  enim  in:igis 
amant  irc  qiiaiii  rcdire  aiit  pcrvciiiie,  iii  longinqiiiora 
iiiiiteiidi  siiiit;  (|iiiiniaiii  i  aro  siini,  ct  spiriius  anibu- 
l.iiis  et  iion  revcrtcns. 

lOG.  Qui  vero  beiie  utiiiir  vcl  ipis  quinqiic  sensibua 


i 


'  r,a  Mss.  At  excusi  liabcnt,  ndconcufi.<c:iutii. 
»  u  .\isi.  1  lciisquc,  i:l  i  i.s  i-ii  iil  (./o.  i.liis,  clc. 


If>9  LIBEU 

corporis  ad  crcdcnda  et  pr.xdicaiida  opcra  Dei ,  et 
nuiriendani  cliaritatcm  ipsius,  vcl  actione  vel  cogni- 
tione  ad  pacificandam  naiuram  suam  ,  el  cognoscen- 
dum  Deum,  inlrat  in  gandium  Domini  sui.  Propterea 
lalentiim  quod  niale  uleiili  aufertnr,  illi  datiir  qiii  la- 
lcntisquinquebeneu5Usest{jVa((/i.  xxv,  li-30,  et  Liie. 
XII,  15-26)  :  non  quia  transferri  potest  acumen  intcl- 
ligenii;c ,  sed  ila  signilicatiim  est  ^iosse  lioc  amiticrc 
negligentes  el  iinpios  ingeniosos,  eJ  ad  eam  pervenire 
diiigentes  et  pios ,  quamvis  ingenio  tardiores.  Noii 
enira  datnm  esl  illud  talentiim  ei  qiii  accepcral  diio  ; 
liabet  eniin  el  hoc,  qiii  jam  in  aclione  ct  cogniiione 
bcne  vivii:  sed  ei  qui  acceporal  quiiique.  Noiidiim 
eiiini  habot  ad  Klenia  conteni|il:iiida  idoneam  meiilis 
acicm,  qui  visibilibus  tanlum,  id  est  tenipornlihus 
credil :  sed  habere  poiest,  qui  liorum  omiiiuni  sensi- 
bilium  Denm  ariificem  laudat,  et  eum  persuadet  (ide, 
et  cxspectat  spe,  cl  qu;crit  cliarilale. 
tJAPUT  LV.  —  Epilogus  exhortans  ad  verain  reliiiio- 
neni ,  et  a  falsa  delerrens.  Qualis  erat  .Miinicliwcriini 
rciigio.  Opiniones  fulsw  de  diis.  \  era  religio. 

107.  Qua;  cuin  Ita  sint,  boi  tor  vos,  homines  (h:iris- 
siiiii  et  proximi  mei,  meque  ipsum  hortor  vobiscum, 
ul  ad  id  quo  nos  per  sapientiani  suam  Deus  horialur, 
quanta  possuniiis  celeritate  curranius.  Noii  diligamiis 
niundnn) ,  quoniam  omiiia  qux  in  inundo  sunt,  con- 
cnpisceniia  carnis,  el  coiicupisceiitia  oculorum  esl,  ei 
ambiiio  sa;culi  (I  Joan.  ii,  13,  IC).  N:in  diligamusper 
carnis  voluptatem  corrumpere  atqiie  corruinpi,  no  ad 
iniserabiliorem  corriipiionem  doloium  tornientoriim- 
que  veiiiamus.  Noii  diliganius  cerlaniiiia,  ne  angelis 
qui  lalibus  gaudent,  in  potcslalcm  dcmur,  liumiliandi, 
vincieiidi,  verberandi.  Non  diligamus  visibilia  specla- 
riila,  ne  ab  ipsa  veritatc  aberrando  et  aman.Io  unibras, 
in  tenebras  projiciamur. 

108.  Non  sit  nobis  religo  iii  pbantasmalibus  no- 
stris.  Melius  cst  enini  qua!eciimque  verum,  quara 
oinne  quidquid  pro  arbiliio  fii;gi  potest;  et  tamen 
nnimain  ipsam  ,  quamvis  aiiiiiia  vera  sil  cum  falsa 
iinaginaiur,  colere  iion  debenius.  Melior  est  vera  sii- 
pnla ,  qiiain  lux  inani  cogitatione  pro  suspicantis  vo- 
liiniale  rrinata;  et  tainen  siipulam  ,  quam  scntimus 
el  laiiginiiis,  deiiieiitis  esl  credcre  colendam.  Noii  sit 
iiobis  religio  liumanoiura  openiin  cullus.  Meliores 
onim  suiil  ipsi  artifices  qui  lalia  fabricanlur,  qiios  ta- 
weii  colere  iion  debemus.  Non  sit  nnbis  religio  culiiis 
besliarnm.  Meliore:^  eniin  suntextrcmi  hoiniiics,  quos 
t.inien  colere  iion  debemus.  Non  sit  nobis  religiocul- 
tus  hominiini  morliiorum  :  quia  si  pie  vixerupt,  non 
sic  habciitur  ut  t.dcs  quxranl  honores ;  scd  illiini  a 
nobis  coli  volunt,  quo  illuminanle  hctantur  merili  sui 
lios  cssc  consories  '.  I]onor:indi  crgo  siint  proptor 
imitationem,  non  adoraiidi  pniplcr  religionem.  Si 
auicm  male  vixerunl,  ubicniiique  sint  ni.n  sunl  co- 
Ifiidi.  Nun  sit  nobis  religio  culius  d:rmoiium ;  qiiia 
omnis  snperstiiio  cum  sii  magna  poena  homimim  ,  kI 
pcriculosissima  lurpitudo,  honor  est  ac  triumphus 
lllnrum. 

109.  Non  sit  nobis  religio  leriarum  cultusel  aqua- 
'  llures  e  Slss.  ct  Er.,  conservos. 

Sanct.  Augcst.  III." 


UNU.S. 


170 


nira  ;  quia  istis  purior  et  Iiicidior  esl  aer,  ctia:u  cali- 
giiiosus,  quem  tamen  colere  non  debemvs.  Noii  sit 
nobis  religio  eliam  purioris  .leriset  serenioris  cul;us  : 
qiiia  liice  abscnle  inumbraiur;  et  purior  illo  esl  ful- 
gor  ignis  eiiam  hujus,  quem  tamen,  quoniam  pro  vo- 
lunt:Uc  accendimus  et  exstingnimus,  colere  uiique  non 
debenius.  Non  sil  ncbis  religio  cultus  corporum  xllie- 
reoriim  atque  coelestium,  qu:c  qnanivis  omnibus  caete- 
ris  corporibiis  recie  pr;Bponaiitur,  niclior  tnmen  ipsis 
est  qu;ccumque  vita.  Quaproplersi  animala  sunt,  me- 
lior  est  quoevis  aninia  per  seipsam,  quam  ccrpus  quod- 
libei  aniniatum;  el  lamen  nniuiani  viiiosain  nemo  c:i- 
lendam  esse  cens ucril.  Non  sil  nobis  religio  cultus  illiiis 
vit;e,  qua  dicuiiliir  arbores  vivere  :  qiioniam  nullus 
sensus  in  illa  est ;  ei  ex  eo  genere  est  ista  qiia  iiosiii 
etiam  corporis  numerositas  agilur,  qua  eliam  capilli 
ci  ossa  vivuni,  quae  sine  sensu  prxxiduntur  :  hac  au- 
lem  melior  est  vita  sentiens;  et  lamen  vitam  beslia- 
ruin  colere  non  debemus. 

1 10.  Non  sit  nobis  religio  vel  ipsa  perfecia  ci  sapiens 
anima  rationalis,  sivein  minislerio  universilalis,  sive 
in  ministerio  partium  stabilita,  sive  qua;  iii  sunimis 
liominibus  exspectat  commutaiionem  reformaiionem- 
que  porlioiiis  suai;  quoniam  onnis  vita  rationalis  si 
pcrfecta  est,  incomniulabili  veritatisecum  intrinsecus 
sine  strepitu  loqiienti  obtempcrai,  non  obtemperans 
aiitem  vitiosa  flt.  Non  ergo  per  se  excellit,  sed  per  il- 
lam  cui  libenlcr  olitem[ioral.  Quod  ergo  colit  summus 
angelus,  id  colendum  est  etiam  ab  homine  ultiiiio, 
quia  ipsa  liomiiiis  natma  ij  non  colondo  fjcta  est  ulli- 
nia.  Non  enim  aliunde  sapieiis  angelus,  aliunde  liomo ; 
aliunde  iUe  verax,  aliunde  liomo;  sed  ab  uiia  incom- 
nuitabili  sapienlia  et  veritate.  Nam  id  ipsum  acluni 
cst  lesipoiali  dispensatione  ad  saluiein  nosiram,  ut 
iiaturam  Iiuiiiauam  ipsa  Dei  Virtus,  ct  Dei  Sapieiilia 
incommulabilis.ei  coiisubstantialis  Palri  et  cosetein;i, 
suscipere  dignarelur,  per  qiiam  iios  doceret  id  essc 
homiiii  colendum ,  quod  ab  omni  creatuia  intelle- 
ciiiali  et  ralionali  coleniluiuesl.  Hoc  eliam  ipso»  opii- 
mos  Angelos,  et  excelleiitissinia  Doi  minislcria  vellc 
crcdamus,  iit  unum  cum  ipsis  colamus  Deum,  ciijus 
conteinplatione  beati  suiit.  Neqiie  enim  et  nos  videuJo 
angeliim  beaii  sumus;  sed  vidciido  verii:iteni,  qua 
cliain  ij  sos  dili^imus  .\iigelos,  cl  liis  coiigralulaiiiui'. 
Nec  invidemus  i|UoJ  e.i  paratioies,  vel  iiullis  iiiolobliis 
inteipedieiitibus  perfruuntur  :  scd  inagis  cos  diligi- 
mus,  quoniam  et  iios  lale  aliqiiid  sjierare  a  communi 
DomiiiO  jiiisi  sumus.  Qu:tre  lioiioranuis  cos  cb;irilale, 
noiV  servilule.  Nec  eis  tciiipla  couslruiuius  :  noiiiiit 
eniiii  se  sic  honorari  a  noliis ;  (|uia  iios  ipsos  cuni  buni 
suiuus,  leinpla  suiiimi  Dei  cbse  noverunt.  Kccte  ita- 
que  scribiiiir,  bominem  ab  angclo  prohibitum  iie  se 
adorarei,  sed  ununi  Dominmn  sub  quo  ei  essetei  ille 
conservus  (Apoc.  xxii,  9). 

111.  Qui  autem  nos  invilaiit  ut  sibi  serviamus,  ct 
tanquam  deos  colamus,  similcs  sunt  siipcrhis  hoinini- 
bus,  qiiibus  si  liceat,  siniililer  coli  voluiit  :  sed  istos 
homiiies  porpeli  niinus,  illos  vcro  colcro  in.tgis  peii- 
culusum  e^t.  Omnisenim  iioniiiiura  domiiiiilii..,  iiilici- 

fSix.J 


i7I  DE  VERA  RELIGIU.NK,  S. 

mincs,  aiildominnmitim  aiil  servioiUiiiiii  mortc  fiiii- 
tur  :  scrviius  aiilcm  siilt  angolQriim  inaliinim  siipcr- 
liia,  proptcr  ipsum  lempusquod  cst  post  moricm  magis 
ineluendacst.  Illiul  ctiam  cnivis  cognoscorc  facilecsi, 
quod  sub  hominc  (lomiiiaiitc  libcnis  coi;it;itiones  ha- 
bcrc  coiicossum  cst  :  illos  aiilein  rioniinosiii  menlibiis 
ip^is  foriniilamiis,  qui  iinns  est  ocwlus  intucnd;B  ac 
pcrcipiend;c  verilatis.  Quarc  si  omnibiis  polcstalibii'!, 
qii;c  danlnr  liominilius  ail  roijendam  rompnbliram, 
pio  iiostiM  vinculo  sulidili  snmiis,  rcddciilcs  Crsari 
f|nod  Ca's;iris  est,  el  Dco  qninl  Pci  cst  (  Mnllh.  x\ll, 
21),  noii  est  mctuonduni  nc  lioc  post  niortcm  nostram 
aliqiiis  exigat.  Ei  aliiid  csl  scrviius  aniinx,  aliud  ser- 
vilus  corporis.  Jiisti  antcm  liomincs,  cl  in  uno  Doo 
Ji.ibenles  oiiini:i  gandia  su:i,  qiiando  pcr  corum  facta 
Dciis  bciicilicilur,  coiiL;ialiil;iiiUir  laiuLintiliiis  :  cnm 
vcro  ipsi  toni|uam  i|isi  laiidantiir,  corrigniil  crr.inics 
qiios  possunt ;  quos  aulcm  nnn  possunt,  nnn  cis  gr:i- 
lilantur,  cl  ab  illo  vitio  corrigi  vnlnnt.  Quibus  si  si- 
miles,  vcl  eliam,nnindii)ics  alqne  s;iiiclioressiinlb;iiii 
-Angcli,  el  oiiiiiia  sanda  Doi  ministeiia;  quid  molui- 
inus  ne  aliijucni  illoruni  offond^iinus,  si  non  supersti- 
liosi  fucrimus,  cum  ipsisadjiivantibiisad  ununi  Dciim 
tcndcntes,  cl  ei  uni  religanics  aninins  noslras,  unde 
reiigio  dicta  crcdiuir,  onini  snpcrslilioiic  careainns  (n)? 
112.  Ecce  uniim  Dcuiii  colo,  ununi  omnium  Princi- 
l>i«m,  el  Sapicntiam  qiia  sapicns  esl  quKCunique  aninia 
sapiensest,  et  ipsum  Munus  i|uu  l^oata  suiil  qu.Tcuni- 
que  beata  sunt.  Quisquis  .Angeloriim  diligit  hunc  Deum, 
certus  suni  qiind  eliam  me  diligil.  Quisqnis  iii  illo 
{TiiKiel,  ct  pnlcst  himiaiias  picccs  sentire,  in  illi)  mc 
exaudit.  Quisquis  ipsum  h;ibct  bonum  suum,  in  ipso 
mcadjuval,  nec  inihj  ejus  participatioiicm  polest  in- 
videre.  Dicant  ergo  inibi  adoratores,  aul  adubiiores 
panium  mundi,  queiii  iion  opliaiuni  sibi  cdiiciliei,  i|ui 
lioc  unum  colil,  qiiod  omiiis  oiitimus  diligil,  el  ciijiis 
cognitionc  gaudcl,  et  ad  quod  principiuni  recurrcndo 
lil  nptimus.  Qiiisf|uis  vcro  aiigclus  excessus  suos  dili- 
git,  ct  veiilaii  esse  subditus  non  vuli,  el  privato  siio 
l;ctari  ciipiciis  a  ciimmniii  omiiium  bono  et  vcra  bea- 

(«)  I  r.cliact.  ra;i.  13,  n.  9. 


AUCIISTINI  LIREn  UNUS,  ir-2 

titiidinc  la|iSHS  est ',  cui  oniiios  mali  subjngandi  ci  prc- 
mciidi,  millus  auteni  lionns  nisi  cercendns  in  polc- 
statem  dalnr;  iiiillo  dubitantc  non  cst  colcndiis;  cu- 
jiis  Uctitia  cst  nostra  miseria  et  cujus  damiium  cst  no- 
stra  rcversio. 

113.  Rcligctcrgo  nos  rcligio  uni  oiiinipotcnli  Dco  ; 
quia  intcr  mciilcm  iioslram  qiia  illum  intcUigimus 
raiicm,  ct  veriiateni,  id  csl  luceni  inicriorcm  per 
qiiain  illum  iiitcHigimus,  niilla  interposila  crcalura 
cst.  Quarc  ipsam  ipiuque  Veritalcm  niilla  cx  parle 
(lissimilcni  in  ipso,  cl  cum  ipso  vcnereniiir,  qu;e  for- 
nia  cst  omniuni,  qiia;  ab  uno  facla  suiil,  ct  ad  uni^n 
niluiilur.  Uiidc  apparcl  spiritu;ilihns  animis,  per  hauc 
forinam  essc  facta  omnia,  qu;c  sola  implct  qnod  ap- 
pctunt  onmia.  Qux  tamen  omnia  iieque  licrenl  a  Pa- 
tre  per  Filium,  ncqiic  suis  linibiis  salva  csscnt,  nisi 
Dcus  suinme  boniis  esset  :  qiiict  niilli  natiir;i',  qii:c  ab 
ipso  boiia  esse  possot,  iii\i,iit ;  ct  iii  buno  ipso  alini 
quaiiium  vcllciit,  ali.i  qiiantiim  possciil,  ul  iuancrc.it 
dedit.  Quarc  ipsiim  Doiium  Dci  cum  Pxlrc  el  Filio 
a'que  incommulabile  colorc  et  lencrc  iios  convcnVl  : 
uiiius  sub^taiili;c  Trinitalem,  uniim  Dcuni  a  quo  su- 
nius,  pcr  qiiem  siimiis,  in  i|uosninus  :  a  quo  disces- 
simus,  cui  dissimilcs  facti  sumiis,  a  qiio  periru  noii 
permissi  sumus  :  principium  ad  quud  recurrimus,  et 
forinam  qiiam  seqiiimur,  et  graliain  qua  recoiicilia- 
miir  :  iiiium  Dcum  qiio  auclinc  conditi  snmiis,  et  si- 
mililudincm  cjus  per  (|iiaiii  ad  unit;item  forni:imiir  ', 
cl  paccm  qua  uiiit;ili  ndliaTcmus  :  Doum  qui  di.\it, 
Fiui  (  Gen.  i  ) ;  et  Vcrbum  per  quod  factuin  cst  onuc 
qiiod  substaiitialiter  ct  naturaliter  f.iclum  c»t;  ci  Do- 
niim  bonignitatis  ejus,  quo  placuit  et  conciliatnm  csl 
aiictori  suo,  ut  nou  iiitcriret  quidiiuid  ab  co  pcr  Ver- 
biim  factum  esl  :  unum  Deuni  quo  creatorc  vivimus, 
pcr  qiiem  reformati  sapienter  vivimus,  qucm  diligeii- 
tcs  et  quo  frncntesbeaie  vivinius  :  unum  Dcuni  e.\ 
qiioomnia,  per  quoiii  omnia,  iii  quo  oiniiia,  ipsi  gli- 
ria  iii  sxcula  sx'Culoruni.  Anieit  (/iom.  xi,  5G). 

'  Mss.  (iiialuordecim,  convnuni  onmimn  bonorwn  cl  ivra 
bealitiidine  lapstis  eU,  etc. 

2  ita  in  .\;ss.  At  iu  excusis  legitur :  rer  qiieni  ad  uuilutem 
reformunmr. 


DE  SEQUENTIBUS  DUOBUS  LIBUIS 
DE  GICNESI  COiMRA  MAiMCII.I  OS  ("). 

S.    AVGUSTINUS   IN    LIB.    VIII    DE    GENESI   AD    LITT.,    CAP.    II. 

Coiilrn  Hiiiiichccos,  qui  lias  iillcriis  Vcteris  Teslanieiili  non  niner  iiuiiiii  oporlei  uciipie.nilo  erranl,  sed  oiniiino 
non  accipicndo  et  delestundo  bliisphemanl ,  diios  conscripsi  libros  recenli  leiupore  coiiversioiiis  mew  ;  cilo  vulens 
eoniin  vel  confulare  deliramenta  ,  vet  eiigere  intcntionem  ud  quwrendum  in  Lilteris  qiias  oderunt ,  clirislianam  et 
nnngelicum  jidem.  El  quia  non  niihi  ttinc  occitrrcbant  omnia  queinadinodum  propric  posseiit  uccipi,  nuKjisque  non 
posse  accipi  videbantur  ,  aut  vix  posse  aut  difficile  ;  ne  retardarer  ,  quid  figiirale  significarcnt  ea  ,  qticc  nd  lilleram 
uon  potui  iiivenire,  quanta  valui  brevitate  et  perspicuilatc  explicavi,  tie  vel  niulla  leclioiie  vel  dispulnlionis  obscuritate 
deterrili,  in  inanus  ea  siimcre  non  ciiriirenl. 

Vide  prcelerea  librnm  1,  cap.  10,  Uetract.ilionum,  toni.  1,  col.  599,  n.  1,  a  vcrbis,  .I.-in  vo.^-o 
in  Alrica.  ^isque  nil  col.  COO,  n.  3,  rcrbis,  Manicli.Ti  qiios  dccipc-ront,  M. 

(u)  Ui  ilini  ii!'ii  ('i;  ici:c:i  conlra}:utucltaos  Ircs  do  tibcro   irlilriu  lil.n.s  in  odiiioiio  Bcnedictina  scquuiilur.  lluc  Iral» 
laU  suct  uli  parilaloin  ai';jniiionti.    Ji, 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

DE  GENESI 

CONTRA  MANICHiEOS 

LIBRI  DUO  (°>. 


in  quo  a  Maaii 


LIBER  PRIMUS. 

clixnruni  cjiuniniis  vimlicalur  inilium  Ceiioseos ,  soilicet  al)  liocce  versiculo,  cap.  1 :  in  principio  creaiU  Detu 
cxlwn  et  tcrram,  usque  ad  versiculum  2,  cap.  2,  quo  Deus  sei  limo  uie  rcquievisst  Jicilur. 


«o^s^es» 


f.APUT  PRIMUM.  —  In  veleris  Legis  defcnsioncm 
conlra  Manichwos  scripturiis  cst  slilo  ad  impcrilinrum 
caplum  dcmisso. 

1.  Si  eligcrcnt  Maniclioei  quos  (leciperoiil,  eligerc- 
nius  el  iios  verba  quibus  eis  respondercnius  ;  cnm 
vero  illi  el  duclos  lillcris,  el  indoctos  errore  suo  per- 
sequantnr,  el  cum  promiltunt  veritaiem,  a  veriiaic 
cnneiitiir  averterc;  nnn  oniato  poliioque  sermonc, 
sed  rebus  manireslis  cnnvinccnda  est  vanitas  eonim. 
Placuil  enim  mihi  quorumdam  vere  chiistianorisir. 
senteiilia,  qui  cum  sint  cruditi  libcralibns  liileris,  t:i- 
nion  alios  librns  nostros,  qiios  advcrsus  Manichxos 
edidimiis,  cum  Icgissent,  viderunt  eos  ab  inipcriliori- 
biis,  aul  non  aiit  diflicile  intelligi,  et  me  benevolen- 
lissime  monucrunl  ut  communcm  loquendi  consuctn- 
diiiem  non  descrerem,  si  errorcs  illns  tam  pernicio- 
sos  ab  aiiimis  etiam  imperitorum  cxpellere  cngiiarem. 
Hunc  enim  sermonem  usitalum  et  sini|ilicein  ctiam 
docii  iiitelligunl,  illum  anlem  iiidocti  non  inlelligunt. 

2.  Solcnt  ergo  Manichsei  Scripturas  Veteris  Tcsia- 
menti,  quas  non  noverunt,  vitupcrare,  ct  ea  viiupe- 
ratione  iii(irmos  et  parvubis  nosiros,  non  invenicnlcs 
quomodo  sibi  respondcant,  irriderc  atque  dccipcre  : 
quia  nulla  Scriptura  esl,  qiioe  non  apud  ens  qni  illam 
iion  intelliguni,  facile  possit  rcprehendi.  Scd  idco  di- 
vina  providcntia  multns  divcrsi  erroris  li;crcticos  csse 
pcrmiltit,  iil  cum  insiillanl  nnbis  cl  intrrrogant  nns 
ca  quic  ncscimiis,  vel  sic  exculiamus  pigriliani,  el  di- 
vinas  Scripturas  nosse  cupiamus.  Propierea  cl  Apo- 
sIdIiis  dicil  :  Uportel  hwreses  csse\  itl  probali  mani- 
festi  pani  inter  los  (I  Cor.  si,  l'J).  illi  eniin  Deo  pro- 
bali  sunl,  qui  bcne  pnssunt  doccrc  :  sed  manifesti 
boininibus  esse  nnn  possunt,  nisi  cuni  doccnt;  docere 
autcm  noliinl,  nisi  cos  qui  doceri  qnirunl'.  Sed  inulii 


ad  quxrciidum  pigri  sunl,  nisi  permolesiias  etinsul- 

taliones  liKreticoium  quiisi  de  snmiio  cxcilcntur,  ct 
de  impcritia  sua  eruboscant  sibi,  et  de  illa  imperiiia 
sna  periclilari  se  seniianl  Qui  liomines  si  bonce  sunt 
fidci,  non  cedunt  h:crclicis',  scd  quid  eis  respon- 
deant  diligenler  inquirunt.  Nec  eos  deserit  Deus,  ut 
pelenies  .accipiant,  et  qn.xTcntcs  inveniant,  cl  pul- 
santibus  aperiaiur  {Maiih.  vii,  7).  Qui  autem  despe- 
raiit  se  posse  in  ciilmlica  disciplina  invenire  quod 
qu.trunl,  atteriintur  erroribus;  ct  si  iHJiseveranier 
inquirunt,  ad  ipsos  fontes  a  quibus  aberraverunt,  post 
niagnns  labores  fatigati  atque  sitientes,  et  pene  mor- 
tiii  rcverluiilur. 

CArUT  II.  —  Vcrsiculus  I,  cap.  1  Geneseos,  vindicatur 
conlra  oblrcclanles,  quid  facerel  Deusante  mundi  crea- 
lionem  et  unde  subito  placuerit  ei  mundum  creare. 
3.  Primiim  ergo  libruni  Velcris  Testanienli,  qui 
iiisciibitur  Gencsis,  sicsolent  Maniclia;i  reprehendcie. 
Qiiod  scriplum  cst,/rt  principio  fccit  Deui  coelum  et 
terram,  qnxrunl,  in  quo  priiicipio ;  ei  dicunl  :  Si  iii 
priiicipio  aliquo  lemporis  fecil  Deus  coelum  et  terram, 
qiiid  agelial  anlequam  faceret  coelum  et  lerram?et 
quid  ci  subito  placuit  facere,  quod  nuiiquam  aniea  fe- 
ccral  pertempnra  a;lerna?  His  respondemus,  Deuin 
iii  principio  fccisse  ccelum  et  terram,  non  in  princi- 
pio  temporis,  sed  in  Chrislo,  cuni  Verbum  esset  apud 
Patrem,  per  qiiod  facta  et  in  quo  facta  siinl  omiiia 
(ioun.  1, 1,  3).  Dominiis  enim  nosler  Jesus  Chrislus, 
cum  euni  Jud:vi  interrngas«ent  quis  essei,  rcspondit, 
Principium,  quia  et  toquor  vobis  {Id.  viii,  25).  Scd  elsi 
in  principio  temporis  Deum  fccisse  coelum  ei  terram 
crcdamns,  dcbciius  uliquc  iutelligere  qiiod  ante  prin- 
cipium  temporis  non  crat  icinpus.  Deus  eniin  fecit  cl 
tcinpora  :  et  idco  anteqiiam   faccret   tempora,   noii 


AOMO.MTIO   PP.    BENEDICTTNOBUM. 

rasligali  sunl  (bi  duo  libri)  ad  neiriuni  ccdicem  an.  ferc  1000,  et  ad  0|  tima?  not^-e  Mss.  Tlieodcriconscm, Gommeticensem 
Marliiiensem,  Audoenensem,  rralellcnscm,  Casalensem,  .^rnulfensem,  Cislcrciensem,  Regio-.\Ioutensem,  duos  xiclorinns' 
Sortionicum,  chrisiinaeanum,  vcdastinum,  \alicanum;  ad  lectioncs  ex  duobus  Belgieis  Lovaniensium  cura  collectas;  el  aj 
editiones  Am.  Er.  et  Lov. 

C omparavimus  prcvtereti  omnes  eat  editiones  initio  Retr.  et  Confess.,  t.  i,memoralas.     M. 

'  Mss.  iredcrini,  oportcl  muilns  bccrescs  csse.  '  F,r,,  credimt  hwrelicis.  Ix)\.,  conccdunt  hwrcticis.      91 

'  Mss.  1  leritjue,  iri.si  cns  qiii  q-  a;runt ;  omisso,  doceri. 
(a)  Scrij  ti  circiler  aiinum  clinsli  389 


Wj 


1)E  GENESl  CONIRA  MANlCll.,  S.  AUGUSTINl 

dicore  fiiisse  ali-      Jicit,  FMs  ««'«"  prircepti 


eiMiU  tcmpora.  Non  ergo  possnn 
,,„0,1  lon.piis  (iu.in.io  O.mis  non.Iiim  iiliiini.l  feccnl. 
yui.modo  euim  cral  loii^pMS  qnoil  Dcns  non  fcccral, 
cum  omnium  lompornm  ipsc  sit  fabricatar''  L>    si 
icmpns  cuni  cu;lo  ct  lorra  csse  coepii,  nou  polcsl  m- 
vcmri  tcmpu*  .pu.  Dous  nondum  fecerat  coclum  cl 
tcrram.  Cum  autcm  dioiiur,  Qnid  ci  placuil  suluto, 
Sic  ilicitnr,  qn.isi   aliqua  lempora  iransioriut,  quibns 
Deus  nihii  opcralus  e^l.  Non  cnim  irausire  polciat 
tempus,  quod  nnndum  fcccrat  D.us;  quia  non  pniosl 
es.-e  opcrator  icmporum,  nisi  qui  cst  anle  lempora. 
Ccrtc  et  ipsi  .\Ianioli;vi  l.'giiut  apostolum  Panlum,  ct 
laudanl  et  lionorant;  ot  .«jUS  LplNlolas  inalc  iulorprc- 
lando  multos  decipiunt.  Uioanl  crgo  nohis  quid  dixe- 
ril  aposlolus  Panlus,  Aijmtioncm  vmlnlis  qucc  csl  se- 
cunJnm  pieUtlim  Dci  in  spem  viliv  cclernce,  qnam  pro- 
misiliwn  mcndax  Deus  (wlclempora  wterna  (7'il.  i,  1 ,  -) : 
a;:eiua  euim  lcir.p'  ra  iiui.l  antc  se  liabero  p.itiiorunl? 
II.ic  crgo  coganti.r  cxp  ncrc,  ut  intclligant  se  iion  in- 
toUigorc,  cnm  tcnicie  voliint  rci  rolieiidcre  (lund  dili- 
gculcr  quarcre  debnoruni. 

4.  Si  antcm  non  dicuiil,  Qnid  placuit  Deo  snbilo  fa- 
ccre  coelnm  ct  terram,  scd  tnllunt  inde,  subito;  ct 
lioc  lautum  dicunt,  Qnid  placuit  Dco  raceie  ccclum  ct 
tcrram?  Noii  ciiim  coicvnm  Deo  mnudum  ibtnm  dici- 
nius,  qiiia  uon  (iiis  xlernila.is  cst  liic  mniidus,  cujns 
ictornitalis  esl  Deu.  :  mundmn  quippe  fooit  Deus,  ot 
sic  cuiu  ipsa  cieatura  qiiaui  Dcus  fccil,  teuipora  cssc 
cwperunt;  el  idco  dicunlur  lcmpora  aMcrna.  Non  la- 
,ncu  sio  siiiit  xieriia  tcmpora  (inoniodo  leiernus  est 
Dcus,  quia  Dons  csl  antc  teinpnra,  qiii  fd.iicator  est 
leiiiporum  :  siciit  omnia  (|u;e   focit  Dous   bnna  snnt 
\alde,   sed  non  sic  bona  siiiit,  quomudo  bonus  cst 
Dens,  <iuia  ille  focit,  luec  anlcm  facia  snnl :  nec  ca 
•cnuit  dc  scipso,  ut  Iioc  esscni  quod  ipse  est;  sed  ea 
(ocii  de  uibilo,  ut  noii  os?eut  Kqualia,  nee  ei  a  quo 
facta  sjiiil;  noc  Filio  cjiis  per  i|uem  facla  snut;  justnm 
csl  enim  '.  Si  crgo  isti  dixcrint,  Quid  pl.icuit  Deo  fa- 
ccie  coelum   ei  tcrrain?  respondendum  est  eis,  ut 
I  lins  disoaiit  vim  volunlatis  bumanoc,  qni  voliinlatein 
Dci   nosse  desiderant.   Cansas  eiiira  volunlalis   Doi 
scire  quxruni,  cum  volniitas  Dci  omiiiuni  qnsc  sunt, 
ipsa  sil  caiisa.  Si  cnim  babet  causam  volunlas  Dei, 
ost  aliquid  (piod  antccodat  voliintatcm  Dei,  quod  nc- 
fas  cst  crcdcre.  Qni  cigo  dicit,  Qnarc  fecit  Dcus  coe- 
Inni  ct  tcrram?  lespoudondiim  cst  ci,  Quia  voluit.  Vo- 
luntas  cnim  Dei  causa  csl  coeli  et  ierr;e,  et  ideo  ma- 
jnr  estvoluiitas  Doi  qnam  cocliim  ct  icrra.  Qui  aulcm 
ilioii.Qiiarc  vobiit  fai^cre  coelum  cl  tcrram?  niajiisali- 
nnid  qna-rit  qnam  cst  voliinlas  Dei  :  iiibil  autcm  ma- 
iiis  invoniri  potcst.  Compescal  eigo  se  luimana  lcme- 
ritas,  et  id  quud  nnii  csl  noii  quxrai,  ne  id  iiiiod  est 
iion  invciiiat.  Et  si  voluiilatcm  Dci  nosse  quisiinam 
dosidcrat,  fiat  amicus  Dco  :  quia  si  voluiitalcni  homi- 
iiis  nossc  qni^qiiam   vollcl,  cnjns  aiiiicns  non  csset, 
omncs  cjiis  iniiiiideiiiiam  acstulliliani  dorideient.  Non 
aiilem  quisqnam  erficitiir  amicus  Dei,  nisi  purgatissi- 
niis  nioribus,  ct  illo  linc  pr.-ccepti  dc  qno  Apoitolus 
» tuiiii,  i:istus  est  cniia  Jbi  Tui^  t, 


176 

s(  cli\rit.:s  cle  corile  puro. 


el  conscicntia  bona,  ct  fidc  non  ficta  {I  Tim.  i,  ■'>)  :  quoJ 
isti  si  habcrenl,  non  esseni  hxreiici. 

CAPIT  111.  —  Defcnditur  vers.  2. 
3.  Qiiod  autem  soqniinr  in  libro  Gencscos ,  Term 
autem  erat   invisibiUs  et  incomposita,   sic   rcprclion- 
diiiit  Manicliai,  nt  (lioaiit :  Qnoiiiodo  focit  Dciis   in 
princ  ii>io  ooclum  ot  torraiii,  si  jain  ot  tcrra  crat  invi- 
siliilis  ct  incomposiia?  Ita,  cum  volunt  Scripinras  di- 
viiiis  prius  vitiiporaie  qnam  nosse ,  eiiam  res  apcr- 
tissimas  noii  iiiioHigniit.  Qnid  enini  maiiifestius  dici 
poluit ,  qiiaiu  Ikic  diotiim  csl ,  In  principio  (ecit  Deu$ 
ci£lum  et  terrom ;  terra  nulcm  ernl  invisibilis  et  incom- 
posiia ;  id  cst ,  In  principio  fccit  Dcus  coelum  et  ler- 
ram  ;  tcrra  autom  ip>a  quam   fccit   Dcus  ,  invisibirn 
eral  ct  incoiiiposita  ,  aiitcqnam  Dens  omniuui  rerum 
forniiis  Incis  ot  scdibiis  suis  ordiiiata  distinclione  dis- 
poneret  :  anleiiuam  dicoret,  Fiat  lux,  cl,  l'iut  fnma- 
menlum,  et,  Congreijentur  aquai,  et,  Appareal  arida, 
et  ciotera  qu;e  in  codcm  libro  sio  exponuntur  pcr  nnli- 
ncm,  qncmadniodnin  possint  ca  parvuli  c.ipore?  Qn.e 
oiniiia  ooiitinent  lam  magna  niystoria  ,  ut  quisqiiis  ca 
didioerit,  oiunium  h.croticorum  vanitatcm  vel  doloat 
«luia  bomiues  sunt,  vel  derideat  qnia  siiporbi  suni. 
6.  Soiiuiliir  iii  codeni  libro,  El  tenebra;  eranl  super 
abyi^sum.  Quod  iManicluci  leprobeudunt  diceiiles  :  lii 
teoebris  ergo  erat  Dciis,  anlciiuam  facoret  liicein? 
Vere  ipsi  sunl  in  tenebris  ijjnoranti;.^,  el  idco  non  iii- 
tclligunl  lucein ,  in  qua  Deus  crat  aiite(|iian!  facercl 
istam  Inceni.  Non  enim  iioriiiit  isti  luccm,  nisi  quam 
carneis  oculis  \idcnt.  Et  idoo  isluiii  soloni  ,  qiicin  jia- 
riler  non  solum  cum  bcsliis  ni;ijoribos,  scd  eiiam 
cum  muscis  et  vcrmicnlis  eeininius,  illi  sie  eolnnt  iit 
pariiculam  dicanl  csse  lucis  illiiis  in  qna  habitat  Deiis. 
Scd  nos  iiilelligamus  aliam  lucem  csse  in  qua  Deiis 
habiial ,  unde  est  illud  lunicn  de  qno  iii  Evangelio  le- 
gitur,  Erat  lumen  verum ,  quod  Uiuminat  omnem  homi- 
nem  venicntein  in  liunc  mundum  [Joim.  i ,  9).  N.im  so- 
lis  istius  liimen  noii  illuminat  ouinem  liominem  ,  sed 
cnr|)us  lioiiiiiiis  et  niortales  ooulos  ,  in  qiiibiis  iios  vin- 
cuiil  aquilarnm  oculi,  qui  solom  istnm  iiiiillo  niebiis 
quam  nos  dicuntur  aspicere.  lUud  autem  lumen  non 
inatioiiabiliuin  avium  '  oculos  p;iscil,  sod  pnra  cor.la 
coiuiii  qni  Doocrcdunt,  et  ab  amoie  visibilium  rcium 
et  tcmporalium  se  ad  cjus  pr;eccpta  impleuda  coiivor- 
lunt.  Quod  omncs  lioniiiies  possnnt  si  voliiit  («),  qiii  i 
illud  lumcn  omncm  hominem  illuminai  venicnlcm  in 
hnnc  nmndum.  Ergo  lencbnc  eraiit  snpcr  abyssnni 
aiileiiiiaiii  lii.v  ista  licrct  :  de   qiia  toaseiiiiciitcr  lioc 
loco  dicitur. 

CAPLT  IV.  —  /»  dcfcnsionem  vers.  3  oslenditnr  tei 
nebras  niliil  essc. 
7.  El  di.ril  Dens ,  Eiiit  Iti.r.  Qiiia  nbi  Iiix  iion  esl, 
tcnobr.c  sunt  non  qnia  aliipiid  siii.t  lcncbra;,  scd 
ipsa  Iiiois  abseiiiia  icncbr;c  dicmitur.  Sicut  silenlinni 
nnii  aliqua  rososl,  sod  ubi  sonus  non  csl ,  sileutium 

•  aiiii,«)ii.ii'i/j»)H.  soii  Mss., ijcium,  scilicot  aqnilarum. 
(i/.i  1  lictract.  cap.  10,  u.  2. 


n? 


LinEii  rinMus 


178 


iliciitir.  El  imiiilas  aliiiua  res  non  osl ,  sctl  iii  corpore 
ubi  tegiimeiitiiiii  mou  cst ,  nuJitasdicitur.  El  iiianitas 
non  esl  alii|iii(i ,  sed  locus  ubi  corpos  iion  est ,  inanis 
«iicitur.  Sic  lciiebrce  iion  aliquiii  smit,  seJ  ubi  lux  iioii 
csl,  lenebrop  dicuntur.  IIoc  ideo  dicinuis,  quia  so- 
lcnt  dicerc  ^Umle  eraiit  ipsa^  lenebr.-c  siipcr  abyssum, 
aiilequain  faceret  Deus  lucein  ?  quis  illas  feceral  vel 
geiiucral?  aiit  si  nemo  fccerat  vel  gcmieral  eas  ,  ater- 
nx  iTant  lenebrLC  Uuasi  aliqiiid  ^int  lenebne  :  sed,  iil 
dictumest,  lucis  abseniia  lioc  nomen  accepit.  Sed 
qiiia  ipsi  fabulis  suis  decepii  crcdideruni  geniem  esse 
lenebrarum  ,  iii  qua  et  corpora  el  fonnas  et  aiiinias 
iii  illis  corporibus  fuisse  aibiir.muir,  ideo  piiiaut 
quod  tencbra:  aliquid  sint :  el  uoii  uilelligunt  uon 
sei:iiri  tciiebras ,  iiisi  quando  nnn  videmus,  sicut  non 
seuliiur  sileiilium ,  nisi  quando  uoii  audiiuus-  Sicut 
aiilein  silenliura  iiiliil  csl,  sic  el  lenebrc  niliil  suiil. 
Siciit  aulem  isli  dicunt  gciilem  icneliranim  conira 
luccm  Pei  pngnasse;  sic  putc;t  cl  alius  siinililcr  va- 
nus,  dcere  j  gciilem  silenliorum  rontra  vocein  Dci 
pugiiasse.  Sed  illas  vauiiates  niudo  noii  susccpiuius 
rcfcllerc  atqiie  conviucere.  Nunc  eiiiin  ea  qiuc  icprc- 
hciidunt  in  Yelcri  Tcslameiilo,  staluiinus  defcndcre 
quaiiium  viies  Doininus  prxslare  dignatiir,  et  iii  eis 
usleiidcre  c  nira  vcriiatem  Dei  niliil  valcrc  honiinum 
cccilatcm. 

CAPtT  V.  —  i'l  iiileWgendum  quod  Siiirilus  Dci  su- 
pt'i[i:rebalur  supcr  aquas  iii.vlii  vers.  2. 

8.  Quod  aulcni  scriptum  esl ,  Kl  Spirilus  Dei  su- 
perferebulur  iuper  aqu^m ,  sic  siilenl  .Maiiicha;i  reprc- 
hendere ,  ut  dicant  :/Aqua  ergo  crat  iiabitacuhun  Spi- 
riius  Dci,  ct  ipsa  eoiiiiiioh.il  Spiritum  Dci?  Toluni 
coiiaiilur  pervcrsa  iiieiiic  perverlere  ,  ct  exca;caniiir 
niahiia  sua.  Cuin  eiiiiii  dicimus,  Solsiipcrfcrtur  super 
leiTam,  nuinquid  boc  iiilelligi  volunius ,  qiiod  in 
lerra  habitet  sol ,  et  lerra  solciu  conlineat?  El  tanieii 
non  sic  Spiiilus  Dci  ^u,  erfercbaUir  snpcr  aquani,sic- 
ut  supcrfcitur  sol  super  terrani ;  scd  aliu  niodo  qiiem 
pauci  ii.lclllgimt.  Noii  cniin  perspalia  locorum  supcr- 
ferchaiur  aqu;e  illo  Spiritus ,  sicut  sol  teine  super- 
fcrtur ;  sed  per  polcuiiam  iiivisibilis  siihlimilaiis  su;c. 
Dicanl  aulcm  iiobis  isli,  quomodo  iis  rehus  qii;v  fabri- 
C;inil;e  suiil ,  supcrfcratur  voliintas  f:ihri.  Quiid  si  lurc 
huinana  cl  quotidiana  iioi:  comprchciidunt ,  liiiieanl 
Deum ,  el  simplici  cordc  quod  noii  intclligunt  qux- 
raiil,  ne  ciim  voliii.l  vcrhis  sacrilegis  concidcre  ve- 
ritatcm  iiu.uii  vidcrc  iioii  pnssunl ,  redeal  illis  seciiris 
iu  crura.Nam  illa  cuiieidi  iion  polcslqua;  inconiiiiula- 
bilis  inaiicl;  scd  qu;ecum(iuc  plag;e  iii  ilain  cmi-.>;e 
fiicriiil  repercutiuiilur,  el  ni.ijore  ictu  redeunt  in  cos 
qui  c;edere  aiidenl ,  quod  credere  dehcreiit ,  ut  iuicl- 
li,;;cre  iiierereiiiur. 

9.  Deiiide  qiucrunl,  el  insiiUando  iiilcrroga:it  : 
(  iidc  erat  ipsa  aqiia  super  quam  fcrebaiiir  SjHriUis 
Uel?  numqiiid^cuiin  siiperius  scriptum  est  qiiod  Dcus 
aqiiani  fecerit^Aluc  si  pij  qu.crereiit,  inveiiireiit  qiiem- 
admiiduiii  iiilcUigeiidum  csset.  Non  eiiiin  aqna  sic 
a])pellala  csl  hnc  loco,  ul  h.-ec  a  iiobis  inteHigaiur 
qiiam  yidcrc  jain  possuiuus  cl  langcre  :  ipiomndu  ncc 


lerra  qu;e  incnin]'.osil;i  ct  invi>ihili;>  dicla  csl,  lalis 
cral  qu:ilis  ista  qu;e  jam  vidcri  ct  traclari  piitcst.  Sed 
illiid  qiiod  dicliim  esl,  In  priiuipio  fecil  Dius  cmlutn 
el  lerrain,  coeli  ct  lernc  noniiii'  univcrsa  crealura  si- 
giiificata  est,  quam  fccit  el  coodidil  Dcus.  IJeo  aiitcm 
nomiiiihus  visibilium  renim  li;cc  app'Ilala  sunt.pro- 
plcr  parvuloium  infirinilalcm  ,  qui  niinus  idnifi  sunl 
iiivisihilia  comprelieiiderc.  Piiino  ergo  maieria  facia 
et  Cuufusa  cl  inlormis,  uiide  omnia  lierent  q:i;c  dis- 
lincla  atque  formaia  s;int ,  qiiod  credo  a  Gnceis 
clians  appcllari.  Sic  eiiim  ei  alio  loco  legimiis  dicium 
iii  huiiiiliiis  Dci  ,  Qui  fecisli  muiutum  de  malerin  inforvii 
{Sap.  \i,  18)  :  qiiod  ali  [iii  codiccs  haheiit ,  dc  in.le- 
ria  imisa. 

C.APUT  VI.  —  Materies  informis  ex  niliilo ,  el  ex  illa 
oninia. 

10.  Et  idco  Peus  rcclissime  crcdilur  oinnia  de  iii- 
Ihlu  fecisse.quia  eliainsi  oinnia  furmala  de  isla  nialeria 
fac!a;siiiit,li;eeipsaiii;iterialanieiideoniniiioniIiiInr.;ct.i 
esl.  Non enim  dclicinus c  se  slmiles  isiisqui omniputen- 
icm  Deum  non  credunt  aliijuid de  iiihilo  facere  polnisse, 
cnm  consideninl  faliroscl  quuslibel  opiliees  non  posse 
aliqiiid fahricar;^  iii.--i liabumiul undi;  f ibricenl.  El  ligna 
cnini  adjtivanl  fabruni ,  et  argcnliini  adjuval  argcnla- 
riiim,  cl  anrum  aurificcm,  ct  leria  ligtilum  adjuv;it 
ul  possit  perficerc  opcra  sua.  Si  enim  non  adjiiventur 
ea  niateria  uiide  aliqnid  faciunl,  niliil  possunl  faccrc, 
ciiin  nialeriam  ipsani  ipsi  noii  faciant.  Non  ciiim  fa- 
hcr  ligiiuin  f.irit ,  scd  de  ligiin  facit  aliqnid  l  sic  ct 
ftvieri  onincs  hujusmodi  opiGces.  Omnipotens  auteni 

'  Dcus  niilla  rc  adjuvandus  erat,  qiiani  ipse  iion  fe^e- 
rat ,  ul  qiiod  voleb;it  cflii  crcl  Si  enim  ad  eas  rcs  quas 
faceie  volehal ,  adjiivabal  euni  aliqiia  res  qnani  ipsc 
iion  feceral,  noii  crai  oinnipolens  :  qiiod  saciilegum 
est  credere. 

CAPLT  Ml.  —  luformis  maleria  variis  noininibits  dc- 
signala. 

11.  Iiifoiniis  crgo  illi  iiialeria  qiiaiii  de  iiihilo  Deus 
fceit,  appcllat.1  esi  primo  ctEliim  et  icrr.i,  ei  dicuini 
e»t ,  In  piincipio  fecil  Deus  coelum  el  lerram ;  non  quia 
j;im  hoc  eral ,  sed  qiiia  lioe  esse  potcrat :  nam  et  coe- 
luni  scribiliir  posiea  faclum.  QiicmaJmoduin  si  se- 
nien  arboris  coiisideraiilcs,  dicamus  ibi  cs>c  radiees, 
et  robur,  ct  ram  js  ,  ct  fnicUis ,  et  folia  ;  iiuii  quia  jain 
suiit ,  sed  quia  inde  fulura  sunl  :  sic  dicium  est ,  /ii 
principio  fccil  Deus  cxlum  ei  lerram,  qtiasi  seuieit 
coe!i  ct  icrra; ,  cum  in  coiifiiso  adliuc  csset  coeli  ct 
lerne  maleria;  sed  qnia  ccrtiim  erat  indc  fiiUiriim 
essc  ccelum  ct  terrarn  ,  j  un  el  ipsa  niateria  coeluni  et 
tcna  appellala  cst.  Islo  genere  locutionis  etiam  Do- 
iiiiiius  loquiUir,  cum  dicit ,  Jam  non  dicnin  ros  servos, 
qiiiu  servus  ncscil  qiiid  fiiciul  dominus  cjus.  Vos  nulem 
dixi  amicos,  quia  oiiiniu  ijua:  audivi  a  P:ilrc  mco  ,  nota 
fccivobis  (Juan.  xv,  13)  :  nonquiajam  laelum  erat, 
sed  i|iiia  certissime  futurum  erat.  Nam  posl  pauluhim 
dicil  illis  :  .\dliuc  mulla  liabeo  vobis  diccre  ,  sed  non  po- 
tcslis  vorlare  modo  lld.  xvi ,  12).  Utquid  ergo  dixeral, 
Oinnia  qua:  audivi  a  PoUe  meo ,  nota  feci  vobis ;  nisi 
liuia  ie  scichat  lioc  cssc  fiielnrujn?  Sic  i  !:aiu  c.cliua 


170 


DE  GENESI  CONTRA  MANIC».,  S.  AUGUSTINl 


m 


ei  UTM  poluit  dici  matcria  iiiide  noiuliim  cral  factnm 
cucliim  cl  terra,  seJ  lameii  non  cral  armiule  facieii- 
dnm.  Inniimerabiles  lales  loeiiliones  in  Scripliiris  di- 
viiiis  inveiiiuiilnr.  Sicul  in  consueluiline  seniiouis  no- 
siri ,  cuni  iJ  qwoJ  ceriissime  speramus  fiilurum  Jici- 
imis,  Jam  faclum  piila. 

12.  Ilaiic  auieiii  adliuc  infdrincm  nialcriam,  eiiam 
lcrram  inviMliilem  alqiie  iiicoiiiposilam  vcdiiil  appi'l- 
lare,  quia  i:iier  omiiia  elemeiiia  iiiiiiidi  lerra  videiiir 
miiius  spe(  iosa  qiiam  cajKJra.  Invisiliilem  autcm  dixii, 
propler  ohfcurilalem  ;  ct  ineoni]  ositam,  propler  in- 
forniilatem.  Eanidcm  ipsam  iiialeriain  eliam  nqiiam 
appcllavil,  siiper  qiiam  fercbaliir  Spirilus  Pei ,  sicul 
si.perferlur  rebus  fabricandis  voluiilas  artilieis.  Quod 
elii  paucorum  iiitclligentia  potcsl  altingere,  liumanis 
tanicn  vcibis ,  nescio  iitrum  vcl  a  paucis  hominibiis, 
possit  cxpoiii.  Proplerea  vcro  non  absiirde  etiam 
aqua  dicta  esl  ista  materia ,  qiiia  omnia  qu;c  iii  terra 
iiascuiilur,  sive  animalia,  sivc  arbores  vel  lierba-,  ct 
si  qiia  similia,  ab  humore  incipiunl  formari  atquc 
nutriri.  IIx-c  crgo  nomiiia  omnia,  sive  coeliim  ei  teria, 
sivc  lerra  invisibilis  et  iiicomposila  et  abyssus  cuin 
teiiebris,  sive  aqua  supcr  qiiam  Spiritus  ferebaliir, 
nomina  siint  inforniis  niateria!  :  ut  rcs  igiiola  noiis 
vocabulis  insiniiaictiir  impcritioribiis ;  et  iion  uno 
vocabiilo,  sed  niullis,  iie  si  ununi  csset,  linc  putarc- 
tur  csse  quod  consucverant  bomines  iii  illo  vocabulo 
iiitelligere.  Dictum  est  crgo  coehim  et  terra,  qiiia  iiide 
luluruni  eral  coelum  et  terra.  Dicta  cst  lerra  invisi- 
bilis  ei  incomposita  cl  tciiebra:  supcr  abyssum,  quia 
iiiformis  erat,  ct  nnlli  specie  ecrni  aut  tiaelari  polc- 
rat,  ctiamsi  esset  lioiiio  qui  videret  alipic  Iraciaret. 
Dicta  csl  aqiia,  quia  facilis  cl  duclihs  suhjacchat  ope- 
raiiti ,  ut  de  illa  oiunia  forinareiitur.  Sed  suh  liis 
omnibiis  noiiiinibiis  maleiia  erat  invisa  el  informis, 
de  qna  Deiis  condidit  miindum. 

C-',rLT  VIII.   —  UcinimUur  Maiikliccorum  calumiiia 
de  vers.  i. 

13.  Ei  (Uxil  Dtus,  Fial  liix.  Ei  fncla  csl  liix.  I!oe 
non  solent  reprehendere  Manicba^i,  sed  illiid  quod 
seqnitiir,  Et  tidil  Deiis  liiceni  qiiia  boiia  csl.  Dicunl 
eiiim  :  Ergo  non  iiovcrat  Deus  lucem,  aiil  iioii  novc- 
ral  bonum.  Miseri  bomines,  qiiibus  displicet,  quod 
De.)  placiieruni  opcra  sua,  ciiin  videant  etiam  liomi- 
ncm  artifieem ,  yerbi  graiia,  ligiiaiium  fabriim , 
quamvis  iii  comparalioiie  sapienlia;  et  potentix  Dei 
pene  nullus  sil ,  lainen  tain  diii  lignum  Cicdcre  atque 
tractare  Jolando ,  asciaiido ,  planando,  vcl  inrnando 
alqiie  poliendo  quousque  ad  artis  legulas  perJuca- 
tiir,  qiiaiilum  potest,  et  placeal  artilici  suo.  NumquiJ 
ergo  quia  placei  ei  qiioJ  fccit,  ideo  iion  noverai  bo- 
num  ?  Prorsiis  noverat  intus  in  aniinn,  ubi  ars  ipsa 
pulclirinr  est,  quani  illa  qux  arte  fabricantur.  Sed 
quod  viJel  artifex  iiilus  in  arte,  lioc  foris  probat  in 
operc,  et  hoc  est  perfeetnin  quod  aiiifici  siio  plaeet. 
Vidil  ergo  Deiis  luccm  qiiia  bona  al :  quihus  vcrbis 
non  osicndiiiir  cluxisse  Deo  insolitiim  boiiuin ,  scd 
placuisse  perfeciuin. 

i\.  U'iid  si  Jiclum  csscl,  Miratus  esl  Dcus  luccm 


quia  bona  csl  ?  qiiaiilum  claniarcnt  ?  qiiantum  litiga- 
renl?  Admiratio  cniin  levera  de  rehus  insperalis 
iiasci  solet,  et  tamcii  legunl  isti,  el  laudaiit  Doniiniini 
nosirum  Jesiim  Cliristum  in  Evangelio  adiiiiiatiim 
esse  fidem  crcdentiuin  (  Matth.  viii,  10  ).  Quis  auteni 
in  illis  fecerat  ipsam  (idein ,  iiisi  ipse  qiii  eam  niira- 
baliir?  Quo.l  si  et  alius  eam  fei  issel ,  uiqiiid  inirare- 
tiir,  qiii  pra'scius  erat?  Si  solviint  Maniclia'i  (pi;esiio- 
nem  islam,  videant  qiiia  el  illa  sohi  potesl.  Si  auicm 
non  solviint,  quid  Ista  rcprchcndunt  qu;c  ad  sc  nolunt 
pertincre ,  cum  illa  qua)  ad  sc  pertinerc  dicunt ,  tion 
noverint  ?  Quod  cniin  iniratur  Doininus  noster,  nobis 
miraiidiim  es  e  siLMiifieal ,  quibus  adhiic  csl  opiis  sic 
moveii.  Oinnes  crgo  lales  motus  ejiis  non  pertiirbati 
aiiimi  sunt  signa ,  seJ  docentis  mngislri.  Sic  sunt  et 
vcrha  Veleris  Testamenli,  (\\ix  noii  Deiim  infirmum 
doeenl,  sed  nostrc  infirinitali  blandiiintur.  Niliil  eniiii 
de  Deo  digne  dici  poiest.  Nobis  lamcn  ul  nutriainur  ', 
et  ad  ea  pervciiiamus  qiix  niillo  hiiiiiaiio  sermone 
dici  po^siini,  ca  dicuntur  quoe  capcre  possiimus. 
CArUT  IX.  —  Ayitiir  pro  allera  parle  ejusdem  vcrt 
cl  pro  prima  pnrle  rers.  sequeiilis. 

13.  El  divisil  Dcus  inler  liicem  el  lcncbras,  el  vocaril 
Deus  dicm  lucein,  el  lenebras  vocavit  noclein.  Ilic  non 
diciiim  csi,  Fecii  Dcus  tencbras  ;  quia  lenehrae,  sieiit 
superius  dietum  est ,  lucis  ahsentia  cst  :  disiinctio 
tamen  facia  esl  inter  liicem  ct  tenehras.  Qiicm:idmo- 
duin  nos  chimando  voccin  faeimus ;  silentium  autem 
noii  snnaiido  faciiiius,  quia  cessatio  vocis  silcnliiim 
est :  dislingiiiinns  tamen  scnsii  quodam  inler  voccm 
et  silentiuin,  cl  illud  vocamus  vocem,  illud  silcnliuni; 
qiiemadinodiiin  ergo  reete  dicimur  facere  sileiiliiim, 
sic  recte  multis  divinaruni  Scripturaruni  locis  Deus 
dicitur  lacerc  tenebras ,  quia  lucem  qiiihus  vull  teni- 
poribus  et  locis  vel  iion  dat,  vel  detrahil.  Hoc  autcin 
totura  ad  iniclleclum  nostrum  dictnm  est.  Qua  eiiim 
liiigua  voeavit  Deus  diem  lucem,  el  lenebras  noctem  ? 
iitrum  liehrxa,  an  grxca,  an  laliiia,  an  aliqiia  alia  ? 
cl  sic  omnia  qu.-e  vocavit,  qiiseii  polest  qiia  lingiia 
voeaverit.  Sed  apud  Dcuin  purus  intellcctus  est,  sine 
sirepitu  et  diversiiaie  linguaruin.  Vocavii  autem  di- 
ctumesi,  vocari  feeil ;  quia  sic  distinxit  oinnia.el 
ordinavit,  ut  et  discerni  possent,  et  iiomina  accipere. 
Sed  postea  siio  loco  requiremus,  ulrum  vere  sic  esl 
accipiendum  ,  quia  vocavii  Deus  ;  quoiii;im  quaiitum 
accedimus  in  Scripturis  et  in  eis  assuesciinus,  tantuin 
nobis  Inciitiones  earum  innotesciint.  Sic  ciiim  dicinius, 
Ille  palerfaniilias  ocdificavit  domum  islam,  id  eslxdi- 
ficari  fecit,  et  niulla  talia  per  omnes  libros  dlvinarum 
Scripliiraruin  inveniuulur. 

CAPLT  X.  —  Ul  recte  iiileltiijilur  cirp^sse  cl  Iransiese 
dics  uniisjuxlaiers.  li. 

16.  El  facla  est  vespera  ',  et  factum  est  mane  diet 
vnus.  Et  bic  calumniantur  Manichxi,  duin  putaiit  ita 
dieiuin  essc ,  qiiasi  a  vespcra  dics  coeperil.  Non  iii- 
teilignnl  oporationein  illam  qiia  lux  lacta  csl,  ct  divi 

»  Fdill,  til  mitritiliir  fidcs.  At  negius  codex  perveluslus  et 
Oflimx  iiotx,  allique  deccmMss.  leruiil,  iil  niiliiiimiir. 

» la  ediiis,  l.t  factuin  esl  vespeia.  lu  Mss.  coustauter,  it 
facttt  esl  vespera. 


*^*  LIBEi; 

siini  csi  irilcr  lucem  cl  lciiobras,  cl  vocaia  csl  liix 

dics,  el  leiicbrse  nox  ;  Lanc  crgo  tolam  operalionem 

iioii  iii<cllignnl  ad  dicm  pcrlinere  :  post  Iiaiic  aiitciii 

opcratioiicm  lanquani  fiiiitu  Jie  facla  cst  vcspora.  SeJ 

quia  cllani  nox  ad  diein  suiim  pertinet ,  non  dicitur 

l^-ansis^c  dics  uniis ,  nisi  etiam  noclrt  Iraiisacla  ciim 

f.ictuin  cst  manc  :  slc  dcinreps  rcliqiii  dics  coinpii- 

t;>?il;ir  a  ui;!nc  iisqiie  in  niane.  Nuiic  Ciiiiii  cum  facliim 

est  mane,  ct  Iraiisactus  esl  nmis  dies,  iiicipit  opera- 

tio,  qiia:  seqiiilur  ab  ipso  maiie  quod  jam  ficium  cst, 

cl  piist  ipsani  (iperatioiiciii  Dt  vespera,  doiiule  manc, 

el  iransil  altcr  dies  ;  atipie  ita  dcinccps  c^clcri  dics 

Iraoseiinl. 

C.\PUT  XI.  —  .\quce  ut  fiimamenlo  divisa; :  vers.  C-8. 

17.  El  dixil  Deus,  Fial  lirmamentum  in  inrdio  aquce, 

el  sit  ditisio  inler  aqiiain  ct  aqunm  ;  ct  sic  factum  est. 

Et  fccil  Deus  firmamenlum,  ct  divisit  Deus  inter  iiquam 

quw  cst  super  firinainctHum,  el  iiiler  aqunm  qnce  esl  sub 

firmamcnlo ,  et  vocavit  Deus  ftnnaiiienlum  coclum  :  ct 

tidit  Deus  quia  bonum  est.  IIxc  noii  meiiiini  Maniclia^os 

rcpreliciidere  solere  :  lanieii  quod  divisx  sunt  aqiia; 

ut  alix  essetilsuper  firmamcntum,  cl  alix  sub  lirma- 

meiilo,  quoiiiam  materiam  illam  diccbamus  noininc 

aqua;  appellalam,  credo  firni;imeiito  toeli  '  matcriam 

corporalcm  renim  visibiliura  ab  illa  incorporati  rc- 

nim  invisibilium  fiiisse  discrciam.  Cnni  cnim  ccehim 

sit  corpus  piilclicrrimum ,  oiniiis  invisibilis  crcaluia 

exccdit  ciiam  piilcliriiiidincni  ctcli ;  et  ideo  foriasse 

supcr  roeUini  csse  dicunlur  aqua;  invisibiles,  qiia;  a 

paucis  intelliguntur  non  locorum  sedibus,  sed  digni- 

tatc  nalune  supcrare  coclum  :  quanquam  de  li.nc  rc 

niliil  lcinere  ariiiniondum  csl ;  obscura  cst  eiiini,  cl 

rcmota  a  sciisibus  boinimim  :  sed  qiinqiio  modo  se 

Iiabcal,  antcquam  intclligalur,  credeiida  cst.  Et  fiiela 

esl  vespera,  et  factum  est  mane  dies  secundiis.  Jnin 

omiiia  lia;c  qux  rcpclunliir,  sicul  supcriu>  intclligcnda 

alqiie  iractanda  siini. 

CAPUT  XII.  —  Aquarum  coiujregatio  de   qua  vers.  9 

ct  10,  esl  ipsa  earuiii  funnalio. 

18.  El  dixit  Deus,  Cougregctur  aqua,  quce  csl  sub 

cotlo ,  in  congregatioiiem  niiaiii ,  et  appareat  arida  ;  et 

sic  factuin  cst.  El  congregala  esl  aqua,  qua:  erat  sub 

cailo ,  iii  congregiilioiicm  unam  ,  cl  uyparuit  aiida.  Et 

vocavil  Dcus  aridam ,  lerram  ;  et  congregationcm  aquaj 

locavit  mare.  El  vidit  Deus  quia  bonum  esl.  In  islo  loco 

Manicliai  dicunt :  Si  lotum  aquis  pltuum  eral,  quo- 

niiido  polcraiil  aqu;c  congn'g;iri  in  unura  ?  Scd  jam 

superiiis  dictum  cbt,  noinine  ;i(piarum  maleriam  illam 

aiipcllat;im  siipor  quam  fcrcbalur  Spiiitiis  Dei,  uiide 

ciat  [)cus  omnja  foniialurus.  Nunc  vcro  cum  diciiiir, 

CongreqeluT  aqua,  quce  csl  siib  coclo,  in  conqreyalioncin 

unum  ;  lioc  diciliir  iit  illa  ra;itcria  corporalis  forinclur 

iii  eaiii  spccicm  qiiam  liabent  aqiia;  isla;  visibilcs.  Ipsa 

cnim  co;;gregatio  in  iinum,  ipsa  est  aipiaruin  istaruin 

rormatio ,  quas  videmus  ct  langimus.  Omnis  cnim 

foriiia  ad  unitaiis  rcgulam  cogiiur.  Et  qiiod  diciiiir, 

AppiiTcal  aridn,  (pijd  aliiid  dici  inlclligeiidum  cst,  ni>i 

'  Kiliii,  crcdc  sub  firnwrxnlc  ruli.  Al  .\iss   carcnt  [aiti- 
ciila,  su!» 


PRIMUS.  JS2 

ut  illa  malcrics  accipi.H  visibilcin  formara,  quani  i  unc 
liabet  terra  ista  qiiam  vidcraus  et  langiinus  ?  Supcriug 
ergo  quod  nominabatur  tcrra  invlsibilis  et  incom- 
posiia,  niatcri;B  coiifusio  ct  obscuritas  nominabatiir  ; 
et  quod  noininabatur  aqua  supir  quara  ferebatur  Spi- 
ritiis  Dei,  eadem  rursiis  maieria  noininabatur.  Nunc 
vcro  aqua  ista  ct  terra  formaiilur  ex  illa  maicria,  quai 
ipsis  nomiiiibus  appellabaiur,  anleqiiam  formas  istas, 
qiias  nunc  vidcmus,  accipcret.  Sjiie  dicitur,  iii  bebra;* 
locutione  oinncm  a(|uarum  congregaiioiicin,  sive  sal- 
sariim  sive  diilcium,  mare  np;,ell:iri. 
CAI'UT  Xlil.  —  E.rplodilur  coiiqueslio  circa  vers.  11- 
15,  scilicel,  infrugifera  et  noxia  quure  gignil  tellits.    • 
19    Et  dixil  Deus,  Germinet  lerra  lierbam  pabult 
fcrenlem  semen  secundum  sutim  genus  cl  siiiiilitudiiiemi 
et  lignum  fritcliferum  faciens  frnclnm ,  ctijus  semen  sil 
in  se  secundum  suam  siinililudinem.  Kt  sie  esi  faclum.  Et 
ejcctt  lerra  hcrbam  pabuli,  fienicm  semen  secundum 
suum  genus,et  ligntim  fruclifcruntfaciensfructuin,cujns 
scmen  est  in  se  secmidiim  suam  siinitiiudinein,  secundum 
sntim  geniis  super  lcrram.  Et  vidit  Deits  qiiia  boniim  est. 
Et  facta  est  vcspera,  et  facliim  est  iiiane dies  tertins  (Gen. 
111, 1719).  Hic  snlent  dicere  :  Si  Dcus  jussii  nasci  de 
lcrra  lierbam  pabuli,  cl  lignum  frmtifcrum,  qiiisjussit 
iiasci  t;intas  hcrbas  vel  spiiiosasvcl  veiicnosas,  qua;  ad 
p;iliulum  non  pioficiiint, ct  lani  multa  ligna  qiia;  iiiilliim 
li  uctuin  ferunt?  Quibus  sic  rcspondcndum  csi,  ui  milla 
indignis  aperianlur  mysleria,  ncque  osteiulalur  iii  qiia 
flgiira  fuluronmi  isla  sic  dlcla  siiit.  Ergo  dicciidum 
cst,  quod  per  pcccaliim  hominis  terra  makdicta  sii, 
ut  spiiias  parcrct  :  non  ut  ipsa  poenas  scntirct,  qiia; 
siiie  seiisu  csi,  scd  ut  pcccati  Iiumani  crimcn  soiiiper 
hominibiis  aiile  oculos  poncrel,  qiio  admoiiercntui 
aliiiiiando  avcrli  a  pccc;itis,  et  ad  Dei  pra;ccpta  con 
vcrli.  Herbx    aulcm    venenosx  ad  poenam,  vcl  ad 
excrcilatioiicm  mortalium  creata?  suiit ;  el  Iioc  lotum 
proptcr  peccatum,  qui;i  mortalcs  post  pcccatum  facti- 
sunius.  Pcr  infrucluosas  vcro  arbores  insultatur  Iio- 
minibus,  ut  iiitelligant  quam  sit  enibesecuiluiii  sine 
fructu  bonoruiii  opcrum  esse  iii  agro  Dei ,  hoc  est  iii 
Ecclesia  ;  et  timcani  iie  deserat  cos  Dcus,  quia  ct  ipsi 
iii  agris  suis  iiifiuetuosas  arborcs  (icscrunt ,  nec  ali- 
quaiii  cultuiam  cis  ailbibciil.  Anlepcceatiim  crgo  ho- 
iiiinis  non  cst  scriptum,  (piod  tcrra  aliud  protulerit 
nisi  bcrbam  pabuli  et  ligna  frucluos;i :  posi  peccatuni 
auteni  vidcnius  multa  horrida  ei  infructuosa  de  terra 
iiasci,  crcdii  propter  cam  causam  qiiam  di.viraiis.  Sic 
ciiiin  dicitiir  ad  priinuiii  Lominem  poslcaquaiii  pecca- 
vit  :  Muledicln  erit  terra  libi  in  omnibus  operibus  tuis  ; 
in  trislilia  et  gemitu  edes  ex  ea  omnibus  diebus  vilcB  itice : 
Spinas  el  tribulus  ejiciet  liiii,  el  edes  pabulum  agri  tiii: 
in  sudore  vullits  lui  edes  paiient  tiiiim ,  donec  revertaris. 
in  lerram,  de  qtia  sumplus  cs  ;  qttia  tcrra  es,  et  in  ter- 
rain  ibis. 

CAPUT  XIV.  —  Resolvuntiir  difficnllales  circa  vers. 

li-19. 

20.  El  dixit  Deus,  Fiunt  sidera  in  firmamenlo  cic/i, 

sic  ut  Iticcanl  sitper  tcrram ,  et  dividitnl  inler  dicm  et 

noctcm,  ct  sinl  in  signa,  et  in  lcinpora,  cl  in  dies,  cl  m 


183  DE  GENESl  COMRA  M 

fliiiics;  1'/  siiU  in  ijileiidorem  in  firmameiito  fceti,  sic  ut 
luceuiit  super  lerrain.  El  sic  est  fuclitin.  El  [ecit  Deus 
diio  tuiiiiimria,  mnJHs  et  iiiiiius  :  ln:iiinare  inajus  in  in- 
choationem  diei,  el  tuiniiiare  iiiinus  in  iiiclioiitioiwm  no- 
clis,  el  slellas.  Et  posuit  itlas  Dcits  in  firinamento  cosli, 
sic  ul  luceant  supcr  tciram  ,  c!  priTsiiit  diei  el  nocti ,  et 
dividaiit  inler  diein  et  noctem.  El  lidit  Dcus  r/i(i.'i  bo- 
nuin  csl.  El  (acla  cst  vc.pcia,  cl  facliiin  esl  iiiane  dies 
(liiartus,  Ilic  prinio  quxrunl  quuuio  lo  quarto  die  facla 
sini  siJera,  id  csl  sol,  ct  luna  ,  ei  sielLu.  Trcs  euiui 
dies  snperiores  quom.xlo  cssc  siue  solc  polucnuit, 
cum  viileamus  nuiic  snlis  orlu  el  occasu  diom  Iransigi, 
iiocteiii  vero noliis  lieri  sulis  absenlia,  cnm  ali  alia  iiarte 
inundi  ad  oricuiem  redii  ?  Quilius  rcspniidenius  ,  po- 
luisse  licri  m  Ircs  snperiorcs  dies  siiigoli  per  lanlam 
iiioram  tcmporis  conipularcniur,  per  quaiilam  moram 
ciicuniit  sol  ,  cx  qiio  proccdil  ab  oiieute  quousque 
riirsus  ad  (iricuicm  rcveniiur.  Haiic  ciiiin  nioram 
cl  Kingitudincm  tcmporis  possent  scniiie  liouiines 
eliamsi  in  speluncis  liabilarent,  ubi  orientem  et  occi- 
dcntem  solcm  vidcre  non  possent.  Alquc  ita  scmiliir 
puttiisse  islaiii  moram  licri  ctiam  siiie  sule  anteqiiam 
sol  f.iclus  esset,  alqiie  ii>sam  moiam  in  illo  Iridiio  pir 
dies  singulos  compulalam.  IIoc  ergo  respondercmiis, 
nisi  nos  revocarct  qiiod  itii  dicitur ,  Et  facta  est  vespe- 
ro,  ei  fucium  est  mane  ,  quod  iiunc  sine  solis  cursu  vi- 
denuis  lioii  iioii  posse.  Restat  cigo  ut  iiitellit,'ainus,  iii 
ipsa  quiilem  mora  lemporis  ipsas  distinctioncs  ope- 
rum  sic  appcllatas ,  vcsperam  propter  liansaciionciii 
(onsusnmaii  operis ,  et  mane  propter  inclioaiioneia 
fiiuiri  operis  ;  de  simililudine  scilicel  liumanorum  ope- 
nim,  quia  plerum([ue  a  niane  iiicipiunl ,  et  ad  vespe- 
ram  dcsiimot.  Habent  euim  consuetudiiicm  diviiuc 
Scriptura;  dc  rebus  liuinaiiis  ad  divinas  res  verba  irans- 
lerre. 

21.  Deiiide  qii:vrnut  utqiiid  dictum  sit  de  sidciibiis  : 
/:."(  siiil  iii  sigiui  ct  in  lciiipora.  Nuinqiiid  cuiiii,  aiiiiil, 
trcs  illi  dies  sine  tciiiporibus  esse  poiucrunl,  aul  ad 
tenipnris  spatia  uoii  pcrtincnt?  Sed,  in  signn  el  lem- 
pora  dictuni  est,  ul  per  hxc  sidera  teuipora  disiin- 
guanliir.clab  lioiniuibus  dignoscantur  :  (|uiasi  ciiiraiit 
tenipora  ,  cl  n  illis  dislinguanlur  arliculis,  qiii  arliculi 
pcr  sideriim  cursns  notantur,  possiml  quideni  currere 
liMiipora  atque  praterire;  scd  intelligi  et  discerni  ab 
lioiuinibiis  non  possuiit.  Sicut  lioijc  quando  nubilus 
dics  cst ,  traiiseunl  quidcm  ,  et  sua  spatia  peragniil ; 
sed  distingiii  a  nobis  ei  nolari  non  possunl. 

22.  Quod  aulem  dictum  cst ,  El  fecit  Deiis  diio  ln- 
niinaria ;  tuminare  inajus  in  inclioalioncm  diei,  el  liiini- 
nare  ininus  in  iiiclioatiuiiem  noclis ,  pro  eo  dictuin  cst 
acsi  diccretur,  in  principatum  diei  ct  in  priiicipatiim 
noclis.  Noii  ciiim  sol  tanliiminudo  iiiclioat  dicm ,  ct 
noii  etiam  peragit  ct  liiiit :  liuia  vero  aliqiiando  media 
nocle  vel  in  fine  noclis  ad  nos  proccdit;  si  ergo  ilhc 
Locies,  quibus  lioc  facit,  noii  ab  ista  iniJioanliir,  qiio- 
modo  in  inclioatioiiciii  iioclis  facta  est?  Si  aiileni  pcr 
iiiclioationem  piincipiiim  intclligas,  ct  per  priii(i|iiiiiii 
prircipaliim,  manifestum  csi,  qnia  pcr  diem  sol  priii- 
cipatuni  lcnct ;  luna  vcro  pcr  noclein,  quia  etsi  ca.lcra 


ANICH.,  S.  AUGUSTINI  181 

sidcra  liinc  apparent,  illa  tamen  suo  fulgore  siiperai 
oninia,  ct  ideo  princeps  coriim  reclissiine  dieilur. 

23  Quod  aulcm  dictiini  est.  El  dividaiit  inter  diem 
ei  iwclein  ;  polcsl  liic  lieri  caliiiiinia,  ul  dicaUir:  Qiio- 
modo  jam  Deus  diviscral  superius  iiitcr  diem  et  no- 
clcm,  si  lioc,  quaito  dic,  sidcra  faciunt  ?  Sic  igilnr  liic 
dictum  esl,  Dividiwl  inur  dicin  et  noctem,  laniiuam  si 
diccreuir,  Sic  iiiler  se  diciii  dividant  ct  nociem,  ut 
soli  dies  dctiir,  nox  autem  luiix  et  sideribus  c;cleris. 
Qu;c  duo  jam  divisa  eranl,  sed  iiondum  inler  sidera, 
ut  jam  ccrtuin  esset  de  sideriim  niinicro,  qiiid  pcr 
dicm,  et  ipiid  pcr  nocteiii  appareret  lioiiiinibus. 

C.VPLT  XV. — .4(;iem  )i(()H/os!(m  aquce  nomiiie  de- 
signari  vcrs.  20,  etc. 
24.  Et  dixil  Dciis,  Ejicianl  aqiim  reptitia  animarum 
vivarum  ,  ct  votalitia  volanlia  stiper  lerrain  siib  firina- 
mento  coeli.  Et  sic  facluin  est.  El  [ccit  Deus  celos  ina- 
giios,  el  omnem  aniinam  animilium  el  fcpentmin  qiice 
cjcccrunt  aqucv  sccunduin  nniusciijusque  gciius,  et  oinne 
gcinis  votulilc  peniialinn  secuiidnin  tjeiins.  Et  vidil  Dcus 
qiiia  bona  siint ;  cl  bciiedixit  illa  Deiis  dicciis  :  C.rescile 
cl  iiiulliplicamini,  ct  reptcle  aquas  maiis ,  et  volatilia 
multiplicenlur  super  terrain.  Et  facta  esl  vespcra,  el 
facluin  est  mane  dies  qiiinliis.  Ilic  solcnt  reprchcndere, 
qiixrenles  vcl  potiiis  caluninianles,  quarc  animalia 
iion  soliim  ea  qua;  iii  aqiiis  viviiiit,  sed  cliam  ea  qnas 
iii  acre  volilant,  et  oiiinia  pennata  de  aquis  nala  .scri- 
pinm  sil.  Scd  scianl  omnes  qiios  h£c  movcnt ,  istum 
aerem  nebulosum  et  liiimidnm,  in  quo  avcs  volant,  a 
doclissimis  homiiiibus  qui  hu3C  diligeiitcr  iiiquirun;, 
cum  aqiiis  solcre  dcputari.  Concrescii  enim  ct  crassiis 
efficitiir  exhalaiionibus  el  quasi  vaporibus  maris  ei 
lcrr.T!,  cl  de  ipso  liumore  pingucscit  qiiodininiodo  ut 
volalus  avium  portarc  possit.  Ideo  per  iiocies  scrcnas 
etiam  rorat,  cujus  roris  guliic  niane  in  lieibis  inve- 
iiiinitnr.  Nani  nions  ille  Maccdonia',  qiii  Olympus  vo- 
catiir,  laiit;c  aliitudinis  csse  dicilur,  ut  in  ejus  cacu- 
niiiie  nec  ventus  sentiatur  ,  nec  nubcs  se  cidlig.int, 
quia  excedit  altitudine  sua  totiim  istum  aercin  liiiini- 
dum  in  qiio  avcs  volaiit ,  et  ideo  nec  avcs  ibi  vol.ire 
asseveranuir.  Quod  ab  eis  proditiim  dicitiir,  qui  pjr 
singulos  annos  solebaiit,  nescio  ipiorum  sacrinciorinii 
causa  ,  memorati  montis  cacunien  ascendere,  et  ali- 
qiias  iioias  in  pulvere  scribere,  quas  alio  anno  iiitcgias 
invenicbanl  :  quod  ficri  non  posset ,  si  vcntum  aul 
pluviam  lociis  ille  patcrctur.  Deinde  qiiia  tenuitas  aeria 
illius  qui  ibi  csl ,  non  eos  inspirabal,  durare  ibi  non 
potcrant,  nisi  spoiigias  humectas  naribus  applicarent, 
undc  crassiorcm  ct  consucUim  spirilum  diicerent :  lii 
ergo  indicaverunl  se  etiam  nullam  avciii  iii  co  loco 
aliqiiando  vidisse.  Non  iiaque  immcrito  iion  solum 
pisces  ct  ca'tera  qiia;  iu  aquis  sunt  aiiiiiialia,  sed  eliaiu 
avcs  de  aqiiis  nalas  csse  ,  fidelissiina  Scriplura  com- 
nicmorat ;  qnia  pcr  istum  acrcm  volarc  possuiit,  qui 
de  maris  et  teira;  liuinoribus  siiigit. 

CAPLT  XVI.  —  Perniciosa  animanlia  ciir  crcata. 
25.  Et  dixit  Dcus  ,  Ejiciat  terra  auiinain  viviim  se- 
cuiulum  nnumqiiodquc  gcnus  quadiupcdum  ct  scrpciiiiuiu 


15  LlBEn  PP.IMUS, 

el  besiiarum  lenx.   Et  sic  est  [aclum.  Ei  fecit  Dciis 
besltas  tcrrce  secundum  geniis ,  el  pecora  sccundum  ge- 
nus,  et  omiiia  repentia  lcrra:  sccundum  genus.  Et  lidit 
Deiis  qiiia  bonu  sunt.  Soleiil  eliani  iblain  Maiiichxi 
niuvere  qua;sUoiicin  ut  dicaiil :  QiiiJ  opus  eral  ul  lain 
niulla  aiiimalia  Deus  facerci ,  sivc  iii  aquis ,  sive  in 
terra,  qiiae  hominibus  non  suiit  necessaria?  niulla 
eiiam  peniicioiasuiil  ei  liineiula.  Sed  ciiui  isia  dicuni, 
noii  intelliguiit   qiiciuadmoduiu  oiniiia  piilclira  siint 
conditori  et  artilici  suo,  qui  omuibiis  utiturad  giibcr- 
nalionem  uiiiversilalis  ,  cui  suiiiiiia  Icge  diiiniiialur. 
Si  enim  in  alicujus  opificis  ofiicinam  iinperitiis  intra- 
verit,videt   ibi  niulla  instruinenla   qu(uum    causas 
igiiora!,  et  si  mulium  est  insipieiis,  supcrllua  puial. 
Jamvcro  si  in  fornacLm  incimUis  cccidcril,  aut  fena- 
laeiilo  aliquo  aculo,  ciiiii  id  male  traclat,  seipsiim  viil- 
ncraverii,  eliam  perniciosa  et  noxia  existimat  ibi  esse 
niiilta.  Quoru^n  tanien  usiim  quoiiiam  novit  arlifi.x, 
insipicuiiam  ejiis  irridel,  et  vciba  iiiepta  non  curaus, 
officinam  suaiii  instanler  exercei.  Et  t.imen  lam  stuUi 
sunt  houiiucs  ,  ut  apud  arlilicem  liomineni  noii  au- 
deaut  vituperare  quai  ignoraut ,  sed  ciim  ea  viderint 
crcd.-intcssc  nccessaria,etiiroplcriisusaIiquos  iusiiiii- 
la:  in  liocaulem  mundocujuscoiidiloretadininislralor 
pr;vdicatur  Oens ,  audent  multa  rcpicbeudere  quoriim 
causas  iion  vident,  el  iii  operibus  atque  iiistrumentis 
omuipolenlis  ariificis  voluiit  se  videri  scire  quod  iie- 
sciuiit. 

26.  Ego  vero  fateor  me  nescire  mures  el  raiur!  iju  i- 
re  creat»  siiit,  aut  musccc  aut  vcrmiculi  :  video  la- 
nien  omnia  in  suo  geiicre  pulchra  csse,  quamvis  pro- 
ptcr  peccala  nosira  niulia  nobis  \ideaniur  adversa. 
Non  enim  animalis  alicujus  corpus  et  meinbra  conside- 
ro,  ubiiion  mensuras  et  nuinerosetordineiii  inveoiam 
ad  uuilatem  concordi.c  pertinere.  Qux  omiiia   undc 
veniant  non  iutelligo,   nisi  a  suinina  nieiisura  ct  nu- 
mero  etordinc,  qua;  in  ipsa  Deioublimitate  incominu- 
tabili  aique  xlcriia  consisluiU.  Quod  si  cogitareiit  isti 
loquacissinii  etinepiissimi,  non  nobis  ix'dium  facereiit, 
sed  ipsi  considcrando  omncs  pulchriludines  et  summas 
et  infiraas,  Dcum  arlificem  ubique  laudarent ;  ei  quo- 
niam    nusquam  offenditur  ralio,  sicubi  forle  scnsus 
carnalis  olTciidilur,  non  rcruin  ipsaruiii  vilio,  sed  no- 
slr:c  mortalilalis  mcritis  impularent.  Et  certe  omnia 
aiiimalia  aut  utilia  nobis  suni,  aut  pcriiiciosa,  aul  su- 
pcrflua.  Adversus  uiilia  non  habent  quid  dicant.  De 
pcrniciosis  aulem  vel  punimur,  vel  exercemnr,  vel 
tcrremur,  ut  noii  viiam  islain  multis  periculisei  labo- 
ribus  subdilam,  scd  aliam  nicliorem,  ubi  seciirilas 
summa  esl,  diligannis  et  desiderenius,  et  eam  nobis 
piclatis  nieriiis  eomparemus.  De  supcrfluis  vero  quid 
pobis  csl  qiia:rere?  Si  libidisplicet  qiiod  non  prosunt, 
plac.  at   quod   iion   obsiinl ;  quia  clsi  doiiiui  iioslin; 
noii  siintnecessaria,  eis  lainen  completur  hujus  iini- 
vcrsilatis  integritas,  qu;c  niullo  major  esl  quam  domiis 
nostra  et  niulto  meliur.  Hanc  enini  iuullo  melius  ad- 
ministrat  Deus,  (luan:  uuusqui^qiic  iio.>>lrum  doiiium 
sii:iiii.  Usurpa  01-^0  niilia,  cave  pcrnicio.v'i,  relinqne 
tiipcillua.  Iii  ouniibiis  laincn  cimi  mcnsiiras  cl  iiunic- 


m 

ros  cl  ordinem  vnie?,  ariificem  qua;re.  Nec  alium  iu- 
venies,  nisi  ubi  suiiiina  mcnsiira,  ctsumnuis  niimerus, 
et  summiis  nrdo  esi,  id  cst  Deiim,  de  quo  vcrissime 
diclum  est,  quod  omnia  in  mensiira,  et  numero,  et 
pondere  disposuerit  (  Sap.  xi,  21 ).  Sic  forlasse  ube- 
riorein  capies  fruclum,  cura  Deum  laudas  in  humiliia- 
le  formic;i;,  qi:am  cum  iransis  fliiviura  iii  aliciijus  ju- 
iiienti  alliiiidine. 

CAPUT  XVII.—  Ut  iiitcniyitur  ad  imayiiiem  Dci  (a- 
cltis  lioiiw,  juxla  vers.  2G. 
27.  Et  dixit  Deiis  :  Faciiimiis  hominem  ad  imaginem 
el  simililiidiuem  nosliam  ;  et  liaheal  potestatem  piscium 
maris  d  volalilium  cceli,  el  omiiiiim  pccorum  ct  ferurum, 
ct  oinnis  ten-a\  el  omnium  rcpiilium,  quw  super  lerrnin 
repuiit,  et  c;i!lcra  usqiic  ad  vesperam  el  mane  quo  com- 
pletur  dics  sextus.  Istam  niaxime  qua:stionera  solent 
Manich;ci  loqiiacitcr  agitarc,  et  insiiltare  nobis  quod 
hominem  crcdamus  faclum  ad  imaginem  et  simililudi- 
iiem  Dci.   Allendunl  ciiiin  figiiram  cnrporis  iiostri,  et 
infoliciier  qiucrunt  uirum  habeat  Deus  nares  et  den- 
tcs  ct  barbam,  ct  nienibra  etiani  interiora,  ,el  caetera 
qiioc  in  nobis  suut  nccessaria.  In  Dco  aniem  talia  ri- 
(liculiim  cst,  imo  inipiuiu  credere,  et  ideo  negaiit  ho- 
niincm   factiiin  csse   ad    imaginem  el  simililiidiiiei» 
Dei.  Qiiibus  respoiidemus,  membra  quidein  ista  m 
Scripturisplcnimquc  nomiiiari,  cum  Dcus  iiisinuatur 
aiidientibus  parvulis;et  Iioc  non  soluiii   in  Ycleris 
Tcslam  ni  libris,  sed  eiiara  in   Novi.  N;ini  et  oculi 
Dci  comniemoraniiir,  el  aures,  et  labia  »,  et  pedes,  et 
ad  dcxleiam  Dci  Pairis  sedere  evangelizaiur  Filius. 
Et  ipse  Doiiiiiiiis  dicit  :  xYo/iVe  per  coelum  jiirare,  quia 
sedcs  Dci  est  ;  neque  per  lerram,  qnia  scabelliim  peduin 
ejus  eii  {  Mattli.  \,  51,  35  ).  Iicm  ipse  dicit  qiiod  in 
digilo  Dci  ejicielKil  dxmonia  ( Luc.  xi,  20 ).  Sed  nrancs 
qtii  spiriuialiter  intelliguut  Scriptiiras,  non   membra 
corporea  per  isla  noinina,  sed  spirituales   polentias 
accipere  di.Iicerunt,  siciit  galeas,  et  scuiiim,  et  gla- 
dium  (  Eplies.   vi,  16,  17  ),  et  ali.i  mulla.  Primo  cr,.;o 
istis  lucrclicis  dicendum  est,  qua  iinpudenti;i  dc  lali- 
bus  vcrliis    Veleri    Teslamcnlo  calumnicntur ,   ciim 
eiiam  in  Novo  h.xc  posila  vrdcant,  aiit  forlassc  non 
vidcanl,  sed  cumliiigant  excKceniur. 

28.  Sed  lamon  novcrint  in  cailiolica  di>cipliiia  spi- 
riliialcs  fideles  non  credcre  Dcum  forma  corporca 
defiiiilum;  et  quod  homo  ad  im.igincm  Dei  ficius  di 
citur,  scciinduni  interioiem  homincm  dici.  iibi  cst  ra- 
tio  et  inlellecliis  :  undc  eiiam  habet  polcsiaiem  pi 
scium  maris,  et  volatilium  cadi,  et  omniuni  .uccoriim 
ct  ferarum,  ct  omnis  terr;c,  et  omnium  n  pciuium 
quK!  repuntsupcrlerram.  Ciim  cniin  dixi=sel,  Facia- 
niiis  liominem  ad  iinagincin  ct  simililudiiiem  iwslram  ; 
addidit  conliniio,  E(  liabeat  polcstatem  piscium  maris 
et  volulilium  cacli,  cl  c;ctera  :  ut  intelligeremus  non 
pioptcr  coipns  dici  honiinem  f.ictum  ad  iiiiagiiiem 
Dci,  sed  propior  eam  potesiatcm  qua  oiiinia  peccra 
siiperal.  Uiiinia  cniin  animalia  c;cteia  subjccla  sunt 
honiini,  nnn  propler  corpiis,  scd  proplcriiuclloclum, 
qiicm  nos  habemus,  cl  illa   non   habciit  :  quamvis 


rf '('r!' '' '"'"  *"' ''''"'"  *"' '"'''"'  ''"^ '  "•''  •'  "^^-  *■'''*'' 


!S7 


DE  GENES!  CONTUA  MANICII.,  S.  AUGfSTINl  m 


piiam  cnrpiis  nostr.iin  sic  fabric.ilmn  sil,  ul  iiidicet 
nos  niclioros  osse  (juam  bcsii;is,  ct  propierca  Dco  si- 
mik-s.  Oiniiiiini  eniin  .ininiaruiin  coriiori,  sive  qn*  in 
aquis,  sivequx  in  lerra  vivnnl,  sivo  qn.v  in  aerc  vo- 
lilant,  inclinaia  sunt  ad  lcrram,clnonsinit  crccla  sic- 
nl  honiinis  corpus.  Quo  signilieatur,  cliain  nniiniiin 
neslruin  in  siipcriia  sua  ',  id  est  iii  a'lerna  spiritiialia, 
crcctuin  es-e  debere.  Ita  inlclli^iinr  [ler  aninmmnia- 
xime,  ailestaiiie  etiam  erccia  eorpoiis  forina,  lioino 
faclus  ad  iniaginem  et  siniililuJinein  Dei. 

CAPUT  XVIII.  —  Polestas  liominis  in  beslins. 
29.  Aliipiandociiam  solent  dieerc  :  Qiioinodo  aece- 
pit  lioino  polestatein  pisciumniaris  cl  volatiliiiin  cueli 
e.l  omnium  pecoriim  ct  feraruin,  cuin  videainus  a 
multis  feris  honiines  occidi,  ct  a  mnltis  volaiilibns  no- 
Lis  noccri,  qiui!  volnmiis  vel  vitarc  vcl  capcrcel  plc- 
ruinque  non  possumns  ?  (pKimodo  crgo  in  ha;c  aecc- 
pimus  potestatein  ?  Ilic  illis  priini)  diceiiduin  csl  quod 
iniillum  crrcnt  qni  post  pcccalum  coiisidcrant  lioini- 
nem,  cum  in  hujiis  vil*  mortalilalcm  damnalus  est, 
«l  amisii  perfceiionein  ill.iin  qiia  faeius  est  ad  iinagi- 
scm  Dei.  Sed  si  d;imiialio  '  ejus  lanluin  v:del,  iit  tain 
jnii<lis  i.ecoribiis  imperel  :  qiiamvis  eiiim  a  inultis  fe- 
ris  propler  Irajiililaiem  corporis  possit  oc.idj,  a  niil 
»is  lamcn  doni.iri  potesi,  cuin  ipse  tani  multas  et  pio- 
pc  onines  doinet  :  si  crgo  h;cc  hominis  damnatio  lan- 
lam  valet,  quid  de  regno  cjus  cogiiaiidmn  esl,  quoJ 
ei  renf'V;ilo  ct  liberalodiviiia  vnce  promiltitiir? 
CAPUT  XIX. —  Ul  spiiitiiarKer  accipiendus  rers.  iS. 

50.  Quod  auteni  scriplnni  est,  Masculnmet  feininuin 
fecit  illus  ;  et  benedij:it  eos  Dcus  diceus,  Crescite  el  miil- 
lipHcamiiii,  ct  gcnerale,  et  rcplcle  leirain  ;  rcctissime 
(pi;crilur  qiiemaJmodum  aceipieiida  sil  c9nju;ielio  ma- 
Kculi  ct  Ieiiiin;ie  anle  pcccaliim,  ct  ista  bcncdieiioqua 
diclum  est,  Crcscile  et  mullipUcamini,  et  generale,  et 
replete  lerrain  :  ulruin  carnaliter,  an  spirilu;ililer  acci- 
pieiida  sii.  Liccl  cnim  nobis  eam  etiam  spirilualilcr 
accipere,  ui  in  carnalem  recunditalem  post  pcccatum 
coiiversa  essc  crcJatur  (n).  Erat  enim  prius  casta  con- 
jnnctio  masculi  ct  femina;  ;  Iiujus  ad  regenuum,  illius 
ad  obtempcianduni  accominodala  :  ct  fpiritu;ilis  fctus 
intelligibiliuin  et  immorlaliiiin  gaiidiorum  rcplciis  ter- 
rain,  id  esi,  vivificans  corpns,  ci  dominans  cjus  ;  id 
esl,  ila  subjectum  liabens,  nt  nidlam  ex  eo  adversita- 
tem,  nullain  molestiam  paterelur.  QiioJ  ideo  sic  cre- 
dcndum  cst,  quia  nonduin  erant  filii  sa^ciili  linjus  an- 
tequ;im  pecearent.  Filii  cnini  s;eculi  Iiiijiis  generant 
et  generaiitiir,  sicnl  Doiiiiniisdicit,  cum  in  compara- 
lioiic  fiiturx  vilae  qua;  nobis  promittitiir,  cariialem 
isiam  generationem  conlemneiidam  esse  deinonstral 
(  Luc.  XX,  51-56  ). 

CAI'L'T  XX.  —  Bestiis  dominari,  per  allegoriam. 

51.  Et  (|uod  eisdiclum  cst,  Ilabcte  potesliitcm  pi- 
scium  muris,  et  volatiliuin  coeli,  cl  repentiiim  omniiim 
qiKBrcpunt  super  terram  ;  salvo  (piidem  intellcttu,quo 
roanilestum  cst  nninibusliisanimaribus  homiiieni  ra- 

•  lliic  revoeaviinas,  sm,  cx  duodecim  Mss.,qua;  vox  iu 
vulsatis  omissa  esl. 

'  I  Jill  liic  et  I  aulo  |>osl,  doininalio  :  |jr;etereaque  Lov. 
lialiet,  domiiuiri.  Sed  corrigeniluni  aJ  Mss.  coJices,  duinm- 
Uu  el  doiiiari. 

((()  I  iielraa.  cap.  10,  n.  2. 


rinncdoininari;  rccte  tamen  inlclligiliircli;imsi!iritiia- 
iiter,  ut  oinnes  alfcctioncs  et  motiis  animi,  qiios  li:ibo- 
iiiiis  istis  animalibiis  similes,  siibdilos  habcrcmiis,  cl 
coruin  doiiiinarciiiur  per  lemperiiitiam  ct  mode>tiain. 
Cum  eiiiiii  noii  icgnniur  isii  molus,  crumpuni  ct  per- 
guiii  iii  fa;dissiinas  consiietudines,  et  pcr  divers;is 
pcrniciosasquc  delectaiiones  nos  rapiuiit,  el  ficiuiit 
similes  (imiii  gciicri  besiiarnm.  Ciim  aiitein  regnntiir 
el  siibjifimiliir,  oniniii;)  mansuesciml  ct  nobiseiim 
concordiier  vivnnt.  Non  eiiim  a  nobis  alieiii  sunl  nio- 
tus  aniini  nostri.  rascunlnr  ciiam  nobisciim  cogniiio- 
nc  raiiomim  et  mornm  optimorum,  ct  vii;c  seienire, 
tanipnim  berbis  scmiiialibus  etligiiis  rnictiferisetlier 
bis  viridibus.  El  h;rc  est  lioiniiiis  vila  bcala  alcpie 
ira  iquilla,  ciim  omnes  molus  cyus  rationi  vcriiatiqne 
oiiscntiiinl ;  et  vocantur  gaudia,  et  anioics  sancti, 
el  c;isti  el  boni.  Si  auiem  non  con^cntiiini,  liihiiomi- 
nus  '  duiii  negligenlergeruiitur,  conscinduiit  ct  dissi- 
pantanimnm,  ct  raciiint  vitammiserrimain  ;  ei  vocaii- 
liir  pcrlurbatioiics,  el  libidines,  el  cnncupiscentix  ma- 
loc.  Dc  qiiibus  jain  nobis  pra;cipilur,  utcascumquanto 
possiimus  I;il)ore  crncirigamus  in  nobis,  doiiec  absor- 
bealiir  mors  in  vieloriam  ( I  Cor.,  xv,  54 ).  Dicit  eiiim 
Aposlolus  :  Qui  autem  Jesu  Cliristi  sunt,  carncm  suain 
cruci/ixerunt  cum  pcrturbationibus  el  concupiscentiis 
(  Gulat.  V,  21 ).  Vcl  hinc  enim  quivis  adiiioneri  dobet 
non  carnaliler  Ii.tc  esse  inlelligciida,  qiiia  berb.T;  vi- 
ridcs  cl  ligna  fruclifera  omni  generi  besti;iriim,  et 
umnibus  volatilibus  et  omnibus  scrpciitibiis  in  Geiicsi 
daiiluradcibum,  cum  videamus  leones,  et  accipitres, 
et  milvos,  etaqiiilas  non  pasci  nisi  caniibiis,  et  iiiter- 
feclioiie  alioruin  animaliiim.  Qiiud  ct;a:ii  de  iioiiiiiil- 
lis  serpeiuibus  crcdo,  qui  sunl  in  arcnosis  cl  dcscrtis 
locis,  ubi  nccligiium  ncc  herba  naseiuir  (»). 
CAPUT  XXI. —  In  vers.  51,  c«r  diciiur,  Doiia  valde. 
52.  Sanc  iion  est  negligentcr  pia;teiciiiiduin  quod 
(lictum  est,  Et  vidit  Deus  omnia  queccuimjue  fecil,  esse 
bona  valde.  Ciiin  enim  de  singulis  ngeret ,  dieeb;it 
tantnm  ,  Vidit  Dcus  quia  bonum  est  :  cuni  autcm  du 
omiiibus  diccretur,  parum  fuit  dicere  bona,  iiisi  ad- 
deretiir  el  vulde.  "Si  ciiim  siiigula  opcra  Dci  cnm  eon- 
sideranlur  a  piudcnlibus ,  iiiveiiiuntur  liabere  land.i- 
biles  niensiiras  ct  numcros  el  ordines  iii  suo  qiueipie 
genere  consiitula  ;  quanto  inagis  omiiia  siinul ,  iJ  esi 
ipsa  univcrsitas ,  quae  istis  siiigiilis  iii  u;ium  ciillcelis 
implelur?  Oiniiis  cniin  piilcliriliido  qua;  partibus  eoii- 
stal,  niulto  est  laudabilior  in  lolo  quam  in  parle:sic- 
ut  in  corpore  liumano,  si  laiidamus  oculos  solos,  si 
iiasum  soliim,  si  soI;is  geiias,  aul  solum  capui,  ani  so- 
las  maniis,  ant  solos  pedes,  ei  ca;lcra  si  pulclira  siii- 
gula  ct  sola  lauJainus ;  quaiito  inagis  loliim  corpus  , 
cui  oiiinia  niembra,  qii;c  singiila  pulclira  suiit,  coii- 
fcrunt  piilcliritnJincm  suam  :  ila  ut.manus  pulehra  , 
(ju.'c  eliain  sola  laudabatiir  iii  corporc,  si  separcliir 
a  corpore ,  et  ipsa  ainiilat  grali;ini  suam  ,  ct  ciclera 
sine  illa  inboncsta  siiil  ?  T;inla  csl  vis  et  polentia  in- 
tegrilatis  et  niiitalis ,  ut  eliani  i|u;c  inulta  siint  hnna 


'  Mss.  seplem  non  lialienl.  !'iliiloiiiini^t.  F.l  alii  tivs  paiilo 
)«;l  pro  (/piH»(i(r,  siilisiii-.iiiiit,  reguniiir. 
(ii)  I  Ueliai'1.  eap.  10,  n.  i. 


189  LIBER  PRIMUS. 

tunc  pbceant ' ,  cum  in  iinivcrsum  aliquiJ  conve- 
tiitiiii  ali|ue  concurriini.  lIniTcr:-um  auiem  ab  uniiale 
nomen  accepil.  Qnnd  si  Mnniclia;!  considcrarent,  lau- 
(larenl  uniTersilalis  auciorcni  el  conditorcm  Deum  ; 
et  qiiod  eos  propter  cnnditlonem  noslrse  mnrtaliiaiis 
iii  parte  olTendit ,  redigcrent  ad  universi  pulcliriludi- 
nem,  cl  viderent  quemadmodum  Dens  feceril  oinnia 
non  soluin  liona  ,  sed  etiam  bona  valde.  Quia  eliam 
in  sermone  aliqiio  ornato  alque  conipusilo  si  coiiside- 
rcmus  singiilas  syllabas,  vcl  eiiam  singiilas  litleias  , 
qux  cuni  soiiucrinl  st.Tlini  transeunt,  non  in  eis  inve- 
iiimusqnid  delecict  aique  iaiidandiim  sit.  Tolus  cnim 
ille  sermo  non  de  singulis  syllabis  aut  lilteris,  sed  de 
omnibus  piilclier  cst. 

CAPUT  XXII.  —  fli'qi:ies  dki  scplimi  per  allegoriam  : 
cap.  2  ,  vers.  1-3. 

33.  Jam  nunc  vldeainus  ciiam  illud,  quod  solent 
majore  Impudcntia  ,  quam  imperitia  deridere  ,  quod 
Bcripliim  est ,  Deuin  consummato  coelo  el  terra  el 
oninibus  (iiilb  fccit,  requievissc  die  seplimo  ab  omni- 
bus  operibiis  suis,  cl  benedlxisse  diem  scpiimum  ,  ct 
saiictificasse  eum,  quia  requicvit  ab  opcribus  suis. 
Dicunt  eiiim  :  Qiiid  opus  eral  ut  Deus  requiesceret  ? 
an  forte  opiTibiis  sex  dieruin  f.itigalus  et  lassatiis 
cral?  Addunt  cliarn  Doniiii  tesiimonium  ,  ubi  ait, 
PatCT  meus  tisqne  niinc  opcriUur  [Joan.  v,  17) ;  et  liinc 
inultos  impcritos  decipiunl ,  qiiibus  pcisiiadere  co- 
■antur  Novura  Teslamenlum  Veteri  Tesianicnto  ad- 
vcrsari.  Sed  sicut  illi  quibus  J)ominus  dicit,  Paier 
metis  usque  niinc  opcrutur  ,  c.nrnalilei  opiii:ibaiitiir  re- 
qnicm  Dei ,  et  carnaliter  sabbatum  observaiUcs  non 
videbaiit  quid  illius  diei  significalio  fignrarel ;  sic  ct 
isti  diversa  quidem  vuluntaie ,  pariier  tanicn  non  in- 
tclliguiit  sabbali  sacramcntum.  Et  illi  en!in  cariialiter 
observando  ,  el  isli  carnaliler  exsecraiido  ,  sabbatum 
iion  novernnt.  Transeat  ergo  unusquisqiie  ad  Chri- 
sliim  ut  aiiferalnr  vclamen  ,  sicui  Aposlolus  dicit 
(II  Cor.  III,  16).  Yelamcn  cnim  aufertur,  quando  si- 
militudinis  ct  allegoria;  cooperimciito  abiaio,  verilas 
iiudatur,  nt  possil  vidcri. 

3i.  Prirao  crgo  biijus  locutionis  regnla  in  multis 
(livinarum  Scriptnrarum  locis  animadvertenda  atque 
discenda  est '.  Quid  eniui  aliud  significat,  quod  dici- 
tur  Deus  requievisse  ab  omnibus  operibus  suis,  qua 
fecii  liona  valde ,  nisi  requiem  nostr;im  ,  quam  iiobis 
dalurus  est  ab  omnibus  operibiis  nostris  ,  sl  et  nos 
bona  opcra  fecerimus  ?  Secundiim  ipsaiu  figiiram  lo- 
ciitionis  dicii  cl  .Apostolus  :  Huid  enim  oremus ,  sicut 
oportct,  nescimus  ;  sed  ipse  Spirilus  postulat  pro  nobis 
gemilibus  inenarrabilibus  (liom.  \w ,  20).  Non  cnim 
Spiritus  sanctus  geinit ,  qu.isi  indigeat  aiit  angustias 
p;:tiatiir,  qui  secuiidum  Deum  inlerptfllat  pro  sanctis  : 
scd  quia  ipse  nos  movet  ad  orandum  cum  gemimus , 
qiiod  ipso  movente  nos  facimus,  ipse  facere  diclus  est. 
Sic  dicitur  ctiani  illud  :  Tenlat  vos  Domiuus  Deus  ve- 
f.er ,  ut  scial.  si  diliijilis  eum  [Deut.  xiii ,  3).  Non  enira 


'  .sic  Mss.  Ai  ediii  Uabent :  itqiiw  bona  sunt,lvnc  muUiiin 
xti'iui  pliciiinl. 
'  Mss.  qiiiiKiiii',  distirnenda  esl. 


m 

ut  scial  ipse  qiicn,  nilill  lalel,  sed  nt  scire  nns  f;iciat, 
quantum  jii  ejus  dileclioiie  prorecerimns,  lentiri  nns 
permillil.  Secundiim  ipsam  loculionem  dicit  ct  Do 
ininus  nosler ,  nescire  se  dicm  ct  Iioram  de  fine  s;c- 
culi  (.Vatth.  xxiT  ,  36).  Quid  eniin  pntest  esse  quod 
ille  nesciat?  Sed  qnia  linc  utililer  occullabat  discipu- 
lis,  ne-cicnli-m  se  essedi.xit.  qiii:i  illos  nescientcs 
occnllarido  facicbat.  Sccundum  lianc  figuram  eliam 
P:ilreni  siilinn  dixit  scire  dieni  ipsuni ,  quia  cumdem 
Filiiim  scirc  facerct.  Ex  line  ligura  miill;i!  qu.xsiiones 
in  divinis  Scriplnris  ,  eis  qni  jam  genus  Incnlioiiis 
hiijiis  noveruiit,  sine  ull:i  difficullale  solvunlur.  Tali- 
bus  locutioiiibiis  etiam  abundat  nnslra  consiietudo , 
ciim  dicimus  lacliim  dicm,  qiiia  nos  hetos  facit ;  ct  pi- 
gnim  frigus ,  quia  nos  pigros  facii ;  et  fossam  ca?c.im, 
qiiia  nos  cam  non  videmus  ;  et  linguam  polilam,  quia 
verba  pilita  f;icit  :  pnslrenioeliam  quielum  ab  omiii- 
bus  molestiis  lenipus  dicimus,  in  qiin  nns  ab  oninibiis 
molostiis  qiiieti  sumus.  Sed  ct  Deus  requievisse  diclus 
est  ab  omnibus  operihus  suis ,  qu;B  fccit  bona  valde, 
quia  in  illo  reqiiiesccmus  ab  omnibus  operibus  no- 
stris,  si  opera  bona  fccerimus  :  quia  et  ipsa  bona 
opcra  noslra  illi  tribuenda  sunl  qui  voc;it,  qul  finv- 
cipit,  qui  viam  veritatis  osiendlt,  qui  ut  ei  velimiis 
inviiat ,  et  vires  implendi  ea  qu;c  inipcrat .  subnii- 
nisirat. 

CAPUT   XXIII.  —  Septem  dies ,    et  scplem    ivlales 
niundi. 

35.  1'fTAS.Sedqiiaresepliraodie  'requiesista  iri- 
biialur,  diligcntiusconsiderandura  arbitror.  Yidco  enim 
per  lotum  lcxtum  divinarum  Scriplurarum  sex  (|uasdani 
a;iales  operosas,  cerlis  (piasi  limilibus  suis  esse  dls- 
tiiictas,  ut  in  seplima  sperelur  requies;  et  easdcm 
sex  a!t:itcs  li:ibcre  simililudinem  istorum  sex  dieruin, 
in  qiiibusea  facia  sunt  quae  Deum  fecisse  Scripiura 
cominemorat.  Primordia  enim  gencris  liuinani ,  in 
qnibus  ista  luce  frui  coepit,  bene  comparanlur  prinn? 
diei  quo  fecit  Deus  Iiicem.  Hoec  xlas  tanfiuam  iiifan- 
lia  dcputanila  est  ipsius  universi  s;eculi ,  qiiod  lan- 
qiiam  uniim  hominem  pioporlione  magnitudinis  su.e 
cogiiare  debemus;  qura  unusquisque  homo  cum  pri- 
mo  iiascitur ,  et  exit  ad  lueem ,  |irimam  a'tatem  agit 
inrantiam.  Il:ec  tenditur  ab  Adara  usque  ad  Noe  ge- 
ner.itionibiis  deccm.  Qiiasi  vespera  hiijus  diei  fit  di- 
luvinin ';  qiiia  et  infantia  nostra  taiiquara  oblivioiiis 
diluvio  deletur. 

36.  2'  .£TAS.  Et  inci|!it  mane  a  leniporlbus  Noe  se- 
cuiida  xtas  tanqnam  puei  ilia ,  et  tcndilur  li;ec  lelas 
usqiie  ad  Abraham  aliis  generalionibus  decem.  Et  bciie 
coiiiparalursecuiido  diei  quofacliim  estfirmnmenlum 
inter  aquam  et  aquam  ;  quia  et  aica  iii  qiia  crat  Noe 
cum  suis,  lirmamcnlum  erat  inler  aiiuas  infciioics  iii 
quibus  naiabat,  et  su[ieriorcs  quibiis  compluebatiir. 
Hicc  xlas  non  diluvio  delctur,  quia  et  pueritia  nosiia 
non  oblivione  tergilur  de  memorla.  Meminiiniis  enim 
nos  fuisse  pueros  ,  infanies  aulem  non  mcminiiiius. 
Hujus  vespcra  esl  coiiriisio  linguarum  in  cis  qui  tur- 


'  Mss.  so|  tcm  liabent,  seplimo  diei. 
'  Mss.  sei>ter.i,  t/i  diluvio. 


191  DE  gen::si  contka  m 

rein  racieiiaiil,  cl  fil  ni;iiio  ali  .\bi;ili;uii.  Soil  iico  isla 
a'las  seciMnla  gciicravil  piipuhiin  Dci,  i|uia  ncc  piieri- 
(ia  apln  e-t  ad  gcnerauduin. 

57.  oVetas.  Manecr;,'!)  lil  ab.\brali.,cisuccediU'clas 
lerlia  siiiiilis  aJ(ile.-.cenlia'.  El  bcue  coinparaliir  tlici 
lcrlio,  qiii)  ;ib  apii-,  terra  separala  csl.  Ah  omnibiis 
cniiii  grniilnis,  qiiarunierror  iiislabilis  ct  vanissiiiiu- 
lacroruiii  iliiClriiiis  lani|uaiu  vcnlis  oninibus  niobilis, 
niaris  noniiiic  bciie  sigiii!"R;itur  ;  ab  bac  ergo  gentium 
vai.iuile  cl  liiijiis  sivculi  fluclibiis  scparatus  est  pnpii- 
lus  Dei  per  Abrahani,  Iaiii|u;iiu  lerra  ciiin  app:iriiit 
ariila  ,  iil  esi ,  siiicns  iiiibreni  coelesieni  iliviiiorum 
nianJalorum  :  qiii  pnpulus  ununi  Deiim  colcndo,  lan- 
qiiani  irri^ala  lerra,  iit  fructus  uliles  posset  alTerre , 
sanclas  Scripliiras  et  Proplietias  '  acccpit.  Ilicc  ciiini 
.Tlas  pciliiil  jaiii  geiicrarc  pnpiilniii  Deo,  qiiia  ct  Icrlia 
.1  las,  id  csl  adolcsceiitia  lilius  liabcrc  jam  polcst.  El 
Ideo  ad  Abraliain  dicuiin  esl  :  Patrem  mttltaium  gcn- 
tium  pvsui  le* ,  el  angcam  te  nimis  vnlde,  et  ponam  te 
iii  geiites,  el  reges  de  le  exient.  Et  ponnm  lestiimentum 
vienm  inlcr  mc  et  le ,  et  iiiter  semen  tuuin  post  te,  in  ye- 
urriilioncs  corum  in  tcsttiincntum  ceteriium;  ut  sim  tibi 
Dcus,  el  scmini  luo  pvsl  le  :  el  dabo  libi  et  semini  tuo 
post  le  tcrram  in  qua  htibitus.  omncm  tcrram  Chnnaan 
in  vossessioncin  atcrnaiii ,  cl  ero  illis  Dcus  (Ccn.  xvii , 
5-8).  ll;cc  rclas  poriigiliir  ab  Abraliani  usque  ad  Da- 
vid  qiialuordeciin  geneiaiionibiis.  Hujus  vespera  cst 
in  popull  peccatis ,  qnibiis  divina  inandala  prxler- 
ibani,  iisque  ad  maliliam  pcssimi  regisSaul. 

58.  V  fTAS.  Ei  iiidc  lii  maiie  rcgnuin  David.  IIicc 
.1-iassiniilisjiivcnlulisesl.  Elievcra  iiileromnessclaies 
rcgnal  juvcntus,  el  ip>a  esl  lirnium  ornamcnlum  '  om- 
Diiim  alaiuni  :  et  idco  bcne  coniparatur  qiiarlo  diei, 
qiio  f.ic;a  siml  sidera  in  (iiiiiamenio  coeli.  Quid  eiiiiii 
evideiiliiis  signilicat  splcndorcm  regni ,  qiinm  solis 
exci  llontia?  Et  plebein  obleniperanlem  regno  splciidor 
liinx  oslendit,  lanquam  synagogam  ipsain  ,  ei  stclhe 
p:  iiicipes  ejus  ,  et  onniia  lanqiiam  in  lirnian;ciiio  in 
r  ■gni  i-l;ibi!i[ale  fundala.  Iliijus  qua>i  vespcra  est  in 
pcceatis  ivgiim  ,  ipiibus  illa  geiis  nieruit  caplivaii  al- 
que  scrvire. 

59.  5'  .tTAS-  Et  (it  niane  iiansmigratio  in  B;ibylo- 
niain,  ciini  in  ea  caplivilale  populus  lciiiler  iii  percgi  i- 
vo  niio  colloc;iliis  esl.  El  porrigitnr  li;cc.x't:isusqiie;id 
advoiiliim  Domini  iioslri  Jesii  Clirisli ,  id  esl  quinla 
a'tas,  sciliccl  declinalio  a  jiiventute  ad  senectulem  , 
nondum  sencclus,  sed  jam  non  juvenlus  :  qu;c  senioris 
icias  c-l,  qiiem  Grseci  ■^f.icSjzr,,  voc;int.  Nani  seiicx 
ainid  ens  iion  Tifs^SuTrn  ,  sed  ■/ifu/  dicilur.  Et  revrra 
sic  isla  alis  a  regiii  robore  inclinala  et  fracla  est  iii 
pupu.o  Jiid;corum,  quemadnioduni  liomo  a  juvenliiic 

'  ncgius  codcx  et  alii  quinque  :  Itpossit  friictiis  utilcs 
nfferre  sanrltirim  sciipluianm  et  rrophclariim . 

•  lii  priiis  viilgalis  .4in.  F.r.  ct  Lov.  |kjsI,  posiii  le,  W.ec  iii- 
tiTserunlur  :  nte  ncmn  cui  crcdidusti,  qiii  mificnt  nior- 
ti:os,elvociit  ea  qiiCB  n.n  siint,  tanqutim  ctt  tpia:  sunt.  t)ui 
ciii.lta  spein  in  spem  creiliilil,  itl  fierel  piiter  miiltanim  tjcn- 
tiiim,  secimiliim  qiiod  ilictiim  est  :  sic  erii  sem.n  liiiim  : 
qii;c  oiiiiiia  a  Mss.  absuiit. 

'  tuliii :  Firmiimcnliim  cl  oiniancntnm.  M  Mss.,  ftrmum 
oniamenlum ;  ;ilquc  ex  iis  noniiulli  paiili  posi  liaboi.l ,  et 
pletiem  obtcmpcranlcm  regi. 


ANICll.,  S.  AL'GUST1.M  192 

fil  poiiior.  El  bonc  comparaliir  illi  diri  (iiiinlo,  qiio  faela 

siiiil  iii  aipiis  animalia  ,  et  volalilia  cudi .  poslcaqu;im 

i!li  boinines  iiilcrgenies.lanquam  inniari,  vi\erec(e|ie- 

ruiil,  etliabere  inccrlaiii  scdcni  ciiiistabileiii,  sicul  vo- 

laiiles  aves.  Sod  plane  crantibi  eiiainceli  magni.idcst 

illi  ni:igni  liomiiics  qiii   iiiagis  dominari  fl;io!ibiis  s;i'- 

culi ,  quam  scrvirc  in  illa  caplivilale  poliionint.  Noii 

cnim  ad  cultiim  idolonim  Jliqiio  lerrore  depravati 

siiiil.   L'bi    sane   aniiiiadvcricnduni  cst  quod  benc- 

dixil   Dcus  illa  animalia,  diccns  .  Crescile  el  iiiullipli- 

cttinini ,  et  implete  aijuas  maris,  cl  lulalilia  mullipliccn- 

lur  supcr  terram  :  quia  revera  gens  Jud  ooriiiu,  cx  quo 

di-persa  csl  pcrgcntes,  valde  miiUipIicala  csi.  Iliijus 

dioi ,  hoc  est  liiijus  a^taiis,  quasi  vespcra  esi  miilliiili- 

caiio  peccalorum  in  populo  Jud:corum  ,  quiu  sic  c.\- 

c.ecaii  siml ,  ut  ciiani  Dominum  Jesum  Chrisium  non 

possciit  agnosccrc. 

40.  0'«TAS.  Mancanlem  fit  cx  pr.idicalinntEvang. 

por  Dnmiitum  iiostriim  Jesum  Christuin,  el  linilur  dies 

qiiintub  :  incipit  sextu^ ,  in  quo  scnectus  vcleris  ho- 

ininis  apparct.  Ilac  enim  a;late  illuii  carnale  rcgniiiB 

vclicmenlcr  aitritum  esl ,  quaiido  cl  lempbmi  deje 

ciuni  est ,  et  sacrilicia  ip.sa  cessaveruDi;  et  nunc  eu 

goiis  quanlum  ad  vcgni  sui  vires  altinei,  qiiasi  c.vtre- 

niain  viiaui  irabit.  In  isla  laiiicii  a^tale  lanquam  in 

senoclule  vetcris  lioniinis,  lioin.i  novus  n:iscilur,  qiii 

jniii  spirilualiler  vivit.  Sexla  enim  die  dii  Iihii  crat  : 

Producat  lerra  animam  vivam.  Nam  quinlo  die  dictimi 

er;it:  Producant  aquw,  noii  animam  viva:ii,  sed  replilia 

aniinantm  vicarum;  qunniani  cnrpora  sunl  rcptilia  ,  cl 

adliiic  corpnrali  circiimcisione  ei  sacrificiis  lanquam  iii 

niari Genlium  popu!iis  ille  scrviebai Legi  (a).  Isiam  vcro 

aniinam  vivam  dicit,  qua  vila  jam'  incipiiint  xtcrna 

desiderari '.  Sorponles  ergo  el  pcora  quic  torra  pio- 

ducil,  genles  sigiiincanl  jam  stabililcr  Evaiigelio  crc- 

diliiias.  De  qiiilins  dioitiir  in   illo  va^e  qnod  retro 

dcmonsiralum  csi  in  Aciibiis  Aposinlorum  :  ilacia,  ct 

manduca.  El  cum  ille  immunda  dicerot ,  respimsum  est 

ei  :  Quw  Deiis  mumlavit ,  tu  ne  inimunda  diieris  {.Acl. 

\,  13-15).  Tiinc  lit  homo  ad  imagiiicin  el  simililudi- 

ncin  Dci,  sicut  iii  isla  sexla  .xl;Ue  nascitur  iii  carni; 

Dominiis  nosier,  dc  quo  dictimi  cst  per  prophetam  , 

Et  Itomo  est ,  et  quis  agnoscet  eitm .'  Et  quemadmo- 

diiiii  in  illo  die  masciilus  cl  fcmina,  sic  ct  .'it  isia  .Tlatc 

Chi  isliis  el  Ecolcsia.  Et  pr.TponiUir  honio  iii  il(o  (lie 

pccoribus   ct  scrpenlibns  et  vulatilibus  coeli ,  sicut  iii 

isla  .x-laie  Chrislus  regil  animas  obicmperinles  sibi, 

quiu  ad  Ecclesiam  ejus ,  pariiin  dcGcniibus,  paniiii 

de  populo  Jud;coruiii  vcnerunl ;  ul  ab  co  domarciilui' 

alqiic  mansiiesceront  hoininos ,  vcl  carnali  coiicirpi- 

sceini;c  dediti  sicut  pecora  ,  vel  tenebrosa  curiositale 

obscuraii  qnasi  serpcnles  ,  tcI  elaii  supcrbia  quasi- 

aves.  Ei  siciil  in  illo  dic  pasciuir  homo  el  animalia, 

qii:c  ciiin  ipso  siini,  lierbis  scininalibus  cl  lignis  fiii- 

cliforis  et  licibis  viridiliiis;  sic  i>la  alalc  spirilualis 

lioiiio  quieuiii(|uc  bonus  minister  est  Chrisli ,  et  cum 

bciic  quantuin   polc.-.t  imilalur,  cuni  ipso  popilu  spi- 

'  Sic  Mss.  M  prins  viil^ali  h,ilionl  :  t<iin  vil:iiii  imipiunl 
(Tlernam  ricsidcjare. 
(«)  incl:a.l  c.ii.   10,  n.  3. 


19-  LIBER 

nliialiier  ]>:is(iiiir  'innclnrum  Sciipliiiariiin  aliniciiiis 
el  lego  divina  :  p;irliiii  aJ  cnncipicndam  feciindi!.:ilcin 
ritionuni  alqtie  seniioiiuin,  lanqiiani  licrbis  sciiiiiiali- 
bus;  pnrliin  :id  iililiLilcni  nioi  iim  coiivers:ilionis  liuina' 
iia:  ,  tanquam  ligiiis  friicnreris;  pailim  ad  vig.rein 
fidei,  spei  et  cliarilalis  in  vilain  xtcrnaiii ,  lanqiiam 
herbis  viridibus,  id  cst  vigonlibus,  qu:c  niillo  a^lu 
tribulalionuiii  possiiit  arescere.  Sed  spirilualis  sic  islis 
alimeiitis  pasciiur,  ut  mulla  iiitelligat ;  carnalis  auiein, 
id  cst  parvuliis  in  Cliristo ,  laniiiinin  pecus  Dei ,  ut 
miilla  credat  qii:c  iiUelligere  noiidum  polest :  tamen 
cosdem  cilios  omiies  babeiit. 

4-1.  7'.a;TAS.  Iliijus  aulciii  aiiaiis  qiiasi  vespera,  qua; 
ntinam  nosnon  invenial,  si  t;inien  noiiduiii  Cfcpil,  illa 
estdequa  Doniinusdicil :  Puinscumveniei  Fitiuslioiii., 
iiiveiiiet  fidcm  suiier  teiram  {Luc.  xviii,  8)?  Post  istam 
vespcram  fiet  niaiie,  cuin  ip  e  Domiiius  in  clarilate 
venturus  cst  :  tuiic  reiiuicscoiit  cum  Cliristo  ab  oiiiiii- 
bus  operibus  suis  ii  qiiibus  dictuin  est,  Eslote  perfccli, 
sicut  Pater  vesterqui  in  ccelis  est  [Malth.  v,  iS).  Talcs 
enim  faciuiit  opera  boiia  valde.  Posl  eiiim  lalia 
opera  speraiida  cst  reqiiics  in  die  sepiimo,  qui  vcsiic- 
rani  noii  liabel.  Nullo  ergo  inodo  verbis  dici  potest 
quemadmoduin  Deus  fcceiit,  et  condiderit  cceliim  et 
lerram  el  oinnein  creaturain  qiiam  coiididii :  scd  isia 
exposilio  per  ordinem  dicriim  sic  iiidicat  tauqiiam 
liisloriam  reruiii  faclanim  ,  iit  praedic^ilionem  fuluio- 
lum  niaxime  observei. 
CAPUT  XXIV. —  /Eldles  iiiundi  qiinre  inccqualex. 
ii.  Si  aulem  aliqiiciii  iiiuvcl  qiiod  iii  islis  alalibiis 
sa'ciili  duas  a-talcs  primas  denis  gcner;itioiiilnis  ad- 
ver.iiiius  exjilicari,  trcs  aulem  coiiseipieiites  singuhc 
quatuordecim  gencralioiiibus  conlexuiilur,  sexta  vero 
ista  nullo  geiieralionum  iiumero  dcfinita  esl  [Matlli.  i, 
1) ;  i:icUe  esl  \iderc,  ctiain  in  iiiiO(]uuqiic  liomiiic  dnas 
priinas  xtates,  infanliam  ct  pueriliam,  eorporis  scnsi- 
bus  iiibairere.  Qui  sensus  corporis  quinquc  suiit,  vi- 
sus,audilus,  olfactus  ,  gustus  et  taclus  :  quiiiarius 
autcm  numerus  diiplicalus  ,  quoiiiam  du]ilex  est  sexus 
liiiman-js,  uiidc  gencraliuiics  lalcs  existuni ,  inascull- 
iias  ei  feminiuus;  quiiiariiis  ergo,  iii  dixi,  duplicatus 
dciiarium  numeriim  facit.  Jamvero  ab  adolesceiitia 
et  deinccps,  ubi  ralio  jam  incipil  ;n  liomiiie  pra;valeic, 
accedit  quinque  seiisibus  cogni.io  ct  aclio,  quibus  viia 
rcgitur  et  adiiiiiiisiralur,iit  jam  scptenatiiis  numerus 
liicipiai  csse  :  qiii  siiiiililcr  diiplieatus ,  projitcr  dupli- 
cem  sexum ,  iii  qualuoi  dccini  generatio:iibus  ciiiiiicl 
clapparct,  quas  liabent  ties  xtatcs  consequiiites , 
tanqiiam  adolesceiitis,  et  jiivenis,  et  senioris.  Seiie- 
ctiitis  vero  aitas  sicul  in  nobis  nullo  staiuio  annuruiii 
lemporc  defiiiilur,  sed  posl  quinque  illas  a;talcs  quaii- 
lum  quisque  vixerit,  scnectuti  deputatur :  sic  ct  in 
ista  a;tate  saeculi  non  apparent  generatioiics,  ut  etiaiii 
occultus  sit  ultinius  dies,  qiiem  uldilcr  Doniinus  l.i- 
IfTC  upoiterc  denionslravit  [Id.  xxiv,  50). 
CAPUT  XXV. —  Se^ilem  dierum  attior  aUeCjOrm. 
45.  Halict   ciiam  uiiusi;i!isqii2  nnslruin  iu  boiiis 


P1U.MU3.  ,3^ 

operibus  et  rect;|  viia  lanquam  distiiictos  isios  sc« 
dics,  postqiios  dcbctquiclcni  spcrarc.  Priinu  dielii- 
cem  fidei ,  qiiaiido  priiis  visibilibus  crcdit  ',  piopicr 
qiiam   fidem   Dominus  visibilitcr  a]ipaicre  dignaius 
est.  Secundo  die  tanquam  finnamentum   discipIiiKc, 
quo  discernit  intcr  canialia  et  spiritualia  ,  siciit  iiiier 
aqiias  iiifeiiorcs  et  siiperioics.  Tcrtio  die,  qiio  iiieii- 
lciii  suam  ad  ferendos    bonoriim  operum  friictiis , 
a  labe  ct  fliiciibus  lciilati.uium  c;iriialiuin ,  lani]ii;im' 
aridain  lerraiii  a  pcrUirbalioiiibiis  maris  scceniil,  iii 
j.ini  pussitdiceie,  Mcnte  servio  legi  Dei,  carne  aulein 
lcgi  peccali  {lioiu.  vii,  25).  Quarlo  die,  qiio  jam  iii  illo 
fiiinamento  disciplina;  spiiitiiales  intelligcntiasoiiera- 
liir  alqiie  distiiiguit,  videl  qiue  sit  incommiitabilis  ve- 
iil.:s,  qua;  tanqnam  sol  fulgct  in  anima;  el  qucmad- 
ninduiii  auima  ipsius  veiitatis  particepsfiat,  elcorfiori 
oidiiicm  et  pulcliritiidiiieiii    praestet,  lanquain  liin.i 
illuminans  noctem  ;  et  qiiemadmodum  slelhe  omiies, 
scilicet  inlelligentiic  spirilualcs,  iu  hiijiis  vil:e  obscii- 
ritale  tanquam  in  nocte  micent  et  rulgoaiit.  Qiiaiifni 
renini  notitia  fortior  eHcctus  iiicipiat  quiiilo  die  \a 
adionibus  tuibulentissimi   saeculi,  taiiquam  in  aqiiis 
maris  Ojwari,  propter  ntililatem  fratcriuc  soci.uaws; 
et  de  corporalibiisactiuiiibus»,  qii;c  ad  iiisiim  niarii 
pcriinonl,  id  est  ad  hanc  vitaiii ,  pn.diicere  animaaiim 
vivarum  reptilia,  id  esl  ojicra  qu^e  prosiiil  aiiimis  vi- 
vis ;  et  celos    magiios  ,  id  est  forlissimas  actioiies, 
qiiibus  lluctus  sicciili  dirumpiiiitiir  et  coiileiiiiiuiiliir, 
et  volatilia  coeli ,  id  est  voces  coeicsiia  pncdicantcs. 
Sexto  autem  die  producat  de  lcrra  aniinam  vivam  ,  id 
esl  de  ipsa  stabilitale  meiitis  sii:c  ubi  spiritualcs  lia- 
Let  fruelus,  id  est  boiias  cogitationes ,  motusomnes 
animi  sui  regal,  ut  sii  in  illo  anima  viva,  id  est  ralioni 
ct  juslitia;  serviciis,  non  temcrilali  atque  peccalo.  Ila 
fiat  eliamhomoad  im;igiiicm  et  similitudiiiem  Dei, 
masciilus  et  femina  ,  id  est  intellcctiis  el  actio ,  .luo- 
ruiii  copiilatione  spiritualis  leius  lerram  impleai ,  id 
est  caniem  suhjiciat,  et  c.tera  .pce  jam  in  boi.iiuis 
pcrf.!clione  superius  dicta  sunt.  In  islis  aulem  lan- 
quaiii  diebus  vespeia  est  in  ipsa  perfcciione  sing.do- 
rum  operum  ,  cl  niaiie  in  inchoaiiune  conse.iuoniium. 
Post  istorum  quasi  sex  dieruin  opora  boiia  valde,  S]ic- 
rct  homo  quietem  pcrpctuam  ,  et  huolligat  .luid  sit, 
liiqnicviC  Deus  scplimo  dic  iib  omiiibiis  operibus  siiis  ; 
qiiia  ct  ipse  in  iiobis  li .  c  bona  oi.crauir,  .].ii  iu  .ij,o- 
rcniur  jubet;et  ipse  lecle  rciiuicscere  dicilur,  quia 
pust  Ikcc  omnia  opcia  rcquicm  nobis  ipse  pra'slabil. 
Quomodo  enhn  recle  dicitnr  palerfaiiiilias  a:dific:ire 
doniiim,cum  lioc  iion  opcre  suo  faciat,sed  coium 
quiliiis  servienlibus  iniporal ;  sic  recie  dicitiir  ct  ah 
0]ieiibus  reqiiicscere,  cum  posl  pcifcciionem  fabriciu, 
illis  quibus  impor.ibat  periiiittit  ul  vacent,  ct  jucu:,do 
oiio  porfriiautur. 

'  1.0V. ,im<isibililmcredil.?,cii  melius  Frasmus,  ncios  .o. 
dov,  ct  alii  Mss.  dccom,  visibitHms  credit.  " 

2  Mss.  ircs,  aijnilio:nbus.\-i\i\M]\K  j  obl  liabonl,  furiir.sini.ii 
agi.Uiuncs. 


195 


DE  CENESI  CONTR.V  .MANICII.,  S.  AUCUSTIM 


190 


LIBEIl  SliCUNDVS. 


l'ois;-(ii!ilur  oviioiilioiiemncMicieos  ali  lioc  vers.  i  cai'.  2  :  iiic  libcr  craUurn-  ca-U  et  lena;  clc,  ii.-,q;ie  ad  illiim  quo 
AiJ;i-.i  cl  r.va  ili  i'araiisj  ejiciuiuur.  \d  exlrcuuiin,  Ecclesicc  UOo'ni:na  cu.ii  Ma:iii;lixoruin  erroribus  auleit. 

C\I'LT  PlilMUM. fiecilalio  sccitiidi  ct  tertii  Dcus  miam  de  coslis  ejiis  ,  cl  imptevil  lociim  ejus  carne, 

cajiitis  Gcneseos.  *'  formavil  Dcus  costain  quam  accepil  ab  Adain  in  mii- 

1.  Pi.sl   cnuiiioralioiiom   el   cxposiiionem  dierum  liercm.  El  adduxil  illam  ad  Adam  ,  ut  viderel  quid  cam 

S''plem     inler|io^i:a  csl  quasi  (lua-dam  conclusio  ,  ct  vocarcl.  Kl  dixil  Adani ,  lloc  iiuiic  os  cx  ossihus  mes  , 

appcUatus  e-t  libcr  crealur;c  coeli  ct  tcrra;,  quidquid  el  caro  de  caiiie  mea  :  Ihvc  vocubilur  iiiulier ,  quoiiiain 

supcrins  dictum  cst ,  cum  sil  parva  pars  libri :  scd  dc  viro  suo  suinina  est  ';  el  liwc  erit  milii  adjuiorium. 

idco  sic  mcruit  vocari ,  qnia  univcrsi  ssculi  a  capite  Propier  lioc  rcliiiquet  liomo  palrem  et  matrem ,  et  ad- 

usque  ad  liiicin  ipiasi  brevis  qu;rdam  imago  in   liis  junijetur  '  uioii  succ ;  et  crunt  diio  in  carnc  una.  F.t 

dielius  scilcm  fi"uiata  cst.  Deiiulc  incipit  de  liominc  cinnt  andw  iiitdi ,  Adam  cl  mulier  ejus,  cl  non  cunfun- 


diligentius  narrari.  Qua;  omnis  narralio  iion  apcrlc, 
fcd  ngur;ite  cxplicatur,  iit  cxerccai  mentcs  quseren- 
tium  veritalem  ,  cl  spiriluali  ncgolio  a  ncgoliis  cnr- 
iialilius  avocet.  Slc  eiiiiu  se  c  uitiiiet :  Ilic  cst  libcr 
(realurm  caili  el  Uria; ,  citin  (nclus  cssel  dics  quo  fecit 
Dnts  cceliim  et  terram,  et  omnia  viridin  ngri,  anlcquam 
csseiit  supcr  terrnm  ,  ct  oiiiiic  pabitlum  ngri ,  anlequnm 
qenninaret.  Kondiim  enini  plueral  Deus  super  lcrrain, 
iiec  cial  liomo  qui  opcrareliir  in  ea.  Foiis  autcni  ascen- 
debal  de  lerra  ,  el  irrigabul  oninem  fiiciein  teiia:  F.l 
tiinc  finxit  Deus  hoiiiincin  dc  linio  lerrw,  el  insujjlavil 
in  faciein  ejits  flaluin  viiw ,  el  fnclus  est  lioino  in  niii- 
inam  viteiilcin.  Et  tunc  plaiiluvit  Deus  paradisiim  in 
Eilcn  ad  orier.leni ,  el  posiiil  ibi  liominein  quem  fmxeral. 
El  produiil  iidlinc  Deiis  de  lcrra  oiiine  iignuni  fornio- 
siiin  ad  aspecium  ,  et  boiium  ad  escam  :  et  ligniim  vilw 
plaiilavil  in  iiiedio  paradisi ,  el  ligmtm  scientiw  Loni  et 
mii/i.  Flunicn  aulein  prodibal  ex  Eden,  et  irrijabat 
paradisiim  ;  qiiod  iiidc  dividiliir  in  qualiior  pnrles.  No- 
men  uni  Vliir.oii ;  lioc  esl  qiiod  circuit  tolain  lerram 
Kvilatli,  ibi  esl  aurmn,  aunim  auiem  lerrw  illius  opli- 
nmn  ';  ibi  esl  carbunciiliis  ei  lapis  prasimis.  Et  noiiien 
sccundi  (luniinis  Geon  ;  lioc  lircitil  lolam  lerram  jElliio- 
piiT.  El  fliimen  tcrliuin  Tijris ;  lioc  eslqitodvadil  conlia 


dcbiinliir. 

2.  Seipcns  aulem  erat  sapicnlior  oinniuin  bestinrmn  , 
quw  eranl  tuper  terram ,  qittis  fcccrat  Dominus  Deiis. 
El  dixit  serpens  ad  muHerem  :  Quare  di.rit  Deus  ne 
ednlis  ab  oinni  ligiio  qiiod  esl  in  paradiso  ?  F.t  di.ril 
iniilicr  iid  scrpciilcin  :  Ex  oinni  ligno  quod  esl  in  pnrudiso 
edeinus ;  a  (ruclu  aulcm  ligiii  quod  cst  in  niedio  para- 
disi ,  dixil  Deus  ne  edainus ,  sed  neque  tanganius ,  ne 
moriamur.  F.l  di.vit  s.rpcns  mulieri  :  Non  iiiorle  moiie- 
miiii ;  scicbiil  ciiim  Dciis  qiiia  qua  die  manditcavcrilis 
ex  illo,  apericnlur  ocnU  iiisoi,  el  erilis  sicut  dii,  scien- 
tcs  bonuin  el  maluin.  El  vidit  mulier  quia  bonum  cst 
lignmn  in  e$cam,  et  quia  bonuin  cst  oculis  ad  videndiim 
et  cognosccnduiii ;  el  suinpsit  fruclum  de  ligno  illo,  cl 
manducavit,  ct  detlit  viro  sito ;  el  acccpit  .Adam ,  el 
nianducavil :  elaperli  sunl  oculi  coruin,  cl  lunc  scicrunt 
quia  iiudi  eraiU ;  el  sumpserunt  sibi  folia  ftci,  cl  fccerunt 
sibi  succinctoria.  El  cum  audist.ml  vocem  Domini  rie- 
ninbulanlis  in  paradito  ad  vesperain  ,  abscnndcrunl  sc 
Adam  et  mnlicr  ejus  ab  anle  fncieni  Doiniiii  Oci  ',  ad 
illnin  arborem  quw  erut  in  nicdio  parndiso.  Et  vocavil 
Dominus  Dcns  Aduiii ,  cl  dixil  illi  :  Adain  ,  ubi  es  ?  Et 
di.vil  ille  :  Vocem  liinm  audivi ,  Domiiie,  in  paradiso , 
el  tiniui,  ct  abscor.di  mt,  qitia  nitdus  smn.  Et  di.xit  Do- 


Asiiijiios.   Et  fluinen  qnartuin  diciliir    Euplirales.  Et      miiiu^  lleits  :  Quis  nunliavit  tibi,  qiiia  niidus  es ,  nisi 

qitia  ab  illa  arborc  dc  qua  dixeram  libi  ex  illa  sola  non 
maiiducare ,  ex  illa  mniidncasli  ?  Et  di.xil  Adam  :  Mu- 
lier  quam  dcdisli  inilii  ^,  dedit  ut  ederem ,  cl  manducaii. 
Et  dixil  Dcus  mulicri  :  Quid  lioc  fecisli?  El  dixit  inu- 
lier  :  Serpens  scduxil  me ,  el  maiiducavi.  Et  dixit  Do- 
minus  Deus  scrpenli  :  Quia  lioc  fccisti ,  malediclus  tu 
ab  omni  pccore ,  ct  omiii  gciiere  besliarum.  Pectore  ei 
ventrc  repes ,  et  lerram  manducabis  omnibus  dicbus  vilw 
tiiw.  C'  'iiimiciliam  ponam  interleel  mulierein,  et  inler 
sciiien  luuiii ,  cl  iiiler  seincn  illins.  Ipsa  tuum  obscrvrbit 
capul ,  cl  tu  cjiis  calcancum.  El  iiwlieri  dixit :  Muliipli- 
Cttiis  mnltiplicabo  dolorcs  tuos ,  et  suspiiia  tua ,  et  in  di- 
loribus  paries  ftlios  luus ;  et  ad  viriiin  tuum  convers.  i 
tua,  el  illc   tiii  doinini  biluf.  El   tiinc  dixil   Deus  ci 


sumpsit  Dominus  Deiit  homiiiem  qiiem  feceral ,  et  po- 
snil  eitm  in  paradisn ,  ut  opcrareliir  ibi ,  et  cuslodiret 
ciiin.  El  prwcepil  Duminus  Deus  Adtc,  diceiis :  Ex  oiiini 
ligno  qnod  cst  in  paradiso ,  cdes  ad  escam ;  de  liqno 
aulein  scienliw  boni  et  iiuili  non  edclis  ab  co  :  qua  dic 
^enim  ederitis  ab  illo  ,  morle  moricmini.  Et  dixii  Doini- 
nus  Deus  :  Non  est  boiium  esse  liomincm  soluin  ,  facia- 
mus  ci  ailjittoriitin  siiiiile  sibi.  El  qnaciimque  fiiixcrat 
Dcns  cx  oinni  gnicre  prcnruni  ,  et  ex  omiii  yciiere  be- 
sliaruin  agri ,  cl  cx  omni  gincre  volnlilinm  volanlium 
tub  cwlo,  perduxil  ea  ad  Adnin,  lit  videret  qiiid  ea  vo- 
carct  :  el  qnod  vncavit  ea  oiiinia  Adam  animam  vivnm  , 
lioc  csl  nomcn  ijus.  El  post  liwc  vocavil  Adam  notnina 
emiiiiin!  peroriim  ,  ct  omniiim  aviiim  cwli ,  ct  omiiiiiin 
bcsliariim  agri;  et  sccnndinn  quod  vocavit  ea  Aduin  , 
hoc  etl  nomen  eoruin  usque  in  hodiernitm  diein.  Ip.si 
aiilem  Adivnondum  fuil  ndjutorium  similc  illi.  Et  iin- 
misit  Dcns  soporcm  in  Adain  ,  ct  obdormivil  :  ct  sunip>,:t 

'  Ita.v.ss.  At  Am  Fr  et  I.ov.  liabenl: ;  biaurum  n.vcitn;, 
el  uunim  terrw,  eic. 


'  cniitlilur  sno,  iii  e  lilioiie  l.ov.,  qua;  vo\  in  Vss.  Ara.  it 
F.r.  uee  iio.i  iu  (jiaco  leMu  l.\.\  C(iiiliiii;lui-  cc  tuit  uiidioi 
iiiilcs. 

"  i;diii,  nri/ii(ri;'i7  ;  |  lo  quo  Mss.  ti.iheiil,  adjungelw. 

'  Ain.  Ir.  el  lov.,  romini  T)ci  sii.  Ai  siss.  cirijiil  voc(^ 
siii. —  irii,  nb  iiiilc  fiicicm,  Er.  ct  veu.  babeal,  a  facie ;  Lov., 
I  nle  fncicin.     M. 

'  llic  i:i  CN  iisis  a.tOi'ur  ;:oci.m,  qus;  vox  abest  a  Mss. 


19.' 


IJBEU  SILCLiNUlS. 


103 


.4i.'(im  ;  01(1(1  aiiriisli  voccm  mulieris  lu(V,  ct  mandiicnsli 
de  liyiio  dc  quo  iircvccperiim  tibi,  ex  illo  solo  ne  cdcres, 
maledicla  lcrra  cril  libi  iii  omiiibus  operibus  luis,  el  iii 
irislilia  et  gemilu  liio  mauilucabis  ex  ca  omiiibus  dicbus 
viM  lucc.  Spinas  el  tiibulos  germinabit  tibi,  el  edes  pa- 
buliim  agri  lui.  In  sudore  vullus  tiii  edes  panem  tuum , 
doncc  reverlaris  in  terrain ,  de  qua  sumptus  es;  quia 
tcrra  es ,  el  in  tcrrain  ihis.  Et  tunc  Adam  imposuil  no- 
men  uxoii  sucp,  Vita ;  quia  mater  est  omnium  vivorum. 
Et  tunc  fccit  Doininus  Deus  Adce  et  iiiulieri  ejus  lunicas 
pelHceas,  et  indiiil  illos.  Et  dixit :  Ecce  Adam  fnclus 
est  lanquam  unus  ex  nobis,  ud  scicnliam  cognoscendi 
bonuin  ei  maluin.  Et  tunc  ne  porrigeret  manum  siuiin 
Adain  ad  arborem  vita;et  sumeret  sibi  inde  ,  et  ederet  ct 
viverel  in  (glernum,  dimisit  eiiiii  Doiiiinus  Dcusde  pa- 
radisa  suavilatis,  ut  operaretur  terram  de  qua  et  sumplus 
fueral.  El  ejeclus  foras  de  paradiso,  moratus  est  conlra 
paradisum  voluptatis.  Et  Clierubini  et  illain  flamiiicmn 
frameam  qua-  versalur  ,  posuil  Dcus  ad  cuslodieiidam 
viiim  arboris  viiiv. 
CAfCT  II.  —  Cenesis  ad  iutcnim  ubique  non  polest 
exponi. 

5.  H;i'C  secreia  verbonini  si  non  repreliendentcs 
ct  accusantes,  sed  qiioGreiiies  el  re\creniesMaricli;vi 
malleiit  discnlere,  non  esscnt  ulif|iie  M:iniclia'i;  sod 
darclur  petenlibus,  el  qu«reiites  iiivenircnt,  el  pul- 
sanlibus  aperiretur.  Pltires  enim  qnaesiiones  in  lioc 
scrmoiie  proponunt,  qiii  diligenlia  pia  quxruiit,  quam 
isli  niscri  atque  inipii  :  sed  lioc  inlercsl,  qiiud  illi 
qiiaruni  ul  invcnianl ,  isii  niliil  laborant ,  nisi  non 
invenire  quod  qtia;runt.  Ilic  ergo  lotus  sermo  priiiio 
sccufldum  bistoriara  disctiliendus  est,  dcinde  seeun- 
duin  proplietiam.  Secunduin  historiam  facta  narraniur, 
sccundum  proplieliain  futura  piKnuntianlur.  Sane 
qiiisquis  volueril  omnia  quae  dicla  sunt,  secundum  lit- 
tiTaiii  accipcrc ,  id  est  non  aliier  inlelligere  qiia:H 
iitttirasonat,etp(>tiierit  eviiare  bhspliemias,  ct  oninia 
congruentia  fldei  catliolicx  praedicare,  non  solum  ei 
non  est  invidendum,  scd  prxcipuus  multuniqiie  lau- 
dabilis  iiUellecior  Iiabenduscst.  Si  autemnulluscxitus 
daiur,  ut  pie  et  digne  Deo  qua>  scripta  sunl  intelligan- 
tur,>nisi  figuraie  atque  in  a:iiiginalibus  prupnsiia  isla 
credamiis;  babciilcs  auctoritalem  aposlulicam,  a  (|ui- 
bus  tam  mulla  dc  libiis  Veleris  Testameiiti  solvuntur 
a'niginala,  modiiinqiieinintendimus  teneamus,  adjii- 
vaiite  illo  qui  nos  petere,  qua;rere  ct  pulsare  adliur- 
iatur(iWn(//i.vii,  7);  ul  omiies  istas  figuras  rerum  se- 
ciindum  catliolicam  lidem ,  sive  quse  ad  liisioriam, 
sive  qu;c  ad  propbeiiani  pcrlineni,  explicemus,  noii 
pr.-ejudicaiiles  melioii  diligentiori(|ue  traclaiiii,  sive 
por  nos  ,  sive  per  alios  quibus  Domiiius  revelare 
digiiatur. 
CAPUT  III.  —  Viride  ugri  qiiid  dcsignat,  vers.  5,  cap2. 

4.  i-^acltis  esl  erijo  dics,  quo  die  fecit  Deiis  ccelum  et 
terram,  el  omne  tiride  agri,  anlcquam  essenl  super  ter- 
ram  ',  et  omne  pabulum  agri.  Siipcrius  septem  dies 
iMimerantiir,  iiiinc  utius  dicilur  dics,  quo  die  fccit  Detis 
cuium  cl  terr;iiii,et  uniin,  viriJe  agri,  ct  omiie  pabu- 

•  VCQ.  :   mteciuam  esset  supcr  terram.    U. 


luni,  nijus  dici  nomiiie  omne  tcmpus  signifitari  ben.j 
iiilelligiiur.  Fccit  enim  Dcus  omne  icmpiis  simul  cuni 
umnibus  creaturis  temporalibus,  qu:R  crcatura;  visibi- 
Ics  ca'Ii  ct  terr.TD  nomine  signilicantiir.  Movereauicm 
nos  debct  ad  quKreiidiim,  quod  cuin  dicm.qui  factus 
esi,  etccelum,  etterram  nomiiiasset '  adjocit  ctiam, 
viride  agri,  el  oinne  pabulum.  Nun  cni.m qtiando  dietuiii 
esl,  ]n  principio  fecit  Deus  ca:luin  el  terrain,  tunc  di- 
cttim  esi,  faciuin  esse  omne  viride  agri  ei  pabuluni  : 
manllcste  euim  legilur,  qtind  lerlio  die  faclum  est 
oiiineviridect  pabulum  agri.  Quod  aulcm  dictum  csl, 
/»i  piincipio  fecit  Deus  co:lum  el  leriam,  non  pcrtinctad 
aliqiiem  dierum  ex  illis  septem  dicbus.  .Adlmc  eniiii 
vcl  matcriam  ipsam  uiide  ficia  suiit  Omnia ,  coeli  et 
tcrra;  nomine  nunciqiabat :  vel  ccrle  prius  totam  crea- 
tuiatii,  coeli  et  tcrra;nnmine  proposuerat  dicendo,  In 
principio  fccit  Deus  ccelum  et  terrain ;  ct  postca  particu- 
latim  pcr  ordincm  dieruni  sicut  opoitebal,  prnplcr 
proplictiam,  quaiii  in  primo  libro  cottiinciiioravimus 
Dci  opcra  exseculns  exposuit.  Quid  sibi  ergo  vultquod 
nunc  nominalo  coelo  et  lerra,  nddidit,  viride  agri  et 
pabulum,  et  tacuit  coelera  laiti  mtilla  ,  qua;  suiit  iii 
calo  et  in  tcrra,  vel  eliam  in  niaii:  nisi  quia  viride 
agri  invisibilcm  crealuram  vult  intclligi,  sicut  est 
aiiima  ?  Ager  eniin  solet  iii  Scripiuris  figurate  muiidus 
appellari.  Nam  et  ipse  Dnminiis,  Aqer  esl  liic,  iiiquil, 
muiidus  [Maltli.  xiii,  38),  cuin  illam  parabolam  expn- 
nerei,  ubi  Iwno  semini  suntcommixta  zizaiiia.  Viiide 
crgoagri  spiritiialemalque  invisibilemcrealuramdicil, 
jiroptcr  vigorem  vila>,el  nomine  pabuli  uiique  projitcr 
vitaiii  beiie  lioc  ipsuni  iiilcrpret;iniur  (n). 

5.  Deiiidc  qiiod  addidit,  anlcquam  essent  super  ler- 
ram,  inlclligitiir  aiilequam  aiiiina  peccaiel.  Tcrre;iis 
enim  cupiditalibiis  sordidata,  tanquam  super  tcrr.iin 
nata,  vel  super  lerram  esse,  rccledicitur  :  ideoquead- 
didil,  Nondum  eniin  pluerat  Deus  supra  terram. 
CAPUT  IV.  —  Qiiid  sit,  Nnndum  pluer.:t  suiier  ter- 
ram ,  vers.  S. 

Quia  et  nunc  viride  agri  Deus  facit,  sed  plucndo 
supcr  terram,  id  est,  facil  animas  rcviiesccre  pcr 
verbum  siium;  sed  dc  niibibus  eas  irrigal,  id  esl  dc 
Scripturis  Prophclaruiii  ct  Apostoloriim.  Rccte  atiicm 
appcll.inlur  nubes,  quia  vciba  ista  qua;sonaiii  et  pcr- 
cu^so  aere  transeunt,  addita  etiam  obscuriUite  allego- 
riarum  quasi  aliqua  caligine  obductji,  velut  nubes 
fiunt  :  qiite  dum  traclaiido  expriiimnltir,  beiic  iulel- 
ligcntibus  lanquam  iiiibcrveritatis  iMfuiiJitiir.  Scd  lioc 
roiidum  eral  aiitcquam  anima  pcccartt;  id  cst,  aiitc- 
qiiani  viride  agri  cssct  super  lciram.  Nonduin  enim 
pluerat Dcus  super  terram,  nec  crat  liomo qui  opnarelur 
in  ea.  Laborautienim  homini  in  terra  imberdc  nubibiis 
cst  neccssarius ,  ae  quibus  nubibtts  jam  dictum  esl. 
Posi  peccatum  autem  homo  laborare  coepit  iii  tcrra, 
cl  ncccssarias  Iiabcre  illasnubes.  Ar.tepeccatum  vero, 
ciim  viride  agri  et  pabulum  fccisset  Deus,  qiio  noinine 
invisibilem  crcaturam  sigiiificari  diximiis,  irrigabat 

'  Fdiii  :  ("imi  diem  quo  factiim  est  coelum  et  taru  iiomi- 
nassci.  M  Mss.  niagiio  coQsiiiisti  rcnuu  :  (  um  dicni  qui  /d- 
cliis  est,  el  caium  et  tcrrain  nonunusset. 

(«}  1  lieliacl.  caji.  10,  n.  3. 


199  r>E  CENESl  CONTRA  M 

eam  foiileiiiloiiore,lo(niciisiiiiuip|lerinmcjiis  :iii  iioii 
cxlriiiseciis  veiba   cxcipcrcl,  I :iiii|iiam  e\  siiprailiclis. 
mibibus  pliiviam  ;  scJ  fuiilc  suo,  hoc  esi  dc  iniimis 
siiis  manaiilc  verilaie,  saiiarelur. 
CArilT  V. —  Foiis  iiiigniis  lcrinm  nlkgorke.  SHperbia 
qiiid  iil. 
C.  Fonseuimascendebal,  inqnil.di!  terra,  ctirriga- 
bai  omnem  faciem  terrm.  De  leria  scilicel  de  qii:i  di- 
riliir  :  Si<es   mea  es  tii ,  portio  mea  iii  tcrra  tivenlinm 
(l'sal.  c\Li,  G).  Qnando  anicm  aiiiina  lali  fonle  ini- 
galialur,  nondum  per  superliiam    iirojcccrat   iiilima 
sua.  i/ii(i«m  ciiim  superbiiv  liomiiiis  iiposlalare  a  Deo. 
El  quoniam  iii  exleriora  per  superbiam  Uimescens 
ctf pit  non  irrigari  fonle   intimo ,  bcne  insullatur  ilii 
verbis  propheticis  («),  el  dicitur  :  Quid  superhit  terra 
etcinis?  Qiioniam  in  vita  sua  projecilinUmasua{EccH. 
\,  U,  9,  10).  ttuid  csl  enim  superbia  aliud,  nisi  de- 
serto  secrclario  '  consciciniic  foris  videri  velle  quod 
non  est?  Et  idco  laborans  jani  in  terra  ncccssariam 
habel  pluviam  de  nubibns,  id  cst  doctiiiiam  deliuma- 
nis  verbis,  ul  etiam  lioc  modo  possii  ab  illa  aiiditate 
reviresccre,  et  iterum  ficri  viridc  agri.  Scd  ntinam 
\el  pluviam  vcriialis  de  ipsis  nnbibus  libenicr  cxci- 
pial.   Nani  propler  illain  Dominus  nostir  nuliilnni 
carnisnoslr^cillgiialusassumere,  inibrem  saneli  Evan- 
gelii  largissir.imn  infudil,    promillens  ctiam  qiiod  si 
quis  bibcrit  de  aqua  cjus,  rediel  ad  illum   ir.timuni 
fonlein,  ul  forinsecus  non  qu:rral  phiviam.  Dicii  enim : 
Fiet  in  eo  (ons  aqnce  salienlis  in  viUim  alernam  [ioan. 
IV,  li).  Iste,  cicdo,  fonsanlepeccatuin  asccndcbal  de 
lcrra,  el  iir.g^ibal  omncm  faciem  tcna:,  quia  iiiterior 
cr..t,  clnubium  non  desideiabat  auxiiium  :  Noiidum 
eiiim  ptuerat  Deus  super  terram,  nec  erat  Itomo  qui 
operarclur  in  ea.  Cum  eiiim    dixisscl,  Nondum  enim 
phierat  Dciis  sufer  tcrram,  subjecit  ct  causam   quaie 
iioiidum  plucr:it  :  quia   iioii  erat  liomo  qui  operarelur 
in  ea.  Tunc  autem  liomo  coepil  operari  iii  lcrra,  cum 
post  peccalnni  de  btala  viia  dimissus  csl,  qua  iii  pa- 
r:idiso  fiuclialur.  Sic  cnim  scriptum  est  :  tt  dimisit 
euin  DotniiiHs  Dcus  de  piiradiso  suavitalis,  ul  opcraretur 
lerram  de  qua  el  sumplus  fucrat  :  iindc  siio  loco  requi- 
remus  [Infra,  cap.  22).  Quod  nunc  ad  hoc  commc- 
moravi,  uliiitelligercmus  laboranli  homiiii  in  lerra,  iJ 
esl  in  pecc:i;ornn>  aridilaie  coiisiitiiio,  nccessariam 
csse  de  hiimanis  vcrbis  divinaiii   doctriiiam,  t:\ii(|uam 
de  nubibiis  pluviam.  T:ilis  aulcm  scicnli.i  dcbtniitur. 
Videmus  enim  nuiic  iii  a;niginale,  tanquam  in  niibilo 
sn"iiiain  quacreiitcs  :  tunc  aulcm  facie  ad  faciem 
(1  Cor.  xiii,  8,  12i,  quando  univcrsa  faeics  lerrac  no- 
sir.c  iiilcriore  rmte  aqu:i;  salicnlis  irrigabitiir.  Nam  si 
rontem  aliqiieiii  liiijus  visibilis  aqu:e  volucrimus  intel- 
ligcre,  de  quo  diclum  est,  Fons  autcm  ascendebiii  de 
terra,  et  irrigabal  omiiaii  faciem  terrai;  noii  esl  verisi- 
mile  quod  ciim  t;im  niulli  fontcs  percniics,  sive  rivo- 
ruin,  bive  nuviurum  per  umvcrsam  lcir.im  iiivenian- 
lur,  solusille  siccaM-rit',  qni  irrigabat  omnem  f;icicm 
leriiE. 

'  Edili,  fecnto.  Mss.  diiodoj^iin,  sccretacio. 

» Juxla  FT.  cl  l/)v.,  siccuerit.    M. 

(tf)  1  r.etra(.l.  ca,>.  tU,  n.  3. 


.\NICH.,  S.  AUCUSTINI  aO'! 

CArCT  YI. —  Iiivisibilic  quibus  vocabuHs  signantiir. 
7.  Sab  liis  crgo  paiicis  vcrbis  iinivcrsa  crcaiiira 
nobis  iusiimala  e-l  anle  pcccaliini  aiiimx.  Noiiii::e 
eiiim  coeli  cl  lerne  univcrsa  visibilis  crcatiira  sigiiili- 
caia  est;  et  nominc  dici,  iiniversuin  tcnipus;  et  iio- 
niinc  viridiuni  ct  pabiili  ajri,  cre;ilura  iiivisibilis;  ct 
iiomine  Ibnlis  asceiulenlis  el  irrigantis  oinnem  facicni 
tcrra-,  iiiundatio  veritatis  aiiimam  satians  antc;  pccca- 
tum.  Dies  autem  isie,cujus  iiomineiinivcrsuin  tcmpus  - 
signincaridiximus,  iiisimial  nnbisnonsoliini  visibiiciii,'i 
sedcli:ini  invisibilcmcrcali!i:iin  lempiis  possc  sciilire  : 
quiid  dc  aiiima  iiobis  inaiiilcslutur,  (|u:c  (anla  varictate 
affectioiium  suaruni,  el  ipso  lapsu  quo  miscra  facla 
esl,  ct  rcparatione  qua  rursus  in  bcaiitatcm  rcdit, 
lempore  mulari  possc  ccnvincitnr.  El  idco  non  dicirm 
esl,  Ckih  ficlus  csset  dies,  quo  die  fccit  Deus  co^lum  it 
teirain,  liiiilum  ;  i|uibus  noniiniliiis  visibilis  crcahiia 
inliiiialur  :  scd  addilum  esl  cliam,  viride,  et  pabuliiin 
agri ;  quo  nomiiie  iiivisibilem  creatnram  ,  proptcr 
vigorcm  etvitani,  significari  dixiiniis,  sicuti  eslaniiiia. 
Et  ila  dicliim  cst,  Ctim  faclus  esscl  dics,  quo  die  fecil 
Dcus  ca-luin  et  lerram,  el  omne  x^iride,  el pabulum  agri : 
ut  sic  intelligcremiisnon  solum  visibilem,  scd  etiam 
invisiliilem  creatiiiam  peninere  ad  lempus,  propier 
muiabililatcm;  (|uia  sohis  Dcus  incommutabilis  esi, 
quiest  aiitc  lciiipnin. 

CAPLiT  VII. —  Liiiiiis  quid  liabeat  tnytlerii. 
8.  Nunc  videamus  post  univcrs;c  creatura;  iiisinua- 
(ionem  (am  visibilis  quam  invisdiilis,  et  uiii\eisale 
benelicium  divini  fonlis  eiga  invisibilem  creattrain, 
qiiid  de  hoinine  specialiler  inlinictiir,  qiiod  ad  nos 
niavime  perlinet.  Primo  cnim  quod  de  limo  terr.i; 
Dcus  homincm  finxit,  solet  Iiabere  qnacslionem  qnalis 
illc  limus  hierit,  vel  qua;  ni:itcria  noininc  limi  signifi- 
cala  sit.  Illi  aulem  inimici  veterum  Libroriim,  oniiiia 
carnaliter  intnonies,  et  proplerca  seniper  crraiilcs, 
etiani  Iioc  reprehendere  mordaciler  solciit,  quod  de 
limo  Dcus  homiiiem  liiixit.  Dicuiil  cnim  :  Quare  de 
limo  fccit  Deus  hoinincm?  an  defucral  ci  mclior  ct 
coelostis  malcria,  iiiide  linmineni  lacorct,  iit  do  |..bc 
tcircna  lam  fragilem  mortalemqiie  formarct?  Non  in- 
lelligcnlcs  priino  quam  niultis  sigiiificatioiiibus  vc! 
tcria  vcl  aqua  in  Scripturis  ponalur  :  limus  eiiiiii  aqua>. 
e(  (crra;  comniixtio  est.  Dicimus  eiiini  t;;bidum  ct 
fiagile  et  morti  destinatum  corpus  humanum  po-t 
pccraliim  es-e  cu-pisse.  Non  enim  iii  nostro  eorpore 
isti  exhorrescunt  nisi  mortalilatcni,qiiam  daniiiationc 
meruimus.  Qiiid  autcm  mirum,  aut  difficile  Deo, 
etiamsi  de  linio  islins  terra;  liomiuem  fccit,  lalctamcn 
corpus  ejiif  cfficere,  quod  corruptioni  nonsubjaccret, 
si  liomo  prxceptum  Dei  cnstodicns  peccare  noluissei  ? 
Si  enim  spccicm  cu'li  ijisius  de  niliilo,  vd  do  inforini 
niatcria  dicimusfacCim,  qiia  omiiipotentem  artificc:n 
credimns;  qnid  miriini  si  corpns,  ipiod  de  liiiio  qua- 
licumquc  factiini  esi,  potnit  ab  omnipotentiariificetale 
fieri,  ut  nulla  molestia.nulla  iiidigcntia  cruciarei  homi- 
nem  aiite  pcccatuni,  pi  iiulla  corruptione  lahcsceret? 
9.  Ilaqiie  sii|  crflue  (|ii:cntur  iindo  linminis  cnrpus 
Dcus  fcccrit ;  si  lainen  nunc  dc  corporis  forHiatiocf 


201  LIBEH  Si' 

dicilur.  Sic  ciiini  iioiiiiiillos  noslros  iMlelligore  acccpi , 
qui  dicunl ,  postea^iuani  dicUim  cst ,  Finxil  Dcvs  h:t- 
minem  de  limo  lenw ;  propterca  non  addituin  ,  Ad 
imaginem  ct  siniililudiiicm  suam  ,  quoniani  nnnc  de 
corporis  fonnationedicitur.  Tunc  autem  lionio  intcrior 
significabaliir ,  qiiaiido  diclum  cst  :  Fccii  Deus  lioini- 
nem  ad  immjincm  ct  simililudinem  Dci  (a).  Scd  eti.imsi 
iiunc  quoque  liomincm  ex  ccrpore  et  anima  ractuin 
intelligamus,  ul  non  alicujus  novi  opcris  inchoatio, 
sed  supcrius  bicvitcr  iiisiiiu;iti  dillgcnlior  retraclatio 
iblo  scrnione  explicctur;  si  crgo  ,  ul  dixi ,  homincin 
liflc  loco  c.x  corpore  ct  aiiiiim  factuiu  intelligainus, 
non  absurde  ipsa  conimixtinnc  '  liini  nomen  accepil. 
Sicut  eiiini  aqiia  tcrram  colligii ,  ct  conghiiinat ,  ct 
continet,  quaiido  cjus  cnnunixtione  liiiuis  ejus  efiici- 
lur;  sic  aiiima  corpnris  m.Ueriaiii  vivificando  iii  iini- 
laicni  concordem  coiiforniat ,  et  non  perniiiiii  hibi 
ci  resohi. 

C.\rUT  VII!.  —  Insufftalio  spiiilus  (luid.  Quid  in  Scri- 
pturis  dicatur  spiiilus  Iwniinis. 

10.  Quod  autcin  scriplum  cst,  El  insufjlavit  in  cum 
spirilitm  vila;,  el  [aclus  cst  homo  iii  animam  viccidcin  : 
si  adhiic  corpus  sohiin  cral,  animam  adjunctam  cor- 
pori  hoc  loco  intcUigcrc  debeiiius  ;  sive  qux  jam  f.icla 
cral,  scd  lanqiiam  in  ore  Dei  crat,  id  est  iii  cjus  veri- 
tate  vel  sapieiitia,  uude  tamen  non  iccessil  qiiasi  loiis 
sejiarata,  quando  iiisulllala  est ;  non  eiiim  Dcus  loco 
contiiictur,  sed  ubique  prxsciis  csi  :  sive  tunc  auima 
facta  est ,  quando  iii  iilud  iigmentum  Dcus  insufihivil 
sphitum  vita) ,  ut  illa  insulflatio  ipsara  operalioncni 
Dei  sigiiificct ,  qua  fecit  aiiimam  in  honiine  Spirilu 
potenliae  sux.  Si  auiem  homo  ille  qui  factus  erai,  jam 
corpus  ct  aiiima  eral ;  ipsi  anima;  sciisus  esi  additus 
isla  iusufnatioiie ,  cum  factus  esl  homo  in  animaia 
viveutem  :  non  quia  illa  insufflalio  coiivcrsa  csl  in 
animaiii  vivciitcm  ,  sed  opcrala  cst  in  aiiimam  viver.- 
lem.  Nondum  t:inu;n  5,r)irilu;iism  liomincni  debemiis 
intelligere,  qui  facius  est  iii  aiiiinam  vivenlcm,  sed 
adhuc  animalcm.  Tunc  eiiim  spiriluaiis  eflecitJS  csl, 
ciim  in  paiadiso ,  lioc  esl  iii  beata  \ita  consiitutus, 
pra'cepiiim  ctiain  pcrlectionis  accepit ,  ut  verbo  Doi 
consmiimaretur.  Iiaque  postquam  peccavit,  reccdens 
a  praiccplo  Dci ,  ct  diinissus  est  de  paradiso ,  in  hoc 
rcinansit  iit  animalis  esset.  Et  ideo  aiiimalem  homi- 
ncm  piius  agimus  omncs  (6) ,  (|ui  de  iilo  post  pccca- 
luin  iiati  sumus,  doiiecasscquamur  spiiilualeni  Adam, 
id  csl  Doininum  nosirum  Jcsum  Cliristuin,  qui  pecca- 
lum  noii  fecil  (1  Pctr.  ii,  22) ;  el  ab  illo  recreati  ct 
vivilicaii,  restituamur  in  paradisum,  ubi  lalro  illecum 
ipso  eo  die  meruit  esse,  quo  vilam  istam  fiiiivit  [Luc. 
xxiii ,  45).  Sic  ciiim  .\postiiliis  dicit  :  Scd  non  piiiis 
quod  spiriluale  est ,  scd  quod  unimule ,  sicut  scriplum 
est  :  Facius  est  primusAdam  in  animam  viventem,  no- 
i'is«im!ii!  Adam  iu  spiriltim  vivijicantcm  (I  Cor.  xv, 
44-40). 

11.  Sic  ergo  dobemiis  inteiligcre  huiic  locum  ,  ut 

Werique  codioes ,  commixlio.  Pratellensis  »:s.,  com- 
naxiiiue. 

{(i)  sic  iiilelligunl  TertuUianus  lib.  de  Kesurrcct.  carnls, 
cap.  o,  ct  nilariiis  in  rsa!.  cxvui. 

(t) !  r.etracl.  caji.  10,  n.  5. 

Sa^ut.  ArGcsT.  III. 


XUiSDUS.  2'Jl 

i!on  quia  dicltim  est,  Insufflavil  in  cum  spiritum  vita;, 
cl  factns  est  homo  in  aniniam  vivcntcm,  crcdamiis  illam 
veluli  partem  natura;  Dei  iii  animam  hoininis  fuisse 
coMversara,  cl  cngamur  dicerc  iialurani  Dei  csse  mu- 
i.>bilcm  :  iii  quo  eirorc  maxime  isios  Manich.iios  ve- 
litas  picniit.  Sicut  eniin  cst  iiiatiir  oranium  hicreti- 
corum  supci  bia  ,  ausi  sunt  dicere  qiiod  iialura  Dei  sil 
aiiima.  Ei  hinc  urgentur  a  nobis,  cum  eis  dicimus, 
Eigo  natura  Dei  crral  ci  niisera  est ,  et  vitiorum  laba 
corniiiipiiur  cl  peccat ;  aut  eliam,  ut  vos  dicitis,  na- 
luiai  coniraria;  sordibus  inquinalur  :  et  cx'icra  talia 
qu:e  dc  nalura  Dei  nefas  cst  crcdcre.  N;im  factain  esse 
aniinam  ab  omnipotciite  Deo,  cl  ideo  non  illam  csse 
paiiein  Dei  vcl  naluram  Dci ,  nianifcste  alio  loco 
scripliim  est,  diceiile  propliela,  Et  qui  /inxit  spiritunt 
omnibiis,  ipse  feal  otnnia  (Psal.  xxxu,  IS)  :  ct  alio 
loco,  Qui  fuixit  spirHum  Iwmittis  in  ipso  [Zach.  xii,  1). 
Ergo  faciuin  csse  spiritum  hominis,  manifcsie  liis 
tesiimoiiiis  approbalur.  Spiriliis  autem  hominis  in 
Scripliiii^  dicilur  ipsius  aniiiue  poleiilia  ralionalis, 
qua  dislat  a  pccoribus,  cl  uis  naturse  lcge  dominalur. 
De  (|uo  dicit  Apostolus  :  Ncmo  scit  qux  sunt  hominis, 
nisi  spiritus  Iwminis  qui  in  ipso  est  (I  Cor.  ii,  U).  Ne 
forie  si  [irobarelur  '  his  lc-  timoniis  aniniani  faclam 
cssc,  non  decssciit  qiii  diccrcnt  spirilnm  hominis  h(!ii 
cssc  factjim,  et  ipsum  arliitiarciituressc  naturam  Dei, 
ct  in  ipsum  diccrenl  parlcm  Dei  esse  coiiver>ain,  cuni 
illa  insufflatio  Dei  facta  est.  Quod  sana  doctrina  simi- 
litcr  respuit ,  quia  ct  ipse  spirilus  homiiiis  cum  ali- 
quando  errat,  ct  aliquando  prudcntcr  .sapii,  mutabilem 
se  essc  dani;it  :  quod  nuUo  niodo  dc  n:Uiira  Dei  fa^ 
est  crcdere.  Non  auicm  polcst  majus  signum  cssii 
superbix- ,  quam  ut  dicat  se  liumana  aniina  lioc  esso 
quod  Dcus  csl,  cuiH  adhuc  sub  tanlis  vitioriim  ct  mi- 
scriarum  niolibuG  gemat. 

CATUT  IX.  —  Paradisi  dclicia;  qiiid  allegoricc. 
12.  Km;cjam  vidcamus  ipsam  bcaliludinem  ho;iii- 
iiis,  qiix  pai'adisi  nomine  sigiiifiealur  :  nam  quoniain 
iii  ncnioribus  dcliciosa  quics  homiiium  cssc  solcl,  ct 
coriiuicis  scnsibus  iiostris  de  oriciue  liimen  oritur, 
coelumqiie  coiisupj;it,  quod  supeiius  corpus  esinosiro 
corpore  aiquc  cxcelli.-ntius ;  propterca  his  verbisctiam 
spiriluales  dclicioe,  quas  habci  ijcala  vita ,  figuraie 
explicantur,  ct  ad  oricnlcm  paradisus  iilonliilu;-.  In- 
lclligamus  autem  nustra  gaudia  spiritualia  sigiiificare 
omne  ligmim  formosiim  ad  aspcctum  inlclligcntia;,  ct 
bonum  ad  cscam  qiuic  non  corrumpitur ,  qua  bcatas 
animac  pascuntur  :  nam  cl  Doininus  dicit,  Operamini 
escam  qttivnon  corrumpitiir  (Joun.  vi,  27) ;  ul  c^toraiiis 
ralio,  qu;c  cibus  cstaiiim;i;.  Ad  orieutem  ,  luccm  sa- 
picntia;  in  Edcn ,  id  csi  in  dcliciis  imiiiort;ilibus  et 
intclligibibbiis.  Nain  delici;c,  vel  voluplas,  vcl  epuluni 
hoc  vcrbo  siguiiicari  dicitur,  si  ex  hcbruio  in  latinuni 
iiitcrprclctur.  Positum  cst  auicni  sic  siiie  inlcrprcia- 
tione,  ut  aliqiiem  locum  signilicare  videatur ,  niagis- 
que  liguratara  faciat  locuiionem.  Producluin  autein 
cx  tcrra  oiiirie  illud  ligniim  accipinms  oiiiiic  illudgau- 

'  Lov.,  si  tmn  probarctui  .m  Ani.  Er.  el  Mss.  quaiuor- 
deoini,  0  (iiiiLus  licgius  codex  optima;  nola;,  uc};ationp 
carcui. 

(Sept.J 


203 


DE  GENlSI  CONTa.\  M 


diiiin  s|iirlliiale ;  iil  csl,  siipcioini:icrc  loiiv.  cl  iinn 
iiivdhi  aiqiic  olinii  loircnarum  ciipicliiaiiiiii  iiiiiili- 
laineiiiis.  Ligiium  aulcm  vilsD  planiaHiin  in  mcdio 
paradisi ,  sapicnliam  illain  signilical ,  qua  opoi  lcl  ul 
intelligat  anima,  iii  meilitiillio  quoilam  reniin  sc  esse 
orcliiialam,  ut  qiiaiiivis  sulgectain  sibi  iialieat  omncm 
iialuram  corporcam  ,  supra  sc  tameii  csse  iiiielligat 
naluram  Dci  :  el  neqiie  iu  clexteiam  clecliiiet ,  sibi 
.irnigaiido  quod  noii  csl ;  iieque  ad  siiiisliam ,  per 
ncsligeiitiam  coiitemiienilo  iiundesl  :  ct  liocest  ligiiiim 
vit.T  plaiil.alum  in  iiiedio  paradisi.  Ligno  autem  scien- 
li;c  boni  el  mali,  ipsa  iiem  medielas  aiiima;  ct  ordi- 
nata  int.giiias  sigiiilicatur  :  nam  el  ipsum  lignum  in 
nicdio  paradisi  |  lanlatum  csl ;  et  ideo  ligniim  digno- 
scoiilia'  bciiii  et  mali  dicilur,  quia  si  anima  qiix"  debel 
in  ca  qu;i' anteriora  suiitsc  exicndere,  id  eslin  Deuin, 
cl  ca  quoe  posleriora  sunl  oblivisci  {Pliilipp.  in  ,  15), 
id  esl  corporeas  voluptates,  ad  seipsam  descrlo  Dco 
toiivcrsa  fueril,  ci  siia  pnicntia  tamiuam  sinc  Deo  friii 
volueiit,  inlumeseit  sup  rbia,  quod  esl  iiiiiium  omnis 
peccali.  El  cura  boc  ejus  peccalmn  pccna  fueiit  con- 
seciita  ,  expericndo  discii  quid  intersil  inter  bo:ium 
qiiod  dcseruit  ,  cl  malum  in  quod  eccidit.  F.l  Iioc  ci 
crit  giistasse  de  fniclu  arboris  dignoscciilia;  boni  et 
niali.  Praicipiiur  crgo  illi  ut  de  omni  ligno  quod  csl 
iii  paradiso  cdat ,  cx  liguo  autein  in  quo  est  digno- 
sceuiia  boni  et  mali  non  edat ;  id  est,  iion  sic  eo 
liualiir,  ut  ipsam  oidiinlam  ii;legiilatein  iKitur;ic  sn;r, 
quasi  manducando  violel  atquc  corrumpat. 

C.\l'llT  X.  —  Ftumiiia  qualuor  quid  noli^nl. 

15.  Fluineu  autcm  quod  procedobai  cx  Edeii,  iJ 
e-l  ex  deliciis  et  voliiplalc  cl  cpulis  ,  quod  niiiiii  n  a 
prn|dict.i  .-igni(icanir  in  Psalmis  ,  cuiii  dicil ,  TonenU 
loliiplalis  («cc  puKibis  cos  (Psal.  xxxv,  9);  lioc  est 
eiiiiii  Ldon  ,  qiiod  l.itine  voliipias  dicilur  :  dividiuir 
iii  qualuor  parler,  cl  qualuor  virlutes  significat,  pru- 
deiiliam,  rorliiudiiiem,  icmpcraiiiiam,  jusiitiam.  Di- 
tiliir  amcin  Pbison  ipsc  csse  Ganges  ,  Geon  autem 
Niliis  ,  qiiod  etiain  in  Jeremia  pioplicta  animadverii 
p-iiest  :  iiuno  aliis  nominibus  appellantur.  Sicul  nunc 
Tiberis  dicitur  fluvius  ,  qui  prius  Albula  dicebalur. 
Tigris  vero  et  Eiipbrates  ctiara  nuiic  cadem  noniina 
teiicnt :  quibus  taiuen  nominibus  virtutcs,  ut  dixi,  spi- 
ritivales  sigiiiHcantur  ;  quod  eliani  ipsoruin  nomiiium 
iiilerpictatio  docct,  si  quis  bebraiam  linguam  vel 
syrani  considcrel.  Sicut  Jeriisalcm  qiiaravis  sit  visi- 
bilis  ct  lerremis  locus ,  si^iiifical  taincn  civiiatem 
(lacis  spirilualilcr  :  ct  Sion  qiiamvis  sil  mons  in  lerra, 
speculationem  lamen  sigiii(icat  ;  et  Iioc  nomcii  iu 
Scripiurarom  allegoriisad  spiritualia  intclligenda  s:cpc 
iransfcrtur  :  el  ille  qiii  descendebat  ab  Jerusalom  in 
Jericlio ,  sicut  Dominus  dicit,  ei  in  via  vuliicratiis, 
saucius  el  semivivus  relicius  esl  a  laironibus  (Lnc. 
X,  50) ,  ulhiuc  locos  istos  lerrarum  ,  quamvis  secun- 
dum  bisloriara  iu  terra  iiiveniantur,  fpirilualilercogit 
intclligi. 

14.  Prudeniia  ergo,  qiix  significat  ipsam  eonlein- 
plationcra  vcritaiis  abomniorcbumauo  alienam,  qiiia 
esl  iiicffabilis,  quam  si  eloqni  velis,  parluris  cara  po- 


.\MCII.,  S.  .VLGUSTIM  20: 

liiis  qiiam  pniis,  qiiia  ilii  audivit  et  .\postoliis  ii)e(r:ibi 
lia  veilia  (]ii,r  non  lieel  liomini  loqui  (II  Cor.  xii ,  •4) 
li;ec  ergo  priidoiilia  lcrram  circumil,  qii:i'  lialiel  au- 
riim  ,  et  c;irl)uiicidum,  et  lapidom  prasiniim  ,  id  est 
disci|ilinam  viveiicli ,  qu.x  ab  omiiibiis  tenenis  sordi- 
Iiu«,  qii;isi  dococta  iiilescit,  siciit  aiinmi  npliimira  :  et 
vorilaiem,  quam  inilla  falsilas  vincil  ',  sic  iil  earliiiii- 
ciili  f  Igor  iincte  iion  vincilur;  clvitain  iclcrnain,  qu;fi 
viiid;lale  lapidis  prisiui  significalur,  pro,.tcr  vigorem 
q<ii  non  arc.-cil.  P"lu\ius  auieiii  illc  qiii  circiiit  lcrr;im 
j^Llliiopi^im  iiiullum  calidain  at.pie  ferveiilem  ,  signi- 
ficat  fiirtiliidiiicm  calore  actioiiis  alaerom  alqiie  iiiipi- 
gram.  Tcrtius  autem  Tigris  vadit  coiitra  Assyrios,  et 
significat  lcinpcranliam,  qua;  rcsislit  libidiiii,  miillum 
advcrsaiiti  coiisiliis  jirudoiili;e  :  uiide  plonimqiie  iii 
Scripliii  is  Assyrii  advcrsariorum  loco  pnmiiilur.  Quar- 
tuslluviiisiioii  dictiim  esl  coiilra  quid  vad:it,  aut  quain 
lerram  circumcat :  justiiia  cnim  ad  omncs  partes  ani- 
ni;r.  perlinet,  ipiia  ipsa  ordo  ct  rrqiiitas  animic  cst, 
qua  sibi  ista  tria  coucoidiler  copulaiilur;  priina,  pru- 
deiili;i ;  sccmida,  furliludo  ;  lertia,  leaiperaiitia  ;  el  iii 
ista  lola  coiiulalioiic  alqiie  orilin:ilionc  justilia  '. 
CArUT  XI.  —  Opcra  liominis  in  pwadiso  :  muliei 

in  adjulorium  fncta. 
15.  Qiiod  aulem  ita  consiiiiiius  cst  lionio  in  para- 
di^n,  III  operareliir  et  cusiodiret;  operaiio  illa  lauda- 
bilior  laboriosa  non  erat.  Alia  cst  iiamque  iii  par.adiso 
opcralio,  el  alia  in  tcrra,  qiio  post  peccatura  damna- 
tuse-t.  Ex  co  aulem  qiiod  additum  esl,  ct  cusiodiret ; 
signi(ic:ituin  csi  qnalis  illa  np:raiio  eral.  Namque  in 
Iraiiqiiillilale  beat.T;  vil;e  ,  ubi  mors  nnn  cst,  omnis 
opera  esl  cesiodire  quod  icnes.  Accipil  eiiam  pnBce 
piiim,  dc  qiio  supcrius  jam  traclaviinus  (Supra,  c,9). 
Qiiod  pr;ccc|>Iiim,  i|uoniam  sic  coiicluditiir,  ut  iion  ad 
uiium  loqualiir ;  sie  ciiim  dioit,  Quci  dic  aiilem  maiidu- 
caverilis,  morle  moriemiid;  incipilcxpoiii  qiiomodo  sil 
facta  femina  :  ei  facla  diciliir  in  adjutoriiim  viii,  ut 
copulatione  spiriluali  s|iirituales  fetus  cderet,  id  csl 
bona  opcra  diviiui;  laudis;  dum  ille  regit,  lia'Cobtoiii- 
peral ;  ille  a  sapicnlia  regiliir,  li.cc  a  viro.  Capiii  eiiiin 
viri  Cliristus ,  ct  capiil  miilieris  vir  (I  Cor.  xi,  5). 
Ideoqiie  dicitiir :  I\'on  csl  bonuin  solum  hoininem  esse. 
Adliuc  ciiim  erat ',  (jnod  fieret,  ut  non  solum  anima 
corpori  doiiiinarctiir ,  quia  corpus  ser\ilem  locmn 
obtiiict,  sed  eliam  virilis  raiio  sulijiigarot  sibi  anima- 
lem  parlcm  suam  ,  pcr  quod  adjiitoriura  imperarcl 
corpori.  Ad  bujiis  roi  exempluin  feniina  facla  csi, 
<iuam  rcrum  ordo  subjiigat  viro ;  ut  quod  in  duobiis 
lioiniiiibus  cvidonliiis  apparet,  id  esl  in  masculo  et  fe- 
niina,  eliam  in  uno  boniine  considorari  possit :  ut  ap- 
petitum  anim.ne,  por  quem  dc  membris  corporis  ope- 
ramur,  Iiabeat  incns  interior  lan  |uam  virilis  raiio 
subjugaliim  ,  et  jiisla  icge  modiim  imponat  adjulorio 
suo,  sicul  vir  dcbct  fcininam  rcgerc,  nec  eam  perinii. 

'  Editi :  Sicut  aurum  optimum  ct  rerum  quod  nulln  fulsila» 
vincit.  Al  Mss.  melioris  nota;  :  sicut  uurum  oplimum  ;  et  ve- 
rlliitem,  ctc;  qua;  loclio  i  lanior  cst. 

'  Edili  sic  lialicnl  :  /.tqiie  ordiiu.tione  perficiimt  jiislitiuin. 
Mss.  voro,  cique  ordiimlione  juslHiu.  sup[lo,  ciiiislsiit. 

'  lla  meiioris  notx'  .Mss.  cum  Am.  el  Er.,  uLiiJ.ov.  habct 
ad  lioc  enim  erat. 


205- 


LIBER  SECUiNDUS. 


206 


leie  domliiari  in  virum  ;  qiiod  ubi  conliiigil,  pcrvers.i 
el  misera  domiis  cst.- 

16.  Primo  ergo  demonslravil  Dcus  lioniiiii  quanlo 
melior  esscl  pecoribus,  et  onmibus  irraiionabilibus 
aiiiinantibus  :  el  hoc  significat  qiiod  dicluiii  est,  addii- 
ria  cssc  ad  ilbinioninia  animanlia.  iit  videret  quid  ca 
Tocarcl,  ct  cis  iioniina  imponeret.  Ex  boc  enim  appa- 
rct  ipsa  raliop.e  linniincm  mcliorem  esse  qiiam  pe- 
cora ,  (lund  disiiiiguere  ci  nominaiim  ea  discerneie, 
nonnisi  ralio  potcst,  quac  de  ipsis  judical.  Sed  liaec 
facilis  ralio  cst;  cilo  cnim  lifinio  intclligitsemeliorcm 
csse  pccoribus  :  illa  est  diflicilis  ralio,  qua  intelligit 
jii  seipso  aliiid  cssc  rationale  qiiod  regit ,  aliud  ani- 
ni:do  quod  rcgitiir. 

CAPUT  XII.  —  Sopilo  A(l(c  juncta  Eva.  Quid 
sibi  vclit. 

Et  qiioniam  b;cc  secreliore  sapiciitia  vidcl ,  ipsnm 
\isionem  secrclam  nomine  soporis  significari  arbilror, 
queiii  immisit  Deus  in  Adam  ,  quando  ei  miilicr  facla 
est.  Ul  cnini  lioc  videatiir,  non  esl  opiis  oculis  isiis 
corporeis,  scd  qiianlo  (;uisque  ab  islis  visibilibus  rc- 
bus  in  iiilcridva  intclligciitiic  scccsserit  (lioc  est  aulem 
quasi  olidoriniscere),  tanlo  mclius  et  sincerius  illiid 
videt.  Ipsa  eiiiin  cognilio,  qiia  inlelligilur  in  nnbis 
aliud  esse  qund  ratione  dnminetur,  aliud  quod  rationi 
oblcmpercl;  ipsa  ergo  cognitio  veluli  eiTectio  nuilioris 
est  de  cnsta  viri ,  prop!cr  cnnjunctionein  significan- 
daiii.  Dciiidc,  iit  qtiisque  buic  succ  parli  rectc  donii- 
iicliir,  ct  fiat  quasi  conjugalis  in  scipso,  ul  caro  nnn 
cnncupiscat  adversus  spiritum,  sed  spiriiui  siibjuge- 
tiir,  id  cst  cnnciipisceniia  carnalis  non  advcrsciur 
ratinni,  sed  potius  oblempcrando  desin;\t  e=se  carna- 
lis,  oiuis  liabft  pcrfofla  sapicnlia.  Cnjiis  cnntcmplalio 
quia  inlcrior  cst  cl  secrelior,  et  ab  omni  scnsu  cor- 
poris  rcmoiissinia,  convenientcr  etiam  isla  soporis 
noniine  iiilciligi  pntest.  Tuiic  cnim  ordinalissime  ca- 
piit  iniilieris  vir  est,  cuiii  capul  viri  esl  C  rist:iS,  qiii  ' 
Sapicnlia  est  Dei. 

17.  Saiie  in  lociim  illius  cosisc  carnem  adiniple\ii, 
nt  hoc  nomine  insinuaretur  dilectionis  alTectus,  quo 
diligil  unusqnieque  animam  suani,  et  noii  est  durusul 
cam  conlemnat ;  qnod  diligit  qiiisqiie  cui  pra;est.  Noii 
enim  sic  nominaia  est  caro  islo  loco,  ut  camalcm 
concupisccniiam  significel;  scd  isto  niodo  pntius  qiio 
proplieta  dicit  auferri  populo  cor  lapideum,,et  dari 
cnr  cariicum  {E:ech.  xi,  19).  Hoc  mndo  cnim  dicit 
Ctiam  Apostnlcis  :  ISon  i»  tdbulis  lapideis,  sed  in  tabu- 
lit  coidis  carnalibtis  (II  Cor.  iii  ,  5).  Aliud  cst  cpiippe 
prnpria  locuiio  ,  aliud  figiirala,  qualis  isla  est  quam 
traclamns  niodo.  Quapropterelsi  visibilis  rcmina  se- 
ciiiidum  bistoriam  de  corpore  viri  primo  facla  esi  a 
Dnmino  Deo,  non  utique  sine  caiiva  ita  facla  est,  nisi 
iit  aliqiiod  secretum  intiniaret.  Niim  cnim  aiit  limus 
defuii  unde  fcmina  formarclur?  aut,  si  vcllet  Dominus, 
homini  vigilanli  coslam  sine  dobire  detrahere  non 
posset?  Sivc  ergo  ista  figurale  dicla  siiit,  sivc  ctiam 
figurate  facta  sint,  nnn  fruslra  hoc  niodo  dicla  ve! 
facta  sunt ;  sed  sunt  plane  mysleria  el  sacramcnta  , 

•  sequimur  F,r.  ven.  et  Lov.  B.,  quis.    M. 


sive  hoc  modo  quo  lcnnitas  noslra  conatur,  sive  ali- 
qiio  alio  mcliore,  secup.diim  sanam  lamen  fidem  suiit 
interprctanda  el  intclligenda.  -     - 

CAPUT  XIU.  ~  Spirituate  conjugium  in  liomine. 

\S.  Vocavit  crgn  miilierem  suani  vir,  lanquam  po- 
lior  inferinrcm,  et  dixit :  Hoc  nunc  os  de  oshibus  meis, 
el  caro  de  carne  mea.  Os  de  ossibus ,  forlassc  proplcr 
fortiludinem  ;  elcttrodecarne,  proptcr  lemperantiam. 
II:c  naniqucdii.-c  virlulesad  infcrioiem  aniini  pariem, 
qiiam  prudcniia  rationalis  rcgit,  docenliir  pcriincre. 
Qiiod  aiilcni  dictum  est,  Hwc  vocabitur  muUer,  quo- 
niiun  de  viro  suo  sumpla  est;  ista  origo  nnmiiiis,  et 
interpretatio  in  lingiia  laiina  nnn  apparel.  Quid  enim 
similc  liabc;it  mulieiis  nomcn  ad  viri  nnmcn,  non  m- 
vcniliir.  Sed  iii  bcbra^a  lociitinne  dicitiir  sic  sonare, 
quasi  dictuni  sit :  II.TC  vocabitiir  virago,  qiioniam  de 
viro  suo  sunipla  esi.  Nam  virago  vel  virgo  poliiis 
habct  aliqiiam  similitudinem  cum  viri  nomine ;  niu- 
lier  aulcni  non  habet  :  sed  hoc,  ut  dixi,  linguic  diver- 
sitas  facil. 

1 9.  Quod  aiilem  addilum  cst,  Rclinquet  liomo  patrem 
etmatrcm,  cl  adlucrebit  uxori  suw ;  et  erunl  duo  it 
carne  una,  qunmodo  rcferatur  ad  historiam  non  invo 
nio,  nisi  qiind  plcrumqiie  in  gcncrc  hiiniaiio  isla  con 
liiigiint;  scd  tola  piopliclia  cst,  ciijiis  Aposloliis  me 
minit ,  diceiis  :  Propter  lioc  rclinqucl  liomo  patrem  f\ 
malrein,  el  adliarebil  uxori  sua;;  et  crunt  diio  in  carne 
uua.  Sacramenlum  Itoc  mcignum  est :  ego  autem  dico  in 
Chriuo  el  in  Ecclcsia  {Ephes.  v,  51,  32).  Qiiod  .Mani- 
cba;i  si  nnn  c.rci  lcgerciit,  niii  pcr  Epislolas  apostoli- 
cas  mullos  dccipiuiit,  inlclligcrenlquomodo  accipien- 
d;c  sint  Vcteris  Testamenli  Scriptura!,  nec  tam  sa- 
crilega  vnce  auderent  accus:ire  quod  ncsciunt.  Quod 
auiem  nudi  erant  Adam  el  mulier  ejus,  et  non  con- 
fiindebanliir,  simplicitalem  anima!  casiitalemque  si- 
giiifical.  Nam  ct  Aposlolus  ila  dicit  :  Aptavi  vos  um 
viro  virginem  castam  exhibere  Chrislo  :  tiineo  auteni  ue 
sic{U  serpens  Evam  fefeltit  versutia  sua,  ita  corrumpan- 
lur  menlcs  vesiree  a  simpticitate  et  castilate,  quce  est  il 
Chrislo  (II  Cor.  xi,  2,  5). 

r..\I'UT  XIY.  —  Serpens  diabolus ,  Eva  a/feclus. 

20.  Sorpcns  anlcm  significat  diabnlum ,  qui  sane 
non  erai  simplcx.  Quod  enim  dicitur  sapienlior  omni- 
bus  bcsliis,  'igiiraie  insinualur  ejus  versutia.  Non  an- 
tcin  dicluni  est  quod  in  paradiso  crat  scrpens,  sed 
crat  pcrpcns  inlcr  beslias  qiias  fecit  Dctis.  Paradisus 
n:iniquc  beat:im  vilam  ,  iit  supcrius  di\i ,  significal 
{Siipra,  cap.  9) ,  in  qua  jam  non  crat  scrpciis,  (jiiia 
jam  diabolus  crat ;  ct  de  sua  beatiiudine  ceciderat, " 
qiiia  in  vcrilate  noii  stetit.  Ncc  inirandiim  cst  quomodo 
nudieri  Inqui  potucrit,  ciim  illa  essct  in  paradiso,  et 
ille  non  essct ;  non  cnim  aut  illa  sccundum  locuni 
erat  in  paradiso,  sed  potius  sccundum  heaiiiudinis  af- 
fectum  :  aut  etiamsi  locus  est  talis  qiii  paradisus  vo- 
cctur,  in  quo  corporalitcr  Adam  et  niulicrhabitabant, 
ctiam  diaboli  acccssum  corporalitcr  intclligere  debe- 
mns?  Non  niique,  sed  spirilualiicr ,  sicut  Apnstolus 
dicit,  Sccundum  principem  poleslalis  acrit,  tpirilus  qui 


207  I>E  GENESI  CONTRA  M 

nunc  op.mlur  in  ftlih  JiHi.LiiUa:  (£;)/ii's.  ii,  2).  Niiin- 
quiil  crgo  vibiliililLT  cis  apjiarel ,  aiil  (luaii  corporcis 
locis  accetlil  ad  cos  in  quibus  opcralur?  Non  uriiiue  , 
scJ  miris  inoilis  pcr  ccpiLiiioiies  suggcril  qirulipiid 
polcsl.  QuiLius  siiL'gfiblioiiilius  resislunt,  qui  vcrc  di- 
cunt,  quod  iieiu  dicil  Apustolus  :  iVoii  chihi  igiwriimus 
nsSulias  ejus  (II  f.or.  ii ,  II).  Quouiodo  cniiu  accessil 
ad  Judain,  quaiido  ci  persiiasit  ui  Doiiiinum  liailerct? 
niimquiil  in  Ineis,  aul  pcr  liosoculosci  visuscst?  Sed 
uliiiiic,  ul  dicliini  est ,  inlravit  iu  cor  cjiis  (Luc. 
■xxii,  5).  Ropclliiauieiii  illum  lioino,  si  paradisum  cu- 
siodiai.  Posuit  cniiu  Deus  lioininom  in  paradiso ,  ul 
oiierarcliir  it  ciislodiiel  :  qiiia  sic  de  Ecclesia  '  dici- 
tiir  in  Canlicis  caulicoiiini,  llortns  conclusus,  fons  si- 
gnnlus  (Cnnt.  IV,  12);  (pio  uliquc  non  admiltilur  pcr- 
vcrsilatis  illc  pcrsuasor.  Sed  laincn  per  miilicrcm  dc- 
cipit :  i;on  cniin  ciiam  lalio  noslra  dcduci  ad  conscu- 
sioncm  pcccaii  polest,  nisi  cum  delccustio  moia  ruciit 
iu  ilL)  parie  aiiimi ,  qux  dcbei  obtenipcrare  r.uioiii 
tauqiiani  n^clori  viio. 

21.  Eliani  niiut  in  unoquoquc  no-lnim  niliil  aliud 
agiliir,  rum  ad  prrr:ilum  quisqiie  delaliiliir,  quam  liuic 
RCium  esl  iii  illis  iiibus,  sorpcnte,  muliere,  ct  viio. 
Nnm  priiiio  fit  siiggesiio  sive  pcr  c  ■gitaii^inem,  sivc 
per  sensus  corporis  ,'  vel  vidcndo ,  vcl  taugendo ,  vel 
audicudo,  vcl  giistaiido,  vcl  olfaciendo  :  qu;c  suggcsiio 
ciiin  facia  fiieril,  si  ciipiditas  nostra  non  movebitiir  ad 
pctcandum  ,  excluiielur  sorpenlis  asiutia;  si  auicm 
mo;a  fi:ci'it ,  quasi  mclicri  jam  persuasum  cril.  Sod 
alitiuando  ralio  virililer  eliam  comniolam  cupidilalciu 
rcfrenal  alijue  cnmpcscit.  Quod  cura  lil,  non  labinuir 
iu  pcccatuin,  sed  cuni  aliquaula  ludalione  coroiiaiiiiir. 
Si  aiilcm  ratio  conseiilial,  cl  qiiod  libido  rommnvcril, 
ficieiiduiu  cbse  doceniai,  ab  omni  vita  beaia  taufiiiam 
de  paradiso  expellitur  liomo.  Jam  cnini  pcccal  un  iiii- 
putatur ,  ciiamsi  noii  subscqualnr  factum  ;  quoiii.iin 
lea  lcnetur  in  cniiscnsioue  coiiscieutia. 

CArUT  XV.  —  Tculalio  quomoilo  dcjicil. 

2-2.  Quii  autcm  modo  scrpens  ille  pcceaiuin  pcr- 
suaseiii,  diligenter  coniiderandiim  est;  pcriiuct  eniin 
maximc  ad  nostram  saluieni :  nain  ideo  ba^c  scripia 
suiil  ul  jani  talia  caveamus.  Nam  cum  inlcnogala 
niulicr  rcspoudissct  quid  cis  pr:irceplum  csset;  ail  ille: 
A'oii  inorlc  moriemi.ii  :  scicbat  '  eiiiin  Dcus  (juoiiiam 
iiua  die  manducuverilis  ex  illo,  apcrientur  ociili  vcstri, 
et  eritis  sicut  dii,  scientes  bonum  el  malum.  Videinus 
liis  verbis  pcr  supcibiam  peccatuiii  essc  persuasuiu  : 
ad  lioe  eiiim  valet  quod  diclum  csl ,  Erilis  sicut  dii. 
Sicul  etiam  lioc  quod  diciuin  cst ,  Sciebai  cnim  Deus 
quoniam  qua  die  mandacaveritis  ex  eo,  apcricutur  oculi 
vestii,  quid  bic  intelligilur,  iiisi  pcrsuasuni  csse  ut  sub 
Deo  esse  nollcnt,  scd  in  sua  poleslale  poiius  sine  Do- 
mino,  ut  lcgcm  cjus  non  observarcnt,  quasi  inviden- 
lis  sibi  ne  se  ipsi  regerent ,  non  indigcnlcs  illius  in- 
terno  lumine,  scd  ulentes  propria  providenlia,  quasi 
oculis  suis,  ad  dignosceiKUiin  bonum  ci  nialuin,  quod 
ille  proliibuisscl?  Hoc  esl  crgo  qiiod  persuasum  esi,  ut 

'  In  Er.  vcn.  l.ov.,  sir  el  F.rclesiiv.  M. 
'  Im:  hic  cl  uifra,  scrt.    Ji. 


-^NICH..  S.  AUGUSTIM 


20S 


suam  polcstalcm  nimi ;  am.nreiil,  ot  cum  Deo  cssc  parcR 
vcllciit,  illa  mcdiclale,  per  quam  Deo  subjecii  erant, 
et  corpora  siibjccta  liabcbaiil,  lauqiiani  fiuctu  arboris 
Cdnslitiita!  in  iiicdio  paiadi-i  ,  malc  utoreutur  ,  id  cst 
coiitra  lcgcm  Dei ;  aliiuo  ita  qiiod  acccpcrant  amitle- 
ront,  duiii  iu  qiiod  nnn  acccpciant, iisiirj  arc  voluerunt. 
Noii  ciiiiu  accopit  bomiiiis  naluia,  ut  pcr  suam  poie- 
sialem  Deo  iioii  rcgcnte  beata  sil ;  qiiia  nullo  rcgeiiie, 
per  suain  pnlcst.Uoiu  bcalus  os-e  slus  Dcus  polcst. 

23.  El  vidil,  iiiquil,  inuiitr  qnia  bonuin  esl  ligiium  nd 
escam ;  el  qiiia  bonum  c-$l  ocuHs  ud  viJenduin,  el  cogno- 
sceiidiim.  Quomodo  videbal,  si  claiisi  crant  ociili  ?  SeJ 
hi)C  dictum  est,  ut  intelligoremus  cos  oculos  csso 
apcrlos,  posloaqiiam  de  fruclii  iilo  accopcrunl,  ([uibus 
se  niidos  vidcbaiit,  et  displiocbaut  sibi ,  id  osl  oculos 
astulix,  quibus  sim|iliciias  displicet.  Cum  cuim  qiiis- 
quc  ceciderit  ab  illa  iniima  ei  sccreiissiina  lutc  vcri- 
laiis,  niliil  est  iinde  vclit  [ilaccre  siipcrbia,  nisi  fiau • 
diilcnlis  siiiiulat  oiiibus.  Ilinc  ciiiui  cl  liypocri-is 
iiasoilur,  in  qiia  mukiim  sibi  videiilur  cordali ,  qiii 
potucrint  fallerc  ct  dccipcre  (luein  voluoriut.  Dedil 
ciiiin  miilicr  viro  suo,  ct  niaudiicavcrunl ,  el  aporii 
suiit  oculi  corum,  de  quibiis  jani  dictuni  cst;  ci  lunc 
videruot  qiiod  iiudi  csscul,  sod  ociilis  pciversis,  qui- 
biis  iila  siniplicilas  qiia;  nudilalis  nomiiie  sigui!;caia 
csl,  crubesceiida  vidobalur.  Ilaqiie  ul  jani  uon  csscnt 
simplices,  fecerunl  de  foliis  fici  sibi  succiiicloria, 
tanqiiam  lcgciitcs  pudonda  siia,  id  cst  occullanlos 
sinqilicilalcm,  deqiia  jani  cruboscobal  asliila  siipcibia. 
Folia  vcio  (ioi  prurilum  quonidan)  siijnificaiil,  si  lioc 
bciie  in  rebus  incorporcis  dicitiir,  qucin  iiiiris  modis 
:iiiiuiiis  palitiir  cupidit:ilc,  ct  dolccialionc  monlieudi. 
l'iidu  etiiini  laiiiie  sal..,i  d:ciiiiliir,  qiii  jncari  aiiiaiit.  Iii 
jiicis  aulciii  ulique  siiiinlalin  |iiinci,aUiin  tonot. 
CAllJT  X\l. —  A6sco/i.sio,  aiubi:!a:io,  perconl::lio  qiiid 
signent. 

25.  Itaqne  cum  dcainbulaiol  Dcus  iii  paradiso  ad 
vospciam,  id  est  cum  ad  cos  jain  judicaiidi)S  vciiircl, 
adbuc  anle  poenam  ciirum,  deanibulabat  in  paradisD, 
id  cst,  qiiasi  movebatur  in  cis  pricsenjia  Dci,  (luandu 
jam  ipsi  siabilcs  in  ejus  pra;ccpio  non  erant;  et  bciie 
ail  vcspcram,  id  cst  cum  jain  ab  eis  sol  occidcrct,  id  csl 
auferrotiirabcis  lux  illaii.lciiorvcrilalis  :audioruntvo- 
cem  ejus,  et  absconderunl  sc  a  conspcctu  ejus.  Quic  se 
abscundit  a  conspcctu  Dci,  nisi  qui  desertt,  ipso  incipit 
jam  amarc  quod  suuiii est?  Jam  cnim  habcbaiit  cooperi- 
monlaincndaeii  :i|uiauleni  loquilurmciidacium,  dcsuo 
loiiuilur  (  Joan.  viii ,  ii).  Et  ideo  ad  aiborcm  se  di- 
cunlur  abscomlere,  quae  crat  in  medio  paradisi,  id  csi 
ad  seipsos ,  qui  in  medio  rcrura  iiifra  Deiim  cl  su- 
pra  curpora  ordinaii  traiil.  Ergo  ad  seipsos  aijscon- 
deruiil  sc ,  ut  coiiIurbarcnUir  iui.seris  crroribus,  reli- 
cio  lumine  verilatis,  ipiod  ipsi  non  eraiit.  1'arliccps 
ciiim  vcrilalis  potesl  essc  auinia  buman:i :  ipsa  aulem 
vcritas  Deus  csi  incommutabilis  siipra  illain.  Ab  ca 
ergo  vcriiate  quisqiiis  aversus  cst ,  ct  ad  scipsum 
convcrsus,  ct  iion  de  roclorc  alquc  illuslralorc  Deo, 
scd  dc  siiis  molibus  qiiasi  libcris  cvsullal,  tonebralur 
nicndaciu  :  quoniam  qui  loqiiitur  mcmlaciuin ,  de  suo 


209  LIBER  SECU.NDIS. 

Ioi]iiilur;  atquc  il;i  liirbaliir  ,  et  voconi  ill;iiii  iuoplie-       h^ibnerunl ,  sed  iii  su.i  iia 


21  d 


f 


tx  niniiiroslat ,  qua  dictuni  est ,  Ad  meipsum  aiiimn 

mra  lurbalaest  {Psal.  xli,  7).  Ilaque  jnm  inlcrrogatiir 

Ailam,  non  Deo  neseiente  ubi  essct,  scd  cogonto  sd 

confessionem  poccali  :  non  enim  ct  Dominus  Josus 

oiirislus  t;im  iiiulta  qu;e  inlerrogalmt,  nesciobat.  Re- 

spondit  aulcm,  voce  ejusaudita,  aliscondisse  se,  qno- 

iiinm  nudus  esset  Jnm  miserriin»  errorc  respoudit , 

qiiasi  Dco  posset  displiccrc  niidus ,  sicut  eiuii   ipsc 

fccciat.   F.st  aulem  lioc  crroris  proprium,   iit  qiiod 

cuique  displicol,  hoc  e;iani  Dco  displicore  arbiiioliir. 

Ilhid  autcm  snblimitor  iiileHigeiidum  est  quod  Doini- 

nus  ait :  Quis  nuiiliavit  libi  quod  nudus  esses  ,  nisi  qnia 

ab  illtt  arbore  dc  qua  dixernm  libi,  ex  illa  solu  ne  maii- 

ducares,  ex  illa  niiiiduccsli .'  Nudus  eiiim  erat  a  simu- 

lationc,  sod  vcsliob:ilur  Iiico  divina.  lliide  avcrsiis  ct 
ad  seipsuin  conversus  ,  quod  sigiiilicat  de  illa  ariiore 

niaiidiicasse,  nudilateni  suani  vidit,  et  displicuit  sibi 
cx  co  qiind  non  liabebat  aliipiid  proprium. 
C.VrUT  XVII.  —  licjcclio  culjiw  el  serpentis  poena. 
2.').  Deiiido  jani  niore  superbi;e  in  se  non  accusat 
quod  consensil  miilicri,  sed  in  mulierem  refundit  cul-      ducai,  pioriinda  ei  tonebrosa  pcnetrat,  cl  ia;i'ieii  teiu- 
pam  siain;  el  sic  subiiliter  qiiasi  de  astiitia  qiiam      porali:i  aiqiic  torrena. 

miser  coiicoperat,  vnluit  ad   ipsuni  Dcum  pcrliiiere  2S.  Nou  aulem  iiiiiniciliic  poniintiir  iiiler  ipsuni  et 

quod  pocoavit.  Non  cniiii  ail,  Miilier  dcdit  mihi ;  sod  viriim  ,  scd  inler  ipsum  el  miaierem.  Niiniqnid  quia 
addldit  dicciis,  Mnlier  quam  dedisli  milii.  Niliil  ost  aii-  viros  iioii  dccipit  ct  leiitat?  Sed  inaiiifestum  est  nuod 
tini  lam  familiare  peecaiilibus,  quam  tribuere  Deo  dicipii.  An  quia  ipsuin  Adaiii  noii  decepii,  sed  mii- 
vdie  imdeciimqne  accnsanlur  :  cl  Iioc  de  illa  vena  su-  liercm  ejns?  Scd  niimquid  pioplerea  inm  esl  iniiiiicus 
perbia;,  iit  quoniain  sic  hoiiio  peccavil  cuni  vult  esse  cjiis,  ad  qucm  pervonit  pcr  niuliercm  suam  illa  doce- 
par  Dco,  id  est  libcr  cssc  ab  cjiis  doiiiinio ,  sioiil  illc  piio,  maxinie  quia  de  fiitiiro  jani  dicilnr,  Iniiiiiciiiai 
abomni  dominio  liber  csl,  qiioniani  ipse  est  Dominiis  ponnm  intcr  le  et  mulierein?  Si  aulem  quod  non  dein- 
omniiim ;  quoniam  iii  niajeslate  par  illi  esse  non  po-  ceps  decepit  Adain,-  nec  ipsam  Evam  dcinccps  dcce- 
luil,  jain  lapsns  cl  jacens  iu  peccato  suo  ,  parcm  sibi      jiil.  Quare  crgo  ita  dicilur,  nisi  qiiia  liic  manifcte 


lura  quam  accoporuiit  pcr- 
aguiit  vitani.  Dicilur  crgo  hnic  :  Peclore  el  venlre  re- 
pcs.  Qiiod  qiiidcm  el  in  colubro  aiiiniadverlitur, 
ol  e\  illo  aniiiianlo  visibili  ad  Iiunc  invisihilom  ini- 
inicum  noslruiii  lociitio  (iguratur.  Nomine  eiihn 
picloris,  sigiiificalftrsuperbia,  quia  ibi  domiiiat;ir  im- 
peliis  aniiiii  :  nomiiie  autcm  venlris,  signilicatur  car- 
nalc  dcsiderium  ,  qiiia  liax  pars  mollior  scnlitur  iii 
CMpnre.  El  qiiia  liis  rcbus  illc  scrjiit  ad  eos  quos 
vu;t  docipere  ;  proptcrea  dictum  esl,  Peciore  el  veiitre 
rcpcs. 

CAPUT  XMII. —  Scrpcnlis  cuin  Kva  inimicilia. 

-7.  fJ  lcrrain,  inqiiil,  manducubis  oinmbus  dirbut 
vilii'  iiiw  :  id  cst  niuuiljus  diohus  qiiibus  agis  Iiaiic  po- 
tosialoni,  ante  illam  ultimaui  poenam  jiidicii  ;  lisc 
Ciiiin  viia  ejiis  videlnr,  de  qiia  gaudct  alqiic  gloriaiur. 
Tcrrum  ergo  manducabis ,  diiobus  modis  iiilclligi  po- 
tcst  :  vel  ad  te  pertiiiebiint ,  qiios  torrona  ciipiditalc 
deccperis,  id  est  peccalores,  qui  lcrne  nomine  sigiii- 
fieanliir;vel  cerlegeniis  terlium  leiilatioiiis  Iiis  verbis 
figiiialur,  qiiod  esl  curiositas.  Torraui  enini  qui  maii- 


eiiiii  faccre  conclur.  Vel  potius  illiini  vull  ostciidcrc 
pi  ccasse,  se  auteni  essc  innoeonleni.  Et  nuilier  iiitor- 
rogala  refert  culpam  in  serpeiiteni  :  qiiasi  aiit  illc  sic 
accepcrat  uxoreni  ul  ei  ohieiiiperarei,  ct  non  polins 
ut  ipsam  sibi  oblenipcrare  facerct ;  aut  illa  non  po- 
torat  Dei  pncceptum  polius  custudire ,  qiiani  veiba 
serpcntis  adiiiitlcre. 

26.  Jani  scrpciis  noii  inten  ogatnr,  sed  prior  exce- 
pit  pcenam,  quia  ncc  confileri  peccaiimi  poiesl,  iiec 
liabet  oninino  unde  sc  excuset.  Non  auieni  niinc  ca 
damnalio  diaboli  dicitur ,  qnx  ultiinn  jndicio  rescrva- 
lur,  dc  qna  loquitur  Doniinus  cnm  dicit,  Ue  iii  ignem 
ailernuin ,  qiii  vrwparalus  est  diaboUi  ct   aiujelis  cjiis 


ostcndilur  non  posse  iios  a  diabolo  tcnlaii,  nisi  per 
ill  ini  aiiinialcni  parlcm,  qii;e  quasi  niulioris  imagineiu 
vel  cxemplum  iii  uno  ipso  homiiie  ostendit,  de  qiia 
superius  jain  niulla  diximus?Quod  auteni  eliam  iiilor 
seiiicn  diaholi,  et  semon  nuilieris  ponunlur  iniiiiicitia?, 
siguilicaUir  scmiiic  diaboli  perversa  siiggcslio;  sc- 
iiiine  autoiii  muliciis,  frucliis  boni  operis,  qiin  per- 
\irs;c  siiggoslionr  rcsistil.  Et  ideo  observat  ipsc 
planlam  mulieris  ,  ul  si  quando  in  illicita  lahilur  de- 
leclatio',  lunc  illam  capiat  :  et  illa  ohscrvat  caput 
eju3,  ut  ciiiii  in  ipso  inilio  mal;c  siiasioiiis  cxcliiual. 
CAPUT  XIX.  —  De  pijcnis  inidicii  inlliclis. 
2).  Jani  de  |  oe:ia  mulieris  milla  qna;stio  esl  :  nia- 


(ilatth.  XXV,  41) ;  sed  eapoena  ejiis  dicilur,  qua  nnbls      iiifosie  enim  niuliiplicaios  dolorcs  liabct,  alque  suspi- 

cavcndus  est.  Poena  enini  cjiis  esl,  iil  in  potestatc  Iia- 

Dcal  cos  qui  Doi  pra;cepta  conlcninuiit.  Iloc  eiiini  ex- 

plicaliir  Iiis  verhis,  qiiihiis  in  cuni  profertnr  soiiten- 

lli :  et  inde  niajnr  pocna  cst, ■quia  de  hac  lam  infclici 

poiestatc  kctatur ,  qui  solebat  antcqiiam  caderet ,  dc 

suhlinii  veritate  gauderein  qiia  noii  slelit.  Et  ideo  illi 

ctiani  pecora  praponunlur  ,  non  iii  poleslatc,  sed  iii 

consoi  vatione  '  iialur;e  sua;  :  qiiia  pecora  non  aniise- 

runt  beatitndinem  aliqiiam  coelestem,  qiiam  nunquam 


'  Edlti  Am.  F.r.  et  duo  Mss.,  conversione.  Lov.,  aiiquot 
iliam  iuHiagaiiiilius  Mss.,  coiwersalione.  Sod  mclius  Hegius 
culcx  aliique  duo,  conservatione . 


ii:i  in  hiijiis  vit:ecalamilatibus;  et  quod  in  doloiibus 
pariat  lilios  qnanivis  et  in  isla  visihili  muliere  c.iiii- 
ploalnr,  lamen  ad  illani  seoretior.m  considcraiio 
rovocanda  csl.  N.im  et  in  pccoribiis  femiiise  cum  do- 
I"re  pariinil  filins,  ct  Ii;ec  esl  in  illis  niortalilalis  coii- 
di;io  polius  qiiam  poeiia  pcccali.  Polesl  ergo  ficri  ut 
eliam  iii  fominis  honiinihus  niorlalium  corporum  sit 
isla  coiidilio.  Sed  hoe  cst  niagnum  siippliciiim,  qefiil 
ad  istani  corpornni  morlalilatcm  ex  illa  iiiimortali- 
taie  vcnerunt.  Yerumiamen  magnum  sacranicninm 

'  \;ss.  non  I  auci  habent :  si  qiumdo  illicita  elabitin  cV/c» 
ctalio. 


2H  DE  GENESi  CONTKA  M 

&,«  liiijus  seiileiilKC,  (\\u<c,  iiiilla  ;il>^liiicnlin  fil  a  vo- 
lunlalc  caiiKili ,  iiux  iioii  lialieal  iii  exoidio  dotoiem  , 
doiiec  iii  ineliereiii  paileiii  coiimilMiuIi)  niclaliir.  Qnod 
ciim  proveiicril,  quasi  iialiis  esi  filius,  id  esi  ad  lioiium 
opus.paraius  esi  alVectus  per  consueliidiiicm  bonam. 
(lua.>  ciinsuciudo  iil  iiascorctiir,  ciiiii  dolorc  rclucta- 
tuiii  csit  coiisiutiuliiii  nialx'.  Naiii  cl  ilhid  ipiod  post 
parlum  dictiim  csl  ',  Erit  tibi  comersio  nd  vinim  tiatm, 
ct  ipse  liii  domiiiabitur ;  iioniie  mult.e  ac  prope  omnes 
mulieres  abseiiiibus  viris  suis  pariiiiit,  et  posl  parlum 
sc  ad  illos  ium  coiivcitunl?  Qu:e  auleuisuperlix  sunt 
inulieres,  el  di)iniiiajiliir  viris,  nuniqiiid  posl  parlimi 
careiit  lioc  vitio,  ul  viri  carum  domiiieiiliir?  Imo 
«piasi  digiiilatem  sibi  aJdil.im  crcduiil ,  ipiod  matics 
liuiit,  et  p!erinnqiic  superbiores  existunl.  Quid  sibi 
ergo  vull,  i|iio(l  posleaquam  diclum  est,  In  doloritins 
yuries  filios.  aildiliim  est,  et  erit  tibi  coiivcrsio  ad  viriiin 
luum,  et  ipse  tui  domiiiabitur;  iiisi  qiiia  illa  pars  aiiim;r, 
<iuae  cariialibus  gaudiis  teiiclur,  cuin  aliquam  malam 
consuctudincm  voleiis  vincere,  passa  fueiil  difliculta- 
lem  ac  dolorein  ,  alqiie  ila  popercril  coniiicliidinom 
bonam,  caiiliiis  jain  el  diligcnlius  ralioiii  oblcinpeiat 
tanquain  viio  ;  et  ipsis  (luasi  eriidlta  doloribus  con- 
vei  titur  ad  raiionom,  et  libcnter  servii  jubcnti ,  ne 
ileriiin  in  alii|iiam  perniciosam  coiisuetudinem  de- 
llual?  Isla  ergo  qu.e  vidcnlur  nialedicta  ,  pracepta 
sunt,  si  noii  carnaliter  spiritualia  lcgamus.  Lex  eniin 
spirilualis  est  (/t(;i)i.  vii,  U). 

C.VPLT  XX.  —  Dc  viri  poeiia. 
30.  Iteiii  de  seiilenlia  isla  qiic  prnlala  esl  iii  ipsiim 
viiuiii,  qiiid  diceiiiiis?  NuniiiniJ  Ibrle  divitos,  quibus  . 
provenil  facilliiiius  viclus.ncqiie  in  lcrra  oper.iiilnr , 
cvasisse  isiain  pociiam  existiniandi  suiil,  qua  diciiur  : 
Mulcdicta  terru  crit  tibi  in  omiiibus  operibus  tiiis ;  iii 
Iristilia  el  geiiiiln  liio  iiianducabis  ex  ca  omiiibus  dicbus 
vitie  tua;.  Spinas  et  tribulus  pariel  tibi,  el  edcs  pabu- 
lum  agri  tui  :  in  sudorc  vullus  tui  cdes  panein  tuum, 
donec  revertaiis  in  tcrrain,  ex  qua  sumptus  es;quia 
terra  es ,  et  in  terrain  ibi.s?  Sed  cerle  illiid  niaiii- 
festum  est,  (|uoJ  ncmo  evadal  islain  seiilcnliam.  IIoc 
ipsum  cnim  '  qiiod  in  bac  vila  quisque  iiatiis,  difii- 
cultalem  invcniondui  veriiatis  babet  ex  coriupiibili 
corpore  (sicul  eiiiiii  Salomon  dicit,  Corpus  qiiod  cor- 
rumpitur  aggravat  niiinuiin,  el  depriiiiil  tcrrena  inliabi- 
latio  seiisum  inulla  coyilaiHcm  [Sap.  IX,  15]),  ipsi  sunl 
laborcs  et  lrislili;e  quas  liabet  homo  e.v  terra;  et 
spinx  ac  iribuli  sunt  piinctioncs  tortuosarum  qux- 
slionum,  aut  c(^itationes  de  provisione  hujus  vitae  : 
(lux  plcruinqiie,  nisi  exslirpenlur  ol  do  agio  Dei  pro- 
jicianlur,  suffocanlverbum,  ne  fruclilicet  inhoinine, 
sicul  Dominus  in  Evaiigolio  dicit  {.Murc.  iv,  18,  19). 
Et  quoniain  nccessiiale  jani  per  hos  oculos  et  per  has 
aurcs  de  ipsa  veritale  adiuoiiemur ,  ct  dilDcilc  esl  re- 
sistere  pbanlasmatibus  qux  pcr  istos  scnsus  inliant  iii 
animaiu,  quamvis  pcr  illos  iiiircl  eliani  ipsa  aJnionitio 

•  si'-.  Ani.  F.r.  el  Mss.  potiores.  Al  Lov.  babet :  Quod  post 
ttc  piirtu  dictiim  esi.  Mss.  sex,  qiiod  de  pnrlu,  cte. 

>  I.0V. :  noc  ipstiin  emm  erit  ti  tiiiwiidiim,  qiwd  iii  huc 
riln, elo.r>einovcii(ia luravimus  h»c vorla, erit ci timcudum, 
quibus  tnliquicrcs  cdilioiies  el  Mss.  uuJcoiui  caieiit. 


.VNICH.,  S.  AUGUSTINI  211 

vcritatis;  in  isia  crgo  pcr|Jexiiate,  ciijus  viillus  iion 
sudct  ul  niaiiJucct  pancni  siiuin?  qiioJ  oninibus  die- 
bus  vitie  iiostra;  passuri  siiiimis,  id  cst  liiijus  vitx  quae 
transilura  est.  Et  lioe  illi  dictuin  esi ,  qui  cotuerit 
agrum  suum  ,  quia  ista  patitur  doncc  revertatur  in 
terram,  ex  qiia  simiplus  csl,  id  est,  doncc  finiat  vitam 
islam.  Qui  eiiim  coluerit  agriim  istiim  inlcrius,  ct  ad 
panem  siiiim  quamvis  cnm  bibore  perveiieril,  polest 
u.-qiie  ad  finem  vite  hiijiis  liunc  laborem  pali  :  posl 
liauc  autem  viiam  iion  est  necesse  ul  paiiatur.  Sed 
(pii  lorle  agriim  non  colucrit,  ct  spinis  cum  opprimi 
pcrniisoiit,  lialict  iii  linc  vita  nialcdiclioiieni  tcira;  su;b 
in  oninibiis  opeiibiis  snis,  et  post  liaiic  vilani  habcbit, 
vol  igiioni  piirgalionis  vel  |  oenam  ;eleriiain.  Ita  iieino 
evadit  isiam  seiitcniiam  :  sed  agendum  cst  ul  sallcm 
iii  liae  tanluin  vita  scnliatur. 
CAPUT  XXI.  —  Quare    post  Iransgressionem  Adum 

vitum  vocaverit  ipsnm  Evain  :  cl  de  pcUiccarum  tiini- 

carum  siynilicatioiie. 

51.  Qucin  auiem  non  nioveat,  quoJ  posl  peccatum 
et  scnlciitiani  jiidicis  Dei  vocat  .Adam  nnilicrcm  suani, 
Vitaiii,  qnia  \iioniiii  ipsa  sit  iiiatcr,  posleaipiam  nie- 
niit  niortcm,  el  raorlalos  letiis  parcre  doslinata  est ; 
nisi  qiiia  illos  fclus  attcnJit  Scriplura,  quos  cuin  iil 
duloribus  pepercrit,  lict  illi  conversiu  ad  viruiii  suum, 
el  ejiis  ipsc  dominabitiir?  De  quibus  fclilnis  sujieriiis 
Jiotum  est.  Sic  enim  est  illa  vita  malcrque  vivoruni. 
Nam  vila  (pia!  in  peccalis  csl,  niors  appollari  iii  Scii- 
pturis  solct ,  sicut  Aposloliis  Jicit  niorlu;:ni  esse  vi- 
Jiiam  qii;c  in  Jeliciis  vivil  (I  Tim.  v,  6)  :  et  morlui 
iioniiiie  pcccalum  ipsiiin  sigiiificari  Irgijnii';,  iibi  Ji- 
ctuiii  csl,  Qui  biipliziitiir  n  mortuo  ,  et  ilcrum  tangit 
illuin,  qiiid  proficit  in  tavacro  suo?  Sic  et  qui  jejiinal 
supcr  pcccata  sua,  et  iteriiin  anibulans  liaic  eadem  fucil 
{Eccli.  xxxiv,  50,  51).  Pro  peccalo  enim  mortuum 
pusiiit,  abslinentiaiii  vcro  j('jiiniiim;|uc  a  pcccato  , 
taiiqiiam  baplismum ,  hoc  esi  iminJatiDiicin  '  a  inor- 
tuo  :  iierum  autem  rcdiie  ad  pcccatuin  ,  tanquam 
ileruin  tangere  morluum.  Qiiare  crgo  non  animalis 
illa  pars  nostra,  qu;e  lanipiam  viro  debet  oblcinperare 
lalioni,  cuni  per  ips;ini  ralionem  de  vorbo  vitx  recle 
viveiidi  sarciiiain  conceperit,  appellctur  vita  ;  et  cum 
parturitioiic  abstiiieiitia',q(iaiiiviscuiii  doloribus  alqiie 
gemilibus,  m:il;e  consuctudini  resistcns,  bonain  coii- 
suciudinem  ad  recte  facla  pepererit,  niater  vivorum 
vocctur,  id  est  recle  faclorum  ;  (|uibiis  contraria  suiit 
peccata ,  qii.e  noiiiine  morluorum  signiflcari  posse 
docuimus '  ? 

32.  Nam  il!a  mors  ,  qiiam  omnes  qiii  ex  AJam 
nati  sumus,  cocpinius  Jebere  naiur.e,  quain  minaliis 
estDcus,cum  pr;tccpium  Jaret  ne  aiboris  fructus 
i!!e  cJerelur;  illa  crgo  niors  iii  tuiiicis  polliceis  figii- 
rata  est.  Ipsienimsibi  feccrunt  pr;eciiictoria  de  foliis 
fici  ,  et  Deus  illis  focit  tunicas  pelliccas  :  iJ  esl,  ipsi 
appctiverunl  meiiiicnJi  libiJinem  rclicla  facie  veri- 


'  Edili,  viiindiitioncm ;  scd  nialuinius  uli  esl  iu  Mss.  (le> 
coni,  miindulionem. 

'  A|iud  F.r.:  /.iiiure  animalis...  concepil,  appcllatur  vita.. 
feperit,  imter  riioiKm  vociitur...  docidmiui.  U. 


ai3  LIBER  SECU.NnLS 

talis,  el  Detis  C0i*piira  coiiini  in  islain  morCalilaleni 
caiiiis  nuilavit  ,  iibi  laleiit  eorda  iiieiuiacia.  NLqiie 
eiiim  in  illis  coi'|iorilnis  ca-lesiilms  sic  laiere  posse 
cogiJaliones  credeniiiiin  est,  queniadiiiodiun  in  liis 
corporibus  laieiii :  scd  sicut  iionnulli  moius  aiiimornm 
apparent  in  vullu,  et  nia\lnie  in  oculis,  sic  in  illa 
perspicuilale  ac  simplicilale  cojlesliuin  corporiiin 
omnes  oniiiino  niolus  aiiinii  lalcre  iioii  arbilror.  lla- 
que  illi  nierebiinliir  iiabilalioiicm  illam  et  comiiiiila- 
lionem  in  angelicam  formam  ,  qui  eliam  in  liac  viia 
cum  possint  sub  tiiiiicis  pelliccis  occuliare  nieiidacia, 
oderuiit  lainen  ea  ci  cavenl  flagiaiilissiino  amore  ve- 
rilalis  ,  el  boc  soluin  legiint,  quod  ii  qui  auiliuiit , 
ferre  noii  possunl;  sed  nulla  meiiliuiilnr.  Ycniet  euiin 
tempiis  ul  ni.hil  eiiamcoiilegatur  :  nibil  est  eniiii  oc- 
culliim  qiiod  noii  manifeslabiliir  (Maltli.  x,  20).  Tain- 
diii  auleiii  in  paradiiO  fuerunli^li,  qnamvis  jaiii  snb 
seiitcnlia  dainiiaulis  Dci,  donec  vcnluin  essel  ad  pcl- 
liceas  luiiicas,  id  esl  ad  hiijus  vila;  mortalitateni.  Quo 
enim  majore  indicio  poluit  significari  mors  qiiam 
sentimiis  in  corpure,  qiiam  pcllibiis  quK  mortuis  pe- 
coribiis  dcnalii  so!eiil?Il;ique  cuin  coiilra  prac  pluiii, 
iion  iniitaiioiie  legiiima  ,  sed  illiciia  supcrbia,  Deiis 
esse  aipeiil  honio,  usciue  ad  belluaruni  morta'iiateiii 
dejecliis  est. 

53.  ide.)  sic  illi  lcx  diviiia  iiisullal  ore  Dci ;  qiin 
ii.sullaiiuiie  nos  admoiieinur  qiiantiiin  i'.i)>suiniis  ca- 
vcrc  sii|K'rbiani. 
C\rLT  XXII.  —  Expiilsio  Adtv  quUl  tillegoike. 
Ecce  Adain  fuclus  esl  Umqwini  umis  ex  nobis  ntl 
ftieniiani  cogiiosccndi  bonv.m  el  nuiluin.  Qux"  ainbigua 
locutio  llgurain  fat  it  :  nain  ,  faclus  est  tanqitnm  uiius 
ex  nobis,  du|jliciter  ii.tclligi  polesl  :  vel  loitis  e.i:  nobis 
qiiasi  et  ipse  Deus,  quod  pL-riinet  ad  insultaiioiieii!; 
sicui  dicitur,  u.'.us  e.\  senatoribus  ,  utique  sensl  ;r  : 
aut  cerle,  qiiia  cl  ii'Se  dcus  esset ,  quaiiivis  Cre.doiis 
sui  beiielicio,  no:i  nalura ,  si  sub  ejiis  potCitr.te  iiia- 
nere  voluisset ,  sic  dicliim  est,  ex  nobis;  quomodo  di- 
ciliir,  cx  consulibiis ;  aut ,  pro  coiisulibiis  ,  qiii  jam 
iion  esl.  Sed  ad  (|uam  rem  faclns  esl  taiu|iiani  uiius 
ex  nobis?  Ad  scicnliani  scilicct  dignoscendi  boni  et 
iiiali,  iit  iste  pcr  expLriinentum  discerel  dnm  scnlit 
inalum,  quod  Dens  per  sapienliam  novii ;  et  poiesia- 
lcm  illaiii  Omiiipotenlis  qiiam  paii  noluil  beaius  alquc 
conseiitiens,  iioeiia  sua  discai  csse  incvitabilem. 

5t.  Et  tuitc  ne  porriijcret  .\dam  manum  suam  ad  ar- 
borem  viue,  el  vivcrel  iii  (vi.criium  ,  diniisil  illum  Dcus 
de  paradiso.  lieiie  dictum  est ,  diiiMt,  iion,  exclusil ; 
u(  ipso  pcccatorum  suorum  pondere  tanquam  in  lo- 
cum  sibi  congruuni  vidcrctur  urgeri.  Qiiod  p.itiliir 
plcriiiiu|ue  nialiis  boiiioci;m  inlcr  bonos  vivere  cobjc- 
rit,  si  se  in  iiiclius  comimilare  nolucrit;  ex  illa  boiio- 
riim  congregalioiie,  poiidere  mals  sux  coiisiietudinis 
pellitur;  ei  illi  eum  iion  excluduiit  reluct:iiit<^ni ,  scd 
diniilluiit  ciipii  ntcm  Qiiod  aulein  dictuiii  csl,  Xepor- 
rigcrct  Adam  maniim  suam  ad  arborcin  viuc,  ctiain  Ikvc 
ambigua  locutioest.  Loiiuimurenim  sic,  cuiiidiciiniis, 
Ideo  le  inonco,  ne  ileriim  facias  quod  fecisli,  volentcs 
utique  ul  non  faciat  :  ct  ileruin  sic,  Idco  tc  moneo, 


214 

ne  forte  sis  bonus,  volenles  uiiiiiie  nl  sii ;  id  cst,  mo- 
neo  le,  non  dosperans  qiiod  boiius  possis  csse.  Sicui 
lo(iiiitur.4posloIus,  cum  dicit  :  Ne  forle  det  illis  Deiis 
pa^iiilenliam  ad  ccgiiosceudam  veritatem  (II  Tim.  ii,  25). 
Potesl  ergo  videri  propterea  liomo  in  Liboies  liiijiis 
vilc  esse  dimissus  ,  ut  aliquaiido  iniinuni  p  irrigat  ad 
aiborem  vit;T;  ,  cl  vivat  in  .Tlcrnum.  .Maiius  auleiiv 
poriectio  bene  significat  crucein,  per  quam  vila.tlcr- 
iia  reciiperatur.  Quamvis  eliain  si  illo  inodo  iiitellig:i- 
miis,  ne  manum  porrigal ,  et  vivat  in  wicrnum ,  non 
iiijusla  poena  est  post  peccatiim  iiiicrclusum  esse  adi- 
lum  ad  sapientiam,  donec  Dei  misericordia  inensuris 
teiiiporum  revixiscai  qui  mortuus  cst,  el  iiivenialur 
qui  perierat.  Dimissus  csl  ergo  de  paradiso  suavi- 
talis,  ut  operaretur  terram  de  qua  siimptus  eral ;  id 
e.-t,  ul  in  corpore  isio  laborarel,  ei  ilii  si  posset  cullo- 
caivt  sibi  meiitum  redcuadi.  Moralui  estaulem  con- 
Ira  paradisum  iii  miseria  :  qua;  uiiqiie  beat;u  viuc 
conlraria  cst.  Nani  bcalam  vilam  p:iradisi  nomiiio 
significatam  existimo. 

C.\PUr  XXIIl.  —  Clicrubim  et  framea  viisalilis  quid 
noleiit. 

3S.  Pos!ii(  uulcm  Deus  Clicriibiin  et  flainmeam  fra- 
mcam  quawcrsaliir,  qiuc  uiio  noiiiiiic  versatilis  dici 
pole--I,  ad  ciislodieiidam  viain  arbcris  vilce.  Sicut  illi 
voluiit  qiii  liebi:T;a  vcrba  in  SLripIiiris  interpret.ili 
siiiil,  Cherubim  laline  Scieiiti:e  pleuiliulo  esse  dicitur. 
Flaininea  vero  fiamea  versatilis,  lemporales  poen;e 
iiileliigiinliir,  quoni;ini  Irmporavoluliililale  versaiitur. 
Prnptcrea  el  flaimncM  dicitur,  qu;a  iirit  qiiodaminodo 
oiiiiiis  Iribiilalio.  Sed  aliiid  esl  uri  ad  i  oiiSiim|ilioiiem, 
el  alUid  est  ini  ad  pur^atioiiem.  Nam  et  Aposlolus 
dicit  :  Qiiis  scaiidalizatiir,  et  ego  non  uror  {!!  Cor.  xi, 
20)?Sed  isle  a!1ecliis  purgabal  eum  inagis ,  quia  de 
cliaritale  vciiieba't.  Et  ill;c  Iribulaliones  quasjusii  p,i- 
liiiiilur,  ad  islam  perliucnl  flainme;im  framcam  : 
Quoniam  in  igne  prubatur  aurum  et  nrgcntum,  et  lioiiii- 
ncs  acceplnbitcs  in  camino  liuiiiiliatioiiis  (Eccli.  ii,  5). 
Et  ilcrum  :  Vasa  figuli  probal  fornax,  et  liomines  ju- 
stos  tentatio  tiibulatioiiis  (Id.  xxvii,  G).  Quoiiiam  erg* 
qiicm  diligit  Deus  ,  conipil ;  et  flagctht  omnem  fiHuin 
qtiemrecipit  (Ihbr.  xii,  6);  sicut  dicil  Apobloliis, 
Sciciites  qiioniain  tribulatio  patientiam  operatur,  paiieii- 
tia  autem  probationein  (llom.  v,  5,  4) ,  cl  Icgimus  et. 
audimus ,  et  credendum  est  arburem  vii;i>,  plenitudi- 
ncm  scieiili;B  ei  flammeam  fiameam  cnstodire'.  Neino 
ergo  polest  perveiiirc  ad  arborcm  vit;^',  nisi  per  h.is 
duas,  id  est  per  lolerantiam  mo!esii;iruiii,  eisciciiii;e 
plenitudinem. 

56.  Sed  lolcranlia  molestiarum  omnibus  fere  ii 
Iiac  v:t  I  stibeniida  est ,  leiideiitibus  ad  arLorcm 
vilic  :  p'cii)tudo  autcm  scienli.Te  videtur  pauciori- 
biis  provcnire  ;  ut  quasi  iion  omnes  qiii  perveniunl 
ad  aiborem  vitic,  pcr  sciciili;e  pleniludincm  veniaiil, 
qiiamvis  omncs  lolcranliani  intilestiarHiii,  idestdaiii 
iiieain  fraincain  versalileni,  senliaiil.  Sed  si  alteiiila^ 

'  l.ov. ,  plenitudincm  esse  scicniia;,  et  flanimea  framea  cii- 
stoiliri.  sic  ctiain  aiiliquiores  rditionc.s,  nisi  quod  oiiiilluiu, 
esse.  Si;d  i]  sa  onlioiiis  serics  prolal  legeiiduiu  cuiii  Mss. , 
pknitiidincm  scv.ntio!,  et  flammenm  framcum  custodire. 


215  DE  CENESl  CONTRA 

tiir  quoil  Aposldlns  dicit,  Ptciilludo  nulcm  l.cgis.  clin- 
ritns  (Rom.  xiii,  10) ;  el  viileamus  cniiKlini  chaiiialoiii 
pra'ceploillo  geminocoiilincri,  Diliges  Domimim  Deum 
liiHHi  cx  lolo  cordc  luo.  cl  cx  lola  niiimn  lua,  ct  cx  toln 
mente  tua ;  cl,  Diligcs  ptoximiim  lciiiqunm  leipsum ;  in 
qiiibiis  di:ol>us  prarcptis  loln  Lcx  jiciulcl .  cl  Prophclw 
(  Mottli.  XXII,  37-10)  :  siiiediibilalioiie  iiilellipimns  ad 
arbnrcm  vilx  noii  soliim  pcr  nammcam  framcam  ver- 
saJilcm,  id  csl  per  liiloranliaiii  tcmporaliiim  mnlcslia- 
nmi,  scd  etiam  por  plcnilncliiUMii  sciciitix,  id  ( sl  por 
chariiaiem  vciiiri ;  qira  si  clinrit.iem ,  n\i\uh  ,  non 
liabeum,  niliil  sitm  (I  Cor.  xiii,  2). 

CAPDT  XXIY.  —  AdnmClirislus,  Eva  Eeclcsia. 

37.  Sod  iii  lioc  siTiiioiic  pollii  ilMs  siiiii  considera- 
tioiiem  rorimi  fail:iriim  ,  qiiam  p;il  >  cxplicalam  :  ct 
deinde  considcralioncm  proplieti:ie,  qii;v  rcitiaiiPl  cx- 
plicaiida  jam  brcviler.  Posito  enim  laiiqiiam  sigiio 
qiiod:im  niaiiifeslo  quo  cctcra  dirigaiilur,  non  diu 
nns,  (piaiitiim  arliilror,  isla  consiilciatio  dctiiiebit. 
Hicit  ciiim  Aposloliis  sacranicnliim  in.Tgniim  csse, 
qiind  dictiim  cst,  Propler  lioc  rcliivjnct  liomo  patrcm  ct 
inalrcm,  et  adliwrcbit  uxori  sun: ;  et  eriinl  cluo  in  cnriie 
«»rt  ;  quod  ipse  interpretntnr  snbjicicndo,  lujo  auicin 
dicoin  Chri>,lo  cl  in  Ecclesia  {Ephcs.  v,  51,  32).  Krgo 
quod  pcr  bisliiriam  inipleluiii  cst  in  Adam,  pcr  pro- 
plieliam  signillcalChrisium,  qiii  rcliqiiit  paiicm,  ciim 
(lixil  :  Kgo  a  pntre  exivi ,  et  veni  in  liunc  mundum 
{Jonn.  XVI,  28).  Non  loco  reliquit,  quia  Dens  loconon 
conlinclur,  ncqne  avcrsione  pcccali ,  sicnt  apiistat:e 
relinquiint  Dciiin  ;  sed  apparendo  liominibns  in  lio- 
nnne,  ciim  Yerbum  caro  faeiiim  est ,  ei  babitavit  in 
nobis  (/(/.  1,  M).  Quod  ipsum  non  commulationcm 
nalurx  Dei  significat,  scd  susceplionem  natur;i;  infe- 
rioris  pcrsonjc,  id  esl  bumaii:c  '.  Ad  hoc  valot  etiam 
quod  dicitnr,  SeHic/i;;siiiH  exinanivil  (Pliilipp.  ii,  7); 
qnia  non  in  ea  dignitale  appiruit  bominibiis  in  qua 
est  apnd  Patrcm  ,  blandiens  coriim  iiifirniitali ,  qni 
eor  mundum  nonduin  babebant,  unde  viderclur  Ver- 
Lum  in  principio  Deiis  apnd  Deum  (Johh.  i,  1).  Qnid 
csl  crgo  qiiod  dixinuis,  reliqiiil  Palrem,  nii-i,  rcliqiiil 
apparere  hominibus  sicnl  esl  apiid  Patrem?  Iicm  re- 
liquil  el  matrcni ,  id  esl  Synagogic  velcrem  atqiie 
carnalcm  obscrvaiinncm,  qiine  illi  imiter  erat  cx  se- 
mine  David  sccundiim  carncni,  el  adlucsit  uxori  su:e, 

'  Sic  vul^ali ,  qiiilnis  Mss.  vix  aliqni  siilTragantur.  Kani 
AriiuUcnsis  et  \  icldiini  diio  voceiii,  versona',  oinlttunt:  aiil 
iiovcni  inclioris  nol;c,  e  (jiilbus  est  I iiendeiicensis,  Geinme- 
ticensis,  iYalellcnsjs ,  r,cgio-Mo;itcnsis ,  s.  Audocni  llotho- 
iiiageusis ,  Sorboiiiciis ,  unus  S.  Martiiii  de  rampis ,  et  nui 
aiiiins  circiler  miUe  |ira;terl,  (piiiiuenliui  Vcronensis  eccle- 
sia  luit  R(;gius  codex,  oniisso  verlin,  nnlwa:,  sic  liabeiit : 
scd  susccplioncm  inferioris  persona; ,  id  e:.t  hmninn'.  ii.i 
eliam  trilmia  r.eihc  cgIIociIo,  ad  cap.  5Kpist.  ad  ICpliosins, 
liini  iii  exciisis,  tuin  in  Coibeiensi  cudice  siil)  noniine  !'lnii 
inaau  doscrinlo.  nuod  loculionis  genus  ea  lege  intelligen- 
duin ,  qua  illud  ciim  veteres  dicimt  v  erbum  suscepisse  lin- 
imiii^n,  siisccjitiniio  videlieot,  ut  Iheologi  aiunt ,  toiniinala 
ad  hnc,  ul  Voiliuni  ipsiiin  siisci|Jons  cxist;it  honio  li.iiiscjne 
lioniihis,  (in;c  esl  liiimana  persona.  ^am  alias  nalnram  lio- 
Uii.iis  in  peisonie  unitaloiii  a  Verbo  snsce|ilam  luisse  dccet 
CDnslanter  Aiisuslinus,  cu;iis  celebrior  fsl  illa  sontenlia  ex 
e|iist.  o,  ad  \  olii.sianum :  «  lla  inter  Deiiin  ct  honiiiics  me- 
«  dialor  a|  paruil,  nl  iii  iiiiilale  persona,'  ooiulans  nU-amquc 
»  i'.auiram,  et  sulila  siililiniaret  inyjlilis,  el  insoliia  .soli;is 
t  luiiii>i;rai'el  > 


MAMCH.,  S    AUCUSTIM  210 

id  esl  Ecclcsi.p,  iit  sint  diio  in  carne  una.  Dicit  enini 
Apostoliis  ipsiim  essc  capiit  Ecclosi:c,  ct  Rcclcsiani 
corpiis  cjiis  (Coloss.  i,  18).  Ergo  ct  ipse  snporaiusesl 
dorinitione  passioiiis,  ul  ei  conjux  Ecclcsia  formare- 
liir,  quam  «lormilioiieni  c:inlat  pcr  propbclam  diccns: 
Fgo  donnivi,  ct  soinnum  ccpi ;  ei  c.rsiirrcxi ,  quoniam 
Domiiius  suscepit  me  (Psal.  iii,  6).  Formata  est  ergo 
ei  coiijux  Ecclesia  de  lalere  ejus,  id  cst  de  fide  passio- 
nis  cl  Baplisnii.  Nam  pcrcnssnm  lalns  ejiis  lancca, 
sanguinein  cl  aqnain  prnfiidit  (.lonn.  xix,  31).  Factns 
auloni,  iit  snpra  dixi,  cx  scmiiie  David  sccundum  ear- 
neni,  sicut  Aposlolns  dicil  (Piom.  i,  3),  id  est  lanrpiam 
de  linio  lerrx,  cum  bomo  non  essct  qui  opcrarelur  iii 
terra,  qiiia  nnllns  boiiio  opcralns  est  in  Yirginc,  dc 
qiia  ^.■'tiis  csl  Cliristns.  Fons  nulcni  nsccndcbal  de  ler- 
ra,  cl  irrigabat  oninem  faciein  tcrra:.  Facics  terrn  ,  iJ 
cst  dignitas  tcrr;c,  mater  Di>miiii  virgo  .Maria  nictis- 
sime  accipilur,  quam  irrigavit  Spiriliis  sanctiis,  qui 
fonlis  ct  a(|n:e  iiomine  iii  Evangolin  significalur 
(Joan.  vn,  58,  39)  ;  nt  ipiasi  de  limo  tali  honio  ille 
fieret  ',  qni  conslilutiis  cst  in  paradiso,  ul  operarciiir 
ct  cnstodircl,  id  cst  in  voliiiit:ilo  Palris,  iil  cain  imple- 
rciatqiie  scrvarcl. 

CAPUT  XXV.  —  Ihrrelici  el  Manichcei  mnxiiue ,  per 
serpentcm  dcsignali. 
38.  Nam  pr;cceptum  qiiod  acccpit,  nos  accepimus 
in  illo  ,  quia  unusquisqnc  clirisliaiiiis  noii  iiicongrue 
sustinct  personam  Cbrisli,  diccnte  ipso  Doinino:  Qiind 
fecislis  uni  cx  niiniinis  nicis,  iiiihi  fccislis  (Mullh.  xxv, 
iO).  Aliiue  ntinam  friieromur,  siciil  cst  pr;ccepUini, 
omni  ligno  paradisi,  qiiod  sigiiificat  spiritualos  deli- 
cias  ;  FrHcdis  autem  spiritus  est ,  charitns  ,  g(fudium, 
pax,  longanimilas.  benignilas,  bonitas,  fides,  mansuetu- 
do  ,  eoniinentin,  sicnt  Apostidns  dicit  ((Uilnt.  v,  tl, 
23)  :  et  iiOii  tangereniiis  lignnin  in  niedio  paradisi 
plantatum  scienli;c  boni  et  inali,  id  cst  nnn  V(;llemiis 
snpcrbire  de  natura  nostra,  qnai ,  siciit  iain  diximus, 
nicdia  cst,  ul  decepli  expcrircmiir  qiiid  inlcrsit  inter 
siiiipliccm  fidcm  catliolicain,  ct  falhicias  h;crelicornin! 
iia  cnini  peiveniiiiiis  ad  dignoscenliam  boiii  el  niali. 
Nam  oporlct ,  iiiquit,  e(inm  hwreses  esse,  vr  probnli 
manifesli  finnl  inlcr  vos  ( \  Cor.  xi ,  19).  Et^mim  ser- 
pens  ille  secundnm  propbeiiam,  baireiicorum  vencna 
sigiiificat,  ct  maxime  istnrnm  Manicli;eornm,  cl  (pii- 
ciiinque  Vclcri  Tcstamcnto  advcrsanlnr.  Ncm  eiiiin 
aliqnid  manifestius  pi';cniintialum  ai  bili  or,  qnam  istns 
in  illo  serpenle  ,  vel  polius  illnni  iii  isiis  esse  vitaii- 
dum.  Nnllicnim  loqnacins  alqncjactanlius  promilUinl 
scicnliam  bniii  et  mali  ;  ct  iii  ipso  bomiiie ,  laii- 
qiiam  in  arborc  qn;c  pl.intala  csl  in  niedio  paradisi, 
c;im  dignosccnliam  dcmonslraluros  se  essc  pra;su- 
niniil.  Ft  etiani  illud  ipiod  dicluin  cst,  Eri:is  sicut  dii, 
qiii  alii  niagis  diciint  (in:iiii  isii,  qni  pcr  suam  super- 
bam  vaiiitalcm,  eaiiulein  snpcibiam  pcrsuadere  co- 
naiitcs,  affirnianl  aniinam  naluraiiicr  lioc  esse  quoJ 
Dcusesl?  Et  ad  quos  magis  perlinet  apertio  carna- 
liuin  ociitoruni,  qiiam  ad  istos  qui  rolieta  iiiteriore 

'  ita  M.ss.  Al  exousi  babcnt ,  ut  qiiulis  dc  limo  lerrig,  UiUs 
iiomo  ille  /ieict. 


217 

sapienlix-  lnce  solem  istiim  ,  qiii  pcrlinct  ad  oeulos 
ccrporis,  aJorarc  coMipellur.t?  El  omnes  qiiidcm  U;c- 
reliei  genefaliicr  scieiiii:«  iiollicitaiione  decipiunt,  et 
repreheiidunt  eos  qiios  simpliciter  crcdentes  invcne- 
rint;  e!  quia  oniiiino  carnalin  persuadent,  quasi  ad 
carnalium  oculorum  aperlionem  coiianlur  adducere, 
ui  interior  oculus  excxcctnr. 

CAPUT  XXVI.  —  Serpeiis  hwrelicus  Mamchwus. 

Sed  islis  etiam  corpora  sua  displicent,  non  propter 
poenalcm  inorlalitatcm  ,  quam  pcccando  meniimns; 
sed  ita  ui  negent  Deum  esse  corporum  condilorcm, 
lanqiiam  n|iertis  oculis  c.riicis  nudiias  isia  displiceat. 

59.  Sed  niliil  veliementius  islos  dcsignnt  ct  notal, 
quam  quod  dicit  scrpcns  :  Non  morle  moriemmi  :  scie- 
bat  euim  Deus  quouiam  qua  die  cdcritis,  apcricntur  ociili 
vcstri.  Sic  eiiim  isticreJiml.quod  serpensille  Clirislus 
fiierll,  eldciim  ncscio  qucnigcnlis  lcnebraruni,siciiti 
affirmaiit,  illnd  prxccptum  dedisse  confiiiguiit,  tan- 
quam  inviderct  liominibus  scicntiLim  boni  et  mali.  Ex 
isla  npinione  ctiam  nescio  quos  scrpentinos  nalos  esse 
arbitror,  qniserpcnlemproCbrisloco'erediciiiitur(ft), 
noc  atleiKluiit  Apostolum  qui  ait :  Meluo  ne  sicut  ser- 
pcns  Evam  scduxit  astutia  sua,  sic  et  sensus  vestri  cor- 
rumpanliir  (W  Cor.  xi,  5).Il(is  crgo  per  islam  proplie- 
liani  pra;ng!iratos  csse  exi^iiino.  SLdiiciturauiem  vcr- 
bis  hujiis  scrpenlis  cnrnalis  noslra  c."ncupiscentia,  et 
porillam  decipilnr  Adam,  nnn  Clirislus,  sedClirislia- 
niis  :  qiii  si  pr.Tceplum  Dci  scrvare  vellct,  et  cx  fide 
pcrseveraiiter  viverct,  donec  idoneus  fieret  inleliigen- 
tiac  veriiatis,  id  cst,si  opcraretur  in  paradiso,  et  cu- 
stodireiqnoil  ncccpil;  noii  vcniret  in  iliam  dcforiiiila- 
tem,  ul  ('iini  sibi  displicct  caro  quasi  iiuilitas  sna,  car- 
nali.i  niagis  tcgiimenta  mcndaciorum,  lanqunm  folia 
fici  colligeret,  qnibus  sibi  faccret  succinclorium.  IIoc 
ciiim  isli  fneii!nl,ciim  dcClirislo  mcntiunlur,  et  ipsiim 
mciitiliui;  esse  pmdicanl;  et  tr.nqiii.m  abjcondiint  se 
a  facie  Doi,  ad  sua  meiidacia  ab  iHiiis  verilalc  con- 
versi,  sicut  Apostolus  dicit  :  Et  a  veritate  quidem  au- 
diluin  suiim  averlenl,  ad  fabulas  autem  convertentur 
(\\Tim.\\,i). 

40.  El  ille  qiiidem  serpcns,  id  est  ille  error  Ii.tic- 
lif orum,  qui  lenlat  Ecclesiam,  conlra  quem  incnnlat ' 
Apostolus,  cum  dicit,  Metuo  ne  sicul  serpens  Evam 
seduxit  aslutia  sua,  sic  el  sensus  vestri  corrumpnntur ; 
ille  ergo  error  pcciorc  cl  ventre  serpit,  et  lerrnm 
inandueal.  Non  enira  decipil,  nisi  aut  siiperbos,  qui 
silii  arroi/anles  qiiod  non  siint,  cilo  crciiiiMt  (juod 
siimini  Dci  et  aninnc  liuman.T;  una  cadem  ;ue  natuia 
.sit ;  aul  desidcriiscarnalibusimplicatos,  qui  libcnlei 
audinnl  ipiod  quidquid  lascivc  fnciunl,noii  ipsi  faciunl, 
sed  gens  tcnebrarum  ;  aut  curiosos,  qui  tcrrena  sa- 
piuiil,  el  spiiitualin  tcrreno  ociiloinqiiirunl.  Eruntnu- 
tein  inimicitix  inter  isliim  ct  mnlierem,  etinter  scnien 
ejus,  el  senien  mulieris,  si  p.iriat  ista  filios  qnnmvis 
cum  di)luril)us,el  se  adviium  siiiini  convcrtal,  nt  cjus 
ipse  doniiiictnr.  Tiinc  cnim  potcst  coirnosci  nonaliam 


LIBER  SECUNDUS.  218 

pariem  in  nobis  pertinere  ad  auctorem  Peum,  claliam 
ad  genlem  tenebrarum,  siciit  isti  diciiiu  ;  sed  polius  el 
illiid  qnod  regcndi  liabetpotestalcm  in  bomine,  et  il- 
lud  inferius  quod  regendum  est,  cx  Deo  esse,  sicutdi- 
cil  Aposlolus  :  Vir  qiiidcm  non  dcbcl  vclare  capul,  cum 
sit  imago  ct  gloria  Dei;  miitier  aiilcm  gloria  viri  cst. 
ISoii  enimvircx  muliere,  sed  mulier  ex  viro  :  eteniin 
non  creatus  esl  vir  propter  mulierem,  sed  mulier  pro-' 
pler  viriim;  propterea  debet  habere  velamen  mulier  su- 
pcr  caput,  propter  Angetos.  Venimtamen  ncque  mulier 
sine  viro,  neque  vir  sine  inutierein  Doinino  :  sicut  cnim 
mutier  ex  viro,  ila  cl  vir  per  intdiereni ;  oninia  autcm  ex 
Dco  (1  Cor.  XI,  7-!2). 

CAPUT  XXVII.  —  Ada;  lapsiis  ct  poena  allegorice. 

i\.  Laboret  jam  .Adani  in  agro  suo,  cl  quod  spinas 
ct  tribiilos  ei  parit  lcrrn  ,  intclligal  irm  na!ur;e 
esse,  sed  posna; :  et  boc  non  ncscio  cui  genti  tencbra- 
rum,  sed  divino  jndicio  Iribuat  :  quia  raoderamcn  ju- 
stiiiic  est  siia  cuiqiie  tribucre.  Ipse  det  mulicri  escam 
coeleslem,  qiiam  accepit  a  capiic  siio,  qui  cst  Chri- 
sUis  :  nnn  nb  illa  accipiatvetiliiin  cibnm,  idcst  liKre- 
ticoi  um  rallaciam  cum  mngiia  polliciiaiione  scieiitiGC, 
et  qiiasi  secreloruin  adapcrlioncm,  q;io  fiat  ad  deci- 
piendum  crror  ipse  conditior.  Iliprclicorum  quippe 
siiiicrba  el  curiosa  cupidilas  in  libro  Prcverbiorum 
clamat  sub  niulieris  iniagine,  ct  dicit,  Qui  stullus  est, 
dirertul  ad  mc :  et  inopes  scnsu  exhurlaliir ,  dicens, 
Panes  oc<  ultos  edile  libenter,  et  aquam  dulcem  furtivam 
bibite  {Prov.  ix,  IC,  17).  Et  nccesse  est  lame:),  ciim 
et  illa  qnisqiie  credidcrii,  pr;cccdcnle  libjdine  nicn- 
tiendi,  qiin  CbrisUim  r.ienlitnm  csse  credil,  accipial 
cliam  uinicani  pelliccam  diviiio  jiidicio.  Qno  noniine 
mihividetur  in  propbetia  significarinoiicorporis  mnr- 
talilas,  qiia!  significalur  in  historia,  de  qnn  jain  Ira- 
ctnlnin  est;  sed  de  carnalibus  scnsibus  altiacla  plnin- 
lasmnia,  qii.t  cnrnnlilcr  inentionlem  divina  lcge  con- 
.lequuntur  elcontegunt  :  atqno  ila  dc  paradiso,  id  est 
de  calholica  fide  ct  veritate,  diiniu.itur,  liabiiaiuriis 
coiilra  paradisum,  id  cst  eidcm  fidei  conlrndictnrus. 
Qui  si  aliqunndoseadDoum  converteril  per  flniMuenm 
frnmeain,  id  c^t  perlempornles  Iribulnliones,  sua  pec- 
cnta  cognoscciido  et  gemendo,  ct  iinn  jam  exlnincam 
naluram,  qiinc-nulla  cst,  sed  seipsum  accusando,  ul 
ipsc  veiiiam  mcreatiir  ' ;  el  pcr  pleniludinem  scienii;c, 
q\i;c  est  cliarilns,  diligeiulo  Dcnin,  ijiii  snpra  oiiiiiia 
cst  iiicoinimilnbilis,  ct  diligeiulo  cx  tulo  curde,  ct  ex 
ola  aiiiina,  et  ex  tola  mcnte ;  et  diligciiJo  pioNimuin 
lanqiiain  seipsum,  perveniet  nd  arboieni  vit;T;,  ci  vi- 
vct  iu  aHcrnum. 

C.VPIT  XX VIII.  —  Pcrepilogum  singulas  rcfcltit  Mu- 
nichxorum    calvinnias. 

4-2.  Quid  liabcnt  cigo  isli,  ipiod  in  Iiis  lillcris  Vc- 
leris  Teslamcnti  reprchendanl?  Inlerrogcnt  secundun» 
niorem  siium,  et  rcspondenmus  sicut  nomiiins  donarc 
dignalnr.  0"3re  fccil  Dciisbomiiiem,  iiKiuiiiiil,  qiiem 
peccnliirniii  sciebnt?  Qiiin  et  (lc  peccnnic  niiiiia  bona 
fnccre  pntor.it,  ordinans  cum  sccundum  mudernmen 


'  Eilili ,  clamc.t ;  |  ro  quo  ex  Mss.  rcsliluimus   incar,!nt 
(a)  opliiuc. 


'  Editl,per  cimversioncm  vaiiim,  clc.  At  Mss.  uoii  /la- 
luT.l,  p,  r  conrersionem. 


219 


DE  GENESI  AD  LITTERAM,  S.  AUGLSTlNt 


320 


juslilia;  sii»,  et  qiiia  nilii!  ohcnt  Doo  peccatiim  cjus  : 
ei  sive  iioii  peciaiet,  iiiori  inilla  cisei ;  si\c  quiapec- 
cavil,  alii  iiiorlalos  ile  peccato  ejiis  corriguntui-.  Niliil 
eiiiin  sic  revocai  lioniines  a  peccato,  queuiadnioduin 
iniinineiiiis  niortis  cogitaiio '.  Sic  eum  facerel,  iii- 
quiunl,  iit  iion  pcecarel.  Imo  ipse  iioe  faccret ;  sie 
eiiiiii  faclus  esl,  m  si  noluisset,  non  j  cccarel.  Non  ad- 
niilterelur,  inquiunl,  diabolus  ad  ejus  niulieiem.  Imo 
ipsa  ad  sc  diabolum  non  adniilterct ;  sic  eniiii  facta 
est,  ul  si  noluisset,  non  admilterct.  Non  ricrcl,  in- 
quiunl,  inuiier.   lloc  cst  diccre,   non   liLrel  bonuin  : 


niliilo  fccit  Deus,  et  ad  lioc  venissc  non  coact:im,  sed 
voluiitate  poccaudi.  Illi  dicniit  naliiram  Dci  cogi  ab 
ipso  DeoadpaMiilentiam  pcccatorum  :  iios  iiegamus, 
sed  diciniuseam  iialuram  quam  Deus  fecit  de  nihilo, 
posteaquam  pcccavit  cogi  ad  pwnitcntiam  peccato 
rum.  lili  dicuiii  naturam  Dei  ab  ipso  Deo  aocipere  ve- 
iiiaui  :  iios  noganins,  scd  dicinius  eam  naluram  (;uini 
fecit  ticus  de  nihilo,  si  se  a  peccatis  suis  ad  Dcnm 
suum  convcrteiit,  accipere  vcniam  pcccatorum.  Illi 
dicunt  naturam  Dei  necessitale  esse  mutabilem  :  nos 
:iei;amiis,  sed  diciinus  eain  naturaui  quaiii  Deus  fecit 


quia  et  ipsa  utique  aliiiuod  bonum  cst,  ct  lanluin  bo-  de  nihilo,  voluutate  esse  mulatam.  Illi  dicunl  natur;u 
nuin,  ul.Aposloluscamgloriamviri  csse  dicat  ;et  0111- 
nia  cx  Deo.  Uerum  dicunt  :  Quis  fecit  diaboluni?  Se 
ipse;  non  eiiiiii  na tura,  scd  peccando  diabolus  factus  cst. 
Vcl  ipsuin,  aiuut,  non  facerct  Deus,  si  eum  pcccaUirum 
essesciebal.  Iiiio,  quare  iion  facerct,  cum  per  siiam 
justiiiam  et  providentiam  multos  de  maliiia  diaboli 
(•orrigat  ?  An  forte  non  audistis  apostoluni  Paulum  di- 
cciitcm,  Quos  irculitli  Satimcc,  ut  discaiit  non  blasplie- 
inan'{\  Tint.  i,  20)?  Ct  de  seipso  dicit,  El  ne  mngni- 
ludine  rcvelulionum  extollur,  duliis  est  milii  slimidus 
carnis,  nngelus  Satanm  qui  me  colaphizel  (II  Cor.  xii, 
7).  Eigo,  inquiuiil,  bonus  cst  diabolus,  quia  niilis  est? 
Imo  nialus  iu  quanlum  diabolusest;  scd  bouus  ctom- 
inpoteiis  Deiis  est,  qui  ctiam  de  nialilia  ejus  niulla  ju- 
sia  el  boiia  opeiatur.  Noii  eiiiin  diabolo  iinpulaiur,  nisi 
volunias  sua,  qua  conatur  facere  male,  iion  Dci  pro- 
videiilia,  qua'  dc  illo  bene  facit. 
CAPUT  XXI.K.  —  Confcit  Ecclcfice  dogmala  cuin 
Jlldnicliworum  erioribus. 
43.  Posliemo,  quoniam  cuin  .Manicli.-cis  nobis  de 
religione  quLCSlio  est ,  quscstio  autem  rcligiuiiis  est, 
quid  de  Dco  pie  seiitialur,  quoniam  negare  nnn  pos- 
suiit  iii  niiseiia  pcccatoruiii  esse  geiius  liuiuaniiin  ; 
illi  dicuiil  iialuramDcicsse  iii  niiscria  :  nns  ntgainus, 
sed  diciiiius  eain  natuiam  esse  in   miseria,  qiiam  de 


'  In  negio  codice  el  sex  aliis  raelioris  ndts  deesl  hacc 
senleiilia  :  .\iliil  enim  sic  revocat  liomincsapcccato  ,  q:cin- 
cdmodiim  imiiwienli^  mortis  coijilatio. 


Dei  nocere  alieua  pecciita  :  nos  ncgamus,  scddicimiis 

niilli  natunc  noccrc  peccata,  nisi  sua  (a) ;  ct  Dcuin  di- 

cimus  tantac  bonilatis  csse,  tantx  jusiitio;,  taiita;  iii- 

corruplioiiis  ,   ut  iicque  pcccet,   neque    ipse   alicni 

iioceat,  qui   peccarc  iioluerit ,   nec  ipsi  aliipiis  i|iii 

peccare  voluerit.   Illi  dicunt  esse  naluram  iiiali  ciii 

Dcus  coactus  est  nalurx  suae   p.irlcm  dare  crucian- 

dam  :  iios  dicinius  nullum  malum  esse  iiaturale  '  (/>), 

sod oiunos  naluras  bonas esse,  ct  ipsum  Dcum  siiinniam 

essc  uaUirain,  catcras  ex   ipso  csse  naiuias  :  el  om- 

iics  bonas  in  quaiituni  sunt,  qiioniam  fttcit  Dcusoinni.i 

bona  valde,  sed  distinctionis  gradibus  ordinata,  iit  sit 

aliiid  alio  nielius;  atque  ila  omni  genere  boiioriim 

iiiiiversitasista  compleatur.qu;!;  (luibusdam  |  erfcclis, 

(|uibusdam  iinpecfectis,  tota  perfecta  esl,  qiiani  Doiis 

eireclor  condiior.iue  ejus  juslo  moderamine  admini- 

siiare  non  ussat ;  (jui  omiiia  bjiia  facit  voluiitate,  iii- 

hil  mali  patitur  nccessilate.  Cujiis  eniin    volunlas  su- 

pcral  omiiia,  iiulla  cx  parte  quidiiuam   senlil  iiivitiis. 

Ciiin  ergo  illa  illi,  ct  iios   ista  diciniiis,  uniisipiisipie 

eligalqiiidsequaiur.  Ego  cnim,  quod  bima  (ide  coram 

Dco  dixeriui ,  siiie  ullo  studio  contentioiiis  ,  sine  ali- 

qua  dubllalionc  vcritatis,  ct  sine  aliquo  pra;judiciodi- 

ligentioris  traclalionis,  ([ux  niihi  vidcbaiitur  exposui. 

'  Edili,  midum  csrc  natur(C.  rorro  Mss.  hic  et  iii  libro 
piiiiio  licUactaliouuni,  cap.  10,  u.  5,  habeul,  nuturuU'. 

(a)  1  ncti-acl.  cap.  10,  u.  o. 

(b)  11  i.l. 


De  subsequcnte  libro  vide  lib.  1,  cap.  18,  P,<:'tr;iclaUonuni,  col.  613,  a  vcrbis,  Cuni  dc  Gcnesi, 
usque  acl  col.  614,  vcrbis,  Qu.Trendo  truCtandum  cst.     M. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

DE  GENESI  AD  LITTERAM 

HfflPEHFEGTUS  I<!BER  >. 

Tractalur  initium  Cenescos  usque  aJ  huucce  versiculuin  20  :  Fuci:imus  lioinincm  ad  imagimm,  etc. 
CAPUT   PKI.MUM.   —  1.   De  obscuris  iiatuialium      noii  aOiniiando,  scd   (piircndo  tr.ictaudum  est ;  in 
rerum  ,  qu*  omnipotciite  Deo  artifice  facta  scntinius ,      Libris  niaxime  quos  nobis  divina  comnieiidat  auctori- 

ADMONITIO   PP.    BENEDICTLNOBUM. 

Uunc  librum  jiim  hatics  suis,  quiluis  anle  scatecal,  nieudis  purgatuni  opc  vaticani  Ms.,  prater  qucm  etiam  ia  hanc  rem 
arihiliilx'  fuciuiit  ediruiues  .Mn.  Kr.  cl  l.ov. 

auinparaviinux  prwtcrea  ca.-;  omnes  editiones  initio  Jletr.  ctConfcss.,  t.  1,  memoratas.     M. 

((Olluiic  Ujrum  aiino  lere  SOTi  aJsciibendum  |.uumms,  propterca  quoJ  ab  Auguslino  in  r.etractationibus  collocslur 
ircxiuie  posl  oiuisculum  sivc  scruionciu,  qiiom  de  liJe  cl  symbolo  habuit  i»  llipioneiisi  concilio  iirsedicli auiii  593. 


221 


LIBER  IMPERFECTUS. 


222 


las ,  iii  quibus  temerilas  assereiidae  iiicerUE  dubia-qua 
ojiiiiioiiis,  difricile  sacrilegii  crinien  eviiai ;  ea  tauiea 
qnxrenJi  dubitalio  calliolic;ic  fidei  metas  non  debet 
excedcre.  Kl  quouiam  iiiulli  bsretici  ad  suani  senlcn- 
tiain ,  qux  praeicr  fidera  est  catliolicac  disciplina;,  ex- 
positioncm  Scripluiarum  divinarum  Iraliere  consue- 
veruiit ;  ante  iraciaiionem  biijus  libri  calbolica  fides 
Lreviier  explicanda  est. 

2.  Esi  aiiiem  lixc  :  Deum  Patrem  omnipotentcra 
universani  creaiiiram  fecisse  atque  constituisse  per 
Filiuin  suiim  unigenilum,  id  est  Sapieiiliam  et  Virlu- 
tem  suam  consubstanlialem  sibietcoxUrnain,  inuiii- 
late  Spiriius  sancli ,  et  ipsius  consubsiantialis  et  co- 
ajterni.  llaiic  ergo  Trinilalcm  dici  unum  Deum,  eum- 
qite  fecisse  et  creasse  omnia  quce  sunt ,  in  quantum 
sunt,  caibulica  disciplina  credi  jubet;  iia  ui  creatiira 
omnis  sive  inlcllectualis  sive  corporalis,  vel  quod 
bicvius  dici  potcst  sccundura  verba  divinarum  Scri- 
jiiurariim,  sive  iiivisibilis  sive  visibilis,  non  de  Dci  na- 
tura  * ,  sed  a  Dco  sit  facta  de  nibilo  :  nibilque  in  ca 
esse  quod  ad  Triiiilaleiu  pertincat ,  nisi  quod  Triiiilas 
coudldil,  isla  condiia  est.  Quapropler  creaturam 
iinivcrsani  nciiue  consubslanlialera  Deo ,  neqiie  co- 
a;tcrii;ini  fas  est  dicere  aut  crcdere. 

3.  Ecce  autein  omnia  quse  fccit  Deus,  bona  valde  • 
niala  vero  non  esse  naturalia  ;  sed  omne  quod  dicitur 
miluin,  aut  peccaium  csse ,  aui  poeiiam  peccati.  Nec 
c.--8e  peccatiim  nisi  pravum  liber;e  volunlatis  asscn- 
sura,  cum  incliiianiiir  ad  ea  qu.e  justilia  velat ,  et 
uiide  libcrum  cst  abstiiiei  e  ;  id  esl,  non  in  rebus  isiis, 
sed  in  iisii  carum  noii  Icgilimo.  Usus  aulem  rerum  cst 
legirnnus,  ut  aiiiinu  iii  legc  Dci  inaucat,  et  uiii  Deo 
pleiiiisiiiia  dilcciioiie  subjccia  sit,  ct  ciciera  sibi  suL- 
jccla  sine  ciipiililale  aui  Iibidinc  niiiiiblrel ,  id  est  sc- 
cunduni  praceptuin  Dei.  Iia  cnira  siiie  difficuliate  et 
niiseria  ,  el  cuin  suiiima  facililate  et  bcatiludiiie  ad- 
iniiiistiabit.  foeaa  vcro  peccali  est,  cum  ipsis  crcatiiris 
noii  >-ibi  servieiilibus  ciuciatur  aiuma  ,  cum  Deo  ipsa 
noii  servit  :  qu;c  crcalura  illi  oblemperabal ,  cum  ipsa 
oblemperabai  Deo.  Ilaque  non  esse  ignera  maliim , 
quia  crealura  Dei  est ;  sed  lamen  uri  eo  imbecillitatcm 
noslrani  cx  mcrilo  peccali.  Dici  auiem  peccata  iialu- 
ralia ,  qua;  iiecesse  est  commitii  aiiie  iiiisericordiam 
Dei ,  poslquam  in  liaiic  viiain  pcr  pcccatum  libcri  ar- 
biirii  lapsi  suinus. 

4.  Ileiiovari  autcin  Iioiuinem  per  Jeium  Chii^lum 
Duiiiiiium  iiosti  uin  ,  cum  ipsa  ineflabilis  ac  iiicummu- 
l;;bilis  Dei  S:ipiciilia  plenum  loliimqiie  lioiniiiem  siis- 
cipere  digiiaia  est,  ct  nasci  de  Spiiiiu  sancio  et  vir- 
giiic  Maria  ;  cruciligi,  sepeliri ,  et  resurgcre,  et  as- 
cenderc  in  cwliim  ,  quod  jam  f.iclum  esi ;  et  venire  ad 
jydicandos  vivos  el  iiiorliios  in  (iiic  sicculi,  el  rcsur- 
rectioncm  iiiorluoiuiu  iii  canie,  quod  adluic  fuiuium 
prajdicalur.  Daluin  esseSpirilum  sanctuiii  credcntibus 
in  eum.  Constitulam  ab  illo  nialrcm  Eci.lcsiani ,  qii;u 
Calbolica  diciuir,  ex  eo  quia  uiiivcrs;iliicr  pcrrccia 
esl ,  cl  in  millo  claudical ,  et  pcr  lotuui  orbeiii  diflfiisa 
csl.  Ueiiiiisa  csse  ptieniteiitibus  prioia  prccaia,  et  vi- 

•  yj».  \aUc.,  nmt  de  reo  nata. 


lam  Eeiernain  CGe'orumque  rcgnum  promissum. 

CAPUi"  II.  —  5.  Secunduin  lianc  lidcm  qux  pos- 
tuiil  in  Iioc  libro  qua?ri  et  disputari ,  considcraiiduin 
esl  In  principio  fixit  Deus  ccelum  el  leiram.  Quatuor 
niodi  a  quibusdam  Scripturarura  traclaloribus  Iradun- 
tur  Legis  exponendae ,  quorum  vocabula  cnuniiari 
gracce  possunt,  latine  auiem  dcfiniri  et  explicari  '  : 
secundum  historiam,  secuiidum  allegoriam,  secun 
duni  aiialogiam,  sccundum  ;ciiologi;im.  Ilisloria  est, 
cum  sive  divinitus  ,  sive  huiiianiius  res  gesia  comme 
moralur.  Allegoria,  cum  figurate  dicla  inlelliguulur. 
Analogia,  cum  Veleris  el  Novi  Tcslameulorum  cor»- 
gruciuia  demonsiiaiiir.  ^liologia,  cum  dictorum  fa- 
clonimi|ue  causK  rcdduiilur. 

CAPLT  III.  —  6.  IIoc  ergo  quod  scriplura  cst,  In 
principio  fecit  Deiis  coctum  et  terram,  quxri  potcst 
ulruni  taiiliiniuiodo  secundum  bisloriain  accipiendum 
sit ,  an  etiain  figiirute  aliqiiid  signiliccl ,  ct  qunmodo 
coiigrual  Evaiigelio,  et  qua  causa  iibcr  ijlesicincboa- 
tus  sil.  Secundum  hisloriam  aniem  qiutritur  quidsit 
In  principio ,  id  esl ,  ulriim  iii  priiicipio  lempoiis,  an 
in  principio  in  ipsa  Sapientia  Dei ,  qiiia  el  ipsc  Dci  Fi- 
lius  princijiium  se  dixil,  quaiido  ei  diclimi  cst,  Tu 
qiiis  es;  el  dixil,  Principiiim  quod  cl  loiiuor  vcbis  (J oan. 
viii ,  25).  Est  enim  Piincipium  siiie  priiicipio,  et  c^t 
Principium  ciim  alio  principio.  Principium  siiie  priii- 
cipio  solus  Paler  est ,  ideo  ex  uno  priiicipio  essc  oin- 
nia  crcdimus  :  Filius  aulem  ila  Pi  incipium  esl ,  ut  dc 
Palre  sit.  Ipsa  eliam  prima  cieaUira  iiuellcclualis  po- 
lesl  dici  priiiciiiium  iis  quibus  caput  e^^I,  qiia;  fecil 
Deus.  Cum  enim  rccte  appcllelur  priiieipium  caput , 
iii  illa  gradalione  Aposlolus  mulierem  tamcn  non  diiit 
capiii  aliciijiis.  N.iiii  el  virum  dixit  capui  iiiulicris,  et 
caput  viri  Chrisliiiii ,  et  capul  Clirisli  Deum  (I  Cor.  xi, 
5)  :  itu  Crealoii  crcalura  subiiccliuir. 

7.  An  ideo  In  prir.cipio  diclum  est ,  quoniani  pri- 
niuin  faclum  csl  ?  An  non  poluil  iiiler  crealuras  pri- 
iiiura  lieri  coelum  ct  terra,  si  Angcli  ct  oiiines  iule!- 
lccluaics  Polcsliiles  primuin  facue  suut  ?  Qiiia  et  An- 
gelos  crealuram  Dei ,  et  ab  eo  laclos  civdanius  ne- 
cesse  est.  Nam  ei  Angelos  eiiumeravii  piopbeia  in 
centesimo  quadragesiino  oct;ivo  pfalmo  cura  dixit  : 
Ipsejiissil ,  et  facia  siinl ;  ipse  mundavit ,  el  crcalu  siinl 
(Ps«/.  cxLviu.S).  Sed  sipiiiiiumfaclisuiiI.AiigeIi,qii;cii 
piile>l  ulrum  iii  teiiipore  f.icti  suui ,  an  anie  oiiine 
teiiipus ,  an  in  exoi\lio  temporis.  Si  in  tempore ,  jain 
erat  leinpus  aiiteqiiam  Angeli  fierent ;  et  quoiiiam 
cliam  Iem|uis  ipsuiii  creatura  esl ,  incipit  necesse  esse 
ut  aliquid  priusquam  Aiigelos  facluin  acciiiiamus.  Si 
aulera  iii  exiirdio  lemr.oris  f iclos  dicinius ,  ut  cuin 
ipsis  coepcrit  teinpus ,  diceailiini  est  falsuui  essc  qiiod 
quidam  voluut ,  cum  coclo  et  lerra  *  leinpus  esse 
coepisse. 

8.  Si  aulcm  prius  qiiara  leinpns ,  Angeli  faclisunt, 
qu.ereiidum  est  quoniodo  diclum  sil  iii  consequenii- 
biis  :    IJ  dixil  Deus ,  Fiunt  luminaria  in  firmamenlo 

'  .^llquot  bic  verba  restiluuntur,  aliique  passim  rediuU'- 
pra:ilm-  locl  ope  valicaiii  codicis;  quotl  iiuu.u  cxcui|  lai-  ba- 
iiis  ()|.cri>  iiiaiiu  cxarauii»  iia.icisci  i.ouiuiius. 

'  i'K  Ms.  \aiic.  At  \ul^a;i,  ai:te  caliin  a  tcrrarn. 


223 


fic/i  ,  I"  luccaiU  sii)i«.T  lirram 
el  dicm  ;  et  iint  in  signa,  el  tempora,  et  dies,el  amws. 
Ilic  enim  pnlosi  vi<lcvi  t.inc  coei.la  cssc  lenipora.ciiin 
coeliim  01  luininaria  coeli  oidinniis  iiinerilius  cnrrere 
coepissenl  :  qnod  si  vcr.im  csl,  q.iomoJo  |v.il..cr„nt 
dics  cssc  anleq.iam  tcmpus  essei,  si  a  cursu  l.niiina- 
rium  tempns  cxorsum  esl,  qua.  quarto  dic  d.cuntur 
csse  f icta  '  ^n  i^W  liietmu  digesiio  secundum  consue- 
ludincm  li.iman,T^  fragilitalis  ordinala  est  lcge  nar- 
randi  cl  liumilibus  lunnililer  insinuandi  snl.l.ni.a,  q..a 
ei  ii.se  sermo  i.arranlis  non  polest  nisi  aliq.ia  hahcrc 
et  priina  cl  media  cl  nliima?  An  in  tcmporibus  istis 
dictum  est  III  essoiil  luminaria,  q.i:c  lcn.pora  h..m..ics 
inlcrvallis  moiaium  in  torp..ris  moii.)ne  mcii.mtiir? 
Dtcc  cnim  lempora ,  si  nnllus  inotus  corporum  cssel , 
nulla  csse.it,  et  ipsa  sunl  hominihus  manifostiora. 
Quod  si  admitlimus ,  qua-ren.lum  csl  Htium  prxlcr 
inolum  corporum  possit  c.-se  lenipus  in  mot.i  incorpi- 
re»  croalura; ,  veluii  est  anima  vel  ipsa  meiis  ;  qu;c 
utiquc  in  cogiiaiionibnsmovetur,  et  ipso  mulu  aliiid 
habot  prlus,  aliud  poslcrius,  quod  sinc  inlervallo 
lcmp.uis  inloUigi  non  polest.  Quod  si  acciiiimus , 
eliain  aiitc  calum  ct  terram  potest  inlellisi  lempus 
fuisse,  si  aiile  cocluin  ci  icrrani  facii  suiit  .\n;cr..  Kiat 
eiiim  jam  crealura  qu*  motibus  incorporcis  tcnipus 
ngcrel  :  et  rccle  iiitcUigiiur  cum  illa  eliam  lemp.is 
esse ,  Hl  iii  anima  q.ioc  per  corporcos  sensus  c orporeis 
motibus  assuelaela  osl.  Scd  fortasse  non  est  iii  i  rin- 
cipibus  el  crcaluris  suporeminentibus.  Sod  quoq.io 
nioJo  hoc  se  habeat  (res  enim  secreiissima  esl,  et  hu- 
manis  cnnjccturis  impenctrabirb) ,  illud  csrlc  acei- 
piendum  csi  in  lide ,  etiamsi  modum  nosira;  cogitalio- 
nisexcodit,  omiiem  creaturam  habere  iiiiiium  ;  t-in- 
pusque  ipsum  crcaiuram  esse,  ac  per  hoc  ipsum  ha- 
bcre  iuiliu.n  ,  nec  co;clernum  esse  Crealori. 

9.  Potcst  ctiam  cjelum  et  tcrra  pro  nnivei  sa  crca- 
tura  losiiiim  vidcri ,  ut  ct  hoc  visibile  alhercuin 
lirmamcnlum  ,  coel.im  aiipcllalum  sit,  et  illa  croaliira 
invisibills  s.ipercmincntiuin  rolcslalum;  nirsusqiic 
terra,  oniiiis  inferior  pars  mimdi,  cum  anim:.lihus 
quibiis  i.ihabitalnr.  An  coelum  omnis  crcalura  siilili- 
niis  aiquc  iiivisibilis  dicia  esl ,  lorra  vero  omne  visi- 

.liile,  ut  eliam  sic  possil  hoe  quod  dictum  est,  In 
principio  fecit  Dens  ccetum  et  tcrram ,  univcrsa  crca- 
lura  inlcliigi?  Forlasse  q.iippe  non  iiiCnngruc  in  com- 
laralionc  i.ivisibilis  cnau.nc ,  oniiic  visibilc  lcrra 
diciinr,  ul  illa  creli  noniine  iiiinciipelur.  Qiioniani  et 
anima  quse  invisibilis  csl,  cuni  rerum  visibilium  amore 
inmcsccrcl,  ct  car.im  adcptione  extollerctur,  lerra 
(licla  erl,  sicnl  srriplum  est  ,  Qiiid  superbit  tcrra  ct 
ciiiis  (Eccti.  X,  9)? 

10.  Scd  quxTi  potesi  uirum  jam  distincia  et  coni- 
posita  omnia  dixcrit  ca'lum  cl  lerram,  an  ipsam 
priino  iiiformem  uuiversiiatis  niaieriem ,  qii.T!  in  has 
fornialas  ct  spcoiosas  naturas  Dco  inofTahililer  jubenie 
digcsla  esl,  cocli  el  lcrr;e  nomiiie  nuiic.ipavcrit.  Qiian- 
qiiam  cnim  scriptuni  logerimus,  Qiii  (ccisti  imimlum 
de  informi  matcria  {Sap.  xi ,  18);  lamcn  eliam  ipsam 
matcriam  cujusniodicumquc  sit,  iion  possumus  diocro 


DE  CE.NESl  AD  LlTTEftAM.  S.  ALGLSTl.NI  iU 

ct  dividaiit  iiiicr  noclcin      non  ah  co  faciam.  ex  quo  ffmnia  conntcmur  el  credi- 


nnis  :  ut  clinm  ipsa  digestio  et  ordinalio  siiigularum 
qnariunqiie  renim  fonnalaruin  et  dislinclaruin  miin- 
dus  vocetiir ;  ipsa  vero  iiiaieries  cocliim  ct  terra, 
veluii  semcn  ca'li  el  terr;c  anpellaia  sil ;  ci  codiim  el 
lcrra  quasi  confu^um  alquo  pcrniiMiim  ab  arliricc  Deo 
acoipicndis  formis  idonciim.  llaclcnus  de  lioc  qiiic- 
siluin  sil  quod  diotum  est ,  /r.  princiirio  fecit  Deiis  cat- 
lum  et  lerram  :  niliil  eiiim  horum  lemcrc  arrirniarj 
oporiuit. 

CAPUT  IV.  —  1 1.  Terra  anlem  erat  invisibilis  et  in- 
composita ,  ct  tencbrcu  eronl  supcr  ubyssum ;  et  Spiritiii 
Dei  fcrebalur  super  aquam.  .\b  h.Trelieis  («)  qiii  Vclcri 
Tcsiamento  advcrsanlur,  moveri  caliimnia  huic  loco 
solct,  c.im  dicunl,  Quomodo  iii  piincipio  lecit  Dcuscoc- 
lum  et  lcrram ,  si  jam  lcrra  enit?  non  inlclligcntos  linc 
essc  subj.inclum,  ul  cxponcrolur  qunlis  tci  ra  f.icrit,  de 
qiia  jam  dict.im  est ,  fecii  Deus  ccelum  et  tcrram.  Sic 
crgo  accipiendumest :  In  principiofecitDeiiscoelinn  cl 
terram  ;  hxc  autcm  terra  qiiam  Dcus  lccil,  iiiviiihilis 
erat  cl  incomposila,  donee  ab  eoJem  ipso  disccrnere- 
lur,  ct  cx  coi.fiisione  iii  rcrum  ccrto  ordine  coiisti- 
lucretiir.  An  sic  niclius  inlelligitur,  ut  in  hac  exsccii- 
lionc  rursus  eadem  rcrum  maleries  commen<iaretiir, 
qu.T  siipcrius  cocli  ct  lerrt;  nomine  nuncupaia  esi.  iil 
isie  sil  scnsus  :  ln  principio  fccit  Deiis  coelum  et  lor- 
rain ;  lioc  aiiiem  qiiod  coclum  ct  terra  diot.im  csi, 
leria  eral  invi.-ibilis  ct  incomposila,  el  lenchra;  snpcr 
ahyssum  ;  id  esl,  qiiod  coelum  el  lerra  appcllaium  est, 
niaicrios  crat  confiisa  quiedan. ,  de  qua  nmiulus.  qiii 
diiabus  niaximis   'parlibiis,   calo  sii'icct   el   lcrr.i 
conslal,  digeslis  elcmenlis  et  accepta  forma  fabrica- 
rclur?  Qii:u  confusio   nialeriae  sic   pniuii   iiisiiiuari 
populari  inlcUigciitiie,  si  dicerelur  terra  invisihilis  ci 
incomposila,  vcl  inordinnla,  vel  imparala,  cl  tenebr;e 
siipcr  abyssum,  id  csl  siipcr  profiiiidit.ilcm  vaslis^i- 
inam  :  quK  rursus  profiindiias  ex  co  forlasse  nominala 
cst ,  q.iia  niillius  intclligenlia  prop'.er  ipsani  informi- 
latoin  pmclrari  polcst. 

12.  Et  tcncbra;  eraiit  siiper  abijssiim.  Ulriim  snblcr 
abyssus  ernl  el  supra  tcmhnc,  quasi  jani  lora  diblin- 
cia  esscnt?  Aii  quoiiiam  maieri:i!  adli.ic  confusio  ex- 
ponilur,  qiiod  eliani  yxH  grscce  dicilnr ,  idco  diclum 
est,  tcHibra:  crant  super  ahjssiim,  quia  lux  iion  cral : 
qii.-c  si  csscl,  uliquo  siiprQ  es^el ,  quia  csscl  cmincii- 
tior,  el  ea  qu;e  sihi  suhjccla  erant ,  illumii.arcl?  Et 
revera  qiii  diligenler  considerat  quid  siiii  lenehrx, 
nihil  aliud  invenil  qiiani  Iiicis  r.bsentiam.  Iia  igitur 
dictum  est,  Teiicbro!  crnnt  supcr  abijsstim,  ac  si  dictum 
cssct,  Non  erat  lu\  supcr  ahyss.im.  Quapropier  h.-cc 
malcrics  qiia;  conseqnenii  opcralione  Dei ,  in  rcrum 
fiinnas  ordinala  disiinguiiur,  appellaia  cst  lerra  invi- 
sibilis  et  incomposiia  ,  ct  profuiidiias  carcns  luce; 
qu;c  appcHnta  est  SHpcriiis  nomine  coeli  ct  lerrx, 
vcluli  scineii ,  iit  jam  diclnm  est ,  i  ce!i  et  lerr.-c.  Si 
laincn  non  calum  et  lerram  dicendo ,  universitatcni 
priiis  proponcre  voluii,  ul  postca,  insimiaia  inateria, 
nuindi  parles  cxseqiieretiir. 

'  Iia  vis.  valio.  At  edili,  ma.\ime 
(ii)  Mauichxis. 


m 


LIBER  IMPERFECTUS. 


2S8 


15.  F.l  SpiriUts  Dei  superferebntur  snper  aqmm- 
Nusqiiam  Uixcral,  Dcus  ariumi  fccii;  iicc  lamen  iiUo 
niodo  cictloiulum  csl  aquam  Deum  noii  fccissc ,  et 
cam  jam  fnisse  anlcquam  ille  aliquid  cousliluisscl. 
Eteni[ii  ille  cst  cx  qno  omma,  per  quem  omnia,  in  quo 
omnia,  sicul  Aposloliis  dicit  {Rom.  xi,  50).  Eigo  ct 
aqnam  Dci:s  focit,  et  alitcr  cicJcre  magnus  crror  csi. 
t:i;r  igilur  non  diclum  csl  quod  aiinam  Deus  feccrit? 
.^n  rnrsus  cauulcm  maleriam,  qiiam  vcl  cocii  et  lerrae, 
Tcl  lcrr;«  iiivisil/ilis  ct  incomposit*  alquc  aljyssi  no- 
sniiic  nuncupaverat,  ctiam  aquam  voluit  appcUarc? 
Kur  cuiin  non  ct  aqua  appellaretur,  si  terra  poluit, 
cum  adliuc  iicqiic  aqiia  disiincia  atqiio  formata  neque 
lerr.i  cssel ,  nequc  aruiuid  aliud?  Scd  primo  fortasse 
coelum  et  terra  aiqiellata  est ,  sccundo  terra  incom- 
posita  ct  aljyssus  carciis  lucc,  lertio  aqua  non  incon- 
grue  :  ul  primo  ipsius  universitatis,  propler  quara 
facta  cst  do  oinniiio  niliilo  ,  matcries ,  ca'Ii  et  lerra; 
noiiiiiie  vocurciur;  sccundo  ierr;x!  incomposit;c  atqnc 
abyssi  nomiue  insinuaretur  informitas,  quia  iiitcr 
oninia  clcnienia  lcrra  est  informior ,  el  minus  rclu- 
ccns  quani  ca;tera  ;  tcriio  aqua;  nomine  siguilicarctur 
matciia  subjecia  operi  artificis ,  aqua  eiiim  mobilior 
est  qiiam  terra  ;  el  idco  proplcr  opciaiidi  facililaiem 
el  molum  faciliorem,  subjccia  maicrics  ariilici,  aqua 
niagis  vocaiida  ciat  quam  tcna. 

14.  Et  aer  quidem  mobilior  esl  quam  aqiia  ;  atlier 
aulcm  mobilior  ipso  aere  nou  absurdc  crcdiliir ,  aul 
sciilitiir  :  scd  acris  vcl  a.'tberis  nomine  inimis  coiivc- 
nicnler  a|ipclhirctur  materies.  Magis  enini  lia;c  ele- 
iiieiila  vim  creduulur  liabcrc  facienJi,  icrra  vero  ct 
aqua  paticndi.  QuoJ  si  occullum  est,  illuj  certcapcr- 
lissimum  puio ,  quod  aquam  ventus  movet ,  et  non- 
i.nlla  lcrrcna ;  \ciilus  aulein  csl  acr  motus  cl  qiiasi 
lluciiians.  Ergo  cum  aer  aipiam  moveat  maiiilcste, 
iiiide  aulem  ipsc  movcaliir  ul  sit  veiitus ,  occultum 
sit ;  qiiis  Jubilcl  congruenlius  aqua;  nominc  maleriam 
vocari  quia  inovclur,  quam  aeris  qui  movet?  Moveri 
autem  pali  csl,  inovcre  lacere.  I!uc  acccJit  quod  ea 
qnx  terra  gigiiit,  aipia  irriganiur,  ut  iiasci  ct  peifici 
possint,  iia  ut  prope  viJcatur  in  h;cc  ipsa  nasceniia 
cadeiii  aqua  convciti.  Quocirca  congruenlius  aqujc 
nomine  appcllarclur  malcrics,  cum  subdit.i  npcri  arli- 
Ccis  insinuanlur  proplcr  mobililalem  et  convcrsio- 
nein  in  quiei|ue  nascciilia  corpnra ,  qnam  iiomine 
aeris  in  quo  sola  mobiliias  posset  aiiimadvcrli,  c.eiera 
vcro  quibus  malcria  cxpressius  significarclur,  ocfuis- 
scnl ;  ut  totus  islc  sil  scnsiis  :  /;i  principio  fccil  Dcus 
ciilum  el  lerram ,  iJ  csl  matcriam  qux  cocli  ct  tcrr;i; 
formain  capcie  posscl ;  quLC  m:ilcria  lcrra  inviiibilis  el 
iiiconiposita  eral,  id  cst  inforniis  cl  luce  carens  pro- 
funditas  :  qurc  lamen  quoniam  moveiili  et  opcraiiti 
aitifici  subdita  essct ,  propicr  lioc  i|isiini  quuj  ccJit 
opcranti ,  aiiua  eliam  iiomiii;ita  est. 

15.  Iii  iiac  igitur  inateri;c  significatione  priiis  insi- 
Qualus  esl  finis  ejus,  id  cst  propier  quij  facla  sil; 
sccunJo  ipsa  informiias,  teriio  scrviius  sub  aiiifice 
alque  siibjcctio.  Ilaquc  prinio  cocluni  ct  lcira,  proplcr 
hoc  enini  facia  inaleries;  sccunJo  icrra  iiivisibilis  ct 


inconipnsiia ,  tt  lencbra;  supcr  aoyssum,  iJ  esl  ipsa 
iiiforinilas  sine  lumiiie,  uiiJe  etiam  terra  Invisibiiis 
dicla  est ;  lerlio  aqua  subjccla  spiriuii  aJ  hiibilum 
formasque  capicnJas  :  iJco  supcr  aquam  fcrcbatur 
Sj  irilus  Dei ,  iil  Spiritiini  opcninlem  ,  aquam  vcro 
niiJe  ope.rarclur  intclligamus ,  iJ  esl  iiiateriam  fabri- 
cabilcm.  Cum  eniiii  isia  tiia  Jicimus  uiiius  rei  noinina, 
m;ileria  iniiudi,  iiiateria  informis,  materia  fabricabilis, 
lioruin  prinio  noniiui  bene  adjuiigitur  coeluni  el  lcrra; 
secuniio  obscurilas ,  confusio  ,  prorunJilas,  teiiebra; ; 
lci  lio  ccJenJi  facililas  ,  cui  jam  aJ  opcrandum  Spiri- 
tiis  supcrfertur  artificis. 

10.  El  Spiritus  Dei  superferebalnr  supcr  aquam. 
Noii  ita  supcifcrcbatur  siciit  oleum  aqiia;,  vcl  aqua 
teir:c,  ij  est,  (jua.-^i  conlincrelur ;  seJ,  si  aJ  boc  de 
visibilibus  cxcmjJa  capiciiJa  suiit,  sicul  siipcrfertur 
lux  isla  solis  aut  luna;  bis  corporibus,  qiia;  illiimiiial 
in  lerra  :  non  cnim  conlinetur  illis;  seJ  cum  coelo 
coiiliiicaliir,  islis  «uperferlur.  Iicm  cavenJum  esl  iie 
qu;isi  Idcoriim  sp;iliis  Dci  Spiriium  suiicrforri  materi;B 
p.iilcmiis  ,  scj  vi  iiiiadam  cffcctoiia  et  fabricatoria,  ul 
illiid  cui  supcrfcrlur  efficiatur,  et  fabricetur;  sicut 
superferlur  voluntas  artilicis  ligiio,  vel  cuiijue  rei  sub- 
ject;c  ad  opcraiidum,  vcl  eliain  ipsis  membris  corpo- 
ris  sui ,  qu;e  ad  oporandum  movet.  Et  h;\;c  siinilitudo 
cum  jam  sit  omni  corpore  excclleniior,  parva  est 
lamen,  cl  prope  niliil  aJ  inlclIigcnJam  siiperlationem 
Spiriius  Dei ,  subjecla  sibi  aj  opcranJum  niiinJi  ma- 
tcria  :  seJ  iion  inveniiniis  evidciiliorcni  siniilitiiJinem 
cl  propinipiiorcm  rci  Je  qua  loquiniur,  in  ils  rcbus 
qua;  ab  hominibus  quoniodocmnque  capi  possunt. 
Quaproptcr  in  IiujusmoJi  cogiuuione  optiine  illud  pr;c- 
ciptnm  lcnobitur ,  quud  scripliim  cst  :  Bencdiceules 
Dcum,  cxatliite  itluni  qnantuincumque  poluerilis,  su- 
pcrabit  cl  adhuc  [Eccli.  xliii,  35).  Iloc  aiilcni  Jiclum 
sit,  si  liuc  Uico  Spiriuis  Dei  Spirilus  sanctus,  qucni  in 
ipsa  ineff;ibili  et  iiiconiimitabili  Trinitate  vencianuir, 
accipilur. 

17.  Polest  autcm  ci  alilcr  iiitelligi,  ut  spiiilum 
Dci,  vitalem  crcaturam,  qua  uiiiversus  isle  \isibilis 
munJus  atque  omnia  corporca  '  coiilinciitur  ct  nio- 
venlur,  intclligamiis ;  ciii  Dcus  omuipnlcns  tribuit  vini 
quamJam  sibi  scrvicnJi  aj  opcranJum  in  iis  qua; 
gigiiiinlur.  Qiii  s|iiriuis  cum  sit  onini  corporc  ;i'lIicreo 
nielior,  quia  oiiiiiem  visibilcm  crcaluram  oniiiis  invi- 
sibilis  crcatura  auteceJit,  non  absurJe  spirilus  Dei 
Jicitur.  QuiJ  cnini  non  cst  Dci  exiis  qu;v  conJidii , 
cum  cliam  Je  ipsa  leria  Jicluni  sit,  Domini  esl  terra 
ci  plciiiiudo  cjus  ( Pscd.  xxiii,  1  ) ;  ei  illuJ  ■  universali 
complexiono  quoJ  scriplum  cst,  Quonium  lua  sunt 
omnia,  Domim,  qui  animas  amas  (Sap.  xi,  27)  ?  Sed 
lunc  polcst  islc  spiritus  sic  intelligi,  si  quod  diclum 
esl,  In  priiicipio  fccii  Deus  coctum  et  terram,  tanlum  de 
visibili  creiUiira  dictinn  sciiliainus  ;  ut  super  mate- 
riam  reruin  visibiliuni  in  exorJio  fabricatiouis  oarum 
superfcrrelur  invisibilis  spiritus,  qui  tamen  etiam  ipse 
crealnra  csset,  id  csl  noii  Deiis,  scd  a  Deo  facta  at- 

'  Ms.  vatic,  rorpora 
*  Ms.  vaiic,  iltu. 


227 


DE  GENESI  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTIM 


22!» 


qiie  inslilula  naliira.  Si  anliMii  imivcrsac  crcaturrc,  id 
esl  ct  iniellectualis  et  aiiinialis  el  corpnralis,  malcria 
creJiiur  illo  aqiuc  vocalmlo  cnuntiala,  nuUo  modo 
lioc  loco  Spirilus  Dci  poleit  nisi  ille  incommulabilis 
et  sanctus  intelligi,  ([ui  fercbatur  supcr  maieriam 
omnium  reruni,  quas  fccit  et  conilidit  Deus. 

18.  Terlia  opinio  de  lioc  spirilu  oriri  potcst,  ut 
credalur  spiriuis  nominc,  acris  clemenlum  enunlia- 
lum  ;  ut  ila  (luauior  elemenla  insiniiala  sint,  qiiibus 
miiiidus  i>te  visibilis  surgit ;  ca^liini  scilicet,  ct  tcrra, 
el  ai|ua,  el  aer  :  non  quia  jam  crant  dislincla  et  or- 
diiiala  ;  scd  quia  in  illius  nialcrirc  quamvis  informi 
coiifiisioiie ,  lameu  exorlura  prsesignabanlur  :  qu;B 
infiiniiis  coiiliisio  tenebrariim  cl  abyssi  nomiiie  com- 
iiieiid.ila  csl.  Sed  qiuelibel  scnlcnti:iruni  islariim  vera 
sil,  omniiim  icrum  qua;  orUu  sunt,  qiic  videiiUir,  et 
qu:n  non  videntur,  non  qiianlum  ad  vilia  qua;  conlra 
naturam  sunt,  sed  quantiim  ad  ipsas  naturas  altinct , 
Deuiii  esse  aiieuirem  cl  conditorem  credendum  csl; 
iiiillamipie  oiiiniiio  cbse  crealuram,  quo;  non  ab  ipso 
inilium  perfcctioncmque  iiabealgcneris  et  substantia; 

su.t;. 

CAPUT  V.  —  19.  F.t  dixll  V:tts,  Fial  liix  ;  et  facla 
esl  liix-  Deiiin  dixisse,  Fial  Iwx,  iion  voce  de  piilmo- 
iiibiis  edita,  iiec  lingiia  cl  deiiubus,  accipcre  debemus. 
Carniilium  suiit  ist;ic  cogilaliDiies  :  seciindum  auteni 
carnem  sapere,  mors  esl  (Rom.  viii,  6).  Sed  iucHa- 
bililcr  dietiim  csl,  Fial  lux.  Utruni  aulem  lioc  qiiod 
dlcUim  cst,  Filio  iinigcnito  dictum  cst,  an  idipsiim 
qiiod  dictum  esl,  Filius  unigeniuis  cst,  quod  dicUiiii  Dei 
veibiinidicilur,pcrquodfaclasuiitomnia(Joflii.i,l,5), 
qu;vri  potcsl :  dum  laiiien  illa  absit  impielas,  ut '  Ver- 
Liim  Dei  unigenitum  Filiiim  quasi  voccm  prolalam 
siciil  a  nobis  lit,  esse  crcdainus.  Vcrbum  atileiii  Dei, 
per  qiiod  facla  suiit  omnia,  nec  coepit  esse,  iiec  dcsi- 
net;  sed  sine  incboatione  naliiiii,  Dalri  co;eleriiura 
est.  Qiiare  boc  quod  dictiim  cst,  Fiat  liix,  si  ct  capit 
ct  deslilii  dici,  magis  Filio  dictum  esl  hoc  verbum  , 
qu::m  ipsuni  est  Filius.  El  tamen  eiiam  h(ic  ineCfabi- 
litcr ;  ncc  carnalis  imago  subrcpat  in  animum,  et 
intellectum  pium  spiritualcm  conturbct.  Quia  et  in- 
cipere  aliquid  et  desinere  in  natura  Dci,  si  proprie 
accipiauir,  lemeraria  ei  pra;ceps  opinio  est :  cariiali- 
bus  tamen  et  parvulis,  non  lanqiiara  in  ca  mansuris, 
sed  tanquam  iiidc  surrecuiris  liiimaiiissime  coiiceden- 
da  esl.  Qiiidquid  eiiim  incipcre  et  desinere  Deus  dici- 
tiir,  nullo  niodo  in  ipsius  iialura,  scd  in  ejiis  crealura, 
qiioe  iUi  niiris  niodis  obtcnipcrat ,  intidligendiim 
est. 

20.  El  dixit  Deus,  Fiat  lux.  Utrum  ea  lux  qurc  Iiis 
carnalibus  oculis  patet,  an  aliqua  occulia,  quani  nobis 
pcr  boc  corpus  videre  non  datum  est?  Et  si  occulta  , 
ulrum  corporca,  qiia;  pcr  locorum  spaiia  tendiiur 
fiirlasse  in  siiblimibiis  panibiis  mundi ;  an  incorporca, 
qu;ilis  iii  aniiiia  C5.t,  ad  qnam  viiandi  et  appetendi  re- 
fertur  examen  a  sensibus  corporis,  qua  noii  carenl 
cliam  animic  bestiaruin,  an  ca  qiia;  superior  ralioci- 
raudu  apparet,  cx  qiia  incipii  omne  quod  crealuin 

'  Us.  vauc.,  tie. 


cst?  Quamlibel  enim  liicem  significet,  faclam  [anicn 
el  crealam  debemus  accipcre  :  non  illam  qua  fiilgel 
ipsa  Dei  Sapientia,  qn,Te  non  crcaia  est,  sed  nata  ;  ne 
sine  luce  Deus  fiiisse  piilctur  priusqiiam  istain,  do 
qiia  iiuiic  agilur,  coiididissct.  Dc  liae  enim,  siciit  ipsa 
vcrba  salis  docent,  hoc  comniend;iliir  quod  facla  sit, 
Ft  dixit,  inquit,  Fial  lux  ;  et  facla  cst  lux.  Alia  est  lux 
de  Dco  nata,  et  alia  lux  quam  fccit  Dcus  :  nala  dc 
Deo  lux,  cst  ipsa  Dei  Sapiciilia ;  facta  vcro  lux,  est 
qua^libel  imilabilis  sivc  corporea  sive  incorporea. 

21.  Miivere  auicin  sdlol  riuonioilii  liix  corporea 
esse  potucrit  anieiiuain  ciclum  essct  ct  coeli  lumina- 
ria,  qna;  posi  islam  cxponuntur  :  quasi  vero  facile 
hoc  ab  Iiominc  perripi  polest,  aiit  omnino  iillo  modo 
polesl,  ulruin  silaliiiu;i  lux  prater  coeliim,  qiue  tamen 
spaliis  locorum  disliiicla  ali{ue  dillusa  sil,  muiidum- 
qiic  ampleelatur.  SeJ  ci.ni  liceal  liic  et  incorpoream 
lucem  inlelligerc,  si  r.on  visibilcm  t:iiitum  crcatnram 
in  hoc  libro,  scd  omiieiii  crealiirani  cxpositam  dici- 
nuis,  quid  opus  cst  iii  liac  coiilruversia  remorari?  Et 
forlassc  qiiod  qu;eruiit  liomiiies,  qiiandii  Aiigeli  facli 
sniit,  ipsi  signilicanlur  liac  luce,  brevissinie  (piiilem  _, 
sed  laiiien  convenieniissime  et  dcccntissime. 

22.  Ft  viilit  Dcus  liiccm,  qiiia  bona  csl.  Ista  senlcn- 
lia  non  quasi  insolili  boiii  heliliam  ',  seil  approbatio- 
neni  opcris  signilicari,  oporlet  iiilclligi.  Qiiid  cnim 
convenieiitius  dc  Dco  dicitur,  qiiaiilum  iiitcr  bomiiics 
dici  potcst,  quam  cuin  iia  ponitur,  Dixit,  fittiiin  csi, 
placiiil  :  ila  ul  in  eo  quod  dixil,  imperiiim  ejiis  inlel- 
ligatiir  ;  iii  co  quod  faclum  esl,  poteiitia  ;  in  eo  qiiod 
placiiil,  bciiignilas  :  sicut  ista  inclhibilia  pcr  honii- 
ncm  hominibiis,  ila  ut  oiiinibus  pi  odesse  possenl,  dici 
debucriinl. 

55.  Et  divisit  Dcus  intcr  litccm  ct  tcncbms.  Ilinc 
iiilclligi  licet  quaiita  divini  operis  f.icililale  isla  di- 
canlur  cffecta.  Non  cnim  quisqiiam  csl  qui  sic  exisli- 
mct  lucera  factam,  nt  cssct  confusa  ciim  lenebris,  et 
ob  Iioc  pnslca  scparalionis  indigeret ;  sed  eo  ipso  quo 
lux  facla  esi,  consecula  cst  eliam  divisio  intcr  lucem 
el  lenebras.  Qii3c  eiiim  sociclas  lucis  cum  tenebris 
(II  Cor.  VI,  14)?  Deus  ergo  divisii  inlcr  iuccm  el  tc- 
ncbras,  (|uia  Iiiccm  fecit,  cujus  abseniia  lenebnc  vo- 
cantur.  Iiiterest  aiilcni  iiitcr  lucera  et  lcncbras,  sicut 
intercst  inlcr  veslimeiituni  et  nudilalcni,  aiil  plenum 
et  iiiane,  ct  siiuilia. 

2i.  Jam  quoi  modis  possil  intelligi  iux,  supra  di- 
cliim  est,  quibiis  contrari.x  privaiiones  possiint  tene- 
brx  nomin:iri.  Alia  esl  ciiim  lux  qu;c  vidctur  liis 
oculis  corporcis,  etiani  ipsa  corporea  ;  ut  solis,  et 
lunx,  ct  stcllarum,  ct  si  quid  hujusmodi  cst,  cui  con- 
traria;  sunt  tenebrx,  cum  aliquis  locus  ea  lucc  caret. 
Ali:i  itcm  Iiix  csi  vita  sonliens,  ct  valens  discernere 
qii.ie  per  corpus  ad  anim;c  jnditium  rcferiiiilur,  id  est 
alba  ct  nigra,  canora  ct  rauca,  snaveOlcnlia  et  gra- 
veolenlia,  dulcia  et  ainara,  calida  et  frigida,  et  caetcra 
hiijiismodi.  Alia  est  enim  lux  qua;  sentitiir  oculis,  alia 
qua  per  oculos  agiiur  ut  senlialur.  Illa  enim  in  cor- 
pore,  bxc  autcm  qiiamvis  per  corpus  ea  qu.TB  scntit 

•  sic Ms.  vatic.  At  Am.  Er.  et  lov.,  insolili  bcncvolentiam. 


229 


LIBER  IMPERFECTUS. 


230 


pcfcipial,  in  anima  csl  lamcn.    (Iiiic  co:ilrari;c  snni  ordinat.  Juslos  ct  facil,  et  oriiiiiat;  pecc.Uores  autera 

lenebrac,  insensibililas  (|uredam,  vcl  si  inelius  insen-  in  quantum  pecc.ilores  snnt,  non  f;icil,  sed  oidiiiaf 

sualii.nsdiciiiir,  idesi  iioii  seniire,  qiiamvis  infcraniiir  laiituin.  Qiiippe  ciiin  illos  ad  dcxleram,  illos  ad  siiii- 

qua;  senliri  pnssent,  si  esset  iii  illa  vila  l;ix  isia  unde  stram  constiluit,  et  qiiod  in  ignein  .-cternuni  jiibet  ire, 

scnlilur.  Neque  lioc  cum  ministeria  desunt  coiporis ,  ad  meritorum  oidinem  valel.  Ila  species  naluiasnue 

sicul  in  Ciccis  aul  snrdis  :  nam  in  istorum  aniniis  est  ipsas  et  facit,  el  ordinat;  privationes  antem  specie- 


isla  liix,  de  qui  nuno  agimus ;  sed  inslrunienla  cor- 
poris  desimi.  Neqne  illo  niodo,  qiio  modo  iu  sileuiio 
vox  noii  audiiur,  cuin  ei  isia  lu\  est  in  aniina,  ei  ad- 
siail  c;rpnris  inslrumenla,  scd  niliil  quod  senlialur 
irif.  rliii-.  Nori  ergo  qiii  iis  caiisis  non  senlit,  caret  isla 
liice;  sed  rum  lalis  poleulia  non  cst  in  anima,  qu;c 
jnm  nec  aniina  dici  solcl,  scd  tanlum  vila,  qu;ilis  pcr- 
hibetur  csse  \ilis  ct  arboris,  el  quarumcuinque  slir- 
pii:m  :  si  lamen  eas  vel  lalem  habcre  persuaderi  ullo 
'  inodo  polosl,  qiias  nonr.ulli  nimiserranles  luvrelici  (n), 
iioii  solum  seiilire  pcr  corpus,  id  cst  videro,  audire  , 
ei  cilorem  ignemi|uediscernere;  sed  etiam  inielligere 
rationcm,  el  cogilaliones  ii0ilr;is  nosse  arbilranlnr  : 
scd  de  liis  alia  qu.estio  cst.  Iiisensibililas  ergo  tene- 
•  br:v  biijiis  lueis,  qiia  (piidquid  scnlilur,  cum  ipsam 
^ini  scnliendi  non  Iiabet  vita  qu.ilibet.  Couvenieiiler 
anlcni  lucem  hanc  dici  toiiccdil,  quisqiiis  concedit 
recle  dici  lucem,  qua  res  quacqne  manifesia  est. 
Ciiin  aulcm  dicimus,  Maiiifesium  esl  lioc  canornm 
csse,  inaiiifeslnm  esl  lioe  diilce  cssp,  manifesliim  cst 
boc  frigidu  11  csse,  et  quu.l  forie  lnijus  gciieris  [  er 
co:poralcs  scnsus  :illi:!giiiins;  liu:c  liix  qua  ista  ma- 
uifesta  sunl,  uliqiic  inlus  iii  aniina  csl,  qiianivis  pcr 
corpus  iiifcranlur  quai  ila  senliuntur.  Terlinm  lucis 
goniis  in  creatuiis  iiilelligi  |  olest,  quo  r.iliocinanmr. 
Iluic  contrariae  teiicbra;  sunt  irratioii;ibiliIas,  siciit 
suiit  aiiiino;  bcsliarum. 

23.  Siveergo  liicem  a:Iheream,  sivo  sensualcm  cu- 
jusanimalia  participaiit,  sive  rationalem  quam  Angcli 
ct  homiiies  li;ibcnl,  a  Deo  faclam  priniiuis  in  renim 
naliira  li.ic  senlenlia  vult  intelligi;  «livisisse  Deum  in- 
lcr  luccm  el  lcnebras,  eo  ipso  quo  lux  ficta  esl,  opor- 
lel  accipi,  quod  aliud  est  liix,  aliud  illx  privall.nes 
lucis,  quas  iii  contrariis  lcncbris  ordinavil  Deus.  Non 
enim  Deuin  fecissc  lcnebras  dicluni  est  :  quoni.ini 
sjiccies  ipsas  Dcus  fecit,  non  privalioiics  qn.-c  ad  iiilii- 
luin  pcrlinent,  uiide  ab  arlilice  Doo  facla  sunl  oinni;i ; 
qiias  lamen  ab  co  ordinatas  inlelligimus,  ciim  dicitnr, 
El  diiisit  Deus  inter  tucem  et  tencbras,  ne  vel  ips:c  pri- 
vationcs  non  baberent  ordincm  siium,  Deo  cun^jia 
rcgciilealquc  administrai;te.  Sicjt  in  canlando  iiiter- 
po^i.ioncs  silenliorum  ceriis  moderaiisiiue  intervallis, 
qiiamvis  vocum  p;  ivationes  sint,  bene  tamcii  ordinan- 
lur  ab  iis  qiii  caniarc  seiunt,  et  suavitaii  universx 
caiili!en:e  liliqiiid  conferunt.  Et  umbne  in  pieluris 
cmineniiora  qui qne  dislingiiunl,  ac  non  specie,  s  d 
ordiiie  placcnl.  Nam  cl  vitioruin  nostrorum  non  Cat 
aucior  Deus ;  sed  t.imeii  ordiiiaior  est,  cum  co  loco 
pcccatorcs  cunsiiiuit,  ei  ca  perpeli  cogit  qusc  meren- 
lur.  Ad  hoc  valel  quod  ovcs  pomniliir  ad  dexterrim, 
h;i'di  aulcm  ad  sinistrara  (Mallli.  xxv,  3.")).  Qu.cdam 
ergo  el  facit  Dcus  c'.  ordinai;  quccdaiu  vero  tuiium 
(a)  Kauicba:i. 


rum  defeciusque  naiiirarum  non  facii,  sed  ordinat 
la-itnm.  Dixit  ilaqoe,  Fiat  lux;  el  facta  esl  lux.  Non 
dixit,  Fiant  tenebr.-c ;  et  faciae  sunt  tenebroe.  IIo- 
rnm  ergo  unum  fecit,  allerum  non  fecil,  ulrumqna 
lanieii  ordinavil,  cnm  divisit  Dens  inler  iuccm  et  te- 
nebras.  Iia  et  ipso  faciente  pulchra  sunt  singiila,  el 
ipso  ordiiianle  pulchra  siint  omnia. 

CAPUT  VI.  —26.  El  vocuvil  Deus  lucem  dicm,  et 
tenebras  vocavit  noclem.  Cum  ct  Iiix  iiomen  sil  aliciijns 
rei,  et  dics  rursum,  et  lenebr.e  et  nox  ulrumqne  sit 
iioiiicn,  ulruinqueita  dici  opurtuit,  nomiiia  rebus  im- 
pobila  essc,  ut  illa  res  cui  nomeii  imposilum  est,  uti- 
que  alio  quoque  nomine,  non  enim  aliter  poterat 
enuntiare'.  Et  ila  dictum  esl,  Yocavil  Deus  lucem 
dicm,  ut  indifrerculer  eliam  dici  convcrse  possel,  Vo- 
cavil  Deus  dicm  lucem,  el  vocavit  noclem  lenebras. 
Qnid  ei  respoudebimus,  si  qiiis  a  nobis  ila  quxril : 
Luci  nomcn  impo^iium  cst  dics,  an  diei  noincn  impo- 
situm  esl  lux?  quia  lixc  diio  ulii|ue,  in  qnanluni  ad 
res  significandas  arliculala  voce  enuntiantur,  nomina 
suiil.  Iloc  niodo  cli;im  de  aliis  dunbus  qu;rri  potest : 
Teiiebris  nomen  imposilum  est  iiox,  an  iiocti  iinposi- 
liiin  est  nomen  lCi.ebra;?  Et  quidein,  ut  Scripliira 
describit,  maiiifesluin  esl  liicis  uomcn  dictnni  csse 
dicm,  et  lcnebnirum  nonien  diclum  csse  noctem.  Quia 
cum  diccrei,  Deus  fecit  lucem,  ct  divisii  ii;ier  liicem 
ei  tenebras,  nondiim  de  vocabulis  .^gebaiur  :  por-iea 
adhibita  sunt  vocabula,  dies  el  nox;  cimi  et  illa  sine 
dubio  vocahiila  sint,  liix  et  lenebrce,  res  aliqii:is  si- 
gnilicanii.i,  sicut  dics  ct  nox.  Ergo  hoc  iia  accipicn- 
dum  esl,  qni.i  cniiutiari  alilcr  nnii  posset  res  quu;  no- 
incn  acccpil,  nisi  ;iliqiio  noniine;  an  polius  ista  vnca- 
lioaccipicnda  cstipsa  dibtinclio?  Noneniui  omnis  lux 
(lics,  aul  omnes  tcnebnc  no.x ;  sed  liix  el  tenebr.T;  cer.- 
lis  iuter  se  vicibiis  ordinal:c  aLiue  di^Iincl.^,  diei  et 
noctis  nominibus  appcllanlur.  Oiiine  quippe  vocabii- 
luin  ad  disliiiclionein  valet.  Unde  eliani  nonien  quoj 
rcni  noici,  ajipcliatum  est,  quasi  noiameii,  Nolet  au- 
ttm,  id  esl  di,iiiiguat  et  doctiiaiiier  ad  discernendnm 
adjuvet.  Foriasse  ergo  ipsum  divibisse  •  ter  iucem  et 
tencbras,  lioc  csi  vocasse  luccm  diem,  el  tenebras  no- 
clcm,  ut  lioc  sil  ordinasse  isla  qiiod  vocasso.  An  isia 
vocabiila  significarc  nobis  voliinl  quam  lucein  dixeril, 
et  quas  tenebras;  t;inquam  si  diccrel,  Fecit  Deus  lu- 
ceiii,  et  divisil  inlcr  luccni  et  lcnebras;  lucen)  autem 
dico  dicni,  et  tenebr.is  dico  nociem  :  ne  aliijuain  aliam 
luccni  inielligas,  qu;e  nou  sil  dics  ;  et  ne  aliquas  alias 
lencbras  intelligas,  qu.ne  non  sint  nox?  Nam  si  omnis 

'  Ms.  vatlcanus  cmitlit  qvoque  :  et  paulo  post  habet, 
pcteral  enunluire,  ul.i  editi  balnierunt,  poterat  emmierare 
i.oous  proloclo  a  hlirariis  lcedaliis,  aique  ev|.iinctis  liisce 
vcrbis,  nonwta  rebus  iiipo.  iUi  cse,  qiia;  haud  .Jujjie  e  niar- 
finc  :rrer~seriipt,  cnieiidauilus  liiiiic  in  ni0.ium  :  utnmique 
Ua  dici  Ojnrti.il,  >ii  Ula  rei,  cui  iionun  iinpoMum  esl,  utiqin 
uUo  nomi.ie  (nm  cnln  rMler  polerat)  inumiaretuT. 


231 


DE  GENESl  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTINI 


252 


lut  liics  possil  intellii;!,  et  ouiiics  lcncbnc  noclis  no- 
iiiiiie  ccnscrciitur,  foitasse  nun  opus  essct  iliccre,  Et 
vocaiiil  Deus  lucem  dlem,  cl  lciiebras  vocavit  noctem. 

27.  Iteni  qu:i'ri  polcsl  (lueni  dicm  dicat,  ct  quam 
noctem.  Si  isium  ilieni  vull  accipi  quein  solis  ortus 
inchoat,  ct  cl.uidit  occasus,  el  islani  noctem  qu.-c  a 
solis  occasii  usipie  in  orluiii  tendilur;  non  invcuio 
quomudo  csse  poiucrinl,  anicquam  coeli  luminaria-fa- 
cia  esscnl.  An  ipsa  spaiia  iKiraruiu  et  tcuiporum, 
etiaiii  siue  diseriiiiine  fulijoris  aiipie  uiiibra%  jam  ila 
vocari  polueruul?  Ll  quomodo  iii  illain  luccm  ralio- 
naleni,  si  li:cc  sigiiilicala  est,  aut  sensualcra  cadit  lia.'c 
vicissitudo,  qua;  iiominc  diei  et  uoclis  sigiiillcatur? 
Aii  noii  secunduiii  qiiod  cvcuil,  sed  secunduni  (luod 
polcst  evcnire,  i^ta  inoiimata  suiil ;  quia  ct  ralioni  p;;- 
tcst  error  succedeie,  et  seiisui  ipi.edam  stolidiias  ? 

CAPUT  VII.  —  28.  Ll  facta  csl  vespera,  ct  factum 
esl  mane  dies  wiiis.  Nou  codcm  luodo  niinc  appellalur 
dies,  quo  cum  dicerelur,  Et  vocavit  Deus  lucem  diem; 
sed  eo  luodo  quo  diciiiuis,  verbi  gialia,  Iriginla  dics 
liabere  nicusein  :  lioc  cuiiu  noiuiiic  diei  noctes  quo- 
que  iiicluJimus  ;  superiiis  autcin  ila  dictus  est  dics,  ut 
a  nocic  sejuugeretur.  Iiaque  cuiii  iila  opcratio  diei  pcr 
luceni  gesla  insiuuarelur,  coiisciiueuler  faclaiu  diei- 
tur  esse  vespcraiii,  ct  lacium  csse  niane  diem  uuuin  ; 
ut  scilicct  sit  unus  dics  a  cocpto  dio  usque  ad  cocptuiif 
diem,  id  est  a  niane  usqiie  ad  manc,  qualcs  dies  an- 
liuuieraiis,  ut  dixi,  noctibus  appcllamus.  Sed  qiiomodo 
facta  est  vespera,  et  racliim  est  uiane?  Aii  tauta  niora 
temporis  fecit  luceiii  Dcus,  et  divisii  iiiler  lueem  et 
lcnebras,  quanta  inora  icnditur  dics  lucens,  iJ  cst 
non  aniiHineraia  nocte?  Lt  ubi  est  quod  scriptum  est, 
S:ibi'st  cniin  libi,  cuin  volcs  posse  (Snp.  xii,  18),  si 
opus  est  Deo  prodiu liiiiie  tempoiis,  ut  aliquid  perfi- 
cial?  Au  oiunia  quideiii  laiiquam  iu  artc  at  jiie  ra- 
lioue perfecla  suni  Deo,  nou  iii  pioductioiie  lcmporis, 
sed  iii  ipsa  vi  qiia  illas  ctiain  res,  qiias  uon  siaie,  sed 
iransire  ceruiiiuis,  siabililer  eflicit?  Noii  eiiim  el  iii 
scriuoue  nostio  cum  verba  alia  Iranscaiit,  ct  alia  siic- 
cedanl,  credibile  cst  iia  £eri  in  ipsa  arle,  qua  ope- 
ranle  stabiliter  artiliciosa  occurrit  oraiio.  Quanquam 
ergo  sine  produclionc  icmjioris  faciat  Deus,  cui  sub- 
est  possc  cum  volet;  ijisa;  taiuen  nalurx  lcuiporalcs 
ruouis  suos  lenipyraliicr  pcragiiut.  Ita  ergo  foilasse 
dictum  est,  El  faclu  est  vesperu,  el  faclum  esl  manc  dics 
uiius,  sicut  raiioue  prospicitur  ita  fleri  debcrc  aiit 
posse,  nou  ila  ul  fil  leinporalibus  tiacialibiis.  Nam  iu 
ipsa  ratione  operarioiiciii  conteiiiplatus  est '  in  Siiirilu 
sanclo,  qui  dixit,  Qui  inunet  in  wlernum  crcavit  omnia 
simul(Eccli.  xviii,  1)  :  sed  cominodissime  iu  illo  libro, 
quasi  morarum  pcr  jntcrvalla  faciarum  a  Dco  reruiii 
digcsia  narralio  est,  ut  ipsa  di>positio,  qua;  ab  infii- 
niioribus  aniiiiis  coutemplalioiie  slabili  videri  iion 
poterat,  per  biijiisuiodi  ordiiu;m  sermonis  exposita 
quasi  islis  ociilis  ceriierclur. 

CAPLT  VIII.  —29.  Et  dixit  Deus,  Fiat  fiimamen- 
tum  i«  incdio  aqum,  et  sit  dividens  inler  aquam  et  aquuin. 

•  Ms.  vailc. ,  tcmporis  tractibus.  Ao«  ipsam  rationm 
opsraliommi  coiitcinplulus  csl,  elc. 


Et  sic  factum  est.  Et  fecit  Deus  firmamenlum,  el  divisit 
inler  aquam  quoe  erat  sub  firinaiuento,  et  inler  aquam 
qum  erat  supra  firmamentum.  Ulrum  aqiuu  lales  sint 
supra  nrmameiitiim,  qiiales  sub  firinaiuciito  isl.x'  visi- 
bilcs?  an  qiiia  iilam  aquam  videtur  signifieare,  supr.i 
quam  Spirilus  feiebaiur,  et  cam  iutelligi'bamus  csse 
ipsain  muiidi  inaleriaiu,  liice  ctiani  lioc  loco  firma* 
mcnto  interposito  discreia  crcdenda  est,  ut  inferioi 
sit  maleria  corporalis,  supfrior  aniiualib?  IIoc  enim 
firiiiameuliim  dicit,  ipiod  ccelum  poslea  vocat.  Coele 
sti  aulciii  corpore  niliil  esl  iii  corporibus  alia  melius. 
Alia  ipiippe  corpora  coelcslia,  et  icrresiria;  ct  uti(|ue 
cu'lestia  incliora  :  quorum  iialurain  (juidquid  Iransit, 
neseio  qiicuiadinoduiu  corpus  possit  vocari;  sed  cst 
fovlasse  vis  qiixdam  siibjceta  ratioiii,  qua  ralione 
Dcus  vcrilasqiie  cognoscilur  :  qua;  naiura,  quia  for- 
maiiilis  est  viriuic  alque  prudeiilia,  ciijus  vigore  co- 
liibctur  ejiis  nuciuaiio  aique  cooslriiigiiiir,  ct  ob  lioc' 
qiiasi  maierialis  apparct,  rccle  a:pia  diviiiitns  appel- 
laia  cst;  iion  locoruiii  spaiio,  sed  lucriio  naiuru;  in- 
corporeoe  coeli  corporei"  ambitum  excedeus.  Et  quo- 
niam  coelum  firiiiamciitum  vocavil,  iion  absurdc  iitcl- 
ligilur  qiiidipiid  iiifia  lelliereuiii  ca'lu!ii  csl,  in  quo 
pac.ita  alqiic  firmata'  suiil  oiiinia,  iir.ilabilius  csse  cl 
dissolubilius.  Quod  gcuus  corporalis  maleri;e  ante  ac- 
ccplam  spcciem  diilinelionemquc  formatum,  a  qua 
firmamciituiu  nomiiiaium  est,  fiieruiit  qiii  eiedeieiit 
lias  visibilcs  aquas  ct  frigidas  superficiem  cieli  siiper- 
amplccti.  Lt  dcciimcuium  adliibere  conati  sunt  dc 
taidilate  stelhc  unius  de  scplcin  vagaiitibus,  qiix  su- 
pcrior  est  c;cteris,  ct  a  Gnecis  *aivcov  dicitur,  ct  tri- 
giuta  aiinis  pcragit  sigiiiferum  circiilum,  iit  ob  hoc 
tarda  sit,  quia  est  fi  igidis  aqiiis  viciiiior,  qux  supra 
cucluni  sunt.  Qu;c  opiuio  iiescio  qucmadiuoduiii  possit 
apud  eos  dcfciidi,  qui  subtilissiiiie  isia  quxsierunl. 
Niliil  auiem  boiuin  teiuere  afliriiiandum,  sed  caute 
Oiniiia  modcslcqiie  suiit  liactaiida. 

50.  El  dixit  Dcus,  Eial  firmumcnlum  in  medio  aquce 
el  sit  divideiis  inler  aquam  ct  uquain.  Et  sic  factuin  etl. 
Poslquam  dixil,  sic  facluin  csi,  quid  opus  orat  rursum 
addcrc,  Et  fccii  Deus  firmaincnlnin,  cl  divisit  inler 
aqnum  qiuv  cral  sub' finnameiilo ,  cl  aquain  qiue  erat  su- 
pra  firmaincnlian  ?  l^^isin  cuiii  dixisset  superius,  Et  di- 
xii  Deus,  Fiat  lux;  ct  fuctu  est  lux  ;  non  addidit  rur- 
sum  ,  Lt  leeit  Deus  Iiircra  :  liie  aiitem  posteaquam 
dixil,  Et  dixil  Dcus  ,  Fiut  :  el  sic  fuclum  esl,  additum 
est,  ct  fccit  Dcus.  An  biuc  ;i|)|iaiet  noii  opyrtcre  lu- 
cem  illam  iiilcUigi  corporalem  ,  iic  eaiii  aiiqua  crca- 
liira  iiiterposiia  fecisse  Deus  videatur  (Deuiu  aulem 
Trinitalciu  dico)  :  hoc  vcro  firiuamcntuiu  coeli,quia 
corpoieum  csl,  pcr  iiicorporcam  creatuiam  accepisse 
spcciein  forniuiiique  crcditur,  ul  prius  incorporea;  na- 
tur-c  ialioii:ib:!iler  a  verilale  iurpressum  sitipiodcor- 
poralitcr  imprimcrctur,  ui  ctt'li  ficret  firmainentum  : 
ct  ideo  positum  cst,  Et  dixil  Dcus,  Fial ;  et  sic  factum 


'  Editi,  et  objcclio.  Sed  mclius  Jis.  v  atic.,  cl  ob  hoc. 
■     » .slc  einendamus  ail  Ms.  vatie.  Naiii  iu  cdilis  lcgcbatur, 
naturo'  VI  coqme  cucli  incorporci. 

=  Ms.  \alie.,  ('(  ririna. 


233 

est;  in  ipsa  lationaa  nauira  prius  facl-.in;  cst'  fcrlassc 
iinile  iiiiprinicrelur  corpori  species. 

CAPLiT  IX.  —  Ciini  aiilein  aiidiluni  est,  /'/  ffiil 
t)eus  finnamentum  ,  et  divisil  inler  aquam  quw  cal  S'ib 
firmamento  ,  et  aquam  qux  cral  supra  firniameuiu-ii  ct 
Ipsa  cooperatio  '  iii  il!a  maleria,  ulcorpus  coeli  ricrcl, 
significalur?  An  forle  varielatis  causa,  iit  restiis  scr- 
iiionis  iii  fastidium  iioii  vciiirel,  snpra  iioii  cst  posi- 
lum  qudii  infra  positiiin  cst ,  cl  iioii  oporlel  scrupu- 
liise  oniiiia  riinari  ^?  Llig.il  quis  qnod  polest  :  laatiini 
iic  aliquid  teniere  atqiie  iiicdguiluin  pio  coj;nilo  assc- 
rai;  ii'eiiiincrit(p:e  so  liomine:!!  de  divinis  opcribiis 
([irantiini  p.i  iniltiliir  qiuirere. 

31.  El  vocavit  Dcus  ftrniamentum  ealhm.  Qiin  I  do 
vucaiimie  siiperins  tiaclatuni  esl,  liic  qu  qne  cnHi- 
ilerari  pnicsl :  niui  eii  in  oiniic  fiiiiiainciituin  coeliiin 
cst.  Et  miiit  Deus  qu^id  bciium  est.  El  de  liucsupeiius 
qiiod  Iraclatuni  est ,  rctraclaretiir ,  nisi  qund  ncn 
eunidem  ordiuem  video.  Nain  siipci  ii:s ,  Et  viJit  Oeus 
lucem  quiu  boiia  est  ;  et  posl  dcii.de  sulijicilur,  Diviiit 
Deus  inter  lucem  et  teiiebras;  ct  vocavit  Deus  luceni 
diem,  et  lenebras  vocavil  noctcm  :  Uic  autein  po.-.lqiia^a 
factiim  enarratiim  c.4  ,  qnod  ficlum  dicebatur,  et 
postea  qiiani  vocalum  est  liniiaiiiculum  calum  ,  tiiin 
dicitur,  El  vidit  Dcus  quia  bonum  esl.  Quod  si  non  f:i- 
siidii  eviiandi  gratia  ita  vuriatum  est,  illud  cerle  iii- 
lelligere  cogimur  quod  dictuin  est.  Et  fecit  Dc.s 
onMiia  shiint.  Qu;ire  eiiiin  prnno  ibi  vidit  quia  bi.iiiiiii 
esl,  tl  piistiM  noiiieii  iinpnsiiit;  liic  aulem  primo  no- 
nicii  iiiiposuil  ,  et  poslca  vidit  (iiiia  buiiuni  est;  nisi 
quia  ill:i  diltcicnlia  sigiiiricat  morarum  iiilervalla  noii 
cssc  iii  opcraiiune  Dci ,  quainvis  iii  ipsis  inTcniantiir 
«pcribus '!  S.xundum  auieni  niorarum  intervalluiB 
priiis  aliquid  ctposlea  efficilur  ,  siiic  iiuibus  naintio 
factoriini  csse  nun  poiest  quanivis  siiic  liis  I  eus  isla 
efliccre  p;ptucrit.  Et  facta  cst  vespera  .  et  faclum  est 
mane  dies  secundus.  Jam  liiiic  siipei  ius  iraclaluin  est, 
cl  casdem  rationcs  liic  qno(|ue  v.ilere  arbitror. 

C.\l'lir  X.  —  52.  Et  dixil  Deus,  Coiigreycnlitr  aquic 

quw  sub  caio  sunt,  iii  congrcyaliunem  uuam,  et  uppu- 

real arida.  El  sic  fiictum  est.  Ilinc  piobab.lius  ci cdi 

potcsl  aqiiam  dictain  esse  superius ,  sicut  arbitraba- 

mur,  ipsani  miindi  matcriam.  Nain  si  iinivcrsum  aqua 

oppleluin  erat ,   iiiido  vcl  quo  [Oluit  con^regari .' Si 

eniin  quanidani   coiifusii  nem  nialerialcm  aqii:e  iii- 

niine  appellaverat,  lia;c  congregatio  accipienda  est 

ijisa  forniatio  ,  ui  lalis  csset  aipi»  spccies,  qiialem 

aiinc  cssc  oeriiinius.  Et  ipsuni,  ai>piireatarida,  quo.l 

positnm  cst,  terr:c  fonn.ilio   iulelligi  piitest,  iit  lianc 

iaberetspeciem  lcira.quanicerniiuus.  Livisibilisciiim 

et  incomposila  dicta  cral,  ciiiii  adliuc  iiiatcri.c  species 

decssct.  Dixit  crgo  l)eus,  Congregtlur  iiqua  qucB  sub 

ecelo  est;  id  est  in  forniam  rcdigalur  niaieries  corpo- 

ralis,  ut  aipia  isla  sit ,  qiiam  senlimus.  In  congrcga- 

lionem  unam  :  vis  ipsa  lorni;c  co  i.niciidalur  iiomine 

uiiilalis.  iloc  cst  ciiim  vcrc  forniari,  iii  unum  aliqiiid 

'  sic  iu  Ms.  vatic.  Editi,  facta  est. 
'  sic  .\m.  au  iiiargi:ieia.  in  lexlu  autcm  cuin  aliis  cdiiio- 
qibus  babet,  corporatio.  Ms.  \atic.,  operutio. 
'  ils.  ^atic,  numerare  :  iiec  aiiuus  ai-te. 

Sa:«CT.  AuGisT.  UI. 


LIBER  IMPERFECTUS.  23; 

redigi ;  qiinniam  siiinine  iinuni  est  ouiiiis  form.i!  priii 
cipiiiin.  Et  appareat  arida  :  id  cst ,  speciein  visibilcm 
accipi:il,  alqiie  a  confusionc  distinclam.  El  bcne  aqiia 
coiigri^gaiur,  ut  appareat  arida;  id  esl,  cobibeliir 
quoil  lluilatmare,  ut  qnod  obscuruin  cst  illiisirclur. 
Et  sic  fuctumest :  ctiaiii  lioc  fortassc  in  rationibusin- 
tellectu:i!is  natur:c  priiis  factuin  e^I,  ut  postea  quod 
dicitur,  Et  congiegata  est  aqiia  in  con,ircgationcm»nam, 
el  appnriiit  nrida ,  non  SH|ierlliio  ^id.lilum  viilcalur, 
ciiiii  jain  dictuin  esset ,  Et  sic  faclum  est ;  sed  ut  post 
raliniialein  et  incorpoream  opeiMlioiicm  iiitelligerc- 
miis  ctiain  corporalem  secuiaui. 

33.  Et  vocavit  Deus  aridam  lcrram  ,  et  congregntio- 
nem  nqtiw  mare  vocavil.  Adliiic  indiisciim  facil  illa 
caiisa  vocabuloriini  :  non  cuim  omiiis  aqua,  niare: 
aiii  oiiinc  aridiim,  terra.  Ergo  (juu  aqua  esset,  ei 
q:i:e  arida,  vocabulis  segregandnni  fuit.  Ipsam  auleni 
dislinctioiicm  atqiie  .'bniialionem  fuisse  vocalionem 
Dei,  non  absurde  adliuc  inklligi  pote^t.  Et  vidit  Deus 
quia  lioniim  csl.  Et  bic  ipse  ordo  scrvatiis  Cbt :  quare 
luiic  eliain  illa  qii:c  jam  tractala  sunl,  conferantur. 

CAPLIT  XI. — 34.  Et  dixit  Deus,  Germiiiet  terra  her- 
bam,  pabnli,  ferentcm  semcn  secwidnm  gcnus  suum  el 
simirnucliiuin  ,  ct  lignuin  frucliferum  fuciens  fructum, 
ciijiis  semcn  sil  in  se  sccundum  suain  simililudincin. 
Poslquam  ficta  suiit  Icrra  el  m:ire  ,  el  vocati  ot  ap- 
lirobaia,  qiiod  ssnpe  diximus  non  iiiorarum  iiitervalli.* 
:icci|ii  iidum  essc-,  iie  iiicfrabilcm  opcraiilis  Dei  facul- 
l:i!eiii  tardilas  aliqua  coiiscquatiir  ;  nou  slaliin  ,  siciit 
duoous  iliebiis  |  r;eccdeiUibiis  ,  siibjicitur  ,  Facta  esl 
vespcra,  et  facluin  est  mune  dics  lerlius  :  sed  adjiingi- 
lur  alia  oper:ilio,  t/(  genninct  terra  Iterbam  pabuli  fe- 
rtnlem  seinen  sccitndum  gcnus  suum  et  simitiiudinem, 
ct  tignuin  fruclifcrum  fuciens  frucluni,  cnjus  scmen  sH 
in  se  sccuiidum  siiam  simitiludiiiem.  Qu.id  de  luce  illa, 
et  rirmaiiicnto,  cl  ;iqiii<,et  arida  dicluin  non  est;  iion 
eniin  habet  lux  snccessionis  prnpagiuem ,  aiil  coelura 
de  alio  coulo  nasciuir,  aul  lerra  aiit  mare  alia  maria 
cl  alias  teiras  giguunt ,  qu;c  succedant.  Hic  ergo  di- 
ceniluiii  fuit,  fercnlem  semen  secundum  genus  suum  et 
siihililudincm,  et  cujus  semen  sit  in  ti  secundum  suani 
similitudinem,  ubi  simiiiiudo  nascentium  practcreunlis 
siiiiiliiiidiiiem  seivai. 

3.3.  Il;ic  aiilcni  omuia  ita  supra  lerram  siint,  ut 
ipsi  lcrra!  raditiUis  colixrcant,  et  ei  coiiliiiueiitur,  ct 
liiisiiin  qiiodanimodo  separenlur  :  proplerca  biijus 
naiiirx  significalionem  in  ista  narratione  sertalam 
arbilror;  qniael  eodein  die  factasunt,  qiio  lerra  appa- 
ruil: et  lanien  ilei  uiii  di.xil  Deiis,  ut  terra  gcrmiuaret;  et 
iicruin  dictuiii  esl,  Et  sic  factum  est ;  deinde  secundum 
superioreni  regulam,  poslquam  dicluin  csl,  Et  sic 
jaclum  est ,  subjungitur  ipsa  cxscculio,  Et  dedit  terra 
lierbam  piibuti,  ferenlcm  semen  secuiidum  gcnus  suum  , 
ei  Hgniim  fmcliferum  faciens  fruclum,  cujus  semen  in  se 
sccunduni  siuim  siiniiuudinem.  Et  ileruni  dicit,  \idil 
Dcus  quia  bonum  cst.  Ila(|uc  ct  uno  dic  i^ta  jungunlur, 
ci  iieratis  Dei  verbis  dislingiiuiilur  ab  inviccm.  QuoJ 
dc  terri  el  inari  pioplcrca  piito  non  esse  facluiii. 
quia  magis  bariim  rcrimi  c^I  dibccrncnda  nalur.i,  quf. 

(lluit.J 


^7,^  DE  GENLSl,  S. 

<!um  orianliir  ei  oicidaiit,  sciiiinis  siicccssioiie  propa- 
ganiiir.  Aii  (niia  lerra  el  marc  siinul  (icri  polueriiit, 
non  soliiin  iii  lalionibus  crealurai  spiriuiiilis ,  ubi  si- 
mul  omnia  facla  siint,  sed  cliani  iii  ipsa  cor|iorali  ino- 
tione ;  arbores  vcro  ct  qiia(pie  slirpes  na-~ci  noii  pos- 
sciu ,  nisi  icrra  in  qua  germiiiareiii,  pr.icessissct  : 
proplerea  et  repctcndiim  erat  jussuin  Dci,  ut  facla 
signiticarciUnr  dislaiilia,  tainen  non  alio  die  faciciida, 
propler  quod  radicibus  tcnic  afliguiitur  et  conlinuan- 
lur?  Sed  qu;vri  poiesl  cur  istis  Deus  noii  imposuerit 
nemina  :  an  prxierniissum  est,  quia  muliiuido  corum 
non  sinelwt?  Verum  lixc  qua-siio  melius  poslea  con- 
sidcrabilur,  cum  aiiiinadvertemusaliaquaiiion  vocavit 
Deus,  sicut  vocavit  luceni,  et  cadiiin,  et  terrani,  ct 
niare.  El  faclum  est  vespera,  et  facltwi  est  mane  dies 
tcrtiiis. 

CAPUT  XII.  —  56.  Et  dixil  Deus,  Fianl  luminaria 
in  firmamento  coeli,  ut  luceant  super  terram,  et  dividant 
inler  diem  et  noctem ;  et  sint  in  signis  et  temporibus,  et 
in  diebus,  et  atmis ;  ct  sint  in  splendorem  in  firmamenlo 
cceli,  ul  luceanl  super  lerram.  Quarto  die  luniinaria 
facta  sunl,  de  quibus  dicitur,  et  sint  in  dicbus :  quid 
ergo  volunt  ires  dies  transacii  sine  luminaribus?  aut 
cur  isia  erunt  in  diebus,  si  etiain  sine  istis  dies  ;>ssc 
potuerunl?  An  quia  cvidentius  produclio  illa  tempo- 
ris  et  niorarum  iiitcrvailum  molu  istorum  luminarium 
disiingui  ab  bominibus  potesl?  Aii  ista  dierum  el 
nociium  enumeraiio  ad  disiinctionem  valet  inter  illam 
«aiuram  qiis  facta  non  est ,  et  eas  quaj  faclae  sunt : 
ut  mane  nomiiiaretur  propler  earum  specicm  facla- 
runi ;  vespera  vero  prnpter  privaiionem?  Quia  qnan- 
tiim  allinct  ad  illum  a  quo  facla  sunt,  speciosa  alque 
formosa  sunt  :  qiianlum  aulcni  in  ipsis  est ,  possunt 
deficere ,  quia  dc  niliilo  ficia  suiit;  et  ia  quanlum 
non  deficiunl,  nnn  cst  eorum  materi»,  qua;  ex  niliilo 
est,  sed  ejus  qui  summe  csl,  et  illa  facii  esse  in  ge- 
ncre  ct  nrdine  suo. 

37.  El  dixit  Deus,  Fiant  in  firmamenlo  cceli  lumina- 

tia  ui  tuceanl :  uirum  de  fixis  lantuin  dictum  est  side- 

ribus,  an  etiara  de  vagis?  Sed  duo  lumiiiaria  majus 

et  minus  inler  vaga  sidera  numerantur  :  quomodo 

ergo  in  firmamento  facla  sunt  omnia,  cum  singulos 

siios  vel  globos  vel  circulos  vaga  singula  qua^que  pos- 

sideanl?  An  qnoiiiam  in  Scriptuiis  et  coelos  mullos 

legimus  ei  coelnra,  sicuti  iii  hoc  loco  cum  dicitur  fir- 

mamentum  coelum  ',  intelligcndum  est  omnem  islain 

ocllieream  machinam  dici  quae  omnia  sidera  continct '; 

sub  qiia  puri  et  iramiuiUi  aeris  sereniias  viget,  sub 

qua  item  islc  aer  turbiilcntus  et  [irocellosiis  agiiatiir? 

Vl  tueeant  superlcrram,  et  dividant  inter  diem  et  noclem. 

Nonne  jain  Deus  diviserat  inter  lucem  ct  tenebras, 

ei  vocaveral  lucem  diem  ,  et  tenebras  vocaverai  no- 

«lem?  ex  quo  apparet  eura  inter  dicin  et  noclem  di- 

vishse  :  quid  sibi  nunc  vult  quod  dicitur  de  himinari- 

bus,  et  ditidani  inier  dicm  et  nociem?  An  ita  nunc  fit 

ista  divisio  pcr  lumiiiaria,  ut  hominibus  nota  sit  etiam 

solis  canialibiis  oenlis  ad  rerum  isiarum  contempla- 

'  Ms  valic,  cQ;(;mi  et  liniumtenlum. 

'  .'iie  iii  Ms.  ^  atic.  Al  iii  edilis,  siibslimtia  contiiiet. 


AiGi.-^iri  2:«$ 

lioiiem  iiliiilibus  ;  ila  vcro  Deus  eam  leeit  an!e  cir- 
cuiluin  lumiiiariuni,  ut  videri  nisi  a  paiicis  sano  spi- 
ritu  et  serena  raiione  non  possii?  An  iiitcr  alium  diein 
cl  aliam  noclem  divisit  Deiis,  id  esl  iiiter  speciem 
(piaiii  iiiiprimebnt  illi  iiifurniitali  ,  ct  inforniilaleni 
que  ailhuc  forinaiula  reslal):il ;  :ilius  voro  est  iste  dies 
et  alia  iiox,quorum  volveiite  coelo  vicissiiudo  anim- 
advertitur,  qux  fieri  noii  posset  nisi  solis  ortu  et 
oceasu  ? 

CAPUT  XIII.  -.-  38.  Et  siiit  in  signis  et  temporibus, 
et  in  dicbus,  et  in  aniiis.  \  idetnr  mihi  lioc  (]Uod  dixil, 
iii  sigiiis,  planuiii  fecisse  illud(|uod  dixil,  et  in  teinpo- 
ribus;  iie  aliiid  accipercnliir  signa,  el  aliud  lempora. 
II.ic  cnim  iiiiiic  dixit  lempora,(pi;e  iiitervallorum  dis- 
tinctioiie  a^lernitatciii  inccinnuitabilem  siipra  se  ma- 
ncre  signilicant,  ul  s  giuini,  id  esl  quasi  vesligiu;i( 
aiiernilaiis  lempus  appareat.  Item  cum  adjungil,  et  in 
diebus,  et  in  aniiis,  ostendit  qii.T  dixerit  tcnipora,  iit 
dies  fiant  conversionc  fixoruui  sidermn;  aiiai  vcro 
manifcsli,  cum  sol  signileriim  circulum  peragit;  ob- 
sciiriores  aulem  ciim  id  unumqiiodque  vagoniin  side- 
runi  iii  suis  orbibus  facit.  Non  enim  dixil,  Et  niensi- 
bus,  quia  forlasse  mcnsis  annus  cst  lunx ;  sicut  diio- 
decim  lunae  aniii,  annus  est  ejus  sideris  quod  *a.iecin!t 
Graci  vocanl,  et  irigiiila  solis  anni  annus  est  ejus  si- 
deris  qiiod  *oc;jmv  dieilur.  Et  fortasse  ita  ciim  omiiia 
sidera  ad  idcm  redierint,  annus  magnus  peragitur,  de 
quo  mulli  multa  dixerunt.  An  in  signis  dixit,  quibus 
ccrium  iter  significalur  navigandi :  iii  temporibus  aii- 
tem,  velut  cst  vernum  tempus,  et  a.'stas,  et  auiumnus, 
et  liiems;  ipiia  el  isla  circumaclu  siderum  varianiur, 
suasque  vices  atque  ordinem  servant :  i;i  diebus  au- 
tem  (?( iii  ai;»is,  sicut  exposilum  jam  esl,  accipienduni? 

39.  Et  sint  in  splendorem  in  firmameiito  coeli  ul  lu- 
ceant  sujier  teiram.  Supra  jain  dictum  cral,  Fiant  lu- 
minaria  in  firniamento  coeli,  ut  liiceaiit  tuper  terram ; 
ciir  pulamus  esse  repetilum?  An  quemadinodum  di- 
ctum  est  de  slirpibus,  ut  ferant  scmen,  et  sit  iii  eis 
semen,  secunduin  geiius  suiim  et  similitudinem ;  ila 
liic  e  conlrario  diclum  est  de  luminaribus,  Fiant  et 
siiit,  id  est  fiant  et  iion  gignant,  sed  ipsa  siiit.  El  sic 
factum  est.  Ordo  ille  scrvatur. 

■40.  Et  fecit  Deus  duo  luminaria;  luininare  majus 
inilium  diei,  cl  tumiuare  niiniis  inilium  noclis,  et  stettas. 
Qiiid  dicat  iiiitiuin  diei,  et  initium  noclis,  mox  appa- 
rcbit.  Et  sleltas  veio  quod  addidit,  ulriim  perlineanl 
ad  iniiium  noctis  annon,  anibiguum  csl.  Quidam  aii- 
tem  voluni  liic  significari  luiiaiii  plenani  esse  piimiiiis 
faclam,  qiiod  plena  luna  inilio  iioetis  assurgit,  id  est 
moxpostsolisoccasum.  Sed  illudabsurdum  esl,  uinoii 
a  prima,  sed  a  sexla  deciiiia  vel  quinia  decima  nume- 
randi  sumarausexordiuni.  Necillud  ninveai,  quod  pcr- 
feelum  fieri  debuerit  lumiiiarc  quod  facluin  est.  Omi.i 
eniin  die  perfecla  esl;  sedejus  pcrfcclioab  hominibus 
non  viJclur,  iiisi  cum  ex  coiitraria  parte  soli  o|iposit:i 
fucrit.  Nam  eliam  cum  illo  coiistiluta,  quoniam  sub  illo 
est,  videtur  (iniri :  sed  etiam  lunc  plena  est;  quia  ex 
alia  parteilliislralur,  nec  videri  poteslabiis  qui  subter 
sunl,  id  csl  teriarii  incnlniit.  Qnod  iioii  paiicis  vc  ibls. 


S37 


scd  siiblilibiis  disserlaiionibiis  ct  quarumdani  flgura- 
runi  visibilinni  denionslralioiie  doceri  potcsl. 

41.  Et  posuH  ilta  Detts  iit  ftrmameiilo  cxli,  itt  luceant 
Buper  teiram.  Qnoniodo  dixil,  FiaiH  in  firmameitlo;vl 
quoniodii  nunc  dicit,  Fecit  Deus  liimiitaiia,  et  positit 
in  firmameiito ;  qnasi  exlra  sint  (;icla,  et  posl  ibi  pn- 
sila,  cuin  jam  dicuim  sit  ul  ibi  fierciit?  An  binc  cliain 
atque  etiain  significatur,  non  ita  Deum  fecisse  ul  bo- 
niines  solcnl,  sed  ila  narraluni  ut  bominibus  poliiil : 
scilicet  ut  apud  boiiiiiies  alind  sil,  fecit;aliud,  posiiit: 
•ipud  Deum  autem  utrumque  idem  sit,  qiii  faciendo 
ponil,  ct  ponendo  facit? 

42.  Et  piccsiittdieiacnocti,  et  dividantinlerdieinetno- 
ctein.  Diclum  cral  ijtiliiim  cLiei,  et  iiiiliiim  noclis,  quod  liic 
exponildicendo,  pra'»iiliticiet  itocli.  Ergo  iiiitium  illud, 
princip  ituni  inleiligerc  debemus,  quia  et  in  die  niliil 
«st  inler  illa  qu;ie  videntursoleexcellcntius.et  in  nocte 
nihil  Inna  vel  siellis.  Undeetiam  illaambiguitasjam  non 
moveat,  cl  credanuis  slellas  sic  positas,  nt  ad  initium 
noctis,  id  esl  principatum  perliiieanl.  Et  vidit  Deus 
qitia  bonittn  est.  Idem  ordo  servalur.  Meminerimus  sane 
<luod  eliam  isla  Deiis  non  vocavcrit,  cuni  dici  polue- 
ril.  Et  vocavit  Deus  luininaria  sidera;  quia  iioii  omiie 
luiiiiiiare  sidus  cst. 

43.  Et  fada  eslvespera,  et  [ticluin  est  iiiaiic dies  (iitar- 
lus.  Si  dies  islos  considcrcs,  qiios  orlus  snlisoccasus- 
que  disliiiguil,  noii  iste  qiiarliis,  scd  fortabse  primus 
est  dies;  ut  eo  lempore  putemus  orlum  esse  solein, 
quo  faclus  esi,  et  doiiec  coetera  sidera  ficrenl,  occi- 
xlissc.  Sed  qui  intclligil  ct  solcm  alibi  csse,  cum  apiid 
nos  nox  esl,  et  noctein  alibi  essc,  cum  sol  apud  m  s 
cst,  cliernm  istorum  enuinerationem  snblimius  iiida- 
gabit. 

CAPUT  XIV.  —  44.  Et  dixit  Deus,  Ejictant  aqiiw 
reptilia  aiiimantin  vivantin,  cl  votalitia  volaniia  supcr 
icrram  sub  firiitameitto  coeti.  Et  sic  faclitin  est.  Ea  qiiaj 
natanlia  suiit  anlmalia,  rcpiilia  sunt  appcUala;  quia 
pedibusnon  anibulaiit.  Aii  quiasunlaliaquxsubaqua 
in  leria  rcpunt?  An  sunl  pennata  in  aquis,  sicut  pi- 
sccs  qui  sqiiainas  babent,  vcl  alii  qui  noii  babent,  scd 
lamen  peniiis  niluntur?  Qiii  utriim  iiitcr  volatilia  boc 
loco  numcrandi  sini,  dubilari  poiest.  Nam  et  ipsa  vo- 
lalilia  cur  aquis  tribueril,  iion  aeri,  nonnulla  quxsiio 
cst.  Noii  enim  lias  aves  lantum  hic  accipcre  possumup, 
«piibus  aqu.i  lamiliares  suiit,  qualcs  mergi,  et  anales, 
el  qua;cuinque  hujiismoli.  Nam  si  de  his  tantum  dixis- 
sei,  niin  prailermitterct  alio  loco  de  aliis  avibus  di- 
cere,  inler  quas  nonnulhe  usqiie  adeoab  aijuis  remolse 
sunl,  ut  iie  bibant  qiiidem.  Nisi  forte  istiiin  aerem  ler- 
ris  ;onl'giiiiin,  qnoniam  se  buinidum  etiam  serenissi- 
niis  noctibus  rore  teslatiir,  aqiiain  vocavit,  quia  et  in 
nubcm  cogilur.  Niibes  aulcm  aqna  est,  (juod  oinnes 
sentiunt  qiiibus  coiitingit  in  miiiitibus  intcr  iiubila, 
vel  etiam  in  canipis  intcr  nebulas  ambiilare.  In  hoc 
quippe  acre  \olare  aves  diciinlur.  Nam  in  illo  subli- 
niiore  alque  puriore,  (pii  vere  acr  ab  omnibus  appcl- 
latiis  esl,  nequcunt :  non  ciiiiii  caruin  pondus  tcnuitale 
Biia  suslinel.  In  illo  autcm  nciiiic  nuhes  concrescerc 
asseruniur,  nequc  atiijuia  proccllusuni  existerc :  quippc 


LIBER  I.MPEUFECTLS.  353 

uhi  vcnlusadeo  niillus  csl,  iit  in  veniiie  Olyn  pi  moii-- 
tis,  qui  spaiia  liiijiis  humidi  aeris  exccdere  diciiiir, 
qua^dam  liiiera;  in  piilvere  solere  fieii  perbiOcaiitur, 
ct  post  aiinum  inlcgr;c  atquc  ill;cs;c  iiivoniri  ab  iisqiii 
solemniter  memiiratum  mnniem  ascendebant. 

45.  Quaproptcr  noii  absurde  exisiiniari  potesl  fir- 
niameiilum  cceM  in  divinis  Scriptiiris  iisque  ad  h;vc 
spatia  vocari,  iitel  iUe  aerlranquilli>simiis  ci  sinceris- 
siniiis  ad  lirmanvMitum  perlinere  credalur.  Iloc  cnim 
nDinine  finnanieiili,  ipsa  IraiHjuiUitas  el  iiiagiia  pars 
leriiiii  signific;iri  potesl.  Unde  ctiam  illiid  dici  pluri- 
bus  in  Psalinis  exislimo:  El  lerilas  lua  usque  ad 
uitbes  {Psal.  xxxv,  6;  et  lvi,  II).  Nibil  est  enim  fir- 
Kiiuset  screnins  veritaie.  Nubes  autem  sub  isla  sin- 
ccrissimi  aeris  icgionc  cnncrcscunl.  Qiiod  qiiaiiquam 
figiirate  diclum  accipiatur,  cx  liis  taincn  rebus  scri- 
pliim  csl,  qu;c  haheiit  ad  li;icquaividamsiniilitudinem; 
ul  corporea  creatura  constantior  ct  piirior,  qu;ic  a  sum- 
iiiit;ite  ca;li  iisqiie  ad  mihcsesl,  verit;itis  figiirainrecte 
hahere  videatur,  id  esl  usiiue  ad  aerem  caliginosum  et 
procellosiim  et  humiduin.  Ergo  vohililia  volaiilia  su- 
per  tcrrain  suh  firmamcnto  coeli,  cunvenicnter  sunt 
aqiiis  atlribiita;  quia  non  inconvcnienler  aer  isteaqua 
iiominaiur.  Ilinc  ctiam  iiitelligi  dalur  de  acre  niliil  di- 
cluin  csse,  qiiomodo  vel  quando  sit  factiis,  quia  isle 
acr  noniiiie  aquarum  lcnelur,  ille  autem  nomine  fir- 
maiiicnti ;  atiiiie  iia  nullum  elementuin  pra:termissuiii 
cst. 

40.  Scd  forlasse  qiiis  dicat,  Si  eo  quod  diclum  esl, 
Coiigrcgitar  aqua,  intclligiiniis  aquam  esse  factain  ex 
illa  coiifusiiiiie  iiiatcri;c,  lianc  antcm  congregaiionein 
mare  aiipcllavil  Dcus;  quomodo  ihi  possumus  hunc 
nerem  intelligere  factum,  quod  niare  non  dicitur,  etiam 
si  aqiia  dici  potcsl?  Quamobrcm  niilii  vidclur  iii  eo  quod 
dictum  esl,  appareat  arida,  non  soluin  s))cciem  terrae, 
sed  etiain  hujus  aeris  crassioris  esse  insinnatam.  Per 
liunc  eniin  tcrra  illuiiiinaiur,  utperspicua  nobls  sit.  lu 
uno  ergo  verbo,  quo  dictuni  est,  appareat,  intimata 
siint  omnia  sine  quibus  apparcre  non  posset;  idesl  et 
species  ejus,  ftt  nudatio  ah  aquis,  et  aeris  superfusio, 
perqiiem  in  ca  lumen  a  superiore  inundi  parte  trans- 
niittilur.  An  polius  in  eo  quod  scriptum  est,  Congre- 
geturaqua,  species  hnjus  aeris  commendalur,  quia  cum 
iste  aer  condensatur,  lianc  aquam  videtur  efficere? 
Coaclioncm  itaque  in  densitatem ,  congrcgationem 
aquae  fortassc  appellavit,  ul  inare  fierel;  ut  id  quod 
non  congregatum,  id  csl  non  spissalum  superfertur, 
aqua  sit,  quse  aves  volanies  possit  sustinere,  ulrique 
iiomini  accommodata,  iit  voeari  possit  et  aqiia  subti- 
linr,  et  aer  crassior.  Sed  quando  qiuxritur  cur  sil  iste 
factus,  non  dicitur.  Aii  forle  vcriim  esl,  quod  quidani 
vohint,  huinidis  exliahuionibiis  niaris  et  lerrsc  liasau- 
ras  eflici  ita  crassiores  aere  illo  superiore  ac  li(iiiidi), 
ut  geslaiidis  volatihus  aviiim  sint  accdinniodala; ;  ita 
piirro  tcneriorcs  iis  aquis,  quihus  corpiis  abluitiir,  ut 
earum  comparatione  sicc.e  alque  aeri;e  seiiliantur?  Et 
quia  de  lerra  et  mari  jain  dictuin  cral,  quid  opus  crat 
dicere  deexhalationibus  Ciiruin,  id  esl  aquis  aviuin, 
cum  illuin  aercm  puris>iiniim  cl  iraiiquiUissinium  lit- 


239  DE  GENESI,  S 

inaiiieiilo  alli  ibulum  inlcUcxcris 

4".  iSani  iicr,UL'  dc  foiililius  cl  niiminibiis  (licliim 
csl  quomoilo  facla  sint.  Qni  cnim  serupulosiiis  isl:i 
qiiivrunt  ct  ilisscrunl ,  jcilierco  sui.eilapsu  dc  mari 
.iulcem  invisibililcr  dicunt  cxlrabi  vaporem,  bis  vide- 
liccl  asccnsionibus  quns  niillo  modo  seniire  possu- 
mus  :  indc  conslobaii  nubcs;  atqiic  ila  lcrram  im- 
biibus  madefactam  anlrisocrulii.iribus  instillarcalque 
insudare  tanium,  quanluin  Cdaclum  el  per  diTer.-.os 
iramilcs  lapsum  crumpat  in  foiilcs.  sivc  parvos,  sive 
gignendis  fliiminibus  idoncos.  Cujus  rei  documcnia 
cssevolunt,  quod  marinaruiu  aqiiarum  dccoclaruin 
vaporsiuuato  cooperculo  cxccplus,  bumorcm  dnlciiii 
giisianiibus  cxbibci.  El  omnibus  fcre  inanifeslum  est 
diminulos  foutcs  inopiam  senlirc  pbiviarum.  Aucsia- 
tur  ci  divina  i.isloria  ,  cum  F.lias  lempnrc  aridilatis 
imorem  poscciel  :  jussil  cnim,  cum  ipse  c.rarct ,  ut 
puer  suus  ad  mare  attcndcrct ;  undc  cum  vidi-rct  oriri 
perparvam  nubeculam,  pluviam  Regi '  sollicilo  adcsse 
nunti.ivit,  qiia  mox  ciiam  fiigiens  irrigains  cst  (III 
Rcg.  xvni,  io,  U).  El  David  dicil  :  Domine,  qui  ud- 
vocns  aquam  maris,  H  cjfimdis  cam  siipcr  facion  lcrrce 
{ExAmosw  8,  el  ix,  G).  Quaproplcr  mari  nominaio, 
«le  aliis  aqnis  supernue  dicerci ,  sive  islis  rorilcris, 
qua;  lenuilatc  auras  volaiitibus  avibus  prxbenl,  sivc 
f.inlium  ac  lluminum  ;  si  et  illx  cslialalionibus  liuni, 
ct  islx  reciprocis  imbribus,  quos  lerra  sorbel,  cma- 

nant. 

C.\PUT  XV.  —  48.  Ejicianl  aquw  replilia  nninia- 
rumvivarum.  Cur  addilum  cst  mwMm.'  An  pns.su !it 
essc  anima^,  nisi  vivant?  An  islam  manifesiiorem  vi- 
lam  commendare  voluit,  quai  inest  animalibus  sen- 
licniibus,  quoniam  slirpcs^ea  carent?  lii  volaiil^n 
Volanlia  luper  terram  sub  jirmamento  cccli.  Si  volalilia 
non  volant  in  illo  purissimo  acre,  ubi  niilla  nubila 
(niuntur,  binc  manifcstum  csl  .ad  firmamenlum  cu:n 
pcrtinere  ;  quia  sub  firmamenlo  coeli  dicniin  csl  vo- 
bitilia  volare  super  terram.  El  sic  (actum  csl.  Ordu 
ille  servatur.  Ideoque  subjungilur  sicut  in  cxlcris , 
excepia  lucc,  qux  prior  facta  est. 

49.  El  fecit  Deus  celos  magnos ,  et  omnem  animnm 
animalium  repenlium  ,  quce  ejecerunl  aquce  secundum 
genus  eorum,  et  omne  voiatiie  pennalum  secundum  ge- 
nus  suum.  Memincrimus  sane  secundum  suum  gciiiis, 
dc  iis  crcaturis  dici,  qu=c  scminali  propagine  rciiaran- 
lur  :  iiaui  de  bcibis  jani  boc,  el  de  arboribus  dictuni 
esl.  El  omne  volalile  pennalum.  Cur  additum  cst  pen- 
natum?  An  polest  esse  volalile  quod  pcnnas  nou  lia- 
Iicat?  sed  si  polcst ,  numquid  hoc  geiius  fecit  Deiis  ; 
qiiandoquidem  iion  invenitur  ubi  sit  factum  ?  an 
omiiino  potesl  quidiiuam  vdlarc  siiic  pcnnis?  N.im  ct 
vesperlilioncs,  el  IncusUc  ,  et  muscie ,  et  si  quid  Iiu- 
jiismodi  esi  qu"d  plumis  carcat ,  pennis  noii  carcl. 
Sed  pennatum  addiuiin  esl ,  ne  solas  aves  inlelligerc- 
iiius ;  quuiiiain  pisccs  pcnnali  sunt ,  el  super  lcrrain 
volanl  infra  aquas  :  idco  nou  diclum  cst,  avcs  ;  sed, 
vnlanlia  gcneraliier  el  vnlaiile  pennatum.  ti  viciit  Dcus 

'  Sic  Ms.  vatic.  M  editi,  ri  sollicilo. 
>  MC  Ms.  \atic.  Al  cJili,  rHjiiles. 


AllGUSTI.N! 


*J40 


qiiin  bouum  isl.  El  bic  sicut  in  ca'leris  locis  iiiloili- 
gcnduin. 

hO.  El  beitedixil  ea  ,  dicem  :  Crescite,  el  muliiplica- 
mini,  et  replele  aquns  mnris  ;  el  voluliUa  mulliplieenlur 
super  terram.  Bcncdictionem  ad  fccuiiditatcm  valcie 
voluit,  qu:c  in  snccessione  prolis  apparcl ,  ut  ea  be- 
ncdiclione,  quia  iiifirma  ct  morialia  creaia  siint,  ge- 
iius  suum  uascendo  ciistodianl.  Scd  ciim  ciiaiii  siirpe» 
na>ceiido  lencant  similiiiidinem  pra'tcrcunlium ,  cur 
ea-.  nuii  bcne.lixit?  An  quia  scnsu  caiciil ,  qiii  rationi 
vicinns  est  ?  Non  eniin  vacat  forlasse,  quod  secuiida 
pcrsona  ntilur  Dens  in  bencdicendo,  iit  lixc  aninian- 
tia  conipelletqnodammiidotaiiqnamaudiculia  diccndo, 
Crescile,  et  muliiplicamini,  ct  implcle  aquas  maris ;  iicc 
tamcii  in  cadcui  persnna  iisquc  ad  fiiicni  benedictio- 
nis  venitur  :  sequitnr  eiiim  ,  Et  rolaiilin  mnliipHcen- 
lur  super  terram ;  iiou  dixit,  Mulliplicamini  supcr 
lcrram.  Nisi  forle  hnc  ipso  sigiiificalui'  sensum  ani- 
manlium  non  adeo  viciinini  i^sse  raiioni ,  ut  pcrfcctc 
possit  aceipcre  compellantem  ,  sicui  qiiae  iiitclligunt, 
atque  uli  ralione  possuiit. 

Sl.  Et  factum  cst  sic.  llic  plane  qiii\is  tardus  jam 

evigilare  dchct,  ut  inlclligat  quales  isti  dics  enumc- 

rciilur.    Cum  enim  ccrlos  seininiini  nunieros   Deus 

animanlibus  dcderil,  scrvantcs  mirain  cerlo  ordiiie  * 

constantiam,  ut  ccrlo  dierum  nuracro,  pro  suo  quo- 

que  gciiere ,  et  concepta  iitero  geraiit ,  et  edita  ova 

calcfaciant ;  ciijus  naluraj  instilulio  Dei  sapienlia  con- 

servalur ,  qu.i;  tendit  a  fine  usque  ad  liueiii  foriiier, 

ct  disponit  oninia  suaviter  {Hap.  viii,  \)  :  quomodo 

uno  die  potuerunl  el  concipere,  et  uiero  gravescere , 

ei  parta  vaporare  -  atque  nnirire,  et  iniplere  aquas 

niaris  ,  el  muliiplicari  snper  terram  ?  Ila  eiiini  subjun- 

gitur,  Et  sic  (uclum  esl ;  aiile   vespcr;e  advcntuni. 

£cd  nimirnm  cum  dicit,  Facta  est  vcspera;  matcriaw 

informem  commemorat :  cura  autem  dicit ,  Faclum 

est  mane ;  speciem,  qua)  ipsa  opcratioRe  imprcssa  est 

maieria;  :  maiie  '  enim  post  operalionem  traiisacium 

diem  concludil.  Non  tamen  dixit  Oeus,  Fial  vespera, 

vel,  fiat  mane  :  comniemoraiio  est  enim  rerum  facta- 

rum  brevissima ,  sigiiificatis  pcr  vesperam  et  mane 

maleria  et  specie  ,  qua;  ulique  Denm  fecisse  jam  di- 

ctuni  erat  :  cum  ipsum  defcctum  tanicn,  id  esi  cum 

de  specie  ad  niateriam  et  ad  nihilum  lendilur,  si  hoc 

nociis  nomiu.;  recte  insinuaiuni  putamus,  nou  dixcrit 

factum  ,  scd  tanien  ordinatum  a  Deo,  ciim  ait  siipe- 

rius  ,  Divisit  Dcus  inler  lucem  el  tenebras  :  ut  vespene 

vocabulo  significclur  inforniis  maleria  ,  qu:c  quamvis 

cx  niliilo  facta  est ,  cst '  '.amen  et  babet  capacitateni 

specierum  aique  forinaruin.  Accipi  eliam  potest  teiic- 

brarum  nomine  ipsum  omnino  nihilum,  quod  non  fe- 

cit  Deus ,  ct  nnilc  fecii  quicciimque  facere  pro  sua 

incffabili  honitatc  dignatus  cst,  cuni  sit  oninipolens  , 

qiii  cliani  di;  nihilo  tanla  fecit. 

Si.  El  facla  est  vespera  ,  el  fnclnm  esl  maue  dies 

'  .Ms.  Valic,  certa  ordinulione. 

'  idili,  (ocere.  Mss.  vapornre,  id  esl  calcfaccrc,  ut  a;  ua 
Anilir.,  lib.  i  ll(;x.,  cajip.  5  ct  ."i. 

'  Ms.  valic,  itaenim,  oniis.sa  vocc,  mane. 

*  ■''■'.  \a',i:-..  f.:cla  al  tamcn  ;  ucc  lialielur  secuado.  eiL 


2.1 

quinlus  !Iit  puslciuam  dixil ,  r.l  sic  [uclinn  cst ,  noii 
subdidil  siculi  solcl  exsecutioncni,  qunsi  ilcruni  fnCU 
sinl;  jam  cniin  supciiiis  dicUim  cral.  Nec  ea  bencdi- 
clionc,  qua'  .id  gigncndam  pridem  perliiict,  aliqua 
nova  nat;ira  fabricabalur;  sed  quM  ficta  crant  pcr 
successioncni,  conservabantur.  El  ideo  nec  illiid  di- 
ctum  cst ,  Et  vidit  Deus  quia  bonum  est  :  inm  cnim 
rcs  ipsa  placuerat,  qii3c  l.mtiim  servanda  eral  in  teti- 
Lus.  Niliil  bic  itaquc  rcpclilum  est,  nisi  qund  ait ,  Ei 
(ttctum  esl  sic ;  slatimquc  subjcclum  de  vespcra  ct 
mane  :  qiiilius  nnminalis,  Iran-acla  opcra  de  informi 
inatcria  el  spccie  qiuc  inipoiuttir  ,  significari  diclum 
cst.  Nisi  fiirte  aliquid  melius  atque  sublimius  occunit 
quacreniibui. 

53.  Et  di.\il  Dcus ,  Ejicial  lcira  animam  livam  sc- 
eundum  suum  gcnus ;  quadrupcdum ,  cl  serpcntium ,  ct 
besliarum  terrw  scciindiim  genus ,  et  pecora  secundum 
geniis.  El  faclum  esl  sic.  Cum  (lictiim  fucrit  aiiimum, 
cur  addilum  sit  vivam  ;  et  quid  sil  sccundnm  gciiiis  ;  ct 
de  solila  conclusioiie  qua  diciiur,  el  fnctum  esi  sic  , 
sicul  suporius  iraclauim  cst ,  considcranda  et  accipi- 
enda  suul.  Cum  aulcm  in  latina  lingua  nomine  bc- 
sliarum  omne  irratirnnlc  aniinal  gcnerolilcr  signili- 
cclur;  bic  l.imcn  dislingiicnd;u  siinl  specics  ,  ul  qua- 
drupedes  accijiiamNS  omnia  jiimenia;  serpentes , 
oninia  repeniia ;  bestias  vel  feras,  oiniiia  quadrupedia 
indoinita ;  pecora  vero  ,  quadrupcdia  qiia;  non  opc- 
rnndo  adjuvant ,  sed  danl  aliqucm  fructum  pascen- 
tibiis. 

CAPUT  XVI.  —  5i.  Et  fecil  Deiis  beslias  lerrw  se- 
cundum  genus,  el  pecora  secundum  genus,  el  omnia 
serpenlia  lerriv  secundum  gemis.  Hxc  iteralio  quod  di- 
ctum  cst ,  El  fccit  Deus  ,  cum  iam  dictiim  essct ,  Et 
faclum  esl  sic ;  secundum  superioiem  rcgulam  consi- 
dcrelur.  Sane  bic  pccorum  noraine  omnia  puto  signi- 
ficala  csse  qiiadrupedia  quae  sub  cura  honiiiium 
vivunl.  Et  vidil  Deus  quia  bonum  est  :  solite  aecipien- 
dum. 

55.  Et  dixit  Deus,  Eaciamus  liominem  ad  imaginem 
et  simililudinem  nostram.  Et  liic  animadverlenda  quac- 
dam  et  conjunctio,  et  discreiio  animaniium.  Nam  co- 
dem  die  factum  boinineni  dicit ,  quo  bestias.  Sunt 
cnim  simul  omnia  terrena  animanlia  ;  el  tamen  pro- 
pler  excellentiam  rationis,  seciindum  qiiain  ad  ima- 
ginem  Dei  et  siniiliindir.em  efHcitur  liomo,  .«^eparaiiin 
de  illo  dicilur,  postquam  de  c;rlcris  terrcnis  animan- 
li6us  solile  conclusum  esl,  diccndo,  El  vidit  Deits  quia 
bomm  cst. 

56.  Considcrandum  ciiam  illiid,  qiiod  iu  cxleris 
tion  dixit  Deus,  Faciamus;  ul  boc  quoqiic  modo  vn- 
lueril  Spirilus  sanctus  liuinaiix'  naiur.e  insinuare  pr.c- 
slantiam.  Cui  aulem  nunc  diclum  csl,  Faciamus,  nisi 
cui  diccbalur  in  ca;leris,  Fiai  ?  Oinnia  eiiim  pcr  ipsuni 
facta  sunt ,  et  sine  iiiso  factum  cst  niliil  (Joan.  i ,  3). 
Sed  quid  putamus  aliier  dlctum  essc,  Fiai  ,  nisi  ut 
ipsc  faceret  jussu  Palris;  el  aliler,  Faciamus,  nisi  nt 
ambo  pariter  facercnl?  An  omnia  qu;c  facit  Patcr, 
per  Filiiim  facil ,  cl  ideo  nunc  Faciumus  diclum  cs; , 
ul  ipsi  linmini.  propler  qMcm  Scriptura  ips;i  rr.ciii  csl. 


I.IBEP.  l.ViPEr.FECTUS.  212 

ila  in  scips;^  demonsliarelur  ea  qu.i;  Filius  dicciile 
Palre  facit ,  eliam  ipsum  Palrem  faccre  ;  ut  quod  in 
ca;lcris  diccbatur,  Fiat,  ct  faclum  esl,  Iiic  exponatur, 
non  separaiiin  fuisse  dictionem  et  sep:iraiim  efreciio- 
nem  ,  scd  ulrnniqne  simiil,  cum  bic  dicilur,  Facia- 
miis  ? 

't~.  Et  dixit  Dcus,  Faciamus  lioininem  ad  imagincm 
ct  similitudinem  noslrnm.  Omiiis  imago  siinilis  cst  ei 
ciijus  imago  esl ;  nec  tanien  oniiie  qiiod  simiie  csl 
alicui,  etiam  imago  csl  cjus  :  sicul  in  spcculo  cl  pi- 
ctura.  (|uia  imagiHCS  suiit,  cliam  siinilcs  suiit ;  tamon  si 
alier  ex  alicro  naiiisnoii  esl,  nulliis  corum  imago  al- 
lcrius  dici  polcst.  Imago  enim  tiinc  csl,  cum  de  nliquo 
exprimitiir.  Cur  eigo,  cum  diclum  osse),  ad  iinagiiicm, 
addilum  esl,  el  simililudinem ;  quasi  possit  esse  imagt) 
dissimilis?  Siifficcrcl  ergo  ad  imaginem  dicere.  An 
aliud  csi  simile,  .aliud  similitiido ;  sicul  aliiid  esi  castus, 
aliud  caslilas;  aliiid  furlis,  aliud  foriituilo  :  ut  qucm- 
admoduni  qu.'LCumque  suht  forlia,  rorliuidine  sunt 
fortia ;  el  qiia;cuniqiie  sunt  casla,  caslitale  smit  casta  : 
ila  quxcuiiique  suni  similia,  similitudine  sinl  siinilia? 
Non  autem  iinago  nostra  saiis  proprie  dicilur  simili- 
ludo  iioslra  css:',  ciim  tamcn  propric  dicatur  similis 
nobis  esse  :  iit  ibi  sil  ea  simililudo  ,  qua  similia  sunt 
qu:T;cunique  similia,  ubi  cst  et  caslilas,  qua  casla  suiit 
qu;ccuinqiie  suni  casta.  Castitas  auiem  nullius  parti- 
cipaiione  casta  est,  sed  ejus  pariicipatione  sunl  casta 
qu;ccuiiique  casta  sunt.  Qua;  utique  in  Deo  est,  ubi 
esl  etiam  illa  snpientia,  qua;  non  participando  sapiens 
est,  scd  cujus  participatione  sapiens  est  anima  quse- 
cunique  sapiens  est.  Quapropier  etiam  siniililudo  Dei, 
pcr  ([uam  facia  sunt  omnia  ,  proprie  dicilur  simili- 
tiido;  qnia  non  parlicipatione  alicujus  similitudinis 
siiuilis  est,  sed  ipsa  cst  prima  simililudo,  cujus  par- 
licipaiionc  similia  sunt,  quKcuinque  per  illam  fccii 
Dcus. 

58  Expositio  ergo  forlasse  esl ,  qiiod  aildiium  est 
ad  siiiiiHludinem  ,  cum  jam  dictum  essel ,  ad  iinagi- 
nem ;  iil  osiendcrclur  eam  qux  iniago  dicla  cst ,  noii 
ila  siniilem  esse  Dco,  qiinsi  alicujus  siinililudinis  par- 
licipantcm,  sed  liancipsam  csse  sirailitudinem,  cujus 
parlicipnrcnt  omnia  qiix  dicuntur  esse  similia.  Sicut 
ipsa  esl  et  caslilas  ,  ciijus  parlicipalione  castx  suiit 
aiiima';  et  snpienlia  ,  cujus  pariicipaiione  sapienies 
sunl  anim;c ;  el  piilchriliido,  cujiis  parlicipalione  pul- 
clira  siint  quxcunique  piilchra  sunl.  Si  enim  lantuni 
siiiiilitudincm  diceiel,  non  signilic:iret  ab  ipso  csse 
genitam  :  si  aiilein  taiitummodo  iii;aginein  diccret , 
significarel  ab  ipso  quiilem  geiiit:im,  scd  non  signifi- 
caret  ita  similem,  iil  non  lanlum  siinilis,  sed  ipsa  si- 
militudo  esset.  Ut  aulem  niliil  castius  ipsa  caslUale, 
et  niliil  sapientius  ipsa  sapienlia  ,  el  iiiliil  pulchrius 
ipsa  pulchritudine;  ila  niliil  similius  ipsa  similitudiiie 
dici,  su:  cogilari,  aui  cssc  omnino  |iolcsl.  Uiuic  iiitcl- 
li^ilur  il.i  Patri  esse  siniilcm  siinililudincm  suain,  ul 
cjus  naiiiram  plenissime  perfeclissimeque  implcat. 

:,9.  Qiiaiitiim  auteni  ad  spcciem  rebus  imponendam 
valcat  Dei  siniililudo,  per  quain  ficta  siintomnia, 
(jiniiquiiiii  limiiaiias  cogiiaiioiics  nUissimc  supcrel , 


213  DE  CENi:SI.  S.  AlJGUSTlNl 

licet  lanieii  iilciimque  arbilraii;  si  consiilercmus 
uiiinciii  naliiram,  sivc  qii:c  seiilicnlibus,  si\e  qii;c  ra- 
tiocinanlibiis  occun  il,  siiiiilibiis  iiitcr  sc  piirtibus  ser- 
vare  unilalis  '  efligioni.  Nain  cx  sapicnlia  Dci  sapien- 
lcs  vocantnraniiii.c  raliiin.ilcs,  cl  ulterius  lioc  iiomen 
iion  poirigilur  :  nam  nc^pic  iilla  pccor.i,  ct  inulto  mi- 
ims  arbores,  aul  ignem,  vcl  aercm,  vel  a!|uam,  vcl 
lcriain  sapi;'nlem  pos>umiis  diccrc,  qnanqiiam  per 
ip,s;iiii  Doi  sapiciili;iiii  siiit  eliaiii  oiiini;i  h;cc  iii  qiiaii- 
tdiii  siiiu.  At  vcrosiniiles  iiilcr  se  cl  bipiiles  dicimiis, 
cl  aninialia,  ct  liomincs,  et  Angelos.  Jam  vcro  iii  siii- 
gulis  rebus,  el  lcrram  ,  co  qiiod  similes  inler  se  ba- 
beat  parlos  suas,  lioii  ut  tcrra  sil;  cl  ai|uani  qualilicl 
qiioquo  parto  similcm  esse  ca;ieris  p.iriibus,  ncc  aliler 
aquaiii  essc  potiiisse;  cl  quantumbbet  aeris,  si  ca^tero 
essct  dissiiiiile,  iiullo  |iaoio  aerem  esse  potuisse ;  et 
ignis  lucisve  pariiculam,  co  qtiod  iion  sit  dissimilis 
rcliquis  pariibiis,  ficri  ut  sit  quod  est ' :  ita  dc  uno- 
quoque  lapidiini  vol  arborum  vcl  corpoie  ciijuslibel 
animaniis  di^ccrni  el  intolligi  potesi,  quod  iioii  soliim 
cum  aliis  sni  goncris  rebus,  sed  in  scipsis  singulis  iion 
essent,  nisi  paries  inler  se  siiniles  habcrcnl.  Et  lanto 
est  piilclirius  corpus,  qiianlo  siinilioribus  inler  sc 
parlibiis  suis  coiislat.  Jam  porro  animarum,  noii  so- 
lum  aliarum  ciini  aliis  amicilia  similibus  ^  moribus 
coiilii;  scd  etiain  in  unaqiiaque  anima  siniiles  aciiones 
atque  virtutes,  siiie  quibus  constantia  esse  non  potcst, 
Lcalam  vilaiii  iiidicaiil.  Siinilia  vcro  omiiia  hcc,  non 
aulem  ips;iin  siiniiiliidiiiom  possumus  dicore.  Qna- 
propler,  ui  robus  inler  se  siniilibus  uiiiversilas  oonslal, 
ut  singiihc  siiit  quidqiiid  suiit ,  cl  oinncs  ipsam  uni- 
versitaiem  compleant,  qiiam  Deus  ot  condidit  et  gu- 
btriial;  per  simlliUidiiiein  ejiis  profeclo,  qiii  condidit 
omiii;i,  supiroininenlem  aupic  inconimiilabilem  et  in- 
cniit;imiiiabiIom  '  lalia  facla  simt,  ut  siinililiiis  inler 
sc  parlibus  piilchra  sint,  ad  ipsam  tameii  siniilitudi- 
ncm  omiiia  non  facta  sint,  sed  sola  substantia  ralio- 
nalis  :  quare  omnia  per  ipsam,  sed  ad  ipsam  non  nisi 
anima  ". 

CO.  Raiionalis  itaque  subslantia  et  per  ipsam  facla 
est,  et  ad  ipsam  :  non  eiiiin  est  ulla  natura  interpo- 
sila.  Quaiidoquidem  niens  humana  (quod  iion  senlit, 
nisi  ciim  purissima  et  beatissima  est)  niilli  cohKrcl 
nisi  ipsi  voritati,  quae  similitudo  et  imago  Patris  ct 
sapicnlia  dicitiir.  Recle  igilur  secundum  lioc  ijuod  in- 
terius  ct  priiicipale  liominis  esl,  id  est  secunduni  mcn- 
tem,  accipitur,  Faciamus  Iwminem  ad  imnginem  et  si- 
vulitudincm  noslram.  Ex  illo  ciiiiii  qiiod  ii  boiiiiiie 
principatuiii  lciicl,  qiiod  cum  disjiiiigil  a  IioIIiiis,  lo- 
liis  cst  liomo  :rsiiiiiaiidiis.  CaUera  in  eo  quaiiqii;ini  iii 
siio  genere  pulclir.i  sint,  t;imen  cum  pecoiibiis  coin- 
niunia  sunl,  ac  per  lioc  in  liominc  parvipeiidenda.  Nisi 
forle  qiiod  ad  iiilnenduiii  ca'Iiiin  ligiira  buinani  cor- 
jioris  erecia  csi ,  v:ilet  aliiiiiid  etiam  ut  corpiis  ipsum 

*  Ms.  valic.,  unireraitatis. 

*  Editi,  quod  non  est.  Ahest  non  a  Ms.  Vatic. 
'  Jls.  \atic.,  qtia'  siniilibiK. 

*  Sic  Ms.  \  alic.  .M  oxcusi  babeiil  :  Qua  rondiiil  omma  m- 
enanenter,  alque incommutaliiliter,et  ineimlunin-ihilitcr. 

.  MS.  ^atic,  sed  ud  i]Kam  non  omnvt. 


LinER  IMPEIirECrUS.  2U 

ad  siiiiilitiidinom  Doi  faclnni  crodaUir  ;  ut  qnemailino- 
diim  a  Patre  illa  siiiiililiiilo  non  avcrtitiir,  ita  corniis 
lium;inum  a  coclo  noii  sit  aversum,  siciil  aliorum  cor- 
pora  animalium  aversa  suiit,  qiiia  prona  iii  alvum 
prostci  iiiiiilui'.  Sod  tanieii  lioc  noii  omiii  uiodo  acci 
pii'nilum  est :  iiain  corpiis  nostrnin  a  cielo  pbiriniuin 
dilTorl;  in  illa  vero  simililiidine ,  qu;c  Filius  est,  noii 
potest  (luidqiuim  csse  dissimile  illi  ciii  similis  est. 
Qiioniam  siinilia  qu;ccuin(pic  alia  suiit,  inter  se  eliaiu 
dissimili;i  ex  aliqiia  paiic  siint  :  ipsa  vcro  similitiido 
noii  cst  :ili(pia  ox  parlc  dissimilis.  Paler  laiiien  Pa- 
ter  est,  ncc  Filiiis  aliud  est  qiiaiii  Filiiis  :  qiiia  ct  cum 
dicitur  similitiido  Palris,  (piani|iiani  ostendat  niillam 
intcrvenire  dissiiiiilitiidinem ,  non  t;imen  sulus  est 
Patcr,  si  Inibet '  siinililiidlnom  («). 

6\.  El  dixil  Deus,  Faeiamus  liominem  ad  imnginem 
ct  similitudinem  nostram.  Satis  (piidom  qii.i;  snpcriiis 
dicta  siinl,  seoundum  id  expomiiit  hxc  vcrba  Scri- 
jitiir.T,  in  quibiis  logimiis  dixisse  lleiim,  Faciamus  lio- 
minem  ad  iinaijinem  el  simililudinem  nostram,  nt  simi- 
litudo  Dei  ad  (iiiani  factus  e*t  lioiiio,  ipsuiii  Doi  Vcr- 
biim,  hoe  est  unigeiiilus  Filiiis  accipi  possit  :  iion 
ntique  ut  ipse  sit  eadom  imago  et  similitudo  xqualis 
Patri.  Esl  laiiicn  el  homo  iniago  Dei,  siciil  apertis- 
sime  oslendit  Aposlobis  diceiis  :  Yir  quidem  non  de- 
bel  velarc  ciipul,  cum  sil  imago  et  ijloria  Dei  (I  Cor.  xi,  7). 
Sed  h.xe  iinago  ad  imaginem  Dei  lacla,  non  esi  icqna- 
lis  ct  co;t!icrna  illi  cujus  im.igo  est ;  nec  cssct,  eliauisi 
nunqiiam  oinnino  peccassel.  Ille  aulcm  scnsus  esl  po- 
tius  in  bis  diviiiis  vcrbis  cligciidus ,  ut  ideo  iiom 
dictum  inlelligamus  siiigulariter,  scd  pliiralitcr,  Fa- 
ciamus  hominem  ad  imaginem  et  similitudinem  nostram; 
qiii;i  nnn  ad  solius  Patris,  aut  solius  Filii ,  aut  solius 
Spiritiis  saiicti ,  scd  ad  ipsiiis  Trinitalis  imaginem 
faclus  cst  honio.  Qii;e  Tiinilas  ila  cst  Triiiilas,  ul 
iHiiis  Deus  sit;  ita  est  imus  Deiis,  iii  Trinitas  sit.  Nnn 
eiiim  ait  Filio  loqtiens,  Faciamus  iiomineni  ad  imagi. 
nem  tiiani;  aut,  ad  imaginem  meam  :  sed  pluniliter 
ail,  ad  imnijinem  et  sindliiudinem  noslrum  :  a  qiia  pbi- 
ralitate  Spiriiiim  sanciinn  separare  quisaudoai?  Qiia; 
pliiralitas,  quoni.im  non  Ires  dii ,  sed  uiius  cst  Deus , 
ideo  inielligendum  est  posioa  Scripluram  singularitcr 
inliilisse,  alque  dixisse,  Elfecit  Deus  hominem  ad  ima- 
yineni  Dei ;  iil  nnn  sic  accipiaUir,  tanqiiam  Dous  Pater 
ad  iiiiagincm  Doi,  boc  cst  Filii  siii  :  alioquin  quomodo 
vcruni  esl,  quod  diclum  est,  ad  imaginem  noslram  ,  si 
ad  Filii  solius  imaginem  faclus  cst  lic;"iio?  Ac  pcr  lioc 
qiiia  verum  cst  quod  ait  Dous,  ad  imagirtem  nostrnm ; 
ila  dicluin  est,  Feeit  Dcus  Iwminem  ad  imaginem  Dci, 
lanquam  dicerclur  ad  iiiiagiiicni  suam ,  quod  cst  ipsa 
Trinilas. 

62.  Noniiiilli  aiilem  p;ilant  ideo  non  ropetilam  si- 
mirniidincm,  ncque  dioliiiii ,  Et  fecit  Deiis  liomiiicm 
ad  iniagincin  et  siniilitudinom  Dei,  quia  tiino  l;inliim- 
inodo  ad  imaginem  factus  csi;  similiiiido  autem  illi 

'■  idili,  sed  liabet.  At  Ms.  \atic  aliique  in  I  nelract.,  cap 
18,  si  liabel. 

(a)  r.eliquuni  adjccil  Migiisliniis  niiillis  posl  aniiis,  rum 
notractatioiinni  lihfos  odoict,  ox  I  r.otiact  ,C3p.  |S. 


«45  DE  GENESl  AO  LITT.,  S.  ADGDSTIM.  LIBEI\  PIU.MLS.  2-« 

poslea  servabalur  iii  resiirrcciione  moiluoiu!»  :  quasi  viileaiiun,   ci  amiorilas  Jacobi  .ijioiiiili  aJhibeitJa 

possit  esse  imago  aliqua,  in  qua  simililuJo  noii  sit.  esl ,  qui  cum  de  lingua  hominis  loquereiur,  ait  :  /n 

Si  cnini  omiiino  siiiiilis  non  csl,  procul  tlubio  nec  ipsa  benedicimus  Deum,  et  inipsa  malaliihiius  homines, 

'iiiago  csl.  Veruniiaincii  ul  iiou  sola  ralione  id  agerc  qui  ad  similiiudinem  Dei  faeli  sunl  (Jacvbi  iii,  9). 


A])MONITIO 


IN  SUDSEQLEMES  LIBROS. 

Ecce  jam  teriiain  in  Gcnesim  ,  vel  quariam  expnsitionem  Augustini.  Huic  Iractando  sive  tucndo  coiilra  M  i- 
iiiohcos  libro,  recenli  adhuc  lempore  conversioiiis  sii;e  manuin  admoveral  :  sed  in  difflcilioribus  qiiibusque 
Iiicis  aUegoriuuni  sensum  snbjecisse  conieiiius ,  pra;lermiserai  liucralem  ;  quem  postea  presbyier  perscrutari 
aggressus,  ciira  vires  siias  huic  labori  impares  comperisset,  opus  imperfectum  reliquit.  Ilinc  sub  annuni  qua- 
dringentesiniuiTi  idem  argnmcnlum  traciaiidum  rcccpil  episcopus  :  prius  qiiidem  secundum  allegoiiani  iu  pi;- 
stremis  iribiis  Confessioiium  libris  ;  deindc  vcro  ad  liueram  lioc  in  opere,  deque  ea  re  subsequenics  duodeciia 
libros  coiifecil. 

In  iis  liistoriam  Gcneseos  ab  exordio  ad  cum  usque  versiculmn  quo  Adamus  de  Paradiso  dimissas  fuit , 
enarrans,  non  procteril  ullum  ap:cem  ,  nihil  quod  non  omni  ralione  verset  penitiusque  rimetur,  nisi  quod  my- 
sleria  ligurarum  involucris  obiecla  explicare  nequaquam  studet  :  quippe  qui  nimc  operae  prelium  in  eo  totum 
reponat,  uli  demonslret  nibil  Genesis  historia  coiilineri,  quod  ad  liUerani  verum  esse  non  possil,  niliil  quod 
ralioni  aul  natune  renim  adverselur;  ac  si  quid  veluli  supeifluum  et  iiicongruum  apparcat,  id  niyslicum  credi 
oporiere  alliusque  referri.  QuKdam  autem  ofiier  iii  libro  seciindo,  adversus  Geneililiacos;  in  libro  quarto, 
de  senarii  numeri  perfeclione ;  iu  libro  quinlo,  de  scientia  et  providenlia  Dei ;  in  libro  scxto,  de  Adami  cor- 
pore  ;  in  libro  septimo,  de  anima,  de  qua  rursum  in  libro  decimn.  Tum  de  casu  angelorum,  in  libro  undccimo; 
deParadiso  el  de  mulliplici  visionum  gcnere  in  libro  duodccinio,  dcqiie  aliis  rebus  passim  agit,  ea  quae  cerla 
siint  assereiisel  dcfeiub-Mis,  de  incerlis  qua^sliones  ct  dubia  movens.  Opiis  im|ieiidio  laudat  Cassiodorus  sena- 
tor,  in  libro  primo  Inslilulionum ,  eapite  primo  ;  Basiliique  et  .\mbrosii  in  Gencsim  commenlariis  loiige  subli- 
mius  ducil. 

Ilisce  libris  In  Relractalionibus  post  opusciila  qiitdam  sub  annum  quadriiigentesimum  elaborata  lucum  dedit 
Angustiiius,  ordiiie,  ut  ait ,  quo  cos  coepit,  nnn  quo  porfecil.  NamJIIiis  quainvis  efnagilareut  ainici,  diu  tanien 
apud  se  relinuil,  ut  ad  limam  idenlidem  revocaret ,  ex  epislola  centcsima  quadragesima  lerlia ,  ad  .Marcelli- 
num ,  versus  linem  anni  quadringeniesimi  duodecinii  data.  Duodecimum  librum  ciial  in  epistola  cealesima 
quir.quagesima  noiia.ad  Evodium  ,  qiiam  anno  circiter  quadriugentesimo deciino  quarlo  adscripsimus,  ibique 
se  lolius  operis  emendalionem ,  quo  illud  quam  priniura  publici  jiiris  faciat,  malurare  significat ;  noiidum  tameii 
ediJcrat  cum  all  ram  ad  Evodiuin,  scilicel  cpislolam  cenlesimam  sexagesimam  secundam  sciipsii ,  uti  teslatur 
uiiniero  sectinilo. 

Yide  lib.  2,  cnp.  2i,  Rctractalioncm,  col  6i0,  a  verbis,  Per  idem  tempus  dc  Gcnesi,  usque 
arf  tjfrfco,  Biparlitiiest.     M. 

S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONEiASIS  EPISCOPI 

DE  GEi^ESI  AD  LITTERAM 

LIBHI  SUODECm"'. 
LIBER  PRIMUS. 

Expendilur  ioilium  Gencseos,  cap.  I,  vers.  1  :  m  prineipio  fecil  Deus  ccelum  et  terrmn  :  usqiiie  ad  vers.  S  :  Et  vocant 

Deu.i  lueem  diem,  etc. 
C.VrLTPRlMUM.  —  In  Scripluraquid  considirandum.      id  quod  Dominus  sigiiificavit,  dicens  ,  scribam  erudi- 
1.  Omnis  divina  Scriiitura  bipailila  est ,  secundiini       tum  in  regno  Dei  similem  esse  palrifamilias  proferentj 

ADMOXITIO    PP.   BENEDICTDiORUSI. 

IIos  libros  cum  viginti  sex  Mss.  conluliaius,  scilicet  cuin  valicanis  iribus,  PP.  AugBStinianonim  miior'3  conveQtus  Pari- 
sieosis  duobus,  ^avarrici  CoUegii  ct  l  buaaeae  bibliolheae  lolMoin,  cuui  uno  e  bibliolheca  LauJunensis  Ecclesise,  mio  Ab- 
balise  S.  \iarlini  de  Campis  ajiud  parisios,  cum  Sorbonico,  CoUjerliiio,  Bigoliano,  Cislerciensi,  Alliinensi,  Audoeuensi,  Cullu- 
reusi,  GiMumeticeusi,  Gerinaaensi,  Lyi-eusi,  Micliaelini),  nemigiano,  rbeeJericensi,  \  iuJocineosi,  el  uno  Abbatia;  B.  Maria 
de  Josa^liat  caruulens.s.  Consuluimus  insuper  variaales  lectioues  Belgicoruni  sex  coJicuin  per  Lovanienses  llieologos  ei- 
cerptas  :  necnnu  anliquiores  eJiliones  Ani.  Cr.  el  Lov. 

C ompnravimus  pnelerea  ea.<  omnes  ediliones  initi)  Uctr.  olCoiifcss.', '.  1,  memoratas.    M. 

(«)  Inclii^li  ciiciler  aaiiuui  lUI,  a!  siiUili  sii!  ::ii:.uiu  !l.'i. 


2i7 


DE  GENESI  AD  LITTEKAM,  S.  AUGUSTINl 


de  tlicsauro  fiio  nova  el  vctora  (Maiih.  xiii,  52) ,  (jub 
duo  eii;im  Tesiaiiienla  dieunlur.  In  Libris  iiuiem 
oinnibus  s.inciis  iiilucri  oporiet  qiKC  ibi  a-leiiia  iiiii- 
nicnlur,  qiue  facla  narrcntur,  qua;  fulura  pricnuiilien- 
liir,  qua;agenda  pr;rcioiaiilur  vel  nioiieanlur.  Iii  nar- 
ratione  crgo  reruin  ficiaruin  qirtrilur  iitruui  omnia 
'  secundum  (iguratuin  '  tantummodo  inlcllocium  acci- 
piaiiUir,  aii  cti;ini  secundiini  lidem  rcrum  geslarmn 
as.sereiida  ei  defciidcnda  sint.  Nam  non  essc  accipien- 
da  fii;iiralitcr,  nullus  clirislianus  diccre  audcbit, 
allcndciis  Aposlolum  dicenlem,  Omnia  autcm  ha:c  in 
figura  conlingebaiit  illis  (I  Cor.  x,  11)  :  el  illud  qiiod 
in  Gencsi  scriplum  esl,  Et  erunt  duo  in  carne  una 
{Cen.  II,  24) ,  iiiagniim  sncramenlum  coinmendanl':m 
iii  Chrisloct  iii  Eeclesia  (Ephes.  v,  52). 

2.  Si  ergo  ulroqiic  modo  illa  Scriplura  scriilnrida 
cst,  qu.-cramus  iiuomodo  diciiim  esl  praiicr  allegnri- 
cam  sigiiilicatioiiem,  In  principio  feeit  Deus  cmtum 
ci  iciram  :  utrum  in  princi|iioteniporis;  anquiaprimo 
omiiium  faeta  sint;  an  in  priuci|iio,  quod  cst  Ycrbiini 
Dei  unigenilus  Filius.  Et  quomodo  possit  oslendi 
Dcuiii  sine  ull:i  sui  coinmuUilione  operari  niulabilia 
el  lcniporalia.  El  quid  significeiur  nomine  cocli  el 
terr;r  ;  utruin  spiriluaiis  cor|ioralisque  creatura  coeli 
el  terr;c  vooabuluin  acecperil,  an  laiilummodo  cor- 
poralis  :  ui  iii  boc  libro  de  spirituali  lacuisse  inlelli- 
gatur,  alqiie  iia  dixisse  coeluni  ct  tcrram  ,  ut  omiiem 
crealuram  corpoream  supcriorem  alque  iiircriorcm 
significare  volueril.  An  ulriusque  informis  inatcria 
dicta  est  coelum  et  icrra  :  spiriiualis  videlicet  vlui, 
siciui  esse  polcsl  iii  sc,  nnn  conversa  aJ  Creatoi  ciii ; 
tali  eiiim  conversionc  furmatur  alqoe  perficilur  ;  si 
autein  non  coiiverlaiur,  informis  esi  :  corpnralis  au- 
tein  si  possit  inleHigi  per  pi  ivalionem  omnis  corpo- 
reaiqiialitalis,  qu;c  a|ip:iret  in  maleria  furmaia  ,  ciim 
jain  suiil  species  corporum,  sive  visu,  sive  alio  quo- 
libel  sensu  corporis  pcrceplibiles. 

3.  An  coelum  intelligeiidum  est  creatura  spiriiu:i- 
lis,  ab  exordio  quo  facla  est,  pcrfecta  illa  et  beata 
scniper  :  lerra  vero,  corpoi  alis  malcrics  adliiic  imper- 
fccta;  qiiia  teira,  inquit,  eral  invisibilis  et  incomposihi, 
ct  tenebrce  eraiit  siiper  abijssuin ;  quibiis  verbis  videtur 
inrorroiiaiein  signincarc  subslanti;c  corporalis  ?  An 
ulriusque  informitas  bis  et'am  posterloribus  vcrbis 
sigiiilicatur  :  corporalis  quidem  co  qiiod  dicliim  cst , 
'ferra  erat  iimsibilis  cl  incomposita  :  spiriliialis  aiitem 
ci>  quod  dictuin  est,  Tenebra:  craiit  super  abyssum  ;  ut 
iranslato  verbo  tencbrosam  abyssum  intclliganius  iia- 
turam  viix  informem,  iiisicon\erlatur  ad  Crcalorem  : 
quo  solo  modo  furniari  polcsl ,  ut  iiou  sit  abyssus ; 
ct  illuminari,  ui  non  sit  tcnebrosa  '?  Et  quomodo  di- 
clum  csl,  lenebrx  eraiit  super  abyssum?  an  qiiia  non 
orat  lux?qua!  &i  csset,  uiiquesuperessei,  ct  tanqnam 
snporfuiiderclur  :  quud  liiiic  (it  iii  crcatiira  spiriliiali, 
ciiiii  coiiverlilur  ad  ineoiiimulabilc  atquc  ineurporalc  ' 
luiiien,  quod  Deus  est. 


'  filili,  fiamatimi.  At  Mss.  vix  iillo  oxcpplo,  fignrarum. 
>  iif  Mv  aliquol  oplinue  notw.  Al  editi,  intomp^vp.bile. 


2tg 

un  per 


CAPIjT  H.  —  Quomodo  dlxit  Dcus,  Fi;il  liis 
crcaluram,  nn  per  a-lcriinm    Vi'i7'i(m. 

4.  Et  qudiiiodo  disil  Deiis ,  Fint  lui?  iilium  tein- 
pnralilcr,  an  iii  Vcibi  anternilate?  Et  si  teniporaliler, 
uliquc  m;ilabiliier ;  qi'>modo  ergo  pussit  intelligi  hoc 
diccre  Deus,  iiisi  pcr  crealuram;  ipsc  qiiippe  esl 
incommutabilis?  Ei  si  per  crcaturam  dixit  Dcus,  Fiat 
/ux;  qiiomodo  est  prima  creatura  lux,  si  crat  jani 
crcatiira,  per  qiiam  Dcus  diccrcl,  Fiat  lux?  An  nou 
cst  lux  prima  creatura  ;  quia  jam  dicluin  eral,  /n 
principio  \ecil  Deuscoclum  et  tcrram;  ct  poleral  per 
coelestem  creaturam  vox  ficri  tcmporaliler  atquc  mii- 
tabiliter,  qua  dicerctiir ,  Fiat  lux  ?  Quod  si  ila  est, 
corporalis  lux  facta  cst  ista,  qiiam  corporeis  oculis 
ccriiimus,  diccnte  Deo  pcr  crealuram  spirilualem, 
ciii:Mn  Deiis  jain  feccral,  ciiin  iii  principio  fecil  Deiis 
ceeMini  et  tciraiii,  Fiatlu.r;  co  modo  qiio  per  lalis 
creaiurx  intcriorem  et  occultum  moluin  diviiiitus 
dici  poliiit,  Fiul  Inx. 

5.  An  eliam  corporaliter  soniiit  vox  diceiilis  Dei  , 
Firtf /.'(.r;  sicut  corporalilcr  sonuil  vox  diceniis  I>ci , 
rii  es  Fiiius  meus  dilcclus  (ilatlh.  iii,  17)  :  ct  liiic  pcr 
creaturam  corporalein,  qu:im  lecerat  Deiis,  cimii  iii 
principio  fccit  coelum  ct  lcrram,  anlcquam  lieret  liix, 
qiiae  in  iiac  sonanle  vocc  facla  csi  ?  Et  si  ila  est ,  qiia 
lingua  sonuit  isia  vox  ,  diccntc  Dco,  Fiat  lux;  quia 
nonduin  erat  lingiiarum  divcrsil;is  ,  qua;  puslca  ficla 
est  in  a;dificatione  turris  posl  diluvium  (Gcn.  xi,  7)? 
Qiucnam  liiigua  cnt  iiiia  ct  sola  ,  qua  Dcus  lociihis 
esl,  F/fl( /i(.r.'et  quis  erat  qucin  oiorlebat  atidirc, 
atque  imelligere,  ad  qnein  vox  biijiisniudi  profcrre- 
tur?An  lucc  absurda  carnalisipie  co^4talio  est  atijite 
suspicio? 

6.  Quid  crgo  diccnius?An  id  quod  intelligiliir  iii 
sono  voeis,  eum  dieitur,  Fiat  liix,  noii  auleiii  ipsc 
cor|)Oieus  sonus,  Iioc  bene  accipiliir  csse  vox  Dci  ?  ct 
utruin  Iioc  ipsuin  ad  naturam  pertincat  Vei  bi  cjiis,  dc 
quo  dicilur,  In  principio  erat  Verbum,  et  Ve.Buin  eral 
apud  Dcum,  ct  Deus  erat  Verbiim  ?  Cum  eiiiiii  de  illn 
diciUir,  Omiiia  pcr  ipsiim  fiicia  siinl  (Joan.  i,  1,5); 
satis  oslcndilur  et  lux  per  ipsum  f;icta,  ciiin  (li\it 
Dciis,  Fiat  lux.  Qiiod  si  ita  csl,  a;ieriium  cst  qiiod 
dixitDcus,  Fiat  lux ;  quia  Verbinn  Dei  Deus  apud 
Dcum,  Filius  uiiiciis  Dci.  P;itri  coKlcrniis  est  :  i|iiaiii- 
vis  Deo  lioc  iii  .Tterno  '\'erIio  diecnlo  crcalura  lempu- 
ralis  facta  sit.  Cum  enim  verba  siiil  lcmpori^,  ciim 
dicimiis,  Quando,  ct  ariqiiando  ;  icteriium.  taiiicii  esl 
iii  Verbo  Dei,  qiiando  (ieri  aliqiiid  dcbeat :  et  tuiic  (il 
quando  ficri  dcbiiisse  iii  illo  Verlin  esl,  in  qiin  iioii 
est  quando  ct  aliqiiaiido,  quoniam  tuluiii  ilbid  Ver- 
bimi  ;clcnium  esl. 

CAPUT  IH. —  Qiiid  sil  lux  illa.  Cuive  non  diclum,  Fiat 
ccelum  ,  etc,  siciit ,  Fiat  Iiix.  Responsio  prima. 

7.  Elqiiid  estlux  ipsa  qu;T;  facla  esl?  utrum  rpiri- 
ritu;ilc  (iiiid,  an  corporale?  Si  cnim  spiriluale,  putes' 
ipsa  csse  prima  creatura,  jam  hoc  diclo  pcrfecta,  qii;e 
primo  cceliim  appellala  est,  ciiin  dicliim  est,  In  princi 
pio  (ecil  Deiis  cxliiin  e:  tcrrain  :  ut  quod  dixil  Deut, 
Fuii  lux ;  etfacla  cst  lux,  eam  revocaiite  ad  se  Creaiore, 


2:9 


l.lBliI\ 


convrrsid  tjus  faC.a  alnue  iIUimiii:Ua  iiiUlligaliir. 

8.  El  cur  ila  dictnni  est ,  In  pnuci])io  ficit  Deits 
catuin  ct  terram;  el  non  iliclnm  csl,  In  prinripio  dixit 
Deus,  Fiat  coelnm  01  lena;  et  facla  sniit  civlnm  et 
lcrra  :  siciit  de  luce  n  irralnr,  Dixil  Djus,  Fiat  lux ; 
et  facla  est  lux?  Utinm  piins  nnivcrsalitor  nominc 
cwli  el  tcrra-  coMiprelieiKieiidum  rral  ct  commcndaii- 
dum  qnod  fecit  Dcus ;  ctdeinde  pcr  parles  exscqnen- 
dum  ,  qiiomodo  fecit ,  ciim  per  singula  dicitiir ,  Diiit 
flcKS.-id  esl,  qnia  pcr  Verbum  suum  fecit,  qnidqnid 

fccil? 

CArUr   W.  —  Mlera   rcxftoitxio  nii  siipcriurrm   qiiw- 
slioiiem. 

9.  An  cum  prinmm  ficbat  infi)iiiiitas  malcriLU  sive 
spirilualis  sive  corporalis  ,  non  cral  dicendnni,  Dixit 
Deus,  Fiat;  qnia  forniam  Yeibi  semper  Palri  coh.r- 
renlis,  qno  sempiieriie  dicit  Dous  omiiia,  noqnc  soiio 
vocis  ncqne  cogitatinne  lcmpnra  sonorurn  vulvonle, 
sed  coxlerna  sibi  luce  a  se  geniloc  Sapienliic,  nnn 
imilalur  impcrfectio,  cuni  dissimilis  ab  co  quod  siini- 
nic  ac  primitus  esl ,  infnrmilate  qiiadam  tendit  ad 
niliilum;sed  tiinc  imilaliir  Ycrbi'forinam,  scinpcr 
.Ttqnc  inconimnlaliililer  Patri  cobaronlom ,  ciim  et 
ipsa  pro  sui  generis  coiiversic.ne  ad  id  qnnd  vere  ac 
scinpcr  cst,  id  est  ad  crcaiorem  snx  substantia;,  for- 
inam  capil,  et  fit  perfecla  creatiira  :  ut  in  eo  qnod 
Soriplnra  nairal  ,  Dixit  Dcus,  Fiat ,  inlolliganuis  Doi 
diclnm  ii.corporenm  in  naliira  Yeibi  cjiis  coaHerni 
revocaiilis  ad  se  imperfcctionein  crealurcr,  ut  nnn  sit 
iiiforniis,  sed  formeiur  sccunduin  singnla  qux  per  or- 
diiiem  cxseiiuitur?  In  qua  Ci.inversione  et  formatione, 
qiaa  pio  suo  mndo  iniilatur  Doum  Ycrbum,  linc  e^t 
Doi  Filium  srm|ier  Palri  coli.Trci;tem,  plona  siiiii- 
lilndiiic  ct  essei  ti.i  pari,  qna  ij  sc  et  1'alcr  unum  sunt 
[Joan.  X,  50) ;  m  n  aulcm  imilatnr  lianc  Verbi  formain, 
si  avor.-a  a  Crealnre ,  infoniiis  ct  iniporfccta  renia- 
neat :  iiroplcroa  Filii  comincmoiaiio  non  ila  lit  qiiia 
VcibuMi,  sed  laiitum  '  quia  prinoipium  esl,  cum  dici- 
lur ,  Ih  priiicipio  fccit  Deus  co:lum  el  lerram ;  exor- 
dium  qnippc  croatunc  insinuatur  adiiuc  in  informitatc 
iniperfoclioiiis  :  fil  aulcin  Filii  commenioralio ,  qiiod 
etiam  Vcrbum  est,  co  qiiod  scriplum  al,  Dixil  Dcus, 
Fial;  ut  por  idiuiod  piiucipium  est,  insinuct  cxoniiiim 
crealura;  exisientis  ab  illo  adhue  imporfocta; ;  per  id 
aulein  quod  Verlium  esl,  insinuel  perfectionem  cro.a- 
tr,rjc  revocala;  ad  euni ,  ul  formarctnr  iiibarcnilo 
Creatori,  et  pro  siio  genere  iinilando  formam  se^i  pi- 
lerne  atijue  incoimnulabilitcr  inlixrcnlem  Patri,  a  (|iio 
slatim  boc  cst  qiind  i!!e. 

C.\l'l'T  V.  —  Informcm  esse  crenluram  intetlectualem, 
iiisi  prficialur  ccnversn  ail  cliviiiiim  Vcrbuin.  Spirilus 
sanclus  cur  siiper  iKjuam  fcrri  tiiclus  esl  anlcijuam 
narrarclur  dixissc  Deiim,  Fial  bix. 

10.  Non  cnini  liabet  informeni  vitam  Vcrbimi 
Kilius ,  cni  non  solum  lioc  cst  esse  qnod  vivcre , 
scil  eiiam  hoc  est  vivcrc ,  qnod  est  sapienier  ac 
bcalc  viverc.  Crealura  voro ,  qiianquam  spirilnaiis 
ci  iiiiellectBalis  ve!  ralinnalis,  qiia;  videtur  esse  illi 

•  lii  I  rius  crtili?,  sed  eticm.  In  Mss.,  scd  tantmn. 


PIUMITS.  2-0 

Vorbo  propiiiqiiior  ,  pniest  babcrc  informem  vitam  J 
quia  non  sicut  boc  est  ei  esse  quod  vivere  ,  ita  boc  ' 
vivore  r^xir.d  sapienlcr  ac  beatc  vivijre.  Aversa  enini 
a  Sapienlia  incommnlabili,  stulle  ac  niisere  vivit,  qua; 
iiiforniitas  ejus  cst.  Formatur  auiem  conversa  ad  in- 
commiilabile  lumen  Sapicnli.T,  Vcrbiim  Dci.  A  quc 
ei;im  exsiilit  ut  sit  iilcumquo  nc  vival,  ai  illuin  cou- 
vortilur  iil  sapienlor  ac  boafe  vival.  Priiicipiiim  ipiippe 
crcalur.c  iiitolleclualis  cst  a  loriia  Sapienlia  ;  quod 
principium  manens  iii  se  incommuiabiliter,  nullo 
modo  cossat  '  occulta  insi  iraiioi.e  vocaiionis  loqui  ei 
crcalura;  ciii  principiiim  c-t ,  ut  coiivcrtalur  ad  id  ex 
quo  cst,  qiiod  alilcr  forniala  ac  perfecta  cssc  nnii  pos- 
sil.  Idooque  iiilcringntns  quis  essct,  re.^pmidil  :  Prirt- 
cipium,  quia  et  loquor  vobis  (Joan.  vni,  25). 

II.  Quod  aulem  Filiiis  loquilur.  Pater  loqiiitiir, 
quia  Palre  loquenle  dicilur  \'cibum ,  qiuid  Filius 
csl  ,  a'lorno  mnrc ,  si  inorc  dicciiduni  est ,  lnqucnlc 
Doo  Ycrbiiin  coaclcrniini  («).  I  csl  enini  Dco  be- 
nignitas  sumnia ,  et  sancta  ot  jnst.i ;  et  qiiidcm  ' 
iion  cx  indigcntia  ,  soJ  ex  bciic!lce:,lia  venieiis  ainor 
iii  opcra  siia.  Proplerea  priu-quani  scribcrctiir,  flixit 
Deus  ,  Fiat  lux ;  pra^cos-it  Scriplura  diccns  ,  l't 
Spiritus  Dci  siipcrfcrcbalitr  supcr  aiiiiain.  Qiiia  si^c 
aquac  nomiiic  appcllare  volu.t  tulaiii  corporalcm  ma- 
leriam  ,  ut  co  modo  iiisiniiaict  iiiule  facta  ct  forniala 
sint  (11111, ia  ,  ipuc  iii  suis  geuriiims  jani  dignosccre 
po^sniiius  ,  ap|iellaiis  aquam  ,  quia  ex  buiiiida  iia- 
liira  videmus  oiiiiiia  iii  terra  per  spocies  varias  for- 
niari  aiqucconcrescere;  sive  spiritnalcm  viiaiii  qoani- 
dam  aiile  formani  convorsiniiis  quasi  nnilaiilcm  :su- 
licrforolialiir  uliipie  Spiiitus  Doi ;  quia  siibjicobat 
soiiicel  boiKC  voluiilali  Croalmis,  qiiidquld  illiid  orat 
quoJ  forinaiidum  p,.'rficicnduiiiqiie  iiiclioavcrat  :  ut 
dicente  Deo  in  Verbo  suo,  Fiat  lux;  \n  bona  volim- 
lalo,  bnc  est  in  bcneplacito  ejns  pro  iuodulo  siii  gciic- 
ris  mancret  qiiod  raclum  osl ;  ct  iilco  rcctum  csl  *, 
quod  placuerit  Dco ,  Scriplura  dicenlc ,  Fl  facta  cst 
lux;  et  vidit  Deus  lucem  qitia  bona  csl. 
C.\rDT  VI. —  Trinilas  insimtata  cvin  in  iiicltonliouc, 
tum  in  pcrfcclione  crealitrw. 
12.  L't  (piomadinodiim  iii  ipso  cxordin  iiiol;oal;u 
croaliira",  qiia;  coeli  et  lerra;  iiomino,  pmplcr  id  qiiod 
dc  illa  porfioiendum  orat,  coiiiiiieiiiorala  csl ,  Trinilas 

'  Filili :  nifh  sicitl  non  Itoc  cst  ei  esse  qttod  vivere,  ila  ncc 
lioc  virere  qiiod,  etc.  .M  Mss.  nia^ijno  consoiisu  !cru;il :  .Vwi 
sici'l  Itoc  estei  csse  qiiod  vi.:ere  ,  iln  lioc  vivere,  i--lc..  Et  vo- 
rius  ui  .^ugiisliiii  dootrina,  qui  i;i  lil).  de  Immorialitale  aiii- 
inse,  cap.  8,  n.  lo,  aiiimuiii  uisi  \i\at  css«  uou  |  osso  dioit; 
moxque  oap.  9  :  «  Nulla  res,  iiuiuil,  soi;  sa  caret.  Esl  au- 
«teiii  aniinus  vilaqusdam. » 

'  sic  Lov.  .\t  .\ni.  et  Er.,  ces-sabit.  Mss.  deceni:  cessabat. 
Cobicrlinus  codox  aliiquo  duodeciiii  ine3ioris  ui-He.  cessarel. 
Et  coiiseqiuiiler  omnes  |  roiic  >!ss.  sic  i.rosequuulur  :  l  i 
converler.lur  ad  id  ex  qito  e-ssct,  quya  aliter....  esse  lu» 
possct. 

*  L  V.,  quidmn.  Al  »:ss.  prope  omnes,  qnidem 

'  Mss.  sex,  et  itlco  lcctttm  est.  \  iii(iociiioiisis  codex,  ct 
ideo  dictitm  est.  aI  ca;Icri  Mss.  ot  cditi  hic  et  in  libro  a  I 
Dulcit.  habciit,  rectitm  csl.  riiul)  pi^ist  in  editiscaputG  inci- 
I  iobat,  7:(  (7«i'"'«(<'"0'''"" ;  ald.uo  iiifra  logel;alur,  i/a  etvi 
coiircnione....  iiuinitiditr  :  (luiliiis  l(,ois  seiiuimur  v:ss. 

(ft)  riiia;  seqnuntur,  usqiie  ad  li.ioiu  laii.  7,  translat;i  siiiit 
i;i  lihriiui  do  oclo  Duloitii  Qua'sli,.iiiil'us  ,  rcs;  cns-  aJ  quaEsl. 
s,  1111.  i  i.'l  0. 


iSI  t)E  CENESI  AD  LITTI 

insimialnr  Crealoris  (nam  diccnlo  Scriiilura  ,  In  prin- 
cipio  fccil  Dcii!  locltim  et  lcrram;  inlolligiMius  Palreiu 
in  Dci  uoiiiiiic,  el  Filiuiii  iu  principii  nciiuinc,  qiii  iioii 
Palri ,  sed  per  sei;isuni  crcaia;  pi  iiniius  ac  poiissi- 
Buini  spiriliiali  croalur.-c,  cl  conscqiicuitr  ciiani  tmi- 
versic  crcaturx  priucipiiim  esl :  diccnle  auieni  Si  ri- 
pUira  ,  El  Spirilus  Dci  [crcbalur  supcr  aquam,  rouiplc- 
tam  coinmcinoralioncni  Trinilatis  agnoscimus) ;  iia  ct 
in  convcrsione  atque  pcrfcctionc  crealnrc ,  iil  reniin 
sp«*cics  digerantur ,  eadem  Triiiiias  insinuelur  :  Vcr- 
bum  Dci  sciliccl,  ct  Vcrbi  goncrator,  cum  dicitiir, 
Dixil  Dctis ;  cl  sancla  boi.itas,  iii  qua  Deo  placet  qnid- 
quid  ci  pro  suac  nauirx  niodulo  pcrfcctnm  placel,  cum 
dicilur,  Yidii  Dctis  .71110  boniim  est. 
CAPUT  VII.  —  Spirilus  Dei  cur  diclus  est  svperferri 
super  aqiiam. 
13.  Sed  cur  comnicmorata  prius  qiiamvis  imperfecta 
crcatiira,  postea  conimcnioraliir  Spiritiis  Dei,  prius 
diccnte  Scriplura,  Tcrra  aulem  cral  invisibitis  el  ittcoin- 
positr.,  cl  lcnebrie  crant  supcr  abtjssnm  ' ;  ac  deinde  lu- 
fcrciilc  ,  El  Spiiilus  Dci  supcifcrebiilur  supcr  aqimm? 
An  qiioniain  egci.us  ati|ne  iiidigus  ainor  it;i  diligit,  ut 
relius  qnas  diligil ,  siilijicialur ;  propleica  cum  com- 
memorarctiir  Spiri:us  Dci ,  in  qiio  saiicla  ejiis  bcnc- 
vclciiliu  dil.'(tioque  iiitelligilur,  siipei feiri  dictus  e>l, 
ne  faciciula '  opt^ra  siia  pcr  iiidigciiiix  necessitatcm 
potiiis  qiiaiii  pcr  alMiiidantiam  beueliccntiic  Deus  aniare 
pularcliir?  Cujus  rei  niemor  Apnstuliw  dicturus  de 
cliarilntc,  supcr  einiiicntcni  viam  dcmonbtraturuin  se 
ail  (1  Cor.  XII,  51)  :  tt  iii  alio  loco,  Supereminenlcm , 
inquil,  scieiilia;  chariialem  Cliriili  (liplics.  iii,  10).  Ciim 
ergo  sic  oporlerel  insimiaii  Siiiriluin  Dei,  iit  super- 
fcrri  diceieiur  ,  coniiiiodius  factuin  cst  ut  priiis  insi- 
nuarclur  aliqiiid  iiiclioaluni,  ciii  siipcrfeiri  diceretur; 
iion  eniin  loco ,  scd  oiinia  srperaute  ac  praceilenic 
potciilia. 

CAPliT  VII!.  —  Dci  uiiior  in  crcaluras  pra:slal  eis  ul 
sinl,  tt  ul  maneant. 
4i.  Ila  cliaiu  rebiis  cx  illa  iiielioatioiie  pcrfeclis 
alque  forinatis,  liilil  Dcus  quia  bonum  esl :  placuil  eniin 
quod  faclum  cst,  in  ea  benigiiitale  qua  placuil  ut 
licrcl.  Duo  quippe  suiit  prcipter  qiise  amal  Dcus  crca- 
Uiram  siiam ;  ul  sit ,  el  ul  n-.aneat.  Ul  esset  ergo  quod 
niancrct,  Spirilus  D>i  stipcrferebatur  super  aquam;  ut 
autem  maneret,  \idil  Deus  qtiia  bontiin  est.  Et  quod  de 
luce  dictum  est,  lioc  de  oiiinibus.  Maneiit  euiui  qua;- 
dam  supergressa  oiunem  temporalem  volubilitatem 
in  ani|'libsinia  sanctitate  sub  Deo ;  qusedam  vero  se- 
cunduni  sui  temporis  uiodos  ,  duni  per  decessioncm 
Buccessionenique  rcrum  sKCuloruin  pulcliritudo  coii- 
texilur. 

CAPIJT  IX.  —  Itriim  in  lempore  dicium  sil,  Fiat  lux, 

an  sinetein;iore. 

15.  Qiiod  ergo  dixit  Deus,  Fiiit  Itix;  ei  facta  est 

ius,  iii  aliquo  die  dixit ,  an  aiiic  omnem  dieni?  Si 

eniin  Verbo  sibi  coxlen.o  divil,  lioc  utique  inlcmpu- 

«  sic  Mss.  juxta  grxc.  Lxx.  Ai  editi,  el  tenebrce  erant  sii- 
pet  fuciem  iibijsii. 
'  UU'J  'iciciido.  Xii.,  fncicndu. 


IIAM,  S.  AUGDSTIM  2.'.a 

raliier  dixil  :  si  vero  tcmporaliter  dixit,  iioii  Verbu 
sibi  co.Tterno,  sed  per  ali<|iiam  dixil  crcaliiraiii  tciii- 
poraleni ;  ac  per  lioc  naii  cril  priiiia  criNiliira  liix,  qiiia 
jaiii  crat  per  quani  leiiiporaliler  dicereUir,  Fial  lux. 
Alqiie  illiicl  anle  onineiii  dieiii  fecisse  iiilelligitur,  qiiod 
dictiiiii  cst,  In  principio  [ecil  Dctis  ca:him  et  lerram ; 
ul  ca-li  noiiiinc  iutelligalur  spirilualis  jam  facta  ct 
formaia  crcatura  ,  taiiqiiaia  coelum  coeli  hiijiis,  quod 
in  corpoiiliiis  suiiiiuuiii  e»t.  Seeiindo  eiiiiii  dic  factuin 
cst  nriiiaiiieiiluiii,  qucid  nirsiis  cocliim  appellavit. 
Tcrra:  auteiii  noniiiie  iiivisibilis  ct  incompositx,  oc 
tenebrosa  abysso  ,  iinperfectio  corporalis  substaiiliie 
signincaia  cst,  uiidc  lcniporali:)  illa  nerent,  qiioriiiii 
priiiia  cssel  lux. 

IG.  Quouiodo  aiileiii  pcr  crealuram  ,  qiiain  fetit 
aiite  tcmpora  ,  diei  poluit  lemporalilcr,  Fial  lux,  in- 
veiiire  dimcilc  cst.  Soiio  eniin  vocis  noii  inlclligimus 
dictum  :  nam  quidi|iiid  tale  csl,  corpoicura  csl.  Aii  cx 
illa  impLMfceliuno  siibslaiili;e  eorpor;iIis  fecil  ariqiiani 
voceni  corporcam,  per  quaui  sonarel,  Fiat  lux?  Ergo 
aliqiiod  vocale  curpiis  aiite  luccm  trcaluin  atipie  for- 
nialum  est.  Sed  si  ita  est,  jam  eral  teinpns,  per  quoil 
vox  ciirrerct,  soiioruiiii|ue  spalia  s.bi  succedenlia  ' 
piiclerirenl.  Quod  si  jam  crat  lenii>iis  aiitequam  ncrcl 
lux,  in  qiio  teiiipore  neret  vox  qiuc  rcsouarel ,  Fiai 
Itix ;  ad  qiiem  diera  pertiiiebal  illud  lempus?  L'nu3 
eiiim  dies,  idemiiue  primus  ille  numerari  iiicipit,  qin> 
facia  est  lux.  An  ad  ipsnm  dieni  pcrtiiiet  loium  spa- 
tiuin  temporis  ,  ei  quo  factuin  est  vocale  coriius  ,  per 
qiiod  soiiarel,  Fiat  Itix,  cl  quo  facia  est  ipsa  lux?  Sed 
oiniiis  t;:lis  vox  propter  audieutrs  corporalcm  scnsum 
a  lociiienie  profcrtur;  iia  cnini  faeius  csl,  ui  pereiisso 
aeic  scntiat'.Nuiiiquid  ilaqne  lalein  babebal  audiliiiii 
illud  quidquid  erat  iiivisibile  cl  iiicom|iosituiii,  cui  sic 
Dcus  pcronarelac  diceret,  Fiat  liix?  Abscedal  itaque 
bxc  ab  animo  cogilaiilis  absurdilas. 

17.  lllrmii  ergo  spiriiiialis  iiicitus,  sed  taiiicii  tem- 
poralis  eral,  qiio  dicluiii  iiilelligimus,  Fiut  /w.r,cxprc:s- 
susab  xlenio  Dco  pcr  Verbuin  cox-tcriiuiii  in  cnaiiira 
spiriiuali ,  quani  jam  lecerat,  cum  dittum  est,  In 
principio  fccii  Deus  cceliim  et  lcrram,  id  est  iii  illo  coelo 
coeli?  an  tt  ista  loculiu  iioii  tautuni  siiic  aliqiio  sono, 
sed  eiiam  sinc  ullo  icmporali  motu  spiriuialis  crea- 
tur;c,  in  ejus  niente  alqiie  ratioiie  t\\a  cpiodainmodo  a 
Ycrbo  Palri  coxierno,  et  'luodaminodo  impressa  in- 
telligilur,  seciindum  qiiam  movcrctiir,  et  ad  spceiem 
convcrlcrctur  iiiferior  illa  lcnebrosa  iniperf  clio  na- 
tiinc  corporca',  et  ncrcl  Iiix?  Sed  nuiltiiiu  esl  ac  dif- 
ncillimuni  capcre  quomodo  dicatur,  Deo  nnn  teinpiv 
raliter  jubente,  iieque  id  lemporaliier  audieiitc  crea- 
tura ,  qux  coiitcniplaiione  vcrilaiis  oiiiiiia  lempora 
eiccdit ,  scd  inlelleclualiter  sibimel  impressas  ab  in- 
tommulabili  DeiSapieiitia  rationes,  l;inipiani  iiitillii:!- 
biles  locuiioiies,  in  ea  qii.x  iiifra  suiit  icansiiiiitente, 
ficri  temporales  nicitus  in  rcbus  lemporalibus  vel  for- 
maiidisveladmiiiisirandis.  Si  aiiiciii  liix,  qu:cpiimuii 
dicta  est  ut  fial,  et  facta  est,  etiain  priinaium  crealiira 

'  Mss.  iilcriquc,  succedenlitnn. 

'  Li  vulgatis,  [acla  al  iil  pcrctisno  acre  seiuiiiliir.  Scd  \ii 
rius  in  Mss.,  facltis  csl,  M....  scnliat,  scilicel  audilus. 


i!;^  i.inEP.  rniMiis 

tenereintclligcndaesl,  ipsn  cslintoUccliialis  vim  ;  qiia; 

nisi  ad  Crealorem  illuminanda  convcrlcretur,  fliii- 

laret  informitcr.  Ciim  aiilem  convcrsa  ct  illiiniiiiaia 

csl,  factum  cst  quod  iii  Vcrbo  Dei  iliclniii  c^t.  Fiitl  lnx. 

C.4PIIT  X.  —  Quomodo  dies  nitiis  peracttis  fitil,  nivi'  iii 

creatione  sive  post  crealionein  lncis.  Primus  ejjili- 

candi  modus  improbatur.  Secundus  diccndi  modtis 

di/pcultalibus  iinplicatur. 

18.  Veitimlamcn  qucmadmodum  sinc  lenipore  di- 
ctum  cst,  quiii  in  Vcrbum  Palri  coiterniim  noii  cadil 
lempus;  utrum  ita  rliam  siiie  lcmpore  lactiim  sit, 
quisquam  forsitan  qiiseral.  Sed  qiiomodo  poiest  hoc 
inlelligi,  cum  facta  luce  et  divisa  a  tciicbris,  et  inditis 
dici  iioctisque  vocabulis  ,  dicat  SiTipiura,  Facta  est 
vespera,  el  facluin  est  mane  dies  unus?  Unde  vidotur 
illud  opiis  Dci  faclum  pcr  spatium  diei,  quo  pcracto 
ad  vesperam  venlum  est,  qiiod  est  noclis  initium. 
Itemque  peraclo  noclurno  spatio  compleius  est  lotus 
dies,  ul  mane  fieret  iii  allerum  dicm,  iii  quo  die  Dcus 
aliud  consequenter  operaretnr. 

19.  Inio  vero  idipsum  permirabile  tst,  ciim  Dous 
nullo  spaiio  syllabarum  .Tlerna  Vcrbi  sui  ratione 
dixeril,  Fiat  lux;  cur  lanla  moia  ficla  sit  lux,  dunec 
dici  spatiiim  pra'lcrirel ,  el  vespera  (ieret.  Aii  forie 
cilo  qiiidem  bix  faciacsl,  scd  miiradiiirni  temporisin 
eo  consumi  potuit,  cura  discernerclur  a  tenebris,  at- 
que  ntrumque  discrelum  suis  vocabulis  signaretur  ? 
lliriini  si  et  iioc  vel  lania  niora  ficri  poiiiit  a  Dco, 
quanta  dicilur  a  nobis.  Discrelio  i|uip;ie  bicis  et  teiic- 
brarum  iii  ipsu  ulique  operc,  ciiiii  liix  fieret,  coiisc- 
ciita  est :  noii  eniiii  lux  essc  poluit,  nisi  disceinereiur 
a  lencbris. 

20.  Quod  atitem  vocavil  Deus  lucem  diem,  et  tenebras 
noctein,  quaiita  mora  fieri  piilerat,  etiam  si  lioc  sylla- 
liatim  per  sonnm  vocis  egisset,  nisi  quanla  ct  a  iiobis 
diciiur,  Lux  voceiur  dies ,  et  lenebrai  voceniur  nox  ? 
nisi  forte  quis  ita  desipial ,  tit  qiiia  super  omnia  ma- 
gnus  est  Deus,  putet  ore  Dei  prolatas ,  quanivis  paii- 
cissimas  sjllabas,  per  tuliim  diei  spalium  potuisse  dis- 
teiidi.  lluc  accedit ,  qiiia  Yerbo  sibi  coa;terno,  id  esl 
incommutabilis  Sapientia;  iniernis  oelernisque  ralio- 
nibus,  non  corporali  sono  vocis,  iiofoiii  Deus  lucem 
diem,  et  lenebras  noclein.  Rursum  cnim  quoeritur,  si 
Terbis  quibus  uiimiir  vocavii,  qua  lingua  vocaverit ;  ct 
quid  opiis  crat  sonis  traiiseunlibus ,  ubi  cujiisqu.iiii 
non  erat  corporalis  ullus  audilus  :  et  non  invenitiir. 

21.  An  dicendum  est,  quod  cum  cito  peracium  es- 
sel  hoc  opus  Dei,  lamdiu  stelil  lux  non  succedente 
nocte,  donec  diurnum  spaiium  peragerciur;  el  lamdiu 
mansit  nox  luci  succedens,  doncc  spaiium  nocturni 
temporis  prslerirct,  et  niane  fieret  diei  seqiicniis,  uno 
primoque  iransacto  ?  Sed  si  boc  dixero,  vereor  ne 
deridcar  el  ab  iis  qui  certissiine  coguoveruni,  el  ab  iis 
qui  possimt  facillime  advertere  qiiod  eo  tcmpoie  quo 
nox  apud  nos  est ,  eas  partes  muiidi  proesentia  lucis 
illustret,  pcr  quas  sol  ab  occasu  in  ortum  rcdit;  ac 
per  iioc  oiiinibus  viginti  qiiatuor  lioris  non  dccsse  per 
circuitum  gyri  lolius,  alibi  diem,  alibi  nocteiii.  Num- 
quidiiam  ergo  in  parte  aUqiia  posiiuii  siimus  Dcum 


254 
iibi  ei  vesprra  ficrot,  cum  ab  ca  parle  in  aliam  parlem 
liix  absccderel?  Nam  ct  in  libroqui  appcllauir  Eccle- 
siasles,  ila  scriptum  esl  :  El  orilur  sol,  el  cccidil  sol, 
el  in  locitm  suutn  duciuir  ' ;  lioc  esl ,  in  eiim  iocuni 
unde  orlus  esl.  Seqiiiltir  enim  ,  el  dicit ;  Jpse  orient 
iliuc  vudil  ad  auslrtim ,  et  circuil  ad  aquilonem  [Eccle. 
I,  5,  6).  Auslralis  ergo  pars  cuiii  liabet  .solem ,  nobis 
dies  esl  :  cuin  autem  ad  aquilonis  partem  circiimiens 
pervenit,  nobis  nox  esl ;  noii  lamen  in  alia  parte  noii 
est  dies  ,  ubi  pra-scntia  solis  est :  nisi  forle  poeticis 
figmcnlis  cor  incliiiandum  est ,  ut  credaniiis  solem 
niari  se  immergere,  atque  inde  lotiiin  ex  alia  parte 
niaiie  siirgere.  Qnanquam  si  ila  csset ,  abyssus  ipsa 
pioeseiilia  solisillusliarelur,  atqueibi  esset  dies.  Pos- 
set  cnim  etaqnas  illuminare,  quando  ab  eis  non  pos- 
set  exstiiigui.  Sed  hoc  monstruosum  cst  suSpicari. 
Quid  qnod  ctiam  sol  nondum  crat  ? 

22.  Qnapropter  si  spirilualis  hix  prin:o  die  facla 
cst,  nuiiiquidnam  occidit,  ut  ei  succederet  iiox  ?  Si 
autein  cor|ioialis,  qiiiMiam  illa  Iu\  esl,  quam  post  oc- 
casum  scilis  videre  non  possumus,  qtiia  nec  luna  erat 
adliuc,  nec  aliquae  stella;?  Aut  si  seiiiper  in  ea  parte 
cffili  esi,  in  qua  sul,  ut  non  sii  solis  Iiix,  scd  quasi  co- 
mcs  eius,  eidem  iia  conjuncla,  ut  dlscerni  dignosci- 
que  noii  possit,  ad  eamdcm  rediliir  difficullatcm  sol- 
veiidic  Imjus  qu;eslinnis  :  quia  et  istalux  codein  modo 
qiio  sol,  lanquam  conies  ejiis,  ab  occasu  in  orlum  cir- 
cuniiciis  rcdit;  et  cst  in  alia  parte  mundi,  quo  lem- 
pore  pars  isla  in  qua  suinus,  lenebrescit  '  in  noclCBi. 
Ex  quo  cogit,  quod  absit,  in  una  parte  credere  Deum 
fuisse  ,  qnam  pariem  lux  isla  desercret ,  ut  posset  ei 
vespera  fieri.  An  forte  in  ea  parle  lucera  fecerat,  in 
qua  faclurus  erat  boniinem ;  el  ideo  cuni  ab  ipsa  parle 
liix  discessisset ,  vcspera  facia  diciiur,  ctiam  cum  in 
alia  parie  lux  illa  essct,  qu;e  inde  disccsserat,  mane 
exorlura  peracto  circnilu? 

CAPUT  XI.  —  Desolis officio  nova  di/pcullas  iit 
sttperiore  modo  dicendi. 
23.  Utquid  ergo  facliis  esl  sol  in  poleslatem  diei 
(Psal.  cxxxv,  S),  qiii  luceret  super  terra.ii,  si  Iiix  illa 
diei  faciendo  suflfeceral,  qii»  dies  eliam  vocata  csl? 
An  illa  prior  regioncs  supcriores  a  terra  loiiginquas 
illuslrabal ,  ul  seiiliri  noii  posset  in  terris  ;  alqiie  ita 
oporlebat  solem  fieri ,  per  qnem  dies  infeiioribiis 
niiindi  pariibiis  npparerel?  Poiest  ethoc  dici,  auclum 
esse  fulgor^m  diei  sole  addilo,  ut  per  illam  luceiii  mi- 
nus  fulgens  dics  quam  nunc  est,  fuisse  credaiur. 
Eliam  hiic  a  quodam  dictum  scio ,  primiim  nalurani 
liicis  induelain  iii  npere  Crealoris  ,  cum  dictum  est, 
Fiat  lux,  el  faclu  esl  lux;  postea  vcro  cum  de  luniina- 
ribus  dieiiur,  quid  ex  ipsa  lute  facium  sil  fuisse  com- 
memoralum  ,  ordine  dierum  ,  quo  visum  est  Creatori 
ciincta  esse  facienda  :  qii;e  natura  lucls  qiio  Iransierit 
f icta  vespera  ,  iil  vicissim  nox  peragerelur,  nec  ilte 
dixil,  nec  facile  inveniri  posse  arbitror.  Neque  enini 
cxsiiiictam  esse  credendum  csi,  ut  iiocturna;  tenebrae 

'  >ls.  Colbertinus  tresque  alli  oi-lims  nolse ,  diicl.  ita 
eumdem  locum  refert  lUeronymus,  qiti  vulgaiaiii  edilioiiem 
sui  tomporis  se  secutum  lesiatur. 

'  .Mss.  constanter,  tencbru^cit. 


255 

jucceJerenl;  cl  nirsus  acccis:im,  ni  iiiniie  (iirci, 

aiilcquam  lioc  solis  oflicio  gcrcreliir;  iiiioil  a  i|ii.iito 

die  eoepisse  ficri,  caJem  Scriplina  leslaliir. 

CAPLT  XII.  —  Alia  dilftcitllus  dc  successione  liiiiin 

dierum  cl  noclium  nnte  solis  crealionem.  Coiigregalio 

aqunrum  quomodo  facla. 

H.  Qiiod  aiilcqiian)  fieret,  qiio  circuilu  sibi  potuc- 
riiil  tres  dies  nnclcsqiie  sncccderc,  lucis  qiia;  |)rimo 
facla  est  pcrmaiieiilc  iialura  ,  si  lux  corporalis  liinc 
facla  iiilelligcndu  esl,  cl  iiivenirc  cl  explicare  diflicile 
est.  Nisi  foi  le  moleni  terrenam  el  aquosain,  anlequam 
essi'1  ab  alicrulro  uiruniquc  discretiim,  qnod  lcriio 
die  facliim  scribitiir,  tcneliras  Dcum  appellasse  qiiis 
dixerit ,  proplcr  ciassiorem  cor[iulenIiaiii ,  (|iiam  liix 
peiutrarc  iioii  polcral ,  vel  propler  ohsciirissimam 
uiiibram  i:inUc  iiiolis ,  quam  ncccssc  c  t  iii  ex  aliera 
partc  habeat  corpiis,  si  ox  aliqiia  pnie  liiv  fueiil.  Ad 
quem  locum  onim  ciijiislibet  corj^oiis  iii-iles  liiceni 
pervcniie  iion  siiiit,  in  eo  loco  umbra  cst  :  (iiioniam 
locus  carens  ca  luce,  qua  illuMraietiir,  nisi  impcdirel 
corpus  oppositum,  boc  totiiin  esl  quod  iimbia  dicilur. 
Qiia;  si  pro  molc  corporis  tam  magna  fiierii,  iit  occu- 
petspatium  tcrra',  qunntum  ex  altera  parle  dics  occii- 
pit,  nox  vocatur.  Neque  onim  omiics  ienebrc  nox. 
Nam  et  iii  spcluncis  amplis ,  iii  qiianim  abdita  lux 
irruinpere  pcr  opposilam  mnlem  non  siiMtnr,  snit 
iiliqiic  tenebru; ;  quia  lux  noii  cst  ibi ,  toiuinquc  spa- 
tiiiin  illud  locus  est  carens  liicc  :  iicc  tamcn  lalcs  te- 
iicbra;  acccperunt  vocabiilum  noctis,  sed  illa;  qua;  in 
eani  parlem  lerrx  siicccdiiiit,  undc  rcinovetur dics. 
Sicul  non  omnis  lux  dics  aiipill.itur ;  nam  ci  luiia;  lux 
esl,  et  siderum,  ct  liieeriiarum,  cl  coruscationuin,  ct 
quarumque  reruiii  ita  fulgfiiliiim  :  scd  illa  lux  appcl- 
laliir  dies,  ciii  iiox  pi:eccdenli  rccedentiqiio  succcdit. 
23.  Scd  si  primaria  lux  iila  undiquc  terra;  iiioicm 
circumfusa  conicxcrat ,  sivc  staret ,  sivc  circumirct, 
iioii  cral  ex  qiia  parte  admiiterct  noctcm  sibi  succe- 
dcre  ;  quia  luisqiiam  ipsa  disccdcbat,  ut  ci  facerel  lo- 
cuffl.  Aii  cx  u.ia  parte  facta  erat ,  ul  ipsa  circumiens, 
ctiam  noctein  ex  alia  parle  conscqucntcr  circumire 
pcriiiillcret?  ('um  cnim  lotnm  lcrram  adbiicaqua  le- 
gerct,  nibil  impediebat  ul  aquosa  ct  globosa  '  iiioles 
ex  iina  parle  facercl  dicm  lucis  pr.xiicnlia ,  c\  al  a 
iioctem  lucis  abscntia,  qiia;  in  cam  partcni  succedcrcl 
a  icmporc  vespertiiio,  ex  qua  lux  in  aliam  dcclinarct. 
20.  Qiio  crgo  congrcgaia;  sunt  aqirc,  si  lolam  tcr- 
rampriiisi  ccupavcrani?illa;scilicelqua;(lctracta!  sunt, 
ul  tci  ra  iiudarctiir,  in  quam  pariem  congrcgatx  sunt? 
Si  eiiim  erat  aliquid  iiudum  terrx ,  quo  congregarcn- 
lur  ,  jam  apparebat  arida,  nec  totiim  abyssus  occupa- 
bat.  Si  autein  tolum  teserant ;  quis  crat  locus  quo 
colligcrcniur  ,  ullcrra;  aridilas  apparerel?  Numquid- 
nam  iii  alium  congrcgaix  suiit ,  sicut  fit  cum  ad  ven- 
lilandum  in  arca  messis  trila  subrigitur ,  ct  coiigcsta 
in  aggercm  nudat  locum  quem  diffusa  contcxcrat? 
Quis  hnc  dixcril ,  Ciim  viderat  usquequaque  campos 
niaris  xqiiabilitcr  fusos,  qiii  ctiam  ciim  aqux  fluctii- 
antis  qiiidam  vclut  montcs  crigunlur ,  sedatis  rursus 
•  Mss.  alipiol,  gl''oii. 


OE  GENESI  A»  LITTEP.AM,  S.  AUGUSTI.VI  2.^3 

lcnipcstatibns  coniplaiiiinliii  ?  El  si  qii.i  litlora  nudau- 
liirlatius,  non  poiest  dici  niilla  csse  alia  lcrrarum 
spntia  ,  qiio  acccdat  id  quiid  aliunde  decedit,  unilc  iii 
cuiii  locuin  cx  qun  reccsscrat,  ilcriim  accedat.  Cuii. 
aiilcm  lolam  omninn  tcrrani  iindosa  iialura  cooperi- 
rci.  quo  cederct,  ut  nudaretaliquas  partes?  An  forti; 
rarioraqua  velut  ncbula  terras  tcgebat,  qux  congre- 
gaiione  spissata  esl,  ul  cx  muliis  cas  partibus,  iii 
qiiibiis  arida  possct  apparcrc  ,  nudarct?  Quanqiiam 
ct  tcrra  loiigc  lateqiie  siibsidciis ,  poluil  alias  partes 
praberc  coiicavas  ,  qiiibus  connucnles  ct  corrucnies 
aqiia;  rccipercnliir,  cl  apparerct  arida  cx  bis  parlibus, 
nnde  biiinor  absceilcrcl. 

27.  Niin  est  aiitcm  iiiformis  omni  niodo  malcric», 
ubi  ctiam  iiebulnsa  spceies  apparet  : 

CAPUT  XIII.  —  Aqua  et  lerra  qunndo  creulce. 
Fa  idco  qiixri  adliuc  pnlcst ,  quaiido  Deiis  istas 
coiispicuas  aqiiarum  lcrranimrpic  spccics  qualitaies- 
(|iic  crcaverit ;  iii  nulln  ciiiiii  sc\  dieriim  Iioc  iuvc- 
1'iiiir.  Iiaqiic  si  lioc  antc  oiniicm  dicin  fecii,  sicut 
anlc  islorum  primoriim  dieriim  commemoratioiicm 
scriplum  est,  In  jirincipio  fecil  Deiis  coeliim  el  lerram  ; 
iit  in  tcrric  vocabiilo  iiitelligamiis  jam  formatnm  ler- 
iciiam  spcciem  siipcrliisis  aqiiis  isla  jain  visibili  specie 
siii  gciicris  dccl.iraiis  :  ut  iii  eo  quod  scqiiilur  Si  ri- 
)itiira  dicens,  Terra  aiilem  ernl  invisibilis  el  incoDtpo- 
sila ,  el  lenebrai  eranl  super  ubgssum  :  el  Spirilus  Diii 
superferebaliir  siiper  aqiias ,  iiullam  opinemur  iiifor- 
niiiatem  malcrix,  sed  lcrram  ct  aqiiam  sinc  luce, 
qiia;  noiidum  cral  facla  ,  suis  jam  niilissimis  qiialiia- 
libus  condiias  :  ut  ideo  terra  iiivisibilis  dicta  iiiteUi- 
galur,  quod  aquis  cooperta  non  posset  videri,  cliamsi 
essct  iiiii  possct  videre ;  idco  vcro  incomposit.) ,  qiiia 
nondum  a  mai  i  disiiiicta ,  ct  cincia  liiioribus ,  et  suis 
fetibus  aniinalibusque  decorala  :  si  ergo  ila  cst ,  cur 
isliC  spccics,  qux  procul  diibio  corporalcs  suiil,  antc 
(iiiincm  diem  hdx  sunl?  Cur  iion  scriptiim  est,  Dixit 
Deiis,  Fiat  icrra,  et  facta  csl  tcrra  ;  ilcm,  Dixit  Dcns, 
Fiat  aqiia;  ct  facia  cstaqua;  vcl  utrumqiic  commu- 
nitcr,  si  uua  quasi  lcge  loci  iiifimicontiucnliir,  Disii 
Dcus  ,  Fial  lcrra  el  aqiia,  el  sic  factiim  est? 
CAr'UT)(V. — Ralio  cur  in  priino  versiailo  Gcneseos 
subinlelligalur  miiteriii  informis. 
Ciir  noii  dicluin  csl,  cuiii  lioc  facluni  csset,  Vidil 
Dciis ,  quia  bonum  esl  ? 

28.  Ibcccuim  considerntio  suasit  (quoniam  maiii- 
feslum  csl  oiiiiie  mutabilc  ex  aiiqiia  iiif(irmit;ilc  for- 
m.iri ;  simubpic  illuJ  ct  cailmlica  fides  pr.tscribit ,  el 
ccrtissima  ralio  docct,  nullarum  iiaturarum  malcriam 
csse  poluisse,  nisi  abomnium  rerum  non  soliim  for- 
niatarum ,  scd  ciiam  formabiliiini  iiiclioatore  Dco  at- 
qiic  crcatorc,  de  qiiacliam  dicitei  qiiajdam  Scriptura, 
Qiii  fecisti  mundum  ex  maleria  infonni  [Sap.  xi,  18J 
liaiic  maicriam  illis  vcrbis ,  quibus  pro  spirituali  pru- 
deniin  tardioribus  etiam  lecioribus  vel  aiidiioribus 
congrueret ',  fuisse  conimemnraiain,  qiiibiis  anic  die- 
lum  cnumeralioncin  dictiim  est ,  In  principio  fecil 
Deus  ccelum  clterram,  etc,  doncc  diccretur.  t'(  di.rit 

'  .Mi,s  iiliiies,  congnierelur. 


2*7 


Deu»,  iil  deiiirons  foniialanim   rpi 
f)iiereuir. 

CAPUT  XV.  —  V«(L'i-ia  origine,non  temporc  [ornwm 
prccccclit. 
29.  Non  qiiia  inrnrmis  niatcria  formatis  rcliiis  lem- 
pore  prior  esl ,  cum  sit  utrumquc  siiiiiil  coiicrealmn  , 
et  nnde  fjclum  est,  ct  quod  factum  cst.  Sicnt  eiiim 
vi)x  matcria  esi  verborum  ,  verba  vcro  rormaiaiii  vo- 
c-m  indicant;  non  aulem  qui  loquilur,  prius  emiltil 
iiiformem  vocem,  qiiam  posMt  poslea  colligcrc,  atque 
fii  verba  formarc  :  ita  crcator  Deiis  non  prioie  lein- 
pore  fccil  informcm  materiam ,   et  eam  posica  pcr 
ordiiiem  quarumque  nalurarum ,  quasi   sccunda  cnn- 
sidcraiione  formavit;  formatam  qiiippe  crcavii  malc- 
riam.  Scd  qnia  iiludunde  fit  aliquid,clsi  non  tcmporc, 
lanien  qiiadam  origino  piius  est ,    quam   illiiil  quod 
indc  fit;  potuit  dividcrc  Scriptiira  loqncndi  tcmpori- 
bus,  quod  Deus  faciendi  temporibus  non  divisil.  Si 
euim  quaraiur  ulriiin  vocem  de  vcrbis  au  de  voce 
verlia  raciamiis;  iinn  facile  qui>quani  ila  lardo  ingciiio 
rcporilur,  qui  nnn  p:itiiis  vorba  fieri  do  voce  rc?|oii- 
dcal:  ita  qnamvis  ulrumqne  siinul  qui  loquitur  ficiai, 
quid  unde  facial ,  naturali  allcnlione  satis  apparct. 
Quamobrcm ,  ciiin  simul  iiirumque  Dcus  fecerit,  el 
niatcriam  qiiam  fnrmavit ,  cl  res  in  quas  cam  for- 
inavit,  ct  ulrumqiie  ab  Scriplura  dici  oporlueiil ,  ncc 
simul  utrumqucdici  potiicrit;  priiis  illud  undo  aliquid 
factum  esl,  quam  ilhid  qiiod  inde  facliiin  csl ,  dici 
debuissc  quis  dubilet?  Qiiia  cliani  ciiin  dicimiis  ii;alc- 
riam  et  forniam,  iilruinquc  simul   esse  iiilelliginius, 
nec  ulriiniqiie  siiniil  possunius  cminliarc.  SiciU  auleiii 
in  brcvilale  tcmporis  contingit,   cum  duo  ista  virlia 
prorcrimus ,  ul  alteru.ai  ante  alterum  profcramus  :  iia 
in  i^rolixilalc  narrationis  allerum  prius  qiiam  allcrum 
narraiitlum  fiiil,  quamvis  utrumqiic  ,  iit  ilictiini  csl , 
simiil  feceril  Deiis;  ul  qiiod  sola  origiiic  iniiis  esl  iii 
facieiido,  eliam  tempore  priiis  sit  iii  narrando  :  qiiia 
diix  res ,  qiiariim  etiam  altera  nullo  niodo  prior  cst , 
noniinari   simul   non  possunt;   quaiito  miiius  siuiiil 
iiarrari?  Non  itaque  dubitandum  est  ita  essc  utcum- 
(|ne  istam  informem  materiam  prope  iiiliil,  ut  iion  sit 
facla  nisi  a  Deo,  elrebus  qux  de  illa  facta:  siint  siraiil 
concrcala  sit. 

50.  Scd  si  crcdibiliier  dicitur  eam  sigiiificari  illis 
verbi3 ,  Tcrra  aiilem  erat  invisibitis  et  incowposila ,  et 
lenebr^x  sranl  super  alyssum  :  ct  Spiritus  Dci  supcrfe- 
rebatur  super  aquam ;  \\l  &\cc\)lo  quod  ibi  positum  csl 
de  Spiritu  Dei ,  caitcra  rerum  quidim  visibilium  vo- 
cabula ,  scd  ad  illam  infnrmitatcm,  ut  lardinribus  po- 
tcrat,  iiisinuandam  dicta  inlelligainus;  quia  liacc  duo 
elcmcnla  ,  id  est  tcrra  et  ai|ua ,  ad  aliquid  faciendiim 
operantinm  manibus  traclabilinra  siinl  cieleris ,  ct 
idco  congrucnlius  islis  nominibiis  illa  insinualiatur 
iiifoimilas. 

C>.  PIJT  X\l  -  ■  Alia  ratio  explicandi  quomodo  dics 
et  nox  facla  fuerit ,  emissione  scilicet  cl  conlrnctione 
lucis ,  non  probalur. 

Si  lioc  ergo  probabilitcr  dicitur,  iion  oral  aliijna 
fonnata  molcs,  quam  lux  ex  iina  parlc  illiisiians,  cx 


LlRF.r.  Pr.lMUS.  '  25!» 

oiilo  coibC-      allcia  faccret  lcncbra^,    uiide   por^icl  no^j  die  discc- 


dciuc  succcderc. 

51.  Einissioncni  vcro  conlraciionemque  lucis  illius 
si  veliniiis  dicm  noctemque  iniclligcre ,  ncc  causam 
videmus  cur  iia  fieret.  Nnn  enim  jam  erant  aniiiialia, 
qiiibiis  li.TC  vicissiludo  salubriier  cxbibcieliir,  el  qui 
iiiis  pnsliiiodum  cxorlisprr  circiiiiiim  solis  ccrniinus 
cxbibcrl.  Ncc  ullum  oocuri  il  exenijilum  ,  quo  islam 
eiiiissioncin  coiilracrniiicinque  lucis ,  ul  dici  iioclis- 
qiie  vicissitiidines  fiercnl ,  probare  possiiniis.  Jaclus 
cnim  radiorum  e\  ociilis  iinslris ,  ciijiisdain  liicis  qui- 
deni  csl  jaclus  ';  cl  conlrabi  pnlcst ,  ciim  acrem  ,  qiii 
cstociilis  noslris  proximus,  inliicniur;  et  einitti,  cuni 
ad  caiiidcm  rccliliidinem,  qua;  sunl  loiige  posita  at- 
teiidiiniis  :  ncc  sane  cum  coiilrabitiir  ,   omnino  ccr- 
ncic  qii;ic  loiigo  siiiit  desiiiil ;  seJ   ceile  obsciirius, 
qiiam  cum  in  ea  oblnlu5  emiltiliir.  Sed  lamen  ca  lux 
qua?  '11  sensn  vidcnlis  csl ,   lain  exigua  doccliir  ',  iit 
iiisi  adj;:vcmur  exlranea  luce,  iiiliil  videre  pnssimus  ; 
et  quoniani  discerni  ab  ea  non  poiest,  quo  excmplo 
demoiislrari    possil   einissio  in   dieni ,   ct  contracliio 
lucis  in  iioclcm  ,  siciil  di\i,  rejicrire  diflicile  esl. 
CAPUT  XVII.— De  spiriiutdi  liic-c  dilfi^jidua,  q'J&::;i.'Jd 
in  ea  sil  vespera  et  mane ,  divisioque  a  lencbris. 
5-2.  Si  aiilem  spiritiialis  lux  facla  cst,  ciim  dixit 
Dous,  Fiat  /i(.r;  iion  illa  vcra  Patri  cnxteriia  iiitidli- 
gcnda  csl ,   per  quam  facla  suiit  oniiiia  ,  ct  qiia;  illii- 
miiial  omncm  liominem  ;  scd   illa  de  i|iia  dici  potiiit , 
Prior  omnium creata est  .wpienliii  [Eccli.  i,  i).  Ciim  eiiiin 
X'leriia  illa  etincommuiabilis,  qiia;  noii  est  facla,  sed 
genila  Sapicnlia,  in  spiiilii:ilos  alqiic  r:iIionaIes  crca- 
Iiwas  ,  siciil  in  .iiiinias  sanclas  so  Iransforl  (Sap.  vii , 
27) ,  ul  i!liiniiiial;o  Iiicerc  possint ;  fii  in  eis  qua>daiii 
luculeiiia;  raiiniiis  affeciin ,  qiuc  potest  accipi  facla 
lux ,  ciim  dicerel  Deus  ,  Fiut  lux  :  si  jam  erat  crea- 
lura  spirilualis,  qua;  noiiiinc  ca'li  sigiiificala  cst ,  in 
co  qiiod  scriplum  esl ,  lii  principio  fail  Dcus  cxlum  ct 
lerrnm;  non  corporeum  coelimi ,  sed  corlnm  iiicorpo- 
rciiin  coeli  corporci  ',  lioc  csl ,  supcr  omne  corpus  , 
noii  locorum  gradikis,  scd  n:itiir:i;  sublimitale  prae- 
posilum.  Quo  aiilcm  mndo  simul  fieri  poUiilet  qnod 
illuminaretur  ,   cl  ipsa  illiimiiialio  ,  ac  divcrso  lem- 
pnre  narranda  fuorit ,  paulo  ante  diximus,  cum  de 
nialcria  iraclaremus. 

55.  Sed  liuic  luci  succcdenlem  iiocicm,  ul  vespera 
fiercl,  quo  paclo  iiilellccturi  siiinus  ?  .\  lciiebris  vero 
qualibus  lalis  lux  dividi  poliiit,  dicenle  Scriptura  ,  Et 
divisit  Dcus  inler  lucem  ac  tencbras?  Niiiiiquid  jain 
cranl  pcccalorcs  el  slulli  dccidonlesa  luniiiic  vcrila- 
tis,  iiitor  quos  el  in  eadcm  liicc  pcrmanenlcsdividcrcl 
Dciis ,   lanqiiam  inler  liiccin  ac  Icncbras ;  cl  '  luccni 

'  F.xcusi,  liicis  evidem  estjaclus.  Dissealiunl  »:ss.  omiios; 
pars  liatwt,  lucis  quidem  Citjactus ;  alii,  prxloriiiissa  inodia 
vote,  liicis  esljacliis. 

'  Edlli,  tum  e.xi{iun  ridetiir.  Ms.s. ,  docctur  :  ( ostque  sci 
e\  iis  kico  adjurcmiir,  lialieut,  adjiivclm: 

3  jQ  cditis,  caiis  co.poreis.  .\l  iiul|p  duliilanius  vcrioi:!.ii 
csse  bano  v'ss.  prope  cinr.iuin  lecUoiuiii ,  scd  caium  iinvr- 
poreum  cccli  fon:on i;u:i  AiigusUnus  nioro  siin  ad  iU.d 
Isal.  txiii,  10,  aiiuilil ,  cainui  cali  /.•cii  Vio.  Coi!  or  su,  la, 
iin.  !,■>  ot  17,  nec  n.  n  lih.  12cim:css.,  ca;  p.  2,  8  ct  0. 

'  >ic  iii  omiii:;us  Mss.  AI  aj  n  I  Mii.  I  r.  ol  I  <.v.  aiiioia  iiiiia 


839  Di:  GENESl  AD  LlTl K 

vocaiis  dioin  ,  ar  tcnebras  nociein,  osicndcrel  se  non 
O|iwriloioiii  pictalorum  ,  scd  ordiiiatorcin  dislribti- 
tiuiic  iiieriloriiin?  An  hic  dies  loiius  icniporis  noiiien 
esl,  cl  oiniiia  volumina  s;tciilortiin  boc  vocabiilo  in- 
cludil ;  idcii(|ue  iioii  diclus  esl  iiriiiiiis,  scd  unusdie*.? 
Et  facla  cil  ciiiiii  vvspcia ,  el  faclum  esl ,  inquil ,  miine 
<lht  uiius  :  iil  per  boc  qiiod  facla  cst  vcsptra ,  pecca- 
tiiiii  ralionalis  crealura; ;  qnod  aulemfacluinesiinane, 
lenovatio  ejiis  signilicala  vidcatur. 

51.  Scd  Ikcc  allL'goria3  prophetica;  dispuialio  cst, 
qiiani  iion  islo  sermonc  susccpinuis.  Iiistiluiinusenim 
dc  Si  riptuiis  iiiinc  loqui secunduin  propriclatem  rerum 
gcsiariini,  non  secunduni  xiiiginala  ligurarum  '.  Ergo 
nd  ralionem  ractnrum  coiidilaniinquc  naturaruin , 
qiioniiido  iiivcnimus  vcspoiaiii  ot  niane  iii  hice  spiri- 
luali  ?  An  divisio  quidein  liiois  a  teiiebris  ,  distiiictio 
csit  jain  rei  forinatx  ab  inforiiii  ;  a|>pellatio  voro  diei 
cl  noclis,  insiiiualio  distributionis  '  est,  qiia  sigiiilice- 
lur  nibil  Dcum  inordinalum  roliiiquorc,  atqiie  ijisain 
iiiformilatcin ,  por  quam  ros  dc  spocle  in  specioin 
nioJo  (puHlain  Iraiisciindo  niiilanHir  ,  non  osse  iii- 
dispositain  ;  ncque  dofoctus  prolectusque  crcalura;, 
qiiibus  sibiiLct  lemporalia  qiuvquc  succedunl ,  siiic 
supplcnicnio  cssc  decoris  univcrji?  No.\  ciiim  odiuaix 
suiit  loiicbra:. 

55.  rriiploroa  vcro  cum  facla  esjcl  lux ,  dlcluin 
est,  Mtlil  Deus  lucein,  quia  bona  esl ;  cum  \ioc  pnsscl 
post  oiiiiiia  ojiisdcm  dici  dicoro,  id  e  l,  ut  ciim  cxpli- 
cassol  ' ,  Disil  Deus  ,  Fiul  lux ;  ct  fucta  esl  lux ;  El 
(tivisit  Deus  inter  lucein  et  lencbrus  ;  Et  vocavil  Deui 
luceiii  (V.ein  ,  ct  lcnebras  vocuvit  nocteiii ;  tiiiic  diccrct, 
Et  viilil  Deus  quia  bonum  est ;  ct  deinceps  aniiectcrcl, 
Et  facta  est  vespcra ,  el  fttctum  esl  mane ;  sicul  in  aliis 
opcribus  facit ,  quibus  vocabula  imponil.  Ilic  crgo 
proplcrca  iioii  ita  fooil,  (luoiiiain  a  fiiriiiata  rc  ad  lnic 
distiiida  cst  illa  iiilnrmiias',  ul  iioii  iii  ca  (iiiii  cssel, 
sod  adliuc  foriuaiida  roslaret  por  crcaturas  c;cioras 
jam  corp;irales.  Ilaquo  si  posic;iquam  distincta  essoiil 
ill;i  divisioiic  cl  vocalmlis,  tiiiic  dicerclur,  Vidit  Deiis 
iiuiu  boiiuin  esl ;  lutc  facla  accipercmus  sigiiificari, 
qiiibus  j:iiii  in  suo  goncre  nihil  essct  addenduin.  Quia 
voroluoeiu  solain  ita  pcrfocerat;  Vidit  Deus,  inqiiit, 
lucem,  qiiia  bona  esl,  cl  divisione  ac  nominibus  discro- 
vit  a  loiiobiis.  ISeipie  liiiic  dixil ,  ViUit  Deus  quiu  bo- 
nuin  csl  ;  ad  lioc  oiiim  crat  iiifiirmitas  illa  discrcla, 
iil  adliuo  iiide  alia  foriiiarcnttir.  Namquc  ista  nox  qiiaj 
iiobis  iiotissiiiia  ost  (faoil  ciiim  cain  supor  lcrras  snlis 
circiiilus)  ,  quando  per  luiiiinariiiin  dislribiilioiiciii  a 
die  dividiiur  ,  post  ipsam  divisiouem  dici  ct  noctis 
•licitur,  Vidit  Deus  quia  bonum  est.  Non  eniin  h;cc 
'los  inforiuis  aliqiia  subsiantia  crat ,  iindc  adhiic  ali:i 
i:irm:ireiitiir  ,  sed  spatiiim  loci  plonuin  aerc,  c:iroiis 
luinine  diuriio  ;  cui  ulifpic  nocti  jam  niliil  addomlum 

finral  parlipiib,  cl,  insorta^iuo  pro\i:no  aiile  viiccm,  o:l,'n- 
d£r,t :  1  aul.ciuo  psjsi  i,i  ii,iic,ii  lc},-olialur,  dislribueudoiim, 
prc  <iiiii  1.1  iuul.is  Jlss.,  diuiibiilujne;  al  ia  aliis,  dijri- 
bultonuiH  inc. ilo.uin. 

'  i.ss.  so]  ti^ni,  fjlurr.ri.m. 

*  Mss.  scx,  dislinclioiiia. 

'  hi  iXiriisis,  ut  cum  calum  expUai.',sit  nciluiiila!  vo\ 
calidn ;  alicsiquc  a  M$s.  ' 


RAM,  S.  AUGLISTINI  260 

cssct  in  gcnerc  suo ,  quo  essol  spcciosior  sivc  distin- 
ctiiir.  Vespora  atitcm  iii  toto  illo  iriduo  ,  aiitO(|uaii, 
ficreiit  luiiiinaria  ,  consiinimaii  operis  tcrininus  noii 
absurde  forlasse  intelligitiir ;  niane  vero ,  taiiquam 
futuia;  opor.itioius  signilioatio. 

CA1'LIT  XVlll.  —  Quomodo  Deus  operulur. 
5ti.  Sod  aiile  oiiiMia  mciiiinei  iinus,  uiide  jain  miilla 
(lixinius  ,  noii  lcmporalibiis  qiiasi  aniiui  sui  aut  cor- 
poris  niotibus  opcrari  Dcum  ,  sicut  operatur  honio 
vol  angclus  ;  sed  xternis  atipie  iiicomiiiiilabilibus  el 
sl:ibilibus  ratioiiibus  co;clcriii  sibi  Yorbi  sui  ,  cl  qiio- 
daiii ,  ut  ita  dixeriin  ,  fotu  '  pariter  oo;oteriii  s;incli 
Spliitus  sui.  Nain  ct  illud  ipiod  por  grn:cain  et  lali- 
iiain  liiiguain  diotum  c:>t  dc  Siiirilu  Dci ,  i[uud  super- 
fercbalur  super  nquas  ,  secundum  syra;  lingu.c  intel- 
lcctuin  ,  (pin:  viciiia  cst  licbra:;u,  (iiain  lioc  a  qiiodam 
docto  christl:ino  syro  fortur  oxpositiiiii)  iiuii  supcrfere- 
balur,  scd  fovcbal  polius  intelligi  pcrliilietur.  Ncc  sicut 
foveiitur  lumorcs  aut.vulncra  iii  corpore  aipiis  vel 
fi  igidls  vcl  calore  congruo  lomporatis  ;  sed  sicut  ova 
luvciiliir  ab  alilibiis ,  iibi  c;iliir  ille  inalorni  oorpoiis 
eli.im  loruiaiidis  pullls  quodamiiiodo  adiiiiiiiculatur, 
por  (picmdain  in  suogcncre  diloctionis  alfcctuin.  Non 
ilaipie  pcr  singulos  dies  islorum  operum  divinorum 
tanijuam  leiiiporalcs  voces  Dei  carnalitcr  cogitemus. 
Noii  eiiim  ad  hoc  ipsa  Dcl  Sapicmi:i  nuflVa  iiilirniilate 
siisocpta  veiiit  ad  colllgoiidos  sub  alas  suas  lilios  Je- 
rusalcm  ,  quomadiiioduin  g;illlii:i  pullus  suus  (MaUli, 
Nxiii,  57)  ul  scmpor  par\uli  slinus  ;  scd  ul  malitia 
iiifaiilcs,  meiitc  pueri  cssc  desliiaiiius  (I  Cor.  xiv,  20). 

57.  Et  in  rcbus  obscuris  alipic  a  nostris  ociills  re- 
iniitlssiinis,  si  qiia  inde  scripla  etlam  divina  lcgeriuiiu(, 
qu;o  po.ssinlsalva  fidc  qu.i  imbuimiir,  alias  atquealias  . 
p:irerc  seiilontias  ;  in  luitlain  earum  nos  prxcipiti  al- 
licniatioiie  ita  projiolaiiiiis  ,  ut  si  furle  diligeiitiuj 
*i>ciissa  veritas  caiii  leotc  labcfaotavorll,  corriiamiis  : 
niiii  |ii'o  sciiloiitia  dlviiMiuiii  Soiipiinaruui ,  scd  pro 
nusira  ita  dimicanles ,  ul  eani  vclimus  Scripliiraruiii 
essc ,  (pi;c  nostra  est ;  cum  polius  eam  qu;c  Scrlptu- 
rarwii  cst,  nostram  cssc  vcUe  debcainus. 

C.U'UT  XIX.  —  In  obscuris  Scriplura'  locis  niliil 
teinerc  asscrendum. 

58.  Ponamus  eiiim  iii  eo  qiiod  scriptum  cst ,  Dixil 
Deus,  Fiat  lux ;  et  factu  esl  lux  ;  aliuin  sensissc  luccm 
coiporalcm  factain,  ct  aliuiii  spirilu  iloin.  Esse  S|iiri- 
tualem  lucem  iii  crcatiira  spiiiui;ili ,  lidcs  iiustia  noii 
dubitat  '  :  esse  aulcm  luocm  coiporaloni  coelesicm, 
anl  etiam  supra  coelum  ,  vcl  aiilc  locium  ,  cui  succe- 
dorc  nox  potuerit,  tamdiu  iion  ebtcuiitia  lidcm.  donoc 
vcrll  itc  ccrtisslnia  rofcllatiir.  Quod  si  faotiiiii  lucrit, 
iioii  lioc  liabeliat  divliia  Soiiptuia  ,  sed  liuc  senserai 
liumana  ignoraiilia.  Si  autciii  hoc  veriiin  cssc  ccrta 
lallo  dcmonstravcrit,  adliuc  iiicertiini  crit  utrum  lioc 
in  illis  vcrbis  sanctorum  Librorum  scriptor  scntiri 

'  Edili,  flalu.  Al  Mss.  molioris  nola;  folu.  roncinnitis  aij 
iUamiulor|.roUiidi  laliunoiii  syii  oiijiiS(l;iiu,  iiuain  liic  iauiiat 
Au^sliiius,  |Kist  liasiliuiii  iii  li<jiiiilia  H  iii  lk'\a;ii. 

»  ^ic  a<l  iiioliuris  uoUo  .Vss.  oiii<'ii<iaiiius,  cuiii  iii  i^rius  edi' 
tis  logerol,ur  :  li.m  icnsi.sse  tiuem  corporalcm  factum,  ct 
aliim  spirituulcm  csse  luccin  in  crcalura  spiriliuUi ,  quod 
lioslra  tidcH  i:ou  dubtiul 


2«! 


vohiciil,  ,111  aliuJ  aliqniii  non  iiiimis  vcru;!i.  Qiioil  si 
cxiera  coniexlio  serinoiiis  non  lioc  enm  voluisse  pro- 
liaverii,  nonidco  fiilsum  eril  aliud,  quod  ipse  inielligi 
voluil;  sed  ct  vernm,  et  qnod  nlilins  cognoscatnr.  Si 
anlem  contcxtio  Scriptune  lioc  volnisse  inlclligi  scri- 
ploreni  iion  rcpngnaverit ,  aillinc  reslabit  qiKrrere 
ulruni  ct  aliud  non  potnerit.  Qnod  si  et  aliud  potiiisse 
invenerimns  ,  inccrtum  crit  quidnam  eorum  ille  vo- 
li  eiil  :  ct  ulrumque  senliri  voluisse ,  non  inconve- 
ii.eiiter  credilnr,  si  ulrique  senlenlia;  certa  circnm- 
s  anlia  snffragalur. 

50.  Plorumquo  eniiii  accidit  nl  aliquid  dc  lcrr.i, 
de  coclo,  de  ca^tcris  mnndi  linjiis  clcnienlis,  dc  niotu 
ot  couvcrsione  vcl  etiam  nv.ignitudiiie  et  inlervallis 
siderum  ,  de  ccrlis  defectibns  solis  ac  lunae,  de  cir- 
cuilibns  annorumet  tcmporum,  dc  nalnrisanimalium, 
fititicuni  ,  lapidurn  ,  alqiie  hujnsmodi  ca^eris ,  eliam 
i;on  cliiislianus  iia  noverit ,  ut  ccrtissima  raiione  vel 
cxpcrientia  leueat.  Turpe  est  autein  iiiinis  et  perni- 
ciosum  ac  maxime  cavendum,  ut  chrisiiannm  de  liis 
rcbns  qiiasi  secuiidum  chrislianasLitleras  loquciitcm, 
ita  dclirare  quililicl  inlidelis  audiat,  ut ,  qiieniadmo- 
dum  dicitur ,  loto  eoelo  errare  conspicicns,  risum  te- 
iiere  viv  possit.  Et  non  lam  niolcstuni  est,  quod  er- 
rans  homo  dciidctnr,  scd  iiuod  auclores  noslri  ab  eis 
qui  foris  snnt.,  lalia  sciisissecredunlnr,  etcum  magno 
eorinn  exilio  de  quoinin  salnte  salagimns  ,  taminaiB 
indocti  reprehcndiiiilur  atque  rcspuunlur.  Cum  enim 
quemqnam  de  numero  Cbrislianornm  iii  ea  re  quaim 
optinie  norunt ,  crrare  dcprehenderinl ,  et  vanani 
sentcntiain  suamdo  nostris  Librisasserere;  quo  pacio 
illisLibriscrcdilurisunt,  deresnrrectiono  mortuoriim, 
el  de  spe  viloe  a;tern;e  ,  regnoqiie  coeloruni,  quando 
de  his  rehus  quas  jam  cxperiri,  vel  indiibitatis  nnine- 
ris  percipere  poincruiit ,  fallacitcr  putaverinl  csse 
conscriplos?  Qnid  cniiii  moIestia'lri^titi;rque  ingerant 
prudenlihiis  fralribus  tenierarii  pra^suinptoros  ,  salis 
(lici  iion  potcsi,  cnm  si  quando  de  prava  ct  falsa  opi- 
nionc  sua  rcprchendi ,  et  convinci  coopcriiii  ab  eis 
qui  nostrcrum  Lihrornm  anctoritate  noii  lencntur, 
ad  defendcndum  id  qnod  lcvissima  temerilatc  ct  aper- 
tissima  falsitate  dixoruiit ,  eosdem  Lihros  sancios, 
unde  id  prohent,  proforre  conaiitnr,  vol  eliam  mcnio- 
riter ,  qua;  ad  lestinionium  valere  aihitrantur,  niulia 
inde  verba  pronuniiant,  non  intolligentes  ueque  quae 
loquuntur,  ncqne  de  qiiihus  affirinaul  (I  Tim.  i,  7). 

CAI'UT  XX.  —  Ccnesiiu  cnr  inlerprctelur  seiilcntias 
varins  profercndo  ,  non  alujuam  unam  asserendo. 
40.  Ad  hoc  cniin  considerandum  et  ohscrvandiini, 
lihrum  '  Geiiescos  inuiliplicilor,  qu:inliim  poliii,  enu- 
cleavi,  proiuliquc  soiileiilias  de  verhis  ad  exercita- 
tioiiem  iioslram  ohscurc  posilis  ;  non  aliquid  unnm 
leniere  afririnaos  cnm  pra^jndicio  allciius  expositionis 
forlasse  melioris,  ut  pro  suo  inodulo  cligal  qnisqiie 
qiiod  capcre  possil  :  ubi  auiem  inielligere  non  potosl, 
Scripttirae  Dei  del  honorem ,  sibi  limorem.  Sed  cum 

'  InB.,  libii;  cuMori  cdili,  libnim,  coaciiinins 


Lir.Eii  PRUIUS.  202 

lam  nuillis  cxitibns  vcrba  Sc.  ipUir;c  i\ux  Iraclavinms, 
exponanlnr  ,  cohiheant  so  tandein  qiii  liltoris  inflati 
sa^cularihus  \uvc  ila  posila,  ul  oinnia  pia  corda  nu 
triant,  velnt  inipcritum  alquo  iinpolitum  aliquid  exagi- 
tant;  sinc  poniiis  in  terra  roplaiites ,  et  volalu  rana 
rum  '  avinin  nidos  irridciilcs.  Poriculosius  aulem 
errant  (|nidam  iuiirmi  fr.ilros,  qui  cuin  islos  inipios 
de  coeleslium  corpnrnm  iiuineris ,  vel  de  quihuslihct 
clcmenloriim  niundi  hujus  ([nft,'Slionihus  subtiliier  et 
copiose  disscrere  audiunt ,  evanescuiit;  et  eos  sihi 
cum  sn^pirio  pr;cpoiieu'.es ,  et  ningnos  putanles,  sa- 
luberrima;  liot^itis  Lihrns  ciim  f;isli(lio  rcpctnnt  et 
ipios  duloilcr  haiirire  doberent ,  vix  patienler  altin 
gunt ;  a  segeiis  aspcritate  ahliorrcnics,  el  spiiiaruiii 
(loribus  inl.ianles.  Non  enim  vacanl  videre  (|uam 
snavis  est  Dominus  {Psal.  xxxiii,  9) ,  nec  iu  sahbato 
esuiiunl;  atque  idco  pigri  .■^nnt ,  potestale  a  Domino 
sabhati  accepta,  vollere  spicas,  el  lamdiu  versari  iiia- 
nibus  ,  coiilrilasqnc  purgare,  donec  ad  escam  per- 
veniant  {Maltli.  xii,  1). 

CAPUT  XXL  —  Quis  fructns  liujusinodi  inlcrprdaliuiiis, 
qita  nihil  leincre  asscrilur. 
41.  Dieel  aliquis  :  Qiiid  tu  taiila  irilura  disscrtalin- 
nis  hiijus,  qiiid  granorum  exiiisli?  ipiid  eveiitilasti? 
Cnrpropcmedum  inqn;eslionibus  adhnclalontomnia? 
Affirma  aliqnid  eornm  qu.TS  mnlta  posse  inlelligi 
dispnlasli.  Cui  rospondeo  ,  ad  cniii  ipsiim  nie  cihnin 
suavilcr  porvenisse,  quo  didici  iion  h;rrcie  liomini  in 
rcspondendo  secundiim  fidcin  ,  qnod  respoiidondiin» 
csl  hoiiiinibus  qui  calnmniari  Lihris  nostrx  salutis  af* 
foclanl ;  ul  qnidquid  ipsi  de  inilura  rerum  vcracibus 
dncumentis  denionstrare  poliierinl ,  ostendamus  no- 
stris  Litleris  iion  esse  conlrariiim.  Qnidqnid  aiilem 
de  quihuslihet  suis  voluminibns  liis  nnslris  Litteris  , 
id  cst  catholic;e  fidei  contrariuni  proliilerint ,  ant  ali- 
qua  eti;im  f;icullate  oslendanius  ,  aiit  iinlla  duhila- 
liono  credanius  esse  falsissiniura  :  aiqiie  iia  leneanius 
Mediatoreni  niistrum ,  in  quo  sunt  oniiies  thesanri  sa« 
pienli.e  alque  scienti;B  abscoiiditi  (Coloss.  ii ,  5) ,  ul 
neque  falsa;  philosophiaj  iDquaciiate  sedncainnr,  ne- 
que  lals;T;  roligionis  snperstitione  terreamur.  Et  cum 
divinos  Lihros  logimus  in  lanla  muliitndine  verorum 
iiilollccliiuin  ,  qui  de  paucis  verbis  crnuntnr,  el  sani- 
tate  catliolica;  lidei  mnniunlur,  id  piitissimiim  dcliga- 
mus,  quiid  ccrlum  apparuerit  euni  sonsisse  qnein  le- 
gimiis  ;  si  autein  lioc  lali't,  id  certe  qnod  circumslan- 
tia  Scriplnrx  non  impcdit,  cl  cuin  sana  (ide  cnncor- 
dat :  si  aulom  et  Scriptura;  circnmslanlia  perlraclari 
ac  disciiti  non  poiest,  saltem  id  suluin  quou  lides 
sana  pncscrihit.  Aliud  esl  enim  qiiid  polissimuiii  scii- 
ptor  scnscril  noii  dignoscoro,  aliiul  antom  a  ivgula 
piolalis  crrare.  Si  utrunique  vitelur,  porfocle  se  lia- 
bet  friictns  legenlis  :  si  vcro  nlruini|iio  vitari  non  po 
tost ,  etiain  si  volnntas  scriplnris  incerta  sil  s:in?> 
fidoi  congruam  non  inutile  esl  eruisse  •  scnlcniiain 


•  I.fiv.,ti6(,(ur«ri(m.  Klaliaeedilionesclinagnapa  sMss. 
haliiiii,  ro/«(ii  rwiiiriun. 

•  Siu  M»s.  Al  eJili,  leiiwsse. 


£C3 


Di:  GENKSl  A»  LlTTLi'.\M,  S.  AljCLSTLM 


m 


LIBER  SECUJ\'DUS 


CAP13T  PRIMUM.—  FirmaineH'»»'  '»  »"''''"  <";»'"■"'" 
(/iiirf.  .\i/H«s  s»/)i(i  sUlercnm  caliim  csse  <iM(im 
ncgaiit, 

i.  El  dixil  Dcus,  Fial  fiiiwimeiiliisn  iii  mclio  aqiin- 
rum  ,  et  sil  dividens  iiitcr  iniiiiim  cl  itipuun  :  cl  sic  cst 
factum.  Et  (ccit  Dciis  firmiimciiliim ,  ct  dicisit  Dcus 
iuteraquamquee  erat  infra  firmaiiieiitiim,el  inler  {.qniim 
qua:  erat  super  finmmciitum.  lU  locavit  Dcns  finiutmcn- 
tum  ca-lum.  Kt  vidit  Dcns  quin  bonitm  cst.  Et  (ticta  0.1 
vcspcra,et  faclum  cst  maiic  dics  sccundiis.  Do  verlio 
J)ei  qiio  ilixil  ,  FitU  firmamcnlum,  clc,  el  dc  ijlacilo 
ejus,  qiio  vi.lit  n.iia  boii.im  cbI  ,  el  dc  vc.-peia  ct 
iiiiiiio,  iioii  opiis  cst  liic  ilcniin  siii.ililcrqiiedisscrere; 
alqiie  ilt.  (Icii.ccps  qnolicscuiiuiiic  ista  repcluntnr,  sc- 
ciiiiiluin  siipcriorcm  in.piisiliiinciii  inlcriin  conside- 
raiida  cssc  adinoiicinus.  Llniin  .■.iilcni  niiiic  illud  cc&- 
lum  !ial ,  qiiod  cxccdil  acris  omiiia  spatia  ,  cjnsipie 
oniiicm  iillilndiiien) ,  iiU  cliain  liniiinaria  slcll;iqiio 
coiislituiiiit.ir  quarto  dic;  aii  ipsc  acr  vocctur  (iniia- 
nicnlum,  qiKvri  nicrito  p:ilcst. 

i.  Mulii  cniin  asscruiit  istarum  .ii;aarum  natnrani 
siipcr  sidcrcum  coelum  essc  non  possc ,  quod  sic  lia- 
beaiit  ordinaliim  iiondiis  suiiin,  ut  vcl  siiper  tcrraiii 
fluitcnt ,  vcl  in  acrc  tcri-is  proJLiiiio  vapoialilcr  fcraii- 
tur.  Nequc  quisipiam  isios  dcljct  ita  rcfollere ,  iit  di- 
cal  seciindum  omnipotontiani  Dci,  cui  cuncia  possil.ilia 
sunt,  oporlere  noscredcre,  aquas  etiani  lam  gravcs, 
qiiam  novimns  atciiie  sentiinns,  cflelesli  corpori,  in 
quo  suiit  sidera  ,  suporfiisas.  Nunc  cniiii  qucinadino- 
dnm  Deus  institucrit  natiiias  rcniin,  sccundum  S.ri- 
pluras  ejiis  nos  coiivcnil  qiancre  ;  iion  qiiid  in  eis  vcl 
ex  eis  ad  miraculiim  potcnti.-c  sux  vclit  operari.  Ne- 
que  ciiini  si  vellet  Dciis  sub  aqiia  oleiim  aliipiando 
iij.iiiere  ,  non  lieret ;  noii  cx  co  tamen  olei  iialura  no- 
bis  cs.set  incognita ,  quod  ila  facla  sit ,  nt  appeieiido 
suuin  locnm ,  ctiam  si  siibtirfiisa  fucrit,  perruinpat 
aqiias ,  cisqiic  se  snpcrpisiiam  collocet.  Nimc  ergo 
ipucrinius  utruin  conditor  rcniin ,  qui  oiiinia  iii  nien- 
siira  ct  iiiimcro  ct  poiidcrc  dispiisiiit  {Sap.  xi,  21), 
niiii  nniim  locuin  proprinm  pnndcri  aquarum  circa 
tcrram  iribuerit,  scd  el  s:ipcr  coelum  quod  nllra 
liinitcm  aeris  circumfusiim  alipie  solidatuin  cst. 

5.  Qiiod  qiii  negant  esse  credcndiim,  dc  ponderibtis 
eleincutorum  argumcntaiitiir,  iicgantcs  ullo  modo  ita 
dosnpcr  quasi  qiiodam  paviincnto  solidatuin  esse  coe- 
Imn  ,  iit  pnssit  aqiiarnm  pondcra  snslincrc;  qnod  ta- 
llg  soliilitas  nisi  lcriis  e^se  iioii  possit,  et  (lui.lipiid 
lale  est,  noii  coclum  scd  teria  sit.  N;in  eiiiin  taiiliim 
liicis,  scd  cliam  qualitalibns  propriis  elcmeiiti  distiii- 
gni  ',  ni  pro  qunliiatibus  propriis  ctiam  loca  propria 

•  !i'.;ti ,  ili:;liii-iirtntitr.  At  Mss. ,  d'Mbiqi:i :  supi  le,  COD- 
lciuliiiil  illi  qui  do  cbaiieiilnruiii  |Oiidcrihiis  arguincn- 
Uuitur. 


siiriirciitiir  :  aqua  scilirel  super  terram  ,  quai  etiaiw  si 
siib  trrra  stat  aiit  labilur,  sicul  in  aiitiis  cavernisque 
abditis,  non  tameii  ca  icrnc  parlc  quam  supra  ,  scd 
ca  quam  infra  se  liabel ,  coniinctur.  Nara  si  cx  pai  te 
supcriorc  fiicrit  pars  ulla  terra;  dclapsa ,  nim  maiict 
siqicr  aqn.im  ,  scd  ca  perrupta  dcmergiliir  et  pcrgit  ad 
leriain;  (pio  vcuions  conipiiescil,  laii()uam  iii  loco 
siio,  iil  supra  sit  aipia  ,  siiblus  aiilcin  lcrra.  Uiulc  ce- 
gnnscitur  qiiod  ctiam  suiicr  aquas  cum  essct ,  inii 
ipsis  aqiiis  portabatur,  scd  compage  lerrx  tciicbaiur, 
siciit  sesc  liabciU  caincr;c  spiduniaruni. 

4.  Ilic  occiirrit  admoiierc  cavcndum  errorcin,  qiicin 

in  libru  priino  cavciidiim  adiiionui,  ne  forte  qiiia  scri- 

ptum  csl  in  Psalmis,  Funduvit  lerrum  super  aquam ; 

arbilrcliir  aliqnis  nostrnm  ,  advcrsus  istos  de  ponde- 

ribus  clonicntoruni  suluilitor  disscrcntcs,  islo  tcsli- 

liionio  Scri|iliiraniin  cssc  nilciiduin  :  quia  illi  non  rc- 

tciiti  auctoritale  Littcrariim  nostraruni ,  ct  nescicnlcs 

qucmadmodum  dictum  sit ,  Libros  sanctos  facilins  ir- 

ridobunt ,  qiiam  illnd  repiidiabunt,  quod  vel  ccrtis  ra- 

tionibiis  pcrcoporimt,  volexporimcn  is  inaiiifcslissimis 

probavcruiil.    Illud  namquc  in  Psalmis,  aiit  figiirale 

diclum  rcclc  accipi  potest :  iil  ipioniam  coeli  ct  tcrr;u 

noniine  s.cpc  in  Ecclesia  spiritualos  cariialesquc  si- 

gnificanmr,  (celns  osiendcrit  pertincrc  ad  sercnam 

iiitolligenliam  voril;itis  ,  diccns,  Qiii  fccit  calos  in  iii 

leiitijenlia  (Psiil.  cxxxv ,  6,5);  tcrr.Tm  vero  ad  (ideni 

simpliccm  parvulormn  ,  non  fabulosis  npinionibus  in- 

cerlam  atque  failacem,  scd  proplielica  et  evangclica 

pra'dicalioiic  nrmissimam,  quDC  per  Baplisinmn  soli- 

datur,  et  ideo  subjcccrit,  dicens,  Fundnvil  lciramsii- 

pcr  aquam.  Aut  si  ad  littoiaiii  qiii^quain  cngit  iiitcliigi, 

non  iiicoiigruonlcr  vel  subliinia  lerrarum  sive  coiiti- 

nciitium ,  sive  insularum  accipiuntur,  qux  siiperiora 

sunt  aquis;  vcl  ipsa  icgmiiia  speluncarum,  qiia;  sii- 

pcr  aquas   pcndula   solidilate  (irinala  siiiit.  Quocirca 

iicc  ad  littciam  quisipiiin  putcsl  sic  iiitolligeic,  qiiod 

dictum  cst,  Fiindavit  lerram  super  aquam ;  xil  ^nwa- 

nim  pondns  tcrrciio  ponderi  supportaiido  nalurali  or- 

diiie  quasi  subjcctum  esse  arbiiroliir. 

C.\PUT  II.  —  Acr  tcrra  superior. 
5.  Acrein  vero  aquis  cssc  siipeiiorein  ,  qiiamvis 
proplcr  amidiora  siii  spatia  etiam  aridam  conlegalj 
hinc  inlclligitnr,  quod  iiullum  vas  ab  ore  iinpressum 
replori  aquis  potcsi :  iiiidc  salis  indicat  aeris  naturam 
locum  petcie  supcriorein.  Yidolur  eiiini  vas  iiiane  , 
scd  acre  pleniim  priib;itur,  cum  orc  imo  iii  aquain 
dcprimilur ;  qiiia  cniin  pcr  superiorem  parlcin  iion 
invcnit  cmeandi  locum,  nec  deursum  vcrsus  irrnpiis  * 
aquis  subier  cas  ire  iiatiira  sinitur,  plenitudinc  su? 
repellil  eas,  et  in  vas  non  pcrmittit  intrare.  Cum  au- 
lcm  vas  iia  CDllocatnr,  iit  os  non  li:ibcat  dcorsum , 
'  Lov.,  enipli.'i.  r.xaeii  codiccs,  irntpiis. 


5C5  LlBteft  SEC.l'NDlIS. 

sed  in  latus  iiiclinatum ,  iiilrai  aqua  inrerius,  eseunie 
aere  superius.  Itenique  si  vasis  erecii  os  pateal  in  ca-- 
luni,  cum  infundis  aquani ,  evadil  aer  snrsum  versns, 
<!X  aliis  pariibns  qtia  iion  inrnndis,  et  fit  locus  aqux 
deorsum  veisns  inirandi.  Qiiod  si  vi  majore  vas  de- 
priiiiitur,  ut  vel  ex  laiere  vel  desuper  aqure  rcpente 
influant ,  et  undique  os  vasis  obtogant ,  disrumpit  eas 
Aer  sursuni  nitens,  ut  eis  ad  inia  bicum  faciat;  ct 
ipsa  disruptio  singullus  vasorum  est ,  diim  parlibus 
fugit,  qiiia  totus  t;im  cito  non  potesl ,  propter  illius 
oris  angustias.  Ita  si  aer  super  aquas  ire  cogitur, 
ciiam  confluuntes  eas  disjicit  ',  cum  exstlieiites  ini- 
peiu  ejtis  impulsx  ebulliunt,  ei  eum  builis  crepanti- 
l)us  emiitunt  ia  sua  proper.inlem,  atque  illis  ad  ima 
decidenili  aditum  daniem.  Si  autcm  sub  aqiias  irc  co- 
gitur  ex  vase ,  ut  illo  ccdentc  vas  ab  ore  iri  ima  presso 
repleri  vclis,  facilitis  nudis  undiquc  versiim  cooperi- 
tur,  quam  pcr  os  ejusab  iiifcrint-c  parte  inirandi  gulta 
esigua  reperit  locum. 

CAPUT  m.  — Ignissuperioraere. 

6.  Jam  vero  ignem  ad  supcrna  eiiiicantem  cliam 
ipsius  acris  naliiram  velle  transcendere,  quis  noii 
sentiat?  qUandoquidem  si  ardenlem  faculam  capito 
deursum  quisque  teiicat ,  niliilominus  flammse  criiiis 
ad  superiora  contundit.  Scd  quoniam  circumlusi  .'\c 
superlusi  aeris  pra;polleiiii  constipatione  subinde 
ignis  exslinguilur,  et  in  ejus  qiialitatem  per  abundan- 
tiam  supcratus  subinde  commutaiur  ac  verlitur,  aJ 
uiiivcrsam  ejus  altiludincm  transiliendam  non  polcst 
perdtirare.  Iiaque  siipcr  aerem  purus  ignis  esse  dici- 
lur  coelum ,  unde  etiam  sideia  alque  luminaria  hclsi 
conjectant,  illius  videlicet  igiie;e  lucis  in  eas  fornias 
qiias  in  coelo  cerninius ,  congloliaia  disposilaque  na- 
lura  :  ac  pcr  boc ,  sicut  terrarum  ponderibus  ct  aer 
et  aqua  ccdit ,  ut  ad  terrani  perveniant ;  sic  aquarum 
ponderi ,  et  ipse  aer  ceilit,  ut  vel  ad  terram  vel  ad 
aquam  pcrveniat.  Uiide  intclligi  voluiit,  lioc  modo 
necosse  fuisse  ut  aer  quoque  ,  si  quis  ejus  parliculam 
in  spatiis  illis  sublimibus  cceli  posset  dimittere ,  pon- 
dere  suo  caderet,  doncc  ad  aeria  subter  spaiia  per- 
veniret.  Quapropler  colligunt  multo  minus  esse  posse 
aquis  supra  illud  igneum  coelum  aliquid  luci ,  cuni  il- 
lic  acr  multo  aqtiis  levior  inanere  noii  possil. 
CAPUT  IV.  —  Aquce  supra  cceium  aereum  quod  firma- 

mentum  appellari  quidam  observavic. 

7.  Talibus  eorum  disputaiionibus  tedcns,  laudabi- 
liter  conatus  est  quidam  deiiionstrare  aquas  supcr 
caelusi,,  ut  ex  ipsis  visibilibus  conspicuisque  naturis 
asscierct  Scriptiii-.r  fidem.Et  prius  quidem,  quod  fa- 
cillimum  fuit,  osiciidit  et  hunc  aereiii  coelum  appel- 
lari ,  non  solnm  scrmnne  communi ,  secnndum  quem 
dicimusscrenam  vcl  iiubihini(oe!um,sedetiainDosira- 
riiin  ipsaruin  coni.ucludiiie  Scripturaruin,  cuin  diciin- 
tur  vulalilia  coeii  {MaUli.  vi,  2G),  cum  aves  iii  hoc  ncre 
volare  manifcsliim  sit  :  et  Dominus  cuni  dc  nubilms 
loqueretur,  Faciem,  iiiquit, co;/ipoto(is  probare{Id.wi, 
i).  Nubcs  auiem  eiiam  per  proxinuim  tcrris  aercm 


m 


conglobari  sa>pe  cernimus ,  cum  pcr  declivia  jugorum 
ita  recumbunt,  ut  pleruinque  excedanlur  etiam  cacu- 
minibus  moniium.  Cum  ergo  probasset  et  huiic  aeiem 
coelum  dici ,  nulla  alia  causa  etiain  firmameiitum  ap 
pellatum  voluit  existiraari ,  nisi  quia  intervallum  cjus 
dividit  inter  quosdam  vnpnrcs  aqnarum,  ct  istas 
aqiias  quae  corpulentius  '  in  tenis  fluitant/fet  nubes 
quippe,  sicui  experii  suiit  qiii  iiiicr  eas  iti  nionlibus 
ambulaverunt ,  congrcgatione  et  conglobatioiic  minu- 
tissimarum  guiiarum  lalcm  speciem  reddi  iit  :  qiiai  si 
spissantur  amplius ,  ut  conjunganlnr  iii  uiiam  gran- 
dem  plures  guiiae  miniin;c,  non  eam  paiittir  aer  apud 
se  leneri ,  sed  ejus  ponderi  ad  iina  dat  lncuin  ;  ct 
h;T;c  est  pliivia.  Ergo  ex  aere ,  qiii  est  inter  v.npores 
bumidos,  undc  superius  nubila  coiiglobantur,  el  ma- 
ria  subterfusa  ,  ostendere  ille  voluit  esse  calum  in- 
ter  aquani  et  aquam.  llanc  ergo  diligenliain  consiiie- 
ralioneniqiic  laiide  dignissiiii:im  judico.  Qiiod  enim 
dixit,  nei|ue  conlra  iidem  cst,  ct  in  proinptu  posiio 
documento  credi  polcjt. 

8.  Quanquam  possit  vidcri ,  non  impedirc  prcpria 
pondera  clemenlorum,  quominus  etiani  siipcr  illud 
sublime  coelum  possinicsse  aquue  per  il^as  miituii;is, 
pcr  quas  etiam  super  boc  spaiium  aeris  esse  putue^ 
runt :  qui  quamvis  gravior  et  inferior  siimmo  cffilo 
subjaceat ,  prociil  dubio  lcvior  est  aquis  ,  ot  taincn  ui 
super  eum  sint  vapores  illi ,  nullo  pondere  proliibcn- 
lur.  Sic  ergo  et  super  illud  ccelum  potost  miniitiori- 
bus  gutlis  levior  halitus  humoris  exlendi,  qui  pon- 
dere  cadere  non  cogatur.  Ipsi  quippe  subiilissiiiia  ra- 
tione  persuadent,  nullum  esse  quamlibet  exiguuir. 
corpusculum  in  qiio  divisio  finiatnr,  scd  infiniio 
omniadividi;  quia  omnis  pars  corporis  cnrpus  esl, 
et  omne  corpus  babeat  necesse  esl  dimidium  quan- 
titatis  su:e.  Acper  hoc  si  potest  aqua,  sicut  videmus, 
ad  tantas  guttarum  minulias  pervenire,  ut  snpct 
islum  aerem  vaporaliler  feratur,  qui  iiatura  levioi- 
est  aqiiis;  cur  non  possit  et  super  illtid  levius  coe- 
lum  minuiioribus  guttis  et  levioribus  iinmanere  vapo- 
ribus? 

CAPUT  V.  —  AqucB  supra  cmlam  etiam  sidereum. 

9.  Quidam  etiaui  nosiri ,  isios  neg;inles  propler 
poiidera  elemcniorum  aquas  esse  posse  supcr  coeluhi 
sidereum  ,  dc  ipsorum  siderum  qualitatibus  et  meati- 
bus  convincere  moliuntur.  Ldeni  namqiic  asserunt 
stellam  quam  Satunii  appellant ,  csse  frigidissimam  , 
earaquc  per  annos  triginia  signifcriiin  peragere  circu- 
lum  ,  co  quod  superior  ,  ac  pcr  boc  am|  liore  ambitii 
gradilur.  Nam  sol  eumdem  circiilum  perannum  com- 
plet ,  et  luna  per  mensem ;  tanto  ,  ut  dictini ,  brcvius, 
quanto  infcrius,  ut  spatio  loci  spntium  lcmporis  cnn- 
gruat.  Quaritur  iiaque  ab  eis,  uiide  ill.i  slella  sit  fii- 
gida  ,  quae  lanto  ardentior  essc  deberet,  quaiiio  su- 
blimiore  cttlo  rapilur.  Nam  proctil  dubio  cuin  rotunda 
moles  circulari  moiu  agitur,  iiilcricra  cjus  tardius 
eunt.exteriora  celeiius,  ut  majora  spaiia  ctim  brevio- 
ribus  ad  cosdem  gyros  pariter  occurranl  :  qiia;  auici.t 


'  in  excusis,  dissecat ;  pro  quo  ia  veteribas  codicibus  qui- 
busdaai,  di^icil ;  in  aliis  probse  notse,  disiice. 

Samct.  Acgust.  III. 


i  Navarricus  Jis.,  corpulentiores. 


tNeuf.J 


DE  GENESl  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTiNl 


t1i7 

colcrius ,  uliiiiie  fcrvciitius.  rroinde  mcmorala  slella 
niagis  (lebuii  calida  csse  quam  frigiJa  :  quanivis  ciiiin 
suo  iiioiu,  quoniam  grande  spalium  esl,  iriginia  aii- 
nis  loium  ambitum  permoci,  laiiien  coeli  molu  iii  con- 
irarium  roiala  velocius ,  qiiod  quoiidie  nocosse  esl  pa- 
lialur  (quoniam,  siculdicunl,  cali  siiigiil;B  convcr- 
siones ,  dies  singulos  cxplicant),  caloroni  majorom 
debuit  coclo  concitaliore  concipcre.  Niminiin  eigo 
eain  frigidam  fiicit  aquarum  siipcr  eoclum  constiluta- 
rum  illa  viciniias,  quain  noliini  crodere,  qui  hxc , 
qiia;  breviter  dixi,  do  nioiu  coeli  el  sidcrum  dispuiani. 
ilLs  quidam  nostri  conjecluris  aguiit  advcrsus  eos  qui 
nolunt  aquas  supor  coelum  crcdere  ,  el  voluiit  eam 
stellam  esse  frigidam ,  qua;  jiixla  summum  coelam 
circiiil ;  ut  ex  lioc  cogantur  aqiiarum  naluram  *,  non 
jam  illic  vaporali  teiiuilato,sed  glaciali  solidilale  pen- 
dere.  Qiioqoo  niodo  autein  el  qualeslibci  aqiijc  ihi 
sinl,  esse  eas  ibi  miiiime  dubitemus :  niajor  esl  quippe 
Scripturx  Lujus  aucloritas ,  qiiain  oraiiis  liumani  in- 
genii  capacilas. 

CAPUT   VI.   —  De  eo  quod  addiuim  cst ,  Et   focit 
Deus,  etc. ,  aii  co  dcctaretur  Filii  Dci  persona. 

iO.  Scd  animadversum  est  a  quibusdam ,  quod  nec 
cgo  dissimulaiidum  puto ,  non  fruslra  cum  dixissot 
Dcus,  Fiat  [irmamcntum  in  mcdio  aquarum ,  ct  sit  di- 
viiio  inter  aquam  et  aquam  ;  parum  visuni  esse  siib- 
jungerc,  Et  sic  estfaclum,  iiisi  addcrelur,  Et  fecil  Dcus 
firmamculum,  et  divisit  Deus  interaqaam  qum  erat  super 
firmamcntum,  el  intcr  aquam  qua:  crul  sub  firmamcnlo : 
quod  quidein  sic  iiitolligunl ,  iit  porsonam  Palris  de- 
claratam  esse  dicant,  in  co  qund  scriptum  est,  Et  dixil 
Deus,  Fiat  firmamentum  in  medio  aquarum,  et  sit  divisio 
inter  aqiiam  et  aquam  :  et  sic  esl  (aclum.  Ac  dciiide  iit 
inlclligalur  Filius  fccisse  quod  a  Patre  dictum  est  ut 
fieret,  arbitranuir  esse  subiicxum ,  El  fecit  Deus  fir- 
tnamentum,  et  divisii  Deus,  etc. 

11.  Scd  cum  aniea  legitur,  Et  sic  cst  (actum;a  quo 
intelligimus  factum?  Si  a  Filio  ,  quid  opus  erai  jam 
diccre,  Et  fccit  Dcus,  et  qua;  scquuntiir?  Si  aiiieni  qnod 
sciiptum  csl,  El  sic  est  (acium,  a  Patre  inlclloxcriinus 
faclum  ;  non  jain  Pater  dicit,  ct  Filius  facil :  ci  potest 
aliquid  Paler  facerc  sine  Filio,  ut  dcinde  Filius  non 
hoc,  sed  aliud  siinililer  faciai ;  quod  est  contra  catlio- 
licam  fidem.  Si  anlem  illud  de  quo  dicitur,  Et  sic  est 
faclum,  hoc  idcm  lilcum  ilidcin  dicitur,  El  fccit  Deus; 
quid  proliibcl  eumdcm  intelligcre  facerc  quod  dixit, 
qui  dixit  ut  fiorel?  An  ctiam  cxcepto  oo  qnod  scri- 
ptum  cst,  Et  sic  est  (actum,  tantuminodo  in  liis  vcrbis, 
quihus  dicilur,  El  dirii  Deus;  Fiat,  el  postca  dicitur, 
Et  fecit  Deus ;  Palriscl  Filii  pcrsoiiam  volunl  iiiteliigi? 

42.  Sed  qu.xri  adliuc  poiest,  utrum  quasi  jiississe 
.filio  Pairem  debeainus  accipere  iii  eo  quod  scriptum 
csi,  Ei  dixit  Deus ,  Fiat  ?  Sed  cur  Scripiura  iion  cii- 
ravit  oslendeie  eliam  personam  Spiritiis  sancii  ?  An 
ita  Trinitas  iulclligitur,  Et  dixit  Dcus  Fiat ,  Et  fccit 
Deus,  Et  vidil  Deus  quia  bonum  est  ?  Sod  non  coiivenit 

'  rost,  cogantur  aquarum  luUuram,  m  edilis  addituni  ftilt, 
eredere  :  quod  verbuni  abesl  a  Mss.,  elabesse  debet,  si 
pcndere  quod  iu  fiao  sentenlia!  esl ,  ouu  a  pendeo ,  sed  a 
tendo  accipiatur  yto  eUinwre. 


SCS 


uiiitnii  Trinitatis,  nt  Filius  qnasi  jussus  fecisse  iiilcl- 
ligalur,  Spiritus  autcin  sanctus  iiullo  sibi  jubente  li- 
here  vidisse  bonum  esse  quod  factum  est.  Quibiis 
cniin  verhis  juberet  Filio  Pater  ut  faceret,  cum  ipse 
sil  principale  Verbum  Patris ,  per  quod  facta  sunt 
omnia?  Aneo  ipso  qnod  scriptura  cst,  Fiat  firmamen- 
Jaiii,  haec  ipsa  dictio  Verbum  est  Patris,  uiiigeiiitus 
Filius,  in  quo  sunt  oinnia  quae  crcantur,  etiam  anle- 
qnam  creentur,  ei  quidquid  in  illo  est,  viia  esl ' ;  quia 
quidquid  per  euin  facluin  esl,  in  ipso  viia  est,  et  vila 
utique  crealrix,  siib  illo  autem  creatura?  Aliter  ergo 
in  illo  suiit  ca  qua:  per  ilhiiii  lacta  sunt,  quia  regit  et 
coiilinet  ca  ;  aliter  aiiiom  in  illo  sunt  ca  qiia;  ipse  cst. 
Ipse  cnira  vita  esl,  qua;  ita  in  illo  est  ul  ipse  sit,  qiio- 
niam  ipse  vita  esi  lux  hominum  {Joan.  i,  3,  i).  Quia 
ergo  niliil  creari  possel  sive  ante  lempora,  quod  qni- 
dem  non  est  Creatori  conelernuin ,  sive  ab  exordio 
temporum,  sive  in  ahqno  leinpore,  cujus  creandi  ra- 
lio,  si  lamen  ralio  recie  dicitur,  non  Ln  Dei  Verbo 
Patri  coa;lerno  coa;leriia  vita  viverel;  propierea  Scri- 
ptura  priusquam  insinuel  unamquamque  creaturam, 
ex  ordinc  quo  condilam  dicit,  respicil  ad  Dei  Vcrbum, 
prius  ponciis,  Et  dixit  Dcus,  Fiat  illud.  Non  eniin  in- 
vcnit  ullam  causam  rci  creaiida; ,  quam  in  Verbo  Dei 
non  invenit  creari  dohuisse. 

13.  Non  crgo  Dcus  tolies  dixit,  Fiat  illa  vel  illa 
crcatura,  quoties  in  hoc  libro  repeiitur,  Et  di.Til  Deut. 
Unum  quippe  Verbum  illc  genuit,  in  quo  dixit  omnia, 
p:  iusquam  facla  suiit  singula  :  sed  eloquiura  scribcn- 
lis  deicendens  ad  parvulorum  capacitatein  ,  dum  insi- 
nuat  singulatim  genera  creaturarum  ,  per  singula  re- 
spicit  uniucujusque  gencris  a;ternam  rationem  in  Ver- 
ho  Dei ;  nec  illa  repetila,  ille  lamen  repctit ,  Ei  Dixit 
Dcus.  Si  cnim  vellct  prius  dicerc,  Factum  est  firmo- 
mentiim  in  mcdio  aquarum ,  ul  esset  divisio  inler  aquam 
et  aquam ;  si  quis  ah  co  qua;rercl ,  qiiomodo  factmn 
esset,  recie  responderet,  Dixii  Deus,  Fiat :  id  est,  in 
Verbo  Dei  a;terno  erat  ul  Ccret.  Inde  ergo  incipit  nar- 
rare  unumquodque  factum,  quod  cliam  post  facti  nar- 
rationcm,  qua;reiili  quomodo  factuni  sit,  in  rcddenda 
ratione  respondere  debercl. 

H.  Cum  crgo  audimus,  Et  dixit  Deus ,  Fiat;  inlel- 
ligimus  quod  in  Verbo  Dci  erat  ut  (ieret.  Cum  veio 
andimus,  Ei  sic  est  factum;  intelligimus  factani  crea- 
turam  noii  c.vcessisse  pr,nescriptos  in  Verho  Dei  lcr- 
ininos  gcnoris  sui.  Cum  vcro  audimus,  Et  vidit  Deui 
quii*bonum  est,  iiilclligiinus  iii  benignilale  Spirilus  cjns 
iioii  quasi  cogiiilum  posteaquam  factum  esl  placuisse, 
scd  poiiiis  in  ca  honilate  placuisse  ul  mancrei  factuni, 
ubi  placcbai  nl  ficret. 

CAPU T  VII.  —  De  eadem  re. 

15.  Ac  pcr  hoc  inanct  adliiic  causa  roquirendi,  cur 
poslcaquaiii  dixit,  Et  sic  est  (actum,  ubi  perfoclio  ope- 
ris  jain  indicalur;  addidii,  Et  fecii  Deus:  cura  eo  ipso 
qiiod  ail,  Et  dixit  Deus,  Fiat  illud  ,  Et  tic  est  factum, 
jam  inlelligalnr  id  Dcuin  dixisse  in  Vcrbo  suo,  el  fa- 
cuini  csse  per  Verbum  ejus;  atque  ibi  jam  iion  soluni 

■  Ediii  bic  interponunt,  et  tita  utuiue  creaturce ;  quoe  ab> 

sunl  a  Mss. 


509 

Pairis,  sed  eliam  Filii  possit  :ipparerc  pcrsona.  Nain 
si  propler  osleiKleiidani  Filii  personani  repcliliir ,  ac 
dicilur,  El  fccit  Dcus  ;  nuniquid  crgo  non  pcr  Filinni 
congrcgavil  aquam  tcrlio  die  u!  appareret  arida,  qiiia 
ibi  non  dicitur,  El  lecit  Dcus  congregari  a(|u:im  ,  ant 
congrcgavil  Deus  aquani?  Scd  tanicn  eliam  ibi  po^ea- 
quam  dixit,  Et  factiim  est  sic ;  lunc  repclivit,  diceiis, 
El  eongregata  est  aqua,  qu(E  est  sub  calo.  Numqiiid  ( tinm 
lux  non  per  Filium  facla  esl,  iibi  prorsus  nuUo  modo 
rcpetivil?Poiiiit  cnimet  illic  ila  dicerc.Et  dixit  Deus, 
fiallux,etsicesi  factum  ; ei  lecit  Deus  lucein  ;  el  vidit 
quia  bona  esl :  aut  certe  siciil  in  aquarum  coiigrcga- 
lione,  ul  non  diceret ,  Et  fecil  Deus ,  sed  tantum  ite- 
rum  repeteret ' ,  Et  dixit  Dcus ,  (ial  lux  ,  et  sic  est 
facluui ;  el  facla  csl  lux  ;  ct  vidit  Deus  lucem,  quia 
bona  cst.  Sed  iiiillo  nnHlo  repcleiis  poslcaqunm  pro- 
posuit,  El  dixil  DcHS,  Fiat  lux;  nihil  aliiid  intulitiiisi, 
Et  fucla  est  lux;  ac  deinceps  de  placita  luce  et  divisa 
a  lencbris,  et  uiniqiic  appellato  iiominibiis  suis ,  sine 
ulla  repeiitioiie  narravit. 
CAPLT  SlU.—Dcluceciir  non  additum,  Et  fecit 
Dcus,  sicuti  sotct  de  aliis  creaturis  dici. 

16.  Quid  sibi  ergo  vult  in  cxieris  illa  repctitio  ?  An 
eo  modo  denionsiralur  primo  die  ,  quo  lux  facla  est, 
condjtionem  spiritualis  ct  iiilellcclualis  creatura;  lucis 
appellalione  intimari  ;  in  qua  nalura  iiitclligiiiitur 
nnmcs  Aiigcli  sancii  atque  Virtules  :  ct  propierea  non 
rcpetivit  factum  posleaquaiu  dixit,  Facta  est  tux  ;  quia 
non  primo  cognovit  ralion:ilis  ciealura  conformalio- 
nem  suam,  ac  deinde  formala  cst;  scd  in  ipsa  siia  con- 
formatione  cognovii,  hiic  cst  illustralioiie  veritatis,  ad 
(jiiam  coiivcrsa  formata  cst :  cailera  vcpo  quai  infra 
sunl  iia  crcanlur ,  nt  prius  (iant  in  coguitione  '  ra- 
lioiialis  crcatura>,  ac  dcinde  in  gcncre  suo?  Quapro- 
pter  lucis  conditio  prius  est  in  Verbo  Dei  secundum 
rationem,  qua  condita  est,  lioc  est  in  coajtcrna  Patri 
Sapieniia  ;  ac  deiiide  in  ipsa  lucis  coiidiiione  secun- 
«luin  natiiram  ,  qua  condila  cst  :  illjc  non  facla,  sed 
gcnila  ;  hic  vero  facta,  quia  ex  inforiiiitale  formala: 
et  idco  di\il  Deus,  Fiat  tux,  et  facta  est  lux;  ut  quod 
ibi  erat  iii  Verbo,  liic  essel  in  opere.  Condiiio  vero 
cceli  prius  erat  in  Vcrbo  Dei  secundum  gcnitam  Sa- 
pienliam  ;  deinde  facia  est  in  crcaiura  spiriluali,  hoc 
esl  in  cognitioiic  Angelorum  secundum  cicalam  iii  illis 
sapieiitiam  :  deinde  coelum  factum  est,  nt  csset  etiam 
ipsa  coeli  crtalura  in  geiierc  propiio.  Sic  ct  discrctio 
vel  species  aquarum  alque  terraruin,  sic  nalura;  ligiio- 
lum  el  herbarum  ,  sic  lumiiiaria  coeli ,  sic  animantia 
orla  ex  aqiiis  ac  torra. 

17.  Neque  eiiim  sicut  pecora,  solo  sensu  corporis, 
vidcnt  AngAi  h:icc  sensibilia;  sed  si  qiio  scnsu  lali 
ntimtur,  agnoscunt  ea  polius,  qna;  nielius  novenmt 
inlcrius  in  ipso  Dei  Verbo,  a  qno  illniiiinanlur  ut  sa- 
pionler  vivant :  cum  sit  in  cis  hix  qu;B  primofacta  cst, 
si  lucem  spiritualem  in  illo  die  faclam  inlelligamus. 
Qiiemadmodum  ergo  ralioqua  crealura  conditur,  prior 
csi  in  Verbo  Dci  quam  ipsa  crcaiura  qua;  condiliir : 


'  in  I  lcrisqiie  Mss.,  sed  tamen  iterum  repeteret. 
'  Kditi,  coijitatione.  Melius  Mss.,  cognitioiie. 


LIBEU  SECUNDUS.  270 

sic  et  cjusdcm  rationis  cogniiio  prius  fil  in  crcaiuia 
intellectuali,  qu;i;  peccato  teiiebrata  non  cst ;  ac  dciiule 
ipsa  coiiditio  creatura; '.  Neque  enim  sicul  nos  ad 
pereipiendam  sapieniiam  proficiebaiit  Angcli,  ul  invi- 
sibilia  Dei,  per  ea  qua;  facta  suiil,  iniellccia  conspice- 
rent  {Rom.  i,  20)  ,  qni  ex  quo  crcaii  siiiit,  ipsa  Verhi 
aucrnitaie  sancla  et  pia  conteniplaiione  pcrfruuntur; 
aique  inde  ista  dcspicienles,  sccundiim  id  qiiod  intus 
vidcnt,  vcl  recle  facta  approbant,  vcl  peccata  improbant. 

18.  Nec  miiuni  esl  quod  sanctis  Angclis  suis,  in 
prima  lucis  condiiione  formatis,  prius  Deus  ostendc- 
hat  quod  erat  dcinceps  crcaturus.  Ncqiic  enim  inlcl- 
lcctum  Dei  iiossent,  nisi  qnantuin  ipse  monstrassct. 
Qiiis  cnim  cognovit  inlellectum  Doinini?  Aiit  qiiis  con- 
siliariiis  cjus  fuit?  Aut  quis  prior  dcdit  illi ,  ct  retri- 
biiclur  ei?  Quoniam  ex  ipso,  et  per  ipsuin,el  in  ipso 
sunt  omnia  [Id.  xi ,  54  36).  Ex  ipso  eigo  disccbant 
Aiigeli ,  cuin  in  eis  fieret  cognitio  crcaiurx  dcinceps 
facicnd;c,  ac  dcindc  fieret  in  gencre  prnprio. 

19.  Quapropicr,  jam  luce  facla,  in  qua  intelligimus 
ab  xlcrua  lucc  furnialam  ralioiialem  crcaluram ,  ruin 
in  cxleriscrcandis  rebus  audimus,  El  diiitDeus,  Fiat; 
inlelligamus  ad  a'ternitatcm  Vcrbi  Dci  recurrcnlein 
Scripturx  inleniionem.  Cum  vero  audimus,  Et  sic  est 
factum  ;  inlelligamus  in  creiliira  iiilellccluali  faciam 
cogniiionem  raiionis,  qux in  Vciho Dci  esi,  condeiidx* 
creaiurx  ,  ut  in  ea  natura  prius  quodam  modo  facta 
sit,  qux  aiileriore  quodam  molu  in  ipso  Dci  Verbo 
prior  facicndam  esse  cognovit :  ut  postrcmo,  cum  au- 
dimus  repeli  ac  dici  qiiod  Fecit  Dctts  ,  jam  iiitclliga- 
miis  in  suo  gcncre  fieri  ipsam  cicaturam.  F'orro  cum 
audimus ,  Ei  vidit  Deus  quin  bonum  esl ,  intclligamits 
benigniiaii  Dei  placuisse  qiiod  factum  esi,  ul  pro  inodo 
sui  gencris  maneret  quod  placuit  ut  ficret,  cum  Spi- 
rilus  Dci  superferebatur  super  aqitam. 

CAPUT  IX.  —  De  figura  cvti. 

20.  QuxTi  ctiam  solct  qux  forma  cl  figura  cadi 

esse  credenda  sil  secundum  Scripturas  nostras.  Multi 

enim  multum  dispulant  dc  iis  rehus ,  quas  majore 

prudentia  nostri  aiictores  omiserunt,  ad  beatam  viiain 

non  profuturas  discentibus;  el  occupantos,  quod  pc- 

jus  est,  multum  prctiosa,  cl  rebus  saluhribus  impeii- 

denda  temporum  spatia.  Qiiid  cnim  ad  me  pcrtinct, 

ulrum  coelum  sicut  sphxra  uiidiquc  concludat  tcrram 

in  media  miindi  mole  libratam,  aii  cain  ex  uiia  parte 

desiiper  velut  disciis  operiat?  Sed  qiiia  de  fidc  agilur 

Scripturarum,  propter  illam  causam,  quain  non  seincl 

commemoravi,  ne  quisqnam  cloqui  i  divina  non  inlel- 

ligens,  cum  de  liis  rebus  tale  aliquid  vcl  invcneril  in 

Libris  nostris,  vel  ex  illis  audieril,  quod  perceptis  a 

sc  rationibus  '  adversari  vidcaiur,  nullo  modo  eis  c;e- 

ten  uiilia  nKiiieiiiibus,  vel  narrantibus,  vel  pronun- 

tianiibus  credat ;  breviter  diceiidum  esl  de  figura  coeli 

hoc  scisse  aiirlorcs  noslros  quod  vcrilas  iiabct;  scd 

Spirilum  Dci,  qiii  per  ipsos  luqucbaiur,  ooluisse  isl.> 

doccre  homines  nulli  saluli  profuturi. 

'  m  excusis  ad  vocem  crenturai  addcliaiur,  poslca  in  ge- 
nere  vroprio ;  quod  aliesl  ab  oinnibus  Mss. 
>  plures  Mss.,  condilm. 
'  bic  Mss.  Ai  odiii.  asscrliombus. 


S7I 


^l.  Soil,  ail  ;iliqiiis,  qiioinodo  iioii  csl  coiiliniiiiin 
iis  qni  ligiiMiii  splixia;  coilo  Iriliminl,  qiiod  scriptinn 
esl  iii  Lilleris  iioslris,  Qui  cxteiidit  ccelum  sicut  pvllcm 
(Psal.  ciu,  2)?  Sit  sanc  cOMlrariiiin,  si  falsiini  csl  quoil 
illi  diciiiil  :  iioc  ciiiin  vcriini  csl  quod  ilivina  dicit 
aiicloiilas,  pc.liiis  quam  iilud  ipioil  liiiinana  inlirmitas 
conjicit.  Sod  si  forlo  illnd  lalil.us  illi  dcM  nnienlis  pro- 
barc  potueriiil,  ul  dubitari  inde  non  dolicat ;  dcinon- 
sirandum  cst  hoc  qnod  apud  iios  dtf  pcllc  dicluin  csl, 
vciis  illis  ralionilius  iioii  essc  contrarium  :  alioqiiin 
Coiitrarimn  crit  ciiain  ipsis  iii  alio  loco  Scripliiris 
i:oslris,  ubi  (Celum  dicitiir  vclnl  camcia  esse  suspcn- 
Buin {isai.  xl,  i2,  sec.  LXX).  Quid  enim  tamdiveisnm 
cl  sibinicl  advcrsnm,  qnain  plana  pcllis  c.Meiisio,  cl 
«amera'  ciirva  convcxio?  Quod  si  oporlet,  siciiti  opor- 
tcl,  lia-c  duo  sic  inlcUigcic,  ut  cuiicordarc  utrniiKpie, 
iicc  sibinicl  iepngn;ire  inveuiatur;  iia  oporlet  cti:im 
utrumlibcl  borum  iilis  iioii  adveisari  dispulatioiiibn>, 
si  cas  forte  vcras  cerla  ratio  dcclaravcrit,  quibusdo- 
cctur  coelum  spbicr.c  ligura  uiidiquc  csse  convcxum  , 
si  lamcn  prob;itur. 

22.   Ll  illa  qnidcin  apnd  nns  camcrx  simililudo, 
itiam  secunduin  litieram  accepta,  non  impcdit  cos 
qui  spb;erain  dicunt.  Bcnc  qnippe  credilur  sccundum 
cani  partem,  qu;c  supcr  nos  esi,  de  cxli  figura  Scri- 
pluiam  loqui  voluissc.  Si  crgo  spluxra  iioii  cst,  cx 
liiia  partc  camcra  cst ,  cx  qna  parlc  coelum  lcrrani 
conlcgil  :  si  aulein  spba!ia  ost ,  undiqiic  caniera  csi. 
Scd  illud  quod  de  pellc  dictum  cst,  mngis  urget,  ne 
(lon  spli;cra;,  quod  liumaiium  cst  furte  comraenlum, 
scd  ipsi  noslnc  camer;ie  advcrsuin  sil.  Quid  aulem 
liiuc    allcgoricc  seiiserim  ,  Con(essioimn  noslrarum 
libcr  tcrtius  decimus  liabel  {Cup.  Ib).  Sive  igilur  ita 
iit  ibi  posui,  sivc  arKjuo  aliu  niodo  intclligcndum  sit 
toeluni  sicui  pellis  extcntum;  propicr  molestos  et  ni- 
iiiios  cxactorcs  cxposilionis  ad  litierani,  bocdico, 
quod,  sicut  arbilror,  omnium  scnsibus  palet  :  ulrum- 
que  cnira  fortasse,  id  cst  el  pellis  el  camera,  figuraie 
intclli;;i  polcsl ;  ulruinquc  autcm  ad  litteram  qiiomodo 
pos=il,  videiiduin  esi.  Si  eiiiin  tanicia  non  solum curva, 
scd  ctiam  plaiia  rcclc  dicitur;  prolcctu  et  pcllis  non 
solum  in  plaiiuni,  vcrum  eliam  iii  rotundum  sinum 
cxtenditiir.  Nain  el  uler  sicut  el  vesica,  pellis  est. 
CAIUT  X.  —  De  coeli  motu. 
25.  De  motu  etiam  coeli  nonnnlli  rralrcsqua;stionem 
inovcnt,  nlrum  slcl,  an  movcalnr.  Quia  si  movetur  , 
iiKiuiniii,  ipiomodo  firmaiiientiiin  c^t?  Si  antem  slal, 
iiuomodo  sidcra  qux  in  illo  fixa  crcduiilnr,  ab  orienle 
iisquc   ad   occidentcm   circumeiint ,   scptentrioiiibus 
brcviores  gyros  juxta  caidinem  perageiilibus ;  ul  coe- 
liim,  si  est  alius  nobis  occultiis  cardo  ex  alio  vcriice, 
sicul  spbocra  ,  si  autein  nullus  alius  cardo  cst,  vclut 
•liscus  roiari  videatur?  Quibus  respmidco,  mnlium 
biiblilibus  cl  laboriusis  ralionibus  isla   perquiri,   ut 
vere  perciiiialur  ulruin    ila  aii  non  ila  sit;   qnibus 
ineuiidis  atque  traclaiidis  ncc  j.im  miSii  tcmpiis  est , 
nec  illis  esse  dcbct,  quos  ad  salulem  suain  el  sancl.ne 
Lcclesia;   ncccssariam  ulilitalem  cupinius  informari. 
Uoc  sane  noverinl.  ncc  nomen  lirmainenti  cogcie  ut 


DE  CENESI  AD  LITTERAM,  S.  ALGUSTINl  27» 

si;irc  coelnin  piitcmus  (lirmamciitum  cnim  noii  pro- 
pti  r  slalioiicm,  sihI  propicr  fiiinilatcm,  aut  pio|lcr 
iiilransgressibilcm  lerniiiiiiin  siipcriornm  el  inrcriorum 
ai|uaiiiiii,  vocatiim  intrlligcre  liccl);  nec,  si  vcrilas 
ccliira  stare  persuascril ,  impediri  nos  circuitii  sidc- 


riiin  nc  lioc  inlclligere  possiniiis.  Ei  ab  ipsis  qiiippe 
qui  Ikcc  curiosissime  et  oliosissiiiie  qu;csierunl ,  iii» 
vciiluin  cst,  ctiam  ctclo  iion  niolo,  si  sola  sidcra  vir- 
tercnlnr  ',  fieri  potuissc  omnia  qux  in  ipsis  sidcrum 
convcrsionibns  animadvcisa  alque  compreliensa  snnt. 

CATLT  Xi.  —  De  vers.  9  cMO,  i(*i  explicat  qiiid  de 
terra:  infuriiiitiitc  iiilelligciidum  sit. 
24.   Et  dixil  Deus,  Coiiyregetur  agiia  qua;  sub  cirlo 
est  in  congregationem  ttniiin,  et  appareut  arida.  Et  fu' 
ctuin  est  sic ;  et  congreguta  esl  aquri  quce  sub  coelo  est  iii 
congregationem  unain,  el  upparuit  arida.  Et  vocavil 
Deus  aridam  terram,  et  congregatioiies  aquuruiii  rociivil 
viare.  Et  vidil  Deus  quia  bonuin  csl.  Jani  de  lioc  opcre 
Dei  piopter  allerius  rei  qua:rcnd;c  nccessilaicin,  iii 
priiiio   noslro  volumine  satis  Iractavimus  (Lib.  i,  cc. 
12,  et  l~>).  llic  iia(|ue  breviter  admoncmus,  ut  qiicin 
forte   non  movet  qua^rere  quando  specics  aquarnm 
icrniinnique  creala   sit ,  accipial  isto  dic  nou  esse 
facium,  nisi  nt  secernercntur  liaec  duo  elemenia  in- 
fcrioia.  Qnem  vcro  inovct  cur  iii  diebiis  facla  sit  lux 
et  coelum,  exira  dies  autcm  vcl  anie  oiiincs  dies  aipia 
cl  tcrra ;  et  ciir  ad  Dei  vcrbiim  facia  siiii  illa,  diccnlc 
Dco,  Fiat;  liaec  autein  diccnie  ipiidem  Deo  discrcia  , 
non    autem   Deo  dicente  facta  inveniantur  :  liabct 
quod  salva   fide  iiilelligat,    sciliccl  id  quod  diduirt 
esl  ante  dierum  cnumeralionem  ,  reira  eral  iiivisibilii 
et  incompositu,  cumcommendarelScriptura  ciijusmodi 
terram  fcceral  Deus,  quia  pra^dixerai,  /n  principio 
fecit  Deus  ccelum  et  terrain ;  nibil  aliud  bis  vei  bis  qiiam 
inatciia!  corporalis  informilatem  insiiiuare  voluisse  , 
cligens  eam  usitatius  appellare  qiiam  obscuriiis.  Si 
lauKMi  tardo  intcllcciui  non  subrepal  ul  nutcriam  cl 
speciem,  quia  verbis  Scriptura  separat,  conctur  du» 
li;cc  cliam  lempore  separare,  lanquam  prius  fueril 
uiatcria,  et  ci,  teinporis  iniervallo  inlerposilo,  postca 
sit  addita  species ;  cum  Deus  lia!C  simul  crcaverit , 
niateriamqne  formatam  iiistituerit ,  cujus  iiiformiia- 
tem  iisiiato,  ul  dixi,  vocabulo  vel  terrx  vel  aqn;e 
Scriplura  pncdixit.  Tcrra  cnim  et  aqua  cti;ini  suis 
qualitatibus  id  existcntia  quod  videmus.lameu  propler 
facilem  corrupiionem  propiiiquiora  sunt  eidem  infor- 
inilaii  quam  ccelcslia  curpora.  Et  quoniam  per  enii- 
nierationem  dierum  jam  cx  infornii  qua;que  formala 
numcrantur,  et  ex  ista  corporali  maleria  jam  factnm 
ccelum  narraverat,  cujiis  miiltum  distat  species  a  ici- 
renis ;  jam  qiiod  cx  ea  formandum  in  reruin  iiifiiua 
parte  reslabat,  noluit '  sub  liis  verbis  in  rerum  crea- 
tiriim  ordinem  iiisercre,  ut  diccretiir,  Fiat ;  non  ac- 
ccpiura  isia  rcsidua  informilaie  lalcin  specicm,  i]ua- 

'  Mss.  duodecim,  rrmerenliir. 

'  l'.dili ,  voliiil.  Mss.  omiics ,  noluil.  Ampleclimur  :  ratio 
qiiip|ie  reddilur,  cur  aqu;c  ac  lcrra;  loriuationem  iion  relu- 
lerit  Gcnesis scriplor  sub liis  verliis,  ul dicerctur,  l-UU  aqun, 
Fiiil  lerra,  sicuti  de  calo  dicluin  narravil,  tiat  [imaineit- 
lum.  confer  supcrioris  libri  caoui  15. 


273 


LIBEH  SECUNDUS. 


27» 


lcm  acfopenl  coclnm,  sed  ]nm  mferiornm  ct  infini.io- 
rom  alque  informilati  pro\iniam  :  ul  his  potius  verbis 
cum  dieitur,  CongregenliiT  aqux,  et,  appareat  arida  , 
accepcrint  lixc  duo  specics  proprias  islas  nolissimns 
DdbisqMC  iractabiles,  aqu:i  mobilem,  terra  imniobi- 
Icm  :  el  ideo  de  illa  dictuni  est,  cougregelur ;  dc  hac 
.luicm,  appareai :  ariua  enim  est  labiliier  Utiia,  lerra 
slaliilitcr  lixa. 

OrUTXII.  —  De  vers.  11,  12  et  13,  quare  seorsum 
de  lierbis  el  lignis  diclutn  sil,  Et  factum  cst  sic,  eic. 
25.  Et  dixit  Deus ,  Germinel  lerra  herbam  pabuli , 
(ercntem  semen  secundum  genus  et  secundum  simililudi- 
nem;  et  Hgniim  frucliferum  faciens  fructum,  cujus  se- 
men  sil  in  ipso  secundum  similitudinem   suam  supcr 
terram.  Et  faclum  est  sic.   Et  produxil  lerra  lierbam 
pabuU,  semcn  habenlem  secundum  genus,  el  secumlum 
simitiludinem,  et  lignum  fruciifenm  fuciens  fruclum  , 
cttjus  setnen  ejus  in  eo  sil  secundunt  genus  super  tcrram. 
Et  vidit  beus  quia  bonum  esl.  Et  facla  esl  vespera,  ct 
(actum  est  mane  dies  tertius.  Hic  moderamcn  ordina- 
loris  advcrtcndum  est,  ut  qiioiiiam  distincta  qu:tdam 
crcatura  csl  herbarum  aique  liguoruui  ab  specie  ter- 
rarum  cl  aquarum  ,  ut  in  elementis  numerari  non 
possint,  seorsum  de  illisdiceretur  ut  exirent  de  terra; 
et  seorsum  illis  reddereniur  ilia  solita  ,  ut  diceretur , 
Et  facittm  est  sic;  ac  deiiide  repeteretur  quod  factum 
csl  :  scorsum  quoque  indicaretur  Deum  vidi-se  qiiia 
bonum  est ;  lamen  qiiia  fixa  radicibus  coniinuantur 
tcrris  et  conneciuntur  ,  isia  quoque  ad  eumdoin  diem 
perliiiere  vcluerit. 

CAfUT  XIII.  —  De  vers.  U,  15,  etc,  cur  luminaria 

die  quarto  condila. 

2G.  El  diiit  Deus,  Fianl  luminaria  in  (irmamenlo 

cteli ',  ut  luceant  super  lerram,  in  inchoalionem  diei  e\ 

ttoclis,  et  ut  dividanl  inler  diem  el  noctem ;  el  sint  in 

signa  et   tempora ,  el  in  dies,  et  in  onnos,  et  sint  in 

splendorem  in  prmamenlo  cceli,  ut  luceanl  super  terram. 

Et  fuctum  esl  sic.  Et  fecit  Deus  duo  luminaria  magna  ; 

luminare  majus  in  inchoalionem  diei,  et  luminare  minus 

in  inchoationeiii  tioclis ;  el  slclias :  el  posuil  ea  '  Deus 

in  firmamcnlo  cccli,  ut  luceant  super  terram,  et  ut  siiit 

iii  inrlioalionem  diei  et  noctis,  el  ut  dividant  inter  luccm 

el  tenebras.  Et  vidit  Deiis  quia  bonum  est.  Et  fucla  est 

vespera,  ct  factum  esl  mane  dies  quarlus.  In  liocquarto 

die  quirendum  esi,  quid  sibi  velit  ista  ordiiiaiio,  ut 

prius  vel  fierent,  vel  secernerentur  aqua  el  terra  , 

priiisque  lerra  germinaret,  quam  in  ccbIo  sidera  lie- 

renl.  Neque  cnim  possumus  diccrc  electa  esse  quxque 

mcliora,  quibus  dierum  scries  ila  distinguerctur ,  ul 

finis  ci  niedium  niaxime  ornatius  eminerenl :  septem 

qu'ppe  dierum  medius  quartus  est.  Occurrit  eiiim 

illud  quia  septinio  die  non  esl  facla  ulla  crealiira.  .\n 

fiirlc  lux  priiui  diei  magis  respondot  ad  quietem  dioi 

scptimi ,  ui  eo  modo  coiiciiientibus  Gnibus  iste  oido 

toxatur,  eminonlibus  de  medio  lumiiiibus  cceli  ?  Sod 

si  primus  dies  septimo  concinit,  debet  ergo  et  seoun- 

dus  sexto  concincre.  Quid  amem  simile  habet  firroa- 

■  Magna  pars  Mss.  hic  el  iafra  constanter  habet,  in  firmu- 
tKttilo  caeli ,  sic  ul  luceanl. 
•  sic  Msi  *i  iii  ediiis,  cas. 


mentiim  coeli  cum  Iioniine  facto  ad  imaginem  Dei?  An 
(liiia  coelum  totam  superiorem  mundi  partem  occupnl, 
ot  boiniiii  in  totam  inferiorem  poleslas  dominandi 
tiibuta  est?  Scd  qiiid  agimiis  de  pecoribus  et  d(. 
bcstiis,  quas  ipso  die  sexto  in  suo  genere  terra  pro- 
diixit?  qnce  illis  cum  coelo  polest  csse  collatio? 

27.  .\n  potius ,  qiioniam  primo  facta  intelligitur  lu- 
cis  nomine  spirilualis  creaturiC  formatio  ,  conseqiiens 
erat  iit  corporalis  quoque  creatura,  id  cstmundus  isie 
visibilis  fieret ;  qui  factus  esl  biduo  propter  duas  pai- 
tes  siias  maximas ,  quibus  constat  iinivcrsus ,  cflclum 
soilicet  ot  lerram  ,  secundiim  hanc  ralioiiis  coUati  j- 
noin  ,  qiia  et  ipsa  universa  creatura  spii  itualis  cl  cor- 
poralis  sa'pe   coelum  et  terra  nominalur  :  ila  ut  glo- 
biis  quoque  isle  lurbulentioris  aeris  lerren.i;  parti  do- 
piiteliir  ;  exhalalionibus  quippe  liumidis  corporascil  : 
si  quid  vcro  tranquilli  aeris  est,  ubi  voiiinsi  alque  pro- 
cellosi  moliis  non  possunl  existoro ,  ad  ca'lestem  par- 
tem  pertincai :  post  hanciiniversitateinmnliscorporea! 
fabricatam ,  qux  uno  loco  tola  cst,  quo  coUocalus  esl 
mundus,  consequens  eral  ut  iniplcrctiir  partibiis  inira 
universum ,  quae  de  loco  in  Incum  congruis  motibiis 
agcrentur?  Cujus  gcneris  herba;  atque  aibores  noii 
siiiil.  Radicihus  quippe  isla  fixa  suiil  terrse  :  et  quani- 
vis  habeant  motus  incrcmentorum  suorum  ,  de  locis 
t;imcn  propriis  non  movenlur  nisibus  suis  ;  sed  iibi 
fi^a  sunt,   ibi  aluntur  ct  crescimt  :  proplerea  magis 
portiiieiil  ad  terram ,  quam  ad  genera  rorum  quse  iii 
aquis  ct  tcrris  moventur.  Quia  ergo  visibili  mundo 
constituendo ,  hoc  esl  coelo  et  terr.-e  ,  cluo  sunt  allii- 
buii  dics,  restat  ut  his  mobilibus  et  visibilibus  parti- 
bus  ,  qua;  creanlur  iiilra  illiim,  tres  dies  reliqui  de- 
pulentur.  Et  quia  sicut  prius  coelum  factura  est,  iia 
|irius  esl  ornandum  liujusmodi  parlibus  suis ;  quarlo 
die  fiunt  sidera  ,  qiiibus  supcr  terram  luconlibus  ha- 
bilatio  quoque  illuslrelur  iuferior,  ne  liabiialores  ejiis 
in  liabilalionem  lenebrosaro  inducantur.  Et  ideo,  quia 
infirma  corpora  inferiorum  liabitalorum  ,  succedcnte 
iiuitihus  quiete  reparaniur,  factum  est  ut  circunieunte 
sole ,  diei  noctisque  vicissitiidine  ,  propter  vicissitii- 
dinem   dormiendi  ct   vigilaiidi  potircnlur  :  nox  vero 
il|j   non  indecora  remancrcl ,  sed  luna;  ac  sideruiii 
liice,  el  ipsos  consolaretiir  homines,  quilius  plerum- 
qiie  nperandi  est  etiam  nocturna  necessitas  ;  et  qiii- 
busdam  f.ninialibus .  qu;e  luccm  solis  lorre  iion  pos- 
sunt,  ad  sufficicntiam  lomperaretur. 

CAPUT  XIV.  —  Qiiomodo  luminaria  sini  intignae 

tempora ,  in  dies  el  annos. 
28.  Illud  autem  qiiod  diciuin  csi,  Ei  sint  m  signa  ei 
leinpora ,  et  in  dies  ,  el  in  annos ,  quis  non  videal  quam 
obsoure  posiium  sit,  quarto  die  coepisse  tempora, 
qiiasi  superius  triduuni  siiie  lcmpore  praolerire  poiue- 
rit  ?  Qiiis  ergo  animo  peiielrat  quomodo  illi  tres  die"; 
iransierint,  anlcquani  inciperent  lempora,  qiise  quarlo 
die  diciintiir  incipere  ;  vel  ulrum  omnino  transierint 
dies  illi?  An  circa  specicm  facta;  rci  dies  appollatus 
sit ,  et  circa  privationem  nox  :  ut  nondum  specie  ft-r- 
maia  materia  iiox  dicta  sii,  unde  formanda  eranl  cae- 
tera  ;  sicui  potesl  quaravis  in  rebus  formatis  ,  iiilelliyi 


275 


DE  CENESI  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTINI 


276 


ta:nen  in  ipsa  mnlabilltnle  iiirorniiias  ii):ilcri:e  :  noii 
enim  spnliis  vel  locorum  qii.isi  reniolinr ,  vel  tcmpo- 
rum  quasi  anterior.discerni  polesi?  An  pdiius  in  ipsa 
re  facla  atqnc  formaln  c:ulem  miit.niiililas  ,  hoc  esi  de- 
(icicndi ,  ut  ita  dixerini ,  possiliilit.is  ,  nox  .ippellala 
sit ;  qni:\  iiicst  rclms  f:ictis,  cli:inisi  nnn  niiilcnlur, 
posse  mulari  ?  Vespcra  auloni  ct  m:ine  iion  quasi  pcr 
lemporis  prancriiiniicui  ct  ailveuiiini ,  sed  pcr  queni- 
ilam  lerminuni ,  qno  inlelligilur  quousquc  sit  nalur.TD 
proprlus  '  modiis,  ct  iindc  sit  natur.T  altcrius  conse- 
ijucnter  cxordiuin  :  aii  aliqiia  alia  ralio  sitliorum  ver- 
lioruin  diligciuius  vosiigatida? 

29.  (Juis  iii  taiiiiim  secretum  facile  irrumpal ,  cl 
quai  sign:i  dicat ,  cum  dicit  de  sideribus  ,  Ei  sinl  in 
figim  ?  Nrque  ciiim  illa  dicit  qn.ne  observare  vanitatis 
csl;  scd  uliqiic  ulili:i,  et  liiijus  viia:  iisibusneccssarin, 
qua;  vcl  iiaul;c  obscrvanl  iii  gubcrnando,  vel  onincs 
iinmincs  ad  pra-videndas  acris  qualilatcs  per  a;slaiem 
it  Iiicmcm  ,  et  autumnalcni  vcrnalenique  lempcricm. 
Kt  nimirnn»  Ii:cc  vocat  lcmpora  ,  qnx  pcr  sidcra  riuiit, 
noii  spaiia  nioraruin  ,  scd  vicissiludines  aneclionum 
cCBli  hiijiis.  N;ini  si  aliquis  vel  corporalis  vcl  spiri- 
tualis  moliis  cnnditinnem  islorum  Iiiiiiiiiariuni  pra;ces- 
sit,  ut  aliquid  a  futura  exspeclalione  per  pra;sens  in 
pr;eteriuim  ir.ijicerct ,  sine  tcmpore  esse  non  poluit. 
El  quis  obtineat  non  fuisse  iiisi  ab  exordio  siderum 
conditorum  ?  Scd  cerke  hora;,  el  dies,  ct  anni ,  quos 
iisitate  noTimus ,  non  fierent  nisi  moiibus  siderum. 
Ilaqiie  si  lioc  modo  iniclligamus  tempora  ,  dies  et  an- 
iios ,  ul  lempora  arliciilos  qiiosdam  '  qiios  per  lioro- 
logia  compuiamus,  vel  iii  coelo  nolissimns,  eiini  ab 
orieiitc  usque  in  meridianani  aliitndinem  sol  insiirgil, 
alqnc  inde  rursiis  iisque  in  occidentem  vergit ;  ut  pos- 
sil  dcinceps  advcrli  vel  luna  vel  aliqnod  sidus  ab 
orienle  staiiin  pnsi  occasum  solis  eniergerc  ;  qiiod 
item  cum  ad  mediam  coeli  vcnerit  altiiudinem ,  me- 
diura  noclis  indicel ,  tunc  scilicet  occasurnm  cum 
.-ole  redennlc  Gt  mane  :  dics  autem  tolos  sulis  ab 
oricnle  usquc  ad  orientcui '  circuiius  :  annos  vero  vel 
islos  usilaios  solis  anfraeius ,  non  ciim  ad  orienleni , 
quod  quolidie  facil ,  scd  cuni  ad  eadem  loca  sideruni 
redit,  quod  non  facil  nisi  pcraetis  trecentissexagiiila 
quiuquc  diebus  et  sex  lioris  ,  id  est,  quadrante  totius 
dici ,  quLC  pars  quatcr  ducta ,  cogit  intcrponi  unum 
diem  ,  qund  Roniaiii  hissexiuui  vocani ,  ut  ad  enm- 
dcm  circuilum  redcalur  ;  veleliam  m:ijnres  et  occul- 
tiores  annos  :  nain  compleiis  alioruin  sidernm  spatiis, 
majores  anni  fieri  dieunlur  :  si  ergo  ila  intelligamus 
lcnvpora  ,  dics  ct  annns  ,  nemo  diibiiat  ha>c  sideiibiis 
ct  luiiiinaribiis  lieri,  Ila  ciiiiii  posiluui  csl,  ut  inccrtum 
sit  iilriim  ad  oniiiia  sidcra  perlineat  (iiind  diclum  est, 
Siiit  in  signii  et  leinpora ,  et  in  dies ,  el  in  annos ;  an 
signa  cl  tcmpora  ad  ca;tcra  ,  dies  vero  et  aiini  ad  so- 
lein  laiitummodo. 

CAPUT  XV.  —  Lnna  qunlis  creala  fiierit. 

50.  Uualis  cliam  Iiina  l'.ict:i  sit,  multi  loquacissiiiic 

'  Mss.  propc  omncs,  jiropriw. 

'  Im.,  iit  arliciilm  qiiosaam ;  omisso ,  tempora,  quod  in 
Ciflcris  lil>ri,s  rc|]crili»r. 
•  rdili,  nd  iiccidcnKin.  sed  mdiiis  Mss  ,<jrf  orinuem. 


inqnirunt  ;  atqnc  uliiiam  inquirciitcs  loqiiaiitiir,  ac 
iion  polius  doccre  coiiantcs  !  Diciiiit  enim  ideo  plcnain 
laclani,  quia  noii  dcccbat  ut  Dcns  inipcrfeclum  aliqiiid 
illo  dic  faccrct  in  sidcribus,  quo  scriptuin  cst  quod 
facta  sint  sidcra.  Qui  antcm  resislunt,  dicunt  :  Ipsa 
ergo  debuit  priiiia  liina  dici,  non  qiiarta  decima  ;  qiiis 
eniin  iiicipit  ila  cniimcrare  ?  Egn  aiilcm  medius  inlcr 
istos  ila  sum ,  iit  nciitrum  asscram  ;  scd  plane  dicam, 
sive  priniam  sive  plcnam  Iniiam  Dciis  fccerit,  fccissc 
pcrfcclam.  Ipsarum  enim  naliirariim  cst  Deusauclor 
et  coiulilor.  Oiiinis  autein  rcs  qnidquid  progressu  na- 
turali  pcr  lenipnra  cnngrua  qiiodaniinoclo  prodit  atqiie 
cxplicat ,  etiani  aiiie  coniiiiebat  occulliim ,  ctsi  iioi» 
specie  vcl  mole  corporis  sni ,  tamcn  ratione  naliira;'. 
Nisi  forle  arboripucpcr  bicinempomisvacuafoliisqiic 
nudala  cst,  tiinc  imperfecla  diccnda  cst;  aut  vcro  iii 
priniordiis  cliam  siiis,  ciiiii  adliiic  niillum  friiclumdc- 
disscl,  impcrfccta  crat  illa  naiuni.  Quod  non  tantuii) 
de  arborc,  sed  ncc  dc  ipso  cjiis  scniiiic  reclc  diccic- 
tur  ,  ubi  omnia  qiia;  progrcssu  lcmpnris  quodammodo 
proccdunl ,  modis  invisibilibus  hilenl.  Quanquam  si 
aliquid  Deus  impcrfcctum  fecisse  diccrelur,  quod  de- 
inde  ipse  pcrlicerel,  quid  rcpreliensionis  habcrcl  ista 
scnlenlia  ?  Jurc  aulem  displiceret ,  si  id  quod  ab  illo 
inchoatum  cssct ,  ab  alio  diceretur  esse  perfcctum. 

31.  Qiii  ergo  de  tcrra  non  queruntur,  quam  fecit 
Deus ,  cum  in  principio  fccil  Deus  coeluni  el  lerrain , 
quia  invisihilis  crat  et  incomposiia  ,  et  poslea  lertio 
dic  conspiciia  redilitiir  aiqiie  componitur ;  quid  sibi 
de  luna  tcnebras  faciiinl  qiixslionum  ?  Aut  si  qiiod  de 
terra  dictiim  cst ,  iion  tcmporis  inlcrvallo,  cuiii  simnl 
Deus  inalcriam  rcbiis  concrcaveril ' ,  scd  narrationis 
dislribnlione  inlcllignnt  dicluni ;  cur  iii  hocqnodcliaui 
ociilis  vidcri  polcsi ,  non  intueiilur  inlcgrum  corpus 
habcrc  lunani ,  ct  tola  sna  roUindilale  perfcctum  , 
eliam  cum  luniinc  coriiiciilaln  ,  .sivc  incipiens  ad  tcr- 
ras  luccrc  ,  sive  desinens  fulgel  ?  Si  ergo  lumcii  in  ca 
crescit,  vel  pcrficitiir,  vel  minuitiir ;  non  himinare 
ipsnm  ,  scd  illiid  qiind  accenditiir  varialur  :  si  aniem 
ex  iina  sphi^ruhe  su.t  parlc  seiiiper  Iiicct,  scd  diim 
cvn  parleni  converlil  ad  terram ,  doiiee  lot:im  con- 
verlat ,  quod  a  prima  usqiie  ad  i|u:irlani  deciinam  (it, 
crcscere  vidcuir  ;  semper  cst  plena  ,  sed  tcrrx  liabila- 
toribus  iioii  sempcr  app:irel.  ILec  cadcm  ralio  cst,  ct 
si  solis  radiis  illuslratiir.  Nnn  cnini  polest  etiain  sic, 
cuni  soli  pioxinia  est ,  nisi  lucidis  cornihus  apparere  ; 
quia  cxlera  pars,  qiuc  tola  in  orhcni  illuslraUir,  noii 
cst  ad  tcrras  iit  videri  possit,  nisi  cum  soli  contraria 
cst ,  ul  loluin  lcrris  appareat  qiiod  cjus  illuminatur. 

52.  Non  ilesunl  laiiicn  c|ui  noii  en  sc  arbili  ari  diciint 
luiiani  priniiliis  a  Deo  quarlam  deciiii:im  faciain,  quia 
plciia  facla  crcdenda  csl;  scd  quia  in  Scripturis  Dei 
vcrba  sic  liahent,  lunam  factam  in  inclioalionem  noclis  ; 
liinc  aulcm  noclis  cxordio  vidclur,  ciini  plcna  est : 
ali.is  vcro  cl  pcr  dicni  incipil  vidcri  anlc  plciiiludinem, 
ct  in  progrcssu  iioclis  taiito  ampliorc  qu:iiilo  minuitur. 
Sed  qui  pcr  inchoationcm  notlis  noii  intclligit  iiisi 

'  Mss.  tres,  corporis,  vi  tamcn  cl  ratione  nalurir. 

'  <'k  mss,  \t  edili,  /'i'ii5  rcs  coucrcaierit. 


m 


()rincipatum  (nam  etgrxcnra  verbuni  lioc  magis  indi- 
Eal,  cum  diciuni  est  ipxfi'' et  in  Psalniis  ap.-rtius 
scriplum  cst,  Soicm  in  fotestatem  diei,  lunam  et  stellas 
in  potestatem  noctis  [Psnl.  cxxxv,  8,  '■)]),  non  cogilur 
a  qnarla  dccinia  nuincrare,  ct  credere  lunara  faciain 
prinio  esse  non  primam. 

CAPUT  XYl.  —  An  siJcra  asqualitcr  fulgcant. 

53.  Quxri  etiam  solet  utrum  cocli  luminaria  isla 
conspicua,  id  est  sol  et  luna  ct  slelUc,  .Tqiialiler  ful- 
geant ;  sed  qnod  diversis  inlervallis  dislent  a  terra, 
propierea  diversa  clarit:ite  m:igis  nvinns(|iie  iioslris 
ociilis  appareanl.  Et  de  luna  qiiidem  qiii  lifcc  dicunt, 
nun  dubiiant  minus  cam  lucerc  quain  solcm,  9  quo 
eliani  perbibent  illuslrari.  Multas  autem  stcllas  vcl 
a'quales  soli,  vel  etiam  majores  audcnt  dicerc,  sed 
liingius  positas  parvas  videri.  El  nobis  quideiii  polcst 
foriasse  siifficere,  quoquo  modo  se  isia  res  liabeai, 
artilice  Deo  condita  sidcra.  Quanquam  lcneamus  au- 
ctorilate  apostolica  diclum,  Atia  gloriiz  solis,  aliu  glo- 
ria  lunm,  ct  alia  gloria  stellarum  :  stella  enim  ab  stella 
dilferl  in  gloria  ( 1  Cor.  xv,  41  ).  Sed  quia  possunt 
adhiic  dicere,  etiamsi  non  resislant  Apostolo  :  Diffe- 
rniit  quidcm  in  gloria,  sed  ad  oculos  terrenoriim  ; 
ain,  qnia  boc  propter  resurgenlium  similitudinem  di- 
ccbai  .-iposiolus,  qui  iion  utiqiie  ad  oculos  alitererunt 
ei  in  se  aliter,  differunt  quidem  et  inseipsis  sidera  iii 
gliiria,  sed  tamcn  nonnulla  sunt  etiam  sole  majora  : 
ipsi  vidcrinl  queraadmodum  soli  tam  magnum  tribuant 
priiicipatum,  ul  eum  radiis  suis  quasdam  stellas,  et 
cas  quidein  principales,  quibusampliusisliquara  cic- 
leris  siipplicant.cl  tenere  dicant.et  retroagere  a  ciir- 
su  propiiii.  Nonenim  fii  verisimile,  majoresauletiam 
xquales  viulenlia  radioium  ejiis  posse  superaii.  Aut 
si  superiores  signoium  stellas  vel  seplentrionuin  ma- 
jorcs  csse  asserunt,  qua;  nibil  tale  a  sole  patiuiitur; 
ciir  isla  pcr  signacireumeuiiles  amplius  venerantur  ? 
cnr  cas  sigiiorum  domiiias  perliibrnt  ?  Etsi  enim  re- 
grad;itiones  illas  sidernm,  vcl  fortasse  tarditatcs,  nnn 
a  sole  lieri  qnisqiie  contcndat,  sed  aliis  occullioribus 
causis  ;  suli  taineii  istos  in  siiis  deliramentis,  quibiis 
vini  lalorum  a  voriUile  devii  suspicantur,  praicipuam 
tribiiere  potcstatem  ex  libris  eorum  certe  manife- 
stuin  est. 

54.  Sed  dicant  quod  volunt  de  coelo,  alieni  a  Patre 
qui  cst  iii  coelis :  nobis  autem  de  intervallis  et  magni- 
ludine  siderum  sublilius  aliquid  quxrere,  taliquc  in- 
qnisitioiii  rebus  gravioribus  et  nielioribus  necessarium 
icmpus  impcndere,  neccxpedit,  nec  congruil.  Etme- 
lius  crcdimus  ea  esse  caetcris  majora  luminaria,  qu;u 
s.ancla  Scriptura  ita  commcndal,  Et  fecil  Deus  duo 
luminaria  magna  :  qux  lamcii  non  sunt  xqualia.  Nam 
ronsequentcr  dicil,  ciim  ea  caUeris  prseposuerit,  in- 
tcr  seipsa  dilTcrre.  Ait  eiiim,  Luminare  majus  in  in- 
cliontionem  diei,  el  luminare  minus  in  inchoationcm  no- 
ctis.  Orte  cnim  vel  boc  conccdenl  oculis  noslris,  iit 
ea  niaiiifcstuni  silampliuscsclcris  luccrcsuper  lerram, 
ncc  diem  clarcre  nisi  luce  solis,  nec  noctem  lot  slei- 
lis  apparcntibiis  iia  luccre  si  luna  desil,  qiicmadnio 
duni  prxscntia  illius  illustralur. 


LIKER  SECUNDUS.  278 

CAPUT  XVn.  —Jn  Genelhliacos. 

33.  De  faiis  autem  siderum  qualcslibet  eorum  ar- 
guiias,  ei  quasi  de  mathesi  documentorum  experimen 
ta,  qiioc  illi  KTioTEllir/iam  vocant,  omninoa  nostrae  fidci 
saniiate  respuamiis  :  talibus  eiiim  disputationibus 
ctiam  orandi  causas  nobis  auferrc  conantur,  et  impia 
porversitaiein  malis  factis,  qiioe  rectissime  reprehen- 
diintur,  ingcrunt  accusandum  potius  Deum  auciorem 
sideruni,  quara  bominem  scclerum  '.  Sed  quod  ani- 
nKT;  nosirae  non  sint  natura  cor|  oribus  nequidem  coe- 
lestibus  siibditop,  andianl  cl  philosnplios  suos  :  qiiia 
vero  icrreniscorporibus  illa  corpora  superiora  non  ad 
ea  quacipsi  tractantpoteiiliora  sunl,  vel  hinc  nliquan- 
do  cognoscant,  qiiia  cum  raulla  corpora  divcrsorum 
gcnerum,  vel  aniinanlium,  vel  herbarum  ct  arbustO' 
ruin,  uno  siiiiul  puiiclo  temporis  seminenlur,  unoque 
punclo  teniporis  iiinumerabiliter  multa  nascantur. 
non  tantum  diversis,  sed  etiam  iisdem  lerrarum  lo- 
cis,  taiitx  sunt  varictatcs  in  progressibus,  in  acttbns 
elpassioiiibus  eorum,  ut  vere  isli,  sicut  dicitiir,  per- 
dant  sidcra,  si  ista  considerant. 

5G.  Quid  auteni  insulsius  et  hebetius,  quam  cubi 
istis  rebns  conviiicuntur,  dicere  ad  solos  homines  si- 
bi  subjiciendos  falalem  stellarum  pertinereratioucm?' 
Inquibus  tamen  ctiam  ipsi  de  gemiiiis  conviiiciintur, 
qiiorum  diverse  viventium,  divcrse  feliciura  vel  infeli- 
tium.diverseqiiemorientiiim,  easdem  plerumquecon- 
stellationcs  accipiunt.  Quia  etsi  interfiiit  aliquid  cum 
de  utero  funderenlur,  in  nonnuIUs  tamen  laiitunn  in- 
teresl,  quantum  ab  islis  compreliendi  computaliona 
iion  possit.  Maiiiis  seqiientis  Jacob,  dum  nascerentur, 
iiivenla  est  pedeni  fratris  prxcedcnlis  tenens ;  usqua 
adco  sic  naii  sunt  qiiasi  uiius  iiifans  in  duplum  pro- 
lixior  nasci  vidcretur  (  Gcn.  xxv,  23).  Ilorum  cerla 
consiellaiiones,  quas  appellanl,  nullo  miido  dispares 
esse  poiuerunl.  Quid  ergo  vanius,  quara  ul  illas  con- 
slellationes  iniueiis  mathemaiicus,  ad  euradcm  horo- 
scopum,  ad  eamdem  lunam,  diceret  unum  eorura  a 
maire  dilectura,  alierum  non  dileclnm  ?  Si  enim  aliud 
dicerel,  falsum  prorecto  dicerel;  si  aiitem  hoc  dicerei, 
veriim  quidem,  sed  non  secundiim  suorum  libroruni 
incplas  camiuiiculas  dicercl.  Quod  si  huic  historia;, 
quia  de  noslris  profertur,  nolunt  credere,  numquid 
ct  naiurara  rerum  delere  possunl  ?  Cum  ergo  se  mi- 
nime  falli  dicant,  si  horam  conceptionis  inveneriiit, 
saliem  sicut  hoiniiies  non  dcdignentur  concepiuni 
considerarc  geininorum. 

37.  Ideoque  fatendum  est,  quando  ab  islis  vera  di- 
ciintur,  instinclu  quod:,m  occnllissimo  dici,  quem 
nescicntcs  buraanx"  meiiics  paiiuntur.  Quod  cum  ad 
dcoipicndos  homincs  fii,  siiiriiuum  scduclorum  ope- 
ratio  est  :  quibus  qu;cdam  vcra  de  lcmporahbus  rebus 
nosse  permillitiir,  parlim  quia  sublilioris  sensus  acu- 
niine,  parlim  qiiia  corporibus  snblilioribus  vigent,  par- 
tim  cxpcricniia  callidiore  propier  tani  magnam  loiigi- 
tiidinem  vit;c;  partim  sanctis  Angelis  quod  ip^i  au 
nniiiiiiotenle  Dco  discunl,  etiam  jussu  cjiis  sibi  revc- 
iaiilibns,  qiii  mrrila  liumana  octultissim;e jnstilix  siii- 

•■  KJili,  hominum  scelcra.  Mss.,  hominem  scclcrum. 


»T9 


cciiialc  dislribnil.  Aliiiuaiuio  auiciii  liiloni  ncr:iiidi 
spiiitus  cliarn  iinaj  iiisi  facluri  sunl,  velut  iliviii;iiiil<i 
prxdicunl.  Qnapropier  bono  clirisiiano,  slvc  iiiailic- 
inatici,  sivc  «luililiol  impic  divinanlinin,  mnxime  dlccn- 
ics  vcra, cavtndi  sniit,  ne  consortio  il.cmoiiiurum  ani- 
mam  dcccplain,  pacto  quodain  socletalis  Irreliaiit. 
CAPIjT  XVUI.  —  Difficultas  desulmbus,  an  per  s/ii- 
ritiis  regantur  et  animenlur. 
58.  Solcl  cti:im  qu;vri,  utrum  cxll  luminaria  isia 
:Dns?iciia  corpora  sol.i  siiil,  an  lialicant  reclores  quos- 
(lam  spiritus  suns  :  cl  si  habciit,  iilrum  ab  eis  ctiam 
vilalitcr  iiisplrcnlur,  slcul  aniiiiaiinir  carnes  pcr  aui- 
inas  aninialium,  an  sola  sinc  ulla  pcrmixtiono  pr;c- 


DE  GENESf  AD  LlTTti.AM,  S.  AUCUSTI.M  389 

seiilia.  Quod  licct  iii  prcsciiti  non  ficile  coinprciicii- 
di  possil ;  ;irbitior  taincn  in  processu  Iractaiidarimi 
Scrlpiunrum  opportiiniora  loca  posse  occiirrcre,  ubi 
iiobis  dc  bac  re,  sccundnm  sanct  c  auciorliatis  regii- 
las, elsl  non  oslcndere  certum  allquld,  tamen  credeie 
licebil.  Niiiic  aulem  scrvata  scmpcr  moderalioiic  pl:e 
gravii;iils,  iiilill  crcdcrc  dc  rc  obscnra  lemere  debe- 
nius  ;  iic  forte  i|Uod  postea  veritas  palcfcccril,  qiiaiti- 
vis  bbris  sanclls  slve  Tcsiameiitl  Vcterls  slvc  Novi 
iiullomodo  cssc  possiladversnm,  tanien  propteraniQT 
rem  iiostri  crroris  oderlmus.  Nunc  ad  libruin  opcris 
nosti  1  jam  icrtlinn  iranseamiis. 


LIBER  TERTIVS. 

pe T.ers.  20  :  B  dixit  Deus ,  F.diicanl  aqiw ,  cl  rcUiuis  nsiiuc ad  primi capitis ruicia. 


CAPUT  PIUMUM.  —  Ammaiium  ex  aquit  educlio  prins 

narratur  quam  qnce  de  tcrra ;  quod  aqua  aeri ,  acr 

coelo  proximum  elementum  sit. 

\.  Ei  dixit  Deus,  Educant  aqucc  rcptilia  animarum 
ricarum,  et  volnlilia  super  lerram,  sccundum  firmamcn- 
lum  cceli.  El  fuctum  est  sic.  Et  [ccit  Deus  eetos  mayiios 
it  omne  aiiiinat  rcpliHum,  quw  eduxeruiil  aqua:  secun- 
duingeniis  coruin;et  omne  voiatile  pcmiutuin  secundum 
yenus.  Et  vidit  Deus  quia  bona  sunl,  ct  bciicdiiit  ea  Deiis 
Jicens  :  Crescile  et  mulliplicamini ,  et  nplele  aqitas  i» 
mari,  et  volatilia  mulliplicentur  super  terram.  Et  (acla 
esl  vespera,  ct  faclum  est  mane  dies  quinlus.  Nunc  in 
iiiiferiore  parle  ninndl,  ea  qnx  splrilu  vil;c  moventur, 
fiunl,  el  primiim  aqiiarum ,  quod  acris  qualitali  pro- 
xiinum  eleincntura  cst:  quia  bulc  coelo,  in  qtio  suiit 
luminaria,  iw  vicinus  est  acr,  ut  et  ipse  cceli  iioiiieii 
acceperit ;  sed  ncscio  uirnni  cti.im  firmamentum  pos- 
slt  vocari.  Diciiiitur  autcm  cceli  pluralltcr  in  una  ea- 
ilcmque  re,  qux  dicilur  unuin  ccclum.  Nam  ciim  in 
lioc  libro  siiigulari  numcro  dicalur  coElum,  quod  di- 
vidit  inlcr  aquas  qna:  supra ,  d  cas  qiias  infra  sunl ; 
in  illo  tamcii  psalnic,  Et  aqvoe.  inquit,  qua:  super  cce- 
los  sunt,  laudeiU  nomcn  Domini.  Et  coclos  coeloruni  si 
beiie  intelligimus  sidcreos  aeriornm,  lanquam  supe- 
riores  iiiferioium,  et  bos  in  codcm  psalmo  accipijnus, 
iibi  diclum  csl,  Laudate  eum,  cwli  calorum  (Psal. 
«Lviii,  i,  5).  Salls  apparct  liur.c  acr.in,  mm  solum 
coElum,  sed  etlam  coelos  dici :  sicul  dicutitnr  cl  lerrac, 
nec  aliiid  significalur ,  quam  i!Ia  qua;  singulariter 
lcrra  dicllur.  qnando  dicimus  oibcm  lerrarum,  el  or- 
bem  lcrrx. 

CAPUT  II.  —  Calos  diluvio  periisse,  et  aerem  in  aquw 
naluram  transissc. 

2.  Hos  eliam  aerios  coelos  quondam  pcrlisse  diluvio 
in  quadam  earum  qu;c  canonic-TC  appcllantur,  Epistola 
legimus  (II  Pcl.  iii,  6).  Sequc  cnim  bumlda  illa  nalura, 
gua;  ila  conrrcvcrai,  ut  cubilis  qnindeclm  allissimoruni 
montium  iranscendcret  veiiiccs  [Gen.  vii,  20j,  potuii 
4|d  sidera  pcrvenire.  Sed  quia  bujus  acris  hHmldloris,  iii 
q^^o  avcs  volitaiii,  vcl  tota  vcl  prrpe  toia  spiiia  cnn- 


pleveral,  pcriissc  qni  fucranl  coelos  in  illa  Epistota 
scribltur.  Quod  iicscio  quemadniodum  possil  intelllgi, 
iiisi  in  aquarum  iialiiram  pinguioiis  hiijiis  aeris  qu:i- 
lllate  convcrsa  :  alioqniii  noii  porlcrunt  tiinc  isti  ca;li, 
scd  sublimlus  crcctl  sunl,  cnin  locum  corum  aqua  oc- 
ciipavcral.  Ilaque  f:icilius  eossccundum  illius  Episiol:c 
auctorilatem  pcriisse  crcdimus,  ct  alios,  sicnt  ibi  scri- 
bitur,  repnsllos  (II  Pclr.  iii,  5-7),  cxtenuakis  '  vidc-- 
licel  exhalalionlbns,  qiiam  sic  ercdos,  ut  els  superio^ 
ris  cocli  natiiia  loco  suo  cedcrcl. 

5.  Oportcbal  ilaque  «t  in  crcandis  Iiahi(;itoribus 
i;iforioris  hujus  mundi  pariis,  qux  sa:pc  tciTa;  noniiito 
l  ta  comnicmoraiur ,  prius  producerentur  ex  aquis 
aiii^alia,  poslca  vcro  rfc  lerra  :  quod  iia  sit  aeri  aqiia 
similis,  ut  ejus  cxhalalionlbus  pingucscere  probetur, 
ut  ct  spiritiim  procelbc  faciat,  id  csl  ventnm,  et  nubila 
contrabal,  et  possit  volatus  avium  suslinere.  Qiiapro- 
plcr  eliamsi  verum  dixil  quidam  SKcularium  poeta- 
riim,  Nubes  cxcedil  OlijmpuSyCt,  Pacem  summaleneiU 
{  Lucanus,  lib.  2);  quia  perhibelur  in  Olympi  verticc 
aer  esse  tam  tcnnis ,  ut  neqiie  nubibus  obumbretur, 
ncqnc  tnrbclur  venio,  ncqiie  sustentare  alites  possii, 
ncquc  ipsos  qul  forle  ascciidci  int  bomincs,  crassioris 
aura;  spirltu  alcre,  slcut  in  islo  aerc  consucveruol : 
t;iiiien  ct  ipsc  acr  esl,  nnde  aquis  vicina  qualiiaic  dif- 
fnnditur,  et  proplerca  ipse  quoque  in  humidam  natu- 
ram  convcrsus  diluvii  trniporc  credilur.  Ncqnc  cniiii 
arhittandum  est  aliqnid  de  spaiiis  slderci  ca;li  usnr- 
passe,  cnm  omnes  etiam  altissimos  monles  aqua  Iran- 
scciidcrat. 

CAPUT  III.  —  De  elementoruin  commutatione  sentcn- 
lice.  Aer  in  Genesis  liistoria  iion  prwlermissus. 

i.  Quanquam  de  couversione  elemeiitnrum,  eliam 
inicr  ipsos  qui  ha;c  otiosa  cura  subtilissime  perscru- 
laii  sunl,  non  parva  qu;vstio  esl.  Alii  enini  diount  oni- 
nia  in  omnia  posse  niutari,  alquc  convcril  :  alii  vcro 
cssc  aliqnid  niMniiio  prop:inni  singulis  perhibenl  elc- 
ineiitis  ,  quod  lii  allciius  clcmeuti  qiialilaleni  niillo 
modo  vcrlalur.  Undc  forlassis  suo  loco ,  si  Porainu^ 

'  Mss.  fere  omaes,  c.xtenlis. 


281  MBEK 

voluci  ii,  ciiligcnlius  disputabimus :  nunc  autem  quod  ad 
prasenleni  sermonem  ailinet,  lircc  commemoranda  exi- 
slimavi,  ul  intclligamus  scrvaium  esse  ordincm  rerum 
quo  prius  oporluil  aquarum  animalia  quam  terraruni 
iiarrari  creata. 

5.  Nec  ullo  modo  arbitrandnm  cst  prrctermissnm 
esse  in  liac  Scriplura  ullum  mundi  hujus  elementum, 
cum  quatJior  noiissiniis  cum  cnnslare  persuasum  sit, 
(|uia  vidciur  hic  coelum,  et  aqua,  el  terra  commcmo- 
rari ,  dc  aerc  aiitem  taccri.  Coiisueludo  quippe  no- 
stranim  Sciiplurarum  est ,  aui  cffli  et  lerrse  nomine 
muiulum  appcUare,  out  iiitcrduin  addcre  et  mare. 
Aer  ilaquc  vel  ad  conlum  perlinere  inlelligilur,  si  qua 
siiiit  in  cjus  superioribus  parlibus  tranquillissima  ct 
pacatissinia  spatia  ;  vel  ad  lerram  propter  hunc  tiir- 
bulcntiim  et  caligiiiosum  locum  ,  qui  bumida  exliala- 
lione  pingucscit,  qiiamvis  et  ipsc  sa'pius  coeli  nominc 
niincupcliir  :  ac  pcr  hoc  non  fcriptiim  est,  Pioducant 
aqunc  replilia  animarura  vivarum ,  et  producat  acr 
volaiilia  volantia  siiper  tcrram  ;  scd  utrunique  boc 
animantiumgenus  ex  aqiiis  irndnclum  essc  narratur. 
Qiiidqiiid  crgoaqnariim  sive  labilitcr  undosum  et  (lui- 
dum  est,  sive  vaporalller  tenuatuin  atquc  suspeiisuin, 
ut  illud  repiilibus  aiiimaruin  vivarum,  lioc  volatilibus 
appareat  distributum,  utruniquc  tamen  liumidx  naiu- 
rx  depuiatur. 
CAPUT  IV.  —  Quiiique  sensus  ad  qualiior  elementa 
referri. 

C.  Ideoque  sunt  etiam  qni  siibtilissima  considcra- 
tioiie  qiiinque  islos  manifestissimos  corporis  sensus 
secundiim  qunluor  uiitata  elemcnla  ila  distingnant , 
ut  ociilos  ad  igneni,  aures  ad  aerem  dicant  perlinerc. 
Olfaciendi  aiitcm  gustandique  sensum  naturo!  Iiumidx 
aitribuunt  :  et  oiractiim  quidcm  istis  cxlialationibus 
humidis  ,  qiiibus  crassatur  hoc  spatium  ,  in  quo  aves 
volitaiit ;  guslaliim  vero  istis  fluxibilibiis  ct  corpulcn- 
lis  humoiibiis.  Nain  qiia^cuinque  iii  oie  sapiunt,  ipsiiis 
0|'is  hiinKiri  commisccnlur  ul  sapiant ,  cliamsi  arida 
3uni  acciperenlur  fuisse  vidcantiir.  Ignis  lamen  umnia 
penctrat,  ul  inulum  iii  eis  faciai.  Nam  et  bumor  pri- 
vaiionc  caloris  coiigelascil,  et  cum  possint  fervcscerc  ' 
cxiera  elemcnia,  ignis  frigescere  non  poiest  :  f;iclius 
quippe  cxslingnitiu' ,  ut  ignis  non  sit ,  quam  frigidiis 
niancat,  aut  sil  alirujus  frigidi  coiitactu  lepidior. 
Tacius  aulcm  ,  qui  esl  quinlus  in  sensibus,  lerrcno 
clcinenlo  nia^is  coigriiit  :  pioindc  per  tutum  eorpus 
aninianlis,  qiiod  niaxime  ex  terra  csl,  quxquc  lact.i 
seniiunlur.  Dicuiit  etiam  nec  videri  sine  ignc  posse 
nliquid,  ncc  taiigi  sine  lerra.  Ac  per  hoc  elcnienla 
OQinia  in  omnibus  inesse;  scd  ununiqiiodqiie  eoiuiii 
cx  eo  quod  amplius  habet  accepissc  vocabuluin.  IJeo 
aulcni  caloris  privaliooc,  cum  coipus  iiimie  frigestil, 
obluiidi  sensuni,  quia  molus  pigrescilpiui  cx  c.ilnre 
iiiest  corpori,  dum  ignis  aerein,  et  aer  biimida,  et  hu- 
mor  tcrrena  qii.Tquc  ;ilTicil,  sublilioiibus  scilicct  rras- 
i\oT3  pciiclratitilius. 

7.  Quaulo  auleni  quidque  subtilius  est  in  natura 
corporali,  tanto  cst  vicinius  naturx  spirituali ;  quam- 

» Edili,  frigcscere.  At  Mss.  pleriquc,  feivesccrc. 


TERTIUS.  a^« 

vis  longe  distantc  genere,  quandoquidcm  illud  corpiis 
cst,  illiid  iion  cst. 

CAPUT  V.  —  Ut  ad  quatuor  elemenla  varie  se  habe; 
sentiendi  vi^  in  quinque  sensibus. 
Ac  per  hoc  qnoniam  sciilire  non  est  corpnris, 
sed  anima;  pcr  corpus,  licel  aciite  disseralur  secundum 
diversitaiem  cnrporcorum  elementoriim  sensus  essc 
corporis  disiribiitos ;  anima  tamen  ciii  scntiendi  vis 
iiiest,  cum  corporca  nnn  sit,  per  subtilius  corpus  agi- 
lat  vigorem  senliendi.  Inchoat  ilaque  moliim  in  omni- 
bus  scnsibiis  a  subtilitale  igiiis  ,  sed  non  in  omiiibus 
ad  idem  pervenit.  In  visu  enim  piTvenit  represso  ca- 
lore  usque  ad  ejus  lucem.  In  auditu  usque  ad  liqui- 
diorem  acrcm  calore  ignis  penelral.  In  olfactu  aulem 
traiisit  acrem  purum,  et  pervenit  ad  humidam  cxha- 
hiiionem,  unde  crassior  h;cc  aura  subsistit.  In  gustatii 
ct  haiic  transit,  et  pervenit  usque  ad  humorem  cor- 
pulentiorom  :  quo  etiam  penetrato  atque  trajecto, 
cum  ad  terrenam  graviiaiem  pervenit ,  tangendi  ulli- 
miim  sensum  agii. 

C.\PUT  VI.  —  Aeris  elementum  non  esse  pratermissum 
a  scriptore  Genesis. 

8.  Non  igiiur  igiiorabat  naiuras  elemcntorum  cn- 
runique  ordinem,  qui  cum  visibiliiim,  qii;B  intra  niun- 
dum  in  elemeiitis  iiaiura  moveiitur ,  condiiionem  in- 
troduceret,  priiis  coelcsiia  luminaria,  deiiide  aquarum 
animanlia ,  tcrrarum  autem  postrema  narravit :  non 
qiiod  aerein  pra;tcrmiserit ,  sed  quod  purissimi  el 
quieiissimi  acris,  ubi  volare  avcs  non  (losse  dicunlur, 
si  qua  suiit  sp;itia,  coelo  siiperiori  coiijungiinlur,  et 
coeli  niiiicupalione  iii  Scripluris  ad  siiperiorem  mundi 
partem  pertincre  inlelligiintur  :  ut  lerr;c  nomine  uni- 
versaliter  Iioc  totum  sigiiificeiur,  ex  quo  incipii  deor- 
8^im  versus,  Ignis,  grando,  nix,  glacies,  spiritus  tem- 
peslalis,  et  omnes  abyssi,  donec  pervciiiatur  ad  aridam 
qu;c  proprio  nomine  terra  dicitiir.  Aer  ilaque  ille  su- 
pcrior,  sive  quod  ad  coelestem  mundi  periinet  parteni, 
sive  quod  niilhim  babet  viNibilem  habiiatnrem ,  do 
qualibus  tiunc  sermo  narranlis  est,  neqiie  pr.^elermis- 
sus  est  coelo  nominato,  neque  annumeratus  iii  creandis 
animalibus  :  isle  vero  inferior  qui  excipit  exbalationes 
humidas  maris  ac  terrLE  ,  et  ad  susliiiendas  aves  quO'>- 
dammodo  crassalur,  nonnisi  ex  aqiiis  accipit  anima- 
lia.  Quod  cnim  ejiis  humidum  esi ,  hoc  portat  alitmn 
corpora,  quK  ita  nilunUir  pennis  volantes ,  queinad- 
modiinv,|»I?ccs  quibusd;im  suis  alis  naianles. 

C.^PUT  VII.  —  Votatilia  ex  aquis  non  iinmerita 
dicuntur  crcata. 

9.  Proindc  scienler  tanqiiam  Spiriliis  Dei ,  qui 
scribenli  aderat,  ex  aquis  dicit  producta  volatilia, 
Quoium  naiura  '  bipartiium  locum  sorlita  est ;  infef 
riorem  sciliret  iii  unda  lahili,  superiorera  vero  in  auin 
flabili  :  illiim  depulalum  nalantibus,  istiim  volanlibiis, 
Siciit  liiiic  clemenio  congruos  duos  etiam  sensus  ani.; 
nialibus  datns  videmus  ;  olfactum  explorandis  vapori- 
bus ,  giisialum  explorandis  Iiquoribu<.  Quod  eniin  et 
taclu  aquas  ventosque  sentimus,  hoc  est  quod  lerrio 

'  Mss.  qulnqac ,  .4quarum  enim  imtura.  Sic  cti%(Q  (J^ 

ei  Er. 


2!i5  DE  GENESl  AD  LITTERAM    S    AUCUSTINI 

soIiJiim  *  omnibiis  ndmisceliir  clpmcnlis :  seJ  in  his 
crossioribiis  seiitiliir  amiliiis,  ila  ul  cliam  langcmlo 
conlrcclari  valcaiil.  IdoiHiuc  cl  isla  iii  diKibus  niaxiiiie 
MiiMKli  |iarlibus  gcneralilcr  lcrr^c  noiiiiiic  coiiiploclun- 
liir  :  sicul  ille  psalmus  ostcndit ,  omnia  supcriora  ab 
lllo  principio  cnumerans,  Laudale  Dominum  de  ccelis; 
oninia^iue  inrcriora  ab  alio  principio,  Laudule  Domiiwin 
de  (iTM  ;  ubi  cl  spiritus  lenipcstalis  ct  omncs  abyssi 
noininantiir,  ct  ignis  i^tc  ipii  mit  langciilem  [Psat. 
cxi.viii,  1  8),  quia  dc  tcrrenis  ct  liumidis  moiibus 
ila  cxistit,  ut  subiude  vertalur  in  aliiid  elcmentum. 
Et  (juamvis  iiatiir;e  sux'  siirsiim  nitendo  indicct  appe- 
tili.m,  in  cffilcslcm  lamen  supcriorcin  tr:>iu]nillilalcm 
nou  pcilest  evadcrc  ;  (pirii  imillo  aeie  siipcralns  cl  in 
eiim  conversus  exstinguiiur  :  ac  per  boc  in  ista  rcrum 
parle  corruptibiliore  atijuc  pigriore  turbiilentis  inoti- 
bus  agil:iliir  ad  tempcrandnm  ejus  rigorcm,  et  ad 
usus  terrorcsquc  morialium. 

10.  Qiiia  ergo  eliam  t:ictu,  qiii  ad  terram  proprie 
pcriinel,  scniiii  possunt  et  Qiictus  uiid:iriim,  cl  n^ilus 
aurarum ,  propierea  ipsa  quoque  aquatilium  anima- 
liiim  corpora  et  icrrcnis  vcscuntur,  et  maxime  aves  ; 
in  terra  eliam  reqniescunt,  fetusiiue  propagiint  :  pars 
ci>im  bumoris  qu;c  vaporaliter  exlialatiir,  eliam  sniicr 
lerras  extenditur.  IJeoqiie  cum  dixissct  Scripinra, 
Educanl  aqum  replilia  ammarum  vivarum  ,  el  votaliUn, 
incpiil,  siipcr  terrain  ;  addidit  sane,  diccns,  sccuiytmn 
linnamcnliim  cati,  iii  quo  potesl  aliqiianlo  inanifosli.is 
appaiere  illud  qiiod  antca  vidcbatnr  obscurum.  Noii 
cnim  ait,  In  firmamenlo  coeli,  sicut  dc  luminaribus  ; 
seil,  votantia ,  inquit ,  supcr  terram ,  secundum  firma- 
menlum  cxti,  id  cst  juxla  firmamenlum  cceli  :  qnia 
videlicet  boc  caliginosum  et  bumidum  spaliiim,  in 
quo  aves  volani,  illi  spatio  coniigiium  esi,  ubi  volare 
iion  possunt,  qiiod  jam  merilo  tranqiiillilatis  ct  qnie- 
lis  pcrtinel  ad  lirmamcnlum  coeli.  In  coelo  crgo  volant 
avcs,  scd  in  islo,  quod  ille  psalmus  eliam  tcrnc  no- 
iiiiiie  includil  ;  proptcr  quod  coelum  vocanlur  mullis 
louis  volalilia  coeli :  non  tamen  in  lirmamento,  scd 
sccimdiim  (irmamcnlum. 

CAPUT  Ylll.  —  Repiitia  animarum  vivarum  pisces  cur 
uppettali. 
\l.  NonnuIIi  piiiant  proptcr  sensus  tardiiateni  non 
anim;im  vivani,  sed  replitia  aniinarum  vivaruin  appid- 
laia  Scd  si  propicrca  sic  appeliareiilnr,  avibus  dare- 
lur  nomcn  aiiimx  vivse.  Cum  vero  ct  ipsa  volalilia 
dicla  smit,  siciil  illa,  rcplilia,  ul  snbaiidiatiir  aniinariim 
vivaruni  ;  f;itcndum  cst ,  ut  arbitror  ,  ila  dicluin  ,  ac 
si  diccretur ,  Qua;  siinl  in  aniniabns  vivis  rcplilia  vel 
volalilia  :  sicul  dici  posscl,  Igiiobilia  bominum,  ut 
intclligcrcmus,  quicumque  snnl  iii  bominibus  ignobi- 
lcs.  Quaiiqiiam  eiiiin  siiit  ct  animalia  tcrrcstria  qnx 
rcpiiiit  siiper  lcrram  ;  tamcn  ex  miiltii  ni:ijure  nuinero 
pedibus  nioventiir,  et  taiii  pauca  forlasse  iii  lerris  re-' 
puiil,  qiiaiii  pauca  in  aquis  griidiunlur. 

{2.  Nannulli  autem  puiaveruni  propterea  non  ani- 
inam   vivam,  scd  repiilia  anitnarum  vivarum  pisces 
esse  appellatos,  qiiod  eis  memoria  iiuUa  sit,  ncc  ali- 
•  sic  Mss.  Al  cdili,  lerra  wtUia. 


28  i 


nua  vhi  velut  ratioiii  vicinior.  Scd  fallit  cos  expc- 
rientia  minor.  Nam  qiiidnm  scripseriint,  qiis  animad- 
vertcrc  polncnmt  in  vivariis  piscium,  niiilla  miranda. 
Scd  etiamsi  forte  falsa  scripseruiil,  mcmoriam  lameu 
pisccs  b;iberc  cerlissimnm  cst.  Qiiod  ipse  snm  exper- 
tiis ,  et  cxperiantur  qiii  possunt  et  volunt.  Nam  foiis 
quiJain  inagnus  Bulleiisium-regiorum,  fere  plenus  est 
piscium.  Solcnt  aiilcm  bomincs  dcsuper  inlueiilcs 
eis  aliqiiid  jacere,  ipiod  sibi  vel  prajripianl  conflucn- 
tcs,  vcl  inler  se  diripiant  conccrtantes.  Quo  pastu 
assucti,  deambulantibiis  siiper  oram  fontis  bominibus^ 
ipsi  quoqiic  cum  cis  congregalim  natando  eunt  el 
rcdcnnl,  exspeclantes  uiide  aliquid  jaclent,  qiioriiu 
pncscntiam  scntiunt.  Non  itaqiie  fnistra  niilii  vidcliir 
aquarum  animalia  sic  appcllata  rcptilia,  queinadmo- 
dum  aves  volalilia :  nam  sj  vel  nulla  memoria,  vc. 
scnsus  lardior,  animx  vivae  nomcn  repulisset  a  pisci- 
bus,  volatilibus  ccrte  adhiberetnr,  quoruin  vita  in 
ociilis  nostris  cst  ei  nicnior  et  garrula  ',  el  in  nidis 
conslrncndis  cducandisipie  fetibns  solertissima. 
CAPUT  IX.  —  Qucd  quidain  pliitosophi  cuique  clt- 
mento  sita  animatia  Iribuerunt. 

13.  Ncc  ignoro  ,  ita  quosdani  pliilosopbos  sua  co.- 
jiisqiie  clementi  dislribuisse  animalia,  ut  lcrrcna  esse 
dicerenl,  non  lantum  qu;c  in  terra  rcpiint  atque  gra- 
diiintur,  sed  aves  etiain  quod  et  ipsse  in  terra  rc- 
qiiiescani ,  volando  fatigat;o  :  aeria  vcro  animalia 
(bcmones  esse  ;  coelcsiia  ,  deos  ;  quoruin  quidem  nos 
pariim  luminaria,  partim  Angelos  dicimus.  lidem  ta- 
mcn  aquis  pisces  et  sui  gencris  helluas  aitribuunt,  ut 
niillum  clemenlum  suis  animalibus  vacct :  qiiasi  vcro 
siib  aqiiis  lerra  non  sit ,  aut  probare  possint  pisces 
non  iii  ea  requiesccre  ac  rcparnrc  natandi  vires,  siciit 
volandi  aves  ;  et  si  forte  rarius  pisces  id  faciunt,  quod 
ad  gestanda  corpora  sit  unda  quam  aura  validior,  ita 
iil  lerrena  quoque  animalia  natantia  ferat ,  sive  usu 
docta,  ut  liomines ,  sive  iiatura,  ut  qnadrupedia  vel 
scrpentes.  Aut  si  propterea  non  putant,  qiiia  non  in- 
sunt  pedes  piscibns  ;  nec  |ihocae  aqiiarnm  sunt,  ncc 
culubri  cocIiIea;qiie  terrariim  :  nam  cl  illa;  pedes  Iia- 
bent,  cl  hxc  geiiera  sine  ullis  pedibiis,  non  dico ,  rc- 
quiescunl  in  lcrra,  sed  ah  ea  vix  aul  nunquam  tc;c- 
dunt.  Draconcs  ;iiilem  sine  pedibus  et  in  speluncis 
rcquicscere  ,  et  in  acrcm  sustolli  pcrliihenlur  :  qui 
quanquam  non  facile  noli  sint,  litlcnu  tamen  ,  noa 
lantuni  nosirx,  sed  ctiam  Gentilium  ,  nequaquam  de 
islnrum  animantitim  gcnere  tacuerunt. 
CAPUT  X.  —  Coiiccsso  dwmones  esse  aeria  animalin, 

niliit  delrahilur  Scriplura'  dncenli  produrla  [iiisse  ex 

aquis  volalitia.  Venli,  lonitrua,  mibct,  ptuvia,  nir, 

grando,  serenitas. 

H.  Qnaproptcr ,  clsi  d;Emones  aeria  sunt  aniina- 
lia,  qiioniam  corporiini  aerioriim  natiira  vigent ;  ct 
proplerea  morle  non  dissolvunuir ;  quia  praivalet  in 
cis  clcmcnuim,  quod  ad  facicndum  quam  ad  paticn- 
dum  est  aptius  ;  duohus  sublerposiiis,  aqua  sciliccl  et 
terra,  uno  auiem  superposito,  id  est  igne  siderca: 
dislriliiiiinliir   cnim   cleinciila   ad    p.Ttiendum   duo , 

'  Mjs.  abiiuoi,  esl  memoratn  goiruta. 


285 


LIDER  TF.RTIUS. 


235 


hiimor  el  liumns  ;  ad  faciciitlum  aulem  a'ia  duo ,  acr 
ei  igiiis  :  si  ergo  hacc  ila  suiit,  non  impedit  ista  disliii- 
ciio  nostram  Scripiuram ,  qu;B  non  ex  aerc  ,  scd  cx 
aquis  prodiicla  indicat  volalilia  ;  quia  siiljlilioris  qui- 
dem  el  in  auras  eslialati  atqiie  distenti,  scd  lanicn 
humoris  locus  volatilibus  datus  cst.  Acr  aulein  a  con- 
finio  lumiiiosi  cosli  usque  ad  aquarum  fluida  ct  nuda 
lerrarum  pervenit.  Non  lamen  toluni  spatium  ejus 
f.xhalationcs  liumid;c  infuscant ,  scd  usque  ad  cum 
fincm,  uiide  incipit  ctiam  tcrra  nominari,  secunduin 
illum  psalmum  ubi  diciliir,  Lmiriale  Dominum  de  terra 
{Psat.  cxLYiii,  7).  Supciiorveropars  aeris, propter  pu- 
ram  tranquillitaiem,  coclo  cui  collimitatur,  communi 
jiace  conjungitur,  et  ejus  vocabulo  nuncupatur.  In  qna 
foriassis  parle  si  fucruni  ante  Iransgressionem  suam 
Iransgressores  angcli  cum  principe  suo,  nunc  diabolo, 
tiinc  archangelo  (nam  nonnulli  nostri,  non  eos  putant 
coelesles  vel  supercoelestes  angelos  fuisse),  non  mi- 
rum  si  post  peccatum  in  istam  sunt  detrusi  caliginem ; 
ubi  lamen  et  aersil,  el  Iiumore  lenui  contexatur,  qui 
comniotus  ventos ,  ct  veliemeniius  concitatus  etiam 
igncs  et  tonitrua,  cl  contractus  nubila,  et  conspissatus 
pluviam,  et  coiigclantibus  nubilis  iiivem,  et  lurbulen- 
tius  congelanlibus  dcnsioribus  niibilis  grandinem,  et 
distentus  serenum  facii,  occiiltis  imperiis  et  opere 
l)ei,  a  summis  ad  inlima  iinivcrsa  qua;  creavit  admi- 
nislranlis.  Unde  in  illo  psalmo  cum  conimemorala 
fsseul,  ignis,  grando,  nix,  glacies,  spiritus  tempestalis; 
ncialiasinedivina  provideiitiaficri  moveriquepularen- 
lur,  conlinuo  subjecit,  Quce  faciunt  verbuniejus{Id.  8). 

15.  Si  aulcm  transgressorcs  illi  antcquam  trans- 
grederentur,  coeleslia  corpora  gercbant ,  ncque  hoc 
mirum  est,  si  conversa  sunl  cx  poena  in  acriam  qua- 
litaiem,  ut  jara  possint  ab  igne,  id  est  ab  eleniento 
naturx  superioris  aliquld  pati :  nccaeris  sallem  spatia 
supcriora  aiqiie  piiriora ,  sed  ista  caliginosa  tenere 
permissi  siiiil ,  qui  eis  pro  suo  gencre  quidam  quasi 
carcerest,  usque  ad  tempus  jiidicii.  Et  si  qiiid  de  liis 
transgressoiibus  angelis  diligcnlius  reqnirendum  cst, 
alius  cril  accommodatior  Scriptura;  locus.  Proinde 
quod  nunc  satis  esi ,  si  hif c  spaiia  lurbida  ct  («ocel- 
losa,  proptcr  aeris  natiiram  usque  ad  unilas  terrasque 
porrcclam  ',  possunt  acria  corpora  sustinere;  possiint 
81  avium  qux  producta  siint  ex  aquis ,  proplcr  aqua- 
rum  tenues  halitus:  qui  sciliceteidem  aeri  juxta  undas 
ct  lcrras  circumfiiso,  aique  ob  hoc  inDmse  ac  tcrrcnai 
parli  deputaio,  vaporaliicr  inscruntur,  et  auras  inlc- 
Jtunt,  qua;  nocturiiis  rigcribiis  aggravatxsercno  etiam 
rore  dislillant;  si  autem  velieinentiusfrigus  cst,  ctiam 
gelu  candidius  inalbcscunt. 

C.\PUT  XI.  —  Tractalur  vers.  24  et  2;> .  ubi  de  variis 
animantium  gencribus  creatis  de  terra. 

IC.  Et  dixit  Deus,  Educat  terra  aniiiiam  vivam  se- 
cundum  genus  :  quadrupedia,  et  reptilia,  et  bcslins  terra: 
ucundum  genus,  et  pecora  secundum  genus.  El  faclum 
est  sic.  El  fecit  Deus  bestias  terra:  secundum  genus,  ct 
pccora  secur.dum  genus ,  el  oinnia  rcptiHu  terra:  sccun- 

'  Eiiiti,  povicctr..  Em?ndamu3  anclorilair  mss.,  por-e- 
clum. 


aum  genus.  Et  tidit  Deus  quia  bona  sunt.  J.im  nui:^ 
conscquons  eral  utalteram  partem,qu;ie  proprie  lerra 
dicilur,  iiifimi  hujus  loci,  quem  tolum  cuin  omniDiis 
abyssis  et  iicbuloso  aere  universaliter  vocabulo  terrj! 
alibi  Scriplura  complcciitur,  ornarei  aiiimalibiis  suis. 
Kt  manifcsta  qiiidcm  suiit  animaliiim  genera  ,  qux  in 
verbo  Dei  lerra  prodiixit.  Sed  quia  sxpe  nomine  pe- 
corum  vel  noniino  besti;irum,  animaliaomnia  ralionis 
cxp('riia  solent  iiiiclligi,  merito  qiKtritur  quas  nunc 
proprie  bestias,  etqiuc  pccora  dical.  Et  repentia  qui- 
dem  siVe  reptilia  terrena ,  non  est  dubitandum  quod 
omnes  serpentcs '  inlelligi  voluii ;  quanquam  ct  bestia! 
dici  possiiit :  pecorum  autem  nomen  non  usilate  ser- 
pcntibus  convenit.  Rursum  lconibus,  et  pardis,  ct  ti- 
gridibus ,  et  lupis ,  et  vulpibus',  canibus  eiiam  ct 
siiniis  ,  aique  id  gcnus  cxteris  usitate  convenit  voca- 
bulum  bestiarum.  Pecoriim  aulem  nomen  his  anima- 
libus  accommodatius  aptari  snlel ,  qiia;  sunt  in  iisii 
hominum  :  sive  adjuvandis  lahoribus ,  ut  boves  et 
equi,  et  si  qua  lalia  ;  sive  ad  lanilicium ',  vel  ad  ves- 
cendiim,  ut  ovcs  et  sues. 

17.  Quid  ergo  siint  quadrupedia?  Quanquain  enim 
hjec  omnia,  pr.icter  qiurdam  serpentia,  quatuor  pedi- 
bus  gradiantur,  nisi  tamen  hoc  nomine  proprie  qua;- 
dam  vellet  inlelligi,  iion  ulique  hic  eliam  quadrupedia 
nominaret,  quamvis  de  his  in  rcpetilione  tacueril.  An 
cervi,  et  daniulx,  et  onagri,  et  apri  (qiiia  neque  illis 
besliis  ubi  leones  sunt,  conjuiigi  possunt;  similes 
enim  suiit  illis  pecoribus,  nequc  tameii  sub  humana 
cura  sunt)  prnprie  quadrupedia  nuncupnta  sunt ; 
quasi  reliqua  essent  haec  animalia,  ((uibiis  isia  appel- 
laiio  generalis  qiiidem  cum  nniliis  propter  nunicrum 
pedum,  sed  tamen  speciali  signincatioiie  iribuerelur? 
An  quia  ter  dixit,  secundum  genus,  tria  quxdam  ge- 
nera  nos  invitat  atiendere .'  Primo,  secundum  genus 
qiiadrupedia  el  rcptilia ;  ubi  arbitror  significatum  qua; 
qiiadrupcdia  dixcrii,  scilicet  quK  in  genere  sunl  re- 
ptilium,  sicut  siinl  laccrti ,  stelliones,  et  si  quid  hii- 
jusmodi  est.  Idcoque  in  repeliiione  quadrupedum  no- 
men  non  iteravit,  qiiia  reptilium  vocabulo  foriasse 
complexus  est  :  unde  ibi  non  simpliciter  ait,  rcplilia ; 
sed  addit,  omnin  replilia  terrce.  Ideo  terrx,  quia  sunt 
et  aquaruin ;  et  ideo  omnia ,  ut  illic  intclligantur  qu:ii 
quatuor  ctiam  pedibus  niluntur,  qiise  siiperius  qua- 
drupediim  nomine  proprie  significata  sunt.  Bcsiias 
aulcm,  dc  quibus  itcm  ait,  secundum  geniis,  qiiidquid 
ore  aut  cliam  unguibiis  sncvit,  exccptis  serpenlibus. 
Pecora  vero  de  quibus  lertio  ait,  secundum  genus,  qiise 
ncutra  vi  lacerant,  scd  aut  cornibus,  aut  iie  hoc  qiii- 
dem.  Prtcdixi  enim  et  quadriipedum  nomen  quam  late 
pateal,  ipso  pedum  numero  facilc  agnosci,  el  nnmine 
pecorum  vcl  besiiarum  omne  irrationalc  aiiimal  ali- 
quando  coir.prebcndi.  Sed  etiam  ferarum  vocahuluin 
solet  in  laiina  lingua  tantMmdem  valere  :  non  ideo 
tamcn  ncgligenda  fuil  consideratio,  quomodo  possint 
hacc  nomina ,  qua;  non  frusira  in  lioc  Scripturarum 
loco  posita  sunt,  ctiain  spcciali  distinctioiic  discerni, 

'  Plurcs  e  Mss.,  repenlcs. 

<  in  uss.  pruj^e  onmibus,  latddum. 


287 


DE  CENESI  \D  LlTTCnAM,  S.  AUCUSTINI 


2S9 


^iiod  m  usu  loqucndi  quor^iiaiio  facilc  anim;ulvcrli 

)Oll'i.t. 

CArUT    XII.    —  Quid   sccuniluni  genus,  qttud   dc 
quibuadam  crcaluris ,  nun  de  homiiie  diciliir. 

18.  Non  fnistra  cliani  lcclnrcin  iiiovol  nliiiiniie 
p.is^ini  el  «luasi  fortuito  :in  aliqna  rarioiii;  ilicatiir,  sc- 
cundum  genuf,  lanquani  fucrinl  ct  anlca  ,  cum  priino 
eicata  naricniur  '  :  an  gcniis  eoruin  in  superioriiius 
raiioiiilius  iiilclli^vMiilum  esl,  utiiinc  spiiitiialibus,  sc- 
cuikIiiiii  quas  croantur  iiiforiiis.  Scil  si  ila  ossel,  lioc 
de  liice ,  lioc  de  caMo ,  lioc  de  aquis  ct  lorris ,  lioc  de 
coeli  liiminaribus  dicerclur.  Ouid  ciiim  corum  est, 
ciijiis  iion  a;ieriia  el  incommutabilis  ratio  in  ipsa  Dei 
Sapiciilin  vigcat ,  qiia!  atlingil  a  (ine  iisque  ad  (incin 
fortitcr,  cl  disponit  oninia  suavitcr?  [Sap.  viii,  1.)  lii- 
cipil  aiitem  hoc  dici  de  licrbis  ct  lignis,  usqiic  ad  luuc 
lerrenaaniinanlia.  Nain  cl  in  eis  qiuc  ex  aquiscreata 
sunl,  qiiamvis  in  priina  commcnioratioiie  dictum  non 
sit ;  in  illa  lamcn  itcralione  dictinn  esl,  El  fccil  Deus 
fCtot  mngnos  et  omnem  animam  animulium  rejilitium, 
qum  eduxcrunt  aqua:  secundum  genus  eorum ;  el  omne 
volatile  pennnlum  sccmidum  geiius. 

VJ.  An  quia  Ikoc  iia  cxorla  sunt,  ul  ex  cis  alia  nas- 
ccrentiir,  et  originis  rormam  siiecessionc  scrvarent, 
ideo  diciinlur  secuiidum  gciius,  proplcr  propngationom 
prolis,  qua  pcrinansura  crealianlur?  Sed  cur  de  lier- 
bis  et  lignis  non  soliim  dicitur,  sccundiim  genus,  ve- 
ruin  cliam  secwiditm  simililudiiiem,  cuni  cl  animalia 
sive  aquarum  sive  terrarum  secuiidum  similitudinem 
siiani  gcncrenl  ?  An,  qui  i  gonus  scquitiir  siinililudo  , 
noluii  cam  iibique  repelcre?  Nam  et  semen  non  ubi- 
qiic  repetivit ;  cum  lam  lierbis  el  ligiiis  iiisil ,  qua«i 
aniinalibus,  clsi  non  oinnibus.  Obseivalnni  esl  eiiim 
qiixdam  ila  nasci  ex  aquis  vel  torra,  ul  soxus  eis 
nullussit;  et  ideosemcn  eonim  noii  sil  in  cis,  sed  ia 
elementis  ex  quilnis  oriuntur.  Iloc  est  ergo  secundum 
genus,  ubi  et  seminiim  vis  et  simililudo  inlelligitiir 
succedentium  dcccdentibus' ;  quia  niliil  coruin  ila 
trcatum  est ,  nl  scmcl  oxisieiet,  vel  permansurum, 
vel  niillo  succedenic  deccssuriim. 

20.  (jir  ergo  et  de  huinine  non  ita  dictum  est,  Fa- 
cianius  hominem  ad  iinagiiicm  ct  similiiudinem  iio- 
slram,  secumlum  geiius ,  cuin  et  lioiniiiis  prop.igo 
manifesta  sit?  Anqiiia  non  ita  Dciis  feccrat  liomiiiem 
ut  moreretur,  si  prajceplum  servare  voluissct,  cl  idco 
pon  crat  nccessarius  decessori  successor  :  scd  post 
peccatum  comparatus  est  pecoribus  insciisatis,  ct  si- 
niUis  faclus  esl  eis  (Psal.  xlviii,  15) ;  ul  jam  filii  s;b- 
culi  liiijus  generent  et  gcnereiilur,  quo  possil  niorla- 
liuiii  goiius  servata  successionc  subsisterc  ?  Quid  sibi 
crgo  vult  posl  hoininem  factiim  illa  bcnedictin,  CraciVe 
el  multiplicamini ,  et  iniplele  tcrram;  quod  ntiqiie  fiori 
posset  gcncrando?  An  niliil  binc  lemere  dicendum  , 
donec  ad  euin  Scripturae  lucum  perveniamus,  ubi  dili- 
gentius  isla  requircnda  alque  traclanda  sunl?  Polest 
enim  nunc  foriasse  sufficere,  proptcrca  de  liomine 
non  dictum  csse,  iecundum  genus,  quia  iinus  ficbal, 

'  lii  pliirimis  ci  optini.T  nnla;  Mss. ,  mrrarenlur. 
•  Hss.  ircdcciw,  succedcnlium  dc  succcdailiirus. 


dc  qiio  otiam  femina  facla  cst.  Non  cnim  multa  geiiera 
houiiiium,  siiut  lierbaruin,  lignoruin,  piscium ,  vola- 
tilium,  scrpciitiiiin,  pecoruni,  besiiarum :  ut  sic  diciiim 
acoipiaiiius,  ieciinditmgcnus,nc  sidicorctiirgcnoratim, 
•!t  iiiior  so  -jiniiia  ,itqiie  ad  unam  originem  seininis 
poi  tinoiilia  dislingiierciitur  a  c.Tlcris. 
C.\I'L"T  Xlll.  —  Bcnediclio  cur  solis  aiiiintilibus  sicut 
liomini  imperlita.  Olpciiim  gignendi. 
-1 .  Ilcm  qua;rilur  quid  t;inliiin  aqiiarum  animaii.l 
ilc  Croatorc  mcruorint,  iit  .soI:i  boiiodiocrcnliir,  siciit 
hominos.  Nain  et  ipsa  boncdixit  Deiis,  diccns  :  Crescile 
el  multipUcamini ,  el  iinplele  aquas  maris ,  el  volatilia 
multiplicentur  super  terram.  An  in  iino  creatunc  ge- 
nere  dicendum  fiiit,  iit  in  c;cteris  conscquentcr  iiilel- 
ligcrclur,  qux  gencraiioiiibiis  crescunl ?  Priiis  ergo 
dicerctur  iii  eo  qiiod  priiniim  lalc  crcatum  est ,  iii 
licrba  scilicet  aiijuc  ligiio.  An  forte  qii;ic  nullum  ha- 
bcrent  propagand;c  pndis  aiTcctum,  ac  sinc  ullo  sciisu 
gcnerarcnl,  indigna  judicavit  illis  bcnediclionis  vcr- 
bis,  Crcscite  et  multiplicdiniiii  :  ubi  autein  t;ilis  iiicssct 
afT^clus,  ibi  primuin  hoc  dixil,  ut  in  tcrreiiis  aniina< 
libiis  etiam  non  dictiim  inlolligcrctur?  Ncccssariiiii) 
aiitem  fuit  hoc  in  homine  repclere,  ne  quisquam  dico- 
rel  in  officio  gigncndi  filios  ulbim  esse  peccatum  ,  si- 
cut  est  in  libidiiic,  sivc  foriiicandi,  sive  ipso  conjugio 
iminodcratius  abutendi. 

CAPLT  XIV.  —  De  inseclorum  crealione. 

22.  Nonnulla  etiam  de  qnibusdam  minutissimis  ani- 
ninlibiis  qu.TStio  cst ,  ulriim  in  primis  reriim  '  condi- 
tio.tibiis  crcata  siiit,  an  cx  conscqiientibus  rerum 
morlaliiim  corruptionibus?  N;im  ploraqiic  eorum  aut 
de  vivorum  corporum  viliis,  vcl  piirgamenlis,  vel  e\- 
hahitionibus  aut  cadavcriim  tabc  gignunliir;  quobihim 
cliam  dc  corruplioiie  lignorum  et  lierbarum,  qiuvdam 
de  corriiptiiinibus  fructuinn  :  qiiorum  omniuin  noa 
po.ssiimus  reclc  diccre  Deum  non  esse  creatorem. 
hicst  eiiiin  omnibus  quoddam  natura:  sui  gencris  de- 
cus,  sic  ut  iii  his  inajor  sit  adniiratio  bene  conside- 
rantis ,  ct  laus  nberior  oinnipotenlis  artificis ;  qui 
oiniiia  in  sapieniia  fecit  (Psa/.  ciii,  24),  qux  a  fiue 
usqiie  ad  fiiiem  pcrlcndens,  ei  suaviter  cuncta  dispo- 
ncns  (Snp.  viii,  1),  ncc  ca  ipsa  rerum  novissima,  qiia; 
pro  sui  generis  ordinc  dissolviintur,  cl  qiiarum  disso- 
lulioncm  cx  poena  nostra;  niorlalit.ilis  liorremiis, 
rclinqiiit  inforinia  :  sed  crcat  miniina  corporc,  acula 
sensu ,  animantia ;  iit  majore  atlenlionc  stiipeamiis 
agilitatcin  nuisc;c  volantis ,  quam  magnitudinem  ju- 
mcnli  gradiciilis  ,  ampliiisqiie  mireniur  opera  fornii- 
culaiuni,  qiiam  oiicra  camcloruin. 

23.  Sed  uirum  in  primis,  ul  dixi,  rcnim  conditio- 
nibus,  qux  isto  scx  dierum  ordine  creat;c  naiTantur, 
h;ec  qiioipic  niiiiima  inslitiita  crcdamiis,  an  postca 
coiiscqueiitibus  corruplibiliuiii  corporum  solutionibiis, 
boc  qu:critur.  Et  polest  quidom  dici  ea  minutissima, 
qiuc  ex  aquis  vcl  terris  oiiuntur,  tuiic  creata  :  in  qui- 
bus  eliam  illa  noii  absurde  intclliguntur,  qux  nascun- 
tur  cx  iis  qux  terra  germinante  orta  r.unl;  ct  quia 

'  i.ov. ,  rervm  mortaliiun.  Abest  mortalium  al)  slus 
lil)ris> 


i39 


LIHER  TERTIUS. 


290 


prxcesseranlcondilioii«m,  non  solum  aninialium,  sed 
otiam  lumiiiariuin  ;  el  quia  lcrra;  conlinuanlur  pcr 
.radicum  connexionem,  unde  illo  die  quo  apparuit 
arida,  exorla  suiit,  ut  polins  ad  supplemciiiuni  lial)l- 
lationis,  quain  ad  numerum  liabitaiorum  pcnincre 
iiilelliganlur.  Cxlera  vero  quK  de  animalium  giginin- 
lur  cdi  poribus  ct  maxime  mortuoriim,  absurdissiinuiii 
esl  di(  eie  tunc  creala,  cura  aninialia  ipsa  creata  suiit : 
nisi  quia  inerat  jain  omnibus  animatis  corporibus  vis 
qua;dam  naluralis,  et  qiiasi  praiseniinata  el  quodain- 
modo  liciaia  '■  priniordia  fuiurorum  anim;diuin,  qua:  de 
corruplionibus  lalium  corporuin  prosiio  quxquegcne- 
re ac difTercntiis  eiant  exoriuia,  per  adminisirationcin 
inelTabilem  omiiia  niovente  incominutabili  Creatore. 
CAPUT  XV.  —  De  creatione  animuUum  venenalorum. 

24.  De  gcneiibus  quoque  aninudium  vcncnosis  et 
perniciosis  qiwri  solet,  uirum  post  pcccatum  bominis 
ad  vindiclam  creaia  siiit ;  an  poiius  ciim  jam  creala 
csseiil  innoxia ,  noiinisi  postea  peccatoribus  nocere 
cocperiiit.  Neque  lioc  mirum  est,  qiiandoqiiidem  etiam 
tcnipiiribus  hiijus  vilic  laborios;c  atque  aTumnosa!, 
cuiii  ila  sit  nemu  jusliis  ut  perfectuni  sc  audcat  diccie, 
lidcliler  alte>tante  Apostolo  el  dicenle,  Non  qnia  jum 
accepcrim,  ant  eliam  perfeclus  sim  (Philipp.  iii ,  12); 
cuiii(|ue  adliuc  exercendx  atque  iii  inlirmiiate  pcr- 
fuieiidx  virtiiti  necessari;e  sint  tciilationcs  ct  midc- 
slia;  ciirporales,  cddem  rnrsus  Apostolo  maiiiresianle 
qui  ait,  in  niagnitudine  revel:ilioiium  ne  extolleretiir, 
datuin  sibi  csse  stimulum  carnis,  angelum  satanu',  ut 
eum  colapliizaret,  rogatumque  a  se  Doniinuni  tertio, 
ul  discederet  ab  eo,  respondisse  sibi,  Su/ficit  libi  gra- 
lia  mea ;  nam  virtus  in  infirmilale  perficitur  (II  Cor.  xii, 
7-9)  :  tameii  et  sanctus  Daniel  iiiter  leones  salviis 
atque  intrepidus  vixii  (Dan.  vi,  5J2;  et  xiv,  38) ,  qiii 
noii  utique  Deo  menliens  in  oratione,  non  taiitum  pcc- 
cata  piipuli  sui,  sed  etiam  sua  fatciiir  (Id.  ix,  4-19); 
et  iii  ipsius  Apostoli  manu  iiiortifera  vipera  iiilixsit, 
nec  lu:sit  (Act.  sxviii,  5).  Poiuerunl  crgo  isla  etiam 
creaia  niliil  noccre ,  si  causa  non  exslilisset  vel  ter- 
rcndorura  puniendoiumque  viliorum,  vel  piobandae 
perficieiida;que  virtutis  :  quia  et  exempla  sunt  de- 
monstranda  paiientioe,  ad  profectum  cx-terorum;  et 
ipse  sibi  liomo  in  lentalionibus  ccrlius  innolescit;  et 
ju.->te  salus  illa  perpetua ,  quae  tiirpiter  amissa  est  pcr 
;olu|italem  ',  lorliter  recipitiir  per  dolorem. 
C.U'LT  XVI.  —  Besliw  invicent  nocenles  cur  creatw. 

25.  Ditel  aliquis  :  Cur  ergo  inviccm  liesli;c  noccnl, 
qiiibus  nec  peccata  ulla  suiil,  ut  vindicla  isia  dicatur, 
nec  ulliiin  iccipiunt  tali  exercilalione  virtuieiii?  Idoo 
iiiinirum ,  quia  scilicet  alia;  cibi  sunt  aliaruin.  Ncc 
rcctc  possuiuus  dicere  :  Non  essent  alioe  quibus  alia; 

'  Er.  et  I.0V. :  Prasennnata  materia,  et  quodammodo  ini- 
tiata  priiMrdia.  Mss.  vero  careul  \<ice, nuiteria  :  pruque  ini- 
tiata,  liabenl  liciala  ;  uti  eliain  eiJitio  Am.  Quud  vocabulum 
iDtcltiges  ex  lib.  22  de  Civilale  Dei ,  cap.  11;  utii  mcnibra 
oiunia  csse  latenter  in  semine ,  el  nascentes  perfectionis 
moduiu,  non  in  mole,  sed  in  ralione  jam  lialiere  docet  Au- 
gu.siiiius  :  <i  lu  qua  ratione,  ait ,  uniuscujusque  maleria  in- 
«  dita  (»r|if/rali  jam  quodaramodo ,  ut  ita  dicam ,  bciatum 
c  videlur ,  quod  iiondum  est ,  imo  quod  latet ,  sed  aecfessu 
t  lemiioris  erit,  vel  polius  a;.parebit.  > 

'  lu  ediiis,  per  voluiUalan.  At  iu  Odss., 


vcscerentur.  Ilabcnt  cnini  omnia,  quamdiu  siint,  men. 
suras,  iiumeros,  ordincs  suos;  qu.-e  cuiicta  merito 
considerata  laiidaiitur,  ncc  sine  occulta  pro  siio  ge- 
nere  moderatione  pulcliriludinis  temporalis,  etiam  ex 
alio  in  aliud  transeundo,  niutantiir.  Quod  cisi  stultos 
latel,  sublucet  proficieiitibus,  clarumque  perfeciis  cst. 
Et  certe  omnibus  lalibus  inferioris  crcatura:  molibus 
prxbenlur  liomini  salubres  admoiiiliones,  ut  videat 
quantum  sibi  satagendum  sit  pro  salute  spirituali  et 
sempiterna,  qua  omnibus  irrationalibus  animantibus 
antecellit:  cum  illa  videata  maximis  elopliantis  usque 
ad  minimos  veriniculos  pro  salute  corporali  et  tcm- 
porali,  quani  pro  sui  generis  iiiferiore  ordiiiatioiic 
soriita  sunt,  sive  resistendo,  sive  cavcndo,  agerc 
quidquid  valenl :  quod  noii  apparel,  iiisi  ciiin  qu;cdanr. 
refectionem  corporis  sui  cx  alioriiin  corporibus  qu.c- 
ruiit;  a!ia  se  vel  repugnandi  viribus,  vel  fuga;  praj- 
sidio,  vel  lalebrarum  miinimiiie  tuentur.  Nuin  ct  ipsc 
corporis  dolor  in  quolibet  animante  niagiia  ct  mira- 
bilis  animx  vis  est,  qiix  illam  compagcm  incfrabili 
peiniixtioiie  viialiter  continci ,  et  iii  quamdam  siii 
mnduli  redigit  unitatcm ,  cum  cam  non  iiidifferenler, 
sed,  ut  ita  dicam,  indignanicr,  patitur  corrumpi  atqui; 
dissolvi. 

CAPUT  XVlf.  —  Scrupnlus  de  corporibus  morluoruit. 
devoralis. 

26.  Illud  etiam  fnrlassc  aliquem  movcat,  si  anima> 
lia  iioxia  vivos  liomincs  aiil  poeiialitcr  hcdunt,  aul 
salubriter  exercent,  aul  utiliter  probant,  aut  ignoraii- 
ter  doceiil,  cur  in  estas  suas  dilacerant  ctiam  corpora 
liominuni  mortuorum  ?  Quasi  vero  quidquam  intersit 
ad  nostram  utilitalem ,  isia  caro  jaiii  exanimis  in  iia- 
lui;B  profunda  secrcia  per  quos  traiisitus  eat,  uiide 
mirabili  omnipoteniia  Crcaloris  reformanda  rursus 
eruaiur.  Quanquam  et  liinc  lial  quxdam  prudentlbus 
adinoiiitio ,  ut  se  iia  cummendeiit  fideli  Creatori, 
omnia  maxima  et  minima  occulto  nulu  admiiiislranti, 
cui  noslri  etiam  capilli  numerati  suiit  (Luc.  xii,  7), 
iie  propier  inaiics  curas  exanimalorum  corporum  suo- 
rum  ulla  gcnera  niortium  pcrliorrescanl,  sed  pi:c  for- 
titudinis  iiervos  ad  omnia  pixparare  non  dubiteiil. 

C.\PUT  XVIII.  —  SpinK  et  tribuli  lignnque  infrucluosa 
cur  et  quando  creala. 

27.  Talis  eiiam  quxstio  de  spinis  et  Iribulis  solel 
oboriri ,  et  de  quibusdam  lignis  iiifructuosis,  vel  cur 
vel  qiiaiido  creaia  sint,  cum  Deus  dixeril,  Producal 
terra  Iterbam  pabuli  seminantem  scinen,  el  lignum  fnicli- 
ferum  faciens  (ritctum.  Sed  qiii  ila  moventur,  non  [p- 
tclligunt  saltfim  de  usitalis  formulis  liumani  jiiris, 
qiiemadinoducn  appelleiur  ususfrucliis.  Ulililas  cnim 
quxdam  fruenlium  in  fruclus  nomine  considcralur. 
Qiiaiilx  aiitem  sint  uiiliiates,  sive  manifcstx,  sivc  oc- 
cultx,  omiiium  qiix  terra  gignens  radiciius  alii,  et  ipsi 
qua'dam  intucantiir,  ct  :ib  cxpcriis  ca'iera  inquirani. 

28.  Et  de  spiiiis  quidem  ac  tribiilis  absolulior  pol- 
est  esse  rcsponsio,  quia  post  pcccatum  dicium  csi 
lioinini  de  lerra,  Spinas  el  Iribulos  pariet  tibi  (Ccn. 
iii ,  18).  Nec  lamen  facile  dicendum  cst  tiinc  coepisse 
isia  oriii  cx  lcrra.  Fortassis  eiiim  ouoniam  in  iusis 


291 


DE  GENESI  AD  L1TTEI\AM.  S.  AUGUSTIM 


292 


()uoque  gcneribus  scinitium  iiiultx  repcriuiilur  uiili- 
lalcs,  poleraiil  liai>ci-i!  locuni  suum  siiie  ull;i  pa'iia 
lioininis.  Sed  ul  iii  agris  iii  quibus  jain  pceualiicr  la- 
borabal,  cliain  isia  iiascereiitur,  lioc  ad  cuniulum 
IKBna;  valerc  crcdi  potesl,  cum  |iossciil  alibi  nasci, 
\cl  ad  aviuMi  peciiruinnne  pasliis,  vcl  ad  ipsoruni 
liomiuuni  aliquos  usus.  ynaiiquani  ct  ille  sensus  uou 
abliorrel  ab  liis  vcrbis ,  quo  ita  iiilclligitur  dicium 
Spinas  et  Iribulos  parict  libi;  ut  liaec  etiam  antea  terra 
pariens ,  noii  taincn  lioinini  parcrei  ad  laborein,  sed 
cujusceinodi  aniinaliluis  coiivcniciitem  cibum ;  sunt 
cnim  qux  liis  gcncribus,  cl  mollioribiis  et  aridiorilius 
comniode  suaviterque  vescantur  :  tuiic  aulcm  coepeiil 
isU  liomini  paiere  ad  a;rumnosuiii  ncgotium ,  cuin 
post  pcccatiim  ca'pit  in  lcrra  laliDrare.  Non  quod  iiliis 
locis  lia;c  anica  nascereiitiir,  et  posi  in  agiis  quos 
lionio  ad  capicndas  frugcs  colerct;  sed  et  prius  ei 
pnstea  in  cisdem  locis  :  prius  tanien  non  lioinini,  posl 
autem  lioinini ;  ul  boc  sigiiilicclur  quod  addituni  esl, 
libi  ;  quia  noii  esl  dictuin  ,  Sjiiiias  cl  tribulos  paiicl, 
sed ,  pariil  libi ;  id  csl  ul  libi  jaiii  isla  iiasci  iiiciiiiaiit 
ad  laborcin,  qiix  ud  p:isluni  laiituniraodo  aliis  aiiiina- 
libiis  anlea  nasccbaniur. 

CAPUT  XIX.  —  De  vers.  26,  27,  etc.  Cur  in  solius  lio- 
minis  creulione  diclum,  Faciamus. 
29.  El  dixil  Deus  :  Faciamus  liominem  ad  imaginem 
ct  simililudinem  noslram ;  el  dominetur  piscium  maris  et 
volalilium  cmli ,  el  omnium  pecoruni,  et  omnis  lerra,  et 
omnium  reptilium  repenlitim  super  lerram.  El  fecit  Deus 
liOminem ,  ad  imaginem  Dei  ftcil  eum  :  masculum  et 
feminam  fecit  eos.  El  bcnedixil  eos  Deus  dicens  :  Cre- 
scite ,  et  mulliplican\ini ,  et  implele  terram ,  et  domina- 
mini  ejus,  ct  priucipamini  piscium  maris ,  el  volalilium 
coeli ,  et  omnium  pccoruin  ,  el  omnis  terrw,  el  omnium 
replilium  rcpenlium  super  terram.  El  dixil  Dcus,  Ecce 
dcdi  vobis  omne  pubulum  seminale,  scminans  semen  quod 
csl  super  omncin  lcrram ,  et  omne  lignum  quod  liubcl  in 
se  fructum  seminis  scminaHs ;  vobis  eril  ad  escam  ,  et 
omnibus  bcsliis  lerrce ,  el  omnilms  volalilibus  cali ,  ct 
ouini  replili  repenli  super  tcrram,  quod  liubel  in  se  spi- 
ritum  111/« ;  el  omne  pabulum  viride  in  escam.  Et  faclum 
esl  sic.  El  vidil  Deus  omnia  quw  fecil,  el  ecce  bona  valde. 
Et  facla  est  vespera ,  el  faclum  esl  mane  dics  kcxIus. 
Etiam  atque  cliam  de  nalura  liominis  posl  cril  uberior 
consldcrandi  ct  diligeniius  disserendi  locus.  Nunc 
lanien  ,  ut  opera  sex  dierum  nostra  inqiiisitio  pertra- 
clatioque  concludat ,  boc  prinuim  breviier  dicimus, 
noii  indilTereutcr  accipiendum  quod  iii  aliis  0|ieribus 
dicilur,  Uiiil  Deus,  Fial ;  liic  aulein,  Dixit  Dcus,  Fa- 
ciamus  liominem  ad  imagincm  el  siinililudinem  uostram : 
ad  iiisinuandam  scilicet,  ut  ita  dicam,  pluralitatcm 
persunarum  propler  Paliera  ,  et  Filium ,  et  Spiriinm 
saiictiim.  Quam  tamcii  dciiatis  unitaiem  intcliigcndaiii 
statiin  adinonct,  dicens,  Et  fecit  Dcus  lioininem  ad 
imngincm  Dei ;  iioii  (piasi  Paler  ad  imaginem  Filii,  aul 
Filius  ad  imaginem  Patiis;  alioquin  iion  verc  diclum 
est,  ad  iiungincm  noslram,  si  ad  Patris  solius,  aul 
Filii  solius  iiiiagincm  factus  cst  homo  :  sed  ita  dicium 
esl,  fecit  Dais  ad  imaginem  Dei:  lanquain  diccretur. 


fccit  Dcus  ad  ihiagincm  suam.  Cum  auicin  nunc  dici- 
tur ,  ad  iimujincm  Dci ,  cuni  siiperius  dictuin  sit ,  «d 
imnginem  noslram;  signincalur  quod  uon  id  ag.il  illa 
pluraliias  pcrsuiiarum ,  ut  plures  deos  vel  dicamus, 
vel  crcdanius,  vcl  iiitclligainus  ;  sed  Patrcm  et  Filiuic 
cl  Spiriluiii  s.iiicluiii,  pro)itcr  qujin  Tiinilalcm  diclum 
esl  ud  imngincm  noslram ,  uiium  Deuiii  acciuiamus, 
propter  qiiod  dictum  est,  ad  imaginem  Dei. 
CAPUT  X.V. —  In  quo  hoino  faclus  sit  ad  imaginem 
Dei.  Cur  de  Iwininis  crcalionc  non  dicilur,  Et  sic  esl 
facluni. 

5U.  Uic  cliam  illiid  non  est  prxtereundum ,  quia 
cuni  dixissel,  ad  imagincm  noslram;  stalim  subjunxit, 
et  liubcat  poleslalcin  piscium  maris  et  volalilium  cwli, 
ct  cu'lcroruni  aiiiinaliuin  rationis  cxperliuni  :  ul  vi- 
dclicct  iiilclligaiiius  iii  co  ractum  lioniiiioin  ad  iniagi- 
nem  Dei,  in  quo  iriaiioiialibus  animantibiis  anteccllii. 
Id  autcm  est  ipsa  ra.tiu,  vcl  nicns,  vcl  intclligcntia, 
vel  si  quo  alio  vocabulo  coiiiinoJius  appcllalnr.  Undc 
et  .Apostolus  dicit,  Kenovuinini  iii  spirilu  mciilis  vcstra;, 
et  induile  novum  liominem  (Eplies.  iv,  23,  24),  qui  re- 
novatur  in  agnilionem  Dei,  secundum  imaginem  ejus  qui 
creavit  eum  {Coloss.  iii,  10);  salis  oslendens  ubi  sit 
bomo  creatus  ad  iiiiagincm  Dci,  quia  iion  curporeis  li- 
iieamcnlis,  sed  quadaiii  fornia  intclligibili  mentis  il- 
luminaia;. 

31.  Ac  pcr  buc  sicul  in  illa  priina  luce,  si  eo  no- 
iniiie  recte  inlclligilur  facla  lux  iiilcllcclualis  particeps 
utcrnx  atque  incommulabilis  sapienlix  Dei ,  noii  di- 
ctum  esi,  Et  sic  cst  faclum,  ul  deindc  repetereiur,  El 
fecit  Deiis  :  quia  sicui  jam,  quaiiium  poiuiinus,  disse- 
ruimus,  non  liebat  cogiiiiio  aliqua  Vcrbi  Dei  in  priina 
creatura,  ut  post  eam  cogiiitioncni  iiilcrius  crcaretur, 
quod  iiieo  Verbo  crcabatur;  scd  ipsa  prinia  crcab.itur 
lux,  in  qua  ficret  cognitio  Veibi  Dci ,  pcr  quod  crea- 
batur,  alque  ipsa  cognilio  illi  esset  ab  inforniitale  sua 
converli  ad  formanlem  Dcum  ,  ct  crcaii ,  aiqiie  for- 
iiiari  :  poslca  veio  iii  cxleris  crcaturis  dicilur,  El  sic 
est  faclum ;  ubi  sigiiillcatur  iii  illa  luce,  lioc  csl  in  in- 
lclleciuali  creaiura,  piius  facla  Vetbi  cogniiio  ;  ac 
deinde  cum  dicilur,  Et  fecii  Deus,  ipsius  creaturx  ge- 
nus  Dcri  demoiislralur,  qliod  iii  Verbo  Dei  dictuni  erat 
ul  licret :  lioc  el  in  boniiiiis  condilionc  servatur.  Dixit 
eiiim  Deus,  Faciamus  liominem  ad  imagincm  et  simililu- 
dinein  twsiraw,  elc.  Ac  dcindc  iion  dicilur,  Et  sic  est 
fttcium ;  sed  jani  subinferlur,  Et  fecit  Deus  lionmem 
ad  imagiiiem  Dci  :  quia  ct  ipsa  naiuia  scilicei  inlelle- 
ctualis  esl,  sicul  illa  lux,  ct  propterca  lioc  est  ei  ficri, 
quod  csl  agnosccrc  Yerbum  Dci  pcr  qiiod  lit. 

32.  Nani  si  diccrctnr,  Ei  sic  esi  facium ,  et  postea 
subinfcrretur,  Ei  fecit  Deus ;  quasi  prius  fiicluin  intel- 
ligereiur  in  cognitione  ralionalis  crcatunc,  ac  deiiide 
iii  aliqiia  crcalnia  qua;  ralionalis  non  esseuquia  vcro 
ct  ipsa  ralioiialis  crcatura  cst ,  et  ipsa  eadcm  cogni- 
lioiic  pcifecla  esl.  Sicui  cniin  post  lapsuin  pcccali 
bomoin  agniiione  Dei  reiiovatur,  secunduin  imagiiiciu 
cjus  qiii  creavil  euni ;  ila  iii  ipsa  agnilioiie  crcalus  cst, 
antcqiiain  delicto  veterasceret,  uiide  rur:,uni  in  eadein 
a^iiitiunc  renovarctur.  Qiise  autem  non  in  ea  cogni- 


293  LIBER 

tione  creaia  sinit,  qiiia  givc  oorpora  sivc  irnitionales 
animx  creabantur,  prinio  facia  cst  in  crcaiura  intel- 
lecluali  cognilio  eoruni  a  Vorbo,  qiio  diclum  esl  ut 
fierent :  propler  quani  cogniiioiiem  priino  dicebaiiir, 
Et  sic  esl  facliim:  ut  osleiiderelur  facla  ipsa  cogiiilio 
in  ea  natura,  quae  lioc  in  Verbo  Dei  anie  cognoscere 
poleral;  ac  deinde  ficbant  ipsa;  corporales  el  irralio- 
nales  creaiurs,  piopter  quod  deiiiceps  addebalur,  Et 
fecit  Deus. 

CAPUT  XXI.  —  De  liominis  imnwrlalitate  digicuUas 
ex  cibo  ipsi  prastilo. 

53.  Quoniodo  auieni  bomo  immortalis  factus  sit,  et 
acccperit  escani  cum  aliis  animalibus,  herbani  pabuli 
ferenlem  semen,  ct  ligiium  frucliferum,  ei  lierbam  vi- 
ridem,  diflicile  cst  dicere.  Si  enim  peccalo  inorialis 
eOeclus  est,  iiliquc  ante  peccalum  non  indigebat  lali- 
bus  cibis.  Neqiie  enini  possel  corpus  iliud  fame  cor- 
riiinpi.  Nam  illiid  quod  dicluin  esl ,  Crcscile  ct  mulli- 
pticumini,  ct  implele  terram,  quaiiquam  iiisi  piT  concii- 
biliim  marisel  lemina:  lieri  non  posse  videalur;  niide 
biiic  quoqiie  iiiorlaliiini  corjiorum  cxslilil  iiidicinm  : 
polest  tamen  dici,  alium  moduin  esse  poluissc  in  cor- 
poribiis  imniortalibus,  ul  solo  pia;  cliaiilalis  aireclu, 
iiulla  corruplionis  coiicupisceiilia  filii  iinsccrciilur, 
iiec  inortuis  |  areiilibus  siiccessuri,  ncc  ipsi  morlluri ; 
doDcc  terra  iiiimortalibus  lioininibus  iniplereliir,  ac  .■•ic 
instiiuto  jiisto  et  saiicto  populo,  qualcin  posi  rcsiir- 
rcctiuiicm  fiiluruin  crodinius,  nascendi  eliain  niodus 
lierel  :  potest  quidein  dici ,  cl  quomodo  diculur,  alia 
considcratio  esi;  sed  noii  eliaiii  lioc  qiiisqiiani  dicoie 
andebit,  ciburuin  iiidigenliani  quibus  relicianlur,  nisi 
iiiorlalibus  corporibus  esse  pos^e  '. 
CAPIjT  XXII.  —  Opiiiio  qiiorumdam  anim(e  crealio- 

nem  signari  his  verbis ,  El  kcil ,  elc,  corporis  vero 

isiis,  Lt  lii!.\ii  Ueus,  eic. 

5i.  NoDiiulli  aulcm  ciiam  lioc  suspicatisiint,  ntinc 
inieriorcm  boniineni  factum ,  corpiis  aulcm  lioininis 
postca,  cum  ait  Scriptiira,  Et  fiiixit  Dtus  lioiiiincm  de 
limo  lerrte  :  ul  qiiod  diclnni  esi,  fecil,  ad  spirilum  per- 
tiiieal;  qiiod  auleni,  finxit,  ad  corpus.  Nec  aliendunt 
masculuin  ct  fLminani  noiinisi  seeuiidum  cor|ius  lieii 
putuisse.  Licct  cnini  subliiissime  disseralur,  ipsani 
nientein  liominis  in  qua  faclus  esl  ad  iiuagincm  Dci, 
quamdam  scilicctrationalcni  vitam,  dislribui  in  xternx 
conteniplatioiiis  veiiiaicm ,  et  in  rerum  temporaliuni 
adminislral  oncni  ^;  atque  ita  (ieri  quasi  mabculuin  el 
fcminam,  illa  parle  consulenle,  liac  oblcniperante  : 
in  Lac  lanieii  distribulioiie  non  reclc  dicilur  iinago 
Dei,  iiisi  iilud  quud  inlix-rct  coniemplandic  incommu- 
tibili  verilati.  In  ciijus  rei  ligura  Paulus  aposlolus  vi- 
ruin  lantum  dicil  iniagincm  cl  gluriam  Uei  :  iluiier 
nutem,  iiiqiiii,  gloria  viri  eil  (  1  Cor.  xi,  7  ).  Itaqiie 
qtiamvis  boc  in  duobus  lionii:iibus  diversi  scxus  exleriiis 
secuiidum  corpus  figiiratum  sit,  quod  etiam  in  una 
liominis  inlerius  meiile  inlclligitur ;  lamen  el  fciiiina 
qua;  est  corpore  fciniiia,  renovatur  etiam  ipsa  iii  jpi- 

•  In  cxcusls  balicbatur :  Quibus  reficiebanliir,  nisi  morltdi- 
bus  corpoiibus  esse  non  posse.  Verior  Uss.  icclio ,  quani  iii 
lcxiu  exliibemus. 

» ijJiti :  et  in  quamdam...  adnnnistralionein.  /Ujcst  quain- 
dwn  a  U:>s. 


TERTIUS.  894 

ritu  nientis  su.Te  in  .agnilione  Dei  secundum  imaginem 
ejus  qiii  crcavit,  ubi  non  est  masculus  el  femiua.Slc- 
ut  auicin  ab  liac  gratia  renovationis,  et  reformatione 
imagiiiis  Uci,  non  separanlur  feminae,  quamvis  iii  sexii 
corporis  earum  aliud  figuratum  sit,  propter  quod  vir 
solus  dicitur  esse  imago  et  gloria  Dei;  sic  et  in  ipsa 
priiiia  conditione  liominis ,  .secunduro  id  quod  et  fe- 
iiiiiia  lioinu  erat,  liabcbal  ulique  mcnlein  suam  eam- 
deiiiqiie  ralionalem ,  secundum  quani  ipsa  quoque 
facta  esi  ad  iiiiagincm  Dci.  Sed  propier  unitatemcon- 
junclionis ,  Fecil  Deus  ,  inquil,  liominem  ad  imaginem 
Dei.  Ac  iie  quisquain  pularel  soliiin  spirilum  bominis 
ficiiim  ,  quamvis  secundum  solum  spirilum  lieret  ad 
iniaginem  Dei,  Fccil  illiim,  inquil,  masculiim  el  femi- 
num,  ul  jain  etiam  corpus  laclum  inlelligalur.  Itursum 
iie  qiiisqiiam  arbilraretur  ila  facliim ,  ut  in  liomine 
singulari  uterque  sexus  exprinicretur,  siciit  intcrdum 
iiascuiiiur,  quos  androgynos  vocanl;  ostendil  se  sin- 
gularcni  nunicriim  pioplcr  conjuiiclionis  unitateni 
posuisse,  el  qiiod  de  viro  mulier  facta  esl,  siciil  postea 
iiianifcstabilur,  cum  id  quod  liic  breviter  dicluni  est , 
diligeiilius  cocperit  cxplicari  :  el  ideo  pluraleni  nunic- 
riiin  continui)  subjecil,  dicens,  Fi'ci7  eos,  i'(  6ened/.Ti(  eos. 
Sed,  ut  jani  dixi,  diligentius  in  conscqucnti  Scriptura 
de  lioininis  crealiuiie  requiremus. 
CAPUT  XXIII.  —  Qiw  spectel  ittud  vers.  30,  El  sic  est 
facluin. 
35.  Niinc  advcrlendum  esl,  quud  poslcaquam  dixil, 
Et  sic  fiiclum  est ;  slatiin  subjccil,  Et  vidit  Deus  omnia 
qiiK  fecil ,  et  ecce  boiia  vatde  :  ubi  iiilelligilur  potcslas 
ct  facullas  ipsa  dala  naturx  liunianx  sumeiidi  ad 
escani  pabuluin  agri  et  fruclus  ligni.  Ad  hoc  enim  iii- 
tiilil,  El  sic  est  faclum,  quod  ab  illo  loco  Inchoaveral, 
ubi  ait,  El  dixit  Deus,  Ecce  dedi  vobis  pabulum  semi- 
nate,  etc.  Nam  si  ad  omnia  qu^e  supra  dicla  sunl  re- 
tulcrimus  quod  ait,  Et  sic  est  factiim  ;  coiisequens  eril 
ut  conlileainuretiani  crcvisse  illus  jam,  et  niulliplica' 
tos  iniplevisse  lcriam  in  codem  sexto  die  ;  quod  ea- 
dcin  Scripiiira  lesianle  post  niultus  aniios  factum  in- 
vcninius.  Quapropier,  cum  data  csset  liocc  facultas 
cdendi,  et  hoc  Dco  dicente  liomo  cognovisset,  dicitur, 
Et  sic  est  factum ;  in  hoc  iitique  quod  Ueo  diccnte 
hoin;)  cognovit.  Nain  si  id  cliain  tuiic  egisset,  id  est 
in  escam  illa  qua;  dala  suiii  eliam  vescendo  assuni- 
psisset ,  servaretur  illa  consuetudo  Scriplune  ,  iil 
posicaquam  dictum  est,  Et  sic  esi  fuciuin,  quod  ad  cx- 
priniendam  pra;cedenlem  cogniiiuiicra  pertinel,  deinde 
inferrelur  etiam  ipsa  operatio,  ac  dicerclur,  Et  acce- 
pcrunl  et  ederunt.  Poierat  enini  ita  dici,  cliamsi  nuii 
rursus  numinaretur  Ueiis.  Sicut  iii  illo  loco  postea- 
quam  diclum  esl,  Congregelur  aqna  quce  sub  cceto  est 
iii  congrcgalioiiein  unam ,  et  appareal  arida ;  subiiifer- 
lur,  El  sic  esl  factum  :  ac  deinde  noii  dicilur,  Et  fecil 
Deus ;  sed  laincn  it.i  rcpetitur,  Et  congregala  esl  aqua 
in  congrcgaliones  suas,  elc. 

CAPUT   XXIV.  —  Cur  de  homine  non  singutalim,  uti 
de  cceleris,  diclum  sit ,  Vidil  Deus  quia  bunum  est. 

56.  Quud  autem  non  singulaiim ,  ut  iii  ca;icris, 
ctiam  de  liuinana  crcatura  dixil ,  El  vidii  Deut  quia 


59.'.  DE  GENESI  AD  I.lTTMa 

bonum  ett :  seJ  posl  lioniiiicni  factuin,  dalaniqiie 
illi  polcslalciii  vel  iliniilnyinli  vel  cdernli  ,  subin- 
tnlit  »le  oniiiibns,  E(  cidit  Dms  oiniiia  qum  fecit , 
et  ecee  boiia  valde  ,  merito  qnxri  polest.  Polnit  cnim 
primo  reddi  liomini  singul;itim  ,  quod  singnlatim  c:c- 
leris  qiia"  nnlea  facta  snnt  reddiluni  c>t ;  Inm  deniuin 
deomnibus  dicl  qna-  fecit  Deu*!,  F.ccc  bona  vulde.  An 
forte  iiuia  scMo  dic  perntinnlnr  onuiia  ,  proplerea  dc 
omuibus  diccndnm  fuil,  YniU  Dciis  oiniiia  qiia:  (ecil , 
el  ecce  bona  valde ;  non  singillatim  de  iisqu;c  ipso  dic 
faela  sunt  ?  (air  eri;o  de  pecoi  ibus  cl  bcstiis  et  rcplili- 
bus  torr;c  dictuni  esl,  qu;«  ad  eumdein  diem  sextniii 
pcrtineiit?  nisi  forte  illa  et  singillatim  in  sno  generc, 
rl  cnm  CTlcris  nnivcrsaliter  dici  bona  merucrnnt ;  el 
homo  faclns  ad  imaginem  Dci ,  nonnisi  cnm  cxleris 
lioc  dici  meniit.  An  quia  perfcclus  nonduni  erai , 
quia  fiondnni  .;rat  in  paradisn  cunslitntus?  quasi  vcro 
poslcaquam  ibi  conslitulus  est,  dictum  sil  qnod  bic 
pra}ierniissum  cst. 

57.  Qnid  ergo  dicemus?  An  quia  prxsciebat  Deus 
liomineni  peccaiurum,  ncc  in  sua;  iniaginis  perfe- 
ctionemaiisnruin,  nonsingillatini,  sedcum  ca-leriseum 
dicere  volnil  boiiuin,  vcliit  iiuimaiis  qiiid  csset  fnluruiii  ? 
Quiacumcaq;ix  fnclasunl,  ineoi|iiod  factasuni,  quaii- 
tuniacceperuni,  nianent,  sirut  vel  illa  qux  non  pecca- 


M,  S.  AUr.UStl.M  2DC 

' enint,  vel  il!a  qnc  pcccarc  non  possunl ;  ct  singnla 
bona,  et  iii  universo  bniia  valde  siint.  Noii  eiiiin  fruslra 
p.il  ndditnni,  valdc  ;  quia  ct  corpnris  nicnlbra  si  etiain 
singnla  pulclira  snnt,  niulln  sunl  taincn  iii  univcrsi 
corporis  compnge  omnia  pnlclifiora.  Qnia  oculiim , 
vcrbi  gralia  ,  placiinm  atqiie  laudatimi ,  iamen  si  se- 
pnralnin  a  cor|Mirc  vidcrcinus,  noiidiceiemus  lani  pul- 
clirum,quain  iii  illa  coiiiic.vionc  mcmbiorum.  cum  loco 
sno  positus  in  iinivcrso  corporeccrnerelur.  Ea  veroqnaj 
pcccando  amiltnnt  deciis  proprium,  nullo  tamen  inudn 
cfllcinnt  ut  iion  eti:iiii  ipsa  rccie  ordinala  ,  cniii  toto 
nlque  univcrsd  bona  sint.  Ilonio  igilur  anle  peccaii>m 
ei  iii  sno  iiii(|ne  gcnerc  bonus  erai ;  sed  Scripiiira 
pra;termisit  linc  diccrc,  iii  illud  pdtins  dicerei  quod 
ruturiim  aliqnid  pneniintiarel.  Non  cniin  falsiini  dc  illo 
dictnm  est.  Qni  cnim  singillalini  bonns  est ,  magis 
ulique  cuin  oninibus  bonus  cst.  Non  autem  qiiainlo 
cnm  omnibus  bonns  csl ,  seqniiur  ut  eliam  singilla- 
tim  bonus  sii.  Miideraluni  csl  it3i|Ue  iit  id  diccrclur, 
quod  in  pra-scnli  vcrum  csscl,  et  praiscieniiam  signi- 
ficarct  fiituri.  Dcns  enim  naiiirarum  optimus  condiior, 
peccantinni  vero  jnstissinius  (irdinator  est;  ui  eiiaiii 
si  qua  siiigillatim  liiinldcliiiqiiendo  defurmia,  scnipcr 
lainen  cuni  eis  universitas  pulclira  sit.  Scd  jani  ea 
qii;B  sequnntur  in  seqiienti  vulumine  pcrtracicmus. 


LIBER  QVARTIJS, 


Itactatur  inilium  cap.  2  r.ciicseos.  Poslque  nonDulla  do  senaiii  nniiicri  |  eifccliiiiie ,  inoveliir  (|iia'SIio  rursuni,  ciica 
Vers.  5  cap.  i ,  iiuomudo  scilicct  creala  luce,  facia  sil  vespera  et  ractuiu  iiiaue  ,  siciiue dics  nuinerati  usiue  ad  soxHnii  ol 
septimum. 


CAPUT  PRIMUM.  —  Dics  mx  qmmodo  accipiendi. 
1 .  Et  consnmmata  sunl  coeluin  el  terra,  ct  omnit  or- 
natus  eorum.  El  consuminavit  Deus  in  die  scito  opera 
«IKE  qun:  (i.'cit ;  ct  requicvit  Dciis  in  die  septimo  ab  om/ii- 
bus  operibus  suis  qumfecit.  El  benedixit  Deus  dicm  sepli- 
mum  ,  el  sanctificavil  eum ;  quia  i«  ipto  requievit  ub 
emnibus  operibus  suis  quce  inchoavil  Deus  facere.  Ar- 
duum  qiiidem  ati|ue  difricillimum  est  viribus  intciilid- 
nisnostnc,  vuluntatcni  scriptoris  iii  istis  scx  diebiis, 
nientis  vivacit;ite  pcnetrarc,  utrum  prctei  icriiii  dies 
illi ,  cl  addito  septimo ,  niiiic  per  volumina  icinpo- 
ruin ,  iion  rc  ,  scd  iioniine  rcpelniiliir.  Iii  iulo  cniin 
tcnipore  inulii  dics  vciiiiint  pra.tcriiis  siniilcs,  niilliis 
outcni  ideni  ledil.  Utiinii  crgo  pniterieriiit  dics  illi  ; 
an  istis  qui  cornin  vucabiilis  et  iiniiiero  censentur,  in 
teinporum  nrdine  quoiidie  Iran^currentibus ,  illi  in 
ipsis  rerum  condiiionibiis  mniieant  '  iit  non  solnni  in 
illis  iribus  antciiuani  fiereiil  luminaria  ,  scd  etiain  in 
rdiquis  iiem  tribns,  dici  nomen  intclligaiinis  in  spccie 
rei  qn;c  crcaia  esl,  niiclcinqne  ejns  iii  privalione  vcl 
defeclu ,  vel  si  qiio  alio  nominc  melius  significalur, 
cum  amittitnr  specics,  nliqna  mnt;ilioiie  a  forma  ad 
inforniilaleni  dcclinante  atqiie  vcrgeiite  :  qux  muiatio 
in  omiii  crcalnra  sive  p(issibilitaleiiiesi,ctiamsi  desii 
effectu,  sicnl  in  cctlcslibus  snperioribus;  sive  ad  iiii- 
plendani  in  iniimis  rcbns  pulcliritndinein  lemporalcm, 
l<cr  ordiiiatas  viccs  quoruinquc  muiabilium  dcccssio- 


nibiis  '  succcssionibusquc  peragllur,  sicul  manifesinm 
cst  in  rcbus  tcrrenis  alquc  morlalibns  :  vcspera  vcro 
in  oinnibus  pcrfecLc  condiliniiis  quasi  quidani  Itrini- 
nus  sit  :  inane  autcm  incipieiitis  cxordium ;  oninis 
cnim  crcata  iialura  cerlissuis  iniliiseilinibus  continc- 
tnr  :  imlagare  dilficilc  est.  Sed  sive  boc,  sive  illiid,  sivc 
aliquid  etianileriiuin  prob;ibiIius,  qund  dicalur,  pussii 
inveniri,  quod  iii  progressn  dispntalionis  forsitan  appa- 
rcbil.qiieinadmoduin  in  illis  diebuset  nox  ci  vcsperael 
mane  intclligalnr  :  iion  csl  tamen  abs  rc  ,  iit  conside- 
remus  scnarii  nunieri  perfeclioncm  in  ipsa  inleriori 
nalnra  numerorum  ;  qnam  mente  inliientes  ,  ea  qiie 
sensibus  ctiain  corporis  adjacent,  numerimus  ,  iiunie- 
ruseque  dispoiiimus. 

CAPUT  II.  —  De  seiiarii  numeri  pcrfcclione. 

2.  Invcnimus  ergo  senarium  iiumcriim  primiim 
csse  perfcctum ,  ea  ratione  quod  suis  parlibns  coni- 
pleatur.  Sunt  eniiii  et  alii  numeri  aliis  causis  ratio- 
nibusipie  perfecti.  Pioindc  istum  scnarium  ca  ratione 
pcrfcctum  di».iinus,  quod  suis  parlibus  c.omplcalnr, 
talibus  dunlaxai  parlibus ,  qu:c  iniiltiplicalx  possint 
consuinmnrc  numerum  cujiis  p;irles  sunt.  Talis  eiiinl 
pars  nuincri  dici  poiest  quota  sii.  N:im  ternarius  nu- 
merus  potest  dici  pars,  nun  taiili:m  senarii ,  cujus 
diinidia  cst ,  si"d  oniniuni  arapliorum  qiiam  cst  ipso 
lcriiarins.  Nam  el  quatcrnarii  et  quinarii  pars  major 

'  U8S.,  jessionibu^. 


501  1-'b::R  Qi' 

tcrnarius  cst :  polcsl  eniin  diviJi  ct  quaicinariiis  m 
Iria  cl  unuiii,  et  qiiinarius  iii  tria  cl  iliio.  lil  soptc- 
Iiarii  ct  oclonaiii  cl  novenarii ,  ct  qniilqnid  iillra  csl 
iiumerorum  ,  pars  csi  ternariiis,  non  inajor  vcl  dinii- 
dia,  scd  minor.  Nam  septenarius  qiioque  dividi  polo^t 
in  Iria  ct  quatuor,  ct  oclonaiius  in  iria  ct  (|uinqiie, 
ei  novcnarius  in  iria  ei  scx  :  sed  iiuliius  lioriiiii  piicsi 
dici  ternarius  qiola  sil  pais,  nisi  tanluin  novenaiii , 
fujus  pars  lcrlia  esl ,  sicut  scnarii  diniid  a.  llaiiiic 
lioruMi  oninium  qiios  comi  emoravi ,  nullus  consiini- 
malur  ex  aliqiioi  teriiariis,  ni-i  senaiius  el  novciia- 
riiis.  Nam  ille  con^lal  cx  duobuslernariis,  islc  auloni 
cx  liilius. 

5.  Scnarius  crgo  numorus ,  ul  diccre  cocpcram , 
parlibus  suis  coniiumcralis  el  iii  summam  duclis,  in 
66  coinplclur.  Alii  iiainquc  sunt  nuincri ,  qiioniin 
paiies  siiiiul  ducio;  niiaorem  summam  raciiiiit,  alii 
vcroainpliorem  :  ceriis  veio  inlervalloruni  laiiiiMibiis 
paucioics  inveniuntur,  qui  suis  parlibus  ci)mi'lfan!iir, 
qiiaruin  suinnia  nec  citra  insisiai,  ncc  ultra  cxrrcscal, 
sed  ad  lantuin  occuriat,  quanlus  est  ipse  iiuincrus 
cujus  partes  puiil.  11  rum  piimus  senariiis  csl.  Naiii 
unius  in  nuiiicris  nulkc  pailes  suiil.  Sic  cniiii  dicitur 
unum  iii  numcris  qiiibus  numeiaiiius  ,  nt  nuii  liabc:it 
dimidium  vel  aliquain  parlcm ,  scd  vcre  ac  purc  ct 
siinplicilor  uiiiim  sil.  Duorum  auleni  pars  uiium  cst, 
el  ea  dimidia,  nec  ulla  altera.  Ternariiis  veio  duas 
Labct,  unam  qua;  dici  possit  qiiola  sil,  quod  esi 
uiium ,  nam  lcr.ia  cjus  est;et  aliam  majorcm  qnai 
non  possil  dici  quota  sit ,  id  csl  duo  :  ncc  liujus  ergo 
parlcs  conipntari  possiint  illa",  de  quibus  agimus ,  id 
cst  qiix  dici  possuat  qiiolae  siiit.  Porro  quatcrnarius 
duas  liabct  tales  :  iiani  unum,  qu;irla  ejiis  csl;  duo, 
dimidia  ;  scd  anibx'  in  summani  duclx ,  id  cst  ununi 
el  dno  siiiiul,  icrnarinm  Taciunt,  non  qualernarium. 
N;in  ergo  cnm  complonl  partcs  suac,  qnia  in  summa 
uiii.oie  consisluiil.  Quinarius  non  liabel  lalcm  iiisi 
unam,  id  csl  ipsum  unum  ,  qus;  qiiinta  pars  cjus  est  : 
nam  et  duo  quannis  pars  ejus  minor  sil  et  iria  nia- 
j  ir ;  ueulra  lamen  earum  dici  polesl  quola  pars  cjus 
sit.  Senarius  vcro  trcs  parles  lales  liabel ,  scxtam  , 
leiiiam,  diraidiam  :  scxia  cjiis,  iiniim  csi ;  tcriia,  diio, 
dimidia,  Iria.  Ila;  aulein  partes  in  summam  diiclx,  id 
esl  unuin  clduo  et  iria,  siniul  cumJcm  coiisummant 
pcrlici(>iili|ue  senarium. 

i.  Jam  scplcnarius  nnn  liabct  lalem  parlem  nisi 
sipliniam  ,  qinid  csl  uiiuin.  Oclonarius  Ires,  octavam  , 
quarlam,  dimidiam,  id  est  ununi ,  duo  cl  qnatnor  : 
scd  hiB  simul  ducl*  seplcnarium  faciunl  infra  insi- 
Ktenlem  ,  non  ergo  complent  eumdem  ocionaiium. 
N  ivciiarius  duas  babel,  nonum  ,  qiiod  est  uiium  ;  cl 
lirliain,  quod  csl  Iria  :  hx  aulcm  simul ,  (luateina- 
riuni  faciiinl  longe  noveiiariominorem.  Denaiins  tics 
liabot  tales  partcs;unum  decimam,  duo  qnintam , 
qiiinque  diinidiam,  4]ui  numcri  siniiil  ducli  ad  oclo- 
iiaiium  perveiiiunl,  non  ad  dcnarijin.  llndenarins 
non  babi  t  iiisi  solam  undecimam ,  sicut  seplcnarius 
snlam  sepliniam,  cl  quinarius  solam  qiiiniam,  et  tor- 
liarius  i.(i!ain  tcrliani ,  el  binarius  solain  din:idiam  , 
Saxct  .  Algist.  III. 


;\RTL'S.  298 

quod  iii  oniiiibus  iiiiiim  cst.  Duodonariiis  vcro  parli 
biis  snis  lalibiis  simiil  ductis,  noii  ipsc  consnmnialiir, 
scd  cxccdilur  ;  ampliorem  quippe  duodenario  nnmc- 
riim  f.iciuiil  :  nam  usque  ad  so.dccim  pcrvciiiiinl. 
Ilabct  enim  easquinqne,  duodeciniam,  scsilam,  ipiar- 
taiii,  terliaiu,  diniidiam  :  nam  duodccinin  cjus  uniiin 
csl ;  sc\ta,  diio;  (inarta,  Iria  ;  lerti:i,  (|iialnor;  (liiiii- 
dia,  scx  :  unuiii  aiilom ,  cl  dun  ,  et  Iria  ,  cl  qualuur, 
et  scx,  in  suminain  ducla  sexdeciin  siiiil. 

5.  Et  iie  niullis  inoicr,  in  Inlinita  sri ic  iiiimcroriiin 
plurcs  nunicri  reperiunliir,  (|ui  lales  parlc-;  ant  iioii 
liabent  idsi  singulas,  sicul  ternariiis,  ct  qiiiiiaiius,  el 
CLCleri  ejiibinodi ;  aiil  ila  pliiies  li.ibenllales  parlcs,  iit 
inuiiumdiicla!  alquc  insuiniiiam  rcdaola;  vclcitiainsi- 
slanl, siciil esl  ocloiiariiis,  el novcnaiius  et alii plui imi, 
vel  ullra  cxcedant,  siciil  duodeciinus  el  duolevigcsi- 
miis,ctmullilales.  Phircscrgorcporimiturquilibetlio- 
ruin,  qiiaiii  illi  qui  pcrfocli  vocaiilur,  eu  quod  suis  siniul 
diiclis  lalibus  partibus  coinploaiilur.  Nam  post  seiia- 
riuni  diiodelrigesimus  iiivenitur,  qui  biinililcr  suis  la- 
libiis  parlibus  constal  :  babel  cnini  cas  quinqiie  vigc- 
simani  oclavam,  quaiiamdociinam,  scplimain,  quar- 
tain,  diniidiain ;  id  est  iinuin ,  cl  diio,  cl  qualiior,  ct 
soplein,  cl  quatnordecim;  qua;  siiiiui  ductae  eumdem 
duodelrigesimuui  complciil :  fiuiil  cniin  viginli  octu. 
El  quanlo  numcroriim  oidu  proccdil,  tantoproduciio- 
ribus  pro  rata  porlione  '  inlervallis  repcriuniur  bi 
numcri ,  qui  suis  lalibus  partibus  in  sununam  redaclis, 
ad  soipsos  occurrunl ,  dicuntuiquc  |icrfecti.  Quorum 
eiiim  nnnicroruni  lales  paiics  siiniil  ducta;  noii  ini- 
idciil  cosdcm  numcrus  quuruin  paiicssunt,  imperfe 
cii  iiominanlur:  quorum  aulem  ctium  cxccdunl,  plus 
qiiaiii  perfecli  appellaiitiir. 

C.  1'crfeclo  crgo  iiumero  dieruiii ,  lioc  esl  scnario, 
porlocil  Dcus  opera  sua  qii.c  lecil.  Ita  ciiiiii  scriptuni 
csl  :  Et  consuminavit  Deus  in  die  scxlo  '  opera  sua  quoi 
j'i'cit.  Magis  aulem  iii  istum  niimerum  iiilentus  lio, 
cuin  cunsidcio  ctiam  oidiiiem  operuni  i,iSoruiii.  Sicul 
f  nim  idom  numorus  gr.idaiiin  partibiis  siiis  iii  irigo- 
iium  surgil;  iiam  ita  sjquuntur  unuii) ,  duo,  liia,  ut 
iiclliisalius  inli;rpoiii  possit,  qiiic  singulx  sonarii  pjiies 
suiil  quibus  constil;  uiium,  scxla;  duo,  lerlia;  tria  , 
diiiiidia  :  ila  uno  die  facla  esl  lux ,  duobiis  aulem  sc- 
quonlibus  fabrica  mniidi  liujus  ;  uiio  suporior  p:;rs,  id 
cst  lirmamoiilum  ,  allero  iiifcrior,  id  csl  inare  ei  lor- 
la  :  scd  paricni  superiorem  nullis  aliinentoruin  corpo- 
raliuin  gencribus  implcvil,  quia  non  ibi  cral  posiluriis 
corpora  lali  rcfeclione  indigentia ;  al  iiiforiorem,  quam 
silii  congrucnlibus  aniinalibus  ornalurus  cral,  nccos  • 
saiiis  coruin  indigcnlix  cibis  anie  ditavit.  Ucliquis 
ergo  tribus  dicbus  ca  crcala  suiil ,  quac  intra  niuii- 
dum,  id  esl  inlra  istain  univcrsilaiem  visibilem  cx 
clenieniis  omnibus  faclam  ,  visibilia  suis  et  coiigruis 
niotibiis  agereiituf  :  priiiio  in  lirmamcnlo  luminari.'), 
qiiia  prius  erat  factuni  firmamenluiii ;  dcinde  iii  iiifc- 

'  sic  plui-es  ac  mclioris  notae  Mss.  Al  editi,  pro  raia  pro- 
poriionc. 

'  lu  excusis,  ieptimo,  juxla  versionem  viil{;al.ira.  At  /« 
>:.«.,  s^.Uo,ju\laL\X,quyssoqiii:iir  AU:'usliiiu>  siijTa,  n. !, 
ei  j  assim  |  ro'eri,  i:i  die  sc.uo. 

{Di::. } 


200  DF,  r.KNESI  AD  LITT 

riorc  :iMiiii.imiD  ,  siciil  oido  ipso.  poscilKil  ,  'ino  (lio, 
.'H|iinruni ;  alio ,  lcrranim.  Ncc  tiuisqu.ini  ila  (lcinciis 
esl ,  ul  audoat  diccro  non  poiuissc  nciiin  faccrc  nno 
(lieciincla,  si  vclicl;  aul  si  vcllct  Itiduo.  iino  dic  .«pi- 
liliialcni  crMlurnin,  cl  alio  corporalcm;  sivc  nno  die 
coeliim  cum  oninibus  pcrlincnlibiis,  cl.alio  lcrrnin 
cuin  omnibus  qiire  in  en  sunt;  el  omnino  (|uando 
vcllcl,  quamdiu  vellcl,el  quomodo  vellcl :  qiiis  cst 
qui  dicai  voliiniali  cjiis  aliquid  patuisse  resislcre? 
CAPliT  ll[.  —  De  eo  qiwil  sciiplum  est  Sap.  xi,  21, 
Oiiiiii»  in  iiiensiira,  ctc. 

7.  Qiiaproptcr  cnm  cum  leginius  scx  diebns  omnia 
pcrfccissc,  cl  senariiim  nimicrum  considcranlcs,  iii- 
vciiinius  cssc  pci  fcdum  ,  al(|uc  ita  i  rc:iliirariiin  nrdi- 
iicm  ciMTcre,  iit  cliaiii  ipsirum  pirliini ,  qiiibns  isle 
niimcriis  pcillciliir,  appareat  quasi  gnidala  dislinclio ; 
vciiiat  eliam  ilbid  iii  nieiitem ,  quod  alio  loco  Scri- 
faiiraruin  ci  diiiliir,  OiiiHin  in  mensura ,  ct  nmncro,  ct 
pondcre  clisposiii^ti  (Snp.  xi,  2l);alqiie  ita  cngilcl 
aiiima,  qu;r  pnlcsl,  iiivocalo  in  auxilium  Dco,  cl  iin- 
pciliciilc  aupie  iuspiianic  viic;,  nlriim  lianc  Iria,  mcn- 
sura,  iiumcrus,  pimdiis,  iii  quibus  Deum  disposuisse 
omiiia  scripUim  csl ,  craiilalicubi  :inlcipiani  crcarcliir 
imivcrsa  creaiurn,  aii  cliniii  ipsa  creaia  suni;  cl  si 
crnnt  anlea,  ubi  cranl.  Ncqne  ciiiin  anle  crenturam 
cral  aliqiiid  nisi  crcainr.  In  ipso  crgo  cra;it.  Sed  qiio- 
iiiodo?  nam  ct  isia  qujc  crcata  suiii,  in  ipso  csso  le- 
giaiiis  [liom.  XI,  31)) :  an  illa  sicul  ipsc,  isla  vcro  siciit 
iii  illo  a  qiio  rcgnnliir  et  giibcriianliir?  Et  qunmodo 
illa  ipse?  Neqne  ciiim  Dcus  mcnsurn  est,  aut  nuinc- 
riie,  anl  poiidiis,  aiil  isia  oiniiia.  An  scciindiim  id 
qiiod  noviiiuis  mctisiiiam  in  eis  qii.i!  melimur,  cl  nn- 
iinriim  iii  cis  qn.ii  niimcrnmus,  cl  pimdiis  in  cis  qiie 
appcndinius,  non  esl  Dciis  i:.ia :  seciniduni  id  vrro 
(|uod  nicnsnra  omni  rei  mo.luni  pr;rfig  I,  cl  iiumeriis 
(iniiii  rei  spcciein  pr.-cbel,  cl  pnndiis  oninem  rcni  ad 
(|uictcni  .ic  sinliililnicm  tiabit,  ille  rrimltus  cl  vcin- 
titcr  cl  singularitcr  isin  csl ,  qni  tcrminal  oinnia  ei 
formaloninin,  cl  ordinai  nmuia  ;  iiiliilipic  aliiid  dictiim 
iiilelligilur,  quomodo  pcr  cor  ci  linguam  liiimaiiam 
potuit,  Uinnia  in  mensura,  elnumcro,  et  poiidere  dis- 
posuisii,  nisi,  Omnia  iii  le  disposuisii? 

8.  Magnum  esl  paucisque  conccssum  ,  cxccdcre 
omnia  qua;  meliri  possmil,  ul  videatur  mcnsiira  siiic 
mensura;  excedcrc  omnia  qiia;  numcrari  possiml,  iil 
vidcatur  nuincrus  sinc  numcro;  exccdcrc  omnia  (pi;c 
appendi  possuiit,  ut  videalur  pondus  siiie  pondcre. 
OAPUT  IV.  — /ii  Deo  esse  mensuram  sine  meiisiirn  , 

numerum  sine  numero ,  el  pondus  sine  pondcre. 
Ncqiie  enim  mcnsura  el  numonis  ct  poiidus  iii  la- 
pidibus  tantummodo  ct  lignis  atqiie  linjnsmodi  moli- 
■  bns,  eiquantiscumque  corporalibiis  vel  lcrrcstribus 
vcl  coelestibus  animaJvcrii  ct  cngiiari  potcsi.  Est 
ctiam  mcnsura  aliqiiid  agcndi ,  ne  sit  irrevocabilis  ct 
immodcratn  progressio;  ct  est  nnmcrus  ci  affcctionuin 
aiiimi  ct  virliitnm,  qiio  ab  sluluii^c  deformitaie,  adsa- 
piciilin:  formani  dccusque  colligilur;  cl  est  poiidus 
Aolunlalis  ct  amoris  ,  iibi  apparcl  qiianli  quidipie  in 
a|ipctc)ido,  fuijiciido,   prrp'iiiciido,    pijslponciidoipift 


R.\M,  S.  AUGLSTINI  50(1 

pciidatnr  :  sed  li.vc  aiiimoriim  alqiie  iiicnliiiin  el  min- 
sura  alin  mensnra  cobibetur,  ct  nuiiicnisalio  nuniero 
forinatur,  et  pondus  alio  pnndcrc  rapiiiir.  Mciisura 
aulem  sinc  mcnsura  cst ,  cui  inuatiir  qnod  dc  illa  esi, 
iicc  aliunde  ipsa  est :  nnmcrus  sine  niimcro  csl ,  qiio 
formantur  omnia ,  ncc  forinatur  ipse  :  pondus  sine 
pondcre  cst,  qiio  rcfcruntur  ul  qniescant ,  quorum 
qiiics  purum  gaudiuin  csl ,  ncc  iUud  jam  rcferlur  ad 
aliiid. 

9.  Scd  nnmiiia  mensura;  ct  numcri  cl  pnndcris  , 
qiiisqiiis  noimisi  visibilitcr  iiovit,  scrviliter  novil. 
Transcend;it  itaqiic  omne  quod  ita  novit,  aut  si  noii- 
diim  polesl,  ncc  ipsis  nnminibus  lia;rcat,  dc  quibns 
cogilarc  nisi  sordide  non  potcst.  Tamo  cnira  niagis 
ciiique  isla  in  supcrioribus  cliara  siiiit,  quanto  ipse 
miniis  cst  in  iiifcrioribus  caro.  Q;iod  si  nnn  vult  ali- 
<|iiisca  vocabula,  qu;c  iii'rcbus  iiinmis  clabjcciissimis 
didicil,  transfcrre  ad  illa  subliiiiin,  qiiibiis  inlucniKs 
mcnlcm  sercnare  conatur,  non  csl  iiigendus  ut  facial. 
Duin  enim  hoc  intclligaiur  qii;id  inlclligendum  csi , 
non  magnopcrc  curandum  csi  quid  voceiur.  Scire 
oportet  tamen  ciijusmodi  siniilitudo  csl  inferiornm  ad 
siipcriora.  Non  enim  alitcr  rcclc  liiiic  illuc  ratio  lcn- 
dii,  ct  nilitur. 

10.  Jam  vcro  si  qnisqnnm  dicit  crcalam  essc  men- 
siirn;ii  ci  numcruni  et  pondus,  in  qnibiis  Dcum  omiiia 
disposiiissc  Scriptura  lestatur;  si  in  iilis  omnia  dispn- 
siiit,  cadcm  ipsa  iibi  disposuil  ?  si  in  nliis,  quomodn 
crgn  in  ipsis  o;niii;i,  qii;iii(Io  i|isa  iii  aliis?  Nnn  itaqiic 
(Inbiiandiim  esi  illa  essc  cxlra  ea  qua;  dispusila  suiil, 
iii  qiiibiis  o:iiiiin  disposita  suiit. 

C.\PUT  Y. — In  Deo  ipso  exsiat  ri.tio  mcnsura;,nu- 
meri  cl  poiideris,  nd  (jiuiiii  disposiln  siiiil  onmia. 

11.  .\ii  forlc  puiabimns  iln  diclimi  esse,  Omnia  in 
mcnsiira,  cl  nnmeio,  et  pondiTc  disposiiisli,  ac  si  dicc- 
rclur,  (3mnia  sic  disposuisti,  ut  lialicroiit  niensuram, 
ct  numcrum,  cl  jiondus?  Qnia  ci  si  diccrctiir,  Omiiia 
corpo;a  iii  cnloribiis  dispnsiiisii  ;  non  liir.c  cssct  coii- 
scquens  iil  ipsa  Dei  SapieiUia,  per  ijiiam  facta  sinil 
omnia,  cnlnres  in  sc  prius  linlmissc  inlclliscntiir,  iii 
qnibiis  facerct  corpora  :  sed  ila  accipercliir,  Oiimia 
coipora  in  cnloriliiis  dispnsuisii,  ac  si  diccrclnr,  Oiii- 
iiia  cnrporn  sicdisiiosuisli,  ul  linbcrciit  cnlorcs.  Qua^i 
vcroa  crcalorc  Deo  disposiia  iii  colnribiis  cnrporn,  id 
cst  ita  disposlla  ut  colorata  csscnl ,  possil  alitcr  in- 
lclligi,  nisi  aliqiia  ralio  colnruiii  singulis  corf  oruin 
gciicribus  distriliuendcirnm  iii  ipsa  dispoiicniiss.-pieii- 
tin  noii  defuissc  iutclligatiir,  cisi  color  ibi  iion  appcl- 
lalur.  Iloc  cst  cnini  qiiod  dixi  :  duni  rcs  cngiioscilur 
non  cssc  de  vocabulis  laboraiidini. 

12.  Faciamiis  '  crgo  ita  dicium  essc,  Oinnia  in 
mcnsura,  ct  niimcro,  cl  pondere  disposnisli,  tanquam 
dicUiin  cssct,  ila  disposita  ul  liabcrenl  prnprias  mcn- 
sura->  siiis,  ctpioprios  numcros,  ct  prnpriiim  poiidus, 
qii:c  iii  cis  pro  sui  cujusquc  gciicris  mutabilitate  mu- 
larciiliir,  aiignicniis  ci  diniinuiionibns,  multitiidine  ei 
liaociiaic,  leviiate  ct  gravitatc,  sccunduro  disposiiio- 
neni  iici  :  iiiimqiiid  sicul  ista  mutanlur,  ita  ipsuiii 

'  r.dili,  fuleimur.  JLss.  vero,  fr.ciimus. 


501  LIBER  QUARTUS 

Dei  consilium,  in  quo  ca  disposuil,  mulabile  diriintis? 
Avcrterit  ipse  tantam  demeiili^m. 
CAPUT  VI.  —  Ubi  cernebal  Deut  unde  omnia  dispo- 
neret.  • 
Cumergohxc  ita  disponerentur,  ut  habcrcnt  men- 
siiras,  el  numcros,  et  pondcra  .<iua,  ubi  ea  cerncbat 
ipse  disponens?  Neqiicenim  extra  scipsum,  sicut  cer- 
nimus  oculis  corpora  ;  quae  uliqiie  noiidum  cranl,  cum 
di-poncrenlur  ul  fierciii.  Nec  inira  scipsuin  ista  cer- 
nebal,  sicul  animo  cernimus  phanlasias  corporum  , 
qux  noM  prccsto  sunl  oculis,  sed  ea  qua;  vidimus,  vcl 
ex  eisquct  vidimus  imaginando  cogiiamus.  Quo  modo 
ei^i)  isla  ccrncbat,  ut  iia  disponerol  ?  Quo,  nisi  eo 
quo  solus  poiesl  ? 

13.  Ycrum  ciiain  '  nos  morlalcs  ci  pcccalores,  quo- 
rum  aiiimas  ngg;avant  corpora  corruplibilia,  ct  quo- 
rum  scnsura  mulia  cogitaiitein  tcrrcna  deprimit  Iia- 
bilatio  {Sap.  i.x,  13) ;  quanquam  clsi  corda  iiiundis^i- 
ina  ct  meiiies  simplicissimas  gerercmus,  sanciisquc 
Angclis  jain  cs>emus  a.'quales,  non  utiiiuc  iiobis  ita 
nola  esscl  divina  subslanlia  sicut  ipsa  sibi. 
CAPUT  VII. —  Scnarij  numeri  pcrfcctiontm  quomodo 
cernamus. 

Tamcn  ist:im  senarii  niinicri  perrcctionem,nec  exlra 
nvs  ipsos  ccrnimus,  siciit  oculis  corpora  ;  ncc  ita 
intra  iiosmclipsos,  quemadmodum  corporum  phanla- 
sias,  ct  visibilium  im.igincs  reram,  sed  alio  quodam 
longe  dilTercnii  modo.  Quamvis  cnim  se  objedcnt 
nieiilis  aspoctiii  qiiasi  corpusculorum  qua^dam  simu- 
lacra,  cum  senarii  niimeri  composilio  vel  ordo  vcl 
lartilio  cngitatur  :  lamen  validior  ct  prxpoteniinr 
dosupiT  ratio  non  eis  anniiit,  interiusque  numeri  vim 
cnntuetur ;  pcr  qncm  coiituilum  fidcnicr  dicit,  id 
quod  dicilur  unum  in  nunnTis,  in  nullas  partes  dividi 
posse  ;  nulla  autem  corpnra  ni^i  in  parlcs  innumera- 
biles  dividi ;  el  facilius  roclimi  rl  Irrram  Iransirc,  qii.i; 
secundiim  scnariuui  nuincruni  rabricnla  sunt,  qtiain 
cffici  pnsse  ut  scnarius  immrriis  non  siiis  parlibus 
complc.ilur.  Graiias  iiarpie  Crcalori  scmpfT  agat  ani- 
nius  hu!'.ianus,  a  quo  ila  croalus  est,  ui  hoc  possii 
videre,  quod  avium  ntilla,  nulla  besiiarum,  qu:r  ta- 
men  nohiscum  videiit  et  coelum,  ci  lerram,  el  Iiimi- 
naria,  et  mare,  et  aridam,  et  omnia  qurc  in  eis  siint. 

li.  Quamobrem  non  possumus  dicere,  proplcrra 
(enarium  numerum  esse  perfecium,  quia  si^x  dicbus 
pcrlccit  Dcus  omnia  opera  sua  ;  sed  proptrrra  Dcmn 
scx  dirbus  perfecisse  opera  sua,  quia  senariiis  numc- 
1  us  prrfocitis  rsl.  Itaqur,  eliamsi  isla  non  cssciti , 
peifciliiS  illo  csset ;  nisi  autrm  ille  pcrfrcitis  cs^ci, 
i~la  seciiiidum  eum  perfccta  nou  fierent. 
CAPUT  VIII.  —  Quies  Dei  in  die  scptimo  ul  iutelli- 
genda. 

15.  Jamvcro  qiiod  scripium  cst,  requievissc  Dciim 
in  die  scpiimo  ab  omnibtis  opcribus  siiis  qux  fccit ; 
c!  ideo  eunidem  diem  bcncdixissc,  ct  sanciificassc , 
qiiia  in ipso  rcquievii;  ul  quomodo possumus,  quantiim 
:il)  ipso  adjuli  fuerimus,  intellcclu  coneinur  atliugcrc, 
prius  de  lioc  carnales  hominuin  fuspicioncs  a  nostris 

>  ^ii^..  rcnunttanen. 


509 


mcntibiis  abigamus.  Numquid  cniiii  liici  vei  credi  f.is 
csl  Dcum  l:iborassc  in  operando,  cum  ca  qiicc  supra 
srripta  sunl  condidil,  qu;indo  dicebat,  cl  ficbam?  Ita 
quippe  nec  homo  laborat,  si  aliquid  faciendum,  mnx 
iit  dixrrit,  fial.  Quamvis  enim  liumana  verba  sonis 
admiiiiculata  ita  proforantur ,  ut  scrnio  diuturniis 
faligcl  :  lamen  cum  lani  p.inca  suiil,  qt:ani  p:iura  lo- 
giinus  in  eo  quod  scripluin  cst,  rum  Deus  dixit,  Fiut 
lux,  Fiat  ftrmamcnlum,  el  cxtcra  iisquc  in  fincm 
opcrimi,  qum  sexto  dic  constimmavit ;  nimis  absiinli 
dcliramenti  cst,  istuin  vcl  liomiiiis,  ncduin  Dei,  labo- 
rein  puiare. 

10.  Aiiforlequisdixerii,  diccndoqtiidem  ut  ficrcni, 
qiKC  coniinuo  facta  suni,  Dcum  non  laborasse,  sed 
furto  cogitando  quid  fieri  debuissel ;  qua  cura  velut 
lilicratiis  rerum  pcrfoctionc  rcqiiievcrit,  et  eo  mcrila 
dioin  quo  primo  faclus  cst  ah  hac  aniini  inientione 
scrunis,  bcncdiccrc,  cl  s:inctificare  voluerit  ?  Quod  m 
liirc  s:ipcrc,  multutn  dcsipcre  esl  (rerum  ciiim  coii- 
d.nilai  uiii  lain  facultas,  qtiam  facililas  incomparahilis 
alii'io  iurir.ib.li^  cst  apiid  Dcum), 
C.VPUT  l.\.  —  Quo  sensu  Dcus  rcquiescere  dicitur. 
Tristitia  laudabilis. 
Quiil  rcsial  ul  iiitolligamus,  ni>.i  forlc  crcatur;c  r.i- 
iioii:iIi,  iii  qu.i  ri  Iiouiiiicin  crc.tvii,  in  seip-o  rcquiora 
pr.rbuiss.-,  pusl  cjus  por.^^ocliuiicm,  pcr  doniim  Spiri- 
tussanrli,  porqticmdiffundilurcJarilasincordibusno 
siiis^Rom.  v,o)  iiiillucfciiimurappctiiu  desidrrii.quo 
ciim  prrvcncrimus  roqtiiescamus,  id  cst  niliil  amplius  rC" 
quinimus?  Sicut  cniin  rcclcdlcilur  Dous  facere,  quid- 
qiridipso  in  nobis  operanic  foccriniu-;;  iiarccicdieilur 
Dcus  rcqiilcsccre,  cuin  ejus  mtinere  rripiiosci.nius. 

17.  IIoc  quid;-iti  rcclc  intclligimtts;  quia  el  vertim 
cst,  et  noii  iiiagiKc  iulcutioiiis  iudiget,  ut  vidr.inius 
ita  dioi  rcquic;ccre  Dcuin,  cuiii  loquicsccre  nos  facil, 
sicui  dicilur  cognoscere,  ciini  eflicil  ui  cogiioscamus. 
Ne(|iie  cnim  Dous  lcmporaliltr  cognoscit  qund  anica 
iioii  nnvcr:it ;  ct  lameii  dicit  ad  AI)r..hain,  Sunc  co- 
giievi  quoiiinm  limes  Dcuiii  {Ccn.  xmi,  \i)  :  ubi  quid 
aliiid  iircipiiiiiis  nisi,  Nuiic  fca  ul  coguoscerclur  ?  Ilis 
lociiiioiiutti  innJis,  cum  e.t  qiuc  noti  accidunl  Deo  i:in- 
qiiam  illi  aocidanl  loquimur,  eum  faccre  agnoscimus 
ut  iiobis  accidant ;  ca  diinl:ixat  qu;e  laudaLilia  sunl  : 
rt  h.xc  quaiiliini  Soripluraruin  usus  admitlil.  Neijue 
ciiim  iios  tcmcre  aliiiiiid  lali!  dc  Den  dicerc  dcbcnuis, 
qiiod  in  Scriptiira  cjus  noti  kgiiiius. 

18.  E\  lioc  loculioiiis  raodo  arbilrir  dictum  illud 
ab  Aposlolo  :  Notitc  conlristarc  Spirilum  sanclum  Dci 
in  quo  signati  eslis  in  die  redemplionis  {Ephes.  iv,  50). 
Ncqiic  enim  ipsa  Spiritus  sancli,  qua  cst  i|iiid(|uid  ipsc 
cst,  subsiiimia  ooiitrisiari  poiesi ;  ctim  liabeal  xier- 
nam  atque  incommulabilcm  beatitudiiicm,  niagisque 
sit  ipsa  xterna  ct  incommutabilis  bcatiiudo.  Sed  quia 
ila  in  sanctis  haljiiat,  ui  eos  implcat  chariiate,  qua 
necessc  est  ul  hoinincs  ex  tcmpore  gaudeant  profectu 
fidclium  ct  bonis  nperibus  ;  ct  idoo  nccesse  esl  eiiam 
contristcnlur  bpsu  vel  pcccalis  coruin,  de  quorum 
fidc  ac  piclale  gaudehanl ;  (lu.-e  trislili:i  laudabilis  cst, 
quta  vciiil  ex  dilectiunc  ipiam  Spiriius  suncius  iniuii. 


r.05 


DF.  GENESI  Al)  l.iTTEriAM,  S.  ALCLSTIM 


dil:  pr(>|Uorca  ipsc  S|iiriliis  iliiimr  ooiiirisLui  .i!"  ois 

qui  sic  .tgiiiil,  iil  roniin  faciis  coiilrisiciiuir  sancli  , 

iion  oh  aliud  nisi  qiiia  Spiritiiin  sanciiiin  liabeiit ;  qiio 

iloiio  lain  boiii  sunt,  ut  cos  niali  inoeslificcnl,  lii  nia- 

xiine  qiios  Lionos  fiiissc  sivc  novcruiii  sive  crcdide- 

Tuiil.  Quiu  profccio  liislilia  non  soliim  iioii  ciilpanda, 

vcruin  cliam  pnccipiie  l.iiulanda  ac  prauiicanda  cst. 

10.  lluc  goiiere  looiiiionis  rnrsiis  idom  aposlolus 

inirabilikT  usiiscsl,  iibi  ail  :  ^'uncnulem  coguosceiilcs 

Dciiin,  iiiio  cvgiiiii  a  Iho  {Gclnl.  iv,  9).  Nequc  cnim 

tunc  cos  cognovei\Tl  Dcus,  pr.xcognilos  viddicel  anle 

consiiuilinncni   nmndi  (1  Pclr.i,  10);  scd  qiiia  luiic 

ijisi  cuiii  illiiis  iniiiicrc.  nnn  suo  nicrilo  vel  facnll.ile 

cogiiovcranl,  maliiit  Iropicc  loqni,  ul  tniic  ab  illo  co- 

gniios  diccnl,  cum  cis  cogiioscciKkmi  se  pr;cslilil,  cl 

vcrbuni  corrigcrc,  quasi  lioc  minus  rcctc  dixcril,  quod 

propric  dixcrat,  qnain  siiierc  ut  lioc  sibi  arrogarcnt 

se  potnissc,  qnoJ  <is  possc  illc  do:iaveiat. 

CAPUT  X.  —  Qiiccslio  aii  ipse  Deus  proprie  rcquies' 

cere  poliieril. 

20.  ilic  crgo  inlcllectus,  in  co  qiiod  posilum  esi  re- 
(luievissc  Dcnm  ab  omnibus  opcribus  suis,  quoe  fecit 
bona  valdc,  qni:i  ipse  nos  facit  reqiiicsccre,  cuin  bona 
opcra  fcceiimus,  quibusdain  forte  snffccerit :  scd  nos 
liujusscntcntiit;  Scripturarum  consideralionesuscepta, 
urgcmur  quxrcre  quonainmodo  ct  ipse  rcquiescere 
potueril;  quainvis  requie  sua  nobis  iiisiiiuata,  sperare 
adnionucril  in  sc  requicm  noslram  fuiuiain.  Sicut 
eiiiin  ipse  fccit  ccelum  cl  icrrani,  ct  ca  qu;c  in  eis 
siuit,  cl  omnia  scxto  dic  consummavii;  iicc  iii  eis 
aliquid  dici  pnlCbt  nos  crcassc,  illo  donanle  iit  crcare- 
imis,  ct  idto  dicluin  csso,  Cousummavil  Deiis  in  die 
scilo  opcra  sua  cjucc  fecil,  qnia  ut  a  iiobis  consnmma- 
lentiir  ipse  pr.Tslilit :  ita  cl  qnod  diclum  cst,  liequie- 
vil  Dcus  ii!  die  scptimo  ab  oiiiiiibus  cperibus  suis  qtiw 
feeii,  imn  uliqufl  nostram  rcquicm,  qnain  coiicedente 
ipso  adcptuii  suinns,  scd  ipsius  primitus  intclligerc 
debemus,  qua  in  scptimo  die  requievit,  consummatis 
opcribus ;  ut  pi  ius  oiiinia  qn;c  scripia  sunt  facta  mon- 
slrcntiir,  ct  deinde  si  opns  esl,  ctiam  aiiquid  signili- 
casse  doccantur.  Uecte  quippe  dicitur,  sicut  Dcus 
posl  opera  sua  boiia  rcquicvii,  ita  cl  nos  |iosi  opera 
nosira  bona  rcquicuiros.  Sed  ob  lioc  cli;iin  rccle  fla- 
gitatiir,  ut  qucmadinoduni  dispulaliim  cst  de  operi- 
bus  Di'i,  qu;u  ipsius  esse  salis  apjiarci;  iia  de  reqnio 
Dci  salis  disscrainr,  qua;  propiia'  ipsius  dcir.o:i- 
sirclur. 

C.\Pl]T  XI. —  Quomodo  iilruiwiue  conslat,  Deim  in  die 
septimo  requievisse,  et  nunc  usque  operari. 

21.  Quapro|)tcr  jiisiissiiiia  r:itioiic  compcllimur 
iiidagnrc,  si  valcamiis,  alqne  cloqui,  (pioiiiodo  uUnm- 
qne  sil  vcriim,  cl  quod  luc  scriptnm  est,  in  scpliino 
dic  rcquievisse  Dcuin  ab  opcribus  siiis,  qux  fecil;  ct 
quod  in  Evaiigclio  dicit  ipsc,  pcr  qiicm  facta  sunt 
omnia,  Paler  mcus  us^jue  iiunc  opcralur,  et  ecjo  operor 
(Jonn.  V,  i").  Eis  cnim  b  c  rc^pindil,  qui  piopicr 
requicm  Dci  Sciiplunc  bnjiis  aucloiilalc  aiili^iiiiiiis 
comiiicndatum  sabbatiiiu,  ab  co  noii  obscrvari  oucrc- 

'  Mss.  tlenqiie,  proprie. 


banliir.  El  dici  qnidcm  probabilitcr  pi)lcst,  obscrv.nii  • 

diim  s:ibbaluin  Jiuhcis  fnissc  prcccptum  in  umbra  fu- 

luri,  qH;c  spiritualcm  rcquiom  rigniaicl,  qnani  Dciis 

cxemplo  Imjus  (|uietis  su;c  lidolibus  bona  opora  bicicii- 

libus  arcana  significationc  piilliccliaiur.  Ciijns  quictis 

cl  ipsc  Domiiius  Cliristus,  qui  iionnisi  quaiido  voluit 

passiis  csl,  cliam  sepuluira  sua  mysicrium  coiinriiia- 

vit.  Ipso'  qnippo  dic  sabbati  rcqnievil   in  sepulcro, 

cuniqiie  toluni  dicin  li;ibuit  sanct.-c  cujiisJam  vacatio- 

nis,  postcaquam  scxto  die,  id  cst  |iarasceve,  quam  di- 

cunl  sestam  sabbati,  consuinmavit  omnia  opcra  sua, 

cum  de  illo  qu.-c  scripia  suiii,  in  ipso  criicis  patibulo 

complorontiir.  Nam  et  lioc  vcrbo  iisns  cst  (|uando  ail : 

Coiisumiiuitum  esl ;  ct  incUiiiito  ciipile  Iradidit  spiriluin 

(Joau.  xix,50).Qnid  ergo  niiiuin  si  Dcusislum  dicnj, 

quo  erat  Christus  in  scpultuia  quicturus,  volcns  etiam 

lioc  modo  pncnunliare,  ab  opcribus  siiis  iii  uiio  dio 

rcqiiievil,  dcinccps  operaluius  ordinem  s;ccnloruni, 

ui  et  illud    vcrc  dicerclnr,   Patcr  meus  usque  nuiie 

opcrutur ? 

CAPUT  XII.  —  Alia  ratio  conciliandi  Scripturam  de 
requie  et  de  continua  opcratione  Dei. 

22.  Potcst  cliam  inlelligi  Denm  rcquicvisse  a  con- 
deiidis  gcnci  ibiis  crcalur;c,  quia  ullra  jain  non  condi- 
dil  aliqiia  gciicra  nova  :  dcinccps  auteni  usquc  nunc  e( 
ultra  opcraii  corumdem  gcncrum  administratiunciii, 
qiio;  tunc  insiiluta  suiit ;  nuii  ut  ipso  saltcm  die  sc- 
ptimo  potoniia  cjus  a  coili  cl  lcrne,  omniumquc  re- 
rum  qiias  condidorai,  giibonialione  ccssarct,  alioqiiiii 
continuo  dilabcrcntur.  Croatoris  iiamquc  potcntia,  et 
omnipotciilis  alquc  omnilcnciitis  virlus,  caiisa  subsi- 
slcndi  cst  oiiini  crealiir;e  :  qn:c  virtus  ab  cis  qu:c 
crcala  sunt  n^gondis,  si  aliquando  cessarot,  siiiiul  et 
illoinm  cessarct  spccics,  oinnisqne  nalura  concidcrot. 
Ncque  eiiini,  sicut  structor  xdiuin  cum  (abricavcril, 
absccdil,  aiquc  ilio  ccssanlc  atipie  abscedciile  stat 
opus  cjus;  ila  inundus  vel  ictii  oculi  slare  poterit,  si 
ci  Dcus  rcgimcn  sui  subiraxerit. 

23.  Proindc  ct  quod  Doiiiiiiiis  ail,  Paler  mcus  iisque 
nuiic  opcratur,  conlinualiuncm  qnamdam  opcris  ejiis, 
qua  univcrsam  crcaiiiram  conliiict  atque  admiiiislral, 
ostcndit.  Alitcr  eiiiin  possot  iiilclligi  si  dicercl,  Et 
nuiic  opcralur,  ubi  noii  cssct  ncccssc  iit  operis  conii- 
niiationem  accipcrcmus  :  aliicr  autcin  cogit  inielligi 
cum  ail,  Usque  iiuiic,  cx  illo  sciliccl  quo  cuncla  cura 
coiidorcl  opoiaiiis  cst.  Et  qiiod  scripium  est  dc  sa- 
piculia  cjiis,  Perliiiijit  a  fiue  usquc  ad  fiiiein  fortiter,  el 
disponit  omnia  suuvitcr  (S'«p.  viii,  1);  de  qua  item 
scriplum  est,  quod  moius  cjiis  agilior  ccleriorque  sit 
omiiibns  mntibiis  (Ibid.  vii,  21) :  saiis  ;ipparet  rcctc  iii- 
Incntibns,  buiioipsnm  incnmpanib^Iein  cl  incfrabilein, 
el  si  possit  inlolligi,  slabilcni  iiiotum  suum,  rebus  eam 
pnobcre  suavilcr  dispoiiondis  ;  quo  utiquc  subtiaclo, 
si  ab  h.ac  operationc  cessavcril,  cas  continuo  perilu- 
ras.  Etillud  quod  ait  Apostoluscum  D<;iini  Alhcnicii- 
sibus  piicilicirel,  In  lllo  vivimiis,  ei  muiemur  et  su- 
mus  (,\cl.  XVII,  28),  liipiidc  cogitalum  tpiantum  hu- 
mana  nicns  xalt,  adjiivat   Iiaiic   seiitcniiam,   qua 

Lov.,  iden  Qiiippe.  .>.l  ali.c  cdi:ioac«  ci  siss.,  tp». 


505  LICER  Q 

credimiis  el  diciniiis  Deum  in  iis  fnice  creavii,  indesi- 
nenler  operari.  Ncqiic  cnini  lan(|iinm  snbslniili;i  ejiis 
sic  in  lUi»  siiniiis,  qiicinadiiimium  diclum  cst,  qiiod 
iiabe.ll  vilam  in  seniclipsn  {Joan.  v,  20) :  sed  iiliqiie 
ciim  aliud  simns  quam  ipsc,  noii  ob  .'iliud  in  illo  sn- 
mus,  nisi  quiii  id  ii|icialiir,  ct  lioc  est  opns  cjus,  qiio 
coiitinet  oniiiia,  et  qiin  pjns  snpieiilia  perlciidil  a  fiiie 
ttsque  ad  piiem  forli(ei\  ct  disjwnil  oiiinia  suavilcr ;  piT 
quam  disposilioncni  iii  illo  virimus,  el  movemur,  el  su- 
mus.  Undc  colligitiir  qnoJ  si  linc  opus  suiim  rcbiis 
sublraxciit,  ncc  vi\euius,  nec  inovcliiniur,  nec  cri- 
niiis.  Claiet  igitiir  ne  unn  qiiidcni  die  ccssassc  Ocnin 
ab  opeie  rcgcndi  qii:v!  crcavit,  ne  innlus  su  is  iiainra- 
Ics  qnibiis  agiinlur  alqiio  vcgciaiilur,  ut  oninino  nalu- 
vx  sinl,  et  iii  eo  quod  sunt  pro  siin  qua'qiie  gencie 
mancaiit,  illico  amittcrcni,  ct  essc  aliqnid  oniniiin  dr- 
sinerenl,  si  eis  snbtralicietiir  ninins  illc  Sapicnti;E 
Dei,  qno  dispnnit  oninia  siiavitcr.  Qnapioiitcr  sic  ac- 
cipimus  Daiim  reqnievisse  ab  oinnibiis  opcrilius  siiis 
qux  fecil,  nt  jam  no\ain  natiiram  ulterius  nullani 
conderel;  noii  iit  ea  qn.t;  condiderat,  enntinere  et  gu- 
beriiarecessarel.  Unde  et  ilUid  veruin  esl,  qnnd  i;i  se- 
plimo  die  rcquievil  Deus ;  ct  illud,  qiiod  usque  luinc 
operalur. 
CAPUT  XI!I.  —  De  Snbbali  observatione.  Sabbaliuii 
chrislianum. 

24.  El  opera  qniJcm  ejus  videnius  bona  ;  quielcm 
vero  ejns  pnst  bonaopcra  nostra  videbiiiius.  Ob  qiiam 
signilicandarn  mandavil  Ilcbr.ipo  populo  unum  dicm 
obscrvandum  (C.roi^.  xx ,  8) :  qiiod  tain  carnaliier 
agebant,  ut  co  die  saliitem  nosiram  Dominiim  vidciiles 
operari  criminarcnlur,  ac  si  cis  de  opcrc  Patrisreclis- 
sime  respondcrct,  cuni  quo  et  ipse  oporabaiur  Kipia- 
liler,  nou  solum  creatura;  uiiiversa;  adminislrationein, 
sed  eliam  ipsam  noslram  salulem.  ,Iam  vero  lempnre 
pratiiB  revelal;e,  observatio  illa  sabbati,  qua;  niiiiis 
diei  vacalinne  ligurabatur,  ablala  estab  nbscrvalionc 
lidelinin.  Iii  ea  quippogratia  |icrpctiiuin  s:ililiatiiin  j;Mn 
obscrvat,  qni  spe  fiilura;  qnielis  nporatur  qiiidipiid 
bnni  nperalur,  ncc  iii  ipsis  bonis  nperibus  siiis,  quasi 
li:ibens  boniim  qiiod  iion  acccperil,  glnrialiir :  ita 
eniin  tanqnam  dicin  sabbali,  boc  cst  nnminic;c  ces- 
sationis  in  scpiillura,  suscipicns  alqiie  inlcHgens  Ba- 
ptismi  sacraincnluin ,  qiiicscit  a  piistinis  opcribns 
siiis;  ul  jam  in  novilatc  vit;t!  ambiibms  {Rom.  vi,  i), 
Dciini  in  se  opciari  cognnscal,  qni  siiniil  cl  opcrnlnr, 
el  ipiiescit,  ct  crcalnne  pnibcns  tongrii:ini  gubcrna- 
lioncin,  ct  apud  sc  liabens  a'tcrnain  Iranqnillil^itcm. 
C.\PUTXIV. — CurDcussaiictificaventdicmquiclissun;. 

25.  Denique  ipse  ncc  cuni  creavit  defessus,  iicc 
ciini  ccssavit  rcleciiis  est;  sed  nos  voliiit  pcr  Scripiii- 
rnm  suain  ad  (piielisexborlaii  dcsidcriiim,  inlimando 
nobis  euni  dicm  se  sanctificasso,  in  qiio  (piievit  ;ib 
omiiibus  operibns  siiis.  Nam  misqnam  omniiim  scx 
dicrum  qnibns  crcata  sunl  oninia,  legiliir  aliqnid  san- 
ctificassc,  iiccanto  ipsos  sex  dies  iibi  scripliim  est,  In 
priucipio  (ccit  Dcus  cceluin  el  terram  {Gcn.  i,  1),  addi- 
liim  rsl,  Et  sanctificavit  :  Scd  dioiii  isliim,  in  quo  rc- 
quievii  ;ib  «ninibns  opciibus  suis  qiix  fecit,  voluit 


!U.\UTUS.  50S 

sanctificarf,    lanqnain  ci  w^.  i,.  ,y^, ,ui  nihil   in 

opere  siio  laborat,  pliis  qiiies  quam  operatio  vale;'.i. 
iloc  quidcni  in  lioniinlbus  Evaiigeliuin  nobis  inliinal, 
ubi  Salvalor  noslcr  meliorcin  partcm  dicit  H:iri;i>, 
qiKid  sedcns  ad  pcdes  ejus  rcqiiii^scebat  in  verbo  ejiis, 
qinni  Maitb.T,  qiiamvis  proplcr  obseqiiinni  qnoci  mi- 
nistrabat  circa  nnilta  occiipal:c,  ct  licel  bonum  opus 
oporantis  {Luc.  \,  oO-ii).  Voniin  linc  in  Dco  qiio- 
ii:odo  sit  vel  inlcliigalnr,  difficile  diclnni  esi,  cii.iin^i 
cogitatu  aliqiiantuliini  altingi  pnlcst,  cur  Dcns  sancti- 
licaverit  diem  quiolis  su»,  q^ii  nnlliini  sanctificavciit 
oporis  sui,  nec  Ipsum  soxtu:n  qno  ct  bominem  lccit, 
etcuncta  perfecil.  .^c  primum  ipsum  rcqniesccre  Dei 
qiialftsit,  ciijus  liunian:c  meniis  acies  assoqui  potest? 
Qnod  lamen  nisi  esscl,  hoc  omnino  isla  Scriptura  nnn 
poncret.  Dicam  sanc  qnod  scntio,  h.TC  diio  indiibilat.i 
pnrdoqucns,  noc  Dcnm,  vclut  pnsl  i;iboreni  desider:!- 
tnmve  ncgntii  sui  fincin,  tcnipoiali  quadam  rcqnie  do- 
lect;itiim  ;  noc  lias  Liltoras  aiictorit;"Ic  tanta  uierito 
pnvnii  lentes,  friislra  f;ilsoqiie  dixissc  qnod  Dens  ali 
oinnibiis  opcribns  snis  qu;c  focit,  in  sepliino  dic  re- 
quievcril,  eaqiie  cansa  cnnidcm  dieni  sanclificavcril. 
C.\PIJT  XV.  —  Solvilur  quccslio  supciius  proposila. 

20.  Niinirnni  eigo  qiiia  vitiiini  cst  ct  infirinilas 
animx,  it:i  snis  operibiis  dclectari,  ut  pitius  in  eis, 
qjam  in  sc  rcqniescat  ab  cis;  ciini  prGCiil  dnbio  me- 
liiis  aliqiiid  in  illa  sit  qiio  ea  facla  suiit,  qiiain  ipsn 
qii:c  f.icla  siint  :  insinuatur  iiobis  Dciis  per  lianc 
Scriptiinim,  qiia  dicitnr  rcqiiievis^c  ab  oinnibus  opc- 
ribns  suis  qiiae  fecil,  iiullo  opere  suo  sic  delectatus, 
qnasi  facien  li  ejus  egnerit ,  vd  niiiior  fiilurus  nisi 
fccisscl,  vcl  bcatior  cum  fccissct.  Qnia  cnim  ex  illo 
ita  csl  quidqnid  ex  illo  csl,  iit  ei  dobc::t  quod  esl, 
ipsc  auicm  nnlli  qnod  ox  ipsocsi,  debeat  qnod  beatiis 
cst;  se  rcbns  quas  fcdt  diligendo  pryposuil  :  nnn 
sanctificans  dicin  qiio  ca  facionda  inclioavit,  ncc  illuin 
quo  ca  peifocil,  iic  illisvcl  faciendis  vcl  faclis  aiicliini 
pjiis  gaudium  vidcrolnr;  sed  eiini  quo  ab  ipsis  in 
seipso  reipiicvii.  El  ipse  qnidoin  nnnqnam  ista  reqiiie 
taruil,  scd  nobis  eam  pcr  dicm  seplimnm  ostendil : 
binc  eliam  signilic;ins  non  percipi  rcqniem  suam  iiisi 
a  pcrfcclis,  ciiin  ad  eain  iiitiniand::m  nnn  dcpulavit 
dicin,  nisi  iiui  p.rfoctioncm  reriim  onininm  scqncba- 
liir.  Nain  quiseinpcr  est  quictiis,  Innc  nnbis  rcipiievil, 
cum  se  rcqiiicvi^sc  inonslravil. 

C.\PUT  XVi. —  Dei  rcqitics  ab  opcribus  suis  in  se- 
ptimo  ilie. 

27.  Illud  qunqiie  attendonduni  est  ,  quod  Dci 
reqiiiem,  qiia  de  seipso  bealns  esi,  nobis  insinuari 
oporlcbat ,  ul  intcHigainns  qunmndo  dicalur  eliam 
reqnicscerc  in  nnbis  ;  qnod  no:i  dieiiur ,  nisi  ciiin 
in  se  reqnicni  prcstat  el  nobis.  Reqnies  igilur  Dci 
rcclc  inleHigcnlibiis  ca  cst,  qna  nulliiisindiget  bono  : 
ct  ideo  cerla  ct  nobis  in  illo  esl,  qnia  et  nos  boali- 
ficamur  bono  qnnd  ipsc  esl,  non  ipse  bono  qiiod 
nos  suniiis.  Nain  ct  nos  aliqiiod  bnnuni  ab  illo  su- 
miis,  qni  focit  omnia  bona  valde,  in  quibus  fecit  et 
nns.  Porro  alia  rcs  bonn  prxler  ipsiim  nulla  esl, 
(piain  ipsc  non  feoil ;  ac  per  lioc  miilo  pr.eler  s«;  ali  > 


507 


bono  cgfil.  qiii  «•'«"<>  a«o«l  fcc'l  """  '^S*"*-  "'^*'  "' 
ejus  requics  ab  onuiibus  operibus  siiis  i\»x  fccii.  Qui- 
bus  aulcm  boiiis  kiuJabiliicr  iion  cgcrci,  si  nuUa  fe- 
cisscl?  Ndui  Cliain  sic  dici  possel  iiullis  cgnis  l)miis, 
nonafaclisin  scipso  rcqmcsccudo ,  vcrmn  omMiiio 
iiulla  faciciido.  SeJ  boiia  faccrc  si  non  posscl,  nulla 
esscl  poicnlia  :  si  aulcm  possct  ncc  faceicl,  mngiia 
csscl  iiivi.lciiiia.  Quia  ergo  csl  omnipolcns  cl  boims, 
omiiia  val.lc  bona  fccit  :  quia  vcro  scipso  bono  p.r- 
f..cte  beaius  csi,  a  bonis  qua;  fecii,  in  scipso  requie- 
vii,  oa  scilicel  requic  a  .|ua  nuiiqu.im  rcccssil.  Sed  si 
.liccrcturrequicvissca  faciciidis.nibil  aliiidquar.i  u..u 
fecisse  iutclliseietur.  ISisi  aulciu  dicerclur  requie- 
vissc  a  faciis,  non  eis  cgcrc  quae  fccil  minus  com- 
incnilarctur. 

28.  Quo  itaque  die  boc  commcndari  oportuissct , 
nisi  scpliuio ?  Quod  saiie  intclligil  quisquis  seiiaiii 
liumcri  pcifcclioncin,  dc  qua  suprn  locuii  sumus,  pcr- 
feclioni  cicaiur.-e  c.ii.snientcr  adbibiiam  rccolit.  Si 
cuim  scnaiio  iiuiiiero  |icrruienda  fuciat  cieatura,  sic- 
uli  prrfccta  cst,  ca.pic  rC(|uics  Dei  crat  nobis  coin- 
niendaiida,  qiia  dcnionslrarctur  nec  perfcctis  bcatili- 
tari  trcaturis  ;  prociil  dnl.ia  dies  crat  iii  b:.c  com- 
niendarioac  saucliricaiidus  qui  sc.iMil.ir  sexHiiu  ,  <iuu 
crigeieiiiui- ad liancrcquiciii coiieui.iscciidam, ul cl  uos 

in  illi)  rcquicscaiiiiis. 

C.\PUT  XYU.  —  QiiiV*  nostta  in  Deo. 
$9.  Ncque  enim  siinililiido  pia  est ,  si  veliiniis  ila 
similes  csse  Dco,  iit  ct  nos  ab  operibus  nostris  re- 
quiescainus  in  nnbis,  sicut  ipse  rcquievit  in  se  ab 
nperibus  suis.  Iii  qiiujain  ipiippe  iiicoinmutabili  bono 
requiescere  dcbcmus,  quod  illc  nobis  eslquinos  fecit. 
ILcc  crit  igitur  sumiua,  minimcqiie  snpciba,  ct  vere 
I ia  I eiuics  nostra,  ul  sicul  ipsc  rcquicvit ab  omnibiis 
opcribus  suis,  qiiia  uon  ci  opcra  siia,  scd  ipse  sibi 
bonum  cst,  quo  bcalus  cst  :  ila  ct  nos  ab  oiuRibus 
cperibus,  iiou  tautum  nostris,  verum  etiain  ipsius, 
iioimisi  in  illo  requieturos  nos  esse  spcremus  ;  idque 
dosidcrcinus  posl  bona  opera  noslra,  quae  in  nobis 
8gpo=ciuius  illius  polius  essc  qiiam  nostra  :  ut  eliain 
sic  p''St  boiia  opera  sua  ipse  rcqnicscai ',  cum  post 
bona  opera  quxab  iUo  iuslificaii feceiimus,  in se  nobis 
leqiiiein  piacstat.  Magniim  est  cnim  nobis  ab  illo 
oxstilisse,  seJ  majus  eiit  in  illoreiiuievissc.  Sicul  ipse 
non  idco  bcaliis  est,  quia  hxc  fecit ;  sed  quia  cti.m 
f;iclis  non  egcns,  in  sepotius  quain  in  ipsis  requievii. 
Unde  non  opcris,  sed  quietis  diein  sauciilicavit ;  quia 
non  baec  faciendo,  scd  cis  qux  fccil  non  cgendo,  se 
bcaiiim  intimavil. 

50.  Quid  crgo  tim  bumilc  ac  facile  effalu,  et  quid 
lam  sublime  aique  arduum  cogitalu,  quam  Deus  re- 
quiesceiis  ab  omnibiis  operibus  suis  quae  fecit?  Et  ubi 
requiesceus  nisi  iii  seipso,  quia  beatus  nonnisi  seipso? 
Quaudo,  nisi  semper?  in  diebus  auiem  quibus  rcrum 
quascondidilconsummaiio  narratur,  cl  ab  eis  quieiis 
Uei  ordo  Jislinguitiir,  quaiido,  i.isi  iii  scpliino  dic, 
«ai  caruin   scquitur   pcrfectioncni?  A  perfcciis  ci.ini 

\  ^Jivi  ^l.!!Ui'.^  Jn  wWs ,"  q^M  3bc3t  a  usft. 


DE  GENESl  AD  LlTTEa.\M,  S.  ALIGUSTINI  108 

rcqiiiescii  ,  qtii  iicc  perfeclis  cgel ,  qun  b.aiior  csse 
possit. 

C\PUT  XVIU. — Septimm  dies  curmane  liabunii,  noti 
vesperam. 
51.  Et  quod  apiid  illiim  qiiidcin,  quicti  ejus  ncc 
niane  ncc  vcspcra  csi  ;  qiiia  ncc  aperitnr  iniiio,  nct 
claudiiiir  finc  :  perfcctis  aiileni  opcribus  ejiis  inane 
liabi,t  et  ves;.craiM  iion  liabei;  perfecla  quippe  cre:i- 
lura  l.abct  qiioddam  iiiiliiini  siia;  convcrsioiiis  a<l 
qiiiclcni  Crc:iliiris  sui,  scd  illa  iimi  li;ibel  fiiicin  .piasl 
lcriuiiiiiiii  perfcclionis  sn;v,  sicut  cn  qine  f;icia  suiil. 
Ac  pcr  biic  rcqiiics  Pci  iioi»  ipsi  l>eo,  sed  reruiii  ab 
co  coiidilarum  perfeciioni  inclioatur,  ut  in  ill.rmcipiat 
rcqiiicsccrc  qii.id  ab  ill»  pcrfu  iliir,  el  iii  co  li:ibcrc 
iiiaiic ;  iii  siio  eiiiin  L;eiiorc  lanquani  vcsjicra  lermiiia- 
liim  !'.%{ :  sed  iii  l)co  vcspcram  liabere  j;iiii  non  pole  I, 
qiiia  iioii  ei  il  ;diquid  illa  pcrfeciione  porfcctiiis. 

o'2.  Iii  illis  ciiim  dicbiis  qiiibus  uniiiia  crcabaiiliir, 
vos]iirani  lcniiinimi  coiidit;i'  cicalura; ;  niaiic  autcm 
iiiiliiiiii  coiuIcihLc  allci  iiis  accipicbaniiis.  Ac  pcr  lioe 
(luiiili  dici  vcspera  tciniimis  esl  comlila;  .luiiili)  dic 
crcalur.e  :  niaiic  autcui  quod  post  ipsaiii  vcspciaui 
facium  esl,  iiiiiium  cst  condcnd;e  scvto  diecrcalurx; 
qiia  coiidila  tanquain  ejus  tcrniinus  factacst  vcspera. 
I'U  quia  iiiliil  aliud  coiidcn.luin  rcstiterat ,  ila  post 
illain  vespcr;im  inanc  facluni  cst,  ut  non  csset  iiiiiiuin 
condcndx'  altcnus  cre;iiur;e,  scd  initium  qiiielis  unl- 
vcrsae  creatiir;c  in  requie  Cre;itoris.  Neque  enim  coe- 
lum  et  terra  et  omnia  qii:e  in  cis  sunt,  universa  sci- 
licel  spiriiualis  curporalisque  crcatura  in  seipsa 
manci ;  sed  uiiqiie  in  illu  de  quo  diclum  cst,  iii  ilto 
cnim  vimnus,  el  moveinur,  et  sumus  {Act.  xvii,  28). 
Quia  cisi  iinaqiixque  pars  polest  esse  in  toto  cujus 
pars  cst;  ipsuni  lamcii  lotum  non  cst  iiisi  in  illo  a 
qiio  condilum  est.  Et  idco  iioii  absurde  iiitelligitur 
scxto  die  coinplclo  post  ejus  vesperam  factiim  mane, 
iion  quo  signilicareturiiiilium  condcnd;caIlerius  crea- 
tur.e  ,  sicut  in  ca;teris ;  sed  quo  significarctur  inilium 
manendi  et  quiescendi  loiius  qnod  condituin  est,  in 
illiusquictequi  condidit.  Qua;  quiesDco' iicc  iniliiim 
babct  ncc  terraiiium  :  crealiir.TC  aiitcin  liabct  initium, 
scd  noii  babct  icrminum;  cl  i.len  scpiimiis  dies 
cidcm  creaiura;  coepit  a  luanc,  scd  iiullo  vcsiere  tcr- 
ininaiur. 

55.  Nam  si  in  c.rlcris  diebus  vespera  et  ra^^e  ta- 
lium  tcniporiiiii  viccs  sigiiiliranl,  qnalia  niiiic  pcr  li;cc 
quolidiana  spatia  pcragunliir;  iioii  \iJco  qni.l  pnibi- 
bucril  etseplinium  dicui  vcspcra,  nncicmqiic  cjusdcm 
inane  concludcre,  ut  siiiiiliier  Jiccrcliir,  Ei  ficta  cst 
vcspera,  et  factum  cst  inane  dics  scpuiiiiis :  (|iiandu 
quidem  ct  ipse  unus  cst  dicfum,  qiii  ojiines  septciu 
sunt,  quoruin  repciitiiiic  inciiscs  ct  anni  ct  sxciiU 
peragunlur;  ui  mauc  qund  poiierclur  post  vcspcrani 
septimi ,  Iioc  essct  iiiilium  octavi  di.'i ,  de  qiio  jain 
deinceps  silcndum  fiiit,  quia  idcin  piiiiius  esiadquem 
redilur,  a  quo  rursiis   kebdumadis  scries  ordiatur  *. 


'  Edili,  Dei.  Al  Mss.,  pco.  Et  mox  I.ov.  pro,  creutwa 
autnn,  liabol,  creaturii,  reraganlilius  c;clcris calicibus. 
•.  Jlss,  peio,  ordinalur, 


509 


LffiEa  QU.VRTUS. 


310 


Unde  probabilius  csl  istos  quiJcm  scptcm  dies,  illo- 
ruin  nmniiiibus  el  nuincro ,  alins  alque  alios  sibiniel 
succedcnlcs  currendo  lempoialia  peragcre  spalia  : 
illos  aulein  prinios  scx  dies  iiicxperia  nnbis  atqiic 
inusilata  spccio  iii  ipsis  reruir.  conditionibus  CNplica- 
los  ;  in  qiiibus  cl  vc^pera  cl  mane  sicut  ipsa  lux  ct 
li  ncbi;p,  id  csl  (lics  ct  iiox,  non  eam  vicissiliidincin 
piMbiicin;il,  qii;iin  pntbenl  isli  pcr  solis  circuitus  : 
qiodccitcdc  illis  liibus  f;iteri  cogiinur, qiiianle  coii- 
dita  luiiiiiiaria  coinnicninrali  atipie  iiunicrali  siint. 

51.  Ac  pcr  hdc  qiialiscumqne  in  cis  vcs;icra  ct 
iiiaiie  fuciit ,  nullo  inodo  taincn  opinanduin  esl,  co 
inancqiiod  post  sexti  dici  vcsperara  factuin  cst,  ini- 
liiim  acccpisse  rfiqnicm  Doi;  iie  tcinporale  aiiiiuod 
lionum  illi  x'ternitati  ct  incominiitabilil.Ki  accidi^se 
\anitale  lcniciaria  suspiccmur  :  scd  illaiii  qiiidein  re- 
qiiiein  Doi,  quain  scipso  rcqnie:Cit,  eoquc  bono  bca- 
liis  esl  quod  ipsc  sibi  csl,  iicc  initiuin  eidcin  ip-^i  lia- 
bore  nec  terminuin ;  consummaiac  aiilein  crcatiir£C 
liabcre  inilium,  caindcm  rcqnicm  Dci.  Quoniam  rei 
ciijiisqiie  perfcctio,  iion  laiu  iii  uiiivcrso  cujns  pars 
esl,  iiiiam  in  eo  a  ([uu  cst,  iii  qiio  ct  ipsuin  iinivcr- 
sunicsl,pro  siii  gciicrisniodulo  st.ibilllnr  ul  quiescal, 
id  cst,  ut  siii  iiiomcnli  ordinem  teneat.  Ac  pcr  hoc 
ipsa  uiiivcrsiias  crcalur.c,  qiia;  sex  diebns  coiisum- 
mata  esl,  aliiid  babet  in  sua  natuia  ',  aliud  iii  ordine 
qun  in  fco  csl,  non  sicut  Dius,  scd  l;imcn  ila  ul  ci 
quies  proiiriic  slabilitatis  non  sit,  nisi  in  illius  quicie 
q"i  niiiil  pnclcr  se  appelil.qiio  adcpto  nquiescit.  Lt 
idco  duin  ipseinanel  inse,  qnidquid  cx  illo  cst  rclor- 
qiieladsc;  ut  oiniiis  cre^itnra  in  sc  babcat  natiira; 
sii:c  leriiiiiiuin,  qiio  w.n  sit  quod  ipsc  est;  iii  illo  au- 
lciii  quiclis  locuni,  quo  scrvet  qiiod  ipsacst.  Scio  quod 
iioii  proprie  dixerim  locuin;  nain  proprie  dicitnr  iii 
sp;iliis  qii.c  coiporibns  occiipanlur  :  sed  qiiia  et  ipsa 
Curpora  non  m;iiient  iii  loco,  nisi  quo  sui  poiideiis 
i;inquain  appetilu  p  rvciiiuiii,  ut  co  coinperlo  requie- 
scaiit;  ideonou  incongrucntcr  acorporalibusad  spiri- 
lualia  vcrbuni  iran-fertur,  ul  dicaturlocus,  cum  res 
i|isa  plurimum  di.^lct. 

55.  Iniiiuin  ergo  crealnr.c  iii  qiiiete  Creatoris  illi) 
iiiaiie  sisiiilicalu.il  arbilror,  quod  facluiii  est  po,t  vc- 
spcram  scxti  diei  ;  uoii  cnim  posset  in  illo  nisi  pei  fc- 
cta  rcqiiiesceie  :  proiiidcscxtodiecoiisummatisoiiiiii- 
bus,  factaqiie  vespera,  factiim  csi  ct  mane,  qiio  inci- 
p  rcl  coiisumniaia  crcatura  iii  illo  a  qiio  facta  est  rc- 
qnicsccrc.  Qno  iiiiiio  Dcuin  in  seipso  reqiiiesceiilcm, 
iibi  ct  ip>a  rcquietccrc  possct  invenit,  lanlo  slabiliiis 
alque  lirmius,  qu;iiilo  ipsa  illius,  non  ille  linjns  cguit 
adquiclem  siiam.  Sed  quoiiiam  quidquid  erit  univer- 
sa  creatura  qiiibuj-libet  miitnlionibus  suis,  non  uliipie 
iiihil  eril,  idco  creatiira  uiiivcrsa  iii  Crealnrc  siio  scin- 
pcr  mancbit ;  ac  pcr  boc  post  illud  niaiic  nulla  dciii.lc 
vespera  fuit. 

5G.  llocdiximus',ciirsei.liiiuisdies,  i:;  quo  re  ;uic- 

'  \!ss.  qiiatuor,  consmmuila Cbl  in  miiura  siia,  nlUui  kr:n 
m  mVira  sim. 

'  Kilil,  .ist,  f/i>miHs,  ■■iMnM,  iil iiULllirtitiir ;  iMx  vcili» 
i-'iui;lii.il  ll.si.  iiiiLie!». 


vit  Dcusabomnibusopeiibussuis,  mancbabucrii  post 
vcsporam  se.xtl,  vcspcram  vcro  iion  habiiciii. 
CAPUT  Xl.X.  — /IWa  ralio  qua  iiitilliijiiur  seplimut 
dics  liabuisse  mane  iiiie  vespera. 
Esl  aliud  quod  Je  l:ac  rc  magis  proprie  atqiie  iiic- 
lins  possil,  qiiantuin  cxisiirno,  intclligi,  sed  aliquanto 
difiicilius  cxplicari ;  ut  non  creaiurae,  sed  eliam  sibi 
reqiiics  Dci  scpiimo  dic'  maiie  liabucritsine  vespcra, 
id  cst  iniiium  sine  lcrmiiio.  Si  cniin  ita  diccrctur,  Rc- 
qiiievit  Dcus  iii  dic  seplimo,  nec  adJeretur,  Abonini- 
bus  operibiissuis  qiuc  fecit,  frii»tia  liiijus  quieiis  iiii- 
tidin  qiKercrcinus.  Non  cniiii  iiicipii  Dciis  rcquicscerc, 
ciijns  rcqnics  sine  iiiilio,  sineterniino  sempiteriia  esi. 
Scd  qiioiiiam  ab  omnibus  operibus  suis  qiic  fecit,  eis 
iioii  egeiido,  rcquicvil,  iiitclligilur  rcqiiies  qiiiJem  Dei 
nec  coepla  ncc  tcrminata  ;  rcquics  autein  ejus  :ib  oiiiiii- 
biis  operibus  suis  qua;  fccit,  cx  co  coepla  esl  ex  quo 
illa  pcifccit.  iNcquc  ciiiin  opciibus  suis  non   egeiido 
rcquicvissct,  prius  quain  csseni,  qiiibus  ncc  perfeclis 
cguissct;  et  qnia  eis  omnino  nuuquanicguil,  iiec  isia 
biaiitudo  qiia  noii  eis  egel,  lanquam  proliciendo  per- 
(iciclur,  iJeo  sefitinio  diei  nulla  vespera  acccssit. 
CAI'tiT  XX.  — Dies  septimus  an  creatus, 
57.  Sed  plaiic  qu;cri  potcst,  dignaque  considcraiio- 
nc  movei,  qiiomoJo  iiitelligalur  iii  seipso  Dcus  rcquic- 
visse  ab  oiniiibus  opcribiis  suis  qua;  fccit;  ciun  scri- 
plum  sil,  £l  rcqnievit  Deiis  in  die  septimo.  Noii  ciiiiii 
diclum  csi,  lii  seipso  ;  scd,   iii  die  septimo.  Quid  cst 
crgo  dies  scptiimis  ?  utrum  crcaluia  Cst  aliiiiia,  an 
temporis   lanluminoJo  spalium  ?  Sed  cliaiii  lempiris 
spatium  crcalura;  lcinpoiali  concie.iliini  osl;  ;;c  ;  ir 
lioc  ct  ipsum  siiic  diibio  cie.itnra  esi.   Nu  iue  c  iiu 
ulla  lcmpora  vel  suut,  vel  cssc  potucru,;t,  vcl  poie- 
runl,   quorum  Dcus   non  sil  crcalor  :  ac  per  lioc  ct 
isluni  septiinuni  Jicm,  si  tcinpiisc^l,  qiiis  cjc.ivil,  iii- 
si  oiiinium  lcinporniii  crcato;- ?  ScJ  illi  scx  Jics  tuni 
qnibns  vcl  iii   quibus  crcaturis  crcali  siiit,  siipcrior 
Scripiiinc  sancUc  scrmo  iuJicat.  Quocirc;i  iii  liis  dio- 
bus  scptein,  quoruin   spccics  nula  nobis  csl,  qni  re 
qnidom  ipsa  pi;clercunl,  scd  aliis  succcdciitibus  iio- 
iniiia  i-ua  qiiiiJ.inimoJo  IraJunl,  ut  illi  sex  dics  iio- 
niiiioiiiur;  noviiiius  corum  priuii  qnaiido  creaii  sunt : 
sepiiinuni  autcm  dioin,  qui  nomiiic  s;ibbati  iiuiicupar 
tur,  quauJo  Dous  croavcril,   non  videmus.  Iii  ipso 
qiiippe  Jic  iioii  lcoit  aliiiuid,  inio  ab  cis  qiix  scx  die  • 
biis  fcceral,  iii  codcm   scpiiino  rcqnicvil.  Quomodo 
oi;;o  reqiiievit  in  die  quem  iiou  crcavit?  Autqucmo- 
do  eum  post  sex  dics  contiiiuo  crcavii,  cum  scxto  uic 
ciinsiiminavcrlt  omnia  qiuc   crcavii,    nec  aliquid  sc- 
plinio  Jic  rreavoril,  seJ   in  eo  poiius  ;tb  omnibns 
qii;c  creavcrat,    rcqnicvcril  ?  Aii   uiium  taiiluiiiinoJo 
ilieiii    cre;ivlt   Doiis.ul  cjus   rcpeliiioiie  miilti,  qiii 
dicuiilnr    dies,    pra:lcrireiil   alqiie    liauscurrerenl ; 
ncc  opas  cr;il  iil  sepliinum  dicni  crearol,  quia  iliiu* 
qiicm  cieavcral,  sc|iliina  ropetisio  liiinc  uiiquc  faoic- 
bal  ?  Liiceiii   qiiippe  dc  qua   scripluni  csl,    Ei  dUii 


'  slcMss.  M  cxoii.si,  1  ra.'leriiiissa  voce  rei,  fcfunl,  requia 

ifflW.l  lllfl  ' 


sn 


UE  GENF.Sl  AD  I.ITTEaAM,  S.  AUGUSTIM 


012 


Dius,  Finl  liu  :  el  fnctn  esl  ln.r  (  Ccn.  i,  3  ),  discrcvit 
,T  loiirliris,  c.imqiie  vccnvil  ilicin,  ci  lcnclins  vocn- 
vii  iiocicm.  Tunc  iiaqne  Oous  dieni  fccii,  ciijus  repc- 
tiUnnein  Scriptiininpiicli.ilsccundiiin  dieni,deiiidcier- 
lium,  etiisquc  adscxlum.qnoconsinimnvii  nciis  ope- 
rn  snn  :  niqiic  indcillius  dici  priniiiiis  crcnii  scptiinn 
repclilio  scplimi  dici  nniiien  ncccpil,  in  qiiorcqiiicvil 
heiis.  Acpcr  lioc  nulln  crcnlurn  eslscptimiisdics,  iii- 
si  endeiii  ipsn  scplics  redicns,  quru  comlita  est,qiiniid(> 
voenvii  Deiis  luceni  dicin,  ci  lcncliras  vocavit  noctcm. 
CAPIT  XXI.  —  Dc  luce  qnce  onle  lumhwrm  fuil  ad 
licissilinlincm  diei  cl  nocli^. 
38.  riiiriiis  ergo  ad  ciin  qiircslioiicm  rclaliiniiir,  dc 
qiia  in  priino  libro  cxiissc  videliiimiir  ;  iil  ilcm  qii:r- 
ramus  qiinmodo  circuirc  polucril  Iiix  ad  cxliiliend.im 
diiirnam  nocturnamqne  vicissiiudincm,  non  solum  an- 
icqiinm  cali  liiminarin,  scd  aiilcipiain  ipsum  cccliim 
qiind  lirmaiiicnliiin  appcllaliim  csl,  fntluin  csscl,  an- 
icqiinm  dcniqtic  ulla  spccies  tcrr.c  \el  maris,  qiia; 
circnitum  liicis  admiilcret,  scqucntc  noclc  uiidc  illa 
irnnsisset.  Ciijiis  qu.tsiionis  diniciiltnte  coinpulsi,  aii- 
si  siiniiis  di^rcplnlionem  nostram  qiinsi  ad  Iiaiic  lcr- 
ininare  seiilcniinm,  ut  diccrciniis  illam  luccm  qii;c 
priiiiilus  facta  csl,  coiiformaiinneni  esse  ercaliirn?  spi- 
ritiials ;  nocicm  vero,  adluic  formandam  iii  rcliqiiis 
«pcrihiis  rcrum  malcricm,  qii.c  fucrai  inaiuiln,  ciiin 
in  priiicipio  fccii  Dcus  ccclum  ct  icrram,  aniequam 
vcrbo  faccrct  diem'.  Scd  nunc  diei  sepliiiii  considera- 
(ione  commonili,  facilius  esl  ut  nnsignornre  fnlcnniur, 
quod  rcmolum  csl  a  scnsibus  nostris,  qiionnin  inodo 
lux  illa  qua:  dics  appellala  csi,  tcI  circuilu  suo,  vol 
coiitractioncciemissionc,  sicorpnraliscst,  vices  diur- 
iins  iiocliirnasipic  pcregciil,  vel  si  spiritualis  csl,  coii- 
doiidis  creaiuris  omnibus  prxsentata  sit,  suaquo  ipsn 
priTScnlia  diein,  nociem  vcro  abscnlia,  vespcrani  ini- 
lio  abseiitix,  mnnc  initio  pr.Tseiitix  feceril ;  qiinm  ut 
in  re  npcrln  cimlia  diviiuc  Scripliir.TE  verba  cnneini.s-, 
dicciido  alind  essc  dicin  scplimum,  quam  illiiis  dici 
qiicm  focit  Doiis  seplimam  rcpelilioiiem.  Alioqniii  aiit 
nnn  crcavit  Deus  scptimum  dicm,  aut  aliquld  crcnvit 
pnst  illos  scx  dies,  id  esl  ipsum  dicm  sepiinniin  ;  fal- 
SMmqiie  erit  qiiod  scriplum  cst.  iii  scxlodic  cons^uiii- 
iiiassc  nniiiia  opera  sua,  et  iii  seplimo  rcquievisse  ab 
nmnibus  ojicribus  siiis.  Quod  uliqiie  quoniain  falsum 
cssc  non  poicsl,  restai  nl  prxsenlia  lucis  illius,  qiicni 
dicm  Dciis  fccil,  pcr  oinnia  opora  cjiis  repelila  sit, 
qur.liesdiesnnminatiisest,  cl  iii  ipso  scplimo  in  qiio 
rcqt:ii:vil  nb  nporibiis  siiis. 

CAl  UT  XXII. — Lia  spirilualis  quomodo  diei  el  iio- 

clis  viiissiludinem  exliibuisse  inleUigilur. 

39.  Scd  quniiiim    liix   corpornlis,  anlequnm  ficrcl 

fceliim,  quud  lirmaineiiluin  vocaliir,  iii  qno  etiam  lii- 

iiiinaiia  fnclasuiil,qiio  circni'u  vclquo  proressii  cl  re- 

ecssu  vices  dici  cl  nociis  exliiberc  poiueril,  r.on  in- 

veninuis  ;  istam  qiixsiionera  relinqiierc  non  debcmus 

jiiic  aliqunnoslr.c  prolalioiie  senleiiti.r  :  ul  si  lux  illn 

i;ii;c  priinilus  crcaiacst,  iinn  coip'iralissc.d  spirilu.i- 

liscsl,  s;cnt  pnst  tcncbras  f.icla  csl  ubi  iiiiclligiliir  a 

'  l;ilili  SilJunl  Uic,  in  qito  requiccit ;  qiicd  abcsl  aMss. 


sna  qiindam  iiiformitnic  ad  Crcalorcm  cnnvcrsa  atqiiL' 

fnrmal;i  ;  iln  et   poil  vcsperam  fiat  inanc,  cuni  post 

cognilinncin   sii;o  |irnpii;e  nnturac,  qiia  noii  esl  qiiod 

Dcus,  rcferl  sc  ad  liiidnn.lain  Iiiccm,  qiiod  ipsc  nc;;s 

est,  ciijiis  contcmplatioiic  formatur.  El  qnia  cctene 

cieatur.T,  qiixinfrn  ipsain  fiuni,  siiic  cngniiioiie  ejiis 

non  liunl,  prnpicrc;i  niniinim  idcm  dics  iibiqMo  rcjic- 

tilur,  iil  ejiis repoliiione  fi;int  lot  dios,  qnolies  disliii- 

giiiintiir  roriini  gencrn  croalnrmn,  pcrroctiQiie  scn:irii 

niimcri  lcrminamln  :  nt  vespcra  prinii  diei  sit  eliain 

siii  cngiiiiio  ',  non  sc  csse  qiiod  Dcus  est ;  mnne  aiiieni 

posl  Iiniic  vespcrnin,  qiio  conchulilur  dies  nnus,  el  in- 

clioaliir   seoiinibi^,  convcrsio   sit  cjiis,  qun   id  qiinj 

ficati  c-i,  nd  laiidcm  refcrnl  Crcaioris,  et  percipi;ii 

di!  Verbo  Dei  cogniiioncm  croaliirx  qu;c  post  ipsain 

lii,  lioc  est  lirirameiili  :  qiiod  in  cjus  cngnilione  (it 

priiis  ciiin  diciliir,  Ll  sic  csl  faclum  ;  dcindc  in  n.itura 

ipsius  (iriiiniiiiii!i,  qiiod  conililur,  ciiin  ndililiir  ctiain 

poslca.  j:iiii  dioto,  F.l  sic  cst  facliim,  El  [ecit  Deii»  fir- 

mamcniwn.  Deindent  vespcra  illius  liicis,  cuin  ipsuiii 

firmameiitiim,  non  in  Verbo  Dei  siciit  aiiie,  scd  in 

ipsa   ejiis  nalura  cngiioscil :  qii.i;   cngnilio  quoniani 

minor  esi,  rccle  vespenc  nomiiic  sigiiificaiiir.   Post 

(|ii;im  fit  mane,  quo  conchiditiir  secundiis  dics,  ctiii- 

cipil  tertiiis  :  in  quo  iiidem  niaiie  convcrsio  cst  lucB 

liiijiis,  id  est  dici  Iiiijiis  ad    laudandiim  Dcnin,  qiiod 

opcraliis  sit  DrinanicnUiiii,  cl  percipiend.iiii  de  Vcrbn 

cjiis   cognilioncm  crcalurr,  qii.-c   condonda  esl  posl 

firmamciitiim.  Ac  per  linc  cuiii  dicit  Dcus,  Cviigrry;- 

lur  aqua  quce  esl  sub  cmlo,  in  collectioncm  unam  ct  np 

pareat  arida,  cognoscil  lioc   illn  lux  in  Vcrbe»  Dei  qno 

iddicilur  ;  et  idco  seipiiliir,  El  sic  cit  facliim,  lioc  cst 

iii  cjus  cognilioiic  c\  Vci  bo  Dei :  dcinde  cuni  adililur, 

£(  conijrcgala  cst  aqua,  clc.  (  Cen.,  i,  'J,  10),  ciini  jnn 

dictum  esscl,  E(  sw  faeium  esi,   in  suo  gencrc  ipsa 

crcaiijra  fil ;  qu.-e  iieni  ciim  in  siio  genere  ticiacog.;o- 

scitur  ab  ea  liico,  qii;c  jani  iii  Verbo  Dei    faciciid;im 

cognovcrat,  fit  tcrtio  vespera  :  el  iiide  boc  inodo  cx- 

tera  usqiie  ad  mane  pnsi  vcsperam  sexii  dici. 

C.APUT  XXIll.  —  Cognitio  reiuni  in  verbo  Dei   ct  w 

seipsis. 

40.   MiiUum   quippe   iiiicrest    inier   cogniiinncm 

rci  ciijiisqiic  in  Verbn  Dei,  et  ciignilionem  cjiis  iii  n.i- 

tura  ejiis;  ut  illiid  mciiioad  diem  pertiiical,  boc  ad 

vcsperam.  In  comparaiione  enim  lucis  illius  qu.u  iii 

Verbo  Dci  conspicitiir,  omnis  cognitio  qua  erealiinm 

quamlibet  iii  seipsa  iiovimiis,  non  iinincrilo  nox  dict 

poicst  :  qu.e  rursiis  t;inluni  diflcrl  ab  errore  vel  igno- 

raiitia  eorimiquinec  ipsain  crcalurnmsciunl,  iilinejiis 

comparaiioiie  non  incongriie  dlcatur  dics.  Sicut  ipsa 

vita  fidcrmin  qu;c  in  bnc  cnriiealqiie  iii  Iioc  sa-ciilo 

diiciuir,  in  coinparaliiiiic  vil.c  inliJelis  aliiiio  impia 

non   irrationabiliter  lux    ct   dics  appcllaliir,  dicciilc 

Apostolo,  Fiiislis  aliquando  tcnebrw,  nunc  aiitcm  /«.r 

in  Doinino  (Eplies.  5,  8);  ct  illud,  Abjiciamus  opcra 

lcneinarum,  cl  induaiiius  nos  armalucis;    sicut  in  die 

hnncste  ambiileinus    (Hom.  xiil,  12,  1.")  :  qui    t;iincn 

'  lociis  ad  M.SS.  emcndaUis;  in  qiio  scilioot  cxcusi  !)»!.•".» 
n;cl,  rog;ii/ti"ii', !  auloiine  rosl,  convcriio  {il  ejui. 


313 

Jics  nisi  nirsus  iii  coiiipnnildne  iUiiistlici  qm  a-qim- 
los  Aiigdis  facliviilcl)iinMS  l>cuni  sicnli  osl,  i|isn  qno- 
qnenoxcsset;  nnn  liic  p:oplicli;P  liiconi;i  indiiJiere- 
mns  :  uiide  apnslolns  Pclrns  tlicil,  Hiibcnnis  reith- 
rem  jirofhclknm seimbncm,  ciii  beiie  fiicilis  inleiideiitcs 
ticul  tdceina:  liicenli '  m  obscuro  loco,  doncc  dies  iiice- 
scat,   cl   lucifer    oiialur    incoidibus  veslris   (II   Pclr. 

I,  10). 

CAPUT  XXIV.  —  Scienlia  Angclormn. 

41.  QM;ipropler  eiinis;incli  Angcli,  finibns  post  rc- 
snrreclionem  coTqiiabinuir(;l/n"/i.  xxii,50),  si  viam 
((piod  r.oljis  Clirislnsractiis  csl)  nsque  in  finem  tenne- 
riiiuis,  scniper  videaiit  faciem  Dci,  Yerboque  cjns 
uiiigenilo  Filio  siciil  Palri  a^qiialis  cst  ptTfruantur,  in 
quibus  prima  omnium  crcaia  est  sapiciitia;  procul 
diibio  univcrsam  crcalnram,  in  qua  ipsi  sniilprincipa- 
liler  coiidili,  iii  ipso  VcrboDei  priiis  iioverunt,  inquo 
sniit  oniiiium,  ciiani  qu;u  temporaliter  f.icla  sunt, 
;i;tern;c  rationes,  lanqnam  in  eo  por  qiiod  facla  snnt 
cmnia  :  acdcinde  in  ipsa  creatura,  qHamsic  novernnt 
tanqu  im  infra  dospiciontes,  eamqiie  referentes  aJ  il- 
lius  laudeni,  in  ciijus  incommulabili  verilalc  rationes 
secundum  qiias  facla  est,  principalilcr  vidonl.  Ibi  cr- 
go  lanqnam  per  diem,  nnde  el  coiicordissiiiia  iinilas 
eorumejusdemverilatisparticipationodiescst  primitns 
crcatus;  liicauiem  tanquain  per  vespeiam  :  scd  co:«- 
linuo  fil  mane  (qiiod  in  omnibus  sex  diebns  aiiimid- 
verti  potcst),  quia  non  rcniancl  angclica  scieiilia  in 
co  quod  creaium  est,  quin  boc  coniinno  rcforat  aJ 
cjus  laudem  atque  cliaritalcm  -,  in  quo  id  non  facluin 
osse,  sed  faciendum  fuissc  cognoscitur  :  iii  qua  vcri- 
lale  stando  dies  esl.  Nam  si  vel  ad  seipsam  natura  an- 
gelica  converleretur,  scqueamplius  delectaretur,  qnam 
illo  cnjusparticipatione  beala  cst ;  inlumescens  super- 
liia  caderel,  sicul  diabolus  :  de  qun  sun  loco  lnquon- 
diim  est,  cum  de  serpenie  liominis  scduclure  sermo 
dobilus  flagitabilur. 
CAPUT  XXV.  —  Cur  scx  diebiis  iion  addalur  nox. 

i'i.  Quia  ergo  Angeli  creaturam  in  ea  ipsa  croalura 
sic  seiunt,  ut  ei  scieiiti;c  cleciioiie  ac  diloclione  pnc- 
ponant  qiiod  cam  sciunt  in  Veritate,  pcr  quani  facta 
sniit  oninia,  participes  cjus  effecti ;  ideo  per  oiiuics 
scx  dies  nOM  nonvnatur  nox,  sed  post  vospcram  el 
mane  dics  uiuis  :  iiom  pnst  vcsperam  et  maiic  dies 
socundus  ;  dcindc  posl  vcspcram  et  manodios  terlius: 
ac  sic  usque  in  niaiic  scMi  diei,  unde  incipit  scptimns 
qiiielisDei,  qnamvis  cum  suis  noctibus,  dies  lanien 
non  noctes  narrantur.  Tuncenim  nnx  ad  diom  pcrli- 
nol,  non  dios  ad  noclcm,  cum  sublinics  Ct  sancli  Aii- 
gcli  id  qiiod  crcaturam  in  ipsa  creatura  noverunl,  ro- 
foriinl  ad  illius  bonorem  el  ainorem,  in  quo  ^clcrnas 
ralioncs  qnibus  cre;ila  cst  conieinplanlnr;  caque  con- 
tordissima  ciiiiiem[iI..lioiio  siinl  iinns  dlas,  qnein  fooit 
Dominus,  cui  conjnngoiui  toolosii  i!c  h;ic  pcrcgrini- 
lioiie  liber.ita,  ut  el  nos  cx>iillonun  ct  juciindcimir 
iii  eo  {Psal.  cxvii,2i). 

'  Mss.  omiiiunl,  luceiili. 

'  In  eili;is,  clnnliteiii.  In  qiiiiicinf  Ms-;.,  rlmrit-  trm  :  1i.a;ic 
I  ■.iin.icm  conliiniai  qimd  riirMiiiL,  ii.  tiihoiiiir,  rc/>rM!J«fi 
»/.!.■«  honorem  el  umoi  tui. 


I.IBEU  QUARTUS. 


3!4 


CAPIIT  XXVI.  —  ^umcrKS  dicrtim  qnomodo 
accipi''ndus. 

43.  IIujus  ergo  dioi,  cujiis  ot  vospora  ei  niaiie  se- 
cunduin  supra- diclam  ralionein  acclpi  p!;test,  scxla 
rcpciitione  consunimata  est  iinivcrsa  creaiura  ;  fa- 
clumqiie  est  mane,  quo  finireiur  sextns  dies;  et  nnda 
incipcrct  scplinius  vesperain  iion  Iiabiturns,  qnia  Dei 
requios  nou  est  creatura  :  qua;  cuni  pcr  diesc;cicros 
conderclur,  aliter  in  scipsa  facla  cogiioscebalnr,  quain 
in  illo  in  cujus  verilate  facicnda  vidcbalnr,cujnscogni- 
tionis  quasi  docolor  species  vesperam  faciebai.  Non 
ilaque  jani  forma  ipsius  operis  dics,  el  terniiiius  ve- 
speia,ot  alleriiis  opcris  iniliuni  niaiie,  in  liae  reruin 
condilaruin  iiarralione  dcbct  intoUigi ;  ne  coganiur 
contra  Scripturam  dicero,  pncter  sex  dies  conditam 
diei  soplimi  crcaturam,  anl  ipsimi  dicni  sopliniii.m 
nullam  e-se  croaturam  :  sed  dics  illoquenifccit  D  iis, 
por  opcra  ojns  ip<c  rcperitiir,  iion  circuitu  C"r|)oran, 
scd  cogiiitioiic  spiriluali,  ciiin  bcala  illa  sooiolas  An- 
goloriini  ct  primilus  eonlempl.iliir  iii  Veibo  Dei,  quo' 
dicil  Deiis,  Finl;  atquc  idco  prius  in  ejus  cognitione 
fil,  cuni  dicilnr,  Et sic est  faclum  ;  et  posloa  rom  ipsam 
f:iclani,  in  ca  ipsa  cngnoscil,  qiiod  significalur  f.ict.'» 
vcspera ;  ct  eam  dciiidc  cognitionem  lei  faot.c  ad  il- 
lius  vciilalis  laudem  roforl,  nbi  rationem  viderat  fa- 
ciond;c,qiiiul  significalurrclo  mane.  Acsic  per  oiiincs 
illos  dics  uniis  est  dics,  non  istnrum  dierum  consuolu- 
dine  iiilolligendus,  qiiosvideiiius  solis  circuilu  detcr- 
niinari  alque  nnmerari ;  scd  alio  qiiodam  nioJo,  a 
qnoel  illi  Ires  dios,  qiii  antc  coiiditioncm  isioruni  lii- 
niiiiarinm  comnicniorati  suiil,aliciiiesse  noii  possunt. 
Is  eiiiai  niodus  nun  usque  ad  dieui  quarlnm,  ul  iiide 
j;im  istosusitaios  cogiiaremus,  scd  usqne  ad  scxiuiu 
sopiimuniqiic  perduotus  cst;  ut  loiige  aliicr  accipien- 
diis  sit  dies  el  nox,  intor  qiix  duo  divisit  Dcus,  el  ali- 
lcr  islc  dics  el  iiox,  iiiter  qu;e  dixit  ut  divid;inl  lumi- 
naria  qna;  creavit,  cuni  ait,  El  dividanl  inter  diein  ci 
uoctein  (Cen.  i,  14).  Tunc  eiiim  liuiic  dioin  condidil, 
cum  condidit  soleni,  ciijnspr.isentia  cumdeni  exliibct 
dicni :  ille  aulcni  dies  iirimilus  conditus  jam  triJuuni 
pcregerat,  cuai  b;ec  luiiiiiiaria  illius  dioi  quai  ta  repe- 
liliDiie  creala  sunl. 

CAPUT  XXVII.  —  Usiliili  dics  hebdomada:  lonrje  di- 
spans  seplem  diibus  Gencscos. 

41.  Quaprnptor  qiioil  illiimdiem  vel  illos  dies,  qui 
cjiis  repetitiono  iiumcrati  siint,  iii  liac  iiostra  morlali- 
t  .le  terrena  cxpnriri  ac  sentirc  non  possunius,  et  si 
quijadcos  inlolligcnJos  con;iri  possuiiius,  noii  delie- 
iiius  lcnierariam  pniClpilaie  sciileiiliam,  lanqii;im  de 
liis  aliud  scnliri  coiigriicntius  probabiliusquc  noii 
possit;  istos  scpteni  d;cs,  qiii  pro  illis  aguiil  liobdo- 
niadani,  ciijuscur.-u  cl  recursu  lcmpnra  rapiiintur,  iii 
qiia  dicsniius  csl  a  solis  oiln  usi|iio  iii  ortuni  circui» 
tus,  sic  illorum  viconi  qiia;iid;iiii  cxbibcie  creJ;inius, 
nl  noii  cos  illis  siiiiilcs,  scJ  iiiultuui  imparos  mininiO' 
diibilomiis. 

CAPUT  XXVIII.  —  Iiilcrprclalio  dula  de  liicc  ct  dic 
sjiiriluiili  non  cxislimclur  impropria  et  fniuriila. 

.>.■>.  Noc  liui-quam  aibiliclur,    illiul  ijiioil    di.\i   de 


315  DE  CENES!  AD  LITTERAM,  S.  ALCUSTINI  516 

lui-c  spiiiluali,  cl  dc  conJiio  die  spiriluali  cl  angolica      qiiis  iion  viilcat,  si  aiteiiderc  vclit,  ct  dicm  iibi  sol  esi, 
creatura   cl  dc  conicinplalionc  quain  liabcl  in  Vcrbo      cl  noclcin  ubi  iioii  cst,  ct  vcspcram  undc  discedit ,  et 


Dci,  ct  de  cogMitione  qua  in  scipsa  crcatura  cngno- 
iciiur,  ejn-Hiic  rclatioiie  ad  Uiudcin  iiicomiiiulabilis 
vcrilatis,  ubi  prius  ratio  videbaUir  rei  faciciid.c,  (in;c 
cognita  cst  facla;nonjam  proprie,  scd  qiiasi  figiintc 
atquc  allcgorice  convenire  ad  inlclligondiim  dicm  ct 
\espcrain  ct  inanc  :  scd  alilcr  quiiUMii  quiin  iti  liac 
consuctudine  qiioti<liaii.i;  liicis  liiijus  i't  corporalis ; 
non  tamcn  lanquam  bic  propiic,  ibi  ligiiralc.  Ijbi  cnim 
meliorclcertior  lux,  ibi  vcrior  etiam  dios  :  cur  crgo 
iioii  ct  voriiir  vcspcra  et  voriiis  mane?  Nam  si  iii  isiis 
dicbus  liabcl  qiiamdam  dooliiialioiiein  siiam  lux  in  oc- 
casum,  quain  vespcre  nomine  niiiicupanius,  et  ad  or- 
tiim  ilcrum  rcditiim,  quod  nianc  dicimns  ;  ciir  ct  il- 
lic  vcsperam  non  dicamiis .  ciim  a  contcmplatione 
Creatoris  creatma  iKspiciHir  ',  ct  niaiic  ciim  a  cogiii- 
tloiie  crealurc  in  landoin  Crcalorisa^ifurgitur?  Noqiic 
cniin  ct  Cbrislussic  dicitiir  lux  (Joan.  viii,  \i),  qiio- 
iniidi)dicitnr  l.ipis(/lc(.  iv,  ll);sodilliid  prapiic,  lioc 
utique  (Iguratc.  Qiiisqiiis  crgo  non  eam  qiiam  pro  no- 
slro  niodulo  vel  iiidagare  vel  putare  potuimus,  scd 
aliam  re  |nirilin  illoruindicrum  ciiumoratioiio  seiilen- 
liam,  qr.x  non  in  prophclia  fignrate,  sed  in  liac  crca- 
liiraruni  conditioiie  proprie  mcliusque  possitintclligi; 
qii.Trat,  et  diviniius  adjulus  inveniat.  Ficri  cnim  po- 
tcslutctiam  ego  aliam  his  divin:ic  Scriplur.iD  vcrbis 
Ciingrueiitiorem  fortassis  invcniam.  Neqiie  ciiim  ila 
liaiic  confirino,  ui  alinra  qiiso  pr.Tponciida  sit,  inveniri 
non  posse  co::tcnJnni,  sicut  confirmo  reqiiioui  Pei 
Scripturam  sanctam,  non  qiiasi  post  lassitudinem  vel 
curc  molcsiiam,  nobis  insinuarc  voluissc. 
C.\riir  XXIX.  —  In  angeHca  cognitione  dies,  vespera 
et  mane. 

46.  Quamobrem  potcsl  aliquis  fortasse  mecuen  di- 
.cputando  certare,  utdicat  sublimium  coelorum  Angc- 
los  nonaltcrnaiim  contucri,  primo  rationcs  crcatiira- 
rum  incorainiitabilitcr  in  Vcrbi  Dei  incommulabili  ve- 
rilaie,  ac  dcinde  ipsas  crcatiiras,et  tcrlioeariiractiara 
iii  seipsis  cogniiioiicmaillaudem  rcferre  Creatoris;  scd 
eorum  meiitem  mirabili  faciliiate  hxc  omnia  simul 
possc.  Numquid  lamcn  diccl,  aiil  si  qnisquam  dixerit 
audienduscst,  illam  coclcslem  iii  Angcloriim  millibus 
civitatcm,  aut  noii  contemplari  Creaiorisa'tcriiil;ilcm, 
aut  mutabilitalem  ignorare  crcaliinc,  aulcx  cjusquo- 
que  infcriore  quadam  cogiiilione  nim  laiidare  Crcalo- 
rcin  ?  Simul  bnc  lolum  possint,  siimil  lioc  lotiim  fa- 
cianl;  pnssiiiit  lanion  ct  faciiiiit.  Siiniil  cigo  babentct 
ilioni,  ol  vcspcram.ct  nianc. 

CAPLT  XXX.  —  iVi7u7o  ignobilior  angrlica  scienlia , 
licct  in  liac  sit  vcspera  et  maiie. 

47.  Ncquc  cnim  vcrcndum  csl  nc  forle  qiii  est  ido- 

ncusjam  illa  seniirc,  ideo  iion  pniet  boc  ibi  posse 

lieri,  quia  in  his  diobus,  qiii  solis  liujiis  circuitii  pcr- 

ayuiitur,  fiori  non  polc-t.  Cl  boc  qnidom  non  potcst 

cisdem  partibus  tcrra; :  uiiivcrsuin  anicni  mundiim 

'  Rigotianus  codex ,  dispialiir.  Alil,  deipicilur ;  quasi 
(lciirsum  asi  lciliir,  uli  iisuri  a;  Aiigiisrnms  siij  la,  n.  41,  ct 
li;i.  2,  n.  17  ;  ci  \iri!ll.  .t.iioi.l  IIh.  1,  v.  iiH  : 

ivsi  icions  m;!:o  vcli  cIiimi,  lonasqiic  jaoenlcs. 


iiiane  qiio  acocdit ,  simiil  babcrc?  Sod  nos  plaiic  iii 
tonis  li:cc  omnia  simul  babcro  noii  pns-umus  :  iicc 
idoo  laiiien  isLiiii  tcrrenam  coiidilioncm  lucisqnc  cor- 
pi)ie;c  tcmporalcin  localcmqiie  circuiimn  illi  patri.e 
spirituali  co:rqiiare  debcmus ,  iibi  sempcr  cst  dics  \p 
eoiilcinplaliime  incomimilabilis  verilatis,  scmpor  vc- 
sper.i  iii  cognitione  in  scipsa  crcaturc ,  scinpcr  niaiie 
cli  im  ox  hac  cognilionc  iii  laude  Croaloris.  Qiiia  non 
ibi  ab-cessu  lucis  s:!pcrioris,  sed  inferioris  cognilioiiis 
distinciioiie  fit  vcspcra ;  ncc  mane  taiiqii:ini  nocti 
ig:!or:inli:c  sciciitia  m:ituliiia  succcdat,  sed  ipiod  vc- 
sporlinain  ctiaiii  cogi;itionoin  in  gloiiam  cniidit  iris 
altiillat.  Dciiiqiic  cl  i!Ie,  iiotie  non  iioiniiiala,  Vcspcre, 
iiiqiiit ,  cl  mane,  et  meridie  tnmrabo  ct  anminliibo  ;  ct 
cxttudies  vocem  .•;  eam  {Psil.  Liv,  18)  :  bic  forlas-.c  pcr 
lemporimi  vices,  scd  lamen,  qiiantiira  puio,  signifi- 
caiis  iiuiil  siiic  temponim  vicibns  agcrcliir  in  p;ilria  , 
ciii  cjiis  pcrcgiiii:;lii)  snspirabal. 
CAPUT  XXXI.  —  Inilio  creationis  rerum  quoinodo 
non  siinul  dies,  vespera  el  mane  in  angclica  cogiii- 
tione. 

48.  Scd  iiiimqiiid  si  ja:n  nunc  siinul  isia  omiii;i 
gerit  :ilqiic  Ii;ibet  angolica  illa  sociclas  ct  iiiiilas  d.ei, 
qiicm  priniitus  condidit  Dcus ,  tunc  etiam  cum  h;rc 
condereiitur  simiil  h;tc  habuit?  Noiinc  per  nmnes 
scx  dics,  cum  ca  qunc  pcr  singiilos  Dco  condcie  pla- 
ciiit ,  condoreiilur,  piiino  hac  accipicbat  in  Vcibo 
Doi,  ul  iii  ejus  iiotilia  priinitiis  ficrcnt,  cum  dicebatur, 
Et  sic  cst  factum;  dciiidc  cum  f.icla  esseiit,  in  sua  pro- 
pria  natura  qiia  sunt,  Deoqiie  pl.:ciiisscnt  qiiia  bona 
suiit ,  tiMic  iiidem  ca  cognosrcb:it  alia  quaibim  iiife- 
riorc  cogiiitidiio,  quic  noiiiine  vcspcnc  signifio;ila  csl ; 
ac  deiiide  f.icla  vespcra  ficbal  m;ine,  ciiin  de  siio  Deus 
opcrc  landarciur,  ct  allerius  creaturx"  qua;  deinccps 
f;icici:da  oral,  c\  Dei  Vcrbn  nolitia,  piiusqiiam  fiercl, 
ac(  iporoliir?  Noii  cigo  tiinc  siiiiul  o:iiiii  i ,  el  dies  ct 
\cspi:ra  ct  iiiaiie ;  scd  siiigillalim,  por  ordiiicin  q(iem 
Scripliira  cnmmomorat. 

CAPUT  XXXII.  —  Si  lunc  isla  omnia  simul  in  Ange- 
lorum  sciciilici,  sallein  non  siiic  quodam  ordine  fne- 
ruiil. 

49.  An  ctiam  tiinc  siimil  oniiiia  ,  qnia  non  sicuu- 
duni  tcinporum  moras,  sicut  fiiiiit  dics  isli,  cuin  ori- 
lur  cl  occidit  sol ,  ct  in  locum  suuin  redit ,  ut  rursiis 
ori;iliir ;  sed  sccundum  potciitiam  spiiitualem  iiiontia 
angclica",  cuiicta  qii;c  volucrit  siniiil  nolilia  facilliins 
comprebcndentcm?  Nec  ideo  tamen  sine  ordinc,  iiiio 
apparct  connexio  prKCcdontium  sequcntiumqiie  cau- 
•  saruin.  Nequc  enim  cognilio  ficri  pntest,  nisi  eogno- 
sccnda  prxccdanl;  (\nx  iteni  prior.'»  sunl  iii  Vcrbo  , 
per  quod  facla  sunt  omnia ,  qiiam  in  iis  (iii:c  facla 
suiit  oinitibns.  Mciis  itaque  humaiia  priiis  li:cc  qii:i' 
facia  sniil ,  pcr  scnsus  corporis  expcriiiir,  cornraqiic 
noiitiam  pro  infirmiiaiis  liuraan.T  modiilo  capit  :  ct 
dcinde  qn:crit  corum  cansas  ,  si  (|iin  mo<lo  possil  ad 
cas  porvonirc  principalitcr  atqiic  incomniiitabiliier 
•«•Tnniici  in  Vcrbo  Dei,  ec  sic  invijibilia  ojii^,  ncr  c» 


317 

quae  facla  snnt,  iniellccla  conspioerc  [Rom.  i,  20). 
IJuod  qiianla  tardilatc  ac  difficuliaie  agai,  et  quania 
lemporis  niora  projitcr  corpus  corrupliljile  quod  ag- 
gravat  animain  (Sap.  i\,  15),  eti:im  quaj  fervciilis- 
simo  studio  rapitur  nl  instanicr  ac  pcrscvcranter  lioc 
agat,  qnis  ignorat?  Mcns  vero  an,;clica  puia  chari- 
late  inliaerciis  Verbo  Dei,  pnslc:i(|u;iin  illo  ordinc  croala 
csl,  ut  pricceJeret  calcra,  prins  ea  vidit  in  Veibo  Dei 
facienda,  quam  facla  siiiil ;  ac  sic  prins  in  cjns  (lebant 
cngnitione,  cum  Deus  diccbat  ut  (iercnl,  qnani  in  sua 
propria  nalnra  :  quac  itiJcni  facla  in  eis  ipsis  eli:im 
lognovit ,  niinore  utiquo  nolilia,  qiia!  vrspora  dicla 
est.  Qnain  notiliaiii  sane  pra'cedebanl  qiia;  (iebanl ; 
qiiia  pr.i  ccdit  cognilionem  qnidcpiid  ccgnosci  polesl. 
Nisi  cnim  prius  sit  qund  cognoscaiur,  cognosci  non 
jioicst.  Post  lioc  si  eo  modo  sibi  plarerel,  nt  aniplius 
seipsa  quam  Crc:ilore  suo  deleet;irelur,  iion  fiercl 
mane,  id  cst  non  de  sua  cognilione  in  biudein  Cre:ilo- 
ris  assurgcrct.  Cum  vcro  facluni  cst  niane  ',  facicn- 
duin  crat  aliud  cl  uognoscendum  Deo  dicente ,  Fiat ; 
ut  prius  ilideni  fieret  in  cognilionc  mentis  angclic:e, 
et  posset  rursus  dici,  El  sic  esl  faclum;  ac  deinde 
in  natura  propria,  ubi  subsequenlc  vespcra  noscc- 
rctur. 

50.  Ac  pcr  linc  ctiamsi  milla  Iiic  morarnm  tenipo- 
raliuui  sint  intcrvalla,  pricccssii  tanien  ratiocondenda; 
crcatune  in  Verbo  Dci,  cnm  dixil,  Fial  lux;  ctsccula 
cst  ipsa  lux  qna  augelica  mens  form;iia  est,  atqiie  in 
siia  natnra  facta  est,  non  autem  alibi  sequebatur  ut 
licrct :  el  ideo  non  prins  dictum  esl,  Et  sic  est  faelum, 
et  poslea  dictnm,  Et  fecit  Dens  lueein  ;  sed  coniinuo 
po>t  Verbum  Dei  facla  est  liix  ,  adlinesitque  crcaiiti 
liici  liix  cieata,  videns  ilbnn  et  se  in  illa,  id  est  ralio- 
nein  qna  facla  est.  Vidit  etiani  sc  in  se,  id  est,  di- 
slante  '  quod  facium  est  ab  eu  qui  fccil.  Et  ideo  cum 
placiiissel  Deo  factuin ,  videnti  quia  bonuin  cst,  et 
divisa  essct  lux  a  lenebris ,  ct  vocala  lux  dies,  ct  le- 
rebnc  nox ;  facla  est  et  vespera  :  quia  necessaria  erat 
ct  ista  cognitio,  qiia  distingiierelur  a  Creaiore  crea- 
lura ,  alitcr  in  seipsa  cognita  quam  in  illo;  atque  ihdu 
manead  aliud  praicogiioscendnm ,  quod  fuerat  Verbo 
Del  faciendnm  ,  prius  in  cogniiione  inenlis  aiigclica;, 
deinde  in  iiatura  ipsius  flrmamenti.  Et  ideo  dixit 
Deus,  Fiat  finmmenlum ;  el  sic  est  faelum  ,  in  cogni- 
lione  creaturx  spiritualis,  hoc  prinsi|uam  fieret  in  eo 
ipso  prxnoscenlis.  Deiiide  feeil  Deus  firmnmcnlimi ; 
jam  iitiqiie  ipsani  lirinamenti  naturam,  ciijiis  niinor 
essel  lanqnain  vespci  tina  cognitio  :  ac  sic  usqne  ad 
oiuniuni  o|icriiin  finem,  el  usque  ad  requieiii  Dei,  qua; 
non  liabet  vesperaiii ,  qnia  non  est  facta  sicnt  crea- 
lura,  iit  posset  etiain  ip^-ius  geininari  cognitio ,  tan- 
quam  prior  ct  iiiajor  in  Vcrbo  Dei  siciit  in  dic,  ei  po- 
stcrior  ac  ininor  in  scipsa  sieiit  in  vespera. 
C.\PUT  XXXIIl.  —  An  simul  omnia,  an  per  inlervalla 

dierum  condita  fuerint. 

51.  SeJ  si  oniiiii  niens  simul  angolica  polest,  qii;c 
singillaliin  pcr  oidiiiciii  coiiiicxaruin  caiisarii :n  seniio 

'  Aiicsl,  mnnc,  a  |  lorisqiic  ot  inelioris  n-jtx  Mss, 
•  sorLoiiicus  Ms  ,  diiiM.i'^  • 


LIBER  QUARTUS. 


313 


distinguit;  numqnid  ctiam  qu.c  fiebant,  velnt  ipsuni 
firmamentum,  velut  aqnaruni  congregatio,  sp;'ciesiiue 
tcrrarum  nudala,  velut  frniicnm  ci  arborum  germi- 
natio,  luminarium  et  sidcrum  confurnialio,  aqu.itilia 
terrestriaque  animantia  simiil  omnia  facta  siin'?  an- 
non  potius  pcr  intervalla  lemporiim  secundum  pnufi- 
niios  dies?  Aii  forle  non  sicnt  ea  sccunduiii  motus 
eorum  nalurales  nunc  cxperimnr,  iia  eiiani  ci.m  pri 
mitus  iiistituta  siint  cn^ilare  debeniiis;  sed  sccuiidum 
mirabilcm  atqne  inefrabilcm  viriuieni  Sapienti.e  Dei , 
qiuv  ailingit  a  fiiic  usqne  ad  (incin  foniler,  et  disponit 
oninia  suaviter  (Sn/).  viii,  1)?  iNeqiieenini  et  ipsagra- 
dibiis  aiiingit,  aiii  laiiqiinm  gressibus  pervenit.  Qiia- 
pnpicr  qiiani  racilis  ci  cfricacissiinns  molus  est ,  lam 
facile  Deus  condidit  omnia ;  qiioniam  per  illain  sunt 
coiidila  :  ut  lioc  qiiod  nnnc  videnius  lemporalibus  in- 
tervallis  ca  moveri  ad  pengenda  qua;  suo  cuique  ge- 
neri  conipeluiit,  cx  illis  insilis  ratinnibus  veniat,  quas 
tanquam  sciiiinaliler  sparsil  Deus  in  ictn  coiidcndi, 
cum  dixit,  ct  facta  sunl ;  manduvit,  ct  creala  sunl 
[Psal.  XXXII,  9). 

52.  Non  ilaque  tardc  institutum  est,  ul  essent  larda 
qua;  tarda  suiit ;  nec  ca  mora  condila  snnt  sa;cnla  , 
qua  Iranscurriint.  llos  cnim  iiumeros  tempora  pera- 
guni,  qiios  euni  creareninr,  noii  temporalitcr  accepe- 
runt.  Alioqnin  si  rcrum  naturales  motiones,  dicruni- 
qiie  islorimi,  quos  novimus,  iisitata  spaiia,  cum  Iix'C 
primitus  Verbo  Dei  facia  sunt,  cogiiemus;  non  uno 
die  opus  eral,  sed  pluribns,  utca  qua;  radicibus  piil- 
lulant,  tcrranique  vesiiunt,  sublcr  primitus  gerinina- 
rent ;  deinde  ccrto  numero  dicrum  pro  suo  qmeque 
gcncre  in  auras  erumperent,  eliani  si  hoc  usquc  fic- 
ret,  qiiod  de  creaia  natiira  eoruiii  die  iino,  id  est 
tcrtio,  faclum  Scriplura  narravit.  Deinde  quot  diebiis 
opus  erat ,  ut  aves  volarent,  si  a  suis  piiniordiis  exi- 
stcnles,  ad  plunias  et  ponnas  per  nalurx  sux  numeros 
perveneruni?  An  forie  ova  tanium  creata  eraiit,  cum 
qiiinto  dic  dielum  esl  quod  ejecerint  aqiia;  omne  vo- 
latile  pennalum  sccundum  suum  genns?  .\ut  si  pro- 
plerej  rccle  hoc  dici  poluil,  quia  in  illo  humore  ovo- 
rum  jam  erant  omnia,  qu.e  per  numeros  cerlos  dicruni 
coalescunt,  et  explicantur  quodaminodo,  quia  incrant 
jam  ipsx  numerosae  raiiones  incorporaliler  corporeis 
rebus  intextoc;  cur  noii  et  ante  ova  idipsum  reeic  diei 
potuerit,  ciim  jam  exdem  rationcs  in  elemenio  hii- 
mido  fiereiit,  qiiibus  aliies  per  leinporales  sui  cujus- 
qiie  generis  nioras  oriri  et  perfici  possent?  De  qno 
eiiiin  Creatorc  Scriptuia  ista  narravit,  quod  sex  die- 
bus  consumniaveril  oiniiia  opera  sua,  de  illo  alibi  noii 
uiiquedissonantcrscripium  est,  qnod  creaverit  omni:i 
simul  [Eceti.  xviii,  1).  Ac  per  hoc  et  istos  dies  sex 
vel  seplem,  vel  poiius  uiium  sexies  sepliosve  repeii- 
tiim  siniul  fecit,  qiii  fecitomnia  simul.  Quid  crgo  opns 
crat  sex  dies  lam  distincte  dispositeque  iiarrari?  Qiiia 
seilicet  ii  qui  non  pnssunt  vidcrc  quod  dictum  cst . 
Creavit  omnia  simul,  iiisi  cum  eis  sermo  lardins  ince- 
d:it ;  ad  id  qiiu  cos  ducit,  pervonirc  noii  possiiiit. 


5ia  DE  GENESI  AD  LITT 

CAPUT  XXXIV.  —  Oinir.a  el  siiiiul  facla ,  el  iiihilo- 

imiius  pev  sex  dies  fuctu. 

53.  Qiioiiind»  cigo  diciiiiiis  scxies  roi clilani  lucis 
illius  piu;sciili:iin  per  aiigclicain  cogniiioiicni  a  vc- 
ipcra  ad  niaiie ;  cuiii  ipsa  Iria  simul ,  iil  esl  el  dicm 
01  vespcrani  el  inaiie,  seiiiel  ei  liaberc  suffeecrit :  ciim 
siiniil  universam  trciilurani,  sieiil  siiiinl  lacla  csl,  cl 
in  primis  aliiuc  iiicoinniiiUil)iiil»us  rilioniliiis ,  per 
qiias  condila  esl,  eonieniiilaielur  propicr  diein,  ci  iii 
cjiis  ipsius  iial;;ra  cognoscerel  pt-opler  vcsper.ini ,  ct 
Crcalorem  ex  ip-a  eli.nn  iiifirioio  cognilioiic  propler 
manc  laud;irel?  .Viil  (|uomodo  p^aceilcltal  inniie,  iit 
iii  Virlio  cogiioscerct  qoid  csset  Dco  po>lea  f.icien- 
dum,  idipsiim  cliain  coii-eqnciiler  ves|.cie  cigiiitura, 
si  priiis  et  poslerius  niliil  f:uluin  csi,  (inia  siinul  oiniiia 
facl;i  sunl?  I  no  vcro  et  pritis  alqiie  poslirius  per  scx 
dies  qii;c  coniincinociila  siiiit  f;icl;i  sunt,  ct  siniiil 
oniiiia  facla  suiit  :  qiiia  ct  li;rc  Scriplnra  ,  qu  e  pcr 
mcmoratos  dies  iiarrat  opera  Dei ,  el  ill;i  qii;e  siiiuil 
euni  dicit  fccisse  oinnia  ,  verax  csl ;  ct  niraqiic 
uiia  est,  qiiia  u::o  S,  irilu  vcril;ilis  in-piraiile  co:.seri- 
pia  esi. 

5i.  Sed  iii  liis  rcbus,  in  quibiis  quid  prius  sit  vcl 
posicrius,  inicrvai:a  lemporum  non  denioiisir.inl , 
quamvis  ulrumqiie  dici  possit ,  id  esl  siinul,  '•l  prius 
ct  poslirius,  faeilius  lamen  intelligitur  quod  dicitur 
slinul ,  quam  quod  prius  atiiue  posterius  :  velut  cuin 
solem  intuemur  oricntcm,  ccrle  maiiifeslum  est  quod 
ad  euin  acies  noslra  pervenire  non  possct,  iiisi  iraiis- 
iret  loiiim  aeris  coelique  spatinm ,  quod  iiiter  nos  et 
ipsum  cst ;  lioc  aiilem  cujus  longiiiqnilalis  sii,  qiiis 
«•sliniare  siifficial?  Nec  uliqoc  pei  vcniril  eadem  acies 
vel  radiiis  ocnlonim  no-tronim  ad  transeundiim  ae- 
rem  qiii  est  sii|ier  mare,  nisi  prius  transi;'sct  cnm  qiii 
csl  super  lerram,  in  qualiliel  iiicdilcrranea  regione 
sinius,  ab  co  loco  ubi  suiiiiis  usqiie  ad  litliis  inaris. 
Dcinde  si  ail  eaindein  lineam  cnniuiliis  noMri  adliuc 
post  mare  lerr;B  adjaceiil ,  ciim  quoqne  acrcm  qni 
super  illas  Iransmarinas  lerras  esl,  iransirc  icics 
nostra  nnn  polcst,  nisi  prius  pcr.iclo  spalio  aeris  11- 
liiis  qiii  super  mare  qiiod  priiis  occiirril,  cxtiiulilur. 
Fa'iamus  jam  posl  illas  lransm;iriiias  terras  noniiisi 
Oceaiium  reniancre;  nnmiiuid  cl  acrcm  qul  snpcr 
Occanum  ditfuiiditur,  polist  Iransiie  acics  no-lra, 
i.isi  prius  transieril  qiiidqiiid  acris  eilr:i  Occaniiin  su- 
pra  leriam  cst?  Oecaiii  aiileiii  iiiagiiiliiilo  iiicoirqKira- 
bilis  perliibelur;  scd  quaiilaciiiiii|uc  sit,  |>rius  nporlel 
aereiii  qni  siipra  csl,  Iranscanl  radii  nosironim  ocii- 
lorum ;  et  po.-ica  quidipiid  iillra  Cit;  iiim  deiniim  ad 
soleni  pervcnianl,  qucm  videmiis.  Num  igilur  quia  lo- 
tics  liic  dixiiiiiis ,  l'riiis,  el  pnsle:i ,  iileo  iioii  siinul 
©innia  uno  iclii  Iransit  nosler  ublulus?  Si  cnim  cl.iiisis 
oculis  faciem  contra  visuri  .solcm  ponamiis,  iioiinc 
Biox  ut  cos  apcriicrimus ,  ibi  polius  aticm  iioslram 
nos  invcntssc,  qiiam  illuceaiii  pcrduxlssc  pul.;bimiis ; 


ERAM.  S.  AUGUSTINI  320 

ila  ut  nec  ipsi  oculi  p.riiis  aperii  fuissc  vidcamur, 
qiiam  illa  quo  inieiiderai  pervrnisse  '  ?  Ei  cerle  i-ic 
corporc:c  lui  is  csl  r.ulius,  eniicaiis  cx  oc;ilis  nosiris  , 
ct  tam  loiigc  posiia  laiita  celerilalc  coiilingciis ,  ul 
a^stiinari  coinparariqiie  non  possil.  Nempe  liic  ct  illa 
omnia  tam  aiiipKi  iiiinieiisaqiie  spatia  simul  uno  iciii 
liaii>iri  m:iiiifesliim  csl ,  ct  quod  prius  pnsteriiisquc 
IransKUur,  niliilo  iniiiiis  certuin  est. 

55.  Mcriio  resurreciionis  nosir.c  ccleritatcni  cuin 
cxprimerc  vcllet  Aposioliis,  in  ictu  oculi  dixit  ficri 
(I  Cor.  XV,  52).  Nefiiiceiiini  aliipiid  iii  rerum  corporea- 
ruiii  motibus  vel  iciibiis  polesl  cebriiis  invcniri.  Qii  d 
si  ociiloruiii  carnaliiim  aties  celeriMte  laiiluiii  polc-t , 
qiiid  mciilis  acics  vel  human:e?  qiianlo  magis  ange- 
lic;e?  Qiiid  jaiii  dc  ipsius  suminx  Dei  Sapieiiiix  cc!c- 
ritatc  dicatur,  qiia^  attiiigit  ubiqiic  proplcr  siiam  miin- 
diiiein,  el  iiibil  iiiqiiinaliiiii  iii  eain  incurril  (  Sn/i. 
VII,  21)?  In  liis  ergo  qii:c  simul  fatta  siint,  ncino  videl 
quid  prius  posleriii.--ve  ficri  debuerit ,  nisi  in  illa  Sa- 
pieniia ,  pcr  (piam  facla  sunt  omnia'pcr  ordinciu 
siiniil. 

CAPIT  XXXV.  — Coiif/i(5io  <^<;  di.bia  Geiiescos. 

50.  Dies  ergii  ille  qiiem  Deiis  priinitiis  feeit,  si  spi- 
rilualis  nitioii:d:si|iie  crealura  cst,  id  csl  Angeloniin 
supciCQclcsiiiim  ;itqiie  Viriutiim,  pr.cscntiliis  est 
oinnibiis  operibiis  Dci  boc  ordiiie  pr.ocnlie,  qiio  or- 
dine  seientiae  ',  qua  ct  in  Verbo  Dci  f.iiieiiil:i  pr.c- 
nftsccret,  et  in  ciealuia  fatta  cogiitseeret,  non  pcr 
inlervallorum  leinporalium  moras,  sed  priiis  Cl  poste- 
rins  habens  in  comiexione  crealurarum  ,  in  cffic.acia 
vero  Cre:itoris  oinnia  simiil.  Sic  eiiim  fetil  ci!i;c  fiiliira 
csseiit,  iil  noii  leniporaliter  f.iecrel  leiiipor:ilia,  sed  ab 
eo  r.cia  currcrciii  tempora.  .Kc  pcr  lioc  isii  dies  sc- 
plcin,  quos  lux  corjioiis  cflelcsiis  circiimeiindo  cxplicat 
atqiie  rcpiical ,  sccuiidum  quamdain  niiibrain  siguiri- 
C:itii)nis  admoneiit  iios  quxTcrc  illos  dics,  iu  quibiis 
lux  creata  s|iiiilii;ilis  omiiibus  o|>eriliiis  Dri  |ier  sen:i- 
riam  nuiiieri  pcrfcclioncm  pr:c-eiUjri  jolueril ;  aupie 
iiidc  septiinam  '  reqniem  Dei  iiiaiic  li;ibcre,  ct  vespc- 
ram  iioii  liabcrc  :  ut  non  sit  hoe  Deo  reqiiievis^e  in 
dic  scplimo,  tanqiiam  iiiso  die  sejitinio  egiieiil  ad  re- 
quiciii  suain;  scd  quod  in  cons|  eclii  Aiigelonun  siio- 
riiin  reqnieverit  ab  nmuibus  operib;is  siiis  qii.e  fecll , 
no!i  uliqiic  iiisi  in  seipso,  (|ni  f:ictu-.  noii  esl;  id  e>l 
ut  crcaluia  ejus  angi  lica,  qii  e  cogiioscendis  nmnibu: 
operlbus  cjus  in  ip  o  ct  iu  iilis,  tanqiiam  dies  ciiu 
vcspcra  pra  sciUala  est,  iiiliil  post  omiiia  valdc  bons 
opiTa  eju-i  ineliiis  cognoscerel ,  quain  iliuin  ab  oiniii- 
bus  in  sci|iso  rcquicscerc ,  nullo  eoruin  cgentem  qui 
s'i  l)C:Uior. 

'  .^m.  ct  F.r.,  qiiain  illoqiio  intentlera::!  pervnrisse.  f.ov., 
peneiiissenl.  .U  Ms.,  (luuin  ill(i  quo  inleiidernl  (seilicet, 
teiilDriini  iieu  «^  periciiiss  ■. 


*  Mss.  aliqiiol,  prKicienlia:. 

»  Mss.  niiii  I  auci,  iii.^f  vi  sepliiiiam.  t:nus  aut  altcr,  hidt 
itt  seplima. 


521 


LIBEU  QUINTLIS. 


^ii 


LIBER   QiriNTUS, 


be  eo  quoJ  sci'iiiUiiii  est  i:i  cap.  «Geucsuos,  vers.  t :  uk  est  libn  creaturai  cceli,  clc.,  usque  ad  iUud,  vers. 6  ■  Fons 

uutcm  uncend^bul  de  terra,  elc. 

CAPUT  PRLMLIM.  —  Scxvcl  sepiem  Genesis  dies  nniui      qucat  alium  esse  Inlelleclum  non  posse.  Si  ewni  ila 
diei  repelilione  nmiierari  puluisse.  essel  inlerposilum,  ul  dicerelur,  Hic  esl  liber  cieaUi- 

1.  Hic  est  tiber  creaturce  cceli  et  tcrr<e,  cmn  [aclus  esl  rx  coeli  el  lerr.-fi  ,  faclus  csl  dies,  fecit  Deus  celiim 
dies ,  fecit  Deus  coelum  et  terram ,  et  omne  viride  agri,  et  lcrram  ;  quisquam  forle  aibiirarclur  libruin  u-ca- 
ante^iuam  esset  super  lerram,  cl  onine  (cnum  agri,  anle-  tiiroe  cccli  el  terrye  sic  appellalum,  quoniodo  appdla- 
quam  exorluni  esl.  Non  eniin  pluerat  super  lerram  Deus :  tum  csl  in  principio  coelum  et  leria ,  ante  condiwm 
et  homo  non  eral  qui  operarctur  terram.  Fons  aulcin 
ascendebat  de  terra ,  et  irrigubat  omnem  faciem  lerrw. 
Nunc  cerle  firmior  (it  illa  scntenlia  qua  inlelligilur 
unum  diem  fecisse  Beiini,  unde  jam  illi  sex  vel  septcm 
dies  uniiis  lnijns  repelitione  numerari  poliierinl ;  qiian- 
di)qiiidem  apciliiis  saiicia  Scripliira  jiim  dicit,  con- 
cludeiis  qiiodammodo  cuncla  quce  ab  iiiilio  usque  ml 
Imnc  locum  dixeral ,  alque  inferl ,  Hic  est  liber  crea- 
turce  vel  faclurse  coiU  et  lerrce ,  cmn  faclus  esl  dies. 
Neque  enim  qnisqiiam  dicturus  est  coelum  ct  terr.im 
hic  ila  commemorata ,  siciit  dicliim  ent  aiiteqiiam 
condilus  insinuaretur  dies,  In  principio  fecit  Deus  cce- 
lum  et  lerram  (Gen.  i,  1).  Ulud  enim  si  eo  niodo  in- 
lelligiiur,  ut  aliqnid  Deus  fccerit  sine  die,  priusquam 
faccrct  dicm,  qiia  ratioiie  id  pnssit  accipi ,  suo  loco 
dixi,  qiKid  dicenduni  pulavi,  nulli  iiiterclndcns  nie- 
lins  inlcliigendi  liccnliain.  Nunc  aulCiii,  Hic  est,  iii- 
i^uit,  tibcr  creaturce  ca:H  ct  terrm,  cum  factus  cst  dies  : 
saiis,  ut  opinor,  oslendeiis,  non  liic  se  ita  comraemo- 
rasse  caliim  ct  lcrram  ,  siciil  in  pi  incipio  anlequam 
tieict  dies,  cum  tcnebr.c  csseut  super  abyssum  ;  sed 
qnomodo  factum  cst  coeliim  ct  leiia ,  cum  faclus  csl 
dics,  id  est  jani  formatis  aiquc  distinciis  parlibus  el 
gcneribus  rcrum,  quibns  uiiivcr.'a  crcalura  disposila 
atqiie  coniposiia  reddit  banc  S|ieciein  qiuc  mundus 
vocaliir. 

2.  lllud  bic  crgo  cceluni  coinmemoralum  cst,  quod 
cum  creasset  Deiis,  firmamciitum  vocavit,  cnm  omiii- 
bus  qu.TD  in  illo  suiit ;  ct  ea  lerra  ,  qnx  cum  aliysso 
imum  obtinct  loeum,  ciiin  oiiinibiis  qiuc  iii  ea  siiiil. 
Sequitur  enim  et  adjiingil,  Fecil  D.us  cwlnm  el  ler- 
ram;  iit  cocli  el  lcrrae  nnmine  ct  prxmisso  anleqiiam 
faclum  dicm  comnicmorarei,  ct  rcpetito  ciim  comine- 
niorasset,  non  sinat  siii.picari,  ila  se  iiunc  ccelnm  ct 
tcrrani  ndminasse,  sicut  iii  priiicipii)  anleqiiam  cssct 
creatus  dies.  Sic  cniin  vcrba  cnnlcxuil,  Hic  csl  liber 
ciealurw  coeli  el  tcrra:,  ciim  faclus  csl  dies,  fecil  Deus 
ccetum  et  terram  :  ul  si  quisqiiain  velit  sic  inlelligere 
quod  superius  posiluni  cst,  libcr  crcaluroe  cwli  cl  terrw, 
qiiemadmoduni  dictuin  csl ,  hi  priiicipio  fecit  Deus 
eoeluinct  lerrain,  priusquam  conderet  dicm,  quia  prius 
et  hic  commcmorata  sunl  ca^lum  et  lerra,  et  poslea 
faclus  dies;  corrigatiir  subsequcnlibus  verbis  :  quia 
et  post  commcmoratiim  factuni  dieni ,  rursus  coeli  cl 
lcrrx  nonicii  adjimclum  cst. 

5.  Quanqnani  ci  iioc  qiiod  positum  est,  cum ,  et  sic 
»djuncinm,  fuctut  cst  diis,  cuivis  coutenlioso  cxtnr- 


dicm;  ac  deinde  subjuncluin,  factits  esl  dics,  siciit  ibi 
pnsiea  iiarralum  est ,  quod  Deiis  leccrit  diem  :  inde 
conlinuo  rursiis  dictum,  Fecil  Deus  ccclmn  el  tcrrwt , 
tanquam  sic  jam  qiiemadmodum  liajc  facta  sunt  post 
conditum  dicm.  Sed  qiiia  ita  iiilerposilnm  esi  ut  di- 
cerctiir,  cum  faclus  csl  dies ;  sive  buc  supcrioribiis 
vcrbisconncclas,  ut  sit  una  senlenlia,  llic  est  tiber 
crcaturw  cwli  etterrw  cum  faclus  est  dies;  sivc  infcrio- 
ribns,  ut  iiem  hoc  modo  sii  plena  senientia  ,  Cum 
faclus  est  dies,  fecit  Deus  ca:lum  et  lcrram  :  prncul  du- 
bio  cogit  eo  niodo  se  iiitcUigi  ca'lum  el  tcrrain  com- 
memorasse,  qnoniodo  facla  sunt,  cum  facius  cst  dies. 
Deindc  cura  dictum  essct,  Fecit  Deus  cxliim  el  terram ; 
addilum  est,  et  omne  viride  agri  :  qua;  certe  manife- 
siiim  est  icrtio  die  facla.  Uiide  liquidius  apparct 
ciimdcm  illiim  csse  uiium  dieni  qiiem  fccit  Dciis,  quo 
rcpclito,  fiicins  csi  ei  secuiidus,  tl  terlius,  et  ca;tori 
usquc  ad  scpiimum  diem. 

CALUT  II.  —   Viride  agri  cur  additnm, 

i.  Ciim  aiilcui  nnmiiie  coeli  et  tcrra; ,  usilato  more 
Sciipturaium,  iiiinc  iiiiivcrsnin  crcaluram  volucrit 
accipi,  qiiari  polcsl  cur  addideiit,  el  onine  viride  agri; 
quod  milii  videiur  ideo  posuisse,  ut  significantius  in- 
timarcl  quem  dicm  commeiidavcrit ,  qnod  ait ,  cuni 
ficlus  csl  dies.  Cilo  eiiiin  quisquam  pularel  liunc  dicm 
liicis  corporex  commendatiim,  quo  circumeunte  nobis 
vicissitudo  diuriii  noclurnique  teinporis  exliibeliir. 
Sed  ciini  crealuraruni  conditarnm  ordincm  rccnlinius, 
el  invciiimns  onine  viride  :igri  terlin  die  crealum,  aii- 
lcqiiani  sol  fierel ,  qui  quarlo  die  (actiis  est,  cujiis 
pra^sciilia  dies  islc  qiinlidiaiius  nsitaliisque  pcragiliir; 
qiinndo  amlimus,  Ciim  faclus  esl  dies,  fecit  De.us  coelum 
et  terrum,  et  omne  viride  agri;  admonemur  de  ipso  die 
cogitare,  qiiom  sive  corporalem  nescio  qiia  luce  iiobis 
iiicngnila,  sive  spirilualem  in  snciclalc  unilalis  ange- 
licx  ,  iinn  lanicii  lalcm  qualem  hic  novimus,  intelle- 
ctii  vesligare  cnnemur. 

C.\PUT  III.  —  Ex  narrationis  ordine  intetliyitur  omnia 
siiiiut  crcala  fuisse. 

5.  Illiid  etinm  nnn  ab  re  fucrit  intueri ,  qiiod  cum 
posset  diccre,  llic  cst  liber  crealurae  coeli  et  lerrx, 
ciim  fccit  Dciis  coclum  et  terram  ;  ut  in  coelo  ct  terra 
inlelligerenius  quidquid  in  cis  est ,  sicut  loqui  diviiia 
Sciipiura  coiisiievit ,  iit  nominc  coeli  et  terrai  saepis- 
siiiic,  inlerduni  addito  el  maris  ,  universam  insinurt 
ciealiiram  ,  aliqiiando  adjiingeiis  et  dicens  ,  El  qii» 
suiil  in  cU  {Psnt.  cxi.v,  ti)  :  ui  quidquid  borum  dice- 


323 


ret ,  ibi  intliigcrcmus  ci  diem  ,  sive  qiicm  primilus 
condidll ,  .ive  isluin  (iiicin  pra;scntia  solis  fecit  :  non 
ita  di\il,icd  inlerposuit  diem,  dicens,  Cum  faclus  cst 
dics.  Nco  ila  locutus  csl  ut  diceret ,  llic  esl  liber 
crealurt  dici  ct  coeli  ct  terr;u ;  tanquam  hoc  ordine  , 
quo  faca  narianliir  :  ncc  'la  ,  Hic  est  libcr  crcaturae 
coeli  elicrr.-p,  cum  faKus  est  dics  ct  coelum  et  lcrra, 
cum  tcit  Deus  coelum  ct  terram,  ct  onine  virlde 
agri  :  nec  ila,  Ilic  cst  libcr  crcaturx  coeli  et  tcrra; , 
cuin  iccit  Deus  diein,  et  coelum  el  teriam ,  el  omne 
viridc  agii :  bos  cnini  magis  locuiionis  modos  loqiicn- 
di  consuctudo  posccbal.  Sed  ail,  Uic  est  libcr  creatu- 
rie  cmli  el  terr<e,  cum  factus  est  dies,  fecil  Deus  ccctum 
ei  iciT.li" ,  et  omne  viiide  aijri  :  lanquam  illud  insi- 
nuans  cuni  lactus  est  dics,  tiiiic  fccissc  Deum  coelum 
eJ  rerram,  cl  oniiie  \iiidcagri. 

6.  Pono  auteni  supeiior  iiarraiio  factum  dicm  pri- 
nitus  indicat ,  eumqiie  uiium  diem  depuiat ;  post 
quem  sccundum  annumciat,  quo  factum  csl  lirina- 
mentum  ;  ct  terlium  ,  q»o  spccics  tcrra;  m^uisque  di- 
gestx  sunt ,  et  lignum  alque  heibam  lcrra  produxit. 
An  forie  hoc  illud  esl,  quod  in  libro  superiore  inolie- 
bamur  ostendcre,  siniul  Deuin  fccissc  omnia,  quando- 
quidcra  narralionis  illa  conlcxlio,  cum  sex  dierum 
ordine  creaia  cnncla  et  consunimaia  meinorassct , 
nunc  ad  unum  dicm  omnia  redigunuir  iiomine  ca>Ii 
et  lerr.-E,  adjuncio  eliain  fruticum  geiicrc?  Nimirum 
propier  quod  supra  dixi,  ut  si  furtassis  ex  hac  noslra 
consuetudine  iiilelligcretur  dies ,  corrigerctur  lcctor , 
cum  rccolcret  viridc  agri  aiite  istum  solarcm  dicm 
Deum  dixisse  ut  lerra  producerct.  lla  jam  non  ex  alio 
Scripluru;  saiiclae  Fibro  profcitur  tcstimoiiium  qnod 
omiiia  siinul  Deiis  crcavcril  {Eccli.  xviii ,  1) ;  sed  vi- 
cina  tcstilicalio  p:igin;i;  coiiseqiieiuis  cx  hac  re  nos 
aiknonct ,  dicens  ,  Cum  factiis  est  dies,  fecit  Deus  coe- 
tum  et  leriam,  et  omne  viride  agvi  :  ut  iblum  dicm  et 
seiiiics  inlelligas  rcpeiilum,  ut  lieicnt  scptcm  dics ;  ct 
ciini  audis  lunc  facta  omiiia,  cum  factus  c^t  dies,  il- 
lani  scnariam  vel  scpienariam  repeiilioiicm  sine  iii- 
tcrvallis  niorarum  spaiioruni(|ue  tcmporaliiim  faclam, 
si  possis,  appreliendas ;  si  nondum  possis,  ha;c  re- 
linquns  conspicienda  valeiitibus  :  tu  aiitem  ciiin  Scri- 
ptura  non  deserente  infirmil;ilcm  tiiam,  el  maierno 
inccssu  tcciim  tardius  ambulanle  priifu  ias ;  qux  sic 
loquiiur,  ul  allitudine  superbos  irrideat,  profunditaic 
alteiiios  tcrreal,  veriute  magnos  pascat  ' ,  affabililaie 
parvulos  nulriat. 
C.\l'UT  IV.  —  Cur  fenum  antequam  exorireluT  factum 

fuisse  dicitur. 

7.  Quid  sibi  crgo  vult  eliam  quod  sequitur  :  nam 
iu  sermo  coiilcxiliir,  Cwn  fnclus  est  diet,  fecil  Deus 
cwlum  el  terrum ,  et  omiic  viride  agri ,  anlequam  esset 
siiper  terriim ,  el  omne  feiium  agri ,  antcquam  exorlum 
ett  t  Qiiid  est  hoo  ?  Nonne  quaTCndum  esl  ubi  ca  fc- 
cerit,  anteqiiam  esseiit  siiper  lerram ,  et  anlcquara 
exorla  suni  ?  Qiiis  ciiim  rion  proclivius  crcderot,  tunc 
ea  Deuin  fcci^sc  ,  cum  cxoria  suiit ,  nnn  anieqiiam 
exorla  suni,  nisi  adinoncreiur  hoc  divino  eloquio,  ista 

'  velcrcs  ec(li.'os  o)  tiniiv  nolrr,  ngnos  pascat. 


DE  CENESI  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTINI  3J4 

Dcum  fecissc  anteqiiam  exorirentur ,  ul  si  ubi  facia 
sint,  invcnire  non  possit ,  crcdat  tamen  ante  facta 
qiiam  cxort;i,  quisquis  huic  Scriplurx  piecrcdit;  int- 
pie  quippe  non  credit. 

8.  Qiiid  ci^o  diccmiis?  An  quod  nonnulli  putavc- 
runt ,  in  ipso  Yerbo  Dci  facta  oinnia ,  anlequam  exo- 
rirentur  in  lerra?  Sed  si  hoc  niouo  facla  sunt ,  non 
cnm  faclus  esl  dics ,  scd  anicquam  lierct  dics ,  faeia 
sunt :  apcrte  autcm  Scriplura  dicit ,  Ctiin  faclus  est 
dics  ,  fecil  Deus  coclum  el  lcrrani ,  et  omne  viride  agri 
anlequam  essct  super  terrnm ,  et  omne  feniim  anlequam 
exoriretiir.  Si  cigo  cum  f.icliis  cst  dies ,  nnn  uliqiie 
aiilcqiiam  ficrct  die<  :  ac  pcr  Iioc  non  iii  Vei  bo,  qiiod 
Pairi  Ciixicrnum  e-t  anlciiuain  dics,  anlcquam  onini- 
no  aliqiiid  licrcl ;  scd  cuiii  ficliis  csl  dics.  Nam  illa 
qii;e  in  Vcibo  Dci  anle  (nniieni  crealur.ni  simt,  non 
uliquc  facla  sunl  '  :  lia'C  :iiilciii  facla  siiiil,  cuin  factus 
cst  dics,  sicul  Scriplurx  vcrba  dcclaranl ;  sed  lameri 
anlcqiiain  cssenl  siiper  leiram  ,  anlcquam  cxorireu- 
tur;  quod  de  viriilibns  cl  fcuo  agri  dicUiin  esl. 

9.  Ubi  ergo?  An  in  ipsa  lerra  caiisr^litcr  el  raliona- 
lilcr  ;  siciit  in  seniinibus  jain  sunt  ouinia ,  antequam 
cvolvant  qnodanimodo,  alque  cxpliccnt  iiicrcmcnta 
ei  specics  suas  per  numcros  (cmporum  ?  Sed  ista  se- 
mina ,  quic  vidcinus,  jain  super  lerram  siint,  jam 
exorta  suni  :  ann(in  crant  siipcr  lerram,  scd  infra  tcr- 
ram ;  ei  idcu  amcquam  exorla  sunl ,  facta  sunt,  quia 
tunc  eiorta  sunt ,  cura  scmina  germinarnnt ,  et  ac- 
cessu  incrcmenlorum  in  auras  erupcrunl ,  quod  pcr 
mnras  lciiipnruni  nunc  fieri  vidciniis  suo  cuique  ge- 
ncri  disuibulas?  Nnni  crgo  seinina  lunc  ficia  sunt, 
cuni  factus  est  dies,  ct  in  ipsis  crat  oinne  viride  agii, 
et  omnc  fenum  ,  nondum  ea  specie  qua  sunt  siiper 
terram  jain  cxoria,  sed  ca  vi  qua  simt  iii  raiionfcus 
seminum  ?  Seniina  crgo  primuin  tcrra  produxit?  Scd 
non  ita  Scri|ituia  In^iucbatnr  ,  cuin  dicercl ,  Et  pro- 
duxil  terra  herbam  pnbiili ,  vel  bcrbam  fcni,  semin(?n- 
lem  '  semen  sccundiim  geiius ,  el  secundiim  simHiludi- 
nem ;  el  lignum  frucluosum  fnciens  fruclum,  cujussemen 
siinm  in  se  secitndum  gcnus  super  lerram.  llis  cnim 
verbis  magis  apparct  scinina  esse  orla  cx  herbis  et 
ligiiis ;  non  autein  illa  ex  scminibus ,  scd  ex  lcrra  : 
pr-oescriini  quia  ci  ipsa  verba  Dei  sic  se  habenl.  Non 
cnini  ail,  Gerniincnt  scniina  in  tcrra  herbam  feni,  et 
lignuni  frucluosuin  ;  sed  ail ,  Cermiiiel  terra  lierbam 
feni  seminanlem  semcn;  nt  seincn  ex  lierba,  noa  lior- 
bam  insinuaict  ex  semiiie.  El  sic  esl  factuin ,  et  pro- 
duxil  lerra  (Gen.  i,  H,  12);  id  est,  prius  sic  cst 
faclum  in  cognitione  illius  dici,  ei  produxit  lerra  jam, 
ut  lioc  fierct  etiam  in  ipsa  crcalura,  qiioe  condita  esi. 

10.  Qnomodo  ergo  anteqiiam  cssent  snper  lerram, 
el  anlcqiiani  cxorirenlur  :  qiiasi  aliud  eis  fuerit  fieri 
cuni  Cflclo  ct  tcria  ,  qnando  faclus  est  dies  ille  inusi- 
talus  atque  incogniius  nobis  ,  qiiein  primuin  Deus  fe- 
cit ;  aliud  auleni  exoriri  super  lerrani,  quod  nun  Gt 
nisi  per  hos  dics,  (|uns  circuitus  solis  facil  per  tem- 
porum  mnras  suo  cuiqucgeneiiaccoinmodatas?Quod 


'  Lov.,  non  utiqve  cnm  facliis  esl  dies  f.ict.i  siint.    M. 
'  .Mss.  couitaaler  halionl,  sciiUH.iiis. 


325 


8i  iia  csi,  ilicsi]iie  illc  socieins  aiqiic  miitis  siipcr 
coRleslium  Angclurimi  atqiic  Virliittini  cst;  procul  ilu- 
l)io  loiige  alilLT  nola  csi  Angclis  crcatura  Uei ,  alitfr 
nobis  :  cxccpto  quod  cam  iii  Verbo  Dci  noveru::t ,  per 
qnndfacia  simlomnb;  cliam  inseipsadicolongcalitcr 
iiolam  cis  esse  quam  nobis.  lllis  eiiim  primiirdiali- 
tcr,  iil  ita  dicam,  vel  originaliicr ,  sicul  eam  Deus 
primiius  condidil ,  el  posl  eam  condilioneni  a  suis 
opcribus  requievlt ,  non  coiidciido  aliquid  amplius  : 
nobis  autcin  sccundum  rerum  anlca  condilarum  ad- 
niinlstratiiincm  ,  jam  pcr  ordines  teniporum  ,  sccun- 
diim  qiiam  Deus  jani  illis  rebus  per  scnari.im  pcrfc- 
elionem  consummalis,  usque  modo  oper:Uiir. 

1 1.  Causaliter  ergo  liinc  dictum  cst  prnduxisse  icr- 
ram  hcrbam  el  lignum  ,  id  csl  produceiuli  acccpis^c 
virlutem.  In  ca  quippe  jani  lanquam  iii  radicibiis  ,  nt 
iia  dixerim  ,  tcinporum  facta  eianl ,  qua;  pcr  icm- 
pora  fulura  cranl.  Nam  nliiiuc  pnslca  planiavil  Deus 
par.idisum  jiixia  orie.ileni,  ct  cjccil  ibi  de  lena  omi:e 
llgnum  spcciosuin  ad  aspccliiin,  ct  bonum  ad  cscam 
{Cen  II,  8,  9) :  ncc  lamen  diccndum  cst,  cum  aliqiiid 
tunc  addidissc  crealur.c,  quodante  non  fecerat,  qnod 
veliit  illi  perfeclioni,  qiia  omnia  bonn  valde  sexlo  dlc 
consumniavit ,  post  esset  addcnduni ;  sed  quia  jam 
owiies  nalurje  friiticum  alqiic  liguorum  in  prima  coii- 
dllionc  f;ictx  fiierant ,  a  qiia  conditiune  Dcus  requie- 
vit,  movens  deindc  adnilnistrar,sr|uc  pcr  temporalL's 
cursus  illa  ipsa  qiiic  condidit ,  cl  a  quibiis  coiidilis 
rcquicvil ,  non  solura  lunc  planlavit  paradisiim  ,  scd 
eti:im  nunc  omnia  qux  nascunlur.  Qiiii  ciiim  alius 
eliam  nunc  isla  ercat,  nisi  qiii  usque  nuiie  opcratur  ? 
Sed  crcal  hxc  modo  cx  iis  qu;B  jam  sunt  :  tuiic  au- 
lem  ab  illo,  cum  omniiio  nulla  csscnt,  crcata  suiit, 
ciMii  factus  cst  dics  il!c ,  qiii  etiam  ipse  oniniiio  non 
eial ',  f piriiualis  vidclicet  atque  intcllectualis cicatura' 
C.\PIIT  V.  — •  Urdo  crcalionis  rerum  per  sex  dies,  non 

intcrvallis  lcmporiim  ,  scd  conncxione  causarnm. 

12.  Faci:c  ilaqiie  crcalurne  inoiibus  coepcrunt  cur- 

rere   leinpora  :  uiide  ante  creaturani   frustra   tem- 

pnra  rcqiiiiuntur,  quasi  possint  iiivcniri  antc  tcmpora 

tcmpora  '.  Moliis  eiiiin  si  nullus  cssct  vcl  spiritnalis 

vcl  corpnialis  crcatiir;e  ,  qiio  pcr  pr.TSens  |ir;ctcritis 

futnra    succcdcroi.t ,    nullum   csscl  lcmpus  omiiiiio. 

Movcri  aulcni  creaiura  noii  uliqiie  posset,  si  nnn  cs- 

scl.  Putius  crgn  lempus  a  crcatiira  ,  qoam  creatura 

cffipit  a  icmporc ;  uiruniqne  aulcm  cx  Deo.  Ex  ipso 

enim,  ei  pcr  ipsum  ,  tl  in  ipso  sunt  omnia  {Kom.  xi, 

56).  N'cc  sic  accipialur  quod  dicium  est ,   Tenipus  a 

creatiira  coepit ,  quasi  lempus  creatura  non  sii ;  ciini 

sit  crealurx  moliis  cx  alio  in  aliud  ,  con>equcnlilius 

rcbns  sccundum    ordinaiioneni    administraniis    Dei 

ciincla  qua;  creavit.  Qaaprnplcr  cuin  primam  cnndi- 

linnem  creatiirarum  cogitamus,  a  quibus  opcribiis 

siiis  Dcusin  die  septimo  rcqiiievii;  nec  illos  dics  siciit 

isinssolares,  ncc  ipsam  opcralioncm  ita  cogitarc  debe- 

iniis,  quemadmodum  nuncaliiiuid  Deus  opcratur  in 

icmporc  ;  sed  qucmadmodiim  opcratus  est  undc  in- 

'  Edili,  onmino  erat  sfirilualis ;  omlssa  nega:ite  parllcula, 
(|uam  tiuc  ex  Mss.  revocaniiis. 
'  Mc  IIjS.  el  .\in.  Kl  F.r.  el  t.ov.,  antc  crealiirum  Uinporn. 


LIBER  QIINIUS.  S26 

ciperent  tcmpora,  queraadmodum  operatus  csl  omnia 
simiil,  prxstaiisciseliam  ordlnem,non  inlcrvallls  teni. 
porum,  sed  conncxionc  causarum,  ut  ea  qu;e  simul  fii- 
cia  snnl ,  scnario  quoque  illius  diei  nuinero  pncsen- 
taio  perDccrentur. 

13.  Non  itaque  tcmporali,  scd  causall  ordine  prliis 
(acla  csi  iiirormis  forraabilisque  niatcries ,  et  spiri- 
iii:iliset  corpnralis,  de  qua  fieretquod  faciendum  es- 
sct,  cum  ei  ipsa  priusquam  instituta  est,  non  fuisset : 
nec  iiistituia  est  nisi  ab  illo  utique  summo  Deo  et 
vcro,  ex  quo  suni  omnia;  sivc  coeli  et  tcrra;  nomine 
signKicata  sil ,  qu;e  in  principio  fecit  Deus  anle  unum 
illumdieni  qucui  condidit ,  pro|itcrea  jam  sic  appel- 
lala  ,  quia  inde  f;>c(a  sunt  coeluni  ei  terra ;  sive  no- 
mine  lerra:  iiivisibilis  et  incomposits  atipie  abyssi 
tciicbrnsse,  ut  jam  iii  primo  libro  Iractatum  est. 

li.  In  liis  vcro  qu.e  jam  cx  inforinilate  formata 
sunl,  cvidcntiusque  appellanlur  creata,  vel  facla  , 
vel  condita ,  prinium  factus  cst  dies.  0|jortebat  enim 
ut  primatiim  crcatur.-c  obiincrcl  illa  natura,  qiia;  crea- 
tiirani  per  Creatorcm  ,  non  Crcatorcm  pcr  crcalurain 
pnsscl  agiiosccrc.  Seciiiido  ,  (irmameiitiiin  uude  cor- 
porcus  iiicipil  inuiidiis.  Terlio,  species  maris  et  ter- 
r:c,  aique  in  terra  poleniialiter ,  ut  iladicam,  natura 
licrbarum  ati|ne  lignnrum.  Sic  eniin  lcrra  ad  Dei  ver- 
buin  ca  prnduxit ,  antequain  cxoria  esscnl,  accipiens 
omnes  nuincros  eorum  quos  pcr  teinpora  exsereret 
sccundumsiium  gcnus.  Dciiide,  posteaquam  bxcvclut 
babitaiio  rcruin  condita  est,  qiiario  die  luinin  iria  et  si- 
dcia  crcata  suiii,  ut  prius  pars  miindi  superior,  rebus 
q;ia;  intra  miiiidum  movenlur  vi^ibilibiis  oriiaretur. 
Qiiiiito  ,  aquaruin  nalura  ,  qiii  i  coelo  aeriquc  coiijun- 
giliir,  produxit  ad  Dci  verbuin  iiidigciias  suos,  omnia 
scilicct  n.Tt.itilia  et  volaiilia;  el  bxc  poteiilialitcr  in  nu- 
meris,qaipcrcongruostemporunimotusexscrercniur. 
Scxto,  lerrcstriasimilileranimalia,  taiiiiiiainex  uUimo 
elcmeiito  mundi  uliinia ;  niliilomiiii:s  poienii.diier, 
qiiorum  iiumeros  lempus  posic.a  visibiliterexplicaret. 

15.  Hunc  omnem  ordincni  crcatur.e  ordinatx  dies 
illecognovit;  ctper  h.inc  cngniiionem  sexicsquodam- 
modi)  pr.Tscntalus  laiiquam  scs  dics  exbibuit ,  cum 
sit  uniis  dics,  ca  qux  f;icla  sunt ,  in  Crealore  priiiii- 
lus,  et  iii  ipsis  conseqiicnter  agnoscens,  ncc  iii  ipsis 
rcmancns,  scd  eorum  eiiam  cogniiionem  poslcriorciii 
ad  Dci  refercns  dilcctinnem  ,  vesperam  et  mane  et 
nieridicm  in  oninibus  pncbuit;  non  per  moias  tcnipo- 
rum  ,  scd  proptcr  ordincm  conditorum.  Posiremo , 
qiiieiis  sui  Creaioris,  qua  in  se  requiescii  ab  omnibiis 
operibus  suls,  notiiiam  repr;cscntans ,  in  qua  non  lia- 
bei  vesperam,  benedici  et  sanctificari  ob  lioc  roeruii. 
Unde  ipsnm  sepienarium  numerum  sancio  Spirilul 
quodammododedicatura, commendat  Scriptura  {hai. 
XI,  2,  5),  ct  novit  Ecclcsia. 

16.  llic  cst  ergo  liber  creaturx  coell  et  terrae,  qula 
in  principio  fecit  Deus  coelura  el  terrara,  secundum 
matcrix  quamdam ,  ul  ita  dicani,  formabililaiem  , 
qiix  consequenter  vcrbo  cjus  formanda  fuerai,  prx- 
ccdcns  formaiioncm  siiam,  non  temporc,  sed  origine. 
Nain  uliqiic  cum  formarctur,  prlmnm  faclus  cst  dies 


DE  CE.NESl  AD  LITTER.VM.  S.  .MCUSTINI 


321 

cum  faclus  cst  dics,  fecil  Deus  coelum  el  leiraiu  ,  ct 
omnc  viride  agri  anlequaui  essel  siiper  lcrraui,  el 
omne  fenum  agri  anlequam  exorirelur  ,  sicut  iracia- 
vimus;  velsi  quid  liquidius  ct  congiuculius  videri 
ct   dici    potuit  aul  pulueril. 

C.\i'lJT  Vl.  —  De  verskulu,  Noii  ciiim  plucrat,  etc. 
An  inde  inleltigemlum  onmia  simul  creaUi  es$e. 
17.  Quod  auiLin  sequilur,  A'oh  enim  pluerai  Deus 
super  lerram  ,  cl  liomo  uon  erul  qui  operarelur  lerram ; 
quo  peiliiicat,   cl  quid  noliis  iiisinucl ,  iiidagarc  difli- 
cilc  est.  Tanquain  ideo  aiileiiuani  exorluin  est ,  lecit 
Dcus  rcnuin  agri,  quia  iioiiduiii  pliicrat  supcr  terram  : 
si  cnim  posl  plu\iam  fcnum  fecissei ,  pluvia  magis 
exoruiin    quaiii  factiiin  ab  CO   viJercUir.  Quid  cnim? 
quod  i:o»t  pluviam  cxoriliir,  ab  alio  lil  iiibi  ab  codein 
Deo?  Cur  autxim  noii  cral  lioiiio  qiii  opciaieliir  ter- 
raai?Nonne  jam  scxto  dic  feccrai  homiiiem,  et  sepii- 
mo  requieverat  ab  omnibiis  operibus  suis?  An  boc 
rccapilulando  comineinoral ,   quoniain   qnando  fecit 
Deus  omneviride  agri,  ctomne  renuni ,  nondiiiii  pliie- 
ral  super  lcrram  ,    el  noiidum   cral  boino?  Tcrlio 
quippe  dic  fccit  i^ta,  boinincm  autcm  sexlo.  Sed  cum 
fccit  Dcus  omiie  viride  atque  omne  feimm  agri  ante- 
qiiam  cxortum  est  super  lcrram ,  non  solum  liomo 
iion  eiaiqui  operarelur  tcnam,  sed  nec  ipsum  fciium 
ciLit  super  leriam ,   quod   utique  aiite  dicit  lacluin 
quain  e.vorlum.  Aii  ideodie  lerlio  fccit  Deus  isla,  quia 
uoudum  crat  iiomo  (pii  opcrando  lerram  facerct  ea  ? 
Quasi  vero  tam  niulia  ligna  et  lam  inulta  gcnera  licrba- 
rum,  non  sinc  ulla  opcra  bomiii.um  iiascanliir  ex  tcrra. 
18.  An  ob  hoc  ulriimqiie  posiiuin  cst,  et  qnia  non- 
duiii  pluciatsiiper  lcrrain,  cl  (piia  iiondum  erat  bomo 
qiii  opcrarclur  icrrain  ?  L'bi  enim  opcra  humana  non 
est,  per  pluviam  ista  nasconliir.  Sunl  eliain  qu«dain 
qiKcper  pluviain  iion  nascuiiUir,  iiisi  luimana  opcra 
acccdat.  Ideo  nunc  utruuKiue  adjutoriiim  necessarium 
cst ,  ut  cuiicia  iiascaiiUir  :  tuiic  auti  in  ulruniiiue  de- 
fuil ;  ideo  lecit  Deus  liccc  poicntia  Verbi  sui  siiie  plu- 
via,  sine  opcre  buiiiaiio.  Nam  etiam  nuiic  ipse  facil, 
sed  jain  pcr  pluviam  et  per  boiniiium  niaiius;  (piam- 
vis  ncquc  qui   planlat   sit  aliqiiid  ,  neque  qui  rigat , 
sed  qui  incrcmentuin  dat  Deus  (lCijr.  iil,  7). 

\'J.  Quid  est  crgo  qnod  adjiingit,  Fons  aulem  ascen- 
dibdt  Ue  lerra,  el  irrignbal  omncm  [aciem  Itnfl'.' Ille 
quippe  lonstanla  largilale  niaiiaiis.sicutNilusyEi^ypto, 
po^sct  univcrsa;  tcrra:  esse  pro  pluvia.  Quid  itaque 
pro  magiio  commenJaiiim  cst ,  aiitcipiam  plucret  fe- 
cibse  Dcuin  illa  gigneiilia,  cuin  quantum  possct  adju- 
\are  pluvia,  taiilum  funs  inigans  lcrram?  Vcrum  el 
si  aliquid  niinus,  ininora  illa  forlasse,  iion  tamcn 
nulla  iiasccrcntur.  An  binccliam  iiuire  suo  Scriptuia 
lanquam  iiilirmis  inlirmitcr  loqiiilur  ,  ct  taincii  iiinnil 
ali  luid  quiid  intelligal  qui  valiicril?  Nimirum  ciiim 
sicut  islo  dic,  paulo  ^iipcriiis  coninicmiiralo ,  signi- 
Dcavit  unum  dicm  factuinaDco,  el  luiic  Dciim  fe- 
cisse  coeluin  ct  lcrram,  cnm  faclus  cst  dics;  ut  qiio- 
modo  pnsscmus  cogilaremus  sin.ul  oninia  Dciim  fe- 
cissc  ,  quamvis  superior  scx  dicnim  ennnicralio  vclut 
lcmpMiim  iiilcrvalia  -osicndisse  vidcictur  :  ita  cum 


S?8 


dixissel,  cuin  ca-lo  ct  tcrra  Dcum  fecisse  omiie  viride 
agri  aiitcipiam  csoct  siiper  teriam  ,  ct  omnc  feiium 
agii  anlcquain  cxoruiiii  esl ,  addidit ,  Nondum  enim 
pliierat  Deiis  super  lerram ,  nec  erat  liomo  qui  opera- 
rciur  lerram ;  tanquam  diccrel,  Non  ea  sie  fecit  Deus, 
queinadiiioduiii  facil  niiiic  lalia  ,  ciiin  pluit,  ct  cum 
opcranlur  lioiiiincs.  Il;cc  ciiini  jam  pcrnioias  teiiipo- 
riiiii  iiuiil,  qux'  luiic  iioii  eraiit,  cum  fecit  omiiia  si- 
innl,  uiidc  cliain  tcmpoia  incipereiit. 
CAPUT  VII. — De  [onle  qiii  rigabal  lolam  terrain,  clc. 

20.  Qiiod  aiilcm  seqniuir,  fons  aulem  asceiidebal  de 
terra,  ct  irrigabal  omiiein  [iideiii  lerrw ;  biiic  jam,  (piaii- 
tum  arbilior,  iiilimaturqiia:  liaiil  sccuiidum  iiilcrvalla 
teinporuin  ex  piima  illa  condilioiic  creaturarum,  ubi 
facin  siint  oniiiia  simul.  Et  rccle  ab  eu  roepit  elemcii- 
to,  cx  (|uo  cuncla  gciieia  nascuiiiur  vcl  unimalium, 
vcl  bcrliaruin  atqiie  ligiioriim,  ut  agaiil  lemporales 
niiineros  suos  naturis  propiiis  distribiilos.  Omiiia 
qiiippe  piimordia  scmiiium,  sivc  unde  oninis  cntr, 
sive  uiide  omnia  fruteta  gignuntur,  huiiiida  suiil,  et 
ex  humorc  concrcscunt.  Insuiii  autcm  illis  cfncacissi- 
iiii  numcri,  tralicnics  sccuin  sci|uaces  potculias  cx  illis 
pcrfectis  operibus  Dei,  a  quibus  in  die  sepiirao  re- 
quievit. 

21.  Vcrumlaracn  quis  isle  sil  fons  ad  irrigandam 
facicm  tcriae  omnisidonciis,  mcriioqua;iitur.  Si  eniin 
fuii,  ci  obsiriisus  csl  vcl  siccatiis,  caiisa  qiixrcuda 
est.  Nuiic  eiiiiii  videmus  nullum  cise  foiilem,  quo  ir- 
rigeluromiiis  facics  lerra;.  Forlas-iis  crgo  peccaluni 
hoiiiinura  lianc  ctiam  pocnam  commcruit,  ut  tanti  il- 
liiis  loiilis  rcprcs^a  largilas  facilliinam  tciris  auferrel 
fccuiidilalem,  ul  iiicolenlium  aiigeretur  labor.  Posset 
boc,  quainvis  nulla  id  Scriplura  narraveiil,  alfirmare 
buniaiia  siispicio,  iiisi  illiid  occurreret,  quod  pcc- 
raiura  bominum,  ciii  pocna  laboris  imposita  esi,  posl 
pnnidisi  delicias  cxslilil  :  paradisus  auieiii  habebal 
pia/gianJcin  foiilem  suiim,  de  qiio  post  diligenlius 
siio  luco  loquciiduin  cst ;  ex  ciijus  uiio  capiie  qiiaiiior 
niagiia  (lumina  ct  iiota  geiilibus  inaiiare  iiarranlur.  Lbi 
crgo  crat  fons  istc  aut  isla  fliiinina,  .iiiaiido  ille  iniu3 
iiiaxinius  asceiidebal  de  teria,  ct  iirigabat  omiiein 
f.icicm  tcrra^?  Ccrle  eiiiin  lunc  iioii  Gcon,  qiii  dicitiir 
Niliis,  uiius  cxilllsqu:ituor,  ligabat  .(Egyptuni,  quaii- 
du  fons  ascendebaldc  lcrra,  cl  iiuii  .^^'yplirin  tanlum, 
scd  oninem  facicm  lcrro;  saiiabat. 

22.  An  primo  Deiim  voluissc  crcdcnJum  cst  in  o 
f.iiilc  niaximo  irrigare  omiiin  leirani,  ul  illa  qiia;  iii 
ca  priiicip:ililcr  coiidider;it,  acceplo  humoris  adjulo- 
rio,  jam  eliam  per  tcinporalia  sp:ilia  gignercnlur,  pio 
suorum  gciicrnm  diversitatc  ctiam  diversis  nuincris 
dicrum  ;  ct  i'.ostca  plaiiLitu  paradiso  repressisse  illiim 
fonlein,  mullisqiie  luiilibus,  sicnt  jam  iinne  videnais, 
iinplcvissc  tcrrain;  dc  paradisi-aulcra  mio  foiitc  qua- 
tiiur  ingcnlia  fluniina  divisissc ;  ut  et  lerra  ca-tcra 
crcaUiraruiii  suariini  pleiia  gcnciibus,  congnios  ini- 
mcros  suuruin  lcnipiiriim  agciitibiis,  foiiles  eliara  siins 
liaberct  :ic  fliiviiis;  el  paradisus  loco  clecliore  plan- 
tatus,  (|uatuor  illa  Hiiminn  cx  capiic  sui  funtiseinitie 
ret  ?  aul  c\  ipso  uno  foiitc  paradisi  muUo  largius  cxin*. 


i»  LIBF.n 

dante,  ))Viiis  loiam  iirig;\sse  terrain,  aique ad  parienda 
per  leinporuni  niimeros  gciiora,  (\\\x  in  ea  sine  inltr-' 
v«llis  temporum  creaverai,  fccundasse;  ac  po5lca  re- 
pressisse  in  co  loco  aquarum  eruplionem  vaslissimam, 
Ut  de  diversis  per  omnem  terrani  capitibus  flumi- 
nuin  ac  fontium  jam  raanarent;  ac  doinde  in  regione 
illius  fonlis,  non  jam  universara  lerram  riganiis,  sed 
memorabiles  solos  illos  qualuor  fluvios  emittenti-, 
plantasse  paradisum,  ubi  liomincni  quem  fecerat  col- 
Jocaret? 

CAPL'T  YIII.  —  Qute  Scripttira  reticet,  quatemis  con- 
jectando  proferrejuvat. 
23.  Quia  cnim  non  omnia  scripia  sunt,  queniadjno*- 
dum  post  illam  primam  rerum  conditionem  tempora 
cucnrrerinl,  seque  secui.Tc  sint  administraiioncscrea- 
Hiraram,  qu»  priniitus  factic  scxtoque  illo  die  con- 
siimmatx  sunt,  sed  qnantum  sntis  judicavit  Spiiims, 
qui  incrat  siribenti  ea  qnae  non  solum  aj  faciarum 
rcrum  notiiiam,  sed  etiam  ad  futurarum  praifigurali')- 
nem  valerent ;  nescienles  conjcctamus  quid  lieri  pn- 
lueril,  quod  ille  non  nescicns  proclermisit;  tanluin  id 
conantcspro  modulo  noslro,  qiiantum  adjuvamur,  cf- 
ficere,  ne  aliqiia  absurditas  vel  repugnantia  pulelur 
cssc  lii  Scripturis  sanctis,  qu:c  opinionem  lecloris  of- 
feiidat,  ct  dum  cxistimat  fieri  non  poliiisse  qwx  farl.i 
esse  Scriptura  commeinorat,  vcl  resilial  a  fidf,  vi  1 
non  acccdat  ad  fidem. 

C.VPliT  IX.  —  Vifficulttts  de  fonle  lerram  imiversam  ir- 
riganle. 

24.  Proinde  cum  de  isto  foiite  quacrimus,  quomo<Io 
id  qiiod  dictum  est,  Asccndebat  de  lerra,  el  irrignbal 
omnem  facitn  lerra; ,  non  impossibilc  vidcatur;  si 
ea  qiKE  diximus,  impossibilia  cuiquam  videantur,  qux- 
ral  ipsc  aliud,  quo  lamen  vcrax  ista  Scriptura  mon- 
slretur,  quoeprocul  dnbio  vcrax  est,  eiiamsi  iion  ii:on- 
stretur.  Nam  si  argumentari-voluerit,  quoeain  f.dsam 
esse  convincat;  aut  ipsc  nulla  vera  de  creaturanim 
conditione  aique  adininistraiione  dicturus  csl ;  aui  si 
vcra  diserit,  islam  non  inlelligendo  falsain  puiabii  : 
velut  si  coniendai  ideo  non  poiuisse  uno  qiianinlibct 
Ibnle  oin!iein  terra;  faciom  irrigari ;  quia  si  montcs 
non  irrigabat,  non  omnem  tcrra;  facieni  iirigabal :  si 
autem  ctiam  moiilcs  rigabat,  non  crat  jain  iinperlitio 
sagina;,  scd  diluvii  iuundaiio ;  quod  si  leria  lunc  sic 
er.Tt,  lotum  mare  erat,  cl  nondum  discrcla  erai  ariila. 
CAPIIT  X.  ■ —  Fons  illc  terram  totam  rignns  ut  int^lli' 

gendus. 

25.  Cui  rcspondetur,  quia  hoc  vicibus  teiTipnriiin 
Dosset,  sicui  certo  tenipore  pcr  plana  /Egypii  .Nilus 
-estagnai,  et  alio  tpmpore  ad  ripas  suas  redit :  aut  si 
iste  iiescio  ciijus  ignoix  ac  longinqii.-o  partis  mundi 
aquis  cl  pruinls  liiemalibus  annivcrsaria  creditur  in- 
eremcnta  colligere;  (piid  de  Oceani  alternis  aestibus, 
quid  de  qiiibusdam  litloribiis,  qus  late  nudantur  flu- 
clibus,  vici^^simque  opcriiintur,  dici  potesl  ?  ut  omit- 
•am  quod  de  qiiorumdam  foniium  mira  vicissiiudinc 
pcrhibetur,  ccrtoannorumintervallo  sic  eosinundare, 
ui  totam  illam  rcgioiicm  rigeni,  cui  alio  tempore  vix 
ex  aliis  piileis  ad   potandum  sufficienlem   pnebent 

^  .i^       Sasct.  Augdst.  111. 


QIINTUS.  538 

aquain.  Cur  ergo  sic  incredibile,  ti  et  uno  abyssl  ca 
pile  altcrna  inundatione  nuente  atque  refluente,  tunc 
universa  lerra  rigataest?  Quod  si  ipsius  abyssi  magiii- 
tudincm,  ea  parte  exccpta  quod  mare  dicitur  et  evi- 
denii  amplitudine  atque  amaris  Ductibus  '  terras  am- 
bit,  in  ea  sola  parle  quam  rcconditis  sinibus  icrra 
coniinct,  iinde  se  omnes  fonles  amnesque  diversis  tra- 
ciibiis  vcnisque  distribuunt,  et  suis  qiii(|uelucis  crum- 
punt,  foiiiem  voliiit  appcllarc  Scriptura,  iion  foiites, 
proptcr  natura;  unilatem ;  cumque  por  innumcrabilcs 
vias  antrorun  aique  rimarum  asccndenlem  de  lerra  et 
ubiqiie  dispcrtitis  quasi  crinibus  irrigantcm  omnem 
faciem  leir.-c,  non  coniiiiiia  specie  lanquam  nlaris  aut 
slagni,  sed  sicut  vidcmus  ire  aquas  per  alveos  flumi- 
num  flexusque  rivoruin,  etcorum  exccssu  vicina  per- 
fiindere  :  quis  non  accipiat,  nisi  qui  coiiieiitioso  spi- 
riiu  laborat?  Potest  quippc  etiam  ita  dicta  inlelligi 
omnis  terr.Te  facies  irrigaia,  quemadmodum  dicilur, 
omnis  vestis  facies  colorata,  etiamsi  non  continuaiim, 
scd  maculatim  fiat  :  pra;sertim  quia  tunc  in  novitate 
terrarum,  elsi  non  omnia,  plura  laiiien  plana  fui^sft 
credibile  est,  qiio  latiiis  possenl  eruiupentia  flueiila 
dispergi  atque  distcndi. 

26.  Qunpropter  de  istius  fonlis  magnitudiiic  ve! 
multiiudine,  qui  sive  unam  liabuii  alicunde  eruptio- 
iicm,  sive  propier  aliquam  in  tena;  occullis  sinibus 
uiiiialem,  unde  omnes  aqu.T;  super  lerram  scalent 
omnium  foniium  magnorum  atquc  parvoruni,  unu» 
fons  diclusesl,  pcr  omnes  dispcriiliones  suas  ascen- 
dcns  dc  lerra  et  irrigans  omnem  facicm  lcrroe  :  sive 
eliam,  quod  est  credibilius,  quia  non  ait,  Unus  fons 
ascendebal,  sed  ait ,  Fons  autem  ascendebat  dt  lerra, 
pro  numero  plurali  posuit  singwlarem  ;  ut  sic  intelliga- 
nius  fontes  multos  per  universam  tcrrain  loca  vei  re- 
gioncs  proprias  irrigantcs,  sicut  dicilurmilcs,  et  multi 
intelligunlur,  sicut  dicta  est  locusta  et  rana  in  plagis 
{Vsal.  civ,  54),  quibus  /Egypiii  percussi  sunt,  cum 
csset  innuincrabilis  locuslarum  numerus  ct  ranarum; 
jam  non  diutius  latioremus. 

CAPUT  XI.  —  Rcrmi  creationem  priniam  factam  este 
iine  temporis  mora  :  administralionem  non  ita. 

27.  Sed  illud  eiiam  atque  etiam  consideremus, 
ulruin  possit  nobis  per  omnia  constare  sententia  qiia 
dicebamus,  aliter  operatum  Deum  omnes  creaiuras 
prima  condiiione,  a  quibus  operibus  iii  die  septimo 
requievit ;  aliier  istam  earum  administrationem,  qua 
usque  nunc  operalur  :  id  est,  tunc  omnia  siniul  siiie 
ullis  temporaliuni  nior.irum  iniervallis;  nunc  auiein 
per  temponim  mnr.is,  rprbus  videmus  sidera  movcri 
ab  ortu  ad  occasum,  coelum  mutari  ab  a;siatc  ad  hie- 
mem,  germina  certis  dicrum  inomeniis  puttulare. 
grandescere,  virescere,  arescere.  Animalia  quoque 
statulis  temporum  metis  ct  cursibus  et  concipi,  cl  por- 
fici,  et  nasci,  et  per  oelates  usquc  in  senium  mortem- 
que  decurrere,  et  ca;tera  hujiismodi  temporalia.  Quis 
enim  operatur  isla  nisi  Deus,  etiam  sine  uUo  tali  su  i 

«  Editi,  aqua;  maru  fhiaibus,  plc.  Paiilo  posl,  foiite$  et 
omnes  aqua  diversis  trcctibus  ;  quibus  lcnis  .MSi.  leclijuoji 
rejrwscntannLS. 

rOmeJ 


(.: 


551 


nioui?  iion  (-r.ini  cl  ipsi  accidil  lcnipus.  Inl.r  i!l:i  prgo 
opcra  Dci.a  qiiii)iis  rcquicvil  in  die  soplinio.  cl  ista 
qnx  Hsqueniiuc  opcralur,  qiicnidani  Scripuira  iiiier- 
poiicns  su;c  narrnlionis  ariiculuin,  coinniciulavil  se 
illa  explicassc,  ci  ra'pii  jtim  isia  (oniixcn'.  Illoniin 
explicaloniin  coniiiieiul:Uio  sic  ficla  esl  :  llic  en  Iber 
creiilura:  cwti  el  /<n(r,  fii»i  fiicliis  est  dies,  fecil  Deiis 
cielum  el  terram,  cl  onme  viride  agrl  anlequam  esset  super 
lerrnm,  et  omne  fnum  ngri  anteijnam  exoriretur.  Non 
inim  jilucral  Dais  supcr  lerram,  nce  crat  homo  qui  ope- 
rarctiir  lerram.  Istiiruin  auicin  conlcxtio  sic  coepil : 
Fons  anlem  asccnd,  bnt  de  tcrra,  et  irrigabat  omncm  fa- 
ciem  tcrra:.  Ab  liac  conimcmoralionc  fonlis  liiijiis  cl 
dcinccps  ca  qii.e  narraiiuir,  pcriuorns  teuipornin  facta 
siini,  noii  oinnia  siiinil. 

C.VPUT  XII.  —  Opcra  Dei  sub  Iriplici  considcrnlione. 

28.  Ciiiu  crgo  alilcr  so  Iiabeant   omnium  crcalnra- 

rum  rationes  incommulaliilcsin  Vcrbo  Dci,  aliler  illa 

rjus  opcra  a  qiiibus  in  dic  scptinio  rcquicvil,  aliler 

isla  (pi:i'Cv  illis  uS(|ue  iniiic  operalur;  linrnm   Irium 

lioc  quod   cxlicmuin  piisiii,    nobis   utcnmqiic  notiim 

csi  per  corporis  scnsus,  ct  liiijus  consuoludineiii  Ti>ir. 

Dno  vero  illa  remola  a  scnsibus  ,  ct  ab  usn  cogiialio- 

nis  Iiumanx,  prius  CK   divina  auctoritate  cicdeiitla 

sunl ;   dcinde  per  li:cc    quie  nota   suiii,  uicuniqiie 

iinscciida.  qiianto  (inisqiie  niagis   minusve   potuerit 

pro  sua;  capacilalis  modo,  divinitus  adjiitiis  inlcrnis 

a.'lernisquc  ralionibus  '  ut  po.--sit. 

C.MllT  XIII.  —  Omiiin  anlcquavi  fierent  ,inSiipienlia 

Dci. 

29.  De  primis  cigo  illis  divinis  iiicominnlabilibus 

.Ttcrnisque  raiionibus,  quoniam  ipsa  Dci  Sapii^iit.ia, 

pcr  qiiam  facta  stinl    omnia,  priusquam   ficrenl  ca 

novcrat,  sic  Seriplura  tcst:iliir  :  In  principio  crnl  Yer- 

bum,  cl  Verbum  eial  apud  Dcum,  et  Deus  erat  Yerbiim ; 

hoc  eral  in  principio  apud  Dciim.  Omuia  peripsum  facla 

tunl,  et  sineipso  faclum  cst  niliit  {Joan.],  1-3).  Qiiis  crgo 

lam  sildemcns,  ul  dicat  iion  ca  Deum  fecisse  qu;e  nove- 

rat?  Porro  si  novcrat,  nbi  nisi  apnd  ipsuin,  apud  qucm 

Verlmm  cral,  per  quod   f.icta   stint   omnia?  Nam  si 

cxtra  seipsiim  ca  noverai,  quis  enm  docuerat?  Quis 

cnim  cognovit  scusuin  Domini'  aut  quis  consiliarins 

cjus  fuit  ?  Aut  quis  prior  dcdit  illi ,  el  retribiictur  ei? 

Quoniam  ex  ipso,  et  pcr  ipsum,  ct  in  ipso  snnt  oinnia 

(Rom.  XI,  54-5G). 

50.  Qnanquain  ct  ea  qua;  scqnnnlur  in  Evangelio  , 
satis  asscrant  istam  seiilciitiara  :  adjungit  cniin  Evan- 
gebsla  cl  dicit,  Qiwd  factum  esl,  in  ilto  vila  esl,  ei  viia 
ernt  Itix  hominum'{Jottn.  i,  i).  Qnia  scilicct  rationa- 
lcs  mentes  ,  in  qiio  g.ncrc  liomo  factus  est  ad  iiiiagi- 
ncm  Dei,  non  liabcnt  vcram  lucein  siiam  nisi  ipsum 
Verbum  Dci,  pcr  quod  facta  suiit  oinnia,  ciijiis  parti- 
cipcs  csse  poicrunt  ab  omni  iniquilate  el  crrore  mun- 
datx. 

CAPUT  XIV.— /«Kdci  JonH«(;,Quodfactnm  csi,  eic, 
quomodo  dislinguendum. 

51.  Non  cri;o  ita  pninunliari  oportct ,  Qiiod  facliim 

'  «ic  eilitl.  At  Mss.  o^itima;  r.otic  carcnt  liisce  vcrbis,  in- 
Umis  a:ternv.que  raliutiibus ;  qux  qu  Jeui  balvo  sciiiu  ex- 
puiii;i  pussiuit. 


D:.  CE.NESI  AD  LITTEUAM,  S.  AUCUSTIXI  55i 

csl  initlo,  viia  esl,  ut  siiliilislirgnnnuis,  Quod  fdcliim 
cst  in  ilto,  ct  deiiide  iiifcramiis,  vila  cst.  Quid  eiiiin  iiuii 
in  illo  f;icluin  csl,  cum  comniemoratis  multis  etiam 
tcrrcnis  creatnris  ,  dicalur  iii  Ps:iIiiio  ,  Omnia  in  Sa- 
picnlia  fccisli  {Psal.  ciii,  21);  dicat  ct  ApDStolus, 
Qiioniiim  in  ipso  condila  sunt  omniu  in  cceto  ct  in  lcrra, 
visibilia  el  invisibilia  {Coloss.  i,  IG).  Conscipicns  eigo 
crit,  si  ita  distinxerimiis,  ut  et  ipsa  terra,  elqiuccnm- 
qiie  in  ea  suiit ,  viia  sint.  Qu;c  cuin  absurdc  dicantiir 
omiiia  vivcre,  qiianto  absurdius  iil  ctiam  vila  sint? 
|)rj'scrtim  quia  distinguil  dc  quali  vita  Io(piatiir,  eiiin 
nddil,  El  vila  cral  liix  lioniiiium.  Sie  ergo  distingiien- 
diim  csl,  ul  ciim  dixcrimus,  Quod  facluin  esl,  dcindc 
inferamus ,  in  itlo  vila  cst  :  non  in  sc  scilicci,.!inc  csi 
in  sna  iiaiura,  qi:a  facliim  est  ul  condilio  creatiirKpic 
sit ;  sed  in  illo  vita  est ,  quia  oiiinia  qua;  per  ipsinii 
facia  siint,  novcrat  anieqiiam  ficrcnt;  ac  per  lioc  ' 
non   sicut  crcatura  qiiam  fecit,  scd  sicut  vita  et  liix 


Iiominnm,  quod  csl  ipsa  Sapiciuia  ,  et  ipsiim  Verbuni 
uiiigcnilus  Dei  Filiiis.  F.o  mndo  crgo  in  illo  vila  cst 
quod  factum  cst,  qiininii(lo  dicliim  csl,  Sicul  liabct  Pii- 
lcr  vilam  in  semelipso,  sic  dedit  Filio  liabcre  vilam  in 
semciipso  {Joan.  v,  2G). 

52.  Nec  pi^ricrmittcndum  est ,  qiiod  emendatiorcs 
codiccs  liabenl,  Qiwd  faclum  csl,  in  illo  vila  erat ,  v.l 
sic  iiitelligaliir,  vila  cral,  quomndo  In  principio  ernt 
Yerbiim  %  et  Vcrbnin  cral  apud  Dcum  ,  el  Deus  erut 
Xcrbuin,  Quod  ergo  facium  esl,  jam  vila  erat  in  illo,  et 
viia  non  qunliscumqiie;  nam  ct  )  ecora  dicuntur  vive- 
re  ,  qiuc  frtii  non  possiint  pnilicip;ilione  sapicnli;c; 
sed  vila  crat  liix  hominum.  l\Ientes  quippe  ratioiialcs 
purgat;e  gralia  cjus,  possnnt  pcrvcnire  ad  cjusmcoi 
visioncni ,  qna  nec  superiiis  quidquam  sit ,  ncc  bca- 
tiiis. 

CAPUT  XV,  —  Omnia  qualit  vila  sunt  in  Dco. 

55.  Scd  eliam  si  lioc  lcgamus  ct  inlelligamns,  Qnod 
faclum  csl,  in  itto  vila  cst ;  nianet '  isla  scntentia,  iil 
id  quod  pcr  ipsum  facium  cst ,  vita  esse  in  illo  iiitel- 
ligatur,  in  qua  vita  vidit  omnia,  quando  fecit ;  et  sicut 
vidit,  ita  fecit :  non  pra;ler  scipsiim  videns,  scd  in 
scipso  ila  enumeravit  omnia  qu;c  fccit.  Nee  alia  visio 
ipsiuscl  Patris,  scd  una,  sicut  una  subsiantia.  Nam  ct 
in  libro  Job  ita  ipsa  Sapicntia  ,  per  quam  facia  siiiit 
omnia  ,  pra;dicalnr  :  Sapientia  vero,  inquil,  unde  in- 
venlacst?vctquis  sit  tociis  scicnlia:?  Iijnorat  mortnlis 
viiim  ejiis,  ncc  invimelur  iii  liominibus.  Et  paulo  post  : 
Audivimus ,  inquit ,  ejiis  gloriam ;  Dominut  coinmenda- 
vit  viam  ejus,  el  ipse  novit  locum  ejus.  Ipte  enim  omne 
quod  esl  sub  cmto  pcrfecil,  et  novil  qux  siinl  in  terra. 
omiiia  qiia:  fecil  :  venlorum  tibramenta ,  aquw  mensuriis 
quimdofecil,sicul  vidit  cnuir.cravit  {Job-  xxvill,  15, 
22-23 ).  His  atque  luijusniodi  tcstimoniis  probatiir 
qiiod  liKC  oiiinia,  priusquam  licrent,  cinnt  in  notitia 

'  l.ov.,  ac  per  lioc  iu  ilto  eral.  Isttid,  in  illo  eriil,  abest  ab 
aiiliqiiioribus  edilis,  Ani.  Er.  et  a  siiiceriuriluis  Mss.,  r'ijtis 
{rldssenialis  loco  stiliaudiendtiin,  in  itto  riln  cst. 

>  51.SS.  optiiiia;  iiol;e  et  i.leiique  ;  in  ilto  vila  eral,  qiOinch 
do  i/i  principw  crat ;  neque  habciil,  iit  sic  intcttiijaliir  lita 
eriil. 

>  vss.  aliiiuot,  movel ;  alii,  nwiict ;  ca;teri  cum  cdiUs, 
maiiel. 


353  LIHER 

f:i4;ioiilis.  El  uli(iiio  ibi  iiRTnita,  iibi  vcriora,  liui 
Kierna  ct  Inconimulabili;!.  Qiianquam  sufficcrc  dcbcnl 
ut  quisquc  novcril,  vol  inconcusse  crodal  quod  Dcns 
hscc  oiniiia  fccerit;  non  opinor  eum  Csse  lam  cxcor- 
ilem,  ul  Dcum  quse  non  iioveiat  fccissc  arbiiretur. 
l'orro,  si  noveral  ea  ,  priusqoani  faccrcl  ea  ;  profccto 
priusquam  licrent,  apnd  illum  erant  eo  modo  nota, 
quo  sempitcrnc  alqiieiiiconimulabilitcr  viviiiil,  et  vita 
sunt  :  f;icla  autciii  oo  modo,  quo  una(]ua;quc  Cicalura 
in  geneie  suo  cst. 

G.-\rUT  XVI.  —  Dcam  facilius  mcnlc  pcrcipvmn  ijuam 
crcaturas. 

oi.  QuaMivis  ergo  illa  .Tlcrna  incominulabilisquc 
r.atura,  qiiod  Dcus  csl,  liabons  iii  sc  ut  sit,  sicul  Moysi 
diclum  cst,  Ego  sum  qui  sum  (Exod.  iii,  14);  loiige 
scilicct  aliur  qiiain  suiil  ista  qucr  facla  suiil  :  quoniani 
illud  vcre  ac  primitus  est ,  qiiod  codem  modo  senipcr 
esl,  ncc  soluni  non  commuiaiur,  scd  commutari 
omiiino  non  polcsi ;  niliil  lioruin  qux  feeit  cxistcns , 
et  omnia  primitus  liabens,  sicut  ipse  esi  :  nequocnim 
ea  facercl,  nisi  ca  nossct  anlcquam  faccret ;  ncc 
nossot,  nisi  vidcrct;  nee  vidcrci,  nisi  habcret ;  ncc 
liaboret  ea  qux  nondum  facla  erant,  nisi  qucniadino- 
dum  estipse  iion  factus  :  quamvis,  iiiqiiam,  illa  sub- 
slanlia  iiieflabilis  sil,  ncc  dici  utcumque  bomiiii  pcr 
hominem  possii,  nisi  usurpaiis  quibusdam  locorum 
ac  temporum  verbis ,  cum  sit  anic  oninia  tcmpora  et 
anle  omncs  locos  ;  lamcn  propinquior  nobis  esi  qui 
fecit,  quam  multa  quoc  faeta  suiit.  In  illo  enim  vi\i- 
inns,  ct  movemur,  et  sunius  {Act.  xvii,  28)  :  islorum 
aulem  pleraqiie  rcmota  sunt  a  meiile  nosira  propicr 
dissimilitudinemsui  generis.quonianicorporaliasun!  ; 
ncc  idonca  est  ipsa  niens  nostra,  in  ipsis  ratiunibus 
quibus  facla  sunl ,  ea  videre  apud  Deum  ,  ut  pcr  hoc 
sciamus  qiiot  et  quanla  qiialiaqiic  sint,  cliamsi  noii 
ca  vidcaniui  pcr  corpoiis  scnsus.  Uemota  quippc  sunt 
et  a  sensibus  coiporis  noslri,  quoniani  loiigo  suiit,  vcl 
interposilis  aut  oj  positis  aliis  a  noslro  contuilu  lactu- 
que  '  soparaiitur.  Ex  quo  fit  ut  major  ad  illa  invciiicp.- 
da  sillabor,  quara  ad  illum  a  quo  facla  suni,  cum  sit 
iucoinparabili  fclicitalc  pia^slaiilius  illum  cx  quantu- 
lacuimiuc  particula  pia  mcntc  scnlire,  quain  illa  uivl- 
vcrsa  comprelicndere.  Unde  roclc  culpantur  iii  libro 
SapienliLC  inquisilores  hujus  sa;culi  :  Si  enini  tantmn, 
inquit,  poluerunl  valere,  ut  possent  wsiimare  sa:culnm  ; 
quomodo  ejus  Dominum  non  facilius  invcncriinl  {Sap. 
XIII,  9)?  Ignota  enim  sunl  fundanieiila  toir:c  ociilis 
nostris,  et  qui  fundavit  tcrrain,  propiniju^it  mcniibus 
iiostris. 
CAPUT  XVII.  —  Anle  scccula,  a  swculo,  in  saculo. 

00.  Jam  nunc  consideromus  ca  qua;  fecil  Deiis 
oinnia  sinml,  a(|uibus  in  die  tcxto  consummaiis  re- 
quievil  in  septimo ,  postea  consideraturi  opera  cjiis, 
in  quibususque  nuiic  opeiatur.  Ipse  cnim  ante  sa;f;u- 
la  ;  a  s;cculo  autein  ea  dicimns  ,  cx  quo  coepit  sa;cu- 
luin,  sicut  ipsum  inundum  ;  in  sa:culo  autem,  sicutea 
qiix  nascunturiiimundo.  Cum  ergoScripluradixissct, 
Omnia  per  ipsum  jacla  lunt,  et  sine  ipso   fuctum  csl 

■  U&s  ferc  omacs,  actuque. 


QULNTUS.  551 . 

Jiihil;  paulo  post  ail,  Ju  hoc  mutido  crut ,  et  mumlui 
pcr  ipsum  factus  cst  {Joan.  l,  5,  10).  Dc  lioc  opere 
Dci  alio  loco  scriplum  cst :  Qui  fecisli  mu^idum  de  tna- 
tcria  informi  {Sap.  xi,  18).  Ilic  inundus  plcrumqiie 
coeli  ct  tcrnc  noniino  niincupatiir,  sicul  jain  coniine- 
moravimus,  qua;  Scri|itiira  dicil  Dcuni  fccisse,  cum 
faclus  esl  dics  :  dc  quibus  verbis  jam,  quantum  visuni 
est,  dispulavimus,  quemadraoduin  congruat  condiiio- 
ni  mundi  hiijiis,  et  quod  scx  diebus  consummalus 
est  eum  omnibus  qua;  iii  eo  sunl,  ct  qiiod  tunc  f.icius, 
cuni  factiis  cst  dits,  ul  ct  illud  congruat  (juod  crcavit 
oiniiia  siinul  {Eccli.  xviii.  1). 
CAPUT  XVlll.  —  Crciiiura:  pluresnobisignola;.  Quit 

ratione  a  Deo  et  ab  Angelis  noscuntur.  Cognilio   ma- 

lutina  cl  vespcrlina. 

36.  Hujus  univcrsa;  Dei  croaturDO  mulla  non  novi- 
nius,  sive  qua;  in  coelis  sunt  altius,  quam  ut  nosler 
sensus  ea  possit  altjngcre  ;  sive  qna;  i:i  rcgionibiis 
tcrrarum  forlassis  inliabilabilibiis  ;  sive  qu.T  doorsum 
latent,  vcl  in  profiindo  abysii,  vel  in  occullis  siiiibus 
torra;.  IIkc  igilur  anleqiiani  fiereiit,  utique  noii  erant. 
Quoniodo  crgo  Dco  nota  crant  qua;  non  erant?  Et 
ruisus  quomodo  ca  f.iccrot  qua;  sibi  nota  noii  eranl? 
Noii  enim  quidquam  fccit  ignorans.  Nota  eigo  fccitj 
non  facla  cognovit.  Proiiidc,  aiiteiinain  fierent,  et 
eiant,  ct  non  erant:eraiit  in  Dci  scieniia,  noii  eiJiit 
iii  sua  iiaiura.  Ac  pcr  lioc  factns  cst  dies  illo,  cui 
utroque  niodo  innotcsccrent,  et  in  Deo  ct  in  seipsis  : 
illa  velut  matulina  sive  diurna  cogniiione,  hac  vero 
velul  vcspcrtina.  Ipsi  aulcm  Dco  non  audco  dicere 
alio  niodo  iniiotuis  e,  cum  ea  fccissct ,  quam  illo  quo 
ea  noverat  ut  f.iccrot,  apiid  quem  non  cst  commula- 
tatio,  nec  momenti  obumbratio  {Jacobi  i,  17). 
CAPUT  XIX.  —  Angcli  Dei  nuntii  mysteriuin  regni 
cccloruin  novcrunt  a  saculis. 

57.  Non  sanc  propier  inferiorum  scienliam  nuiiliis 
indigol,  quasi  per  eos  fiat  scientior;  sed  illo  simplici 
ac  mirabili  modo  novit  oinnia  stabililcr  atqiic  iiicoin- 
muiabilitcr.  Ilahet  autem  nuniios  proptcr  nos  et  pru- 
plcr  ipsos;  quia  illo  niodo  Deo  paicrc  el  assislerc,  ut 
euni  dc  infeiioribus  consulant,  ejusque  snpernis  pra;- 
ceplis  ct  jussis  obtcmperenl,  honiim  cst  cis  iii  ordiiie 
propiia;  naiurje  atque  substantix.  Nuntiiautcmgracce 
ay/E/oi  dicuntur ;  quo  nomiiie  gencrali  univcrsa  illa 
superna  civiias  nuncupatur,  qucm  primiim  diem  con- 
ditiiin  exibiiniamus. 

58.  Nain  nec  illud  cos  latuit  mysterium  rcgni  cce- 
loruin  ,  quod  opportuno  tenipore  rcvol.itiim  est  pro 
salutc  nostra,  quod  '  ex  hac  peregrinalione  liberati, 
eorura  coelui  conjungainur.  Neque  cniin  hoc  ignora- 
rciit ;  quandoquidcin  ipsiiin  scinen  ,  (|uod  opporluno 
leinporeadvcnil  (o),  peripsosdispositum  est  in  maiiii 
mediatoris  {Oalai.  iii,  19),  id  est  in  ejus  potesiate  qni 
Dominus eoriini  est,  el  in  forma  Dci,  et  in  furina  servi. 
Dicit  item  Apostolus  :  Mihi  miniino  onmium  sunctoruin 
duta  csi  gralia  hxc,annunliare  ingcntibus  invcsligabilct 
divitias  Christi,  et  illamiiiare  qum  sit  disvcnsatio  sacra- 

•  sic  Mss.  Al  cdili,  qtio.  ■ 
(u)  u  nolract.  cap.  ii  n.  2 


«« 


l)E  GENKSI  AD  UfTEnAM,  S.  Al'GlSTlM 


33« 


Hkwri  qiKii  fnil  abtconJUum  a  sacutii  in  Deo.  qui  h.;i- 
tena  crcavl ;  ul  innoUicerel  PTincipibus  el  Poiestaubu* 
in  caetestibtts  p.r  Kcctcsiam  n,ulli(ormis  sapientin  Dei, 
tecnndum  proposilum  sacutorum,  qimm  (cdl  in  Chnslo 
Jesu  Domino  noslro  (Eplies.  ui.  8  11).  Sic  crgo  fuil 
hoc  abscoudiiuni  a  sscculis  in  Deo.  ui  lamen  inuolc- 
seercl  Priucipibus  el  Polcslaiibiis  in  coeleslibus  por 
Ecclcsiam  mulliformis  sapienlia  Dei ;  quia  ibi  primi- 
lus  Ecclcsia.  quo  posl  resurredionem  ei  isia  Ecclesia 
coiigregauda  csl,  ul  siinus  a^quales  Angelis  Dei  {Maith. 
ixii.  30).  Illis  crgoa  saiculis  innotuit;  quia  omnis 
«rcalura  non  aiite  sa;cula,  sed  a  sxculis.  Ab  ipsa  eiiim 
«xorla  sunt  sxcula,  et  ipsa  a  sacculis;  quoniara  ini- 
lium  ejus  iniiium  SKCulorum  est :  Unigeniliis  auleni 
anie  sa;cula,  pcr  quem  facia  sunt  sa'cula  {Ilebr.  i,  2). 
Idcoque  cx  pcrsona  Sapientia; ,  Anle  sa;cula ,  inquit, 
fundavil  me  {Prov.  vili ,  25.  sec.  l\\) ;  ut  iu  ca  fa- 
ccrelomnia,  cui  diclum  est,  Umnia  iii  Sapunlia  (ccisti 
(Psal.  ciii,  24). 

39.  Quod  autein  non  iii  Dco  laiitum  innotescil  An- 
felis  quod  abscoiiditum  esi,  vcruin  eiiam  hic  eis  ap- 
paret,  cum  eflicitur  atque  propalatur,  idem  apostolus 
ila  testis  est :  El  sine  dubio,  inquit,  mngnum  est  piela. 
tit  tacramenlum,  quod  manifeslatum  cst  in  carni;  jiisli- 
ficalum  esl  in  spiritu,  apparuil  Augetis,  pra:dicatum  esl 
tn  gentibus,  crcditum  est  in  mundo ,  assumplum  esl  in 
j/oria  (l  Tim.  iii,  16).  Et,  nisi  fallor.  inirum  est  si  non 
omnia  qux  dicilur  Deus  tanquam  ad  prxscns  tempiis 
cognoscere,  ideo  dicitur,  quia  cogiiosci  facii,  sive  ab 
Angelis,  sive  ab  bominibus.  Modus  quippe  iste  locu- 
lionis  cum  pcr  eflicienlem  id  quod  efficitur  sigiiifica- 
liir,  crcbcr  est  in  Sciipturis  sanctis ;  maxinie  cuin  de 
Deo  aruiuid  dicitur,  quod  ei  ad  proprietalem  locuiio- 
iiis  non  convenire  prxsidens  mcntibus  nosiris  ipsa 
veritas  clamat. 

CAPm  \X.  —  Deum  adkue  operari. 
40.  Jam  nunc  crgo  discernamus  opcra  Dci ,  qiirc 
usque  nunc  opcratur,  ab  illis  cperibus  a  quibiis  in  die 
scplimo  requievit.  Sunt  eniin  qui  arbilrenlur  '  tan- 
tujiimodo  niundum  ipsum  facium  a  Dco,  ca;tera  jain 
fieri  ab  ipso  mundo,  sicul  ille  ordinavil  et  jiissit ; 
Deuin  aulem  ipsum  niliil  operari.  Contia  qnos  profer- 
lur  illa  senteiitia  Domini  :  Pater  meus  usque  nunc  ope- 
ratur.  Et  ne  qnisquam  putaret  apud  se  illum  ali(iuid 
operari,  non  in  bnc  miindo  :  Puler  in  me  manens,  in- 
quit,  facil  opera  sua;  et  sicul  Pater  suscilat  morluos  et 
rivificat,  sic  et  Fitius  quos  vutl  vivificat  (Joan.  v,  17, 
20,  21).  Deinde,  quia  non  soluni  magna  aique  pr.Teci- 
pu»,  vcrum  cliam  isla  terrena  el  exlrima  ipse  opcra- 
lur,  ita  dicil  Aposiolus  :  Slulle,  lu  quod  seminas  non 
rrvificatur,  niti  moriatur;  et  quod  seminas,  non  corpui 
^od  fulurum  esl  seminat ,  sed  nudttm  granuni  fere  Iri- 
liei,  okl  aiicujus  cmlercrum ;  Deus  aulem  dat  itli  corpus 
cuomodo  votuerit  ,  et  vnicuique  seminum  proprium 
corpus  (I  Cor.  xv,  36  38).  Sic  ergo  credamus,  vel,  si 
possuinus ,  etiam  intelliguinns  usqnc  nunc  operari 
Dcuin,  ut  si  coiidiii.s  ab  eo  rebus  operatio  ejus  sub- 
iraliatur,  intercidaiit. 
>  tt.  lagd.  veo.  Lov.  babeot,  arbitraTUur.    U. 


k\.  Sed  planc,  si  aliqiiam  ereaturam  sie  cuin  iiiinc 
instiiuere  putavcrimus,  iit  geiius  cju.s  priinie  illi  su;8 
rnnditioni  non  inserueril,  aperte  contradicimiis  di- 
ccnti  Scripluice  ,  quod  coiisummavcril  omiiia  opera 
sua  iii  dic  sexlo  {(•ea.  ii,  2).  Secuiidum  illa  enini  gc- 
ni.ra  rcruin  (pre  priinuni  condidil ,  nova  eiim  multa 
faccie,  qua;  tuiic  non  fccit ,  nianifcsluin  est.  Nuvum 
auleni  gcnus  insliluerc  credi  rccte  noii  potest,  quo- 
iiiam  lunc  omiiia  consiiminavit.  Movel  ilaquc  occiilia 
potenlia  uiiiversam  creaturam  siiain,  eoquc  motii  ill:i 
versata,  dum  Angeli  jussa  pcrriciunt,  dum  circunicuiil 
sidera  ,  dum  alternant  veiili,  dum  abyssus  aqu:,ruin 
lapsibus  et  diversis  eiiain  per  aerem  conglobationilu» 
agilatur,  duiii  vircta  *  pullulant,  suaqiic  seiniiia  cvol- 
vunt,  dum  aniinalia  gignuiilur,  vaiioque  appclilu  pro- 
prias  viuns  agiint,  duni  iniqui  juslos  exerccrc  perinii- 
tuiitur,  explicat  sxcula,  quae  illi,  cum  primum  condiia 
est ,  tanquain  plicila  '  indideral  :  qua;  lamen  in  suoa 
cursiis  noii  cxplicarenlur,  si  ea  illc  qui  condidit,  pru- 
vido  iiiolu  adininistrare  ccssaret. 

CAPUT  XXI.  —  Omnia  guberntiri  disina 

providenlia. 

42.  Admonerl  autcm  nos  oportct  iis  quse  in  lem  • 

pore  rorinantur  alqiie  nascuntnr,  quomodo  isia  coiisi- 

derare  dt^beainus.  Non  cnim  frustra  dc  Sapientia  scri- 

pliiin   cst ,  i|uod  amatoribus   suis  oslendii  se  in  vii» 

hitariler,  el  in  omni  providcnlia  occurril  illis  {Sop.  v», 

17).  Nec  omnino  audiendi  siiiit  qui  putaverunt  siibli- 

mes  quidcm  muiidi  partes,  id  est  a  confinio  curpnleii- 

tioris  acris  liiijus  et  supra,  divina  providcnlia  guber- 

nari ;  hancautem  imam  partein  tcrrenam  ei  liumidam, 

aensqiie  hujus  vicinioris  qiii  terrarum  et  aquariini 

exbalationibus   bumescil ,    in    quo    venti    nubesquo 

consurgunt,  casibus  potius  et  fortuilis  inolibus  agitari. 

Conira  hos  enim  loquitur  Psalmus,  qui  cum  explic.is- 

set  laudem  coelestium,  se  eiiam  ad  isia  inferiora  coii- 

verlit,  diccns  :  Laudate  Dominum  de  terra,  draconesel 

omncs  abijssi ;  igiiis,  grando,  nix,  glacies,  spirilus  lem- 

peslalis,  quce  faciunl  verbuin  ejus  {Psal.  cxlviii,  7,  8). 

Nihil  eiiim  lam  videtur  casibus  volvi ,  qiain  omne» 

istx  procellosx  ac  turbulent.-c  qualitaies,  quibus  ceeli 

liiijus  inferioris,  quod  non  immcrilo  etiam  lerrx  ik>> 

mine  depiitat-jm  est ,  facies  variatur  et  vertitur.  Scd 

cum  addidit,  Qucc  faciunt  vcrbum  ejus  ,  satis  ostendil 

carum  qiioque  rcrum  ordinem  divino  subdilum  impc- 

rio,  latere  nos  potius,  quam  universilatis  deessc  iia- 

tura;.  Quid  auiem?  oresuo  Salvalor,  cum  dicil  unura 

passercm  non  cadere  in  lerram  sine  Dei  volunlate 

(Matlh.  X,  29),  et  quod  feniim  agri  post  paululnm 

mittendum  in  clibanum ,  ipse  tamen  vesiial  (Id.  vi, 

30) ;  noiine  conlirmat  noii  solura  tolam  islam  inundi 

partcm  rebus  raortalibus  etcorruplibilibusdeputataoi, 

vcrum  etiain  vilissimas  ejiis  abjectissimasqiic  particu- 

las  divina  provi<leiitia  reg|i? 


■  in  aotiquUcndicibuscQnstajiter.scnptun,  vtrecta~ 
'  F.diti,  condito  simt  tvnquom  impticila.  Ai  Mss.  unmet, 
eondiin  est :  scilicel  luiiversa  creaiiua.  Tuni  aliqui  frose- 
quuniur,  Jan^iMjm  ptacila ;  sud  alil  siiictrius,  ptitUa ;  ■ 
terbo  jjUcg. 


S57 


LIBER  QUINTUS. 


S5ft 


CAPUT  XXII.  —  Argumenla  divliKB  piovidentia;. 
45.  El  certe  isli  qui  hoc  ncgaiit,  nec  sanctis  elo- 
qiiiis  tant;e  auctorilatis  aciiuicscunt ,  si  in  liac  luunili 
parte,  quam  putanl  fortuitis  niotibus  perturbari,  po- 
tius  quam  sapientia  divina;  sumniitatis  rcgi,  el  ui  lioc 
quasi  probcnt  gemino  abulunlur  argumcnlo,  vel  quod 
supra  commemoravi  de  iiiconslantia  tempesiatum,  vel 
de  felitilatibus  alque  infelicitatibus  liominum ,  quod 
non  pro  vit*  meriiis  acciduiit ;  viderciit  tanium  ordi- 
liem,  qiiantus  in  membris  cariiis  cujuslibet  aniinantis 
apparet,  non  dico  mcdicis,  qiii  bacc  propicr  artis  suae 
necessitatem  diligeiiler  patefacla  etdiiiumcrala  rimali 
gtiiit,  sed  cuivis  mediocris  cordis  et  consideralionis 
honiini ;  nonne  clamareiit,  ne  puncto  quidem  tcmpo- 
ris  Deum,  a  qiio  cst  omiiis  mensurariim  niodus,  omnis 
pariliias  numcrorum,  omnis  ordo  ponderum,  ab  ejus 
giibcrnatione  cessaic?  Quid  ergo  absurdius,  quid  iii- 
suisius  seniiri  potcst,  quam  eam  loiam  esse  vacuam 
iiutu  et  regiraiiie  providcntiae ,  ciijas  exlrema  el  exi- 
gua  videas  tanta  dispositione  formari ,  ut  aliqiiaiito 
altentius  cogitala  ineflubilem  inculiant  admiralioiiis 
horiorem ?  Et  cum  anima;  nalura  naturs  corporis 
aniecellal,  quid  est  dementius  quam  putare  nullum 
esse  divinx  providenli;c  judicium  de  moribus  honii- 
num,  cum  in  eorum  carne  tanta  ejus  solerti;E  clareant 
et  demonstrcntur  indicia?  Sed  quia  hxc  minima  in 
promplu  sunt  sensibus  nostris,  et  ea  facile  investtga- 
mus,  elucet  in  cis  ordo  rerum  :  at  illa  quonini  ordi- 
nem  vidcre  non  possumus,  inordinata  arbiiraiitur  qui 
esse  non  piilaut,  nisi  quod  videre  possunt ,  aul  si  pii- 
lanl,  talc  aliquid  putant,  quale  vMere  consueveruiit. 
CAPUT  XXIII.   --  Quomodo  Dais  omiiin  simul 

crcaveril,  el  nunc  usquc  opcrelur. 

H.  Nos  autcm,  quorum  gressus,  ne  iii  illam  per- 

Tersilatem  incid;\mus,  eadem  divina  providentia  per 

ganctam  Scripturain  regit ,  ex  ipsis  quoque  operibus 

Dci  eodem  adjuvanle  indagare  conemur  ubi  hxcsiraul 

creaverit,  cum  a  consummalis  siiis  operibusrcquievil, 

ijuorum  spccics  per  ordinem  temporum  usque  nunc 

operatur.  Consideremus  ergo  ciijiisiibet  arboris  pul- 

chritudinem  in  robore ,  ramis  ,  froiidibus ,  pomis  : 

ha;c  species  non  uliqiie  repcnte  tanla  ac  talis  esl 

exorta,  sed  quo  etiam  ordine  novimus.  Surrexit  enim 

a  radicc,  quam  terra;  primum  germen  infixit;  atque 

inde  omnia  illa  formaia  et  disiincta  creverunt.  Porro 

illud  germen  ex  semine :  in  semine  ergo  iila  onmia 

fueruiit  priniilus,  non  mole  corporese  magiiitudinis, 

sed  vi  potentiaquc  causali.  Nam  illa  magnitudo ,  co  ■ 

pia  lerra!  humorisque  congesla  est.  Sed  illa  in  exiguo 

grano  mirabilior  prxstanliorquc  vis  est,  qua  valuit 

adjacens  humor  commixlus  terra:  tanquara  maleries 

vcrti  in  ligni  illius  qualilalem  ,  in  ramurura  ditTusio- 

ncm,  iii  foliiirum  viriditaleni  ac  ligurani,  in  frucluum 

foriuas  cl  opuli:nli;im  ,  omtiiuinqiie  ordinatissimam 


distinctionem.  Quld  enim  cx  arborc  illa  surgit  aiik  ' 
pendet,  qiiod  non  ex  quodam  occulto  thcsauro  scnii- 
nis  illius  extractum  atque  depromplum  est?  At  illud 
semcn  ex  arborc,  lice!  non  illa  sed  altera,  atque  illa 
rursus  ex  altero  semine.  Aliqnando  autem  et  arhor  ei 
arbore ,  cura  surculus  demitur  atque  plantatur.  Ergo 
et  semen  ex  arbore,  et  arbor  ex  seniine ,  et  arbor  ex 
arbore.  Semen  autem  ex  semine  nullo  raodo,  nisi  ar- 
hor  interveniat  prius.  Arbor  vero  ex  arbore,  etiamsi 
seraeu  non  intcrveniat.  Altcrnis  igilur  successionibus 
alterum  ex  altero,  sed  utrunique  ex  terra,  nec  ex  ipsis 
terra  :  prior  igitureorum  parens  terra.  Sic  ct  anima- 
lia  ,  potcst  incertum  esse  utrum  ex  ipsis  semina,  an 
ipsa  ex  seminibiis  :  quodlibel  lamen  hOrum  prius,  tx 
terra  esse  ceriissimnm  est. 

45.  Sicul  aiitem  in  ipso  grano  invisibililer  erant 
omnia  siniul  qux  per  tempora  in  arborein  surgereni; 
ita  ipse  mundus  cogilandiis  est ,  cum  Dcus  siinul 
omnia  creavil,  babuisse  simul  omnia  qua;  in  illo  ei 
cura  illo  facia  sunt ,  quando  factus  est  dies  :  non  so- 
lura  cffilum  cum  sole  el  luna  et  sideribus,  quorum 
species  manet  motu  rotabili,  et  terram  et  abyssos , 
quae  vclut  inconstanics  motuspatiuntur,alqueinferius 
adjimcta  parlem  alieram  mundoconferuiit;  sed  etiain 
illa  qiia;  aqua  ct  terra  produxit  polenlialiier  atqiie 
causaliter,  priusquam  per  lemporum  moras  iia  exo- 
rirentur,  quomodo  nobis  jara  nola  sunt  in  eis  opcri- 
bus,  qua;  Deus  usqiie  nunc  operatur. 

46.  Qjiae  cuni  ila  sint,  Uic  est  liber  creaturw  ceeli  et 
ti-rrce,  cum  factus  est  dies,  fecit  Deus  ccelum  et  terram, 
ct  oinne  viride  agri  antequnm  esset  super  terram,  et  omne 
fenum  aijri  anlequam  exorlwn  est  :  non  sic  qnomodo 
facit  opcre  quo  nunc  usque  operatur  per  pluviam  el 
hominum  agriculturara  ;  ad  hoc  enim  adjunctum  cst, 
iVoK  eniin  pluerat  Deus  super  terram ,  nec  erat  liom» 
qui  operarelur  terram  :  sed  illo  modo  quo  creavit 
omnia  simul,  senarioqwe  dierura  numero  consumma- 
vil,  cum  diem  quem  fecit,  eis  qua;  fecil  sexies  prxsen- 
lavit,  non  allernanle  spatio  lemporaliter,  sed  ordinata 
cognitione  causaliler.  A  qiiibus  operibus  in  die  sepiimo 
requievit,  etiam  suam  requiem  ejiisdem  diei  noiiii;e 
gaudioque  praeberc  dignatus  :  et  ideo  non  cmn  iu 
quolibel  opere  suo  ,  scd  in  sua  requie  bencdixit  el 
sanclificavit.  Unde  nnllam  ullerius  creaturam  insti- 
tuens,  sed  ea  qua;  omnia  simul  fecit,  administratorio 
aciu  gubernans  et  movens  ,  sine  ccssalionc  operalur, 
siniul  el  requiescens  et  operans  ,  sicut  jam  isla  ira- 
ctata  sunt.  Quorum  oporum  ejus  qu;c  usque  nunc  ope-  ,^ 
ratiir,  per  volumina  temporum  explicandorum,  volul' 
exordium  narrandi  sumens,  ait  Scriptura,  Fons  auiein 
.ascendebat  de  terra,  et  irrigabat  omnem  faciem  terrx. 

Dc  qiio  fonte  quia  diximusquoddicendiim  putavimus, 
ca  qux  sequuntur  ab  alio  considereraus  exordio 


PIC  GENESI  AD  I.ITTEI^AM,  S    AUCrSTINl 


5M 


LIBER  SEXTUS, 


limn  fLTiiijlus  fuo- 


'1  vefs   .  cai>  2  r.ciiosoos,  rl  ft)ml  ncus  liominein  pidvcrem  ile  lemu  (Mc,  qiininoilo  seii  qiwiulo  do  lim 
rif  boiuo  iiuiuiiilur  :  luni,  dilata  lanlisi:er  consiileralione  aiiiiiKi',  iliciliir  Ue  coriiore  Adaiiii 

C\rUT  rRIMUM. An  islud,  F.l  fiiixil  Dcus  ,  elc.,  Dei  fecit  ciim;  vinsciiliim  ct  femhinm  fecil  cos,  et  beiie- 

de  viiiiui  liommis  formalioiic  fncla  die  scxlo,  nn  de  dixit  eos  Deiis,  dicens  :  Crcsciic  et  niulliidicainini ,  ct 

allcra  postcrius  et  per  temporis  tnorain  facta  inleUi-  implele  terram,  et  domiiiamini  ejus;  et  h  bcle  potestatcm 

qendiim.  pisciiim  niaris,  el  volaliliuni  tali,  et  omnium  pecoruin, 

i   Ei  finxit  Detts  homincm  pulverem  de  terra,  et  iii-  el  omnis  tcrrm,  et  omniitm  replilium  repcntium  snper 

sulJlnvil  in  facicm  cjus  flaluin  vilcr;  et  fncliis  est  Itoino  tcrram  {Gen.  i,  20-28).  Jam  crgo  de  linio  fornialus 

in  aiiiinam  vivcnlein.   Ilic  |iriiiii)  vidciiihiin  esl  ulrnin  cial,  cl  illi  jam  soporaU)  mulicr  ex  lalcre  j.-4iii  facla 


isla  rccapiUilatio  sit,  ul  nimc  iJicaUir  qiiomo.lo  faclus 
sil  homo  qiiem  sexto  illo  dic  factuni  lcgimus;  an  vcro 
lunc  qiiidcm  cum  fccil  omnia  simul,  in  his  cliam 
lalcnlcr  Iioiiiinem  fccii,  sicul  fcnum  lerrsc  antcqiiam 
cs-el  cxorlnm  :  nl  co  modo  ct  ipsc  ciim  jam  cssel  iii 
secrcio  qnodam  natiirx  alitcr  faclus ,  sicul  illa  qii;c 
simul  crcavii  cum  factus  csl  dics,  acccssu  tempoiis 


crat,  scd  lioc  lunc  comnicmoratuni  noii  cral,  qiiod 
nunc  rccapitulaiido  comincmoralum  est.  Ncque  eniui 
scxto  die  factus  est  masculus ,  ct  acccssu  tcmports 
poslca  facta  femiiia ;  sed  fecit  eiim,  inquit;  mnsculum 
et  fcniinam  fccit  cos,  el  bencdixit  cos.  Quoniodo  crgo 
jam  liomiiic  in  paradisocoiislilulo  mulicrei  facta  cst? 
Aii  cl  JKic  pnciermissmn  Scriplura  recoluii?  Nam 


ctiam  islo  modo  lierct,  quo  in  Iiac  pcrspicua  forma  scxto  illo  die  eliam   paradisus  plantatus  est,  cl  ibi 

vitam  Rcrit,  vel   male  vcl  beiie;  sicut  fenum  (inod  liomo  collocatns  est,  ct  soporatus  est  nt  Eva  forma- 

factum  cst  antcquam  cxorirclur  siipcr  teiram  ,  accc-  relnr,  ctea  formata  cvigilavii,  eique  nomen  imposuit. 

(Iciitc  iam  lcinporc  cl  foiitis  illius  inigationecxortum  Sed  liec  nisi  pcr  tempoiales  moras  fieri  non  pos- 

csl  ut  essci  siipcr  tcrram.  seiil.  Non  iiaque  ita  Aictasunt.sicutcrcatasuntomnia 

2.  Prius  crgo  seciiiulum  rccaprinlationcm  id  conc-  simiil. 

niur  accipcre.  Forlassis  quippe  ila  liomo  factus  sit  in  CATUT  III.  —  Eailcin  qutt-siio  ex  aliis  locis  Scripiiirx 
dicsexto,  sicul  dics  ipse  primiuis  faclns  csi,  siciit 


firmameiitum,  sicut  lerra etmaro. Nequc  cnini  liac  di- 
ccnda  sunl  ante  in  quibusdam  primordiis  jam  facla 
laluisse  ,   ac  deinde  in  liaiic  lacicm  qua  mundus  c.\- 
siructus  est,  accessu  tcmporis  taiKiiiam  cxorla  da- 
ruissc;   scd  ab  cxordio  s;cculi,  cuni  faclus  cst  dics, 
conditum  niundum,  in   ciijus  clcnicntis  simul   suiil 
condita  ,  qux  post  acccssu  lcmpoi is  oriiciitur ,  vel 
fiuteta,  vel  animalia  quxqiie  sccundiim  suum  genus. 
Nam   ncc    ipsa    sidcra   crcdciuUini  cst  in  •clemciitis 
niuiidi  priiiiilus  facta  atquc  rccondita,  acccssu  postea 
teinporis  exstiiisse,  atque  in  lias  ciiiuiissc  formas  qu3C 
tcelitus  riil-eni ;  scd  illo  scnario  perfectioiiis  numcro 
trec.ta  siiiiul  omiiia ,  ciim  factiis  cst  dics.  Utrum  crgo 
sic  Ct  lionio  isla  jam  spccie  qua  in  sua  natura  vivit, 
et  agit  sive  bonum  sive  maluiii  ?  aii  ct  ijise  in  occullo 
sicul  fcnum  agri  anlcquam  cxortnm  csl,  ui  lioc  ci 
post  csset  accessu  lcmporis  cxoriri ,  ipiod  de  pulvere 
factiis  est? 
CAPUT  II.  —  Res  explornlur  cx  coiilcxlu  Scriplunv. 
5.  Accipiamus  Tgo  cum  sexto  ipso  die  iii  Iiac  pcr- 
spicua  visibiliquc  forma  dc  liino  fincUim  ',  sed  tunc 
II. in  comiiiemoraUim  qiiod  niinc  recapitulando  insi- 
rualiir,  et  videamus  ulium  nobiscum  ipsa  Scripluia 
concordct.  Sic  certe  scriptnm  cst,  cum  adliiic  diej 
scxli  opcra  uarrarcnlur  :  /'.'(  dixit  Deus,  Faciamus  Ito- 
viiiicm  nd  imnginem  et  simililudineni  nostrain ;  et  liabcat 
potcslatcm  piscinm  mnris  et  volaliliuni  ca;li,  et  omiimm 
vccorum,  et  omnia  tena,  et  omniiim  rcpcnlium  quw  rc- 
puHt  siiper  lcrrain.  L'<  fccit  Dcus  lioniincm,  ad  imagincm 
•  Er.  l-ngd.  vcn.  I*v.  luc  ct  passini,  factitm.    H. 


di:iciuilur. 
i.  Qiianlamliliet  cniin  liomo  cogiiet  racililatem  qiia 
Deiis  ctiani  Incc  simul  cum  cxteris  fecit,  verba  certe 
honiinis  noviinu$,  nisl  per  lcmporales  morulas  emitli 
vocc  iioii  posse.  Cuni  ergo  verba  hominis  audimus  , 
vcl  ciiin  animantibiis,  vcl  cuni  mulicri  nomen  impo- 
siiil,  vel  cniii  scciitus  ctiara  dixit,  Propler  lioc  rclin- 
qncl  Itonio  pdlrein  suum  cl  mnlrein,  cl  conjungclur  uxori 
suai;  el  erunt  duo'in  carne  una  [Gen.  ii,  24);  quibusli- 
bet  syllabis  ista  soniicriiit,  nec  duac  qua?cunique  in 
liis  vcrbis  syllaba".  simul  sonare  poliicruiit  :  qiiaiito 
miiius  lucc  oninia  cum  iis  qiKC  simul  creala  siiiil  , 
siniul  (icri?  Ac  per  hoc,  aut  et  illa  omnia  non  siiiiiil 
ab  ipso  siimmo  cxordiii  saicniorum,  sed  per  mnras 
alqiie  intcrvalla  lcmporum  facta  siint,  diesquc  illc 
non  spiiitu:ili  sed  coiporali  substaiitia  primum  con- 
ditus  ,  vcl  circuitu  liicis  ncscio  qiiomodo  ,  vel  cmis- 
sione  ct  coniractione,  mane  ac  vespcram  faciebat  : 
aut  si  consideratis  oiniiihus  qiiaj  superioribns  sermo- 
nibus  petractata  suiit,  probabilis  ralio  persuasit,  illiim 
dieni  fpiriliialcm  siiblimiter  ac  primitus  conditum 
luceni  (|u:imd,im  sapicnlcm  voc:itum  esse  dieiii,  cujus 
prxsoiitia  per  ordinatam  cognitioncm  conditioni  re- 
riiiii  iii  numero  senario  praibcrclnr;  atque  huic  sen- 
lciiti:c  Sci  iplurx  vcrha  congriicrc  qund  ait  postea , 
Ciim  faclus  esl  dies,  fccit  Dcus  ctcliim  cl  terrum,  et 
oinne  viride  ngri  anleqitum  esset  supcr  lerrain,  ct  omne 
feiiuin  agri  anlcqunm  exurirctur  [Ibid.,  h,\i)  ;  allcstaii 
cliani  qiiod  alibi  scriplurn  est,  Qui  vii)il  in  wternum  , 
crcnvit  omnia  simut  {Kccli.  xviii,  I)  :  n"li  C^t  duhiimi 

'  MS.S.  prnpe  oniiies,  ct  eritnt  anibo, 


Jil 


LIBER  SF.XTUS. 


m 


hoc  qnoil  homo  de  liino  Icrr;c  fincdis  csl,  eiqiie  for- 
iiiata  uxor  ox  lalere,  jam  non  ad  condiiioiicm  qiia 
simiil  oinnia  facta  sunt,  pertincre,  quibus  perfeclis 
reqiiievit  Dcus;  sed  ad  eani  operaiioiiein,  qu;T^  fil  jam 
per  volumina  sxculorum,  qua  usqiie  nunc  opcraiur. 

5.  Htic  accedil  quod  ipsa  etiam  verba  quibus  n;ir- 
ratur  qiiomodo  Dous  paradisuin  planlaverit,  in  coque 
liomiuem  qucni  feceral  co!l(!carii,  ad  eumquc  aJduve- 
rit  anim;ilia,  quibus  nomina  imponcrcl,  in  (;uibus  eum 
adjiiloriuin  siniilc  illi  noii  fuissel  invenlum,  tunc  ei 
niulierem  cosia  cjus  deiracta  formavcril,  salis  nos 
admoncnt  lixc  non  ad  illam  opcrationem  Dei  perti- 
nere,  unde  reqiiicvil  in  die  sepiimo,  sed  ad  istam 
poiius  qiis  per  tcniporum  cursus  usque  nunc  opera- 
lur.  Ciim  eiiiin  paradisus  planlarelur,  ila  narrat  :  El 
plmitavit  Deus  paradisum  in  Eden  ad  oricntcm,  el  po- 
snil  ibi  liominem  quem  finxeral.  Et  ejccit  Dcus  adliuc 
de  (erra  omne  lignum  pulchrum  ad  aspectum,  ct  bonvm 
ad  escam  [Cen.  ii,  8,  9). 

CAIUT  lY.  —  Idcm  cxpcnditur ad  Gen.  ii,  8,  9. 

Cum  dicil  crgo ,  Ejccil  ndlmc  de  lerra  onine  lignum 
pulclinim  ad  aspcctum ;  manifcstat  ulique  quod  aliler 
nunc  ejecerit  de  lerra  lignum,  alitcr  tunc  cuin  terlio 
dic  produxit  tcrra  licrbam  pabuli,  scniinaulem  semen 
sccuiiduin  gcnus  suuiii,  et  li^iuim  fiiiclnisum  sccuii- 
dum  suiim  genu^.  Hoc  esl  cnim,  Ejccit  adhuc ,  supcr 
illud  scilicct  quod  jaui  cjccer.it  :  tunc  iitique  potcii- 
ti.dilcr  cl  causaliter  in  opcrc  periiiienie  ad  creanda 
omnia  simul,  a  quibus  consuniinaiis  in  dic  scptimo 
rcquievit ;  nunc  aulem  visibililer  in  opcrc  periinenie 
ad  tcniporum  cursum,  sicut  usquc  nunc  operalur. 

6.  Nisi  forlc  quis  dicat  non  omne  ligni  geuus  tcrtio 
die  creaium,  sed  dilatum  aliqiiid  quod  sexlo  crearctur, 
cum  homo  factus  cst  aique  in  paradiso  consiilulus. 
Scd  qu;^  scxlo  dio  crcala  suiil,  apcrlissiine  Scriplnra 
dcclarat;  animaviva  sciliccl  sccunduui  unumqtiodqiie 
geuus,  quadrupcdum  et  repentium  ct  bcsiiarum  ,  et 
ipsc  boino  ad  imagiuem  Dei  luasculus  cl  fcniiua. 
Proindc  poluit  pr.xtermilicre  ([uomodo  sii  homo  fa- 
ctns,  qiicm  tanien  ipso  dio  f;ictuin  es;c  narravii,  uirc- 
capitulaiido  postea,  quem;idmodum  cliam  factns  fucril 
iniiinarci,  hoe  e^t  de  lcrnc  puhere,  cl  niulicr  iili  de 
latcrc  ;  non  tamen  aliquod  crealnrDC  genus  piulcrn.il- 
tcrc,  vcl  in  eo  quod  dixit  Deus,  Fial,  sivc,  Fuciamus, 
vcl  in  eo  qtiod  dicitur,  Sic  cst  faciiim  ,  sive,  FecU 
Deus.  Ali.  qiiinfruslra  pcr  singulos  dics  tam  diligcnlcr 
distincia  sunt  omnia,  si  permixtionis  dierum  poicst 
ulla  suspicio  rcsiderc,  ul  cum  herba  et  lignum  diei 
tcrlio  sit  allributum  ,  aliqna  ligna  etiam  sexlo  die 
creata  cssc  crcdamus ,  qux  ipso  scxlo  dic  Scriplura 
lacuerit. 

CAPUT  Y.  —  De  cadcm  rc. 
•  7.  Postrcmo  quid  respondehimus  de  bcsiiis  agri,  ct 
volalilibus  C(£li,  quc  addiixit  Dens  Ed  Adam,  ut  vi- 
dcreiquid  ca  vocaret?  Quod  ila  scripium  est :  Et  dixit 
Dominus  Deus ;  Son  esl  bonum  esse  homineni  soliim  ; 
fuciamiis  ilH  adjulorium  scciindum  ipsum.  Et  finiil 
Deiis  ndliiic  ric  lcrra  omncs  beslias  agri,  cl  onmia  rcla- 
lilia  cccti ,  cl  addu.iit  illa  ad  Adnm,  ut  vidcrc!  cniid 


vocarel  ilUi  :.  et  onmc  quodcumque  illud  vocavit  .Adain  ' 
aiiimam  viram,  hoc  nomen  est  illius.  K:  vocavii  .iUarn 
nomina  omnibus  pccoribus  a  omnibus  votaiilibus  cceli , 
el  oninibus  bestiis  ngri.  Adcv  antem  non  est  iiwciitiii 
adjutor  siiiiilis  ipsi.  El  injecit  D.iis  mcntis  alicna- 
tionem  sitper  Adam,  et  obdormivit ,  el  sumpsit  unain  de 
cosiis  ejiis,  et  adimplevit  cariiein  in  locum  ejus,  et  wdi- 
ficavit  Doinimis  Dcus  costain,  qiiam  sumpsit  de  Adam  , 
in  miilicrem  (Cen.  ii ,  18-22).  Si  ergo  consequenter  , 
cum  in  pecoribus  et  hesliis  agri  et  volatilibus  cocli 
non  esset  inventum  adjntorium  simile  homini,  fecit 
ei  Deus  adjutorium  simile  de  costa  laleris  cjns ;  hoc 
autem  factum  esi  cum  easdem  besiias  agri  ei  volaii- 
lia  cocli  adhuc  de  lerra  finxissct,  ct  ad  illtiin  ad- 
duxisscl  :  quomodo  scxto  die  faclum  hoc  p  .icst  intcl- 
ligi ,  quando(|uidem  illo  die  produxii  terra  animam 
vivam  secundum  vcrhum  Dei;  vobtilia  vero  quinto 
die  produxcrunt  aqua;  similitcr  sccundum  verbum 
Dei?  Non  ilaque  hic  diceretur,  Et  finiit  Dciis  adlnic 
de  tcrra  omncs  bestias  agri ,  et  oninia  volatilia  cceli , 
nisi  quia  jam  terra  produxeratomnesbestiasagri  sexio 
dic,  ct  arpia  omnia  volatilia  cceli  quinto  die.  Aliler 
ergo  tunc,  id  est  poicnliahter  alque  causaliter,  sicut 
illi  operi  compeiebat,  quo  crca\  it  omnia  simul,  a  qui- 
bus  in  die  se]ilinio  requicvit  :  alilcraulem  iiunc,  sicut 
ea  vidcmtis ,  qua?  pcr  teniporalia  spatia  creat,  sicut 
usque  nunc  opcralur.  Ac  per  hoc  jain  per  istos  notis- 
simos  lucis  corporalis  dies,  qui  circuilu  solis  liunt , 
F.va  facia  cst  de  laicreviri  sui.  Tunc  eniin  Dous  adhtic 
finxit  dc  tcrra  beslias  et  volalilia,  in  qnibuscum  ad- 
jiiloriiim  simile  ipsi  .\dam  non  cssct  iiiventum,  illa 
formaia  esl.  In  talibus  ergo  diebus  cliain  ipsuin  de 
limo  finxit  Deus. 

8.  Neqiic  cnim  dicendum  esl ,  masculnm  qnidem 
scxio  die  faciuin,  femiiiam  vcroposierioribus  dicbiis; 
cum  ipso  sexio  die  apertissime  dictum  sii,  Masculiim 
et  feminam  fecit  cos  ,  el  benediiit  eos,  et  c;T;lera,  quse 
de  ambobus  el  ad  amhos  dicuntur.  Aliier  crgo  tunc 
anibo,  ct  nunc  aliicr  ambo  :  tunc  scilicet  secundum 
polenliaiu  pcrvcrbum  Dei  lanquam  seminalilcr  mundi) 
indilam,  cum  creavit  omi.ia  simul,  a  quibus  in  die 
scplimo  rcquievit,  ex  quibiis  oinnia  suisquoeque  tem- 
poribus  jam  pcr  sxculorum  ordinem  fiercnt;  niinc 
auiem  secundum  operaiioncm  pr;ebendain  tempori- 
bus,  qua  usqiie  nunc  operaliir,  ct  oportebat  jam  lein- 
pore  suo  ficri  Adam  de  limo  tcrrar,  ejusque  niulierem 
ex  viii  lalcre. 

C.\rUr  Yi.  —  Seiilenliam  suam  liquidius  explical,  ne 
male  intelUg-itiir. 

9.  Iii  qu;i  dislribuiione  opcrum  Dei,  partim  ad  illos 
dics  invisibilcs  perlinenlium,  quibus  creavit  omnia 
simul,  pariim  ad  istos  appositos,  in  quibus  operatur 
quotidic  quidquid  ex  illis  tanquam  involucris  priincr- 
dialibus  in  tcmpore  cvolvilur,  si  iion  im|iorluiic  alqno 
absurde  Serii.tnra}  vciba  sccuii  sumus  ,  qu;c  nos  a.l 
lixc  dislingueuda  diixerunl :  cavcnduni  est  ne  proptcr 
ip.sarum  rcrum  aliqnanio  difficilem  perceptionem  , 
quam  tardionjS  assequi  non  sufnciunl,  puieniur  ali- 
quid  scutirc  ac  diccre,  ouod  sciinus  nos  ncc  scntirt 


SiS 


net  dicere.  Otianquara  cniin  pra;cedeniibus  sermoni- 
bus,  qiianlum  poluerira,  leciorem  pracsirinerim  ;  plu- 
r«s  taraen  arbiiror  calijj.ire  in  his  locis,  el  piiiare  iia 
fuis^c  prius  homiiicm  iii  illo  Dei  ('pero  ,  quo  cuncla 
siinul  creala  sunl,  ut  ali^uam  viiam  ducoici ,  nt  Dci 
loculioncm  ad  sc  direclim,  cum  dixii  Dcus,  Ecce  dedi 
tobh  omne  pabulum  scmiwile,  discerneret ,  crcderel  , 
inielligeret.  Novcril  ergo  (lui  hoc  pulai,  non  hoc  me 
•ensisse,  ncqiie  di\issc. 

10.  Scd  rursiis  ,  si  dixero  non  iia  fuisse  hominem 
in  iila  prima  rcrum  coudilione ,  qua  creavit  Deus 
«mnia  siinul,  siculi  est  non  tanium  perfccloe  a^iatis 
homo,  scd  ne  infans  quideni,  nec  taiilum  infans,  sed 
ue.  puerpcriura  qnideni  in  ulero  inalris ,  nec  lanium 
hoc,  sed  nec  seme.n  qiiidem  visibile  hominis ;  putabit 
oranino  non  fuisse.  Redcat  ergo  ad  Scripluram  ;  in- 
veniel  sexlo  die  hominem  lacium  ad  imaginera  Dei, 
faclos  autem  masculuni  et  fcininam.  Ilem  qiwral 
quando  facta  sit  fcmina  ;  inveniet  exlra  illos  sex  dies  : 
Junc  enim  facla  est,  quando  Deus  de  lerra  finxii  ad- 
liuc  besiias  agri  et  volaiilia  coeli;  non  qiiando  vola- 
tilia  produxeruiil  aqucp  ,  el  animam  vivam,  in  qua  et 
besiia;  sunt ,  produxil  icrra.  Tunc  auiom  facius  esl 
bomo  el  inasculus  ci  fe  ;  ina  :  ergo  el  lunc  et  posica. 
Neque  enim  lunc ,  el  non  posiea  ;  aut  vero  posiea,  et 
iion  tunc  :  nec  alii  postea,  sed  iidem  ipsi  aliier  lunc, 
aliier  postea.  Quircl  ex  me  quomodo.  Respondebo, 
Postea  visibiliier,  sicul  species  liunianae  consiitulionis 
noia  nobis  est;  non  tanien  parenlibus  generantibus, 
«ed  ille  de  limo,  illa  de  cosia  ejus.  Qu;crei  luiic  qiio- 
uiodo.  Respondebo ,  Invisibililer ,  poteiitialiler ,  cau- 
saliter,  quomodo  fiunt  fuiura  non  facta. 

il.  Ilic  forie  noii  intelliget.  Subtrabuntur  enira  ei 
«uncla  qna;  novit,  usque  ad  ipsani  scniinum  corpulen- 
liam.  Neque  enim  vel  lale  aliqnid  bomo  jani  erat,  cum 
in  prima  illa  sex  dierum  conditiune  factus  erat.  Da- 
(nr  quidem  de  seminibus  ad  hanc  rem  nonnulla  simi- 
liiudo  ,  propter  ilhi  qus  in  cis  futura  conseria  sunt ; 
vcrunilamen  ante  omnia  visibilia  semina  sunt  illrc 
tausje  :  scd  non  iniclligit.  Quid  ergo  faciam ,  nisi, 
quantum  possum  ,  salubriter  moncam  ut  Scripiune 
Dci  credat  el  lunc  factum  lioniinem  ,  qnando  Deus, 
luni  facius  est  dies  ,  fecil  coelum  ei  terram ,  de  quo 
idibiScripluia  dicil,  Quivhil  iuxteriium,  creavii  omiiia 
$imul  (Eccli.  XVIII,  1)  ;  et  tunc  qiiando  jani  non  simiil, 
scd  suis  quxque  temporibus  creans ,  linxil  eum  de 
limo  terrae ,  et  ex  ejus  osse  mulierem  ?  nam  nec  islo 
modu  eos  illo  sexlo  dic  faclos,  nec  tainen  eos  illo  scxlo 
die  non  faclos  inlelligere  Scriptura  permiitit. 

CAPLT  VII.  —  Dici  non  posse  animas  prius  creatas 
quam  corpora. 
12.  Forle  ergo  animx  eoruin  scxlo  die  illo  fattx 
eniit ,  ubi  et  ipsa  imago  Dei  recie  intelligilur  in  spi- 
riiu  raentis  eorum,  ut  poslea  corpora  formaientur? 
Sed  neque  hoc  credere  eadem  Scriptura  permittit. 
^rinio  propter  illam  operuni  consummationem  ;  quK 
non  video  quomodo  possit  inielligi ,  si  defnit  aliquid 

tunc  non  causaliler  conditum,  quod  posiea  visibilitcr 
eonderetur.  Deindequia  sexus  ipsemasculi  et  feminae 


DE  Gt-NESI  AD  LITTERAM,  S.  ALCIJSTIM  iU 

iiisi  in  corpnribus  csse  iioii  polest.  Quod  si  (luis^iuam 

sccundum  iiiicllectum  elactionem  tanquainiitriinnpie 

scxum   in  una  anima  accipicndiim   putaverit ;  ipiid 

facict  dc  liis  qu.t;  ad   escam  Dcus  ipso  dic  dedil  do 

lignorum  fructibiis  ,  qna;  nisi  liomini  habcnli  corpiis 

non  ulique  congrua  est?  Naiii  si  et  hanc  escani  figu- 

rale   acciperc    qiiisquam    voluerit ,    recedci  a   pro- 

prielaie  reriiin  gest:iriim,  qua;  primitus  in  hiijusmcd5 

iiarrationibiis  ouini  observatioue  fundanda  est. 

CArtlT  VUl.  —    Difficultiis  de  voce  Dei  ad  hominem 

sexlo  dic  direcla. 

13.  Qnomodo  ergo  loquebaliir,  inquit,  eis  qui  non- 

duni  audiebani,  iiec  inielligcbant ;  quia  ncc  erant  qui 

verba  pcrcipercnt?  Posseni  res|iondcre  sic  posallncu- 

tum  Deiim  ,  quoin:idinnduni   Chrislus  nos  imndiiin 

nalos,  ciiam  longe  post  fiiiuro« ,  nec  tanium  nos,  sed 

eliani  eos  onincs  qui  fuinri  snnl  post  nos.  Omnibiu 

ciiim  dicebal,  quos  suos  futnros  vidcbal,  Ecce  ego  lo- 

biscum  sum  usque  iii  consummolioiiem  sceculi  (.MaUli. 

xxviii,  20)  :  sicul  Deo  nolus  crat  prophela  ciii  dixit, 

l'riusquam  le  formarem  in  uicro,  novi  lc  (Jerem.  i,  lij ; 

situt  decinialiis  cst  Levi  cum  cssct  in  lunibis  Ab:a- 

liam  (Hebr.  vii,  9,  10).  Cur  eniinnoniiaet  ipse  Abra- 

liam  iii  .\dam,  el  ipse  Adain  iii  priinisoperibiis  niiindi, 

qua;   Deus  trcavil  omnia  simul  ?   Sed  verba  Diiiiuni 

per  05  carnis  ejus  ,   el  verba  Dci  per  ora  Prophela- 

rum  temporali  corporis  voce  proferuntnr,  et  omnibus 

syllabis  suis  congruas  temporum  moras  sumnnt,  at- 

que  consumunl  :  ciim  vero  Deus  dicebat ,  Faciwnui 

hominem  ad  imagincm  et  simililudincm  nostram,  c!  ha- 

bcat  potestalem   piscium  maris  et  volatilium  coeli,  et 

omnium  pecorum  ,  et  omnis  lerrce,  et  omnium  replilium 

quce  rcpunt  super  terram  ;  et,  Crescite,  et  multiplicaiwni, 

ct  replete  lcrram  ,  et  dominamini  ejus ;  et  habete  polc- 

stalem  piscium  maris  ,   et  lolalilium  cceli ,  et  omiiium 

pecorum,  et  omnis  terra;,  et  omnium  repentium  quae  re- 

punt  super  terram ;  et ,  Ecce  dedi  vobis  omne  pabulum 

seminale,  seminans  semen  quod  est  super  omnem  terram, 

el  omne  lignum  frucliferum ,  quod  liabet  in  se  fructum 

seininis  seininulis ,  quod  erit  vobis  ad  escam  (Gen.  i, 

26-29)  ;ipse  sermo  ejus  anie  omnem  aeris  sonum, 

ante  oninem  carnis  et  nubis  vocem  ,  in  illa  summa 

ejus  Sapieniia,  per  quam  facia  sunt  omnia,  non  quas» 

liumanis  auribus  inslrcpebat,  scd  rebus  faclis  rerum 

faciendarumcausas  inserebai,  et  oninipolciili  poieniia 

fntura  faciebal,  honiinemque  suo  temporc  furmaiiduni, 

iii  temporum  tanqiiam  semine  vel  tanqnam  radice 

condcbat ,  quando  condebat  unde  inciperent  sxcula, 

ab  illo  condita  qui  est  anie  sxcula.  Creaiurc  quippo 

aliae  creaturas  alias,  quxdam  tempore,  qu:cdam  cau- 

sis  prxcedunl  :  ille  autem  omnia  qux  fccil ,  non  so- 

him  cxcellentia  ,   qua  eiiam  causarum  eCfcctor  est, 

verum  eliam  .'ctciniiate  pncccdit.  Sed  de  hoc  oppor- 

(uiiioribus  dcinde  Scriplurarum  locis  furtassis  pleniua 

disserendum  c^l. 

CAPUT  IX.  —  Jeremias  quomodo  Deo  notus  anteqii.im 
formalus.   Merita  nondum  nalorum. 
14.  Nunc  de  hominc  qiiod  capluni  est  icrmincliir, 
ea  inoderatioDe  servala,   nl  in  profundo  Scrijiuis 


S4S 


sensu  niagls  pracslomus  diligonliam  rcquirendi,  quam 
affirmanJi  tcmerilaiem.  Quia  enim  noverat  Jeremiam 
Dcus  priusfiiiam  cum  formarcl  in  utero,  dubilare  fas 
non  est  :  aperlissiuic  quippe  dicil,  Piiusquam  te  for- 
marem  in  utero,  novi  te.  Lbi  auleni  illum  iios&ci  anlc- 
quam  ila  formassct ,  clsi  noslras  inlirmilati  assequi 
Tel  difficile  vel  impossibile  esl ;  ulnim  in  aliquibus 
propinquioribus  causis ,  sicul  Levi  in  lunibis  Abrahae 
decimatus  esl ;  an  in  ipso  Adam,  in  qiio  geniis  liuma- 
nnm  tanquam  radicaliler  institulum  csl ;  et  in  eo  ipso 
utrum  j.im  ciim  de  limo  formalus  essci,  auciinicau- 
salil^r  in  Iiis  opcribus  faclus  qux  creavit  omiiia  simiil; 
an  vcro  anie  omnem  polius  creaturam  ,  sicul  elcgit 
et  pracdcstinavit  sanctossuos  ante  mundi  constitutio- 
ncm  {Eplies.  i,  i) ;  an  polius  iii  oninibus  piwccdenli- 
bus  causis ,  sive  quas  commemoravi  ,  sive  ([nas  non 
commcmoravi ,  priusqnam  in  iitcro  forniaretiir ;  'noii 
orbilror  scrupulosius  qiiiri  oportere,  dumnioJo  Jere- 
iiiiam  constel ,  cx  quo  cst  in  hac  lucc  a  parciitibus 
cditus,  ex  illo  egissc  \iiam  propriam,  qua  giaiidcscens 
.x'tatis  acccssii ,  posset  vivcie  sivc  male  sive  beve  ; 
antca  vcronullo  niodo,  non  solum  priusqiiam  in  ntcro 
forinaretur,  sed  nec  jam  ibi  formatus,  anlcquam  na- 
tus.  Neque  cnim  liabt  t  iill.im  cunctationem  aposio- 
lica  illa  scntontia  dc  gfininis  in  Rebecca^  iitcro  non- 
duin  agentibus  aliqiiid  boni  aiit  mali  (Roin.  ix  ,  II). 

15.  Nec  tamcn  friistra  scriptiim  cst ,  nec  iiifanlem 
mundum  essc  a  peccalo  ,  cujus  est  uniiis  diei  viia  su- 
per  terram  [Job.  xiv,  i,  sec.  LXX) ;  el  ilkid  in  Psalino, 
Eyo  in  iniquitatibus  conccplus  sum,  et  in  peccnlis  mater 
mea  (Psal.  t ,  7)  me  in  vtcro  aluit;  ct  qu;id  in  Adam 
omnes  moriunlur,  in  qiio  oinncs  pcccavcnint  (Rom. 
1,  12).  Nunc  anlem  liquido  tcneamus,  qualibct  pareii- 
tum  mcrita  trajiciantur  in  prolcm,  qnxcunique  gratia 
Uei,  antequam  nascatur,  quemque  sauctificct,  necini- 
quitaiem  esse  apud  Deum ,  ncc  boui  malive  agere 
qiicmquam  quod  ad  propriam  pcrsonam  pcrlineat, 
anteqiiam  natus  est  :  illamque  sentcntiam  qua  non- 
iiulli  puiant  alibi  peccasse  niagis  minusqne  aniinas,  et 
pro  diversorum  merilis  peccatorum  in  divcrsa  corpora 
esse  detriisas  ,  apostolic;i;  non  conveniie  senienliie  ; 
tura  apcrlissime  dictiira  sit,  nibil  egisse  nondum  na- 
tos  seu  boni  seu  mali. 

16.  Ac  pcr  hoc  aliqiia  qiircstio  est  suo  loco  reira- 
rtanda,  qiiid  de  peccato  primorum  pareniiim,  qui  diio 
S  ili  fuerunt,  geneiis  luniiani  conlraxcrit  univcrsa  con- 
sp.irsio  '  :  nibil  tamcn  talium  meritorum  b:ibere  po- 
tuissc  hoininem  anlequam  de  terra;  pulvere  fincius 
cssci,  antequam  suo  lempore  viverel,  nulla  qu;i'stio 
est.  Sicut  cnim  Esau  ct  Jacob  ,,quos  nondnin  nalos 
dixit  Aposlolus  nihil  egisse  boui  aut  inali  (Id.  ix,  11), 
non  possemus  dicere  traxisse  aliquid  mcrili  dc  paren- 
tibus ,  si  nec  ipsi  parenles  cgissent  aliqiiid  boni  aiit 
mali ;  nec  genus  humaniim  peccasse  in  Adam,  si  ipsc 
non  peccassel  Adnm ;  non  auiem  peccassel  Adam, 
nisi  jam  suo  tcmpore  viveret,  quo  posset  vivere  sivc 
bcne  sive  niale  :  ila  fiuslra  peccalum  ejus  ,  scu  rcciC 
f;iciura  requiritur ,  cuin  adlwc  in  rcbus  simul  crcatis 
'  Fr.  I.iigfl.  ven.  el  I.ov.  log^int.fonsjiersio,    M. 


LIBER  SEXTDS.  5iC 

causaliter conditus,  nec  vita  propria  jam  vivi!)<it,  nec 
in  parenlibus  sic  vivenlibus  erat.  In  ilia  enim  prinia 
conditione  mundi ,  cum  Deiis  omnia  simul  cre;nit, 
homo  factus  cst  qiii  esset  futurus,  ratio  creandi  lio- 
minis  ,  non  aciio  crcati. 

CAPIJT  X.  —  lies  variis  niodis  eiistentcs. 
17.  Sed  hDCC  aliter  in  Yerbo  Dei,  ubi  ista  non  facta, 
sed  ailerna  snnt ;  aliter  in  elementis  mundi ,  ubi 
omnia  simul  facta  futura  sunt ;  aliler  in  rebiis  qure 
secundum  causas  simul  cieaias ,  non  jam  simul  sed 
suo  qu;cquc  tcmpore  crcanliir,  iii  qiiibus  Adam  jain 
formatiis  ex  limo,  cl  Dei  nalu  animalus,  sicnl  fenum 
exortum  ;  aliler  in  seminibus,  in  qnibus  lursus  qiiasi 
liiimordi;iles  cansx  repctunlur,  do  rebiis  ducta;  quee 
secunduin  causas,  qnas  prinium  condidit,  cxslilerunl, 
viliit  horba  ex  leira,  scmeii  ex  heiba.  In  qiiibus  omni- 
bus  ca  jam  facia  mi-dos  et  actus  sui  temporis  acce- 
pcrunt,  qua;  cx  occultis  alque  invisibilibus  rationibus, 
qua;  in  creatiira  causalitcr  lateiit,  in  maiiifeslas  for- 
mas  nalurasque  prodierunl  :  sicut  berba  cxorta  super 
terrani,  el  bomo  facius  in  animam  vivam  ,  et  ca;lcra 
hujusniodi,  si\e  triiicta  sive  aniinamia,  ad  illain  ope- 
rationem  Dei  pertinentia,  qiia;  usqiie  nunc  operatur. 
Sod  oliam  isia  serum  goruni  tanquara  ilerum  seipsa 
iuvisibilitor  in  occiilla  quadam  vi  gonerandi ,  qiiam 
exlraxorunl  de  illis  priinordiis  causanim  su.iriim,  in 
qiiibus  crealo  niundo  oiim  faolus  esl  dios ,  anloqiiam 
in  manifesiam  speciem  sui  goneris  cxorircntur,  in- 
scrla  siint. 

CAPUT  X!.  —  Opcra  crentionis  die  scxlo  quomodo  et 
jam  consuinmala,  ct  adliitc  inclioala. 
18.  Si  eniin  prinia  illa  opera  Dei,  cum  simul  omnia 
creavit,  in  suo  moJo  pcrlecia  iion  essent,  ea  procul 
dubio  post  adderenliir  qua;  illis  perliciendis  dcfuis- 
scnl;  ul  qu:edara  universitatis  perfoctio  ex  ulrisque 
constaret  singiilis  quasi  somis,  velut  alicujus  totius 
partes  essenl,  quarum  conjunctionc  ipsum  lotum  cu- 
jiis  parles  fueranl,  corapleretur.  Rursus,  si  ita  esscBt 
illa  pcrfecta,  siout  perficiuntur,  cum  suis  qiireqiie  tem- 
poribus  in  manifestas  formas  aclusque  procrcanUir ; 
piofecio  aut  nihil  ex  eis  postea  per  tempora  fieret, 
aut  hoc  ficret,  qnod  ex  istis  qiia;  suo  qua;que  jam  tem- 
pore  oriuiitur,  Deus  non  cessat  opcrari.  Nunc  auteni 
qiiia  jain  ct  consunimaia  qiiod:iininodo ,  el  qnodam- 
nioJo  iiicboat;i  snnl  oa  ipsa  qiui;  conseqiienlibus  evol- 
vcnda  temporibus  priniitus  Dons  omnia  simul  creavit, 
cum  faccrot  niiinJinii  :  consuniniata  quidora  quia  niliil 
habcnt  illa  in  iiaturis  propriis ,  (luibus  suoriim  tcnw 
porum  cursus  agunt,  qnod   uon   in  islis  causalilor 
f;iciuni  sil ;  inchoata  vero ,  quoniam  qua;dam  crant 
quasi  semiiia  futurorum ,  per  sa;culi  traclum  ex  oc- 
culto  in  manifestum  locis  congruis  exsorenda  :  ipsius 
eliam  Scriptur;«  verb;i  salis  ad  lioc  admoncnduin  iu- 
si"iiiter  vigeni,  si  quis  in  eis  evigilet.  Nam  et  coii- 
sumniata  ea  dicit  et  incboata  :  nisi  enim  consuminaia 
csscni,  non  scriptum  esset,  Et  consummata  sunt  ccelum 
et  lerra ,  ct  omnis  conwositio  illorum  :  el  consunimaeil 
Deus  in  die  sexto  opera  sua,  quce  fecit  :  el  rcquievil  Dcut 
in  dic  srplimo  ab  omnibus  operibus  suis  ,  qua:  Jccit  :  el 


5;7  DE  CENEJI  AD  LllTi: 

bcnedUil  Dem  dicin  tepthnum ,  et  itmciipcarU  eiim ; 
rursusque  uisi  iiiclioala  cssenl ,  iioii  iia  scniieicliir, 
quia  iila  ilie  )i'(;iiit'ri/  ab  omiiibus  opcribus  siiis  i]i:(C 
inclioavit  Dcus  [ucere. 

19.  Ilic  igilur  si  (juis  iiuiuirai  quomotlo  cousumina- 
vil  ei  quomodo  iiiclioavil  :  nc(|ue  cnim  alia  consum- 
mavil,  alia  indio;i\il ,  sed  eadcm  ipsa  uliir.ie  a  qni- 
lius  in  die  sciuimo  rciiuievil,  e\  iis  (|iKe  supia  dixiiniis 
clarum  csl.  Coiisummasse  quippe  isia  iiiiclligiinus 
Dcum,  cum  crcavil  omiiia  siniul  ila  perfeclc ,  ut  n:liil 
ci  adliuc  in  ordiiic  temporum  crcaiidum  esset,  qnoJ 
iion  Lic  ab  co  jain  iii  onrme  cansarnm  crcalum  csset : 
inclioasse  anlein,  iil  qiiod  liic  pnelixeral  causis,  poit 
iinpleret  encclis.  1'roinde  foniwvil  Dcus  liomiiiem  jml- 
vercm  teirw,  vel  linium  tcrra;,  lioc  cst  dc  piilverc  vel 
limo  tcrr* ;  et  inspiravU  sivc  insiildavit  in  ejus  [anem 
spiritum  vila:,  et  (aclus  est  bomo  in  aiiiinam  vivam.  Noii 
liinc  pradeslinatus;  lioc  cnim  anle  sxculum  in  prc- 
scicntia  Cicaloris  :  neipic  luiic  causaliler  vel  coiisum- 
inale  inchoalus,  vel  iiichoate  ciinsiiminatos ;  hoc  ciiim 
a  sxculo  in  rationibus  primordialilius ,  cnm  sinuil 
omnia  crcarcntnr  :  sed  crealus  in  temporc  suo ,  visi- 
Liliicr  in  corpore,  invisibiliicr  iii  anima ,  conslans  ex 
aniinn  et  corpore. 

C.\rUT   Ml.  —  Corpus  lioniinis  <in  singuUiri  niodo  a 
Deo  [ormutum. 

20.  Jain  crgo  vidcamus  quomoJo  cum  feceril  Dcus, 
Vriiimin  de  lcrra  corpus  ejus ;  post  etiam  de  aniiiia 
videbimus,  si  quid  valcbiiiius.  Quod  ciiim  manibus 
curporalibui  Deus  de  limo  rmserit  homincm,  nimium 
pnerilis  cogilatio  csl,  ita  ut  si  lioc  Scriptura  dixissct, 
ir.agis  eum  qui  scripsit  translalo  vcrbo  usuin  crcdere 
deirerenius  ,  quam  Deum  lalibus  membrorum  linea- 
nienlis  delcrminalnm  qualia  vidcraus  in  corporibuS 
iioslris.  Dictum  cst  eiiim,  Munus  lua  genlcs  dispmli- 
dil{Psal.  XLili,  3) ;  ct,  Eduxisli  populum  luum  in  ma- 
m  [orti  et  bracliio  excclso  {Psal.  cxxxv,  11,  12) ;  sed 
propoleslate  ct  virlulc  Dci  posiliim  hiijus  mcmbri  nu- 
iiicn  quis  usqiic  adeo  desipil,  ut  non  inlclligat? 

21.  Ncc  illud  audiendum  cst,  qnod  nonnuUi  pulanl, 

idco  pra-cipnnm  Oci  opns  esse  hominem,  quia  ca;tera 

dixii,  ci  facia  sunt;  hunc  aulcin  ipse  fecit  :  sed  idco 

p.iliiis,  quia  laiP.c  ad  imagincm  suam  fecil.  Nam  ill;. 

,piai  dixil  et  f:'.cta  suiU ,  ideo  sic  scriptnm  esl  (Psal. 

cxLvni,  5),  qnia  per  Verbum  ejiis  facta  siinl,  sicut 

perhimiinem  liomiiiibus  dici  poluit  vcrbis,  qua;  tem- 

,>oraliier  cogilar.Uir,  et  voce  profcrunliir.  Non  sic 

antem  loquilur  Dcus ,  nisi  cum  per  cori.oralcm  crca- 

lunm  loqnllur,  sicot  .Xbrah*,  sicut  Moysi,  sieut  pT 

nubem  dc  Filio  suo.  Antc  vcro  i.mnein  trcauiiam,  ni 

e-cci  ipsa  crealura,  co  Vcrbo  dictiim  cst,  qnod  in 

prii.cipio  cral  Dcos  apnd  Dcnm  :  ct  quia  omiii .  j.er 

ipsiim  far.ta  siii.i,  el  sii.c  ipso  facium  csl  nihil  {Joan.  i, 

1    5),  uliq.ie  cl  bomo  pcr  ipsuin  facuis  csl.  Ccrle 

enim  ctt-lum  verbo  fecil,  quia  dixit  ct  lacUim  esi : 

scriplum  csl  lamcn ,  Kt  opera  miinuum  tuarum  siint 

ecEli  (Psul.  ci,  2G).  i:i  dc  hnc  imo  qiiasi  fuiido  mundi 

scriplnm  cst  :  Quoniam  ipsius  cst  mare,  et  ipse  [ecit 

tllnd,  ct  aridam  mumis  ejus  fmxcriini  {Psai.  xciv,  5). 


UAM,  S.  ALCUSTl.NI  3!8 

Noii  ijilur  lioc  in  lionorcm  hominis  dcpnlctur,  vehil 
ca'lcia  Dciis  dixcrit,  et  facta  sii.l,  liuiic  auirin  ipsc 
feecrit;  aut  vcrbo  ca'iera,  hunc  auicin  mai.ib.is  fe-  ' 
ccrit.  Sed  lioc  excellit  iii  liominc,  (inia  D.'iis  ad  ima- 
giiicra  suam  hoininem  feeit,  proplcr  hoc  quod  ci  dcdil 
inentem  intelleclualem,  qua  prxstat  pecoribus;  unde 
jain  snpcriore  loco  disscruiinus.  In  qtio  honore  posi- 
tus  ,  si  non  intellexerit ,  ut  bcnc  agat,  cisdcm  ipsis 
pecoribus  qiiibus  pra  biUis  cst  compaiabilur.  Sic  ct- 
ei.iin  scriptum  cst  :  lloiiio  in  honorc  posiius  non  iniel- 
lexit;  compxiralus  cst  pecoribus  insensntis,  et  similis 
[nctus  est  eis  {Psnl.  xlviii,  13).  Nain  el  pccora  Dcus 
fecit,  scd  non  ad  in.aginem  siiain. 

22.  Nec  diccndum  csl,  llomiiicin  ipsc  fetit,  pccora 
vcro  jtissil,  el  facia  suiil :  et  liuuc  cnim  ct  illa  pcr  Vcr- 
humsuuin  fecit,  per  qiiud  facta  suiilomnia(Jua;i.  i,5). 
Sed  quia  idcm  Ycrbiim  et  Sapieiilia  et  Virtiis  cjiiseb.1 ; 
dicitiir  ct  iiianus  cj.is,  noii  visibile  incmbrum,  scd 
eflicieiidi   piitcnlia.   Nam   h;cc  cadcm  Scrlptura  qii;c 
dicit  quod  Dcus  hominem  de  liino  lerrx  finxcril,  di- 
cil  eliaiu  qiiod  bestias  agri  de  lerra  finxeril,  quando 
cas  cuin  volaiilibiis  coeli  ad  Adain  adduxit,  nt  vide- 
rct  quid  ca  vocarct.  Sic  cnim  sciipluin  cst  :  Et  finxit 
Dcus  adliuc  de  tcrra  onincs  beslias  {Gen.  i,  2j).  Si  crgo 
cl  homincm  dc  tcrra  ct  bcslias  dc  terra  ipsc  formavii, 
quid  liabcl  lioino  cxccllenlius  in  hac  re ,  nisi  (piod 
ipse  ad  iinagiuein  Dci  crcatiis  csi?  Nec  lamcn  hoc 
secundiim  corpiis ,  sed  sccuuduni  inlellccUiin  mciilis, 
de  qiio  po>t  loq.icmur.  QiiaiKjuam  cl  in  ipso  corj  ore 
liabeat  qiiamdain  proprictalem  qu.e  huc  indicet,  qiiod 
crccta  stalura  factus  cst,  ut  lioc  ipso  admonerclur 
non  sibi  tcrrena  cssc  scclanda,  vclut  pccora,  quorum 
viduplas  oranis  cx  tcrra  cst,  undc  iii  alvum  cuiicta 
prona  atque  proslrata  sunl.  Coiigruil  crgo  cl  corpus 
cjus  aninix  rationali,  iion  secundum  liiicameiita  figii- 
rasque  racmbrorum  ,  sed  potiiis  secundum  id  quod  in 
coel.im  ercclum  csi,  ad  iniuenJa  qna;  iii  corpore  ipsiiis 
mundi  supcrna  siiiit :  sicut  aniina  ralionulis  in  ea  de- 
Let  erigi ,  quLC  in  spirilualibus  nalur:i  maxiiue  exeel- 
luiil,  ut  qux  sursum  suiit  sapial ,  iioii  quic  siiper 
lcrrain  {Culoss.  iii,  2). 

CAPUT  XlU.  —  Qua  wlale  aul  slalura  condiliis  [aail 
Adain. 
23.  Sed  quomoJo  fecil  cum  Dcus  de  limo  lerrx ; 
uu uin  lepentc  in  xiate  perfccla  ,  hoc  est  virili  atquc 
juvcnili,  an  sicul  iiuiic  usqnc  forinat  iii  ntcris  ma- 
truiii  ?  Nei|iic  ei.iiii  alius  hac  facit,  ipiam  ille  q.ii  dixit, 
Priusqunm  le  (ormarcin  in  utero,  novi  le  {Jercm.  i,  .'i) : 
ut  illud  lauiuin  proprium  hahuerit  Adam ,  qiiod  non 
ex  parcniibus  natus  esl,  scd  ficliis  ex  leria  ;  co  laraBii 
raodo  ui  in  hoc  pcrlieicnJo,  et  pcr  a  laies  aiigendo  lii 
lcmporuni  mimeri  tompleienliir,  qnos  iialurx  liuraani 
generis  attribulos  vidcmus.  An  polius  hoc  non  esl 
requirendum?  Ulrumlibel  cniin  feceril,  hocfecitqtiod 
Deum  et  omiiipolcntcni  et  sapientein  posse  ac  faceru 
coiigruebat.  Iia  cnim  cerlas  tcmporum  leges  gencri- 
bus  qualilatibusquc  rcrnm  iii  manifeslum  ex  ahdiio 
produtciidi=  allribuit,  ut  cjiis  vohinUs  sil  supcr  oimii  i. 


559 

I'olcntia  qiiippe  sua  nnmcros  croaliirrc  ilcdil ,  non 
ipsam  potcnliain  cisJem  numcris  alligavil.  Naiii  Spiri- 
liisejns  ila  faciendo  niiindo  snpcrfercbaliir  (Gen.\,'i), 
ul  el  faclo  supcrrcniiur,  non  corporalibiis  locis  ,  sed 
cxccllciilia  polcslalis. 
l     24.  Qiiis  ciiim  ncscil  aquaiii  coiicrctani  lcrrx",  cuin 
ad  radiccs  vilis  veneril,  duci  in  s.iginam  ligni  illius, 
atqiie  iii  co  suniere  qiialilatcm,  qiia  in  iivam  proccdat 
paulatim  crunipcnlcin  ;  alque  iii  ea  grandcsccnle  vi-^ 
num  (ial,  niaturuMKiue  dulccscal,  qnod  adliuc  furvcscat 
■jxpressum  ,  el  qiiadain  vetiislalc  firinatiim  ad  iisinn 
l)ibcndi   uiilius  jucundiusiiue  pcrveniat?  Nuin  idco 
Dominus  lignum  quxsivii  aut  lerram,  aul  lias  lem- 
poriim  moras,  ciim  aiiiiain  iniro  coinpendio  coavcitil 
in  vinum,  cl  lale  \inuiii  quod  ebrius  ttiam  conviva 
laudaret  (Joan.  ii,  9,  10)?  Nnmqiiid  .adjuloiio  tem- 
porte  cguit  conditor  lcmporis?  Nonne  ceriis  dieriim 
numeris  siio  cuiqiic  generi  accommodatis ,  onmis  na- 
lura  scrpcnliiim  coalcscit,  fi  rinaiur,  nasciliir,  robo- 
ralur?  Num  cxspeclali  suiiL  hi  dies  ,  ut  in  draconem 
virga  converterctur  de  manii  Moysi  et  Aarou  (Exod. 
Tii,  10)?  Ncc  isia  cum  liunt ,  conlra  naturani  fiimt, 
nisi  nobis  quibus  aliler  natur»  cursus  innoluil ;  non 
aulem  Deo,  cui  lioc  esl  nalura  qimd  fcccrit. 
CAPllT    XIV.  —  Rulioncs   ciiusnlfs  mundo   jnwnini 
indllw ,  ciijus  fjeiieris  fucrinl. 
23.  Quxri  aulem  nicrilo  polesl,  causalos  ill:c  ra- 
tioncs,  qnas  miindo  indidil,  cum  primuinsiniidomnia 
crcavit,   quomodo  sinl  instiluta!  :  utrum  iil,qiicni- 
adinodnm  videmus  cuncta  nasccnlia  vel  frulicum  vcl 
aniinaliuiii  in  suis  confornKilionibus  alqiie  iiicrcmon- 
lis,  siia  pro  diversiiale  gcncrum  divcrsa  spaiia  pcr- 
agcrcnt  lcmporum?  an  ut,  ipicmadmodum  crcdilur  fa- 
2IUS  Adam   sinc  ullo  progressu  incremeiilorum  virili 
aslale ,  coiilinuo  conformarcntur  ?  Sed  cur  non  ulriim- 
que  illas  credimus  liabuisse,  ut  hoc  cx  eis  fuluruin 
cssct,  qnod  factori  pliiciiissct?  Si  cniin  illo  inodo  di- 
xcriinus,  incipiet  coiilra  ipsas  facluni  videri ,  noii  so- 
liini  ctiam  illud  do  aipia  viiiiim  ,  scd  ct  oniiiia  mira- 
cula  qui  contra  natuiae  usiialum  cursum  fiunt :  si  aii- 
lem  islo  modo,  mullo  crit  absiirdius  ipsas  islasqno- 
lidianas  iiatura;  forinas  cl  spccies  conlra  illas  piiinn- 
rias  omniuin  nasccnlium   causales  ralioncs  snoruni 
lcmporum  pcragcrc  spalia.  Restat  ergo  ut  ad  uuiiin- 
{jue  niodum   liabiles  crcat;c  sint ;  sivc  ad  istum  qiio 
iisiialissiine   lemporalia   Iransinirruiit ,  sivc  ad  illum 
qiio  rara  cl  mirabilia  fiuiu,  sicul  Dco  facerc  placiicrit 
qnod  liMsipori  congruat. 

CAriiT  XV.  —  Piintiis  lionio  non  aliUr  ijitam  pri- 
viordiales  caiiscB  hubcrenl ,  formatus  fuil. 
26.  Veruintamcn  sic  facliis  ol  lionio ,  quemadino- 
dum  illa;  primjc  causa-.  babcbant  ut  ficret  primiis 
Iiomo  ,  quom  noii  ex  parenlibus  nasci,  qui  niilli  pr.c- 
ccsscrant,  scd  dc  limo  fdrinari  oportebal,  sccuniiiim 
causalem  rationein  ,  in  qua  primilus  facliis  crat.  Nam 
si  aliter  factus  est ,  non  eiim  Dcus  in  illornm  scx  dic- 
rum  operibus  fcccrat  :  in  qiiibus  cum  diciliir  lactus, 
ipsam  ciiusam  uliqiic  fcceral  Deus ,  qiia  cratsiio  tcm- 
torc  lioiiio  futunis ,  cl  sccundum  quaiii  fucral  ab  illo 


LIBER  SEXTUS.  o">(i 

facicndiis ,  qiii  simul  el  consuminavcral  i;iclio:ila  pio- 
plcr  pcrfeclioncm  causalium  rationnm  ,  el  iiulioavc- 
rat  consummanda  propler  ordiiicm  temporum  '.  Si 
ergo  in  illis  primis  rerum  causis ,  quas  mundo  prinii 
lus  Crcalor  inscruit ,  nnn  tanlum  posuit  quod  de  limo 
formaiurus  eral  liomincm  ,  sed  cliam  quemadinoduin 
formaturus ,  ulruin  sicut  in  inatris  utero ,  an  in  forma 
juvenili ;  procul  dubio  sic  fccit ,  ul  illic  prxfixcrat ; 
neqiie  c.nim  contra  disposilioiicm  suani  faceret  :  si 
autem  viin  tanlum  ibi  posuit  possibilitatis,  ut  lioino 
ficrct  quoqiio  modo  fieret ,  nl  ct  sic  et  sic  possct ,  id 
cst  ut  id  qiio  |ue  ibi  esset  •,  quia  el  sic  et  sic  possd  ; 
unuin  autcm  ipsum  modum  quocrat  facturus  in  sua 
volunlalc  scrvavil,  non  mundi  consiilulioni  conlexuil: 
manlfestum  est  eliam  sic  non  f:ictuiii  esse  liomincm 
conlra  quain  erat  in  illa  priiiia  coiiditione  causarum  ; 
qiiia  ibi  crat  etiam  sic  fieri  posse ,  quainvis  no(i  ibi 
crat  ita  fieri  nccesse  essc  :  lioc  eiiira  iioii  eral  in  con- 
dilionc  crcalnr.-c  ,  sed  iii  placilo  Crcatoris ,  ciijiis  vo- 
liinl:is  rcriim  iicccssias  csl. 

CAPUT  XVI.  —  In  rei  naliirn  csl ,  nt  quidessc  iws- 
sil ;  ut  ftilurum  sil,  noiinisi  in  Deivolttnlale. 
27.  Nam  cl  nos  pro  caplu  iiilirmilatis  linman;?  j:Mn 
in  ipsis  rcbus  lonipore  exortis  possuiiiiis  nossc  quid  in 
cujusqnc  nalura  sil,  quod  expcrimcnlo  perccperimiis ; 
scd   uliiim  cliaiii  foturum  sit  ignoramus.  Est  qiiippc 
iii  natiira  biijiis  ,  vcrbi  gmlia,  juvcnis  ut  scne.scat ;  scd 
nlrum  lioc  eiiam  sit  in  Dci  volimtate ,  nescimus.  Sed 
ncc  in  iiatura  esscl,  nisi  in  Dci  volnntalc  piius  fuisset, 
qni  condidit  omiiia.  Et  uliquc  occulta  ratio  est  sciie- 
cliilis  in  corpore  juvcnili  ,  vcl  juvcntutis  in  corporc 
piicriii  :  ncqiie  cnim  oculis  ccrnilur,  sicul  ipsa  in 
pucro  piierilia  ,  sicul  juvcn'iis  injuvciic  ;  scdalia  qua- 
dam  notitia  colligilur  iiicsse  in  iialura  quiddam  latens, 
quo  educanlur  in  promplu  iiuineri  occulti,  vel  juvcii- 
lulisa  pucrilia,  vel  scncctiilis  a  jiiventiite.  Occiilla  est 
crgo  isla  ratio  ,  qiia  fit  ul  boc  esse  possil,  sed  oculls  ; 
menli  aiilcm  non  cst  occulla  :  utrnm  aulcm  Iioc  eliam 
neecssc  sit,  omnino  ncscimus.  El  illam  quidcm  qua 
fit  ut  esse  possit,  esse  in  iialura  ipsius  corporis  novi- 
miis  :  illam  vero  qna  fit  ul  neccssc  sit,  nianifestum 
csl  illic  non  cs^c. 
CAPUT  XVII.  —  E.t  fiiliiris  qitwiiam  vcre  fittnra. 
28.  Scd  forlas-is  ii'  mundo  cst,  ul  iiecesse  sit  isuiin 
Iioraincm  sciiescere.  Si  aulein  nec  in  mundo  est ,  in 
Dco  est.  Hoc  cniin  ncccs.^-ario  fuluruin  cst  tiiind  ille 
viilt,  et  ca   vcre  fiiliira  siiiit  qn;c  ille  pncscivii.  Nani 
mulla  seciinduin  iiifcriores  causas  fiiluia  sunl ;  scd  si 
ita  suiit  cl  in  pra;scicntia  Dci,  vcrc  futura  suiit  :  si  au- 
lem  ibi  alilcr  sniil ,  ita  polius  fiitura  sunl,  sicut  ibi 
sunt,  ubi  qni  pr;Tcscit ' ,  faUi  non  potest.  Nani  futura 

'  Sic  in  omnibus  Mss.  At  in  excusis,  cum  insigni  glciso- 

niale  liabctiir  :  Qid  siinid  el  consitmmaverat,  Itas  persinciiiin 

pecies  prudiiceiis,  incltoalu  propter  pcrfeclioiicin  cuiisiditnn 


ruliuniiin  ;  cl  incltouvaiil,  ruCioncs  cuits:des  fientlortnn  iniin- 
i'.o  iinprimcns.  consummuiidd  propler  orilin.in  lcniforiim. 

'  lilill  :  ( ( /io»io  fierct  quoqiionwdo,  ul  cl  sic  possct,  id 
cst  tit  iileo  qi.oqiie  ibi  essct  :  \  auloque  post,  in  ,■;««  rvlnn- 
tiile  servavit,  cnm  mttndi  conslitutioncm  coitlexitit.  Quos  locos 
ail  Mss.  rcdiilrj^ramus. 

'  l.ov.,  qiiw  pra^iit.  Mclius  cOitioncs  .\ni.  r,r.  F,t  Vlss.,  qitt 
yrffscU. 


351 


DE  CtNESI  AD  LITTE 


dicilur  scneclus  in  jiiveiiL',  seJ  laiiien  futura  iion  est, 
si  aiitc  moritiirus  est :  lioc  auiem  ita  crit ,  sieul  se  lia- 
benl  ali:c  caus.c  ,  sive  mnndo  conte\l:c  ,  sive  in  Oei 
pru:scicntia  reservala;.  N:ira  secundum  quasdani  fuHi- 
rorum  causas  moiiiurus  eral  Ez.ecliias,  ciiiDcusaddi- 
dit  quiiiJccim  annos  ad  vitam  (hai.  xxxiii,  5);  id  ulique 
faciens  quod  ante  constilutionem  niundi  sc  facturum 
esse  prx-sciebat,  cl  in  sua  volunlalcsorvabat.  Non  ergo 
id  fecit  quod  fulurum  non  erat :  hoc  eiiim  magis  crai 
futurum,  quod  sc  f:iclurum  essc  pr;csciebat.  Nec  lanicn 
illi  aiini  addiii  recte  diccrenlur ,  iiisi  aliijuid  adderc- 
inr  ' ,  quod  se  alilcr  in  aliis  causis  liabueral.  Secuu- 
dum  aliqiias  igilur  causas  infcriores  jam  vit:\infiiiicrat : 
sccunduin  illas  autem  qu:i;  suiil  in  voluniatc  ct  prac- 
scientia  Dci ,  qui  cx  xternitate  noverat  jquid  illo  lem- 
pore  facturus  eral  (cl  lioc  vcie  fulurum  crat) ,  lunc 
eral  finiturus  vil;im  qiiando  (iiiivit  vilam.  Quia  elsi 
oranti  conccssum  csl ,  ctiain  sic  euin  oiaiuruiii  ui  lali 
oiaiioni  coiicedi  oporieiel  ille  uliijue  pr:i'scieb:it,  ciijiis 
procscienlia  falli  nou  poteral :  el  ideo  quod  prxsciebal, 
necessario  fulurum  eral. 

C.\PUT  XYlll.  —  CoUicjitur  Adamum  non  fonnalum 
fuisse  contra  quam  eral  in  primordialibus  cauai*  in- 
slilutum. 

29.  Quapropler,  si  omnium  fulurorum  causx  mundo 

siMit  iiisila; ,  cum  ille  factus  est  dies ,  quando  Deus 

creavit  omnia  simul ;  non  aliter  Adam  faclus  esi,  cuin 

de  liino  formatus  esl,  siculest  credibilius  jani  per- 

fccta:  virilitatis,  quam  erat  in  illis  causis,  ubi  Dcus 

hoBiiiein  in  scx  dicrum  operibus  fecil.  Ibi  euim  erat 

non  soluin  ul  ita  fieri  posset ,  verum  eliam  ul  ita  eum 

fieri  necesse  essel.  Tam  enim  non  fecit  Deus  conlra 

causam,  quam  siiie  dubio  volcns  prrcstiiuil ,  quam 

conira  voluiilatem  suam  non  facit.   Si  autem   non 

omnescausas  iucrealurapiimitus  condiia  praefixil,sed 

aliqiias  in  sua  volunlale  servavit;  non  sunt  quidem 

illae  quas  in  sua  volunlate  servavit,  ex  islarum  quas 

creavit  necessitate  pendenies  :  non  lamen  possuni 

esse  contraria!  quas  in  sua  volunlate  scrvavil,  illis 

qiias  sua  voluntaie  insiitiiit ;  quia  Dci  \oIunlas  non 

potesl  sibi  esse  contraria.  Ulas  crgo  sic  condidit ,  ul 

ex  illis  esse  illud  ,  cujus  causa;  sunt,  possil ;  sed  non 

necesse  sil  :  ill:is  autem  sic  abscoiidii ,  ul  ex  eis  esse 

necesse  sil  hoc ,  quod  ex  istis  fecil  ul  osse  possii. 

(JAPUT  XIX.  —  ^daiiio  non  spirituale  sed  animale  cor- 

pus  a  Deo  formatum  esse. 

50.  Solel  ilcm  quaeri ,  utrum  animale  corpus  prius 

bomini  formalum  sit  e  limo,quale  nunc  liabcmus,  an 

spiritualc ,  qualc  resurgenies  habebimus.  Quanquam 

eiiim  hoc  in  illud  mutabilur ;  seminaiur  enim  corpus 

animale ,  surgct  corpus  spiriiuale  :  taraen  quid  prius 

hoinini  faclimi  sit ,  ideo  discepiatur ,  quia  si  animale 

faclum  esl ,  non  hoc  recipiemus,  quod  in  illo  perdi- 

dimus,  scd  lanlo  melius  quanio  spirituale  animali 

pra-ponendum  est,  quando  erimus  iquales  Angclis 

Dei  (Matih.  xxu  ,  30).  Sed  Angeli  possunt  aliis  et  jn- 

stitia  pra;poni;  numquid  et  Domino  ?  De  quo  tamcn  di- 

cluin  ett :  Minorasti  eum  paulo  minu»  ab  Angelis  [Psal. 

'  H».  plurcs  probse  nolsE,  mii  ad  aliquid  adderenlitr. 


UAM,  S.  AUCUSil.NI  554 

viii,  6).  Undc,  nisi  proptcr  c:<rnis  iiifirniiialcm  qiiani 
sumpsit  cx  Virgliie,forniam  servi  accipiens  {Pliilipp 
11 ,  7) ,  in  qiia  nioriens  nos  a  scrvilulc  rcdimercl  ?  licd 
quid  liinc  diuiiiis  disscramus?  Nnn  eiiim  obscura  est 
Apnsloli  sciitciiiia  de  liac  rc ;  qui  cum  voluissct  adbi- 
bcre  tcstimoiiiiiin,  quo  probaret  esse  corpus  animale, 
non  i:iin  dc  suo  vcl  de  ciijusqiiain  hominis  corpore, 
quod  in  prxspiili  videbalur,  quam  de  lioc  ipso  Scii- 
plur:c  hujus  loco  recoluil  ei  adhibuil ,  dicens  :  Si  cs. 
corpits  animale ,  cst  ct  spiriluate  ;  sic  elenim  scriptum 
est  :  Faclus  csl  primus  homo  Adam  in  animam  viven- 
lem  ;  novisiimus  Adam  in  spirilum  vivilicnnlcm.  Scd 
iion  piimtim  qnod  spiriluate  est,  sed  quod  aniniate;  posl- 
ea ,   spirituale.  Primus  lionio  de  terra,  terrcnus ;  secun- 
diis  honio  de  coeto ,  caelestis.  Qualis  terrenus,  tatcs  et 
terreni ;  et  quatis  coetcslis ,  lalcs  et  ccctestes.  F.t  qtiomoao 
induiinus  iiiiaginen:  terrer.i,  indiiamus  el  imaginem  ejiis 
qui  de  cwlo  est  (I  Cor.  xv  ,  il-l9).  Qnid  ad  lioc  dici  po- 
test  ?  Imaginem  ergo  ca'lcsiis  lioniinis  nunc  ex  fide 
portamus ,  habituri  in  xcsiirrectioiie  quod  credimus  : 
iniaginem  autcm  tcrrcni  honiinis  ab  inso  exordio  liu- 
nianoe  gencialioiiis  iiiduimus. 

CAPUT  XX.  —  bifficuttas  conlru  stiperiorem  senten- 
tiatn.  Opinio  corpus  Adami  prins  animate,  poslea  spi- 
rituate  factum  fuisse  in  paradiso. 
31.  Hic  occurril  alia  qn.xslio,  qiiomodo  renovcmur, 
si  non  ad  Iioc  per  Christum  revocamur ,  quod  in  .\dam 
prius  eramus.  Qnanqnam  enim  mulla  non  in  prisli- 
num,  scd  in  melius  rcnoventur,  ab  infcriore  tamer. 
statu  ,  quam  qiio  erant  antca  ,  rcnoTaiitur.  Unde  crgc 
ille  filius  niorluus  crat ,  et  revixii ;  perieral,  et  invcii- 
lus  est  (Luc.  XV ,  32) :  unde  illi  proferiur  stola  prima , 
si  non  immorlalilatem  rccipit ,  quam  pcrdidit  Adam ! 
Quomodo  autem  perdidit  immorlaliiaiem  ,  si  corpiis 
habuil  animale?  Neque  enira  animale  corpus,  sed 
spiriluale  erit ,  cum  corruptibile  hoc  induerit  incor- 
ruplionem ,  et  mortale  hoc  indueril  imniorialilalem 
(I  Cor.  XV  ,  53).  NonnuUi  his  angustiis  coarctaii,  ut  et 
illa  conslet  sentenlia  qua  exemplum  de  animali  cor- 
pore  hinc  datum  est ,  ut  diceretur ,  Factus  esl  priimis 
homo  Adam  in  'animam  vivenfem ,  novissimus  Adam  in 
spirilum  vivificanlem  ;  ct  ista  rcnovalio  rcceplioque  im- 
morlalilaiis,  non  absiirde  dicatur  in  prislinuni  lulura , 
in  illud  scilicet  quod  Adam  perdidit :  pulaverunl  prius 
quidem  hominem  fuisse  corporis  animalis  ;  sed  du;ii 
in  paradiso  constilutus  est,  eum  fiiisse  mutalum,  siciit 
nos  quoque  resurrcctione  mulabimur.  IIoc  quidcm  li- 
bcr  Genescos  non  comniemorat ;  sed  ut  possiiit  ulra- 
que  teslimonia  Scriplurarum  inlcr  se  conseiitire ,  sivo 
illud  quod  de  animali  corpore  dictum  est,  sive  illa  qii« 
de  renovatione  noslra  plurima  in  sanclis  Lilieris  repc- 
riunlur,  hoc  lanquam  necessario  consequi  crcdideruni . 
CAPLT  \\\.  —  Exptodilur  itta  opinio. 
32.Sed  siila  csI,frustracoiiamiir  paradisumetillas 
arbores  carumque  fructus ,  prxlcr  figuratam  signifi- 
eationem,  prius  accipercad  rcruin  gcsianim  proprieta- 
lem.  Quis  ciiiin  credai  jam  illius  modi  cibos  ex  arborom 
pomisimmorlalibus  cl  spiritualibus  corporibus  neccs- 
sarios  csse  poiuisse?  Ycramlamcn  si  alitid  noii  pokst 


85,5  I-IDF.R 

titvciiiri,  inclius  eligimusparadisum  spiriliialilci'  iiilelli- 
fcre,  quam  vel  piitarc  non  rcnovari  liomiiiein,  cum 
loliesliiM;  Scriplura  commemorel;  vclcuin  existiinarc 
riecipere  quod  iion  oslendilur  amisisse.  Iluc  accedit 
■jiiod  et  ipsa  niors  liominis,  quain  eum  peccato  com- 
fiicruisse,  niulia  divina  teslimonia  coUoquuntiir,  in- 
(Hcal  eum  sine  morte  fulurum  fiiisse,  nisi  peccasset. 
Quoniodo  ergo  sine  mortc  morialis  ?  aul  quomodo 
iion  mortalis,  si  corpus  animale? 
C.\PUT    XXII.  —  Adamnm    peccato    morlcm  animm, 

noncoriwris  mcruiise,quidam  non  recle  arbilranles. 

35.  Undequidamnon  cummortem  corporis  peccato 
raeniissc  arbitranlur,  sed  mortem  animx,  quam  fecit 
iniqiiit::s.  Nam  credunt  eum,  proplcr  corpus  animale, 
exiiuruin  fiiisse  de  lioc  corpore,  ad  rcquiem  scilicet 
quam  nunc  habent  sancti  qni  jam  dormierunt,  et  in 
(iiie  saeculi  eadem  membra  immorlaliier  receplurum'; 
iil  videlicet  mors  corporis  non  de  pcccaio  accidisse 
vidcalur,  scd  iialuraliicr,  ut  aiiimallum  cxterorum. 
Vcruin  liis  rursiis  Apostolus  occunit  et  ditit :  Corpus 
quidem  morluum  est  propter  peccalum,  spirilus  aulem 
rita  est  propter  justiliam.  Si  autem  Spiritus  ejus  qui 
tuscilnril  Chrislum  a  niorliiis  habital  in  vobis ;  qui  susci- 
lavit  Chrislum  a  morluis,  vivificabit  el  morlalia  corpora 
vestra  perinhabitantem  Spiritum  ejus  in  vobis{Rom.  viii, 
10,  II).  Ac  per  lioc  mors  ciiaiii  corporis  de  peccato 
est.  Si  ergo  non  peccassei  Adam,  ncc  corpore  morc- 
retur ;  idcoque  immorlale  haberel  ct  corpus.  Quo- 
modo  ergo  immortalc,  si  aniniale  ? 
CAPUT  XXIII.  — In  eos  qtti  dicunt  Adm  corpus  ex 
animati  spirituale  faclum  in  paradiso. 

Zi.  Scd  rursus  non  vident,  qui  cjus  corpus  iii  paradiso 
mutaiumputant,  ulexaninialillereispirituale,niiiilim- 
pedire,  si  non  peccasset,  ut  post  paradisi  vilam  ,  quam 
jusieobedienterque  vixiiset,  acciperel  canidcm  corpo- 
ris  muiationem  in  vila  stcrna,ubijanicibiscorporali- 
bus  iioii  egcret.  Quid  ergo  neccsse  est  propicr  lioc 
jani  cogi  figuraic,  non  proprie  paradisum  iiilelligcre, 
quia  non  possel  mori  corpus  iiisi  peccato  ?  Vcrum  est 
quidcm  quod  non  morcreiur  etiam  corporc,  nisi  pec- 
casset;  aperte  quippe  dicil  Aposlolus,  Corpus  mor- 
iHuiii  propter  peccatum  :  animale  tamen  posset  esse 
ante  pcccalum,  el  posl  vilam  justitia;,  cum  Deus  vel- 
lci,  fieri  spiriluale. 

C.\PUT  XXIV. — In  renovatione  quomodo  id  recipi- 
mus,  quod  Adam  perdidil. 

So.Quomodocrgo,  inquiunl.rcnovaridicimur,  sinon 
lioc  recipiraiis.quod  perdidit  primus  liomo,  inquo  omnes 
iDoriuiitur?  Hoc  pJane  recipiraus  secunduin  qucmdam 
modiim ,  et  non  hoc  reciiiimus  sccundum  quemdam  mo- 
dum.  Non  itaqueinimortalilalem  spirilualis  corporis  re- 
ripimus,  quara  nondum  Itabuil  homo;  sed  recipimus  jii- 
»lMi3ni,exquapcrpcccatumlapsuscsilionio.Kcnovabi- 
uiurcrgo  a  vetustaie  pcccati,  iion  in  prisiinumcorpus 
aniniale,in  quo  fuitAdam,sedin  melius,  id  est  in  cor- 
piis  spirituaie,  cura  cfliciemur  ajquales  Aiigelis  Dei 
{Muiih.  XXII,  30),  apiicoelesti  habiialioiii,  ubi  esca  qua; 
torruinp  iiir  non  cgebinius.  RcDovamur  crgo  spiritu 

'  lii.eiiais,  recepturi.  neporamus  ex  >IS9.,  Ttcepturum. 


SEXTUS.  584 

nientis  noslrse  {Ephes.  iv,  23)  secundum  im.iginem  eju» 
quicreavit  nos,  quam  peccando  Adamperdidil.  Reno- 
vabimurautem  ciiam  carne,  cum  hoc  corruptibile  in- 
duetur  incorruptione,  ut  sil  spiriliiale  curpiis ;  in  quod 
nonduiu  mulatus,  scd  muiandus  erai  Adaiii,  oisi 
mortein  eliam  corporis  aninialis  peccaiido  meruisset. 

36.  Denique  nun  ait  Apostolus,  Corpus  quidem 
moriale  propler  pecc>tL'iu;  sed,  Corpus  morluum  pro- 
pler  peccatum. 
CAP  JT  XXV. — Ad<e  corpus  mortale simul  et  immortnU. 

Illud  quippc  anle  peccatuin  ,  et  nioMalc  sceun- 
dum  aILani,et  immorlale  secHiidum  aliani  causani 
dici  poterat :  id  est  morlale,  quia  poterat  muri ;  iin- 
mortale,  (|uia  polerat  non  nioii.  Aliiid  es,l  eniiii  noii 
posse  mori,  sicut  qiiasdain  iiaiuras  imiiioriales  crea- 
vil  Deus  :  aliud  est  aulem  posse  non  mori ,  secundum 
qucm  modum  prinius  crealuscst  liomo  immorlali&; 
quod  ei  prx-slabatiir  de  ligno  vila;,  nnn  de  constiliitionc 
natura; :  a  quo  ligno  separalus  est  cum  peccassel,  nl 
posset  inori,  qiii  nisi  peccasset  posset  non  mori.  Moria- 
lisergoerat  conditione  corporis  animalis,  immorlalis 
anlcm  beiiefieio  Condiloris.  Si  eniin  corpiis  animalc, 
ulique  mnrtale,  quia  el  niori  poleral ;  qiiamvis  et  iin- 
miirlale,  ideo  quia  el  non  inori  poierat.  Neque  eiiim 
iinnnirtale  qiiod  mori  omiijno  non  possil,  cfit  nisi 
spirituale,  <|uod  nobis  fuiurum  in  rcsurreciione  pro- 
millilur.  Ac  per  Iioc  illud  aniinale  et  ob  hoc  niortale, 
quiid  propicr  jnstiiiam  spiriiu.ile  fieret  et  ob  hoc 
onini  niodo  iminorlale ',  faclum  est  propter  pcccatum 
noii  mori:iIe,  quod  et  aiiiea  erat,  sed  niortuuEi,  quod 
posset  non  ficri,  si  homo  noii  peccasset. 
C.\PUT  XXVI.  —  Corpus  Adm  el  uoslrum  diversa. 

o7.  Quomodoergocorpus  nostrum  dicilApost.nior- 
tuuni,  cuni  adliuc  de  vivenlibus  loquerelur,  nisi  quia 
jam  ipsa  condiiio  moricndi  cx  peccato  parenlum  lioe- 
sit  iii  prole?  Aniniale  est  eniin  et  hoc  corpus,  sicut 
el  prinii  liuininis  fuil ;  scd  hoc  jam  iii  ipso  animalis 
gcnere  niulto  est  dclerius  :  habet  cnim  nccessilatcm 
mnriendi,  quod  illud  non  habuit.  Quamvis  eniin  re- 
stabat  adliuc  ul  immularelur,  et  spiriluale  faetum 
plenam  imraorlaliiaiem  perciperei,  iibi  cibo  corrupli- 
bili  iioii  cgeret ;  lamen  si  justc  vivcret  liomo,  et  in 
spiritualcra  liabiiudiiiem  corpus  ejus  nintaretiir,  non 
iret  iii  moriem.  In  nobis  aulein  ctiam  jusie  viventi- 
bus,  corpus  moriiurum  esi ;  prnpier  qiiam  neccssita- 
tem,  ex  illins  primi  hominis  peccalo  venienlcm,  non 
mortale,  sed  morluum  corpus  iiosirum  dixit  Aposto- 
lus,  quia  omnes  in  .\dara  morimur  {liom.  v,  12;  ct 
I  Cor.  XV,  22).  Ilem  dicit  :  Sicut  est  veritas  in  Jesu, 
deponcre  vos  secundum  priorem  conversationem  hominem 
veterem ;  eum  qui  corrumpitur  secundum  concupiuaitiat 
decepiionis;  lioc  esi,  faclus  Adam  per  peccalum.  Vide 
ergo  quid  sequalur  :  Renovamini  autem  spiritu  mentit 
vestrte,  el  induite  tiovum  hominem;  eum  qui  secundum 
Deum  creatus  esl ,  in  justitia  el  sanctilate  veritatit 
(Ephes.  IV,  21-24) :  ecce  quod  perdidit  Adam  per  pec- 
calum. 

'  Etiiti  bahuerunt  Ilie,  mortaie,  cum  hatx&  Inierpuactione 
v^jcum  :  spirituale  fierct  :  et  ob  hoc  mortnle  ommmoilo 
pMltim  esl  propler  peccutuin.  Enieudaviaius  ad  llss.  liJ.m 


555- 


T)E  GKNKSI  Al)  I.ITTEUAM.  S.  ALCUSTIM 


5-;« 


CAPIJT  XX.V11.  —  Qiiomodo  inciile  et  corpore  nd  id 
rcnovamur,  qiiod  Ailani  jicididil. 
Iii  lioc  orgn  reiiov:imiir,  secunJum  iti  i)iiOil  amisil 
Ailaiii  ,  id  csl  sccmuliim  s|iiriliim  iiicnlis  noslra-  : 
seciiiuliim  aulcm  corpiis  (iiiod  seminaliir  aiiin.alc, 
cl  rcsmgcl  spirilualc,  iii  mclius  reiiovabiiiiiir,  (pioJ 
noiidum  Tuil  Adam. 

58.  Dieililcm  Aposloliis  :  Exspolianlcs  vos  vetcrcm 
Itommcm  ciim  aclibiis  rjiis,  iiidhite  noviim  qui  renovaliir 
ia  agnitionem  D/i,  SiXwidiim  imaginein  cjus  qui  crcarit 
eiim(Coloss.  iii,  9,  10).  II;iiic  imagincm  iii  spirilu 
raeiuls  imprcssam  pcrdidit  Ad.im  per  peccalum  {«) ; 
quam  rec  pimus  per  graliam  jusliiiLr;  iion  spiriluale 
alque  iiiimoilale  corpus,  in  ([uo  illc  nonduiii  fuil,  cl 
iii  quo  cruiil  oiiiiics  sancli  resuigenles  a  inorlnis  : 
hoc  cnim  prxmiium  esl  illius  meriti ,  quud  ami^it. 
Proinde  illa  slola  prima  [Luc.  xv,  a^i),  aiil  ipsa  jiisli- 
lia  csl  unde  lapsus  csl ;  aul,  si  imlumcntiim  corpora- 
lis  inimorlalilalis  significal,  cliam  lianc  ille  sic  ami- 
sil,  ciim  proplcr  poccalum  ad  cam  pcrvenirc  non 
potuit.  Dicitur  cnim  el  amisisse  uxorciii,  cl  amisissc 
honorcn),  qui  spcraliim  noa  accepcrii,  illo  a  qiio 
sperabat  oDcnso. 

CAPUT  XXVlil.— .-l(/nm  Hccl  spiiitualis  mentc,  corpore 
[iiil  animalis  Ciatr.  in  paradiso. 

59.  Sccundumlianccrgo  sentcnliam  corpusaiiimalc 
haLuil  A(iam,  non  tanluin  anlc  paradisum,  sed  eliam  iii 
paradisoconsliiutus:  quamvisin  iuterioreliomine  fueiil 
f  piiiiualis,  sccundum  imasinem  cjus  qui  creavil  cum  ; 
quod  amisil  pcccando,  mcruilque  eliam  corporis  mor- 
lem,  qui  non  pcccando mercrctur  ct  in  corpiis S|iiritiiale 
commutationcin.  Nam  si  et  interius  animaliicr  vixil, 
non  possumus  dici  ad  lioc  ipsius  rcnovari.  Qiiibus  eniin 

(n)  II  Rctract.  cap.  21,  n.  2. 


dicilur,  neiwvamiiii  spiiitii  menlis  vcslnr,  lioc  cis  dici- 

lur,  iit  spii'itualcsliant:(|uod  si  ille  ncc  iii  ipst  nicnte 

fuil,  qnomodo  nos  rcnovamur  ad  id  i|iiod  liomo  nun- 

quaiii  fuil?  Apostoli  aulem  ct  omnes  jusli  aniinale 

iiticpiocorpiis  adliuc  liabebaiil,  scd  lamcn  siiirilualilrr 

iiileriiis  vivcbant ;  rcnovali  scilicel  in  agnilidncni  i)ci, 

sccundum  iinaginem  cjus   qui  crcavil  eos  :  non  ideo 

lamen  jam  peccare  nuii  potcranl,  si  consentirciit  hii- 

qnilati.  Nam  cl  spirilULilcs  possccailoic  in  teiilutionc' 

peccali,  oslendit  Apiislolns,  ubi  ail,  Fratrcs,  si  prw- 

occupatiis  (uerit  lioiiio  iii  aliqiio  delicto,  vos  qiii  spiritHQ' 

lis  eslis,  inslruite  liiijusmodi  in  sinrilu  lenitalis,  inleii' 

dcns  le  ipsum,  iic  el  lu  tcntcris  {Galat.  vi,  I).  Iloc  di.\i, 

iic  cniiiuam  impos^ibile  videaturqnod  peccavil  .\dain, 

si  spiriUialis  crat  ineiite,  (luamvis  anim:ilis  essct  cor- 

porc.  Qn:n  runi   ila  sinl,  iiiliil  laiuen  adiiuc  pr.cpro- 

pere   confirmamus,   scd  cxspcctamiis  polius   utruin 

ciiam  ciclcraScripturaliunc  inlellcetuin  non  impcdiai. 

C.\Pl] T  XXIX. —  De  aiiima  tractaiidiim  in  sequcnti 

libro. 

40.  Scquilur  cnim  qinslio  dc  anima  vaUlc  diffici- 

lis,  in  qua  mulli  biboraverunt,  nobisque  ubi  laborcimis 

rcliquerunt.  Sive  cniin  quia  non  omnium  omiiia  lcgere 

poUii,  qni  de  hac  rc  sccimJuin  Scriplnr.irum  iiostra- 

rum  vcrilatcm  ad  aliqiiid  lii|uiduni  miniincqiie  diibin»n 

pcrveiiirc  pDliicriiiit;  sive  qiiia  lanla  qu.x.-tio  esl,  ut 

cliam  qui  cam  vcraciler  solvunt,  non  facile  inlclligan- 

lur  3  talibus,  qualis  ipsc  sum  :  faleor  ncmincm  atHiua 

iiiibi  pcrsuasisse  quod  sic  li:ibcain  de  aninia,  iit  niliii 

aniplius  i]n»rcnilnni  pulcm.  Utruni  aulem  nuiic  cer- 

tiim  aliquid  invcniurns  sim  et  dcfinitiirus ,  ignoro. 

Quod  aulcm  potuero ,  si  coiiatum  nicnm  Domiaus  ad- 

juverit,  scqiicnti  voliiinine  cxplicare  curabo  *. 

'  s:ss.  atipv  1,111  lentutioncm. 
'  Sic  Mss.  At  cdili,  combor. 


LIBEll  SEPTIMUS. 

lu  quo  illuj  Gcncscos,  cap.  2,  vcrs.  7  :  £/ /7(iii/  in  faiiem  ejiis  PiUuiniita:,  clc.,  illustralur  uberriina  tracLalione  da 


CAPUT  PUIMUM.  —  De  aiiima  Iractalio  suscipitur. 
1 .  Et  fiiixit  Dcus  liomiiiem  pulverem  dc  tcrra,  cl  jla- 
vil  iii  facicm  ejiis  flatum  vita;,  et  factus  cst  lioino  ia  niii- 
niain  viventcm.  Ihcc  vcrba  Scriptura!  nobis  Cl  in  prin- 
eipio  superioris  libri  consideranda  proposuimus,  ct  dc 
ipso  humine  fa;lo,  maximcque  de  cjus  corpore,  qiian- 
\lun)  satis  duximus,  qnod  scciindum  Scripluras  visum 
ost ,  disseruiiiiiis.  Sed  quia  de  aniiaa  hunana  non 
parva  qua'Stio  esl ,  ad  hunc  eam  librum  differciidam 
putavimiis,  nescienles  qnanlum  nos  Dominus  adjntu- 
r js  csscl  recte  loqui  ciipidos ;  ilUid  Uimeii  scicntcs, 
nisi  quaiiUim  ipscadjiivarel,  rcclc  non  essc  lucuturos. 
Kcctc  esi  auiem  vcracilcr  alque  congruenicr  ,  niliil 
audacier  rcfellendo  ,  niliil  temerc  aflirinando,  dum 
adliuc  dubium  csi,  vcnim  falsninnc  sit,  sivc  fidci,  sive 
scieiitiu;  chrislian:B ;  quod  anlcm  doccri  potesl  vcl 
rcrum  Talionc  aiicrtissima,  vcl  Scripturarum  auciori- 
tatc  ceithiiiuia,  smc  cunclaiiunc  asscrendo. 


2.  Ac  prinium  illud  videamus ,  quod  scriptiiiri 
cst,  Flavit ,  vcl,  Siijjlavit  in  facicm  ejus  jlatiim  vitai. 
Nonnulli  enim  codices  habcnt ,  Spirnvit ,  vel,  In- 
spiravit  in  faciein  ejus.  Sed  cum  Gra;ci  habcant  in- 
f  jjn^s- ,  non  dubitalur  (lavit  vel  sufjlarit  csse  diccn- 
dum.  Qu.-creliamns  autem  in  supcriori  scrmone  de 
manibus  Dei,  cuni  homode  limoformatuscogiiaretur  ■ 
qnid  crgo  nunc  dicendum  cst  in  co  quod  scriplum  cst, 
Sufjiavii  Dciis ,  nisi  quia  sicut  non  manibiis  corporis 
fiiixii,  iia  nec  faucibus  l.ibiisque  sufflavit? 

5.  Ve:iiiiitaiiien  hoc  vcrbo  Scriptura  iu  quiesliona 
diflicillima  pluiimum  nos,  qnantum  opinor,  adjiivat. 
CAPLIT  II.  —  Aniinam  iioii  esse  cjusdem  tiaturce  cum 
Deo,  ex  proposito  Scripturm  loco  arguitur. 

Nam  cum  quidam  ex  hoc  verbo  crcdiderint  aliquid 
esse  animain  dc  ipsa  substantia  Dci ,  id  csi,  ejusdem 
naturxciijus  iUcesi,  hocideoputanles,  qiiiacumhomo 
sufflai,aliquiddescipsocjicilin  flalu;  hincpntius  ad- 


557  LlDEIi  SErilUIiS. 

iisoiicndi  suDiiis,  !ianc  iiiim!c;im  fiJei  ciiil^olicm  rcpro-      CAPUT  IV 

bare  scnienlinm.  Nns  enim  crctliniusDei  nalimm  niqnc 

snlislantiam,  qna;  in  Trinil:ile  cr.nlilnra  ninUis,  inlel- 

ligilur  a  paiicis,  oninino  esse  inconiniulabilem.  I'orro 

autum  anim.ic  naluram  vel  in  d;  lerius  vel  in  niclius 

commulari  posse,  quis  amhigil?  Ae  per  Iine  sacriliga 

opinio  est,  cam  ct  Dcum  credcrc  unius  csse  snbstan- 

li;c.  Quid  enini  Iidc  niodo  aliud  qnam  et  ille  conimma- 

bili.s  creditur?  Ciedeiidum  iia(]UO  cst,  ci  inielligen- 

dum,  nequeullo  rnodo  dubitanduni,  quud  rccta  lidcs 

liabcl,  animani  sic  esse  a  Dco  tanqiiani  rem  qijani  fe- 

cerit,  non  tanqnam  de  naiura  tujns  ost  ipse,  sive  gc- 

nueril,  sive  qnoquo  niodo  prolulcrii. 

CAPUT  III.  —  Vrgelur  idein  argumenlum. 


i.  Et  qnomodo,  iiiqniunl,  scripuim  csi,  SulJlavit  in 
fticiem  ejns,  et  fnctus  esl  liomo  in  aniinam  vivam;  si  non 
anlnia  Dci  parsesl,  vel  Dei  oninino  sub4niilia?  Inin 
vero  cx  Iioc  verbo  satis  apparct  ila  non  csse.  Cuni  cnim 
linmo  siifllat ,  aninia  ulique  ipsa  sulijaccntcm  sibi  na- 
liiram  corporis  movcl,  ci  de  illa,  non  dc  seipsa  flalimi 
facit.  Nisi  isti  fortc  lam  tardi  sunl ,  nt  ncsciant  isto 
rcciproco  haiilu,  qnem  dc  lioc  acrc  circnmfuso  duci- 
mus  ct  reddimus.  ficri  cliam  flalnm,  cum  volnnlale 
sufnamiis.  Quod  si  ctiam  non  cx  lioc  aerc,  qni  foriii- 
scciis  adjncet,  acccpto  ct  rcddito,  scd  ex  ipsins  nostri 
corpnris  nalura  qua  conslai,  suffl^indo  aliqnid  ejicere- 
mus,  non  cadem  natnra  cst  corporis  et  animre ;  quod 
ct  ipsi  ntiqiie  conscntiunl.  Qiiapropter  eliani  sic  aliud 
est  aiiimDC  subslantia  ,  qnx  corpus  rcgit  ct  movet; 
aliud  flatus,  quem  rogendo  vel  movendo  facit  de  cor- 
pore  sibi  subdito,  non  dc  scipsa  cui  corpus  est  snbdi- 
lum.  Cum  itaiiue  longc  quidem  incomparabili  modo, 
sed  lanienaninia  regal  siibdiluin  corpus,  ol  Deus  sub- 
dilam  crealurani,  ciir  non  polius  iiitclligatur  dc  siib- 
jecla  sibi  crealura  fecisse  Deiis  animam  iri  co  quod 
sufflassc  dicius  csi;  quandoquidem  ipsa  anima,  quam- 
vis  corpori  suo  nnn  ila  domiiielur,  nl  Deusunivcrsitati 
quam  condidil,  lamen  ejus  motu,  non  de  sua  substan- 
tia  flatum  facit  ? 

5.  Possemus  quidem  dicere  nec  ipsiim  Dci  flaiura 
cssc  animain  Imininis ,  sed  Deum  sufflando  fccisse 
animam  in  honiine  :  sed  nc  pulentnr  meliora  quic  fe- 
cit  vcrbo,  quam  quod  fecit  flatu,  quia  cl  in  nobis  mc- 
liiis  cst  vcrbum  quam  flatus ;  niliil  cst  inlerim  sccun- 
diim  siipradictam  rationem  ,  cur  aniniam  ipsam  Dei 
flalum  diccrc  dubitcmus ,  dum  intclligatur  non  esse 
Dei  nalura  atque  substanlia  ,  scd  lioc  ipsum  esse  siif- 
flare,  quod  est  flatum  facere  ;  quod  aiitcm  flatum  fa- 
cerc.  hoc  aniinam  faccrc.  Cui  scnlenli;ie  congrnil  qund 
pir  Isaiam  dicit  Dcns  :  Spiritus  cniin  a  me  procedcl,  el 
flaluin  omnem  cgo  feci.  Nam  noii  qnenilibet  fl;iluiii 
corporeum  eum  diceic,  seqiientia  docent.  Cum  enim 
ilixissct,  Oiwiem  flalum  cyo  feci ;  El  proplcr  peccatum, 
iiiqiiil,  pHsillum  qnid  coutristavi  eum,  et  percussi  eum 
(Isai.  LVii,  IG,  17,  sec.  LXX).  Qiiid  ergo  dicil  flalum  , 
nisi  animam,  qii.-c  proptcr  peccaium  percussa  et  con- 
irisl.ala  csl?  Qiiid  igitur  est,  Omucm  /Inlum  ego  f,ri, 
niii,  Omncm  aniinam  cgo  kc\  ? 


3:8 

-  Dium  suflhuido  non  fecisse  de  scipi^o 
aiiimam  ,  ncc  dc  cleincnlis. 

0.  Si  crgoDeum  dicerenuis  tanqnam  corporei  mun- 
di  liujus  aniinam,  cui  muiidiis  ipse  essel  lanqiiam 
corpiis  unius  animantis,  recte  noii  cum  diccremus 
sufflaiido  fecisse  aiiimam  Iiominis,  nisi  corpoream,  dc 
isto  neie  subjaceiilc  sibi  ex  corpore  suo  :  non  tameii 
quo;l  focissct  dcdissclqiic  snfflando,  de  S(  ipso  dcdisso 
putare  debcremus ,  sed  ita  do  sibi  subjecio  aere  cor- 
poris  siii,  sicui  anima  dcbujiismodi  re  simirner  adja- 
ccnte,  hoe  est  dc  corporc,  iioii  de  seipsa  flatum  ficil. 
Nunc  vcro  quia  non  laiilunimodu  mundi  coipiis  Dco 
esse  siibditum  dicimus,  sed  illum  essc  supra  omiienv 
creaturam  sive  corporalem  sivc  spiritualenr,  nec  de 
seipso,  ncc  de  corporcis  elemeniis  crcdendiis  csi  ani- 
main  fccisse  siifllando. 


CAPUT  V.  —  An  anima  cx  nihilo. 
7.  Utriim  aiitcm  ex  eo  quod  omiiiiio  non  crat,  id 
cst  ex  iiibilo;  an  ex  aliqiia  re,  qux  jam  ab  illo  facla 
spiritualitcr  erat ,  sed  aniiiia  noiidum  eral,  me;  ito 
qu3cri  potcsl.  Si  enim  Dcum  adliuc  aliqnid  ex  nibilo 
crcare  non  credimus ,  posleaqiiain  crcavit  omnia  si- 
mul,  ct  i:b  boc  a  '  coiisuniniaiis  omnibus  operibiis  re- 
quicvisse  crciiimiis,  qii.e  inclioavit  facere,  ut  quidijiiid 
deinde  faccrci,  ex  liis  faccrct;  non  vidco  qucmadiiio- 
dum  iiitelligaiiius,  adliuc  euiii  cx  iiihilo  aiiimas  faccre. 
An  diconiliim  est,  ciim  in  illis  qiiidem  opcrilius  pri- 
niO!  um  sc\  liicnim  fecisse  illum  dicm  occullum,  ac  si 
liuc  potiiis  credi  oporlel ,  spiritualcm  atque  iiitclle- 
ctualein  naluram,  sciliccl  Hnilatis  angelic.Tc  ,  ct  mus- 
duin  .  id  cst  cfclum  et  terram;  alque  in  illis  jam  ex- 
slantilius  naturis  rationes  creasse  futurarum  aliarum, 
non  ip'.as  naiur.is  :  alioiiuin  si  jam  ibi  crcat;i;  esscnt 
siciit  eranl  futur.a>,  iion  adliuc  csscnt  fulur.-c?  Quod  si 
ita  esl,  nonduni  erat  in  conditisrebus  aiiim.x'  liumanx 
ulbi  natura,  et  tunccsse  coepil,  cum  eam  Deus  sufflan- 
do  fecit,  atque  indidil  homiiii. 

8.  Sed  non  idco  qu.xstio  sublata  csl,  qua  quacritur 
adliuc  utrum  cam  naturam  ,  qn;c  aiiiina  dicilur,  et 
aiiiea  non  erai,  ex  iiihilo  creaverit,  lanquam  ipse  fla- 
lus  ejus  non  cx  aliqua  subslantia  subjaceiite  facius  sii, 
sicut  dc  flatii  dicebaimis,  queni  facit  aiiima  cx  corpore 
suo;  sed  omniiiO  ex  niliilo  luiic  faclus  sit  flatiis,  cum 
Deus  flare  viibiit,  idemque  bnniinis  anima  facius  sit : 
aii  vero  jam  erai  aliquid  siiirituale,  quamvis  Iioc  quiJ- 
quid  erat,  noiidum  anima:  nalura  erat,  atque  cx  lioc 
f  ;clus  sit  fl.ilus  Dci  ([u;c  iiatura  essct  anima! ;  sicul  ncc 
ccrporis  huinaiii  ii;ilura  jam  crat,  anteiiiiam  Deus  cam 
de  limo  terra;  vel  pulverc  formassct.  Non  cnim  caro 
liuinana  eiat  piilvis  aui  limus  ;  sed  taincn  aliquid  cral 
iindc  il!a  fieret,  qux  nondum  erat. 

CAPUT  VI.  —  .4n  ui  corporis,  ita  el  anima;  pracesgerii 
(diqun  inaleries. 

9.  Niim  crgocrcdibileesl,  in  primisiilis  scx  dieriini 
opoiibiis  Dciim  condidisse,  non  soluin  futuri  corporis 
buinani  causalem  raiionem,  vcrum  ciiam  malcricm 

'  m  ediiis  :  «  ob  lior  romiimmalis,  expuncla  iTa-iosilioce 
o,  qiia;  exsiat  inomiiil  us  Wss. 


S59  DK  (ItNKSl  AU  Lir 

«le  qiia  fierel,  id  esl  ICiram,  de  cujiis  limo  vcl  piilvcre 
fingcrciur,  aniniae  aulem  solnm  ilti  condidisse  raiiu- 
nem,  secundum  quam  fieret,  non  ctiani  qiinmdam  pro 
suagcneremnteriam,  de  (jna  liercl?  Si  onim  qniddam 
incommulabile  essct  anima ,  nullo  rnodo  ejns  qnasi 
materiain  quicrcre  debcremus  :  nuno  aiiiem  niul:\l)ili- 
las  ejus  salis  indical  cam  inlerim  xilii^;  alqne  fallnriis 
(icrorniem  icddi,  formari  aiilom  viiiulilms  vcrilalisquc 
docirina  ,  si'd  in  siia  jain  iialiira  (pia  ost  aninia  ;  siciit 
ctiam  caro  iii  sua  iialnia  qna  jain  caio  cst ,  el  salirte 
decoralui',  ct  morbis  Tulncribusqnc  foeJaHn-.  Sed  sic- 
u(  li;cc,  exce|ito  qnod  jani  caro  6^1  in  qiia  iialiira 
vel  proficit  ul  pulrhra,  vcl  dcficit  ut  dcformis  sil,  ha- 
liuit  etiani  matcricm  ,  id  csl  lorram,  de  qua  ficrcl,  nt 
oninino  caro  cssct  :  sic  fortasse  poiuil  el  anima,  aiiic- 
quam  ea  ipsa  iialura  fierct ,  qnce  anima  diciiur,  ciijus 
vel  pnlcliiiludo  virtus,  vcl  deforniitas  vilinm  csi,  ha- 
lierc  arKiuam  matcriam  pro  suo  gciicre  spirilualcm , 
qujc  nondnm  csset  anima ;  sicul  lerra  de  qua  caro 
facta  csi,  jam  erat  aliquid,  quamvis  non  erat  caro. 

40.  Sed  eiiimjam  terra  implebat  muiidi  infiinam 
parlem,  anleqiiam  de  illa  corpus  homiiiis  fierct ,  coii- 
ferens  universo  lotum  sniim,  ut  etianisi  nulla  ex  ca 
caro  fierel  aniinaiitis  cujusqiiam  ,  spccic  lameii  siia 
muiidi  fabricam  molcmqiie  complcrct ,  sccundiim 
quam  diciiiir  muiidus  coelnm  et  lcrra. 
C.\PIJT  YII.  —  Dici  uon  jiosse  qnalis  (uisse:  ilta  mate- 
rics  aniincc. 

Al  vcro  illa  spiritualis  maieiics  ,  si  fuit  ulla  undc 
arama  fieret ,  vel  si  esl  ulla  undc  aninia!  fiiint,  quid 
ipsa  esl?  quod  nomcn,  quam  specicin,  quem  usuin  in 
rebus  coiidilis  lcnet?  Vivit ,  an  non?  Si  vivil,  qiiid 
agit?  qnid  coiiferi  univcrsitalis  cffcctibus?  Beat.imne 
vitam  gcril,  an  niiscrain ,  an  ncutiam?  Vivifical  ali- 
qiiid?  an  ab  hoc  ctiam  opcre  vacat,  et  in  quoJam  sc- 
«relo  univcrsitatis  oliosa  rcqnicscil,  sine  vigili  scnsu 
iiioluque  vilali  ?  Si  enini  nulla  prorsus  adhuc  vilr.  eral, 
quoniodo  csset  vitx  futurx  iiuocdam  incorporca  ncc 
viva  niaterics?  Aul  falsum  esi,  aut  nimis  lalct.  Si  anlcm 
jam  vivcbai  noc  bcale  nec  niiscrc ,  qudmodo  raliona- 
lis  erai?  Quod  si  lunc  rationalis  facta  cst,  cnm  ex  illa 
inoieric  natura  humanx  animjc  facia  cst ;  irrationalis 
crgo  vila  materics  erat  anima;  rationalis,  id  csl  hii- 
inana;?  Quid  ergo  inter  illam  pccorisque  distabat?  An 
rationalis  eral  jam  pnssibililatc,  nondum  facuItale?Si 
cnim  vidcmus  infantilem  animam,  jain  uliquc  bominis 
aniniam  ,  iiondum  coepisse  uti  ralione,  el  lamcn  eam 
raiionalem  dicimus  ;  cur  non  crcdaiur  sic  in  illa  ma- 
lerie,  dequa  facta  est  aninia,  quietum  fnisse  molum 
cliam  scnliendi ,  sicul  in  isla  infanlili,  qiix  jam  ccHc 
aniina  cst  hominis  ,  qiiicltis  csl  adliuc  molus  ratioci- 
iiandi  ? 

CAPUT  VIII.  —  Bealam  fuiise  materiem  itlam  admitii 
nen  potest. 

11.  Nam  si  jam  beata  erat  vila  ,  de  qua  facla  esl 
lio;iiiiiis  aniiiia;  deloiius  erg:)  facla  cst  :  et  ideo  noii 
j..in  illa  nialeries  liujns  ,  sed  illiiis  isia  delluxio  est. 
ti.wii  niatcries  aliqua  cuni  rormaiiir,  pr.cscniin  a  Dc.>, 
i:i  luclius  sinc  dubitalione  foiniaiur.  Scd  cliam  si  cu- 


fKRAM.  S.  AIGLSTINI  560 

jusqiiam  iii  aliqiia  bealitiidine  fiUiiC  a  Dco  vil;e  ds- 
fluxio  aniiiia  liumana  possct  intelligi,  noc  sic  Crcdenda' 
cral  cssc  ctcpi^se  in  aliquo  actii  incrilonim  suorum  , 
nisi  ex  qno  propriain  copit  agcre  Titain ,  dum  aiiima 
facta  cst  aiiimans  carncin,  el  cjussensilius  vclut  nnn- 
liis  ntciis,  atiiiie  in  seipsa  sc  vivcrc  scnticns  sua  vo- 
luntale  ,  iiilolloclu  ,  mciiioria.  Si  ciiiin  est  arujuid, 
unde  i^tain  dcnuxioncm  forniala!  cariii  Dcus  inspira- 
rcl  ,  lanqnnm  sufflando  aiiimain  ficicns ,  idemqus 
heatum  est ;  millo  modo  movciiir,  aut  mu<aiur,  auC 
nmittit  aliquid,  cum  hoc  ab  eo  dcflnit,  unde  anima  ni. 
CAPUT  IX.  —  Neqtie  illam  nialerietn  esse  tiuamdani 
irralionaletn  aniitiam. 

Non  cst  cnim  corpus  ,  ut  taiKjiiam  exhalando  mi'- 
nualur. 

12.  Si  autcm  anima  irrationalis,  matcriea  est  qUO" 
dammodo,  dc  qiia  lit  anima  rationalis,  id  csl  lium:>na, 
rursiis  qua^ritiir  cliani  Ipsa  irralion^ilis  uiido  fial ;  qnia 
ct  ipsani  iion  facit  iiisi  crcator  omnium  iiatiiiaruin. 
An  illa  de  matcrie  corporali?  Cur  non  cigo  ct  isia? 
Nisi  lortc  qiiod  vclul  gi-adatim  ficri  conccdiiiir,  com-' 
pondio  possc  Dciim  faccre  qnisrpiam  ncgabit.  Pioiiide 
quadibet  adliiboatiir  intcrposiiio,  si  corpus  est  inatc- 
rics  animx  irralioiialis,  ct  aniina  irralionalis  est  ma- 
lcrics  aniinx  rationalis,  procul  dubio  corpus  est  iiiaie- 
rics  aniinx  ralinnalis.  Quod  neminem  unqnain  scio 
ausum  esse  sciilire,  nisi  qiii  et  ipsam  animam  nnnnisi 
iii  genere  alicujus  corpoiis  ponlt. 

15.  Deiiide  cavciidum  cst  nc  qiKTdam  traiislaiio 
animx  fieri  a  pccore  iii  homincni  posse  crodaUir 
(qiiod  vcritali  fideiqiic  cathnlicc  omnino  contiariimi 
csi),  si  coiicosserimus  irialionalom  aniniam  veluii 
matericm  siibj:icerc,  unde  r:iiioiiaIis  aniina  li:it.  Sic 
ciiiin  liot,iit  si  li:ecin  iiiclius  commiilala,  eril  liominis; 
illa  qiioiiucin  dotoriiis  cormnntata,  sit  pccoris.  Dequo 
Inilibrio  qaorumdain  philosopliorum  eliam  corum 
poslori  erubucrunt ,  nec  eos  linc  sensissc,  scd  non 
rccie  iiitollocioscsso  dixcruiit.  Etcredoila  csse,  velut 
si  qtiisquam  cliam  dc  Scripluris  nostris  lioc  seiiliat, 
ubi  diotum  esl,  llotno  in  lionore  posilus  tton  ittleltcxil; 
ccmparalus  esl  pecoribus  insensatis,  et  siniilis  faclus  est 
eis  {Psal.  XLViii,  15)  :  aut  nbi  ilein  lcgilur,  A'e  Iratli- 
tleris  besliis  animain  confilentein  libi  {Psal.  i.xxili,  19). 
Neqneciiim  iion  omiics  liiorotici  Scripluras  cilliolicas 
lcgiiiit;  noc  obaliud  sunt  hxrctici,  nisi  qiiod  cas  noii 
recte  inlclligciilcs,  suas  falsas  opinioncs  coiilra  canini 
verilatcni  pcrvicacitcr  asserunl.  Scd  qiioquo  modo  sc 
habeat  vcl  non  liabcat  opiiiio  philosopliorum  dc  rc- 
volutionibus  animarum,  catliolicx  tamen  fidci  i.on 
conveiiil  credcrc  aninias  pccorum  iii  liomines ,  ant 
hominum  in  pecora  iransniigrai-c. 
CAPUT  X. — Ex  moruiti  simililuditie  noti  effici  ut  aitima 
liotninis  in  pecus  Iraiiseat. 

H.  Ficri  sane  homines  vitx  gcncre  pecoribus  si- 
milcs,  el  ips:c  res  liumannc  clarnant,  el  Scriptiir.E  tc- 
staiilur.  Uiidc  cst  illud  qiiod  cuiiimemoravi,  llo.uo  in 
honore  posilus  non  inleltciil ;  comparitlus  cst  juincnlis 
insensaltt,  et  simitis  facltts  esl  eis  :  sod  iii  liic  vita  uti- 
quc,  noii  post  raorieni.  Proinde  vel  talibus  bcstiis  no- 


m 


lebai  in  pdleslalem  Jari  aiiimnm  suam  ,  oui  dicebat , 
A'e  iradideris  bestiis  animain  confilentem  1161 ;  qualcs 
cavendus  Dominus  significat ,  ubi  dicil  esis  iiiduios 
vcsliui  ovium,  inlus  aulcm  esse  lupos  rapaccs  ( .Ua((/i. 
VII,  15) :  vel  ipsi  diabolo  el  angelis  ejus;  nam  et  ille 
dicius  esl  lco  et  draco  {Psal.  xc.  13). 

1.5.  Quid  eiiim  afferuni  argumcnii  pliilosoplii  qui 
putant  hominum  auimas  in  pecora,  vel  pccdrum  in 
liomines  posi  mnricm  po^sc  transferri?  lloc  certe, 
quod  moruiii  siiiiilitudo  ad  id  irabal ,  velut  avaros  in 
rormicas ,  rapaces  inmihos,  sa;vo5  ac  siiperbos  iii 
lcuiies ,  scciaiores  imnumd.e  voluptatis  iii  sucs  :  el 
si  qua  similia.  ll.cc  quippe  afferunl,  ncc  aitcnduni  pcr 
lianc  rationem  nullo  inodo  licri  pnsse,  ul  peeoris  ani- 
ina  post  mnrtem  in  lioniiiiem  iransfcralur.  Nullomodo 
eiiim  poicus  siinilior  crit  homiui  qnani  porco;  et  cuin 
maiisuescunl  leones  ,  caiiibus  vcl  cliam  ovibus  fiunt 
similiorcs  quam  hominibus.  Ciim  igitur  a  pecoruiii 
moribus  pecora  nou  rccedunt,  el  qiLC  aliquantulum 
c.i  teris  dissimilia  fiunt,  siiiiilinra  suiit  tamen  suo  go- 
iicri  quam  liuniano,  longequc  plus  ab  liominibus  qiiam 
a  pecoribus  diffcrunt :  nuniiuain  erunt  hominum  animse 
isUE ,  si  ca  qu;ic  simlliora  siiit  trahiint.  Si  autem  hoc 
aigumcnliim  falsum  est,  quomndo  erit  illa  vera  opinio ; 
quandoquidcm  nihil  aliud  alierunt ,  quo  etiamsi  nnn 
vera,  saliem  verisimilis  liabeatur?  Unde  procliviiis  el 
ipse  credidcrim,  quod  etiam  eoruin  posteri  seclaiores, 
illos  homines  qui  ha-c  primitus  in  suis  libris  posucninl, 
in  bflc  vita  pntius  intolligi  voluissc,  quadam  perversi- 
inte  morum  ac  turpiludine  homiires  pcc^rum  similes 
Hcri,  ac  sic  qiiodammodo  in  pecora  commulari,  ut  lioc 
dcdccorc  objccto,  eos  a  cupidiiaium  pravitaie  revo- 
c:irciit. 
C.\PUT  XI.  —  Fictitice  qiiarumdaui  ani^narum  trans- 

migraliones.  ilanicliworum  detcrior   quam  pliiloso- 

phorum  opinio. 

IG.  Nam  illa  qua;  ferunliir  accidissc,  ut  quidam 
quasi  recordarentur  in  quorum  aiiimalium  corporibus 
fuerinl,  aut  falsa  narraiitur,  aul  ludificalionibus  d.c- 
nionum  lioc  in  eorum  aniniis  faciuiii  Cst.  Si  eiiim  con- 
lii^il  in  somnis,  ut  fallaci  mcmoria  qiiasi  recordctur 
se  homo  fuisse  quod  non  fuii,  aut  egisse  quod  uoii 
egil ;  quid  niirum  si  quodam  Dci  justo  occiilior|iic 
jiidicio,  sinuntur  d.cmones  iii  cordibus  eiiain  vigilan- 
lium  tale  aliquid  posse? 

17.  Manicluei  autem  qui  sc  christiaiios  vcl  piitani, 
-  vcl  pulari  voluiit,  iji  hac  opinioiie  Iranslationis  vel 
revoiutionis  animarum  eo  sunt  illis  Gcntium  philoso- 
phis,  vel  si  qui  alii  vani  bomines  boc  putent,  deterio- 
rcs  ct  deleslabilidres,  quod  illi  aniinoe  naluram  a 
Dei  naluradiscernuiit,  isti  autem  cum  aliud  niliil  di- 
raiit  esseaiiimam  quaiii  ipsain  Dei  subslantiam,atnue 
id  omnino  qiind  Deus  c.-l,  nnii  trepidant  eain  tam  lur- 
piter  commulabilom  dicere,  u!  iiutlum  sit  lieibac  scu 
vermiculi  geinis,  ubi  eam  noii  esse  permixtam,  vel 
quo  revolvi  iioii  pnssemirabili  oi.ineiitur  insaiiia.  Qui 
lamcii  si  rcmotis  ab  animo  suo  rerum  obscurissini.i- 
rnm  quxstiombus,  quascainali  coide  vcrsanles,  nc- 
ussc  e -l  ul  iii  opininnes  falsas,  noxias  monstrosasque 
Sa.nci.  xVuglst.  UI. 


LIBEH  SEPTI.MUS.  3(« 

labantur  et  provolvanlur,  uiium  illud  firmissimc  le- 
neant,  quod  omiii  anima;  rationali  sine  ullius  dispu- 
tationis  aiiibagibus  nnliiraliter  et  veraciier  insiiiim 
esi,  esse  oinnino  iiicoiiimiiiabilem  et  incoiriipiibilem 
Dcum ;  tntn  corum  mille  formis  fabula  repcnte  dila- 
bitur,  quam  in  suisvaniAac  sacribgis  inonlibus,  non- 
niside  Dei  tiirpibSima  mutabililate  lin.xerui.t. 

18.  Non  est  igilur  matcrics  aiiim.-e  humaiix,  aniina 
irrationalis. 

CAPUT  XII.  —  Animn  non  esl  ex  corporeo 
elemento. 
Quid  e,-t  eign,  unde  aiiima  flaiu  Dei  f.icla  est?  .\n 
corpus  aliquod  eral  lorreniim  quidera  cl  Iiumidum? 
NuIIo  moda  :  hinc  eiiim  polius  caro  facta  est.  Nam 
quidaliud  est  limus  quam  terra  humida?  Nec  de  hu- 
more  solo  '  anima  facta  credonJa  est,  quasi  caro  de 
tcrra  et  aninia  de  aqua.  Nimii  enini  absurdum  csl, 
indefattam  putare  animam  lioininis,  unJe  f.icta  csl 
caro  piscis  et  volucris. 

19.  Ergo  fortassis  e-x  aere?  Iluic  cnini  elemenio 
etiam  naiusconipelit;  sed  noster,  non  Dei.  Unde  su- 
pra  diximus  boc  potiiisse  congruenier  puiari,  si  ani- 
m.Tm  mundi  lanqiiain  uiiius  maximi  animaiitis  Deum 
croderemus,  ut  ila  eam  flaverit  de  aere  corporis  sui, 
siout  flat  nusirade  sui.Cum  vero  Dcum  csse  constet 
supra  omiie  niundi  corpus,  el  siipra  oninem  spiriiuiM 
qucm  creavit,  incompar.ibili  oninino  disianlia  ;  quo- 
inodo  id  rectodici  polosi?.\ii  f.rle  quanto  magisDeus 
univcrsic  sua;  creaturx  pr.csens  esi  omnipotcntia  sin- 
giilari,  tanto  inagis  pottiil  01  aere  natum  facere,  qu.c 
aiiima  hominis  cssct?  Sod  cuin  anima  non  sit  corpo- 
roa,quidquid  autem  cx  muiidi  corporeis  elementis  lit, 
corporeum  sit  necesse  est,  inquo  mundi  eleir.cnlis 
cliam  aer  ijte  numereiur ;  nec  si  de  puri  illius  coelo- 
stijque  ignis  clcinenio  fncla  anima  diccretur,  crcdi 
opni  tcret.  Onine  quiiipecnipus  in  oniuc  corpus  posse 
muiari,  r.on  defuorunt  qiii  assererent.  Corpus  aui.  lu 
aliquod  sive  terrenum  sive  eoeleste ,  coiiverti  in  aiii- 
niam,  licriquc  naiuram  incorpoream,  nec  quemquam 
soiibisic  stio,  iicc  fides  hoc  babot. 

C.\PUTXI!I. 


- Medicoriim  sententiade  corpore 
humano. 

20.  Dcinde  si  non  cst  conlcmnendiim  qiiod  mcdici 
nnn  lantumdicunt,  vcrumcliam  prnbue  se  affirmant, 
quaniNis  omnis  caro  lerrenam  soliJilaleiii  in  proinptii 
gcrat,  habet  lamen  iii  se  el  aeris  aliquid,  qiiod  et  pul- 
monibus  continetur,  et  a  corde  per  venas ,  quas  arte- 
rias  vocani,  diffimdilur;  ct  ignis  non  solum  fervidam 
qiialiialem,  cujus  sedes  iu  jecore  ^  cst,  vcruin  etiam 
luculenlam,  quam  velul  eliqn.iri  ac  subvolare  osien- 
dunt  in  excelsuin  cerebii  locum,  tjnquam  in  coelum 
corporis  no^tri ;  unde  et  radii  cmicant  oculoruni,  et 
de  cujus  mcdio  volut  centro  quodam,  non  soluni  ad 
oculos,  sed  eiiam  ad  sensus  c;eicros  lenues  fislul.u 
dcducuntur,  ad  aures  scilicet,  ad  uares,  aJ  palalum, 
proptcr  audiendum  ,  olfaciciidiim,  atqiie  giisianduni ; 

'  5ic  Mss.  In  eJi'.is,  sula. 

'  In  excusis  aJdilur,  clin  cerebro ;  qiiod  alicsl  1  Kif- 

/  Uauze./ 


S13 


PK  CENESl  AD  LITTERAM.  S.  AUGLSTIM 


5C* 


ipsuiiiqiic  laiigiMuli  son^iiim  (|ni  pcr  Iiiuim  ooipiis  csl, 
ab  ewlcm  corebii)  iliiijji  iiiiiini  per  incdiillani  cervi- 
cvs,  cl  oaiii  qii.T  eiiiilinoliir  ossilms.  qiiibiis  dorsi  spini 
1'OnFCrilur,  iil  imle  so  lcuiiissinii  quidam  rivuli,  qiii 
•aiigciidi  soMsuin  faciunt,  per  cuncta  mcnibia  diffun- 
dniil. 
CAPUT  XIV.  —  Aiiimam  iwn  esse  ex  elementi$. 
C.um  igilur  liis  qiiasi  nunliis  accipiat  aniiiia  quiil- 
quid  cani  corp  iraliiiin  iion  lalol,  ipsa  vero  usque  adoo 
aliud  qniddam  sil,  ul  cum  vult  iiileliigerc,  ve!  Jivina, 
vcl  Peuni,  vel  omiiiiio  cliam  seipsaui,  suasqiic  consi- 
dcrare  virlutes,  i:l  aliquid  veri  ccrlique  comprclicn- 
dat,  ab  liacipsorum  quoquc  oculorum  lucese  averlal, 
eamqiie  adbocncgotiiim^nonl.inUim  nulloadjiinientn, 
vcrum  etiam  ikiiiiiuIIo  impedirafti'to  esse  'entieiis,  so 
iu  oliiiiiiim  menlis  .nttiiliai,  quoinodo  ex  eo  gciiore 
altqiiid  est,  cum  ejusdem  generis  summum  noii  sil 
nisi  lumcn,  qiiod  ex  oculis  emical,  qiio  ilia  no:i  ad- 
juvaiur  nisi  ad  corporeas  fornias  coluresque  senticn- 
dos ;  Iribclque  ipsa  iniiumerabilia  longe  dissiinilia 
cuncto  generi  corporum,  qu;c  noniiisi  intelleclu  at- 
qun  ratione  conspiciat,  quo  nulius  cariiis  sensus  ;ispi- 
raU 

CAPUT  XV.  — Anima  iiicoiporea. 

21.  Quaproplcr  non  est  quidem  humanx  aniiiMC 
nalura,  nccdelcrra,  ncc  de  aqua,  nec  de  aere,  nec 
dc  igne  qiiolilict ;  scd  lamen  crassioris  corporis  sui 
inateriam,  lioc csi,  bnmidim  quamdain  leriain, qu:c  \ei 
cariiis  versa  est  qualilalcni,  per  snbtilioris  naturnm 
corporis  adminisirat,  id  est  per  lucem  cl  acrem.  N;il- 
luseiiim  sine  bis  duobus  vel  seiisns  in  corporc  csl, 
vel  ab  anima  spnnlancus  corporismoius.  SiciU  autcin 
prius  essedcbcl  ntissc  quam  facere,  ila  prius  csl  scn- 
lirc  qiiaia  movere.  Aiiima  crgo  qiioiiiani  rcs  est  iu- 
corpiirea,  ciiipus  quou  iiicoipnico  viciiiiim  csl,  siciili 
nsl  ignis,  vel  (loliiis  lux  el  acr,  primitus  agit,  ct  pcr 
lia.c  cxtcra  quae  crassioia  suiit  corporis,  siculi  liu- 
inor  el  lerra,  unde  carnis  corpulenlia  solidalnr,  quai 
magis  sunt  ad  paticndum  aubdita,  quam  prxdila  ad 
raciciiduni. 

CAPUT  XVI.  —  Cur  dictum  sit,  Factus  est  homo  in 
aniniam  vivam. 

22.  Non  mihi  ergo  videlur  dictum,  Fnctus  est  homo 
in  uiiiiiiam  vivam,  nisi  qiiia  senlire  coepil  in  corpore  ; 
quod  esl  animata:  vivcntisqiic  carnis  ccrlissimum  in- 
dicinm.  Nam  movenliir  et  arbusta,  non  lanlnm  vi  ex- 
trinseciis  impellenlp,  vebili  ciim  vcntis  agilanlur,  scd 
illo  niotii  qii'i  iiilriusceus  agitiir  (iiiidqiiid  ad  iiicre- 
incninm  spec  cmfpic  arlioris  pertiiicl,  qiio  duciiur 
siiccus  in  radiccm,  vertiturqiie  in  ea  qnibus  coiislal 
iicrbxiiatiiraxo^  ligni :  niliil  enim  linnjmsiiie  inlcrno 
inolii.  Scd  iste  miiliis  non  est  spoiitancus,  qiialisille 
qiii  sensiii  copiihaliir  ad  corporis  admiiiisliationoin, 
sicul  in  oninium  aninialium  geiiere,  qiiam  vocal  Sci  i- 
pUira  animam  vivam  {Gen.  1,21).  Nam  ct  nobts  iiisi 
iiicssct  ciiam  ille  motus,  ncc  crcscerent  nosira  cor- 
piira,  ncc  iingues  capillosqiic  prodiicerenl.  Scd  si  Iioc 
>  iiin  essetiii  nobis  siiie  sciisii  motuqne  iliosponla- 
ucc),  iion (Uccrciur  homo  factut  in  aninmin  \ivuin. 


C.Wir  XVII. 


/»  fdiiciii  Iwiiiiiiis  ('«)•  Jiciiur  Deiis 
suljlitsse. 

23.  rioiiide  (tnoniam  pars  ccrobri  antcrior,  un.Ie 
sensiis  omiies  distribuuntnr,  ad  froiitcin  co!loc;ita  csl, 
alqiie  in  facie  siiiit  ipsa  vcliit  organa  seiilioiuli,  exco- 
plo  tangendi  sciisu  qni  pcr  louim  corpus  diiriiiidilur  ; 
qiii  lamen  cliam  ipse  ali  oadom  aiileriori  parle  cere- 
bri  osiciiditur  h;ibere  vi;im  siiam,  qiwc  relrnrsiis  pcr 
verlicom  nlquc  oerviceni  ad  iiiedullam  spiunt,  de  qiw 
Inqncliamiir  paiilo  anlc,  dediieiliir,  iinde  liabct  uliqiic 
seiisiim  iii  langendo  ct  facies,  sicut  lotum  corpus,  ck- 
ccptis  sciisibusvidendi,  audiendi,oiracioiidi,giislanili, 
qni  in  sola  facie  pMdocati  siint  :  ideo  scripiiim  arbi- 
Iror,  quod  iii  faciein  Dcits  sufn.ivcril  liomim  flatum 
vilcE,  cinii  factuseslin  animam  vivain.  Aiitorior  qiiippt; 
pars  posloriori  nierito  pra'ix)nitur;  qiiia  el  isla  ducii, 
illa  scquitur,  ct  ab  isla  sensus,  ab  illa  motus  cst,  sic- 
ul  consilinm  pr.inccdit  actioncm. 

C.\PU T  XVIII.  —  Tres  ventriculi  cerebri. 

2i.  Et  quoninm  corporalis  molns,  qui  sonsunv  se- 
quitur,  sinc  iiitervallis  tcmporum  nulliis  esl,  agerc 
autem  inlervalla  tempnrum  spontinco  niotu  iiisi  per 
adjuloiiummemoria!  nonvaleinus;  ideo  trestnnqiiani 
ventrieiili  ccfcbri  demonslranlur  :  unus  anierior  ad 
facieni,  a  quo  sensus  omnis  ;  alter  poslcrior  ad  cervi- 
ceni,  a  quo  molusomnis;  tertius  inter  ulrumque,  ia 
(pio  menioriam  vigerc  dcmonstrant,  ne  cum  seiisuiii 
seqiiitur  motus,  noii  connectat  liomo  quod  facienduiu 
est,  si  fuerit  quod  fecit  obliuis.  Ikcc  illi  ccriLs  iiidinis 
probata  cssc  dicnnl,  qiiaiido  el  ipsa;  partcs  aliquoat- 
feci;c  morbo  vel  vitio,  cum  defecissent  olfici;i  vel  stn- 
licndijVcl  luovendi  mcmbra,  vel  molus  corporis  .«* 
miniscendi,  satis  qiiid  valercnt  singnKc  declararvu:. 
eisqne  ai'vbita  curaiio  cui  rei  rep:iraud;c  pr.iloccni 
exploratum  cst.  Scdaninia  in  ististaiiqiiam  in  ori,;inis 
agit;  iiiliil  liornm  cst  ipsa  :  sed  vivificai  et  regit  oni- 
ni.i,  cl  per  iia;c  corpori  consulit,  ct  liuic  vit;o,  in  qii;k 
ficluscsi  lioino  inanimam  vivam. 

CAPUT  XIX.  — Aiiima:  prastantia  suprares 
curporcas. 
25.  Uiide  ergo  sit  ipsa,  id  est,  de  qu»  vclut  malcne 
Dciis  liunc  n:iluin  fccorii,  qii.-c  aiiima  dicitur,  duu> 
qii.Tiiiiir,  iiiliil  cnrporeum  debet  oecurrero.  Siciit 
ciiiin  Dciis  (iiiiii;'iii  ('ie;iluram,  sic  aniina  omncm  cor- 
porcani  creaiiinm  ii:iiiir;c  dignilaie  pracellii.  Pcr  lu- 
ceiii  laincii  ei  aerom,  qiix  in  ipso  qtioque  mundo  pran- 
ccllciitia  sunt  corpor.i,  magisqucliabent  faciendi  pr.TC- 
Slantiam,  qiinm  paticndi  corpnlcntiam  sinil  liuinor  ot 
terra,lanqiiamp('rcaqu;ospiriUiisimiliorasnnl,corpns 
adiniiiistr.at.  Nuiiti:ii  cnim  nliquid  liix  corporea  :  cui 
autcm  nuntial,  non  lioc  csl  qnod  illa ;  ct  liicc  esl  aniiiia 
cui  iiuiitial,  non  illa  qii;c  niinlial.  El  ('iiiii  arflietionos 
corporis  moleste  schiit,  aciioneui  suani,  qua  illi  rc- 
geiido  adesl,  turlwU)  ejiis  lcmpcramcnlo  impediri  ef- 
fcnditiir,  cl  hxc  offensiodolor  vocatiir.  Et  ncr  quiiicr- 
vis  infusus  cst,  parel  volunlaii  ut  niembra  moveat, 
non  anlom  ipsevoluutas  est.  Etilla  pnrsmcdiamo- 
luni  membrrriirn  iiiinliat,  iit  nieniori.i  loiicatur ',  iiOEt 
'  Sic  Mss.  At  odili,  mcvwrata  lcneaaluv. 


5«.", 


LIBER  SEPTIMUS. 


564 


ips.i  nKmoria  cst.  Dcnique  duni  lisoc  cjus  Innqunin 
niinistcria  vitio  qiinlihel  seu  pertiirbalione  omni  mndo 
(Jeliciunt,  dcsisleniibiis  nuniiis  senliendi  et  ministris 
movcndi,  Innqiiani  non  iiabens  cur  adsit,  nbsccdit.  Si 
antein  non  ila  defitiunt,  ul  in  ir.orie  assolet,  turb;itur 
ejus  inleniio.  innqiinm  conaniis  rcdiniegrarelnbeniia, 
ncc  valeiilis.  El  iii  rcbus  qiiibus  lurbalur,  iiide  cogiin- 
scitwr  qux  pars  niinisleriorum  in  causn  sil,  ul  si  po- 
tuerit,  medicina  siicciirrat. 
CArUT  XX.  —  Aliud  aniiHa,  aliud  orgnna  corpuris. 

26.  Naniquc  aliud  csse  ipsain,  aliud  iiicc  ejiis  cor- 
poralia  minisieria  ,  vcl  vasa  ,  vel  organa,  vcl  si  (jiiiil 
apiius  dici  possunt,  hinc  evidcnter  eliicct,  quod  ple- 
riimqiic  se  velieuienti  "zogitarionis  inlenlione  nveitU 
nb  omnibus,  ut  pra:  oculis  pntcnlibus  recteque  vnlcn- 
tibus  nuiltn  positn  ncscint ;  et  si  major  inlenlio  cst, 
duin  anibulnbat,  rcpenie  subsist:U ,  nvertciis  uiiqiic 
iinpcrandi  nuluni  a  niiiiistcrio  niolionis  qna  pcdcs 
agebnntur  :  si  auleni  non  tanta  cst  cogitalionis  iiiteii- 
tio,  ut  lignl  ambulanleni  loco  ,  sed  tnmcn  lanta  csi  ut 
pnrleni  illam  cercbri  raediam  nuntianiem  corpoiis 
niotus  non  vacet  adverlcre  ;  obliviscilur  aliquaiuk)  et 
nndc  vciiial,  et  qno  eat,  ct  transil  imprudens  villain 
quo  tendebat ,  natura  sui  corporis  sana,  sed  sua  '  in 
aliud  avocala.  Quaproplcr  islas  corporei  cceli  corpo- 
rcas  quasdam  parlicnlas ,  id  est,  lucis  ct  aeris  ,  qii:e 
priir.x  cxcipiunt  i.ulusaniina;  vivilicaiilis,  co  qiiod  iii- 
cer|ioie;B  natur.e  propinquinres  siinl  qiiain  liiimor  cl 
tcrra,  ut  ad  enruiii  pioxiiiiuni  inii.i^crinin  tnin  iiihIls 
adminislretur,  utruin  Deus  de  Iioc  circunifiiso  et  sii- 
perfubO  culo  corpori  \ivcntis  miscuerii,  ant  adjiinxc- 
rit,  aii  el  ipsas  dc  limo  sicni  carneni  fccerit,  non  esi 
ad  lein  pcirinens  quirslio.  Oinnc  quippe  corpus  in 
omne  corpns  mulari  posse ,  credibile  est :  qnodlibet 
;iutem  coipiis  mutari  posse  in  animam,  credere  ab- 
gurdura  est. 

CAPllT  XXI.  —  Aiiima  ncque  nllo  ex  corporc ,  nc(]ue 
ullum  corpus  cst. 

27.  Quamobrcm  nec  illiid  aiidiondiim  esi,  quod  qiii- 
dam  pulaverunt,  quintiini  quoddani  esse  corpiis  uiidc 
sit  anima',  quod  ncc  lcrrn,  nec  nqun  sii,  necacr,  ncc 
ignis  ,  sivc  isie  lurbulenlior  ntqiie  lerreniis,  sivc  ille 
coelestis  purus  et  lucidus  ;  sed  nescio  qnid  nliiid  qiiod 
careal  nsilalo  nomine ,  scd  Ininen  corpus  sii(  CiV.  lib.  i 
Tusc.  quccst.).  Si  enim  qui  hoc  scntinnt ,  lioc  dicunt 
corpus  qiiod  et  nos.id  cst,  nalurnm  quamlibetlongitu- 
dine,  biiiludine,  aliiiudino,  spntiuni  loci  occiipnnteni, 
nequc  boc  csl  animn,  ncque  iiidc  facla  ciedeiida  csi. 
Quidquid  eiiim  tnle  est,  ut  mulla  non  dicain,  in  qua- 
ciinique  sui  parte  liueis  dividi  vel  circumscribi  potcst: 
qiiod  anima  si  pnterctur,  niillo  modo  nosse  pnsset  ta- 
les  limas,  qua'  pcr  longnin  sccari  nun  qiicunl,  qualcs 
in  corpore  iinn  pos^e  inveniri  niliilnniiiius  iiovil. 

28.  Nec  ipsa  sibi  lalc  aliquid  oceurrit ,  cum  se  ne- 
stirc  non  |'.ossit,  etiam  quando  se  ul  cognoscat  inqui- 
rit.  Cum  ciiiin  sc  quxril,  novit  quod  se  qusDral;  quod 
iiosse    non   posscl ,  si  se  non  nossei.  Nequc  cnim 

'  lii  editis,  ma  i'l.  noosl,  li,  iii  omniinis  proi  e  Mss. 
•  Its.  i/leikj'JO,  vnik  sinl  wiimce. 


aliunde  se  quxrit ,  quam  a  scipsa.  Cum  crgo  qusren- 
tcm  se  no\it,  se  ulique  novit ;  el  omne  qiiod  novit 
loin  novii  :  cuni  iinque  se  quj-renlem  novit,  lou  se 
novit,  ergnel  totnm  se  novit  :  neque  enim  aliquid 
aliud  ,  sed  seipsnm  lota  novit '.  Quid  ergo  ndliuc  se 
qiixrii,  si  quacrenlcm  sc  novit  ?  Neque  enini  si  nesci- 
ret  se ,  posset  quacrenlcm  sc  scire  se  :  scd  hoc  in 
pr.-cscnti ;  quod  aiiiem  de  se  qii.-erlt,  quid  antea  fuc- 
rit,  vel  quid  futura  sit  quacrit.  Dcsinal  ergo  nuiie 
interim  suspicari  se  csse  corpus  ;  quia  si  aliqnid  lalo 
esset,  lalem  se  nnssel,  qusc  magis  sc  novii  quam  coe- 
Iiiin  ct  tcrrain,  qiiaiper  sni  corporis  ocnlos  novit. 

29.  Omilto  diccre  qui:i  illudejus  quod  etinm  pecora 
babeie  intelligunlur,  vel  coelivolaiila  ciim  habiiacula 
siia  seu  nidos  repeliint,  quo  capiunlur  iin;igine3 
oiimiuni  reruni  corporalium  ,  niillo  modo  cuiqiiani 
curpoii  siiiiile  est;  et  uiiqiie  Iioc  potius  corpoii  si- 
mile  cssc  dehercl,  ubi  corpoicariiin  reruni  similitudi- 
nes  coniincnlur.  Al  si  lioccurpiis  iio  i  Csl,  quia  ccr- 
tum  Csl,  e;is  similitudincs  corporuni  illic  iioii  solum 
nieinoiiicr  detincri,  veruni  eiiain  iiMiiiniciabilcs  pro 
arbilrio  figurari ;  quanto  inimis  alia  ((lialibct  vi  su.i 
corpori  osse  aiiiina  similis  polcst  ? 

30.  Si  auteni  corpus  essc  dicuiit  alia  qunlibct  no- 
lione  omne  quod  est ,  id  est,  oinncm  nniurnm  alque 
subslantiain  ;  non  quidcm  aiiinitlenda  eul  ibtn  locutio, 
ne  non  invcninmns  qnomodo  loquentcs,  ea  qux  cor- 
porn  iinii  sunt,  n  corporibus  dislingunmiis  :  iion  la« 
iiieii  niiiiis  cst  de  noinine  labornndiim.  Nam  el  nos 
dicimus,  quidquid  aniina  esi ,  non  f?so  horiim  qiia- 
tnor  nolissimonim  elemcntorum,  qii:c  manifosla  siiiit 
corpoia  ;  sed  neque  hoc  esse  quod  Dcis  esi.  Quid  sit 
aulcni ,  non  dicilur  nielius  quani  anima  vel  spiri- 
tus  vit;c.  Idco  enim  addiiur ,  viia- ,  qiiia  et  isie 
acr  plerumqiie  dicitiir  spiritiis.  Quaiiqunin  et  ani- 
m:iin  eiimdcm  acrcm  appcllnveruiit,  ni  j:ini  non  pos- 
silimcniii  nomcn  ,  quo  proprie  dislingualur  ista  na- 
tnia,  ipia;  ncc  corpus ,  nec  Deus  est,  nec  vita  sinc  ■ 
sensii,  qualis  pilest  credi  in  arboribus,  nec  vila  sine 
raiioiiali  meiiie ,  qualis  cst  in  pecoribus ;  scd  vita 
iiiinc  iiiiniir  qiinm  Angelorum  ,  ct  futnra  quod  Ange- 
loniin,  si  cx  prxccpto  sui  crcatoris  hic  vixcril. 

31.  Uiulc  sii  autem  ,  id  esl,  de  qiia  vclut  maleria 
lacin  sii,  vcl  dc  qiia  pcrlecta  beninqno  nnlurn  deflu.vc- 
rii,  vel  ulruin  omnino  es  niliilo  fncta  sit,  eiiamsi  du- 
bitatiir,  ct  qna^rilur  ;  illud  Inmeii  miniine  dubilandum 
ost ,  ct  si  aliquid  antea  fuii,  ;i  Dco  faclum  esse  quod 
fiiil,  ct  cain  niinc  a  Deo  f:ii  lain  ,  ut  iniinia  vivn  sit  : 
nui  ciiim  nibil  fuit,  niii  hoi^  quod  esi  non  fuii.  Scd  il- 
lam  partein ,  qun  qu;ercbniiius  qunsi  cjus  ni::tericm 
nnde  facla  sii  jam  salis  tr;:ciaviiniis. 

CAPUT  XXII.  —  An  causalis  ralio  animce  fuerit  con- 
dila  iii  dicbus  Gcnescos. 

32.  Nunc,  si  oinnino  noii  fuil.  quxrcndum  est  qiio- 
mndo  possit  intelligi  qnod  causalis  cjus  raliu  fiiisse 
ditebatur  in  primis  sex  diernni  operibus  Dci,  quando 
fccit  Deus   hominera  ad  iniagiiiem  snam ,  qood  nisi 

'  in  v&s.  iiaucis,  sed  seipsam  lotam  novU :  quod,  ^pina- 
mur.  crraium  esl. 


507  DE  Ct.NESl  AD  LITT 

seiundiim  animam  non  rccte  inlflligilur.  Yerenduni 
esi  auleni ,  ne  cum  dicinms  non  ipsas  lunc  naluras 
at|ue  subsianlias  qux  futurx  fucrani,  Dcuni  cre;issc, 
dum  erearel  omnia  simnl,  scJ  earuni  fuiurarum  cau- 
salos  quasdani  rationes,  puiemur  in:mia  quxdam  di- 
cere.  Qux  sunt  cnim  isiiu  causales  raiiones,  sccun- 
«tuni  quas  piissei  jam  dici  Deus  fccisse  'lomincm  ad 
inmginem  suam,  cujns  corpus  moikIumi  de  liino  finxe- 
ral,  cui  iiondum  aniniam  afllindo  feceral?  El  corpo- 
ris  quidcm  liumani  etiamsi  fuii  aliqua  occulta  ratin, 
qua  fuluruin  erat  ul  formarciur,  cr.il  et  materies  de 
qua  formareliir,  id  est  tcira,  in  qua  videri  potcst  illa 
ratio  vehit  iii  scniine  latuisse  :  aninix  autem  facicnd.r, 
id  e?t  flalus  faciendi ,  qui  csset  anima  liuminis,  quoc 
ibi  ratio  causalis  piiinitus  condita  cst ,  cuni  diccrci 
Deus,  Faciamus  lioniiium  ud  imaginem et  similitudincm 
msliam  (qiiod  nisi  secundum  aniinam  recte  iiitelligi 
non  potesi),  si  milla  erat  iiatura  ubi  '  condereiur? 

55.  Si  eniin  ha;c  ralio  iii  Dco  crat,  iion  in  cicatura; 
r.ondiim  ergo  eral  condita  :  quomodo  ergo  diclum 
cst ,  Fecit  Dcits  liomincm  ad  imaginem  Dei  (Gcn.  i,  2C, 
27)  ?  Si  aiitein  jam  in  crealura  crat ,  boc  cst ,  iii  iis 
qua;  siniul  omnia  crcavcrat  Deus ,  iii  qua  crcalura 
eral?  utrum  spiritiiali,  an  corporali?  Si  siiiriluali  , 
agebatne  aliquid  in  coiporibus  mundi,  seu  caelesii- 
bus,  seu  tenestribiis?  .\n  in  ca  erai  ha:c  vacans  antc- 
quam  hoino  iii  sua  natura  propria  condeietur,  sicut 
in  ipso  honiine  jani  propriam  duccnte  vilam  latenler 
olioseque  inest  ralio  geuerandi,  qiix  non  opcratur, 
Btsi  per  concubilura  alque  conceptuin  ?  An  el  illa  na- 
tufa  crealura;  spirilualis  ',  in  qua  lalente  eral  h.TC 
raiio,  nihil  agebat  sui  opcris?El  utquid  creaia  erat? 
An  nt  coMtineret  raiionem  futuix  anim.ii  humanx, 
vel  futurarum  animaruni,  tanquam  in  seipsis  essc  non 
possenl ,  sed  in  aliqna  crcatiira  propria  vita  jam  ^i- 
veiUc ,  sicut  gencrandi  ratio  non  potest  esse  nisi  in 
aliquibus  jam  e.xisteniibus  pcrfeciisqiie  naluris?  Pa- 
rens  ergo  aninix  instiiuta  cst  aliqua  creatura  spiri- 
lualis,  iii  qiia  sit  i  atio  fiiturx  aniuKC ,  qiix  non  inde 
exisiat,  nisi  cum  eani  Duus  homini  iiispirandam  facit. 
ISeiine  eiiim  cl  ex  hoinine  fetuin  vcl  semiiiis  vcl  ipsius 
jam  prolis  creat  et  forniat  nisi  Dcus,  per  Sapientiam 
altiiigciilein  ubiqiie  propter  suam  munditiani ,  iia  iil 
nibil  iriqninaliini  in  eara  iuciiirat  [Sap.  vii,  24e{25), 
«iuiii  pci  tciidit  a  line  usqiie  ad  (ineiii  fortilcr,  ct  dis- 
liOiiit  oiiinia  suavilcr  (Id.  viii,  1).  Sed  iiescio  quem- 
admodum  possil  inlelligi ,  ad  hoc  laiilum  crcatam 
nescio  quam  creaturam  siiiiitnalem,  qu;u  in  Dei  con- 
ditionibns  per  illos  sex  dies  f;iclis  non  comineinorare- 
lur,  ciini  Deus  liumincm  sexlo  die  fecisse  dictus  c-t, 
qucin  iiondum  in  piopria  n:ilura  fcccrat,  scd  adboc 
ratiuiie  caiisali  in  illa  creaiura  i|ua;  commemorata  non 
cst.  Magis  enim  debuil  ipsa  commemorari,  quas  sic 
consuminata  cral,  ut  nuii  adlinc  e.sset  secundiim  sii;c 
lausa:  pra:cedcaleui  rationem  facicnda. 


'  F.r.et  lx)T.,  imrf«.  At  Ain.  ct  yss.,tdn. 
'  iKllli :    n  ilta  cie:il!ii'a  xi^ti nualis.  1'rxtuUmus  hic  Iv- 
dioueiii  Mss.  coiiseii.siinie  liiuialain. 


EIIAM,  S.  AUGUSri.M  568 

CAPUT  XXIII.  —  An  illu  causulis  ratio  aniinx  fiicrit 
inseita  in  angclica  natura. 

54.  An  forie  in  illiiis  diei  nainra,  qiiem  primilus 
condidil,  si  spirilus  intcllectnalis  dies  ille  recle  acii- 
pitiir,  lianc  faciendx  aiiinix  causalcm  rationem  Deus 
inscruil,  cum  sexto  die  fecil  hoinincm  ad  iinaginem 
siiam  ;  caiisam  scilicet  rarionenique  pi;(Tig'^ns  seeiiii- 
diiin  qiiam  eum  post  illos  sepleni  dies  faccrel;  ut  vi- 
delicct  corporis  cjus  causalem  ralioncm  in  natnra 
teirx,  aiiiina;  autem  in  nalura  illiiis  dici  creassc  cre- 
dalur?  Sed  quid  aliud  dicitiir,  ciim  lioc  dicitur,  tiisi 
aMgelicnm  'piriluni  qiiasi  parenlcniesseaniniic  lium;i- 
ii;c,  si  sic  iii  il!o  inest  aniiiia:  hiimana;  crcand:c  pra'- 
cuuJita  ratio,  siciit  in  honiinc  fiitura;  prolis  su;c  :  lU 
corporum  quidem  hunianorum  parenlcs  homines  siiii, 
aiiimarum  autem  Angeli,  crcator  vcro  et  animarum 
ci  coiporuin  Dens,  scd  torporum  ex  homiiiibus,  ani- 
niariiin  cx  Angelis;  ant  prioris  corporis  ex  tcrra,  ct 
prioris  aiiima;  ex  angelica  natnra,  ubi  rationcs  corum 
causales  pra;fixerat,  quaiido  priinitns  fecil  bominem 
iii  iis  (pi;e  simnl  oiiiMia  crcavii ;  deinccps  vero  jam 
homines  ex  hoiuinibu?,  cor|ius  ex  corpore  ,  aniinam 
exaiiima?  Durnm  cst  hoc,  Angeli  aut  Angeloruin  fi- 
liam  diccre  csse  aniiiiam  :  sed  mulio  durins ,  coeii 
corporci ;  quanto  niagis  ergo,  maris  ei  lerroe  ?  Multo 
iiiiiius  igilur  in  aliqua  corpnrali  crealura ,  caiisalis 
aiiinia;  r;itio  prxcondita  est ,  cum  facerct  Deus  lionii- 
nem  ad  imagiiiem  suani ,  antcquam  cnm  siio  lempore 
de  limo  formatum  flalu  animaret ,  si  ahsurde  cre- 
ditiir  animam  causalitcr  in  natura  angelica  cundi- 
dissc. 

CAPLT  XXIV.  —  Aniiiia  an  creatasil  priusqiiam  cor- 
pori  inserta. 

55.  IUud  ergo  vidcamus,  uiruin  fursitaii  verum  esse 
jiossil,  quod  cerle  huinanx  opinioni  tolcrabiruis  raihi 
videiur,  Deum  in  illis  priniis  operibus  qux  simul 
oiniiia  creavii ,  aMiinani  etiam  humanam  creasse, 
qiiam  suo  lemporc  mcmbiis  cx  limo  formaii  corporis 
inspiraret,  ciijus  corpuris  in  illis  siinul  condiiis  rcbus 
raiionem  crcasset  causabier,  scciindum  quam  fieret, 
cum  facicndum  esset,  corpus  humanum.  Nain  iicque 
illiid  qnod  dictum  est,  ad  imaginem  suam,  iiisi  in 
aijma ;  ncqiie  illud  quod  dicliim  cst ,  masculum  ct  (c- 
minam,  iiisi  in  corpore  rccle  inlclligunus.  Crcdalur 
crgo,  si  nulla  Scripturarum  auctoritas  seu  veritatis 
ralio  conlradicit,  boMjincm  ita  faclum  scxlo  die  ,  ut 
corporis  (piidem  humani  ratio  causalis  in  elementi.s 
muiidi ;  aniina  vcro  jain  ipsa  crearctur,  sicut  primi- 
tus  coiidiius  cst  dies ,  et  creata  laterct  in  operihus 
Dei,  doncc  eam  siio  lempore  sufdando,  hoc  est  inspi- 
rand.1,  forinato  ex  liino  corpori  iiisereiet. 

CAPLT  XXV.  —  Anima  si  exlra  corpiis  existebat ,  an 
siwjHc  nutu  ad  corpus  tencrit. 
5C.  Sed  liic  rursus  non  spcrncnda  oritiir  qn.-esti.i. 
Si  eiiim  jain  facta  erat  aniiiia,  et  laiebat,  iihi  ei  pos" 
set  cssc  mclius  qiiam  ibi  ?  Qiiid  crgo  liiit  causx  ut 
aiiima  innocentcr  vivciis  inscrcrclur  viix  hiijus  car- 
nis,  in  qua  peccando,  ipsuni  qui  eam  creavil  olTen- 
deret;  undc  cam  mcrito  scqiicrotur  Liboris  xruniiia 


5G9  IJbiin  s 

{tamiialionisque  ciuiialiis  ?  Aii  illud  (licenduiii  csl, 
quod  ad  corpus  adiiiiiiiatrandum  vohinlalc  propria 
fucril  inclinaia,  in  qiia  vila  corpuris,  quoniain  ci  jiisle 
cl  inique  vivi  potesl ,  quod  eligeret  lioc  liabcrei ,  vel 
lirxinium  de  jusiitia,  vei  de  iniquiiate  supplicium  ,  ut 
uec  illi  aposloliccc  scnlcntiac  sit  contrarium,  qua  dicit 
nondum  natos  niliii  egisse  boni  seu  niali  {Kom.ix, 
I  11)  ?  Illa  quippc  inclinatio  voluiitatisad  corpiis,  noii- 
duai  cst  actio  vcl  justitiic  vel  inii|iiilatir,  dc  qiia  ratlo 
rcddenda  cst  iii  judicio  Dei,  recepluro  unoqiioque  sc- 
cuudum  ea  qua;  per  corpits  gessil ,  sive  bonuiii ,  sive 
nialum  (II  Cor.  v,  10).  Cur  ergo  non  jam  et  illud 
crcdatur,  quod  Dei  uutu  ad  corpus  vencril ;  ubi  i-i  vel- 
iel  secundum  pra;ceptum  ejus  af,evc,  meicedem  acci- 
peret  vii;c  a;tern;c,  atque  Angelorum  sncictatis  '  :  si 
auieni  contemnerct ,  poenas  jiislissiiii;is  lucrct ,  sive 
laboris  diulurni,  sive  igiiis  ;vtcriii  ?  An  qiiia  Iioc 
ipsum  ,  Deo  volenli  obteniperasse  ,  jain  utiqiie  aciio 
boiia  esi,  cl  crit  cnntrarium  nondum  nalos  niliil  cgis^c 
vcl  boni  vcl  mali? 

('.APIJT  XXVI.  —  Anima  si  proprio  uulu  corpori  in- 
serta,  non  fnit  prascia  futuri.  Libenim  urbitrium. 

57.  Quse  si  ita  sunl,  fatcbimur  ctiam  non  in  co  re- 
rum  gencrc  anim;im  priniitus  crcatain,  ut  essel  praj- 
scia  futuri  opcris  sui,  vcl  jiisti,  vcl  iniqiii.  Niniis 
(piippe  incredibile  csl  eam  poliiisse  propiia  volunl;ite 
i:  cliiiari  ad  curporis  vilam  ,  si  sc  ila  in  ipiibusdain 
pcccaturam  praiscirel,  ul  jusle  snpplicio  pcr|)etuo  pii- 
niretur.  Juste  sane  Crealor  laudalur  in  omnibus  qua; 
Cccil  omnia  bona  v;dde.  Neque  eiiiiii  ex  iis  laiitum 
laudandus  est,  quibus  pr;cscieiitiani  dedit ;  ciuu  recle 
l.iudetur  etiani  quia  pecora  creavii,  quibus  est  natuia 
bumana  pra;staniior  ctiam  in  ipsis  pcccantibus.  INa- 
tura  quippe  honiinis  e\  Deo  csl ,  non  iniquitas ,  qiia 
JC  ipse  involvil  male  ulciido  libcro  aibili io  :  quod 
taincn  si  non  liabcret ,  iii  natura  rcruni  miiiiis  cxce!- 
Icrct.  Cngiiandus  quippe  est  liomo  juste  vivciis  eiiam 
non  prxsciiis  futui'orum,ei  ibi  videnduniest,cxcellcn- 
ti:i  volunlaiis  bona;  qiiair.  noii  impedialur  ad  rccte  vi- 
vcndum  el  Den  phiceiulnm,  quod  ignaius  (uliiii  vivit 
cx  lide.  Iliijusinodi  crgo  crcaluram  quisquis  esse  nol- 
lct  in  rchus,  CDiilradicii  Dei  bonitati.  Quisqnis  autem 
panas  cani  nuii  vult  luere  )iro  peccatls,  iniinicus  est 
snqnilati. 

C.M'lJT  XXVil.  —  Animiini  ntituruli  nppelitu   frri  in 
corpus. 

58.  Sed  si  ad  lioe  ni  aninia,  ul  niilluliir  in  corpus  , 
quxri  potest  ulnini ,  si  nolucrit ,  compellaiur.  Scd 
uieliuscrcdiiiir  hoc  naluialiter  velle,  id  esl,  in  ea  iia- 
uiri  :Teari  iit  vclit  ,  siciit  naliirale  nobis  cst  vclle 
vivere  :  inale  aulciii  vivere  jam  non  est  natur* , 
sed  perversae  volunlatis  quai»  juste  poena  conse- 
qiiitiir. 

59  Frustra  crgo  j.im  qiirritur  ex  qua  vciuti  niate- 
rie  facla  sit  .nniiiia,  si  recte  intelligi  potesl  in  primis 
illisoperibus  facta,  cum  faclus  est  dies.  Sicut  cnim 
illa  qu;B  niin  eranl,  facia  sunt,  sic  el  ha;c  inter  illa. 
Qiiod  si  cl  materies  aliqua  forniabilis  fuit,  et  corpo- 

'  Kdiii,  miciulem  :  ciijus  loco  Mss.,  ^OiicUiiis. 


EPTiMUS.  370 

ralis  et  spirituiilis  noii  tamcn  cl  ipsa  insiituta  ni,i  a 
D^o,  ex  quo  sunt  omnia,  quse  quidcni  forniatioiicm 
siiam  non  tempore,  sed  origine  pnccedcrel,  sicul  vox 
cantum ;  quid  nisi  de  niateria  spirituali  lacla  auima 
congruentius  creditur? 

CAPIJT  XXVIII.  —  DifficulMes,  cum  dicilur  animam 
Adw  non  vrius  crentnm  qunm  cjus  corpori  inspiriil.,m 
fiiisse. 

40.  Si  autem  aliquis  non  viilt  c;:m  cxisiiniarc  fa- 
clam,  nisi  cnin  jam  foriijato  corpori  cst  inspiiMla  , 
vidcat  quid  rcspondcnt,  cura  quxritiir  undc  ficta  sit. 
Aut  enini  cx  nihilo  dictiirus  cst  Dcum  aliquij  feiissc 
vcl  faccre  post  illam  consuninialinnein  op  'rum  suo- 
rum ;  et  debcl  intueri  quomodo  cxplicct  sexlo  die 
ficium  liominem  ad  imagiiiem  Dei  (quod  nisi  scciiii- 
diim  animaiii  rectc  inlelligi  noii  polcsl),  id  cst,  in  qiia 
n  ilura  caiisalis  ratio  iaeta  fuerit  ejiis  rei  (pia:  non- 
diim  fuit  :  ant  nim  de  iiihilo ,  sed  de  aliqiio  jam  cxi- 
sicnle  factam  dicct  aniinam  ;  et  laborabit  inquirendo 
qn;eiiam  i!la  naluia  sit ,  an  corporalis  ,  an  spiritualis, 
scciinduin  eas  qu.i;stiones  quas  superins  versavimiis  ; 
niancnle  illa  quoque  molestia  ,  ut  adliuc  qiiairatnr  i:i 
qua  subslantia  creatiirarum  in  scx  dicbus  primitus 
conditarum ,  causalcm  illain  raiioncm  fccerit  aiiimae, 
qnara  noiidum  de  niliilo,  vcl  de  aliquo  feccral. 

41.  Quam  si  co  modo  dcviiare  voluerit,  ut  dicat , 
sexlo  die  ctiam  de  liiiio  facluin  esse  lioniinem  ,  sed 
hoc  recapitulando  poslea  cdmnicmoralum  ;  videai  de 
iiiuliere  quid  dicat,  quia  mnsculum  cl  fcminnm,  dixit, 
fccit  eos,  el  bencdixit  eos  [Gen.  i ,  27,  28).  Quod  si  ct 
ipsam  eo  dic  ficlam  csse  de  viii  osse  respomleril,  al- 
lendal  quomodoasserat  sexto  die  facta  volaiilia,  quae 
addncta  sunt  ad  Adam,  cuni  Scriptura  nmne  genus  vo- 
lalilium  qiiinto  die  crcaium  ex  aquis  iiisiniiet;  iieni 
scxlo  die  ligna  eliaiii  qua.'  in  paradiso  plantala  sunt , 
cuin  eadeni  Scriptura  hoc  creainre  gciuis  tcrtio  dici 
tribuerit,  Ipsa  etiam  vcrha  cunsideret  qnid  sil,  Ejecii 
ttdliuc  de  tcrra  omne  Uynum  putclirum  ad  nspectum  ,  ct 
boiium  ud  escam  ;  tanqusm  illa  ipKC  tcrlio  dio  lcrra  cje 
ceral,  noneranlpiilcliraadas|iectiini  etbonaad  escam, 
ciim  in  Iiis  esseiit  operlhiis  (|na;  fecit  Deus  omnia  bona 
valde  :  quid  sit  eliam  ,  Finxil  Deus  adliuc  de  terra 
omnes  beslias  agri,  el  omnia  volutitia  cwli  {Id.  u.  19)  ; 
tanquam  illa  non  fuerini  oniiiia,  qu;c  prinio  prodiicta 
crant ,  vel  potius  nulla  aiite  pniducla  erant.  Ncque 
enim  dicuim  esl,  E(  finxii  Deus  adliuc  de  lerra  c;i'lcras 
hcslias  agri ,  el  c;ctcra  volalilia  ca'li,  quasi  qu;c  niinus 
vel  terra  scxto,  velaipia  quinto  die  prndnxcril ;  scd  , 
omnes  bestias,  inqiiit,  el  oninia  volntilia.  Nccnoii  et  il- 
liid  cogitel,  qucmadniodum  Dcns  et  scx  dicbus  fccc- 
rit  omnia  ;  primo,  ipsum  dicin;  sccundo  ,  firmamen- 
tum  ;  terlio  ,  spccicm  maris  et  terra; ,  alque  ex  lerra 
herbam  et  ligna  ;  (luarto,  luminaria  ct  sidcra  ;  quiiilo, 
aquarum  animalia  ;  sexto  ,  terr.ne ;  ct  postea  dicalnr, 
Cum  faclus  esl  dics,  fecil  Dcus  calum  et  terram,  et  omnc 
viride  agri  :  quandoquidcm  ciim  facliis  cst  dies,  nnii 
fccit  nisi  ipsum  diem,  QiKmiodo  eiiam  oiiini!  viride 
agri  fcccril  antequam  esscl  siincr  lcrr;ini  ,  ci  fcniiin 


^71 


DE  GENESl  AD  LITTEUAM,  S.  ALGLSriM 


S72 


i'ionf  aiiloqiiam  omrirLtur  (Ccii.  ii,  4,5).Tunc  eiiim 
lacluiii  cmn  exorluni  cst ,  non  anlcquam  exoriielur , 
<IDis  iion  dicercl,  nisi  Scripiurx  verba  revocarcnl? 
MemiiiiTil  cliam  sciiptum  cssc,  Qiii  vhit  in  wlernum , 
creavil  omniti  simul  [Kccti.  XYiii,  \) ;  clvideat  qiicmad- 
iiiodum  sinuil  creaui  dici  |iossinl,  quonim  crealio  spa- 
liis  lemporalibus  dislal,  non  horarum  tanlum  ,  scd 
cliam  diorum.  Curct  quoque  ostendcrc  quomodo 
ulruiiiquc  silvonim,  qiiod  contrarium  videti  potest , 
el  Deum  in  die  sepiimo  ob  omnibus  operibus  suis  re- 
quicvisse  ,  quod  Ceneseos  liber  dieil  {Gen.  ii ,  2) ,  et 
usque  nimc  ciim  operari ,  quod  Dominus  dieit  (Joan. 
V  ,  17).  Rospiciai  etiam  qu:c  dicia  sunt  consummata  , 
quomodo  eadem  dicla  siiit  incboata. 

42.  Ilis  ciiiiii  oninibus  divinx  Scriptura;  lcstimo- 
niis,  qiiain  essc  vciacem  ncmo  (!ubit.it  nisi  inlidiiis 
aul  iinpius,  ad  illain  sciitenliain  ducti  sumus,  nl  di- 
ceremus  Deum  ab  oxordio  sa-culi  piiinum  simul 
omnia  croavissc,  qu;rdain  condilis  jani  ipsis  naluris , 
quxdain  prrcimditis  causis;  sicut  iioii  sohiiii  piasen- 
tia,  vcriim  eliain  fulura  feoil '  omai,>ot  n;,  et  ab  eis 
factis  rcqiiievit ,  ul  corum  deiiiceps  adininislrationo 
alqiie  regimine  crearct  etiam  ordiiies  lcmporum  et 
lcmporalium  :  qui  et  consuinmavorat  ca  proptcr 
omiiiuin  generum  lermiiialioncm  ,  ct  iinboaverat 
propier  sxculorum  propagalioncm ,  ut  propicr  con- 

'  II  a  veleres  codiccs.  Al  vulgali  ferunt,  sic  ut  non  sotum 
prie  iiitia,  verum  etitim  futura  fecerit.  ! auloque  iiosi^  it'- 
qiiie  ent  et  earum  deinceps,  elc. 


summala  lequiescerct ,  ot  proptcr  inclioata  usqiie 
nunc  operclur.  Scd  si  possunt  lixe  mclius  iniclligi , 
noii  solum  non  rcsisto,  verum  etiain  favco. 

45.  Niinc  tamcn  dc  anima  ,  qiiim  Deiis  inspiravit 
lioiniiii  sufllando  in  cjus  faciem  ,  niliil  conliniio  ,  nisi 
qiiia  cx  Dco  sic  est,  ut  non  sil  substaniia  Dci  ;  ct  sii 
iiiciirporea ,  id  cst,  non  sit  corpus  ' ,  scd  spiriiiis  ; 
noii  dc  substanlia  Dci  gciiiius,  noc  dc  suitstaniia  Dei 
procedi-iis  ,  sed  factus  a  Doo ;  nec  ila  factus  iit  iii  ojus 
naliiram  iiatiira  iilla  corporis  vol  irralionalis  aniiiuc 
vorlorcliir  ;  ac  per  boc ,  de  niliilo  :  ct  qiiod  sil  iin- 
niditalis  seoundum  qiieindam  vil:c  inodiiiii ,  quein 
nullo  inodo  poicst  amitterc  ;  secuiiduin  quaindam 
voro  inutabilitalcm  ,  qua  pnteal  vel  dilerior  vel  iiie- 
lior  lieii,  iioii  iinmerito  eliain  morlalis  pnssit  iiiicl- 
ligi ;  qiioniaiii  veraiii  immorlalilatein  snliis  illo  Iiabct, 
de  qiio  piiipric  iliclum  cst ,  Qui  sotus  liiibct  imiiurlati- 
taicm  {I  Tim.  vi ,  16).  Cxiera  quK  iii  lioc  libro  disco- 
ptando  lociiliis  smn  ,  ad  lioc  valeant  Icgcini ,  ut  aul 
novciit  quoiiiailinodiim  sinc  aflirmaiuli  tejnoritateqiix- 
rcnda  siiil  (|iue  non  aperte  Scriptura  loqiiiiur;  atit,  si 
ei  quxrendi  niodiis  iste  non  placet ,  qiumadinodum 
ipsc  quxsiverim  sciat ,  ut  si  me  polcst  docore  non  ab- 
nuat ,  si  autein  iion  potesl ,  a  qiio  anibo  discamiis  nic- 
cum  requirat. 

'  Habebant  excifsi :  1 1  non  sil  substatUia  Dei,  et  sic  iit- 
corporea,  id  nun  sit  corpus.  At  siss.,  ut  non  sit  substatUia 
L'et, et sit  inco'j>orcii,  id  est,  non  sU  corpus. 


LlBElt  OCTAVUS. 


De  eo  quod  leuiluf  coii.  2,  vers.  8 :  El  planlavit  Pe:is  partKliium  in  Ltten,  olc,  usniie  ad  illud ,  vcrs.  17    cc  tigiioaulem 
coijnoscenili  bonum  et  nuitum  noit  mantlucubilis  dc  itlp,  ctc. 


CAPUT  rRlMUM.  —  Paradisus  in  Eden  ptantatus  el 
pruprie  cl  [iijurute  accipiendus. 
i.  Et  planluvit  Deiis  ptiradisuin  in  Eden  ad  orientem, 
ei  posuit  ibi  Iwmincin  (/lu/ii  /inxit.  Non  ignoro  de  para- 
diso  mullos  miilia  dixisse  ;  tres  tainen  dc  liac  re  quasi 
generales  sunl  sentenlix.  Una  eorum  qui  lautiini- 
iHodo  corporalitcr  paradisum  iiilelligi  voliiiil  :  alia 
eorum  qui  spirilualilcr  laiitum;  lertia  eoruin  qiii  ulro- 
que  modoparadisumaccipiuiit;  alias  corporaliier,  alias 
autein  spiritualiier.  Bievilcr  ergo  ui  dicain  ,  leriiani 
niilii  faieor  placere  scntentiani.  Secundum  hanc  sus- 
tcpi  iiuiic  [liipii  de  paradiso,  quod  Domiiiusdoiiaredi- 
gaabitur,  ut  lioino  factus  e  liino,  quod  uliqiie  corpiis 
bumanum  ost,  in  paiadiso  corporali  collocatus  iiitel- 
iigalur  :  iit  quemadinodum  ipse  Adam,  clsi  aliipiid 
aliud  sigiiificai  secundum  id  quod  eum  rorinam  fuluri 
dixil  esso  Apostolus  [Rom.  v,  14),  bomo  laiiien  in  na- 
tura  propria  oxprcssus  acoipitur,  qiiivixitcerto  iiuiiiero 
aniii:ruiii ,  cl  propagata  nuiiierosa  prule  mortuus  est , 
hicul  inoriiintur  cxieri  bomiiics,  ctsi  non  sicutcxteri 
Cx  parcnlibus  nqius ,  sed  sicuc  primitus  nportebat  ex 
lcrra  facius  csl ;  ita  ct  paradisus,  in  quo  cuin  collo- 
isvil  Deus,  niliil  aliudquainlocusquidaniiiileiligatur, 
yirj  sciliccl  ubi  iiabilarct  liumo  tcrrcnus. 


'i.  Narratio  quippc  in  his  libris  non  gencrc  loculio- 
iiis  figuratarum  rcrum  cst,  sicut  in  Caniico  caiitico- 
ruin ,  scd  oniniiio  gestarum  ,  sicul  iii  Itegiioruin  libi  is 
ei  hiijusccinodi  cxieris.  Scd  qiiia  illic  ca  diciiiilur  qiix 
vitx  huinanjc  usus  notissinius  liabct ,  noii  diflicilc , 
imo  promptissimc  primilus  accipiiintiir  ad  iiltcrani , 
ut  deiiide  ex  iilis  qiiid  eliam  ruturorum  res  ipsx  gcstx 
sigiiilicavcrinl ,  cxsciilpatur  :  liic  aiilein  quia  ea  di- 
cuiiiur  qux  usiiatiim  natiirx  cursum  iiilucniibiis  non 
occurraiit,  noluiit  ca  quidam  proprie,  scdfiguratedicta 
inlelligi ;  atqiic  cx  illo  loco  volunl  incipere  liisloriam, 
id  est,  rcrum  propiic  gostarum  narratiuncin ,  ex  qiio 
dimissi  de  paradiso  Adam  ct  Eva  coiivencrunt  atipic 
genucriiul.  Quasi  voro  usllatum  nobis  sil,  veli|uud  lol 
aiiiios  vixcruiit,  vcl  quod  Eiiocb  traiislatus  est,  vel 
i|iiod  et  grandxva  ci  sterilis  pepcrit ,  el  cxlera 
liiijusmodi. 

5.  Sed  alia  Cst ,  inquiunt,  narratio  faclorum  niira- 
biliuni ,  alia  iiisiituiarum  creaturaruin.  Illic  eiiim  ea 
ipsa  insolita  oslcnduiil  alios  essc  lanquam  naturalcs 
modos  rerum ,  alios  miraculorum  ,  qiue  magnalia  no- 
iiiiiiantur  ;  liic  aulcm  ipsa  iiisiiiiialiir  iiisliluiio  nalu- 
rariiiii.  Quibus  icspondetiir,  Sed  ideu  insulita  cl  ipsa, 
qiiia  pi  iina.  Nam  ijuid  tani  sine  excinplo  ,  et  sinc  pari 


515 

faclo  in  reium  muiitlananini  cnnsliluiioiie  <\y.:\a\  nmi\- 
4<iis  ?  Num  idco  croilencliim  iion  esl  Dcua;  fori-si;  inun- 
Uum,  quia  jam  noii  fucit  mundos  ;  aui  iiou  lecissaso- 
iein ,  quia  jam  non  facit  solcs  ?  El  lioc  quidem  non 
ie  paiadiso  ,  scd  dc  ipso  homine  iiermolis  debuit  re- 
spondcri  :  iiunc  vcro  cum  ipsum  sic  credaiil  a  Deo 
tactuin  ,  sicui  alius  nuUus  faclus  csl ;  cur  paradisum 
Holunt  ila  facliim  credcre  ,  qiicmadmodum  nuiic  vi- 
de-iil  silvas  <ieri  ? 

4.  Ad  eos  quippe  loquor ,  q«i  auctoritalem  harum 
Ullcrarum  sequuiUur  :  eorum  cnim  quidam  non  pro- 
prie,  sed  figuiaie  paradisuin  inlciligi  volunt.  Namqui 
omnino  advcrsantur  his  lincris,  alias  ciim  eis  alqiic 
aiiler  egimus  (Lib.  de  Ccn.  conl.  ilanicli.) :  quanquam 
ri  h;oc  in  Iioc  ipso  opcre  nosiro ,  quantum  valenius  , 
ila  dcfendanius  ad  liueram  ,  ut  qiii  noii  ralion;il)ilitcr 
niuli ,  propler  aiiiiiHi;n  peivicaceni  vcl  lielicleiii,  fie- 
dere  isia  delrcclanl,  iiuUam  tamen  inveniaiil  ralionein 
unde  filsa  esse  coiivincant.  Vcrum  isti  noslri  qui 
(idcm  habenl  his  divinis  Libris,  ct  nohinl  piradisuni 
ad  proprietalcin  iiltcr*  intelligi,  locum  stilicctamoe- 
iiissiinum  fructunsis  nemoribus  opacaiuni,  eiinidein- 
qiic  niagiuim  et  iiiagno  fonlc  fecuiidum  ,  ciim  vidcant 
iiulla  liuman:i  opera  loi  ac  tanta  vircia  sjlvescerc  oc- 
ciilio  npere  Dei;  iiiiior  quemadniodum  crcdunl  ipsum 
{iDinincm  ita  facliiin ,  (juemadmudum  miiiquam  vide- 
rimt.  .\.ut  si  et  ijise  figuralc  iniclligendus  esl ,  qiiis  gc 
iiiiil  Cain  ,  et  Abcl ,  et  Selh  ?  An  cl  ipsi  figurate '  lai:  • 
it;m  fuerunt,  noii  cliam  homiiies  cx  liomiiiibus  ii.iti  ? 
Dc  proxiiiio  crgo  auend:int  islam  pra:suin|  tioncin  quo 
loiidat ,  el  coiieiilur  nobiscum  cuiicta  i.iimitus  qii;B 
gesta  narniiitur  in  expressioi.cm  proprielaiis  acci- 
perc.  Quis  enim  cis  poslea  nnn  favcat  inlelligenlibus 
quid  isla  cti.un  figurala  significatione  commoneant , 
sive  ipiarum  sp:ri;ualium  n:iturarum  vel  a!Teclioiin:ii , 
sive  rcnini  cti:un  fiiluraruin  ?  Sanc  si  nulln  modopos- 
seiil  saha  fide  veritatis  ca  ,  qnx  corpora^ilcr  hic  no- 
iiiiiiala  suiit ,  corporaliler  cli;im  accipi,  quid  ali;:d 
reiiianeret ,  iiisi  ut  ea  poiius  ngiir.ite  dicla  inielligoro- 
iiins,  quam  Scripluram  sanciam  impie  culpaieinu^? 
PuiTO  aulcm  si  non  sohnn  iion  iiiipediunt ,  veruin 
eiiam  solidius  asscrunl  divini  cluquii  narialioneiii  h.cc 
•  tiain  corpor;dilcr  intelleeta  ;  iieino  erit,  ut  npinor  , 
tam  infidclitcr  pcrtinax  ,  qiii  ciim  ca  scciiiidnm  rcgu- 
l.im  fidei  cxposila  proprie  viderit ,  iiialit  in  prislina 
lemanere  seiitcniia,  si  fnite  illi  visa  fuerani,  iiunnisi 
figiiraio  piipse  accipi. 

l.vrL T  li.  —  Cijiiesiiii  uliiis  contra  ManicliKos  cur 

secundum  allegoriain  exposucrit. 

5.  Nam  ci  ego  contra  Manichams,  qui  lias  liileras 

Yeierii  Testamenii  non  aliterquam  opnrtot  accipiendo 

I  riant  ,  scd  oninino  iion  accipieiido  ct  doteslaiido 

bi;isphcinaiil,  duos  conscripsi  libios  icccnti  lcmpoie 

conversionis  mea-;  cito  voloiis  coruni  vcl  cnnfnlaredo- 

liramcnta,  vcl  erigerc  intcntiononi  ad  qiixreiidam  in 

l.itleris  quas  o;lcruiil ,  cliristiaiiain  et  evangciicain 

iidcni.  Ct  quia  nun  inihi  liiiic  occurrcbant  niiiuia  qucm- 

adniodiim  prnpric  pnssciil  acciji,  ni3gis;;.ie  io:i  poise 

■  i^.  aonnulH,  fiQnrw- 


IJCER  OCTAVIIS.  57* 

accipi  videb.onlur,  aul  vix  posse  aut  difficile  ;  ne  re- 
lardarer,  qiiid  figurate  significarciil  ya  quae  ad  lille- 
ram  non  polui  invenirc ,  qiianta  valiii  brevii;itc  ct 
perspicuiiate  explicavi,  ne  vel  mulla  leolione  vel 
dispulaiionis  obscuritale  detcrriti ,  in  manus  ea  su- 
mere  non  curarent.  Memortameii  quid  maxinie  vohic- 
rim  iiec  poiiierim  ,  ut  non  figiirate  sed  proprie  pri- 
mitus  cuncta  inlclligeroniur ,  iioc  oinnino  desperans 
etiam  sic  posse  iniolligi ,  idipsum  iii  priina  pane  se- 
cundi  libri  ita  posui.  Sanc,  iiiiiu;im,  quisquis  lolucril 
oninia  quw  dicta  suiil,  secundnm  litlerain  arcipere,  id 
esl,  non  aliter  iniclligere  quain  littcra  sonat,  et  putest  evi- 
tare  blusplieniias  ,  et  oinnia  coiigruenlia  fidei  callwliciB 
prcedicurc ;  non  soluin  ei  iioii  csl  invideiulitm ,  sed  prwci- 
piuis  multumque  laiidabitts  iiilelleclor  luibendiis  est.  Si 
aiiiem  iiu{lus  exitus  datiir,  lU  pie  el  digiie  Deo  qiice  scri  ■ 
pta  sutit  intcllig/inliir,  nisi  figiiralc  alqiie  in  iciiigmalibus 
proposita  iita  crcdamus  ;  liiibentcs  aucloritutem  aposto- 
licam,  a  quibiis  liim  mulla  de  libris  Veteris  Tcstamenti 
solvtinlur  wnigmnta,  modum  quem  iiitcndimus  tenramus, 
adjiivante  illo  qiii  nos  pelere,  quwrcre  et  pulsare  adlior- 
tatiir  {Matlli.  vii ,  7)  :  tit  omnes  isl::s  fgitras  rcrum  se- 
cuiidum  cutliolicani  fidem  ,  sive  qr.ic  ad  liistoriam  ,  sive 
quce  ad  proplieliam  periinent ,  explicemus ;  non  prwju- 
dicantes  meliori  ditigentiorique  Iractatui ,  sive  per  nos , 
sive  per  atios,  quibus  Doiiiiniis  revctare  dignatur  (De 
Ccn.  contra  Manicli.  /ifr.  2,  fn;>.  2).  Ihvc  tuiic  dixi. 
Nunc  autem  quia  vi.luit  Dniniiius  ut  ea  diligenlius  iii  • 
tuens  atque  considcrans,  iion  fnisiia,  quantiim  opi- 
nor  ,  cxi^timarom  etiain  per  nie  posse  socnndum  pro- 
priam,  noii  secundiim  allogoricam  loculionem  li;ic 
scripta  esse  inonsliari ,  sicut  ca  qu;e  siipeiius  valiii- 
nius  ostcndcrc  ,  sic  cliani  qii.e  sequuiitur  de  paradiso 
perscrutemur. 

CAPUT  III.  —  De  vcrs.  8  e(  9  ,  iiti  riirsus  de  crea- 
tioiie  ligni. 
C.  PUiiilin'!!  ergo  Deiis  paradisum  iii  dclitiis  (lie.c 
est  eniiii  in  Eden)  ad  orientem,  et  posuit  ibi  liomiiiem 
qiicni  fmxerat.  Sic  eiiim  scripium  esl,  qiiia  sic  factiim 
est.  Deiiide  recapiliilat,  ut  lioc  ipsuin  qiiod  brevilcr 
posuil,  ostcndal  quemadmodum  faclum  sit;  hnc  esi, 
qucmadniodum  p;iradisum  Dcus  plaiilavcril,  ct  illic 
homincm,  quem  (inxGiat,  constllucril.  Sic  cniiii  se- 
quilur :  El  ejecit  adliuc  Detis  de  terra  omiic  tignum  pul- 
cliriim  ad  aspcctum,  el  bonum  ad  cscam.  Nnii  dixil,  El 
cjecit  de  lerra  Deus  aliud  ligniim  vel  c;cicruiii  lig!ii:ni ; 
sed,  Ejccit,  iiiqiiit,  0(//ii(c  de  teira  omnc  lignum  pit!- 
clirum  ad  usiicclum,  cl  boniim  ad  escam.  Jaiii  ergn 
lunc  produxcrat  teria  oinne  lignuin  ct  pulcliriim  ;,d 
aspcclum,  ct  boniim  ad  cscam,  Iioc  cst  tertio  die  : 
nani  sexto  die  dixcral,  Ecce  dedi  vubis  oinnc  piibtitum 
seminiite,  seminans  semen,  quod  est  super  oiniicm  tcr- 
rain  ;  ct  omnc  tigniim  [riictiferum,  quod  luibct  iii  se  fru- 
clir.n  scminis  seminatis,  quod  erit  vobis  ad  escam  (Ccn. 
I,  20).  Num  ergo  aliud  eis  tunc  dedit,  aliiid  iiiiiic  dare 
vuluit?  Non  opinor  :scd  cum  cx  his  gciicrilms  siiii 
ibla  ligiia  instilula  in  ['aradiso,  qua;  jam  lcrra  lcrlio 
die  pruduseial,  adluic  ea  produxil  in  toinpoic  sno  : 
qiiia  luiic  scilicct,  qiiod  scripiiim  csi,  ca  pioJuxisW 


SJ5  r)E  CE.NESl  AD  UTTER.\M,  S.  AuCLSTI.Nl 

larram.  causaliier  facluni  enii  in  lerra;  lioc  esi,  quia 
iiinc  e«  p-odiiceiuli  virluleni  lalenter  accepcrai,  qua 
\irtule  ht  ul  eli.ini  nunc  talia  lcrra  progignal  iii  nia- 
nifeslo  alque  in  tcmporc  suo. 

7.  Verba  ergo  Dci  sexlo  dic  diccnlis,  Ecce  dedi  vo- 
bh  onme  pabutum  seininate  seminans  semen,  quod  est 
super  omnem  lerram,  el  canera,  non  sonabili  vcl  lcm- 
porali  voce  prolaia  verba  suiil,  scd  sicut  in  cjus  Verbo 
esl  crcandi  poicntia.  Dici  autcin  lioiniiiibus,  quid  sine 
tenipoMlibus  sonis  Deus  dixerit,  nonnisi  per  tenipo- 
rales  sonos  potuit.  Futurum  cnim  crat  ut  borao  jam 
«le  limo  formaius,  el  flatu  ejus  animalus,  et  quidquid 
ex  illo  liumani  generis  exstiiisset,  uteretur  eis  ad 
cscani,  quae  supcr  lerram  exortura  erant  ex  illa  vir- 
Jiite  generaiidi,  quam  tcrra  jam  acceperai.  Cujus  fu- 
turi  aiusalcs  raiioncs  in  crcalura  condens,  lanquam 
jam  cxstitisset,  loquebatur  inlerna  atquc  intima  veri- 
tate,  quam  ncc  oculus  vidit,  nec  auris  audivit,  sed 
Spirilus  ejus  scribenti  uliquc  revelavii. 
CAPUT  IV.  —  De  atlera  parle  lers.  9,  tiijnum  vila:  ei 

vere  crealum  esse,  et  sapientiam  figurasse. 

8.  Illud  planc  quod  sequilur,  El  tignum  vila;  in 
medio  paradisi,  et  lignum  scientiw  dignoscendi  bonum 
et  malitm,  diligentius  considerandum  esl,  iie  cogal 
in  allegoriani,  ut  iion  ista  ligna  fueriiit,  sed  aliud 
aliquid  noniine  ligni  significent.  Dictura  est  enira 
4e  sapienlia  :  Lignum  vitx  est  onmibus  amplecten- 
tibus  eam  {Prov.  iii,  18).  Verumtamen  cum  sit  Jc- 
rusnlem  ccterna  in  coslis,  eliam  in  lerra  civitas  qua 
illa  signilicarciur,  cnndiia  cst;  elSara  cl  Agar  quam- 
vis  duo  Testanicnta  significarent ,  erant  tanien  qua;- 
dara  etiara  mulieres  duoe  {Galat.  iv,  24  26);  ei  cum 
Cbristus  per  ligni  passionem  flucnlo  spirituali  nos 
irriget,  erai  tamen  el  petra,  qua;  aquam  sitienli  po- 
pulo  ligno  percussa  manavit,  dc  qua  dicerelur,  Pe- 
tra  eutem  erat  Cliristus  (1  Cor.  x,  i).  .\liud  quam  eranl 
illa  omnia  signilicaverunt,  sed  lamen  eiiam  ipsa  cor- 
pnraliter  fucrunl.  Et  quando  a  narranle  commerao- 
rata  sunt,  non  erat  illa  figurata  locutio,  sed  earum 
rerum  expressa  narraiio,  quarum  erat  figurala  prx- 
cessio.  Eral  crgo  el  lignum  vila;,  quemadmodum  pe- 
ira  Cbristus :  nec  sine  mjMcriis  rcruni  spiritiialinm 
corporaliter  iirxseniaiis  voluit  liominem  Deus  in  pa- 
radiso  vivere.  Eratei  ergo  in  lignisca;teris  aliraentiim, 
in  illo  aulem  saciaiiientum;  quid  ^igniflcans,  nisi  sa- 
pientlara,  dc  (|ua  dictuni  est,  Lignum  vitx  est  ample- 
clentibus  eain  :  qucinadinoduni  de  Chiisio  diccrctiir, 
Pelra  manaiis  esl  siticntibus  eani?  Recte  quippe  ap- 
polialur  quod  ad  eum  significanduni  prxcessit.  Ipsc 
estovis  quae  iinmolalurin  Pascha  ;  taineii  et  illud  non 
lantum  dicendo  figuiabatur,  sed  etiara  raciendo.  Nc- 
que  enim  ovis  illa  non  erat  ovis;  plane  ovis  erai,  et 
occidebatur,  et  manducabatur  (Exod.  xii,  5-11)  :et 
tanien  eo  vero  facto,  alind  etiain  qiiiddain  (igurabatur. 
Non  sicut  illc  vilulus  sagiiiatus,  qui  miiiori  filio  rc- 
\ertenti  in  eptilas  c;osus  est  {Liic.  xv,  23).  Ibiquippe 
ipsa  narriitio  ligiirariira  cst,  non  rcrura  figurata  si- 
giiiJicalio  gCNiarum.  Non  cnini  lioc  cvangclista,  sed 
Piiiiiiniis  ipsc  iiarravjt :  evangrlista  vcro  licc  Domi- 


376 
num  uarrassc  narravit.  Pruindc  quod  narravit  evan- 
gclista,  etiam  factum  cst;  Dominum  sciiicct  talia  lo- 
cutuui  fuissc  :  iiisius  autcm  Doinini  iiarratio  paral)0la 
fnit,  de  qua   nunquara  exigitur  ut  eiiain  ad  litteram 
facta  iiionstrcnlur,  qua;  sermone  profcruntur.  Cliri- 
slus  est  ctlapis  iinctus  a  Jacob  {Ccn.  xxviii,  18),  ct 
lapis  reprobalus  ab  xdilicantibus,  qui  faclus  est  in 
caput  aiiguli  {Psal.  cxvii,  22) :  sed  illud  etiain  in  rc- 
bus  gcstis  factum  cst,  hoc  autem  tantura  in  (iguris 
prrediclum.  Illud  qnippescripsit  narrator  rerura  prae- 
tcrilarum,boc  pra^nuntiator  tanlnmirodo  fuluraruni. 
C.APUT  V.  —  Deeodem  ligno  vita;,ipsum  et  pguram 
et  nihilominus  rem  vcrain  fiiisse. 

9.SicctSapieiitia,ideinipscCbristus,  lignnra  viticcsl 
in  paradis(ispirituaIi,quoraisitdecrucc  latroneni  (Luc. 
xxiii,  43)  :crcalura'e5tautem,  quod  cani  significaret, 
lignura  vita;  ctiam  in  paradiso  corporali ;  quia  lioc  illa 
Scripturadixii,qu;cressuistemporibusgesiasnarians, 
et  hominem  corporaliter  faclura,  et  in  corpore  vivcn- 
tem  ibi  consiitutum  esse  narravit.  Aut  si  qnisqiiam 
putat  animas,  cum  a  corpore  excesserinl,  lociscor- 
poralitcr  visibilibus  contincri,  cum  sint  sine  eorporc, 
asserat  sententiain  suara  :  nnn  deerunt  qui  sic  faveanl, 
ut  illura  etiani  divitem  sitientcra  in  loco  utiqiie  cor- 
porali  fuissc  contendanl,  ipsanique  aiiiinam  oninino 
esse  corporeara,  propier  arcntein  lingiiam  et  stillam 
aqiia;  de  Lazari  digiio  conciipiiara  {Id.  xvi,  24),  pro- 
nuntiare  non  dubilcnt,  cura  qiiibus  ego  de  tam  raagna 
quoestione  nulla  tcmeriiate  confligo.  Mclius  cst  entui 
dubiiarc  de  occultis,  quam  litigare  de  inccrtis.  Illuni 
quippe  divitem  in  ardore  poenarum  et  illuin  paupc- 
rera  in  refrigcrio  gaudiorum  inlelligcndos  esse  non 
dubito.  Sed  quomodo  iiitelligenda  sit  illa  flainma  in- 
ferni,  ille  sinus  Abrabae,  illa  lingua  divitis,  illedigiius 
pauperis,  illa  sitis  tormcnti,  illa  slilla  refrigerii,  vix 
fortasse  a  mansuete  quacrentibus,  a  contentiose  autem 
ceriantibus  nunquam  inveniiur.  Cilo  sane  respon- 
dcndum  cst,  iie  nos  profunda  ista  qiia;stio,  ct  muliis 
serraonibus  indigens  tardel,  Si  eorporalibus  locis  aHi- 
mx  continentur,  etiam  exutse  corporibus;  potuit  ille 
lalro  in  cum  introduci  paradisum,  ubi  fuerat  corpns 
primi  hoininis  ;  ut  aptiore  Scripturarum  loco,  si  ulla 
iiecessitas  flagitaverit,  etiam  de  bae  rc  quid  vcl  qu;c- 
raniiis  vel  arbitrcinur,  ntciinniue  pronuinius. 

10.  Nimcvero,  quod  sapienlia  nonsitcorpus,  el  idoo 
neclignuni,nec  dubito,  ncc  dubilaria  liuoquainpuio: 
potuisscautem  perlignuin,  id  csl,  per  corpiream  crea- 
turam,  tani|uam  sacraiiiento  qnodam  significari  sa- 
picnliam  in  paradiso  corporali,  ille  crcdendiini  nou 
existimat,  qui  vel  tara  mulia  in  Scripturis  reruin  spi- 
rilualiuii)  corporalia  sacramenta  non  videt,  vcl  homi- 
nera  priinuni  cuin  ejusmodi  aliqiio  sacranicnio  viveie 
non  debuisse  contcndit ;  cum  .^postolus  dicat  eliani 
boc  quod  dc  raulierc  dixit,  quam  ei  factara  CBse  dc 
latere  credinius,  Propter  lioc  retinquel  lioino  patrem  el 
malrem,  et  adlianebit  uxori  suw;  et  erunt  diio  incarne 
vna  {Gcn.  II,  24);  .safra»ii?ii/i(Hi  mayiinm  esse  i.i  Cliri- 
sto  et  in  Ecclesia  {Ephcs.  v,  51,  52j.  Minim  cst  aule>ii, 


'  Editi,  certmn.  At  Mss.  decem,  sreatian. 


S77  LIBKR  OCTAVUS. 

ci  vix  ferendum,  quomadinoduin  velinl  lioniines  pa-      CAPUT  MI. 

radisum  figurale  dictum,  ct  nuliul  eiiam  flgurate  fa- 

ciuiu.  Qnod  si  concedunt  sicut  de  Agar  el  Sara,  siciit 

de  Ismacl  ei  Isaac,  li;cc  quoque  et  facta,  cl  tameri 

cliam  (iguiata  ;  cur  nou  adiuitlant  eliam  lignum  vilx, 

et  verc  aliquod  liguuni  fuisse,  cl  tamen  sapientiam 

fignrassc,  noii  video. 

11.  Illud  quoque  addo,  quanquam  corporalem  ci- 
hum.talcm  tanieu  illam  arborem  pr:vsiiiissi',quocorpus 
hominis  sanitalc  stabili  firmarelur,  iion  sicut  ex  aiio 
tibo,  sed  nonnulla  iirspiratione  salubriiatis  occulta. 
rrofcclo  enimlicet  usilaius  puiis,  ali(|uid  tamen  am- 
plius  habiiit,  cujus  una  cidlyride  (a)  boiniiiem  Deus  ab 
indigcnlia  lamis  dieiuin  (luailragiuta  spatio  vindicavit 
(  Ul  Reg.  XIX  ,  8  ).  An  foi  le  credere  duliilabinius, 
pcr  alicujus  arboris  cibum,  cnjusdam  altioris  signili- 
cationis  gratia,  Iiomini  Deiim  pr.i,'stilisse  ne  corpus 
ejus  vel  iufirniilalc  vel  ;etaLe  iii  deterius  mutaretur, 
aut  iti  occasuin  eii.uu  laberciur  ;  qui  ipsi  cibo  huma- 
110  pr;csiiiit  tam  niirabilemst;itum,  ut  iii  fictilibus  va- 
sculis  farina  el  oleum  deficientes  reficerei,  nec  defl- 
ceret  ( Id.  xvii,  16)?  Jam  hic  de  geuere  contentioso- 
ruin  quisquam  cxistat,  ct  dicat  Deum  in  terris  noslris 
niiracula  talia  f.icere  debuisse,  iii  p;iradiso  aulem  nou 
debuisse  :  quasi  vero  non  vcl  de  pulvere  homiiiem, 
vel  delatcre  viri  muliercni,  m.ijiis  ibi  rairaculum  fecil, 
quam  quod  hic  morluos  susciiavit. 
C.\Pl]T  VI.  —  Lignum  scieiitia:  boni  el  mali  arbor  ve- 

ra  el  innoxia.  Obedientia.  Jnobedientia. 

12.  Scquitur  ul  videamus  de  liguo  scicnli;c  digno- 
scendi  bonum  ei  malum.  Prorsus  et  Iioc  ligniini  erat 
visibile  ac  corporalc,  siciil  arborcsca;terai.  Quod  eigo 
lignum  esset,  uou  e>t  duhiiaudiim  ;  s(d  cur  Iioc  uo- 
inen  acccpcrit,  requirenduni.  Milii  autcin  etiani  alque 
eliaiii  coiisiderami  dici  non  piiicst  quantum  placcai 
illa  scnteiuia,  non  fuisse  illam  arbnrom  cibo  iioxiam  ; 
ncqne  eiiim  qui  fcccrat  ouiuia  bona  valde  (  Cen.  i, 
51  ),  in  paradiso  inslitueral  aliquid  mali  :  sed  malnm 
fuisse  homiiii  tiansgressionem  pra;cepti.  Oportebat 
aiiieui  ut  homo  sub  Doinino  Deopositus  alicunde  pro- 
hihcrelur,  ul  ei  promerendi  Domiiium  suum  virius 
csset  ipsa  obedieutia,  quam  possura  verijsimc  dicere 
solim  cssc  \irtutem  omui  creatura;  rationali  agenli 
Eub  Dci  poiestale;  primumque  esse  el  inaximuin  vi- 
liHm  tuinoris  ad  ruiiiam  sua  potestale  vellc  uti,  ciijus 
viiii  uoMien  est  iuohtdicnlia.  Nou  esset  ergo  uiide  se 
horao  Dnuiiiuim  habcie  cogiLarct  alque  sciitiret,  nisi 
aliqnid  ci  julieictur.  .4rbor  iiaque  illa  non  eral  mala, 
scd  appellata  est  scieni  c  dignoscendi  bonum  et  ma- 
liini,  quia  si  post  prohibitioncm  cx  illa  homo  ederel, 
iii  illa  crat  pra;cepti  lulura  Iransgrcssio,  in  qiia  homo 
per  experiincnUini  pu'u:cdisccrct,  qnid  inloressel  iii- 
(cr  obcdieiiti.e  hDnum,  ct  inobcdienli;e  iiialiim.  Pro- 
iiide  ct  hoc  non  in  figura  dictum,  sed  qnoddam  vcre 
lignum  acci|iiendum  cst;  cui  nnn  de  fnictu  vcl  pouio 
<|und  inde  nasccrclur,  sed  ex  ipsa  ro  noinen  inipnsi- 
luiii  csl,  qu;e  illo  conlra  vctilum  t.icto  fiicral  seciitnra. 


378 


(.:)  rfillyriiio  i  anr  sulicinorici>,  (iuem  alio  iioiiiin-j  collii- 
W,  V(jc«ui. 


De  vers.  10,  II  ,  15  et  U;  illic  jcci- 
pienda  esse  vern  ftumina.  Tiberis  priiis  Abuta.  Nilus, 
qui  prius  Geon.  Cangcs,  qui  prius  Pliison. 
13.  Flumen  autem  exiil  de  Edcn,  quod  irrigabal  pa- 
radisum,  et  inde  divisum  esc  in  qualuor  partes.  Ex  liie 
uni  itomen  est  Phison ;  Iwc  est  quod  circuit  totam  lerram 
Evilalh,  ubi  est  atiruni :  aurum  autem  lerrw  itlius  bo- 
num,  et  ibi  est  carbttnctilus,  et  lapis  prasinus.  El  nomen 
flumini secundo  Geon ;  hoc  esl  quod  ciicuit  totam  lerram 
Mtliiopice.  Fliimen  aulem  tertium  Tiqris ;  lioc  esl  quod 
fluil  contra  Assyrios.  Fltmtcn  autem  q-.iartum  Euplirules. 
De  his  autem  (luminibus  quid  amplius  satagaiu  cou- 
firmare  quod  vcra  sint  Uiimina,  nec  figuratedicta  qu;c 
iion  sinl,  quasi  lanlnmmiido  aliquid  nnmina  ipsa  si- 
gnificeiit,  cum  et  regionibus  p  t  quas  (luuiit  noiisbima 
sini,  et  omnibus  ferc  geniibusdiffamata?  Quinimo  ex 
his,  quoniam  conslat  ea  prorsus  esse  (  nain  duobus 
enrum  nomina  velustas  mutavit,  sicut  Tiheris  diciiur 
(luvius  qui  prius  Albiila  voeabatur ;  Goon  quippe  ipse 
cst,  qiii  nunc  dicilur  Nilus;  Piiisou  auicm  ille  diceba- 
lur,  quem  nunc  Gangcn  appellant ;  duo  vero  cxtera, 
TigrisetEuphrales,  anliquactiam  nomiua  teuucrunt), 
nos  admoneri  oportet  cxHera  quoquo  primitus  ad  pro- 
prictaLcm  liltera;  accipere,  non  in  eis  fignratam  locu- 
liunem  putare,  sed  res  ipsas  (pi;e  iia  narrantur  ot  esse, 
et  aliijuid  ctiani  figurare.  Nou  qnia  uon  possot  para- 
bola  locutionis  assumere  aliquid  de  re  quam  non  ' 
propric  quoque  csse  coiislarei,  sicut  do  illo  Doniiiius 
loquitur,  qui  descendehat  ab  Jernsalcin  in  Jeiicho, 
et  incidit  in  latroncs  (Luc.  x,  30 )  :  quis  enim  non 
seniiatcl  plaue  videalesseparaholam,  locutioneraque 
illaiii  tolani  esse  figurat;im?  vcrum  dux-  civitales  qua; 
ibi  iiouiiiiala;  suiil,  hiidicqiie  in  locis  propriis  deuion- 
strantur.  Sed  hoc  inodo  acciporemus  et  quatuor  hxc 
Iluiniua,  si  caHcra  qua;  de  paradiso  narrantur,  non 
pio|irie  sed  figiirate  accipero  ulla  nccessitas  cogeret : 
alnunccum  priinitus  proprie  ros  ipsas  iutelligere  ra- 
lio  nulla  prohibeat,  cur  non  potiusauctoritaLein  Scri- 
piiinc  simpliciter  sequimur  in  iiaiTatione  reruin  gesla- 
ruin,  res  vere  gestas  prius  intelligcutes,  lum  demum 
quidquid  aliud  significant  perscruLanles  ? 

14.  An  eo  movobiinur,  quod  do  his  (luminibus  di- 
citiir,  aliorum  esse  fnntes  notos,  aliorum  aiiioni  pror- 
sus  incognitos,  et  ideo  non  posse  accipi  ad  litteram, 
qiiod  ex  uno  paradisiflumiiie  dividuntur?  cnm  poiius 
credondum  sil,  quoiiiam  locus  ipso  par.;disi  a  cogni- 
lioue  houiinum  est  remolissimus,  inde  quntuor  aqua- 
rum  parlos  dividi,  sicut  (idelissima  Scriptura  tcslatur; 
sedeaflumina,quorum  foiites  noti  esse  dicuntur,  ali- 
cubi  iissc  sub  terras,  ct  posl  tractus  |iroIixarum  re- 
gionuin  locis  aliis  crupibse,  nbi  laniinam  insuisfonti- 
bus  nola  esse  peihibcntur.  N;ira  Iioo  solcre  ndnniillas 
aquas  faccic,  qiiis  ignorat?  Scd  ihi  hnc  scitur,  ubi  non 
diu  sub  lcrris  currunl.  Exibal  ergn  fliiiiien  de  Edon, 
id  eslde  loco  deliciarum,  el  irrigahai  [laradisum,  id 
est  ligiia  omnia  pulchra  atque  fructuosa,  qua;  oiiineia 
tcrrnm  rcgiouis  illius  opacabant. 
'  Ahesi  non  ali  P.r.    M. 


57ft  ni:  GENESI  AD  LITT 

CAI'l)T  VIII.  —  /)-■  vcrs.  15 ;  m  homo  fwsitus  m  pa- 
radiso  ut  agiiculturw  opciam  darcl. 

1 5.  El  SKiiijiiit  Doiiiiiius  Deits  liomincm  qitein  (ecit, 
e!  posuit  eim  in  paradiso,  ul  operarelur  et  custodirct. 
Ki  praccpil  Domiiius  Deits  .\div,  diccns  :  Ab  oiiini  ligno 
guod  cst  in  parudiso  cscu  cdes  ' ;  dc  ligno  aulcm  cogiio- 
scendi  bonuin  ct  iikiIuiii,  non  maiiducubilis  de  iilo.  Quo 
die  aulem  cderilis  ab  eo,  morle  inoriciiiini.  Cuii)  supe- 
rius  brcviler  diveril  Deum  plaiilasse  paradisuni,  cl 
consliiuisse  ibi  huuiinem  qncm  linxerat,  recapitiila- 
vit  ut  narrarel  qiiomodo  sil  paradisusconslitulus.  Nunc 
ergo  et  illud  rec;!pilul:indo  coinmcmoravit  quomodo 
ilii  Deus  posucrit  liominem  (|uem  fecit.  Vid^ainns  iia- 
»]ue  qtiid  sit  quod  diclum  est,  ut  operarctur  el  ciistodi- 
ret,  Quid  c;j«rtn'/Hr,  ct  (|uid  citslodirel?  Nuinquid  for- 
le  agriculluram  D(.>mii!us  voluit  opcrari  priinum  !io- 
ininem  ?  Aii  non  est  credibile  quod  eum  aiile  peccalum 
damnavcril  ad  laborem  ?  Ita  sane  arbitrarcmur,  nisi 
vidercnius  cum  lanla  voluptate  aniiiii  agricolari  quos- 
dam,  iit  eis  mngna  pffiiia  sit  iiidc  ad  aliiid  avocaii. 
Qmdquii!  crgo  deliciaruni  liabct  agiicultura,  lunc  uti- 
quc  longe  ainpliuserat,  quaiido  niliil  accidebat  advcr- 
sl,  vcl  lerra  vel  coelo.  Non  enim  erat  laboiisaKlictio, 
sed  exliilaralio  voluntaiis,  cum  ea  qu;e  Deus  creaverat, 
liumani  operis  adjutorio  Uctiiis  fcraciusque  provcni- 
rciil  ;  iindc  Crcator  ipsc  uberius  laudarelur,  ipii  ani- 
m:c  iii  corjiore  aiiimali  constilulx  ralibnem  dcdisscl 
operandi,  ac  faculiaicm,  quantum  aniino  volsnti  satis 
cssct,  lion  quantum  invitiini  iiidigenlia  corporis  o- 
gcret. 

16.  Qiiod  eniiii  majiis  niirabiliusque  spceiacnluia 
csl,  aut  ubi  inagis  cum  rerum  natura  liumann  rai'.o 
quodammodd  loqtii  polest,  quam  ciiin  positis  seniini- 
bus,  plaiit;i!is  siircnlis,  Iransbitis  aibusculis,  insilis 
liialledlis,  |:ini|uaiii  iiilcrriigaturqu:i'iiiie  vi^  r;iilicis  ct 
gcriniiiis  quid  pnssil,  qiiidve  noii  possit ;  uiule  possit, 
unde  non  possit;  quid  in  ea  valeat  niimcroniiii  invi-^ 
sibilis  inleriirque  polentia,  quid  extrin^ecui  adliibi- 
U  diii|-'ciiti;i  :  in(|ue  ipsa  considcralioiie  pcrspiccrc, 
qiiia  ncque  qiii  pbiiitat  est  alitpiid,  ni^que  qni  rigat,  sed 
qui  iiicrenii  nlum  dal  Deus  (  I  Cor.  iii,  7  )  ;  quia  cl 
illud  opcris  quod  acccdil  cxlriiisccus,  pcr  illum  accc  • 
dil,  quem  nlliilominus  crcavil,  el  qucm  regitatqiie  or- 
diiiat  invibiliililcr  Deus  ? 

CAPLU  IX.  —  /lyrif ii//M)U' o;)«s  allcgorice. 

17.  Iline  j;im  in  ipsuiii  inundum,  veliit  iii  (pi;inid.iiii 
ii.agiiam  arborem  rcrum,  oculus  cogilaiionis  attollilur ; 
alqiie  iii  ijiso  i|uo(pie  gciiiina  opcralio  providciiti;c  re- 
peiiinr,  partim  naluralis,  parlim  voluntari;i.  Naturalis 
quidrm  pcroceullam  Dei  adininislrationcm,  qua  eliam 
ligiiis  ct  Iierliis  dat  incrementuin;  voluiit:iiia  vcro, 
pcr  Angclorum  opera  clliominum.  Sccundiim  illam 
priinam  coelesii:!  siipcrius  ordinari,  infcriusque  lcrre- 
stria;  liinMiiaria  siilcraque  l'ulgere,dici  noctii-qucviccs 
ngit:iri,aquis  lcrrani  fuiidalam  iiilerlui  atqiie  circumliii, 
uerem  aliius  supcrfundi,  aibubta  ct  aiiimaliu  coucipi  ct 

'  liic  el  faiilo  post  onVnes  !ov.  Mts.  ferunt,  eicutn  edcs. 
f.  coiitra  F.T.l.iigd.ven.  nuiic  lefiuni,  CKam  cdes,  nunc.  esca 
tiics  nuac,  eiics  ai'  cscani-    U. 


tKA.M,  S.  AUGUSTIM 


m 


nasci,cresccre  ct  sencsccrcre,  oc(.idi'ic,  elquidipiiil 
alind  in  nbus  inleriore  naluraliqiic  inolu  geiilur.  I.i 
liac  aiitem  altera  s  gna  dari,dncerietdisci ',  agros  co- 
li,  sociclates  admiuisirari,  artes  e.xerccri,  cl  (pia-iiuc 
alia  sivc  iii  siiperna  sociciatc  aguniur,sive  iii  liactcr- 
rena  alqiic  !iior!ali,  ila  ul  Iioiiis  coiisiilatnrct  por  iie- 
scientcs  iiialos.  liKpicipso  liominc  camdciii  giininaiii 
proviileiiti:c  vigerc  potcntiam  :  pri'UO  erga  corpusna- 
liiralein,  sciliceleo  iiiolii  (luofil,  quo  crescit,  qiiose- 
nescit ;  voltiniariam  vcro,  quo  illi  ad  victum,  legiiincii- 
tiim,  curalioiieinijiieconsulitur.  Simililer  crga  aiiiinam 
natiiraliter  agilur  iit  viv:it,  ul  sentiai ;  volunlarie  ve- 
10  nt  discat,  ut  consciitial. 

18.  Siciit  autem  iii  arborc  id  agil  agriciil!iir:i  fo- 
rinsccus,  ul  illud  pionciat  qiiod  gcrilur  iiiliiiiseitis  ; 
sic  iii  lioiiiinc  seciiiRlum  corpus,  ei  qiiod  inlriiiscciis 
agit  natiira,  servit  extriosccus  medicina  :  itcmquc 
secundum  aniniam,  ui  iialura  beaiiricetnr  iiilrinsuciis, 
doctrina  miiiisiraiur  cxlrinseciis.  Qiiod  auicm  ad  ar- 
borcm  coleiidi  iiegligcntia,  lioc  ad  corpus  nicdeiidi 
iiicuria,  lioc  ad  aiiiiiiam  discendi  scgiiilia  :  ct  (|uod 
ad  aiboreii)  liiiinor  inulilis,  boc  ad  corpiis  vicliis  exi- 
tiabilis,  iioc  ad  aiiiiiiaii)  pcrsuasio  iniquiiatis.  Dcus 
itaqtie  super  omnia,  qui  condidit  omnia,  cl  regii 
oiiinia,  onines  iiaturas  bonus  creal,  omiies  voliinlales 
jiistus  oidin.it.  Quid  crgo  abliorrct  a  vcro,  si  cieda- 
mus  bomiiiem  ita  iii  paradiso  constitiilum,  ut  opera- 
retur  agricultiirain,  non  labore  servili,  scd  lioiicsia 
aninii  volupiaic?  Quid  cnim  lioc  opcrc  iiinoccniiiis 
vacanlibiis ,  ct  ipiid  pleiiius  niagna  coiisidei'atiu:ic 
piudc;ililiu>,  ? 

CArUT  X.  —  Qiiid  sii,  Ut  uperaiciur  ct  custodirct. 

19.  Ut  fMs(o(//i-c/ autein  ,  qiiid?  An  ipsum  paiadi- 
suiii  ?  Conti-a  qiios?  Nulius  certc  vicinus  nictiicb:itiir 
invasor,  nullus  limiiis  pertuibator,  nnllus  fur,  iiullus 
aggrcssor.  Qiioinodo  crgo  iiitcllecturi  siimus  coipo- 
ralcm  paradisum  poluisse  ab  Iioiiiine  corporalitcr  cu- 
slodiii?Scd  iietiue  Scriptura  dixit,  Ut  npcrarolur  cl 
custodircl  p;ir:idi5Uin;dixil  autciii,  Ut  opcraietur  clcii- 
slodirel.  Quaiiqiiam  si  dcgr;cco  diligcnlius  ad  vcrbuiii 
cxprimattir,  iti  scripluin  cst,  E'.ucc-:pii  Duniiiius  Deuf 
liumincin  gueiii  [ecil,  cl  posuil  euni  i»  parudiso  operuri 
eum  et  cusiudire.  Sed  utium  ipsinn  boniinem  pusuit 
operari,  lioc  eniin  scnsit  qui  inicrprclatus  est,  ut  ope- 
rarclur ;  aii  cuiiideni  paradisum  operari,  id  esl,  ut  liO- 
nio  p;iradisun)  opcnrctur,  anibigue  soii;it  :  ct  vidctur 
niagis  cxigcre  lociilio,  iit  non  dicalur,  Opcr..i'Cl;ir 
pai':i(lisiiin  ;  scd,  in  paradiso. 

20.  Verumtamen  iie  forlc  sic  diclum  sit,  Ui  opcra- 
rclur  paradisum,  sicut  supci  ius  diclum  cst ,  iVec  crui 
liomo  (jui  upcr.irclur  lerraiii  (  caileiii  quippc  loculio  esi, 
opcrari  lcriaiii,  (jtia!  operari  paradisum ) ;  aiiiliiguam 
seiilcniiam  ad  utruiiiqnc  iracteinus.  Si  ciiim  noii  csl 
iietessc  ut  accipiamus ,  Paradisum  cuslodire,  scd,  in 
paradiso ;  qtiid  crgo  in  paradiso  custodirc?  Nani  qiiiil 
opcrari  iii  paradiso,  jam  ut  visum  est  disscruiiuus. 
Ai)  ut  quod  opcrareliir  in  tcria  per  agriciiUuram,  iii 
:  cipso  custodircl  per  distiplinam  ;  id  al,  tii  sicui  ei 

'  Juxia  Er.  Lugd.  ven.  loy.)  disccrc-    m. 


ager  oblcmpcraret  colenli  sc,  ila  el  ipse  pracipicnli 
Doniiiio  suo,  ui  sumplo  prscepto  obedicntia;  fruclum, 
non  spiiias  inobedienlia;  rcdderct?  Dcnique  quoniam 
similitiidi:;cm  a  sc  culli  paradisi  iii  seipso  cuslodirc 
siibdiliis  luiliiil,  siniilem  sibi  agrum  damuatus  acce- 
pit  ;  Sinnas,  inquit,  et  Inbittos  pnrict  libi  {Gen.  iii,18). 
il.  Quod  si  ct  illud  inleiligamus,  .ut  paiadisum 
oppwrotur,  el  paradisum  cusiodirei,  operari  qiiidcm 
paradisum  possel,  sicul  supra  dixinius ,  per  ;igiicul- 
luram  ;  ciislodire  aulcm  noii  advcrsus  iniprobos  aut 
iiiiniicos,  qiii  milli  er;inl ,  sed  forlassis  adversus  be- 
siias.  Qiioniodo  isliid?  aut  quare?  Numqiiid  cnim  be- 
siinc  jani  iii  lioinincm  sKviebaiit,  quod  nisi  peccaio 
non  ficrcl?  Ipsc  quippe  bcsliis  oinnibiis  ad  se  addu- 
clis,  sicut  post  conimemoratur,  nomina  imposuit : 
ipse  etiam  sexlo  die  lcge  verbi  Dei  cum  omnibus 
communcs  cibos  acccpit.  Aui  si  eral  jam  quod  ruiie- 
relur  iii  bcsliis,  quonam  pacio  posset  unus  bomo  il- 
lum  niunire  paradisum?  Ncque  enim  exignus  bicus 
oral,  qucm  lanlus  fons  irrigabat.  Cuslodire  quidem 
ille  deberel,  si  possel  paradisum  lali  et  lanla  macc- 
ria  communire,  ul  eo  serpens  non  posset  inlrare  : 
scd  niinim  si  priusquam  communirei,  omncs  serpen- 
les  inde  possct  excludcre. 

22.  Proinde  inlelleclum  anle  oculos  cur  pra,'ter- 
niiliinius?  Positus  est  qiiippe  liomo  in  paradiso,  ut 
operarctiir  eumdtni  paradisuni,  sicut  supra  dispuia- 
tum  esl,  pcr  agriculUiram  non  laboriosam,  sed  dcli- 
ciosam  ,  et  menlem  prudentis  magna  aique  uiilia 
coinnionciilcm  :  cuslodiret  aulem  eumdfm  par;idi- 
sum  ipsi  sibi ,  iie  aliquid  admiiierct,  quare  iiide  iiie- 
rereiur  expclli.  DeirKiue  accepit  et  pracccpliim,  ut 
sil  pcr  quod  sibi  custodiat  paradisum,  id  est,  quo 
conscrvalo  nou  indc  projiciaiur.  Recte  enim  qnisquc 
d  citur  non  cusiodisse  rera  suam,  qui  sic  egii  ul;iniii- 
leret  eam,  ciiamsi  allcri  salva  sil ,  qui  eara  vel  inve- 
iiil  vel  accipcrc  nie;  uit. 

23.  Est  alius  in  bis  verbis  sensiis,  quem  puto  non 
immerlio  prx'ponendum,  ui  ip^um  bomiiiem  operarc- 
mr  Deiis  ct  cuslodirel  (n).  Siciit  eiiiin  operalur  liomo 
terrain,  noii  ui  eam  faciatcsse  terram,  scd  utcullam 
alque  frucluosam  :  sic  Dcus  bomiiiem  niullo  n.agis, 
quem  ipse  creavit  ut  bomo  sii ,  euin  ipse  operatur  ut 
juslus  sii,  si  honio  ab  illo  pcr  siiperbiam  non  abscc- 
dal;  Ii:iC  est  enim  apostaiare  a  Deo,  qiind  iiiilium 
siipeibise  Scriptura  dicit :  liiitium,  iiiquit,  siipcrite 
homiiiis  apostaiare  a  Deo  (Eccli.  x ,  14).  Quia  ergo 
Dcus  cst  incommulabilc  boniim,  liomo  aulem  ci  se- 
cundum  animam  el  sccuiidum  corpiis  mulabilis  rcs 
est;  iiisi  ad  incommulabile  bonum  ,  qnnd  est  Dcus, 
loiivcrsiis  subsiiiei  it,  formari  ut  jiistus  bcatusque  sii, 
nnii  potcsl.  Ac  pcr  boc  Deus  idciii  ijui  crcai  liomi- 
nt!in,  ul  Iiomo  sii,  ipse  operalur  bomiiicm  aiqiic  cu- 
siodil,  ut  cliam  boniis  bealusque  sil.  Quaproplcr 
qiia  loculiouc  diciiur  bomo  operari  terram,  quae  jam 
lcrra  erat,  ul  oriiata  ali|iie  fecunda  sii,  ca  lociitinnc 

(«)  Allora  l;imen  exposilio  a|  liuscoagiuil  hclinci,  in  qiio 
iroiioiiii'aeHm,rererluia(lpn)7i(.'iii;m,  gcnererenaiiiiioi.ujn 
tsla  voc«  coovenieus.. 


LIBER  OCTAVLS.  '^"^  382 

dicilur  Dcus  operari  iiominem  ,  qui  jam  bnino  er.ll, 
ul  pius  sapieiisque  sit,  cumqiiccu>lodirc,  qiiod  Iiomo 
sua  polesialo  iii  sc,  quam  illius  supra  <c  delcciatns , 
domiiiaiionemqiie  pjus  conlcraiiens  liitus  essc  non 
possit. 

CAPUT  XI.  —  Ctir  hic  nddiia  dictio,  Dominus. 
Dominus  veriis. 

24.  Proinde  nullo  modo  vacare  arbilror,  scd  nos 
aliqiiid,  et  magiium  aliquid  admoiiere,  quod  ab  ip^o 
divini  libri  liiijus  cxordio,  ex  qiio  ita  cieplus  esl,  /ii 
jirincipio  fecit  Deus  coelttm  el  terram,  usque  ad  liunc  lo- 
cum,  iiusquam  posilum  esi,  Dominus  Deiis;  scd  lantum 
modo,  Dcus :  nunc  vero  ubi  ad  id  vcnlura  est,  ut  liomi- 
nciii  in  paradiso  coiistiluercl,  cumquc  |icr  pra^ceptiiiii 
operareiur etcusiodirei,  iia  Scriptiira  locuia  est,£t 
suinpsil  Dominiis  Deus  honiinciii  quem  fecit ,  et  postiil  eum 
in  paradiso  operari  euin  et  cuslodire  :  non  quod  supra 
dictarum  creuturarum  Dominus  iion  esscl  Dcus ;  sed 
quia  boc  iiec  propter  Angelos,  noc  propler  alia  quaj 
(•reaia  suiit  ,  scd  proplcr  boniinem  scribebalur, 
ad  eura  adinonendum  quantum  ei  expodiat  babere 
Dominum  Deum,  lioc  est,  siib  ejus  doniinatione  obc- 
dicntcr  vivcre  ,  quam  licentiose  abuii  propria  pnie- 
slale,  nusquam  lioe  priiis  ponere  voluil,  nisi  ubi  pcr- 
vcntum  csl  ad  eum  iii  paradiso  collocandum,  opcran- 
dum  ct  cuslodiendum  :  ut  non  diceret  sicut  cl  c;elera 
omnia  supcrius,  Et  sumpsit  Dcus  b;imiiiem  quem  fe- 
cil ;  scd  dicerel,  Et  sumpsit  Domintis  Deus  homiiiem, 
qucm  fecil,  cl  posuil  euin  in  paradiso  opcrari  cum ,  ut 
jiisliis  essel,  e/  cuslodire ,  ul  tiitus  (•ssel,  ipsa  utique 
doiiiiiiatione  sua,  qiuc  non  est  illi  sed  nobis  utilis.  lllc 
(juppe  noslra  serviiute  non  indigei,  nos  vero  dorai- 
iiaiione  illius  indigeinus,  ut  opercliir  ct  cuslodiatnos; 
et  ideo  verus  solus  est  Dominus,  quia  non  illi  ad 
suam,  sed  ad  nosiram  uiiliiatcm  saliiiemque  sorvi- 
mus.  Nam  si  nobis  indigerel,  eo  ipso  ncn  vcrus  Do- 
minus  essel,  cum  pcr  nos  ejus  adjuvaretur  necessiias, 
sub  qua  et  ipse  serviret.  Merilo  ille  in  Psalmo  :  Dixi, 
inquil,  Domino ,  Deus  meus  es  tu  ;  quonimn  bonoruin 
incorum  non  eges  (Psal.  xv,  2).  Nec  ila  sciiliendiiin 
est  quod  dixiinus,  nos  illi  ad  uiiliialein  nostrain  sa- 
liitemque  servire ,  tani]iiam  aliud  aliquid  ab  illo  cx- 
speclemus  qunm  eum  ipsum  ,  qui  summa  ulililas  ct 
salus  iioslra  est.  Sic  enim  eum  gralis  secunduin  iil;;m 
vocem  diligimiis  :  Milii  autcm  adharere  -Dco  bonum 
cst  (Psal.  i.xxu,  2S). 
CAPUT  XII.  —  Hominem  non  possc  ijuidquam  boni 
ngcrc  siiie  Deo.  Disccssus  a  Dco. 

23.  Neque  cnim  lale  aliquid  cst  liomo ,  iii  factus, 
desercnle  co  qui  fecit,  possit  aliquid  agcre  l>cne  tan- 
qiiam  ex  scipso;  sed  tola  cjus  actio  bona  ,  esl  con- 
verii  ad  cum  a  quo  facius  csl ,  ct  ab  co  justus  ,  piiis, 
sapieiis,  boaUisque  scmper  lieri  :  iion  fieri  ct  rece- 
dcrc,  sicut  a  corpnris  incdico  sanari  el  abirc :  qiiia 
niedicus  corporis  openirius  fuit  cxtrinsccus,  SLrvieiis 
n;ilur;e  inlrinsccus  operanti  sub  Deo,  qui  opcraiur  oni- 
iiciii  salutcm  gciniiio  illo  opere  providonlii,  de  qiio  sU' 
pialiicnli  siinius (Cn/i.  9).  Noii  crgo  ita  sc  dobct  bnmo 
ad  Doiiiiiiuni  convGrlcre,  ut  cum  ab  eo  fatms  fuciil  iu- 


583  DE  GENESl  AD  LHTERAM,  S.  ALGLSTLNl 

(.(iis  absccthil,  scd  ila  ul  abiUo  seiiipcr  fial.Eo  iniippo 
ipsocnninbillunnnJisccJil.ejiis  ipso  prxscnlia  juslili- 
caiur,  cliiluiiiinalur,  clbiMlificalnr,  opiTaiilc  ctcusto- 
di  iile  Deo,  tluiii  oln^tlicnli  siilijccloiiue  tbiminalnr. 

26.  Noi|ue  euiui,  iit  ilicelianius,  sieut  ■)peialur  lio- 
1110  lcrrain,  ulculta  atque  lceumla  sit,  tpii  cuin  fuerit 
opcrains  absccilil,  reiiniiiiens  cam  vel  aratam,  vcl  sa- 
lani,  vclrigaiani,  vel  si  qniil  aliutl,  mancnle  operc 
qnotJ  factuin  est,  cum  operalor  absccsscrit,  ita  Deus 
operalur  lioinineiii  jusluin.  itl  cst  justificamlo  eum,  ul 
si  abscesscrit,  nianeal  iii  abscetleiitc  qinnl  fecit :  scil 
piiiius  siciil  aer  pr.cseiile  hiiuiiic  iion  laeliis  csl  luci- 
tliis,  scil  lil ;  quia  si  factus  essel ,  non  auiem  ficret, 
ctiain  absenle  lumiiie  lucitlus  nianeret;  sic  bnino  Deo 
sibi  pnesente  illnuii.atur ,  abscntc  auiem  continuo 
tciiebra(ur;a  quo  non  locorum  inlcrvallis,  sctl  volun- 
laiis  avcrsione  iliscitlitur. 

27.  Ule  itaque  operetnr  liomiiicm  bonuin  atquc  cu- 
s.toiliat,  qiii  incommutabiliicr  bonus  esi.  Seiuper  ab 
illo  fieri,  seiiip'rqnc  pcrlici  tlebenius ,  iiiliLcrcntcs  ci, 
et  in  ea  convcrsione  quae  ad  illum  csl  permaucntes, 
de  qiio  dicitnr,  ililii  milem  adliwrere  Deo  bonum  cst; 
el  cui  ilicitur,  Forliludinem  mcam  ad  tc  custodiam 
{l'sal.  Lviii ,  10).  Ipsius  euim  sumus  figiiieiiliim,  non 
tantum  ad  lioc  ul  bonrmes  simus,  sed  ad  boc  etiain 
ut  bnnf  simiis.  Nam  el  Aposlolus  cum  lidelibus  ab 
iinpietale  conversis ,  granam  qua  salvi  fiicti  siiniiis, 
commeudarel  (Kplies.  ii,  8  10)  :  Gralia  enini,  inquit, 
sn!vi  fucii  eilis  jicr  fnlcni ;  el  hoc  non  e.t  robis ,  sed  Dei 
doniim  est ;  non  ex  operibus ,  ne  fvrle  quis  e.vlollaUir. 
Ipsius  enim  sumiis  figmentum  creati  iii  Cliristo  Jcsii ,  in 
operibiis  boiiis  qiia;  prwparavit  Deus,  iil  in  iltis  ambulc- 
mus.  V.l  alibi  cuui  dixissLl ,  C"i<m  timore  el  tremore  vc- 
slram  ipsoruni  salutem  opcraniini ;  lii'  sibi  piUarciit 
Iribiiciiduin,  laiirpiam  ipsi  sc  facercnl  jiislos  el  bono^, 
contiuuo  subjccil  :  Deus  eiiim  est  ijui  operutur  in  vubis , 
(PliiHpp.u,  12,  13).  Sumpsil  ergo  Dominus  Deus  lio- 
mincm  (jucm  ftcil,  el  pustiit  enm  iii  pnrtidi&o  opcrari 
eiim,  lioc  cst,  operari  in  eo,  et  cuslodire  cuin. 
CAPIJT  Xi!l   —  Cur  liomo  proliiiitus  u  ligno  sciciilix 

boni  et  mali. 

28.  El  pra:epil  Domiinis  Deus  Adiv,  iUccns :  .Ab  oniiii 
ligno  ijuod  at  in  puriidiso ,  edcs  iid  escam ;  de  ligno 
autem  cognosceiidi  bonum  el  malum,  noii  mandiicubilis 
de  illo.  Qua  die  autcm  cderilis  ab  eo ,  morle  moriemini. 
Si  ali(|uid  m:ili  esset  lignuin  illud,  uude  proliibuit  lio- 
niincni  Deiis,  cjus  ip^iiis  mali  natura  vciicnaliis  vidc- 
rciiir  ad  mortcin.  Quia  vcro  ligiia  OMiiiia  iii  paradiso 
boiia  planlavcrat  (Gen.  i,  12),  qui  fccit  omiiia  bo;  a 
vaUle,  ncc  ulla  ibi  nalura  mali  erat,  quia  nusqiiain 
est  mali  ulla  iiatnra  {quod  diligeiiliiis,  si  Domiinis  vo- 
jiieril,  disscrcmns,  cum  de  illo  scr|iciitc  diccrc  roRpc- 
liiiius) .  ab  co  ligno  ijuod  nialiim  iion  erat  probibitiis 
esl,  ut  ipsa  per  se  pra:cei-.ti  conservatio  bomim  illi 
esset,  el  transgressio  malnni. 

29.  Ncc  potiiit  melius  cl  tliligciillus  coniiiicmlari 
qnaiilnm  maluiii  sit  sida  iiiobcdicnlia  ,  cum  idco  rciis 
iiiiiiiiitatis  facliis  cst  liomo,  qnia  cani  lum  tcligil  coii 
la  prohibilioiieni ,  quani  si  non  prtdi  biius  iciigisjcl, 


5«i 

non  miqiie  pcccasscl.  N.un  qni  dicil,  vcrbi  gratia,  NoH 
tangcrc  banc  herbani,  si  forte  vcnciiosa  est  niorteiu. 
que  Fr:cmmliat,  si  lctigcril,  seqnitur  qiiidein  iiiors 
coiiiempioriMii  pra:cepti ;  scd  eliam  si  ncmo  prolii- 
buissct,  :iiqiie  illc  lciigibsct,  iiibilominus  iiiii|iic  mo- 
reretur.  llla  ([uippe  rcs  contraria  saliili  viLvquc  cjus 
cssct,  sive  indc  vciarelur,  sivc  nnn  velarelur.  Itcii 
cuin  qnisipie  proliibct  eam  rcm  tangi,  qn.ic  non  qiii- 
dcm  langcnli,  sed  illi  qiii  proliibuit  obosset,  velul  s. 
quisquam  in  alienam  pecuuiam  misisset  iiianum, 
proliibilus  ab  co  ciijus  crat  pceunia  illa ;  idco  cssel 
probibiio  pcccatuiii,  qiiia  proliibenti  poicral  essc  da- 
miiosum.  Cum  vero  illud  laiigiiur ,  quod  ncc  (aiigenli 
obesset  si  iion  prohibcictur,  ncc  cuiipiani  allcri  quan- 
dulibet  tangerctur;  qu;irc  pioliibiluin  cst ,  iiisi  ul 
ipsius  per  se  boiium  obcdieiili;r,  ct  ipsius  prr  sc  ina- 
lum  iiiobcdicii(i:G  iiiouslrarelur? 

50.  Denique  a  pcccaiile  iiiliil  aliiid  a;  peliluin  csl, 
ni'i  noii  csse  sub  doiuinaiiouc  Dci,  quaiulo  ilbid  ad- 
missuin  est ,  in  quo  iic  admittcrctur ,  sola  deberct 
jussio  doniiiianlis  altendi.  Qu;t  si  sola  aiicndcivtur, 
quidalind  quam  Dei  volunlas  altendcrelur?  quid  aliutj 
qu;im  Dei  voluiilas  ;iiiiarcliir?  quid  aliud  quam  Dei 
voluntas  hiimaiuc  volinit:ili  pra')ioncretur?  Doniiims 
qiiiilcm  cur  jusscril,  vidcijt;  lacieiidum  est  a  scrvienle 
quod  jiissit ,  ct  tiiue  forlc  videnduni  esl  a  promercnio 
cur  jusscrii.  Scd  tamen  ut  causam  jussionis  bujus  iior 
diiiiius  reipiiramiis ,  si  Ii:cc  ipsa  iiiagiia  est  ulili;as 
liomini  quod  Dco  servil,  jubeiido  Dcus  utilc  facit  quiJ- 
quid  juberc  voliicrit ,  dc  (|Uo  mctueiidiim  non  cst,  ne 
jiibere  qiiod  iiiutile  csl  possil. 
C.VPLT  XIV.  —  Ex  divini  pra;cep:i  contcmptu  expe- 
rienlia  mali. 

31.  Nec  ficri  [loicst  ui  voluiitas  piopria  iinn  grandi 
ruiiKC  poiidere  sii]!cr  liomineni  cadal ,  si  eaiu  volun- 
lati  superioris  exlollcndo  pra:ponat.  Hoc  cxpcrtus  es( 
liomo  conlemiiciis  [rxccpluni  Dci,  ct  hoc  cxperimcnto 
didicit  ([iiid  inlcressct  iulcr  boniim  et  nialuin,  bomim 
scilicel  obcdic;iti;c,m.iluiii  autemiiiobedie::li;c,  id  esl, 
snpcrbix  et  contumaciic,  pcrvcrsoe  imilationis  Dei  el 
noxiaj  liberlatis.  Hoc  aulem  in  quo  ligno  acciderc 
|iotiiit,  ex  ipsa  rc ,  ut  jain  su[ira  dictiim  est,  noiiien 
accepit  (Cup.  0).  M;iliim  ciiim  nisi  experiineiilo  iion 
scntiremus,  qiiia  nullnm  csset ,  si  non  fecissemus. 
Neqiic  eiiim  uUa  iiatiira  mali  cst,  seJ  amissio  boni  lioc 
nomcii  accepit.  Doiium  quippe  iocommutabile  Deus 
est  :  hr.mo  aiiicm  quanlum  ad  cjiis  naluram  ,  iii  qii:i 
eum  Deiis  co;ididil,  pcrlinct,  binum  cst  (piidem ,  scd 
non  iiicoiiumilabilo  nt  Iiiiis.  .Mutabilc  aiitiin  bcnuni, 
(|iiod  csl  jiost  incominulabilc  bonum,  meliiis  bonum 
fii,  ciim  boiio  incoiniiiutabili  adhxscrit,  amando  atquc 
ser\iciido  ralionali  et  pro|)ria  volunlate.  Ideo  qui|ipe 
el  Ii;ic  niagni  boni  natiira  cst,  quia  ct  Iioc  atccpit,  ul 
possit  summi  boni  adliaTcrc  iialurx.  Quod  si  nolucrit, 
bnno  se  priv;it,  ct  lioc  ei  m;iliiin  esl,  unde  pcr  justi- 
liain  Dei  eliam  crucialus  conscquitnr.  Quid  enim  lam 
iniquum,  qn;im  nt  bcnc  sit  dcserlori  boni?  Neqiie  ullo 
iiiotlo  fieri  potcsl  u(  il;i  sit  :  scd  aliqiiando  amissi  sii- 
pcrioris  boni  non  senliiur  malum,  nim  l::ibclnr  qiit^ 


585  LI15ER  OCTAVCS. 

am^tlum  csl  infcrius  bonum.  Suil  diviiia  jusiitia  csi  ut      C.APIIT  XVI. 

qui  voluiilalc  amisil  quod  am.ire  debuit,  amiltat  cum 
ilolore  quod  ainavit,  dum  iiaturaruni  creaior  ubique 
laudetur.  Adhuc  enim  est  boimm  quod  dolel  amissiim 
bonum  :  nam  nisl  aliquod  boiium  reiiiansissel  iii  iia- 
tura,  nullus  boiii  amissi  dolor  essct  in  poena. 

32.  Cui  auteni  sine  niali  experimento  piacetbonum, 
id  csl,  ut  antequam  lioni  amissionem  scniiat,  eligai 
lenerc  ne  amitt;il,  supcr  onines  homincs  pricdicandus 
cst.  Scd  lioc  nisi  cujusdam  siiigularis  laudis  esset,  nuu 
illl  pucro  iiibucrelur ,  qui  es  genere  Israel  factus 
Kmmanuel  nobiscuni  Deus  (.Uo((/i.  i,  23),  rcconcilia- 
vit  nos  Dco,  honiinuni  ci  Dei  homo  nicdiator  (I  Tim. 
II,  5),  Verbum  apud  Deiim ,  caro  apud  nos  [Joan.  i, 
i ,  14),  Verhum  caro  inter  Deum  et  nos.  De  illo  quippe 
propheta  dicil ,  Priusquain  sciat  puer  bomim  aut  ma- 
lum,  conlcmnel  maliliam,  ut  eligat  bonum  {Isai.\u,  16, 
scc.  LXX).  Quomodo  quod  nescit,  aut  coniemnit  aut 
eligit,  nisi  qnia  hxc  duo  sciunlur  aliler  pcr  prudcn- 
tiam  boni,  aUter  per  experienliam  niali?  Pcr  pruden- 
tiam  bnni  maluni  scilur ,  etsi  non  sentitur.  Tenclur 
eiiim  bonum,  nc  amissione  ejus  seniiatur  maliim.  liem 
per  experientiam  mali  scilur  bonum ;  quoniam  qnid 
amlserit,  scntit,  cui  dc  bono  amisso  male  fiierit.  Pilus- 
quam  sclrei  ergo  pucr  pcr  experientiam,  aut  boniim 
quo  careret,  aut  nialum  quod  boni  amissione  seniirei, 
contcmpsit  nialum  ul  eligcret  bonum  ,  id  esl,  noluit 
araitterc  quod  habcbat ,  ne  seiitiret  amitlcndo  qnod 
amiitere  iion  dcbebat.  Singulare  exempUim  obcdien- 
tise ;  quippe  qiii  non  veiiit  faccre  voluntaicm  suam, 
sed  ejus  volnntalem  a  quo  missiis  cst  {Ioat>.  ti,  38) : 
iion  sicui  lllc  qui  elegit  faccre  volunlatcm  siiam ,  non 
ejiis  a  quo  ficlus  cst.  Mcriio  sicut  pcr  uniiis  iiioLie- 
dientiam  peccaioies  coiisiituli  siint  multi,  iia  pcrunius 
ohedieiitiam  jiistl  consiituuiilur  multi  {Rom.  v,  19) ; 
quia  sicul  in  Adam  omnes  moriuntur ,  sic  el  in  Cliri- 
slo  omncs  vivificabuntur  (I  Cor.  xv,  22). 
CAPUT  XV.  —  Lignum  scienliai  boni  et  mali  cur  :ic 
appcllalum. 

55.  Frustra  aiilein  nonnulli  acule  oblusi  sunt ',  cum 
requinint  quomodo  potucril  appellari  lignum  dlgno- 
scentia;  boni  et  mali ,  antequain  in  eo  transgrcssus 
csfct  hoiiiii  |ira;ccpluiii,  atquc  ipsa  cxjicrient  a  digno- 
sciTcl  qnid  Iniercssct  iiiter  bonum  quod  ainisit,  et 
nialuiii  quiid  admisit.  Lignum  eiiim  tale  nonien  accc- 
pit,  ut  eo  secundum  prohiblilonem  non  t.iclo  caverc- 
tur,quod  eo  conira  prohlbiiicncm  lacto  seniiretur. 
Neque  cnim  qiiia  indc  conlra  pncccptum  manducave- 
niiil,  ideo  fMCium  cst  illud  ligiiuiii  dignosccntla;  hoiii 
cl  mali ;  sed  uiiqiie  ctiamsi  iibedicnles  essenl,  et  iiihil 
inde  contra  prcccptum  usurpasscnt,  id  recic  vocarc- 
lur,  qiiod  ibi  eis  acciderci,  si  usurpasscnt.  Queinad- 
modum  ^i  vocaretiir  arbor  saiiirllatis  ,  quod  Inde 
piisscnt  homlnes  saliirari ;  numquid  si  ncmo  acccssis- 
sct,  idco  iiomcn  illud  ess-el  incongruum?  quandoqui- 
»li'ni  ciiin  .icccdercnt  et  saliirarenlur ,  lunc  probarenl 
quam  lioc  recle  arbor  illa  vocarctur. 


586 


Ilommem  anle  mali  experimenlum 
potuisse  intelligcrc  qnid  essel  malum. 

31.  Et  quomodo,  ini]aliinl,  inielligeret  homo  qui>d 
cl  dlcchatiir  lignum  digiioscenlloc  bonl  et  mali,  quando 
ipsum  nialuin  ipiid  esset  oiiiniiin  iiescicbal?  lloc  qnl 
sapliinl  parum  allcndnnt  qiicmadiiiodum  a  coiilraiii^ 
iiolls  sic  |'lerai|ue  iiilclligaiilur  ignota,  ui  eliam  verha 
rcrum  quie  noii  suni,  cuni  In  loi|iicndo  inierponuntur, 
nulliis  caligcl  aiiditor.  Hoc  enim  qiiod  oninino  noii 
est,  iiiliil  vocalur;  et  has  diias  syllabas  ncmo  iion 
inlelllgit,  qui  latinc  audil  el  loqu  tur.  Unde,  nisi  cuni 
scMsus  iniuetur  id  qiiod  est,  et  ejtis  privaiione  qiiid 
ctiain  non  sit  ognoscit?  Slc  ct  iiiane  cum  dlcilur,  iii- 
lueiido  corporis  plenitudinem  ,  privatione  ejus  taii- 
quam  conlraria,  qiiid  dicalur  iiiane  intelllgiinus;  sicut 
audiendl  seiisu  uon  solum  dc  vocihus,  verum  eiiam 
de  sileiitio  judicamus  :  sic  cx  vila  qua;  incrat  homini, 
posselejus  cavcre  conlrarium,  id  esl,vila!  privatloncm 
qiix  inors  vociitur ;  el  ipsani  causain  qua  pcrdcret 
quod  amabat,  Id  cst  quodlibet  factum  suuni  qiio  fieict 
ut  aniiilerei  vilam,  quibiislibet  syllabis  appellarclur, 
qiiemadiiiodiiin  latiiie  cuni  dicitur  peccatum  vel  ma- 
luin  ,  taiiqiiaiii  sigiium  ejus  Inlelligcrcl ,  quod  inente 
diseerneret.  Nos  eiiim  qiiomodo  inielliginius ,  cuiii 
dicitur  resurrectio,  quain  nunquam  cxperti  sumiis? 
Noiine  quia  seniiiiius  quid  sil  viverc ,  et  ejus  cei  pri- 
valloneni  vocamiis  morleni,  unde  redituni  ad  id  quod 
sciiliinus,  resurrcctionem  appcllanuis?  ct  si  quo  alio 
iioiiiiiie  in  quacuniquc  liiigua  klipsuiii  appellatur, 
inenti  utique  sigiium  insiliuatur  iii  voec  loqueiiliuin, 
qiio  sunanle  agnoscat  quod  eiiam  sine  sigiio  cogiiarci. 
Mirum  cst  ciilm  quemadmodum  reium  quas  babet 
aiiiissionem  ,  etlara  iiiexpcrtam  nalura  devilel.  Quis 
eiilni  pecor.i  docuit  devitaiionem  inoilis,  nisi  scnsiis 
vil;u?  quis  parvuium  puerum  adha;ieseere  bajulo  suo, 
si  eura  fuerit  ex  alto  jacere  niinitalus?  quod  ex  quo- 
daiii  teiiipore  incipit,scd  lanieii  anieqiiam  aliquid 
hiijusniodi  expcrlus  sit. 

55.  Slc  ergo  illis  prinils  honiinibus  jam  vila  crat 
dulcis ,  qiiam  profecto  amiltere  dcvilabant ;  idqiic 
ipsum  quibuscumque  mcdis  vel  soiiis  signllicantcm 
Dcum  intcUigere  potcrant  :  iiec  alitcr  els  possel  per- 
suadcri  pcccatum,  iiisl  prius  pcrsuadcrclur  eos  ex  illo 
facto  iion  esse  moriluros,id  esl,  illiid  qiiod  liabebant 
et  se  liahere  gaudebaut,  non  amissuros  ;  uiide  suo 
loco  loqiieiidum  est.  Advcrtant  itaque,  si  quos  movct, 
qrtoiiiodo  poluerint  inlelligcre  iiiexpcria  lomiiiantcm 
vel  minaniem  Deum  ;  el  videaiit  nos  oninium  liicxpcr- 
torum  nomina  ,  nonnlsi  cx  conlrariis  qiia;  jani  iiovi- 
nius,  si  privationiim  sunl,  aut  ex  slmilibus,  si  specie- 
ruin  suiit,  sinc  iillo  custu  dubilationis  agiiosccre.  Msi 
forte  aliquem  movct  qucmadmodiim  loqul  polucriiil, 
vcl  loquciitem  intelligcre  ,  qui  non  dldlcerant  vcl 
crescendo  intcr  loquciites ,  vel  allquo  maglslerio ; 
quasi  magnum  rucril  Deo  loqui  eos  doccre,  qiios  ila 
fcccrai,  ul  lioc  possciit  cliara  ab  hoiiiiiiilms  discera, 
si  esscnt  a  quibus. 


'  Anli(iui  coiliccs,  coiisiaalcr,  obtunsi  sunt  :  ul  ct  in  lili.  t 
ik  lM;-,'tiina rlirisl  ,  ii.  7, o  /.'iiis.;. 


8S?  DE  GENESl  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTINl 

<;APUT  XVII.  —  An  ulriiiiic  ,  Ailnmo  el  Errr,  dnhim 
sii  })ra;cci)iuni. 

SG.  Mcriio  sane  qujcrilur  uiruin  lioc  prxccpium 
viro  l.-Mitum  iloiloiil  Driis  ,  :in  oliani  f.niiiix?  SoJ 
noiiduiii  ii:irr.auni  esl  i|iicni;uliiioiliiiii  lacln  sil  roiiiina. 
An  fortc  jitm  oiat  f:Kl:i  ?  scd  lioc  qiieniailiiiodum  gc- 
slum  sii  i)uoil  [jrius  crai  gcstum,  posica  rcc:i|)iiulando 
nnrraiuin  cst.  Verba  cnim  Scriplnra!  sic  sc  Imbenl : 
Et  prcccepil  Domiiiiis  Deus  Adm ,  diceiia ;  non  dixil, 
praccpil  cis  :  dcindc  scquilur,  .46  oiiiiii  tigno  qiiod  est 
in  paradiso  csca  cdes ;  non  dixit ,  cdclis.  Doiiidc  ad- 
jungit,  Dc  ligiio  aulcm  cognosccndi  boiium  et  malum, 
non  manducabilis  dc  illo  :  jam  hlc  tanquam  ad  arabos 
idiiralilcr  loquiliir,  ct  pliiralilcr  pr:icccptiim  lcrmiiiat 
diccrs,  Quii  die  aulcm  ederilis  ab  co,  morte  moricmini. 
An  scieiis  qiiod  ci  factiiriis  crat  niulicrcm,  ita  pr.i;- 
cepil  ordin:ilissinic,  ul  pcr  viriim  pr;rccplum  Domini 
.nd  fcminam  pcrvciiircl  ?  Qiinni  disciplinam  in  Eccle- 
sia  scrvat  Aposloliis,  dicons  :  Si  qiiid  aulein  discerc 
volunt ,  donii  viros  suos  intcrroyenl  (I  Cor.  xiv,  53). 
CAPUT  XMll.  —  Qitoniodo  Deus  tocutus  sil  lioinini. 

37.  Itcm  quari  potcsl  ipiomodo  nunc  Dcus  loculus 
sit  ad  linmincm  qucm  focii,  jam  certe  scnsu  ac  mcnti; 
prscditiim,  iit  audirc  oi  iiitelligerc  loquentcm  valcret? 
Nequc  cniiii  alitcr  i  ncoci  lum  possct  aocipcre  ,  quo 
iransgressoreus  '  c~scl,  nisi  boc  acceptura  intelligcrci. 
Quomodo  orgo  illl  locutus  csl  Dcus  ?  Utrum  iiilus  in 
nicnle  sccundiim  iiitcllccliim  ,  id  csl,  ut  sapiciiler  in- 
lelligcrct  volunuuom  ac  pncccplum  Dei  sine  ullis 
corporalibus  sonis  vel  corporaliiim  similitudinibus 
reruni?  Scd  non  sic  existimo  primo  bomini  locutum 
Dcjm.  Talia  qiiippcScriplura  narral,  ut  potiuscreda- 
mus  sic  essc  Dcuiii  loculum  bomini  in  paradiso,  sicul 
eliani  posica  locuius  cst  Patribus,  sicul  Abralia;,  sic- 
ni  Moysi,  id  csl  in  aliiiiia  specic  corporali.  Hinc  est 
oniin  ([uod  aiidicrunt  cjusvoccm  ambulantis  in  para- 
dso  ad  vcspcram,  ct  absconderunt  se  (Ccn.  iii,  8). 
CAPUT  XIX.  —  Vt  inletligalur  Ofcratio  Dei  in  crealu- 
ris,  quid  in  primisde  ipso  scnticndwn. 

58.  Locns  iiaque  niagnus  neqne  pr«tercundus  pro- 
ponilur,  ul  inlucamur  qnantiim  possumus,  quanlum 
ipse  adjuvare  el  donarc  dignalur  ,  opiis  divin;c  pro- 
videnliic  biparlilum  ,  qnod  superius  cum  dc  agricul- 
lura  loqnoreinur  ,  Iransiloria  qiiadam  oecasione  per- 
strinximus ,  ul  indc  jam  incipcrel  lcgentis  aniinus 
lioc  assucsccrc  conlucii,  qiiod  adjuvat  plnrimum,  ne 
quid  indignum  de  ipsa  Dei  subslanlia  senliamus. 
Dicimus  ila  ;uc  ipsum  suminum,  venim,  uniim  ac  so- 
liim  Dcum  ,  Patrcm  ct  Filinm,  cl  S;iiritum  saiiciiim, 
id  csl,  Dcum  Yerbumquc  ojus  cl  utriiisque  Spiritnm, 
Triniiatcm  ipsain  ,  neqne  confusam  ,  ncquc  separa- 
lam,  Deiim  qui  solus  habcl  iinmorlaliliteni,  ct  lucom 
babilal  inaccessibilem  ,  qucm  ncino  boiiiinuin  vidit, 
nec  vidorc  potcsl  (I  Tim.  vi ,  10)  ,  ncc  Incoruni  vcl 
finilo  vel  infinito  spaiio  conlineri  nec  lemporuin  vel 
liirito  vel  infinito  volumine  variari.  Ncqiie  enim  cst 
in  ejus  subslanlia  qna  Dcus  cst,  quod  brcvius  sil  iii 
parie  qnam  in  loto,  sicul  neccsse  csl  csse  qii.^  in  locis 

*  Sic  Vjs.  At  cdili,  qiio  Iratisgrcssor  ejiu. 


383 

immoto  cardinc  movcatnr  :  sic  tola  paliiia  ;ibarliculo 
Siim  ;   aut  fuit  in  cjus  subslanlia  qnod  jain  non  cst, 
vel  erit  qiiod  noiidiim  csl,  sicut  in  nalnris  qn;c  possuiit 
tomporis  niiilabililaloin  p:iti. 
CAPUT  XX.  —  Creiitura  curiwralis  Inco  et  /(■m/ioir, 

spirituatis  tempore  lanlum,  Creutor  ipsc  neulro  moilo 

tmitabitis. 

59.  Ilic  ergo  incommulabili  xtcrnitatc  vivciis  crca- 
vit  omiiia  simiil ,  ox  qiiibiis  oiirierciil  lompora  ,  ct 
implcrcnliir  looa,  tomporaliliiisqnc  ol  localibiis  rcriini 
motibus  s;ccula  volvcrcnlnr.  Iii  qiiibfs  robiis  qiiaB.l.im 
spiiilualia,  qnxd.im  corpoi:ilia  condidil,  rorncins  nia- 
tcriain  quam  iiee  alius  iicc  nullns  ,  sed  uinnino  ipse 
informem  ac  formabilom  insliliiil  ,  ul  foiinalioncm 
sii.ini  iiiin  lomporc,  sod  origiiic  pr.ovoiiirel.  Spiritiia- 
loin  aiilcm  crcaliiram  cniporali  pra-posuit;  quod  spi- 
ritii;ilis  l;iiiliinimo(lo  por  lenipora  nuitari  possel,  cor- 
poralis  autcm  pcr  tcmpora  et  loca.  Exempli  cniin 
gralia,  per  lenipiis  niovclur  aniinns,  vel  reminisccndo 
quod  oblilus  eral,  vel  disccndo  quod  nescicbat ,  vcl 
volcndo  quod  nolcbat  :  per  loca  autcm  corpus ,  vel  a 
lcrra  iii  cadum,  vcl  a  coelo  in  lerram,  vcl  ab  oricnlc 
in  occidonlcm,  vel  si  qiio  alio  siiiiili  mndo.  Oniiic  aii- 
tem  qiiod  movclur  per  locuin  ,  non  potcst  nisi  et  pcr 
tcinpus  siinul  raovcri  :  ai  non  omne  quod  movoiiir 
pcr  lcin]ius ,  necesse  est  ctiain  per  lociiin  iuoveri. 
Siciit  crgo  subslantiam  qua:  movctur  per  tompus  cl 
locuin,  pnocedit  siibstanlia  qii;c  tanlum  pcr  lcmpiis  ; 
ita  ipsain  pncccdii  illa  qiix  ncc  pcr  lociiiii  nce  pcr 
tempus.  .Ac  per  lioc  sicnt  pcr  lempus  ct  locnin  movel 
corpns  ipse  laiitum  pcr  icmpus  moliis  coiidiuis  spiri- 
tus  ;  iia  per  lcmpus  movct  condiiuni  spiriuiiii  ipse 
nec  pcr  tempus  ncc  pcr  lucuiii  inoms  conditor  Spiri- 
lus  :  sed  spiritus  crcatiis  movct  scipsiim  per  Icmpus, 
el  per  tcmpns  ac  locum  corpiis ;  S,jiritus  aulcm  crca- 
tor  niovet  scij  sum  sii.e  teinpore  ac  loco  ,  movcl  co:;- 
ditiini  ppirilum  pcr  lcnipns  siiic  luco  ,  niovct  coriius 
ptr  ti'inpiis  ct  biciim. 

C.\rUT  XXI.  —  Qucniodo  Deus  inimotus  nioi\al crea- 
turas ,  exemplo  aiiiina:  deprehendi. 

40.  Qiiocirca  quisqnis  intclligerc  conatur  qiioiii- 
adiiioduin  vcrc  xtcrnus  cl  verc  immorla!is  atipic  in- 
Cnninintabilis  Deus ,  ip  e  ncc  per  tcmpiis  ncc  per 
locum  motus  movcat  tcin|.oralitcr  ct  localilcr  crcaiii- 
ram  snam ;  iion  cum  piito  possc  asscqni ,  iiisi  priiis 
intellexcrit  qiicmadinndiim  aniiiia  ,  hoc  cstS|i:i:iis 
creatus,  noii  pcr  locum,  sed  tantum  pcr  toinpiis  nio- 
tus ,  mnveat  corpus  pcr  tempus  el  locuiii.  Si  ciiim 
qiiod  in  soipso  agitur  caperc  iioiidum  potcsl,  ([n  mio 
iiiimis  illiid  ipiod  supra  csl  ? 

41.  Affccia  quippc  aiiima  cariialiiim  scnsuiim  coii 
suctiidine ,  ctiam  scipsam  ciim  corpore  per  Inciim 
movcri  pnlat ,  dum  id  por  locum  movot.  Qu:c  si  pos- 
sii  dirigonier  inspicerc,  tanquam  cardines  mcmbro- 
rum  corporis  sui,  quemadmodum  ariiciilatim  dispos.ti 
suiit,  a  qiiibus  iiiitia  molionum  nilanlur;  invciiicl  ea 
qu.T  pcr  spatia  locornni  nioveniiir  ,  nisi  ab  cis  qiia? 
loco  fixa  simt ,  nnn  minori.  Non  cnim  innveUir  solns 
digiliis ,  iiisi  nianu.s  lixa  sil ,  a  ciijus  articnlo  velul 


ssg 


LIBER  OCTAVUS. 


530 


iiibitl,  sic  ciibiliis  ab  alliculo  lujmcri ,  liiimerus  ;ib 
Sfiif  ii!;i  cmn  niovelur,  slan:ibus  iiliqiie  cardinibns 
qulbus  iiioiio  nilalur,  it  pcr  loci  spaiium  quod  move- 
tir.  Sic  planlx  in  talo  cst  arliculus,  qiio  siaiile  nio- 
vealiir;  sic  cruris  in  genu  ei  loiius  pcdis  in  coxa  :  et 
n;i!liiis  inembri  niolus  omnino  esl ,  qiiem  volunlns 
movcl,  nisi  ab  aliquo  ariiculi  '  cardine  ,  quein  iiuiiis 
cjiisdcm  vuliinlalis  )!riiiiiliis  figil ,  ut  ab  co  qiiod  loci 
spalio  iiuii  movclur,  agi  valcat  qiiod  movelur.  Deiii- 
que  ncc  in  ambulando  pcs  levalur,  nisi  alius  fixus  lo- 
luni  corpus  feral ,  -tloncc  ille  qiii  molus  est  n  loco 
unde  fcrlur  ,  ad  lucum  quo  ferlur ,  iminoto  ai  ticulo 
sui  cardinis  iniiilalur. 

42.  Porro  ,  si  iii  corporc  nullum  meiubrum  pcr  lo- 
cum  voluiilas  movel,  nisi  ab  co  mcnibri  articulo 
quem  non  inovel  ,  cum  ct  illa  pnrs  corporis  qu.c  nio- 
vciur,  cl  illn  qiia  lixa  lil  ut  iiiovealur,  corporeas  ba- 
beani  quantiialcs  suas,  quibus  occupeiit  spalia  loco- 
rum  suorum  ;  qiiaiito  niagis  ipse  aiiini.-c  nutus,  cui 
meiubra  dcscr\iunl,  ul  qiiod  pl.icucrit  (igalur,  unde 
id  qiiud  iiiovcndiim  csl  inniblui';  cuin  aiiiiiia  iion 
fit  iiatura  rorpdica,  nec  locali  spalio  corpus  iiuplcac, 
!>iciil  nqiia  ulruni  sive  spongiam ;  sed  miris  modis 
ip.o  iiicoipirco  niilu  coiiiiiiixta  sit  vivificando  cor- 
poii,  qiio  ei  iiiipcrat  corpori,  quadam  inlenlione  non 
molc  :  quanlo  inagis  ,  inquam  ,  nutiis  ipse  vulunlalis 
.  ejus  noii  pcr  locum  moveiur ,  ut  corpus  pcr  lo- 
cum  move:it ,  quaudo  luluin  per  paries  movct,  nec 
aliqii;is  loco  movcl  iiisi  pcr  illas  quas  hco  non 
muvcl? 

CArUT  XXII.  —   Quoinodo  Dcus  inovcal ,   quomodo 
anima. 

45.  Quod  si  inielligere  diflicilc  csl ,  ulruinque  crc- 
d;ilur,  ct  quod  cicalura  spiritualis  noii  pcr  locum 
mola  movcat  corpus  pcr  locuin,  cl  qiiod  Dcus  iion  por 
leiiipus  moius  iiioveat  crealuram  spirilualem  pcr  lem- 
pus.Quod  bi  de  anima  qiiisquc  non  vult  boc  credcre, 
qiiod  quidcm  siiic  dubio  non  soliim  credcrci ,  verum 
eliam  inlelligerci ,  si  eam  possot ,  siculi  e>l ,  inciT- 
porcam  cogilare  :  cui  enim  iioii  facile  occurrat,  quod 
per  locum  noii  nioveatiir  qird  per  loci  sjaiia  nnn 
distcndilur?  quidquid  aulem  pcr  loci  spatia  distcn- 
dilur  Cdrpusesl ;  ac  per  boc  consequens  esl  ut  ainnia 
pcr  lociim  moveri  non  pulelur,  si  corpus  iion  esse 
credatur  :  sed  ,  ut  dicere  cfleperam  ,  si  de  aiiima  hoc 
qiiisqiie  non  vult  crcdere  ,  noii  nimis  urgendiis  csl. 
Subslanliam  vero  Dei  nisi  ciedai  ncc  pcr  teinpus 
ncc  per  locum  movcri ,  nonduin  perfccie  incoiniiiu- 
labilem  crcdii. 

CAPLT  XXIIl.  —  flius  sempcr  quiclui,  omnia  tamen 
agens. 

44.  Yeium  qiiia  oiniiino  iiicomniulabilis  est  illa 
ua:ura  Trinitalis,  cl  ob  Iioc  ita  oeterna,  ut  ci  aliqiiid 
coalermim  cssc  iioii  po^sil ,  ipsa  apud  scipsnm  ct  in 
seipsa  sine  ullo  lempore  ac  loco,  movct  lamcn  pcr 
(cmpus  ei  locuni  sibi  subdilam  creaturam,  iialuras 
crcans  bonitalc,  voliiiitales  orJinans  potesialc  :  ut 
in  natiiris  niilla  sit,  qux  non  ab  illn  sit ;  in  vohnilalibus 

•  Edili,  aTliciilrui.  >:ss.^ ntiicuU. 


aiilcm  niilia  bona  sil,  cui  iion  pr.TSil,  nulla  nvhi  siti 
qiia  bcno  uli  non  possit.  Scd  quia  non  omribiis  iia- 
liiris  dcdit  voluiilalis  arbilrium,  ilI;B  aulem  quibus 
dcdit,  polcnliores  ae  superiores  sunt;  ilLe  iialurjc 
qirc  non  lialicnt  voluiiiatcm,  subdita;  sint  necesscesl 
ii:is  (|u;<'  babeiii,  ct  lioc  ordiiiatione  Crcaioris,  qui 
iiuiiquam  ila  punit  voluntalem  malam,  ut  natiirx  per- 
iiiiat  digiiiialem.  Cum  igiiur  omne  corpus  ct  oinnis 
anima  irr;ilioiiaIis  iion  liabcat  volunlalis  arbilriiim, 
siibdila  isla  siinl  eis  naliiiisqu;c  pr;i;dila;suiitarbilrio 
voliintalis;  ncc  omiiibus  oiiinia,  sed  sicut  dislrib;iit 
jiistiiia  Crealoris.  Ergo  Dei  providentia  regens  aique 
adiiiinistrans  universam  creaturam,  et  naturas  el  vo- 
lunlates,  natiiras  ul  sinl,  voluiitalcs  auiem  ul  ncc 
inrruciuos.e  bona;,  nec  i^i  piiiiiLc  mala;  sint;  subdit 
primitus  omiiia  sibi  ,  dcinde  creaiiiram  corporalcm 
creatune  spirituali,  irralionalein  ralionali ,  lerreslrcm 
coelesti,  femineain  mascuIin.T,  minus  valcnlem  valcn- 
tiori,  indigeiiliorem  copiosioii.  hi  volunlaiibusaulcm, 
bonas  sibi,  ca,'teras  vero  ipsis  ser\icnlibus  sibi ;  ut 
lioc  patiatur  volunlas  mala,  quod  ex  jiissu  Dei  fecerit 
boiia,  sive  per  scipsam,  sivc  per  malam,  in  rebus 
duntaxai  qua;  naiuraliier  suiit  eliam  malis  volunlali- 
bus  subdiUc,  id  cst  in  corporibus.  Nam  in  seipsis  ina- 
la;  voluiiiaies  babeni  inleriorem  poenam  suam  ,  eam- 
dcin  ipsam  iniqiiitatem  suam. 

CAPUT  XXIV.  —   Quccnam  bcalis   Angclis    subdilce 
crealurce. 

43.  Ac  pcr  boc  sublimibus  Angelis  Deo  subJitc 
frucniibus,  ct  Dco  beate  SiTvieiiiibus,  subdila  est 
omnis  natuiacorporea,  oinnis  irraiioiialis  vila,  omnis 
voluiilas  vel  infirma  vel  prava  ;  ut  boc  dc  subdilis  vel 
cum  subdiiis  agant,  quod  nalura;ordoposcit  in  omni- 
bus,  jubente  illo  cui  subjccta  suiit  omnia.  Proindc  illi 
in  illo  vcritaicm  incominiilabilcm  vident,  el  secundum 
eam  siias  dirigiint  voliiiiiaies.  Fiunl  crgo  illl  partici- 
pcs  a.lcrnilaiis,  verilatis,  voliinlalis  ejiis  scmpcr  ', 
siiie  lempore  ei  loco.  Moveiitur  aiitcm  ejus  Imperio 
ciiam  icmporallicr,  illo  non  icmporaliier  molo.  ISec 
ita  ui  ab  cjus  conlenipl.itionc  resillaiil  aut  di  fluant; 
scd  siniul  ct  illiim  sine  loco  ac  lempore  conieni|iIaii- 
tur,  et  cjus  in  iiiferioribus  jussa  perficiunt,  moveiiles 
se  per  tempus,  corpus  aulem  per  lenipus  ct  locum, 
qiiaiilum  eorum  congruilactioni.  Et  idco  Dcus  bipar- 
tito  providcntioc  su;toperepraeest  universrc  creatiine; 
naliiris,  iit  fianl ;  voluniaiibusaiiiem,  utsine  siio  jiissu 
vcl  permibsu  nihil  facianl. 

CAPU T  XXV.  —  Natiira  nniversil:ilis,  parlcsquc  cjn$ 
qiioinodo  a  Deo  administrcnlur. 

46.  Nalura  igitur  universitalis  corporalls  nnn  ad- 
juvatur  exiriiisccus  corporalilcr.  Neque  enim  cst 
cxtra  cam  ullum  corpus,  alloqiiiu  non  est  univcrsilas. 
Inlriiiscciis  auleui  adjuvalur  iiicorporalilcr,  Dco  id 
agcnle  iil  oinnino  naliira  sll ;  quoiiiain  cx  ipso  rl  pcr 
ipsum  ct  iu  ipso  siiiil  oinnla  (Roin.  xi,  5G).  Parlcs 
vcro  ejiisdcin  univcrsil.itis  et  inlrlnsecus  Incorpora- 
liler  ai!jiiv;;ntiir,  vel  potiiis  fiuni  ,  ut  naluru;  sint ;  ct 
cxtrinseciis  corpoialiicr,  quose  melius  habeanl,  sicut 

-'  sic  Mss.  At  cditi,  volimtatcm  ejiis  scmper  faeienus. 


891 


DE  GENESI  AD  I.ITTtlUM,  S.  AUGUSTINI 


59-2 


alimcnlis,  agricuUiira,  mcdicina,  oliiii.Tcuniqin^  oii.un 
ad  oniaium  fiiini,  ul  non  soluni  salvx-  uc  fccundiorcs, 
\criiiu  cliain  dcoenliorcs  sinl. 

47.  Spirilualis  auleni  crcnia  naiiira  si  pcrfecla 
aliiuc  bcaia  esl,  siciil  Angelorum  sanoUirum,  qnaninm 
atlinel  ad  seipsam,  qiio  sit,  sapicnsqne  sil,  nonnisi 
inlriiisccus  incorporalitcr  ndjuvatiir.  Intiis  ei  qnippe 
loi|uitur  Ociis  miro  el  inefTaliili  iiiod.),  ncqiic  per 
scripluram  corpnralilms  inslruincntis  affixam,  iioque 
per  voces  oorporalilius  anrilms  insonaiilos,  neqne 
pcr  corporum  simililudincs,  qnales  in  spiritu  iiiiagi- 
nnlitcr  fiunt,  sicut  iii  somnis  ,  vcl  in  aliquo  excessu 
spiriuis,  qund  giKce  dicitur  fxiTaii,-,  ct  nns  co  vcrho 
jam  utimur  pro  latino  :  qiiia  et  hoc  geiius  viiioiinm  , 
quamvis  intcrius  fiat  quam  sunt  ca  qu.-c  aninio  per 
sensus  corporis  nuntianlur ;  tanien  quia  simile  cst 
eis,  ita  ut  cum  fit,  disccrni  ab  eis  anl  omnino  non 
possit,  aut  ccrtc  vix  ct  rarissime  possil,  ct  qiiia  exte- 
riiis  est  quain  illnd  quod  in  ipsa  incornmutabili  veri- 
tate  ineiis  rationalis  cl  intcUectualis  intuctur ,  caque 
lucedc  hisoninibus  judicat;  inter  illa  quoe  extrinse- 
cus  Cunl  arbiiror  essc  dcpulanduin.  Crcatura  crgo 
spirilualis  ct  intellcctualis  pcrfccta  ct  beala,  qualis 
Angclorum  esl,  sicui  dixi,  quantum  aiiinet  ad  seipsam 
quo  sit,  sapiensquc  ac  bcala  sit ,  nonnisi  intrinsecus 
adjuvatur  xlernitate,  veriiate,  charitale  Creaioris. 
Extriiisecus  vcro  si  adjuvari  dicenda  esl ,  eo  fortnsse 
solo  adjuvatur,  quod  invicom  vidcnt,  ei  de  sua  socie- 
late  gaudcnt  in  Deo ,  et  qiiod  pcrspeciis  ctiam  in  eis 
ipsis  omnibus  crealuris,  undique  gratias  agit  laudatque 
Crealorcm.  Quod  autem  attiiict  ad  crcalura;  angelic;u 
actionem,  per  quam  universarum  rcrum  gencribus, 
niaximcquc  biimano  providcntia  Deiprospicitur;  ipsa 
cxliiiisccus  adjuvat,  ct  per  illa  visa  qux  similia  sunt 
cnrporalibiis  ,  et  per  ipsa  corpora  (\\m  angclic.x  sub- 
jaccnt  polcitati. 

C.\PL'T  XXYI.  —  Dcus  scmpcr  idem  cl  immotus  ad- 
ministral  omiiia. 

48.  Qux  cum  ita  sinl,  ciim  Deus  omnipolciiS  cl 
oinnilenens ,  incommutabili  selernitale,  veriiate,  vo- 
luntaie  scnipcr  idcm,  non  per  lempus  nec  per  locum 
niotiis,  movct  pcr  lcinpns  creaturam  spiiitiialem,  mo- 
vet  etiam  per  tcnipns  ci  lociim  creaiuiam  corpnra- 
lem ;  ut  eo  motu  naluras  quas  intrinsccus  substiluit, 
ctiam  cxlrinsccns  '  administrel,  et  pcr  volunlalcs  sibi 
subdiias  ,  quas  pcr  lcmpns,  et  pcr  corpora  sibi  aiqiic 
illis  vidiintatibus  siihdita,  qua;  per  tcnipus  ct  Inciim 
mnvet,  co  tcnipore  ac  loco  ciijus  ralio  in  ipso  Dco  vi- 
ta  est  siiic  lempore  ac  loco  :  cum  ergo  tale  aliqnid 
Dtus  agil,  non  dehemiis  opiiiari  cjus  substaiitiam  qna 
Deus  cst ,  tcmporibus  locisiinc  imit:il)ilcni,  aiit  per 
tonipoia  ct  loca  mobilem,  scd  in  npcrc  divina;  pio- 
viJciitiu;  ibta  cognoscerc ;  non  in  illo  opere  qiio  na- 
luras  creat,  scd  in  illo  quo  iiitrinsccus  crcalas  eiiain 
cxlriiiseciis  administrat,  ciini  sit  ipse  ,  nullo  locoriim 
vel  intervallo  vel  spaiio,  ineommiitabili  cxrcllcnliqiie 
poleniia  cl  iiilcrior  omni  rc,  quia  iii  ipso  siint  omnia, 
et  cxlcrior  omiii  re,  qiiia  ipse  csi  siipcr  oiiiiiia.  Itcm 

«  ilss.  aliquoi  hic  ci  paulo  infra,  cliam  iMiinsccus 


nullo   lcmporum  vol  intcrvallo  vcl  spniio,  inconimu- 
lahili  a;teriiilale  et  antiqiiior  csl  omnibns  ,  qiiia  ipse 
cst  aiilc  onniia,  ct  novior  oninihus,  qnia  idem  ipse 
post  oinnia. 
CAPll T  XXVll.  —  Quomodo  loculiis  sil  Deus  Ado'. 

49.  Qiia|)ropler  ciiin  audimns  Scripturam  diocii- 
lem  ,  El  prcvcepil  Domiiuts  Deus  Adee,  dicens :  Ab 
omni  Hgiio  cjuod  csl  in  paradiiO  csca  cdes  ;  dc  ligno  att  ■ 
tem  cognosccndi  bonum  el  niiiliim,  non  mnnducnbilis  de 
ilto.  Qiia  die  auleni  edcrilis  iib  eo  ,  morle  nwriemini ;  si 
moduin  qiixrimus  qiiomodu  ista  locutus  sit  Deus, 
niodiis  qnidcm  ipsc  a  inibLs  propric  comprehcndi  non 
potcst  :  cerlissimc  tamcii  tcnerc  debcmus,  Dcum  aul 
pcr  suam  snbstanliain  loqui,  aul  pcr  sibi  subditam 
crcaturam  ;  scd  por  substantiam  suam  non  loqui  nisi 
ad  crcandas  omnes  iiaturas,  ad  spirituales  vero  atque 
inlcllcciualcs  non  solum  crcandas  ,  sed  etiam  illumi- 
nandas,  cum  jain  possunt  capcre  loculionem  cjus, 
qualis  est  in  Verho  ejus  quod  in  principio  erat  apnd 
Dcum  ,  ct  DcHS  erat  Verbum,  per  qiiod  facta  suni 
omnia  {Joan.  i ,  1-5).  Illis  autem  qui  cam  capere  noii 
possunt,  cuin  loquiiur  Deus,  nonnisi  per  croaturam 
loqiiitnr  ,  aiit  taniiinimodo  spiriiualcni,  sive  in  so- 
ninis,  sive  in  ccstasi  in  similitudinc  rerum  corpora- 
lium ;  aut  ctiam  per  ipsam  corporalem,  dum  scnsibus 
corporis  vcl  aliqua  species  apparct,  vel  insonniit 
voccs. 

50.  Si  etgo  Adam  talis  erai,  ut  possetcapcrc  illain 
Inculioiicin  Dei,  qiiam  menlibus  aiigclicis  pcr  suain 
pra;bcl  substaniiam  ;  iion  dubitandum  est  quod  ejus 
mentcm  pcr  tempus  moverit  rairo  ct  ineffabili  modo, 
non  motus  ipse  pcr  tcmpus  ,  eiqiie  uiilc  ac  saliibrc 
praiccptum  verilatis  impresscrit,  ct  qnx  transgrcssi)- 
ri  poena  dcbcrctur,  ca  ipsa  incffahilitcr  vcritaic  m  ;ii- 
straverit  :  sicut  audiuiilur  vcl  videniur  oninia  bona 
pra^ccpta  iii  ipsa  incommutabili  Sapientia,  qu;c  in 
animas  sanctas  sc  transfert  {Snp.  vii,  27)  ex  aliquo 
te:iipore,  cum  ipsius  nullus  sit  molus  iii  lcmporc.  Si 
autem  ad  eiini  modum  Adam  justus  erat,  ut  ci  adhuc 
opus  essct  altcrius  crcalura;  sanclioris  et  sapicntioiis 
ancioiitas,  per  quam  cngnoscerct  Dci  vuluniatcm 
at(|uc  jussionem,  sicul  iiobis  Proplietx,  sicut  ijisis 
Aiigeli;  cur  ambigimus  |ier  aliqiiam  biijusmodi  ciea- 
tnrani  ci  csse  loculum  Dciim,  lalibus  vociim  sigiiis 
qiire  intolligere  posset?  Illud  eiiim  quod  posiea  scri- 
ptum  cst ,  cum  pcccassenl  cos  audissc  voceni  Domiiii 
Dci  amhiilanlis  in  par;idiso  {Gen.  iii,  8),  quia  non  per 
ipsain  Dci  siibstanliam,  sed  pcr  siihditam  ei  crealu- 
ram  factum  est,  nullo  modo  dubiial  qui  fidem  catlio- 
licam  sapii.  Ad  hoc  enim  el  aliciuanto  latiiis  de  liac 
re  disscrerc  volui,  qiiia  nonnulli  hseretioi  (a)  pulant 
subst.intiam  Filii  Dei  nnllo  assumpto  corpore  pcr 
scipsam  csse  visibilem,  ct  idco  antcqnain  cx  Viigine 
corpus  acciperel,  ipsuin  visum  esse  Pairibns  opi- 
iianliir,  lanqnam  dc  solo  Deo  Patre  dictuin  sii,  Qttcm 
ncnio  lioiniiiiim  vidil ,  iicc  videre  polcsl  (I  Tim.  vi,  IC) ; 
quia  Filius  visiis  sit  aiile  accoplam  scrvi  fi)riii:iiii, 
clinm  por  ipsani  sulislaiitiam   siiam  :  qii;c  impiclas 

(ii)  Ariaiii. 


393 


libl:r  nonus. 


594 


procul  a  calliolicis  menlibus  ropellenda  cst.   Sed  dc      quomodo  sil  niuliercx  viri  sui  l.iierc  crcata,  in  cor- 
liuc  |ilenius  alias ,  si  Doinino  placuoril,  disserciniis :      sequenlibus  paraiHluin  esl. 
iiunc  lerniinaio  islo  volumine,  id  quod   sciiuiiur , 


LIBER  NONUS, 

Dc  eo  quod  legilur,  Gen.  cap.  2,  vers.  18  :  Et  dixil  nominus  Deiis  :  \on  est  boimii  homincm  esse  sobim ,  elc. ,  us<iue  ad 

illud,  vers.  -H:  Lt  eninl  ihm  in  carne  iiiia. 


C.\PUT  PRIMUM.  —  Cur  dictum  sil ,  El  finxil  Deus 
adliuc  dc  lerra,  ele.  De  Terrm  vocabulo. 

l.  El  dixil  Domiiius  Detis  :  Non  boniiin  cst  liominem 
€sse  soliiin ;  faciamus  ei  adjuloriiim  secundiim  ijisnin. 
El  pnxit  DcHS  adliuc  de  terra  omnes  bestiiis  agri ,  cl 
omnia  volatilia  cxli,  eladdiixil  illaad  Adam,  ul  videret 
qiiid  vocaret  illa.   Et  omne  qnodcumque  vocuvil  illud 
Adam  aniinam  vivain,  lioc  est  noiiien   ejus.   El  vocavil 
Adam  noinina  omnibus  pecoribus,  el  omnibns  volalili- 
biis  coeli,  et  omnibus  besliis  agri.  Ipsi  aulem  Adaiii  non 
esl  inventus  adjutor  similis  ei.  El  inunisil  Deiis  ecslasim 
in  Adain,  et  obdorinivit.  Et  accepil  unam  cosUirum  ejus, 
et  adimplevil  carnem  in  loco  ejus  :  cl  wdificavil  Domi- 
ttus  Deus  costam,  quam  accepil  de  Adam,  in  mulicrem ; 
ci  adduxit  eain  ad  Adain.  Et  dixil  Adain  :  Hoc  nuiic 
os  ex  ossibus  meis,  et  caro  de  carne  mea;  liwc  vocabilur 
mulicr,  qiiomain  ex  viro  suo  sunipla  csl.  El  proplcr  lioc 
rclinquet  liomo  palrem  cl  malrein,  el  ccngiuihuibilur 
uxori  suiB ;  et  erunl  duo  in  carite  uita.  Si  aliquid  adju- 
vanllectorem,  quae  iii  libiis  suporioribus  considcrata 
alqiie  conscripti   suiil,  non  debemus  iii  boc  diiilius 
inimorari,  quod  finxil  adliuc  Deus  de  lerra  onines  beslias 
egri,  ei  omnia  volalilia  cceli :  cur  enini  dictiim  sil,  adliuc, 
id  est  propler  '  primam  conditionem  creaturariini  scx 
dicbiis  consummaiam  ,  in  qua  causaliier  perfecta  siiiit 
omnia  simul  ct  inclioaia  ,  ut  dcinde  ad  clTectus  suns 
causae  perdiicerentur,  jamquantum  potiiimus,  in  pra;- 
cedeniibiis  iniimavimus  {Lib.  6,  cap.  5).  Et  si  quis  lioc 
.iliter  eiiodandum  putat,   tantum  diligenicr  allendat 
illa  oniiiia,  quae  ul  hoc  sentiremiis  atleiidimiis;  el  si 
probabiliiirem  inde  poiuerit  enuclcare   sententiam, 
non  solum  rcsislcre  non  debemus,  sed  debemus  ciiam 
gralulari. 

2.  Si  quem  aulem  movct  qiiia  non  dixit ,  Finxil 
Dcus  adliuc  de  lerra  omnes  besiias  agri,  et  de  aquis 
oiimia  volaiilia  coeli,  sed  taniiuam  ulra(|ue  gcnera  de 
lerra  fiiixeril,  £l  lin.Til,  inqiiit,  Deus  adliuc  de  lerra 
omnes  bestias  ngri,  et  oinnia  volatilia  coeli ;  videat  duo- 
bus  modisesseinlelligendum  :  aut  tacuisse  nuiic  unde 
finxerit  volaiilia  coeli,  quia  ct  tacilum  posset  occur- 
rcre,  ut  non  de  terra  utrumque  accipiatiir  Dciim  fiii- 
xisse,  scd  tiintumniodi)  beslias  agri ;  ut  volatilia  cali 
ctiam  tacente  Scriptiira  inlclligamus  uiide  finxcrit, 
vcliit  qui  sciamus  in  prima  causalium  ralionum  ccm- 
ditioiic  cx  aquis  ea  essc  producla  :  aut  lcrram  iiiii- 
\eis:ililer  sic  appelialam  simul  cum  aquis  ,  quemau- 


'   l.pgebaliir  i.i  cdilis ,  praHer    At    in  Mss. ,  propli 
quotl  in  i'unvii!niscnsnin  rouit. 

Sa.nct.   .\tGLsr.   III. 


er , 


niodum  appellata  est  in  illo  psalmo ,   ubi  coelestium 
laudibus  tcrrninalis,   ad   leirain  lacta  est  conversio 
sernioiiis,  ct  dictiim,  Laudale Dominum  de  terra,  dra- 
cones   el   omnes  abijssi ,  rtc.  {Psal.   cxlviii,  7),  ncc 
postea  dictum  est,  Laudale  Doiiiiimin  de  aquis.  Ibi 
cnim  sunt  omncs  abyssi,  quai  tamen  de  terra  laudant 
Dominum  :  ibi  ctiam  reptilia  et  volatilia  pennata,  qux 
niliiloininus  de  terra  Laiidant  Doniinum.  Secundum 
istam  univcrsalein   appellationem   leinc,  sccuiidum 
quam  eiiam  de  toto  mundodicilur,  Deusqui  fcciicoe- 
lum  ct  lerrain,  sivc  de  arida  sive  de  aquis  qua:ciimque 
creaia  sunt,  de  lcrra  crcala  veraciier  iiitelligunlur. 
CAPUT   II. —  Qiwinodo  id  loculus  sil  Deus  :  Non  esl 
bnnum,  elc. 
3.  Niinc  jam  vidcainus  quomodo  accipicnduni  sit 
qiind  dixil  Deus,  Non  est  bonumesse  liominem  soliiin; 
faciainusei  iidjiilorium  sccundum  ipsum:  utriim  tenipo- 
r.diicr  vocibus  ac  syllabis  ediiis  lioc  dixorit  Dcus; 
an  ipsa  ratio  eoiiimcmorata  esi,  qnne  in  Ycrbo  Del 
1  rincipaliicr  crai,  ut  sic  feniina  fieiet :  quam  ralioncm 
suscipiebal  eliain  tunc  Scriplura  cumdiceret,  Etdixit 
Deiis,  Fiat  lioc  aut  illud,  qiiando  primitiis  omnia  con- 
debaniur.  Aii   forle  in   nieiite  ipsius  Iiominis   Iioc 
dixit  Deus,   sicut  loquilur  qiiibusdani  servis  suis  in 
ipsis  servissuis?  Ex  quo  gcncre  sorvoriim  ejus  crai 
eliam  ille  qui  dixit  in  Psalmo  :  Audiam  quid  loqiialur 
in  me  Dominus  Deiis  (Psal.  lxxxiv,  9).  An  aliqua  de 
hac  re  ipsi  hoinini    iii  ipso  homine  pcr  angelum  cst 
facta  revclatio  iii  similitudinibus  vocum  corporaliiiin, 
quamvis  lacucrit  Scriplura  utriiin  in  somnis,  an  in 
ecstasi ;  ita  cnim  fieri  li;ec  solent :  an  aliquoalio  modo, 
sicut   rcvelatur   Prnphctis ;  unde  illud  cst,  Et  dixii 
miliiangelus  qui  loqtiebalur  in  me  (Zach.  ii,  5)  ;  an  por 
cnrporalemcrcaiuramvoxipsa  sonuerit.sicutdenulie, 
Hic  esl  Filius  mciis  (Mallh.  iii,  17).  Qiiid  ergo  ex  liis 
onmibus  facluin  sit,  ad  liquidum  coinprehendore  \a:\ 
valomus;  verumtamenceriissime  tcnoainus  el  dixisso 
hoc  Deum,  et  si  coiporali  voce  vel  icmporaliter  ex- 
prcssa  similitiidiiio  corporis  dixil,   non  cum  per  sub- 
slantiam  siiam,sed  peraliquamimperio  suo  subditam 
dixi.sse  crcaiiirain,   sicul  in  libro  prxcedenle  tracta- 
viiniis  (Cap.  27). 

4-.  Nain  visus  cst  Dcus  etiam  pos'ca  sanctis  viris, 
alias  capile  albo  sicul  lana,  alias  inrcriure  parle  cor- 
poris  siciit  aurichalcum  [Apoc.  i,  li,  15),  alias  aliter 
atque  aliter  :  non  taineii  illas  visiones  hominibus  pcr 
suDslantiain  qiice  ipse  csl  ,  sed  per  sibi  siibilila  qu.c 
rreavit,  ciiin  pricljiiissc,  etpcr  siiiiilitudiiies  forniarum 
vocumquc  corporalium  ,  qnoil  voluii  osteiidissc  ac 
(Treizc.J 


395 


DE  GENESi  AO  LIT 


(lixisse,  ccrlissiimmi  csl  eisqui  siibslanliain  TriniUlis 
iiicommuialuliler  a;iernam,  nec  pcr  lempus  nec  por 
locuni  movcTi.cl  pcr  lenipus  eiper  locum  movcrc  vel 
Ddelilcr  crcdiml,  vel  ciiam  exccllenlcr  inrclligunl. 
Non  crgo  j.nn  quseramus  quomodo  islud  dixeril,  scd 
polius  iiilclliijamus  quid  dixeril.  Adjuloriuni  qnip|ic 
hoiniKi  scciindnm  ipsum  fuisse  facienduni,  xieriia 
Ipsa  verilas  liabel.  pcr  qnamcreaia  simUinmia;  el  iit 
illa  hoc  audii  qni  poicst  in  ea  cognoscere  quid  quare 
creatuin  sit. 
CAPUT  III.  —  Mulier  iii  udjulorium  propcr  sobolcm 
facla. 

5.  Si  aulem  qurcrilur,  ad  quam  rcm  fieri  oportue- 
rit  lioc  adjnlorium  ,  niliil  aliud  probabililer  occurril, 
quam  propler  lilios  procroandos,  siciil  adjuloi  iu:n  sc- 
mini  terra  est,  utvirgullum  ex  ulroqMcnascalur  :  Iioc 
enim  ei  in  prima  rerum  condilionc  diclnm  eral,  Ma- 
$culum  cl  (eminam  {ccit  cos,  et  beitedixil  eos  Deus,  di- 
ceni  :  Crescite,  et  niuUiplicnmini.  cl  implele  lcrram,  ct 
dominamini  cjus  (Ucn.  i,  -27,  28).  Qii;c  latio  coiidilio- 
nis  et  conjiinctionis  masculi  el  rcmina;  alque  licnc- 
diciio,  ucc  pnst  pcccatum  liominis  poen^imque  defccit. 
Ipsa  cnini  est  secundum  qiiam  nunc  lcrra  huminibus 
plena  est  dominaiitibus  ojus. 

6.  Quanquam  ciiim  jain  emissi  de  paradiso  con^e- 
nisse  et  geuuisse  commcmoreutur ;  tamem  non  video 
quid  pioliiberc  polucril,  ut  cssent  eis  eliam  iii  para- 
diso  lionorabilcs  iiuplia',  et  lorus  iuimaculatus  (iicir. 
xm,  i)  :  boc  Uco  prxblanle  lidcliler  jusieqiic  vivcnti- 
bus,  eiquc  obedieuler  sanclequc  servienlibus  ,  ut  siiic 
iillo  inqiiielo  ardore  libidinis,  sine  ullo  laboie  ac  do- 
lore  pariendi,  felus  ex  corum  scmiiie  gigiiereniur; 
non  ul  moricniibus  pareniibus  filii  sncccdereni,  scd 
ut  illis  qiiigcnuissc.t  in  ali(juo  foimx  jtalu  mai.eii- 
libus.el  cx  ligno  vitx,  (juod  ibi  pbintalum  eiat, 
corporalem  vigorcm  sumeniibu«,  cl  illi  qui  gigne- 
rentur  ad  eunulem  pcrduccreiitur  sialum,  doncc 
ccrto  numero  impleto,  si  juslc  onmes  obedienlcrijue 
vivereni,  tunc  (iL-ret  illacommulatio,  nl  siiic  ulla  nioi  le 
animalia  corpoia  coiivcrsa  in  aliain  qualilalein,  eo  ipiod 
ad  omnem  nutum  regciiii  se  spiritui  descrvirent ,  et 
solo  spiritu  vivilicanle  siiie  uUis  aliinentorum  corpo- 
ralium  suslenlaculis  vivcrcnt,  spiiilualia  vocarenlur. 
Pdtuit  hoc  fieri,  si  iion  prsecepti  tiausgressio  morlis 
siqiplicium  mcrerclur. 

7. Qui eidm hocfieiipotuisse non crediint, niliil  aliud 
qiiamcoiisueludincin  nalura;  jam  posl  peccatiim  poe- 
naniquelmmanamsiccurrciitis  aticiidiml:  non  anlcm 
in  eoruin  gciiere  iios  csse  dcbcmns,  ((ni  iidii  crcdunt 
nisi  quud  viderecoiisuevcrnnt.  Qiiis  ciiim  dubitct  lio- 
miiii  obcdienter  et  pic  vivenli  pra;slari  putuisse  (;uod 
di.vimus,  qiii  noii  uuliilat  vcstibuslsiaelilarnm  impcr- 
liiiim  csse  quemdam  in  siio  gencic  slalimi,  ut  pcr  aii- 
nos  i|uadi'aginta  uulla  vctiisialis  dclriincnla  |ialcrcn- 
lur  (Dcut.  xxix,  5)? 

C.\PUT  IV.  —  Quare  non  coierini  primi  parentes  m  pa- 
radiso. 

8.  Ciir  crgo  non  coieruni,  nisi  cum  cxiissent  de  para- 
disot  Ciio  rcspondcri  polcst,  Quia  mox  creala  niulie- 


TEHAM,  S.  AUCUSTINl  596 

rc,  prius  quain  coireni,  facla  csi  illa  iransgressio,  cujiis 
meriio  iii  mortcm  desliMali,  cliam  de  loco  illius  fcli- 
ciiatis  cxierunt.  Non  enim  Scriplura  tcmpusexpressii, 
qiiaiitiim  inlerfucril  inlcr  cos  factos,  et  ex  cis  naliim 
Cain.  Potcst  ctiam  dici  quia  nondum  Dcus  jusscral  ut 
coirenl.  Cur  eniin  non  ad  hanc  rem  divina  cvspecla- 
rctur  auclorilas,  nbi  iiulla  ciincupiscciilia  lanquaui  sti- 
iiiulus  iiioiicdicntis  carnis  urgcbat?  Ideo  auiem  h.ic 
iion  jusscral  Dcus,  quia  seciindimisuam  pra^scii  niiani 
disponcbat  oiiinia,  iii  qua  ct  ccruni  casiim  prociil  dii- 
bio  pra:scicbai,  uiidc  jam  luorlalc  genus  propagandum 
cssot  humaiium. 

C.\I'UT  V.  —  Mulicr  fncta  in  tidjulorium  non  atia  qiitim 
svbulis  causn. 

9.  Aut  si  ad  liiiC  adjiiluiiiiiii  gignciidi  iili  is,  iioiicsl 
ficla  mulier  viro,  ad  (|iiod  cigo  adjiitorium  lacUi  esl? 
Si  qiia;  simul  (iperarclur  lerram ;  iiondnm  crat  l:ib(>r 
ul  adjumciito  indigcrei,  cl  si  opus  cssei,  meliiis  adju- 
10,  iiim  masculiis  fierct  :  lioc  cl  de  solaiio  dici  pulcst, 
si  sidiludinis  forlasse  t:i  dcbat.  Quanlo  cniiii  coMgrii- 
eiilius  ad  conviveiidiim  cl  colloiiueiidum  diio  aiiiiii 
paiitorquam  vir  et  miilier  babilarcnt?  Quod  si  opor- 
•lcbal  atium  jubciido,  aliuiii  obsequeiido  parilcr  vivc- 
ro,  ne  coiilr.iri:c  voluiilalcs  p.icciii  coliabilaiirniiii  pcr- 
liirbarcnl ;  nee  ad  lioc  rclinciidum  ordo  dcf;!is.sct,  ipio 
prior  unus,  altcr  posierior,  maxinie  si  pnstcrior  ex 
piiore  crcarctur,  sicul  fcmiiia  creala  est.  An  alii|uis 
dixeril  dccosla  liominis  Dciim  fcminani  lanliim,  noii 
eiiani  masculum,  si  lioc  velloi,  ficcre  poiiiisse?  Qii.a- 
pioptcr  iion  iiivcnio  ad  qiiod  adjutorium  facta  sil  inu- 
licr  viro,  si  pariendi  causa  subiraliilur. 

CAIUT  Yl.  —  Filiorum  succcssio  qualis  si  Adum  non 
pcccusscl. 

10.  Nainsi  parcnlcsliliissuisccdirccxhacviia  opor- 
lcb:il,  ul  ila  oninc  humanum  gcnus  pcr  dcccssioneii 
ei  successiones  ccrta  niimcrositalc  im|ilcrctur,  potue- 
runl  ctiam  liomines  gcnilis  filiis,  perfeciaque  luimani 
officii  justilia,  binc  ad  mcliora  Iransfcrii,  non  pcr 
morlcm,  scd  pcr  aliquam  coiiinnil:ili(incin,  aut  iliain 
suminam  qiia  rcccplis  (■orpoiiluisficnt  sanclisicut  An- 
gcli  in  culis  (Matth.  xxii,  50) ;  aul  si  illam  dari  non 
opoilet,  nisi  omnibus  simul  in  sa;ciili  fiiie,  aliqiiam 
i;,fcriorcm  qiiam  illa  ciit  :  qii:c  laincn  h.ibcn  t  mclio- 
roin  suiUiiii,  (iiiani  vcl  licc  cor|iusliabcl,  vel  illa  eli:iin 
([ii:c  priinilus  lacla  sunl,  viri  cx  limo  lcrra',  niulicris 
ex  viri  cariie. 

11.  Nci|ue  enim  arbitraiuhim  csi  Eliam  ve!  sic  esse 
jam  siciit  eruiil  sancu,  qiiaiiJo  poiai  to  operis  die  dc- 
narium  pariter  accciiliiri  siiiit  ( /(/.  xx,  10);  vcl  sic 
qucmadmodum  sunl  homincs  qui  cx  isla  vila  nciidnm 
cmigrarunt,  de  qiia  ille  lameii  iioii  mortc,  sed  traiishi- 
lioiic  migravil  (IV  Reg.  ii,  1 1 ).  Jam  itaque  aliquid 
nicliiis  liabct,  quain  in  liac  vila  posset ;  qiiamvis  noii- 
(lum  h:ibcal(|uiid  cx  bac  vita  rccle  gesl;i  in  fiiie  habi- 
iiiriis  est :  pro  iiohis  enim  meliora  proviilcruiii ',  ne 
sine  nobis  pcrfceli  perficcreiilur  (  Uebr.  xi,  40).  Aul  si 
quisqnam   pnt:it  hoe   Eliain    mcicri  non  potuissc,  sj 

'  Mss.  trcs,  provisa  siinl.  Alii,  provid  rmit  :  uli  passim 
Aiigusciau::  ex  Hebr.  u,  ad  qiieiu  iociiui  liic'  alluiliL 


397  LIBER 

duiissct  uxorciii,  filiosqiie  procrcassel  (crcdiiur  (.'iiim 
non  liabuissc,  quia  lnic  Scri|iUira  non  dixil,  quamvis 
et  de  cxlibalu  ejiis  iiihil  dixeril) ;  qiiid  de  Lnocli  re- 
Epondebit,  qui  liliis  geiiitis  Dco  placcns  nou  mortuus, 
sed  translntus  est  '  (  Gen.  v,  24 )?  Cur  ergo  ei  Adani 
el  Eva,  si  juste  vivenlcs  castc  (ilios  procrcasseiil,  non 
eis  possenl  traiislaiiono,  iiou  iiiorte,  succcdeiuibus 
CGdere?  Nam  si  Eiiocli  el  Elias  in  Ailam  inorliii,  n.or- 
lisque  propagiiicin  iii  cainegfSlaiites,  qund  dcbiluin 
ut  solvant,  crcduntur  eliain  rediluri  ad  lianc  vitam, 
cl,  quoJ  lamdiu  dihiliiii!  csl,  nioriliiri  (Maiacli.  iv,  3; 
et  Apoc.  XI,  5-7),  nuiic  lameii  in  alia  vita  siiiit,  iibi 
anlc  resurrectiiinem  caniis,  ai:le;|iiam  aninialecorpus 
in  spiritu.ile  mutetur,  nec  morbo  nec  senectule  defi- 
ciunt :  quanio  justius  alipic  probabilius  primis  illis  bo- 
niiiiibus  |;ra;stareiur,  sine  ullo  suo  pnrentumvc  pec- 
cato  vivcntibus,  ut  iu  nicliorem  aliquem  slattim  (iliis 
genitis  cederent,  unde  s;ccuIo  finiio  cum  omni  postc- 
ritale  sanctorum,  in  angelicam  formam,  noii  pcr  car- 
nis  morlcm,  scd  per  Dei  virtulem  multo  felicius  muta- 
rcutur? 

CAPUT  VII.  — Mttlier  pariendi  causa.  Vnde  taudabilis 
rirgiiiilas  ct  nuptite.  Malrimonii  tripicx  bonum. 
\i.  Non  ilaque  video  ad  quod  aliud  adjuiorium  niu- 
lier  facla  sit  viro,  si  generaiidi   causa^^subtrahilur  : 
qurc  niliilomiiiusquarc  sulitralialiir  ignoro  Uiidcenim 
magnuni  magniipie  hoiioris  meriliim  apud  Deum  fide- 
lis  ct  pia  virgiiiilas  liabct,  nisi  quia  islo  jam  lemporc 
coniincndi  ab  amplexu  cum  ex  omnibus  gcntibus  ad 
iinplendum  sanclorum  numerum  largissima  suppetat 
copia,  percipicndx  sordids  volupiatis.Iibido  non  sibi 
viiidicat  quod  jim  sufliciendse  prolis  necessitudo  non 
pnslulai?  Deniquc  utriusque  sexus  iiifirmilas  propen- 
dcns  in  ruiiiam  lurpiludinis,.recte  excipilur  boncstaic 
nuptiaruni,  ut  quod  sanis  csse  posset  officium,  sit 
xgrotis  remediiim.  Neque  cnim   qiiia  iiicontinentia 
malum  est,  ideo  connubium,  vel  quo  incontineiiles 
copulantur,  nnn  est  bonum  :  inio  vcro  non  proptcr  il- 
lud  inalura  ciilpabile  est  hoc  bonum,  scd  propter  hoc 
bonum  veniale  est  illud  nialum;  quoniamid  qund  bo- 
nura  habent  niipiia%  et  quo  bonx  sunl  nuptia;  pecca- 
lum  esse  nunquam  potest.  IIoc  autem  tripartitum  cst; 
fides,  prolcs,  sacramenlum.  In  fide  aileiidilur  ne  prav 
ter  viiiculum  conjugale,  cum  altera  vcl  alteroconcum- 
lialur  :  in  prole,  ul  amanler  suscipialur,  benigne  nu- 
Irialur,  jeligiose  educetur  :  in  sacramento  autem,  ut 
conjugium  noii  separeliir,  ct  dimissus  aut  dimissa  nec 
causa  prolis  allcri  conjuigilur.  llicc  cst  lanquam  re- 
giila  nuptiarum,  qua  vel  lialur»  decoralur  fccundilas, 
vcl  incontinenli:c   rcgiiur  praviias.  Unde  quia  satis 
disscniimus  iii  co  libro  quem  dc  Dono  Conjugali  niiper 
cdidimus,  ubi  et  coiiiiiienliam  vidualcm  ct  exccllen- 
tiam  virginalcm  pro  suurum  graduum  dignilate  disiiii- 
ximus,  diuiiiis  liic  nosler  stilus  non  est  oceupandus. 
CAPUT  VIU.  —  Fuga  vitiorum  in  contraria. 
15.  Nunc  enim  quxrimus  cui  adjuiorio  mulier  facla 
»it  viro,  si  eis  ad  gignendos  filios  misccri  sibimet  iii 
paradiso  noii  liecbat.  Qui  cnim   lioc  senliunt,  forte 
'  EJili,  seil  vivits  Irimtlutusest.  Abest  riais  a  'ias. 


NONUS. 


398 


peccatum  cssc  omncinconcubilMii  putaiu.  Dilficilecst 
namquc,  ui  dum  pervcrse  homiiiesvitia  deviianl,  non 
i:i  eorura  conlraria  perniciler  currani.  Eteniin  sicut 
exhorrens  avariliam,  fitprofusus;  autexhorrensluxu- 
riam,  fii  avarus;  aut  inquietus  fit,  cujus  pigritiam  rc- 
prehenderis;  aul  ciijus  iiiquietudiiieni,  piger;  aui  qui 
reprcliciisus  odissc  coeperit  audaciam  suam,  ad  limi- 
diiatcni  fugii;  aut  qui  timidus  noii  esse  conalur,  Uin- 
quam  aLrupto  vinculo  (it  teincrarius,  dum  noii  raticme, 
sed  opinione  crimina  metiuiitur  :  ita  dum  nesciunt 
boiniiies  quid  in  adulteiiis  ct  forniealioiiibus  divino 
jure  damneiur,  cliam  causa  procrcandi  conjiigalep^. 
conculiilum  detestantur. 

CAPUT  IX.  —  Mulier  propter  gignendos  fiiios,  cliamsi 
ex  pcccalo  non  fuisset  neccssitas  morieiidi. 
14.  tjuod  qui  non   faciunl,  sed  tamen  fecundilalera 
carnis  propter  successionem  morlaliiatis  divinitus  da- 
tam  seniiunt;  ncc  ipsi  pulant  primos  illos  houuiies 
poluisse  concunibere,  nisi ,  [uopier  peccatum  quod 
admiserant  morituri,  gigiiendo  requirei  cnl  siiccesso- 
res  :  nec  atteiidunt,  si  recte  potuerunt  successorcs 
qua;ri  morituris,  multo  rcctius  socios  qiiairi  potuisse 
victuris.  Impleia  enim  lciTa  gcncre  huiiiano,  rects 
prolcs  nonnisi  qua;  morienlibus  succedcret,  quxrcre- 
tur  :  ut  auicm  per  duos  lioinines   terra   impleretur, 
quomodo  ipsi,  nisi  gigneiido,  officium  socielalis  iniple- 
renl?  An  vero  ita  qiiis  caecus  cst  iiiciile,  ut  iion  ccr- 
Fiai  quaiito  terris   ornamcnto  sil  gonus  humanum, 
eiiam  cuni  a  paucis  rectc  laud:iIiii;torqiie  \ivaiur; 
quantumque  valeat  ordo  reipublic;c,  ia  ciijusdnm  pa- 
cis  terrena;  vinculum  coerceiis  ciiam  peccatores?  Ne- 
que  enim  lanluin  depravaiisunt  liomiiics,  iitnon  ctiam 
lalcs  pecoribus  et  volaiilibus  aiitcccllanl ;  i|uornin  la- 
men  omnium  gencribus  hanc  infiniam  mundi  parlcin 
pro  sui  loci  sorte  decoraumi,  quem  non  considerare 
delcctet?  Qiiis  autem  iia  sit  cxcors,  ul  puiet  niiiius  cam 
ornari  poiuisse,  si  jusiis  iion  morientibus  imiileretur? 
13.  Nam   quia  numerosissiina  cst  supcrna  civiias 
Angelorum,  ideo  non  rectc  conniibio  copularentur,  iii- 
si  raorcrentiir.  Hanc  quippe  numcrosilatem  perfcclam 
eiiam  in  resurreciione  saiictornm  Angclis  sociandain 
Domimis  pncscicns  ait,  lii  resurreclione  nc^jue  nubent, 
ncque  uxores  duceni ;  non  eniin  incipicnt  mori,  scd  erunt 
artinaics  Augeiis  Dei  (ilatlh.  xxii,  SO)  :  liic  vcro  cum 
iiiipleiida  essci  hominibus  tcrra,  ct  eim,  propter  co- 
giiaiioiiis  arcliorein  necessitudinem  ct  unilaiis  vincu- 
lum  maxime  commend:iiidum,  ex  iino  oporterct  im- 
plcri;  propler  quid  aliiul   s^ccnndum  ipsuin  qiKcsitus 
cst  feniiiieus  sexus  adjulor,  iiisi  nt  sercnlcni  gciiiis 
iiunianum  naliira  mulicbris,  tanquam  lerra;  feciindi- 
las,  adjuvarci? 

C.\I'UT  X.  —  Libhiiiils  niorbus  ex  peecato. 
16.  Quamvis  lioiie.^lins  iiicliusque  credatur,  ita 
fuisse  tuiic  illorum  Iioininum  corpus  animale  consii- 
tutorum  in  paradiso,  nondum  niortis  lege  damnatum, 
ut  iion  habcrent  appctitum  carnalis  volupliitis,  qiia- 
lein  nunc  habent  ista  corpora,  qu:c  jam  ex  morlis  pro- 
pagine  ducta  suni.  Neqiie  eniin  niliil  est  in  eis  faciun', 
cum  de  ligno  prohilulo  cdisscnt :  quandoquidcni  Dcui 


300  DE  CENE?!  AD  UTTl 

(hxiTMl,  iioii,  Si  ederiiis,  nioi le  iiioiiemiiii;  sed,  Quo ilie 
ederitis,  nioite  moricmiiii  (Gcii.  ii,  17)  :  ul  hoc  ipsiini 
iii  eis  illa  faccicl  dics,  quod  AiiosloUis  geiiiil  dlccns, 
Comleleclor  legi  Da  sccunJum  iiiteriorem  homincm ;  vi- 
dco  autcm  uliuin  legetu  in  membris  meis ,  repiignaiitem 
legi  mentis  iiicw,  et  cnplitanlein  me  in  lcge  peccali,  quis 
eit  i»  iiiembris  meis.  hifilix  cijo  lioino,  quis  mc  liberabit 
dc  cvrpore  inorlis  liiijus?  (•rulia  Dci  perJesuin  Clirislnm 
Doiiiinum  noslrum  (lioin.  vii,  22,25). Non  enini  siifli- 
ccrct  ei ,  si  diceicl,  Quis  nie  libenibit  de  lioc  nioilali 
cirr|u)ie?  sed,  de  corpore,  iiiquil,  morlis  Imjus.  Sicul 
tliiiin  ilhid,  Corpiis  ijuidcm,  imiiiil,  iiioidium  est  propler 
peccalum  (Id.  viii,  10)  :  ncc  ibi  ailinortalc,  sed  iiwr- 
tiium  ;  quanivis  ulique  el.morlale  ,  quia  inoiilurum. 
Ni  n  ita  crcdcndum  est  fuisse  illa  corpora  ,  sed  liccl 
animalia,  nondum  spirilualia,  iioii  lamcn  niorlua,  id 
csi,  qua;  necesse  csset  ui  morercniur  :  quod  eo  die 
factum  esl,  quo  ligiuim  cuiilia  veliluin  '  leligcrunl. 

i7.  Sicul  iii  ipsis  nosiris  corpoiibiis  quxd.-im  pro 
suo  modo  sanitas  diciiur,  quae  si  perturbala  sic  fuerit, 
ul  lctalis  niorbiis  jam  visccia  depascatiir,  quo  inspe- 
cto,  medici  morteni  immiiicre  pronunlient ;  inortale 
ntiiiue  corpus  cliani  timcdiciUir,  scd  aliter  quain  cum 
csset  saiiuin,  qiiamvis  qu.ind;  que  sine  diibio  moriiu- 
rum  :  ila  illi  liomiiies  nnimalia  quidem  corpora  gereii- 
tcs,  sed  non  moritura  nisi  pcciassent,  acceptura  au- 
lem  sngelicam  fdrmam  coelestemquc  qualiiaicm,  mox 
ulii  praxeplum  tr.insgressi  suut,  eorum  membris  ve- 
lut  aliqua  .Tgritiido  lcialis ,  mors  ipsa  conccpla  esl; 
nmiavilque  illam  qualiiaiem,  qua  corpori  sic  domin.i- 
bantiir,  ut  non  diccrent,  Video  aliam  legem  in  membris 
meis,  rcpugnaiilcm  lcgi  menlis  inem ;  quia  elsi  iioiidum 
spirilualc,  sed  aniniale  corpus  eral,  nonduin  tamcn 
eral  mortis  liujus,  de  qua  et  cum  qua  nati  suinus.  Quid 
enim  aliud ,  non  dicam  nati ,  scd  omnino  concopli , 
ni.-i  ffgriludinem  quamdam  inclioavinius,  qua  suniiis 
necessario  morituri?  Neque  cnim  tam  necesse  est  eum 
ipso  morbo  mori,  (;ui  liydrops,  vel  dyscnlericus,  vel 
clcplianliosus  facius  fiieril,  quam  cum  qui  boc  corpus 
liabere  ctfperit,  in  quo  rmiics  liomines  natura  suiit 
filii  irx  (  Eplics.  ii,  o  ) ,  quia  lioc  non  fecit  iiisi  pocna 
peccati. 

18.  Qu;B  cum  ita  sinl,  cur  non  credamus  illos  lio- 
mines  ante  peccalum  ita  geniialibus  membris  ad  pro- 
creandos  filios  impcrare  poluisse,  sicut  csteris,  qii.i! 
iii  qnolibct  opere  aiiima  sine  ulla  molcsiin,  et  quasi 
prurilu  voluptalis  movcl?  Si  cnimCiealor  onuii|iolens 
iiielfabililerqiie  Inudaiuliis,  qiii  cl  iii  niiiiimi;  suis  rpe- 
libus  magniis  est,  apilius  donavit  iit  sic  operciilur  ge- 
iicratiunem  fdiorum ,  quemadmodum  ccra;  speciem 
lii|uoremque  inellis;  cur  incrcdibile  vidcalur  primis 
bouiinibus  tnlia  fecisse  corpora,  ul  si  iion  peccassenl, 
et  iiiiirbiiiii  qiicni(laiii  ipio  morcrciUur,  coiuinuo  iiin 
riiiicepissent,  eo  nutu  imperarent  mcmbris  quibus  fc- 
lus  exorilur,  quo  pedibus  cum  ambulatiir,  ut  neque 
cum  ardore  scjiiinarctur,  ncque  cum  dolorc  parcrcliir. 
Nuiic  vcro  tiaiisgredicndo  pr;cccptiiiii ,  iiMilum  bgii 
illiiis,  (pi.-c  rcjiugnat  lcui  mcnlis,  iii  iiiciiibris  coucc- 

»  ^ic  lb>s.  in  edilis,  71,0  lignum  vclilum. 


".RAM,  S.  AlCrSTINI  400 

pt.T  iiiorlis  liaberc  iiici  iicriinl ;  queiii  niiplia!  i>ririi;iiit' 

coiiliiicnlia  cohibct  el  rcfreiial,  iit  qiii  iiiadiiKHliim  de 

pcciaU)  faciiim  esi  siippliciuin,  sic  de  siipplicio  lial 

mciiliim. 

CAPUT  XI.  —  Fcmineiis  sc.rus  conformatus  pioplcr 

sobolein,  non  tmncn  cuiii  libidinc,  uisiliomo  pcccufsct, 

procrcandam.  Obcdicnlia. 

19.  Faclnm  ilaquo  fciiiinamviro,  dc  viro.in  co  scxii, 
in  ca  foriiia  cl  disiinclione  mcmbrorum,  qiia  femiiKC 
notx  sunt ;  qux  peperil  Cain  et  Abel,  et  onines  fra- 
ires  eorum,  ex  qiiibiis  onincs  boiniiies  iiasccrcnlur,  in 
qnibiis  pcpcril  cliiin  Selli  [Ccn.  iv,  lcf  25),  prrqiiem 
vcnlum  cst  ;id  .Abraliim  cl  :id  pO|iulum  Isracl.geiileir.- 
qiiccmnibus  jani  iioiissiniimgcniibus.ei  pcrNoe  filins 
oinues  gentes;  (piisquis  dubilavcril,  omnia  cogil  nu- 
tare  qii;e  crcdimns,  lon^'C(|ue  a  fiileliiim  nicnlibus  re- 
pellendus  esl.  Ciim  cro  qu.crilur  ad  qiiod  adjnloriiini 
ficlus  sit  ille  sexus  viro,  diligentcr,  quanluin  valco, 
cuiicla  coiisidcraiiti,  noiinisi  causa  prolis  occiirril,  iil 
per  eoriim  stirpcm  tcria  implcreiur;  sed  noii  eo  niodo 
procrcalam,  i^uo  nuiic  procreaiiliir  iKimincs,  cuiii  iiiest 
peccali  lex  iii  menibris  rcpiigiians  lcgi  meiiiis,  cliainsi 
pcr  Dci  graliam  virtule  superalur  :  lioc  cniin  esse  iion 
pritiiiisc  crcdenduni  est,  nisi  in  corpore  niorlis  liiiju=, 
quod  corpus  morluum  csi  pro;  ler  pcccaium.  Ei  (|iiid 
bac  pociia  jiisliiis,  qnam  ul  non  ad  omnein  nulum  scr- 
viat  corpiis,  icl  e-t,  suiis  famulns  aiiinix,  sicut  Domiiio 
siio  delrccta\it  ipsa  scrvirc;sive  iiliumque  ex  p:;ren- 
libus  creel  Dcus,  coi  pus  ex  corpore,  aiiiiiiam  ex  aiii- 
ma  ;  sive  alio  raodo  faciai  anim:is  :  noii  uiiijue  ad  opiis 
inipossibile  r.cc  n.crcede  parva,  iit  ciiin  anima  pic- 
latc  Deo  subdila  lcgem  islam  pecc;iti,  qu;c  cst  iii  mein- 
bi  is  corporis  inorsis  liujus,  quam  primus  lioino  acce;'il 
iii  poenam,  vicerit  ipsa  pcr  graiiain,  pr;icmium  coelcsic 
percipial  m.ijorc  gloria,  dcmnnaians  .quaiita  sit  laus 
obedicntix ,  qiia;  alicnx  inobcdiei.tia;  pociiam  potnil 
virliiti;  siipcrare  ? 
C.\Pl]T  XII.  —  Animatia  vere  adducla  esse  ad  Adiim, 

ut  iis  noniiiia  imponcrct :  sed  hac  re  gesta  aliquid  [i- 
gurari. 

20.  Scd  i|iioiii:imcui  adjutorio  femina  facla  sit  viro, 
sali-,  qiianluiii  exislimo,  rci|uisiluiii  esl;  illud  jam  vi- 
dcamiis  quare  sit  factiim,  quod  addiicla!  sunl  ad  Adam 
omiics  bcstia:  agri,  ct  oninia  volaiilia  coeli,  ut  cis  no- 
miiia  iiiiponcrct;  alque  ila  velut  neccssilas  orircliir 
crcaiidi  ci  fcniiiiam  c.v  cjiis  lalcre,  ciim  iiilcr  illa  ani- 
iinlia  siiiiile  illi  adjiiioriuiii  non  fiiisset  iiiventmn.  Vi- 
dciur  ciiim  milii  propier  aliquam  sigiiificationcm  pro- 
plicllcam  factum,  scd  taiiicn  ficluiii,  iit  re  gesta  con- 
(iriiMla  figura:  iiitciprcialio  libcra  reliiii|iiatur.  Qiiid 
csl  enim  lioc  ipsiiiii  ipiod  volatilibus  lcrrestribusqiie 
aiiiiuaiilibiis,  noii  ciiaiii  piscibus  alque  omiiibiis  iiata- 
lilibus  Adam  iiomina  iinposiiit?  :  i  euiiii  lingnx  liu- 
niaiiK  coiisulai.tnr,  sic  ap;  ellanUir  Im  c  omnia,  qucin- 
ailiiioiliiin  cis  liciiiincs  liKpimJo  iiomiiia  iiiiposiiciuiit. 
Ndii  soliini  liac  qiifc  Siinl  iii  aqiiis  ct  tcriis,  veriiiii 
eiiam  ipsa  tcrr.i,  ct  aqua,  cl  C(i'liim,  ct  qii;e  vidcntiir 
in  ccelo,  ct  (;iix  r.oii  videnliir,  pcd  creduiiliir,  pro  di- 
versitale  liiisi:ariin!  gciililiiiin,  divcrsis  iioiiiiniljiis  :ip- 


401  LiliEU 

liellaiiliir.  Unam  fane  l:n;;i:3in  f.riiniliib  fuibse  didici- 
uinSi  aiilcqiiaui  superbia  lurris  iliius  posl  diUivium 
fabricaia;,  iii  diversossignnrum  sonos  lumianam  divi- 
dcrcl  s:iciclalcm  (6'™.  m,  1-8  ).  Quxcumque  autem 
tlla  liiigua  fiierit,  qiiid  alliiicl  quicicrc  ?  Illa  cerlc  tunc 
loquebalur  Adiim  ,  et  in  ea  lingua ,  si  adbuc  usque 
pcnnanct,  sunl  islcc  voccs  articulalic,  (luibus  priiiius 
bonio  animalibus  lerrestribus  ct  volalililms  noniina  im- 
posuit.  Ninnigiturullomodo  credibilcest,  iii  cadcmlin- 
gua  nonii.ia  piscium  non  ab  liomine,  sed  diviiiitus  insti- 
lula,  qu;v  Dco  doeeiite  lionio posleadisceict?Quod  si  ita 
cti.im  factum  essei ,  qnarc  iia  facium  csset,  proculdubio 
Bnysticasigiiificalioresonaret.Scd  credendnm  esl,  paii- 
lalimcognilis  piscium  gcneribus  noinina  imposita :  lunc 
aulcm  cum  pecora,  et  beslia",  et  volatilia  ad  hominem 
adducta  suiit,  ui  eis  ad  se  coiigregaiis,  geiieraiimque 
dislinctis,  nmnina  inipoueret,  quibus  eliam  ipsis  pau- 
latim,  et  inullo  citiiis  quain  piscibus ,  si  boc  factuin 
non  essel,  possel  nominii  iniponere;  quid  fuit  causa;, 
nisi  ralio  aliquid  signiiicandi,  quod  ad  pra:nuntialio- 
iicm  fuluroruin  valertt?  Cui  rci  nia.xime  ordo  narra- 
lionis  hnjus  iiivigilat. 

21.  Deinde,  nuniquid  ignorabat  Deus,  niliil  talc  se 
crcasse  in  nalui  is  aniinalium,  quod  simile  adjutorium 
posset  esse  liomini?  An  opus  erat  ut  boc  ctiain  ipse 
homo  cognoscerct ,  rt  eo  eommendaiiorem  liaberel 
uxorcm  suam,  quod  iii  omni  carnc  crcala  snb  crelo,  et 
dc  hoc  acrc  sicul  ipsc  vivtnte,  niliil  ejus  siniile  inve- 
iicrii?  Miruni  si  hoc  scire  non  posset,  nisi  oninibus 
ad  se  addiiclis  at(|ue  perspeclis.  Si  enim  Deo  crede- 
bat,  posscl  hoc  illi  co  modo  diccre,  quomodo  ct  \itx- 
ceptimi  dedil,  quoinodd  et  peccanlem  interrogavil,  at- 
que  judicavit.  Si  aulem  non  crcdebal,  profcclo  ncqiie 
hocscire  polcrat,  utrum  ad  eum  omnia  ille,  cui  non 
credebal,  adduscrii;  an  forte  inaliquibus  ab  illo  re- 
molioribus  lcrra;  paitibus  ali([ua  ci  siinilia,  qua;  non 
demonsuasset,  abscondcril.  N'on  ilaque  arLilrur  du- 
bitandum  boc  aliciijus  prophulicx  signiricaliuuis  gra- 
lia  factum,  sed  tamcn  lactuin. 

22.  Neque  Loc  opcre  suscepimus  prophetica  oeni- 
gmata  peiscrutari,  sed  rerum  gesiaruin  fidem  ad  pro- 
priclatem  bistoria;  commcndaie,  ut  quod  inipossibilc 
videri  vanis  alqiie  incrediilis  potest,  aut  ipsi  auctori- 
lali  sancue  Scripliirx  vclut  leslificatione  coiilraria 
repugnare,  id  pio  meis  viribus,  quantnnr  Deiis  adju- 
vat,  disserendo  demonslreni,  neque  impossibile  ess"^, 
ncqne  conlrarinm  ;  quod  aulem  possibile  quidem  ap- 
paret,  nec  habct  ullaiii  specicnn  repngnnntia',  sed  la- 
iiicii  quasi  siiperfluum,  vel  etiam  stulliim  qiiibiisiiam 
videri  p(;tesl ,  hoc  ipsum  dispul  ndo  demonslrcm , 
(;uod  ideo  non  '  Linquam  rerum  geslarum  natnrali  vcl 
usitato  ordine  factum  esl,  i:t  cordibns  nostris  (idcHs- 
sima  sanctaruin  Scriptiiraruni  auctoritale  pr:vlaia  , 
(juia  stultum  esse  non  potest,  myslirum  essc  cre- 
dalur,  quamvis  ejiis  c^positioncm  vel  inqnisilioncm 
anl  alibi  jam  exliibueriinu:^  aut  in  tcrapus  aliud  diffe- 
ranius. 

'  Negalionemhic  resliiuimiis  ox  Mss. ;  (lUM  qiiidem  i:i  cx- 
su.^is  i^nmcrilo  rojocla  Iu-.tci!  aM  niar^iiicni. 


NO.NUS.  4(M 

C.APUT  XIII.  —  Fonmtio  mutiens  eo  modo  quo  mr- 
ralur  facta  est ,  ul  qmdjnam  prmnuntiarelar. 

25.  Quid  ergo  sibi  viilt  eii.im  illud ,  quod  mulier 
viro  de  kitere  facta  esl?  Vcriim  esto  prnpler  ipsiiis 
conjunctionis  vim  commendandam  hoc  ita  fieri  opor- 
luissecredanius;  nuniquid  eliam  ut  dnrmicnti  fierct , 
e.idem  ratio  vel  necessitas  flagiiabai ;  iit  deuique  osse 
de:racro,  in  ciijus  lociiin  caro  suppleretur?  Num  eiiiiii 
non  piiliiil  ipsa  caro  dclrahi ,  ut  inde  congruentius, 
quod  sil  sexus  inlirniior,  nuilier  formarelur?  Kn  vero 
tam  inullis  addilis,  cnslam  Deiis  adiQcare  poluit  in 
mnlierem-,  ei  camein  pnliiamve  non  iiotuit,  qui  de 
pulvere  ipsuin  bominem  fccii?  Aal  si  jara  costa  fuc- 
rat  deiralienda  ,  cur  non  aliera  pro  ea  costa  reposiia 
est?  Curetiam  iion  dicium  est,  Finxit,  aut,  fecit  sic- 
ut  in  omnibus  supra  operibus  ;  sed  ,  wdipcavil ,  in- 
quil ,  Dominus  Deus  ilUim  coslam,  non  lanqnam  cor- 
pus  bnmanum ,  sed  tanquam  domum  ?  Noii  esl  itaque 
dubiiandum,  quoniam  haec  facta  snnt  et  stulla  esse 
iion  piissuiit,  ob  aliquid  signillcandum  esse  facla,  frii- 
cluiii  luiuri  s;couli  ab  ipso  jam  primordio  generis  bu- 
mani  Deo  pi\cscio  in  ipsis  suis  operibus  misericordi- 
ter  prKdicanie;  utccrlo  teinpore  servis  suis,  sive  per 
hominum  succcssiones ,  sive  per  suum  Spirilum  vcl 
Angelorum  niinislerium  revelata  atque  conscripta,  et 
proiMittendis  rcbus  fuiuris  et  recogiioscendis  implctis 
teslimoniura  perhibereut  :  quod  magis  magisque  iii 
consequen'.ibus  apparebit. 
C.\PUT  XiV.  —  Quomodo  animalia  adducta  ad  Adam. 

24.  Videanius  ergo,  quod  isio  opere  suscepimus, 
non  secundum  pr;cfigurationeni  rcrum  fulurarnni,  scd 
secundum  reruin  geslarum  iion  alltgnricam  ,  sed  pro- 
priam  sigiiificationeni,  queiiuidmodum  lia'C  accipi  po.s- 
sint  :  El  finxil  Deus ,  iiuiuit ,  adliuc  de  lerra  omnes  bc- 
stias  agri,  el  omnia  votalilia  ccp.li;  uiide  jam  quod 
visura  est,  et  quanlum  visum  esl,  dissoriiiinus.  El 
adduxit  omnia  ea  ad  Adam ,  ut  videret  quid  ea  vocarel. 
Quomodo  Iktc  adJuxerit  Deus  ad  Adain  ,  iie  carnali- 
ler  sapiamiis,  adjuvare  nos  debet  quod  dc  bipariii:» 
opere  divinae  provideiiiix  in  libro  superiore  iractavi- 
nius  {Cap.  9,  19-2G).  Neque  enim  sicut  indagant  at- * 
que  adi^nnt  venantcs  vel  aucupanles  ad  retia  ,  qu;B- 
cuinque  aniinaiilia  capiunl ,  ila  hoc  facluin  esse  cre- 
denduin  esl;  aut  vox  aliqua  ju-sionis  de  nube  facia 
est  eis  verbis,  qux  rationalcs  animas  audienles  ,  iii- 
telligerc ,  atque  obedire  assolent.  Non  eiiim  hoc  acce- 
perunt  ut  po^sint  bcsti.c,  vel  .tvcs  :  in  suo  tamen  ge- 
nere  obtompciant  Dco;  non  ralionali  voluniaiis  arbi- 
irio,  sedsicutmovct  illeomnia  lemporibiis  opportunis, 
non  ipse  temporaliter  motus,  per  ungelica  ministeria, 
qua;  capiunt  in  verbo  ejus  qnid  quo  lempore  fieri  de- 
hcat  :  el  illo  noii  tcmporalilor  inolo,  movcnlur  ipsa 
teinpoi':diIer  ut  in  iis  qua;  sibi  subjecla  sunt,.jusba 
ejnscflicianl. 

2o.  Omnis  eiiim  anima  viva,  non  solum  rationalis, 
sicut  in  honiinibus,  vcruni  cliam  irraiionalis,  sicutiii 
pccorihiis,  et  viilatilihiis,  ct  piscibus  ,  visis  movetnr. 
Scd  aninia  ralionalis  viduntalis  arbiirio  vcl  consciilij 
visis,  vcl  iioii  conscutil  :  irrniionalis  aiiteiu  i.on  ir^ 


m 


DE  GENESI  AD  I.ITTERAM.  S.  AUGlJSTINI 


m 


bel  Iioc  judicium  ;  pro  siio  lainoii  gcnere  aiiiue  iiaiura 
viso  aliqiio  lacla  propelliuir.  Ncc  in  (lOicslate  ulliiis  ' 
aiiimre  esl,  qiisc  illi  visa  veiiiaiil,  sive  in  sensuui  cor- 
poris ,  sive  in  ipsum  spiriiuiii  inlcrius  :  quibtis  visis 
«ppelilus  movcaiur  ciijuslibet  animanlis.  Ac  sic  cum 
ea  visa  pcr  Aiigcloriim  obeilicnii.-.in  dcsiiper  inini- 
strinliir,  pcrvenit  jussio  Dci  nini  snliini  m\  hnmiiics, 
nuc  s  'liim  ad  aves  cl  pccoia  ,  vcriim  ciiani  aii  ca  (uiic 
sub  aquis  lalciil ,  siciit  ad  ccluin  qui  glutivil  Jonam 
{Jon(e  II,  1)  :  ncc  solum  ad  isla  majora ,  vcrum 
eiiam  ad  vermiculum;  nani  et  luiic  legiiniis  diviniiiis 
jussum ,  ul  radicem  cucurbitiie  rodcrct,  siib  ciijus 
umbraculo  Propliela  rcquieverat  (Id.  iv,  6 ,  7).  Si 
enim  liomiiii  don.ivit  Deiis ,  sic  euin- instiluens,  iit 
ctiam  carnem  pcccali  portaiis,  possit  non  soliim  pc- 
cora  ct  jiimcnla  snis  iisibus  subdila,  nec  laiitum  do- 
niesiicas  avcs  ,  scd  ctiain  libere  volilantcs  '  ipiaslibcl 
ciiam  s;cvas  feras  ct  capcre ,  cl  mansuclas  raccrc ,  ct 
cis  mirabiliicr  im;ipraie  poteiitia  rationis,  non  corpo- 
ris;  cuin  earuin  appelilus  ct  dolores  caplans,  paula- 
timi|uc  illectando,  prcmendo,  laxaiidnqiie  niiHli>raiis, 
agresii  cas  exiiit  consiicludinc,  ct  lanquam  liuiii.inis 
moribus  induit :  qiianto  magis  Angeli  hoc  possiint, 
qui  jussione  Dei  in  ipsa  cjus,  quam  senipiteriic  iii- 
tuentur,  iiicommuiabili  verilatc  perspccia ,  movcnies 
se  pcr  lempus ,  ct  corpora  silii  subdita  per  tcm|.us  ' 
et  locum,  agililatc  mirabili ,  et  visa  quibus  movea- 
lur  ',  ei  appctitum  carnalis  indigcntioe ,  valcnt  effi- 
cere  omni  aniinae  vivsc,  ul  quo  eani  vcnire  opus  cst, 
ncsciens  addiicalur? 

CAPUT XV.  —  Formatio  muHciis  nm  pcr  alium  quam 
Dcuin. 
26.  Jam  ergo  videamus,  ipsa  nnilicris  formatio, 
qii.c  mysiicc  ctiam  a^dinc.ilio  dicia  e^t,  qiicmailiiio- 
dum  facia  sil.  Nalma  qiiippe  mulicris  crcata  est , 
quamvis  ex  virili ,  qu:c  jam  crat,  non  aliquo  mntu  ' 
jam  cxislcnliiim  naliirarum.  Angeli  aulem  nullam 
oinnino  possunt  crcare  naturam  :  solus  eniin  iiniis 
ciijtislibet  naliir.ne,  seii  magii3c  seu  niiiiiniae,  crealor 
cst  Deiis  ,  id  est  ipsa  Triiiilas,  Paler  ct  Filius  et  Spi- 
ritus  sanclus.  Aliier  crgo  qua;rilur,  qiieniadinodum 
sit  soporalus  Adam ,  cosiaque  cjns  siiic  ullo  doloris 
sensu  a  corporis  compage  dclracta  sil.  H.-cc  enim  for- 
tassc  dicanlurpotiiisse  per  Angclos  (ieri;  formarcau- 
lcm  vcl  a;dificai-e  coslam,  ul  nniliercssct.  iisqiie  adco 
non  pntuit  nisi  Deus,  a  quo  univeisa  naiura  subsislil, 
ut  ne  illud  quidcm  carnis  supplemcnlum  iii  corporc 
viri ,  quod  iu  illius  cosla;  successil  lociini ,  ab  Angc- 
lis  factiim  esse  crcdidcriin,  sicul  ncc  ipsuin  lioinincm 
de  tcrrx  pulvcrc  :  non  qiind  niilla  sit  Angrloruni 
opera,  ul  aliquid  crcclur,  scd  uon  ideo  cic:iliiics 
sunt;  qiiia  ncc  agric(d:is  cioatnics  sfgcliiiii  atqiic  ar- 
boruin  dicimus.  Nnn  cnini  ipii  planiat  csl  ali(|iiid,  iic- 

'  SicUiiS.  In  edilis,  i7/(«,s. 

•  Sic  Mss.  Al  odiii,  libem'  lotioitalh. 

'  Apiid  I.OV.  dosuiii  JKoc  voilia,  el  corimra  sibisnbdila per 
tempiis,qwc  exslanl  In  caloiis  ciKlloilnis. 

»  Edili,  ct  jussd  quibiis  muccnitiir.  \:ss.  iiyii  oiiiiics,  visii; 
sedoimics,  mivciitw,  sciliooi  aiiiiiu  \i\a. 

'  lllc  sus.  iiiagiio  coiisoiisu  lonim,  non  aliqui  moliis.  Au 
forte  subinicUigcnduiu  csi,  eiaiii  > 


que  qui  rigat,  sed  qui  incrcmenlum  dat  Dcus  (I  Cor. 
111 ,  7).  Ad  boc  incremenluin  pcriinct  eiiain  in  cor- 
pnic  huiiiano ,  qnod  osse  deinplo  ,  locus  carne  siip- 
plclus.csl,  illo  scilicet  operc  Dei ,  qno  naiuras  sub- 
slituil  ul  sinl ,  qiio  ipsos  quoque  Angclos  creavit. 

27.  Opns  it:iqiie  !.f',ricol:c  est  ut  aqnam  diicat  cnrj 
rigat :  non  aiitcm  opiis  ejiis  cs'.  ul  aipia  pcr  dcclivis 
prol;ibatiir;  scd  illius  qi;i  (ininia  in  niciisnra,  ei  nuinere, 
ct  ponJere  disposuit  [Snp.  xi,  i\).  Ilem  opus  agri- 
cohc  est  ul  siirculus  avcllaiur  ex  aiborc,  terncque 
inaiidctiir  :  at  nnn  opiis  cjns  eci  ut  sncciim  imb''bat , 
ut  gcrnicn  eiiiil!;it,  nl  aliiul  cjiis  snlo  figa.,  qiio  r^- 
diccin  slaliilial,  ;iliiid  iii  ainas  prninov-al,  (pio  lobiir 
imiiiat ,  ramosque  dilfundai ;  scd  illiiis  ipii  dai  incre- 
inenium.  Mediciis  etiam  a,'gro  corpuri  alinientiim  adlii- 
bcl,  ct  vulncralo  niedicanionlnm  :  prirniiin  noii  dc 
rcbus  qiias  crcavit ,  scd  qiias  crc;ilas  opcre  Crcaloris 
invenil  :  dciiidecibum  vcl  potiiin  pr.cpararc  potnil  cl 
ininisliarc,  cinplaslrum  rnnnars  cl  incdicainento  illi- 
luin  '  apponcrc;  niini  eliam  cx  iis  qii;c  adbihct ,  ope- 
rari  cl  crcare  vircs  vcl  carncin  potosi  ?  Natuia  id  agil 
intcriore  inolu,  nobisiiiie  occuliissimo.  Cui  taincn  si 
Deus  subtrabat  opcralioncm  inliniam  ,  qiia  cam  stib- 
siilnit  el  facit ,  contiiiuo  taiiquam  cxstincia,  nulla  ic- 
inancbit. 

28.  Qiiapropier  cum  Dcus  universam  crcalurani 
suain  biparliio  qundaininodo  opcre  providcnli:c ,  de 
quo  in  superiore  libro  lociiti  suiniis  (Op.  9  ,  19  26} , 
ct  in  naiuralibus  ct  in  volunlariis  motibiis  adniinislrci, 
creare  naluram  tam  nullus  angcliis  poicsl ,  qiiain  iicc 
seipsum.  Vnlinilas  vcro  angclica  obedienlcr  Dco  snb- 
dita,  ejusqiie  cxsecula  jnssionem,  naluialibiis  moti- 
bus  dc  rcbus  siibjcclis  tanquam  matcriam  miiiistrare, 
ul  secunduin  illas  i^rincipalcs  in  Verbo  Dci  non  cica- 
tas  ,  vcl  secuiidiiiii  ill.is  iii  priinis  se\  dierum  opcribiis 
causalitcrcrcalas  ralioncs  aliquid  in  tcmpnrt;  creetur, 
niorc  agiicolaiidi  vcl  mcdcndi  poiest.  Qiiale  ilaque 
niiiiistcrium  Deo  e.\hibucrinl  Angcli  in  illa  miilicrls 
fonii:ilioiie  ,  qiiis  audcat  anirinaro?  Ccriissiine  lainen- 
dixeiim  ,  sii|i|ilcineiiUiin  illud  (arnis  iii  cosl.t;  lociiin, 
ipsiusqiic  fcniin;c  corpus  ct  aiiiinam  conformalinncm- 
quc  meinbrorum  ,  omnia  visccra  ,  seiisus  oiiines,  cl 
quidquid  erat  quo  illa  ct  crcatura  cl  honio  cl  reiiiina 
erat ,  noniiisi  in  ilk>  opcre  Dei  faclum,  qnod  Dcus  non 
pcr  Aiigclns,  scd  pcr  scmclipsiim  ,  noii  opcraius  cst 
et  dimisit,  scd  ita  continuaiiicr  opcraiur,  ut  ncc  ul- 
larum  aliarum  rcriim ,  ncc  ipsorum  Angelorum  na- 
lura  snbsistat,  si  non  operciur. 

CAPUT  XVI.  —  Tarditas  inqeiiii  limniini  non  asscqitilur 
opcra  Dei. 

29.  Scd  qiinniam  carncni  aniiiialain  al(]iie  soiilieii- 
lciii ,  i|iiaiiliim  natinain  rcriiin  pro  liiimano  captu  ex- 
pcriri  poiuimus,  non  novinius  nasci,  nisi  aut  cx  istis 
laiupr.un  inalcrialibiis  cloniciitis  ,  hnc  est  aqua  ct 
teira ,  aut  cx  frnticibiis  vcl  lignoium  fiuciibiis,  vel 
cliam  cx  cariiibns  aiiimaliiim,  sicui  iiiniimorabilia  gc- 
ncra  vcrmiuin  sive  rcptilium,  aut  cerle  ex  concubilu 
parcntuin ,  iiullam  auteiii  carnein  natam  scimus  ex 

'  Edili,  medicnmcnla  ilico.  At  siss.,  mediccanenlo  illUum. 


405 


LIIER 


Ciiriie  ciijuslibel  animnnlis,  qii;c  (atn  essel  ei  siiiiilis  , 
ut  sexii  taiitum  dlsccrnoiclur ;  qiiarimus  in  relms 
cre.ilioiiis  liujus  simililuiliiicm,  qua  niiilierdc  viri  la- 
lerc  facla  csl ,  ncc  possuiiuis  invciiire  :  non  ob  aliud, 
nisi  qiiij  li(iniiiics  qiioinadiiiodum  opercnliir  in  hac 
lerra  novimiis  ;  qneinadiiioduiii  aulcm  Aiigeli  iii  lioc 
muiido  quodaniinodo  agiicideiilur,  non  uliqiic  nnvi- 
iiuis.  iSam  profeclo  si  reniota  lioniinum  induslria  fru- 
licum  geniis  nalunc  cursus  (qicr.ircliir,  iiiliil  aliiid 
iiosscinus  qiiain  cx  tcrra  nasci  arliores  cl  liirbas ,  el 
cx  earum  seiniiiibus,  ali  cis  ilidcm  in  leriaiii  radeii- 
libus  ;  numquid  innotcscerct  iiobis  ipiid  valcict  insi- 
tio,  ul  alterius  generis  ligniim  radicc  propria  ,  poma 
portarct  aliena,  et,  coaloscenlo  uiiiiatc,  jam  siia? 
tlicc  por  agricolarum  opera  didiciiiuis,  cum  ipsi  crea- 
torcs  arboriim  nullo  modo  csicnt ,  sed  iiaiura;  ciir- 
sum  Dcocreanti  suum  quoddain  cfficiuni  niinislerium- 
que  praibercnt.  Ncqiiaqiiain  eiiim  qiiidqnara  pcr  eo- 
niin  opcra  cxislerel,  si  lioc  iii  Dei  oiicrc  intima  na- 
tur:c  ralio  non  liabercl.  Qiiid  crgo  niirum  si  liomiiicni 
ex  ossc  lioiuinis  factani  iion  novinuis  ,  qiiaudo  crcanti 
Dco  qucmadmoduin  Angcli  serviaiit  ignoramus  ;  qui 
nec  arborera  ex  arboris  surculo  in  roborc  alieno  fa- 
ctam  nosse  posseinus,  si  et  isla  Duo  cieanti  queniad- 
inodura  agricohc  serviaiit,  similitcr  nescirenms? 

50.  Nullo  modo  lamen  dubiianuis  el  hominiim  el 
arboriim  noniiisi  Dciiin  esse  crcaioreni,  (idellterque 
crcdimus  factam  feminam  ex  viro,  miUo  iiitcrveniciiie 
coiiciibilu,  eliamsi  forte  costa  Iiominis  niinisirata  sit 
per  Angelos  iii  npere  Crcatnris  :  sicut  fideliler  crcdi- 
mus  etiam  viriiin  faclum  c\  femina  niillo  inlervenieiile 
concuhilu,  cum  semen  Ahraliiie  dispnsiium  esi  («)  per 
Angclos  iii  manu  mcdialnris  {Gntnl  iii,  19).  Ulrum- 
qiie  infidelihus  incredibilc  est;  fidelibiis  aiiicm  ciir 
ad  rei  gesl;c  proprietatcm  qiiod  de  Cbrislo  f:ictiiin 
est,  cl  tantum  ad  figiiratam  signilicationein  qiiod  de 
Eva  scriptum  est,  crcdibile  videatur  '?  Aii  vero  siiie 
cujilsquani  concubilu  vir  cx  femiiia  fieri  poluit,  fc- 
niiiia  ex  viro  nnn  poliiil?et  virgiiialis  nlerus  niide 
vir  ficrel  Iiahebal,  virile  autein  lalus  unde  feuiina 
(icret  iioii  hahehat,  cnm  liic  Domiiuis  de  famula  na- 
scerelur,  ibi  de  scrvo  fanuila  lorinarelur?  Polciat  cl 
nnniinus  carncni  siiam  de  cosia  vel  dc  aliquo  memhro 
Virginis  creare  ;  scd  qiii  possct  ostendere  in  corpnre 
suo  hoc  sc  ileriim  lecissc  qiiod  facliim  esl,  uilius  iii 
malris  corpnrc  ostendit  nihil  pudenduni  csse  quod 
castum  est. 

CAPUT  XVII  —  Mutieiis  formaiidte  ralio  aii  in  lio- 
minis  cnusdli  conditione  ud  sexlum  diein  pcrliiiere 
pra:e.xslnbal. 

51.  Quod  si  qmrildr,  ■qiinmoilo  se  baheat  caus;ilis 
itla  condiiio,  in  (|u.i  prinuim  bominem  Deus  fecil  ad 
imaginem  ac  similitiidineni  suam  (ibi  qiiippe  et  lioc 
ftictum  est,  lllasculumet  feminam  fecil  eos  [Gen,  i,  27)]: 
iitrum  jani  illa  ralio,  qtiam  muiidi  primis  npcribiis 
concreavii,  atque  cnncrevii  Deus,  id  habehai,  iii  se- 
cuiidtim  eam  jani  necesscesscl  cxviri  latere  feniiiiam 

'  lii  edilis,  non  rideatnr.  Alicst  na.-i  a  Mss. 
(u)  II  nctract.  c  21.  a.  2. 


NONUS.  4,^ 

fieri ;  an  lioc  laiitum  li;ibebat  ut  ficri  possei,  ut  autem 
iia  fieri  iiecesse  esset,  non  ibi  jain  cniidiium,  sed  in 
Dco  erat  absconditum  :  si  hoc  crgo  qu:critiir,  dicani 
qtiid  mihi  vidcatiir  siiie  aflirmaiidi  leiiierilatc  ;  quod 
l;iiiieii  ctiin  di\cro,  fortasse  prtidcnter  isia  conside- 
raiiles,  quos  jam  chrisliana  lides  imbiiit,  eliam  si 
iKiiic  priuiitus  isla  cogunsciint,  iion  csse  dubitandiiin 
judieabuiil, 

5-2.  Oiniiis  iblc  ualiira;  asilalissiiuiis  cursus  liabot 
qiiasdam  naliirales  legcs  siias,  secunddm  qiias  et  spi- 
riliis  vilic,  qui  creatiira  cst,  liahet  qiiiisd:ini  appeliliis 
suo^  delerniinatds  qiiodaminndo,  qiios  eliaiii  mala  vo- 
liinlas  11011  possilexccdere.  El  elonieuta  inuiidi  hiijiis 
corporei  liabcnl  definilaiii  viui  qti.ilitalcmque  suani , 
qiiiduniimquodqiic  valoat  vcl  iinn  valoal,  qiiid  do  qiio 
neri  possil  vel  non  possil.  Ev  liis  velul  primordiis 
rcrtiiu,  oiniiia  qiiae  gignuniur,  suo  (|iK)qiie  tenipore 
cxoiiiis  prncessusque  sumunl,  finosque  et  decessio- 
nes  sui  cujusiine  gciieris.  Uiide  fit  ul  de  grario  tritiei 
iioii  nascatur  fiba,  vel  de  faba  trilicum,  voldepecore 
houio,  vel  de  honiine  pecus.  Siiper  litiiic  auiem  mo- 
ttiin  '  eursiimque  reriim  natuialem,  potest;ts  Crealoris 
babel  apud  se  posse  de  his  omnihiis  facerc  aliud,  quam 
eorum  quasi  seminales  rationes  liahonl,  non  tamen  id 
quod  iion  in  cis  posuit  ut  dc  liis  fi;Ti  vel  ab  ipso  pos- 
sil  *.  Neque  cnim  pntoiitia  lemer;iria,  scd  sapientiae., 
virtuie  omiiipoiens  est ;  ei  hoc  de  utia^iuaque  re  in  i 
tcmpcre  sno  facit,  qiiod  ante  in  ea  fecil  ul  possil.  ,' 
Aliiis  crgo  est  rerum  niodus  quo  illa  lierba  sic  gcr- 
niiiuu,  illa  sic ;  illa  xlas  paril,  illa  nnn  pnril ;  homo 
loqiii  poiest,  pec!is  non  poicsl.  Ilnrum  el  taliiim  mo- 
doriim  raiiones  iion  lanliiin  iii  Deo  suiit,  sed  ab  illo 
etiain  rebus  creatis  indilo!  aique  concrealoe  '.  Ut  aii- 
tem  lignum  de  tcrra  cxcisum,  ariduin,  perpolilum,_ 
siuc  radicc  ulla,  sitie  terra  et  aqua  repente  nnroa!,  et 
fruciijiii  giguat  (iViim.  xvii,  S),  ut  por  jiivciiiamstcri- 
lis  femiiia  in  senccla  pariat  (Gen.  xviii,  \{  ,  et  xxi, 
2),  ul  asina  loqiiaiur  (iVuni.  xxii,  28),  et  si  quid 
cjitsmodi  esi,  dcdit  qnideui  naturis,  quas  creavit,  nt 
ex  eis  ct  \\xc  fiori  possciit  (  neque  cnini  cx  eis  vel 
ille  faccret  quod  cx  eis  ficri  iinn  pnssc  ipse  pr;efige- 
rei,  qiioiiiam  soipso  uon  est  nec  ipse  poicniior)  :  ve- 
runUamcn  alio  modo  dodit,  ul  non  ha-c  haberent  iii 
iiioiu  naliiiali,  sed  iu  eo  quo  ita  creaia  esscni,  iii 
enruin  ualura  voliiiilali  pnlenliori  aniplius  sulijacerel. 
CAPUT  XMll.  — ilutieris  formanda;  ralio  sic  pra- 
e.xislcbal  uti  eral  Mysterio  conveniens. 
53.  Ilahet  ergo  Dcus  hi  seipso  abscnndilas  quoriini- 
daiii  faciorum  causas,  quas  rcbus  conditis  non  insc- 
ruit ;  easquc  implot  non  illo  opeic  providenliae,  quo 
ii.iluras  stibbtUuit  ut  sinl,  sed  illo  quo  oas  administrat 
«t  voUieiit,  qiias  iit  vohiit  condidii.  ihi  csi  ei  gratia, 
per  quam  salvi  liunt  peccaiores.  Nani  quod  atiinet  ad 
iiaturam  iniqua  sua  voiuntate  depravalam,  rccursum 
por  semeiipsam  iion  habct,  scd  per  Dei  graiiam,  qua 

'  Mss.  scx,  modiiin. 
■^  «  sic  Mss.  omnes.  At  excusi  siiblata  negalione  pcrpcram 
rorelianl :  (juud  iu  eii  posrnt,  ut  de  Ids  ficri  vd  alistiue  ipsa 

JW.Si/J. 

«  JLSS.,  fWllT  te. 


^*'  DE  GENESI  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTIM 

adjiivalur  el  instaiiratur.  Ncijiic  eniiii  dcspcraiuii 
sui.l  lioinines  in  illa  sentcniia,  in  qtia  sci'i|itiim  cst : 
Onmes  qui  ambulnnl  in  ea,  non  reiwrtenlur  ( Prov.  ii  , 
19).  Dictum  est  enim  secuniliim  pondiis  iiiiqiiitatis 
su.T,  ut  quod  reverlitur,  qui  rcveriitur,  non  sibi  tri- 
buat,  sed  gratix  Dei,  noii  ex  operibus.ne  fortc  cxtol- 
lalur  {Eplies.  il,  9). 

54.  Proptcrea  mysterium  gralix  hujus  Apostoliis 
abscondilum  di\il,  non  in  nuiiido,  iii  quo  suiit  ;>bs- 
conditac  'Causales  raiiones  omnium  rcnim  naturalitcr 
orilurarum,  sicut  abscoiiditus  erat  Levi  in  liimbis 
Abraha;,  qiiaiido  ei  ipse  dccimaius  cst  (llebr.  vii,  9, 
10) ;  sed  in  Dco,  qni  uiiiversa  creavit.  Quamobrom 
oninia  eliam  qux  ad  hanc  gratiam  signincandara,  non 
nalurali  motu  rerum,  sed  mirabilitcr  facia  sunt , 
eorum  etiam  absconditse  causx  in  Deo  fuerant  :  quo- 
rum  ctiam  si  unum  erat  ',  qiKnl  iia  miilier  facia  est 
de  latcre  viri,  et  bac  doniiiciitis,  qiix  per  ipsum 
lirma  facla  est,  tanquam  ejus  osse  lirmata,  ille  aulem 
propter  ipsam  inllrmiis,  quia  in  lociim  coslse  non  co- 
sta  sed  caio  supplota  Cst ;  noii  liabuit  hoc  prinia  re- 
runi  condilio,  quando  sexlo  die  diclum  est,  Slasculum 
el  feminam  fecit  eos,  iit  femina  oninino  sic  fieret ;  sed 
lantum  hoc  habuit,  quia  et  sic  fieri  possel,  ne  coiilra 
eausas  quas  vohintate  iiisiiluit,  mutahili  voliintaie 
ahqiiid  fierel.  Quid  autem  fieret,  ut  omiiino  aliud  fu- 
turum  non  essei,  abscoiidilum  erat  in  Deo,  qui  uni- 
versa  creavit. 

35.  Sed  quoniam  sic  dixit  absconditum,  ut  inno- 
lesceret  principibus  el  poieslalibus  in  coelestibus  per 
Eeclesiam  muliiformis  sapienlia  Dei  (Ephes.  iii,  9, 
10);  probabililcr  creditur,  sieut  illud  seinen  cui  pro- 
inissum  est ,  disposilum  cst  por  Angelos  in  manii 
luediatoris,  sicomnia  qiix  aj  ipsius  seminis  adventum 
vel  prxnuntiandum  vel  annuntiandum  in  rerum  natura, 


408 
pr.-eler  usilatum  naturx  ciirsum  mir.ihilitcr  facta  siinl, 
miiiislrantihus  Aiigolis  cssc  facla  :  ut  taincn  uliiqiie 
creaior  vcl  reparator  creaiuraiiim  non  sit,  nisi  qiii 
planiatore  et  rigatore  quolibel  solus  incrcmeiitum  daj 
Deus  (I  Cor.  III,  7). 

CAPUT  XIX.  —  EcsUisis  Adw. 
56.  Ac  pcr  boc  etiam  illa  ccsiasis  quam  Deus  im- 
misit  iii  Adam,  ut  sopoialus  obdormirct,  recte  iiitel- 
ligitur  ad  hoc  iinniissa,  ut  el  ipsius  mcns  per  cestasim 
pnrtieops  (ieret  tani|uam  angolicx  ciirix,  ei  intrans 
in  snnctiiariuni  Dei  intclligorct  iii  nnvi-sima  '  (  Pial. 
Lxxii,  I").  Denique  evigilans  tauquam  propholLE 
ploiiiis,  cum  ad  se  adductam  coslam  ',  miiliercm  suam 
videret,  eructavit  continuo,  quod  magnuin  sacramen- 
liini  commendat  Apnstnlus  (Ephcs.  y,  31,  32)  :  Hoc 
nunc  os  ex  ossibus  meis,  et  cnro  de  cnrne  mea.  Ilccc  vo- 
cabilur  mulier,  quoniam  de  viro  sno  sumpla  est  :  et 
propler  huc  relinqucl  liomo  patrein  suum  et  mntrcm,  et 
ndliwrebil  uxori  suo! ;  el  erunt  duo  in  carne  una.  Qii.-c 
verba  cum  primi  liominis  fuisse  Scriptiira  ipsa  tesie- 
tiir,  Dominus  tamen  in  EvangelioDeum  dixissc  dechi- 
ravit.  Ait  cnini,  yon  legistis  quia  qui  fecit  '  ab  inilio, 
masculum  et  feminam  fecit  eos  :  ct  dixit,  Propler  lioc 
dimiltet  homo  palrem  et  malrem,  et  adha;rebit  uxori 
sucB ;  et  erunt  duo  in  carne  tina  {Matih.  \i%,  4)  ?  ul  hiiic 
inlelligcremus  proiilcr  ccslasira  qiix  prxcesseral  iii 
Adam,  lioc  oiim  diviiiiius  ian(|uani  piophelam  diccre 
potuisse.  Sod  jam  isle  luijus  libri  torminus  placet,  ut 
ea  qux  sequuntur,  ab  alio  exordio  renovent  intentio- 
ncm  legeniiuin. 


•  Sic  Mss.  Editi  vero  habent,  eliam  summtim  erat. 


>  Edili,  intelluferel  novissima.  At  i>lss.,  in  novissimi  :  uti 
I  assim  Augustiniis  in  Psal.  lxxii,  17,  juxta  grxc.  interpr. 
LXX,  siino  eis  ta  eschnla. 

•  ^oiinulli  codicesoiiiillunt,  costam.  El  paulo  posl  Mss. 
pervetusti  scriiitum  habeiil,  eriicliiavit. 

3  Vulgata  versio  in  Evangolio  adUit  hio,  hominem  ;  quai 
vnx  ahest  a  grscco  textu,  imo  et  a  lalino  in  Germanensilius 
nil.liisMss.,  necQonab  omnibus  hbris  iu  hoc  opere  Augu- 
sliui. 


LIBER  DECIMlfS. 


...  lu  quo  Iractatur  de  aiiiiiiarum  origine 

CAPUT  PRIMUM.  —  Animam  mulieris  ex  anima  virt 
faclam  esse  quorvmdam  opiiiio. 
i.  Jam  quidcm  ordo  ipse  vidolur  cxposccre  ut  de 
peccato  primi  hominis  disscramus ;  sed  quia  dc  carne 
niiilieris  ,  quemadmodnm  facta  sit ,  Scriptura  iiarra- 
vit,  lacuit  autcm  de  aniina,  multo  niagis  nos  fecit  in- 
tenlos,  ut  de  hoc  diligontius  inquiramiis,  qunn  m 
modo  refolli  possint ,  sive  non  possint ,  qui  credunt 
animam  de  anima  hominis  ,  sicul  cariiem  de  carne 
ficri  ,  a  parciilibus  in  filios  utriusqiie  rei  tr.insru.sis 
seminibus.  Ilinc  enim  primitus  ad  linc  niovcntur,  ul 
dicant  quod  unam  animani  Dous  feccrit,  sulflando  iii 
ficiem  homiiiis  ,  quem  de  pulvcre  finxeral ,  ut  ex  illa 
jain  cxterx  crcarcntiir  animx  liominum  ,  sicut  cx  il- 
lius  carncomnis  cliam  caro  hominum.  Qiioniam  pri- 
nio  Adam  formalus  tst .  dcinde  Eva  :  ct  illc  quidcni 


unde  habuerit  corpiis  ,  unde  aniinaiii ,  dictum  cst; 
corpus  videlicot  pulverem  lcrrx  ,  aniniam  vcro  flalum 
Dci  :  at  illa  dc  illius  lalere  cum  lacta  dicatnr  ,  noii 
dicilur  quod  eam  Deus  flando  similiter  aniniaverit, 
tanq 'ani  ulriimque  de  illo  ductiim  sit ,  qiii  jam  fueral 
aniiiialiis.  Aut  enini  taceri  aportiiit ,  iiiquiuiit ,  ctiain 
dcaniina  viri ,  iil  e.im ,  sicul  possenius,  datam  divi- 
nitiis  vel  intelligercmns  ,  v«l  ccrle.credcrcmus  :  aiil 
si  hoc  propterea  Scriplnra  uon  taciiil  ,  ne  animain 
quiKiiio  siciit  carncni  honiinis  do  lcrra  faclam  esse 
piilaronius,  dehnit  ct  de  niulii^ris  anima  non  laccri , 
iic  piilarclur  cx  iraducc,  si  lioc  veriim  non  csl.  Qiia- 
piiipior  idco  laciium  cst ,  inqiiiiint,  quod  in  ejus  fa- 
cieiii  flavei  it  Deus  ,  quia  illud  veruin  cst ,  qiiod  cl 
aiiiina  ex  homine  propagata  est. 
2.  lluic  susoicioni  facilc  occunilur.  Si  cnim  nrct- 


409 

plcrea  piilanl  aiiiinnm  iniiliciis  ex  anima  viri  niclani , 
qiiia  non  scriplum  csl  quoJ  in  nuilieris  facieiii  (lavciit 
Dcus;  cur  creiiiinl  ex  Niro  animalain  feminam  , 
quandii  ne  iJ  quitiem  scripUim  esi?  Unde  si  Dcus 
omncs  aniinas  hominum  ii;iscemium  ,  sicui  primam  , 
ficil,  pmpleiea  ScriiUiita  de  aliis  lacuii ,  quoiiiam 
1  ossel  quoJ  in  una  fjctuin  coinmemoralum  est,  eliam 
de  Citleris  prudenter  inlelligi.  llaque  si  oporluil  nos 
per  lianc  Scripturam  de  liac  rc  aliquiJ  adnioneri,  ma- 
gis  si  aliqiiiJ  aliuJ  fiebat  iii  femina  ,  quoJ  in  viro  fa- 
clum  noii  crat,  ut  ex  carno  aiiiinaiu  ejiis  aniina  duce- 
rotur  ,  non  sicut  viri  ejus  aliunde  corpus ,  aliunde 
anima ;  hoc  ipium  quod  alii  modo  (ieb:il  ,  Scriptura 
poiius  tacerenoii  debuil,  ne  boc  itidem  faclum  pula- 
remus  quod  jam  dc  illo  didiccramus.  Proinde  quia 
non  dixil  ex  aniina  viri  f.iclam  esse  ;ininiam  mulieris, 
convenientius  crcdiiur  co  ipso  nos  admoncre  voluisse, 
nihil  hicaliud  put.irp,  quani  de  \iri  anima  noverainus, 
iJ  csl,  similller  dalani  esse  mulieri  :  cum  praisertim 
esset  evidcniissiina:  occasionis  locus,  ut  si  non  tunc 
quando  forniaiaesl,  postea  certe  diceretur,  ubi  ait 
Adam ,  lloc  nunc  os  cx  ossibus  mcis ,  et  caro  de  carne 
wea  (Gen.  ii,  23).  Qnanlo  enim  chariiis  amaiitiiisque 
dlccrci ,  El  anima  dn  anima  mea?  Non  tanien  hinc 
lam  magiia  qnscstio  jain  soluta  est,  ul  unum  liorum 
inaiiircstum  ceiluini|uc  lencainns. 
CAPUT  il. —  Quid  in  superioribus  libris  invcsligalum 
circa  oriyinem  amma:. 
5.  Quamnbrem  priraum  vidciidum  csl,  ntriiin  saii- 
cla  Scriptnra  Hbri  liujus,  ab  ejuscxordio  perliactata, 
liinc  iios  diibiiare  pcrmilt:it :  tunc  rccte  fortnssc  tc- 
qiiircmus ,  aut  quanaiii  scnteiitia  potius  eligcnda  sit, 
aut  in  rci  biijus  incerlo  quem  modum  teiicre  debea- 
mns.  Ccrlc  ciiim  sexlo  d\e[ecit  Deus  Iwmincm  ad  ima- 
ginem  iuam;  nbi  eii;:in  dicl  im  esi,  Masculum  el  femi- 
uam  fecil  eos  {Gen.  i,  27).  Quorura  illiid  superius,  ubi 
imago  Dei  commeinorata  est,  sccundum  aniinam  ;  boc 
aiiiem  ,  ubi  sexus  differeniia  ,  secuiidum  carnein  ac- 
cipicbamiis  (Lib.  6  el  7).  El  qnoniam  tol  ac  l;inta  te- 
stlmonia,  qiiac  ibi  considerata  atqiic  tr:  clata  sunl,  nos 
non  sincbaiil  cndem  ipso  sexto  die  ctiam  formatiim 
de  limo  liomiiicm  inulicremqiie  de  laiere  ejus  acci- 
pere ,  scd  licc  poslea  factum  esse  post  illa  priinitiis 
opera  Dci ,  in  iiuibus  crcavit  omiiia  siinul  (Eccti.  sviii, 
4);  qiixsivimus  quid  de  hoiniiiis  anima  crederemiis, 
discussisqiie  nmnibus  discepi;iiionis  nostra;  partibns, 
illud  credibilius  vel  tolerabiliiis  dici  visum  est,  quod 
ipsa  hominis  anima  iii  illis  opcribus  facla  csl,  coiporis 
vero  ejiis  in  miinJo  corporeo  taiiquam  iii  semliic  ra- 
lio  :  ne  coycrennir  contra  verba  Scripturx  aut  sexio 
die  loiumfaclum  diccre,  id  est,  el  deliraovirum,  et  de 
ejus  lalerc  feininain  ;  aiit  iii  illis  scx  dioruin  operibus 
nullo  modo  essc  facium  bomiiaiii ;  aui  corporis  hu- 
maiii  causalem  rationem  lanliimmodo  factani ,  aninia; 
aniem  nullam,  cum  potius  seciindum  ipsam  sil  bomo 
ad  imagincm  Dci  :  aiit  ccrto  etsi  non  contra  verba 
Scriptur»  aperte  posita,  tamen  dure  atque  intolcra- 
hililcr  dicercnius,  vel  in  ca  creatura  spirituali ,  qii.-c 
(iil  hoc  laiiliiminodo  crcata  csset ,  factain  fuisse  ani- 


LinER  DECIMUS.  410 

ni.-c  hiiin.Tii.TC  ralioiiein,  cuin  ipsa  creatiiia  ,  in  ijna 
isla  ralio  facla  dicereliir,  non  coniinemorareiur  in 
nperibus  Dei ;  vel  in  aliqua  crealura,  qiix  in  illis  coni- 
mcmorarcturopcribus,  f.ictam  rationein  anim.T,  veUu 
in  bominibusqui  jam  sunt,  f;icta  ralioMatet  geiierandi)- 
rum  filiorum  :  ac  sic  eam  vel  Angelorum  filiam  ,  vel, 
qnodcst  intolerabilius,  alicujiis  elcnieiiiicoriiorcicre- 
dcreniiis. 
CAPUT  III. —  Originis  animarum  triplei  modns. 

4.  Sed  nunc  si  obhoc  mulicr  non  de  viro,  sed  si- 
militer  ut  ille,  a  Deo  fact;im  aniniam  asscritiir  acce- 
liisse,  qiiia  singiilas  singiilis  Dcus  facil,  non  eral  fa- 
cia  iii  illis  primis  operibns  aninia  fcmina;  :  aut  si 
generalis  omnium  animariim  ratio  facta  fucrat ,  sicut 
in  hominibus  ralio  gignendi ,  rcditiir  ad  illuJ  dnruiii 
ac  molestum  ,  ut  vel  Angclorum,  vel,  quoJ  iiidignis- 
simum  est ,  coeli  corporci ,  vcl  aiicujus  etiam  inferio- 
ris  elementi  filias  aninias  Iiomiiiiim  cssedicamus.  Ac 
per  boc  videndiim  cst,  elsi  latet  quid  verum  sii,  quid 
saltcm  lolerabilius  dici  possit  :  utrum  hoc  quod  modo 
dixi.anin  illis  primis  Dei  opcribus  unam  aniinam 
priini  honiinis  faclam ,  de  cujus  propagine  omncs  lio- 
niinum  aiiinuc  crcarcntiir  ;  aii  novas  subinde  animas 
ficri  ,  quarum  nulla  vel  ratio  facla  praecesserit  iii  pri- 
mis  illis  sex  dicrum  opcribus  Dei.  Ilorum  autem  triiim 
diin  priora  non  repugnant  priinis  illis  condiliiinibiis, 
ubi  simul  omnia  creat;i  siinl.  Sive  enim  in  ali  ,ua 
creatiira  lanquani  in  parcnte  ratio  animae  facta  sil,  iit 
onincs  anima;  ab  illa  generentnr,  a  Deo  auiem  creen- 
lur,  quando  siiigulis  honiinibiis  dantur,  sicul  a  pa- 
rcntibus  corpora  ;  sive  noii  ratio  aniin.e  velut  in  pa- 
renie  ralio  prulis,  sed  ipsa  nnnino  ciini  f;ictus  esl 
dics  f.;cta  sit  aniina  ,  sicut  ipse  dies ,  sicul  calum  ct 
lcrra,  ct  lumiiiaria  cocli ;  congruenter  dicium  esi, 
Fecit  Deiis  liominem  ad  imagincm  suam. 

5.  Ilocvero  icrtium  qnomodo  non  repugnet  ei  sen- 

lenlix  qiia  ct  sexlo  dic  factus  accipitur  liomoad  iina- 

gineni  Dei,  el  post  dieni  seplimiim  visibiliter  crcatiis, 

non  lam  facile  videri  potesl.  Novas  quippe  aninias 

fieri ,  qua:  ncque  ips.T ,  neque  ralio  earum  ,  laiiqiiam 

in  parenle  prolis,  sexio  illo  dic  facta  sit  cum  liis  ope- 

ribiis,  a  qiiibus  consuniniaiis,  et  iiicboaiis  Deus  in  Jie 

seplimo  requievil;  si  dixcrimiis,  cavenjumcst  ne  fru- 

stra  lam  diligenlcr  Scriptura  commendet  scx  diebus 

consnmmasse  Deuni  oniiiia  opera  sua,  qux  fecit  boiia 

valde,  si  aliquas  adlinc  naturas  fuerat  cre.iluru*,  qiiai 

ncc  ipsas  iicc  earum  ibi  raiiones  causalitcr  fecei  ii  : 

nW\  inlelligaliir,  rationem  qiiideiii  singillalim  lacieii- 

d;iriim  aiiiinaruiii   nascentibus  quibiisque  dandarum 

in  scipsohabere,  non  in  creatura  aliqua  conilidisse  ; 

sed  quia  non  allerius  generis  creaiura  est  anima  , 

quam  illius  secundum  quani  sexto  die  faclus  est  homo 

ad  imaginem  Dei,  non  recie  Jici  '  Deum  cain  faccie 

niinc.quK  tunc  non   consuinmavit.  Jam  enini  tui:c 

aniinam   fecerat ,  quales  et  niinc  facit ;   ot  ideo  non 

aliqiiod  novum  creaturx  genus  niinc  facit,  quod  luiic 

in  siiis  consumraatis  operibus  non  crravit  :  nec  loii- 

'  Editi  :  reliit  in  omnibus,  qui  jmn  funt  fiicti,  riitio.  Me- 
lius  Mss.,  velut  itt  liiiniiuiOus  qnijiim  siint,  fuclii  iiJio. 
'  Eilili,  ilitimiis ;  sed  coiiciiuiius  Uss.,  dici. 


4H  DK  GENESl  AD  LITTEUAM,  S.  AUGLSTINI 

Ira  illas  causalcs  rniiones  riTiim  fiitiirinuii,  (]ii;isi:Mi- 

vcrsilali  liinc  indiilil,  Ikl-c  oji:s  iiporalio  cst,  soil  po- 

liiis  seciinduni   ipsas ;  ipiiiiiiloqiiiilcin   corpcirilnis  liii- 

niaiiis,  quoruin    cx   illis   priiiiis  cipcrilms  pn.pngalic! 

conliniiatn  sncccssioiie  proieiiilitur  ,    tales   connTuit 

aninias  Inseri.  qualcs  nnnc  facil  ati|uc  insciil. 

6.  Qnapropler  jnm  niliil  liiiiciilcs,  iie  contra  voilia 
libri  liujiiSj  (|ii;e  ilc  priina  illa  scx  dieruiii  coiulilioiic 
coiiscripta  suiil,  qiiaclibct  linrnin  triuni  senlciiliaruiii 
probabilitas  viccrit,  scnlire  videamur;  stiscipiaiiins 
diligenliorem  qua'stionis  liiijus  pLTtraciaiionem,  qu;iii- 
lum  adjuvat  I'cus  :  ne  forle  ficri  possit  ut  si  noii  li- 
qnidam,  de  qiia  dubitari  ultia  non  dcbeat,  lain  ccilc 
accepiabilcm  dc  liac  re  sententiam  iiaiiciscaiiiiir,  r.t 
eani  lcnere  doncc  ccrlum  aliquid  cluccsrat,  ncm  sit 
absurdnin.  Qiiod  si  ne  boc  quidoni  polncriiiuis,  docu- 
uieiitonim  nioiiiciitis  uiidiciiic  p:irilcrqiie  nulaiuibu*, 
sallem  iion  vidcliitiir  nostia  dubitatio  biborem  dcvi 
lasse  quxrendi,  scd  alfirmnndi  lemcrilatcm  :  ul  nie, 
si  quis  recle  iam  ccrliis  esl,  docere  dignelur;  si  qucia 
vero  nec  diviiii  cloqiiii,  nec  pcrspicux  rnlionis  aiicto- 
rilas,  scd  siin  prcsiiiiiplio  certuni  fcccrat ,  duliilaie 
inccuni  niin  dfdigiictnr. 

C.APUT  IV.  —  De  aniiiiw  nalura  cl  nrigtiie  qnid 
ceriiiin. 

7.  .^c  priiniHii  illiid  firmissinie  tenennins,  aniiiuu 
nnlurnm  ncc  iii  nalnram  corporis  coiivciti,  iit  i|ua5 
jnm  fiiit  aiiinia,  fiat  corpus ;  nec  iii  iiatiirani  aiiiiii;c 
irrationalis,  ut  qiia;  fiiit  anima  honiiiiis,  fial  pccoris; 
iiec  iii  naluram  Dei,  ul  qiix  fiiit  aniina,  fial  qiiod  esl 
Deiis  :  aiquo  ita  vicissim  ncc  corpiis ,  nec  ani.i  ain 
IrraiioiiaUni,  ncc  substaniinin  qux  Deus  est,  convoni 
et  (ieii  nnimam  bumnnam.  llliid  cliam  non  miiiiis  ccr- 
luni  esse  debci,  animam  non  esse  nisi  croaluram  Dci. 
Qiiapropler  si  iioque  de  corpore,  ncqiie  de  aniina  ir- 
laiioiiali,  nci]ue  de  scipso  Dciis  aniinam  bominis  fccii, 
resial  ul  aui  de  nibilo  eam  facial,  niit  dc  aliqun  sjiiri- 
Inali,  unncn  rationnli  crcaliira.  Scd  de  niliilo  licri 
aliquid  consunimatis  opcrilius  ,  quibiis  crcnvit  omiiia 
simul ,  violcnluin  cst  vcllc  ir.onslraro;  ct  ulriiin  pcr- 
spiciiis  documeiilis  obiiiieri  possil,  ignoro.  Ncc  cxi- 
gcnduin  cst  a  iiobis  (juod  vcl  comprcliondere  liomo 


412 


noii  valet ;  vel  si  jam  valcai,  inirum  si  pcrsuadere  cui- 
qiiam  poiesi,  nisi  tali,  qiii  eliam  niillo  bomine  docere 
conanle,  polesl  cliaiii  ij  so  lalcaliqiiid  intelligore.  Tu- 
lius  esl  igiiiir  dc  luijusmodi  rcbus  iion  liiiiiianis  agere 
conjectiiris,  scd  divina  lc^limonia  perscrutari. 
CAPUT  V.  —  Animo  nec  cxAngelis,  ncc  ex  eleineiitis, 
nec  cx  Dci  siibsiaitiia. 
8.  Qiind  ergncx  Angolis,  laiKiuam  parciiiibus  Deiis 
crcel  aniinas,  nulla  iiiilii  dc  canonicis  Libris  occurrit 
niictoritns.  Miilto  minus  ilaqiie  ex  niundi  corporcis 
clcmenlis  :  nisi  fortc  illiid  movcl,  quod  apud  Ezecliic- 
lom  projdielam  ciim  dcmonstratur  rcsurrcciio  mortiio- 
runi,  rcdiniegratis  corporibus,  ex  quaiuor  vcntiscoeli 
adyocaiur  spiriius,  quo  perllante  vivificcntur,  ut  sur- 
ganl.  Sic  cniin  scriptum  csl :  Et  dixit  niilii  Doininus, 
Propheta  SH;)cr  spiritum ;  propliela,  fili  lioininis,  et  liic 
ad  tpiritimi ,  lla'c  dicit  Doiuiiius,  A  ijiuiluor  p'inil<iis 


ivnluruin  cwli  veiii,  el  iiispira  in  morliios  hos,  et  viranl. 
El  proplielavi,  sieul  prcFCcpil  milii  Domims,  et  inlroivit 
siirilus  vilm  in  cof ,  cl  revixeruul,  el  sleleruiit  supcr  pe- 
iles  suos,  coiigregnlio  inulla  valdc  {Ezech.  xxsvii,  9.  iO). 
Ubi  milii  videlur  prophctice  sigiiificaliim,  non  cx  illo 
laiitum  cainpo  ubi  rcs  i]isa  denionslrabalur,  sed  ex 
loto  orbe  le;r.iriiiii  rcsiirrectiiros  bomines,  et  hoc  pcr 
natiiin  (]iialuiir  iiiuiuli  iiarliiini  fiiisse  figiiraluin.  Noquc 
ciiiiii  oliani  natus  ille  ex  corporc  Doniini,  subslanlia 
cial  Spirilus  sancli,  (]iianilo  sninavit  ei  nit,  Accipite 
Spiriliiin  saiictum  (Joan.  xx,  22);  scd  uliqiie  signifi- 
caluin  esl ,  sic  cliain  ab  ipso  procodcre  Sjiiritum  saii- 
ciiim,  quomodo  ab  ojiis  coriiorc  fi.itus  ille  processil. 
Sod  qiiia  minidiis  iioii  ita  Deo  to;iplalur  ad  uiiil;itein 
pcrsoiix,  sicut  caro  illa  Vcrbo  cjiis  unigcnilo  Filio; 
non  possiiiniis  diccre  ita  esse  aniinnin  de  siibGtantia 
Dei,  qiienindinodiiin  naliis  ille  n  qiialuor  vonlis  de 
natiira  mundi  factus  est  :  seii  taincn  aliiid  eiim  fiiisse, 
aliiid  sigiiificassc  piito;  qiiod  exoiiiplo  llaliis  ex  cor- 
porc  Doniiiii  proccdenlis  recle  intclligi  poicsl :  ciiainsi 
E/.ocliiel  pro]iliota  illo  loco  iion  icsiirrcclioiiciii  cariiis, 
qiialis  |iropiie  fiilura  esl ,  scd  iiiO]iiii;il:iiii  dcsiiornli 
]iopuli  repaiatioiicm  pcr  S]iiriliim  Doinini,  qui  replcvil 
orbem  lerraruin  (Sap.  i,  7),  figurala  revelalione  prac- 
vidil. 

C.APUT  VI.  —  Opiiiioncs  de  aniiiia  duas  ad  Scriplura 
lcstiiiionia  expendeiida-. 

9.  Illud  crgo  j;ini  vidoamus,  cuiiiam  potius  scnlen- 
lia?  divina  lesliinonia  suffr.igentnr  :  einc  (]ua  dicilur 
aniinam  unaiii  Deum  fecisse,  el  dedisse  priino  boinini, 
uiide  cxicras  faccrot,  sicut  ex  ejus  cor]iore  cxieia 
homiiium  corpora  ;  an  oi  (ju.i  dicitiir  singiilas  singnlis 
facerc,  siciit  illi  uiiam,  non  ex  illa  c.i  lcrns.  Illud  oniiii 
qiiod  pcr  ls;iiam  dicit ,  Oninein  (Uiliim  ego  feci  { Isni. 
LVii,  lG),ciim  Iioc  eum  de  aniin;i  diceic,  qu:i'  seijuini 
tur  salis  osleiidanl ,  ad  iilrumque  accipi  polosl.  N.iiii 
sive  ex  uiia  priiiii  boiniiiis  aiiiioa,  sive  ex  ariquo  siio 
sccreio,  omncs  jirocul  dubio  aiiinias  ipsc  f.ieit. 

10.  Et  illiid  qiind  scripliim  est,  Qui  ftiixit  singilla- 
lim  corda  eoriim  (Psal.  xxxii,  IH),  si  noniiiie  cordiiim 
vciliicriiniis  aiiimas  ii:lc!Iigorc,  iiciiuo  Iioo  reiiugiial 
cuiqiiam  diioriiin  de  qnilius  iiuiic  aiiibigiiiiiis.  Sive 
enim  cx  iiiia  illa  qiiam  llavil  iii  facicin  iiriini  hominis, 
ipse  iilique  singulas  fiiigii ,  siciit  eti;iiii  corpora  ;  sive 
singulasvel  fingal  el  miilal,  vcl  in  cis  ipsis  qiiibus 
niiscrit,  eas  fiiigat :  qnanquam  boc  noii  inihi  videalur 
diclum,  nisi  ex  eo  quod  por  graiiam  nosirx  anima;  ad 
im.igineni  Dei  renovalioiie  furmanlur.  Unde  dic!t  Apo- 
stoliis  :  Grulia  cniin  sulvi  facli  eslis  per  fidem ,  et  hoc 
non  ejc  vobis,  sed  dunum  Dei  csl;  non  ex  opchbus,  ne 
forlc  quis  extollalur.  Ipsius  enim  sumus  figincnlvm, 
ereutum  in  Clirislo  Jesu  in  opcribus  bonis  ( Ephcs. 
II,  8  10).  Non  enim  per  haiic  gratiam  Qdei  cor|wra 
nostra  crcnla  vel  ficta  possumus  iiiielligcre,  sed  sicut 
in  Psalmo  dicliim  csl,  Ct^r  munduin  crea  in  me,  Veut 
(Psal.  L.  12). 

11.  Ilinc  etiam  illud  cssc  pulo,  Qui  fmxit  spirilum 
hominis  in  ipsn  (Zach.  ■xii,  1);  taiiquain  aliud  sit  fa- 
ciam  aniinani  niiltcrc,  aliiid  iu  ipsu  huminc  raccru. 


M 


I.IBER  Dr:CI.MUS. 


itj 


id  csi,  reficerc  ac  renovnrc.  Sid  eiiani  luic  si  iion  de 
gnilia,  iii  (]iia  renovamur,  sed  de  iiauira,  iii  qiia  iia- 
sciiiiur,  iiiteHigaiiius ,  :id  iilraiii(|ue  seiilciiliaiii  diici 
polcsl  :  quia  vel  ex  uiia  illa  priiiii  iKiiniiiis  lanqnain 
semc^ii  aninia;  allracluin  ipse  fingit  iii  lioniinc,  nl  vivi- 
licet  ciiipus;  sive  spiiiluni  vila;,  non  cx  illa  propa- 
giiic ,  scd  aliundc  corpori  infusum  ,  ipse  itidcni  lingit 
per  morlalcs  sciisus  carnis,  ul  fial  lioino  in  aiiiinam 
vivani. 

C.VrUT  Yll.—  t'()i  opiiiioni  faveal  illud,  SuMitus  sum 
animam  bonam,  cic. 

12.  Illiid  saiie  de  libro  S.ipieniiic,  iibi  ait,  Sorlilus 
sum  aminam  bonam,  et  cum  essem  magis  bonus,  veni  ad 
corpus  incoinqtimalum  (Snp.  viii,  19,20);  diligcnlio- 
rein  considcrationeni  flagitat.  Magis  cniiii  videliir  at- 
lestari  opinioni  qua  non  ex  una  propagari,  sed  desu- 
pcr  aninix  venire  credunlur  ad  corpora.  Verumtameii 
quid  ust ,  Sortilus  sum  animam  bonam  ?  quasi  aul  in 
illo  animaruni  fonle,  si  ullus  cst,  alix  sint  aniinx 
bons,  aliae  n  n  bonx,  qu;c  sortc  qiiadam  cxcaiit , 
quxnam  cui  buniini  tribuatur;  nut  alias  Deus  ad  lio- 
lam  conccpiurum  vel  nascentiuni  faeiat  buiias,  alias 
iion  boiias,  quaruin  qnisipie  babcat  sor;e,  quac  accide- 
rit.  Miriim  si  buc  eos  sallem  adjuval,  qui  crcduiil  aiii- 
iiias  alibi  facias ,  singillatini  iiiitli  a  Dco  singiilis  qui- 
busquc  corporibus  lioininum,  ac  non  illos  poliiis,  qui 
pro  nierilisoporuin,  qu;c  aiite  corpus  egcniiit,  in  cor- 
pora  miili  animas  dicunl.  Sccunduin  quid  enim  alix 
l)on;e ,  :ili;c  iioii  boiioc  veiiire  ad  eorpora  possiint  |iu- 
lari,  nisi  sccuiiduin  opera  sua  ?  Ncque  enini  secundum 
iialuram,  in  qua  fiiint  ab  illo  qui  omnes  naluras  bonas 
faeil.  Scd  absit  nt  cimtradicamus  .^postolo,  qui  dicit 
nundum  iiatos  nibil  egisse  boni  aut  inali,  unde  confir- 
mat  nou  potiiisse  ex  opcribus  dici ,  sed  cx  voc.inle , 
Mujor  seiviet  minori;  cum  de  geniinis  agerct  adliuc  in 
Uebcce*  utero  conslitutis  (  liom.  ix,  10-13  ).  Seqiie- 
stromus  crgo  paululum  boc  de  libro  Sapienlia;  testi- 
inonium  :  neque  enini  negligendi  siint,  seu  crrent, 
seu  veruni  sapianl,  qu;  boc  specialiler  et  singiilariti  r 
dc  anima  illa  dicluni  pula::l  inediatoris  Dei  et  liomi- 
num  honiinis  Cbrisii  Jcsu.  Quod,  si  necesse  bicrit, 
quale  sil  postca  considerabiinus,  iit  si  Cbristo  conve- 
nirenon  potuerit,  quxramus  quemadinodum  id  acci- 
pere  dcbcamus ,  nc  coulra  aposiolicam  veniamus 
fideni,  putanles  Iiabere  aniinas  aliqua  merila  operum 
suorum,  priusquam  incipiant  in  corporibus  vivere. 
C.\PIIT  VIII.  —  Neutri  senlcntia;  adversari  illiid ,  Aii- 
fercs  spii  iliim.  elc, 

\o.  Kinic  illiiil  vidcanius,  qucinadinodum  dicluiii 
sil,  .iuferes  spiritum  eoruui ,  et  defuienl,  ct  in  pulverem 
suum  convertenlur.  Emilles  spiritum  luum ,  ct  crcubun- 
tur ;  et  innovabis  faciem  terra;  ( Psal.  ciii,  2y ,  50 ).  Pro 
illis  eiiiin  ijui  aibilraiiinr  aiiiin:is  ex  parenlibus  sicul 
corpora  creari,  lioc  videtiir  soiiarc,  ciiin  sic  intellig.a- 
liir,  ut  spiritnni  coruni  proplerca  dixeril,  qnod  eum 
bomincs  ex  liominibus  aocepeiini :  qui  cuiii  morlui 
fnerint,  non  eis  polerit  ab  bominibus  reddi,  ut  resiir- 
gant;  quia  iion  rursus ,  queniadiiiodum  ipi:indu  nati 
sunl,  a  pareiitibus  ducilur,  scd  Deus  cuin  icddct,  qui 


rcsuscitatniorluos(IU/Hf/((jfr.vii,23).Acperboeciim- 
dciii  spiriluin  dixit  eoruni  cuin  moriuiitiir,  Dei  autein 
ciim  rcsurgunt.  Quod  possunt  illi,  qui  non  ex  paren- 
tibiis,  sed  Deo  milicnie  ,  aniinas  venire  asseruut,  pro 
siia  opinione  sic  inielligeie,  ut  eorum  dixerit  spirituni 
cuin  nioriuniur,  quia  in  eis  erat,  et  ab  cis  exit;  Dei 
auiem  cuin  resurgunt,  quod  ab  ipso  mittilur,  ab  ipso 
rcdditur  :  proinde  lioc  cliani  lcstiraoiiium  neulris  eo- 
luni  adversatur. 

H.  Ego  vcro  aibilror  melius  intclligi  lioe  dicluin 
de  gralia  Dei,  qua  iiiterius  rciiovamur.  Oniniuin  eiiim 
superborum  secundum  lerrenum  boniincni  viveniiuin, 
ct  de  sua  vanitate  praisunientium,  quodammodo  au- 
ferliir  spiritus  jiroprius,  ciim  cxuiint  se  veierem  lio- 
mineni,  et  inlirinantur,  ul  perlicianUir  expulsa  super- 
bin,  diccnles  Doiiiiiio  pcr  liiimilein  confessiuiieni,  Me- 
mento^  quiu  pulvis  sunnis  {Psal.  cii,  14)  :  qiiibus  di- 
Cluin  erat,  Quid  superbit  terra  et  cinis  {Eccli.  x,  9)? 
Per  oeulum  quippe  fidei  contuentcs  Dei  jusiiliam,  ni 
nun  veliiU  consiiiuere  suam  {liom.  x,  5) ,  semeiipsos 
desjiiciunt,  sicut  Job  dicii,  et  distabescunl,  el  x-sti- 
n)ani  se  lerram  ct  ciiierem  :  lioe  csl  enim,  Ki  in  pul- 
vcrem  suum  convertentur.  Acceplo  autem  Spiritu  Dei, 
dicuiil  :  1  iiio  autem  jam  non  ego,  vivit  uuteiii  in  me 
Llirislus  {Gulat.  II, 20).  Sic  inuovatur  facies  teria;,  per 
Kovi  Tesiameiiii  graliam,  numerosiiaie  sanctorum. 
C.\PUT  IX.  —  Ilem  illiid,  Et  convcrlatur,  ctc,  inler 
utranique  opinionem  consistere. 

15.  Illud  eliain  qiiod  apud  Ecclesiasten  sciipliiin 
esl,  Et  converlutur  pulvis  in  lerram,  sicu'.  fuit,  el  spiri- 
lus  revertutur  ad  Dcum  qui  dcdit  eum  {Eccle.  xii,  7), 
neutri  seiiteiili;c  conlra  alteram  suCfragatur,  scd  iiitcr 
utiainque  consistit.  Cum  enini  isii  dixerinl  binc  pro- 
bari  non  a  pareulibus,  sed  a  Deo  aiiiinam  dari,  quod 
convcr=o  pulvcre  iii  terram  suara,  id  est  cariie,  qu;c 
de  pnlvere  facta  est,  reverietur  spiritus  ad  Deuin  qui 
dedit  illiim  ;  respoiident  illi  :  Utiqiie  iia  est.  Hedit 
ciiiin  spiiitus  ad  Deiim,  qi.ii  eum dedit  bomiiii  primo, 
quaiido  in  ejus  faciem  sulllavil  (t'«n.  ii,  7),  converso 
piilvcre,  id  esl  bunaiio  cnrpore,  in  terrain,  unde  pri- 
miius  factiim  est  {Id.  iii,  19).  Neque  enim  ad  paren- 
les  erat  spirilus  rediiurus,  quanivis  inde  sit  crealus 
ex  illo  uno  qui  boinini  prinin  datus  est ;  sicut  nifilpsa 
caro  post  niortem  ad  parentes  revertiiur,  a  (juibus 
eam  cciie  const;it  esse  propagatain.  Queniadiiiudun! 
ergu  caro  iioii  redil  ad  bomines  ex  quibus  creala  esl, 
sed  ad  terrain  unde  primo  homiiii  forniala  est:  ita  et 
spiiitus  noii  redil  ad  honiines  a  quibus  iranslusus  est, 
sed  ad  Dcum  a  qiio  priniai  illi  carni  datus  est. 

16.  Qno  lestinionio  saiie  salis  adinoncmiir,  ex'ni- 
liilo  Denni  fecisse  animani  quam  primo  lioinini  dedit, 
nun  ex  aliqiia  jam  facia  creatura,  sicut  corpus  ex 
lerra  :  ei  ideo  cuiii  redit,  non  Iiabet  quo  rcdcat,  nisi 
ad  auctorem  qui  cam  dcdii;  non  ad  cani  creatinaiu 
ev  qua  facia  esl,  sicui  corpus  ad  tcrrain.  Niillu  esi 
enim  cre&liira  cx  qua  facia  csl,  quia  cx  nibilu  lacla 

'  Juxta  ^jrxcum  inne.-itlwti.  Siccliani  velus  rsalliriuni  et 
liomanum,  iteiiique  Arabicum  ct  .tttiiopicura.  Al  x  uljjata, 
recordiuus  esl. 


■«5  W.  CI:N!  Sl  AD  LITTEUAM,  S.  ALT.USTIM 

06l;  :)C  per  iioc  ao  laclorcm  redil  qiuv  ledii,  a  qiiocx 
iiiliilo  fai:ia  csi.  Noii  cniift  oniiics  rodcuiit,  qiioiiiain 
siiiil  de  qiiilnis  diciliir,  Siiiritus  ambuUius,  ct  uoii  re- 
rcitciis  {l'sal.  i.xxvii,  50). 

CAPUT  X.  —  Qua-stio  de  (niiina  iwii  [lu-ite  solvilur  ex 
Scripliiris. 

M.  Quocirca  diflicilc  c=i  quidcni  omnia  de  liac  re 
Scriplurarum  sanctaruin  tcstiinoiiia  colligero;  qiiod 
clsi  licri  pnsbil,  ut  iioii  Sdliiin  coniiiiemnienlur  scd 
cliani  pcrlraclentur,  iii  magnam  scinionis  longiludi- 
iicin  perguiit :  sed  lamcn  nisi  aliquid  lani  cerluin  pro- 
f  rainr,  (iiiam  ccrla  proforunliir  (luibus  oslcnditnr 
qund  Deus  aiiiinam  feceril,  vcl  qiiod  cain  prinio  lio- 
iiiiiii  dedcrit,  qiioiiam  inodo  pcr  diviiii  cloquii  lcsli- 
nioniuin  ista  qu^slio  snlvatur  ignor;'.  Si  cnim  scri- 
plum  essct  quod  simililcr  sufflaverii  Deus  in  faciera 
forniaUf  muUeris,  et  facla  fucrit  iii  aiiimam  vivam; 
jam  i|ui(lom  phiriinum  lucis  accederct,  qua  cuique 
rnrmaUc  carni  lioiiiinis  noii  e\  parentihus  dari  aiii- 
main  crcdcremus  :  adliuc  lanicn  exspectarctur  quid 
proprie  teiieretur  in  prole,  qui  nobis  modus  usitalus 
esl  lioniiiiis  ex  liomine.  Priina  vcro  mulier  alilcr  facta 
cst,  cl  ideo  adlmc  dici  possct  aiiimam  propicrca  non 
ex  Adain  divinilus  Eva;  datam,  qiiia  non  ex  illo  tan- 
qiiam  proles  orta  est.  Si  autem  bomini  qui  primus  ex 
illis  nalus  esl,  commemorarol  Scripiura  non  cx  pa- 
rciitilius  dnclain,  sed  dcsiipcr  animam  datain,  illuJ 
jam  in  cateris,  eiiam  taceiitc  Scriptura,  oporleret  in- 
iclligi. 
CArUT  Xl.  —  An  ulriqiie  senlcnliie  possil  accomnio- 

iliiri  illud,  l'cr  ununi  lioiiiincm  ,  etc.  Buplismus  iii- 

fiinlium. 

18.  Niinc  itaqiie  ct  illiid  considcremus,  ulruiii  neu- 
Iram  conrirmct  soiilcnliain,  sed  iitriquc  possil  accoin- 
inodari,  quod  scripliim  esl,  Per  unum  hominem  pcc- 
cnluin  iii  liunc  miiiidiiin  inlravit,  et  per  pcccalum  mors, 
el  ila  in  omiies  lioniincs  pcrtransiil,  in  quo  omncs  pecca- 
verunt :  et  paulo  posl,  Sicut  pcr  unius  deliclum  in 
onines  Iwmincs  ad  condcmnulioncm,  ita  et  per  unius  jii- 
.".lificalioncin  in  omnes  liomincs  iid  justificulioiicm  vila;. 
Sicut  eniin  per  inolicdiciUium  iiii.us  lioininis  pccculorcs 
consiiiuti  .tunt  mulli,  ila  et  pcr  unius  obcdienliain  justi 
conslituenlur  inulti  {Roin  v,  12,  18,  19).  Ex  liis  eiiim 
veibis  A|  (isloli,  qiii  dcfcnduiil  aniiii;iriiin  prnpagincin, 
!-enteiiliam  suam  sic  aslrucre  iiKdiimtur  :  Si  sccuii- 
diini  s(d:im  cariiem,  inqiiiiinl,  pntcsl  inteirgi  pocca- 
liim  vel  pcccalor,  iion  cogimiir  iii  liis  vcibi.i  cx  pa- 
roiitibus  animam  crcdcre ;  si  aulem  quainvis  pcr  ille- 
ccbnim  cainis,  noii  lamen  pcccat  iiisi  aiiima,  (|iioiii(m1o 
acci]  ieiidiiin  csl  (iiind  (lictiim  csl,  in  qiio  oiiines  peccn- 
vcrunl,  si  iion  ex  Adam  ctiam  aiiiiiia,  siciit  ( aro,  pro- 
piigata  esl?  aut  qnomodo  pcr  illins  iiwbedienliiiin  pec- 
cntores  consiituti  sunt,  si  laiitnin  seciiiulum  carncni  iii 
illo,  iion  ctiain  scciindimi  aiiimain  rncriinl? 

19.  Cavcndiim  esl  cnini  ne  vcl  Dcus  vldeatnr  aii- 
r.ior  essc  pcccati,  si  dal  nnimain  carni,  in  qua  cam 
pcccarc  nccesse  sit;  vcl  possit  essc  anima,  prxlcr 
ipsiiis  Cliristi,  cui  libcrandj:  a  pcccatn  non  sit  c.liri- 
ttiana  gralia  ncccsiaria,  ipiia  non  pcccavii  in  Adam, 


si  oinncs  in  eo  peccassc  se.  iiiiiliiin  carncm  laiilnm  (pi;8 
dc  illo  crcala  cst,  non  ctiain  sccundiim  aniiiiam  di- 
clnm  csl :  qiiod  iis(|uo  adeo  conliariiim  csl  ccclcsi;\- 
stic;ic  fiilei,  iit  parcnles  ad  pciTipiendam  gratiam  san- 
cii  Bapiismi  eliam  cum  parvulis  atque  iiifanlibus 
curraiil ;  in  qiiibus  si  lioc  vinculiim  pcccati  solvilnr 
quod  lantiimmodocarnis,  non  eliam  qnod  anima!  est, 
mcrito  qu:critiir  qiiid  eis  (ibesset,  sl  in  illa  lolatc  dc 
corpnrc  sine  liaplismi)  cxirc.il.  Si  cnim  pcr  linc  S:i- 
cramciilum  cnrpori  enruin  cniisuliiur,  non  ct  aniina;, 
duberciit  et  morlui  bapti/.aii  :  at  ciim  videamus  lioc 
niiivcrsalilcr  Ecclcsiam  rcliiiere,  ut  cum  vivcntibus 
curnitur,  cl  vivciilibiis  succnri^atur,  ne  ciiin  mnrtui 
fucrint  niliil  possit  licri  qtiod  prosit;  non  videinus 
qiiid  aliiid  possit  inlclligi,  nisi  uniimquemque  parvu- 
lum  non  csse  nisi  Adain  ctcorpore  ct  anima,  ct  idco 
illi  Clirisli  graliam  ncccs--ari;ini.  yEtas  qiiippe  illa  iii 
soipsa  niliil  cgit  vel  boiii  vcl  mali ;  proinde  ibi  aiiiina 
innoccntissima  est,  si  cx  Adain  prnpagata  non  csl  : 
undc  qunmodo  possit  jusie  irc  in  coiidcmnationcm,  si 
de  cnrpore  sinc  Baptisnio  cxicrit,  (|uisquis  islam  sen- 
lcntia.!ii  dc  aniiiia  lenens  potucrlt  demonsirare,  iiii- 
r;indns  esl. 

CAPUr  XII.  —  Carnalis  concupiscentio!  ciiusain  non  in. 
carne  sola,  sed  etiam  in  anima  esse. 

20.  Yerissimc  quippc  ac  vcracissime  scriptiim  cst, 
Caro  coiicupiscil  advcrsus  spiiilum,  ct  spiiitus  ndvcrsus 
carncin  (Calat.  v,  17)  :  scd  t;inicii  carncm  sine  aniiiia 
concupiscere  nibil  possc,  pulo  qiiod  omnis  doclus 
indoctusque  non  dubitcl.  Ac  per  buc  ipsius  concu- 
piscciilia;  carnalis  causa  iion  cst  iii  aniiiia  sola ,  sed 
miiltn  minus  cst  in  cariic  sola.  Ex  utrnqnc  cnim 
fit  :  ox  aiiiina  scilicel,  quod  sinc  illa  dclcctatio  milla 
sciililur;  ex  carnc  aulcm,  qiiod  siiic  illa  c:irnalis  dclc- 
ctaiio  non  scnliiiir.  Carnem  ilaque  coneupisccntcn) 
adversus  spiritum  dicil  Aposlnhis  cariialc;ii  piocnl  dii- 
bin  dcIect;ilioiiem,  qnani  dc  c;:riic  ct  cuiii  cariie  spiri- 
tiis  liabct  advcrsiis  dclcclalioiicm,  quam  solus  liabct. 
Snliis  qiiippe  babet,  iiisi  fallor,  illud  desiJcrium,  nou 
cuni  earnis  vohiplate,  vel  carnaliiini  reruin  ciipiJil;ilo 
commixliim,  qiio  dcsidcral  ct  dcdcit  aiiima  in  atria 
Doiiiini  (Psal.  Lxxxjii,  5).  Soliis  liabet  eliam  illiid,  dc 
qnn  ci  dicilur,  Concupisli  siipieiilium;  serua  mandtUum, 
el  Doiniiius  prabcl  illam  tibi  (Kccli.  i,  33).  Nam  cum 
spiriins  imiicrat  membris  corporis,  ul  liuic  desidcrio 
scrviant,  quo  solus  acceiidimr,  veliii  cum  assiiiniiiir 
cndcx,  ciim  aliijuid  scribilnr,  Igitur,  (lispnl:iliir,  au- 
dilur,  cum  dcniqiic  panis  frangilur  csmieiili,  et  c;c- 
icra  Imnianiiaiis  ac  misericordiai  pr,csl:iiilur  oflicia ; 
obodicntiam  caro  cxliibet,  iion  cnnciipisccntiam  mo- 
vcl.  Ilis  alqne  liiijnsniodi  biniis  dcsidoriis  i|iiiliiis  snla 
aiiima  coiiciipiscil,  ciim  adv  rsalur  ali<|iiiil  i|uod  caiii- 
(leiii  aniiiiam  scciindum  cariiem  delcctai,  tunc  dicitnc 
caro  coiiciipiscere  advcr^us  spirilnm,  ct  spiritiis  ad- 
versiis  Ciirncm. 

21.  Sic  eniiii  dicla  c>l  caro  iii  co  quod  secnnJnm 
ipsam  lacit  aiiiiiia,  ciim  ail,  Caro  coiicupiscit;  qiicm- 
adiiindiim  dictum  csl,  Auris  audit,  ct  ociilus  vidoi 
Qui:,  ciiiin  iicscit  iinoil  ;;niiiia  polius  ci  per  a;:rcm  ;iu 


il'} 


JDER  DECiiMLS. 


41» 


11. ai,  el  por  ociiUini  vidcnl?  Ua  loqiiiimii'  cl  tiiin  ilici- 
inus,  Mantis  Ina  subvcnil  liomiiii ;  cuni  aliqnid  porre- 
cta  maiiu  daiur,  quo  cuiipiam  subvenialur.  Quod  si 
de  ipso  eliani  fidci  oculo,  ad  quem  pertinct  credcre 
qu;e  per  cariiem  iion  videntur,  dietuin   est,   Yidebit 
omnis  caro  sulutare  Dei  [Luc.  iii,  6) ;  noii  ulique  nisi 
de  aniraa,  qua  vivil  caro,  cum  etiam  pcr  ipsam  car-- 
ncin  noslram  Clirisium  pievidcre,  id  esi,  formam  qua 
indutiis  cst  propler  nOs,  non  perlineat  ad  concupi- 
scentiam,  sod  ad  ministeriuin  cainis,  iie  lorle  aliquis 
ita  velil  acciiicre  quod  diclum  est,  Vidcbit  omnis  curo 
satulare  Der  :  quanlo  congrucnlius  dicitur  caro  coii- 
cupiscere,  quaFido  aninia  non  soluni  carni  animalem 
viiain  pra;bel,  veruin  etiain  sccundum  ipsam  carneni 
ali(|uid  coiicupiscit;  qiiod  in  potestale  non  cstne  con- 
cupiscat,  quanidiu  incst  peccatiim  in  iiienibris,  idcst, 
viidenia  quxdain  cariiis  illecebra  in  corpore  niortis 
hujiis,  veniens  de  vindicta  illiiis  peccati,  unde  propa- 
giiiera  diicimus,  secundum  quam  omnes  antegraliam 
(ilii  sunt  ire  (Eplics.  ii ,  3).   Contra  qund  peccatum 
inilitanl  sub  gratia  conslituti,  non  ul  non  sil  iii  corum 
corpore,  quanidiu  ita  morlale  cst,  ul  et  moi  tunm  jure 
dicatiir,  sed  iil  non  regnet.  Nun  aulein  rcgnat,  ci:m 
desideriis  ejus,  id  esl,  bis  quae  secunduin  carnein  co:> 
Ira  spiritura  coiiciipiseuntnr,  non  obcditur.  Proinde 
Aposlnlus  mimquid  aii,  Non  sil  peccatuin  in  vcslro 
iiioi  lali  corporc  (scicbal  quippc  incssc  pcccali  d(  le- 
claiioncm,  qnain   peccaUnn  vocat,  depravata  scilicct 
cx  prinia  Iransgresbionc  naliira)?sed,  Non,  ii:(|uil,  re- 
gnct  jicccatum  in  vestro  mortati  corpore  ad  obcJiendum 
dcsidcriis  ejus ;  nec  exltibeatis  membra  vestra  arma  iiii- 
iiidtulis  peccato  {Hom.  vi,  12,  13). 
CAI^UT  XIU.  —  Itla  seiitenlia  de  concupiscentia  car- 
nis ,  quum  sil  cxpcdita.  Peccalu  puerorum. 
22.  Sccundiim  lianc  scnlcntiani,  nec  reni  absunlis- 
siinain  diciinus.qnod  carosine  animaconciipiscal;  nec 
Maiii.  bueis  conscnlimns,  qui  cum  viderent  iion  posse 
carneni  siiie  aiiinia  coiicupisccrc,  aliain  quamdain  ani- 
iiiain  suam  ex  alia  natiira  Dco  conlraria  carnein  ha- 
bcre  putaveruiit,   unde  cuncu])iscat  adversus  spiri- 
tuni.  Nec  alicui  animx  non  esse  necessariam  Cliri.-.ti 
graliani  dicere  cogimur,  cum  dicitnr  nobis  :  Quid  ine- 
ruil  anima  infantis,  unde  illi  porniciosum  sit  non  per- 
cepto  christiani  Baptisini  sacramcntoexiie  dc  coipoie, 
si  nec  prcprium  aliquod  peccalum  coniinisit,  ncc  ex 
illa  cst  qux  in  Adam  prima  peccavil? 

25.  Non  eniin  de  pueris  grandiusculis  agimus,  qui- 
biis  qniJem  peccaliim  proprium  iioluni  aitribucre  qiii- 
dam ,  nisi  ab  aiini  qiiarli  deeiinl  articulo,  cum  pu- 
bescere  coeperini.  Quod  merito  credereraus  ,  si  iiulla 
essenl  peccata  ,  nisi  qiia:  merabris  genitalibus  adiiiit- 
tnnlur  :  quis  vero  audeat  allirmare,  fiirla,  mendacia  , 
perjuria,  non  esse  peccala,  nisi  qni  lalia  vult  iinpune 
cominitlere?  At  liis  pleiia  est  puerilis  x'tas,  (piamvis 
iii  eis  non  ita  ut  in  niajoribus  punienda  vidi^aniur,. 
quiid  sperentur  annis  accedeniibus,  quibns  ratio  con- 
valcscai,  possi?  praxepla  saluiaria  melius  inlelligere , 
eisqne  libi^iiliiis  obcdire.  Sed  nuncde  pueris  non  asi- 
uius,  (iiioruin  carnalcm  ac  pucrilem  voluptatcm  vtl 


corporis  vel  animi  si  vcriias  et  a  qiiitas  oppugnave- 
rit,  quibus  possunt  viribns  dictorum  atqiie  factorum 
repugnant;  pro  qua  ,  nisi  pro  falsitale  ci  iniqniiate, 
qn;ie  suHragari  videbitiir  eis ,  vel  ad  percipienda  qus 
alliciunt,  vel  ad  vilanda  qua^  offcndunt?  De  infantibiis 
loquimur,  non  qnia  nascunlur  plerumque  de  adulte- 
riis  '  (neque  eniin  in  pravis  moribiis  nalnra;  dona 
culpanda  sunt;  aul  proplerca  non  debiierunt  germi- 
liare  frumenta  ,  quod  ea  severil  furanlis  manns  :  ant 
vero  ipsis  parentibus  obfutura  sil  iiiii|uit;is  sua,  si  se 
ad  Deuni  ciiiivcrtcndo  corrcxerinl;  qiianto  miiius 
filiis,si  rectevixciint?). 

CAPLT  XIV.  —  Argumentum  pro  opinione  annnarum 
ex  traduce ,  desumptum  ex  reatu  et  baplismo  panm- 
loium,  discutitur. 

Sed  illa  xtas  liic  vebementera  qua;siionem  movet, 
ciijus  anima  cum  peccatiim  nulbira  liabeat  de  proprio 
volunlalis  arbitrio,  qiia;ritur  quoniodo  possit  juslificari 
per  illius  unius  liominis  obedienliam,  si  per  alierius 
uiiius  inobedientiam  rea  noii  est?  il.re  vox  eorum 
csl ,  qui  a:iimas  liominiim  ex  liDiiiiiiibus  parciilibns 
crcatas  volunt,  non  quiilem  nisi  a  creatore  Deo,  scd 
siciit  eliam  corpora.  Nnii  onim  et  lixe  parenles  crcanl, 
ac  nnn  illc  qui  ait :  Priiisquam  te  (ormarem  in  uicro, 
iiovi  tc  (.lcrem.  i,  5). 

2i.  Qiiibiis  rtspondelur,  aniniasquidem  corporibus 
liominum  Deum  iiovas  siiigill:iliin  dare,  ad  linc  ut  in 
c:irne  peccaii  de  originali  peccaio  venienic  reclo  vi- 
vendo,  cariialcsqne  conOuiiiscenlias  sub  Dci  gr;itia 
siibigcndo,  meritum  comparent,  quo  cnm  ipso  cr.r- 
p  !re  iii  melius  transferantur  tenipoie  rcsurrcclionis  , 
et  in  Clirisio  in  xternum  cum  Angelis  vivani.  Sod 
iiceesse  esse  nt  %  cum  me:iibris  lerrenis  atque  nior- 
talibiis,  maximcqne  de  peccali  c:irne  propngatis,  miro 
inodo  CDaplaiilur,  iil  ea  priinilus  vivilicare,  post  eiiam 
alatis  arcessu  regere  possinl,  tanquam  oblivione  praj- 
graveiitnr.  Qune  si  csset  qnodammodo  indigesliliilis  , 
Creatori  tribuerclnr  :  cu:n  vero  p:iiilalim  ab  liiijiis 
oblivionis  torpore  aniiiia  resipiscens  p.issil  convcrii 
ad  Denni  suiim ,  cjusque  niisericordiani  et  veritaleKi 
primo  ipsa  pictale  conversionis,  deinde  servandi  prac- 
cepti  ejus  perseveranlia  promercri ;  quid  ci  obesi  illo 
velut  somiio  pauliilnm  imniergi,  u:.de  paiilalim  evigi- 
laiis  iii  Inccni  iii!clligeiili;e  ,  propler  quam  rition.ills 
anima  r.;cia  est,  polest  per  volunlatem  bonam  cligere 
vitam  bonam?  qund  qnidem  non  poieril,  nisi  adjuve- 
ril  graiia  Dci  pcrMrdiatoreni.lIoc  si  neglexcritliomo, 
i:on  laiiluin  secnnduin  (arncm,  veriim  cliam  secun- 
duni  spirilum  erit  Adani  :  si  aiiteni  curavcril,  crit 
Adam  secundum  carncm  t:iiiliiiiiniodo;  secniiduiii  spi- 
riium  aulein  rccte  vivens,  illud  eiiain  ([Uiid  de  Adam 
ciilpabile  tractum  est,  mundatum  a  labe  pcecati  rcci- 
pere  merebitur  illa  commulaliono  quam  saiictis  re- 
siirrcctio  pollicctur. 

23.  Sed  anluquam  pcr  sctalem  possit  secundura  spi- 
ritum  vivere,  necessarlura  liabct  Medialoris  Saera- 
inentiim,  iit  quod  per  ejiis  fidem  nondnm  polesl ,  per 

'  in  iiliiriinis  Mss.,  de  taluttcri^. 

'  Luv.  ciiiu  uninibusMss.  oiiiitluiil,  ut.   M. 


419  DE  CENESI  AD  LIT 

t>oiiMii  qiii  omu  (liligiiiil  fial.  Ejiis  eiiiiii  Sacraiin-iilo 
solvilur  etiaiii  iii  sl'I:>Ic  inraiilili  urigiiialis  pociui  poc 
cali ;  a  quo  'lisi  aJjiitus,  cliaiii  jiivciiis,  cariialciii  coii- 
cupisccnliaiii  iioii  iloiiialiil;  iioc  ca  siilijiigala  ^clcriia? 
vil;e  iiicriluii)  ap|ircliciidct,  nisi  cjiis  (loiio,  (piciii  pio- 
mcreri  sluilcl.  lileo  viviis  (iporlcl  cliaiii  iiilaiis  bapti- 
zelur,  110  obsit  aiiiiiui^  soci( ias  cariiis  pcccali,  (pia 
partici|i»l.i  lil  iil  iiiliil  pnssit  aiiiiiia  iiirantis  scciiml.iiii 
spiriiuiii  sapcic.  Ipsa  (iiiippc  allcclio  ijiaval  ctiaiii 
corporc  cxulani,  nisi  ciiiii  iu  coiporc  csl,  pcr  uiil- 
cuni  sacriliciuni  Mcdialoris  '  vcri  saccnlotis  cxpiclur. 
C.VPliT  XV.  —  Idcm  artjumentum  penilius  cxami- 
natur. 
2C.  Qiiid  crgo ,  ait  aliquis,  si  lioc  non  curavcriiit 
sui ,  vcl  iiilidclilato,  vel  iiegligcnlia?  lluc  qiiidcm 
ciiam  de  inajorilius  dici  polcst.  Tossuiit  ciiim  vel  rc- 
pcnle  ciiKiri,  vcl  apud  cos  ;cgrolaie,  ubi  cis  qiio  ba- 
pli/.eiiUir,  ncmo  subveniat.  Scd  illi ,  in(]iiit,  luibciit 
cliairi  piopiia  poccala,  qnorum  indigoant  riiiiissionc, 
qiuc  si  dimissa  nnn  fncrint,  nenio  eos  iccle  diccl  im- 
incrito  plccii  pro  iis  qua:  in  sua  vila  sua  voluntate 
cunimisoriiit :  illa  vcro  aninia,  cui  qu:cdam  conlagio 
lr;ieta  do  canie  [iccc;ili,  si  de  illa  prima  aniiiia  pccra- 
tricc  iioii  crcala  cst,  iiullo  niodo  iiii|iiilari  pulcst  (nc- 
que  ciiim  ullo  poccato,  sed  nalura  qua  sic  fa(  ta  csl,  et 
Deo  daiilo  caiiii  dala  csl) ;  cur  alionabilur  ab  xlcina 
vita,  si  bapli/.ando  infaiiti  iicino  subvcueiil?  Aii  forte 
iiiliil  oborit.'  Quid  crgo  prodcst  ci  cui  subvenitur,  si 
iiiliil  obosl  etii  iion  subvenitur? 

ii^.V.  llic  pro  sua  causa  quid  rcspoiidcrc  possint,  qiii 
sccuiidiiin  Scripturas  sauclas,  vel  ipiod  apiid  cas  iii- 
vcuiatiir,  vcl  qiioil  eis  non  advcrsclur,  conaiitiir  as- 
scrcro.  aiiiinas  iiovas  iiou  dc  p;irciitilius  liaclas  cor- 
poi  ibus  dari ;  nonduni  iiie  audisse,  vel  usiiiam  logisse 
fatcdr.  Niiii  ideo  sano  abscntiiiiii  iicgoliuin  doscrcn- 
diiiii  csl,  si  (piid  niilii,  qiio  adjuvari  vidcaliir,  occur- 
leril.  rossiiiil  cnini  adliuc  dicere,  Deuin  prccscium 
qiiomudo  (pi.cque  anima  victuia  csset,  si  diutius  iii 
corpiiit  viverct,  ci  procurarc  lavacii  salularis  niiiii- 
stialionein ,  cujiis  fulurani  fiiissc  piwvidel  |iieuileni, 
cuin  ad  aunos  lidoi  capaces  veiiirci,  si  iioii  ciiin  opm- 
ti-ret  propler  arnpiam  occullam  causain  inorlc  pra'vc- 
niri.  Ucculluin  itaque  est,  at(|ue  :ib  liiiinano,  vcl 
cerie  ab  iiigonio  inco  rcinotissiniiim,  cur  nascalur  iii- 
faus,  vcl  conlinuo  vcl  cito  moriliirus  :  sed  lioc  ita  oc- 
ciiliuin  est,  ut  iieutros  adjuvct,  dc  qunruin  niinc  sen- 
leir.iis  discoptaiiius.  Illa  eiiim  explosa  opinionc  qiia 
piilantiir  aninuc  pro  aiitoacUc  viuc  nieritis  in  corpiira 
diirudi,  ulca  ciliiis  solvi  mcruisse  videaliir,  qiia;  non 
iuulta  peccaverat,  nc  ciuiliadieainus  Aposlolo ,  niliil 
noiidiiin  nalos  boiii  vel  iiiali  cgissc  tcstaiii  (Itoin.  ix, 
II);  iicc  illi  ipii  aninix  traduccm  afrinnaiit,  possuiil 
pro  sc  ostciidcrc  cur  alioruni  inors  acccleretur,  re  • 
tardetur  aliorum,  iiec  qui  cas  dari  novas  voluiit  siii- 
gulis  siiigulas.  Occulla  ergo  ista  causa  c.^t,  el  utris- 
que  pariter,  quanluin  cxisliino ,  ncc  sulTragaiur,  nec 
advcrsatur. 

•  Aticsl  \o\,  reiliuoris,  i  pleris()uc  Mss.  cl  a!i  ci.liiis  .\ni. 
et  i.r. 


Tin.VM,  S.  AUGlJSTI.N!  au 

C.\I'DT  -VVI.  —  Dc  eoitcm  argumcnto. 

28.  Proinde  qiii  dc  inlaiiiiini  niorlibiis  urgcbantur, 
ciir  oninibiis  sil  ncccssariiiin  IJaptisini  sacraiiieiUum, 
qiinrniii  aiiinia;  iion  cx  illa  ducl;i'  siint,  ciijiis  iiiolic- 
dientia  pcccatorcs  coiistitnii  siiiit  inulti ;  cum  respoii- 
deiil,  pecealorcs  qiiidcm  oiiincs  consiitui  secundiiin 
carncin,  sccimdmn  animaiii  vcro  nomiisi  eos  qui  Co 
lciiiuiiro  iiialo  vixoriiMl,  qiio  ol  bciio  piiluissciil;  oiiincs 
aiiloin  aiiimas,  line  csl  ct  inlaiitum,  idoo  lialierc  iic- 
('cssariiini  liapiisini  sacraiiicnliim ,  siiie  qiio  cx  liac 
viia  eliani  iii  illa  aiale  cmigrare  iion  cxpedil,  qiiia 
coiuagio  pcccati  cx  c:i:ne  |;cecati,  ipia  oiiiiiiliir  aniuia, 
ctini  liis  Inscritur  niciiibiis,  obcrit  ci  post  iiioi tcin  , 
nisi  cuni  adliuc  in  ipsa  cariic  esl,  Sacraiiionio  .Mcdia- 
toris  cxpietur;  ciqiic  diviiiiliis  boc  auxilium  procu- 
iviri,  quaiu  Dciis  pr.csciil,  si  u-qiic  ad  aniios  lidei  coii- 
gruos  liic  viverel,  pic  fuissc  vicliir.im ,  qiiaiii  proplcr 
aliipiid  quou  ipse  novit,  ct  nasci  voluii  iii  corpurc,  et 
ciio  cxlraxil  c  eorpore  :  cum  crgo  lucc  respiindcni, 
(piid  cis  conlradioi  polcsl,  nisi  ineertos  iios  cortim  sa- 
hiiis  licri,  (lui  liac  vita  beno  gcsia,  in  Ecclcsia;  pace 
dofuncli  suiit;  si  noii  soUiiii  secuiiduni  id  (piod  '|uisipic 
vixil ,  vcrum  cliam  sccnndum  id  quod  vieliiriis  csset, 
si  auipliiis  vivcrc  poluisset,  quisipie  jiidicaiidus  esl? 
(luaiido(|uidein  valeiii  apud  Douni  iiicrila  niala,  noii 
lantum  pr;elciitorum,  scd  luluroruni  ctiam  dcliclo- 
rum,  a  quoruin  rcatu  ncc  iiiors  libcrat,  si  anicqiiain 
fucrint  commissa  piovcncril ;  iicc  aliipiid  ci  pra)slituin 
est,  qui  raptus  csl  iie  nialiiia  mutaret  iniellccluin 
ojus  {Siip.  IV,  11).  Dcus  eiiim  pr;csciiis  illiiis  fulur» 
iiialiiia;,  cur  noii  cuni  sccundiim  ips:iin  poiius  jiidlca- 
turus  c.it,  si  niuriiurx  aniin;c  inruiiis,  iic  obosscl  ei  ex 
corporc  peccali  participala  colluvics,  idco  subvciiicn- 
duiii  jiidicavii  pcr  Baplisniuni,  quia  privscivil  eaiii,  si 
viverel,  pic  lidelitciqiie  luisse  viclurain? 

29,  Au  idoo  polius  relelli  lioc  invcnliiin  pntesi,  qiiia 
nicum  cst  :  illi  aiilcin  qui  de  bac  sciitontia  ccrt'  s  se 
csse  coiilirnuint,  alia  forlasso  prorcriintvcl  testimoiiia 
Seripturarum,  vcl  docunienia  raiiununi ,  quibus  lianc 
aurcraiit  aiubiguilaiem,  vel  ecrte  osicndanl,  non  esse 
cunlra  id  quod  sciiliunt  illiid  Aposloli ,  quo  graiiam 
qiia  salvi  elTiciiuur,  inagiia  inlcntione  conimeiKlaiis, 
ail,  Sicul  in  Aclum  omncs  moriuntur,  sic  el  in  Ckiislo 
omnes  vivificabuntur  {iCor.  \v,22)  ;  U ,  Sicul  per  iiio- 
bedientium  unius  liominis  pecculorcs  constiluli  sunt  mul- 
ti ,  sic  per  obedienliam  iiiiius  lioininis  justi  constiiuentur 
multi ;  cosdeniquc  inultos  peccaloics,  noii  quibiisdain 
cxccplis  ,  sed  oiniies  inlclligi  voloiis,  supcrius  ait  de 
.^dani  ,  In  quo  omues  peceitverunt  {liom.  v  ,  id,  12)  : 
unde  iiliipic  infanttim  aniinas  non  possc  scccrni ,  cl 
co  qiiod  dicluni  cst,  omiies,  elco  qiiod  cis  pcr  liajitis- 
iiiutii  siibvcnitur,  non  absiirdc  crcdunt,  qui  aninias  cx 
niiius  iradiicc  sapiiint,  nisi  aliqiia  iiuiniresla  ei  iiqiiida 
ve!  raii(iiic,qiia:Seripturissaiictisiioiirepiigiiei,  vclea- 
riiiii  ipsaritm  Scripliiraruin  auctoritaie  rcdarguantur? 
C.VPUT  XVII.  —  Tesliinonium  ex  libro  Siipieiiiiie  iit 

utrimi]ue  partein  tractalur. 
ZiO.  Jai.i  ilnipic  vidcamus,  qiiauluiii  siHCcpIi  IiiijJS 
opcris  ncccssilas  p;iiiiiir,  qiuilc  cii.aiii  illtid  sil,  q:ii)(l 


ij\  LIBER  DECIMIIS 

paulii  aiito  (lisliilinv.is.  Sciiptiiin  csl  oiiim  in  liliro  S;i- 
liieiitiu;  :  Puer  aulein  eram  iiigeniosiis,  et  sorliins  suin 
animam  boiiam  ;  et  cum  essem  magis  bomis,  veni  ad 
corpus  incoinqiiinatum  (  Sap.  viii ,  19,20  ).  Ciini  eiiiiii 
videatur  illos  adjnvare  Iinc  tesliiiKpniiiin ,  qui  non  ox 
patciitib'is  creari,  sod  venire  ad  corpiis  vcl  de-icendcrc 
Dco  mitiente  aniinas  dicunt ;  ruisus  lioc  inipedil  eo- 
nini  scnteiitiain,  quod  ah,  Sortitus  sum  nnimain bonam : 
cuin  procul  diibio  vel  ex  un )  fonle  m;inare  qiiodani- 
inodo  tanqiiam  rivulos ,  vcl  p  iri  ii;\tur.i  (ieri  aniinas 
credant,  quas  Dons  niittit  iii  corpora  ;  non  autem  alias 
lioiias  vcl  magis  boiias,  el  alias  noii  bonas  vel  miiins 
boiias.  Unde  enim  boiuc  aul  mngis  bona;,  scu  non  bo- 
n;c  aul  minus  bon;c  aiiinuio  ,  nisi  vel  moribns  sccnii- 
diim  liberum  volunlalis  aibilr  uin.vol  differentia  loin- 
pcratur»  corporuni ,  duiii   ali;o   iiiagis ,   a!i;c  niiiius 
gravanlur  corpore ,  quod  coi  ruinpitur  et  aggraval  ani- 
niam  (Id.  ix,  15)  ?  Sed  neque  actio  crat  aliquii  siiigu- 
l;irum  quaruniquc  auimarnin ,  ipia  earuin  niorcs  dis- 
ccrncrcutur,  aiilcquam  vcnirciit  aJ  corpora;  iiec  cx 
corpore  iniiius  gravante  poluitisle  clicoie  animain  su- 
am  bonam  ,  qui  ait ,  Sortilus  suin  aniinam  bonain  ;  et 
cuin  cssem  magis  boinis,  veni  ad  corpus  incoinquinitlum. 
Acccssisse  cniiii  dixil  bonilali  qna  boiius  erat,  sortilus 
videlicct  aniinnm  bon:im  ,  iit  eliain  ad  corpiis  iiicnin- 
quiiiatiim  venirct.  Aliiinde  eigo  boiius  anteipiam  ve- 
iiiret  ad  corpus  :  sed  utiqiie  non  diircrenlia  ini)ruiii, 
qiiia  nuUuMi  aiitea  vitaigesla;  mcritum  ;  non  diiroromi:i 
coip!)ris,  quia  priiis  lionus  quain  venirel  ad  curpus. 
Unde  igiliir  ? 

51 .  IIiic  aiitem  illis  ([ui  ex  Iraduce  animai  illins  pr;c- 
varicalricis  aiiiinas  creari  asserunt ,  quamvis  pro  eis 
«onare  non  videalur,  qiiod  dictiiin  est,  Veni  ad  corpus, 
lamoii  in  ca;loris  iion  iiicoiigrue  cnaptalur;  iit  cuni 
dixissel,  Pucr  aulem  crttm  ingeniosiis ,  idipsiim  expli- 
«ans  qiiibus  c:\nsis  ingcniusus  cssct,  coiiliuuo  subjuii- 
gcrot ,  Et  sorlilus  sum  aniinam  boiiam ,  videliccl  cx 
p.ilerno  ingeiiio  vel  coiporali  tcmpeiamcnto.  Doindc, 
Cum  esscm  ,  inqiiit,  magis  bonus,  veiti  ad  corpus  iiicoin- 
qitinalum  :  niiml  si  niateriiuni  intelligatur,  iie  lioc 
qiiidem  qnod  dictuin  est,  Keiii  ad  cor;)i(S ,  liuic  opi- 
nioni  refiagabitur,  ciiin  ex  aniina  et  corpore  paterno 
venissc  ad  mateinuin  corpus  accipitur  incoinquina- 
lum,  vidclicol  vcl  a  criiore  menstruo;  dicuiiiur  oniin 
ex  \u'-c  iiigeiiia  gravari ;  vel  a  conlaniinatione  adulle- 
rina.  Ita  el  h.cc  vcrb:i  libri  biijiis  aut  niagis  eis  fa- 
veiit,  qiii  aiiiniaiuni  traduccm  Inqiiunlur  ;  aut  si  ct 
isli  ca  possunt  pro  se  inlerprelari,  iiitcr  uirosque 
allcrnant. 

CAPUT  XVlll." — De  animaChristi :  an  possil  in  ipsitm 
ceuvenire  illud,  Piier  autein  ingcniosus  eram,  elc. 
Zi.  Qux  si  dc  Dumiiio  seciindum  biimanam  ,  qiia; 
a  Verbo  assumpla  esl ,  creaiuram  vclimus  accipcre, 
suiil  quidcm  iii  eadcin  circunistaiuia  lectiniiis  ,  qu.c 
illi  excelleiiti;c  non  convcniant;  maxime  illiid,  qiiia 
idem  ipse  qui  hic  in  eodem  libro  loqiiilur,  aliqiianto 
superius  qnain  ista  vcrba ,  de  quibus  iiiinc  agiiiius,  di- 
ccrei,  confcssus  eslsc  ex  semine  viri  in  sanguine  coa- 
g>ilalnin  ( Sap.  vil ,  -J  :  a  qno  iiasremli  modo  uli(iuc 


422 

alionus  osl  Virginis  pnrtus,  qiiam  non  ex  semine  viri 
carncm  coiicopisse  Christi,  millusambigit  cbrislianus. 
Sed  quia  csl  iii  Psalmis,  ubi  ait,  Foderunl  manus  meat 
el  pedes,  dinumeraverunt  oinniaossa  mea;  ipsi  vero  con- 
sideraverunt  et  conspexerunl  me  :  diviserunt  sibi  vesti- 
mcnta  mea,  et  super  veslcm  meam  miserunt  sortem,  qii.-c 
liropric  illi  uni  congruiint;  ibi  otiam  dixit,  Deus,  beut 
meus,  respice  in  me,  utqitid  me  dneliquisli  7  loitgc  a  sa- 
lutemeaverba  delictorum  meorum  (Pso/.  xxi ,  17,18, 
19,  2),  qu;e  rursus  ei  iioii  conveniuiil ,  nisi  transligu- 
ranti  in  se  corpiis  humililalis  noslr;c,  quoniam  mem- 
bra  sumiis  corporis  ejus  :  et  quia  iii  ipsn  Evangelio, 
puer  proftcicbal  tetate,  et  sapienlia  :  si  pnssiiut  '  etiain 
isla  ,  qu;c  ciiciiiii  hanc  sonlontiani  in  libro  Sapienti;c 
logiiniiir,  propier  humilem  foriiiam  servi  et  unitaiem 
curporis  EocIesi;c  cum  capite  siio,  eidem  ipsi  Doinino 
coaptari ;  qiiid  ingeniosius  illo  puoro  ,  cujus  in  annis 
dnodocim  seiiiores  sapientiam  inii abaulur  {Luc.  ii,  42- 
52)  ?  et  qnid  illa  aiiiina  moliiis,  qu.o,  cliamsi  vincam 
nmi  cerlando,  sed  probando,  qiii  animarum  Iraduceni 
anirinant,  iion  erit  consequeiis  nt  cliam  ipsa  ex  iliius 
pisvaricaioris  traduce  veiiissc  crcdenda  sit ;  iie  por 
illius  hominis  iiiobcdientiani  cli;iiii  ipse  peccator  con- 
slilualur,  pcr  ciijiis  uuius  (ibediciitiam  ab  illo  realu 
liboiali,  jiisti  conslitiiunlur  mulli  ?  et  qiiid  incoiiiqui- 
n;itiiis  illu  utero  Viiginis,  cujiis  caro  ctiainsi  de  pcc- 
cali  propaginc  veiiit,  non  lamcn  de  poccali  propagiiie 
concopit ;  ut  nc  ipsnni  quidem  corpns  Cbrisli  oa  lex 
sovoril  in  uteru  Mari;v,  qux  in  inenibris  posila  corpo- 
ris  mortis,  lopiignat  legi  moiitis?  quam  saiicti  patres 
coiijug;iti  rofreiKintes,  nonqiiidem  nisi  qnou.squc  lice- 
baliii  concubilum  reLixarimt;  ncctameii  tautuinmodo 
qumisquo  liccbat,  ejns  iinpeium  pcrlulcruiit.  Pioindo 
corpus  Chrisli  quanivis  ex  carne  fomiiuc  assiimptiini 
cst,  qu;c  de  ill;i  carnis  pcccati  propagine  concepta  fuc- 
rai,  tamon  qiiia  noii  sic  iii  ea  conceptum  est,  quomodo 
fiiorat  illa  coucepia,  nec  ipsa  eraicaro  peccali,  scd  si- 
iniliiiidocarnisp 'ccati.  Non  ciiim  acccpit  inde  re.ilum 
moiieiidi,  qui  apparet  in  motu  cariiis  iion  voluntarin, 
quamvis  voluntate  supcraiido,  adversus  quem  S|iiritiis 
conciipiscit  (Galat.  v,  17)  :  sed  accepit  inde,  noii  quod 
coiilagioiii  pra;varicalionis  ,  sed  quod  exsoIvend;e  iii- 
doliila;  iiiorti ,  ct  oslondcnda;  promiss:e  resurrectioni 
soffiooiel ;  (|U()rum  unum  nobis  ad  iion  timeiidum,  al- 
loiuiii  ad  spcraiidum  valcret. 

33.  Deiiii|uo  si  a  nie  quxralur  unde  acceperit  nni- 
inam  Josus  Christus,  malloni  qnidom  liinc  audire  nio- 
lioros  aique  doclioros  :  sed  t;imon  pro  meo  c:iplii  li- 
beiitius  respoiidcriin,  uiide  Adam  ',  quam  de  Adam. 
Si  eiiini  piilvis  assumptns  ex  lcrra,  iii  qna  nullus  lio- 
niiiium  fiionit  operatus,  meruil  diviiiitus  animari  ; 
quaiito  niagis  corpus  assumplum  ex  carne,  in  qua  iti- 
doin  niilliis  hominum  fuerai  operaius ,  sorlitum  est 
aniiiiani  bonam,  cum  illic  erigcrctur  casurus,  hic  de- 
sceiidcrei  levatnrus?  Etforlassc  ideo  ait,  Sortitus  sum 
animam  bonam  (si  lamen  hoc  de  illo  oporlet  iiiteliigi), 
qnia  soleiit   qii;c  sorte  dantiir,  diviniliis  darl  :  aul, 

'  sic  omncs  Mss.  Iii  editis.  ct  sitpieittia,  sic  posximt. 
'  Edili,  wn  de  .tUiim.  \l  oiiuies  Mss.,  tmdc  .d,tin. 


i23 


DE  CE.NESl  AD  I.ltTEnAM,  S.  .\lJGUSTINl 


IU 


qiiod  lideiilcr  dicendiim  csl,  iic  vcl  ilb  aiiima  uliqui- 
bus opeiibus  praccedcnlibus  ad  uinluin  apiccm  snbvccia 
pniaieiiir,  ul  cum  ea  Ycrbum  caro  lierei,  cl  babilarel 
JM  iiobis  (Joan.  l,  U),  ad  auferendaiii  suspicioncm  prae- 
r.cdeiilium  inerilorum  soriis  iiomeu  acccssit. 
C.^PIJT  XIX. —  Aniina  Cliritli  non  fuit  in  lumbii  Abic- 
lia\  ideoque  non  est  ex  triiduce. 

54.  Ksi  iii  lipisiol.1  (pKC  inscribilur  ad  IIebra;os, 
locus  qnidam  diligenli  con^idcralione  dignissinius. 
tum  eniiii  per  Melehisedccli,  in  quo  biijus  rei  fuiurM 
figora  pi:rcesscral ,  disccrnerel  saccrdolium  Cliristi  a 
snecrdolio  Levi,  Yideti'  ergo,  iiiquil,  qiicdii  liic  est,  cui 
et  dcciinam  paiiem  Abrutinin  dedit  depiiniitiis  patriarcha. 
lit  ii  quidem  qui  de  /i/iis  »hii(  Lcvi ,  sacerdotium  acci' 
lii/rntes,  mandalum  liabeitt  a  dcciinispopiili  secimdum  Le- 
gein,  lioc  esl  a  [ratribiis  suis ,  qu^imvis  et  ipsi  ex  litmhis 
.Miralia;  e.xieriiit  :  qiti  attlcm  non  est  ex  genere  eoriiin, 
dfcimaxit  .\braliam,  et  liabentein  promissionem  benedixit. 
Sine  ulla  autem  contradiclione,  qiii  miiior  est  a  majore 
bnncdiiitur  :  et  hic  quidein  dcciinas  morientes  liomines 
nccipiuiil ;  ibi  autem  qui  testificatur  sc  vivere ,  et  siciit 
oportet  dicere ,  proplcr  Abraliam ,  et  Levi  accipiens  de- 
ciiniim  decimatiis  esl  :  adliuc  enim  in  liimbis  patris  sui 
(uit  {Hcbr.  VII,  4-10).  Si  ergo  ctiain  hoc  valel  ad  islam 
disianiiani ,  qiiantum  pr.Temincat  sacerdoiio  Lcvitico 
sacerdoiium  Chrisii,  qiiod  saccrdos  Cliristusperillum 
pr.-clignralus  esl ,  qiii  dccimavit  Abrahain  ,  in  quo  et 
ipse  Levi  decimaius  est ,  profecio  Christus  ab  eo  non 
cst  decimatus.  At  si  propterea  decimalus  esl  Levi, 
quia  erat  in  lumbis  Abrahoe  ;  propicrea  non  est  deci- 
malusChristus,  quia  non  erat  in  lunibis  Abiahai.  Porro 
anlem  si  iion  secundmn  aniniam ,  sed  tanlum  secun- 
diim  cariicm  accipinius  Levi  fuisse  in  Abraham  ;  ibi 
erat  el  Cbrisius  ,  quia  cl  Clirislus  secundiiin  carnem 
ex  semine  est  Abralja; ;  et  ipse  iiaque  decimatiis  esl. 
Quid  csl  ergo  quod  allertiir  pro  iiiagna  dinercntia  sa- 
cerdotii  Clinsti  a  saccrdolio  Levi,  qnod  Levi  dccima- 
tiis  cst  a  Melehi^edecli,  cuin  essel  iii  liimbis  Abralis, 
ubi  cl  Cbrislus  erat,  unde  pariter  decimali  sunl;  nisi 
qiiia  necessc  esl  intelligamus,  secundum  aliquem  mo- 
dnm  ibi  Chrislum  noii  fuisse  ?  Quis  aiiiem  neget  eiim 
secundum  carnem  ibi  fiiis^e  ?  Ergo  secunilum  aiii- 
m:im  ihi  non  fuit.  Non  esl  igiiur  aninia  Clirisli  de 
trailuce  pranaricationis  Ada;,  alioquiii  eii.nn  ipsa  ibi 
fiiissei. 

CAPUT  XX.  —  Ad  arguinentuin   nnnc  allatum  qttid 
respondendum  pro  defendciUibits  animarum  tratlucem. 

55.  Hic'existunliUi  qiii  Iraduceinanimarum  defen- 
dunt,  et  dicunt  conlirmatam  csse  senlenli;im  suam,  si 
Levi  conslat  ctiam  sccundiim  aniuiam  fuisse  iii  lum- 
bis  AbrahM,  in  quo  cuin  decimavit  Mclcbisedecli,  ut 
possit  ab  co  Cliri^lus  in  isla  dccimalioiie  disccrni  : 
qiii  quoniam  dccimaius  non  cst.  el  taincn  in  lnniliis 
Abrahai  sccuiidum  carncm  fuit,  rcslal  ut  secuinlHm 
aniinam  ibi  iion  fiieiii,  et  ideo  sil  conscquens  nt  ibi 
Lc\i  sccundum  animaiii  fucrit.  Iloc  ad  me  iion  inui- 
tiim  attinel,  qui  utioriimquc  collalioncm  adbiic  au- 
d  rc  snni  p  ratior,  qii:iiii  mrorumlibei  jam  conlirm;ire 

•  ts.  Uigd.  ven.  l.ov.  lernal,  llinc.    M. 


scnlcnliam.  Inicrim  Christi  animam  ab  originc  hiijiis 
tradiicis  pcr  lioc  teslimonium  scccrnere  voliii.  Iiive- 
nicnt  isii  qiii  eis  pro  caiteris  forlassc  respondcant,  ct 
dicaiit,  quiid  eiiain  mc  non  panim  movet,  qiiamvis 
nullius  bominis  aiiima  sil  in  lumbis  patris  sui,  sc- 
cunduin  rarnein  lamen  in  liimbis  .\bralix  cunsiitiiiiim 
Levi  decimalum,  et  ibi  consiituium  secnndum  cariici:i 
Clnistiim  noii  dcciin;ilnm.  Secundum  rationcm  qiiippc 
illam  scminalcin  ilii  biit  Lcvi,  qua  ratione  pcr  coik-i- 
biinni  venlurus  cral  in  malrcm,  sccundum  quam  ra- 
tioncm  non  ibi  crat  Cbristi  caro,  quamvis  secundum 
ipsain  ibi  fucrii  Maria;  caio.  Qnapropter  ncc  Levi, 
ncc  Chrisius  in  lumbis  Abrabai  sceundum  aniinam  : 
sci uiidum  cai  nem  vcro  ct  Lcvi,  ct  Cbrisius ;  scd  Levi 
sccnndiim  conenpi^centiam  carnalcm,  Chrisliis  autein 
sccmidum  solam  subslantiam  corporalcm.  Cum  eiiim 
sit  in  seinine  ct  visibilis  corpulentia,  ct  invisibilis  ra- 
tio,  nlrumqiie  cucnrrit  cx  Abrabam ,  vcl  ctiain  cx 
ipso  Adam  nsqne  ad  corpns  Mari;c ;  quia  et  ipsum  co 
modo  conccpiiim  ct  exorlum  est :  Cbristus  auiem  visi- 
bilem  carnis  siibstai:tiam  de  canic  Virginis  sumpsil; 
ratio  vero  conccpiionis  cjus  iion  a  scmine  virili,  sed 
longe  aliter  ac  desiipfr  venit  Proinde  secundiun 
hoc  quod  de  inalre  acccpii,  cliani  iii  lumbis  Abrah» 
fuit. 

56.  Ille  est  igilur  dccimalus  in  Abrabam,  qui  licct 
secundiim  carnem  lanium,  sic  tamcn  fuii  in  liiinbis 
ejus,  queniadmodum  iii  sui  patris  cliam  ipse  Abn\- 
bam ;  id  csl,  qiii  sic  cst  iiatus  de  i^aire  Abrabam, 
quemadmodum  de  suo  patre  natus  est  Abraliam,  per 
legcin  fcilicet  iii  membris  repngnanlem  lcgi  mcniis  et 
invisibilem  concnpiscentiam,  quamvis  eam  cnsla  cl 
bona  jiira  nupiiarum  noii  siiiant  valere,  nisi  qiianium 
ex  ea  pnssunt  geiieri  substitiicndo  prospiccre  :  noii 
aulem  el  ille  ibi  dccimatiis  cst,  cujus  caro  inde  non 
fervorem  viilneris,  sed  maleriam  medicaminis  traxit. 
Nani  ciim  ipsa  dccimatio  :id  pra'fignrandam  mcdici- 
nam  pertinueril,  illiid  in  Abrali;c  carne  decim:ibalur 
quod  curabatur,  non  illud  unde  curabaiur.  Eadcm 
namque  caro  non  Ahralioe  taniuni,  scd  ipsius  priiiii 
lerreniqne  hnminis,  siniul  liabebat  cl  vulnus  prcvari- 
calionis  ct  mcdieamcnlum  vulnciis  :  vnlnus  pra;vari- 
cationis  in  legc  mcnibroium  rcpiignantc  legi  mciiiis, 
qu.T)  per  onuiem  inde  prupagatam  carnem  scmiiali 
ralione  qiiasi  transcribitur ;  medicamenium  autcm 
viilncris  in  eo,  quod  iiide  sine  opereconcupiscenliali, 
in  sola  niateria  corporali,  per  divinam  conccpiionis 
formationisque  rationem  de  Virgine  assumptum  csl, 
propter  inoriis  sine  iniiniilale  consortium,  el  sine 
falsitate  resnrreclionis  cxemplnm.  Quaproptcr  qnod 
anima  Clirisli  non  sit  cx  traducc  aniina;  illius  priiiia; 
pr;rv:iricatricis,  puto  quod  cliam  ipsi  qiii  animariim 
iradiicem  defendnnl,  consenliani;  per  scmen  quippe 
concnmbeiitis  patris  tr;msfundi  ftllim  scmen  anim.'« 
voluiii,  a  quo  gcnerc  conccpiionis  Cbristus  alicnns 
est :  el  quod  iii  Abrabam  si  seciindum  animam  fui»- 
set,  ctiam  ipsc  decimalus  cssct;  non  esse  autcm  d»- 
cimatum,  Seriptura  tcslalur,  qux  hiiic  qiioquc  saccr- 
duliuin  ejiis  ;i  Levitico  saccrdotio  distinguit. 


CAPur  XXI. 

animam  fuiisel,  non  ])o!nisse  non  dccimari. 

57'.  An  Torle  diccnt  :  Sicut  potuii  ibi  essc  se- 
cunduin  carncm  et  non  decimari,  cur  non  ctiain 
sccundum  animam  sine  deciniaiione  polueril :  iiic  rc- 
spondctur,  Quia  ulique  simpliccm  aniniae  substanliam 
incrcmentis  aiigeri  corporalibus,  nec  illi  puiavcrunt 
qni  caui  corpus  existiniant,  qiiorum  in  parle  sunt 
ninxime  qui  eam  es  pareiitibus  creari  opinantiir.  l^ro- 
inde  iii  corporis  scniiiie  potesl  esse  vis  iiivisibilis, 
qux  incorpuraliter  numeros  agil,  non  oculis  scd  ili- 
lellectu  disccnienda  ab  ca  corpuleiilia  ,  quac  visu 
tactiique  sciititur  :  et  ipsa  quaiiiitas  corporis  liumani, 
qUiB  uiiqiic  niodiilum  scminis  incomparabililer  exce- 
dit,  salis  ostciidit  posse  iiide  aliqiiiij  suini,  quod  iion 
liabcat  illam  viin  seminalcm,  sed  ttiiilum  corpsrali-m 
substantiam,  qua;  diviiiiius,  iiun  dc  propagine  con- 
cumbentium,  in  carncm  Cliristi  assumpta  alquc  for- 
inata  est.  IIoc  auleiii  de  aniina  qiiis  valeat  af(irraare, 
qiiod  uliuinquc  babeat,  et  Mialeriain  seminis  manife- 
stam,  el  ratioiiem  sciiiinis  occultani?  Sed  qiiid  labo- 
reni  iii  rc  qu;c  persuaderi  veibis  ncmini  forsitan  po- 
lest,  iiisi  laiitum  ac  lale  ingeniuin  sit,  quod  possit 
loquciiiis  prxvolaie  con;ituiii,  ncc  totum  cxspectare 
a  seriiioiie?  Broviicr  iiaque  collijam  :  si  potiiit  ct  de 
aniina  lieii  (quud  cum  de  carne  diceremus,  forsitan 
intellccium  sii),  iia  est  de  traduce  aairaa  Cliristi,  ul 
non  secuni  l.ibem  pi;cvaricatioiiis  atlraxcrit,  si  autem 
sine  isio  reatu  non  possel  inde  Csse,  noii  cst  inde. 
Jam  de  caelerarum  aiiiniarum  aJventu,  utrum  e\  pa- 
rentibus  an  ilesiiper  sit,  vincant  (]ui  putueriiit:  ego 
adliuc  ioter  ulrusque  ambigo,  ct  iiiuveor,  aliquando 
sic,  aliquando  autem  sic,  salvo  eu  duulaxat,  ut  vel 
corpus  esse  aiiiinam,  vel  aliquam  corpoieam  qiiaiita- 
lem  sive  co.iptatinnem,  si  ita  diccnda  csi,  quara  Gi;cci 
kffiB-iirj.,  vocant,  noii  credam,  nec  quolibet  isia  gai- 
rieiiie  me  crediturum  csse  coniidam,  adjuvante  Dco 
uientein  mcam. 

CAPUT  XXII.  —  Vlrique  opiniom  de  animm  origine 
cccommodalur  locus  ille  Joannis ;  Qiiod  natiim,  etc. 

38.  Estaliud  testimoniumnoniiegligendumquodpro 
scpossuntproferre.quivenircdesuperaiiimascrcduni, 
dicente  ipso  Domino :  Quod  nalum  est  cx  carne,  caro  csl; 
et  quod  naium  esl  ex  spiritu,  spiritus  cst(Joun.m,(i). 
Qiiid  bac.inquiuni,  senteutia  deleriniuatiiis,  non  posse 
ex  carne  animam  nasci?  Quid  est  eniinaliud  aniina, 
qiiam  spiritus  vit.-c,  crcatus  utique,  non  creator?  Con- 
tra  quos  illi  alii  ;  Quid  eiiim,  inquiunt,  nusaliud  senti- 
mus,  qui  dicinius  caruem  ex  carne,  anih^am  ex  ani- 
ina?  Nara  ex  utroqne  conslat  bumo,  de  quo  utrumque 
venire  scniimus,  carnem  de  cariie  opcraiuis,  spiritum 
de  spirilu  concupisccnlis  :  ut  intcriin  omitlatur,  quud 
illud  Dominus  non  de  carnali  gciicratione,  sed  de  spi- 
rituali  rcgeiieratioiie  dicebat. 

CAIUT  XX III.  —  Ex  duubus  de  animn  sentenliis  quce- 
nam  prwponderct.  Consuetudo  Ecclesia;  in  Duptisi.io 
varvutorum. 

39.  Ilis   igilur   qHontum   pro   tcBipnrc  poiuiinus 

Sakct.  .\lgust.  ni. 


LIBER  DECIMUS.  ^^g 

Clirisliim,  si  iii  .ibiahamo  secuudum       pertractatis,   oinnia    paria  vel  penc  patria  cx  utro 

que   latcre,  ralionum    testimoniorumque    niomenta 
pronuiitiarcm,  nisi  eorum  sententia  qui  aninias  cx 
parcntibus   creari  pulant,  de  bapiismo  parvulorum 
pr.-cponderarel.  De  quibus  quid  eis  responderi  possii, 
nondum  inilii  interiin  occiirrit :  si  quid   forle  pustca 
Deus  dcderii,  si  quam  ciiain  seribendi  conccsscrit  fa- 
ciiltatem  studiosis  taliura,  non  gravabor.  Nunc  tameii 
non  csse  conlemneiidum  testimonium  parvulorum, 
ut  qiiasi  rcfelli,  si  veritas  conlra  esi,  negligaiur,  ante 
dcMiunlio.  Aut  eiiira  de  hac  rc  ciliil  quaTendum  est, 
ut  suf(iciat  (idei   iiostrae  sciie  nus  quo  pie  vivcndo 
veniuri  suinus,  etsi  nesciamus  unde  vencrimus  :aut 
si  non  iinpudcnler  «stuat  anima  rationalis  eliam  lioc 
nosse  do  seipsa,  absit  pervicacia  coniendcndi,  adsit 
diligeiiiia  rcqiiireiidi,  bumiliias  peiendi,  pcrseveran- 
tia  pulsandi ;  ut  si  nobis  lioc  expcdire  iiovil,  qui  me- 
lius  qiiam  iios  quid  nobis  evpedial  ulique  novit,  det 
eiiam  lioc,  qui  dat  bona  dala  filiis  suis  {Mutilt.  vii, 
7,11).  Consuetudo  tamen  inatris  Ecclesia;  in  bapti- 
zandis  parvulis  nequaquam  spernenda   est,  neqii<i 
ullomodo  superflua  deputanda,  nec  omnino  credeiida 
nisi  aposiolica  esset  iraditio.  Ilabctenim  et  illa  parva 
a:tas  inagnuin  testimoiiii  pondus,  qii.Tc  prima  pro  Cliri- 
sio  mcruit  saiiguiiiein  fuiiderc. 
CAPUT  XXIV.  —  Quid  cavcndum  liis  qui  opinnntur 
animas  esse  ex  traduce. 
•40.  Admoneo   saue,   quanium    valeo ,    si    quos 
ista    praocciipavit   opinio,    ul    aninias    ex    paren- 
tibus   credaut    pioi)ag:iii,  quantuin   possunt  seiiisos 
considcrcnt,   et  interim    saiii.nii   cnrpora   non  esse 
aniinas  suas.  Nulbi  eiiiiii  projiior  natura    est,  qiia 
diligenter  inspecla ,  possit  eiiam  Deus,  qui  supra 
oniiiem  creaiuiani  suam   incommuiabilis  pcrmanet, 
incorporalitcr  cogitari,  quun  ea  qu:e  ad   ipsius    ima- 
giiiein   facla    cst  :  et   niliil  vicinius,  aut  furlasse  iii- 
bil  tam  conseqiiens,  qiiam  ul  credito  quod  anima  cor- 
pus  sit,  etiam  Deus  corpus  esse  credatur.  Prupter 
boc  enim  corpuralibus  assuefacti  et  aflecti  sensibus, 
iiolunt  animain  credere  aliud  esse  quara  corpus,  ne 
si  corpus  non  fuerit,  nibil  sit :  ac  per  boc  lanlo  magis 
timent  etiain  de  Dco  credere  qiiod  corpus  non  sii, 
quanio  magis  tiinent  Deum  crcdere  niliil  esse.  Iia 
enim  feruntur  in  pliantasias  vel  phanlasniala  iniagi- 
num,  qua;  cogilatio  de  corpuribus  versal,  ut  liissub- 
tractis  tanquam  per  inaiic  percuiidiiiii   sit,  rcfornii- 
dcnt.  Iia  necesse  est  ut  ct  jusiiiiam  et  sapieiitiam 
pinganl  quodammodo  iii  curdibus  siiis  cimi  formis  et 
coloribus,  qiias  nnn  pussiint  incorporeas   cogitare  : 
nec  taiiien  dicunt,  quando  justitia  vel  sapienlia  mo- 
ventur,  ul  vcl  laiidenl  eas,  vcl  seciindum  cas  aliqiiij 
agant,  qiieni  culurcm,  quaiii  staluram,  qii;c  llncamcnla 
vel  qiialcs  furmas  coiispexerint.  Sed  de  liis  ali.is  i-t 
muli.a  jam  dixiinus,  ct  si   Dcus   volucril,  ubi    ros 
vidcbilur     poslulare,    dicoiiius.   Nunc    quod    diccro 
coeperaums,    si    de    trailuce    aniniarum  a  parenti- 
bus   vei  non  dubiUint  quiJain  quod  ita  sit,  vel  dubi- 
taiil  an    ila   tit,    aniniam  lamen   corpus   esse  noii 
audcant  cicdcrc  aut  diccre  ;  maxime   propter  quod 
(Qualor;iC,) 


427  DE  CENESI  AD  LITTERAM,  S 

dixi,  ne  Deuni  quoque  ipsuin  niliil  aliud  opinenlur 
esse  quamcorpus,  elsi  cjLCcllonlissimuni;  cisi  nalura; 
rujusdam  propria;  cslora  supei-grcdienlis ,  corpus 
Umen. 

CAPUT  XXV.  —  TerlulUani  error  de  anima. 

41.  Denique  Toruillianiis,  quia  corpus  csse  animam 
credidil ,  non  ob  aliud  ni^^i  qiiod  c:im  incorpoream  co- 
gilare  non  poluit,  et  ideo  liniuit  uc  iiiliil  essel,  si  cor- 
pus  non  csset,  nec  de  Deo  valuil  aliler  sapere  :  qui 
sane  quoniam  aeutus  est,  inlerdum  conlra  opinionem 
suam  visa  vcritate  siiperaiur.  Quid  enini  verius  dicere 
puluil,  qiiam  id  qiiod  ait  quudam  loco,  Omiie  corporale 
passibile  esl  ( Tertull.  iii  lib.  de  Aniina,  cup.  7  )?  Debuit 
ergo  muiare  scnlenliam ,  qua  paulo  superius  dixerat 
eiiam  Deum  corpus  esse.  Neque  enini  arbitror  eum 
iia  dosipuisse,  ut  eiiam  Dci  naturam  passibilein  crede- 
rct,  titjamClirisiusnoTi  incarnelantuin,  nequeincarne 
etanima,  sed  in  ipso  Vcrbo  perquod  facia  suiit  oniiiia, 
passibilis  et  commuiabHis  esse  crcdalur :  quod  absit  a 
cordecliristiano.Item  cum  aninuc  eiiam  coloremdaret 
acrium  ac  lucidum,  ventum  est  ad  scnsus  quibus  eam 
menibraiimquasicorpus  inslrucre  conatus  est,  elait: 
Hic  eril  lioino  iiiterior,  alius  exterior ,  diipliciter  uims, 
habens  et  ille  oculos  el  aiires  suas,  quibus  populus  Doini- 
iium  audire  et  vidcre  debuerat ,  liabens  et  caHeros  arlus, 
per  quos  et  in  cogitationibus  ulitur,  etin  somnisfungitur 
(Ibid. ,  cap.  9). 

42.  Eccequibusauriliusetquibusoculisdebuitaudire 
et  videre  Dcuin  popuhis,  quibus  anima  insoiniiis  ruii- 
gilur:  cumsi  ipsiim  TLrlullianiim  qui^qiiam  ^idorct  iii 
somiiis,  nunquam  se  diccret  ab  eo  visum,  et  cuin  eo 
locutum,  qucm  vicissim  ipse  non  vidissel.  Posiremo, 
si  anima  scipsam  vidct  in  soinnis ,  ciim  ,  jacenlibus 
utiqiie  uiio  loco  menibris  corporis  sui,  ipsa  pcr  varias 
imogiiies  evagatur,  quas  vidot;  quis  eani  vidit  ali- 
quando  in  somnis  aerii  coloris  ac  lucidi ,  nisi  forie  iit 
cxtera  quai  similiter  falso  videt?  Nam  et  hoc  poiest 
videre  :  sed  absit  ut  eam  lalem,  cum  evigilaverii,  cre- 
dat;  alioquin  quando  se  ahter  viderit ,  quud  mngis 
creLnini  csl,  aul  mulata  crit  aiiiina  cjiis,  aut  nec  lunc 
animse  videtur  substantia  ,  sed  imago  corporis  iiicor- 
porea,  qua;  miro  modo  sicul  in  cogitatione  formaliir. 
Quis  eiiini  jEibiops  non  penc  sempcr  iiigrum  se  vidit 
in  soninis;  aut  si  in  alio  colore  se  vidit,  non  inagis 
iiiiratus  est ,  si  fuit  cum  illo  memoria?  Aerio  tamen 
colore  ac  lucido  nescio  utruni  se  uiiquam  vidissel,  si 
nunquam  islum  iegisfei,  vel  audi^set. 

45.  Quid  ,  quod  duciiiilur  hoinincs  talibus  visis,  et 
de  Scripturis  nobis  voluiit  pra;scribere,  lale  aliquid 
esse,  non  animam,  scd  ipsuni  Dcum,  qualis  (iguraliter 
sanclorum  spirilibus  dcmunstratus  est,  qualis  etiara 
in  sermone  allegorico  ponitur?  similia  quippc  sunt 
illa  visa  talibus  dictis.  Ac  sic  crrant,  conslituenles  in 
corde  suo  simiilacra  vana;  opinionis,  nec  iiitclligentcs 
ita  saiiclos  de  suis  visis  talibus  judicasse  ,  quaiiier  ju- 
dicarent  si  lalia  divinitus  in  liguris  dicla  legerent,  vel 
audirent :  sicut  septcm  spica;  ei  septeni  boves,  septem 
aiini  sunt  {Ccn.  xli,  2U);  bicut  liiiicum  quatuor  lincis 


AUGUSTINI 


m 


alligalum,  vclul  discus  plcniis  variis  animalibus ,  or- 
bis  tcrrarum  esttum  oinnibus  gcntibiis  {Ad.  x,  il) : 
sic  oinnia  cactera  ,  ct  niulto  niagis  qua;  dc  rcbus 
incorporeis,  corporalibus  significantur  non  rebus,  sed 
imaginibus. 

CAPUT  XXVI.  —  De  anima;  increinenlis  quid  Tertut- 
liano  vistm. 

44.  Noluil  (amen  Teriullianirs  aniinam  crcsccre 
siibstaniia  sicut  corpus ;  affcreiis  tiiain  limoris  sui 
c:iusam  :  Ne  etiam  decrescere  subslantia  dicatur,  inquit, 
atqiie  ita  et  riefectura  credatur.  Et  lamen  quia  per  cor- 
piis  eam  localitcr  teiidit,  non  invenit  exitum  incre- 
meiiiorum  ejus,  quam  viilt  de  semine  exiguo  xqiiari 
corporis  quantilati ;  et  ait :  Sed  vis  ejus  in  quo  '  natu~ 
ralia  peculia  consila  relinentur,  sulvo  substantice  inodulo, 
quo  a  primordio  inflata  esl,  paulatim  cum  carne  produ- 
citur'.Uoc  forte  noii  iiitelligercmus,  nisi  adliibita 
siiniliiudine  eoruin  qua;  videmus ,  planum  facrret 
quod  diccbat.  Constitue ,  inquit ,  certum  pondus  auri 
vel  argciili  rudem  adliuc  massaiii  :  collectus  habitus  esl 
illi,  et  fuluro  interim  niinor ,  tamen  continens  intru  ti- 
ncam  moduli  toluin  quod  natura  esl  aiiri  vel  argenli : 
deliinc  cum  in  lamiiiam  massa  laxalur,  major  efficilWi 
inilio  suo,  per  dilalationem  pondeiis  certi,  non  per  ad- 
jectionem ,  dum  extciidilur  ,  non  dian  angetur ;  etsi  sk 
qiwque  uugelur,  dum  eitendilur.  Licet  enim  et  habilu  au- 
geri,  cum  statu  non  licet.  Tunc  el  splendor  ipse  prove- 
hilitr  auri  vel  argenti ,  qui  prius  [uerat  quidem  el  in 
massa ,  sed  obscurior ,  non  tamen  nutlus  :  tunc  et  alii 
atque  alii  liabilus  accediinl  pro  facilitale  materia: ,  qiiu 
duxerit  eam  qui  agit,  niliil  confcreiis  modulo  nisi  cffi- 
giem.  lla  ct  animm  incrcmenta  reputanda  non  subslun- 
tiva,  sed  provocativa  (Lib.  de  Anima,  cap.  37). 

43.  Quis  liunc  crederet,  cuni  isto  corde  tam  discr- 
lum  esse  poluisse?  sed  Iremenda  ista  stiiit,  non  ri- 
deiidLi.  Ad  lioc  cniin  iiumquid  cogeretur,  si  aliquid 
cogitare  pnsset,  quod  et  sii,  et  corpus  non  sit?  Quid 
autem  absurdius,  quam  puiare  massam  ciijuspiam 
metalli  ex  aliqua  parte  crescere  posse  duni  tunditur, 
iiisi  dccrescat  ex  altcra ;  vel  augeri  latiludiiic,  iiisi 
crassitudine  minuatur?  aut  ullum  esse  corpus  mancnte 
iiatura;  suoe  quaiitiiate,  quod  undiriue  crescat ,  iiisi  ra- 
resrat  ?  Quomodo  igiiur  iniplcbit  anima  ex  illa  slilla 
semiiiis  maguitudinem  corporis,  quod  animat,  si  ci  ipsa 
corpus  est ,  ciijus  substanlia  nullo  accessu  crescal?  - 
Quoniodo,  inquani,  implebil  cainem,  quani,  vivilieal, 
nisi  taiilo  rariur  fucrit,  qiiaiito  grandius  quod  anima- 
verit?  Timuil  videlicei  nc  deficcret  eliam  niiiucndo, 
si  cresccret ;  el  non  tiinuil  ne  deficeret  rarescendo , 
cum  cresccrei.  Sed  quid  aniplius  immorer,  quaiido  el 
serino  pergit  in  prulixiorein  mudum  ,  quam  pelit  ler- 
minaiidi  neccssilas,  et  sentenlia  mca  jani  salis  sll  nota, 
vel  qiiid  certum  teneam  ,  vel  unde  adhuc  dubilem  ,  el 
quare  duhilem?  Proinde  et  hoc  voluinen  jam  conclu- 
daiur,  ut  qua;  scquuntur  deinde  videamus. 

'  Apud  Tertullianum,  m  qua. 

*  Edlti  bic  addiiiu,  in  membris;  quod  a  Mss.  et  a  TertiiJ- 
liano  aliest. 


430 


LIBER  UNDECIMIJS 


iSC 


LIBER  UNDECIMUS. 


la  iUud  cap.  2  Geneseos,  vers.  23 :  a  eranl  midi,  ele. ,  et  in  tolum  can.  3,  cujus  iliuslrandi  causa  dicilur  de  coadilione 

el  casu  dialjoli. 

«•©523 

CAPUT  PRIMUM'.  —  RecUalo  textu  Geneseos  explica- 
tur  vers.  25  cap.  2. 
1 .  Et  eranl  nudi  ambo  Adam  el  mulier  ejus  ,  H  non 
pudebat  iltos.  Sorpens  autemerat  prudentissimus  omnium 
l>esliarum  qu<e  sunt  super  terrnm  ,  quas  fccit  Dominus 
Deus.  Et  dixit  serpens  mulieri ,  Quid,  quia  dixit  Dcus, 
NoH  edelis  ab  omni '  ligno  parudisi  ?  Et  dixit  mulier 
serpenti,  A  [mctu  ligni  quod  csl  in  paradiso  edemus,  de 
fructu  autem  liijni  quod  est  in  medio  pnradisi  ,  dixit 
Oeus  ,  iVoii  edetis  cx  co,  neque  tangclis  illud,  ne  moria- 
mini.  Et  dixit  serpcns  muUeri,  Non  morte  moiicmini  : 
scicbat  enim  Deus,  quoniam  qua  die  manducaveritis  de 
eo,  aperienlur  vobis  oculi,  et  erilis  tanquam  dii,  scientes 
bonum  et  malum.  Et  vidit  niulier  quia  bonum  lignum  ad 
escam,  et  quia  placct  ociilis  videre,  el  dccoruin  esl  cogno- 
scere.  Et  sumens  de  (ruclu  ejus  edit ,  et  dcdit  viro  suo 
secum  ,  et  edcrunt.  Et  aperti  sunl  oculi  amborum  ,  et 
agnoverunt  quia  nudi  erunt,  el  consuerunt  folia  fici,  et  (e- 
cerunt  sibi  campeslria.  El  audierunt  vocem  Domiiii  Dei 
deambulanlis  in  paradiso  iid  vesperam,  et  ubuondcrunt 
se  Adam  et  mulicr  ejus  a  (acie  Uomini  Dci ,  in  nicilio 
ligni  paradisi.  Et  vocavit  Dominus  Dcus  Adiim,  et  di.sil 
iUi,  Vbi  es  ?  Et  dixit  ei ,  Yocem  tiium  audivi  deanibu- 
lantis  in  paradiso,  et  timui,  quia  nudus  suin,  et  cbscundi 
me.  Et  dixit  illi,  Qiiis  uuntiuvit  tibi  quia  niidus  es,  nisi 
a  ligno  quod  prwcepcram  tibi  lantum  ne  cx  co  manduca- 
res ,  ab  eo  edisti  ?  Et  dixit  Adam ,  Mulicr  quaxn  dedisti 
mecum  ,  Iicbc  milii  dedit  de  ligno  ,  et  edi.  Et  dixit  Do- 
minus  Deus  mulieri,  Quid  lioc  (ecisti?  Et  dixit  mulicr , 
Serpens  seduxil  me ,  et  mnnducavi.  Et  dixit  Dominus 
Deus  serpenti,  Quia  (ecisti  lioc  ,  maledictus  tu  ab  omni- 
bus  pecoribus,  ct  ab  omnibus  bcsliis,  qum  sunt  super  ter- 
ram.  Super  pectus  tuum  et  ventrem  tuum  ambulabis,  et 
terram  edes  omnes  dies  vitce  tuce.  Et  inimicitius  ponam 
inter  te  et  inter  mulierem,  et  inter  semen  luum  el  semen 
ejus  :  ipsa  tibi  servabit  caput ,  et  tu  servabis  ejus  calca- 
neum.  Et  mulieri  dixit,  Multiplicans  mulliplicabo  trisli- 
tias  tuas  et  gemitum  tuum.  In  trislitiis  paries  filios  ,  et 
ad  virum  tuum  cotiversio  tua  ,  et  ipse  tui  dominabilur. 
Adw  autem  dixit ,  Quia  audisti  vocem  mulieris  tua: ,  et 
edisti  de  ligno,  de  quo  proeceperam  tibi  de  eo  solo  non 
edere,  maledicta  tcrra  in  operibus  tuis  :  in  tristiliis  edcs 
illam  omnes  dies  viuv  lua; ;  spinas  et  tribulos  germhia- 
bit  tibi ,  et  edes  (enum  agri.  In  sudore  faciei  tuw  edes 
panem  tuum,  donec  converlaris  in  lerriim,  ex  qua  sum- 
ptut  es ;  quia  tcrra  es ,  et  in  terram  ibis.  Et  vocavit 
Adam  nomen  mulieris  suce  ,  Vila  ' ,  quoniam  hac  est 
matei'  omnium  viventium.  Et  fecit  Dominus  Deus  Adam 

'  Edili,  illo.  At  SIss.  ut  iii  sacris  Bililiis,  omni. 

•  F/liti,  noHi^ii  mulietissna!Eva,id  est,  i'ita.  AtMss.nnmcs 
carent  bis  verbis,  i:va ,  id  esl :  qux  iiec  leguulur  a[iud  in- 
terpreies  LXX. 


et  mtilieri  cjus  lun'eas  peiticeas ,  ct  induit  eos.  Et  dixit 
Domimis  Deiis ,  Ecce  Adam  (iiclus  est  tanqiiam  unus  ex 
nobis  in  cognoscendo  boniim  et  maliim.  Et  nunc  m  ali- 
quando  extendat  manum  suain,  et  sumat  de  ligno  vita:  , 
et  ediil ,  et  vivat  in  a'tenium.  Et  dimisit  illum  Doininus 
Deus  de  paradiso  voluptutis  operari  terram,  exqua  suni- 
ptus  est.  Et  cjccil  Adam,  et  collocavit  eum  contra  para- 
disum  volnpialis  :  et  ordinavil  Clierubim  ,  et  flammeam 
rliomplia-am  quce  verlitur,  cuslodire  viain  iigni  vitce. 

2.  Atite(|uam  liujus  proposil.c  Scriplurx  texlum  ex 
ordiuc  perlniclcmus,  admoneiiduui  arbitror,  quod 
jam  mc  et  alibi  in  lioc  operc  iiiciiiiiii  pnclocutum , 
illud  a  iiobis  esse  flagitandum ,  ut  atl  proprietaiera 
litter.-c  defendatur  qiiod  gestum  narral  ipse  qui  scri- 
psit.  Si  aulem  in  veibis  Dei,  vel  cujusipiam  personse 
in  ofllcium  proplieticum  assumptae  ,  dicitur  aliquid 
quod  ad  litleiam  nisi  absurdc  non  possil  intclligi , 
procul  dubio  figurale  diclum  ob  aliqiiam  sigiiifica- 
tionem  accipi  dcbet ;  dictiim  tamen  csse  dubiiare  fas 
non  esl  :  hoc  cnim  a  fidc  iiarratoris,  et  pollicilatione 
exposiloris  e.vigiiur  (Lib.  8,  c.  1-7). 

3.  Erant  ergo  ambo  nudi :  verum  est,  omnino  nuda 
erant  corpora  duorum  liominum  in  paradi^o  conver- 
santium.  Nec  pudebat  eos  :  quid  cniin  piidcrel,  (|uan- 
do  nuliam  legcm  senserant  in  mcmbris  suis  repu- 
giianiem  legi  mciilis  su.-c  (Rom.  vii,  23)?  quae  illos 
poena  peccati  post  perpeliationem  pracvaricationis  se- 
cuta  esl,  usurpante  inobedieiitia  prohibitum,  et  justi- 
tia  puiiiente  commissum.  Quod  aniequam  lierei,  nudi 
erant  ul  dictiim  est,  et  noii  coiifuiidebantur  :  nuUas 
erat  molus  iii  corpore,  cui  vereciindia  deberctur; 
nibil  putabanl  vclandum ,  quia  iiibil  senserant  refre- 
nandum.  Quemadinodum  propagaturi  esscnt  filios , 
jam  anlea  dispulatum  est  (Supra  ,  lib.  9  ,  c.  3  II)  : 
iion  tamcn  eo  modo  credciiduin  est,  qiio  propagave- 
runl  posleaquam  criinen  admissum  praidicta  ullio 
consccula  esl;  cum  priusquani  morercntur,  jam  m 
corpore  ii;i!bcdicniiuin  hoiiiiiiiiiii  jiistissimo  recijiro- 
catu  inobediciiiium  membrorum  tuinulium  mors 
concepta  vcrsarel.  Nundum  craiit  lales  Adam  el 
Eva ,  cum  ambo  nudi  csscnt ,  et  non  confunde- 
renlur. 

CAPUT  II.  —  Serpcntis  sapienlia  quulis,  et  unde. 

i.  Serpens  autem  eral  ibi  prudentissimus  quidem , 
scd  oniHiiim  bestiarum  quce  erant  super  terram,  quas  (t- 
cerat  Dominus  Dcus.  Translato  eiiim  verbo  dictuin 
est,  prudentissimus,  vel  sicut  pliiies  latini  codiccs  ha 
bcnl,  sapientissimus,  non  proprio  quo  iii  bonum  accipi 
solet  sapieniia  vcl  Dei ,  vel  Angelorum ,  vel  aniiiia! 
raiionalis;  lanquam  si  sapientcs  apes  cliam  formi- 
casque  dicamus,  propter  opcra  veUil  imiiantia  sapieii- 
tiain.  QiKinqiiam  islc  serpens  non  irratin-;a!i  aniitia 


-{5« 


DE  GENESI  AD  I.1TTER\M,  S.  AUGUSTIN[ 


i-fi 


sua,  sed  alieno  jain  S|)irilu  ,  id  cil  diaboiico  ,  posscl 
iapicrlissimus  dici  oiiiniuiii  bcsiiarum.  Quantumlibet 
enim  pr.evaricaiores  aiigeli  de  supernis  scdilms  su;c 
perversilalis  ct  supcrbiai  incrilo  dejecli  siiil,  natura 
lanien  exccUeniioics  sunl  omnibus  besliis  proptcr 
rationis  cmincnliam.  Quid  crgo  miruni  si  suo  insiinctu 
di::boliis  jain  iiniilcns  serpeiilem,  cique  spiritum  suum 
misccns,  co  more  (jiio  valcs  dxmonioruin  implcre 
solel ' ,  sapicniissiinum  cum  rcddiderat  omnium  be- 
slianim  sccundum  aniinain  vivam  irralionalcmque 
vivcntium?  Abiisione  qiiippc  nominis  iia  sapienlia 
dicitiir  in  inalo,  qiicmadinodiiin  iii  bono  aslulia  ;  cum 
proprie  magis^nie  usitale  in  lalina  duntaxal  lingua  s.l- 
pieiitcs  laudabiliter  appclleiitiir,  asliili  aiiicm  male 
cordaii  inlclliganlur.  Undc  noniiulli ,  sicut  in  pleris- 
que  codicibus  iuveniinus,  ad  usum  latina;  locutionis, 
noii  vcrbnm  ,  scd  poiius  senleiili  nn  Iransfercntcs  , 
asiuiioreiii  oinnibus  bcsliis  islum  scrpentcin ,  qiiain 
snpiciitiorem  dicerc  malueruni.  Qiiid  antem  liabc:il 
liebraia  propriclas,  ulrum  illic  in  malo,  non  abusivc, 
scd  proprie  possiiil  dici  cl  iiilelligi  sapicntcs ,  vide- 
riiit  qui  cam  probe  iioverunl.  ^us  lamen  apcilc  lc- 
gimus  alio  Scripturarum  saiiciarum  loco  sipicniesad 
nialum,  non  ad  bonuin  {Jercm.  iv  ,  22) ;  ci  Donrnius 
dicil  sapienliores  essc  rilios  sa;culi  liliis  lucis,  ad  con- 
sulcnduni  sibimel  in  posierum  qiiainvis  fraude ,  non 
jure  (Luc.  xvi ,  8). 

C.\rUT  111.  —  Diabolus  iioiinm  pcr  scrpcnlem  lenlure 
pcrmisms. 
5.  Ncc  sane  debcmus  opinari  quod  scrpentem  sibi, 
per  queni  tenlarel  pcrsuaderetque  peccalum,  diabolus 
clegcrit;  sed  cum  esset  in  illo  proptcr  perversam  el 
iiividam  voluntalem  decipiendi  cupidiias,  noiinisi  per 
illud  aninial  potuil,  per  quod  posse  permissus  esl.  No- 
ccndi  enim  voiuntas  potest  csse  a  suo  quoque  animo 
prava  ;  non  est  autem  polestas  nisi  a  Deo,  et  lioc  ab- 
diia  allaque  justilia,  quoniam  non  esl  iiiiquitas  apud 
Deucn. 

C.\PUT  IV. —  Tcnlalio  liominis  quare  permissa. 
G.  Si  ergo  qu;crilur  cur  Deus  lcnlari  periniseritbo- 
niincni,  qucin  tenlatori  consensururn  esse  praesciebai; 
allitudiiiein  quidein  consilii  ejus  penetrare  non  pos- 
sura,  ei  longesupra  vires  meas  hoc  esse  conDteor.  Esi 
ergo  aliqua  causa  furtassis  occultior,  qux  mclioribus 
sanclioribusque  reservalur,  illius  gralia  poiius  quam 
iiiGiilis  coriim  :  scd  tanien  quaiitum  vel  doiiat  sapere, 
vel  siiiit  diccre,  non  inibi  videtur  magn;e  laudis  futu- 
rum  fuisse  hominem,  si  propterea  possei  bene  vivere, 
quia  nemo  male  viverc  suaderel;  ciim  el  in  iialura 
posse,  el  in  potestale  habcret'  velle  non  coiiseiilire 
suadenli,  adjuvanle  tanicn  illo  qiii  superbis  lesislii, 
humilibusautcm  dai  gratiam  (Jacobi\y,ii).  Curiiaque 
leiilari  nun  sincret,  quem  coiisensurum  essc  praiscie- 
bai,  cuin  id  faclurus  esset  propria  voluniate  per  cul- 
pain,  et  ordinandus  esset  illius  Kquitate  perpuenam  : 

'  1.1  pleiisqwe  Mss.,  impleri solent. 

'  Mss.  nuniiulli,  liuhcrc.  Iiiin  (|uidain  prosequunlur,  sj 
lJt'(/<;I  non  consenlire.  Alii  pleriiiue,  liabeal  velte  non  consen- 
liie.  sic  cliaiii  Ain.  ct  Er.  At  l.ov.,  Iiabcal  vcUe  et  non  con- 
scntirc. 


ut  eiiam  sic  osienderet  anim:«  superbB  ad  erudilio- 
nem  fulurorum  saiicioniin,  quani  recte  ipse  uierctur 
animarnm  voluntatibiis  eliaiii  malis,  cuin  illu!  pervcrse 
ulcrenliir  natiiris  bonis? 
C A PUT  V.  —  Homo  a  lentatore  dcjeclus,  quia  superbm. 

7.  Nec  arbilrandum  cst  quod  cssot  bominein  dcje- 
ctiirus  iste  tcntalor,  nisi  pnecessisset  in  :inima  liomi- 
nis  qu;cdam  clatio  coinprimcnda,  nt  per  liuiiiiliaiion(>m 
peccali,  quain  de  se  falso  pnicsumpseril,  discerel.  Vc- 
rissiine  qiiippe  dictiim  est :  Ante  ruinam  exallatur  cor, 
et  anle  (jloriain  liumiUalur  [Prot.  xvi,  18).  Et  hujus 
forlc  liominis  vox  est  in  Psalmo  :  Eijo  dixi  in  abitn- 
danlia  mca,  Non  movcborin  ivlernuin'.  Dcindejamex- 
pcitiis  qiiid  niali  li:ibeal  superba  pncsuiiiptio  propri.ii 
poleslalis,  ct  quid  boni  adjutorium  grati;e  Dei :  Do- 
mine,  inipiit,  in  volunlale  tita  prwsiilisli  dccori  mco  vir- 
tulciii ;  aicrlisli  aulcm  facieni  luain,  cl  fuclus  sum  con- 
liirbnlus  (Psul.  xxix,  7,  8).  Sed  sive  illiid  de  lioe  ho- 
niiiie,  sive  de  alio  diclum  sit,  exlollenii  sc  tamen 
aniinx,  el  nimium  lanquamde  propria  virtuie  \>?xt\- 
dcnli,  eiiain  cxperimeiito  poen;e  fiicral  dcmoiislran- 
diim  qiiam  iioii  bene  se  liabcat  facta  iiaUira,  si  a  fa- 
ciciitc  recesseril.  Ilinc  eniin  cliain  ina.xiine  coinmen' 
daiur  quale  boiinm  sit  Deus,  quaiido  nitlli  ab  eo  re- 
ceJenti  bene  est :  quia  et  qui  gaudenl  in  morlifcris 
voliipiaiibus,  esse  sine  dolorum  timorc  non  pi)ssunt ; 
elqui  oinniiio  maluni  desertionis suae  niajore supeibia! 
sluiiorc  non  seiiiiunt,  aliis  qui  liaic  discernere  nove- 
runi,  miseriores  prorsus  apparcni;  ut  si  nolunl  reei- 
peremedicinam  talia  dcviiaiidi,  valeaiitad  exemplum, 
quo  possinl  talia  devitari.  Sicut  eniin  aposiolus  Jaco- 
busdicit,  U niisfpiisque  lenlalur  a  concupiscenlia  suaabs- 
traclus  el  iilcclus  :dcinde  coiicupiscenlia  cum  conceperil, 
parit  peccalum;  peccalum  aulein  cum consummalum  fue- 
ril,  general  morlcni  (Jacobi  i,  14,  15).  Uiide  sanato  su- 
perbiae  tumore  rcsurgiuir,  si  volunlas  qiuB  ante  expe- 
rimentum  defuii,  ut  permaneretur  cum  Deo,  saltcm 
post  experimenlum  adsii,  ut  redealur  ad  Dcum. 
CAPUT  VI.  —  Cwr  Dctts  permiseril  Iwminein  lenlari. 

8.  Sic  auiem  quidam  movcutiir  de  bac  primi  homi- 
nis  tcnlatione,  quod  eam  fieri  pcrmiserit  Deus,  quasi 
nunc  non  videaiit  uiiiversum  geniis  humanum  diaboli 
insidiis  sine  cessatione  lcnlari.  Cur  et  hnc  permillit 
Deus?  An  quia  probalur  el  exercctur  virtus,  et  est 
palma  gloriosior  non  consensisse  tenlatum,  quam  non 
potuisse  tentari :  cum  ctiam  ipsi  qui  deserto  Crealore 
eunl  post  tentatorcm,  magis  raagisque  lentent  cosqui 
in  verbo  Dei  permanent,  praibcanlque  illis  contra  cu- 
piditatcm  devilatioiiis  exemplura,  et  inculiant  contra 
supcrbiam  timorem  pium?  Unde  dicit  Apostolus:  In- 
tcndcns  leipsitm,  ne  et  lu  tenleris  (Galal.  vi,  1).  Miruin 
est  enim  qiiantum  isia  hurailitas,  qiia  subdimurCrca- 
tori,  ne  tanquam  ejus  adjutorio  ncn  cgentes  de  no- 
slris  viribus  pra^sumamus,  per  Scripturas  omnes  «li-  . 
vinas  cura  contiiiua  comnicndatur.  Cum  crgo  ctiam 
pcr  injuslos  justi,  ac  per  impios  pii  proficiant,  fruslra 

'  vcicres  codicps,  in  swcubtm.  sic  interilum  Auguslinus, 
propter  aiiAbiguitateni  lecUoiiis  gracx  a|uJ  L\\,cis  ton 
uidna.  -    ■ 


i^  LIDEK  UNDECIMUS 

«licilur :  Non  crcarel  Deus,  quos  prxsciebat  malos  fu- 
luros.  Ciir  eiiim  non  cicaret  quos  prrcsciebal  bonis 
profuturos,  ut  et  ulileseorum  boiiis  voluniatibusexer- 
ccndis admonendisque  nascanlur,  el  juste pro  sua  mala 
volunlate  puniantur? 

CAPUT  VII.  —  C«r  Itomo  )ion  lalis  crcalus  qui  nollct 
unquam  peccare. 
9.  Talem,  inquiuni,  facercl  homineii),  qui  nollel 
omnino  peccare.  Ecce  nos  concedinius  nieliorein  cssc 
naliiram  qua;  cninino  pcccare  nolit;  conccdant  et  ipsi 
non  csse  ni.ilam  naiiiram  qua)  sic  facia  est,  ut  posset 
iion  peccare  si  nollet,  et  juslam  csse  senlcnliam  qua 
punila  est,  quae  vuluntate  non  necessitate  peccavil. 
Sicut  ergo  raiio  vera  docet  nieliorem  esse  nalur.nii 
qiiani  proisiis  nibil  delcctat  illicilum ;  ita  ratio  vera 
nihilominus  docet  eiiain  illam  bonara  esse  qiia;  liabct 
in  potcstate  illicilam  deleclalioneni,  si  exsliterit,  iia 
coliibere,  ut  non  soluin  de  c.Tieris  licitis  reclcque  f,i- 
ctis,  verum  eiiam  dc  ipsius  pravui  delectaiionis  coliibi- 
lione  la;telur.  Ciim  ergo  bsc  nalura  bona  sil,  illa  me- 
libr,  cur  illara  solain,  et  non  uiramqiie  poiiiis  faccret 
Dcns.?  Ac  per  boc  qui  parati  crant '  de  illa  sola  Deiim 
laudarc,  uberius  eum  dcbent  laiuljre  de  iiliaqiie.  Illi 
qiiippeestiii  sanctis  Aiigelis,  liccc  in  sanciis  bnniiai- 
biis.  Qiii  auiein  sibi  parlcs  inii|uiiatis  elogcriiiii,  laii- 
dabileinque  natiiram  culpabili  voluiitale  dcfiravarunt. 
non  qiiia  prsesciti  sunt,  ideocreari  miiiime  dcbiierunt, 
Ibibenl  enim  el  ipsi  locuin  suiim,  quein  in  icbus  iiii- 
plcant  pro  utililaie  sanclorum.  Nam  Dciis  nec  jiistiii.i 
tiijiisquam  recli  lioniinis  eget ;  quanlo  minus  iniquilale 
perversi? 

CAPUT  VIII.  —  Q:iare  creali  qui  prccsciebantur  fulmi 
mali. 
10.  Qiiis  autcm  sobria  considcratiune  dicat :  .Mclius 
non  crearct  queni  prLCsciebat  ex  alierius  iniquiiale 
posse  corrigi,  quam  crcarel  cliam  qucm  prxsciebat 
pro  sua  iniquilale  dcbere  damnari?  Iloc  est  eiiiiii  di- 
ceie,  melius  non  esse  qui  alierius  malo  beiie  uiciido 
misericordiler  coronareiur,  quam  esse  ctiam  maluin 
qui  pro  siio  merito  juslc  puiiiretur.  Cura  enim  raiio 
ccrla  dcmonstrat  duo  qua;<lam  non  a?qualia  bona,  sed 
unuin  superius,  alleruni  inferius;  non  inlelligunl  tardi 
corde,  cum  dieuni,  Ulruinque  Uile  essel;  iiibll  se  aliiid 
dicere  quam,  Solum  illiid  esset.  Ac  sic  cnm  xqiiarc 
volunl  genera  bonorum,  numerum  minuunt ;  el  im- 
moderate  augendo  niium  genus,  alierum  tolluiit.  Quis 
aulem  hos  audirel,  si  dicercni :  Quoniam  excellenlior 
scnsus  est  videndi  quani  audiendi,  quatuor  oculi  cs- 
sent,  etaures  nonessent?  Iia,  siexcellentiorest  crea- 
tiira  illa  raiionalis,  quc  sine  iillius  poena;  compara- 
tioiie,  sine  ulla  superbia  Deo  subdiiur ;  aliqna  vcro  in 
horainibus  ita  crcala  esl,  ul  in  se  Dci  bcnelitium  non 
piisiil  agnnscere,  ni>i  alieiiiis  videndo  supplicium,  ut 
non  alium  sapiai,  sed  timeai  (Kom.  xi,  20),  id  estnon 
de  se  pr.Tefidai,  sed  coiifidat  in  Dciim :  quis  rccte  in- 
lclligens  dicat,  Talis  cssct  isia  qualis  illa  ;  ncc  videat 
sc  niliil  aliud  diccrc  qiiam,  Non  cssct  isla,  scd  sola 
csset  illa?  Qiiod  si  inciiidiicaiqiip  iiisipieiiter  dicitur, 
•■Mss.,  paraveram. 


iol 
cur  crgo  non  crearet  Deus  ctiara  quos  malos  futuros 
essc  pr.x^sciebal,  volens ostcndeie  iram  et  demonsirare 
polentiara  siiaui,  et  ob  hoc  siistinens  in  multa  patien- 
tia  vasa  irac,  quse  perfecta  sunt  in  perditionem,  ut 
nolas  faceret  divilias  gloriie  sua;  in  vasa  misericordi;e, 
qua;  prsparavit  in  gloriam  (lU.  ix,  22,  23)?  Siceniiii 
qui  gloiiatur,  nonnisi  in  Doniino  glurialur  (II  Cor. 
X,  17),  cum  cognoscit  iioii  suum,  sed  illius  csse,  non 
solum  ut  sil,  verum  etiam  ut  nonnisi  ab  illo  bene  sibi 
sit,  a  qiio  babet  ut  sit. 

11.  Nimis  ilaque  iinportune  dicitiir  :  Non  essent 
quibus  Dcus  laniam  beneliceiitiam  misericordix  sua; 
Iribucrel,  si  aliter  csse  non  posscnt,  nisi  essent  el  lii 
in  quibus  vindict:c  jusliiiam  demonstraret. 

CAPUT  IX.  —  De  cadcm  difficullale. 
Cur  cnim  non  utriqucpoliiisessciit,  qiiando  inulris- 
qiie  et  boiiiias  Dci  et  a;quilas  jiirepwdicaliir? 

12.  At  cnim  si  Deus  vcllel,  cli:im  isii  boiii  essenl. 
Qiianto  melius  boc  Deus  voluit,  ut  quod  vellcnl  es- 
sent:  sed  boni  infrucluose,  mali  autem  impune  non 
essent,  et  in  co  ipso  aliis  uiiles  csscnt?  Sed  pr:escic- 
balquod  coruin  fuliira  csset'  volunlas  mala.  PiKScic- 
bai  sane,  et  quia  falli  noii  potesl  ejiis  pr.-cscienlia,  ideo 
non  ipsius,  scd  eorum  est  volimtas  mala.  Cur  ergo 
eos  creavil,  qiios  lalcs  fiituros  esse  pivcsciebat?  Quia 
siciit  pncvidit  qiiid  mali  esseiit  facturi,  sic  etiain  pra:- 
vidit  de  malis  factis  eoruiii  quid  boni  esset  ipsc  faetu- 
riis.  Sic  enim  ens  fecit,  iit  eis  lelinqiieret  uiide  et  ipsi 
aliqiiid  facercnl,  quo  qiiidquid  eliani  ciilpabililor  eli- 
geront,  illuni  de  se  laudabiliter  opcrantcin  iiivenirent. 
A  sequippe  habcnt  voluiilatem  inalam,  ab  illo  aulem 
el  naluram  bonam,  et  justam  poenam;  sibi  dcbitum 
locum,  aliis  excrcilalionis  adiniiiiculiim  et  timoris 
cxenipliiin. 
CAPUT  X.  —  ilidorum  votuntiitcm  in  bonuni  convcrtere 

potcst  Detts  :  qtture  non  facial. 

13.  Scd  posset,  inquiiint,  eliain  ipsorum  volunla- 
tem  in  bonum  convertere  ,  quoniam  omnipoiens  est. 
Posset  plane.  Cur  ergo  nnii  fetit  ?  Quia  noluit.  Cur 
r.oluerit ,  penes  ipsum  est.  Debemus  cnim  iion  idus 
sapere  quam  oportet  sapeie  (Rom.  xii ,  3).  Puto  au- 
lem  paulo  anie  saiis  nos  osicndisse  non  parvi  boni 
esse  ralionalem  creaturam,  etiam  islam  qua;  malorum 
coinparalioiie  cavet  malum  :  quod  genus  bona;  crea- 
lura-  uliqiie  non  essct,  si  omnium  nialas  voluntates  in 
boiium  Dcus  convertissct ,  ct  niilli  iniquilali  pocnam 
del.iiam  inlligerel ;  ac  sic  non  e,-.sel  nisi  solum  illud 
genus ,  qiind  iiulla  vel  peccati  vel  supplicii  malorum 
comparatione  proflceiet.  Iia  velut  aucta  numerosilate 
excellenlioris  generis,  ipsorum  generum  bonorum  nu- 
merus  muiueretiir. 
CAPUT  XI.  —  Malorum  poenis  tton  indigel  Deus ,  sed 

ex  eis  consulit  bonortim  saluti. 

14.  Eigo,  inquiunt,  est  aliquid  in  oporibus  Dei , 
quod  allerias  malo  indigeai ,  quo  proficiat  ad  boiiuiii  ? 
Itanc  obsiirdiierunt  ei  exca;caii  sunt  bomines,  ne^cio 
qno  sliidio  conlentionis ,  nl  non  audiant  vcl  vidcanl , 
quibusdam   punilis  ,  qiiam  phirimi  coiTiganlur  ?  Qois 


'  Sic  5ISS.  ,'.t  cdill,  quid  eonim  faclura  essel. 


i&5 


DE  GENESI  AD  LITTEIU.M.  S.  AUGUSTINI 


436 


ciiim  paganus  ,'quis  Jtnlocus  ,  quis  h;rrclicHS  non  lioc 

iii  d-iiuo  sua  quolidic  probel  ?  Ycrum  cuin  vcnitur  ail 

dispiilalionem  inquisilioncniqiic  verilalis  ,  noliinl  aJ- 

verlerc  scnsiis  suos  liomiiics ,  cx  qiio  opcre  divin.c 

providtniia:  in  eos  veiiial  iinponcnda;  commolio  disci- 

plinx  ;  ul  si  non  corriguniur  qiii  puniunlur  ,  eoruin 

Unmcn  cxemplo  cxlcri  meiuanl ,  valcalqiie  ad  eorum 

salutem  jiisla  pcrnicics  alioriim.  Niim  ciiiin  inalili;ic 

eonim  vcl  nequiti:e  Dous  auctor  est,  de  quoriim  jusla 

poena  consulit ,  quil)us  lioe  niodo  consulendum  esse 

consliiuii?  Non  ulique  :  sed  cum  eos  viliis  propriis 

inalos  fuUiriis  csse  prxsciret,  non  eos  taineii  crcare 

desiitit ;  utilil.iti  doputans  eorum ,  quos  in  lioc  gencrc 

ereavil,  ut  ad  bonum  prolicere,  nisi  inalorum  conipara- 

lioiie',  nonpos«ciii.  Sienimnoncsseiit,  niilli  rciiitiquo 

prodesseiil.  Parimineboni  esl  actum  ul  siiit,  qui  ccrte 

illi  gencri  uliles  siinl ;  quod  geiuis  quisqiiis  non  vult 

ut  sil,  nibil  aliud  agil,  iii^i  ut  ipso  incnnou  sit? 

15.  M.igna  opera  Doiuini ;  exquisita  iii  omnes  voluii- 

lalcs  cjus  {Psal.  cx,  2):  pracvidel  boiios  fuluros,  et 

creal  ;  prividet  malos  fuiuros,  cl  cn-at :  scipsum  ad 

fruenduni  prxbens  bonis,  multa  niuncnim  suorum  lar- 

giciis  et  malis  ,  niiscricorditer  igiioscens  :  juste  ulci- 

sccns  ;  iiemque  misericorditer  iilciscens ,  jusle  igno- 

sccns  :  niliil    meluens  dc  cujusquam  nialiiia  ,  niliil 

iudigens  dc  cnjiisqiiam  justilia  ;  niliil  sibi  consulens 

ncc  de  operil)U5  bonoriim  ,  ct  bonis  consulcns  eliam 

de  poenis  malorum.  Cur  ergo  non  permitteret  teiitari 

liominem  illa  tenlalionc  probandum  ',  convincen- 

duin  ,  punicndurn,  cuni  superba  concupisceniia  pro- 

priae  potostatis  qund  conccperal  parerct ,  suoriue  fetu 

confuiulcreiur ,  jiistiKjUc  supplicio  a  supcibiue  atque 

inobcdientix  malo  poslcros  delerrcrcl,  quibus  ea  con- 

scribenda  ct  annuiitianila  parabantur  ? 

C.\PUT  XII. —  Cur  leiilatio  per  serpentem  fieri permissa. 

16.  Si  autcm  qiiaMilur  cur  polissimum  per  scrpen- 

tem  diabolus  tcnlare  permissus  sil ;  jam  boc  signifi- 

candi  gralia  facuim  esse ,  qucm  non  adinoneal  Scri- 

ptura  tanuic  aiictoriiatis  ,  laniis  diviiiitalis  documenlis 

agcns  in  proplic'.;~.ndo,  quanlis  effectis  jam  niundus 

implelus  esi  ?  Non  qnnd  diabolus  aliquidad  inslryclio- 

neni  noslram  sigiiilicare  voliierit,  sed  cum  accedere 

ad  lentandiim  non  posclnisi  pcrmissus.numpcraliud 

possct,  nisi  pcrqiiod  pcriniltcbaturaccedere?Quidquid 

igilur  serpciis  ille  significavit,  ci  providenli;c  Iribucn- 

duin  esl,  sub  qua  el  ipsc  diabolus  suam  quidcmhabel 

ciipidilatem  noccndi ;  f.ic.ultalcin  uutem  noiiiiisi  qua\ 

daiiir,   vcl  ad  siibvcrlcnila  ac  pcrdenda  vas;i  ira;,  vcl 

ad  liumllianda  sive  prob;iiida  vasa  misciicordi;e.  Na- 

lura  iiaque  serpentis  iiiide  sit,  iioviinns  :  ptoduxit 

eniin  terra  in  vcrbo  Dei  omnia  pcciira ,  et  besiias ,  ei 

serpcntes;  qiioe  universacreaturababcns  in  seaiiimam 

vivain  irralionnlem,  universK  ratioii:ili  crealura!  sive 

boiioE  sivc  nialavoliinlais,  lcgcdiviiii  ordinis  subdita 

cst{G'eii.  1,20-20).  Quidergo  mirum  si  pcr  scrpcnlcm 

aliquid  agere  pcrinissus  est  diabolus,  cuin  da:moiiia  in 

porcos  inlrareCliristus  ipse  permiseril(Wfl»/i.  viu,  52)? 

>  Edili  hic,  cooperatione.  Mss.  consianter,  compnralione. 
'  ID  Mss.  iirnlia::  iiola',  prociendiim. 


C.\PLT  XII!.  —  In  Maniclimos  qui  diabolum  in  crea- 
liiris  Dei  ceiiscri  no!unt . 

17.  Magis  de  ipsa  nalura  diaboli  scrupulosius  qn.Tiri 
solot,  qiiani  lolam  qnidain  h.crelici,  orfensi  inolestia 
nial:o  voluntalis  cjus,  alicnare  conaiilur  a  crcatura 
sumnii  el  vcri  Dei,  et  altcrum  ei  dare  principium,  quod 
sil  contra  Dcum.  Non  eniin  valcnt  iulclligere,  omne 
quod  cst,  iii  qnanlum  aliqiia  substanlia  cst,  etbomira 
csse,  ct  nisi  ab  illo  vcro  Deo,  a  quo  omne  bonum  csl, 
essc  non  posse  :  inalam  vero  volunlalom  inordiiiate 
nioveri,boiia  inferiora  supcrioribusprxponendo;  atque 
ila  facliim  csse  ul  raiionalis  crcatur.-c  spiritus,  sua 
potoslale  propter  excellentiam  dclcctaius,  lumescerel 
snporliia,  pcr  qiiain  cadcrct  a  bealiludinc  spiiilualis 
paradisi,  et  invidcnlia  conlabcsccret.  Iii  quu  laiiicn 
bonum  est  hoc  ipsum  quod  vivil ,  el  vivificat  corpus , 
sive  aerium  ,  sicul  ipsius  diaboli  vcl  dcmnnum  spiri- 
lus ,  sive  tcrrenum ,  sicul  boininis  aniina,  cujiisvis 
etiain  inaligni  atque  pcrvcrsi.  Ila  dum  iiolunl  aliquid, 
quiMl  Dcus  fereril ,  propria  voluntate  pcccare ,  ipsius 
Oci  subslantiam  dicunl  priino  necessilatc,  et  postinex- 
piabilitcrvolunlalecorruptam  alqiie  pcrvcrsam.Scd  de 
istoruni  dcineiiiissimo  crrore  allas  jam  diximus  mulla. 

C.^PUT  XIV.  —  Caiisa  ruiiia;  angelicce.  Superbia; 
intidia. 

18.  In  boc  aulem  opere  quxieiidum  cst  secunduin 
s;inctam  Scripturam  ,  qnid  dc  diabolo  diccndum  sil. 
rrinio,  ulrum  ab  iiiitio  ipsius  niundi  sua  poteslate  de- 
lcctatus  absiiierit  ab  illa  socict;ile  el  cliarilate ,  qua 
bcaii  suiil  Aiigoli  qui  fruuntur  Dco  ;  an  aliqiio  tem- 
pore  iu  sancto  coetu  fuerit  Angolorum  ,  etiaiii  ipse  pa- 
riter  juslus,  et  paritcr  beatus.  Nonnulli  eiiiiii  dicunt 
ipsuin  ei  fuisse  casum  a  superiiis  scdibiis ,  qiiod  in- 
vidcrit  liomini  facto  ad  imagiiiem  Dci.  Porro  aulcm 
invidia  scqiiitur  superbiam  ,  non  pr;tccdit  :  non  eniin 
causa  supcrbicndi  esl  invidia  ,  scd  causa  invidendi  su- 
pcrbia.  Cum  igilur  siiperbia  sitamor  cxccllonlioc  pro- 
pria} ,  invidia  vcro  sit  odium  felicilatis  alienx,  quid 
uiide  iiascatur  satis  in  promptu  esl.  Amando  enim 
qiiisque  exccllenliam  suam ,  vcl  paribus  individet , 
qnod  ci  co.xqueiitur ;  vel  iiiferioribus,  ne  sibi  co- 
.Tqiicntur  ;  vcl  supcrioribus  ,  qund  eis  noii  coa;quctur. 
Superbiendo  igitur  invidus ,  non  invidendo  quisque 
superbus  est. 

CAPUT  XV. —  Supcrbia  ct  amor  priviitus  fontesma- 
lorum.  Amores  dno.  Ciiitales  diia:  Opus  de  Civitate 
Dei  poHicetnr. 

19.  Meiito  initium  oiiinis  peccali  superbiam  Scri- 
pliira  dclinivit ,  diccns  :  Imtiim  omiiis  peccati  siipcrbia 
{Eccti.  x,  15).  Cui  tesiimonio  non  inconvenieiitcr 
aplaliir  eliaiii  illiid  (lund  Aposloliis  ail ,  Radi.x omniiim 
m/ilorum  cst  avaritin  {  I  Tiin.  vi ,  10)  ;  si  :ivarilinmge- 
ncralcm  iiilclligamus,  (|ua  qiiisquc  appclit  aliqcid  ain- 
plius  quani  oportcl ,  propter  exccllentiani  suam ,  et 
quoiiidam  propri.o  rci  aniorcm  :  cui  sapienter  iiomec 
lalina  lingiia  iiuliilit ,  oiiin  appolla^it  privaluui ,  quod 
potiiis  a  doliiinciilo  qiiam  ab  incromciilo  dicluiii  elu- 
cet.  Oinni?!  eniin  privalio  miiiuii.  Uiidc  iiaqiie  vult 
eniincro  supcrbia     indc  in  angiislias  egcstalemque 


i37  LIBER  UlNDECIMLS. 

conlruditur,  ciiiii  cx  coinniuni  ad  propriuin  daninoso 
sui  amore  rcdigiiur.  S|Kciaiis  est  autein  avarilia  ,  qiia; 
usiiatius  aiipellaim-  amor  pecunia;.  Cnjiis  noniinc  Apo- 
siolus  per  spcciein  genus  signifieaiis ,  universalem 
avaritiara  volebal  intelligi  dicenJo  ,  Radix  ommum 
maloriim  est  uvarilia.  Ilac  cnim  ct  dialjoluseecidit.qui 
utiquc  non  amavil  pecuniani  ,  sed  propriam  potcsta- 
lem.  Proinde  pervcrsus  sui  amor  privat  saiicta  sotie- 
uno  lurgidum  spiritum  ,  cninque  coarctal  miscria 
jam  pcr  iiiiquilalem  satiari  cupientcm.  Hinc  alio  loco 
cuni  dixissel ,  Kruiit  eiiim  Iwmiiies  seipsos  amanlcs  ; 
continuo  subjecil,  amalores  pecuiiiai  (II  Tim.  iii,  2) , 
ab  illa  gcnerali  avaritia  cujus  supcrbia  capiit  est ,  ad 
lianc  spccialcm  descendcns  qua:  propria  liorainum  csl. 
Neque  enini  essent  eliani  lio-niines  amatores  pecuiiix, 
nisi  eo  se  putarent  exccllentiorcs,  quo  ditiores.  Cui 
morbo  contraria  cliaritas  non  quicril  quic  su.Tsunl,id 
esl  non  piivata  excclieiitia  la;talur  :  merilo  ergo  ct 
nnn  inflatur  (I  Cor.  xiii  ,5,4). 

20.  Ili  duo  amorcs  ,  quoriim  altcr  sanclus  est,  aller 
iinmundus  ;  alter  socialis,  alter  privatus  ;  alter  coni- 
niuni  ulilitati  consulens  propler  supernani  societateni, 
aller  eliain  rem  eommunem  in  potestateni  propriam 
redigens  propter  arrogantem  dominationera  ;  altcr 
subditus  ,  alter  a;mulus  Deo  ;  alicr  tranquillus  ,  al- 
ter  lurbulentus  ;  alter  paeificus ,  altcr  sediiiosus ;  al- 
ler  veritatem  laudibus  erraiitium  pr-cfcrens  ,  alter 
quoqiio  modo  laudis  avidus  ;  altcr  aiiiicalis  '  ,  ullcr 
iiividus  ;  alter  boc  volcns  proximo  quod  sili ,  alier 
subjicerc  proximuin  sibi ;  alter  proptcr  proxiini 
ulilitatem  regens  proxiinuin ,  aller  piopler  suain  : 
prxcesserunt  in  Angclis ;  alter  in  bonis  ,  alier 
in  nwlis ;  el  distiiixcrunt  coiidilas  in  gencie  Ini- 
mano  civitates  duas ,  siib  admirabili  et  iiie/Kibili 
providenlia  Dei ,  cuncta  qua:  crcata  sunl  adniinistraii- 
lis  el  ordinaniis  ,  alteram  justorum  ,  alteram  iniijuo- 
runi.  Quaruni  eliam  quadain  tempoiali  commixtioiie 
pcragilur  s;ceuluni,  doncc  ullimo  juJicio  separciitur , 
et  altera  coiijuncta  Angelis  boiiis  in  rege  suo  viiani 
consequatur  ittcrnani,  allera  conjuiicta  angelis  inalis 
in  igneni  cum  rcge  suo  mitlatnr  aHerniini.  De  quibus 
duabus  civitaiibus  latius  forlassc  alio  loco,  si  Domiiius 
voluerit,  dissereiiius. 

CAPUT  XYI.  —  Diabolus  quaiidunam  lapsus  sil. 

21.  Qiiando  ergo  dejcccrit  superbia  diabolum,  ut 
oaturam  suani  bonam  prava  volunlate  perverterct, 
Scriplura  iioii  dicit  :  aiite  tamcn  factum  fuisse,  et  ex 
liac  eum  liomini  invidisse ,  ratio  maiiifesta  dcclarat. 
In  promplu  est  enim  omnibuslixc  intucntibus,  noii 
cx  invideniia  superbiam  nasci,  sed  ex  superbia  potius 
invidenliam.  Non  auleni  fruslra  putari  potesl,  abinilio 
tcmporis  diaboluin  superbia  eccidisse ,  nec  fuisse  ul- 
Iiim  antea  tempus  quo  cuni  Angelis  sanclis  pacatus 
vixerit  ct  beatus,  sed  ab  ipso  priniordio  creatura;a  suo 
creatore  apostatasse  ;  ul  illud  quod  Domiiius  ait,  Ille 
homicida  erat  ab  iiiilio ,  et  in  veritale  non  slclil  (Joan. 
viii ,  4-S) ,  utruraqiie  ab  initio  intef.igamus ,  iioii  so- 
ium  quod  boniitida  fuit ,  sed  otiam  quia  iii  vcritate 

•  tx.  et  U\.,  mnicttilis; ;  vo  cjuv  ,111  ct  Mw  ,  nmicalii. 


non  stelit.  Et  liomicida  qiiidcm  ab  illo  initio  ex  quo 
lionio  poluil  occidi ;  noii  autcm  potuit  oceidi ,  aiiie- 
qiiam  esset  qni  occidereliir.  Ab  initio  crgo  liomiciJa 
diabolus ,  qiiia  ipse  occidil  hominem  primuni ,  ante 
quem  nullus  boininum  luit.  Iii  veritate  autem  iion 
stetit,  et  lioc  ab  initio  ex  qiio  ipse  crcatus  est ,  qui 
staret  si  slarc  voluissei. 
CAPIT  X\II. — An  bcatut  fueritdiobolus  antepecctitum, 

22.  Quomodo  cnim  duxisse  ctiam  vitani  beatam 
inier  bcaius  ,\iig(Jos  credi  potest,  qui  futuri  sui  pcc- 
cat!  aiqiie  supplicii,  id  csl  descrtionis  et  ignis  ajterni, 
pr.cscius  noii  fuil?  Si  pracscius  iion  fuii,  nierito  qiia;- 
riliir  ciir  non  fueril  '.  Ncquc  enim  saiicti  Angeli 
.-etern»  sua;  vit  e  ae  bealitudinis  incerli  sunl.  Naiu 
qiioiiiodo  beati,  si  inccrti?  An  diceiiius  Iioc  Deiim  dia- 
bulo  rcvelare  iioluisse,  cum  adliuc  esset  angclus 
bonus  ,  vel  quid  faclurus ,  vcl  quid  passurus  esset ; 
cxteris  vcro  Iioc  revelassequod  cssent  in  .Tternumin 
ejus  vcrilale  mansuri?  Quod  si  iia  est,  ideo  jam  iion 
iiequaliicr  bcatus,  imo  jani  nec  plane  bcatus  fuit, 
quandoqiiidein  plane  beati  de  sua  beatiludine  ccrli 
suiit,  nteani  luillus  perlurbetmelus.  Qiioautem  malo- 
nicrito  ita  discernebaiur  a  ca;leris,  ut  ei  Deus  nee  ea 
quic  ad  ipsum  pcrtiiicrent,  futiira  revclarct?  NumqniJ 
ille  piiiis  ultor,  quam  isle  peccator?  Absit :  neque 
eiiini  Dciis  daimiat  innocentes.  An  foiLe  cx  aliogcncrc 
angelorum  fnit,  quibus  Deiis  iion  dedit  vcl  dc  seipsis 
pracscientiam  fulurorum?  qiii  qiionam  modo  bcali 
possint  esse  non  video ,  quibus  incerla  cst  ipsa  sua 
beaiiiudo.  Nam  et  lioc  quidam  senserunl,  non  fuisse 
diabolum  in  illa  sublimi  natura  Angelorum ,  quac  sii- 
pcieoelcstis  cst ;  sed  in  corum  nui  aliquanio  inferiiis 
in  miindo  facti  sunt,  ct  per  sua  officia  diblributi.  Ta- 
les  enim  fortasse  posset  aliquid  etiam  illicituni  dele- 
ciare  :  quam  tamen  delectationem  si  pcccare  noHent, 
libero  arbitrio  cohiberent;  sicul  homo  ,  maximeille 
priraus,  qiii  peccati  poenani  nonduni  habebat  in  laenv 
bris,  quandoqiildem  el  ipsa  a  sanctls  viris  Dco  subdL- 
lis  per  ejiis  graiiani  pietatc  supcratiir. 

CAPUT  XVIII.  —  lloino  antc  peccaliun  quomodo 
bealus  [ueril. 

23.  Pono  isla  quaislio  de  beata  vita,  ulruni  eani 
quisquani  jam  liabere  dicendus  sil,  ciii  iiiceituin  esi ' 
utruni  secum  permansura  sit ,  aii  ei  miseria  qiiandu- 
qiie  succcdat,  potest  et  de  ipso  primo  liomiiic  oriii. 
Nam  si  futuri  sui  peccali  pra;scius  eral  diviii;icque  vln- 
dicta',  beatus  csse  uiide  poteral?  Ergo  erat  in  para- 
diso  non  beatus.  Sed  cnim  non  eiat  fiituri  peccati  sni 
pr;cscius?  Ergo  per  hanc  Ignorantlam  aut  e^usdciii 
bcatitudinis  incertus  ;  ct  quoinodo  jain  verc  beatns  ? 
aui  falsa  spe  cerlus ,  non  scienUa  ;  ct  qiiomoda  noii 
siultus  ? 

24.  Sed  lanicn  liominis  adliuc  iii  corpore  animali 
consiiliili,  cui  obedientcr  vivcnli  danJuin  adliuc  esset 
Aiigclnruni  consortiuni ,  ct  mutatio  corporis  ex  ani- 
mali  in  spirituale,  possumus  inlelllgere  beaiain  vilani 
sccuiidum  qiieindain  inoduin,  clianisi  noii  erai  prx- 

'  F.r.  1  iigil.  ven.  lcguiit,  (1/  e^t  deserlionis  et  iqiiis  atcrni 
s!  privscim  nim  fuil,  iiurito  qmniliir  ciir  non  fuerit.    fi. 
"  y.is.,  ciijii!,  iiiLcri.us  est  iilnim,  ctc. 


iZ9 


siiiis  fsituri  sui  pcrcaii.  Nciiie  cniii)  el  ilii  pr^rscii 
fiieriiiil,  qiiibus  AposUihis  ilicil ,  Yos  qui  spirilnalcs 
eslis,  inslruile  liujusmodi  iii  spirilu  Uuil.ilis,  iiitciidcns 
le  ipsum,ne  el  lu  lciilcris  (Galal.  vi ,  1) ;  iion  alisurdc 
lainen  ncc  improbe  dicinuis ,  bcaios  jam  fiiissc  hoc 
ipso  quod  spiriiualcs  cssciit,  non  corpore,  scd  jiisliiia 
lidci ,  spc  gaiidrnles,  in  Iribulalionc  palicnlos  {Itom. 
XII,  12).  Qnanlo  niagis  crgo,  et  ampliore  niodo  boatus 
cral  homo  in  paradiso  aiite  pccc.ituni,  qiiamvis  incer- 
lus  fuluri  sui  easus ,  qui  spe  iia  gaiidebal  propter 
pr.Linium  fnlurir  commulationis,  ul  imlla  csscl  Iribu- 
lalio  cui  tolcrand:c  palientia  milit;ircl?  Quamvis  cnim 
non  vana  pra^siinipiione  de  inccrio  ccrlus  vcliit  slul- 
iiis,  sed  spc  non  infidolis;  aiileqiiam  apprehendcret 
illam  vilain  ,  nhi  ceriissimus  ipsius  xternx  vit.c  sua: 
fulu!  us  csscl,  possct  cxsullarc,  qncniadiiiodnin  scri- 
ptum  est,  CHiii  iremorc  iPsal.  ii,  1 1) ;  et  liac  cxsulta- 
lionc,  niiilio  ahuiidanlius  in  paradiso,  qiiam  sancii  in 
his  tcrris,  hcaius  esse,  niodo  qiiodam  inferiorc  qnam 
in  il!a  viia  a;terna  sancloium  suporcflclesliunirpic  .An- 
gclorum,  non  lamen  nuUc. 

C.APUT  XIX.  —  Aiigelorum  coiidilio. 
23.  Diccre  auiein  de  ahquibus  angclis  quod  in  suo 
quodain  generc  boali  psse  possiiil,  fntiirac  sua;  ini(|ui- 
t  iiis  et  damnaiionis,  vel  certe  pcriiclua;  saliilis  in- 
ccrii,  qnibus  nee  spes  subcsset  qnod  alicpiando  cl  ipsi 
aliqiia  in  melius  nmtaliitne  cerli  de  bac  re  fnluri  es- 
sent,  vix  fercnda  pr;csumptio  est :  nisi  forle  el  lioc 
dioalur,  ita  crcatos  istns  angolos  mundanis  ministcriis 
«lisiribiitos  sub  aliis  siibliniioribus  et  bcalioribus,  ut 
pro  rccie  geslis  prrposituris  suis  accipianl  illam  vi- 
lain  bcauim  ac  siiblimiorcm,  de  qua  possint  cssc  cer- 
lissimi,  ciijus  iiliqiie  spe  gaudcntes  possint  non  incon- 
griie  dici  jam  bcaii.  Ex  quorum  nuniero  si  diabohis 
cccidil  ciim  sociis  iniquilalis  sua>,  simite  est  hoc  ei 
qiiod  cadunt  a  jiistilia  fidei  eliam  horoines,  simili  su- 
licrbia  pncvaritali,  vel  seipsos  seducenles,  vel  illi  se- 
diiclori  consenlieiitcs. 

26.  Scd  asscrant  hxc  duo  gencra  bonorum  Angclo- 
riim  qiii  poiueriiit,  unum  supercoelestiuni,  in  quibus 
nunquam  fuii  qui  cadcndo  diabolus  factus  est;  altc- 
rum  aulcm  niundanorum,  in  qiiibus  fuit  :  milii  aulciu, 
fiiteor,  undc  hoc  secundum  Scri|)luras  asseiam,  non 
intcrim  occurril;  sed  coarclaiu^  qua;slione  illa,  qua 
qiixritur  ulruiu  sui  casiis  pra;scius,  nnteqnam  cade- 
rcl,  fuerit,  ne  sua;  bcalitudinis  incertos  esse  vel  ali- 
quaiido  fiiissc  Angclos  dicercm,  non  sinc  caiisa  piilari 
pnssc  dixi,  diabolum  ab  ipso  crealura-,  lioc  csl  ah 
ipso  vel  temporis  vcl  sua;  conditionis  iiiitio  cecidisso, 
nec  aliqiiaiido  in  veritale  siclisso. 

CAPUT  XX.  —  Opiiiio  de  diabolo  creato  iii  imlili.i. 

27.  Unde  noiinulli  eum  non  in  lianc  maliliam  li- 
hcro  voluntalis  arhitrio  cssc  deOexum,  sed  in  hac 
onininocieaium  putant,  quamvisa Domino Deo sumino 
ol  vero  nalurarum  omnium  crcntorc  :  adhihenlqne  le- 
stimoniuin  do  lihio  Job,  qnoniam  iui  scripluin  esl, 
ciiin  de  illo  sermo  ossel,  Uoc  csl  imliiim  fijmciiii  Do- 
miiii,  qnod  fecil  ul  illudatur  ab  Angelis  cjus  {Job.  xi., 

i,  scc.  LXX) :  cui  senlciitix  cnngruii  quod  in  rsalmo 


degen::si  .vd  utteram,  s.  augu.sti.ni.  jio 

soriptnm  cst,  Draco  liic  qiiem  /iiiiisli  ad  illiideiidum  ei 
(fsal.  ciii,  20);  nisi  qiiod  liic,  qucm  fiiixisti.  dixit; 
ncn  niileiii  siciil  ibi,  Hoc  csl  inilium  fiijmmui  Domini: 
lanipiam  in  inilio  euni  ila  (inxissel,  ut  malus,  ut  in- 
vidus,  ut  scduclor,  ul  omiiino  di;ibolus  esset,  non  vo- 
luniate  dopravaius,  scd  ita  crcalus. 

CAPUT  XXI.  —  Rcfclliiur  hmc  opinio. 

28.  Ha;c  opinio  quomodo  non  sil  adversa  ei,  quoil 
scriptum  cst,  Fccii  Dcus  omnia  bona  valde'  {(Jen.  i,  31), 
qnamvis  concntiir  ostcndcre ;  ncc  insulse  etiam  vel 
inoruditc  asscratur,  non  tanium  conditione  prima, 
scd  eiiam  nunc  dcpravatis  lot  voluniaiibus,  in  summa 
tamen  omnia  qux  crcata  sunt,  id  cst  universam 
oinniiio  crealuram  bonam  csse  vahle,  non  quod  boni 
siiit  in  ca  mali,  scd  qund  non  ef(iciaiit  malitia  sua  ut 
siib  Dci  adminisiratoris  imperio,  virluie,  sapientia, 
dccus  ct  ordo  universitaiis  aMqua  cx  partc  turpetur 
sive  turbetur ;  cum  snis  quihusque  vuluntalibus,  eiiam 
inalis,  tribuanliir  certi  ci  congi  ui  limitos  poiestatum 
cl  pondora  mcriioriim,  ut  etiain  cum  ipsis  convcnien- 
lor  jiisic  [ue  oidinalis  iinivcrsiias  pulclira  sit  :  tamcn 
qiii  1  qiiilibct  occurril,  et  verum  est  aique  manireslum, 
justilix  ipsi  cssc  conlrarium  ul  iiullo  pnccedenle  me- 
riio,  hoc  ipsiim  iii  quoquam  Dcns  danuiot  qiiod  in  eo 
ipsc  creavcril,  ccrlaque  el  cvidcns  dainnatio  diabo'i 
ot  aiigolurum  cjus  ex  Evangcrui  rccitJtnr,  ubi  se  di- 
ciurum  Dominus  pra;nuiitiavit  eis  qui  a  sinisiris  sunt, 
lle  in  igncm  celernum,  qui  prceparatus  csl  diabolc  el  an- 
gelis  cjus  {Matth.  xxv  ,41  );  millo  modo  iii  eo  natu- 
iMiii  quain  Deiis  creavil,  sed  nial.iin  proiiri.im  volun- 
tatem  poena  ignis  xtcrni  plcclcndam  cssc  creden- 
dum  esl. 

C.\PUT  XXII.  —  Opinionis  ejusdem  fundamenla 
conrclluntur. 

29.  Ncc  cjus  naturam  csse  signilicaiam  qiiod  di- 
cliim  esl,  Uoc  esl  inilium  figmenli  Domiiii,  quod  fecit 
ut  illudaliir  ab  Angclis  cjus  :  sed  vel  corpus  ncrium, 
quod  lali  voluiitaii  cnngrucnter  aplavit ;  vel  ipsam 
oidiiKitionem,  in  qiia  cuni  fecii  etiaiii  iiolenlcm  ulilein 
bonis ;  vcl  quod  pr.csciens  eum  propria  vohinlaie  ma- 
liim  futuriiiii,  fecit  cun)  (amen,  non  ahstineiis  hoiiita- 
tcm  suam  in  pra'benda  viia  atqiie  subsiantia  fulunc 
eliam  noxi;c  viduntati',  simul  pra;vidciis  qiiaiita  dc 
illo  bona  cssol  siia  mirabili  boiiitaie  ac  polcslale  fa- 
cliirus.  luiliiim  aulcm  figmcnli  Domiiii  dictus  est, 
quod  fecil  ul  illudalur  ab  Angelis  ejus,  non  quia  ipsiiiri 
primitus  condidil,  vcl  initio  maluni  condidit;  sed  quia 
cnm  sciret  ciim  ad  hoc  propria  voluntate  nialuin  fu- 
turum  ul  boni^  iioccrct,  creavitcum  ad  lioc  ut  de  illo 
bonis  ipsc  prudosset.  lloc  esl  eniin,  ui  illudalur  ab 
Angelis  cjus;  quoniam  sic  illudilur,  cuni  saiictis  pro- 
siinl  1'Miialioiics  ejns,  quibus  cos  dcpravare  conatur, 
iit  inaliiia,  in  qu;i  ip-e  esse  voluit,  eo  noloiite  sit  uti- 
lis  scrvis  Doi ;  quia  hoc  pncvidcns  eum  finxil.  Idco 


'  codicos  odili  ol  yss.  post,  bonn  raldc,  adduat :  l  bi 
inriwlur  rii  ibolus  noii  propria  roluntolc  dcpruriitiis,  sed  ab 
inso  comino  r>co  f.iclus  muliis  ruldc ;  quoil  glossenia  esse 
consor  qiiiilani  ncc  inii  rudons  nec  recoiis  aniiolavlt  iii  Col- 
bcj liiio  >  s.  .Mox  iu  odilis  logel)alur :  Quimtris concnlnr  os/ni- 
rlcrf  iit  in.wlne  :  at  iii  Mss..  ncc  i'i.i;l^\ 

■  Mks.  aliqii' t,  voIhiiI  .lis. 


Ul 


LIBER  UNDEClMliS. 


443 


iniiium  aii  iUiulendum,  quia  cl  niali  Iionrmos  vasa 
ejusdem  diaboli,  el  lanquam  capilis  coipus,  qiios  ni- 
liilomimw  Dcus  ninlos  fuluros  pr.Tvidmis,  rrcavil  la- 
nieii  ad  ulililakm  sanclorum,  simililcr  illudunliir, 
cum  ct  ipsis  noccrc  volcntibus,  pra^slatiir  sanclis  cx 
coriini  coniparalionc  cautcla,  ct  pia  sub  Dco  liumilitas 
et  inlelligciitia  grali;T; ',  ct  cxcrcilatii:  ad  lolorandus 
malps,  cl  probatio  ad  diligendos  iiiimicos.  Sed  ille  est 
inilium  figmenli,  quod  sic  illuditur,  qiiia  prxccdit 
istos  el  temporis  anliquilate,  et  princip;\tu  nialili;c. 
IIoc  aulcni  illi  Dlmis  per  sanclos  Angelos  facit,  illo 
opere  providcnii;e,  quo  crealas  naiuras  administrat, 
siibdcns  videlicet  angelos  malos  Angclis  bonis,  ut 
ma!orum  improbilas,  non  qunntum  nililur,  sed  quan- 
tum  siniiur  possit  :  ncc  laiitiim  angclorum  malorum, 
verum  ct  liominum,  doiicc  etiam  isla  juslilia,  qiia  vi- 
viiur  cx  fide  ([tom.  i,  17),  qux  nuiic  paiienler  in  lio- 
minibiiscxcrcclur,  convcrtaturinjudiciuni(Psft/.xciii, 
l.">),  Ht  possiiit  ct  ipsi  non  snliim  duodocim  tribus 
Israel  (  MaHh.  xix,  28),  scd  cliain  angclos  judicare 
(I  Cor.  VI,  5). 

CADUT  XXIII.  —  t'l  iiiteiliijcndiim  cst  diabolum  iii 
teritiile  iiiinqumn  stetisse. 

50.  Qiiod  eigo  pulalur  nunquam  diabolus  in  veri- 
tate  steii.ise ,  nunqiiam  cum  Angclis  beatam  duxisse 
vitam,  sed  ab  ipso  sua;  conditionis  initio  cecidisse , 
noii  sic  accipiendum  est,  ut  non  propria  voluniaie 
dcpravatiis,  sed  nialus  a  bono  Dco  crcaius  puietur  ; 
alioqiiin  non  ab  initio  cocidisse  diocretur  :  neqiie  enim 
cecidil,  si  lalis  cst  factus.  Scd  f.iclus  continuo  se  a 
luce  veritaiis  avcrlit,  superbia  luniidus,  ct  propri;c 
poleslatis  dclcclatione  corruptus  :  unde  bealx  alqiie 
angclicffi  vil;e  dulcedineni  non  gusiavit ,  quani  non 
utiquc  acceptam  faslidivit,  sednolendo  accipere  dese- 
riiit,  et  aniisii.  Proinde  ncc  sui  casus  pr:cscius  esse 
poluit;  quoniam  s;ipientia  piciatis  est  fructus.  llle 
auteni  coniinuo  iinpius,  coiisequenter  el  mcnte  cmcus, 
non  ex  eo  quod  acccperat  cccidit,  sed  ex  eo  quod  ac- 
ciperet,  si  subdi  voUiisset  Deo  :  qiiod  profcclo  quia 
noliiit,  et  ab  co  quod  acccplerus  crat  cecidit,  et  potesUi- 
lem  illius  sub  quo  csse  noluii,  non  evasit;  faciumqiio 
in  illo  esl  pondere  niei  ilorum,  ut  nec  jiistitioe  possit 
lumine  delectari,  ncc  ab  cjus  scnteniia  liberari. 
C.\PIJT  XXIV.  —  De  coipore  iiiijstico  diubidi  intelli- 

gendum  csseillud,  Qiioinodo  cccidii,  f/c. 

51.  Quod  ergo  pcrlsai;im  propliclam  in  cuni  dici- 
tur,  Quomodo  cecidit  de  coelo  Lucifcr  mane  oriens?  con- 
Iritus  est  in  lcrram,  qm  mitlebul  ad  omncs  gentes  ?  Tii 
autein  dixisti  scnsu  tuo,  Incoelum  asccndum,  supcr  si- 
dera  cceli  pou<tm  tlironiim  incum,  sedcbo  in  munte  excelso 
super  monles  excetsos  qui  sunl  ad  aquilonem,  asccndum 
$uper  nubes,  ero  similis  Allissimo  :  nunc  aulem  ad  in- 
(eros  descendes  (Isai.  xiv,  12-14);  et  c.clcra,  qu;c  iii 
figura  regis  veliit  ISabylonis  in  diaboluni  dicla  iiitel- 
liguiitur,  plura  in  cjuscorpusconvcniunt,  quod  ctiain 
»le  Inimajio  gencre  congreg:il;  ct  in  eos  maxiuie  qui 
ei  pcr  siipcrbiam  cob;cFciit,  ap<istataiido  a  mandaiis 

•  Sic  plerique  ot  n|.tinw  nola>  Mss  U  i  xcu.si  hihen[,liii- 
ttilitiUis  ct  iMdlifjcnlia;  gratia. 


Dci.  Sicul  cnini  qui  crat  diabolus,  Iiomo  dietus  esi. 
ul  in  Evangelin,  Inimicus  homo  hoc  fecit  [Matth.  xin, 
28) ;  ita  qui  homo  erat,  diabolus  diclus  est,  ut  rursiis 
iii  Evaiigclio,  Nonne  ego  vos  duodecim  elegi,  et  unusex 
vubis  diubulus  est  (Joa)i.  vi,71)?  Et  sicul  corpus  Cbristi 
quod  est  Ecclesia,  dicitur  Clirislus,  sicut  illiid  est, 
Vos  Abraha;  semen  eslis,  cuni  paulo  superius  dlxisset , 
Abruliw  dictoe  sunt  promissiones  et  semini  ejus  :  noH 
dicil,  El  seminibus,  lanquam  in  multis ;  sed  tanquam  iii 
itno,  Et  scmiiii  luo,  quod  est  Clirislus  iCalal.  iii,  29, 
16) ;  ct  ilerum,  Sicutenim  corpus  nniim  cst,  ct  mcmbra 
habet  inulta,  omnia  autem  membra  corporis  cum  siut 
multa,  unnmeslcorpus;  ita  et  Christus([Cor.  xii,  12) : 
eo  modo  cliam  corpus  diaboli,  cui  caput  esldiabolus, 
id  c.^t  ijis.i  iiiipioruiii  miiltitudo,  ma\iincque  eorum 
q:ii  .T  Cliiislo  \el  dc  Ecclesia  sicut  de  ca'Io  dccidunl, 
diciiur  diabolus,  ei  iii  ipsum  corpus  figurate  inulta 
dicuulur,  qiix  non  lam  capiii  ipiam  corpori  membris- 
que  conveniaiit.  Itaque  Lucifer  qui  niane  oriebalur  et 
cecidit,  poicst  inielligi  apostatarumgonus  vel  a  Chri- 
slo  vel  ab  Eccle,-.ia ;  quod  iia  convertitur  ad  lenebras 
amissa  luce,  quam  poriabat,  quemadmodum  qui  con- 
vcrtuntiir  ad  Deum,  a  tenebris  ad  lucem  transeunt , 
id  cst,  qui  .•"uernnt  tenebrac  lux  fiunt. 
CAPUT  XXV.  —  De  eodem  corpore  diaboli  diclum  esse 

illud,  Tii  es  signaculum,  elc.  Paradisiis  Ecclesia. 

52.  Ilem  in  figura  principis  Tyri  per  Ezpchielem 
prophelam  in  diabolum  dicta  inlcliiguiitur,  Tu  es  si- 
gnaculum  siinililudinis  et  corona  dccoris  ;  in  dcliciis  pa- 
radisi  Dei  fuisli,  omni  lapide  pretioso  ornaluses  (Ezech. 
xxviii,  12,  13) ;  ct  c;cler:i,  qua;  non  lam  iii  ipsum 
priiicipem spiriiiim  nequiti;v, quam  in  corpus  ejus dicta 
conveniunt.  Paradisus  eniin  dicta  cst  Ecclesia,  sicut 
legitur  iii  Cantico  canticorum,  Horius  conclusus,  fons 
signatus,  puteus  aqua:  vivce,  paradisns  cum  fructu  pomo- 
rum  (Cant.  iv,  12,  15).  Inde  cecidcrunt  vel  apcrta  ct 
corporali  separatione  oinnes  hserciici;  vel  occulta  et 
spirituali,  quamvis  iu  ea  corporahtcr  esse  videanlur, 
omncscoiiversi  advouiitum  suum,  cum  posl  remissio- 
ncm  omnium  peccatorum  paiilulum  ainbulasscnt  in  via 
justiti;r,inqiiibus  facia  suiit  postcriora  deteriora  prio- 
ribus  ,  ei  qiiibus  cxpediebat  non  cognoscere  viau 
justiti;B,  quam  cognoscentibus  retrorsum  rcflecti  a 
Iradito  sibi  sanclo  mandato  (Piod.xxvi,  1I;c(  II  Peir, 
II,  21,  22).  Ilanc  pessiinam  geiieraiioiicm  Domiiius 
describit,  ciim  dicil  spirituin  nequain  cxire  ab  honiine, 
el  cum  aliis  sepieni  redire,  et  in  donio  qu;im  munda- 
lani  j;im  invcnerat,  inliabitare,  iit  siiit  novissima  ho- 
niiiiis  iUiiis  pojora  prioribiis  (Matlh.  xii,  .iS-io).  Tali 
cnim  goiicri  lioiniiium,  quod-jam  facluin  cst  corpus 
di;ibuli,  possunt  luec  veiba  congruerc,  A  die  qua 
crcaliis  es  tu  cum  cherub ,  id  est  cum  sede  Dci,  quaj 
interprclatur ,  Muliiplioaia  scientia ,  etposuit  te  in 
monie  sancto  Dei,  lioc  csi  i:i  Ecclesia;  undc  est,  Et 
exuudivil  nie  de  monle  suncto  suo  (Psal.  iii,  5).  Fuisti 
in  mcdiu  lupidum  flammcorum,  id  cst  sanctorum  spi- 
rilu  rorvcnliuiii ,  lapidum  vivorum  :  ambulasti  sine 
vilio  tu  in  dicbus  luis,  ex  quo  die  creatus  es  tu  donei 
inventu  sunl  dclicla  tua  in  te  (Exech.  xxviii,  I  j,  ISy 


diaboli  condilione  et 


443 

Tossunt  ililigcniiiis  isla  iraclari ,  ul  foitassis  ostcn- 
il;itur  noii  soluni  et  iiunc  inlellcciuni  essc  in  liis  veibis 
posse,  sed  omnino  aliuni  cssc  nnn  posse 
CAPUT  XXVI.  —  tomlusio  d. 
Inpsu. 
33.  Vcrum  quia  longnm  csi ,  ct  alinm  sermoncm 
cxigit  eidcm  lanluin  (iiucslioni  dcpululiim  ;  iiiinc  suf- 
Uciat  isU  coinplcxio,  aut  ab  initio  toiidilionis  su;c 
dialiolum  a  bcaliludiiie  ,  quam  si  voluisscl  pcrccplu- 
rus  fucrat,  iinpia  supcrbia  cecidisse,  aut  alios  esse 
angelos  infcrioris  ministerii  in  hocmundo,  interiiuos 
secuiidum  eorum  quanidam  non  prxsciain  bealiludi- 
iiem  vixerat,  ct  a  quorum  socielatc  cum  sibi  subdilis 
angelis  suis  lanqiiam  archangelus  cccidit  pcr  supcr- 
bam  inipielatem ;  si  lioc  ullo  modo  asscri  potest,  quod 
inirum  si  polcst  '  :  aui  cerle  ralionem  requirendam  , 
qneinadmoduiii  omnes  saiicti  Angcli,  sL  inter  illos  ali- 
quando  pnrilcr  bcalus  cum  suis  angclisdiabolus  vixit, 
nondum   habuerint  eliam  ipsi  cerlam  pr;cscienliam 
pcrpelua;  felicilalis  sua;,  sed  eam  posl  casum  ejus  ac- 
ceperiiii;  aut  quo  meriio  anle  suum  peccalum  diabo- 
lus  tum  sociis  suis  a  ca;ieris  Angelis  discrefis  fuei  il , 
ul  ipse  sui  casus  futuri  essct  ignarus,  illi  aiitcm  cerli 
permansionis  sua;  :  dum  lamen  et  peccalores  ansclos 
minime  dubiiemus  delrusos  tanquam  in  carcerem  ca- 
ligiiiis  linjus  aeriie  circa  terras,sccundum  apostolicam 
lidem  ,  in  judicio  puniendos  servari  (II  Peir.  ii,  4)  ; 
et  ia  illa  superna  beatiludine  sanclorum  Angclorum 
non  esse  incertam  vilam  xternam, ncc  nobis  sccundum 
Dei  misericordiam  et  gratiam  et  fidelissiiiiam  pollici- 
tationem  inccrlam  futuram,  cum  fuerimus  cis  post 
resurrcclionem  ct  istorum  mutalionem  corporum  co- 
pulati.  Ad  lianc  cnim  spcm  vivimus,  el  ejus  promis- 
sionis  graiia  rccreamur.  Quidquid  autem  cliam  de 
diabulo  dici  potest,  cur  cum  Deus  creaverit,  ciim  la- 
lem  pra;sciret  futunim,  el  cur  omnipolens  ejus  vo- 
luntatcm  ncn  converlal  in  bonum,  secundum  ea  qiia; 
disseruimus  cum  de  malis  liomiiiibus  siniiliier  qn;c- 
rercmus,  sive  inlclligalur,  sive  crcdalur  ,  sivc  qnid 
melius  inveniri  polcst,  inveniatur. 
CAPLT  XXVIl.  —  Ve  lentatione  diuboli  per  serpcnleni. 
34.  Ab  illo  ergo  cujiis  siipcr  omnia  qu;e  crcavit, 
siimma  potestas  est,  per  Angclos  sanctos  a  quibus  il- 
ludilur  diaboIus,cuineldcipsius  malevolcnlia  coiisu- 
litur'Ecclesia;Dci,non  est  permissns  tenlarcfcniinam 
nisipcrscrpentem,  nec  virum  nisi  per  feniinam  :scd  in 
serpcnte  ipsc  lociilus  cst,  utcns  eo  velut  organo  ,  nio- 
vensquc  cjusnalurameoinodoquo  movereillc,  cl  ino- 
veri  illa  poiuil,  ad  cx])rimcndos  vcrborum  sonos  et 
sigiiacoiporalia,  pcrqiix  mulicr  suadcnlis  inlclligorel 
voluntaicm.  !n  ipsa  vero  mnliere,  qiiia  illa  laiionalis 
crcatura  cral,  qu;c  motii  sno  possct  uli  ad  vciba  fa- 
cicnda,  non  ipse  loculus  csl ,  scd  cjus  operatio  alqiic 
persuasio;quamvis  occultoinsiiiictuadjuvareliiilcriiis, 
quod  extcrius  cgcrat  pcr  scrpcntem.  Quod  qiiidcni  si 

'  Er.  ct  \x)\.,  per  nupcrhia:  im)>ietulem  :  scd  lioc  nullo 
tnodo  asseri  potest,  illua  mirum  st  puten.  \  isum  cst  resli- 
luere  leclioncm  »iss. 

'  l.ov.,  consolanlur.  Alii  codiccs,  consulalur;  vel,  coiuu- 
litur. 


DE  GENESl  AD  LITTEP.AM,  S.  AUGUSTIM  441 

solo  insiinclii  occuliiiis  agcret,  sicul  cgil  in  Juda  ut 
iradcret  Chrisliim  (Joan.  xiii,  2)  ,  posset  cfliccic   in 
aiiima   siipcrbo  aaiore  su;e  poleslalis  inducta  :  scd  , 
siciit  jani  dixi ,  tcnlandi   vuluiiUlcm  liabct  diaboliis  , 
iii  potcslate  aiilcm  ncc  ui  faciai  liabet ,  ncc  qno- 
niodo  facial.  Qiiia  poriiiissiis  est  crgo ,  tcnlavit ;  el 
qiiomodo  periiiissus  cst,  ita  lciilavit  :  cui  aiitcm  ge- 
ncri  liominiiin  piodessct  quiid  facicbat ,  neque  scic- 
bat,  neque  volcbat,  ct  eo  ipso  illudcbalur  ab  Angelis. 
C.\PUT  XXVIII.  —  An  serpens  verba  vrolula  iniel- 
lexcril. 
35.  Non  ilaque  serpens  verhorum  soiios  iiilcllige- 
bat,  qui  cx  illo  fiebant  ad  mulicrcm.  Neqiie  eniiii 
convcrsa  crcdcnda  est  aiiiiiia  ejus  In  naturam  ratio- 
nalem;   quaiidoquidcm   ncc   ipsi   liomincs,  quoriim 
rationalis  iiatiira  cst,  cum  d.cmon  in  eis  ioipiiiur  ea 
passione  cui  cxorcisla  rcquii  ilur,  sciiinl  qiiid  loquan- 
tur  ;  quaiito  iiiinus  ille  intclligeret  verbiiruBi  sonos , 
quos  pcr  cum  ct  cx  eo  diabolus  illo  modo  f;iciebal, 
qiii   homincm  loqucnlcn)  non  intclligeret ,   si  euin  a 
diabolica  passionc  immunis  audiret?  Nam  ct  qiiod  pu- 
lanlur  audireet  iniclligercserpeniesverba  Marsorum, 
ut  eis  incanlantibus  prosiliaiit  plerumqiie  de  latehris, 
ctiam  illic  diabolica  \is  operatur,  ad  cognoscendam 
uhiqne  providenliam,  quam  rem  ciii  rci  naiurali  or- 
dinc  subjiciat,  ct  quid  ctiam  volunt  ilihus  malis  sa- 
picnlissima  polestate  pcrmittat,  ut  lioc  magis  liahcat 
usus,  serpeiitcs  moveri  carmiiiihus  homiiiuin  ,  quam 
iiJhmi  aliiid  gcniis  animantium.  Eiiam  li;cc  enim  noii 
parva  testaiio  cst,  nituram  primiius  liumanain  scr- 
licnlis  scdnctain  esse  ci)IIoqiiio.  Gaudcnt  enim  d;c- 
inoiies  hanc  sihi  polcstatcm  dari,  ut  ad  incaiilalioncra 
hominum  scrpcntcs  moveant,  nt  qiuilihct  modo  fal- 
laiit  quos  possunt.  lloc  autem  pcriniltuiitur  ad  priiiii 
f.icti   mcmori;im  commeiidaiidam,  quod  sit  cis  qux- 
dain  cum  hoc  geiicre  familiariias.  Porro  ipsum  pri- 
iiiuin  factuni  ad  hoc  pcrmissum  est,  ul  pcr  iiaturam 
serpentis  signilicarctiir  geiieri   horainum ,  cui  cru- 
diciido  h;ccgcsta  conscribi  oporlehat,  oiniiisdiahohca! 
teiitationis  siniiliiudo  :  quod  apparcbit,  cuiii  in  scr- 
piiilcm  profcrri  coepcrit  divina  senicniia. 
C.U*UT  XXIX.  —  Serpcns  cur  diclus  prudenlissinius. 
50.  Proiiide  prudcntissinms  omnium  bestiarum,  iioc 
csl,  asiuti>siinus,  ila  dictus  cst  scrpens  pcopter  astu- 
tiam  diaboli,  qu;c  in  illo   cl  de  illo   agchat   dolum ; 
qucmadinoduin  dicitiir  prudens  vel  asliita  lingua,  qiiam 
prudcns  vcl  a>tulus  movet  ad  aliqnid  priidcnter  astu- 
lcqnc  suadenduin.  Non  cnira  cst  hucc  vis  seu  vlrtns 
mcnihri   corporalis  quod  vocatur  liiigua,   scd  iitiinie 
iiiciitis  qii;c  ulitur  ea.  Ila  cliam  diclus  csl  slilus  incn- 
dax  scribariim  :  ncque  eniin  cssc  mendaccin  pcrliiict, 
nisi  ad  vivcntcm  atquc  sentienlem;  sed  slilus  mendax 
dictus  est,  quod  pcr  cum  mendax  mcndaciier  opcre- 
tur;  qiicmadmodum  si  et  istc  serpcns  mcndax  dicere- 
tur,  quod  co  diabohis  laiiquam  siilo  niciidaciter  uie- 
rctur. 

37.  Uuc  ideocommcndandiiin  putavi,  nc  quisquam 
cxistimans  animanlia  rationis  cxpertia  humanum  ha- 
bcre  inlellectum,  vcl  in  animal  ralionalc  rcpcnle  mu- 


4i3  LIBER  LNDECLMUS. 

lari,  seJucalur  iii  illam  opinioncni  i'iclicul.ini  et  noxiain 
rcToliilionis  animaruni  vel  hominuin  in  buslias,  vcl  in 
homincs  bcsliaruni.  Sic  ergo  loculus  csl  serpens  ho- 
niini,  sicut  asina  in  qua  seilebat  Calaam,  locula  est 
hnmiiii  (Sum  \\\\,  28),  nisi  quoj  illiid  fuit  oinis  dia- 
bolicum,  lioc  angelicnm.  Ilabenl  enim  qu;cJam  bnni  et 
inali  angeli  opera  similia,  sicul  Moyses  et  magi  Plia- 
raonis  (Exod.  vii,  10,  11).  Vcruni  in  his  etiam  boni 
Angeli  polenliores  siiiil,  nec  mali  angeli  etiam  laliuni 
operum  quiJ(|iian)  possunt,  nisi  quod  per  bonos  An- 
gelos  pcriiiiserit  Deus,  ui  relribuatur  unicuiquc  se- 
cundum  ci)r  ejus,  vcl  secundum  graiiam  Dei;  ulruni- 
que  jusie  ac  benigne  per  aliituJinem  diviliarum  sa- 
picnlix  Dei  {Rom.  xi,  53). 

CAPLT  XXX. —  Colloquimn  sa-pentis  <!Mni  muliere. 
38.  Dixil  crgo  ierpens mulieri,  Quid,quia  dixit  Deus, 
Non  edelis  ab  omui  iujno  partidisi?  Et  dixit  mulier  ser- 
penli,  A  [ructu  ligni  quod  est  in  paradiso  edemus  :  de 
fructu  aulem  ligni,  quod  est  in  mcdio  paradisi,  dixit  Deus, 
Non  edetis  ex  eo,  neqve  tangclis  illud,  ne  moriamini. 
Ideo  prius  iiilernigavit  scriiens,  el  respondit  lioc  mu- 
licr,  ut  pravaricatio  esset  incxcusabilis,  nei|ue  ullo 
niodo  dici  posset ,  id  quod  praiceperat  Deus  oblilani 
fuisse  mulierein.  Quanqiiam  et  obliviopr;i'cepii,  maxr 
nie  unius  ei  tam  ncccssarii,  ad  niaximam  ciilpam 
dainnabilis  iiegligeiili;c  perliiieret  :  verunilamen  evi- 
denlior  ejus  iransgrcssio  csl,  cuni  memoria  rctinclur, 
et  tanquam  in  illo  Deus  assistens  pr.xsensque  coiitc- 
mnitur.  Unde  nccessarium  fuil,  cum  in  Psalmo  dicere- 
tur,  Et  mcmoiia  rclinenlibus  mandula  ejus,  addere,  ut 
faciant  ea  (Psal.  cii,  IS).  Mulli  enini  relinent  memoria, 
ul  conlcmnanl  ea,  pncvaricationis  majore  peccato, 
ubi  oblivionis  nullaest  excusatio. 

59.  Dixit  ergo  serpeiis  mulieri,  Nofi  morlemoriemini. 
Sciebat  enim  Dcus,  quoniam  quo  <lie  manducavcrilis  de 
eo,  adaperienlur  vobis  oculi,  el  erilis  sicut  dii,  cogno- 
scentes  bonum  ct  malum.  Quando  his  vcrbis  crederel 
mulicr  a  bo:ia  atqiie  ulili  re  divinitus  se  fuisse  prolii- 
bilos,  nisi  jam  inessel  menti  amor  ille  propria;  pntc- 
stalis,  cl  qiucdain  de  sc  superba  prxsumplio,  qu.-c  pcr 
ill.im  lciilaiionem  lucril  convincenda  et  liumilianda  ? 
Denique  verbis  non  contenta  serpentis  consideravit 
lignum,  viditque  bonum  ad  escam,  et  decorum  ad  aspe- 
ctum,  et  non  crcdcns  posse  inde  sc  niori,  arbilror 
quod  piilaveril  Deum  alicujus  significalionis  causa 
dixisso,  Si  manducaverilis  ,  morte  moriemini  ;  atque 
idco  sunipsit  de  fruclu  ejus,  el  manducavil,  el  JcJit 
cliam  viro  suo  secuni ;  forlassis  eliam  cum  vcrbo 
suasorio,  quod  Scriplura  lacens  inlelligendum  relin- 
qnil.  An  forte  ncc  suadei  i  jam  opns  erat  viro,  quaiido 
illain  co  cibo  iiiorluam  non  csse  cernebal? 
CAPUT  XXXI.  —  Adquid  apcrli  oculi  Adami  el  Evw. 
40.  ETf,oedeiunt,  et aperti sunt  oculi amborum.  Quo', 
nisi  ad  invicem  concupisccndum ,  ad  peccali  pccnam 
c.irnis  ipsius  morle  concepiam  ;  ul  jani  csscl  corpus 
non  animale  tanlum ,  qiioJ  poieral  ,  si  obeJienliaiii 
conscrvarent ,  in  mellorcm  spiriiualcniquc  habiium 
tine  morte  rouiari,  sed  jam  corpus  morlis,  in  qiio  Icx 
'  Edili,  Quomodo.  At  ^lss  ,  o«o. 


4tC 

in  mcmbris  icpugBaret  legi  mcBlis  (Rom.  ?ii,  23)  ? 
Ncqiic  eniin  clausis  oculis  facii  erant,  el  in  paradiso 
Jeliciarum  c;ieei  palpanlcsque  oberrabanl,  ul  velitimi 
ligiium  etiam  nescicnles  allingerent,  palpanlesqiie 
Irucliis  proliibilos  ignorando  deccrpercnt.  Quomodo 
auiem  aniinalia  et  volatilia  adducta  suiit  ad  Adain,  ut 
vidcret  quidea  vocaret,  si  non  videbat?  ct  quomodo 
ipsa  mulier  ad  viruni  adducta  est ,  quaiido  f;icla  est, 
ut  dc  illa  quani  non  videbal  diccret,  Hoc  nunc  os  d» 
ossibus  meis ,  el  caro  de  carne  mea,  elc.  (Gcn.  ii, 
19,  22,  23)?  Postremo ,  quomodo  vidit  mulier 
quia  boniini  est  lignuni  in  escain,  et  quia  placct 
oculis  ad  viJciiJum  ,  et  dccorum  est  cognoscere ,  si 
eorum  clausi  eraiit  oculi  ? 

41.  Nec  lanieii  iJeo  priipter  unius  verbi  translatiu- 
nem  lotiim  figiiraie  accipiendiim  esi.   ViJcrit  enim 
queniaJmoJuin  Jixerit  seipens,  Aperientm  vobisoculi. 
Iloc  eiiim  eum  scriptor  libri  Jixisso  narravii ;  in  qua 
vcro  signilicalione  vel  sententia  dixerit,  leclori  con- 
siderare  permisit.  IIoc  aulem  qiiod  scripium  esl,  Et 
aperli  smit  oculi  corum,  et  cognovcrunt  quia  nudi  erant, 
ita  scriplum  est ,  qucinadmoJuni  omnia  qu;c  gcsia 
narrantiir ;  nec  tamcn  iJco  in  allegoricain  narratio- 
ncin  iios  Jebcnt  Juccre.  Neque  enim  ct  evangelisla 
nanaior  Jicla  eujusqiiani  figurala  cx  ejus  persona  in- 
screbal,  ac  non  ex  pcrsona  siia  qu;c  fueranl  gesta  nar- 
rabal,  cum  Jiceret  Je  illis  Juobus,  quoruiu  unuseral 
Cleoplws,  quoJ  cuin  fregisset  cis  Dominiis  panem  , 
aperli  siml    oculi  eorum,  et  cognoverunt  eum,  qucm 
per  viam   iioii  cognoverant  (Luc.  xxiv,  15  51);  non 
uliqiie  clausis  oculis  anibulaiiles,  sed  euni  cognoscerc 
non  valcntibus.  Sicut  crgo  ibi,  sic  nec  isto  loco  nar- 
ratio  ligurala  cst,  qiiainvis  Iranslato  verbo  Scriptura 
usa  sit,  ut  aperlos  dicciet  oculos,  qui  et  aiitea  pale- 
baiit :  aperlos  ulique  aJ  aliquiJ  inluenJiini  et  cogitan- 
Jum,  quod  antea  nunquani  advcrierani.  Ubi  enim  ad 
Iransgredienduni  pr.xceptum  auJax  curiosiias  iiiota 
esi,   aviJa  experiii  laleniia,  quidnam   tacln  vetito 
scqucretur ,  et  noxia  liberlale  habenas  probibiiionis 
runipcre  deleclaia,  probabilius  cxistimans  non  esse 
moriem  ,  quam  limueianl ,  secuiurani  :  lale  quippo 
pomuin  credenJiiin  est  fuisse  in  illa  arbore,  cujus  gc- 
neris  poma  jani  in  aliis  arboribus  innoxia  seiiserant ; 
uiide  niagis  creJiderunt  Deum  posse  peccaiitibus  f.i- 
cilc  ignoscere,  qiiam  palicmer  lulcniiit  '  non  cogno- 
sccre  quidnam  esscl ,  vcl  cur  eos  inJe  cibuin  suracrc 
vetuisset  :  mox  ut  crgo  pra;ceptuni  transgressi  sunt , 
iiilrinsecus  graiia  Jebcrenle  oinnino  iiuJaii,  qiiani 
lypho  quodam  el  superbo  amorc  su;c  poleslalis  offen- 
derani,  in  sua  mcmbra  oculos  injeccrunt,  eaqiie  moiu 
co  quein  non  noveraiit,  concupiveruut.  Ad  hoc  eigo 
apcrii  sunt  oculi,  ad  quod  anlea  non  palebant,  quaiii- 
vis  ad  alia  paierciit. 

CAPUT  XXXII.  —  Mortidilalis  et  Ubidinis  origo.  Fi- 
cutnea  succincloria, 

12.  Hxc  mors  ca  die  accidit,  qiia  factum  esl  quod 
Dcus  veluit.   Ainisso  quippe  slalu  inirabili,  corpus 

'  sic  Mss.  At  Am.,  quam  patienter  tulerit.  Er.,  quam  pd- 
lidilrr  lulcrinl.  I.ov.,  qiwd  palicnlcr  lulcrint. 


i- 


a7 

IpsiHii  cui  sialuj  cliam  dc 


DEGENESI  AD  LITTEUAM,  S.  ALGtSTINl  418 

"110  ^iUc  viiliile  niyslica       Doiiiini  iii  nicilio  ligiio  (juod  is/  in  \)miidiso.  Ciini  Dcus 


prabcbalur,  per  queni  nec  nioibo  lcnlari,  nco  nuitmi 
ifiaie  poluisscnt,  ut  lioc  in  corum  carne,  qiiannis 
adluic  aniiiiali  ct  in  mdins  piislca  coiiuiunaiid.i,  jam 
lanicii  sigiiificarclur  per  cscain  ligni  viUc,   «luoil  ex 
ipso  S|iirituail  alinicnto  sapicnliic,  ciijiis  sacramcntinn 
illtid  lignuni  erai,  fii  iii  Angclis  pcr  ictornilalis  parti- 
cipaiioncm,  ut  in  dctcriiis  non  mnlcntur  :  boc  crgo 
aniisso  siaiii,  corpiis  conim  duxit  moibidain  cl  mor- 
lifcram  qualitatcin,  (pi:u  iiicst  cliaiii  pccorum  carni , 
ac  per  lioc  eliain  eumdem  niotum  quo  (it  in  pccoribiis 
concumbciidi  nppetiius,  iil  succedant  nasccnlia  mo- 
ricnlibus  :  sed  lamcn  eiiain  in  ipsa  jani  poena  suac 
gcnci  os.lalis  iiidex  aiiiiiia  '  ralioiialis  bestialoni  inotnm 
iii  mcmliris  sua;  carnis  erubiiit,  ciqiic  incnssit  pudo- 
rcm,  non  solum  quia  boc  ibi  scnliebal,  ubi  iiunqiiam 
anlea  lale  aliqnid  senserai,  vcrum  cliam  qiiod  ille 
pudcndns  molus  dcprxccpli  Iransgressionc  veiiicbal. 
Ibi  eiiim  sciisil,  qua  prius  gralia  vcsliietiir,  quando 
iii  sua  nuditaie  nibil  indeccns  palicbaiur.  Ibi  coniple- 
tum  est,  Domine,  in  volunta(e  lua  prwsiitisti  dccori  nico 
rirtulem;  mertisti  autem  faciem  tuam  ',  el  faclus  suin 
connirbatus  {Psal.  xxix,  8).  Deniqucilla  conturbatione 
ad  fulia  flculnea  cucurreruiit,  succiMCtoria  consuerunl, 
et  quia  glorianda  deserucrani,  pudcnda  texeruiil.  Nec 
arbiirorcos  cogilasse  aliquid  in  illis  foliis,  quod  lali- 
bus  congruerct  contegi  jam  membra  pruricntia  ;  sed 
oci.'ullo  inslinctu  ad  lioc  illa  conlurbationc  conipulsi 
siml,  i:t  eliam  Uilis  poena;  su,c  signifiralio  a  noscicn- 
libus  ficrct ,  qiia;  peccalnrcm  facta  convinccret ,  cl 
doccrct  scripta  lcctorcm  '. 

CAPIIT  XXXIII.  Vo.t  Dci  ambulanlisin  paradiso. 
43.  Etaudierunt  voccm Doinini  Dei ambuluntis  in  para- 
diso  ad  vespernm.  Ea  quippc  bora  lales  jam  convcncrat 
visilare,  qui  dcfcceranla  bice  verilatis.  Forlassis  cnini 
aliisintrinsccns  vcl  effabilibus  vel  inclTabilibus  modis 
Deuscumillis  anicaloqncbalur,  siciitciiam  cumAngc- 
lisloquilur  ipsa  incoininulabili  vcrilatc  illiislninsiiicn- 
tes  eorum,ubicsiinIeIlectus  nasse  simul  ipnrcumque 
etiam  pcr  tcmpora  noii  fiuiit  simnl.  Forle  ,  inquam  , 
siccum  eis  loquebatur,  elsi  non  tanta  participaiione 
divinai  saiiientiai ,  quantam  cnpiiint  Angeli ;  lamcii 
pro  buniano  modulo ,  quantumlibct  miiins,  scil  ipso 
genere  visitalionis  et  loculionis  ;  forlassis  cliani  illo 
qui  fit  pcr  creaturam ,  sive  iu  ccstasi  spirilus  corpor.i- 
libus  imaginibus  ,  sive  ipsis  scnsibus  corporis  aliqua 
spccie  pra'scnlala  vel  ad   vidcndnm  ,  vcl   ad  audicn- 
dum,  sicut  in  .\ngi'Iis  suis  solct  vidcri  Dcus  vel  so- 
nare  pcr  nubcm.  Nuiic  lamcn  qnnd  aiidicninl  voccm 
Uci  ainbulanlis  in  paradiso  ad  vcspcrain ,  nonnisi  per 
crcaluram  visibilitcr  ractiim  est,  ne  siibsiantia  ill.i  in- 
visibilis  ct  ubiqiic  lola,  fin;r  Palris  cl  Filii  csl  ct  Spiri- 
lU3  sancli.corporalibus  corum  seiisibus  locali  ct  tcm- 
porali  motii  apparuisse  crcdalur. 

44.  Et  ubsconderunl  sc  Adam  el  mulier  ejus  a  facic 

•  .Mn.  et  Er.,  vindex  anima.  Lov.,  vindex  animai.  Al  Mss. 
roaKiio  oonscnsii,  indcT  uvima. 
'  lililj  addiiiil, II Hic ;  iniod  abcst  a  Mss.  ct  a  versionc  LXX. 
'  lUi  iu  Mss.  ubi  iii  exciisis  le«(;l)amr,  ('uiv  pccralaicm  fi:- 
tum  comincerel,  etcloccict  Scrivtuialcclorcm. 


averlit  inlrinsccus  faciciu  suani  ,  et  fit  liomo  contur- 
batus  ;  non  mireinur  hxc  ficri ,  qiia;  similia  suiit  de- 
meiiti;v,  pcr  nimiiim  pndoreni  ac  timorcin ;  illo 
quoqiic  occullo  instinctu  iiou  quicsccntc  ,  ul  ca  nc- 
scicntcs  faccrcnt,  qu;c  aliipiid  significarenl, i^iiaii- 
doque  sciluris  pnsteris ,  pioptcr  quos  ista  cuiiscripla 

SIIIK. 

CArUT  XXXIV.  —  .4(/«m  ob  nuditalcm  scsi  abscon- 
dcns  inlcrrogutur  a  Dco. 
4.').  Et  vocuvic  Doniinus  Dcus  Adiim  ,  ct  dixit  illi , 
Lti  cs.' [ncrcpantis  vox  esl ,  non  ignoiMiitis.  Et  lioc 
sane  ad  aliquam  perliiict  significationcm  ,  quod  sicut 
pnrccpluin  viro  daliiniest,  per  qiiem  pcrvcnircl  ad 
fcminain  ,  lla  \ir  prior  iiilcrrog:ilur.  Pnvccptiim  cnim 
a  Doinino  pcr  viruin  u^qiie  ad  l'ciiiiii;iin  :  pcccalum 
autein  a  diabolo  ptr  fcniiuam  usijue  ad  virum.  II.cc 
mysticis  sigiiificaiionibiis  plenasunt,  non  id  agenli- 
bus  in  qiiibiis  f;ict:i  siint ,  sed  de  Iiis  id  ageiite  potcn- 
tissima  s;ipiciilia  Dci.  Non  autcm  uunc  significaia  rc- 
scramus,  scd  gcsla  delcnJimus. 

4C.  UcsponJit  ergo  Adam  :  Vocem  luam  andivi  in 
paradiso  ,  et  limui ,  quia  midus  sum ,  et  abscondi  me. 
Satis  probabile  esl ,  solere  Deum  jicr  ereaturam  tali 
actio:ii  coiigruam  in  rornia  liumana  priiiiis  illis  bomi- 
nibtis  apparcrc  :  quos  tamcn  numiuam  pcrmisit  ad- 
vcricre  nudilatem  suam,  eorum  iiitenlionem  in  su- 
pcrna  suslollcns,  nisi  cum  post  peccatum  pudcndum 
iii  mcmbris  niotum  poenali  mcinbrorum  lcgc  sensis- 
senl.  Sic  crgo  alTccii  sunt ,  ut  solcnl  aflici   liomines 
snb  oculis  lioininum  ;  cl  lalis  alTcciio  de  pcccaii  pocna 
crat,  eum  latcrc  vclle  qucin  lalcre  niliil  polest ,  ct 
ab  00  carnem  occiillare  ,  qui  cordis  inspeclor  csl.  Scd 
qoid  niirum  si  supcrbi  '  volentes  esse  siciil  dii,  cva- 
nuerunt  in  cogitatioiiibus  suis ,  et  obscuralum  est  in- 
sipiens  cor  coruin  ?  Sc  quippc  dixerunt  esse  sapicntes 
in  abundantia  sua ,  el  illo  averlenle  f;icicm  ,  stiilti  fa- 
cli  sunt  {Rom.  i ,  21 ,  2i).  Qiiod  cnim  j:im  ipsos  pu- 
debat  erga  scipsos,  undc  sibi  ct  succinctoria  fcccr.inl, 
mulio  vcbcmciilius  ab  illo  cliaiii  sic  succincli  videri 
vcrebanlur,  qui  tanquam  faniiliari  ternpcranionlo  ad 
cos  videndos  pcr  crcaiuram  visibileni  vclut  buma.ios 
oculos  alTcrebat.  Si  eniin  prnpierca  sic  apparebat,  ut 
lioniines  lanquain  cuiii  liouiine  loqucrenlur,  qucinaj- 
nindum  Abraliam  ad  qucrcum  Mambrc  {Gen.  wiii , 
1),  illa  ipsa  prope  amicitia  pudore   oncrabat  posl 
pcccalum,  qiix  fiduciam  dabat  anle  pcccalum  ;   iiec 
jaiii  illani  nudiuitcm  audebant  oslciidcre  talibus  ocu- 
lis,  qu:c  displiccbiit  ct  suis. 

CAPLT  XXXV.  —  Excnsationes  Adnini  el  Evw. 
47.  Domiuuscrgo  volens  jam  peccaiorcs  more  justi- 
ti:B  inlcrrogatos  puiiirc  amplius  qiiam  crat  illa  pocna, 
dc  qiia  jam  cogcbaiilur  criilicsccre  :  Quis  nuntiavit , 
inqiiil ,  libi  quia  niulus  cs ,  nisi  a  liijiio  ijuod  prceccpcrum 
tibi  tantuin  ne  cx  eo  manducarcs ,  ab  co  edisti  1  Iliiic 
cnim  inors  concepta ,  propler  Dci  scnteutiam,  qui 
sic  luirat  comminatus  ,  fccii  advcrli  concupisccniiali- 
icr  mcnibra  iibi  ditii  suiil  apciti  oculi,  el  scculiim 

/  JJS.':.,  !.liper\'C. 


U9 


LIBER  LNDECIMUS. 


450 


esl  quod  piideret.  El  ilixil  Adam  ,  Mnlier  qiiam  dcdisu 
iiiecum  ,  Ikcc  mihi  dedil  a  tigiw ,  ct  edi.  E\3  superbia ! 
numquid  di.xit ,  Poccavi '  ?  llabet  coiifusionis  defor- 
niitateui ,  cl  iion  liabet  coufes^ionis  linuiilitatem.  Ad 
hoc  isia  conscripla  suut,  quia  et  ipsx  inierrogatioiies 
nimiruni  ad  lioc  factae  sunl ,  ut  et  veraciier  ct  utiliter 
scribereiitur ;  quia  si  mendaciter,  non  uliquc  ulililcr: 
ut  advei  lauiiis  ,  quo  niorbo  superbia;  laborent  hoini- 
nes  hudie  ,  noiiniii  in  Creatorem  conantes  referre  si 
Quid  cgerint  mali ,  cum  sibi  velint  Iribui  si  quid  ege- 
unt  boiii.  Mulier,  iiiquit ,  quam  dedisti  mecum  ,  id  est 
piam  dedisli  ut  esset  niecuin,  lia:c  milii  dedit  a  ligno, 
et  edi:  quasi  ad  hoc  data  sit,  ul  non  ipsa  polius  obe- 
diict  viro ,  et  anibo  Dco. 

48.  El  diiil  Domiiius  Deus  muUeri,  Quid  hoc  fecisli? 
El  dixit  mulicr,  Serpens  seduxit  me ,  et  manducavi.  Nec 
ista  conliletur  peccaiuin,  sed  iu  allcrum  refert,  iin- 
pari  scxu,  pari  fastu.  Ex  bis  lameii  nalusesl,  nec 
eos  imitalus  esl ,  sed  plaiie  pluribiis  malis  exeicitatus, 
qiii  di.vit ,  cl  dicct  usquc  ad  lerniiuura  sxculi  :  Ego 
dixi ,  Doiiiine  ,  miserere  mei ;  sana  animam  meam , 
quia  peccavi  tibi  (Psul.  XL ,  5).  Quanto  mclius  sic  et 
isli?  Sed  adliuc  cervices  pcccaloruin  nnn  concideiat 
Doniinus  (Psal.  cxxvui,  i).  Ilestabant  labores  ,  dolo- 
rcs  niortis,  et  oinnis  coutriiio  sseculi,  et  giatia  Dei 
qua  teinpoie  opportiino  subveiiit  hoininibus ,  quos  af- 
Ilictos  docuit  non  de  scipsis  dubere  prKSumerc.  Ser- 
pcns ,  iiiquit ,  seduxil  mc ,  et  manducavi :  quasi  cujus- 
qium  suasio  pr;cceplo  Dei  debuerit  anlcpoiii. 
C.APUT  XXXVI.  —  Malediclio  serpcntis. 

i9.  Et  dixit  Dominus  Dcus  serpenti,  Quia  fecisti  tu 
lioc  ,  matcdictus  tu  ab  oiiinibus  pecoribus  ,  el  ab  omnibus 
besiiis  quce  sunt  super  lerrani.  Super  pectus  tuum  et  vcn- 
irem  luum  ambulabis ,  et  terrum  edes  oiniies  dies  vilx 
Ittw.  El  inimicilitts  ponam  inter  te  el  mulierem  ,  et  inter 
temen  tuum  et  seinen  iilius.  Ipsa  tibi  servubil  caput ,  cl 
lu  servabis  ejus  calcaiwum.  Tola  ista  sciilenlia  ligurala 
est,  ncc  aliud  debet  ei  scriptoris  lides  narraliunisque 
veiitas,  nisi  ne  illam  dictam  fuisse  iluliilcinus.  Quod 
eniin  positum  est,  Et  dixit  Dominus  Dcus  serpenli, 
veiba  sola  scribentis  sunt;  haec  '  cxigeiida  sunt  per 
proiirietalein.  Hoc  ergo  verum  e>t ,  dicium  est  ser- 
penti.  Jam  ca.tera  vcrba  Dci  suut ,  qua;  libero  lcctoris 
intcllectui  reliiiquiintiir  utruin  propric  an  ligurale  ac- 
cipi  dcbcant ,  sicut  iii  exordio  voluminis  liujus  noslri 
prxlocuti  sumus.  Pruinde  quod  serpeiis,  cur  lioc  fe- 
cerit  noii  esi  interrogatus ,  potest  videri  quod  non 
ipse  utique  id  iii  sua  iiaiura  ct  volunlale  feccrat;  scd 
diabolus  de  illo  cl  per  illuin  et  in  illo  fucral  operalus, 
qui  jani  ex  peccato  iinpielalis  ac  superbix  sua;  igni 
destinaius  fuerat  scinpiteino.  Niiiic  ergo  qund  ser- 
peiiti  dicitur,  ct  ad  cuui  qui  per  scrpentcni  opcraius 
cst  ulique  refertur,  prucul  duliio  liguraliim  est  ;  nam 
in  liis  vcrbis  tenlalor  ille  describiliir,  qiialis  geiicri 
humano  fulurus  esset ;  quod  genus  liumanum  propa- 
gari  tunc  cocpii,  qiuindu  ba:c  in  diabolum  est  lauquam 

'  sie  in  probse  nota;  siss.  In  aliis  vero  codici))us,  ct  edi. 
Numquid  dixil,  I  eccuvi '.'  superbia  habet. 

»  Er.  I.u-d.  ven.  ixiv.  feruul,  et  licec :  et  inrerius,  hoc 
ergo  vere  esl  diclum  serpenti.    M. 


in  scrponleiii  pioiatu  sentcniia.  ILcc  itaque  verba 
quuniodo  figuris  e.vposiiis  acci|iicnda  sint,  et  in  illis 
diiobus  adversus  Maniclia;os  cdilis  libris  de  Genesi  , 
qiianlum  poliiimus  disseruiinus ,  cl  si  quid  diligen- 
tius  et  congrueiitius  alias  potuerimus,  Deus  aderit 
ut  efficiamus  :  iiunc  lamcn  noslra  iiitentio  in  aliud 
qiiaiii  susccpimus,  nullo  exigente  avcrtcnda  esl. 
C.APUT  XXXVII.  —  Pcena  mulieris. 

50.  Et  mulieri  dixit ,  Muliipiicans  muliiplicubo  tristi- 
tias  tuas  el  gemilum  tuuin  :  in  Iristiliis  paries  filios  ,  et 
ad  virum  Uium  conversio  tua,  el  ipse  tui  dominabitur. 
IIa'c  i|uoqiie  iii  iiuilierein  Dei  vcrba,  figurate  ac  pro- 
plietice  muUo  commodius  iiiteUigunlur  :  veruuuaincu 
quia  noiiduin  pepererat  feniiiia,  ncc  dolor  et  gcmitus 
paiieniis  iiisi  cx  corpore  niortis  est ,  qua;  illa  prae- 
cepii  Iransgressione  conccpla  est ,  animalibus  quidem 
cliam  uinc  jneiiibris ,  sed  si  lioiiio  non  peccassct, 
non  ulique  iiioriiuris ,  et  alio  quodam  stalu  fcliciore 
licturis,  doncc  post  vilam  bene  gestam  in  mclius  inu- 
tari  nicrcreniur,  sicut  jani  supia  pluribus  lucis  iiisi- 
nuavimus  ,  refertur  h;cc  poeiia  et  ad  proprietatem  lii- 
ter;c  ;  nisi  quia  id  quod  didum  est,  El  ad  virum  tuum 
conversio  lua,  et  ipse  doiiiinabilur  tui,  videndum  est 
quemadmodum  proprie  possit  accipi.  Neque  enim  et 
anie  pcccatiim  ,  aliler  faclara  fuisse  decet  credere 
inulicrcin  ,  nisi  ut  vir  ei  dominaretur,  ct  ad  eum  ipsa 
servieiido  ccnvoitereiur.  Sed  recte  accipi  polesl  lianc 
scrviluteni  significatam  ,  qux  ciijusdam  coiiditionis 
est  potius  quam  dilcclionis ,  ut  et  am  ipsa  talis  servi- 
tiis ,  qua  homines  homiuibus  poslca  esse  servi  coepc- 
runt ,  de  poena  pcccali  reperiatur  exorla.  Dixit  quidein 
Aposlolus,  Pcr  cltaritatem  servile  iiivicem  (Gulat.y. 
15);  sed  nequaquam  diccret,  Inviccm  dominaniini. 
Possunt  ilaque  conjuges  per  charitatem  servire  invi- 
cem ;  sed  mulierem  non  permitiil  .4poslolus  dominarl 
iii  virum  (I  Tim.  ii,  12).  Huc  ciiiiii  viro  polius  Dei  sen- 
tcntia  delulit,  et  niariluin  habcre  doininiira  ineriiit 
niulieiis  noii  natura,  sed  culpa  :  quod  tamcii  iiisi 
scrvctur,  dcpravabilur  amplius  natura,  ct  angcbilur 
ciilpa. 

C.\PUT  XXXVIII.  —  Pana  Adami  et  nomen  mulieri 
iniposilum. 

51.  Divit  ergo  ctad  viruni  ejus  :  Quia  audisli  vocem 
mulieris  tua,  et  edisli  dc  ligno,  de  quo  prceceperam  libi 
dceo  solo  iwn  edere;  maledicla  terra  inoperibus  tuis  : 
in  irisliliis  edes  illam  omnes  dies  vila:  tum ;  spinas  et  tri- 
bulos  edel  tibi,  et  edes  fenuin  agri.  In  sudore  fiiciei  tiice 
edes  paiiem  luuni,  doncc  convcrtaris  in  lerram,  ex  qua 
sumpluscs;  quiaterra  es,  et  in  terram  ibis.  Hos  esse  in 
terra  labores  huinani  geueris,  quis  ignorat?  Et  quia 
iion  esseut,  si  felicitas  qii.x  in  paradiso  fucrat,  tcncrc- 
tiir,  non  cst  uliqucdubitauilum;  acperlioc  etiam  pro- 
prie  verba  liac  priniilus  accipere  ne  pigeal.  Scrvanda 
tamencit  et  exspcclanda  signilicatiopropheli^e,  quani 
maxime  hic  intuetur  Dei  loquenlis  iiiteniio.  Neqiie 
eiiiin  frustra  ct  ipse  .Vdam  miro  quodam  instiiictu 
tiiiic  vocavit  nomcn  mulieris  sux  Yituin  ;  subjiciens 
cliam,  quoniam  isla  est  mater  oinnium  viLcnlium.  Naiii 
et  hxc  non  scriptoris  narrantis  vcl  aflirinanlls.  sed 


451 


DE  GENESI  AD  LITTERAM,  S.  AUGUSTINI 


iS2 


ipsUis  primi  liominis  verba  iiitclligend:.  suiii,  iu  ilicc- 
ret,  quoniam  /nre  esl  maUr  omnium  nvcntium,  inininam 
nomiiiis  a  se  imposiii  causam  infereiis,  cur  eaia  vo- 
caverit,  Viiam. 

CAPUT  XXXIX.  —  Tu)ii«c  pelticecc.  Exprobralio 
sitperbiic. 

52.  El  (ecit  Dominus  Deus  Adce  et  mulieri  ejus  tu- 
nicas  pelliccat,  et  induil  eos.  El  lioc  signilicalionis  gralla 
faclum  cst.sed  lamcn  factum;  sicutillaqux  sigiiilica- 
tionis graiia  dicta  sunt,  scd  tamen  diclasunt.  Iloccnim, 
quod  s;vpcdixi,  nec  me  sx-pius  pigcl  dicere,  a  narratorc 
rerum  proprie  geslarum  cxigondum  est,  ut  ea  narret 
facla  esse  qua;  facia  suiit,  eldiclacsse  qua;dicta  sunt. 
Sicut  aulein  In  factis  qiia;rilur  qiiid  factum  sit,  et  quid 
signilicct;  ita  inveibis  et  quid  dictum  sit,  etquid  si- 
giiilieot.  Sive  enini  figuraie,  sive  proprie  dictum  sit, 
quod  dictum  esse  narralur ,  dictum  tamcn  esse  non 
debet  piitari  (iguralum. 

53.  Et  dixit  Deus,  Ecce  Adam  faclus  est  lanqunm 
tmus  ex  nobis  in  cognoscendo  bonum  et  malum.  Qiio- 
iiiam  hoc,  per  quodlibot  et  quomodolibct  diclum  sil, 
Dcus  tamen  disit,  non  aliter  inlolligendum  est  qiiod 
ait,  unus  ex  nobis,  nisi  propter  Triuitatem  mimerus 
pluralisaccipiatur;sicutdiclum  erat,  Faciamus  homi- 
nem  (Cen.  i,  26) ;  sicut  eiiam  Domiims  dese  el  de  Pa- 
Ire,  Yeniemus  ad  eum,  et  mansionem  apud  eum  facie- 
mus  [Joan.  xiv,  25).  Rcplicalum  est  igitur  in  caput 
superbi,  quo  exitu  concupiverit  quod  a  serpeme  siig- 
gestuin  est,  Eriris  sicul  dii  :  Ecce,  inquit,  Adam  faclus 
est  tanqitnm  unus  ex  nobis.  Verba  eiiim  suiit  hicc  Dei, 
non  lam  liuic  insiiltanlis,  quam  cateros  ne  ila  super- 
biant  dcterrentis,  propter  quos  ista  conscripla  sunt. 
Eactus  esl,  inquit,  tanquam  unus  ex  nobis  in  cogno- 
tcendo  bonum  et  malum.  Quid  aliud  intcHigendiim,  nisi 
ejieinplum  timoris  incutiendi  csse  proposimm,  quod 
non  solum  non  fuerit  factus  qualis  lieri  voluit,  sed  ncc 
illud  quod  factus  fuerat,  conservavit? 

CAPUT  XL.  —  Expulsio  e  paradiso.    Excommn- 
nicatio. 

54.  Et  nunc,  iuquit  Deus,  ne  atiquando  exlendat 
mmum,  el  sumat  de  ligno  vilw,  et  edal,  el  vivat  in 
Blernum.  El  dimisil  illum  Dominus  Deus  de  paradiso 
voluptalis  operari  lerram ,  ex  qua  sumplus  esl.  Supe- 
riora  verba  Dei  sunt ;  hoc  aulem  factum  propler  ipsa 
verba  secutum  esl.  Alienatus  enim  a  viia,  non  solum 
quam  fueral,  si  prxceptum  servassel,  cum  Angclis  ac- 
ccplurus,  sed  ab  illa  eliam  quam  ducebat  in  paradiso, 
felici  quodam  corporis  stalu,  separari  uticiue  debuit  a 
ligno  viia:  :  sive  quod  ex  ipso  illi  subsisteret  felix  illc 
ipse  status  corporis,  ex  re  visibili,  virlute  invisibili, 
sive  quod  in  eo  esset  et  sacramentum  visibile  invisi- 
bilis  sapientia;;  alicnandus  inde  utique  luerat,  vel  jam 
moriturus,  vcl  etiam  tan(|uam  excommunicatus  :  sicul 
eliam  in  hoc  paradiso,  id  est  Ecclesia,  solent  a  Sacra- 
mentis  altaris  visibilibus  homines  disciplina  ecclesia- 
stica  removeri. 

55.  El  ejecil  Adam,  et  collocavit  eum  conlra  paradi- 
sum  voluptaiis.  Et  hoc  significandi  gralia  faclum  csi, 
sed  tainen  faclum,  utcoiitra  paradisum,  quo  beala 


viia  ctiam  spiiiiualitor  significabatur,  liabiiarct  pee- 
calor  utiqne  in  miseria.  El  ordinuvit  Chaubim,  et 
flammeam  roniphmam  qua:  verlilur,  cuslodire  viam  ligni 
vitm.  IIoc  per  coelesies  utiquc  poiesiatcs  etiam  in  pa- 
radiso  visibili  factiim  csse  crcdendum  est,  ut  peran* 
gclicum  minislerium  essct  illic  igncaquxdam  cusio- 
dia  :  non  lamenfrustra  faclum  esse,  nisi  qiiia  signili- 
cat  aliquid  etiam  de  paradiso  spirituali,  nonest  utiqiic 
dnbitandum. 

CAPUT  XLI. —  Opiniones  dc  hominis  peccalo,  qualt 
fueril. 
50.  Non  autem  ignoro  quibusdam  esse  visum,  fe- 
slinationc  prxverlisse  illos  homines  appetitum  scieiitiaj 
boni  et  niali,  et  immaturo  tompore  percipere  voluisse 
quod  eisdilalum  opporiunius  servabatur;  idqueegisse 
tcnlatororn,  ut  prxoccupando  '  qiiod  nondum  talibus 
congrucbat,  offcnderent  Dcum,  et  ab  ejus  roi  utilitale 
alieiiarenlur  exclusi  atqiic  dainnati,  ad  quam  si  siio 
tempore,  siciil  Deus  volcbat,  acccdcrent,  posscnl  ca 
salubritcr  pcrfrui.  Iloc,  si  forlc  iigiium  illiid  noii  ad 
propriotalciniilvorumligiuimet  vera  ponui  cjus.sed  ad 
figiiram  voliiit  acci|ierc,  liaboat  cxiliim  arKiucin  recto; 
lidci  vcriiatique  probabilem. 

57.  Visiim  est  et  quibusdain,  duis  illos  priinos  lio- 
inincs  nupliassuas  fuisse  furalo',ct  aiilo  niixtos  esse 
concubitu,  quam  cos  qui  creiveral  copiilasset ;  i|iiai:i 
rcra  nomiiie  ligni  fuisse  &igniricaiam,  undc  pruhibiti 
erant,  donec  opporluiio  lemporc  jiingcrenlur.  Quasi 
vero  in  ea  a-iato  facti  csse  credondi  sint,  ut  exspe- 
ctanda  essei  m^tarilas  puberlaiis;  aut  noii  illud  tunc 
legiiimuin  r^fet,  cum  priinum  lieri  potuisset,  ciiin  au- 
teni  non  potiiisset,  non  utique  fiercl :  nisi  forte  sponsa 
eral  a  patre  tradeiida,  et  exspeclaiida  erat  volnruin 
solemnilas,  et  convivii  cclobritjs,  et  dolis  xslimatio, 
et  conscriptio  tabularum.  Ridiculumistiid  est;  pnctcr 
quod  a  rerum  gesiaruin  proprietate  discedil,  qiiam 
suscepimus  assercnd^im,  ct  quaiilum  Dcus  doiiare  vo- 
luit  asseruimus. 

CAPUT  XLII.  —  An  Adam  crediderit  serpenti,  quave 
ratione  ad  peccandum  iiiduclus  tit. 

58.  Illud  magis  movet,  si  jamspiritualiserat  Adam, 
quamvis  mcnle,  non  corporc,  quomodo  creJere  po- 
lueril  qund  perserpentcm  dictum  est,  ideo  Deumpro- 
hibuisse  ne  fructu  ligni  illius  vescoreiitur,  quia  scie- 
bat  eos,  si  fccisscnl,  futuros  ut  deos  propier  digno- 
sceniiam  boni  et  mali,  lanquain.  hoc  lantum  bonuin 
crcatiirae  sua;  Creator  inviderit  :  hoc  niiruin  si  homo 
spiriluali  mcnle  prxditus  credere  poluissct.  An  quia 
hoc  credere  ipsc  non  posset,  proplerca  roulicr  addita 
est',  qua;  parvi  iniellcctusessct,  eladliuc  forlasse  se- 
cundum  scnsum  carnis,  non  secundum  spirilum  men  - 
tis  viveret,  ct  hoc  cst  quod  ei  Aposiolus  non  tribuil 
ininginem  Dei  ?  Sic  enim  ait :  Yir  quidem  non  debct  ve- 
tare  capul,  cum  sit  imago  el  gtoria  Dei ;  mulier  aulcm 
gtoria  viri  est  (1  Cor.  xi,  7).  Non  quod  mens  fcmiiia; 

'  Mss.  plerique,  prwcerpendo. 

'  Libri  omiios,  addiUi  esl  :  excepto  Remigiano  codice,  ia 
quo  a  piima  inaiiu  scriptuin  fuerat,  adita  es,!;  noa  oiuuiuo 
male.  si  subaudias,  a  scr{)enie. 


sss 


LIBER  DUODECIMUS. 


4»4 


e.-iir.iJcm  imagincm  capere  nonpossit,  cuin  iii  illa  gra- 
tia  iios  (liciil  iiec  masciilumesse  ncc  femiiinm  ((.'n/nt. 
III,  27,  28) ;  sed  qiiod  fortassis  illa  iioc  noniluin  prr- 
«'perat  quod  flt  in  agnitione  Dei,  et  viro  regente  ac 
dispcnsaiile  paulatim  fueral  perccplura.  Neqiie  cnim 
frustra  estillud  quod  Apostolusail,  Adam  enimprimiis 
(ormatus  est,  deinde  Eva  :  et  Adam  non  esl  sediicliis, 
mtilier  aiitem  seducta  in  prcevaricalione '  fncta  est  ( I  Tim. 
it,  13,  U) ;  id  est,  ut  per  illam  eliani  vir  [ft-ajvarica- 
relur.  Nani  et  ipsum  dicit  prxvaricatorcm,  nbi  ait : 
In  similitudinem  prwvaricntionis  Ada;,  qui  est  forina  fu- 
luri  {Rom.  v,  M).  SeducHjm  tamen  negai.  Nam  etin- 
lcrrogatus  non  ait,  Midier  (\uam  dcdisli  mccum,  seilu- 
xilmc,  et  manducavi;  sed,  ipsa  milii,  iiiqiiil,  dcdil  a 
ligno,  et  manducavi.  Illa  vcro,  Serpens,  iiiquit,  seduxit 
me. 

59.  liaSalomon  vir  Innia!  sapienlia!,  numqiiidiiam 
credeiuliim  csl  qiiod  in  simulafroriim  cullii  cieiliilil 
csse  aliquid  ulililaiis?  Sed  mulierum  ainori  ad  hoc 
maluDi  iralienli  resislere  non  evaluil,  faciens  qund 
sciebat  non  cssc  faciendum,  ne  suas,  quibus  de|  cr- 
iliat  alqiie  difflucbat,  moriiferas  dolicias  contrislarct 
(lll  Reg.  XI,  4).  Ita  ct  Adam,  postcaquam  de  ligno 
proliibilu  seducta  mulicr  manducavit,  cique  dcdit  iii 
simul  edcrcnl,  noluiteam  conlrisiare,  quam  credcbat 

'  Mss.  aliquot,  in  prwvaricationcm.  llamd  inepte,  si  ralio 
iiilcriiretalionis  iroxlnie  snbseiiueutis  liabeatur  :  alUinuMi 
Ajiostoli  textus  gra^cus  Labet,  en  purahasei,  quod  rece|ilam 
cSBtorormn  eo<lcuni  leclionein  relinere  o^git. 


posse  sinc  suo  solalio  conlabcsccre,  si  ab  cjiis  aliena- 
rcliir  animo,  ct  omnino  illa  inierirc  discordia.  Non 
qnidem  carnis  viclus  concnpiscenlia,  qiiam  nnnduin 
seriserat  in  resislenle  loge  meiiibroriim  legi  montis 
siia; ;  sed  amicali  qiiadam  benevolenlia,  qna  plcriiini|ue 
lii  ut  ofl^ondatur  Deiis,  ne  homo  ex  amico  fiat  iiiiini- 
cus  :  qiiod  eum  facere  non  debuissc,  diviniy  senlen- 
ti;c  justus  exilus  indicavit. 

fiO.  Ergo  alio  niodo  quodam  eliam  ipse  dcceptus 
est ;  sed  dolo  illo  serpenlino,  qno  niulierscdiicta  est, 
nullo  modo  illum  arbitror  poliiissescduci  in  illo  modtj 
quo  illa  polnil.  Ilaiic  autein  propiie  sediiclioiicni  ap- 
pcllavil  Apostolus,  qna  id  qnod  suadcbalur,  cuin  fal- 
siim  essel,  verum  piiuituni  est ;  id  esi,  quod  Deus  ideo 
lignnin  illiid  langcrc  proliibuerit,  quod  scicbal  eos,  si 
teligissenl,  velut  deos  fiiluros,  lanqnam  eis  diviuila- 
tem  invideiet,  qiii  eos  lioniines  feccral.  Sed  cliam  si 
viriim  propler  ali  ;uain  menlis  elatioiieiii,  qiia;  Deiim 
inloinoi um  scrnlatoi em  lalorc  non  polorat,  soUicita- 
vil  aliqua  expericndi  cupiililas,  cum  mulicrom  vide- 
rct  accepia  illa  esca  nonesse  mortuara,  sccundum  ea 
(|u:c  superius  tractavimus ;  non  tamen  eum  arbitror, 
sijam  spirituali  mentc  prccdilns  crat,  ullo  modo  cre- 
dcre  potuisse  ipiod  cus  Deus  ab  esca  illius  ligni  invi- 
dcndo  vetuissct.  Sodquid  plura?  Persuasnm  est  illiid 
pcccatiim  sicut  pcrsnaderi  lalibiis  possct  :  coiiscri- 
ptum  esl  aulcm  sicuilegi  ab  omnibus  oporleret,  etsi  a 
paucis  hxc  intelligereniur  siciit  oporloret. 


LIBER  DUODECIMIS. 

In  quo  de  paradiso  et  tertio  calo  ouo  rai  tus  est  rauUis,  deque  multiplici  visionum  {cenere  disputatur. 


CAPUT  PRIiMUM.  —  De  paradiso  lociis  Aposloli  cxa- 
minaudus. 
1.  Ab  exordio  Scriplura;  saiicla;,  quoc  inscribilur 
Gcnesis ,  donec  homo  primus  de  paradiso  dimissus 
csl,  undccim  libris  sive  asserendo  atque  defcndendo 
quie  ccria  nnbis  sunt ,  sive  iuquircndo  '  el  ambi- 
gendo  dcincertis,  qux  poluimus,  et  siciit  potuimus, 
disscruimus  atque  conscripsimus;  non  tam  pra;scri- 
benies  de  rebus  cbscuris  unicuique  qiiid  senliat , 
quain  nos  doccndos  in  quibus  dubilavimus  osteiiden- 
tes,  temerilalemque  affirmandi  amovenles  a  lcclore  , 
ubi  non  valuimus  pnsbere  sententis  firmitatem '  : 
isle  autem  duodecimus  libcr  ca  jam  cura  expeditiis , 
qua  nos  pcrtractandus  lexlus  sacrarnm  Littcrariim 
occupabat ,  liberius  atquc  prolixius  vorsabit  de  para- 
diso  qua;stionem  ;  ne  pnlemur  evitasse,  qiiod  videtiir 
Apostoliis  in  tertio  roelo  insinuare  par.idisuin  ,  ubi 
ait  :  Scio  kominem  in  Cliristo  ante  annos  qiUitHordecim, 
sive  in  corpore  nescio ,  sive  exlra  corpus  nescio  ,  Deus 
sr.il ,  raptiim  ejusmodi  usqiie  in  teriium  ccelum  :  el  scio 
ejusmodi  liominem  sive  in  corpore  sive  exlra  corpus  ne- 
Sfio,  Dens  scil,  quia  raplus  est  in  paradisum,  et  audivit 

'  Mss.  1  lurps,  inqiiirendo,  arbitranilo  et  ambujemlo. 
'  Ui  Mbs.  plorisqne,  sciiinix  firmilulcm. 


inelfahiiia  verba ,  qum  non  ttcet  liomiiii  loqui  (11  Cor. 
XII,  2  4). 

2.  In  his  verbis  prinmm  qu.xri  solet ,  quid  dical 
terlium  coelum  :  doindc,  ulrum  illic  inlcliigi  volueril 
paradisnni ,  an  posteaquam  raptus  est  in  terliuin  COR- 
lum  ,  rapluin  esse  et  in  paradisum ,  ubicumqiie  sit 
paradisus ;  non  ut  hoc  fuerit  rapi  in  teriium  coelum 
quod  in  paradisum,  sed  prius  in  terlium  coelum,  et 
post  inde  in  paradisum.  Et  hoc  sic  ambiguum  esi,  ut 
non  niihi  vidoalur  posse  dissolvi ,  nisi  aliquis  non  ex 
prxseiiiibus  Apostoli  verbis  ,  sed  ex  aliis  lorle  Scri- 
pliirarum  locis,  vel  nitione  pcrspicua  ,  inveniat  ali- 
quid,  quo  doceat  sive  in  tertio  coelo  esse  paradisnm, 
sive  non  esse;  cum  et  ipsum  terlium  coclum  qiiid  sil 
iion  liqnido  appareat ,  ulrum  in  r^bus  corporalibus, 
anforlcin  spirilualibus  inlelligcndum  sit.  Possel  qui- 
dem  dici  nonnisi  in  locum  aliqucm  corporalem  hoiiii- 
nem  rapi  poluisse  cum  corpore;  sed  quia  cl  hoc  ita 
posuit  ut  ncscire  se  dixerit,  utrum  in  corpore,  an 
extra  corpus  raptas  sit,  quis  audcat  dicere  se  scirc 
quod  se  ncscire  Apostolus  dixit  ?  Verumtanicn  si  ne- 
que  spiritns  sine  corporc  ad  loca  corporalia  rapi  po- 
tost,  ncc  corpiis  ad  spiriliialia  ,  h.oc  ipsa  dubilalin 
ejus  velul  cngii  iiiioiligi  (siqnidcni  de  seipso  lia;ccuin 


45S 


DE  GENESI  AD  LITTEnAM,  S.  AUCUSTIM 


m 


scrifsissfi  iionio  iiriibigil),  lalc  fiiisse  illiiil  qiio  nipliis 
est.quod  uiiimuorjKirak' aii  spiriluale  esscl,  dignosci 
disccriiii|uc  iion  possct. 

CAPUT  II.  —  Aposiolum  polmsse  nescire  an  exlra  cor- 
piis  paradisnm  viderit,  si  vidit  in  ccslasi. 

5.  Cum  ciiiiu  vcl  iii  somiiis,  vcl  in  ccslasi ,  corpo- 
rum  expriiiiunlur  ima^'iiics,  non  diiccrnuntur  oninino 
a  corporibus  ,  nisi  ciim  liomo  rcdditus  sensibus  cor- 
poris ,  recogiioscit  se  in  illis  fuissc  im.iginibus  ,  quas 
non  per  sensiim  corporis  liauricbal.  Quis  cnim  cuin 
a  sorano  cvigiiaverit,  uon  conlinuo  sentiat  imagiiiaria 
fuisse  qux  videbat ,  quamvis  cum  ca  videret  dor- 
miens,  a  vigil.intiiim  corporalibus  visis  discernerc 
non  valebat?  Qunnquain  iiiilii  accidisse  scio,  ct  ob  lioc 
ctiam  uliis  accidere  poluissc  vel  posse  non  dubito, 
ul  in  somiiis  vid'  ns  ,  iii  soninis  nie  videre  scntircm  ; 
illasque  iinagincs,  quoc  ipsam  nostrani  conscnsioncm  ' 
ludificare  consuevcrunt,  non  esse  vera  corpora  ,  scd 
in  sonmis  eas  prxscntari  lirniissinie,  cliam  dormicns, 
lcncrcin  atquc  scnlirein.  lloc  tamen  fallcbaraliquaiulo, 
quod  ainico  nico,  quem  siinililcr  in  soinnis  videbain  , 
idipsum  |icriuadere  conabar ,  non  esse  illa  corpor.i , 
qiuc  vidcbainus,  sed  esse  iiiiagiiics  somnianliuin,  cum 
et  ipsc  uiique  iiitcr  illa  sic  niibi  apparcret  quoinodo 
illa  :  cui  ct  boc  diccbain  ,  ncque  id  vcrum  essc  quod 
pariier  loquercnmr,  scd  cliain  ipsum  tuncaliiid  aliijuid 
vidcre  doi  micnteiii,  ct  ulruni  isla  cgo  vidcrcin  oniniiio 
non  scire;  vcrum  cum  eidcm  ipsi  persuadcie  niolicbar 
quod  ipsc  non  csset,  adduccbar  c\  parlc  cliam  ipsum 
putarc  csse,  cui  profecto  non  loqucrer,  si  omni  modo 
sic  aflicerer  qiiod  ipse  iion  essel.  Ita  noii  polcrat , 
quamvis  mirabiliter  vigilans ,  anima  doriiiieniis , 
nisi  duci  im.^^ginibus  corporum  ,  ac  si  corpora  ipsa 
essent. 

i.  In  ecstasi  autem  uuum  audire  polui,  et  eum  ru- 
slicanum  vi.\  valeiitem  quod  senticbat  exprimcre,  qui 
et  vigilarc  se  scirct ,  et  videre  quiddam  non  oculis 
corporis.  Nam  ut  ejus  verbis  utar,  quaiituin  recoleie 
possum  :  Aniina  mea,  inqiiil,  vidcl)al  eum,  i:ou  oculi 
mci.  Non  tanicn  scicbat  utruin  corpiis  essci,  an  imago 
corpoi  is.  Non  enim  erat  talis,  ut  ista  discernerel,  ve- 
rum  tam  siinpliciter  fidelis  ,  ut  eum  sic  audiicin  ,  ac 
si  illud  quod  sc  vidisse  nairabat,  ipse  vidissem. 

5.  Ac  pcr  lioc  si  paradisuin  Paiilus  ila  vidit,  ut 
apparuit  Pclro  ille  discus  submissus  e  coelo  {Acl.  x , 
1 1) ,  ut  Joaniii  quidquid  in  Apocalypsi  se  vidisse  coii- 
scripsit  {Apoc.  i ,  12 ,  etc.) ,  ut  Ezecbieli  cainpus  ille 
cum  ossibus  inorluorum  et  illa  eorum  rcsurrectio 
(Ezech.  xxxvii ,  1-10),  ut  Isaia;  sedens  Deus,  et  in 
conspcciii  ejus  Serapbim ,  ct  ara  undc  carbo  assum- 
pius  Propliela;  labia  mundavit  [Isui.  vi ,  1-7) ;  mani- 
festum  est  eum  igiiorare  poiuisse  ulruin  in  corporc , 
an  extra  corpiis  ea  viderit. 

CAPIJT  III.  —  Aposiolus  cerius  se  vidisse  tertium  cce- 
lum ,  incertus  quomodo  viderit. 

6.  Scd  si  e.vira  corpus  visa  sunt,  el  corpora  non 
fucrunt ,  adliuc  qu:cri  potest  utrum  iinagines  corpo- 
rum  fucriMt ,  aii  ca  substanlia  qua;  nullara  corporis 

'  Ediii,  consuctudiiiem  :  pro  quo  mss.,  conscnswncm. 


siiiiilitudincm  gcril,  siciit  Deus ,  sicut  ipsa  incus  bo- 
ininis,  vel  iiitclligenlia,  vcl  ralio,  sicul  virlutes ,  pru- 
dentia,  justitia,  caslilas,  cliaritas,  piclas,  ct  iiuxcum- 
quc  aliiu  sunt,  ([uas  iiitelligcudo  atque  cogilando 
enumcramus ,  disceinimus  ,  deniiimus  ,  non  ulique 
intucntes  lineamenta  earum  vcl  colorcs,  aut  quo- 
modo  soneiit,  aut  quid  olcant,  aut  quid  iiiore  sa- 
piant,  aui  quid  contrcclanlibus  dc  calorc  seiiriigore,. 
molliludii-c  scu  diirilia ,  lenitale  seu  asperilate  re- 
nuiilient;  scd  ;ilia  quadani  visionc,  alia  luce,  alia  re- 
ruui  cvidcnlia,  et  ea  loiige  caiicris  prxstanliure  alipie 
cerliore. 

7.  Uursus  igiliir  ad  eadera  ipsa  Apostoli  vcrba  rc- 
deamus,  ci  ca  diligeniius  perscrulcinur,  lioc  siiic  du 
bitalioiie  priiiiiliis  coiislilulo,  niulto  magis  atqiie  In- 
coiiiparabiliter  .Miiplius  Apostolum  scisse,quod  de 
iiicorporca  corporeaque  natnra  iios  ul  ,>-ciamus  utcum- 
qiie,  coii;iiiiur.  Si  cigo  sciebal,  s-piriiualia  pcrcorpus,  • 
corjioralia  cxtra  corpus  videri  omniiio  noii  posse  ; 
cur  iion  pcr  ca  ijisa  (jiue  vidil,  quoinodo  eliain  potue- 
rit  vidcrc ,  discrevit?  Si  eniin  ccitus  erat  illa  csse 
spiritualia,  cur  non  consequcnlcr  cxtra  corpus  ea  so 
vidisse  cciliis  nibllonrnius  erai?Si  aiilem  curporalia 
esse  noveiat,  nonnisi  jier  corpus  videri  poiuissi;  cur 
11011  cliam  novcrat  ?  Uiidc  ergo  dubitat  iiirum  in  cor- 
pore  aii  exlra  corpus  ca  vidcrit ,  nisi  forle  ita  eiiam 
dubiiat  iitrum  illa  corpora  an  similitudincs  corporuni 
fucriiit?  Piius  itnque  vidcamus  qiiid  sit  iii  verborum 
istornm  conlexlionc  unde  ron  dubilct ,  alquc  ita  cuni 
rcinanseril  unde  diibitet ,  fortassis  ex  liis  de  quibus 
noii  dubitai ,  quomodo  ciiain  illud  dubitct  apjia- 
rebit. 

8.  Scio,  iiiqiiit,  hominem  in  Christo  ante  annos  qua- 
tuordccim,  sicc  m  corporc  nescio,  sivc  cxlra  corpus  nc- 
scio,  Dcus  scil,  raplum  cjusmodi  usque  in  lerlium  cm- 
tum.  Scit  ergo  aiile  aniios  quaiuordecim  in  Clui.-.to 
rapium  lioniiiicm  usqno  ad  lertium  coclum,  hoc  omiii- 
110  noii  dubital ;  iicc  iios  crgo  dubilcinus  :  sed  ulriiin 
in  corjiore  an  cxlra  corjius,  dubitat;  unde  ilio  dubi- 
tanle,  quis  iiostrum  ccrlus  esse  audcat?  Num  lurte 
binc  eti;.m  illud  consequcns  erit  ut  tcrtium  coeliim 
fuissc  dnbitemus,  quo  raptum  hoininem  dixil?  Si  enim 
rcs  ipsa  demonsirala  cst,  tertium  cceluin  dcmonslra- 
tuin  cst  :  si  autcm  iijiago  aliqiia  corpoialium  siinilis 
facta  est ,  noii  erat  illud  terlium  coeluni ,  sed  illa 
ostensio  sic  oidinata  est ,  ut  viderctur  sibi  ascendcie 
priinuin  cffiluin,  supcr  quod  viderct  alteruin,  quo 
rursus  asceiidens  iterum  allcruin  videret  superius , 
quo  cum  jicrvcnissct,  possct  dicere  se  in  tertiuin  coe- 
liim  raiilum.  Sed  illud  quod  tcrtium  cocluin  essct,  qiio 
raptus  csi ,  iicque  dubilavit ,  neque  dubit;ire  nos  vo- 
Iiiit  :  ad  boc  eiiiiii  pr;cmisit ,  Scio ,  et  inde  coepit ,  ut 
id  quod  se  scire  Aposlolus  dicit,  solus  ille  non  crcdat 
vcrum  esse,  qui  iiun  crcdit  Apostolo. 

CAI'UT  IV.  —  Vere  lerliiim  coslum  fuisse  illud  quo 
raplus  est  Apostolus.  Difficultas  quomodo  .iposloliti 
cerlus  sit  de  coclo  viso,  el  incerlus  de  modo  quo  visnni 
fuit. 

9.  Scil  ergo  hominera  i.iplum  esse  usquc  in  lcr- 


«7 

tiiim  roiliiin  :  proimle  illiiil  qtio  raptus  csl ,  vere  lcr- 
tium  cceluin  est ;  noii  sigiiuni  allquod  corporale,  qiiod 
cum  oslenderclur  Mnysi ,  usque  adeo  seiiliebal  aliud 
csse  ipsain  Dei  suhsuinliam  ,  aliud  visibilem  crealu- 
ram  ,  in  qua  se  Deus  bumanis  el  corporalibus  sensi- 
bus  prxsenlabat,  ut  diceret,  Oslende  niihi  lemetipsum 
(Exod.  xsxiii,  13);  nec  aliqua  imago  rei  corporalis, 
quain  cuin  Joaimes  videret  in  spiritu,  quxrebal  quid 
essel,  eique  rcspdiidebatur,  vel,  Civilas  esl,  vel,  Po- 
pulisunl,  vel  aliquid  aliiid,  ciim  viilcrel  illc  besti^mi, 
sive  mulierem,  sive  aquas,  sive  iiuid  ejusniodi  {Apoc. 
XIII,  1,  ei  XVII,  13,  18)  :  sed,  Scio,  iiiquit,  hominem 
Tuplum  usque  in  tertium  ca:litni. 

10.  Quod  si  spiritualem  imagiiiem  corporali  similem 
cceluiii  appellare  voluissct ,  sic  erat  ctiani  iniago  cor- 
poris  cjus,  iii  qua  illuc  raptus  ascondurat  :  sic  ergo  el 
suum  corpus  appellaret,  quamvis  imaginem  corporis, 
qnomodo  illud  coelum,  qunmvis  imaginem  coeli ;  neque 
curaret  discernerequid  scirol,  ct  quid  iiescirot,  id  ost 
qiiifl  sciret  raptiim  lioniinem  usque  ad  tertium  cadum, 
Moscirel  autcm  utrum  in  corpore  an  cilra  corpus ; 
scd  simpliciter  narrarel  visionem,  earum  rcrum  iio- 
miiiibus  appellans  illa  qux  vidil ,  quarum  eranl  simi- 
lia.  Nam  et  nos  dicinius ,  ciim  somnia  noslra  narra- 
mtis  vol  aliquam  in  eis  rcvcl:itionem  ,  Vidi  niontem  , 
vidi  nuviiim  ,  vidi  tres  boiiiiiics,  et  si  quid  ejusmodi ; 
ca  Domina  tribuentes  illis  imaginibus,  qux  Labent 
rcs  ipsse  quarum  siniiles  erant  :  Aposlolus  aulcm , 
Illud,  inquit,  scio,  illud  ncscio, 

11.  At  si  utrunique  imagiiialitcr  apparuit,  utrumquc 
I ariter  scilur ,  paiiterve  noscitur  :  si  autem  proprie 
ccclum,  el  ideo -scitur ;  quomodo  potuit  imaginaliter 
corpiis  illins  hominis  apparere  ? 

12.  Nam  si  coeluiii  corporeum  vidobatur ,  qiiare 
latebat  utrum  corporeis  oculis  vid(>retur  ?  Si  aiitoni 
iiicertum  eral  utruin  oculis  coiporeis  an  spiritu  vide- 
rclur,  et  ideo  dictuin  esl ,  Sive  in  corpore ,  tive  exlra 
corpus,  nescio  ;  quomodo  non  incertum  erat  et  illiid , 
iilruin  vere  coelura  corporeum  \idorclur,  an  im.igina- 
liier  ostendcretur  ?  Itemi|uc  si  substantia  iiicorporoa 
videbatur,  non  iii  aliqua  im:igine  corporis  ,  sed  sicut 
videtur  justitia,  sapienlia,  el  si  quid  ejusmodi,  et  lioc 
erat  ccelum ;  id  quoque  manifestuin  est ,  oculis  bujus 
ctirporis  videri  aliquid  lale  iion  posse  :  ac  pcr  boc  si 
aliquid  tale  se  vidisse  sciebat,  noii  per  corpiis  se  vi- 
dissc  dubitare  iion  poterat.  Scio  ,  inquit,  hominem  in 
Chriito  ante  annos  quutuordecim :  lioc  scio,  nenio  dubi- 
let  qui  inilii  crcdii;  sod  utruiii  m  corpore  an  ea:tra 
cvrpiLt,  nescio,  Deus  scil. 

C.\PUT  V.  —  Eadem  difficultas  enodalur. 

13.  Quid  ergo  scis  ,  ([uod  discernis  ab  eo  quod  ne- 
scis,  iie  crcdcnles  fallantur?  Raptum,  inquit,  eumdem 
hominem  usque  in  terlium  cceium.  At  illud  coDluiii  aiit 
corpus  crat,  aul  spirilus  :  si  corpus  erat,  et  corporeis 
cciilisvisum  est;  cur  illud  coeluin  csse  scitur,  ct  in 
corpore  visum  esse  nescitur?  Si  autem  spirims  erat ; 
aut  corporis  iniaginem  pra;buit ,  el  lam  inccrlum  est 
utruin  corpus  fucrit,  qu.nn  inccrtuin  est  utrum  in  cor- 
pore  visum  sit ;  aiit  sic  visum  e.^t,  quomodo  viiloliir 

Sanct.  AfiiLsr.  111. 


LIBER  DUODECIMUS. 


453 


niciite  sapieiitia,  siiie  ullis  imaginibiis  ccrporum  ,  ci 
nihiloniinuscertumest  vidcri  noiipotuisse  percorpus  : 
aut  ergo  utrumqiie  ccrlum  est ,  aut  utruraque  incer- 
luin  ;  aut  quomodo  certum  quod  visum  est,  incertum 
autem  pcrqiiod  visum  est?  Manifestum  eslenim  incor- 
pnrcam  iiaturam  ab  eo  videri  non  potuissc  per  corpus. 
Corpora  vero  eiiara  si  possunl  videri  sinc  corpore  , 
non  iiiiqu(;  sic  videntur  per  corpus  ,  sed  longe  illc 
disp:ir  niodus  est  si  quis  est;  unde  niirum  si  posset 
Apostolum  tanquam  siniillimus  fallcre.aut  ad  dubila- 
tioncni  cogere,  ui  si  corporeum  cflelum  noii  corporei:-. 
oculisvldii,  inccrium  sibi  esse  dicerolutrum  in  cor~ 
pore  an  extra  corpus  id  viderit. 

li.  Restat  ergo  fortasse  ut  quoniam  meiitiri  non 
posset  Apostolus,  qiii  tanta  cura  egil ,  ul  disceriierel 
qiiid  sciret,  ct  quid  iiescirct,  boc  ipsum  eiini  iiitolli- 
g:  mus  ignorasse  ,  utruin  quando  iii  tertium  coeluin 
raplus  est,  in  corporc  fueiit,  quomodo  cst  aiiiiiia  iii 
cnrpore,  cum  corpus  vivere  dioitur,sive  vigihintis, 
sive  dormicntis,  sive  in  ecsta^i  a  sensibus  corporis 
alienata;  an  omnino  de  corpore  exierit,  ul  moriuimi 
corpus  jaceret ,  doncc  peracta  illa  denionstraiione 
membris  mortuis  anima  leddeielur,  ct  noii  quasi dor« 
miens  evigilaret,  aut  ecslasi  alie:.aius  denuo  rediiet 
in  sensus  ,  sed  morl;.us  oiiinino  reviviscerct.  Proiiide 
quod  vidit  rapius  usiiue  in  lertimu  coelum ,  quud 
etiara  sescire  conflrmat,  proprie  vidit,  non  iinagina- 
liter.  Sed  quia  ipsa  a  oorpore  alienala,  iitruin  oiiinino 
mortnum  corpus   reliqiiorit ,    an   secundiim  moduiu 
qiicmdam  vivcntis  corporis  ibi  aninia  fueril,  sed  nicns 
ejiis  ad  videnda  vel  audienda  iiicffabilia  illius  visionis 
arrcpta  sit ,  hoc  incertum  crat ,  idco  forsitan  dixit , 
Siie  in  corpore  sive  extra  corpus ,  nescio  ,  Deut  scit. 
C.\PUT  YI. —  Visiomim  genera  tria. 
1,'i.  Quod  auteni  non  iniagiiialiicr ,  sed  proprie  vi- 
dotur,  et  non  per  corpus  vidclur,  hoc  ea  visione  vidc- 
tur  ,  quic  omnes  ca;teras  superat.  Ilaruni  specics  at- 
qiie  differeiitias ,  qiiantum  nie  Dominus   adjuverit, 
explioare  curabo.  Ecce  in  hoc  uno  prKCcplo  cuin  lc- 
gitur,  Ditiges  proximum  tuiim  tanquam  teipsnm  [Matth. 
XXII ,  59) ,  tria  genera  visionura  occurruiii  :  ununi 
per  oculos ,  qiiibus  ipsse  littera?  videntur ;  alteruiii 
per  spiritura  borainis  quo  proxinius  ei  abscns  cogi- 
taiur;  icriium  per  contuitum  niontis ,  (luo  ipsa  di- 
lectio  intollecla  conspicitur.  In  bis  tribus  genoribus  , 
illiid  prinium  manifestuin  est  omiiibus  :  iii  buc  eiiiiii 
videtur  coelum  ct  lerra,  cl  omnia  qua:  in  eis  conspi- 
cua  sunl  oculis  nostris.  Nec  illud  alteruin,  quo  abscn- 
tia   corporalia  cogitaiitur  ,    insinuare   difficile   esl  : 
ipsum   quippe  cuelura  ct  torram  ,  el  ea  quae  in  eis 
videre  possiimus,  etiam  in  lenebris  constituti  cogita- 
mus ;  ubi  nihil  vidcntes  oculis  cor|:oris,  aiiimo  lameii 
corporales  imagines  intuemur ,  seu  veras,  sicul  ipsa 
corpora  videinus,  et  memoria  retinemus;  seu  fictas, 
sicut  cogiiatio  formare  '  potuerit.  Aliter  eniin  cogita- 
mus  Cartliagii.cni  qiiaiii  novimus,  alilcr  Alcxandriam 
qiiam  non  novimus.  Tertium  vero  illud  quo  dilectio 
inlellecta  conspicitur,  eas  res  contioet,  qiue  no:i  h.i- 
'  sic  iu  \:s3.  Editi,  imginuri. 

(Qtiinze.J 


459 


DE  GENESI  AD  LITTERAAI,  S.  AUGUSTIXI 


m 


lioiil  imagiiics  sui  similos ,  qu.u  noii  sunt  ii»oil  ipsoe. 
Naiii  lioino  \el  arbor  vcl  sol,  ei  qiuvciinviue  .ilia  cor- 
|)ora,  sivc  ccclesiia  sivc  lcrresiria,  el  pr.oseniia  viden- 
lur  in  suis  forinis,  el  absenlia  cogilaiilur  iiuagiiiibus 
aniino  in.pressis ;  ei  f.iciunl  liuo  gcnera  visoniiu  . 
iinuin  per  cor(ioris  sonsus,  alieruni  prr  spiriuini,  qiio 
illLC  iniaglnes  coiilinonlur.  Dileclio  nulcm  iinmiiiiid 
aliier  vidclur  pr.esens  iu  specie  {|u:>  csl,  el  aliicr  abs- 
ens  in  rliqua  iinagiiiL  sui  siiiiili  ?  Non  uUque  ;  sod 
ijiiaiiium  inente  ceriii  poiesit ,  ab  alio  magis,  ab  alio 
miims  ipsa  ccrniliir  :  si  aulcm  aliquid  corporalis  iina- 
ginis  cogilalur,  non  ipsa  cernitur. 
CAPUT  VII.  —  Geiitra  lisionum  :  corjiorak  ,  spiri- 

luale ,   iiitellccluide.  Coiporale  proprie  et  traiislule. 

Spiriluale  pluribus  iiwdis. 

IG.  Hjcc  sunt  iria  ijenora  visionuin,  de  quibus  cl  in 
supcrioribus  libris  ariquid  diximus,  sicul  res  posiulare 
videbalur,  non  tamen  eorum  numeruin  commemora- 
viinus  ;  ct  nunc  broviler  eis  insinuatis,  quoniam  sus- 
ccpta  quicsiio  flagilat  ul  de  bis  aliipiaiito  uberius 
disscramus,  debeiuus  ea  ceriis  et  congruis  signare 
noniiiiibus,  nc  assidiie  circumloquendo  moras  facia- 
raus.  rrimum  ergo  aiipellemus  corporale ,  quia  per 
corpus  peicipilur  cl  coi poris  sensibus  c.vbibeiur.  Se- 
cuiidum  spiriuiale ;  qiiidquid  onim  corpus  non  est  et 
lamen  aliquid  ost,  jam  rccie  spirilus  dicitur  :  et  uii- 
que  non  est  corpus,  quamvis  corpori  similis  sit,  imago 
absestis  corporis,  nec  iUe  ipse  obtutus  quo  ccniitur. 
Tertiuni  vero  i..ier.ectu.ile,  ab  inlelleclu  ;  qiiia  mcn- 
lalc,  a  iiionle,  ipsa  vocabuli  noviiate  nimis  absurdum 
esl,  ui  dicamus. 

17.  Uurum  voc.ibulorum  ratiuncm  si  sublilius  rod- 
dam  ,  cl  prolixior  el  perplexior  serino  erit ,  cum  Iioc 
vcl  iiuUa,  vcl  cerie  noii  laiita  necessiias  exigat.  Saiis 
cst  cigo  scire  corporale  :iliqiiid  vol  proprie  dici,  cum 
ile  toi  poi  ibus  agitur ,  vol  eiiam  traiislalo  vocabiilo, 
sioul  dicium  Cil,  Qiii"  inipsoinhabilat  oinnis  pUnitudo 
diviniiutis  corpcralitcr.  Ncque  enim  diviiiilas  corpus 
esl ,  scd  qiiia  sacrameiita  Veieris  Teslamenii  appellat 
iinibras  ruliiri ,  proptor  umbrarum  comiiaiatioiiem 
corporaliier  dixil  liabiiare  in  Clirislo  pleniiiidinfm 
diviiiilalis,  quod  iii  illo  iinpleaiituromnia,  quM  in  illis 
nmlii  is  liguiata  suiit ,  ac  sic  quodammodo  unibrarum 
illaruin  ipsesit  corpus  (Coluss.u,  9, 17)  ,  lioc  eslfigu- 
rariim  cl  sigiificalionum  illaruni  ipse  sit  '.eiiias. 
Sicul  orgo  ipsa;  iigur;c  sigiiilicalive ,  iranslaio  uiique 
vocaliulo,  non  proprie  diciac  sunl  unibnE ;  ita  et  quud 
ait  pleniludincm  diviniiaiis  corpr.ialiier  babitare , 
iraiislaio  vcibo  usus  est. 

18.  Spiritualc  auiein  pluribus  modis  dicilur.  Nam 
ei  ci-rpus,  qimd  fulurum  est  in  resurrectionc  sancto- 
runi,  spiriuialo  appcllat  Apostolus,  iibi  ait,  Seminaliir 
corpiis  aiiiinalc ,  resurgct  corpus  spirituale  (I  Cor.  xv, 
H) ;  co  quod  iiiiris  modis  ad  omncm  facililatcm  et 
incornipiioiicm  spiritni  subdatur,  cl  sinc  nlla  indigen- 
lia  corporaliuin  alimenlorum  solo  viviOcctur  spiriiu, 
iioii  quod  iiicorpoream  subslantiam  sit  iiabilurum  : 
neque  ciiim  ci  Loc  corpus  ,  quale  i.unc  habemiis, 
dniiix babet substantiam,  clbuG csl quod  .inima,  qnia 


diclum  est  aiiimale.  Iiem  spiiilus  dicitur,  vel  aer  isie, 
vcl  (laliis  ejus  ,  id  cst  iiinlus  ojus  ,  sicul  diclum  est  : 
Ignis,  grando,  nix,  glacies,  spirilus  lenipestalis  {Psal. 
cxLviii,  8).  Dicilur  ciiam  siiiritiis  anima,  sivepecoris, 
sivc  liuminis ,  sicut  scriptum  esl  :  Et  quis  scil ,  spiri- 
tus  filioruin  liominis  si  ascendal  ipse  sursum,  et  spiritus 
vecoris  si  dcscendiU  iiise  dcorsum  in  lcrrain  (Kccle.  iii, 
21)?  Dicitiir  spiiiliis  et  ipsa  meiis  laiioiialis,  ubi  est 
qiiidam  tanqiiam  oculus  anima;,  ad  quem  pertinct 
imago  el  agnitio  Doi.  Uiide  dicit  A|  oslohis ,  Renova- 
miiii  spirilu  mentis  vestrcB  ,  et  induile  novtiin  lioiiiinem, 
qiii  secundum  Deuin  crcalus  est  {Eplics.  iv,  23,  24) ; 
ciim  ct  alibi  dical  de  iiilei  iore  homine,  Qui  renovatur 
in  agnitione  Dci ,  sccunduin  imaginem  ejus  qui  creavit 
eum  (Coloss.  ui,  10).  Iiem  cum  dixisset,  Igitur  ipse 
ego  menle  scrvio  lcgi  Dei,  carne  anlein  lcgi  peccati  (Roin. 
VII,  2o) ;  alio  loco  eanidcin  seiiieiitiaiii  commcmo- 
raiis  ,  Caio  ,  iiiqiiit ,  concupiscit  adversus  spirilum ,  et 
spirisus  udvcrsus  cnrnein  ,  ut  non  ea  quw  vultis  facialit 
(Caki.y,  17),  qnani  dixit  meiitem,  hanc  etiam  spiri- 
tuiii  appellavit.  Diciiur  spiiilus  eiiam  Deiis,  sieut  ait 
Domiiius  iii  livangclio  :  Spirilus  cst  Deus ,  et  eos  qut 
aduriinl  euin ,  in  spiritu  et  veritale  oporlct  adorare 
(Joan.  IV,  2i). 

C.U'UT  Vlll.  —  Vnde  spiritiutle  dicitur  vi^onum  geimi 
secundum. 
10.  Ex  his  oinnibus  iiiudis,  quos  commemoravimiis, 
quibus  appellatur  spiritus  ,  iion  Iraximus  hoc  voca 
biilum,  qu!)  appcllavimiis  spiriluale  lioc  vi>ionis  gc- 
nus  de  quo  iiunc  ogiiiius  ;  sej  ex  illo  uiio  nuulo  qnein 
iiiveiiinuis  in  Epistula  ad  Corinlliios,  quo  spiritus  a 
monle  disiinguitur  cvidentissiino  tostimonio.  Si  eniin 
oravero,  iiiquit,  lingua,  spirilus  meus  oral,  mens  auiem 
mea  infruciuosa  cst.  Cum  orgo  lingiiam  '  iiilellig.itur 
lioc  loco  diccre  obscuras  ot  myslicas  significaliones, 
a  qiiibus  si  iiiiellootum  meniis  rcuioveas ,  ncmo  xdi- 
ficaiur ,  audieiidu  quod  non  intclligil ;  unde  ctiam 
ditil,  Qui  eniin  lcquituT  linyua,  non  hoininibus  loquitur, 
sed  Dco ;  neino  eniin  audit,  spiiilus  aulein  loquitur  my- 
slciia  :  satis  indical  cain  sc  liiiguaiii  lioc  loco  appcl- 
lare  ,  ubi  suiit  signilkaliones  \clut  imngincs  rerum 
ac  sii.iilitudines ,  qu.x>  ut  ii:telligaiitur,  iiidigont  mcii- 
tis  obtuiu.  Ciim  aiiiein  iion  intelliguntur  ,  in  spirilu 
cas  dicit  csse ,  iion  in  niciile  :  unde  apcrtius  ait ,  St 
benedixcris  spiritu ;  qui  supplel  locum  idiolcE,  (juomodo 
dicet ,  Ainen ,  super  tuam  benedictioncm,  quandoquidem 
uescit  quid  dicas  ?  Quia  ergo  ctiam  lingua,  id  est  inem- 
bro  corpnris  qnoJ  niovcmus  in  oie  cuiii  loquimnr, 
signa  uiique  rorum  daiilur,  non  res  ipsaeproforuiitiir; 
proplorca  traiislalu  verbu  liiiguam  appeilavit  quamlilicl 
sigiiorumprolaliononipriusqiiamimelliganlur:quocuiii 
inlellcciiis  accesseril,  qui  meiilis  cst  proprius  ,  lit  re- 
veWtio,  volagiiitio,  vel  pro|ibotia,  volduclriiia.  Proinde 
ait,  Si  vcncro  ad  vos  lingnis  luqucns,  quid  vobis  prodero, 
nisi  loquar  vubis  in  rcvcUiliunc,  aut  in  agnilione,  aut  in 
proplietia ,  aiit  in  doctrina  (I  Cor.  xiv ,  14,  2,  16,  C)T 
idcstcuni  signis ;  lioc  cst,  lingua;  acccsserit  inicl- 

«  A]  uil  Ff.  1  i!-.l.  WTt.  l.ov.  legilur,  liiujua.  U. 


4G1  UMtn  DUODECnitJS 

lociiis,  ul  non  spirilu  tanlum,  sed  ciiam  nienie  agaiur 
<|Ui)(l  ai;ilur. 

r.APUT  IX.  —  Proplietiam  ad  menlem  peilincre. 
20.  rroiniic  ,  quibus  sigiia  pcr  aliijuas  rcruni  cor- 
ponilium  siiiiililudincs  denionslrabaiilur  iii   spirilu, 
iiisi  acccs^issel  niciitis  ofliciuin,  ul  etiani  iiilelllgeren- 
lur,  noiiduin  ei  ai  proplietia  ;  miigisque  proplieia  eral, 
qiii  inlerprclaliatur  quod   alius  vidissct,  quani  ipse 
qiii  vidisscl.  Undc  apparel  magis  ad  niciilein  pcrliiicrc 
propbeliam,  quam  ad  istum  spirilum,  qui  mudu  quu- 
dam   proprio  vocatur  siiiritus  ,   vis  anima;  quxdani 
nicnle  iiifcrior,  ubi  corporalium  rerum  similtiudiues 
ex|)rlinuiitur.  Iiaqiie  magis  Joscpli  propliela  ,  qui  in- 
tcllcxil  qiiid  sigiiilicareiit  seplcin  spic;e  el  septcm  bo- 
vcs ,  qiiam  Pliarao  qui  eas  vidit  in  soiiinls  (Geii.  xli, 
i  -52).  lllius  enim  spirilus  iiiforuKitus  esl,  ut  viderel ; 
litijus  mcns  illiniHiiaia,  ut  iuielligerct.  Ac  per  lioc  in 
illo  erat  lingua  ,  in  islo  prophelia  ;  qiiia  in  illo  rci  um 
iniagiiiatio,  inisto  imaginaiioiium  iutcrprclatlo.  Minus 
ergo  propliela,  qui  reruni  qu;e  significantur,  sola  ipsa 
signa  in  spiritu  per  rcrum  corporalium  imagines  vi- 
del ;  et  magis  prophela,  qui  solo  earinn  intellcclu  prx- 
dilus  est :  sed  et  maxiine  propliela,  qui  ulroque  prx- 
cellit,  ut  et  videat  iii  spiriiu  corporalium  rerum  signifi- 
cativas  simililiidiues,  et  eas  viv;icitaie  nientis  iiitelligal, 
sicnt  Danielis  excellenlia  leiilata  est  et  probata ,  qui  regi 
ct  somnium  quod  videratdixil,  elquid  signilicaictape- 
ruit  {Dait.  II,  27-45,  et  iv, 16-24).  Et  ipsa;  quippe  iinagi- 
iics  corpoi  ales  in  spiritu  cjus  exprcssa?  sunt,  ct  caruin 
intellectus  revel.itus  in  mente.   Ex  lioc  ergo  modo 
quo  appellatur  in  ista  disliiictionc  spirilus,  secundum 
quem  disit  .\postolus  ,  Onibo  spirilu  ,  orabo  aulem  ct 
meiUe(\  Cor.  xiv,  15),  ut  el  signa  rerum  furmarenlur 
in  spiritu  ,  et  eoruin  refulgeret  iiitellectiis  in  mente; 
secunduni  lianc,  iiiquam,  distiiiciionein  spirituaiCiiuiic 
appcUavimus  tale  genus  visurum  ,  quali  etiain  cor- 
poruin  absenlium  imagines  cugitamus. 

CAPUT  X.  —  Inlellectuale  genus  visionis. 
21.  Intellectuale  autcm  illud  exeellentius ,  quod 
luentis  est  pruprium.  Nec  milii  occiurit  omiiiiio  ,  ila 
piuribus  modis  dici  posse  iutellectum  ,  sieut  spiiituiii 
inullis  niodis  appellaium  esse  comperimus.  Sive  au- 
tem  inteliectuale  dicamus,  sive  inlelligibile,  huc  idein 
significamus.  Quanqiiam  nuiiniliil  iiileresse  nonnulli 
voluerunt ,  ut  inlelligibilis  sit  res  ipsa  ,  quu;  solo  iu- 
tellectu  pcrcipi  potest ;  iiitoUeclualis  auiein  ,  iiioiis 
qu:e  intelligit  :  sed  esse  aliquam  rem  qua;  solo  iiilcl- 
lcclu  cemi  possit ,  ac  non  etiam  intelligat ,  magna  et 
difOcilis  quaestio  est.  Essc  autem  rom  quoc  intelloctu 
pcrcipiat,  ct  non  etiam  iulelloclu  percipi  jiossit,  iioii 
arbitror  queniquam  vel  putare,  vel  dicerc;  meus 
quippe  non  videtur  nisi  mcute.  Quia  ergo  videri 
potest,  intclligibilis;  quia  et  vidcre,  iiitelleotualis  esi, 
sccunduin  illam  disiinctinnem.  Quapiopter  seque- 
strata  illa  diffieillinia  quseslione  ,  utrum  sit  aliiiiiid 
qiiod  lanlum  intclligalur  nec  intelligat ,  nunc  in- 
tellecliiale  ct  inielligibilc  sub  cadem  siguificatione  iip- 
pellaiuus. 


4Vi2 
CAPUT  XI.  —  Corjjoralcm  visioncin  rc(erri  ad  sjiin- 
tualein  ,  lianc  vero  ad  intelkctualem. 
22.  Tria  igiiur  ista  gciicra  visiionum ,  corporalc, 
spirituale ,  et  intellcciuale ,  singillaiim  considoranda 
sunt ,  ul  ab  inferioribus  ratio  ad  supcrioia  coiisccii- 
dai.  Jam  qiiidein  superius  exemplum  proposuimus, 
quo  in  uiia  senteiitia  omnia  tria  videantur  geiiera. 
Cum  ciiiin  legitur,  Z)i7i(jies  proximum  tuum  laiiquum 
leipsuin  (Matlh.  xxii,  59),  corporalitcr  liiterae  viden- 
tiir,  spiritualilcr  pioximus  cogilatur,  inlclleclualiter 
dileclio  coiispicitur.  Sod  el  litlera;  absentes  possuiil 
spiriiualiter  cogiiari,  et  proximus  prxsens  potest  cot- 
por.ililtr  vidcri ;  dilcclio  autein  nec  per  subslantiain 
suain  polcst  uciilis  coiporis  terni ,  nec  ptr  iiiiagiMcm 
corporis  similcm  spiritu  cogitari,  scd  sola  iiicnle  ,  id 
cst  inlelleclu ,  cognusci  et  percipi.  CoipuialJs  saiie 
visio  iiulli  lioruiii  generi  pia-sidct,  scd  quud  per  oani 
sentilur,  illi  spiriluali  tanquaiii  piuisidcnli  iiuntiatur. 
Nam  cum  aliquid  oculis  ccrnilur,  cuntiimu  Dt  imago 
cjus  in  spirilu  ;  scd  noii  dignoscilur  ricla,  nisi  cuiii 
ablatis  oculii  ab  eo  quod  per  oculos  vidcbamus  ,  ima- 
gineiii  ejiis  iii  aniiiio  iuveuerimus.  Et  siquidem  spi- 
riius  irraiioiialis  est ,  vcluti  pccoris,  lioc  usque  oculi 
iiunliaiit.  Si  aulcm  aiiiina  ratioiialls  esl,  cliam  iiitcl- 
lectui  nuiilialur,  qui  el  spirilui  pricsidot,  ut  si  illud 
quod  liauscriiiit  oculi,  aique  id  spiriiui,  iii  ejus  illic 
iiiiago  Ceiet,  nuutiavcrunt,  alicujus  rei  sigiiuin  csl, 
aul  iutelligatur  cuiitinuo  quid  signidcei,  aut  quuTa- 
tur  ;  quoniam  iiec  iiitclligi  iiec  rcquiri  iiisi  olficio 
meiitis  pulcst. 


25.  Vidii  rex  Ballliasar  articulos  niaiius  scribentis 
iii  pai  iele ,  coiilinuoque  per  corpuris  seiisum  imago 
rei  corporaliter  facta;  spiiiiui  ejus  impressa  est,  ai- 
que  ipso  viso  facto  ac  prx-teriio  ,  illa  in  cogitaiione 
pormansit  :  videbalur  in  spiiiiii,  et  nondum  iiiiellige- 
batur,  nec  luiic  iiiteilecliiiii  erat  lioc  sigiiuni,  cuiu 
corporaliter  ficret  alqiie  oculis  corporalibus  appare- 
ret ;  jain  lameii  sigiium  esse  iiilclligebatur,  id  liabens 
ex  mentis  officio.  Et  quia  requirebatur  quid  signifi- 
caret,  eliam  ipsam  inquisitionem  utique  mciis  agebai. 
Quo  non  comperlo  Daniel  accessil,  ct  spiiiiu  pruplie- 
lico  inenle  illustrala  ,  pertuibalo  regi  qiiid  iilo  signo 
puriendcretur  apcruit  (Dan.  v,  5-28) ;  ipse  poiius 
prophcla  per  boc  gonus  visiouis ,  quod  meiitis  est 
pioprium ,  quam  ille  qui  ct  signum  corpoialiler 
faetiim  corpuralitor  viderat,  et  traiisacli  ejus  iiiia- 
giiiein  in  spirilu  cugilando  cernobat,  nec  aliquid  in- 
tolleciu  poteral,  nisi  nosse  signuin  esse,  elquid  sigiii- 
licarei  inquirerc. 

24.  ViditPeirus  iii  alienatioiie  meiilis  vas  qiiniucir 
lineis  alligaiuin  submiitidccoeloplcnuui  variisaiiiina 
libus,  cum  audivit  etvocem,  ilacla,  et  mc.nduca.  Qui 
ciiui  reildilus  scnsibus  de  visu  disceplarct,  ecce  quus 
Cornelius  miserat,  iiuntiavit  ei  spiritus  dicens  :  Ecce 
viii  (juxrunl  te  ;  sed  surge,  descende,  et  vade  ciiin  illis, 
qitia  eijo  misi  eos.  Qiiicum  vonissel  ad  Coriieliuin,  qiiid 
in  illa  vibione  inlellexerit,  ubi  audierat,  Quce  Ucus 
mundavit,  tu  necommunia  rfixeris,  ipse  indicavitdiceiis: 
Scd  mihi  Deusostendii  neminemcommunem  aut  inwiun- 


i05  DE  CENESI  AD  LITTER 

duin  liomincm  diari'  {  Ait.  x,  10-28  ).  CuMiergo  illiini 
(liscuin  vidcrcl  uliciialiis  a  Cdrporis  sensilius,  et  illas 
\oces,  ilacla.et  manducu,  cl,  Qiia;  Dciis  niundavit,tn 
communia  nedixeris,  iii  «piiilii  aiidiebal.  RidJilusau- 
leiii  eorporis  scnsibiis,  idipsiiin  qiiod  visiiin  atipie  aii- 
(lilum  lucinoria  leimcral,  in  codcm  spirilii  Cdgiiamlo 
rernebat.  Qiue  omnia  nim  corporalia,  scd  corporalium 
ima;;incs  crant,  sivc  cum  iiriiiiiim  iii  ipsa  alieiialioiie 
visx-siiiil,  sivc  ciim  poslea  rciordala'  aUytc  cogilaUc.  • 
Ciim  vcro  disceplabatiir,  el  iciiniiebalur  ut  illa  sigiia 
iiilelligereiilur,  ineniis  cr.it  actio  coiiaiilis,  scd  decrat 
«  Uecliis  '  doiieciiunliati  suiil  qui  vciicranla  Cornclio  ; 
hac  vcro  corpoiali  ciiam  aeecdentc  visione,  cum  ct 
Spirilus  saneius  rursiis  iii  spiritii  ei  dicerei,  Vnde 
cnin  eis,  ubi  clilliid  sigmiiii  ostcnderal.el  impresseral 
voces,  adjutadivi.iitus  mens  iiilcllexit  qiiid  illissignis 
omnibus  agerelur.  Ilisalqiie  liiijiismodi  rebusdiligcii- 
ler  coiisideralis,  salis  apparet  coiporabMn  visioiiein 
n  lerri  ad  spiritualem,  camqiie  spiritu.lem  relerri  ad 
i-ilellcclualem. 

CAPUT  XII.  — Corporalis  et  spirilualis  visio. 

25.  Sed  cum  vigil.iiites,  neque  nicntc  a  sensibus  cor- 
porisalicnaia,  in  vi>ioiie  corporali  suinus,  discerni- 
nius  ab  ca  visioncm  ppiritiialein,qua  coipora  abscntia 
iiiiaginalitcr  cogitamus,  sive  memoriter  recordwitcs 
quac  novimus,  sivc  qna;  non  novimus  el  Inmen  sunl, 
in  ipsa  spiritns  cogitaiioiie  utciiuKiue  formanlcs,  sive 
qiiae  omnino  nusquam  snnt,  pro  arbilrin  vel  opin.itio- 
ne  fingenles.  Abhis  omoibus  iia  disecinimns  illa  cor- 
poralia  quc  videmus,  ct  in  qnibiis  pra:sciitibus  siinl 
seiisiis  corporis  noslri,  iii  iion  dubitemiis  lixc  csse 
corpora,  ilias  vero  iiiiagines  corponim.  Ciiin  autcin 
\cl  niinia  cogilatioiiis  iiitciitioiie,  vel  aliqua  vi  niorbi, 
iit  phrenciicis  pcr  fclirem  accidere  soIet;vel  comnii- 
xtionc  ciijiis(|uani  alterius  spiriliis  seu  inali  scu  boni, 
ila  corpor:iliiiiii  rcrum  iii  spirilii  cxpriniiinlur  inuigi- 
iies,  taiiquani  ipsis  corporis  sciiihiis  corpora  pncseii- 
leiitur,  maiienle  tamen  eliain  iii  scnsibus  corporis 
iiilentione  ;  sic  videnlur  quo:  in  spiritu  nunl  imagines 
corporum,  qiiemadmodiim  corpnra  ipsa  pcr  corpus  ; 
iia  ul  simul  cernalur  ct  Iioiiio  aliquis  prcsens  oculis, 
el  absens  alius  spirilu  lanqiiam  oculis.  Nam  experti 
siimus  sic  afiectos  et  cum  eis  loeutosqui  vere  aderant, 
et  cum  aliis  qui  non  adorant,  lanquam  adcssent.  Re- 
bipiscentes  autein  aliqui  referuiil  qiiod  vidissent,  ali- 
qui  noii  possiint.  Sic  cniin  et  somnia  qiiidam  oblivi- 
scunliir,quidani  mcmineriiiit.  Qiinndo  aulem  pcniliis 
averliiur  alque  abiipiiur  aniiiii  iiiteniio  a  seiisibns 
corpciris,  tunc  magis  ecslasis  dici  soict.  Tune  omni- 
III)  qiiKCunique  siiit  prxsciitia  corpora,  etiam  paten- 
llliusoculis  iioii  videniur,  nec  ullx  voces  prorsusau- 
diiiiilur  :  lolus  aiiimi  contuitus  aut  in  corporum  inia 
ginibus  csl  per  spiritualem,  aut  in  rcbus  incorporcis 
iiiilla  corporis  imagine  figuratis  per  intellectualem 
visioncm. 


•  Mss  ma^no  eoiisensii ,  affcctus  :  forie  meliiis,  eo  vi- 
dslicet  siguiliealii,  qiio  [(istea  ii.  2i),  affcctiouu  vocal  iiium 
lisiffiialur. 


.Ul,  S.  AUGUSTINl  m 

2G.  Sed  ciim  spirilualis  visio,  penitiis  alicnalo  a 
sensibiis  corporis  aniiiio,  imaginibus  corporaliiiin  de- 
tinetur,  sivc  in  somnis  sive  iii  ccstasi,  si  niliil  signili- 
eaiit  i|ii.c  videiiliir,  ipsiiis  aiiimx  sunt  imnginalioncG  : 
sicut  ciiain  vigilantes  et  saiii,  et  nulla  alicnatione  nio- 
ti,  iniiltoriim  corporuin  qiix  non  adsuiit  sensibus  cor- 
poris,  cogiiatione  imagines  versanl.  Verum  hoc  iii- 
icrest,  qiiod  eas  a  pra'seiitibiis  vcrisipie  corporiluis 
conslanli  alTeclionc  disceriiiinl.  Si  anleni  alniuid  si- 
giiilicaiii;  sivcdormieniibiis  exliibeaiiiur,  sive  vigilaii- 
tibus,  ciimcl  oculis  videiii  pia^senlin  corpora,  ct  alis- 
entiiim  imagiiiesccriiunt  spiriiii,  tanqiinm  oculis  prav 
slo  siiil,  siveillaqiia'ecsiasisdicilur,  alienato  prorsiis 
aiiinio  a  sensiliiis  corporis  ;  niiriis  niodus  cst  :  scd 
commixlioiie  '  alterius  spiriliis  ficri  potcsi  ut  en  qua; 
ipsc  scit,  per  bnjiismodi  imagincs  ei  cui  niiscctiir 
ostcndat,  sivc  inlclligenti,  sivc  iil  ab  alio  intcllecta 
paiidaiitur.  Sicnim  dcmonslrantur  !iu;e,  iieculiqnc  a 
corporc  (lemoiistraii  possuni,  quid  restat  iiisi  ut  ab 
aliquo  spiriiu  demuiistrciitur  ? 

C.\PUT  XIII.  —  An  insil  in  nniinn  vis  divinationis. 

27.  Nomuiili  qiiidein  vohiiil  aiii:iiaiii  hiimaiiam  lia- 
bcie  viin  ipiamdam  diviiiationis  in  seipsa.  Sed  si  ila 
cst,  ciir  noii  seiiiper  poic^t,  cuin  saniper  velil?  Aii 
qiiia  non  scinper  adjiivaiur  iitpossit  ?  Ciiiii  ergoadju- 
vatur,  iiumquid  a  niillo,  aiit  a  corpoie  ad  Iioc  adjuvari 
potest  ?  Proinde  rcsial  ut  a  spirilii  adjiivetiir.  Deiiidc 
quoniodo  adjiivalur?  Ulrinii  iii  corpore  lit  aliquid,  iit 
iiide  quasi  relaxctur  ct  emicet  ejus  iiitciitio,  quo  iii  id 
veniat,  ubi  in  seipsa  videalsignificaiiiessiiiiililudines, 
qu.x  ilii  jaiii  crani,  iiec  videbaiitur,  sieut  imilta  habu- 
nius  et  in  incmoria,  qu;c  iion  semper  iiiluemur  ?  An 
liiint  illie,  i|u,e  aiiic  noii  fuerant,  vel  iii  aliquo  spiritu 
siiiil,  quo  illa  erumpens  et  emergens  ibi  easvideat? 
Scd  si  jam  iii  illa  erant  quasi  proprie,  ciir  eas  non 
etiam  coiiscqiicnler  iiilelligit?  Aliquaiido  ciiiiii,  imo 
plcruniqiie  non  iiilcUigit.  An  sicut  spiriius  cjiisadju- 
tiis  esl,  ut  eas  in  se  videret,  iia  et  iiiens  nisi  adjuve- 
tur,  ea  qiix  habet  spiritus,  intelligeie  noii  polesl? 
An  forte  non  corpnrca  reniovcnlur,  vel  quasi  relaxan- 
lu:  impcdimeiila,  ul  siio  iinpclu  anima  iii  ea  i|u:e  vi- 
dendasiint,  cxseratur;  sed  ipsa  prorsus  in  hxe  assii- 
niitur,  sivetaiitiim  spiritualiler  ceriieiida,  sivc  cti  :m 
iiilcllcctiialiler  cognosccnda?  An  aliquaiido  iii  scipsa 
videt  isla,  aliqnaiido  per  alterius  spiriius  coinniixiio- 
nem  ?  Quidijuid  liorum  est,  temerc  affinnari  non  opor- 
tct.  Illiid  taiiien  dubium  csse  iion  debet,  corpoialos 
imagiiies,  qiia;  spirilii  cerniin:nr,  non  scinper  sigiia 
esse  aliaruin  rerum,  sive  iii  vigilantibus,  sive  in  dur 
niicntibus,  sive  iii  a'grotantibus  :  mirum  cst  aulcm, 
si  aliquando  ccslasis  fieri  polcst,  nt  noii  iibecorpora- 
liuiii  rerum  similitndines  aliquid  signiliccnt. 

28  Non  sane  iniruinest  si  et  dxmonium  habcntcs 
aiiquando  vera  dicunt,  quje  absunl  a  prxsenliuin  sen- 
sibus  ;  quod  cerie  ncseio  qua  oceulia  niixtura  ejusdein 
spiritiis  iit,  ut  lanijuam  uiius  sil  patienlis  alqiic  vexan- 

'  Edili,  »t  commi.rtione ,  ete.  lla  etiani  Mss.  cxcc|.to  M:ir- 
Uiifiasi,  cujus  auetoritate  repomiuus,  scd. 


tS5 


LIDER  DUODr.CIMUS. 


m 


lis.Cum  aiilem  spirims  bonus  in  lixc  visa  liuni;iiium 
spiriluni  assuiiiil.ini  rapil,  nullo  modo  illas  iiiiagines 
signa  reruin  aliaruin  esse  dubiiandum  est,  et  earum 
quas  nosse  utile  esl :  Dei  cnim  munus  esl.  Discretio 
saiie  difQcillima  est,  cum  spirilus  malignus  quasi  tran- 
quillus  agit,  ac  siiicali^iua  vcxalionc  corporis  assum- 
plo  humano  spirilu  dicit  quod  potost ;  quaiido  etiam 
vera  dicit,  et  ulilia  prxdicat,  Iransligurans  sc,  sicut 
scriptuin  esl,  velut  angeliim  lucis  {II  Cor.  xi,  14),  ad 
liiic  ut  cum  illi  iii  maiiircslis  Loiiis  credituiii  fuciit, 
seducat  ad  sua.  Iluiicdisccini  iinn  aibilror,  nisi  dono 
illo  de  quo  ait  Apoaiolus,  cuinde  diversis  Dei  muiie- 
ribus  loquereiur  ,  Atii  dijiuticaiio  spiriluum  (J  Cor. 
XII,  10). 

CArUT  XIV.  —  Iiiietiecludtisviaioiwn  faltil.  Inaliis 
falli  non  siinper  csl  pnrniciosuin. 
Noii  eniin  niagimin  cst,  tiiiic  euin  dignosccrc,  ciiin 
ad  aliqua  pervciieril\el  perduxerit,  qujs  smit  coiitra 
boiios  inorcs  vel  rcgulain  fidci  :  tuiie  eiiim  a  iuullis 
disccriiitur.  lUo  auuin  doiio,  iii  ipso  priiiiordio  quo 
uiultis  adliuc  bonus  apparet,  continuo  dijudicaiur  an 
nialiis  sil. 

29.  Tamcn  cl  per  corporalcm  visionem,  ct  pcr 
imagiiies  corporalium  qiia!  deinouslraiitur  in  spirilu, 
elboni  iiistruunl,  ct  niali  falluiit.  Iutelleclualts  aulcin 
visio  11011  lallitur.  Aut  eniiii  iion  iiUellisit,  ([ui  aliud 
opiiiaUir  quam  est ;  aut  si  iiilclligil,  coulinuo  veiuiii 
cst.  Quid  eiiim  iaciant  ociili  noii  Iiabent,  cum  siinilc 
corpus  viderint,  qiiod  ab  alio  discernere  noii  possinl : 
aut  qiiid  faciat  [aniiiii  iiiteiilio,  cuni  in  spirilu  facla 
fiieiil  corporissiiiiilitudo.quaiu  iioii  valcat  disliiiguc- 
le  acorpore?  Sedadlilbetur  iiitelleclus,  qiucroiisquid 
illa  sigiiificent  vel  utile  docianl ;  et  aut  iiivcnieiis  ad 
fruclum  suuni  pcrvcnil,  aiil  nuii  iiiveiiiens  in  disce|iia- 
lione  se  tenel,  iie  aliipia  periiiciosa  temcritalc  prola- 
batur  in  exitiabilcm  crrorein. 

50.  Judicat  auieiu  sobrius  iiitellectiis  divinitusad- 

jiitus,  quxvel  quanla  sinl,  in  quibus  eliam  aliiid  pu- 

lare  quam  esl,  non  sit  aniiiia:  periiicinsum.  Ncc  cnim 

piitaiiliiim  periciib",  etiioii  potius  exitio  siio,  quisi|iie 

a  bonis  putatur  bonus,   etianisi  occulliis  sit  iiialus,  si 

iii  lebus  ipsis,  id  est  in  ipso  bono  qiio  lit  qiiisqiie  bo- 

nus,  noii  errelur  :  aut  aliquid  obeslomnibus  liomiiii- 

bus,  qiiod  cumdi)riniuiit,  vera  corpora  esse  arbiir.in- 

lur,  quoruin  siiiiililudines  in  soinnis  videnl  :  aiit  ali- 

qiiid  obfiiit  Pelro,  quod  solulo  se  a  vinculis,  seque  an- 

gelo  dcdiiccnle,  lacliiin  cst  repeulino  miraculo  ut  pu- 

larel  se  visum  videre  { Act.  xii,  7-9  )  :  vel  cuin  in  illa 

etstasi  respondil,  iSequiiiiwiin,  Domiiie,  quia  nuiiquum 

manducavi  omnc  commuiie  ct  immundum  ;  pulaiis  ea 

ipsa  qiue  in  disco  deinohstrabaiilur,  lanquam  vera  aiii- 

nialia  {  /d.  x,  11-14).  Ha;cquaiido  aliter  iiiventa  fue- 

rint,qiiam  putata  sunt,  cum  videreiitur,  iion  nos  poeni- 

let  ila  nobis  fuisse  visa,  si  non  aigualur  vel  iiilideli- 

las  dura,  vel  opinalio  vaiia  sivc  sacrilega.  Quaproptcr 

et  cuin  visis  corporslibus  dialKilus  fallil,  nibil  obesl 

quod ludincanlur oculi, si  non  ciratur  in  vcrilalc Hdei, 

et  inlelligenlise  sanilate,  qua  docct  Ucus  subjectossi- 

ki.  Aui  si  ludificet  aniinain  spiriliiali  visione  iniagiiii- 


bus  corporum,  'jt  putet  corpus  esse  quod  non  esi. 
non  aliquid  obest  animx  si  oerniciosx  Euasioui  non 
coiiscnlial. 

CAPUTXV. —  Somma  venerea  sine  peccalo  contingere. 
51.  Unde  aliquando  lit  (pixslio  dc  consciisionibus 
somniantium,  cuni  etiam  coiicuiiibere  sibi  videnUir, 
vel  contra  propusiium  suuni,  vel  conlra  ctiani  liciios 
morcs.  Qiiod  non  contingit,  nisi  cum  ca  qux  vigilaii- 
tes  cliam  cogitamus,  non  cum   placito  conseiisioiiiSi 
sed  sicut  eiiam  talia  proptcr  aliquid  loquimur,   sic 
adnioveiilur  in  snmiiis,  et  cxprimunliir,  utcis  nalura- 
liier  etiam  caro  nioveatur,  et  (|uod  naluraliter  colli- 
gii,  per  genitales  vias  emitiat;  sicut  lioc  ipsum  diccre 
uiique  non  possein,  nisi  eliam  cogitarcm.  Porro  ima- 
giiies  renim  corporaliuni,  quas  necessario  cogiiavi,  iit 
Iioc  diccrcm,  si  tanla  expressioiie  prxsentareiitur  iii 
somiiis,  quania  prxsenlanlur  corpora   vigilaniibus, 
fieret  illud  quod  siiie  peccato  fieri  a  vigilante  noii 
posscl.  Quis  eniin  vcl  ciiin  loquilur,   et   postulanle 
iiecessitaie  sernionis  de  suo  coiicubilu  aliquid  dicit, 
possit  non  cogiiare  quud  dicii?  Poixo  ipsa  pliaiilasia, 
qux  lil  in  cogiialioiie  scrmocinaiitis,  cum  iia  expressa 
fiierii  in  visione  somniantis,  ut  iiitcr  illara  el  veram 
commixiionem  corponini  iiun  discemaiur ,  continuo 
movctur  caro,  ct  seqiiiiur  quod  eum  iiioium  scqui  so- 
lel,  cum  lioc  tani  sine  pcccaio  lial,  quam  sinepeccalo 
a  vigilante  dicitur,  iiu"d  ut  diceretiir,  siiie  dubio  cogi- 
l.ilum  cst.  Verumiaiiicn  proplcr  aniinx  afTeclioiiera 
boiiam,  qux  desidcrio  meliore  iiiundata  niultas  inter- 
licilciipidilates,  qiix  ad  naliiraleiii  carnis  iiiotuiii  non 
pcrlinciil ;  quenicasli  \igilanlescoliilieiil  et  rcficnanl, 
ddnnicnies  autein  idco  iion  possuni,  (juia  iion  Iiabeiit 
in  poiestate  qus  adnioveatur  exprcssio   corporalis 
imagiiiis,  qnx  disccrni  iioii  possit  a  corpore  :  propter 
ill.im  eigo  aaeclioiiein  aniinx  boiiani,  ciiani  in  soin- 
iiis  quxdani  cjus  nierita  clareiil.  Nani  etiam  dnrmiens 
Sabimon  sapicniiair.  pnvposuit  omiiibus  rebus,  eain- 
(pie  iipglcciis  cxicris  est  precatus  a  Doiiiiiio  :  cl  sicul 
Scriplura  leslatur,  placiiit  hoc   coram  Domino,  nec 
disUilil  rcu  ibutioncm  bonam  pro  desidcrio  bono  (III 
Heg.  111,  5  15). 

CAPUT  XVI.  —  Coriwralium  siiiiililudincs  a  spirilu 
in  seipso  formari. 
5-2.  Qux  cuni  ita  siiii,  perlinet  corporis  scnsiis  ad 
visa  corporalia,  qui  per  quinque  quasi  rivulos  distan- 
lervaleiites  dislribuilur  :  cum  illud  quod  est  subti- 
lissiniuin  in  corporc,  ct  ob  lioe  aiiimx  viciniiis  qiiam 
cxtcra,  id  esl  lux,  priiiiiini  per  rculos  soladilfunditiir, 
cniicalqiie  iii  radiis  cciiloriim  ad  visibilia  coiituend|{:; 
deinde  mixiiira  quadani ,  primum  cuni  aere  puro,  se- 
cundo  cura  aere  caliginoso  alque  ncbuloso,  leriio 
cum  corpulentiore  liumore,  quarlo  cum  lerrena  cras- 
siludine,  qiiinque  sensiis  cum  ipso,  ubi  sola  exccllit, 
oculnrum  scnsu  cflicit :  sicut  in  libro  quarto,  itemqiie 
in  scplimo  disseruisse  ine  rccolo.  Est  aiitem  boc  cflc- 
liim  oculis  conspicuuni ,  unde  luniinaria  el  sidcra 
cffulgcnt,  excelleniius  uiiiue  oninibus  corpnreis  clc- 
iiieiilis,  sicul  oculorum  scnsus  exccllit  in  corpoic. 
Quia  vero  spiritus  ouinis  omni  cst  corpore  sin«  dubi- 


.;e7  OE  CrNESl  AI)  LITTER 

laljoiic  pr.r^Iniilior,  sciiuilur  iil  nnn  l(»ci  pisiiiitiio, 
.scd  iialiir.-p  (lignilale  pnrstanlior  sil  natiira  !.plrilii;ilis 
istn  corporco  roelo,  cliam  illa  ubi  rcriim  corporarnini 
expriimintiir  iiniginos. 

33.  Ilic  oxislii  ipiiilil.im  niirobilo,  ul  cnm  prior  sit 
corpnre  spiritus,  el  postcrior  corporis  imagn  qiiam 
corpus  ,  lamon  quia  illud  quoJ  tonipore  posterius  cst, 
fil  in  eo  qnoil  natnra  prins  est,  prastantior  sit  imago 
coipnris  in  spirilu,  quain  ipsiim  corpus  iii  sulisl:intia 
iua.  Nec  snn"  putamlum  osl  facore  aliqniil  corpiis  iii 
fpirilii,  lanquam  spirilus  corpori  facicnii,  mnieriic 
vice  subilaiur.  0  rni  enim  modo  pr.TStantior  est  qiii 
lacit,  ca  rc  do  qua  aliqiiid  facit;  nequc  ullo  niodo  spi- 
rilu  prxstnntius  esl  corpus ;  inio  pcrspicuo  modo 
spiritns  corporc.  Quamvis  crgo  priiis  vidoamus  ali- 
quod  corpus,  quod  anlea  non  vidcramiis,  atqiic  iiide 
incipial  imngo  cjns  e^sciii  spiritu  nostro,  qiio  illuil 
riim  ab-ens  fueril  rccordemur  :  tnmen  eamdcm  ejus 
imagincm  non  cnrpus  in  spirilu,  sod  ipse  spiritiis  in 
soipso  facit  ccleriiaic  mirabili,  qnai  inefr.ibiliior  longo 
csia  corpnris  larditale;  ciijus  iinago  mox  ul  oculis 
visum  fucrit,  in  spirilu  vidonlis  nulliiis  puncti  teinpo- 
ralis  intcrposilionc  formalnr.  llomqnc  iii  audilu ,  nisi 
aui-ibus  porccpl;c  vocis  imngincm  conlinuo  spirilus 
in  scipso  formarot,  ac  mcmoria  relineret,  ignorarotur 
sccunda  syllaba  utrum  seeunda  csset,  cuni  jam  prima 
mique  nulla  cssel,  qnrc  pcrcussa  auro  transiisset  :  ac 
sic  nmiiis  iocutioiiis  usns,  omnis  caninndi  suavil.as, 
omnis  postrcmo  in  aclibus  nnslris  cnrporalis  molus 
(iilapsus  occidercl;  neque  uUiim  prngrcssum  nnnci- 
sccretur,  si  iransncios  corporis  ninliis  racmoriler  spi- 
riliis  non  lcncrcl ,  (piibus  conscqiientes  in  ngondo 
eonneclorct.  Quos  utique  non  tcncl,  nisi  imaginarnor 
a  se  faclos  in  se.  Ipsarura  eliam  fuiurarum  molioiniin 
iin  igincs  prtcvcniunl  fines  actuum  nosiroruin.  Qiiid 
cnim  ngimus  per  corpus,  quod  non  cogilando  prxoccu- 
pavcril  spiritus,  omniumque  visibilium  operum  simili- 
liidiiics  in  scipso  priinilus  viderit,  et  quodammodo 
tiisp  isucrit? 

CATUT  XVII.  —  SimUitttdwes  nniiiio  cxprcssa:  itnde 
innotescanl  dwmonibus.  Yisioncs  qua;dam  mirw. 
riircnetici.  Pitcr  wgrolans.       ' 

34.  Qii.-c  spirituales  corporalium  simililudines  1« 
animo  nostro,  qucmadniodum  innptoscant  spirilibiis 
ctiam  iirmundis ,  vol  quid  obslaculi  pntiatur  aiiima 
nosira  cx  i&ln  torreno  corpore,  iil  cas  inviccm  in  no- 
siro  siiiriiii  videre  noqucamns  ,  invenire  el  explicare 
diflicile  csl.  Certissimis  taincn  indiciis  apnd  nos  con- 
sliiitcniinlialas  a  d.Tomonibus  cogitationes  hominnm 
(rt),  qui  tamcn  si  virlulnm  iiiternnm  specicm  posscnt 
in  lioniinibus  cerncre,  non  lenlareut  :  sicut  illam  in 
Job  nobilem  ac  mirabilem  pationtiain  prnciil  dubio  , 
si  posscl  diabolus  cernerc,  nollcta  icniaio  uliqiie  sii- 
pcrari.  Caclcrum  alicubi  longe  jain  facla  quod  nnn- 
liant ,  qua;  pnsl  aliqiiol  dios  vcra  esse  firmeiitur ,  nou 
esi  mirandiim.  Possiint  enim  hoc  efficere,  non  solniii 
icrimonia  ccrnendi  cliam  corporalia  incomparabilitcr 
pra'Staiiliorc  qiiam  nosira  est,  scd  ciiam  corporum 

(n)  Lib.  1  cont    Ncadoniicos,  capp.  6  et  7. 


AM,  S.  AUGCSTINI  m 

iporiim,  longf!  iitiqiK,  .^ubliliorum  ,  mira  velocilnlo. 
55.  Coiiiperimiiscliara  indomncnnstitutiini  pntjoii- 
lein  spiriluni  iinmiindum  ,  diccre  solere  qnando  aJ 
ciini  veiiirc  oa^pisse!  cx  duodcciin  miililins  prosbyl  r, 
01  pcr  ouiiiin  looa  ilincris  ubi  ossol ,  ol  qiiam  |  rnpiii- 
qiiarol,  cl  qiinndo  ingroderelur  cl  fiiiidiim  cl  (loinnm 
ct  ciibiculum,  donoc  iii  conspcclii  ejiis  aslaroi.  Qiia! 
omnia  elsi  non  oculis  palicns  ille  cernobal,  lanieii 
nisi  nllqno  inodo  corncret,  iion  lain  vorncilcr  cniin- 
linrol.  Ernt  aiiloin  iste  febriens,  cl  lanipmm  in  plirc- 
nesi  i-ta  dicebat.  Et  forie  rcvcra  pbrcnciious  erat , 
soil  projlor  isti  dxmoninm  pali  putalialur.  Nulliim 
rifotlionis  cibura  accipiobal  a  siiis,  sod  a  solo  presby- 
lero.  Uesislcbntctiam  suisviolciilor  (luanlnm  valebal ; 
illo  solo  presbyloro  vcnicnie  quioscobal ,  illi  innliim 
siibdilus  eral,  el  stibdile  respondcbal  Ncc  tamcn  ei- 
dcm  sallcm  preshylcro  illa  cessil  mcnli.s  alionaiio 
sive  dxmonium,  nisi  cum  sanus  essel  a  febribus,  sic- 
ul  pbrenelici  sanari  solenl ;  nec  aliqiiando  postea 
lale  aliquid  passus  est. 

36.  Novimus  eliam  sine  dubilalione  pbrenclicum 
fiiiuram  inortcm  cnjusdam  femin;B  prKdixisse;  nmi 
snne  specie  divinandi ,  sed  tnnquani  faetum  ac  prx- 
lcrilum  rccolentem.  Nam  cnm  cjiis  apud  eum  com- 
mcmoralio  fieret,  Morlua  esi ,  inqiiil ,  ego  cam  vidi 
eflTcrri,  hac  cum  ejus  corpore  transierunt;  ciim  illa  in- 
columis  vivcrct :  posi  paucos  aulcin  dios  ropcnic  dcfun- 
ctn,  ct  per  eum  Incuin  elata  est ,  qua  ille  pracdixoral. 

37.  Fuii  ilera  apud  nos  piirr,  qiii  in  exordio  pii- 
hcrlatis  dolorem  acerrimiim  genilnlium  palicbniur, 
medicis  nequaquam  valenlihus  qiiid  illiid  esscl  agno- 
scere,  nisi  quod  nerviis  ipse  inlrorsum  rccondiliis 
cral,  ita  ut  ncc  prx-ciso  prapulin  ,  qncd  imnioderala 
longiUidine  propondebnt,  apparcre  potucril,  sed  po- 
stea  vix  cssct  invcnlus.  llunior  aiilcm  viscosus  et  aco.r 
cxsudans  teslcs  cl  inguina  urehat.  Scd  aculum  do- 
lorem  nnn  conlinuiim  paliebalur  ,  el  cum  paiiobalur, 
ejulnbal  veliemcnlcr  ciim  jaclalione  inembroruui 
monle  sanissima,  sicul  in  cruciaiibus  corporaliura 
dolorum  fieri  solet.  Dcinde  inler  vnccs  suas  abripie- 
bator  ab  omnibus  sensibus,  el  jacebal  patenlibus  ocu- 
lis  ncminem  circumslanlium  vidons  ,  ad  nullam  volli- 
caiionem  se  movcns.  Posl  aliquanlum  lampiam  evi- 
gilnns,  nec  jam  dnlens,  qus  vidcret  indicabat.  Tum 
iniorpositis  paucis  dielius  eadem  paiicbaiur.  In  oniiii- 
hus  sanc  vel  peiic  omnihus  visionibus  siiis,  duos  sa 
dicchat  videre ,  uiiura  proveclioris  alalis  ,  allerum 
puerum,  a  quibus  ci  vcl  dicohantnr,  vcl  domonsira- 
hantiir,  (pia;  se  audisse  ct  vidisse  nariabal. 

38.  Viditquodam  dic  cliorum  pioruin  psalleniium, 
Iselanlium  iii  bice  mirahili ,  ct  iinpinrum  in  lenebris 
diversas  el  alrocissimas  pocnas ;  illis  diicenlibus  et 
osiendeiitihiis,  cl  folicilalis  aliorum,  aliorumque  in- 
folicilalis  incrilura  insinuanlibus.  IIoc  autem  vidil  dio 
doniiiiico  1'ascba!,  cuin  per  tolam  Quadragosiniam 
iiiliil  doluissot,  ciii  vix  inlcrvallo  Iridui  antca  parcc- 
bnliir.  Vidoral  aiilein  ;n  ipso  ingrcssu  QnadrngesiniaB 
illos  proniillciiloo  sibi  (iuod  per  quadiaginta  dics  nul •■ 
lum  scnsurus  cssci  didnrcm  ;  poslca  ipsi  ci  dc^ierum 


ir,9 

lanciiiam  mcdiiinale  consilmm,  ul  ei  imvpiilii  longi- 
tudo  pra;ci(lerelur,  quo  faclo  diu  rion  doliiit.  Cimi 
vero  iierum  similiier  dolerel,  el  sirnilia  viderc  toepis- 
set,  acrepit  ab  eis  rursus  cunsilium,  ul  in  mare  puhe 
lenus  inlraret,  ac  posl  aliipiaiitam  moram  inde  disce- 
deret,  promiitentibus  sane  qiiod  jam  deinceps  velie- 
nieiiteni  illum  dolorem  nnn  csset  passiirus,  sed  solius 
illius  viscosi  Immoris  niolcstiam  :  aique  ita  secuium 
est ;  iiec  unquam  lalem  aliipiam  postea  passiis  e>t 
aversionein  mentis  a  sensibus  ,  iicc  tale  aliqiiid  vidit 
qiiale  anlea  cum  in  mediis  doloribus  et  horrendis  vo- 
cibus  repente  obmuiescens  abriperetur.  Postea  tamcn 
medicig  caelera  curantibus  et  sanantibus,  non  per- 
niansii  in  proposito  sanctitatis. 

CAPUT  XMII.  —  De  visiomim  causis. 

39.  Islarum  visionum  el  divinalionum  causas  ct 
inodos  vestigare  si  quis  potest,  certoque  comprelien- 
dere,  cum  niagis  audire  vellciii ,  qnam  de  me  exspe- 
ciari  ut  ipse  dissererem.  Qiiid  lameii  puieni,  ita  ut 
nec  docli  me  lanquam  confirmaniem  derideanl,  nec 
iiidocti  laiiquam  docenlenl  accipianl,  scd  uiriiiue  dis- 
cepianlem  el  qua;rentem  potius  qiiam  scicntem,  non 
occultabo.  Ego  visa  isla  omnia  visis  comparo  som- 
uiantium.  Sicut  en'in  ali(iuando  el  liaic  lalsa,  aliquando 
aiiiem  vera  sunt,  aliqnando  perlurbaia,  aliqiiando 
t  anqiiilla  ;  ipsa  aulem  vera,  aliquando  rutiiris  omniiio 
similia,  vel  aperte  dicta,  aliquando  obscuris  significa- 
lioiiibus  et  quasi  figuralis  locutionibus  prsenuiiliaia  : 
sic  eiiam  illa  omnia.  Scd  aniani  liomines  inexperla 
riniaii ,  ct  caiisas  insoliiorum  rcqiiirere,  cum  qiinli- 
diana  pleruinque  talia  sa;pe  etiam  bitentioris  originis 
nosse  non  curenr  Naiii  quemadmodum  in  vocibus, 
hoc  est  sigiiis  quiCiJS  Inquendo  iilinuir,  aiidito  verbo 
inusitato,  qua;ruiit  primo  qiiid  sil,  lioc  est  quid  signi- 
ficet ;  quo  cognilo  deinde  qiia;runl  unde  ila  dictum 
sit,  cum  tain  multa  sinc  cura  nescianl,  quse  in  nsu 
scrmonis  liabent,  unde  ita  sint  dict;i  :  sic  cum  aliquid 
inubitaluin  in  rebus  acciderit,  si\e  corpnralibus,  sive 
Bpirilualibus,  causas  ralioiiemquc  sollicitc  iiiquirunl, 
ci  sibi  reddi  a  doctoribus  flagitant. 

40.  Soleo  autem  cum  me  quisque  In!errngal,  verbi 
gratia,  quid  sit  catus,  ct  rcspondeo,  Prudens  vel  acu- 
lus,  nec  ei  sufficit,  sed  pergil  quirere  unde  dicius  sit 
caius,  vicissim  referre  et  quairere  uiide  dicius  sit 
acutus,  qiiod  nibilominus  utique  igiiorabat,  sed  quia 
usitaiuin  nomen  erat,  patienlcr  cjus  originem  nescie- 
bat  :  quod  autom  noviim  iiisonuil  auribus,  panira 
pulal  nosse  quid  significaiido  valeit,  iii^i  eiiani  unde 
dicatur  exquiral.  Quisquis  ergo  ex  me  quierit  unde 
visa  corporalibus  similia  in  ecstasi  appareant.  quM 
raro  accidit  anima; ,  vicissim  qu.cro,  nnde  appareanl 
dorniieiitibus,  qusc  qiiotidie  sentit  anima,  et  nenio 
iaud  aut  non  mullum  cural  inquirere.  Quasi  vero 
ideo  miniis  niira  sit  talium  nauira  visorum,  quin  quo- 
lidiana  est;  aut  ideo  niinus  curanda,  qiiia  omnium 
est ;  aut  si  recte  faciunt  qui  ista  non  qiKcruiil,  non 

-rectius  fecerint  si  nec  in  illa  curiosi  sini.  Ego  vcro 
/iiulto  ain|iliiis  adiniror  ,  inulloquo  maxiinc  sliipco 
quanM  celcriljle  ac  fatiliiaie  in  se  anima  fabricclur 


LIBER  DLODECIMUS.  470 

iniagines  corporum,  qu;e  pcr  corporis  Otulos  viderit, 
quam  somniaiilium  vcl  cliain  iii  ccstasi  visioiies  Qux- 
ciinique  tamcn  illa  iialura  visoniin  esl,  prociil  dubio 
ciirpus  non  est.  IIoc  iiosso  cui  noii  suflicit,  unde 
eliam  cxislanl,  iuquiral  ab  aliis  ;  mo  igiiorarc  coii- 
fiicur. 

CAPUT  XIX.  —  Vtide  nascantur  titioncs. 
■41.  lUud  plane  excmplorum  cxfcrmeniis  colligi 
datur,  siciit  corporuin  pallor,  rubor,  Iremor,  vel 
etiam  morbus  aliquando  a  corpore  habet  causas,  ali- 
quando  ab  anima ;  et  a  corpore  quideni,  cum  vel 
hunior  suffundilur,  vel  cibiis  vel  aliquid  aliud  cnrpori 
injoctuni  exlriiisetus  ;  ab  anima  vero,  cuni  vel  limore 
tuibaiur,  vel  pudure  confunditur,  vel  ira^citur,  vcl 
amat,  vel  si  quid  cjusmodi ;  nec  immcrito,  si  id  quod 
aiiimal  el  rcgit,  etiam  cum  vebementius  movclur, 
velicinciilius  cxagitat :  ila  el  ipsi  aiiimx  iil  in  ca  visa 
peigat,  qux  noii  ei  per  sensus  corporis  nuiitiaiiiur, 
sed  per  incurporalcm  substaiiliani,  cl  ila  pergat  ut 
non  discernat  ulrum  corpora  siiit  an  siniilitudines 
corporum  ,  aliquando  a  corpore  accidit,  aliquando  a 
spiritu  :  et  a  corpore  quidem ,  sivc  naturali  vicissilu- 
dine  ,  ut  smit  visa  somiiianilum  ,  dormiie  quippe  a 
corpore  cst  honiini ;  sivc  aliqiia  mala  valeludine  scn- 
siLus  I  erturbaiis,  ut  cuin  a  phrenelicis  simul  et  cor- 
pora  vidcniur,  et  visa  similia  corporibus  tanquam  et 
ip  a  pr.x  oculis  adsint :  aut  penilus  iiitcrclusis,  sicut 
sa;pe  male  affecii  ninrbo  aliquo  ingravesceiite,  pras- 
scnte  corpore  diu  alisciilcs,  dcinde  hominibus  red- 
dili ,  nnilta  se  vidisse  dixorunt :  a  spiritu  vero ,  cum 
oniniiio  sano  atquc  intcgro  corpore  in  alienationeni 
rapiuniur,  sive  ila  ut  et  per  sensus  corporis  corpora 
videaiii,  et  in  spiriiu  qiixdam  siniilia  qiiae  a  corjiori- 
bus  non  discornani ;  sive  poiiiuis  avertanlur  a  scn^i- 
biis  carnis,  et  nibil  per  cos  omiiino  soniicntcs,  illa 
spiriiiiali  visione  babilent  in  simiiitudiiiibns  corpo- 
rum.  Sed  cum  maliis  in  bxc  arripit  spiritus,  aiil  dic- 
nioniacos  facii,  aut  arreptitios,  aut  falsos  prophetas  : 
ciim  aulem  bonus,  fidelcs  mystcria  loquentes,  aut 
accodeiiie  ctiam  intelligentia  veros  propheias,  aut  ad 
lempus  quod  per  eos  oportet  ostendi,  videntes  atque 
narrantes. 

CAPUT  XX.  —  Visn  qute  a  corpore  occasionem  liabenl, 
non  laincn  exhiberi  a  corpore. 
42.  Sed  cuin  a  corpore  causa  est  ul  talia  visa  cer- 
ranlur,  non  ea  corpus  exhibjt ;  neque  enim  hab;l 
eam  vim,  ut  formol  aliquid  spiriluale  :  sed  sopitn, 
aut  perturbato,  aul  otiani  inlorchiso  iiinero  inieiilionis 
a  cercbro ,  qua  dirigiiur  sentiendi  molus,  anima  ipsa 
qu.-e  motu  proprio  cessare  ab  hoc  opere  non  polcst, 
quia  pcr  corpus  non  sinitur,  vel  non  plene  sinitnr 
corporalia  sentire,  vel  ad  corporalia  vim  sux  inten- 
tioiiis  dirigere,  spirilu  corporaliura  similitudines  agii, 
aut  iiitueiur  objeclas.  Et  si  qiiidem  eas  ipsa  agit, 
pljanlasio;  laiitum  sunt ;  si  autem  objectas  intuctur, 
osicnsiones  sunt.  Denique  cum  ociili  dolent  vel  ex- 
stincli  sunt,  quia  non  est  causa  in  sede  cerebri,  unde 
ipsa  dirigilur  inlenlio  scnlieiuli,  nnn  .'iunt  Imjusinr^i 
vibiones,  qiiamvis  ccrnsndis  corporalibus  obsiaculua 


(71  DE  GLNESI  AD  LITIEU 

cxislal  a  corporc.  Magis  cniin  cpci  aliquiil  (lorinicrilcs 
qLiam  vigilanlcs  vidcnl.  Dorniienlilius  qni|ipc  In  cerc- 
bro  consopilur  via  sentiendi,  qii.-c  inlciilioncm  ad 
oculos  diicil ,  i',!eO(|nc  ips.i  iiilcnlio  in  alind  avcrsa, 
cernit  visa  soinniiirnm  tanquam  S|ccics  corporales 
adsint,  ul  silii  dormicns  vigilare  videaiur,  cl  non  si- 
niili.i  corporibns,  sed  ipsa  corpora  intucri  se  piilci : 
cum  autem  vigilant  cxci,  ducitur  pcr  illa  iiinera  in- 
tenlio  ccrnendi ,  qinc  ciim  ad  loca  vcncril  ocnlornm, 
noii  cxscriliir  fnras  .  sivl  ilii  remaiicl,  iit  viijilaic  se 
scntianl ,  poiiusquc  csse  in  tenebris  vigilaiido  cliam 
per  diem  ,  quam  dnrinicndo ,  sivc  per  dicin  sive  prr 
iioctcm.  Nain  ct  qiii  c;cci  iion  sunt,  plerique  paleiiti- 
bus  oculis  diirmiunl  iiiliil  pcr  cos  viilentus  ,  scd  non 
ideo  niliil  videnles,  ciim  spiritu  cernaiit  visa  somnio- 
rum  :  si  autem  clausis  nculis  vigilent,  ncque  dor- 
mienlium  prxsto  sniil  visinnibus  ncque  vigilantium. 
Taiilum  laincn  valet,  qnod  iisque  ad  oculos  eoniiii 
ncc  sopila  nec  prrtinbala  ncc  inleiclusa  pcrvenit  a 
cerebro  via  scniicndi ,  cl  animx  intentionem  usiiue 
ad  ipsas  quamvis  clausas  fores  cirpnris  diicil ,  ut 
cogilciitur  (|uidoiii  iiiiagines  cnrpnrum ,  sed  imllo 
inoJo  pro  cis  babcaiiliir  cor|ioribiis  qu^c  per  oculus 
senliiinlur. 

43.  Tanlum  iiilercsl,  iibi  fial  impedimcntum  sen- 
liendi  corpoialia,  ciini  fil  in  corporc.  Si  enim  non  fil 
iiibi  in  ipsis  aditibiis  ,  ct  qiiasi  januis  sensuum  ,  veliit 
iii  ocnlis,  iii  anribus,  cxtcrisqiie  sensibiis  corporali- 
hiis,  sola  iinpcditur  pcrccplio  corporalium  ;  non  an- 
li  m  animop.  iiilciitio  in  aliiid  sic  averlilur,  ut  pro  cor- 
poiibus  babeal  imagiiics  corporuin  :  si  aulcm  causa 
I  st  intus  in  cerebro,  iinde  dirignnlur  vi:K  ad  ea  que 
fiiris  suni,  sentienda  ;  ipsiiis  iiitcniionis  vasa  sopiuii- 
!iir,  vel  turbantur,  vcl  inlercludunlur,  qiiibus  niliUir 
:iiiima  in  ca  quce  foris  suiit,  iniiienda  vcl  sentienda. 
Quem  nisum  qunniam  non  amittii,  tania  expressior.c 
rirmai  similia,  ut  imagines  corporaliiim  a  corpoiilnis 
flisccrnere  non  valens,  uirum  in  illis  an  in  isiis  sit 
iicsciat ;  el  cum  scit,  longe  alio  niodo  sciat,  quam 
(lum  in  cogiiando  versaniur  sive  occurruni  siniiliiii- 
iliiies  corporuin.  Qni  modiis  nisi  ab  experlis  capi  iit- 
ciimque  non  polest.  Hinc  enim  crat,  ipiod  mo  dor- 
iniens  in  somnis  videre  scicbam,  ncc  tanicn  illas 
corporalium  rcrum  similitiidines  quas  videbam,  sic 
ab  ipsis  corporalibiis  discernebam,  quemadinodum 
cas  cogitaiiles  etiam  clausis  oculis  vel  iii  lenebris 
conslituti  discerncre  solemus.  Taniiim  valcl  ipsa 
animi  inlenlio  utrum  perdiicatur  usqiin  ad  sciisiis 
licct  clausos,  an  in  ipso  ccrebro,  uiidc  in  ha;c  nititur, 
aliqua  causa  cxislente  in  aliud  avcrtatnr,  ut  qiinmvis 
aliquando  se  noverit  non  corpora,  sed  corpnruin  si- 
militudines  cernere,  vel  miniis  crudita  cliam  ipsa  essc 
corpora  existimans ,  scnliat  se  non  ea  corpore,  scd 
spiriiu  vidcre.  lunge  sit  tamen  ab  afrectione  qua  suu 
corpori  pra;sentatur  :  undc  se  noruni  ct  c;icci  vigi- 
larc ,  cum  siniililiidiiics  corporum  cogil:ilas  a  corpo- 
ribus,  qux  vldcrc  iion  possunl ,  ccrla  iiolione  dis- 
ccniunt. 


AM,  S.  AICUSTINI  471 

CAFUT  XXI.  —  Visa  corporulibus  simitin  in  quaiaiii 
mn rapilur,  noii  iileo  cssc  iialiiiiE  divcrsis. 
ii.  Ciim  aiiicm  sanocorporc,  nec  somno  sensibiis 
coiisopitis  ,  aliqiio  occnlln  opcre  spiritiiali  in  ca  visa 
(pi:c  biiiiilia  siinl  corporalibiis  anima  rapitur,  nnn  qiiia 
iiiodus  diversiis  est,  ideo  e^t  eliam  divcrsa  natura  vi- 
soriim  ;  cuni  ct  in  iHiscansis  qu.xdecorporeexislunl, 
sit  iilique  dilTerentia,  cl  aliqiiando  a  contrario.  Nam 
plireneiici  iioii  doriniendo  potius  perturbaias  habeiit 
sentioiidi  vias  in  capile  ,  ut  lalia  vidcanl,  qnalia  so- 
mniantcs  vidciit ,  qiionim  dormicndo  avcrlitur  inteii- 
lio  a  sciisu  vii;ilaiidi ,  cl  in  ca  videiida  convcriiiur. 
Cum  ergo  illud  fial  noii  dormicndo,  boc  autcin  dor- 
niiendo  ,  nun  lamcn  ca  qiuv  videnliir  ex  alio  gcnere 
siint,  qiiam  ex  nalura  spirilus,  de  quo  vel  in  quo  fiuiit 
similiiudines  corporuin.  Ua  quamvis  divcrsa  sit  causa 
iiilenlioiiis  alienalc ,  quando  sano  rorporc  vigi!antis 
occulta  qiiadam  vi  spiritiiali  anima  npitiir,  ut  vice 
corporuin  expressas  corpoialluin  rcruiii  siinititiidiiics 
in  spiritu  vidcal ,  cadcin  t:iincn  est  naliira  visoruni. 
Ncqiie  enim  dici  po:esl,  cura  caiisa  in  corpore  est, 
luiic  aniinam  siiic  nlla  pia;sensionc  fulurorum  cx  se- 
ips;i  versare  iinagincs  corporum,  sicntetiam  cogilando 
cas  solct;  ciim  vcro  in  ea  vidcnda  spiriiu  assuinilur, 
divinitus  h:i'c  dcmonstrari  :  quandoquidem  aperie 
Scriptura  dicit,  Ejfiiudam  de  spirilu  meo  super  omiicin 
cariiem,  et  juveiies  visa  videbuiit,  et  senes  somiiia  sa- 
miiiabunt  (Joel.  u,  iS),  divinx  opcrationi  ulruinqiie 
tribucns;  cl,  Angclns  Domini  apparuit  Josepli  in  somiiit 
diccns,  Noli  limere  uccipere  Mariam  coiijugcm  liiam; 
ct  iterum,  Tolle  puerum,  et  vade  in  jEgijplum  [Stalth.  i, 
20;  ctli,  13). 

CAPUT  XXII.  —  Quomodo  coniingant  visa  illa,  ex  qur 
bus  divinaliones  occullo  instiiicln  seu  casu  factce. 

45.  llaque  boiio  liuiJcm  spiiiiii  assuini  spiriluin 
homiiiis  ad  has  videndas  imagincs ,  nisi  aliquid  si- 
gnificcnt,  non  puio  :  cnra  vero  iii  corpore  cau^a 
cst,  ut  in  eas  exprcssius  intucndas  humanus  inten- 
daiiir  spiriliis  ,  non  scnipiT  aliipiid  significare  crc- 
dendum  cst;  scd  luiic  significant,  cura  inspirantur 
a  demonstrante  spirilu,  sivc  dormienti,  sivc  aliquiJ 
a'iuil  cx  coiporc,  ul  a  carnissonsibiis  alieiiareiur,  pa- 
liciili.  Vigilaiitibus  etiam  ncqne  ullo  morbo  ainictis 
iiec  furore  exagit:ilis,  occiillo  qiiodam  instinclu  ingc- 
slas  csse  cogit:itioiics  quas  promcndo  divinarent,  non 
soluin  aliud  agcntes,  sicnl  Caiphas  ponlifcx  prophcta- 
vit  [Joan.  xi,  51),  ciim  ejns  intentio  non  haberet  vo- 
liiiilalem  propliclandi  ,  vcruni  cliara  Id  siiscipienles, 
ut  divinandi  inndo  aliqiiid  dicurciit,  noviinus. 

40.  Nain  quid:iin  jiivenes  jncaiido  ut  f.illerciit,  ubi 
peregrini  iier  agebant,  niatbcmaticos  se  csse  finxe- 
runt,  ignorantcs  oinniiio  ulruni  duodcciin  signa  dicc- 
rcntur.  Qiii  cum  hospilcm  suuni  iiiirari  ccrnerenl  qu:c 
dicebaiit,  ct  attestari  esse  vcrissiina,  audaciiis.in  plura 
progressi  suiit.  At  ille  aiiestans  ad  omiiia  mirabatiir. 
Postremo  ab  eis  de  filii  saluie  quxsivii,  queni  diu  abs- 
cntcm  dcsiderabal,  et  qiiod  inopinatc  tardaret,  iie 
qiiid  oi  accidissct  sollicilus  eral.  At  illi  iion  ctiiantcs 
qiiid  post  coriim  abscessum  vcri  cognoscerctur ,  duiii 


473 

tamen  in  prxsenlia  Ixluiii  iiniiiiixni  rcdderoiil,  mox 
profccluii  responderuiit  salvum  ac  propin(iiianiem,  el 
eo  ipso  die  qiiolixc  lo(iuebanlur,  esse  vcnlurum  :  ne- 
que  eniin  mclucbaiii,  ne  cum  loiiis  dies  perncius  es- 
set,  eos  ille  rcdargupnilos  poslridie  sequcrelur.  Quid 
mulla  ?  dum  jam  abire  disponercnt,  ecce  subilo  adbuc 
eis  illic  posiiis  venit. 

47.  Itcm  aliiis  anie  symphoniacum  sallabal ,  ubi 
crant  mulia  idola  pcr  qiiamdam  Paganonim  solemni- 
tatem,  non  aliquo  spiritu  arreptus,  sed  imiialioiie  lu- 
dicra  arreplitios  xmulatus,scicnlibus  circunistnnlibus 
elspeclanlibus.  Moris  ciiim  crat  ut  anlc  prandium 
poraclis  sacriliciis  agilalisqiie  lanaticis,  si  qui  adolc- 
sccntes  post  prandium  vcllLnl  co  iiiorc  UkIcic,  iiulliis 
probiboretnr.  Illc  eigo  intcr  sallandiiin,  facto  sibi 
sikniio,  jocabundns,  et  ridcnie  miilliiudiiic  circum- 
scptus,  ea  iiocte  qux  impciidcbat,  in  ea  silva  qiic 
juxta  erai,  liominem  a  koiie  iiiiercmplum  iri,  ad  ciijtis 
cadaver  spectandum  ilUicesccnlc  die  conHiixuraiii 
turbam,  etillius  solemnitalis  lociiin  dcscrluram,  pra- 
dixit.  Et  lactiim  est;  cum  salis  cunclis  iiui  adcraiit  iii 
omnibiis  cjiis  molibiis  claruissel,Ii()ceumlii(kiidoet 
jdcaiidoniisqiiam  porliirbatavelalienala  inciitedixisse; 
ipso  eliain  tanto  aiuplms  miranle  quodaccidil,  (|uanto 
magis  nosset  quo  id  animo  atqiie  ore  proliilerit. 

48.  Quonam  uiodo  lixc  vis?  iii  spiriluin  homiiiis 
veiiiaiit,  ulnim  ibi  primitus  formeiilur ,  an  formaia 
ingerantur,  et  qundam  conjinctione  cernaiitiir,  ulsic 
hominibus  aiigLli  osleiidaiit  cogitationes  suas,  et  cor- 
poralium  rcrum  &iniililiidincs,  quas  in  suo  spirilu  fii- 
lurorum  cognilione  pra:foriiiant,  qiicmadnioduni  et 
ipsi  nostras  cngitalioncs,  non  utique  oculis,  qiiia  nnn 
corpore,  sed  spiiiiii  videi.t ;  veruin  Iioc  iiitcrsit,  qiiod 
illi  nosd-as,  eliam  si  nolimiis ,  novcruiil,  nos  aiitcm 
ipsorum,  nisi  ostciid.mlur,  nosse  non  possiiiiius;  qiiia 
sic  cas,  ut  opiiior,  babcnt  in  polestati;  occullarc  spi- 
ritiialibus  niodis,  qiiemadmodiim  iios  qnibiisdam  intor- 
jcclis  obslaculis,  noslra  corpora  ne  alioruin  oculis 
vidcanlur,  abbcoiidinius  :  clquid  fiat  in  spirilu  noslro, 
iit  aliquaiido  ceiiianliir  lanluininndo  signilicaiiles  iina- 
gincs,  et  ulrum  alii|uid  signincenl  ignoietiir;  ali- 
qiiando  aulem  aliquid  significare  senlianlur,  scd  qnid 
significcnl  nesciatur ;  aliquando  vcrotanquam  plcniore 
deinonstralione  aniina  buiiiaiia  elspintii  ipsasct  nientc 
i|uid  signilicent  videat ;  ct  scire  diflicillimuin  est,  et  si 
jam  sciamiis,disserercaiqiieexplicareoperosissiiiiiiiii. 
C.APIIT  XXIII. —  Spiritualcm  )ialuram,iibi  lam  mutlis 

causis  simHitudiucs  corporatium  (ormenlur,  in  nobis 

cxislere. 

49.  Quod  aulem  minc  insinuare  satis  arbitror,  ccr- 
lum  e^l  essc  spirilualom  qiianidain  naturam  in  iiobis, 
iibi  coTporalium  rcruin  fornianlur  similitiidincs ;  sivc 
eum  aliqnod  corpus  soiisu  corporis  langimus,  et  cim- 
liniiu  form.itur  cjiis  simililudo  in  spiritii,  mcnioriaf|iie 
rccondilnr;  sive  ciim  absentia  corpora  jam  nola  co- 
gilamiis,  ut  ex  eis  formetur  quida.-n  spiritualis  aspc- 
clus,  qiix  jam  ciant  iii  spirilu  cl  aiileqiiam  ea  cngita- 
remus ;  sive  cum  corum  (orporuin  ipix  non  iiovinuis, 
sed  lamen  cssc  non  dubitamus,  siniililudincs,  noii  ila 


LIBEP.  DUODIXIMUS.  47i 

ut  sunt  illa,  sed  ut  occiirril,  intuemnr;  sivc  ciim  alia, 
qux  vcl  iion  sunl,  vcl  esse  nesciuntur,  pro  arbilrio 
vcl  opinatione  cogiiamus;  sive  unde  undc  ,  neqiic  id 
agentibus  ,  ncqiie  volontibus  iiobis  varix  forinx  cor- 
poialium  siinilitiiditium  vcrsantnr  in  aniino;  sive  ciim 
ali(|uid  corporaliter  acluri,  ea  ipsa  disponiinus  qux  iii 
illa  aclionc  fulura  sunt,  et  omnia  cogitatione  antece- 
dimiis ;  sive  jam  in  ipso  iiclu .  vcl  cum  loquimur,  vel 
cum  facimiis,  omnes  corpnrales  inotus,  ut  exsori  pos- 
sint,  prxveiiiunlursiniilitudinibiissnis  intus  iii  spirltu; 
ncque  enim  uUa  vcl  brevissima  syllaba  in  ordine  suo 
nisi  prospocta  .sonuisset :  sive  cum  a  dormientibns 
somnia  videntur,  vel  nibil  vel  aliquid  significantia; 
sive  cum  valcludine  corporali  turbatis  intrinscciis 
iiincribus  sentiendi,  imagines  eorporum  spiritus  veris 
cor|ioribus  ita  miscct  ,  ut  intcrnosci  vel  vix  possint, 
vol  omniiio  noii  possiiit ;  et  aiit  sigiiilirent  aliipiid,  aiit 
sine  iilla  significatinne  oborianliir  ;''sive  prorsiis  iiigra- 
vcscente  aliquo  morbo  vol  doloro  corporis ,  et  inter- 
cludeiitc  intus  vias  qnibiis  aninia\  nt  pcr  carncm  sen- 
liret,  exserebatur  ac  niiobatiir  iiiieiitio,  altius  qiiam 
somno  abseiilato  spirilii,  corporaliiim  rcrum  existunt 
aul  monslranlur  imagines,  vel  significaiitcs  aliiiuid  vcl 
sine  nlla  significatione  appaientes;  sive  nulla  ex  cor- 
pore  cansa  exisieiiie,  sed  assuincnte  aiipie  rapienle 
aliqiio  spiritu  tollitur  aniiiia  iii  biijiisinodi  videndas 
similitudines  corporum,  misccns  eis  visa  corporalia, 
cum  simul  etiam  corpnris  scnsibus  ntiiur  ;  sive  ita  spi- 
rilu  assumenle  alienalur  ab  omiii  corporis  sensu,  ct 
averlitur,  ut  solis  simililiidinibus  corporum  spiritiiali 
visione  tcneatur,  ubi  nescio  utriim  possint  aliqua  ni- 
liil  signilicanlia  videri. 

C.APUT  XXIV.—  Yisiunem  inlcllectualem  spirituali,  spi- 
ritualcm  corporati  prwslare. 

50.  IIxc  igilur  nalura  spiritualis,  in  qua  non  corpo- 
ra,  sed  corporum  simililudincs  cxprimiinlur,  iiiferioris 
generis  visioiies  habol,  quain  ilhid  mcntis  atqiie  inlel- 
ligciuix  hiincn,  quo  ct  isia  infcriora  dijudieantur,  et 
ca  cerniinlur  qux  ncque  snnt  corpoia ,  neqiie  ullas 
gcriint  foiinas  similos  corporuin  ;  vcliit  ipsa  niens  ct 
omnis  aiiim.Ti  afToclio  bona,  ciii  coiitraiia  sunt  ejiis 
viiia  ,  (|ux  recte  cnlpantur  atque  damn:intiir  in  lio. 
miiiibus.  Qiio  eniin  alio  modo  ipsc  intellcctus  nisi 
intoHigcndo  conspicilur?  Ila  et  cbarilas,  gaudium , 
pax,  longaiiimilas,  benigiiitas,  bonitas,  lides,  man-. 
siietudo,  contineiilia,  etc;etcra  hiijusmodi,  qnibuspro- 
piiiqualur  Dco  (Gulal.  v,  22,  25) :  ot  ipse  neiis,  cx  qiii». 
oninia,  per  iiucm  omiiia,  in  quo  oninia  (Rum.  xi,  oti),. 

Sl.Quancpiam  itaqiie  iii  eadcm  aniina  liant  visioncs, 
sive  qux  scnliunlur  per  corpus ,  siciit  boc  corporeuni 
ccelum,  terra,  ct  qu.xcuniquc  iii  eis  noUi  essc  possnnt, 
quomadniodiim  possinil ;  sive  qiix  spiritii  videnliir 
siniilia  corporum,  do  qiiibiis  miilta  jani  diximus;  sive 
ciim  mciilo  inloHigiintiir,  qiix  nec  corpora  siint,  nec 
siinilitudinos  cnrpornni ;  habent  ulique  urdinem  suuni, 
et  est  aliiid  alio  pr.ccolleiiliiis.  Prxstantior  est  eiiim 
vi^io  spiriliialis  quam  corpoialis,  et  rursiis  prxstaii- 
tior  iiilellooliialis  qiiam  spirilualis.  Corporalis  eninl 
sinc  sjiriluali  cssc  nmi  poicst ;  quandoquidem  nio- 


475                                     DE  GENESI  AD  LITTERAM,  S.  AtCLSTlNl  476 

niciilo  codem  qiio  cor|nis  sensu  corporis  langilur ,  fil  quod  iii  lioc  rerum  ijeiicTC  verum  est,  invcnialur  qnan 

eliani   in  animo  tale  aliquid  ,  non  quod  lioc  sil,  sed  imii   invemri  polcsl.  Iii  visionc  aulcm  spii  iluali ,  id 

quod  siinile  sil ;  quod  si  iion  ficrct,  nec  scnsus  illo  es-  esl  in  corporum  simiruiidiniLus,  qucc  siiiriiu  vidciiUir, 

scl,  quo  ea  qua;  exlrinsccus  adjaceiil,  scnliunlur.  Nc-  fallilur  anima,  ciim' ca  qii»  sic  vidcl ,  ipsa  corpora 

que  cnim  corpus  senlit,  sed  anima  pcr  corpiis  ,  ([no  essearbilralur;  vclquod  silii  suspicionc  falsaque  con- 

veliit    nunlio  ulilur  ad  formandum   in  scipsa   quod  jcclura  linxcril,hoc  cliam  in  corporibus  piilal,  qu;e 

extrlnsecus  nmili.iliir.   Noii  polost  ilaqiie  ficri  visio  noii  visa  coiijcclal.   At  veio   in   illis  iiiullcclualibus 

corporalis,  iiisi  ctian»  spirilualis  siinul  fiat :  scd  non  visis  iion  falliliir  :  aut  ciiiin  inlclligil,  el  vcrum  esl ; 

discernilur,  nisi  cum  fucrii  sciisus  ablaliis  a  corporc,  aiil  si  veruin  iion  esl ,  non  inielligit:  iindc  aliud  esl 


ul  id  quod  pcr  corpus  vidcbalur,  inveniatur  in  spi- 
rilu.  Al  vcro  spiiiiualis  visio  cliam  siiie  corporali 
Ceri  polesi ,  cnm  absentiuin  corporum  siinililu- 
dines  in  spiriui  apparcni,  et  fingiinlur  mulix  pro 
arbilrio ,  vcl  pixtcr  arbitrium  dernonstranliir.  Ilcm 
spirilualis  >isio  iiidigcl  inlcllccUiali  iil  dijudlccliir, 
intcllcctualis  aulcin  is:a  spiriluali  iiifcriore  noii  indi- 
gel;  ac  p  r  licc  spirilnali  corporalis,  inlcUicliiali  au- 
teni  ulraqiic  subjccta  csl.  Cum  ergo  legiinus,  Spiri- 
liiabs  ommn  jitdical ,  ipse  nulem  a  nemine  dijudiculur 
(I  C.or.  n,  15) ;  non  sccimdum  spirilum,  a  qiio  mens 
discerniliir.  sicul  ilbid  quod  diclum  esl,  Oiabo  spirilu, 
orabo  et  mcnie  (/</.  xiv,  15),  scd  cx  illa  notionc  dcbe- 
mus  accipcrc  qiia  diclum  esl,  Renovamiiii  autem  spiri- 
tu  meiitis  veslra;  {Epli.  iv,  23).  Jam  enim  supra  do- 
cuimus  alio  modo  ct  ipsam  mcnlem  spiritum  dici, 
scciindum  quam  spiritn.ilis  omnia  dijiidical.  Qii.iprn- 
pter  noii  absurdc  ncque  inconvenieiilcr  arbiiror  spi- 
rilualem  visionem  iiiier  iniellccUialem  ct  corporalem 
taiKpiam  incdictalcm  qnaimlam  obrmcrc.  Pulo  cnim 
noii  iiicon-^riieiitcr  mcdioin  dlri,  qiiod  corpus  qnidem 
iioii  esi,sed  siinilccst  corpniis,  inter  illiid  quod  vcre 
corpus  esl,  ct  ilUid  quod  iicc  corpus  cst,  ncc  simile 
corporis. 

CAI'LT  XXV.  —  Soliiin  inlelleclualem  visioncm  non 

fnUerc. 

52    llludilur  anlcm  .nniina  simililudinibus  retum  , 

non  earum  vilio,  scd  opiiiionis  sua:,  cum  approbat 

quae  similia  snnl  pro  iis  qiiibus  siinilia  sunt ,  ab  inlel- 

ligcnlia  dcficieiis.   Fallilur  ergo  in  visione  corporali , 

ciim  in  ipsiscorporibus  ficri  pulatquol  lit  iu  corporis 

seiisibus ;  sicut  navigantibus  videntur  in  lerra  movci  i 

qua;  stant ,  ct  iniueiilibus  coeluni  stare  sidcra  qu;c 

niovenlui, et  divaricatisradiisoculoruui  duas  luCcrn;c 

spccicsapparerc,  et  in  aqua  rcmus  inlractns,  cl  mulla 

bnjusmndi :  aiil  cum  puial  aliquid  boc  essc,  ipiod  si- 

iiiililer  coloratuin  esl,  vel  siiniliier  sonat,  velolct, 

vd  sapil,  vel  langitur;  binc  cnim  ct  medicanienliim 

ali(piod  ccialum  (^oclum  iii  cacabo  pulatnr  leguinen  , 

et  soniliislraiiscunlis  vehiculi  piilatur  ex  tonilruo,  et 

si  nullis  aliis scnsibus  cx ploreliir,  scd  soli adjaccat (dla- 

ctui,  cilrium  pulalur  bcrba  qu.c  vncalur  api;iria  ,  ct 

cibiis  aliqno  dulciculo  succo  alfeclus    putatur   nielle 

coiidilus ;  el  ignoUis  annulus  contrectatus  in  tcncbris, 

puialiir  anrcus ,  cuin  sit  a;rcus  aut  argcnlcus  .  aut 

tiiin  rcpcntinis   inopinalisque  corporalibus  vi^is  ani- 

nia  Uirbata  vel  in  somnis  vidciC  se  pulat,  \'i  aliquo 

niijusmodi  spirituali  viso  affici  :  nndc  in  oninibus 

corpor;ilibus  visis,ct  alionim  sensunin  conUslalio, 

et  niavime  ipsius  nicniis  atquc  raiionis  adliibclur,  ul 


in  liis  crrare  qux  videt,  aliud  ideo  cirarc  quia  non 
vidct. 

CAPUT  XXVI.—  Rnplus  onima;  duplex ,  spiriluali  »t- 
sione  ct  intcllectuali. 
53.  Quaproptcr  ciini  rapitur  aniina  iu  ca  visa  qiiae 
spiiitii  ccrnunlur  siniilia  corporalibus,  ila  ul  omnino 
a  scnsibus  corporis  a\ert:ilur  ampliiisipiam  iii  sumno 
sidcl,  sed  minus  quam  iii  morlc;  jam  diviiuc  adinoni- 
tionis  est  ct  adjutorii ,  ut  se  iion  cor;  ora ,  scd  visa 
corporum  siinilia  spirilualilcr  noverit  cernere ,  sicuii 
qua;  sc  in  s»nnnis  videre,  etiam  anlciiuain  evigilenl* 
sciunt.  Ibi  si  ctiani  vidcntur  fulura,ila  ut  uiuninu  fu- 
lura  noscanlur.quorum  imagiues  prxseiiles  vidcnliir, 
sive  ipsa  hoiiiinis  mcnlc  divinitus  adjuta,  sive  aliquo 
inler  ipsa  visa  quid  signilicent  exponente,  sicut  in 
Apocalypsi  Joanni  expoiiebatiir  {Apoc.  i,  10  sfl./.), 
inagna  rcvclatio  esl :  eiiamsi  foric  ignorct  ille  cui 
lixc  demonslranlur,  iilruin  c  corpore  cxieril ,  an  ad- 
huc  sit  in  corpore ,  sed  spiriiu  a  scnsibns  corporis 
alienalo  ist;i  vidc;it ;  polest  cnim  sic  iMplus  id  igno- 
rare,  si  ei  ct  boc  no»  oslcndaliir. 

bi.  Porro  aiilem  ,  si  qucmadmodum  raptus  est  a 
sciisibus  corporis,  ut  essci  in  isiis  simililudiiiibus  cur- 
poruin  ,  qusc  spiritu  videniur,  ita  et  ab  ipsis  rapiaiur, 
ul  iii  illam  quasi  rcgioncm  inlellectualium  vcl  inielli- 
gibilium  subvehalur,  ubi  siiic  uUa  coiporis  simililii- 
dine  perspicua  vcrilas  ceriiilur  ;  nullis  opinioiiuin 
falsaruin  ncbulis  olfiiscatur  :  ibi  virlulcs  aniraa:  non 
sunt  operosse  ac  laboriosa;.  Neque  ciiim  operc  ieni- 
pcraiitiic  libido  frcnatiir,  aut  opcre  foititiidinis  lolc- 
ranliir  adversa,  aut  opcre  jiislili;c  iniipia  puniuiilur, 
aul  opere  prudenliaj  mala  dcvitanliir.  Liia  ibi  el  loia 
virtiis  esl  aniare  quod  videas,  et  summa  fclicitas  li;i- 
bere  quud  anias.  Ibi  enim  beaia  vita  iii  fonte  suo 
bibiliir,  iiidc  aspeigilur  aliijuid  liuic  liumanx  vita;,  ut 
iii  lenlalionibus  hiijiis  s;T:ciili ,  lempcranlcr,  forlitcr, 
juste,  prudenlerque  vivauir.  Propier  illud  quippe  adi- 
pisccnduin,  nbi  secura  quies  crit  et  iiiclfabilis  visio 
verilatis,  labor  suscipitiir,  el  conlmeiidi  a  voluptale, 
ct  sustincndi  advcrsililcs  ,  ct  subvcniendi  iiidigciili- 
bus,  et  rcsisiendi  dccipicnlibns.  Ibi  vidclur  claiilab 
Doroini,  non  per  visioncni  signilicantcni ,  sive  corpo- 
ralem,  sicut  visa  est  in  nioiiic  Sina  {Kxod.  xix,  18), 
sive  spirilualcra,  sicut  vidit  Isaias  (Isai.  vi,  1),  vel 
Joannes  in  Apocalypsi  :  scd  pcr  speciem ,  non  pcr 
xniginata,  quaiituin  c;im  capere  mens  huniana  pulcsl, 
secundum  assnmentis  Dci  gratiam,  ut  os  ad  os  loqua 
lur  ei  queni  dignum  lali  Dcus  colloqnio  feccrit ;  nou 
os  corporis,  scd  incnlis, 


177 

CAPUT  XXVU. 


LIBER  DfODECIMlS. 


m 


■  Quo  genere  tisioms  Deus  a  Unijse 
visus. 
Sicut  inlcHigenilum  arbilror  q\iod  (JcMoyscs  scri- 
pttim  csl  (iV»m.  XII,  8). 

h5.  Concupi\eralcnim,sicutin  Exodolcgimus,  vi(l(  ro 
Dcuui ;  uon  ulique  sicut  viilcrat  in  monte  ,  nec  siciil 
vidcbat  in l;ibernaculo  (faorf. -xix, 1 8,et  xxxui,  9), sed  in 
ea  subNtanlia  qua  Dciis  esi,  nuila  assumpla  corporali 
creatura.qiKi;  niortalis  carnis  scnsibus  prccsenleliir : 
nci|iie  in  spiritu  fignratis  siniilittidinil)us   corporiini ; 
sed  pcr  ?pceiem  siiani,  qii:intuiii  eam  caprrc  creaiiira 
ratiunalis  el  inlellcclualis  pytcst ,  scvocala  ab  omni 
corporis  "scnsu,  el  ab  omni  significalivo  senigmalc 
spiritus.  Sic  cnim  scriptum  est,  Si  ergo  inveni  gratiain 
in  conspectu  luo,'  ostendc  milii  temclipsiim  manifcste,  ut 
videnm  te;  cum  paulo  superius  legalur  locutiis  Doiiii- 
nus  ad  Moysen  facie  ad  fnciem ,  sicut  quis  loquiiur  ad 
amicuin  snnm.  Senticbat  crgo  quid  videbat,  et  quod 
non  videlial  desiderabat.  ISam  et  paulo  posi ,  cuin 
dixisscl  ei  Deus, /nrcnis'!  «h;hi  graliam  in  cowpcclii 
meo,  et  scio  te  pr(B  omwbus ;  rcspondit  ei ,  Ostende  tnilii 
ctaritatem  tuam.  Et  lunc  qiiideni  responsum  accepit  a 
Doniino  figuratuni,  de  quo  nunc  longum  cst  dispii- 
lare,  qiiando  ci  dixil  :  Non  pctcris  videre  faciem  meam, 
el  vivere.  Non  cnim  videbit  liomo  fnciein  menni,  et  vivet. 
Deinde  subjccit  et  ait  illi  :  licce  locus  penes  me,  el 
slabis  super  petram  ,  statim  ut  transiet  mca  majeslas , 
el  ponam  te  in  spelunca  pclra:,  et  tegam  manu  mea  snpcr 
le  doncc  transcam ;  et  anferam  manum ,  et  Innc  videbis 
posteriora   mea  :  nam    facies   viea  non   apparebil   libi 
(/rf.  xxxiii,  11-23).  Ncc  tamen  sccuta  Scriptiira  boc 
etiam  corporaliter   factiim   esse  narravit,   saiisijue 
pcr  boc  denionstratiim  est  figuraie  dictum  essc  in  Er- 
clesi;c  sigiiificalione.  Ipse  est  cnini  locus  penes  nomi- 
nuin,  quia  Ecclesia  esl  tcmpluin  ejus  et  ipsa  .xdificala 
csl  super  petrani ,  et  cictera  qua;  ibi  dicta  sunt,  eidom 
inielligeiiti;e  congruiint.  Nisi  lamcn  conciipitam  ct 
dcsideralam  Dei  clarilalem  Moyses  viderc  iiicniisset, 
non  in  libro  Nnraerorum   diceret  Deus  ad  Aaroii  et 
Mariam  fratres  cjus  :  Audite  verba  mea,  Si  fuerit  pro- 
plieta  inter  vos  Domino,  in  visione  illi  cognoscar  •,  et  in 
somno  loquar  illi;i:on  ila  quomodo  famutus  meus  )foyses 
in  tota  domo  mea  fidelis  est.  Os  pd  os  loqiiar  nd  illum 
in  specie,  et  non  per  aiiigmata,  el  clarilnlem  Domini  vi- 
dii  (Num.  \ii,  C-8).  Neque  eniiii  hoc  secuiidum  sub 
staniiam  corporis,  quce  carnis  sensilms  prajsenlatur, 
liitclligciulum    est  ;  nam   utique  sic  loqiiebatur  ad 
Moysen  fncie  ad  facieni ,  conlra  in   contra,   quando 
Linien  dixit  ci,  Ostende  milti  lemelipsum ;  et  niinc  etiam 
»d    ipsos  qiios  olijiirgabat,  el  quibus  Moysi  meritum 
iia  praefercbal,  sic  loqucbatur  per  crcaliiram  corpora- 
lem  praeseniaiam  sensibiis  caniis.  Illo  ergo  modo,  in 
illa  spccie  qua  Deus  cst ,  longe  ineffibiliter  secreliiis 
el  prcsentiiis  loqiiitur  locutione  ineffabili ,  ubi  cnm 
ncnio  videns  vivet '  vila  ista  ,  qua  niorlaliler  vivilur 
iii  islis  sensibus  corporis  :  sed  nisi  ab  liac  vila  quisque 

"  >;ss.  ali^inoi  prnbje  nntae ,  si  fuerit  proplicla  vestcr,  in 
vuiune  HH  iiominus  coguosrar. 
•  lii  I  lerisfiucMas,  iirm  ridrt. 


quodammodo  moriatur,  sive  omnino  cxiens  de  cor- 

pore,  sive  ita  aversus  et  alienatns  a  carnalibus  scnsi- 
bus,  nt  mcrilo  nesciat.  sicut  Aposlolus  ait,  utnim  in 
cnrpoie  an    cxtra   corpus  sit  (11  Cor.  xii,  3) ,  cum  in 
illani  rapitur  el  subvehitur  visioneni. 
CArUT   XXVni.  —  TerHum  ccelvm  et  paradisnm  dt 
qtio  Apostolus,  posse  intelligi  terlium  genus  visionis. 
5G.  Quapropler  si  hoc  tertium  visionis  genus,  quod 
superiiis  esl,  nun  soliim  omni  corpurali,  quo  pcr  ccr- 
poris  scnsus  corpora  seiitluntur,  verum  ctiam  omni 
illo  spirituali,  qiio  similiiudines  corporuni  spiritu  ei 
non  mente  cernuntur,  tertium  coelum  appcllavii  Apo 
stolus;  iii  boc  videlur  claritas  Dei,  cui  vidend.i!  corda 
mundanlur,  uiide  dictiim  est ,  Beali  mmido  corde,  quia 
ipsi  Deum  videbunt  (Malllt.  v,  8)  :  noii   per  aliquam 
corporaliler  vel  spiriiiialiter  figuiatam  significationem 
lanqiiam  per  spcculiim    in  ;x;iiigmaie  ,   scd  facie  ad 
niciem  (I  Cor.  xni ,  12),  quod  de  Moyse  diclum  est. 
os  ados;  per  spcciem  scilicel  qua  est  Deus  quidqiiid 
esl,  quanlniumcumqtie  cum  meiis,  qu.-e  non  cst  quod 
ipsc,  etiam  ab  omni  lerrena  bibe  muiidala,  et  ab  omni 
corpore  et  similitudine  corporis  alienata  et  abrepta 
capcre  pniest  :  a  quo  pcrcgrinaniur  murlali  ct  corru- 
plibili  oiiere  gravati,  qiiamdiu-per  fidem  ambulamus, 
non  per  speciem  (U  Cor.  v,  6,  7),  et  ciim  liic  juste 
viviniHS.  Cnr  aiiiem  non  crcdamus,  qiiod  taiito  Apo- 
siolo  dnciori  Gcntium  ,  rapto  usqiie  ad  islam  cxcel- 
lcntissiniam  visioncm  ,  voluerit  Deus  denioiistrare  vi- 
t.ini,  in  qiia  po>t  banc  vitain  vivcndum  est  in  .-cter- 
nuMi?  Et  cur  non  dicatur  isle  paradisus,  exceplo  illo 
in  quo  corporaliter  vlxit  Adam  inter  ligna  nemorosa 
alque  frucliiosa?  Qiiandoquidem  el  Ecclesia,  qiix  iios 
coiigreg.Tt  in   cliarilalis  siniini  ,  paradisus  dicta   cst 
cum  fruclu  potitortim  {Caiil.  iv,  13).  Sed  Iioc  figiirate 
diclum  csl,  lanquam  illo  paradiso  ,  ubi   propiie  fiiit 
Adnm,  Ecclesia  signilicata  sii  pcr  forniam  futuri. 
Qiianquam  diligontius  cnnsidcijnlibus  fnrlassis  oc- 
currat  illo  paradiso  corporali ,  in  quo  Adam  corpora- 
lilcr  fuit,  el  islam  vilain  sanctorum  significalam,  qiia! 
nunc  agitur  in  Ecclcsia,  et  illam  qu;c  post  lianc  crii 
in  .-cternum  :  sicnt  Jerusalem,  qua;  inlerpretatur  Visio 
pacis,  ei  lameii  qu;cdam  lerieiia  civiias  dcmoiistia- 
lur,  sigiiificat  Jerusalem  matiem  noslram  ailernam  :.i 
coelis,  sive  in  iis  qui  spc  salvi  facli  suni,ct  quod  noii 
vidcnt  sperantes  per  patienliam  exspeclaiit  {Rom.  viii, 
24,  23) ,  seciindum  qiios  multi  fdli  desert^c,  magis 
quam  ejus  qu;c  habet  virum  {Gatal.  rv,  2o,  27) ;  si>c 
in  ipsis  Aiigelis  sanciis  per  Ecclesiam  multiformis  sa- 
picnli;c  Dei  {Eplies.  iii ,  10),  cum  qiiibus  post  lianc 
percgrinationera  siiie  labore  et  sinc  line  vivendiim 
cst. 

CAPUT  XXIX.  —  An  ul  ptures  coeti,  ila  in  spiritunH 
el  intellectuati  visione  plures  gradus. 
57.  Si  auiem  sic  accipimiis  tertium  coelum  qiio 
Apostolus  rapiiis  est,  ut  qiiarium  etiani,  el  aliquoi 
ultra  superiiis  coelos  csse  credamus  ,  iiifra  qiios  est 
bnc  lertiuni  coeluni,  sicut  eos  .-.lii  septcm.alii  octo, 
alii  noveni  vel  cliain  decem  perliibent,  et  iii  ipso  uno 
quod  dicilur  firniamcnlum ,  muitos  gradaiiin  csse 


iTi  DE  GENESI  AD  LITTER 

('(iiilirmant;  ac  per  lioc  cor|ioreus  esse  vcl  raliocinan- 
lur  vcl  opinanlur,  Jc  quoruin  ralione  sivc  opinione 
nuiic  (lisserere  longnni  csl  :  poiest  eiinni  *  licri,  ut 
etiam  In  splritualibus  vel  intclleciiulibusmniios  quo<- 
daiii  gradus  quisquain  essc  cunteiidat,  aut  si  pussit 
«slciulat,  eosque  disliiiclos  jiixla  aliqncni  provcclum 
niagis  mlnusve  illustriuin  rcvehitioimm.  Sed  utciim- 
que  sc  isia  habcant,  et  accipianinr  ni  libet,  nb  alio 
sic,  ab  alio  auicin  sic;  cgo  visoriim  vcl  visiunum 
I.'r;ctcr  isla  tria  geiiera,  aiil  corporc,  aut  spirilu,  aul 
ni2iile,  usque  adUuc  vcl  nosse  vcl  doccrc  nun  possum. 
Sed  quot  ct  qiianLu  singuloium  genorum  sint  difTeren- 
liae,  ut  in  unoquoqiic  aliud  aliu  gradalim  superfcra- 
tur,  ignorare  nie  fatcor. 

CAPLT  XXX.  —  In  spiriiuali  gcnere  visionis  alia  visa 
quasi  divina,  atia  Itumana. 
hS.  Siculauiem  in  isla  luce  corporea  est  coeluin , 
qiiod  super  lerras  suspicimus,  unde  luminaria  clarenl 
et  sidera  ,  qua;  corpora  longe  siint  nieliora  terrcstri- 
bus  :  sic  iii  illo  gcnere  spiriliiali ,  in  qiio  videntiir  cur- 
porum  simililudincs  liice  qnadam  iucoipiirali  ae  sun, 
sunt  quoidnm  cxccllenlia  et  nicrilo  divinn  ,  qux  dc- 
nionsirant  Angcli  miris  modis  ;  utrum  visa  sua  facili 
qiiadam  et  pr.-cpotcnti  jniictioiie  vel  conmiixlione 
cliam  noslra  esse  nicienies,  an  scieiites  nesclo  quo- 
niodo  noslram  in  spiriiii  noslio  iiiformnre  visioneiii, 
diflicilis  perceptu ,  et  difficilior  diclu  res  est.  Siint 
aulem  alia  visa  usitaia  ct  bumana  ,  qiuu  sive  ex  ipso 
spiritu  noslro  mulliplicitcr  exislunt,  sive  ex  corporc 
spiriluiqiiodnmmudosiiggeruiilnr.siculfueriinusalTccli 
vel carnc  vel  aiiimo.  Non  suliim  cniin  vigilanles  homiiies 
curas  suas  cogitnndo  versnnt  in  similitudinibns  curpo- 
rum ,  verum  etiam  dormienlcs  hoc  saepe  somniaiil , 
<]uo  indigent :  nam  et  ncgotia  sua  geiunt  ex  aniini 
cnpidiiate,  et  cpulis  poculisqiie  inhiaiites  insisiiiiii,  si 
forle  esurienlcs  silienlesqiie  dormierunt.  Qii:i'  oninia 
puto  comparata  illis  angclicis  demonstralioiiibiis  sic 
liabcnda ,  ac  si  in  isia  naluia  corponim  tcrrcna  coe- 
lcslibiis  coinparentur. 

CAI  UT  XXXI.  —  In  inlellecluali  visione  alia  smit  qux 
in  anima  videntur,  aliud  tunien  quo  ipsa  iltustratur. 
Lumen  aninue  Dcus. 

59.  Sic  ctiam  in  illogenere  intclleclualium  visorum 
alia  siint,  quac  in  ipsa  aniina  videntiir,  vehit  virtulcs 
qiiibus  vilia  smit  conlraria  ;  sive  permansuroe  ,  iit 
piclas  ;  sivc-ulilcs  liuic  viux',  ct  poslea  non  fnlurx, 
gicui  fidos  qiia  credimus  ea  qu;c  iionduin  videiiins,  et 
c-pcs  qua  luturn  ciiin  pntienlia  cxspcclamus ,  cl  ipsa 
palicnlia  qna  uiiinla  lulerniiius  advcrsa  ,  dunee  qno 
vuluniiis  venianius.  IsUc  quippc  el  bnjusmodi  viitutcs, 
qua;  nnnc  propler  transigendain  istam  peregrinaliuncm 
vnlde  nccessari;e  sunt ;  nun  crunt  in  illa  vila,  proplcr 
qiiam  adipisccndain  sunt  necessariac  :  et  t;inien  elinin 
ipsye  iiilcllcctualitcr  vidciilnr ;  ncque  enim  aut  cur- 
pora  suQl,  aut  spccics  liabcnl  siiiiiles  corpurum.  Aliiid 
ai\.em  esl  ipsum  lumen ,  quo  illustrntur  aninia ,  ut 
omnia  vel  in  se  vcl  in  illo  vcracilcr  intcllecta  coii- 
spiciat :  nam  illiid  jam  ipsc  Dens  esl,  b;Ec  auieiii 
'  lu  Er.  Liigd.  ven.  Lov.  aulcm.  M. 


AM,  S.  AUGUSTIM 


4S0 


creaturn,  quaiiivis  rationalis  el  inlcllcclualis  ad  ejus 
iniaginein  hicia,  qua;  cuin  coiintur  luiiicn  ilhid  intueri, 
pnlpitat  inlirinitnle,  et  niiniis  valet.  Indc  esl  taineii 
qnidquid  inlelligil  sicut  valet.  Cuin  ergo  illuc  rnpi- 
;ur,  ct  a  carnalibns  snblraeta  scnsibus,  illi  viMoni  cx- 
pressius  pr.iscnlnlur  iioii  spaliis  localibus  ,  sed  niodo 
quodam  sno,  cliniii  supra  se  videt  illnd ,  qiio  adjuta 
videt  quidquid  eliam  in  se  intelligendo  videt. 

CAPUT  XXXII. —  Aiiima  corpore  exula  quo  [eralur. 

CO.  Si  aiiiein  aua'riiiir,  ciim  aiiiina  de  corpure 
exicrit ,  iilruni  ;id  aliqna  locn  corporalla  fernlur,  an 
ad  incorpuralia  curpuralibns  similia,  an  vero  nec  nd 
ipsa,  sed  ad  illud  quod  et  corpuribiis  et  similiiudini- 
hus  corporum  est  excelleiitiiis ;  cilo  qnidom  respun- 
dei  iin,  ad  corporalia  loca  cain  vel  iiun  ferri  nisi  ciiiii 
aliqno  corpore,  vcl  non  lucnlilcr  ferri.  Jam  utrnni 
habent  aIi(|iiod  corpiis,  cuiii  de  hoc  coipure  exicrit , 
Qstendal  qiii  polesl ;  ego  autem  nun  pulo  :  spiritunlcni 
ciiim  nibilror  esse,  non  corporalcm  '.  Ad  spirilnaliu 
vcro  pro  inerilis  ferlur,  aut  ad  luca  pocnalia  siiiii  ia 
corporibus  :  (iu;ilin  sKpe  dcinonstrnln  suut  iisqiii  la- 
pli  sunl  a  curpuris  sensibus,  ct  niorluis  similcs  jacue- 
ruiit,  el  infernalcs  poenas  vidernnl ,  cum  ct  ipsi  iu 
seipsis  gercrciil  qiiamdam  siniilitudiiiein  corporis  sui, 
per  qiiain  posscnt  ad  illa  ferri ,  ct  talia  siinilitudini- 
biis  scnsuiim  cxpcriri.  Neque  cnini  video  cur  liabcat 
aniina  simililudincm  corporis  sui ,  cum ,  jacente 
sine  sensu  ipso  curpore ,  nondiim  lamen  peniliis 
niortuo,  videt  lalia  ,  qnalia  nnilli  ex  illa  subduclioiie 
vivis  redditi  uarraverunl ;  cl  non  bnbcnt ,  cum  pcr- 
fccta  nioi  le  pcnilns  de  curpore  exierit.  Aul  ergo  ad 
illa  fertiir  poenalia.aut  ad  illn  itidem  similin  corporali- 
bus,  nec  laineii  iiceiiaruni,  scdqniclisahpiegaudiorum. 

CI.  Noque  cniiii  rccte  dici  polest,  vel  illas  falsas 
e.sscpcBnas,  vel  iUam  f.ilsam  re^iuicni  alqiie  Uetiliam  : 
lunc  cnini  hxc  falsa  sunt ,  qu;indo  pcr  opinationis  cr- 
rurcm  alia  pro  aliis  piitanlur  Nam  Pctrns  non  soliim 
ciiiii  discnm  illum  videbnt,  et  in  eo  noii  simililudincs 
coipnniin,  sed  corpora  pniahal  {Act.  x,  1 1,  12),  in  lioc 
iiliipic  fallcbatur;  vcrum  eliani  nim  alio  Ieiiipore:ib 
aiigclo  soluius  e  vinculis  ihat  in  corpore  ambulans, 
et  pncseniatus  corpuralibns  forniis ,  ct  pulabat  se  vi- 
snin  videre  {Id.  xii,  7-9),  niliiloininus  f.illebatur.  Nniii 
ct  illa;  in  disco  craiit  spiiiliialcs  form;c  corpora- 
lihiis  siniilcs;  ct  isla  corporalis  exprcssio  soluli  do 
viiRulis,  prnpter  niiraculiini  spiritnali  siinilis  eral. 
F:illchatiir  aulciii  aniiiin  iii  utrisqnc,  nunnisi  cum 
nlin  pro  aliis  approhnret.  Quamvis  ergo  non  sinl  cor- 
pornlia  ,  scd  siniilia  corporalihns  ,  qiiibus  nnimx  cor- 
porihns  cxut;c  nfliciunlur,  scu  bciie  scu  mnle  ,  cuni  el 
ipsx  corporibus  siiis  siiiiiles  sihimel  appnrcant;  sunt 
Iniiicn  ct  vcra  hctilia  el  vern  nioloslia  facla  de  sub- 
sinntia  spiriiuaii.  Nam  ct  in  somnis  magni  intere.-.t 
ulrum  in  hclis  an  iii  Iristibus  sinius.  Unile  quidain  iii 
icbiis  quas  concujiiveraiit  constituti ,  se  cvigilnsse  do- 

'  Mss.  aliquot  Oflimte  notse  carent  his  verbis ,  spirilua- 
tem  cnim  artitror  cxse,  non  corporalcm,  qu;c  riirsiis  lialicu- 
uir  in  riiii!  II.  61,  quo  forti!  ex  lix-i  buc  Iranslala  sunl :  iiaiii 
il  iu  'jliuihus  Mss.  iusignis  Uic  Iransiiosilio  vcrsuuiu  lere 
t)-\  commissa  cbt. 


m  LIBKR  CUODECI.MUS 

lueniiU ;  et  rursus  gravlljiis  terroiibus  aique  cruciaii- 
bus  exagilati  atquc  vcxali ,  cuul  expergeCacli  essciil , 
donnire  liiiiuer.iint ,  ne  in  eadein  inala  revocarenlur. 
Et  ulique  duliilandiini  noii  est  quod  expressiora  binl 
illa  qua!  inrcriia  dicuiitiir,  atqne  ob  lioc  veiienicnlius 
senlianlnr.  Nain  el  qui  sublracti  sunt  sensibiis  cnrpo- 
ris ,  minus  quidein  qiiam  si  omni  niodo  morerenliir, 
scd  laiiien  amplius  qiiani  si  doniiireni,  expressioia  se 
vidisse  narravcrunt,  quam  si   somnia   narravissLiit. 
Est  crgo  prorsus  inferorum  subsiantia ,  sed  eam  spi- 
riliialem  arbilror  esse,  noii  corporaleni. 
C-^PUT    XXXIII. —  Oe  iii(cris  quaslio.  Animam  esse 
incorpoTeam  Siiius  Abiahte. 
62.  Nec  atidieiidi  suiit,  qiii  ;ifOi  iiiaiii  inferos  in  hac  vi- 
la  explicari,  nec  esse  post  iiicirtcm.  Viderint   eni« 
qnemadiiiodum  poctica  llgmenla  inlerpretenlur  ;  nns 
ab  aUctorilatc  diviiiaruniScripluiaruni,quibus  solisde 
li.ic  rc    (ides  liahcnua   cst,  recedere  noii  dcbemus. 
Quanqiiam  possiflius  ostcndere.  illorum  quoque  sa- 
pinnles  dc    iiiferoruni   subslanlia  miiiime  diibitasse, 
qii.Tpost  haiicviiain  excipit  animas  mDrtnoruin.  Un- 
de  aulein  siib  terris  e^se  dicantiir  iiiferi,  si  corporalia 
loca  noii  suiit,  aut  uiide  inferi  appellentiir,  si  siib  ter- 
ris  non  suiit,  merilo  qiiaTitur  (n).  Animani  vero  non 
csse  corporcam  noii  me  piiiare,  sed  pLme  scire,  au- 
iii'0  profileri  :  tameii  liabeie  p^isse  simililudinem  cnr- 
poris  et   corporalium  omniiio  membrorum   qiiisqiiis 
iicgat,  potest  negare  aniinam  esse,  qu;e  in  soninis  vi- 
del  vel  seambulaie,  vel  sedcre,  vel  hac  aique  illac 
gressu  aiit  eliani  volatu   feiii   ac   rcferri,   qnod  sine 
quadam   siniilitudiiie  corporis   non  (it.    Proiiide    si 
hanc  similitiidiiiem  eiiam  apud  inferns  gcrit,  non  cor- 
poralein,  -ed  corpori  siinilem;  ila  cliam  in  locis  vide- 
luresse  noncorporalibus,  sed  curporalium  siiiiilibus, 
sive  in  reqiiie,  sive  iii  doloribus. 

03.  Quanquam  et  illud  me  noiidum  inveiiisse  con- 
fiteor,  iiiferos  appellatos,  ubi  justurum  animae  rc- 
qtiiescunL  Et  Cbristi  qiiidem  aiiimam  venisse  usque 
ad  ea  loca  iii  qiiibus  pecoatores  crucianlui,  ul  eos 
solveret  a  lormeiitis  quos  esse  solvendos  occiilia  iio- 
bis  sua  justitia  jiidicabat ,  nnn  immerito  crcditur. 
Quomodo  inim  aliter  aciipieiidum  sit  quod  dicium 
esl ,  Quem  Deus  suscitavil  ex  mortuis ,  sotutis  dolo- 
ribus  inferorum ,  quia  non  poteral  teneri  ab  eis  (Act. 
II ,  24  )  ,  non  video  iiisi  ut  quorumdain  dolores 
apud  infcros  enm  solvisse  accipiamus ,  ea  poic- 
staie  qua  Domiiius  est ,  cui  omne  genu  flectitur  , 
coelestium  ,  lerresiriuin ,  et  iiifernorum  (  Philipp. 
11,10),  per  quam  potestatem  eiiam  illis  doloribus, 
quos  solvil,  non  potuit  alliiicri.  Ncqiic  cniin  Abraliam, 
vel  ille  pauper  in  sinu  ejus,  lioc  est  in  secrcto  quieiis 
ejiis,  in  doloribus  crat,  iiiier  qunrum  requiem  el  illa 
iiiferni  lormeiila  Mrgiiiius  niagnum  chaos' firniatum  : 
sed  nec  apud  inferosessedicti  sunt.  Conligit  enim,  in- 
i|uit,  mori  inopem  illum,  el  aufcrri  ab  Angelis  in  sinwn 
AbrabtB :  mortuus  est  cutem  et  dives,  et  seputlus  est;  et 


-IS2 

2-2-2G), 


«  Jlss.  magno  consensu :  n  illa  infcrna  tormenta. 
»  Mss.  jilerHiue ,  cluisnta. 

(a^UKuu-aa.  c.  ji,  u.  2, 


eum  apud  inferos  in  tormentis  esset  (Luc.  xv 

el  celera.  Videmus  ilaque  iiiferoruin  mentioiiem  iion 

esse   factam  iii  requie  paiiperis,  sed  in  supplicio 

divilis. 

64.  'Ilud  etiam  qiiod  Jacob  dicit  ad  (ilios  suos , 

Deducetis  seneclam  meam  cum  trislitia  ad  inferos  (Gen. 

xuv,  20),  videtur  Iioc  magis  limuisse,  ne  niniia  iri- 

stiiia  sic  pcrlurbareiiir,  ut  non  ad  requiera  beatorum 

irei,  scd  ad  inferos  peccatorum.  Neque  eiiim  parvura 

aniiiKX  mahini  csl  trislilia,  ciim  el  Aposlolus  ciiidam 

lain  solliciie  tiiiiucrit,  ne  iiiajore  tristitia  absorbere- 

tur  (II  Cor.  II,  7).  Prciiiide,  iit  dixi ,  nonduni  iiiveni, 

et  adhuc  qu^cro ,  nec  iiiilii  occiirrit  inferos  alicubi  iii 

boiio  posuisse  Scripturam  duiit:ixat  canonicam  :  noii 

autem  in  boiio  accipieiidum  sinum  Abrah;B,  et  illam 

reqiiiem  quo  ab  Angelis  pius  panper  ablatus  esl, 

ncscio  utnim  quisqiiam  possit  audire;  et  ideo  quo- 

nindo  eam  '  apud  iiiferos  credamus  esse ,  non  video. 

CAPUT  XXXIV.  —  De  Paradiso  et  leriio  ccelo  quo 

raplus  est  Paulus. 

C5.  Verum  Iioc  dum  qu.irimiis,  et  aiit  invenimus, 

aut  iion  invenimus,  urget  nos  longiiudo  libri  liiijus 

eiiiii  aliquando  concliidere.  Quapiopter  quoniara   de 

paradiso  sermonem  insliluimiis  ,  piopter  illud  quoj 

Apostoliis  ait,  sciie  seiaptiim  hominem  usque  in  ter- 

liiim  coelum,  nescire  autem  sive  iii  corpore  sive  extra 

corpiis  ,  et  qiiia  raptus  est  in  paradi>um  ,  et  audivit 

iiieirabilia  verba.qiia;  non  licct  lioiiiini  loqui ;  non  le- 

wjere  affirmamus,  utriim  in  tertio  codIo  sit  paradisus, 

aii  etiam  in  tcrlium  CDeliiin,  et  inde  nirsus  iii  paradi- 

siKii  rapius  sit.  Si  enim  proprie  qiiidem  nemorosus 

locus,  iranslalo  autem  verbo,  oniiiis  ctiam  spirilualis 

qiiasi  regio,  ubi  aiiiiii;c  beiie  cst,  meriio  paradisus  dici 

piitesl;  non  soliim  terliuin  coeium,  qiiidipiid  illud  est, 

qiiod  profecio  magnuin  sublimiiennie  pra:clanim  est, 

verum  etiam  in  ipso  honiine  la"lilia  quxdani  bon;B 

conscientiae  paradisus  esl.  Unde  et  Ecclesia  in  sanctis 

lemperanter  et  juste  ei  pie  viventibus  paradisus  recte 

dicitur  (Eccli.  xl,  28),  pollens  affluenlia  gratiarum, 

caslisqiie  deliciis  :  quaiidnquidem  et  in  Iribiibitionibus 

glorialur  deipsa  palienlia  pluriinum  gaudens,  quiase- 

ciindum  multiiudinem  dolorumincordeconsolaliones 

Dei  jucuiidant  animam  cjns  (Psal.  xciii,  19).  Qunnlo 

magis  ergo  posl  haiic  vilam  eliam  sinns  ille  AbrahiV 

paradisus  dici  polest,  ubi  j:ini  iiiilla  lenlalin,  ubitant,'! 

requies  post  omnes  dolores  vit;c  hiijiis?  Nei|ue  enir>» 

ct  lux  ibi  non  est  propria  qu^tdam  et  suigeneris,  ci 

jirofeclo  magna,  qiiain  dives  ille  de  loniientis  et  lene- 

biis  inferoruin  ,  tam  ulique  de  longiiiquo,  cuin  ma- 

gnumchasnia  esset   in  medio,  sic  lainen  vidit,  ul  ib? 

illiim  quondam  conleinpluni  paupcrcm  agnosceret. 

66.  Qnae  si  ita  sunt,  ideo  sub  lerris  diciintur  inferi 
vel  creduntur,  quia  congruenter  in  spiriiu  per  illas 
corporaliuin  reruui  similitiidines  sic  demonsirantiir, 
ul  c|uoniam  defunclorum  aninia:  inferis  dignaj,  carnis 
amore  peccaverunt,  boc  eis  per  illas  corporalium  si- 
inilitudines  exhibeaiur,  quod  ipsi  carni  niorluae  solet. 


«  Ediii,  ettm.  M  omnes  nostri  Mss.,  eam,  quod  ad  remiu-m 
referlHr. 


iSS  DE  GENESl  AD  LITTEUAM,  S. 

■il  sub  lcrram  recoiiiialur.  Dcniiiiic  infori  co  qiiod  iii- 
fia  sinl ,  laiiiie  appcllaniiir  :  sicul  aiilcin  secumluin 
corpus  si  poiideris  sui  ordinem  lenoani,  infcrioia  suiil 
uiiinia  graviora ;  ila  scouiiduin  s|iiiiluni  infciiora  suiil 
oninia  irisliora  :  undc  el  iii  grxca  lingua  origo  nonii- 
nis  quo  appellaniur  iiiferi,  ex  eo  (iu(jd  iiiUil  suave  lia- 
bcanl ,  resonare  pcrliibclur.  Nec  ipsam  lainen  rerum 
pariem  nosicr  Salvalor  morluus  pro  nobis  visiiare 
coiiicmpsit,  ut  iiidc  solvercl  quos  esse  solveiidos  sc- 
cunduin  divinam  sccrclaiiiqiic  jiisliliain  igiiorare  non 
piiliiil.  Quaproplcr  aniiiia:  illius  lalronis  cui  dixil, 
llodie  mecum  cris  i/i  piiradiso  {Luc.  xxiii  ,  45),  iion 
iilique  iiifcros  pra^slilit,  ubi  pocna"  suiit  pcccaioniin  : 
scd  aui  illaiii  pcquiem  sinus  Abrah:e ;  non  eiiiin  alicubi 
iioii  csl  Cbrisius,  cuni  ipse  sit  Sapicnlia  Dei  allingeiis 
ubique  propler  suani  inundiliam  {Sap.  vii,  24) ;  aiit 
iiluin  paradisum,  sive  in  terlio  calo,  sive  ubicumque 
alibi  csl,  quo  posl  leriium  coelum  esl  rapius  Aposto- 
lus  :  si  lanien  iion  aliiiuid  unuin  est  diversis  iioiiiini- 
biis  appcllatuiii,  ubi  sniil  aiiiniie  bealorum. 

C7.  Si  crgo  cucliini  priinum  iccle  actipimus  lioc 
omiie  corporeum  gcneijli  iinniiiie  qiiidquid  csl  siip.T 
aquas  el  tcrram ;  secundum  aulem  ,  in  simililudinc 
corporali  qiuid  spiritu  ceriiilur,  sicut  illiid  uiide  ani- 
iiialibus  pleuus  iii  cc=la/i  Pctro  discus  ille  submissus 
est  (■lcf.  X,  10-12);  tcrlium  vero ,  quod  nieule  cini- 
spicitur  ita  socrcla  ct  rcniola  cl  oinnino  abrepta  a 
seiisibus  cariiis  aique  niimdaia,  ut  eaqua;  in  illo  coelo 
s-uiit,  et  ipsain  Dci  subslanliam  ,  Verbumquc  Dcuin 
pcrquod  facla  siinl  oniiiia,  in  cliarilalcSpiiilussancli 
incirabililcr  vale.il  videre  tl  audire  :  non  incongrueii- 
ler  arbitrainur,  ei  illucesse  Aposlolum  raptum  (II  Cor. 
III,  2-4),  ei  ibi  fortassis  essc  paradisuin  omnibns  mc- 
liorem,  ei  si  dici  oporlct,  paradisuin  paradisorum.  Si 
cnim  aniiiix  boiuc  Uniiia  in  rcbns  boiiis  cst  in  onini 
crealura,  quid  ea  licliiia  pra-slaniius  quoe  in  Verbo  Dei 
esl  per  quod  facta  sunl  omnia  ? 
CAFUT  XXXV.  —  Resurreclio  corporum  ad  perfeclam 
bealiludinem  anima;  cur  sit  necessaria. 

68.  Sed  si  quem  movet,  quid  opus  silspiriiibus  de- 
(uiiciorum  corpora  sua  in  rcsurrccliune  reoiperc,  si 
poiesl  eis  eliain  sine  corporibus  summa  illa  bcaiitudo 
pra'beri ;  diffioilior  quidcm  qu.xslio  esl,  qiiam  ul  per- 
tccle  possit  boc  serniunc  iiiiiri  :  sed  tanicii  niiniinc 
diibilandum  e^l,  ct  raplam  lioiniuis  a  carnis  sensibus 
nicntcni,  ct  posl  nioi  lein  ipsa  oariie  dcposita,  tran- 
sceiisis  eliam  similitudiiiilius  corporalium,  non  sic  vi- 
dere  posse  incoinmnlabilcm  substanliam ,  ut  sancii 
Angeli  vidcnl ;  sive  alia  lalcntiore  causa,  sive  idoo 
i|nia  iiiosl  ci  naturalis  (piiilain  appelilus  corpus  adiiii- 
iiislrandi ;  qiio  appolilu  rclardaiur  quodaiiimudo  iic 
lota  liitentionc  pergat  iii  illnd  suininuin  cceluin,  quani- 
diu  non  subest  corpus ,  cujus  admiiiislraiione  appc- 
lilus  ille  coiiquicsoat.  Porro  aulciii  si  lalc  sit  oorpus, 
ciijus  sil  diflicilis  et  gravis  adininislralio,  sicut  b;ec 
caro  qu;e  corruinpilur,  el  aggravat  animain  (  Sap.  ix, 
15),  de  propagiiie  transgressionis  exislens,  mullo 
inagis  avcrtiiur  mcns  ab  illa  visione  suinini  coeli :  unde 
necessario  abripicnda  eral  ab  ejusdcm  carnis  scnsibus, 


AUCUSTINt  LlDEU  DUODr.CIMliS.  48i 

iit  oi,  quoinodo  caperc  'possol,  illnd  osloiidcretiir. 
Proinde  oum  lioc  corpus  jain  non  aiiimale,  sed  per 
fuluram  commuialionem  spirituale  rcccperil  Angelis 
coirqiiala,  perfcctum  liabebit  naiura;  sua;  moduin , 
obedicns  el  imperans,  vivificata  et  vivificans,  lam 
iiielTabili  facilitate,  ul  sit  ei  glori;c  quod  sarciiia;  fiiit. 
C.M'l]T  XXXVI.  —  Tria  visioiium  genera  quoniodo 
erunl  in  beatis. 

69.  Nirairum  enim  erunl  et  tuiic  isla  Iria  gcncra 
visionum  ,  sed  nulla  falsiiate  aliud  pro  alio  appioba- 
biliir  ,  ncc  in  corporalibus,  nec  in  spiritualibus  vi- 
sis;  multo  minus  iii  intellectualibus  ,  qiiibus  ita 
pr;isoiilalis  et  pcrspicuis  perfruelur  '  ut  longe  mino- 
re  cvidentia  iiunc  nobis  adjaceant  islir  specics  cor- 
pnralcs,  qiias  sensu  carnis  aliingimus,  cl  cis  iniilli 
ita  siiiit  dcdili,  ut  solas  esse  arbitreniur,  et  qiiidqiiid 
lale  non  est,  puienl  omninonon  esse.Sapionics  autom 
iia  siiiit  in  hs  coiporalibus  visis,  iil  quamvis  on  prj- 
sciiliuia  videantiir ,  cerliorcs  sinl  loinon  in  illis  nii:r. 
pr;otcr  corporis  spcciem  pra^terqiie  corporis  similiiu- 
diiiem  iiitclligendo  utcunique  perspioiiinl;  qu:imvisea 
noii  valeant  ita  niente  conspicere,  ul  Ijjec  scnsu  cor- 
poris  intucnlur.  Sancti  vero  Angcli  ct  his  corporalibus 
judicandis  atque  administrandis  prKsunl,  nec  eis  lan- 
quani  prxseniioribns  familiarius  iiiolinaiiiur  ;  et  eorum 
significalivas  similitudiiics  in  spirilu  ila  disccriiuiit, 
cl  tanta  potcntia  qiiodammodo  traclaiit ,  ut  eas  pos- 
siiit  ctiani  hominiim  spiritibus  revolando  misccre ;  ct 
illam  incommulabilem  substantiam  Crcaloris  ita  con- 
spiciiini,ut  visionc  atque  amore  et  cam  pnepoiiant  oinni- 
biis,  etsccundiiin  eam  judiccnt  de  omnibus,  ct  in  eam 
diriganlur  ut  aganlur,  et  cx  ea  dirigant  i|uidquid  agunl. 
Dcnique  quamvis  abrepto  Aposiolo  a  cariiis  sensibus 
in  lerlium  coelum  el  par:idisum,  hoc  ipsiim  ccrte  dcfuit 
ad  plonam  pcrfeclamqne  cogniiionem  rerum,  qua;  An- 
gelis  inest ,  quod  sive  in  corpore  sive  cxlra  corpus 
esset,  nesoiebat.  Hoc  ulique  non  deerit,  cum  reccptis 
corporibus  iii  resurrcctioiie  mortuorum  corruptibiie 
lioc  iiiduetur  incorruplione,  ct  niorlale  boc  indiictur 
immorialitate  (1  Cor.  xv,  53).  Omiiia  eiiim  evidcnlia 
crnnt  sine  ulla  falsitate,  sine  ulla  ignoraiilia,  suis  or- 
dinibus  distributa  et  oorporalia  ct  spirilualia  ct  iiitcl- 
lectualia,  in  natiira  integra  et  beatilate  perfecta. 

CAPUT  XXXVII.  —  Sententia  quorumdam  de  terlio 

Ciclo. 

70.  Seio  quidcm  nonnullos  corum  qui  Scripiuras 
sanclas  anle  nos  in  fidecatlinlica  Iraclassc  laiidaniur, 
etiam  sic  exposuisse  qiiod  ait  Aposlolus,  lciiiiim  coe- 
Iiim  ,  iit  corporalis  et  animalis  et  spiritiialis  boininis 
liic  diirerentias  accipi  vellent,  atque  ad  illud  inoorpo- 
rearum  rcrum  genus  excclleiiti  cvidenlia  conicmplaii- 
diim  csse  Apostolum  rapiuin  :  quod  genus  ciiain  iii 
b:icvilaspiriluales  hoiniiies  pr.^c  ca-tcrisrcbusdiligunt, 
eoque  perfrui  coiicupiscunt.  Ego  aulcm  ciir  inahierim 
spirituale  et  inlellcctuale  dicere ,  quod  illi  fortasse 
animale  et  spiritualc  dixerunl,  ut  earunidem  rcrum 
alia  tanlumniodo  noinina  poncreiii,  jam  in  priniis  bii- 
jus  librl  pariibus  mc  disscruissc  suOeccril.  Qux  si  ritc 

'  FjJiii,  perfntclur.  M  Mss.  omnes,  pcrfitiUiir. 


485  LOCUTIONUM  S.  AUGUSTINI  IN  IIEPTATEUCIItlM  LIBER  PniMUS.  4^6 

|iiO  inodulo  noslro  dispulaviinus,  aul  spirilualis  ieclor      jam  univcrsum  hnc  opns  ,  quDd  duodeciin  voiuniini- 
lia;c  approbabit.aul  eliam  ut  sil  spirilualis,  adjuvante      bus  rontinetur,  islo  Jandem  Cne  conciudimus. 
Spiritu  sanclo,  aiiquid  ex  ista  lectione  proQciet.  Sed 


DE  SUBSEQUEIVTI  LOCUTIONUM  OPERE. 

LIBRI    II    nETHACTATIONl;M   CAPUT    LIV. 

Soitem  libros  de  seplem  libris  divinarum  Scriplurarum  ,  id  est  Moysi  rjuinque,  et  uno  Jesu  Niive ,  et  ahero 
Jiidicuin  feci,  notatis  locutionibus  singnloruni  qua)  minus  usitalx  sunt  lingux  noslr.-e  :  quas  parum  advertcndo 
seiisuni  qua;runl,  qui  lcgunt,  divinoruni  eloquioriim,  cum  sit  locutionis  genus,  et  nonnunquam  ensculpunt  ali- 
qiiid  quod  a  veritate  quidcm  non  abborreal;  non  tamen  id  sensisse  auctor  a  quo  lioc  scriptum  est  inveiiilur, 
scd  gencre  loculionis  lioc  dixisse  credibilius  apparet.  Multa  autem  in  Scripluris  sanctis  obscura,  cognito  locu- 
tionis  gcnere  diluccscuiit.  Propter  quod  cognoscenda  sunt  eadeni  genera  loculionum  ubi  seiileiiiia;  patenl ;  ut 
cliani  ubi  latenl  cogniiio  ipsa  succursat,  easque  iutentioni  Icgeniis  aperiat.  Hujus  operis  litulus  est,  Loculiones 
de  Gencsi ;  alque  ita  de  singulis  libris.  Quod  aulein  in  libro  primo  posui  scriplum  esse  :  E<  feclt  Noe  omnia 
rerbu  quwcumque  prwcepil  illi  Domiiius ,  sic  fecit  (Locut.  in  Gen.  vi,  22) ,  eainque  lociitionem  dixi  csse  siiiiilcm 
ei,  quod  in  condilione  crratur.T  postcaquam  dicitiir,  Et  sic  csl  factiim ,  additur,  et  fecit  Dcus  (Gen.  i);  iion 
omni  niodo  simile  lioc  eideni  mihi  videlur.  Deiiique  ibi  etiam  seiisus  latet ;  hic  sola  loculio  esl.  Iloc  opus  sic 
incipit :  Locutiones  Scripturarum. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS   EPISCOPI 

LOCUTIONUM 

LIBRI  SEFTEM  ^" . 


LIBER  PRIMU^, 

Loculiones  de  Gciiesi. 

Loculiones  Scriptiirarum ,  quse  videnlur  secundum  ^lb.  28. J  Iniplete  terram,  el  dominaniini  ejns  :  laliiia 

propriclates ,  qua;  idiomata  grxce  vocanlur,  lingus  eniiii  locutioest,  Dominamini  ei. 

hebraicae  vel  gra'C:e.  [Ib.  ii,  §.]  Et  homo  non  erat  opcrnri  tcrram  :  qiiod 

[Gen.  cap.  1,  ^  li.]  Et  dividant  inter  medium  diei,el  laliiii  codices  habenl,  qui  operarelur  tcrram. 

inter  medium  noclis.  [Ib.  8.]  Planlavit  Deus  paradisuin  secundum  orien- 

[Ib.  20,26.]  VoUililiavolantiHsuper  terramsecundum  tem  :  qiiod  latini  habonl,  cd  orientem. 

prmamentumcoeli.  Qu:iriturquoniodoaccipiendunisil,  [Ib.  9.]Quod  habent  multi  lalini  codiccs,  Et  lignuni 

iecunduin  firmammlum.  Sic  cliam,  Facinmus  hominem  scieiidi  bonmn  el  maluin  ,  vel,  liijnum  scienlia:  boni  et 

fccunduin  imagiiiem  ct  secundum  similitudinem  :  quod  mali,  vel ,  lignum  scieiidi  boni  ct  iiinli ;  ol  si  quK  siiiit 

niulli  latiiii  codiccs  habcnt,  ad  imaginem  etsimililit-  -.iVv.k  varietales  de  liac  rc  iiitcrpicliini,  graxiis  liabel, 

dincm.                                             .  el  liijnum  ad  sciendum  cogiioscibile  boiii  et  mali :  qiiod 

ADMOSITIO    PP.    BENEDICT»0I\CM. 

taslig'ili  sunl  de  novo  (bi  scptem  libri)  ad  mss.  victorinos  duos,  ad  Valicanuni,  sorlionicum,  Cislerciensem ,  Beccen- 
sem,  Micuaeliiium,  l'l'.  Boniardinorum  ccUegii  Parisiensis  unuin,  ad  (:orl)eiensem  vetuslissinium  et  opliinae  ncilK,  ad  va- 
rianles  Ujvanieusium  lectioues  ex  qualuor  Belgicis  :  et  deniuin  ad  edilioncs  Aiu.  Er.  et  Lov. 

C omparavimus  prwterea  eas  omnes  editiones  initio  Ilelr.  etConfess., /.  1,  memoratas.  M. 

(aj  lloc  ojius  ad  aniiuin circiter  419  referre  idcirco  visuni  cst,  (iiiia in Rctractationibus  locum  habet  iroxinuim  [dst  libroj 
de  Nupliis  et  concupisceulia,  quos  eo  lere  temiiore  scriiaos  luissc  liiiiict. 


487 


LOCUTIONLM  S.  AUGUSTIM  IN  IIF.PTATELCIIUM 


4R3 


nescio  utrum  loculioiiis  sil,  cl  nuii  iii.iyis  ccrlum  scii- 
sum  aliquuin  insiiiiicl. 

[Ib.  IG.]  Quod  liabeiil  laliui  codices,  Ex  omiii  Ihjiio 
quod  t'5(  iii  puvaiiUo,  emv  eilcs  :  niin,  iii  puruiti.so  eiia', 
dislinguenduui  esl ;  sed,  e«tu'  i;<les :  ii.uii  escu  edes  dici 
admillil  laliiia  liiculio,  quoniaiii  pro  dalivo  casu  gi.c- 
co,  ablalivum  vel  quem  appell.inl  scpruiniui,  iii  liiijns- 
iiiodi  loculioiiibus  solent  poncre.  Aul  ccrlc  ordo  vcr- 
borum  csl,  Ex  onliii  ligiio  escce. 

[Ib.  III,  1.]  Scrpciis  eiat  i>rudciilissiinus  omiiium  be- 
stiurum,  quod  mulli  laliiii  habciil;  in  gra^co  scripluni 

eSl  pfwvijuiwTaTOi  ',  lion  cSyOTaTOs. 

[Ib.  7.]Quud  scriplum  est  de  Adain  cl  Eva,  Apcrli 
$uiit  oculi  corum;  cuin  absurde  credatur  eos  in  p.iradiso 
cxcos,  vel  oculis  clausis  prius  oberrasse,  locutionis 
esl,  qua  etiain  de  Agar  scripluin  est,  Apeniit  oculos 
suos,  et  vidit  puteum  (Gen.  xxi,  19) ;  iiequecnini  clau- 
sis  prius  oculis  scdcbat :  et  qiiod  iu  fraciione  panis 
aperli  suiil  oculi  eoruni  qiii  cognovcruiil  Dominum 
poil  resurrociioncm  [Luc.  xiiv,  51) ;  ncqiiecnim  per 
viam  cuin  illo  clausis  oculis  ambulabanl. 

[Ib.  15.]  Quod  habent  multi  codices,  I nimicitiam 
fonam  iiiter  te  et  /nuUerem ;  graici  liabent,  in  medio  tiii 
et  in  medio  mulieris  :  quod  loculiouis  est ;  nam  tan- 
tuindein  valet  quanlum  ciim  dicilur,  inter  le  et  mulie- 
rem  :  lioc  et  in  co  quod  scquitur,  in  medio  seminis  tui, 
et  in  medio  seminis  ejus. 

[Ib.  17.]  Qnod  li.ibciitmulti  latini  codices,  Quiaau^ 
disii  voccm  mulieiis  tua,  et  edisti  de  ligiio  de  quo  prmce- 
fcrain  tibi,  de  eo  solo  uon  edere ;  grxci  liabent,  edisti 
de  ligno  de  quo  piwcepcrum  tibi ,  eo  solo  non  edere  ex 
eo  :  alii  aiiteni  iiilerpreles  gr.cci  liabeiii, ,  mundiicusti, 
yel  edisii;  ut  ita  sil  seusus  seciindum  ip.os,  Quia  au- 
disli  voccni  inulicris  lu;c,  et  edisli  de  liguo  de  quo 
prxccpcrani  libi  co  solo  non  edcre,  e.\  eo  cdisti. 

[Ib.  IV,  2.]  El  apposuil  parere  (ralrem  ejus  Abet :  lo- 
cutio  est  rreipiens  iii  Sciipturis,  apposuit  dicere. 

[Ib.  8.]  Etfactuin  cst,  dum  essent  in  catnpo,  insurrexit 
Cuin  super  Abcl,  et  occidit  eum  :  loculio  est;  iiam  elsi 
ni>n  liaberul,  Ei  fucium  esi,  possct  integcr  scnsus  esse, 
el  cum  essent  in  campo. 

(Ib.  VI,  6.]  Quod  scriptuin  est  in  quibusdam  laiinis 
codicibus,  Et  pceniluit,  et  dixit  Deus,  Deleam  liominem, 
qucm  fcci  a  fucie  terrce;  in  grxco  invcnilur  iu^orfir,, 
«juod  magis  recogitavit,  quam  pcB)ii/!(i(,  sigiii(icare  )icr- 

liibeliir  :  quod  Nerbum  cliam  iionnulli  latini  codices 

iiabcnt. 

[Ib.  14.]  Quod  liabcnt  biliiii  codices  plurimi,  Nidos 

facies  in  arcam;  cum  litina  loeiilio  sit  non  In  arcain, 

scd  In  arca  :  gra;ci  ncc  lii  arcam,  nec  In  arca  babeni; 

sed,  Nidosfaciesarcum;  quod  intelligitur,  ul  ipsaarca 

nidi  esseul. 

[Ib.   16.]  Qucd  liabcnt  plcriqne  codiccs ,    Facies 

ostium  arcoe  a  lalere  ;  iioiiniilli  babent,  ex  transverso  : 

sic  cuim  volueruiit  intcrprelari  quod  grxce  dicitur, 

in  it>ay£6lv. 

|Ib.  vn,  4.]  Quod  scriplum  est,  Adliuc  cnim  scptem 
diet,  ego  inducam  diluvium  aqiia:  supcr  tenam,  quud 
'  omnesUss.,  scrivtmn  est,  sovlirotulos. 


niinnulli  laiiiii  codiccs  liabent ,  in  gracco  invenitur,  cgo 
inducnm  pliiviam  super  tcrram  :  gr;oca  loculio  gciiili- 
viiiii  casuin  habet,  iion  accusalivum,  ut  si  lioc  in  lali- 
imui  expriniainus,  iladicalur,  Adliuc  cniin  septcm 
dicruin  inducam  pliiviam  supcr  lcrrani. 

[Ib.  5.]  Quod  scripluin  est,  El  fecit  Noeomnia  qux- 
cumque  pra;cepit  illi  Dominus  Deus ,  sic  fecit ,  loculio 
est  similis  ei  ipiod  in  condilione  creaiurx  posleaquam 
dicitnr,  El  sic  esl  fnctum,  addilur,  Et  fccit  Deus. 

[Ib.  i.]  Quod  scriptum  est ,  Delcbo  oiiinem  susciia- 
tionein,  noii  crcationein  dictaninolaiiduiii  est  lava^Ta- 
<riv  enim  gra-cc  scriptum  cst ,  qiiod  iiomen  etiam  rc- 
siirreclionis  assidue  poiiiliir  in  scripluris  gr;ccis,  cum 

possct  ifavasTaiiii  dici  ,  Ut  SUSCitalio  Sit  avaaTaais  ,  rC- 

siirrcciio  ija.adTaiis.  Quo  veibo  ct  Apostolus  usus  esi, 
Si  quo  modo  occurram  in  resurrectionem  mortuorum 
(Pliilipp.  III,  11)  :  ibi  eniin  Gr;cci  non  avijra^iv,  scd 

^favajTaoiv  liabcilt. 

[Ib.  H.]Quod  scripliim  est,  El  omnes  besticB  secuit- 
diim  genus,  el  omnia  pccoru  secundum  genus,  et  omne 
repens  quod  movetur  super  terrain  secundum  genus ,  et 
omne  volatile  secunditm  genus  intrarunt  ad  Noe  in  ar- 
cam  ,  bina  ab  omni  carne  in  quo  est  spiritus  vilce ;  non 
rerertur  iii  qno,  nisi  genus  subaudias,  id  est ,  iii  qiio 
gcnero  :  nam  si  cnrne  subaudiremus  ,  lii  qua  rucral 
dicciidum;  quod  sulus  interprcs  Symmaciius  dixit. 

[Ib.  25.]  Quod  iterum  scriptum  csl,  Ei  deleta  cst 
omnis  suscitatio,  notandiim  locutionis  csse,  pro  co  ac 
si  dicerct ,  conditionem  vcl  creaturain  carnis.  Ciim 
dixissct,  Et  delela  est  omnis  suscilaiio  qutu  erat  super 
faciein  omnis  lcrrce ,  ab  Iwiniiie  usque  ad  pecudem  '  et 
repcntium  ct  volalilium  cceli,  deindc  addidit,  Et  dckta 
sunl  de  terra;  iuculioncni  illam  esse  repelilionis,  qua 
familiariier  utitur  '  Scriptura,  notanduni  est. 

[Ib.  VIII,  0,  7]  Quod  scriptuin  esl,  Dimisit  corvum 
videre  si  cessavit  aqua ,  el  cxiens  rcversus  non  dl , 
doncc  siccavit  aqua  a  terra,  loculio  cst  usiiata  in  Scii- 
pturis,  qux  jani  iiunc  incipiat  adverti  :  non  euiin 
posiea  rcvcrsus  est ,  quia  diclum  est  non  revcrsum 
doiiec  siccavit  aqua. 

[Ib.  9.]  Quod  scriplnm  csl ,  Et  extendit  maiiuin 
suam ,  accepil  eam  ,  el  induxit  eam  ad  semelipsum  in 
arcam,  lucutio  cst ,  quam  propterca  iiebrxam  puio, 
qiiia  et  puiiic;c  iingua;  faniili;irissima  cst,  in  qua  mnlia 
iiivcnimus  hebr;cis  verbis  consonantia  :  tiam  uti(|uc 
sufficerel,  Et  exlendil  manum,  ctsi  non  adil«rel,  suinn. 
Tale  est  etiam  quod  paulo  post  dicit,  llabebat  oUvie 
folia,  surculum  in  ore  suo. 

[Ib.  12.]  Et  iwn  apposuit  reverti  ad  «aiii  amplius  : 
ioeutin  est  familiari.ssiina  in  Scripiurii. 

[Ib.  21.]  Quod  scripluin  eBl,  £/  nou  adjiciain  ndliuc 
mulcdiccre  super  terriim  ,  sireiic  cst  supcriori ,  El  non 
uppcsuit  reverli  ad  eum. 

[Ib.  21.]  Et  non  adjiciam  perculere  omnem  carnem 
vivam  :  ipsa  lociilio  csl. 

[Ib.  IX,  5.]  Etenim  sanguinem  vestrum  animnrum  ve- 

•  F.diii,  pecudum.  At  ass. ,  pecudem  :  juxia  groec  lAX, 
eos  titenous. 
'  ,-51'iluiiiiui'  l.ut'd.  vcii.  Lov.  B.  habeut,  ulutiir.  n 


489  LIBER 

ttiamir,  cii:ii  siifficciol  nut  saiiguiiiem  veslrum,  aut 
taiiguinem  aniinurum  vcstrarum 

[Ib.  12.J  II oc  signum  testamcnti  quod  ego  ponam  in- 
ler  medium  mcum  cl  veslrum;  qiiod  esl,  intcr  me  el 
vos. 

[Ib.  x,  9.]  Hic  erat  gigas^  venator  conlra  Dominum 
Deuin;  inccrtnm  est  Hlriim  possit  nccipi,  coram  Do- 
niino  Deo;  ijuia  el  sic  solct  iiilclligi  quocl  gra;ce  dici- 
tur,  fjKVTfov. 

[Ib.  14.]  Unde  cxiil  inde  Pliilisthiim;  cum  sufficerct, 
Unde  exiit  Pliilisthiim. 

[!b.  XI,  1.]  Et  cral  omnis  terra  tabiuiii  unuin;  quod 
uiitate  nos  diciinus,  lingiia  una.  F.t  erat  oinnis  lerra  la- 
biuiii  unuin;  nolanduin,  oiiiiieni  tcrram  appellatam 
oinncs  hoiiiiiies  qui  luiic  eraiit,  quamvis  nonduni  iii 
ciniiii  tcrra. 

-  [Ib.  5.]  El  facti  sunt  iUis  lateres  pro  lapide  :  gra;cus 
liabet,  Et  facti  sunt  illis  laiercs  in  lapidem;  quod  si  la- 
tir.e  dicerelur,  locutio  iniiius  inlelligeretur. 

[Ib.  •4.]  Venite,  wdificemus  nobis  civitaiem  et  Itirrim , 
cujus  caput  erit  usque  ad  cxlum ;  secuniJum  Iiypcrbolen 
dictum  est,  si  locutionis  gcnus  bic  accipienduin  csl : 
^i  auicm,  usque  adccclum,  proprie  dictum  accipilur, 
inlcr  qux-sliones  coiisiderclur. 

[Ib.  10.]  Quod  qiiidani  lalini  codices  habenl,  Sem 
filius  Xoe  erat  annorum  ceiitum  cum  genuit  Arpltaxad; 
grocci  liabenl,  Sem  filius  centuin  annoriim  ciim  geiiuit 
Arphaxad  :  ubi  eilipsis  est,  quia  deesi  erat.  Scd  quod 
non  haberd  filius  Noe,  sed  fiUus  lantum,  nova  locu- 
lio  est. 

[Ib.  50.]  El  erat  Sara  sterilis,  ct  non  generabat;  cum 
possct  suflicere,  El  erat  Sara  sicrilis. 

[Ib.  XII,  12.]  Erit  crgo  cum  le  vidcrinl  jEgijplii,  di- 
eent,  Quia  uxor  itlius  lin;c  :  genere  loculionis  adjiin- 
ctum  csl,  Qiiia;  nam  sufficcro  poluit,  tixor  illius  hwc. 

[Ib.  14]  Quod  ait  Scriplura,  Eactuin  est  auicm  sla- 
tim  ut  iiilravil  Abram  in  .Eiiijptum ;  sulficcret,  Slatim 
autem  ut  intravit  Abram  in  /Eggpluin. 

[Ib.  18.]  Quid  hoc  fccisti  niihi,  qiiia  iion  annunliasii 
miliiquia  uxor  tua  cst?  cmi  siiflicercl,  non  aniiunliusli. 
Etipsnm,  aiinuntiasli,  niore  Scripturaniin  diclumesl; 
nam  latini  liabeiil  plcriqiie,  iion  dixisli. 

[Ib.  XIII,  1.]  Ascendit  autein  Abrain  de  /Egijpio,  ipse 
el  uxor  ejiis  et  omiiia  ejtis,  ct  Lolh  cuin  eo  in  descrliiin ; 
suhauditur,  ascciiderunl :  nec  laincii  propriu  dicilur 
ascendisse  cum  eo  quod  babebat  e.\aiiinie,  sicut  au- 
rum  et  argentum  et  oinnis  supellcx;  ac  pcr  Iioc  in- 
lcll'^:tur  liic  locutio,  quai  vocatur  grsece  5cDy,aa  xar' 

l//r[^:v. 

[Ib.  7.]  Et  facta  esl  rixa  inler  medium  pastorum  peco- 
Tum  Abram  cl  pecorum  Lolh  :  unde  l:itini  codices  pene 
onines  non  iransiulerunt  islam  locutioneni,  sed  iia  lo- 
qiiiintur  ut  consueiiido  nostra  liabei,  et  nobis  deincops 
e:im  nolare  noii  placuit;  ipsa  esi  enim  per  omnia  in 
gncca  scriplura,  ubi  lulc  aliquid  dicitur. 

[Ib.  8.]  Quoniam  homines  fratres  nos  sumus,  Ahrani 
dixit  ad  Loih  :  unde  inldligitur  morem  esseScriptura; 
ila  loqui,  ut  fratres  appcllentur  uiiius  cngnaiionis, 

*  Li  antiquis  lodicilms  constanter,  gigans 
Sasct.  .'Vlgu  III. 


PRIMUS.  499 

eliainsi  gradu  sanguinis  dilTorant,  ut  alter  sii  in  snpr- 
riorc,  alicr  in  infcriorc,  sicut  lioc  loco;  nain  |)a!ruiis 
cjus'  erat  Abrain. 

[Ib.  XIV,  1.]  Faciumest  aulem  in  regno  Ainarphai 
regis  Sennaar ;  secundiini  nostra;  locutionis  consuelii- 
dinem  sic  incipere  siifficcret,  in  regna  autem  Amarphal: 
crgo  qiiod  ail  Scriptura,  Faclum  est  uutem,  more  stio 
locuia  est. 

[Ib.  S.]  Quarto  decimo  aulcm  anno  Chodotlogomor  cl 
reges  qui  cuin  co;  subauditur,  erant :  unde  a  quibusdam 
lalinis  cti:im  addilum  est. 

[Ib.6.]  Et  Cliorrwos  qiii  in  montibus  Seir;  subauditur, 
erant. 

[Ib.  13.]  Adveniens  autem  corum  qui  evaseiiml  qni. 
dain,  r.uiiliavil  Abram  Iransltiiviali,  ipse  aule;n  habitabul 
ad  qucrcum  Mambre,  Amoirhis  fratris  Eschol,  «/  fratris 
Aunan;  qui  eraiit  conjurali  Abrain;  obscurum  liy|ier- 
balon  :  ordo  est  enim,  Adveiiiens  eorumqui  evaserunt 
quidam  Aniorrhis  fratris  Escliol  et  fratiis  Aunan,  qui 
eraiit  conjurali,  nuntiavit  Abrara  transduviali ;  ipso 
aulcni  liabitabat  ad  qucrcum.  IIoc  hyperbaton  obscu- 
rius  fit  cli:im  pcr  ellipsin :  cuin  cniin  dictuni  cssot, 
quidam  Amorrhis  fratris  Aunan;  non  dictuni  est,  quid 
fr:itris,  sed  inielligiiur,  filius  :  sicut  cum  dicitur  Jaco- 
hiis  Alpbci,  quamvis  non  dicatur  filius,  niliil  aliud  iii- 
telligitur;  et  multa;  sunt  lalesldcutiinesScripturarum 
ubi  filius  tacctiir  et  intelligilur. 

[Ib.  22.]  Quod  babent  quidam  latini  codices,  Et  dixit 
Abiam  ad  regcm  Sodomorum,  Extendo  manum  meam 
ttd  Deum  atlissimum,  qui  creavil  caetum  et  lerram,  si  a 
sparto  usquead  corrigiam  catceamenti ;  fefcllil  interprc- 
tein,  qiiod  graicus  habct  fj^upzlov,  qiiod  latinc  lilium 
intelligitur,  ut  ista  Scripiuraiuni  locntio  sit,  Extcndo 
nianum  meam  ad  Dcuin  aliissinumi,  qiii  creavit  coe- 
lum  et  lerram,  sl  acoipiam  dc  omnibus  luis  :  si  eniin 
pro  eo  dixit,  Extendo  mannin  meam  ad  Dcum  altissi- 
mum,M  si  diceret,  juro,  non  ost  in  latiiio  usilala  In- 
cutio,  nisi  ila  dioalur,  Exlendo  iiianuiii  nieaiii  ad  Deuiii 
altissiinum,  nie  non  accipcre  de  omnibns  tuis. 

[Ib.  XV,  15.]  Sciendo  scies  qiiia  peregrinum  erit  seinen 
tuum  in  tcrra :  lociitio  quidom  Scriptiiraruni  esl  usita- 
lissiina;  sed  gr;eci  babcnt,  Sdwis  sc/cs,  quud  peiif 
lantumdcm  ost. 

[Ib.  XVI,  $.]  Et  dedit  eain  Abramvirosuoipsiuxorenf 
pliis  liaLel,  ipsi, 

[Ib.  i.]  Cuin  aulem  vidit  se  conceplum  liabere,  sprela 
sum  coram  illa:g{-xc\  habent  luic  looo  participiuin, 
quod  litina  liiigua  noii  habet,  lioc  est  locDja  :  sed  tan- 
quam  si  diceretur,  Vidoiis  auieiii  sc  conccptuin  lia- 
berc,  sprela  sum  coramilla  ;  quasi  soloecisinus  sonai: 
sic  etiam  per  illud  p.irticipiuin  quod  dictiini  est,  iSoOja, 
pro  quo  nos  dicimus,  Videns. 

[Ih.  XVII,  6.]  Qiiod  latini  babent,  Augeam  te  mmis 
valde  ;  gra;ci  habeiit,  vatde  ralde. 

[Ib.  8,]  El  dabo  tibi  el  seiiiini  luo  posl  le  lerrnm  in 
qua  hnbitas,  oinnem  teiram  Chanaan  in  possessionein 
wternam  .-videndum  ulruin  loculiositipiod  dicit,(r/i;i-- 
nam,  grxci  habent  aii.viov :  et  quod  ait,  et  scmini  tiio 

'  In  cditis  omissum  fuerat ,  ejus  :  quod  ex  Corbcioiia 
aliisciue  oiitinia;  nota;  ,\:ss.  restituinsus. 

(Seize.J 


m 


LOf.UTIONUM  S.  AUCUSTINI  IN  IIEPTATCLTIIUM 


m 


((osr  le:  ibi  eniin  voluit  i  tiliiyi  qnoil  dixcrat,  libi. 

[Ib.  XVII,  9.]  Tu  niilcm  leslamenlum  iiieuin  conseira- 
H$,  et  seiiien  luiwi  post le  in progfnies  suas :  caiiseivabis, 
pro,conscrva;priiii)issivuin  pro  iiiipt'r;iiiv()  niiido  posuii. 

[II).  \i.\  l'l  piicroC.o  dieriiin  ciiciniicidetur,  omiiema- 
scvliiium:  pro,  oninis  inasculus;  quasi  possct  circiim- 
ciili  nisi  ni.isculus. 

[II).  17.]  Ft  jiiocidil  Ahra!inin  in  faciciii,  et  di.ril  in 
aiiimo  suo  dicciis,  Si  iiiilii  centnm  niinos  liabciili  tiasci'- 
lur,el  si  Sara  aiinornm  tionaiiinla  pariel?  Adiiiiranlis 
osse  istnm  locuiioncin,  non  diihiianlis,  diibilandum 
non  est. 

l^lb.  2i.]  .Urnham  aulem  crat  aiiiioiuin  iionagintn  no- 
vcin  cuin  circumcisiis  est  carnem  pra'pmii  siii :  iion  dixit, 
Carne;  aiit,  in  c.irne. 

[Ib.  xvin,  7.]  £(  in  boves  accuciirril  Abruhain  :  non 
dixil,  Ad  boves. 

[Ib.  1 1 .]  Abnilinm  anlem  el  Sara  seniorcs  progressi  in 
dicbus:  (luodgraxi  lialiciit,  progrcsai  dieium. 

[Ib.  20.]  Di.vil  aiilem  Uominus,  Clamor  Sodeinorum 
et  (•omorrlioeimpleliis  cst,  et  deticta  eoruin  magiia  vulile. 
Clanioiein  Scripiiira  snlcl  poncre  pro  taiila  impudcii- 
fr.i  cl  libortaic  iiiiiiniiaiis,  iil  iicc  vcrecundia,  nec  li- 
luorc  aiiscoiidalur. 

[^b.  28.]  Et  dixil,  Quia  non  perdain  si  iiiveiiero  ibi 
ijiindrnginta  qiiinqiie:  superDuura  vidclur,  quia,  cl  ideo 
i:i  codiLibus  nonniillis  laiinis  non  legitur. 

[Ib.  50.]  A'«»i7"irf,  Domine,  «i /o^uflr/subaudiliir, 
iiasccris,  aut  aliqnid  hujusinodi. 

[Ib.  XIX,  29.]  Cuin  everterel  Dominui  civitates,  in  qiii-. 
iiis  liabilabal  in  eis  *. 

[Ib  XX,  15.]  In  omni  loco  ubi  iiUraverimusibi. 

[Ib.  NXi,  19.]  Et  apcruit  heusoculos  ejus.  et  vidil  pn- 
teuin  nqua;  riiw  ;  lociiiio  esl,  non  eiiiin  clausis  iirulis 
eral ;  unde  jam  in  pi  incipio  libri  locuti  sumiis,  ulii 
scriplum  c^t,  El  apcrli  siiiU  oculi  eoruin. 

[Ib.  23.]  El  tcrrn  qnain  inlinbilusti  in  ca. 

[Ib.27.]  Et  disposucrwit  ainbo  teslamcnlttm,\c\  lcsUili 
siint  ambo  :  aniai  Scriptura  leslametiti  uoininepaciuni 
appellarc. 

[Ib.  XXII,  2.]  Accipe  filium  tuum  dilcclum  :  illa  iocii- 
linne  dictum  esl,  Acci/)c,  qua  eliam  ad  Ag.ir  de  lilio 
ejiis. 

[Ib.i.]  Ei  respiciens  Abraham  oculis;  cum  sufficerei, 
» 2.<^picicns. 

[Ib.l6.]  Per  meinetipsumjuraii,  nisi  benedicem bene- 
diciiin  te :  ac  si  diccrel,  Per  memetipsuin  juravi  quod 
boncdicens  bciiedicam  le;  aut  nullo  verbo  addito  siiii- 
plicitcr,  Pcr  mcniclipsum  juravi,  benedicens  benedi- 
cam  tc. 

[Ib.  17.]  Et  nmllipHcans  mulliplicabo  semen  tuum; 
cum  sufliccre  possel,  multiplicabo. 

[Ib.  20.]  Et  nuiuialum  est  Abralm,  dicenles ;  cum  con- 
sueludo  loqucndi  habcat,  Nuntiaverunt  Abrab^  di- 
ccntes,  aut,  iiuiuiaium  cst  a  dicentibus. 

[Ib.  xxiii,  5,  4  ]  El  surrcxit  Abraham  a  mortiio  suo : 
iiiin  dixit,  a  niortiia  sua.  El  ileruin  de  eadcm :  Et  se- 

'  Fdiii,  hauitabaH  iii  eis.  Mss.  vero,  haHtabat :  scilicct 
Lijlb,  jHvia  gixxuii. 


peliniii,  iiKpiil,  iiiorUiiiin  ineiiin  :  quod  iioii  n.  ulro  qiiasi 
corpns  inoi  tuuui,  scd  inasculiiio  geiicre  d.ctum  gr.rca 
scri|ilura  deinonstrat. 

[Ib.  X XIV,  3.]  Et  adjurabo  te  per  Dominum  Dcuin  ccvli 
et  Dcum  lerrw  :  graci  iion  habciit,  pcr,  sed,  ad^urabo 
DominuiH  Dciim  cocti. 

[Ib.  5]  Ciim  ^mTiiis  ego  habito  in  eis. 

[In  5.]  A'c  qnaiido  noluerit  mulier  ire  mrcum :  mu- 
liercm  leiiiiiiaiii  a|ipellare  pioprium  cst  illius  lingu:c. 

[Ib.  5.]  Iii  tcnnni  dc  qiia  exisli  inde. 

[Ib.  C.]  Atlcndc  libi  ne  rcvoccs  lHiuni  incum  illnc :  lii» 
verbissulet  coinmiiiatio  decbiiaii. 

[Ib.  9,  8.]  Et  pusuit  pucr  mniiuin  siinm  suh  feinore 
Abrahce,  et  jiirnvil  ei  de  verbo  hoc  ;  cigo  loculin  est 
qiia  diveral  Abrabain,  udjiiro  te ,  ac  si  divisset,  jiiia 
niihi ;  iion  aulcm  solemus  sic  loqui,  sed  obscrvamhini 
est  utruiu  sint  iii  Scripturis  ali;e  siiniles  loculiones  : 
naiii  qiiod  dixit  Abrahani,  Si  nulueril  mulicr  vemre' 
lccuin,  puriis  eris  ajuramcnlo  hoc ;  niaiiifeslavit  ila  so 
dixisse,  adjiiro  te,  l.niquam  dicciet,  jiira  mihi. 

[Ib.  16.]Quod  scriptum  esl  de  Kebecea  ,  Yirgo  au- 
tcm  erat  speciosa  valde ,  virgo  crat ,  vir  non  cognoverni 
eam,  ista  repetitio  comnicndationem  viiginrlatis  iiisi- 
nuat.  Sed  cur  additum  sil ,  vir  non  coguovcrat  eain  , 
iiisi  locutioiiis  sit ,  niirani  si  posslt  ila  accipi  ut  virgj 
nomen  sit  a.'tatis,  nun  iiitegrilalis.  Gra:ei  antein  nun 
habcnt,  cotjnovcrat,  sed  cognovit ;  qiiod  vidcluriiiciin- 
sequens. 

[Ib.  26.]  Adorovit  Domino  :  qiiod  nobis  usiiatum  csi 
diccre,  Adoravit  Duminum. 

[Ib.  27.]  Quoniam  non  dereliqnit  justiliam  el  veriloteiH 
a  boinino  mco  :  id  est  justiliam  ct  verilatcm  iiu.t;  est 
a  Uoininu  incu,  ac  si  dicerel,  qii:in.|  fecil  Uuminui 
iiicus. 

[lli.28.]  Et  currens  piielia  imiuiavit  in  doinum  inalilt 
sniv :  qiwsi  non  ipsa  esset  ei  pairis  donius. 


[Ib. 


Et  aquam  luvare  pcdibus  ipsius,  et  pedihus 


viroruni  qui  cum  eo  erant. 

[Ib.  iO.]  Dominus  ciii  placui  ante  ipsum,  ipse  mitlel 
aiigclum  suum  (ccum  ,'qiiasi  non  suinccrel,  cuiplacui: 
an  poteratei  placcrc  iiisi  antcipsum? 

[Ib.  42.]  Si  tu  prosperas  viam  meam ,  qua  ego  ttiiire 
ingredior  in  enm. 

[Ib.  43,  44]  Ciim  verba  sua  narrarct  servus  Abra- 
ha;  ,  qua;  dixit  accessurus  ad  foiitem,  ita  narravil :  El 
erit  virgo  cui  ego  dixcro  ,  Da  mihi  bibcre  pusitlum  aqua 
de  hydria  tua ,  et  dicet  mihi,  Et  lu  bibe ,  el  camelis  titis 
hauriam  :  hcec  mulier  est  qiiam  paravit  Doiiiiniis  famn- 
lo  stto  Isaac.  Qiiibus  verbis  satis  evideiiter  exprcssiini 
est,  eliam  mulieres  appellaias  locutioue  hebraica,  qiis: 
virgines  essenl. 

[Ib.  48.]  El  benedixi  Dominum  Deum  donuni  n,ei 
Ahraham  :  bonorilicentia:  loculio  est,  el  ramiliarissinta 
Scripturis,  sicut  Ueus  Helia;. 

[Ib.  49]  Rcnuntiate  mihi  ut  redeamin  dextram  aut 
sinistram.  Pcr  dexiram  prospcrit:item,  per  sinistrain 
advcrsilatcin  sigiiilicavit;  id  est  de.vlrain,  si  coiiccsse- 
rint ;  siiiistram,  si  noii  coiicesserint ;  naiii  utiqiie  e.i 
via  rediuirus  fucral  qiia  veneral :  quam  loculioneu) 


495  LICF.R 

Scripiuiaruni  ciiam  coelera  earum  loca  indieabunt; 
qtiia  dexira  nominatur  in  omnibus  bonis ,  sinistra  in 
malis,  sive  felicitas  et  infelicitas,  sive  juslitia  ct  iii- 
jiistilia,  et  aliqiiando  dcxtra  in  a;tcrnis,  sinislra  in 
temporalibus. 

[Ib.  XXV,  13.]  Hcec  sinit  nomina  fiUorum  Ismael  se- 
cundum  nomina  gcnerationum  eorum :  tanquam  dixissel, 
sccundum  (iu.b  nomina  gcncrationcs  eorum  appellalai 
sunt. 

[Ib.  20.]  Accepit  Rcbcccam  filiam  Balliuel  Sijri  de 
Mcsapotamia  ,  sororem  Laban  Syri ,  sibi  in  uxorem : 
cum  possel  dici  lantummodo,  uxorem ;  aut ,  sibi  uxa- 
rem. 

[Ib.  24.] £t  eierant  gemini  in  utero  cjus;  cuni  posscl 
non  addi  quod  diclum  cst,  ejits. 

[Ib.  27.]C'rei'eru«(  autemjuvenes.  Est  lalls  !oculio  ct 
apud  auctores  sa;culares,  sicuii  est ,  Et  scuta  laienlia 
condunt  ( Virg.  jEneid.  lib.  5 ,  v.  237) :  id  esl ,  con- 
dendo  latcniia  faciuni.  Sic  et  liic ,  Creverunt  jiivenes, 
cum  infantcs  esscni,  intclligilur,  crescendo  facti  sunt 
juvenes. 

[Ib.  31 .]  Jacob  ad  Esau,  Vende  milii  liodie  primogeni- 
la  lua  milii :  sic  enim  habeiit  codices  grseci. 

[Ib.  XXVI,  28.]  Videntes  vidimus  quia  est  Dominus 
tecum, 

[Ib.  28.]  Et  disponanus  teciim  testamenlum  :  amant 
Scripturae  pro  paclo  poncrc  ti'Stamentum,  id  est 
oia9.;)t>!v.  Quod  lalini  li;'.bent,  El  disponemus  lecum 
lettamentum  ne  [aciasnobiscum  malum  :  lanqnam  dicc- 
relur,  ut  paciscaris  non  ficere  nobiscimi  maluni. 

[Ib.  xxvii,  1 .]  Et  vocavit  filiuni  suum  seniorem  Esau  , 
et  dixit :  hoc  loco  seiiioris  niimen  non  signilical  xla- 
tem  gravem,  sed  ex  coniparaiione  majorem. 

[Ib.  3.]  Nunc  ergo  sume  vas  luum  pliaretramque  et 
urcum  :  non  dixil  vasa,  sed  vas  :  quod  aulem  iiiicl- 
lig;  voluii,  iion  apparct,  nisi  fortelocutio  esl,  ui  vas 
pharelram  voluerit  inlelligi,  et  exponendo  quid  dixe- 
rit  vas ,  adjunxerit  pharelramque  et  arcum,  lanqnam 
dixcrit,  sume  vas  luum  et  pharetram  ;  veluii  si  dice- 
rci,  sume  vas  tuuni,  id  esl  pharetram  :  deinde  aliud, 
et  arcum  ,  qiiod  non  ad  illud  vas  periineret  quod  est 
pharelra  :  aut  certe  pharetram  et  arcum  vas  voluit 
.ippcllare,  singularem  ponens  numerum  pro  plurali; 
taiiqiiam  si  diccrel,  accipe  vestem  tuam,  quo  nomine 
iiitelligcremus  pliires  vesies ,  sicuti  iiitelligimus  mili- 
tem  pro  mililibus,  et  multa  sunt  talia. 

[Ib.  3.]  Exi  in  campum,  et  venare  milii  venalionem. 

[Ib.  9.]  F.t  vade  ad  oves ,  et  suyne  mihi  duos  licBdos 
teneros  et  6onos  :  nomiiie  oviuin  utriusque  pecoris 
gcnus  significavit ,  qiiod  in  eisdem  pascuis  simul 
eiant. 

[Ib.  xxviii ,  4.]  Et  det  tibi  benediclionem  palris  tui 
Abrahom  :  Isaac  dicit  filio  suo  de  avo  ejus  patre  suo. 

[Ib.  5.]  Et  exiil  in  Mesopolamiam  Syrice :  quAS.\  Me- 
sopoianiia  dicatur  nisi  Syriae,  quamvii  hoc  Scpiiia- 
ginta  non  liabere  perhibeantur  Syrice ,  sed  cum  aslc- 
risco  scripuim  est. 

(Ib.  15.]  Deus  ad  Jacob,  Non  drrelinquum.  le,  d  nec 
(aciam  omnia  quce  tecum  locutus  suni  :  qiiasi  diiiiibSu- 


PRIMUS.  401 

rus,  cum  feccril ;  non  utique,  sed  locutio  csi. 

[Ib.  xxviii,  IG.]  Surrexit  Jacob  de  somno  suo,  ct 
dixil,  Quia  esl  Dominus  in  loco  hoc,  ego  autem  ignora- 
bam  :  plcnus  seiisus  est,  eisi  iioii  habeat,  quia.  Est 
Dominus  in  loco  hoc ;  ac  si  dicerct,  est  hicdemonstni- 
lio  Domini  :  noii  enim  Dominus  in  loco  est. 

[Ib.  XXIX,  5.]  Jacob  interrogans  quod  ait,  Noslis 
Laban  fHium  Nachorl  cum  esset  lilius  Bathuel ;  intel- 
ligondum  est  nobiliorem  fuisse  Nachor,  el  merito  di- 
gniialis  ejus  factum  cssc  ut  de  ipso  inlerrogaiet. 
Filiiim  autem  dici  ct  avi  et  proavi  et  ullra  m.njoiis  ali- 
cujus  eum  qui  ex  illo  prop.igatur ,  usilatissinia;  lo- 
cutionis  est.  Ilinc  cst  quod  ct  Isaac  palrera  filii 
sui  appellavit  Abraham ,  sicul  paulo  aiiie  cimme- 
moravi. 

[Ib.  7.]  .\dhuc  est  dics  multa ,  nondtim  est  Iwra  con- 
gregandi  pccora. 

[Ib.  XXX,  i.]  Et  dedil  ilU  Ballam  anciltam  suam  ipsi 
uxnrem  :  pleiium  essct,  clsi  ipsi  non  adderclur. 

[III.  27.]  Si  invem  graliam  ante  te,auguralus  essem; 
bcnedixit  enim  me  Deus  in  introitu  tuo  :  non  videtiir 
conscquens; quia  hic  dicendum  fuit,  Si  in\ enissem gia- 
tiam  nntc  te,  aiiguratus  cssem ;  nunc  aulcni  Si  invem  : 
ordo  est,  Si  inveni  gratiam  ante  te,  pormitie  me  aii- 
gurari ;  ita  enim  dixit ,  auguralus  essem  ,  tanqiiani  di- 
cerct,  o  si  auguralus  essem  !  id  cst,  ad  bonum  augu- 
I  ium  te  in  domo  mca  haberem. 

[Ib.  33.]  Et  cxaudiet  mejuslilia  mca  in  die  craslino  : 
id  esl,  exaudiri  ine  faciet. 

[It).  XXXI,  2.]  Et  vidil  Jacob  faciem  Laban  ,  et  ecce 
non  erat  ad  eum  sicul  heslerna  ct  nudiuslcrtiana  die  : 
familiarissima  in  Scripiuris  loculio ,  hestcrna  el  iiu- 
diusierliana  die,  pro  lempore  prsterilo  posuit. 

[Ib.  10.]  El  vidi  oculis  meis  in  somno;  cum  clausi 
sinl  in  somno  oculi  corporis. 

[Ib.  13.]  Ego  sum  Deus,  qiii  apparui  tibi  in  loco  Dei, 
locutio  est  :  an  Deus  in  loco  Dei  sic  accipicndum  est, 
qiioinodo,  Plwt  Dominus  a  Domino  (6'c/i.  xix  ,  24) , 
Filius  a  Palre  ? 

[Ib.  51.]  fiespoHrfciis  aulem  Jacob  dixit  ad  Laban, 
Di.ci  enim  ne  forlc  auferas  /iHas  tuas  a  me,  et  omnia 
mea. 

[Ib.  53.]  Intravitautem  Laban  et  inscrulatus  est  in  , 
domo  Lioe  :  advcrtendum  est  qiiomodo  dicalur  domus 
uxoris,  cum  in  iiinere  comprehensi  sint  a  L>ban; 
nisi  forte  consiietiido  Scripturarum  dicil  domuin  pro 
cubiculo  vel  leiitorio,  quomodo  etiam  ancillaruni  do- 
mos  dicit. 

[Ib.  37.]  Jacob  dicit  ad  Laban ,  Quia  scrutatus  es 
omnia  vasa  domus  mece  :  niinc  iinam  domum  dicit , 
ciijus  niembra  erant  domus  uxorum  ejiis  et  concubl- 
iiarum;  ut  iiitelligatur  domos  appcllatas,  cuin  es- 
sent  cubicula  aut  tentoria ,  quos  etiara  pnpiliones 
vocanl. 

[Ib.  42.]  Nisi  Deus  patris  mei  Abraham  et  timor  Isnne 
adfiiisset '  mihi :  patrem  siiuin  appcllat  avum  suiini, 
sicut  ei  dixcrat  Isaac  pater  ejus. 

[Ib.  XXXII ,  5-5.]  .1/isi(  aulem  Jacob  nunlios  anle  u 

■  la  Mss.,  essel;  juxta  graec.  lAX ,  en  uwi. 


m 


LOr.UTI0NL'M  S.  AUGUSTINI  IN  IIEPT.XTKUCHU.M 


496 


od  Esau  fratreir.  sutm  iii  terriim  Seiriii  rc(jioiicm  lAlom, 
tiiaiidavit  illis  dicens,  Sic  dicetis  domiiio  mco  Esau, 
Sic  dicit  pihT  tuus  hicob,  cum  l.ubnii  licibitavi  ct  dcmo- 
ralus  sum  msi/ik;  modo  ,  et  facti  sunt  milii  borcs  et  asitii 
rt  oves  et  jmcri  ct  puclla;,  ct  misi  ninitiare  domino  vico 
Esttu  :  iion  dixil,  iiiisl  lumliarc  lilii. 

[Ib.  xxxii,  17  ]  Si  iiucrrognverit  le  Esau  dicciis, 
Ciijuses?ct  qiw  vadis?  ct  cujus  liwc  qiiw  aiilcccdunt  te? 
ct  diccs ,  Pucri  lui  Jucvb  :  iilemiiii  Cbscl  el  iiilcgruiii , 
fli;un  si  cl  nnn  liabcict. 

[Ib.  18.]  Muncrn  misit  domiiio  meo  Esau,  et  ccce  ipse 
yost  nos  :  ilicoiuliiin  amem  fucrat  usilala  loculioiie , 
(Ininiiio  n:co  li!>i,  aiil,  doiiiiiio  siio  libi. 

[Ib.  £2.  ]  Surrcxil  nulcm  cndcm  noclc,  cl  accejiil  ii.ro- 
rcs  duas  cl  duas  ancillas  :  liic  ili.,linguuiiliir  ab  uxori- 
lius,  quas  piius  uxorcs  Scriplura  dixcral.  Et  acecpit 
duns  uxorcs  et  diias  aiicillas  :  nolaiidum  cst  quniiiad- 
jiiodiim  dicalur  ciinsiicuidiiie  Scriplurarum  ,  ncccpit; 
11011  enim  lunc  cas  duxit ,  aut  luiic  a  soccro  aicc- 
pit. 

[Ib.  ixxiii,  15.]  Quod  babcnt  laliiii  codiccs, /Tf  orcs 
et  bovcs  [ctunlur ;  srxci  liabcnt ,  fctanlur  super  me  ■ 
quod  ea  signilicalione  dictuni  cst,  ul  intclligalur,  sii- 
)ier  solliciludinem  vol  curaiii  incam ;  quoniodo  snle- 
nius  loqiii,  cuin  diciinus  supcrcapul  noslruraessc  ali- 
quid,  cujus  inaxiinam  curam  gcrimus. 

[Ib.  xxxiv,  7.]  Et  filii  Jacob  reiierunt  de  campo,  ct 
cum  audisscnt,  conipuncli  sunt  viri,  el  triste  erat  illis 
talde  quod  turpc  [eccrut  in  Jsracl,  quod  dormisset  cuih 
fdia  Jr.cob,  et  non  sic  crit  :  diflicilc  lalis  lociitio  rcpc- 
ritur  in  Sciiptiiris,  iion  inducla  persona  loquenlium 
scripiorcm  verba  corum  intcrposuisse  :  non  enim  ait, 
et  dixeruut ;  scd  boc  tacito  veiba  dixit  eorum  :  nani 
qui  alii  diccre  potueruiit,  ct  non  sic  erit,  nisi  qui  gra- 
viter  iiidignali  vindictam  uKdiebaiitur? 

[  Ib.  8.]  Notandum  quod  Emnior  loqucns  dc  Diiia  ai 
Jacob  ct  lilios  ejiis,  filiain  dicit  vestram;  uon  dicil,  11- 
liaiii  tuam,  soroicm  islorum. 

[Ib.  15,  10.]  7)1  lioc  similcs  erimus  robis,  ct  habitn- 
bimus  in  vobis  :  id  cst,  inlcr  vos. 

[Ib.  19.]  Appositus  enim  erat  filia  Jacob :  id  cst,  ama- 

kit  cam. 

[Ib.  26.]  Et  filium  ejus  Siclicm  interfccerunl  in  ore 
gladii :  ac  ^i  diccrcl,  gladio. 

[  IL.  2S,  -29.]  Qiia;  abstulcrunl  filii  Jacob  de  civitatc 
Sicbimurum  Salem,  cum  eam  cxinignasseiit,  sic  cnu- 
merautur  :  Oves  corum,  ct  boves  eorum,  cl  usiiios  eo- 
Tum,  qua:cumque  erant  iii  civilate,  el  qiia:cumque  erant 
in  campo  tulcnml;  ct  omiiia  corpora  eorum  captivave- 
riint,  et  diripucrunt  quacuiiique  ernnt  in  civilate,  el  quce- 
cuiiique  eranl  in  domibus.  lnlcr  Ii»c  oiiiiiia  iion  satis 
iiitcHigilur  quid  dixit,  ct  corpora  corum  :  ncquc  cnim 
buspicandum  csl,  quod  corpora  absluleruiil  percni- 
piorum  ;  scd  rcrmn  intclligcnda  sunt,  quM  corpora- 
liter  possidcnlur  :  ui  corum  sil  c\secutio  quod  sequi- 
tiir,  et  supelieciilcm,  ct  cxtcra,  sicut  in  jurc  dicitiir 
iradiiio  corporum ;  qiianquam  graci  <iuai.-ia.  scrvos 
appcllanl  usilalissima  loculionc,  scd  quia  non  ow/xi- 

xif»,   scd  oi>^x: 


i  liic  dictuin  cst,  non  cst  lemere  con- 


firmandiim,  scrvos  sigiiificatiis  :  ficri  laiiKn  poicst ,  m 
iioc  niagis  sit. 

[Ib.  xxxvi,  40.]  Cum  gciileni  Ediim,  id  cst  Idiiiii:i-o- 
nim,  comnieiiKirct  Sci iptiiia,  ct  ipii  in  ca  regii".s^ciiS, 
postca  dicit,  11  wc  nomina  principi.m  Esau,  sccundum 
loca  eorum  in  regionibus  eoruin,  ct  in  gcniibus  eorum  : 
genles  appcllans  unius  geniis,  proplcr  familiariiin 
niultiplicaias  gcnciMtioiics,  ciim  cliam  ipsc  Eddin  vo- 
carctiir  ;  undc  ct  geiis  (luam  pmpagavit  cogiiomiiiata 
est,  cujus  utiqiic  patcr  fiiit. 

[Ib.  xxxvii,  21.]  Cii»!  nudifsct  nutem  liubcn,  Ubcra- 
vit  eum  de  mnnibus  eorum,  et  dixit,  Non  feriamvs  eum 
in  ntiiinam.  Niin  crgo  libcravit  ciiiii,  ct  iiiilc  Iioe  dixil; 
scd  licc  diccndo  ciim  libcravil.  Piiiis  or;,'o  dixil,  libe- 
ravit  ciim,  ct  dciiido  brc\i  rccapiliilatinne  qiicmodo 
euMi  libcravcrit,  insiiiuat. 

[  Ib.  22  ]  Non  feriamns  eum  in  auimam  :  linc  loco 
iioiiiiiic  auiiiix  vilam  cnrporis  aiiimali  sigiiilic:;!,  pcr 
cfliciciitom  id  qund  cnicitiir.  Socuiiduin  lioc  vidcri 
liiilest  etiam  .id  diabolum  diclum  cse  de  Ji;b,  Ani- 
mam  ejus  ne  tangas  (Job  \i ,  C);  id  cst,  iio  occidas 
cum.  Nam  sccuiiduni  illani  sigiiilicalioiiem  (pia  iiatur.i 
aiiiiiia;  coininenioratiir,  illud  a  Dnmino  dicitiir  :  iSolili 
liiiiere  eos  qui  corpus  occidunt,  aniinam  nutcin  noii  pos- 
siint  occidcre  (Mnitli.  x,28). 

[Ib.  27.]  Quod  Judas  dicit,  Mniius  aulem  nnslrw  iifl» 
fiiit  super  eum,  hoc  csl  qiiod  dici  a  nobis  sulol,  Maiiiis 
ci  non  infcramtrs. 

[Ib.  27.  ]  Quoniam  fratcr  noster  et  caro  nostra  est  : 
iion  aliud,  sed  bis  boc  idem  dictum  est,  lanquain  es- 
poncndo  quid  sil  fialer  noster,  id  est  caro  noslia, 
qiiod  cx  eadein  carne  fucraiil  procreati. 

[Ib.  31.]  Occidcrunt  licrdum  cuprarum  :  sic  solci  l"*- 
qiii  Scriptura,  qiiciiiadmodiim  in  Psalmo,  Sicut  agni 
oiinin  (Fsnl.  cxiii,  i)  .  qiiasi  possit  cssc  aut  hxdiis 
nisi  caprariim,  aiit  agni  nisi  oviuin. 

[Ib.  xxxviii  ,  13.]  Et  nunliatum  estnurtli  ejiis  Tlia 
mar  dicentes  :  dicendum  aulcm  fuit,  Nuntiavcrunt  di- 
ccntes. 

[Ib.  li.]  Et  depositis  vestinientis  viduitaiis  suce  a  sc : 
qiiid  minus  essei,  si  non  addcieiiir,  a  sc? 

[Ib.  20.]  Et  »10«  apposuit  amplius  scirc  eam  :  pro  co 
quod  est  miscori  ci. 

[Ib.  XXXIX,  4.]  Et  invenit  Josepli  grnliam  in  con- 
spectu  domini  sui  :  hxc  lucutio  nalli  csi  ignnt^i  in 
Scripliiris. 

[Ib.  0.]  Et  nesciebnt  qum  circa  eum  crnnt  Miliit '  : 
apiid  Gra;cos  usitala  csl  vuigo  locutio,  apud  nos  rccl.i 
iion  est;  sed,  nescicbal  aliquid,  dicimus. 

[Ib.  6.]  Prwter  panem  qiiem  ipse  edebat  :  pcr  pancni 
utiquc  oninia  iniclligi  voluit  ad  victum  ejus  pcrii- 
neiitia  ;  uiidc  pro  quotidiano  victii,  panis  solus  posi- 
tus  iiitclligilur  in  oralionc  Dnminica  (  Mattli.  vi,  1 1). 

[Ib.  7.]  Et  misit  uxor  Domiiii  ejus  oculos  suos  in  Je- 
sepli  :  solct  el  apud  nos  vulgo  csse  usitata  locutio, 
pro  co  qiiod  est,  Amavit  cum. 

'  Editi :  Qtia'.  circa  ctim  eraiit ;  iicc  adJimt ,  niliil .  quod 
rcposuiinus  cx  s:ss.  ciiiippc  cuiii  liujus  vocis  causa  lc>culio- 
neiii  illaiu  conimomorct  Augustiuus, 


407 


LIBER  rUIMUS. 


498 


[  Ib.  xxxix,  7.]  Ei  uii,  Dorml  mecum  :  el  isia  usilaU 
csi  locutio,  pro  co  quod  est,  Concumbe  iiiccuni. 

[Ib.  22.]  /'(  dedil  carccris  cuslos  carcercm  pcr  mamm 
Sose\)h  :  pro  co  quod  esl,  Iii  nianus  Joscph;  pcr  quod 
Gigiiilicai,  in  polcslatc. 

[  Ib.  XL,  8.]  Et  dixerunt ,  Somnium  vidimus,  cl  non 
est  qui  iitlerpretetur  itlud  :  cuni  soninium  suiini  unus- 
qiiijqiie  vidissel,  noii  dixcruiit,  Soiiiiiia  vidiiiiiis  ;  sed, 
Hummum  vidimus. 

[Ib.  12.]  Tresfundi,  tres  dies  sunt  :  noii  dixil,  trcs 
dics  sigiiificant.  Lt  niuitum  lia-c  locutio  notanda  esl, 
ulii  aliqua  signiiicanlia  ,  earuni  reruin  qu;is  sigiiiM- 
caiil,  iiomiiie  appellamur  :  iiide  est  quod  ait  Aposlo- 
lus,  Petra  autem  cral  Chrislus  (I  Cor.  x,  i) ;  ii(in  ait, 
Petra  sigiiificabat  Clnisliiiii. 

[Ib.  13.]  Et  dabis  calicem  Pliaraoniinmanum  ejus; 
cuiu  plenum  e=sel,  eliamsi  non  adderctur,  iii  tnanum 
cjut. 

[Vb.  19.]  Et  nuferet  Plinrao  caput  tuum  abs  te :  plcnum 
cssel,  eliam  si  nnn  lialierel,  abs  te. 

[  Ib.  19.]  F.t  manducitbuul  avcs  cceli  carnes  tuas  abs 
te  :  siniilis  siiperiiiri  locutioni. 

[  Ib.XLi,  1.]  Et  faclum  est  post  bientdum  dierum  :  qiiid 
miiius  esset  si  noii  liabcret,  dierum  ? 

l  Ib.  7.]  S«)»t'j;)(  auteiu  Pliarao,  ct  erat  somnittin  : 
amant  Scripiurac  sic  loqni  de  soniniis,  cum  fucrit  evi- 
Ijilatum,  tanquam  reddlta  liomini  verilate  vigilaiiliuin, 
lunc  illud  appareat  soniiiium,  quod  cum  vidcrelur, 
qiiasi  veritas  fiiit. 

[Ib.  9.]  Peccalum  meuni  recordor  liudie.  Pliarao  ira- 
tus  fuit  pueris  suis,  ct  posuit  nos  in  carcere  :  illi  loque- 
balur  tanquain  de  altero. 

[  Ib.  II.]  Et  vidimus  somnium  ambo  nocte  una,  ego 
tt  ille  :  quasi  non  suflicerel,  quod  anibo  dixcrat.  De- 
inde  et  liic,  vidimus  soiniiium  dicit;  non  ,  vidimus 
sumnia  :  lanquam  uiium  ainbo  vidisscnt. 

[Ib.  13.]  Faclum  est  autem  sicut  comparavit  nobis, 
ila  et  conlitjit.  Factum  est  ctulem ;  ^ic  solet  Scriptnra 
ponere  :  naiu  pleiium  esscl,  sicul  enim  comparuvit  no- 
bis,  ita  el  conliijit. 

[Ib.  19-]  Quciles  nunijuam  vidi  lalcs  in  tota  terra  JE- 
gypli  turpiores  :  diii  autcm  possct  inorc  noslro,  qiiibus 
uunqiiam  vidi  turplores  ;  aut,  qualcs  nunquam  vidi ; 
aut,  iiunquam  vidi  tales.  Exsurgens  autem  dormivit : 
ejcsurgens  ait,  pro  cxpergiscens. 

[Ib.  23.]  Quanta  Deus  facit,  ostendit  Pharaoni  :  cum 
illi  loquerclur,  tanquam  de  altero  dicil. 

[Ib.  30.]  Elc  onsumct  fanies  terram :  pro,  Iiomincs  qui 
sunl  iii  lerra. 

[Ib.  33.]  Nunc  ergo  vide  hominem  prudentem  et  inlel- 
ligentem,  et  conslilue  eum  super  tcrram  jEgypli ;  et  fa- 
ciat  Pharao  et  consliluat  locorwn  principes  supcr  ter- 
ram  :  qiiasi  alius  sit  cui  dixit,  Provide  liominem  pru- 
denlem,  etaliiisdc  quo  dixit,  constiluitt  Phiirao. 

[In  53.]  Et  congregelur  Iriticum  sub  manu  Pharaonis : 
id  cst,  sub  potcstate. 

[Ib.  40.]  Tamcn  thronum  prwceian  lui  ego  :  sic  sc 
liabenl  vcrba  in  gra;co,  qux  dixil  rbarao  ad  Joscph. 
6cd  prccecdam  lui ,  usilala  est  :ipiid  Giclcos  locutio. 


apud  nos  aulem  dicitur,  pntcedam  te  :  illuj  jero , 
pr;cccdam  le  llironuin,  nec  apud  Gra'COS  usilala  per- 
liibelur,  sed,  pra;ccdam  le  llirono,  id  Cit  hoiioresedis; 
qiiod  iiitelligilur,  prxccdam  te  rcgno,  linc  eniin  illi  el 
postca  dicit. 

[Ib.  XLi,  44.]  Ego  Pharao;sinete  nemo  extoUct  manuin 
suitm  super  oninem  terram  jEgypti  :  laiiqiiam  dicerct, 
cgo  sum  rcx,  luautem  princeps  vcl  pra^posilus  .lEgy- 
pii.  Pliarao  quippe  non  hominis  nomcn  est,  sed  regia; 
potpstatis. 

[Ib.  xLii,  1 , 2.]  Yidens  autem  Jacob  quia  est  vendilio  in 
J^gyplo  ,  dixit  fiiiis  snis ,  Quare  segnes  eslis  ?  Ecce 
oudivi  guod  cst  vendilio  in  /Eyyplo  :  nntandiim  (luia 
id  quod  audissc  se  ditit,  vidisse  eum  Scriplura  di- 
xcrat. 

[Ib.  2.]  Emille  nobis  pusillas  escas,  ut  vivamus,  et  non 
Hioi lamtir  .•unuin  lioruin  suflicercl,  aul,  fiDnmiis,  aul, 
non  moriiiiiiur. 

[Ib.  1 1 .]  Pucitli  suniHs;  non  snnt  pneri  lui  explorato- 
res :  quas.i  dc  aliis  dixcrint,  non  sunl  pueri  tui  explora  ■ 
lores,  cum  possent  dicerc,  noii  sumus  :  lionorinccntia! 
aulcin  more  maxiine  ila  loquebaiitur. 

[Ib.  15.]  Duodecim  suinus  pueri  tui  frutres  in  terra 
Chanaun  :  cuni  posleriiis  dicant,  qiiod  unus  eoriim  non 
sii,  ijisum  sciliccl  Jusc|ili  noii  essc  exislimanlcs,  id 
est,  peiiisse.  Ilac  loculionc  dicliinicst  ctiam  illud,  // 
(ilii  Jacobqui  faclisunl  in  Mesopolamia  {Gen.  xxxv,26); 
cum  ibi  noii  fiieril  iraius  Benjainin.  Qiiod  auicm  di- 
xeruiil,  suinus  in  terra  Chanaan,  cum  co  loinporcqiio 
loqiiebantur,  iii  iEgyplo  esseiit,  sumus  diclum  cst, 
piu  liabiiamus  :  iiidc  cnim  vcncrant  illico  rcdiiuii, 
ibi  cominorantcs. 

[Ib.  1  i.]  IJoc  est  quod  dixi  vobis,  dicens  qund  expto- 
ralores  estis  :  quid  deessct,  cliam  si  non  addcrct,  rfi- 
ceiis  ? 

[11).  19]  Ipsi  vero  ile  et  ducite  eniptionem  tritici  ve- 
siii :  ilucile,  pro  eo  qiiod  csl,  ferte;  qiiia  enim  duciin- 
liii' Jiimeiita  in  quibus  fertur,  eliam  huc  duci  dicluNi 
csl. 

[Ib.  22.]  Nonneloculus  suin  vobis,  dieens,  Nenocea- 
tis  puero,  ct  non  exaudistis  nie.'Nolaiidiim  exauditioiiem 
non  ca:n  solam  dici  qua  cxaudit  Dens. 

[Ib.  23.]  Ipsi  aitlem  iijnorabant  quia  auilit  Joseph  : 
autiit,  pro  inlclligit;  nam  voces  audit  utiqiie  aiiro 
cliani  qui  noii  inlclligitlinguam.  ncpeliturilla  Inciilio 
quando  narrant  patri  suo  quid  eis  acciderit  in  iEgy- 
pto,  et  quid  dixi^rint  ad  Joseph. 

[Ib.  32.]  Duodecim  sumus  fralres  plii  patris  noslri : 
nnus  non  est,  pusillus  aulem  cum  patre  nostro  lioilie  in 
terra  Chanaan.  Multa  in  his  paucis  vcrbls  geucra  lucu- 
tionum  sunt,  et  illud  (iiiod  paulo  anie  incmoravi,  diio 
dtfim  siiiHMS,  cuin  ipsi  dicaiit,  khms  non  est :  cl,  filii 
iiimus  palris  noslri,  quasi  possent  esse  filii  noii  palris 
siii.  Pusillus  uulein  ctim  patre  noslro  hodie  in  lerra 
Chanaan,  iiec  dixeriiiil,  csl,  ant  aliquid  liiijusiiiodi. 
Deinde  nolandum  esl,  quod  maximc  necessariiim  vi- 
dctiir  proplcr  Evangelistanim  narraiiones,  quomoJo 
cuiii  ea  (pia;  diita  siiiil,  dicla  essc  nnrrantnr,  noii 
oiiiiiino  eodcm  iiiodn  rcpiliinlur,  cnm  laincn  iii  divef 


499 


I.OCUTIONUM  S.  AUGUSTINl  LN  IIEPTATLLCilUM 


r-Oi) 


siialc  vciboruin  niLil  scnlcniix  depcrcDl  vcritaiis. 
Nani  qiioj  dixerunl  dicliini  sibi  esse  a  Josppli,  et  in 
lerra  mercnmini ,  noii  iiiveiiitiir  al)  illo  diiluin.  Sine 
nicndacio  anlein  dixerunt,  quod  ci  vcrliis  qii3D  dixe- 
rat,  in  cjus  voluntate  cognovcrant :  neque  ciiiin  verba 
sunt  necessaria  nisi  ad  exproniendani ,  et  in  audien- 
liiini  notitiam  perferendara,  quantum  possumus,  vo- 
luniatein. 

[Ib.  lUi,  53.]  Et  eral  uniuscujusqtie aUigatura  nrgenli 
in  sncco  eorum  :  non  dixit,  in  sacco  cjiis,  aut,  in  sac- 
cis  i'oruni,  sed  qnasi  nnus  snccus  oniniiim  essel. 

|Ib.  36.]  Super  me  facia  sunt  omnia  licec:  id  esl,  me 
niiseria  onerant. 

[Ib.  XLiii,  3.]  Ait  autem  illi  Judiis,  dicens  :  poluit 
plcnum  esse,  etsi  non  liabeict,  diceiis. 

[Ib.  5.] /n/frrogons  interrogavit  nos  /lomo  ;  assidua 
cst  lalis  loculio  in  Scripluris,  intcrrogans  interrogavit 
nos  liomo;  aut,  inlerrogando  interrogavil,  ei  si  qna 
Eimilia. 

[Ib.  16.]  Mectim  eiiim  manducabtnii  liomiiies  panc.t 
mcridie  :  numqiiid  pancs  tantum?  sed  ab  eo  quod  ex- 
ccllil  ct  c.Ttera  est  coniplexa  locutio.  Heeum  enim 
manducabiiiil  lioiiwies  panes  meridie  :  quod  dicit  nieri- 
die,  prandiiim  signilicat  quod  fit  medio  die,  lioc  est 
eiiini  meridics. 

[Ib.  18.]  Vt  accipias  nos  in  servos  et  nsiiios  noslros : 
noii  utiquc  subaudilur,  servos;  nam  qund  lalini  c«- 
dices  servos  liabent,  in  grxcis  ;iK!oa,-  lcgiiiir,  quod 
nullo  modo  asini  possunt  esse.  Ergo  asiiios  nostros 
taiitummodo  accipias  subaudllur. 

[Ib.  21.]  Apcruimus  saccos  noslros,  et  lioc  iirgeiilum 
iiniusctijusque  i;i  sacco  siio  :  non  addidil,  inventum  est ; 
aul,  apparuii;  aut,  erat,  autaliquid  bujnsmodi. 

[Ib.  23.]  Propiiius  vobis,  nolile  timerc  :in  his  vcrbis 
(iuibus  dictuin  cst,  Propiiius  vobis,  duo  vcrba  siint 
qux  si:bauJiunliir,  ct  sil,  ct  Deus.  Plcnum  est  enim, 
Propiliiis  sil  vobis  Deus,  quod  oranino  in  gra-co  usi- 
(aiissimura  cst. 

[Ib.28.]  Sfl/iMS  cst  piicr  tiitis  pater  noster,  adhuc  vi- 
i'j/ : Iiic  cx[ircs-ius  osicndiiiir  pueii  noniine  servum 
solcic  signilicari;  non  ciiim  in  illo  scne  posset  lioc 
esse  nonien  a^iaiis. 

[Ib.  52.]  Sonenim  poteraiiljEgijplii  manducare  cuni 
llebiwis  panes  :  abominatio  esl  eniin  A^gtjptiis.  Illa  lo- 
cuiio  rrcqucntalur,  ul  in  panibus  omncs  escx  intelli- 
gaiitiir. 

[Ib.  54.]  ^lagnipcata  fiicla  est  aiitem  pars  Benjamin 
prce  parlibus  omnium  quincuplitiler  ad  illorum  :  jam 
<|uia  dicliim  eral,  priB  pnrtibus  omnium,  |iotuil  non 
diei,  ad  illorum. 

[Ib.  XLiv,  6,  7.]  Invenicns  autem  eos,  dixit  secunduni 
terba  hccc :  potuii  diccre,  dixil  eis  verba  bxe.  An 
ioric  nnii  lijcutionisgcnus  csl,  scd  inlercsi  eiiain  sen- 
lcnli.T;?  Aliudcnim  csl  i[isa  verba  diccre,  aliiid  seciin- 
diiin  ipsa,  ut  qux'Cumi|ue  alia  dicta  fuerinl,  cadeni 
£'  nlenlia  lencaiur  qux  illis  verbis  comprelieiisa  esl : 
Iioc  csl,  sccundura  ipsa,  eiiamsi  non  ipsa.  Sed  qufa 
feqiiiliir  illis  resfwndenlibus,  Vtqtiid  loqnitur  domiiius 
S^iuiidnm  reiba  ha;c?  qiii  utiqiic  dicere  debuciunl  usi- 


tatnmore,  Utqnid  loqiiiiur  dominus  verba  bsc?  oon- 

siai  esse  locuiinnis  gi-nus. 

[Ib.  XLiv,  ~.].Absila  pueristuis  facere secundumvcr- 
bumhoc  :potucruni  dicere,  Absit  a  nobis ;  sed  illa  lio- 
noririceiitia  csi  iisiiala  in  Scripluris  sic  diccre,  lan- 
quani  de  aliis  :  ptieris  antcm,  pro  scrvis  diclum  cst. 

[Ib.  9  ]  Et  nos  aiilcm  erimus  servi  domino  noslro. 
Etiain  hic  TttrToE;,  grcii  b^ibenl,  lioc  est  pucri,  (|ii(ij 
lam  assiJne  Scripluia  pro  servis  ponit,  ul  dinicild 
invcnialnr  nnn  islo  iiomine  appellarc  servos. 

[Ib.  3i.]  Quoinodo  autan  asceiidam  ad  patrein,  cum 
puer  non  sit  nobiscum,  ut  non  videnm  mala  qiice  inve- 
nicnt  patremtmcum?  Magis  consuetiido  loiiuendi  exi- 
gebat  dici ,  Ut  vidcam  '  mala  qux  invcnient  patreni 
ineuin ' ;  boc  esl,  Qiiomodo  ascendam  ut  videam? 
Novo  itaquc  loqucndi  inore  iJ  (juod  Jixil,  pro  eo  Ji- 
xit  ac  si  Jixisscl,  non.  Sic  cnim  usitalus  orJo  isie 
verborum  csl :  Non  asccnJam  ad  Pairein,  cum  [uici 
non  sil  nobiscum,  ut  non  videam  raala  quae  invenient 
pairem  mcum. 

[Ib.  XLV,  2,  i.]  Qunndo  Ilevit  Josepli,  cuin  recogno- 
aceretiir  a  fr.itribus  suis,  aii  Scriplura,  .Uulicrunt  aii- 
tem  omncs  jEgijptii ,  et  aiiditum  est  in  domo  Pliaraonis. 
Deinde  sequilur  quod  narrabal,  Dixit  autein  Joseph  ad 
fratres  suos  :  prius  ilaque  Scripiura  dixit  quod  postca 
ractiim  est ;  lioc  enim  fama;  celebriiate  accidit,  ut 
oninibus  ./E^'yptiis  nolum  licrel;  et  posiea  reversa  csi 
narratin  ad  id  qiiod  Jicebatur  brcvi  recapiluhlione. 

[Ib.  16.]  Et  divulgata  est  roxin  domo  Pharaonis,  dh- 
cenles ,  Vencrunt  fralres  Joseph  :  dicenles,  posuil  pio 
dicentium  ;  vox  enini  diceniiuiu  divulgaia  cst,  Veiic- 
runt  fratres  Joseph. 

[Jb.  XLVi ,  2.]  At  ille  respoiidit ,  Qiiid  est ,  dicens  ? 
OrJo  est,  At  ille  responJit  diccns,  QuiJ  esi? 

[Ib.  4.]  Deus  aJ  Jacob  dicit,  Ego  dcsccndnm  tecuii' 
in  /Egyptiim  ,  ct  ego  ascendere  le  faciain  iu  finem  :  sic 
liabent  grxci,  quod  lalini  bnbcnl,  elego  dedticam  te 
iii  fincin. 

[ib.  28.]  JHdam  aulcm  tnisil  atite  se  ad  Joseph,  ut  re- 
nircl  sibi  obviamjnxta  Heroum  civitatem  :  neseioulruin 
Ilcrouin  nomen  facile  in  Scripturis  repcriaiur. 

[Ib.  31 ,  32.]  Iii  vcrbis  Joseph ,  quibus  ail  ad  fralres 
suos,  .iscendcns  nuntiabo  Pharaoni  et  dicam  ei,  Fra- 
tres  mei  cl  domus  palris  mei  qui  eraiit  iii  lcrra  Chanaan, 
vcnerunl  ad  ine  :  viri  aulcm  siint  paslores  (viri  enim  pe~ 
corum  nulrilorcs  erant) ,  et  jumenta  el  oves  el  omnia  sua 
r.dduxerunt ,  quod  interposilum  esl,  viii  enim  pecorum 
nutritores  eriint ,  ex  persoiia  siia  scriplor  interposuit, 
cl  rcdil  ad  vcrba  Joseidi,  adjiingendo,  cl  jumenta  el 
omnia  siia  nddn.Tcrunt,  iil  oido  sil  in  verbis  Joseph  • 
Viri  autem  suni  paslorcs,  et  juincnia  et  ovesoiomnia 
sua  adduxerunt. 

[Ib.  XLVii ,  8.]  Dixil  atitcm  Pliarao  cd  Jaccb ,  Quol 
anni  uicrum  vita:  liiic?  ^ubaiidiuir,  sunt. 

[Ib.9.]  Pnsilli  et  mali  ftierunt  dics  annorum  vittemeiv. 
Piissilli,  pio  pauris,  posiiuni  est  :  neque  enini  viLe 

'  In  excnsis  o.Tiissuni  fiicral :  nams  cowmetiido  loiiueniU 
exigebat  dici,  i  l  ficieam  mnUi  rina: Invimcnl  /Mdiit» mtc.i.i 

KCbli!Ui'm  loCUSCX  >laS. 


m 


LIBER  SECUNDUS. 


m 


tlliiijus  quani  CLVlwonim  Jies  |iossiinl  cssc  liorariim 
tjwlio  breviiircs.  IIoc  aiilem  Jacob  ox  companaione 
(l;.\ii  \\lx  nnjoriim  suonim  :  nam  uliqiie  ceiUiiiii  iri- 
giiila  aiiiios,  qiios  ille  jam  agelial,  ncmo  iiiiiic  vivil. 
[II).  XLVii,  12.]  Trilicum  secitmliim  corpus :  id  est,  se- 
ruiiduni  niiincrum  cor[Kinim.  Per  corpus  clohini, 
luimeruni  corporum  ;  per  numcrum  corporum,  iiume- 
riim  lioininum  signilical. 

[Ib.  13. 1  IiiKilneiiil  autem  fiimes  valde,  cl  defecit  tena 
Sgijpti  :  terrnm  posiiit  pro  bominibus  qui  crant  iii 
lerra. 

[Ib.  IS.]  Veneruiil  auteiii  oinncs  .Egijplii  ad  Josepli 
dicentes ,  Da  nobis  pnnes  :  per  pancs  Iriliouni  signilicat, 
loculione  per  id  qiiod  cfricitiir  ,  id  i|uoJ  eflicil. 

[Ib.  20.]  Et  fiicta  esl  terra  Pltaravni :  iion  ait,  Pha- 
raonis.  Amat  sic  loi|ui  Sci  iptura ,  slciit  iu  Psalmo  di- 
ctum  est,  Et  ciistodivi  legi-m  tuain  ;  lia:c  facta  esl  milii, 
iiuiajusiificaliones  titas  exguisivi  {Psal.  cxviii,  55,  56) : 
(ie  lege  Dci  dixit ,  licuc  fncta  cst  milii ,  id  est ,  in  meam 
ulililatcm. 

[Ib.  22.]  Prwter  lcrrnni  sacerdolum  tanlum  non  pos- 
s£tkt  Joscplt :  quasi  dixissrt ,  l*ra,ler  lerram  saccrdo- 
liini  taiilum  ,  omnem  lerram  possedit  Joscpli. 

[Ib.  26.]  Et  posiiit  illis  Jasepli  in  prmccptiim  usque  in 
Iwdicriiiim  diem  in  terra  Ai^gijpli ,  ut  prccslent  quintas 
P/inrao»i:Iiincintcllii:iliir  IMiaiaoiiis  nomen  polcstatis 
C'ii5sc  rcgalis,  qnod  dixit  usque  in  hodiemum  dicm. 
Noii  cnim  illi  ipii  iiinr  fiiil,  pr.isiare poleranl .(Egypiii 
iisque  ad  illum  diem,  qiio  isia  scribebanlur,  quaiido 
ille  jam  non  vivebai. 

[Ib.  28.]  Et  fueruiil  dies  Jacob  aiinorum  vitce  ejus  : 
dics  aniioruni  sa^pc  dicil  Scriplura,  cuin  seniel  possel 
annos  dicere. 

[Ib.  XLViii,  l.]Quod  Fcriptuin  esl,  Nuntialum  esl 
Josepli,  qiiia  paler  tiitis  turbatur  :  aliqui  codices  Iiabcnt 
rezalur,  aliqui  ccstuutnr,  ct  aliud  alii,  sicut  inlerprclari 
Latiiii  potuerunl,  quod  gr;ece  scriplum  esi  ijoy}t-na.i. 
Ideo  aiitem  turbatur,  accoinndalius  dici  videlur,  quia 
hoc  dici  solet  de  iis  qui  afflictalione  corporis  niorie 
propinquante  jaclaniiir.  Et  ex  boc  eiiam  turba  «j-Jct 
diciiur  :  est  enini  tnilia  ,  imiltiiudo  inordinaia  ,  uoii 
sicut  populus,  qiiyd  ajiuo,-  diLiliir,  ncc  sicul  plebs,  qiiod 
iai;  dicitiir,  sed  sicut  6/jo;,  quod  turba  dicilur. 

[Ib.  16.]  Jacob  beiiedicens  nepotes  suos  filios  Jo- 
scph,  ait  inler  ca'tera ,  Et  invocabitur  in  Itis  nomen 
meum,  et  nomen  palrum  meorum  :  nnde  notandum  cst, 
iion  soluin  exauditioncm,  sed  ctiam  invocationeiii  dici 
aliquando  qiiae  non  Dei,  scd  hominiim  sit. 

[Ib.  18.]  Ilic  enim  primiiivus  :  iniiius  liabel,  esi,  se- 
cundum  codices  grxcos. 


■  [Ib.  XLix,  24.]  1,1  bcncdiciionc  Joscph  aii  iiitcrcc- 
lcra  Jncob,  Inde  qui  conforlavit  Israel  :  ininiin  si 
iiin  siibanditur,  cst,  ut  pleiium  sit,  Indc  est  qui  con- 
forl.ivil  I  racl. 

[Ib.L,  2,  5.]  Quod  scriptum  csi,  Di.iit  Jjscpli  scrvis 
suis  sepnlloribus,  ut  sepelirent  patrem  cjus ;  non  iuve:  it 
liiigua  litina  qucnvidniodum  appdlarct  inaftcis-ri:  : 
noii  cnim  ipsi  sepcliunl,  id  csl,  tcrra!  luandantcorpora 
niorluoriim,  qiiod  nnn  est  graecc  iKXfiicxt,  scd  ei^ai. 
Illi  crgoivTao.KSTaiid  agunl  quod  cxbibeturcorporibus 
hiimanis,  vel  condieiido  vel  siccando  vcl  involveiido 
ci  alligando,  in  qiio  opere  niaxime  /Egyptioriim  cura 
pnvccllit.  Qiiod  crgodicil,  Eiiam  sepeitcrunt ;  ciirave- 
runl,  inlelligere  debemus.  El  quod  diciJ,  guadraginta 
dies  sepultiirce,  ipsius  airalioiiis  accipicndi  suiit.  Se- 
piiliiis  eiiiiii  illc  non  cst,  ni^i  ubi  sc  inaiidavcral 
sc|)cliri. 

[Ib.  4. 1  Loqnimini  in  aures  Pharaoiiis  .iocutio  est  usi- 
tala  in  Scripliiris. 

[Ib.  6.]  Et  dixit  Pliarao  ad  Joseph,  Descende  et  sepeH 
piiircm  tuum  :  etiam  si  per  poientes  illos  per  qiios 
Jospph  inandaTeral,  Pliarao  di\it  quod  perfcrrent  ad 
Joscpli,  non  uiique  dixil  ni-i  ipsi  Joscpli.  (Jiide  illiid 
csl  iii  Evangelio,  quod  iiiius  Evangelislariim  dicil , 
ccnwirioiicm  vcnissc  ad  Dominum  cl  dixissc  illi,  Piicr 
mcuf.  jacet  in  domo  paralijlicns  {  Malth.  viii,  5,  6  ) : 
aliii^  aiiicm  lnlum  diligcntiiis  narrans.amicoseum  ad 
Dominum  misissc  commcmoral  ,  qiii  Iioc  ei  diccrenl 
(Luc.  vu,  3);  in  qiiibus  amicis  uliquc  ipsc  venit,  eujns 
in  cis  voluntas  prx'sens  fuil :  uiulecsl,  Quivosrecipit, 
iiic  recipit ;  el  qiii  me  recipil,  rccipit  cuin  qtii  me  nmil 
(.I/(i/(/i.  X,  40). 

[Ib.  10.]  Planxcrunl  eum  plaiiclum  mngmim  cl  vali- 
dum  :  planxeruni  plaiicHim,  noii  planxeninl  planctu  ; 
lociilio  est  in  latiiia  lingua  non  igiiola,  sicnt  (liciliir, 
scrvitulem  servivil,  militiam  mililavit,  cl  siinilia. 

[Ib.  13.]  Et  reddiiione  reddel  nobis  omni-t  mala  qiii^ 
ostciidimus  et.  E\  Iiac  locntione  ait  et  Aposlidiis, 
.Mexandcr  (rrnriu.s  i)!ri//«  mala  milii  ostendil  (II  Timolli. 
IV,  U)  :  ostendimus  cnim  dlctum  est,  vcl  oslendit,  \^rii 
CD  qiiod  est,  fccimus,  vel  fccit. 

[Ib.  \l.]Accipe  iniquitatem  servoritm  Dci  paliis  liii  : 
iiova  locutio  est,  Accipe  iniquitatem,  pro  igiiosce,  anl 
remillc,  aut  obliviscere;  scd  pulo  inde  csse  diciiim 
Accipe,  ac  si  diceretur,  aequo  animo  acccipe,  Imc  est, 
noli  indigne  ferre. 

[Ib.  18.]  Et  venientes  ad  eum  dixcriinl  :  non  iicruni 
veiieruiii,  sed  quod  dictiim  fuil  iscruni  dictuni  est  : 
solct  hoc  facerc  Scriplura. 


LIBER  SECUJYDirS. 


Ixiculiones  dc  Kxodo. 

[F.xoD.  cnp.  I,  ^  .  7-12.]  Ei  iiivalcscebant  valde  vnlde.  Et  ad  lioc  vidclur  periincre,  quod  feccrunt  sibi  doiiios 

[Ib.  21.]  Qiiid  est  (piod  dictum  est  de  obslclricibus,  timendo  Dcura,  tanquam  bcnclicia  Dei  ad  hoc  cis  [.lo- 

Ki  fecerunt  sibidomos,quoniaintiiiiueruntDeuin?Pr:c-  fucriut  ut  facerent  sibi  domos.  ISumqiiid  anlea  uoii 

•licUiiB  est  cnim.  Itoiffaciebal  Dm  cum  obslclricibuf.  cas  liabuisse  di  rnos  int.lligcndiiin  esi?  Aii  addiviliys 


3C3 


LOCCTIONUM  S.  AUGUSTINI  IN  IIEPTATELCIILM 


m 


Imc  vcrbiim  perlincl,  vel  polius  ad  aliciiias  rei  raniilia- 
ris  iilon>'as  facullalcs?  Iluic  enim  siiiiile  viJelur.iiuod 
ail  eiiani  Jacob  posl  (lualuurdeeiin  annos  servilulis 
sus  socero  suo  voleiui  euni  aJliuc  apud  se  lcuere  : 
2\unc  ergo  quando  facinm  ct  ego  mihi  domim?  Dixeral 
ciiidi  (juod  ( reveriiil  pecor.i  Laban  sub  illo  ;  sicul  el 
ipse  Labaii  CMifcssus  fucrat  dicens,  Bencdixit  me  Dctis 
in  inlroitu  tuo  {Ccn.  \x\,  29-5i)  :  cum  ergo  di.it, 
quando  faciam  et  cgo  milii  domum  ?  subinlclligilur,  sic- 
ut  el  lu.  Ilic  videtur  enim  valcre  quoJ  ait,  et  cgo  ,  ut 
ad  ip^ani  doimnii  faciendam  viJeatnr  perlincre  (piud 
conse(iucntcr  ad  Labau  mcrces  ipsa  siatuenda  propo- 
iiitur. 

[Ib.  1,  22]  /•.'(  omnc  femimnum  vivificate  illud  :  sic 
cnim  habeiil  gra-ci ;  latini  non  liabent,  illud. 

[Ib.  II,  I .]  Eral  antem  quidam  de  tribu  Levi,  et  sumpsit 
libi  dc  fiUabus  Levi :  intelligitur  uxorcm,  quod  quidam 
latiiii  interprcies  etiim  addendum  putaverunt;  sequi- 
lur  autem,  Et  liubuit  cam,  et  concepil. 

[Ib.  3.]  Quid  sii  (/iiW»,idco  diflicile  est  iiosse,  quia 
nec  gracus  ineipres  ex  bebra'0,  nec  lalinusex  grxeo 
vertit  boc  noiuen,  scd  .sic  iianstulit  ut  iiivenit. 

[Ib.  I  i.]  Timuit  autcm  Moijses  et  dixit,  Si  sic  diviilga- 
lum  est  vjibiim  lioc.  iJiio  sunt  in  hac  lociitione  allen- 
Jenda  :  iriino,  quia  pendet  EeiUeniia  ,  et  sic  dimibsa 
esi ;  deinde,  quia  verbiim  pro  fatto  posuit. 

[lb.25.]  Et  rcsjiexit  filios  Jsrael,  et  innotuil  illis  :  pro 
eo  poslluiii  est  innviuii ,  quod  egit  in  cis ,  quibus  Dei 
curam  erga  sc  inlclligerent. 

[Ib.iii,  7.]  Videns  vidi  vexationcm  populi  mei,  qui  cst 
in  /Egtjplo. 

[Ib.  11,  12  ]  £(  dixit  Moyses  ad  Dcum,  Qiiis  sum, 
quia  ibo  ad  1'liaraonnn  regcm  Mgijpli,  et  qnia  cdiicam 
filios  Isriicl  dc  lerra  .■Egypli?  Di.rit  aulein,  Qiioniaiu  eio 
lecuin  :  sic  habet  gi';ccus;  laliniis  auleni ,  Et  quis  ego, 
ilixit  :  et  non  di.xit,  quia  ibo,  el  quia  educain;  sed,  ut 
eam,  et  cducam.  Et  (|Uod  iii  grs2co  habet,  Dixil  aulein, 
qiiia  cro  lecum ,  intelligilur  ulique  quod  di.verit  ad 
Moyscn  :  totum  aiiiein  lioc  lalinus  addidit,  ct  ait, 
Di.xit  aulem  Deiis  ud  Moijsen. 

[Ib.  16  ]  Deus  dicit  quod  dicat  Moyses  filiis  Israel, 
\isitans  viiilavi  vos,  ct  quaxiimqv.e  conligerunt  vobis  in 
JHgijplo  :  gr;ccus  li;ibel,  Xisilulione  visilavi  vos. 

[Ib.  IS.]  Deus  dieit  ad  Moyscn  de  (iliis  Israel,  El  au- 
ilicnt  vocem  tuam  :  gioccus  habet,  Et  exaudient  vocem 
tuam,  quia  et  exaudilio  dicitur  hominis. 

[Ib.  22.]Quod  habet  lalinus,  Pcscet  muiicravicinn, 
ct  ab  inquilina  sua  vasa  argcnlea  et  aurea  et  vestem ; 
gr;cciis  linbet  a  coliabiliilrice  sua  ,  lioc  est  suT/.r.vou  ', 
(luod  latiiii  aliqui   intcrprelati  sunt,  a  concellaria  sua. 

[Ib.  IV,  ■!.]  Moysesdicit,  Quid  si  non  crediderint  mihi, 
neque  cxaudicrinl  vocem  mcam  :  qiiod  lalinus,  audieriut 
iiilcrprelalus  est. 

[Ib.  i.]  Exlende  manum,  et  appreheiide  caudam,  gr:c- 
ciis  liabcl  :  lalinus  autcm  ,  manum  tuani  et  caudam 
ejns,  inicrprclatus  cst.  Et  eitendens  manum  npprelien- 
dit  caudam,  et  facla  est  virga  in  manu  ejus. 

[Ili   0  ]  Et  dixtt  illi  :  Ut  credant  tibi  quoniam  appa- 

*  Editi,  simoikou.  At  uss.  uti  apud  lAX.  suskenou. 


riiit  tibi  Dominus  Deiis  patrum  ipsorum  :  gracciis  non 
liabet,  Et  dixit  illi ;  scd  conlimio  aJjiiiixit,  ut  credanl 
libi ;  iJ  est,  vciba  Di'i,  posi  ilhiJ  r.iclum  iniraculum; 
lanqiiain  adliuc  loqucretur,  et  moJo  seiitentiam  ver- 
boruin  implevcrit.  Nam  ordo  est  verborum,  Extende 
nianum  et  apprehcnde  caudain,  ut  credant  tibi  :  sed 
iiitcrposita  est  facti  iiarraiio,  et  postea  redditum,  id 
crcdant  tibi, 

[Ib.iv,(J.]Qurdlalinus  liabet,  Etfuctacstmanus  ejits 
lepiosa  tanquam  nix ;  grsecus  noii  liabel  leprosg,  scd 
tantuin,  fucla  cst  lanijuain  nix. 

[Ib.  8.]  Qiwd  si  non  audicrint  vocem  signi  primi ; 
griuciis  sic  Iiabct  :  latiuus  aulcni,  vocem  tuam  siyni 
primi ;  sic  ct  scquitur,  credcnt  libi  in  voce  signi  se- 
qiunlis. 

[Ib.  9.]  Et  erit  aqiia,  quam  siimcs  de  /luniine,  sanguii 
super  aridam  :  vel  potius  super  ariduin,  id  est,  supci 
id  qiiod  aridum  esl ;  quod  latinus  dixii,  sanguis  supa 
terram. 

[Ib.  10.]  Moyses  dicit  :  Precor,  Domine,  non  sum 
eloqucns  ante  hcsternam  et  nudiuslerliannm  dicm. 

[Ib.  17.]  Elvirgam  hanc  suines  in  iniuium  lurim,  in 
qua  facics  in  ea  signa ;  cum  dici  possel,  in  qiia  facics 
signa  ;  aul  certe,  Virgara  hanc  suines  in  inanum  liiam, 
et  facies  in  ca  signa  :  iiuiic  vero  utruinque  dictum  csl 
solita  locutione  Scripturarum. 

[Ib.  18,  19.]  Post  dies  aulein  illos  mullos,  morttiut 
est  rex  .Mgijpti  :  dixit  autcin  Dominus  ad  Moijsen  in 
Madian,  Vade,  perge  in  ALgijplum,  mortui  sunt  eniiii 
omnesqui  qiiwrebant  animam  tuam.  Multa  iii  liis  verbis 
gcnera  locuiiomim  notaiida  sunt :  primo,  Vade,  perge 
in  /Egijplum,  tanqnam  noD  siiriiceret  t.intiim  Vudc  , 
vel  tanluin  perge  ;  deinde,  mortui  sunt  omnes  qui  quce- 
rcbant  animam  tuam,  cum  solum  regem  .'Egypti  Scri- 
ptura  dixeril  mortuum,  et  de  solo  anlea  diclum  fueril 
quod  .Moysen  quaerebat  occidcre.  An  ipse  post  alios 
iiiimicos  ultimus  mortuus  esi?  Quod  si  iia  est,  non 
locuiio,  sed  sensus  est.  Item,  qiii  qiiairebant  animam 
tuam,  non  in  malo  taiitum,  scd  etiam  iii  boiio  dici  so- 
lct  in  Scripluris  :  iiam  siciit  hic,  in  inalo  diclum  es{ 
ctiam  in  I'salinis,  Confuiidanlur  ct  rcvereanlur  qui 
quarunt  aniniam  nicnm  {l'sal.  xxxix,  15);  iii  bono  , 
Periit  fuga  a  me,  et  non  est  qui  requirat  animam  meam 
{Psal.  CXLI,  5)  :  nisi  forte  aliquid  dislarc  dicitur  intet 
qu.crcntcs  et  rcquirciites,  ut  illiid  in  inalo,  hoc  iu  boin 
iiilclligen(!ui;i  sil. 

[Ib.  v,  10.]  Et  dicebant  ad  popiilum  dicentcs,  Hcst. 
dicit  Pharao  :  quara  lcculionem  piguil  laiinum  inter- 
prel.iri. 

[Ib.  21 .]  Videut  Deus  vos  cljudicet,  quoniam  exsecra- 
bilein  fecislis  odorein  nostriim  palam  Pharaone,  ct  pa- 
lam  scrvis  ejus,  dare  gladium  in  nuinus  cjus,  ut  occidat 
nos  ;  sic  ciiim  liabet  gr:rcus  :  hiiinus  autcm  ait,  queni 
pro  optimo  legebamiis,  ut  dnrelis  gladium  in  manibus 
ejus ;  (lui  solcecismus,  inilla  intcrprelaiionis  nccessi- 
tatfi  faclus  est,  quia  in  grsnco  iion  esi. 

[Ib.  VI,  i.]  Stalui  testameiitum  meiim  ad  illos,  ila  «1 
i7iirem  i7/is  terrain  Chananworum,  ct  terram  quum  in- 
colnerimt,  in  qua  et  incolucrunt  m  ea  :  sic  eniiw  !,ab(M 


£0& 

giiccus,  (|uod  utiq'ic  cl  iii  grsca  liugua  nlisurde  ■.iJe- 
lursonare;  ct  lamen  Sepluaginta  intLrpreiuni  aucio- 
rilas  taiita  est,  quos  ita  loqui  non  piguil.  Quid  eiiiiii '; 
et  sensus  hiclaiet?  QiioJ  si  nuUus  esi,  ipsa  lutuiio 
iiol;in(Ja  esi,  nc  alilii  invcnta  seiisuni  imiieJiai,  vel 
aliquid  qua:;rere  ubi  quarenduin  non  esl,  coiiip 'Uat. 

[Ib.  VI,  5.]  Quud  Iiabet  latiiius,  Eiaudivi  geiititum  /i- 
lioiuin  Israd,  quemadmoduin  jEgypUi  affligerenl  eos  ; 
graciis  liibet  xKTxosuAouvTKt,  qnoj  inleiprelari  posset, 
in  senilulem  rcdigunl  eos  :  nani  uno  verbo  non  potest. 

[Ib.  9.]  El  loculits  est  }Iogses  sic  ad  /itius  Israel,  et 
noH  exaudierunt  Mogscn  a  defcctione  aitim;  et  ub  operi- 
bus  duris  :  exnudieruiit  ait,  non,  aiidierunl. 

[Ib.  12]  Ego  eiiim  ineloguens  sum,  quud  ail  Moyses 
ad  Doniinuin,  k/i/o;  di.vit  grxcus,  non,  iinperiius  , 
qu.isi  a,«a9<;  vel  oL-aiSeuTO;. 

[Ib.  26.]  Hi  sunt  Aaron  et  Moyses,  qitibus  dixit  eis 
Deus  ut  educant  filios  hrr.el  de  lerra  yEijijpli  :  sic  eiiim 
liabel  grxcus. 

[Ib.  50.]  Ecce  ego  gracili  vocc  sum,  el  quomndo  ex- 
audietme  Pharao?  Notanduiii  (;iiodi'aa(((.'iddi\it,  iioii, 
audiet. 

[Ib.  VII,  C.]  Fecit  aulem  Motjses  cl  Aaron,  sicul  finc- 
cepil  iilis  Domiitus,  ita  [cceruiU  :  quid  deesscl,  si  iion 
diccrclur,  ila  f  ceruiit  ? 

[Ib.  9.]  Si  luquclur  vobis  1'liarao  dicens,  Dale  nobis 
tiguum  aut  partentum,  et  dices  Aaron  fratri  luo,  Sume 
rirgain  :  noiine  loculionis  iiostroe  consueludo  poscobat 
et  qurcdam  ejiis  intcgiitas,  ul  ila  diceretur,  Si  lo:|uctur 
vobia  Pbarao  dirciis,  Dale  nobis  siginim  aut  porlcn- 
tiuii,  dices  Aaroii  fratri  lun,  Sume  viigam  ?  quid  cigo 
ibi  additiim  csl,  et,  nisi  aliiiua  proprietale  locutioiiis 
hebraic;c  ?  nani  ncque  gr.xca  cssc  pcrbibeUir. 

[Ib.  11.]  Non  niibi  videiiiur  satis  commode  inier- 
prclali  laliiii  iosittk;  Pharaonis,  ut  diCLreiit  sapieitles: 
so^fi  ciiim  sapiontes  dicunlur.  Potuil  eiiiin  latinus 
inlerpres  sopbistas  diccre,  (pio:;iain  non  est  quemad- 
niodum  id  latiiie  dicatur ;  ct  ideo  isto  vcrbo  jani  ulimur 
pro  latiao,  sicut  pbilosopbiain  dicimus  non  solum 
grace,  verum  etiara  laliiie  :  sopbislas  apiicllaruiit  ' 
laliii  irum  litlerarum  cloqiienlisbiii.i  auctores. 

(Ib.  1-2  ]  El  cibsorbuit  tirga  Acron  virgas  itlurum  : 
ac  si  dicerel,  draco  Aaron. 

[Ib.  15.]  Quud  dicluni  esl  de  Pliaraoiie,  Ecce  ipse 
exiit  ad  aquam ;  gr;ccus  li:ibel,  supcr  aquam. 

[Ib.  IC.]  DiiiiMc  popiilitm  mcum  ut  serviat  mihi  in 
4cscrto,  el  ecce  non  exaudisli  vsiiuc  adltuc  :  quoties  di- 
citur  exaudisli,  ciim  boiiiini  dicalur? 

[Ib.  22.]  Fecerunt  auiem  .'■iiniliier  el  incanlalores 
j^gyplioruin  tcnefxiis  suis.  El  indurattim  est  cor  Plia- 
raonis,  etnon  exaudivit  eos,  sicitl  dixil  Domiitus  :  quia 
iii  usu  Scriptur.c  cst,  exauditiit,  cum  eiiam  de  honiiiie 
hiquiiur. 

[Ib.  vill,  I.]  Dimilte  popitliim  mcuin  itl  servianl  mihi; 
iion,  ul  serviat  :  iiui  lo(|ucndi  iiiodus  iioii  kre  inve- 
iiilur  nisi  ubi  res  ipsa  singularis  pluiibus  constat. 
Populus  eiiiin  siiigulari  noniine  dicitur,  scd  coiisiat 
ci  niiillis.  Sic  ctiani  esl,  Oinnis  terraadorent  lc  {Psal. 

'  sic  llss.  At  cdiii,  'rfliistx  aulcm  appelkntur. 


LIBEK  SECU.NDUS.  506 

Lxv,  4) :  qiiia  onmis  lerra  dictum  est,  pr»  liominibiis 
qiii  siint  iii  teria. 

[Ib.  viii,  2.]  Ecceego  ferio  oinnes  fmcs  tuos  ranis  : 
'-:cciiini  babclgra-cusclegaiitissima  lociilioiie,  iit  raii;u 
ips;v,  plaga  intrlligalur,  qiia  teiilur  lerra  .^gypli. 

[Ib.  5,  4.]  Et  eructubil  flunicn  ranas,  et  ascendcntcs 
iiilrabiint  in  domos  luas  et  in  prompluaria  cubiculoruin 
luornin  super  leclos  luos,  et  iit  doinos  servorum  luorum, 
et  populi  titi,  et  in  conspersis  luis,  et  in  clibanis  tuis ; 
et  sujicr  le  et  super  populitm  tuum  et  super  servos  luos 
ascendcnt  raitce.  Notandum  quod  in  domos,  etc.  cura 
dixisscl,  accusalivuni  casum  tenuil  ;  et  super  lectos  , 
clc,  ubi  divit,  siiper,  accusativum  siniiiiter  scrvavit ; 
iii  conspersls  aulem  et  in  clibanis  ad  ablalivuni  se 
tianslulil  :  iiain  ct  grxcus  niulavit  pra;positioiieni  , 
qiiam  non  niutat  latinus.  llle  eiiini  habel  eU  «u,-  oizou,-, 
in  doinos ;  in  conspersis  auteni  ii  toT;  pufiuK-tv  :  ubi 
iiiiruin  si  non  etiani  sensus  est,  iiuii  locuiio,  ut  in 
conspersi.inibus  et  in  clibaiiis  exorlas  ranas  forsilan 
vciil  iiilelligi,  nonextriiisecus  ascendisse  vol  irruisse, 
et  (piia  eas  Uuvium  eructalurum  prxdicit,  iiidc  iinplcm 
oiiinia. 

[!b.  C.]  Et  exlendil  Aaron  mitnum  super  aquas  JEgij- 
pli  et  cduxil  ranas,  et  educla  est  rana  et  operuit  terram : 
lepeiiiio  a  pbirali  ad  singiilarcn.  iiuincrum  trajecia 
cst ;  nam  utique  rana,  pro  niuliitudine  ranaruni  posi- 
tiuii  esl ;  ncscio  quo  autem  niodo  per  loqucndi  coii- 
suctudiiiein  inibutis  sensibus  boininum,  sicpe  plas 
viJoIurqiiod  siiigulariler,  qiuni  qiiod  |  biialiier  dici- 
lur  :  nani  plus  accipitur  cum  dicilur,  verbi  causa,  est 
illic  niilcs,  qiiam  sunl  illic  railites  ;  esl  illic  piscis  , 
quam  sunt  illic  pisccs. 

[lli.  14.]  Et  coUigebant  eas  acervos  acervos  :  li;cc  rc- 
peiitio  multiiudinem  acervorum  significat,  et  Scripturis 
csl  familiaris. 

[Ib.  16.]  Quod  babeiit  latiiii,  Exlende  manu  virgam 
titam,  el  pcrcute  terra  ;  non,  percule  terrain  :  gr;c- 
cus  babet  aggerem  lerrx,  si  tameii  hoc  verbo  rccte  in- 
lerpretaiur  quod  diclum  est  zi  y.Ciu.a.  Tij;  -/f.i. 

[lli.  18.]  Fecentat  aulem  simiiitcr  et  incantalores  re- 
ne/iciis  suis,  ul  educerent  cynipltes,  et  non  polerant 
Notaiidum  est,  fccerunt  dictuin  pro  eo  quod  csl,  co- 
iiali  sunt  facere.  Nani  uliiiue  si  feceriiiil  similiter  , 
procul  diiLiio  eduxerunt  cyniphos  :  sed  quia  scquiliir, 
i(/  educerenl,  et  non  polcrant ;  iion  ergo  siniililer  fece- 
runt,  sed  siniiliier  facere  conati  sunt.  Aut  si  forie  et 
ipsi  quamvis  veneficiis  agereiit,  eadeni  tanien  agendi 
specie  virgain  exienJebant,  qiioJ  Scripiura  non  ex- 
pressit,  aj  hoc  refercnduin  esi,  feccrunt  similiter. 

[Ib.  21,  22.]  Et  in  lerram  supcrquam  siint  super  eam. 
Et  gloriosam  faciam  in  die  illa  lerram  Gessen,  in  qua 
populus  mcus  inesl  supcr  eam. 

[Ib  29.]  Et  dixil  iloyses,  Ego  exeam  a  le,  et  oraho 
ad  Deum,  ct  exibit  cynomyia  a  Pharaoneet  a  servis  ejus: 
quasi  alleri  ditcret  et  exeain  a  le,  et  de  altero  Pliara- 
one  subse(|ueietur  a  quo  esset  exitura  cynomyia. 

[Ib.  IX,  1.]  Dimitte  populum  matm  ui  milii  scr- 
viunl. 

(!b.  18,  25.]  Eccc  ego  pUiain  hanc  lioram  crasttnca 


SOT 

rfi.iH  grandinem  multam.  Crando  niilcm  miilla  valde 
tniae. 
[Ib.  IX,  29, 28.]  Et  desinenl  voces  et  grando.  NotoiuUim 
rsl  Scripliirnin,  voces  solere  .iiipoliare  lonilru.i ,  qiias 
voces  Dei  ctiaiii  riiarao  siipeiiiis  appeltavil  direiis, 
Orate  pro  mead  Domimim,  ut  desirtant  pcri  voces  Dei : 
libi  et  illa  lociilio  cst  qiiod  dixit,  deshiant  furi  voces. 

[Ib.  X,  2  ]  t/«  narretis  in  aures  liliis  vestris,  ct  ftliis 
filiortim  vcslrortim  qiia-cnmque  ilttisi  jEgtjpliis  :  iiolaii- 
diiiii  qiieinadiiiodiini  dicalnr  i7/»si ,  ne  forle  ila  sit  di- 
clnin,  Draco  liic  qtiem  fin.risli  ad  illudendttm  ei  [Psal. 
ciii,  20);  et  illiid  in  Job,  lloc  est  iniliutn  ftgmenli 
Domini  quod  fecit  ad  illudendtim  ab  Angclis  ejiis 
{Job  SL,  U). 

[Ib.  4.]  Eccc  ego  induco  hanc  lioram  crastino  die  lo- 
cuslam  multam.  Ecce  qucmadmodum  superius  dixit 
ranam,  ubi  diximus  pleruinquc  pliis  inlclligi  cum  ali- 
quod  biijiismodi  singularilQr  dicitiir,  quain  si  plunili- 
tcr  diccrelur.  Manifcslum  esl  cniin  plus  sonare,  locu- 
tlam  miil'iim,  qtiam  si  dicerel,b)Ciisl.as  multas. 

[Ib.  8.]  Qtii  atilcm  et  qui  suitt  qtti  iiioK .' qiiolidie 
dicimus  consuctudinc  familiariore ,  Quam  qui  et  qui 
ibunt? 

[\b.  15.]  -Von  esl  relicttiin  viride  niltil  in  ligms :  diccn- 
dum  fuit  more  lociilioiiis  noslr.c.Non  est  rcliclum  vi- 
ridcaliquid  iii  lignis. 

[Ih.  10, 17.]  Pbarao  ad  Moysen,  Pcccnvi  attte  Donii- 
ntim  Detim  veslrumelin  vohis;  suscipile  crgo  delielum 
mcum  :  bac  loculione  ct  ad  Jnsopb  nsi  sunl  fratrcs 
cjus  ulii  dixcriinl,  Accipe  iitiquitalcin  serwnim  Dei  pa- 
Irisliii  (Gcn.  L,  17). 

[Ib.  23]  Qiiod  latiiii  babonl,  Et  ncmo  vidit  [ratrcm 
siium  iribus  dicbus ;  ^rxats  babcl,  Et  non  vidit  ncmo 
frulrcm  situm  :  nolandum  ctiam  Iralrem  bominis 
qiiemlibel  lioiiiiiicni  dici. 

[Ib.  24.]  IMiarao  dicit  ad  Moysen  et  Aaron,  Ile  et 
sciritc  Domino  Dco  veslro,  pra-ler  oves  et  bovcs ,  relin- 
qttile;  sic  cnim  babct  gnfcus  :  valde  imisitata  locutio 
est,  nisi  posl  dislinclionem  inferalur,  relinquite,  ct 
subaiidialur,  ista;  ul  sit  sensus,  Ite  praler  oves  ct 
liovcs,  et  relinquitc  ista  :  solet  enim  lalis  cllipsis  fieri 
crebro  in  loculionibus  Scriplurariim. 

[Ib.  20.]  £(  iioii  relinquemus  ungiihim;  quasi  abdu- 
rtis  pecoiibiis,  posset  iingula  rcmancrc :  qiiid  est  enim 
:iliiid  iioii  rcliiiqucmus  tingulam ,  nisi  ,  nec  ungulam 
relinqucmus? 

[Ib.  28.]  1'liarao  ad  Moysen,  Altende  tibi  ullra  appo- 
nerc  vidcre  fiicicm  meam  :  pro  eo  quod  est ,  atlende 
libi  ne  ultia  videas  facicm  iiicam. 

[Ib.  XI,  2.]  Et  pctat  untisquisqtie  a  proximo  suo,  ct  mu- 
lier  a  proxima  vasa  argenlea  el  aiirca  et  vestem  :  nolan- 
dum  et  iEgyplios  Hebrais  proxiinos  diclos. 

[Ib.  0,  ".]  ;•,"(  erit  clatnor  mngnus  per  otnnem  terram 
JEgtjpli,  qualii  non  fuit,  et  talis  non  adltuc  apponcliir : 
tii  ftliis  autcm  Israel  non  mtilict  caiiis  lingtia  sua  ab 
homine  usque  ad  pecus.  Elcganlissima  loculio  est :  pcr 
canem  qiiippe  cxtremiiiii  signilicavit  vcl  bominum  vel 
pecorum,  ila  commcndans  qiianla  iii  llcbrais  qnics 
/utura  cssel,  iCgypiiis  accrba  orbiialc  clannnlihus. 


LOailONUM  S.  .\UGLSTLM  IN  !ILrT.\TELCIlL'M 


[Ib.  XTi,r>.j  Accipinnt  siiujuli  orcin  pcr  domos  palria- 
rifm.  Qiias  dical  palrias,  noii  facile  cst  inlcUigcre; 
iiirum  civilalcs  iii  (|iiibii$  coiiimancbanl,  an  poliiis 
niimcrosas  familias  a  ciijnsqne  vclut  palcrnilate  pro- 
jiagalas :  Iioc  eiiim  iiiagis  iii  grxco  sigiiilicari  prr- 
bibeliir. 

[Ib.  i.]  Si  atilem  pnuci  sint  qui  in  rfoiiio,  itu  »(  tiuii 
sint  idonci  ad  ovem,  id  cst,  ul  ipsa  paucilas  non  sit 
idoiiea  ad  ovem  consnmeiidam,  flssiiiiii;(  scfiiiii  iiitimiiK 
pioxiiiium  siium, boc  cst  ipsa  doiiius  assumet  vicinum  : 
lioininem  proximum  pro  hoinine  posuil,  singularcm 
aulcin  pro  phirali ;  non  eniin  unum  ,  scd  quot  sufli- 
ciiiiit :  cuin  de  ove  consumcnda  Scripima  loqiierctur, 
icciiiii/um  numerum  ,  iiiqnit ,  ntiiiiiaruiii  unusquisque 
qttod  sufficiat;  aninias  pro  boniinibus,  a  parle  toluni. 

[Ib.  7.]  Sumcii^  «  sniijiiiiie.  et  ponent  super  dttos 
puslcs ,  ct  super  Hmen  in  doinibus  in  quibus  mandtica- 
biinl  illas  in  eis.  Cuiii  dixcril,  iii  quibus,  dixit  ctiam, 
iii  fis,  more  usilalissimo  :  scd  mandiiciibtiiil  ilLis,  qiia;- 
ritur  quas,  et  intelligilur  carnes  ;  boc  ciiini  sequilur, 
Et  mimdttciibunt  ctirnes  liiic  nocle  assiUas  igni ;  qiiod 
Iiaheiil  laiiiii  codices,  qiii  manducabiinl  curnetn,  grx'ci 
aiilem  liahent  xpi«;,  id  cst  cariiem,  scd  gtnere  neu- 
Iro ;  ideo  iii  gneco  esl,  iii  dotnibus,  in  quibus  mandtt- 
cubiint  illa  iu  eis.  Esl  vcro  illa  lociilio,  iit  prius  dice- 
rcl  illas,  qiiam  pnrdiccicl  qnid  iii  conscqiicnlihus  iii- 
lelligricliir  qii.is  dixcril,  &iniilis  ci  lciciilioui  quam  d« 
lilio.Moysi  exposuiiiius  [Lib.  ii  ()ua'sliunuin  de  Exodu^ 
quwsi.  11),  cum  eum  vellci  angeliis  occidorc,  ct  exeui- 
pluin  adbibiiimiis  dc  1'salnio  ,  Fundnmenla  ejus  in 
monlibus  snnclis;  diligil  Duniiiius  purtiis  Sion(Psal. 
Lxxxvi,  1,2):  cujiis  enim  rundamcnta  non  intelligi- 
luus ,  iiisi  ex  consequentibus  ;  sic  ct  bic,  in  quibiii 
mandttcabunt  illas  in  eis,  id  esl  iii  quihus  doinibus 
inanducahuul  illas,  inlclligitur  carncs,  de  quihus  con- 
sequenler  loquitur. 

[Ib.  '22.J  Sttmelis  autem  vobis  fasciciilum  hyssopi,  et 
tiitgetis  ex  sanguine  qui  est  jitxta  oslitim,  el  linielis  su- 
pcr  Hmen  cl  supcrambos  postcs  de  sunguine.  Eliain  bic 
fasciculiis  hyssopi  plures  uliipie  fasciculos  signilical, 
sicHl  raua  pluies  rana§,  ct  locusta  plurcs  locuslas  : 
Iropiis  autoin  iste  quando  Gt  iii  rebus  qux  a  nubis 
iiuii  ita  dici  solent,  ohscurilatem  facit. 

[Ih.  20,  27.]  Et  erit  cum  dicenl  ad  vos  /i/ii  vestri, 
Qiia:  est  servilus  ista?  El  dicctis  eis,  Immolalio  pascha 
hoc  Dumino  :  etiara  si  non  baberet,  ct,  plcnum  essei, 
dicctis  eis. 

[Ib.28.]  Et  adrenientes  fecertint  filii  Israel  sicut  prie- 
cepil  Domtnus  Moijsi  et  Aaron  ;  iln  feccrunl :  non  ad- 
dcrel,  ila  feccnint,  nisi  mos  essct  Siripluraiimi. 

[Ih.  ril.]  /'.(  fiictum  esl ,  in  die  illa  edu.iii  Duiniiiut 
filius  Israel  dc  teira  /Egijpli. 

[Ib.  XIII,  1.]  Ait  aulein  Dominus  ad  Motjten  dicem. 

[Ih.  12.]  Omne  adaperiens  vuliiam,  masculina  :  plur.a- 
Icm  nuiiicnim  inliilit  singulaii  ,  qiiia  ipsum  qiiod 
dictiim  cst,  oiHiie  adaperiens,  non  iiiique  iii  uno,  seil 
in  muliis  accij.ilur.  Similis  cst  lociitio,  Altenditc , 
populc  mcus  (Psal.  lxxvii,  1).  Tale  csl  et  quod  paulo 
post  jcqiiilur,  Oiiiiii'  7Ho(/  nd.ii-crit  vidcain  dc  ani:ci:iii 


509 

el  de  pecoribiis,  quircumquc  libi  nata  eruut :  oinnc  qiiw- 

(umque  libi  nula  crutit,  ipsc  modus  csl  liiculiiinis. 

[Ib.  xni,  15.]  Ownc  udapcriens  tulvam  asina;  ;gr,Tcus 
liabel,  asini ;  rnoiln  illo  locutionis,  queni  jani  in  Ge- 
iiesi  nolavinius,  ubi  niasculinuin  piofeniininopnsilum 
esl.dc  morlc  Sara;  i\\cci\leScT\pluT3, Surgcns  Abraliam 
a  morluo,  et,  Sepeliam  vwrluum  meuni  (  Gen.  xxiii, 
5,  i)  ;  et  lalia  ibi  sa-pe  dicuntur  do  morlua. . 

[Ib.  15.]  Proptcr  lioc  cgo  iiimwlo  Domino  omne  quod 
upcril  vulvam,  masculiiia  :  siinilis  lncutio  siipciinri. 

[Ib.  16.]  El  erit  in  sigiium  super  manum  tuam  :  id 
esi,  super  opera  tua  ;  ubi  magis  sensus  cst  lursiiaa 
quam  locutio. 

[Ib.  XIV,  27.]  Et  cicussit  Dominus  JEgyptios  in  nie- 
dium  maris  :  griccus  liabct,  Et  excussit  Doniiniis 
jEgijplios  nicdium  maris. 

[Ib.  51.]  Vidit  aulem  Israel  manum  magnam,  qum 
fccil  Dominus  ^Egyptiis. 

[Ib.xv,  1.]  Tunc  caiitavit  iloyses  et  filii  Isracl  can- 
ticum  hoc  Domino ,  ct  dixerunt  diccre :  sic  eiiini  babet 

gnCUS,  xa!  «TTiav  Iv/tvi. 

[Ib.22.]  Et  non  inreniebant  aqitam,  ut  bibercnt :  pote- 
ral  non  liabere,  ut  biberent. 

[ib.  21.]  El  murnmravit  populus  ndversus  Moyscn 
dicentcs:  non,  diccns  ;  sed,  diccntes  :  ex  pliiribus 
criim  populus  conslat. 

[Ib  XVI,  1.]  Et  venerunt  omnis  synagogn  filiorum 
Jsrael  in  ercmuin  ;  non  dixil,  vciiil,  quia  syiirignga  ex 
pluribiis  conslat. 

[Ib.2.]  ilurmurabant  omnis  synagoga  ptiorum  Israet 
tdversus  Moysen  ct  Aaron  :  eadem  est  ista  loculio. 

[Ib.  4.]  Dixit  autem  Dominus  ad  Moysen ,  Ecce  ego 
pluam  vobis  panes  de  ccelo.  Manna  pluiturus ,  paiies 
promisil :  loculio  est  qua  paiiis  pro  alimenlo  ponilur ; 
amat  aulem  Scrlptura  pluraliter  magis  panes,  quam 
singulariler  dicere. 

[Ib.  '.]Mane  videbitis,  inqiiit,  gloriam,  dum  exuudict 
murmurationem  vestram  super  Deuin  :  id  est,  qiiia 
murmuratis  super  Deum ,  quod  taniiim  valet  ac  si 
diceret,  adversus  Deum.  Dcindc  noiandum  novo  niodo 
liic  exauditioncm  dictam  iion  prccanlium ,  sed  mur- 
murantium,  cum  reprehendat  uiique  Scriplura  inur- 
muraiionem  :  tanquam  lioc  dixerit,  qiiod  cognoveril 
Deus  miirmuraiionem  coruin,  et  ipsam  Dei  cognilio- 
ncm  dixit  exaiidiiionem. 

|Ib.  9,  12.]  Acccdite  ante  Deum  ;  exaudivil  enim 
murmtir  rcsfrum  ;  iicriini  exaudiiionem,  non  precum 
significal  el  pelitionum ,  sed  ciiam  murmuris  malo- 
nim  ;  hoc  et  postea  dicit  Deus ,  Exaudivi  murmur 
filiorum  Israet. 

[Ib.  U,]  El  ccce  in  [acie  eremi  niiimtum  tanquam 
coriandrum.  Cuui  loties  Dcus  dical,  faciem  terrm, 
sicul  hic  faciem  eremi ,  miruni  esl  unde  bnniines  ita 
crrent  cmii  Hiciem  audierint,  ul  ali((iiid  tale  opinen- 
tur,  qiialis  bominis  facies  est,  vol  alicujiis  animanlis. 

\U>.  i6.]  Scnndum  numcrum  aniiniirum  vestrarum 
unusquisque  cum  commanentibus  tobis  colligiie.  Qiiam 
s.vpc  Scriptura  animas,  honiincs  appellat,  a  pailc 
U-!i:ni :  iion  facile  aiilcm  carncs  pro  bominibus,  scd 


LIIJEK  SECUNDUS.  p,^ 

carnem,  siciiti  est,  .Voii  timebo  quid  mim  faciat  corc  . 
qiind  apcrtius  iii  eodcin  psalino  ail,  Qnid  milii  facict 
lioino  [Psal.  Lv,  o,  11).  Non  aiilcni  diccrcl,  sccunduiu 
nuincruiii  carnium  vcsliaruni ,  sicul  di.\il,  secundum 
niimcrum  animarnm  vestrarum. 

[Ib.  XV!,  21.]  Et  collcgcTiint  illud  mane  mane  :  quo- 
mndo  piiieos  piiicos  ,  acervos  acervos,  sic  dictum  csi 
manc  mune. 

[Ib.  29.]  Sullus  vestrum  egredialur  unusquisque  de 
loco  suo  dic  sepliino :  quod  interposiluin  esl,  unusquia- 
quc,  poluit  ct  iioii  dici. 

[Ib.  xvii,  1.]  Non  erat  aiitem  populo  aqiia  bibere  :  Id 
cst  ad  bibendum. 

[Ib.  2]  El  matedicebat  populus  ad  Moysen  :  id  esi, 
nialcdiclis  agcbat  Moyseii ;  lioc  cst,  nialedicehant  llli : 
nam  hoc  iii  consequenlibus  ipse  dixil ,  Qiiid  matedi- 
citis  milii? 

[Ib.  5.]  Et  murmuravil  poputus  ad  Moysen  dicentei. 

[Ib.5.]  Et  virgam  in  qua  percussisli  flumen  accipe  in 
maiiu  tua  :  in  qiia  percussisii ,  dixit  pro  eo  qiiod  dici- 
nius,  de  qua  pcrcussisti ;  et  est  ila  lociitio  creberrima 
iii  Scripluris. 

[Ib.  xviii,  12.]  Etsumpsit  Jollior  socer  Moysi  liolo- 
cniislomala  et  sucrificia  Deo  :  suwpsil,  pro  eo  quod  est 
obliilit.  An  forle  sensiis  cst ,  iion  locutio,  ul  ca  sum- 
psisse  inlclligatur,  qusc  Mnyscs  obliilisset?  quanquam 
Moyses  non  lcgauir  superius  sacrificassc  ,  nec  Aaron 
ncc  quisquam  Hcbrxoriini  qui  cdiicli  sunl  de  lerra 
iCgypli  ;  scd  lanlum  superius  scripliim  csl,  quod  al- 
lareconsliliicril  Moyses,  etappcUavcritillud,  Dominus 
nicum  refugiiim  {Exod.  xvii,  15).  Istiim  aiitcni  Jotlior 
logimus  sacerdotcm  fuisse  Madian ,  id  esl  geniis  Ma- 
dian.  Miriim  est  autem  ,  si  ejus  advenlu  coepit  sacri- 
ficare  Moyscs,  et  non  poiins  ipse  Joihor  qui  jam  sa- 
cerdos  eral. 

[Ib.  18.]  Grave  tibi  vcrbiim  boc  :  subaudilur,  est. 

[Ib.  20.]  Et  dcmonstrabis  iitis  vias  ,  in  quibus  ambu- 
labunt  in  eis. 

[Ib.26.]  Verbum  aulem  gravereferebant super  Moysen: 
sic  eniin  babct  grffcus,  <|uod  lalini  interpretati  sunt, 
ad  Moysen.  Illa  sane  loculione  ipsa  etiam  cura  signi.r 
ficalur,  qua  dictum  cst,  super  Moysen;  velut  onusei 
signiUcarclur  imposiluni.  Verhum  aulem  grave  dictiim 
est,  pro  qiwsiionegravi  :  unde  sequitur,  Onine  auteiit 
verbum  leve  jiidicabunt  ipsi. 

[Ib.  XX,  24.]  Quod  gr;ccus  liabet  Inoio/ii^a ,  super- 
nominavcro  aut  annominavero  expressius  dicilur,  quod 
usilalius  cognominavero  nonnulli  inlerpretati  siint ; 
scd  non  habel  necessariam  signincationem  cognomi- 
navero  :  propinqnius  autem  dicitiir  cognominavero , 
quam  nominavero ;  nani  et  hoc  aliqiii  intcrprclcs 
dixerunt. 

[Ib.  24.]  Et  veniam  adte ,  et  bencdicam  te  :  ciiin  sii- 
periiis  pluraliter  loqucrelur,  facielis  et  immolubilis, 
dicit,  veniam  adte,  laiiquam  ipsi  Israel,  id  esl,  pnpiilo. 

[Ib.  XXI,  1.]  Et  lia:  juslificaliones  quas  poncs  corain 
illis.  Si  emeris  servtim  Ilebrwum,  clc.  Notanda  loculio, 
(pieinadmodiim  cum  illiid  dictiim  sit  ad  Moyscn,  Iioc 
cft ,  ha  sunt  juslificationct  quas  apponcs  coram  itlu; 


&ii 


rOCllTIONUM  S.  AIJCUSTINI  IN  llKPTATtUCIlUM 


[il-2 


|iiii  aJ  populuni  ipsum  cjtiora  liKiiniur  qiiasi  ad 
Mi)yscii,  Si  emeris  servum  Hebiccum.  iSoii  eiiiiii  Imc 
M  lysi  dicluiu  csl,  sed  iniod  populo  diceret ,  laiuuin 
ipsi  populo  dicebal. 

[Ib.  XXI,  C.]  Pirluiidil  ei  Dominus  auriculam  de  subu- 
la,  el  serviet  ei  in  sempiwrnum,  vel  in  xifrnum  :  (iiiod 
gracus  liabot,  s;,-T»^a;w.a  Ecce  quemadmoduin  Scii- 
piura  iiiuliis  locis  dicit  sccundiim  hoc  verbum  graj- 
cum  ,  sempilernum ,  vel  Kternmn.  Ubi  non  iiilelligitur 
ajtcniiias  illa  ,  secuiiJum  quam  nobis  a.'lerna  proiiiit- 
tuntur,  vel  seciindum  qiiam  a  conirario  igne  ivtenio 
loali  cremabauiur  :  neque  enim  servus  isie  qui  vivere 
in  a;iernuin  iioii  posset,  posset  servire  in  a;ternum  ; 
sed  iiilelligilur  cciernum  dictum  ,  cujiis  lemporis  fiiiis 
non  est ;  aut  cerie  aliquid  Uoc  sacramcnto  significatur 
aeternum. 

[Ib.  13.]  Dabo  tibi  locum,  iii  quem  fugiat  ibi  qui  oc- 
cideril. 

[Ib.  20.]  Si  qiiis  pcrcusserit  servum  suum  aut  ancillam 
tuamin  virga  :  ()ui)d  esl,  de  virga. 

[Ib.  28.]  Lapidibus  tapidabitur  taurus  :  quasi  possit 
lapidari  i:isi  lapidibiis.  DilTeil  aliquid  isla  loculio  ab 
illa  qua  diccri l  inore  Seiiplurarum  ,  lapidatioiie  liipi- 
ilabitur,  sed  lauu'ii  sini.lls  est. 

[Ib.  29.]  Si  aulein  taurus  cornupeta  eral  ante  hester- 
nam  et  nudiusttrtianam  :  pro  leraporc  pra;lerito  posuil 
partem  pro  toio,  quanlumcumque  iUud  fuisset,  morc 
Scriplurariim. 

[Ib.  Zo.]  Si  (]ii(is  autem  apcrucrit  lacuin ,  aut  exciderit 
lacum  ,  et  non  operueril  etim ,  et  ceciderit  illuc  vitulus 
autasinus,  dominus  lacireddel.  Ethxc  loculio  a  parte 
lotum  intelligeiida  csl :  non  enim  si  efjuus  ccoideiit 
in  lacum  aut  ovis,  ideonon  reddet,  quia  boc  sciiplum 
non  est. 

[Ib.  3i.]  Qiiod  autein  mortuum  [uerit,  ipsi  erit :  pro, 
Ipsius  erit. 

[Ib.  XXII,  h.]Siaulemdepaveritiiuisagrumautvineam, 
et  admiserit  pecus  suum  depascere  agrum  aliitm;  id  esl, 
aiicnum. 

[Ib.  26.]  Si  atttem  pignus  acceperis  vestem  proximi, 
enle  solis  occasnm  reddes  ei :  genus  pro  specie  posuit ; 
sic  enim  dicliim  cst ,  ac  si  de  omni  veste  pignus  de- 
dcrii ,  cum  de  illo  specialiier  se  diccie  ex  consequen- 
tibus  Sciiiituia  lcsictiir,  qui  non  habel  nisi  eam  ve- 
siein  uude  se  nocie  cooperial. 

[Ib.  xxiii,  20,  21.]  Ecce  ego  mitto  atigelum  meum.ante 
faciem  tiiam,  tit  servct  te  in  via,  ct  iiiditcat  te  in  terram 
quam  paravi  tibi.  Anle  te  ibit  ' ,  et  eiaudi  euin.  Ange- 
lura  suum  jubet  Deus  cxaudiri  a  popiilo ,  non  ulique 
pelenlem  ,  sed  jubentem. 

[Ib.  28.]  Et  millam  vespas  ante  te ,  et  ejiciet  Amor- 
tIiccos  :  a  plurali  ad  singiilarem  nuiiierum  se  converlii. 
Intelligiiur  autem  ,  Ejiciet  AniorrliKos  vespa,  sicut 
rana ,  sicul  locusla ,  non  quod  una  sit ,  sed  qiiod  per 
singularem  pluralis  niimetus  intulligatnr. 

[Ib.  50.]  l'er  piirles  ijiciam  iilos  a  te. 

'  Velus  codex  t:orl)t-icnsis  0|  linuc  nota-,  aiit'  ihi  :  r>!lo 
Interprcs  in  gra;co  l(;j;tTal ,  pro  ehd.  >u;ie  i^ono  a,  ud  I.XX 
lialiclur,  proseclie  icai.td  itlciide  tili.  Iii  \ul-ata,  observa 
evin. 


[Ib.  XXIII,  32,  33.]  Son  disyjnes  illis  et  diis  eortimpa  ■ 
clum;et  iion  coitsident  in  terra  tua ,  ne  peccare  te  fa- 
ciant  ttd  mc  :  non  dixit,  in  me,  idem  laincn  siguilic.it. 

[In  xxiv,  5]  Ilespondit  autem  omiiis  populus  voce 
iiiKi ,  dicentes. 

[Ib.  10.]  Et  viuerunt  tocuin  ubi  steteral  ibi  Oeus  Isracl ' 
ubi  stcterat ,  possel  suflicere  ,  sed  licbraicx  dicuiuur 
ist;c  locutioiies. 

[Ib.  XXV,  13'.]  Et  iiiaurubisillu  attro  :  siinilis  esl  lo- 
ciilio ,  lapidibus  lapidabitur. 

[Ib.  29.]  Ctjalltos  in  quibus  immotabunt  in  eis. 

[Ib.  XXVI,  19.]  Duas  bases  columniv  imi  in  itmbas 
partcs  ejus,  «t  duus  bases  columnw  uni  in  ambas  partes 
ejus.  Ne  dc  omnibus  diccret ,  de  duabiis  dicit  inore 
suo  geiiiinando  :  sicut  puteos  puleos,  accrvos  accr- 
\os,  generaiioncs  ei  generationes ,  et  similia. 

[Ib.  29.]  Et  colttmnas  inaurabis  auro ,  et  inaurubit 
seras  aitro. 

[Ib.  XXVII,  G.]  Et  inarabis  ea  airainenlo  :  lalis  lucuiio 
est ,  inaurabis  auro. 

[Ib.  21.]  £.r(ia  veluin,  quod  esl  super  testamentum  : 
de  lucerna  accendenda  cum  dicciel ,  lioc  ail ,  id  est 
quod  foris  accenderelur  ubi  est  sanctuin  ,  non  inlra 
velamen  quod  est  super  testamenium  ,  lioc  cst  San- 
ctum  saiictorum.  Ergo  super  non  sicail,  taiiquam  est 
tcctum,  vel  camera,  vel  lirinamentum  coeli ,  vel  arcaa 
cooperculum;  sed  eliam  qiiod  vice  parietis  opposi- 
luin  essel ,  s«/)i;r  di.\il  :  sicut  dicimus  supcrioreiu 
discuinbere  aul  slarc ,  non  uliiiue  allerum  portari  ab 
altero. 

[lb.2I.]  Legitimum  sempitentum  in  progeniesveslrn$: 
co  modo  seinpilcrnum  ,  quo  mulla  superius  diximus. 

[Ib.  XXVIII,  22  ((/).]  /■;"(  sumet  Aaroii  iiumiiiu  filioruni 
Israel  supcr  riiiioniite  judicii  super  peclns  introeitnti 
sttnctuin^.  Cunsequens  erat  ut  dicciet,  iiitroieiis  in 
sanctum  ,  Iioc  csl  sumet  Aaroii  inlroiens,  quodaliqui 
latini ,  sola>cisnuim  vilanles  ,  intoiprelali  sui.l.  S;jd 
quia  et  grxcus  iiiiroeuiiti  Iiabel.et  lalini  aliqiii  conS'".- 
iiant,  loculionem  pulius  iiolandam  tredidi,  quaii. 
corrigendam. 

[Ib.  24  (6).]  Et  ponessuper  ralionale  judicii  fimbria* 
caleiiata.  Et  bic  latini  nonnulli  solcecismum  caventes, 
limbrias  catenalas ,  inlerprelali  suiil;  gr.ccus  aulem 
habel,  tov;  jtpQjrovsTaaiujtcwTK.  Ilanc  solenius  dicern 
absoluliim  loculionem  ,  cuin  goneri  masculino  vel  fe- 
iniiiino  neulrum  inferlnr;  quemadinodum  si  dicamus, 
Jiislilia'  terreiue  iion  sunl  slabilia. 

[Ib.  5S.]  Et  Aaron  cuni  caeperil  [ungi  sacerdolio  , 
attdietur  vux  ejtis  inlranti  in  sanctttm  iii  coiispectu  Do- 
miiii,  et  exeunii.  \'ocem  ejiis  cx  tinlinnabulis  dixit, 
qui  inagis  sonus  esl  ejiis.  Intianti  et  e.xeunti,  pro  in- 
tranlis  ct  exeunlis,  posuil  dalivuni  pro  genilivi). 

[Ib.xxix,  13.]  Et  dttosreiies  et  adipein  qitm  supcreos- 
siibaudilur,  esl,  quod  nonnulli  inlerprcles  adJiderunt. 

[Ib.  26.]  Et  separubis  iilud  sepnralione. 

Jlb.  XXX,  8.J  Ei  cuin  accendet  Aaron  lucernas ,  scro 

'  sic  molioris  nota;  Mss.  At  oxousi,  iriro::;:ti  i:t  s/incliM- 
riiim,  lioc  csl,  etc. 

(n)  \|>ud  l.XX.  Iii  Vu1sa'.M  V.  i>. 
Ib)  .^l'ud  LX..\.  la  Vuljjaia  v.  jU. 


513  LIBEK  SECUNDUS. 

inccndct  supcr  itlud  :  ier»  dixit  pro  vcsperc  ,  ei  idco 
notaiidu  loculio  cst;  iiiJ  quippe  graecus  Iiabet.  Seio 
aiitem  proprie  non  solcl  dici,  nisi  cum  tenipus  traiis- 
icril  qui)  fieri  deiiiiii ,  quod  scro  dicitur  factuni. 

[Ib.  XXX,  12, 13.]  Si  accepcris  compiilatioiicm  filiorum 
Jsrihi  in  visilalionc  corwn  ,  etdabunt  singuli  redemptiv- 
nem  aniiiiw  sua;  Domino,  ct  non  erit  in  eis  rtiina  in  visi- 
liMone  eorum  ,  et  lioc  est  quod  dubuiit  libi.  Pcndct  ista 
loculio  ,  qiiia  inlcrposita  csl  conjunctio  copnlaliva  , 
i|ua!  si  non  intcrponeretur ,  non  pcndcrel.  Tribus  au- 
tcra  locis  est  posila  quoruni  undelibet  detracia  ,  plc- 
i:aiu  facit  essc  senteniiani.  Rursiis  ubi  dictum  csi,  Si 
accepcris  conipulalioncm  [ilioriim  Isracl  in  visilationa 
corum,  et  dabunt  singuli  redcinptioncin  aniina;  siia:  Do- 
mino :  si  enira  non  dixisset,  et  dabunt,  sed  lanlummoJo 
dixissel,  dabunt,  finirelur  scntcntia  ncc  pcndcrct ;  ita 
ciiim  diceretur ,  Si  acceperis  coiiiputationem  fitiorum 
Jsrael  in  visilatione  eorum  ,  dabunt  singuU  rcdeinptio- 
nem  itnima;  sum  Domino.  Si  aulera  bic  pniiiiur  liccc 
conjunctio ,  deorsum  tollenda  est,  ut  ita  dicatur,  Si 
accepcris  computationem  pliorum  Israet  in  visitatioiie 
eorum,  et  dabunt  singuti  rcdeinplionem  aniina;  snw  Do- 
mino ,  et  non  erit  in  eis  ruinn  in  visitalione  corum  ,  lioc 
est  quod  dabunt.  Aut  ccrle  in  medio  ubi  dictiim  est, 
etnon  eril  in  eis  ruina  ,  si  dctralias  conjiinctioncm  , 
non  peiidcbit  seiitenti.i  :  eiit  eiiim  sensus,  Si  acce- 
pcris  coinputationein  filiorum  Israel  in  visitatione  eoriim, 
et  diibmit  singuli  rcdeniplionem  animcB  suw  Domino, 
non  erit  in  cis  ruina.  Cum  vero  ubique  posita  esl  ca- 
dcra  conjiinclio,  peiidere  facit  locutionem  :  ideo  eam 
noland;im  putavimus. 

[Ib.  xxxii,  I.]  Consurrexit  populus  inAaron,  et  dixe- 
runt  ei  :  usiiala  locutio  est ,  quia  ex  multis  populus 
constal.  Dcindc  notandum,  totum  pro  parte  positum. 
Apostoliis  enim,  sicut  revera  erat,  quosdam  eornm 
di\it  hoc  fccisse,  non  tolum  populum,  ubi  ait,  Neque 
idolis  serviuinus,  sicutquidam  illorum  (I  Cor.  x,7). 

[Ib.  1.]  Surge,  et  fac  nobis  dcos  qtiinos  prwccdant. 
Sedenli  loqucbanlur?  an  polius  locutio  estnotaiida, 
propter  quod  sa^pe  dicitur,  Exsurge,  Domine  {Psat. 
XLiii,  26);  aut,  Surge,  Deus ,  judica  terram  (Psal. 
Lxxxi,  8)  ? 

(ib.  10.]  Fa  nunc  sine  me,  et  iratus  ira ;  qiiomodo, 
morle  morieiur  :  ::mat  ita  loqui  Scriptura. 

[Ilu  24.]  Cut  sunl  aurea  demite  :  non  dixit  quid 
aurea,  unde  latini  inlerpreles  dixerunt ,  (;ui  habet 
<mrum  demat. 

[Ib.  26.]  Quis  ttd  Dominum,  veniat  ad  me. 

[Ib.  31.]  Fccerunt  sibi  dcos  aureos  :  de  uno  virtulo  ; 
pluralem  ergo  niimcrum  pro  singulari  posuit.  Inde  cst 
ct  illiid,  Hi  dii  tui  Israet  qui  eduxerunt  le  de  terra 
.'Egypli.  Non  sane  locutioncs  istx  reperiuiitur  ubi 
pliiialis  pro  singulaii  poniiur,  nisi  in  eo  rerum  geneie 
i^i  (ji;o  cliamde  pluribus  fierivel  intclligi  polest.  Non 
enira  quia  unus  ille  vitulus  erat,  ideo  non  et  plurcs 
lieri  poteranl,  aiit  ideo  non  mullis  idolis  similis  fiie- 
lat.  llac  lociitioiic  diclum  cst  lairones  iiisuliassc  Do- 
mii*  {Mattlt.  xxvii,  ii),  cum  hoc  unum  fecisscScri- 
ptura  tcslctur  (Luc.  xxiii,  59),  scd  non  solus  riarat 


SH 


latro.  Quin  ctiani  cum  ista  loculio  fil  pcr  nominn  pro- 
piia,  qualiler  eam  in  Scriptiiris  factam  nnndum  com- 
licrimus,  pliircs  illic  intclligiinlur,  sicut  Pbaidras  cl 
Medeasquidam  dixeruiit,  cum  fucrit  una  Ph:cdra  ct 
una  Medea,  sed  Plia;dras  et  Medeas  appellavcrunt 
omncs  similcs  Pli;edr;Ti  ct  Mcde.TC.  Ita  non  sine  causa 
iiec  utcumqueacpassim  sicul  ab  imperilisvitiose  fit , 
sed  ccrioniodo  ccrtisquc  regiilis  istjc  locutioncsinter- 
pniiuiitur. 

[Ib.  XXXIII,  l.]r«(/c',  ascendc  Itinclu,  et  populustuus, 
quos  eduxisti  de  tcrra  /Eggpii :  noii,  qiieiii  ediixisli, 
qiiod  ila  usilaliim  cst  ut  raiius  aliler  dicalur. 

[Ib.  5.]  Et  dixii  Doininus,  Deponilc  stolas  glorinriim 
vcslrarum  et  cttlluin,  etostcndam  quw  facliirus  sumlibi. 
A  plurali  ad  siiigul.irem  numerum  locutinnem  tenni- 
navil,  (|uia  nuilli cranl cl  pnpnlus crat,  sicut  eis  dixcnil, 
Vospopulus  dura  ccrvice  :  non  dixil ,  tii  populus,  sc  I, 
Vus  populus,  ciim  vos,  iiumcri  sit  pliiralis,  pnpnliis 
autem  numcri  singularis. 

[Ib.  xxxiv,  9.]  Si  inveni  gratiam  in  conspeclu  tuo, 
siinul  ambulct  Doiitinus  meus  iiobiscitm  :  laiKiuam  de 
alio  dicat.  AssidU;e  siint  h;c  lociilioncs,  sed  cum  di- 
cilur  ad  Dciim,  pulatiir  Palri  dici  de  Filio.  Cnm  aiilcm 
lalia  dicereiilur  ad  Pharaoiiem  et  ad  Josepli  etad  alins 
innltis  locis,  genus  loculioiiis  inlelligebaliir. 

[Ib.  IS.J  Nequando  poiins  testamenlum  iis  qiti  sediiit 
super  leiram  :  ac  si  dicercl,  scdcs  Iiabcnl.  qund  csl, 
habitant. 

[Ib.  17.]  El  deos  fitsilcs  nc  fcccris  libi :  loculio  csl  a 
parte  lotum  significans ;  noii  cniin  qnia  fnsiles  tan- 
tummodo  nominavil,  ficri  sculplibs,  dinlilns,  fielilcs- 
que  permisit,  vel  ulhim  gcnus  siniiilacronim,  aut  qiia- 
liumcumquc  facliliorum  deorum. 

[Ib.19.]  Onine  adaperiens  vulvant,  masculina  :  id  csl, 
omne  adaperiens  vulvam  milii  crit,  ex  iis  qu;R  sunt 
masculiiia. 

[Ib.  20.]  Piimilivum  subjugnlis  redimcs  ove  :  et  noc 
a  parlc  toium  cst ;  iieque  eiiim  si  sul  jngalc  non  sit 
jumentum  qiiodlibei  ,  ciijiis  caro  taniiuam  iinmunda 
respuitur,  ideo  non  cstrcdimciidum,  aut  alio  (luain  ove 
reiliiiicndiim. 

[Ib.  25.]  Non  occides  siiper  fermentum  sanguinem 
immoltUonim  mcorum  :  locnlio  est  utiquc ,  occidcs 
sanguinem,  pro  co  quod  est,  occidcndo  cffundes. 

[Ib.  25.]  Et  non  dormict  ttsque  in  iitane  immolatio  so- 
lemnitatis  Pascltw  :  doriniet  dixil,  mancbit ;  nam  caro 
pecudisoccisx  ct  cocia;quomododorniici?Quod  crgo 
dicilur,  Qtiare  obdoriitis,  Domine  {Psal.  \tw,  3i),  Iioe 
genere  loculionis  dicitur,  et  inlclligilur,  Quare  ccssas, 
id  est,  non  vindicas. 

[lb.2S.]  De  quadragiiila  dierum  jejunio  Moysi  Scri- 
plura  sic  loquilur,  Pnnem  non  manducavit,  el  aquain 
non  bibit :  a  parte  loium,  pane  omnem  cibum,et  aqua 
omiiem  polum  signihcnns. 

[Ib.  1 .]  Excide  tibi  duas  tabulas  ,  sicut  et  primw  : 
subaudiiur,  lueruni;  unde  Iinc  verbum  noslri  inter- 
preics  cliam  abdcndurapuiavcrunt,  quoniam  inusilal;) 
est  in  lingua  latiiia  lalis  ellipsis. 

ilb.  sxxv,  i.]  Et  ait  Moyscs  ad  omnem  njnfigognin 


LOCUTIONLM  S.  AUGLSTuM  LN  IlKI'T.\TELC:ilM 


515 

filiorum  Isracl,  diceiti:  plciiuni  esscl,  cUi  aon  )i:tborcl, 

dicent. 

[Ib.  XXXV,  21.]  Ei  nUuUriiiil  Kiiusiinisque  quod  iilj^e- 
rebtU  corcori.m  .piiti-ial  iisilalius  ilici,  tlalliilil  uiiiis- 
quisquc  qiioil  alTorelial  cor  cjus. 

[Ib.21.1  Etquibu$  visum  esl  unimcc  corum,  atlutcrunt 
dempiioncm  '  Doinino  :  iion  dixil,  ei  sicut  visum  esl 
aiiimsc  coriiin. 

[Ib.  23.]  El  onuiis  eui  inventumesl  apud  eum  coria 
arietum  rubricala  :  iiiiod  diceielur  usitate,  omnes  apud 
quos  iiivcnla  suiit  coria  ariolum  rubricala.  ^ 

[Ib.  21. J  Oinnis  alferens  dcmptionem^  argenlum  et  <ei 
ttiiutcruni  deinpiioius  Donimo  :  iisitalius  diceretur , 
umiiis  allulil,  qiiaiii,  oimiis  .■mulcruiit. 

[Ib.  21.]  £(  apud  quos  iiivenlu  suut  apud  eos  ligna 
impulribilia  :  apud  cos  murc  Scripturaruiii  addilum  esl, 
n:im  siiic  lioc  essct  plcna  seiiieiili.i. 

[Ib.  25.]  El  omiiis  muticr  sapicns  menle,  manibus 
ncrc;  ciiiasi  iierc  possct  non  manibiis  :  el  sapiciis  nerc, 
clcgaiis  atquc  iniisitala  loculio  cst.  Doinde  ,  Omiiis 
)Hii/iVr  allulcrunt :  more  suporiorum  plurali  concliidi- 
lur  singiilaris,  qiiia,  ouiiiis  mulicr  allulil,  usil.ilius 
diceretur. 

[Ib.  2G.]  Et  omnes  mulieres  quibus  visum  csl  seiisu 
suo,  iii  sapienlia  nenmt  pilos  caprinos :  nolandiim  sa- 
piciitiam  iii  iiis  arlibus  sxpe  apcllare  Scrlpiuram  ,  id 

CSt   SOfMJ, 

[Ib.  28.J  El  coinposiliones  et  olcuin  unclioiiis  el  coin- 
pi>.',ilionein  incensi  :  non  composilionos  aliqiias  oxtra 
dcbemus  inlelligorc;  sed  cum  dictuin  essel,  el  coiiipo- 
siiiones,  per  conjunctioiicm  copnlalivam  nonaliudal- 
jiinxii,  sed  quod  dixerat  exposuit,  ut  sciremus  quas 
ro;nposiliones,  et  otcum,  inquit,  wiclionis  el  composi- 
tioncin  incensi :  conipositioncs  auiem  vocat,  quia  es 
Kiiiliis  ista  confecta  sunt. 

III).  29.J  £(  omnis  vir  et  mulicr  guoruin  afferebal  sen- 
suseortim,ut  intrarent,  etfacerent  omneopus  quodcuin- 

'  Edili  Lic  cl  infra,  redcinptionem  :  pro  quo  Mss.  constau- 
ler,  deinplionem,  juxla  j,'ra!C.  L.\X,  apludrema. 


SiO 


que  prccccpil  Domiiius  ficri  illud  pcr  Moijsen,  allulerunt 
f.tii  Israet  demplionem  Domino.  Ergo  oiiinis  vir  ct  mu- 
lier  ,  iniellisuntur  lilii  Israel.  Cator.c  loculiones  si- 
niilcs  supoiinribus. 

[Ib.52,  53.]  Faccre  auruin  el  argciUuni  el  a:s :  pro  ca 
qiiod  cst  facore  cx  aiiro  et  argcnlo  ei  ;cre ;  non  eiiim 
aurum  faciebant ,  scd  ex  auro.  Tale  estctiam  quod 
p:iulo  post  dicil,  £(  operari  ligna ;  boc  cst,  cx  li^nis. 

[III.  00.]  Faccre  omnia  opcra  sancli  lexlilia,  el  varia 
texcre  cocco  et  bysso,  facere  oinne  opus  arcliitectonictim 
varieiaiis.  Ecce  ei  in  rebus  loxlilibus  arcbiicctonicum 
opus  appellat :  mirum  nisi  proplerea,  qiiia  laberna- 
culum  liebat,  quod  .Tdificii  siiiiilc  fuit,  et  taiiqua.ii 
domus  crigebatur.  Quid  aiitiin  dic:it  opera  snncli , 
non  cvideiiler  appaicl,  ulruiii  sancli  .sacordotis,  quo- 
niam  ct  dc  stola  vel  dc  sloiis  ejus  lixc  dicuiitur;  aii 
saiicli  Dei,  iu  ciijus  cullum  hxc  fiobant;  an  opera 
sancii ,  sicul  dicebalur  Sanctum  ct  Sanctnm  san- 
cloriini. 

[II).  xxxvi,  8  (n).]  Ilumeralia  continenlia  ex  ulrisqtte 
pariibus  ejus  :  iioii  dixit  cx  ulrisqiie  partibus  coiuin  , 
quamvis  illa  humeratia ,  non  humcralc  dixisset,  sicut 
solet  bumeialedicere;  ipsum  enim  appellavit  plurali- 
ter  liuinenitia,  sicut  stoKim  el  easdcm  slolas. 

[Ib.  5"  (/').j  Et\Eliab  filius  Acliisamach  de  tribu  Dau, 
qui  architcclonalus  est  lcxlilia  et  consulilia,  et  diversi- 
coloritt,  texere  de  cocco  et  bysso.  Novo  more  dicuntnr 
arcliitectonari  lcxtilia.  Eliam  illudaparte  toluininlcl- 
ligendum  est.quod  ait,  texere  cocco  el  byssu  :  ex  his 
enira  et  cxlera  intelligimus,  id  est,  purpuram  et  Iiya- 
ciiiilium. 

[Ib.  XXXIX,  51.]  El  fecerunt  filiilsrael  sieut  pra:cepil 
Dominus  Moysi,  ila  fecerunt  :  plenum  essel,  etiamsi 
noii  addcreiiir,  ila  fcccrunt. 

[Ib.  XL,  14.]  El  fccit  Moyses  oinnia  qucc  prwcepil  ei 
Doininus ,  iia  fecit  :  simililer  ut  diclum  est  dc  filiis 
Isracl. 


(fl)  Apud  LXX, 


(I  L\x  :  At  in  vulgala  cap.  38,  v.  23. 


LIBER  TERTIUS, 

Loculione^  dc  Levilico. 


(a)[LEVlT.  cap.  i,  y  2.J  llomo  ex  vobis  si  obluteril  dona 
Domino  a  y.ecoiibus,  a  bobus  el  ab  ovibus  offerelis  :  lioc 
cst,  si  a  pccoribus  offerclis,  a  bobus,  ab  ovibus  offe- 
ictis.  Ovium  nomiiie  eiiain  caprarum  genus  iiiclusit, 
sicut  iii  aliis  locis  solei. 

[Ib.  II,  6.J  £/  confringes  ea  fragmenla  :  id  esi,  con- 
fringendo  f:icies  ea  frigniciita. 

[Ib.  IV,  23.J  £(  cognilum  ei  fuerit  peecatumquod  pic- 
cavil  in  eo.  Duo  modi  locutionis  liic  notaiidi  sunt,  ol 
peccatum  peccavil,  et  quod  addidil,  iii  eo.  In  qun  ciiiiii 
iiisi  in  ipso,  id  esl  pcccato  ? 

[Ib.  v,  l.J  Si  fliilem  ariima  peecaverit,  et  atidieril  vo- 

(fl)  Mss.  alniuoi  ol  oninos  haclenus  eilili  c;iroiil  prioriltiis 
hijce  31  locutionilius:  qiiu;  cx  Cislerci  '1151  codico,  noonou 
c(  Corbeioiisi  0|iliiii:f  uulx  etaule  800  a:iiios  cou:>crii>t0 
liuuc  i.'riiiuiiii  vuljjauiur. 


«III  juralionis,  et  ipse  teslis  fuerit,  aut  viderit,  aul  con- 
scius  fueril ,  si  non  nuntiaverit,  et  uccipiet  peccnlum  : 
pliis  videtur  habcre,  ei;  iiain  eudeinpto  integre  seqiii- 
tur,  accipiel  peccalum. 

[Ib.  l.J  Si  aulem  aniina  peccaverit,  et  audierit  vocem 
juralionis ,  et  ipse  leslis  fuerit ,  flii(  viderit ,  aul  conscius 
fucrit  non  nunliaveril :  el  posiliim  esl,  pro  idost :  n:im 
sic  dici  posset  iiostrjc  locutionis  consueiudine ,  Si  au- 
tcm  aniina  peccavcrit ,  id  est  audicril  vocem  juraii,)- 
iiis,  et  citcra. 

[III.  3.]  .Aul  teliijerit  ab  imnnnidiiia  liominis,ab  onini 
iininundilia  ejus ,  qttam  si  lcligcril  inquinclur,  el  taluit 
ciim  ,  posl  hoc  autein  cogiioveril  et  deHquerit;  cuiii  rc- 
clo  ordiiic  diccndum  essel,  et  deliquerit,  post  hoc  im- 
lem  cognoveril. 


517  ■  LlDEli 

[Ib.  XV,  IG.]  Aiiima  si  laliicrit  eum  obCmone,  ct  pcc- 
iuverit  noteiis  :  iion  aii,  si  Lilueiit  eani,  qnoniain  ani- 
mani  [iro  lioiniiic  ponil,  sicut  facil  cl  in  aliis,  ubi  ani- 
main  piiiis  dicit,  qii.T!  gcncris  feniinini  cst,  poslca 
iMasciilimim  infcil  gciius  ail  hninincni  referens.  Sed 
liic  miillo  e^l  liLVC  locnlin  prcssior,  quoniamconlinun- 
tiii)  niruinqne  gcnus  posilnin  cst,  iit  dicerctnr,  Aiiiina 
51  tatueril  eum.  llxc  locutio  tcrruit  interpretes  latinos, 
ci  noliicriint  eam  Iransferre,  scd  ita  posuerunt :  Ani- 
ma  si  qiia  laliierit,  el  peccaveril  non  volens,  cum  alind 
sit  utiqiiK  si  aninia  laleal,  aliud  si  animam  laleat :  lioc 
autem  Scriptura  dicil,  si  laleat  eum;  non,  si  ipsa  la- 
tent.  In  givccoautcm  alio  invenimus,  Animam  '  «i  la- 
luerit  ea  oblivione;  sed  etiam  ipse  in  consequentibus 
masculiniim  inlulit  ti\ccns ,  Sacerclos  exorabil  pro  eo, 
et  diinitletur  illi,  quod  ilii  liabet  aOTU.  Unde  apparet 
scriptorem  tiinuisse  soloecismura,  nec  tamen  perseve- 
rare  potuissc  in  generc  fcminino  victuni  cvidentia 
Scripturx  consequentis. 

[Ib.  VI,  9.]  Ista  holocaustosis  super  incensionem  ejus 
super  allare  totam  noclein  usque  in  niane,  ct  ignis  alta- 
ris  ardcbit  super  illud  :  pnlnit  non  lialiere  et,  atque  ita 
dici,  totam  noclem  itsque  in  manc  ignis  atluris  ardebit. 
Sed  addita  ista  conjuiiclio  facit  obscuritatcm  bis  qui 
lii  lalibus  Scriplurarum  locutionibns  non  assucfacii 
siinl. 

[Ib.  li.]  Ista  iex  sacri/icii ,  quod  olfcrrent  illud  filii 
Aaron,  sacerdoies  ante  Dominum  :  nihil  deessel  si  non 
baberet,  illud. 

[Ib.  17.]  Sancta  sancloriim  esl.  Sic  habet  etgrxc.us, 
scd  grxca  loculio  esl,  quara  nostii  qnidam  Iransfene 
noleiites  dixcrunl,  Sancta  sancloruni  sunt. 

[jlb.  52  (n).]  Occident  arietein  qiii  pro  deliclo  ante  Do- 
minim.  Lalini  interpretesaddidernnt,  est,  eldixcrunt, 
iiui  pro  delicto  est,  quod  gr;ccus  noii  h.ibcl. 

[Ib.  VII,  6  (&).]  £/  si  toluin  aul  volunlorinm  sacrifi- 
caverit  donuin  suum  ,  quacumqiie  die  oblulerit  sacrifi- 
cium,  edetur  craslina  die  :  pro  eo  quod  est,  poslera 
die;  unde  alil,  altera  die,  interprelali  sunt. 

[Ib.  VIII,  31.]  Coquite  carncs  in  ulrio  labernaciili  testi- 
monii  in  toco  sancto,  el  ibi  edelis  eas,  et  paiies  qiii  sunt 
itt  canistro  consitmmationis  ,  quomodo  prarepliim  est 
tnilii  dicens ,  Aaron  et  filii  ejus  edenl  eam.  Ilunc  locu- 
lloiiem  quidam  transferre  nolentes  dixenint  quomodo 
proecepit  mihi  dicens ;  quia  hoc  videtur  consequens , 
ille  auteni  in  nostrse  locutionis  consuetudiiie  soloeci- 
smus  est. 

[Ib.  55.]  Et  ad  ostium  tabernaculi  testimonii  sede- 
biiit  septem  dies  ,  die  et  nocte  :  pro  eo  quod  est ,  ha- 
bitabitis. 

[Ib.  IX,  l.]Et  ait  iloyses  ad  .Aaron,  Accede  ad  allare, 
et  \<ic  quod  pro  peccato  tuo ,  et  holocauslum  :  et  exora 
pro  te  el  doino  tua,  el  fac  dona  populi,  ct  exora  pro  eis 
ouomodo  prcecepil  Dominus  Moysi.  Non  ait,  Quomodo 
pracepit  Dominus  mihi ;  sed  ila  locntus  est,  quasi 
f\iigsel  alter  Moyses  cui  Doininus  praecepit,  et  alicr 
Ute  qui  hoc  ad  Aaron  loqncbatur. 

'  sic  vetus  codex  Corheiensis.  .\i  dstercieosis,  Mima.\ 
(u)  Apud  I,XX  :  at  in  vulgata,  ca|i.  7,  v.  2. 
(t)  Ai^ud  l.\.\  :  at  in  Vulgata,  v.  16. 


TERTIUS. 


519 


[Ib.  .\,  8,  9.]  Fi  hi-ulus  csl  Dominiis  ndAaron  dicen„, 
Viiiiim  ct  siccrain  nun  bibelis  ,  ct  caetera.  Quam  locu- 
tionem  Doinini  ita  concludit,  Oiiinia  lecjitima  quce  Zo- 
aitus  est  Dominus  nd  eos  per  maimm  Moijsi :  ciim  [)o- 
miniis  loqucrclur,  iinn  ail,  Qux  lociilus  sum  ad  cos 
pcr  nianiim  Moysi  ;  scd  ca  loculione  usus  estqiiasu- 
perins  ipsc  Moyscs. 

[Ib.  9.]  Legiliinum  (vlcrniini  in  progenics  vcslras  dis- 
tinguere  iiiler  medium  mundorum  et  conlaminatorum,  ct 
catcia.  Notanduin  qiiemadmodum  dicat,  celcrnum, 
qiind  utique  non  erit  sine  finc. 

[Ib.  14.]  Moyses  loqucns  ad  .\aion,  Eleazar  et  Iiha- 
niar  filios  ejus,  inter  ca  tera  etiam  hoc  ait,  A  sacrifi- 
ciis  salutnriuni  filiorum  Israel  brachiuin  ablalionis  ct 
pectuscutiiin  segrcgationis  super  hoslias  adipuin  offcrcnl, 
segrcgnlionem  scgregare  unle  Deuin.  Et  eril  libi  et  filiis 
tuis  et  filiabus  tuis  tecuin  legiiimuin  ceternuin ;  cnni  linc 
totum  (inein  fuisset  liabiturum. 

[ib.  XI,  9.]  Ciim  de  animantibus  qua;  in  aquis  suiil 
pnccipcret ,  qne  sint  eoriim  munda  vel  iinraunda,  In 
aqttis,  ini|nit,  et  in  mari,  et  in  torrenlibus.  Sed  iii  mari 
latini  codices  liabcnl ,  qnia  niniis  insolcns  fuit  plur.i- 
lem  numerum  transrerie  de  graco,  ct  non  dicere  in 
mari,  sed  iii  maribus,  niaxime  propter  ambiguitatein, 
ne  non  maria,  sed  mares  intclligerenlur ,  id  cst  ma- 
sculi  :  nain  niliilo  minus  inbolcns  cst,  sed  tanien  iii- 
lcrprctatura  esl  de  saiigiiinibus ,  qnia  latina  lingici 
sanguinis  iiuracrnm  pluralein  non  recipil,  vcl  iii  ipso 
nominativo  casu.  Nam  etsi  ab  co  qiiod  e^t  mare  ncino 
dicit  niaribus,  dicuntur  taincn  maiia,  cum  sangnincs 
non  dicanlur,  et  laineii  sciipluin  csl,  Libera  me  asan- 
guinihus  {Psal.  L,\(<) ;  et,  Non  conyregabo  coiivcnticuln 
eornin  de  sanguinibus  {Psul.  xv,  i).  Eigo  ct  maribiis 
ita  dici  |  osset  iiisi,  ut  dixi,  ambiguitas  vitaretur.  Toi- 
renles  veio  isto  loco  pro  lluminibiis  posuit  Sciiplura. 
cnni  torrentes  proprie  dicantur  liicinalcs  lliivii  (juisic- 
cantur  a.'stale,  et  ideo  pisces  habere  non  pnssunt. 
Undc  iioiiuuUi  inlerprctes  iioslri  iion  torrentcs  iiitcr- 
preiari,  scd  fluniina  maluerunt.  Poni  aiiiem  in  Scri- 
pturis  torrentes  pro  fluminibus  locus  ille  Psaiini  satis 
oslendit  ubi  legitur,  Et  torrente  votuplutis  liia;  potubis 
eos.  Non  cnim  tale  aliqiiid  intelligi  voluit  iiomine  tnr- 
renlis  quod  ad  tempus  fluerct,  ac  deinde  siccaretur, 
cum  sequalur  et  dicat ,  Quoniam  apud  te  est  fons  viliB 
{Psal.  XXXV ,  9,  10) ;  qua;  utique  seterna  est  ct  inde- 
ficiens. 

[Ib.  21.]  Sed  hccc  edetis  a  repentibus  volalilibus,  qiite 
ambutant  super  quatuor,  qiice  habent  crura  superiora  pe- 
dum  ejus  :  non  dixii,  pedum  suonim. 

[Ib.  44.]  Et  erilis  sancli,  quoniam  tanctus  ego  :  sub- 
auditur,  snin  ;  unde  plerique  nostri  inlerpretati  sunt, 
quoniam  sanclus  suin  cgo. 

[Ib.  XII,  1.]  Et  loculiis  est  Dominus  ad  Moysen  diceiis. 
IIic  usitatissima  locutioest  et  creberrima  in  Scriptu- 
ris,  locutus  cst  dicens.  Scd  ea  qiiae  sequitur,  rarius  rc- 
perilur,  ct  latini  scrmonis  coarclat  inopiam  :  graciis 
cnim  liabet,  xai  tf£i?  Tif^os  aOrsut  liysiv,  qood  laiine 
exprimi  pnssct,  et  dices  ad  eos  dicens;  minus  aiiicm 
offcndii,  si  diuilur,  et  inquics  ad  cos  dicens  ;  et  biuii- 


84*^ 


LOCLTiONUM  S.  AUGUSTIM  IN  IIEPTATEUCHUM 


r.2a 


lius  csl  gra'CO,  qiiia  Ct  illc  non  iii\il,  'ijiij  -.-ii  ««-«u; 
Uyfi/,  ScJ,  ipcli  iTfi;  auroi;  Ir/Mv. 

[lb.xii,2.]  Mulicr  qu(rcu)iique  semenrcceperi!  etpcpe- 
rerilmasculum,el  immunda  eril  scplcmdies:\\oH\'\  ple- 
rlquc  noliieruiil  liansforre  ,  scd  ita  ilixoruni ,  Mulier 
■•ua;cunii;ue  semcn  reccpeiil  et  pepererit  masculitm,  im- 
imnda  erit  seplcm  ilics.  llla  ergo  loculio  quoniain  ct 
era'CO  cloiiuio  inusilala  esl,  possft  ncc  iii  gncco  liaiis- 
ferri  :  qiiia  vfro  cain  Gnvcos  liaiisfcrre  non  piguil, 
cur  Latinos  pignciil,  ignoio. 

[Ib.  *.]  Triginla  cl  Ires  dics  '  scdebit  in  sanguine 
mundo  suo.  Siiniliicr  ct  de  illa  qu*  feiniiiam  pepcril, 
dicluin  esl,  scdebil  in  snnguinc  mundo  suo,  scd  diipli- 
calis  cisdom  diobus,  id  csl,  scxaginla  scx  dicbus.  Sc- 
dcbit  crgo  diclnni  cst  inancbil,  non  eniin  per  loi  dies 
dc  sclla  ei  siirgeic  non  liccbat. 

[Ib.  xiii,  2  ]  Iloniini  si  cui  fncla  [ucrit  in  cutecorporis 
cjus  cicatrix  siyni  luciiln.  Nutamliiin  cicalricein  di- 
ccrc  Scripluram  non  viiliicris,  scd  eliain  solius  colo- 
ris  uolain. 

[Ib.  2.]  Et  [uerit  in  cule  coloris  ejus  tactus  leprx  : 
lacluin  dicit  i;:sain  niaciilani ,  quod  ipse  liomo  lcpra 
&it  tactus. 

[Ib.  5.]  El  vidibit  eum  saccrdos,  et  inquinabit  eum  : 
pro  eo  qiiod  cst,  inipiinalum  pronnnliabil. 

[Ib.  5.]  El  pilus  f/iii  csl  in  laclu  convertatur  albus  :  iJ 
cst,  convcrlatur  in  album. 

[Ib.  C.]  Et  purgabil  eum  sacerdos ;  signum  enim  est : 
purgalinn  proiiiiiili;i!iil;  sicnt,  iiiquinabit,  qiiod  siipra 
uixit,  inqniiialnin  proniinliabil. 

[Ib.  7,  8.]  El  viderit  euni  ."iocerdos,  ct  ecce  commulnta 
esl  significaiio  in  cute,  cl  iiiqtiinabit  iltum  saccrdos:  plns 
liabel,  et ;  nam  ca  coiijiiiictione  (lclracla  iulcger  scn  - 
sus  cst  lioc  inodo,  Si  aulein  convcrsa  fucril  siiinilicalio 
in  cule,  posteaijuani  vidil  euni  saccrdos,  ul  purget  illuni, 
el  visus  fueril  denuo  sacerdoti,  el  videril  eum  sacerdos , 
et  ecce  coinmulala  est  signifieatio  in  cule ,  inquiiuibit  il- 
luni  saccrdos. 

[Ib.  9,  10.]  El  lactus  leprm,  si  fuerit  in  homine,  ve- 
iiiel  ad  saccrdotent,  et  videbit  sacerdos ,  et  ecce  cicatrix 
alba  in  cule,  el  hax  mulavit  pilum  album,  el  a  sano 
earnis  tiiirc  iii  eicalrice  :  iJ  esl,  niutavit  pilum  in  album 
colorem  in  cicalricein,  mnlavit  autein  a  sano  carnis 
vira:,  id  csl,  quia  non  laleni  pilum  babet,  qnod  sanuin 
est  in  carne  vivai. 

[Ib.  iS,  46  (a).]  De  leproso  cum  loquerelur,  ait,  Et 
immundus  immundus  vocabitur;  quasi  noii  salis  essct 
seinel  dicere,  immundus  vocabilur.  (jiiaiiqnam  nonniilli 
codices  ita  liabeant,  in  aliu  grxco  iia  invcnimus  scinel 
diclum,  immundus  vocabilur.  Ileni  paiilo  post  dicit, 
Cum  sil  imiiiuiKius,  inimundus  erit ;  quoJ  iii  laliiiniii 
de  grcco  non  sicut  posilum  csl  cxpriini  polnit  :  ail 
enim  Grjjcus,  tlvaOaf «j  iSj  a/aOap-roj  iszui :  quasi  dicc- 
rel,  immiindus  exislcns,  immiindus  erit :  sed  non  lioc 
est  cxistens,  quod  grxcns  dicil  fiv,  sed  si  dici  pos- 

'  Mss. ,  sejc  dics.  Sed  liiiuel  lcgeudum  hic  juxla  LXX , 
Ir.s  dies. 

(<i)  llinc  libcr  lertius  iiicii  it  in  prius  cdilia. 


sci,  essciis,  ab  co  quoJ  csl  cssc ,  naii  ab  co  quoj  csl 
existere.     . 

[Ib.  XIII,  -17.]  Et  veslimento  si  [uerit  in  eo  laclus  tc- 
;»■«;:  poliiii  usitiite  ila  diccrc ,  Et  iii  vcsliiiiento  si 
fiioril  tactus  lopra". 

[Ib.SI .]  Aitl  in  omni  vase  pellicco,  in  quocumque  fiie- 
ril  in  eo  taclus  ■  polcrat  salis  esse,  iii  quocumifiie  fue- 
ril  Inclus. 

[III.  55.]  El  ccce  non  contmulavit  tiiclus  aspectuin 
siiiim  ;  id  esl  coldicjii  in  qiicm  aspicilur;  nnn  ciilin 
aspectum  quo  ipsc  aspicit :  taciuin  (piippeipsani  ma- 
culam  dicil. 

[Ib.  xiv,  15.]  Et  accipiens  sacerdos  dc  hctniiia  olei , 
siiperfundet  in  manum  saccrdoiis  sintslram  :  non 
dixil,  in  manum  suain  siiiistrain,  cu.ii  iitiquc  iii  suam 
faciel. 

[Ib.  XV,  2.]  Viro,  viro  cuicumque  fueril  fluor. 

[Ib.  16.]  Ei  homo  cuicumqiie  exierit  ex  eo  concubiius 
seniii.is. 

[III.  2l.]£t  omne  super  quodcumqtie  dormit  sitpcr 
illiid  :  et  onine  super  quod  sederit  stipcr  illud,  iinmiin- 
duin  erit. 

[Ib.  XVI,  21.]  Et  cmillct  in  manu  hominis  parali  in 
eretnutn:  id  Cst,  eniiltot  in  crcmiim  in  manu  boininis 
ad  lioc  parali ;  dc  hircocniissario  loqucbaliir  cuui  hoc 
diccret :  notandnin  cst  autem  quoniodo  dicat  Scri- 
ptura,  iii  matiu. 

[Ib.  XVII,  3.]  Iloino,  liomo  fiHorum  hrael :  iJ  csl,  cx 
filiis  Israol ;  isia  aiilcm  rcpciiiio  quemlibct  liomiiiciii 
videliir  slgnificare,  id  est,  ille  aut  ille. 

[Ib.  xviii,  7.]  Turpiludinem  palris-tui  et  turpiUidi- 
neni  matris  lua:  non  revclabis  :  liac  loculione  concnbi- 
tuni  vcluil  ciiiii  liis  porsonis. 

[Ib.  \i.]  Turpiludinem  fralris pnlris  tui  nonrevelabis, 
ct  ad  uxorcm  cjus  non  inti^oibis  :  propinqua  enim  tua 
est :  el  posuit,  pro  id  cst;  hanc  cnim  dicit  lurpitudi- 
nem  frairis  puiris  cjiis,  id  est,  turpiiudineni  patrui,  pii- 
denda  uxoris  palrui. 

[Ib.  25.]  Et  exhorruil  terra  eos  qui  insident  super  eam : 
iJ  cst,  sedcs  Iiabenl,  quod  esl  liabilaiil. 

[Ib.  XIX  ,  9.]  El  permeletilibus  vobis  messem  lerra; 
veslrce,  uon  pcrficictis  messetn  veslram  agri  tui  perme- 
lerc.  IIoc  quod  a  plurali  c&>pit,  ct  ad  sin^ularcm  nu- 
nierum  tcrniinavii,  plcrique  laiiiii  inlerpreiari  nolue- 
ruiit,  scd  dixcruiil,  agri  vestri,  ubi  diclum  cst  agri  ttii, 
qiiasi  gncciis  lioc  noii  possct  dicerc  :  raagis  ergo  lo- 
ciilio  notniiJa  fuil  quam  cmoiidanda. 

[Ib.  XX,  17.]  Quictintque  acceperil  sororem  stiam  ex 
palre  suo  aut  ex  malre  sua,  et  videril  lurpiludinem  ejus, 
ct  ipsa  vidcrit  lurpiludinem  ejus,  ttirpiludinem  soruris 
siia;  reveliivil,  pcccaluin  suum  accipient  :  pcccatuin  po- 
sn  I  pro  poena  peccali. 

[Ib.  25.]  Et  segregabilis  vosmelipsos  inler  ntediutn 
pecorutn  mundorum ,  et  inler  medium  pecorutn  iinmun- 
dorutn,  et  inler  medium  volucruin  niundarum  el  iintnun- 
darum.  Segrcgabilis  vosmelipsos,  dixit,  inler  mediuiu 
muitdoru:n  et  immundorum ,  (pioniam  scgreganlur 
munJa  ab  immuiidis,  vel  a  muiidis  iminunJa  :  nova  cst 
omniiio  locutio.  AliuJ  csl  enim,  Scjjregabis  inler  mc- 


1\ 


t.inF.R  QI1\RTI-S. 


d!;iin  icronir.i  nwinioiiim.  eriiitor  imtliuiii  pecnnim 
ijiimiii:d<>  iiiii ,  siiiil  s;i  pissiiiic  loipii  Milcl ;  aliutl  est 
(punl  iiKnlo  :iil,  Scgrcgiibilis  vosiiiclipsos,  laii(pi:>iii  illa 
al);illciiilrissgrcy;i:itcs,  scipsiisspgrogciitabutrisqiie, 
(.■«nipinni  jiiiliciiiido  iiilcr  iilraipic. 

[Ib.  XXI,  l.]Dic  siiccnlodhiis  liliisAaioiK  el  diccs  ad 
^us,  Iii  aiiiiiiubus  iwn  iiiqiiiiiubniiliir  in  gciila  eorniii,  nisi 
11  propiiiiiHO  qiii  proj:iinns  csl  eis  :  iii  luctii  tiicit  qui 
JebcHir  aiiim:il)iis  ileliiiiclorum;  ideo  ciiim  higctiir, 
.jiiiii  exccsscrunl. 

[Ib.  5  ]  El  catvilmin  iwn  rademini  snpermorlnum,  ct 
siiper  caiHcs  suas  non  secabimt  scclioncs  :  iisilata  cssel 
l()ru'.io,  cainos  suas  iion  sccabunt  sectionibiis. 

[Ib.  7,  8.]  Mniierein  [orid.ariain  cl  pro[aiiain  non  ac- 
cipient,  ct  mulierem  cjeclam  a  viro  suo;  quoniam  san- 
clus  est  Domino  Dco  suo  :  non  dixit,  quuniani  sancli 
suiit,  sed  laiiqiiam  do  unn  loqucrclur,  ciim  ca^iK^ril  a 
pUirali.  Deinde  sequilur  singularilcr,  SancUlicubil  ' 
ciim  ,  dona  Doinini  Dei  veslri  istc  olferel ;  sanclns  cst , 
qnoniam  sanctus  ecjo  Doininus  qni  sanclilico  eos  :  iiirsus 
ad  pluralem  concliisit. 

[Ib.  XXII,  11]  Si  auleni  saccrdos  possederil  animnm 
emptam  pccniiia,  liic  edcl  de  pnnibus  cjns  :  luin  dixit , 
lia;cedel,  cuni  aniniain  dixeril,  qiiie  gciicris  est  fe- 
(iiiiilni ;  sed  poiiiis  ad  illud  respexil  quiid  pcraiiimam 
sigiiilicai-c  voluil,  id  esl  linmiiicm. 

[Ib.  12.]  El  filia  lioiiiii.is  saccrdolis  si  [ueril  tiro  uHe- 
iiigcnic  :  id  esl,  si  nupsciit  viro  a!ieiiigen;B. 

[Ib.  20.  27.]  El  loculns  esl  Domimis  nd  Mogsen  di- 
ccns,  Yiluluin  aul  ovem  aut  capram,  cum  nalum  fuerit, 
et  erit  septem  dies  snb  matre  sua :  plus  videtur  liabere, 
el ,  socundum  usilalissimas  loculioiics  in  Scriiiluris, 
qiias  laliiii  jilcrique  Iransfcire  nolueriiiit. 

[Ib.  52.]  Et  sanclificabor  in  viedio  filiorum  hrael : 
qiiod  cst,  .sanrtus  lialicbor;  ncqiie  ciiiin  Domiiius 
eliam  pr:i'ler  lilios  Isncl  iion  esl  saiiclus.  Eo  sensu 
dicluin  1  sl  cl  iii  oralinne  doniiiiic:i,  Sanclificcinr  no- 
mcn  iuum  {ilallli.  \i,9),  id  est ,  sanctum  liabealur 
ab  lioiiiiiiibus. 

'  Edili,  Snnrtilicai-i.  Mss.  Sanclificabit.  Apud  I.XX,  Ilagiii- 
teis,  Suticlificubii. 


f;2i 

[lli.  xxiil,2.]  Loqnire  ad  fili-:s  Israet,  et  dices  adeos, 
Sotcmiiia  Doinini  qum  vocabilis  vocala  sancla,  isla  suiil 
soteniiiia  niea  :  sex  diebus  fncies  opera  :  ciim  ad  plu- 
res  loqueiiduiii  dixcril,  lampiain  ad  uniiiii  poslca  lo- 
quiliir. 

[Ib.  I5c(  16.]  El  7mmerabiiis  vobis  a  die  crnsiino  sab- 
bali  qna  oblnlerit  greniium  supcrposilionis,  seplcm  sepli- 
vianas  inlegras  nKHicrnfcis  ;  iion  dixit,  iiuiiicr:ibitis , 
ciiin  aii  pliires  supcrius  loqiiercUir. 

[Ib.XMV,  1 1 .]  Et  cuni  nominasset  filiiis  niulieris  Israe- 
tiiidii,  noinen  nialedixil :  cuni  liic  noii  aildidci  il ,  Dci, 
u:inifcsiiiiii  esi  laincn  nnnien  Dci  csso  iiitclligciidiim 
ciii  i!ia!c.li\il. 

[1b.  15.]  llomo,  lioiHx)  si  maiedixerit  Dcuin  ,  sniim 
pcceuliim  uccipiet.  Ecce  iilii  satis  ajiparet  liiciilionis 
csse,  ciiiii  (lieitur,  Ilonio,  liomo,  taiiquam  dical,  liomn 
i!!o  aiit  ille  ,  lioc  est  qiiicuiicpie  lionio  :  iioii  siciil  qiii- 
daiii  piilavcruiil,  Ilomo,  liomo  ila  dici,  taiiqiiam  !:iii- 
dabililer  iiuncupclur,  ac  si  diccrclur,  Hdiiio,  scii 
liomo;  id  esl,  iioii  qua!i»cuinqiie  veliil  siuiilis  pecori, 
scd  qui  vere  sit  lioiiio  :  queni  sensum  nnii  esse  veruin, 
scd  loculioiiis  lioc  cssc  Scripluiaruni ,  apcric  liii: 
ostciulilur,  cum  in  eo  dicitur  qui  culpaliir,  non  qui 
laiiilatur. 

[!b.  XXV,  i6.]  Cum  de  scrvisagcret,  quos  liccrct  ba- 
bere  Isiaelilis,  Et  erunt  vobis,  inquil,  in  possesiionem 
iii  {etcrnum  :  cum  uliqiie  xleriii  moricndo  csse  non 
piissenl  vel  domini  vcl  scrvi;  Klcriiuin  ergo  dixil,  iibi 
iion  est  lcmporis  pr;eslitiilus  modiis  qiiniisipio  ser- 
viaiit  sicut  coiistiliilus  est  cis,  qiios  iii  roniissioiie  di- 
milli  jiibet  lilierlali  su;p. 

[lU.  xxvi ,  5.]  Si  in  praceplis  nieis  ainbuluveritis ,  et 
mandata  mea  obsercuverilis,  cl  fecerilis  ea,  el  dubo  pln- 
viam  vobis  in  lempore  suo  :  siipcrfliiiim  csl ,  cl ,  ciin- 
siicliidiiii  loculioiiis  noslra; ,  .«cd  niore  Scriplurariiui 
addilum;  sequcbalur  eiiim,  dubo  vobis. 

[Ib.  18.]  Et  si  tisque  adliuc  non  obedieritis  milii,  et 
opponnm  casiigure  vos  septies  in  peccatis  vestris  :  eli:im 
liic  supcifluura  csl,  ct ;  sequebatur  enim,  apponam 
ciisligare  vos  :  qund  aulem  ait,  seplics ,  pro  (imni  iiu- 
mcro  accipiendum  est. 


LIBEll   QV^iilTUS. 


Loculiones  dc  ^umeris. 


[Nl'U.  cnp.  I  ,  ^  i.]  El  vuoiscnm  ei-un  unusquisi;ue 
scciindum  caput  uniusciijusque  princianiii. 

\\\>.  22,  20  J  Eiliis  Siineon  secuiidnm  projiiiiquilalcs 
eoruni,  secundum  poputos  eoruin ,  secundnin  doinos  [a- 
niiliarum  eorum ,  secundum  nuineruin  noniinum  eorum, 
secunaum  cavut  eorum,  omnia  tnaiculinu,  a  viginli  annis 
ei  suiira,  oinnis  qiii  procedit  tn  virlnle,  rccognilio  eorum. 
11.1'C  lociilio  quod  non  dicil,  filii  Siineon,  vcl,  cx  filiis 
Siuieoii,  sed,  fitiis  Simeon,  dalivu  casu,  el  liuc  servat 
diiiiccps  iii  cxtcris  Iribubus,  non  esl  Iraiislala  ab  in- 
iirprciilius  laiinis  quos  inspicere  poUiimus.  lii  sola 
uutciii  Iiiliu  Uiilicii,  ipia:  piinia  numcrala  cst,  nun  cst 
Sasct.   ArGi:sT.  III. 


is:a  Incnlio  :  iioii  enim  ait,  Filiis  Uiilicii  sccuiijiim 
propiiii|uilates  cnrum  ,  ctc,  Sed  nil ,  Et  [uernnt  lilh 
Ilnben  priinogenili  Isrnetis  sccundum  propiiiijuitales  eo 
rum ;  cl  dcinde  siaiililer  ut  iii  ca;teris. 

[lli.  5t.]  Et  [ecerunt  filii  Israet  secundum  omiiiu  qias 
mandnvit  Domiiius  Mogsi  el  .l«io» ;  iln  feccrnnl. 

[Ib.  III,  5.]  Sacerdoles  qni  uncli  snnl,   qnornm  cun- 
siimmaverunl  maniis  eornm  sacerdolio  fungi. 

[Ib.  IV,  14.]  Et  imponent  snper  ittud  oinniu  vasa  ejus, 
qiiibiis  ininislrntit  in  ipsis. 

|lb.  V,  7.]  El  rcddet  cui  deliqnit  ci  :  (piiilani  lonili*- 
neni    islam    Iransferrc    nolcnles ,    enicinbiin   ni.!;i;o 
,'Dix-aciJl.J 


R3 


LOCLTIOM.M  S.  AUGUSTLNI  JS  UEPTATEUCHUII 


vcrlia  tiaiisliilonml,  tlicciiics,  Et  rcddc:  ci  ciii  dclujnn. 
[Ib.  Cl  rii-  aul  miiticr  qiiiciimqiie  fcceii'  ab  onviibiis 
pcccBtis  liiimanis  :  i\on  ail,  iiindniKnic  fcccril;  sed 
lociitio  csl,  ubi  scxiis  m.isiiiliMUS  pionomcii  vindica- 
vit,  (|iiamvis  poslcrius  fcminimis  sit  posilus,  (iu;e 
lo(;iitio  usitala  non  csl. 

[Ib.  H.]  Viri  liri ,  .-i  y,rac(iriciita  fiicril  u.xor  cjiis : 
iiou  solum  qirw  geminaxil  iioiiicii,  ul  dicerel,  Viri, 
viri,  scJ  clijni  iitiia  .iiltliilit,  cjiis,  iiolanda  lociilio  cst. 
[11).  ii.]Si  supcrvciiicl  illi  spirilus  zclandi,  illuaulein 
non  fucri:  iiiqiiiniiln.  cl  addiicel  hoiiia  iixorcm  suiiin  iid 
r.nccrdutcin  :  suiiciliuum  csl,  ct,  st:il  S.ripturis  usitala 
locinio. 

[111.  18.]  Erit  aqua  argnlioiiis,  qiia  malcdicilur  Uccc: 
liaiic  loculioncm  inusilalam  fccil  ordo  veiborum ; 
■pussct  eniiii  usilate  ita  tlici ,  Eii!  "'/«n  anjulioiiis  lia-c 
<;ua:  maledici  ur,  aiit,  Eril  liivc  aqua  argulionis  quiv 
vialedicitm;  vcl  si  quid  aliiid  usilata  vcrba  ordiiiando 
dici  potcsl. 

[Ib.  19.]  Innocensc  slo  iib  aqiia  aryuiioim,  qua:  miile- 
ilicilur  hccc.  In  b:ic  loculionc  i;on  soliis  vcibonim  ordo 
imisitale  soiial ,  sctl  ctiain  casus  niuialus  cst  :  esset 
rtjim  integruni  ct  usilaiuin,  Innocens  eslo  nb  liac  aqua 
argulionis,  qiiK  maledicitiir ;  aut,  nb  aq:iu  nrgiitiunia 
liac,  qua;  inalcdicitur. 

[\h.  27.]  Et  infliibilur  vcntrcm;  pro,  iun.iliitiir.von- 
Irc  :  Ikcc  loiuiio  et  apud  huinos  aiictorcs  frcipiciita- 
tur;  scd  iulcrprcies  nostri  qui  eam  traiisferrc  nolue- 
Tiint,  dixcriiiit,  Et  injlabilur  veiiter  cjus. 

[tb.  vi,2]  Vir  vcl  nuilicr  quiciimqiie  magne  voveril 
rolum  :  non  dixil,  (puccuinquc. 

[Ib.  9.]  Et  radelur  capnt  suuni,  lalis  lucutio  est  qua- 
lis  supcrius,  inllnbilur  ventrem. 

[Ib.  vii ,  5.]  Sex  veliicnla  tecla  et  duodecim  boves, 
vcliiculum  a  diiobus  principibui ,  et  viluliim  a  singulis : 
in  liac  lociitione  notandiim  putavi  cosdem  dictos  vi- 
itilos  ([iios  bovcs  dixeral;  scd  Iioc  ctiani  grrccum  idio- 
nia  esse  pcrliibciiir. 

[Ib.  1 1 .]  1'rinccps  unus  quolidic ,  princcps  quolidie 
olfcreiit  domi  sua  :  pio  co  ul  diccret,  singiilis  diebus 
singuli  principes. 

Ilb.  15.]  Xitulumunum  pro  bobus,  et  liircum  ex  ca- 
pris  uitum. 

[rb.  Mii,  19.]  Et  nonerit  in  filiis  Israel  accedcns 
flioruin  Jsracl  ad  sancta  :  videlur  poluisse  sufficere, 
Et  non  cril  in  filiis  Isract  accedens  ad  sancla ;  aut  certe, 
■non  erit  filiorum  Isracl  accedcns  ad  sanctn. 

[Ib.  20.]  Et  fccil  Uoyses  et  Aaron  cl  omnis  sijnagoga 
■     filionim  Isiael  Levitis  sccundum  qiuT  prwcepit  Doiiiinus 
Hoijiii  de  Lcvitis ;  ila  fecerunt  eis  filii  hracl. 

[Ib.  IX,  13.]  Et  homo,  liomo  quicumque  niuiidus  fue- 
ril ,  ct  1)1  rinm  longinquam  non  est ,  et  defucrit  facere 
fiascha,  cxlernanabitur  anima  illa  de  populo  suo  ."ergo 
hunio ,  homo ,  loculio  cst ,  ac  si  diceict ,  (piicumquo 
liomo  ,  ille  vcl  ille. 

J!b.  17  ]  Et  cum  ascendissel  nnbes  a  tabernaculo,  et 
postca  pi  onwvcbniit  filii  Isracl :  potcral  pienum  essc, 
tl  ciim  asccndis:,ct  nubcs  a  laberiiaculo ,  pronwvcbim! 
flii  hracL 


[Ib.  X,  1 ',.]  El  proinovebunt  ordo  caslrorum  fiUorum 
Juda  priini. 

[Ib.  17.]  Et  promovebunl  filii  Gerson  et  filii  Mernrl '. 
fiitori  icmporis  verbum  posiiit,  ciim  rcm  gestain  prx-- 
icrilam  iiarret ,  sicui  in  siiperioribus  cum  dc  nube  lo- 
qnerctur,  ad  ciijiis  niouiin  vel  stalioncm  caslra  promii- 
vebaiit  vcl  consislcbant  (Exod.  xii,2I,22),  atque  ita 
dcinccps  in  plurium  proinotionibus  Iioc  vcrbo  iititur. 

[Ib.29.]£/  dixil  Moijscs  Obclh  filio  Riigttcl  Madianila 
gciicro  Moijsi  :  noii  ait,  gcncro  suo. 

[Ib.  50.]  Et  di.xit  ad  eum.  Non  ilw,  scd  ad  terram 
mciim  cl  ad  progcniem  meam  :  snbauditur,  ibo. 

[Ib.  XI,  i.]  Et  promiscuus  qui  erat  in  eis,  concupive- 
runt  concupiscciitiam  :  singularcm  posuil  pro  plurali, 
ut  promiscuus  diccrct,  nou  promiscui;  et  lamcii  plu- 
ralcm  rcddidil,  cuin  ail,  concupivcrnnl. 

[Ib,  G.]  Nunc  aiilem  aniiiia  nostra  arida,  niliil  praler 
in  manna  oculi  nostri :  dcsunt  verba,  cst  ct  suiit ;  plc- 
nuin  qiiippe  cssct,  Aninia  nosira  arida  cst,  niliil  pras 
tcr  in  inaniia  suiit  oculi  noslri  :  nam  quidaiii  inlcr- 
prclcs  ila  transtulcruiit,  cl  addidcruiil  vcrba  qnu:  nun 
sunt  in  gricco. 

[Ib.  8.]  Et  molcbant  illiid  in  nwla. 

[Ib.2l.]  Se.rccnta  mitlia  pcdiltim,  in  quibus  sum  in  eis. 

[II).  23.]  Et  abslulit  de  spiriiu  qiii  super  ipsnm  :  sub- 
auditur,  aiil  cral,  aut  crit.  Scd  lianc  loculioucin,  quK 
dicitiir  cllipsis,  gra'C0  cloqiiio  faiiiiliarissinjam,  ct, 
quanlum  puto,  etiani  hebrao,  latinos  inlcrpictcs 
iraiisfcrre  piguil,  cum  cl  iii  laliiia  lingna  rrequciilelur, 
quamvis  niiniis  quam  in  grsca. 

[Ib.  53]  El  percussit  Doniinus  pliujam  maijniim  valde: 
notanda  fuit  loculio,  percussit  plagam;  non,  pcrcussvt 
plaga,  quod  est  usilaiiim. 

[Ib.  xn,  3.]  Et  homo  Moijscs  lcnis  vuUlc  :  suTiainIrtur, 
crat. 

[Ib.  9.]  Et  ira  animationis  Domiiii  supcreos  :  subaii- 
diitir,  facta  est. 

[Ib.  10.]  Et  ecce  Maria  lepresa  acut  nix  :  el  bic  siib- 
auditur,  facla  cst. 

[Ib.  XI11,  20.]  El  qum  terra,  in  qua  isli  insidcntsuper 
eain  ;  el  quce  civiialcs,  in  qiiibiis  isli  habilani  in  ipsis. 

[Ib.  25.]  Locuin  ipsnni  qucm  noiiiiiiiivcruiit  vallcm 
Bolri  * ;  cuni  snpcriiis  dixlssct,  Ycncrunt  iu  vallein 
Botri  ;  diclum  cst  crgo  per  anticipationcm ,  iinn  qtiia 
jani  lioc  vocalialiir  qiinndo  vencruiit,  sed  cuin  scribe- 
reliir  liic  liber,  jaiii  vocabaliir. 

[II).  52.]  Qnoniam  forlior  nobis  est  mnijis  :  usitala 
essel  lociilio  si  non  liabcrel,  magis. 

[Ib.  53.]  Et  prolulerunt  pavorem  tcrra;,  quam  cxplo- 
ravcriint  eam. 

[Ib.  35.]  Terram  quam  Iransivimus  eam  e.xplornre, 
terra  comedens  qui  hiibitant  supcr  cam  esl  :  diccndimi 
aulem  fiiit  iisilale,  tcrra  quam  transivimiis  explorarc. 

[Ib.  XIV,  7.]  Terra  quain  exploriivimus  eum,  boiia  est 
valde  vatde. 

[Ib.  10.]  El  ail  omnis  sifnagoga  liipidare  cos  in  tapi- 
dibus  :  noii  dicliim  (!Sl,  lapidii)us  ;  ruin  ipsum  tapidare, 
possct  ii.itala  iDCiiiione  sufiiccrc. 

'  MS.S.  crns'-aiitcr,  'otcd. 


555 


LIBER  QUARTUS. 


Wi) 


|lb.  H.]  Et  quousqU''.  non  aeaunt  milii  in  omnibus 
tiyiiis,  quilnis  fcci  in  ijisis?  non  .lit,  qiix  feci  in  ipsis. 

(11).  2i.]  Puer  nulem  minis  Clialcb,  qiwniam  tnirilus 
alins  in  co,  ei  asseculiis  cst  me ,  el  inducam  cum  in  tci- 
ram  :  usilalum  esscl ,  si  non  li.tbciet ,  ci. 

[Ib.  24.]  Et  inducamcum  in  tcrram,  in  quom  intravit 
illiic  :  suflicorcl  usitala  locutinne,  in  qwim  intruvil. 

[\\>.  2(j.]  Et  ait  Dominus  ad  Moijsen  et  Aaron,  diccns : 
hoc  illaliim  est,  ciira  Dominiis  ct  s.uperius  loquereliir. 
Facil  lioc  sxpe  Scrip;ura,  cum  aliqnid  aiiud  vult  di- 
cerc.  iieriini  inducit  loqucnicin,  qui  jam  lo^iuebalur. 

[Ib.29.]  Quolquot  munnuriiverunl  supcrine  :  iion  ait, 
dc  mc,  aul  ;:ilvcrsus  me. 

[Ib.  31.]  I.t  liareditaie  possidebunt  lerrain,  qiiain  vos 
ubscessistis  ab  ca  :  usitatum  essct,  a  qua  vos  absccssi- 
stis ;  ininc  vcro,  ct  qiuiin  ubscessislis  diclum  csl  novo 
nioic,  et  additum  est,  ab  ea,  sicut  Scriptuiu!  loqui  so- 
lciil :  sicul  esl,  Peniiusque  sonnnles  accestis  scopulos, 
id  Cit,  acccssisiis  scopulus,  noii  ait,  ad  scrpulo.! ;  et, 
Devcnere  locos  (.Eneid.  lib.i,  vv.200,  201  ;  el  Itb.  6 
V.  Go8  ),  nou  ait ,  ad  locos  :  ita  cl  quani  aisccssislis, 
non  ail,  a  qua  absccssistis. 

[Ib.  ob.]Ego  Dominiis  loculus  suin,  nisi  iia  fcccrosijn- 
agogoi  lualignce  isli.  Qu.ircndum  est  sane  qnid  sit 
quod  gra^cc  positum  est  ^  /jir,^  '•  nostri  eiiim  inlcr- 
lircles  lioc  pcnc  iibique  intcrprctati  sunl,  »;isi. 

[Ib.  XV,  18.]  /n  terram  in  quam  ego  induco  vos  illuc. 

[Ib.27,  28.]  Si  autem  anima  una  peccavcrit  non  sponte, 
oljeret  cnpram  unam  anniculam  pro  peccalo,  et  exorubit 
SJtc,  rdos  pro  anima  invita,  et  quce  peccaveril  noleiitcr  aiile 
Dominum,  exorare  pro  eo ;  ei  remillctiir  ei.  Iii  liacsea- 
leiilia,  el  illa  locuiio  nolanda  erat,  quod  ait,  exorabit 
sacerdos,  cl  poilca  dixit,  exorare  ,  utrumque  eiiini  si- 
unil  ita  dici  po^set,  cxoiabil  exorarc.  Di  iila,  quod  a 
icmiiiinii  gciicic  iiicipiens  ad  masculinum clausit.  Cum 
eiiim  dixissel,  Si  a»iiiia  una  peccaverii  ;  couclusit  di- 
cens,  cxorare  pro  eo  :  ubi  intelligilur,  pro  eo  liomiiie : 
iiaiii  cl  (|uud  adjuiixit,  et  dimillelur  ci,  iii  latiiio  ipii- 
(lem  iioii  aj^parct,  quia  lioc  pronomen  generis  omnis 
cst;  sed  in  gracco  masculiiium  elucci,  ubi  habel  ci\na, 
quod  liic  positum  esl,ei.  Quod  vero  bic  diclum  est, 
vro  anima  invita  ,  intcUigitur  qiix  iiivila  peccaveril, 
lon  quod  nolit  pro  se  olTerri.  Iloc  eiiiin  eiiam  consc^ 
qiieiitcr  exposuit,  cum  ait ,  et  quoe  peccaverit  nolenter. 
El  ideo  inviiu  posilum  est,  quia  latiiie  non  poluit  ex- 
primi  quod  gr;ccc  dictum  est  iiausia.a6ilani,  non  enim 
poiuil  dici  ooleiitaia,  vel  quid  aliud  ab  eo  quod  nolens 
fccerit. 

[Ib.  30.j  El  anima  qucecumque  fecerit  in  manu  super- 
bia: ;  subaudilur  peccatum :  notandiim  eliain  quod  ail, 
manu  superbia; ,  maiium  ponens  pro  opcre  sivc  po- 
lestate. 

[Ib.  5.J.]  Morte  moriatur  liomo;  lapidale  eum  lapidi- 
bus,  omnis  synagoga  :  et  morte  moriatur,  et  lapidate  la- 
pid.bus,  et  lapidale  ,  omnis  synagoga ,  loculiones  suiit 
iiiusiUitc  nobis. 

[ib.  XVI,  17.]  Et  accipite  singuli  tlmribulum  suum. 

'  Krliti,  ekei.  Al  Uss.  fere  uti  at  iid  lxx,  e  men,  ouod  Num. 
ca,.if  et  55,  aliisque  locis  veriiiur,  n  ,i. 


[Ib.  33.]  E(  dcsccnderunt  ipsi  et  oinnia  quas  snnt  cis : 
pra;sens  posuil  pro  pneleiito,  sunt  |iio  cranl  vcl  lue- 
runt. 

[Ib.  34.]  Et  onmis  Isracl  qni  in  circuilu  eoruin  ,  f»- 
geriinl  a  voce  eorum  :  snbauditiir  cnit;  id  est,  omnis 
Israel  qui  erat  in  circuitu  eorum. 

[Ib.37.]  Quoniam  snnctificavcrunl  ihuributa  peccatorum 
lioruin  in  animabus  suis  :  non  dixil ,  quia  sanctilicave- 
runt  ihuribula  pcccalores  hi  in  animabus  suis;si'(l 
(]uasi  qu;trcrelur  quornm  tliiiribula  pro  eo  ut  diccret 
sua,  dixil,  peccaloruin  lioruin.  Qui  aulcm  sanclilicave- 
riiit,  inlclligcndum  reliqiiil,  id  esl,  qiiia  ipsi. 

[Ib.  XVII, 8  ]  El ecce gerihinavit  rirgaAaron  indonium 
Leri :  lalina  consuetudo,  in  domo  Lcvi  cxigcrcldici. 

[II).  xviii,  C.]  Et  ego  accepi  fratres  veslros  Levilas  de 
medio  fiUorum  Israel  dalionem  datain  Doinino  :  luec  lo- 
ciitio  iii  laiiiium  nccessitate  ita  Iranblaia  cst.  Nam 
gr;vcus  babcl  Ji/ioc  5£So/i5vov,  quod  «■.i  quisqnaiii  latinc 
velil  evprimere,  dicturus  est,  dalnm  datum,  qnia  ct 
Si/xo:  datiim  est,  secundum  quod  dicit  .\posto!us,  Non 
quia  quwro  datiini,  sed  requiro  fructuin  (Pliilipp.  iv,  1 7), 
qiiod  in  gr;cco  5o/ik  scriptum  est :  ct  iii  Genesi ,  Dedit 
Abraliain  dala  filiis  suis  (Geii.xxv,  6) ;  grxciis  liabet, 
'So/jxTx  :  cl  iii  Evangelio,  Noslis  bona  data  dare  filiis  ve- 
stris  (MaV.li.  vu,  II);  So//aTa  "st  in  gra'co  :  et  SzSoiiijoj, 
datiim  esl,  iioii  nomen,  sed  parlicipium.  Ac  pcr  lioc 
dalum  dalum  dici  posset,  lanqiiam  dalum  qund  datur, 
nisi  ambignitas  vilanda  esset.  Ilaiic  ;iml)iguilat>'m  qui- 
dain  nostri  inlcrpretcs  vitarc  conantcs ,  donuin  datuin 
dixcriint;  sed  donum,  gr;tce  Znpoj  diciliir,  non  oiua- 
iinde  lioc  loco  nnn  rccle  dicerclur,  quia  iion  sibi  lioc 
donatiini  a  (iliis  Israel  dicil  Deus,  sed  pro  pri;nogcni- 
lis  sibi  dcbiiis  redditiim  :  unde  et  qu.ie  redduiitur  et 
qu;e  doiiaiU;ir ,  dala  dici  possunt ;  ct  ideo  onine  do- 
niim  cliam  daluin  esl,  noii  omiie  datum  eti;im  donm» 
esl :  qiiia  non  omnc  quod  datnr  continuo  etiam  donaliir. 

[K).  XVIII ,  12  ]  Omnis  primitia  olei,  et  omnis  primitia 
vini  ei  triiici ,  priinilin  eorum  qucrcumque  dcderint  Do' 
mino,  tibi  dedi  ea.  Non  dixit,  oiniiem  primilivum  tibi 
dedi  euin  ;  scd  cum  dixisset ,  omnis  piiinilia  ,  ct  cnu- 
nuTarcl  de  quibus  rcbns  esscl,  inlulit,  tibi  dcdi  ea  : 
nec  sallem  ,  libi  dedi  eam.aut,  tibi  dedi  cas,  id  esi 
primilias  ;  scd  iicuiruin  genus  intulit,  qiiod  quidcni 
ficri  absolula  locutioiie  etiam  in  latina  lingiia  solet. 
Neiiiie  lioc  qiiod  dicluin  csl,  primitia,  bilinuin  vidctur : 
primiliie  qiiippe  nnincri  lanlum  plurilis  dici  solent. 
Scd  si  potneruiit  interprctes  nostri  transferre  qiiod  iii 
gr;x-co  invencrunt,  Son  congrcgabo  convcnlicuU  cornni 
de  sanyuinibiis  (Psal.  xv,  4)  ;  ct  alio  loco  ,  Virum  sun- 
giiinum  cl  dolosum  abominubilur  Doniiiius  (Psat.  v,  7)  ; 
cuin  sangiiis  iii  latina  lingua  minicri  sit  tanlum  si;i- 
gularis  ;  cur  cliam  bic  pigcret  singularem  niinicriim 
primiiin ,  sicut  liabet  gnccus,  cxpriiiiere?  Aliqui  l;i- 
mcii  iiitcrpreles  primitias  transtuleruiit,  et  per  accu- 
sativum  casiiin  ,  ut  diccrent,  oinnes  piimilias  tihi  daha. 
lla  utramque  locutiunem  nobis  inusil;itam  ,  quoinodu 
iii  graco  invcnta  est ,  iransfcrre  noliicruiit. 

[Ib.  XIX,  2.]  Loquere  fiUis  Israel,  et  accipiant  a  te  JU' 
vcncam  rnfam  :  pro  eo  ac  si  dicerct ,  adducant  o.d  ti? ; 


5-27 


I.OCUTIONUM  S.  .\UCCSTI.M  IN  I1LPT.\TEUCIIUM 


ITi» 


aut  ccrte  i:triiiiiqtie  iisilalc  ilitcrctiir,  accipia.il  cl  ad- 
(liicanl  ad  te  jiivcncain  rnriiii. 

[Ib.  7.]  Et  lavabit  corpus  suum  aqiia  :  lioc  intcUige- 
rrtur  clinmsi  iion  liabcrct,  aqua. 
'      [Ib.  9.]  /■-■(  poiift  cxlia  castra  in  locuin  miindiim  :  non 
in  loco  nuiiulo  ilixil,  quoil  laliii.i;  loculioiiis  est. 

[Ib.  lo.]  Oiiiiie  vasaiicrlum  qiiwcuiiuiue  iwn  liabcnt 
altigaturain  alligatani  supcr  ca. 

[Ib.  \x,  9.]  Et  acccpil  Motjses  virgnin  qu(c  aiite  Do- 
rniiiMiii ;  suliaudilur,  erat. 

[Ib.  12]  Oiiici  iioii  crciliilislis  sanclificare  nie  in  con- 
tpeclu  filiorum  Isracl  :  id  csl ,  sanclitatPin  nieain  do- 
clararc.  Sccnnduni  istani  locutioneiii  dicluiii  cst ,  El 
pro  cis  saiiclifico  ineipsum  (Joan.  xvii,  19)  .  ct  iii  oia- 
lioiic  Doiniiiica,  Saiiclificclur  iwinen  luum  {Mallli.  vi,G). 

[Ib.  15]  El  iiicoUc  (uimus  in  jEijyplo  dics  plurcs  : 
)ii'0  ,  aniiis  imiliis. 

[Ib.  18.]  El  diiil  ad  eum  Edoin  :  lioc  csl  gcns  ipsa  ; 
noii  eiiini  adliuc  vivcb.il  Edom  qui  cral  Esau  :  siciit 
ipsi  qiii  nuniios  iniscriiiii ,  Isracl  vocabaniur ,  quod 
1  rlns  nomcn  uiiius  lioiiiiiiis  crat. 

[Ib.  19.]  El  diciwl  fi  fUi  Isiacl,Ju:cla  nioiUem  Irans- 
ibiinus  :  si  autcin  de  aqtia  tua  bibciiinus  cgo  el  pccort^ 
iiica,  dabo  iiretiuin  tibi  :  satis  clcgaiitcr  a  plurali  transit 
ad  siiigul.irc.n  numeruin,  lano.iiam  Isiacl  dicercl,  cuiii 
dixisset,  filii  Isracl ,  cl  a  vcrbis  cirpisscl  nuiiicri  plu- 
ralis,  (piod  cst,  (laiisi/iiiiiKS  ct  bibciimus. 

[Ib.  50.]  El  vidil  oiiniis  synognga  quia  diiiiissxis  esl 
Aiiron  :  non  facilc  lioc  vcrbuni  rcpcritur  iii  Sci  ipturis, 
dimiisus,  pro  co  rpiod  cst  inoi  tuus  ;  boc  el  iu  Evan- 
gclio  CjI,  ulii  ait  Sinicon  ,  iVunc  dimillis  scrruin  tiitim 
in  pacc  (Luc.  n,  29)  :  voruiii  tiiiiicn  a:to;i  15  babcl  iii 
gi-jcco,  <iUod  magis  a  risoliilionc  quam  a  diiiiissioiic 
di'.-tuiii  soiiat ;  iioii  eidiii  dixit  apdtj ,  qiiod  siiic  dubio 
cst,  diiiiiltis. 

[Ib.  30.]  El  fleterunt  Aaron  triginla  dies  omiiis  do- 
iims  Israel  :  iinn  di.xil,  (lcvit;  ncc  dixit,  tota  vel  uni- 
versa ,  sed  omnis ,  qnasi  plurcs  esscnt ;  sicuii  e^l, 
-<nnis  liomo,  quod  dc  omnibus  dicitur,  longe  ulique 
.liiid  quam  tolus  homo,  quod  dc  uno  dicitur  :  scd  as- 
tiduo  poiiii  Scriptura  omne  pro  loto. 

[Ib.  XXI,  5]  Et  dclrahcbat  populus  ad  Deum  el  ad- 
versus  Uoijsen  .-iion  dixil,  dc  Dco;  sed,  ad  Deum.  Quam- 
\is  banc  locutioncm  quidam  traiisferre  nolcnlcs,  de- 
lialicbimt  de  Deo ,  translulerunl. 

[111.  7.]  Ora  ergo  ad  Deum  ut  aufcral  a  nobis  serpen- 
lcin :  sicul  cl  in  E\odo  dicluin  csl,  ranam  (Exod.  viii, 
C),  siiigularc  pro  plurali. 

[Ib.  XXI,  9.)  El  (ucltim  cst  quaitdo  inoinordit  scrpens 
liiiminein  ,  et  aspexit  in  wneiiin  serpentein  ,  et  vivcbat : 
iioii  soluin  lioc  liabel  ista  loculio  quod  vcrlit  rnoduni 
vcilii,  cl  a  specie  perrecla  prateriti  lcmporis  ad  ini- 
pcrfeclam  clausit,  sed  eliam  qiiod  plus  liabet,  et. 

[II).  11.]  Et  elevanlcs  ex  Oboth ,  custra  collocavenml 
in  Aclialgai  trans  in  ereino  :  boc  csl,  iii  ulleriorc  ercmo. 
[Ib.  XXII, 25.]  Et  percuss.t  asinam  in  virga  :  noii  dixit, 
virgi  sed,  iii  osrjn. 

|U  t'  '•;  It-  In  malediclioncm  inimicorum  meorum 
/;>'fi,  \    1   t  »  bcncdixisli  bcncdictionem  :  iion  dixil. 


biiicdiciioiic ,  scd  tanquani  diccivt,  ccce  dixisti  beiie- 
diciioiiciii. 

[Ib.  12.]  QtMcuiitfine  iniseril  Deus  in  os  mcum,  lioc 
observabo  loqui :  iKin  dixit,  [\xc  observabo. 

[Ib.  15]  Veni  mecum  adliiic  in  locum  alium,  deqtio 
non  videbis  ettm  inde. 

[Ib.  XXV,  4.]  Ei  ail  Domintic  ad  Moysen,  Accipe  du- 
ccs  populi,  cl  oslcnta  cos  Doinino  conlra  solein,  et  averte- 
lur  ira  aiiimalionis  Doinini  ab  Israet :  cum  Dominiis 
loqiicreliir;  nondixit,  et  ostcniacos  milii.ei  avcrictur 
ira  mea  ab  Isracl. 

[Ib.  l.j.]  Domiis  (ttinilicv  est  iladian:  dftniulierc  iioc 
dixil,  quic  cum  adultero  Israclita  pcrcussa  est;qiiil>ns 
verbis,  quantum  piito,  intoUigi  voliiit  iiobileni  rnisse, 
ut  diceret  cam,  domus  (amiliw,  sicut  jaui  viilgo  ad  iiisi- 
giicdiviti.iruinot  patciTainiliasctiiiaterfamiliasdicilur. 

[IIi.  xxvi,  1.]  El  loculus  esl  Doininus  ad  iloysen  et 
ad  Eleazar  sacerdolem  dicens,  Accipe  principiuin  toliiis 
synagoga;  fitiorum  Isract  a  viginli  aitnis  el  supra  :  ne- 
taiiduiii  quid  appellavcril  priiicipium,  robur  scilicel 
fflatis  iii  jioiinlo. 

[III.  xxvii,  20  et  21.]  Ul  exaudianl  cuin  fitii  Israel; 
ct,  In  ore  ejtis  cxibunl;  ct,  In  ore  cjusiittroibunl,  id  cst, 
cuiii  jusscrit. 

[Ib.  22.]  El  (ecil  iloyses  secundtiin  qiios  prcecepil  itli 
Domiitus ;  el  assumens  Jcsiim  slaluil  eum  aiile  Eleaza- 
rtim  sacerdolem,  cte.,ubi  liiic  nolanduin  fuit,  qiiia  ciim 
jain  dixissct,  El  (ecil  Moyses  seciiitdum  qiice  pra;cepil 
ilti  Doiniiius,  cadem  ipsa  rcpctit. 

[III.  25.]  Et  commendavit  eum  sccttndum  qna:  prace- 
pit  Doininus  Moysi  :  non  ait,  scciiiidum  qiiic  pncccpil 
illi  noiiiiniis. 

[lb.xxviii,l5.]fltTiiiwmrfeciii!rimsi»u7rt.,i;iisco»s;wr- 
sam  in  oleo  agno  uiii  :  id  cst  siiignlas  dccinias  siiigiilis 
agiiis  ;  quod  eiiini  ait,  Deciiimm  decimain,  sigiiilicavit 
qiiod  re|ictend.c  sint  decinur  per  singulos  agnns. 

[Ib.  10  el  17.]  Et  in  incnse  primo  iitiarta  dccintu  men- 
sis  litijus  dics  (cstus,  scplcm  dics  azyiita  cdclis  :  notan- 
dum  diem  festuni  pcr  pliircs  dics  cclcbraii ;  ei  laiiicn 
diem  feslum  dici,  non  dies  fcstos,  ipsius  fcstiviiatis 
ccleliralioiiem,  qiiotqiiot  dies  lcniicrit. 

[Ib.  XXIX,  1.]  Etincnse  seplimo  unaincnsis  Sccun- 
diiin  lianc  loculionem  dicliini  cnI  in  Genesi,  Et  (acla 
esl  vcspera,  et  (uclum  est  mane  dies  uims  [Gen.  1,  5)  : 
nam  ei  ibi  sicut  liic  grxciis  liabcl  >i/x--p«  ;>'^':>  imde 
qiiidain  liic  iiilerprelantes  priina  die  mensis,  nccessa- 
riaiii  loculioiiem  pi'a:lcriiiiseriiiil,qiiaiii\is  a  scnteiilia 
vcrboriim  noii  rccesscrinl. 

[Ib.  2.]  Yilulwn  unum  ex  bobus,  arielcm  nimm  :  non 
ait,  cxovibus.sicut  illud  cx  bobus,  cum  cl  ilUid  si  de- 
csscl,  )ilenum  osset. 

[Ib.  2.]  Agnos  aniiiculos  siiie  vitio  scptcin  :  lioc  qiitxl 
iii  agiiis  posiiit,  siiic  vi!io,  pcr  oiiinia  subaudiliir,  cl 
in  vitulo  scllicct,  ot  in  arictc. 

[In  i.]  Deciina  dcciina  agno  uiti,  seplem  ugiiis :  id  esl, 
singiila  '•iingiilis. 

|lli.  39.]  Exccplis  volis  'ccs!ris,ct  volunlitria  vcslra,  ct 
hotocauilomata  vestra,  sacrificia  veslra,  et  tibniniiia  w- 
slrn,  ct  saluliiiiu  rcslra.  Il.iiic  loeulionem,  si  vel  gncca 


S29 


i.mn  CU.U4TUS. 


53« 


«sse!,  non  no::ircm  :  non  onim  ,iit,  ExceiHis  volis  \o- 
sH-is  ct  viiluMlJiiis  \e>tiis,  ilratcra,  iit  C(C|icrnl;  scd 
iiciHie,  Excc|Ua  vola  vesira,  ul  ab  ipso  velni  soloci.i- 
snii)  inci|ii'rct  :  scil  ciini  prius  rectc  iisilala  lociitioiie 
liixi.-scl,  Exccjitts  votis  Vistris ;  ea  liciiidi;  adjnnxit  pcr 
alinni  casnm,  nlji  snbaiidiri  iioii  possil,  exceplh,  sed, 
ciccpta;  quod  non  adniiltit  nec  gra^ca  nec  laliiia  lo- 
cuiiit. 

[  II).  XXX,  3  ]  Homo,  liomo  qukumque  rovent  voluni 
Uuiiiiiw  :  prn  cn  quod  cst,  oinnis  lioino. 

[  II).  4.]  Cmn  aiitem  viulicr  toteril  volum  Doiniiio, 
oui  defiiiieiil  dcfuiitione  iii  doiiio  palris  siii  in  juvciiliile 
suii.  llic  muliereni  fcminam  dicit  etianisi  viigo  sit , 
iiiore  Scrlpluranim  :  unde  ctiam  de  Clirislo  est , 
qnod  ail  .A|)Ostuliis,  Facliim  cx  muUcre  {Calnt.  iv,  i), 

[  Ib.  -l.  ]  El  audicril  pnlcr  ejiis  rola  cjiis  et  dcfinitio- 
ncscjus,  qunsdcfiiiivil.  Ucfiiiiiioiicsdcfiiuvil,  lociitioest, 

[Ib.  i.]  Defiiiivit  advcnus  nuimam  sitam  :  id  esl,  ad- 
vcrsusdclcclalioiies  animx  sux. 

[  Ib.  4.  ]  Et  laciicril  puter  ejus ,  et  slabuiit  oiiinia 
vola  ejus  :  bic  plns  L:ibel  ,  el ;  nam  intrgcr  scnsus 
csl,  Si  audieiil  et  lacueril  paler  ejus,  slabunt  omnia 
voln  eju». 

[Ib.  7.]  Si  auiem  facia  fuerit  viro  :  iiitelligilur,  nu- 
(iscrit;  Scriplura  sic  Inquitur. 

[Ib.  ".]  Et  vola  ejus  sujier  eam  :  subauditur,  sunt, 
quod  nonnulli  inierpreles  etiam  addidcrunl. 

[Ib.  13.]  Umnia  quacumque  exierint  ex  labiis  ejus  se- 
tuuduin  rotn  ejus,  el  secundum  defimtiones  qiia;  adver- 
$usaiiimam  ejus,  non  maiiel  ei,  et  cum  c.xspectarelur  n«- 
incrus  pluralis,  ul  diccret,jio«H)a;ie»(t'i;iiam  ita  iion- 
nulli  inlerpretali  suiit,  viianles  isium  quasi  solueci- 
snium. 

[  Ib.  XXXI,  4.]  ilille  ex  tiibu ,  et  mille  ex  tribu,  cx 
oiniiibus  tribubus  Israet.  Numquid  duodecies  dixil  mil- 
Ic  ?  Et  lanien  rcpetilio  isla  millenos  signilicaL 

[Ib.  8]  I  nierfecerunt  in  gladio  :  quod  usitale  diccre- 
liir,  iiiterfccerunt  gladio. 

[Ib.  10.]  Et  omnes  civilatcs  eorum,  quw  in  liabilatio- 
iiibus  eoruin  :  subauditur,  crant. 

[Ib.  10]  Et  rillas  eoruin  succenderunt  in  igni  :  quoi 
usilate  diccrelur,  succenderunt  igni. 

[Ib.  18.]  Et  omnem  muilitudinein  mulierum,  qua:  non 
novit  concubilum  mascuU,  vivific.ite.  >'usquam  certius 
apparct  licbrxa  locntione  mulieres  eliain  diei  virgincs 
solcro. 

[  Ib.  28  el  29.]  Et  a  diiiiidia  pnrle  eorum  accipielis,  cl 
dnbis  ea  Elcazar  sacerdoti  priinilias  Domini  :  non 
di\it,  dabitis. 

[Ib.  35.]  Et  animcc  hominuma  mulieribus,  qua:  iwn 
cognoverunt  concubitum  viri ,  omnis  aiiima  duo  et  tri- 
ginta  millia  :  el  Iiic  superior  locutio  coiifirinata  esl, 
inulieresdici  eiiam  qua;  non  cognoverunl  concubiluni 
viri,  id  esl  virgines. 

[II).  54.]  El  uccepil  Mogscs  et  Elenxnr  sacerdos  aurum 
a  cliiliiircliis  ct  a  cenluiionibus,  et  intulit  ea  in  uiberna- 
cuiuin  leslimonii.  \idetur  dicere  dcbuisse,  ct  iiitnlil  il- 
luu  iii  iabcrn.aciilum  losliinonii ;  quoniam  auruiu  ac- 
crptuiii  cbsc  Diu-dixeiat.  ct  plciiiiue  I.itini  codices  sic 


biboiil  :  scd  ideo  pluraliler  videtnr  illatum  ul  diccret, 
iiiiuHt  ca,  qnia  mulia  vasa  fuerant  siiperius  commemo- 
rala,  in  quibus  crat  hoc  auruni. 

[!h.  xxxii,  1.]  Et  pecora,  multitudo  erat  fitiis  Rubcn 
el  filiis  Gad,  mulliiudo  copioza  vnlde  :  ncin  dixil,  ct 
pecornm  multiludo  erat. 

[  Ib.  1.]  Et  ridentnt  regionem  Jazer  et  regionein  Ga- 
Innd,  ct  crnt  locus,  tocus  pecoribus  :  non  jungendum  est 
in  prnnniiliaiione  quod  bis  dixit  locus;  sed  subdistin- 
gnpnilum  ,  et  erat  locus,  et  dcinde  inferendiim  ,  locus 
pecoribus.  Qiiasi  enim  exspeeiarctnr  qnalis  locus,  iia 
rcpelitio  elcganter  illata  est. 

[Ib.  2.]  Et  accedciUcs  filii  Iliiben  et  filii  Gad ,  dixe- 
ruiit  cid  Jloijsen  et  Eleaznr  sacerdotem,  et  ad  principes 
(•jiwgoga;,  dicenles  :  non  est  isla  vel  gr.Tca  vel  latina 
Incutin,  dixeruiit  dicenles ,  scd  licbrsea  videtnr. 

[Ib.  5.]  Delur  lcrra  isla  famulis  luis  iti  posscssioiiem  : 
qiiasi  de  aliis  diccrent,  cuin  siLi  peterent. 

[Ib.  12  J  .YoH  cniin  secuti  suiit  posl  me,  prwter  Cha- 
leb  filius  Jephone.  Videtur  dicere  dcbuisse,  praeier 
Clialeb  filinm  Jeplione;  sed  nominative  inlulit,  quia 
praxessit ,  secuti  suiit.  Est  autem  ista  locutio  ctiam  la- 
tina ,  scd  rara. 

[Ib.  13.]  Doiiec  consumerelur  omnis  generatio  facien- 
tes  maligna  in  conspeclu  Doiiiiiii  :  non  dixit ,  faciens 
maligna  ;  neque,  facientium  maligna. 

[Ib.  IG.]  Et  accesserunl  ei,  el  dixerunl :  non  ait  quod 
usitatum  est ,  accesserunt  ad  eiim. 

[Ib.  24.]  Et  cediftcabilis  vobis  ipsis  civitates  impedi- 
meniis  veslris  ;  ac  si  dicerct,  aidilieabitis  vobis  ipsis 
eiviiatcs  proptcr  inipedimenta  vesira. 

[Ib.  26,  27.]  liiipedimenta  noslra  cl  tixores  noslrce  et 
oinnia  pecora  nostra  erunt  in  civilalibus  Galaad,  pueri 
aulcm  tui  Iransibunt  omnes  armati :  iion  dixerunt,  nos 
auicm  liaiisibiinus  oiiines  armaii,  scd  tanquara  de 
aiiisdiccrcnt. 

[II).  28. j  Et  commenUavit  eis  Moyscs  Eleazar  sacerdo- 
(.'1)1  el  Jesuin  fdium  Nave,  et  principes  familiaruin  tri- 
buum  Israel.  Non  ait ,  commendavit  cos  Xloyses  Elea- 
zar  saccrdoti ,  quod  ulii|iie  ordo  lucntionis  iisitatai 
exigebat :  per  bos  cniin  introducti  sunt  iii  terrani , 
qiiain  pelebaiit  :  unde  magis  iili  istis  a  quibus  iiitro- 
dncebantur  in  tcrram  postulatam ,  quam  isli  qui  in 
ti  (idiiecbant,  illis  quos  introdnccbant,  coiumendali  vi- 
deniur. 

[!b.  30.]  Si  aulem  non  Iransierint  arinati  vobiscum  in 
belluin  in  conspectu  Domini,  et  Iransferle  impedinicnu. 
eorum  :  plus  baliet,  el. 

[Ib  53.]  Et  dedil  eis  Motjses  filiis  Cad et  filiis  Ruben  : 
plus  liabct ,  eis. 

[Ib.  xxxiil ,  14.  ]  Et  non  ibt  erat  aqua  poputo  bi- 
b.rc  :  pro  eo  quod  est.  ad  bibendiim. 

[Ib.  51.]  Loquere  filiis  Israei,  eldices  ai  eos  :  sufli- 
cerc  videliir,  ioqueie  filiis  Israet. 

[Ib.  32. 'i  Et  omnia  idola  {usilia  eorum  pcrdttis  ca  : 
plus  habct ,  ca. 

[Ib.xxxiv,  6.]  Hoc  erit  vobis  fines  maris  :  oon  aixil , 
hi  erunt  vobis. 


631 


LOCUTIONDM  S.  AUGUSTIM  IN  HEPTATEUCIIUM 


53i 


(Ib.  7.  Et  lioc  mi  vobis  pncs  ad  Aquilonem  ;  padcm 
rcpelila  loctilio  est. 

[Ih.  xxjv,  3.1  F.t  ,nint  civitalct  eit  habitarc:  pro  fio 
qiiod  (liri  snlel,  ai!  Iialiilaiuluin. 

[Ib.  11.]  Refugia  eiunt  vobis  (iiijere  illo  homici- 
dam  ;  qiiod  iisitate  dici  poiest,  ut  rugial  illo  homi- 
cida. 


[Ib.  15.]  Et  incoleequi  in  vobis,  istee  civitatcs  in  refu' 
gium:  singulari  iuiiiicro  posilum  cst  iiicol(r ;\ii  cst , 
liiiic  inciilx  qni  in  voliis,  qiioniam  miniis  liabcl ,  exl  : 
iion  cniiii  ait ,  liui  in  vobis  esi ,  iiolissima  loculioiie  , 
sed  laiiorc  in  lingiia  lalina  qnain  in  gracca. 


UBER  QUIJYTlfS. 

lx>cmioucs  de  ueuleronomio. 


«-^©O-B®^ 


[Deuter.  cap.  i,f  1.]  V s<]nc ad  jlumen  ma<jmm,flu- 
mcn  Euphniicm  :  iion  dixit,  usque  ad  llumeii  iiiagnum 
Enpliralem. 

[Ib.  17]  E(  jndicium  quod  durum  fuerit  a  vobis,  affe- 
rctis  illud  ad  me  :  non  dixil,  qiiod  duriim  fiicril  vobis, 
fCil,  a  vobis;  id  est,  ila  durum ,  ut  a  vobis  judicari 
iion  pnssit. 

[Ib.  Z5.]Sividebitaliquisvirorum  istorum  terrnm  op- 
limam  hauc  ,  quam  juravi  patribus  eorum  ,  pra;lcr  Clia- 
lcb  fdiiis  Jeplwiie,  liic  videbit  eam  :  el  in  libro  Niime- 
rorum  islnm  loculioncni  notaviinus ,  quia  non  dixil , 
pra-ter  Chalcb  filium  Jcphone ;  scd  ,  filiiis. 

[Ib.  II ,  7.]  Dominus  enim  Deus  vester  bencdixit  lc  in 
omni  opere  manmim  (iinniHi ;  nnn  ail .  bcnedixit  vos 
in  onmi  npcro  manuum  vcslrariiin  ,  cum  pricdixissct, 
vesler,  iioii ,  tiius. 

[Cb.Si.]  .V/iiie  crgo  surgile,  el  promovete,  el  pertrnns- 
ile  vcs  vnllcm  Arnon ;  ecce  Iradidi  in  manus  luas  Scon 
regcm  Esebon  :  non  di\it,  in  inantis  vestras,  sed  a 
lilurali  ad  singularcm  Iransiit. 

[Ib.  IV,  7.]  Quoniam  qua:  cst  gcns  magna.  cui  est  ci 
Deus  nppropians  illis :  duo  suiit  hic  nnlanila  ;  vel  quod 
aii ,  ciiicst  ci,  vel  quod  non  ait,  appropians  illi,  sed, 
api'ropians  illis. 

[Ib.  12  ]  Et  simililudinem  non  vidislis ,  sed  voccm  : 
ciim  vox  r.on  pnssil  videri ,  sed  generaliter  lioc  ver- 
bum  posuil,  tanqiiam  .id  omnem  corporis  scnsiim  vi- 
dere  pcriiiical. 

[I!>.  Ij  cl  11.]  Inquam  vos  ingredimiiii  illo,  hcere- 
dilare  cain  :  pUiium  essel  cliniiisi  non  addiluin  csscl, 
illo. 

[Ib.20.]  Et  cdiixil  vos  de  fornace  ferrea  cx  /Egyplo  : 
lornaeem  fcrreani ,  duram  tribtilalinnem  i;iteirgi  vo- 
luit  :  sccundiim  hoc  cl  dc  Jnscpli  diclum  csl  in  Psal- 
mis ,  FiTiiim  pertransiil  animam  ejus  (Psal.  civ,   18). 

[Ib.  22.]  Etnon  transeo  Jordunein  hunc;  quasi  cl 
aliiis  sit  Joi  danis  :  ex  bac  locutinne  arbilror  sa:pc  dici 
«:tiam  hiinc  iinMulum ,  quasi  alius  sit. 

[Ib.  25.]  Si  HiilciH  genuciis  filios  ct  filios  filiorum 
t.turum  :  iiotanda  Inculio  cst,  ubi  ct  avos  ncpolcs 
dkit  gignerc. 

[Ib.  29.]  Et  quwretis  ibi  Domiimm  Deuin  vcslrum ;  et 
invenietis  cum  ,  quaiido  exquirelis  cum  ex  toto  corde  tuo, 
ftex  tola  anima  luu  in  Iribulatione  tua  :  noii  dixit,  in 
lovo  cordc  veslro  ,  ct  iii  loia  anima  veslra  ,  in  Iribu- 
latioiic  vi-sira. 


[Ib.  32^.]  Inlerrog^ite  dies  priores,  qiti  fuenint  priorei 
le:  iion  dics,  scd  liomines  inlclligenduin  est.  SiiniU- 
ler  el  lioc  nntaiuium  qiiod  ctiatn  siipcrius  cum  dixe- 
rit,  Inlcrrogate  pliiraliler,  priorcs  le  inlulit  singulari- 
tcr;  nnn,  piiores  vobis. 

[Ib.  34.]  Si  ct  leutavit  Vcus  iiigressus  accipcre  sibi 
gentein  de  media  gcnle  :  /cii/ni'i/ ,  pro  eo  qiiod  est  vo- 
luit,  posiluin  est,  atil  qiiid  arntd  :  quiid  aulem  ait,  de 
mcdia  genle ,  de  mcdiis  gentibtis  iiilelligeudum  cst, 
singulari  pnsito  pro  plurali ;  sicut  serpeniem,  ranam, 
et  lociislam  ,  pro  serpeniibus ;  ranis  ct  locuslis,  scri- 
pliim  Icgimiis. 

[Ih.  31.]  Secundum  omnia  quce  fecil  Dominus  Dcus 
vester  in  jEgijplo  coram  le  videnle  :  nibil  tninus  esL, 
etsi  non  addaiiir,  videnle. 

[Ib.  v,  5.]  El  ego  slabam  iiiler  Dominum  et  vos  iii 
lcnipore  illo  ,  anuunliare  vobis  verba  Domini ;  quouinm 
limuislis  a  facie  igiiis ,  el  non  ascendislis  in  moutein , 
dicens ,  Ego  suin  Dominus  Deus  luus ,  ctc.  Diccns  po- 
suit  pro,  cum  diceret. 

[Ih.  \i.]  Et  advena  quiincolil  inle  :  populo  dicluni 
accipicndum  est ,  noii  quasi  uni  bomini,  quia  in  po- 
piihi  incnlit  advena. 

[Ib.  15.]  Propler  hoc  constituit  libi  Dominns  Deus 
tuiis ,  ii(  observes  diem  snbbati ,  et  sanclificnre  cum  :  si , 
cl ,  noii  liabcret,  nnn  viderctur  inusilata  lociilio,  ut 
observes  diein  sabbuti  saiictificare  cuin  ;  atit  cerle  si  ila 
cssel,  iit  ohscrvcs  diem  s.ihbali  cl  sancliliccs  euin  ; 
aul  ila ,  proptcr  hoc  coiistiluit  tihi  Dominus  Deus 
lutisobscrvarc  diem  sabhati  et  sancliruare  euui :  iiuiic 
vero,  u(  obscrves  diem  sabbali ,  et  saiictificare  eum  , 
imisilala  ct  noianila  Inculio  csl. 

[Ih.  VI ,  15.]  Atlende  tibi,  ne  dilalctur  cor  luum  ,  et 
oblivisrnris  Domini  Dei  lui :  nntandum  eliain  in  iiialo 
dici  possc  dilal:ilioncm  cnrdis ;  cxsullalio  qtiippe  in 
dilal;itioiie  iiilclligiliir,  ctii  cunlraii;c  suiit  angustia; , 
iil  csl  trisliiia  :  utrumipic  autem  polcst  ci  in  boiio  ut 
in  nialo  accijii. 

[lii.  20.]  Et  erit  cuin  interrogaveiit  lc  filiiis  tum 
criis  diceus  :  cras  posuit,  pro  fuluio  qiiocumipie 
lcnipnrc. 

[ib.  VII,  1.]  Seplem  gentes  magnas  et  multas  ;  qiio- 
nmdo  crgo  niuliris  ,  si  scplcm?  scd  mulias  dixil  iiiiil- 
liiiidinciu  babciitcs. 

|lli.  2.]  .Voii  dispones  ad  ros  (cs/a»iciiium ;  cuin  de 
gct:til)iis  diccrcl:  icst.-tmcniiim  crgo  pro  pactoposiiii 


^  LIDER 

(Ib.  Zet  i.]  F.t  fitiam  cjus  non  sumes  plio  tuo ;  disce- 
icre  cnim  facicl  /iHum  luum  a  me,  et  serviet  diis  aliis , 
et  irascetur  indignatione  Dominus  in  vos  :  non  ail ,  iia- 
scar,  sed  lanqiiam  de  alio  dicerci. 

[Ib.  K,  l-l  Civilalcs  mngnas  el  muratas  usque  in  fof- 
fam :  liyperbolice  dicinm. 

[Ib.  4.]  Ne  dicas  in  corde  tuo,  cum  consumpserit  Do- 
minus  Deus  luus  gentes  istas  anle  [aciem  tuam ,  dicens , 
Propter  justitias  meas  induiit  me  Dominus  hivredilare 
teTTam  bonam  istam  :  ordo  esl ,  Ne  dicas  in  corde  tuo 
dicens. 

[Ib.  28.]  A'e  quando  dicant  inhabitanles  tenam, 
unde  eduxisti  nos  inde  :  more  Scriplura;  additiim  est, 
inde. 

[Ib.  H,  3.]  Quoe  fecit  virlulem  ^gijpiiorum  :  hac  iii- 
terprcles  quidam  laiini  miiius  inleiligcnlcs  noluerunt 
dicere  viriuiem,  sed  virtuii,  \e\  excrcilui ;  qunniam  id 
qund  ait  Gricus  ojvxuiv,  nonnuUi  cxerciliim  inlel- 
l.-xcrunl.  Scd  clegans  loculio  est ,  Qum  fccii  virtuicm 
ecrwn  ;  intelligendum  esl  quid  eam  fccit ;  qiioiiiam  ad 
niliil  eam  rcdcgil :  sed  quia  pluraliler  dictum  est,  idco 
subobscurum  csl. 

[Ib.  6.]  Quos  aperiens  terra  os  suum  degtulivil  cos, 
et  domos  eorum  ,  et  tabernacula  eorum  :  dux'  Incutioncs 
liic  noiaiul;c  sunt ,  quod  et  addilum  est ,  eos,  curt 
sufliccre  possct  quod  ail  supcrius,  quos;  cl  domoseo- 
rum  cum  dixissct ,  addidit  el  tubernacula  eorum,  qnasi 
alias  in  crcmo  babcrent  donios  nisi  tabcrnacula.  Scd 
iiimirum  doniiis  iiitelligi  voliiit  liomincs  ad  cos  porti- 
ncntcs ,  sicul  ipsi  populo  dicilur,  tt  nunc  lu ,  domus 
Jacob  (Isai.  ii ,  5).  Nec  isia  loculio  alicna  cst  a  latina 
lingiia  :  n:im  cl  Rnmaiii  dicli  sunt  domiis  Assaiaci 
(Mneid.  lib  I ,  o.  284) ,  quod  ex  Assaraco  Trojano  ori- 
giuem  ducerenl. 

[Ib.  7.]  Quoniam  oculi  vcsiri  viderunt  omnia  opera 
Domini  magna ,  qux  fecit  in  vobis  hodie  :  cum  do  his 
opcrilius  dicerel ,  qua;  per  eremum  facta  sunt  eo  teui- 
pore  quo  ibi  circumducebaniur  per  quadraginla  an- 
iios;  lanien  hodie  dixit,  qund  iiiielligi  voluit  lioc 
lcmpore,  quotquoi  ibi  annos  idera  icinpus  babere  po- 
luisset. 

[Ib.  9.]  Tcrram  quamjurnvil  Dominus  patribus  ve- 
$lris  dars  eis,  seminique  eorum  posl  eos  :  taiiqiiain 
diceret ,  id  esl  semini  enruni  post  eos ;  iinn  eniin  et 
ipsis  dedil ,  sed  ita  ipsis  dedit,  cura  scniini  eorum 
dedil. 

[Ib.  13.]  Si  aulem  auditu  audierilis  oinnia  mandala 
ejus,  quw  cgo  mando  libi  liodite  ;  auditu  videtur  supor- 
lluum,  »ed  lucutio  est  Scriptiirx  sanctx  familiarissimn. 

[Ib.  14.]  Et  dabit  pluviam  terra;  tuw  in  tempore  suo 
matulinum  et  serolinuin  '.  Cum  matutinum  lompus 
dics  dicalur,  nnmquid  liinc  iiilcliigi  voluit  lcmpus 
aniii  primum  ?  Serotinuiii  vero  minus  latiniim  est ;  sed 
noii  poluil  inagis  proprie  de  gr.cco  exprimi  ,  quod  illi 
dicunt  J/t/MV  lamen  etiam  in  latina  lingua  vulgo  iisi- 
latuin  cst ;  nt  dicatur  seroiinura,  sed  quod  tardius 
quam  oportcai  factum  cst ;  bic  vero  tcmpus  anni  po- 
liiis  iniclligi  voluil. 

'  ):ii>.  >;i.inq>ic  bic  ta.iluiii,  matiitinam  ct  ierolinam. 


QIINTUS.  53» 

[Ib.  ibe:  !C.]  F.:  ctim  comederis,  et  smialus  fueris, 
attende  tibiipsi  ne  dilntetur  cor  luuin,  et  pra;vaiicen'.iiii 
et  servialis  diis  aliis.  Jain  siiperiiis  tales  loculiones  nn- 
lavimus  ,  sive  qiiod  a  singuliri  ad  pluralein  lnin--i[, 
sive  quod  in  nialo  vnlnit  inlclligi  dilatelur,  ubi  iioii.nu 
prosporilaicm  f-ignificavit. 

[Ib.  24  ]  El  flumenmngnum  /liimen  Euphratem,  re- 
pciitiones  ista:  usiiaiic  sunt  in  Scripturis,  ei  rom  de- 
conicr  commendaiil. 

[Ib.  25.]  Timorem  vestrum  et  tremorem  vestrum  im- 
poiicl  DominiisDeusvestcr  super  faciem  universa:  tcrra: : 
non  limorem  ct  trcmorcm  quo  ipsi  timent  ettrcmunt, 
sed  quo  liincntur  ct  alios  iremcrc  faciunt. 

[Ib.  XII,  17.]  iVoii  potcris  mamlucare  in  civitalibiii 
tiiis  decimationein  frumenli  lui :  pro  eo  quod  est,  non 
debobis. 

[II).  siii,  16.]  Et  incendcs  civilatem  in  igni :  nns  usi- 
t.itius  dicoromus,  igni. 

[!b.  XIV,  24.]  Si  aittcm  longe  fuerit  via  a  le  :  ac  si 
diccrct,  longa  via  fucrit ;  adverbiura  posuit  pro  no- 
niine. 

[K).  \v,  6.]  Et  fenerabis  gentes  midtas.  Fcner.-.lionem 
Scriplura  dicit  mutiio  dalam  pccuniam,  eli.Tuisi  usuras 
non  acci(iiaiilur  :  unde  cst  et  illud  in  Psalino  ,  Bcalus 
qiii  miserctur  ei  commodat  [Psal.  cxi,  5).  IIoc  enim 
malucrunt  in'crprclari  nosiri,  qui  sentcntiam  polLus 
quam  veiba  scquendi  pulnvciuni  :  nam  in  gra;co 
liabcl  c.-tv£if£i,  qiiod  est  fcncralur. 

[Ib.  C.]  Fj  priiicipnberis  genliuin  multariim;  lui  aulcin 
non  principabunlitr  :  tanquam  diccret,  lilii  noii  donii- 
naliuniiir,  hnc  esl  gcnlcs  :  geiiitivus  eniin  casus  cst 
siiigularis  liujus  pronominis  quod  ait  tui,  ciijusd;Uivus 
est  tibi;  iion  pluralis  nominativus,  cujus  genitivusest 
tuoruin. 

[Ib.  7.]  Si  aulem  fuerit  in  te  rgemis  in  fralribus  luis  ; 
noii  iini  liomini,  scd  populo  dicilur,  ideo  in  le. 

[\h.  7,  8.]  Si  aitlem  fucrit  in  le  egenus  in  fralribns 
tiiis  in  una  ciiilalum  tuaritm,  in  lerra  qnnm  Dominus 
Deus  liius  dat  libi,  non  avcrles  cur  tuum,nequeconslrin- 
ges  manum  tuain  a  fralrc  tuo  egcnte  :  aperiens  apcricf 
manus  tuas  ei,  fcnus  fenerabis  ei  qnantumcumque  postu- 
lal,  ct  qnantam  cgcl.  lliccerte  cnni  npora  inisericordia! 
nrxcipial.nnn  iitiqne  usuraruni  rrndolilas  siiscipicnda 
est  :  mide  apparot  qund  ait,  fcmts  fcncrabis  ei,  m;ilui> 
dandum  quod  postularcl ,  inloUigi  voluisse.  Quod  aii- 
tem  ait,  aperiens  apcries  manus  luas,  lale  est  et  qiioJ 
sequiiur,  [enus  fencrabis,  usiiaia  locutio  est  in  Scri- 
pluris  sanclis. 

[Ib.  17.]Cum  de  anro  porlundcnda  sorvi  pr;rccpis- 
sel,  El  ancillam,  inquil,  liiam  facies  simiHlcr  :  accu- 
sativum  pro  d.iiivo  poncns  ;  iiiin  ail ,  aiicilla!  tii;c  f;i- 
cies,  qiiod  Inculionis  uoMx  consiietudo  poscebat. 

[Ib.  21.]  Si  aulem  fucrit  in  eo  viliuin,  clauditin  iiut 
ccecum,  vcl  omne  viliitm  malum  :  noii  ait,  claudicatio 
aut  cxcitas,  ipsa  enim  suut  viiia ;  scd  claitdum ,  et 
ccecum,  qiiod  sunt  non  vLtia,  sed  aiiimalia  qii;c  liabcnl 
vilia.  IIoo  quoque  nolandnm  esl  qiioil  ail,  i>;.'ih!I!  iiin- 
iuni,  qiiasi  posset  essc  viliiim  bonuin. 

[Ib    XM,   j  jElnon  d"riiiiil  dc  cr.rnibus ,  ilc   'juib-iS 


rss  LOuUTIONES  S. 

tiiiriii/.iiv.-rli.s  rcs;;Tc  dic  /hihio  iisqui'  in  manc  :  pio  co 
.|iio(l  Cst,  iioii  icniaiiebil ca  iioclc,  hoh  dfniiicdlicUmi 
csl. 

[Il>.  xvii,  J .]  Son  olferes  Domino  Dco  tuo  viltdum  vcl 
oiwiii,  in  quo  esl  in  ifiso  vitium  :  usiuua  loculio  esscl , 
in  q-io  est  ritium  ;  seil  isl.l  Sc.ripliiris  CjI  usil:ilior. 

[111.  5.]  K(  lapiddbis  eos  in  lapidibus,  ct  maricntur : 
<|iio(l  ex  iiostra  consiieludinedicereiur,  Ia;>i(lil)ns,  iioii 
fii  liijiidibus. 

[II).  IG.j  Aoii  multiplieabit  sibi  cquum  :  pro  ciiiiis  vci 
pio  (iniiUilii,  cquum  posuil ;  uiulc  nonnulli  cvHimiiim 
imerpiel:ili  siint. 

[II).  15.]  Kon  poteris  constitucre  snpcr  le  hominem 
ttlicmim,  quin  nou  cst  friitcr  tuus :  Non  poteris,  dictum 
csl  pro,  uon  delieliis. 

[III.  xviii,  IG.]  Sccwidam  otunin  qna;  peliisti  a  Do- 
miuo  Deo  tuo  iu  lloreb,  in  die  convocalionis,  dicentes  : 
cum  dixeril  siipi^iius  peliisli ,  diccnles  siilijecil  ,  iion  , 
iliccns. 

[II).  XX,  4.]  OiKiiiirt»!  floiiiimis  Deus  noster,  qui  pra:- 
cedil  vohiscum  :  noii  divil,  vos. 

[11).  XXII,  G.]  .SiotYiinciis  nido  atis  ante  facicm  liiam 
in  via.  Nolanduni  ipiod  occiirfi-iis  dixil  cliam  iioii  ani- 
Iiiilauli. 

[Ib.  8.]  Si  aulem  «dificaveris  domum  novam,  fncies 
coronam  solurio  Ino,  el  non  facies  homicidium  in  domo 
Uia,  si  cadiil  i/tii  cccidil  ab  eo  :  id  esl ,  a  solario  cadat 
<]ui  eecidil;  nimis  iniisitaia  locuiio  est. 

[Ib.  xxiv,  iela.]  Kt  abicns  fucrit  viro  alleri,cloderit 
enm  vir  uovissimus.  Nolaiidum  ex  diiobus  posleriorem 
iiiivissiiniim  dici  :  talis  Inciitio  esl  ct  in  Evangclio  , 
<lu;indo  (luxrilur  ex  diiobus  fratribus  (juis  enrum  fc- 
cciit  volunlalem  palris,  el  respondelur  H0vi.ssii)ms , 
cum  duo  fuciiiil  (Miittli.  xxi,  51). 

[Ib.  C.]  A'o)i  piijneriibis  moliim,  neqiie  snperiorem  la- 
pidem  molw,  quia  nnimam  isle  pigncrul  :  prn  co  qiiod 
csl,  quia  aniniam  pigneras,  si  feceris.  Deinilc  notan- 
dum  animam  dixisse  ,  pro  ca  vita  qiiam  liabel  aninia 
in  corporc  :  cx  qua  loeulioiie  cl  iilud  cst  in  Evan- 
gclio ,  Pioune  iinima  ptus  esl  quam  cica  ( Mullh. 
VI,  25)  ? 

[II).  7.]Si  uulcni  deprchcndalur  honio  fiirans  nnimam 
e.v  fralribus  suis  filiis  hracl  :  aiiiniam  pro  honiiae 
piisuil.  DcniqMc  scquitiir,  (■(  oppriiiiens  eum  vendideril; 
qii;i!  iion  luiniis  iioiaiida  cst  locutio  :  noliiit  ciiiiii  di- 
cerc,  cain,  qiiod  csscl  iiiagis  consequcns  ,  qiioniam 
aniiiiaiii  dixcrat ;  scd  eum ,  id  esl  liominem,  in  ciijus 
feignincatiouc  dixenil  animain. 

[Ib.  10.]  Si  dvbilnm  fiicril  in  pro.rimii  luo ,  dvbilum 
quodcumque  :  rcpeliiio  vcibi  locutioiiciu  iioland.dii 
facit. 

[Ib.xxv,  7.]S'i  aulem  noUieril  liomo  accipcre  nxorem 
(ratris  siii,  el  uscendcl  mulier  in  porla  ad  senatum  et 
dicet,  iVo»  vull  fralcr  viri  mei  suscitiirc  nomen  friilris 
Mii  iii  Israel,  noliiil  friiler  viri  mei.  Qiiamvis  vcrborum 
repetiiioiies  amet  Scriplura,  inusiiatior  esl  taincii 
repptilio  lisc  :  scd  elcgantius  quci-cia!  ostciiiat  af- 
fcctum. 

[Ib.  xxvii,  21.]  Mulediclus  omnis  qui  dormicril  cum 


.\IJC11STINJ  IN  IIKPTATEUCIIUM 


OHiiif  pccore  :  pro  co  qiiod  c.st ,  coni  ubiieril.  Deiiide 
CKii!  OMiiii  pceorc,  pro  co  quod  csl ,  tuiii  qiiolibel  pc- 
corc. 

[Ib.  xxviii,  iS.]  El  servies  inimicis  tuis,  quosimmillet 
Dominus  Deus  luus  super  te.  Gneciis  liabet  ).aT^iu«i(, 
ubi  biliniis  iiiterprelaluscst,  scrvics  :  .solct  aiilcm  lioc 
vcrbuni  iii  e;i  scrvitule  Scripliira  poiicrc,  qu:e  debctur 
Den  ;  iin.Ic  iiIoliiI;Ui;e  a;ipcll;intiir  ,  qui  ca  servllute 
idolis  serviiiiit  :  cigo  liic  iiiiisitate  positum  est  lioe 
vcrbiim.  Qnanqiiani  possit  ciiam  liunc  scnsum  liabcrc, 
(|uod  tani  graviicr  mulla  dixcrit,  ut  iiiimieis  suis  iii- 
miiim  supcrliiciiiibus  taiupiam  diis  scrvisse  coganliir. 
[II).  49.1  ('•cnlvm  cujns  nou  audies  rocem  cjus  :  et  lioc 
niit;iii(liliii  esl,  ipied  cl  ci(;us  dixil,  cl  ejus-,  sicut  lo.pii 
Seri|)tiir,u  soleiil ;  el  in  ipiod  ait,  cujus  non  auilies  vo- 
ccm,  pro  eo  qiKul  cst,  cujiis  liiigiiam  iion  intelligcs. 

[II).  Slcl  55.]  Mollis  inle  cl  lcncra  ralde  fasciiiaiit 
oculo  suo  friitreiu  simm,  el  u.roieui  quiv  esl  in  iinu  ejxs, 
cl  qui  rcliqui  siint  filii  quicunuiue  relicli  fucrinl  illi ;  ila 
ut  det  iini  ex  cis  a  carnibus  filiorum  suorum  de  quibiis- 
eiinique  edel,  eo  qiiod  non  dereHclum  sil  ci  qiiidquam  iu 
anrjustia  cl  Iribuliiliouc,  qua  Iribiiliibunl  te  iniinici  liti  iii 
omiithus  civiliilibus  luis.  Nolandiiin  cst  qncinailiiKuluin 
liic  dictum  sit  fnscinitbil,  pro  iiividebil,  et  liiiqiuiui 
ad  lioc  dcrelicto  ,  iit  nccesse  sit  ei  darc  dc  cariiibus 
lilinruni ,  quas  cogit  necessitas  iii  cibnin  suiiii  ;i  pa- 
)-ciUibiis.  N;ini  ct  in  Provcrbiis  qiind  laliiii  codiccs 
liabeiit,  (Yoii  ccenabis  ciim  viro  itivido  {Prov.  xxiii,  0) ; 
grccus  luibet ,  avSf  i  ^■j.ir.k.a-  j9i(7/,av!>5  aulcin  fascinus 
diciiur. 

[Ib.  C3.]  F.l  eril  sicut  laUalus  est  Dominus  in  vobis , 
bcnefiiccre  vobis  Cr;ccus  liabet,  bcncficcrc  vos ,  nec 
vidclur  csse  s;ilte:i)  gra^ca  liiciilio  :  acciisalivus  lanieii 
pro  d.itivo  posilus  iiitelligitiir ;  undc  malucruiit  laliiii 
iiitcrpiclcs  dieerc  ro6is,  (pi:im  vos. 

[II).  xxix,  2.]  Vos  vidislis  omnia  qitw  fccil  Dominii» 
Deus  veslcr  in  terra  JEijijpli,  coritm  vubis,  Pliiiraoni  el 
servis  ejus  onwibiis  et  omni  lerra;  illius,  tentalioncs 
magnas,  quas  ridcrunt  ociiti  tu:  .•notaiiduin  illas  plagas 
Cliaui  lcnlalioiiCs  vocari. 

[Ib.  x\x,  i.\  Si  fuvril  dispersio  liia  a  summo  Cieli 
usque  ad  sumiuuin  ca:li,  inde  conijregabit  te  Dominus 
Deus  tuKs.  Miruin  si  iioii  bocdicit,  a  summo  coeli  usque 
ad  siimmum  ceeti,  qiiod  solet  cliam  dicere ,  a  sumnio 
terr.c  usiiiie  ad  Miininum  lerrc  :  fortasse  proptcrca 
quia  scciiiidum  id  i|ui)d  et  iste  acr  cuelum  dicitur  , 
conjiingitiir  teiTK. 

[Ib.  I2(;/ 13.]  Non  incoelo  est,dicens,  Quis ascenJel  yi 
cielum  .  et  accipicl  nobis  illud,  f'  ludientKiuua  facie- 
mus?  Neqiie  Irans  mnre  est,  dicens ,  Quis  trniisfrelnbil 
nobis  Iraus  miire,  et  nccipicl  nobis  illitd,  et  audientes 
illud  fticicmus?  liiccns  pro  co  posuil  qiiod  esl,  ul  di- 
cas  :  nova  loculio. 

|ll).  XXXI,  8.]  El  Domii.us  qui  comitalur  libi  lecum. 
(III.  IC.]  /'.'(  (/i.ri(  Domiitns  ad  Moijscn  ,  Kvce  lu  dor- 
mies  cum  pittribus  luis  :  hoc  vcrlx)  ejiis  mortcin  sigiii- 
licavit. 

[!b.  27.)  Amaricantes  cratis  quw  nil  Oetim  :  iii  est, 
aiini  icabaiii  ca  iju;c  Dci  suiit. 


Cn  LIBER 

[Ib.  29.]  Scio  cuiin  quia  pusl  obilum  meum,  iiii'iniiate 
iiiiquilalem  fncielis  :  uiio  vei  bu  aulem  grxce  dicilur , 
jiii7!i!/a(i'm  ['iciclis,  qiiod  esl  «vo/i^,uete. 

[Ib.  29.]  1-1  occuneiU  vobis  iimla  novissiiiium  dici-um: 
sic  eniin  luibel  graciis,  pro  in  novisbiinis  diebiis,  aul 
iii  iiovissiiiio  dicium. 

[Ib.  XXXII,  G.J  yoiiiie  liic  ipse  paler  tiiiis  possedit  te, 
et  fecit  te,  el  creavit  /i;.'ordo  iiolaiidiis  cst;  prius  cnim 
videiur  dicerc  debuissc,  creavit  te  el  fecil  le,  el  deiiide, 
posscdit  te.  Quomodo  eiiim  iiilelligiUir  posse  possidcri 
qiii  non  csl  ? 

[Ib.  14]  Cuiii  adipe  rcmim  triiici.  lla-c  nielapliora 
niiiiis  iiiusilal.T  cst,  ul  rcnes  Irilici  intclligantur  velul 
inlerioia  trilici ,  uiide  furina  ejicitur  :  l:oc  eniin  el 
adipein  dixit;  nam  bnc  noininc  ctiam  farinnm  solciit 
Gra-ci  diccrc  :  bnc  cnim  Iiabet  gixcus  iii  Exndo,  ubi 
scriplum  csl ,  Elcvaules  fmiuain  siiper  Imiueros  sitos 
(Exod.  XII ,  51) ;  gnccus  ijuippe  inlcrprcs  trTfaT«  po- 
siiit,  fiund  sunt  adipes. 


SEKTUS.  5J8 

[Ib.  20.]  Filii  in  quibus  non  est  fidcs  in  cis  :  usilala 
Scripturis  loculio. 

[Ib.  56.]  Qiwiiiam  judicabit  Doininus  populum  suuin , 
cl  in  scrvis  suis  ccnsolabilur  :  pro,  servos  suns  coiisn- 
htbilur ;  iiisi  forle  ipsiini  coiisolari  dieii  iranslalo 
verbo  ,  velut  ab  indignatione  ct  otrcnsionc  ,  qna  cuia 
offendunt  mali.  .Sic  aulem  ejus  consolatio  accipienda 
cst,  non  cx  more  hominum,  siculnec  ira  et  zelus,  ei 
catera  lalia. 

[Ib-  57.]  ibi  sunt  dii  corum.  in  auibus  Mcbanl  in 
ijisis  :  plenuiii  cssel  et  siiie,  in  ipsis. 

[Ib.  40.]  El  jurabo  dexteram  ijii'am;:d  est,  per  dcx- 
lcrani  meain. 

[Ib.  42  («)  ]  Latnmini  coeli  siinul  cum  eo,  et  adoreiil 
eum  oiniics  AiigcU  Dei  :  alii  codiccs  babciit,  el  adoienl 
eum  oiiines  fiiii  Dei.  Kilios  autcm  Dei  diclos ,  ipii  Aii- 
gcli  siiiil  in  Cflclis ,  non  facile  in  Scripluris  saiiclis 
iiivenilur. 

(fl)  Al)Ud  l.XX. 


LIBER  SEXTVS, 


[Jos.  cap.i,  y  14.]  Vos  aulcni  Iransibilis  expediiwrcs 
frutribus  veslris,  oiiinis  fortis  :  id  cst ,  omnis  quicuni- 
qiic  in  vobis  fortis  cst. 

[II).  111,  4.]  Ut  scialis  viam,  quam  ibilis  eam  :  iilciium 
cssot,  etiam  si  iion  Iiaberot,  eam. 

[Ib.  V,  15.]  El  factum  est ,  ciiin  esscl  Jcsus  in  Jeri- 
Wio  ;  notanda  locuiio  cst;  nonJum  quippe  crant  iii 
eadem  civiiate ,  cujus  portae  coiitra  illos  clausa;  fuc- 
rant ,  uiulo  factum  est  ut  iii  eam  iiitrarc  non  possent, 
iiisi  muri  cjiis  cecidissent  circumacta  arca  Domiiii  : 
crgo  iii  Jericlio  dictuiu  cst,  iii  lcrra  qiix  pcrtinercl  ad 
Jcriclio. 

[Ib.  VI,  1.]  Dc  Jcricho.diclum  cst  cum  clausa  cssct, 
A', c  quisquam  ex  illa  piodibnl,  ncqite  iiilroibal  :  utiqiie 
iii  ill.im  snbauditur,  nuii  ex  illa  ;  boc  appclatur  gra;ce 

[lii2l.]  Domiiius  dicit  ad  Jesuiii  :  Ecce  ego  Irado 
iibi  subjiigatam  Jericlio  ,  el  regem  ejus  qui  est  in  ea  , 
polenles  foriHudine.  Miraiidum  ipiod  non  hic  pnsiiit 
ciinjuiietinnem  copiiiativam  iit  diccrct,  el  potenles 
forlitiidine,  quain  soloi  Scriiilura  tam  assidue  pnnorc, 
iit  ciiam  ibi  iiiveniatur  ulii  sciisiiin  solitx  locuiinnis 
impedial  :  an  cl  Jcricho  cl  rex  ejus  dicti  sunt  poten- 
tes  forlilndine  ? 

[Ib.  23,  ct  IV,  9.]  Et  Raab  meretricem  et  domtim  pa- 
Krnam  ejus  vivificavit  Jesus,  et  coinmorata  est  in 
hracl  usq-iein  liodicrnum  diein.  Nolandumcsl  quem- 
adinoduiii  dicat  Scriptiira,  usque  in  hodiernum  dieni, 
quod  a^sidiie  dicit ;  nam  ct  de  lapidilius  illis  diinde- 
«■iin  qiii  posili  sunt  ubi  Jordanis  ex  iiiia  parle  deflii- 
xcrat ,  ei  ex  parte  supcrinre  constiicrat,  arca  traiis- 
euntc  \el  pnpnlo ,  ita  dictiim  esl ,  quod  cssent  ibi 
ufoue  in  Iwdieiiium  diem  :  qiiod  vidclur  ita  sonare  , 
l£nquain  pojl  pliiriiiinni  loini^nii-  por  hanc  5"crii'1u- 


Locutiones  de  Jesu  Kave. 

raiii  isla  iiarrcntur,  iicc  eo  tcmpore  ii  libri  con^cripti 
facrint  qiio  ciant  ha;c  lecciilissima.  Qiiisqiiis  anlom 
)iutal  bnc,  quid  dc  ista  mcrclriee  dictunis  cst  ,  qiuc 
niiquo  quaiiluin  esla:las  unius  homiiiis  vixil,  ct  tamoii 
diciliir,  usque  in  hodiernum  diem?  De  his  ilaqiie  rebus 
boc  dioitur,  qiia;  non  ila  consliluUc  sunt ,  nt  po-loa 
inulareiitiir  ab  eisqui  cnnslilucruiit  :  quijmododicilur 
aliipiis  in  exbiliiiiii  poriietiiiiin  niissus,  quia  nun  ad 
toiiipiis  prxriniium  Iioc  supplicio  iileclilur ;  noii  quia 
qiiiiqu.im  pnlestcsse  perpetuus  in  exsilin,  ciim  liniiio 
ipse  iinn  po.isil  osse  perpi'tuiis.  Sic  eigo  et  isla  imro- 
Irix  iioii  631  pr.ccepla  aJ  tompus  babitare  in  Isiaol ; 
idco  diclum  csl,  Ks^iie  in  Iwdicrnuin  diein. 

[Ib.  VII  ,11.]  Dominus  dicit  ad  Jesiiiii :  l'CiCiivil  po- 
piilus,  cl  Iraiisgressus  est  lestainenlum  meum,  quud  dis- 
pnsui  iid  cos.  Nolandum  qncmadinodum  lcslaiiicntiim 
a|i|iollot  boo  quod  prxceperat,  ut  anatbema  essol  Je- 
riiliii,  ct  iieino  sibi  iiide  aliquid  usur|iaret. 

[Ib.viu,  li.'(  2.]  Dominus  loqiiens  ad  Jesuni  ait  inler 
c:ctera  :  Ecce  dcdi  in  maiius  liias  regem  Gai  et  terram 
ipsius,  et  facies  Gai  sicut  fecisli  Jeiiclw  et  regi  ejus ,  et 
prwdam  pecurum  prwduberis  libi.  Pr;ecipuc  miianda 
loculio  est,  iion  solum  quia  prxdiiberis  libi  dixit,  laii- 
qiiam  uiiiiis  futura  cssct  illa  prada,  cum  omnium  es- 
sot  fuiiira  ;  nam  tales  locutioncs  usilaiissima;  suiil , 
ciini  Deus  tanquam  ad  unum  loqiiilur,  qiix  ad  po|iii- 
ium  Imiuitur  :  scd  lioc  novum  est  bic,  quia  pra;di\il 
Scii|itura ,  Et  di.xit  Doiiiinus  ad  Jcsum  ,  quem  consl.it 
umiiii  boiniiiein  fuisse;  quud  lainen  dixil  pi(r(/Hiff'» 
libi,  nnii  uliquc  iia  dictum  est,  ut  prada  illa  Iiiijus 
uniiis  hoiniiiis  eSbC  prxcepla  sil,  sed  univcrsi 
poiiuli. 

[Ib.  12.]  El  insidiw  eranl  civiiali  a  ma;i.  Qui  iicscit, 
piilat  istam  civilatcm  maritimam.  Consuetudiiiis  esl 


LOCUTIONUM  S.  AUCUSTINI  I.N  IIEPTATKUCIIUM 


5d9 

aulem  Scriptiiraruni,  ul  occiJciitalfni  paricm,  a  mari 

apiieilel,  vcl  ad  iiiare;  qiiia   ex  ipsa  partc  lcrra  uLI 

li.rc  agebaniur  ,  propius  liabcl  niare  quam  a  ca;tcris 

partibus. 

[!b.  18.]  Eilende  manum  tmwi  iii  gccso,  quod  esl  in 
manu  lua  ,  coutra  citilatein.  Isla  locutio  niilaiula  iioii 
cssct ,  nisi  propter  nonien  (iiiod  oliscuruiii  esl  eis ,  in 
quorimi  coiisuctudiiie  iion  csl.  Qiiid  enim  dicatga^son, 
iion  facile  iiitelligitur  :  lioc  iiilerpresSymmaclius  scu- 
tum  appellassc  pcrhibctur.  Scptuaginta  aulcm  inter- 
pretcs,  secundum  quos  ista  tiaclaniiis,  qui  posuorunt 
gsson  ,  miror  si  ci  in  graca  lingiia  liastam  vcl  lan- 
ceam  gallicaiiam  iiitclligi  voliicnint  :  ea  quippe  di- 
cunlur  gaesa,  quorum  ct  Yirgilius  nieininit,  ubi  ail  de 
Gallis  in  sculo  yEiieoe  piclis  ,  Duo  quisque  Alinna  co- 
rtiscant  gccsa  inanu  {.t^neid.  lib.  8  ,  vv.  661,  662). 

[Ib.  22.]  £(  facli  sunt  inler  inedium  caslioruin,  lii 
liinc  et  lii  liinc.  Duo  notanda  smil  in  liac  loculionc  : 
unum,  quod  cuiu  hostes  qui  viiiccbantur ,  iii  iiicdio 
essent,  tanquam  de  liis  diclum  est,  qiiod  hi  esseiit 
hiiic  et  bi  liiiic,  cum  potius  ila  Israclit;e  lueriiit,  qiii 
cos  in  niedio  posiicrant  peicuticndos  ;  alterum , 
qiiod  iiitcr  nicdiiim  caslroruiii  eos  factos  esso  dicit 
Scriplura,  castr;;  appellans  eliam  productas  acies  in 
pra.-lio  constiliitas,  cum  castra  non  soleant  appellari, 
nisi  ubi  cxercitui>  ad  inancndum  con^istil  :  nisi  forte 
idco  caslra  apjicllala  suiil ,  (|uia  cum  omiiibus  suis 
ibant. 

[Ib.  27.]  Exceplis  pecoribus  et  spoliis,  quce  erant  in 
civilale,  praedati  sunt  plii  Israel  secuiidum  prxceptum 
Doiiiini ,  queinadiiiodum  constituit  Dominus  Jesu  :  ita 
Jittiim  cst  Exceptis  pecoribus  ct  spoliis,  pradati  suiit , 
qiiasi  ipsa  iion  riicriiil  praidati ,  cuiii  potius  ipsa  pra;- 
daii  siut,  et  exccpia  ideo  dicla  sinl,  quia  ba;c  illo  pra- 
lio  sola  consumpia  iion  siint. 

[Ib.  IX,  7.]  lMaelil;c  icspondeiiles  Gabaonilis  dixe- 
runl :  Vide  nc  in  ine  habilcs.  Et  quomodo  disponam  tibi 
lestamenlum  ?  i-Mu  et  supcrius  lales  loculioiics  noUivi- 
nnis  :  boc  est  ciiiin  Yide  ne  in  me  liubiles  ,  qiiod  cst , 
apud  me ,  id  est  in  terra  qiiam  eis  proniiserat  Deus. 
Et  liic  tanquam  ad  unuiii  bomiiicm  videiitur  lucuti , 
cuni  legatus  ad  eos  non  uiiiis  vencrit  :  scd  inore  suo 
genti  cl  populo  responsa  rcddcnlcs,  singnlaii  niimero 
loquuiitur,  siciit  plerumi|ue  et  ad  ipsos  Dcus  vel  du- 
ctor  ipsoruni.  Notaiidum  eliam  quod  pactum  pacis  tc- 
stameiilum  vnc;it  Scriptura  ,  morc  quidem  suo  ;  nam 
sxpe  ita  lnquilur. 

[Ib.  X,  17.]  Et  iiuiiliatum  est  Jecu  diccnles,  Jnvenli 
suiit  quinque  regcs  abscoiidili  ia  spclunca  :  pro  eo  ipiod 
csi,  iiuiiliavcru.it  dicciiles. 

[Ib.  2,1.]  Ita  faciet  Doiiiinus  omiiibus  iiiimicis  restris, 
qiws  vos  debeltabiiis  eus  :  iiiliil  iiiiiius  esset  buic  sen- 
leiili;e,  clsi  iioii  liabcret ,  eos. 

[Ib.  XI ,  19  f(20.]  El  onines  cepil  in  bello,  qiiia  per 
Dominum  facium  cst  conforlari  cor  eoruin  ,  ut  obviiim 
irenl  ad  bellum  ad  Israei ,  ut  eiteriiiinarenlur  :  notan- 
dumest,  conforlari  cor,  non  sciiiper  in  bono  acci- 
piendum. 

[Ib.  XIV,  6  ]  riJ  sfis  vcibum.  qiicd  loculus  csl  Domi- 


5ift 
non  di\it  , 


nus  od  Mcijscn  liominem  Dei  de  ine  et  ( 
lioniiiiem  siium. 

[Ib.  wii,  16.]  Et  di.verunt  filii  Joscjli,  ^'on  sii/ficil 
nobis  mons  et  eqiius  elcclus,  ct  ferniiii  Clianaiiwo  qui  liti 
bital  in  Uetlisan  :  equuiii  electuin  dixil,  pro  cquis  elec- 
lis,  qiiod  usitaium  iii  noslro  scriiionc  noii  Cbt ;  uude 
noniiulli  laliiii  intcrpretes  nolueriinl  equum  inlorpie- 
tari,  sed  equilatum.  Sic  auteni  dicluni  C!>t,  cqiius  elec- 
tiis,  pro  equis ,  sicut  in  nostra  coiisuctudiiie  dicilur 
niiles,  pro  niililibtis. 

[Ib.  XIX,  33  et  34.]  Ei  facti  sunt  exitus  illorum  Jorda- 
nis  ,  et  Tevertentur  fines  ad  mare  :  non  dixit ,  rcversi 
sunt,  aul  saIt(Mn  ,  revertuntur,  sicut  solet  de  riiiibiis 
dici ;  sed  ,  rcverlentur,  tanquam  adbuc  futiirum  sit, 
cum  prxtcritoriim  sit  ista  narratio  :  et  in  omiiibus  fcrc 
ipsisterraruindivisioiiibus,  persingulasquasquelribus 
ila  Io(|uitur  Scriplura,  ul  fuiuri  teiiiporis  verbis  iit;itur. 

[Ib.  XX,  9.]  Ilefugere  illuc  qui  percusscrit  aniinam 
nolens  :  bic  animam  ,  vcl  bomincni  inielligere  dcbc- 
nius,  vel  vilam  carnis  qu;c  flt  per  animam;  qua  locu- 
tione  et  illud  diclum  est  a  fralribus  Josepli,  A'o/i  per- 
culiamus  ejus  animam  (Gen.  xxxvii,  22),  id  cst ,  non 
euni  occid.imiis.  Nam  si  aninia  possctab  inlerfectore 
pcrculi ,  non  dicerel  Dominus,  Nolite  limere  eos  qui 
corpus  occidunt,  animain  autem  occidere  non  possuiit 
(Multh.  X,  28). 

[Ibi  XXI,  2.]  Mandavit  Dominus  in  manu  tloysi :  lo- 
ciilio  fan-,ili:irissima  Scripturis;  iia  enim  dicitur,  Ver- 
biini  quod  factiim  esl  in  maiiu  illiiis  vel  illius  pro- 
plicta>,  lioc  est  in  potesiaie  dicendi  datiiin. 

[Ib.  40  (fl).]  Et  accepil  Jesiis  cullros  pclrinos,  in  qui- 
bus  circunuideral  fiiws  Israel  :  iioii  dixit,  qiiibus  cir- 
cuniciderat,  sed  inquibus. 

[Ib.  XXII,  7.]  Et  ubi  diinisil  eos  Jesiis  in  domos,  suas, 
et  bencdixit  eos  diceiis :  plus  videlur  hic  copubitiva 
coiijiinctio,  id  est,  et;  iiani  ita  dici  posscl,  Elubidi- 
misit  eos  in  donios  suas,  beiicdixit  eos  dicens. 

[Ib.  8]  llcm  alia  lociitio  nolanda  est,  quod  cum 
dixissct  Scriptiira,  Et  beiiedixit  eos  Jesus  diceiis,  aiiiiie 
his  vcrbis  liiicntos  fccisset  audire  qiiid  benediceiido 
dixit  Jcsus;  hoc  soluni  siibjccil,  In  divitiis  mullis  ubic- 
runt  iii  domos  suas ,  et  pecora  mulla  valde,  et  argciiium 
et  aiirum  et  vestem  multain  valde ,  diviserunt  pra'dmH 
inimicorum  suorum  cuin  frutribus  suis  :  qiiod  iiiagis 
esse  narraiilis  qiiani  bcnediceiitis  apparet. 

[Ib.  \Q.]jEdilicaverunt  ibi  arain  super  Jordaiicm', 
aram  magiiam  videre  :  isla  locutio  cliam  in  scrinoiic 
latino  nota  est. 

[Ib.  M.]  Et  audicruiit  fHii  Isiaeldicentiiim  :  noii  ait, 
diceni.em,  vcl  dicenles. 

[Ib.  27.]  Servire  servitulcm  Doinini  :  in  qiia  locu- 
lioiie  diio  notanda  simt ,  et  servire  servitutcm  ,  (iii.e 
etiain  lalina  loculio  reperiliir,  cl  scrvitulem  Duiiiiiii, 
id  est  qu.x  dcbetiir  vel  exhibclur  Doiiiino. 

[Ib,  oO.j  El  audientes  Pliinees  sacerdos  et  omnes  prin- 
cipcs syiuigogie  qui  eriinl  cumillo,  vcrba  quiv  loculi  sukI 
filii  Rubcn  el  filii  (jad  et  dimidium  tribus  Muiitisses,  cl 
plncuerunt  illis  :  audicntcs  pro  audieruiit  pesilum  e&ii 

(")A|udl\\. 


Zi\ 


LIBER  SEPTIMUS. 


54« 


aut  p!'JS  eslhir,  cl ;  nam  pk-iius  0^1  scnsus  ,  andifntes 
VeiOii  licec,  placuerunt  illis  :  nec  lanien  sinc  inconsc- 
qiiCMtia  ;  qnia,  ciim  andisscnt,  dicciulum  fuit. 

[II).  XXIII,  1.]  Et  Jesus  seiiior  proveetus  diebus  :  lioc 
ile  Aliraliani  ilictiini  iint  iviiiius  ,  soninrcni  iii  Sctiptii- 
ris  iion  soliim  illuin  a|ipcllari  qui  esl  iiiria  a;tatem  sc- 
nis ,  sed  etiain  valde  scncm.   Undc  non  omnis  se- 


niorseiicx,  oninis  aiilcin  scnex  senior  dici  potest. 

[II).  XXIV,  7.]  £l  iiidiixil  siiperillos  mare,  et  opeiuit 
siiper  illos  :  non  ail,  oporuil  illos,  qiiamvis  nonnulli  ii! 
torpretcs  lioc  maliierunt  dicorc. 

[Ib.  17]  In  oinnibus  genlibus  quas  transiiinms  per 
ipsas  ;usitata;  iii  Seripluris  siiiil  isla;  lociilioiics  ,  noe 
Uim  crebro  notandx  quam  crobro  inlercurrunt. 


LIBER  SEPTIMUS, 

Locutiones  de  Judieibus. 

[JiD.  cap.  I,  t  '•]  Et  factum  est  postqitam  defunctus      faclum  cst  ut  essct  an;e  mc  :  qiiod  alio  ii.odo  dicere- 
est  Jesiis,  inlerrogabanl  fiHi  Israel  in  Domino   :  non       liir,  pr.Tlalus  est  niilii. 


ait,  Doniinum ,  qiiod  sornionis  noslri  consueludo 
posrehat. 

[Ib.  5.]  Et  bellemus  in  Cliananwo  :  non  dixit,  adver- 
sus  Cliananieum,  aul  coiitra  Chananxiini,  aut  saltem, 
in  Ch:<nana;iim. 

[Ib.  II ,  8.]  Et  morluus  est  Jesus  filiui  Nave  servus 
Domini ,  filius  cenlumdecem  annorum.  Isia  rcpctiiio 
qiiod  cum  dixisset  filius  Nave,  repclivit  filius ,  et 
deinde  addidii,  centuin  decem  annoriim,  inusitala  est ; 
ul  potius  fiHus  cenlum  decem  unnonim  diceret,  qiiain 
liomo  cenluiii  dccem  annorum  :  sed  tanien  cl  alibi 
repcriiiir. 

[Ib.  10.]  El  omnis  generatio  appositi  sunt  ad  patres 
tuos :  nolanda  locutio  ost,  quod  iion  ait,  appositaest, 
quia  plures  eraiit. 

[Ib.  14.]  Trudidil  eos  in  manu  prwdnntium  :  non 
dixit,  iii  manum  ;  quod  videtiir  latiiia  locutio  pos- 
lularc. 

[Ib.  18.]  Et  cum  suscitavit  Dominus  eis  judices ,  et 
eral  Dominus  ciim  judice  :  solila  locutione  plus  est 
liic,  et ;  nam  pleiiuni  esscl,  E(  cum  suscitnvil  Dominus 
eis  jiidices,  erat  Dcminus  cuni  jiidice.  Nolandiim  cst 
eliam  lioc ,  qrod  a  pliirali  ad  singularcra  transiens, 
n"n  ait,  ciim  jndicibus  ,  scd^  nim  judice,  id  est,  cura 
Ufuqiioqiic  jiidice. 

[Ib.  19  ]  Et  factum  est,  cum  morerelur  judex ,  et  re- 
vertebnnlur,  et  ileruin  corrumpebant  super  patres  suos. 
Rccta  luculio  esse  ia  potcrat  sccundiim  consueiu- 
dincm  sermonis  nostri ,  El  fiebai  cum  moreretur  ju- 
dex,  ftl  revertebantur,  ct  ilerum  corrumpebant  supcr 
patros  suos.  Si ,  et,  iion  liaberct ,  plenum  cssot ,  ciim 
moreretur  judex,  revertebantur,  ct  iterum  corrumpebant 
tuper  patres  suos,  id  est  pliisquam  patrcs  corum. 

[Ib.  20.]  Propter  quod  tiinta  dereliquil  gens  hcec  lesta- 
mentum  menm  :  tanta  dixit,  pro  taiitiim  ,  id  cst  tam 
inulluni  iiumcn  pro  advcrbio ,  qiiod  cliain  in  lalinis 
locuruiiiibiis  maxinie  poelicis  invcnitur. 

[Ib.  20.]  Et  non  obaudierunl  vocis  mete  :  gracca  ina- 
gis  lociitio  est. 

[Ib.  III,  10.]  Facitts  ett  tuper  eum  Spirilus  Domini: 
cum  Spiriius  Doinini  uliquc  factus  nnn  sit ;  sed  super 
eum  [acius  est,  ila  dictum  est  ac  si  diceretiir,  factiiin 
est  ut  cssct  super  eum.  Ex  qua  locutionc  et  in  Evan- 
gelk)  le^itur.  Anic  me  faclus  cst  [Joan.  i ,  27) ;  id  est, 


[Ib.  i\.]  Et  sumpsit  Motli  giidium  de  super  femore 
suo  dextro  .•  sic  inlerpretari  piiuiil  quod  gra;c»5  babel: 
aai  a  wOjj,  nam  loculio  minus  laliua  csl. 

[Ib.  1 ".]  Erat  autem  Egloin  vir  e.xiUs  valde  :  lioc  zar' 
ayrisfci^rj  dictum,  id  est  loculii  nc  coiitraiia,  soqueii- 
tia  inilicMiit ;  quando  eniin  percussus  osl,  dicliim  est 
qniid  concluseriinl  adipes  vulniis,  ([uia  nou  cductus 
cst  gladiiis  de  ventre  ejiis. 

[Ib.  51]  £■(  percussit  alienigenas  in  sexcentos  viros  : 
non  ait,  alienigonaruin  sexceiilos  viros,  aut  certe  alie- 
nigas  in  sexccnlis  viris. 

[III.  IV,  6.]  Nonne  prwcepil  Dominus  Deus  Israel  tibi, 
et  pergrs  in  monlein  Thubor?  Non  ait,  ut  pergas,  qiiod 
videtur  csse  coii-e|uens ;  sed  inusit;\la  loculioiie, 
Nonne  prcecepit  tibi,  el  perges,  ut  subaudiaiiuis  vcrbuni 
quod  supra  posiium  esi ,  et  sil,  Noiine  pcrgcs  ?  aut 
salila  loculione  plus  liabet,  el ;  nain  ista  conjunctione 
dclracta  scnsiis  currit,  Nonne  mandavit  Dominus  Deus 
Israel  libi,  Perges  in  montein  Thnbor,  et  aceipies  tecuni 
decein  niillia  virorum?  etc. 

[Ib.  S.]  Quoniani  nescio  diem  in  quo  Dominus  prosperat 
angelum  meciim  :  ulrinii  prosperal  actus  angoli  ojiis 
qiii  mocum  ost?  an  prospera  niilii  facit  perangolum  '! 

[Ib.  15.]  Oiniies  currussitos,  nongenlos currus  ferreos. 
Ubilibct  distingiiatur,  elegans  repelitio  :  ulrum  omnes 
currus  siios,  el  doiiide  seqnatur  noiigeiitos  cuirus  fer- 
reos ;  an  omnes  ciirrus  suos  nongeiilcs,  ct  dcinde  in- 
fcratur  curriis  ferreos. 

[Ib.  13.]  Et  pavefecit  Dominus  Sisaram,  et  omnes 
cuirus  ejus ,  et  omnia  castra  ejus ,  in  ore  gladii  in  cun- 
speclu  Cfli-af/i.  Qiioniodo  pavefocit  currus,  nisi  cos 
intolligas  qui  eraiit  in  curribus?  El  pavefeeil  Dominus 
Sisaram,  et  omnes  currus  ejus,  et  omnia  castra  ejus,  in 
ore  gladii  in  conspeclu  Barach.  Pavefecit  in  ore  gladii, 
ac  si  diccret,  interfecit  in  orc  gladii  :  pavefecit  ergo, 
cnin  Kodorenlur  gladio. 

[Ib.  16.]  Et  descendit  Sisara  desuper  curru  suo  :  iu 
dici  laline  poluit,  q'jod  est  gra;ce  a^i  fijuto. 

[Ib  IS.]  Etcooperuit  euin  in  pellesua :  non  dixit,  pellc, 
aut  de  pcllc ;  sic  eiiim  liabol  grrccus  h  t^  oipf.ti  airi-i. 

[Ib.  20.]  Et  crit ,  si  quis  vencril  ad  le,  et  dixerit,  Est 
h;c  vir?  et  dices,  Non  est.  Delracta  conjunctionc  con- 
foqucntcm  liabet  scnsum,  Si  quit  veneril  ad  le,  et 
dixerit,  Esl  hic  vir  ?  diccs,  Non  isl. 


5i5  LOCUTIONUM  S.  AUGUSTIN!   TN  IIEPTATEUCIIUM 

ill).  21.]  /■■(  pcrgebal  mamts  fdwrum  hrad  pmjeiis  :  [II,.  4.]/,-/  co>uluxil  m  /,w,s  Mlmckch 


541 


solila  el  frei|uciilal,i  loculio  csl. 

[II).  24.]  Et  iiuturubalur  iii  Jabin  rcycm  Chaimaii  : 
iiovo  iiKidi)  po.^iliiiii  csl  liDC  vcrlimii,  inUinubalur,  |iro 
co  qiiod  csl,  fr  rlis  tfficieb.iliirct  pnvvalidus. 

[Ib.v,  2C.]  Perforavit  cuput  cjus,  et  percussit :  id  est, 
|'crciiS!.il  c:ip!il  ;;us,  cl  porfoiavil. 

[III.  31.]  Sic  pcreaul  oiinics  iiiiiiiici  lui,  Domiiie ;  et 
ililigculcs  cuin  sicut  orlus  solis  in  polenlia  ejus  :  non 
di.vii,  diligciilcs  te,  cuni  utiquc  dc  Doiiiino  iiitclligi 
vclloi. 

[Ib.  VI,  3.]  El [aclum  esl,  quaiido  scminavit  vir  Jsracl : 
iioii  uiiiiin  lioniincni  significal,  scd  ipsain  gcnlein. 

[Ib.  3.]  Asccmlcbal  Mudiancl  Ainakch  cl  jilii  Oiicn- 
tis,  ct  asccndcbal  super  cum  :  isla  repclitio  vcrbi  iion 
»iJetiir  liaberc  solitani  cloganliam  vcl  airecliiin. 

[Ib.  9.]£(/i/ier(ii'ii'os  demanuAigijpli :  per  niaiiiiiii, 
polestatein  signilicat;  per  .^gypluin,  iCgypIios. 

[Ib.  13.]  El  aixil  ad  eum  Gcdevn,  Jn  inc,  Domiiie  mi : 
snbinlelligiliir,  intcndc,  lioc  esl,  In  me  iiitcndc;  et 
csl  isia  lociilic)  Scripliiris  familiarissinia. 

[Ib.  13  ]  t"(  si  csl  Dominus  nobiscum,  cl  ulijuid  iiive- 
ticrunl  iios  oiiiiiia  mala  is(r( ;M'lus  babclconjnnciidiicni, 
el,  sicnl  solct  l0(]ui  Scriplura,  qii;e  si  dclrabaliir, 
pleiia  sciiteiilia  csl,  Et  si  cst  Dominus  nobiscuni ,  ut- 
quid  inveiierunt  nos  oiiinia  mala  isla?  Quamvis  ct  snpc- 
rior  CDnjnnctio  possil  salva  sciitenlia  detralii,  ul  ciim 
di.xissel,  In  nie ,  Doinine  mi ;  dciiidc  subscqnatur,  si 
cst  Duininus  nubiscum,  ulijuid  invcncrunl  nos  omiiia 
mala  isia:  uiagis  eniin  lioc  cxigii  noslrx  locuiionis 
consuctiido. 

[Ib.  2j.]  Et  viiuliim  annorum  sepiem.  Ilic  inanifesium 
est  qnomiido  vilulos  appellct  Scriptnra  :  bos  enim 
nnnorutn  scplcm,  sccundnm  consuctiidincm  loculionis 
iioslrx,  noii  esl  utique  vitiilus.  Secniidum  lianc  ergo 
lociilioncin  dictum  cst  dc  S.imegar  ',  quod  occiJerit 
scxccnios  viros  prwlcr  vi:ulos  boum  (Jud.  iii,  31),  lioc 
esi  prx'ter  boves. 

[Ib.  34.]  Ei  cccinii  i«  cornca  :  subauditur  tuba;  grx- 
cus  enim  non  babet,  tuba,  sed  lantum  cornea. 

[Ib.  VII,  12. J  Camclis  eoruin  non  erat  numcrus,  et 
cranl  sicul  arena  quo:  esl  ad  labiiim  iiiaris.  In  ninltitil- 
dine  constal  uTrcf So; i/.w,-  dictiim.  Ibccaulcm  tran.^ilalio, 
ubi  labium  maiis  posuil.  pro  lillore,  assidua  csl  iii 
Scripturis-,  sed  rara  es-  in  laiinis  codicibus,  quia  ple- 
riqiic  lillus  inlcrprciali  snnt,  magis  qnid  significaret 
labiiim  volciilcs  ponere,  quaiii  ipsuin  labiuni.  Nam  lit- 
iiis  si  vcllent  Sepiuagiiiia  intcrprctcs  diccre,  non 
dcesscl  lingiia'  gra;ca!  quod  dicerent. 

[Ib.  16.]  Etdirisil  Irecentos  viros  per  tria  principia  : 
pro  partibus  principia  posiiil. 

[Ib.  vni,  1.]  El  dixcrunl  od  Cedeon  viri  Ephra^m  :  id 
est  \iri  de  Iriliu  Kpbncin. 

111).  1.]  Qiiid  verbiim  hoc  [ecisli  nobis,  ut  non  vocares 
tios  cuin  exires  pugnare  in  iladian?  \eybnm  pro  faclo 
piisuit. 

[Ib.ix,  4.]  Et  dederunt  seplunginla  argend" : subaiid:- 
lur,  poiido,  vcl  lale  aliipiid  :  intcrprelalio  c\  licbnio, 
scpluaginta  pundo  habct. 
•  luliss.,  siigcnwr. 


viros :  III  i;isi5 
di.\il,  prii  e\  ipsis,  id  ist  cx  argenti  |)omlo  scplu  igmta 
cendii.xil  viros. 

[Ib.4.]  Mros  iiiaucs  cl pertiirbalos  :  inaiics  pnsiiil  pro 
levibus,  qiiibiLs  snnl  coiilrarii  gravcs;  uinle  dicilur, 
Jn  populogravi  laudiibo  lc  {Psal.  x.\xiv,  18). 

[Ib.  5.]  Et  inlravit  in  domum  palris  siti  in  Ephintha, 
et  inler[ecit  [rales  siios  filios  Jcrubatd  sepluuginla  viius 
supcr  lapidem  uiiuin  :  quia  jam  siipoiiiis  sepluaginia 
dixorat  lilios  Jerobaal,  id  cst  Gcdeon ;  et  iiunc  eos 
septuaginta  dicil  uccisos  :  quamvis  minus  occisi  fue- 
rinldiio;  id  cst,  ipsc  qiii  occidit,  cl  Joalbam  juiiior 
qni  laluil,  de  qiio  adjnngens  dicit,  w  reinansil  Joalham 
filius  Jerobaal  junior,  quoiiiam  ubscondil  se  :  ac  per  lioc 
univcrsum  nnmerum  posuii  pro  pene  universo. 

[Ib.  23.]  El  spreveruntviri  Skhiinorum  in  doino  Abi- 
melcch  :  non  dixil,  sprcverunt  doinimi  Abiineleoh. 

[Ib.  51.]  El  insidiali  sunt  super  Skliimam  qiialuor 
principia  :  id  cst,  qnaiuor  partcs  :  jaiu  istam  locuiio- 
iiem  superins  eliam  notavimus. 

[Ib.  43.]  Et  accepit  populum,  et  divisit  cum  in  Iria 
principia  :  accepit ,  dixit  de  illo  |K)pulo  qni  cnni  illo 
crat ;  ct  liic  tria  priiicipia  pro  Iribu.s  partibus  posiiit. 

[Ib.  55.]  Et  abierunt  viri  locum  suun.  ■  id  cst ,  uiiiis- 
quisque. 

[Ib.  XI,  8.]  El  eris  nobis  in  caput  omnibus  habilanlibus 
Calaad  :i\o\\  dixit,  ciis  nobis  caput;  sie  ciiim  solct 
loqni  Scriplura  :  unde  csl,  Jislo  milii  in  Deiim  proleclo- 
rem  et  in  doinum  re[ugii  (  Psal.  xxx,  3  ),  ct  mulla 
hujusmodi. 

[Ib.  54.]  Et  hwc  unica  ei,  et  twn  estprwter  ipsam  ft- 
lius  aut  filia  :  lioc  esl  qiiod  dictum  est ,  tinica  ei ;  scd 
propler  alfectnin  repclila  senlentia  cst.  Et  non  est  ei 
prwler  ipsam  [itius  aiit  filia  :  non  csl  ei,  pro  noii  erat  ci 
diclum  cst;  prxteriia  quippe  narraiiiur. 

[Ib.  XIII,  2.]  Et  uxor  ejus  steiitis,  el  non  pariebat  : 
cum  poluisset  sufficcreqiiod  dictuin  esl,  sieritis. 

[Ib.  8]  El  preciilus  est  Mamie  Domiiium  el  dixil,  In 
ine,  Doiiiine ;  liomo  Dci  qucm  niisisli,  vciiial  niinc  ile- 
rum  ad  nos  :  Jn  me  ila  dicluin  csl  ul  subaudiatur,  in- 
tonilc. 

[Ib.  XV,  8.]  Et  percussit  eos  libiam  sitper  femur  :  lixc 
locutio  inusilala  cst,  lamcii  locnlio  cst,  iioii  aliquis 
in  corpore  vnlncris  locns,  sicut  iii  Qua'Siionibus  ex- 
posui;  boc  est,  pcrcussit  cos  ad  admiralioncui ,  ad 
stuporem  (Qtiwst.  in  Jiid.  quwsl.  65). 

[Ib.  10.]  Et  dixerunl  vir  Jtida,  Quiire  ascendislis  super 
nos  :  singiilareni  posuil  pro  plurali,  dixorunt  ciiiiii  viri 
Juila,  iioii  uiiiis  vir. 

[Ib.  12.]  !Sc  furlt  occurralis  in  ine  vos  :  pro  eo  quod 
cst,  occidalis  nie ;  et  bxc  lucutio  iu  Qua:stionibus  ex- 
posila  est  [Jd.  qiitrst.  5G). 

[Ib.  13.]  /'.'(  rcduxcrunt  cuin  de  pelra,  el  vciiil  usqite 
ad  Maxiltam  :  lociis  est  sic  appcllalus  jio.stca  cx  eo 
faclo  quod  ibl  gpssit  ipse  Samson,  quando  maxilla 
asini  piignans,  millc  prostravil :  boc  ergo  per  pro- 
lcpsim  dicliim  cst,  ipiia  post  illa  onmia  gesta,  hxc 
bisloiia  conscripla  esl. 

[III.  11  ]  S.'c'i((  iivpa  cum  otckceril  ignein :  mctaphora 


lio                            DE  SUUSEQUENTI  Ql^STlONUM  OPEIiE  S:AUGUSTIN!.  5(6 

ab  animali  aJ  inaiiimale ;  noii  enlm  siupa  sensiiin  lia-  nulli  intcrpreiali  sunt,  obsiilebnni,  sed  graciis  exi9,,T<. 

bcl  olfactus  :  sed  iia  diciuin  cst,  ac  si  dicereiur,  cun.  Iioc  est  scdebat,  (luia  iusidi;e  singulari  nuinero  <»r*ce 

igneni  senscrit;  qiiannis  el  hoc  quod  dixi,  senseiii,  dicuiitur.  nec  polcst  laline  dici  insidia  :  loculio  aii- 

adeaindein  nielaplioram  pertiiical,  scd  ad  celcrilalein  leni  notanda  eral,  qiiia  dictiiin  est,  insUlia:  sedebtmt, 

intclligendam  pcrlincl  quod  dictiim  est,  otefccciit.  pro  iis  qiii  iiisidiabanlur;  ip^i  enim  sedebaiil. 

[fb.  15.]  £(  extendit  mamwi  suam,  et  accepit  eam :  [jb.  10.]  Nunn  ergo  indica  milii  in  quo  ligubcris  : 

clsi  non  diccret  extendit  manum  suam ,  utique  exlcnla  non  ait,  quo  ligaberis,  aul  uiidc^  ligabei  is. 

iiianu  aceeplain  inlelligercmus.  [Ih.  1 1.]  Si  lignvcrinl  iiie  in  funibus  «ocis  .-iion  dixi», 

[Ib.  XVI,  2.]  Et  nuntiatum  est  Gazccis,  dicenles  :  non  fiinibus. 

ail,  nuiitiaverunl  dicenles,  aul  nuntialum  esl  a  diccii-  [lb.  ll.J  Iiem,  Si  ligavmnl  mc  in  funiculisnom,  vi 

'il^us.  quibus  non  cst  factum  opus,  el  iufmniibor  :  plenuin  c.-- 

[Ib.  7.]  Si  ligaverint  me  in  septem  nervis  Immidis  sel,  elsi  iion  pnrponeietur,  et. 

nondum  siccalis  :  noii  ait,  septcm  nervis,  sed  iu  seplem  [\h.  15.]  El  hoc  lcrtium  fefcltkti  me :  lailium,  posiiit 

"ervis.  pro  icrlio,  sive  ler,   iKimeii  scilicet   pio  adverbio, 

[Ib.  7.]  Si  ligavcrint  me  in  scptem  ncrvis  Imiuidis  qnod  el  iii  laliiiis  loculionibus  eleganler  fieri  solel. 

nonduin   siccalis,  et   infirmabor  :  pleiium   essel ,  elsi  [Ib.  2G.]  Dimiilc  mc,  et  pulpabo  column.is,  super  quat 

iion  babcret,  et.  domus  confirmata  cst  super  eas. 

[Ib.  9.]  Et  insidia:  ei  scdtbaiit  in  cubiculo  .•quud  non- 


DE  SUBSEQUENTI  QUJiSTIONUxM  OPERE. 

LIB.    11.   RETRACT.  CAPUT   LV. 

1 .  Eodcm  lempore  (a)  scripsi  etiam  tibros  Qua'stionum  de  Libris  eisdem  divinis  septcin,  quos  ideo  appeliace  sic 
tolui,  qiiia  ea  qua:  ibi  dispulantur,  magis  ijucErendu  proposui,  iiuam  qtuvsita  dissolvi ;  quuinvis  mullu  pluru  in  eis 
milii  vidcantur  ita  pcrtractuta,  ut  possiut  ctiain  soiuta  el  cxposita  non  immerito  judicuri.  Rcgnorum  quoquc  libros 
todem  modojam  considerare  cceperamus  ;  scd  non  muttum  progressi,  in  alia  quie  magis  urgebant,  aiiimuin  inieiidi- 
mus.  In  primo  aulem  libro,  ubi  acjilur  de  virgis  variatis,  quas  ponebat  Jacob  iu  uqua,  ul  in  conceplu  posiuv  oves 
eus  viderent  cuiu  biberent,  ct  varios  felus  parerent  (Qiiwst.  93)  ;  lio»  beiic  a  iiobis  exposila  cst  caiisa,  cur  iterum 
concipienlibus  iiou  ponebat,  id  est  cum  alios  fetiis  concipcrciit,  scd  in  priore  conceptu.  I\am  qiuuslionis  alterius  r.r- 
posilio  (Id.  95),  nbi  quarilur  cur  dixcrit  soccro  suo  Jacob,  «  Et  dcecpisli  mercedem  meam  decein  agnabus  >  {Geii. 
xxsi,  41),  salis  veraciter  enodata,  demouslrat  islam  sicul  solvi  debiiit  non  sotutam. 

2.  J/i  tertio  quoque  libro  ubi  de  suinino  agitiir  sacerdole,  quomodo  creabai  filios,  cum  Ituberel  neccssilalem  bis  iii 
tlie  iiigredi  in  Suiicla  sanclorum,  ubi  erat  altare  incem^i,  ad  offereiulum  incensum  maiie  ei  vespera  {Exod.  x.vx,  7, 
S),  ()iio  iioH  posset,  sicul  Lex  dicit,  immiindus  intrare  ;  et  cadem  Lcx  dicat,  immundiim  fieri  liominem  eliam  ex 
cuncubitu  conjugali,  qucm  jubet  quidem  lavari  aqua,  sed  et  loluin  dicil  iiiimundum  esse  usque  ad  vci^peram  {Le- 
vit.  XV,  10) ;  unde  dixi,  i  Consequens  fuisse,  ttl  nul  continens  esset.  aut  diebus  aliquibus  intermitlerelur  iiiccnsum  > 
{■Quwst.  82)  :  jioh  vidi  non  fuisse  couscqucns.  Potest  cniin  sic  inleUiqi  quod  scriplum  est,  <  Immundus  erit  usnuc 
nd  vcsperam,  i  ut  per  ipsam  vcsperam  jam  non  essel  immundus,  sed  usque  ad  ipsain,  ut  vespertino  jam  tempore 
incensum  mundus  offerrel,  cum  nroptcr  creundus  filius  post  malulinum  iiicensum  mixtus  esset  uxori.  Itemque  ubi 
qmvsiluiu  est,  quomodo  prohibilus  esset  supcr  funus  palris  sacerdus  sumnius  iiilrare  {Levit.  xxi,  11),  ciim  cnm  ficri 
sacndotein  {quando  unus  erut)  nisi  post  morteni  sacerdatis  patris  non  oporleret ;  dixi,  i  Propter  lioc  necesse  fuisse, 
nondum  sepulto  palre  stalim  post  ejus  morlein,  filiuin  cjus  conslitui,  qni  succederet  patri ;  proplcr  clinm  coiiliima- 
tionis  incensum,  quod  bis  in  die  necesse  erat  ojferri  »  {Quwst.  83)  ;  qui  sacerdos  supcr  morlcm  uonduin  sepulti  pa~ 
tris  proliibelur  intrare.  Sed  parum  allendi,  poluisse  hoc  prxcipi  inngis  propler  illos,  qui  fuluri  fueriint  summi  sa- 
cerdutes  non  patribus  «Hmiiiis  sacerdolibiis  succedentes,  scd  lamen  ex  filiis,  id  esl  ex  posteris  Aaron.  si  forte  siimmus 
snccrdos,  aut  filios  non  haberet,  aut  ita  reprobos  luiberct  ut  nullus  eoruiii  palri  deberet  succedere  :  sicut  Samuel 
wmmo  sacerduti  lleii  siicccssit  ( I  Rcg.  i) ;  cuiH  sacerdolis  ftlius  ipse  non  csset  sed  tamen  ex  filiis,  lioc  csi,  ex  poslc- 
ris  eSKt  Aaron. 

3.  De  lalrone  etium  cui  dictum  est,  <  Hodie  mecum  ciis  in  paradiso  i  {Luc.  xxiii,  43),  qnod  non  fuerit  visibili' 
tcr  baplizatus,  quasi  cerliim  pusui  {Quaesl.  8i),  fiim  sil  inrertum,  magisque  illum  buplizaluiii  fuisse  credendum  sil 
sicul  cgo  quoque  alibi  pustea  disputuvi.  lleni  qiiod  in  quiiilo  iibro  dixi,  ubi  commcmoranlur  mutrcs  in  generatioiiibus 
ecungelicis,  i  iion  eas  posilas  nisi  cuin  palribus  i  {Id.  40),  vcruin  est  quidein,  scd  ud  rem  de  qua  agcbatiir  nun 

(n)  Qiio  niminim  tempore  superiorem  l.oculiomim  colleclinnein,  qu.T  In  lili.  11  r.elraelalloiiiini  caj'.  5t  recciisila  osi, 
ci'iii|«jral)al  uoUeni  Ipso  s.  Doctor  suliseciueiiles  nu;eslioiiuiii  lii  lle|  laleurliniii,  iili  iii  aiiliipiis  Cdilld!  iis  I  iserilm.itur,  lijiro 
).er  LM-il :  iiiai  quiKl  ijua^slioues  |riiiiuiii,  ileiiicJe  luni  l.oeutiones  ile  iisileni  ili\inis  l.ilnis  dielasse  iiilelllgiuir  ex  loeiitioiii- 
bus  cle  KxO(Jo,  cap.  1:!,  v.  7,  ct  Loeiuloiillais  ile  lu.lleihiis,  ca|i.  I."),  vv.,  8  el  li;  laiuelM  iu  lietiaclalioiiilius  pii.^rem  loeiiin 
U.il.ril  l.o.iUiuiiii.11  colleelioui,  loilequia  eaiii  liocoixliiiesi\o  cll.lare  eniieial,  ,-,lve  I. -i  vc..U:lial. 


;,',-  Ql  ^.STIONUM  S.  AUCUSTINI  U<  HEPTATEUCIIUM  ii48 

piTlinel.  Agcbalur  aulcm  de  iis  qiii  ducebant  (nitrum  vel  propiiiquorum  conjuges,  eorum  qiii  sine  /iliis  defuncli 
csseiil,  propter  duos  palres  Joseph,  quorum  alliruni  ilutlhaius  comnumoral,  allerum  Lucns.  De  qiia  quccslimie 
diliiiciilcr  in  hoc  operc  disserui,  cum  reiraclaremus  opiis  nostrum  contra  Faustum  Manichmum.  Iloc  opus  sic  inci- 
pH  :  i  Cum  Scripturas  sanctas,  qua:  appellanlur  canonicm.  » 


S.  AURELII  AUGUSTirsI 

IIIPPONENSIS  EPISCOPl 

QUiESTIONUM 

LIBRI  SEFTEI)!   \ 


LIBER  PRIMirS. 


Quxstioncs  ia  Gcuesim, 

pnoonMiuu.  pnlMimus,  (iisseruimiis  ( /»  libris  dcGenesi);  liaej 

Cw«  Sciipluras snncias,  qu:c  apiiell.iiuiir  canonica',  siint  (|ua!  legcnlibus  nobis  occui rcnlia  VDluiinus  lilie- 

lcgcndo  et  cnm  aliis  codieibus  secundum  Septiiaginla  lis  altineri  '  . 

inierpreiationem  conrcrcndo  pcrcurreremus,  placuit  QuiST.  I.  [Gen.  cnp.  iv,  f  17.]  Quomodo  Cain  po- 

eas(iureslioiies,  qu;cinnieiUcmvenireiil,  sive  breviler  lucril  coiidcre  civitatem,   cuni  ciVitas  alicui  ulique 

commeninrando,  vcl  etiam  pcrlraciaiido  lanlummodo  constiliialtir  bomiiium  multitudiiii,  illi  aulem  duo  pa- 

proponcrenlur,  sive  cliam  qiialitcrcumqiic  lanquam  a  reiites  el  duo  lilii  fuissc  refcrantnr,  quorum  filiorum 

fesiinantibiis  solverentur,  stilo  alligare,  ne  dc  memo-  ab  altero  alter  occisus  est,  in  cujus  occisi  locum  alius 

ria  fugorent.  Non  ul  eas  satis  cxplicaremus,  sed  ut  natus  esse  narratiir.  An  ideo  quaeslio  csi,  quoniam 

cuin  oVis  essct,  posscmus  inspicere ;  sive  ut  admone-  qui  legunt,  pulanl  solos  tuiic  fuisse  bomines  quos  di- 

remur  quid  adinic  essei  rcquireiidum,  sive  ut  ex  eo  ^ina  Scriptura  commemoral,  ncc  advcriunt  eos  qui 

quod  jam  vidcbalur  invenlum,  ut  poteiamiis,  esscmus  P''us  suiit  condili  duos,  vel  eos  etiam  quos  genucrunt, 

el  ad  cogitandum  instrucli,  el  ad  respondendum  pa-  lam  diu  vixissc,  ul  mullos  gignerent?  Non  eiiim  et 

rali.  Si  quis  i?ilur  lucc  legere  proplcr  iiicultum  in  Adam  ipseeos  solosgc^nuil,  quorum  noniina  leguniur, 

nostra  fcstinaiione  scrmoncm  non  laslidieiil,  si  qiias  cum  de  illo  Scripiura  loqiiens  iia  coiichidat,  quod  gc- 

qucEstiones  propositas  inveiierit  ncc  solutas,  non  ideo  iiuerit  lilios  el  (ilias  (6'<;h.  v,  4).  Proiiide  cuni  mullo 

sibi  nibil  collaliim  pulel.  Nonnulla  enim  pars  inven-  pluribus  illi  vixcrint  annis,  qnam  Israclit*  in  ^gy- 

lionis  esi,  iiosse  quid  qiurras.  Qu;irum  aulem  solulio  pto  fueriinl,  qiiis  iioii  videat  quam  multi  homines 

placueril,  noii   ibi  vile  coniemnat  cloqiiiiim,  scd  de  nasci  poiueruiii,  unde  illa  civiias  impliTeinr,  si  Ile- 

aliiiua  parti(i|ialione  doctrina;  potius  gratulelur.  Nou  br;ci  multo   niinorc  tcmporc   ita  nmltiplicari  polue- 

ciiim  disputalio  vcrilale,  seJ  vcritas  dispiiuitiniic  rc-  riiiit? 

quiritur.  Exceptis  crgo  iis  qu:B  a  priiicipio,  ubi  Deus  II.  [III.  v,  2j.]  Quicri  solcl  qiioiiiodo  Malhusnlam 

(«clum  ct  tLMTam  fccisse  narraliir,  iisqiie  ad  diinissio-  sociiiidiim  aiinorum  compulalioncm  viverc  post  dilii- 

nriti  diiornm   primoriim  lioiiiiniim  dc   paradiso,  Ira-  vium  poluciil,  cum  omnes,  pr.TMer  eos  qui  in  arcam 

ciari  midliplicilLT  pnssiiiit,  dc  quiliiis  ali:is,  q'ianlum  iiigressisiml,  periisse  dicantur.  Sed  hanc  qiixslioiiem 

AIISIOMTIO   !T.  r.F.Nr.DlCTINor.lJl. 

r.ecensiti  suiit  (lii  lilri)  ,1(1  Mss.  codic.  vatic.  duos,  l"u\oiisiscollL'yii  apiij  rliolosates  ununi,  ad  Sorbonicum  scripium  ante 
airios  ciiviler  40!>,  HOLrensiMn  (iuiaimos  000  i  rajlorl,  al  «■jusJoin  loro  al.ilis  Uemigiaiium,  cl  Micliaoliiuim  ,  ad  lliuaueuni 
et  Be.ii"iiiamini,  qui  ame  800  aimos  scri|.ti  vi,loiiim-,  .id  vcuislissimum  oiiiuiiim  ei  optliiiLC  iiol.-c  rorboioiisom  :  atl  variaii- 
les  leclloncs  I maiiionsium  lhoolog(jium  ex  quiiupio  Bolgii  is  doooiplas  :  iiciii  ad  F,xccr|  la  Kusiypii  alilialis  iu  duobus  Mss. 
coiiteula,  et  ;i(i  rloii  colioclioaein  maimdescripiaiii.  roslreuio  collati  luoru:it  ad  antiquioros  edili  mes  Bail.  sou  l\al.,  id  est 
qua;ex  >u^uslini  lialisponousis  ccognilione,  cuia  Jodoci  BaJii  prodiil  Lugduni,  aa.  1W7,  ad  Ainerbachiaiiaiu,  ad  Frobe- 
Dianarn  F.rasmi,  el  ad  Uivaiiieusi.im  Aiiluor|  ieiisom. 
Comparavitnus  pnclcrca  ea3  omncs  cdiliones  inilio  Udr.  pI  Confcss.,  ?.  1,  mnnoratas.       M. 

'  Am.  F.r.  et  l.ov. ,  miinqere.  'nros  aiitiiiuioros  Mss. ,  aitl- 

lu)  5ci:i  ti  ci:Lilor   liriiti  iiiiir.ai  ili).  nere.  Nos  cum  Rat.  cl  duobus  Mss.,  attineri. 


bV) 


LIGEP. 


pluiiuiii  coJicum  mciiJosiias  pcpcril  (a).  No:i  soluin 
qiiippc  in  Ileljrxis  aliier  iiivenilur;  vcruni  eiiam  in 
Seplunginla  intcrprctalionc,  Malliiisalani  in  coilicibiis 
paucioriluis,  sed  vcracioribus,  sex  aiinos  auic  liilu- 
riuiii  rcpcrilur  fuissc  defuiictus. 

III.  [Ib.  \i,  i.]  Itcm  quxritur  quemadmodum  po- 
tuerint  angeli  cum  filiabus  homiiiuni  concumbcre , 
unde  gigaiites  nali  essc  pcrliibenlur :  qiianivis  nonnulli 
et  latiiii  ct  grsci  codiccs  non  angclos  liabeant,  scd 
filios  Dei ;  quos  quidam  ad  solvcndam  isiam  qnxslio- 
nem,  jiislos  liomines  fiiisse  credidcrunt,  qui  |iotuerunt 
cliam  sngclorum  nomine  nuncupari.  Nam  de  Iiomiiie 
Joaimc  seriplum  esl,  Ecce  ego  milio  augeliim  meum 
anlefaciem  tuam,  qui  prcvparabit  viam  tuaiu  (Matacli.  iii, 
1).  Scd  lioc  movcl,  quomndo  vcl  cx  lidmiiiuin  con- 
eubiiii  naii  sunl  giganies,  vcl  feminis  miscerc  se  po- 
tuerunt,  si  non  bomincs,  sed  angeli  fucrunl  ?  Sed  dc 
gigantibus,  id  est,  nimium  grandibus  atqiie  fortibiis, 
puto  non  esse  mirandnm  qiiod  es  Iiominibiis  nasci 
potiicruiit ;  qiiia  el  post  Jiliiviiiin  quidam  lalcs  fuisse 
rcpcriimlur  ;  et  quicdam  corpora  boniinuni  in  incre- 
dibilpin  moduni  ingcntia,  noslris  qiioqne  lemporibns 
exstiterunt,  non  solum  virorum,  verum  etiam  femi- 
narum.  UiKle  credibilius  cst  honiiiies  jusios  appellatos 
vel  angelos,  vel  filios  Dei,  concupiscentia  lapsos  pcc- 
casse  cum  feminis,  quam  angelos  carncm  non  habcn- 
les  u^qiie  ad  illud  peccatum  descendere  poluisse  : 
quamvis  de  qiiibusdain  dKmonibus,  qui  siiit  iinprobi 
miilicribus,  a  nuillis  tam  mulla  dicantur,  ut  non  fa- 
ciie  sil  de  bac  rc  dtfinienda  senicnlia. 

IV.  [Ib.  \i,  15.]  De  arca  Noe  qiirri  solet  ulrum 
tanla  capacitatc  quanta  describitur,  animalia  omnia 
qiisB  in  cam  ingressa  dicuntur,  et  escas  eoruiii  forra 
polucrit.  Qiiam  quxstionem  cubito  gconietrico  solvit 
Oiigenes,  assercns  non  frusira  Scripiuram  dixisse 
quod  Moyses  oniiii  sapicnlia  yEgypliorum  fucril  eru- 
(lilHs  (Acl.  VII,  22),  qin  geomctrieam  dilexerunt.  Cu- 
bitmn  autem  gcometricuni  dicit  lantum  valere  qnan- 
liini  nostra  culiiia  sex  valent.  Si  crgo  lam  magna  cu- 
bita  iiitelliganiiis,  niilla  qiia.'stio  est,  tanUc  capacit:'tis 
arcam  fuis<e,  m  possct  illa  onuiia  continere. 

V.  [Ib.  VI,  15.]  Ilein  qii;crilur  iilriim  arca  t;im  ma- 
gnn  cciitum  aniiis  pniuerit  fabricari  a  qu:iluor  homi- 
nibus,  id  esl,  Noe  cl  tribiis  filiis  ejus.  Sed  si  non 
potuil,  noncrat  magnuni  fabros  aliosadbibere  :  qiiam- 
vls  operis  sui  merccde  acccpta  non  ciiiaverinl,  ulriim 
eani  Noe  sapicnter,  an  vero  inaniler  fabricarctur  ;  ct 
ideo  non  in  eam  intraverint,  quia  non  crcdidcrint  quod 
illc  credidcrat. 

VI.  [Ib.  VI,  Ifi.]  Qiiid  cst  quod  ait,  cuni  de  arca; 
fabricalioiie  loquerelur,  Inferiora  bicamerala  el  trica- 
meruta  faciet  eam  '  ?  Non  eiiiiii  iiifcriora  fulnra  eranl 
bicamcrata  el  iricamcrala.  Sed  in  liac  dislinctioiie 
taiam  instructuram  *  ejus  inielligi  voluit,  ut  liabcrcl 


'  Fjiti,  ea ;  pro  quo  Mss.,  eain,  jnxia  i.xx,  aulert :  refer- 
tjr  ad  arcam. 

'  ijliii,  itructuram  ejui.  At  onines  nostri  Uss. ,  instru- 
ctiirum. 


(<i)  confer  lib.  13 dc  civil.  Dei,  cap.  I!. 


rUIMUS.  555 

infcriora,  liaberel  et  supcriora  inferiorum  '  qti.B  ai- 
pellantiir  hicamerata  ;  Iiabcrct  et  supcriora  superio- 
rum,  quae  appellavit  tricameraia.  In  prima  quippe 
habitatione,  id  est  in  infcrioribus,  seniel  caiiicraia 
cral  arca  ;  in  secunda  vero  babilalione  supra  inferio- 
rem  jam  bicamerata  erai,  ac  per  hoc  iii  teriia  siipra 
secundam  sine  dubio  tricamerata  crat. 

Ml.  [Ib.  \i,  21.]  Qiioniam  non  soliini  vivcrc,  scd 
eliani  pisci  in  arca  animalia  Dcus  dixil,  cl  jiissit  ut 
Noe  ab  oiniiibus  escis  sumcrct  sibi  ct  illis,  qiKC  ad 
illura  fuerant  ingressura  :  quocritur  qiiomodo  ibi  leones 
vel  aquihc,  qu.ne  consueverunt  carnibus  vivcre,  pasci 
potuerint ;  utrum  ct  animalia  praMcr  illuin  iiiinierum 
propter  alioriiin  cscini  fucriiit  inlri)missa,  an  aliqua 
prselcr  carnes  (quod  niagis  credenduin  esi)  a  viro  sa- 
piente,  vcl  Deodemonstninte  provisa  sinl,  qiia;  taliuin 
qiioquc  animanliiiin  escis  convenirent? 

YIII.  [Ib.  \ii,  8,  9.]  Qiiod  scripliim  est,  Fl  a  lola- 
tilibus  mundis  et  a  volatilibus  immundis,  ct  a  pccoribus 
mundis  et  a  pccoribus  immundis,  et  ab  omuibus  srrpcn- 
libus  in  lerra ;  quod  deinde  non  addilur,  siibauditur 
niimdis  et  immundis  ;  ei  adjungitur,  Diw  duo  '  iiitra- 
verunl  ad  Pioe  in  arcam,  masculus  et  femina.  Qua;ritiir 
quomodo  superius  dislinxerit  duo  duo  ab  imniundis, 
nunc  aiitem  sive  a  mundis  sive  ab  immiindis  duo  duu 
dicat  inirasse.  Sed  lioc  refertur  non  ad  numerum 
mundoriim  vel  immundorum  animaliiim,  sed  ad  nia- 
sciiliim  ct  feminam  ;  qiiia  in  omnibus  sive  mundis  sive 
ininiuiidis  duo  siinl,  misciilus  et  femiiia. 

IX.  [Ib.  \ii,  15]  Nolandum  quod  scriplum  est,  in 
quo  est  spirilus  vila:,  non  soluni  de  bominibus,  sed 
eliam  de  pecoribiis  dictiim,  prnpter  illud  quod  quidam 
de  Spirilu  sanclo  viilnnl  intelligere,  ubi  scriplum  est, 
Et  insufflavil  Dcus  in  faciem  ejns  spirilum  vita:  (Geii.  ii, 
7) :  quod  meliusquidam  codices  liabonl,  /litum  vitce. 

X.  [Ib.  \ii ,  20.]  De  nioniium  aliiiudine  ,  qnam 
umnem  scriptiim  est  transcendisse  aquam  cubiiis 
qiiindecim,  qiuTcritiir  prnpter  Olympi  monlis  hislo- 
riam.  Si  eniin  terra  invadere  potuit  spalium  lr:mi|iiilli 
illiiis  acris,  ubi  dicilur  iicc  luibis  vidcri,  nec  venlos 
scnliri,  cur  nun  et  aqua  crescciido? 

XI.  [Ib.  vii,  24.]  Quod  scriptum  esl,  Exaltata  esl 
aqua  super  tcrram  centuin  qiiinquagmta  dies ;  qna-ritur 
ulruin  usque  ad  liiii.c  diein  creveril,  an  per  tnl  dies 
in  alliuuliiie  qua  creverat  maiiserit :  quoiiiani  alii  in- 
lerpreles  pbinius  videiilur  boc  diccre.  Nam  Aquila 
dixit,  Obiinuit  :  Symmachus,  Prevaluerunt,  id  est 
aqn:r'. 

XII.  [Ib.  \iii,  1]  Qiiod  scripiiim  est',  posi  ceniiim 
quinqiiaginta  dios  adJuclum  esse  spiriluin  super  ter- 
ram,  el  desiissc  aquani,  ct  conclusos  fontcs  abyssi,  et 

'  sic  f.Iures  ct  melioris  iiota;  Vss.  Al  excusi  fereliaiil :  1 1 
liaberit  inferiora,  Imberet  inediu cl supeiiora,  qiice appelLin- 
tur  tricaincrala. 

'  in  editis ,  Duo  cl  duo.  Abcst  conjmictio  ,  ct,  a  Mss.  ci  a 

"TXC.  LX\. 

"  »  FJili,  frwvnluerunt  aqucB ;  omisso ,  id  cst,  quod  habent 
nostri  oninos  Jlss. 

'  Editi :  Qiiod  scriptian  cst  exaltntam  esse  aquam  post  ce^ 
tviii  quinqmginta  dics,  ct  addiictmn  esse  fpiritmn  ;  rofia- 
ga:ili!i\iss.'i  loiii  niclii.ris  uotx  Mss.  qiios  hicsoiiuiiiiur. 


55«  QILCSTIOMIM  S.  ALGLS 

ralanclas  coeli,  ct  dclciiUiin  pliiviam  de  ca'lo;  qiirp- 
riiur  ulnmi  posi  cenluin  quinqiinginla  dies  lixc  facia 
siul,  an  pcr  iec:ipinilali(inpiii  (ininia  coiiimeiiiiiraia 
siiit,  qiia'  po-t  (piaili:'giiita  dies  pliivi.i;  (ieri  coepe- 
runl  :  ul  lioc  sdluiii  ad  ( eiilnm  ipiiiiipiagiiua  dies  per- 
linoal,  quod  usque  ad  ipsos  aqwa  cxdlata  csl,  aul  de 
foiitibus  abyssi  cessanie  jain  pluvia,  aul  quia  mansii 
iii  allilmline  siia,  dum  iiullo  spiritu'  siccaiclur ;  c;e- 
lera  vero  ipix  dicla  suiil,  non  posl  cciilum  ipiiiKpia- 

giula  dies  o ia  ni(l:i  siiit,  sed  commemorata   siiil 

oainia,  qiue  c\  Hne  qiiaiha-iiita  dieriini  fieri  coDpe- 
runt. 

XIII.  [Ib.  VIII,  0  9.]  Quod  scriptiim  cst,  dimissum 
csse  corvum,  nec  rcdiisso  ;  ctdiiiiissam  posl  cuin  co- 
liiiiib.im,  cl  ipsam  lediisse,  quod  iioii  iiivenisset  re- 
ipiieui  pedibus  suis  :  qiixslio  solet  oboriri,  iilium 
torvus  inorluus  sii,  an  aliqiio  inodo  vivere  poiuciit? 
qiiia  utiijiie  si  fuit  tcrra  ubi  rcfpiiesccrcl,  eliam  co- 
liiiiiba  reipiiem  poliiil  iuvcuirc  pedibus  suis.  Uude 
coiijicilur  a  mullis  ipiod  cadaveii  pdtiierit  corvus  in- 
siderc,  quiid  columba  iiatuialitcr  rcfiiglt. 

XIV.  [Ib.  \ni,  9.]  Iteni  qua;stio  cst  quoraodo  co- 
lumba  non  invenerit  ubi  residcret,  si  jaiii,  sicut  iiar- 
lationis  ordo  conlexilur,  iiudala  fuerant  cacuiiiina 
iiioiiliiim.  Qu;u  vidctur  quxslio  aiil  por  lecapilulalio- 
II  •m  pos->c  dissolvi,  ut  ca  posleiiiis  iiariata  iiitelli- 
g  intur,  qmv:  prius  facla  sunt ;  aut  polius  qnia  nondiiin 
iiccaia  fueiant. 

XV.  [Ib.  vui,  '■il.JQuid  sibi  vull  (lund  Doniiiius  di- 
lit,  iVon  adjicium  iullitu-  malcdiccrc  supcr  lcrntm  ]>ro- 
ptcr  o\>cra  Iwminum;  quia  apposila  fsl  »tc>is  hoaiiais  ad 
milKjna  ajuvcMule*.  Non  udjiciam  ergo  adliuc  percu- 
tcrc  o>micm  carnon  vivam,  (luoaadnwdum  [eci ;  ct 
deiiidtf  adjuiigit  qu;c  seciiiidiim  l.irijilalem  bouilalis 
su;c  doi.al  bominibusiiidiguis?  Ulruiii  liic  Testameiiti 
Novi  iiidiili;eiitia  ligurata  sil,  et  pi;eteiita  ullio  ad  Ve- 
liis  periincal  Testameiitum  :  iioc  csl,  illud  ad  Lcgis 
scveiitatcni,  boc  ad  giatia:  bonilatem'? 

XVI.  [Ib.  IX,  5.]  Quid  esl,  El  de  manu  Iwaiiuis 
fratris  exiiiiirum  aiiiiimin  liniiiiiiis  ?  .\n  oiiiiiem  lioiuiuciil 
Iratrem  oiunis  bomiiiis^  iiilelligi  voluil,  secuiiduui 
cogii;ilioucm  ex  uiio  ductam? 

XVII.  [Ib.  IX,  25.]  Qiiare  pcccans  Cliam  iii  pairis 
offensa,  iion  in  seipso,  scd  iii  (ilio  siio  (diaiia^in  ma- 
ledicitiir;  nisi  quia  propliclalum  cst  (piod;imir.odo 
lcrram  Clianaan,  ejeclis  iiide  Cliaiiau;iis  ct  debellatis, 
accepluros  fuissc  filios  Israel,  qui  veiiiiciit  de  scmiiic 
S(ui? 

XVIiI.  [Ib.  x,8.]  QuxTitiir  quoiuodo  dietiim  sit  de 
Neiiibrotli,  llic  cwpil  essc  gigns  supcr  terram ;  cum 
jigautcs  et  antea  natos  Scripuir;!  Cdiiimemoiet.  Au 
fdilc  quia  posl  diliiviuin  noviUis  geiieris  liuinaiii  rcpa- 
laiidi  deiiuo  coiiinicnioraliir,  iii  qiia  iiovilale  liic  cie- 
pii  csse  gig;is  super  terraiii? 

'  Ain.  rr.  ct  I/iv.,  diim  in  ilhsii  itu.  M  r.at.  ct  omues 
Mss.,  riHHi  iiullo  spiritu. 

'  Kdiii ,  ad  muliluiin  ajiiveiUnt  .  n  'ss.  Corb(!ien-is  et 
i:u;;yi  ii  (!uo,  ad  nuili<inn  :  juxla  j!ra'c.  i.\.\,  ta  ponera. 

^  \ elus  cixlex  (orhciimsis,  vcrilutem. 

^"  F.»hti,  humiiiis  noiimie  intclliqi.  Alic-.l,  immine ,  a  Mis.  c 
quibus  Uu(i  ejus  loco  liabcut,  vcl  liuminis. 


riM  LN  iitrrATKUf.iiDi  h:<i 

XIX.  [Ib.  x,  25.]  Qu:critiir  ipiiil  sil,  Et  lleba  nali 
sunt  lilii   duo ;    nomen  unius    l'halccli,   <inia   in   die 
Ints  ejus  divisa  cst  terra  :  iiisi  foitc  iii  diebiis  cjiis  liii- 
gii;irum  illa  divcrsilas  nxsiilcril,  per  quam  factiini  cst 
ut  gciites  dividcreiitur. 

XX.  [Ib.  XI,  1.]  Et  eral  omnis  tcrra  lul>iu>n  unum  : 
quomodo  lioe  pntesl  iiitelligi,  qiiaiido  supcrius  dicliim 
csl  (piod  (ilii  Noc,  vcl  liliorum  cjus  distribuli  esseiil 
per  lerrani  secuudum  tribus  cl  secundum  geiilcs,  ct 
sccuiidiim  liiiguas  suas,  nisi  (piia  pcr  rccapilulaliu- 
iiein  poslea  commcmorat  quod  prius  erat?sed  obscu- 
ril;ilcm  facit  quod  co  genere  loculioiiis  isla  conlcxil, 
(piasi  iiarialio  do  iis  qu;c  postca  fact.i  suut,  conse- 
qiiatiir. 

XXI.  [Ib.  XI,  i.]  Vcnitc  a'diliccmus  nobis  civilatcin, 
cl  tiirrim  cnjiis  caput  erit  usqiie  iii  coeluin.  Si  boc  se 
possc  cicdidci uiit,  niiiiiiim  sliilla  audacia  et  impiclas 
deprelicndilur.  Et  quia  ob  lioc  Dei  vindicta  sccuta  e.st, 
ut  coruiu  lingux  dividercntur,  noii  absurde  hoc  cugi- 
Uissft  crcduiitur. 

XXII.  [Ib.  XI,  l.]Vc»ite  dcscendamus,  cl  con[itiidn- 
iiiHS  ifci  liiiguam  eorum^,  ne  audiat  unusquisque  voceni 
pro.timi  :  utrum  ad  Angclos  Domlmis  linc  dixi>sc  in- 
tcUigitur?  an  sccuiidum  illiid  accipiciidiim  cst,  qiiod 
iii  exiirilio  libri  legitiir,  Eucianius  hoininem  ad  imagi- 
nem  el  siinilitudincm  noslram  {Vcn.  i,  2CJ  ?  Nam  el 
(pioiiiodo  poslea  dicitur  siiigiilari  niimero,  qiiia  ibi  con- 
fuilit  Uoininus  tabiu  teria;:s\c  cl  illic  cum  dicliim  fts-cl, 
Eaciamus  ad  imagincm  nostram;  in  Conscipiciilibus  la- 
iiieii  iioii  diclum  e  t,  Fcceruiit,  scd,  Eccit  Dcus. 

XXIII.  [Ib.  XI,  12,  13.]  Quod  scriplum  cst,  /.'/  cral 
ArplKixad  aiinorum  cciitum  triginla  quiiique,  cum  (jciiuil 
Chahiun ;  el  vixit  Arphitxad  poslquum  geiiuit  Cli<iinan 
annos  quadiingcnlos,  vel,  sieiil  iii  gr:eco  iiivcnimiis, 
annos  trecentos;  qii.Tiilur  qiioiiiodo  dixeiit  Dcus  :id 
Niie,  Eruiit  anni  viliv  corum  ccnliim  viginli.  Noiidiim 
ciiim  iiatus  crat  Aipliaxad  ([u^iiido  dixil  lioc  Dciis, 
iicc  fiiit  in  arca  cuin  piireiililuis  suis  :  qiiomodo  cigo 
iiitclligiiiiiiir  deinceps  aiiiii  \it.c  buiuaiiie  prxdieiicc  i- 
lum  vigiiili,  cuiu  iiivciiialur  liomo  vixisse  aiiipliiis 
qiiadiiugeiilis  aiinis?  Nisi  quia  iiilelligiliir,  antc  vi- 
ginti  aniios  qiiam  iccipcrct  arra  fieri,  qu;e  cenium 
auuis  l:icta  reperitur,  lioc  Deum  dixisse  ad  Noe,  ciiui 
jaiii  priciiunliaret  faclmum  se  csse  diluvinm,  necvi- 
t;c  liumanx  deinccps  fiilunc  iii  iis  qiii  pnst  diluvium 
n;isccrciitur  fpatiiim  pixdixisse,  sed  vit;c  liomiiiuiii 
qiios  fiicrat  diliivio  deb^tiiriis. 

XXIV.  [ll).x,2I.]  Qii.crituripiarescripluiiisit,  Sein 
erat  puter  oinninin  [Hiorum  llchcr  ;  cum  iiivciiialur  Ile- 
bcrqiiinlusa  Sem  lilio  NoC  :  iilium  quia  ex  illo  Ilebr.ri 
d.ciiiiliir  apiiellati?  pcr  illiim  cnim  gcacnilio  tnii.siit 
ad  Abrabam.  Qiiid  crgo  jrobabiliussil,  Ilcbraius  taii- 
(pi:mi  Ilcbcncos  dictos,  aii  taii(pi;im  Abraliaos,  nicrito 
qii;eritiir  ("). 

'  Fxiiti,  lingnas  ^oiHm. Et paulo  ia''^»,  confudil  rominmla- 
biiiii'  teri  ft'.  Ni  s  jiixla  gr;cc(iui ,  i  rini  i  ad  (Xjrbeieiiseiii  co- 
(Jicciii  rcpoiiinms,  confi.ndaiiiiis  j;'/  liiKjnum  eoriim  ;  dciuJa 
ad  alius  cuui  coilcin  seplciu,  /((/./,/  lcnic. 

(n)  viJ.  liS).  11)  de  civil.  Oci,  ca;!.  T^  ci  Ul.  i  Iieiract., 
cai).  lo. 


SKS 


LllJER  PRIMLS. 


S5I 


XXV.  [lli.  XI,  2G.]  1.  Quoniodo  accipieniliim  sit, 
qiKid  cuiii  csset  Tliarra'  paler  Abraluc  aiinorum  se- 
piuaginia,  gciiuil  Abraham,  el  postea  cum  suis  omni- 
Lu?  inaiiiii  iii  Cbarran,  ct  vi.xil  annos  Jiicciitos  quin- 
que  in  ('.harran,  cl  niorluus  cst  :  ct  dixit  Doniinusad 
Abraliani  nt  oxiriH  do  Charran,  clc\iil  indc,  cum  cs- 
sel  ideiM  Abraliani  scptiiaginla  qninque  annoriim? 
Nis.i  qiiij  pcr  rccapitulaiioncm  osiciidilur,  vivo  Tliarra 
locutum  esse  Diiniinuin;  et  .\brabani  vivopitre  suo 
secuiidum  pr:eceplnin  Domini,  cxiisse  dc  Charran, 
cura  esset  sepluaginla  quinciuc  aiinorum,  cenlesimo 
el  quadragcsiino  qiiinti)  anno  vit.c  patris  sui,  si  dies 
vil3B  pairis  sui  aiini  dixcnti  qninqiic  fucrunt :  ut  ideo 
scriptiim  sit,  Fuentnt  aiuii  rila:  Tltarrce  diicenti  qvin- 
que  in  Cliarran,  qiiia  ihi  coiiiple\it  omnes  annos  lolius 
vita;  su;c.  Solvitur  ergo  qiiK^tii)  pcr  rccapiluUuioncm, 
qiia?  indissolubilis  reiiianerel,  sipost  morlcin  Tliarrie 
accipercnius  locutum  esse  Dominnm  ad  Abraham  ut 
cxirct  ile  Charran,  quia  non  potcrat  esse  adhuc  an- 
norum  scptuaginla  quinque  ciini  patcr  cjiis  jam  mor- 
tuus  esset,  qui  cuni  scptu.igo^imo  a^iaiis  siue  anno 
genuerai ;  ut  .\brali:mi  posl  niurlcm  patris  sui  anno- 
rum  csset  cenlum  triginla  qiiinque,  si  oniiics  nniii  pa- 
tris  ejusduccnti  quinquc  fuerunt.  Kccapitublio  ilaqiic 
isla,  si  adverlatur  in  Scripluris,  multas  qna:slioncs 
solvit,  qiiac  indissolubilos  possunt  vidcri  secundum 
ctiam  siipcriorum  (luxsiioiium  cxpositioncm,  pcr  Cim- 
deni  recapiliilalioncm  factam. 

2.  Quanquam  et  aliter  ista  quxslio  a  quibusdam 
solvaiiir,  cx  illo  cnmpuiari  annos  aiiatis  Ahralia;,  ex 
quo  liboraius  csi  do  igno  Chaldieorum,  in  qiiem  inis- 
sus  iil  ardcrol,  quia  cumdem  igncm  supcrstilione 
Chaldxorum  colore  nuluil,  liboralus  inde,  eusi  ia 
Scripiuris  non  legitur,  Judaica  tamcn  narraiione  tra- 
diiur.  Toiest  et  sic  solvi,  quoniam  Scripiura  (|u:c 
tlixil,  Cuin  essel  Tliaira  aniionim  sepluaginta.  anuil 
Abiaham  et  Xaclior  et  Arran  ;  non  utique  Iioe  inlclligi 
voluii,  (piia  eodcm  anno  scpiuagosimo  letatis  suai 
omncs  ircs  gcniiit,  scd  cx  quo  aniio  generare  coepit, 
eum  aiinum  commcmnravii  Scriplur.i.  Ficri  autoia 
potcsl  iil  poilcriiirbil  gcncraliis  Abraliain,  scd  niciilo 
excellontia',  qua  in  Scripturis  valdc  conimenduliir, 
prior  fucril  nomiiialus  :  sicut  prophela  priorem  no- 
minavii  ininorcm,  Jacob  dilc.xi,  Esau  autein  odio  liabui 
(Malacli.  I,  2,  5);  ct  in  Piiralipcniennn  cum  sil  qnar- 
lui  iiasconui  ordine  Jiid.is,  piior  est  commcmoratui 
{1  Paral.  iv,  1),  a  qno  Jiidaic:c  genli  nomen  est,  pro- 
plcr  trihuni  rcgiani.  Cummodias  autcm  plures  exilus 
invciiiunliir,  qiiibiis  qu;cstioiics  difiiciles  dissolvaiitur. 

3.  Coiisiderandaest  saiie  narralio  Slcphani  de  hac 
rc,  cui  magis  liarum  exposilioniiin  nnii  repugnel.  Et 
illud  quidem  cogit  ut  non  sicut  iiarrari  vidolur  in  Ge- 
ii"'si(  Cen.  xn,  1  ),  po»l  niorlem  Tharr.-c  hicutus  sit 
b<'us  ad  Abraliam,  ut  cxirct  dc  cngnalionc  sua  cl  dc 
domo  pairis  sui  ;  sed  cum  esici  iii  .Me^opoiamia  prius- 
(|uam  habitarct  iii  Cliarran,  jam  uliiiuo  cgrcssus  dc 
leira  Clialdxorum,  ut  in  iiloiiincre  inielllgaiur  ei  lo- 

'  In  cxcusis,  T/i.iie.  .>i  in  Mss.  conslanlor,  iharo,  vcl 
Ilnnra  ;  ot  sic  la  givccii. 

S.i.\CT.  Aluust.   lil. 


cutus  Dcus.  Sed  quod  Slepbanus  postea  sic  narrat, 

Tunc  .ibraliam  e^ressus  de  lerra  CliaUlxorum  liabilavit 

in  Cliarran ;  ct  inde,  postquam  mortuus  est  pater  ejut, 

collocavit  eum  in  terra  hac  (  Act.  vii,  4  ) ;  non  parvas 

aHert  angnsiias  huic  cxposiiioni,  qua;  Ot  pcr  recapi- 

tulaiionem.  \idelurenim  habuissc  iinpcrium  Domini, 

quo  ei  fucral  locutus  in  ilincre  .\Icsnpoianii,c,  cgress» 

de   tcrra  Chaldaiorum,  el  eunti  in  Cbarran,  et  lioe 

iinporium  posi  nioricin  pairis  sui  obcdicnler  implesse, 

cuin  dicitur,  Et  habilavil  in  Cliarran ;  etinde,  poslquam 

viortmis  est  pntcr  ejiis,  collocavil  iiliun  in  tcrra  linc.  Ac 

por  hoc  ni^mol  qiia;slio,  si  scptu.igiiita  quinque  anno- 

niin  (  sicnt  cvidcnlcr  Scriptura  Gcnescos  loquiiur  ) 

fuit,  quando  egressus  est  de  Charran,  quomodo  esse 

pos^it  boc  veium,  nisi  forte  qiiodail  Slophanus,  Tunc 

Abraham  erjrcssus  cst  de  terra  Chnlda:orum  et  hubitavit 

in  Cliarran,  non  sic  accipia.ur,  Tnnc  cgrcssus  cst  posl- 

eaquam  ei  locutus  est  Dominus  ;  jam  enini  erat  in 

Mesopolamia,  sicutsupra  dicium  e^t,  quandoillud  au- 

divila  Doniino  :  scd  ipsa  rcgula  rccapitnlalionis  con- 

texcre  voluit  Slopliai.us,  eisininl  ilioore,  niide  egres- 

sus,  iibi  hahilaveril,  cum  ail,  Tuiic  Abrahuin  cgrcssui 

est  de  Terra  Chaldccorum,  et  hubilavit  in  Charran.  lii 

inedioauicm,  idest,  inter  cgressuni  de  terra  Chalda;o- 

rum,  et  habiiaiioncni  in  Charran,  iociituscsl  ei  Deus. 

Posiea  vcro  quod  adjungil  Slophanus,  Et  iiide,  post- 

quam  inorlmis  cst   pater  ejiis,  collocuvil  illum  iii  tcrra 

liac  ;  inluendum  csl,  quia  iiondixit,  Et  postiiiianl  mur- 

luus  cst  patcr  ejus,  egrcssus  cst  de  Clianan  ;  scd, 

Inde  collocavit  cuin  Dciisiii  ierrahac  :  ut  pcst  habila- 

liononi  in  Charrancolloca:cUir  in  lerra  Chanaan,  non 

post  mnriom  p:iiris  cgrcssus,  sed  posi  inorlein  paliis 

cullocaius  in  lcrra  Chaiiaan,  ut  ordo  vcrborum  sil, 

llaljilavil  in  Cbarran,  cl  inde  coilocavit  illum  in  terra 

liac,  posiijuam  morluus  csi  paici  cjus ;  ui  lunc  iiilclli- 

gamus  collocalum  vcl  conslilutum  Abraham  in  lei  ra 

Cli  .naan,  quando  illic   eum  nopolem  susccpil,  cujus 

Uiiiviii-um  scmen  illic  fucrat  rognaturum ,  ex  prouiis- 

so  Dei  ba;reditate  doiiala.  Kain  ex  ipso  Abraham  iia- 

tiiscsl  Isniacl  de  Agar,  nati  ct  alii  ex  Celhnra,  aJ  qnos 

illius  lerrx  non  perlineret  hrcrodilas.  El  cx  Isaac  na- 

tuscst  Esaii,  qui  similiterab  illa  hicredilate  alicnalus 

csl.  ExJacnb  aulem  filiolsaac,quolquotfilii  nali  sunl, 

id  esi  univcrsum  scnien  cjus,  ad  illani  h;crcdiiaieiii 

pci  linuit.  Sic  ergo  collocatus  ct  conslilutns  in  illa  tcr- 

ra  Abraham,  quoniam  vixil  usqiic  ad  nalivilalcm  Ja- 

cob,  si  recte  iniclligilur ;  soluiaqiiaesiioest  secunduiu 

recapilulationem  ;  quanivis  et  alia;  solutiones  non  siint 

contemnendoe. 

XXVI.  [Ih.  XII,   12,  II.]  Eiit  erijo  cuin  le  vidcrint 

A^ijijplii,  dicciil  quia  uxorillius  liivc.  Eucliim  csl  nulcin 

slaliin  ul  inlr.ivit  Abrahmn  in  jEgijplum,  vidcntes  ACgy- 

pliimuliereni  quia  spcciosa  erat  vulde.  Quomodo  acci- 

piatur,  quod  Ahraham  veniensin  .^gyplum  cclare  vo- 

luil  nxorcni  siiani  cssc  Sar.im  ',  socui.dum  oniiiia  qnoe 

de  Iiac   rc  scripla   siliil,  ulriim    hoc  convcneril  lani 

sancio  viro,  aii  sijhdefcciio  Midei  ejiis   intclligalur, 

'  Mss.  consianlcr  cum  geniina  rr,  uli  af.ud  LAX.Snrrnm. 
» lilili,  s;:/)  Uefectione  fidei.  I.egciiauni  ciini  Mss. ,  .■!•/>, V- 
fcctiofidci;  uli  rursuai  pcslca  Itii.  ll,  miasi  50. 

iDix-huii.J 


ou.-ESTioNHM  s.  ai;cl'!:tim  in  ii;:PT.\Ti:Lriiu^i 


sicrji  r.onniilli  arliiiraii  suiii ;  jani  quideni  ci  coiiira 
Fauslnm  dc  li.ic  re  disputavi  (CoiKrn  FniisMm, /ifc. 
£2,  i-ap.  53  (■(  51 ) ;  cl  diligentius  :i  presliytero  Uicro- 
nyiiioexiiosiluai  c>i,  quare  noii  sit  tonscqnens  nl  cum 
aliquol  dics  apml  rc.^cm  jEgypti  Sara  fiicrii  ,  ctiain 
ojus  concubitu  crcdatur  cssc  pollma  ( Ilieron.  Hb. 
Qttwstionum  in  Gen.  );  quoniam  mos  ciat  regius,  vi- 
cibus  ad  sc  admilleic  muliercssuas,  et  nisi  'lomcntis  ' 
ct  ungui'iitis  diu  prins  accurato  corpore,  nnlla  intiabat 
ad  regcm.  Qiik  diim  fierent.afniciuj  csi  nmiao  nanu 
nci,  ul  viro  rcdliibcrct  inlactani,  qiiam  ipsi  Doo  nn- 
riius  commiscrat,  taccns  quod  uxor  cssei,  scd  non 
uienticns  quod  scror  essct :  ul  cavcrct  quod  potcrat, 
quaiitum  bomo  potcrat,  el  Deo  comniendarclqund  ca- 
vcre  iion  polcral ;  ne  si  et  ill  i  qii.c  '  cavcrc  potorai, 
Dco  taiilum  dimiltcrct,  non  in  Doiim  crcderc,  scd 
Dciim  lcnlarc  poiius  invcniretur. 

XXYli.  [Ib.  XIII,  )0.]Qnod  lcrra  Sodomnnim  ct 
Gomonliic,  antoquam  delcrctur,  comparalur  pariidi- 
so  Dci,  eo  quod  crat  irrigua,  et  lcrrx  ^gypii  *  quani 
Miiis  irrigal ;  saiis,  ut  opinor,  oslciiditur  qiiomoilo 
iMielli^i  dcbcai  illc  paradisus  qnom  planlavit  Dous, 
ubi  coi;S'ituit  .\dniii.  Qniseniin  alius  inloUig.iliir  pa- 
ladisiis  Doi,  non  vidco.  Et  iiiiquc  si  arborcs  fruciife- 
ra;  in  parailiso  viriulcs  animi  accipiciidae  csseiil,  sicut 
i:.:niinUip\islimant,  nuUo  corpnrali  in  lcira  paradiso 
vciis  lignorum  gciicribns  insiituto,  non  diccrctur  de 


XXIX.  [Ib.  ikiv,  13.]  Etnunliavit  Abralic-:  trtiniiflu' 
viali.  TraiisHuvi.iIcin  Abraliam  appcllatnm  ciisin  gne 
ca  cxemplaiia  .«aiis  indicant :  scd  cur  iia  anpcll.uus 
sit,  Iiacc  \  idctur  causa,  quod  e.x  Mcsopotanii.i  venicn^, 
transiio  fliiininc  Hnpliraic,  scdcs  con^tiiuit  iu  tcrra 
Cliana.in,  el  traii«l!iivialis  apptllatns  cst  c.v  ea  rcgion'; 
undc  vcncrat.  Uiulc  Jcsus.Navc  dicillsracblis  ■  Quid? 
lullis  serrire diis  palrum  rcs(ron;iii  ijui  mnt  irans  pu- 
mcn(  Josne  xxiv,  15  )  ? 

-WX.  [Ib.  XV,  12.  J  Dc  eo  qnod  scriplnm  pst,  Cir- 
ca  soits  uuleni  cccasum  jxivor  irruil  supcr  .Abr.ilium,  et 
ecce  limoT  magnus  incidit  ei ;  tractanda  est  ista  q^ia-stio, 
proilcr  cos  qui  contcndunt  perturbatioiies  is".?;-  non 
cadcrc  in  aniiiinm  sapiontis  :  utrum  lalc  aliqiri^  sit 
qualc  Agcllins'  conimcmorat  in  libris  Noctium  .\tii- 
cai  uin,  qneindain  [ibilosopbum  in  niagiia  maris  •.••ni- 
pesiatc  tuibalnm,  cum  cssct  in  naviet  3nimadre>suiu 
a  quodam  Iiixnrinso  adolcsccntc  ;  qui  cum  ei  poU 
iraiisiiclum  poriculum  insullarct,  quod  pliilosoplnis 
ci;o  perlurbatus  cssot,  ciim  ipse  nequc  liinuoril  ncqiie 
palliicril ;  rcspoiulit,  idco  ilkim  iion  poriurbatum  , 
quia  neqiiissiui3R  animx  suai  nihil  tinicrc  dcbcrnt, 
qiiod  ncc  digiia  cssci  pro  qua  aliquid  liiiwrctiir  ( Agcll. 
l:b.  19,  c.  1.  De  Civil.  Dci,  lib.  9,c.  i).  C^ctcris  au- 
lcm  slndiosis,  qni  in  navi  liierant,  cxspcclanlibus  pro- 
tulit  libruin  (lucnidain  Epiclcti  sioici,  ubi  lcgcbatur 
iioii  iia  placuissc  Stoicis,  nnllam  lalcm  perlnrbaiio- 
ncin  caderc  in  aiiimum  sapientis,  quasi  niliil  lalc  in 


isia  tcrra,  sicul  paradisus  Dei. 

XXMll.  [!b.  xiii,  li.  ]  Rcspiciens  oculis  tuis,  vide      corum  apparcrct    aireclibns,  scd  pertnrbationcm  ab 


a  loco  i/i  quo  nunc  lu  cs  ad  Arimlonem  et  Africum  et 
Orientem  ct  mure,  quia  omncm  lerram  qiiam  tu  tidcs, 
i.bi  d.tbo  eam  et  scmini  luo  usque  in  sccculum.  Qiixri- 
lur  liic  quomodo  iiitoiligalur  lanlum  tcrr;>;  i.roniissuin 
essc  Abralia;  ct  soiuini  cjus,  qaanlum  poioral  oculis 
circumspicerc  per  quatuor  cardines  muadi.  Qiianlum 
Cbt  cniin  quod  ad  lcrrani  conspiciciidain  acics  coVpo- 
ralis  viiUB  possil  auingerc  ?  Sed  nuUa  cst  qu;cslio, 
si  advcrtamus  non  lioc  solum  cssc  pro:nissum  :  non 
cuim  diclum  csl,  Tanlum  tcrra;  dabo  tibi  quantuin 
vidcs;  scd,  Tibi  dabo  lcrram  quam  vidcs.  Cum  cniin  cl 
ultcrior  undiHue  dabaiur,  prufcclo  Iixc  pnccipuc  qu:a 
vidibaliir  dabalur.  Dcindc  aacndeiidum  csl  quod 
sc(Hiiiur ;  quoi/iani  r.e  pntaroi  ctiaiii  ipsc  Abraham 
hoc  soliim  proinitti  tcrra;  quod  aspiccrc  vcl  circum- 
spiccrc  posscl,  Siirge,  inrinit,  et  pcrambula  terram  in 
lomjiludine  ejus  ct  latitudinc,  quia  libi  dabo  eam :  ut 
pcraiubnlanuo  porvcnirct  ad  cam,  qiiain  oculis  uno 
loco  stans  vidcrc  imn  posbCi.  Signilicatnr  aiiicm  ca 
lerra  qu;imprius'pppulusacccpiilsrdel,  scincii  Abra- 
ha;  secundum  carncm  ;  non  illud  laiius  semcn  sccuii- 
dom  ridom.qnod  iic  laccretur,  diciumcsl  ei  fuinriim 
!-:cut  arena  inaiis,  sccundiini  liypcrboicii  qnidciii, 
scJ  tamcii  laulum  quod  nunicrarc  iiulhi;  posscl. 

•  Edili, /bni«n.'ii  :  iTO  (VJO  Mss  , /omcnf/s. 

»  ^ic  iu  Mss.  Al  in  cdiiioiubus  Aiu.  i j.  cl  1-ov.,  tic  si  et  illa 
<luod.  In  cdilione  auloiii  ial.  (id  oslquK  ox  AiiKusliiii  Hali- 
»  icousisrecciisionCiaa.  WT,  vulgatj  csl)  loijilur,  ne  siet 
iilequod. 

>  tulitj,  tit  tcrra  .l.gijpti.  Jlss.  vcro,  el  tcrrw  iqTi"'  ■  S"p- 
ple,  cumiiaratur. 

*  Ncius  codcx  corbciciisi5,  piiiim. 


eis  defniiri,  ciim  ratio  talibus  niolibus  codcrct ;  cum 

auicin  non  ccdcrct,  non  diccndam  pcriuibalioncin. 

Scd  considcraiidum  cst  quemaduioduni  lioc  dicat  Agol- 

liiis,  et  diligonlor  inscrcndum'. 

XXXI.  [Ib.  XVII,  8.  ]Dabo  libi  et  scmini  Ino  posl  le 

lerram  in  qua  babitas,  omnem  lcrram  cullnm  '  in  posses- 

sionem  a:iernant.  Qua;£lio  cst  quomodo  dixe:  it  xter- 

naiii,  cnm  Israclitis  lcniporaliter  data  sil  :  uirum  se- 

cuiidiini  hoc  s;rculuin  dicia  sit  xierna,  iit  ab  eo  quo<l 

csl  *.T.Cij  gr;:ce,  quod   sxcukim   significat,  dictiim  sit 

at(incv  ,   lanqu:  m  si   latine  dici  posici  sacculare  : 

an   cx  hoc  aliqnid  sccundum  spiriiualcm  proinis- 

sioiicm  Iiic  inlolligere  cog.iinur,  ut  reternnni  dicinin 

sit,  idco  quia  Iiinc  1'tcriiuin  aliqnid  significaliir  :  an 

polius  locutionis  cst  Scriplurariiin,  nt  a  tcriium  appcl- 

lcnt,  cujus  rei  finisnonconstiiuitur;  a«it  iion  ita  fil  ul 

deinceps  iion  sii  facicndum,  qiianlum  pcriiiict  ad  cu- 

ram  vel  polcstntcm  facicntis  ;  sicui  ait  lloratius, 

Serviel  xlernuni,  qui  narvo  ncsciot  iiii. 

(uordt.,  lib.  I,  epLt.  10.)  ^ 

Non  cnim  potcst  in  xternum  scrvire ,  ciijus  ipsa  vita, 
qua  servii ,  xicrna  csse  non  potc.~l.  Quod  lcsiiino- 
iiinm  non  adliibcrcm,  nisi  locniioi.is  cssct.  Yorlioriun 
qnijii^e  illi  suiil  nobis  auclorcs ,  non  roruiu  ^cl  scii- 
tciitiarum.  Si  autcin  dcfcndnntiir  Scriiiinrx  sccuudum 

'  in  cxciisis,  Mtliis  cellius.  At  in  Mss.  0|.limx  iiotx  ubi- 
quc,  ^gellius  :  uli  lassim  rcsliliiluin  cunl  viii  liiui-ali. 

'  Am.  Fr.  et  l.ov. ,  el  diiiqenter  di;screndum.  Edilio  P.al., 
vl  diligenter  niiicrcr.dus.  Al  Mss.  duodecim ,  et  diiigtnUr 
vvscrcndum 

'  Apiid  tAX  ei  ;ii  A  nlgata,  terrmn  cliamm.  in  Ms.  Cocb., 
icrrmn  incidt::m. 


5;7  LIBER  PRIMUS 

Joculioncs  propiias,  qiise  idiomafa  vocniriiir.  (|iinnto 
ningis  sccundum  cns  quas  cuii!  aliis  linguis  r.oiiinuincs 
hiibcMl? 

XXXII.  [Ib.  xvni,  10.]  Qii.Tcrilur  quomodo  dicluin  sit 
ad  Abraham  de  filio  cjiis ,  Kt  reges  genlium  ex  ilto 
erunl  :  ulrnm  quia  noii  provenit  sccundum  regna  ler- 
rciia,  sccuiidum  Ecclesi.im  accipi  dcbaal;  aii  propicr 
Esan  eiiam  ad  litieram  conligit. 

XXXIII.  [Ib.  xviii,  2.]  El  videns  procucmrit  in  ob- 
tinm  illis  ab  oslio  Itiberuncuti  sui ,  el  adoravit  super 
terram,  el  dixit  :  Domiiie ,  si  invciii  graliam  anle  le, 
ne  praUcreas  scrvum  luum.  Qnxritur  cuin  trcs  viri 
csseiil  qui  ci  apparuerant,  quomodo  singulariler 
Dominiiin  appcllel ,  diccns,  Domine,  si  iiivcni  graliam 
ante  le  :  aii  inlelligcbat  ununi  rx  cis  Doininum ,  ct 
alios  angelos  :  an  pnlius  in  angelis  Dominiim  scnliens, 
Domino  lOlius  quam  angelis  loqni  clegit :  qiiia  iini)  cx 
tiibus  cum  ipso  Abiaham  poslea  remaiienlc,  duo 
niitlunliir  in  Sodomam,  et  illis  sic  loquitiir  Lolli  laii- 
quam  Domino. 

XXXIV.  [Ib.  xviii,  i.]  Sumatur  aqua,  ct  tavcm  pedcs 
vcstros  ,  et  rcfrigerule  sub  arbore ,  et  suinam  panem,  et 
manttiicate.  Quarilur  si  angclos  iiilelligebat,  qunmo- 
(lo  potuerit  ad  Ii.inc  lninianilatem  invilare ;  qiMni.Tin 
refcctio  mort;ili  carni '  nccessaria  esl,  non  iimnorla- 
liiati  Aiigeloriim. 

XXXV.  [Ib.  xviii ,  11.]  Abratiam  aulem  et  Snra 
seniores ,  progressi  in  diebus  :  de[cceiaiit  anlem  Surw 
fieri  mnlicbria.  Senioriim  xlas  miiior  cst  qiiam  se- 
niim,  quanivis  ct  scncs  appcllcntur  seniorcs.  Uiule  si 
vcra  sunl  qux  a  iionniillis  medicis  asscruniur,  quo- 
niam  senior  vir  cum  niidiere  seniore  filios  faccre  non 
potcsl,  cti:\insi  adhuc  feminai  niulicbria  vcnianl;  se- 
ciindiim  Iioc  admiralum  Abraham  de  promissioiie  lilii 
(Ccii.  XVII,  17),  ct  miraciiluin  posuisse  Apostnlnm, 
;icciporc  possumus,  ubi  dixit  emortimm  corpus  Abrah;c 
{livm.  IV,  19).  Emortiiiini  quippc  corpus  non  ita  in- 
lclli.^eiulum  cst ,  ac  si  oninino  iinllam  vim  gcncraiidi 
Iiaberc  pnssct,  si  mulier  juvcnilis  '  a;talis  csset ;  sed 
sccunilum  linc  emoiiuuin ,  iit  eiiam  de  provcciiuris 
xialis  mulicre  non  possel.  Nam  idco  de  Ceiliura  po- 
tiiit,  qiiia  et  juvenilis  illam  invenit  wtatis.  Sie  eiiim 
inedici  iradiiiit,  quoiiiam  cujiis  corpus  viri  sccundum 
lioc  jani  defecil,  iii  ciim  feniina  provcciinris  a;iaiis, 
qnamvls  nienstiua  adhuc  patiatur,  gcncrare  non  pos- 
sil ,  dc  juvencula  petesl.  Et  rursus  niulier  qux  jam 
proveclx  aetatis  esl,  qiiamvis  adhuc  menslrua  fliianl, 
iit  de  scniore  parcre  non  jiossit,  de  juvene  potest. 
illiid  itaqne  ideo  miraculiiin  fiilt,  qiiia  secuiiduni  iil 
(|uod  diximus ,  emortuo  corpnrc  viri ,  femina  qunqiie 
piovcctsc  xtatis  fuit,  ul  ei  dcsiiiissenl  ficri  mulicbria. 
N:im  si  quod  ail  Apostolus  ,  corpus  emortitum ,  veiho 
(jiiis  picinai,  qiiia  dixit  ciiioifHum  ;  jam  ergo  ncc  ani- 
niam  habiiissc,  scil  cadavcr  fuisse  intelligi  dehet ;  qiiod 
nbsurdlssimx  f:ilsitaiis  e.U.  Sic  itaqiie  solviiur  isia 
quxstio.  Alioquin  merito  movel  qiiomodo  ciim  essci 
Atxaiiam  prope  mcdia;  ;c(alis,  sccunduin  qnain  hoiiii- 


m 

nes  tiinc  vivebant,  ct  postca  filios  de  Celliiira  fccerit, 
dicalur  ab  Apostolo,  corpore  emorluo,  et  pro  niira- 
Ciilo,  qiiia  gcnuit,  pr.Tdicctiir? 

XXXVI.  [Ib.  XVIII,  13.]  El  diiit  Dominus  ad  Abra- 
tiain ,  Quare  risil  Sara  in  semetipsu  dicens ,  Ergo  vcr« 
pariam  '1  ego  aulem  senui.  QiKTcrilur  qiiare  islam  re- 
dargnat  Domiiiiis ,  ciim  el  Abraham  riserit,  nisi  qiii.i 
illius  risus  admiratinnis  et  Ix'tiii;ic  fuit,  Sanc  aulem 
duhitalionis  ;  el  ab  illo  hoc  dijudicari  poiiiii,  i|ui  corda 
honiiniim  novil. 

XXXVII.  [II).  XVIII,  13.]  Ncgavii  Sara  dicens ,  A'o)i 
risi  :  timuit  enim.  Qiiomodo  inlclligcbaiit  Doum  css« 
qui  loqiicbatur,  cum  etiam  ncgare  aiisa  sil  Sara  qiiod 
riseril,  tanqiiam  Iioc  ille  pnsset  ignorare  :  nisi  fnrlo 
Sara  hnmines  cos  pulabat,  Abraham  vero  Dciini 
inlclligcb;it?  Sed  ctiain  ipse  illa  linmanitaiis  ollicia 
pia;bc;ido,  de  quibus  supra  dixi,  qu;ie  necessaria  nisi 
infirm.T!  carni  esse  non  posscnt,  niirum  nisi  hoinincs 
priiis  csse  nrhilraius  cst  :  scd  foriassis  in  quibii'» 
Deum  loqui  intcllexil,  quibusd.im  divin:e  m.ajeslalis 
existcntihus  ei  appiirentibiis  sigiiis,  siciit  in  hominibus 
Dci '  s.Tpc  apparuisse  Scriptura  lcsiatur.  Sed  nirsus 
qii.Triiiir,  si  iia  esi,  iiiide  ongelos  fuissc  poslea  cogno- 
vcriiit ,  iiisi  fnrlc  cum  cis  vidcnlibiis  in  cceliim  iissent. 

XXXVIII.  [Ib.  xviii,  19.]  Scio  cnim,  qiiia constituet 
fdiis  suis,  et  domni  sua;  post  se,  ct  custodicnt  vias  Do- 
niiiii,  ct  faccre  '  jiisliliam  etjudiciiim,  ut  adducat  Do- 
miniis  in  Abratiain  omnia ,  qiim  lociilits  esl  ad  itlum. 
Eccc  iibi  jiromillit  Dominus  Ahr:ih;i;  noii  solum  prx- 
inia,  sed  eliam  nhcdiciiliam  jiistiti.e  filiorum  cjiis,  nt 
ciica  cos  cli.im  prarinia  proniissn  cnni|ileanlur. 

XXXIK.  [Ih.  xviii,  21.]  Desccndens  ergo  vidcbo  si 
sccundum  clamorcin  ipsoriim  vcnicntcm  ad  me  consiim- 
inanlur ,  si  autem  non  ,  ut  sciam.  Verha  liacc  si  non 
dubilinlis  qiiid  diiorum  polius  evcntiiiuin  sit,  sed  ira- 
scentis  ct  minanlis  accipiamus  ,  nulla  qii.TSlio  est. 
Moie  qiiijipe  liiiinano  Dciis  in  Scriplnris  ad  homiiics 
Inqiiiiur,  et  cjus  iram  novcrunt  sine  pcrturhatione 
ejus  iiitelligere  ,  qui  novcruut.  Snlenius  auleiii  eti.im 
sic  niinacitcr  loqni ,  Vide:uiiiis  si  noii  libi  facio ,  aiil, 
ViiJeamiis  si  non  illi  fcccrn,  cl ,  si  non  polncro  tibi 
faccre  ;  vcl ,  Sciain  ,  id  csl ,  lioc  ipsum  cxpcribor, 
ulrum  noii  possim  :  quod  cuin  niinando  noii  iynoran- 
dodicilur,  iiaii  apparel  afiecius;  sed  peruirbaiio  nnii 
cadit  in  Dcum.  Mns  anlcm  liumana;  loculionis  el  usi- 
latiisest,  iit  huniaiia  iiifirmilalicongrual  *,  cui  Deus 
coaplat  lociitioncm  siiam. 

XL.  [Ib.  xviii,  32.]  Qu.Ti-i  solet  utrum  quod  dc  So- 
doniis  dixil  Deiis,  iion  se  pcrdcre  locum,  si  invenireii- 
tiir  illic  vel  dcccm  jusii,  speciali  quadam  sententia, 
de  illa  civilate,  an  de  oiniiibiis  inlclligendum  sit  gciic- 
raliter,  parcere  Deum  locn,  in  quocuniquc  vcl  dcceiii 
jusli  fiicrint.  Iii  qua  qua;stione  non  est  qiiidein  ner.csso 
ut  hoc  de  omni  loco  accipcre  compellamur  :  veniin- 
t;imcn  de  Sodnniis  poluil  cl  sic  dici,  qiiia  scicbat  Deus 

•  Sic  Mss.  juTla  griccum.  Fjlili  vcro,  ego  vero  pnnam. 

•  Edili,  Dcum.  A.i  Mss.,  Pci. 


'  Mis.  inclioris  noli,  quee  refictioni  mortalis  carms. 
'  \u  aiiti MU.s  wdicili^vs  ';o;is;inlcr  scrii  luni,  j)iimi(is. 


'  sic  >:ss.  juxui  gr.Tc.  l.xx.  .U  eJili  hahciil,  iit  cus:o.ti!Mi' 
liiis  roimni,  clfiu-i.M. 
'  Mss.,  iimjriiU.  ' 


559                                  QU^STIONUM  S.  AUCUSTIM  IN  IIEPTATEIJCIIUM  580 

il)i  non  esse  vcl  dcccm;  ci  idco  sic  respoiulcbaliir  cordiam  anlc  lc ,  el  imgnificasli  jusliliam  tuam,  quam 

Abiaiiac,  ul  sigiiificarclur  ncc  lol  ibi  possc  iiiveniri,  facis  in   mc ,  ul  viial  anima  mca ;    ego  autcm    non 

aci  exa^^cralioiicm  iniqiiilalis  illorum.  Non  cnim  nc-  possnm  salvus  fieri  in  monte ,  ne  forte  comprehendanl 

cesse  cral  Deo  tam  scclcraiis  lioniiiiibus  parccre ,  ne  iiic  »ia/n  et  moriar.  lla;c  pcrlurbalione  liiiioiis  noii 

<uin  illis  pcrderct  jusios -,  cum  posset,  iiislis  iiule  crcdcbat  ipsi  Doniino ,  qiicm  in  angclis  cognoseebal, 

jibcralis   ri^ddcrc  impiis  digna  snpidieia  :  scd,  uldixi,  qiia  cliaiii  illiid  dc  filiabiis  suis  proslituondis  dixeral; 

aj  oslcndcndam  inaligiiilalem  muUiludiiiis  illius,  di-  iil  iiilelligaiiuis  iion  pro  auclorilalc  liabendum  quoii 

xil    Si  decem  ibi  invenero,  parcam  universa;  civitati ;  dixit  de  liirpiludinc  filiaruin  :  non  enim  ci  boc  pro 

tanquam  si  diecrct,  Ccrtc  possi:m  ncc  pios  euin  impiis  am  loritale  liabendum  esl ,  Deo  non  esse  credcndum. 

iicrdcre,  iicc  laiiicn  pioplcroa  impiis  parccre  quia  XLV.  [Ib.  xi.x,  29.]  El  rccordatus  cst  Deus  Abra- 

liberalis  el  separalis  inde  piis ,  possum  iinpiis  digna  ham ,  et  excmit  Lolli  de  medio  eversionis.    Commcn- 


rcpcnderc ;  cl  lamen  si  ibi  invcniantur ,  parco ;  lioc 
<st,  quia  nee  tot  ibi  posscnt  inveniii.  Tale  aliiiuid  cst 
apud  Jcrcmiam ,  ubi  ail,  Circutle  vias  Jerustilcm,  et 
lidete ,  et  quwrite  in  ptateis  ejus  ,  et  cogiwscite  si  inve- 
iiielis  liomincm  jiicienleni  jusliliam  el  qiiccrentem  fidcm, 
ei  profiiiiMS  cro  peccatis  eorum  (Jerem.  v,  1) :  id  esi, 
iiivenilcvcl  unum,  et  parco  cacteris ;  ad  exaggcranduni 
cl  dcmonstrauduin  quod  iicc  uiius  ibi  posscl  inveniri. 
XI. 1.  [Ib.  XIX,  1.]  Ouod  octurril  Loili  aiigclis,  ct 
adoravil  in  facicin ,  vidclur  iiilcUexissc  quod  angcli 
«•ssent;  scd  rursiis  cum  eos  ad  refeclionciii  corporis 
iiivilal,  qua;  mortalibus  ncecssaria  esl,  videlur  puiassc 
quod  lioiiiiiies  cssoiil  :  crgo  quicslio  siinililor  solvilur, 
iil  soluta  csl  iii  Iribiis  (iiii  vcneruut  ;id  Abialiaui,  iit 
.'iliipiibus  sigiiis  a;  p:-.rcrcl  cos  diviiiitus  inissos,  qiii 
lamen  homines  credcrcniur  Naui  boc  cl  iii  Epi>l"I:i 
qua;  esl  ad  Ikbrscos,  cum  de  hospiialitaiis  boiio  Scri- 
p'.ura  loqucrclur,  ail :  Per  liauc  cnim  quidam  ncscientcs 
liosjntio  rcceiicrunt  anqcUis  {llcbr.  xiii ,  2). 

XLII  [Ib.  XIX,  8]  Qiind  ail  Sodomilis  Lnlh  ,  ShjiI 
liii/ii  dua;  (Hice  quw  nondiim  noveriint  viros  ,  producam 
illas  ad  vos  ;  utimini  ilUs  quomodo  placuerit  vobis,  lon- 
tum  i»  liros  islos  iic  facialis  iniquuni;  quoniam  prosli- 
lucre  volcbal  filias  siias  Iiac  conipcnsalione,  ul  viii 
hospilcs  ojus  nihil  a  Sodomilis  lale  patcicnlur  :  ulrnni 
admiilciida  sii  coinpcnsaiio  fiagiiioniin  vol  quoruui- 
que  peccaiorum,  ut  nos  faciainus  mali  aliquid,  ne  alius 
gravius  malum  facial;  an  poliiis  pcrlurbalioiii  Lolli, 
iion  consilio  iribuciidiim  sil  qnia  lioc  dixcrii,  mcrito 
qua;iilur.  Et  nimirum  pcriculnsissimc  adiiiillitur  li:cc 
(■oinponsatio  :  si  aulcm  pcriuiLatioiii  huiuaiia;  Iribui- 
lur,  cl  incnti  laiito  nialo  pcrinola- ,  nullo  mudu  imi- 
liiiida  est. 

XLIII.  [Ib.  XIX,  II.]  Viros  vcro  qiii  erant  adosiiiim 
doinus  percHSseiunt  ccccilate.  Gixci  habeiit ,  a.ofaLala., 
quod  iiiagis  significat ,  si  dici  posscl ,  avidcntia  ,  quiu 
faeial  noii  videri,  non  oninia,  scd  quod  non  opus  est. 
Nam  mcrito  movel  quomodo  poiuerunl  delicere  qux- 
reiido  ostium ,  si  lali  crani  ca;cilatc  pcrcussi ,  ul 
iiiiinino  niliil  vidcrcnt.  IIoc  cnim  niodo  siia  calainilalc 
iiirbati,  ulteiiiis  o^lium  non  rcquircrenl.  Ilac  aofai  a 
cl  illi  pcriussi  sunt,  qui  qiKvrcbaiit  EIisa;um  (IV  Reg. 
Ti,  18).  Ilaiic  ct  illi  habucrnnt ,  qui  Dominum  posl 
resurrcclionom  cum  iUo  ambulaiitcs  in  via  non  cogiio- 
vcrunl  [Luc.  xxiv,  IG);  quanivis  ibi  non  sit  lioc  vci- 
Luni  posiiuin ,  scd  rcs  ipsa  iniclligainr. 

XLIV.  [Ib.  XIX,  18,  19.]  Dixit  autem  Lotli  nd  il- 
01  ;  Oro,    Domine,   quia  invcnit   puer  tuus  miseri- 


dat  Scriptiira  nierilis  magis  Abraha;  libcratum 
cssc  Lotli ,  ul  iniclligaiiius  jusliim  Loih  dictuni'. 
scouiiduiii  qucmdain  nioduiii  ,  maxime  quod  unum 
veiiim  Douiii  colcbal,  cl  proptcr  comparaiioncm  sce- 
lcriMU  Siidumoriim,  inlcr  quns  vivens  ad  vilain  simi- 
lcni  non  |'0liiit  iuclin:iri. 

XLVl.  [Ib.  XIX,  50.]  Ascendit  autem  Loth  de 
Segor ,  et  scdcbat  in  monte.  Mirnm  i;isi  ipse  inoiis 
csl ,  in  (]ucm  spoiile  asccndil ,  quo  adinononte  Do- 
niiiio  ascendore  iioluil  :  aul  ciiim  iiullus  est  ahus, 
aiil  non  apparct. 

XLVII.  [  Ib.  XIX ,  50.  ]  Tiniuil  enim  hubitare  in 
Serjor.  liilirmiiati  cjus  Dominus  ct  limori  conccs- 
scrat  civilatein  qiiam  Lolh  ipse  dclcgerat,  et  in  ca 
pioiiiiscial  ci  sccurilalcm  ,  qiiod  proptcr  illum  par- 
ccrct  civiiali  :  tamcn  cliain  ibi  esse  liinuil ;  iia  fidcs 
cjiis  noii  niagni  roboris  fuit. 

XLVIll.  [Ib.  XX,  2.]  Dixit  autem  Abraham  de 
Sara  uxore  sua  ,  Soror  mca  est.  Timuit  enim  di- 
cere ,  Uxor  mca  cst ,  ne  fortc  occidcrent  euni  viri  civi- 
tatis  propler  illam.  Qii;cri  siilcl  quomodo  adliuc  in  illa 
a-laie  pro  Sarx  pulchriludiiie  .\braham  periclilari 
inctucbal.  Sed  magis  fornia;  illius  vis  miranda  esl, 
qiia;  adliuc  amari  polcral ,  quam  quxstio  dilficilis 
pulanda. 

XLIX.  [Ib.  XX,  G.]  Quod  ait  Deus  ad  Abimc- 
lcoli ,  pioplcr  Saram ,  Et  peperci  tibi  ul  non  pecca- 
rcs  in  me ,  qiiaiido  eiiin  adiiionuit  nxorem  Ahralue 
os>c  ,  quam  pulabat  sororcm  :  advertciidiim  cst  ct 
iintandiiin  ,  in  Dcum  pcccari  ,  qiiaiido  t;ilia  comniil- 
lunlur  ijux  puiant  hoiiiines  Icvitcr  habenda,  tanqiiam 
In  carne  peccala.  Quo(|  auieni  dixil  ci ,  Ecce  tu  mo- 
ricris  :  eliam  lioc  notandum  csl,  quomodo  dicat  Deus 
taii(|uam  pncdicens  sinc  dubio  futiiruiii  qiiod  admo- 
nci.^'>  dicit,  iit  a  pcccaio  absiincndo  cavoaiur. 

L.  [Ib.  .~\i,  8.]  .Mcrilo  qua;riiur  cur  Abraliam  iiec 
die  qiio  nalus  ?st  ei  lilius  ,  ncc  die  quo  ciicumcisiis 
est,  sed  die  quo  ablaclatus  est,  cpuliiin  fcccril.  Quiid 
nisl  ad  ;iliquam  spirilii.ilcm  signillcalioncin  rcfcialur, 
nnlla  soliitio  qirestiouis  csl ;  lunc  scilicct  csse  dcbcie 
magiiiim  gaudium  spiiilualis  xtatis,  quanilo  fiicril 
f;ioius  hiimo  noviis  spirilualis,  id  esl,  non  lalis  qiiali- 
biis  dicil  Apostoliis ,  Lac  vobis  polum  dedi,  non  escam ; 
noiidum  ciiim  poicraiis  :  scd  ncc  aUliiic  potestis '  udhuc 
cnim  cslis  carnalcs  (1  Cor.  iii,  2). 

LI.  [Ib.  XXI,  10]  Qiixrilur  Sara  dicente,  Ejice  an- 
cilliim  ct  fiinim  cjiis,  iion  eniin  eiit  liwres  filius  aiuid.-i 
cum  lilio  mco  ls:mc  ,  qiiarc  contriiifalus  .sil  Ab:'aliam, 


5fil  LmEH  rUIMLS. 

ciim  ista  fueril  prnplictia  ,  quani  uliquc  niagis  doliuit 
iiosse  ipse  quaiii  Sara.  Sed  iiilelligeuduni  est,  vul  cx 
revclalione  lioc  dixissc  Saram  ,  quia  prius  illi  fuerat 
revclatiini ;  illum  vero  quem  dc  liac  poslca  Doininus 
iiistruil ,  paterno  affeclu  pro  lilio  fuissc  commoluin  ; 
vel  anibos  prius  ncscisse  quidnani  ilhid  esset ,  ct  pcr 
Sai-ani  nescicutem  lioc  proplieiice  dicium  cssc ,  cum 
illa  mola  esscl  muliebri  animo  proplcr  ancillje  su- 
pcrblnm. 

IA\.  [\b.  XXI,  13.]  Notaiidum  quod  cl  Ismacl  dictus 
sil  a  Deo  soincii  AbraliK,  propler  illiid  qiiod  sic  acci- 
pielidum  docet  Aposlolus  quod  dictuni  est,  In  Isaac 
tocubituv  tlbi  scmen ;  id  esl ,  non  filii  carnis  ,  sed  filH 
jromissionis  deputautur  in  semine  {liom.  ix  ,  7  ,  8)  :  ul 
lioc  propric  periincat  ad  Isaac,  qui  non  fuit  filius  car- 
nis,  sed  filius  promissionis,  ubi  proniissio  Dt  de  onini 
bus  gcniibus. 

Llll.  [Ib.  XXI,  14.]  Surre.vilantcm  Abraliam  mane,  ct 
tunipsit  panes  et  utrem  aqua;,  el  dedil  Agnr,  et  imposnil 
inliumeros,  et  puerum,  et  dimisit  iltam.  Fieri  ()u:estio 
sokt  quomodo  imposuerit  iii  buiin  rns  ct  piieniiii  tam 
grandem.  Nam  qiii  fuerat  aiitea  qiiam  iialus  esstt 
Isaac,  tredcciin  annorum  ci,'cunicisus  ,  ciun  esset 
Abraliain  iionaginta  noveni  ,  ct  nalus  sit  Isaac  cenle- 
iiario  pairc,  ludcbat  aiiicm  Isinael  cuin  Isnac  qiiando 
Sara  cnminota  est ,  ulique  ciim  giandiusculo  ,  qiii 
jaiii  rucral  .•iblaclatiis;  profeclo  aiinoruin  fiiit  Ismael, 
qiiaiido  ciiiii  iiiatrc  sna  de  dono  patris  expulsus  csl, 
ainpliiis  sexdccim.  Scd  ut  lioc  qiiod  cuni  parvulo  Iii  il, 
pcr  rcca|iiiulaii:inem  dictiim  accipiainiis ,  anicqu:im 
ablaclarctur  Isaac;  profeclo  ctiaiii  sic  aniplius  qoa.a 
Ircdcciiu  aniiorum  piicr  in  bunieros  ivialris,  cum  iilre 
et  panibus  ,  iiimis  absurduiii  cst  ut  iinposilus  cssc 
cndaliir.  Qiiani  facile  aulem  solvitnr  qu:islio,  si  non 
siibaudianius,  iniposuil ;  sed,  dedil.  nediteniin  .\bra- 
liain,  sicut  scriptum  esl,  niatri  ejas  pancs  et  utrciii, 
qua;  illa  iinposiiit  in  Iiunicros  suos.  Cuni  aiiteni  ad- 
juiictum  ct  dictum  est  el  puerum  ,  subaudimiis  di'- 
(iit ,  qui  panes  ct  utrem  dcdcrat ;  non ,  in  bumcros 
iinposuit. 

LIV.  [Ib.  XXI  ,  1.5-18.]  Defccit  cutcm  aqna  de  ulre, 
el  projecit  puerum  snb  unam  nbictcm  ,  et  discessil ,  ct 
sedere  ccepit  cunlra  illnin  longe  qnantum  arcus  miltil ; 
dixil  enim,  ISon  videbo  mortein  filii  niei  :  et  sedit  coiitra 
eum.  E.rclamans  autem  ptier  ploravit ;  ct  exaudivit  Dcus 
vccem  pueii  de  loco  nbi  crat  ;  ct  vvcavit  angilus  Dci 
Agar  de  ccelo,  et  dixil  ei,  Qnid  esl,  Agar?  IKoli  tiinerc, 
exaudivit  eiiim  Deus  voccm  fiiii  tui  de  loco  in  qno  esl. 
Surge ,  ct  accipe  pucriim ,  ct  lene  iltuin  in  manu  tua  : 
in  magnam  cnim  gciilem  [aciiim  ittnm.  Solet  qiiTri 
qiiiiinodo,  ciim  pucr  es^et  annoriim  ainplius  quinde- 
cim  ,  pic(cccrit  ciim  malcr  siib  arboreni  ,  ct  icrit 
longe  quaiitum  arcus  miitit ,  iie  videret  eiim  moricii- 
Itni ;  qiiasi  enim  queiii  portabat  projcccril,  ila  vide- 
liir  sonarc  quod  dicitur,  maxinie  qiiia  scquitur,  Ftcvil 
puer.  Sid  iiitclligcnuiini  cst  prnjcctuin  esse  noii  a 
porlanlc,  scd  iil  fit,  ali  aiiiino  ,  laiiqiiam  morituriiin. 
Ncqiie  cnini  qiiod  sci  iplum  cst ,  Prnicctus  siim  n  jn- 
cit  ocnloruiii  tnornm  {Psal.  xxx  ,  23),  porlabatur  qui 


SSS 


hoc  dixit.  Ft  cst  in  quoiidiano  loqucndi  usu ,  cum 
prnjici  dicitur  aliqiiis  ab  aliquo  cum  quo  erat ,  ua 
ab  illo  videaturaut  cuni  illo  maneat.  Intelligendum 
cst  auiem  quod  Scriplura  lacuit,  ita  discessisse  ma- 
trcm  a  filio  ,  ut  puer  ignnrarct  quo  mater  abicrit,  cl 
cam  in  silveslribus  stirpibiis  latuisse,  ne  filiuin  siti 
dcficicntem  videret.  Ille  auiem  etiani  illa  a;tatc,  qiiid 
niirum  si  matre  diuiius  non  visa  ct  lanquam  pcrdita, 
co  loco,  ubi  siilus  rcnianscrat,  llevit?  Qood  ergo 
posiea  dicitur  ,  Accipe  pucrum  ,  noii  ut  eum  dc  tcrra 
vdut  jacentem  tolleret,  dictum  esl,  sed  ul  ei  conjun- 
geretur,  ct  eiim  manu  tcneret  deinceps  comiiem, 
sicut  erat  :  quod  plcrumqiicfaciunt  simul  ambulanles 
cujuslibet  a;taiis. 

LV.  [Ib.  XXI,  22.]  faclum  est  aulcin  in  tcmpore  illo, 
et  di.xit  Abimelech,  ctc.  Qu:ii  i  i.oicst,  quando  eum  islo 
Abimdccli  paciiim  ficit  Abraliam  ,  et  appellatiis  esl 
piilcus  qticm  fodit,  Puleus  juraliunis,  quoniodo  con- 
griiat  vcriiati.  Agar  cnim  dc  Abrahx  doino  cxpulsa 
cuni  (ilio  ,  juxla  puleum,  sicuti  dictiini  cst,  juralionis 
errabat,  qiii  valde  postca  dicilur  f:ictus  ab  Abraliam  : 
ibi  ciiim  Abiniclcrh  cl  Abraliaiii  jnravcrunt,  quod 
nonduin  uiiqiic  factum  crai,  cuni  de  dnmo  Abrahaj 
Agar  cum  filio  fuissct  cxpulsa.  Qiiomodo  crgo  crra- 
bat  juxta  pulciim  jiirati.inis?  An  racliim  jani  fuisso 
iiitclligcnduiii  esl,  et  pcr  rccapiuilalioncm  pnslea  com- 
inemoraiuin  qiiod  egit  Abraham  cum  Abimelech? 
Nisi  fnric  qiii  longe  posiea  librum  scripsil,  ex  nomine 
putei  jurationis  appcllavit  regiunem,  in  qiia  ciim  filio 
inaler  eirabat,  lanqiiam  diccrcl ,  Errabal  in  illa  rc- 
gioiic,  ubi  puteiis  jiiraiionis  lacius  e  t  :  quanivis  pu- 
tcus  posica  sil  factus,  sed  longe  antc  anaicm  scripto- 
lis;  sic  auiem  appellabatur  puleus  cum  libcrscriba- 
relur,  noincn  tcnciis  aiuiqiium,  qiiod  Abraliam  im- 
po-.ucrat.  Si  aiiteni  ipse  csl  puleus,  qucm  aporlis  ocu- 
l.s  vidit  Agar.nihil  rcstat  iiisi  ut  i.cr  recapitulationem 
qii;cslio  dissolvalur.  Nec  movcrc  debel  qiiomodo  pu- 
teuin,  qiiem  foderat  Abrabam  ,  nescicbat  Agar  si  ante 
cst  ille  fossiis  qu:ini  illa  expulsa.  Yalde  ciiim  fieri 
poluit  iit  pccoriim  suorum  causa,  Inngc  a  dnnio  iii 
qiia  ciim  suis  habilabat,  piitcum  fodciet,  qiiciii  illa 
ncscircl. 

LM.  [Ih.  XM,  53.]  Qu.xri  potcst  quomodo  ad  pu- 
lciini  jiiramcnti  agrum  '  [ilaniavcrat  Abraham  ,  si  "iii 
lerra  illa,  quemadinodum  Slcphanus  dicil,  non  acce- 
pcrat  hxTeditalem ,  ncc  spaiium  pedis  {.\ct.  vii,  5). 
Sed  ca  est  intelligenda  haercdiias  quain  Dcus  miincro 
suo  fuerat  daturus,  non  cmpta  pretio.  lutclligitur  aii- 
lem  spalium  circa  pulcum  ad  illud  eniplioiiis  pactiim 
pertiiiere ,  in  qiio  fiieraiit  agnx  scplem  d:itj; ,  quando 
Abimelech  ct  .^braliaiii  sibi  ciiain  juraveriini. 

LVII.  [Ib.  XXII,  1 .]  Ij  tentavit  Veiis  Abraliiim.  Qiiari 
solct  quoniodo  lioc  vcriim  sit ,  cum  diral  iii  Ei.islola 
siia  Jacobiis  quod  [icus  neminem  ti:nt:it  (Jacobi,  i, 
15)  :  nisi  (iiiia  b.culioiie  Scripluraruni  solcl  dioi,  liiii- 
lat,  |iro  co  quod  cst  prohat.  Teniatio  vcro  ill:i  dc  (iiu 
Jatobus  dicit ,  non  intciligilur  iiisi  qua  quisipic  pec- 
cito  imiilicatur.  Undc  Aj.ostolus  dioit :  Nc  foiie  tm- 

'  .\!3S.  Becccnsis  el  Michacliuu.s,  ncmits. 


QUiCSTlONUM  S.  Al.'Gl]STINI  IN  IIE PTATEUCIIUM 


SG5 

tarmt  voi  ii  qui  tcntnt  ( 1  Tliesi.  iii,  o).  Nam  ct  alibi 
scripliini  csi,  Taital  voi  Domimis  Dcus  vcstcr ,  tit  sciai 
<i  diliciitii  cwn  (Dcui.  xiii,  5)  :  ciiam  lioc  geiicrc  lo- 
cuiioiiis  ,  ut  icial,  Uictuiii  cst,  nc  si  iliccrctur,  ut  Sfirc 
TOS  raciat ;  quoniam  vires  dilectioiiis  su;c  liomincm 
laient,  nisi  diviuo  csporimento  cliani  eiJcm  iiino- 
lcsc.int. 

LVIII.  [Ib.  XXII,  12]  Vox  aiigcli  d.-  ccelo  ad  Abn- 
liani ,  iVe  injiciai  manum  in  puerum ,  neqne  (acius  ei 
<\uidquam.  ilodo  enim  cognoii ,  qucniam  limeas  Deum 
lu  ;  eiiani  isin  qnxstio  simili  locutiono  solvilur  :  lioc 
eslenim,  ^'unc  cognovi,  quoniam  timeai  Deum  lu,  qiiod 
significal.  Niiiic  ic  fcci  cognosccre.  In  conscqiioiili- 
bus  autcm  lioc  gcniis  locuiionis  evidcnter  apparct , 
ubi  diciiiir,  Hi  vocavil  Abraham  nomen  toci  illiui,  Do- 
minus  vidil ;  nt  dicnnt  Iwdie,  In  nwnte  Dominns  appa- 
ruit.  Yidit,  pro  co  (|uod  cst  app.iruit,  boc  est  vidil, 
prc  cn  qiiod  cst  vidcri  fccit;  signilicans  per  cfficien- 
lem  id  quod  effieilur,  sicut  frigus  pigrum  quod  pigros 

facU. 

LIX.  [Ib.  XXII,  12.]  Elnon  pepercisli  filio  luo  dikcto 
prcplcr  me.  Niiniqiiid  Abraliam  proptor  Angolum  iioii 
pcpercit  lilio  suo,  et  non  proptcr  Dcum?  Aut  cigo 
angeli  iiomiiie  Doininus  Christus  significatus  cst ,  iiui 
siiie  duliio  Deus  esl,  el  nianifeste  a  propheia  di- 
ctuscsl,  mnqniconsilii  Angelui  (Isai.  ix,  6,  sec.  L.KX); 
aul  quod  Dcus  cral  in  aiigclo,  ct  ex  persoiia  Dei  :in- 
gelus  loqiiebalur,  sicut  in  Propbctis  ctiam  solei. 
Nani  in  coiiscqucnlibiis  Iioc  magis  vidciur  appnrorc 
iibi  lcgiliir,  Kl  vocavit  angcliis  Domini  Abraham  ilerum 
de  cvelo  ,  dicens,  Per  mcinelipsum  juravi,  dicil  Domi- 
uus.  Non  facile  enini  iiivoniiur  Dnniiiius  Chrisliis  Pa- 
irem  Dominuni  dicere  laiiquam  suum  Doininuin,  illo 
priseriim  lempore  antoqiiam  siimercl  carncm.  Nam 
becundum  id  qiiud  formam  ser^i  acccpil,  non  incon- 
grucnter  hoc  dici  vidctur.  Nam  seeundum  Iiiijus  rci 
futur.-c  proplictiam  illud  cst  in  I'saliiio,  Doniinus  dixil 
nd  me  ,  fiViiis  meus  cs  lu  (Vsal.  ii ,  7).  Nam  ncque  iii 
ipso  Eva;;gerio  facilc  invcnimiis  a  Christo  Deum  Pa- 
ircm  Domiiium  appellatum  .  quod  Dominus  ejiis  essel ; 
quaravis  Deum  inveniainus  in  illo  loco,  ubi  ait,  Vado 
ad  Palrem  nieum  el  Palrem  veslrum  ,  Deiim  meum  el 
Dcum  vestrum  (Joan.  xx  ,  17).  Quod  aiilem  scripluni 
csl ,  Dixil  DLiiiinus  Domino  nico  (  Psal.  cix,  1) ,  ad 
i|isuin  qiii  loqucbatur  referiiir,  id  cst ,  Dixii  Dominus 
Domiiio  meo ,  Palcr  scilicel  Fiiio  :  ct,  Plitil  Doniinui 
a  Domino ,  qui  scribebal  dixil  {Gen.  xix,  2i) ;  ut  Do- 
iniiius  cjiis  a  Doinino  cjus,  id  cst,  Donrnius  nnsicra 
Domino  nostro  pliiisse  inlclligatur,  Filiiis  a  Patre. 

LX.  [Ib.  XXII,  21.]  Quod  in  his  quos  nuniiaveninl 
Abralia:  naios  esse  (ilios  Mclch;e,  iioniiiiatnr  ctClia- 
miicl  paterSyrorum,  non  utique  illi  q<ii  nuniiavcriiiii, 
nuniiare  palrem  Syroruin  potuerunt  :  cx  oiiginc 
quippc  iUiusSyrorum  geiius  longe  postca  propagatiim 
csl.  Scd  dictum  est  a  persnna  scribeiilis,  qui  post 
omnia  illa  tempoia  haco  scribendo  narravit;  qiiemad- 
mnilinn  supra  diximus  de  putco  Jurationis  (  Sup. 
qiupst.  53). 

LXi.  [!b.  xxii.i,  7.1  Eua^-jr.is  atitc^n  Atrahr.r.t  ado- 


ravil  populiim  lcrra;.  Quicritur  quomodo  scriptuin  sil, 
Dominum  Deum  luumadorabit,et  illisoU  servies  (Deut. 
VI,  13;  X,  20) ;  cum  .\braliam  sic  honoraverit  popu- 
lum  (|ucnulain  gentium,  iit  etiam  adoraret.  Scd  aiiim- 
advcriciidum  cst  in  eodem  pr.Tceplo ,  non  dictuin  , 
Doniinum  Dcum  liium  solum  adorabis,  sicut  dietuin 
esl,  l'lilli  so!i  servies,  qiiod  csl  gr.TCa  ^KT/iiOiti,-.  Talis 
eiiim  sorvitiis  nounisi  Deo  dobelur.  Unde  damiianlur 
id  Inlaira',  id  csl,  cjiismodi  scrvilutem  exliibciites  ido- 
lis,  qiuc  dobotur  Deo.  Nec  nioveat  quod  alio  loco  in 
qiiadaiii  Scri|itura  proliibct  angclus  homincm  adorare 
sc ,  ci  adiiioiiet  ut  Dominus  poiius  ailoretiir  (Apoc, 
xi\,  10).  Talis  ciiim  apparuorat  angcliis  ut  pro  Deo 
possct  adoiari ;  ot  idoo  fucrat  corrigoudus  adora.lor. 

I.XII.  [Ili.xxiv,  5.]  Qiiod  Abiahani  jubet  puero  suo 
ut  iiiaiiiim  suam  ponal  sub  cjus  loinore ,  ei  sic  eum 
adjurat  per  Doniinum  Dcum  coeli,  et  Doniinuni  lenai, 
solct  iiiiperiins  moverc ;  iioii  ailciide.iics  niagnam 
i^lain  de  Cliristn  cxstitisse  proplioliam,  qiiod  ipse 
Dominus  Deus  coeli  ct  Domini;s  terr,B  in  ea  carne  vcii- 
liiriis  essci,  qu.T;  dc  illo  fomore  propagaia  cst. 

LXlll.  [Ib.  XXIV,  12  M.]  QiKcrcndiiin  quo  diflcrant 
aiiguraliones  illicil;c  ab  illa  petiiionc  sigiii ,  qiia  petivit 
scrviis  Abralia;  ut  ei  Dous  oslcnderct  ipsam  esse  fu- 
luram  uxorcm  domiiii  sui  Isaac  ,  a  qiia  cum  pciivisset 
ut  bibcrct ,  dicerelur  illi ,  Dibe  el  in,  el  adaquabo  ca- 
niclos  luos  quoadusque  bibcre  desincnl.  Aliud  est  oiiiin  , 
iiiirum  alii|uid  pctere  quod  ipso  miraculo  sigiium  sit; 
aliud  ca  observare  ,  qnx  iia  fiuiii  ut  niira  nonsiiit, 
fcd  a  coiijectoribus  siipcrstiliosa  vanilate  iiiterpre- 
Icniur.  Scd  boc  ipsum  ciiam  quod  niirum  aliquid  po- 
stulatur,  quo  sigiiilicctur  qiiod  quis(|ue  vult  nosse  , 
ulruiii  audeiidum  sil,  iion  parva  qu;cstio  est.  Eo  n;ini- 
qiiepcrtinet,  quod  dicunlur  qui  boc  iion  reclc  faciuiil, 
leuiare  Dominum.  Nain  ipse  Domir.us  cum  a  diabolo 
lonlarctur,  teslimonium  de  Soripluris  adliibuit,  Piun 
lcnlabis  Doininum  Dcum  luuin  (  Deul.  vi,  IG;  Mallh. 
IV,  7).  Suggercbatur  ciiiin  tanquam  homiiii  ul  signo 
aliquo  expliiraret  ipse  quanlus  essct,  id  est,  iiuam  inul- 
liim  apud  Deum  posset ;  quod  vitiose  fit ,  cum  fit.  Ab 
hoc  aulem  disccruitur  quod  Gcdeon  fccit  piigua;  im- 
nvncnie  pcrieulo  (  Jud.  vi ,  17)  :  consulLiiio  (|iiippe 
illa  niagis  quaiii  teiitalio  Dci  fuit.  Uiidc  ct  .\ohaz  apud 
Isaiam  timet  sigiuim  pclcre,  ne  Doum  leniaic  vidca- 
lur,  cum  hoc  eum  Dominus  admoneal  per  propbe- 
tam  ( Isai.  vi,  It  ,  12) ;  credo  ,  existiuians  quod  ab 
ipso  prophcta  explorarctur  utrum  pra-ccpti  mcinoi 
csscl ,  quo  tenlare  Doum  proliibemur. 

LXIV.  [Ib.  XXIV,  57,  58.]  Servus  Abrah;c  narrans 
qux  sibi  niandata  fuerant  a  doinino  suo,  dicit  eum 
sibi  dixissc,  Xon  sunies  uxorcm  filio  nieo  a  filiabus 
Uiananworum ,  inler  quos  ego  liabilo  in  lerra  corum , 
scd  in  domum  palris  mei  ibis  ,  el  in  Iribum  meam  ,  el 
suincs  uioreni  filio  nieo  inde  :  et  caetera  si  legantur 
quemadmnduni  illi  mandata  sint ,  sentcnlia  eadein 
ropcrilur;  verba  vero  non  omnia,  vel  ipsa,  vcl  iti 
dicta  sunt.  Qutd  admoncndum  pulavi  propler  stiiltos 
et  indoetos  hoinincs,  qui  E^aiigelislis  liinc  caluniniaii- 
ler,  (luoJ  in  aliquibus  vcrbis  iion  oniiii  modo  ci;r.\9- 


psn 


LIDEU  PR1ML'S. 


fm 


iriiiiit ,  finarnvis  rdjus  alqiie  sciitonr.is  omniiio  non 
Jiscrtpcnt.  Ccrlc  eniin  isliini  libi nm  unus  liomo  scri- 
psit,  qm  ea  riua;  supra  ilixit  cum  manilarcl  Abinliam, 
vel  rclocla  sic  ponerc  poluit ,  si  ad  rcm  pcrliiicrc 
jmliearei,  ciim  vcrilas  narralioiiis  exigitur  ',  nisi  ut 
rcruin  scntentiarumiiue  sit ,  quibiis  volimtas ,  proplcr 
qiiam  iiilimanJam  verb:i  fiunt,  satis  appareat. 

LXV.  [fb.  XXIV,  41.]  Qiioil  lialicnl  l;iliiii  coiliccs, 
narrante  servo  Abralia;  qua;  silii  mamlaveratdominus 
ejiis  ,  Titiic  innoceiis  cris  a  jurainenlo  meo  ,  vcl,  jura- 
lioiie  inea ;  gr.eciliabcnt,  a  malcdicio  mco  :  Soxos  cnim 
dicilur  juralio  ,  afi  maledictum  ;  undo  ct  xaTafKTij 
m.ilcdictus  vcl  t-izKTa:«TC{  diciliir.  Proindo  oritur 
qiia'Slio,  qiioniodo  illa  juralio  nuilcdictum  possil  ia- 
lelligi;  nisi  quia  nialedictus  cst  qui  contra  juratioiiciii 
lcceiit. 

LXVl.  [!b.  XXIV,  -49.]  Si  crgo  facilis  misericoriliam 
el  jusliiiain  ad  dominam  meum  ,  rcr.unliale  inilii.  liuo 
illa  qiiflc  as-.idiic  ponuntiir  in  aliis  sanctis  Scriptnris, 
ei  inaxime  iii  Psalinis  ,  niisericorJ  a,  ct  justiiia ,  t:iii- 
tuindem  ciiim  valit  miscricordia  el  vcrilas  ,  liii:c  j:iii) 
3iip:ireic  cociicrnnt. 

LXVIL  [Ib.  XXIV,  51.]  Ecce  Ilebecca  in  conspcclu 
liio ;  accipicns  rccurrc,  cl  sil  iixor  filii  doiiiini  liii, 
(luemadmodum  tocutus  est  Dominus.  Q  iijeritur  quando 
locutU5  sit  Poniiiius,  nisi  quia  vcl  proplielani  es.-e 
Abrabam  iiover;ml ,  et  propliclico  a  Domino  dictum 
quod  per  iUiim  dicium  fucrai ,  agnoscebanl  :  aiit  si- 
giium  illiid  quod  sibi  datum  sei  vus  cjus  iiarravit , 
liicuiioncm  Doniini  appellavcruiit ;  lioc  enim  magis 
dellcbccca  cxprch.sum  cst.  N;im  qiiod  Abialiain  dixe- 
rat,  non  de  Uobccca  dixcrat,scd  di' iiliqiia  fcinina 
ex  iribii  vel  cognatione  sua  ;  et  lioc  ad  uinimqiie ,  ul 
immunis  cssel  a  juramcnlo  scrvus  ,  si  non  impctns- 
sel :  quod  uiii|uc  non  dicitur,  cum  aliquid  propbc- 
latur.  Ccrtam  enim  dccct  csse  proplictiam. 

LXVIII.  [Ib.  XXIV,  00.]  Quod  Rebecc:e  dixcrunt  fra- 
tros  cjns  proficiseeuti  ,  Soror  iioslra  es ,  eslo  in  millis 
iiiiltium ,  el  liwredilaiem  ol)lineat  semen  tuum  ,  ciritales 
adversariorum  :  non  propbetx  fuerunl,  aiit  vanit;ite 
lam  magna  optavcrunt ;  scd  cos  quae  promiserai  Dcns 
Abrab;c  latere  non  potuit. 

LXIX.  [Ib.  xxiv,  63.]  Qiiod  scri|itum  est,  Kt  cj-iit 
Jsaac  exerceriin  campo  mcridie ;  qm  verbum  dc  liac 
re  grsccnm  ncscimit ,  excrcitationcm  corporis  pulant. 
Scriptiim  est  autcm  grrcce  a.oo)c7xf,^xi. :  a.co'j.i^yrij  vero 
ad  animi  (xcrcitalioiiem  pcitinci,  el  sa;pe  vitioilcpu- 
laiur;  more  tamen  Scripturarum  plerumqiic  in  bono 
ponitur.  Pro  isto  vcrbo  qnidam  iiitcrpretati  sunl  e\cr- 
citatioiiem,  quidam  g:irrulilaleni,  qiiasi  vcrbositatem, 
qu:c  iii  bono,  quantumad  latinum  clo=|uiiini  portiunt, 
vis  aiilnunquam  invciiilur  ;  sod,  uldixi,  in  Scripluris 
plerumqiie  in  bono  dicilur  :  et  videtur  niilii  signi- 
ficarc  animi  alTcctum  studioissimc  aliqnid  cogitanlis 
cum  dolcctaiione  cogitaiionis  ;  iiisi  aliud  seiitiiint  qiii 

•  lUlili, non exiqitiir.  Abest  nepalio  a  Mss. quac liic iroiiicr 
s<i\isoquei!lon)  iianiculain  nki,  i.;scrl  i  iiil ;  sed  |  criciam, 
cUiii  dctracia  illa  |  crolcgaus  sll  islo  ilicciidi  iiioilus,  si  itd 
fCm  perliiicre  jadicarcl ,  iiisi  ii(  rciuiii  scntenliaruinque  sU 
tcrUi'S,  q.iw  iii  niiirt,:ionc  e.xiijiliir. 


hxc  verba  grxca  melius  intelligunt. 

LXX.  [In  XXV,  l.]  Adjiciensauicm  Abraliam  sn-.npsii 
uxorem  nomine  Cctlniram.  Qusostio  bax  csset,  si  pcc- 
catumessct,  niaxiinc   in  anticpiis  danlibus  opcrani 
propaganda;  proli.  Quodlibct  cuim  liic  quam  inconli- 
iientia  suspicaiida  est  t:iiui  viri,  in  illa  pr;i;sertim  y.xm 
atate.  Cnr  autom  do  liac  lilios  fcccrit,  qui  ciim  mira- 
culo  dc  Sara  lccerat,  snpra  dictiim  cst  [Quast.  3')): 
quanquam   no;;nuIli  donnm   quod  acccpit  Abraliarn 
vclut  revivisccntis  corporis  ad  filios  procrcandos,  diu 
pcrmansisse  asseranl,  ita  ut  possct  ct  alios  procrcare. 
Sed  multo  est  absolutius  dc  adolesccutula  potuisse 
scniorom,  qnod  senior  de  sciiiorc  non  posset,  nisi 
Dcus  illic  miraculiim  j  ra;stilisscl ,  maximc  propter 
Sara;  non  solum  a;laicm  ,  vcrum  eliam  storilitatem. 
Sane  ctiain  gr.TndiorisaUalis,  et  sicut  Sciiplura  ioqui- 
tiir,  plonum  dicrum  possc  dici  scniorcm,  boc  est  prc- 
sbytcrum,  liiiic  inlclligi  polcst,  quia  lioc  Abraliam 
appcllatus  csl  qiiando  mortuiis  csi.  Proindc  omnis 
sencx  etiam  prcsbytcr,  non  oiniiis  prc=bytcr  etiam  sc- 
nex;  quia  plcrumquo  ost  lioc  nomcn  xialis  qua;  infra 
scneciutcm  sencctnii  vicina  cst ,  et  cx  boc  eliam  i-isa 
a  senccliiic  iiomcn  accopil  iii  laiiiia  lingiia,  ul  prcsby  - 
tersoiiior  a|ipolletur.  Apud  Crxcos  autcm ,  niaxime 
sicut  Scriptura  loquilur,  ■nptcexnspoi  et  vtiiz-.poi  dicun- 
lur,  ctianisi  alaics  juvcnum  coniparcntur;  iiuod  di- 
cinius  nos  majorem  atque  jmiiorcm.  Vcrumlamen  iioc 
lactuin  Abral'a;,  qiiod  post  morlein  Sarx  dcCctiiura  li- 
lios  procrca^^il.non  sieaccipiciidumcst,  quasi  Ir.imana 
consuctudino  et  cogitaiionc  lanlunimodo  substitiiend;a 
numcrosioris  prolis  linc  factuiii  sii.  Sic  eiiiiu  posscnt 
aocipiTC  Iiomines  eliam  quod   do  Agar   f:iciu:n  est , 
nisi  Apostolus  admoncret  ill.i  fuissc  1'acta  proplielicc, 
iii  iii  ulrisque  pcrsonis  muliorum  carumque  lilinrum 
duo  Tosiamenta  ad  fiilurorum  pneiiuiitialiiincm  alle- 
gorica  significalio  figurarct  (Galal.  iv,  S^-Sl).  Unde 
iii  islo  qiioquc  Abralia;  facto  aliquiJ  tale  qii:i  reiidum 
cst ;  ctsi  iioii  facile  occiirral,  cgo  interim  (|uod  occur- 
ril  :  muncra  quoe  acccpcrunt  lilii  concubinarum  ,  vi- 
doiitur  milii  significare  quxdani  Dei  dona  ,  vel  iii 
sacramcntis  vel  in  qiiibusque  signis,  ctiani  carnali 
liopulo  Jud:xoriim  ei  b:rrcticis  dala,  vclut  filiis  conru- 
biiiaruni ;  cnm  'ixrcditatis  muiiiis,  quod  esl  cliaritas 
cl  vita  a;lcriia,  nonnisi  ad  Isaac  pcrlineat,  hoc  cst,  ad 
filios  promissiouis. 

LXXI.  [Ib.  XXV,  13.]  Qiiid  sibi  vult  quod  scri|itum 
cst,  Ha'c  suiil  noinina  jdiorum  Ismael  sccunduin  noniina 
gencrationum  eoruin?  Non  eniin  satis  elucct  cur  addi- 
tuin  sit,  sccundum  nomina  generalionum  eorum  ;  cum  ii 
soli  noniincaiur  quns  ille  geiiuit,  non  cliain  qui  ab 
ipsis  gciiiti  siint.  Nisi  fortc  qiiia  iialioncs  cx  illispro- 
pagat;ceoruin  nominibnsappcllanlur,  hocsignificaium 
sil,  cum  dictum  est,  secundiim  norfina  gencraiioniint 
coruni  :  quamvis  lioc  niodo  illx  n^liones  siiit  potiiis 
socunduni  iiominaistormn,  noii  isl?nomiii:i  secmidiiui 
illas  natinnos;  quia  illx  postcrins  exslilcruiil.  L';ii.io 
iiotanda  loculio  esl,  qiiia  ct  postea  tli  illis  diciuir, 
dundeciin  principes  Sicundum  gcntes  eorun. 

LXXII.  I  ILi   XXV,  'ii.  ]  Qnod  dc  Uclccca  scrijiui;:» 


5fi7                                    OIJ^STIONUM  S.  AUCISTIM  IN  IIEPTATF.UCilUM  5G8 

cst,  qnia  veiiil  iiUerrogarc  Pominum  cum  gc^lirciit  LXXV.  [II).  xxvi,  1.]  In  eoqtiodscriptiimest,  Facla 
pucrperia  in  utcro  cjus,  quiMilur  quo  icrit.  Non  eiiini  csl aulciii  famcs super lcrram, prcelerfamemquceanlefacla 
eraiit  luncpropliel:tt,  aut  saccriloics  sccuinlimi  ordi-      i'.-- 


neir.  talicniaculi  vcl  lcmpli  Domiiii.  Qiio  crgo  ktii, 
mcrito  movcl,  nisi  forlc  ad  lociim  ubi  aram  conslilu- 
cral  Aliraham.  Sed  illic  quomodo  rcsponsa  audierit', 
omniiio  laccl  Scriptura ;  utruin  pcr  aliiiucm  sacerdo- 


esl  in  lcmpore  Abraham  :  abiil  aulem  Isaac  adAbimclecli 
regem  1'liilislinorum  in  Cm/r« ;qiixriliirliocqii;mdosil 
faclum  :  ulrum  pnsleaquam  Esau  vciididil  primo  geiiila 
sua  cibo  leniiciila;;  posl  illam  qiiippc  narrationem  boc 
narrari  incipit  :  an ,  ut  ficri  solcl ,  per  recapitulatio» 


lcm,  quo  I  iiicrcdibilc  cst,  si  crai,  nnn  fuisse  nomiiia-      ncm  iiarralorad  ca  rcvcrsus  sit,  eum  prngressus  de 

liliis  ojiis  ad  cuiii  lociiiii  pcrvciiissct,  qui  de  lcnliciila 
commcmor.ilus  esl.  Movel  aul  •m,  quia  ipsc  invcnilur 
Abiinclccli  ,  qui  ciiam  Sarani  concupiverat :  ipsiiis 
eniin  paranymplius  et  princeps  militiac  ,  qui  ibi  com 
nicinorali  sunl,  cliim  liic  conimcmorantur,  ulruin  vcl 
vivcrc  poUicrinl.  Quaiido  cniiii  faclus  csl  ainicus 
Abralias,  noiiduin  natuscr.il  Isaac,  scd  jani  promissus. 
ronamus  aiile  aiinum  quam  nasccrclur  '  Isaac,  illud 
fuisse  faclum  :  deinde  Isaac  susccpit  lilios,  cum  csset 
annoriim  sexaginla  ;  illi  auleni  ju^ciics  eranl  qiiandi» 
\ciididil  Esaii  priniogcnila  sua  :  pnnanuis  cliiui  ip  os 
firca  viginli  aiinos  fuissc ;  fiuut  aiini  xlolis  Isaac 
usf|ue  ad  illud  faclum  filiorum  cjiis,  circilcroctogiiila  : 
adoiiscenlem  accipiamu^  fuisse  Abimclccli,  quando 


tum,  ct  luiUam  ibi  omuiiio  saccrdolum  aliquoriim 
fictam  cssc  menlioncm.  An  f.irie  ibi  cum  orando  allc- 
Basscut  dcsidcria  sun,  dorinicbaut  in  loco,  iit  pcr 
soimiiiim  nioiicreniur?  Au  adhuc  \ivebat  Mclchise- 
ilccli,  cujiis  t.iiiia  fiiit  cxiclleiilia,  ul  a  noniiullis  du- 
Lilclur,  ulrum  houio  ,  an  angclus  fueril?  An  craiit 
aliqui  talcs  ctiam  illo  lcniporc  homlncs  Dci.  iii  qiiibus 
possct  Dcus  intcrrogari?  Quidquid  liorum  cst,  ct  si 
quid  aliud  quod  mc  foi  te  ,  ne  comniemnrarem  ,  pra:- 
lcricrit,  mcnliii  lamcn  Seriplura  nou  polcst ,  qn.-c 
dixil  licbcccani  iisse  ad  iiilcrrogaiid:im  Doiniiium, 
eiquc  Dominiini  rcspondissc. 

LXXlll.  [Ib.xxv,  25.]  Iii  eo  qiiod  Doniinus  rcspon- 
«lil  r>cbccc;c ,  Dua  gciiles  in  iilcro  tuo  suiit,  cl  duo  po- 


piili  de  vcnlre  luo  scpandiuiilur,  ct  populus  popiilum      malrcm  ipsius  concupivil,  et  Abraha;  aniicus  est  fa- 

«Hp«ra()i<,  i'I  Hinjor  si?n'iir  tiiiiiori,  spiriliiali  intclligcn- 

tia  carnales  in  populo  Dei  signilicantur  icr  majnrem 

filium,  ct  spirilualcs  pcr  minorcm  :  qiiia  sicul  dicit 

ApoSloIus,  ?>'on  prius  quod  spiriluale,  sed  quod  unimale; 

poslea ,  spiriliiale  (I  Cor.  xv,  HJ).  Sidcl  ct  sic  iniclligi 

hoc  quod  diclum  esl,  ut  in  Esau  figuralus  sit  mijor 

populus  Dci,  hoc  esl  Isracliiicus  sccundum  carucni  : 

pcr  Jacnb  aulcm  figuralus  sit  ipsc  Jacob  sccuiuhim 

spiriiiialcm  progcnicm.  Scd  ciiam  historicaproprieiaie 

lioc  rcsponsiim  iuvciiiiur  esse  complcluui ,  ubi  popu- 

liis  Isracl,  hoc  csi  Jncob  minor  lilius,  siipcravit  Idu- 

mxos,  hoc  esi  geiitem  qiiam  prnpagavit  Esau,  eosqiie 

fccil  tribularios  per  David  :  qu;id  diu  fucrunt ,  usquc 

ad  regcm  [scilicet  Joram  ']  ?ub  quo  Iduinxi  rebcllavc- 

runt,  ct  jiigiim  Israelilaruin  Iduinx'i  a  cervice  siia  de- 

posueruiii,  sccundiim  proplicliaiii  ipsius  Isaacquando 

minorcin  pro  majorc  bciicdixil;  hoceniin  dixit  eidem 

majori,  cum  et  ipsum  postea  beiiediceret  {Gen.  xxvii, 

ili). 

LXXIV.  [Ib.  XXV,  27]  Jncob  aulem  erat  lionio  sim' 
plex  habilaiis  domuni.  Quod  grace  dicitur  a-varTtj, 
lioe  latini  simplicem  inicrprelaii  sunt.  Proprie  auiem 
riTtyaiTij  iion  liciiis  ;  uiidealiqci  laiiui  inierprelcs,  sine 
dolo,  iulcrprclali  scnl,  dicciilcs,  Eral  Jacob  sine  dolo 
hiibilans  in  duino  :  ul  inagiia  sil  (iuj'slio,  quoinndo  per 
doliiin  accc|)cril  bciicdieiionem  qui  cral  sine  dolo.  Sed 
ad  significanduni  magiium  aliiiuid  lioc  Scripliira  prx- 
misit'.  lliiic  cnim  maxiinc  cogiinur  ad  inlelligenda 
illo  loco  spirilualia  ,  qiiia  sine  dolo  cnil  qui  dolum 
fccil.  Undc  (iiiiil  scnliremiis,  in  scrmone  quodam  ad 
pupclum  habito  salis  dixiiiius  (Si.'rm.  i,  n.  10-21). 


'  Sicin  Vss.  Bccccnsi  ct  Micliaclino.  la  cxterls,  responsa 
dcr.tw. 

'  id  abcst  a  Mss. 

'  .^ni.  Kr.  cl  I.ov. ,  nriqr.id  qiind  f^cripliira  prcctennv:!!. 
tit. ,  aH)uid  qiiod  sciipiura  pra-iniil.  Uuijjo  inelius  Mss. 
<J|JC5  hoc  lucy  scquiiuur. 


ciii> ;  poiuit  ergo  jam  esse  quasi  ccnlcnarius,  »i  post 
illud  factum  niinrum  suorum  perrcxit  in  illam  lcrram 
famis  iicccssitate  Isaac.  Non  ergo  cx  Iioc  cogit  uUa 
nccessiias,  per  recapitulationem  putare  narralam  pro- 
feclionem  Isaac  iii  Gcrara.  Scd  (|uia  ibi  diuturno  Icm- 
pore  luissc  Isaac  scribitur,  el  piilcos  fodissc,  etdc  liis 
coiilcndissc,  ct  dilalum  fuisse  pecuuia  ;  iiiirum  nisi 
rccapilulando  isla  coinr.icmoraiiiur,  qua:  ideo  fueraut 
pnctcrinissa  ,  ut  primtim  de  filiis  cjiis  usque  ad  illuiu 
lociiiii  de  lenlicula  narralio  pervcuiret. 

LXXVl.  [Ib.  xxvi,  12,  13]  Ideo  qiiod  scriptum  cst 
de  Isaac,  Bencdixil  aulem  cum  Doiiiinus,  cl  cxallalus  cst 
huino  ,  el  procedcns  mujor  ficbal ,  quoadusque  magnus 
facius  esl  valde,  sccunduin  tcrrcnam  fcliciiaiem  diclum 
sequciilia  docenl.  Exscquilur  eiiim  iiarralor  casdcm 
cjus  diviiias,  quibus  magnus  facius  csi;  el  Iiiiic  molus 
Abimclech,  timuit  illum  ibi  essc,  nc  poieniia  cjus  sibi 
esscl  inlesla.  Quanqiiam  ergo  aliquid  siiiriluale  ista 
significcnl,  tamcu  secuiiduni  id  qund  coiitigcrmit,  ideo 
pra'iiiissum  csl,  Dencdixil  eum  Dominus  ,  iit  sana  (ide 
iiilcliigauius  ctiam  isla  lcmporalia  dona,  nec  dari  pns- 
se,  iicc  spciari  dcberc ,  ctiam  cum  ab  iiifirmioribus 
appetunlur,  iiisi  ab  uno  Dco  :  ut  qiii  iii  niiiiimis  lidelis 
cst,  cliain  in  magnis  fidclis  sil;  ct  qiii  in  mammona 
iiiiquo  fidclis  invciilus  cst ,  cliam  vcrum  accipcre 
mereatur,  sicut  Dominus  iii  Evaiigclio  loiiuilur  {Luc. 
XVI,  10).  Talia  etiam  dc  Abraham  dlcla  siml,  quod  ei 
munere  Dei  provenerint.  Uiido  i;on  parum  xdili&it 
saiiani  fubiii  pic  iiilclligenlibiis  isla  narialio,  eliamsi 
dc  liis  rcbus  allegoriea  sigiiilicaiio  iiulla  posset  ex- 
sculpi  '. 

LXXVII.  [II).  xxvi,  2S.]  Fiat  exsecraiio  iiiier  not  el 
inler  le ;  id  csl,  juralio  qu;c  nialcdielisnbsliingil,  qii:H 
accid.int  ci  qui  oej.Taveiii :  secunJiim  qiiam  lonside- 

'  sic  Mss.  Al  edili,  anlequiim  nasceretur. 
'  M-ss.  Ircs  proli.c  iiolic,  cxctiult. 


SS9  LIBER 

raiidum  csl  quod  cl  scrvus  Abralia»  comnicmoravii, 
nairans  cis  a quibiis  acccpil  usnrcni  domino  suo Isaac. 
LXWlll.  [Ib.  XXVI,  0-2.]  Qnid  cst  quod  scriplum 
est,  qund  cum  vcnissciil  piicri  haac  ei  dixissenl,  Fo- 
(limtis  puleum ,  et  iioii  iiifeiiii/iMS  nqiiam;  appcHnvil 
cuiiidem  piilcuin  Isaac  jniaiiienlnm?  Aii  qinnivis  fa- 
cuim  sil,  in  aliqn.iin  sigiiificalionem  sine  dubio  du- 
ccndum  esl  spiiilnalcni;  quoniam  iiiiiil  babel  coiive- 
nicnliic  sccnndnm  liueiam ,  nt  ideo  jiiramcnliim 
appcllavcril  piileum  ,  qnod  ibi  aqiia  non  sil  invcnla? 
Qiinnqiiam  alii  inlerprctes  piieros  Isaac  invcntam 
polius  aqiiam  niinliasse  dixerunt :  sed  ctiani  sicqiiare 
jurameiilum  appcllatum  est ,  ubi  iiulla  fueral  facla 
jiiratio? 

LXXIX.  [Ib.  xxvii,  1-17.]  Qiioniam  laiiliis  pnlriar- 
cha  Isaac,  antcquam  moriatnr,  qiiicril  a  filio  suo  vena- 
lionem  ct  cscam,  qiialcm  amal,  pro  niMgno  bcneficio, 
cl  promiliii  benediciionem,  niiUo  niodo  vacirc  arbi 
Iraniur  a  significalioiie  proplictica  :  niaximc  qno- 
niaiii  feslinat  uxor  ejus  ul  illani  benedictioiiem  niiimr 
arcipiat,  quem  ipsa  diligcbal,  ct  cx'lcra  in  e.idem 
naiTaiione  mulium  movenl  ad  niajora  inielligcuda  vcl 
rcqnircnda. 

LXXX.  [Ib.  xxvn,  53.]  Quod  liabcnt  bitini  codices, 
Exjmrit  aiitem  Isaac  pavore  magtio  vatcle ,  gricci  lia- 
bent ,  i^h-n  oe  Isai/  £/.5tktiv  jw€y'/.>y;v  cjjicpK,  iibi  lanla 
commotio  inlelligitur ,  ut  qiia^dam  menlis  alicnalio 
seqncretiir.  Ipsa  eniin  propriedicitiirecsl.isis.  Etqtiia 
Solel  iii  niagnanim  rcruin  revelalionibus  fieri,  iii  liac 
intelligendum  cst  fact.^n  essc  spirilnalcin  admnnilio- 
nein,  nt  coiilirinarct  bcncdiclinncm  suaiii  liiio  minori, 
cui  pnlius  irascciidum  fuit  quod  fefellerit  patrein.  Sic 
el  de  Adani  cum  prnpbetalnr  linc  sacramentuin  ina- 
{;niim,  quod  dicit  Aposloliis  in  Cbrislo  el  in  Ecdesia, 
Entiit  diio  in  catiie  una,  dieiliir  qiind  ecslasis  pra;Ces- 
serit  (Ccii.  II,  21-24,  et  Eplics.  v,  51,  52). 

LXXXI.  [Ib.  xxvii ,  42.]  Quomodo  annunliala  vel 
rcniintiata  suntvcrba  Esan  P.ebecca;,  quibus  comini- 
nalus  est  oecidere  fraireni  suuin,  cum  Seriplura  dicat 
lioc  enm  in  siia  cogiiatione  dixisse;  nisiquia  liiiic  no- 
bis  dalnr  inlelligere,  quod  diviiiilus  cis  rcvclabanlnr 
oninia?  Uiidc  ad  magiiuni  myslcrinm  pcrlinet,  qiiod 
filiiiin  siiiini  niinorcm  pro  m.ijiire  volnit  beiiedici. 

I.XXXII  [lli.  28,  2.]  Q.iod  babcnt  laliiii  codiccs, 
Isaac  dicenle  filio  siio,  Yade  in  M esopotaiiiiam,  iii  do- 
mum  Batlmcl  pnlris  inatris  luw,  et  sume  iiide  libi  uxo- 
rem;  graci  coJices  nnn  liabeiil  V«(/i,',  sed  fuge  :  lioc 
e^l,  a.r.co:'j.Ot.  Uiiclc  iulelligiuir  cliain  Isaac  cognovissc 
qnod  lilius  ejus  Esau  de  fratre  suo  iu  cogiialione  sua 
di.veiit. 

LXXXIII.  [Ib.xxviM,  16,  17.]  Et  surrcxit  Jaeob  de 
lomiiosuo,  el  dixil,  (liiui  csl  iJomiiius  in  loco  hoc,  e/;o 
euicm  ncsciebam  :  et  timuil ,  et  dixit,  Qumn  terribiiis 
lccus  liic !  Iioc  '  iion  cst  nisi  domus  Dci ;  el  liax  poria 
esl  cceli.  lla,c  verba  ad  propheliam  perlineiit,  qiiia  ibi 
fnturum  erat  labernaculum,  qiiod  constiiuil  Dominus 

'  F/iili :  liic  ncn  esi  mji  domvs  Dti.  Mss.  vcio,  lioc,  qnod 
10  fcT» co  est  lAUO. 


PRIMUS. 


570 


iii  boniihibus  in  prinio  pnpiiln  suo.  Portam  coeli  aii- 
tcm  sic  inielligeredebemus,  lanqnam  inde  fiat  aditus 
creileiilibiis  ad  capesscniluin  regniim  ca^lnrum. 

LSXXIV.  [In  xxviii,  18.]  Qiiod  slnluil  lapidem  Ja- 
cob,  qiiein  sibi  ad  cainil  posiicial ,  el  coiisliluil  eiirn 
tiluiiiiii,  et  peifiidil  illuin  oleo,  niiii  aliquid  idolola- 
Irix  siniile  fecil;  iion  ciiim  vel  tunc  vcl  poslea  fie- 
qiicntavit  lapidem  aJorando,  vel  ci  sacrificandn  :  sed 
sigiium  fuii  in  proplicii  i  evidcntitsima  consiiuiium, 
qu*  perliiiet  ad  nnclioncin  ,  niide  Cliristi  iionien  a 
clirismale  est. 

LXXXV.  [Ib.  xxviii,  19.]  Et  vocavil  Jacob  nomen  loci 
illius  Domus  Dei,  el  Vlnminnus  eral  nomen  civitali  ante. 
Jiixta  tiviialem  dKrmissc  si  inlelligatur,  nulla  (pi.X'slio 
est;  si  aiilom  iii  civil.iie,  niirum  videtiir  quomodo  po- 
luerit  illuin  tiluluni  consliluere.  Qund  aulem  vovit 
voluin  si  prospcrarciureiiiidoctrcdeiindn,deciniasiiiic 
proniisii  duniui  Dei  fuliiix  in  loco  illo,  proplielia  cst 
diimus  Dei,  iibi  et  ipse  rediens  Hco  saerificavii;  non 
illum  bipidcm  Deuin  apiiellans,  sed  domum  Dei,  id 
Cjt,  qiiia  inillo  loco  fnUira  erat  doniiis  Dci. 

LXXXVI.[lb.sxix,10.]Qiiod  veniiRacbelcum  ovi- 
biis  palris  sui,  et  dicit  Scripluia  qiiod  cum  vidisset 
Jacob  Uacliel  fillain  Lalian  liauis  iiiatris  suit',  accessil 
ct  revolvii  bipiilem  ab  ore  puiei;  iiiagis  nnlandiiiii 
csl,  aliquid  Scripluram  pra'lcrmillerc  qiiod  inlellij,'ere 
dcbemus,  quam  ulla  quKSlio  commovcnda.  Inlclli- 
gilur  ciiini  qnod  illi ,  ciim  qnibus  piiiiio  loiiuelialur 
Jacob,  inlerrogali  qiia;  esset  qii»  venieb  .t  cuin  ovibus, 
ipsi  dixeruiil  liiiani  cssc  Laban,  qiiam  ulique  J^icob 
non  noveiat;  sed  iUiiis  iiilein>galioncin  resuonsio- 
,n.mqne  illoruin ,  Siiipiura  pi\clerniiucns,  iiilelligi 
voliiii. 

LXXXVII.  [III.  XXIX,  II,  12.]  Quod  scripuiin  est, 
Oscutalus  cst  Jucob  Itncbel,  et  c.xclainans  vocc sua  ftnil  ; 
et  indicavit  ei  quia  frnter  esl  ejus,  cl  qiiia  filius  Rcbcccce 
est.  Consuetudinis  quidem  fuit,  inaxime  iii  illa  simpli- 
cil.ile  anliqiiorum  ,  nl  prcipinniii  propiiiqiias  oscula- 
renlur,  et  iioc  liodie  lit  in  iiiiillis  locis  :  scd  qu.xri  po- 
test  qiioinndii  ab  incoguito  illa  o,culiiin  acceperit,  si 
pnslea  iudieavii  Jacoli  propiiiqiiiialcmsuam.  Ergo  iii- 
tclligendum  e;-! ,  aul  illum  qui  jam  audierat  qua;  illa 
cssel ,  liilenlcr  iii  ejus  osculiim  irruisse ;  aut  poslea 
Sciipuirain  narrasse  per  recapilulatioiiem  quod  primo 
facluiu  cral,  id  csl,  quod  indicavcril  Jacob  quisesset. 
Sicuide  paradisoposiea  dieiiur,  qiiomodo  Deus  eiim  in- 
slilucrit,  cuiii  jam  dictiim  csset  quod  planlavit  Deus    ■ 
p.iradisum ,  cl  posueril  illic  bomiiiem  quem  finxeral : 
etinulla  alia  per  recapiliilalioncm  dicla  inlelligunlur. 
LXXXVIII.  [Ib.  XXIX,  20.]  Quod  scripium  esl,  El 
scrvivit  lacob  pro  Itiicliel  annis  scptein  ;  el  crant  in  con' 
spectu  ^jus  vetut  pauci  dies ,  eo  quod  ditigebat  illam, 
qua.'reiidum  quoinodo  dietum   sit,   cum  niagis  cliani 
breve  tempus  longum  esse  soleat  amantibus.  Dictum 
est  ergo  proplcr  laborcm  servitutis,  queni  facilem  el 
levcm  amor  facicbal. 

LXXXIX.  [Ib.  XXIX,  27-31.]  Si  parum  adverlalur  rei 
bujus  narraiio ,  pulabitur  quod  posteaquam  Liam  Ja- 
cob  duxit  uxorcm,  dcindc  scrvivii  aiios  seplem  aiiiiog 


KTI  QU^STIONUM  S.  AIGUS 

pro  Raclu'!,  ct  luric  oani  dinit.  Yenim  uiiicni  noii  it.i 
csi,  scJ  Laban  ci  dixit,  Consumma  iiaque  sepiimanum'^ 
itliiis ,  /•(  dabo  libi  ct  lianc  )>ro  opcre  quod  operaberis 
apud  me  udlnic  seplem  oivws  ntios.  Qiiod  ilaquc  ;iil, 
Consiiinma  scptiinanam  isliiia,  ad  iMi|itiaruni  celelira- 
lioiicm  pcrlinot,  (]u;c  soplein  diebus  cclebrari  solcnt. 
Iloc  ilaiiiie  ait,  Iniple  dies  impliarum  scptcm  pertinen- 
les  ad  istam  qnani  duxisii,  et  dabo  tibi  ci  lianc  pro 
eo  quod  opcraberis  apiid  nie  adliiicseptini  aniios  alios. 
Dcindescquiliir,  FccilantemJacob  sic,  ct  implcvil  scpli- 
manam  cjus,  id  est,  sep;em  dies  nupliarum  Li;c,  ci  dcdii 
illi  Laban  tiacliel  filiam  suam  ipsi  vxorem.  Dcdil  aii- 
lein  Lcban  liaclicl  fii:ce  siirc  Uallain  '  ancillam  suriia  ci 
ancillain ,  el  intrnvit  ad  Raclicl.  Dilcrit  amcm  linclht 
inngis  quain  Liain  ,  el  scrvivil  illi  seplem  uniios  uLos. 
Lti(|uc  a|iparet  qiiia  |)0sleaquam  duxit  Uatlicl,  tiiiic 
servivit  pro  ca  scptcm  annos  alios.  Nimis  eniin  duruni 
cl  valde  iniqiiuni  fuit,  ut  deceptiiiu  adliuc  differret 
alios  annos  seplem,  ct  liinceam  iiadeiel  qiiam  primo 
debuit.  Seplemaiilem  dicbiis  solcre  niiptias  cclebiari, 
etiam  libcr  Judicum  osteiidit  in  Sanison,  quando  fei  it 
potuiii '  scptcm  diclius  {hid.  xiv,  10).  El  addidit  Scri- 
ptura  ,  qiiod  sic  solercnl  faccrc  juvciies  :  fccit  aiileni 
lioc  proplcr  iiuptias  suas. 

XC.  [Ib.  XXX,  5,  9.]  Non  facilc  dignoscitur,  quas 
concubiiias  appcllet  Scriptura,  qiias  uxorcs;  qiianilo- 
quidcm  et  Agar  dicta  est  iixor,  qu.-c  postca  diiilur 
concubina,  ci  Celbura  [Gen.  xvi,  5,  ci  xxv,  1  ,  G),  ct 
a^icilla"  i|uas  dcdeiuiil  Racliel  el  Lia  viro  suo  (Id.  xxx, 
5,  4,  9).  Nisi  forte  oinnis  concubina  iixor,  non  auicm 
oinnis  nxor  concubina  morc  Inqiicndi  Scriptiiraruu) 
appelialur  :  id  esl,  ut  Sara  et  Rebccca  et  Lia  et  Racliel 
coiicubin.-c  dici  iion  pnssiiit;  Agar  vcro  cl  Ceiliiira  ct 
Ralla  et  Zclfa,  ct  iixnrcs  et  cnnciibin.c. 

XCI.  [Ib.xx  x ,  II  .]Qiiod  laliiii  liabcn!,  nalo  filioLiKdc 
Ze'f;i,  quod  dixerit,  Ueala\c\  Fclix  facla  suiii,  gr;cci  lia- 
bcnl,  iizuyr,,  qiiod  m:igis  bonani  fdrlunaiii  signilicat. 
Umle  videturoccasionon  bcneinleHigeiilibiisdari,  tan- 
qiiam  iiii  bominesfortunam  colucrini,  aul  lioc  verbum 
divinarnmScripiurarum  ancloritas  in  usu  rcfceperit.  Sed 
aui  foriuna  iiiielligenda  est  pro  liis  rcbus  qiia;  roriuiio 
videiilur  accidcre,  non  qiiia  nuineii  aliqund  sit,  ciim 
bx-cipsa  tamen  qu;e  forliiila  videnlur,  causis  occiillis 
divinilusdcnlur;  undc  eiiam  vcrba,  qua;  ncmo  potcst 
aufcrre  a  consuetudinc  loqucndi,  parata  suiit ,  id  csl, 
lorte,  et  fortasse,  et  fnrsiian,  ct  forluiio ;  iinde  videiur 
el  in  grxca  lingiia  rcsonare,  qund  diciint  ■:i./«,  vcliit 
abcoquodest  TuX'i  •  ^'"fLTlc  Lia  proplerca  sic  lociua 
est,  quod  adbuc  gciitilitalis  consueludincm  rclincbat. 
Non  enim  iioc  Jacob  dixit,  ul  cx  linc  daia  huic  vcrbo 
puieturauctoritas. 

XCll.  [Ib.  XXX,  30.]  Qiiod  Jacob  dicit,  El  bencdixii 
le  Domiiius  in  pede  meo ;  salis  advcrlendiis  est  et  no- 
tandiis  Scripturarum  sensus,  iie  cum  ita  quisqiic  locu- 

'  MS.S.  Novem  conslantcr  babent ,  srpfiHia.  Sie  ctiaiu  Am. 
etnat. 

*  Ineiliiis,  P.alatn.  At  in  Mss.  cun»  geniiaa  Kscribilur  l.alr 
tam,  uL  in  fcra.'co. 

'  lx)V.,  cmniiium,  pro  quo  r.al.  Ani.  Fr.  c!  Mss.,  pnliim; 
quT  vox  usurpala  cst  cx  lil.ro  .ludic,  ca|i.  li,  V.  10,  ubl 
lA.X  vertcninlj  (poiesc  potoii. 


liM  IN  IIKPTATEUCIIUJI  ,^72 

lus  fucrii,  qiiasiaiignrari  vidcaliir.  Multiiin  cnim  in- 
lcrcst  quod  adjccil,  Benedixit  le  Doininus  in  pede  mco : 
iii  iiigrcssu  eiiim  nico  voluit  iiilclligi  ,  gialias  biiic 
agens  Den 

Xi;ill.  [Ili.xxx,  57,  ^-J.]  Iii  facto  Jacob  cum  viig:is 

Cxcorlii:ivit ,  delralicns  viride ,  ut  albuni  varie  api a- 

rcret,  et  sic  in  conccptu  fetus  pecorum  variarciitur , 

ciini  malres  in  alvcis  aiiiiaruin  biberenl,  etvisis  virgis 

ilbim  varielalem  tonspiccrent ;  niulla  dicunlur  simili- 

lilcr  llcri  iii  animalium  fetibus  :  sed  el  muiieri  acci- 

d:ssc  Iraditur,  ct  scriplum  repncitur  in  libris  antiquis- 

siiiii  ct  pcrlissimi  mcdici  llippocralis,  ipiod  suspitioiie 

adullorii   fiierat  punienda,  cum   puerum    pulcberri- 

nium  pcperissel  iilriqiic  parenli  gcneriiiuc  dissimileni, 

nisi  mcinoraius  mcdicus  solvisset  qiucsiioncni,  illis 

admoniiis  qii;trere  nc  forte  aliqua  talis  pictiira  essct 

in  cubiculo ;  qua  invenla  miilicr  a  suspitionc  libcr.iia 

csl.  Scd  ad  liaiic  rein  qiiam  fecil  Jacni),  virgariim  c.x 

(bversis  arbniilius  Irium  copiilalio  quid  conluleril  uli- 

tati';,  quod   atlinct  ad  varias  pccudes  mulliplicandas, 

non  apparct  omnino;  iicc  aliiiuid  ad  lioc  toniinodiim 

inloresl,  iilriim  cx  uiiinsgencris  ligno  vaiieiitur  virg;c, 

aii    pliiia  sinl   ligiinriim  gciicra,  cum  sola    qincralur 

Tg  ioruiii  vaiiclas  :  ac  per  bnc  cogit  inqiiiri  proplic- 

liain,  et  aliqiiam  (iguratam  significaiioncin  res  isla, 

quam  sine  dubio  ul  propliela  fccit  Jacob;  ct  idco  nec 

fraiidisaigiieiidus  est.  NiMi  ciiim  talc  aliquid,  nisi  re- 

vclalionc  spiriliiali,  ciim  fccissc  crcdendiim  est.  Qiiod 

autem  ad  jusliliain  perlinebal,  sicut  alii   inlcrpretis 

npertius  lioc  narrant,  non  poncbat  virgas  in  sccundo 

conccptu  ovium  :   quod  lanlo  obscurius,  quanlo  brc- 

viiis  a  Septuaginla  dietum  cst,  Quia  ciiiii  pcpcrissciit, 

nou  ponebat;  (pind  inlclligilur  cum  priiiiuin  poperis- 

sciil :  iil  jam  noii  solerc  ponerc  iiilcllig;ilur,  ciiin  se- 

cundo  paritur;c  esscnt,  nc  ipse  auferrel  omiies  feius, 

qiiod  inii|Uiini  foit  (a). 

X(  IV.  [Ib.  XXXI,  50]  Qund  L;iban  dicit,  Quare 
ftirn'us  csdcos  iiieos?  biiic  e.il  illud  forlassc,  qiiod  et 
aiigurari  sc  dixerai,  ctejus  filia  bonam  foriunam  no- 
iiiiiiavcral.  Et  noiandum  csl,  qiiod  a  principio  libri 
iiiiiic  priinuni  inveiiiniiis  dcos  gentiiini  :  supcrioribus 
qiiippe  Seiiplur;c  locis  Ocum  iiomiii:dianl. 

Xl^V.  [Ib.  XXXI ,  41,  7.]  Qiiid  cst  qiiod  ditit  Jacnb 
sorero  suo,  Ft  decepisli  mcrcedcm  mcnni  dccem  aijiia- 
bus?  IIoc  cnim  quaiido  ct  qiiomodo  f;ictum  sit,  Scii- 
piiira  i;on  n:iriat  :  sed  uliijnc  facliim  csi  iiiiod  isle 
coinincmoral;  nani  dixit  lioc  ctuxnribiis  siiis,  liuando 
eas  vocavil  in  campiiin.  Conquerciis  cnim  de  patrc 
illarum,  ait  inlcr  c;ctcra,  El  mutavit  mercedein  mcnm 
deccm  agnoruin.  Inlelligilur  crgo  pcr  siiigiila  tenipora 
p:irtus  oviuin,  cuin  viderct  Laban  lalcs  fclus  cssc  n.i- 
tos,  qiiales  p'aeucial  iil  ad  Jacob  pcrlincrent,  pacliiin 
fraude  muiassc,  ct  dixisse  ut  fuiuro  fclu  alios  pecu- 
diiin  colorcs  lialicrct  in  merccde  Jaeob.  Tunc  auiein 
illc  virgas  vari;is  non  supponcbat ,  ct  iioii  nascebaii- 
tur  varii,  scd  iinius  coloris,  qii;e  Jatob  ex  iinvo  paclo 
auferebat.  Qiiod  cum  viilissel  Labaii,  rursus  pactiim 
fraiidc  niutabat ,  nt  ad  Jacob\aria  lertinercnt  ;  tmK 
{«)  II  Helract.  cap.  "ij,  n.  1. 


573  LIBER 

ilinnim  supposilionc  viigarum  varia  nascebaniur. 
Krgo  qiiod  ait  Jacob  uxoiibus  suis,  Miitavil  mercedem 
vieii)n  deceni  agnoriim,  et  postea  ipsi  L;iban,  Decepisti 
vicrcidcm  meam  dccein  ac/nabus,  non  ila  dixil  ([uasi 
provcnerit  socero  cjiis  ipsa  fi  aiis ;  ut  cnim  non  ci  pro- 
vcnirct,  Dcum  sibi  dixil  advcrsus  illum  adfuisse  : 
dcccm  vero  agnos  vcl  decfim  agnas,  pro  dccem  tein- 
poribus  pdsuit,  quibiis  oves  quas  pasccbat  per  scxen- 
iiiiiiii  pcpcrcriiiit.  Bis  qiiippe  pariebant  in  aiiiio:  coii- 
ligcrat  amcm  ut  piimo  anno,  quo  inlersc  pacli  sunt, 
cl  ad  cas  pasccndas  placi!o  bujus  merccdis  accessit, 
scincl  parerent  in  line  anni ,  qiiia  cum  accessil,  jam 
sciiicl  pcpcreraiii;  rursumque  se.vloanno,  id  est uliiino, 
ciiin  scinel  pcpciisscnt,  exoila  nccessitate  profcciio- 
nis,  prius  rccedcrct,  quani  ilcruni  paicrent :  ac  p  r 
boc  cum  primus  aniius  aique  ullimus  duos  ovium 
parlus  sub  illo  babcrenl,  lioc  est,  singulos,  mcdii  vero 
quaiiior  aiiiii  binos,  fiuiit  onincs  dccem.  Ncc  niiriim 
quod  1i;l'C  dcccm  lciiipora  niMiiiiic  agiioniiii  appell.i- 
vil,  qni  cisdcm  leiiipnriliiis  iiasccbaiilnr ;  vcliil  si 
qiii.s(iiiani  dicat,  Pcr  loi  viiidciiiias,  aiit,  Pcr  tol  mcs- 
sos,  qiiibus  miincrus  intelligaliir  annorum  :  unde  ait 
qiiidam,  l'osl  arniiwl  arislas(\'irgit.in  Bucol  ,Eclog.  1, 
V.  70);  per  arisias  vidcliccl  iiicsscs ,  ct  per  messes 
aiinos  sigiiificans.  Peciidiim  autcin  illius  rcgionis  fc- 
cuiiditas  ,  sicut  Italariim,  taiita  fcrlur,  ut  bis  in  anno 
pariaiit  (a). 

XCVL  [Ib.  XXXI,  45.]  Smnpsilaulem  Jacob  lapidem, 
et  consliliiit  euin  tilittum.  Diligentcr  aiiiiiiadverlciidum 
est,  qiiomodo  islos  litiilos  in  rci  cujiisqiie  testimonio 
consiitucbaiit ;  non  ut  cos  pru  diis  colcrcnt,  sed  uleis 
ari'|uid  signiricarcnt. 

XCVII.  (Ib.  xxxi,  47,  48.]  Quod  accrviim  lapidnm, 
qucm  intor  sc  constitiieranl  Laban  cl  Jacob,  cum  ali- 
quaiita  diversilale  a|ipillaveruiit,  iit  euin  vocarct  La- 
ban  Acervum  lesliinoiiii  ,  Jacob  Accrvum  tcstem  ; 
Ir.aditur  abeis  qui  et  syraiii  ct  hebr.-cam  linguam  no- 
verunt ,  proptcr  proprietatem  su;c  ciijiisque  lingux 
factiim.  Fieri  cnim  solel,  ut  alia  liiigiia  noii  dicaliir 
«noverbo,  qiiod  alia  dicitiir,  el  viciiiitato  significa- 
tionis  qnidque  appellelur.  Nam  postca  dicilur,  Pio- 
pter  lioc  ejipcllatum  esl  nomen,  Acervtis  teslatiir.  Hoc 
eiiini  mcdic  posilum  esl,  quod  iilriiiue  coiivciiiict,  et 
ei  qiii  dixcrat ,  Acervus  testimonii,  cl  ci  qiii  dixcral, 
Acervus  teslis. 

XCVIll.  [Ib.xxxi,  4S,  49.]  Quid  esl  qnod  loqiiendo 
Labaii  ad  Jacob  dicit,  Testatur  accrvus  liic  ,  el  testulur 
tiiulus  liic.  Propler  lioc  appellalur  nomen  ,  Acervus  te- 
ttalur.  Et  visio  quam  dixil,  Rcspiciat  Dciis  inlcr  me  et 
ie?  Nisi  forlc  ordo  est ,  Et  visio  quam  diiit  Deus,  Re- 
tpicial  inler  me  et  le,  Dcus  quippe  illi  dixeral  in  vi- 
tioiic,  ne  Ixderel  Jacob. 

XCIX.  [ib.  xxxi.SO.]  Quid  csl  quoddicit  in  conse- 
quciilibus  L;iban,  Vide,  nemo  nobiscum  est?  iilsl  forlc 
ncnio  cxtrancorum,  aut  proptcr  testincaiioncm  Dei, 
qucm  ita  habere  dcberent ,  tanquam  nemo  cum  cis 
essct,  qiicm  tcstimoido  ejus  adjuiigcreiit. 

C.  [!b.  xxxi,  55,  42.]  Et  juruvit  Jacob  pcr  limorem 

M  r.  ''.ciract.  cai'.  j5,  n.  1. 


PRIMUS.  5T| 

palris  sui  Isaac.  Per  tiiiwrcm  utiqiie  quo  liiiiobsf 
Dcum,  qiieni  limorem  ctinm  siipcriiis  commcnilavit. 
ciiiii  dlccret,  Deus  pnlris  md  Abrahtv ,  el  liinor  palrfi 
mci  Isnac. 

CI.  [II).  XXXII,  2.J  Ciistra  Pci  (\\\x  vidit  Jacob  iii  iti 
iicro,  milla  diiliilalio  C£t  qiind  Aiigclorum  liicrilmiil- 
tiiiido  :  ea  quippe  iii  Scripluris  mililia  coeli  iiomina- 
tiir. 

CII.  [Ib.xxxii,  C-12.]  Nunliato  sibi  fralrc  suo  J;icob 
vcnientc  obviain  ci  ciim  qiiadriiigcntis  viris,  turbatus 
esi  qiiiileiii  ct  mcnlecoiifusus,  quoniam  limuit  valde; 
ct  ut  visiim  osl  honiini  pcrturbalo  ,  divjsam  mullitu- 
diiicm  siiain  iii  diio  castra  disposuil.  Ubi  qu;cii  po- 
lcsl,  quomodo  b,  bucrit  fidcm  proiiiissis  Dei,  qiiando- 
qiiideni  dixil,  Si  vencrit  ad  caslra  prima  frater  ineus,  et 
cxcidcril  ea,  cruiit  secunda  in  salulein.  Sed  etiam  lioc 
fieri  poluit,  nl  evcrlerct  castr.i  ejus  Esau,  et  laineii 
Dcus  postillani  afHictioncm  ad';sscl,  ct  libcrarctcum, 
ct  qu;c  proiiiisit  implcrct.  Et  adiiioiiciuli  fuiiniis  hoc 
cxcinplo,  iit  quamvis  credamus  in  Deiim,  faciamus 
tanicn  qux^  facienda  sunt  ab  Iiouiinibus  in  prxsidium 
saliitis,  ne  pra;termiitenles  ea  ,  Deiim  tentare  vidca- 
niur.  Denique  post  b;fc,  qu.^e  verba  dical  idcin  Jacob, 
considerandum  esl  :  Dcus,  inqiiit,  patrismei  Abraliam  , 
et  Deus  palris  niei  Isaac,  Doinine,  qiii  di.xisii  niilii,  Re- 
cnrre  in  tcrram  generalionis  lua;,  et  bcne  tibi  faciam,  ido- 
neus  es  milii  ab  omni  justitia  et  ab  omni  vcrilale,  qum 
fecisli  pueru  luo.  Invinja  cniin  men  isla  Irunm  Jo>-da- 
ncm  nunc,  niinc  aulein  factus  suin  in  duo  caslra  :  cinc 
me  de  manu  fralris  mei,  de  manu  Esau ;  qiiia  cyo  tiinco 
illum,  ne  cum  veneril  feriat  me  et  niaircs  siiper  lilios. 
Tu  aulem  dixisli,  Bencfacinm  tibi,  et  ponam  senien 
tnum  lanqnam  arenam  maris,  qum  non  dinuwcrabilur 
pra;  multiludine.  Satis  iii  his  vcrbis  ct  bumana  iiilir- 
mitas,  et  lides  pictatis  apparet. 

Clll.  [Ib.  XXXII,  20.]  Qiiod  laiiiii  codiccs  iiabent  do 
Jacob,  Dixit  enim,  Placabo  vultum  ejus,  in  muneribiis 
prwccdentibus  euin  ;  scriplor  libri  qui  narrans  ait  do 
Jacob,  Dixit  enim,  Placabo  vultuin  ejiis,  biic  usqiie 
veiba  Jacob  dixisse  iuielligitur,  c;ctcra  vero  sua  in- 
tiilissc  quod  ait,  iii  muneribus  prwcedentibus  eum  : 
taiiquam  dicercl ,  In  inuiicriDus  qu.-c  praccdebaiil 
Jacob,  placalio  viilliim  fralris  mci.  Ordo  cst  ergo  ver- 
boriim  Jacob,  Placabo  vuliuin  ejus,  ct  posl  lioc  videbo 
faciein  cjiis ;  forsilan  enim  suscipiet  faciem  meam.  In- 
tcrposita  ;iiilcm  siiiit  vcrba  scriptoris,  in  muneribiis 
prcccedcniibus  euin. 

CIV.  [Ib.  XXXII,  20]  Quod  ab  illo  angcio  desiderat 
Jacob  bcncdici,  cui  luctando  pr;\;valuit,  iiiagiia  est  de 
Cbrisio  proplictia.  Nam  eo  ipso  admonct  iiiysticum 
aliquid  sapcre,  quia  omnis  bomo  a  m:ijore  vult  benc- 
dici.  Qiiomodo  cigo  ab  co  bcnedici  isle  voluit,  qiiem 
luctando  supcravit?  Procvaluil  enim  Jacob  Cbrislo, 
vcl  poliiis  pra'valcrc  visus  csl,  pcr  cos  Israditas  a 
quibus  crucifixus  cst  Chrislus ;  et  ab  eo  tamcn  bene- 
dicitur  in  cis  Israelitis  qui  crcdiderunt  in  Cliristum, 
ex  quibus  crat  qui  dicebat,  Nam  et  ego  Israeliia  sum 
cx  scntine  '  Abrcliam,  dciribu  Uenjitmin  (Roin.  xi,  i). 

'  ass.  cl  cditioaes  r.at.  Ani.  el  Er.,  exgemie. 


iiS  QU/ESTIONLM  S,  AUCUS 

Vjriiii  crgo  al(|ue  iJcm  Jacob  el  claudus  ci  hciiedi- 
tlus  :  claudiis  w  laliUidiiic  fenioris,  lanqii;!!))  iii  imil- 
liiiidiiie  geiKTis,  dc  qiiilMis  dicUim  esl,  Et  ctuudica- 
eeittiil  a  sciiiitis  suis  (l'.sal.  xvii,  10)  ;  bencdicliis  aii- 
leii)  iii  cis  de  qiiiliiis  di:  limi  est,  /!i/i<;»i(i'  iicr  eUctio- 
ncm  gratia;  salva:  facla^situt  (fiom.  xi,  5). 

CV.  [Ib.  xxxiii,  iO.]  Qiiid  sibi  viiU  qnod  Jacob  ail 
rr;ilri  suo,  Proptcr  lioc  vitli  fiicicm  l.taiii,  quciiiadmo- 
liuin  citm  viilet  altquis  ficicm  Dci?  iilium  iiavciilis  cl 
pcrliirbati  animi  vcrba  iisquc  iii  liaiic  adidalionem 
proriiperunt  ?  an  sccunduni  aliqiicni  inlellectum  sinc 
peccalo  dicla  accipi  po<;suiit  ?  Fortassis  cnim  qiiia 
dicti  siinl  ct  Genliiim  dii,  qu;e  s;iiit  d;cmnni:i,  non 
pr;ejiiiliceliir  cx  liis  verliis  liomiiii  l>ei.  Non  eniiii  di- 
xit.  Qiiciiiadmodimi  si  vidcreni  f;iciem  Dei,  scd,  Cuiii 
vidct  aliqitis ;  ipse  aulem  aliqiiis ,  qiicm  signilicarc 
possii,  iiicertum  e>t ;  aiiiue  ila  fort:isse  leinpeniia 
sunl  verlia,  iil  el  ipse  tsaii  sibi  dclalnm  l:inlum  lio- 
norcm  grale  acciiieret ,  el  qui  li;ec  eliain  aliler  '  in- 
lolligiTC  possuut,  cuin  a  qno  dicla  suiit  niillo  crimine 
iinpii.'laris  argiicrent.  Quod  elsi  bonigno  aninio  dicta 
lia;c  vcrlia  fiatenia  sunl,  quoniani  et  post  bonaiii  siis- 
eeplioiiem  mcliis  ipse  Iransieral;  potiiit  sic  dici, 
qiiemailinodiini  et  Mnyses  Pliaraonis  dous  diclus  csl 
{Exod.  vii,  1),  secuiidiim  iiiiod  dicit  .\po-toliis,  Hisi 
suiil  qiii  dicuntur  dii,  sivc  in  ca:lo,  sive  in  lcrra,  quemad- 
inoduin  suiit  dii  inulli,  et  doiniiii  ntulti  (1  Cor.  viii,  h) : 
iii:isiine  qiii;i  sinc  aiticiilo,  in  gntco  dicluin  cst;  qii» 
.iiliculo  e^idcnlissiinc  sulel  veri  Dei  iinins  ficri  sigiii- 
licatio.  Nou  enini  dixit ,  T:f6^u7zo;  tcO  0£cu,  sed  dixii, 
Tfizu-oj  OciZ  :  f;icile  aulein  hoc  iiileHigunl  (|iia  di- 
staiitia  dic:iliir,qni  Gr;eciiruin  clnqiiinm  audiic  atijiic 
inlclligere  solcnt. 

CVi.  [Ib.xxxiii,  M.]  Qu.eriliir  ulruin  inendaciler 
prnmiscril  .lacob  IVatri  suo,  (luod  se[|iiciis  pedcssuo- 
niin  ,  in  iliiicic  propler  qnos  si  ^  iiiorarelur,  veiilu- 
rus  essct  ad  eum  iii  Scir  :  boc  cniin  ,  siciit  Scripliira 
dcindc  narrat ,  non  fccii ,  scd  eo  [lerrexit  itinerc  quo;l 
dirigebal  ad  siios.  An  fortc  vcnici  aiiinio  proniiserat, 
scd  aliiid  poslea  cogit:iiido  del:'git  ? 

CVH.  [Ib.  xxxiv,2,  5.]  Quomodo  Scriplura  dicit 
quod  vidil  Siclicin  filius  Eininor  Evcci  ' ,  princcps  tcr- 
r(g,  Diniim  filiain  Jacob,  ct  accepit  cam,  el  dorniivil  ct:m 
ea,  el  liuniiliavil  cain  :  et  iiilcndit  aiiiino  Diiia^  fliwJa- 
cob,  et  aditmavit  virgincm,  ct  locuius  est  seciiitdiini  scii- 
sum  virginis  ipsi  *  ?  Quomodo  virgo  appellaliir,  si  jain 
ciim  illa  dorniierat,  eamqiic  linnrdiaveiat  ?  Nisi  foile 
virgo  iKinieii  ;i'laiis  csl  S'-ciiiiduiii  Iieljiiciiin  cloquiimi : 
an  poliiis  per  rccapitiiblioiicm  poslea  coninieinoial'.ir 
qiiod  prinio  f.ictuni  (st?  Prius  ciiiin  pntnit  intendrre 
anima;  ipsiiis  et  amare  virginem  ,  ct  loqui  sccundnin 
sciisum  virgiiiis,  cl  deindc  cuiii  illa  dormire  ,  eamiine 
buiiiiliarc. 

CVIII.  [Ib.  xxxiii.S,  ct  xxxiT,2d.]  Cum  paulo  anlc 

'  Duo  Mss.,  rliam  rile  intelliiiere. 
»  IQ  l.ov. ,  proytcr  qttos  sic  iiwrarcliir.     M. 
'  Mss.  octo,  r.mnior  i  litjricrii.-^  piinceps  terra:. 
*  .Vn;.  Er.  el  l  ov. ,  ipsiiis.  m  l.al.  cl  iiiclioris  nol.c  .Vss., 
pii  :  jima  inloriirciaiioiinu  l.\,\  ,  (ii^c. 


riNi  iN  iiEi'TATEUt:m;M  57« 

loijncns  Jacub  ciim  fratrc  suo  Esau  inf.intes  filios  siios 
esse  sigiiificel,qui  gra-ce  dicuiitiir  TiacJia,  qu;eri  polest 
qiiomodo  poiiieriint  f;icere  t:iiilaiii  slr:igcin  ilirc|ilio- 
neniquo  civilaiis,  iiitcrfcciis  qiianivis  iii  dolore  cir- 
ciimcisioiiis  constiliilis  |irn  sororc  sua  Dina.  Sed  in- 
telligcndiim  est,  diu  illic  lialiii;iS5C  Jacob ,  donec  ci 
filia  ejus  virgo  lierct,  ct  filii  juveiics.  Nam  iia  .scri- 
ptnm  est :  El  vcnit  Jncob  in  Salcm  in  civitaicin  Sicliimo- 
rum,  qittv  est  in  lcrra  Clinnaan,  cuin  itdvenit  de  Mesopo- 
tamia  Sijritv ,  et  applictiit  ad  faciein  civitalis ;  et  anii 
partcm  tigri,  in  quo  staiuit  illic  ttsbcrnaculiim  suitm ,  ab 
Kmmor  pittre  Sichcm  '  centum  agiiis ;  ct  stuiiiit  ibi  aram, 
et  invocuvit  Dcum  Jsrncl.  Exiit  autem  Dina  filia  l.ia\ 
quiim  pepcrit  ipsiJucob,  ut  condiscerel  filias  regionis  ejtts 
{(.'(■ii.xxxiii,  18-20,  p(xxxiv,l),etc;t;tera.  Apparetergo 
liis  vcrbis  nnn  transcnnlcr,  sicul  viator  solel ,  illic  mai;- 
sisse  Jacob,  sed  agrum  eiiiisse,  tabernaciiliim  consli- 
tnissc,  araiii  inslruvisse,  ;ic  per  boc  diuliusli;ibilassc  : 
liliaiii  vcro  ejiis  cum  ad  eam  venisset  a'l:itcni,  iit  aiiiicas 
liaberejam  possct.condiscerevoluissc  liliasciviiiiii  loci ; 
atquc  ita  factam  esse  pro  illa  crueiiiissimam  c.Tdcin 
el  dcpr;c(laiioiiein,  qu;c  jam,  ut  pulo,  qua-siionem  iioii 
lialicl.  .Miilliludo  enim  iion  parva  crat  cuni  Jacob,  qui 
pliiriiuiini  dit;itiis  fuit ;  sed  filii  ejns  in  boc  lacto  no- 
iuinaiiUir,  qnia  cjusdcm  facti  principcs  ali]ue  auclo- 
rcs  fneriiiit. 

CI.V.  [!!).  xxxiv,  50.]  Qiiod  ait  Jacob,  tiniens  bclla 
finiliuioriim  apud  civil:ilem  Salein,  qiiam  expiignave- 
riiiit  lilii  ejns,  Ego  aitlein  cxiguits  suin  niiintro,  cl  con- 
venienles  super  me  occideiii  me ;  propler  bclla  iiliiriiim, 
qli.c  consiirgerc  potcrant ,  sc  dixil  nuniero  exigiiiini, 
iioii  qiioil  niinus  inultos  Indicrcl,  qiiani  possenl  siifli- 
cerc  expiignalioiii  illins  civiialis,  cuin  siios  iii  ilinerc 
in  biiia  castra  diviserit. 

CX.  [Ib.  XXXV,  I .]  Diiit  autem  Deus  ad  Jacob,  Surge, 
el  asccnde  in  locitin  Itetliel,  cl  liabita  ibi ;  et  fac  ibi  aruni 
Deo,  qiti  iippuruil  tibi,  cuin  fttgeres  a  fncie  Esau  fratris 
tiii.  Quid  et  qiiod  non  dixil,  Et  fac  ibi  arani  iiiilii,  (jiii 
apparui  libi;  sed  Deus  dicil,  Fac  ibiaram  Deo  qui  ap- 
pariiit  libi?  iilruin  Filiiis  ibi  apparuit,  et  Dcus  Patcr  Iioc 
dicit  ?  an  iii  aliipio  gciicre  lociilionis  annunicrandnm  'I 

CXI.  [Ib.  XXXV  ,  2  ]  Quod  Jacobasceiisurus  Delbcl, 
ubi  jussiis  cst  arain  faccre,  dicil  doiniii  sua;  et  onini- 
bus  qui  ciim  illo  crant,  Tollile  deos  alienos,  qui  tobis- 
cuin  sunl,  de  medio  vestrum,  ctc. ;  deiiide  diciiur,  Et  dc- 
derunt  Jacob  dcos  ulienos ,  qiii  erant  in  mnnibus  eoruni, 
et  innurcs  qua:  erant  in  tturibiis  eorum  ;  qii.Trilur  qnare 
et  inaurcs,  qiisD  si  ornamenla  erant,  ad  iilololatriuiii 
non  pcrtincbant,  nisi  (piia  i;itclligendum  est  pliylacle- 
ria  fiii^sc  deoruni  alienoriiin.  Nani  Rebeccain  a  servo 
Al)r:ili;c  iiiaiires  accepisse  Scriptiira  testalnr ;  (|uod 
iioii  ficrct ,  si  eis  inaures  babcre  ornamenli  gralia  noii 
liccret.  Ergo  ill;c  inaurcs  qus  cum  idolis  dalac  suiit.  ut 
dictiim  est,  idolorum  pbylacteria  fiioiuiit. 

C.XII.  [Ib.  XXXV, 5.]  /•-/  fticius  est  tiinor  Del  in  cii^lta- 
tibns  qitcc  circa  illos  erant,  ct  non  sitnt  consecuti post  fihoi 

'  fiuiiuiiie  inclioris  nolx  Mss. ,  Inbernnculitm  suuin  -I 
rniiiior  iHitrein  'iclirm  IX  sic  l.tiiia  eOiliu  vcrbioiiis  ;;ra.t;jj 
L\\. 


577  LIDER 

hrael.  iDcipiamus  aiiimftdvtrlcrc  qMemadmoduin  Dciis 
opcretur  iii  liominHm  meiiubus.  A  quo  eiiim  tiniur 
Doi  Taclus  csl  in  illis  civiuililtiis  ,  iiisi  ab  iUo  qui  sua 
proiiiissa  in  Jacob  filiisque  lucbalur  ? 

CXIII.  [Ib.  XXXV,  G.]  Venil  aiilem  Jacob  in  Luza,  qtice 
est  in  (cTia  Cliunaan ,  (jhx  esl  Bclliet.  Aninuidvi rlcn- 
duni  csl  iria  j.ini  noiiiina  luijiis  ci\ italis  coiiiniemorala ; 
Llammaus,  quod  dictuni  esi  eai.i  prius  vdc.itain  ,  cuin 
illuc  prius  pergeiis  in  .Mesopoiamiam  venissct  Jacob 
(Cra.xxviii,  19,;  ei  Betbel.quod  iioracn  ipse  impo- 
suit  (/(/.  XXXV,  15) ,  et  iiilcrpretaliir  Donuis  Dei  ;  cl 
Luza,  qiiod  moilo  ciimmemoratuni  est.  Kec  miriim 
debet  videri  :  mullis  enim  bicis  lioc  accidit,  ci  iii  civi- 
latibus,  et  in  fluniinibus,  el  in  quibusquc  terranim,  iit 
ex  aliis  alque  aliis  causis  vel  adderentiir,  vel  iiiuta- 
rcntur  vocabula,  sicut  eiiam  ipsis  lioiuinibus. 

CXIV.  [Ib.  XXXV,  9  ,  10.]  lierum  iii  Luza  aiiparuii 
Deus  Jacob,  et  dixitci  ;  JSomen  tuum  jum  non  voccbi- 
turJacob,  sed  Israel  cril  nomen  luum.  lloc  ci  dicil  ccce 
iterum  Deus  iii  benedictioiie,  quae  repetitio  confirniat 
niagniini  proniissum  in  Iioc  noiiiiiie.  Naiii  lioc  miriiiii 
csl,  ([uibus  cliain  scniel  diituni  cst ,  ainplius  cos  nou 
vocari  ipiod  vocabantiir,  seJ  niiud  cis  iiovuin  iiunicn 
impoiiebaliir,  omiiino  aniplius  aliquid  nun  vocalus  iiisi 
qiiod  eis  iinposituin  sii :  isiuin  auiem  per  lolam  vita»i 
siiain  et  dcinccps  po^l  vitani  siiam  appcll.ituin  csse  Ja- 
cob,  cui  nuii  seinel  '  Deus  di\cr.it,  ^on  jam  vocuberis 
Jacob,  seil  Israel  erit  nomen  luum  [IJ.  x.xxii  ,  28).  M- 
niirum  eigonomeii  lioc  ad  iUain  rccle  iiitolligitur  pcr- 
lincre  piomissioncm,  ubi  sic  vidcbitur  Deus.quoinodo 
iion  est  aiilca  P.iiribus  visiis.  Ibi  noii  erit  iioincn  ve- 
tus,  quia  iiiliil  rcinancbit  vcl  iii  ipso  corjiore  vctu^ta- 
lis,  ct  Dci  \isio  suinniuni  eiit  pr.i  miuin. 

CXV.  [Ib.  xxxv,  11.]  Iii  proiiiissis  Jacob  dicituc, 
Cciiles  el  congregationes  gentium  erunt  e.v  te  :  qusritur 
iitruin  gentcs  scciiudum  cariicni ,  cuiign  gati  ines  ;m- 
i  in  gcnliuin  sccuiidum  lidcni ,  an  utruiiicpie  propler 
(iilcni  gentuim  dictum  Csl^si  geiilcs  appellari  nuu  pos- 
siiiil  uiia  gciis  Israel  secundum  carnein. 

CXVI  [Ib.  XXXV,  13-15.]  Ascendit  aulein  Deus  tib  co 
luco,  vbi  locutus  csl  cum  eo  ;  et  slaluii  Jucob  lilutum  in 
luco  in  quo  loculus  est  cum  eo ,  litutum  lupiJ,  uni  ;  el 
l.bacit  super  euin  tibumen  ,  et  infudil  sujier  cuin  oicwii ; 
el  vociwil  Jacob  nomen  loci,  in  quo  tocuius  est  cum  eo 
itlic  Deus,  Bttliel.  Iteruni  faciuin  csl  lioc  loco,  qiind  fa- 
ctiini  rucr:it?an  itcriiin  commemoraliim  est?  Scd  iiuud- 
li!u't  lioriim  sil,  su|ier  lapidem  lib.ivit  Jacob,  non  la|iidi 
libavit.  Non  crgo  sicut  idoliilatr:c  solcnt  aras  aiiie  la- 
pidcs  conslilucie.  et  laiiqiiam  diis  libnrc  lapidilius. 

CXVIl.  [Ib.  XXXV, 26.]  I.  Quod  diiodcciin  filii  com- 
oulantnr  Isracl ,  qui  nati  sunt  ci ,  et  dicitur,  Ui  suiil 
6/ii  Israet,  qui  nali  stint  ei  in  ilesopotamia,  ciiiii  Denja- 
nii:i  longe  postca  natussit,  ciim  jain  transiissel  Bc- 
lliel ,  et  appropinqiiaret  Betlilcbeni  :  l'i  uslra  qiiidam 
conantcs  istara  solvcre  qiKCStionem,  dixiTuiit  iion  le- 
goiidiiiii,  natisunt,  sicutlaliiii  plcriqiie  cudicosliabcnl; 
scd,  fiicli  suiit  ;  grace  eniin  sciiplum  csl  i/hojzo  :  ita 

'  sic  lialicl  r.r.,  et  nicliiis,  ul  probal  coiitoxtus  scries.  In 
n.,  ciii  seiiiet,  adjuncta  liac  ucta  iu  mar{jiin; :  >  leriasse, 
nCTi.s»:)j. /.•  M 


volciii.es  iniclligi  etiam  Denjaniin,  qu.imvis  ibi  natus 
n(>n  fiieril.  ibi  facluin  l;inien  ;  i|iii;i  jain  fuerat  in  ulcro 
semiiiaius,  ul  prsgnaiis  inde  R.icbe!  exiisse  creda- 
liir.  lloc  aiiteni  niodo  ctiamsi ,  itati  sunt ,  kgeretuf, 
possent  iliccre.  jaui  in  utcro  natus  crat ,  quia  coiiec;itu« 
cral;  sicut  do  sancta  .Maria  dicluiii  est  ad  Joseph, 
Quod  enim  in  eu  nalum  est,  de  Spirilu  suncto  csl  {ilauli. 
1,20). 

2.  Scd  aliud  esl(|uod  iinpedit  Iianc  solulioiiemqii:B 
suonis  liujiis ;  qiiia  si  jain  ibi  Eeujaniiii  conccptus 
cr.il,  qiii  lilii  Jacob  grandcs  iiide  exieiunl ,  vix  :iiiiio- 
runiduodeciin  csse  potuerunt.  Viginti  nainque  aiinos 
illic  explevit ,  quorum  priinis  septera  sine  conjugio 
fuit,  doncc  serviendo  id  adipisceretur  '.  Ul  crgo  primo 
aniio,  qiio  duxit  uxoicm,  ei  filius  nasccrelur,  duude- 
cini  aniioruin  esse  potuit  pi  imitiviis  ,  euin  indo  pro- 
fectiis  est.  Proiude  si  jam  conccptus  fucrat  Dcnjamin, 
iiitra  dcccm  inenses  illa  omnis  via  pcracta  est.et 
qiiidqiiid  in  ilinere  scripliiiii  est  de  Jacob.  Uiide  se- 
(|iiitiir  ul  filii  cjiis  tam  parviili  pro  sorore  su;i  Diiia 
l;intam  stragem  fcccrinl ,  lot  buniines  triicidavcrinl , 
ila  expiignavcriiit  civitatoin  :  iii  quibiis  Siineon  ct  Le- 
vi,  (jiii  priiiii  gladiis  accincli  inlraverunl  ad  illus  lio- 
minos  eosqiie  peremerunt,undeciiii  uiiiis,  altcrauiem 
*lcccin  aniiurum  fui-se  repcrialiir  ctiamsi  pcr  siugiilos 
aiiiios  sine  inlermi?sioiie  illa  pcperer.it  :  qiiod  utiquc 
iiicredibilc  esl,  ab  illius  ;cl:ilis  |  uoris  illa  uinnia  licri 
pDliiisso  ;  quando  ct  ipsa  Dina  vix  adliuc  sex  annorum 
fuil. 

5.  Pruiiide  aliter  soIvcnJa  quxslio  cst,  ut  ideo  iii- 
tclligatiir  dictiim  ,  coiiiiiieiimralis  iluudcciiii  Hliis,  //i 
siint  filii  Jacob  ,  qiii  fucli  sunl  ci  in  Mcsopotuiiiia  Sijria^, 
quia  iiilcr  oinnes  qui  taiii  multi  eranl,  uiius  tanlum 
erat  non  ibi  natus ,  qui  lamcn  inde  babiiil  iiaseendi 
causaiii,  quod  ibi  niater  ijiis  patri  cupulalaest.Sedso- 
liitio  isia  quxsiioiiis  aliquo  exeuiplo  siiiiilis  luculiunis 
/iriiiaiida  est  •. 

4.  NuUa  tamen  esl  facilior  solutio  quxstionis  liujus, 
quani  iit  pcr  synccdoclien  dictum  accipiatiir.  Lbi  eiiiiii 
p.iis  niajor  cst,  aut  potior,  solct  ejus  iioiniiio  ctiaEi 
illiiil  cumiMclicndi  quod  ad  ipsuin  nomcn  non  pcrii- 
ncl.  Sicut  ad  duudecim  Apustolos  jani  non  peitiiicbat 
Jiidas,  qiii  etiain  mortuus  fiiit  cum  Doniinus  resnr- 
rcxit  a  iiioitiiis,  et  lamen  ipsius  duodoiiarii  iiuincii 
nonicii  Apostolus  in  Epistula  sua  tenuit,  ubi  ait,  euiu 
a|  pariiisse  il.is  duodccim  {\Cor.  xv,  5).  Cumarliculo 
cniin  liuc  gracicodicesbabent  (n),  ul  iion  possint  in- 
lclligi  qricnniqueduodecim  ;  sed  illi  in  eo  iiumero  iii- 
sigiies.  Eo  niodo  lucutiunis  pulo  et  illud  a  Doinino  di- 
ctuin  ,  yoniie  cgo  vos  duodecim  clegi ,  et  unus  ex  vobis 

'  km.  F.r.  ct  1.0V.,  donec  scrvieiido  lu  ci  despoiisarelur. 
At  ^:ss.  iaveiuo  lial.  servieiulo,  id  adipiscerelur  :  scilice!, 
cciijiuinni. 

*  Posl,  firimiida  esl,  babet  vetuslissinius  codex  CUir- 
beiciisis  in  iiicdiucuiilexiii,  .4b  litsic  scribcndum.  Ex  quo  in- 
lcirc^ore  cst  isluiii  ccJiccm  forle  ilescri|.luui  luisso  ad 
exoiii|.lai-  iliiiil ,  iii  qno  Eugyiins,  qui  huuc  locuui  ox- 
cori  sil,  iJ  sua  nianu  auuotavorat :  el  conjecturaiii  aui,'cS 
(|uiKi  sulot  cum  Eugjpi  excerptis  in  varianlilius  loclioiiibus 
convcnire. 

(h)  Crjcc,  /015  dadeca.  Ai  Vulsata,  wtdecm. 


Ql.ESTlOM-M  S.  ALCLSTLN!  IN  llf.rTATEllCIlUM 


570 

diabolui  ctt  (Joan.  vi,  711?  ul  "'m  ad  oleriioncm 
eliam  ipse  iicniiicre  vitlealiir.  Noii  enim  facile  iiva- 
iiitiir  eleclonim  nomeii  in  nialo,  ni>i  qiinmlo  iii^ili  el'.- 
gnntur  a  malis.  Qtiod  si  piiinverimiis  ei  illuiv.  elcclum, 
nt  per  ejus  iradiiionem  Domini  passio  coniplereiur, 
id  esl  m.nlilinni  ejus  ad  aliqnid  eleclam  ,  bene  nlente 
Dco  eliam  malis  ;  aliud  atlcndainus  nbi  ail,  ISondn 
onmibus  vobis  dico  ;  ego  scio  auos  ekgi  {Id.  xni ,  18)  : 
iibi  dcclaral  ad  clectionem  non  periiiierc  nisi  bonos. 
,\c  per  lioc  illnd  (piod  dicliiin  esi ,  Ego  vos  duodecim 
clcgi,  pcr  synecdncbcn  diclmn  esl,  nl  noiniiic  majoiis 
■.•lelioiisiiiie  pailis,  etiam  illiid  complcclcrclur,  (piod 
ad  ipsum  nomcn  non  pcrrmct. 

5.  llicmodus  esl  inlioc  codcmlibro,iibi  F.inmor  pro 
filio  siio  Sicliem,  ul  .iccipeicl  Diiiani  (iliam  Jacob, 
exiit  loipii  cum  eodcm  Ja  oli ,  cl  vcncnml  cliam  lilii 
ejus  qui  absentcs  crant,  cl  ad  oiimics  di<il  rCnimor  : 
Sicliem  filius  meus  elcgit  nuimo  fiiiiim  tesiriim  ;  lUile 
ergo  illi  ciim  uxorcm  (Gen.  xwiv  ,  C-8).  Qnia  cnini 
potior  erat  patris  pcrsonr. ,  p,T  syiiecdticlicn  liliain 
vcslram  diccns,  cliam  rialics  tcniiil  lioc  iioiiiinc , 
()iionnn  non  eral  (ilia.  Hiiic  csl  et  ilbid ,  Curre  iid 
«ves ,  ct  accipe  iiide  niilii  duos  lia'dos  (Id.  xxvii,  9) : 
sinuil  enim  pasccbanliir  ovcs  ct  ba'di ;  ct  ipiia  poliorcs 
Riinl  oves,  earuiii  ndiiiicc  cliain  capiiniini  pccus  com- 
plcxus  esl.  Sic-(piia  polior  cial  niiiiui  iis  iimlccini  (ilio- 
riBii  Jacob,  qni  nati  liiciaiil  in  Mcsoputainia,  ipsoium 
commemorationc  Scriplnra  comiilcx.i  osl  ciiam  I5cii- 
janiin  ,  qui  non  ci.il  ibi  n  iliis  ,  ct  dicliim  cst ,  //: 
suiit  fiin  Jiicob ,  (/i(i  [iuii  s'"il  <'i '"  .'/.sopo/fiiiiid  .Syna. 

CXVIII.  [Ib.xxwi,  1.1  Qiiod  pMSl  iiaiTalioiiciiiinor- 
'  tis  Isaac  nanalur  ipias  UMHC^  Lsaii  aicepciil,  etqiios 
crcavcrit,  rccapitiilaiio  inlclbgcnd.i  c^t.  Ncqiie  ciiim 
post  mortcm  Isaac  (icii  cff pii ,  ciim  jain  cssciit  Esau 
el  Jacob  cenliim  viginii  aniioriim.  Nam  cos  sexagena- 
rius  susccpit ,  cl  vi\il  onincs  aimos  vilx  sua;  cenlum 
ociogiiita. 

CXIX.  [Ib.  xxxvi,  C,  7.]  Quscslio  cst,  quomodo 
Scriptiira  dicat,  post  morlciii  Uaac  patris  sui  Esau  abs- 
cessiise  de  lena  Cliaiiaaii ,  el  liabiiassc  in  moiile 
Seir  ;  cum  venicnte  de  Mcsopoiamia  Jacob  fratie  cjus, 


580 

iibim  lorram  Filsau ,  noiidum  nliqiie  appcllabaiiirinrra 
Edom.  Noii  cnim  nfimen  nisi  ab  ipso  Esau  indiluni 
esi  tcrrre,  qiioiiiam  idem  ipss  ei  Esau  et  Edom  vo- 
cabalur  ,  dc  quo  propagati  sunt  Idumxi ,  boc  cst  gens 
Edom. 

C.XXI.  [Ib.  xxwi,  31,  52.]  Quod  scriptiim  est,  Et 
lii  rcgr.1  (jui  rcgiiaveriint  in  Edom ,  anleqitam  rcgnarct 
rcx  in  Isriiel,  iion  sic  accipicndum  est,  lanquam  omnes 
rcges  nominati  siiil  usque  ad  ea  tempora,  qiiibiiscoc- 
pcninl  rcges  Israel ,  qnorum  primus  fiiii  Saiil.  Miilti 
cnim  rucrnnt  in  l^dom  usque  ad  lempoia  Saul ,  lein- 
poiibiis  ciiam  Jiidicuin  ,  qiiorum  timipora  fucriiiilante 
rcges  :  scd  cx  Iiis  muliis  cos  solos  potnit  cnmmcmo- 
rarc  Moyses  ,  qiii  fuerunt  anieqnani  ip-e  morcreiur. 
Ncc  mirum  cst  qiiod  mimerantibus  ab  Abraham  pcr 
l.saii  patrcm  gcnlis  Eilnni  ,  alfpie  pcr  Ragiiel  (llium 
Esau  ,  ci  Zara  filiuin  Uagiicl ,  ct  Jiibab  filium  Zara  , 
cni  Jobab  siicccssii  in  regno  Balac ,  qiii  primiis  iii  lerra 
Ediim  rcx  fuissc  commcmoratiir,  usqiie  ad  ultimiini 
rcgem  qiiom  poiiiit  nnmiiiarc  Moyscs  ,  pliircs  gcncia- 
liones  invcniiiiitur  (jiiam  numeraiilur  ab  Abraliain  p;r 
Jacob  usque  ad  Moyscn.  Nam  illic  inveniuntur  fere 
duodccim,  liic  aulcin  usque  ad  .Moyscn  fermc  scptcni. 
Ficri  cnim  potuit  ul  idco  ibi  plurcs  noniinareiitur, 
qiiia  ciiiiis  moriendo  pliircs  alicr  allcri  successcrunl. 
Sic  cliain  coiiligil  ul  alinni  ordinem  soqucns  Mallba.us, 
ab  Abraliain  usque  ad  Joseph  qiiadiaginta  duasgciie- 
rationcs  numcraret  (Maiih.  i,  1-17)  :  Lucasaulcm  iii 
ordiiie  alio  numcrans  goncraiioiics  non  per  Salomo- 
ncm  ,  sicut  ille,  scd  pcr  Nathan  ,  ab  Abrabam  usqiie 
ad  Jnsepli  qiiiiiqnaginta  quiiiiiue  commcmorct  (Z.iic. 
III ,  23-58).  In  illo  quippe  ordinc  ubi  plurcs  iiuinc- 
raiitur,  citiiis  morliii  sunt ,  quam  liic  ubi  paiiciores. 
Ne  fortc  auicm  moveal  aliquem ,  quod  intor  legcs 
Edom  coinmonioratnr  Halac  filius  Bcnr,  el  dc  simili- 
tiiiliiie  noniinis  cxislinicl  illuin  esse  Bal.ic,  qiii  rcstiiit 
Moysi  diicciili  populum  Israol  :  scial  illuni  Balac  Moa- 
Liiam  fuisse ,  non  Idumxiim ,  cumqiio  fuisse  lilium 
Sophor  ,  nnii  filium  Boor;  scd  fuissc  eliam  ibi  lunc 
riliiiiii  Boor  Bal.iam ,  non  Balac  ,  qucm  Balaam  coii- 
diixoial  idem  Balac  ad  malcdicendum  populum  Israel 


legalur  qiiod  jam  illic  Iiabitabal.  Pioiiide  quid  (icii-     (;V„„,.  xxii,2-C). 


potuerit  ut  Scriptura  falli  vel  fallerc  non  credaliir,  in 
promplu  csl  cngitarc  ;  quod  scilicel  Esau  posleaipiam 
in  Mesopoiainiam  fralcr  ejiis  abscessil,  noluit  habilarc 
cum  pareniibus  suis  ,  sive  ex  illa  conimotione  qua  do- 
lebat  se  bcnedictioiic  fraudalum  ,  sive  aliqua  caiisa 
vc!  uxorum  suariim  ,  qiias  odiosas  videbai  essc  parcn- 
libus,  vel  qualibet  alia  :  cl  cocpit  liabilare  ii:  Mioiile 
Seir.  Dciiide  post  reJitiim  Jacnb  fr.itris  sui  ,  facta  in 
ler  cos  concordia ,  rcvcrsiis  csi  et  ijise  ad  parentcs , 
ct  cum  inortuum  pairom  siiniil  scpclisGciit ,  qiiia  cns 
in  plurimum  dilatos  lerra  illa  ,  siciit  scriplum  cst,  nii- 
nime  capiebai ,  absccssit  rursus  in  Seir,  eiibiprojia- 
gavit  gentcm  Idiimxonim. 

CXX.  [Ib.  xxxvi,  21.]  Quod  sciiplum  esl,  //i  jirin- 
cipcs  Cliorrcei  filii  Scir  in  lerra  Edom  ;  secundum  tcm- 
piis  qiio  vivebal,  scriplor  commcmorai.  Cum  aiiiem 
Scir  liabiiarcl  qui  islos  gcnuit ,  nondum  venicnie  in 


CXXII.  [Ib.  XXXV,  29  ,  ct  xxxvii,  2.]  Quomodo  po- 
tiierit  mors  Isaac ,  decem  et  seplom  annorum  invenire 
Josepli  cjiis  iicpoicm ,  sicut  videtur  tanquain  ex  or- 
dine  Scriptiira  narrare ,  qiiocumque  se  quisque  con- 
verlat ,  invenire  difficilo  est.  Nolo  cnim  dicere  ,  non 
posse  invcniri »  ne  forie  me  fugiai  quod  alium  non 
fugii.  Si  cnim  pnst  mnrlem  avi  sui  Isaac,  dcccni  et 
soplcm  annonim  fuit  Joseph  quando  cum  fraires  in 
iEgyplum  vendidcrunt ,  prociil  dubio  et  pater  cjiis  J^-! 
cob  scpiimo  dccimo  anno  filii  sui  Joseph  centiiin  vi- 
ginti  annorum  fuit.  Cemiitenim  cos  Isaac,  cum  cs'cl 
annnruin  sexaginta,  sicut  scriplum  cst  (Gen.  xxv,  2fi) : 
vixit  crgo  Isaac  postea  centum  viginti,  quia  centesimo 
octngesimo  morluus  est ;  idcirco  dimisil  filios  cenluni 
vigiiiii  annos  babcntcs  ,  et  Joseph  deccni  et  scptciii. 
Jnsoph  aiilomquoniam  triginta  aniiorum  fuit,  qiiaiido 
apparuit  in  conspcclu  riiaraoiiis  ,  sccuii  suut  auieio 


bSl 


LIBER 


seplcm  aiini  uWrtalis  cl  liuo  famis ,  doiicc  ail  cuin 
palcr  ciim  fralriltus  vcuit ;  Iriijiiila  nnvcm  profcc.o 
annos  agcbal  Joscpli  qiuuulo  Jacob  iulravil  iu  JE'j.y- 
plmn.  Tunc  aulcui  ideui  Jacob,  qtiod  ore  suo  rharanni 
dicii ,  cenlesimum  cl  irigcsimum  anuum  agebai  ;tia- 
lis  (fii;».  XLvii,  9) ;  cculuiu  aulcm  et  vigiiili  Jncob, 
quanJo  cral  dccem  et  scptem  Joscpli  :  quod  verum 
csse  nullo  modo  potcsl.  Si  cnim  septimo  dcciiuo  anuo 
\ilx  Joscph  ,  Jacob  centum  viginti  ageret ,  prncul  du- 
bio  trigesimo  et  uono  anuo  Josepli ,  non  ccntmii  Iri- 
giula,  sed  ccnluin  quadragiuta  et  diios  aiinos  agerc 
iiivenirelur  Jacob.  Si  aulcui  die  moi  lis  Isaac,  uoudum 
eiat  aunoruni  deccm  ct  scplcm  Josepli ,  sed  aliqiian- 
lulo  leuipore  posi  morlcm  avi  sui  ad  scpiiiniuu  deci- 
nium  pervcnit  aiinum  ,  quoanno  Scriptura  lestaute  iii 
iEgyptum  cst  a  frolribus  veiiditus  ,  pkuium  eliam 
quam  ccnUun  quadr.igiiila  duum  annorum  csse  debuit 
paler  ejus,  quando  cst  filiiim  in  jlJgyplum  consccutus. 
Scriplura  quippc  poslcaquam  iiarravit  aniium  viuc 
ultimum  Isaac  ccntcsimum  et  octogcsimiim ,  el  cjus 
niorlem  ac  sepulluram  {Id.  xxxv  ,  28  ,  29) ,  dciudc 
conimcmoravit  qiieniaduiodum  digressus  essel  Esau  a 
fralre  suo  dc  tcrra  Clianaaii  iu  iiKmtciii  Scir  ,  et  coii- 
tcxuit  commcmoraiioiicm  rcgiiin  et  priiici|)uui  genlis 
ipsios,  iii  qiia  sc  consliluit,  vcl  quani  propagavii 
l''.sau  ;  posl  hxc  ,  narralioncm  de  Joscpli  sic  iiitiilil 
(/(/.  xxxvi,  6-45)  :  Ilabilnbal  autrnt  Jacob  in  terra 
Clianaan.  Ila  atilem  procrcattirm  Jacob.  Joscph  autein 
ilccem  ct  septcm  annoruin  cral  pascens  cum  fratribus 
oics.  Deinde  uarraliir  causa  somuiorum  quciuadmo- 
diiin  odiosiis  fralribus  sit  faclU'; ,  ct  vcndilus  {Id. 
XXXVII ,  1-28).  Aut  ergo  eodcm  auno  scptinio  docinio, 
a;il  eliaiii  aliiiuanlo  msjor  vcnit  in  iEgypliim  :  ac  per 
lioc  iitrolibcl  modo  permanct  quxstio.  Si  euim  decem 
et  sepleiii  aiiuoriim  luit  post  morteni  avi  sui ,  qiiando 
palcr  ejusconlum  vigiuli  fuit ;  profcclo  auno  cjus  Iri- 
gcsiiiio  ct  nnni ,  iiiiando  Jacob  vcnit  in  jEgyplum, 
roulum  qoiidraginla  duos  anniis  idem  Jacub  iigcrc  dc- 
buit  :  luit  aiitcm  luiic  Jiicob  ccntiim  Iriginta  ;  ac  pcr 
hoc  si  dcccm  ct  sepiem  aiinoruiii  Josepli  in  yEgyptum 
cst  vciiililus,  aiilc  dundecim  aiinos  quam  iiioreixtur 
aviis  ejiis  ,  vciiditiis  invcuilur.  Dccem  cniiii  ctseplcm 
auiiorum  essc  noii  potuit,  nisi  aute  duodccim  annos 
iiioiiis  Isaac,  ccnlcsimo  et  oclavo  anno  vitic  pairis  sui 
Jacob.  Ilis  cnim  cum  adjcccriinus  viginli  duos  annos 
quibiis  Joscpli  usque  ad  advenlum  patris  sui  fuit  in 
.iCgyplo  ,  (icnt  xtaiis  anni  Josepli  Irigiula  novem  ,  ct 
Jacob  cenlum  trigiiita  ,  et  nulla  crit  qii.xslio.  Sed  quo- 
niam  Scripliira  poii  mortem  Isaac  isla  narravit,  pu- 
laiiir  Joscpli  post  ejusdcm  avi  sui  mortcm  decem  ct 
scplcm  annoriiin  fuisse.  Quapropter  iiitelligamus  de 
vila  l-aac,  lanquam  miilliini  dccrcpili  senis,  lacuissc 
Scripluram ,  ciira  jam  de  Jacob  ct  cjus  filiis  loque- 
rctur  :  vivo  tamen  Isaac ,  dcccm  ci  scpiem  annorum 
rsse  cocpil  Joscpli. 

CXXIII.  [Ib.xxxvii.IO.]  Quod  dicit  Jacob  a J  Juseph, 
Quod  cst  somniwn  lioc  quod  somiiiasli  ?  Numquid  vtnien- 
ics  veniemiis  ego  et  maler  tua  ct  [raires  lui  adorars  le  su- 
ver  lcrrain  ?  iiisi  in  aliqiio  iiiystrrio  dirluni  accipialur, 


ruiMUS.  r,n 

quomodo  iiilclligiliir  dc  nialrc  Joscph,  qiia;  jani  crat 
nioitiia?  IJnilc  iinn  in  i^Egyplo,  ciiin  subliiujretur,  pa- 
landiiiii  osl  lioc  csse  coiiipleium  ;  qiii;i  iiec  palcr  ei':» 
adoiiivit ,  qiiaiido  ad  cum  veiiit  in  ./Egypluiii,  ncc 
iiialcr  oliiii  dcfiincia  poluit.  Iii  Chrisli  crgo  person.i 
facile  inlclligi  polest  cliam  de  morliiis,  scciiiiJum  il- 
lud  qiiud  ditit  Apostdlus,  qiiia  donavit  ci  numeii  quod 
est  supcr  oiniie  iwmcn ,  ut  in  noiniite  Jcsu  omiie  geiiu 
PedaUir ,  caiesliiiin  ,  teircitrium  ,  et  iiifcrnorum  {Vhi- 
lipp.  !i ,  9,  10). 

CXXIV.  [Ib.  xxxvii,  28.]  QuaMiiur  qiiaie  Ismaclitas 
Scripliira,  quibiis  a  fraliibiis  veiidilus  est  Joscpli, 
eiiam  M.uliiniiias  vocet,  cum  Uniael  sit  de  Agar  fllius 
Abraha:,  Madiiiuit;c  vcro  de  Celhura?  An  quia  Scri- 
piura  dixeral  de  Abrahani,  quod  miinera  dederil  liliis 
coucubiniirum  suarum  ,  Agar  scilicct  ct  Cclliur.x,  cl 
dimiseril  '  tos  ab  Isaac  filio  suo  in  terram  Oriciilis 
(6'i")i.  XXV,  (j) ,  nnam  gentcin  fecisse  inlelligcudi  smit? 

(;XXV.  [In  xxwii,  55.]  De  Jacob  scripluiii  esl,  cuw 
Iiigcrct  Joscph  ,  Coiigregnti  sunt  aulem  omncs  filii  ejui 
et  jiliK ,  et  vciicrunt  consotari  etim.  Qiia;  fili.c  pia^lcr 
Dii;au!?  An  lllios  cl  tilias  dieil  coimuineralis  iiciioli- 
biis  ct  ne|ilibus?  j;iin  eiiim  majores  filii  cjus  lilios 
Iiaberc  po;ucriuit. 

C-XXVI.  [Ib.  xxxvii,  53.]  Et  noluil  consolari,  dicens, 
Quoninm  dcsccndain  ad  filiiiin  iiieum  lugens  in  infcrniim. 
Solcl  cssc  niiigiia  qu.Tslio,  quoiiiodo  iiitelligatiir  iii- 
lcrniis  ;  ulruni  illuc  uiiili  lanliiiii,  an  cliam  boiii  morlui 
doscciidcre  soleanl.  Si  cigo  laiilum  iiiali ,  qiioiiiodo 
\A6  :id  filiuiii  siium  se  dicit  lugcntem  vcllc  desccii- 
dcru?  Non  eiiiiii  iii  pociiis  iufcriii  ciiin  csse  crcdit.  An 
pcrlurbali  et  dolcniis  vei  ba  suiil,  iiKila  sua  ciiiim  hii.G 
exaggcranlii? 

CXXVII.  [Ib.  xxxvii,  5G.J  Et  vciididerimt  Joscph  iii 
JEgijpluin  Pcteplirw  spadoiii,  prwposilo  coquorum.  No- 
lunl  qiiidam  prajpositum  coijuoruin  intcrprclari,  qui 
gnrcc  afx'W«'i=»«  dicitur;  scd  iir.iposllum  iiii!ili;e, 
ciii  cssel  poleslas  occideiidi.  Nain  sic  appellaiiis  esl 
eiiam  ille  quem  Nabuchodonosor  misit ,  pcncs  qucm 
poiius  invenitnr  primalus  fuissc  militia;. 

CXXVIll.[lb.  xxxviii,  1-5.]  Faclum  est  aulem  in 
teinpore  illo  descciidit  Judas  a  fratiibus  stiis  ad  hoiiu- 
ncin  queindatn  Oduliamilam,  cui  nomen  Iras  :  et  vidit 
illic  Jiidus  filiam  hoininis  Chiiiianai  nomine  Savam  •,  el 
acccpit  eam,  el  introivU  ad  eam,  et  concepit,  et  peperit 
filium,  ctc;ttcra.  Quicrilur  quando  itta  ficri  jiolue- 
ruiit.  Si  enim  posleaqu:im  Joseph  devcnil  iii  JE^y- 
pluiii ,  qiiomodo  intra  viginti  fcrme  ct  duos  aunos 
(iiain  post  lanlum  temporis  colligitur  eos  vcnisse  aJ 
ciinidcm  Joscph  rratrem  suum  iii  /Egyptum  cuni  patre 
siiu)  ficri  potucrit  ut  Jud:c  filii  cjus  aetatis  omncs 
possent  dnccre  uxores?  Nam  Thaniar  nuruui  suara, 
nioriiio  primogenito  suo,  allcri  filio  dedit :  quo  eiiam 
tnorluo,  cx.spectavit  ut  cresceret  tcrlius;  el  cum  cre- 
\issct,  ncc  illi  cam  dcdit,  (imcns  ne  cl  ipse  niorere- 
tiir  :  unde  factum  cst  ut  cidem  soccro  suo  se  illa 

'  TrcsMss.,  divixeril.  Alii  codices,  itimisrit  :  hoc  nemiio 
accepliiii»  csi  ex  L\\ ,  exapeiteilcn ,  illud  coacordal  ais» 
Miinala,  sf/virflri/. 

=  aic  .^:ss.  juxla  1  .V.\.  At  cdili,  ut  in  vulgau,  su£.  ,. 


i'i5                                 r,U.£Sr;OMI.M  '■>.  \UG13STIM  !.N  liKPTATEUCllUJI  E8i 

supponcret.   QiiojnfMlo  crgo  hscc  cmiiin   inlra   lam  iccniur  uberiiitis  finiiia' bi  lolu  ima  j€gypH , -.wn  h\- 

|inufos  aiiiios  lieii  pouicrint,  riicrilo  inovrt,  .'lisi ,  iil  lur*  iiis  (|ui  r:\meiii  palieulni-,  laiuiuain  poslea  vcniiil 

foitc  solet,  Scriplura  per  recapitulalionom  aliiinot  211-  illis  tiljerlas ;  sed  fiilura  erat  liiiie  ipiaiiilo  loi|iieb.".!ui', 

noi  aiite  vciulilum  Josepli  lioc  licri  cccpisse  inlelligi  tani|(iam  tliceret,  Ubertalis  iiiijiis,  ;niaiii  lulurani  si- 

vclit;  quoniani  sic  posilum  cst,  ut  dicerclur,  Faclum  gnilicarunt  boves  boiijc  Cl  spica;  bon;e,  oblivisceiUur 

est  autcm  iii  illo  lcmpore  :  ulii  taineii  qiia'riliir,  si  liomincs  iii  ca  famc ,  (luam  .sigiiilicaveruut  buves  cl 


liocem  et  scplom  aniioriim  erat  Josoiili  qiiamlo  veiidi- 
lus  cst ,  ([uol  aiiuoriim  cssc  Judas  pnlMcril  quarliis 
liliiis  Jaoob  ,  quandoquidem  ipse  priiiioi;ciiitus  Uuben 
ut  plmimuni  Iraircm  suuin  Joscidi  iiuinquc  aiil  sex 
aiiiios  poluoril  a'lalc  pnvcedcre.  Evideiitcr  aulom 
Scriptiira  dicit  Irifinla  aniiorum  fuisse  Josopli,  qiiando 
innoiuit  Pliaraoni  (Ucii.  xli,  M).  Ciiui  crgo  ipsc  aiiuo 
scptimo  (leciiiio  X'talis  su;c  vendilus  fui.sse  credalur, 


spic.;t  iiinl;c. 

CXXXIV.  [Ib.  xi.i,  38.]  Niiiiiqiiid  iiivciiicmus  liomi- 
ncm  latem,  qiti  liubeai  Spiiitum  Dei  iii  se?  Eccc  jaui, 
iiisi  fallor,  lcrlio  liisinualiir  nobis  in  lioc  liliio  Spiri- 
tus  sancuis,  id  cst,  Spiriliis  Dci.  Prinio  ubi  dictimi  csl, 
Et  Siiiritiis  Dci  fcrebalur  super  aqnain  {Geii.  I,  2)  :  sc- 
cuudo  ubi  dioil  Dciis,  iYoii  pcrmaiubit  Spirilus  meiis  iii 
lioiiiiiiibus  istis  ,  propier  quod  carites  sunt  '  (Id.  vi,  3)  ; 


trcdocim  aniios   perogcral  in  ^Egyplo  ignotiis  Plia-      ct  lertio  niinc,  ipiod  Pliarao  dicil  de  Joscpli ,  essc  in 


raoiii ;  ad  Ims  auU;m  Iredecim  aiinos  accesscriint 
scplem  aiiiii  ubertalis,  et  facti  sunt  aniii  viginli ;  liis 
addimtiir  duo,  quia  secundo  aiino  famis  iiitr:i\il  J.iccb 
in  iEgyplum  ciim  filiis  suis,  cl  inveniunliir  viginti  duo 
aiini,  (piibiis  abfuil  Josepli  a  palre  cl  a  fralribiis  suis  : 
qiio  medio  tempore,  quomodo  lieri  poliicrinl  de  uxore 
cl  (iliis  et  nurii  Jud;ic  omnia  qu;ie  iiarraiitnr,  indagare 
diflicilc  csl  :  nisi  forlc  ul  crcdamiis  (el  boc  cnim  lieri 


illo  Spiritiim  Dci;  noiidum  taiiiin  legimus  Spirilum 
sancliiin. 

CXXXV.  [Ib.  XLi,  i'6.]  El  imposuit  Pharao  nomen 
Joscpli  IhonlliompUaiicck  :  luic  nimicii  inlcrpreiaii 
dicilur,  Occulla  revelavU;  ex  illo  utiqiie  quod  somiiia 
rc;;i  aperiiil  :  ^gyplia  vero  liiigua  Salvalorem  miiudi 
perliibeiil  appollatuin  isto  iiomiiie. 

CXXXVl.  [Ib.  XLi,  iS.]  Et  dedil  ei  Ascnetli,  filiain 


potuil),  iiinx  uladolosccrc  Jiidascoepil,  cuni  incidissc      Petepliiw  sacerdoUs  Soiis  civuatis,  ipsi  uxorem.  Qii;oii 


iii  anioicm  ojiis  quam  dnxit  iixorcni,  nondum  vcndilo 
Joscpli  in  .Xgyptum. 

tXXlX.[lb.  xxxviii,  14.]  Et  dcpositis  vcslimeiilis 
viduitalis  sita;  a  se.  Ilinc  insiimaUir  ct  lcmporibus  Pa- 
Iriarcliarum  ocrla  ct  sua  fuisse  vcstimenl;),  viduariim, 
iion  iitiipie  lalia  qii;ilia  coiijiigalaiiim. 

CXXX.  [II).  xxxix,1.]  Qiiod  iloruin  diiilur,  Josepli 
mt;cii'  depositus  est  in  A-^gijptum ,  el  posscilit  euin  Pe- 
teflnes  spado  Pliarnonis,  ad  ordinem  redi!  Scriiilnra 
r.ndc  rcoe.-.ser,il,  ul illa  n;ii  raiel  qiinc  supra  digcsla  suiit. 

CXXXl.  [Ib.  XL,  IG.]  Ouod  alapii  codioes  latiiii  ba- 
l)ei'l,  tria  canislra  alica',  Ciim  gr.ooi  balioaul  ■/cj!'jf.i-:ui, 
qnod  inlerprclanlur  qiii  usiim  cjusdom  liiigii;e  babcnt, 
panes  csse  cibarios.  Sed  illiid  inovel,  quomodo  pauem 
cibariiim  poluerit  Pbarao  liabere  in  csois.  Dicil  cnim 
in  siiporiore  canistro  fiiissc  omiiia  cx  (piibus  odebat 
Pliarao,  opus  pistornm  '.  Sed  iiilclligciidiim  cst  etiam 
iiSiiin  canistriim  Iiabuisse  pancs  cibarios,  (iuia  diclum 
est,  iria  canistra  >;o;o(jito)v,  ct  desnper  fuisse  illa  cx 
oiimi  geiieic  operis  pisuiris  in  eodcm  canistro  supe- 
I  ici  c. 

CXXXII.[!b.  XLi,  1.]  Qiiod  putabat  sc  stare  Pbarao 
super  fliimen  ,  qucm:idmodum  scrvus  Abrab;p  dixit, 
Ecce  cgo  slo  supcr  fonlem  aqua:  {ld.\\i\,  13)  (nain  ct 
ibi  gra^cus  etii  rr,,-  ■^aoi  <J'X'l  qucmadmodiim  bic  inl 
Toi/  :i5TajiioO) :  liacc  locutio  si  inlelligalur  in  Psalnio  nbi 
t,criplum  esl,  Qui  funduvit  tcrram  super  aquam  {Psal. 
iiiii ,  2) ;  iion  cogiintur  liomincs  putare  sicut  navenj 
naiare  lerram  siiper  aquam.  Secundum  hanc  eniin 
bcutioncm  rccte  intelligitur  quod  allior  sil  terra  quam 
aiiua ;  alliiis  quippe  ab  aquis  suslollitur,  ubi  liabitcnl 
tcrrcna  animalia. 

CXXXill.  [Ib.  xLi,  50.]  Quod  scripliim  csl,  Oblivi- 

'  s;s.  ricrl).  opus  pistoriimt ;  et  pauli  iiifra,  opc;i< 
ptsloyii. 


solet  cujus  Pelephr;i',  ulrum  illius  ciijus  scrvus  liiii, 
an  altoriiis  :  scd  orcdibilius  aislimaliir  altcriiis.  Nam 
de  illo  ciir  non  oredalur ,  mulla  sunt  (|ua;  n)0ve:inl. 
Prinium,  quia  SoripUira  noii  comincmoravil,  ciim  vi- 
deatiir  hiie  iion  poluissc  pr;T'terire ,  quod  ad  illiiis 
jnvcuis  non  parvam  gloriam  pcrtinebal,  i;l  cjus  llilani 
diiccrot,  ciijus  faniulus  fuit.  Doiude  qiiomodo  siiado 
liliam  baliorc  poliicril?  Scd  respondelur ,  Qiiomodo 
iixorcra  :  posica  qui|ipe  credilur  abscissus,  vel  casu 
viilneris,  vcl  propria  voluiitate.  Et  quod  lionor  ejus, 
iioii  ipse  comiiicmoratiir  qui  solcl,  id  esl,  quod  i.p-^f 
lia/ttfoi  fucrit,  quoiii  princiiicm  coquorum  laliiii  iii- 
lcrpiotos  posuorunt,  principem  aiilem  niiliii;c  qiiidam 
iiiiclligi  voliiiit.  Sod  etiain  liic  respoiidctiir,  diios  illiim 
honores  habiiisse ;  cl  sacerdolium  SoIis,ct  niililiu) 
piini  ipatum  :  coiigrucnicr  antcm  alibi  ilie  lioiior  ejus 
eomniemoralus  csl,  qiii  talibus  aclibus  congrucbal ; 
Iiic  vcro,  posieaqiiam  in  Joseph  apparuit  non  paivn 
divinilas,  ipsc  hnnor  di  buit  iioniinarl  soccri  ojns,  qiii 
perlinerol  ad  divinilatem  non  p:irv:iui,  sccundiim  opi- 
nioiicm  ./Egyptiorum  iii  .saoerdolio  *  Solis.  Yerum  iii 
his  omnibus,  qiiia  el  praposiius  fuit  custi)dia,-iim  car- 
ceris,niinis  iiicrcdibile  cst  Iiimc  pr;i'pi)siumi  oilioio 
saccrdotem  ".  Deiiide  iioii  siniplicitcr  dicluin  esl,  quod 
sacerdos  Solis  csscl;  sed  civitalis  Solis,  qu^c  vocaliir 
Ilcliopolis  :  abessc  auleiii  dicilur  aiii|ilius  ipian:  viginii 
niillibus  a  civitale  iMcmphi,  ubi  Pharaoncs,  id  esl, 
reges  maximc  commanebaiit.  Quoniodo  crgo  dcserto 
officio  sacerdoiii  siii  poinii  sironue  rogi  servire  in 
mililia:  principalu  ?  Acccdil  cliam  qiiod  .^gyplii  sacer- 
dotcs  perliibcntur  non  scrvissc  soiii;  cr ,  iiisi  tcniplo 

'  m  oxcusis,  caro  sunl.  At  I11  niolioris  nols  Mss.  liic  el 
iiiVa  i;i  iil).  2,  (pwst.  Si,  cnnics  sitiU.  sic  apud  I.XX. 

'-  i-.tlili,  in  succrdote  :  \ro  qiio  .nss.,  in  sucerdotio. 

»  sic \ss.  01 1  al.  Ai  Aai.  l.r.  cl  Uv.,  Itunc  fuisse  pcepo- 
t,vim  oiJicio  sccerdotimi. 


S85  LIREn 

«leoruin  suoruni,  nec  aliud  arK|'j'ul  officii  gessissc  :  sed 
8i  forle  lunc  aliler  fuit,  crcdat  quisque  quod  placel; 
non  est  lamen  qua>siio  cnjus  exilus  clausus  sil ,  sive 
unus  fuerit  Peteplires,  sive  duo  :  quodlibcl  cnim  lio- 
ruin  quisqiie  existimel,  non  esl  lidei  periculosuni,  iiec 
cciitrariuin  vcrilati  Scripluiaruni  Dei. 

CXXXVll.  [Ib.  XLi ,  49.]  Et  coiigregavU  Joseph  iri- 
licum,sicut  armaiH  maris  muUum  valde,  quoudmque 
lon  poluil  numeran;  non  enim  eral  mimerus :  pro  co 
dictuni  cst,  non  emni  cra!  numcrus ,  quod  iiomeii  nu- 
ineri  oMinis  usilati  excedccl  illa  copia,  et  quoinodo 
appellaretur  non  iiiveniebatur.  Nain  unde  fieri  polest 
ut  quantunilibct  magn:c ,  liiiitx  tamcn  mullitudiiiis, 
Bunierus  non  sil?  Quamvis  lioc  piilucrit  eliam  sccuii- 
dum  liypcrbolen  dici. 

CXXXVlll.  [Ib.  XLii,  9.]  El  commemoraliis  esl  Jo- 
teph  somniorum  suorum  ,  quce  vidit  ipse :  adoravcrant 
enim  eum  fratres  sui.  Scd  aliquid  in  illis  somniis  ex- 
celsius  inquirciiduni  est.  Non  eiiiin  poiesl  eo  modo  de 
palrc  ejus  ac  malrc  conipleri ,  qux  jam  niorlua  fueral, 
quod  de  sole  ct  luna  cuin  vidisset,  a  patre  increpaute 
audicrat  (Ccn.  xxxvil,  10),  qiii  vivcbat '. 

t^XXXlX.  [Ib.  xui,  15,  16.]  Quid  est  ipiod  Joseph 
vir  tain  sapiciis  ,  alque  ila  non  soliini  bomiiuim  inler 
qiios  vivebat  testinionio ,  sed  ipsa  eliani  Scripluia 
tcste  laudatus,  ita  jiiial  p.cr  salutein  Pharaonis,  non 
exiluros  de  .^gypto  fralrcs  suos,  nisi  fraier  eoriini 
juuior  veiiiret?  .\n  etiam  boiio  ct  fidcli  viro  vilis 
fueral  salus  Pliaraonis,  ciii  liJcin  sicut  primiius  do- 
•iiiiio  suo  scrvabat  in  oinnibus?  quanto  cnim  niagis 
ipsi ,  qiii  eum  in  laiito  lionoie  locavent,  si  illi  serva- 
vit,  qiii  ciini  servuin  cnipliliiiin  pos^idibat?  Quod  si 
iion  curabat  Pharaonis  saluleni,  numquid  et  perjiiriuin 
pro  ciijiislibet  lioniinis  sjIuIc  vitare  noii  debuil?  An 
iion  cst  perjurium?  Tenuit  cniin  unum  eoruin  donec 
venirct  Dcnjaniin,  el  vcrum  factum  csl  quod  dixerat : 
JVon  cxibilis  hinc ,  nisi  venerit  frater  vesler.  .\d  onincs 
eiiiin  iion  potuit  pertinere  quod  dictum  est;  nam 
quoniodo  ct  ille  ventiirus  csset,  nisi  ad  eum  adduccn- 
dum  aliqui  rcdiissent?  ^ed  quod  sequitur  magis  uiget 
quxstioiiem,  nbi  ilcrum  jnravit  dicens,  Mitlile  exvubis 
unum ,  ct  adducile  fratrem  vcstruin ;  vos  auteir.  ducemi- 
ni  *,  quoadusque  manifesta  sint  verba  vtslra,  si  vera  di- 
citis  an  non  :  sin  autem,  per  salulem  Pharaoiiis,  exjdo- 
ralores  eslis;\i\  est,  si  noii  veia  dicitis ,  exploratoies 
eslis.  Iluic  scntentix  interposuit  juiaiionem  ,  quia  si 
vera  noii  dixisseiii,  exploratores  cssent,  id  est,  explo- 
raiorum  poena  digni  essent ;  (|uos  tanien  vera  dicere 
scicbat.  Ncquc  ciiim  peijurus  cst  quisque,  si  ei  qiicm 
castissimum  novii,dicai,  Si  lioc  adulleriiini  deqiioar- 
gucris  conimisisti ,  damnat  te  Dciss,  et  liis  verbis  ad- 
Iiibcat  jiiratioiiem  ;  veriiiii  oniiiino  jurat :  ibi  est  eiiiin 
conditioqua  dixit,  Si  feci»ii ,  qiieiii  laiuen  non  fecisse 
ccrtum  liabet.  Sed  ait  aliquis,  Veruiii  est  qnia  si  fecit 
adulierium,  dainiiatilUun  Deus  :  boc  autcm  quomodo 

•  Mss  duo,  qui  vtderat. 

>  K.liU,  non  educemini.  vt  Jiss.  al.sque  negaiioue  liabenu 
ducemm:  supple,  m  carcerem  :  (luud  in  VuL'aia  sic  eiuin- 
tiaiur,  ertlvi  tn  tmculu.  A|  ud  L\.\,  humek  iQ  upaclubeu. 
Sa.\ct.  .VLiabT.  111. 


PRIMUS.  586 

veruni  cst,  Si  non  veruni  dicitis,  exploraiores  estis 
cuin  eiiaiusi  meutianlur,  nun  sint  explor.itores?  Sci 
lioc  csl  quod  dixi,  ita  dictum  csse ,  exploratores  estis, 
tanquam  si  dicluni  essel,  exploratoruni  poena  digiii 
cslis,  lioc  cst  exploratores  depulabiinini  meiito  mcn- 
dacii  veslri.  Eslis  autem  potuisse  dici,  pro  habebimini 
cl  deputabimini ,  innumeric  siiniles  luciilioiics  doceni. 
Unde  est  illa  Eli«,  Quicumque  exaudierit  in  igne, 
ipse  erit  Deus{\\l  Reg.  xviii,  21).  Noneiiini  luiic  eril, 
sed  tunc  lialiebiiui'. 

CXL.  [111.  xLii,  23]  QiiiJ  est  quoj  cuni  iiiier  se 
poeiiiiciites  filii  Isracl  loquereniur  de  fraire  suo  Jo- 
sepli ,  ipiod  cuin  illo  niale  cgcrint ,  et  hoc  cis  divino 
judicio  reddcretur,  q«od  se  piericlitari  videbant ,  ad- 
jiingit  Scriptura  et  dicit,  Ipsi  ignorabant  quia  audiebal 
Joseph:  interpres  eiiim  inter  illos  eral.  Iloc  scilicet  in- 
telligeiiduiii  cst,  ideo  cos  piiiasse  quia  ille  non  audi- 
rct,  qiiod  videbant  inlerprelem  qui  inter  illos  eral,  ni- 
liil  ci  dicere  eoruin  quoe  loquebantur ;  nec  ob  alimt 
adhibiium  piitabant  inierpretem  ,  nisi  quod  eoriini 
linguain  ille  nescirct;  nec  cura  eral  inlcrprciis  ea  ili- 
cere  illi ,  a  quo  posiius  fuerat,  quae  non  ad  illuiii,  scJ 
iiiler  se  loquebautur. 

CXLl.  [Ib.xLii,  2i.]  Et  ilerum  accessit  adeos,  et  di.rit 
illis :  nec  adjungit  quid  illis  di.\ei  it.  Uiide  inlell'gitiu- 
hxc  cadiin  Jixisse  qua;  dixer.it. 

CXLIl.  [Ib.  xLii,  38.]  Et  deducelis  scncctam  meum 
cam  tristitia  ad  infernum.  1'triiiii  idco  ad  inrcrnuiii , 
qtiia  cuni  iristilia?  an  cli;iiiisi  abcs>et  tristitia  ,  l:iii- 
quaiii  ad  iiifernuin  niorieiido  Jescciisurus  h;cc  loipii- 
tiir?  l»e  iiifei  110  eiiini  inagiia  i|u,i  siio  est,  cl  ijniJ  inde 
Scriptura  scniial,  locis  ouiiiibus ,  ubi  forie  Uoc  coni  - 
niciiioratiim  fucrit,  observaiiilum  esl. 

CXLIII.  [Ib.xLiii,  28.]  QuoJ  a  pncposilo  doinus 
audiunt ,  Deus  vesicr  ei  Dcus  palrum  vcitroruin  dedil 
vobis  thesauros  insaccis  vestris ;  argciilum  nuleiu  vcslrum 
prubutum  hubeo,  inenJ;iciuiii  viJetur,  scJ  aliquiJ  si- 
gnificaic  crcdendiiiii  est.  Argentuin  eiiiiii  (juod  et  da- 
tur,  et  iion  ininuitur,  quia  ct  probaluni  '  appellaUiiii 
est,  iiiiniriiin  illod  iiitelligitur  de  quo  :ililii  lcgiinus, 
Eluquia  Domini  eioquia  casln,  argcniuin  iyite  e.Taniina- 
tum,  probutum  lerrce,  purgaluin  seplupluin  [l'sul.  xi,  7), 
id  csl  perfecle. 

CXLIV.  [Ib.  xLiii,  51.]  Bibeiunl  auleiii ,  et  \iiibiia:i 
sunl  cum  eo.  Soleiil  liiix  cbriosi  aJhibere  to!.liiiioiiii 
I  alroc.nium;  iioii  propter  illos  lilius  Israel,  seJ  piopter 
Josepli,  qui  valde  sapiens  coinmendatur  :  sed  hoc 
vcrbuin  ei  pro  salictate  solere  poiii  in  Scripturis,  qm 
diligenter  adverlcrit,  multis  iii  locis  iiiveiiict.  Uiidj 
cst  illud,  yiiitasli  lerrain  el  inebriasli  eam,  niulliplicasli 
diiure  eam  (l'sal.  lxiv,  10)  :  eo  qnod  iii  lauJe  benc- 
diclionis  lioc  positum  esl,  et  doiiuin  Uci  coniinemora 
tiir,  apparet  liac  ebrielate  saturil;ileiii  signilicari.  Naiii 
il.i  iiiebriari  ut  inebriaiilur  ebriosi ,  nec  ipsi  terr* 
utile  est,  quoiiiam  ni.ijore  qnaiii  salielati  suflicit,  liii- 
inore  corrunipilur;  sicut  vita  ebriosorum  ,  qui  iioo 
salietalc  se  replcnt,  scd  mcrgunt  diliivio. 

CXLV.[Ib.  XLiv,13.]Qimdait  fialiibussuis  Joscph, 

'  liii;  M  t.  oiiincs,  probum.  cncc.  I..XX,  eudohiimnn. 
(Dix~neuf.J 


QU^ESTIONUM  S.  AUGUSTINI  IN  IIEPTATIlT.nUM 


587 

St-seicbalis  quia  augiirio  augmalur  liomo  qualis  cgo ; 
(li!  Iioc  augurio  cli.nii  m.uulavil  cis  liicoiidiiiii  pcr 
iiiiiiiineni  SUiini  ;  quid  sibi  vclil ,  qii;vri  scilcl ;  .•iii  qiiia 
non  scrio,  sed  joco  dicluni  cst ,  til  c.\ilus  dociiil,  non 
sl  liabcnduni  meiidacium?  Mcndacia  enim  a  nicnda- 
cibu^^scrio  :iguntur,  non  joco  :  ciim  aiilom  qii.c  iion 
suiit,  lanqiiaui  joco  diciiniiir,  noii  dc|iui:innir  iiun- 
ihcia.  Si'd  magis  inovcl  quid  silii  vclil  isla  aelio  Jo- 
scpli,  qiia  fiaircs  suos,  duncc  cis  npcrircl  quis  essel, 
lotics  ludilicavil,  ei  lanla  cxspcclatione  suspendil : 
(|uiid  licol  laiilo  sit  suavius  cuni  lcgitur,  qiiaiilo  illis 
lil  iiioiiiiiatius  cuiii  quibus  agilur,  lanicii  sapiciiliic 
illius  gravilatc,  iiisi  niagiium  aliqiiid  is!o  quasi  liido 
significaiclur,  ncc  ab  illo  licret,  nec  ea  Sciiptuia 
contincretiir,  in  qua  est  lanla  ,  sanctitalis  auctorilas  el 
propliciandoruiii  tanta  intcntio  fuluroruni;qiiam  iiiodo 
cxscqui  exponcndo  non  suscepimus,  sed  adinonere 
laiituin  voluimus ,  quid  liic  oporieal  inquiri.  Nam 
ncc  illud  vacare  arbilror,  quod  non  ail ,  augnror  ego, 
scd  auguimur  humo  qualis  ego.  Quod  si  loculionis  ge- 
nus  esl,  in  Scriptura;  corporc  simile  aliqiiid  rcpericn- 
dum  cst. 

CXLVI.  [Ib.  XDV.]  Non  iicgligcntcrconsiderandum 
pulo,  tantam  miseriam  in  bac  pertiirbalionc  fr.iirum 
suorum  quomodo  Josepb  quamdiu  voliiil  tennil,  et 
qiianta  voliiit  mora  produxit  :  noii  cos  utiiiue  facieiis 
calamito^os,  qiiaiido  lanls  ctiam  ipsorum  fiiturse  la;- 
litia;  exilum  cogitabat;  ct  totum  boc  quod  agebat,  ut 
cormn  gaudinm  differrctur,  ad  lioc  agLbat ,  iit  eadein 
dilatione  cumularctur  :  taiiqiiam  nonesseiitcoiidign.^e 
passioncseorum  in  tolo  illo  tenipore  quo  lurbabantur, 
ad  fuluram  gloriain  exsullationis,  qua;  iii  eis  fuerat 
revelanda  ,  fratre  cognilo,  quem  a  se  perdilum  esse 
arbitrabantur. 

CXLVII,  [Ib.  xLiv,  19.  ]  Miilta  iii  narralione  Jiid.ne 
alilerdicta  sunl.qiiam  cuni  illis  cgerat  Josepli,  quam- 
visapud  cura  loquerctur,  ul  oinniiio  de  illa  iiisimii- 
latione  quod  cxploratores  cssent,  niliil  diccrcliir.  Quod 
ulnim  consullo  tacitum  sii,  an  et  id  lccerit  perturba- 
lionis  oblivio,  noii  apparel.  Nam  et  illud  quod  dixe- 
ruiit,  se  ab  ipsoJoscpb  inlorrogaiosde  patre  el  fiatre 
suo,  seautem  illa  interroganii  indicasse,  niirum  si  vcl 
ad  scnlentiam  potest  ista  pervenire  narralio,  ut  eain 
constet  esse  veraccin.  Quaiiquam  clsi  aliijua  falsa  in 
ca  sunt,  falli  poiius  per  oblivionem  putuit,  quam  au- 
dere  mentiri ;  apudeuin  praisertiin,  cui  non  sicutne- 
scienii,  sed  eliani  illa  qiix  noverat  eum  scire,  ad  fle- 
ciciidam  ejus  raiscricordiam  narrationi  suie  inse- 
rebaU 

CXLVIII.  [Ib.  xi.v,  7.  ]  Quid  est  quod  dicit  Joseph, 
Misil  enixn  me  Deus  anle  vos,  reimnere  leslrum  reli- 
quiai  super  lcrram,  el  enutrire  veslruin  reliquiarium  ma- 
gnum  '  ?  Hoc  ciiim  non  usqiiequaque  coiisonat,  ui  le- 
liquias  vel  rcliquiarium  accipiamus  Jacob  et  lilios  ejiis, 

•  «ss.  se|ileiii,  tanta;. 

'  FJiiiones  Kr.  ct  i.ov.,  et  cniitrire  ivstrum  rcliqui/is.  mt- 
»am  est : lioc aum,  eic.  Rat.  et  Am.,  vcsi,-iim  relu}itiiirmn  mi  ■ 
Tiim est.  lloc  cniin,  elc.  vaiieani llss.,  emitrirc  veararum  reli- 
qidarum  mugiiiim  sctwn  lioc  cniin,  elc.  iliuanciis,  lloiiiguia 
nu»,  aliique  veterescoJ.  opiinix"  nolse  feruiil,  res^nim rc/)- 
i/uiarimn  nuignum ;  juxia  l.xx,  limnoti  kalaleipsiri  megaien. 


m 

cum  omnes  sini  incobimes.  An  forlc  illud  signiliiat 
allo  secretoquo  myslcrio,  qiiod  ait  Apostolus,  licli- 
qiiia:  pcr  elcclioncm  gratiw  salva;  [acla:  suiit  (  liom.  x.i, 
'6  )  ;  quia  iinipbola  pra'di\eiat,  liisi  fucril  numerut 
liliurum  Isracl  sicitt  arena  maris,  reliqui<e  salva:  ficnt 
(  Isai.  X,  22).  .\d  lioc  cnim  occisus  cstCliristus  a  Ju- 
d;eis,  cl  Ir^idilus  Geiitibus  laiiipi:iiii  Josepb  i£L'ypliis 
a  frairibus,  ut  et  reliquia;  israel  salv;e  lierciit.  Uiule 
dicit  Apostoliis,  Nam  el  ego  Israciiia  sum  :  et,  Ul  pU- 
niiudo  genliuin  iiUrarel,  et  sic  omiiis  Israel  salvus  fieret 
[liuin.  XI,  1  cJ  25  ) ;  id  est,  ex  reliquiis  Isracl  secnn- 
dumcarncin,  et  plenitudinegeiiliuni  quic  inlide  Cbri- 
sti  secundum  spirituiu  suiit  Israel.  Aut  si  et  genti  illi 
Liaelilicsc  reslal  fidei  pleiiitudo,  cx  qiia  erant  reli- 
qni;c,  in  quibus  rcliquiis  lunc  et  Apostoli  salvi  facti 
siint,  lioc  signilicatur  ea  plcnitudiiie  liberalionislsrael, 
qiia  per  Moysen  ex  ./Egypio  liberaii  siint. 

CXLIX.  [  Ib.  XLVi,  6,  7.  ]  lulruriint  in  JEggplum 
Jacob  el  onine  semen  cjiis,  filii  et  filii  ftlioium  ejus, 
filia:  ct  fdia:  filiuruin  ejus  cuin  eo.  Qu;crendum  qiiOQio- 
do  dical  filias  cl  fiiias  ftliarum  cjus  cuin  eo,  cuin  filiam 
unain  lcgalur  babiiissc.  Superius  aulcm  lilias  cjus  di- 
xcramiis  aicipi  posse  nepies  ejiis  sicui  filii  Israol 
omncs  dicuiitiir  etiam  universus  populus  ab  illo  pro- 
pagatus.  Sed  nunc  cum  dicil,  filias  filinrum,  propier 
unani  Dinam,  pUiralis  numcnis  pro  singulari  pnsitus 
e..t,  sicut  etiain  pro  plurali  siugiilaris  soll  :  iiisi  nu- 
nis  cjiis  quisqiie  asscrat  filias  ejus  potuisse  appellaii. 

CL.  [In  XLVi,  15.  ]  Quod  dicil  Scriptura  tot  aniiiias 
pcperisse  Liam,  vel  tot  aul  tot  animas  exiisse  de  fe- 
iMoribus  Jacob;  videiidum  esl  quid  liinc  rcspondeatur 
eis  qiii  boc  tcstimonioconOrniare  niluntur,  a  parciiti- 
bus  siiiiul  aniiiias  cum  corporibus  propagaii.  Aniraas 
ciiiin  diclas  pro  boininibus,  a  parle  loiutn  signilicante 
Ucutione,  iiullus  ainbigit.  Scd  quomodo  ijisain  par- 
teni,  ex  qua  lolum  coinmemoraliim  est,  boc  est  ani- 
niani,  ciijus  nomine  totus  bomo  significatus  esl,  alie- 
iiemus  ab  eo  quod  dictum  esl,  exieruiil  de  [einoribus 
ejus,  ut  carnes  laiilum  ex  illo  natas,  quamvis  solx-ani- 
ra;e  noraincntur,  accipiamus  ;  quxrendi  sunt  locutio- 
num  modi  secundum  Scripturas. 

CLI.  [Ib.  XLVi,  13.]  Bi  filii  Lioe,  quos  peperit  ipsi 
Jacob  in  Mesopotnmin  Syria:,  et  Dinam  filiam  ejus, 
oiiincs  anima:  filii  et  filite  ejits  trigiiita  ircs.  Numqiiid 
isi:c  omnes  triginia  iresanima;  ex  Lia  iii  Mesopolamia 
Syri;c  nat;c  siiiit  ?  Sex  '  utique  Hlii  et  una  filia,  ex  qui- 
bii5  iiepotcs  coniinemoratisiini.  Si  ergo  de  uno  Ben- 
jainiii  qiwslio  ii:ita  fuerat,  qu;iiiilo  iiumeratis  duode- 
cim  filiis  Jacob  et  iiominatiin  coimiiciiiiiraiis  dicliim 
est,  Hi  filii  Jacob  qui  [acti  sunt  ci  in  Mesopotainia  Sij- 
ria:  {Suma,qua:st.  117])  :  quaiitoniajor  nunc  qu^vslio 
est,  quomodo  triginla  Iros  anim;u  cx  Lia  in  Mosopoia- 
niia  Syrioe  natx  sunt ;  nisi  qiiia  illa  locutio  confirnia- 
tur,  tanquam  ibi  omncs  orli  suiit,  quornm  paioiles 
ibi  ortisunt?  Deindcel  illud  jara  non  dubiuni  esi,  iii 

rrrandi  occasio  lilirariis  luil  vox,  reliqniarimn  :  qua,  licol 
liarliara  voce,  liaiul  illihonler  post  Scrij  luiani  saciam  usiis 
fuil  .vu^^uslinus  iii  liii.  5  Cou  oss.,  ca;j.  8,  n.  i.i. 
■  l.ihii  oiimcs,  .sorf  ulique  filii ;  exce|ito  uno e  vatic.  Mss. 

i  li  ■ 
filii]. 


589  LIBF.R  PrxIMUS 

«jiialilia  (ilias  nomliiari,  plurali  nunicro  pro  singulari 
posiio. 

CLII.  [  II).  XLVi,  2G,  27.  ]  Quoil  lcgilur  sexaginta 
jcx  aniuias  inlrassc  cuin  Jacob  in  JEgyplum,  excc- 
piis  videiicei  (iliis  Juscpli,  el  ileincle  illis  annumeralis 
iiifcrUir,  SfpluagiiUa  quinque  aniincB  eranl,  cum  quibus 
Jacob  inlravit  in  jEgyplum  ;  sic  accipienduin  est,  qiii 
eraal  iii  donio  Jacob,  qtiando  iiitravit  in  iEgyptuni. 
Nam  ulique  quos  ibi  invenit,  non  cuni  eis  inlravil. 
Sed  quoiiiani  drligenlius  discussa  veriiaie  reperiunlur 
duo  naii  jam  fuisse  cura  intravii,  EpIirBm  et  Manas- 
ses,  quod  non  solum  boc  I  ico  licbrci  codices  liabere 
dicantur,  veruni  etiam  ipsa  sccundum  Scpluaginta 
interpretatio  in  Exodo  dcclarat;  nec  Scptuagiiita  in- 
terpretes  raihi  in  hoc  videiitur  errassc,  qiii  propier 
aliquam  mysticara  significalionein  quadain  velut  pro- 
pbctica  libertate  liunc  nunieruui  complcre  vulucrunt, 
si  adbuc  vivente  Jacob  ilii  ex  duobus  filiis  Manasse 
ci  Epbrjem  propagaii  sunl,  quos  eidem  numcro  do- 
niiis  Jacob  apgrcgMndos  judicavcrunt.  Scd  quia  iiive- 
iiiiiir  Jacobdcccm  et  seplem  annosvixisse  iii  .^Egypto 
(  Cen.  XLvii,  28),  quomodo  poluenint  filii  Joseph  iUo 
vivo  eiiam  nepoles  habere,  non  invenitur.  Iitgressus 
cst  enim  i£gypluin  Jacob  sccundo  anno  famis  ( Id. 
ZLV,  6  )  ;  nati  sunt  autera  filii  Joseph  in  annis  ahun- 
d.intix  ( Id.  SLi,  .50  )  :  quibuslibct  annis  ubertatis  na- 
li  existimenlur,  a  primo  anno  ubcriatis  usqiie  ad  sc- 
ciindum  aniium  raniis,  quo  ingrcssus  est  Jacob  in 
iEgyplum,  novcm  anni  sunt ;  liuc  additis  dcccm  et 
septein  quibus  ibi  vi\it  Jacob,  viginti  sex  anni  repe- 
riuntur.  Quoinodo  ergo  minus  qiiam  viginli  ei  sex 
annorum  juvenes  ctiam  nepotcs  babere  potuerunt  ? 
Sed  neque  uUa  hebraica  veritale  ista  solviiiir  quaestio. 
Quemadinodura  er.im  iraplcri  poiiiit,  ut  tot  ncpoics 
suscipcrct  Jacobantequam  inlraret  in  ;Egypiuin,etiara 
de  Beigamin  qui  illa  xtale  venit  ad  fralrem?  Non  so- 
Iiitn  aiitem  Scriptura  eum  filios  babuissc  commemo- 
rat,  sed  et  nepotes  et  pronepotem,  qui  oinnes  annume- 
rantur  sexagiiita  sex  Iiorainihus,  cum  qiiihus  Jacoh  in 
iEgyptuni,  eiiam  secuiidum  hebiaicam  veriiaiem  per- 
hibciur  inirasse.  Videndum  est  eiiam,  quid  sibi  velit, 
quod  cum  Joscph  et  filii  ejus  non  an)|iliiis  quam  octo 
commemorentur,  Bi;njamin  vero  ct  ejus  lilii  siniul 
undecim  reperiantur,  nondecem  et  iiovem  omiies  sic- 
ut  sunt  ocio  el  undeeim,  sed  decem  et  octo  refcraii- 
tur  in  summam :  ct  postca  Josepb  cum  filiis  suis,  non 
auimx  octo,  sed  novem  fiiisse  dicantur,  cum  octo  in- 
vcniantur  ( Id.  xlvi,  21,  22,  27  ).  IIxx  omnia,  quae 
indissolubiiia  videnlur,  magnam  coniinent  sine  dubi- 
tiitiune  rationem  ;  sed  nescio  utriim  possinl  cuncta 
ad  litteram  convcnire,  prxcipue  in  numeris,  quos  in 
Scripturis  esse  sacralissiraos  et  mystcriorum  plenis- 
simos,  ex  quibusdamquos  inde  nosse  poluimus,  dignis- 
sime  credimus. 

CLIII.  [Ib.  XLVi,  32.]  Commendatur  in  Patriarcliis, 
quod  pecx)rum  nntritores  erant  a  pueritia  sua  ei  a  pa- 
rentibus  suis.  Et  merito,  nam  haK;  cst  sine  ulla  dubi- 
tatioiie  justa  gerviius  ct  justa  dominatio,  cnm  pccora 
bomiiii  scrviunl,  et  homo  pecoribus  dominatur.  Sic 


590 
eiiim  ilictiim  csl,  ciini  crcareuir  :  Fnciamm  liumincri 
ad  imagiiiem  et  siniililudinein  fwslram,  et  hiibcat  pole- 
stiilein  piscium  maris  et  volalilium  coeli,  el  omnium  pe- 
curuin  qua  sunt  siiper  lerram  (Gen.  i,  26).  Ubi  insiniia- 
tur  rationem  dcbcre  dorainari  irraiiouabili  vit;c.  Ser- 
vuiii  aiitem  homiiicm  bomini,  vel  iiiiquilas  vel  adver- 
silas  fccit '  :  iniquitas  quidem,  sicutdicliim  csl,  Ma- 
Udiclus  Clianaan,  eiit  servus  fratiibussuis  {Id.  ix,25  )  ; 
advcriias  vero,  sicut  accidit  ipsi  Josepb,  ut  vendiius 
a  frairibus  servus  alienigenx  fieret  {Id.  xxxvii,  28, 
56  ).  Iiaqiie  prinios  scrvo^,  quibiishoc  nomen  in  lali- 
na  liiigiia  imlilum  esl,  bella  feceruiit.  Qui  cnim  hoinn 
^b  hoiiiiiie  superatus  jiire  belli  posset  occidi,  quia  ser- 
valus  esl,  servus  cst  appellatiis  :  inde  et  mancipia, 
quiamanii  capta  sunt.  Esteliam  ordo  naturalis  iii  lio- 
niinibus,  ut  servianl  femins  viris,  et  filii  pareniibus  ■ 
quia  et  illic  lia;c  jusiitia  est  ut  infirmior  ratio  scrviat 
fortiori.  Ihcc  igitur  in  dorainationibus  ct  servilulibiis 
clara  justitia  est,  nt  qui  excellunt  ratione,  extcllaBt 
doniinatioiie  :  qiiod  cuni  in  hoc  srcculo  per  ini^uita- 
teiii  lioraimmi  pcrturbatur ,  vel  per  iialuniruin  cariia- 
liuiii  diversiiatcni,  ferunt  justi  terapoialein  perversita- 
lem,  iii  fine  habiluri  ordinatissim;ira  ct  scnipiicrnam 
relicilatein. 

CLIV.  [!b.  SLVi,  34.  ]  Abominalio  csl  eniin  jEgy- 
pliis  omnit  pastor  oviuin.  Mcrito  ./Egyptiis,  in  quibus 
figura  est  prtesentis  s.xculi,  in  quo  abundat  iuiquilas, 
abomiiiaiio  e^l  omnis  pasior  pccorum  :  abominatin 
cstenini  iniquo  vir  jusius. 

CLV.  [Ib.  XLvn,  5,  6.]  Venerunt  autem  iii  ^gyptuin 
adJoscph  Jiiccb  et  ptii  ejus :  et  nudivii  Pharno  rex 
jEijijpli,  et  ait  Pharao  ad  Jusepk  dicens,  Pater  luus  et 
fratres  tui  veneruiit  ad  te :  ecce  lerra  jEgypli  ante  le  est, 
in  terra  oplima  colloca  patremluum  el  fralrestuos.  lixc 
repelitionon  prxtermissx  rei,  ad  quam  sa^pe  obscu- 
re  per  rccapiiulationera  rcdilur,  sed  oinniuo  apcria 
est.  Jam  enira  dixerat  Scriptura  quomodo  vcnciint  ad 
Pliaraonera  fraircs  Joscph,  ct  quid  eis  dixerit,  vcl  ab 
eis  audicrit(  fd.  XLV,  16-20  );  sed  boc  nunc  veliit 
ab  iniiio  rcpctivit,  ui  inde  ciintexeret  narralioncin  ab 
his  verbis,  qua;  soli  Josei  h  Pbarao  dixil:  quoruiii 
oraiiium  in  codicibus  gra^cis,  qiii  a  diligenliuribus  coii- 
scripti  suiit,  quaidara  obeliscos  Ii.Tbcnl,  el  significant 
ea  qiix  in  bcbrojo  iion  invciiiuiilur,  et  in  Sepluagiiili 
inveniuntur;  qULcdain  a^tcriscos,  quihuseasigiiilican- 
tur  quu:  habent  hcbrxi,  ncchabent  Septuaginla. 

CLVI.  [  Ib.  XLVii ,  9.  ]  Quid  esl  quod  di\it  Jacnb 
Pbaraoni  ,  Dics  aiinorum  vilce  mea; ,  quos  incolo/  Sic 
ciiiin  liabcnt  gra;ci  ,  quod  lalini  habci.l ,  «50  ,  vel  Itu- 
beo,  vel  si  quid  aliud.  Ulrum  ergo  idco  dixit,  qnos 
incolo,  quia  in  terra  nalus  est,  quuni  iiondura  populus 
divina  promissioncbaeredilaiisacceperal ;  et  ibi  vitam 
diicens,  uliqiie  in  aliena  terra  erat,  nnn  sdluiii  quaiido 
j.cregriiiabalur ,  sicut  in  Mesfipolainia,  veruni  etiain 
(liiaiido  ibi  erat  ubi  nalus  csi?  Aii  polius  secuiiduiii  id 
adipieiidiini  cst,  quod  ait  Aposlolus ,  Quamdiu  sumu$ 
in  corpjre,  percgrinainur  a  Doinino  (II    Cor.    v,   C)  ♦ 

'  Are.  Er.  etLov.,  dominari  fecit.  .\best  dor>tinari  ih  opw^ 
bus  Mss.  01  ab  edilione  Kai. 


Sfll 


OU.ESTIONUM  S.  AUGUSTINI  IN  IIF.PTATEl  (.111  M 


Srciiiulum  lioc  et  illud  iii  Psalmo  diciuiii  intcUigitur, 
liiquilimts  ego  siiiii  m  lena,  el  peregriiius  siati  omnes 
palres  mei  (Psal.  xxxviii.  (3).  N:iiii  ilfiuiii  (licil  de 
ipsis  diebiis  vila!  sua>,  iVoii  pervenenml  iii  iHes  amw- 
rum  viliv  palrum  nieorum,  qiiosdies  iiicotuerunt.  Non 
eiiiui  hic  ;diiid  voluit  iiil.lligi,  qnam  id  quod  latiui 
codices  habent,  iixcnitil ;  ac  per  hoc  signilicavilhaiic 
vilam  iiicoUilum  esse  super  lcrrain,  id  esl  percgriiia- 
lionis  habiuitionem.  Sed  credo  saiiciishoc  conveniie, 
quibus  aliam  patriam  sternam  Dominus  pollicctur. 
Uiidc  vidcnduiii  esl  queiiiadmodum  dictum  esl  de  im- 
n..is ,  Iiicoleiil  ct  ubscondent ,  ipsi  calcaiicum  meum 
observabunt  (Psal.  LV,7).  De  his  cnim  coiivenientius 
accipitur,  qiii  ul  abscondant  incolunl;  id  esl ,  ul  insi- 
dientur  (iliis,  non  manent  in  domo  in  ailcrnum. 

CLVII.  [11).  XLVii,  11.]  Et  dcdit  ris  possessionem  in 
terra  opliinn,  iu  terra  Ramessein,  sicut  pra:cepil  1'liarao. 
Quajrendum  est  uirum  lerra  Ramcsscm  ipsa  sit 
Gcsscn.  Ipsani  eniin  petieraiil,  cl  ipsam  eis  Pharao 
dari  pra^ceperat. 

CLVIII.  [Ib.  XLVii,  12]  Et  meticbatur  triiicum  palri 
siio  Joseph ;  et  lamcn  eum  paler  ncc  qiiando  vidit 
adoravit ,  iiec  qiiando  ab  illo  trilicum  accipicbal  : 
qiiomodo  crgo  somnium  Joscpli  niodo  implcluin  pu- 
labimus  (Gcn.  xxxvii,  9),  et  non  polius  majoiis  rci 
coiiiincrc  propliciiam? 

CLIX.  [Ib.  XLVii,  14.]  £(  i)i(u/i/  Josepli  oiiniem  pecu- 
iiiam  in  domum  Pliaraonis.  Pcrtiuuit  ad  Scripturam  in 
liacetiani  re  coinniendare  fidem  famuli  Dei '. 

CLX.  [III.  xLvii,  IG,  -4.]  Ci.ri(  aulcm  illis  Josepli, 
Adducite  pecora  veslra,  el  dabo  vobis  panes  pro  pccoribus 
rettris,  si  defecit '  argentum.  Qwxfi  polest ,  cum  Joseph 
frunie.ita  cidlegerii  unde  homiiies  viverent,  pccora 
iiiide  vivebant,  cum  lanla  ranies  invalesceret :  maxime 
(piia  fratres  Joscpli  Pharaoni  dixerant,  ISon  sunt  enim 
pascua  pecoribus  puerorum  tuorum  ;  invaliiit  eniin  fa- 
iiies  in  tara  Chanaan;  et  proptcr  hanc  eliam  inopiam 
pascuorum  se  venisse  coramemoraverant.  Proiiide  si 
ea  farae  pascua  defecerant  in  terra  Chanaan  ,  cur  in 
yEgypto  non  defeccrant,  eadem  lunc  fame  ubique 
iiivalescenle?  An  sicul  perhibetur  ab  eis  qui  loca 
sciunt,  in  multis  .Sgypti  paludibus  poterant  pascua 
non  deesse,  etiani  cum  fames  essel  frumenioriim,  quse 
solent  Nili  (luminis  iniindatione  provenire?  Jlagis 
cnim  dicuntur  paludes  ilUc  feracia  '  pascua  gignere , 
)|uaiido  aqua  Nili  miiius  excrescit. 

CLXI.  [Ib.  XLVii,  29.]  Moriturus  Jacob  lilio  suo 
Joseph  dicit  :  Si  iiiveni  gratium  in  conspeclu  tuo,  sub- 
jice  manuin  tiiain  sub  (emore  iiieo,  ct  facies  in  me  niisc- 
ricordiam  et  veritatem.  Ea  hliumjuratione  constriiigit, 
qua  servum  constrinxit  Abraham  (Gen.  xxiv,  2) ;  ille 
mandans  unde  uxor  ducatur  lilio  suo,  isle  scpullurani 
comnicndans  corporis  sui.  Iii  utraque  tanien  causa 
nominata  snnl  duo  illa,  qiia-  magni  Iiabenda  atque 
pendenda  siint  iii  Scripturis  omiiibus,  quacumque  di- 


'  Vi-lus  codex  rorlieiensis,  fainnlh  nci. 

"  Ivdili,  deficU.  Mss.  vcro,  juxla  grKciiiii,  defecU. 

'  Mis   iiiimileciiii,  fcrmius 


s|>crsim  legimtur,  misencordia  ei  jiislitia,  ve.l  niisc- 
ricordia  et  judieiuni,  vel  iiiiscricordia  et  vcrilas, 
qiiiiiuloqiiidcm  in  qiiodain  locoscripliim  csl,  Unicersfe 
i'ia"  Doiiiini  misericordia  et  veriliis  (Psul.  xxiv,  lOj. 
Ila  h;rc  duo  niuUum  commcndaia  muliuin  considc- 
raiula  siinl.  Servus  aulcm  Abraha;  dixeial ,  iii  facilis 
in  dominum  mcuinmisericordiamet  justilium  (Cen.\\i\, 
49) ;  sicut  ct  islc  liliu  suo  dicit,  Vl  facias  in  mc  mise- 
ricordiain  et  verilatem.  Quid  sibi  auteni  velit  a  tanlo 
viro  lam  solliciia  corporis  commendatio ,  ul  non  iii 
^gypto  sc[iclialiir,  scd  in  terra  Chanaan  jiixta  palrcs 
suos,  miruiii  videliir,  el  quasi  absurdiiui,  nec  conve- 
niens  tanta;  excellcntix  mciitis  prophciica!,  si  hoc  cx 
liomiiium  consuetudinc  nietiamur.  Si  autcm  in  liis 
omiiihus  sacramenta  quxraiiliir,  majoris  adniiralionis 
gaudiuiii  ipsi  qui  iiivcneritorietur.  Cadaveribus  quippe 
iiioriuorum  peccaia  significari  in  Lcge,  noii  diiliium 
est ,  cuni  jiibciitur  homines  post  corum  coiitrcctatio- 
nem,  sive  i|iialciiicunique  contactum,  tanqiiani  ab 
immuuditia  puriGcari.  Et  hiiic  illa  seiitcniiaductaest, 
Qiii  baptizalur  a  mortiio ,  et  iterum  tnngit  illuin,  quid 
proficit  laiiitio  cjiis  ?  Sic  ct  qni  jejiinal  super  peccata 
sna,  ctilcrnin  umbiiians  liac  cadem  fucit  (l-.ccii.  xxxiv, 
50,  51).  Sepuliura  crgo  mortuorum  reiuissiuiiem 
significat  peccaloruni,  eo  pcrtinens  quod  dictum  esl, 
Beati  quorum  remissm  sunl  iniijuitatcs,  et  quorum  tecta 
sunt  peccata  (Psal.  xxxi,  1).  Ubi  ergosepelieiida  erant 
lioc  sigiiilicanlia  cad.ivera  Palriarcharum,  uisi  iii  ca 
lerra  ubi  ille  crucilixiis  est,  cujiis  sanguiiie  f;icta  cst 
remissio  peccaiorum?  .Mortibus  enim  Patriarcharum 
pcccaia  homiiiiim  figurata  suiit.  Dicitur  auiciii  ab  co 
loco,  qiiod  .Miraliaiiiiuni  vo.  atur,  ubisuiil  isla  coipo- 
ra,  abcsse  locuin  ubi  crucifixus  est  Domiiius  ferj 
triginta  millibus  ,  ut  etiam  ipsc  iiumerus  eum  sigiiifi- 
care  iiitelligatur,  qiii  in  hapiisinoapparuit  feretrigiiita 
nnnorum  :  et  si  quid  aliud  de  re  taiila  ,  vcl  hoc  iiiodo 
vel  sublimius  iiitelligi  potcst,  dum  lamcii  non  Iruslra 
arbilremur  tales  ac  lantos  homincs  Dei  tanlam  g('S>-issc 
curam  pro  sepeliendis  corporibus  suis  ;  cuin  sil  ai(|ue 
esse  debeat  fidelium  isia  securiias,  quod  ubicumque 
corpora  eorum  sepcliaiitiir  vel  insepulta  etiam  per 
iniiiiicorum  rabiem  reliiH|uaiitur,  aulproeoniiii  libidiiie 
dilacerat;i  absumantur,  non  idco  vel  minus  intcgram, 
vel  niinus  gloriosam  coruin  rcsurreciioiiem  futuram. 

CLXII.  [Ib.  XLVii,  51.]  Quod  habentlatini  codices, 
Ei  aduraiit  super  caput  virgivejus;  nonmilli  codiccs 
emeiidalius  liabent,  Adoravit  super  capui  vinja:  sute , 
vel  i)i  capiic  virgm  sua;,  si\e  i»  cacuinine  ',  vel  super 
cacunwn.  Fallit  eos  eiiim  verbuin  gr:ccum,  quod  cis- 
deni  litteris  scribitiir,  sive  ejux,  sive  suce  :  sed  acccn- 
tus  disparcs  sunl,  et  ab  eis  (|ui  isla  novcrunt ,  in  co- 
dicibus  non  cnntemnuntur  ;  valenl  ciiiiii  ad  magnara 
discrctionem.  Quamvis  ct  iinam  plus  liitcram  Iiabere 
posset,  si  csset  suce,  ut  non  esset  xuT;0,S(;d  iuinou.  Ac  : 
per  hoc  inerilo  quseritur  quid  sil  qiiod  diclum  esi.  ' 
Nam  facilc  inlelligeretur  senem ,  qiii  virgam  ferebal 
eo  inore,  quo  illa  :ctas  baculum  solei,  ul  se  iiiclinavii 
ad  Dcum  adorandum,  id  utiqiic  fccissesupcr  cacunicn 

'  Plenque  Mss.,  sivc  in  cacmnen  ;  pro,  w  cacumine. 


593 


LIBER 


viigx  su.i;,  quam  sie  ferfbol,  nl  siipcr  eam  capul  iii- 
clinando  adorarel  Deum.  Qiiid  eslcrgo,  Adornvit  sii;)it 
cacumenvhga:  cjus,\il  ef.Hili\  sni  Josepli?  An  foile 
lulcral  al)  co  virgam,  quaiid)  ci  jurab.il  idcm  filius,  et 
dum  eam  lenel,  posl  verba  juranlis,  nondum  illa 
rcddila  niox  adoravil  Dcum?  iNon  eniin  pndebal  oum 
ferre  lanlisiicr  insigne  poleslatis  lilii  sui,  ubi  (igura 
magnx'  rei  liilune  prMsigiiabatnr  :  quamxis  in  liebr;co 
facillima  liiijns  iiu;Bblionis  absolulio  esse  dicalur ,  ubi 
scriptum  perhibenl,  Et  adoravit  hraelad  capul  lecli, 
in  (pio  ulique  senex  jacebat ,  el  sic  posilum  babcbal, 
iit  iii  eo  sine  labore,  (piando  vellet,  oraret ;  ncc  ideo 
tainen  qiiod  Scptuaginla  interprclati  sunt,  nulhim  vcl 
levcm  seiisum  habcre  piitandum  cst. 

CLXlll.  [Ib.  XLviii ,  4.]  Eliain  hic  commemorans 
Jacob  promissiones  Dci  erga  sc  factas,  dicit  sibi  di- 
ctuni,  Faciam  te  itt  coitgregalioiies  gettliuni  :  qiiibus 
vcrbis  magis  fidelium  vocaiionem  significal,  qnam 
carnalis  generis  propagaiionem. 

CLXrV.  [Ib.  XLViii,  S,  6.]  Qiiod  scriptum  esl.dicente 
Jacob  de  Epbra:m  cl  Manassc,  Nunc  ergo  filii  lui  duo , 
qtti  facli  suitl  t.bi  in  lcrra  .H^ijijpli  priusquam  ad  le  ve- 
nirem  in  JLgijplum ,  mei  sunl,  Epltrcem  et  Manasse, 
lanquam  Riiben  et  Siineon  erunt  niilti  {nalos  aulein  si 
ijcnueris  poslea ,  libi  erunl);  in  nomine  fralrum  suoriiin 
iippcUabunlur  in  sorlibus  corum:  fallitlegcntesaliqnan- 
di),  )it  existimcnt  ila  dicliini,  lanquam  si  alios  geniiissct 
Ji)seph,  istorum  noniinibus  cos  Jacob  appcllari  pr:e- 
ciperel;  qiiod  iioii  iia  est.  Veiborum  quippc  ordo 
contoxilur,  Nunc  ergo  ftlii  lui  duo  ,  qui  (acli  suiil  libi 
itt  lerra  /Egijpli  priusqunm  ad  le  veiiirein  in  /Eijijplum, 
wtei  sunl  Eplirwm,  et  Manasse  ,  lanquain  Iluben  cl  Si- 
vieon  erunl  milii;  in  nomine  fralrum  suorum  appetla- 
bunlur  in  sortibiis  corum  ;  hoc  cst ,  simul  h;ercdilatem 
capicnl  cum  fratribtis  suis,  ut  sim;il  vocenlur  lilii 
I.racl.  Dua;  quijipc  ipsa;  Iribus  adjiinct;c  sniit,  ut 
exccpia  tribu  Lcvi,  (\\ix  saccrdot.dis  fuit,  duodecim 
csscnt  qua;  terrani  di\iilercnt,  et  dcciinas  pr;cberent. 
lliud  aulem  interpositum  esl,  quud  de  aliis  filiis  Joscpli 
si  nasccrcntur  di.\it. 

CLXV.  [Ib.  XLviii,  7.]  Quod  Jacob  filio  suo  Joscph 
lanquam  nescienli  voliiit  indicare  ,  ubi  et  qiiando  se- 
pclieril  malrem  cjus,  cum  el  ipse  simul  fuorit  cum 
fralribus  suis;  scd  elsi  eral  tam  pnrvus  a;latc,  ul  illud 
vel  curare  vcl  animo  retlncre  noii  possct,  quoc  res 
conipnlil  modo  dici  ?  iiisi  forle  ad  rem  pertinuit  coni- 
incmorare  ilii  sepultam  matrcm  Josepb,  ubi  Clirislus 
fuerat  nascitiirus. 

CLXVI.  [Ib.  XLViii,  14,  19.]  Qnod  ita  bcncdicit  nc- 
piites  suos  Israel ,  ut  dextcram  maiium  niinori  impo- 
iial,  majori  aiitcm  sinistram,  cl  hoc  (ilio  suo  Joscpli 
voleiiticorrigcreqiiasi  errantem  alque  iicsciejitcm,iia 
respondct,  Scio,  fili,  scio,  et  liic  erit  in  populum,  el  Itic 
ciaUabittir;  sed  (rater  ejusjunior  major  illo  ciil,  et  se- 
vten  cjns  eril  in  muUiliidiitcm  gcnliitin  :  •Ii;ittcniis  de 
Chrislo  accipicndiim  est,  qualcnns  eti.im  dc  ipso  Ja- 
cob  ct  fralrc  cjiis  dictiim  csi,  Quia  niajor  servict  ininoii 
(Cen.  XXV,  23).  Sccuudum  hoccnim  significavitaliqnid 
1'iopliciicc  Iioc  facicndo  Isiacl,  quodpopulus  postcrior 


PRIMUS.  591 

per  Christum  futnrusgcncratinnc  spirituali,  supcratu- 
rusenit  populum  priorein  de  caniali  patrum  geiiera- 
tionc  gloriantcm. 

CLXVII.[Ib.xLvin,  22.]  Qunddicit  JacobSicirmiam 
se  prjccipuam  dare  lilio  suo  Josepli,  cl  addil  qiiod 
cain  posscdcrit  in  gladio  siio  et  arcu.  qua;ri  potcst 
qucmadinoduiii  valeat  ad  litteram  coiivenire.  Eiiiit 
eiiimccniumagnispossessionem  illam(t'e)i.  xxxiii,i9), 
nop.  cepil  jure  vicioii;c  bcllica;.  An  quia  Salcm  civi- 
tarem  Sichiinorum  filii  ejiis  expugnaverunl  (Id.  xxxiv, 
23),  et  jurc  belli  poiuitcjus  ficri,  ut  justum  bcllum 
ciim  eis  gesliim  viilivitnr,  qiii  taiit;im  priorcs  injiiriam 
fcccrunt  in  cjiis  filia  contaniiiianda?  Curnon  ergo  illis 
illam  lcriani  dcdit,  qui  lioc  pcrpclravcriinl,  lioc  est, 
niajoribus  filiis  siiis?  Dcinde  si  modo  ex  illa  vicloria 
glorians,  dat  eam  tcrram  filio  suo  Josepli,  cur  ei  dis- 
plicuoruiit  tunc  filii  (]ui  boc  cnmmiserunt?  Cur  dciii- 
quc  cliam  nunc,  cuni  cos  beiiediccret,  exprobrando 
id  comincmoravit  in  factis  coniiii  (Id.  xlix,  5)?  Pro- 
cul  dubio  crgo  aliqnod  liic  lalet  prophcticum  sacra- 
mcntum  :  quia  ct  Joscph  qiiadam  prxcipua  signilica- 
tione  Cliristum  pr.cfiguravil,  ctcidatiir  illa  lerra,  ubi 
disperdiderat  obrucndj  deos  aliciios  Jacob  ;  iit  Cliri- 
stiis  intelligalur  possessurns  gentes  diis  patrum  su«- 
rum  renunliantes,  ct  credenles  in  ciim. 

CLXVIII.  [Ib.  xlix,  52. j  Videndum  quomodo  dicanl 
Sciiplune,  quodassidue  dicunt  de  mortuis,  El  apposi- 
lus  esl  ad  patres  stios:  \e],  Apposilus  esl  ad  populuin 
siium.  Ecce  enim  dc  Jacob  dicitur,  jam  quidem  mor- 
lu  ),  scd  noiidum  sepulto;  et  ad  quem  populum  appo- 
iiatur,  11011  in  promptu  est  videre.  Ex  illo  eiiim  popii- 
lus  prior  nascilur,  qui  dictus  est  populus  Isracl :  qui 
vero  eum  pr;cccsscruiit,  tani  pauci  justi  nominanlur, 
ul  eos  populum  appcUare  cunctcmur.  Nam  si  dictnm 
esset,  Appositiis  cst  ad  patres  siios,  nulla  qua;stio  fie- 
ret.  An  fi)rtc  pnpnhisesl,  non  solum  Iiominum  sanclo- 
rum,  verum  el  Angeliirnm,  populus  civitatis  illius, 
iiiide  dicilur  ad  Hcbncos,  Sed  accessislis  ad  inoittcm 
Sion,  et  ud civilalem  Dci  icrusnlcm,  cl  ad  iiiilUa  Angelo  ■ 
rum  exsuUnnliuin  ( Ilcb.  xii,  22)?  Iluic  populo  appo- 
nunlnr  qiii  haiic  vilam  placenlcs  Deofiniuiit '.  Tuiic 
tnim  dicuntur  apponi,  quaiulonulla  jam  renianel  sol- 
licitudo  tcntaiionum,  etpericiilum  pcccatorum.  Quod 
inluens  ait  Scriptura  :  Anle  niorlcm  ne  laudes  Iwminein 
qucmquam  (EccU.  xi,  50). 

CLXIX.  [Ib.  L,  3.]  Qnadraginta  dies  sepiiliura;,  quos 
commemorat  Scriptura,  loile  significant  aliquid  poe- 
nitenlix,  qua  peccala  sepcliuntur.  Non  cnim  frustra 
ctiam  qiiadraginta  dics  jejiiniorum  sunl  cnnstiluti,  qiii- 
bus  Miiyses  (£xo(<.xxxiv,28)  et  Elias  (III  Iteg.mx,  8), 
cl  ipse  Dominiis  jcjiinavit  (Maitli.  iv,  2) :  et  Ecclcsi.» 
prxcipiiam  observationem  jejiinioriim  Quadragesimam 
vocat.  Unde  el  in  liebraeo  de  Ninivitis  apud  Jonam 
prophelam  scriptum  pcrhibenl,  Quadraginla  dies  tt 
Niiiive  evertelur  (Jonwm,  i)  :  ut  pjr  tntdies,  accoin- 
modatos  vidclicct  bumilialioni  ptnilcnlium,   inlelli- 

'  F.dili,  qni  post  liunc  vUam  pluc.nles  neo  fiunl.  Hunc 
locuiii  «mcii  laiiius  auctorilato  Mss.  (piibus  Eugypii  alihalis 
colloctin  cuiii  iii  exciisi.s,  lum  i;i  iliiohus  Corlieieiisilius  M.ss. 
suirrasnnr. 


QU.tSTIONUM  S.  AUGUSTIM  IM'  IIEI-TATELICHUM 


S33 

gaiilnr  iii  jrjmiiissu;iili:nev'issc  pccc:iLi,  cl  liniiclrassc 
iiiiscricordiam  Oci.  Noc  lamcri  pulandiiin  csl  istuui 
immiTiim  luclui  pncnilenlium  lanluiiimndoconvcniie: 
alioquin  imii  (]iiadr.iginla  dios  fectsscl  Doniiniis  cum 
discipulis  suis  pnsl  resurreciionem,  iiiirans  cuin  cis 
clexicns,  maiidiicans  cl  liiliens;  qni  dics  uli.iuc  nia- 
j;n;K  l:vtili;B  fiicruiil.  Noc  Soptua^inta  intcr|.relcs , 
quns  lcgcrc  consuovii  Ecclcsia,  eriasse  crodendi  suiit, 
ulnondiccrciil,  Qnadrajmla  dics,  scd,  Tiidimm  cl  M-^i- 
IV  cverlctur.  Majore  (piippe  auctorilatc  prxdili  quam 
inicrpretiim  oKirium  esl,  proplietico  ppiritii,  quo  eliam 
ore  iino  in  suis  intcrpiTtalionibns,  quixl  magniim  mi- 
raciiliim  fuil,  consoiiuisse  finiiantur,  Tridunm  posiie- 
riinl,  quamvis  oon  igiiorarcnt  qund  dies  quadraginla 
in  licbra'is  codicibus  iogercnlur;  ut  in  Domiiii  Jcsu 
Cliristi  olarificatione  iiileHigerentnr  dissolvi  aboleri- 
que  pcccata;  de  qnodictum  cst,  Qui  tradiius  cst  pro- 
pter  delicla  nostra,  et  resurrcxit  propter  justificalionem 
nottram  (Rom.  n,  2o).  Clarilicatio  aiitcm  Domini  in 
resurrectione  et  iii  cocluni  ascensione  cognoscitur. 
Uiide  et  liis  numcro,  qiiamvis  unum  et  CHmdcin,  Spi- 
rilum  sanctum  dcdil :  priino,  postcaquam  rcsiirrexil 
(Joan.  XX,  22);  ilerum ,  posleaquam  ascendit  in  coe- 
lum  (Ac/.  ii,2-4).El  quoniam  post  triduum  resurrexit, 
post  qu.ndragiiiia  aiitem  dics  ascendil;  unum  horum, 
qiiod  posterius  facium  cst,  pcr  numermn  dicium  co- 
dices  licbra.'i  signifieanl  :  alterum  aulem  de  iridiio, 
quod  ad  camdem  ctiam  rem  pcrtincrel,  Septuaginta 
commemorare,  non  interpretationis  scrvitule,  scd  pro- 
pbetia;  aucloritnlc  Vdliicrunl.  Non  cigo  dicaiiuis  iiiium 
lioruin  falsum  csse,  et  proaliis  inierpretibiis  advcrsiis 
alios  litigemus,  cum  ci  illiqui  ex  bebrxo  iijicrpretan- 
tur;  probent  nobis  bocscriptum  essc  quod  intcrpre- 
taiitur;ct  Septnaginla  iiiierprelum  aucloritas,  qiiae 
lanlo  cliam  diviniins  faclo  miraculo  commendaiur, 
lania  in  Ecclesiis  velustate  firmcliir. 

CLXX.  [Ib.  L,  5.]  Qiiod  mandavii  Josepli  ad  poieii- 
les  .iEgypli,  iit  diccrcnl  Pbaraoni  nomine  ojiis,  Paier 
meus  adjuravit  me,  dicens,  In  monumenlo  qnodego  fodi 
milii  in  lerra  Clianaan ,  ibi  me  scpelics ,  qu:i'ri  polcst 
qnoniodo  veruni  sii ;  ciim  ha:c  verba  palris  ejus,  qunn- 
<lo  de  sua  scpnllura  mandavii,  non  leganiur.  Sed  ad 
scnleiitiam  verba  refcrre  debemiis  ,  sicut  in  aliis 
^npra  similiter  iteiatis  verbis  vcl  nariatioiiibnsadmo- 
■luimus.  Vuliiiilali  cnini  enuntiandic,  el  iii  noliiiam 
perfcrcnda!,  oporlet  verba  scrvire.  Fodisseaulemsibi 
Jacob  scpulcrum,  nusquam  superius  in  Scripturis  le- 
gitiir.  Scd  nisi  (ieret,  cum  in  eisdcm  leriis  essoi,  inodo 
iion  (liceroliir. 

CI.XXI.  (Ib.  L,  lO.JQiiid  sibi  vult  quod  cmn  pcrge- 
rcnt  ad  sepcliendum  Jacob,  Scriplura  dicil,  fe'(  advenc- 
THnt  ad  aream  Alad,  quw  ett  Irans  Jordnnem  ?  IV.TClcr- 
grcssi  «iinl  cniin  lociiin  in  qun  ci:il  mortiius  sepelicn- 
dus.  millia  (sicul  perliibcnt  qiii  noveruiil)  pluscpiam 
quiiiqiiaginta  :  tanlum  quippe  spatii  est,  plus  miiius, 
ab  co  loco  ubi  sepiilti  sunt  ratriarcIi.T,  in  quibus  cl 
Jacob,  usqiic  ad  huiic  locum,  qiio  cos  advenisse  nar- 
i-aiiir.  Nam  posi  factum  ibi  luctiim  cl  iilanciuni  ma- 
eiiuiD  rcdicrual  ad  locum  ({ucni  pr^ctcricrani,  rursus 


5% 

Jordane  transjccto.  Nisi  fortc  qnis  dicat,  aIii|iioiuiu 
bosliiim  vitandonim  cnusa  pcr  ciciiium  eos  veiiisse 
cum  corpore.  (|ua  ciiani  pnpulus  l>rael  ductus  esl  per 
Moyscn  ab  yEgyplo  libcraius.  lllo  qiiippe  ilincre  ei 
plurimttin  circiiilur,  ct  pcr  Jordancm  vcnilur  ad  Abra- 
bamium  ',  ulii  sunt  corpora  Palriarcharum,  id  cst,  ad 
terraiii  Cliinaan.  Sod  quoqiio  modo  faclum  sil,  iil 
irans  illa  loca  ad  oricnlcm  versiis  laiitum  iretur,  ei 
iiido  aj  ea  pcr  Jordanem  vcniretur ,  significationis 
causa  facium  esse  credendum  cst,  quod  per  Jordancm 
Tcnlurus  crat  ad  cas  tcrras  poslca  Isracl  in  filiis  suis. 

CLXXII.  [Ib.  L,  10,  5]  Et  (ccil  iuclum  palrisuo  se- 
ptem  dies.  Ncscio  nlruin  invcniaiur  aliciii  sanctorum 
iii  Scripturis  celebralum  esscliictum  novcin  dics,  quod 
apud Lalinos Novemdial  *  appellanl.Unde  inihi  viileiitur 
ab  hac  consuetudiiie  prohibciidi,  si  qui  Cbrislianoruni 
istuin  in  mortuis  suis  numerum  scrvaiil ,  qui  magis  cst 
iiv  Genliliura  consucludinc.  Seplimiis  vcro  dics  auciori- 
lalcm  iii  Scrijituris  liabjt  :  uiidc  alio  loco  scripluni 
csl,  Lucfus  morttii  seplem  dierum;  fatui  aulem  omiws 
dies  vilce  ejus  (Eccli.  xxii,  15).  Seploiiariiis  aulem  iiii- 
rneriis  propter  sabbati  sacramciitum  pr.ccipue  quiolis 
indicium  est  ;  unde  merito  morinis  taiiquam  rcquie- 
sccntibus  exbibetur.  Quem  tanicn  numcrum  in  luctai 
Jacob  dccupbjvcrunl  ./Egyptii,  qui  eum  sepluaginta 
dicbusluxcruiil. 

CLXXIII  [lli.  L,  22.]  El  lixit  Josepli  annos  cenlum 
dccem,  et  vidil  Joseph  Eplircem  filios  usquead  terliani 
generulionem,  cl  filii  Macliir  filii  Maiiassc  nati  sunt  sti- 
pcr  fcmoru  Josepli.  Cum  lios  lilios  (iliorum,  vel  nepo- 
tes  filioriim  dic:il  Sciipliira  Josepli  vivendo  vidisse, 
qiiomodo  cos  juiigil  illis  soptuaginla  quiiique  hoini- 
nibus ,  cum  quibiis  Jacnb  jt^gyplnm  dicit  inliasse 
(Geii.  XLvi,  27)  :  qnaiidoquidein  Juso|ih  senesccndo 
jiervenil  ut  eos  naios  vidcret;  J;icob  aiiicm  ciim  iii- 
gressus  est  in  iEgyptum,  juvcnis  erai  Joscph,  et  euni 
pater  moriens  quinquageiimum  cl  sexium  fere  a;t:itis 
anniim  agenlera  reliquit?  Uiide  coiistat  cerli  my- 
sterii  causa  illum  numcrnm,  id  esi,septuagenariuia 
et  quinarium  Scripiuram  cominendare  voluisse.  Si 
aiitem  qnisquam  exigil ,  quomodo  etiam  secundum 
hisloriic  fidem  veruin  sit ,  Jacob  cuin  soptiiaginta 
quinqiic  aniinabus  in  .^g\plnm  intr:isse  ;  non  illj 
uno  did  quo  vcnit,  ejns  iiigrossnm  oportct  iiitelligi : 
sed  quia  in  liliis  siiis  pleriimque  appcllalur  Jacob, 
Iioc  est  in  posteris  snis  ,  ct  pcr  Josepli  eiim  contai 
in  ./Egyplum  intrasse  ;  iiiiroilus  ejiis  accipiendiis  csl 
quamdiu  vixil  Joscph  ,  per  quein  f:ictuin  cst  ut  in- 
trarct.  Toto  quippe  illo  tompore  iiasci  et  viverc  po- 
tuerimt  oiuiics  qui  commcmorantur  ,  ui  scplii.-^ginia 
qiiinquc  aiiimae  compleantur  usque  ad  nepotes  Benja- 
min.  Siciit  enim  dicil,  Ili  filii  Liw ,  quospepcrit  ipst 
Jacob  in  ilesopotanua  Sijriw  (  Ibid,  ib  ),  loqiicns 
ciiam  de  iis  qui  iinn  craiit  ii:.ti ;  quia  illic  parcnios 
eurum  cx  qnibus  nali  sunl,  pcpcreral,  ibi  cos  pcrlii- 
bens  nalos,  qiiouiain  causa  qua  nasccrenlur  ibi  iiala 

>  nat.,  ad  :braliamum.  Ani.  rr.  el  l/>v.,  ad  matnbrnm, 
l.egoiuluin  cuiii  Mss.,  cd    ibrultuniiuni,  uli  siii  ra,  iii  (ni:csl. 

'  Kugyiii  collcctio  >!ss.,  yofemdialia. 


SOT 


LIBER  SECUNDi;S. 


598 


e*l,  id  efl  parenli-s  oorum  ,  quos  ibi  Lia  pcpciit :  ila 
quouiaiii  causarn  inlraiidi  iii  ^gyptum  Jacob  in  Jo- 
sepb  habuii ,  loium  tenipus  quo  iii  ^Egypio  vixit  Ju- 


scpii,  iogressio  crat  Jacob  in  ^gypluin  per  suani 
progoniem,  quse  illo  vivo  propagabalur,  per  qiiem 
facium  est  ut  insredcretur. 


LIBER  SECITNDUS. 

(luaesUones  iu  ExoUuni,  et  in  Cue  descriiaio  TaJjernscuIi. 


Qu.EST.  L  [ExoD  cap.  I,  ^  ^  .  19, 20.]  De  obstelricum 
mendacio,  qno  fcrellorunt  Pliaraniicm,  ne  occidereiit 
masculos  Israelilas  quando  nascehantiir,  dicenles  noii 
it?  parere  miilicies  Hcbrxas  siciil  pariebanl  .•Egyplix' ; 
qixri  solct  ulrum  talia  mendacia  approbala  siiit  au- 
clf-ril.ilc  divina ,  qiiandoquideni  scriplum  esl  Demn 
him  fccisse  obslclricibus  :  scd  utruin  pro  miscricor- 
dia  ignoscebat  mcndacio;  an  et  ipsum  mendaciura  di- 
gniim  prxmio  judicabat,  inccrtum  est.  Aliud  enim 
faciebant  obslclriccs  vivificando  infantes  parvulos, 
aliud  Pliaraoiii  nienticndo  :  nam  in  illis  vivilicandis 
cpus  iniscricordia;  fuit ;  nicndacio  vcro  illo  pro  se 
utcbaniur,  nc  noceret  illis  Pbarao,  quod  poiuit  non 
ad  laudein,  sed  ad  veniam  periincrc.  Neque  hinc  au- 
ctnritalem  ad  menticndum  csse  propnsilain  milii  vi- 
dctiir  cis  de  quibus  diclum  est,  Et  non  est  iiiveiilum 
in  ore  conim  mendncium  [Apoc.  xiv,  5.)  Qiiorumdam 
enim  vila  iongc  inferior  a  professione  sanctoi  um  ,  si 
habeat  ista  mendaciorum  peccaia ,  provectu  ipso  ct 
iiidole  feruiilur,  prx-sertim  si  bencDcia  divina  nondum 
norunt  exspeciare  coeleslia ,  sed  circa  lerrena  occu- 
pantur.  Qui  autem  ila  vivuni,  ut  eorum  coiiversauo , 
sicut  dicit  Apostulus,  in  coelis  sit  (PliiUpp.  ni,  20), 
non  cos  existinio  linguK  sua;  modura ,  quantura  ad 
verilalem  promendam  auinet  faisiiaiemque  vitandam, 
excmplo  illo  obstetricum  dehere  formare.  Sed  dili- 
gentius  de  Iiac  qu3?slioiie  disserendum  esl ,  propler 
alia  excmpla  qnx  in  Scripturis  reperiunlur. 

II.  [Ib.  II,  12.]  De  facto  Moysi ,  cum  occidit  ^Egy- 
piium  ad  defendendos  fralrcs  suos,  satis  dispulavinius 
in  illo  opere  quod  de  viia  Patriarcbarum  adversus 
Faiisiuin  scripsimus  :  ulrum  indoles  in  eo  laudahilis 
fucrit,  qua  hoc  peccatuni  admiserit,  sicul  solet  uber 
tcrrae,  etiam  anle  uiilia  semina ,  quadam  lierbarum 
quamvis  inutilium  feracilatc  landari ;  aii  omnino  ipsum 
factumjuslificandumsil  [ContiiiFauslumlib.^ii^cc.aO, 
sqq.).  Quod  ideo  non  videtur,quia  nulkimadhuc  legi- 
limara  poteslaleni  gerebat ,  nec  accepiam  divinitus, 
nec  liuniana  socieiate  ordinatam.  Tamen ,  sicut  Sle- 
phanus  dicit  in  Aclihus  Apostolorum,  putahat  intclli- 
gcre  fratrcs  siios,  quod  per  eiini  Deus  darel  illis  salii- 
lcm  (Act.  vii,  25)  :  ut  per  Iioc  leslimoniuni  vidcalur 
Bfoyses  jam  diviniius  adnioiiituS  (quod  Scriplura  co 
loco  lacet)  hoe  audere  poUiissc. 

III.  [Ib.  111,4.]  Clamavit  illum  '  Dominus  de  rubo. 

Doniiiius  iii  angelo?  an  Doniinus,  angclus  ilie  qui  di- 

ciiis  csl,  ilagiii  consilii  angelus  (Isai.  ix,  6),  et  iiitel- 

li^iliir  Chrislus?  Supra  ciiini  dixil,  Appiiruit  ilH  an- 

gclus  Domini  in  jlamma  igiiis  de  rubo. 

•  Eiliii,  clamavil  ad  illiim.  Mss.,  rlamavil  illi.m  :  id  csl, 
focavil,  uli  bahclur  iii  vulyala.  .Miud  l.xx,  ckakscn  auton. 


IV.  [Ib.  III,  8.]  Educere  iltos  de  lerra  illa  in  lerraiii 
bonam  et  mullam,  in  terram  fluentem  lac  ct  mcl :  utruiu 
lerram  fluentem  lac  et  mel  spiritualitcr  accipcre  de- 
bcmus ;  quia  secundum  propriclatem  noii  hoc  erat 
illa  qii*  data  est  populo  Israel?  an  locutionis  est,  qiia 
id  ad  laiidcm  ubertalis  ct  suavilalis  rcferalur? 

V.  [Ib.  m,  9.]  Et  nuncecce  cUiinor  filiorum  Israel  ve- 
nit  ad  me  :  non  sicut  clainor  Sodomorum  (Gen.  xviii, 
20),  quo  iiiiquilas  sine  tiniore  et  sine  verecundia  si- 
gnificatur. 

VI.  [Ib.  ni,  22.]  Qiiod  mandavil  Doniinus  Ilcbrcis 
per  Moysen  ,  ut  acciperent  ab  iEgyptiis  vasa  aurea  ei 
argentea  et  vesleni ,  alque  addidit,  £j  ■prcedabimini 
eos  :  mandati  hujus  non  potcsl  injuslum  esse  jiidi- 
cium.  M-indaIum  enim  Dei  est,  de  qno  noii  jndican- 
diim,  scd  ei  obleniperanduni  fuit.  IUe  cnim  novit  (iiiam 
jusie  niandaveril :  ad  servum  auteni  pcrtinei  obedicn- 
lcr  facere  quod  inandavit. 

VII.  [Ib.  IV,  10.]  Quod  ailMoyses  ad  Domiiimii, 
Precor,  Domine,  non  sum  eloquens  antc  liesternum,  ne- 
qiie  ante  nudiustcrlianum  diem,  neqiie  ex  quo  ca:pisti  lo- 
qui  famulo  tuo,  iiiielligiiur  credere  posse  se  fieri  Dei 
vohiiilaie  suhilo  cloquenteni,  cum  dicil,  neque  ex  quo 
ca:pisii  loqui  [ainulo  itio  :  iani|uam  osiendcns  ficri  po- 
Inissc  iit  aiite  hesierniim  el  niidiiislertianum  diem  qui 
elsqueiis  non  fuissel,  repenle  fieret,  ex  quo  cum  iHo 
Dominus  loqui  coepit. 

VIII.  [Ib.iv,  II.]  Quis  fecit  mulum  et  audienlem,  vi- 
dentem  et  cxcmn  :  nonne  ego  Domiiius  Deus?  Sunt  qui 
Deo  calumnientur,  vel  Scriplura;  polius  Yeieiis  Te- 
slanienli ,  qtiia  dixerit  Deus  qiiod  ipse  fecerit  ciccimi 
et  muliiin.  Qiiid  crgo  dicunt  de  Doniino  Chrislo  aperle 
in  Evaiigelio  dicente,  Ego  veni  ut  qui  non  vident ,  vi- 
deant ;  ct  ijui  vident,  cceci  fiant  (Joan.  ix,  39)  ?  Quis  au- 
tem  iiisi  insipiens  crediderit  aliqiiid  homini  seciHidiHii 
vilia  corporalia  posse  accidcre,  qnod  Deus  nolit?  Scd 
eum  juste  tolum  velle  nenio  ambigit. 

IX.  [Ih.  IV,  12.]  Qucd  Dominusdicit  ad  Moyscn, 
Scd  nunc  vade,  el  ego  aperiam  os  tuum,  et  instruam  le 
qua;  locuturus  es;  salis  hic  apparet  iion  lanUiiii  iii 
slruciionem  oris,  scd  ipsain  etiam  apertionem  ad  Dei 
volunlalem  et  graiiam  pertinere.  Non  eiiiin  ail ,  Tn 
apcri  os  Inuni,  et  ego  insiriiani  le;  sed  uinimqne  ipse 
promisit,  Aperiam  ,  el  inslriiam.  Alihi  aulcni  dicit  iii 
Psalino,  Dilataos  luum,  et  adimplebo  itlud  (Pscd.  lxxx, 
11).  Ubi  signifitat  in  homiiie  voliinlaicin  acciiiicn(;i 
qiiod  Dcus  doual  voleiiU  :  ut  ad  voluiitalis  cxordiuiii 
pcriiiiciil,  Ditata  os  luum ;  ad  Dei  autcm  graiiani , 
Etadimplcboillud.  !lic  vero,  Et  apcriam  os  luum ,  ei 
inslruam  te. 

X.  |lh,  IV,  Li-16.]  Ei  iralus  iracimdiu  DomimisdisU. 


QU^ESTIONUM  S.  AUGLSTIM  IR  nEPTATtUCim^f 


699 

()uemailm0ilimi   pnssil  inlclligi   iMscons  Dons ,  quia 
tniii  sltiii  liomo  per  irralioiiabilcm  pcrtiirbaiioncm  , 
pcr  oniiii:i  icnciuliim  est ,  iibi  lale  aliqiiid  Scripliira 
(licil,  iic  (le  liDC  e;i(lcni  s.rpc  ilicciula  sint.  Seil  nicrilo 
liuiriliir  cnr  liic  iratiis  de  fralrc  Moysi  dixcril ,  q»w\ 
ip-e  illi  lofiiierclur  ad  popiilnm  :  vidclur  eniin  lan- 
(jiiani  diriiilciiii  non  dedissc  plcnissimam  facultalcm, 
iliisni  dalnriis  cral ;  cl  pcr  duos  agi  voluisse ,  quod  el 
per  iiiiiini  possel,  si  crcdidisscl.  Venimlamen  cadcm 
^crba  oiiiiiia  diligcnlius  coii.Mdciala ,   non  sigiiific^nil 
iralnm    Dnminiiin   pro  vindicla  dcdisse  Aaroii.  Sic 
niiim  dicil,  Nonne  ecce  Aaron  fialer  tuus  Levitcs?  stio 
quia  loqncn»  loqnelur  ipse  '.  Quibus  verbis  oslendiliir 
Deus  increpasse  polius  cnni,  qiii  limcrcl  ire  qnod 
ipse  csscl  minus   idoncus ,  ciim  babcrcl  fr.ilrcm  pcr 
(jucin  possel  ad  popnliim  loqiii  quod  vcllcl ;  quoiiiam 
f  ral  ipse  gracilis  vocis,  cl  lingux  tirdioris :  quaiiquam 
dc  Dco  lolnm  sperare  delicicl.  Dciiide  eadcni  ip<a 
qiia;  paulo  anle  proiniscnil,  cl  poslcaquam  iralns  ('.st, 
dicit.  Dixcrat  cnini,  Aperiam  os  luum,  el  irislruam  le ; 
nonc  auiem  dicit,  Aperium  os  lunm  ei  os  ejus,  ei  in- 
tlruam  vos  qum  farialis  :  scd  qiioniam  addidit,  El  to- 
quelur  ipse  libi  ad  populum,  viilciur  oris  apcrlio  proc- 
slila,  proptcr  qnod  dicil  Moyscs  lingu.nc  se  lardinris. 
Dc  vocis  aulcni  gracililale  niliil  ci  pncslare  Dominns 
voluit,  scd  proplcr  lioc  adjuloriuni  fralris  adjunxit, 
ipii  pnsset  ca  uli  voce .  qua;  populo  docendo  suffice- 
rct.  Qiiod  crgo  ail,   Et  ilabis  verba  mca  in  os  cjus, 
oslciulil  qund  ca  loqiicnda  csscl  dalurus  :  nani  si  tan- 
liinimodo  audienda ,   siciit  populo,  in  auics  dicercl. 
Deinde  quod  paiilo  post  ail,   Et  loquelur  ipse  libi  ad 
populum,  et  ipse  erit  luum  os,  el  bic  snbaudilur,  ad 
populum.  El  cuiii  dicit,  Tibi  loquelur  ad  populum;  sa- 
lis  indical  in  Moysc  principatnin  ,  in  Aaron  niiiiislc- 
rium.  Dcindeipiod  -.ul^Tu  aulcmilli erisquw ad  t)cum  ', 
magnum  hic  fortassis  pcrscrulandnmcslsacranicnlum, 
eujiis  figuram  gcral,  vcluti  nicdius  Moyses  inicrDciit;i 
el  Aaron,  cl  mcdiiis  Aaroii  inler  Moysen  cl  populnm. 
XI.  [Ib.  IV,  2i-2y.]  In  co  qnnd  scriplum  esl,  Et 
factum  esl,  i/i  via  ad  rcfcclioncm  obviavil  ei  angelus ,  et 
quocrebat  eum  occidcre  :  et  assumpto  Sepplwra  caleulo , 
circumcidit  prwputium  filii  sui;  et  procidit  ad  pedes 
ejus,  et  dixil,  Slctil  sanguis  circumcisionis  infantis  mei. 
Et  rcccssit  ab  cn ;  propler  quod  di.xil,  Desiil  sanguis  cir- 
cumcisionis ;  prinium  qiia-riliir,  qucni  volcbat  angelus 
occidere,  ulruni  Moysen ,  qnia  dictiim  est,  occurril  ei 
nngetus,  el  qttivrebal  eum  occidere.  Nam  ciii  pulabiliir 
(iccurrisse,  nisi  illi  qni  iiniverso  snoruni  comilatui 
pr.efuil,  ct  a  quo  ca'teri  dncebanlur?  An  pucruni  qii;c- 
icbat  occidcrc,  ciii  nialcr  circumcidcndo  subvtnil ; 
ut  ob  hoc  iiilelligalnr  occidcre  voluissc  infanlem,  qiiia 
non  crai  ciriumcisus,  atqnc  iia  sancirc  pnrccptum 
ciicnincisioiiis,  scvcrilalc  vin  liclx?  Qiiod  si  ila  csl , 
inccrtnin  csl  prius  dc  qno  dixcril,  (luwrcbal  eum  occi- 
dere ;  qnia  ignoraliir  qiicin ,  nisi  cx  conscqucnlibus 

•  sic  Mss.  jii-ia I.xx,  lioti  talon  latciei  autos.  At  edili,  quia 
elr.q::ctis  cst,  Ivqiictur  ipse. 

*  sic  Mss.  lociuiinii;  grseca,  csc  la  prox  lon  Tlieon  :  quam 
lii:uIioauiii  alias  r'-liiiii.'ni;it  in  cxcusi.s,  alias  nuiiavcruiit 
beuic  iu  incduin,  c; i>  i)i  ii.'>  quoc  "<'  Dcim. 


repcrialur :  inira  sanc  locutione  el  innsitaia,  nl  prins 
diccrcl,  occuirit  ci,  el  quwrebut  ewn  occidere,  de  qiio 
niliil  anlca  dixeral.  Scd  lalis  cst  iii  rsalino  :  Funda- 
menlacjusin  moMibus  sanclis ;  diligit  Dominus  perlat 
Sion  {1'sat.  lxxxvi,  1,2).  liidc  ciiiiii  Psalmus  iiicipit, 
ncc  aliqnid  de  illo  vcl  dc  illa  dixcral,  cujiis  fund.i- 
meiila  inlclligi  voluil,  diceiis,  Fundamenla  cjus  in  mon- 
libus  sanclis.  Sed  qnia  scquilnr,  diligit  Doniinus  porlai 
Sion ;  crgo  fundamcnla  vcl  Doinini  vel  Sion ,  cl  ad 
faciliorem  sciisum  inagis  S:on,  ul  fundanienta  civitalis 
accpianiur.  Sed  quia  iii  hoc  prononiine,  quod  esf, 
cjus,  gcnns  aiiibigiium  cst  (omniscnim  gcneris  csl 
lioc  pronoiiicii ,  id  csl  ct  masculini,  ct  feininini,  et 
iicuiri),  in  gra;co  auiem  in  fcminino  gciierc  diciiur 
a'jzf,;,  niasculino  cl  iiculro  kOtcD,  el  habctcodcx  gra;- 
cus,  KuToO;  cogil  inlcUigcrc  noii  fnndamcnta  Sion  , 
scd  fundanicnla  Doinini,  id  csl,  (pi;u  consliluil  Doini- 
nus,  de  qiio  dicuiiii  esi,  jEdificans  Jerusatem  Domi- 
7IUS  (Psat.  cxLvi,  2).  Ncc  Sion  lamcn,  ncc  Doniinuni 
aulca  nominavcral ,  cnin  diccrel,  Fundamenla  ejiis  in 
monlibus  sanctis  :  sic  cl  bic  noiiduin  noniinalo  infanlc 
dicliim  csl ,  ociuriil  ci,  cl  quxrebat  enm  occidcre;  ut 
de  qiio  dixcrit,  iii  coiiscqiiciiiibus  agnoscamus.  Quan- 
qiiam  eisi  de  Moyse  acciperc  qnisquam  volucril,  non 
esl  magnoperc  resistcndum.  Illiid  polius  quod  sequi- 
tur,  si  ficri  polcst,  inlcUigaliir,  quid  sibi  vclit  idco  re- 
ccssissc  angelnm  ab  inlcrfcclione  cujuslibet  coriim  , 
quia  dixit  niulicr,  Sletii  sanguis  circuiucisionis  infan- 
lis.  Non  enini  ail,  Rccessit  ab  cn ,  propler  qiiod  cir- 
ciinicidit  infanlem  :  scd  qiiia  stctit  sangnis  circumci- 
sionis  ;  nnn  quia  cucurril,  scd  quia  slciil :  niagno, 
nisi  fallor,  sacramciilo. 

XII.  [Ib.  IV,  20.]  Qiiod  siiperius  diclum  est,  quod 
Mnyscs  nxorcin  et  infanlcs  suos  iinposuit  vcbiciilis, 
ut  ciiin  eis  iii  j4^.gyptiini  |iergerel,  poslca  vcrojolbor' 
soccr  ejiis  illi  cuiii  cis  occnrrit ,  posicaquam  cduxit 
pnpiiliim  cx  yEgypio  (Kxod.  xvui,  i-5);  quncri  poicsi 
quoinodo  iilrumqiic  sit  vcrum.  Scd  inlclligendum  est, 
posiillain,  qu.T  ab  angelo  fuiiira  erat,  inlerrcclionem 
Moysi  vcl  infanlis,  icversam  fuisse  ciiin  parviilis.  Nam 
quidain  piitavcninl  propier  hoe  angelnm  icrruisse, 
nc  ad  inipcdimeiiluin  niinislcrii,  quoddivinilus  impo- 
siiiini  Moyscs  perebat ,  femincus  sexus  comiiarelur. 

XIII. [Ib.  v,  1-5.]  QiuTrilur  qunmodopopulodicalur, 
qiiod  niandavii  Dcus  cjeclurum  sc  eos  de  jEgypto  in 
lerramClriiiaan  ;  Pli:iraoiii  aiileni  dicalur,  quod  Iriuiil 
dieriini  ilcr  exire  vcllcnt  in  descrluni  immolarc  Dco 
suo  cx  niandato  cjus.  Sed  inlclligcndum  csi,  quam- 
vis  Dcus  scirct  qiiid  csscl  faclurus  ,  qiioniani  prae- 
scicbal  noii  conscnsurum  Pbaraoncni  ad  populum 
diiiiiliciuliini  ,  illiid  primo  diclum  essc,  qnod  cliam 
priniiliis  fiercl,  si  illc  diiiiillcrel.  Ll  eniin  sic  ficrcnl 
omiiia  qiieniadmodum  conscquens  Scriplura  testatur, 
Pliaraonis  contiiniacia  mcruil  ct  suoruin.  Ncque  enim 
niendaciliT  Deiis  jubct  qnod  scit  iion  facturuni  cui 
julicliir,  III  jnsliiin  jndiciiim  cons^qnalur. 

XIV.  [Ib.  v  ,  22  ,  23.]  Verba  qii;e  dicil  Moyses  ad 
Domimnn,  Quare  afjlixisti  populum  liunc?  etutquid  me 

<  Iii  cdilis,  'i(/iro.  .\l  ui  Mss.  uti  apud  U\X,  'ot/ior. 


60! 

mhisli?  F.x quo cnini  iitlfaii  ctd  Pliaraoncm  loquiin  tuo 
nomiiie ,  in  huiic  populum ;  et  non  liberasli  populum 
ftum ;  non  conlumaciai  verba  sunt  vel  irulignationis, 
sed  inquisitionis  el  oralionis  :  quod  e\  his  apfiaret, 
quac  illi  Diiniinus  responilit.  Non  enim  arguil  infiJe- 
litalem  ejus,  scd  quid  sit  faclurus  apctuii. 

XV.  [Ib.vi,  14-28.]  S.icranicnli  locum  essc  dubium 
non  est ,  quod  Scripturj  volons  originem  Moysi  de- 
monslrare,  quoniam  cjus  aclio  jam  cxpetebat,  n  pri- 
mogenito  Jacob,  id  est  Ruben ,  progcnics  ccepil,  inde 
ad  Sinieon  ,  inde  ad  Lcvi ;  ultra  piogressa  non  est, 
quoniam  ex  Levi  Moyscs.  lii  aulcm  commcmorantur, 
qui  jara  coinmemorati  fucranl  in  illis  scpluaginta 
quinque,  in  quibus  Israel  intravit  in  ^Egyptum  :  non 
eniin  primain  neque  secundam  ,  sed  lcrliam  tribum, 
id  esl  Levilicam  Dlus  csse  voluit  sacerdolaleni. 

XYI.  [Ib.  VI,  50]  Quod  Moyses  dicit,  Ecce  ego  gra- 
cili  voce  sum,  el  quontodo  cxaudiel  me  Pliarao?  non 
vidclur  lanlum  propler  magnitudincm  popuri  excusare 
de  vocis  gracililate,  veriim  eliani  propler  ununi  bo- 
mincra.  Mirum  si  lam  gracilis  vocis  fuit,  ut  nec  ab 
uno  lioniine  posset  aiidiri  :  an  forle  regius  fastiis 
iion  cos  pcrmittebal  de  proximo  loqui?  Diciiur  aiiieni 
illi  :  Ecce  dedi  le  deiiin  Pharaotti,  cl  Aaron  fraler  tutis 
eril  luus  prnpliela  (Exod.  vii,  1). 

XVII.  [Ib.  IV,  16.]  Nolandiiinquod  cmn  nd  piiniliisn 
inillcrclur,  non  ei  dicluin  est,  Eccedeili  to  dcuin  po- 
piilo,  et  frater  tnus  erit  tiius  prnphet;i;  scd  [ralertuu^, 
iiiquit ,  loquetur  libi  ad  populiim.  Dirtum  etiam  est, 
Erit  os  luum  ,  el  lu  illi  qiia:  ad  Deitin  :  nnn  dictum  est, 
Tu  illi  deiis.  Pliaraoiii  aiitcm  dicitiir  Moyses  dalus 
deus,  et  secundum  analogi.mi  propheta  Moysi  Aaroii, 
sed  ad  Pliaraonem.  Jlic  insiiiuatiir  nobis ,  ca  loqui 
prophclas  Dci  qiix  audiunt  ab  co,  niliilque  aliiid  esse 
proplietani  Dei,  nisi  cnuiitialorem  verborum  Dei  ho- 
minibus  ,  qni  Deuni  vel  non  possunt  vel  non  meren- 
lur  audire. 

XVIII.  [Ib.  vn,  o.]  Assidue  Deus  dicil,  Indurabo  cor 
Pliaraottis  :  el  velut  causam  iiifcrt  cur  Iioc  faciat,  In- 
durabo,  iiiquit,  cor  Pliarnonis,  el  implebo  signa  niea  el 
porlenta  mca  in  JEgijpto  ;  tanqiiam  neccssaria  fuerit 
ohduralio  cordis  Pharaonis  ,  ut  signa  Dci  mulliplica- 
renlur  vcl  implerentur  in  iEgypto.  Uiitur  ergo  Deus 
Lcnc  cordibus  malis,  ad  id  quod  vult  oslendcre  bonis, 
vcl  qiiocl  faclurus  est  bonis '.  Et  quamvis  uniuscujus- 
qiie  cordis  in  malilia  qualitas,  id  cst,  quale  cor  ha- 
beat  ad  malum,  suo  fiat  viiio,  quod  inolevil  ex  arbi- 
irio  voluntatis;  ea  lamen  (|uarualc  mala  ut  buc  vcl 
illiic  movcalur,  cum  sive  liiic  sive  illuc  niale  movea- 
liir,  causis  fit  quibus  animu5  propcllitur  :  qii.ne  causx 
1 1  cxistant  vel  non  cxistant ,  n>>n  u.--t  in  honiinis  pn- 
KStale ;  sed  veniunt  ex  occulta  providentia,  justissima 
plane  cl  sapicntissinia,  universum  quod  creavit  dispo- 
iioniis  el  adminisiraniis  Dei.  Ut  ergo  lale  cor  habercl 
Pliarao,  quod  patieiitia  Dci  non  moverclur  ad  pieta- 
lcm ,  sed  potius  ad  iinpietatem ,  vitii  proprii  fuil  : 
qiiod  vcro  ca  facla  sunt ,  quibus  cor  suo  vitio  tam 


'  vctus  codcx  Corbeiensis,  cl  Eugyini  colloclio  in'Juobus 
*:ss.,  vel  qiio:  ^iirus  esl  bonos. 


LIBER  SECUNOUS.  m 

nialigniim  resistcret  jussionibus  Dei  (hoc  est  enini 
qiiod  dicitiir  induraium,  quia  non  flexibililer  consen- 
liebat,  scd  infle.xibiliter  resislebal) ,  dispensationis 
fiiit  divin*  ,  qua  lali  cordi  non  solum  jusla  ,  sed  evi- 
dciiter  jiisla  poena  parabatur,  qua  tiinenlcs  Deum  cor- 
rigcreiilur.  Proposito  qiiippc  liicro,  vcrbi  gratia,  pro- 
pler  qiiod  homicidium  comniilUitur  ,  aliter  avarus, 
alilcr  pecuiiia;  contemplor  moveiur ;  ille  scilicct  ad 
facinus  perpetrandum,  ille  ad  cavcndum  :  ipsius  la- 
nicn  liicri  propositio  in  alicujus  illorum  non  fuit  po- 
tcslate.  Ila  causa;  vcniunl  hominibiis  malis,  qiia:  non 
sunl  quidem  in  eoruin  poieslalc  ,  scd  lioc  de  illis  fa- 
ciunt,  quales  eos  invcneriiit  jam  factos  propiiis  vitiis 
cx  prstcrita  voluntale.  Videnduin  saiie  cst,  utrum 
eliam  sic  accipi  possit,  Ego  iitdurubo,  laiiquam  dice- 
rct ,  Qiiam  duruni  sil  deinonstrabo. 

XIX.  [Ib.  VII,  9.]  Si  loquetur  vobis  Pliarao  dicens, 
[)ate  uobis  sigiium  aut  porteittuin  :  cl  dices  Anron  frrJri 
/1(0,  Snitte  virgam ,  et  projice  illatn  palain  Pltaraone  el 
palain  servis  ejus ;  el  eiit  draco.  Hic  ccrtc  non  niini- 
sicrio  vocis  opiis  crat ,  cui  vidcbatur  velut  ex  neccs- 
silate  dalus  Aaron  proptcr  gracilitatem  vocis  Moysi  ; 
fcd  virga  eral  piojicienda  ut  draco  fleret :  cur  hoc 
crgo  Moyses  ipse  r.on  fecit ,  nisi  quia  ista  mcdialio 
ipsiiis  xVaron  iiiler  Moysen  ct  Pharaoncm  aliciijiis 
mngnx  rci  figuram  gcrit? 

XX.  [Ib.  VII,  10.]  Eiiam  hoc  nolandum,  quod  cum 
signum  palam  Phanione  ficrct,  scriplum  esl,  Et  pro- 
jecit  .Aaron  virgam  suam  :  cum  forte  si  dixissct ,  Pro- 
jccit  virgain  ,  nulla  essel  qii;cslio  ;  quod  vcro  addidil, 
snain,  cum  cam  Moyses  dcderit,  noii  fruslra  forsilan 
diclum  est.  .\n  erat  utriqiie  illa  virga  communis,  ut 
ciijiislibet  eorum  diccretur,  veriim  dicerctur? 

XXI.  [Ib.  VII,  12.]  Et  absorbuJt  virga  Aaron  virgas 
illoTum.  Si  dictum  essct,  Absorbuii  draco  Aaron  vir- 
gas  illorum  ,  intelligerelur  verus  draco  Aaron  plisn- 
tastica  illa  figmenta  non  absorbuisse,  sed  virgas.  Iloc 
ciiim  poliiil  absorbere  quod  eranl ,  non  quod  csso 
videbaiilur  et  non  eraiit.  Sedquoniam  dixil,  Absorhtiit 
virga  Aaron  virgas  illorum  ;  draco  utique  potuit  \iigas 
:ib5orbere,  non  virga.    Scd  co  noinine  appellaia  res 
csl  unde  vcrsa  cst,  non  in  qiiod  versa  esl,  qiiia  in  kl 
ctiam  revcrsa  esl  :  ei  ideo  hoc  vocari  debebat  qiiod 
priiicipalitcr  eral.  Quid  ergn  dicendum  esl  de  virgis 
magorum?  utriim  et  ipsa:  veri  draconcs  facUc  fuerant, 
sed  ca  ratione  virgx  appellata;  sunt ,  qua  et  virga 
Aaron?  an  potius  vidcbanlur  essc  quod  iion  craiit, 
ludificaiione  vcnelica?  Cur  ergo  ex  ulraque  parie  et 
virgx  dicuntiir  el  dracones,  ut  de  figmcntis  illis  niliil 
dilTerat  loiiiiciidi  modus  ?  Scd  demonstrare  difficile 
esl  quomodo  ctiain  si  veri  draconcs  facti   sunt  ex 
virgis  iiiagoriim  ,  non  fucrint  lame  i  crcatorcs  draco- 
imm,  ncc  raagi,  nec  aiigcli  mali  qiiibus  niinistris  illa 
nperabantur.  ji.suni  eniin  corporcis  rebus  pcr  omnia 
clcmenta  muiidi  qiKcdam  occiiIla>  scminaria;  raliones, 
quibus  cuni  dala  fucrit  opportunitas  lcmporalis  alque 
causalis,  pronimpunt  in  spccies  dcbitas  suis  modis  ct 
fiiiibus.    Et  sic  non  uicuiilur  angeli ,  qiii  isla  faciiint, 
animalium  crcalorcs ;  sicul  nec  agricola;  scgctiun  vel 


QUiESTIONUM  S.  AUGtSTIiM  LN  ilKPTATElJCIIUM 


60J 

:irborum  vcl  quoriiniquc  in  tcrra  gigtioniiuni  crcaiorcs 
Jiccndi  sunl,  quanivis  noverint  prx'berc  qnasd;ini  vi- 
sibilcs  opiiorlmiilalcs  ct  causas ,  ut  illa  nascaiilur. 
Quod  amiiii  isli  faciiint  visibilitcr,  lioc  aiigeli  iiivisi- 
bililcr ;  Deus  vero  solus  '  verus crtalor  cst,  qui  caiisas 
ipsas ct  raliones  scininarias  rcbus  iiiscruit.  Rcs breviter 
dictacsl,  qiKC  sie\cinplisct  copiiisadisputarionecxpli- 
ceiur,  ut  facilius  intelligaiur,  !ongo  scrinonc  opus 
est ,   a  quo  sc  ralio  noslra;  fesliiialidnis  cxcusiit. 

XXII.  [Ib.  VII,  S^i.]  receruiii  aiilcm  simililer  cl  iiican- 
tatores  ^gijptioniin  vmejicin  suis  :  el  iiiduratumcst  cor 
Pharaoiiis,  ct  iwn  exaudiviteos,  siciit  dixit  Doiiiiiius.  Cuni 
Ikcc  diciintnr,  vidciur  proplerea  cor  Pbaraoiiis  indura- 
tuni  fuissc,  qtiia  ct  incantalores  jEgypliorum  similia 
fccerunt  :  scd  conscqiicnlia  doccbuiil  qitania  fuciit 
illa  obdtiratio ,  eiiam  cum  incantatores  defeccrnnt. 

XXIII.  [Ib.  VIII,  7.]  Fcecrunt  autem  similiter  el  in- 
cantalorci  ASgijpliorum  venejiciis  suis;  el  eduxerunt 
rnnas  super  terrain  JEgxjpti.  Qua;rilur  unde,  si  jam 
ubique  factum  crat.  Scd  similis  quastio  est ,  undc  et 
aquam  in  sanguiiicm  verterinl ,  si  lota  aqiia  ilJgypti 
in  sanguincm  convcrsa  jam  fuerat.  Proinde  iniclligen- 
diitn  cst  rogionem  ,  ulii  (ilii  Israel  babilabant,  (ilagis 
talibus  non  fuisse  percussam  :  cl  inde  pniuerttni  in- 
canialores  vel  aquam  haurire,  quam  in  sangiiincm 
Terlerent ,  vel  aliquas  ranas  educere  ad  solam  dc- 
inonsiratioiiem  magicsc  polenlia!.  Quanqtiam  pnttie- 
runt  eiiam ,  posieaquam  illa  conipressa  sunt ,  facere: 
sed  Scripiura  cilo  narrando  conjtioxil  quod  etiam 
pnsica  fieri  potuit. 

XXIV.  [Ib.  VIII,  15.]  E(  mdii  Pliarao  quoniam  fncta 
esl  refrigeralio ,  el  ingravatuin  est  cor  ejus ,  et  non  exan- 
divit  eus,  sicul  dixerut  Dominus.  Ilic  apparcl  non  illas 
laiiltim  fuissc  causas  obduraliiiiiis  cordis  Pbaraonis  , 
qtiod  incaiilalores  ejus  similia  faciebant;  vcrum  ctiana 
ipsam  Dci  palicnliam,  qua  parcebat.  Patienlia  Deisc- 
cuiidum  corda  bominum  ,  quibusdam  utilis  ad  poeiii- 
lcndtim  ,  quibusdam  inuiilis,  ad  resistcndum  Deo  et 
in  malo  perseverandum  :  non  tamen  per  se  ipsa  inu- 
tiiis  esl,  scd  secuiidum  cor  malum,  sicut  jam  dixinuis. 
I!oc  el  Aposlolus  dicil  :  Ignoras  quia  palicnlia  Dei  ad 
poenitentiain  te  adducil  ?  Secunduin  atitem  duritinin 
cordis  tui  et  impa:nitcns  cor,  thesaurizas  tibi  irain  in  die 
irm  et  rcvelationis  justi  judicii  Dci ,  qui  reddet  uiiiciiiqne 
sccundum  opera  ejus  (  Rom.  ii,  4  0).  Nani  ct  alibi 
cum  dicerel ,  Cliristi  bontts  odor  sumus  in  omni  toco ; 
ctiam  illud  adjtiiixil ,  Et  in  iis  qui  salvi  fiunt ,  et  in  iis 
qui  pereunl  (  II  Cor.  ii,  15).  Nun  dixil  Cbristi  bonuni 
se  odorem  esse  iis  qiii  salvi  liuiit ,  nialtim  aiileni  iis 
qui  pcrcunt;  sed  tanlum  bonuin  odoiem  se  dixit.  Illi 


dici  possit,  Proba  iiie,  Domiiie,  et  tenta  me;  ure  renei 
meos  e.i  cor  meum.  Vx  ne  sibi  aliquid  ex  siiis  virious 
iribuisse  videretur,  continuo  addidit  :  Quoniam  mise- 
ricordia  tna  ante  oculos  ineos  est ,  ei  coniplacui  in  veii- 
tale  lua  ( Vsal.  xxv,2,  3).  Faclam  crga  sc  commcmo- 
rat  iiiisericordiani ,  ut  coniplacerc  posscl  in  vcrilaie ; 
qiioniani  univers;c  via;  Domiiii  miscricordia  el  veritas 
{Psal.  xxiv,  10). 

XXV.  [Ib.  viii,  19.]  Quod  dixcrunt  niagi  ad  Pharao- 
neni ,  Digitus  Dei  cst  lioc  ',  qtioniam  noii  potuerunl 
cduccrc  scyniplies  ;  senserunt  profecio ,  cum  arliuin 
suamm  nefariarum  scirent  poienliam,  non  talibus 
arlibus,  velul  polentior  in  eis  esict  Moyses  ,  suos 
conalus  fuisse  frnslralos ,  ut  non  possent  cducere  scy- 
iiipbcs,  sed  digilo  Dci,  qui  utiiiuc  opeiabatur  pcr 
Moysen.  Digilus  aulem  Dei ,  sicut  Evangelium  mani- 
fcslissime  loquitur ,  Spiritiis  saiiclus  intelligilur. 
Namqiie  nno  evangelista  ita  nananle  verba  Domini, 
ut  diceret ,  Si  ego  in  digito  Dei  ejicio  dwinonia  (  Luc. 
XI,  20) ;  alius  evaiigclista  idipsum  narrans  exponerc 
voluit  qttid  sil  digitus  Dei,  et  ait,  Si  ego  in  Spiriiu 
Dei  e]icio  ilwiiionia  (  Matth.  xii ,  28).  Cum  itaqiiemagt 
falerenltir,  qtiorutn  Pliarao  polenlia  pra^fidebal,  digi- 
liim  Dei  esse  iii  Moyse ,  in  quo  superaT)aiilur,  et  eo- 
rum  veneficia  frustrabanlur ;  tamen  indiiratum  est  cor 
Pharaonis  nunc  mirabili  omnino  duritia.Cur  autcin  in 
terlia  ista  plaga  magi  defeccrint  (nain  plagoe  coepei  uiit 
ex  quo  aqua  in  saiiguiiiem  versa  est ),  et  seiitirc  ct 
explicarcdifficile  c»t.  Potcrant  ciiim  cl  iii  pritiiosigiio 
deficere,  ubi  in  scrpciitem  virga  conversa  cst;  el  in 
priiiia  plaga ,  nbi  aqua  in  sanguinem  commulata  est ; 
el  iit  secunda  dc  ranis  ,  si  hoc  voluisset  digitiis  Dei  , 
id  est  Spirilus  Dei.  Quis  cniin  demeiitissimus  dixcrit 
digilum  Dci  in  lioc  sigiio  poiuisse  conatus  inagorum 
impcdirc,elin  superioribus  ncquivissc?  Omniiioorgo 
certa  causa  est  quare  illa  faccre  huc  usque  permissi 
sunt.  Conimciidalur  enim  forlasse  Triiiilas  ,  et  qiiod 
verum  est ,  suninii  pbilosoplii  gentiiim,  quantum  io 
eorum  liltcris  indagatur,  sine  Spiriiu  sanclopliiloso- 
phaii  siint,  quamvis  de  PatreetFilio  non  taciierinl,  qtiod 
etiam  Didymtis  iii  libro  suo  mcmiiiit ,  qucm  scripsit 
dc  Spiritu  saiitlo  (Didgmus  in  lib.  i  dc  Spiritu  sanclo). 

XXVI.  [Ib.  VIII,  21-23.]  £i«  ei/o  milto  in  le,  et  in 
servos  tuos ,  et  in  popnluin  luum  ,  et  in  doiiws  tuas  cy- 
noniijiam,  ctimplebunliir  doiiius  Aigyptioruin  cynomyia; 
ui  scias  quoniain  ego  sum  Domimis  Deus  omnis  terrm : 
el  dabo  intervallum  inter  populum  meum  el  inler  popu- 
lum  tuum.  Quod  liic  Scriptura  apcruit ,  ne  ubique  di- 
ceret ,  iiitclligere  debemiis  ct  in  posieiioribiis  ct  in 
prioribus   signis  factuin  cssc  ,  ut  lerra  iii  qua  babita- 


vcro  tales  sutil,  ut  cl  boiio  odorc  pcreant  seciindum;'     bat  populusDei,  nullis  plagis  lalibus  vexarclur.  Op- 


siii  cordis,  ut  sa^pedielum  esl,  qualilalcm,  qii:E  niu- 
landa  csl  boua  voliintate  iii  Dei  gralia  ,  tit  iticiiiiant  ei 
prodesse  jiidicia  Dei,  qua;  malis  cordibus  noceni. 
Undeillc  niiitaloinmeliuscorde  catilabal,  Vivet  anima 
rrjta ,  el  laudabit  te ;  et  judicia  iua  adjuvnbunt  ine  (  Psal. 
cxviil,  17.5).  Nim  dixit,  Muiicra  liia,  vcl,  pnrmia  tiia  ; 
$cil,;«dif  ia  iiia.  Miilltim  csl  aulcii'  "'  siu'> '■a  Jidiicia 

>  Mss.  guiudccim,  uniis. 


portuiiiim  autem  fuit  ut  ibi  lioc  aperle  poncretur,  nnde 
jam  incipiunt  signa  quibns  magi  similia  ncc  conati 
siiiit  facerc  :  procul  dubio  enim  quia  tibiquc  fueraiit 
'iicyniplics  in  regno  Pharaoiiis ,  non  autcm  fuerant  in 
tcrra  Gcssen  ,  ibi  coiiati  sunt  magi  similiter  facere  . 
ct  minirae  potucrunt.  Quousque  ergo  deficerent,  iiiltil 

'  .sic  Mss.  jitxla  gravaui  iiitorprclalioncm  LXX.  At  cdili, 
at  hic. 


603 


LIBER  SECUNDUS. 


GOG 


de  illius  lcnac  segrcgaiioiic  diclimi  csi ;  sed  ex  quo 
copperuni  ca  fieri ,  ubi  jam  ilii  similia  faccre  iiec  co- 
nari  audereiit.- 

XXVII.  [Ib.  VIII,  25.]  Qiiod  laiiiiilmbcnt,  Euuicsim- 
motale  Domino  Deo  vestro  in  /erra  Sgrsccus  habet,  Ve- 
«ientes  (a)  immolale  Domino  Deo  vcslro  in  terra.  Nolcbat 
enim  eos  ire  quo  dicebant ,  scd  ul  illic  in  yEgypto 
immolarent,  volcbal.  Hoc  ostendunt  verba  Mnysi  quoe 
scquuniur,  ubi  dicil  non  p-osse  ficri  pioptcr  abomiiia- 
tiones  /Egypiiorura. 

XXVIII.  [Ib.  VIII,  26.]  Qiiod  ait  Moyses,  ISon  polcst 
fieri  sic  :  abominulioiies  enim  yEgijpliorum  immolubi- 
mus  Domino  Deo  noslro :  id  est,  iixc  immolaturi  sumus 
qua;  abomiiiantur  .^gyptii ,  ct  propterea  in  iCgypto 
non  possumus  :  hoc  maiiifcstant  verba  qux  adjungil 
et  dicil ,  Si  cnim  immolaverimus  aboniinaliones  JEgyp- 
tioriim  palam  ipsis ,  lapidnbimur.  IIoc  non  intelligcn- 
ics  quidam  intcrpretcs  nostri ,  sic  interpretaii  sunt , 
uldicereiit,  Non  potcst  fieri  sic  :  nuniquid  aboniiua- 
liones  jEgypiiorum  inimolabinius  Domino  Deo  nostro? 
Ciiin  magis  lioc  Scriptura  dixcrit,  quia  yEgyptiorum 
abominailones  immolaturi  sunt.  Alii  vero  latini  sic 
habeiit,  Non  potest  fieri  sic  ,  quoniam  abominaiiones 
.ilgyptiorum  non  immolabimus  Domino  Dco  nostro. 
Contrarium  sensum  facit  a.ldita  pnrlicula  negaliva, 
cum  Moyses  diserit  ,  A'o7i  polest  fieri  sic  :  abomina- 
liones  enim  jEgyptiorum  immolubimus  Domino  Dco 
tioilro  :  et  ideo  in  eremum  diccbaiit  se  irc  velle  ,  ubi 
^gyptii  non  viderent  aboiiiinaliones  suas.  IIoc  autcm 
intelligendum  est  mysiice  significari,  quod  etiam  de 
pastoribus  dicimus  ,  qui  erantitgypliis  aboniinabiles 
(  Gen.  xLvi,  34  ) ;  el  ideo  scparalam  tcrram  Israelitae 
acceperunt,  cum  venerunt  in  jEgyplum.  Siceiiim  el 
sacrificia  Israclilariim  aboininalioncs  sunt  iEgyptiis  , 
sicul  iniqiiis  vita  jiistorum. 

XXIX .  [lb.viii,52.]  Cura  ablata  cssel  locusta,  dictura 
est  de  Piiaraone,  Et  ingravavil  Pliarao  cor  siium  cliam 
in  lioc  lempore,  el  notuit  dimittere  populion.  Cerle  nunc 
non  dictum  est ,  Ingravatum  Cjt  cor  Pbaraoiiis ;  sed , 
ingravavil  Pliarao  cor  siium.  Sic  uliqiie  in  omnibus 
plagis.  S  volimlalc  qiiippe  hominis  ost  origo  vilionmi: 
movcntiir  auiem  c.iusis  corda  liomiiium ,  talia  sic  , 
tiitia  vcro  sic,  etiam  non  diversjs  causis  scepedivcrso 
niodo  ,  sccundum  proprias  ijualitales,  qus  ex  voliin- 
talibus  vcniuiit. 

XXX.  [Ib.  IX,  7.]  Vidcns  aulem  Pliarao  quia  non  cst 
viorluum  de  pecoribus  fitiorum  Israet  ullttm,  ingravalum 
esl  cor  Pliaraonis.  Quomodo  ex  contrariis  causis  facla 
esl  ha;c  ingravaiio  cordis  Pliaraonis?  Si  e:iim  et  pe- 
cnra  Israclitarum  morereiitur,  lunc  vidcrelur  cansa 
competens  qua  c  ir  ejus  ingravarelur  ad  conlemnen- 
diiiii  Deum,  lanquam  si  et  magi  ejiis  pecora  Israelita- 
nim  fccisseiit  nioi  i :  nunc  vcro  uiidc  debuit  ad  timen- 
dum  vel  credendum  movcri,  vidcns  nulliim  pccus 
niortuuin  cx  pecoribus  Ilebncorum,  biiic  ingrava- 

<  FxliU,  iti  lerrahac.  Aliest  denionslraiiva  parlicula  a  Mss., 
»bcst  qutxiue  ab  inter|.relatione  I.XX,  qiio  Ql  ut  .^ugusti- 
ouiii  iioii  I  i^cai  illubUare  huuc  l<A'um. 

i,a)  LUbuiiUi. 


tum  cst:  id  est,  illa  ingravatio  cliam  huc  usque  pro- 
gicssa  est. 

XXXI.  [II).  IX,  8.]  Quid  estquoddicitDeusad  Aaron 
et  Mnysen,  Sumile  vobis  plenas  manus  (aviHce  de  for- 
nacc,  el  aspergal  Moyses  in  caetum  coram  Phuraone  el 
coram  scrvis  ejiis,  el  fiat  putvis  in  universa  terra  jEgy- 
pti?  Signa  enim  supcriora,  virga  fiebant,  quam  non 
Moyscs,  sed  Aaron  vel  exlendebat  super  aquam,  vcl 
ea  terram  percuiiebat :  nunc  vcro  inlerpositis  duobus 
signis  de  cynomyia  ct  pccorum  mortibus,  ubi  nec  Aaron 
necMoysesaliquidmanu  opciati  sunt,  dicitur  ut  Moyses 
favillam  spargat  in  ccelum  de  fornace,  ct  hanc  ambo 
sumere  jubeniur,  sed  ille  spargere  non  in  terram,  scd 
in  coelum  :  tanqiiam  Aaron  qui  datiis  erat  ad  populum, 
terram  percuteredeberet,  vcl  interram  sivein  aquam 
manum  extendere;  Moyses  vero,  de  quo  dictum  est, 
Eril  libi  (a)  quae  ad  Deum  (Exod.  iv,  16),  incalum  ju- 
betur  ravillamspargere.  Quid  diioilla  superiora  sigiia, 
ubi  nec  Moyses  ncc  Aaroii  manu  aliquid  operantur? 
Quid  sibi  vult  ista  diversitas?  neque  eniin  nihil. 

XXXII.  [Ib.  IX,  16.]  El  propter  lioc  ipsum  conserva- 
lus  es,  1(1  ostendam  in  te  virtutem  meam,  et  ul  annun- 
lielur  nomen  meiim  in  universa  lcrra.  lla;c  Scripturse 
veiba  ct  Apostolus  posuil,  ciim  in  eodem  loco  perdif- 
ficili  vcrsarctur.  Ibi  autem  et  hoc  alt :  Si  aulem  volens 
Deus  ostendere  iram,  el  demonslrare  polenliam  suam, 
allutil  in  miitla  patientia  vasa  irw :  parcendo  utiquc  iis 
quos  iiialos  fuluros  csse  pr;cscicrat;  qua;  vasa  dicit 
perrecla  iii  perditionem.  El  ut  nolas,  inquil,  fnceret 
divilias  gtoricB  suai  in  vasa  misericordia;  (Rom.  ix,  22, 
23).  Unde  vasorum  misericordi.E  vox  est  in  Psalmis  : 
Deus  meus,  misericordia  ejus  pricvcniet  me;  Deus  meus 
demonstruvil  milii  in  inimicis  mcis  [Psat.  lviii,  11,  12). 
Novit  ergo  Deus  bene  uti  malis,  iu  quibus  lainen  bu- 
manam  naturam  non  ad  malitiam  creat,  sed  perfert  eos 
paiienter  quousque  scit  oportere;  non  inaniler,  sed 
uiens  eis  ad  admoniiioncm  vel  exercitalionem  bono- 
rum.  Ecce  cnim  ut  aimuntiaretur  nomen  Dei  in  uiii- 
versa  lerra,  vasis  misericordiae  uiique  prodest.  Ad 
eorura  ilaqiie  uiilitaiem  Pliarao  servatus  est,  sicut  et 
Scriplura  lcstalur,  et  exilus  docet. 

XXXIII.  [Ib.  IX,  19,  6,  20.]Qiiid  estquod  mandavit 
Deus  Pharaoni,  cum  se  facturum  magnam  grandinem 
miiiaretur,  ut  festinet  coiigregare  pecora  sua,  el  qiiae- 
cumque  illi  cssent  in  campo,  ne  grandine  iniereant? 
hoc  ciiim  non  tam  indignanler  quam  misericordilcr 
videtur  admoncrc.  Sed  hoc  non  facit  qua:slioneiii, 
quando  Dciis  etiam  irascens  teinperat  poenam.  llluil 
est  quod  mcrito  movet,  quibiis  nuiic  pecoribus  consu- 
latiir,  si  omnia  raortua  fueraiit  plaga  superioie,  ubi 
scriptum  est  quod  discievit  Deus  iiitcr  p 'cora  l!ebra;o- 
rum  ct  .^gyptiorum,  ita  ul  illinc  nulliim  moreietur, 
omnia  vero  iEgyplioruni  pecora  moiercnlur.  An  eo 
solvitur  qiKBSlio,  ipiod  pr.cdixcral  ec  moriliira  qux  in 
campo  fuissent,  utluec  accipiantur  oiiiiiia;  iiilLlIigau- 
lur  autem  cvasissc  qu:c  in  domibus  crant,  qua;  piiiue- 
ruiit  ctiam  a  dubiianiibus  colligi,  ct  iii  domo  teiicri, 
nc  forte  vcrum  essct  qiiiid  Moyses  Dominuni  racturum 

(rt)  \  ulgata :  Eris  ci  i/i  liis. 


f07 


OU.ESTIONIIM  S.  AUGlSTlNi  IN  IIECTATEIJCIIUM  m 


«■ssc  pr,x'di!ccral :  cl  cx  liis  cssc  iii  campis  iicniin  po- 
ter.iiil,  qux  nioJo  adnionel  congrcgari  in  domo?,  no. 
gra'ulinc  pi>reanl ;  niaxiine,  qnia  scqnitnr  Siriplura  cl 
tlicil,  Qui  liimiil  veibum  Domiiti  scivonim  Phnnionis, 
congreguvit  pccora  sua  in  domos :  qui  aiilcm  iwn  inieiidil 
menle  in  verbum  Doniini,  dimisit  pecora  siia  in  campo? 
lloc  crgo  Ccri  poluii,  (jnando  eiiam  mortcni  pecorum 
minalus  esl  Dcus,  qnainvis  id  Scripliira  tacncrit. 

XXXIY.  [Ib.  IX,  2i.]  Et  dixil  Doimntis  ud  Moyscn, 
Extemle  maniim  tnam  in  co:lum,  et  eiil  graiulo  in  omiii 
teira  .Eijijpli.  Eccc  ilcnnn  .Mnyscs  iKin  intcrrain,  sjd 
in  ccclum  niaiium  jnbcinr  cxtcndcre,  sicut  superiusdu 
favilla. 

XXXV.  [!!).  IX,  27,  30.]  Cuin  fr.igorc  eoeli,  qui  ve- 
licniciis  eral  in  graudiiic,  Pharao  terrilns  nigaicl 
.Moyscii  ut  orarel  pro  illo,  conliicns  iniqiiilitcin  suam 
01  populi  siii,  Miiysesci  dixil :  El  tiiettervi  luiscioqiwd 
'londum  limelis  Dominum.  Qualoin  timorcm  qu.crebat, 
Mii  tinior  iste  iioiulum  orat  Uomini  liinor?  Facilc  cst 
cniin  poeiiain  tiincrc,  scd  non  lioc  esl  Deum  timcic, 
illoscilicct  liniorc  pioiaii»,  quem  commcmonit  Jacob, 
nbi  dicit :  liisi  Dciis  palrismci  Aliruliam,  et  tiinor  1  saac 
ndcsscl^  milii,  nunc  inc  iiiancm  diniisisscs  [Ccn.  \\\i,ii). 

XXXVI.  [11).  X,  1.]  Dixil  Dominus  ad  Moijscn,  Inlra 
ad  Pliaraonem  :  cgo  eniin  gravavi  cor  cjus  el  servorum 
cjus,  ut  ordine  supcrveniant  signa  mea  liwc  super  cos ' ; 
iani|iiam  opiis  liabcal  Deus  cnjusquam  maliiia.  Sed 
sic  iiileiligendum  csl,  ac  si  dicerct,  Ego  eiiim  patiens 
fui  siipi;r  cuin  el  serviis  cjiis,  nl  non  eos  aufcricni,  ul 
ordiiie  supcrvciiiant  signa  mea  supcr  eos.  Quia  eniin 
paliciUi:i  Dei  obslinaliorfiebat  malusanimus,  idco  pro 
eo  qund  csl,  Pations  in  euni  lui,  dicilur,  gravavi  cor  cjus. 

XXXVU.  [Il>.  X,  19.]  Et  non  cst  relicla  lociisla  itna 
in  oitiiii  terra  ALgypti :  et  induravit  Dominus  cor  Pha- 
raonis.  Bencficiuni  cerieDeicommemoravitScriplura, 
qno  abstulit  locustas;  et  sccuta,  dixit  indurasse  Do- 
niinnni  cor  Pliaraonis,  bcncficio  uti(|uesuo,  cl  palien- 
ii:i  sua,  qna  ilic  liebalobstinalior,  diim  ei  parccrctur: 
siciil  oinnia  mala  corda  bominum,  patieiilia  Dei  niale 
uteiidodurescunl. 

XXXVIII.  [Ib.  x,2l,  12.]TeiliodiciUirad.Moysen, 
Exlende  nmimm  tuam  in  ccelum,  nt  fiercl  eliam  plaga 
lenebrarum.  Niinquam  aulcin  dictiim  cst  ad  frairem 
cjus  Aaron,  ul  extcndercl  maniim  in  cccluin.  Qnod 
ergo  diclum  estad  Moysen,  Extende  manum  tuam  siiper 
taram  Ai^gypti,  cl  ascendat  locusla  supcr  terrum,  credo 
id  significalum,  cti  im  miiius  pnsse  qni  plns  potcst ; 
noii  autem  conlinuo  cui  minora  conceduntur,  posse 
majora. 

XXXIX.  [Ib.  XI,  2.]  Deus  ad  Moysen  :  Loquere  ergo 
ucre:o  in  aiircs  populi,  et  petal  unusqiiisquc  a  proximo, 
et  mulier  a  proxiina,  vasa  aurea  et  argenlca  ct  veslein. 
Niin  binc  (|iiisqiie  suniciidum  exemplum  piitare  dobct 
ad  exspoliandum  istomodo  proximum.  Iliictnim  Dens 
jiissit,  qiii  novcrat  quid  quenKiuc  paii  oportcrel:  nec 

"  Septcm  me.lioris  notje  vss.,  aset ;  iuxU  Brapcum,  en 
mm. 

•  ros',  super  cos,  in  Ms.  corbcionsi  aiidiiur  .  itu  dicit, 
r.go  cniin  qravini  cor  cjiis  iit  orilinc  siipenfm.ini  signa 
mca  luec stiier  cos. ' 


Isracliuc  fiirinin  fcceruni,  sed  Deojubentiministcrioia 
pra;buerunt.  Qucmailmo.diini  cum  minisler  jiidicis  oe- 
ciditoumqnem  judexjnssit  occidi,  profccto  si  idspontc 
faciat,  homicida  cst,  oliamsi  cum  occidat,  qucm  scit 
occidi  a  jiidice  dcbnisse.  Est  eliam  isla  iionnulla  qux- 
slio,  si  scDrsiim  liibilaliant  llebraii  iii  lerra  Gcssen, 
ubi  nec  plag:c  fiebani  (piibus  rcgnum  Pliaraonis  affli- 
gcbalur,  qnomodo  pclit  quisi|ne  a  proximo  vel  a  nro- 
xima,  aiiriim,  argintiim,  ct  vcslem;  prxserlim  qnia 
ubi  priinum  boc  iiiandaUir  por  .Moyscii,  sic  posilnm 
csl,  et  mulicr  a  viciiui  siia  ct  concellaria,  vel  concclla- 
nca  (si  ila  diccndum  csi),  vcl  coltabitiitrice sna  (a).  Unde 
i:ili!lligenduni  esl,  etiam  in  lcrra  Gesscn  non  solos 
Ikbr:i:os  liabiiassc,  scd  cis  aliqiios  yEgyptios  in  illa 
torra  coliabiialores  fnissc,  ad  quos  poiueruni  merilo 
Hcbnciirum  eliam  illa  diviiia  benelicia  pervenire,  ut 
hinc  eos  cl  diligcrent  iidem  i£gyplii  coliabilatores,  ct 
qnod  petoliaiit  f:icile  commodarent :  nec  t;»men  Deus 
jiidicflvit  iia  illos  aliciios  fuisse  ab  injuriis  et  contri- 
liiinibiis  quas  pniiulns  Dci  pcrUilit,  ul  uec  islo  dainn» 
ferircnuir,  ([ui  plagis  illis  propicroa  qiiod  lerra;  illi 
parcobalur,  percussi  non  eraiil. 

XL.  [Ib.  XI ,  9]  Dixit  autcm  Dominus  ad  Moysen, 
Non  exaudict  vos  Pliurao,  ut  mulliplicem  signa  mea  et 
porteiila  iiiea  in  lerra  jl^gypii  :  t;inijuain  opus  fueril 
ejus  iiiobcdieiilia,  iit  sigiia  illa  inultiplicarenlur,  quo; 
utiliter  ricbanl  ad  tcrrendum  populum  Dci,  alque  ipsa 
discrclionead  piolatcin  inForinandiiin.  Scd  hoc  Dcifuil, 
maliiia  cordis  illius  beiie  utcnlis;  noii  1'liaraoiiis,  Dci 
palicnlia  m;ilc  abuloiilis. 

XLI.  [Ib.  xii,  10,  46.]  Qiia;  nutein  superiivcrint  ab  eo 
in  mane,  igne  concreinabitis.  Quxri  polcst,  quomodo 
aliqiiid  snpcrabit,  ciim  hoc  pr.Tmonili  fuerint,  ut  si 
domusnon  b;ibni'rilcoiisuincndo  pccori  idoneam  inul- 
tilndinem,  vicini  assiiinaiiiur.  S<?d  inlelligiiur  quoniam 
dictum  est,  Us  non  conleretis  ab  eo,  rcmansura  uliqnc 
fuisse  ossa,  qua;  igne  creniarenlur. 

XLII.  [Ib.  XII,  5.]  Agnusperfcclus,  masciilits,  aniri- 
culus  cril  vobis.  Muvcre  polest  isla  locutio,  qu:isi  agnus 
possit  osse  non  inasculus,  nescicnicm  qua  neccssitate 
ita  sii  translatiiin.  Ovis  enim  transfeiTi  debuit,  quia 
gr:ccus  ;rfieaTov  habet;  sed  ^pieKTisv  in  griEca  liiigu:» 
gcneris  neulri  esi,  et  po<ueruiit  qna;  sequunlur  oniiiia 
convenire,  taiiquam  si  diceret,  Pecns  pcrfectum,  nia- 
sculuni,  aniiiculum  erit  vobis.  Potuitciiim  laiiiic  dici, 
masculnm  pecus,  quumodo  dicuntur  mascula  thura, 
genere  neutro  :  ovis  aiitein  masculus  dici  non  posscl, 
quia  fciniiiini  gciieris  est  ovis.  Ileni  o\is  mascula  si 
dicereuir,  essel  absurdius.  Pecus  vero  si  ponerclur, 
etiam  aliud  intelligcretur;  nec  scrvarctur  sacrameu- 
liim,  qiiod  cum  Scriptura  de  ove  loqu^ilur,  posl  dicil, 
ab  aijitis  et  lia'dis  accipietis  illud.  Qiia  iii  rc  Christus  si- 
giiificari  iiicriio  accipitur.  Qiiid  enim  opus  cral  ove  n 
velagnnm  ab  agiiiset  hxdis  .accipicndiimmoncri,  nisi 
ille  ligur.':rctiir,  cujiis  caro  non  solum  cx  justis,  ve- 
rum  cliain  c\  poccalDribns  propagata  cst?  Quanqiiain 
coneniiir  Jud:i'i  ciiaiii  h.cdnin  iniolligere  accipicndum 
ad  celcbrandum  Pasclia,  ct  hoc  csse  dictuni  pulant.aft 

(fl)  In  i^KCo,  pura  gcitoiios  kai  suskenou  iiulis. 


M9  I.IDER  SECUNnUS, 

'.  aattis  et  limdh  accipcre,  ianf|uani.  diccret,  vcl  ab  agnis 
agnum,  vel  ab  ba'dis  baiduni,  si  illud  desil,  siinii  opor- 
lere :  apparel  tameri  in  Cbristo  rebus  impleiis  quid  illo 
prarceplo  fuerit  Hguralum. 

XLIII.  [Ib.  XII,  14.]  Quod  scriptum  esl,  El  facieiis 
diem  Imnc  in  progenies  vestras  legiiimum  lelermim  vel 
Klermlem,  quod  grxce  dicilur  aiwvtov,  non  sic  acci- 
piendum  est ,  lanquam  |  ossil  islorum  prseiereunlium 
dies  esse  ullus  xtcrnus  ;  scd  illud  aitcrnum  est,  quod 
iste  sigiiilicat  dies  :  volut  cum  dicimus  ipsum  Dcuiii 
xtcrnum  ,  non  uiique  islas  diias  syllab.is  sctcrnas 
dicinius,  sed  quod  sigiiificant.  Quanquam  diligenler 
scr4itandum  sii  qiiomodo  appellare  Scripliira  soleat 
xteriium ,  ne  forle  ita  di.\erit  solcniiiiier  a;ternum , 
qiieni  nefas  liabeant  prajtermiitcrc ,  aul  sua  spoiite 
miitare.  Aliud  cst  eiiiin  quod  pr^ccipilur  quoustiue 
fiat,  sicut  pia;ccptuni  est  utseplies  muros  Jcricho  cir- 
cuniiret  arca  (Josue  vi,  3,  4) :  aliud,  cum  prxcipilur 
sic  observari  aliquid  ,  ut  nullus  tcrminus  prxliniatur 
obscrvationis ,  sive  qiiolidie  ,  sive  per  menses,  sive 
per  annos  solemnitcr,  sive  per  mtiUorum  vel  aliquo- 
rum  annorum  cerla  iniervalla.  Aut  ergo  sicappellavit 
sDternum,  quod  non  sua  sponle  audeant  desinere  ce- 
lebrare;  aut ,  sicut  dixi,  ut  noii  ipsa  signa  reruni , 
sed  res  qua;  lis  signilicantur  oeternae  iiilelligantur. 

XLIV.  [Ib.  XII,  30.]  Et  factiis  est  clninor  magniis  in 
terra  ^gtjpli.  Non  emm  cral  domus  in  qua  non  eral  in 
ea  moriuus.  Nonne  potuit  esse  aliqua  domus  qux  pri- 
mogenitum  non  baberei?  Cuni  ergo  primogeniti  tau- 
tummodo  niorcrcntur,  quomodo  nulla  erat  qua;  non 
liaberet  niortuuni  ?  An  et  hoc  divinitus  pra;scientia 
Dei  fuerat  procuraium,  ut  inomnihus  omnino  esscnt 
domibus  primogeniti,  in  quibus  pcrcuterenlur  .Egypiii? 
Ab  bac  saiie  plaga  non  pulandi  sunt  immuncs  fuisse 
A^gyptii  qui  babilabant  in  terra  Gessen ;  hominiim 
quippe  erat ,  vel  aninialium  ,  non  lerra;  :  id  esl ,  lio- 
mines  et  aninialia  priuiogcnita  moriebantur  occiilto  et 
nngelico  pcrcussu  ,  non  aliquid  in  terra  vel  iii  coelo 
facium  erat,  sicutraiia,  vcllocusla,  vcl  lcnebia; , 
unde  qui  babilabanl,  affligcrenlur.  A  lalihus  eiiim 
plagis  cum  tcrra  Gesscii  fuissct  alieiia,  procul  duhio 
pervenicbat  bene(icium  ad  eos  iEgyplios  qui  iii  eadem 
terra  cum  Ilebrx-is  morabantur  :  hac  vcro  primogo- 
niti  eorum  oinnes  percussi  sunt. 

XLY.  [Ih.  xii ,  5.J,  50.]  Fitii  autem  Israel  fecerunt 
liculi  prwceperul  illis  Mugses,  el  pelieriml  ab  /Eggpiiis 
vasa  auieu  et  argentea  ct  veslem ;  et  Dominus  dedil  gra- 
liam  populo  suo  coram  Aigypliis ,  et  commodnverunt 
illis ,  et  proedati  suntJEgyplios.  Jani  lioc  (aclum  fuerat 
aiitc  inortes  pi  imogeiiiiorum  iEgypiiorum ;  scd  nuiic 
per  rccapitulationem  repeiitur.  Nam  narratum  est 
quando  facium  est.  Modo  enim  licri  quoniodo  posset, 
ut  iii  lanlo  luclu  ex  morlibus  siioriim  accomnioilarent 
ista  filiis  Israel?  Nisi  forlequis  dicat  cliam  isla  pla;;a 
non  fuisse  percussos  .^gypiios  qui  cuiii  llebrxis  in- 
liabilabant  terram  Gessen. 

XI.VI.  [Ih.  XII,  22.]  Quiil  est  qiiod  ;,it ,  Accipietis 
aulem  fasciculum  hyssopi ,  el  tiiigentes  ei  sanguine  qui 
ett  juxta  ostium ,   liiiielis  super  imen  el  super  nmbos 


(11« 

postes?  Quariiui  cnim  quem  sangiiinem  dicat  juxia 
oslium ,  ciim  illius  agiii  ulique  velit  inlclligi  sangui- 
nein  ,  ciijus  immolalione  fil  Pascba.  An  co  modo  con 
sequcnler  pra;eipit,  qu.imvis  lioc  lacuerit,  ut  ideni 
agiiusjiivia  oslium  occidatur?  Aii,  quod  estcredibi- 
lius ,  idco  dixil  ex  sanguine  qiii  est  juxla  oslium  ,  quia 
ulique  ille  qui  liniturus  est  superlimen  et  postcs,  vas 
ipsum  in  quo  sanguinem  excepit ,  juxla  osiium  posi- 
turus  est ,  ut  ad  manum  habeat  qiiando  lingit? 

XLVII.  [Ih. xn,  57,  40.]  Suslulciuiit  nuttm  filii  Israel 
de  Ramesse  in  Socchoth ,  m  sexccnla  millia  pcdilum 
viri ,  pra:ler  instructum ,  vel  ccnsum ;  si  islo  modo  po- 
lest  recle  interprelari  quod  gra-cus  habet  im,„cu^v , 
qiio  verbo  non  solum  niobilia ,  vcrum  eliam  movcnlia 
signilicari  indicat  Scriptura ,  ubi  Judas  loqueiis  ad 
palrcm  suum  dicit  :  Mille  puerum  mecum ,  et  surgen- 
les  ibimus  ut  vivamtts ,  el  non  muriamur  el  nos ,  et  tu  , 
el  subslantia  nostra  (Gen.  xliii,  8).  Ibi  cnim  gra;cus 
a.7ior:y.t\jri-i  habct ,  ubi  substanliam  bilinus  inlcrprelaliis 
est;  quod  aliquando  censum  iiilerprclanlur  noslri : 
sicut  nuiic  insliuctum  dicere  voliiinius,  dum  tameii  eo 
nomine  et  bominesetjumenla  vclnmiiia  pccora  inlel- 
liganlur.  Ubi  eliam  ulrum  el  uxores  possint  inlelligi , 
nescio.  Sexcenla  lamcn  niillia  pcdiliim  tum  Scriplura 
commeiiiorel,  addens  et  dicens  ,  Exceplo  iiislruclu  , 
vel  censu  ,  vcl  substanlia  ,  vel  si  quo  alio  verho  melius 
inierprelatur  aitcijzeuvi,  maiiifesium  cstei  homiiies  si- 
gnificatos ,  sive  in  servis  ,  sive  in  miilierihus ,  sive  iii 
his  a;latibus  qiia;  mililia;  non  esscnt  idonca;,  ut  sex- 
ceiila  millia  pediium  in  eis  solis  intelligamus  ,  qui 
possenl  militari  agmine  armari. 

Qua;ri  autem  solet  ulrum  ad  tantiim  numcrum  llc- 
bra;i  pervcnire  potuerint  per  eos  annos  in  iCgypio, 
qtios  osiendere  consideratus  in  Scripluris  niinierus 
polest :  qui  priinum  aiini  qnol  fuerint  non  parva  qua> 
stio  est.  Dicil  enim  Dcus  ad  Ahrabam  cum  factum  es- 
set  illud  sacrificium  de  vacca  ii  ima  ,  el  capra ,  el 
ariete,  et  turture,  et  columba  ,  aniequam  non  soluiii 
Isaac,  sed  ncc  Ismael  quidcin  nalus  esset:  Sciendo 
scias  ",  qida  percgrinum  erit  semen  Imim  in  tcrra  non 
propria;  ct  in  seivilulem  redigeiit  eos ,  et  nocebunt 
iltis  qmdiingentos  annos  {Cen.  xv,  13).  Si  ergo  qua- 
diiiigentos  annos  sic  acceperimus ,  ut  in  servituie  sub 
jEgypliis  inlelligantur ,  iion  parvum  spalium  teni- 
porisftiit,  qiio  ita  populus  mulii|)lic.iretiir.  Scd  tot 
annos  noii  luisse,  aperlissimo  iiidicio  Scriptura  le- 
siatur. 

Quidam  enim  putant  quadringenlos  triginti  annos 
accipi  debeie,  ex  quo  Jacob  inlravit  in  iEgyptum, 
donec  inde  populus  per  Moyscii  liberatus  esi ,  quo- 
niam  in  Exodn  scriplum  est  :  Incolalus  autem  filioruni 
Israel,  qiiem  incoluerutit  in  tcrra  Aigypti  et  in  terra 
Channan,  ipsi  ct  palres  eorum,  anni  quadringenli  Iri- 
giiiu.  Serviliilis  aulem  eoiuni  volunt  esse  aiiiios  (|ii;t- 
driiiyeiiios  ;  propiirea  qiiod  scripium  est  in  GiMicsi  : 
Sciendo  scins  ,  quia  pcrcgrinum  erit  semen  luum  in 
lcrra  non  sua ;  el  in  servilulem  redigent  eos,  et  nucc' 


'  sic  Mss.  boc  loco  :  at  iaferius  conslantcr  liaheni,  Ywn 
do  scies. 


QU.-ESTIONIJM  S.  AUGUSTIM  IN  IIEPT.\TEUCIIUM 


6(1 

bmil  rlli!:  quadriiigeiitos  nmios.  Scil  qiioniaiii  seiviuilis 
aiMii  posl  iiioiU'iii  Jo.sopli  cc'iiii>ulaiilur(illo  ciiiiii  vivo, 
noii  suluui  ilii  iion  scr\i.Tiiiil,  veiuin  cliam  rcgna- 
verunl),  iioii  csl  queinailiiuKluni  coinpnlcnlur  qiia- 
driiigeiili  iriginla  in  /Egyplo.  Ingressusesl  cnim  J.icob 
aniio  lilii  siii  Irigesinio  ct  iiono  :  quoniam  triginta  an- 
iioruni  crat  Josepli,  cuiii  apparuil  in  coiispeclu  Plia- 
raonis  {Gcn.  xli,  4C),  cl  regiiare  ca'pitsub  illo;  trans- 
aclis  atilein  se|ilem  aiinis  iiliertalis,  sccumlo  anno 
famis  ii.gressus  cst  Jaeob  in  /Egyptuin  cuin  aliis  filiis 
suis  (/(/.  XLV,  6);  ac  per  lioc  luiic  agcbai  Josepli  Iri- 
giula  el  novcm  annos ,  qni  iiiiplclis  vit;e  siia;  annis 
cenlum  el  deceni ,  mortuiis  esl  (Id.  l,  22,  25):  vivit 
ergo  iii  i-Egyplo  posl  iiigressnm  ad  sc  palrissui,  scpliia- 
ginta  el  unurn  annos  ;  quos  si  delraxcrinius  aquadriii- 
geiilis  Iriginta  annis,  remancbunt  serviiulis  anni,  id 
est  posl  niorlcin  Josi  pli ,  non  qiiadriiigciili ,  sed  tre- 
eciili  ct  quinqnaginla  noveui  aniii.  Qnod  si  ex  illo  pu- 
labimus  iios  computare  debere,  ex  quo  Jnscpli  siib 
Pliaraone  regnare  coBpit ,  ul  tunc  qiiodammodo  in- 
telligaiur  iiilrasse  Isracl  in  ./Egypium  ,  quando  ibi  li- 
lius  cjiis  lanla  pntcslale  subliinatus  cst,  cliam  sic 
irecenti  (ininqiiaginla  erunt,  qnos  Tycbonins  vull 
accipi  quadriiigcnlos,  ut  a  loto  pars  iiilelligatur,  id 
esl  a  tolo  ccnteiiario  pars  quinquagenaria ,  et  probal 
liac  loqiicmli  rcgiila  solere  nti  Scriplurim  {Tyclwniiis, 
in  licgulur.  lib.  5).  Si  aulcm ,  quod  aliquanlo  pro- 
babilius  dici  polesl,  lunc  Iiabcainus  intrasse  Israel  iii 
.£gypliiin,  quaiido  illic  Josepli  esse  vcndilus  coepit, 
delracturi  sumus  adliuc  annos  iredccim  ,  ul  Irecentos 
Iriginta  scptem  aiinos  pro  quadringentis  accipianius. 
Scd  cum  Scriptura  conimenioret  Caatli  filium  Levi 
avuni  Moysi  cum  avo  suo  Jacob  intrasse  in  JEgypluin 
(Gen.  XLVi,  II);  dicatautem  eum  vixisse  aiinos  ccn- 
lum  trigiiita  {Exod.  vi,  18,  20)  («) ;  filium  vero  ejus 
patrem  Moysi  Anibram '  ceiiium  irigiiita  scplem  ;  Moy- 
scn  vero  dicat  octoginta  annorum  fuisse  cuni  de 
iEgy|ito  populum  liberavit  {Id.  vii,  7)  :  cliam  si  tunc 
genuissetCaalb  iiatrcm  Moysi,  quo  anno  morluiisest, 
illcqiioquc  Ainlirani  iillimo  vit;i;  sune  annn  genuissel 
Movscn ;  conipulali  anni  centuni  triginla  et  ceiilnm 
iriginta  seplem  et  octciginta ,  irecentos  et  qiwidra- 
ginta  septem  annos  faciuiit ,  non  quadringcnlos  iri- 
ginia.  Quod  si  quis  dicat  exlremo  anno  vitie  Josepb  ' 
natiim  essc  Caalb  lirmm  Lcvi;  septuaginla  fenneanni 
]iossunt  acccdeie  illi  sunnnx ,  quia  scpuiaginla  uniim 
annos  vixil  in  ^Cgypto  Josepb  post  ingrcssum  palris 
sui.  Quaproptcrctianisicsepluagintaanni  vit;tJosepIi 
ab  ingressu  J.icob  iii  ./Egyplnm  usquc  ad  nativilalcm 
Caalh,  si  lunc  nalus  asseratnr,  et  cenluin  Iriglnla 
aiini  ipsius  C.aalli ,  et  centuni  triginla  septem  filii 
ejus  Ambrani  patris  Moysi,  ei  ocloginla  ipsius  Moysi, 

'  In  edills,  caalh,  imram.  Al  in  Mss.  constanlcr  si;riptura 
esl  cuth,  ii?i!)rf;m.  (;ia;c..LXX  habeiit,  Mnbrum,  miKiUli, 
quivl  (iiiiilcin  sic  exslat  Gen.  Mi;  seJ  Exod.  6,  cum  gcmi- 
D)  m  L(;ilur,  Kaalh. 

'  lii  edilis,  vilw  Jucob.  Lcgcndum  cum  optiniis  Mss.,  viim 
Joseph. 

(a)  Niinc  taraen  Exod.  vi,  18,  Caalb  centum  trigmla  Ircs 
aniios  vixissc  refcrUir,  Uim  In  vulgala,  lura  apnd  l.W. 


6(2 

quadriiigcnlos  dcccm  el  scpieni  aiuijs  faciunt ,  iioa 
quadringentos  Iriginla. 

Proiiide  illa  nimirnm  compnlalio ,  qiiain  secniiis 
csl  Euscbius  in  liisloria  sua  Ciironica,  pcrspicua  vcii- 
tnte  sulinixa  cst.  .\b  illa  ciiini  proinissione  compulat 
quadringenlos  trigint;i  aiinos,  qua  vocavii  Deus  Abra- 
liam,  utexirct  de  lerra  sua  in  tcrram  Chanaan  (  Eu- 
sebius  in  Chrun.  nd  mvndi  (in.  3260  ) :  quia  et  Apo- 
slolus  cum  Abr;ili;c  laudarct  et  conimciidaret  li- 
dem ,  in  ca  promissione  qiia  Ciirislum  vult  inielligi 
proplielatiim,  id  esl  qiia  promisit  Deus  Abrah.-c  quod 
benediccrcnlur  iii  co  omnes  tribus  lerrac  ,  Hoc  autein 
dico,  iiiquit,  cjuia  teslainentim  con/irmatum  a  Deo,  po$l 
quadriiiijcntos  et  triyinla  annos  facla  Lex  non  infirmat 
adevacuiindas  promissioncs  {Galat.  iii,  17).  Ex  illa  ergo 
promissione  (|ua  vqcaiuscst  Abraliam  et  crcdidit  Deo. 
postquadringentoseitriginta  niiiiosfaciamLcgcmdicil 
Apostolus,  non  exiemporeqiioJacob  iiilnvit  iUiEgy 
pUini.  Deindc  eliam  ipsa  Scriptnra  Exodi  s;itis  boc 
significavit :  non  cniin  dixit,  Incolatus  filiorum  Israet, 
queni  incoluerunl  in  terra  jEgyplo,  anni  quadringenli 
triginla;  scd  aperte  dixit,  quem  incoluerunt  in  terrtt 
Ai^yijpto  el  in  terra  Chanaan,  ipsi  et  patres  eorum.  Ac 
pcr  lioc  manircstum  cst  computandum  esse  tempus 
eliain  Patriarcliarum  Abrali:c,  Isaac,  el  Jacob,  ex  quo 
percgrin;iri  ccepit  Abrah;im  in  lerra  Chanaan ;  id  est 
ex  illa  promissione  in  qua  ejus  Mdem  laudat  Aposto- 
lus,  usque  ad  illud  lenipus  qno  iiigrcssus  est  Israel  in 
iEgyplum.  Tolo  quippe  isio  lemporc  pcregriiiali  sunt 
patrcs  in  lerra  Chanaan ,  et  dcindc  semcn  Isracl  in 
.iEgypto ;  ac  sic  complcli  sunt  quadringenii  iriginla 
anni  a  promissioiie  usque  ad  exilum  Israel  ex  /Egy- 
pto  ,  quando  facta  csl  Lcx  in  nionie  Sina  ,  qiia;  iion 
infirnial  teslamcnium  ad  evaciiandas  promissiones. 

Septuagesimo  ergo  et  quiiito  anno  viiac  suac  Abra- 
ham  ,  sicut  Scriptura  dicit ,  cgressus  est  iii  terram 
Clianaan  (  Gen.  xii ,  4  ) ,  el  gcnuil  l.-.a.ac  cum  csscl 
annoruin  centuni  {Id.  xxi  ,  5).  Fiunl  ilaque  anni 
viginliquinquc  ex  promissione  usque  ad  naium  Isaac. 
Ilis  addunlur  omnes  anni  vita;  Isaac,  id  est  ceiitum 
octoginla  ( /(/.  XXXV,  28  ),  fiunt  ducenii  quinque  : 
tunc  erat  Jacob  aniiorum  ccnium  viginti ;  naii  sunt 
enim  scxagenario  patre  gemini,  ipse  el  Esau  {Id.  xxv, 
26) :  post  deccm  auiem  annos  iniravit  Jacob  in  jEgy- 
pium,cum esset  annorum  ccnlum  trigiiua  {Id.  xlvii,  9). 
Joscpb  aulcni  cssct  triginta  novcin.  Finiit  proinde  anni 
a  proniissiune  usqne  ad  iiigrcssum  Jacob  iii  .^gyptum, 
ducenli  quindccini.  Joscph  aulem  ab  illo  Irigesiino  et 
iioiio  aniio  a;lalis  sux,  in  qiio  cuiii  paler  iii  iEgyplo  iii- 
venit,  vixit  sepluaginia  et unum aiinos ; quiaoiimesxta- 
lis  ejiisaiiiiicciiiumdcccmfuerunt  (/(i.L,  22).Cumila- 
qucad  ducentos  quindecim  aniiosaccesserint  seplua- 
ginla  unus,  liunl  aniii  ducenti  oclogiiua  scx.  Reslant 
ceiitiimquadraginla  quatuorvcl  quinque,quibusinlcl- 
ligilur  servissc  in  iEgypio  populus  Israel  post  mortem 
Joscpli.  His  aimis  (|u;inium  niuliiplicari  polucrinl,  si 
fcciuulilas  bominis  considcrelur,  adjuvanle  illo  qiii 
eos  voluit  valde  muliiplicari,  reperilur  iion  esse  ini- 
ruin  ([iind  in  scxceiitis  inillibus  pcdilum  cgrcssus  esl 


«15 


LinER  SECUNDUS. 


6U 


popuhis  cx  JEgyplo,  cxccpto  cnolcro  aipnraiti,  ubi 
cl  5orvi!ia  cranl,  ct  sexiis  nuiliol)ris  cl  iinbcllis  a.las. 

Qiiod  er^o  dixil  Dcus  ad  .■ibiabaiii ,  Sciendo  scins  , 
quia  percgiinum  cril  semen  liium  in  terra  non  proprin ; 
el  in  servilulem  redigent  eos,  et  nocebunt  ittis  quadrin- 
gcnlos  aiinos,  iioii  sic  acci|iieiidiini  est,  taiu|uam  iii  illa 
duiissinia  sorvitute  quadriiigeiilos  annos  Dci  populus 
fueril  :  sed  quia  seriptiim  esl,  In  Isaac  vocabiliir  libi 
scmen  [Id.  xxi,  12) ;  ex  anno  nalivilalis  Isaac  usque  ad 
aniiuin  egressioiiis  ex  jEgyptocoinpulanluranni  qua- 
dringcnti  (luinque.  Cum  ergo  de  quadringcnlis  Iriginla 
delraxeris  vigiiili  quinque  qui  sunt  a  promissione  us- 
qiie  ad  natiini  Isaac,  non  miruin  esl  si  qnadiiiigciitos 
cl  quinqiie  aiinos  summa  solida  quadringentos  voluit 
appcllarc  Scriptura,  quK  solel  lcmpora  ita  luinciipaic, 
ul  quod  de  5umma  perfcctioris  numeri  paululum  ex- 
crcscii  aut  infia  csi ,  non  computelur.  Non  itaque 
Haod  ail,  In  servilulem  redigent  eos,  et  noccbunt  iltis  , 
ad quadiingeiitos  aiiuos  refcrendum  est,  laiiquam  per 
tot  aiinos  cos  habuerint  in  servitate ;  scd  refcrendi 
suiit  quadrlngciiti  aniii  ad  id  quod  dictum  est,  Pere- 
grinum  crit  semen  tuum  in  tcrra  non  propria :  fpiia  sive 
iii  tcrra  Clianaan  ,  sive  lii  ^gypto ,  peregrinniii  erat 
illud  semeii,  antcquain  liicreditalem  sumcrent  lcrrain 
ex  proiiiissionc  Dci ;  quod  faciuni  est  posteaqiiam  ex 
/Egyplo  liber.ili  sunt  :  ut  hypcrbalon  bic  inteiligalur, 
€1  ordo  vci  boi  uin  sit,  Scicndo  scias,  quia  peregrimim 
eiilsemcn  tuum  in  terra  non  propria  quadringentis  an- 
tiis;  illiid  aiilcni  inlerposilum  intelligalur,  Elinservi- 
liitein  redigent  eos,  et  nocebunl  ilHs;  ita  ut  ad  qu  idriii- 
geiilos  annos  isia  iiiterposiiio  iion  pertineat.  In  cx- 
trenia  cniiii  parle  aiinorum  summx  hujus,  hoc  est , 
posl  inoriem  Josepli,  factum  esl  ut  in  iEgypto  popu- 
liis  Dei  durain  perageret  scrvitulem. 

XLVIU.  [Ib.xiii,  9.]  Quid  esl  quod  ait,  cum  de  Pa- 
sclia  prxcipcret,  Erit  tibi  iii  signum  super  manitm 
luam?  an  iiitclligitur  super  opera  lua ,  id  est,  quod 
pra'ferre  deboas  operibus  tiiis?  Pcrtinet  enim  Pascha 
propieroccisionem  ovisad  fidemChrisii,  ct  sangiiiiiem 
quo  redempti  sumus.  II.tc  autom  lides  operibus  proe- 
ponenda  est ,  ut  sit  quodamniodo  super  nianum  ,  ad- 
versus  illos  qui  in  operibus  Legis  gloriabantur  :  de 
qua  re  Apostolus  loquiiur,  et  mulium  aglt';  qiii  fi- 
dem  operibus  sic  viilt  anicpoiii,  ut  ex  ilhi  peiideant 
operabona,  alque  ab  ea  prajvenianlur,  noii  ut  ipsa  ve- 
lutmcritis  bonorum  operuin  relribui  videalur  {Galat. 
III,  et  Ilebr.  xi).  llla  eniin  ad  gratiam  perlinet :  siau- 
lem  graiia,  jam  }ion  ex  operibus;  atioquin  gralia  jain 
non  esl  gralia  [Rom.  xi,  6). 

XLIX.  [Ib.  XIII,  17.]  Cuin  aulcm  diinisit  Pharao  po- 
pitlum ,  non  dcduxit  cos  Dcus  viam '  terrw  Pliitistiim, 
ijuia  prope  erat.  Dixit  enim  Deus ,  Nequando  pinniteat 
popiilum  cum  viderit  prwtium,  et  revcrtatur  in  Mijij- 

«  s:  Jlss.  Ai  prius  oxcusi,  et  nidlum  ail  posse  Deo  pl.iccre 
sinefide,  qui,  elc.  raulociiio  i  ost  Am.  Er.  el  Lov.  fiosuoraiil, 
pertmenl ,  pro  pertinet,  quod  |,rofeclo  ridem  spectal,  debuil- 
<iue  r  er  uos  rcstitui  aucloi  iute  Mss.  quibus  conseQlit  etli- 
llo  r.alisponensis. 

^  Kdili,  pcr  viam.  Abosi,  per,  a  Mss.  et  a  gr:ec.  LX\. 
Vox  Aiii.  !.r.  el  lx)v.,  q::tB  prope  erat.  At  Mss.  et  Rat.,  q.x! ; 
iuxw  L.\X,  huti  cggits  en. 


pliiin.  !lic  ostenditur  omnla  ficri  deberc ' ,  qua;  con- 
silio  recle  fiori  possiinl,  ad  devitanda  quse  advcrsa 
suiit,  eliain  ciim  Deus  aperlissiine  adjutor  cst. 

L.  [Ib.  XIII,  18.]  Qiiinla  aulem  progenie  ascenderunt 
plii  Israet  de  terra  jEgypti.  Utruin  progeiiiein  iii  ceii- 
tnm  annis  vult  compulari,  et  ideo  quinta  progenic, 
quia  pobt  quadringentos  trigiiila  aiinos?  aii  pcr  homi- 
num  geiieraliones  boc  polius  intolligciidum  esl,  ab 
ipso  Jacob  qui  inlravit  in  iEgyptum ,  usque  ad  Moy- 
scn  qiii  cum  populo  egressusest?Jacob  eiiim  primiis, 
secundus  Levi,  leriius  Caath,  quartus  Ambrain,  quiii- 
tus  Moyses  invenilur.  Has  aulem  dicit  progenies  laii- 
iius  iiUerpres,  quas  vevsa;  Gra;ci  vocanl,  qua;  in  Evan- 
gelio  generationes  appellantur,  nec  nuincrantur  nisi 
pcr  successioncs  hominum ,  noii  pcr  numcrura  an- 
norum. 

LI.  [Ib.  XIV,  13.]  Dixil  aulcm  Moyses  :  Confidile,  ei 
sUile"-,  et  vidcle  salutein  quce  est  a  Doiiiiiio,  qunm  faciel 
vobis  liodie.  Sicut  enim  vidistis  jEgijplios  liodie ,  non 
appoiielis  amplius  videre  eos  in  cElernum  tempus.  Quo- 
niodo  accipienda  sunl  hxc  verba,  cum  vidcrint  poslea 
Israelils!  ./Egyplios?  An  quia  isli  qui  tunc  videbant , 
non  eos  ullerius  viderunt;  quia  et  illl  sunt  mortui  qiii 
consequcbantur,  et  isti  omncs  qiiisque  die  niortis 
su;e?  nam  poslcri  eoruin  vidcrunt  posleros  illorum. 
An,  Non  eos  videbiiis  sicut  hodie,  iutelligenduni  est, 
nonsicut  liodie  persequenleset  ininiicos,  et  tanlo  post 
vos  agmiiie  venientes;  ut  omnino  iiuUa  sil  qujostio  , 
iiec  de  Kterno  lcmpore  quod  hic  posuit ;  qiiia  elsi  \i- 
debunt  se  uirique  leiiipore  resurreciionis,  non  sic  uti- 
quc  videbunt  ut  Iiodie? 

LII.  [Ib.  XIV,  IS.]  Quid  esl  qiiod  dixit  Dominus  ad 
Moyseii  ,  Qiiid  tu  ctumas  ad  me  7  cum  Scriptura  non 
dixerit  aliquid  de  Moysi  vocibus ,  nec  eura  orantem 
commemoraverit;  nisi  quia  inielligi  voluit,  hoc  eum 
egisse  vocis  sileniio,  ut  corde  clamaret. 

LIII.  [Ib.  XIV,  16].  Ettii  eleva  virgam  luam,  el  ex- 
tende  manum  tuam  super  mare.  Ha;c  cst  illa  virga ,  in 
qua  fiebant  mirabilia,  quae  modo  dicitur  csse  Moysi  : 
lunc  autem  fratris  ejus  fuisse  dicebatur,  quando  pcr 
illam  ipse  opcrabatur. 

LIV.  [lu  XV,  12.]  Extendisti  dexteram  tuam^,  irans- 
voravit  eos  terra.  Terram  pro  aqua  non  niirum  est 
posilam.  Tota  qiiippe  pars  isia  exlrema  vcl  infima 
niiindi,  lerr.T;  nomine  censetur;  secundum  id  qiiod 
saspe  dicitur,  Deus  qui  fecit  coelum  et  terram  :  et  il- 
lius  psalini  distributione  commemoraiis  coeleslibus , 
Laudate,  inquit,  Dominum  de  terra ;  et  ca  cxsequilur 
in  laude ,  qua;  eliam  ad   aquas   pertineant  {  Psal. 

CXLVIII,  7). 

LY.  [Ib.xv,  10, 8.]  Misisti  Spiritum  tuuin,  et  cooperuit 
eos  mare.  Ecce  jam  quinto  comnien.oratur  Spiritiis 
Dei,  ut  in  hoc  numcro  accipiamus  el  quod  dicluni  esl, 

'  Lov.,  fieri  debere  consilio,  qiirc  consilio,  etc.  Aliae  edilio- 
nes  ot  nicliorisnotee  Jlss.  nou  lialieul,  coiailio,  nisi  in  poste- 
riori  loco. 

*  valicani  Mss.,  confiditc,  stute  :  oniisso,  ct,  quod  etiara 
a  gricco  aliosl. 

''  I  rlili,  rrianiim  tiiam.  ^'ss.,  dextcram  tunm ;  juxla  LX.x, 
ten  de.riim  sou  :  noque  anlc  transroravit,  liabelur  [  ailieida, 
et,  qu:e  addita  luit  lu  exciisis. 


QU/ESTIONLM  S.  ALGLSTIM  !N  lltPTATF.UCinJM 


e'i5 

Diyiliit  Dci  es'  hoc  {Exod.  viii,  19).  Piiiiio,  ubl  Scri- 
pluiii  cst,  Spiritus  Dci  supcrfcrebatur  supercujuas  {Gen. 
I,  2)  :  secumlo,  ul>i  diciuir,  Non  perniancbit  in  islis 
liominibus  Spiritiis  nu-us,  qiwniiiin  canus  suiil'  {Id.  vi, 
5)  :  loiiio,  ubi  l'bar:w  dicit  aii  Joscpb,  Qiwniain  Spi- 
rilut  D.i  est  in  te  (Id.  xu,  38)  :  i]imM,  ubi  incaiila- 
lorcs.Egyplioruin  dicuiil,  Digilus  Dii  est  lioc  :  quiiilo, 
in  lidC  caiiliio,  Mimii  Spirituin  lunm,  et  cooperiiit  eos 
mnrc.  Meinincriiiiusaulciii  Spiriluiii  Dei  noii  Sdliini  ad 
iiciielicia,  vcruin  eliani  ad  vindictam  coinincmorari. 
Nam  quid  aliud  cli.iin  supradixit,  Per  Spirilum  ira: 
tiuc  dirisa  est  aqua?  Iste  ilaque  Spiritus  Dci  in  iEgy- 
plios,  Spiritiis  ir;c  ejiis  fuil',  qmbus  nociiit  aqiiarum 
divisio,  ut  inlrantcs  possciit  nqu:s  redcunlilms  obrui: 
filiis  vero  Isracl  qiiibus  profuii  qiiod  aqua  divisa  est, 
noii  fuil  ille  Spiiiius  ir;c  Dei.  Lliide  sigiiilic:iliir  pro- 
pter  diversas  opcrationcs  et  cffccius  Spiriiiim  Dci  dis- 
siinililer  appellaii ,  cuin  sit  iiniis  atque  idoni  illc  dun- 
taxal,  qui  cliani  S|)iritus  sanctiis  iii  unilaic  Tiinila:is 
nccipitiir.  Proinde  non  arbitror  aliuni  qiiain  ciinKlciii 
signilicari,  ubi  dicit  Aposloliis,  iVoii  cnini  accrpislis 
Spirituin  scrvitutis  ileriwi  in  timore^ ;  sed  accepistis  Spi- 
ritum  adopiionis  in  qua  clamiiinus,  Abba,  Pulcr  (  Rom. 
Yiii,  15)  :  quia  eodem  Spiritu  Dei ,  id  est,  digito  Dci, 
quo  Lex  iii  labulis  lapideis  conscripta  cA  {Exod.  xxxi, 
18),  liinor  incussus  est  cis  qui  gratiain  nondum  intcl- 
ligcbant,  utde  sua  infirmitate  atque  peccalis  per  Le- 
gciii  convincercntur,  cl  Lex  illis  fierel  pacdagngus  ,  a 
(pio  pcrduccrcniur  ad  graliam  quoe  cst  in  lidc  Jesu 
Cbristi  {Galat.  ni,  22-20).  De  boc  auiem  Spirilii  ad- 
oplionis  ct  gratiic,  id  est  de  boc  opere  Spirilus  Dei, 
qiio  iiiipcrtitur  grati:i  et  regeiieralio  iii  vitam  a;ier- 
iiam,  dicitnr,  Sfiriliis  aulem  vivificiil;  cum  supra  dice- 
retiir  Littcra  occidii  (11  Cor.  iu,  C),  id  cst,  Lex  con- 
scripia,  tantunimodo  jubcns,  sine  adjuiorio  gralia;  *. 

LVI.  [Ib.  XV,  23,  2i.]  Vcnerunl  autem  in  Merrn,  el 
iion  poteranl  bibere  de  Meira  ';  anuira  eniin  ernt.  Si 
pioplcrbocappellalum  cst  luuncn  loci  cjiis  aniariludo, 
quia  non  poluerunt  ibi  aqiiam  bibere,  quod  aniara  es- 
set  (Merra  enim  inlerprclatur  Amaritudo) ;  quomodo 
venerunl  iii  Merra,  nisi  quia  eo  nomine  locuni  Scri- 
pliira  apiiellavit,  i;i  qucm  veiierunt,  qiio  jam  ;ippclla- 
Latur  cum  ha;c  scribebantur  ?  1'ostcrius  eiiiiii  uii<iiic 
scripia  sunt,  quam  illa  coniigcrunl. 

LVIl.  [Ib.  XV,  25.]  Et  ostendil  ei  Doininus  lignum,  et 
misit  illud  in  aqiiam,  el  facta  est  aqua  diilcis.  Gcnus 
ligni  erat  islam  Iiabeiis  vim  ,  an  quolibet  ligiio  id  fa- 
cere  pnlerat  Dcus,  qiii  laiita  miraliilia  faciebat?  llnc 
taiiien  \idctur  sigiiificare  quod  dictum  cst,  ostcndit  d, 

'  Ani  F.r  ct  \o\.,  quoniam  caro  siini.  At  edilio  r.alisponcn- 
sls,  sulii-agantibus  iioslrisNlss.,  carnes;  piuruli  imniero,  iit 
esl  iii  grx^co  l.X.V. 

>  pliTinue  ^'85.,  Iste  iKiqiie  Spiritm  Tm  vi  .1  gijpttos  : 
nam  spirUus  ira:  ejus  qiiibus  noci.it.  Lbi  adJilur,  nam ;  ct 
oiiiillilur,  fiiit. 

'  ^Ks.  o|iliinai  noljc,  tii  tiinorem ;  juxla  graec, m p/io6on ; 
t]ux  ctiaiii  lei tio  eral  \ ult;ala;  versionis  in  aiiliquis  Coi- 
bcicHsibus  Blbliis. 

'  Mss.  aliquol,  Lci  conscriptii  larUiimnwdo ,  stne  adju- 
lorio  gratiee. 

'  1  Jiti,  bibere  aauam  de  .Vcsra.  Al  Mss., bibcce dc .Vena. 
Sic  etiaiii  LX\. 


Ci6 

lanquam  talc  jam  ligiium  csscl,  quo  posscl  hoc  ricri  : 
iiisi  forte  locus  erat  ubi  ligiia  omiiiuo  non  invcniebai^ 
liir,  ut  Iioc  ipsiini  essct  divini  adjulorii,  qiiod  ci  li- 
gnum  Domiiius  ostendit,  ubi  iiulluin  enit,  et  per  li- 
gnum  aquas  dulces  fccit,  pra;figurans  gluriam  et  gra> 
liam  crucis  :  sed  in  tali  ctiaiii  natiira  ligni,  (|uis  iiisi 
creator  ct  demoiislralor  laiidandus  est? 

LVIII.  [Ib.  XVI,  ■!.]  Dixil  aiilein  Dominus  ad  Moysen, 
Ecce  ego  pluuni  vubis  paiics  de  cwlo  :  et  exiet  poputus 
et  coUiget  iinius  diei  in  dicin,  ul  tentem  illos  si  ainbula- 
bunt  '  in  tege  incu,  an  non.  Tenlatio  ista  probatio  esl, 
iioii  ad  peccatiim  scductio  :  nec  ideo  probaiio  ul  Deus 
novcrit,  scd  ut  ipsos  *  ipsis  boraiiiibus  oslcndal,  quo 
bumilidrcs  fiaiit  nd  |icleiiduiii  adjutdriuni  et  agiiosceii- 
dam  Dci  gratiam. 

LIX.  [Ib.  XVI,  8.]  .Moyscs  ct  Aaron  dicunt  ad  popii- 
luni  inter  ca;lcra  :  Propter  quod  exaudivil  Doniiniis 
miirmuriitionem  veslram ,  quum  vos  murmuralis  adver- 
sum  nos.  Xos  aulem  quid  suinus?  ISon  enim  adversum 
nos  miirmur  veslrum  est ,  sed  adversus  Veiiin.  Non  cx 
boc  lanlum  sc  valcrc  voluerunt  qnantum  Dcus  :  dixe- 
ruiit  enim ,  Qiiid  sumus  nos?  ut  illi  adversus  illum  sc 
scirciit  miirmurasse,  ipii  istos  iiiiseral,  et  qui  pcr  istos 
operabatur.  Nec  lalis  illa  cst  sententia,  ubi  1'etrus 
dicit  .\naiii;c  :  Ausns  es  mciitiri  Spirilui  sancto?  noii 
lioiiiinibiis  mentitus  es,  scd  Dco  {Ael  v,  3,  i).  Noii 
ciiim  iiil ,  .\usus  cs  incntiri  niibi?  non  niibi  mentiliis 
es,  sed  Deo  :  quod  si  dixisset,  simile  fuisset.  Neqiie 
ila  dixit,  Ausiis  es  mciitiri  Spiriliii  s;incto?  iioii  Spiri- 
lui  sancto  meBtitiis  es,  sed  Deo  :  ita  eiiiin  loqiicns, 
negarct  DcumcsscSpiriluiii  sanctuin.  Nunc  vcro  ciini 
dixissct,  Amus  cs  miviiiii  Spiritiii  sancto?  cuni  ille  se 
putaret  Iioiiiinibusfuissc  mciilituni,ipscSpiriiiim  san- 
ctum  Dcuin  csse  nicnalravit  sidijungciis,  Xon  Miiiini- 
bus  mentilus  cs,  scd  Deo. 

LX.  [Ib.  XVI,  12.]  Dcus  mandat  per  Moyscii  pnpulo, 
Ad  vespeiam  cdetis  carncs,  et  maiie  rcplebiinini  panibus. 
Ecce  non  pro  omni  alimento  paiics  nomiiiaiitur.  Nain 
isto  nomine  et  carncs  complectcrentur ,  quia  et  ips.Te 
alimenia  sunl :  nec  lamen  panes  eos  modo  dicit ,  qiii 
fiiinl  cx  frunientis;  ipsos  enim  proprie  panes  appel- 
lare  consuevimus  :  manna  aulem  panuin  nomine  ap- 
pcllai.  Non  autcm  vacat  quod  dicitad  vespcrain  carnes 
et  niane  panesse  daturuin.  Tale  quippe  aliquid  ctiain 
in  Elia  signiUcaiuin  cst,  cum  ciarnncnia  corvusaffer- 
rct  (III  Reg.  xvii,  G).  An  forlc  carnibus  ad  vcsperani 
et  mane  panibus  illc  signilicatnr,  qui  Iraditus  est  pro- 
pter  dclicia  iiuslra,  ct  rcsurrexit  proptcr  juslificatioiiem 
nostrani  {Rom.  iv,2o)?  Ad  vcspcraiii  quippe  morluus 
exiiifirmitatesepultus  est,  mane  autem  apparuit  disci- 
pulis,  qui  lesurrexcrat  iii  virliilc 

LXI.  [Ib.  XVI,  33. 1  Et  di.cil  Moyscs  ad  Aaron,  Accipt 
vas  aurcum  unum,  el  mitte  ittud  ptenum  gomor  manna, 
el  rcponcs  illud  ante  Deum,  ut  scrvetur  in  progeniet, 
queinadiiiodum  prwcepit  Doininus.  Quwri  potesl ,  ul.'i 
Aaioii  poiicrci  anie  Deuni,  qiiando  nec  ullum  simiila- 

'  In  cdilis,  $i  amlndent.  In  Mss.,  si  ambulabunt.  Apud  tAX, 
ei  iK-rciisontai.  .         .    . 

'  Kdjii,  sed  ut  ipse  ipsis.  Mclius  vss.,  tpsos  ipsa 


CJ7  LIDER 

crum  fuii,  nccarca  tesiameiUi  jam  fiioral  iiisiiluia.  An 
forie  ideo  ile  fuiuro  dixit,  repones ,  ul  iiilelligerciur 
lunc  ante  Dcum  posse  reponi,  quando  fulura  erat  arca? 
on  polius,  anie  Deum,  dicium  esi  quod  fil  ipsa  dcvo- 
lione  offerendi ,  in  quocumque  loco  poneretur?  ubi 
cninr  jiOn  est  Deus?  Scd  illud  quod  adjungil,  Et  repo- 
iuit  Aaron  ante  leslimonium  ad  reiervandum,  priorcin 
iiiagis  sensum  asseril.  IIoc  cnim  miido  Seripiura  dixit 
per  prolepsim,  (juod  pnslca  faclumest,cuni  csse  coeiiit 
labernaculum  lesumoiiii. 

LXII.  [Ib.  XVI,  55.]  Fitii  aulem  Israel  ederunt  maima 
amiis  quadraginla,  quoadusque  venirent  in  lerram  quw 
inliabitalur.  Manna  ederunl  quoadusque  venirenl  in  par- 
lem  Plianicis.  Significavit  Scripiura  per  prolepsim,  id 
est,  lioc  loco  commemoraiido  quod  etiam  poslea  fa- 
ctum  est,  non  edisse  filios  Isracl  in  cremo  iiisi  manna. 
lloc  cst  enim  quod  ait,  usque  ad  terram  quce  inhabila- 
<ur,  id  esi,  qiiac  jam  non  est  crcmiis  :  non  quia  conlinuo 
ut  veneruiit  ad  terram  liabitabilcin  destiterunl  vesci 
maiina,  scd  quia  non  anle.  Trajectn  enim  Jordane  si- 
gnilicatiir  manna  cessasse,  ubi  pancs  terri;  manduca- 
veriint :  quando  ergo  ingressi  siini  liabitabilem  terrain, 
.intei|uam  transirenl  Jordanem,  vel  tanlura  roanna 
vesci,  vcl  utroque  cibo  potuerunt;  hoc  quippe  intel- 
ligi  potcsl,  quando  cessasse  nianna  non  dicit.ir  nisi 
Jordane  trajccto.  Cur  autem  in  illa  eremi  inopia  etlam 
earnes  dcsideraveriiit ,  quaiido  de  JEgyulo  cum  suis 
valde  multis  pecoribus  exierunt,  magna  qua;stio  est. 
Nisi  forte  dicatur,  cum  per  eremum  pascua  tanta  noii 
essent,  et  ex  eo  minor  futura  viderelur  fecunditas 
pecorum,  pepercissc  illos  pecoribus,  ne  omnibus  de- 
Ucienlibus,  etiam  sacrificiis  necessaria  defuisscnt,  vcl 
si  quid  aliud  dici  poiest,  unde  quxsiio  ista  solvatur. 
Coiigruentius  tamen  creditur  non  eos  carnes  desidc- 
rassc,  quas  de  pecoribus  liabere  poieiant;  sed  eas 
qua:  deerant,  ex  aquis  videlieet.  Ipsas  qiiippe  in  illa 
eremo  non  inveniebant  :  unde  et  illis  oriygometra 
dala  est,  id  est,  aves,  qiias  coturnices  mulli  latine  in- 
lcrpreiati  sunt,  cum  sit  aliud  gcnus  avium  ortygomc- 
tra,  quamvis  colurnicibus  iion  usqiiequaque  dijsiniile. 
Noverat  enim  Deus  qiiid  desiderarcnl,  et  desiderium 
eorum  qiio  carnis  genere  satiarct.  Sed  qiiia  Scriptura 
concupivisse  iilos  cariics  dixcrat,  nec  expresscral  cu- 
jusmndi  carnes,  iden  quxstio  facta  est. 

LXIII.  pi).  5VI,  55.]  Manna  ederunt  quoudusque  ve- 
nirent  in  partem  Phomids.  Jam  dixerat ,  quoadusque 
renirent  ad  terram  quai  inhabitatur;  sed  qiiia  noii  cx- 
pressciat  proprie  quam  diceret ,  repetiiione  videiur 
qnamdam  proprietalein  expressisse,  dlcendo,  in  par- 
tem  Phoenicis.  Sed  tiinc  illam  tcrram  sic  crcdendum 
est  appellalam;  modo  enim  hoc  noii  vocatur  nomine. 
Alia  quippe  cst  quDE  Phoenice  appellatur  rcgio  Tyri  et 
Sidonis,  qiia  illos  tninsisse  iion  legitur.  Qiianquam 
Scriplura  fortasse  poiuerii  terram  1'hcenicis  appe'lare, 
ubi  palmarum  arbores  jam  esse  caperant  post  eremi 
vastitatem  ;  quoniam  palma  gfsece  sic  appellatur.  Ini- 
tio  eiiim  profeclionis  suae  invenerunt  locum,  ubi 
teptu:igiiiia  palmarum  arbores  fuerant ,  et  duodecim 
fontes  :  sed  postea  cos  excepil  eremi  prolixilas ,  ubi 

SANClf,    AUGUST.  in.  '    , 


SECUNDU3.  61S 

tale  aliquid ;  iion  fuit,  quousque  vciiirent  ad  loca  qii» 
cnlcbantur.  Verum  il!e  sensus  est  probabilior,  ut  cre- 
danius  sic  appellatam  lunc  fuisse  terram.  Multaruin 
eiiim  tei  rarum  et  locoriini,  siciit  numiniim  et  iirbium, 
iiomina  cei  tis  cxistciitibus  e ausis  anliqiiilalc  mulait 
sunt. 

LXIV.  [Ib.  XVII,  5]  El  dixil  Dominus  ad  Moyscn, 
Aiilecede  populum ;  sume  aulem  tecum  de  senioribus  po- 
pnli :  el  virgam  in  qua  percussisli  flumen,  accipe  in  manv 
lua.  Flumen  .\aron  legilur,  iion  Moyses,  virga  percns- 
si^.se.  Nam  Moyses  eadem  virga  inare  divisii,  non  flu- 
men  :  quid  sibi  ergo  vult ,  Accipe  virgam  in  qua  pcr- 
cussisti  flumen?  An  forte  mare  appellavit  Dumen? 
qu,x'rendum  excmplum  locutionis  liiijus,  si  i'a  cst.  An 
quod  Aaron  fecit,  Moysi  poiius  tribulum  cst,  qiiia  per 
Moysen  Dcus  jubebat,  qux  fareret  Aaron;  et  in  -Moyse 
aiicloritas ,  in  illo  aulem  minislerium  fuil  :  qnando- 
quidcin  et  primis  suis  verbis  Deus  hoc  illi  ait  de  fratre 
suo,  Erit  libi  ad  populum,  lu  iili  quce  ad  Detim  {Exod. 
IV,  16)? 

LXV.  [Ib.  XVII,  9.]  El  ecce  ego  slo  super  cacumen 
collis,  et  rirga  Dei  in  manu  mea,  dicit  Moyses  ad  Je- 
sum  Nave,  cum  prsciperet  pugnari  adver.sus  Ama- 
lech.  Nunc  crgo  virga  Dei  (liciliir,  qux  primum  dicta 
pst  virga  Aaron,  postea  vcro  virga  Moysi  :  sicut  di- 
cilur  spiritus  EIi;c  qiii  est  Spiiitus  Dei  [Luc.  i,  17), 
ciijus  pariiceps  faclus  esl  Elias;  sic  illa  potuit  dici. 
Dicitur  cliam  Dei  jnstitia,  quoe  noslra  est,  scd  donata 
a  Deo  :  de  qiia  loquens  Apostolus,  Jud.xos  argiiit  di- 
ccns,  Ignoranles  Dei  jusliliam,  ct  suam  jusliliam  vo- 
lcnles  consliluere  (Rom.  x,  5),  id  esl,  tanquam  a  se 
sibi  paratam;  contra  quales  dicil,  Qmd  enim  hubet 
quod  non  accepisli  (I  Cor.  iv,  7)  ? 

LXVI.  [Ib.  XVIII,  12.]|V'e«i(  aulem  et  Aaron  et  omnea 
seniores  Israel  manducare  panem  cum  socero  Motjsi 
ante  Deum  ,  vel,  sicul  alii  codices  liabcnt,  coram  Deo; 
(piod  gricce  scriptum  est  iiu.nioi  «o  ©ioO.  Quxrilur 
ubi  ante  Deum,  quando  nec  labernaciilum  fuil,  fieq 
arca  testamenli,  qurc  poslea  suni  iiistitiita.  Neque 
enim  ct  hic  de  futiiro  dictuni  accipere  possunius , 
sicul  diclum  est  de  manna  qiiod  p.siium  cst  in  vase 
aureo  {Supra,  qvast.  61).  Ergo  ar.le  Deum  id  acci- 
pere  deljemus  factuin,  quod  in  hoiiorem  Dei  factum 
est  :  ubi  cnim  iion  Deus? 

LXVIl.  [Ib.  xviii,  15.]  Moyses  soccro  dixil  :  Quia 
veniladme  populus  iiiquirere  judicium  a  Deo;  cum  eis 
contigeril  disceplatio,  el  venerinl  ad  ine,  judico  unuin- 
quemque,  et  moneo  eos  prwcepla  Dei  et  tegem  ejus 
QiuTri  potesl  quomodo  ista  Moyses  dixerii,  cum  le» 
Dei  adhuc  niilla  conscripla  esset  :  nisi  quia  lcx  Dci 
sempitcrna  est,  quam  consiilunt  omnes  pia;  mentes, 
ut  quod  iii  ea  invenerint,  vel  faciant,  vel  jubeant,  vc' 
veteiit,  secundum  quod  illa  incommutabili  ven- 
laie  prxceperit  '.  Numquid  enim  Moyses ,  qu.iin- 
vis  cum  illo  Deus  loqueretur,  per  singula  cre- 
dendum  cst  quod  cnnsulere  so'eret  Deum,  si  quid 

'  Editi,  secundum  ijuod  illa  incommutabiti  veritate  perce- 
perint :  excepta  editione  Ralisponensi,  quacum  nostris.MbS. 
habel,  Ula....  prwceperit. 

(Yingt.J 


QU^STIONUM  S.  AIJGUSTIN!  IN  IIKPTATKUC.HUM 


«19 

«iSsei  iii  disrciitalii>Tiibu5  tanlx  mullitmliiiis ,  qii* 
illuiii  iii  lioc  jiuiicaiidi  iiogntio  a  mnne  umjiic  ad  vcs- 
(leraiii  ilcliiiclial?  El  taiiieii  nisi  sii;e  inciili  pr;vsi- 
doiilciii  Domiiniin  consulcrct,  leijcniiiiic  ejus  atcr- 
iiain  sajmnicr  aitenderct,  quid  jusiissimum iudicaie 
iiiior  discciilaiites  possct,  noii  iiiveiiirel. 

LVVlll.  llb.  xviii,  18,  19.)  lu  co  quod  Jollior  con- 
siiiuin  dal  goncro  suo  Moysi,  iic  occupaliis  judiciis 
populi  ct  ipso  ct  pofulus  cousuuicrciur  consimipiioiie 
intolorabili;  prima  qua;slio  esl,  ciir  lioc  D,us  f.imuliim 
suum,  cuiii  qiio  ipsc  tnnta  et  lalia  loqiicbalur,  abalie- 
MiKena  p;issus  esl  admonori.  Iii  qno  Scripima  nos 
admoncl ,  por  quomlibel  lioiiiiiicm  dotur  consilliim 
TcriUatis.  iion  debcrc  contemui.  Vidondiim  etiam  ue 
forte  ibi  volueril  Deus  ab  alienigen:i  admoncri  Moy- 
scn,  ubi  ct  insnm  possct  icntare  supcrbia  :  scdebal 
cnim  judiciaria  snbliinilalc  solus,  universo  populo 
staiite.  Nain  bnnc  sonsiim  iiidical,  ciim  ipse  Jotlior 
eos  eligi  i«ssit  ad  jndicandas  causas  pnpuli,  qui  odis- 
sciil  supcrbiam.  Dciiide  quam  sit  obscrvandum  qmid 
alibi  Scriflura  dioit,  FUi,  ne  in  muUis  sinl  aclus  tiii. 
(Eccii.  XI,  40);  salis  cl  liic  apparet.  Dcinde  verba 
Joihor  daniis  consilium  Moysi  consideranda  suni  : 
dicit  eiiim,  Ntmc  iluque  audi  me,  et  consilium  dubo 
libi,  et  erit  Deus  tecum.  Ubi  mihi  videtur  signilicari, 
niniis  intcnlum  humanis  actionibus  aniraum ,  Deo 
qnodamniodo  vacuari,  quo  fit  taiito  plenior,  qnaiilo 
ifl  siKpcrna  atque  ;eleina  libcrius  extenditur. 

LXIX.  [Ib.  xviii,  19,  20.]  Quod  vero  a<ljimgit  .  t 
tiicil,  Esio  tu  popitto  (jmkc  ad  Deum,  el  re[eres  veitni 
eorum  nd  Dcum  :  el  teslubtris  Ulis  prcccepta  Dn  ct 
kgim  ejus;  el  dcmonstrabis  iltis  vius  ir,  quibus  ambu- 
lubunt  in  cis,  et  opcra  qum  facient;  cum  populo  uni- 
verso  hxc  agciida  essc  dcmonslrat.  Non  eiiiin  ail, 
UiiiiiscBJusqHC  verba  refcres  ad  Deum  ,  sed  vcrbn 
eorum,  cimi  supra  disissct,  Esto  tu  populo  quie  ad 
Dcum  suut.  Poit  Ikvc  adinonet  iic  singnloriim  nogolia, 
qu;c  inlcr  se  liabeul,  dcsoranlnr,  cleolis  vidclicct  po- 
icnlibus  viris  Dcnm  colenlibiis,  jusiis,  et  qiii  oderiiit 
snperbinm,  qiios  conslituat  supcr  millcnos,  alios  su- 
por  centenos,  alios  super  qninquagenos,  alios  super 
denos.  Sic  et  ab  ipso  Moyse  romovit  gravcs  el  peri- 
ciibisas  occupaiioncs,  iicc  islos  gravavil.  Quandoqni- 
dcm  ipsi  mille  liabcrcnl  unnin  super  s^e,  et  sub  illo 
habercnt  alios  decem,  et  siib  eis  alios  vigiiiti,  cl  snb 
bis  alios  centiim,  ul  vix  .ali(|uid  ad  siiiguJos  qnosque 
prap<^sitos  pervonirci,  qnod  judicarc  ncoesse  habe- 
rent.  Insiiiuatnr  liic  cliaiii  luimilitalis  exomp'uni , 
qiiod  Moyses,  eiim  qiio  loqHobatur  Deus,  non  fjsii- 
divil,  neque  contenipsit  alienigenai  seceri  sui  consi- 
liiim.  Quanqnam  et  ipse  Joibor,  cum  Isr.ielita  noa 
fuissei,  utrnni  inlcr  viros  Dciini  vcriim  eolciHcs  rcli- 
gioseque  sapiciitcs  balicndns  sit,  quoiiiadmodum  el 
Jub,  cum  cx  ip'0  populo  iion  fuissci,  merilo  quacri- 
iiir  :  imo  crodibilius  habeliir.  Ambigue  quippe  po- 
siia  sunl  vcrba,  vcl  utriini  sacrificaveril  Deo  vero  in 
populo  cjus,  qnaiido  \idit  gcncrum  suum,  vel  ulriim 
enm  adnravcrit  ipsc  Moyscs  :  quanquam  dc  adora- 
luiiue  etiam  li  cxprossc  pobiium  csscl,  honor  vide- 


020 

rciiir  soccro  reddilus,  co  niodo  quo  solot  hominibn,') 
lionoriliceiiti;e  causa  exhiberi  a  Pairibus;  sicut  de 
Abraham  soripium  est,  qmxi  adoravcril  (ilios  Cltct 
{Ven.  xxiii,  7).  Qnos  autem  dieat  vf«;i/iaT0£t9«v»iyti; 
jott  dcciirioncs,  non  facile  sciri  polest ;  quoniam  lioc 
iii;raoii  !n  nullo  usu  habemus,  vel  offioiorum,  vol  ina- 
gislorioriim.  Nain  quidam  dociores  inicrpreLiii  sunt, 
ut  intolligantur  iilique  litlciarum,  qiii  inlrodncant  \h 
lilloras.  siciit  rcsonat  graxum  vocabuluni.  Ilic  saiie 
sigiiilicatur  qiiod  ante  Legem  datam  liabueriiit  Ile- 
brivi  litieras  :  qiix  qiiando  cnopcrint  esse,  iiescio 
Htrum  valeal  indagnri.  Nonnullis  enini  videlur  a 
primis  hoiniiiHius  eas  coepissc,  et  pcrducias  csse  ad 
N(ie,  alqiie  iiide  ad  parcntcs  Abiab»,  el  indc  adpo- 
piWuin  Israel  :  sod  undc  lioc  probari  pnssil,  ignoro. 

LXX.  [Ib.  XIX,  i-i\ ■]  Men.-is  nutem  tertii  exitus /i- 
liorum  Israel  de  terra  Aigypli  linc  die  venerunt  in  ere- 
iiiiim  Sina,  et  profecti  sunt  ex  HaplMin,  et  venerunl  in 
eremum  Sina,  el  appiicuil  Israel  ibi  contra  montem,  el 
Moyses  uscendilin  montem  Dei,  el  vocavit  eum  Domi- 
nus  de  monle  dicens,  llcec  dices  domui  Jacob,  el  nun- 
tiubis  filiis  Jsracl,  el  c;rlera.  Dcinde  paulo  posl  :  De- 
scende,  et  leslute  populo,  et  puri/ica  illos  liodie  el  cras, 
et  luvent  veslimciilu,  et  .lint  pnrati  in  diem  tertium. 
Terlia  enim  die  dcscenUet  Dwninus  in  monlem  Sina 
coritm  omni  populo,  Hoc  dic  reperitiir  data  Lex,  qii;e 
iii  tabnlis  lapidcis  scripla  csl  digito  Dei,  sicut  conse- 
(liifiiilia  diiocnt  {Exod.  xxxi,  18).  Dicsanlcin  iste  lcr- 
liiis  appiiroi  tertii  mensis  ab  exitii  Israo!  cx  jJigypto. 
Ex  dic  orgo  quo  Pasclia  feceriini,  id  est,  agniiin  im- 
molavcruiit  ct  cdcrunt ,  qui  fiiit  quartus  deciiniis 
piimi  inensis  (Id.  xii,  6.),  usqne  ad  islum  qiio  Lcx 
d;ilnr,  dios  qninquagiiita  numeraiiliir  :  deccni  el  si> 
pleni  soilicol  primi  meiisis  reliqiii  ab  ipso  quarlo  de- 
cimo ;  dcinde  omnes  Irigiiiia  secimdi  inensis,  qiH 
liunl  quadraginla  soplcni;  et  lcrlius  terlli  nicnsis, 
qni  csl  a  solciiiiiilatc  occisi  agni  qiiinquagcsiimis.  Ao 
pcr  lioc  in  isia  unibra  futuri,  secundiim  agni  immolati 
diem  rostum,  siciil  quiiiqiiagesimo  die  Lex  dala  esi, 
qu;c  conscripta  est  digito  Dei  :  ita  in  ipsa  verilai« 
Novi  Tc-^tamenli  a  fesiivitate  agni  immaculali  Chri^ti 
Josu  quiii(|u;igiiita  dies  numcranlur,  ut  S|iirilus  saii- 
cius  '  dc  aliissiiiiis  datus  est  {Act.  ii,  2  4).  Digiinm 
Dei  aulcm  cssc  Siiiriliira  sancliiiii,  cl  supra  jain  dixi- 
nius  lestc  Evangelio  {Supru,  qucesl.  2<S). 

LXXI.  [Ib.  XX,  1-17.]  Qu:rritur,  decem  pnvccpt;» 
Lcgis  qucmadniodum  dividonda  siiil  :  uti  um  ijuaiiior 
sinl  usqiic  ad  pr;vcepliiin  dc  sabbato,  qii;e  ad  ipsiiia 
Deuni  pcrliiiciil ;  scx  autem  roliqiia,  qiiorum  priiiiniii 
est,  Ilonora  pulrem  et  matrcm,  qua;  ad  homiiicm  per- 
tiiionl :  an  poliiis  illa  tria  siiit,  ci  isla  scplcin.  Qiii 
cniin  dicuiit  illa  quatuor  esse,  separanl  qnod  dicinni 
csl,  iVon  eriuit  libi  dii  alii  piwler  me ;  ut  aliud  pr;c- 
ceplum  sit,  JVoK  facics  tibi  idolum,  ctc.  ubi  fignienla 
colenda  prohibcntur.  Unum  auleni  voluiil  essc,  Non 
concupisces  uxorem  proximi  lui,  Non  concupisces  lio- 

'  Apud  Er.  Lov.  Iiabcliir,  (;«(in(.'o  5f)iri£jw  snnrJHs.  N' iuie 
niolins  kYori'liir,  et  ?  Ililoilur  li;oe  nosira  coiijocuira  allcro 
S.  Aiiijuslliil  1(100,  noiii[e  .-cnii.  8,  n.  13,  14,  i;i  ipio  lii* 
ifja  rouotuumr.    M. 


m  LIBEP.  SECtNDUS. 

ixMii  proxinii  tui,  cl  oniiiia  iisque  in  fineni.  Qni  vero 
illa  iria  esse  diciini,  ci  i>ta  sepicm,  uniun  vtiluiii 
csse,  quidquiil  de  iino  colendo  Dco  praecipilnr,  ne 
aliqnid  aliud  pra-ter  illiiin  pro  Dco  colntur  :  h^c  au- 
leni  exlrenia  in  duo  diviJunl  ;  ul  nliud  sil ,  Non  coii- 
rupisres  tixoreni  proxiiui  lui,  aliud,  Non  conc.ipisces 
domum  proTimi  («i.  Deccm  lamen  esse  prrcccpta  neu- 
II  i  ninliijiunt,  quniiiam  hoc  Scriplnra  leslalur. 

Milii  lamen  vidouir  cnngrueiilius  accipi  Iria  illa, 
cl  isM  seplem,  quia  cl  Trinilatcm  videiitur  illa  qus 
ad  Di'um  pertinent  iiisinuare  diligcniius  iniueniibiis. 
Ei  levcra  quod  dictumest,  A'oii  erunt  tibi  dii  nlii  prte- 
irr  me,  linc  ipsum  perfectiiis  cxplicaUir  cum  prolii- 
licntur  colenda  figmcnta.  Coiicupisceiilia  porro  iiso- 
ris  aliena^,  et  concnpiscenlia  domus  aliena»,  lanlum 
in  pcccando  differunl,  nl  illi  qnod  diclum  est,  Kon 
concupisces  domuin  proxiini  tui,  adjuiicta  sint  et  alia 
dicenle  Scriptura,  ««171/«  agrum  ejus,  neque  servum 
ejus,  neque  ancillam  ejus,  neque  b^vem  ejus,  ncque 
subjugale  ejus,  neque  onme  pecus  ejus,  neque  quoecuin- 
que  proximi  tui  sunl.  Discrevisse  anlem  videlur  con- 
cupiscenliani  uxoris  alicna;  a  concupLsccntia  ciijns- 
libet  rei  alienx,  quandu  utruinqiie  sic  coepil,  Non 
concupisces  uxorem  proximi  tui,  Non  concupisces 
domum  proximi  tui,  cl  huic  coepit  c.Ttera  adjiiri- 
gere.  Non  aulem  cum  dixisset,  iVoii  cuncupisces 
uxorem  pro.rimi  tui,  Iiuic  connexiiil  alia  dicens,  ne- 
qne  dumuin  pjiis,  ncque  ngrum  ejus,  neque  servuin 
cjiis,  el  cxlera  :  scd  omnino  apparent  Ii.tc  esse  con- 
jiincla  qu.x  uno  pr.cccpto  videnlur  contincri,  el  dis- 
creta  ab  illo  ubi  uxor  nominala  cst.  Illud  aulem  iibi 
ilicliim  esl,  Non  erunt  libi  dii  alii  prwler  me,  apparcl 
liiijus  rei  diligentiorem  exsccutionem  csse  in  iis  qiia; 
siibjrcta  su::t.  Quo  enim  pcrtiiiet,  lYon  facies  libi  ido- 
lum,  neque  utlum  siiiiulacrum,  quarcumque  in  caio  suiit 
sursum,  cl  quwcuiiique  in  terra  deorsum,  el  qiiwcumque 
iu  aqua  sub  lerra;  non  adorabis  ea,  neque  scrvies  illis,  nisi 
:id  id  quod  dictuin  esl,  Non  erunl  libi  dii  alii  prwter  me? 

Sed  rursuiii  qiiscrilur  qiio  dilTerat,  Aoii  furluin  fa- 
cics,  ali  eo  quod  paiilo  pnst  de  noii  toiiciipiscindis 
prijximi  rebiis  pr.ccipitur.  Non  quidoin  oiniiis  qni  rem 
proJtimi  sui  concnpi_-cit,  furatur  :  sed  si  omnis  qui 
fiiraiur,  rem  proxinii  concupiscit,  poterat  in  illa  gene- 
raliUite,  iibi  de  non  cnnciipiscenda  re  proximi  pr.eci- 
pilur,  eliain  illud  qund  ad  furlum  pertinct  ronlineri. 
Simililer  ctiain  qu;crilur,  quo  differat  iiuod  diclum 
C8l,  iVofi  mwchuberis,  ab  eo  quod  paulo  post  dicilur, 
JSon  concupisces  uxorem  proximi  lui.  Iii  eo  qnippe  quod 
dictum  esi,  Xon  nweclii.beris,  poterat  et  illuil  iiilclligi. 
Kisi  forte  iii  illis  duobus  pnvceptis,  non  moecbandi  et 
iion  furandi ,  ipsa  opcra  noiata  sunl ;  in  liis  vcio  ex- 
tremis  ipsa  concupisccntla  :  qu»  tanliim  diffcrunt,  iit 
aliquando  roceclietur,  qni  nnn  concupiscit  nxorcm 
proximi,  cura  alia  aliqiia  causa  illi  miscctur;  ali- 
quando  auiem  concupiscat,  nec  ei  misceaiur,  poenam 
limens:el  lioc  fortasse  Lex  ostendere  voluit;  quod 
utraque  pcccaia  sint. 

Item  qu.ari  solet  utrum  moccbiae  nomine  eliam  for- 
nicatio  tencaiur.  Hoc  enim  gra;cnm  verbum  esl,  qiio 


m 


jam  Scripiur.i  ulitur  pro  laiino.  Moe-bns  lamen  Gr.iri 
nonnisi  adultems  dicunt.  Sed  uiique  isia  Lex  non  so- 
lisviris  in  populo.veriim  ciinni  feminisdntacsl.Ncqiie 
enim  quia  dicluni  esl,  Kon  concupisces  uxorem  ijroximi 
tui,  nihil  liic  sibi  pr.Tcepium  debei  putare  feniina,  ct 
tanquam  licite  conciipiscere  virum  proxiiVioe  siiac.  Si 
ei-go  hic  ex  illo  qiiod  viro  diclum  est,  intclligiliir, 
qnamvis  non  dictiim  sit,  quod  cliam  ad  frmiiiani  per- 
linc:it;  quanto  magis  eo  quod  dictiim  est ,  Xon  mce- 
cliaberis ,  iiterqiie  sexus  aslringitnr,  ciim  el  ipsinn 
pncccptnin  potest  referri  ad  ulrumque,  siciil,  Son  oc- 
eides,  Non  furaberis,  et  quoealia  simililerno:;  cxprcsso 
uno  sexu  utriqne  videntur  sonare  coinmuniii  r?  Ta- 
men  ubi  unus  exprimitur,  honoralior  iitiquc  cx|iriiiii- 
tur,  id  est  niasculiiiiis ,  iil  ex  bnc  inlelligal  cliam  fe- 
miiia  qiiid  sibi  pncceplum  sit.  Ac  per  hoc  si  femiiia 
mooclia  est,  babens  virum,  concuinbcndo  cum  eo  qiii 
vir  ejus  non  est,  etiamsi  ille  non  habeat  iixorein; 
profecto  moechus  est  et  vir  habens  uxorem,  concuni- 
bendo  cum  ea  qu;c  uxor  ejus  non  cst,  ctiamsi  ilh 
non  h:ibeat  viriim.  Sed  iitium  ,  si  faclat  qiii  uxorem 
iion  babet,  cuin  fcniina  qiia;  viruin  non  liabel,  amba 
pnccepti  hiijiis  transgressione  tenejnttir,  mcrilo  qii.r- 
riiur.  Si  eiiim  non  lencnlur,  iioii  est  piohibil;i  in  De- 
calogo  fornicaiio,  sed  sola  moechia,  idesl,  ;idiilierinm  : 
qnamvis  omnis  nioechia  eliam  fornicaliu  essc  inlelli- 
giiur,  siciil  loquuntnr  Scripiura;.  Dominus  enim  dicil 
iii  Evangelio  :  Quicumque  dimiserit  uxorem  suam,  ex- 
cepla  causa  fornicalionit,  facit  eain  moechari  (Matlh.  v, 
5-2).  llic  utiqiie  fornicalioncm  nppcUivit,  si  cum  alio 
peccct  quic  virum  habct ,  quod  cst  ma?cbia,  id  psi, 
adulicrium.  Omnis  ergo  moechia  cii.im  fornicaiio  iii 
Scripturis  dicitur.  Sed  utrum  etiam  omnis  foTiiiCaiio 
nioechia  dici  possii,  in  eisdem  Scripiuris  non  milii 
inicrim  occurrit  hicuiionis  exemplum.  Scd  si  ncm 
omnis  fornicatio  etiam  moecbia  dici  |!olest ,  ubi  sit  je 
Dccalogo  prohibiia  illa  fornicaiio,  quam  raciiint  viri 
qui  uxores  non  habent,  cum  reminis  qiia?  marilns  nm 
babent,  ulrum  inveniri  possit,  ignoro.  Scd  si  furli 
noniiiie  bene  inielligilur  omnis  illicita  usurpatio  rei 
alicnae  (nnn  cnim  rapinam  pcrmisit  qiii  fiirtum  proW- 
bnit;  sed  uliquc  a  parte  tolum  inlelligi  voluil ,  quid- 
quid  illicite  rerum  proximi  aufei  tiir);  profetto  ct  no- 
mine  moecbia;  omnis  illiciius  coiicubiiu>,  aiquc  illo- 
rum  mcnibrorum  iion  legiiimus  usus  prohihiius  debc 
iiilcUigi. 

Et  qiiod  diclum  est,  Non  occides,  nern  putandum  esi 
(ieri  contra  lioc  prxcepium,  quando  Icx  occidit,  vel 
occidi  aliqnem  Deus  jubct.  Ille  enim  facil  qni  jubet, 
quando  mini^lrrium  ncgare  non  licet. 

In  co  eliam  qiiod  dicium  est,  Fatsum  lesiimonium 
non  diccs  adversus  proximum  tuum,  quscri  solet  utruiii 
probibitum  sil  oinne  mcndacium  :  ne  forte  non  sit 
hoc  praccptum  adversus  eos  qui  dicunt  tunc  csse 
meiitiendum  quando  id  mend;iciiim  prodcst  alicui,  el 
iiibil  obeslei  cui  meniiris.  Tale  qiiippe  non  esi  adver- 
siis  proximum  luum,  ut  ideo  vidcaiur  hoc  addidisse 
Scriptura,  qiKc  posset  brevitcr  diccre,  Falsum  lesii- 
moiiium  non  dices,  sicul  dixit,  Nott  occides,  Non  ma- 


Ql-.ESTIONUM  S.  AUCUSTIM  IN  IIE PTATEUCHUM 


63S 

cliabens,  Son  fimik-ris.  SeJ  liiiic  magiia  qiitcslio  csl, 
iicc  a  fcslinanlibiis  comiiiodc  cxplic.iii  poicsl ,  quo- 
modo  .iccipicndiim  sil.  Pcrdet  ownes  qui  loqnunlnr 
mendacium  (  Piat.  v.  7  );  cl,  i\o/i  vctle  mcnmi  omne 
mendacium  {Err/i.  vn,  i 4);  cl  Ciclcra  linjnsmoJi. 

LXXll.[lli.  XX,  18.]  Etonmis  populiisvidcbal  vocem, 
et  lampadas,  et  vocem  tubw,  ct  montcm  [umantem.  Solcl 
quxri  qiiomo.lo  popiiUis  viJrliiii  voccm,  cum  vox  noii 
ad  visuni,  sed  polius  ad  aiKliliim  pcrliiicrc  vidcalur. 
Sed  sicui  modo  dixi,  Vidcauir,  dc  omiiihus  qiix  a  me 
dicia  sunt ;  sic,  videre  solcl  pro  goncrali  sensu  poni, 
non  soUim  corporis.  veriim  cti;\in  ;iiiimi :  imdc  cl  il- 
lud  est,  Cum  vidisset  Jucob  quia  sunt  cscm  in  /iTi/i/p/o 
(  Gen.  xui,  i,  sec.  LXX) ;  unde  uiique  absens  cral. 
Ouanqiiain  noiinulli  videre  voccm  nihil  aliud  essc  ar- 
biirali  sunt  qiiam   iniclligere,  qui  visiis  n.cnlis  est. 
Cum  vero  liic  brcviiiT  dicciidum  cssct  quod  populus 
videbal  vocem  el  l.impaJas,  ci  votcm  lubx  ac  mon- 
lem  fiiiuaiilcm,  qiuvbliu  major  oriiclur  quomodo  au- 
dicbal  i..mpadas  el  mimlem  fumaniem,  quod  pertincl 
ad  scnsiim  \iJciidi.  Nisi  qiiis  dical,  nec  l:im  brcviler 
diccndiiiii   fiii«e ;  scd  ,  ut  I..I11111  diccretur ,  audicbal 
voccni,  cl  vid.-bal  l.iiiii.adas  ct  audieliat  vocem  tuba;, 
.1  viJ.'bat  monlcin  fi.niaiilcm.  Duo  qiiippe  gencra  vo- 
c^s  cranl,  cl  de  iiubibus,  sicul  lonitrua,  et  de  tuba  ;  si 
lamcii  ipsam  dixil  voccm  qux  dc  nubibus  edcbatur. 
Ac  pcr  lioc  niclius  in  iis  qua;  ad  sensum  audieiidi  per- 
tincbant,  gencrilis  seusiis  cst  pasitiis,  lioc  esi,  viJeii- 
di,  cum  brevilcr  totum  vellcl  Scriplura  complccii, 
quam  ul  in  iis  qua;  pcrtiiienl  ad  vidcndi  sensum,  sub- 
iiileUigercliir  auJilus  :  qiio  morc  l<iq'ii  m>n  solcmus. 
Nam,  Vide  quiJ  soiict,  solemus  diccrc ;  AuJi  quid 
luceal,  non  solcmus. 

LXXllI.  [Ib.  XX,  19.]  Loquere  lu  nobis,et  non  loqua- 
tar  ad  nos  Oeus,  ne  quando  moriamur.  Mullum  et  so- 
lide  significatur,  ad  Vctus  Teslamenlum  timnrein  po- 
tius  pcctinere,.sicul  aJ  N.ivum  J  lcctioncm  :  (iiiaivjuam 
cl  iii  Vetcre  Novum  lalcat ,  el  in  Novo  Vcius  palcat. 
QiioiiioJo  autem  tali  piipulo  irilmatur  viJcrc  voccm 
Dei,  si  huc  accipicnJum  csl  intclligere,  ciim  sibi  loqui 
Deum  timcaiit  ne  moriaiilur,  non  salis  clucel. 

LXXIV.  [Ib.  XX,  20.]  Et  dixit  cis  Moijses,  Constanlcs 
estole  :  propterea  enim  vemt  Deus  ad  vos,  lentare  vos  ut 
^  timor  ejus  in  vobis,  ne  peccetis.  Sic  illi  ccliibcndi 
fucranl  a  peccalis,  utiqiio  iinicnJo  ne  pcenas  sontilii- 
lcs  palcrciiiiir;  qiiia  iii;nJiiiii  p  itcnmi  am  ire  jusii- 
liam  :  ct  in  lioc  irat  iJis  tciUalio  a  Doiiiiuo,  qua 
prnb;il)antur,  iii  apparcrel  cujusmodi  essent;  non  ut 
Dco  nili  ncreiit,  quem  non  lalcbanl  qualescumqiie 
esseiit,  scJ  ut  iiiicr  sc  ac  sibimet.  Multum  tanuii 
isiis  lerroribus  Tcslamcnti  Vcteris  diircreiilia  coin- 
mcnJatiir,  qiiod  ctiam  in  Epislola  ad  Uebrxos  apci- 
tissiinc  ditium  esi  {llebr.  xu,  24-28). 

LXXV.  [Ib.  XX,  21.]  Moyses  autem  intravit  in  nebu- 
lum,  iifci  erat  Deus  :  id  est,  ubi  expicssiora  ficbai.t 
sigiia,  quibus  cognoscerelur  Dcus.  Nam qiiomodo  in  ne- 
bula  eral ,  cui  cocli  coclorum  iion  sufliciunt ;  uisi  qucm- 
adinortum  nnsquam  non  est,  qui  in  loco  nullo  esl't 
>•  Editi,  (lecsl :  pro  quo  omaess".:ss.>  esl. 


(.■<'• 


LXXVl.  [Ib.  XX,  25. J  Non  [acietis  vobis  deos  argen- 
teos,  et  deos  aureos  non  fncietis  vobis  ipsis.  Rcpetilur 
quod  in  priiiio  pra-c.pio  inciilcatum  cst ;  ct  ex  diis ar- 
gentcis  et  aurcis  utique  omnia  simulacra  intclliguntur, 
sicut  in  illo  ctiam  psalmo,  Idola  geniium  argenluni  et 
amum  (Psnl.  csiii,  4,  et  cxxmv,  1,',). 

LXXMl  [Ib.  XXI,  2.]Quaj  de  servo  Hebroeo  pracci- 
jiiuiitur,  ul  scx  annosscrviat,  ct  diniitlatur  libergra- 
tis,  ne  scrvi  Cliristiaiii  boc  llagilarcnt  a  dominis  suis, 
aposiolica  auctoritas  jubct  scrvos  dominis  suis  essc 
subiliios,  nc  nonicn  Dei  cl  doctrina  blasphcmeiiir 
(r.plies.  VI,  5,  ei  I  Tim.  vi,  1).  lllud  eiiim  ex  Iioc  saiis 
coi.slat  iii  myslcrio  prx'cepluni ,  qiiia  ct  |icrtuiidi  mi- 
liiila  cjus  aur.m  ad  postem  piuxcpit  Deus,  qui  libcr- 
lalcm  illam  rccusassct. 

LXXVIII.  [Ib.  XXI,  7-11.]  Si  quis  autein  vcndiderit 
filiam  suiim  [iimulum  ',  non  abibit  iia  ut  recedunt  an- 
cillic.  Quod  si  non  placueril  doinino  suo,  qiiam  non  an- 
nominavil  cam,  remiinerabit  eam.  Ceiili  autem  extercB 
non  esl  domiiius  vendere  illam,  queniam  sprevit  iii  ea. 
Quod  si  lilio  annomiiiaveril  eam,  secundum  justificalio- 
iicin  filiarum  fiicicl  ei.  Quod  si  idiiim  accipict  ci,  qiite 
opussiiiit,  ct  vcilcm,  el  c.onversationein  ejus  non  fraiidn- 
bit.  Si  autem  Iria  liac  non  feccrit  ci,  e.vibil  gratis  siiie 
pretio.  Obscurissimmn  istnm  locum  iniisilata  verl>a 
Kicutionesque  fccerunt,  iia  ut  inlerpreies  noslri  quem- 
aJmoJum  eiiin  cxplicarcnt ,  pene  non  iiivcnircnt.  In 
ipso  qii.ii|.K-'  gncio  eli.quio  nniltiim  obscuriim  cst 
(piod  Iiic  dicitur.  Taiiicn  quid  viJcalur,  ni  poicro, 
apcriam. 

Si  qnis  autcm,  inquit,  vendiderit  filiam  suam  fnmu- 
lam,  id  cst  ul  sit  famula,  quam  ciAirri/  Ci:vci  vocant: 
«01  iibibit  ila  ut  reccdunt  ancillce ,  intelligeiidiim  cst , 
iioii  sic  reccdct ,  quomodo  recedunt  ancillai  llebra'3 
post  sex  annos.  Eam  quippe  oportet  eliam  in  feniina 
Hebr»a  legem  datam  inlelligi ,  qux  scr^atur  in  mari- 
bus.  Cur  crgo  ist:i  non  iia  recedet,  nisi  quia  in  iUi) 
faniul;.lu  iiilcUigitiir  huiniliata ,  quod  ci  se  Jominus 
miscucrit  ?  lloc  quippe  in  consequentibus  iilcumque 
clarescit.  Sequitur  enim  et  dicit,  Quod  si  non  placue- 
rit  doinino  suo,  quam  non  annominavil  eam,  id  cst  non 
eam  fccit  iixorcm  :  remunerabil  eam ,  lioc  est ,  quod 
siipra  dixit ,  iion  abibil  ila  ul  rccedunt  anciUm.  Jiislnm 
esi '  quippe  aliquid  accipere  pro  eo  qiiod  humilial» 
est;  quia  noii  ci  se  ita  miMCuit,  ut  faecret  uxorcm,  id 
est,  ul  aiinniiiinarct  cam  sibi.  IIoc  autcm  qiiod  dixi- 
miis  ,  remunerabil  eam  ,  quiJain  iiilerpretcs  dixcrimt, 
rcdimet  eain.  yu.id  si  in  gr.cco  diclum  esset  «M/uT(;ci- 
oiTKi,  scriptuiii  csset  sicui  scriptmn  cst,  Ei  ipse  rc- 
diinet  Israel  (  PsaL  cxxat ,  8) ;  nam  et  ix!to>uT/ji»£T«t 
scriptiiin  cst.  Iii  lioc  auiem  loco  «TioiuTpMjei  legitur, 
libi  inklligiiur  i|iiiid  accipit  niagis  aliquid,  quam  pru 
ca  daliir  ut  rcdiinalur.  Cui  eniin  dabitdomiuus  ejus, 
iit  reJimat  ipiain  ipsc  famulam  possiJct  ?  Genti  auiem 
exteric  non  est  dominus  vendere  illitiii ,  quia  sprevit  in 
ea  :  iJ  cst,  non  .piia  sprcvit  in  ca  ,  iJco  dominiis  e.>t 
veiiJere  iUam,  id  c^t  in  tantiim  ci  Joiiiiiiabilur,  i>t 

«  sic  Mss.  coiislanter,  juxla  LXX.  At  eJili,  in  famulaau. 
» .Mss  ,  iiissa  cst. 


CiS 


ti,.m\  exlciM'  gi  iili  eam  licile  vcmlal.  Il:ic  cst  aiileni 
s/iiciif  in  ea,  qiKid  ost  ^prcvit  in  cniii  :  spievil  eaiii 
aiitcm,  lioc  est  liuniiliavit  cam,  iei  cs,l  coiicuinlieivlo 
ncc  iixoicm  faciciiJn.  Di:\il  auiciii  gi;cce  {,Olr/i<:iv, 
qiioil  nos  ilixiiiiiis  spieiit ,  qiio  veibo  Scripluia  iititur 
apuJ  JciCiiiiam  ,  Siiul  s;j(T»i(  iimlicr  euiit  cui  cummi- 
tcflur  (Jcrem.  iii,  20). 

Deinde  sequiturct  dicit,  Qmd  si  filio  awiominaverit 
eam ,  secniidiim  justificalioitem  fitianim  faciet  ei.  Ilic 
j-im  apiiarcre  iiicipit  (piciiiailiiioiluiii  supra  di>;eril, 
iiiiam  iion  aimominavil.  Nam  (piid  est  aliiid ,  si  f.lio 
aiiiwminaveril  cam,  iiisi  lilio  conjimxerit  cain  lixnroin? 
quaadoqiiideiu  dicit,  secnndum  juslificationem  filiarum 
fr.cicl  ei,  id  est ,  ut  sic  Iradat  taiuiuam  liliani,  dolcin 
scilicel  apponens  ei.  Deindc  ailjimgit,  Quod  si  aliam 
accipiet  ei,  id  cst  iioii  islaiii  dcpalavciil  ux(ircni  lilio 
suo,  sed  ei  aliam  accipiat :  qnx  n;  »s  stmt ,  el  vestcm  et 
conversationem  ejus  non  fraudabii ;  dabil  ei  simili  lege, 
qua;  compelunt ,  qiioiiiam  iion  niansit  uxor  lilio  ejiis , 
quemadmodum  ei  daret,  si  eam  silii  iion  aiiiioiniiias- 
set,  et  tameii  coMCiimbcndo  liuiniliassrt.  Qinid  aiilcm 
nos  diximus ,  convcrsationem  uon  (raudubit ,  giiccus - 
liabel  iiJLiUa.1,  id  est  locutioiieni,  ipio  nomiiic  inielligi- 
lur  ScripIUra  liinicsliiis  appellire  concubilum.  (Jiiid 
esl  aulem,  Concubitum  non  IVanilaliil,  nisl  pro  con- 
ciibiiu  mercedem  dabit?  Namqiic  apiid  Daniulem  con- 
tia  Susaiinani  ralsmii  tcsruiioniiim  dice:!tes  seniores, 
Venit,  inquiunt,  ad  eam  adolescens,  qui  erat  in  lalenti 
ubsconditus,  el  concubuit  ciim  eu.  Daiiiel  aiiteni  dc  lioc 
ipso  iiiterrogans,  ail,  Snb  qua  aibore  vidisli  cos  collo- 
ifueiiles  :  qiiiid  illi  ilixcraiil,  conciibidt  cum  ea.  Drinde 
iilterum  argiiens  alqiie  coiivincens  dixit,  Semen  Clia- 
naan,  el  tion  Juda ,  species  delectavit  te,  et  ilta  concu- 
piscentia  cverlit  cor  tuum  :  sic  enim  faciebalis  filiabus 
Israei,  scd  illa;  limcntes  acquiescebant  volns  (Daii.  xiii, 
37,  5-4-58).  Gr;ccus  auiem  Uahel  i>;xOovj  ijxij,  (jikkI- 
posset  laliiie  verbum  e  vcrbo  dici ,  Lo(|uebaiiiiir  vn- 
bis  :  quo  sigiiificaretur  concubilus.  Nam  ubi  diciliir, 
Sub  qua  nrbore  contprelicndislis  eos ,  gr.ccus  halel  , 
Coiiiprclieiidislis  eos  colldiiuciitcs  inviceui  :  cl  illic 
sigiiificalur  cnncubitus. 

Quod  ergo  de  liac  de  ([ua  agitur  adjimgit  Scriptiira, 
el  dicit,  Si  autem  tria  lixc  non  feceril  ei ,  cxibil  gralis, 
lioc  intelligitiir,  Si  eani  ipse  concubitii  noii  liiimilia- 
Tcril,  neqiic  filio  suo  coiijiinxerit,  iieqiie  alia  a  lilin  siio 
ducla  islam  ejecerit,  ubibit  gralis,  id  cst  sufficict  ci 
non  leneri  in  scrviiutc.  .\bibit  ciiim  nihil  accipiens,  ut 
servus  Hebia;us.  Nnn  ciiim  licet  domino  cjus  copulare 
illam  viro  iion  Ilcbra-o ,  qiiam  non  licel  exterx  geiiti 
Iradi.  Si  autem  servo  llebra'0  eam  copulaverit,  lioc 
uliqiie  inlelligitur,  (|uiid  cum  eo  gralis  esibit,  nequa- 
quam  a  marito  scparata. 

LXXIX.  [Ib.  XXI,  12, 15.]  Siquis  percusserit  aliquem, 
et  morluus  fueril,  morlc  morialur.  Qui  aulem  notens,  scU 
Deus  tradidil  in  manus  ejus,  dabo  tibi  locum  in  quem 
(ugiat.  Qii.xritur  hoc  qiiomodo  dictum  sit ,  Si  autcm 
nulens,  scd  Deus  tradidit  in  maims  ejus  ;  qiiasi  etsi  vo- 
lens  occiderit,  possct  occidcre,  nisi  Dcus  tiadcrct  iii 
maiiiis  cjiis.  Iiilclligitur  ergo,  lantummodo  Deuin  lc- 


LIUER  SECLNDUS.  620 

cisse ,  cum  quisque  occidilur  a  nclcnte  :  et  pro  hoc 
quod  lantummodo  Deus  id  fccil,  dictiim  csl,  sed  Deus 
irndidit  in  manus  ejus.  Cum  vcro  vnleiis  occidit,  el  ips(> 
oicidit,  el  Dcus  traJidit  iu  nianus  ejiis.  IIoc  crgo  in- 
lerest,  quod  illic  tantuni  Deus  fctit ;  liic  aiiicm  et  Dcus 
ct  hoiiio,  proptcr  voluiilalem  facieiitis ;  sed  non  sicul 
Dcus  honio.  Deus  Ciiiin  lioiinisi  juslc ,  homo  aulem 
puena  dignus  :  non  quia  illum  occidit  qiiem  Deiis  nol- 
let  occidi,  scd  qiiia  por  iniqnitalem.  Nmi  cnim  iniiii- 
slcrium  Deo  jiibciili  pr;id)iiil,  sed  sua;  iiialign;i'  ciipi- 
ditali  servi\it.  In  uno  igiliir  codemquc  f.icti  cl  D,'iis 
de  oeculla  a;qiiilale  laudaliir,  cl  homo  de  propiia  iiii- 
quiiale  punitur.  Non  enim  quia  Deiis  proprio  Filio 
non  pepercil,  sed  pro  iiobis  omnibus  tradidit  illiim 
[Rom.  viii,  52),  ideo  Jiidas  excusatus  cst ,  qiii  euin- 
dcm  ad  morlcm  tradidil  Cliristum.  (jl/a/r/i  xxvi,  48). 
LXXX.  [Ib.  XXI,  22  25.]  Si  nulcm  Uligabnnl  diio  vin, 
et  percusserint  niulierem  in  ulero  habenlem  ',  et  exieril 
iiifiins  ejus  nondum  formatus;  dclrimenlum  pntietar, 
qiiunlum  indixerilvir  mulieris,  et  dubilcuin  postiilatione, 
Milii  vidctiir  sigiiificationis  alicujiis  caiisa  dici  baec, 
niagis  quam  Scriptiirain  circa  hiijiismodi  facta  occu- 
p;ilain.  Nain  si  illud  altendercl,  iie  pr.Tgiiaiis  mulicr 
percussa  in  aborium  compellereliir,  non  poneretdiios 
liligantcs  viros,  cuni  possit  cl  ab  iino  lioc  admilli,  qui 
cuiii  ipsa  miiliere  liligaveiil,  vcl  cliam  iion  liiigaveril, 
scd  alieiia;  postcritali  iiocere  volendo  id  fcccrit.  Quod 
vcro  non  lormaliim  puerperiiim  noliiit  ad  homicidiiim 
perliiiere,  profecto  nec  fcomiiicm  depiilavit  quod  tale 
iii  ulcio  gcritur.  Ilic  de  aniriia  (lurcslio  solel  agilari, 
ulriiMi  qund  roriii:iliim  non  cst ,  iic  aiiiiiialiim  (|uidi'!n 
po.-^sit  iiilclligi ,  ct  iilco  iioii  sil  homicidiiiiii ,  qiii;i  nec 
exaniiiiatum  dici  potest,  si  adhuc  aiiimam  non  habe- 
bat.  Soquitur  enim  et  dicil,  Si  autem  forinalnin  fuent, 
diibil  aniinam  pro  aiiinia.  Llii  qni;l  :iliud  iiilclligiliir, 
nisi ,  cl  ipsc  niorielur?  Nam  lioc  el  iii  C.vleris  cx  hac 
occasioiie  jam  pnccipil,  Ocidim  pro  oculo,  denlem  pro 
dcnlc,  manum  pro  manu,  pedein  pro  pcde,  combustionem 
pro  coivbuslione,  vulnns  pro  vulnerc,  liiorcm  pro  livore : 
l;ilionis  vidclicct  iquilalc.  Qu;c  Lex  idco  coiisliluit , 
ul  dciiioiisirarct  qu;e  vimlicia  dcbc;ilur.  Nisi  ciiim  per 
Legoni  scirelur  quid  viiidict;c  debcrelur,  uiide  scircliir 
quid  vciiia  rclaxaret,  ut  dici  possct,  Dimiite  iiobis  de- 
bila  noslru ,  sicut  et  nos  diinitlimus  debiloribus  noslris  ? 
(Id.  VI,  12.)  Debilores  igitur  Lege  monstraiilur,  iil 
qiiando  ignosciliir  app;iical  quid  diiiiillaliir.  Ncqiiu 
c.jiii  dcbila  dimillercmus ,  iiisi  qiiid  iinbis  dcbeictiir 
Lege  indice  disceremus.  Si  ergo  illud  infoime  pucrjic- 
rium  jam  quidcm  fiicrit ,  sed  adliuc  quodammodo  iii- 
formiler  animalum  (i;u:  niain  iiiagna  de  aniina  q'ia'slio 
non  esl  pra;cipilaiida  indisciissa;  leiiicrilate  scntciili;c), 
idco  Lcx  noliiil  ad  hoinicidiuiii  perliiicre ,  quia  iiqi;- 
diim  dici  potcsl  aiiiina  viva  iu  eo  c.irporc  quod  sensu 
carct ,  si  lalis  cst  in  canic  nnndiiin  forniat;i ,  cl  idco 
iiDiidum  seiisibus  piadila  Qiiod  autciii  dixil,  /•'(  dubil 
cum  poslutatione  qiiod  maritiis  miilieris,  iiirornii  cx- 


'  ila  mclioris  nol;r  vss.  juxta  I.XX,  et  syriacar.i,  clial- 
(l:i  iMiii,  siiiiarilaiuiin  aliiui^  a;al;icaiii  vcrsiouciii.  At  eiJiU 
lcniiil,  (■(  pcrcusiciit  qi.ii  imilterem  f.lmn  in  vlcto  liabcn- 
um 


QUiESTIONDM  S.  Al'GL'STIM  IN  IIEPTATEUCHUM 


P27 

tluso,  danduni  conslilucrit,  non  esl  in  proiiipui  inicl- 
ligerc  :  afiW»  quippc  ,  qnoil  gnutus  lial)Cl ,  pluribns 
nioJis  inlelligilur,  cl  loln-abilius  cuni  poiiulatioiie 
«licliini  cst,  quani  si  aliud  diccrctur.  Foria^sis  enim 
postulabit  ul  det,  ul  eo  niodo'  salis  Deo  facial,  etiainsi 
niariius  mulicrve  nnn  expetat. 

LXXXI.  [Ib.  XXI,  28-1  Si  autvm  cormi  percusserit 
laurus  tirum  aut  muticrcin,  el  mortuus  fitcril,  lapidibiis 
liipidabitur  taurus,  et  non  manducabuiilur  carnes  ejiis ; 
dominus  autem  lauri  innocens  eril.  Ad  justiliam  pcrti- 
nel  ut  animal  lioniiuibus  noxium  periinalur,  el  qiiod 
de  lauro  posiluni  cst,  a  parte  loluni  iiitclligcnduin  cst, 
quidquid  in  pecoribus  usui  humano  subditis  infcstum 
cst  hominibus.  Sed  si  neresseest  occidi,  mimquid  la- 
pidari?  Quid  interest  enim  animal,  quod  auferendum 
cjt,  qua  morte  aufcratur?  Deiiide  quod  addidit,  car- 
nibus  ejus  non  csse  vcscendum ,  quo  pcrtiiiet ,  nisi 
omnia  ista  significent  aliqiiid,  quod  Scriptura  maxime 
solct  intiipri  ? 

I.XXXll.  [Ib.  x\i ,  3b.]  Si  auteni  cornu  percusserit 
alicujus  laurus  lavrum  proximi,  et  morluus  fuerit,  ven- 
uent  tauriim  vivuin  ,  ct  particnlur  prelium  ejus,  et  tatt- 
rum  qiii  morluus  fuerit  dispertientur.  Numquid  in  solo 
lauro  lioec  justificatio  scrvanda  est,  el  non  de  omiu 
pccori  in  lali  casn "'  Poinde  a  parie  loiuai  ct  hoc  iiilel- 
ligciiduni  est :  scd  linc  de  carnibus  occisi  pecoris  licri 
noii  polesl,  quac  non  vcsciintur. 

LXXXIII.  [Ib.  XXII,  1.]  QuMJusiificalio  est  i;t  pro 
viinlo  nno  (|uinqMe  reddantur,  pro  ove  anteni  quiituor, 
iii;i  aliqnid  signiliciirc  inlelligatur? 

LXXXIV.  [Ib.  x\ii,  2  ]Si  aulein  pexfodiens  iiitcnlus 
fuerit  fur  ,  el  percussus  morluus  fucril ,  non  est  ilU  ho- 
tnicidium.  Si  autcm  orieliir  sol  sup.-r  eum,  reus  est ;  pro 
morte  morielur ' .  liitclligitur  crgo  tiinc  noii  pertinere 
ad  Iiomicidiinn  ,  si  fur  nociurnus  occjditur  :  si  aulci» 
diurnus  ,  pcrtineie.  Iloc  est  eiiiin  qiiod  ait,  si  orietur 
sol  iuper  euin.  Polerat  quippe  disceriii  quod  ad  fu- 
raiidiim ,  iion  ad  occidcndum  vcni^sct,  et  iJeo  non 
deberct  occidi.  Iloc  et  iii  lc^ibus  antiquis  (n)  sa'cul;iri- 
bus,  qiiibus  lamen  ista  estaniiquior,inveniiiii,  inipune 
occidi  noclumiini  furcni  quoqiio  inodo  ,  diurnum  au- 
tcni  si  sc  lclo  dcfcnderil :  jain  cniin  idus  esi  qnam  fur. 

LXXXV.  [Ib.  XXII,  9.]  Quid  est,  quicoiniclus  fuerit 
per  Deuin,  restituet  duplo ;  iiisi  qiiia  vnlt  Deus  ali- 
qiiando  signo  dato  prodcre  pcjeranlcin? 

LXXXVI.  [II).  XMi,  28.]  Deos  iwn  mulcdice-^.Qnxn- 
l:ii  quo5  dixeril  dt-os ;  iilruni  (irincipes  qui  juditant  po- 
pnluin,  sicul  dictiim  esl  de  Moyse,  qiiod  dalus  fueiat 
deus  Pliaraoiii  (Kxod.  vii,  I)  :  ut  pcr  cxpositioncni  sit 
dictuin  qiiod  sequil:ir,  velut  ostcndendu  quos  dixeril 
dcos,  ubi  ait ,  Ei  priiicipem  populi  tui  non  maledices  : 
quod  grajcus  babcl,  non  dices  iniile.  Aii  seciindum  illud 

'  FJiiioncs  \ni.  F.r.  ct  l^v.,  voJulabit  vt  de  eo  modo.  Rat. 
cl  s<!filoin  Mss.,  postiilavU  ul  aet  co  modo.  Alii  tiuinque  \:ss. 
|iiiib;E  11013-,  pof.tiitabit  iit  det,  iit  eo  modo.  buite  logcn- 
iJum,  jwstuiabitjiiilcxut  co  modo.  Aii  poliiis  negalione  pra;- 
Hxa,  non  postulabit  ul  dct,  ul  eo  inodo,  cle.  ? 

'  in  excusis,  et  nwite  morietitr.  in  Mss.,  pro  morte  mo- 
rtet-ir  :  id  est  vicissini  jiixla  grKc.  LXX,  antapotlianeilai. 

(a)  scilicct  ia  xiiTaliiills,  o  quilms  hjei  ijsa  lex  jrofeilur 
tdaTune  in  oral.  pro  Miloui;. 


C2S 

accipieiiduine.st,  quod  Apostoliis  aii,  iVam  cts!  siinl  qui 
diciinlurdii,  sirein  coelo, sive  in  tcira,  sicuti  sunl  dii  miilli 
el dominimulli  (\  Cor.  \iu,  .^));  addendoeniin,  siViUisioi/. 
deos  inlelligi  voluit,  qiii  digne  cliam  dicunlur  :  ii.i 
sane  ul  aarpsia  qiix  dicilur  gnnce,  ct  interprelaliir 
latiiie  servitus,  sed  ca  <]v.x  ad  rcligionem  pertincre 
inielligiiur,  iion  debcatur  iiisi  uiii  Deo  vcro,  qui  nobi* 
est  Deiis?  Illi  aiitein  qiii  dicuntur  ilii ,  eliani  si  qni 
suiit  qni  inerilo  dicunUir,  probibili  sniit  nialcdici,  noii 
jussi  sunt  sacriHciis  vd  nllis  latri;c  obsequiis  honorari. 

LXXXVII.  [II).  XXIII,  2.]  .Von  fris  cum  pluribus  in 
malitia.  Ne  se  inde  iiuisqii.iiu  dcfcnd.it,  quia  cum  plu 
ribiis  fccit,  aui  ideo  puiet  iion  csse  peccaium. 

LXXXVIll.  [Ib.  xxiii,  5.]  Et  paiipcris  non  miscreberis 
in  judicio.  Nisi  addidisset ,  i»i  judicio ,  magna  esscl 
qua'siio.  Scd  inielligendum  essct ,  cliam  si  scripluni 
noii  esset.  Siipra  eniin  dixerat,  Non  apponeris  cum 
mutliludine ,  declinare  cum  plurihus,  ut  declincs  judi- 
ciuin  :  ac  per  Iioc,  Et  pnuperis  non  miserebcris,  po;- 
set  intelligi,  in  jiidicio.  Sed  cuni  addilum  csi,  nulla 
quastio  est  hoc  cssc  pracepluin  ,  nc  fortc  cnm  jiidi- 
camus,  videamus  justitiain  csse  pro  divile  conira 
pauperem ,  et  nobis  recte  facere  videaniur  si  conira 
jusiiiiain  paupcri  faveamns  causa  misericordia:.  Boiia 
est  ergo  miscricordia,  scd  non  dcbet  csse  coiilra  iudi- 
cium.  Judicium  sane  illud  appellat  Scri|  tiira  ,  (|ii0(l 
jiistum  est.  Ne  (|uis  auleni  pniptcr  isl.im  sentciiliani 
Deuin  putaret  niisericordiani  |)roliibeie,  qiiod*;cqui- 
tur,  opportunissinie  scqiiitur  :  Si  tutem  otviavcris  bovi 
inimici  tui,  aul  subjugali  ejns,  errantibus,  reducens  red- 
des  ei  :  ut  scias  iioii  te  prohibiuim  facerc  miserieor- 
diam  ,  fac  eliam  erga  iniinicos  tuos  ,  cuni  potcslas  esl 
a  jiidicando  libcra ;  iion  eiiim  cum  rcducis  erraniem 
bivem  ininiici  Uiictreddis,  inleraliqiios  jiidex  residcs. 

I.XXXIX.  [Ib.  XXIII,  10,  II.]  Sej;  annis  seminabii 
lerram  luam ,  et  coUiges  fructum  ejtis ;  scplimo  auiein 
aiino  rcmissionem  facics,  et  requiem  diibis  illi  :  et  edent 
paupcres  gentis  lua; ;  qua:  iiulem  superabunt  edeiit  fcra: 
besliti'.  Sic  facies  viiieain  luiim  cl  oUvelum  tuum.  Qii.cii 
poiest  quid  cuUigant  pauperes,  si  sepiimo  anno  il^i 
parcil  terroc,  ul  nec  seminetur  qiiidem.  Nnn  cnim  ad 
vincain  et  oliveliini  pcrtiiiet  qiiod  dictuin  est,  EJcnt 
puuperes  genlis  tii(v;  quia  de  toira  non  sciiiinMta  nihd 
possunt  sumere,  ubi  scgoios  nasci  non  possunt  :  de 
vincai  ciiim  et  oliveto  posliM  dicit  similiter  csse  facien- 
duin  ;  ac  per  hoc  illiid  de  arvis  intelligitur,  qux  fru- 
nionlis  serviunl.  An  sio  accipioiiduiii,  Sex  annis  seini- 
nubis  terram  tuam  ,  cl  colliges  fruclus  ejus ,  hoc  esl, 
Sex  annis  seminabis,  et  colligcs;  septimo  vero  non 
colliges,  ut  intelligatur  seminabis,  etiamsi  dicliim  noii 
est  :  ut  ad  sex  annos  scniinare  et  coUigere  pcrtineai, 
ad  geptimum  vcro  dimiltere  quod  fucrit  soininaliini  ? 
Nam  quid  inde  Iiabcbiint  pauperes,  qiioruin  residuuni 
eiiaai  fe.-is  bestiis  dedil,  eis  videlicel  qiuc  illis  frugibus 
vesci  possint ,  sicul  sunt  apri ,  et  cervi ,  et  si  quid 
hujusmodi?  Quod  tar.ien  non  diccrctur,  iiisi  alicujus 
tignificationis  gratia.  Nam  si  quod  auinet  ad  prxcopia 
qiue  hominibus  daia  sunt ,  dc  bobiis  cnra  non  esi  Deo 
(  Id.  IX,  0) ;  .piod  non  sit  iniclligiUir,  lanquani  i;(iii 


eLH» 


ipse  pascal  ea  qii;c  iicc  scniinanl ,  iicc  meluiit,  iieque 
cuiipreganl  iii  liorreum ,  scd  <|uia  ci  cur;i;  non  esl  pr;e- 
ce|ilo  miinere  lidmincm  ,  quomodo  bovi  suo  consulal : 
quanlo  niinus  ci  cura  esl  do  feris  bcsiiis  iinccipcre , 
quomodo  illis  ab  hominibus  consulaliir,  ctiin  eas  ipse 
pascat  divitiis  natur.X'  usquequ;iqiie  fnictifer;B,  qui  eas 
<yiain  peralios  sex  aimos  pascit,  cum  colligunlur  qiiai 
scminantur? 

XC.  [Ib.  xxiii,  19.]  Non  coqites  agnum  in  Imle  malris 
$u<s.  Quomodo  inlelligatiir  ad  verboriiiii  piopiiol;ilem 
nescio  utrum  possil  nperiri.  Si  enim  alicujus  signili- 
rniioniscausa  pniliibiiuni  acceperimus  agiiiim  iii  lacte 
«oqiii,  nullus  iislis  csl  ila  coqucndi.  Si  auleni  iii  diebiis 
qiiibus  lactalur ,  qiiis  lioc  babiiit  unquain  Jud;iorum 
iii  observatione,  ut  agnum  non  coquerct,  nisi  cum 
(lesislerct  sugere?  Quid  ost  aiilcm  iii  Uicte  matris  su(E  ; 
quasi  possci ,  etiamsi  boc  iniclligeretiir,  sine  liujiis 
pra;cepli  traiisgre>sionc  coipii,  si  co  nalo  moriua 
malre  ejus,  ab  ovc  alia  lact;iictur?  cum  aliciijus  pro- 
fecto  rei  sigiiificaiKla!  causa  csse  prxcepluni  iienio 
ainbigat.  Sed  etiam  illa  qua;  pos.sunt  observaMtia  facli- 
lari,  non  sine  caiisa  iia  prsccpia  siinl;  signifi&mt 
cnim  alii|uid.  Iloc  vero  quomodo  obscrvetiir  .ad  pro- 
prietalein  vcrbiniim  aiit  noii  est,  aut  non  cbiccl.  Iii- 
lellectum  tamen  d;'  Cliristo  approbo ,  quod  bac  pro- 
plielia  prxdictue  esl  iinii  occidcndus  a  Jiid;i'is  inrans, 
qiiando  llcrodes  qu;cri'ns  eiiiii  ut  occiderot,  non 
invenil  {Mullh.  ii,  13  16) ;  ut  coques  quod  dictum  cst, 
pcrtineal  ad  igiicm  passionis  ,  lioc  esl,  Iribiilationcin. 
IJiide  dicitur  :  \asa  figuli  probat  fornax,  et  hoinines 
JHStos  tentulio  tribnlulionis  {Eccli.  xxvii,  6).  Qnia  ergo 
non  est  Iiinc  infans  passus ,  cnm  quserciile  llcrode 
liujusmodi  pciiciilum  iiniiiiiicre  viderelur,  iincdictum 
cst  liis  veibis,  Non  coqnes  agmnn  in  tacle  malris  sua\ 
!lliid  quoqnc  forsilan  iion  absurdiim  est,  quod  alii 
(iiciKit,  id  csse  pnccepium  pcr  Propliciam,  neseboiii 
W>raelil;c  so('i;>reiil  malis  Jiida'is,  a  qiiibiis  Ciirisliis 
passiis  cst  lauqu:ira  agiiiis  in  laclc  ni;ilr;s  su;i',  id  vsl, 
eo  tenMiorc  ipio  conccpliis  cst.  Dicunlnr  cnim  fcmiii;c 
c\  qiio  coiiccperiiit,  1..C  colligcrc  :  illo  aiilein  uieuse 
conccptuiii  ct  passum  csse  Clu'istum  ,  cl  raicli:i;  ob- 
servatio  ,  el  dics  Ecclesiis  nolissimiis  nrilivil:itis  cjus 
ostendit.  Qiii  cnim  nicuie  nono  nalus  est  ociavo  ca- 
lendas  januarias,  profecto  incniC  priino  conccplus  cst 
circa  oct;ivuin  caleiidas  aprilis,  quod  leinpiis  eli:iin 
passionis  ejus  liiit  iii  lacie  matris  sux ,  lioc  csi,iii 
diebus  malris  siut  '. 


LinER  SECUNDIJS.  CSO 

X(I.  [Ib.  xxili,  20,21.]£f<:e  ego  mitto  angelum 
meiim  ante  fuciem  tuam,  ut  servel  t£  in  via,  ut  indueat 
te  in  terram  quam  parari  libi.  Attcnde  tibi ,  et  exaniii 
euni ,  ne  non  credas  illi  :  niliil  eniin  subtraliet  tibi ;  iio- 
men  enim  meum  est  super  eum.  Iloc  de  illo  nimirum 
iiitelligilur,  ciii  nomcn  mntaluni  cst,  ul  Jesiis'  voca- 
rctiir  :  ipse  quippe  intioduxit  populum  in  terrair 
promissioiiis. 

XCll.  [Ib.  xxiii,2o  27.]  E(  servies  Domino  Deo  tuo  ; 
et  benedicam  pancm  luum,  cl  vinum  tuum,  etaqiam 
luam,  el  avcrlam  infirmilatem  a  vobis.  Non  erit  qni  nan 
generet,  neque  sterilis  supsr  terram  tuam.  NumcruHi 
diiium  tuoruin  rcplcbo.  Et  timorem  mitlain  qui  le 
antecedut ;  ci  amenles  faciam  onines  (jenles  in  quiis  lu 
intrabis ,  etc.  Quainvis  istai  proniissiones  pos^int  et 
spiriinaliter  iiilclligi,  lamcn  cum  scciiudnm  teiiipnra- 
Icm  liomiuiini  felicit;ileiii  intclligiinlnr,  ad  VcliisTcsl;i- 
nieiitum  perlincnl :  ubi  quanquaiu  pr;cccpla,  excc|ilis 
liis  quaj  in  sacramciito  aliqiiid  siguificant ,  eiidom  ajl 
niores  bonos  peitineiilia  repcriautiir ,  pioiiiissioncs 
lanien  carnales  alipic  lcrrcna;  siint.  Liide  in  ps^diiio 
soptuagcsimo  sccundo  pene  lapsos  et  cffusos  grcssiis 
siios  bomo  Dci  dicil,  cum  zelaret  in  pcccaioribus  pa- 
cem  peccalorum  intuens.  Ea  quippe  ccrncbat  aliun 
dare  impiis,  qii.T-  ipse  secnndiim  Tesiamcntum  Vetiis 
exspect;ibal  a  Doinino  Deo,  cui  bac  mcrcede  servicbat. 
Et  cinii  hinc  ei  snbrcpere  coepisset  sensus  impiiis, 
quod  Dcum  noii  curare  existimarel  biiiiiana ,  corre- 
piiim  se  dicit,  dum  aucloritalem  sanctorum  noii  cst 
:iiisus  improbare,  ct  incoepit  cognoscere  ,  ct  ait ,  lloe 
labor  est  anle  me,  donec  introeam  in  sanclunrium  Dci, 
cl  iiilcliujam  in  norissinia  (Psal.  lxxii,  2  17).  Ibi  cnim 
pncinia  dabuiuur  ad  Novum  pcrtinciitia  Tesiaincntum, 
qii;E  iinpii  non  accipient :  et  poena;  tiinc  futura;  suiit 
iinpioruui,  qiias  nullus  pinriim  sensiiriis  e:-t. 

XCIII.  [Ib.  xxiii,  28.]  Etmittam  vespas  ante  te,  ei 
ejiciel*  Ainorrliaos ,  Evaos,  Chnnanwos,  ct  Clictta:os  a 
te.  QuKriiur  de  bis  vespis  quid  inielligcnduin  sil.  Nam 
ct  promitlit  hoc  Deiis,  cl  lilicr  S:ipienli;c  dicit  iinple- 
tiim,  ubi  ail  :  Et  misit  anlecessores  exercilus  siii  vcspas 
{Sap.  xii,  8).  Non  auiem  legimiis  factum,  neque  Moysi 
temporibus,  neqiie  sub  Jcsu  Navc,  nciiuc  siib  judici- 
bus,  neqiie  sub  regibus.  Ac  pcr  boc  vcsp;c  isi:c  aculci 
limnris  intolligendi  sunt  forlasse.  ijuil-as  agiiabaniur 
nicmorat;!'  gcnlcs,  ut  ccdercnt  filiis  Israd.  Dcus  cnim 
loiiuitur,  iii  ciijiiS  sermone  si  figuratc  aliquid  dicaiiir. 


'  .\ct'edil  alia  cv,  osi'.io  iii  onai-slioiium  coilloo  f:orlH'i,'iisl 
«iile  annr.s  circitor  nct.ngeiilns  sciiito  rejierta  liis  verhis  : 
tsl  alius  sensiis  fucilior,  t\on  coques  agnum  in  lnctc  nwtiis 
stia; ;  parvutos  adlinc  el  tactenles,  qnalibus  dicit  'posloliis, 
tac  vobis  poliim  dedi  non  escam,  non  niii.tes  in  prayroperiim 
pasiionein,  liinqiinm  1  liriilo  sil  dicluin,  qid  talibiis  adliiic 
Disciputis  pepcrcil,  pro  qnibiis  se  offerens  uit,  bi  e:qo  me 
quiviili-i,  simle  Iwi  uhire.  Hqiie  ut  viletligeretur  adlinc  cos 
invalidos  ct  miiiiis  idonco.t  fidssc  pussioin  liinquam  ugnos  in 
Mttc  m.itris,  scciitus  ait  Evaiigrti^tii  :  1 1  intpterctur  sern.o 
onem  diieral,  Qios  dedisti  mild  non  perdidi  ex  eis  tpiein- 
quam.  i  lulc  npparet  eos,  si  ttinc  putcrentnr,  fuisse  pei  itit- 
70.9.  lioc  eniin  liinc  iion  (Xi.s.si  sniil,  gitod  poxtca  pussi  siml, 
r,o/!  adhiic  iiqiii  in  tiicle,  sed  jiim  iirieles  in  grege.  sunt  ct 
r.lia  (|ua'(laiii  ail  liaucco  cx|iiisiliniii'iii  |  iMinissa  iu  coiloin 
L;jdicc,  S(;(i  nmnia  iiioicclo  i;  iiiacgiiic  iii  (onicxtiuii  iht 
ynanii(;ns"in  iranshila.  ?am  aksuiit  iirorsus  a  c;clcris  ''uia;- 


sliouun;  codicibus:  exslant  vcco  iu  dnol.iis  nosirisMss.  ccl- 
lcclionis  Eugypii,  in  uiiO(iiiidoiii  conliiiiia  soric,at  iu  altcro 
cuni  ejusceuiodi  fir;cmoiiilione,  Hinc  jimi  ex  atio  opere 
S.  lugiistini  quce  scquuntnr  adjecta  snnl.  Ilaqiic  siispicainiir 
(iiresiionuni  exeni  l:ir  illml,  qno  usiis  csl  scii|,lor  coilicis 
(jirbeiensis  jiriniolaiidali,  haliiiisso  ca  qna'  Kngyi  iiis  abiias, 
a^tate  AnKUsliuo  prope  ;ci|i;alis,  siia  nia;iii  aiinoMvorai  >ic 
ciiiPi  ia  lilt.  I,sii[>er  «.oiios.,  (pi;cst.  117,  n.  o,  auK  il!;i 
vorl.a,  yutla  tanien  est  fiicHior,  clc.  dcscripsit  illu  in  ni.yli:; 
contoxlu,  'b  liinc  scribcndiim  ;  qxix  (ucral,  uti  o]  inaniiir, 
iiiniotalio  Eiigy,  ii  pi';eci|  iculis  exscribi  sequentia,  (iu;e  ln.- 
(l(C(|ue  in  icsiiis  colloctioiie  re|  criuntiir. 

'  Ani.  Er.  ct  Lov.,  israel  SeiJ  verius  >lss.  ct  iiat.,  ■tc.ius : 
is  cst  .losue. 

'  >;r.  et  i.ov.,  ejirinm  :  pro  ;iiio  ^'ss.  nec;in;i  ral.  el  Ain., 
cjiriet,  ucilicet,  vcs|a  :  iiiii  a  |  liinili  niiniorn  lii  uausiliisa.l 
•,iiii;i;iMroin,  (f.uniaiJinnduii,  cxplic^ilui-  iii  l  niulinniiui  liii.  ', 
i.riil,  107. 


631  QU/ESTiONllM  S.  AUGUSTINI 

([iiotl  ad  proprielaieni  iioii  sii  implclnm  ,  non  iinpedil 
historia;  fidcm,  in  qiia  pcrspicitur  vcritas  nanaiionis. 
Siciil  iiec  Evaiigclislaniin  iiarralio  seciindiiii)  propric- 
taleni  iinpedilur.  si  aliipiid  a  Chrislo  dicitiir  figuiale. 

XCIV.  [Ib.  XXIII,  Z7>.]  Si  scnieris  ttiis  eorum  ,  crunt 
libi  o/fendiculum.  Ilic  graccns  SouleujTij  liabel ,  noii 
ixtfitvnT.i.  Undc  intclligiiur,  quia  el  SrMa.  debctiir 
Dco  lanquain  Doniino,  Xarfsix  vero  noiinisi  Deo  laii- 
quani  Dco. 

XCV.  [Ib.  XXIV,  1-3.]  Et  Moysi  dixil ,  Ascende  ad 
Dominum  tu,  et  Aaron,  et  ISadab,  et  Abiud,  et  septua- 
ginta  scniorum  Israel  :  et  adorabitnt  a  longe  Dominum ; 
et  acccdel  ilotjses  soliis  nd  Dominum,  ipsi  aulem  non 
accedcnt  :  populus  aulem  non  asccndet  cum  illis.  Inlroiit 
autem  Moyses,  el  narrnvit  populo  omnia  verba  Dci  et 
juslificaliones.  Rcspondil  autem  omnis  populiis  voce 
una  dicentes,  Omnia  verba  quie  tocutus  est  Dominus , 
(nciemus,  cl  audieinus.\]&(\u6  ad  linnc  locumScriplurx 
jiistificatioiies  iiiteliigiintur  qiuc  datac  siint  populo  ad 
(ibscrvanduni.  Iiicipiiiiit  aiitcm  quaiittini  ipsa  vcrba 
Scripturx  indicant,  undc  lioc  iiomcn  justificaiioiinin 
exorsiim  csl  ab  illo  scrvo  llebrxo  cui  auris  ad  poslcin 
pcrtunditur.  lii  qiiibiis  oiniiibus  juslificatioiiibus  con- 
siderandiiiii  cst ,  qu:c  indc  ad  agcnilani  vilam  et  mo- 
rum  boiioriim  conscrvaiionem  duci  possint.  Miilla 
quippe  iii  ui.s  sunt  sncraincnta  significanlin  poiiiis 
aliquid,  qiiam  vIiam~nostram  inslrucnlia.  Jusiificatio- 
iics  s;iiic  I  liiii  iiiterprctes  eas  cssc  dixeruiit,  qux 
gra'ci  0(/«fJu.a7a  ap)icllant. 

XCVI.[lb.  XXIV,  3.]  Notandum  csiqiiod  itcrum  po- 
puliis  ita  respoiidel,  Oninia  vcrbaquce  loculus  est  Do- 
minus  faciemus,  ct  audienius;  cum  vidcatur  ordo  po- 
sliilare  ut  diccrctur ,  audiemiis  ,  el  faciomus.  Sed 
niirum  nisi  aliquis  seiisiis  liic  latcl.  Nain  si  audicinus, 
pro  eo  positum  e.il  quod  cst  iiitelligemus,  prius  oiior- 
telverbisDel  reildcre  faciendi  servilutcm,  ut  ad  intel- 
ligentiam  carum  rcruni  qua;  ipso  prascipieute  fiunt, 
inerito  dcvotionis,  qiia  noii  conleinpix  ,  sed  facloe 
sunl,  ipse  perducal.  Scd  videndiim  est ,  utrum  iste 
populus  illi  filio  similis  invenialur  qui  patrijubcnli 
dixil,/io  in  vineam,  et  non  iii(Malili.  xxi,  50).  Genlcs 
ciiim  qii:e  Doniinum  pcnilus  conleinpscruiit ,  postea 
pcr  uiiius  obedienliani  justificalae,  qu;e  nmi  scclaban- 
liir  jiistiliam,  apprelicnderunl  jiisliliain  {Roin.  i%,^0). 

XCVII.  [Ib.  XXIV,  4.]  Notaiiduin  quod  Moyses  wdi- 
ficavil  atlare  sub  nKmte,  el  duodecim  Mpides  in  duode- 
(im  tribus  hrac.  Iiilclligiliir  cnini  cx  duodecim 
lapidibus  allarc  xdificatiim,  significasse  ipsum  popu- 
luin  esse  altare  Del,  sicul  esl  templum  Dci  (II  Cor. 
VI,  16.) 

XCYIII.  [Ib  XXIV,  5.]  Et  immolavertmt  liostiam  satu- 
(uris  Dco.  Non  dixit,  liostiam  salutarem,  sed,  liosliam 
latiUurii ;  quod  gncciis  liabet  cur/jptaw.  Undc  iii  Psalnio, 
Citlicem,  iiiqiiil,  snlularig  accipiam  (Psal.  cxv,  15)  : 
iioii  dixit,  caliccm  salularem.  Ubi  vidcndum  esi ,  ne 
forlc  il!e  significclur,  de  quo  dixit  Siineon,  Qitoniain 
',idcrunt  oculi  niei  salutnre  luum  (Luc.  ii,  30).  Iliiiic 
^iiiiii  el  1'saliniis  comnicndat  iilii  b'gil;ir,  Dcnc  nun- 
(j,7ff  i/iVm  ex  die  sulutare  ejus  (Piat.  xcv,  2).  Quid  cst 


IN  IlEPTATEUCllUM  88« 

enim  aliud,  si  diligentius  attciidamus,  quod  ait  diein 
ex  die,  nisi  liiinen  ex  luinine,  lioc  esl  Dcum  cx  Dco, 
quodest  uiiigcnilus  Filiiis? 

XCIX.  [Ib.  XXIV,  6,  ".]  Sumens  aulcm  Moyses  dimi~ 
diam  partem  stinguinis,  infudit  in  cruterem ,  et  partein 
rciiquam  sanguinis  affudit  ad  allare  :  et  accipiens  librum 
Testamcnti  recilavit  in  aurcs  populi.  Notandiiin  csl, 
nuncprimum  sacrificasse  MoyscnevidenlcrScripluram 
diccre,  ex  qiio  cx  /Egypto  edurtus  e>t  pnpnlus.  Primo 
eiiiiii  de  Jollior  dictum  erat  sncero  ejiis,  qiianivis  ciim 
aliqua  ambigiiilatc  ,  quod  iininolaveril  Doo  (Exod. 
xviii,  12).  Et  advcrtendum  librum  Tesiamenii  cuin 
sangiiine  hosti;c  reciiari,  in  quo  libro  illas  juslifica- 
lioncs  conscriptas  debcmus  accipcre.  Nam  deealogiim 
Legis  in  tabulis  lapideis  fuisse  conscripiiiiii  posiea 
inanifestum  est. 

C.  [Ib.  XXIV,  1 .]  El  dixerunt,  Omnia  qucBciimque  lo- 
cultts  est  Dominus,  faciemus,  el  audiemus.  Non  alitcr 
respoiidcnt  ecce  jam  lertio. 

Cl.  [Ib.  XXIV,  9.]  Et  ascendit  Moyses,  et  Aaron.  et 
Nadub,  et  Abtua,  et  sepluatjinta  scniorum  Israci :  et 
viderunt  tociun  ubi  steteral  ibi  Deus  Isract.  Constat 
iiiier  ens  qui  rccte  intelliguiit ,  nullo  Dcuin  contincH 
loco,  nec  aliquo  velut  situ  corporis  mcinbra  ponere, 
sicuti  est  noslri  corporis,  scdere,  jacere,  starc  ,  ct  si 
qiiid  biijusniodi  est.  Il;ec  cnim  non  sunt  nisi  cnrpo- 
1  um,  Deus  aulem  spiritiis  cst  (Joan.  iv,  24).  Qiiod 
crgo  sc  oslendit  specie  corporali  vel  signis  corpora- 
liler  cxprcssis,  non  subslantia  ejus  apparet ,  qua  cst 
ipse  qiiod  esl,  scd  assuniplio  formaruiii  visibiliumejus 
oiiinipoienli:rsuljjacel. 

CII.  [II).  XXIV,  11,  10.]  Et  de  etectis  Israet  non  dis- 
sonuil  nec  uiiits  :  et  apparuerunt  in  loco  Dei,  et  mandw 
cavcrunt,  et  hibcrunt.  Qiiis  dubilet  illos  quos  noiniiia- 
tim  expiessil,  ctseptuaginta  seiiiores,  nunc  appellatos 
cleclos  Israel?  qui  procul  dubio  pcrsonani  gercbanl 
eorum  qui  elccli  sunt  in  popiilo  Dei.  Non  cniin  omniuni 
csl  lides  (II  Tlicss.  iii,  2)  :  ct  novit  Domiiius  qiii  siint 
ejus.  In  magna  aiilciii  doiii()s:;iitalia  vasa  iii  lionorcni, 
alia  in  coniuincliam  (II  Tiin.  ii,  19, 20).Qiioiiiain  ergo 
(jiios  anle  proescivit,  el  pnvdeslinavit;  quos  aulcm 
pnedcsliiiavit ,  illos  et  vocavit ;  qiios  aiilein  vocavii, 
ijisos  cl  juslificavil ;  quos  aiitcm  jusiificavit,  ipsos  el 
glnrificavii  (Rom.  viii,  30) :  profeclo  de  cleclis  Israel 
noii  dissoiiuit  ncc  unus.  Significantur  auteiii  qiiatcr- 
nario  numero  in  Moysc  et  Aaron  et  Nadab  e(  Abiiid, 
prnpler  qnaliior  Evangelia,  ct  tolius  orbis,qui  in 
qiialunr  parles  dividiliir,  proniissioncin  :  et  seplua- 
giiiLi  dc  se.iioribus  Israel,  numcro  scilicel  se,)lcnario 
deciipbilo  ,  qiii  perliiict  ad  sigiiincandum  Spiritiini 
saiictuin.  Sappbiro  aiiicm  sgnificatur  vita  coelcstis, 
niaximc  quia  dicluin  esl,  sicut  aspccius  firinameiiti. 
Eirinamenlum  aiilcin  couliim  appellari  qiiis  nesciat? 
Lt  furma  latcris  in  eodem  sappliiro  qnadratiiram 
ip^ani,  vel  slabiliiatem  ,  vcl  cjiisdcm  qiiaiernarii  nu- 
ineri  s:icraineiitiiin  figuiai.  Quod  autem  maiiducant 
cl  bibuiil  in  loco  Dei,  suavitalem  saturilalemqiic  sigiii- 
lical  in  illo  rcgiio  ;clernitalis.  Beati  enim  qiiirsiiriuul 
ct  siliunt  justiliam;  qiioniain  ipsisatiir:ibuiiiur  (Matil^ 


655 


LIBEU  SECUNDUS. 


iZi 


\,  6)  Unde  ol  Doinimis  clicil  venluros  nuillos  (quos 
tiiique.nisi  eleetos,  praescilos,  prscdeslinalos,  vocatos, 
jiislificatos,glorificatos?),cirecubituroscum  Abraliam 
et  Isaac  et  Jacob  in  regno  ca>lorum  (Mattli.  viii,  11). 
Nam  el  alio  loco  ipse  hoc  promitiii  fidelibus  suis, 
quod  faciai  eos  recumbere,  ei  transeal,  ct  minislret 
cis(tKc.  XII,  37). 

CIII.[Ib.  XXIV,  15.]Quidsibi  vull  quod  Jesiis  Nave, 
non  conimcmoratiis  in  illis  qiiatnor,  subito  ciim  Moysc 
apparet,  ct  cuni  illo  ascendit  in  moiitem  ad  accipien- 
dastabulas  Legis;et  subito  rursus  idem  Jesiisabscoii- 
diiiir,id  esl  lacelur ;  elMoyscs  accepil  Legem  in  diiabus 
tabulis,  el  cum  eo  iterum  apparct?  An  furte  significat 
Novnm  Testanientum  noniine  Josu  ,  et  abscoiidituin 
esse  in  Lege,  el  aliqnando  apparere  intelligentibns? 
Qiiod  vero  Jesiis  jam  vocatur,  cum  in  libro  Nuinero- 
rum  qnando  id  nonien  acccperit  Sci  iptura  tesletur, 
ciim  jain  propc  esset  ul  lerram  promissionis  intrarent 
{Sum.  XIII,  17),  per  prolepsim.  boc  cst  per  praeoccu- 
pationem  anlicipal  Scriptura  qiiod  postea  factura  est. 
Oiiinia  quippe  ista  poslcai|iiam  facta  sunt ,  scripta 
giint ;  ac  per  lioc  qnando  factum  est  q.uod  modo  com- 
niemoialur,  nondum  vocabalur  Jesus,  sed  quando 
seriptum  est  jam  boc  vocabalnr. 

tlV.  [Ib.  XXV,  1 1, 12.]  Et  facies  in  ea  cymatia  aurea 
lersntilia  in  circiiitu.  Cyniatia  dixit,  qua»  in  quadraliira 
exslani  pcrqnatuor  paites,  sicut  mensae  quadra:  lieri 
solent.  Nec  c)uod  ait  rersatilia,  mobilia  debemus  ac- 
cipere.  Fixa  suntciiim,  sicul  dixi  incnsas  habere  so- 
liias  :  sed  versaiilia  dixii,  torlilia,  quacgrsce  vocanlur 
<iTfE!TTiz;  vel  canalibus,  sicut  sunt  coUimnoe  tortiles; 
aiit  implicatis  duabus  virgulis  in  inodiiin  restis,  sicut 
ctiam  torques  ficri  solent.  Quod  autem  ait,  Et  fabri- 
cabis  ilti  quatuor  anmilos  aureos  ,  et  impones  supcr 
quntuor  latera:  duos  annulos  in  lalus  unwn,  et  duos 
annulos  in  latus  secundum ;  ad  i|ii;itni)r  angiilos  oc- 
ciirrunt  quatuor  annuli  singiili  in  singulis ,  el  per 
angulorum  numerum  filut  qiiod  in  diiobus  lateribus 
ponilur,  in  oinnibus  quatnor  poiialnr.  Unus  eiiiin  an- 
gulus  duobus  lateribiis  conimnnis  est :  alioqnin  non 
ocennit  ut  bini  anmili  ponanlur  pcr  quatuor  latera, 
ciim  sint  qualiior  aiinuli;octo  qiiippe  e  se  debuerunt, 
si  aliter  inlelligimus,  quam  quod  di\i  fieri  niimero 
angulorum.  Adhocenim  annuli  in  angiilis  pnniinliir, 
qiio  inducantur  subporlatoria  vcl  gcslatorin,  qu!bus 
arca  a  qiiatuor  bomiiiibus   binc  ati|iic  iiide  |iortctur. 

CV.  [Ib.  XXV,  17.]  Propitiatorinm  qiiid  dicat  super- 
inipoiiendiim  siiper  arcam ,  qna;ri  solot  :  sed  cum 
aiireiim  licri  jubcat,  ejusqne  longiludincm  et  latitu- 
dineni  lantam  exprimal ,  quanta  el  ipsius  arcx  dicta 
cst,  prncul  dubio  velul  tabulam  auream  lant.Te  forni» 
fiori  prx^cipil,  qua  tegerctur  arca;  ita  ut  iii  ipso  pro- 
piiiatorioessentduoCherubim,  hinc  atqueinde  altor- 
utrum  altendentcs,  ita  ut  vultus  eoruin  in  propilialo- 
riuin  essent,  ct  pennis  suis  obnnibrarenl  propilialo- 
rium  :  qiiod  inagnnm  cst  sacramcnliim.  Aurum  quippe 
significat  sapientiam,  arca  significal  secretum  Dei.  In 
arca  jiissa  sunt  poni  Lex,  ct  maiina,  et  virga  Aaron  : 
|n  Lege  pnicepla  sunt,  virga  potcstas  significalur, 


maniia  ffralia ;  quia  nisi  cum  gratia  non  est  poiestas 
praicepia  facicndi.  Verumtamcn  quia  Lex  a  quovis 
proficiente  non  ex  omni  parte  complctur,  propitiato- 
rium  est  desuper.  Ad  hoc  enim  opus  est  ut  propiiius 
sit  Deus,  el  idco  desuper  poniiur,  quia  supere.xsullai 
niisericordia  judicio(Jaco6iii,  13).  Duovero  Clierubim 
pennis  suis  obunibrant  propiiiatoriuin  ,  id  est,  hono- 
rant  velando;  quoniam  mysteria  ista  ibi  sunt  :  ei  in- 
vicem  se  attendunt,  qiiia  consonant;  diin  qnippe  ibi 
Tcsiaincnta  figuranlur  :  et  vullus  eorum  sunt  iii  pro- 
piliatorium,  quia  misoricordiain  Dei,  iii  qiia  una  spes 
est,  valde  commendant.  Deniqne  liinc  se  proinisil  lo- 
cuturuin  Deus  ad  Moysen  de  medio  Clierubim  de- 
siirsiiin  propiiiatorii.  Porro  si  creatura  raiionalis  in 
iniiltitudino  scieiitiae,  quoniam  baiic  interpretaiionem 
habent  Clieriibim,  duobus  ipsis  aiiimalibus  significa- 
tur;  ideo  dno  sunl,  utsociotatem  cbaritatiscoinmcn- 
dent ;  idco  peniiis  suls  propitiatorium  obuinbrant , 
quia  Deo  non  sibi  iribuuiit  pennas  suas,  id  est,  Deum 
honorant  virlulibus,  quibus  prBcsiant:  et  vultuscoriim 
iioii  sunl  nisi  in  propilialorium,  qiiia  ciiicumqiic  pro- 
fectui  ad  inultiludiiiem  scientiae  spes  non  est,  nisi  iii 
Dei  misericordia. 

CVI.  [Ib.  XXV,  27.]Qiiod  ait,  Erunt  annuli  in  lliecis  ' 
subponalonis  ad  loUendam  mensam,  boc  intolligonduin 
cst ,  qnod  anniili  essent  veliit  Iheca;  siibporlaloi  io- 
riim  ;  id  esl,  quo  subporlaloria  lanquani  in  tliecas  in- 
ducantur.  Erunt  quippe  in  tliecis,  ita  dictuni  est,  tan- 
quain  diceretur,  Erunt  pro  ibecis. 

CVll.  [111.  XXVI,  1.]  Decem  aulxorum  jubet  fieri  ta- 
bernaculiim,  cuni  sit  decalogus  Legis.  Aulaea  vero 
significant  latitudiiiem  ,  propter  facilitatcm.  Cliaritas 
qiiippe  plenitudo  Legis  est  (liom.  xiii,  10) :  et  nonnisi 
cliaritati  sinit  prajcepta  facilia  :  uiide  ipsa  dilatatio 
coniineiidaiur,  cum  dioilur,  Dilalasli  gressus  mcos  sub- 
tiis  ine,  et  non  sunt  infirmala  vesligia  mea  (PmI.  xvii,  37). 
Scd  quoniam  ista  diUitalio  per  gratiam  lit  Dei ;  chari- 
las  eiiiin  Dei  dilfusa  est  in  cordibus  nostris ,  non  per 
nosipsos,  sed  per  Spiritum  sanctuni  qui  datus  cst  no- 
bis  (Rom.  V,  5) ;  ideo  bic  niystice  ipse  iiumcnis  eliara 
comincndalur,  qui  pertinet  etiam  adSpirituin  sanctuni, 
pcr  qucm  Lex  possit  ini|ileri.  Dicitnr  eniiii  aulacum 
loiigitudinem  habcre  debere  iii  cubiiis  vigii.li  ocio. 
Islc  aulcm  numorus,  quia  pcr  septenarium  dividendus 
cst,  significavit,  cuin  dicit  latitudinoiii  :iula.'i  iii  cubilis 
quatuor.  Quater  eniiu  soptein  fiuiit  viginti  octo.  Et 
esl  etiamiste  nuinerus  perfeclus  ;  quia  sicutscnarius, 
suis  partibus  conslat.  Quod  vero  tam  s^pe  dicil, 
Cherubim  facies  ea  opere  texloris,  quid  aliudquam  in 
his  ouiuihusinultitudinem  scientix'commendat,  quod 
interprotatur  Clicrubim  ? 

CVIII.  [Ib.  xxvi,  7.]  El  facies  vela  capillacia  operire 
super  tabernaculum ;  undecim  vela  facies  ea.  Qiiaeca- 
piljacia  vela  sunt.  ij  est  ciliciua,  undecira  dicuntur 

«  Apuil  L\X,eistliekns  lois  anaphoreiisei.  Legendum  ergo, 
in  tliecas,  licei  co^lices  omnos  lialioant,  iii  tliccis  siibporia- 
turiis:  nempe  familiari  vllio  librarioruiii,  qui  mrsum  inlra 
easilcinvncescasu  Plgeucre  coDcilianiJasinviceiii  puuriiin; 
Daiii  lerjebalur  in  liaclenus  edilis,  velul  tliectv  siib imruitu- 
riiv  \ilii  ex  Mss.  aliiuol  repusunuus,  subportuluriorum. 


QU.tSTIOMIM  S.  AUCUSTINI  IN  IIF.PTATErCHUM 


e--.r> 

e.--se.  Ii»  pecc.Tiis  qiiini)0  ironsgrcsDi'»  esl.  Transgressio 
vero  uinleii.irio  iiimiero  sigiiificulur,  qiioninm  Irans- 
grcdil-jrdcnarinm,  lioc  esl  Legcm  :  ideo  ipsa  umlecim 
per  seplpnarinin  mnliiplicala  ,  faciinu  scpuiaginla  se- 
plem;  nbi  signilicavic  l)(i'niiuis  niiiversam  rcmissio- 
nem  peccaioinni ,  iliccns ,  .Vtrn  soliim  se]iiks  ,  vvruin 
eliam  septuagics  scplics  (MuHli.  xviii ,  22)  :  quot  genc- 
raliones  reperiunlur,  cnm  Lucas  a  baplismo  Doniini 
enumerans  sursiim  vcrsus  ascendit,  ei  pcrveiiil  pcr 
Adam  usqnead  l)eum  (Lw.  iii,23  58).  Ad  hoe  enim 
lil  significalio  pecc?.lorinii  iii  liis  vdis ,  nl  per  confes- 
sionem  eitprimantnr,  el  pcr  gratlain  qu :c  dala  est  Ec- 
clesiiC  alKilrantiir,  lioc  esl  lcgantur  :  iindc  diritnr, 
Dcali  quoruiii  rpmissfl;  sunt  iniquitales,  el  quorum  lccta 
euiUpcccala  {Psal.  xxxi,  1).  Deinde  jnbel  ca  vcla  co- 
operiri  pellibiis  arictinis  rubricatis.  .Aries  nutcni  ru- 
bricatus,  cui  non  occnrrat  Cbristus  passione  cruenta- 
lus?  Significantnr  bis  eliain  marlyrcs  sancli,  qnnriim 
orationibus  propiliatnr  Dciis  peccatis  populi  sni.  Ipsis 
donique  snperjacinnlur  pellcs  byacinlliiii:T>,  ut  sigiiifi- 
coiu!  vila  a'tcrna  viridiiaie,  lanquam  vigore  pcrpotno. 

CIX.  [Ib.  XXVI,  17.)  Facics  duos  aiiconiscos  culumnce 
uni  consistentes  ex  adverso  :  boc  est ,  uiiiini  iiinc ,  et 
iiiium  inde,  de  laleribus  coUimna!.  Ancuiiiscos  aulem 
dicil,  qnos  vulgo  vocaraus  ancoiies,  sicut  smit  in  co- 
lumnis  cellarum  vinaiiarum  ,  quibus  iiicunibunt  iigna 
(|u:c  cupas  fcriint.  Diicta  esl  auteni  similitudo  verlii  a 
cubilis,  ubi  ncctniitur  maiius,  quibus  incumbunt  rc- 
cumbentes,  qiii  gncce  a/xuve;  vocantur. 

CX.  [Ib.  XXVI,  21  ]Biis(?s  cuiamnaruni  duas  uiii.  Ba- 
ses  noii  cas  laiitiim  videtur  diccre  Scripiuia ,  quibiis 
cuiumnse  ab  imo  fulciniitur  ;  sed  cliainsnperiorcs,  qu;c 
capitella  nos  dicimiis.  Ideo  dicit,  duas  bases  columnm 
uni  in  ambas  partcs  ejus.  Nam  qu;c  sunt  anib;c  partcs, 
n'Si  inferior  ct  superior  ? 

CXI.  [Ib.  XXVI,  25.]  Qiiud  oclo  ciihnnnas  cl  bases 
(Mrum  sexdccini  secundum  supradiclam  rationem  a 
postcrioribus  liibernaciili  Scriplitra  dic;t ,  cum  supe- 
lius  scx  dixerit,  intelligitur  aiiiiumeralis  duabus  an- 
gularibus  oclo  neri. 

CXII.  [Ib.  xwi,  53. 1  El  dividet  vobis  velamen  iiiler 
mediuin  sanclum ,  el  iiiler  mediuin  sanctuin  saiiclorum  : 
id  esi,  ut  inter  sanctmn  el  sanctuin  sanctormn  sii  boc 
velamcn.  dc  qiio  nniic  ioquitur,  in  qualuor  culuiiinis 
extentnni.  Dc  liac  ditferentia  inter  sanctum  ct  san- 
ctiiin  saiittorum  ad  llebncos  Epistola  loqnitur  {llebr. 
IX ,  1-12  ) ;  (|uia  ubi  Arca  testimonii ,  ibi  s:inclum  san- 
ctoruni,boc  est,intus  uliravclum:foris  autem  mcnsa 
et  candelabrum,  ct  cailera  (piajpauloaiite  disit  qiioin- 
admodum  ficrent ,  sancta  dicta  siint,  et  non  sancia 
sanctorum.  Et  signine;itiir  furis  Vetus  Tcslamentiim, 
intus  autem  Novuin,  cuni  sit  utrumque  in  lcctione  Ve- 
leris  Testanicnti,  et  exprossum  operibus,  cl  significa- 
•icne  Cgnratum.  Ac  per  boc  in  sanctis  figura  est  figunc, 
quia  (igura  csl  Vcliris  Tcslamenii :  in  sanctis  aulcin 
snclorum  fignra  csl  ip^ius  veritatis,  quia  figura  cst 
No>i  Testanienli.  Tuium  qiiippc  Vctiis  TeslanieMtuin 
iii  liis  relms  el  colcbraiioniluis,  qu.r  ila  obscrv;inda 
prj'ci|iiunlur, fignia  esl. 


CXlll.  |!b.  xx'ii,1,  2.1  De  allari  iiti  rrilnr  quomoilo 
Iribus  cubilis  allum  esse  volnerit,  cuiii  t;inta  fcre  sit 
stalur;i:  boiniiiis  altiludo.  Qiiomodo  crgo  ininislnba- 
tur  aliari,  cnin  gradus  liabere  altare  alio  loco  prolii- 
beat  ?  Se  pudenda,  inquil,  tua  reveles  super  illud  {Kxoii, 
XX,  20).  Scd  i!Iic  (liccbat  dc  aliari  qiiod  terra  vel  l;i- 
pidibus  roiistrucnilnm  csscl,  iilii  gradus  ipsi  coa'dili- 
cati  ad  corpus  all;iris  uliquo  pcrtincrciil  :  niinc  veiu 
de  labulis  licri  altare  pr.rcipit,  quu  si  appoiicreliir  ad 
hor.im  ministraiionis  aliquid  ubi  starei  minister  alLa- 
■ris,  cl  pcracio  ministerio  tulloretur,  ad  corpiis  altaris 
iiuii  ntique  pcrliiieret.  Ileiii  qu;critur  (|U(miodo  siiper 
allare  lignenm  sacrificiiiin  qnod  inferebalur,  pusscl 
inocndi  ;  pra:seriiin  (juia  conravnm  ficri  jiibcl,  cl  cia- 
ticnlam  deponi  usque  ad  incdiiim  cjiis,  id  csl  inediiim 
coiicavii:iiis  ejiis,  opere  factuiii  rclirnlato.  Aii  qiioniani 
dixil ,  El  facies  cornua  in  quiiluor  anrjulos ,  ex  seijiso 
erunt  coriiua,cl  tegcs  iila  ceraiiieiUo,  nun  ad  sola  cornna 
rcfcrcndiim  cst  qnod  ait ,  tcgcs  illa  (erainenlo ,  scd  ad 
oinnia  de  quibus  lo  luebatur ,  de  ahari  f.ibricando 
pr;rcipiens  ? 

CXIV .  [Ib.  xxviii,  3.]  El  tu  loqucre  oi'inibiis  sapier.li- 
biis  menle ,  quos  replevi  spiritu  inteltectus  :  uhOr.nsu; 
iriiidein  gr:ccus  liabel,  qucm  latiiie  scnsum,  niin  iii- 
Irllectnm  dicerc  solcmus  ;  sed  Scriptura  de  sens»  iii- 
tcriurc,  quCm  intclloclum  voc:itnus,  sic  luqiii  solcl, 
sicuti  esl  ad  Helmcos  ,  Perfeclorum  est  aulem  solidui, 
cibus,  eoruin  qui  pcr  liabilum  e.rercilatos  Itnbent  sensun 
nd  disccrnendum  boniim  et  miiluin  (llcbr.  v ,  1  i).  l!;i 
enim  quod  posuil  sensus,  gr.Tcns  liabet  uXalr.iii.  Qiwni 
ergo  isliim  spiriluin,  nisi  Spiiitnin  sai;cliim  dcbcmu.-i 
accipere  ? 

[!n.  xxviii,  4.]  El  slolce  qiins  fncicnt,  pecloralcm,  Im- 
mernkm,  et  tunicain  lalnrem,  et  lunicnm  cum  conjmbis  '. 
Il;is  appcllat;is  siolas  esse  et  c;''lcia ,  cuni  superins 
uiiam  stolam  faciendain  proposuis^ct ,  nut;inilmu  csl. 
TuiiJcam  vero  cuin  corymbis  bonestius  piitarunt  bitiiii 
inierprelcs  dici,  quam  si  dicercnt  chiii  ciiris,  qiii  brne 
dispositi  ornaniento  esse  vestibus  solciil. 

CXV.  [Ib.  xxvin, 4, 16,9,10.]  Aspidiscas  iii  vcsie 
sacerdolali  quas  dicat?  iilrum  srutiil.is,  qiuc  a  sriiio 
laline  appelhinlnr,  quia  el  Grxci  sciiliiiti  m:hv:«  ap;iri- 
lanl?anvero  aspidiscas  proptrr  diligenlcr  cuUigaii- 
dum  dicit  ab  aspide  serpeiiie,  sicut  ciiani  niuranube  • 
appellantnr?  Spilliamis  ^  nulem  longiludo,  el  .'■pillinniis 
lalitudo  :  Lalini  (luidam  inlerprclati  suiit,  mcnsuraiii 
cxlent;!'  p;ilm,T;  a  fiiie  poUiris  ;isi|iic  ad  f.iieni  digiii 
miiiimi.  Iiein  quod  diciiur,  Sumes  duos  Uipides  onij- 

'lEditi,  timicamcitm  cornibiis  :  llcnilnrra,  rwii  coi  nibuslio- 
n(;s(iMsptitar/(n(,etc..Mirunisiculvisuiii  okt  i  I  lioncs;iusdiri. 
PorroMss.  consiaiiter  halieiil,  fi;m  conjmliis  :  i|Uo  |.ioirlc 
vocabulo  siguiiioanlur  hodor.iiiiin  raoeir.i,  ox  !  li.iiu,  lil).  Iii, 
cap.  3i;  el.ex  seivin,  ad  illiiii  vii;,'il.  HXlog.  5,  x.  3'.' ; 

UilTusos  hoilora  vosiil  lalloiitc  cuiyiiibus. 
r;r;fca  vorsio  I.XX  li:i])ct  liir,  cliildiiu  cornmvclon,  id  csl 
vostem  rnubriaiain,  seu  polius  cinaiaiii,  aiil  cuiii  cirris,  uii 
iusimiat  Augusliinis. 

'  Apud  r.at.  01  amiquiores  \:ss.,  mnrania'. 

3  ita  in  Mss.  id  ii:  oxcusis,  spitliaiiius  :  licot  apud  l.XX  sit 
iii  geDilivo  casu,  ,S(/i./im«fo.  Kadeni  voce  ulimiur  in  Isai., 
caiP.  10,  i.  1 -,  uuain  tiieronyinus  iii  euui  loCuiii  .sic  iiitoi- 
|;reialur  :  <•  spillimne,  in<piil,id  est  ^aliiius,  i'Meiitaiii  si« 
•  i;nincal  nianiii.i  i  i  <  lljco  usque  ad  exUrcniuin  iiigili|iu. « 


C37  LIBEU  SECUNDIJS. 

fliiitos,  el  sciiliics  in  eis  nomina  fitiurum  hrnel ;  xex  no  ■ 
Xttinc.  in  lapide  uno,  el  sex  reliqun  in  atterojuxta  ordinem 
nilivitalis  eoritm,  an  inleHigendum ,  iil  '  lapiJes  sinl 
de  nominibus  liliorum  Israoi  sccundiiin  n:\livilales 
cnrtim,  id  est  sccundnm  oidinem  quo  nali  sunl? 

CXVI.  [Ib.  xxviii,  22.]  El  facies  super  ralionate  pm- 
trias  compleclenles  opus  calenalum  de  auro  pnro.  Quod 
(«ilini  ralionale  inlerprelali  sunl,  iiiopia  lingu^B  fecil. 
('■rxcus  enim  liabel  )oviov,  non  Jo/tziiv.  Raiionale  au- 
tcm  illuJ  solenius  appcll.ire,  quod  Gr.cci  dicnnl  )»- 
yir.il.  Sed  quoniam  U-/o;  m  grxca  lingua  amliigiium 
est,  ulrum  verbumsiijnificet,  an  ralionem,quiaulrius- 
que  rei  nonien  est ;  ubi  pulatum  est  a  vcrbo  dicium 
Jiiviov,  eloquium  noslri  inlerprelali  sunt  :  nain  qnod 
Iiabemiis,  Eloquia  Domini,  etoquia  casla  {Psal.  xi,  7), 
Ci';cci  Iiabent  U-/m  :  bic  vero  in  vcslc  sacerdolali, 
qiiod  cx  awro  el  hyacintbo  et  purpura  ct  cocco  du- 
plici  torio  et  bysso  duplici  lorta  fieri  [ir;cceptum  est 
quadraluin  diiplex,  quod  esset  in  peclore  saccrdotis, 
et  ioyiov  vocarelur,  incertiim  ulrum  a  ratione  aii  a 
verbo  ductum  fuerit,  inlcrpreles  nostii  magis  a  ra- 
tione  diclnin  pulanles  rulionale  appellaverunl. 

CXVII.  [Ib.  xxviii,  50.]  Et  iniponcs  sitper  ralionate 
judicii  demonslralioiiem  el  verilalein.  Quid  sibi  hoc  ve- 
lll,  vol  iii  (luali  re  vol  metallo  poiieretiir  su|>er  ralin- 
nale  denionstraiio  el  veriias,  qiKmiam  lalia  dicit  lieri 
in  veste  sacerdotis,  qu.i!  cor|)oraliter  liunt  »,  invenire 
difficile  est.  Fabnlanliir  laiiien  qiiidani  lapidem  fui.»;.se, 
cujus  color,  sive  ad  adversa,  sive  ad  prospera  miita-- 
returquandosacerdos  intrabatin  sancta  :  et  boc  esse 
i|iu)d  ail,  El  afferet  Aciron  judiciq  fttiorum  Israet  super 
pectus;  ostendens  videlicet  in  illa  (lemonstratione  et 
veritate,  qiiid  de  illis  jiidicaveril  Doniiims.  Quanqiiain 
possil  inti'lligi  dcmonslrationcm  ct  vcritatcm  litteris 
imposiiani  super  Joyiov. 

CXVIII.  [Ib.  XXVIII,  31.]  £(  facies  lunicam  lalarem 
hijacintliinum;  id  est,  usqiie  ad  lalos  dcpcndcnlem. 
/  /  eiit  pcrisloiiiiuin  ex  ca  niedium,  id  esl ,  qiia  capnt 
ejiciatur:  lioc  csl  onim  qiiod  Graci  diciinl  Tztfii-tiiiio-j. 
Uram  Itabcns  in  circuilu  perisloinii ,  opus  lexloris,  com- 
msturam  coulcxlam ;  id  esl,  ne  ipsa  ora  extrinsecus 
.liisuutur  :  liocviJelnr  dicere,  commissuramconlcxlani. 
Uiide  ctiam  addidil,  ex  ipsa,  ul  ne  ruinpatur;  id  esl, 
iil  cx  se  ipsa  sit  ipsa  ora  conlexta  cum  veslc. 

CXIX.  [Ib.  xxviii,  35.]  El  eiit  .iaron  ciim  cwperit 
fungi  sacerdolio ,  audiclur  vox  cjus  iulianli  in  sanclmii 
in  conspectu  Domini  et  cxcunli,  ut  non  morialur :  in- 
irantis  ct  exeuntis  vocem  de  tintinnabulis  dixi',  au- 
diri,  tantuinque  ibi  pnndus  observalionis  posuit,  ut 
dlceret,  ne  moriatur.  Testimonia  ergo  quaedain  signi- 
ficari  voluil  in  vesie  sacerdi.iali,  qua  utique  significa- 
tiir  Ecclesia,  per  hacc  lintinnabula,  ut  noia  sit  con- 
vorsatio  sacerdotis  :  sicul  Apostolus  dicit,  Ciica  om- 
nes  teipsum  bonorum  opcrum  piwbens  exeinptuiu  {Tit. 
II,  7);  aut  illud,  Qua  audisti  a  me  per  muttos  tcstcs, 


6:8 
lia^c  eadcm  commenda  fidetibus,  et  iis  qui  idonei  suiil  ••( 
atios  doccre{l\Tim.  ii,2.)  .^nqnid  aliud?m3gnuni  la- 
nien  esl,  quidquid  illiid  est.  Inlranti  auteni  et  exeunii, 
pro  intranlis  et  exeunlis;  lociitio  ost.  \ox  pro  soniln; 
nnm  tintinnabulorum  magis  sonns  (|uam  vox  esl. 

CXX.[lb.  xxviii,  56-58.]  £(  facies  laminam  aurcnm 
ptiram,  et  formabis  in  eadem  foimalior.em  signi,  siincli- 
lalem  Domini ';  el  impones  ittud  siiper  hyncinlhum  ait- 
pticcm  torlam  ;  el  erit  snpcr  niilram  :  secunduin  inspe. 
clum  milrceerit;  el  erit  supra  fronlem  Aaron.  Et  uu- 
fcrel  '  Aanm  pe^cata  sanctorum  quwcuinque  snnctifica- 
biiiit  fitii  Israet,  omnis  dali  sanclorum  eoruin.  Qiioniodo 
formelnr  in  lamina  sanclilas  Domiiii,  non  vidoo,  nisi 
.iliqnibus  lilleris ,  quas  quidam  quatuor  esse  dicunl 
helira'as,  qiiod,  lit  Griicci  appellant ,  TeTsavfi/i/iaTOv 
noincn  Dci  inelTabile  creduiil  fiiisse,  vel  esse  adliiie 
usque.  Sed  qnxdibel  siiit,  vcl  qiiomodolibpl  se  ha 
beant  ilhi'  litter;c,  ut  dixi,  sanctilalem  Domini ,  vel 
sanctinoaiionom,  si  hoc  niagls  dicendiim  esi ,  nuod 
gracus  habct  avi'ai/.ta,  nonnisi  lilleris  in  auro  forniarl 
poluisse  crediderim.  Ibi  aulem  dicit  sacerdolem  san- 
Ctoriim  auferre  peccala,  Quwcnmque  sanclificiibiint, 
liiqnit,  lilii  Isracl  omnis  dali  sanclorum  eorum  :  qiiod 
arbitror  dicluni  in  eis  sacrificiisqniiR  olTeruiit  prn  poc- 
calis  siiis;  ut  non  sanclorum  hominum  inicUiganm.s, 
sed  sanciorum  ab  co  quod  siinl  sancta  qua^  offoniiw 
lur  pro  pcccatis.  Ciim  ergo  do  lamina  dixisscl,  ad- 
jiinxil  atque  ait ,  Et  auferel  Aaron  peccata  sanclorum, 
qttmcumqtie  snnclificabunt  filii  Israet  omnis  dali  saiicto- 
rum  eorum  :  id  est,  sncerdos  aiiferel  quKCumqne  of- 
fcruiit  pro  peccaiis  suis,  qua;  dicunlur  et  sancla,  qiiia 
sanctificanlur,  et  peccata,  qiiia  pro  peccatis  oneriin- 
tur;  sicut  niuliis  locis  boc  ipsum  evidcnler  Scripinia 
commemoral.  Quod  autem  adjungit  et  dicil,  Et  erit 
stiper  fronlem  Aaron  senipcr  acceplum  itlis  in  conspeclu 
Domini ,  ad  laminam  illam  reverlitur;  in  qiia  inlelli- 
gitur  fionlis  ornamentum  ',  lidncia  bonu;  vit;r,  quain 
qn!  vere  perfecteqiio,  non  significalione,  sed  verilale 
sacerdos  habei,  scdus  polest  auforre  peccala,  ncc  ha- 
bet  necessilatem  offerre  pro  snis. 

CXXI.  [Ib.  xiviii.  41.]  De  Aaron  et  Gliis  Aaron 
cum  priciperet,  loqnens  ad  Moysen,  quomodo  vcsli- 
renliir,  et  ungerentnr,  quid  esl  quod  ait ,  El  implebis 
mnnits  eorum,  ttt  sacerdoiio  fungnntitr  milii?  An  forle 
mniicribiis,  qu;o  olToreiKla  sniil  Deo? 

CXXII.  [Ib.  xxvin,  ii.]Etfacies  eis  femorntin  lincn 
leijcre  tiirpilndinem  corporis  '  eorum ;  a  lumbis  vsqiie 


'  In  Jlss.  I ost  voceni,  KiiiumiVproxlmc  subsequilur  :  H 
'iipiiles  sint  dc  nomiiiibits  liliorum  israd  secundiim  Uitliii- 
iiiles  eorum.  (,;ui  est  Kxod.,  cap.  28,  v.  21  :  iiisi  quuU  l  x\ 
liabent  knta  onoinnln,  uhi  Augnslinus  videUir  l"giss..  f,aln 
il^:iiiiematd. 

'  LIU13  0  \»iio.  .Ma.s.,  itl  fimtl. 


'  Am.  Er.  et  Lov. :  Et  formabis  in  eadem  fornuitioiw  snn- 
clitatem  Dcmini.  Mss.  qulnquo,  m  ea  deformalionein  siqiii, 
ymclilalem  etc.  Alii  duo  et  liat.,  in  ea  deformtaionem  siijnis, 
sitnctilntem,  etc.  Nonnulli,  ineadem  forimlionem  signi,  elc. 
rorro  legitur  apud  LXX  :  fcai  etuuposcis  enaulo  ehliipoina 
hngiasma  hitriou. 

'  Editi,  ( t  auferal :  pauIo(nie  post,  oiniiis  datits sanctori:i» 
eoruin.  Heiiosuiniiis  ad  Mss.  fidon),  et  miferel ;  tumqnie,  oi)i« 
nl-i  dati  :  qua  etiaiii  leclio  cst  LXX. 

3  lienioviinus  hinc  vorha  qua;dan:  in  molioris  nots  Ms.s. 
nnii  re|ierla.  Nemi  e  sic  ii)  edilis  liabebalur  :  4d  laminam  it- 
lim  reivrlitur.  In  qiio  ndverWiiaiim  si  inviwri  polest,  qiit 
itoii liabeai ncccsi.ilulem pro siiis offcrrc peccalis prcrter  clui- 
sliim,  qui  sotus  polesc  omniuin  aitferre  peccata  :  inlcttigitur 
fioiilis  ornamenliim. 

*  Mss.  in.stri  co  ;siajiior.  cotorU..  Grsecavcrsio  LXX  ,  f/icpr 

tOi, 


C59  OU^STIOMM  S.  AUGUST 

ad  fcmora  nuiu.  Ciiiii  vesiis  taiiia  cooperial  lotum 
cnrpiis,  qtiid  esl  quoil  ail,  fcmoralia  fticies  iinca  tcgere 
ttiruiludiitcm  cori>oiis  eorum,  qii;-.si  app;»rcrc  posset 
lanla  (lesupcr  vesle  adhibiia?  Nisi  quia  sigiium  esse 
voluil  iii  lioc  caslilalis  vcl  conlinenlix  :  qu;c  ideo 
pcr  iiidumoiiliim  sigiiilicalur,  ul  nim  a  scipso  i:abita, 
St'd  (lata  iiitcUigalur. 

CXXIII.  [Ib.  x\ix,8,9.]  Cmndc  (iliii  Aaroii  loipie- 
rclur  :  £(  indncs  eos,  iii(iuil,/i("icas,  ct  ciiigcs  eos  zo- 
nis,  et  circumdabis  eis  cidaras.  Qiiaiii  (licat  cidarim  vel 
cidaras,  r|uoiiiam  nou  esl  iiiteiprctatum,  iicc  in  usu 
modi)  esl,  ignoratiir  :  puto  laiiieii  noii  c^se  c;ipiiis 
«egumcn,  ut  iionnuUi  pulaveniui.  Neqnc  ciiini  dice- 
rcl,  circuiudubis  ei.s,  iiisi  lale  aliqiiid  essct,  quod  lum 
capill,  sed  corp  iri  usui  essct. 

CXXIV.  [Ib.  XXIX,  9.]  Eicrit  itlis  sacerdolium  milii 
in  scmpilcrmim.  Qiioiiiodo  dical  in  sempitcrnum,  de 
iiis  sigiiificativis  rcbus,  su|icrius  s;cpe  diximus.  Nain 
iitiqiie  mutatum  est  Imc  sacordolium,  ut  illud  esset 
iii  ;i;lcriium  secuiidum  ordiiiem  Mekbiscdcc,  non  se- 
cmidum  ordincm  Aaron.  Ibi  cnim  cl  juratio  ,  et  iiiilla 
I>ci  poenitudo,  qua  signiticotur  iiiutalio.  Juruvil  enim 
Dominus,  ct  non  pwiiitebit  eiim,  Tu  es,  iiKpiil,  sucerdos 
in  cctcrnum  secuudumordinem  il clcliiscdec  (Ps.  cix,  4). 
Dc  ordine  aulem  Aaroii  diclum  cst  (luidcin  in  sempiler- 
iwm,  vel  proiiter  tcnipus  non  prajceptum  quousque 
obscrvareliir,  vel  qnod  res  signiliciret  a;ternas  :  nus- 
quam  est  lamen  dicluin  dc  sacerdotio  Aaron ,  quia 
juravit  Doiiiiiiiis  ci  non  piniitcbit  euin.  El  idco  di- 
ctum  est  iii  illo  faccidolio  sccundiimordiiicmMelclii- 
sidcc,  Aoii  pirnilcbil  eum,  ul  significarctur ,  qiiia  de 
sacerdolio  Aaron  poenituit  cum,  id  est,  mutavit  illud. 

CXXV.  [Ib.  XXIX,  9.]  Qiiid  est ,  El  coiisummabis 
manus  Aaron,  el  munus  filiorum  ejus?  An  per  maniis 
potesialem  significavit,  ui  aliipiid  etiam  ipsi  coiiso- 
ciare  po^sciit  :  potesias  aiilcm  ipsa  sanclificatione 
consummabatur,  qua  prxccpti  sunt  sanctificari  a 
Moyse  ? 

CXXVI.  [Ib.  XXIX,  10.]  El  adduces  ritulum  ad  os.iuin 
tabernaculi  teslimoiiii ,  el  supcrinipoiicnt  .\aroii  ct  filii 
ejus  manus  suas  supcr  capul  vituli  in  conspcctu  Duiniiii. 
Ecce  undii  supra  dictiim  cst,  coiisuinmandas  csso  iiia- 
nuseorum,  idost,  pcrficiondam  pi>te;itatcm,  ut  eii.iin 
i|tei  sanctilicaroiit  .  (puul  iiiiulo  fil,  cum  ponunt  iiia- 
iius  suas  siipcr  viliiluiii  iinino!;iniliiin. 

CXXVII.  [Ib.  xxix,18.1Uuod  odor  suavilatis  Domiiio 
sxpa  dicitur  sacrificium  dc  viciimis  pccorum  in  Scri- 
pliiris  sanclis,  non  utiqiie  Dcus  odore  fumi  illius  dc- 
lectatur;  scd  tantum  illuil  quod  liis  significatur  spi- 
riiualiter  Dcum  deleclal  cuin  spiritualitcr  exliibetur, 
quoniam  ipse  odor  Dei  spiritualiler  intelligitnr.  Noii 
enim  sicut  nos  odorcm  corporeis  naribus  ducit.  Sicut 
crgo  iUe  olcfacil,  sic  isla  significanl. 

CXXVIM.  [Ib.  XXIX,  26  ]  Et  sumcs  pectusculiim  de 

ariete consummalionis ,  quod  est  Aaron ;  idesl,Imjiis 

Aaron  '.  IIoc  enim  pertinerc  voluit  ad  sumuium  sa- 

ecrdotem. 

'  Editi,  id  est,  ipr.iis  taron.  Al  Jlss.,  Imjus :  quo  articiilo 
(ililicat  Augusliiius  iiiiincn  Aaroii  lioc  Exoili  loco  |  oui  iii  jji- 
(filcQdi  C9.su. 


LM  IN  I1EPT.\TEUC1IUM  e»0 

CXXIX.  [Ib.  XXIX,  28-30.]  Et  crit  Aurun  cl  filiis  cjut 
legilimum  (Pternum  a  filiis  Isracl :  cuiii   diceret  de  pc 
ciiisculo ct  bracbio  victiiiiariini.  More  illo ergo  al^niiim 
•.iixii,  qiiem  sxpe  supra  coniiiicnioraviinus. 

El stola  sancti,  quce estAaron,  eiit  /iliis  ejits  post  cuin, 
uny:re  eos  in  ipsis  ,  et  coiisunimare  nKinus  coriiin.  Sc- 
plcin  diebus  vcstict  se  ea  sacerdos  qui  successerit  ei  de  ft- 
iiis  cjus,  (jui  intrubit  in  tabcrnuculuin  testimoiiii  descr- 
virc  in  sanctis.  ll;i'C  verba  multas  qii;cstioiies  liabent. 
Nain  primuni  Iiic  notaiidum  csl,  quomodo  cum  stolam 
dixcril  sancti,  posloa  pluralitcr  dicit  ungere  cos  in 
ipsis,  taiupiam  iii  sidlis.  Nam  et  supra  miiltas  stolas 
oas  divcral ,  i|uibus  una  coiistarot.  Quanqnam  ainbi- 
guuni  sit  utriim  in  ipsis  ab  co  quod  sunl  ip.sa  gciiore 
iioutro,  quiccumquc  sunt  (luilius  illa  stola  coniplotur, 
id  cst  vestis  sacerdotalis  :  (|uod  niagis  putaiidnm  est, 
ex  co  quod  in  conscquentibus  dicil,  Septem  diebus  ve- 
stiet  se  ea  sacerdos  qui  successeril  ei ;  ea  scilicct  omnia 
qu;c  coinnicmoravit ,  cum  vestem  sacerdotalem  de- 
scriberet.  Repelivit  sane  quod  supra  dixerat ,  con- 
swnmare  munus  coruin  :  uiidc  quid  mibi  viderelur  cx- 
posui  (Supra  ,  qiMst.  125).  Quod  vero  ait,  Seplem 
dicbiis  vestiet  se  ea  sacerdos,  numquid  aliis  dicbus  se 
iion  vestiet?  Scd  illis  scplem  coniinuis  iiitelligi  vo- 
liiii,  (|uibus  ejus  saccrdutium  quodammodo  dcdica- 
tiir,  atque  bebdomadis  est  in  cjus  inclioatione  festi- 
vilas.  Successorem  autem  Aaron  eum  dicil ,  qui  in- 
trat  in  tabernuculum  testimonii,  descrvire  in  sanctis  : 
eiim  scilicet  significaiis,  qiii  non  poterat  esse  nisi 
unus,  non  quales  craiit  ct  filii  Aaron  cum  vivo  pairc 
suo,  scd  qiialis  siiccessor  ipsius  Aaroii.  Qiiomodo 
ergo  proprimn  dicil  hiijus  uiiiusesse,  intrare  in  taber- 
naculuin  tcsiiinonii,  deservire  in  sflijr(is,cum  ct  illa  quo; 
suiil  exira  vclum,  quo  volaniur  saiicla  sanctorum. 
sancta  appcllentur,  ct  tabernaculiiin  testimoiiii  ctiam 
illud  vocetur,  ubi  sunt  sancla  ,  id  ost  mensa  et  can- 
delabrum  :  ubi  cuin  dcborviaiit  ct  scquenles  saccrilo- 
lcs  ad  mensaiii  et  candelabrum  et  ipsum  allare,  qiio- 
modo  uiiumdicilsuccc^sorem  Aaron,  qui  intrcl  in  ta- 
tcrnaculum  testimonii  deservire  in  sanctis?  Sii  ciiiin  di- 
xisset,  Dcservire  in  sanclis  saiiciiiruni,  iiiilli  ossct 
quxstio.  Ad  lixc  enini,  ubi  ot  arca  tcsiiiiionii,  boliis 
unus  intrabat  summiis  sacerdos  :  quod  ctiain  in  Epi- 
stola  ad  Hebrxos  diligentissinie  commendatur.  Nisi 
fortc  eo  ipso  quod  iinum  dicit  intrare  in  tabcrnaculuni 
testiinonii,dcservirc  in  sanctis,  non  vultutiqiie  inlelligi, 
nisi  in  sanclis  sanctoriim  ;  qiiia  cl  ipsa  utiiiiie  saiicta 
appcllantur.  Non  eiiiiii  oninia  qu;c  sancia  sunl,  cliani 
saiicta  saiicioriim  dici  possiint  :  illa  vCro  quse  suiil 
sancta  sanrlorniii,  prooiil  diibio  uiique  sancta  sunt. 
Uiiiis  autem  istc  qiii  scniol  iii  anno  iiitrabalin  sancta 
saiictoriim,  i]ii(ini;im  noiniiniin  Chri.stum  signilicabat, 
aperlissiiiie  supradict;i  ad  Hcbrxos  Epistola  commen- 
&.\Uir  (II ebr.  ix,  7-11).  Qiiod  aulom  pr^ofiguratum 
est  in  sanclo  sancloriiin,  ut  super  arcam  qu;e  Lcgeiii 
li;ibcbal  ,  essct  propitiatorium,  ubi  Dei  mi-ericordia 
significari  iiilclligcnda  est ,  qua  propitius  fit  eoruni 
pcccntis  '  qui  Legcm  non  implent ;  hoc  mihi  videtur 

'  Am.  Er.  cl  LoY. :  Slmiicordta  siQnificuiiir,  iiitclliqendui» 


OJI 


LIBRR  SKCU.NnUS. 


Ui 


eiiiiii  iii  ipsn  vcile  sacei-Jolissignificari  :  niini  ct  ipsa 
quid  aliud  quam  Ecclesi;e  Sacraincnla  signilicai? 
Qiiod  in  /icyrM,  id  est  ralionali  in  pectnre  sacerdolis 
posito  jiidicia  conslitnit,  in  laniina  vero  sanciificatio- 
ncm  el  alilalioncm  '  peccatonini  :  tanqiiam  rationale 
sil  in  pectore  siraiie  arcx  in  qiia  Lex  erat,  et  laniina 
illa  in  fronle,  similis  propiiiatorio  quod  sujier  arcam 
eral,  ct  ul  utrobiqiw  servaretur  qnod  scriplum  est, 
Sitperexsidlnt  misericordia  judicio  (Jacobi,  ii,  15). 

CXXX.  [Ib.  XXIX  ,  57.]  Qtiid  est  quod  piirilicalum 
et  sanclifioatum  allare  septem  diebus  dicit  qnod  saii- 
cium  sancii  erit  ?  Allare  non  quidcm  dicit  saiicium 
sanctoruni,  sicut  esl  illud  quod  velo  separatur,  ubiest 
arca  lestimoiiii  :  verumtanien  ct  hoc  altare  cxlra  ve- 
luin  posiiiini,  per  sanctificaiionem  seplem  dierum  dicit 
polius ,  quam  '  per  unciionem  lieri  sanctum  sancti. 
Et  addit,  Omnis  qui  tetigerit  altare,  sunctificabitur. 

CXXXL  [Ib.  XXX,  5,  4.]Cum  de  annnlis  loqueretur 
allaris  incensi,  qiiod  altare  non  inxrari,  sed  inaiirari 
jiissit,  El  duos  annulos  aureos  puros  fucies,  inquit,  sub 
torlili  corona  ejus,  in  duo  talera  facies  in  duobus  laleri- 
bus  :  quoniam  gr.rcus  habet ,  si?  ra  Sm  x>.iT)i  itoirisEis 
i-j  ToTi  ouii  Tc/Eufoi;.  Nam  xXiT»!  lalera  sunt,  el  izisupa  la- 
lera  sunl.  Unde  qiiidam  Laiini  sie  interpretali  sunl, 
In  duas  parles  facies  in  duobus  lateribus.  Non  aulem 
ait  Gr.vcui  /xifir:,  quod  est  partes,  sed  z)it)i,  quod  la- 
tera  N:im  hoc  verbiim  esi  in  illo  psalmo,  uhi  scri- 
pliim  esl  :  Uxor  luu  sicul  vinea  ferlitis  in  latcribus  do- 
nms  luw  [Psal.  cxxvii,  5).  Ac  per  lioc  tantum  casus 
inlerest,  quia  priiis  acciisativnin,  post  vcro  ablativum 
posiiit,  In  duo  tnleru  facies,  in  duobns  laleribus.  Qiiis 
aulem  sil  scnsiis  diflicile  est  assequi;  nisi  forte,  ut 
solet  Scriptiira  amarc  ellipsiin,  iit  aliiiuid  desil  el  siib- 
audiatiir,  eli.iin  bic  subaudiatiir,  Erunl  :  ut  iste  sit 
seiisus,  In  duo  taiera  facics,  in  diiobus  talcribus  erunt ; 
id  esi,  ad  duolaicra  facies  annulos,  quoniam  iii  duo- 
bus  latcribus  criint. 

CXXXIL  [Ib.xxx,  4.]E(  crnnl  arcus  amilibus  [a)  ila 
ut  lottutur  iltud  in  cis.  Quos  annulos  dixeral,  arcus  di- 
cit.  Anniilos  quippe  pro  rolundis  aiisis  posuil.  Et  qiiid 
est  aliud  aiinulus  vel  circulus,  nisi  undiqnc  arcns? 
Ideo  quidam  nolenles  arcu  dicerc,  ihecas  interprelati 
sunt,  quibus  aniitcs  inducerentur,  dicentcs,  Et  erunt 
theccB  amilibus ;  quasi  graicus  hoc  noii  posset  dicere, 
cum  etiam  llieca!  gr;ccum  vcrbum  sil  :  dixit  autcni 
^aiisE,-,  qnod  arcus  inierpretalur. 

CXXXIII.  [Ib.  XXX,  8,  10.]  Incendet  super  ittud  in- 
eensum  conliiiualionis  in  conspeclu  Domini  in  progrnies 
eonim.  Conliuualionis  incensum  dicit,  qnod  conlinua- 
tiin  fieret,  id  esl,  nullodie  pnctermiltereiur.  Ciini  de 
altari  pracipcrcl  incensi,  id  esl,  in  qno  incensum 
lantiim  poiierctiir,  non  holncaustum,  non  sacrificium, 
non  libalio;  pr.cdixerat  idipsiim  incensnin  quolidie 
poni  debcie  :  nunc  autem  dicit,  Et  depropiiii.bit  Aaron 

est  fpiam  propitiussit  peccalis  eonan. Nos  liic  sequimur.  Hat 
et  Hss. 

'  EdiU,  oblalionem.  Mss.  aliquot,  abotiiionem :  alii,  afrtoio- 
nem. 

*  VS5.  ii!^!riTiie  oniitlunl,  qucm.  Nonnulli  liabent  .sic,  dici 
votuissct  per  unclioncm. 

(a)  Id  csl  vccliLus,  uli  ex  Vult;ala  versione  intelligitur. 


vel  eiorahil,  super  coraua  eius  semet  in  r.nno  de  snn- 
guine  purificalionis  detictorum.  De.propiliabit ,  ab  co 
quod  est  depropiliatio,  quse  grsece  dicitur  iiaxcni,,^ 
Undeet  intelligendum  esi,hocquod  semel  in  anno 
jiibet  Heri  ad  propitiandum  Deum  supercornua  allaris 
inceiisi,  id  est  ut  de  sangiiine  piirilicationis  delicto- 
rum,  viciimarum  scilicet  qiiae  ofrerunlur  pro  delicti», 
scmcl  in  anno  langantur  cornua  allaris  incensi,  iic;i 
pcrlinere  ad  illam  appositioneni  incensi,  qiiam  qiioti- 
die  fieri  jusserat.  Illa  enini  fiebat  aromaiibus,  iicn 
sanguine;  et  qur.tidie,  non  semel  in  anno.  Non  crgo 
suinus  intellecluri,  semel  in  anno  inlrarc  sacerdotem 
solere  in  sanctum  sanctorum,  sed  semel  in  aiiiio  cum 
s:iiiguine  :  et  quotidie  quidein  solere  iiilrare  sine  san- 
guine,  causa  incensi  imponeiidi ;  cuinsaiigiiine  aiilein 
seniel  in  aniio  :  maxime  qiiia  se(|uitnret  dicit,  Semel 
in  anno  puri/icabit  iltud;  sanclum  sanclorum  esl  Do- 
mino.  Non  ergo  semel  in  aiino  ponel  illic  incensnm, 
quod  (|uotidie  fieri  jiissum  csi ;  sed  semcl  in  anno  pii- 
rificabit  iliud  ,  quod  cuiii  sangnine  fieri  procceptuin 
esl.  El  posl  lioc  adjungit,  Sanctum  sanctorum  esl  Do- 
»11)10  .■  ac  pnr  hoc  si  sanctuin  sancloruin  non  cxlra, 
sed  intra  vclum  crat;  eiiam  illud  profecto  altare  de 
qiio  nunc  agiiiir,  quod  poni  jussil  conlra  velum,  in- 
trinsecus  jussit. 

CXXXIV.  [Ib.  XXX,  L2.]  Qnid  est  quod  ait,  Siacce- 
peris  compulationem  fitiorum  Israet  in  visitalione  eo- 
rum ;  nisi  qiiia  jiibel  cos  aliquando  visilari  ct  compu- 
tari,  idesl  niiinerari?Qiiod  in  David  proptciea  vindi- 
caium  inlelligendum  est ,  quia  Dcus  non  jiissciat 
(II  lleg.  xxiv). 

CXXXV.  [Ib.  XXX,  26-.53.]  Advcrtenduni  est  ctiam 
cl  noiandiiin  qiiemadinoduiii  nngucnlo  clirisinalis 
omnia  jnssit  ungi,  labernaculum  scilicct  et  ca  qu:c  in 
illo  crant,  et  deinde  erunt  sancta  sanctorum.  Oinnia 
scilicet  cum  fiierint  uncla  ,  erunl  sancta  sancioriim. 
Qnidigitiirdistabit  jam  inler  illa  inleriora,  qnx  velo 
tigiintiir,  et  cclera,  sioniniacum  nncl:i  fucrinlerunt 
sancta  sanctnmm,  diligcntiiis  rcquiiendnm  :  lixc  la- 
men  iiotanda  credidimiis.  Ubi  eiiam  meminerimus, 
qnod  sicnl  de  illo  altari  sacrificiorum,  quod  posl  uii- 
ctioncm  appellari  voluit  sancluin  sancli ,  continiio 
diclmn  cst,  Omnis  qui  tangil  illHd,  sancliftcabilur  :  ita 
de  omnibiis  postea,  qua:  de  illo  ungiiento  uiicta,  dicia 
sunl  sancla  sanclorum,  eadem  sentcntia  subscciit.i 
cst,  iit  diccrctur,  Oinnis  qui  langit  ea,  sanclifuabilur. 
Qiiod  dunbns  modis  inlelli-i  potest;  sive  lange:ido 
sanclificabiiur,  sive  sanclificabitnr  ut  ei  liceat  t:uigcre  : 
si  tamen  non  licebat  tangerc  popnlo  labcrnaculum, 
quando  affercbant  boslias,  vel  qiixcnmque  ab  eis  al- 
lata  olferebantnr  Deo.  Nam  conseqiiciitcr  iion  solis 
sacerdotibus  iieque  solis  Levitis  diccndum  adinonet, 
qiiod  ait  ad  .Moysen,  Et  fitiis  Israet  loqueris  dicens  ; 
uiique  filii  Isracl  tolus  ille  populus  erai;  jubel  autem 
illis  dici,  Oteum  tinilio  unclionis,  sanctum  erit  lioc  vobit 
in  progenies  vcslras :  snper  carnem  Iwminis  non  tinielur, 
ct  sccunduin  composilionem  Itanc  non  faciclis  vobis  ipsi$ 
simililer.  Sancluin  est ,  et  sancliftcalio  eril  vobis.  Qui 
cumque  [ccerit  simitiler,  et  quicumque  dabil  de  eo  exlcrie 


QUiESTlONUM  S.  AUCUSTIM  IN  IIEPTATKLCIILM 


ergo  nielius  furlasso  di.iliiigiiilur,  Tcsldmctilum  aur- 
numin  me ;  ul  dcinde  alius  scnsus  sil,  ct  filiis  hrcel 
sigimm  est  wleriiHm,  id  esl,  xtcrna^  rei  sigmini :  qiio- 
modo  pelra  cral  Clirisliis,  (niia  peira  signilicjiljat 
Cliiisiiiin  (1  Cor.  \,  4).  Non  eigo  ila  jungciidiiin  e  (, 
Teslnmcntum  iclcniiim  in  me  et  filiis  Jsracl,  lanqtiarj 
in  Deo  ci  liliis  Israel  sit  lioc  lcsiaincnUim  ;  sed  Testa- 
mciilum  itieriiuin  iii  me,  f|uia  in  illo  pronii^sa  est  re- 
qiiics  a'leriia ;  et  fitiis  Israel  sigmtm  est  wlernuin,  qiiia 
lilii  Israel  acceperunt  observandiini  signuin,  qno  re- 
qiiics  significatiiratcma  veris  Israclilis,  lioc  c^^t  liliis 
proinissionis  el  visuris  Dcuni  facie  ad  facieni  s.c- 
uii  csl. 

CXL.  [II).  wxi,  18.]  El  (iedil  Mnijsi  sliilim  ut  cessa- 
vil  luqui  ud  eum,  in  nionle  Sina,  duus  labulas  tcstiinonii, 
labulas  lapideas'scriplas  digito  Dei.  Cuni  tani  niiilia 
lociilus  sit  Deus,-du-,B  tanlum  labuKc  dantnr  Moysi 
lapide;!*,  qn:c  diciiiitur  labul^c  teslinionii  rutiirc  \u 
arca.  Niiiiiriini  oninia  crleia  qiiK  pra:copit  Dciis  ox 
iilis  dcccm  pr.Tceplis,  qua;  duabus  labulis  conscripia 
siinl,  peinlcre  iiilcHigunliir,  si  diligentcr  quaMantiir 


r,i3  QUiESTlONUM  S.  Al'CLSII.M  l.^l  lltfTA ThUClILM  ftJi 

iia/ioiii,  inleribit  dc  pupulo  suo.  Jiibcl  igitiir  iiou  solis 

Mccrdolibiis,  scd  niiivcrso  piipulo  Isracl,  ul  lioii  fa- 

ciaiit  lalc  ungucnluni  in  usus  buinaiios.  Iloc  est  cniiu 

qiod  ail,  super  cariiem  liominis  non  linictur.  Probibet 

ergo  siinile  fieri  in  usus  suos,  el  iiileriiuni  iniiiaiur  si 

qiiisqiiam  similiter  fecerit,  id  esi,  unguciitiim  ad  iisus 

suo.>  similo  coiifcccrit,  vel  cuiqiiam  binc  dederil  ei- 

lcra"  nalioni.  Ac  ptT  boc  quod  ail,  Sanctificalio  eril 

vobis,  cuni  lioc   popnlo  Israel  universo  dici  jubeat, 

lion  video  quid  intelligam,  nisi  quia  liceb;it  eis,  ipiando 

veniebat  ciiin  suis  tpiisqiie  muneribus,  langere  laber- 

ii:\ciiluin  ;  ct  langeiido  saiiclificabantur  proplcr  illtul 

oleiiiii,  quo  cuiicta  pcruncia  suut;  et  binc  diciuin, 

Omnis  qui  tangit  sanclificubitur  :  non  tamen  sic  qucm- 

admotlum  sacerdotes,  qui  eliam  ut  sacerdotio  fiinge- 

reiiliir,  ungcbaiitur  ex  illo. 

CXXXM.  [Ib.  XXX,  54.1  Quodpnvcepit  quibus  nro- 

malibus  liat  tliyiniania,  id  e^i  iiiecnsum,  et  dic.l  uii- 

guentario  niorc  coclum  opus  ungueiitarii  :  noii  iilt-o 

piilare  debemus  ungiientum  (ieri,  id  cst  uiule  aliquul 

iiiigalur,  sed  ut  dioluin  est  tliyini:ima  ,  vel  iiicensuni 

qiiod  iinpon:ilur  illi  allari  incensi,  ubi  nou  licobat  sa-      et  bcne  iiilelliganlur :  qiiomodo  luiuc  ipsa  rursus  de- 

crilic.iri,  ct  crat  iiilus  iii  saiicto  saiictoriim  '.  ceiii  pntccpta  cx  duobus  illis,  dilcclione  scilicet  Dei 

CXXXVll.  [Ib.  XXX,  36.]  E/eoiicirffsrfe  i//is  mi/m.'«Hi,      et  proximi,  in  quibus  toia  Lex  peiidet  el  Propliela; 

et  pones  contra  teslimonia  in  tabernaculo  lesliiiionii ,       (^ilatlh.  xxii,  37-40). 

unde  iiiiio/escnm  li6i  iiidi;.  Sanc/Hiii  sfliiclonim  ei i/ i'ofcij  CXLI.  [Ib.  xxxii ,  2.]  Quod  jubet  Aaron  iiiaurc» 

inceiisum.  Ecce  ilerum  hoc  iiicciisum,  quia  intus  po-      demi  ab  auribus  uxorum  atque  filiarum,  iinde  illis  fa- 

ncbalur  iii  altari  inccnsi  quod  inlus  cral,  sancliim      cerel  deos,  noii  absurde  inlelligitur  difficilia  prxci- 

faiicttirum  diciliir  :  et  labcniacnlum  lestimonii  pro-      pere  voliiissc,  ut  hoc  iiiodo  eos  ah  illa  inleniioiie  re- 

po'ic  dicitur  illud  ipsum  iiiterius  iilii  arca  erat ,  aillii-      vocarct :  factiim  lamen  illud  ipsum  dillicile  ut  essct 

l)it:i  sanc  Uinereiiliacum  ail,  Uiideiiinotescuinlibiinde.      aiiniin  ad  ficicndum  idoliim,  proplcr  cos  nolanilum 

piilavi,  qiii  contrislanlur,  si  qnid  lale  prcipler  vit  :m 
a-li'rn:im  diviiiitus  ficri,  vcl  aquo  aniino  tolerari  jii- 
bcatiir. 

CXLII.  [Ib.  XXXII,  8.]  Dominifc,  indica:is  Moysi  qiiid 
feceril  de  vitiilo  populus,  lioc  esl  de  idtilo  qnod  cx 
auro  suo  fcccr:inl,  dicil  cos  dixisse,  lli  dii  tni  Isracl 
qui  le  eduXernnl  dc  lerra  A^gypli.  Qiiod  eos  dixis  e  noii 
legitiir,  scd  aniiiiumcorimi  liunc  fiiisse  Dcus  osieiidit. 
Horum  quippc  verboriim  gerehanl  iii  corde  seuteu- 
tiam,  qiic  Dciim  latcie  nnn  poterat. 

CXLIII.  [Ib.  XXXII,  11.]  Et  propitialus  esl  Doininiis 
de  maliliii  qiiaiii  di.ril  fuceie  populo  suo.  Malili:ini  liie 
poBnaui  inlclligi  voliiit,  siculi  esl,  AHsliinnla  cst  niali- 
tia  exitus  illorum  {Sap.  iii,  2).  Sccundiim  liaiic  diciliir 
boniiin  ct  ni;ilum  a  Deo  (Eccli.  xi,  14),  non  seciiiiduiii 
ni:ilitiaiii  qiia  liomincs  m:ili  siiiit.  Malus  enim  Dcus 
iioii  cst ;  sed  inalis  iiigerit  iiiala,  quia  jiislus  esl. 

CXLlV.[lb.  xxxii,  1!«.]  Iralus  quidt^m  Moyscs  vi- 
dcinr  t:ihulas  teslimoiiii  digito  Dci  scriplas  collisisse 
atque  fi  egisse ;  magno  taincn  mystcrio  figiirata  csl 
ileratio  Testamenti,  iiutmiam  VcUis  fucrat  abolcnduiii, 
ei  rnnsliluciidum  Novum.  Nolandtim  s:inc  i|uaiita  pro 
popiilo  ud  Deum  supplicaiione  laboraveril,  qui  tain 
sevcrus  in  cos  viiidicando  exstitil.  Qiind  aulem  in 
ignein  inissum  viiulum  ru^ilem  conlrivit,  et  iii  aquam 
sparsil,qiiam  popnlo  piituin  dcdit,  qiiid  nobis  vide:ilur 

'  l.eccmlum  ut  Mss.  cl  castigatiores  cdili  liabciit,  tubiiUa 
leUiiitum,  labulus  liwideas.  [  le.^itinionii.  i.ipiUcas.] 


Sic  ciiim  dixcral  primiim  dc  propitiatorio ,  quod  uli- 
qnc  inlus  est,  id  esl,  iiitra  vcliim  snpcr  arcam. 

CXXXVIII.  [Ib.  XXXI,  2-5.]  QuiJ  esl  qnnd  Rt^sclccl 
ciun  jiiberct  adbihcri  operibus  tahernaciili  faciendis, 
dixit  eiim  sc  i-cjj/fuisse  spirita  divino  sapienlia;,  et  in- 
lelleclus,  et  scienlia:  in  oiniii  operc,  excogilare,  el  arclii- 
tcclonari,  ctc?  Ulriini  Spirilus  sancti  muncri  ctiam 
isl:i  opcra  tiibiie:id:i  suiit,  qua;  pcrtineread  opificium 
videiilur?an  cl  liocsiguificativedictuni  est,  utea  pcrti- 
iieaiitad  divinum  spiritiim  s^ipienlia-,  et  intellecius,  ct 
scicnlia:,  qiias  his  rehus  sigiiificantur?  Tamen  ctiam 
bic  cinn  spiritu  repletus  dicalur  islc  diviiio  sapiciitia!, 
et  iiitellectus,etscieiitioe,  nondum  logiturSpiriius  saii- 

CtllS. 

CXXXIX.  [Ib.  XXXI,  13.]  Qiiid  sibi  vult,  qiind  cum 
de  s:il)lialo  observaiido  pr.ccipcrct,  ait,  Tcslninenlum 
ccliriiuin  in  mc  ct  filiis  Isnwl;  non  ait,  iiilcr  mc  ct 
Hli  is  Israel?  An  quia  salibatuin  rcqnicm  sigiiilicat,  ct 
reipiies  nobis  non  esl  nisi  iii  illo?  Nam  profeclo  filios 
lsr:iel  uiiivfe-sum  popuhim  suum  dicit,  id  esl,  scmen 
Ahraham  :  ct  esl  Israel  sccuiidum  carncm,  etsecun- 
diim  spiritum  Naiii  si  Isracl  iion  esset  dicendus,  iiisi 
ex  gpnere  carnis,  noii  diceret  Apostolus,  Videie  Israel 
$ecimdum  carnem  {\  Cor.  x,  18):ubi  profecto  siguifi- 
cat  csse  Israel  secundum  spiritum  qui  in  abscondito 
Jiiil.cus  est  ct  circumcisione  cordis  (Kom.  ii,  29  )  Sic 

■  sic  melioris  notx  Hss.  At  editi ,  erat  iiitra  sanctn  sn;i- 
ctorum. 


«il 

sisiiificare,  jain  alibi  scripsinms  iii  opcre  conlra  Fau- 
siuin  M;iiiiclixnin  {Lib.  22,  cap.  93). 

CXLV.  [Ib.  xxxil,  2i.]  Et  dederunl  mihi,  et  misi  in 
ignem,  et  ejciit  vitulus  hic.  Coinpendid  luculus  csl,  non 
tlicens  quod  ipse  fornia\eriI,  ul  exiret  vilulns  fnsilis? 
aii  excusationis  causa  liniendo  inentiuis  est,  tanquani 
ipsc  in  igiieni  pcrituruin  auruni  projeceril,  atqueipso 
uim  id  agciite  forina  vituli  exicril?  Quod  ideo  ncn  est 
crodenduin  lioc  euin  aninio  dixissC,  quia  nec  latere 
Moysen  posset  quid  csset  in  viro' ,  cuni  quo  Deiis  lo- 
qnebatnr,  et  fralrein  de  niendacio  iion  redargnit. 

CXLVl.  [Ib.  xxxii,  25.]  El  cum  vidisset  iloyses  po- 
puliim,  qiiia  dissipatus  esl,  dissipavit  cuiin  eos  Aaron,  ut 
in  gaudium  vciiirciit  adversariis  suis.  Notaiiduui  esl 
queniadinoduui  iHud  lotum  niali  quod  populus  fecit, 
ipsi  Aaron  iribuatur,  quod  cis  consenserit  ad  facien- 
duin  quod  niale  pcticrant.  Magis  cnini  dictum  esl, 
dissipavit  eos  Aaron,  qiioi.i m  cc^sii  eis,  quam  dissi- 
pavcrunt  se  ipsi  i|ni  lantuiu  nialuin  llagitaverunl. 

CXLVll.  [Ib.  xxxii,  51,  52]  Cuni  Moyses  dicit  ad 
Dcuni,  Precor,  peccavit  populus  iste  pcccalum  magnum, 
et  fecerunt  sibi  deos  aurcos,  et  iiuiic  si<iuidem  remiltis 
illispeccatumilloruin,  rcmille;siiiauleiii,  dtkmcdeUbro 
luo  qiiem  scripsisli :  securus  quidein  hoc  dixit,  ut  a 
ronscqucntibus  raliocinatio  concludatur;  id  esl,  ut 
quia  Dcus  Moysen  non  deleret  de  libro  suo,  populo 
pcecalum  illud  rciniiteret.  Verumlamen  advcrtcnJuiu 
est  quantum  malu.u  in  illo  pcccalo  perspcxerit  .Mo)- 
ses,  qund  tanta  c.X'de  credidcrit  expiandum,  qui  eos 
sic  d«ligebat,  ut  pro  eis  illa  veiba  Deo  funderet. 

CXLVIIL  [lb..xxxii,  5a.]Mcii:oquaeritur,  cum  su- 
perius  populum  dissipasse  diclus  sit  Aaron,curin 
ipi^um  vindicta  nuUa  processerit,  neque  cum  Moyses 
iiilerlici  jussitoninem  qui  Leviiis  euntibus  ad  poriam 
et  redeiintibus  occurrisset  armatis,  ncque  cuni  posiea 
ractum  cst  quod  Scriplura  dicil,  El  percussit  Doiniiius 
populiim  propter  facturam  vituli,  quem  fecit  Aaron : 
maxiiue  quia  et  liic  boc  ideni  repelcndo  inculcalum 
est.  Non  enini  dictiim  esl,  Et  pcrciissit  Doiniiius  popu- 
liiin  proptcr  fiicliirain  vituli,  quciii  fccerunl,  scd,  qiicm 
fecit  Aaron  .-ct  tamcn  non  est  pcrcussus  Aaroii;  quiii 
etiam  illud  quod  de  sacerdoiio  cjus  ante  pcccatum  ejus 
Dcus  pra'cipic]i.il,  iniplclum  est.  Sed  jiissil  et  ipsum 
el  filios  aljlui;  et  ^ic  ordinati  sunt  in  sacerdolio.  Ila 
n  ivit  illc  ciii  parc;il  usque  ad  coinniutatioueni  in  mc- 
lius;  et  ciii  parcai  ad  tenipus,  quamvis  eum  prsscie- 
rii  in  meliiis  non  mutari;  et  cui  non  parcat  ut  mute- 
tur  in  inelius,  el  cui  non  parcat,  ita  ut  nec  mulatio- 
iiem '  cjiis  cxspeciet  :  el  totuni  hoc  ad  id  rcdit,  quod 
Apnstolus  dicit  excfaniaiis,  Quniu  inscrulabilia  suntju- 
dicia  ejus,  et  invesligfibiles  vice  ejus  [Rom.  xi,  55). 

CXLIX.  [Ib.  XXXIII, I.]  Yade  ascende  hinc,  tu  el  po- 
pulus  .'UU5,  quem  eiluiistide  terra  JEgijpli.  Deus  iratus 
dicere  videtur,  tu  el  populus  tiius,  quem  ediixisli ;  alio- 
quin  dixisscl,  lu  ct  populus  meus,  queni  cduxi  de 
lerra  yEgypti:sed   illi  quanJo  idoluni   pnposccninl, 

'Mss.,  m  vero. 

'  «ic  Mss.  M  fdii;  ouiiss.'! negalionc  haliciit,  v.l  xiia-  imi:a- 
boiuui,  eUL 


LIBEU  SECUN0U5.  648 

ila  locuti  sunl,  Moyscs  enim  hic  lioino  qai  ediiiii  nm 
de  lerra  Jilgypii,  non  scimus  quid  faclum  sit  ei;  libeia- 
lioiiem  suam  in  lioniine  constituendo  dcfecerant.  Hoc 
eis  niodo  replicatur  cum  dicilur,  (u  ct  populiit  titus, 
qiiein  eduiisli  de  lerra  jEgypti :  quod  illis  est  crimiiii, 
iioii  Moysi.  Non  eiiim  aliud  volebat  Moyses,  nisi  ut 
iion  iii  illo,  sed  iii  Dnmino  spcin  ponereut,  et  Domini 
niisericordia  se  cuin  gratiarum  aclione  crederenl  ab 
illa  servitute  libeiatos  :  cujiis  lainen  apud  Deum  lan- 
qiiam  lidelissimi  faiuuli  tanluin  erat  meritum  per  il- 
lius  gratiam,  ut  ei  diceret  Dcns,  Sine  me,  el  iralusira 
conleram  eos  {Exod.  xxxii,  1,  23,  10).  Quod  utrum 
jiibeiilis  sit  cum  ait,  Siiie  me,  an  qiiasi  peteiilis, 
ulrunique  videtur  absurdum.  Nam  et  si  jiibebat  Deus, 
inibedienter  faniulus  non  parebat;  el  Deum  boc  a 
servQ  velut  pro  beneficio  pelere  non  decebal,  cuia 
piKsertim  possel  eos  eliam  illo  nolcnie  conterere. 
llle  ilaque  ibi  sensus  iii  proni|itu  esl,  quod  bis  vcibis 
significavit  Deus  plurimum  apud  se  piodcise  illi  po- 
pulo,  qiiia  sic  ab  ilio  viro  diligcbantur,  quein  sic  Do'. 
niinus  diligebat ;  ut  eo  modo  adinonereiuur,  cum  iiie- 
rita  noslra  nos  gravant  ne  dlligamur  a  Deo,  reievari 
nns  apiid  euni  illorum  nieriiis  posse  quos  diligit.  N.iui 
cum  ab  Omnipoteiite  diciiur  liomiiii,  Sine  me,  et  can- 
terain  eos,  qiiid  aliud  dicitur  quam,  Contererem  eo<, 
nisi  diligereniiirabs  te?  Ita  ergo  dictum  esl,  Sine  me, 
ac  si  diceretiir,  Noli  eos  diligere,  et  conleram  eos ; 
quia  ne  id  faciam  dilcctio  tua  in  ill-is  intcrceilit 
niibi.  Obteniporandum  aiit.'in  cssct  D..niino  dicenli, 
Noli  eos  diligcre,  si  lioc  jubendo  dixisset,  et  noii  po- 
tius  admoiiendo  et  cxprimendo  quid  illiiin  ab  eoruia 
supplicio  revocaret :  nec  lanieii  eliam  illo  intcrce- 
dente  siiie  flagello  disciplinic  pnpulum  dercliquit. 
Nesciu  quo  eiiiin  uiodo,  ui  sic  eos  diligeret  ipse  Moy- 
ses,  Deus  illos  occuliius  diligebat,  qui  manifesie  voce 
lerrebai. 

CL.  [Ib.  XXXIII,  1-5.]  Ibi  dicit  Deus  ad  Moysen. 
Yade ,  asceiide  hinc,  lu  el  populus  luus,  qucin  eduxisli 
de  leira  yEgijpli ,  in  terrain  quain  jiiravi  Abraliani, 
Isnac,  et  Jiicob,  dicens,  Seinini  vestro  dabo  eam  ;  Ci.n- 
liniio  taiiquam  ad  ipsum  Moyscn  adliuc  loqiialur, 
occiilta  conversioiie,  qi:»  gra  ce  v.-o^j-zf.^fr,  dicitur,  j.uu 
ad  ipsuiu  po|.uluin  loiiuitiir  diccns  :  El  siimil  mitluni 
angelum  mciim  aiite  te,  el  cjiciet  Chananmim,  et  .iiiior- 
rh(euin  ,  et  Cliellceum  ,  el  Plieresccum  ,  et  Genjeswiiin  , 
et  Evwum,  el  Jebusa^um;  et  inlroducct  te  in  terrum 
flucntem  lac  et  tnel.  Non  enim  aicend..m  tecunt ,  quia 
populus  dura  cervice  es,  ut  non  deleam  le  m  via.  Magna 
sacramcnti  et  mira  profuudiia';,  tauquani  misericor- 
diara  majorem  possct  angclus  Iiabeie(|uaiii  Dcus,  qiii 
populo  dur;e  ccrvicis  parccret ;  cui  Dcus,  si  cuin  illis 
essel,  ifise  non  parcercl  :  el  t:imen  eiiani  per  ange- 
lum  suum,  se  qundammodo  ab  cis  abscnte ,  qui  nus- 
quam  essc  ab-eiis  poicsl,  implcre  se  dicit  quod  pairi- 
biiseortiin  junivii  ;  lauqiiam  et  hic  osiendcnj  hoc  se 
ideo  facere  ,  quia  illis  patribus  jusiis  promisit,  iioii 
quod  isti  digni  csseiit.  Quid  ergo  significa:,  nisi  foiie 
ideo  se  nnii  cssc  cum  eis,  quia  dnia  cervice  sunt ;  ijui] 
noii  cuni  propitium   cl  salubrcm,  nisi   huuiilitas  el 


QU.€STIO.NUM  S.  AUGUSTINl  IN  IIEPTATEUCIIUM 


6^7 

piolas  capii?  Esse  aulcm  Donm  cmii  <liira?  ccrvicis 
homiiiilms,  niliil  esl  aliii.l  quam  viiidlcaiulo  aJesse 
aiqiie  pmiicndo  :  iimic  ciiiii  eo  niiiilo  rnalis  noii  adcst, 
pariendo  facil;  (luo  pcrlinet  illnd  iiiiod  dicitiir, 
Aveitc  (acifm  tuain  a  peccalis  meis  (Psat.  l,  11)  :  quia 
si  advcriit.  cvertit '.  Sicul  enim  nnil  ccra  a  facie 
ignis,    sic  pereuiit  peccaiorcs  a  f.icie  Dei  (Pial. 

L.1VII,  3). 

CLI.  [Ib.  xNxui,  12,  15.]  Et  dixit  Moyses  ad  Domi- 
fiuni,  Ecce  tu  milii  dicis  :  Deduc  popidum  Imnc.  Tu 
nutem  non  demonslrasti  milii  qiiein  simui  mittas  meium. 
Tu  autem  dixisti  mi/ii,  Sdo  tc  pia;  omnibus,  et  gintiam 
habes  apud  me.    Si  ergo  iiiveni  gratiam  in  conspcclu 
tuo ,  ostende  milii  teinelipsum ,  manifcste  ut  videam  le, 
itt  siin  iiiveniens  graliam  ante  te,  el  ul  sciam  quia  popu- 
lus  luus  esl  yens  hwc.  Quod  liabet  grrecus  v^wrrS;,  lioc 
qnidam  ialini  interiirelali  suiit ,  mamfeste,  cuni  Scri- 
ptnra  non  dixerit  pav£fO;.  Potuil  ergo  fortasse  apliiis 
dici ,  Si  inveiii  gratiam  in  conspeclu  tuo ,  ostende  milii 
temeiipsum  ,  scienler  u(  videam  te  :  quibus  vcrbis  s.itis 
osleiidil  Moyscs  ,  qnod  non  ita  vidcbat  Denm  iii  illa 
tanla  familiariiale  conspectus,  iit  desiderabat  videre  ; 
quoiiiam   ill.c   onmes  visicines  Dci ,  qna;  morlalium 
pra;bcbanlnr  aspeclibus,  et  ex  qnibns  liclial  soiiiis, 
qiio  mortalis  altingeretur  auditus  ,  sic  exhibebanlur, 
assumpla  sicul  Deiis  volobat ,  spocie  qua  volebal,  ul 
non  in  cis  ipsa  iiUo  sensu  corporis  sentirelur  divina 
iwlura,  qua;  invisibilis  nbiqiie  lola  csl ,  et  nuUo  con- 
tiiictur  loco.  Et  quia  in  duobiis  pra;ceptis,  hnc  est 
dilectionis  Dei  el  proximi ,  loia  I.ex  pendet  (Mailli. 
ixii,  37-  'tO) ,  idco  Moysos  iii  ulionue  snum  deside- 
rium  dcmoiisirabat  :  in  dileclione  scilicel  Dei ,  ubi 
ail ,  Si  invcni  gratinm  i/i  conspectu  tuo  ,  ostende  milii 
iemitip'tm ,  maiii[esle  ul  vidcam  te ,  ut  sim  inveniens 
graliiim  iii  conspeciu  tuo ;  in  dileclione  aiitem  pro- 
xiiiii,  ulii  nil,  Elut  sciam  quia  populus  luiis  est  genslimc. 
Cl.II.  [Ib.  xxxiii,  17.]  Qiiid  esl  qnod  dicit  Doiis  ad 
lloysen ,  Quoniam  scio  te  prm  omnibus  ?  numquid  Deus 
plus  aliqua  scil.  et  aliqna  minus?  An  secundum  quod 
diciiur  quibusdam  in  Evangclio  ,  iVoii  novi  vos  (Id. 
jxv,  12)  ?  Seoundum  liaiic  eiiim  scientiam,  qua  Deus 
dicitur  scire  qua;  illi  placent ,  ncscire  quaj  displiocnt, 
non  quia  ignorat  ea,  sed  quia  non  approbat,  sicul  ars 
recte  diciiurnescire  viiia,  cum  impiobal  viiia;  pne 
omnibus  Deus  Moysen  scicbat,  qiiia  Deo  pr;c  omnibus 
Moyses  pl.icebat. 

CLlll.  [lli.  xxxiii,  l^  ,  17.]  Nolandum  estnc,  qiiod 
piiiisipse  Miiyses  dixcral  Deo,  Dixisli  milii ,  Scio  te 
wce  omiiibus ;  quod  iUi  Deiis  posteaquam  lioc  ipse  Deo 
dixil,  iegilur  dixisse,  anle  autcm  non  lcgilur  ;  ut  in- 
tcliigamus  non  omnia  esse  scripta  qiia;  cum  iilo  Deus 
locuuis  est?  Sed  diligentius  reqiiirendiim  est  in  priori- 
bus  Scriplurae  parlibus  ,  an  vcre  ila  sii '. 

« Edilionos  nal.  Am.  el  Er.,  quia  nisi  avertil,  advertit.  I.ov. 
etseplcin  Mss. ,  qiiia  Jit.:t  averlil ,  everlil.  sod  ir.Tlulnmis 
lectionom  Mss.  opliina;  noUc  t;orlieiensis,  Micbaeliai,  olc. 

« il3x  ilii  aiinotanl  cdit.  Er.  Lugd.  vcn.  ol  I.ov.  :  \o- 
taiutum  est  quod  prvis  ipse  luotises  durerut  reo ,  ;,'uts/> 
milii ,  scio  te  prx  onmibus  :  qiiod  illi  Deiis  posteiiqiuim  lioc 
ipse  diiU  legitur  dixisse,  ante  aiitem  non  t-gitnr,  nt  iiilclli- 
fomia  non  omnia  esse  scripta  qiice  ciim  illo  !>.  vi,  locidus  esl : 


CI8 


CLIV.  [Ib.  xxxiii,  14-25.]  Ciiin  dixisH't  Muvsos  a.l 
Dominum  ,  Ostende  nii/ii  glorium  luam ;  rcspondil  ci 
Domiiius,  Ego  Iransibo  unte  tc  gloria  men  '  ;  ct  voct.bo 
nomine  Domini  in  consfcclu  lun  ;  et  miserebur  eui  miscr- 
tus  cro ,  el  miserirurdiam  privslabo  cui  viisericordiam 
prastitcro  :  ciim  paulo  anle  dixisset ,   Ipse  anlecedam 
te,  et  rcquiem  libi  dabo ;  quod  Moysos  sie  vidclur  acce- 
pissc,  Aiitecedam  te,  lanqiiam  non  ei  populo  ipii  pra'- 
sens  in  ilinere  fiiturus  esset  :  et  ideo  ait ,  Si  iwn  tu 
ipse  simul  veneris  uobiscum,  ne  me  educas  liinc ,  clc. 
Deus  auiem  iieqiie  ei  hoc  negavit  dicens  ,  Et  lioc  tibi 
verbum  qiiod  dixisti  facium.  Quomodo  ergo  cum  dixis- 
set  ei  Moyses  ,   Ostende  milii  tjloriam  luam ,  rursiis, 
tanquam  pra;cessurus  ct  non  cum  eis  siiiiul  fiilurus, 
videlur  dicere,  Ego  Iraiisibo  uiite  le,  iiisi  qiiia  hoc  aliiid 
est?  Illc  qni|ipe  intelligitur  loqui  el  dicere,  Transibo 
ante  te,  de  quo  dicil  Evangelium  ,  Cum  venisset  liora 
vt  traiisircl  Jesus  de  lioc  miindo  ad  Putrem  (Joan.  xiii, 
1  )  :  qui  transilus  cliam  Pasclia  iiilerprolari  pcrbibe- 
tur.  Ha;c  itaque  magna  omniiio  propliciia  esi.  Ipse 
enim  aiite  omnes  sanctos  transit  ad  Pairem  de  lioc 
sa-cuio,  pirare  illis  maiisiones  logni  coelorum  ,  quas 
dabil  eis  in  resurreciione  moriuoruin ;  quoniam  irans- 
ilurns  antc  omnes  primogeniius  a  niorluis  faotus  est 
(Ccloss.i,  18). 

Graliani  vero  suam  in  eo  ipso  valde  comiiiendat 
cuiii  dicit,  Et  vocabo  nomiiie  Doimiii  in  coiispectu  luo  : 
taiiquam  iii  conspectu  populi  Isracl,  cujus  Muysoscum 
ha;c  audirei  typum  gerebal  In  coiispcctu  cnim  genlis 
ipsius  ubi  jue  dispersx  vocaiur  Doniinus  Cliristiis  in 
oraiiibus  genlibus.  Yocabo  autcm  di\'ii,  nun  Vocabor, 
aciivum  vcrbum  pro  passivo  ponens ,  gencre  locii- 
tionis  iiiusitato ;  in  quo  niniirum  mngnus  scnsus 
lalet.  Sic  enim  fortasse  signilicare  voluit  seipsum  lioc 
facere,  id  est  gratia  sua  fieri,  ul  vocelur  Dominus  in 
oninihus  genlibus. 

Quod  vero  addidit ,  Et  miserebor  cui  miserlus  ero, 
et  misericordiam  prwstabo  cui  misericordiam  prwstilero ; 
ibi  plane  expressius  ostendit  vocationem  qiia  nos  vo- 
cavil  in  suum  regnum  ct  gloriani  :  non  pio  mcrilis 
nostris,  sed  pro  misericordia  sua.  Quoniain  cnim  se 
gcnlos  inlroduclurum  pollicebalur,  dicciis,  Yocubo  no- 
mine  Domini  in  conspectu  tuo  ;  comiiiendavil  hoc  se 
misericordiler  facere,  sicut  .\posloIus  dioit :  Dico  eniin 
Clirislum  ministrum  fuisse  circumcisionis  propler  veri- 
talem  Dci,  ad  con/irmandas  proniissiones  palrum;  Gcn- 
tes  autcm  supcr  miscricordia  glorificare  Deuin  (Rom. 
XV,  8,  9).  IIoc  ergo  pia;dicluni  est,  Miserebor  ciii 
miscrlus  ero  ,  el  miscricordiam  prceslabo  cui  miscricor- 
diam  prwsiiiero.  Quibus  verbis  prohibuit  liomincm 
vcliit  de  propriarum  virtiilum  nicritis  gloriari,  nt  qui 
glorialnr  iii  Domino  glorielur  (II  Cor.  x,  17).  ISon 
cnim  ail,  Miserebor  talibusvel  talibus,  sed,  ciii  misc- 
ricors  fuero ;  nt  neminom  pra'ccdeiilibus  honis  ope- 
ribus  snis  uiiseiicordiam  lanlie  vocationis  nieruisse 


scd  diligenliiis  inquircndnm  csl  in  pnmbus  seripturce  par- 
tibus,jm  vcro  iSasil.  M. 
'  Kdiii,  unle  te  inqloiia  mea.  Abi  il  in  a  Mss.  et  a  l.\.\ 


CS!) 


LinER  SECLNDLS. 


«loiiiOMSlrol.   Elriiim  Cliristiis  pro  iiii{('.i>  iiiortuus  rsl 
{Rom.  V,  6). 

Sed  ulnini  lioc  itJttni  rcpctere  volueril,  cuin  aildi- 
dit ,  Misoicordiam  prwslubo  cui  miscricordiam  pra:sli- 
tero  ,  vel  sicul  alii  intcrprctali  sunl ,  ciii  misericor^ 
fucTo;  an  aliquid  intersit,  ncscio.  Quod  cnim  gr;rca 
liiigiia  diiobus  verliis  dicliim  esl,  i'ttr,-:w,  et  ol/TEtpiira, 
quod  uiiUMi  ali|ue  idcni  viJcIiir  signiRcai-c,  noii  poliiil 
hliiius  diversis  vcrbis  dicere,  cl  divcrsis  niodis  eain- 
dem  niisericordiam  rcpotivit.  Si  niitein  diccretur,  .Mi- 


CaO 


Ponnm  tc  iii  cavmia  pclra:,  et  u\jam  mnmi  m,'a  siiwt 
te,  doncr  transeain  :  et  aiiferum  mamim,  tt  lurc  ridehit 
posleriora  mea  :  quasi  jam  illo  in  pclra  consiilulo  , 
legat  manu  sua  super  eum,  cl  dcinde  traiiseai ;  cui>» 
esse  in  petra  non  possit,  nisi  posi  cjiis  iransitiim  7 
Sed  recapiiulaiio  iniclligcnda  est  rci  pr;ciermissa! , 
qiiali  solel  uli  Scriplura  in  multis  locis.  Poslca  qnippc 
dixil  qiiod  ordine  lcmporis  priiis  est.  Qui  ordo  ila  ?e. 
Ii:ibcl  :  Trgnm  manu  mea  super  le,  donec  transeam,  ci 
tunc  vid<bis  imleriora  mea ;  nam  faciet  mea  non  vide- 


scrcbor  cui  miscreor.  ct  misercbor  cni  niiscrtiis  ero ;  hilur  tibi :  el  slabis  siiper  petram  slalim  ut  trimsiet  qlonti 

uon  salisconii  odedicividerctnr.  Et  tamcn  forliiis  ille  mca.  el  ponam  le  in  caverna  pclra;.   Iloc  enim  f;iclui!i 

ipse  ibi  seiisns  esl ,  quod  aul  ipsius  niisericordia:  suoc  cst  iii  cis  qnos  innc  sigiiilicabat  persona  Movsi.  id  esl 

(irmit  item   Deus  isla   rcpctilione   inonstravit  :  sicut  Israclilis,  qui  in  Dominiim  Jcsum,  sicnl  Aelus  Apo- 

Amcn,  .\men  ;  sicul  Fiat,  Fiat ;  sicul  repclilio  somnii  slolornm  iudicam,  poslca  credidcruiil    id  csl   stalini 


riiaraoiiis,  plnraque  similia.  Anl  in  utrisqiie  popn- 
lis,  id  est  Genlibiis  ct  Ilcbrms,  lioc  modo  Dens  pnr- 
iiiiiiliavil  miseriooidiam  se  esse  ficlurum.  Quod  Apo- 
slolus  ita  dicit  :  Sicut  cniin  ros  aliquando  non  credi- 


Hi  iraiisiii  ejiis  gloria.  Non  postoaquam  rcsurrexit  a 
morliiis,  ei  asccndit  in  coeliim.  misso  dosiiper  Spirim 
sanclo,  eiim  lingiiis  omnium  gentiuin  Apo-loli  hjquc- 
renliir,  compuiicli  suiil  cnrde  mnlii  cx  eis  qui  cruci- 


dislis  f)co ,  nunc  aHtem  misericordiitm  conseculi  eslis      (ixerant  Chrislum  :  quem  ul  non  ccnovissent     el 

•^'"""'""1  '  glori;r,  crucifixissenl,  ca^ciins  ex  pnrie  in 
Israel  facia  est  {Rom.  xi,  2:1),  sicut  diotiiin  fupiat , 
Tcgnm  manu  mcas»per  le,  donec  iranscam.  Uiide  Tsnl- 
niiis  dioil,  Q  oniam  die  ac  nocte  gravnla  csl  super  mr 
mcims  tua  :  diem  appellans,  qiiando  Cbrislus  divini 
niiracula  faciobat ;  n.iclem,   quaiido  siciil  liomo  mo- 
riebatur,  qiiando  ct  illi   litubaverunl  qiii  in  die  crcdi- 
dcranl.  Hoc  cst  crgo,  Cum  irniisiero,  lunc  videbis  poste- 
riora  mea,  Ciim  transiero  de  boc  mundo  ad  Patrcni , 
posterius  in  mc  crcdituri  sunt  qnorum  typum  gcris. 
Tiiiicenim  compuncli  cordc  dixerunt  :  Quid  faciemus? 
Et  jnssi  sunl  ab  Aposlolis  agerc  poeniteniiam,  ct 
liapiizari  in  nomiiie  Jcsu  Clirisii,   ut  dimitlerenlur 
illis  peccala  eoruiii  (Act.  ii,  57,  58).   Qnod  iii  psalnio 
illo  seqiiilnr,   cum  dictum  essel,  Die  ac  nocte  gravali' 
est  super  me  manns  tiia  ;  id  esl,  ut  non  cognoscereni  • 
(Si  eiiim   cognovisscnl,   nunquam   DMinimi^ii  gldria; 
criicirixissenl[I  Cor.  ii,  8])  :  sequilur  et  jiingii,  Con- 
versus  sum  in  arumna  mea,  dum  configeretur  spina  ; 
id  esl,  ciim  esscm  corde  compunctus.  Deiiide  addidil, 
Peccxlum  menm  cognovi,  el  facinus  meum  non  operui ': 
postenqur.m  vidernnt  quanlo  scclcre  Cliristum  cruei- 
(ixerint;  El  quia  roceperunt  consilium  ut  agcreiit  pm 
niteniiam,  el  iii  [iapiismo  rcmissionem  acciporeiii 
peccaloriim  ;  Di.ri,  inquit,   proimnliubo  udversum  mr 
deliclum  meum  Duminc,  el  In  remisisli  impietnlem  cor- 
dis  mei  {Psal.  xxxi,  i,  5). 

Hanc  aulcm  prnplicliam  poliiis  fiiis^c,  qnani  loculus 
esl  Dominus  ad  Moysen  satis  rcs  ipsa  iiidiait ;  qiiaii- 
doquidcm  de  pelra  vel  cavcrna  ejus,  ol  do  maniis 
cjus  siiporposilioiic,  do  visionc  pnstrriornm  ojus,  ni- 
bil  poslca  vi-ibili  operesnbseculnm  logiliir.  .Mox  ciiiin 
adjungil  intHrposilo  arliciilo  Scriplun,  Ij  di.rit  Do 
minus  ad  Moijsen  ;  cum  ipse  Dominus  uliqiie  eliani 
illa  qua;  sii|.ra  dicla  sunl  loquerclur,  alque  indc  con- 
'  Aiu.  F.r.  el  \m.,quem  ^icojnoiisscnt.  minnuam  noiii- 
miin,  elc.  r.al.  et  quatuor  .Mss.  ,  quein  noii  ul  coipioriss  nict 
I)cmm:iin,  etc.  Alii  .Mss.,  qiie.n  ut  iwn  coijnotisiem  ct  fo^iii^ 


illorum  incrcduHlale ;  sic  ct  ipsi  nitnc  non  credideruut 
in  reslra  misericordia  ,  «l  tt  ipsi  misericordiam  conte- 
quantur.  Conctusil  euim  Deus  omnes  in  incredulitatc, 
nl  omnium  miserealur  {Iil.  xi,  30-3?). 

Oeiiide  posi  banc  sua  niisericordia;  commciid;Ui(>- 
iicin  rcspondetad  illud  quod  eidiclum  fueral,  Oslcnde 
mlii  gloriam  tuam,  vel  quod  supra  iielivenil  Moyscs, 
diccns ,  Osiende  mihi  lemelipsnm  manifesle  ul  vidcam 
«e.  lYou  poleris,  iiiquit,  videre  fa:icm  menm.  Non  enini 
vidciit  liomo  faciem  meain,  et  vivet  :  oncndens  liuic 
vit;c,  qiia:  agilur  in  sensibus  morlalibiis  corriiplibilis 
carnis,  Dcum  siculi  csl  aiparere  non  posse;  id  est, 
siculi  csl  videri  in  illa  vila  potesl,  ubi  ut  vivatur,  Iiuic 
vit;c  moricndui.i  est. 

Iloin  iiilerposito  ;irtiriilo  dicenie  Scriptura  ,  Et  nit 
Dominus  ,  seipiiiur  cl  loquitur,  Eece  tocus  pcnes  me. 
Quis  eniin  locns  non  pencs  Dciini  cst,  qui  nusquani 
csl  absens  ?  Sed  Ecclcsiam  signific;il  dicendo ,  Ecce 
tocas  pencs  me  ,  lanqiiam  tcmplum  suum  commen- 
daiis,  El  stubis,  inqnil ,  super  pclram  (qnia  super  liani: 
petram,  ail  Dorainus,  crdipcabo  Ecclesiammeam[Mallli. 
XVI,  lS]),s/a(ini  ut  transiet  gloria  mea  :  id  est,  Slaliin 
iit  t.<-ansiet  gloria  niea  ,  slabis  supra  pelrain  ;  qiiia 
posl  Iransiliim  Cliristi,  ia  est  post  passionem  el  rc- 
surrcciionem  Cbrisii  siciii  populus  fidclis  supra  pc- 
tram.  £t  ponam  le,  iiiquil,  iii  caverna  pelra;  :  miiiii- 
iiiei  rirmissimiim  significat.  Alii  autem  inlerprclaii 
siint,  iii  specuta  '  pelriv  ;  sed  grxcus  liabel  5^^'  :  Iioc 
aiitem  foramcn  vel  cavernara  recliiis  inlerprolamur. 
Et  tcgnm  manu  mea  super  le  ',  doncc  iranseam  :  et 
nufcram  munv.m,  et  lunc  videbis  posieriora  mea ;  facies 
autem  mea  non  videbitur  libi.  Ciim  jara  dixissct,  Slobis 
super  pelram,  statim  ut  transiel  gloria  mea,  ubi  inlelli- 
giliir  posl  transilum  suiim  promisisse  snper  petram 
siabiliiaiem  ;  quomodo  accipienduin  est  quod   ait , 

'  Edili,  spelunca  Ai  Mss.  valic.  el  Gallic.  cuie  Eh-t;  io  io 
duobiis  Mss.,  speciJa.  " 

•  KiJiti,  i:t  tegam  m.mum  tneam  sttper  tc.  At  mss  ,  iu>ta 
grseruni.  nuaiu  mea. 


SaSCT.   AuGtST.   III. 


11!««,  ete 
«  Am.  F.r.  et  Lov.  o:mlui:u  |  aniaibm  negativ.im ,  qu»m 

buc  rovocavimus  ex  Mss.  el  cJitiouc  l.aiisi^oiicusi. 


{yinqt-nne  j 


651  QU.nSTIONUM  S.  .\UCUSTINI 

lcxil  qiiiil   (Ifiiiceps  noniiniis  ilical,  Exnik  tibi  duns 
liib:ihis  liipiilt-as,  sicul  ct  ;iri»in*,  clc. 

CI.V.  III».  xxiiv,  7.]  Qiiid  esl  qnod  clictinn  est  ilc 
Doinino,  Et  reum  non  puriftcabil ;  nisi,  noii  cuin  dicel 
innncenten)  ? 

CLVl.  [Ib.  XXXIV,  10. 1  Dcus  in  nionle  dii.is  rursiis 
hipidens  labul.is  consciipliiro  dicitMo_v>i  inlcr  ca;leia, 
Corain  omni  populo  tiio  fnciain  gloiiosa.  Nondiini  di- 
giiatiir  dicerc,  Corain  oinni  populo  mco.  An  ila  dixil, 
j>opulo  IttO,  quoinodo  cnilibet  honiiiii  cjiisdeni  popiili 
dicerciur,  id  est,  Ex  quo  populo  es  :  quoniodo,  Civi- 
lati  i»;c  diciinus,  non  cui  dominaris,  vel  qiiam  coii- 
stituisti,  sed  unde  civis  es?  Sic  enim  el  paulo  |iosi 
dicit,  Oinnis  populus,  in  qiiibus  es  :  alio  modo  (piid 
dictum  cst,  nisi,  pnpulus  luus?  Quod  aulem  non  dixit, 
lii  quo  cs,  coiisuctudo  locutionis  cst. 

CLVII.  [Ib.  XXXIV,  12.]  Quid  csi  quod  diciliir  ad 
Moyscn,  Atlende  tibi,  nequando  ponal  *  lestamcnlum  liis 
qiii  scdent  supcr  tcrram.  Non  ciiiiii  habel  gr;i'cus,  nc- 
qiiando  ponas ;  sed,  ne  quando  ponat.  An  forte  de 
popiilo  ci  dicerc  voluit,  cujiis  ipse  diiclor  fiiit?  Sed 
iion  ipse  inlrodiixit  popiiUim  in  eam  lcrrain,  ubi  pro- 
liibct  poiii  toslainenlum  ciim  eis  qui  in  illa  liabita- 
lant.  Miruiii  ila  pie  locuiioiiis  gcnus  est,  ct  adliuc 
inexperlum  vcl  iioii  animad\ersum  :  si  laineu  loculio 
cst,  ac  non  scnsus  aliqiiis. 

CLVIII.  [Ib.  xxxiv,  13,  15.]Cum  prxciperei  Deus 
ad  Moyscn  loqiiciis,  ut  dala  tcrra  in  pntestate,  omnis 
iilololatria  everlcrctur,  ncc  ador:ireiilur  dii  alicni,  ait, 
Duiniiius  eiiiin  Deus,  zelans  nomen,  Deus  zclalor  esl  : 
id  est,  ipsum  nomen  quod  Doniiiins  Deiis  dicjtur,  ze- 
lans  esl,  quia  Dcus  zelator  cst.  Quod  non  liumanx 
pcrturbaiionis  vitiu  facit  Deus,  scmper  alque  omni 
niodoiiicommutabilisatquu  tranquillus;  sed  liocverbo 
iiidicat,  iioii  inipunc  plcbein  suam  per  alienos  dcos 
fiirnicaturam.  Ducium  est  eiiiiii  vcrbum  tropo  meta- 
pliora  a  zclo  maritali,  qiiod  castitnieracuslodii  uxoris. 
Quod  nobis  prodest,  iion  Deo.  Qiiis  cniiii  tali  gencre 
furiiicationis  Deo  nocueril?  sed  sibi  plurimiim,  ut  pcr- 
eat.  Quod  Deus  proliibet  terroregravissimo,  zclantem 
iC  appcllans  :  cui  dicitur  in  Psalnio,  Perdidisli  omncin 
qni  fornicalur  abs  le  ;  milii  aulcm  adhwrerc  Deo  bonuin 
csl  {Ptal.  Lxxii,  27,  28).  Deiiiciue  seqiiiliir  :  Ne  forle 
ponas  lcstaincnliiin  liis  qui  sedenl  super  terram,  et  forni- 
centur  post  deos  eorum. 

CI.IX.  [Ib.  XXXIV,  20.]Quod  ait,  ISon  vidcberis  in 
coiispcclu  meo  inanis ;  ."icul  indicant  circiimslanlia  de 
quibiis  loqiiitur,  in  conspcclu  siio  :  dixit  Dciis  in 
libcrnaculo  suo  :  hoc  esl  aulein,  iVc»;i  ibi  vidcbc- 
ris  innnis,  nunquam  iiitrabis  sine  aliquo  miincrc. 
Quod  spiritualiler  inlelleclum,  magiium  sacranieulum 
cst.  Vcruiii  hxc  diccbanlur  de  uinbris  sii;nilic:illo- 
iiiim. 

CI.X.  [Ib.  XXXIV,  21.]  Cuin  dc  sabbato  prxcepissct, 
quid  csl  quod  adduxit,  Salione  et  *messe  requicsccs  ? 

'  Edili,  poiMS.  ilss.  omnes,  ponat  :  uti  eliam  baSvcnt  co- 
diees  plerinne  iii  Lf«ut.  111).  2,  loc.  135.  Porro  ia  gia;co  LX.X, 
libri  alii  llics,  alii  tcsle  Noliilio  leruul,  tlie. 

•  iQ  edilis ,  [)e  satione.  Abest  de  a  noslris  »lss.,  quoruiii 
uiius  aul  alier  pio  reqiiiesccs,  liabet  rcq^iies,  sicuti  L.\x. 


IN  IIEPT.VTEUCimM  m 

Vidclur  eiiiiii  dicere,  Tcinporc  salinnis  ct  inessis.  Aii 
forle  ila  obscrvandnm  rcipncm  sablciti  pnccepit,  iit 
noc  illa  leinpora  habcaiit  excusalioncin,  qii:c  agricolis 
v:ilde  sunt  nccessaria  proptcr  victum  aique  viiani  7 
Jussum  cst  crgo  ut  etiam  lcmpore  sationis  el  nicssis, 
qiiando  niiilium  urgct  operatio,  requiescalur  in  sab- 
balo  :  ac  sic  pcr  li;ec  lempora,  quae  opiis  plurimuni 
llagiiant,  signiricatiim  est,  omni  lempore  sabbato  dc- 
bere  ccssari. 

CLXI.  [Il>.  xxxiv,  24.]Quod  dicit,  Nonconcupiscel 
quisquam  de  terra  liia,  cum  ascendes  videri  in  conspcclu 
Dei  lui,  Iria  lcmpura  nniii  ',  lioc  viilt  iiilclligi,  ut  ,se- 
curus  qiiisqiie  asceiidcict,  nec  de  tirra  sua  solliciius 
cssct,  Deo  promilleiite  custodiam,  qiiod  iiemo  indc 
aliqiiid  concupisccrcl,  propter  illum  qui  asccndit,  ne 
suam  indc  tinieici  abseniiani.  Et  bic  salis  osiendil 
qiiid  siipra  dixerit,  iVoii  npparcbis  in  conspeclu  Domini 
bci  liii  inanis,  quia  in  illo  loco  dixit  ubi  tabernaculum 
vel  tcmplum  Deus  fucrai  habiturus. 

CLXII.  [Ib.  xxxiv,  25  ]  Quid  cst  qiiod  ail,  Nott 
occides  supcr  fermcnlum  sanguinein  immolalorum  meo  • 
ruin?  Aii  illa  biic  lnco  dicit  iinmolaia  siia,  qux  per 
P:isclia  occidimliir,  ct  pr.-ccipit  nc  tunc  sit  in  domo 
fcriiirnliim,  quoniam  dics  sunl  azymorum  ? 

CLXIII.  [Ib.  xxxiv,  2o.]Quid  est  quod  ait,  Et  non 
donniclinmanciinmol.iliosoleinnilali$Pascha;;iiiii(\{iOil 
superius  apcrte  pr:cccpii,  ne  aliipiid  ex  pecore  qiind 
inimobilur,  c:irnium  rclinqiiatur  inniane?  Scd  lociitio 
lccit  obscurilalcm  :  Doimiel  enini  dixit,  pro  M:inebit. 

CLXIV.  [Ib.  xxxiv,  20]  JVon  coques  agnum  in  lacte 
matris  sua:.  Ecce  dixil  itcruni  qiiod  qiiemadmodiiin 
inlcUigi  possil  ignoro.  Magiia  tamen  est  de  Clirislo 
prophetia,  eliam  si  licri  ad  lilleram  possil ;  qiiaiilo 
magis  si  non  poicst?  lu  serinonibus  eiiim  Dei  roii 
sunt  ad  proprieLitcir.  oporuni  oniiiia  revocanda,  sicut 
nec  illud  de  pe  ra,  et  caverna  cjus,  ei  inanus  super- 
positione  (Exod.  xxxiii,  22).  Scd  plane  de  fide  iiar- 
raloris  lioc  exigciiduin  cst,  ut  quae  dicit  facla  csse  , 
vcre  facia  sint,  ct  (\i\x.  dicit  dicta  esse,  verc  dicia 
sint.  Qiiiid  cxigit:ir  cliain  a  narratoribus  Evangclii  : 
cum  eiiiiii  Chrisluin  iiarrent  qiia;(lam  dixis-e  qu.e  i.i 
parabolis  dixit ;  lanicn  b:vceumdixisscnon  jarabol;, 
sed  hislorica  narialio  esl. 

CLXV.  [Ib.  xxNiv,  28.]  El  cratibi  Moysesin  conspeclu 
Domini  quadiaginla diebus  elquadraginla  noclibus  ;  pa- 
nem  non  manducavit,  el  aquain  nonbibit.  Qund  el  aiile 
dixcrai,  quaiidu  l.ibulas:icccpii,  quasfregil,  liiic  eti.ini 
inodorepetit ;  non  rccapitulandoiinod  factiim  est,  sed 
iterum  faclum  esseconiniendans.  Rcpeiiiio  ipiippel  e- 
gis  jam  quid  signiliccl  diximus.  Quod  aulein  ait,  Panein 
non  mandiicavit,  el  aquum  nmi  fciW/,iiilclligilur  jejuiiaMt, 
aparietoluro;  id  esl,  naminepauis  oiiinem  cibum,  cl 
nomiiic  aqiia:  oninciii  potum  significaiiteSciipiura. 

CLXVI.  [  Ib.  XXXIV,  28,  27, 1.  ]  El  scrip^il  in  labu- 
lis  vcrba  '  Tcslamcnli,  decein  vcrbn.  De  Mnyse  dictiim 
est  quod  ipse  scripscril,  cui  etiam  Dcus  paulo  ante  di- 

'  Sic  »lss.  elgTTc.  LXX.  At  cditi,  per  Iria  lcinpora  anni. 
'  In  cditis  omittilur  liic,  verba.  Halietur  in  Mss.  el  apud 
L\X 


653  LIBER  SECUNDUS 

xcral,  Saihe  libi  virba  licec.  Ciim  vcro  piiiiiuin  I-egem       lat.  v,  6 

accepit,  cujus  labulas  abjecit  et  frcgit,  ncc  ipse  excl- 

tlisse  dictus  cst  tabulas  lapidcas,  et  modo  dictum  est, 

Htcide  tibi  duas  tabulas  lapideas  ;  nce  ei  Jictum  est  ut 

scriberet,  sicut  ei  modo  dicitur  ;  nec  cas  ipse  scripsis- 

sc  narralur,  sicut  modo  narrat  Scriptura,  et  dicil,  Scri- 

psit  in  tabulis  vciba  Tcslamenli,  decem  verba  :  sed  tuiic 

dictum  esl,  Et  dedil  Moysi,  slatim  ul  cessaiil  loqui  ad 

cam  in  monle  Siiia,  daas  takulas  lcslimonii,  tabulas  la- 

pideai  scriplas  digilo  Dci  (  Exorf.  xxxi,  18  );  deiiide 

paulo  post,  Et  conversus,  inquit,  Sloijscs  dcsceiidil  de 

iHonte,  et  duw  tabulcs  leslimonii  in  iiiaiiibus  ejus,  tubula; 

iapidea;  scriphv  cx  ulraque  parte  caruin,  liiiic  alque  liinc 

erant  scripta,   et  tabula:  opus  Dei  erant,   ct   scriptura 

tcriptura  Dei  inscaipta  in  labulis  ( Id.  xxxii,  13,  16  ). 

I*roinde  raagna  oritur  qiiaislio,  quomodo  ilire  labulse, 

quas  eratMnyscs  Dcomique  pra;scicnte  fractiinis,  non 

homiiiis  opus  esse  dicaniur,  scd  Dei ;  nec  ab  homiiie 

scriptse,  sed  scriptse  digito  Dci  :  poslcriorcs  vero  ta- 

bul»  tamdiu  mansnrc,  ac  in  labemaculo  ac  lcmplo 

Dci  fulursD,  jubenie  quidcm  Deo,  lamen  ab  honiine 

excisae  siiit,  ab  homine  scriptx.  An  fortc  in  illis  prio- 

ribusgratia  Dei  significabaiur,  non  hominis  opus,  qua 

graiia  iiidigni  facii  sniil   rcvertentes  corde  in  iEgy- 

ptum,  et  facicntcs  idnlum ;  undc  illo  beiieficio  priva- 

ti  suiit,  et  propterea  Moyscs  tabulas  frcgit :  istis  vero 

tabulis  posierioribus  significali  suiit  qui  de  suis  ope- 

ribus  gloriantur;  undc  dicit.\posiolus,  Ignorantes  Dei 

JHStiliam,  et  sunm  volenlcs  conslituerc,  juslilia:  Dei  non 

sunt  siibjecli  (  Kom.  x,  5  ) ;  et  idco   labulic  bumano 

«pcre  exsculpuc,  et  humano  opore  conscript.T;  datiu 

sunt,  qux  ciiin  ipsis  maiicrcnt,  ad  cos  significandos 

de  suis  operibus  gloriaiuros,   non  de  digito  Dci,  lioc 

est  de  Spiritu  Doi  ? 

Certe  crgo  repetitio  Lcgis  NovumTestamcnlum  si- 
gnificat ;  illud  autem  Vetus  sigiiificabat,  unde  confra- 
ctum  et  abolilumest  :  maximequoniara  cum  sccundo 
Lcx  dalur,  nullo  tcrrore  dalur,  sicut  illa  in  tanto  stre- 
pitu  igiiium,  niibium  ct  tubarum  ;  unde  tremefaclus 
1'opulus  dixit,  tion  loqualur  Deus  ad  nos,  ne  moriamur 
(  Kxod.  IX,  19  )  :  undcsignificatur  timor  csse  in  Vc- 
lcre  Teslamenio,  in  Novo  dilcctio.  Quomodo  igitiir 
ha'C  solvitiir  quajslio,  quare  illa;  opus  Dci,  isl;c  opus 
liuniinis  ;  et  illjc  conscript»  digito  Dci,  ista;  scriptnc 
ab  homine?  .\ii  firtc  idcn  magis  in  iUis  prioribus  Ve- 
lus  signific^iliim  est  Tcstainciilum,  quia  Dcus  ibi  pra;- 
cepit,  sed  hnino  noii  fccit  ?  Lcx  enim  posiia  cst  iii  Vc- 
lere  Tcslamcnio,  qiioe  conviiiccrct  Iransgrcssores, 
qiia;  subinlravit  iil  abiindarcldclicliini( /?9i)i.  v,  20). 
Non  ciiim  implcbalur  limore,  qiKx;  r.on  implctiir  nisi 
rharilale.  Et  idco  diciliir  npus  Dei,  qiiia  Dcus  Legcm 
coiislituit,  Dcus  coiisciipsit :  nullum  npiis  liominis, 
quia  lionio  Dco  non  oblemperavil,  ct  cum  potius  reiim 
Lex  fccit.lii  scciiiidis  aiitcm  tabulis  Iiomo  pcr  adjii- 
torium  Dei  tabulas  facit,  alque  conscribit ;  qiiia  Novi 
Tcsiameiiiichariias  Lcgera  facit.  Uiide  dicit  Domiiius, 
Kon  vcni  Legcm  solvere,  sed  implere{.Mattli.  v,  17  )  : 
dicil  aiitein  Apostolus,  Plenitudo  Legis  cliarilas  (Roin. 
XIII,  10 ) ;  ct,  Fides  qum  per  dilcctionem  oocralur  t  Ga- 


G5i 

Factum  c^it  itaqne  liomini  facile  in  Nnvo 
Testamcnto,  quod  in  Vctere  difficilc  fuit,  liabeiiti 
fidcm  qua;  pcrdilectinnem  operatur;  alquc  illo  digita 
Dei,  hoc  est,  Spiriiu  Dei  inius  cam  in  cordescribcntc, 
non  foris  in  lapide.  Unde  dicil  Apostolus,  Non  in  luhii- 
lis  lapideis,  sedin  lahulis  cordis  carnalibus  ( II  Cor.  lii, 
5)  ;  quoniam  charitas  Dci,  qiia  veraciler  implctur  prx-- 
ccptum,  diffusa  est  in  cordibiis  noslris  per  Spirilum 
sanclum,  qui  dalus  fst  nobis  (  liom.  v,  5  ).  Hoc  esl  er- 
go  primo  daia  Lex  (  ubisignificaiur  Vetiis  Testamcii- 
tiim,  quod  est  opus  tantummodo  Dei,  et  coiiscriptio 
digiti  Dei ),  quod  Apostolus  dicit,  7(«f;H(;  Lexquidem 
sancla,  et  maiidalum  sanctum,  et  jiistum,  et  bonum. 
Lex  ergo  sancia  el  boiia,  Dei  opus  cst :  ubi  Iwino  iii- 
hil  agit,  qui.i  non  obicnipcrat;  sed  reatu  pniius  prc- 
niitur,  Lege  minante  atqne  damnante.  Peccalum  ciiim 
inquit,  ut  appareat  peccatum,  per  bonum  mihi  opera- 
tum  esi  moriem  ( Id.  vii,  12, 15  ).  Beatus  auteiii  Uoiiin 
est,  cum  hoc  mandatum  sanctum,  et  juslura,  ct  bo- 
iram,  est  etiara  opus  ejus  ',  sed  pcr  gratiara  Dci. 

CLXVII.  f  Ib.  XXXV,  1.]  Moyscsad  lilios  Isracl,  p<7- 
stcaquam  dc  mnnte  desccndil,  liabens  alias  tabul.i.s 
Legis,  circumposiio  sibi  velamine  propter  glorinm  vul- 
tus  ejus,  quam  filii  Isracl  non  potcrant  intueri,  Ha-c, 
inqiiit,  verba,  quw  dixit  Domiims  facere  ea  :  ambignc 
positum  est,  ulrum  ea  facere  ipsc  Doniinus,  an  illi : 
sed  utiqiie  manifestum  cst  quod  illi ;  jussil  qiiippe  illc 
qua;  fiere.it.  Scd  forte  ideo  sic  positum  est,  iit  ex 
ulroque  accipiatur ;  quia  el  Domiiius  facit,  cumfa- 
cicnles  adjuvat,  sccundnm  iUud  Aposloli,  In  timore 
et  tremore  vcstrum  ipsorum  salutem  operamini;  Deus 
enim  est  qiii  operalur  in  vobis  et  velle,  et  opcrari,  pro 
bona  volunlale  (  Philipp.  u,  12,  13 ). 

CLXVIII.  [Ib.  XXXV,  24.]  Omnis  afferens  demplio- 
ncm,  argenlum  cl  ces  allulerunt  demplionem  Domino  : 
lanquam  dicercl,  Omiiis  qiii  altulil,  altulit  illud  alqiie 
illud  ,  iiilcr  ca-lcra  qu.-c  dicibat,  et  argentiim  ct  a;s 
cnmmcmnrans.  Demplionem  sanc  iiiterprelali  suiit 
latiiii,  qiiod  gra;cus  habet  Kpai^jt/iK.  Appcllala  esl 
niilcm  dcniptin,  co  quod  sibi  demcret  qui  Oumino 
afferr-l. 

CLXIX.  [Ib.  XXXV,  29.  ]  Narrante  Moyse  commc 
mnraluin  esl  qiiod  ci  dixit  Deus  de  Besclecl  cisdem 
vcrhis  ac  Inlidcm,  quod  cum  implcvcril  Spiritu  divi- 
iin  sapicnlia;,  et  intollcclus,  cl  scicnlia;  ad  tabcriia- 
ciili  opera  facienda,qu.-c  pertincnt  ad  arlcsopificum  '  : 
unde  qiiid  nobis  vidcrelur  jam  diximus  (Supra,  qu(e$l. 
138  ).  Sod  idco  niiiic  Iioc  idcin  comiiicmorandiim  pu- 
lavi,  quia  non  frnslra  eisdem  omniiioverbis  repetitiim 
cst,  qiiibiis  antca  Moysi  a  Domiiio  fucrat  intiiiiatuni. 
Sanc  novo  more  hic  ars  architecionica  pcrh  beiiir. 
opificum  ex  auro  ei  argcnto  el  quocumquc  iiiciallo, 
ciim  illa  dici  soloat  architectonica,  <|ax  pertiiict  ad 
fabrieas  a;dificinrum. 

CLXX.[Ib  XXXVI, 2  e(5.]  Etomnesqui  spontc  vellcnl 
ire  ad  opcra,  ut  coiisummaienl  ca,   el  accepcrunt  a 


'  lla  Jlss.  Edili  vero,  et  bonum  faril,  lioc  etiam  opiis  ciiis. 
'  corboii^nsis  voius  codcx  :  fitio;  pertinent  ad  nrtii  ojk/i 


cum.  foilc  l^'.omiicium 


655  QU/ESTIONUM  S.  AUCUSTINI 

Uoyseonmes  dempiwiies' .  Iniioliiiam  -intiiiu  Mnyscs 
pormlil  (]ax  Domiiins  opora  fieri  |ir.rccporii,  laborna- 
culiim  sciliccl  ciiiii  omnilius  qii;e  iii  eo  essciil,  cl  ve- 
sies  saccrdolalej  '.  Coinmeinoravii  auicm  qiio.-.il.un, 
quibus  dixil  Spiriuim  divinilus  dalum,  qno  illa  efficc- 
rc  possciil :  cl  lanicn  niulii  inlclligiinuir  sponle  aj 
oadcm  opcra  vonisse  quilnis  nc(|ue  impiraiuiii  esl, 
iiec  eorum  noniina  commcmoiala  suiil  a  DomiMO  di- 
f  la  Moysi.  Non  crgo  illi  soli  boc  muiius  diviiiilus  lia- 
Lucnml.qui  iion:inalim  eomiiiemoranlur,  sed  forlasse 
pr.wipiicatqueexceIloniins.  Laud.nuliis  csi  auiom  iii 
liisomnibus  noii  allracliisad  opus  servililor  aniiniis, 
scd  libcralilcrel  spoiile  devolus. 

CI.XXl.  [Ib.  xxxvi,4,  cl  b.]  Nolaiidnm  quodilli  qni 
.^aiii  ntcs  appellanlur,  elTeclores operum  saiioii,  eliam 
iuoribus  lalos  orant,  ul  cuin  ipsi  susciperent  oiiinia 
qii.c  populiis  oirerebat,  cxislimans  nccessaria  cx  qiii- 
biis  illa  omnia  complorcntnr,  videriinl  pliis  olTrrri 
quain  cral  neccsse,  el  dixeriint  Moysi;  .nlqiie  illc  |  cr 
prxconcm  ullra  |iopiilum  olTerre  probibuil.  Poleianl 
autcm,  si  veilcnl,  miilta  auferrc,  scd  modesila  prolii- 
bnit,  vel  rcligio  torruit. 

CLXXIl.  [  Ib.  xxxv,  2.]  roslcaqnam  desccndit  M"y- 
(-csdcmonlc,  cpera  coinnicndanliir  taberiiaciili  con- 
sirucndi,  ct  veslis  sacerdoialis  ;  de  qiiibus  facicndis 
antcquam  aliquiJ  pra;ciporot,  loculiis  est  ad  populum 
desabbati  observaiione.  Ubi  noii  immerito  inovet,  ciim 
decein  vcrba  Logis  acceperit  in  labiilis  lapideis  itc- 
luni,  quns  ipsc  exciJit,  ipse  consoripsit ;  quare  dc 
snbbato  solo,  poslcaqiiam  doscendit,  populuinadiiio- 
nuil.  Si  cnim  proplcrea  deccm  pr;i;ccpla  Lcgissupcr- 
fliiuiii  fuit  ut  popiilus  iteriiin  audircl ;  ciir  noii  fiiit 
supcrflnum  ut  de  sabbalo  audirel,cum  ct  boc  in  cis- 
dem  prcceplis  decem  logaiiir?  An  cl  lioc  siniilo  csi 
vclamenlo,  qiio  faciein  obtoxit,  qiiia  splemlorcni  viil- 
lus  cjus  filii  Isracl  nnn  poterant  intuori?  Nani  ex  de- 
ccm  praceplis  lnicsolum  popiilo  praicepit,  quod  figu- 
rale  ibi  dictuni  cst  :  alia  quippc  ibi  novcin  sicut  pr.o- 
ccpta  sunt,  etiani  iii  Novo  Teslaniento  obscrvanila  mi- 
iiiiiic  diibitainus.  Illiid  autem  imum  de  sabbalo  usqiie 
adco  figiirala  dioi  soptimi  obseivatione  apud  Israeli- 
las  volaluin  (uil,  el  in  mysierio  pra'cc|ilum  fuit,  el 
(piodaiii  sacramento  figurabatur,  iii  hodiea  iiobis  non 
obbCivelur,  sed  solum  qiiod  sigiiific;tbat  iiiluoamur. 
In  illa  aiiiein  reqiiie  ubi op  la  sorvilia  jubenlur  cessa- 
ic,  iiiagna  esl  alliliido  grati*  Dei.  Tuiic  cnira  fiunt 
ciim  requie  opora  boiia,  cura  fides  per  ditectioncm 
operatiir  (Valai.  v,  C  )  :  limorautcm  tormenium  lia- 
bcl,  et  iii  lormenli)  qua;  requics  ?  Uiide  timor  noii  est 
in  cli;iritale  (  \Joan.  iv,  18)  :  cliarilas  autoin  diffu- 
sa  csl  in  coidibiis  iiostris  per  Spirilum  sanciiim  ipii 
datus  cst  iiobis  (  Roin.  v, 5  ).  Ideo  snbbatum  rcquus  san- 
cta  Domino  :  Dei  stilicet  gratia!  tribucnda,  noii  nobis 
vclut  ex  iiobis.  Aliwiuin  nostr.i  opera  sic  erunl,  ul  sint 
liumaiia,  aiiipeccata  '  :  aul  ciim  timore,  non  ciim  di- 

'  codiccs  edili  ct  Mss.,  deniptum  ces.  Locuni  liunc  vilialum 
osse  nolat  Noliiliiis,  cuin  Ioki  (iolinal,  ohuios  dciuplioiiei  ; 
&eiuiiduin  I.XX,  puiita  ta  apiu.iyemUii ;  ot  jii\la  Vulgatan:, 
viiivcrsa  donaria. 

'  Uelioris  iioia:  Mss.,  et  veslis  tMcerdctalis. 

*  l-xUli,  nut  cwn  peccaio.  Mss.,  aut  peccala. 


I.N  IIEPTATEUCIIUM  656 

loctione  ;  ot  ideo  scivilia  sincroquio.  Ploniiiulo  auiein 
sabbati  eril  iii  reqiiie  sompileriia.  Non  f  iiim   Iruslra 
iiistiluliiiii  eslct  sabbatiiin  sabbaliiriiin  (  Levil.  xxv  ). 
CLXXIII    [Ib.  XI.,  9,  10.]  '  Siiporiiis  qiiando  prius 
ioculus  est  Deus  de  tabornaciilo  ungonJo,  dixit  cadein 
nnciionc  sanclificari  illa  omnia ,  ct  ficri  sancia  san- 
clorum.  Altare  aiitom   li(docausl»niatum  cndcm  un- 
ctionc  sanclificaliim,  dixoralficri  snnclnm  saiicli  :  ct 
lioc  inlorcsse  vidobnlnr,  qiiod  niiiil  eorum  dixissel 
sanotum  sanclonim,  nisi  i|uod  lantum  velo  separab.i- 
tur  a  saiiolo,  ij  esl,  iibi  crat  arca  losUmcnli  ct  allarc 
inoensi  {Exod.  \\\,  2G  58).  Nniic  aulom  cnin  cndeiii 
ropclorol ,  dixil  Jc  l;il)cinnculo  unclo  ct  liis  qii;c  iii 
illo  cssciit,  qiioJ  eadcm   imctione  sanoiilicaronlur, 
oi  lioront  sancla  :  illiid  aiilcin  allare  liolocausloma- 
tiim,  dc  quii  piiiis  dixcrat  qiiod  fierct  sanctum  sniicli, 
cndom  iinclione  iiiiiic  dixil  ficri  sanctuin  sanctorum. 
Unde  dalur  iiitolligi  laiilnnidcm  valere  qiiod  dioluic 
fiicnit  saiiotiiin  sancti,  qiianlum  valet  quod  dictum  cs' 
saiiolum  sanotorum  :  ac  per  iioc  et  illa  oninia  nncia, 
id  cst  lolum  labcrnaculiim  ,  et  qu.xcumque  in  eo  es- 
sent,  qiia!  priiis  appellnvcrat  sancla  sanctorum  ,  lan- 
tinndjm  yalci  e  quod  niiiic  ail  saiicta  :  nec  unumqiiod 
qiic  eorum  dioi  lanlnininodo   posl  jstnin   imcrKineni 
sanctum  snncii ,  veriim  cliam  sanciuin  sancioruni , 
siciit  allarc  liolocaiislomaliim  ;  iil  jam  iiiliil  inlcrsil , 
quaniiim  aJ  lianc  appollaiioiicm  aiiinet ,  inter  illa 
qu:c  inlorins  inlra  vclum  luoraiit,  id  cst  iibi  crat  arca 
tcsliinonii,  cl  ca;tera  foris,  iiisi  quod  illa  inlcrins  ila 
dicobantnr  sancta    sanotorum   vel   saiicliim   sanctu 
ruin  ' ,  ut  ctiam  antc  nnclionom  sic  appollarentur  ; 
CTtcra  vero  unclionc  snnotificala  suni,  ut  hnc  nonicn 
aocipcrenl.  Quod  oiio  disculicndum  esl  quid  isla  si 
gnificeni. 

CLXXlV.[Ib.  XI.,  19]  Cum  Scriptnra  narrnrcl  qiio- 
modo  Moyscs  coiisliluorit  labernaculuin,  Extendit, 
inquit ,  aulwa  super  tubernaciiluin  :  non  uliquc  dcsu- 
pcr  icctuni,  sed  cingcns  columnas;  quia  de  colomnis 
dixcrat,  qnoJ  statncrit  t;iberiiaculnin. 

CLXXY.  [Ib.  XL,  29.]  Cuiu  Jixit,  Et  super  atrinm 
iii  fiiTiiidi  tabernaculi  et  altaris  ,  nianifoslat  allare  ho- 
locaustoniatum  ad  ostium  labcrnaculi  forinseciis 
fiiisse  ,  iit  alrio  totum  aiiibirolur  ,  el  allare  cssct 
iiifra  atriuin  iiiler  porlam  atrii  et  ostium  taber- 
naculi. 

CLXXVI.  [Ib.  XL,  34,55.]  Notaiida  est  res  inultuin 
niirabilis,  (|iioJ  nubc  JesconJente  et  implenie  tabcr- 
iiacu'um,  qu;e  taine.i  gloria  Domini  dicitiir,  niin  po- 
lorat  Miiyscs  inlrare  labcrnaculum,  qui  in  moiile 
Siiia.  qii;indo  Logem  priinitus  accopit,  inlravil  in  nii- 
bcm  ubi  crat  Deus  (/J.  xix ,  20).  Procul  dubio  cigo 
aliam  pcrsoiiam  tuiic  figurabat ,  aliam  nunc  :  ct  lunc 
coi-iiin  '.pii  participcs  fiunl  inlim;c  vcrilalis  Doi ;  nuiic 
aiitem  Judxorum,  qnibus  gloria  Doiuini ,  (lu.-c  iii  ta- 
bcrnaculo  csl,  qnod  est  ginlia  Clirisli ,  laiiqiiain  iiu- 
bos  opp.inilur,  noii  caiii  inielligentibus ,  et  ideo  non 

'  iiic  ah  oxcusls  in  qiircstioiium  distinctione  inciiiimus 
discedere  ut  scquamur  *;ss. 

'  sic  Mss.  cl  ojitio  v.alisi  ononsis.  ttWx  voro  editioncs,  vei 
smctKm  HBicii. 


657 

intranl '  iii  labcrnncuUim  lcsliinonii.  Et  lioc  crc- 
dendum  esl  semel  faclum ,  mox  ut  consiitulum  cst 
labernacuiiim,  significalionis  luijus  causa,  vel  alicujus 
allcrius.  Neque  eniin  semper  sic  erat  nubes  super  la- 
bernaculum,  ul  illuc  Moyscs  intrare  non  possct;  quan- 
doqiiideni  non  removebatur  nubos,  nisi  cum  eis  boc 
sigiium  dabatur  disjungcndi,  lioc  csl  caslra  movcndl 
ex  eo  loco  ubi  erant ;  cl  acceilciidi  (pio  niibcs  ducebat 
pi-r  diem  ,  flamma  per  n(icl<'m  {Exod.  xiii ,  21).  (,)ux 
duo  vicissiin  ctiam  super  labernacukim  manebant , 
ubi  castra  posnissent ,  nubes  per  dieni ,  flamma  per 
noctein. 

QUiEST.  CLXXVII.  De  Tabernaculo. 

1.  Quoniam  liber  qui  Exodus  dicitur ,  in  conslilii- 
tione  labernaculi  suinit  lerininum ,  de  quo  tabcrna- 
culo  etiaiii  pcr  supcriora  ejusdem  libri  multa  dicun- 
tiir,  qu;c  faciaut  diriicullaiem  intelligcndi ,  sicut  solct 
omiiis  Tonoyfocpia ,  id  cst  loci  alicujus  descriptio  iii 
omni  bistoria  facere ;  visum  est  niibi  de  toto  ipso  ta- 
bcrnaculo  separatim  dicere  ,  quo  intclligalur,  si  fieri 
piitcst,  quale  illud,  il  quid  fuerit,  interim  proprictaie 
narrationis  inspccla  * ,  ct  iii  aliud  lempus  dilata  ligu- 
rala  significatione  :  neque  cnim  aliquid  ibi  fuisse  pii- 
landum  cst,  quod  jubente  Deo  constitueretiir  sine 
aliciijus  magnx  rci  sacramenlo,  cujus  cogniiio  fidcm 
rormainquc  pietalis  aidificet. 

2.  [Ib.  XXVI,  1,  G.]  Jubet  ergo  Dcus  Moysi  faccrc  ta- 
bcrnaculum  dccem  aulaconim  de  bysso  toiia,  et  bya- 
cinilio,  et  purpura  ,  ct  cocco  lorto,  Clierubini  opere 
textoris  :  «uia/a;  quas  Gnfici  appellant  ,  Laiini 
aulaea  perbibcnt ,  quas  cortinas  vulgo  vocanl.  Non 
ergo  deccm  atria  ficri  jussit,  sieut  quidam  negligcnter 
interprelali  sunt  :  nim  enim  auias ,  sed  «0)«;«,-  dixit. 
Opere  ergo  textili  Clierubim  jussit  in  aukcis  ficri , 
quoriim  aulxorum  longitudinem  esse  prsccpit  cubi- 
loriim  vigiiiti  oclo,  et  lalitudir.cm  cubilorum  quatuor. 
Ciiliajrerc  autcm  invicem  auUca  ,  ct  conjungi  inter  sc 
qiiinquc  binc,  et  quinqiie  indc,  ut  spalium  quod  eis 
cingerelur,  hoc  essct  labeinaculi  spatium.  Quomodo 
auiem  iiiler  se  connecterentur  eadcm  qiiina  aula;a  , 
ita  prxccpit,  Fucies  illis ,  inquil,  ansas  hijacinlliiims 
iii  ora  summa  aulwi  uiiius  ex  una  parte  in  commissu- 
rnin ;  et  sic  facies  supcriora  summa  '  ad  commissuram 
secundam  :  id  est ,  ubi  conimiitiiur  auhcum  auhco, 
tertium  scilicet  secundo,  quod  secundum  jam  cuiii 
primo  commissum  est,  id  esl  conjiinctum  atquc  con- 
iiexum,  faciem  contra  faciein  consisicntia  ex  adveiso 
siiigula  ;  qiioiiiam  inler  se  jnssil  quina  '  conjiingi ,  ut 
3X  adverso  consliluerenlur.  Utrum  autcm  quadriim 
spalium  liis  concluderelur  ,  an  rDiundum  ,  noiidum 
apparel ;  sed  apparebit  cuni  de  columnis  ca-pcrit  di- 
ceie,  quibus  protcndunlur  aulu-a.  Non  ergo  ainplins 
quam  de  trium  connexione  dicere  voluit,  qiix  fii  in 


« In  edilis,  mtravit.  Iii  >iss.,  inlrant. 

"  Plures  yi!is., iUeiimndproprielutemnarrationis,  excenta 
(velcispcclulu),  et  in  aliml,  etc.  Vaticani  duo :  interim 
qumilum  ad  proprietatcm  narrationti  spectat,  et  in  aliiid. 

,»sio  III  M&s.  ct  a|,uiJ  LXX.  At  In  edilis,  facics  summimi.— 
10  B.,  factes  supcr  orn  sumiiia.  H. 

*  Editi,  ea.  Mss.,  quina. 


[  IBER  SECUNDUS.  ogjj 

diiabus  commissuris,  secundl  ad  piimiim,  cl  lcrtii  ad 
sccundnm,  ut  ex  hac  veluli  reguh»  caleia  jungcreii- 
tur.  Ansas  ergo  proeccpit  fieri  piinio  auIa;o  quinqiia- 
ginLi,  ex  iina  parte  qua  illi  fiicrat  cominillcndum  se- 
ciiiidum  ;  ct  ansas  qninqnaginia  tertio  auhco ,  ex  ca 
parte  qiia  secundo  coiijungebalur  :  ip-iim  aiilcm  se- 
ciindiini ,  id  est  iiitcr  ulrasqiie  ansas  quinquagcnas 
inediuiii,  circulos  hnbere  voliiil  quinqunginta  aureos, 
uliqiie  cx  una  parte,  per  quos  conjuiigcretiir  qiiinqiia- 
ginla  :insis  autei  primi ;  ac  per  hoc  consequcns  eral 
nt  ex  alia  quoque  parle  circulos  tolidcm  habcrei,  pcr 
quos  conjiingerelur  ansis  auhei  tcrlii.  Quod  breviler 
Scriplura  ita  dixit  :  Et  facies  circulos  quinquaginta 
aurcos,  et  conjimges  aulaium  ad  aulxum  circulis,  et  erit 
tabernaculum  unum.  Circiili  crgo  quinquaginla  aurci 
srcuiidi  auhii,  inscrebaiilur  qiiiiiqiiagiiiti  ansis  '  hya- 
cinlliiiiis  primianhri ;  quinqnagiiitaciiculi  insereban- 
tiir  et  quinquaginla  ansis  lerlii  auhci ;  el  deinceps 
ila  cxteri  coniiectebantur,  ut  quinqiic  complccte- 
reiitur,  alque  ex  advcrsa  parte  alia  similit;  r  qninquc. 

5.  [Ib.  7-11.]  Deinde  dicit,  El  facies  veta  capillacia 
operire  super  tubcrnaculum  :  id  est,  qii.-c  venircnt  su- 
per,  non  a  parte  tecti ,  sed  supercingendo.  Diciinus 
ciiim  et  sic  aliquid  siiperponi ,  non  quemadinodum 
leetuin  doiiius ,  sed  queinadniodiim  lcciorium  parie- 
tis,  tanquam  supcr  lineam  fasciam.  Undecim,  inquit, 
vcla  facies  ea.  Longitudo  veli  unius  erit  triginla  cubito- 
ruw,  et  quatuor  cubiloium  laliludo  veli  unius  :  mensura 
cadem  eril  undecim  velorum.  El  conjunges  quinque  vela 
in  se ,  et  sex  vela  in  se.  Qiiomodo  illa  autea  voliiit 
qiiina  conjungi,  sic  ista  vela  quinque  el  sex,  qux  un- 
decini  eranl,  non  deccin.  Et  duplicabis,  inquit ,  velum 
sexluin  secundum  faciem  labernaculi  :  ne  moveret  * 
quia  imparililcr  altcrulrum  incurrebanl  sex  el  quiii- 
qiie.  Dcinde  dicit  etiam  ista  vela  capillacia,  queinad- 
mudiim  sihimet  jungcrentur.  El  ideni  dicit ,  sed  for- 
tasse  planius,  Et  facies  ,  inquil,  ansas  qvinqnaginta  in 
ora  vcli  unius,  quod  contra  medium  est ,  id  esl ,  contra 
secuiidum ,  qiiia  ipsuni  eril  medium  inter  prinium  ct 
lertium  :  secundum  coinmissuram ,  id  ost,  jimcturani. 
F.l  quiiiquaginla  aiisas  facies  supcr  oram  veli,  quod  con- 
junclum  esl  ad  sccundiim  vtium  ,  id  est  super  oram 
lei  tii  veli,  qua  conjungilur  sceundo.  Et  facies  circulos 
xreos  quinijuaginla  ,  et  coiijitnges  circulos  de  ansis ;  et 
conjunges  vela,  et  erit  unuin.  Circulos  ergo  niedio  velo 
voluit  appoiii ,  id  esl  secundo ,  qiiihus  qiiiquagenis 
ansisjnngcrelurpiimo  el  tcrlio.  Niliil  hic  aliiid  cst, 
nisi  qiiod  circulos  non  aureos  ,  sed  :vreos  ficri  niinc 
pnccepit.  Ansas  aulem  in  aiihcis  hyaciniliinas  dixe- 
lat  :  in  velis  autem  capillaciis  quoniam  tacuit  cujus- 
modi  essenl  ansx,  qiiid  nisi  capillacias  eas  crcdibilius 
accipimus  ? 

-i.  [Ib.  12-14.]  Quod  dciiide  sequiiur  ila  est  ad  iii- 
telligendum  difficile,  ut  verear  ne  cxponendo  fiat  ob- 
sciirius.  Dicit  enim  ,  Et  suppones  in  velis  labernaeuli 


'  lii  excusls  deeraiit  hic  decem  verba,  nunc  restitula  ex 
;s.  qui  |jaulo  |,ost  habent,  coinplerentur ;  pro,  cumpleclc- 


M^s, 
renlur. 


'  ^■^?!}''' "«  "'overetur.  Mss.,  ne  moveret,  id  csi,  ne  face». 
serct  uilucullatom. 


CSD  (Vb.CSTIONUM  S.  .\UCUS 

liiinidimn  veli  qiiod  siiperuvcrit ,  sublerjei  qwni  (ilumtnl 
de  velis  labernacuti,  subtcges  post  liibenincnlum.  Cubilum 
ex  lwe,cl  cubitum cxlioc.  ex  eo  qiiod  superul  vctisdelon- 
gitudiiic  vclorum  tabcriiaculi,  eril  contegcns  super  latera 
lciberiiaciili,  liinc  atqiie  liinc  ul  opcriat.  Cum  sexlum  ve- 
iHin  jusscril  diiplicari  sccuiulimi  facicin  labcrnatuli , 
»iuii!  ilical  supcrarc  iii  vdis  diiiiiiliiim  vcli;  cl  (iiii J  dical, 
Ciibilum  ex  hoc,  et  cubitum  ex  lioc,  cum  dimidiiim  vcli 
■luiiidcciin  cubila  siiil ,  quoiiiam  triijiiila  cubitorum 
jussil  cssc  uniim  vcliini  ,  iiiiis  facilc  iiitellig:it?  \\ii  si 
|iro|ilcrca  sii|icral  de  longiliidinc  vclormn,  quia  prinia 
aulaia  de  liysso  et  cocco  ct  pnipma  cl  liyacinllio  vi- 
giiiti  ocio  culiiiis  loiiga  essc  pra;cepit ,  ista  vcro  ca- 
pillacia  Irigiiita  cul>itorun)  csse  voluit,  duobus  cubilis 
superaiiiur  singiila  aiiljea  a  singulis  volis  capillaciis  : 
ipue  in  suimiiam  ducta,  exccplo  undccinio  quoJ  du- 
plicarijiissit,  viginti  cubita  cxcrcscmu  ,  quibus  supe- 
ralur  ambitiis  auLcorum  ambitu  capillaciorum.  De- 
cem  qiiippc  velorum  cubila  bina  ,  quibus  longiiira 
craiit,  vigiiiti  faciunl :  ipiorum  ex  utroiiue  latcre  dc- 
teni  liiiic  ct  deccm  iiule  poicrant  siipcrare ,  non  eu- 
bitiim  ex  lioc  ct  cubilum  cx  hoc ,  sicut  Scriptura  lo- 
quitur.  Qiiapropter  dilTcreuda  milii  vidctur  liiijus  loci 
uxposiiio,  donec  tabernaculiim  columnis  oninibns, 
cum  atrio,  qiiod  circiimponitur,  omni  ex  parle  coii- 
sistat.  Forlassis  enim  per  antici|ialioneni  aliquid  dicit 
de  bis  velis  capillaciis,  quod  ad  illa  proliciat,  de  qui- 
bus  noiidum  lucutus  esl.  Quod  eniin  dicit,  El  (acies 
tcla  capilUicia  operire  super  labernaculuni,  utrum  uni- 
versum  laberiiaculum  bis  velis  cooperiri  vclil  cuni 
atrio  scilicel,  dc  quo  circiiraponcndo  postea  loquitur; 
an  boc  iiitcrius  labernaculuiii ,  quod  decem  aukcis 
Ucri  jiissil,  incerlum  est.  Sequitur  ergo  ct  dicit,  Et 
[acit^s  operbnentum  labernacuto ,  pcttes  arielum  rubri- 
caiat.  Ctiam  lioc  operimeiitum  utrum  universo  tabcr- 
nacul»  (icri  jusseril  in  circuitu  ,  an  inleriori  tanlum  , 
siinilitcr  habctur  incertmu.  Quod  vero  adjungit,  Et 
opcrimenla  pclles  liijacintliinas  desuper,  hoc  noii  iii  cir- 
cuilu,  scd  a  lecto  vclut  camera  accipiendum  est. 

5.  [Ib.  15-21. 1  El  facies,  in(|uil,  columnas  laberna- 
culo  de  liynis  impiilribilibiis  :  decein  ciibitormn  colum- 
uam  uiuiin,  et  cubili  unius  et  diniidii  latitudinem  co- 
tuainm  nnius ;  duos  anconiscos  cotumnw  uni  consistentes 
ex  adeerso  :  sic  [acies  omnibus  columnis  '  tiibernaculi. 
Quare  jusscrii  tieri  bos  ancoiiiscos,  de  quibiis  antea 
(Uxi  qiiid  essenl  {Supra,  qiicesl.  109),  non  s:itis  niilii 
apparel.  Si  enim  ad  coluraiias  portandas  fiereiit,  qua- 
luor  iil  miniinum  lierent'  :  si  aulcm  ubi  serx  incum- 
berenl,  eliani  pluresfiereiit;  nam  quinasseras  singu- 
lis  edliimiiis  distribuit.  Nisi  forlc  iii  his  aiiconiscis  non 
aliipiis  u^us,  scd  sola  signincatio  sil,  sicut  in  velo  un- 
decimo  capillacio.  Nam  columna  duos  anconiscos  vc- 
lul  brachia  liiiic  atque  liiiic  cxtendens,  figuram  criicis 
reddii.  Nuiic  jam  videamus  numerum  cobmmaruin, 
in  qnibiis  el  fornia  labern.iculi  possit  advcrti,  utrum 
quadra,  an  rutunda  sit,  au  oblongam  liabeat  ipiadiatu- 

'  Kdili,  omnes  columnas.  tiss.  et  l-\X,  omnibiis  colum- 
iiis. 

'  sic  Us:i.  Ai  editi  excepto  Rat.  sic  habcnt :  ri  eiiim  nd 
toliiiiiaai  voiiuiidas,  fierent  guatuor,  iit  m  imum  fiereiii. 


riM  IN  llErTATiiUCllLM  6M 

ram,  laleribns  longioiibus  brevioribus  frontibiK  siciil 
plcra.'qiie  basilicx'  constriiuntur  :  boc  eiiim  poliiis  liic 
evidcntcr  exprimiliir.  Nam  ita  dicit  :  El  facics  cotii- 
mnas  labernaculo,  viijinti  coliimnas  ab  Inlcre  islo,  qiiod 
respicil  ad  aquilonem.  El  quadraginla  biises  iirgentcui 
facics  ciginli  columnis,  diias  bases  colitmna:  imi  in  am- 
biis  pancs  ejus.  El  latiis  secundiim  conlra  auslrum  vi- 
ginli  coluninas,  et  quadraijinta  earum  bascs  argenteat  ; 
duas  bascs  cotiimnm  uni  in  ambas  partcs  ejiis,  et  duas 
bases  cotumnce  uni  in  ambas  pnrlcs  cjus.  Ucpetilio  noi» 
iiioveat;  quia  looutionis  csl,  iit  oiiincs  ila  iiitclligantiir 
dc  quibus  non  dicil.  De  basibus  auteni  jaiii  aniea  dixi- 
mus,  cur  uiia  columna  duas  habeat,  qniu  et  capila 
luic  loco  bascs  vocat  {supra,  quxst.  110). 

C.  [Ib.  22-25.]  Vidcnius  igitur  vicenis  columnis  porrc- 
Cta  duo  latcra  tabernaculi  aquiloniset  austri:duo  siiiil 
rcliipia,  oricntale  et  occidenlalc,  qu;e  si  totidcm  colii- 
innas  babiiissenl,  procul  diibioqiiadrum  csset.  Quot  au- 
tcin  habeat,dc  occidenlali  non  taceiur,de  orieiitali  tacc- 
tur :  ulriim  quia  non  habuit,  el  sola  illic  siiie  coluniiiis 
cxlendebantiir  aulxa  ab  extrema  coluinna  unius  lalcris 
usque  ad  alicriiis  alieram  extrcmam ;  an  aliqua  causa  ta- 
ceantur,  ut  etiam  tacitaj  intelligantur,  nescio.  Postca 
qiiippe  ex  ipsa  parle  orientis  dccein  columnx  com- 
memoranlur,  sed  atrii  de  qiio  post  loquilur,  quod  huic 
tabernaculo  clrcumponi  iubet.  Commeinoratis  ergo 
lateribus  tabcrnaculi  aqiiilonio  et  australi  in  vicenis 
coluiniiis,  deindc  scqiiilur  ct  adjuiigil,  dicens  :  El  re- 
tro  liibernaculum  per  partem  qiia;  est  contra  mare,  facics 
sex  columnas  :  et  duas  columnas  facies  in  angiilis  ta- 
bernaculi  a  poslerioribus,  et  cequales  deorsum  versus ;  ol 
,11  se  convenientes  erunl,  wquales  de  capiiibus  in  coni- 
missurain  tinam.  Sic  [acies  anibvbus  duobus  angulis' ; 
eequules  sinl.  El  erunl  octo  coluinnm,  el  bascs  eariim  iir- 
genlem  sexdecim  :  dum  bases  columnm  uiii,  el  dum  baset 
columnm  uni  in  ambus  partcs  ejus.  De  basibus  similis 
ratio  el  similis  b>cuiio  esl.  Lalus  itaquc  occidcntis, 
nam  lioc  est  ad  mare,  coluinnis  octo  exiendilur;  sex 
mcdiis,  et  duabus  aiigularibus  quas  a'qualcs  ad  unam 
commissuram  dicit  esse  dcberc;  credo  qiiod  angtilus 
duo  in  sc  latera  commillat,  el  sit  colmnna  angiilaris 
laleri  ulrique  coininunis,  isla  occidcntali  el  aipiilonia), 
illa  occidenlali  et  anslrali.  Quod  aiitem  dicit  etiain 
xqiiales  deorsum  versus  hoc  uliquc  dicit,  ut  ad  per- 
pcndiculuin  libiarentur,  ne  robustiores  esseiil  iiifr.i 
qiiam  snpra,  sicut  pler;rquc  cidiiinna;  sunt. 

7.  [Ib.  20-29.]  Dciiide  dicit :  Et  [acies  teras  de  tignis 

impulrihilibus,  quinque  uiii  colamnm  cx  una  partc  la- 

bernnculi ;  et  quiiique  seras  columnm  lateri  labernacuU 

secundo  ;  et  quinque  scras  coliimnm  posleriori  laUri  la- 

bernucuH,  quod  est  ad  mare.  Mirum  si  dubilari  potcst, 

laliis  oiicnlale  coluiniias  noii  babuissc  in  boc  inlcriore 

labcrnaculo,  ciii  postea  circumponitur  alriunii    Sia- 

gulas  qu:isque  igitur  columnas  oinniiim  trium  lalcrmii 

liabere  scras  qiiinas  jnbet.  Et  sera,  iiiquii^  media  iu- 

ter  niedins  columnus  pcrlranseat  ab  uno  lalere  in  aliua 

Intiis.  Iliic  vidclur  ditcrc,  ut  de  coluiiina  iii  cobimnaiii 

scra  pcrvcnirel,  et  pcr  inlervallum  cobinmarum   pdi- 

'  Editi,  iic  tacics  niigulos  diiobiis  anqulis.  Mss.,  (iinbobiti 
duobiis ;  secuiiduiu  L,\x.  ami'lii.terais  IM  diisi  uc/iiiU. 


6G1 


LintR  SKCLNDUS-. 


et)i 


rigcreliir  a  latcre  unius  usqne  in  lattis  alterius  :  ac 
per  lioc  iiiia  cx  liis  omnibus  coluinna  noii  eral  h;ibi- 
iiira  proprias  quinquc  scras;  aJ  qiiam  oitremam  quiii- 
qiie  perveiiiebant  a  columna  sibi  proxima  vcnientes. 
El  coliimnas,  inquit,  inanrabis  auro,  et  anuulos  fncies 
icrevs,  in  quos  induccs  scras,  et  iuaurabis  auro  seras. 
Nc  cohimna;  formiiiiibus  cavernarenliir,  quo  inlra- 
riMil  serne,  annulos  fieri  jussit,  quibus  ex  uiraque 
|>:irtc  continereiilur  fincs  serai  um.  Proinde  inlelligun- 
lur  lii  anmilli  fixis  in  ligno  ansulis  pepcndisse,  ul  cx- 
Ireinas  partes  scrarum  possenl  capere  et  eoiitinore. 

8.  [Ib.  30-37.]  Et  ericjes,  inquit,  labernaculum  se- 
cuiidum  spcciem  qiw  monslrata  est  tibi  m  monlc.  Et  fa- 
cies  velumen  de  hijaciutlio  et  purpura  et  cocco  lorlo  et 
bysso  nela;  opus  lexlile  facies  illud  Cherubim'.  El  su- 
pcrimpones  illud  super  qiialnor  columnas  impulribiles 
inauratas  auro,  et  capita  euritm  aurea,  cl  bases  earum 
quatuor  argenlca:.  El  pones  tciamen  supcr  colunums,  et 
induces  illuc,  inlerius  qiiam  velamen  est',  arcam  testimc- 
hU:  et  dividcl  vobis  velamen  inler  medium  sancti  el  in- 
ler  medium  sancti  sanctorum.  Et  cooperies  de  velainine 
arcam  testimonii  in  sancto  saiictoruin^.  Hasc  omiiia  ma- 
niresla  sunl,  iiilerius  inlra  velamen  hoc  qualuor  co- 
tuninis  impositam  fuisse  arcam  lestimonii  :  quam  non 
sic  nperiri  jussit  velaniine,  ut  super  arcoe  coopercu- 
luni  jaceret  velaineii,  sed  ut  contra  stalueretur'. 
Deiiide  dicit  :  El  punes  'uensain  foris  extra  velanieu  ;  et 
cnndclcibrum  contru  mciisam  in  parte  tabernacuH ,  quce 
respicil  ad  austrum  :  et  inensam  poncs  in  parle  taberiia- 
culi,  quce  respicit  ad  aqiiilonem.  Etiaui  lioc  planum  est. 
Quod  autem  sequitur,  Et  facies  udduclorium  de  liija- 
cinllio  et  purpura  et  cocco  torto  et  bijsso  torlu,  opus  va- 
rialoris.  Et  facies  velamiiii  quinque  columnas,  et  inau- 
rabis  illas  auro,  el  capita  earuin  aurea  :  et  conflabis  eis 
quinque  bates  wreas :  cui  usui  velamen  hoc  fiat  quiii- 
que  columnis  extentuni,  post  apparcbil.  nam  Iiic  nnn 
apparet.  Vull  enim  illud  esse  velamen  osiii  laberna- 
culi,  hujus  videlicet  inlerioris ,  cui  circumponitur 
alriuiu.  Deinde  jubet  altare  fieri  sacrificiorum  et  holo- 
caustomatiim  ;  et  dicil  quemadniodum  fial  :  nondum 
autem  dicit  ubi  ponatur;  sed lioc  quoque post  apparcbil . 
9.  [Ib.  xxvii,  9-13.]  Hinc  jam  de  alrio  loquilur 
usquc  in  fiiiem,  quod  circumpoiiendum  est  taberna- 
culo  illi,  dequo  prius  constituendo  locutus  est.  Eifa- 
des,  iii(|uit,  atrium ;  quod  dicitur  gra;ce  aui^v,  iioii 
rCp/Kiav :  quod  quidam  iiitcrpretes  nnstri  non  discer- 
iciites,  cl  lioc  el  illa  auhea,  quas  au,a.la.;  non  «0)«« 
tara;ci  dicunt,  airia  iiiterpretaii  sunt  dicentes,  Et  fa- 
ciet  tabernaculum  decem  atriorum,  ubi  dcccin  aulceorunt 
diccrc  debucrunt.  Nonnulli  aiitcni  mulio  imperitiores, 
januas  interpretati  sunl  et  av;«;  el  aj;«tit;.  Sicut  au- 

'  In  edilis,  siippr  clieriibim.  At  in  >ss.  ct  a|.ud  Lxx, 
ahsque  |  arlicula,  si(p<;i-,  le^ilur  fucies  iltiid  ( lierubini.  lle- 
liraJsnius  est,  quo  pra.'ci|iilui'  velauieii  arlllicls  iiiiliisuiu 
S|  argeiiiiufn  iniagiiiilms  alalis,  sive  (HJtiiis,  uli  liabet  \e;- 
sio  \uli,'ata,  pulchra  vaiietale  ccntexendnm. 

«  sic  Mss.  juxta  grtec.  I.XX  :  kui  eisciseis  ekei  eseteron  tou 
kulupetasmilos.  .\deouue  perfierain  in  autea  exeusis ,  ct  in- 
duces  illud  iutcriiis  ubi  velumen  est. 

'  liiili,  insunctis  sunctonim.  \alicaui  Mss.  juxla  grac., 
iii  sancto  stnictorum. 

'  lu  edilis ,  corlra  nunisum  Ualuerelur.  .Abcsl ,  m:iisaiii, 

a  tiai 


icm  in  liugua  laiina  invcniimis  aiilLca,  qnas  Crcti 
aO;afe;  vocant;  ila  quam  illi  ap|icllant  «J/iiv,  nostri 
aiilaui  vocaverunl.  Sed  jam  non  atrium  isto  nomine, 
scd  dnmus  rcgia  significatur  in  latina  liiigna  ;  apud 
Criccosautem,  airium.  Ergo,  Et  facies,  iiii|iiit,  atriuin 
ttibernaculo  in  latere  quod  respicil  ad  auslrum  ;  et  tcnlo- 
riu  alrii  ex  bijsso  torta;  longitudo  sit  ccnlum  cubi:oruin 
ttiiilateri :  colunince  eorum  'viginti,  et  buses  larum  cerea 
vigiuii ;  et  circnli  earum,  el  arcus  earuin  argentei.  Sic  et 
lateii  quod  est  ud  aqiiilonem,  tentoria  cenluin  cubiloruin 
longiludiuis;  et  coluinnce  eorum  viginti,  el  bases  earunt 
cerciv  vigiuli,  et  circuli  earuin,  ct  r.rcus  colitiniiurum,  et 
bases  inargentala;  argenlo.  Latitiido  autem  atrii  qiice  est 
ad  mare,  tenloria  cjus  quiuqunginta  cubiloruin ;  colu- 
mnce  eorum  dccein,  et  bases  euruin  decein.  Et  tatitudo 
uliii  quod  rst  ad  orieiilem,  quinquaginta  cubilorum;  co 
luinuce  ejus  deceni,  et  bases  earum  decein. 

10.  llic  jam  videraus  commemorari  columnas  ab 
oiicnte,  cuni  loqnitur  de  atrio,  el  eas  decem  diccns 
cum  basibus  xreis,  sicut  dixit  etiam  de  occideniali- 
bus  :  ubi  diflieiUiina  oritur  qua;siio.  Nam  facile  cst 
qu'dem  ut  accipianius  ab  orienle  ununi  ordiiicm  co- 
lumnarum  ad  atrium  pcrlinentium,  quo  tabernnculuiii 
interius  per  omnes  quatuor  partes  ciiigitur;  qiiia  iiou 
babebat  ex  ea  parte  columnas  tabern;;cuhim  inierius: 
ab  occidente  autem  ubi  jam  erant  iulerioris  taberna- 
culi  column;e  octo,  quomodo  etiain  islas  deccin,  quas 
exierioris  atiii  commeraorat,  acccptuii  suraus,  taii- 
quani  ab  occidente  duo  siiit  ordiiies  columnanim, 
inlerioriim  octo,  et  exteriorum  dccem?Qiiod  si  ila 
csl,  longiora  eruiit  etiam  lalera  atrii  exteriori.s  quaiii 
labernaculi  interioris,  ut  sit  uiide  ab  cxirenio  iii  cx- 
tremum  alius  columnariim  ordo  dirigatur,  ct  noii  iii- 
currat  in  ordiiiem  priorem  ad  inlerius  liibernaculuui 
perlinentcm.  Et  si  hoc  est,  consequens  erii  ut  vice- 
iia;  illa;  columnae  duorum  laterum  labernaculi  inte- 
rioris,  auslri  et  aquiloiiis,  iiitervallis  brevioribus  diri- 
mantur,  qiiam  illx  vicenx  quas  habet  atrium  exte- 
rius  ex  eisdem  lateribus.  El  quia  illi  extcriorcs 
ordines  vicenarum  columnarum.  siciit  Scriptura  lo- 
qiiitur,  ceiiiena  cubita  tenent ;  isii  interiorcs  lotidem 
toluiiinarum  quollibet  miiius  cubita  leneant,  quoiiiani 
hoc  Scriptiira  noii  cxpressit,  consequens  eril  ut  ocio 
ciihimna;  iUx  taberiiaculi  interioris  in  latere  occiden- 
tiili  raiiores  siiit  quam  vicenx  illa;  ejusdem  tabcrna- 
culi  austiales  et  aquiloni.T,  ut  pnssil  coinprehciidi 
spalium  quantum  suflicit  decein  illis  auheis  circura- 
tendendis,  quibus  primitus  dixii  hoc  labcrnaculuiii 
ficri.  Ilabeni  eiiim  cubila  vicena  et  oclona,  qiia;  iiunt 
simul  diicenta  ocloginta  :  quorum  si  ce!ilena  esscnt  iii 
laleribus  duobus  austri  et  aqtiilonis,  iibi  vicenaruni 
coliimnaruiii  oidiiies  suiit,  quadrageiia  ulique  cubita 
ti;iiderciitur  per  alia  duo  latera  orieniis  ei  occidentis, 
el  proporlioue  occurierciit  iii  octo  coluninis  cubilu 
(liiadnigiiita,  sicut  in  vigiiiti  ccilumnis  cubita  ceiituiii ; 
sed  iioii  cssent  loi  giora  latcra  exlcridris  atrii,  quo- 
iiiiiiii  eenteiiis  eubitis  delinita  simt ;  ct  ideo  non  esset 
(|iieniadnioduui  ille  ordo  deceiii  columnarum  ab  an- 
'  Edili,  canm.  .k\. ^\^..eo:im  :  rc"erlur  ad  leuluria. 


«>5  QU.tSTIONUM  S.  AUGl' 

j;ulo  auslrali  in  .iiigiituiii  nquiloniuni  iiicliKlcrct  orJi- 
iioin  inlrriuruin  oclo  columnaruni.  rroiiiilo  iil  aiiio 
undiijuc  circiinidclur  iiilcrius  labcrn.iculuni,  oporlct 
illiid  esse  cliani  Iniigiludiiiis  brevioris  :  alque  ila  ne- 
cesse  sit  viccnas  cjus  rolumnas  iii  duobus  lalcribus, 
qiibus  in  longiiin  ponigiiiir,  dcnsius  (Oiislilui,  (juain 
suiil  alrii  exlcrinris  cliam  ips;B  vicciuc;  el  rarius  oclo 
onluiniias  labcrnaculi  inlcrioris  a  parlc  occidcnlis, 
(]iiani  dcccni  cx  cadcm  parlc  alrii  cxlci  ioris  :  quuiiiani 
quidqiiid  miiius  cubilorum  ex  illis  aulxis  cxlendilur 
in  rolinniiis  viccnis  duorum  lalcruroad  auslrum  el  ad 
ai|iiilonciii,  compeiisandum  est  laliUidine  orientalis  cl 
occidciilalis  lalcris,  ut  duccnla  octogiiita  cubila  con- 
suiiimeiilur  auhcorum.  Non  enim  sicut  de  velis  ea- 
piltaciis,  ubi  umim  pks  est,  ita  el  de  bis  aulxis  jus- 
sit  aliquid  duplicari.  Quaproptcr  si  tanluni  breviatur 
loiigitudo  taberiiaculi  interioris,  quod  ab  alrio  cxle- 
riore  posset  iiicludi,  iu  in  viceiiis  cjus  coluDinis  noii 
cenlena  cubiia  tcndanlur  auljcorum  ;  sed  vcrbi  graiia, 
u(  minimuni  noiiagciia  el  sena,  ut  (|uatcrnis  cubiiis 
brc\iora  siiit :  hxc  ipsa  (juaterna  cubita,  id  est  oclo 
eubita  in  duos  aliis  lateribus  utique  tcndenda  suul, 
oricnlali  et  oecidculali;  ac  sic  in  illis  octo  coliimiiis 
oecidcutalibus  tabernaculi  intcrioris  non  extendmiiur 
eubita  quadraginta,  sed  quadraginta  qaatuor,  et  alia 
quadragiuta  qiiatuor  ab  oriente.  Cuin  ergo  iii  deccm 
coluninis  cxtcrioris  atrii  tendunlur  cubila  quinqna- 
ginta,  iii  octo  aiilem  interioris  labcrnaculi  tenduntur 
cubita  quadraginla  qualuor,  rariora  iiivcniunlur  iu- 
tervalla  interiorum  octu  cotumiiarum  quain  exlerio- 
rum  dccem  :  quia  si  paria  esscnl,  ila  in  columnis  oclo 
quadraginla  cubita  lenderentur,  siciil  qiiinquaginla 
tcndebaiuur  in  dccem  ;  quoninm  (piod  suiil  proportioiie 
octo  ad  dcccni,  boe  suntqiiadruginta  ad  quinquaginta. 
Quiiiariumqiiippcnumcrumquadragiiitaoctieshabeni, 
i|niii(|uagiiila  dccies 

11.  [Ih.  14'lti.]  N(X  nos  niovcreiil  columnarum  in- 
lcrvalla  disparia,  (juod  densiores  in  laleribus  longilu- 
dinis  poncrciiliir,  ubi  vicciix  sunt,  rariores  aulem  in 
latcre  talitudiiiis,  ubi  ucio  suiit,  nisi  aliud  existcret 
i|uod  uigerct  inutaie  sentcnliaiii.  Cuin  eiiim  coniinc- 
iiiorassel  longiludiiiein  alrii  ad  niarc  habcrc  tcntoria 
i|uinquagiuta  cubiloruui,et  columnas  deccm,et  bases 
carum  decciii ;  ct  latitudiiicm  ali  ii  ad  orientcm  itcm 
(|uiiiqiiagiiila  cubilorum,  ct  coluiiinas  dcccm  et  h:i.S(.-s 
deccm  ;  ut(|iie  liis-diclis  pcrlecla  \idcrclur  forina  la- 
bcrnaculi  cuiii  atrio  suo  undique  ainbicute,  hijccit 
aliud  ,  quod  ubi  cl  ipiDniodo  iiilcUigciidiim  sit,  ilir- 
llcillimc  rc|>erilur  :  Et  quindecm  ,  iiiqiiit,  cubitorui» 
tentoriorum  altiludo  luteri  mii :  columnce  eorum  tres, 
et  buies  earum  ircs.  Et  tului  secuudum ,  ciuindecim  cu- 
bilorum  tenloriorum  alliludo  :  cotunmce  eorum  tres,  et 
basescnruin  trcs.  Et  jiorlce  alrii  lcgumen  viginti  cubito- 
rum  alliludo  de  lujacintlw  el  purpura  et  cocco  neto  ct 
bijiso  torta ,  varietale  iieu  picta  :  columiKS  earum  qua- 
luur  ct  bases  earum  qualuor.  Il.cc  uhi  constituaiitiir, 
jicrfccti  illa  lorma  tabcrnaculi,  iion  video  :  scd  pl.inc 
video  cunHlem  c^sc  nunieiuin  ciilwinnaruni  dccem, 
tu  udius  ct  triljus  et  qnaiuor,  icrnis  scilicct   a  la- 


SHISI  m  llEPT.\TEl]CIIt.W  664 

t.rihus  et  (pialuor  in  mcdio.  Ae  per  lioc  lciituria 
iila  qiiimjuagiiiia  cubiturum  nmi  conlexla  eriiiit, 
nc  adilus  in  alrio  nullus  sit  :  scd  qiiindciiis  cu- 
bitis  mcdia  viginti  cubila  scparabunlur,  ut  faciaiit 
portaj  tahernaculi  teginien  ,  hoc  esl  vclum ,  quo«l 
ornamciilo  vclanicntoiiue  depeiiJcat ,  ct  lciical  >p;)- 
tium  (juatuor  coluinnarum ,  (|iio.l  porLv  alrii  depii- 
laluin  aique  scp:iralum  est.  Idco  vclamen  ipsuin  a 
latcribus  (|uindenuin  culiilortim  divisum  atiiue  sepa- 
ratum ,  ctiam  spccie  distingui  voluit ,  ul  opcie  acii 
piclo  qiialuor  illis  cotoi  ibus  variarclur.  Scd  latcra  ilfa 
(fiiindcnuin  cubiloriim  liinc  alqne  hinc  ternas  colum- 
nas  hahenlium  ,  si  ad  eaindcm  lincx  rcctitiidiiicn» 
IMirta;  atrii  conjunganiur,  non  erit  spatiuin  interdc- 
ccm  coliiinnas  exterioris  atrii  et  octo  interioris  la- 
bcrnacuti,  nbi  sit  altarc  qiiiiique  cubitorum,  quadrunv 
occup:iiis  spaliuin ;  ct  anlc  ipsum  altarc,  uhi  serviatur 
altari ;  cl  iiilcr  ipsum  cl  oslium  tabernafuli  iiitcrinris, 
iibi  sit  lahruin  a-ncuiu.  Sic  ciiiin  poiii  jiissum  est, 
undc  mantis  et  pedes  saccrdotes  lavent,  quando  iu- 
trant  tabcrDacuIum ,  vel  quaiido  accedunt  ut  altiri 
deservinnl :  cpiod  nisi  foris  a  tabeniaculo  in  alrio  iiv- 
lcUexcriiiius ,  qiiomodo  possuiit  prius  lavare  maiiiis 
ei  pedes,  et  sic  tabernacnlum  iniroire?  Foris  nutem 
ah  atrio  non  possumus  altarc  siatuerc ;  quia  cl  la- 
bcrnaculum  et  altare  circumdari  airio  pr.xccpit.  Uc- 
slat  igitur  ut  illa  latcra  quiiidenum  ciibitorum  liiiie 
alque  biiic,  et  cohimnarum  tcrnaium,  sic accipianiiis^ 
a  htcrihus,  ut  ipsa  faciant  intcrvalliim  lotidem  euhi- 
loriim  '  iiiler  poriam  airii  et  osiiuni  tal)crnaeuli  inlc- 
riuris  :  portain  qu.dcni  palenlem  viginli  cuhilis  iit 
qiialuor  coluiiinis,  ct  luibcntcm  velum  acu  piclo  opere 
varialum  vigioli  ciihilnriim  ;  ostium  vero  tahernaciili 
intcriiis,  uhi  ponalur  vclameii  iltud  in  quinque  co- 
luninis  cxteiilum  :  qiiod  utiqtic  non  iiilra  iltum  ordi- 
nem  oclc  eoluinnarum  ,  scd  cxlra  foris  ad  atrium  po- 
silum  inlclligcre  debcnius.  Tunc  cnim  crit  veluiii 
estii  labcrnaculi ,  quod  ostiuin  tanqiiam  valvis  apc- 
rieh:iiur,  ubi  aulxa  inier  se  circiilis  et  ansis  nou 
coiijungcbanlur.  Aut  si  fortc  iiitra  illum  ordinem  oclo 
coliimiiarum  tahernaculi  inlcrioris  ,  oppnnehaliir  lioc 
vclamcn  i»  quinquc  cotiiniDis  oslio  t;ibcrnacuti,  ut 
qiiando  apericbaliir,  inlerioiM  iioii  nudarentur,  nc  a 
piospieienlihus  videreiilur;  quod  lanien  velamen  sive 
iiitcrius  ab  illo  ordiiie  eotuiiinaruiii,  sive  cxtcriiis 
ponerclur,  quod  non  satiscluccl :  procul  dubio  disl:i- 
bat  modcratointervallo  abeodcmordinccolumiiarnm. 
nequiiiqiieeolumnx  ad  quatuorcolumnasdcnsiuscoii- 
slipaia; ,  iiilercliidcreul  potius  aditum,  qiiam  vclareiit. 
12.  ScciiDduni  islum  ilaipie  moduin ,  ct  sccunduni 
tuinc  fonnam  tahcriiaculi  nihil  jam  opus  cst  viccnas 
illas  columnas  latcrura  interioris  lahernaculi  nd 
austnim  el  aquilonem  conslilucre  densiores,  cl  ra- 
riores  ilhis  octo  faccre  qii;e  ab  occideiite  hieranl. 
I)i  cciii  (piippe  ill.T,  atrii  exterioris  ah  eadciii  parlc 
occidciitis  noii  liingiim  ordiiiein  laciunt  coluiiinaiiim, 
quo  includanlur  oclo  intcriores ,  scd  lernis  ah  iitro- 

'  Sic  Mss.  At  cdiU,  aliipiol  cubiloium. 


C65 

'|iie  lalore  oonslilulis,  cl  qii;iluor  iii  purla  ',  siialiiim 
coiieluduiit ,  ubi  cl  allarc  sil  lioliicaiistoiiialum  iiilra 
liorlaiu  aliii  aiile  osliuiu  labemaculi;  cl  labruiii  iiilcr 
osliuiii  taberiiaculi  ct  allarc;  cl  intervallum  nccessa- 
riuiii  iiiinislcrio  iiilcr  allarc  cl  iHirlain  atrii  :  et  sic  il- 
liid  luttiin  spaliuni  atrii  concludiuir  coliiinnis  deccm, 
lijbus  ab  aquilunc,  el  li  Ibus  ab  nuslro,  ct  qualunr  ab 
occideiile,  laiiquam  si  U  gixcam  litleram  lacias.  Et 
oie  adjungebalur  idcin  spaliuiii  longiori  ordini  culum- 
naruni  tabernaculi  iiitcrioris,  tanqiiain  si  ad  lillcram 
luemiiratani  ,  cx  ea  parte  qua  noii  liabet ,  adjungas 
liltera;  prodiiclionein  qiia;  iota  dicitur  ;  ut  cjiis  partc 
qua;  in  niedio  est ,  ab  eo  lalere  concludalur,  el  re- 
slent  liiiic  atqiie  iiide  ex  ipso  iuta  rcliqu.e  parles. 
Polcrant  crgo  miinerari  dccein  coluinna'  in  i'lo  lungo 
ordinc  parlis  occidcnlalis  lalieinaculi  intorinris  ,  scd 
cum  illis  oclo  adderentur  du^u,  qux  fuerant  ullinix 
iii  ordinibiis  lateriim  atrii  aquilonis  et  auslri.  Nam 
el  illa;  dcccm  qii;c  proprie  ad  atriuin  perlinereiil  a 
parle  occiJcnlis ,  uiido  ct  intrabalur  ad  taberuacii- 
luin,  leinas  babebanl  iii  lalcribus,  et  qiiattior  iii 
liunte,  ubi  porla  erat,  atque  ita  spatium  usui  sacri- 
flcioruin  uecessarium  intra  atrium  ante  labernacu- 
liiiu  aniplectebanlur.  In  lernis  autem  columnis  qu;c 
fueranl  a  laleribus.  lentoria  eraiit  de  bysso  quindcno- 
riim  cubilorum  :  in  qualuor  aulem  ubi  pnrla  eral,  ve- 
lum  eral  viginti  cubilorum  acu  pieto  opeie  varialuin. 
15.  [Ib.  xxxviii,  9-18.]  Nec  muvcal  quod  ail 
Scriptura,  Qmudecim  cubUorum  lciitoiiorum  altiludo 
laleii  uiii :  columnm  eorum  tres,  el  bases  earuin  tres.  Et 
lutus  sccuiulum  quiiidecim  cubilorum  leittoriorum  aliilu- 
do  :cotuinnai  eortim  Ires ,  et  bases  earum  tres.  Et  porlai 
titrii  tegumen  viginti  cubitorum  altitudo.  Allitudincm 
qiiippe  eanidcm  dicit,  qii;e  fueral  loiigitudo  lento- 
rioiuin.  Eadcm  quippc  allitudo  est  ciim  texuntur , 
qiia;  longitiido  est  cum  tciidunlur.  Quod  iie  su- 
spicari  videaniur,  alio  loco  idipsum  Seripiura  coni- 
iiicmoiaiis  ait ,  Et  fccerunl  airium  quod  esl  ad  austrum, 
tenloria  ulrii  de  bysso  lortu,  ccntum  per  ceitluin :  id  esl, 
centum  cubit;i  tenturiorum  per  ceiitinn  cubita  spalii 
qiiod  teiiebant  vigimi  coliinin;e.  Deinde  scqiiilur  :  El 
coUimnx  eorum  viginti ,  et  bascs  earum  viginii  wrem. 
El  lalus  qiiod  ad  aquilonem  cenluin  per  cenlum ,  et  co- 
liimna;  coium  viginti\  et  bascs  carum  viginli  wrca; :  ct 
lalusquodest  ad  niare ,  aulwu  quinquaginla  cubitorum: 
columnw  eorum  dcccm  ,  el  bases  earum  deccm.  Eadem 
dicit  aula;a  qua;  tenloria.Ei  latnsquod  esl  ad  oiicnUm 
quiiiquaginla  cubiloruin  lenloria.  Post  li;cc  redit  ad 
posteriura  labernaculi ,  ut  ostendal  quemadmodum 
ill;c  decein  coluinii;c  sp:iliuiii  de  quo  luquebalur,  alrii 
c<implcctebantur.  QuindiCim  cubiloruin,  iuqiiit ,  quod 
esi  a  dorto.  Dorsum  appellat,  qiiia  posteriura  taberna- 
culi  eranl,  ii',  cst  a  partc  occidentis.  Et  columme,  iii- 
quil ,  eoruin  tres,  etbascs  earum  trcs.  El  a  dorso  secundo 
liinc  et  hiiic  iecundum  porlaiu'  atrii  aulaa  quindecim 

'  Ral.  et  lov., impar.  Am.  Er.  cl quinque  Mss.,  in  portam. 
Alii  Mss.,  VI  porla. 
'  F.diii,  «xceiiio  liat. ,  riV;i/i(<  wrcw.  Abcst  wrea  a  Mss.    t 

'  t:Uit',  partcm ;  jro  ipui  .«ss 


LIUEU  SECUNliUS.  6C0 

cubitorum  :  coluinnw  eorum  trcs,  et  bnscs  ciirum  tres. 
M:tiiisfcstuin  esl  ccrte  eadcm  duo  dursa  dici  Iiqc  Ioco. 
cum  cummeinoranlur  omnia  quemadmodum  lacla 
siiit,  qua;  lalera  dicebaiilur,  quaiidu  prxcipieb:itur  ut 
fiercnt :  latera  scilicct  quia  liiiic  alque  inde  coiijuncla 
poria;  occidcntalis'  atrii  spatiuni  concliiilebant ;  dorsa 
vero,  quod  a  tergo  tabernaculi  erat  lia;c  pars  atrii ,  id 
est  a  parlc  occidenlali.  Sci|uiliir  aulein  et  dicil  : 
Umnia  aulwa  atrii  de  bijsso  lorta,  cl  bascs  columnarum 
wrew,  et  unsw  earum  argenlew,  et  capita  earum  inar- 
genluta  argento ;  el  columnw  inargentatw  argento,  om- 
ncs  columnw  atrii.  Deiiide  adjungit  quod  niindum  isto 
loco  coiniiiemoraverat  :  Et  vela  mcmorali  atrii '  opits 
variatoris,  de  liyncintho  et  purpura  et  cocco  neto  el  bijsso 
lorta;  viginti  cubitoium  longitiidinem  el  laliludiiiein. 
Ecce  ubi  apparel  canidem  diclain  superiiis  altitudi- 
iiem ,  qux  aiil;eorum  extciitoriiiii  fucrat  longiludo. 
Denique  addil :  El  latiludiiicm  quinque  cuiilorum.  Tut 
eiiiin  cubitis  liliuidiiiis  erigebantur  tcnloria  exle- 
rioris  atrii  ,  sicut  intcrioiis  cubilis  qiiatuor.  Sic 
autcm  et  superius  dixeral :  Longiludo  autem  atrii 
cenltim  pcr  ccntum ,  et  lutiludo  quiitqiiaginta  per  quin- 
qungiiita,  et  allitudo  quinque  cubiloriim  ex  bijsso  torla. 
ll;iiic  lalitudincm  dicens  quam  poslca  altitiiditiem 
dixit ;  quoniam  qua;  jaceiitium  lalitiido  csl,  cadcm 
crcclorum  alliludo.  Siciil  quod  paulo  antc  commc- 
moravi,  qua;  cum  lexuntur  altitiidu  esl,  eailein  cuiii 
lenduiiliir  luiigitudo  cst. 

1  i.  [Ib.  XXVI,  12 ,  9 ,  13.]  Nutic  jam  quod  distiilc- 
ram,  videamiis;  quomodo  ex  li:ic  roriiia  uiiivcrsi  la- 
bcrnaculi,  quain  sicut  p  tui  aiitc  oculus  collocavi , 
diflicultas  illa  solv;ilur  de  capillaeiis  velis.  Qu;u  for- 
tassc  idco  crat  abstrtisior,  qiiia  pcr  anticipatioiiein  ibi 
aliquid  diclum  cst,  quod  proliccrel  operi ,  de  (|uo  po- 
slca  fuerat  Inciiturus,  cuni  alrium  tabcrnaculo  cir- 
cumpoiiendum  describcret.  Niinc  iiaque  vcrba  ipsa 
videamus.  Et  suppones,  iiiquil,  quod  superabit  in  velis 
tabernaculi ,  dimidiuin  veli  quod  superabit  subtegcs ; 
quod  abundal  in  vclis  tabcrnaculi ,  sublcges  post  laber- 
naculum.  Iloc  totum  quod  dictum  esl  unum  seiisum 
liabet ,  qiiia  dimidium  veli  qiiod  siiperaverit,  lioc  esl, 
id  (lui)d  abuiidavcrit  de  velis  taberiiaculi ,  subtcgen- 
dum  est  posl  labernaculiim.  Quomodo  crgo  siipcrel , 
id  est,  abuiidet  et  restct  diniidiiim  veli ,  ex  ill.i  scrie 
conitexoruni  vclorum  oportet  iiii|uircrc  :  qiioniam 
quinqiie  in  se,  et  sex  in  seconnecii  voluii,  siciit  su- 
perius  loqiicns  dixerat,  sextum  velijm  a  facie  laber- 
naculi  diiplicandum  ,  id  cst  ab  orienle.  Tutics  enim 
posteriora  tabernaeuli  a  paile  occidentis  cssc  signili- 
c:ivit,  id  est  ad  mare.  Quid  igiliir  facies  tabernaculi , 
nisi  pars  llla  intelligenda  esl  qu;e  csl  ad  oricnlein? 
P:irs  crgo  illa  qua  vebi  (piiiique  conncxa  sunl ,  habel 
citbilaceiilum  (|uinqu.iginta,  lioc  estquinqiiies  tricen;i 
(Iricenorum  cniin  ciibitorum  erant  singula  ,  siciil  e.'» 
Dctis  ficri  jusserat)  :  illa  vero  p:irs  in  qtia  crant  iioii 
quinque,  sed  scx  vcla  sibiinet  simililer  eonnexa,  cu- 
liila  babebat  ceiituin  oetoginla  ,  id  cst  sexics  triccn.i  , 

'  i,islerciensis  Ms.,  conjuncta  a  parle  occidcntidi. 

'  l.ei^ilur  apuil  L\X,  Y.\n<\\  oap.  57,  El  vcUnncn  purlw  uli  ii. 


,  porlrmi.  fic  eliain  L.VX-  confcr  vulgal.  Exodi  cap.  58,  v.  18. 


6<n  QUiESTlUNlM  S.  AUCUSTIM  IN  IIEPTATEUCllUM 

ac  |>er  lioc  diiplicnlo  ex  cis  tiiio  vclo,  sicul  jiissiim       ,l,.coni ;  'jiioniaiii  dccciii  vcl;> 


esi,  scciiiidiim  facicni  labeinaculi,  mimielwiiiur  in  ca 
duiilicalioiie  cubila  quiiulcclm;  qiiibus  delraclis,  ccii- 
Uim  scxaginta  quinqnc  remanebaiil.  Et  ideo  posl  ceii- 
liim  quinqiiagiiila  cubilii,  quibus  illi  parli  quinqiie 
vclorum  eliam  isla  pars  sex  vclorum  a'(|uabatiir, 
supcrabanl  atqiic  abiind.ibant  ciibita  quiiideciiii.  11- 
liiic  cnim  erant  a  parlc  qiiinqiie  velorum,  ciibila 
^•tnium  quinqiiagiiiia  :  hinc  auicm  a  parte  sex  ve- 
loruin ,  duplicato  uiio  velo  secundum  faciem  la- 
leriiacull,  cranl  ciibiia  ceiitiim  sexaginla  quinque. 
Pliis  ergo  liabebat  pas  isla  cubita  qiiindccim.  Iloc 
dicit  dimiditim  vcli ,  qund  jnbct  subtci^i  posl  ta- 
beriiaciilum  ,  ut  qiiia  illud  a  faiie  diiplicatum  cst , 
lioc  dimidiiim  redundaiis  a  posieriore  parte  taberna- 
culi  non  diiplicarctiir,  sed  subtegeretur,  id  est,  omnia 
ipsa  (piinilocim  cubita  siibtcrmissa  lcgerentur  :  ac  sic 
«l  ipsa  illi  longitudiiii  (lclialiereutur,  sicul  illa  ili- 
dciii  (|uindc(  im  a  facie  tabcriiaculi  unius  veli  duplica- 
lione  dctracta  sunl  :  coqiic  modo  ccntiini  quinqua- 
giiila  cubilis  qiiinqiie  vclnrum  occurrcrent  cx  alia 
parte  ccnliim  (iiiinqnaginta  culiila  sex  vclorum ;  tri- 
giiita  scilicel  ciibilis  dc  ccntiim  ocloginta  detractis  ,  a 
f:icic  laberiiaciili  vclo  diiplicato,  eta  posterioribus  ta- 
bcriiaculi  dimidio  velo  sublecto. 

\o.  Jam  illud  quod  scqiiilur  aliud  cst ,  ct  aliam 
quu^slionem  iiitert,  proptcr  quain  maxime  liiijiis  loci 
cxpositionem  dilTereiulam  putavi ,  ul  priiis  et  lormam 
cof.siiiiipiidi  [.iljornactili,  el  tle  alrio  circumponen.lo 
qiiod  scriptum  est  videremus.  Seqnilurcrgo  :  Cuhilum 
ex  lioc ,  el  cubitum  ex  lioc ,  ex  eo  quod  su]>erat  velis  de 
longiludiue  vclorum  tabernaciiti,  erit  conlcgens  super  la- 
lera  tabernaculi  hinc  atgue  hinc  ,  ul  operiat.  Alind  cst 
quod  siipcrabit  una  pars  sex  vclorum  aliam  pariem 
quinque  veloruin  ,  proplcr  ampliorem  vclorum  mime- 
niin,  unde  jam  diximus  :  aliud  quod  superabit  de  lou- 
giludine  vcloruin  ,  uiide  iiunc  dictum  esl.  Ita  eiiim  non 
parsp.nrii  comparatur,  ct  altcra  alleram  siiperareinve- 
iiiiiir ;  illa  scilicel,  qua;  vcla  sex  liabel,  illani  qua;  vcla 
ijuini|ue  liabct;  qua;  ainba;  ut  sibimet  a!quarenlur,  a 
lacic  tabernaculi  liictacst  unius  veli  duplicatio,  a  tergo 
dimidiisublcclio  :  scdipsa  vclacapillaciacomparataau- 
hcis,  ex  quibus  deccm  jussil  lieri  iiitcrius  labcrnaculum 
quatuor  colorilms  texlis,  Inngiora  repeiiuutnr  culiiis 
binis.  Ea  eiiim  erant  aukea  singula  cubitoruin  viginli 
octo,  isla  iriginta  ;  ideo  liic  noii  ait ,  Ex  eo  quod  sii- 
pcrat  de  vclis  ;  scd,  Ex  eo  quod  superal  velis  de  lon- 
^itiidine  velorum.  Quid  cst  ergo  ,  Cubiliim  ex  hoc  ,  ct 
ciibilum  ex  hoc  ,  eril  conlegens  snper  lalera  tabcrnaculi, 
liisi  (piia  illa  longitudo  iii  qiia  biniscubitis  vela  capil- 
hcia  liingiora  sunt  auUcis,  siiigulis  singula,  non  tota 
iii  iinam  partem  cogcnda  est,  id  est ,  ut  quidquid  su- 
pcrai ,  ad  posteriora  tabcrnaculi  colligatiir ;  sed  dis- 
II  ibiialur  cx  rcquo ,  lantumqiie  ejus  ad  priora  taber- 
naculi,  qiiantum  ad  posteriora  tribuatiir  :  id  est,  qiio- 
iiiam  diio  ciibita  in  singulis  vclis  camdem  qii;e  siiperat 
Inngitiidinem  faciunt,  iit  cubitum  indc  aiifcral  pars 
isia,  et  cubitiim  illa  ;  ita  dc  singulis  cubitis  suis  lia- 
bcbil  pars  ista  cubila  dcccui ,  cl  illa  de  suis  singiilis 


liiiis  cubilis  loiigiuM , 
viginti  ciililorum  longiludincm  f.iciimt ,  qua  vidcnliir 
snpcrare  scrie  sua  seriem  aul:eorum  ? 

10.  Deiiiccps  videndum  est  liaic  viginli  cubila,  qii  c 
supcraiit  de  loiigitudine  veldrum,  cni  sp;itio  cingeiido 
|iroliciant.  Si  cnim  vcbs  capillaciis  iiiteriiis  laberiia» 
culuin  circumtegitur,  ita  supcrant,  iit  ipiid  cx  eis  coo- 
pcriaiur  non  sii  omnino.  Uiide  restat  ctiatn  ipsa  sul)> 
tcgi,  et  siiblcgcndo  detralii ,  qiind  Scriptuia  iioii  dicit. 
Autea  quippe  dcrem ,  qii.c  babciit  ciibita   vicena  cl 
octima  ,  (piibns  intciins  lcndilur  tabcrnaciilnm,  cir- 
ciim))Icctiiiitiir  spatiiini  qnanluni  poisnnt  circumplecli 
cnbila  ducenta  octogiiila  :  unde  bitera  illa  liingioni 
australe  et  aqiiilonium  ,  liabcntia  vicenas  columnas, 
aiiferunlex  bis  cubiiiscculcna  '  cubiia;  rcstantocto- 
ginta ,   qu;t;   duobus  rcliipiis  lateribus    brevioribus, 
oricniali  qiiod   non  babct  ordincm  coUimnarum ,  ct 
occidenlali  ubi  erant  columna;  octo,  quadr;igcna  dis- 
liibuantur.  Proiiide    in  capillaciis  vclis ,  quoiiiain  de- 
traciis  trigiiita  cubitis  trecciita  rcstubaiit,  si  Irecciilis 
cubitis  capillaciorum  velorum,  ducenta  octnginta  co- 
opcrianiur  auhcorum  ,  ita  siipererunt  vigiiiti ,  ut  non 
sit  quod  cx  eis  legatur.  Proinde  duo  illa  cubita  ,  qiuc 
singula  capillaci;i  plus  babcnt ,  ex  quibus  summa  vi- 
ginti  cubitorum  collecta  est ,  sic  distribucnda  siini , 
Cubilum  ex  lioc ,  el  cubilum  ex  hoc  ;  id  est ,  ne  omiiia 
iii  unam  p:irlem  cogaiitur,  iit  proficiant  opcriendis  la- 
teribiis  l:ibernaciili,  sed  exterioris  atrii,  id  cst,  omnia 
illa  ireceiiia  cnbita  velorum  capillaciorum  cxlrinscciis 
labcmaculum   cingant.    A:!jtiiiriis   qiiippe   laleribus 
atiii  cxterioris  centenum  cubitoium,  id  est  ',  auslri 
ct  aqiiilonis ,  quinqiiagcna  cubila  supcrsuiit  orientis  ct 
occidciilis,  qua;  omnia  fiunt  Ircccnla  ,  quibus  coopc- 
ricndis  capilhicinriim  Ireceiilciia  sufficiunt.    lloc  cst 
quod  ait ,  Ciibilum  ex  hoc ,  et  cubitum  ex  hoc ;  id  cst , 
distribnlio  duoriim  cubitorum ,  quibus  unumquodque 
veliim  capillacinm  longius  esl,  boc  cst  ei  eo  quod  su- 
pcral  vclis  de  lonyiludine  vclorum ,  erit  conlegens  tuper 
lalera  tubcriiaculi ;  illa  scilicet  cxteriora  qu.TC  ad  atriuni 
pcrtiiienl,  hinc  atque  liinc  ut  operial  :  nec  illa  ipsius 
alrii ,  qii:c  centenis  cubitis  et  vicenis  coliimnis  tcii- 
diinlur ;  ipsa  enim  iion  sunt  facta  longiora  ,  quam  illa 
iiitcrioris  tabernaculi  qu:c  decein  aiil.cis  tenduntur,  et 
vicenas  etiam  ipsa  columnas  li:ibeiil.  Nam  sicut  intc- 
rioris  tabernaculi  diio  latcra  ab  aquilonc  et  auslro 
centenis  ciibilis  porriguntur,  ita  et  cxterioris  atrii.  Noii 
ergo  ad  ipsa  exteriora  tolidcm  coluinnarum  latera  le- 
geiida  capiilaciorum  vcloriini  proficit  longitudo  ,  qiia 
longitudiHcni  supcraiit  auLcorum.  Tantum  enim  daiil 
exierioribus  laieribus,  qiiantum  et  interioribus  da- 
rcnt,  id  est  cubita  centciia,  qiia;  fiunt  ducenta  :  sed 
qiiia  laleribus  orieiitis  ct  occidcntis  siifficcrent  bilcra 
qiiadiagena ,   si   tantiimmodo  interius   labernaciilum 
velis  capillaciis  cingereliir;   additis  aiilcm  lalcrilius 
atrii  crcvit  labcriiaculi  laliludo,  iit  tcgeiidis  lalciiliiis 

•  Eiliti,  diirenla.  Mss.  vero,  ccntiiia  :  id  est ,  duo  latcra 
aufiTU.il  sua  niiodquc  centuni  culiila. 

'  I.ov. ,  cciiliim  ciibitonim,  id  iw/.  Kt  lauUi  posl,  qutnqnn- 
qinl  1  ciibitii ,  |  ro  quiiiqimijcnii ,  cx  gi  aviori  ccrlc  tyi  o^ri- 
|ti  runi  lapsu. 


eo9 

orienlali  el  occideiilali  jam  non  qiiaclragen:i ,  scd 
•liiiiiiiuagena  cubila  siiit  iieccssaria  :  ad  ea  lcgenda 
proficcre  poluit  capillacioruin  veloriini  longitudo  ani- 
plior  quam  aulaioruin  ;  ut  noii  ambo  cubila ,  qiiibus 
binis  longiora  sunl,  ex  una  parte  impendcronlur,  sed 
aibilum  ex  hoc,  et  cubilum  ex  lioc;  ac  sic  baberet  ex 
ipsa  siiperabundaiitia  lalus  orienlale  ciibiia  dccem,  et 
occiileiitale  alia  decem.  Yiginli  cidm  fiunl  biiia  do- 
ccin  :  qiiia  veli  undecimi  '  cubila  trigint:i  duiilita- 
lionc  cl  subteclione  ab  hocambitu  detraliuntur. 

17.  Sed  quoniamid  quod  liliiie  intcrpivt.itum  est, 
Cubitiim  ex  hoc,  et  cubilum  cx  hoc ,  ex  co  quod  supcral 
vdis  ile  longitudiiie  veluiuiu  luberuiiculi,  erit  contegciis 
super  liitera  tabernaculi ,  gracus  liabet  n/a/tK,  quae  la- 
lini  nonnulli  iion  latern,  scd  obliqua  interiirelati  suiit, 
nicrilo  movet ,  quia  elsi  nibil  liic  videalur  obliquum, 
ubi  oinnes  anguli  quatuor  laterum  recii  suiil;  TtJa/ia 
lanien  dici  latcra  illa  non  possuiit ,  quorum  uniim  cst 
in  facie,  alierum  retro.idest,  oriciiialeeloccidontale, 
sed  niaviK  dici  possunl  a  de.\tro  ei  a  sinislro,  id  cst , 
ai]uiIonium  el  australe  :  cum  ergo  non  sint  ca  ■kH.-im 
qux  habent  cubila  quinquagona,  quibus  laleribus  tc- 
geiidis  proficere  potuisse  di.\imus  superantem  loiigi- 
ludinem  capillaciorum  velorum  ;  quomodo  erii  verum, 
Cubitum  ex  lioc,  et  cubilum  ex  lioc,  ex  eo  quod  superat 
velit  de  loiigitudiiie  velorum  tabernaculi ,  erit  contegens 
tuper  latera  taberniiculi  ?  Seii  iiimirum  de  illis  laleri- 
biis  lcgcndis  l  iiuilur,  qiia;  eiiani  dorsa  appellat  quiii- 
dcnorum  cubilorum  columnarumque  ternarum,  quae 
cum  porla  alrii  habeiite  cubiia  vigiiiti  et  columnas 
quatuor,  quinquagiiita  compleiit  cubiia  et  columnas 
deccm.  Ilaec  latcra  ex  islis  suis  finibus  in  medio  po- 
siierunt  atrii  poriam,  ex  illis  aiitem  osiium  taberna- 
culi  :  inlerporlam  alrii  et  ostium  labernaculi  spaiium 
jacet,  quanluro  cubita  illa  concludunt  viginli  a  pnrla  , 
el  dexira  Ixvaque  quindena.  In  eo  spatio  esi  altare 
Imlocaustomatum  intra  porlam  atrii  ante  oslium  ta- 
bcni:iculi ;  et  iiiler  altare  el  ostium  labemaculi  labrum 
aTeuni ',  iibi  sacerdotes  manus  ei  pedes  lavabant.  Di- 
ligcnlcr  autem  mensuris  examinalis,  farlasse  iii  istis 
laicribus  lemarum  columnarum ,  quae  ir/iyia  grxce 
diclasunt,  nonnulla  etiam  obliquitas  invenitur;  iit 
non  frnstra  quidam  interpretes  noslri  obliqua  ii.tcr- 
prel:ircnlur,  qua;  in  gra>co  niu-jM  rcpcrerunt.  Non 
enim  vela  capillacia  qiiindenis  cubitis  suis  possunt  le- 
gcre  quindciia  cubila  tcnloriorum  in  illis  laleribus  , 
nisi  poslerioribus  partibus  labernaculi,  antequam  ad 
illa  la:era  doflectaniur,  non  amplius  quain  dena  cii- 
bita  impcndeiiiit.  Ac  sic  cx  linca  rccla  posierioris  ta- 
Lernaculi,  id  est  a  parte  occidentis;  qu;c  liiiea  cum 
liabuisset  octo  columnaspcrlinentesad  iiiieriustabcr- 
naciiliiin ,  decem  habcrc  coepit  additis  laieribus  alrii 
c\lerioris ;  et  cum   habuisset  cubila  quadraginta  ad 


'  Editl,  undecim.  Vorius  aliquot  Mss.,  undecimi. 

'  llic  loous  iu  iiiiogruin  rosliliiitur  ope  Mss.  Valicani 
uulus,  Coriioionsls  ot  lliuanoi.  ^am  in  editis  Am.  Er.  ei  l.ov. 
sio  oxliiliolialur  ;  (ii  eo  spatioest  allare  taberiiaculi,  et  iiiter 
altiire  tiibern.inili  Uibrum,eu:.  A|,uU  llal.  ot  aliqiiot  \ss.:  in 
eo  spalio  est  aliure  liibcrmcult ,  et  inter  aitare  utqiie  ostium 
labcrnuculi  lubrum. 


LIBER  SEClJiNDUS.  670 

oclo  coliimnas  pcrtiiicnlia,  qirmquaginta  Iiab  r*  cccpil 
iii  coliinmis  decein  :  ex  bac  ergo  liiica  cum  lecla  fue- 
riiit  vclis  cnpillaciis  dena  cubila  ab  ulroi]iie  angiilo 
vcnienii:i,  reslabunt  iii  medio  triginla  noii  lccia  velis 
capill.ioiis,  scd  illis  tantummodo  auheis;  in  i|iiorii<ii 
trigiiila  cubitorum  medio,  per  quollibol  cubita  leiiJc- 
ronliir,  erat  ostium  labernaculi.  Proinde  illa  laier.i 
tern:iruin  cnlnmnarum  ct  quindcnorum  cubiloruin,  si 
ex  illis  linibns  suis  quibus  jungebantur  porlx  alrii, 
palcbaiil  intcrse  cubilis  viginli,quia  taiilum  habebat 
porla  quo!  illa  latera  ttiriniebal ;  ex  aliis  aulcm  finibns 
quibiis  h.vrobant  posleriori  illi  liiiP.ic  tabernaculi ,  de 
qua  lociiii  sumus,  habebant  iiiter  se  cubila  iriginla; 
procul  dubio  eraiit  obliqua  :  quoniam  plus  iiiler  se 
p:itobaiit  ex  hac  parte  ubi  habebant  media  ciiliita  tri- 
giii:a,  qiiam  ex  illa  parle  ubi  habcbant  media  cubita 
viginli.  Ita  illa  decem  cubila  capillaciorum  vebiriim  , 
qiiod  eial  diniidiuni  abundantislongiludinis,  qiix  pro- 
ficicbaiit  posleriori  parli  labeniaculi ,  hoc  esl  occi- 
dcnlali,  siciit  alia  decom  proficiebanl  prinri  parti,  id 
Cbt  orioiitali,  quiiiis  cubitis  complcbant.  lectiiram  latc- 
rum  illorum,  qux  grxce  Tria/ta  dicla  sunl,  iiide  quiii- 
que  el  hinc  quinqiie.  Qux  si  deriiisseiit ,  dcna  cubila 
legereniur  in  eisdem  laieribus,  ci  quina  niida  esseni. 
Ilaqiie,  qiiantum  milii  videtiir,  niolius  intolligilur  liilic 
esse  diclum,  Cubitiim  ex  lioc,  et  cubiliim  ex  hoc,  ex  eo 
quod  superat  vclis  de  longitudine  velorum  tubcrnacuti , 
non  quia  craiil,  cum  hiiic  ct  iiide  qnina  esseiit ;  sed 
quia  ex  illa  longitudine  rcdundabant,  in  qua  biniscu- 
bitis  crant  aulxis  capillacia  longiora,  ex  quibusdiio- 
buscubiiis  uniuscujusquc  velicubitum  profecerat  parli 
orientali :  restabat  utique  alterum  cubilum  parii  ucci- 
dentali,  ut  cubiium  ex  hoc  essel  conlogens  siipcr 
Ti/a/ca  tabcrnaculi.  Unde  diclum  esl ,  hinc  atque  hinc 
ut  vperiiit,  quia  non  opcriebat  tutiim,  si  eadem  qiiiiia 
ciibila  dofuissonl. 

18.  Nunc  j:ini  quoniam  satis  disputatum  est,  qiio- 
modo  illa  omiiia  iiitelligenda  sinl,  qux  iii  tabcrnaculi 
conslilutione  vidcbanliir  obscura,  breviler  si  pnssu- 
miis  enilamur  osicndere  quid  sit  eadom  dispuiatione 
confeclum.  Ab  occidente  igitur  intrabatur,  et  prinia 
erat  ingrcdiendi  porla  alrii,  qu:e  palebat  \iginli  ciibi- 
lis,  cl  iiabebal  qualnor  columnas,  qiiibus  dcpendebat 
vclum  viginli  cubitis  exteiiium,  ereciuni  auicm  ciibi- 
tis  f|uiiiqiie,  {|uatuor  illis  sxpe  commcnioialis  colori- 
biis  .icu  picto  opere  varialo.  Ilac  poria  inirrcdiciisex- 
cipiebaiur  airio,  ciijus  latcra  dextera  Ixvaqiie  qiiiii- 
deiiis  cubitis  ct  ternis  coluniiiis  porrigebanliir  inlror- 
sus;  ut  in  medio  ponerenl  osrmm  tabornaciili  intorio- 
ris,  in  ea  parle  qiio  pervcniebant,  sicut  iii  mcdio 
poiiebant  |iorlain  atrii,  ab  ca  parle  unde  incipicbanl. 
II  c  itaque  airiiim  lalius  eiai  quain  loigius.  N:im  lnn 
giludo  ejus  eial  a  porla  ipsiiis  usquc  ad  osliiim  laber- 
naouli  inlcrioris,  in  ciibilis  fcrine  quindecim  :  latiliido 
.-lutcm  circa  porlaiii  in  cubilis  vigiiili,  ciroa  ostiimi 
veruin  cubitistriginta.  Undeobliqiia  illa  latcra  fuisso 
intelllgiiiitur,  qiix  dextera  Ixvaque  in  coliimnis  tcrnis 
et  quindcniscubitis  erant.  Iii  liocalrio  cratallare  s:i- 
dilioi.iiuin  iiii.uliatuin,  qoinquu  scii.cct  cubili:>  luii- 


171 


QU/ESTIONUM  S.  AUGUSTINI  IN  IIEPTATEUCnUM  C72 


|:iiiii,  cl  toliJcni  latuni.  Iiilcr  porl.iin  cl  aUarc  spatiiiiii 
ev.i,  ubi  vcrsaliaiitiir  qiii  sacri(icia  iinpoiicbanl  allari: 
iiilrorsus  vcro  inlcr  aliare  el  ostium  talicrnaculi,  locus 
cral  eincris  aiilc  allare',  el  dcinJc  labniin  ncneum 
iibi  niaiiuj  et  pcdcs  saccrdotes  lavabant,  vcl  altari  in 
aliio  scrvituri ,  vel  tabcrnacnlum  intcrius  ingressuri. 
Tcnloriaporro  liujusatrii  in  lateribus  leniaruni  co- 
liininarum  byssiiia  crant,  cxienta  cubitis  quindenis, 
erda  cubitisqninis. 

19.  Ab  lnic  erjjo  airio  intrabatur  ostium  taberna- 
rnli  cnni  tiarisisscs  altaie,  et  labruin  a;nenin.  Intraba- 
tur  aulem  apcrlis  auLiis,  quibus  dcccin ,  quini|iie 
liinc  et  quini|uc  indc  ex  adverso  sibimet  constitutis  , 
totum  ipsuin  interius  labcrnaculum  cingebalur.  QnoJ 
ostiuin  ingiosso  occuirebat  veliim  ,  rjuod  ad  o^tiiiin 
fnerat  oppositnm,  in  (|niiiqiiccolumnis  extentum,  va- 
rialum  illis  quatuor  coloribus  :  qiiod  veUim  ciim  fa- 
cicndiim  prxciperct,  adductorium  vocavit,  credo  quod 
currerct,  ducciido  el  reducciiJo,  cum  opcrircl  atqiie 
apcrirct  ingressiim.  Transilo  islo  velo,  extipiebat  pars 
labernaculi  inedia  iiiler  lioc  veliiin  cl  illud  alteruin  in- 
teiius,  qiioJ  columnis  qualiior  Uiciat  imposiliim  ,  cx 
illis  qiialnor  coloribus  factum,  et  separabal  inler  san- 
cla  qii;e  forin^ccus  erant,  ct  saiicta  saiutorum  interius 
ixisita.  Iii  lioc  itaquc  nicdio  spatiu  inlcrisla  dno  vela, 
meiisa  erat  anrea,  qua;  liabebat  panes  propositioiiis  in 
in  partc  aijuilonis ;  et  coiitra  cain  caiidelabrura  aii- 
rcum  septcm  lucernarum  in  partc  auslri.  Huc  usqnc 
secundis  saccrdolibus  licebat  intrare. 

20.  Inierius  aulcm,  id  est,  iii  sanclo  sanctorum  iil- 
Ira  velum  quatuor  columnarum  ,  aria  erat  teslimonii 
deaurala,  iii  qna  erant  tabuLe  lapidea;  Legis,  et  virga 
Aaron,  et  urna  aurea  cum  maiina  ,  et  propitiatorium 
desiipcraureum,  nbi  stabanlduoclicrubim,  alis  obuiii- 
braiitcs  proiiitiatiiriuiii  et  intuentes  inviccm  et  ipsuiii. 
Aiile  arcain  vero,  id  est  inter  arcam  el  vclum,  posi- 
tiini  erat  altarc  inccnsi,  quoj  aliquanJo  aureum  d^cit 
Scripiura,  aliqnando  deauraium ,  aureum  uiiquc  ap- 
pellaiis  qnia  crat  inauratuin.  Ad  b;cc  s;iiicla  sanctoiimi 
iiisi  suniino  saccrdoti  non  liceb;it  iiilraie  quotidie  pro- 
pter  iiiferenduin  inceiisun; ;  seniel  aulem  in  anno  cuin 
saiignine  ad  puriricandum  altare  ,  et  si  quando  forte 
cxigebat  neeessilas  pro  peccalo  sacerdotis,  aut  uni- 
vers*  synagog:p,  sicul  iii  Levitico  scriptum  est  {f^evil. 
xvi).  Sie  iiitrabatur  tabcriiaculum  ab  occidente,  id  est 
a  porta  atrii  '  usque  ad  lalus  orienlale  introrsus  ubi 
crat  arca  tCstimonii. 

21.  Hocaulem  iiilerius  labernaculum,  qiioJ  incipie- 
bat  non  a  p;)rta  atrii,  scd  ab  oslio  quod  appellabatiir 
osiiuiii  tabcrnaculi,  et  (Inicbatnr  in  longnm  laterc 
orienlis  ubi  erat  arca  tesliinonii,  decem  auLeis  conclu 
Jebalur,quoruin  erant  singnla  viginli  octocubiluriun, 
quinque  hinc  ct  quinque  iiide,  sibimct  coniicxa  ansu- 
lis  ct  circulis,  et  ex  aJverso  sibimet  conbliiuia;  et 
coliininisvicciiis  in  laleribus  longioribus  aqniloiiisal- 
i|ue  austri,  el  coUimnis  octo  a  lateie  occiJoiilis,  a  la- 

'  Kdilio  Hal.  cl  Mss.  qiiaturpr  omillunl,  anu  altare. 
•  >ic  vclus  ciKJex  Corbeiciibis.  Al  ((liii  et  |ilures  «ss.,  a 
por'a  -iHstn.  \aiicauus  Ms.,n  poitaalrii  iu!,lri. 


tore  aiitcm  orientis  niiirs  coliimnis,  seJ  solis  aiil.iMs. 
Qux  aiiLca  Jecem  erigcbanlur  in  ciibitis  qualuor,  et 
per  toliim  circuitum  lendcbanlur  in  cubitis  diiceiitis 
ocioginta  :  qiiorum  ceniena  m  Literibus  cram  loiigio- 
ribus  auslri  ct  aquilonis  per  vicciias  columnas;  qiia- 
dragena  vcro  cubit;i  in  relii|nis  diiobus  laleribus  bie- 
vioribus ;  uiio  occidenlis  per  columnas  octo ;  altcro 
oricntis,  iibi  columnx  non  crant,  sed  sola  teiideban- 
tur  auLea  de  solis  Juabiis  aiigularibus  columnis,  inc- 
diisaiitein  iinllis  :  et  crant  li:ec  aiiLca  decrm  de  qua- 
tiior  coloribus  texta.  Iloc  crgo  interiiis  l;ibcrnaciilirii 
tircnindabalur  alrio  ab  ausiro  vigiiiti  columiiis,  et  ab 
aquilone  viginii.  Qux  diio  atrii  latcra  xqualem  habe- 
baiit  longiludinem  cum  latcribus  intcrioris  laberiia- 
culi;  qiiia  ct  ipsa  vicenis  ciiluinnis  porrigcbantur  iii 
cnbitis  totidem,  id  cst  ccntenis.  A  lalcre  aiitem  orieii- 
tis  alrium  concludcbatnr  columnis  deccm ,  cubilis 
quinqiiaginta  :  qiii  ordo  columnarum  rccius  erat,  ei 
incurrcbat  iii  illas  duas  angiilares  inlerioris  laberiiR- 
ciili,  quas  solas  orieiitis  pars  habebal ;  proinde  ciiiii 
ipsis  complebantur  decem.  A  lalere  aulein  occidentis 
habebal  qnidein  alrium  dcccm  columnas ,  non  tamcn 
recto  ordine,  sed  sicut  jam  ostendimus,  lanquam  tri- 
porliciim,  quatuor  a  porta,  el  tenias  a  laleribus. 

22.  Universum  autem  atrium  in  circuilu  taherna- 
cnli  tcntoriis  byssinis  cingebalur,  qiiDC  crigebanlnr 
cubitis  quinqne  :  liis  siipervcniebant  vela  capillacia 
iindccim,  ex  una  parie  (iiiinque  sibiniet  connexa  ,  ex 
alia  sex.  In  coniiexione  ergo  quinque  veloriim,  cubiia 
erant  centum  quinquaginla  ;  ex  alia  vcro  parte  iii 
connexione  sex  veloriim  ,  ciibita  erant  cenlum  octo- 
ginta  :  quoniam  vela  singula  tricenorum  fiierunt  cii- 
hilornm.  Sed  ut  alia  pars  altcri  co;nquaretur,  dupli- 
catum  csl  iiniim  veluin  a  facie  labcrnaculi,  id  est  ab 
orieiite  ;  el  snbtectnm  est  dimidium  velum  a  parte 
postcriore ,  iJ  est  ab  occiJente  :  aique  iia  subtracla 
sunt  ciibita  triginta,  qnanta  crat  veli  unius  longitiiilo; 
et  remanscrunt  ceiitum  qiiinquaginla,  quot  eliam  cx 
parte  allera  fucrunl.  Circuitus  itaque  velorum  capil- 
Licinrum ,  qiio  cingebalur  atrium  tabernaculi ,  ire- 
ceiitis  cubitis  tcnJebatur,  sicut  circuitns  decein  aii- 
l.eorum  interioris  t;iboriiaciiIi  cnbitis  duceiitis  octo- 
giiita.  AiiLca  qiiippe  singula  habcbant  cubita  viceiia 
ei  octona  in  longitndine  ;  capillacia  vero  vela  iriccnis 
cubilis  longa  eraiii.  Quapropter  ex  ambitu  auLcoruin 
interioris  tabernaculi,  qui  erat  in  cubitis  ducenlis  octo- 
ginlaccntenacubita  inlateriliiisloiigioribuscranlaiislri 
et  aquilonis ,  ei  quadragena  in  diiobus  breviariLuis 
orientis  ei  occidcntis  :  ex  ainbitu  autem  capillacioriim 
vclornm,  quo  atriuni  exlcrius  tegebalnr,  qnia  ambilus 
crat  in  cubitis  trecentis ,  centena  craiit  iii  latcribus 
longioribns  austri  et  aqniliinis,  quoniam  :ci|ualia  crant 
latcriliiis  tabcrnaculi  intcrioris,  quinqiiagcna  aute:ii 
in  diiabns  reliipiis  p;irtibus  oricntis  et  occidentis.  Ac 
pcr  Loc  duo  illa  cubita ,  qiiihus  longius  erat  aulseo 
voliiiii  capillacium  ,  noii  Lileribus  auslri  ct  a(|iiiloni$, 
(pi;e  paria  erant  atrii  cxterioiis  el  tabernaculi  inte- 
rioris,  sed  lateribus  oricntisot  occidcntis  proliciebant. 
Ii:  cis  cniin  latcribus  crcverat  tabcrnaciili  latiiudo 


C73 


LIBKR  TEUTIUS. 


C74 


rirciiinposilo  cxtrinsccus  ali  io  :  scd  qiiincinagiiila  cii- 
liita  velorum  capillacionim  a  partc  orieniis  pcr  de- 
cein  coUiinnanim  rectiiin  orilinem  tendebantur,  eis- 
fjue  proliciebal  uiiuin  cubilum  cx  diiobus  illis,  qnibus 
cornmdcin  vcloruni  major  fuerat  longilndo;  alia  vero 
cubila  qniiiquaginta  ,  qnac  occidentali  lalere  debe- 
baiitur ,  quibus  allerum  cx  duobiis  illis  cubituin  pro- 
liciebnt,  noii  lendebantur  pcr  coliinmarum  ordiiiem 
rccliim.  Ibi  ciiim  erat  illa  lanquam  Iriporticiis,  (|ua> 
roiicliidebat  sp:iliiim  alrii ,  ubi  essetallare  sacrilicio- 
rum  ,  quatuorcoliimnisa  pnrla,  et  lernis  a  laleribus: 
ac  per  hnc  non  poicrant  eliam  pnriam  '  cingere  illa 

'  Editi  omitlunt,  porlam ;  babenl  onines  Mss. 


cubila  qiiinquaginla  ,  sed  iisqiic  ad  conperieiida  obli- 
qua  illa  latera  tendcbantnr,  qiuc  in  coliimnis  tcrnis  cl 
quiiidenis  ciibilis  crant.  Erigebanlur  autem  capillacia 
vcla  cubitis  quatuor  ,  eisque  tegebantur  atrii  tentoria 
liyssina  ,  qiiorum  crat  erectio  iii  cubilis  quinqiie. 

23.  relles  vero  rubricat;c  super  capillacia  vela  ve- 
niebant.  Pesuper  autem,  id  est,  a  parte  tecli ,  vice 
caineriB  labcrnaculum  pellibus  liyacintbinis  logeba- 
lur  :  utrum  cum  atrio  el  spaliiim  illud  interius,  iiuii 
apparct;  sed  crcdibilius  est  atrii  spatia  qiue  inlcr  ex- 
teiinres  et  inieriores  columnas  eraiil ,  coelum  '  aper- 
tuin  liabuisse ,  niaxirae  illud  occidcnlis ,  ubi  erat  a!- 
tare  sacrificiorum. 

•  Am.  Er.  et  Lov.,  veliim.  At  r.at.  elMss.,  cwlum. 


LIBER  TERTIUS. 

Quxslioiios  in  Levilicuin. 


Qn.cST.l.  [LEViT.a/p.  V,  f  i.]Sinutemanimapecca- 
verit ,  aul  audierit  vocem  jnralioiiis ,  et  ipse  testis  fiteiit 
aut  tiderit ,  «ii(  coiiscius  fuerit ,  si  non  nunliaverit ,  et 
accipiet  peccatum  :  lioc  est,  Si  non  utique  mmliaveril  ', 
accipiel  peccalum.  Quod  enini  additum  est,  el,  locutionis 
esl  usit:il;c  iii  Scripturis.  Vcriim  iste  sensns  quia  obscu- 
riiscsl,  oxponendus  videlur.  Iloc  enim  videtur  dicere, 
peccarc  homiuem.quoaudienlejurataliquisfalsum,  el 
sciieuin  lalsumjurare,el  lacet.  Tuncaulem  scil,  si  ei 
rci  de  qna  juratiir  ,  testis  fiierit,  aut  vidit,  aul  con- 
sciusfuil;  id  est,  aliquo  modo  cngnovil,  aiil  nculis 
suis  conspcxil,  aut  ipse  qiii  jural  illi  indicavit  :  ila 
cuin«  piiluil  esse  conscius.  Sed  inter  timorem  Iiiijiis 
peccaii ,  et  liniorem  prodilionis  bominum,  non  parva 
rxislit  plerumque  lenlalio.  Possumus  enim  paralum 
ad  perjiirinm  admonendo  vel  prohibendo  a  lam  gravi 
peccaio  revocare  :  sed  si  non  aiidicrit ,  el  coram  no- 
bis  de  re  qiiam  novimus  ,  falsiim  juraverit,  utruin 
prodendus  sil,  si  proditus  etiam  iii  periculura  morlis 
iiicurrat ,  dirficillima  quocslio  est.  Sed  qiiia  nnn  ex- 
pressil  cui  boc  iudicandiim  csl ,  utrum  illi  cui  jnra- 
liir ,  an  sacerdoli ,  vel  cuipiam  qui  nnn  soluni  cum 
persequi  iion  polesl  irrogando  supplicium  ,  sed  cliam 
orare  pro  illo  potest ;  videtur  milii  quod  se  hoino  sol- 
val  cliam  a  peccali  vinculo,  si  indicet  talibus  ,  qui 
magis  possiint  prodcsse  quam  obesse  perjiiro ,  sive 
ad  corrigendum  ciim,  sive  ad  Deum  pro  illo  placan- 
duiii  :  si  cl  ipse  confessioiiis  adhibeal  mcdiciiiara. 

H.  [Ib.  V,  2-6.]  Posl  hoc  aulem  peccaii  genus ,  quod 
de  perjurio  aliciijus  nnn  indicato  commemoravil  nul- 
Iiim  pro  eo  sacrificium  jussit  ofTerri ;  sed  deinde  sub- 
jiinxil :  Aiiima  qucecuimiue  leligerit  oinnem  rem  immuii- 
dain ,  aut  tiiorticiiii ,  aul  a  fera  capli  immundi ,  aul  eo- 
rum  (juai  sunl  morlicina  aboiiiinationum  immundaruin, 
morticinum  jumenlorum  iiiimundorum  ;  aul  leligeril  ab 
immuiidilia  liomiiiis ,  ab  omni  iiniiiuiidita  ejiis ,  quam  si 
telicjeril ,  inqiiiiiabilur  :  et  latuerit  evm,  posi  lioc  nuleii: 
cognoveiit ,  el  deliquerit.  Neqiic  Iiic  sacrificium  pro 

'  Ju\u  Er.  ei  I.CV.,  yirid  hoc  est,  si  non  nuntiaverit.  M. 


islo  gcnere  peccali  quod  offerrelur  commcmoravii , 
sed  adhuc  adjecit,  et  ail  :  Anima  quaecumque  juraverit 
dislingiieiis  labiis  maiefacere,  aut  benefaccre,  secunduiii 
omiila  quwcumque  dislinxeril  Iwiiio  cum  jurejurando,  et 
lalitcril  eum ,  el  id  cognoveril ,  et  peccaverit  unum  ex 
his  ,  ct  confcssus  fuerit  peccalum,  pro  quo  peccavit  ad- 
vcrsiis  ipsuni.  Ilis  omnibus  sine  aliqua  interpositione 
sacrilicii  connexis  et  explicatis,  adjungii,  et  dicil  : 
El  o/ferct '  pro  iis  quw  deliquil  Domino,  pio  peccalo  qiio 
peccavit ,  feininam  ab  ovibus  agnam,  aiit  capram  de  cr.- 
pris  pro  peccalo,  et  cxorubit  pro  co  sacerdos  pro  peccolo, 
et  remiltctitr  illi  peccatum.  Quid  esl  crgo  qiiod  pro  la- 
cito  ciijusqnam  perjurio,  el  pro  eo  qiiod  tangitur  mor- 
liciiium  vel  aliquid  immiiiidum  ,  nuHum  sacrificiiim 
commeinoravil ;  pro  eo  vcro  pcccalo  ubi  falsum  quis- 
quam  ncsciens  juravit,  dixil  offerri  agnam  vel  ca- 
prani?  An  pro  omnibus  supra  diciis  hoc  sacrificium 
oporlet  inlelligi  ?  Voluit  enim  priiis  omnia  eniimcrare, 
et  sic  inferre  quo  sacrificio  possint  expiari.  Sed  in  eis 
oninibus  supra  dictis  gcneribus  peccatorum  ,  suiit 
qii;rdam  propler  loculioiuim  mndos  siibobscure  po- 
sila ,  siculi  esl  quod  ait ,  morliciiium  jumenturuin.  Ea 
enini  qua;  graicc  xT>iv>i  appelbinlur,  pleiique  nnslro- 
riim  jitmenla  interpretali  siint;  quod  nomen  in  bitilia 
consiicluiline  eorum  animaliiim  esl ,  quorum  l;ibo- 
rihus  adjiivamur,  maxime  in  porlandis  oneribiis,  sic- 
uli  sunt  equi  ,  asiiii,  muli,  cameli,  et  si  qiiid  Iiiijus- 
niodi  :  qu;c  vero  Grx'ci  xti;v/]  vocant,  tain  lale  intelli» 
guntur,  ul  oinnia  aut  prope  orania  pecoia  isto  nomiiie 
concludantur.  El  ideo  novo  generc  lorulionis,  veliit 
Ti/EovaT/iu  ,  additum  cst  in  gi;cco  ,  immundorum ,  ciim 
diceielur,  jumenlorum  :  quoiiiam  siint  cliam  niiinda 
pccora  ,  qiia:  zT>i»/)  appellantur.  Qu.-e  aulcm  jumciiln 
iisus  laiimis  appellat,  secundiim  Legis  disiinclionciu 
nonnisi  immunda  siinl. 

111.  [Ib.  V,  2-0.]  lleni  qiind  ait,  Anima  qucecumque 
iuraveril,  dislinguens  lubiis  maUfacere  aul  benefacere  , 

'  M.SS. .  afferet.  !-ic  etiam  infra  coostonler,  ubi  in  gmea 
lAX  cst,  uisei. 


675  QU/ESTIONUM  S.  ALGLS 

qii.iTiliir  qilid  dixeril,  disliiigiitiit.  .Assldiie  quipi  c 
hiic  veibuiii  poiiil  Sciipuira.  Liido  csl  cl  ilUid,  Rcd- 
liain  tota  mea ,  qucc  distinxfruiit  labia  mea  (Psat.  Lxv, 
13-U)  :  ilcni  dicilur  ad  Ezccliiclein,  Cum  dicam  ini- 
qiw,  Morle  morieris,  et  tu  non  distiii.visli  neque  loculus 
es  (Ezich.  III,  18)  :  ilcin  scripluui  esl,  Si  qua  indomo 
palris  sui  coiislituta  voverit  voluin ,  dislinguens  lal/iis 
suis  adversits  aminam  suain  (Ntim.  \\\,  i).  Vidclur 
cii;i)  isia  dislinclio  qiwsi  delinilio  esse,  qua  scccrni- 
liir  aliquid  a  cxleris,  qu.u  solo  dicto  noii  teneiilur. 
Sic  eri;o  acci()i;itur  lanqiiam  dicluin  sil,  ytijim«  qmv 
juraveril  ,  definiens  labiis  inalcfacere  aut  bcnefiicere  , 
jtYiiiirfHm  oiniiiii  qu(B  de/iiiieiit  liomo  cuin  jiircjunindo, 
et  laliicrit  euin,  id  esl,  iiescieiis  faciendiiin  essc  vcl 
noii  facieiidiim  ,  juravciil  facerc  :  el  id  cogiwveril,  ct 
peccaverit  uiiuin  t'.r  liis ,  sive  quia  juravit  antequam 
cognosccrct,  sive  qiiia  fecit  qiiod  jiiravil,  ct  cogiiovil 
poslca  qiiia  non  fuit  facienduni  neque  juranduin  :  el 
confessus  fiicrit  peccatitin  pro  quo  peccnvit,  id  esl,  pec- 
cauiiii  quod  peccavil  :  locutio  cst  ciiiin.  Quod  autcm 
addidil,  adversus  ipsuin,  qiiid  iiilelligilur,  i\W\  advcr- 
sus  ipsiiin  peccaium  coiifcssiis  fiierii,  id  esl ,  coii- 
lilcndo  peccatum  acciisaveril?  Et  offerel  pro  iis  qiia: 
dcliquit  Domino ,  pro  peccalo  qiio  peccavil,  feminam  nb 
ovibus  agnam.  Usilata  lociilione  ngnnin  /^ciiiiiiaiii  dicit, 
(liiasi  possil  csse  non  femiiia  :  aul  capram  de  capris  , 
siciit  agiiain  de  ovibus,  quasi  possil  esseautagna  nisi 
dc  ovilius,  aut  capra  iiisi  de  capris.  Nonnulla  auleiii 
qiix<slio  csl ,  inio  iion  parvn,  qiiid  sil  qiiod  assidiie 
dicit,  Post  lioc  autem  cogiwverit,  et  deliqnerit  :  qiiasi 
liinc  fiat  deliclum  ,  cum  fiicril  cognitum.  An  potiiis 
qiiia  iiisi  pro  cognito  satisfieri  iioii  potesl?  Scd  non 
.'lil,  I'ust  lioc  aiitcm  cognovcril  ct  poenituerit  eum  : 
(|uid  ergo  esl,  Post  Iwc  cognovcril  et  deliquerit,  nisi 
post  cogiiitionein  deliqucril ;  iit  si  scieiis  fecerit  quod 
l.icieiiduin  non  essct,  luiic  delicto  purgatio  dcbeatui? 
Scd  non  ita  pr;clocutus  est.  Ea  qiiippo  videturexscqui 
peccata  qu:c  ab  ignorantibus,  ct  per  lioc  a  noleiitibus 
commitlunlur.  Forlassis  crgo  aliquo  gcnerc  lociitionis 
dcliqucril  Jicliiin  est,  dolicluiii  esse  didicerit.  Aii  po- 
(ius  coMverso  ordine  dictuin  est  (qiiia  cl  lalia  gencra 
lociilionis  lialict  Scriptiira)  qiiod  pcr  alia  liica  similia 
roclo  ordiiic  dicebatur?  Nam  ciini  alibi  tolics  sciipliiiii 
sil,  Et  deliqiierit  et  cognituin  fuerit  ei ;  liic  tan:uni  coii- 
vcrso,  ut  ilixi,  ordine  ,  prius  dicliini  est  cognoverit , 
(leindc  ct  deliquerit.  Ordine  aulein  siio,  ila  dici  possct: 
A':niia  qiiacuinque  tetigerit  oiniiein  rem  iininundam  aiit 
inoiticiiii ,  aut  a  fera  cnpti  iminiindi ,  aut  eoruin  qiiiv 
sunl  morlicina  abominationum  iinmuiidarum ,  morlici- 
■mm  jumentoriim  immundoium,  uut  leligeiit  ab  iinmuii- 
dilia  liomiiiis,  ab  oinni  iinniundilia  cjiis  qunin  si  tetigerU 
iiiquiiielur  ,  et  si  luluerit  eum,  et  deiiquerit ,  post  lioc 
uulem  cognoverit. 

IV.  [Ib.  v,  7.]  Si  aulem  non  valet  iiianus  ejus  quod 
lalis  ett  in  ovem,  offeret  pro  peccalo  suo  quod  peccavil , 
duos  turtures  aul  duos  piillos  columbinos  Dcinino;  unum 
pro  peccato,  et  unum  iii  liolocatistoma.  Ccrle  liic  api>ril 
(|ii:csiionein,  de  qua  supcrius  cum  loqucreiur  ambi- 
gcbainus,  Idco  qui|ipc  videUir  diccre,  iiHiim  pro  pec- 


riM  IN  llEPTArEUCdlUM 


C70 


ciito,  iilliruin  in  liulucausloiiin  ,  qiioniam  iion  offeicli.i- 
lur  sacriliciuni  pro  pcccato  iiisi  ciini  lioloiauslo.  De- 
iiiqiie  cuin  priiis  seorsum  de  liolocaiisiis  loqiicrelur  , 
conimcmoravit  iiiriurem,  et  non  dixil  duns  (Lcvii.  i, 
14)  :  iiunc  vero  idco  duos  dicit,  qiiia  sncrinciuin  pro 
peccalo  siiie  lioloraiistomaic  iion  olTercliatur.  Qiiod 
crgo  siiperius  diccbat,  Et  imponet  super  Iwlocaustoma 
(Id.  IV,  3.t),  non  csl  duliiiiiii  qiiod  prius  liolocausloma, 
deiiide  illud  supcriiiiponcb;itur  :  iiiiiic  vcro  dc  avibtis 
aliler  dicil,  ul  priiis  ofTeralur  pro  pcccato  uiia  avis  , 
deiiide  altera  iii  lioliicansloina. 

y.  [Ib.  V,  lii.]  Qiiod  aiiti  in  ail,  Aniiiia ,  si  lalucril 
cuin  oblivione;  id  csl ,  si  olilivione  facliini  fiuril  iil 
laleat  eum,  vel  eam  si  ad  animam  rcfers,  quoiiiain 
eum  diccndo,  ad  honiiiicm  rclulit.  Aiiiniam  qiiippc 
liic  hominem  dicit. 

\T.  [Ib.  v,  i^>,  16.]  Elpeccnveril  nolens  a  sanclis  Do- 
mini  '.  Videtur  obsciirc  posiiiim  lioc  peccali  geniis  , 
scdin  consequcnlibusaperiuir,  iibi  dicit  posloblaluin* 
do  ariele  sacrificium,  Resliluct  illud,  cl  quintas  adjiciet. 
Ibi  cnim  intelligitur  lioc  csse  a  sanctis  oblivionc  pec- 
care,  aliquid  per  olilivionciii  usurparc  qiiod  debctiir 
sanctis,  sive  sacerdotibiis,  sivc  oblaiioiiibus ,  vcl  pri- 
iiiitiarum,  vel  qiiidqiiid  hiijiisiiiodi. 

VII.  [Ib.  17-19.]  Et  aniina  qiiwcumque  peccavcrit,  et 
fecerit  unttm  ab  omnibus  pr(Vcepli.f  Domini,  quiv  non 
oportel  fieri,  etnoncognoverit,eldeliiiiteril,ct  noitcogno- 
veril  pcccatum  suiim  ',  et  a/fcrct  arieteni  sinc  maciila  de 
ovibus  prelio  argenli  in  delictuin  ad  sacerdolem  :  et  exo- 
rabit  pro  eo  sacerdos  propler  ignoraiitium  cjus,  qunin 
ignoravit ,  el  ipsc  non  scivil,  el  remillelur  illi.  Deliqiiil 
cnim  deliclum  ante  Dominum.  Excepta  locutionum 
iniisitata  densilate,  quaj  jani  propter  assiduam  repe- 
tilioiicm  debenl  csse  notissinix  ,  tolus  iste  scnsns 
obscurus  cst;  quoniam  quxriliir  (|uoinododisceriialiir 
lioc  gcnus  delicti  ab  eis  qu;c  superius  qiiadain  gcnc- 
raliiaie  comploxus  est.  ViJeiureiiim  hoc  raiio  posco- 
re  ,  nt  cenis  generibos  peccatorum  cerla  gcncra , 
quibus  cxpientiir,  sacrilicioium  adhihcnda  siiil.  Iloc 
aiitoin  qiiod  niodo  conimenioravi ,  non  spocialiter 
cxprimil  pcccatum  ,  scd  in  ca  videliir  gencralitale 
versari,  de  qiia  anie  cuni  diccret ,  consiiluit  sacrifi- 
ciuin  saccrdoti  vitiilum,  ct  iinivers;c  syiiagog;B  sinii- 
liler  vilulum,  principi  capriim,  ct  cuicuinqiie  aniin;c, 
hoc  csl  ciiicumqiie  boinini  capram,  vcl  si  volucril 
ovein,  lanicii femiuinuiii  pccus(Lciiii.  iv).  Deiiidc  ca-pii 
cxcepia  facere  qux'dam  genera  peccaioriim,  el  noini- 
natim  exprimere  proquibiisi|uid  oflorendiimsil:  vcliit 
de  aiidilo  et  tacito  ciijusqiiain  pcijiirio,  et  do  lacto 
niorlicino  et  immunJo  ,  ct  juralione  filsa  pcr  igno- 
raiili;iin;  dc  ovihiis  agnain,  aul  capram  do  capris,  aut 
par  tiirlurum,  aiit  diios  piillos  columbinos,  aul  deci- 
inam   partcm  a'plii  simihiginis;  pio  co  aiitom  pcc- 

'  Edili :  Lt  si  peccaverit  nolcns  a  sanclis  mminiim.  At  Mss. 
consentiente  griceo  earcnt,  si,  ct  habent,  Doniuii.  Quoi-um 
deiiium  aucloritale  passim  leelioneni  grx-cam  LXX  Inlerprc- 
tiim  resliluimus  laiii  liociuontiljus  locls,  ul  nos  ea  oiniiia  pi- 
geai  annouire. 

'  l-xliti,  quod  po.s/  obliitum.  Ahesl  qiiod  a  Mss. 

'  sic  omnes  codices  hoc  loco  :  hcel  |  oslea  iii  quKSI.  20, 
D.  ,'>,  fcranl,  el  accei>eiit  pcccatiim  siiuin;  iyuv  locUu  voiicr 
est,  ul  liqucl  cx  gra;c.  L.\x. 


977  LinER  TERTIIIS 

canlc  qiii  per  oblivioncm  .itiquid  Sinctoruin  iisiirpavit, 
.irietein  ct  ojusdein  rei  rcslilnlioncin,  quinlis  niljectis. 
Muiic  viTo  noii  cxpressa  spccic  pcccaii,  gciifraliicr 
'...Idciis,  Aiiima  qucEcumque  deliqiient ,  et  feccril  unuin 
ab  omiiibus  praceplis  Domiiii,   quce  non  oportet  fieri 
(sic  iii   iila  gcneralilale  direb:U ,  Uuum  ex  prtcceplis 
Domiiii  quod  nun  fiel) ,  et  non  cognoverit ,  et  deliqueril, 
iil  cst,   per  ignoranliam  nnlens  peccaverit ;  arictem 
julicl  ofTerri,  non  caprani  aul  femiiiam  ex   ovibus  , 
sicul  supcriiis  in  lali  pcccatorum  gencralilatc  cnnsti- 
liieral.  Quid  sibi  ergo  vult  isla  pcriiiixlio  ?  Nisi  forte 
quod  liic  dicit,  Dcliquit  eniin  deliclo  delicluin  anle  Do- 
minuni ,  lioc  qiiod  ait ,  anle  Doiniiium,  in  liis  voluit 
deliclum  inlclligi,  qu;c  liunt  antc  Uominum,  id  est , 
quibiis  Domino  iii  tabcrnaculo  dcservilur  :  unde  ali- 
qiiid  paulo  aiilc  dixerat,  ciim  ait,   Peccavil  a  snnciis  ; 
ct  intcllcximiis  ,    usurpaYil  aliqiiid  sancloruin,  quia 
etiam  rcstitui  prseccperai.  Ac  per  lioc  non  sic  tantum 
peccari  polcsl  in  his  rebus,  si  aliquid  inde  per  obli- 
vionem  usurpetur;  sed  etiani  multis  aliis  modis  putcst 
quisqiic  per  igiiorant  am  deliiiqucre  in  iis  qux  servi- 
tuti  Duinini  cxbibeiitur  :  lioc  voluil  poslea  genus  de- 
lictorum  gencralilcr  commcmorarc,  ct  idco  el  illic  et 
hic  arieiem  jiissit  offcrri.  Plcn;c  sunt  autemScripturae 
cum  dicitur,  anle  Doniinum,  et  non   intelligitur  nisi 
illiid  qiiod  Dnniiiio  cxbibetur,  sicul  sacrificiiim,  vel 
primiti:e,  vel  aliqiia  iii  sacris  servitus. 

VIII.  [Ib.  V,  7.]  Quxritur  ctiam  utrum  ubiqiie  sit 
accipiciidum  quoddictum  cst,  si  non  valet  manns  ejus 
qiind  satis  est  ad  ovem  ,  olTerre  cum  dcbcre  par  tiir- 
tiiruni,  aiit  dnos  pullos  columbinos;et  si  lioc  qiioqiic 
non  valet,  ccrtam  similaginis  quantilatem.  Qiioiiiiin 
si  ubique  ita  liccre  intclligitur,  iion  potcst  quidcin 
dici,  s:iccrdolem  non  liabere  vitulum,  aut  univcrsam 
synagogam,  aut  priiicipcm  non  habere  caprum  '  vel 
ovem  :  et  si  ila  est,  quid  opus  erat  poslca  dicere,  ta- 
citum  cujusquain  pcrjiirium,  aiit  tactum  immundum  , 
ft  ^crjiirium  per  ignorantiam  Tactum  purg:iri  sacri- 
ficio  agnae  et  caprae,  cum  eadem  sacrificia  pracccpia 
siiit  ctiam  iii  illa  gencraliiate  peccaii,  ad  qiiam  geiie- 
ralitaiem  etiam  ista  pniueiunt  periinere?  Si  autcm 
liinc  ista  discerniintur,  quod  licebal  pro  cis  '  tnrturcs 
ct  coluinbos,  vel  etiain,  si  bociioii  esset,  simibigiucm 
offerri,  ibi  autem  ubi  non  dictuni  esl  non  licebat  ; 
iion  videliir  subventum  e^sc  pauperibus;  quoniam 
iniilta  posscnt  esse  delieta  non  spccialiter  expressa  , 
qii:c  ad  illam  geiieralitatcni  rcrerrcnlur,  nbi  grava- 
reiiiiir  inopes,  si  tanlummodo  capiam  fcniiiiam,  et 
agnam  cx  ovibus,  et  illas  aviculas  ',  et  similaginem 
licclial  offerri.  Nisi  forte  qnis  dicat,  Iioc  disceriii  ista 
cxcepia  et  iiomin:Uim  exprcssa  pcccaia  ab  illis  qiia; 
gcncrilitcr  commemorata  sniit,  qnia  liic  agiinm  dixil, 
ibi  ovcm  ,  ul  sctas  pccornm  aliquam  diircrcntiam  fa- 
ciat  :  dum  tamen  mtelligaiur  pauperibus  pcraque 
siibventiim,  ut  si  non  baberent  iilla  animalia  qii:idi  ii- 
pcilia,  aut  mcmoratas  aves  aiit  similagiiiem  oircircnt 


678 


'  F.r  cl  U)\.,  capram.  Alii  cixlices,  capnm. 
'  tdili,  nro  eo.  Mss.  vero,  pro  eis. 
•  Forle  leg.,  et  non  illas  micutiii. 


pro  pcccatis  ignoranliuc suae.  Si autem  movel  qiiare cun: 
generalitcr  omnia  ignoranli:e  peccaia  cnncliiseril,  ei 
sacrificia  iion  pro  distaiitia  peccatonim  qnain  nnn  fe- 
cerat,    sed   pro  distantia    pcrsonariim   di>iiiixcrit  ; 
posiea  voluerit  ctiam   pcccaia    distingiiere  ,  et  pro 
eoriim  divcrsitate  sacrilicia  diversa  pr;ccipere,  qiiasi 
non   ad  illam  gcncralitatcni  omnia  pertincrcnt  :  si« 
faclam   postcrius  exceptionem   oiiortct   intelligi  ,  iit 
qu.-ecumqiie  remanscrint ,  liis  exceptis  qu;c  noiniiia- 
tiin  et  spcciatim  commemoravit,  dicta  in  illa  genera- 
liiate  intelligamus.  Qucm  modum  lociitionis  noii  cst 
alibi  rcpcrire  :  scd  in  Scripturis  sanctis  tale  est  illud 
ubi  .Apostolus  ail,  Omne  pcccalum  quodcuinque  fecerit 
liomo,  exlra  corpus  est.  Ilic  enim  iiiliil  videtiir  prajter- 
misisse  peccati,  qnaiidoqiiidem  ait,  Omne  peccaium 
quodcumque  feceiit  lioino  :  postca  tamen  cxcepit  for- 
iiicationein,  cum  intulit,  Qui  aulcm  foniicalur,  in  cor- 
pus  proprium  peccal{lCor.  vi,  18).  Qiiod  secuiiduni 
consuetudinem  nostrx  loculionis  ita  diccrclur  :  Omnc 
pcccatum  quodcumque  fcccril  lioiiio  cxccpla  furni- 
catione,  extra  corpus  est ;  qui  auiem  foinicatur,  in 
corpus  proprium  peccat.  Ita  et  hic,  cum  prius  genc- 
raliter  omiiia  ignoranti;c  peccata   dicerct  illis ,  qn.-c 
coinmemoravit,  sacrificiis  expianda;   postea  tanieii 
C-xccpit  illa  qiiibus  cxprcssecl  distincle  positis  certam 
sacriliciorum  purgationem  adhibcrct,  ut  liis  pxceptis 
quxcumqiie  rcliqiia  essent ,  ad  illani  gencralitaiem 
pcitincrciil. 

IX.  [Ib.  VI,  6,  10.]  O/feret  arietem  ab  ovibus  sine 
macula,  prclio,  in  qiiod  dctiquil.  Non  ita  distingiiciidiini 
esl,  quasi  pretio  iii  quod  dcliquerit,  id  csl  in  qMC.I 
pietinm  deliqiiit ;  sed  si  offerct  arietem  ,  prctio  ofle- 
rai,  id  est  cmptum.  Eliam  lioc  eiiim  videtur  ad  sacra- 
mcntuin  alicujus  significitioiiis  pertinere  voluisse  , 
quoniam  prctium  ipsum  non  definivit.  Nam  si  defi- 
niissel ,  pnsscl  videri  hoc  pricccpisse ,  ne  vile  pecus 
offerretur,  iit  eiiamsi  non  emcrct  qni  offerret,  talc 
tanicii  offcrret  quod  tanti  valeret.  Addito  autem,  noii 
soliim  prelio,  ut  emptus  aries  offcrrclur,  vcrum  ctiam 
sicloium  sancloruin,  ita  cniin  dicil,  Prelio  argenti  siclo ■ 
rum  siclo  sancto  '  {Levil.  v,  15),  aliquot  siclis  ut  ema- 
lur  aries,  non  uno  siclo  vnluit.  Quid  sibi  autem  velil, 
sielum  sanetuni,  jam  ubi  visum  cst  disseruimus.  Quod 
vero  cum  dixisscl,  Et  delccti  sui  offeret  Domino  arielem 
ob  ovibus  sine  macula  prclio ;  deindc  addidil,  i;i  quoU 
dcliquil :  iiitclligeiidiim  est  iii  id  offcrrct  in  quod  de- 
liqiiit ;  id  est,  in  cam  reni,  propter  eam  rem.  Et  au- 
feicl  liolocarpoma  quod  consumpserit  ignis,  illam  liolo  ■ 
causlosim  ab  altari.  Quid  aufcrcl,  si  consumptum  esl  ? 
Jnssit  cnim  saccrdoteni  auferre  post  totius  noctis 
igncni  liolocarpnma  ,  id  cst ,  bolocaustum  qiiod  ignis 
consiinipscrit.  Vel  qiiid  sibi  vult  etiam  illud  quod 
addidit,  i7/aHi  liolocauslosim  ;  cum  lioc  iiitelligatur  lio- 
locarpoma  quod  liolocaustosis  ?  Nisi  forie  illiid  est 
verum  quod  iii  qiiodani  gncco  invenimus  ;  non  ciiim 
ait,  auferct  lioloearposim,  sed  auferet  catacnrposim, 
«  lii  exciisis,  arqenli  siiloium  sanclorum.  Iii  Mss.,  arqeiilt 
siclorum,  siclo  sanclo.  l>orro  apud  LXX  legitur,  urgunun 
suclOn ,  tdsuclotdn  lingion  :  io  codicibus  lamen  aliuuot,  ^u- 
bilio  teste,  16  suclo  to  liaqio. 


079                                     QU^STIONLM  S    AliGtSTlM  IN  IIKPTATEUCIILM  080 

Ikk  c^t ,  reliiiiruis  Im  locausli  iinod  ignis  consuinpsit.  Imlocouslo  inoipcTcl  :  qund  niiruin  cst  si  tacci-cl,  noc 

lUs  anlcin  rcliiinias,  vcliili  cst  ciuis  el  carbo,  appcl-  ndinoncrcl  lalia  vespere  olTerri  oporlere. 

lavil  illani  liolocausio-iin ,  cjus  rci  nominc  qna!  con-  XIV.  [Ih.  vi,20.J  /.'(  loculiis  esl  Dominus  ad  Moijsct, 

SiniiplJ  csl,  rcli(|iiias  ipsius  consnniptionis  appellans.  dice.ns,  Islud  donum  Aaron  el  filiorum  efiis,  quod  offe' 

\.  ril).  VI,  9.1  Quod  autein  supra  dixit,  hla  lex  lio-  runt  Domino  in  die  quacumquc  unxeris  eum.  Alia  sunt 

locaiisti,  ct  deinile  exponens  qiuc  sit  eadciii  le\,  dicil,  sacrificia,  qua;  comnicmoravit  in  F-xndo,  quibns  pcr 

Isla  liolccauslosis ,  siipcr  incensioiiem  cjus  super  altiire  septcni  dies  s:incli(icanlur  saccrdolcs,  iit  s;icerdolio 

lulam  vuclein  us/iic  in  mane,  et  igiiis  allaris  nrdchit  sno  fiingi  inciii.inl  (/Cvod.  xxix,  1)  ;  cl  aliiid  esl  qnod 

supcr  i//K<i,  HOH  cjr.^iii";/'"''!"' ;  planins  essel  sccunduin  niodo  coniincmnral,  qnid  oflcrat  siiinmiis  saccrdos, 

nostri'  consucludinis  loculioncm,  si  non  liabcrcl,  cl :  qiiando  conslitnilur,  id  esl  quandn  unsiliir.  Iloc  cniiii 


nain  ista  conjuuclionc  delracla  ila  «ensiis  conlcxilur, 
Isla  holocaiislosis ,  sujier  inceiisionein  ejits  super  allare 
lolam  noclem  usiiue  iii  maiie  ignis  nllaris  ardcbit  super 
illud,  id  est,  siiper  altare.  Deinde  ad  cumulum  cx- 
primenda;  senlenti;e  iiilnlil ,  iioii  exslinguetur :  iiam 
hoc  erat  jam  dicluin,  lola  nocle. 

XI.  [II).  VI,  11.]  Et  iiiduel  slolam  alinm,  el  abjiriel 
holocarpoma  eitra  caslra  in  locuin  munduin  :  hoc  ap- 


sequllur  et  dicil ,  In  die  quacumque  unxeris  eum.  Noii 
dixil,  unxeris  cos ;  cum  cliain  sccundos  saccrdnlcs 
niigi  pr;rcipi:il.  Dcinde  dicil  ipsmn  sncriliciiim,  deci- 
tiiain  parlein  ceplii  similngcnis ,  in  sncri/iciiim  senipiler- 
niim.  QiKcrilnr  qiiomodo  scmpilcrimm,  si  illiid  co 
die  offcrlur,  quo  un^ilur  summus  sacerdos,  ab  illo 
qiii  iinclus  C6t,  iiisi  ul  scniper  liuc  olTcratur  in  die 
qiio  ungiliir  summiis  saccrdos,  linc  esl  per  succes- 


pcllal  lioiocarpoina  qiiod  jam  coiicrcmatum  cst ;  hnc      siones  sacerdntum  ?  qiianivis  el  illo  modo  srnipilcr- 


aiilcm  in  illo  graxo  xaTaxaf-«jc;  lcgilnr.  Qiiidani  vcro 
latini  addidcrunt,  quod  concremaluin  est  ',  et  ila  iii- 
lcrprciali  sunl,  Et  ahjiciet  holucarpoma,  quod  concre- 
mdlum  esl,  exlra  caslra  in  locum  mundum. 

XU.  [Ib.  VI,  12.]  El  igiiis  siiper  altare  '  sempcr  aide- 
bil  ab  eo,  et  non  exslinguelur ;  id  esl,  ab  illo  igne  in 
quo  arsil  bolocaustum  nsipie  in  niaue.  Non  vult  enim 
igncm  prorsus  exstingui,  scd  cum  usqne  iii  mane  ar- 
serit  boloc;iusluin,  ablalis  indo  rcliquiis  consumplio- 
nis  ncc  sic  exsliiigui  igiicm,  sed  inde  iterum  renovari, 
quo  ardeant  alia  qua;  imponuntur. 

XIII.  (Ib.  VI,  12  ct  13.]Qiiod  aulem  sequilur  ct  dicit, 
Et  exurel  super  illud  sacerdos  ligna  mane  mane ' ,  ct 
slipubil  super  illud  holocaustum,  ct  siipeiponet  super 
illud  adipein  snlulaiis ;  ct  ignis  seniper  urdcbil  siiper 
allare ,  non  exslingueliir  :  vidcndum  est  ulrum  iiiaiie 
iiinne  qnoiidie  voluerit  inlclligi,  ut  nuUus  dics  prae- 
lerniillcrclur ,  (luo  non  invcnirelur  bolocaustum,  et 
adcps  s:diitaris  ;  aii  mnne  niane,  ut  qiiocumque  die 
inipnncrciur  ,  noniiiai  m;iiie  iiiiponerclur.  Si  enim 
qiiolidie  iiitcUexerimus ,  qiiid  ,  si  nullus  allcrret  ?  Si 
autcm  lan(|uam  de  piiblico  vel  dc  siio  saceidotes 
qnolidiana  bolocaiisla  procurabanl ;  supcr  ipsa  im- 
|ioncbanlurea  qux  jnssit  a  populo  oblata  pro  pcccatis 
supcr  linlocausla  iinponi  ;  et  nnn  eral  ncccsse  oflc- 
rciili  sacrificia  pro  peccalo,  eliam  holocausluin  oflcrrs 
snper  qiiod  illud  imponeretur,  nisi  quando  par  lurtii- 
ruin  oflcrcbalur,  aut  duo  pulli  cnlumbini  :  nani  ibi 
omiiino  definitum  esl,  unnni  pro  peccalo,  alteruin  ih 
holocauslum  ofl^erri  opnrlerc  ;  et  piius  pro  pcccalo, 
dcinde  in  holocauslum  (  Levil.  v,  7  ).  Uciiidc  quxri 
l>otcsi  utrum  liolocaustum  quud  mane  maiic  jussil 
iinponi,  ipsum  eliam  per  totam  noclem  arderel  usi|uc 
ad  alicrum  manc;  an  illud  qiiod  ail,  tnta  nocle  ardcre 
deberc,  bolocaustum  fueril  vespcrtinum,  et  deiiide 
coepcril  dc  lege  hulocausii  dicere,  ul  a  vcspertinu 

'  Sic  V!ss.  Al  edili ,  consecratiim. 

•Eclili,  F.l  ujiiis  uUiiiis.  Mss.  juxla  LXX,  siiper  uitare. 

'  Eilili,  maiie,  liic  et  iiifia  noniiisi  semel  :  al  Mss.  el  LXX 
Iti^rato  babenl ;  pro  quo  \  uljjaia  versio ,  mane  pcr  singulos 
dies. 


num  possil  intelligi,  non  linc,  sed  qiiod  signilicat. 

XV.  [Ib.  VI,  20,  21.]  Dimidium  cjiis,  inquit,  mane, 
et  dimidium  ejus  posl  meridiem  ;  qund  grxcus  liabet 
iiOuoj.  In  sartagine ,  inqiiit,  in  oleo  jiet,  conspcrsam 
offerel  eam,  (resa,  id  est  caiii  similagincm.  Dcinde 
dicil  fresa,  si  lamcn  liuc  rcclc  intcrprelatnni  esl  ex 
illo  qiiod  grajcus  habct  ipunK  ',  ct  pluraliier  hoo  pn- 
suil  gcnere  neutro.  Nou  cnini  ait  fresam ,  lanqu.im 
caindem  similagincm,  quam  dixcrat  couspcrsam.  Il;rc 
niucm  frcsa  sacrificium  de  fraginentis  esse  dicitur. 
lliniin  ergo  fresa  dicat  ipsa  fragmcnia,  id  est  com- 
inimiia  ;  an  ipsa  minulissiina  similaginis  frcsa  dixeril, 
non  csl  cvideiis. 

XVI.  [Il>.  VI,  21,  22.]  Sequiinr  aulcm  et  dicil :  Sa- 
ciificiuni  in  odorein  suavilaiis  Doinino.  Sacerdot  uncliis 
qiii  pro  eo  ex  filiis  ejus,  faciel  illud.  Proplcr  lioc  for- 
tassis  dixerat  sempiicrnum,  ut  hoc  faciat  omnis  sum- 
mus  sacerdns,  qiiando  succedil  mortuo,  co  die  quo 
uiicius  fnerit ;  adjunxit  cnim  et  ait,  Lex  (c:erna  :  cnm 
possit  etiani  ancrmiin  secundijin  id  intelligi  (|uod 
si^nificat. 

XVII.  [Ib.  VI,  23.]  Sequitur  aulein,  Omne  consiim- 
mabilur;  quod  habet  gracus  inmjtiOr^uira.i,  et  aliipii 
interprctcs  dixerunt,  Omiie  imponclur  :  nbi  vull  inlcl- 
ligi  csse  liolocaustum,  quia  niliil  exindc  rcmanet. 
Dcniqiie  adjuiigil,  El  oinne  sacrificium  saccrdolis,  lio- 
locauslum  eril,  el  non  edelur.  IIoc  crgo  dixerat,  Omne 
consummabiliir. 

XVilI.  [III.  VI,  2l'«,  50.]  Desacrificio  pro  pcccalo 
cum  dicercl,  Sncerdos,  inipiil,  qiii  iniponel  illud,  niaii- 
ducnbit  illud.  Non  lioc  i|iiod  iinpuhct  manducabil, 
n:im  illud  igni  consiimetur;  sedqiiod  iiide  rcmanscrit  ■ 
non  cniin  liolocaiistum  csl,  nl  lotnm  ardeal  in  allari. 
Dicil  aulcm  postca  :  Oinnia  qucc  pro  peccalo  sunt ,  ex 
qiiibus  illalum  fueiit  a  sanguinc  eoruiii  in  tabernaculitm 
teslimonii  exorari  in  saiiclo,  non  cdcliir,  sed  igni  con- 
crcinabilur.  Quomodo  cigo  ad  saccrdoles  perlinent 

« In  cdilis  el  apud  !.XX,  eliftci,  conwluta.  Scd  mcliusKs. 
Cor!>cicnsis,  ericl»,  id  csl  fresn,  nli  iiiteriTct.nlur  ^ugiisti- 
iius.  F.xslal  e.uleni  V(i\  l.cvil.  c;ip  2,  v.  1  f,  c'ii,'rniMViJ, 
laliiii'  wgeles  scu  fnrrn  co'iniiiiiiiiii. 


081 


JBER 


manducBnda,  qua;  rcmaneiit  dc  sacriliciit'  pio  pecca- 
lis?  Propler  quod  intelligcndum  esl  lixc  exccpia 
esse,  ue  qiioruin  sanguiiic  tangilur  illud  altare  in- 
censi  in  labcrnaciilo  testimonii.  Iloc  cnim  jussit  licii 
sniieriiis  dc  vitulo  ,  quom  pio  poccato  sno  sacerdos 
offcirel,  el  de  vilulo  (piem  pro  peccalo  nnivcrsx- 
syiiagoga:,  ut  carncs  qu.c  remanserint,  furis  cxlra 
caslr.i  coinbuianliir(Lt'Ui(.  iv,  i-2i72! )  :  lioc  el  modo 
broviler  ciiiiimemoiavit. 

XIX.  [II).  vii,  1.]  El  ista  esl  lcx  arielis  qni  pro  tle- 
liclo  csl,  saticla  sancloriim  snnl  :  id  esl  ad  sacerdolos 
perlinenl  inandncanda. 

XX.  [Ib.  VII,  7.]  Qiiid  est  quodde  ariele  prodelicto 
cuin  dixissel ,  lcgeuique  sacrificii  esposuissct ,  ait, 
QHomodo  quod  pro  peccalo,  ila  el  id  qnod  pro  dcliclo  : 
lex  iina  esl  corum?  Qiioriliir  inler  peccatuin  ct  deli- 
c:ura  qiiu!  sit  diirerenlia  ;  (inoniam  si  nulla  esscl, 
nnllo  nodo  diccietur,  Qnomodo  quod  pro  peccalo,  ila 
el  quod  pro  deliclo.  Quamvis  eiiim  lex  cjiisqiie  sacri- 
(icinm  nihil  distot,  qiiia  lcx  una  esl  eorum  ;  lamen 
ipsa  diio,  qiioriiin  unum  esl  sacrilicium,  id  est  pecca- 
Inm  el  dclicliiin,  si  inler  ae  niliil  dilTerrcnt,  el  si 
uniiis  rei  duo  nomina  esscnt,  non  cnrarel  Scriplura 
lain  diligenter  coinmoiidare  uiMiin  Cjsc  uiriusque  sa- 
aiilcium. 

Foriassis  ergo  pcccatiim  est  perpctratio  mali,  doli- 
ctuin  autein  desorlio  boni :  ut  quoinadiiiodiim  in  lau- 
dabili  vita,  aliud  est  declinare  a  iiialo,  aliud  facore 
boiuini,  qiiod  admo;ieiniir  dicente  Scriplura,  DecUna 
a  mulo,  cl  fac  bonnni  (Psal.  xxwi,  '27) ;  ila  in  damna- 
bili,  aliud  sil  (locliiiarc  a  boiio,  aliiid  faccre  nialum ;  et 
illud  delictum,  Iioc  peccalum  sit.  Nam  ct  i];siim  voca- 
l^ulum  si  discutialur,  qnid  aliud  sonal  dclictuni,  nisi 
dereliclum?  et  quid  doielinquil  qiii  delinquil,  nisi  bo- 
iium?  Gnrci  eliaiti  duo  iioiiii:ia  usilata  liiiic  pcsli  ini- 
posueruiil.  Nam   doliclum  apnd  eos  et  nafic^iTw.uK  di- 

CitUr  Cl  -iri/A/iiUl^.  IilO  ipsO  qilippC  loCO  Lovitici  n/r„u- 

pl,£i-/.  est.  Apostoliis  auloni  ubi  dicit,  Si  prxoccupalus 
(iieril  Iwmo  in  uliqno  dcticlo  (GaLit.  vi,  I ),  TTKjaTrwaaTc 
griecus  liabel :  quorum  iiomimim  si  origo  disculi.itiir 
ii!  TtKca-TwyKTc,  tanquain  decidcre  intolligitiir  qiii  dc- 
linqiiil.  Unde  cadaver  quod  Latini  a  cadendo  dixcriint, 
grx'ce  ;trw/xa  dicitur,  i.iti  Tou  tiiVteiv,  id  est  ab  eo  qund 
esl  cadore.  Qiii  ergo  pcccando  malum  facit,  prius  do- 
liiiqiiendo  a  bono  cadit.  Et  7i).y:y,«.!/£t«  simile  noiucn 
est  negligcnli;e  :  nain  gricce  ncgligenlia  a.yiliM  dioi- 
liir,  qiiia  ciir.c  non  est  quod  nogligilur.  Sic  enini  gr.^c- 
ciis  dicit,  Nimciiro,  oO  iiuti  /j.oi.  1'ariiciila  crgo  qii.c 
addiinr  -j.r.j,  iit  dicaiiir  :t;.;,a//£>£t«,  piaMcr  signilical, 
ul  a.(ji£/£ta  quod  vncaliir  nogligentia,  videalur  soiiare 
sinecura;  ^'ir,ii.ij.i',six  prxlcr  ciiram,  qiiod  pene  laii- 
tiiindem  est.  Ilinc  el  quidam  iinslri  :ilriiiii.i\ei.a.;  noii 
dclietum,  scd  ncgligcntiam  iiiler|iretari  nialueruiil.  In 
latina  aulem  liiigiia  quid  aliud  iicgligilur,  ni>i  (|iiod 
nnn  lcgilur,  id  cst  nnii  cligilur?  Uiido  cliain  logom  a 
logeiido,  id  esi  ab  eligondo  latini  auctnres  appellatam 
esse  dixerunt.  Ilis  quodammodo  vcsligiis  colligilur 
qnod  illc  dclinquil,  qiii  boiium  derelinquit,  el  rolin- 
quendo  a  bono  cadii,  qi.ia  negligit,  id  est,  non  lcgit, 
Sanct.  AncvsT.  III. 


TERTIUS.  CS2 

IVccatum  vcro  unde  sil  dictum,  quod  grace  i//xiTia 
diciiur,  in  ncuira  lingua  milii  inlerim  occurrii. 

Polest  ctiam  videri  illud  csse  dclicUim  qiind  inipru- 

denlcr,   id  est  ignorantcr;  illuJ   peccalum,  (|ui)d  ab 

scieiite  comniiliilur.  Iluic  differcntiic  videnliir  istatc- 

stimniiia  coiisoiiare  divina  :  Dcliclaqnis  intclHijil^Psal, 

xviii,    13)?   El  illiid,  QHoniam /tt  scisri  i»ipr»rf(;)i(imii 

jneam  ;  conlinuo  quippe  secntiis  adjunvil,   El  delicta 

mca  a  le  non  suiil  nbscondita(Psal.  lxviii,  C)  ;  vclut  alio 

modo  repctons  caindom  scnlonliam.  Ncc  ab  eadem  ra- 

tione  discoidal  quod  paulo  anle  commemoravi  Apo- 

sioM  dicluin,  Si  prwoccupatus  fueril  liomo  in  aliquo  de- 

liclo  :  liinc  eiiim  qiiod  pr.TOcciipatum  dicit,  imprudon- 

ter  lapsum-essc  significal.  Peccatum  voro  ad  sciontem 

|icrtiiicre  apnstoliis  Jacnbns  lanquam   dofiiiiens  ait  : 

Scicmi  igitnr  boiium  faceie,  et  iion  facicnli,  pcccatum  est 

illi  (Jacobi  IV,  17).  Sod  sive  illa,  sive  isla,  sive  aliqiia 

alia  diirercnlia  sil  pcccnti  ct  dclicli,  nisi  allqiia  essct, 

niin  Scriplura  ita  loqiicrctiir  nt  diccret,  Qnoinodo  quod 

pro  peccalo,  iia  el  qiwd  pro  dcliclo  :  lcx  nna  cst  cornm. 

Iiuliirerenter  autcin  plcriimqiie  dicunlur,  nt  el  pcc- 

catum  nnmiiie  dolioti,  ei  delictinn  nnmine  peccati  ap- 

pelletur.  Ncque  enini  cuin  dicitur  in  B.iptismo  fieri  re- 

missio  poccatorum,  noii  fil  eliain  dclicloriim  :  ncc  la- 

nien  utrumque  diciiur,  quia  in  illo  nomiiie  uirumqne 

iiitolligiiiir.  Sic  et   Dnmiiius  ait,  pro  muliis  eirundi 

sanguincm  sunni  in  remissionem  pcccatoriim  (Matlli. 

XXVI,  28) :  numquid  quoniam  noii  ait,  et  delictoruin, 

idco  qiiisqiiam  dicere  aiidobii  in  sanguine  ipsius  dcli- 

ctorum  min  ficri  remisiionom?  Ilcin  (inodscriptinnest 

apud  Apo.stoliim,  Nam  jndicinm  quidrm  cx  uno  in  con- 

dcmnalioiicm,  ijralia  vero  ex  mnltis  dclidis  in  jiistifica- 

tionein  (Rom.  v,  10) ;  quid  aliiid  quam  nomiiie  delicto- 

rum  etiam  pcccala  compreliensa  simt? 

In  liac  qiioque  ipsa  Scripliira  Leviiici,  qua  cogimur 
aUqiiam  inlcr  doliclum  peccalumque  disiantiam  vel 
invoniie  vel  crcdero,  ila  logilur,  cum  de  bis  ipsisquoe 
pro  peccalis  oirorenda  jiibcbanlur  sacrificiis  Deus  lo- 
qiierctiir  :  Si  aulem  omnis,  inquil,  stjnagoga  filioruin 
Israel  ignoravcrit,  et  Inlueiilveibumab  cculissijnagogiv, 
ct  feccrit  uiiuin  ab  oinnibus  maiidalis  Doiiiini  qiiod  non 
ficl,  et  deliqucrint,  cl  cognilum  illis  fueiit  pcccalnm  qitod 
pcccaveiuiU  in  eo.  Ecce  ubi  dixil,  Et  dcliqucrint,  ibi 
continuo  peccatum  quod  peccaverunt  addidit,  boc  ipsum 
utiqiiequod  deliipierunt.  Et  paiilo  post:  Siautcmprin- 
ccps,  inqiiil,  pcccavcrit  et  feceril  uiium  ab  omnibus  prce- 
ccplis  Doniini  Dcisiii,  qiiod  iion  fiet  iioUms^,  etdelique' 
ril.  llcm  iii  eonsequentibus :  Si  autcin  aiiima,  inqiiil, 
ttna  peccavcril  nolens,  de  populo  terrce,  in  eo  quod  facit 
ab  omnibus  prcuceplis  Domini  qnod  non  fict,  et  dcliqnerit, 
et  coqnilum  fitcril  ci  peccalttin  qnod  pcccavit  in  ipso  (Lt~ 
vit.  IV,  15,  U,  2'2,  27  (;(2S).  llem  alibi :  Anima  qna;- 
cumqite  juraverit  dislinguens  labiis  malcfacere  aut  bene- 
faccrc,  secundum  oinnia  qitwcumque  distinxeril  liomo 
ctim  jurcjurando,  et  latuerit  euin,  et  liic  coijnovcrit,  et 
peccaverit  uiium  ex  liis;  ct  confcssus  fuerit  pcccalum  pro 
quo  pcccavit  adversiis  ipsum,  et  offerct  pro  eis  quw  dcli- 
quit  Domiiw,  pro  co  peccato  quod  ^cccavit.  Et  paulo 

'  lla  ia  Mss.  ct  apud  LXX  At  m  editis,  non  fccit  volciw. 
{yinrj:-deiix.J 


6S5  OL/T.STIONIJM  S.  AIJGUS 

piisi :  /•-■(  loiUlHS  c,s(  Domhiiis  lui  Moijsi'!!  dicciis,  Aiiiiiin. 
fi  laliicrit  cum  oiUrioiic.  i(  ;»iTi(ili(Ti(  iwteiis  a  siiiiclis 
Domini,  y//Vir(  ilclicli  siii  Domiiio  aiiclcm  siiic  nnciila 
<lc  oribiis,  pictio  urgciiti  siclonim  siclu  saiicto,  pro  ijiio 
dcliqu.l ;  ct  pro  quo  pcccavit  a  sanclis,  reslituet,  et  quin- 
tns  ndjicict  sujicr  illiid,  ct  diibil  illiid  siiccrdoli :  et  saccr- 
rios  c.xoiabit  pro  eo  in  iiricle  dclicli,  et  rcmillclur  illi. 
Sc(|iiilm-  nillmc  i-l  diiil :  Aiiur.a  qiiarumqiie  iiecciivcril, 
ei  feccrit  uiium  ab  omii.bus  pra-cci>lis  Doniiii,  qiia;  iion 
oportet  ficri,  et  non  cognovctil ',  ct  dcliijuerit^  el  acccpcril 
•,>cccalum  suuin;  ct  offcret  unHem  dc  ovibiis  pietio  nr- 
ijri.ii  in  dclictiim  iid  saccrdotem  :  exorabi:que  pro  eo  sa- 
fciuos,  pro  iijnoraiitia  cjiis  qiiiiin  ignoraril,  et  ipsc  iion 
scivit,  et  rcmiilctiir  illi.  Detiqnit  ciiiin  dciiclo  deticlum 
niite  Domiimm  {Lciil.  v,  4-6, 14-19).  Eladliiiciudicil: 
/•-(  tociiliis  est  Dominus  iid  Moijscn  diccns,  Anima  qiiK- 
ciimqiic  pcccavcrit  ct  dcspicicns  dcspe.rcrit  prn;cci:la  Do- 
mini,  el  mciililiis  [iieril  qua;  siiiit  iid  pro.vlnuim  dc  coin- 
mcndalionc  aiil  dc  sociclalc,  aut  dc  rapina,  aul  injiirium 
fecerit  aliqiiam  proihno,  aut  invenerit  perditioncm,  ct  meii- 
lilus  fitcrildcen,  ct  jiiravcrit  injiistc  dc  nno  ab  omnihus 
qua'ciimqiic  fcccril  liomo,  ila  ut  pecccl  in  liis  :  ct  eril  cum 
pcccrivcril,  cl  dctiqiicril,  et  leddct  rapiiiain  qniim  rripnll, 
aut  iiijiiriain  quain  iiocuil,  aiit  coinmcndalumqiiod  depo- 
situmcsl  apiid  eitni,  aiit  perdilionem,  quam  invenit,  ub 
omni  rcqiiiimjiirnvil  pro  ca  injusle ;  cl  reslituct  ipsiim,  ct 
quinla^i  ejits  ndjicict  nd  illiid,  citjus  cst  ipsi  rcddct;  ct 
ijun  dic  convicliis  fiieril  dcticti  sui^,  offerct  Doininonric- 
tem  ab  ovibus  siiie  macitln,  prctio  in  qitod  dctiquit :  cl 
exorabit  pro  eo  sacerdos  ante  Dominum,  et  remiltetitr  illi 
dc  tino  nb  omnibus  qitce  fccit,  et  deliquitin  co  [Id.  vi,  1-7). 
IViie  ergo  in  omiiihiis  laclis  qii;c  dicil  esfe  poce.Tl.i, 
cadcm  cliaiii  deliila  diril.  Qiiainopler  ct  iiuliflereiiliT 
oa  dici  ninnifeslnm  csl  iniiliis  Scriptiiraniin  locis;  ct 
liabere  ariqnij  dilferciili;c  Scriplura  lesiatnr,  qnoc  di- 
cit,  Sicul  qitod  pro  pcccato,  ita  ct  qitod  pro  dcliclo. 

XXI.  [II).  VII,  23-2.J.]  Omncm  ndipcm  boitmct  oviiiin 
et  cnprarum  non  cdei!S,  ct  adcps  morlicinorum  ct  a  fera 
caploritm  fiet  in  omne  opiis,  et  cibo  non  edetur.  Oinnis 
qiii  ederil  adipem  apecoribus  quw  offeretis  ab  eis  hostiiim 
Domino,  peribit  niiiina  itta  de  popiito  siio.  Dixerat  sii- 
pcrius,  de  ad'pe,  Oinnis  adeps  Doiniiio  [Id.  iii,  IC); 
ct  qiixsicranms  utrum  oinnis  omiiiiio  pecoris  muiRli 
.iuiitaxat(naiii  deiinniundis  niilla  qu;cslio  est) ;  etquid 
de  adipc  lierel,  queni  vetiiit  in  cscam  vcnire :  nunc 
auteni  dixit  qiiid  ficrcl  de  adipe  inoi  ticini  ct  a  fcra  ca- 
fiti,  ut  sii  in  oiniie  opus ;  oinnc  opiis,  utique  illud  (ipus 
cui  talc  aliquid  necessariuin  csi.  lliide  reinansit  qu;c- 
stio,  quid  fiat  de  adijie  ca^lcroruin  aninialium,  qu:c 
iniinda '  siinl  ad  vcscendum.  Sed  cuni  dicit  omnem 
aniMiam  pcrire  de  popiilo  siio,  qui  ederit  adipcm  coruin 
(iccori  ni,  ex  qiiibus  Dominoofrcrtur,  vidctrirdefiniisse 
illiiiii  laiilimi  adipcin  dc  pccoribusinundis  proliibiliim 
niaridiicari,  cx  qiiibus  lit  sacrilicium  :  quamvis  Jud;cos 
aiKlicriinus  nulluin  oniiiiuo  ndipein  in  escain  siimerc. 

•  Decrai  non  in  cxcusis ;  at  iii  Mss.  et  apud  LXX  repc- 
ritur. 

'  B.  liahcnl,(;Mn  die  convictiis  fiterit:  et  dcliclisui.lcctio- 
ni  Ft.  cl  l.(iv.  ;iilli:cremiis.    M. 

*  Edili,  iininimda:.  mss.  mcUoris  notx,  miinda. 


n.N'1  I.N  IlKtT.MF.UCIlUM  CfJ 

Sed  «r.ild  Fcriplura  volucril,  n;iii  quid  illi  ojiiiiati  fiic- 
riiit,  requircndimi.  Deiiiqiie  iioii  inveniiint  quid  n-clu 
(Ic  adipc  faciaiit,  uiide  se  .ilisiiiieiit,  ct  qiioiiKidn  cuin 
projici;iiit,  ciini  diclum  sil,  Omnis  atleps  Dominc ;  sl 
iioii  adipem  sacrilicioruiu  taiitum,  sed  etiam  cornm 
niiimaliuin  dc  qiiibus  no:i  sacrificatur,  qiiamvis  im- 
miiiidorum,  liic  voliint  iniclligi. 

XXII.  [II).  VII,  29-54.]  Oiiid  sibi  viilt  qiioil  dc  sacri- 
ficiis  saliilaris  ilcrimi  adiiniiict,  ct  dicit,  eum  ipii  ofirrl 
donuin  sacrificii  saliit:irissiii,  pccliisculmn  ct  brachiuin 
sacerdotibus  daic  dcbere,  it;i  tamen,  ul  adeps  peciii- 
sculi  offeratur  Domino  ciini  piiina  jecinoris ' ;  cum  sii- 
pcrius  loqucns  de  sacrificiis  s;iliilarispiim:im  jccinoris 
cuin  adipc  veiiti  is  el  rciuiiii  ct  luinboruin  olTci  ri  Do- 
miiio  pr.ccepcril  {Lcvit.  iv,  9),  tacucrit  autcin  de  adipfi 
peclusculi?  Aii  qiiod  llii  pnvierinisit,  liicconmicinoral? 
Quareergo  de  piiiiia  jccinoris  et  ibi  et  liic?  An  fortc 
aliqiiid  iiiicre^l  (pind  siipcrius  de  saci  ificio  saliil:iris 
prccepil,  liic  aiitein  addidil  siii,  laiiqiiani  aliiid  sit  sa- 
liit;iris,  alind  salulaiis  sui? 

XXIII.  [Ib.  iv,3-7,cl  VIII,  2,  14,  13,28.]  Cum 
saciifiiii  pro  pcccatis  prius  comincmorarcl,  vitiiliiin 
dixit  (ilTcrondum  |iro  poccalo  saccrdiitis  ,  (pii  fccissci 
piipiilum  pocc;irc;  postea  ctianiqu:\ndo  iiarravil  Scri- 
ptura,qiieniadmodiim  ea  qiioe  pr;rcepit  Dominus,  gcsta 
s:;nt  crga  Aaron  ct  filios  ejus ,  dicitur  oblatiis  vitulus 
pro  pcccato  ;  scd  superiiis  de  sangiiiiie  viliiii  ciirnna 
liiiigi  pr;i'ccpil  aluiris  iiicciisi  ,  aspeigendiim  ctiam  ex 
ipso  saiigiiiiie  coiilra  veluni  sancliini,  reliquuin  vcro 
sanguiiicm  fuiidcndum  ad  basim  allaris  lnilocaiisio- 
malum  :  poslca  vcro  quando  saiiclific:itiir  Aaroii ,  de 
aspersione  sanguinis  contra  vcluin  iiiliil  dictum  est  ; 
de  cornibui  auleni  allaris  dicUim  est ;  scd  non  ad.li- 
luin  est  iiicciisi;  addilum  est  aulem,  cffiindeiidum  saii- 
giiinem  ad  basein  altaris;  no:i  dixit,  ad  bascmejiis, 
laiiquam  ncccsse  fuisset  illud  altare  accipere,  cujiis 
cornua  sangiiine  lotigisset  :  proindc  quamvis  anibigiie 
sit  posiluin  ,  libemni  est  taiiicn  ita  iiUclligeie  facluni, 
iil  fuerat  anle  prx'ccptiim  de  vitiilo  |iro  pcccato;  iit  nou 
cjus  altaris  cornua  lacla  iiiielligamus,  ad  ciijus  basem. 
fusus  est  saiiguis;  sed  lacta  coriiua  aliaris  inccnsi,  fii- 
sum  aiitoni  saiigiiiiicni  ad  bascm  altaris  sacrificiorum. 

Su]  crius  ,  quia  gcneraliter  pra'cipicbal ,  si  saccnlo^ 
pcccasset ,  ipsum  saceidotom  uncluni  et  ciinsuiiiin:i- 
lum  ,  qiiein  vult  inlelligi  siinimum  saccrdotem,  sacri- 
ficia  isla  jiis^it  offerre  :  nuiic  vcro  cum  sanctificalur 
Aaron  ,  Moyscs  offcrt  et  ipse  accipit  pectiisculiim  iiii- 
posilionis,  qiiod  anlca  pr;i  lnculus  cst  saccrdoti  csse 
daiiduni.  Inde  autciii  puto  pcctiiscnUim  impositioiiis 
diciniii  ,  qiiia  impoiiebaUir  iiidc  adcps  ,  sicul  commc- 
moravit  siipcrius  de  sacrificio  salutaris.  Cuni  crgo  vi- 
deatiir  :il)  Aaroii  conpisse  suinmum  sacerdolium,  quid 
piilamiis  fuisso  Moyson  ?  Si  ergo  saccrdos  noii  fuil  , 
quumodo  pcr  illum  oniiiia  illa  gorebanliir  ?  si  aiiloiu 
fuil  quomodo  summum  saceidoiiiim  ab  ejiis  fratre  coe- 
pissc  dcfinimiis?  Qiianqu;iin  ctiain  psalmiis  illc ,  nlii 
dictum  esl,  Moij.tes  et  Aarott  in  saccrdolibus  cjiis  {Psai . 

'  Er.  cl  l.ov.  lociint,  pcmni  jccoris  ;  cl  i  aiilo  post,  pcn 
nnmjccoris  n.,  ;w;wjodHC/is,  corruple.  M. 


Cr,5  I.IBEU 

xcviii ,  G) ,  aufciai  duljilaiioiicm  quud  saccrJos  fueiii 
el  Jloyses.  Vesleni  tamen  illain  sacerdMtnlcni ,  qiio! 
niagiiura  coniinel  siicranienlum ,  Aaroii  julietur  acci- 
)'erc  ct  suecessorcs  ejus  summi  saceiddtci  (t.'xorf. 
xxviii).  In  Exodo  anleqiiani  omninoaliqtiid  de  sancti- 
licandis  et  qnndammodo  ordinandis  sacerdolibus  pr;c- 
cipiaiur,  quniido  Moyfe  ascendonte  in  moiiicni ,  ju- 
Leiitiir  iion  asccndeie  saceidoles  {IJ.  xix,  21),  quos 
iniclligcre  alios  non  possumus  nisi  filins  Aaron  ;  non 
quia  jam  eraiit ,  sed  quia  fuiuri  eiant ,  lioc  eos  jam 
liiiic  Scriptiira  appellavii  p  r  aiiticipationem ,  sicut 
.sunl  plcraqiie  taliuin  locutionum  :  nnm  el  filius  Nave, 
Jesus  appellatnsesl  (/J.  xxxiii,  ll),ciim  longe  pnstea 
lioc  noinen  ei  Scriptura  iKUiet  impositum  (Suni. 
XIII,  17).  Ambo  eigo  luiic  sumn.i  saceidotcs  eranl , 
Moyscs  1 1  Aaron  ;  a:i  polius  .Mnyses ,  Aaroii  vero  sub 
ilbi  ?  an  et  ipse  suininns  propter  vesiem  poiitificaleni, 
illo  vero  proptcr  excolieaiius  ministeriuin  ?  Nam  a 
piiiicipio  ci  dicitur ,  Ipse  libi  qua;  ad  populum  ,  (ii  i7/i 
<jU(C  acl  Dcum  [E^od.  iv  ,  IG). 

^iucri  cliam  polcsl ,  post  raortem  Moysi  qiiis  un- 
gebai  successorciii  summi  saccrdotis ,  qui  succedere 
iiisi  dcfuiiclo  non  ulique  poleral.  An  quia  jam  unciiis 
crat  iutcr  secundos  sacerdoles  (  idun  quiipe  fiiit 
tlcinn,  quo  ct  sumnius  el  secuiidi  ungcbanliii),  ve- 
stein  taiitiim  sumebat  ille  ponlifex,  qiia  ejus  sumnii- 
tiis  appareret  ?  El  si  ita  est ,  utrum  ipsc  suiiiebat ,  an 
eiini  alius  iiiduebat,  sicut  ct  posl  ejiis  inoitem  Moyscs 
(iiiuin  fralris  sui?  Si  ergo  ab  alio  vcstii-balur,  iiiini- 
qiiiil  noii  polurala  sei.u!id.i  suiiiniiis ;  pr.escrlini  quia 
lalis  erai  vestis,  iileum  ab  alio  iiidui  necesse  lueiil? 
an  sic  induebaiiir  prius,  ut  ctiani  postea  ?  Noii  euim 
seiiicl  iiidulus  iion  eam  ponebat ;  aut  cum  posui^scl, 
lion  e.1111  resiiiQcbat.  Fieii  crgo  forlasse  poteral ,  iil 
sccuiidi  veslircnt  prinmm  ,  obsequcndo ,  noii  cxcel- 
lciido.  Uiide  aulein  apparebat  quisnam  lilioruni  sum- 
1110  snccrJuti  succedere  debeiet?  non  enim  primoge- 
iiitiim  ,  aut  niajorcm  Scriplura  defiuivit  :  nisi  iutelli- 
gaiuus  aliqiio  diviiio  iiidicio  Ceri  solere,  sive  per  pro- 
plictain  ,  sive  quolibet  alio  inodo  qno  consiilit  Dcus  so- 
lcl  :  quanqiiam  ex  contenlione  res  provenisse  videa- 
lur,  ul  postea  proptcrea  fuerint  plures  sunimi  sacer- 
dotes,  quia  contendenlibus  cxcellenlioribus,  lilis  fi- 
niendiC  caiisa  pluribus  lionor  ipse  Iribuoliatur. 

XXIV.  [Ilt.  viii,  53]  Quid  est  qiiod  dicit.Moyses  ad 
Aaroii  et  lilios  cjus,  cum  sanctilicantur  ad  ineuiidum 
sacerdolium,  Ad  oslium  tabernacuii  testimonii  sedebilis 
fcpletn  dies,  die  el  nocle,  ne  moriamim?  Nuinquidiinm 
trodibile  csl,  silii  corporis  uno  luco  sedcrc  pricceptos 
per  ilies  seplcm  dio  el  nucte ,  unde  se  onuiiiio  iion 
coinniovcrcnt  ?  Nec  lamrn  binc  tanqnam  allogorice 
iliquid  significaium,  quod  non  ficrci,  scd  inlelligerc- 
kid- ' ,  cngendi  sumiis  accipere  ;  scd  poiius  agnoscere 
loculioncin  Scriptiirarum  ,  ubi  scssioncin  pro  liabita- 
lio::e  el  conunorationc  ponit.  Non  ciiim  qiiia  dicliiin 
tst  de  Semei  quod  scderit  in  Jerusaleni  aniios  tres 
)I!I  Reg.  ii ,  58) ,  ideo  putanduin  est  per  toluin  illud 
lcmpus  in  sclla  scdisse,  et  nori  surrexisse.  Ilinc  et 

•  In  Er. Lujd.  veu. Lov. aesucl  vcrba,  scd  inlclliQerelur.  M, 


TEP.TiUS.  G88 

scdes  dicuiitur  ,  ubi  liabonl  coinuiorationem  q-M- 
ruin  sedes  sunt  :  Iiabitatio  quijipe  Ixic  nomen  acccpii. 
XXV.  [Ib.  IX  ,  1.]  El  facium  esl ,  die  cclaio  vocavil 
Mvijses  Aaron ,  el  filios  ejiis ,  ct  senatum  hrae.  Qiiein 
qiiidani  noslri  scnalum  iiilerpretali  suiit,  •/ipsuiia.^grai- 
cus  liabet  :  hoc  cst  crgo  secutus  interpres ,  quia  et 
senalus  a  senio  videtur  dictus.  Noii  auleni  aple  in  la- 
tino  dicereliir,  Vocavit  seneclulcm  ftraol ,  pro  scni- 
bus  vcl  senioribus  :  quamvis  eadeni  lociilio  essol  sl 
diceretur,  Vocavil  juventulein  Isracl ,  pro  juvciiibus. 
Scd  hoc  usitatuni  est  iii  laliiia  liugiia,  illud  anleni  non 
cst.  Nain  hoc  proprie  diceretur,  si  diceretiir,  Voca- 
vit  senecliilcm  Israel.  Uiideqiiidani  iiisolciilcr  pulanlcs 
etiain  senalum  dioi,  iuterprotali  suiil  ordincm  scnioruui. 
Coiiipondio  tanicn  forsitaii  iiiclius  diowclur ,  Vocavit 
seniores  Israel. 

XXVI  [Ib.  IX,  2-4.]  Moyses  dicil  ad  Aaion  :  Else- 
nalui  Israel  toqucre  dicens  ,  accipile  hircum  ex  capris 
unum  pro  peccalo,  el  arielcm  et  vilulum  el  ufinumaiini- 
cutuin  in  holocarposim  sine  macula,  cl  viluliim  a  bobvs, 
et  arietem  in  sncrilicium  salutaris  anle  Doininum  ,  el  si- 
milam  conspersam  in  oleo ;  quoniam  liodie  tidebilur  Do-r 
Miinus  in  vobis.  Qualiior  genoia  saciiliciuruin  de  ani- 
inalibus  superius  commendavii;  holucausli,  propccca- 
lo,  salutaris,  et  coiisunimationis  :  scd  consuiuinatioiiis 
adsacerdoiissanciiUcaiii;ncin  perti.et.Triacrgogenera 
roliqna  hicpraicipiunlur  offerri,  eldieilur  bocseniori- 
liiis  Isiaelutporliucaiad  uuiversum  populuiii.Sod  hoc 
loi  0  Siicrilicium  pro  peccalo  habel  li  ia  pccora;  hircuni, 
ct  arietem  ,  et  vituluni  :  ad  holoc^iustuin  vero  agniis 
poriinet ;  ct  ad  sacrilicium  salularis,  viiulus  et  aries. 
Quapropier  non  est  sic  distiiiguendum  ,  iit  pro  pcccato 
njii  inlclligalur  nisi  hircus  ,  tria  vero  roliqua  in  holo- 
caustum  ,  id  est ,  aries ,  et  vitulus ,  el  agnus  :  sed  po- 
tius  Iria  prinia  pro  pcccaio ,  id  esi ,  qiiod  dictuni  est , 
Accipile  liircum  ex  caj)ris  unum  pro  pcccalo  ,  el  arieiem 
et  vitutum ,  subaudiatur  pro  peccaio  ;  ct  reliquus  sit 
agnus  in  holocarposim ,  id  est  iii  holocaustiim.  Quod 
idco  commoncndum  a  nobis  fuil ,  quoiiiain  possct 
ctiam  ila  distingui,  iit  cum  dicluin  esset,  Accipitehir- 
cum  e.x  capris  unum  pro  peccalo  ,  reliqiia  jain  ad  liolo- 
carpo-im  pcrtinere  diccrentiir.  Quod  vero  adjuiigit , 
57)11'  inacula,  ad  omiiia  i^ererri  polest.  Ciim  crgo  ambi- 
guiim  sit  qiiomodo  aptius  disliiigualur,  illa  rcs  adducit 
ui  tria  siiperiora  pro  peccaio  intelligantur,  qiioiiani 
snpcrius  pro  pcccalo  priucipis  hircuin  jussit  offerri 
{Levit.  IV,  25) ;  et  pro  pce^aio  cujusqiie  prnprio,  cuia 
peccat  ante  Duiniiium  ,  f.icienilo  unum  e\  his  qiia;  noii 
opiirlet,  pra;ccpit  arielcm  {Id.  v,  18)  ;  pro  peCcato 
vero  universa;  synagogx  viluluin  {Id.  iv ,  H).  Opor- 
tcbat  ergo  ut  ciini  scualiii  loqucrctur  quid  uuiversus 
populus  oCfeire  dcbeat,  et  liircus  juheatur  proplcr 
priiici|)es ,  et  aries  proplcr  proprium  uiiiiisciijusque 
peccaiiiui,  et  viiulus  piopier  peccalum  uuivcisx  sjn- 
agog  c.  Aliud  esl  eniin  quod  in  populo  habct  qiii^que 
peccalum  suum  propriuni ,  et  possunt  habere  omiic» 
propria,  aliud  quando  commune  peccatum  csl ,  quod 
uno  animo  Ui ,  ol  una  voluntate  ad  aliquid  mullitudiiiQ 
comparaui  commitii-ur. 


«8: 


Ql\€;STiOM.\I  S.  ALGUSTINI  IN  HEPTATELCnUM 


Qiiod  vcro  s.ncriilcia  saluiaris  viliiliim  ol  aiielcin 
jiibct ,  lia'C  juhet  qin>  )>r;vcipiia  siinl  :  univcrsi  cniin 
popiili  Ciuisa  csl.  Pr.iciiiioiis  aiilcm  anlca  do  sacrificiis 
saiiilaris,  miilclilicl  jiissil  olTorri,  sivc  inasoulum  ,  sive 
feminam  :  dum  lanicii  nnniiisi  ilc  bobiis  ct  dc  ovilms  ct 
-  capris  orrerrcnlur  {Levit.  iii).  Si autein  qu:LMitur  quarc 
duii  pracopil ,  vitiilum  ct  arictcm ,  diflicile  csl  invc- 
iiirc  :  iiisi  fiirie  viliiliim  vidiiit  sarrilioium  saiiitiiris 
universi  popiili ;  ariclem  aiitem  pro  unoqiio,|ue  lan- 
quam  pro  siiigiils  quibusqtic  :  quia  videtur  oli:im  su- 
pcriiis  qiiasi  diio  gcncra  salularissaciificii  pr;vccpisso; 
iiniini  qnod  voliil  uiiiversorum  cssel,  appclhwit  sacii- 
liciiim  saluuiris  ;  alleriim  aulciii  nbi  di.vit,  Si  qitisqite 
obliilirit  sinri/iciiim  sntnlam  siti.  Lbi  eliam  dilTeron- 
liam  rcpcricbamns  ,  quia  in  illo  qiiod  appellavit  salu- 
tiris  ,  noii  commemoravit  adipem  peotnsciili  olToron- 
duin  Pomiiio ,  alqiic  ipsiim  pcoiustiikim  ct  bracliiiim 
dcxtrum  d:iiida  siicerduli  :  sed  in  illo  boc  licri  jussit 
quod  posloa  dicit  sacriliciiiiii  salul;iris  sui  {Siipra , 
qiieeit.  22)  ;  qiiod  forte  intelligitur  singulorum  quo- 
niinipie  jir.valuin,  non  publicuin  universnriim.  Nani 
ct  Moysos  oliliillt  saorilioia  salutaris,  ncc  dicluni  esl 
ibi,  salularis  siii ;  crodo,  qiioiiiani  pro  po|Hilo  iiiiivorso 
obtulit.  Lbi  autein  univcrsi,  ibi  ct  siiigiili  ;  uon  aii- 
tom  ubi  singuli .  conlinuo  ibi  universi.  Singiila  eiiiin 
possuiit  cssc  siiic  uiiiverso  ;  universi  auleiii  nnn  pns- 
siiiit  nisi  ex  siiigiilis  quibusciiiniiuc  conslarc.  Nam  siii- 
guli  qni(iiie  coiigregati  vcl  in  suiniiiam  rcpulali ,  fa- 
ciuiit  iinivcrsos. 

Nnlaiidum  cst  sane,  cum  pro  poinilo  ofroriinliir 
sacrilicia,  cl  pro  pcocalo  sacrilicia  jii^sa  csso  on'erii, 
el  bnlooaiisliim,  ct  sacrificia  saliuaris;  pro  sacorduic 
aulciiiolilaliiui  fiiissc  prn  pecoato,  et  bolocaiisliim,  et 
coiisiuninalinnis,-  non  aulcm  salularis  :  scd  consiim- 
inalioiiis  luiic  oblalum  csl,  qiiandc  sacerdotos  sancli- 
ficati  suiit  ut  sacordnlio  fiiiigerciilur,  ct  Iktcc  obliilit 
Moysos  pro  Aarun  et  filiis  ejus  {Levit.  viii)  ;  pos;ca 
vero  .\aroii  ipse  jam  sanclificatus  et  saccrdolio  fnii- 
gens,  offerre  pro  sc  jussiis  est  viliilum  pro  pecratn, 
et  arielcm  in  liolocaiisliim.  Non  aiitem  jussus  cst  pro 
se  olTcrre  coiisumnialionis,  qnia  tiinc  ideo  nbbiliiin 
csl,  ut  cniisiimiiiaretiir  saiiciificaiiiinc,  ct  s;icordnlio 
fungi  posscl,  qiio  jaiii  qiinni;iiii  fungebatur,  noii  opiis 
eral  eum  iterum  coiisiimmari. 

.XXVII.  [Ib.  IX,  7-21.]  /•.'(  ait  Moyses  ad  Anroii, 
Accede  ad  atlare,  et  fac  qnod  pro  pcccalo  Ino,  el  liolo- 
cauitum  litum  :  et  exora  pro  le  el  domo  tua.  .Miriim  cst 
quomudo  prius  dical  faciendum  quod  pro  peccalo, 
deinde  holocaustuin,  cuin  sacrificia  pro  poci  alis  sn- 
pcr  liolucausla  suiieiius  jubeat  iinponi  {Id.  iv,  55), 
cvoopto  quod  de  avibus  pr.occpit  (/(/.  v,  810).  Aii 
lorie  liic  qiiod  priiis  fieb;it,  id  esi  bolocausliiin,  poslc- 
rius  commemoravit?  Non  cnim,  quemadmoduni  dc 
aviiius,  divil,  Fac  priiis  illi:(l  ct  postea  illud  ;  sed,  fac 
illuil  atqiic  illiid  :  qiiid  aulcm  priiis  fiiciendum  sit, 
indioat  siipcriiis  cxposila  instriictio,  ubi  dicit  siiper 
holocaustum  iinponi  sacrificiuin  pro  pcccaiis.  Qiian- 
qiiam  valde  nioveal  qiiod  etiam  ita  narrat  Scripiura 
fotisse  Aaron  quod  audivit;  ul  prius  eommeraorct 


csa 

cum  faccrc  pro  pcccato,  dciiidc  li.d;)causium.  Quod 
ulruni  el  ipse  prius  fccerit,  aii  priiis  Imc  Scriptiira 
iiarravcrit  qiioil  posloa  fioti.un  cst,  sioiit  in  niullis 
farorc  snlct,  li:ibcrcliir  iiicerliiiii,  nisi  qiiod  dixi  su- 
pcriiis  lcgcrctiir,  ciim  agerot  dc  saci  ilioio  pro  pcc- 
calo.  lla  ciiim  lcgiliir  :  Et  super)'0>iet  ittud  sacerdos 
super  allare  super  holotausloma  Domini,  et  exorabit 
pro  eo  snccrdo.t  pro  peccato  qnod  pcccavil,  H  dimille- 
titr  illi  {Levit.  IV,  od).  Qiioiiiodo  crgo  possct  lioc  sii|icr 
liolnc;iiisloina  iiiiponi,  iiisi  lioliicnuslnina  priiis  imp;i- 
ncrclur?  Pr.xcopit  aulciii  Iioc  et  de  sacrificio  salu- 
laris,  ut  siipcr  liolccausloma  iniponerelur  :  scd  quia 
li  ic  nnn  ubiipic  dicit,  noii  pcr  omnia  saorificia  s:ilii- 
taiis,  ncc  por  oiiinia  facrilicia  pro  pcccalo,  polest 
fiirsitan  dici  nnn  lioc  regiilaritcr  fiiisse  pncoopliim  : 
scd  illic  taiitiiinmodo  ut  ficret  dictuin  csl,  id  est  in 
sacrilirio  salutaris,  ciim  sit  dc  bobiis,  ibi  cnlm  id 
pri  ccpit ;  ct  iii  sacrificio  pro  pcccalo,  cum  fit  '  de 
loiiiiiia  cx  ovibiis  :  celcra  vero  sive  si.it  salularis, 
sive  pro  |icccaln,  noii  csse  nccesse  ul  super  bnlo- 
caiisia  impniiaiiiiir. 

Movol  ctiani  qiiod  cum  faccrel  Aaron  doiia  populi, 
qo,;c  siipia  cniiimoiiiora\il,  non  oiiinia  ciiiiimciiinraia 
siiiit  iiiiiiinliila,  qu;c  fucraiit  praidicla;  sed  laiil!ini 
liircus  pro  pcccaio  et  bolocaiisium ,  ubi  tamcn  illuni 
agniiin  non  exprcssit  :  duo  vero  alia,  qiioe  ad  sacri- 
fioia  pro  pccc;iIo  poliiis  quam  ad  liolocau>lum  p"r- 
liiierc  dixiiniis,  lacuil,  id  est  ariclem  et  viluluiii ; 
iiisi  fiirle  a  parle  lolum  inlolligi  vnluit,  ut  snlo  capro 
commcinoralo  eiiain  illa  subsecula  acciperemus. 

Cum  de  sacrificiis  salularis  pojnili  iiarrarel,  qiieni- 
adiiindum  ca  fcccrit  .\aron,  de  vilulo  ol  aricte  ail  : 
El  occidil  vilntiim  et  iirictem  sncrilicii  snlni.ris  populi, 
et  oblutcriint  filii  .\uron  swigiiinem  ad  cuin,  ct  offudit 
ad  altare  iu  circuiln,  e!  lulipem  qui  a  vitulo,  et  ab  ariele 
lumbnm,  el  adipcin  tegcnlem  snpcr  vcnlrem,  et  duos 
rcncs,  ct  adipcin  qni  super  ipsvs  esl,  el  pinnam  qv.a 
cst  iii  jcciiiore ;  cl  posuit  adipcm  super  pcctiiscula,  ct 
inipositit  adipes  ad  allare  :  et  pccntsciitum  et  bracliium 
de.xlrum  ubslulit  Aaron,  ablationem  ante  Dominnm, 
qnomodoprwccpit  Dominvs  Mogsi '.  Niinc  siiigiibiritcr, 
niinc  pluraliler  Inqnitiir,  cuin  de  diiobiis  aiiiin  ilibiis 
luqiialur,  viliilo  el  ariole.  Qiiod  ergo  dicil  ditos  rencs, 
ab  ulroi|ue  animanle  inlelligendiiin  est,  atqiic  ii;i 
qiiatuor  fiunt;  it;i  et  cictcra.  Quod  vcro  ail,  Ei  po- 
snit  adiprs  snper  piClrscnla,  ciim  ipsa  pcctu.iiciila  iio  i 
iiiiposiicrit  allari,  saccrdoli  eiiiin  dcbcbaiilur  cnni 
bracbiis  dcxtris;  qiiid  sibi  vull?  Aii  iiilclligondiim 
cst,  Et  pnsuit  adipcs  qui  suiit  su;  er  pcctuscula  ?  ipsos 
cnim  pnsiiit ,  quos  impoiierel  aliari  a  pectiisciilis 
doniplos.  Naiii  ila  cl  siiperius  pnrceperat.  neniquc 
sequiliir,  El  iniposnit  adipes  snpcr  atlare,  el  pectuscu  ■ 
tum  el  brucliiitm  dcxtritm  abstutil  Aaron  ablationcm  (inlt 
Dominuin  :  niodo  siiigiilarilor  iiiferens,  et  pccliiscu- 
ium  diceiis,  uiique  utrumque  ex  utroquc  aiiimante, 
qux  pccluscula  dixeral. 

>  In  F.r.  I,Hgd.  ven.  Lov.,. cmn  sU.  M. 
«  Hiic  tros  scrii.lura;  versiculos  in  ante  excusls  rejectos, 
scilicet ,  El  adipein  quia  vitulo,  etc,  revocavinuis  ex  Mss. 


C80  LIRER 

XXVIll  ilb.  IX,  2-2.1  Ui'^J  c^'  fiiUHl  ;,it,  Ciin:  cxm- 
lisset  Aaron  manus  super  jwpulum,  bcnedixii  eos.  ct 
Jesceiidil,  cum  fecisset  qnod  pro  veccalo,  et  holocau- 
tlom-na.et  iiiim  s«/»(aiis?  Ubi  aiileii';  isla  .''ocil,  iiisi 
niperall;'.ie,  itiest.nd  ail'\re  sl:»iis  ciiiue  (Jeserviciis? 
iiido  e'go  '.lesciMulil  iibi  slaliat  Niiiiiiuiii  illiiis  solii- 
Itio  qii;cstioivs  adjuvari  hoc.lesliiiionio  videlur,  iibi 
<ju,Tsierjmus  lii  Exodo  (|uoniodo  fcrviri  poUierit  ad 
alUire,  qiiod  erat  alluiii  cubilis  Iribus?  Graduin 
quippe  illic  inlelligere  pioliibebamiir,  quia  id  Deiis 
velucral,  iie  siiper  altaie  piidenda  viiilia  iniiiistranlis 
revelareiilur,  quod  ulique  ficrel,  si  pars  altaris  gra- 
dus  cssel,  id  esi,  si  compaclus  adli;crerel  [hi  Exod. 
qnmst.  113).  Deiiiquc  ibi  huc  vctuil,  ubi  de  altari 
struclili  loquebatur,  uiiuiii  eiiim  esset  altare  cum 
grailu  cujiis  pars  esscl  gr;idus,  cl  idco  vcliliim  csl ;  liic 
vcro  ubi  allaris  tanla  lucrat  allitiido,  ut  iiisi  saceidos 
siiper  aliqiiid  slirel,  aplc  miiiistrare  non  posscl,  i:ilel- 
ligciidum  est,  iiiiidquid  illiid  erat,  quod  ad  lidram  miiii- 
slraiioiiis  piineijaliii  ct  aulerebalur,  noii  fiiisse  altaris 
liartom,  et  idco  noii  fuissc  coiilra  piTCCeptum,  (pio 
gradiiin  liubcie  proliibilum  esl :  liucautem  qiialecum- 
que  fuerit,  lacuilScriptiira,  el  ideo  qu;cslio  lacta  esl. 
Sed  niiiic  cum  ilicil  Scriptura  siiccrdolcjii,  cuni  lecisset 
sacrificia,  dcscciidisse,  hoc  est  ciini  iminolala  iiiipo- 
giiisset  allari,  ulique  mnnifcslat  aliciibi  cum  stelisse 
iiifde  descciideret  :  el  (juia  ibi  slclerat,  idco  iriuiii 
cubitorum  alLiri  ininislrando  dcsei  vire  poluisse. 

XXIX.  [Ib.  iXi24.]  El  viilil  omnis  popidiis,  cl  ciiiiciis 
faclus  est.  Qiiod  alii  iiilciprctcs  dixcrunt,  expavit, 
cuiinnles  traiisferre  dc  gr;eeo  quod  dieliim  est,  iliary], 
uiulc  £/(jTKj(j  dicitur,  qui  s;vpe  in  Scripturis  laiiiiis 
lcgitur  nientis  excessus. 

XXX.  [Ib.  IX,  24.]  El  exiit  ignis  a  Uomiiio,  et  devo- 
ravii  qiiw  erant  supcr  allarc,  iiolocauswmala,  el  adipes. 
Qiiid  dixcril,  «  Domino,  (juairi  potcsl  uirum  quia 
xiiitu  et  voluntaie  Domini  factuni  csl,  an  ab  eo  loco 
ignis  exiii  ubi  erat  arca  tcsiimoiiii.  Noii  ciiiiii  in  loco 
aliijuo  ila  cst  Duminns,  q',i;isi  alibi  noii  sit. 

XXXI.  [Ib.  X,  15.]  r-ostea(|uam  cxcunte  igiie  a 
Domiiio,  iiiccnsi  el  inin  tui  suiit  filii  Aaroii,  qui  ausi 
sunt  in  batillis  siiis  adbibitu  igne  alieiio  inceiisum 
inipoiierc  Domino;  quod  ideo  iion  liccb;it,  (|iiia  ex 
iilo  igne  qiii  diviniiiis  in  altare  veiieral  deinccps  cu- 
stodilo,  omnia  craiit  accendenda  quc  in  tabern:iciilo 
aocendi  oportubat  :  iiiorluis  crgo  illis  ait  Moyscs, 
lloc  est  quod  dixit  Dominus  dicens,  In  eis  qiii  niiln 
aipropinqnant  sanclificabor,  el  in  oniiii  sijnngoga  glori- 
jiciibor  :  ftos  appropiiiqii;ire  Doniiiio  voleiis  iiitelligi , 
qui  in  taberiiaciilo  sacerdotio  fungebaiilur  ;  s;iiicti- 
licari  aiitein  iii  eis  eliam  vindicaiido,  siciil  liictiim 
cst.  litriim  iitliiiic  scirclur  qiiain  miiius  aliis  parcal, 
si  illis  non  p:ircit  :  quo  sciisu  diclum  esl,  Si  jiislus 
ri.T  sidvus  erii,  pecealor  ct  iiiipius  ubi  parebunl  ( I  i'clr. 
IV,  18)?  ,\n  poiiu3  sccimduin  illud,  Cui  plus  duiur, 
plus  exigilur  ab  co?  elil\ud,  Servus  qui  non  cognovit 
rocuutatem  domini  sui,  et  facit  digna  plogis,  vapulubit 
pauca  :  scrvus  aulem  qui  cognovit  volunlalrm  domini 
ttii,  ct   facil  diiina  plugis,  vavulubit  muUa  [Luc.  xii. 


TERTirS. 


G90 


■48,  •47;?  el  illiid,  Exigito  enim  concedLlnt  misrricor- 
dia;  potentes  autein  polentiora  lormeula  patie-.uur 
(S.ip,  vi,  7)?  Sed  iibi  hoc  dixerit  Dominiis,  <med 
eiim  dixisse  Moyscs  coifmcinoravit,  in  Scriptina 
(pi.e  n^tro  est  noii  iiivcnitiir,  Tale  ( rgo  csi  hoc,  (jiiali; 
in  Evodo,  iibi  dicit  Domiiio,  'Vu  iinit,ii,  Scio  tc  prie 
omnibus  {EKod.  sxxili,  12);  •|iio(l  iiivcirtiir  qtiidcni 
Doniimis  ei  dixissc,  sed  piisie.i  :  scd  <Miouiam  luen- 
(l:Kiler  nuii(iu,iiii  liuc  Moyscs  dieeret,  iiii'3iligilur  id 
ei  eliain  aiilc  dixissc,  quamvis  seripliim  non  liiiiil; 
il;i  ct  boc.  Uiide  appan  t  non  omiiia  scripta  osse  (iua; 
Deiss  lociilus  est  cis,  pcr  quos  iiobis  saiicta  Scriptura 
ejiis  ministrala  cst. 

XX.XII.  [Ib.  X,  6,  7.]  Quid  est  qnod  Aaron  el  rcli- 
(piiis  lilios  cjiis  iiiortcm  idonim  diiorum  liigcre  prolii- 
licns  dieil,  Caput  vcstrum  cidara  iion  denudiibilis,  iibi 
cerlc  ostendit  cidaias  tcgmina  capilum  fiiisse;  nisi 
qiii;i  illa  raciebant  liigenles,  qiijc  consuctiidini  urnatus 
css  nl  contraria  ?  Siciil  cniin  in  nnstra  coiisiicliidjiie, 
qii;ac:iput  apertnm  magis  liabctur,  opeiiliir  iii  Iiictu; 
sie  quia  illi  opcriiiieiilo  capilis  oriialiaiitur,  nudaii- 
duiii  erat  lugentibus.  Quod  ideo  proliibet,  iic  lugc- 
reiit  eos  iii  quoruin  poeiia  sanctilicatiis  csi  Dominiis, 
id  est  commeiidatus  csl  linior  ejus,  Nec  idro  (piii 
liigeiidi  iioii  ei'a:it,  nam  perniitiit  alios  lngerc  illos  : 
scd  quia  illi  liigcre  tuiic  niiii  debebant,  ciiiii  dies 
saiictificationis  corum  agercntur,  iioiidiiin  compleiis 
scplcni,  qnibus  eos  prKCcpit  de  labcrnaculo  iioii 
abseedcre,  Qiiaiiqiiam  pn.ssit  videii,  qiiia  illo  oleo 
fiicraiit  sanctificali,  lioc  dieliim  esse  (|Uod  nuniiuam 
(piemquam  liigcie  de.liereiit,  Ita  eniin  dicit  ;  Fralres 
aulcm  veslri,  omiiis  domits  Israel,  plorubunl  incendium, 
quo  incensi  sunl  a  Domino.  El  ab  ostio  tabernaculi  tesli- 
vioiiii  non  cxibilis,  ne  moriainiiii  :  oleum  eiiiin  unclio- 
nis,  quod  est  a  Domino,  supcr  vos  esl. 

XXXIII.  [Ib.  X,  9-11,]  El  loculus  est  Dominus  iid 
Ain-on  dicens  :  \inum  et  siceram  iion  bibcHs  tu  et  fHii 
lui  tecum,  cum  intrabilis  in  labernacidum  tesliiiwnii , 
uul  cum  accedelis  ad  oltare,  et  non  ynnriemini.  Quando 
crgo  eis  bibere  licebal,  quandoquidem  iii  tabernacu- 
lum  eis  quolidie  necesse  erat  intioire  et  accedere  ad 
altarc,  propler  continuam  servitiitem?  Quod  si  quis- 
quamdicit,  non  omiii  die  sacrilicia  iinponi  solerc  ^ 
quid  dicet  de  ingressu  in  iaberiiaciiliim  ,  (|ui  (pioli- 
dianus  crat  propler  cuandelabrum  cl  paiies  proposilio- 
iiis  super  niensam  ponendos?  Si  autein  respoiidelur, 
1)1  labernaculum  teslimonii  iiuiic  quod  ait ,  illud  cssa 
iiitelligendum  ubi  erat  aica  teslimonii ;  eliam  illuc 
nccessc  crat  iiilrare  suiiiiiiiim  saccrdotem  propter  in- 
ceiisum  coiilimialionis.  Noii  ciiim  seiiicl  iii  aiiiio  iii- 
Irabat;  sed  cuni  saiiguiiie  piirilieationis  seincl  iii 
aniio,  propter  incensuin  autem  qnotidie.  An  intelli- 
geiidiim  cst  Deum  pneccpisse  ut  viiium  omiiino  non 
l/.berciit?  Cur  crgo  non  ita  pr.Tcepit  polius  iit  brevi- 
ler  diceret,  V  iiiwHi  iioii  bibclis ;  scd  addidil,  cum  inlra- 
bilis  in  tabernaculum ,  aul  cum  accedetis  ad  ultare?  Aii 
quia  causa  non  bibeiidi  taceiida  noii  erat,  inaxinie 
qnia  Dcus  prxsciiis  srat  fuluros  posica  tain  muli03 
ctiain  sumiiios  saccrdoico  uiio  icn.pfue,  id  cst  ii.uii 


C5i 


QL\€STIONUM  S.  AIXUSTINI  l.X  llErTATEi;CimM 


i!o  cl  sacrificiis  oi 


p.T  siicccssiDiiem ,  qni  l;\l)Crmc\ii 

incrnso  cl  niiivcrso  illi  miiiisierio  vicibiis  ilcscrvi- 

rciit;  qirmdo  lUiaiic  illi  iioii  l)il.cl)nnt,  qiioriiin  Inciis 

cral  dcsciviemli ,  nlii  aiilcm  Dibcl.anl?  An  ii"iJ  aliinl 

lioc  loco  iiilclligcniliim  csl?  Qiioniam  cmn  vinum  cl 

siccram  snconlou-s  bibcrc  proliiberel,  seciiiiis  at. 

Legiliimtm  wlminm  iii  progeiiics  vcslras  :  ambigimm 

csl  nlriim  superiori  sonsui  coniieciaiur,  id  esl,  ad 

vinum  non  bibendiim  pc-tineat;  an  iiifcriori  ubi  se- 

qu.tur,  Disiiiigiicre  intcr  mcdium  sanctontw  et  coni.a- 

vhnalciuiii,  ct  inlcr  mcdium  muiidorum  ct  immuiido- 

ruin;  cl  instnicre  fiiios    Israel   omnia    legilima  qi'a; 

tocultts  cst  Dominus  ad  eos  per  nianum  Moysi :  ul  boc 

sil  oflicin  saccrdouiin  lcgitimum  wtcrniim  in  prnge- 

nies  cornm.  Quoraodo  autem  dical   wterntim ,  jani 

sa>pe  diximiis.    IIoc  quoque  ambiguc   positiim    csi 

<]uiid  ail,  Distingiiere  iuler  mcdium  smiclorum  et  conla- 

ntinatorum,  et  inler  mediiim  mundorum  et  immumlo- 

rum ;  uirum  ab  eo  quod  sunl  saMla  ct  munda ,  vcl 

inquiiiata  ct  immnnda ;  an  ab  eo  qnod  sunt  sancti  et 

inuudi,  vcl  inqniiiali  ct  iminuudi  :  id  est  nlruni  intcr 

illa  Ipsa  sacra,  qux"  rile  vcl  non  rile  fiercnt,  dislin- 

gucrc  voluil  saccrdoles;  an  intcripsos  bnininos  pio- 

bandns  vel  Improbaiidos;  an  poiius  ad  ulrninque  re- 

lerendiiin  est,  sive  liomiues,  sive  sacra. 

XXXIV.  [Ib.  X,   14.]  Pcclnsculum  segrcgalioiiis   et 

hracliium  ablnlioiiis  mandiieabilis  in  loco  sanclo.  Quani- 

Tis  siiigiila  siiigulis  d::ta  sinl,  niinirum  lamen  ulruin- 

que  posset  diciscgrcgalioiiis,  quia  ulrumqucsacerdnli 

separalur;  et  utrumquc  ablatioiiis  sive  dcmplionis, 

«pind  grxce  dlcilur  avai'f£,t/.c<,  qiiia  ulriiiuque  dcmiliir 

ei  aufcrlur  eis  pro  qoibus  offLTlur,  iii  deiiir  sacenloii. 

Peclusciilum   sane  imposilinni:?  supcriiis  lcgimus ,  el 

bracliium  alilationis ;  qiiia  de  brachio  nilhl  impnncba- 

tur  aliari,  adeps  aiilein  de  peclusculo  imponcbatiir. 

XXXV.  [Ib.  X,  14.].  Quid  esl  qiiod  dicit,  De  s^cri- 

ficiis  snlutarium,  ciiin  ca  dicat  qiue  alil.i  dixil  sncrificia 

salularis ;  et  cum  singiilari  nuincrn  id  dixit  sncrificinin 

salularis,  cum  de  eadcm  re  diccrelur  '  ?  An  forte  lioc 

Inco  ubi  ait,  A  sacrificiis  salularium,  sauitatum  dici 

dcbuit?  N:im  i:i  illo  psalmo  ubi  dictuni    esl ,  Exaudi 

vos  ,  Dcus  sanilalum   noslrarum  (Psal.  lxiv,0),   lioc 

•\trbuin   liabct  gnccus  quod  eliam  boc  locn,  id  esi 

vuTY,f:iu;'   qui  genitivus  pluralis  in  gr.xca  lingua  anibi- 

fiuus  est,  ntrum  a  salulc,  an  a  saliitari  nnmen  decli- 

iiatuiii  sil  :  qiioniaiii  zaTr.^ia.  dicitur  salus  vel  sanilas, 

iinde  fit  geiiitiviis  pliiralis  tw^  cwtij^iwv'  salularo  au- 

tem  aaTY.pioj  diciUir,  ct  inde  gonilivus  pliiralis  idein 

ipse  est.  Si  ergo  recte  potest  intelligi  etiam  sacrifi- 

ciuin  sabitis  quod  est  sacrificiiim  salularis,  quouiam 

a  saliilari  s;iliis  daliir,  et  illiid  est  salulare  iindc  saliis 

accipilur:  ni.n  esl  nccesse  iit  tanqiinm  mulloruin  sa- 

lul;iriiim  s;icrilicia  bic  inlcllignmiis,  iibi  dictiim  cst 

%acrificiis  salularium,  sed  mullarum  forsitan  saiiita- 

lum,  qua;  tanien  ab  uno  salutari  accipiunlur.  Qund 

'  llanc  I  lirasira ,  mutaia  intcrpuactione  ,  hocce  niodo 
Ic?uiil  Kr.  Iw^ii.  ven.  lov.  :  (jtiiii  esl  quod  ciicit  de  sa- 
erificiis  sidiilarium  :  imn  ea  dical  qnx  alibi  di.iil  sacrific:a 
talut^iris  siiiiiidari  nuinero,  id  dixem  sacrijicium  siilutarv!, 
tunt  ic  Ciideiu  re  dicerelur '!     w. 


m 

sil  air.om  s:iliilare  Dei ,  de  qim  dictiim  c-t,  Caliccm 
salularis  accipiam  {Psal.  cxv,  13)  ,  ct  de  qno  Siineon 
dicit  in  Evaugclio,  Qnoniam  vidcntnt  oculi  mei  salu- 
lare  lunm  (Luc.  \\,T>()) ;  (idos  cliristiaiia  novit.    Tos 
siint  saiie  non  absurde  inlelligi  vel  dici  eliam  saerill 
cia  saliilaria,  qu;i'  suiit  snlutaris. 

XXXVI.  [Ib.  X,  15-20.]  Eteriltibiet  /i/iis  luis  el 
f^liabus  luis  legilimum  sempilernum.  Non  frustra  esl 
addiiiim  ,  filiabus;  quniiiain  qiuudam  ad  escas  |icrli- 
iicniia  sacerdolum  pioliibel  a  fcmiiiis  acci|>i ,  sed  a 
iiiasculisjubcl. 

(;uin  qiia;sisset  Mnyses  caprum  oblatum  pro  popuFi 
peccatis,  ct  non  inveuissel,  qiioni:im  fuerat  iiicensns, 
ct  ir;itus  essct ,  ipiod  ca  qua',  pro  pccc:ito  a  popiilo 
olToirentiir,  conslitiiit  Diiminiis  sacerdotibus  edciida, 
o!il:iiis  iude  adipibiis  ct  renibus;  iratus  auteni  esset 
non  fralri  suo,  scd  filiis  ejus,  crcdo  quod  ad  ens  sug- 
geroiuli  minisleriiiin  i.cilinoret  :  respondil  illi  Anron 
et  ail,  Si  liodie  oblulerunl   ea  quce  pro  pecealo  illuruin 
sunl,  ct  liolocausla  sua  aule  Domiiium  ,  cl  contigeruiil 
milii  lalia,  cl  coinedam  quod  csl  pro  peccalo  hodie,  num- 
qitid  placilum  eiit  Doinino?  Et  audivil  Moijses,  ct  pla- 
cuil  illi.  llnc  videlur  divisse  Aaroii,  quod  ipsodie  qiio 
priiiuim  obluleiaiit  lilii  Israel  pro  peccato  siin  ,  iioii 
debiiit  a  saccrdotibiis  manducari ,  sed  totiim  iiicendi, 
non  inde  regulam  facicns  ad  c:i'tera;  nani  deinccps 
sacrificia  pro  peccalis  ipsi  cdebant  :  sed  quia  lioc 
priiiiuin  fiiit  ipso  priiiio  die  primiliis  nblaluni ,  cre- 
dcndiiin  esl  .\aron  snccrdiiicm  lioc  divinn  iiispiralione 
dixisse  ',  nt  el  illiid  circa  sacerdotes  deinoeps  serva- 
rotiir  qnod  pneceperat  Domiiiiis  .Moysi ,  el  linc  qiiod 
Aarnn  dixil  taiiquam  divinilus  diclum  Mnyses  appro- 
barot.  Qiiid  ergodo  c;clcrisejusdein  diei  sacrificiis,  id 
est  de  ariele  ct  viliiln,  qiinc  diximiis  etiain  ipsa  pro  pcc- 
catooblnta  debcre  inlelligi?  An  de  vitulo  iiulla  qii;u- 
stio  est ,  quoniam  npnrlebat  sic  fiori ,  ut  de  cjus  san- 
guiiie  queinadmodiiin  pr;eccp!uin  fuerat  inlromiltcre- 
tur,  iin  le  ct  laiigorciiliir  corniia  allaris  incensi,  et 
conscqiienscrat  ul  totiis  ardorct?Qiiidergo  dearicte? 
An  qiioniain  primum  capriim  qu;T!sivii  Moyscs,  (pmd 
dc  capro  illi  responsiiin  est,  lioc  ei  de  ariele  inielli- 
gendum  est,  qiiom  ex  nrdine  fuerat  qu;i'siturus ,  nisi 
illiid  rospnnsiiin  saccrdolis  ei  placuissel?  Do  viliilo 
aiitom   qiiid   qii.prorot,  ciim    ea   lege   fieri    pntueril, 
quam  de  vilulo  pio  pcccalo  iinivcrs:c  synagng.T»  pr.T- 
ceperal  Dciis,  siciit  de  vitulo  pro  peccalosarcrdolis,  iil 
est  ut  toliis  ardoret  exlra  caslra  (Levil.  iv,  l^^  e<  21)? 
Il:oc  eniin  siinl  vcrba  irascenlis  Mnysi  ad  filins  fralri* 
sui,  cuin  liirciim  pro  pccc;itn  qiixsiliiin  non  invonis- 
sel,  quia  fucrat  tnliis  inconsiis  :  Quare  non  coinedisiis 
illud  quod  [iiil  pro  peccalo  in  loco  sanclo?  Qitoniam 
enim  saucla  sanclorum  sunt ,  lioc  vobis  dedil  edcre ,  irt 
nufrratis   pcccalum  sgnngoga:,  ct  exorelis  pro  co  aiite 
Doininum.  iVon  r»ini  illaluin  cst  a  sangnine  eji'i  in  san- 
ctuin  ante  facicm  intits.  Edelis  illud  in  toco  sanclo, 
quomodo  ntilii  consliliiit  Dominus.  Ulique  cum  dicil, 
Non  enim  illalum  est  a  sanguine  ejus  in  sanclum  anie 
facicm  inlus,  prnciil  diibio  disccrnit  illud  qiioil  ila  lil 
'  Kodtri  ouuios  Mis.,  Iioe  diiiiia  a::pi:alijn'  dixisse. 


m  LIDEix 

pro  |iccc;ilo  s.acerili)tis,  sive  pio  pLXcalo  iiiiivcrsLC  sy- 
nagognc,  iion  de  liirco,  (Jc  qiio  sangiiis  qiioiiiani  iioii 
cral  jiissiis  iiifcrri  ail  langenda  coriiiia  iiiliisaltaris  in- 
ccnsi,  iioii  dcbuit  toliis  incciidi,  scd  a  saccrdolilnis 
mandncari.  Iloc  anleni  qiiarc  sil  faclum,  id  cst  ul 
eliiiiii  ipse  totiis  iiicenderctur,  rcspoiulit  Aaion,  cl 
placuil  Moysi. 

Sniie  qnoniam  so\  pccora  praccpta  fiicrunt  scnio- 
rilius  popnli  ut  olferrcnliir  pro  popiilo,  quoruiii  priiis 
qualuor  coninieuioravit,  liircuin  ct  ariclcin  ,  ct  vilu- 
lum,  el  agnuni  anniculuni;  quorum  nianifcstuni  cst 
hircum  pro  peccato ,  inanifeslum  cst  ctiam  agniim 
aiiniculiiin  iii  liolocausluin;  duo  vcio  iiicdia,  aiiclcni 
cl  vilulnni,  anibiguc  posita  viilciMiiuis,  iiiruni  ad  sa- 
criricium  pro  peccalo  perlincrent ,  cl  liirco  adjiingc- 
iciilur,  an  potiiis  agno  ul  iii  liolMcaiistiini  offcricniur, 
nnde  quid  nobis  videretur,   suo  loco  cxposuimns  : 
poslca  vero  ut  sex  animalia  coinplcrcnlur,  vituluiii  et 
arictcm  coinmeiiiora\il  in  sacrilicium  salularis;  iicc 
lanien  in  conscqueiilibus  cnni  immohua  sunl,  cl  idcii- 
lidem   comnienioiala  ,    lil  meiiliQ  pccornm  ipsorniii 
arietis  el  vituli ,  qii.i!  intcr  caprum  el  agnum-posuc- 
ral ,  sed  tantum  ille  viiulus  et  ille  aries  conimcino- 
raiitur,  quos  iii  sacriliciuni  salularis  oflcrri  jiisseial, 
iil  jam  non  sex  pecora,  scd  polius  quatunr  fuissecie- 
danlnr  :  polest  forlassis  inlclligi  quod  duo  illa,  qna; 
prius  inler  liircuni  ei  agnum  posuerai,  iteruin  nomi- 
iiavil,  et  iion  esl  iilius  viluliis  cl  aliiis  arics  in  sacrili- 
ciiim  snlutaris  :  ul  cum  divissct  liiiciim  pro  peccato, 
ct  aiictein  et  vitiiliim  inin  dicens  in  qiiid,  id  cst  in 
quam  rem ,  agnum  vcro  anniculuin  in  liolocauiliim; 
|iostca  diccrc  volucrit  qiiid  de  vitulo  et  ariele  facicn- 
duiH  essel,id  esl,quia  ncipic  pro  peccalo  .sicut  liircus, 
neque  iii  holocaustum  siciit  agiuis,  sed  in  sacrilicinni 
saliilaris  jubcbantiir  iiifciri.  Scd  si  lioe  iiitellcxcri- 
iniis,  inancbil  qii.-cstio  t(uaic  pro  peccalo  synagoga; 
Iiircus  oblalus  sil,  ciim  de  sacriliciis  qn  c  pro  peccalis 
offerenda  cssciil  ab  initio  Doininus  loqiiens  ,  vitiiluin 
oirerri  jusserit  pro  peccalo  6yiiagog;c,  sicut  pro  pcc- 
cato  saccrdotis,  noii   c.ipruiii,  scd    vilnliim  ;  de  (juo 
vilulo   eliam   sangninem ,  siinililer    iit   pro  pcccalo 
sacerdotis,  ad  tangenda  cornna   allaris  iiicen>i  pr.D- 
cepit  iiiferri  (  Levit.  iv,  3-18)  :  et  qu;r  cansa  fncrit, 
;:t  pro  peccato  Aaroii,  ei  M  lyscs  viluliim  offcnti 
(Id.  VIII,  l-i) , el  ipse  Aaroii  alieriiin  viliiliim  {Id.  ix,  8), 
Biciit  pro peccato sacerdolis  secundiiin  Dci  pr.iccptum 
olTeiTi  oporlcbat ;  pro  pcccalo  aulem  populi  non  vi- 
lulus ,  sieul  pra-ccptiim  fiicrat ,  sed  liirciis  pntius  of- 
ferrclur.  Quod  ciim  movercl,  visum  est  nobis,  ut  siipra 
diximus,  qiiod  non  sobis  bircus  pro  peccalo   popnli, 
sed  cl  arics  ct  vitiilus  oircrii  jussus  csl ,  ut  ad  isla 
tria  subaudialur,  pro  pcccalo  :  qiiia  et  principes  craiil 
in  popiilo,  pro  qiiibus  liircus  liicral  offereiidus  :  et 
siiiguli  quiqiic  lialiere  propria  peccala  potucrunl ,  pio 
quiliiis  arics;  cl  unum  aliqnod  pecGiluin  onines,  pro 
(pio  vituliis,  sitiit  ab  iniuo  pr;cce|iliim  fucral,  pio  pec- 
calo  iiiiivcis;v  syiing(ig;e   vilulinn   offciri    oportcbat. 
Ideo  anleni  cnin  inimoUita  sui.t ,  liirciis  taniumiiiodo 
uuiuiiiatur,  ul  alia  etiani  lacila  iiilclligcreiiuir,  locu- 


TERTIUS. 


b3i 


linnc  a  parle  toliiin  ,  qcia  oinnia  fiiciaiit  pro  pcccatis. 

XXXVII.  [Ib.  XI,  5o,  51.]  Ciim  agcrct  de  ninrti- 
cinis  iinminidoriim  aniinalium  ,  Lt  omue  vas  ficlile , 
iuipiit,  iri  (juo  cccideiil  ex  eis  iutus  ',  quacuiiiijue  suiu 
iulus  immuuda  crimt ;  et  iUud  coutcrcluT,  id  esl ,  ipsum 
"\;is.  Et  omnis  cibus  qni  manducatur,  in  quemcmrnjue 
veneril  super  illum  aqua,  immundiis  erit  vobis.  Nuii 
(liiccunique  aqua  iiitelligcnda  esl ,  ipi;i;  siipervenerit 
cilio,  facit  cuin  immundum  ;  sed  cx  illo  vase  (;uod 
lacliim  est  iinniiindum  dc  morticinis  inimundis ,  si 
fin  lc  ipsum  v;is  liabuit  aquam. 

XXXVIII.  lll).  XI,  /»7.]  Inslruere  •  /i/ios  Israci  intcr 
vivificantiii  qii(c  innnducantur ,  et  inler  vivificanlia  quic 
iion  mandiicaiilur :  qu;c  gr.icus  babet  im-/oici,ra , 
nostii  (|iiid.im  vivificantiit  iiitcrprelari  m.iliierunt, 
(piia  ulcuinqiio  lioc  veibuni  noster  nsus  recepil,  qiiaiu 
ficcrc  iiovum  insolilum  ,  si  dici  possct  vivigignenlia. 
Non  cnim  qnit  vivillcant,  id  cst  vivcre  faciuiit,  sed 
qiKj;  vivos  fetus  gignnnt,  id  C;t  non  ova,  scd  pullos, 

dicUllIlir  {u5y5JC0>T«. 

XXXIX.  [Ib.  XII,  i.]  Quid  cst  quod  ail  dc  inulicie 
qnae  peperit ,  Omne  sanclum  7ion  langcl ,  et  in  sanclua. 
rium  non  iulroibit  ?  Qnod  s.inctnarium  vult  inlelligi ; 
cinn  legatur  iii  l;ibeniaculiiiii  lioiniisi  saccrdolcs  so- 
lcic  ingrcdi ,  cl  iisque  ad  vcluiii  inlciiiis  secnndiim  , 
nllra  vclum  auloin  ipsiim  ubi  crat  arca,  noiiniji  uniiiii 
sninmum  sacerdotcm?  An  cl  ante  tabernaciiliim,  ubi 
ciat  allare  sacrificiorum  ,  saiictiiariiin)  dici  potiiil  ? 
Nam  s.Tpe  appell.itur  locus  sanctiis  cliiim  i|isinn  ;ilriinii, 
cimi  dicitur, /)i  /oco  simcto  edcnt  ea  {Lcvit.  vi,  20). 
Illiic  forlassis  solcbanl  inlrare  nuilicres  ,  quando  offo- 
rebaiit  dona  siia  ,  qus  imponereiilur  altari. 

XL.  [Ib.  XII,  2-8.]  Quid  est  qiiod  dicil,  Si  inasni- 
tum  pepcrerit  mulier,  immuuda  erit  septem  dies ;  secun- 
dum  dies  secessioiiis  piirgationis  ejiis  immuiida  erit  :  ct 
in  die  oclavo  circumcidet  carnem  prcepulii  ejus  ;  et  tri- 
ginta  et  tres  dies  sedebit  in  sangiiine  suo  mundo.  Omne 
qiiod  sanctum  esl  non  conlinget ,  et  in  sanclunrhiin  noit 
iiilruibit?  Qikc  dinercnlia  est  iiiter  scplein  dies  illos 
qnibiis  dicit  eam  imnuiudam,  et  iriginta  ties  qiiibiis 
iii  sangnine  suo  mundo scdcbil ?  Si  ciiim  jaiii  immnnda 
noii  cst  pcr  Iriginta  trcs  dics,  qiiare  noii  langil  quod 
saiKtiiin  cst ?  An  lioe adliuc  interesl ,  quia  iii  sanguinc 
csl ,  licel  mundo  :  ut  lioc  dislct,  qiiia  cum  iininiinda 
esl,  ubicuinque  etiam  seJerit,  immnndnin  lacit;  cuiii 
vcio  jani  in  sangiiinc  inundo  scdei,  taiitum  quod 
s;iiiclnni  cst  noii  ei  licct  langcre ,  et  iii  sanclnnriuni 
iiilnre?  Hoc  est  ciiiiii  (|uod  ait ,  secundum  dics  seees- 
sioiiis  pnrgationis  sum ,  qiiod  dicit  alio  loco,  immiin- 
ditiam  fcmiiia;  quc  mcnslruis  piirgatiir ,  scptcin  dic- 
riiin  esse,  qiiando  omiie  snpcr  qiiod  scdcril  iiiinum- 
diini  erit  (  Id.  xv,  19-"25  ).  Secessionis  aiitem  dic 
quoniam  seccdcbat  aliquantum  ,  ne  omnia  coinqii 

'  llic  in  edilis  decst,  intus  :  qnod  iii  Mss.  et  apiid  I.xx  bi 
l.ciur. 

■'  liditi ,  instrue.  At  Mss.,  instrucre  :  sicml  tegcnJimi  coii- 
jidebal  Nohilius  iii  aniiolalionilnis  ail  l.cvit.  2 ,  ulii  msii- 
(cr  inoncl  vcrlia  istlijcc  :  hui  siimbihazein  tmis  hiiioiis  lnruel, 
mi.v  quidcm  liodic  I.XX  in  cxcusis  iion  liabciit,  rc|!eriii  iii 
aliipioi  cijilidliiis  iiiserta  vi.Tsicu'o  17,  proxinic  .ail  illuii, 
unuiiicson  tun  zooaoiwuutdn. 


QU.4i:STI0NU.\l  S.  AUGUSTINI  IN  I1F.PT.\  IT.CCIIU.M 


iiarci,  ciim  pcragcrH  illos  Jles.  IIus  dies  iinimmiH- 
tix  cjiis,  si  feiiiiiiam  lureivt,  Le\  iluiilicabal,  cl 
qiiamordecim  facicbat :  reliiiuos  auiein  (iuibiis  scde  - 
liai  in  saiiguinc  inuiido  siio,  ciiam  ipsns  dnplices  jus- 
SL-rai  ubscrvari,  id  est  sc\aginta  sex,  ulonnies  c.>seiil 
in  p:ulu  Diasruli  tiuadnigiiila ,  in  femin.i:  ocloginla. 
Alii|uiauUiu  codicos  gr.ici  iiiiu  Ii.iIkmH,  iii  snuguine 
iminJo  sito;  scJ  ,  i'i  saiitiuiiie  iinnnuulo  siio. 

Lt  cmn  (iJimpUii  fueiint  tlics  purguiionis  ejtis,  super 
filio  aul  snm-  filia  o[fercl  agiium  anniculum  sine  macula 
in  lioloraiistuin,  et  pulliim  colitiiibinmn  aut  lurturem  ', 
pto  pecciito  ..  att  ostiuin  tubernacuti  tcslinionii  ail  sacer- 
tlolem  :  et  offercl  euni  ante  Doiniiium  ,  et  exorabit  pro 
ea 


69« 

ve!  lilia ;  ul  deiiide  ab  alio  scnsu  scqualur  ,  (Jjfercl 
agnum  anniculum  siiie  macula  in  liolocaitslum ,  cl  pttl- 
liim  cotundiinum  pro  peccato ,  id  csl ,  pro  pectalo  suo, 
cum  coiiipleli  fucrinl  dies  puigalioiiis  cjiis  supcr  Glio 
aul  super  lilia  :  quisquis  crgo  il2  dislingiicnduin  piita- 
vcril ,  ex  Evangelio  eonviiieelur,  ubi  cuin  lale  aliquid 
iialo  cx  viigiue  Ddiuino  faccrcul,  magis  propler  coii- 
sueUKliiiem  Logis ,  qiiani  propler  iicceisilalcin  ali- 
CKJiis  in  co  cxpiaiidi  puigaudiiuie  pcccali,  sic  icgiiur, 
Et  cutn  inilttcercnl  ptierum  Jcsttm  parentes  ejtis ,  ti<  (a- 
cercttt  sccuntlum  consuctudincm  Lcyis  pro  eo  (Lun. 
II,  27)  :  iioiidiclum  esl ,  pro  nialre  cjus,  scd,  pro  eo  } 
(piaiiivis  ca  (iorcnl  qiie  lioc  loco  |ir,eccpla  suiit  dij 


sacerdos,  et  piirgiibit  eain  u  fontc  smiyiiiiiis  ejus.  Ism      duobus  Uirluribus  aiil  duobiis  piillis  colunibiuis.  Sio 
lex  ejits  qiim  pcperil  tnascutum  tiui  feininain.  Si  autcin      iMiiin   baplizari   ipse    eiiam   dignalus  cst   bapiisma 


iion  iinviicrit  iiiunus  ejiis  (/iiorf  satis  est  in  agiium ,  el 
uccipict  (tuos  turlures,  itul  tluos  pullos  columbiiws; 
uniim  in  hotocausluin ,  et  unuin  pro  peccato  :  et  e.xora- 
bil  pro  ea  sacertlos ,  el  pitrgnbitur.  Uccle  crgo  supcrius 
iiou  ligenduiii  cst,  Olferet  atjniim  atmiciilum  sine  ma- 
euta  in  lwlocai:slum  ,  aul  pultiiin  colunibiiium  aut  lur- 
lurem  pro  pcccalo,  sicut  iionmilli  codices  liabeiil; 
sed  siciil  dicluin  esl ,  cl  putium  colunibinuin  aut  ittr- 
titrem  pro  peccato  :  quaiidoipiidem  postca  dicil,  Si 
von  inveneril  manus  ejits  quod  salis  est  ad  agnttin ,  et 
accipiet  duos  turtures :  ubi  plus  videlur  habere  et  ; 
iiam  ea  coiijuuclioiie  deiracia ,  iiilegre  scquilur,  acci- 
piel  dtios  turlurcs  uitl  duos  pullos  columbinos ,  unam 
avem  scilicel  in  hulocausluiii ,  aUeraiu  pro  peccaio. 
Sed  qno  peccato?  Numquid  pepcrlssc  peccaliim 
est?  An  hic  osienditur  illa  propago  cx  Adam,  uiide 
Aposlolus  dicil,  Ex  ttiio  in  condcmnalioncm ;  cl  quia 
pcr  itntim  liomittem  pcccittum  iittcavil  in  niumluin  ,  ct 


Joauiiis  ,  qui  eral  baptismus  poenitenli.c  in  reniis- 
sioiiem  pccealoriiiu(.Vn»/i.iii,  13,  H),qu:iiiivis  milluni 
liaberci  ille  pcctatiim.  .Mcriio  ergo  qiiidam  nosiri  iia 
iiiterprclaii  suiit  ciiam  istum  iii  Leviiico  lociini ,  ut 
iioii  dicerent ,  stiper  filio  aut  stiper  fitia;  scJ ,  pro  filia 
aut  pro  filiu.  Uanc  cnim  vim  liiijus  pra-posiliouis  ossc 
iiilcllcxcriinl  lioc  loco ,  ubi  gra;cus  ail,  i-/  ma  ^  iii\ 
0\r/cii-:fi.  S;iiic  adverleiiduiu  cst  qu:iin  pauper  Duniiniis 
iiasei  volucril ,  ut  noii  pro  illo  olTerrelur  agius  el 
pullus  columbiiius  aut  lurlur,  sed  par  lurturuiu  aut 
diio  pulli  columbini ,  sicul  in  Evaiigelio  lcgitur  [Luc. 
II,  21);  qiiod  Scripliira  Lcvilici  luiic  jiissil  offerri,  si 
iion  babucril  iiiaiius  offcreniis  quod  salis  est  ia 
agnum. 

XLl.  [Ib.  xiii ,  20].  Ilomitii  si  ctti  facla  fueril  iii  ciU* 
corporis  cjus  cicalrix  sigiii  Ittcida ,  et  fuerit  in  ctite  co- 
liiris  cjiis  laclits  lcpra-.  Vehit  exponcndo  dixit  poGle- 
liiis,  u:;dc  qiiod  priiiiiim  dixeral  iiilelligcrelur  ,  quo- 


pcr  peccatum  tnors ,  et  ita  in  omnes  lioniincs  pertrunsiil      niam   dixerat  ,   lloinini   si   cui   facla   fuerit    i,i    cuU 


{Rom.  V,  16,  12)?  Et  hic  satis  apparel  queinadmo- 
diiin  diclum  sit ,  Fgo  cniin  in  iniiiitilulibiis  conceplus 
lum,  et  in  peccrilis  tnater  tnea  in  ulsro  me  atuil 
{Psal.  L,  7).  Cur  ergo  uoii  illud  qiiod  iialuin  csl  pur- 
gari  dicit  Sciiplura  per  lioc  sacrilicium,  sed  ipsain 
ipue  pepcrit?  An  ad  ipsam  quidcm  ,  unde  illa  origo 
iralieb.itur,  rebila  i.uig:ilio  esl  propler  sanguiuis  fuu- 
tem;  noii  pukial  laiiien  siiie  ipsius  felus  purg:ilioiie 


corporis  ejus  cicatrix  signi  tttcida  ,  ne  cicalricein   sic 
iiiiiiHigeienuis ,  quomodo  solcl  esse  Tcsiigiuui  sanaii 
viiincris,  apcriiit  lioe  sc  de  coloie  dicerc,  ciim  ad- 
jinixil,  Et  (uerit    in  cttle  coloris  ejus  taclus   leprx. 
yuidquid  crgo  illud  esl ,  coloris   vitium  cst,  qiiod 
noniine   cicatiicis  appcllat.    Quud   vcro   ail,   IncHis 
lcpra:,  non  qiiod  laelu  color  sciiliatur;  scd  iu  diiit 
lacliiiii  lepne,   laniuaui  ipsc  lionio  vcl   coipiis  cjiis 
lieri,  qui  cx  ipso  sanguinc  exorlus  esl?  Nain  qiio  per-      leiir.a  sil  laclum,  boc  est  niaculalinn  alqiie  vili.iluni  : 
linetquod  superius  ait,Super^/io(iu(sa;;ei/i/inoy7tT,t      sicul  dici  solet,   Tcligil  eum  ,  vel  uon  leligit  febris. 
agnitin  unnicutum  sitte  mactila  in  lidlociiustum ,  et  pul-      Deiiiquc  ipsam  maciilam,  laclum  vntat,  el  cam  sein|ter 


tmn  columbiniim  iiul  tiirlurem  pio  pcccato ,  si  iiihil  per 
lioc  sacriliciuiii  liebal  pro  eis  qiii  iwscobaiilur? 

Quod  si  quisquam  ila  dislingiicre  conabiliir,  ut 
dical  non  csse  jungcndum  ,  Supcr  fitio  uut  sitpcr  lilia 
cirerrc  agnum  anniculutn  sine  tnacula  in  liolocaustum  , 
et  pulliim  colmnbinum  pro  peccnlo ;  scd  ita  potius  le- 
fendiim,   Et  cmn   tiittmpteti  fucrint   diei  ptirgulioiiis 


is;o  noiiiiiieappellat.  Undoiionnulli  iiostri  noa  lactum, 
sed  macutam  iiiteiprolati  sunt  :  quo  nomiiie  quideni 
planiiis  vidcrelur  soiiarc  qiiod  Ii'gilur ;  sed  potiiit  ct 
gr;tcus  uoii  diccre  asr.v ,  id  csl  lacltim ,  sed  ^»,af,v ,  id 
est  maculam ,  unde  ay.w/jisy  dicit  inimaculaium :  qiiaii- 
qiiain  nou  ab  illo  solo  quoJ  iu  colorc  coiiliiigil ,  f ed 
ab  onini  vilio  iiiirum  solct  Scripliira  aa««v  dicerc  ; 


cjus  super  ftlio  aul  super  lilia  ,  \d  est  dies  purgalioiiis      uude  non  inatulam  coloris ,   sihI  umnis  vilii   iiola;n 
inipleli  fiieriiit  super  illo  aui  siipcr  illa,  lilio  scilicet 


'  Kdili  I  Uirrsqiic  Mss.  hic  et  iiifra  terlio  loeo,  et  titrlttrem. 
«xirbeieiisis  coiji-x  cl  uiuis  c  V  aticanis ,  aut  utrturem.  cui 
leclioni  suUrattaiilur  1  \X  el  versio  Vulgaia :  uequc  porro  ad- 
vecsaiar  .viigusliiius,  uli  Nobilio  peri  eraii  \iilel)aliir.  i'oslca 
((iii|>pe  codioes  iionnullos  re|ireliendit  s.  Doclor,  uon  qiiia, 
(.«(  /i(f («rcm,  sed  quia,  niil  ptiHnm  columbiv.um,  \<rii,el 
y4iiiru,  clc. ,  exliilicrcnt. 


viill  inielligi ,  quod  aw,,«ov  appellal.  Posset  crgo  qiiod 
ad  solum  colorcm  aliinet  anlU^  diccre;  quo  vcrbo 
iisiis  esl  Aposloliis,  ubi  ait  de  Lcclesia,  iSon  habeh- 
tem  muculam  aul  rugam  (  Eplics.  v ,  2'' )  Ncc  ftfi/wv 
autem,  nec  a^iiJ.o'  dixit,  scd  a^f.v,  id  cst  lacluiP  : 
quod  el  in  gr.x-ca  lingua  inusitalc  dicilur  in  coloribuj  , 


tS7 


LIBER 


et  laiiicii  lioc  SepUinginta  intLTpreles  iion  pignil  gra-ce 
diccre;  cur  ergo  lalinos  pigiierit?  Qnoil  autom  dicilnr 
cualrix  sigiii,  vel  idco  (iicitur,  quod  signilicet  aliipiid  ; 
vd  iJeo  potius,  quod  ipsum  liomineni  signo  quodaia 
«lisccrnit  a  c;eieris  ,  lioc  esi ,  nolabilem  rcddit. 

XL!I.  [Ib,  XIII,  3.]  Qnid  estquod  ait,  Et  vidfbit  sa- 
ccidos ,  ct  imiiiinabit  eiim?  ad  quem  veniet  ul  nuinde- 
Inr.  Sed  inquinabit  diclum  esl ,  inquinalnm  pronnn- 
liabil ,  si  h;ec  iu  co  viderit,  qiix  Scriplura  dicil  de 
niacula  Icpric. 

XLIII.  [Ib.  XIII,  i,  7,  2.]  Si  aulcm  lucidus  ulbus  erit 
in  cutt'  cotoris  ejus  ',  et  liumids  nuii  fucrit  aspcclus  ejus 
a  cule.  Liinrfds  a/6»s  subandilnr  laclns ,  id  est ,  illa 
niacnla  coloris,  iion  pilus.  Qiiod  poslea  dicil,  Si  anlcm 
coiiversa  mulata  fuerit  significatio  in  cule ;  lianc  dicit 
signilicalionein ,  quud  superius  siyiium  iii  lalino  l('gi- 
tiir.  Nam  gra;cus  cl  snpra  et  liic  niio  codeiiKiue  vcilio 

UsnS  est,  (j.;,a«cav  diCCllS. 

XLIV.  [III.  XIII,  5et  C.]  El  segregabil  illum  sucerdos 
$cptem  dubus  in  secundo ;  el  videbit  illum  sacerdos  die 
septimo  iii  sccundo  :  et  ecce  obscurus  lactus  iioii  esl  coii- 
versus  lactus  in  cutc  ;  et  purgavit  eum  saccrdos  :  siijnum 
eiiim  esl :  lioc  esl,  purgalum  cum ,  proiiuntiabit ;  non 
eniin  e.-^t  lcpra  ,  sed  signuin. 

XLV.  [Ib.  XIII,  4-7.]  Si  autcm  conversa  mulala  fuerit 
significalio  in  cule ,  poslcaquain  vidit  illuin  siicerdos  iil 
purget  :  et  visus  fuerit  deiiuo  sacerdoli ,  cl  vidcril  cuin 
sacfrdos,  et  ecce  commulala  sigiiificutio  in  cule ;  el  in- 
quinabil  eum  saccrdos  :  lcpra  csl.  Eliaiii  hic  inqniiiubit 
di.\il,  inquiiiatum  pronunliabit  :  el  ameiii  pliis  h.ibut, 
cx  niorc   loculionis  Sciiplur.e.   IIoc   itaiim;    vidclur 
sdmoiiuise,  ul  ciim  visus  Incrit  solus  color  alliiis  et 
liicidus,  discolor  saiio  cnloii,  adliuc  |irobetiir  a  sacii- 
doie,  ul  si  vidcrit  etiain  pilum  mutatum  in  albiiin  cn- 
lorem,  el  linmiliorem  factum  cutis  locum ,  in  ipio  csi 
albiis  color,  tunc  pronnntlct  lcpiam,  id  est,  impiinot 
liomin-m  pronuiiliando  lepiosuin.  Si  aulem,  iiiqiiil, 
lucidus  iiibiis  fueril  in  cule  coloris  ejus,  id  est,  Iiicidus 
albiis  (iicril  ille  laclus;  quo  nomiiie  eamdem  maciilam 
appellat  :  ct  liumilis  non  fiicrit  aspectus  ejus  a  cute;  et 
pilits  non  erit  conversus  in  albuin ,   ipse  autem  est  ob- 
scmus,  id  cst  i|)se  piliis,  qiiia  min  esl  albus  :  el  segre- 
gnbit  sacerdos  lacliim  sepiein  dies ;  el  vidcbit  sacerdos 
tacium  dieseplimo,  id  est  illam  niaculani :  el  ecce  taclus 
manel  anteeum;  non  commutalus  cst  tactus  in  ctite ,  ij 
cst,  non  est  discolor  et  dissimilis  invenins  a  ciite. 
Eigo  sanaliim  est  qiiod  vitiosum  erat  :  scd  adliuc  ju- 
bet  probari  eamdcm  sanilalem  pcr  aiios  sepleni  dies, 
aiquc  iilco  scquitur  et  dicil,  El  seyrcgabil  illum  saccr- 
lios  seplim  dies  in  secnndo ,  id  esl  seplem  alios  dies; 
el  vidibit  illum  sacerdos  die  seplimo  in  secundo  :  et  ecce 
obscurus  tailus,  id  cst,  quia  iioii  albiis  ct  liicidns,  ac 
pcr  hoc  coiicolor  sano  ciiloi  i ;  non  esl  niuiriliis  laclus, 
incule,  sicul  et  paiilo  ante  dixil ,  hoc  cst  iioii  cst 
dissiir.ilis  a  cajlera  cule  :  et  purgabit  eum  sacerdos ,  id 
csl,  pnrgaluni  pronnnliabit  a  suspicionc  lcprac;  noii 
quod  habiicrit  lepram,  qiiam  jam  non  liabet,  sed  quo- 

'  Am.  Er.  et  I.ov..  in  ciite  color  ejus.  i;at.  vcro  et  Mss 
coiuits.  In  gra;co  esi,  tuu  clirotos  aUoii. 


TERTiUS.  C9S 

iii;ini  lepra  non  fuit,  quod  in  illo  lucido  ct  albo  colorc 
tacliis,  id  c^t  maciihc  illiiis  qu;c  apparuerat,  cum  cx- 
spoclarctur  utrum  liiiniilior  fierct  locns  ,  et  pilus  illic 
in  albuin  converteretur ,  iion  coiitigil ,  sed  potius  ille 
tactus  (pii  fuit  ante  lucidus  el  albiis,  obscurus  invcnlns 
est,  id  est  similiscKlerocolori,  iion  lucidns  :  non  er;it 
ergo  Icpra,  signum  esl  eniin,  non  Icprn,  quod  sic  appa- 
rnerit :  lamen  eliaiii  propler  lioc  purg;itiis  a  suspicione 
lcpra-,  tavabil  veslimenla  sua ;  qaia  el  in  illo  sigiio  ali- 
qiiid  fiiit ,  propter  quod  lavaiida  fucrant  veslimenta  ; 
el  mundus  erit. 

XLVI.  [Ib.  XIII,  7,  8.]  Deindeseqiiiliir,  Si  atttern 
coiiversa  iiiulala  fueril  sigiiificutio  incute,  posleiiquant 
vidlt  illum  saccrdos  ut  purgarel  illum ;  id  est ,  postea- 
qiiam  vidil  eum  saccrdos  scptimo  die  prius  sanuni, 
ut  purg.iict  illnm,  mutala  est  illa  significalio ,  id  cst 
illiid  sigiium  iii  cule  :  et  riiHs  fiicrit  in  secundo  sacer- 
doti ,  id  est  posl  alios  septem  dies  :  et  viderit  emn  sa- 
cerdos,  et  ecce  cominulata  esl  significalio  in  cule,  id  est, 
niin  slelit  in  illa  sanitate ,  in  qiia  cuiii  videral  posl 
primos  seplein  dics.  Et  inquinabit  illum  siicerdos : 
lcpra  csl.  Jam  liic  qnoniani  illud  quod  visuin  fuerat 
posi  primos  septcm  dies  saiium,  noii  slclit  in  suo,  sed 
iniitiitum  est  iii  pristiiium  vilium,  lepra  pronuntiatur; 
iia  iit  nou  illic  exspectetur  vel  lociis  humilior,  vel 
pilns  in  album  cnnversus.  Cuin  enim  lepra  iion  sit 
notabilis  alque  viliosa  ,  ni,i  varietas  ;  lioc  ipsum  de 
^ilioso  colore  rcdire  ad  sanuni ,  et  de  saiio  redire  ad 
viiiosuin,  ita  iiotabilc  csl,  ut  iion  ibi  fiierit  e.\spccl3ii- 
diiin,  qnod  in  primo  e\spectari  prajcepcrat,  de  liiimi- 
liori  loco  et  pili  candnre,  sed  jam  cti;im  isia  varictale 
siiie  duliilaliiiiie  sit  l"pra. 

XLVll.  [Ib.  XIII,  9-17.]  Deiude  seipiilnr  :  Et  tactua 
leproe  si  fuerit  in  Iwinine ,  vcniet  ad  saccrdolcm  :  et 
ridebit  sacerdos ;  et  ecce  cicatrix  alba  in  cule ;  el  liwc  niu- 
iiivit  capilluin  album,  el  a  saiio  carnis  viv(V  in  cicatricc. 
Iliiic  si  sublr.iliamus  ef,  inore  eiiiiii  kiculioiiis  Scii- 
pliir;irum  posilum  esl,   isle  erit  seiisus  :  Et  videbit 
sacerdos;  et  ecce  ciculrix  aBa  in  cule;  el  hcec  mutiivil 
capillum  album  a  S'ino  carnis  vivm  in  cicatrice.  Ordo 
est  :  ilutavil  cnpilium  ulbum  in  cicnlrice  a  sano  curni» 
vii-w;  id  cst,  cuin  cani  viva  et  taiia  liabcal  capilliini 
obscuium  ,  vel  iiigrum ,  li;ec  cicaliix  album  h;ibel. 
Lcpra  veteruscens  est  in  cute  culoris  ejus  :  et  inquinabit 
eum  sacerdos,  id  est,  inquinalum  proniiiilialiil.  .Vi/ii 
segregabit  eum,  qiiia  imniuiidus  esl :  hnc  viilctur  dicerc, 
quia  ubi  invcnliis  fuerit  pilus  iii  albiim  niiil;iliis  con- 
color  albo  vitio  culis ,  jam  luin  scgrcgalnr,  ut  |tr'jbe- 
lur ;  iicc  cxspectatur  uirum  eiiam  liumilior  fiai  locus ; 
scd  ex  linc  laniiim  qiiod  alba  est  ciitis  discolor  ca;- 
(er;c,  et  album  baliet  piliiin  discolnrem  c;ctcris  qii! 
siint  in  carnc  viva  ot  saiia,  lcjira  vctorascens  proiinn- 
tiatiir  :  idco  veterasceiis ,  qiiia  jim  non  cst  probanda 
illis  bis  septem  dicbus.  Si  aulem  restitulus  fuerit  color 
sanus,  el  conversus  fuerit  albus  .•quoniam  diveral  totiim 
albiiin  factum  per  lolani  ciilem,  co  ipso  j:iin  niuiiduni 
csse;  quia  varieias  ibi  jani  non  esset.  Deindeait,  Lt 
quaciimque  die  visus  fuc.rit  in  eo  color  vivits,  inqiiina- 
biiur  :  ubi  ba!is  o^lcndit  variclaiem  iinproL'aii.  Ac  j>er 


59?  QU/ESTIOM;:.!  S.  AL'GL'ST 

!:0c  (iiMil  ii.oJ.i  ti;\il,  i'i  (lulcin  leililiius  fucril  culor 
«a.'i!.s,  et  (oiiversus  fucril  albus.  el  veiii;l  ad  sncerdolem ; 
el  vidibit  sneerdos  :  el  ecec  couvers'is  Inclits  in  ntbum  ; 
el  jmrgiibit  saccrdos  laclnm  ;  mundiis  csl.  Rpsli:iil!un 

coldniii  sa n  iion  dobcmus  accipero,  iil  coior  saniis 

cssol;  elciiiiii  ipse  crat  pcr  qiioiii  inmen  f;eljal  iiii- 
iiiun.Iiis  propler  v:iii(l:iloni.  UesliliMuin  crgo  dixil 
«iiloroiii  saiuim,  ul  illii'!  <'>sol  iinod  rucnl,  id  csl  al- 
liMS  sanii  pcrcuiile.  Tuiic.  oiiim  rinsiis  mundus  eril, 
cuin  loius  albus  fiioiii ,  iiiii:i  iniHa  ilii  variolas  eril. 
Scd  resliiuUim  pro  poreiiiUo  acoipere,  nimis  inusilata 
lociiliii  csl.  .Magis  eiiiin  vidolnr  dieorc  dcbuisse ,  Si 
aiilom  roSJiliitus  fiicrit  oulnr  alliiis  :  iiiiiic  vero  ait, 
reslilulus  sunus,  el  convcrsus  fneril  albus;  tanciuam 
diceret,  Saiius  color  si  rcsiiiiitus  fucrit  in  album. 

XI.VllI.  [Ib.  XIII,  50.1  Q"'''  ''^''  1"'"'  '^'""  '^^  ''^^l"'-'' 
capitis  loiiiiorotur,  eaiii  oliam  qii:iss:ilioiicm  (u)  appol- 
lavil ,  ciim  in  solo  colnre  liat ,  vel  ciiiis  vol  cn|iilli)- 
runi,  cl  quod  buniilior  aspocliis  ejiis  a  c;clcra  cilc 
npparcat,  sine  dolore  Limenet  siiieulla  vexaiione?  Ai; 
lioc  qiind  iiiimiiiidnm  cst  qiiassationcm  voliiit  ap- 
pollarc  pro  pl.iga  ,  velut  liac  iiiiiiiuiiiJitia  liomo  pcr- 
tiissii.s  sit? 

XLL\.  [ib.  ^w.il eliS.]  Quid  sibi  vult,  quod  cum 
diccret  de  lep;a  vesiimontoruuraliarumqiie  rerum  ad 
usiis  Iiomimim  pcrlinciiliiim  ,  .lit,  Aut  in  veslimenlo 
tanen,  r.ul  in  vesiimeiilo  slupjieo,  aul  in  .^lnmine,  aut 
inlana,  aul  in  Hneis ,  aul  in  t.meis ;  ciim  j.im  siipra 
dixissct,  in  vestimenlo  Inneo,  aiit  in  lesliinento  slii]i\icc? 
^am  stuppcum  est  uii;pie  liiicum.  Aii  illic  vcsliiiienta 
iiitolligi  vuluit ;  liic  aiilom  qiiodiibct  lanciim  et  qiiod- 
libel  liiieiim?  Non  onim  vostimenla  suiit  siramina 
jiiinciitoniin  ,  cum  siiit  laiica ;  aul  vo-timeiila  sniit 
ictia,  ciim  sint  linea.  Lriiis  ergo  spccialilcr  de  vcsii- 
iiicntis,  deiiide  geiieralitcr  de  ouinibus  rebus  hinois  cl 
linois  diccie  voliiil. 

L.  [Il>,  XIII,  48.]Qua'rilurqiiid  dixcril,  In  omni  ope- 
raria  pette ;  qiiod  noiiiiiilli  iiiloiprcl:iti  siiiit,  iii  omni 
confecta  pelte.  Scd  iion  «1  gra^ous  ipyxTyiM  oipfMzi  • 
ait  autcm  tf/a^iii.u,  quod  verbuin  cliam  iii  Regnirmn 
l-.bro  posiiiiin  cst,  ulii  Jon:iiliaii  loqiiiiiir  aJ  I):ivid,  lCs;o 
in  ngro  in  die  o\hruria  (I  Uaj.  xx,  l'J) ,  id  cst,  in  dic 
i|ii:i  fit  Ojiiis.  Ac  per  lioc  eliain  liic  pclleiii  opciariam 
iii  qiia  fit  opiis  dcbcnuis  accipere,  iJ  cst  aliciii  npori 
acconiinodatain.  Suiil  ciiim  pclles  quae  tantiiiniiiod'i 
:id  oriiamciitum  Iialiciiliii',  iioii  ail  Oiuis. 

Ll.  [Ib.  XIII,  18. 1  QiiiJ  cst  qiiod  ait,  hi  onuii  iv/sj 
cperario  petlis;  iiisi  c|iic)J  cst  ex  pollc  ficlum  ,  Iioc  csl 
iii  oinni  vasc  pelliceo?  !!oc  auleiii  isto  loco  vas  dicil, 
i|iu)d  Gra-ciappellantcx^Ocs-lioceiiininomcngcncriilo 
ost  omniiim  utonsiliiiin.  AliiiJ  csl  aiitcm  quod  appclla- 
liir  ci//£io.-  •  nair.  cl  l.oc  biliii:!  liiigiia  vas  Jicitur  :  scd 
av/Eiov,  illud  magis  inlolligiliir  vas  quod  liqiiorcm  ca|  il. 

Lll.  [Ib.  XV,  11.]  Quidc^l  qiiod  ail,  £/ (/ueiHCHiJi^Hc 
teligeril '  qni  fluorein  scminis  palilur,  et  manus  suas  non 
luvit  aijua ,  lavabil  veslimenln ,  ct  tnvabit  corpus  suum 

'  ln  odilis,  qiiiciinwuc  lcli;i  ril  :  ct  iiiii.n,  nuimnq^e  nnn 
tolis.  Iii  Mss.  ooi;sl:iiiior,(7Hfiiifi(m7i(C.  rono  ai  «J  I.XX  I;; 
(a)  lliriiii^mit. 


IM  IN  HEPTA  rEUCIli:.\l  7C0 

i'.qu:i ,  ct  iiiimundus  crit  usipie  in  vcsperam?  Aiiibigue 
(]iii|'pe  positiiin  cst  qiiod  ait,  ninnus  sitns  non  tavil 
aqua,  voliil  postc:iq'iain  lcligorit.  Sod  iiitclligoiiJum 
osl ,  qiioiiioiiiuqiie  nou  lolis  manihus  lctigerit ,  ipse 
quoii!  leligoril,  lavahit  vcslimciila,  clc. 

Llll.  [Ih.  XVI ,  10,  19.]  Qiiid  est,  quod  oum  prxci- 
ji.rot  qiioniodu  iiitrare  deboret  saccrdos  siimmus  in 
s:iiictiim,  qiioJ  cst  iiilra  voliini  ,  ail  iiitor  c:otcra ,  El 
c.Torahil  pro  siinclis  ub  immunditiis  fitiorum  Isrnet,  cl 
ab  injusliliis  eormn,  et  de  omnibus  peccatis  eoruni?  Qiio- 
moJo  crgo  pro  sanclis,  si  ab  inimuiiJiliis  filioruin 
Isiael  ct  ab  iiijiisiiiiis  corum  dc  oimiibiis  pcocaiis  oo- 
I  iiiii  ?  Aii  qiii:i  lioii  ail,  pro  iiiiiiiiiiuliliis  iilioriiin  Isracl, 
sod  ab  immuiidiliis,  lioo  iiiloliij;oi!Jiiiii  cst,  ICxorubit  pro 
sunctis  ab  immumHtiis  lilionim  Israel,  id  osl  pro  cis  qui 
saiicli  siiiil  ab  immuiuliliis  lilitiriim  Isracl ,  non  con- 
sciiticnles  immiinditiis  eoruin  :  iion  qiiia  pro  ipsis 
taiitiiiii  cxoiandiim  cral,  seJ  qiiia  cli;iin  pro  ipsis,  ne 
qiii^qiiam  pularct  ila  luisse  sanolos ,  iit  iiiliil  csset 
uiiiio  pro  cis  cxorarolur,  qiiaiiivis  essciit  ab  iininun- 
Jitiis  lilioium  Isracl  et  ab  iiijustiliis  ciiriini  alieni?  De 
omnibus  peccatis  eorum ,  id  est,  qu;e  iiijustili;c  veiiie- 
b:iiit  de  oiiinibus  peccatis  eoiuin. 

1'olcst  ot  islc  es^c  sensus ,  Exorabit  pro  sunctis  ab 
iminiimiiliis  fitiorum  Israet ;  id  est ,  ut  lioc  pro  illis 
cxorari  iiitcHigatur,  ut  ab  iinmuiiditiis  filiorum  Israel 
luti  esscnt.  Sed  exorabit  non  potest  acci[)i ,  nisi  quod 
alio  verbo  dicitnr,  propitiabit.  Unile  et  propiliatoriiiia 
vooaliir,  qiKid  alii  cxoratoriiiiii  intorprclati  suiil :  gr;cce 
aiitein  JiciturDajT-jifMv.  Et  qiiod  Iioc  loco  latinus  ail, 
Exoriibit  pro  sniicfis,  grxciis  babet  tJi/ci^Tai,  quoJ 
nDuiiitclligilur  iiisi  pro  pecealis.  Uiidc  sciiplum  est  iii 
Psaliiio ,  Qui  propilius  fit  omnibus  iniijuilalibus  luis 
(Vsnt.  cii,  3).  Ilic  crgo  aptior  sciisus  cst,  ul  intolliga- 
lur  sacerJos  eliam  pro  bis  prnpitiare  Doum,  qui  sancii 
siint  ab  iinnnuiditiis  Dlioriim  Isracl;  ei  qiiia  licel  ila 
sanoli  siiil  ut  iniiniiiiditiis  filiorinn  Israol  et  injusliiiis 
noii  conscntiaiit ,  lialieiit  tamon  aliqiiid  propter  quud 
cis  neccssaria  sit  propiliat  o  Dei. 

Sanc  in  qiioJain  grxco  inveiiimus,  El  exorabil  snn- 

ctuin;  noii ,  pro  snnclis  :  ct  illiid  qiiidoni  sanclum,  ge- 

ncre  neulio,  id  csi  to  a/iov.  Naiii  possi  t  intollisi,  cx- 

orahit  sancliim  Doiini ,  el  nuila  os^ct  (pi:cslio  :  qii.i- 

moJo  autcm  possit  iiilelligi ,  e.torubit  hoc  snnclmn , 

difficile  cst  diccre ,  nisi  forte  illud  sanctuin  quidquid 

est  qiiod   Dcus  esl ;  qnia  et  Spiritiis  sancliis  ,   qui 

uliqiie  Dcus  est ,   noiiiro  goiiore  gncce  duiiur  to 

n.EDaa  Td  ayto>.  Et  fi)rle  lioc  cst ,  si  timcn  ille  coJcx 

vcrior  est,  qui  emoiidalior  vidobatur,  i^OxiiTJn.  zi 

«yiev,  liiic  esi ,  To  nv£u//a  to  ayiov,  qiiod  latiiic  geiierii' 

iioutro  dici  nim  polesl.  Qiiamvis  ot  iii  trilins  aliis  codi 

cilins,  iiuo  gr.oco  ct  duobiis  hiliiiis,  iion  invoiioriiniis, 

iiisi  qiiod  supr:i  Jiximiis,  Exorabil  pro  sanclis.  Quod 

potost  cl  sic  aocipi,  ul  iion  pn)  sanclis  li>imiiiihiis,  seJ 

p:o  iis  qiKB  sancia  siiiit  inteUigaiiir,  id  est  tahcriiarulo 

ipso,  et  qii:ociiiiiqiie  in  eis  osseiit  saiiotificata  Dnniino  : 

lit  bnc  sil,  Exornbil  pro  sanclis  i,b  iinnmndiliis  lilioriim 

fiiliir,  Iwshn  enn  linpsclni,quauHiiiipir  leligeyit;  'orlo  nor  li 
liiMiios  liiKou  niiiiaiiiiii  osi  ui  Iwwn.  'juijipe  Mil^ata  ^i-rs;» 
UaJioi.  Omiiii  aucm  uiui-.iiii. 


70i 


LIBEFx  TERTIUS. 


703 


hrail,  propilinbit  DctJin  pro  iis  ([ux  sanctificr.ln  sunt 
Douiino,  ab  immunJitiis  (ilioinm  !sr3e!;  (luia  in  nie- 
dio  connn  crat  laliernacnlum.  Sic  cnim  scquilur  : 
nani  eum  dijcissct,  Exorabil  pro  snjictis  ab  immundiliis 
fHivnnn  Israel,  et  ab  injnslitiis  eorum,  de  omnihus  pcc- 
caiis  eortim  ;  conlinuosubjccil,  El  ita  faciel  labcrnaculo 
lesiimonii  q:iod  creatum  esl  in  cis ,  in  mcdio  immundiliai 
eorum  :  ut  ad  Iioc  necessaria  vidoainr  illa  prii|iilialio 
prosanclis,  i.l  cst  pro  labcrnaculo  ctomiiibiis  (|u;e  in 
e)  sancta  dicunlur.  Nani  et  paulo  pbst  lioc  dicit  dc 
altari,  i|ii<id  asi^crsione  sanguinis  muiidarcl  illud  sa- 
cerdiis,  ct  sancliliciret  ab  inimundiliis  filiorum  Isracl. 

LI V.  1  !b.  XVI,  20.]  /'."/  perfuict  exoyans  sancliim.  Ulruni 
perficiet  sanctum?  an  cxorans  sauclinn,  sccunduin  id 
qued  sui  ra  diximus  ?  nain  ct  Iiic  ncuiro  gencre  gr;ece 
dicliim  cst  tA  «viov.  Ulruin  crgo  exorans  Doniiimin 
pcrficict  snnctum,  id  csl  perfectc  sanclificat  quod  San- 
clificat?  an  perficiet,  qiiod  ail,  exornns  sanclum,  id  csl, 
i'kid  sanctiim  (|und  csl  tJ  n^=Oy«  «  «-/lov; 

LV.  [Ib.xvi,  20,  27,  29,35  ]Dc  duobus  iiircis,  uno 
immolaiido ,  ct  alio  in  descrtiim  diinillcndo,  quom 
oMTiojuirta-ov  v.icanl  (n) ,  solct  csse  disceplatio  :  ct  a 
qiiibiisdam  illc  imniolaiidns  in  bono  accipitur,  illc  au- 
lem  diinittendiis  in  malo.  Non  tamen  istc  sciisus  idco 
coniirniandus  esl,  qula  liomo  in  cujus  maun  iu  cremiim 
blrcus  diniiitiiur,  ciim  rcdicrit ,  lavare  jussus  est  ve- 
siiracnta  siia  et  corpiis  suiini  aqiia  ,  el  sic  ingredi  in 
caslra;  tanqiiam  el  lioc  sit  iiidiciiim  cur  iu  inalo  sit 
i«e  hircus  accipicndiis,  a  cujus  contagione  lionio  ab- 
li:endus  csl.  Sic  cuim  dicii  :iblucndum  ct  qui  alterius 
birci  vituliqiie  acec|icrii  c:irues,  et  extra  ca^tra  com- 
bussorit;  quia  ila  de  illo  et  de  vitulo  fieri  jubet,  de 
quoruin  inimnlatorum  sanguine  fit  aspersio ,  et  sunt 


omni  siinngogr.  exorubii.  Qnomodo  ergo  exorabil  taber- 
naciiluiii  ct  aliare  ,  nisi ,  ut  dictiini  cst,  intclligaings, 
exoiandii  piirgaliil? 

LVL  [Ib.  xvii,  5,  4-.]  Illud  quod  dicil,  Qiticiiniqiic  oc- 
ciderit  vitulum,  aul  ovem,  ant  capram  in  caslris,  et  qui- 
cumquc  occiderit  exlra  caslra ,  el  ad  oslium  tabernnciili 
t^^slimonii  non  altnlerit,  et  iii  lioc  constiluit  pccraniin, 
cl  comminiitiir  facieiiti ;  non  dc  iis  dicil  qiue  ocoiilun- 
tiir  ad  usum  vc.-ccndi,  vel  si  qiiid  aliud,  sed  de  sacri- 
ficiis.  Proliibuit  eiihTi  privala  sacrilicia,  ne  sibi  quis- 
que  quod:immodo  saccrdos  csse  audeal;  sod  illiic  af- 
foral ,  ubi  |  er  s:icordotom  onoraiitur  Deo.  Ita  cnim 
noc  van^s  sacrilicabiiiu  :  nam  et  lioc  i:i  ea  coiisiielu- 
dine  cavenduni  pnomonuit.  Cuin  crgo  non  licerct  oF- 
ferri  sacrificia  nisi  in  labernaculo,  cui  teinplum  posica 
snrccsst ;  iiiidc  ct  rex  Israel  Jeroboam  vacc:is  faccre 
ausus  est ,  ([nibus  popiilus  sacrificarct ,  ne  liiijns  logis 
iicce-silatn  scdiicerciitur  ab  eo  qiii  siib  regiin  ejiis 
erant ,  diim  porgorent  Jerusalem  ui  in  lempln  Dci 
olTorreiit  sacrificia  sua,  in  quo  facto  a  Doiniiio  conde- 
mnaliiscst  (111  Reg.  xii,  28-50)  :  mcrilo  qurcritur  i|iio- 
mndo  licile  sacrifioavcrit  Elias  exlra  tcinpluin  Dei, 
qiiaudo  el  ignem  de  ca'Io  impelra\il.  et  prnplictas 
d.omonioriim  convicit  (/(/.  xvin,  5C  59).  Qiind  niilii 
nnn  vidctiir  alia  ratione  defendi ,  quain  illa  qiia  dc- 
fcnditur  ct  .Abralia;  factum  ,  quod  fiiiuni  Dco  jiissus 
vokiii  imniolare  {(!en.  xxii ,  3-10).  Cnni  eniin  jiibct 
iile  nui  logpin  cnnslilnil,  al:quid  llcri  (|uod  in  lege 
prdliiluiit ,  jiissio  ipsa  pro  U^gc  Iiabeliir,  quoni.un  aii- 
ctnr  est  logis.  Non  eiiim  dccsse  pnssenl  miraculi  alia 
prolcr  sacrifioium  ;  quibiis  supcrarciiiur  el  couvince- 
rontur  prnpliela!  lucnnim  :  scil  Spirilus  Doi  qiii  !"ueral 
iii  Elia,  f|iiidquid  iii  bac  re  fecit ,  coulra  logom  csse 


pro  pcccatis  :  ac  per  boc  noii  negligenter  istnrum  duo-  non  poie^t,  qiiia  dator  est  lcgis. 

rum  hircorum  distinctio  in  allegnrica  sigiiificatione  LVIl.  [Ib.  xmi,  10-12.]  Qiiid  cst  quod  prnhibens 

Iratlanda  cst.  Ilem  cum  constiluisset  dicm  decimiim  eJendiim  sangiiiueni  dicit,  Aniina  omnis  cariiis,  san- 

s-^plimi  mcnsis  '  s.ibbaio  sabbalonim  ,  quo  ficrct  su-  giiis  ejus  est?  Quein  lotiim  locum  sic  cxplical  :  El 


pradicta  piirgalio  a  sacerunte  illo  iino  qiii  patri  suc- 
cedil,  ioquons  de  eodem  sacerdoie  ail,  Exortibit  san- 
cdiin  sancti :  qiiod  jara  ncscio  ulriim  aliier  accipien- 
dnm  sit,  quam,  Exniabil  in  sancto  sancli ,  quodam 
gcnere  locr.lionis;  in  illn  sciliccl  sanclo  qiio  solus  Ipse 
suiHinui  saceidns  intraliat,  qiiod  est  inlra  vcliiin,  iibi 
arca  erat  toslimonii  ot  allare  incensi.  Noii  cnim  ciim- 
dem  l)cum  taniiuam  Dcum  exorabil,  sed  qiiia  ibi  ex- 
orabit  Doum,  ila  posilum  csl,  Eiorabil  sanctitm  sancti. 
Nam  ct  linc  gencic  nciilro  in  gneco  positum  cst,  to 
«V(ov  ToO  ayicu.  An  rorlc  Spiritum  sanclum  sancti  Dei, 
hoc  esl,  Ti  a/toj  n.aO^st  Tou  i-i(o-j  0£;u ;  .^n  potilis  E.t- 
oiubit  dicium  cst,  Exorando  purgabit?  Nani  sic  verba 
conlexit  :  El  exorubit  sanctum  sancti ,  ct  tabcrnticulitm 
leslimonii'',  et  allare  cxorabit,  et  pro  sacerilolibus  et  pro 

'  Fdili,  dicm  dccimimi  scptimum  nwnsh.  Ai  llss.,  septiini 
nMisis  :  vorius,  ul  patet  ex  I.XX  el  ex  Vulg. 

5  Kditi,  lubernaculiim  testiinonioruin.  Jlss.  cuiii  gra^co , 
tcsibiwnii. 

(a)  liircus  emissarius  £rra;ce  apopompaios,  dioiiiir  arul 
LXX,  l.evit.  cap.  16,  vv.  8et  10;  scilicet  juxta  liioodiiroti 
(ilweivationem  in  Levit.,  qiixst.  22,  6s  npGpeinpumenos  ds 
ten  eremon,  ut  oui  emillalur  in  descrlimi  :  biic  eniin  aji- 
peUalura  es,se  colligit  iis  c\  vorliis  Lcvil.,  cap.  IH,  v.  10, 
aj«5<oi/<Ji  amon  cis  un  npopnmpdi. 


Iiomo,  liomo  fdiorum  Israel,  aut  de  prosclijiis  ijiti  appo- 
sili  sitiit  in  vobis  ,  quiciim^iiie  ederit  oinncm  sanijnincm  ; 
et  stntuam  faciein  meam  snper  aiiimnm  qua'  maiiducat 
sangiiinem,  et  perdtim  illam  de  populo  suo.  Aiiiiiia  enim 
omnis  cariiis  ,  sancjuis  ejiis  est.  El  ego  dedi  illud  vobis 
exorare  pro  nnimabus  vestris  :  sangiiis  eniin  ejns  pro 
anima  exorabit.  Proplerea  dixi  fiHis  Isracl ,  Oinnis 
anima  cx  vobis  non  edet  sangitinem  ;  et  proselijlns  qui  ap- 
positus  jst  in  vobis ,  non  edet  sanguincm.  Numquidiiani 
si  aiiimam  pccoris  sanguineiu  dicimiis,  ctiani  anima 
linmiuis  sangiiis  piitaiida  esl  ?  Absit.  Quomodo  ergo 
nnii  ait ,  Anima  omn'S  earnis  pecoris  sangiiis  ejiis 
cst;  sed,  Anima,  iiiqiiit,  omniscarnissanguis  ejits  esl? 
Iii  omni  uliquc  carne,  etiani  bniiiiiiis  caro  depulr.tur. 
.\n  qiiia  vitalc  aliipiid  '  esl  in  sanguiiie ,  quia  por 
ipsiini  inaxinie  iii  bac  carne  vivilur,  qni  in  ouiiiiliiis 
vciiis  por  cnrporis  cuiicta  dilTunditur,  i;isa;ii  vitaii» 
corporis  vocavit  aiiiinam  ,  nnii  vitaui  qu.c  niigral  ck 
corpore,  sed  (pi*  nioric  finiiur?  Qiia  locuiione  dici- 

'  Fjiti.  ,fH  quiii  ct  tnle  nHqvii.  Ft  paiiliini  inVa,  qiii  in 
Oitmibus  vnii ■  et  coipoti:;  juiictiirti.  i;o|  oiiiiims  ex  uovcui 
Mss.  :   m  .'('cn  ■iialc,  otc...  vcr  coivoiii  cwhlu. 


703  Qll.tSTIOMM  S.  ACCUS 

miis  i*lam  viiaiii  lcmporalem  cssc ,  noii  xloriiaiii ; 
mr.ilalein,  mm  iiiiiiKirlalcm  :  nmi  sil  iiimiorlalis  aiii- 
u\x  naUiia.  (|iii'  alilala  psl  ab  An;;olis  iii  simi  Aiiraii.e 
{Luc.  \\i,  i-2);  ciciii  (lieiliir,  Uodic  mecum  cntiii  jm- 
radiso  ild.  xxiii ,  45) ;  et  quic  in  lormcnlis  ardcbal 
inrcriii  (Id.  xvi,  23).  Sccimiliim  islam  crgo  signiliiM- 
lioiicm  ,  t|ii.'5  pcrliiliclnr  aiiinia  i  liaiii  lia^c  lciiipnralis 
vila  ,  (lixil  aposliiliis  1'aiilus  ,  Noii  eniin  fncio  nniimun 
meain  preliosioicm  qimin  me  '  (.li(.  xx,  2i);  ulii  se 
osiendcre  vo!uil  cl  mnri  par.iliini  pro  Evangclio.  Nam 
scruiuliim  significarninem  qua  aiiima  diciliir  ilhi  (|m:i: 
iiiigial  px  corpoie,  iiiagis  cam  prdiosain  f.iciclial , 
cui  laiiUmi  iiiei  iliiin  coiKiuiiclial.  Siiiil  cl  ali  i:  liiijns- 
inoJi  liiciiliom^s.  Vila  ilaqiic  isla  lciiiporalii  maxiiiic 
sangniiie  coiiliiictiir  in  coriiorc.  Sed  qnid  csl  (piod 
ail.  Didi  vobis  etim  dd  allare  Dei ,  cxorr.re  pro  aniina 
veslra ;  laiiqiiam  aniiiia  pro  .Tniina  cxnrcl?  Niiiiiqiii-.l 
sangnis  pro  sangniiic,  qiiasi  dc  niislro  saiiguiiic  snlli- 
cili  simiis  ,  ciiiii  pro  aiiiina  iioslra  vohmins  cxnrari? 
Absurdum  csl  Ikic. 

Scd  inullo  esl  absurdius  ul  sangiiis  pcciu-is  exorct 
proanima  boiiiinis,  ipKC  moii  noii  polcsl :  ciim  maiii- 
lcslc  Scripiiiia  lcslcliir  in  Epislola  ad  llcbi\eos,  illiiin 
sangiiiiicm  vicliinaruiii  niliil  profuisse  ad  exdr.iiulnm 
Dcum  pro  peccalis  bominum  ;  scd  signincasse  aliqiiid 
qiiod  prodcsscl.  Impossibile  est  enim  ,  inquit,  saiigui- 
tiein  liircorum  et  tuurorum  auferrc  pcccnla  {llcbr.  x  , 
i).  Reslat  ilaqiie  ul  ipioniam  pro  Kniiiia  mistra  cxorat 
Mcdialor  illc,  qiii  omiiibus  illis  saciiliciis  (pi;e  pro 
pec&ilis  oncivbanliir  piielignrabalur,  illud  appcllelur 
anima  qiiod  signillcal  aniiiiaiu. 

Siilct  aulein  rcs  qiiie  signilieat  cjiis    rei    nominc 

quain  signilical  nimcupari;  siciit  sciiptiim  csl,  Sc- 

ptein  spifrt",  scptem  anni  sunl ;  iion  cniiii  dixil,  scplcm 

aiinos  signilicanl:  cl,  Septem  bovcs,  scplein  anni  sim: 

(Gen-  XLi  ,  ii')) ;  ct  iniill:>  Imjiismodi.  Iliiic  csl  ipiiid  di- 

cUim  est ,  P^/tro  ernt  Llinslus  {\Cor.  x,  4)  :  iioii  eiiiin 

dixit,  Pclra  signilicat  (jlirisiiim,  scd  laiiqiiam  boc  cs- 

sel,  (piod  uliipic  pcr  '>i.l).>t3iili.im  iion  lioc  cral,  scd 

per  signilicalliincm.  S.C  Cl  s.iiignis  (pioniam  prnplcr 

v'talcm  qiianiil  im  rorpu  ciili.ini  .iiiiin.im  sigiiilical,  iii 

sacramciilis  aniiiia  d  riiis  csi.  Nifiim  si  qiiisqiiam  pii- 

tal  aniinam  pccnris  cssc  saiigiiiiicm,  iion  csl  in  isia 

qu:c5li()iic  laborandiim.  lanlimi  iic  niiima   liominis, 

ijiia;  caiiiem  liiiinanam  vixiliral,  et  est  ralionalis, 

saiiguis  piilcliir,  \alilc  favciiibim   csl,   cl  liic  error 

inodts  omiiibiis  rcbilandiis.  Qn.crciid.e  cliam  loculio- 

ncs,  qiiibus  pcr  id  qiind  cniilinet ,  signilicctur  Id 

ijiiod  conlinctiir,  iil  qiioniam  aiiinia  sangiiiiie  tcnctur 

in  corpnrc  (ii;im  si  fiicril  cHiisiis  absccdil),  |  er  ipsuin 

apliii^  signilicala  sil  aiiiina  ,  cl  cjiis  iionicn  saiiguis  ac- 

lopcril.^icnt  ccclesia  diciliir  lociisquo  Ecclcsi;i  con- 

grcgainr.  Nam  Ecclesia  liomiiics  siint ,  de  qiiibiis  dici- 

liir  :  Vt  exliibcret  sibi  qloriosnm  Ecclesiain  (Eplies.  v, 

27).   Iloc  lamcn  vocari  eliam  ipsam  domnin  oralio- 

hum ,  idcm  aposloliis  testis  est.,  ubi  ait :  Nuiiiriuid  do- 

'  lulilio  liat.,  prcliosrim  mVii.  sic  cliam  Aiss  niclinris 
nola ,  imo  omnes,  cxccplo  n;in i|iii  liabcl,  vrcliuiiorcin  inHii. 
In  ijrpco  lexlu  Acuiiiiii,  cap.  iO.  v.  21,  lcgiiiiiis  (iifrii.vi 
ematUd  :  quoc!  Mss.  illis  buffraj;;i!iii-. 


ri.NI  l.\  IIEPT.VTEUCIIU.H  704 

mos  mn  linhctis  ad  tnunducaudum  el  bibeiiduin?  an 
ecdesiinn  Dci  cnnlcmnilis  ( I  Cvr.  xi,  22)?  El  lioe  ;pio- 
tidiaiiiis  loqiicndi  usiis  obiinuil ,  ut  iii  ccclcsiam  pro- 
dirc,  aui  ad  ccclcsiam  confiigcrc  non  dicalur,  iiisi  (|ui 
ad  locum  ipsum  parietesquc  prodierit  vcl  conrngcrit , 
qiiibus  Ecclcsi;c  congicgalio  conliiieliir.  Scriplum  cst 
eii;iiii,  El  effundciis  sanguiiiem ,  qui  fraudut  incrcedem 
merccnnrii  {Eccli.  xxxiv  ,  27).  Mciccdcm  sanguiiiem 
dixit,  qiioniain  ca  susieiilaiiir  vila,  qiue  noniine  sau- 
giiinis  appcllalur. 

Scd  ciim  rioniiniis  dical,  Nisi  inanducnvcritit  caniem 
tneam ,  et  bibcrilis  mcum  sangiiincm,  non  liabcbitis  in 
vobis  viiain  (Joan.  vi,,').i);  qnid  sibi  vult  quod  a  san- 
giiiiio  sacrilicinrinn  ,  qn.-c  pro  pcccalis  orfcrcbanlur, 
tanloperc  populiis  proliibcUir,  si  illis  sacriliciis  uiinm 
iioc  s;icriliciiiiii  sigi,ilic;ibatnr,  in  qiio  vera  lit  reniis- 
sio  pcccaloriim  :  a  ciijiis  laineii  sacrilicii  saiigiiinc  in 
alimcniiiiii  sumcndo,  non  solum  neino  proliibeliir, 
sed  :id  bibciidnm  potiiis  onincs  exliorianlur,  qui  vo- 
linil  liabcre  vit;im?  (jii.irciidnm  igitiir  ipiid  signilicct. 
qiiiid  liiinin  prnliibcliir  iii  Legcsangnincm  nrmdiicarc, 
cunuiiie  Dco  fnndcre  jnbctiir.  Nam  de  anims  natura  , 
cur  per  sarigiiinem  sigiiificala  sit,  quanlum  in  pracsen- 
tia  satis  visiiin  est,  diximus. 

LYi'1.  [Ib.  xviii,  7,  8.]  Turpitudinem  putris  lui  et 
lurpiludinem  malris  tuw  non  rcvclabis ;  lurpittido  enim 
corum  est  '.  Proliiljet  cum  malre  concnmbcrc:  ibi  esl 
ciiiin  turpiludo  palris  cl  matris.  Nani  postca  proiiibct 
el  novcrcc ,  ubi  dicit ,  Turpitudinem  uxoris  pairis  ttii 
non  reccUibis;  turpitudo  enim  pntris  lui  cst  :  ubi  cxpo- 
siiit  qiuiiiiodo  in  niaire  uiriiisque  sit  turpiliulo,  id 
csl  patris  ct  nialris;  in  novcrca  cnini  lantiim  palris. 

LIX.  [Ib.  xviM  ,9,  II.]  Tiirpiiudinem  sororis  Ivte  ex 
valre  tiio ,  aut  cx  niatrc  lua  ,  quw  doini  est  nata,  vel  quo: 
foris  nnui  est,  non  rcvclubis  lurpitudincin  earum  '.  Quat 
donii  iiiita  est,  inlclligilur  ex  palre  :  qux  foris  nala 
est,  intclligiiiir  ex  iiiatic,  si  forlc  de  priorc  vira  cain 
niaier  siisccperat,  et  cum  ilia  in  dDuium  venerat, 
(piaiido  p;ilii  cjiis  niipsit,  qiiein  inoiicl  Scriptiira  iie 
rcvclcl  tnrpitndiiiem  sororis  sii;c.  Ilic  videlur  iion  pro- 
biliiiisse  ,  ct  quasi  pnrleiinisisse  coiicnbiliim  cum  so- 
riifc  dc  uiroipie  p:)reiile  nata  :  iioii  enim  dicil,  Tiir- 
piliidinem  noii  rcvdabis  sororis  lua;  cx  patre  ct  matre, 
scil ,  ex  patre  uii'.  cx  iiialre.  Vcrum  qiiis  non  vidcal 
cliaiii  illiid  essc  probiliilum  iniillo  inaximc?  Si  cnim 
iiiin  licel  soroiis  liirpiuiilinein  rcvcbire  ex  qiiolibet 
p:ircnlo  :iat;r,  qiianlo  magis  ex  utroqnc?  Qnid  est  aii- 
tcin  qnod  inlcrposila  proliibilione  conrubilns,  eliani 
ciiiii  siiis  ncpiibiis ,  sivc  dc  (ilio ,  sivc  ilc  (ilia  ,  scqiii- 
tiir  etdicit,  Turpitudincin  filiiv  tixcris  putris  tui  nuit 
rcveldbis?  Si  eiiiiii  linc  usqiie  dixissct,  iiiiclllgeieiiins 
cliam  cuiii  lilia  iiovcrcoE  proiiibiliim  iiiisse  concubi- 
tnm ,  qiiam  cx  priire  viro  noverca  pcpcrissel,  ncc 
liujus  qui  probibctur  soror  esset ,  vel  ex  patre,  vcl  cx 

'  Mss.,  lurpitudincm  eorum.  F.dili,  turpiludo  cnim  Cutin,. 
est.  Neiilr;  l:.?clio  convciiil  cuin  scriplur;c  IcxUi,  iii  qiio  |  osl 
non  revclaliis,  iiroxiini!  sulisc(iuiUir,  iiialtr  tiia  est,  non  revc- 
labiii  inrjnludiihiu  cjus. 

'  F.dill,  turj'iliidoctiiin  carum  cst.  M.ss.,  ItirpUudincni  ea- 
riim  :  hap.c  lccliiiiiem  confirmat  gra;c.  LW. 


)0o 


LIRER  TF,rvTiL'5. 


:no 


malre  :  ciim  vcro  aJdiJil ,  Ex  codcm  patre  soror  ii;a 
est,  non  revelubis  lurpiludinein  ejus,  mniiirest.it  de  sn- 
rore  f:ict;uii  csse  i^laiii  jiriiliiliilidiieni ,  ciiin  fiiciit  cx 
pnlrc  el  ex  nnvoica,  de  qiii  jnm  siipLMiiis  ilixerat. 
Aii  ideo  itrruiii  lioc  aperiius  voluit  fioliilierc,  'iiiin 
supcriiis  suliobscuruiii  fuii?  sicpe  ciilin  lioc  facit 
Scripiuia. 

LX.  [III.  xviii,  II.J  Tiirpiludinem  fralris  palris  Ini 
non  reveldbis  ,  el  iid  uxorem  ejiis  non  inl^iiibis  Exiiosiiil 
(juid  dixeril,  Turpiindinein  fralris  pnlris  lui ,  id  esl , 
palrui  lui ,  non  revetiib.s  :  lioc  csl  ciiim ,  ad  uxorein 
ejils  non  inlroibis.  Iii  iixore  qiiippe  palrui ,  Toliiil  iii- 
telligi  liirpiluclineiii  palriii ;  sicul  iii  uxore  pnlris,  lur- 
piliidincin  pauis. 

LXI.  [lli.  XVIII,  16.]  Turpiludinemnxoris  fralris  tui 
non  rcvcltibis ;  Inrpilndo  frntris  lui  esl.  Qna;ritur  ulrum 
lioc  vivo  fralre ,  an  mortuo  sit  pndiibitum  :  ct  non 
parva  qua?slio  est.  Si  cnim  dixeriiniis  de  vivi  fralris 
iixore  loculam  Scripliiram ,  uuo  generali  pra-ceplo , 
qiio  proliibelur  lioinn  ad  uxorem  acccdere  alienam 
(Exod.  XX  ,  14) ,  ciiam  boc  utique  coniinctur.  Quid 
rst  ergo  qiind  l;im  diligcnter  bas  persouas  ,  qiias  ap- 
pellnl  diinieslicas  ,  prnpriis  probibilionibus  dislingiiil 
n  cietcris?  Non  eiiiin  et  quod  pruhibel  de  iixorc  pa- 
iris  ,  lioc  est  dc  nnverca,  vivo  paire  accipieiidum  Cbt, 
et  non  poliiis  niortiio.  Nain  vivo  palre  qiiis  noii  vident 
mullo  maximc  probibilum ,  si  cujuslibcl  liomiiiis 
iixoralieiin  prnliibita  esl  mnculnri  adiillerio?  De  bis 
ergo  personis  videliir  loqiii ,  qiix-  possciit  non  liaben- 
les  virns  in  mnirimniiiiim  conveniro  ,  nisi  Lege  pro- 
liibereiilur,  sicut  ferlur  esse  consucluilo  rcisarnm. 
Sed  rursus ,  si  fratre  niorluo  intellexcrimiis  proliibi- 
luni  es<c  ducere  fralris  uxorem  ,  occurrii  iliiul,  qiiud 
excilandi  soiiiinis  cnusn  ,  si  ille  siue  filiis  dofiiialiis 
cssct,  jiibct  Scriplurn  essc  fjcieiidum  {Denl.  xxv,  5)  : 
ac  per  boc  collala  isla  proliibilionc  cum  illa  jiissinn', 
ne  inviccm  adverscntur,  intelligeiida  cst  cxreplio,  id 
cst,  non  licere  cuiqiiam  deruncli  fralris  dueere  iixo- 
rcm  ,  si  defiiiictus  pObieros  dereliquit ;  aut  etiam  iUud 
essc  prnbibiium,  ne  lieeret  duccre  fralris  uxorein  , 
etiam  qiiae  a  fratre  vivo  per  repudium  reccssissct. 
Tuiic  ciiim  ,  siciil  Dominus  dicit ,  ad  diiriiiam  Jiid.ro- 
ruin  Mnyscs  perniiserat  dare  libelhim  rcpndii  {Jlaitli. 
XIX,  8),  cl  per  banc  dimissionem  potuil  piilnii  qucd 
licite  quisquam  sibi  uxorein  copularct  fralris,  ubi 
aduUerium  non  liiiierci ,  quoniam  rcjiudio  disccs- 
sisset. 

LXII.  [Ib.  xviii,  17]  Turpiludinein  mulieris  et  filim 
ejus  non  revclubis  :  id  est,  ne  putel  qiiisqiinm  litcre 
sibi  duccrc  filiam  uxoris  siik.  Simul  cnim  nnilieris  ct 
fili.TC  cjus  non  licet  rcvelnrc  turpiiudinem,  id  est  aiii- 
babus  misceri,  el  nialri  et  fili.-B. 

LXlll.  [Ib.  xviii,  17.  18.]  Filiam  filii  ejus  ct  filinm 
fili(r  ejus  tion  accipies.  Elinm  nopcm  uxnris  de  filio 
vel  de  filia  diici  prohibuil.  l'.rorcm  supcr  sororein  ' 
ejut  non  accipies  in  zelum.  Ilic  iion  prnbiluiil  supcrdu- 
cere,  qiiod  licebat  anliquis  proplcr  abuiidaiuinm  prn- 
pagalioiiis  :  sed   sororem   sorori    noluil   siiperdiici; 

•  Slc  JLs»  cl  LXX.  Al  edili.  siwer  tucorem  sororcnu  etc 


quod  vidclur  fecissc  Jacob  {Gen.  xxx,  22-28),  sivo 
qiiia  nondiim  fuerat  lege  probibilum,  sive  quia  sup- 
posiLB  allcriiis  fiaudc  deeeplus  est,  el  illa  mngis  ile 
placiio  venicbal,  qunm  poslerius  acccpit;  scd  injii- 
sliini  (  rnl  priorcm  dimilti,  ne  faeeiet  eam  macliari. 
lloc  auicm  quod  nilinzclum,  uirum  idco  posiiuin  esi. 
nc  sit  zelus  iiiier  sorores,  qui  iuier  illas  qiuc  sorores 
noii  essenl  conlemnendus  fuil?  '  an  ideo  poliiis,  no 
proplcr  Iinc  finl,  id  eft  ne  hoc  aniiiio  fial,  ut  iii  ?.e- 
liim  sornris  snror  siiperducatiir? 

LXIV.  [Ih.  xviii,  \9.]El  ad  mulicrem  in  scgregalione 
immundilia;  ejus  non  accedes  revelare  turpitudinem  ejus : 
id  est,  ad  menslrualam  mulicrom  nnn  accedrs  Segre- 
gabaiiir  enim  seeiindiim  Legcin  ,  propier  iinmiindi- 
liam.  Hoc  cum  supcrins  satis  siifficientcr  proliibuis- 
seI(Z,PH/.  XV,  19-27),  quid  sibi  vult  qiiod  eliam  bic 
hoc  eisdem  prxcepiis  voliiit  adjungere?  .\ii  forie  in 
siiperioribus  qnod  jam  dictum  csl,  ne  fignrale  acci- 
piondum  pularelur,  cliam  bic  posiluiii  esl,  ubi  lalia 
prohibila  sunl,  quse  cliani  lempore  Novi  Tcslanieiiti 
remnia  umbrarum  veierum  observaiioiie,  sine  dubio 
riislodienda  sunl?  Qiiod  videlur  elinm  per  prnpbelnm 
Ezccbielem  sigiiificasse,  qui  inler  illa  pcccLila  qua: 
non  figuratic,  sed  mnnireslx  iiiiqnitatis  sunt,  eliam 
Iioe  coiiimeinorat,  ad  nmlierem  menslrualam  si  qnis 
accedal;  et  iiikr  juslilix  meiita,  si  iion  accedat 
(/ijcc/i.  xviii,  6,  et  xxii,  10).  Qna  in  le  non  naiiira 
damnaliir ,  sed  coneipiond.B  proli  iioxium  perlii- 
belur  '. 

LXV.  [Ib.  xviii,  20  ]  Et  ad  uxorem  proxiini  iui  nort 
dubis  coiicubiuan  seminis  tui,  inqiiinari  ad  eain.  Ecie 
ubi  rur^us  proliibel  adulteiiuin,  qund  ciim  alieiia 
iixnre  cnmmillitiir,  quod  etinm  in  Docalngo  proliibe- 
Iiir  {Exod.  XX,  14).  Unde  apparel  illn  itnpioliiuiln,  ut 
clinm  inorliiis  viris  suis  non  diicantur  uxores,  quaruin 
piohibei  tiirpitudinem  revelari. 

LXVI.  [Ib.  xviii,  21.]  El  a  seminetuo  non  dabis  ser- 
virc  principi.  llic  non  vidoo  qiiid  inteirgntiir,  iiisi 
principi  qui  pro  Deo  coliiur.  Noii  eiiiiii  ait  Cou^tJn-,, 
scd  ;aTj=£u£iv,  in  grxco,  quod  lalinus  non  solet  iiiler- 
prelnri,  iiisi  ut  dicnt  servire  ;  plurimuni  aulein  dislat. 
Nam  scrvire  hominibus  sicut  scrvi  serviunl,  qund  iioii 
C:  t  yxTpiJtri,  scd  oiu/Eiiiv,  Scriptiira  non  prohibcl : 
servire  autem  secundum  id  quod  csl  '/«-pfUiv,  non  ju- 
beiur  bominibus,  nisi  uiii  vero  Deo,  sicut  scripiuni 
f  St,  Domiiium  Deum  tuuin  adorabis,  et  illi  soli  scrvies 
{Deut.  VI,  13).  Non  snlum  anlom  lioc  vorbo,  qund  ait 
/«T^ivnv,  salis  signilicat  queiii  priiiciponi  dical,  id  cst, 
cui  culliis  lanquam  Doo  exbibetur;  verum  eliam  eo 
quod  adjungit,  Et  non  profanabis  nomen  sanctum,  sive 
Dei,  de  ciijus  populo '  dnlur  illo  modo  servire  prin- 
cipi ;  sive  nomen  sanclum  ipsius  populi  Israel ,  pro- 
pler  quod  dicilur,  Sancli  estate,  quoniani  ego  sanctui 
sum  {Lcvit.  XI,  44  ;  xix,  2 ;  e (1  Petr.  i,  iC).  Opporlu- 
nissiine  eiiam  hic  adjimgit,  Ego  Doniinus;  hoc  iilii|ue 

'  Iii  om:iilnis  prope  Mss.  neulro  genere,  zelum , 

quod conleinn.  ndum  fitil. 

>  Hdili,  proiis  noxiiim  proliibetur.  Mss.,  proli  noxium ;  et 
ex  bis  ('leriqiie,  perliibUur. 

'  u;c  Mss.  At  c-dili,  sive  Dei,  cui  popuio. 


QU.ESTIONUM  S.  AUGLSTl.M  IN  lli;i'TATl- LCUU.M 


701 

ailnumens,  qui;\  illi  soli  dcbcuir  >«Tf£ia,  iil  csl  ca  ser- 

\iiiis  ipi.i  serviuir  n.'0. 

LWII.  111).  xviii,  -2:>.]  Qiiod  dicit,  i:t  e.xliomiil  lena 
eos  qiii  iitsideiit  supcr  eam,  i.roplor  niah>  Ul-x  cnruin, 
qux  superius  coninicuioravil,  iion  i.lco  aicUim  |nilan- 
diun  ot,  quod  lial.cal  lerra  scnsmn  quo  islu  scnUat 
et  cxhorical;  scd  uomine  teira;  homines  signilicat, 
qni  sniilsnii.Ttcrrain.  Proiiule  cum  h:cc  mala  lacinnt 
lioiniucs.  ininiin  lut  tcnam,  qnia  iuqninantnr  liomi- 
ncs  qni  h;vc  imilantur;  et  exhorrct  teria,  quia  ex- 
lioircnt  hoinincs  (lui  ncc  faciunt  ncc  imilantur. 

l.XVIII.  [Ib.  XIX,  11.]  Non  (urlum  [acietis  neque 
mciiliemiiii,  «.'(/iif  ailuiiiiiiam  fuciet  uiiusquisqiie  proxi- 
vio.  l.Uid  dc  lurto  |iosilum  csl  in  Decalogo.  Qnod  an- 
tem  dicit,  ISeqiie  mciuicmini,  neqite  calumiiium  faciet 
uiiusquitiqiie  proxiiito,  miriiui  si  uon  eo  pra-ceplo  con- 
linctiir,  quod  ibi  posituni  esl,  Neqtte  falsutn  tcstimo- 
iiium  iliccs  advcrsum  proximum  tuunl  (Exod.  xx,  15, 
IC);  qnoiiiam  ncque  calnninia  siue  mcndacio  ficri  |io- 
lest,  quod  falsi  teslimonii  gcneralilalc  CdUcUiditnr. 
Sed  utrum  lia'c  aliqiia  compeusationc  admitlenda  sinl, 
niigna  qii.TStio  c>t  :  sicnt  dc  mendaeio  pene  omnibns 
vidclur,  qnod  nbi  nciiio  hcdiUir,  pro  salule  mciiticn- 
dum  Cbt.  Ulrnin  cigo  ila  ct  dc  fnrto?  an  furtum  ficri 
noii  polesl,  ubi  nnllus  laditur?  Qninimo  fieri  potesl, 
oliam  qnando  ei  cui  lil  consnlitur,  lanquam  si  qiiis- 
qiiam  homini  yolcnli  se  occidcre,  gladium  furetur. 
N.ins  calnmnia  nescio  ulrum  cuiquain  ad  cjus  ulilila- 
lcin  licri  pc.ssit  :  nisi  forte  (|iiod  a.l  majns  gandinm 
Jicbal,  qu.)  po:,tea  frnercntur,  (|uod  Joscph  dc  styplio 
caluinniabalur  fralribus  suis,  qnibus  eti;iin  cxplora- 
l.onisf;.lsniu  crinien  intenderat  (Gcn.XLiv,  o,  ct  xtr, 
'.',  l'i)-  Qiianqiiam  si  dcfinilio;,ibns  ista  deterin:iiaic 
leiilemus,  fortasse  furluin  non  est,  nisi  iinaiido  alici;o 
ccculte  ablalo  proxiinus  la;diiur ;  et  ralnnuiia  iion 
esl,  nisi  quando  falsi  criininis  objectione  proximns 
hidilur:  niendacinm  aulein  non  possnmusdicereluiic 
tanlummoilo  csse,  qiiando  proximus  l.cditnr;  cum 
eniin  falsum  ab  seicnte  diciiur,  procul  diil.io  menda- 
ciuin  est,  sive  illo  quisqiiam,  sive  nemo  bcdaUir. 
Proinde  nvigna  qua^stio  dc  mcndacio,  ulruni  p.isst 
aliipiando  juslnm  csse  meudacium,  f.icile  solvcrcuir 
forlasse,  si  sola  pr;ccepta  intuercmur,  non  et  exem- 
pla.  Nam  qnid  islo  pra:cepto  absolulius,  iVoii  inciilic- 
miiti?  Sic  euim  diclum  esl,  qnomodo,  Non  facics  libi 
iVo/iiiiJ ;  qiiiid  faclum  non  potesl  aliquando  jnstiim 
esse;  ct  iiuom.ido  dicliim  esl,  A'oii  mcEc/in/itns :  qiiis 
autein  dicat  ;di(pi;indo  nioeehiam  juslam  csse  iiossc? 
Et,  Non  furubcris  :  sccundum  enimdcfinilioiicm  illam 
f.irti,  jnslum  esse  furtum  nunquain  polest.  Ei,  Aon 
occidcs  (Exod.  \\,i,  \i,  13,  13);  quoniamciim  homo 
jusle  occidilur,  lcx  eum  oecidit.  nnn  lu  :  nuniqnid  ila 
dici  polest,  Cnm  linnio  jiiste  mentitnr,  lex  menliuir? 
Se.l  exenipla  faciunt  diflicillimain  quxslionem.  M.mi- 
lilx  sunt  obstetriccs  jEgypli;c,  el  bona  illis  Dcus  le- 
Iribnit  (/(/.  I,  1'J,  20)  :  mentita  cst  Raab  pro  explor.i- 
tor.ibns  terra;,  ct  idio  libcrata  est  (Josue  ii,  i,  et  vi, 
25).  An  ex  qno  dictuin  cst  in  Lcge,  Non  menlicmini, 
ex  illo  iiitelli 'endum  esl  ncc  in  tali  causa  Ilccrc  men- 


"18 


dacium,  iiiqii;ili  causa  legilurRaabcsse  mcntita?  Sed 
magis  credibilc  est,  quia  injustum  erat  mcndacium, 
ideo  proliibitiim;  noi!  quia  piohibilnm,  ideo  facluui 
injustnin.  1'orlassis  ergo,  sicut  de  obstetrieibiis  dixi- 
niiis,  nou  hoc  in  eis  reiniineratuin  (|no.l  meulit;e 
sinit,  sed  qiiod  infanles  llebr:cos  lilicravenmt,  ul 
proiiter  haiicniisericordiam  illud  peecaium  veniale  sit 
faetum,  non  laiiien  existimelnr  non  fnissc  pcccatum  : 
sic  ctiam  dc  Uaab  intelligcndum  est.  reiminer;>lani  ':n 
illa  liber.itionein  exploratoruin,  iit  piopler  eaindeiii 
libeiationeiu  vciiia  sit  dala  mendacio.  Ubi  anlem  vc- 
nia  datiir,  manifesluin  esl  esse  peccatnm.  Si!d  illud 
caveiidum  cst,  nc  ita  quisque  existimet  etiam  c;clcris 
peec;itis  ,  si  pmpter  liberalioiies  homimim  lianl,  ita 
v.'iii;iin  possc  concedi.  Mulla  cnim  r.i;il;i  inlol.;- 
rabilia  ct  iiimium  dctcstanda  istuiii  sequuiitur  cr- 
rorcm. 

LXIX.  [Ib.  XIX  ,  13.]  Non  nocebis  proximo.  Si  qiii.l 
sil  iK.cerc  ct  nou  iioccre,  paleret  hominibus,  lioe  ge- 
nei;ile  piar.pUim  ad  innoeentiain  relinend.im  f.ir- 
t;isse  siiHieCrct.  Oiniiia  cnim  qiiic  pidliibentiir  coni- 
niitti  in  proxiniiim,  ad  lioc  uniim  rcfcrcnda  siiiil, 
qnod  dictiim  est,  iVoii  nocebis  pro.xiino.  Naiii  qiio.l  se- 
qiiitnr,  Non  rapics,  nisi  ad  lioc  rel'er;itur,  ne  rapicndo 
noccatur,  ali(pi;iiido  cveiiil,  ul  iinn  rapiendo  qiiis.pic 
iiocat.  Nain  gladins  insanienti  rapien.lns  esl,  et  si 
non  fecerilquis  ut  oportuerit  ',  magis  nociierit. 

LXX.  [II.,  XIX,  17  c(  18.]  Quid  est  qiiod  cuui  siipra 
dixissct,  Non  odio  habebis  fratrem  tuiim  iii  aiiiiiio  tiio  : 
arcjucndo  argucs  proxiinitni  luuin,  ct  non  accipies  pro- 
ptcr  ipsuin  peccaluin,  consequcnler  ailjunxit,  El  non 
viiidicatur  iiiiintis  tita?  ulrum  pro  co  qiiod  est,  noi\ 
puiiiuii  ?  Aiiiino  ciiim  bouo  facis,  ciim  disciplinaiii 
pec.  anti  pioxiini.  iinponis,  ne  accipias  pcceaUnn  ejns 
liei;lige:i(l.).  Ad  lioc  cnim  perlinet  quod  anle  p.isnil, 
iVoii  odio  liiibebis  proximuin  tuiint  in  aninio  luo.  \  ideri 
ciiim  piilest  ei  qni  arguitur,  quod  oderis  cum,  ciini 
iioii  sil  iii  animoliio.  An,  non  vindicatur  maiius  lua, 
lioc  polins  admonct ,  ne  quaTis  vindieari  niaiiuin 
luani,  nee  nlciscendi  libidine  rapiaris?  N.nii  quid  cst 
aliiid,  vindicari  vclle,  nisi  laelari  vel  cons.dari  de  alic- 
110  iiialo?  Et  idco  diclum  est,  A"oii  irasceris  ftliis  po- 
pidi  ttti.  Sic  enim  rccte  ira  derinita  esl,  quod  sit  iih  i- 
sccndi  libiilo.  Quiilam  vero  codices  habciit ,  /'-(  uoh 
vindicabitnr  manus  tuit  :  id  est,  ne  arguendo  vindic.are 
le  velis,  sed  potius  consulere  illi  qucin  arguis. 

LXXI.  [Ib.  XIX, 28.]  El  incisioncs super  animant  iioii 
facielis  in  corporc  vestro.  Super  aniinam  di.xit,  siiper 
funusmortui  :  dc  aiiima  quippe  dolor  est  (|ii;c  reccs- 
s.t.  Ad  liunc  aulem  dolorem  pcrlinel  luetus,  iii  quo 
lucui  nonnulbc  genles  habent  consuetudincm  sccare 
corpiira  sua.  IIoc  fieri '  Dcus  prohibet. 

LXXll.  [Ib.  XX  ,  o.]  Ita  ut  fornicentur  in  principes  ' 


'  Mss.  Mioliaelinus  et  Beccensis,  itti  potiiertt. 
'  Kdlli,  iieri  a  .ludais.  Mss.  noii  babeiil,  a  Judans, 
»  l;i  edius  exciilerat  i  arlicula,  iii,  qu;c  resUtuitiir  ex  Msi 
ct  ex  lexlu  I.XX,  (|iii  in  excusis  tinidem  liabet,  hoste  ekpor- 
neucin  aulon,  itl  foniicctitr  ;  sive,  ut  fornicarctur  ipse  :  ir, 
aliis  la;neii  liliris  (quiis  hic  se.iuiUir  Au^'UsUiius),i:ro  atiton, 
legiiur  autoiis,  leste  ^obilio  in  Kot.  ad  l.cvit.,  cap.  20  sic 


7(9  LIBER  TERTIUS. 

tie  popiilo  suc.  Noii  de  populo  sug  piincipcs,  sc.i  ;ic 
populo  suo  foniicenlur.  Eos  quippe  principes  vuUliic 
ittlelligi ,  qui  pro  diis  coiei>aniur  :  sicut  Apostolus 
dicil,  Secundum  principctii  poteslalis  aeris  {Ephes.  ii, 
8);  et  in  Evangclio  Dominus  ,A'«iic  princeps  hujns 
muKtli  inissus  esl  forns  (Joati.  xii ,  51) ;  et,  Ecce  ve- 
ni!  princeps  muntli,  etin  menihil  invcnict  {Id.  xiv,  50). 

LXXIII.  [Ib.  XX,  !0.]  Ilonw,  hnmo  qnicumque  aclul- 
leruveril  uxoret)>  viri,  aulquicumque  adullcravcril  uxorcm 
froximi  sui ,  morle  tnorianlur  :  pluralilcr  di.\it,  tnorle 
tnoriantur  ,  lioc  cst  qui  adulter.ivil,  ct  qiioe  adullerala 
esl.  Hic  aliquid  distare  voluil  iiiler  quenilibet  viruin 
et  proxiniuni  ,  quamvis  niullis  locis  proximuni  pio 
onini  liomine  ponat.  Sod  qu;c  esl  isla  locutio,  ut  cuni 
jam  dixissclde  viro,  Iioc  idem  repctierit  de  proxinio, 
cum  sit  consequeiis,  ut  mulio  inagis  ab  uxore  proxiiiii 
_  abslinendum  sit,  si  ab  uxoie  cujuslibcl  viri  absiineii- 
diini  est?  Nam  si  prius  de  proxinio  dixisset,  ne  pu- 
tarclur  uxoi cm  licere  ailultciaic  non  proxiini,  adden- 
duin  fuisset  de  quolibel  viro  :  nunc  vero  ,  si  quod 
minus  esi  non  licel ;  qiianlo  miniis  liccl  quod  niajiis 
nialnni  est?  Nam  si  non  licet  adulterare  uxorem  cu- 
jiislibet  viri ,  qiianlo  magis  proxiini?  .^n  fnrle  isia 
repetitio  lanquaui  exponit  quid  prius  diclum  sit ,  ut 
ideo  inteHgal  bonio  quantum  m  ilum  sit  adulterare 
uxorem  viii ,  quia  si  boc  fecerit ,  uxorem  proximi 
adulterat?  Proxinuis  esl  eiiim  oinnis  bomo  lioinini. 

LXXIV.  [Ib.  XX,  IG.]  El  tnulier  qucc  acccsserit  ad. 
otnne  pecus  ,  asccndi  ab  eo ,  inlerficielis  mulieretn  rt 
pecus  :  tiiotlemorianlitr ;  rei  snnt.  Quaritur  qiiomodo 
sil  reum  peciis  ,  cuni  sit  irraiiunale ,  iicc  ullo  niodo 
4egis  capax.  An  queniadinodiira  iransferunlur  verba 
«lodo  loculionis,  qu;e  grx'ce  appellaCur  /j-iTv.f.fo^ ,  ab 
r.niraaK  ad  inaiiiniale  ,  sicut  dicilur  improbus  venliis, 
vcl  iraturn  marc  ;  ita  el  bic  Iranslatiim.cst  a  ratio- 
iiali  ad  irralionale  ?  Nam  pecora  iiide  credendnm  est 
jussa  inlerfici,  quia  tali  flagitio  conlaminala,  indignain 
refricant  facti  mcmcriam. 

LXXV.  [!b.  XX  ,  17.]  Quicumque  accepcrit  sororem 
siiam  es  pairc  suo,  aut  ex  malre  siia,  d  videril  lurpilit- 
ilinein  e/us;  improperium  esl  :  exlerniiiiabunlur  in  ccn- 
speclti  gcneris  sui.  Turpiludinem  sororis  sua;  rcvclavit, 
peccatuin  suutn  '  accipient.  Quidail  in  Iioc  loco,  vide- 
rit,  nisi  ciincuiiibeiido  cognoveril?  sicut  iii  Lege  dici- 
liir,  Cognovit  uxoretn  suam  (Gen.  iv  ,  ),  17  c(  25) ,  pro 
coqiiodest,  mixtiis  est  ei.  El  quid  ait,  peccaium 
suum  accipient,  cuni  dc  pocna  eorum  loqueretur, 
nlsi  qtiia  et  ipsam  poenam  pcccati ,  peccalum  voluit 
appellare? 

LXXYI.  [Ib.  XX,  20,  25.]  Quicumque  dormierit  cum 
cognala  sua ,  turpiludinem  cognalionis  suce  revelavil : 
fitte  fitiis  tnoiienlur.  Qua>riturquousque  sit  intelligenda 
isia  cogiialio,  cum  cx  Icngo  gradu  liceat  utiquc  acci- 
pere  iixoram  ,  scmpcrque  licuerit.  Scd  inlclligendum 
e-a  ex  bis  gradibus  quos  probibuil ,  non  licere  ,  et 

vulgatam  oliservamus  in  Mss.  niUliis  Cormanensil.us,   et 
r,i.r!i.  |j.i:)ere,  la  fomicarentur  :  licet  in  editis  leral,  nt  for- 
iitcirctur. 
'  im  ediii.  ai  Mss.  Iioc  loco,  suum,  juxta  LX\  cnilttunt. 


7iO 
sccunduni  ipsos  diclum ,  Quicumqus  donnieril  cun 
cognala  sua  :  ubi  et  aliquas  non  coininemoralas  in- 
tilligeiidas  diniisit,  sicut  sorcrcm  de  utroque  parcnle, 
sicut  uxorem  fralris  matris,  id  csl  avunculi.  Nam  de 
uxore  patrui  primum  proliibuil ,  quamvis  hacc  nor. 
cognaiio.  sed  affinitas  perbibetur.  Sed  qnid  est,  sini 
filiis  tnorientur ;  ciini  (ilii  cx  Iiujusmodi  conjiiuclioni- 
biis  ct  antc  nati  siut,  bt  '  hodieque  nascaiilur  ?  Aii 
!ioc  iiilelligendnm  est  Lege  Dei  consiitulum,  ut  qiii- 
cnmque  cx  cis  nati  fucrint,  non  dcpulentur  lilii  ,  id 
cst  iiullo  pareniibus  jnre  succedant  ? 

El  non  exsccrabiles  facietis  animcs  el  in  pecoribu.s, 
et  involucribus ,  et  in  omnibus  serpenlibus  terrtc,  qiue 
cgo  scgregavi  vobis  in  iittrnundiliain.  Yidelnr  liic  sigiii- 
(icaic  non  h;vc  naliira  immuiida  essc,  scd  aliquo  sa^ 
cramenli  signo  ;  quandoquidem  dicit,  qua;  egosegrc- 
gavivobis  iniinmundiiiam,  lanquam  immunda  eis  iion 
csseiit,  si  cis  segregala  non  esseiit. 

LXXVII.  [Ib.  XX,  27.]  Et  vir  aut  mulier ,  si  firle 
fucril  illi  vcnlriloquus,  aut  incantalor,  morle  morianlur 
ambo  :  lapidibiis  lapidabilis  eos ;  rei  sutil.  Utrum  vir 
et  mulier,  an  vir  et  ventriloquus  ,  aut  mulier  et  ven- 
triloqnus  sive  incantator.  Sed  hoc  magis,  et  qui  ha- 
bet ,  ei  quem  liabel '. 

LXXYIII.  [Ib.  XXI,  7,  8.]  Mulierem  fornicariam  el 
profanam  twn  accipienl,  et  muliercm  ejcctam  a  viro  stto ; 
quoniam  sanctus  cst  Domino  Deo  sito.  Siipeiius,  iwn 
accipient  dixerat ;  iiinic  auteiii  ,  quoniam  sanclus  csl, 
non  ,  (pioniam  sancli  sunt  :  dc  plnribus  qui  uno  siint 
tcmpore  sacerdoliliiis  Inqucbaliir,  et  de  unoquoque 
eorum  dixit,  qiioniatn  sunclus  esl ;  locutionc  qua  solet 
iiii  Scriptura.  Nam  iinum  iliiira  summum  poslea  coni- 
niimoral,  qni  intrabal  ad  sancla  sanclnrnm.  Nara  et 
plnralilrrcoiicliisil,  dicens,  Et  sanclif.cabis  cum  :  donn 
Doniini  Dci  vcslri  isle  offerct ;  sanctus  est,  quoniam 
stuuius  cgo  Dominus,  qui  sanctifico  eos.  Qiiantuni  aiitem 
perlinel  ad  dona  ,  quoniara  dixit,  dona  Dotnini  Dei 
vcstri  ipse  offcrel ,  ncn  soliim  sumiiius  ille  otTerebal, 
sed  eliam  secundi  sacordi  tes.  Ac  pcr  lioc  quod  ail. 
Muliercm  fornicariain  cl  profanam  et  ejcclam  a  viro  sito 
non  accipicnt,  boc  el  secuiidi  sacerdolcs  prohibili  siint : 
nain  do  siimmo  postea  dicil,  qui  etiam  nonnisi  virgi- 
ncm  aci'i[;erc  jussus  est. 

LXXIX.  [Ib.  XXI,  fO.]  El  sacerdos  tnagnus  a  fralri- 
bus  suis  '  ;  id  est,  qui  inter  fratres  suos  magnus  est, 
ille  scilicct  uniis  magnus  sacerdos.  tiii  fusuin  est  su- 
per  capul  exoleo  christo  :  ipsum  oleum  appellal  Scri- 
pliirn  chrislum. 

LXXX.  [Ib.  XXI,  10]  K(  consummatus  tnttiius  inducre 
vestimetila  :  illa  uiique,  qiiK  in  veste  saeerdoiali  ope- 
rosissime  describtintur. 

LXXXL  [Ib.  XXI,  10  e/ 1 1 .]  Caput  non  retegct  cidai i, 
el  vcslimcnta  sua  non  scindcl,  et  super  otniiem  anitnam 
vwrliintn  non  inlroibil.  In!clligilur  ca  qu;i;  supra  dixil, 
ii.  Iiiciu  facere  eiini  prohibiium,  id  esl,  c.ipui  niulare 

'  Er.  Lugd.  ven.  Lov.  omittunt,  et.  M. 
'  Mss.  |.rop8  omnes,  ct  qrce  habcl. 
'F.liii.  coram  rr,.t  ibi:s.  »ss.,  a  fraliibus  :  hs  to;i3L-a 
Ijai-.I  l.\.\. 


711  Qll.ESTIONLM  S 

ciJari,  el  vesiiuiciUa  sciadere.  Yeslinienla  ciiim  seiii-      qund  gratia  Dci  non  xgrolabal 

dcre  liigcniiuii)  eral  aiuiiinoriiin  :  sicnt  de  Jol)  scri- 


ALGLSTINI  IN  IIKPTATEUCIIUM  7)2 

nuinqnid  sic  cliain 
dc  filioruin   prnrrcaiionc  rcsponderi  poicsi  ?   Uiide 


pliini  cst,  cmn  ei  (ilii  ejns  ruina  nunliarentiir  oppressi 
(Job.  1 ,  20).   Niulare   anli^ni   c:.imiI  cidari  prupterca 
liigcntis  cssc  potuit,   qnia   d.nraclio  c»l  (iruauicnti. 
Quod  vero  aii,  Snper  omiiem  aiumiim  moiluam  non  in- 
troibil ;  qHoiiiodo  dical  aiiimani  morluaai  corpiis  mor- 
luiim  ,  dillicile  e^l  inlclligcrc  :  ca  tamcii  Scriplnra- 
nim  cst  usilata  loculio,  t\{i.v  nobis  innsilatissim  i  cst. 
Noincn  crgo  rcclricis  su:c  clinm  corims  accipit  aninia 
dcsiilulnm,  qiioiiiam  reddciiduni  iUi  cst  in  rcsurrc- 
ctionc;    sicul   a;dilicium  quod    aipcllalur   ecclesia, 
cliam  ciim  iiidc  F.cclcsia  exierit ,  qui  homiiics  suul, 
niliilominiis   ccdcsia  dicilur.   Scd  cuin  corpns  non 
accipial  anini;c  iiomcii  in  liomine  xivciile,  qutmiodo 
lunc  vocciur  aniina,  cnm  carucrit  aiiima,  niirum  est. 
Porro  si  aiiimam  mortuam  intellcxcrimus  a  corporc 
separalam  ,   ut  ipsam   sciiaralioncm  morteni  dixisse 
vidcatur  ,  id  csl  ut  anima  iiiorlua  sil  ilircuipla  a  cor- 
porc,  non  iiatura  sua  p-rdila  (non  ciiim  et  cum  dici- 
inur  mortiii  p.  ccato  [llom.  vi,  2]  ,  nalura  dicilur  iii- 
ler.isse ,  scd  quod  jam  pcccuto  noii  utimnr  :  iil  sic 
intclligatur  anima  morlua  ,   id  est  corpnri  n;ortiia, 
quod  uti  eo  dcsicril ,  cuin  in  sua  natura  vivat) ;  quo- 
niodo   potest  quisquain  intrare  siiper  animam  nior- 
luam  ,  qiiod  sacerdos  isic  proliibetur  ,  cum  qiiisipiis 
iiitrat,  supcr  moriuum  corpiis  inircl,  noii  supcr  ani- 
niam  (pi;i;  disce^sil  a  corpore?  An  ipsam  vitam  tcm- 
pnralom  aiiiina!  vccnbiilo  appcllavil,  qiuu  otiqiie  mor- 
lua  cst  in  defuncio  corpoic,  auinia  illa  eniigrante, 
qu*  niori  non  pntcst?  Non  quod  ipsa  vita  anima  fue- 
ril ;  sed  quod  per  animx  prxseniiam  ,  qua  subsistc- 
liat,  iiomcn  cjus  accepcril  :  sicul  (listinximiis,  ciiiii  de 
saiigiiinc  liKpicrcinur  ,  qiiid  dictuin  sit ,  ,tiiim(i  omiiis 
cariiis ,  suiiguis  cjus  csl  (Supra ,  quiesl.  57).  Est  eniin 
et  ipse  saiiguis  inortuus  In  corpore  nidrtui  :  noii  eiiim 
ciim  absccdcntc  anima  abseessil.    Vctuit  crgo  Scri- 
plura  summum   saccrdoteni   ctiani  supcr  p;itris  vcl 
iiialris  fiiuus  intrarc  ;  quod  sccuiiiliiiii  non  proliibuit. 
Scipiitur  enim  ,  Supcr  patrciii  suuin  ct  super  malrein 
tuain  non  inqiiinabitur.  Oido  esl  autcm  vcrbnriini, 
Super  patrcm  suum  non  inqiiinubitur,  nec  siiper  nio- 
trem  sitam. 

LXXXII.  [In  xsi,  12.]  El  ile  snnclis  non  exibit  :  eo 
procul  dubio  tcmpore  qiiod  siiornm  funera  celebra- 
haiitnr,  siciit  cl  seplciii  diebus  quibiis  sanctificabatur, 
de  sanctis  est  exire  prcliibiius  [Lcvit.  viii ,  53) ;  non 
aiitcm  siMupcr.  Suie  si  iixiues  duc  rc  ,  vcl  filios  gi- 
giierc  iioii  vct;ibaiiliir  suuinii  liinc  saccrdnlcs,  niagiia 
oritiir  qu:KStio.  Ciiin  Lcx  cliam  coiijiignli  concubitu 
iminnndum  lioniiiicm  dicat  usquc  ad  vesperam,  cliam 
ciiin  abUicrit  corpus  siium  aipri  (/d.  xv,  16)  ;  cl  ju- 
beatur  sumimis  saccrdns  prnplcr  inccnsuni  coiiliiiua- 
tionis  bls  in  die  (p.ioiidic  iuirnre  intra  vclum  (E.xod. 
wi ,  7,  8) ,  iibi  erat  altare  incensi,  nec  qiicmquam 
immundiiin  ad  saiicta  f:is  cssct  accedcrc  :  quomodo 
id  qiiolidic  siiinmus  saccrdos  implcbal ,  si  filios  pro- 
eieabal?  N:im  si  3'gritiido  ilii  accidissct  ,  qiiis  loco 
uss  luiigcrctur,  si  qiiis  inqiiirat ;  responderi  potest 


fit  coiisei)iiens  iii  aiit  coniincns  cssct,  aiit  dicbus  ali- 
qiiibiis  iiitermitlcrclur  iiiccnsuin  (a) ;  aut  si  illud  in- 
lcrinitli  iiou  pnssi't,(yiO(I  noniiisi  pcr  suimniiiiisacor- 
dolcm  nccosse  csscl  impniii  ,  noii  (icrcl  iinmiiiidus 
coilii  coiijugali,  mcrito  pr:ccipu.c  sanctilicalinnis  snse. 
Aiit  si  cliam  ad  ipsum  pcrtinct ,  qund  de  omnibus 
filiis  .\aroii  in  conscqiicnlibus  dicit,  ut  nulliis  coruin 
acccd;it  ad  snncla,  si  ciii  aliquid  acciilcrit  immiin- 
diti;c  ;  illnd  prolcclo  rcstat  accipore  ',  ipiod  noniiullis 
dicbiis  non  iinponcbalur  iiiconsiiin. 

LXXXIll.  [Iii  XXI,  1 1 .]  Quod  aulcm  supcr  funus  pa- 
tris  siii  suinniiis  sacordos  probibcliir  iiitrarc  ,  qiiaTi 
polcsl  (pinmndo  jaiii  c^se  potcral  suinmiis  sacerdos, 
nniidiim  inorliio  patrc  siio  ,  cum  cos  patribiis  succc- 
dcre  jubcat.  Idco  necesse  crat  nondiim  scpiilio  siiiiimo 
saccrdolc,  conlinuo  subslitiii  saccrdntem  proptcr  coii-' 
tiiui;itinnis  inccDSimi ,  quod  pcr  suiiiiniim  saccrdolcm 
(juntidic  oportcbal  imioni  (/').  Quanipiniii  ct  illa  i|u;c- 
slio  dc  agritiidiiic  summi  saccidolis  maiiet,  si  vel 
ninriturum  ncccssc  erat  dicbus  aliipiibus  a^giolarc  : 
nisi  furle  el  lioc  ila  solvatiir,  ut  dicalur  non  solcrc 
suinmns  sacerdolcs,  nisi  snbito  inori,non  praccdeiite 
a'griliidinc;  sicul  de  ipso  Aaron  Scriplura  teslalur 
(.VioH.  XX,  20-29). 

LXXXIV.  [In  XXI,  15]  Adv.ilondum  est  quoties 
dicil ,  Ego  Dominits  ,  qni  snnctifico  euin  .  loqueus  de 
saccrdote ;  cum  lioc  ctiam  Moysi  dixcril ,  Et  saiiclift- 
cabis  euin  {Exud.  xxix,  2'»).  Quoniodo  crgo  elMnyscs 
sanctificnt  el  Dnminus?  Noii  enim  Mnyscs  pro  Dnmi- 
no  :  scd  Mnyscs  visibilibiis  S.icramenlis  pcr  minisic- 
rium  simin ;  Doiiiiiuis  aulem  invisibili  gialia  pcr  Spi- 
ritum  sanctiim,  nbi  est  tnlus  fructus  elinin  visiliiliiim 
Sacramcntorum.  Nam  sinc  isla  saiiclificalinnc  iiivisi- 
bilis  gratiie,  visibilia  Sacramenta  qiiid  prosunt?  Me- 
rilo  aulcm  quxritiir,  ulrum  eliam  isla  invisibilis  san- 
clificatio  sinc  visiliilibns  Sncramcnlis,  quibus  visibili- 
tcr  lionio  sanciilic;itur,  parilcr  nibil  prosit :  qimd  uli- 
qiic  alisiirdum  cst.  Tolcrnbiliiis  eiiiin  quisqiie  divcrit, 
siiic  illis  istain  iinn  esse,  quam  si  fuorii  inin  prodesse; 
cnm  in  ista  sil  oninis  utililas  illorum.  Scd  ctiam  lioc, 
qiiod  sino  illis  isla  essc  non  possit ,  qiiomodo  rcclo 
dicalur,  intuendiim  csl.  Niliil  qiiippe  prnfuit  Sininni 
mago  visibilis  Baplismus,  cui  sanclificatio  invisibilis 
dcfuit  :  sed  (piibus  isla  invisibilis,  (pinninm  alTuil  pro- 
fuit,  ctiam  visibilia  Saoramcntaporccpcranfsimilitcr 
bapliznli.  Ncc  l;imon  Mnyscs,  qiii  visibililcrsaccrdnlcs 
sanciific:ibal ,  iibi  fiicrit  ipse  ipsis  sacrificiis  vcl  nlco 
sanclificatus,  oslcndilur:  invisibililer  vcro  sanclifica- 
lum  ncgare  qiiis  audeal.cnjiis  tanta  gratia  pnccniiiic- 
bat?  Iloc  et  de  Joannc  Daptisla  dici  pnlcst  :  prius 
ciiim  baptizalor,  qiiain  lciplizaliis  apparuit  (ilatlli.  iii, 
11,  14).  Unde  eiiin  sanclilicalum  ncipiaipiam  ncgnrii 
possiimus  :  id  tamen  in  eo  lactimi  visibilitcr  non  in- 

'  slc  Mss.  At  Edlti,  immunditieE  pro  peccato,  illud  restat 
arcipcre. 
'  v:ss.  Keoccnsis  ot  Michaclinus,  perccpere. 
(n)  II  nctract.  t',  cap.  ixi,  a.  9. 
(ti\  Ibid. 


715 

vcBiinus  anleqiiani  ad  ininijleriiim  hnplizaiuli  vcniret. 
Iloc  el  dc  lalione  illo,  cui  seciim  ciucilixo  Domi- 
niis  ail  (n),  Hodic  luecnm  cris  in  puradiso  (Luc.  xxiii , 
45).  Neqne  cnini  sinc  sanclificalione  invisibili  lanla 
felicilatc  donalus  esl.  Pioinde  colligitur  invi^ibilem 
fanclific;Uionem  quibusdam  alTnisse  atque  profuisse 
sine  visibilibus  Sacramemis,  quic  pro  lemporiiin  divor- 
silale  niuiala  sunl,  ut  alia  tiinc  fuerint,  et  alia  modo 
sint :  visibilcm  vero  sanctificalioiiem,  quce  fieret  per 
visibilia  Sacramenla,  sine  isla  iiivisibili  posse  adesse, 
iion  posse  prodcsse.  Ncc  tamen  ideo  Sacramenium 
visibile  coniemnendum  est  :  uam  coiitenvplnr  ejiis 
invisibiliter  sanclificari  nnllo  modo  poiest.  Hinc  esl 
|uod  Cornclius  et  qui  cum  eoerant,  cum  jam  invi- 
«ibiliter  infiiso  sanclo  Spirilu  sanclilicati  apparereiil, 
Laplizati  sunt  lamen  {Acl.  x,  44-48) :  nec  superfliia 
jiidicata  esl  visibilis  sanctiKcalio,quam  invisibilis  jam 
pracesserat. 

LXXXY.  [Ib.  xiii,  1,2.]  E(  loculus  csl  Dominus  ad 
tloysen,  dicens,  Dic  Aaron  el  filiis  ejus,  el  altendunt  a 
tanctit  filiorum  Israel ,  el  non  profimnbunt  nomen  san- 
<lum  uieum  ,  quutila  '  i]'si  saiiclilicaiU  iiiiki.  Ego  Do- 
imnus.  Et  dices  illis,  In  progenies  vcslras  oninis  liomo 
tjuicumque  accesserit  ab  onini  scmiiie  vcslio  ad  sancta, 
quceciimqiie  sanclificaveriiil  fihi  Israel  Doinino,  et  eril 
immundilia  cjiis  in  illo,  cilerminubilur  uiiiina  illa  a  me. 
Ego  Dominus  Deus  vest.r.  .\blala  c.--t  oinnis  dubilalio, 
jtcniinein  s  icerdolum  vcl  summorum  vel  secundorum 
-dcbuisse  acccdere  ad  sancia  ,  si  immiindiiia  ejus  in 
ipso  esscl.  Eral  crgo  cuiisequcns  continenlia  sacer- 
dolis,  ne  propler  filiorum  procrealioncm  aliquibus 
diebus  non  inipenerclur  continualionis  inceiisum  , 
quod  a  solis  suniinis  sacerdotibus  bis  iii  dic  sulcbat 
iniponi,  niaiie  el  vespera  {Exod.  xxx,  7,  8) :  quando- 
quidem  posl  coiluin  conjiigalcm  eliani  lolo  corpore 
immundiis  erai  usque  ad  vesperam  (Lei'i(.  xv,  IC),  a 
qiio  id  necesse  erat  imponi.  Qiiod  auicni  ait,  quce  san- 
ciificant  filii  ysr«W,  inlelligendumcst,  oJTcrendo  sacer- 
(Jolibus  oircrendum  pcr  eosDoniino.  Et  notandum  san- 
ctiflcalionis  genus,  quod  fil  volo  el  devotione  olTeren- 
tis.  Sed  ulrum  siciii  isto  modo  sanciificaniur  ea  qu^c 
olTeruntur  ab  Iiominibus,  ita  ct  ipsi  bomines  eodciii 
modo  seipsos.sanclificarc  dicantur,  cuiii  in  ali(pia  rc 
Suipsos  vovciil,  observaiidiim  esl  in  Scriptnris. 

LXXXVI.  [Ib.  XXII,  4.]  Et  qui  teligerit  oinnem  iiii- 
mundiliam  aiiinuc :  id  Cst ,  aliqiiid  morliciaum ,  ciijus 
seciiadiim  Legem  laclus  inquinat. 

LXXX  VII.  [Ib.  XXIV,  15,16.] //o»NO, /wHio  41  ma/crfwe- 
11/  Oeum  suuni,  peccaluni  nccipiet  :  noniinans  aulem  no- 
men  Domiiii,  inorle  moriatur:  quasi  aliud  sil  nialcd  ccre 
Dciim  suuiii ,  aliiid  nominarc  nomen  Domini ;  atqiie 
ilUid  sil  peccalnm,  Iioc  aiilem  lantum  nefas,  ul  eliain 
•i.cirte  sildigiium.  Quamvis  lioc  locu  ila  inlelligeiKlum 
.il,  qiiud  dittiini  est,  iiomeii  Doinini,  ul  ciim  maledicto 
iat ,  id  esl  malcdicciid.i  nomiiiet.  Quid  ergo  dislat 
iiiier  illiid  pccc;iiuin  ei  boc  tanti  sceleris  trinicn?  .^n 
furle  lioc  ipsum  rcpclendo  moiistravil  non  leve  illud 

'  Edili,  quundo.  M  ilss.,quanta  ;  juxta  LXX,  /losa. 
(li)  \  iilo  Keii  act.  lib.  -2,  c.  55. 

S*NC  r.   .\ii:LsT    III. 


LIBER  TERTIUS.  7U 

esse  peccalum,  sed  tanlum  scelus  qiiod  moite  punitii- 
diim  sil?  sed  qiiia  per  dislinctioneni  boc  intulit,  non 
dicens ,  nominans  enira ,  sed  ,  Hominans  autem ;  sub- 
oliscurum  ractuin  est.  Etideosi  lioc  recle  intelligiturj 
notandum  est  ctiam  loculionis  genus. 

LXXXVHl.  [Ib.  XXIV,  17.]  Ei  homo  qiii  percusseril 
oiiincm  animam  Jiominis ,  ct  morluus  fuerit ,  morle  mo- 
riatur.  Non  ait,  Quicumqne  percusserit  bomiiieni,  ct 
mortuus  fucrit,  scd,  animain  hominis:  cuni  pciliiis  cor- 
pns  hoininis  a  p.rcussore  fcriatur,  sicut  ct  DQininiis 
dicit,  Nolile  timerc  eos  qui  corpus  occidnnl  {Hallli.  x, 
28).  Eo  mere  crgo  qiio  solet  Scripiura,  appcllat  aiii- 
niam  viiani  ipsam  corpuris,  qux  Gi  per  anim.im,  ct 
liiiic  vuluit  osiendcre  lioniicidam,  quod  bomiuis  ani- 
niani  pereiiliat,  id  est  percutiendo  vila  lioniinein  pri- 
vet.  Cur  crgo  addidit ,  Et  morluus  fucril ,  si  j:im  lioc 
ipso  oslcndit  Iioniicidium,  qiiod  aiiiniam  bominis  per- 
cusserit,  id  est  vita  homo  a  perculienle  privalus  sit? 
An  exponcre  voliiit  quomodo  aecipienduro  sit,  quod 
dixerat,  Iiomiiiis  aniniam  percussani ,  et  sic  ait,  ct 
mortuus  fucrit ,  lanqiiam  diceret ,  id  est  morluus  fue- 
ril?  Iinc  est  cnim,  auiiiiam  boininis  fuisse  percus- 
sam. 

LXXXIX.  [Ib.xxv,  2-7.]  Cuin  introicriiis  in  lcrram 
quam  ego  do  vobis ,  et  requievcrit  tcrra  quam  ego  do 
vobis,  sabbala  Doniini.  Sex  aniiis  semiiiabis  agruin  tmun, 
et  sex  unnis  pulabis  vineam  luani,  et  congrcgubis  frucluin 
ejiis  :  anno  aulcm  septimo  sabbala ,  requics  ciit  terrm, 
snbbala  Doniino.  Quomodo  iiitenigendum  est,  Ciim  »»- 
iroierilis  in  terrain  quam  do  vobis,  et  requieverit  terra ; 
scx  aiinis  seininabis  ngrum  luuin  ,  etc,  qnasi  tuiic  lier 
pncceplum  sit ,  qiiando  terra  reiiuievcrit;  cum  pro- 
ptcica  terra  reqiiiescat ,  quuniam  lioc  fit.  Requiom 
enim  lerra;  septimu  uliqiie  anno  vull  intelligi ,  quo 
jiissit  nihil  in  ea  qiieraquam  opcrari  peragricullurain. 
Sod  niinirum  longum  liyperbaton  facit  obscurilatcm 
Imic  seiisui.  Vidctar  cigo  liic  esse  ordo  verborum  : 
Cum  inlroierilis  in  tcrram  quain  ego  do  vobis,  cl  reqnic- 
verit  terra  quam  ego  do  vebis,  sabbala  Doiniini :  quw  ab 
se  surgunt  agrum  luum  non  metes ,  et  uvam  sanclifica- 
tiijnis  (i«r  non  vindcmiabis  :  annus  requicsccndi  erit  terrce. 
Et  crunl  subbata  terra;  esca  libi,  el  pucro  tuo,  et  puellce 
luw,  et  mercenario  luo ,  ct  imtuHino  qiii  applicitus  est 
ad  tc,  et  pecoribus  tuis,  el  bcsliis  qucE  suM  in  terra  lua 
omne  qiiod  nascelur  ex  eo  in  escain.  Inlcrposuit  autem 
exponcndo  qnumodo  lerra  rcquie^cal,  ct  ait :  Sej 
tnnis  scininnliis  ugrum  luuin,  ct  scx  annit  pulabis  i'ilein 
tiiuiii,  et  congrcgiibis  fructuin  cjus  :  r.nr.i,  uutein  seplimo 
subbala ,  rcquics  erit  lerrcE ,  iubbala  Doinini.  Agrum 
luum  non  seminabis,  et  vineiiin  tuam  non  piilabis.  Et 
per  hoc  qiiod  ait,  non  putabis,  omncm  culluram  eo 
anno  prohibitam  debeinus  accipere.  Neque  enim  si 
pulanda  non  est,  aranda  esl,  ant  adiniiiiculis  suspen- 
denda ,  vel  qiiodlibel  aliud,  quod  ad  cultuiani  ejiis 
perlineat,  adhibenduni  :  sed  quomodo  solet  a  parte 
loliim  in!(dligi ,  lUi  per  pulalionuni  omnis  cullura  si- 
gnificata  est.  El  per  agrum  atqiie  vineam ,  cmn  et 
liliira  seminari ,  et  hanc  putari  prohibuit ,  oinne  acri 
g.^nus  inlclligendum  csl.  Ncque  eniin  in  ulivelo,  vcl 
(  lingl-trois.J 


r,3  QU^STIONUM  S    AUCLSTIM  IN  IIEPTATF.UCllUM  74« 

(|U«libcl  alloriiis  goneiis  r>gro  aliqiiiil  opcramlum  csl,      fallor,  viiltiiilclligiiiniHl  imlorodJolianl  (niodani  ir.jilo. 

de  nuibiis  lacuit.  QuoJ  vcro  ail ,  Et  erunl  sabbatn      pcr  ccssalionos  scpliuioruin  qiioruniquc  annoriiin  ,  ol 

Inr.r  t'scfl  (i/ii,  C  ptioro  (MO,  ('(  ;)i(.'//(r  (Hir,  clc,  salis 

npcruilncciloiiiiiiuin  agri  prohibiluui  vesoi  eis,  qii;c 

fiou  adliibiia  ciillura  illo  aniio  sponlo  nascantur,  sod 

friictus  rcdigorc  pndiibiiuni.  Sic  crgo  pormissus  cst 

iiliqiiid  iiide  In  escam  siimerc,  quoiuodo  Iransicus 

m  boc  soiuin  capoiot  qnMd  statim  vcscendo  consiinic- 

icl,  non  quod  in  iisiis  rcponcrct. 

XC.  Ilb.  XXV, 23.]  t"(  (<''r(i  nonrcmimdahilnr  in  pro- 
fanalioncm  :  afii  rodices  iiabciit,  iii  ronfmnnliom-m  ; 
■  ■qiiam  nicndosilatoni  in  alienitris  prius  in  gr.xco.icri- 
.«lissc  arbilror,  i>roiiler  verbi  similcm  soiiuni  :  ,?££;.;«- 
^•b(,-  cuini  profanaiio  dieitnr;  /9£e«iu7(;  aiitcm  ,  confir- 
iiialio.  Sod  illc  scnsus  apcrlus  est ,  £(  lerra  non 
rcnumdabitur  i/i  pro(anulionem  :  id  cst,  iie  quis  audeiet 
tcrram,  quam  .icccpit  a  Dco,  venderc  profanis,  qui  ea 
iilaiilurad  iinnielatom  ciilliiniqiic  deoruni  alicuoriiui  al- 
iliic  falsoriiin.  lilnd  aiilein  siibobscurnm  cst,  Non  vc- 
nmmlabilur  lcrrain  confunvilionem  :  qnod  piilo  ni>ii  iii- 
lclligonduin,  nisi  iie  ilavciiditio  coiiliriiiclur,  ut  ea»i 
iion  rccipiat  vondiior  lcmporo  rcmissionis,  sicul  pra-- 
«ciilom  est.  Quo.l  vero  scqnilur,  ulrique  sensiii  po- 
tcst  congriicre,  sive  logatnr,  El  lcrra  non  vennwda- 
bilur  in  profanalioncm^  sive  ,  in  confirmalionem. 
Sccnlus  quippo  adjiiii\it ,  ilca  enim  est  lerra  ,  ,)ro;i(cr 
(juod  prosclijli  el  incolce  vns  eslis  ante  mc. 

XCI.  [Ib.  XXV,  2i.]  Klper  omnem  lerrffm  possessioiiis 
■vcslTCC  mcrccdem  dabitis  lerra;  :  alii  autcin  cndiccs  lia- 
l.ejil,  redemplioncm  dabiiis  terrw.  Sonsus  orgo  liic 

csl  :  Son  vcnumdiibilur  tcrrn  in  profanalioticm,  id  esl , 
itlis  qui  ca  ulantur  in  injuriam  Crcatoris ;  aiil  iii  con- 

firmnliuncm  ,  id  cst  ,  iil  oam  emptor  perpeluo  possi- 

«loat ,  noc  ccrto  scciindiim  Dci  pr;tceiiliim  intcrvidlo 

nwionim  rostiliial  vei;diloii.  Mea  est  enim  ,  iiiquit , 

inra  :  nnde  sccundum  mcnm  praceplum  ea  irti  dobc- 

tis.  Alquo  ul  nstendcrcl  snam  esse  ,  non  ip-ornm. 

qnid  ipsi  in  ca  essenl.  conseqncntcr  adjiinxil,  dicens, 

Prnptcr  qiiod  prosclijli  el  incolw  vos  cslis  ante  me  : 

lioc  cst,  Qininvis  prosolyli,  id  esl  advcii.-c  sint  vnbis, 

qui  cx  aricnigcnis  adjungunlnr  gonti  vestro  ;  cl  iiico- 

l;e  ,  iJ  csl  non  in  lcrra  propria  manciitcs  :  tamcn 

etiain  m>s  omiies  anlc  mc  advcnse  cstis  et  incol.c.  Ilrc 

Dcns  db  it,  sivc  Israoruis,  quod  aliarum  genlium  ler- 

ram,  qnas  cxpnlit,  eis  dodcril :  sive  omni  homini,  qno- 

iiiam  aulc  Doum  qui  scmpcr  manct  ' ,   el  sicut  scri- 

plmn  esi,  coelum  ei  lcrram  implol  [Jerem.  xxiii,  24), 

iiliiiuc  pricsentia-  siia ,  omnis   homo  advena  cst  na- 

Bcendo,  cl  incola  vivcndo ;  qnoniam  compellilur  nii- 

prarc  mnriendo. 

XCn.  [Ib.  xxv,24.]Deindeadjungilctdicil,  Pcr 
cmnem  lerram  possctmnis  vestrcB  merccdem  dabilis  tcr- 
rt ,  lanqiiam  inquilini  ,  vel  redemplionem.  Illud  ,  nisi 


6ic 


Niss.  Ai  ediU,  /io/m»i  (J«i  oxde  Dcwn  semper  mancl- 


qniiiiiu;gosiiiii  anni,  (iiicm  vooat  rcmi^siimis ;  iil  ipsa 
vaealio  lerr.c  voliit  inorics  baliilationisaut  redeinplio 
Csset  ab  illi)  ciijiis  e^l  ,  boc  csl  ab  ejns  crcaloic  Hco 
XCIII.  [Ib.  XXVI,  II.]  Ei  ponam  labcrnaculum  mcum 
in  vvbis,  et  non  abominabitur  anima  mea  vos.  Aiiimani 
siiani  Doiis  voluntaicm  suam  dicii.  Noii  ciiiin  csi  am- 
mal  babcns  corpiis  cl  animam  ;  nciiiio  siibslaiitia  cjilS 
cinsiniidi  csl  ,  cuinsmodi  crcalura  ojiis,  qn.c  anima 
(liciliir,  qna;ii  focil,  siciit  por  Isaiam  ipse  tcst.itur,  di- 
CCJ1S,  Etomneni  Hatuni  cgo  feci  (Isai.  lvii  ,  IG)  :  qiiod 
ciim  dc  anima  homiiiis  dicere  conscqiiciitia  maiiifo- 
slaiil.  Sicnt  crgo  cniu  dioit  ociilos  snos,  cl  labia  siia , 
ct  c;ctcra  voc;ibula  mcmbioriim  cr.rporalinin ,  non 
uliqnc  acciiiinms  ciim  forma  corporis  cssc  dcfiiiitimi; 
sed  illa  omnia  mcinhrorum  nomina  non  inloUigimus, 
nisi  cfToctns  oiicraliomim  alqiic  virliituin  '  :  ita-cl 
ciim  diiil ,  Aiiima  mea  ,  volimtalcni  cjiis  dcboniiis  ac- 
cipero.  Porfocte  qnippc  simplcx  illa  ii:iHir;i  qiia;  DciiS 
dioilnr  ,  iion  roiislat  cx  corpore  ot  spii  iln  ;  n  c  ipso 
spirilii  niutabilis  csl,  sicut  anima  :  sod  cl  spiriliis  csl 
D.  us,  ct  seinpor  idein  ipse,  apiid  ijiicm  non  ost  coiu- 
ninlaiio  (/(icoii  1 ,  17;.  Iliiic  aiilem  accepcriint  Apid- 
liiiarisuccccasioncm,  qni  dicunt  an'iiiani  nnn  habuisse 
nicdi;iloroiii  Doi  et  lioininum,  homiiicm  Clirislum  Je- 
sum  (I  Tim.  ii ,  5)  ,  sed  lanluni  Vcrbum  cl  carnem 
fiiissc  ,  cuni  diccrel ,  Tristis  cst  anima  mea  vsque  ad 
murlcm  (Mallli.  xxvi,  58)  :  si;d  ipso  cjns  ac:u,  qiii 
n'ibis  por  ovangelicam  dcclaralur  hisloriaiii  ,  sic  ap- 
parciii  hiiin;iii.-c  aiiimx  oflicia  ,  ut  hiiic  dubiiarc  de- 
iiicnlis  sit. 

XCIY.  [Ib.  XXVI,  33,  oG.]  QniJ  0=1,  quoJ  inolie. 
diciilia;  pocnas  cuui  ininarotur  Dciis  ,  dixil  iiitcr  ca>- 
lora ,  /:.'(  coiisi(ihi'(  vos  pcrambulans  ijludius;  doiiide 
ail,  Et  erit  tcrra  vcstra  descrla,  et  civilalcs  veslra:  crunt 
deseria  :  twic  bcnesenlicl  terra  sabbata  sua,  omnes  dies 
dcsvlalitinis  sua; ;  ct  vos  eritis  in  leria  ininiicorum  veslro- 
rum?  Qiiiimiido  crgo  consumel  eos  glaJius,  si  eruiil 
in  terra  ininiiooium  suorum  ?  An  iii  ipsa  tcrra  con- 
sninot,  (luoniam  ^tnigo  morlunrum  facia  uoii  criiut 
ibi  ?  An  consumet  vos,  sicail,  ac  si  diccrcl,  iulcificicl 
vos  ,  ul  aJ  i,,lam  consuniplionom  iili  pcrtincant ,  qui 
pladio  cadciil,  noii  nmiics  :  qiiandoqnidcin  p;iulo  post 
dioil,  El  cis  (/'(i  rcsiilui  suiit  e.r  vcbis,  supcrdiicam  fcr- 
mldiucm  in  cor  eorum?  An' secundiim  hyinrboloii  di- 
cluni  csl ,  consumcl  vcs  :  sccmidum  qiiom  luquciid^ 
nioduni  et  ;ihur.d;iiitia  eoruin  dicla  cst  sicnl  arciia  in.i 
ris  (CcH.  xxii  ,  17,  (;(  XXXII,  12)  ?  Sociiiidum  istimi 
nKiduin  otiam  ilicilnr,  qnod  doiiiJc  seqiiitur  ,  El  per- 
scquatur  eos  svnus  fvlii  vulanlis  :  id  cst,  (|iiia  niinius 
in  cis  timor  ciil,  ul  ot  levissima  qii;eiiiie  formidcul. 

■  Sls.  CorbeicQsis,  utqiie  Virl:dcm. 


717 


UnER  QUARTUS. 


713 


LIBER   QUARTUS, 


QiKcslioiics  iii  Nunierns. 


Qo^ST.  I.[Niii.rnp.  1,  ^  l-il.]  Qiiid  esl qaod  sin- 
giilos  de  singiilis  tiibiiljiis  cligi  jiibel  principes,  cosque 
a{>]iellal  xt>.i.ikiiycvit  (|iios  (luidain  lalini  inlerpretcs 
Iribiiiios  appLllaveriinl  :  ydiixoyoi  anlcm  vidcntur  a 
iiiillc  cognoiiiinali.  Sed  cuin  consilium  Jotlior  soccr 
Moysi  genero  suo  darcl,  quod  etiani  Deiis  approba- 
vil,  de  ordinando  popiilo  siib  principihus,  ut  iion 
onines  oinnium  causa;  Moysoii  iillia  viics  oneiarcn', 
XtUi.px"'!  appellavit  constituendos  super  millcnos  lio- 

inilies,   cx^Tlmpxtui    Sliper  CeillCIIOS  ,  Ct  jisvTaMvraf- 

xou!,  snper  qniiiquagenos,  cl  SezotSii/Jxouj  siipcr  de- 
nos  ;  ab  'psis  numcris,  qnibus  prxcssoiil,  cognomiiia- 
los  {Extd.  xviii,  14-25).  Niimqiiidnaoi  cl  liic  sic 
accipiendi  siinl  x'ii«rZ"  >  fl"(>*i  siiigiili  essciit  siqicr 
millcnos  ?  Non  uliqiie  :  neque  eiiim  univcrsus  omniiiiii 
populiis  Isracl  duodcclm  bominuin  inillia  tnuc  riieruut. 
Singiilos  ciiiin  degil  de  singulis  Iribubus,  (|u;c  diio- 
dccim  Iribus  proeul  dubio  non  iiiiUenos  boniines,  srd 
iiiiilla  niillia  coiitincbanl.  Nomcii  eigo  comniuiic  c^ 
ciim  illis,  qni  in  Eiodo  nppcWauynr  ^'''^'fy.^u  quod 
(musquisctue  illoruin  esscl  inillc  liomiiium  princcps  : 
jstornm  autcni  iinnsquisqiic  inilliiiin  princcps  ,  quo- 
iiiain  sive  a  mille,  sivc  a  iiiiliibiis,  cadcm  compositio 
romcnis  resoiiat,  ut  a|ipcllciitur  xOittfxfi. 

U.  [Ib.  I,  20-40.]  Mcrito  qii;vrilur  quid  sibi  vclil 
qiiod  pcr  omnes  tribus,  iibi  conipiilaiUnr  per  siiigiilas 
qiiasi|ue  lilii  Israel  in  a:iate  militari,  dicitur,  secun- 
duijt  propUiquitutes  eoruin,  sccumluin  populuin  eorunt , 
secundum  dontos  faniiliaruin  eorum ,  secundum  nunic- 
rum  nominunt  eorum  ,  sccundum  caput  corum ;  et  lia  c 
qiiinque  similiter  omiiino  rcpciuntiir ,  donec  iribus 
omnes  coinplcaiitiir  :  qiiasi  aliud  sit ,  sccunduin  pro- 
pinqiiitales  eorum,  aliud  scciiiidum  populus,  aliud  sc- 
cundum  doinos  fniniliurum  ,  aliiid  secundum  uunteium 
ntfitinuin,  aliiid  secundum  capul ;  cum  potius  vide.ui- 
iiir  aliis  veiiils  eadcin  signilicarc  istn  omnia.  Inicn- 
tioncin  aulcni  movct,  quia  laiii  diligcnti^r  per  oniiics 
trlliiis  cadciii  rcpctuntur ,  iit  iioii  rnislr;i  lieri  qiiivis 
jiidiccl,  eliainsi  non  intclligat.  Niiiiiium  crgo  minie- 
nis  ipsc  aliijiiid  iiisiiuiat  s;ici  aincnli ,  ut  lioc  idcin 
qiiiiiquics  varie  repctatnr.  N:iin  isle  nuiiienis  sicut 
in  ipsis  quiiique  libris  .Moysi,  id  csl  qiiinariiis,  in  Vc- 
icie  Tcsliinicnto  iii:ixiiiie  commciidatur.  Illa  vcro 
qiKB  dcinccps  qiialuor  coiinecliinliir,  ii!  est  mascu- 
liiia ,  u  viginli  aniiis  et  supra ,  oninis  qui  proccdii  in 
virlule ,  rccognitio  eorum ;  quamvis  cl  ipsa  pcr  onmes 
iribiis  codem  prorsiis  mndo  rcpelanlur  ,  Iiabeiit  ne- 
cessaiiam  diircrcnliam.  Cum  cnim  :igi'roliir  do  iiii- 
nicro  universa;  multiludinis  ad  uiiaiii  inbiim  pcrli- 
nenlis,  discernendiis  eratsexus,  ideo  posituin  est , 
Ontnia  inascitlinu.  Et  ne  parvuli  ctiam  computarentur, 
adjiiiictiim  cst,  a  viginti  annis  et  supra.  Hursiis  ne  im- 
bellis-  a:las  scneciutis  annumciaretiir.  additum  est. 


omiiis  qni  proccdit  in  virtutc.  Et  omnia  coiicludiiiitiir 
verbo  cjiis  oporis  qiiod  ficlwt  ,  iit  dicatiir  ,  rccognilio 
eorum.  Kccognitio  ciiim  li;cc  ficb:il,  ut  Iiomimim  iiiil- 
Ii:i  rompiitaieiitiir.  Qiiinqiie  igitiir  ill:i,  propinqniiates, 
pnpiili,  domiis  hniiliarum,  numcriis  nominum,  el  ca- 
piit;  et  ista  deiiide  qualuor,  soxus,  a'tas,  virtiis,  re- 
cogiiiiio,  fortassc  in  ipso  numoro  aliqiiid  insinuani. 
Si  ciiiiii  Iioruni  duoruin  numcroruin ,  id  est  quinarii 
et  iiiiatcrnarii,  alier  miiliiplicciur  ex  altero,  id  csl  nt 
qiiin.iuics  qualerni,  aut  quater  quini  dncanlnr,  viginti 
niinl.  Quo  iiiimero  eliam  adolosoentiiini  ;vias  illa  si- 
giii;ioatur.  Qiii  nii:i:crus  coninioiiior.ilwr  oi  quaiido 
iiilratiir  iii  lerram  promissionis  :  el  dioitur  illa  ;vias 
viginti  aiinoium,  qiioe  non  dcclinaverit  in  dextram 
aiil  sinislram.  L'bi  miiii  videiilur  sigiiificari  saiicti 
(idelcs  ex  iilroqiie  Teslamento  fidein  vpiain  lonentes. 
-Nain  Vctus  Tcslamcntum  qiiiii(|iie  libi  is  Moysi  niaxime 
exccllil,  ct  Noviiin  quatuor  Evangcliis. 

Ill.flb.  i,Sl.]Quodaitdelabcrnaculodislendendo', 
levando,  erigendo  ,  El  alienigcna  qui  acccsserit  ntoriu- 
lur;  hic  alienigena  iiitclligcndiisest  etiam  exiilis  filiis 
Israel ,  qui  non  de  illa  tribii  fuerunt »,  qiiam  laberna- 
culo  servire  pr;cccpil ,  id  est  qui  non  fuerit  de  tribu 
Lcvi.  Miruin  esl  autein  quomodo  abiisive  alionigena 
dicitiir,  quod  magis  allerius  gcneris  boniiiiem  signi- 
ficat,  id  esl  (iajoys;^;,  et  non  magis  liaopu/o,- ,  qiiod 
significal  alterius  Iribus  homiiicm  :  qiio  iiomiiic  nn- 
gis  miiiir  Sciijiliira  in  alianim  goiitium  bomiiiibiis, 
ut  allophyli  apiHlloiiUir,  ijuabi  aliarum  tribuuni 
boiiiines. 

IV.  [!b.  111,  5  7.]  Ei  loculus  eslDomiims  ad  Moysen, 

dicens ,  Accipe  tribum  Lcvi;  et  siatw^  eos  in  coiispcctu 

AarOH  sacerdolis ,  el  niiiiiitralmnl  ei :  ei  ciislodieiil  cu- 

slodias  ejiis ,  el  custodias  fiHorum  hrael ,  aiile  tabernn  ■ 

cidum  teslimonii.  Qiias  suya/.ci;  gr.TCns  dixit,  lias  lio- 

stri  inlcrpreics  alii  cuslodias,  alii  exculias  inlerprelati 

sunt.  Sed  miriim  nisi  vigi!i;c  niolius  diciinliir  qu.e  so- 

Icnt  in  caslris  ternarnm  Iiiiraruin  obscrvationom  lia- 

boro.  Uiide  scripliim  cst ,  Qimrta  aulcm  vigilia  noctis 

vciiil  ad  cos,  ainbulans  supcr  mare  [Multli.  xiv,  2o)  : 

lioc  est,  posl  iionam  lionim  noctis,  post  tres  videli- 

cit  vigilias.  Et  nuillis  locis  Scripturarum  nosli  i  vigi- 

lias  iiitcrprelati  siint,  quas  Ci;cci  })u)«/a,-  vocant.  (JW 

nulla  diibilalio  cst,   spatia  iinoiurni  lompoiis  signiii- 

rari  :  (,iiod  pulo  ct  Iiic  accipicndiim.  Quoinodo  oiiin! 

Lcvil.T  jiibeiitiir  observaro  ciislodias  Aaron  ,  ei  cn- 

stodias  filioriim  Isracl ,   id   est  yu)«,t«; .  nisi  foiia.ss,! 

diclum  esl ,  ne  pularent  ab  observandis  vigiliis  ,  qu;... 

proprie  iii  castris  observari  solent ,  proptcr  lionorcm 

qiio  scrviobant  labcrnaciilo,  immiincs  se  essedobcrc, 

cum  et  ipsos  oporteret  propicr  opcra  labcrnaculi  noii 

'  F.xciisl,  dislinanendo.  llss.  nccconsis  et  Mioliaelinus  '/is 
tendcndo.  Alii  niolioi-i»  iiota-,  distriiigendo. 
'  Juxla  Ec.  l.Uijd.  Veu.  l.i.iv.,  fuerihit.    il. 


QU.EST10M'M  S.  AUGUSTIM  IN  IIKPTATEUCIIUM 


1\9 

fliiniis  vicissini  obsorv;iic  \i{;ili;is,  qua-  observ;\renlur 
'in  ftliiscireinni|ii:i(|iie  cislii»  filiniHin  Israel? 

V.  [In  111.  \{).\Alieiii{iciiii  q:'i  lcligcril  nwriclur.  Qn;c- 
rcndmi)  iiiioiiioilo  dixiTil  iii  Levilico,  Qiii  leligcrii  l<i- 
bcrnaeiUiim  itiiieiilieiihilur  (Lcvil.  vi,  18)  :  cuni  liic  ili- 
cal,  Alieiiigcnnqiii  lcliiicril ,  morietnr  ;  volcns  inlcliigi 
cos  qui  noii  esseiil  «le  nilin  l.e^i.  An  rorle  liie,  lcli- 
gcrit,  ad  obseiiuiiini  dixeiil  servilulis ,  r|nod  a  solis 
I.eviiis  debcii  l.ibern;iciilo  prxcepil  ?  binc  cniin 
toqucbatur. 

VI.  [III.  III,  1-2-51.]  Qnid  esl  qnod  I.cvit.is  pro  pri- 
inogeiiilis  lili  1111111  Isr.iel  .-iUi  Deiis  depulal ,  ila  ut 
niinieratis  pi  iiiicginilis  popidi,  ipii  plures  iiivoiili  sunt 
qiiain  crat  niiiiienis  Levilanim,  argeiUo  redimcren- 
Mr,  quinqiie  siclis  pio  iiiio  daiis?  Qiiod  pro  pecori- 
J.us  non  esl  f;ictiiin  ,  cuni  ct  peconi  Lcvil:iruni  pro 
Viiuingoiiilis  peconnn  Israel  sibi  essc  voliierit.   Qiio- 

•.lodii deinceps  priiiioginitaeorum  vel  pccoruiii  ciiriim 
;crlincbaiit  ad  Deuni ,  ubi  jussit  iinniiiuda  priniogc- 
•;ila  vel  huinaiia  inuiari  ovibus?  Quomodo  iioii  ct  pro 
slis  deinceps  primogenitis  compulabanlur  lilii  Levi- 
.aruin  (mancbal  eniiii  iii  postcris  cadcni  tiibns  ,  qu;ic 
lOisct  pro  piimogcniiis  poslerioribus  compulari);  nibi 
quia  iUud  jusliim  fuit ,  iit  qui  nascerciitur  dc  illis  qui 
jani  ad  porlionem  Domini  pcrtinebant ,  daUini  pro  pri- 
iiKigenilis  qui  de  ^gjplo  cxicrunl,  jain  Deus  proprios 
liabcret,  laiiqiiara  snos  de  suis,  nec  possent  pro  illis 
juslc  computari ,  qui  deinceps  primogenili  Dco  debe- 
])aniur?  De  uni\erso  quippe  populo,  et  de  universis 
|iccoribus  populi  data  est  portio  Dco  pro  primogenitis: 
ct  llac  portio  cral  Levitrc  ct  pccora  eorum.  Jam  si 
quid  gcnuissent,  Dei  eral ;  non  poteral  boc  laiiquam 
a  popiilod.iri,  quod  j:iiii  alienum  erat  :  ac  per  lioc 
ilebila  dcinceps  pi  imogciiit;i  Dco  rcddi  oporlebat ;  nec 
pro  liis  coinpuiari  posleios  Leviiarum  vcl  pccorum 
csruin. 

VII.  [Ib.  IV,  7.]  Cum  pracipcrel de  lollenda  mensa, 
jussit  cum  illa  ct  yianes  tolli  sic  diceiis  :  £l  pancs  qtii 
tenipcr  super  eam  ermii.  Non  utique  isti  scnipcr  snper 
cam  eruiil,  scd  similes  eoruni  :  quia  illi  aufcrcban- 
Uir,  cl  reccntes  quotidie  ponebanlur;  dum  tainen 
siiie  panibus  nicnsa  non  rcliiiqucretur.  Idco  dixit , 
(lui  seinper  super  eam  eruiil :  boc  csl ,  quia  sempcr  pa- 
iics,  non  quia  illi  scmper. 

Ylll.  [Ib.  IV,  41.]  Etsuper  altare  aureum  adoperient 
vetliinentum  InjttcinlUinum ,  ct  adopcrienl  illiid  operi- 
vicnlo  pell  cco  liijaciiitliiiw.  Posscl  isia  lociitio  vidcri , 
quani  vclnl  absindam  cl  non  inlogram  lalmi  intcrpre- 
les  Iraiisfcric  iioliieriint ;  id  csl,  supcr  altare  aurcum 
ailopericnt  veslimenlum  hijiiciiilliinum  :  lanqiiam  de- 
biicrit  dici ,  Et  allare  aurciim  adopericnt  vesliincnto 
liyacintliino.Naiii«rfopen«i(i'cs(ii»pn/um/ii/nciii(/iiiii(ni, 
lioc  videtur  signilicare,  quod  ipsiim  vcstimcntnm 
aliunde  adopcrirctur  ,  non  quod  ipso  veslimcnto  ad- 
opcrirctur  aU;ire  '.  Scd  niilii  videtur  non  lam  gonus 
locutionis  C6SC,  qiiamsiibobscurussensus.  Ilocquippe 
inlclligi   polcsl,    Et  supcr  allare  aureum  adopcrient 

'  E»liii,  aliiinde  operiretur  altare;  omissis  vcrbis,  von 
quod  ipyoieslinenloudoperircluryqixx  cxMaS.  rciUluiiiitur. 


72» 


rcsliniciiliim  Injacintliinum,  iitipsum  vcsliinentum  liya- 
cintliiiinni  alia  re  operieiidiiin  pra;eipcret,  quod  vesti- 
iiieiiliiMi  janisupcraltare  esset ;  ac  sic  brevitcr  iilrum- 
qiie  coinplectoretur ,  cl  vestimenlo  liyaeiiilhino  al- 
tarc  opcriciidum  ,  ct  vcstimcntiiin  hyaciiitliiniim  alie 
logmiiic  operiendiim.  Siibjiinxit  deuique  iiiidc  con- 
pciiii  vcllet  vcstiiiiciiluiii  hyaeintliiiiiim,  ciiiii  rtd- 
jocit  ,  /.(  adopericnt  illud  operimento  pclliceo  liya- 
ciniliiiio. 

IX.  [Ib.  V,  C-8.|  Vir,  aut  mulier ,  (juicumque  feeerit 
nh  oiniiibns  peecatis  liiiinnnis ,  el  dcspicicns  dcspcrcrit , 
ct  ddiqneril,  anima  illu  aniiuntiiibit  pcccalum  qnod  per- 
cnvil ,  el  rcslitiicl  dclictiim  :  capnl^  et  quintas  ejiis  adji- 
cicl  supcr  illiid ,  ct  rcddct  cni  dcliiiiiil  ei.  Si  autcm  non 
fiicrit  liomiiii  proximus  ,  ita  ut  reddat  illi  deliclnm  ad 
ipsnm  ;  dcliclum  quod  redtlilur  Domino ,  sacerdoti  cril , 
crcepto  nriclc  propiliulionis  per  quem  cxornbit  in  illo 
pro  co.  Ilic  ca  poccala  iiilelligenda  sunt,  quoruiii  in 
liis  rebiis  perpclnlio  ost ,  qii.nc  pccunia  rcstilui  pos- 
sunt.  Noii  euim  alilcr  diccrct  quomodo  restitnenda 
sint,  nisi  damna  pccuniaria  fuisscnl.  Jubcl  enini  re- 
stitui  caput  ct  quinlas,  id  est,  toliiin  illud  quidqnid 
est ,  ct  quintam  cjus  parlcm  ,  cxccpio  aricte  qui 
fucrat  olTcrenilus  in  sacrilicium  ad  expiandiim  deli- 
cium.  Jiibot  auiom  illtid  qiiod  reslituiiiir  saccrdoiis 
csse,  id  cst,  ipsuin  caput  ct  quinlam,  si  non  esl  prow- 
mus  ci  in  qiiem  commissiim  cst.  Ubi  utique  intctti- 
gitur  lunc  Domino  rcddcndiim  quod  sit  saccrdutis,  si 
homo  ipsc  non  supersit  qui  daniuum  passus  est,  iiec 
proximus  cjns,  qiieiii  pulo  li.Tredcm  intelligi  voluisse. 
Sed  de  ipso  hpmine  niliil  dixit  Scriplura  :  verunUa- 
men  ciim  dicil,  Si  iion  ei  fuerit  proximus,  siib  hac  bre- 
vitate  insiiiuat,  tuiic  quari  provimum  cjas  ,  si  ipse 
non  fiierit.  Si  autem  nec  proxinius  erit ,  Doinino  re- 
siituctur,  ne  impunitum  remaneat  qiiod  adniissiim 
cst  :  qiiod  lamcn  non  cedat  in  sacrincium ,  sed  sit 
saccrdotis.  Sic  sane  vcrba  Scripturx  dislinguenda  " 
sunt,  Si  autcm  Hon  fnerit  homini  proximus,Jta  ut  red- 
dat  illi  delictum  ad  ipsum  :  lociitionis  est  enim  quod 
addidit,  ud  ipsuin ;  aut  rorlc  ad  ipsum  dixit,  quod  ad 
ipsum  pcrtineal ,  id  cst  ipse  possideat.  Deiiide  sequi- 
tur ,  Delicluin  quod  redditur  Domino,  sacerdoti  erit : 
delictum  auiem  dicit,cum  rcddiiur  ea  rcs  qua:  pcr 
delictuni  ablata  esl. 

X.  [Ib.  V,  6,  7.]  Qu.-cri  aiitem  pnlest,  qiioinodo  in 
Exodu  dicitur,  si  quis  fiiratus  fucrit  vitulum  aut 
ovem ,  rcstituere  debere  quinque  vitulos  vel  quatuor 
ovcs,  si  occiderit,  airt  vendiderit ;  si  autcm  quod  abs- 
lulcrit ,  salviim  apud  eiim  rcperilur,  duplum  esse 
rcsliluciiduin  {t.'j:(w/.  XXII ,  1,  i)  :  cuin  hic  resliliii 
jiiboat  cai>nt  el  quiiitam  ,  quod  longc  csl  ctiam  a  du- 
plo  ;  qiianto  magis  a  quadniplo  vcl  quinquies  tanlo? 
Nisi  forlc  quia  liic  ait ,  Yir,  aut  mulier,  quicumque  fe- 
ccrit  ab  omnibus  peceatis  humanis,  pcccata  ignorantiac 
voluit  intelligi  liumana  pcccala.  Ficri  enim  poiest  iit 
pariim  aitcndcndo ,  pcr  negligontiam  Imjiciat  hoino 

'  Editi,  restiliiet  delictum  ct  nuiiitas  ;  omisso,  caput.  rau- 
l.ie.iu;  iHJSt,  ita  ut  redtlai  illi  delictiim  ipsum ;  oniisso,  ad. 
r.riliiitegravimus  ulrunique  locuiii  ad  Mss.  qui  eouccriilltt 
cii  11  graco. 


721 


rciii  alicnain  iii  reni  siiam  :  quoJ  idco  peccaluni  cj-I  . 
qiiia  si  diligcnlcr  allcnderelur ,  non  adniillcrclur.  Ei 
li:i'c  voluil  caiiile  et  quiiita  rcslilui  ,  nim  sieul  furta 
iniilclari.  Nani  si  furta  et  fraudcs  liic  inlellcxerimus  , 
qiia;  non  per  ignoraiiliam  negligenti:c ,  scd  fiirandi  et 
(raudaiidi  animo  committunlur,  cl  ideo  dicla  humann, 
quia  in  liomincs  fiunt ;  ille,  nisi  fallor,  erit  cxitus 
quxslionis  liujus ,  ut  idco  qui  fecit  iion  reddat  vel 
diiplum  ,  qiiia  non  deprclienditur  vel  convincitiir,  sed 
igiiurantibus  a  qiio  faclum  sit ,  vcl  utrum  faclum  sil , 
ipsc  aiinuntiai  dclictum  suum.  Cum  cnim  dixisset 
Scriplura  ,  Vir,  aut  inulier,  quicumque  feceril  ab  omni- 
bus  peccalis  humanis,  et  despiciens  despexcrit,  el  detique- 
ril,  id  est  conlemiicndo  ista  comniiscril;  adjunxit,  et 
ait ,  Anima  illa  annuntiabit  peccatum  quod  peccavit ,  et 
resliluet  deliclum,  caput  et  quinlas  ejus  :  forte  ergo 
propierea  lantum,  quia  ipse  annuntiavit ;  et  ideo  non 
co  danino  plectendus  fuit ,  quo  furem  comprehensum 
vc!  convicium  plecti  oportcret. 

XI.  [Ib.  v,  21.]  Verba  quic  Scripturadicit  mulieri  a 
saceidoie  dicenda,  qiiando  a  su  picione  adiilterii  eam 
uiaritus  addiicit,  Det  eam  Dominus  in  matediclum  et  in 
exsecramentum,  grxcus  Iiabct  hipMi.  Qiio  verbo  vide- 
lur  sigiiifieari  jiiramenlum  per  exsecrationem  ;  velut 
si  qiiisqiiam  dicat,  Sic  non  milii  illud  ct  illud  cnntin- 
gal  :  vel  cerie  ita  jurcl,  Illud  et  ilUid  mihi  coiilingat, 
eI  fecero,  vel  non  fecero.  Ila  hoc  diclum  est,  Det  te 
Dominus  in  malediclum  et  in  cisecramentum ,  taiiquam 
dii.erelur,  ut  de  le  jurcnt  qusc  per  exsccraiioiiem  ju- 
rabuiil ;  sic  non  cis  coniiiigat,  aul,  hoc  eis  contingat, 
nisi  lioc  aut  illud  fecerinl '. 

XII.  [Ib.  VI,  \i-\l.]Et  offcret  mumts  snwnDomino, 
agnum  anniculum  sine  vitio  in  holocaustoma ,  el  agnam 
anniculam  sine  vitio  unam  in  peccatum.  IIoc  qiiidaiii 
noslri  inierpreles  transferre  iioluerunt,  veluli  lucutio- 
ucm  iiiusilalani  vitanles,  et  dixerunt,  pro  peccalo,  non, 
iii  peccatum,  cum  sit  sensus  in  ea  locutione  ,  qui  non 
fueral  pertuibandus.  In  peccatnm  qiiippe  dictiim  cst, 
quia  hoc  ipsum  qiiod  pro  peccalo  offcrebatiir,  pecca- 
tum  vocabalur.  Unde  illiid  cst  apud  Aposlolum  de 
Doniino  Chrislo,  Kum  quinon  noveral  peccalum,  pec~ 
catum  pronobis  fccil  (II  Cor.  v,  21)  :  Deiis  Pater  scili- 
ccl,  Deuni  Filium  pro  nobis  fecit  peccatum ,  id  est 
sacrificium  pro  peccato.  Sicut  ergo  agnus  in  Iiolocau- 
stunia,  ut  ipsuni  pccus  esset  holocaustoma ;  sic  et 
agna  in  peccatum,  ul  ipsum  pecus  esset  peccatum,  id 
csi  sacrificium  (ieret  pro  peccaio,  sicut  de  ariele,  quod 
sequitur,  in  sd/«/are  dicil,  tanqiiam  ipsum  sit  saliilarc, 
cum  sit  sacrificium  saliitaris.  Quod  poslea  repetendo 
inanifeslat  :  n.im  cl  illud  pro  peccalo  dicil,  qu'jd  prius 
dixeral  in  peccalum;  et  Iioc  sacrificium  salularis,  quod 
liriiis  diserat,  m  salulare. 

Xill.  [Ib.  vin,  24.]  Loculusest  Dominus  ad  Motjsen, 
dicent,  Hoc  est  de  Levilis.  Iloc  alii  inlcrpretali  sunt , 
llac  est  tex  de  Levnis  :  sed  quod  scriplum  esl,  Hoc 
eM  de  Lcvitis,  iiiiclligiiur  diclum ,  IIuc  consiituo  de 
Leviiis. 


LIBER  QU.\RTUS.  733 

MiV.  [Ib.  viij,  'ii  i';.]  Dcii.d.'  scqniliir  .-.l~-^Hf;j'oir 
vicesimo  anno  rl  supra,  introibunt  miuislrare  in  miui- 
slerium  in  operibus  in  tabcrnacuto  lcslimonii ;  cl  a  quin- 
quanenario  recedet  ab  adininislralione,  el  ;iun  operabilHr- 
uiira{et  minislrabit  fralir  rjus)  :  in  tabimaculo  lesti^ 
monii  cuslodire  custodias  ;  opera  autem  nw  operabitur. 
Ilunc  scnsum  obscuruni  facil  uTtlfSaTsv,  quoj  ita  con- 
fusum  esl,  tanqiiam  de  ipso  fralre  sit  dicium,  custodire-: 
cuslodias;  cum  diclum  sit  de  illo,  qui  rccedit  ab  opc-- 
ribus,  et  remanebit  illic ,  m  labernaculo  lestimonii  cu- 
stodire  cuslodias;opera  autem  non  operabilur ;  scd  ope- 
rabitur  fraterejus,  id  esl,  qiii  nondiim  pervenit  aJ 
octalem  quinquagenariam,  a  viginti  quinque  annis  in- 
cipiens  operari.  Ergo   ila  disliiiguendum  cst  :  El  a 
quinquagcnario  recedet  ab  adminisiralione ,  et  non  ope- 
rabitur  uttra,  et  ministrdbrt  fraler  ejus.  Deiiide  retlit  aJ 
illum  quinquagenarium,  de  quo  loquebatur,  et  de  illO' 
explicat  cstera  ,  dicens,  In  tabernaculo  testimonii  cu- 
slodire  cuslodias;  opera  autem  non  operabilur.  Quo«l 
enim  ait,  cuslodire,  subauditur,  incipicl,  lanqnara  id 
uno  verbo  diceret ,  custodiel  cuslodias.  Solet  enim 
usilate  etiam  in  laiinis  locutionibus  infinitum  verbun^ 
poni  pro  finito. 

XV.  [Ib.  IX,  6-12.]  Cum  Paschrc  tempore  quidam,- 
qui  immundi  fucli  erant  super  animam  hominis,  id 
est  super  mortuuni,  qiinererent  quomodo  Pascha  fa- 
cerent ;  qiioniam  opOrlebat  eos  ab  imniundiiiis  septem 
diebus  purificari  seciindum  Legem  :  consuluil  Domi- 
num  Moyses,  et  responsum  accepit,  cuicumi|uc  talu 
aliquid  accidissei,  vel  tam  in  loiiginqiio  iiinere  consii- 
lutus  essel,  ut  non  posset  occurrere,  alio  mense  cuni 
faceie  debcre  Pasclia,  propler  diein  niensis  quarlum 
decinnim,  ubi  lunce  luimerus  obscrvabalur.  Sed  si 
qu.tralur  quid  facerenl,  si  furle  lalis  immundilia  eliani 
ad  secundum  niensem  occurrerel ;  arbitror  id  quoJ 
diclum  est  de  secundo  mense ,  lanquam  regulai  iler 
fuisse  relinendum,  ui  leriio  mense  observarent,  aut 
cerie  Pasclia  non  egisse  tali  neccssilale  ,  ad  culpani 
iion  periiiierel. 

XVI.  [Ib.  IX,  15-23.]  Et  die  qua  slalutum  est  tabei- 
naculum,  lexil  nubes  tabernaculum ,  domum  leslimonii : 
et  vespere  erul  super  labernnculum  vclut  specics  13111« 
vsquemane.  Ita  ficbat  semper;  nubes  tegebal  illud  die, 
ct  species  ignis  nocte.  Et  cuui  ascendissel  nubes  a  taber- 
nacuto,  et  poslea  promovebant  fitii  Israel :  el  in  loco  ubi- 
cumque  sleteral  nubes,  ibi  castra  collocabant  filii  Israel. 
Per  prwceptum  Do7iiini  caslra  collocabunt  filii  Israet, 
et  per  pra;cepluin  Domini  promovebunl.  Omnes  dies  in 
quibus  obuinbrat  nubes  super  tabernaculum ,  in  caslrit 
erunt  fitii  Israel  :  el  quando  protraxeril^  nubes  tupcr 
tabernaculum  dies  plures;et  custodicnt  filii  Israel  cu- 
slodiam  Dei,  et  non  promovebunt.  Et  erit,  cuin  lexerit 
nubes  dies  numero  supcr  labernaculum  ;  per  voceni  Do- 
mini  in  caslris  erunt,  el  per  prceceptum  Domini  proino- 
vebunt.  Eterit  cum  fueril  nubes  a  vespera  usque  inane, 
ct    ascendcrit   ntibes  inaiie ,  et  promovebunt  die ;  vel 


'  Mss.  quinque  el  nat.,  nki  illud  fecermt.  Alii  duo  Mss.. 
niii  iUud  de  te  recerint.MO.  ct  Er.,  nist  hoc  iltud  de  tefecerint. 


'  Edili,  protexcrit.  Al  Mss.,  prolraxeril ;  juxla  LS.\,tpliet- 

keuii. 


r?^  qua:stioni]m  s.  aicusi 

iiocte  el  si  aiceiidciil  niilics  ',  proiuovcbuiil  :  Uie  vct 
meitse  die  alnimluiilc  iiiibc  obiniibidiilc  siipci-  illiul , 
iM  cailrit  cnnit  filii  Isracl ,  el  non  promovcbimt.  Qiio- 
iiiiiin  pcr  prwccpliiiii  Domiiir  promovcbiml.  CHslodiiim 
Doiiiiiii  ciislodicriiiil  pcr  iirirccpliim  Doiniiii  iii  iimiiM 
Moijsi. 

Toiiis  liic  locus  ililigoiilcr  ox|ioiicii(liis  csl,  qiiD- 
iiiaiii  imisitalis  gencribu.'<  loculionum  obseuniliis  cst. 
I'.t  die,  iiiqiiil,  qtia  slaliilum  est  labernacnlmi,  lexit  nu- 
b:s  labcTnactiliiin  ,  duinuiii  leslimonii  :  iilciu  Inlienia- 
Ciiliiiii  ap|icll;nil  iluiniim  loslimonii.  /■,'(  vespere  erat 
supcr  tabcrnaciiliim  velut  specics  iijiiis  usquc  iniiiie.  llu 
ficbat  scinper.  Deindc  ililigenlcr  exprimil ,  quid  (ioliat 
scmiicr,  Nubes,  in(|uil,  tegebat  illitd  die,  ct  species  ignis 
nocle.  lil  (tim  asccndissct  nubcs  a  liibernaculo,  et  poslea 
promovebiint  filiilsracl.  Isla  seiilenlia  (iliscura  noii  cst, 
iiisi  pi'o[>ler  illaiii  lucutionciii  ubi  addiliir,  ct.  Oido 
ciiim  vciboruiii  intcger  scquitur,  eliamsi  ucsil  ips.i 
coiijiinctio,  ut  sic  dicalnr,  El  cum  ascendisset  nubes  a 
labcrnaculo,  postea  prumovebant  ftlii  Isracl  :  qn.Tiiivis 
ct  ipsuiii  qiiod  didnni  est,  pusUn,  si  docssct ,  iilcna 
posset  esse  seiuontia.  Dciinle  scqnilur,  diccns,  El  in 
hco  ttbicumqiic  slelerut  nubcs,  ibi  caslra  collocabaiit 
>irti  Isracl. 

Iloc  aulcm  lolum  qiiod  raciebanl ,  ad  pnoccplum 
Doniini  rcfcrens ,  ila  compleelitiir  :  l'er  prwccplinu, 
inqnit,  Doiniiii  castra  coUocabnnt  ftiii  Isracl ,  el  per 
prwceplum  Doinini  prontovcbunt.  I'r3;coptum  Domini 
appcUat  sigiium  ipsiim  qiiiid  licbat  iii  nube  ,  sive  cum 
siaret  obumbrans  labcrnacnbim  ,  ut  caslra  consistc- 
reiit;  sive  cum  asceiidisset,  alqiie  ullra  movercliir, 
ut  eani  elevalis  castris  sequcrentur.  Mntavit  saiie  iii 
liac  scntentia  iiarraiitis  iiiodum,  ct  lanqnam  pnodi- 
ceiis  atque  pra^mmlians  verba  fiiluri  lemporis  babere 
coepit.  Neqiie  eniiii  ait,  Per  prxceplitm  Duinini  caslra 
collucabant  filii  Israel ;  sed,  collocabunt  :  nec  ait,  per 
praceptum  Dotnini  promovobant;  scd,  promovebunt. 
El  liunc  inodiim  otiain  in  conscqiioiiiibus  scrvat,  qiii 
modiis  in  Soriptuiis  est  inusilatissinnis.  Nam  vcrbis 
pr:oIeriii  leiiipuris  sapc  fuliira  pra;dicta  csse  iio- 
vinnis;  sicul  cst,  Fodcrunl  iiianus  mcns  cl  pedes 
(Psal,  XXI,  17);  et,  Sicul  ovis  ad  iminoliindum  dti 
ctus  esl  {Isai.  liii,  7);  'jl  inniimLTabilia  lalia  :  ut 
aiilem  iiarrator  rcruni  gcstarnni  vcrbis  iilalnr  toin- 
poris  futuri,sicut  hoc  loro,  diflicidiine  iii  ScripUiris 
iiivcniri  potost. 

Ergo  (lostcaipiani  dixit ,  de  dic  ct  iioctc,  qiio  signo 
proiiioverel  populus,  vel  inani^^rct ;  iie  puiarcnlur  [ler 
iioclcm  anibularc  ct  per  diein  solcre  considcrc,  alqiie 
liuc  diobiis  omnibus  facere ,  sccutus  adjnnxit ,  ct  ail , 
Oinncs  dics  iii  ipiibus  obinnbrut  nubes  super  lubcriincu- 
iinn ,  in  ciislris  ertint  filii  Israel;  el  qiiando  prolraxirit 
niibes  supcr  lubernaculum  dies  plitrcs.  Dciiide  admiinciis 
iion  lioc  ex  illoruiii  necessitate  fieri,  sed  ex  Dci  vo- 
Inntatc,  Et  cus(o(i/e;iI ,  iniiiiil,  ftlii  Isracl  cuslodiam 
l)A,  id  e.il,  custiidiani  qnam  pncccpit  Dcus ;  cl  non 
proinovebuitl.  Lt  laiiqnani  diccrctur,  Qnando  cigo  pru- 

'  ItaconstaiilerMss.iciinKiucils  infcrius  concordanl  cditi, 
qai  Uuc  tauluin  locc  liabent,  ct  ctim  sic  ascemlcrit  nubes. 


LM  IN  IIEPTATELCIIUM  72J 

movcbunt  ?  El  eril ,  iniiuit ,  cum  lexrril  nubcs  dics  nu- 
mero  super  labcrnaculum,  id  csl ,  dies  ccrto  iiumcri), 
ipii  iiiimcrus  utiqiie  Dco  placcrct :  per  vocein  Doiiiini 
in  caslris  crunt,  cl  per  prwccplinn  Doinini  promovebtint . 
Ilaiic  vidolur  dicorc  vucciii  Doiiiiiii  sii;iiiiiii  quod  dal 
dcstationc,  ct  iiiotu  iinbis;qiiia  ct  vo\  lo:pii'ulis. 
procnl  dubio  sigiiiim  cst  vdliinlalis.  Qiiod  crgo  ail,  et 
pcT  praceplum,  Ixic  idcin  signuni  pnio  iiuclligenduin. 
Qnani|nam  possct  vox  ct  iir.cceplum  Doniini  itliid 
oliain  aicipi  i|iiiid  lociilns  est,  ul  solct,  ad  .Muyscii,  el 
pr;ccc|iit  lioe  fiori.  Nequc  eiiiin  scircnl  illi  |)romo-- 
vciuliini  esse  nulx!  proiiiovenlc,  ct  standiiiii  csse  iiiibc 
staiilc,  iiisi  lioc  eis  anle  prxciperctur. 

Iii  liis  aiilciii  qii;c  di(  ta  siinl  noiidum  appariiil , 
uti  iim  pcr  dicin  tantiiiii  'aiiilnibireliir,  aii  ctiaiii  per 
iiocloiii,  scciiiidnni  signum  ipiiid  niibcs  liiolii  siio  da- 
b;it.  Fort;issis  eiiiin  (pianivis  plnios  dios  in  casliis 
mancreiil  nube  iion  proniovciitc ,  poliiil  lameii  piiiari 
nubein  iion  solere  asccndcrc  dc  caslris,  et  signiiin  iti- 
noris  dare,  iiisi  por  dicni.  Scipiilur  crgo  ct  dicit :  Et 
crit,  cnin  fiierit  nubvs  a  vespcra  usquc  iiiaiie,  el  asccn- 
deril  iiubcs  miine,  el  promovcbunl  die.  Ilie  ill:i  copiila- 
tiva  coiijunctio  iiiore  Scriptur*  posiia  est.  N.iin  ea 
dctracta  plcnus  e^t  seiisus  lioe  modo  :  Et  crit ,  cum 
fuerit  nubes  a  vespcra  usqiie  mane,  et  asccnderit  nube» 
niaiie,  promovebunt  die.  Dciiide  (ini:!  ct  nocle  si  niibiis 
asceiidcicl  proinovebaiit ,  ntqiic  iter  noctiiririm  si  il- 
lud  sigiium  acciporeiit  agebant ,  adjunxit  ct  ait  :  Vel 
nocte  et  si  aseenderil  nubcs ,  proinorebunt.  Scd  locutio 
est  inusilatior  :  nm  cnim  taiUum  posiliim  csl,  e(;sc(l 
eo  more  posilum  est,  (piu  iioii  sulcl.  Uu.lo  inilii  vide- 
lur  praqioslcratns  ordo  vcrboruin,  siciit  s;epe  et  in 
latiiiis  locutioiiibus  fieri  solcl:  quod  goiius  iiiitistroplie 
dicitur.  Pioinde  si  ita  dicatur,  vel  et  nocte si ascendeat 
nubes,  proinovebtint ;  aiil  cerle  ita,  si  et  noctc  ascendc- 
rit  nubes,  proinovcbuiil,  plaiiissimus  sonsiis  esl. 

Adbiic  aulein  occurrelial  cogitanti,  ut  scirc  ve.xi 
ulrura  qiiomodo  cogiiitum  est  sulcre  itlos  ad  nubis 
signnm  diobus  et  iioctibiis  ambnlare ,  vcl  dicbus  et 
lioctibus  iu  castris  essc ,  ila  etiam  solcrenl  pcr  dics 
laiiluiii  m;iiicrc,  oli;iin  (pioriiiil  iioclibns  ambubircnt : 
quod  arbiiror  Scriptunim  iii  coiisoqiieiitibus  iiitiiiia^se 
GHUi  dicit,  Die  vel  tneiise  dici,  abundante  nubc  obum- 
branle  siiper  illud  ,  iii  castris  erunt  ftlii  Israel ,  et  itoii 
promovcbunt.  Qiiia  enim  dixci  at ,  vel  nocle  et  si  ascen- 
dcril  nubes,  proiiiovcbtmt ;  t;!iiqiiaiii  roslabal  ut  diecrcl, 
die  aiitciii  si  iion  asccndcrit,  noii  primiuvcbnnl,  qiiaii- 
do  quasi  promovere  deberc  vidcbaiilur  :  scd  quia  hoc 
ctiam  diebns  pliiribus  ficri  potcrat,  iit  iiuclibus  am- 
biilarcnt,  promovcnte  nube,  ct  ca  manciilediobus  iiun 
anibiilarcnt,  idco  posuil,  die  vel  mcnse  dici.  Non  dixit, 
inonse,  nc  ibi  ct  nocies  cjusdom  inonsis  accipcrciiiiir ; 
scd,  meiisi;  dici,  id  est  meiisc  ex  ca  parte  qiia  dics  illi 
fnit,  non  ex  ea  qiia  nox.  Die  ergo  vel  mcnse  diei,  abiin- 
dunle  nube  obunibranle ,  id  cst,  abundantc  in  obuiii- 
brando,  vel  abundanlius  obumbianle,  super  illud,  illu.l 
scilirct  l.ibcriiaciilnm  ,  in  castris  erttnt  fiiti  I tracl ,  et 
nonproinovebtmt.  IVistrciiio  ropeliil,  divina  aucluritalc 
facluin  ,  cni  resisti  iitiqiic  iioii  dcbcbat ,  adjungeiii  : 


72*5  LIBER  QU 

(Juoniam  pcr  praceptum  Domini  promovebunt.  Custo- 
diam  Domini  cnslodierunl ,  per  prwceplum  Dowini,  in 
manu  J/oy.si  Rediil  ad  veiliuiii  pralcrili  lemporis.iil 
(licerel.fKsforfieiMnt.  Qiiod  vcro  \n  line  posiiil, in  nmnu 
Sloysi,  nsilalissiiiia  iii  Scripuuis  loculio  cst,  qiiia  per 
Mjivsch  li.TC  Deus  pra'cinieli:it. 

XVII.  [Ib.  X,  7.]  Ei  ciim  concjregaverilis  synagogam, 
lubut  canetis,  el  non  in  signo.  Noii  ergo  ad  lioc  caiien- 
duin  praecipil,  ul  congrcgetur  synngoga;  iiani  si  lioc 
(il,  signum  esl :  sed  jam  congrcgata  .'•ynagngn,  prxci- 
pit luba  cancre,  tanqiiam  ad  caiiliiin  jam  pcrlincat ;  iion 
»\  daiKhim  sigiiuin,  qno  dalo  neii  aliquid  niliiioncnl. 
Proindc  ciim  lioc  qiiod  jnm  congn-g.ita  syiiagoga  tubis 
caneliant,  quisqunm  liomo  Nuvi  Tesinmenti  ad  aliipiid 
."liiiiliialc  iiilerprelatur,  illi  sigiium  cst,  qui  intelligit 
qiiavc  fial ;  non  illis  qiii  nnn  intclligebnnt,  nisi  quaiido 
ad  boc  (icbnt,  iil  aMipind  opiis  iiidiceicliir. 

XV III.  [Ib.  X! ,  17.]  t(  aiifiram  dc  spirilu  qni  esl  in 
te ,  et  superpouum  supcr  eos  ;  et  suslinebunt  lecum  im- 
peluin  populi,  el  nonporlabis  illos  lu  solus.  Pleriqiie  la- 
tiiii  iiilcrprelcs  non  ut  iii  grx'CO  cst ,  tianstulerunt ; 
scd  dixcrunl,  Auferam  de  spirilu  luo  qiii  esl  in  le ,  et 
ponam  supcr  eos,  aiit  ponam  iu  eis ;  et  feceriiiit  sensiim 
kiboriosum  ad  intclligendum.  1'ulnri  eniin  polcsl  de 
spiritii  ipsiiis  boiiiinis  dicliira  ,  quo  huinana  natura 
compleliir  corporc  adjunclo,  qux  coiistut  ex  corporc 
ei  spiiilii ,  quem  ctiani  animam  dicunt  :  de  quo  cl 
Apustolus  dicit ,  Qiiis  enim  liomiuum  scit  qum  sunt  lio- 
minis ,  nisi  spirilus  homiiiis  qui  in  ipso  est  ?  Sic  et  qiim 
Uei  siint,  nemo  scil  nisi  Spirilns  Dei.  Et  (luod  adjiingil 
ac  dicit ,  Nos  autem  non  spirilunt  hnjus  mundi  accepi- 
mus,  sed  Spirilum  qui  ex  Dco  est  ( I  Cor.  ii ,  1 1 ,  12) ; 
oslciidit  utique  aliuni  esse  Spirilum  Dci ,  ciijiis  pnrli- 
ccps  fil  spiritiis  liominis  per  graliain  Doi.  Qnainvis 
possct  ctinm,  sicul  alii  inlcrpn  t.ili  sunt,  inlelllgi  Spi- 
litiis  Dei  in  eo  qiiod  dicitur,  de  spirilu  tuo  qui  est  in  te ; 
ut  diclum  sit,  tuo,  qiiia  fit  etiain  noster  qiii  Uci  est, 
ciiin  accipimns  cuiii  :  sicut  dc  Jonnne  dictnm  esl,  Jn 
spirilu  ct  virtule  Elia;  (  Luc.  i,  17).  Non  ciiiiii  anima 
Eli;E  in  cum  fiierat  revolula.  Qiiod  si  quidain  liaeretica 
pervcrsitale  opinantur ,  qnid  dicturi  sunt  iii  eo  quod 
scripliim  est ,  Spirilus  Eiiw  requievit  super  Etisccum 
(IV  Reg.  II,  45)  ;  cuin  jam  ille  utique  haberct  aniinam 
suam  (a) :  nisi  quia  dictum  cst  de  Spirilu  Dei,  iil  eliam 
per  illuni  operaretiir  qualia  pcr  Eliani  operabatur; 
uon  ab  illo  reccdens ,  ut  istuni  possct  implore ;  aut 
disperliius  minus  esset  in  illo ,  ut  possct  cx  aliqiia 
parle  cl  in  isto  esse  ?  Dcus  est  enim  qui  possit  esse 
iii  omnibus  tanlus,  in  qiiibus  per  illam  graliam  essc 
voluerit.  Nunc  autem  cum  ila  scriplum  sit,  Et  aufe- 
ram  de  spirilu  qui  est  super  te ,  nec  dictum  sit ,  dc  spi- 
ritu  luo,  fncilior  cst  absoliitio  quKSlionis  :  quia  intcl- 
ligiinus  nibil  aliiid  Deum  signilicare  voluisse,  nisi  cx 
cwlcin  Spirilu  gralia;  illos  quoque  liabiluros  adjulo- 
liiim.ex  quolinbcbalMoyses;ulet  isli  haberent  quaii- 
iiini  Dcus  vcllel,  non  ut  idco  Moyses  iiiiiius  habcret. 

XIX.  [Ib.  XI,  21-23.]  El  dixit  Moijses,  Scxcenta  mi( 
liii  pcdilum,  in  quibus  sum  in  ipsis ,  et  tu  di.xisli,  Curncs 

(«)  Confcr  TcrtuU.,  lib.  dc  Aoinu,  cap.  33. 


ARTUS.  7syv 

dabo  eis,  et  edent  mcnse  dierum.  Numquid  oves  ct  boccs 
occidentur  illis,  ct  sufficient  illis  ?  aut  omnis  piscis  con- 
gregnbilur  eis ,  el  sufficiel  eis  ?  Quacri  solet  iitrum  lioc 
Moyscs  diffidendo  dixerii,  an  qiiserendo.  Sed  si  puta- 
verimus  cum  diffidendo  dixisse,  nascctur  quacslio  cur 
lioc  ci  non  cxprobraverit  Dominiis,  sicut  exprobravit 
quod  ad  pclrain  iindc  aqua  prolluxil,  videlur  de  po- 
loblnte  Doniini  dubilnsse.  Si  aulem  dixerimus  lioc  euii> 
dixissc  quxTcndo  modiiin  quo  fierel,  ipsa  Doiiiini  rc- 
sponsiii ,  ulii  nd  eum  dixil ,  Numquid  manus  Domiiii 
noh  sufficict,  quasi  redargnentis  vidclur  quod  istc  isia 
iion  crcdidissel.  Sed  nielius  arbitror  intelligi  Doini- 
niim  ita  icspondissc  ,  tanquam  modum  fiiluri  facli, 
quem  iile  rcquiercbal ,  dicere  nolueril  ,  sed  potiiis 
opcre  ipso  siiam  poleniiam  demonstrare.  Potcrat  enini 
ct  Mari;c  dicenli,  Quomodo  fiet  islud  ,  quoniam  viriim 
non  cognosco  ,  a  caliininiaulibus  objici  qiiod  niiniis 
credidcril,  cuni  illa  inodiim  qu;csiverit,  non  de  virtiile 
Dci  dubitavcrii.  Qnod  autein  responsum  esl  illi,  Spi- 
rilus  sancliis  supcrvcnicl  super  le,  et  virtus  Allissitni 
ohumbrubil  te ,  potcrat  ct  sic  responderi  quomoJo  liic, 
Numqnid  Spirilni  sanclo  impossibilc  est,  qui  super- 
veniet  in  le  ?  ac  sic  idem  ipse  sensus  conservarelup. 
Porro  auiem  talia  quxdam  dicens  Zachnrias,  incrcdu- 
lilntis  arguilur,  el  vocis  oppress;t!  poena  plectitur  (L«c. 
I,  .54,  33,  18,  19,  20).  Qnare,  nisi  qiiin  Doiis  noii  de 
verbis,  scd  de  cordibus  jiidicnt  ?  Alioquiii  ct  ad  illnm 
pclram  nnde  aqiia  profluxil,  pnterant  excusari  verb.t 
Moysi.nisi  in  eum  clara  csset  divina  seiitenlia  quod 
dilfidendo  Inlia  ilixerit.  Nnni  ila  se  ca  vcrba  liabcnt: 
Aiidite  me ,  vicrcduli ;  nnmquid  de  pelra  isla  cducemus 
vobis  aquain  ?  Dcindeseqiiiliir  :  Et  elevata  Moijses  manu 
sua  percussit  pelram  virqa  bis,  et  exiil  aqua  mulla,  et 
bibit  sijnagoga  et  pccora  eoriim.  Utlque  ad  lioc  congr-j- 
gavit  popiiliim ,  ad  hoc  illam  virgam  in  qiin  lanla  nii- 
r:iciila  fcccrat  siimpsit,  eaque  petram  pcrcussit,  atquo 
iiide  solit;T!  virtiiiis  est  consccutus  elTectus.  Vcrba  ergo 
ilia  quilius  ait,  Numquid  ex  hac  pelra  educemus  vobis 
aquam  ?  posseiit  sic  accipi,  laiiquam  diceieliir,  Nerr.pe 
ex  liac  petra  scciindum  veslrain  incrednliuitcni  aqua 
cduci  non  potesl  :  ul  deuique  perculiendo  osleiidere- 
rctur,  neri  divinitus  poinisse  qiiod  illi  inlidclitnte  noii 
crederent,  inaxinic  quia  dixerat,  Audite  me,  increduli. 
Ila  qnidein  iiiteliigi  possent  hoec  veiba  ,  nisi  Dcus  qui 
cordis  inspcctor  cst,  quo  aiiiino  dicta  fuerinl  indicarct. 
Sequitur  cnim  Scripluia  ct  dicit :  Et  dixil  Dominus  ad 
Moyscn  et  Aaron  ,  Quoniam  non  credidislis  sanclificart 
me  in  conspeclu  liliorum  Israel ,  propler  lioc  non  indu- 
cclis  vos  synagogiim  liaiic  in  terram  quam  dedi  eis  (Num. 
XX,  10-12).  Acpcrhociiilelligitur  illa  vcrba  ila  dixiss* 
Moysen,  lanqunm  ad  incertuni  percusseiit ,  ut  si  r\W\ 
scqnereliir  clTcclus ,  lioc  pr.-cdixissc  pnlnretur  ,  cum 
all,  Numquid  ex  hacpclra  educemus  vobis  iiqiiam  ?  «piod 
iii  aiiinio  cjus  lalercl  omnino,  nisi  Dci  sentenlin  pro- 
dcretur.  E  coiitrario  it:iqiic  isto  loco  debcnius  intelli- 
gerc  verba  Moysi  de  proniissis  carnibns ,  qu.Trcnlisi 
polius  quomodo  ficrcl,  (|Hain  diflidenlis  fiiissc  ;  qiiaiido 
sentenlia  Domiiii  non  scculn  csl,  (pi;e  viiidicarcl,  set! 
potius  quae  docciei. 


QC.«STIONUM  S.  AUGLSTLM  LN  HEPTATEUCIIUM  7J8 


T»7 

XX.  [111.  xii,  l-l  l>c  uxiiio  Moysi  .Eiliiopissa  quicri 
.«iolel,  ulrum  ipsa  sh  filia  Jothor,  aii  alieram  duxorii, 
vel  superiliixeril  :  scd  ipsam  fuisse  crcdibile  esl  :  dc 
Madianilis  ijuippc  erat ,  qni  reperiuntur  in  Paralipo- 
nu'iion  yElliiopes  dicti  ,<iiiaiidii  eonlra  cos  pugnavit 
J.isaplial.  Nain  in  liis  loeis  dieilureos  perscculus  po- 
pulus  Isracl.ubi  Madianitai  liabilanl  ( II  Pnmt.  xiv, 
9  li),  qui  niinc  Saraceni  appcllanlur.  SeJ  iiunc  cos 
itlliiopes  neino  ferc  appellal,  sicut  solciit  locoruui  et 
gentium  noiuina  plerumiiiie  vctiistalc  muiari. 

XXI.  [Ib.  XIII,  18-20.1  Et  dixit  ad  eos,  Ascendile  iila 
eremo ,  el  aseeiidelis  in  monlein ,  el  vidcbilis  leiram  qnm 
iil ,  cl  popttlum  ipii  iiisidet  super  eain  ,  si  forlis  esl  aut 
infirmus,  ji  pauci  suiil  aul  mulli.  Expusuisse  intelligi- 
lur,  sociindunY  qiiid  dixerit,  si  polen»  est  aul  infirmtts; 
hoe  csl,si  pauci  suiil  aitl  inulii.  Nain  qiiomodo  possenl 
de  monle  prnspicicntcs  sontire  humanariim  viriiim 
forliludiiicm  ?  Potesl  cl  alius  seiisus  cssc  nuillo  con- 
gruentior  veritali.  Qiiod  ait,  Ascendelis  in  monlem ,  in 
ipsam  tciTam  dixit,qua<n  cxplorare  V(dobant.  Non 
cnim  possenl  facilc  exploralorcs  intolligi,  iibi  tani|uain 
peregrinaiiles  omiiia  perquirehanl.  Nam  si  de  nionlis 
vcrliee  eos  piilavcrimus  conspexisse  terrani,  el  ex|lu- 
rasse ;  quoniodo  possent  exqiiirere  omnia  qua;  Moyses 
cxqiiirenda  pra^eepit?  quoniodo  intrare  civilates.quas 
cos  Scriptura  dixit  intrasse?  quomodo  de  illa  valle 
holrum  tollcie ,  propler  quem  ct  loco  noraen  est  in- 
diiiuii,  ut  vallis  Botri  '  diccrelur  ?  In  ipso  ergo  moiiie 
cxplorabatur  tcrra,  quia  ipsa  erat  qiia;  explorarolur  : 
et  ibi  erat  qiiidam  depressior  locus,  de  qua  valle  ho- 
Irus  ablaliis  cst. 

XXII.  [Ib.  Mii,  55.]  El  protulerunl  pavorem  lerrce 
quam  exploraveruitl.  Puvorem  lerrm  dixil,  non  quo  pa- 
vobai  cadeni  lerra,  sed  qiiem  ex  ea  terra  conceperani. 

XXIII.  [Ib.  XIV,  9.}  (alob  ot  Josiis  Navc  loqueiitcs 
ad  popiilum  Isiael  ne  timereut  ingredi  torrani  pro- 
ntissionis,  dixeruiit  inter  catora  :  \osatUcm  ne  liiiiue- 
riiis  populum  tcrra;,  quoniam  cibus  nobis  swil.  Absccssil 
enim  tenipus  ab  cis,  Doimnus  atttein  in  nobis ;  ne  limtie- 
rilis  cos.  Qiiod  dictiim  csl ,  Cibus  nobis  sunl,  iutolligi 
voliioiuiit,  coiisiiiiiciuus  cos  Qiiod  voro  adjiinxeriint, 
Ahscesiit  eiiim  lcmpiis  nb  eis,  Doiiiinus  autcin  in  iiobis  : 
salis  diligonler  iioii  dixcruut ,  .\bscessil  Domiuus  ab 
cis;  iinpii  qiiippc  antiquilus  fuerunt :  sed  quoniam  ct 
iinpiis  oociilta  dispensatione  diviua"  providontia;  datiir 
lcmpus  llorendi  alijue  regnandi,  Absccssit,  inquiunt, 
lcmpus  ab  eis,  Domiiius  aulem  in  nobis.  Non  dixerunt, 
Ahscossit  tcmpiis  ah  eis,  el  noslruin  successil  :  scd, 
Domimis  aulem  in  nobis,  non  tcinpus.  Illi  enim  tcmpus 
habucriint,  isti  Dominum  Deum  leniporum  crealorcm 
ot  ordiiiatorem  ,  ct  qiiibusque,  iil  ei  placel,  disiribii- 
lonm. 

XXIV.  [Ih.  XV,  24-29.]  Quod  prrcipitur  qiiomodo 
•■xpienlur  pcccaia  qua5  non  sponle  comniiltuutur,  iuc- 
rilo  qiia'riturqu;e  sinl  ipsa  pcccata  nolcnlium  :  ulriini 
t;u.o  a  ncscientibiis  committuntiir;  an  eliani  pos^iit 
roi  lc  dici  pcccatum  esse  nolcntis,  quod  faccre  com- 

'  in  Mss.  constaiitcr,  rotrui.  A|  iid  l.xx.  ^uin.  ca;<.  lo, 
lol  i:us. 


pollilur  :  nam  el  hoc  cnnlra  volunlalcm  faccrc  dicl 
solel.  Sed  uliqiie  vult  pioplcr  quod  facil,  tanquam  si 
pojorarc  nolit,  ct  facit'cimi  vull  viveiv,  si  qiiisi|uani, 
nisi  feccrit,  raoricm  minctur.  Vull  crgo  facere ,  quia 
vult  vivcrc  :  et  idco  nnn  per  soipsiim  appelendo  ut 
falsuni  jurct,  scd  ul  falsuin  jiiraiKli)  vival.  Quod  si  ila 
est,  nescio  utruin  possinl  dici  ista  |>crcala  iiolentiuni, 
qnalia  hic  diountur  cxpianda.  Nam  si  diligeiiler  con- 
sidcrclur,  forle  ipsuni  poccare  nemo  velit,  scd  propier 
aliud  lil,  qiiod  viiJtqui  peccat.  Umues  quippc  lioniines 
qui  scientes  faciiint  quod  non  licel,  vellenl  liccrc  : 
usqiie  adco  ipsiim  peccarc  nonio  appctii  propter  hoe 
ipsum,  scd  proptcr  illud  qiiod  cx  co  cunseqiiiiur. 
ll:cc  si  ila  se  hahciit,  non  sunt  peccata  nolcntium, 
nisi  nesecntiam  ;  qux  disccrmintur  a  peccalis  vo- 
loniium. 

XXV.  (Ih.  XV,  30,  51.]  Et  nnima  qiiircumque  peeea- 
vcril  in  manH  siiperbia:  ex  imligcnis,  aut  ex  proselytity 
Deum  Itic  exacerbat,  el  extcriiiiiiabitttr  aniina  illa  de  po- 
pulo  suo ;  qttoniaiii  rcrbum  Deiiiini  conlcmpsil,  cl  mnn- 
diitn  cjus  disperdidil  :  conlritionc  coiitereiur  aiiiwa  itla, 
pcccnlnin  ejus  i»  illa.  Qua;  siiit  pcccala  qit;e  riiint  in 
manii  siiperhia*,  id  cst  superbia  ciiinniilliintur,  Scri- 
piura  ipsa  in  coiisequcntibus  satis  oxposnit,  ubi  ait, 
Quoniam  verbum  Doiiiiiti  conleiiipsil.  Aliiid  est  org» 
pra'cepta  contemnere ,  aliud  niagni  quidem  pendore, 
sed  aut  igiiarura  contra  faccrc,  aiil  victuni.  Qiix  duo 
forlasse  pcrliueant  ad  illa  peceala  qnx  a  nolentihus 
rmiit,  de  quibus  supcrius  qucmadmodum  Dco  propi- 
liaio  expiarentur  adnionuil ;  ac  iiide  subjecil  pcccaia 
superbix,  cuni  quisqiie  superbiendo,  id  est  prxce- 
ptnm  contemnendo  perperani  faeit.  Qiiod  gcniis  pcc- 
cali  iion  dixit  ullo  gcncre  saorilicii  purgari  oporlere, 
taiiquam  insanahile  judicans,  illa  diintaxal  ciiralionu 
qiuc  pcr  sacrificia  gerebatur,  qualia  facicnda  iu  liac 
Scriplura  prxcipiuntur  :  qux  si  per  sc  ijisa  alleiidan- 
tiir,  milli  peccalo  '  possunt  nicderi  ;  si  aulcni  res 
ips:i;  qiiarum  hxc  sacramenla  suiil  inquiranlur,  in  ri» 
iiiveniri  potcrii  purgatio  pcccatorum.  Quod  ergo  scri- 
ptiim  est,  Peccator,  ctim  venerit  in  profundum  mnlorum, 
coiilemnil  {Prov.  xviii,  5),  iste  signilicatiis  est,  qiicra 
Sdipliira  boc  loco  dicit,  in  HionnsupfrfrfiEdclinqucre^. 
Iloc  igitur  siiic  pocna  ejus  qui  coinmittit,  iioii  polcst 
aliiilcri ;  aiqiie  idco  non  potest  esse  impunitum,  cl 
('iim  poenilcndo  sanatur  :  ipsa  enim  afnictio  paMiitcn- 
lis  poBiia  pecaiti  est,  quamvis  mcdiciualis  ot  salubris. 
Meiiioquippe  magiium  judicatur  pccratum,  cuni  sii- 
peibia  praciplum  contcmiiit  :  sed  c  conlrario,  ul 
san:iri  possil,  cor  coiitritum  et  huiniliatum  Dcus  iion 
spernit  {Psal.  l,  19).  Verumiamcn  qiiia  sine  poena 
lion  fil,  idoo  hiiic  lalia  dicla  sunt  :  Dcuin ,  inquit,  liie 
cxaccrhal ;  i\m:t  Dcus  supcrhis  rosislit  (incoii  iv,  6). 
El  exleniiinabilur  anima  illa  de  populo  stio ;  quoniam 
talis  omnino  in  numcro  corum  qui  ad  Deiim  perti- 
nciil,  iioii  est.  Quoniam  verbum  Domini  conlempsit.  et 
manditta  cjits  disperdidil :  contrilione  conlcrclur  uniina 

'  Filill,  ct  Mss.  uno  excoplo  rorbciensi  codiec  carcat  hit 
vorliis,  Umqiiniii  si  pcjcrarc  iiolil,  el  farit. 
*  l.i.lili  nullo  piiclo.  ^!ss,  vorn,  niilli  peccalo. 


l 


729 


LIBER  QUARTUS. 


7:,0 


illa.  Quare  aiilcra  coiilriiione  conlcrclur,  eouscnucn- 
ter  ailjungit,  diccns,  Peccaium  ejits  iii  illa  :  ac  per  lioc 
si  tali  peccaio  debilam  conlrilioncni  ipse  sibi  adliilical 
pocnilendo,  cor  conlritiini,  ul  diclum  esl,  Dcus  iiiiii 
speriict.  Quainvis  in  grcco  non  diclum  sit  lioc  lnco, 
contrilione  conleretw ;  sed ,  extrilione  exlerelur  aiiima 
illa  :  quod  ila  accipi  potcst,  quasi  onini  modo  lcrciido 
exstingualnr,  ac  non  sit.  Sed  prius  iiatura  immnrlali- 
tatis  aiiima^  liunc  inlelleclum  reciisat.  Deinde  si  qiiod 
exlcriuir,  omnl  modo  cfliccretur  ut  non  sil,  noii  dice- 
ret  de  sapieiilc,  Et  gradiis  ostioniin  ejus  externt  pes 
luus  (Eccii.  VI,  56).  Verum  illa  discrctio  inagis  ma- 
gisque  consideranda  cst,  ulrnm  ncmo  peccet  nisi  aul 
ignarus,  aiit  victus,  aiil  conlemncns;  unde  nunc  lon- 
guni  est  dispulare. 

XXVI.  [Ib  XVI,  13,  U.]Qiiid  csl  qiiod  Datlian  ct 
Aliiron,  cum  in  scdilioncm  coiisurrcxisseiit,  vocaii  a 
lloyse,  ac  supcrbe  cl  iiijiiriose  respondenlcs,  Num- 
quid  pussillum  hoc,  quoniam  eduxisli  nos  in  terram 
fluenlem  lac  ei  niel,  interficcre  nos  in  ereino?  quoniam 
praes  nobis,  princeps  es  '  :  et  tu  in  terram  fluenlem  lac 
et  niel  indiixisli  nos,  el  dcdisli  nobis  sorlein  aqri  et  vi- 
neas;  posl  h;cc  addidcrunt,  Ocu/os  hominum  illorum 
abscidisses  :  non  ascendimus?  Quorum  oculos  homiiium 
dixeriint?  L'lrum  popiili  Isracl,  taiiqiiam  dicenlcs,  Si 
Isla  pr.cslilisscs,  ociiUis  lioiniiiiim  illorum  abscidis- 
ses;  id  csl,  ila  tc  diligereiit,  ut  oculos  suos  eruerenl, 
rl  darciil  lilii?  Quod  iiidicium  niagnum  dilectionis  et 
Aposloliis  dicil,  Qtioniam  si  fieri  posset,  oculos  vestros 
eriiisselis,  et  dedissetis  mihi  (  Galat.  iv,  IS).  Et  deinde 
p!enam  coiitiimaciani  addidcriinl,  iVoii  ascendimus,  id 
cst,  Niin  vciiiimus  ;  quia  vocavcrat  cos.  An  polius 
oculos  hominum  ilhruni,  dicit  lioslium,  qiii  nimis  acres 
el  teiribilos  fueraiit  nuntiali  :  lanquam  dicereiit,  Elsi 
hnc  fecisses,  non  libi  oblempcraremus ;  iiisi  quod 
modus  verbi  alius  pio  alio  positiis  cst,  ut  non  dicc- 
rcnl,  Non  ascciideremus;  sed,  Non  ascendimus,  quo- 
dam  genere  loculionis? 

XXVII.  ['b.  XVI,  20,  21.]  Et  locutus  est  Dominusad 
Moij  en  elAnron,  dicens  :  Abscedite  vos  de  medio  sijna- 
goga;  isliits.  Nolandum  est  tunc  jiiberc  Doniinum  scpa- 
ralione  II  ficii  coiporalem,  cum  jam  vindicla  immincl 
inalis  :  sic  Noe  ciini  domo  sua  separatiir  a  ca;leris  di- 
liivio  |icrinirls  {Ccn.  vii,  15) ;  sic  Lnt  cum  suis  sepa- 
ralur  a  Sodoniis  ignc  roelilus  consumendis  (  Id.  xix, 
12);  sic  ipse  popiilus  ab  jfigypliis  marinis  flurtibus 
obrurndis  (  Exod.  xix,  20  );  sic  isli  nunc  a  syiiagoga 
Cliorc,  Aliiion  ct  Dallian,  qiii  se  primitus  pcr  seditio- 
iicm  abriimpere  voluerunt  :  ciim  qiiibus  tamen  sancli 
aiilca  vivcnlcs  cl  convcrsaiitcs ,  ct  cum  ca;leris  quos 
reprobai  Deus,  seciindum  verba  qu.Te  in  eos  increpans 
dicit,  cnntaminari  lamen  ab  cis  niinime  polucriiiil : 
iicc  scparare  se  jiissi  sunt,  qiiando  vindictam  Doniiniis 
sive  di(Teiebat,  sive  talem  adliibcbat ,  qiia  innncenles 
pcriclilari  hcdive  non  possenl,  siciil  scrpcntum  nior- 
sibus,  sicut  slragc  mortiiim,  qua  Deus,  qucm  volebat, 
sirut  volcbat,  alio  percuiicbat  inlacto ;  non  siciit  aqiia 


'  Sir  lii  Mss.  <■!  apud  I.XX. 
♦js  piiiiciis  :  et  tu. 


■H  in  aiilca  cililis,  prnc),t  no- 


diliivii ,  aul  igiiea  pluvla  ,  aul  aqiia  niaris,  a'it  hialii 
lcrnc,  qii:c  pcrmixtos  poterat  pariter  ab&umcre  : 
noii  quia  ct  ibi  Deus  suos  conservarc  non  posset;  scd 
qiiid  opus  erat  tenialione  iniraculi  iilii  srparalio  fieri 
poteral,  ut  vcl  aiiiia,  vcl  ignis,  vel  hialiis  terrac,  quos 
invcnisscl,  auferrcl?  Sic  et  iu  fine  a  zizaniis  separa- 
buntiir  friimenia  ,  ul  malos  cremaniibus  flainmis, 
jiisii  fulgeant  sicut  sol  in  regnoPatris  sui  (Matth.  xiii, 
50.i0-45). 

XXVIII.  [Ib.  XVI,  30.]Quod  ait  Moyses  de  Chore  ct 
Abiron  et  Dallian,  /n  visione  oslendet  Deus,  et  aperietit 
terra  os  suitm  absoibcbit  eos,  quidam  interprelali  sunl, 
Jn  hiatu  ostendet  Doniinus  :  credo,  pulanles  dicluin 
xx<!/j.«rt,  quod  graece  posilum  est  jp«j/zaTt,  quod  pro  eo 
dictum  rsl ,  ac  si  dicerclur,  In  manifcstationc ,  qiiod 
apcrtc  oculis  apparebii.  Non  enim  sic  dirtum  cbt,  In 
visione ,  quemadmodiiin  soleiit  dici  visioncs ,  sive 
soinnidriim,  sivc  qiiarumque  in  ecslasi  ligurarum  ; 
sed  ul  dixi,  in  manifeslaiinne.  Nonnulli  autcm  aliud 
opinantcs ,  In  phantasniate  inlerprelari  voluerunt ; 
quod  omiiino  sic  abhorrei  a  consuelndine  locutionis 
nostra;,  ut  nusquam  fere  dicatiir  pbanlasma  ,  nisi  ubi 
falsitate  visorum  scnsus  nostcr  illudilur  :  quamvis  et 
hoc  a  videndo  sit  dicium  ;  sed,  ut  dixi,  aliud  loquendi 
consuetudo  pr.TJiidicavit. 

XXIX.  [Ib.  XVI,  52, 53.]  Et  descenderunt  ipst,  et  onmia 
quacttmque  suni  eis,  viventcs  ad  inferos.  Notandiiin  «e- 
cuiidum  locuin  terrenuni  dictos  esse  infcros,  hoc  est 
in  iiifcrioribus  tcrra;  pariibus.  Varie  quippe  in  Scri- 
pluris  ct  siib  intcllcrlu  niulliplici,  sicul  rerum  de  qiii- 
bus  agilur  sensus  cxigil ,  iionien  poiiiliir  iiifcroriim, 
el  maxime  in  mortuis  hoc  accipi  solel.  Sed  qiioniani 
islos  vivenles  dictum  cst  ad  inferos  descendisse,  et 
ipsa  narralione  quid  fartum  fucril  satis  apparcl ;  ma- 
nifcslum  cst,  ul  dixi,  infcriorcs  parlcs  Irrnc  infero- 
nim  vocabulo  nuncupatas,  in  coniparalionc  bujus 
siiprrioris  terra;  in  ciijns  facie  viviliir  :  siciit  in  com- 
paralione  coeli  siipcrioris,  iibi  saiicloruin'drmoralia 
cst  Angclornm,  pcccanlcs  aiigclos  in  hiijiis  acris  dc- 
trusos  caligiiiem  Scripliira  dicit  tanqiiam  carceribus 
inferi  puniendos  rescrvari.  Si  enim  Deits,  iiiqiiil,  an- 
gelis  peccantibus  non  pepercil ,  sed  carceribus  caliginis 
inferi  retrudens  tradidit  in  judicio  punicndos  rcscrvari 
(II  l'elr.  II,  i)  :  cum  aposlolus  Paulus  principem  po- 
teslalis  aeris  diabulum  dicat ,  qui  operalur  in  filiis 
diffiilentia'  (Ephes.  ii,  2). 

XXX.  [Ib.  XVI,  5U-40.]  Et  dixit  Dominus  ad  Moysen 
el  ad  Eleazarum  filiiim  Aaron  sacerdolcm :  1  ollilc  thu- 
ribula  (crea  e  niedio  exustorum,  el  igiiein  alienum  liune 
teinina  ibi ;  quia  sanclificaveriint  Ihuribula  pcccalorum 
horum  in  animnbus  siiis  :  et  fac  ea  laininas  ditctiit 
circumposilioncm  allari ;  quonium  oblata  sunt  anlt  Do- 
minum  et  sanctiftcala  sunt ,  et  fncta  sttnt  in  signum 
filiislsrael.  lioclococuriionad  Moyscn  etAaron,siciit 
in  superioribiis,  Doiniiius  loculiis  sil,  sed  ad  Moysen  el 
ad  Elcazaruin  filiuin  Aaron,  haic  iniiii  causa  iuleriiu 
occurrit  :  qiioniam  quxstio  crat  de  progeiiie  sacer- 
dotiim,  id  csl  de  quo  gcnere  esse  debcrenl  (uiide  illi  ■ 
cx  alio  gcncrc,  qiiia  sibi  usiirpare  sacerdotium  ausi 


731 


QLlyESTlONUM  S.  AtCUSTtM  rx  IIFrTATErcnUM 


73? 


suiil,  Inm  liorrcii(lo.cl  niinibili  $ii|iiili('io  pcricninl) ; 
I-1II  ail  Aarnn  ,  qni  jam  sinniniis  saccrdos  crat  ,  scil 
ad  I!lca7.ariini  voliiil  loqiii  Deiis ,  qiii  ci  siicccilcrc 
ilcl)i'hal  ,  cl  sccuiulo  jaiii  snccnliilio  fiiiigclialiir,  iit 
co  iiiodo  scricin  gciicris  ciiniincuiarcl ,  i|ii;e  in  siic- 
ccssionihiis  sacerdoluin  i'ssc  dclicrct.  Undc  cllam  iii 
conseqiiciilibns  dicit :  El  accepit  Elcnzar  fithis  Auron 
saccrdotis  ihurihula  wrcct,  quanla  '  oblulerunt  qui  c.rusli 
sunl,  et  adilidit  ea  circumposilioncm  altaris,  mcnwriiite 
tiliis  Isracl,  ul  noii  ncccdiil  qitisquain  alicniijcna ,  qui 
uon  cs!  dc  sciiiiiic  Anron,'  iiiiponcrc  inccnsum  anle  Do- 
viinum  :  cl  non  eril  sicut  Cliore  et  sicnl  conspiralio 
cjus,  sicul  toculus  cst  Doniitms  in  ntanu  Hloijsi.  Iloc 
crgo  niodo  voluit  pcr  Eleazarnin  Dciis  non  saccrdo- 
liiini.  qiioil  jain  cral  in  Aaron,  scd  siiccessioiiis  sa- 
ccrdiilalis  progciiicin  coniniciiilarc.  Qiiod  vcro  ait,  Et 
ignem  aHciium  hunc  scmina  ibi ,  spargc  iiilclligciidiiin 
CSi.  El  qiiod  addidil  ,  Quin  snnclilicavcrunl  thnribiila 
pcccntorum  horum  in  animnbiis  suis,  locntione  qiiidcm 
iiiiisilnla  cxprcssa  scnlcnlia  csl  :  sed  nolandiim  novo 
iiiodii  dicla  sanclificala  piciia  foriim  ,  a  qiiiliiis  lioc 
1'cccalum  fiieral  pcrpctraliim  ;  quia  ppr  eos  cxcmpliim 
d.Hiiin  esl  cxlcris,  quo  rmicrcnl.  Circumpositioiicin 
aiilcm  aliari  cur  ex  cls  ficri  voliiit ,  addidit  diccns, 
Quoniam  oblaln  sunt  nnle  Dominum ,  el  sanclificala 
fncla  suiil  in  sirjiium  filiis  Isrnct :  noii  crgo  in  cis  re- 
priibari  voliiit,  quod  a  lalilius  oblala  sunt;  scd  lioc 
pitiiis  cogil:iri  el  attciidi ,  aiite  qncm  oblata  sinl ,  id 
cst  qiiia  aiitc  Doiiiinnin  ,  nl  pliis  in  cis  valcrct  nonicn 
ni^iiiini  aiitc  (picin  obbila  siint ,  qiiam  pcssiinuin  mc- 
litiiin  eoriim  a  qiiibns  oblala  siiiil.  lloc  aulcm  jain  ct 

iii  Eviido  co emoravcral  Scripliiri ,  quando  allarc 

rabricatiiiii  dicil  {Exod.  xwii,  2)  :  uiide  inlelligitur 
gcnera  reriini  gcstarum  dislribula  esse  per  libros , 
iioii  (cmporum  ordo  coiitcxtiis.  Nam  et  dc  virga  Aa- 
i-on,  qiioniodo  rcs  gesta  sil,  iit  ct  llorciis  cl  germinans 
clcclioncni  saccrdotii  cjiis  diviiiilus  indicarct,  iii  boc 
libio  Scripluia  narravil  (iVHHi.  xvii,  8) ;  cl  tanicii  dc 
ipsa  virga  iii  Exodo  dicitiir,  iit  in  sanclis  sanclonim 
cum  iiianiia  in  arca  ponercliir,  qiiando  pra;cipiUir  dc 
labcrnaciilo  fabricaiido  (Exod.  \\\i) ;  qiiod  utiqiic 
longc  anle  prxccplum  csl ,  qii:ini  ipsum  labcrnacu- 
lum  fabricatiim  pcrlcclumqiio  consislciet  :  slclit  ;iii- 
tcm  priino  nicnsc  sccuiidi  aiini,  ex  quo  de  iEgyplo 
egressi  siint  (Id.  \h,  lo) ,  cl  liber  istc  incipit  a  se- 
cundu  incnsc  cjusdcm  anni  sccundi ,  prinio  die  nicn- 
sis  :  iinile  clariiiii  csl  isla  ,  si  libroriim  ordincin  con- 
sidcrciiius,  pcr  rec:ipiliilalioiiciii,  id  cst  pr.clcriloriiiii 
rcconbilioiicm  coiiimcinorari ,  qii;c  piil;ml,  qui  in- 
iiiis  diligcnlcr  inlciidunt,  codcm  facla  ordino  quo 
iiarraiilnr. 

XXXI.  [III.  xviii,  1.]  El  nil  Dominus  ad  Anrnn , 
tlircus  :  Tu  cl  filii  lui ,  el  doinus  pnliis  lui  tecnm,  acci- 
piciis  pcccalu  snnctorum ;  el  tu  et  fitii  lui  accipielis  pec- 
culusncerdolii  vcstii.  Il;cc  siiiit  pccc;it;i  qiia;  appclbin- 
liir  s;icrilicia  pro  pcccatis.  Pioinde  pcccata  snuclornin 
dictinn  cst ,  non  qu:c  s;iiicli  coniinilt;int ;  scd  ab  co 


*ni.  i:r.  ci  lov.,  qiiw  mitcn.  ra;.  ei  Mss  , 
lAx ,  iiosa. 


qiiaiitit  :  jinla 


quod  suiil  saiicta ,  diLtinn  esl  snnclorum,  qiiia  in 
saiiclis  olTcrunlur  :  ct  pcccala  dicmilur  •sacrilicia  pro 
peccalis ;  idco  appellata  siint  pcccntn  saiiclorum.  Ki 
pcccala  saccrdolii  vcslri,  id  c^l ,  cadcin  ipsa  qu;c  offcriin- 
liir  pro  pcccalis  :  siciil  cliam  iii  Lcvilico  derl;ir;il,  ct 
pcrlincrc  dcbcre  dicilad  saccrdolcm  {Levit.  vi,  25,  2G). 

XXVIl.  [Ib.  wiii,  {'i.]  Priinogenila  oinnia,qtM'cuin- 
quc  fuerint  in  tcrra  eoritm  ,  qunnlacumque  allulcrint 
Domino ,  tibi  crunl.  Ilic  priinogcnila ,  non  fctus  pri- 
iiiiiivos  pccoriim  dicil  :  nam  ipsa  gra;ce  nfWTiroxa 
iioiniiialiir,  lix-c  aulein  7T|.-u70V'v»-,uaTa.  Scd  lalinc  dua- 
biis  liis  rcbus  ,  duo  nniiiiiia  repeNa  iion  snnt.  Et  ideo 
isla  npazo-/'.jf,ijoLrK  quidam  printitias  inlorpretali  snnt: 
scd  priiiiiti;e  a-nxi^x-y'  diciintiir,  ct  aliud  siinl.  Il;cc 
igilur  tria  iia  disccniuiiliir,  ipiia  TTfUTiroza  sunl  priiiii- 
(ivi  aiiimaliuni  feliis,ctiani  liomiiiiim  :  i:f.uro7ij  /,/jLctrx 
vero,  priiiii  fructns  de  lcrra  sunipti,  vel  de  arbore,. 
vcl  de  vite  :  priniili;c  aulcm  dc  fruclibus  qiiidein,  scd 
jain  rcdaciis  ab  agro  ;  sicul  dc  inassa  ,  de  lacu  ,  de 
dolio,  (lc  cnpa,  qii;c  primilus  siimebantiir. 

XXXIII.  [III.  XIX.]  I)e  jiivcnra  rufa,  ciijus  cinercm; 
ad  aquam  aspcrsionis  ,  corumque  ninndatioiicm  qui 
morluuin  (cligerinl,  proliccre  Lex  niandavil,  nec  (a- 
ccre'  periiiiiiiinur ;  evidentissimum  eiiim  signiim  ia 
ea  Novi  TestaincMli  pra:figuratur;  iiec  satis  digne 
fcslinanles  dicere  de  lanto  sacrimeiilo  valcnius. 
rriino  cnim  quod  ita  coepil  dc  liac  rc  luipii  Scriplura, 
quem  iioii  inoveat,  e(  inteniissimuin  facial  in  altilu- 
dinc  sacranicnti?  El  tocutus  cst ,  inqiiil,  Domintts  act 
Motjscn  cl  Aaron ,  dicens  :  Isla  disliitclio  Legis ,  quce- 
cnmijue  constitttil  Domintts.  Procul  dubio  noii  estdis- 
tiiiclio,  nisi  iiilcr  aliqiia  duo,  vcl  plura  :  nain  dis- 
liiiciionem  siiigiilariias  noii  requirit.  Nec  distiii- 
clioneni  cnjuslibct  rei  coinmcmoravit ,  scd  addidil  ^ 
Lcgis  :  iiec  ciijiiseumqiic  lcgis  :  assidue  quippe  iii 
Scripliira  diciliir  de  nnaquaqiie  re,  dc  qiia  lcgiliinc 
pr.ccipiuir,  II;cc  esl  lcx  illius  vel  illius  rei;  non  uiii- 
vi;rsalis  Lex  ,  qu;\;  contiiicl  oninia  qu;c  lcgiliine  pr;r,- 
cipiuntiir  :  liic  vero  cum  dixissct,  lla'c  est  disiinctio 
Lcijis ;  scciilus  adjuiixil  qiiwciitnque  constiluit  Do- 
iniiius,  pi.xcipicndo  uiiqiic,  iioii  crcaiido.  Nam  cliam 
iinniiiilli  inlcrprclcs,  qua'cumquc  prwccpil  Dominus, 
Iranstulcruiit.  Si  crgo  lucc  est  disliiiclio  Lcgis,  qux'- 
ciiinque  prxcepil  Domiiiiis ;  procnl  diibio  iiiagna  est 
isla  (lisliiiclio  :  cl  rcclc  iiilclligiliir  diio  Tcslainenta 
disliiigiicrc  Eadciii  qiiippc  suiit  iii  Vclcre  cl  Novo  : 
ibi  obiimbiala,  liic  rcvcl  ita  ;  ibi  pra'figurala  ,  liic 
iiiaiiircslala.N;im  non  soliim  Sacramenla  divcrsa  sunl, 
vcniin  cti;im  proniissa.  ibi  videnlur  lcmporalia  pro  - 
poni,  qiiibiis  spirilualc  pncmiiim  occnllc  signiiicctur. 
liic  aiilcm  inaiiircslissiiiic  spiritiialia  promitliiiilur,  cl 
.Tleriia.  Tcmporaliiim  aulcni  boiioriim  alqiie  cariia- 
liiini,  ct  spirilnaliiim  alqiie  a;tcrnorum,  qii;c  clarior 
ccrtiorqiic  dislinctio  csl,  quam  passio  Doinini  nostri 
Jcsii  Clirisli?  in  ciijiismorle  salis  coiis(i(i(,  noii  islaiii 
lcrrciiam  traiisiloriamipic  rclicit;itciii  a  Doinino  Dco 
pro  niagiio  iiiiincrc  spcrandani  c(  op(aiidam  :  qiiaiido- 
(piidcin  iii  miigciiito  Eilio  siio,  (picm  lanla  illa  perpcli 
'  Sic  in  Mss.  At  iii  cxcusis,  tmtgcre. 


753  LICEU  Q: 

voliiil ,  loiigi'  aliiul  a  sc  peli  e\'|)oclniin:n;  npoiloie 
.'.|ieilisiiiiia  (JisliiiclioMC  ilcclaravit.  Ilaiic  igiliir  |kis- 
sionciii  Doiiiini  iiostri  Josii  Cliristi,  vclul  tlistinclioiiciii 
iluuiiiiii  Tcstaiiiciitoiuiii,  lioc  qiiod  ilo  juveiicx  rufa; 
inaclationc  iiariatur,  salis  coiigriic  pricrigurat. 

Loctilus  est  Doittiiius  atl  Moijsen  ct  Aaron,  riicciis , 

Isa    tlis!iitclio  Leijis  quivcuiniitie  cvnslilttil  Dumiitus : 

ac  doiiulo  iiiaiidaro  iiicipil  li.cc  aiijiiiigi  ns  et  diccns, 

Luqiicre  ftiiis  Israel.  l'olcsi  cliaui  iia  distiiigui,  Et  lo- 

fulHs  esl  DominUs  aii  Sloysen  it  .\i:ron  dicens ;  Ista 

tlistinriio  Lcijis,  qucveitmiiue  coiisMtiit  Doiiiiniis,  diccits: 

iioii   {|u;ccuiii']uc   coiisliluil   Diiiiiiiius   crcaiis,   sicul 

cichi  11  el  tcrrani  ct  ouinia  (pix'  iii  cis  sunl;  sed  ipiro- 

ciiinque  coiisliluil  Domiiius  dicciis ,  iii  diioljiis  vide- 

liccl  Teslainentis ;  iil  deiiide  sequatur,  Loquere  filiis 

hriiel ,    ct    accijiimit  ad   te.  '  juvencum    rufain    sine 

tilio.  Jiivenca  rufa   cariiein  Clirisli  signilieal.  Scxiis 

feinineiis  csl ,   prcqitcr  inlirniilalciii   cariialcm  ;  rufa 

csl ,   priipior  ipsain  cnieiilain  pas>.iiin;in.  Qiiod  au- 

leni  ait,   Accipiiint  ad  te,  iii  ipso  Moyse  ligiiiMin  Lc- 

gis  oslendit :  qiioiiiam  seciiiidiiin  Legciii  sil)i  visi  siinl 

occiiloie  Cliristuiii  ,  qnia   solvcbal  secundum    ipsos 

salib;iluin,  el  sicut  pulabaiil ,  observationes  legitinias 

prufanabat.  Quod  crgo  sine  vitio  dicilur  li;tc  jiivenca, 

iiiiruui    iioii  cst  :  lianc  eiiim  carnoiii  ctiam  c.rtcra; 

hoslix  (igurabant,  ubi  siniililcr  siiie  \ilio  pecora  im- 

■iiolari  jubenliir.  Eral  quippc  illa  caru  in  similitudiiie 

cariiis   peccali  (7Io»i.  viii,  3),  s  d  iioii  caro  peccali. 

Vcriiiiilamcn   liie   ubi  evidentins  Lcgis  disliiiclio:icin 

Dcus  vokiit  comnieiularc ,  pariiiii  fiiil  diccro,  sinc  vi- 

tio,  nisi  dicerctur,  qum  non  Itabet  iit  se  riiiunt  :  qiiod 

M  rcpelendi  c;ujsa  diclum  est,  forlasse  non  frustra 

•est,  qiiod  cain  reni  ipsa  rcpctilio  firmiiis  ccmmenda- 

vil.  Qiiaiiquam  cl  illud  iion  abhorrel  a  vcro,  iit  ideo 

.iddituin  inlelligaiiir,  qnie  non  Itabet  in  sc  vitium ,  ciim 

jain  diclum  cssct,  ^■iiUiHcam  siiie  vilio  ,  quia  iii  se  nini 

liabiiit  vitiuni  caro  Cliristi,  in  aliis  aiiteni  habiiit ,  qni 

ineinbra  sunt  ejus.   Qike  eniin  caro  in  liac  vil.i  sine 

peccato,  iiisi  illa  sula  qu;t  iioii  Iiabel  in  sc  vitiuin  ? 

El  non  est  supcrposilum  super  eain  jugum.  Non  eiiiiii 

subjugata  cst  iniqiiilali ,  ciii  snbjngatiis  iiivinieiis   li- 

bcra%it,  et  eorum  vincula  disriipit.  ut  ci  dicaliir, 

Disrupisli  vincula  mca,  tibi  sacriftcubo  hostiam  luuiiis 

( 1'sal.  cxv,  lU,  17  J.  Snpcr  illius  quippe  carncni  non 

csl  positum  juguiii ,  ipii  poiest;itcm  liabuit  ponciidi 

aiiimani  siiain  cl  ileruui  siimendi  e;irn  [loan.  x,  18). 

Et  diibis  eam,  iiiqiiil,  ad  Eleazantm  sacerdolem.  Cur 

iion  ad  Aaron,  nisi  forto  iia  pr;cfigiiratuiii  cst,  iioii  ad 

leinpus  qiiod  lunc  cral,  scd  ad  posteros  liiijns  snccr- 

dotii  passioiicm  Domini  pcrvciituram  ?  Fa  ejicient  cam 

cxlra  caslra  :  sic  el  ejeclus   est  Dominus  passurus 

exlra  civitalcm.  Quod  aulein  ait,   in  locum  mundum ; 

ila  signilicalum  ebl,  quia  non  liabuit  causam  nialaiii. 

Et  occident  eam  in  conspectu  ejus  :  sicut  occisa  esl 

Ciiro  Cliristi  in  conspeclu  corum  qiii  jam  fiituri  cranl 

in  novo  Tcstan^ento  Doinini  saccrdoics. 

Et  aecipiet  Elcauir  sanguinein  ejus,  et  aspcrgct  con- 
tra  [aciem  luberitacidi  tcslimonii  a  sangiiinc  cjus  scptics. 
'  Editi,  (I U.  Al  S!So.  juita  LX.\,  ad  tc. 


Ar.TCS. 


73 1 


ll.ec  tcslificalio  esl,  Cl.risluin  sccuniliim  Soriptiira'? 
fiidisso  sangiiiiicm  in  rcmissioncm  peccaloruin  (Rom. 
III,  2.5  ;  et  Eplies.  l,  7j.  Idco  contra  facicm  tabernaculi 
lis  imonii,  quia  non  alilcr  declaratum  esl,  quam  fiieral 
divino  tostimonio  pr;cnunliatum  :  et  idcu  seplies,  quia 
ipsc  niimcrus  ad  muiidalioiiem  pcrliiict  spiritiialom. 

Et  crcinabunt  eain  in  conspectu  ejus.  Piilo  quia  con- 
crcmaiio  ad  signiim  pcrtiiiet  rcsurroctionis.  Natura 
Cst  qiiijipc  igiiis  iit  in  superna  moveatiir,  et  iii  cuni 
coiivcrlilur  qnod  creraalur.  N;iiii  ct  ipsuin  creniarc  du 
gia-coin  Ijtiiiuniductinn  vcrbuiii  cst  a  siHpcnsioiic(n). .. 
Qiiiid  vcro  additum  csl,  in  conspectu  cjiis,  id  esl  in 
coii.><pccIu  saccrdolis,  Iioc  niilii  iiisiiiu;iuini  vidclur  , 
quia  illisapparuit  resurrcctio  Cliri^i,  qiii  futuri  erant 
regalo  sacerdotium.  Jam  quod  scquitur,  El  pllHs  ejus 
el  cirncs  ct  sangiiis  ejus  cunl  stercore  ejus  contburclur , 
id  ipsuin  exposilum  est  qiionioJo  co;icrein;'bilur  :  ct 
srgnilic.liini  est  qiiud  nuii  soliiin  snb^taiilia  morlalis 
coiporis  Cl;ris:i,  qu;c  cdinmcmoialiono  pcllis  et  car- 
nium  et  sangiiinis  inli:n:ila  est  ;  vcriiin  eliani  conln- 
nielia  ct  abjectiu  plebis,  qiiam  iiomiue  stcrcoris  sigiii- 
ficatam  putu,  convcrtcrelur  in  gloriam,  quam  C0!i>- 
bustionis  flainma  sigiiificat. 

Et  accipiet  saccrdos  ligiitwt  ccdrinttm  et  liijssopum  el 
eoccinuin,  et  imntittel  in  medittin  coiiibuslionis  juvenccr. 
Ligiium  cedrinum  spcs  est,  quc  debel  in  supcrnis 
firmiter  habitare.  Ilyssopus  fides,  qua».  cuni  sil  hetba 
biimilis,  radicibus  iKcret  iii  pelia.  Coccinuni  charitas, 
qiiod  forvorem  splrilus  igncocolore  tcslatnr.  II;oc  Iria 
dcbcnins  mitlere  in  rcsurrcctioncni  Clirisli,  tanquam 
in  inedium  combuslionis  illius,  ul  cnni  illosil  abscon- 
dita  vila  iiostra,  sicut  dicit  Apostolus  :  Et  vila  veslra 
abscondita  est  cum  Christo  in  Deo  [Coloss.  iii,  3). 

Et  lavabit  veslimenta  sua  sacerdos,  el  lavabit  corpus 
situin  aqua,  et  postea  iiilroibil  in  castra,  ct  iinmundus 
erit  sacerdos  usque  ad  vesperam.  Lavatio  vcstimeiilo- 
riim  el  corporis  quid  csl,  nisi  mundatio  exlcrioniin 
et  inicrioruin?  hoc  sacerdos.  Dcinde  seqiiilur  :  Et 
qiii  comburet  eam,  lavabit  vesliinenla  sua,  el  lavabit 
corpiissiiumaqua,  el  iminiindus  erit  usquc  ad  vcsperam. 
Iii  coqui  comburit,  cos  llguralos  arbitror,  qui  Cliristi 
carncm  sepelierunl,  rcsuireclioni  caiii  veluti  confla- 
gralioni  mandantes. 

Etconijrcgabil  lioino  mundus  cinerem  juvencw,  cl  po 
nct  c.xlra  caslra  in  locuin  mnndum.  Qiiid  dicimiis  cine 
rcin  juveiie:c,  reliqiiias  \idclicet  illius  iiUerfcclionis 
et  conibustionis,  iiisi  famain  qnx  conseciita  est  pas- 
sioncm  re^urrcclioncmque  Clirisli?  Quoniain  siint 
rcliqui.T;  hmnini  puifico  {Psal.  xxx\i,  57).  Nam  cl 
ciiiis  eral,  quia  vcliit  inortiiiis  ab  inlidclibiis  coiilc- 
mncbatur  ;  et  tamcn  mnndabat,  quia  ct  resurrexisse 
a  fidclibus  crcdebatur.  Et  quia  luvc  fania  apiid  eos 
maxinie  claruit,  qui  in  CKteris  gentibus  eranl,  el  non 
crant  de  consorlio  Jud.coruni,  ideo  dictum  esse  eii 
slimo,  El  cuiigrcyabit  homo  ntundus  cinerem  jitvencoe  : 
iiiuiidus  utiqiic  ab  iiitcifectiune  Clirisli,  qu;i;  Jud.TOi! 
fcccrat  reos.  Et  reponel  in  locum  mundum,  id  esl,  ho- 
norabilitcr  iraciabit  :  tamen  eiiru  caslra,  quia  extn 
(a)  hremeo,  suspcudo. 


QD^STIONUM  S.  AUGUSTIM  LN  IIEPTATF.LCIIUM 


735 

i-tlibr.iliuiicin  Jiidalcc  coiiMiclinliiiis  lioiior  cvangc- 
IbCttS  claruil.  El  cril  syuitgoja'  fiUontni  Israel  in  con- 
lervalionem.  Aqm  aspersivnis,  pnrificalio  est.  Poslca 
Ueclaral  pienUis  .ineinaanio.lum  cx  islo  cinerc  liebat 
aqu«  aspersionis,  unde  niiinclali:\ntur  a  cDnlacUi  inor- 
tuoruiii ;  QuoJ  ulique  siguilical  ab  iiii.niilale  Inijiis 
■uaj-iluiiidu:  vcl  uiorlicina!  vil;c. 

ScJ  iniruin  csl  tiunj  sci|nilur  :  Et  qiti  congregat  , 
iaquil,  cinercm  juiema-,  lavubit  vcslimenta  sua  ;  et  iin- 
mundiis  eril  iisi/ui,' «i/  i>isjiciaiH.  QiioiiioJo  cril  ev  lioc 
inimuujiis,  qui  niuuJns  accesscral ;  nisi  quia  cl  ii  qni 
sitii  viJcnliir  iniindi,  iii  liJc  Ciirisiiana  se  agnosciiul 
quia  omncs  peccavcrunl  ei  egcnl  gloria  Dei,  jusiili- 
cali  gralis  pcr  sanguinein  ipsius  (Uoin.  iii,  25,  24)  ? 
Ilunc  tameii  vesLimeiita  sua  lavare  dixit,  non  etiani 
coriius  suuin  ;  creJo,  quoj  illius  cineris  congrcga- 
lioiie  et  repositione  in  loco  niunJo,  si  lia'c  spirilnali- 
tcr  iiiUlliganlnr,  jam  iiilriiiseciis  viilt  iiilclligi  fuisse 
muiiJaiuin  :  siciii  Cornelius  auJicns  et  crcdens  quod 
pncJicavcral  IVlrns,  ita  mundalus  cst,  ut  ante  visi- 
bilera  Baplismuni,  cum  suis  qui  aderant ,  acciiiorct 
donum  Spiritns  sancti ;  vorumlamen  nec  visibile  Sa- 
cranienlinn  conlcmni  poluit  (.Ac(.  x,  4l-i8),  ut  ablu- 
lus  cliam  extrinsecus  '  lavaret  quodainmndo  vcsti- 
menla  sua.  El  eril,  inqiiit,  fitiis  Israel,  et  proselijtis 
qui  apponunlur,  lcgilimum  nnernum.  Quid  aliuJ  osleii- 
dit,  nisi  baptisnium  C.hristi,  quem  signilicabat  aqua 
aspersicnis,  et  JuJx-is  et  Geniibus  profuliirum  ;  id 
CSt  filiis  Israel  ct  prosclylis,  lanqnam  naluralibus 
ramis  et  inserto  pingueJini  railicis  oleasiro  (Roin.  xi, 
16  24)  ?  Quein  aulcm  non  faciat  inlcnluni,  quoJ  po>t 
ablulioncm  Je  siiigulis  quibusquc  Jicilur,  El  immun- 
lius  crit  usque  ad  vespcram  ?  Neque  liic  lantum,  sed 
iii  omnibus,  aut  pene  in  omnibus  lalibus  mundalioni- 
bus  lioc  dicitiir.  Ubi  ncscio  ulrum  aliquid  aliud  possit 
inlclligi,  iiisi  quod  omnis  hoino  pnsl  reniissionem 
plenissiinam  peccaiorum  pcrmanendo  in  liac  vila  con- 
traliit  aliquid,  unde  sit  ininiundus  usqiie  ad  cjusJem 
vita;  fniem,  ubi  ei  dies  iste  quodainmodo  elaudiiur, 
qiod  signilical  vespera. 

DeinJc  incipii  Scripuira  dicere,  el  exscqiiilurquem- 
admoJum  iiiimunJi  facli  homines,  aqua  illa  aspersio- 
nis  piiriliceiilnr  :  Qiii  UHigeril,  inqiiil,  iiiordiKHi,  omiiis 
oiiinia  liominis  immiinda  erit  septem  diebus  :  hic  purifi- 
aibitur  die  tertio  el  die  seplimo,  el  mundiis  eril.  El  liic 
liliii  aliuJ  inleUiginilum  viJeo,  nisi  conlacuim  mor- 
lui,  e>se  homiiiis  iiiiqnilalcin.  Septein  vero  dieriim 
immundiliani  proplcr  aiiiniani  cl  corpus  diclani  piilo; 
animani  in  lernario,  corpiis  iii  qiiaternario.  Qiiod 
qitare  ila  sit,  longuni  cst  dispnlarc.  Sceunduiu  lioc 
arliitror  dicluin  per  prophctain,  In  tribus  el  quatuor 
impictiitibus  non  adversiibor  *  (.imos  i,  5).  Ailjungil 
aulem,  ct  dicit,  Si  autein  non  piurificalus  fuerit  die  ter- 
tio  el  die  teptimo,  noii  erit  mundus.  Oinnis  qiii  leligerit 
mortuum  ab  onini  anima  Iwminis,  et  mortuus  fuerit,  ct 
wf.n  [uerit  purificatus  ;  id  cst  anle  inortuus  fueril  lacio 

'  Mss.  Micliaelinus  et  Beccensis,  nec  vUihile  sacranuntum 
contemii  potiiit  ohlatum,  qitin  etiani  e.Ttriiiseciis,  ctc. 

'  Kdiii,  iidrersabor.  W  Mss.,  mersubor  :  juxla  LXX,  npo- 
ttripliCbuinJ. 


736 

morluo,  qiiam  fueiil  purilicaliis  ;  labcrnaculuin  Do- 
mini  polluil :  exlerettir  '  anima  illa  ex  Israel.  Nolan- 
dum  esl  quod  dirficillimc  reperilur  in  liis  libris  ali- 
quid  cvidcnliiis  de  vita  anini^e  post  morlem  fuisse 
conscriplum.  llic  crgo  cum  dicit,  si  fuerit  niorluiit 
anle  purilicaiionem,  manere  in  illo  immunditiam,  et 
cxleri  animam  illain  ex  Israel,  id  cst  a  consortio  po* 
pnli  Dei ;  quid  aliud  vult  inlelligi,  nisi  manerc  ani- 
ni.e  pcciiain,  eliaiii  posl  inorlem,  si  cum  vivil,  mun- 
dala  nun  fiierit  sacramciilo  islo,  quo  Chrisli  liaplismus 
ligiiraUir?  Qitoiiiam  aqita  aspersionis,  inqiiil,  noii  ctl 
circumaspersa  super  eum,  immundus  est ;  adlnic  immun- 
ditia  ejiis  in  ipso  est.  Adliuc,  scilicel  etiain  post  mor- 
tcm.  Quod  vcro  supra  dixit,  Tabernaculiiin  Domini 
polluit,  quaiitum  in  ipso  csl  utiquc,  dixit  :  sicul  Apo- 
stolus,  Spirilum  nolile  exslinguere  ( I  Thcss.  v,  19) : 
cum  cxsiingui  ille  non  possil.  Nam  si  cx  lioc  tabema- 
cuhim  immundum  faclum  vellet  intelligi,  mundari 
utique  jubcrct. 

Postea  vero  immundos  a  raorluis  faclos,  hoc  est  a 
mortuis  opcribus,  qiix  sunt  omnes  iniquitatcs,  ita 
mundari  jubel  :  Et  accipient  illi  immundo,  inquil,  a 
ciaere  illius  exitsKe  purificationis ,  et  effnndenl  super 
illum,  id  est  siiper  eumdera  cinereiu,  aquam  vivain  in 
vase  :  el  accipiens  hijssopuin,  inlingens  in  aqua  vir  mun- 
dus,  et  circumaspergens  super  domiim,  el  supcr  xata,  et 
super  aninias,  qiiolquol  fuerint  iUic,  et  super  eum  qui 
teliqcril  os  liumaiiuin,  aiit  vulnernlum,  aut  mortuitm,  aut 
nionuinentum ;  et  usperget  mundiis  super  immitndnm 
in  '  die  tertio  ct  in  die  seplimo  :  cl  puiificnbitur  die  te- 
ptimo,  et  lavttbit  vesliinenta  sua,  el  luvabiliir  itqita,  et- 
iinmiindiis  erit  usqite  ad  vesperam.  Alia  cs:  aqua  aspcr- 
sionis,  el  alia  ulique  illa  qiia  lavabit  vcslimciila  sua. 
Et  lavabilur  aqita,  qiiam  piilo  spiriiualcm  inlelligeu- 
daiii ,  pcr  significalioncm ,  non  pcr  propriclalcm. 
Naiii  siiie  daliio  visibilis  cral,  sicul  ilhn  oinncs  uiii- 
br.-c  fiitiiioruin.  Proiiide  qni  sacramenio  Baptismi 
rccle  abluilur,  '|iiod  illa  asp  Tsioiiis  aqiia  ligiirabalur, 
nniiidalur  et  spirilualilcr,  id  cst  invisibiliter,  cl  liv 
cariie  el  in  aniiiia,  ul  sil  inundus  el  corporc  et  spi- 
ritu.  Qiiod  vcro  hyssopo  dixit  aqiiam  aspcrsionis. 
aspcigi,  qua  hcrba  siipra  dixiraus  fiilcin  signilicari ; 
qiiid  aliud  occurril,  nisi  qiioJ  scriplumest,  Fide  mun- 
diiiis  corda  eorum  (.\ct.  xv,  9)?  Non  enim  prodesfr 
B.iptisnius,  si  dcsit  fidcs.  A  viro  aulein  mundo  dixil 
hoc  fieri,  tibi  significanlur  niinislri  portanlcs  perso- 
nam  Domini  sui,  qui  vcrc  vir  mnnJus  cst '.  Nan;  el 
debis  minislris  in  consequcnlibusdicil,  Et  qiti  circnm- 
aspcrgct  aqitam  nspersionis,  lavabit  restimenta  sua :  id 
csl,  obscrvabit  ct  corpore '.  Et  qiii  leligeiit  aquaiik 
'  Edili,  e.tleniivud)ilur ;  excci  to  r.al.  qui  cuiu  Mss.  babol, 

^  «  Fjlili  ct  alicinol  Mss.  posl  fuvise  conscripliim.  suhjiciuiit 
proxiinc,  fic  terliu  et  in  dic  scpliiiio  :  ct  pitrilicabititr,  eic, 
JcU-aclis  viilclicel  iulennciliis  iiniiKiue  ct  viiriali  vcisilms, 
iiiKis  rcstituiiiiHS  o|ic  vclcrum  coilicum  corli-icusis,  Ibu»- 
ilfi,  el  cistercieiisis,  uccuou  aiictoritale  lloriscu  Bcdw  vufc- 
irati  iu  uiininciil.  suiicrE|isl  bmad  llcbrseos,  caii.  !). 

3  In  excusis  :  ;  o  Mii/c.s  jier.<^ona.<<  nomiiii  sin.  qiii  rert 
miiiidns  est.  M.  iu  mss.,  porttaaes  pcrsoiiain  Doiniiti  svi,  qm 
vere  rir  miinriiis  est. 

*  sic  vi&s.  M  cditi,  ct  ftwjms. 


fST  UBER  Ql] 

nspersionis,  immundus  erit  vsqtte  ad  vesperam.  Et  omne 
^uodcumque  tetifjerit  illud  immundus,  immundiem  erit  : 
et  anima  quce  lctigeril,  immunda  eril  usque  ad  vesperam. 
Jani  dixi  siipcrius  quid  mihi  signilicare  videainr , 
usque  ad  vespcram. 

XXXIV.  [II).  XIX,  16.]  Omnis  qui  teligeril  super,fa- 
tieni  campi  VKtneralum,  aut  mortuum,  aut  os  Itominis, 
aut  monumentiim.  QnxTi  potcst  quiddictum  sit  h«/hc- 
raluin,  nu.'  mortuum.  Si  enim  aliud  voluit  intelligi  vul- 
iieraliim,  aliud  moituiim ;  cavendum  cst  ne  piitetur 
iminundiis  esse  cliam  qni  lcligerit  vulneratum  viviim, 
quod  utiiiue  absurdum  est.  Sed  qiiia  possuiit  ul  mor- 
tui  esse  vulnerali,  ipsos  mortuos  intclligilurdiscrevis- 
se,  ut  et  viilner.Uum  mortiium  intclligamus,  id  esi, 
vuliiere  pcrciiiplum  aiit  moitinim  siiic  viilucrc. 

XXXV.  [Ib.  vx,ll.]  Quodde  pelra  aqua  educta  cst, 
apostolus  Paiilus  qiiid  esset  cxposuit,  ubi  ait,  Et  omnes 
eumdem  potum  spiritualcm  Itiberunt.  Bibcbant  enim  '  de 
spiiituali  sequenti petra  :  pctra  aittem  ernt  Chrislus(\  Cor. 
X,  i).  Sigiiilic-^ta  est  eigo  de  Christo  proflucns  gratia 
spiritualis,  qua  iiitcriur  silis  irrigarctur.  Scd  qiiod 
Tirga  pctia  pt-rcutitiir,  crux  Clirisli  figuratur.  Ligno 
•finiin  accedenle  ad  pelram,  gralla  maiiavil  :  ct  qiiod 
4jIs  pcrciitiliir  ,  cvideiilius  signiiicat  cruceui.  Duo 
qiiippe  ligna  siiiil  criix. 

XXXVI.  [Ib.  ix,  15.]Quod  de  aipia  illa  qiisc  dc  pe- 
Ira   proniixit  diclum   est,  llar  aqua  conlradictioiiis, 

■quia  maledixerunt  lilii  Israel  anle  Dominum,  et  sancli- 
■ficatus  est  in  ipsis  :  prius  maledixerunl,  qiiando  loculi 
siini  coiiira  liciicllciuin  Domiiii,  quo  cducti  eranl  de 
yEgyptii ;  cl  poslca  saiictificalus  cst  in  ipsis,  cum  illo 
niiraciilo  pioflucntis  aqu;ccjiis  sanctilasdeclarata  est. 
An  forle  diio  gcncra  liomiiium  dcmonslravit,  ct  con- 
Iradirciilium  gratiic  Christi ,  et  percipieiitiiim  gra- 
tiaiii  Cliristi;  iil  illis  sit  aqiia  contradictionis,  islis 
saiiclilicationi.s?  N;ini  et  dc  ipso  Dominoin  Evangelio 
legiliir,  £(  i»i   signum  cui  contradicelur  (Luc.  ii,  31). 

XXXVII.  [Ih.ii,  17,  l9.]Qiiod  interniandata  Moy- 
ses  ad  rrgi-iii  Edom  dicit  inler  cajlera,  Ncqne  bibemus 
(iiiunm  de  lacu  luo,  intelligenduni  est  graii^,  Id  esl, 
quia  iion  giaiis  bibeniiis  :  qiiod  postca  manifestat,  di- 
cciis,  Si  aulein  de  aqtta  tua  bibemus,  egoct  pecora  mea, 
ilabo  pretium  libi. 

XXXVIII.  [II).  XX,  17.]  Nondeclinabimus  in  dcxtera 
«  qiie  in  siniitra  :  pluialiler  dictuin  esl,  in  ea  quoc 
dc.\li-ra  siiiil,  vcl  qua;  ^iiiistra  siint. 

XXXIX.  [Ib.  XX,  2i.]  Nonintroibitisin  lcrramquam 
dedi  fitiis  hrael  in  posscssionem ;  quoniam  exacerbastis 
me  supcr  aquain  malidiclionis.  Quain  dixit  supcrins 
aqiiaiii  coiitradictionis,  ipsam  dicil  liic  maledictioiiis  : 
i:on  enim  ait  a»Ti/oyi!t,-,  scd  iowopl«i. 

XL.  [Ib.  XXI,  2.]  Et  vovit  Israel  votuin  Domino,  et 
dixit,  Si  milii  Irndidiris  populum  islum  subjectum,  id 
«•st,  si  niihi  cum  tradcndo  subjeccris,  anatlumabo  it- 
lametcivilalescjus.  Ilic  vidcndum  cst,  quoinoilo  dira- 
liir  amiihciniibo,  qiiod  vovclur.  ct  tamcn  pro  malcilicto 
piiiiiliir,  siuul  el  de  islo  popiilo  dicilur  :  uiide  illud  cst, 

'  rJili,  uiUcm.  vss.  voro,  criuii,  jiixla  frr.t-oum. 


AUTUS.  753 

Siquis  vobis  evangelizaverit  itralerquam  quod  accepislii, 
anathema  sii  (Galiit.  i,  9).  Ilinc  vulgo  ductum  est,  ut 
devotaiio  dicatiir  :  nam  devotare  se  quemquam,  ne- 
mo  lere  d!cit,  nisi  maledicens. 

XLI.  [Ib.  XXI,  3.]  Et  anathemavit  eum  et  civitalem 
ejus  :  et  vocalum  est  nomen  loci  illius  Analhema.  Iliii 
diictum  esl  ut  anatliema,  deteslabile  aliquid  et  abo- 
iniiiabile  videalur.  Ut  enim  nihil  inde  victor  in  iisus 
siios  aiiferrct,  sed  totum  in  poenain  hicndam  voveret, 
hoc  erat  anathemarc,  quod  vuljo  dicitur  devolare. 
Origo  autem  hiijus  verbi  esi  in  gra^ca  lingua  ab  hfs 
rcbiis,  quae  vota;  el  persolutiC,  lioc  est,  promiss;c  el 
reddit;c,  sursum  ponebantiirin  templis,  u.ni  «0  «ju  ti- 
Ohxt  :  hoc  est,  sursum  poncrc,  vel  figcndo,  vcl  sus- 
pcndcndo. 

XLII  [Ib.  XXI,  15,  14.]  In  Itiiierc  filiorura  Isracl,  quo 
castra  proinovcbaiit,atque  ponebanl,  intercxtera  scri- 
ptum  esl,  El  inde  caslra  collocaverunt  trans  Arnon  in 
ereino  *,quodexstata  limitibus  Ainorrha;orum.  Esl  enim 
Arnon  limcs Moab^  inter  Moab  et  inler  Amorrhieiim.  Pro- 
pterea  dicilur  in  libro,  Bellum  Doiniiti  Zoob  in/lammavit, 
et  torrentes  Arnon,cltorrentcsconslituitinhabi(areEr.  \n 
quo  libro  hoc  sciiptiim  sit,  non  commeinoravil,  nequo 
ullus  esl  in  liis  qiios  divinx  Scripturx  canonicos  ap- 
pelhinius.  Dc  talibus  occasiones  repcriunt,  qui  libros 
apocrjplios  imautorum  auribus  et  curiosorum  conan- 
lur  insercre,  ad  persuadendas  fabulosas  impieiaics. 
Si.-d  hic  dictiiin  est  scriptum  in  libro,  noii  dictum  est 
iii  cujus  propheix  vcl  patriarchac  sanclo  libro.  Nequo 
negandum  e.sl  fuisse  jam  libros  sive  Cbald.corum , 
undc  egressus  est  Abraham;  sive  iligyplioriiin,  iibi 
didiccrat  Moyses  omiicm  illorum  .sapiciiiiam ;  sivecu- 
jiisque  geiitis  alterius,  in  quoi  uiii  libroriim  aliqiio  po- 
luil  hiic  cssc  scriptum  :  qiii  tamen  noii  ideo  sit  assu- 
niendiis  in  cas  Scripturas  quibiis  ilivina  conimcndaiiir 
auclorilas;  sicut  nec  propbcla  ille  Crclcnsis,  cujui 
iiiciiliuncm  facit  Aposloliis  (Ti(.  i,  12);  nec  Gnero- 
ruin  scriptores  vel  philosophi  vel  poel;c,  qiios  ideui 
ipse  aposloliis  inaijnumsane  aliipiid  ctvciMcilcr  proni- 
pliini  ad  Athenieiiscs  loqiicns ,  dixisse  conlirinat  ; 
In  illo  eniin  viviinus,  et  movcmur,  el  sumtis  [Act.  xvii, 
28).  Licct  eiiiin  divin.Tauctnritati  iinile  voliicrit,  qiioij 
verum  iuveneiil,  lestimoiiiinn  siiiiieie;  scd  iion  ideo 
oinnia  qiia;  ibi  scripla  sunl,  accipicnda  conlirinat.  Ciir 
antcni  lioc  islo  coniincinor:iiuiii  sii  h)co,  non  evidinlor 
apparet;  nisi  forte,  ut  liiics  illic  iiilcr  diias  gentex 
conslitiicreiitiir,  bcllo  actiiin  csl,  qiiod  bolliim  ejiis- 
dein  loci  homiiies  proptcr  mngiiiludiiieni,  bollum  Do- 
niiiii  csse  dixirimt,  ut  sciibeiclur  in  aliqiio  eorniu 
libro,  Bellum  Domtni  Zoob  injlninmavit  :  qiiod  vel  ar- 
seril  codcm  bcllo  ista  civilas,  aiit  ad  piignaiidiim  in- 
flammata  sil,  lioc  est,  excilala,  vel  si  quid  aliud  ni 
obsciirilale  loci  biijus  laiel. 

XLIII.  [Ib.  XXI,  lU.]  llicest  puleus  quent  dixil  Domi- 
nus  ad  Moysen,  Coitgrega  pnpulim,  et  dabo  eis  aquam 

•  nmJiccs  omnes  hlc  fercliant,  h  nernon  :  corrui.tc  pro, 
in  creiiio;  uti  ex  LXX  cl  ex  viil^-aia  liquct. 

'  Kilili  oiniuuiit  liic,  Hoab ;  alquo  iii!ia  pro  /oob,  con- 
slanter  haiieM,  }i oab :  qus:  errala  lUnemiaalurexMiS.  elei 

L.\\. 


qiia:stionum  s.  aucustim  in  heptateucfilm 


tib.re.  lla  lioc  conimcmontum  est,  qiiasi  alicuhi  su- 
l>oriiis  liiic  ad  Moyscn  dixissc  noniiiius  lcgaliir  :  scd 
i|ula  iiusi|uam  roperiliir,  liic  iniWligcndum  esl  el  illic 
biliissc  piipnlum,  qui  dc  siccitalc  conqucrebatur. 

XLIV.  [Ib.  \\\,  •■21,  25  ]  D  pemissil  euin  hmel  iicce 
gtadii  :  et  doiiiiiiaii  suiil  lorw  ejiisab  Ariion  tisque  Ja- 
'>oe,  el  usque  ud  fiiios  \iiimon  : iiuoniain  Jazcr  leimiiii 
filiorum  .immon  sunl.  Kl  aecepil  Isiad  onwes  ciiiliilcs 
iilut.  Kt  hnbilavit  Israel  in  oinnibus  eivitatibus  Ainorrlicco- 
ritm  in  lCscbon.  llic  ccrle  Israel  posscdit  civitales 
Amorrli.Toruni,  quas  bcllo  supcravii ;  quia  noii  ras 
a»allicm:ivii  :  iiam  si  cas  anatliemasscl,  pn^sidcrc 
illi  non  licerel,  nec  iiide  ad  usus  suos  aliiiuici  pra;d« 
usurpiirel.  Notaiidum  est  sane  queinadmoduiii  jusia 
bclla  gcrcbantur.  Iiinoxius  enim  iransilus  ncgabatur, 
(|ui  jurc  iiiiniana;  sociclalis  aiqiiissiino  palcrc  debcbat. 
Scd  jani  ut  Deus  sua  promissa  compleret,  adjuvit  liic 
Israclitas,  quibus  Aniorrh.eorura  terram  dari  oporte- 
bat.Nani  tdom  cum  siinililcr  eis  (ransitum  dencgarct, 
iion  pugnavcriiiit  cum  ipsa  gcnlc  Israclita;,  id  esl  filii 
J.ictib  cniii  liliis  Esau,  duoruni  gennaiioruni  atqiie  ge- 
luiinirniii,  quia  terrain  illain  Israclitis  iiun  proiiaser.t; 
sed  decliii.ivcrunt  ab  eis. 

XLY.[lb.  XM,  27.]  ProiUciea  dicc.nt  (vniijm  ilislX, 
■YatUe  in  Eiebon,  clcailera.  Quisinlaiiiigmalisla;  ideo 
iioii  ap'>arct,  quia  iinn  sinu  in  coiisuctiidinc  lilteraturaj 
noslra',  ncqiie  iii  ipsis  divinis  Sciiptuiis  fcrc  alio  loco 
rcpcritur  hoc  noineii  :  scd  quia  videnlur  qiiasi  canli- 
cuiii  diccre,  quo  cecinerunt  bclluiii  iiitcr  Amorrluxos 
et  Miiabitas  geslum,  in  quo  Scoii  re\  Araorrli.-corum 
Moabilas  snperavil,  noii  incredibililcr  piilantur  isti 
u;iiigiiiatisl:c  sic  tuiic  appcllali,  quos  poct;is  nos  ap- 
pcllainiis;  eo  quod  poet.iriim  sit  consiictudo  alqnc  li- 
ccnl.a  iiii>ccre  carininibiis  suis  xnigmala  fabiilaruni, 
qiiibus  aliiiuid  signilicarc  iiilclliganlur.  Non  ciiim  ali- 
lcr  cs-eiit  a'iiigiiiata,  iiisi  illic  esscl  iropica  locnlio, 
qua  ilisciiss:i  pervcniietur  ad  iiilclloctiiiii  qui  in  :cnig- 
niate  latitarel. 

XLVI.  [Ib.  XXII,  4-C.]  Qiiod  dicil  Scriplur:i,ro>le.i- 
quaiii  iM-acl  vicil  Amorrli;vos,  et  possedil  omiies  civi- 
latcs  coiiiin,  misisse  logatos  B.il.ic  rcgciii  Moabilaium 
adcondiicendniii  Dalaaiii,  a  qno  iiialcdicercliir  Isracl, 
salis  o^loiiililiir  non  oiiiiic^  Moaliilas  vcnisse  iii  coii- 
ditioiicin  Scon  rcgis  Ainorili;ooriim  ,  quando  eos 
hcllosu|iciavit  :  si  quidem  remansit  gens  Moahilariim 
iisqwe  ad  illud  tempiis,  tibi  rcgiiarcl  Ualac  rcx  Moab. 
Q.iud  voro  Mo.d)  ilixit  seiiioribiis  Madlaii,  id  e^l,  Moa- 
bil.u  senioiibusMadi;iiiiI:iru;n,  .Vuiii;  uhlimjcl  sijiiugoga 
liwc  onines  '  qid  in  circuilu  nostro  sunl ;  luiii  uiia  gcns 
eial,  sed  vitini  ad  vicinos  dixcrunl  quod  parilcr  ca- 
vciidum  ossol.  Nam  Muab  filius  fuil  Lol  cx  iina  lilia- 
riiiii  ^f.V/1.  xr;,  37),  Madiaii  vcro  filius  Abr:ili:c  do  Cc- 
ihur.i  {IJ.  XXV,  2).  Nim  itaqne  una  geiis  orat,  scd  du.c 
»icin:r  alquc  coiiIcrn:iii:c. 

XLVll.  [Ib.  XXII,  7-13]  Quidcst  quod  scriptum 
esl,  E(  (//liiialioiics  in  manibus  coruin ,  cum  dc  iis  di- 
ccrciur  quos  niiscral  lialac  ad  conducondum  Dalaam  , 

'  In  pilili.s,  ndjimgcC  samngogw,  lix  cinics.  Ui  Mss.,  ab- 
liiigcl  njn.ig.iga  liwc  :  qu.c  osl  locU->  i.w. 


7i0 

ut  maledioeret  Isracl  ?  Ninnqiiidnam  ipsi  divinah.iiit? 
aii  aliqiia  forcbanl  iiiiilo  faooret  li;d;iain ,  qiio  pos*el 
divinare,  taiiqiiam  aliqiia  (jii;e  iii  sacriliciis  iiicendc- 
rcntur,  aut  qiioquo  modo  iinpeiulcreiilur ;  et  iili'odi- 
ct:csunt  divin:iIioncs,  qiiia  per  lixc  illc  poloral  diNi- 
liaro?  aii  qiiid  aliud?  olisciire  oniiii  dioUiiii  csl.  No- 
tandiiin  s:iiio,  (|iiod  iiiiif  Deus  ad  Buluuiii  et  dixil  ei , 
Qiiid  liomincs  lii  peiics  tc?  clc.  Ncc  diotuiii  est  iilruni 
in  bOiiinis  lioc  faclum  s:t ,  qiianivis  pcr  nootcin  fictum 
saiis  cUiccat ,  cum  post  lixc  dicit  Scriptura  ,  Et  exsur- 
gcns  Buluuin  innne.  rolcst  ciiim  iiioverc  ipiOiiiodo  ciiHl 
liiiiiiiiie  pcssiino  Deus  loculus  sil,  quod  etiaiii...i  iii 
soinnis  faoluin  essc  conslarct ,  iion  idco  imlla  qii:osti(> 
rcniaiiercl ,  propler  ipsani  indignitatcm.  Sic  el  Doiiii- 
nus  Jcsus  Clirisius  ait  de  divitc  illo,  qui  deslruorc 
vclercs  apolhcoas  ct  ampliorcs  iiovas  disponehal  im- 
plore  :  Dixitud  illnin  Deus  ,  Stulle,  liucnocle  aniina  Ina 
auftrclur  a  le ;  hax  qiitv  prwpnrusli  ciijus  crunt  (Luc. 
XII,  20)  ?  Ne  ijiii-qiiaiii  gluriouirquod  ci  loqiiilur  Dous 
00  iiiodo  ,  (|uo  t:ililius  loqiiendun)  esse  novil;  quaiidu 
pilost  lioc  el  rcprobi^  ficri  :  quia  et  cum  per  ai.golum 
loquiUir,  iiise  loqiiiliir. 

XLVIII.  [Ib.  XVII,  12-o8.]  Qnod  ait  Dalaamilcrum 
aJ  se  missis  honorHlioiiLus  iiunliis,  Si L't'dt'/ii  HiiAi 
Duluc  plenam  domum  suam  argenlo  el  auro,  non  potero 
prcecuricarc  vcrbiiin  Doinini ,  faccre  illud  pusilliun  vcl 
vuignum  in  meiile  iiiea  ,  niilluin  halict  oniniiio  peoca- 
tiiin  :  sod  quoJ  scqiiiuir  iion  cst  siiic  gravi  pecoato. 
Jam  eiiim  coastans  essc  dcbiiit  scniel  aiidito,  qiindci 
dixcrat  Dominus,  A'011  ibiscumeit,  ncque  maUdice» 
populum  :  c$l  ciiim  bencdictits ;  iicc  cis  ullain  spein 
d;irc,  qiind  possct  Dominiis,  lanqiiam  ipse  lialaam 
imiiicribus  cl  h  iiioriliiis  ncxus ,  advcrsus  po]uiliiiii 
suiim ,  qucin  be:;odicliiin  esse  dixcrat ,  siiam  iiiiilnio 
sonlcnliam.  Scd  ibi  se  victiim  cnpidilale  monslravii , 
iibi  loqui  sibi  Domiuum  dc  hac  re  itcrinn  voliiil ,  de 
qii:i  ejiis  jaiii  ci  gnovcrat  viiliinlalem.  Qiiiil  ciiini  npiis 
crat  qu:c  scqiinnliir  ailjiingore  ;  F.t  nunc  suslinclc  ibi 
cl  vos  nocle  liuc  ,  el  scium  qitid  adjicict  Domiiini  loqui 
nd  nie?  Pruiiide  Domiiiiis  videns  ojiis  ciipidllatcin  ca- 
pi:im  dcviclnmquc  muiiiiibus,  pcrmisil  oiim  ire,  ut 
pcrjumciiUim  qno  vol.obalur  ojiis  avaritiam  coercc- 
rcl  :  lioc  i|.so  coiifiiniloi.s  illam  dcmciitiaiii ,  qiiod  pro- 
hibilioncm  Dpniiiii  pcr  :iiigol;iin  f.iclani  traiisgrcdi 
asina  non  aiidchal,  qiiain  illc  ciipidilatc  traiisgiedi 
conarotiir,  qnaiiivis  camdcm  ciipidilatcm  timorc  siip- 
priincrot.  Voiiil  C);iiii  Deits  ad  P.uliuim  nocle,  et  ail  ilti : 
Si  voeiirc  tc  vciicrunt  hotnincs,  exsurgcns  scqucre  cos, 
scdvcrbum  qitadcumqiie  l.ciUus  fucro  nd  le ,  lioc  fncics. 
El  cisitrgcns  lU.Uiam  maiic  slravil  itsinum  sitam,  et  (ibiit 
cum  principibus  iloab.  Cur  post  islam  pcrinissioiicm 
Doiiin  itoriiin  noii  ooiisuliiil ,  il  iiost  illain  probihilio- 
nciii  iloriim  oonsiiloiiiliiin  iiilavil,  nisi  qiiia  ojiis  iiia- 
ligna  ciipiililas  apiiarcl.at,  q-iaiinis  tiiiiorc  Doinini 
promcrelnr?  Doniqiic  SciipUira  seiiiiiliir,  /:."(  iralits  a.1 
animniionc  Deus  ,  qitiu  ibul  ipse  ;  el  insiirrciit  angclui 
Dci ,  VI  non  permillirct  eum  in  via,  cl  cilera  quiB  se- 
qiniiitiir,  doiiec  asiiia  loipicrctiir.  .Niliil  hicsanc  mira- 
biliiis  vidclnr,  q;i.ini  qio  1  biqiiciilc  asiiia  tciritus  nou 


741 


csl,  sed  insuper  ci ,  vclul  lalibus  monslris  assuelus, 
ira  perseveranlc  respondit.  Poslca  illi  cl  angelus  lo- 
i|uilur,  arguciis  ei  improbans  ejus  viam  :  quo  viso  la- 
men  exterrilus  adoravit.  Dcindc  ire  permissiis  esl,  ut 
jain  per  ipsum  proplietia  clarissima  prnferrclur.  Nam 
omnino  pcrmissus  non  est  dicere  quod  volebat,  scd 
qnod  virtutc  Spiritus  cogebalur.  El  ipse  quidcm  re- 
probus  niaiisit :  nani  posterior  de  illo  sancta  Scri- 
piura  iia  locuia  est,utquidam  reprebensibilcs  et  re- 
probi  viam  ejus  sccuti  diccrcntur  :  Sccitli ,  iiiquit , 
tiam  Biilaam  filti  Ueor,  qiti  mercedem  iiiiquiiatis  dilexit 
(II  Pclr.  II,  15.) 

XLIX.  [II).  XXII,  22,  32.]  Deangcb)  qui  locutusest 
'Balaam  in  via  ,  qiio  viso  asiiia  ejns  progredi  iioii  ausa 
«t,  Scripliira  ila  loqiiilur  :  Kt  iniliis  est  niiimalione 
DfU$,  quia  ibal  ipsc;  el  insitrrcxit  angetns  Dci  iti/fcrre 
viim  in  via.  Ubi  priiiio  nolnnJiiui  esl  qncmadiiioJum 
dixcrit,  iratus  est  Deus,  et  iiisurre.Tit  angelus  Dei :  iiec 
jnlcrposuit  iralum  Deum  niisi?se  angdum  ,  scd  lan- 
<liiam  in  aiigelo  iraliim  Deum  signilicavit;  qnoniam 
vcriias  el  jiisrria  Dci  irasci  angelum  rccil.  Num  iHSMr- 
ri'.ri/  qiiod  dictnmesl,  utiijue  commotione  inlelligen- 
dum  est.  Deinde  quoJ  ait,  dilferrc  eum  invia,  qiioj 
■grxcc  posilum  est  Si«ea)jr> ,  lioc  el  in  cnnseqiicntibiis 
dicit  ipse  angelus,  Et  ecce  ego  exiiin  dilationem  lunm, 
«ilii  greccns  liabcl  oiaeol^v.  Ubi  fortassis  accusalio  coii- 
gruciitius  iiilclligilur,  ut  hic  quod  dicluni  esl  diffcrrc 
fum  in  via ,  accusare  accipiatur.  Uiide  crediluruii.iin 
Jiabolus  appcllalus ,  tanqiuim  accusator  laline  diceii- 
<liis  sil :  iion  qnia  nemo  possit  etiam  bene  reclcqiie 
accusarc  ;  scd  qnoniam  diabolus  ain.it  accusare ,  iiti- 
<|iie  invideiiliie  slimiilis  agilalus,  qualc  illi  in  .\poca- 
lypsi  testimoniuni  peiliibeiur  (Ayoc.  xii ,  9,  10).  Po- 
sitiim  csl  aiiiein  boc  verbiim  ci  iii  comoe.lia,  iinJe 
<lniiiiuin  essc  non  diib!iim  csl,  subcadem  sigiiiricalio- 
IH3,  vcl  cerle  vicii;a  ,  nbi  de  palrc  iriilo  dicilur  tilio  : 

oralioneiu  spcral  iuveuisse  se, 
QiiadilTeraUe. 

(rerenti:is  m  milr.,  act.  2,  scen.  i.) 

S  ilcl  aiilem  liic  inlclligi,  dilToral,  velut  bac  alqne 
•illac  fcral  lciiipcst.ilc  vorbiiriiin  ,  qiiasi  disrcipal  ct 
dissipel;  ipiod  uii  pie  ille  accu>aiiJo  vidcbaliir  esse 
facturus.  .ScJ  elsi  diffcrre  eum  in  via  s  c  intdlcxcri- 
mns.qiiia  aistulit  angelus  ejiis  fcsliiialioncm  remo- 
rando,  ul  ci  qiiod  opiis  erai  ct  dcmonslrarct,  el  di- 
reret;  non  absiirda  esl  liiijus  verbi  ctiam  siib  isla 
significaiioiic  |ositio. 

L.  [Ib,  XXII,  25-29.]  Et  citm  vidisset  asina  aiigcliim 
Dei  rcsislentem  in  via  ,  et  evnginalum  gladium  in  manii 
ejus,  et  declinarit  nsina  de  viu ,  et  ihat  in  camjmni. 
Cainpu3  istc  adliiic  cxlra  macerias  vincarum  fiiil.  F.t 
pcrcussit  nsiitam  in  virrjn,  iit  corrigcrct  eam  in  via.  F.t 
Hctit  angelus  Dei  in  sidcis  vincarwn  ,  mnccria  liinc ,  et 
rtacerin  Itiiic.  Mcritn  qux-rilur,  si  liinc  alqiie  inJe  ma- 
ccrioc  iii  nicdio  poiiebant  viam,  sicnt  (icri  snlet;  qiio- 
modo  ibi  slaiis  angeliis  dicitur  stclissc  in  sulcis  vinc-''.- 
runi  :  neque  cnim  in  via  inter  macerias  poliieriint  sulci 
essc  vincaruni.  Sed  ordo  verborum  cst ,  ut  corrigeret 
<cm  iii  ria ,  maccria  Itinc ,  ct  niucrria  lunc.  In  liac  ergo 


LIBER  QU.XRTLS.  742 

via  corrigorc  vobiit  asiiiam  Ralaam,  iit  intor  maceiias 
ambnlarct.  Interpositum  estauiem  ,  £<  s(((it  mgelu» 
Dei  in  sulcis  viiiearum ,  in  iina  scilicet  vineariim ,  qii;e 
in  mcdio  ponebanl  viam.  Et  cuin  vidisset  asina  nnge- 
liim  Dei ,  compressit  se  ad  parietein,  id  esl  fKl  maccriam 
illius  uliqiie  vincif  ,  in  qiia  iioii  crat  aiigeliis,  qnoniam 
ab  alia  parte  erat  in  snlcis  vinearum.  Et  ccniprcssil 
pedem  Balaam  nd  parietem,  et  adjecit  adliuc  ccedere 
eain.  Et  apposuil  angelus  Dei,  et  adjiciens '  siibstitit  in 
loco  angusto;  jam  iion  in  siilcis  viiiearuiii,  sed  iiiler 
ipsas  maccrias,  id  csl  iii  via  :  in  qiio  nun  fiiit  dcclinare 
dextrnm  '  neque  sinist.ain.  Et  ciim  vidissel  asina  ange- 
lum  Dci ,  conscdii  '  sub  Balaam.  Cacsa  ciiim,  rclro  m  n 
ibal ;  iii  pariclcm  non  sc  pvcmcbal ,  quohiani  iuiii  ab 
alicra  parlc  lcrrcbatiir,  seJ  iii  iiicjia  via  iii  angusto 
angclus  crat ;  rcstabal  crgn  ul  sub^iJcrcl.  Et  irulus  tst 
BiiUiant ,  ct  perculiebat  nsiiinm  virga.  Et  aperuit  Dcvs 
os  nsiiice ,  ct  ait  ad  Bnlaani :  Quid  feci  tibi ,  quia  per- 
citssisli  tne  lertio  lioc?  El  ait  Balaam  asincc  :  Quia  illu- 
sistimihi;  et  si  huberem  gludiuin  in  maiiu  iiie.i ,  jini 
transfixisscin  lc.  Nimiriim  iblc  laiita  cniiiJitale  fcicb.i- 
tiir,  ut  iicc  laiili  monslii  miraculo  lerrcrctiir,  et  rc- 
spoiiderct  qiiasi  ad  boininem  loqiiens ,  cuiii  Deiis  uli- 
que  non  asiii;c  aniinain  iii  naturam  ralionalcm  voriis- 
sct,  sod  quod  illi  placucrat,  ex  illa  soiiarc  fccisscl,  :id 
illius  vc,;iir.aiii  ciJiibcndaiii  :  illud  furlasse  pr.cligii- 
raiis,  quia  slnlia  iiiundi  clcctiirus  enit  Dcus,  i.l  cou- 
fuiidcrct  SMpicnlcs  (I  Cor.  1,  27),  pro  illo  spirituali  cl 
veio  l.sracl ,  lioc  cst  pronii;sioiiis  filiis. 

LL  [Ib.  xxiil.D.]  Et  factus  esl  Spiiitus  Dei super  Hluni; 
id  esl ,  super  Balaam.  Non  factiisest  SpirilusDoi,  l;in- 
qnam  factiirasitSpirilus  Dci;  stitifacluscstsuperilliini, 
id  csl,  f.iclnm  csl  ul  supor  illum  csset :  qiioinodo  ,  Qiii 
post  me  veiiit ,  anle  me  factus  est ,  id  esl,  f;ictiiiii  esi  iil 
aiileme  csset,  ul  pncponeretur  niilii,  quia  pnur  nie . 
iiiquil,  crat  [Joan.  1 ,  30)  :  el  siciit,  Doininns  fadus  esl 
ndjulor  iiicus  f  Psn/.  xxix  ,  1 1) ;  iioii  ciiim  Doiiiiiins 
facliiia  usl ,  sod  faclnni  ci-t  ut  ine  adjiivarcl  :  el ,  Fa- 
clus  Cil  Dontinus  refugiitin  paupcruin  {Psnl.  ix ,  10),  id 
csl ,  facluiii  csl  nt  ad  ciim  rcfiigcrenl  paiiperes  :  cl, 
Fiicta  cst  S!:pcr  me  inanus  Doniini  (Ezcch.  1 ,  5,  d  iii, 
22),  iil  c-l ,  facliim  c^l  iil  i-iiper  mc  esbcl;  d  mulu 
lali.i  in  b'ciipUiris  repciiiiiiliir. 

LII.  [Ib.  XXV,  i,  7,  8.]  Et  diiit  Dominus  ad  Moij- 
scn  :  Accipe  duces  popvii ,  et  oslcnla  cos  Doinino  coKtra 
solcin;  ct  nitfcrctiir  ira  aniniiilioiiis  Doinini  iib  hrncl. 
IraUis  csl  Doiis  de  fornicalionibiis  Isiaol,  etc;irii:ili- 
biis  ct  spiiiliialibiis;  iiaiii  cl  lilialins  iMoab  sc  iiiipiiJice 
inisciioraiit,  el  iJniis  fucraiit  ciiii.secrali :  lioc  ad  .Mny- 
seii  dixit,  iil  osteiilarcl  Doniino  duces^populi  ooiilra 
S'ilcm.  Iii  qiio  verbo  iiilclligiliir  cos  jussns  cssc  criiii- 
figi ,  ul  lioc  sit ,  Oslcnta  eos  Domino  coi.tra  so'.ein  ,  id 
estpilam  iii  ciiiispiciio  liicis  liiijiis.  Nani  gracus  ail 
7tafao£iv/iaTi75»  ,  ijiiod  dici  possct,  Exenipla;  qiiia 
KafiSEiy.ua  exciii|  liiiii  diciuir.  Nam  praiter  Scptuaginia 

<  .\pii(l  l.xx,  kni  apeltcn,  et  alicns. 

«  bic  N).'-s'.  juxia  l.w.  .\i  edili,  iii  qua  non  fuit  declinare  iii 
dexteram. 

'  Ediii,  conci.'.U.  Mss.  \eTO,eonsedit :  ajnd  LXX,  simecUa- 
tlii.cn. 


QUiCSTIONUM  S.  AUGUSTINI  IN  HEPTATt:UCIlUM 


715 

iHlerpicles ,  Aquita  tH-iiiibclur  dixissc,  cunpgc,\e[ 
|M)lius  siiritnn  confige ,  quod  esl  avKTnJov;  Syinmachus 
aiiloiii  veibo  cvideiiliorc  ,  iuspendc.  Miriiin  esl  saiie. 
qtiod  Scriplura  iiarrarc  deslileril  utriiiii  hoc  fueril  ex 
prarcepio  Douiiiii  iiiipleUini  :  quod  coiileimii  poliiisse 
lion  video,  aui  si  coiileiiipUim  esl,  iiiipiine  coiiiciniii. 
Si  aulciu  facUim  csl  cl  laciuiin ,  rur  cx  co  qiiod  l'lii- 
lees  (iliiis  Eleazar  Iraiislixil  .idullcros,  pl.icaluin 
fiiissc  Doininuin  Scrlplura  leslalur,  pliiganiquc  ces- 
sassc;  i|uasi<;'rucilixis  diicifuis,  sicul  pr;rccperal  Doiiii- 
niis,  adhuc  inilignauo  perscveraiis  alio  iiiodo  pla- 
canda  vidcrelur:  cnm  procul  dubio  falsum  cssc  iion 
possel,  qmxl  pncnuiiliavcral  el  proiniscral  Doniimis , 
dicens,  Accipe  diices  poputi ,  el  ostenta  eos  Domino  con- 
Ira  solem;  et  avertetur  ira  iinimiilionis  Doinini  iib  Isruet? 
Si  crijo  ficlum  erat.  qiiis  dubitet  iram  Doniini  aver- 
s.uii  fuisse  ab  Isracl?  Quid  itaqiie  opus  er.it  ut  adhiic 
Miinees  ad  placanduin  Dcum  slc  in  adultcros  vindtca- 
ret,  ciqiic  icslimonium  Scriplnra  pcrhiberel  qiiod  eo 
iHOdo  placavcrit  Doininuin?  Nisi  forle  intelligainus, 
cum  illiid  dc  ducibiis  popiili  Moyscs,  qiiod  pr.ccepcral 
Doniinus,  impleic  disiioneret,  cuin  voluisscctiam  se- 
cuiidum  Legein  lalia  punirc  (lagitia  et  sacrilegam  au- 
daciam ,  ut  juberct  qiicmque  interliccre  proximum 
suiim  diis  alienis  nclaric  coiisecrauiin  ,  alqiie  interca 
cliain  illud  Pliinees  facerct,  ac  sic  ira  Domiiii  jam  pla- 
cata,  iioii  opus  fuisse  duees  pipuli  criiciligi.  Ilxcsane 
Bcverilas  illi  lempori  congrua ,  quanlum  maliim  sil 
fornicatioiiis  et  idololatria>,  prudentiuin  (ideisatis  evi- 
dentcr  oslendil. 

LIII.  [Ib.  xivii,  15,  14. J  Eam  causam  morlisMoysi 
dicil  Domiuus  ,  quaiii  cliam  fralris  ejiis.  Anibobus 
eniiii  ciiam  hoc  anle  pncdixeral,  qiiod  idco  iioii  iiitra- 
renl  cum  populo  Dci  iii  terrain  promissionis,  quia  iion 
cuin  sancliOcaverunt  corain  popiilo  ad  aquam  ccmlr.a- 
diclioitis  (  iVum.  xx,  12) ;  i.l  csl  quia  dubilavcninl  de 
dono  ejus,  qiiod  posscl  aqua  de  pclra  pronncrc,  siciit 
esposuiinus  in  eo  ipso  Scriplurac  loco  (  Supra,  qumst. 
19).  Hujus  aiilem  rci  niysteiiiim  dalur  inielligi,  qiiia 
liec  sacerdotium  quod  pi  ius  inslilutiini  esl,  cujiis  pcr- 
eonam  gcrcbat  Aaroii,  nec  i|.sa  Lcx  cujus  personam 
gerehat  Moyscs,  introducnnl  populum  Dei  iii  lerrain 
haireditatis  xternx ;  sed  Jesns,  iu  quo  lypiis  eral  \'o- 
inini  Jesu  Chrisli,  id  cst  gralia  por  lidcni.  El  Aaron 
qnidein  anlc  dcfuncUis  csl ,  qiiain  Isr.iel  iii  ali(|iMm 
parlcm  lerr;c  promissionis  inlraret;  Moy«eaiilein  ad- 
biic  vivciite  eapla  est  lerra  Aniorrli:i!orum  al(|iie  |M)s- 
scssa,  scd  Jordanein  ciim  eis  noii  csl  iraiisire  perinis- 
sns.  Ex  aliqiia  ciiini  parle  Lcx  obscrv:iUir  in  lide 
chrisiiana.  Ibicnimsiinleliaiii  pr;iccplJ,qua;hodioqiie 
obscrv;irc  Cbrisliani  jiibcmur.  Saccrdolium  vcro  illiid  ct 
sacrificia  iiuUam  parlcm  tcnent  liodie  ikUn  cliristi:in;T', 
'  liisi  qiiod  in  iiiiibi  is  fiilurorum  acta  alqiie  Iransacla  sunt. 
Cum  vcro  ambobus  fralrihiis,  id  cst  Aaroii  et  Moysi, 
dicilur  ut  apponaniiir  ad  popnlnni  siiiiiii,  maiiirostum 
cst  iion  essc  iii  illos  iram  Def ,  qii;c  scp;ir:it  a  pacc 
saiicl;i?  socieialisa'lcriia!.  Undc  manifestalur,  non  so- 
luin  oflicia,  scd  eiiam  inories  coruni  signa  fuiise  fu- 
lurorum,  nun  supplicia  indignatioiiis  Dei. 


7U 

LIV.  [Ib.  xxvii,  18,  19. [  l'.l  loculiis  esl  bomiiius  ni 
iloysen,  dicens  :  Accipe  ad  teipsiim  Jesum  litium  i\'ave, 
Iwminem  qui  habet  Spiritttm  in  scipso ;  et  impones  mii- 
niii  luas  supcr  enm,  ctstntues  eum  in  conspectu  Eleaiari 
saccrilolis,  ct  maiidubis  ei  in  conspectu  omnis  sijnagogo!, 
clc.  NolaiKliiiii  cst,  qiiod  cuni  jani  haherel  SpiriUnn 
iii  scipso  Jesu  N:ive,  siciit  Scriplura  lcstatur  (  nbi  quid 
aliud  quam  Spiritum  sanctum  dcbcmus  accipcrc?  non 
ciiiin  dc  spiritii  hominis  hoc  dicciel,  qiicm  niillus  cral 
qni  iioii  li:ibcbal),  jii^sus  cst  tamon  Moyses  ci  nianus 
imponore  ;  iic  qnisqiiam  lionio,  qii:ilibct  pra'polIens 
giaiin  ,  s:i(raiiii'iila  '  conscciatioiiis  aiidcat  rcoiisare. 

LV.  [Ib-  XXVII,  20.]  Qiiid  est  qnod  cuiii  Deus  pr;r- 
ciporot  Moysi  dc  Jcsii  Nave,  ail  iiilcr  caitera,  El  diibh 
de  gloria  tiia  siiper  cuni?  Nani  gr;i:oa  loculioiie  rf,^  S6- 
f,;5habct,  qiiod  lanuiindem  valet  ac  si  dioeret  degto- 
ria,  id  cst  und  rr,i  ocfy;;.  Laliiii  aiilcm  noiiniilli  iiitor- 
prctati  sunl,  dabis  gloriam  tuiim;  noii,  de  gloria  tiia. 
Sed  sive  illud  ossol,  ul  gtoriam  tuam  diccrel,  non  ideo 
cam  iion  li:ibiuiriis  erat  Moyses;  nec  qiiia  dixil,  de 
gloria,  idco  niinutiim  Csl  qiiod  li:ibcbat.  Sic  eiiiiii  ac- 
cipiendum  ost,  ac  si  diccrct,  Facics  cum  socium  glo- 
ri.x  liise  :  non  auicm  hiijusmodi  res,  qiiasi  pariililer 
divis.T,  minniinlnr;  sed  U'\x  su:it  omnibus,  IoIk  sin- 
giilis  qui  eai-iim  liabont  socictalem. 

LVi.  [lb.xxx,o.]  Uonio ,  homo  qiiicumque  rorerit 
volitm  Domino ,  ntit  jurnverit  juraincnluiii,  aul  definic- 
rit  dcfinitionem  de  aiiima  siia,  non  profanabil  vcrbiim 
sttiiin  :  omnia  quacvmque  erierint  e.r  ore  ejus  fiiciet.  Non 
boc  ad  omncm  jiii-ationcm  pcrlinol,  sod  ad  c:iin  iihi 
quisqiie  dc  aniiiia  sua  vovcril  aliciijus  utii|ue  rei  absti- 
nciiUam,  qna  ei  licehatuli  per  Legem,  scd  per  volum 
sibi  ipse  efficit  iion  licore. 

LVII.  [Ih.  XXX,  4-6,]  Si  autem  niuticr  vvvirit  volum 
Domino,  nnt  dcfinieril  definilionem  in  domo  patris  sui 
in  juventule  sua,  et  audieril  palcr  cjus  vola  ejus,  et  de- 
finiliones  ejus,  quns  defiiiivil  adversus  aiiimnm  suain,  0| 
tncucril  paler  ejiis;  et  slabunt  omnia  vota  ejus,  et  oninis 
definitiones  ejus,  qiias  defmivit  advcrsus  aniinam  sunm, 
matubunt  ci.  Si  auleni  abmiens  abnuerit  pater  ejus,  qna- 
cnmque  dieaudierit  oiiinia  vola  ejus,  et  definiliones  ejiis, 
quas  definivit  adversus  aiiimatn  suoin  ,  tion  slabtint :  et 
Domintis  emundabit  enm,  qtiia  abntiit  pnter  ejus.  Quo- 
iiiani  quidem  de  muliere,  qu;i!  adhuc  in  jiivciitule  sua 
iii  (loiiio  patris  est ,  loquitur ,  nicrito  hic  qiixriiur 
cli:iiii  dc  voto  virgiiiit:it;s  ;  miilicres  quippe  etiani  vir- 
ginos  in  Scripluia  appollari  solcrc  notissimuin  est  :  ct 
xidcUir  cliam  Apostolus  de  patre  loqiii,  ciim  dicit, 
Servet  virgincin  sunm ;  ct,  Dct  nupinm  virginem  siiam 
{ I  Cor.  VII,  57,  58 ),  el  cxlcra  lioc  niodo  :  uhi  non- 
iiiilli  inlollexorunl,  ti/ii/iiiom  s«(?hi,  virginitatcm  siiam; 
iiiilla  taiiion  hoc  siniili  Soiipliiiariim  lociilionc  doiiion- 
strant,  ciiin  sil  iiiiisitatissima.  Qiiod  autcm  ait,  advcr- 
sus  animam  sunin,  non  sic  accipiondum  esl,  quasi  ani- 
in:c  noceal  talibus  volis ;  scd  adversus  animain  dicitiir, 
advcrsus  animalem  deleclalionoiii,  sioul  etiam  de  je- 
junio  pra-cipicns  siiperius  ait,  Et  afftigelis  animas  ve- 
ttras  (  Sum.  xxix,  7). 

'  Ediii,  sacrametitimi .  Mss.,  sacraineiita. 


745  I.IBtR  W 

LMll.  [Ib.  XXX,  G.]  Qiiod  aulem  ail,  Ei  Doimnus 
eiitundabU  eam,  quin  abiiuil  pcler  ejus;  emundahil  dixil, 
a  voii  non  iniplcii  criniine  absolvel  :  sicul  in  iniiliis 
locFS  dicilur,  El  muudubit  eum  sacerdos,  id  est  inun- 
duiii  iialiebil,  miindum  judicabit ;  siciiti  cst  et  illud  , 
ilundalioiie  iwn  inundabis  reum ,  id  est ,  Non  diccs 
nuiiidiim  eum  qui  immundus  est. 

LIX.  [Ib.  XXX,  7  10.]  Si  aulem  (acla  fueril  viro ,  H 
vota  ejus  super  eam  sccundum  disliiiclionem  tiibiorum 
cjus,  quaiiUi  definiiil  adversus  animam  suam;  ct  andie- 
rit  vir  ejus,  et  tacucril  ei  qitacumque  die  audieril  :  et 
ila  stubimt  omuia  vota  ejiis ,  et  de/iniliones  ejus ,  quus 
defniivit  ndversiis  animam  suam,  sliibunl.  Si  avtem  ab- 
iiuens  abnuerit  vir  ejus  in  quacumque  die  audicrit  omnia 
vota  ejus ,  el  definilioncs  ejus  ,  quas  deftnivit  udecrsus 
aiiimriin  suam,  non  mancbunl  :  qitoniam  vir  abniiit  ab  ea 
et  Dominus  mundabil  eum.  Fciiiinam  sub  palrc  anle- 
qiiam  iiubal,  ci  subviro  nuptain,  iioluit  Lcx  ita  voverc 
aliquld  Deo  advcrsus  aniiiiani  suain,  id  est  iii  aliquanini 
rerum  licitaruin  atque  coiiccssaruin  abs.tiiieiilia,  iit  iii 
ei  dcm  volis  feniiiiea  valcal  '  auciorilas ,  sed  virilis; 
iia  ul  si  adliuc  iniiu|>t;e  jani  concesserat  paler  voUi 
persolvere,  si  anlcqiiam  peisolvcrit  nupserit,  ct  vin» 
ejus  lioc  cognilum  noii  placucrit,  non  persolvat,  et  sil 
omiiino  siiie  pcccato  ,  quia  Dominus  mundabit  eam , 
sicul  dicit,  id  cst  muiidam  judicabit  :  neqiie  lioc  con- 
ira  Deum  fieri  putandum  esl,  cuni  ipse  Deus  boc  prac- 
ceperit,  boc  volucrit. 

Seqiiilur  autem  de  viduis,  vel  a  viro  abjectis,  id  est, 
non  sub  |)otcsiate.viri  coiisiitutis,  aut  palris  ;  et  ea- 
rum  voia  ad  persolvcndum  libera  esse  dicit  lioc  modo : 
Et  .votuin,  inqiiit,  vidua:  et  exputsiB,  qumcumque  voverit 
advcrsus  animam  suam  ,  manebunt  ei.  Di;iii(le  dicit  de 
niipla ,  si  i:i  duino  viri  sui  jam  constiluta  aliqiiid 
lalc  vovcrii.  Dc  ilia  cniin  prius  dixerat ,  qua;  iii 
doino  patris  voverat ,  it  anlequam  rcdderet  nii- 
pscrat.  De  bac  ergo  qua;  in  domo  mariti  vovii,  ila 
loquitur  :  Si  autem  in  doiiio  viii  ejits  volum  ejus  , 
aut  defiiiitio  ,  qua;  adversus  animam  ejus  cuin  jure- 
jurando ;  el  audieril  vir  cjus,  el  tucueril  ei,  et  non  ub- 
luieril  ei ;  ct  stabunl  omiiia  vola  ejus ,  et  omncs  depni- 
tiones,  quas  definivit  cdversns  nniinain  suam  ,  slabiint 
edversus  eam.  Si  aulem  circumauferens  circumauferat 
vir  ejut ,  quacumque  die  audierit  oinnia ,  qucccmnque 
exierint  ex  tubiis  ejus,  sccundum  vota  ejus  et  sccunduin 
definiliones,  qita;  adversus  animain  cjits,  non  manenl  ci : 
vir  cjus  circiimabstutil,  ct  Dominus  mundabit  eam.  Omne 
volum  et  oiniie  jusjurandum  vinculi  afjtigere  aniinam  , 
vir  ejus  staluet  ei,  et  vir  ejus  circumauferel.  Si  aulem 
lacens  laciteril  ei  diem  ex  die,  el  staluct  ei  oinnia  vota 
ejns,  et  dcfiniiiones,  quasuper  ipsain,  staluet  ei ;  qui^ 
uiam  tacuit  ei,  die  quo  audivit.  Si  aulem  circumauferens 
(ircumauferul  vir  ejus  post  diem  qttem  audivit ;  et  acci- 
piel  pcccalum  suum. 

Manircstuin  cst  ita  voluisse  Lcgcin  fcmiiiam  esse 
sub  viro,  ut  nulla  vota  ejiis,  qu.-e  abslincnlia'  caiisa 
vuverit,  rcddanturab  ea,  iiisi  auciorvirfuciit  peiiiiil- 

'  Ani.  E.r.  eilov.,  non  prarnlei,t.  r.al.,  uon  nileat.  Aljcst 
rwi  a  Jlss.,  c  quibus  pleiiniic  liahoii!,  vuleul. 

Sanct.  A»gust.  111. 


AKTIS.  716 

tendo.  Nam  ciiiii  ad  pL>cca(iim  ejusdem  viri  pcrlincie 
voliicrii,  si  priiis  permiscrit,  et  po^toa  prohibuerit ; 
cliani  liic  lamcn  iion  dixit  ut  faciat  mulier  quod  vove- 
rai,  quia  perniissa  prius  a  viro  fuerat.  Viri  dixit  esse 
peccatiim,  qiiia  abnuit  quod  prius  concesserat :  non 
lanieii  niiilicri  vel  ex  licic  pcriiii  suni  dodit,  iit  cuni 
prius  ci  vir  concesseril,  postea  t\  probibuerit,  coiite- 
ninalur. 

Uirum  autem  ista  etiam  ad  vola  continentiae  el  a 
concubilu  absliiicnli;e  pcrliiic-aiil,  morito  qu;critur, 
ne  forie  ea  tanlum  intelligcnda  sintadvcrsusanimam 
vovcri,  qua;  suiit  in  cibis  et  pdiiontbiis.  Qiiod  vidotiir 
ct  illud  sigmBcare,  ubi  Dominus  ait,  Nonne  anima 
ptus  cst  qitiim  esca  (  Mniih.  vi,  25 )  ?  ct  ciim  de  jejunio 
pnrcipilur ,  ita  pnecipilur ,  .l^ijfds  aniinas  veslras 
(  Sum.  XXIX,  7  ).  Nescio  aiilein  ulrum  nlicubi  logi  pos- 
sil,  ddvcrsus  aniinain  dici  votiim  quod  de  ab^linentia 
concubilus  fiicrit :  iiiax  inc  qiiia  cum  hic  I^ex  auctori- 
lateni  viro  iribuat,  noii  miilieri  qua;  vlro  subditaest, 
iit  liMic  pcrsolvcnda  sint  vola  mulicris,  si  vir  appro- 
baverit ;  si  aiilcin  reiiuorit,  non  debeanlur  :  .Aposlo- 
lus  tamcii,  cuui  de  coiicuijitu  conjiigalarum  loijucre- 
tur,  noii  ibi  majorcm  aiictoritalem  viro  quam  foiniiuu 
dcdit  ;  scd,  Vxvri,  iiKiiiil,  vir  dcbilitm  rcddiil,siinililer 
ct  itxor  viro  :  uxor  non  hnbct  polrslnlim  corporis  sui,  scd 
vir;  siniitilcr  tinlem  el  vir  non  habcl  poteslalem  corporis 
sui,  sed  mxdicr  (  I  Cor.  vii,  5,  4 ).  Qiiaiulo  orgo  iii  liac 
re  parem  uiriusque  esse  vobiit  pntcsiatom,  pulo  qnod 
nobis  iiiteUigendiini  insinucl,  isiani  de  concunibendo 
vel  iion  concunibendo  regnbim  non  portincre  ad  ea 
vola,  iibi  iion  babeiil  |iarem  vir  ct  iniilier  potestaiem, 
sed  viri  iiiajor  esl,  ac  prope  ejus  solius  est.  Non  eiiim 
ait  Lex  virum  non  debcrc  reddcre  vola  siia,  si  uxoi- 
proliibuerit ;  sed  uxnrem,  si  vir  proliibuerit.  Uiide 
iioii  milii  videtur  iii  hiijiisinodi  volis  ct  doliiiilioiiibus 
aiqiie  obligaiionibus,  qiitc  advcrsus  aiiiiiiam  liunl, 
etiam  ista  debere  accipi,  qiia;  iiiler  se  vir  et  uxor  de 
concumbendo,  vcl  de  abstinciilia  concumbeiidi  placi- 
ta  babuerini. 

Diiiiidc  quia  et  ist;K  justificaiiones  dicuiitur,  et  me- 
mininius  in  iilis  justificationibus,  qua;  in  Exodo  sub 
boc  nominealixcommcmoraiilur,  multa  pr.xcipi,  qiix 
accipi  ad  propriciaiem  nuii  possint,  ncc  in  Novo  Tc- 
siainciito  observeiitur  ;  sicul  deaure  scrvi  perlundon- 
da  {  Exod.  xxi,  C),  ei  si  quid  ejusiiiodi  cst  :  non  ab- 
surde  euam  bic  arKpiid  figurale  dictiim  intcHigiUir, 
ut  quoniam  sunt  niulta;  abstiiienti;e  ccrimoni;iniiii 
iirationabiles,  et  aliqiiando  ctiam  iiiimicae  vcriliii, 
lioc  fortasse  liic  intolligi  voluorit ,  tunc  ratas  cs-o, 
ciini  ralionabiles  bieriiil  ;  lioc  csl,  ciim  cas  approba- 
verit  r;itio,  qu;e  ad  viccin  viri  debot  rogcre  omiieiii 
aniinalem  motionem,  qua;  fit  iion  lanium  in  appcteii- 
do,  vcrum  eliain  in  ab.^tincndu  :  ut  si  meiiie  et  raiiune 
decernitur,  tunc  fiat ;  siautcmiinprobaturcnnsilio  ra- 
tioiiis,  noii  fiat.  Qiiodsi  ralio  quod  prius  recte  facieii- 
dum  esse  decrevciii,  jiost  iiiiprobet,  sit  pcccatiiiii 
consilii :  eliam  sic  tamcn  nonnisi  rationi  mutio  itla 
cunsoiiliiil. 

LX.  [Ib.  XXXI,  'i,  C.  (  Quid  csl,  El  misit  cnt  Mpijui 
(Vinijt-rjHatrc.J 


QUiCSTIONUM  S.  AVr.lJSTlNI  IN  IIEI'TATK,UC,IIUM 


7*7 

niiH>' «  Irihu  el  mille  M  Iribii  cuin  virtule  eornm? 
Hruin  viriuicm  corum  vull  iiilcllisi,  priiicipcs  conini  ? 
;in  virlutcm  a  Doiniiio  eis  dalam,  vcl  per  ipsiim  Bloy- 
sei»  impelralam  ?  an  potius  virtutom  corum  tlicil  ', 
ca  quilius  virttis  ci)rum  sustcniarctur  ? 

LXI.  I  Ib.  XXII,  8.  ]  Polcsl  vidcri  qurrstio,  quomo- 
(loqiiandoIsraclil.e  Madianilas  debellavcrunt,  inler- 
lccium  dicalScriplura  B.ila;im,  qui  rueral  conduclusad 
iiialcdiccnduni  pdpiiliini  Uracl  :  cum  snpcrius  qnando 
licnedicere  coacius  esl,  ita  eamdem  aclionem  Scri- 
plura  coiiclusiTil,  cum  ail,  El  surgens  Balanm  nbiit 
re-ersus  in  tocum  suum,  et  Balac  abiit  ad  semelipsum 
{  .\'um.  i\iv,  25).  Si  orgo  redieral  ad  locnm  suum 
R.ilanm,  qnomodo  liic  intcrfeclus  c-t,  cum  de  tam 
loiiginquo,  id  esl  dc  Mesopolamia  vencrit?  An  fortc 
reversus  esl  ad  Balac,  el  lioc  Scriptura  non  dixil  ? 
Quanqiiam  cliani  possil  in  locnm  suum  rediissc  inlel- 
ligi,  ciuod  ab  ipso  loco  ubi  sacrificia  faciebat,  in  ciim 
lociim  reversus  est  nndc  illuc  exierai,  id  est,  nbi  lan- 
qnam  peregrinus  liabcbal  liospitium.  Non  cnini  di- 
«•tnni  est  in  domuiii  suain,  aut,  in  palriam  suam  ;  sed, 
in  hcum  suum.  Ilabet  aiitem  et  quisqiic  peregrinus  lo- 
rnm  suum,  ubi  ad  tcnipns  liabitai.  De  ipso  autem  Ba- 
lac  qui  cum  conduxerat,  iion  diclum  est,  ad  locum 
suum,  scd,  ad  scmciiysum  ;  id  est,  ubi  dominans  Iia- 
bilabal.  Possct  crgodici  adlocum  suum,  et  domiiiaiis, 
vl  percgriiius  :  ad  semclipsum  autem,  non  video  qiio- 
modo  possel  dici  percgrinus,  cum  ad  bospilium  suum 
venissel. 

LXU.  [Ib.  XXXI,  9.]  Kl  pr(Bdam  egerunl  mulieres  Ma- 
dian,  et  suppelleclilem  eorum,  et  pecora  eorum,  et 
omniaqua;  possederant,  et  lirtulem  eorum  dcpradnli 
sunl.  Cum  jam  dixisset  mulicres,  supelleetilcm,  et  pe- 
cora,  et  omnia  quse  possidebant ;  quid  deindc  nddit, 
et  virlulem  eorum  deprwdali  sunl  ?  Nimirnm  eiiim  lixc 
inlelligenda  est  virtiis,  de  qna  et  siipra  dictum  est, 
inisisse  millenos  de  singiilis  tribubus  cum  virlutc  eo- 
rum.  Aii  fortc  cibus  quo  sustentabaniur,  virlus  eornm 
appcllaia  est,  qiio  subininistr.ilo  vires  suppetunl,  et 
quo  sublracto  vires  dcficiunt  ?  Uiide  pcr  prophctam 
Dcus  cum  minarclnr,  ait :  Auferam  virluicm  pnnis,  el 
viriutemHqucE(hni.w,  1  ).  EtMoyses  ergiicunianno- 
na  miserat  illos  millciios,  quod  diclum  est,  ciim  virtu- 

•  tditi,  virtutem  eorum,  quia  dedil  ea  qidlms  virlu.t,  elc. 
Subslilulmus  lectioiiein  Mss.  uisi  quoU  e.\  iis  iiuiiiiulli  lia- 
bent,  quibus  vtclus. 


748 

te  corum  ;  et  isli  Mailianilis  viciis  cliam  hoc  cnrum  in- 
ler  ca'lera  fiicrani  depraMlati. 

I.Xlll.  [Ib.  XXXI,  15,  16. 1  (/(^hW  riri^i ns/is  omncfe- 
niininuni?  Ilivc  enim  fuerunt  filiis  Israel ',  secundum  vcr- 
biim  Uiilnain,  ut  recedere  facercnt  et  dcspicere  vcrbuin 
Domini  propler  Phogor.  IIoc  consilium  mali^niim,  iit 
cis  nd  illccibram  fcininse  siippoiierentiir,  por  qnas 
non  solnm  corporalitcr,  scd  cti  im  spirilualiter  in  ad- 
nraiido  idolo  fiirnicarciitiir ,  qiiando  dederlt  Balaam 
Scriptiira  noii  dixit;ct  lamcn  apparct  factiim  cssc, 
cum  liic  coininemoralur.  Sic  eigo  potuilct  rodire  ipse 
Balaam,qiii  jam  ierat  iii  locum  suum,  nl  non  locum 
cjns  *  intellignnuis  pcregrinationis  liospitinin  ;  qiiam- 
vis  hoc  Scriptura  lacucrit. 

I.XIV.  [  Ib.  XXXV,  11,  12.  ]  Qnid  csl  qiiod  ail,  El 
eninl  cieitulcs  vobis  rcfugia  a  vindicanle  saiiguinem,  et 
non  morielur  is  qiii  occidit,  quoadusque stet  in  conspiclu 
synngogce  injudicium  ;  ciiin  de  iisloqnatur,  qiii  luilcn- 
les  occideriiit,  et  alibi  dical,  liinc  iininnqiienwpic  lii 
tali  causa  coiifiigicnliiim  exire  libcruiii  de  civilalc  ijiio 
ciinfngcral,  cnm  sacerJos  niaximiis  lucrit  dcfiinctns? 
Qnoniodo  ergobic  dicil,  El  non  morielur  isquioccidil, 
quoadus  jue  slel  in  conspeclu  synagogw  injudicium  ;  ni- 
si  qiiia  ideo  judiealnr  ul  tiinc  ei  liceat  csse  in  civitale 
rerngii,  si  manirestiiin  faeium  fiierit  m  jiidicio  quod 
nolens  nccideiit? 

LXV.  [  Ib.  XXXV,  19,  12.]Qiiid  cst  qiiod  ail,  Qui 
vindicat  snnguinem,  ipse  inlerficiel  liomicidam  ;  cum 
occiirrcril  ei,  isie  intcrficiel  euin  ?  Sic  eiiim  sonat  male 
intelligentibns,  qiiasi  passiin  ct  sii.e  jiulicio  data  riie- 
rit  ultori  niortis  propinqni  sui,  licentia  occidendi  cjiis 
inlcrfcctorcm.  Sed  liocintclligi  voliiit,  quia  secundiiiii 
id  ipiod  supra  dicliim  csl,  qiii  occiderii,  confngiai  ad 
unam  dc  civitatibus  refngiorum,  qunadusquestct  iii 
jndicium,  ne  aiite  inveiitus  a  propiii(|uo  occidatur; 
quia  etsi  nnlensoccidil,  pneler  illascivitates  invcnliis 
occiditur.  Cum  vero  in  jiidicimn  stcterit  iu  aliqua  ca- 
rnm  civitatnm,  ctjudicatus  fuerit  Iiomicida  in  aliqiia 
caruin  iii  qiias  Ingcreconceditur,  esscibi  noii  sinitnr  ; 
tnm  dcmuin  jam  judicalum  ,  ubicumqne  compertum. 
propinqiio  licel  occiderc.  Neque  eiiim  0|.us  esi  ciim  ad 
jndicium  d<!duci,  cum  jam  fuerit  jmlicatus  IiuniiciJa, 
ci  proptiTca  de  illis  civiiatibus  pulsussit. 

'  lii  edilis,  Hoc  enim  feceriint  filii  israel.  lo  Mss.,  hax 
eiiiin  (seiliiet,  teminina)  fiieriint  /i/iis  Israel.  Apud  l..\X, 
uuliii  qnr  esan  lois  hiiijis  isriicl. 

"  bic  .Mss.  Al  editi,  ul  modo  locwn  ejus. 


LIBER  QUlNTirS, 


Qu.i;sT.  I.  [Deut.  cap.  i,  t  ^  .29,  50.]  In  eo  quod 
coniincmorat  Moyses.dixissescpopnlo  timenli  hosles 
iiiliabiiantcs  terram,  quo  imroJucendus  fuil ,  Ke  pa- 
vcalis,  ncque  limealis  ub  cis  :  Dominus  Deus  nonler,  qui 
prxcedit  anle  faciem  veslram,  ipse  siinul  debellubil  eos 
i,obiscum  :  satis  ostendiliir  iia  csse  adjntnrcm  Deum, 
ui  cliaiii  Iioiaines  agaiit  aliuuid. 


QaaestloQCS  in  Deulcrononiium. 

^@«>— — 

II.  [Ib.  II,  30.]  Et  noliiit  Seun  rex  Esebon  transire 
uos  per  ipsum  ,  quoniam  induraverat  Durninus  Deus 
nosler  spiiilum  ejiis,  et  coiifurtnvil  cor  ejus,  ut  Iradere- 
lur  in  inanns  luas,  sicul  in  liac  dic.  H.ec  diccns  Moyscs, 
diiin  populum  alloqnilur,  tale  aliquid  comniemoral, 
quale  dicebatur  in  Exodo,  Ego  induravi  cor  Pliaraonis 
(Exod.  \,  i);  el  qnod  iii  rsalmis legitur, CoircrJii  :of 


749  l.lBEfl 

eoTum,  ul  odisscnt  populum  ejus  (Psal.  civ,  2.')).  Nec 
laceiiir  liic  caiisn  imluralinnis  htijiis,  cuni  ilieitur,  nt 
traderelur  in  manus  luas,  sicul  in  hac  die  :  id  csl,  iil 
vinctTclur  a  le  ;  qiiod  iioii  ficrct,  nisi  resistcret;  iiun 
auteiii  resistercl,  nisl  corde  obdurato.  Ciijus  rei  jii- 
slitiain  si  ijiiKsieriiiiiis,  inscrulabilia  suiit  jiidicia  Dei 
(Rum.  XI,  53)  :  iiiii|nitjs  aiileni  non  cst  apud  Dcuin 
(/(/.  IX,  14).  Saiie  iinianduin  cst,  coiifortalum  cor 
posse  dici  ctlain  in  inalo. 

III.  [Ib.  III,  2.]  \ erumlamcn  Og  rex  Basan  reliqnus 
faclus  esta  liaplwin.  IIoc  noiiiino,  qiiod  cst  Rapliain, 
giganles  signilicari  in  Iiebrxa  iiiigiia  dlcunl  qui  eaiii 
iiiiveniiil  Undequod  Iiabent  pleriqiie  codices  dcreli- 
ctus  est  a  liaphain,  planius  utique  dicitur,  reliquus 
factus  est,  iil  ipse  cx  illis  reniaiisisse  intclligaliir  :  cujus 
eliani  conscqiicntcr  loiigitiidu  et  laiitudo  forrei  lecii 
cnninienioraiiir ,  ad  ejus  magnitudincm  cominen- 
dnndain.  '- ■ 

lY.  [Ib.  IV,  IC.]  Ne  feceritis  iniquitatem,  el  facialis 
vohis  ipsis  sculptilem  simiHludinem,  omncm  imnginem. 
Qmii  iiitersit  inler  simililudlncni  et  iinaginein  qu:eri 
siilet.  Sed  liic  noii  vidco  qiiid  intcrcsse  voliicril,  ni--i 
aul  duubus  istis  vocabulis  unain  rcin  >.igiiilicavciil, 
aut  simililudinein  dixerit,  si,  vcrbi  gralia,  lial  slnti;a 
vcl  simulacrum  liabcns  efligicin  liiimanam,  noii  tamcii 
aliciijus  bomiiiis  c.vpiiinantur  liiicanienln,  sicul  piclD- 
rcsvel  statuarii  faciunt,  inluciilcseosqMospirigiml  sou 
lingunt.  Ilnnc  eiiiin  iniagincm  dici  ncino  dubitavcrli  : 
sccwidiim  qiMin  disiiiKtioneni  oiiinis  imago  etiani  sl- 
militudo  cst ,  non  oinnis  similitudn  eliani  imago  csi. 
l'ndesi  geininiintcrse  similes  sint,  bimilliudo  dicipo- 
lesi  alierius  ciijusllbet  in  altero,  non  imago.  Si  auiem 
pnlri  filiiis  simllisslt,  eliam  im:igo  recle  dicitur ;  iit 
sit  p:iier  protoiypiis,  unde  illa  iniago  exprcssa  vidca- 
lur  :  quarum  aH;e  siint  ejusdem  SHbslanri:e  ,  siciil 
filius;  ali.Tc  non  cjusdcm,  sicut  picliira.  Uiide  illiil 
qnod  in  Gcncsi  scriplum  csl,  Fccil  Dcus  hominem  ad 
imaginem  Dei;  manifcstiim  est  ita  ilictum  ,  ut  noii 
ejiisdcm  subslanliu;  sil  iinago  qux  facta  cst.  Sienlin 
ejiisdem  essct,  non  facia ,  sed  genila  dicerctur.  Scd 
qtiod  iion  addidil  ,  Et  similitudincm ,  cum  supcrius 
dictuin  csscl,  Facianms  hominem  ad  imaginem  et  simi. 
liludinem  nuslram  (Gen.  i,  27,  26)  ;  qiiibusdain  visum 
e^t  similiiudinem  aliquid  amplius  esse  quain  imagi- 
iicni,  qiiod  Iiomini  rcrormando  pcr  Cbrisli  gratiam 
postea  scn'aielur.  Mlror  autem  si  non  proplerea  postca 
iiiiaginein  snlam  volnilconimemorare,  quiaiibi  imago, 
contiiiiio  ci  similitudo  cst.  Unde  et  bic  .Moyses  siinl- 
litudinciii  ei  imaginem  fieri  vetat,  sccuiiduni  eani 
forias-e  raiii)ncm  quain  diximus  Iii  Decalogo  aulem 
gcneralller  dicilur,  nuUain  ficri  dcbere  similitudincm 
(Exud.  XX,  i),  iicc  linago  cciinmeinoralur.  Cuni  cniiii 
nulla  siniililudo  fil,  procul  diiliii)  nec  imago  fit ;  qno- 
niain  si  imagn,  utiqiie  ei  siiniliiudo.  Non  autem  si  fii 
siniilitudo,  continuo  fit  et  iinago  :  lamen  si  nulla  si- 
mililudo,  seqnilur  iil  iiulla  imago.  Deniqiic  ubi  prolii- 
biiit  siinililudlnem  et  imaginem ,  lioniinis  iiitelllf,'i 
Tuliiil,  ubi  et  simililndo  ficri  potcst ,  nnn  liujus  aiit 
illiu';,  sed  cujiislibct  lio:iiiiiis ;  ci  iniago,  id  cst  inijiis 


QLLMLS.  7^ 

proprie  ,  vel  illliis  liorainis.  Cum  vcro  de  pcccribus 
diccrcturalqiie  irrationalil.iis  aiiininnlibiis.  solam  si- 
militudinem  dixit :  quis  enim  repcriri  poicst,  qui  sibi 
nnum  constiliial  cancm,  vel  quid  cjusmodi ,  qneni 
intiii  ns  cjiis  imagincm  pingat,  aiit  fiiigat?  qiiod  de 
lioiiiiiiiliiis  iisit:ctissiniiim  est. 

V.  [Ih.  IV,  18.J  yuid  cst  aiilcm  qiiod  alt,  Simililudi- 
ncm  nmnis  piscis,  quwcunique  sunl  in  aqiiis  sub  lcrra. 
An  ct  aqiiam,  propicr  tractabllem  corpuleniiam,  ler- 
ram  Inielligi  voliiit,  el  sccundiim  Iioc  in  co  qiiod  scri- 
pliim  cst,  fecit  Dens  ca:lum  et  terram  (Gen.  i,  1). 
et  aqiias  deliemiis  iiccipcre?  As-^idiie  qiiippe  Scriptiira 
lils  diiabus  pariibus  commemoraiis,  uiiiversum  muii- 
dum  vult  inielligi,  seciwdum  illud,  Auxiliiim  meum  a 
Domino,  qiii  fecit  caluin  ct  terrmn  (Psal.  cxx,  2),  ct 
inmimernbilia  ejiisinndi.  An  idco  dictum  e 4,  sub  lerra, 
qiiocl  lcrra  iiisi  siipciior  aiiuis  csscl,  liabilari  ulique 
ab  boniiiiibiiset  anlin.ilia  lcrrcnn  liaberc  non  pnssct  ! 

\  I  [Ib.  IV,  lU.]  Kt  nc  suspiciens  in  cwlum ,  el  videns 
solcm  ei  lunnm  et  slcllas  et  omncm  oniaiiim  casli,  errani 
udores  ea,  ei  seivins  illis,  qua:  dislribuil  Dominiis  Deus 
tiius  cn,  oiniiibits  (jciilibns,  quiv  sunl  siib  co:lo.  iNiin  \u 
dicluiii  est,  tanqiiain  Deus  pra^ccpcril  ea  coli  a  genti- 
bus,  n  solo  autem  populo  suo  non  coli  :  sed  aut  iia 
illcium  cst,  qiiod  Deiis  pnrscicrit  geiiies  culuiram 
e.\blblluras  his  ccek-slilnis  ct  lanieii  lioc  prxsciois 
crcaverii  cn ;  eum  vcro  popiilum  siiiim  fiitmum  csse 
pr:cscivcrlt.qui  isla  non  cnlcret :  aul  (/i.s/WfrMi(dicluin 
csi,  ul  iiiiclligalur  nsus,  qui  coinmendatur  in  Genesi, 
i't  sinl  in  signis,  el  in  temporibus,  ct  indicbus,  et  in 
unms(Gen.  i,  li);  qnem  iisiiin  in  eis  commuiiem  lia- 
bc-i  populu.  Dei  cuiii  oiiiiilbiis  gcntlLus,  iioii  aulcm 
ciilliim  ipiein  h:ibentalia;  gentes. 

VII.  [Ib.  IV,  23  ]  Ne  obliviscamini  leslnmentum  Do- 
mini  Dei  veslri,  quod  disposuil  ad  vos,  et  fncialis  vobis- 
melipsis  sculplilein  simililudincm  oinnium  qiiwcumque 
coiisliluii  libi  Doniinus  Dcusluus.  Illccerle  generalilcr 
loqiiens  similluidinem  posull,  iinnginein  tacuit ;  quo- 
iiinin  si  nulla  fit  siinilitudo,  profecto  iiec  imago  :  quia 
ubi  iiiiago,  continuo  similituju  ;  quamvis  non  ubi  si- 
niililudo,  conlinuo  imago. 

VIII  [Ib.  IV,  52,  33.]  Qua^rendum  qiiomodo  dicluiu 
sil,  Interrngnle  dies  priores,  qui  fueiunl  priorcs  te,ex 
die  qua  crcavit  Deus  hominem  super  lerram,  el  a  summo 
cwliusque  ad  sumniuin  cceli.  Siibsudilurcnim,  inlcrro- 
gale.  Vidctur  autcm  significaro  tolum  orboin  tcrra  • 
I  uni.  Sed  ciir,  a  sumnio  cwli  usque  nd  summum  ca:li 
dic;it,  non,  a  siimmo  tcrri'  iisquc  ad  siimmum  lerr;i;, 
noii  est  facile  dignnscere.  T;ilis  enim  qua;dam  loculio 
c-t  ct  iii  Evangclio  ciim  dicit  Dnminus,  qiiod  congre- 
gnbunlur  elecli  cjiis  o  suminis  cmlorum  usque  ad  ter- 
minos  eorum  (Mallh.  xxiv,  31).  iMsi  fnrte  hic  nec  in 
hominibus  noc  in  .\iigclis  aiidilum  csse  vult  intclligi, 
qiiod  in  boc  populo  facuim  singulnriter  commeiid;il : 
!ioc  cnim  seqiiltur,  Si  factum  est  secundum  veibuin 
magniim  lioc,  si  audilum  esl  lale  qiiid  :  si  audivil  gens 
vocem  Dci  vivcnlis  loquenlis  e  mcdio  ignis,  quemadino- 
dnm  audisii  lu,  ei  vixisli  '.  Quod  si  ita  cst,  ut  iicc  iq 

'  Ediii,  et  vidisti.  At  Mss.,  el  vuisti.  sic  etiam  Lxx  et  vuigau 


Ql],£SriONllM  S.  AUGUSTIXl  IN  IIEl'T  Ml'.Ur.llUM 


7S1 

hoiniiiibiii  iicciii  Angolis  !ioc  ilic;il:iii<liium  ,  liuid  esl 
crgo  tlluJ  iii  Evangelio,  A  summis  calonim  ustiue  nd 
terminos  eovum,  cum  siiic  ilubio  roniiiius  lioc  ait, 
cuindc  iiovissima  eteclorum  siioruiii  congicgaiioiie 
loinicrclur? 

IX.  [Ib.  V,  2  i.]  Quid  CSl  (luod  ail,  Doniinus  Dcus 
vcsler  itisiwml  ad  vos  icslamriitum  in  lloreb  :  non  pn- 
iribits  veslris  (lisjwsiiil  Domiiius  lcslamenlum  lioc,  scd 
ad  vos,  ros  liic  oinnes  vircnlcs  Iwdic;  [ticic  ad  (acicm 
loculus  cst  Doininus  cd  tos  in  monle  e  medio  itjnis?  An 
rjiiia  illi  (|iii  non  iiigrcdiuiiHir  in  lcrram  proniissioiiis 
(inorlui  sunl  cnini  oiiiiios  )  iioii  iicrlinoiil  ad  lioc  lc- 
•lainciilum  ,  quornni  Hinc  rccognitio  facia  cst,  cuiti  a 
vigiiili  annis  a^lalis  el  siiiir;i  numciarenlur  iis(|uc  ad 
(liiiiiqnaginia  aiiiios  babilcs  ad  belluni?  Quomodo  eigo 
illi^  locutus  cst  Donruuis,  (jui  hodic  vivuiit?  An  quia  ex 
vigiini  annis  ct  iiifni  potncrunt  inidti  tuiic  cssc  ,  (iiii 
lioc  bene  mciiiinis>cnt ,  aliciii  ab  illa  pocna  ,  qiiain 
Doiis constiiuil illisqui  tuiic  niimcrati  snnt,  noii  intiaie 
in  tcrram  promissioiiis ;  el  hos  ulique  appellat,  qui 
qnamvis  viginti  aiinorum  ct  siipra  non  cssenl,  qnando 
Dcus  iii  inonlc  loquobaliir,  ut  numerari  lunc  posscnt, 
poluoruiit  taincn  essc  dcccin  ct  iioveni  ct  infia  usipie 
ad  puerilcm  ;ctalcm,  qu:c  possct  illa  qua;  facta  et  dicia 
siint  et  vidcre,  ct  audire,  et  memoria  relinere? 

Sed  quid  csl  qiiod  ait,  Facie  ad  facicin  '  loculus  esl 

Doininus  ad  vos;  qnos  paulo  ;iiite  ma.xinie  admoncrc 

curavit,   quod    ludlani    siiniriudinein  viderinl,   sed 

solamvocein  de  medio  ignis  audierint?  An  propter 

icrum  cvidentiam,  ct  quodammodo  praseiiliam  ma- 

Difostatx  diviiiitaiis,  dc  qiia  dubitarc  ncmo  possot, 

his  vcrbis  usus  esl?  Quod  si  ila  cst,  qnid  proliibet 

de  iiiso  Moyse  hoc  iiitoHigi,  in  co  qnod  dc  illo  di- 

clum  est,  quod  facic  ad  facicm  loculus  sit  cuin  eo 

Uominus  (Exod.   xxxiii,    U),   ut  nec  ipse  aliqiiid 

oculis  videril  pnctcr  ignein?  Aii  aliquid  amplius  vi- 

disse  iniclligitnr,  quia  soriptum  csl  eiim  iiiirasse  in 

nebulam  vel  iiimbum  ul/i  crat  Dcus  (/</.  xxiv,  18)? 

Sed  elsi  aliipiid  aiii|ilius  vidii,  quam  illi;  noii  cum 

tamen  morialibus  ociilis  vidissc  Dci  snbstantiam  ex 

illis  cjus  veibis  inlulligi  potcst,  qiiibus  ail  Deo  :  Si 

inveni  gratiam  unte  tc,  ostcnde  viilii   lcmelipsum,  ul 

scienUi-  videain  te  (/</.  ^xxiii,  13).  Neque  eiiiin  arbi- 

tiandiim  esl  bunc  popiibim,  cui  Mojsos  loqucbaliir, 

sic  lunc  vidisse  Dcuni  lacie  ad  racicm,  quando  iii 

iiionle    loqucb:itiir  c   mcdio    iguis,   qucniadiiiodum 

Apostidus  dicit  in   (iiic  iios  csse  visuros,    nbi  ait  : 

Videmus  nunc  per  spccuhim  in  wiiiijnialc,  titnc  autcm 

[acie  ad  [aciem.  Qiiid  aiilcm  lioc,  ct  qiianlum  csset, 

consciiucntor  apcruil,  dicciis  :  Nunc  scio  ex  parie, 

tunc  autem  cognoscam  sicut  cl  coijnitus  sum  (I  Cor.  xiii, 

12).  Quod  etiam  ipsiiin  cautc  accipiondum  cst,  ne 

laiitain   putclur  li;ibiturus   lionio  cognitioncm  Dci , 

quaiitam   nuiic  babct  liominis  Dous;  sed  pro  suo 

niodo  iia  pcrfectam,  iit  ci  niliil  adluic  exspeclctiir 

addcndum  :  ut  quam  porfoctc  nunc  Dous  novit  bonii- 

iicin,  sed  laincn  sicut  Deus  homincm,  ita  tunc  por- 

'  «Iss.  1'lurcs,  fticiem  iid  ftickm  :  uli  graH;.,  prosopon  kata 
proiQvaii.  , 


fcctc  iiovciit  liiiino  Doiiiii,  sod  laiiion  .sicut  lionio 
Dcum.  Ne(|iic  onini  ipiia  diclum  csi,  F.sioic  pcrfccti, 
sicut  1'aler  vesier  calcslis  pcrfcrlus  csl  {Miillli.  v,  iS), 
idco  .-ciiualitalem  Pali  is,  qnam  Vorbiiiii  li^ibot  iinigo- 
niliini,  sperarc  dcbomus  :  quamvis  iion  deriieriiil  qiii 
cl  lioc  fuluruin  piitavcrint,  nisi  forlc  (iiiid  dicaiit 
parum  inlclligiiiiiis  («). 

X  [lli.  V,  T),  U,  21  J  Qiiid  csl  (luod  ait,  F.l  cijo  sta- 
btiin  iiilcr  Doininum  cl  ros  in  lcmpore  illo,  annitiitiure 
vobisvcrba  Domini;  lanqiiam  in  loco  esscl  Doiniiiiis, 
liuc  cst  in  nioiilc  iiiido  iili  voccs  aiidiobanl?  Qiiod  sic 
accipicndum  csi,  ut  non  ex  hoc  siisiiiiciiiiir  Doi  sub. 
sl:iiili;iiii  in  iillo  aliipio  cssc  corpoiali  loco,  qiii  cst 
iiIiii|iio  tiitiH,  1100  por  Iiiconim  iiilcrv:illa  pr(ipiii(|ual 
aiit  roccdii :  scd  dcmonstr..lioiics  cjus  in  ca  crcaiiira, 
qu;c  iioii  cst  qiiod  ipsc,  non  alilcr  humanis  scnsibus 
oxliibonlur.  Undc  Dominus  volons  aurorrc  ab  biijiis- 
iiuidi  siispicionibiis  mcntoni  noslram,  qiiibus  piit:ilur 
Dous  loco  aliqiio  contineri  :  Venict,  iiiquil,  Itora, 
quando  neque  in  monte  hoc,  neque  in  Jcrosotijmis  ad- 
orabitis  Patrem.  Vos  adoratis  qiiod  ncscilis  :  nos  iidora- 
iiiiis  quod  scimus ;  quia  sulus  e.t  Judtvis  csl.  Scd  vemt 
liora  cl  nunc  est,  quando  veri  udonilorcs  udoritbunt 
Palrem  in  spirilu  el  veiitale.  Nain  et  Puler  lides  quarit 
qiii  adorent  eum.  Spiritus  csl  Deus,  et  eos  qui  ndorant 
cuin,  in  spirilu  el  vcrilate  oporlet  adorare  (Joan.  iv, 
21-21).  .Modium  crgo  sc  dixii  Moyscs  iion  iiilcr  Dei 
siibslaiitiam  ct  populum  iiitcrvallo  aliquo  loci ;  scd 
diiia  pcr  eum  phcuil  populo  audiie  ca'lcra  Dci  vcrba, 
posieaquam  vchcmcntcr  est  tcrritus,  audita  de  incdia 
ignis  vooe  Dci  diccniis  Dccalngum  logis. 

Scd  nierilo  quxritiir  qiiomodo  accipian  ur  h;cc 
vorba  Dculcrononiii,  dicoiile  MoybC,  £(  cijo  stubiini 
iiitcr  Dominum  et  vos  in  leinpore  illo,  annunliare  vobis 
vcrba  Domini ;  qiioiiiain  timuistis  a  facie  igiiis,  el  non 
ascendislis  in  inoiitein,  diccns,  Eijo  sum  Domiiius  Dcui 
luns,  cl  cxlcra  :  (julc  jam  vcrba  Dei  sunt,  quac  Dcca- 
logiis  coiUinct.  Quid  crgo  vult  quod  addidit,  dicentf 
Si  eiiiiii  piitavcrinius  byperbalon,  ul  ordo  veiboruiii 
sit,  Et  ego  stnbain  intcr  Dominum  et  vos  in  tempore 
ilto,  nnuiintiure  vobis  vcrba  Doiniiii,  diceiis,  F.ijo  suni 
Dominus  Deus  luiis  :  non  cril  vonim.  Non  cniiii  hic 
verba  pcr  Moyscn  populus,  sed  dc  medio  ignls  au- 
divit  :  quod  cum  suslincre  non  posscl  audito  Deca- 
logo,  iiostulavit  iit  por  Moysen  cxtcra  audirot.  Ucslal 
crgo  ul  quod  posilum  cst,  tliccns,  pro  co  posilnm 
inlelliganuis,  ac  si  cssct,  Ciini  diceret ;  ut  islc  sil 
seiisus,  Ei  cijo  slubain  inler  Doininuin  el  vos  in  tcnt- 
pore  ilto,  annuntiare  vobis  verba  Domini;  quoiiitiiK 
liiiiuislis  a  fncie  igiiis,  ct  non  ascendistis  iii  montcm, 
cuin  dicorct,  Ego  sum  Dominus  Dcus  tuus  :  ut  subau- 
dialur,  ciiin  dicorot  utiquc  Dominus.  Cum  cnim  hxc 
veiba  dicercl  Dominus,  qua;  conscqucntcr  cx  Dcca- 
logo  cuiicta  comnicmorat,  tunc  timuit  populiis  a  facie 
ignis,  ct  non  asccndit  in  montcm,  et  rogavli  ut  pcr 
Moyseii  potius  vcrba  Domiiii  audirct  (Exod.  xn, 
18,"  19). 

((i)  C.ou^^cr  F.Dist.  'J-2, 11.  3,  ot  1 17.  u.  36. 


TSo  I-IUER  QIJAKTIS. 

(JiKC  veilia  Moyses  coinmcmoral  iii  DoiUeioiioniio 
dicia  siji  a  popiilo,  cuni  audirc  jain  noUciil  voccin 
Dci,  sed  per  cuni  pcicrenl  sibi  dici  qua;  diccbal  Dcus; 
id  est,  Ecce  oslciiitil  Doininus  Deus  noslcr  nobis  ylo- 
riain  suain,  cl  vocein  cjus  nudivimus  c  incilio  ifjnis,  cl 
c;elera  :  noii  e:idcni  pioisus  legiinlur  iii  Exodo,  ubi 
;»rimum  narrala  siuit,  quac  inodo  repctuntur.  Undc 
iiitelligamus,  quod  aliquolifis  jam  commcinoiavi, 
n;in  esse  in  meiulaoio  depulandum,  si  aliis  quibusli- 
liet  verbis  eadeui  voIuiil:is  iii:iiiifcslatiir ,  proptcr 
Evangelislarum  eliam  vcrlia,  qua;  ab  impcrilis  el 
calumiiiosis  ian(|uam  repugiianiia  rcprcheiiduiinir. 
Ncqiie  cnim  mngnum  crat  Moysi  atleiidcre  qiirc  iii 
Exodo  scripscrat,  el  cisdein  oninino  verbis  illa  rcpe- 
lere,  nisi  pcrlinerel  ad  saiictvis  doclorcs  iio^^tros  hoc 
i|isuin  iiisinuare  disccnlibus,  ul  niiiil  aliiid  in  vcrbis 
loqiicntium  quaTani,  nisi  voluntalom  propier  quam 
eiiiinliandain  vcrba  instituta  sunt. 

Xi.  [111.  V,  29.]  Qiiid  csl  qnod  ait  .Moyses  dicluin 
sibi  essc  a  Doniino  de  pnpnlo  llobr;eo,  Quis  dubit 
esse  sic  cor  eorum  in  cis,  ul  liincunt  me,  el  cuslodiuiU 
iiittiidala  inea?  \n  liic  jnin  viilt  iiitoliiyi,  gralia  siia 
coiiccdi  boc  bcnenciuin,  ut  slt  in  homiiiibns  jiistitia 
Dci  cx  fide,  non  qnasi  prnpria,  vcliil  ex  Lcge?  lloc 
ciiiin  et  pcr  proplietaui  significat,  d4cens,  Aufcrain 
fis  cor  tapidcuin,  el  clabo  cis  cor  carnemn  {Ezeclt.  \i, 
19,  01  xxxvi,  2ti)  :  quod  proplcr  scnsuin  dicluin  est, 
qucm  caro  liabet,  ct  lapis  noii  babet,  vei'bo  uliqiic 
Iranslalo.  Iloc  ipsiini  el  alibi  dicit  :  Ecce  dies  vc- 
niuut,  dicil  Doniiiius,  el  consummabo  supcr  domum 
Isracl  ct  supcr  doniuin  Juda  lcstamentum  novuin  ;  non 
secundum  leslamcntum  quod  disposui  ad  paties  eorum 
in  die  qua  apprehendi  inanuin  eorum,  ut  educerein  eos 
de  terra  /Egypli.  Quoniam  hoc  est  testamentum  quod 
disposui  ad  eos,  posl  dics  itlos  :  dans  leges  mcas  in  cor 
euruiii,  et  in  menle  eorum  superscribam  cas,  el  iniqiii- 
inlum  coruin  et  pcccaloritm  eoritm  non  inemor  cro 
aiiiplius  (Jercin.  sxxi,  31-34).  lloc  ciiim  disccriiil 
Novum  Tcstaincniiim  a  Vclcri,  quod  in  Vcteri  dala 
esi  Lc.\  iu  tabulis  lapidcis,  in  Novo  aiitein  in  cor- 
dibiis,  qiiod  fil  itcr  graliain.  Uiide  et  Apostolus  dicit, 
/Voii  in  tabulis  tapideis,  scd  in  tubulis  cordis  carna- 
libits  :  cl  alio  locn,  Idoucos  nos,  iiiqiiil,  fecil  miiiislros 
ISovi  Tcstameuli,  non  iMerce,  sed  spiritus '  (II  Cor.  iii, 
5,  (i). 

XII.  [Ib.  VI,  13]  Qund  ait  dc  Domiiio,  Et  in  nomine 
ejits  juiubis,  noii  ila  pMCPptiini  accipiondum  est, 
quasi  jur:iri  jusscril;  sed  lii  allcrius  alicujiis  Dci 
noniine  jiirari  proliibuil.  Mcliiis  aulcm  (it  si  sociindum 
Evaiigerunn  iiec  jiiravcris  (Malth.  v,  5i};  non  qiiia 
iiiala  est  vcra  juralin,  sed  no  iii  pcijurium  iiicidaliir 
f.icilitate  jiiraiuli.  Qui  cniui  jural,  nnn  soliim  vcruin, 
sed  etiam  falsuni  jiiraro  pole>t  :  qiii  aulcm  omnino 
non  jiirat,  a  peijuiio  loiigc  auibiilal. 

XIII.  [Ib.  viii,  2.]  El  recordubcris  oinuem  viam 
quum  '  du.ril  lc  Dominus  Deus  luus  in  dcserto,  ut  ujjli- 

'  Sic  0|iliiii;p  nntrc   Mss.  juxU  A|iOslnliini   in  fr.Tco.  vu 

gramiwilvs.  tdla  piiciiiimlos.  At  cdlli,  non  li:tcra,scdspitiiu. 

■i  filili,  rvmi  prr  ipHnn.  Abost,  per,  a  mss.   pI  a  graTO 


m 


gcrel  le,  el  tenlure:  K,  el  cogiiita  faccret  qitw  in  corde  tito 
sitnl,  si  observabis  mandata  ejits,  an  non.  Hic  apcrtiiis 
dictuui  est,  quod  alibi  gcnerc  locutionls  obscuruin  cst, 
ubi  legitur,  Teiitul  vos  Dominus  Dcus  vcsler,  ut  scial  si 
ililiyilis  euin  {Deut.  xiii,  3).  Iiitelligilur  enim  posilum 
csso,  i((  sfiVi/,  pro  co  quod  cst,  ul  sciri  faciat;  quod 
inodn  dilucide  dietuin  est,  Ul  tenlnrcl  le,  ct  cognila 
fncerct  qtue  in  corde  tuosunt :  non  eni.Ti  ail,  et  cogno- 
scerot;  qund  quidein  si  dixisset,  intelligondiim  erai, 
cogiiita  laccret. 

XIV.  [Ib.  IX,  C-8.]  Et  scias  hodie  quia  non  proplcr 
jnilitias  luus  Dominus  Deits  litus  dut  libi  lerrain  bonam 
islain  ha:retlilare ;  quoiiiam  populus  ilura  ccrvice  es. 
Certe  isli  sunt  qui  proptcrca  iion  mcrucruiit  perire 
in  dcserto,  quia  ncscicrunt  dcxtcram  aul  sinistram  '  : 
ecce  jam  dura  ccrvice  appollaniur.  Undc  vidoiidimi 
esl  illud  in  sacrameiito  esse  diotum,  non  quod  isi»- 
rum  merita  comnicndala  sint.  Nam  nc  quis  exislimcl 
snbilo  islos  viliipcrabilcs  f.iclos,  qiii  morilo  fuisscnt 
anle  laudati,  paulo  post  eis  diciuir  :  Memor  eslo,  ne 
obliviscaris,  quanta  e.vnccrbasti  Domiiium  Deitm  luuin 
in  deserto ;  ex  qua  dic  existis  '  de  terra  Myypli, 
tlonec  venistis  in  locuin  liunc,  increduli  perseveraslis 
qna;  ad  Dominum.  Quod  si  quidam  corum  talcs  ciant, 
qiiidani  vcro  fidoles  el  bnni,  otiam  sic  noii  utiqiie 
i!iis  d:itiir  tcrra  promissionis,  ipii  uesciuiil  dextoram 
aiit  siiiistram,  ut  hnc  sic  iiitelligamus  qiiasi  iion 
nrienderiiil  Deiim.  Nam  cl  patrcs  eorum,  qui  morlui 
sunl,  iiee  iu  canidem  lerrani  intrare  perniissi  siiiil. 
lalcs  invciiiuiitur  fuisse,  iit  in  eis  esscnt  qiiidan» 
cliam  boui.  Prnptor  qund  .\postoliis,  nnn  omncs,  sed 
quosdam  eorum  dicit  olfondisse,  in  qiiibus,  corum 
pcccata  cnmmcmor.it  (I  Cor.  x,5-10).  Similes  qiiippe 
isios  pareniibus  suis,  ita  evidontius  docct  ct  ista 
Scripiura  Deuteiononiii,  qiiod  cnnseqiienlor  adjnn- 
git,  et  dicit  :  Et  in  lloreb  exacerbaslis  Dominum. 
Ubi  certe  illi  exacoibaveriiiit,  qui  proplcr  eadcm 
niala  nierila  sua  non  su!it  in  terram  promissioiiis 
inducti. 

XV.  [Ib.  X  ,  1-i.]  In  illo  lempore  di.xil  Dominiis  iid 
me  ,  Excide  libi  dtias  tubulas  lapidcas  quemadmoduin 
priorcs,  ct  asccnde  nd  iiie  in  monlein;  et  fiicics  libi  ar- 
cam  liyneam  :  cl  scribam  in  tabulis  verba  qua;  cranl  in 
labulis  prioribus ,  quas  contiivisli;  ct  iinmiltes  eas  in 
arcam.  El  feci  arcain  ex  lignisimputribilibiis,  el  e.uidi 
duaslabulas  lapidcas  sicul  priorcs,  ctasceiHli  in  mvut,m, 
cl  diiir  labiihv  in  duabits  manibits  ineis.  El  scripsil  in 
tabidis  seciiudum  scripturam  priorcm  deccm  verba ,  qna; 
locitlus  est  Doiniiius  ad  vos  in  monte  e  incdio  ignis  :  el 
dcitil  eas  Dominits  inilii.  Noii  imnicriln  qua-iilur  qtio- 
nindohac  iii  Deuteronoiiiiodicantur,  .Moysc  recoloiite 
ac  repelenie  qu;ic  gosta  siiiit;  ciim  iii  Exodo,  iibi  pii- 
niiiin  h;rc  dicia  et  facta  narrantur,  ita  sit  scripiuni  , 
Et  di.vil  Doiiiiiiits  iidMoyscn,  Scribelibi  verba  hac ;  ct- 
cniin  in  vcrbis  his  positi  Tcslamcntum  libi  et  Isracl.  E: 

'  Mss.  hic  el  inlorins,  ilextra  el  sinktra  :  id  est  iioniini 
01  ni.,luni,  iili  lo^-iliir  Muii.  cap.  14,  v.  23;  cl  Deui. 
eai'.  I,  V.  .i!l. 

■'  sie  Mss.  juMa  I.XX.  Al  eiliti  p\co|ito  nat.  irospqiiunlur 
iiisiii;?ul;iri,.'.n'.s(i,  icnili,  iiicrtdulus  iKrscvcrasU ':  i^aiil.)- 
<jui';<';jI,  «v;n'.'/'i(!(j. 


QUiESllONLM  S.  ALCCSTINI  IN  lirPTATKUCIIUM 


tral  ibl  !Hoys.sin  coutpcctu  Donwii^uadraginta  dicbii» 
et  qiwdiaijiiita  noctibus ;  paiiein  non  iiiandiicavit ,  cl 
uquain  non  bibit,ct  scripsit  iii  liibiitis  teiba  Tesiainenti, 
decem  veiba.  Cum  ergo  iii  Exodo  ipsc  Moyses  in  U- 
bulis  decciii  Lcgis  verba  scripsisse  inrrelur,  quoiiio- 
tlo  hic  in  Deiilcrouoniio  Deus  in  tabulis  cailcni  verlia 
scripsissc  rccolilurT 

Deniquc  illud  qiiod  ii)  Exodo ,  cuni  Iranse.unlcr 
iracUireuius,  cl  qnid  nobis  iii  ca  diircrciuia  visuiii 
fiiirii  litlcris  iiiandarcimis,  cur  prinres  tabiihc  ,  (\n:v. 
conliitxsiiiit,  digiU)  Dci  sciiptac  r.  ferantur;  secuiidas 
autcm  tanuliu  in  ana  tabcniaculoquc  niaiisuras,  ip^ic 
Miiyses  sciipsisse  (lieatiir  :  ila  pcr  lianc  diOercnliaiii 
diio  Tcsianiciita  signilicala  esse  dixinius,  ut  iii  Vcteri 
Testameiilo  Lcx  commcndarctur  tanquam  opus  Dci , 
ulii  liomo  uiliil  feccrit,  eo  quod  Lex  tiinoie  non  possci 
inipleri  :  qudniaiii  cuin  vere  fil  opus  Icgis ,  ( harilatc 
ii,  iion  liiiiore  ;  qu.c  cliarilas  gratia  csl  Testamcnti 
Novi.  Idco  in  scciindis  labulis  lioino  legilur  scripsissc 
vcrba  Dci ,  quia  lioino  potcst  faccre  opiis  Lcgis  pcr 
cbaritalcm  juslitiac,  quod  noii  polcst  pcr  timoreii) 
paence  (Lib.  QiMslionmn  in  F.xod.,  qiiccst.  166). 

Nuiic  ergo  cum  legitur  iii  Oeuicroiioniio  dc  scciin- 
dis  Uibulis  ita  diclum  ,  El  excidi  duas  tabiilus  Uipidcas 
siciit  priores,  et  ascendi  in  mont.nt,  ct  dnce  tabiilw  in 
iiuubiis  manibus  incis.  Et  scripsil  m  labiilis  sncundiiin 
scriptttram  piiorcnt  decein  vcrbti  :  non  cn;m  ait ,  El 
scripsi ;  scd,  scripsil ,  lioc  cst,  Dcus;  sicul  paulo  aiitc 
dixcral  verba  Dci  sibi  dicta  ,  iSxcide  libi  dttas  tabitlas 
lapideas  qitcmidinoduin  priores  ,  et  asceiide  ad  inc  in 
montem ;  ct  (acies  libi  arcnin  ligiica.n  :  et  scribam  in  la- 
biilis  verba  qiice  eraitt  in  labulis  prioribus  :  discutienda 
nascitur  qHXs.lio ,  qiiod  ulrasquc  labulas ,  id  esl  ct 
priores  et  sccuiulas ,  Dcus  hic  Icgilur  scripsisse ,  non 
liomo.  Scd  si  in  ipso  quoqiie  Exodo  vcrba  Dei  legan- 
lur,  ubi  jubcl  easdem  labulas  sccuiidas  excidi  a 
Moyse ,  niliil  aliud  invenilur,  quain  ipsum  Deuin  se 
ea.  dem  promisissc  scripturiini.  Nam  iia  scriptumcst : 
Lt  dixit  Dominus  ad  Moyscn,  Excide  libi  ditas  tabulas 
lapideas  sicut  el  priores  ,  el  ascende  ad  me  in  moiilem  : 
el  scribain  in  tubuiis  vcrba  qitx  crant  in  tabulis  prioribus, 
quas  lu  contrivisti.  Exccploitaquc  libro  Deuteronomii, 
quxsiioiicjn  istam  eiiain  solus  libcr  Exodi  coiitiiict, 
quomodo  dixerit  Deus ,  Et  scribain  in  tabutis  verba  qua 
erant  in  tabutis  prioribus;  cum  paulo  post  legnlur, 
Scribe  tibi  verba  liwc  ;  eleniin  in  vcrbis  liis  posiii  Tcsla- 
nientum  tibi  et  Israet.  Et  eral  ibi  Moijses  in  conspectu 
Duiiiini  quadragiiita  diebus  et  quadraginta  noclibus ; 
paiiein  non  maiidiiciivit ,  et  nquam  non  bibil ,  et  scripsit 
III  lubiilis  verba  Tesluinciiii,  dccein  vcrba.  Si  cnim  su- 
pcrius  quod  dicium  esi,  Scribetibi  verba  liwc;  eieiiim 
in  verbis  liis  posui  Testamenlitm  libi  et  Isracl,  ad  supc- 
riora  pcrlinct,  qua;  Deus  ita  pr;ccipicbal,  ut  noii  in 
diiabus  lapideis  labiilis  seribercntur, sed  in  illo  libio 
Legis,  ubi  multa  conscripta  suiit ;  ccrte  illud  quod  se- 
quilur,  Cl  erai  ibi  Moyses  in  coitspeclu  Doinini  qua- 
dragtnta  diebus  el  quitdrugiiita  iwclibus ;  panem  iion 
mnnducuvil ,  et  aquaiu  iion  bibil ,  el  sciipsil  in  inbutis 
vaba  leiiameiiti,  deccm  vcrba  (Kxod.  x\xi\,  1  .  ^^7, 


28),  satis  maniresial  cumdcm  Moyson  in  talmlis  hicc 
dcccm  vcrbn  scripsissc,  noii  Dcum.  Nisi  forie  violen- 
lcrqnidcin,  scd  ccria  necc  silatc  rompcllimnr,  iibi 
ilictiiin  esl  ,  El  scripsil  inliibutis  verba  Tcslnmenli ,  de- 
ccin  verba  ,  iioii  Moysen  siibandirc ,  sed  Dominuin; 
siipra  cnim  posilum  cst,  El  crat  ibi  Moysesin  conspcclH 
Doinini :  ul  a  Dnmino,  in  ciijiis  conspcctn  crat  Moy- 
scs,  qiiadraginla  ilicbiisctqnadra?;iiita  noclibiis  pancin 
non  manclucans,  et  aqiiani  non  bibcns,  scripla  inlcl- 
ligantur  li;cc  dccem  vcrba  in  tabulis,  sicul  ante  pro- 
niiscrnl. 

Qiiod  si  ita  esl,  non  quidem  illa  drlTcrentia  dunrnm 
Tesianicntorum  ,  qux  nobis  visa  cst ,  in  liis  veibis 
cnmnicn(l:iri  poiesi ,  qiiando  ct  priores  et  secundas 
labulas  scripsit,  nnn  lionio,  scd  Deiis  :  Tcri»mla.nin« 
illa  ccrlc  distantia  non  habct  dnbilationcm  ,  qiiod 
priores  tabiilas  et  Dcus  fccit,  ct  Deiis  scripsil.  Non 
cniiii  tiMic  diclum  cst  ad  Moys"n,  Excide  tibi  duas  tn- 
fcw/«s :  sed  iia  potiiislcgiliir,  Ei  conversiis  Moysci  dc- 
sccndil  de  moiite,  el  duis  labitla-  lesiimonii  in  manibitt 
ejus :  iKbula;  lapidece  scripla:  ex  utraque  parte,  liine  nl- 
que  liinc  erant  scripla; ;  ct  lubulce  opiis  Dei  eranl ,  et 
icripliira  scriptiira  Dci  est  sculpla  in  labulis  (  /(/. 
XXXII,  15,  IG).  Jain  enim  siiperius  dixerat  casdcin  la- 
bulas  scriplas  digiio  Dci,  sicloqucns  :  El  dedit  Moijsi, 
slatiin  ul  cessaril  loqui  ad  euin ,  in  monte  Sina  diins  la- 
bitlns  lcitinionii,labutas  tapidcas  scriplas  digito  Dei  {N. 
XXXI,  18).  Ibi  ergo  ct  tabulc  opus  Dci  erant ,  et  scri  • 
piiira  carnm  digito  Dei  facta.  Sccundas  auteui  labulas 
ipse  Mnyscs  jubctur  exciderc ;  nt  ipsx  ccrle  opere  bu- 
iiinno  intelligaiitur  cxcisrc,  quamvis  eas  Dcusip.se 
srripscril  ,  sicul  proniisit  ciim  jiibcrct  cxcidi.  Porro 
.miim  si  diligentiiis  ailcndamus,  idco  utrumqiie  di- 
ctiiin  esse  in  sccundis  labiilis,  quia  ct  Dcus  faeit  pcr 
graiiam  suam  opiis  Legis  in  liominc,  ct  Iinmo  per  fi- 
dem  suam  suscipiens  gratiam  Dci ,  pcrtiiicns  ad  Tc- 
st;iiiicntuin  Novum,  cocpcratorcstaitjiivantis  Dci  (idci» 
autcm  iii  primis  solum  opus  Dci  comincmoratiir,  (|iria 
Lcx  spiritualis  est,  et  Lex  saiicta,  et  manJatum  snn- 
cliini  ct  justum  etbonum  [Itom.  vii,  12J  :  idcn  vcro 
iiiillum  opus  hoiniuis  ibi  cominomoratur,  qui;i  indirc- 
les  noii  coiilempcraiiliir  adjiitorio  grati;e  ,  scd  igno- 
ranies  Dei  justitiam  ct  siiain  volentcs  conslituerc  jii- 
siitix  Dci  non  sunt  sulijcrti  \Id.  x,3];  iindc  illis  Lcx 
ad  coiidemnaiioneni  valet ,  quod  significat  coniritio 
tabiilarnm) ;  profccto  iioii  cogimur  violcnlo  intclb-ciii 
siibaiidirc  quod  Dcus  seripscrit,  iibi  Sciiplura  dicit, 
El  ernt  ibi  Moyscs  in  conspeclu  Doinini  quadraginla 
diebus  et  quadraginta  noclibus;  panein  non  manducarit 
elaquamnon  bibit,  el  scripsil  in  labulis  verba  Testa- 
meiili :  ubi  valde  sonat  scripsisse  Moysen.  Scd  ideo 
supcrius  Deus  se  proinisil  scripinrum  ,  et  in  Deuten)- 
noiiiio  noii  solum  ii;i  promisisse,  vcrnin  ctiaiii  ip  e 
scripsisse  narratur,  ulsignificctur  quod  ait  Apostolus, 
Dcus  eniin  est  qni  opcralur  in  vobis  el  velle ,  el  operari , 
pro  bonavolunlale  :  boc  cst,  in  cis  qiii  cx  fide  grali;>m 
suscipiuiil,  elnon  suam  jnsiiii;ini  volunl  statucre,  fcd 
ji;stili;e  Dci  subiccli  siint,  iil  ipsi  siiil  iiiCliii^lojiistilia 
Hci.  Naiii  ct  iilic  Aposlelu>uliuin'iuc  dicit,  ct  Dcuii» 


757 


UDER 


opfrari ,  cl  ipsns.  Nam  si  ipsi  non  opcraLantur,  quo- 
liKnlo  cis  liiccbat ,  Cum  limore  et  iremore  veslram  ipso- 
rum  salulem  operamiiti  (Pliilipp.  li,  13,  l'^)?  Opcraliir 
ergo  ille,  cuoperainiir  nos  :  noncnim  aiifcrt,  scd  ad- 
juval  boiix  voluniaiis  arbilrium. 

XVI.  [Ib.  x,8,  9.]  In  illo  lempore  dislinxit  Dominus 
tribum  Leti,  portare  arcam  testamcnti  Domini,  assislere 
cornin  Doniino,  minislrare,  et  orare  in  nonune  ejus  usque 
in  huHC  diem.  Propler  hoc  non  est  Levilis  pars  ct  sors 
cum  frutribtts  suis ;  Dominus  ipse  purs  ejus  esl,  sicul 
dixil  ei.  Nisi  pcr  liaiic  Iribum  signilicarclur  imivcrsuin 
ri'galo  sacerdoliuni ,  qiiod  ad  Noviiin  peitinel  Tcsta- 
iiienluin,  nullo  niodoaususcsscl  diccre  liomo,  qni  cx 
cadem  tribu  non  cr.il,  Purs  niea  Dominus  (Psat.  lxxii, 
26);  ct  in  alio  psalino,  Duminus  pars  haredilalis  mece 
(Psnl.  XV,  5). 

XVII.  [Ib.  XI ,  20.]  Quid  csl  quod  praxcpil  Moyses 
comniendans  verbn  Doinini,  et  ait,  Scribelis  ea  supcr 
iuiiina  domoruin  vestrurum  eljanuarum  veslraritm  :  cura 
boc  secunduiii  pioprieiatcm  ncmofecisse  IsraLliiarum 
coiumciuoretur ,  vel  legatur  ;  quia  nec  quisquaiii  po- 
lesl ,  nisi  fortc  dividat  ea  per  niullas  paries  doiiius 
sua;?  An  liypcrbolica  comuiendatio  est,  sicut  luulta 
dicuiitiir  ? 

XVIII.  [Ib.  XII,  U.]  Quxrcnduin  quomodo  jubcai 
dccinialiiines  oiniiium  frucluum  et  priniitiva  peconim 
iion  maiiducari ,  iiisi  in  civilate  ubi  tcniplum  ciil , 
citiii  eas  Levilis  dari  iii  Lcge  pra^ccperit. 

XIX.  [Ib.  XIII,  I  t'(5.J6'i  aulemsurrexit  in  le  prophcta, 
seu  sonmiator  somnians,  ei  dcdcril  libi  signum  vel  pro- 
di(jium,  et  vcncril  signum  sive  piodiijiiim  quod  luculiis 
est  ad  le ,  dicens ,  Eainus ,  et  seiviamus  diis  aiiis,  qiios 
nesciiis  :non  audietis  verba  proplula;  illius,  vel somnian- 
tis  somnium  illud;  quonium  icnlat  Doiniiius  Deus  vesler 
vos ,  scire  an  diligulis  Domiiiuin  Deum  vcslrum  ex  lolo 
corde  vestro,  el  ex  lola  anima  veslra.  lloc  (|uidam  inter- 
prctcs  laliiii  iion  ila  posueniMl,sn)e  aii  d/7/ja//s;  srd, 
11/  scial  an  diliijiiiis.  Quanivis  eadcin  sentciuia  vidca- 
liir  :  vermnlaiiicu  illiid  quod  dictum  cst,  scirc,  f.icilius 
ad  illos  rcfcrlur;  ul  sic  accipiamus,  tenlal  vosscire  , 
2C  si  diecrclur,  tcnlando  vos  facit  scirc.  Ubi  saiie  iii- 
lclligi  voluit,  etiain  illa  qiia;  adivinantibusnon  >e(  iiii- 
dnin  Deuiii  dicuntur,  si  accidcrinl  qua}  dicunlur,  iioii 
atcipiciida  sie  ,  ut  fiant  qiix  pnccipiuntur  ab  eis,  aiil 
tolanlur  ((u.c  coluiitur  ab  cis.  Nee  pra.liT  suain  pole- 
staiein  Dcus  osteiidit  cssc  qiiod  is;a  coiitingiinl  :  scd 
quasi  quuircretur  curca  pcniiitlal,  causain  leiitatioiiis 
txposuit,  adcognosccndamcorum  Jlleclionem,  ulruni 
eam  liabcanl  crga  Deuin  siiuin;  co^noscciidam  vcro 
ab  ipsis  polius,  quaiii  ali  il'o  ([ui  siil  omiiia  antequam 
liaiit. 

XX.  [Ib.  XIV,  28,29,  el  xv,  1.]  Posltres  annos  pro- 
duces  oninein  decimiiin  frucluum  tuorum ,  in  illo  anno 
poiies  illud  in  civiliilibus  luis,  el  vcniel  Levila,  quia  non 
esl  ei  pnrs  neqite  son  lcciim  ;  el  adiena  el  pupillus  cl  vi- 
dun,  quw  in  cicilulibus  liiis ;  et  inanducLbunt ,  el  saliira- 
biiittuT ;  ii<  bencdicat  le  Uominui  Deiis  tuus  in  omnibus 
cperibut  tuit  quwcumque  fecerii.  Es  isla  (lecinia  iioii 
diiit  ut  ipsc  m.indutct  cuiii  suis  ■  ac  pcr  lioc  Lcvitis  ci 


QLINTLS.  758 

advcnis  ct  pnpillis  ct  viduis  cara  jussil  impondi.  fHid 
obscure  positum  cst,  quia  iioii  est  distiiicta  i>ta  deci- 
ina  ab  illa  quain  voluii  cum  Levitis  in  eo  loco  mandu- 
cari,  qucm  Dominus  clcgissel  templo'  suo.  Sed  in  ea 
inicrprelalione,  qua;  est  ex  hcbraeo,  apertius  hoc  dis- 
liiictum  rcperimiis.  Ait  enim  :  Anno  tertio  separabii 
atiam  decimam  ex  omnibus  quce  nascunlur  libi  eo  lcm- 
pore,  el  repones  intra  januas  tuat ;  venietque  Levites, 
qiii  aliiim  non  habel  partem  nec  possessionem  teciim,  ct 
percrjriiius  et  pupillus  etvidua ,  qui  iiilra  portas  Inas 
suiit,  et  comedcnl,  et  salurabuntur  ;  ut  benedicnt  tibi 
Dominus  Dciis  luits  in  cunctis  operibus  inamium  tuarum, 
qum  feceris.  Priino  lioc  ipsum  planius  cst  quod  ail, 
Aiuio  lcrlio ;  intcUigilur  eniin  uno  anno  iiilerposilo  :  iu 
Sopluai^iiila  auleiii,  iiumiiam  Post  Ires  annos  dixil,  iii- 
cerlum  est  utrum  eos  r.icdios  esse  volueiit,  nt  qniiiio 
quoque  anno  ficnt.  Deinde  cum  ail,  El  scparubis 
atiam  deciinain,  salis  nslcndit  extra  esse  illam  qiiani 
voluit  euin  ipsum  qui  offen,  manducarc  cum  suis  cl 
Levitis  iii  eu  loco  qucin  Doininus  clegissel.  Et  liaiic 
enim  aliani'  dcciniam  nitra  januas  suas  cum  poncrc 
pra^ccpil,  non  ad  cum  locuni  deferre,  ubi  Domiiius  se 
voliiit  invocari.  Et  rcnict ,  inquit ,  Leviles,  qiii  non  ha- 
bet  parlem  nec  possessionem  lecuni,  et  pcregrinus  et  pu- 
pittus  et  vidua,  qui  intra  porlns  luiis  siint,  ct  comedent. 
Ilinc  ccrtc  manifeste  vcrum  esl,  iion  islam  deci.niam 
Dcuin  fieii  voluisse  commuiicm  ci  qui  olfert,  ei  liis 
qiiibus  impeiidenda  est;  sed  illis  solis  cnigari  c.mi 
jussit,  qui  aliud  iion  habereiil,  in  (|nibus  prrccipiic  Le- 
vitem  posuit.  Post  septein  annos  facies  remissioiiem.  Ilic 
cerle  maiiifestalur,  quomodo  et  supeiius  dixeni, 
Posl  trcs  aunos.  Non  enim  cl  hos  se|iiem  aiinos  ine- 
diiis  esse  voluit  :  unoquoque  aniio  eain  fieri  pncccplt, 
laiiquam  sabbalismnm  annonim. 

XXI.  [Ib.  XV,  9.]  Aliende  libiipsi,  ne  fial  vcrbuin  oc- 
cullum  in  corde  ttio  iiiiquitas  ,  dicens  ,  Appropial  nnnus 
seplinnis  ,  annus  reniissionis  ;  ct  nialifjneuir  oculus  tiii.s 
in  fralrem  tuum  eyenum ,  cl  non  iribuas  ei :  el  exclamu- 
bil  adversum  le  ad  Dominiim  ,  el  eril  in  te  peccalitm 
maynuin.  Magnifice  occuUum  verbuin  bocdi.\it;  qiio- 
niani  ncnio  audel  lioc  dicerc  qiii  potueiit  cogilaie, 
ideo  non  esse  mnluiim  daiidiiiii  inJigenli ,  quoniani 
appropinquat  anuiis  rcniissionis,  cuni  Deus  proplcr 
miseiicordiam  ulrumque  pnrceperit,  et  cominnd.wi 
ctim  qiiisque  indiget ,  ct  remitti  aiino  remissionis. 
Quomodo  ergo  miscricordilerrcmissurusesl  illo  aimo 
quo  romillenduin  est ,  si  crudeliler  cogilat  illo  tcin- 
piirc  dandum  non  esse  qiio  danduni  est? 

XXII.  [Ib.  sv,  12.  ]  Si  aulem  vcnunidulus  fitcrit  libi 
friil.r  luus  Ihbraus  aiil  ILbrcea,  scrvicl  libi  sex  annis, 
el  scplinio  diinilles  euni  tibcrum  a  lc.  IIos  cinptos  noii 
aniio  remis^ioiiis  leiniltl  voluil,  i|ii('in  seplimum  i|iiem- 
qiic  (ib<crvaii  oporlcbat  ab  omnibus;  scd  anno  sepli- 
mo  einptioiiis  cjiis,  ipiolocuniqiie  ainiu  illurum  scpii- 
iiiiis  islcaiiniis  occuncrcl. 

XXIII.  [ib.  XV,  19. 1  Oinne  primngetiilunt  quod  naluin 

'  Rdlti  el  diio  Mss.,  lemyorc.  Cicleri  Mss.,  templo. 
•  Aiii.  Ir.  et  l.ov.,  el  i.li.iin.  Wieat  tuiijuiictio  a  >Iss.  el 
ab  ydi!iu:i',' ralisiuutiiii. 


59  QUiESTIONUM  S.  ALCUSTI.M  h\  IIEPTATEUCIIUM 


7Sn 


(ueril  iii  bobus  tuis,  et  in  oi'ibus  tuis,  masculina  '  snncli- 
pcubis  DommoDeo  tuo.  QuxTeiulum  uirujn  qu.-cgrxro 
(licuiilur  Tc^uTiTsxoc,  nec  hiliiic  dici  nisi  primogeniia 
poliicrmil,  iii  liis  t.intum  intoHigeuda  siiit,  quoc  nn- 
svniitur  c.\  inalribiis  :  ipsa  cnim  prnprie  pariunliir 
poliiis  qiiaiii  gigiiuiitiir.  Parcre  qiiippe  esl  tUtcu,  qund 
cst  ex  femina,  uiide  TrfUTirsxo;  dicilur  :  gignerc  au- 
icni  cst  v«"«'>  nnde  proprie  laline  priiiiogciiitiis  dici- 
tur.  Ex  foiiiiiiis  autcni  dabaiiliir  primitiva,  id  cstqiuc 
prima  paiiobniilur,  noii  qiKC  pvima  gigiiolianliir  a  vi- 
ris,  si  foi  to  cx  vidiiis  qua;  jaiii  popereraiit  gigiiercii- 
tur.  Noii  ciiim  aliior  esseiil  quac  aporirent  vulvam  , 
qiioil  piopriiim  voliiit  esse  Lcx  eorum  qux  primo  naia 
Diimiiio  dolielianiur.  Si  crgo  esl  in  liis  verbis  ccrta 
disiiiiciio,  iioii  fnistra  Douiinus  non  diciinr  a  P.iirc 
/lO/iTO/o;,  Scd  /laoy-^f.i,  id  cst  uiiigoiirtiis ,  llllOll  cst 
(micus.:  a  morluis  aiitcm  primogcnilus  qiiideni  latinc 
dicitiir,  qiiia  non  potuit  latiiium  vcrbuni  ila  coinponi 
seciiniliim  loinieiuii  consiietudincni ;  grrrce  auiciii 
it:MTiTo/o;  dicilnr,  noii  n^wTo/:/»-,; :  l.inqnani  P:ilcr  ge- 
nueril  a-qualcm  sibi,  croalura  vero  iiopererit.  Nam  ot 
qiiod  diciliir  primogeuilus  omnis  crealurce  [Coloss  i , 
18, 15),  quod  ibi  it/jwTOToxo;  gr.Tce  IcgiUir,  poiestitn 
iiitelligi  sernndum  novam  croatiiram,  de  qua  dicit 
Aposloliis,  Si  qua  igiliir  in  Clirislo  nvvri  erenlvra  (  II 
Cor.  v,  17)  :  cxqiia  ille  priiiiiiiviisesl,  qnia  piiiiiilus 
ita  rcsurrcxil,  ut  jani  non  moriatur,  ncc  ei  mois  iiltra 
dominetiir  {Rom.  vi,  9);  quod  iiov;c  crcatur.T,  qiian  in 
illo  esl,  fulurum  promillitur  iii  finc.  S  d  ista  disliii- 
ctio  noii  leinorc  aflirmaiida,  sod  in  Sciipluris  diligen- 
tiiis  pcrscrutinda  e^l.  Movct  cniin  qiiemailnio.liiin 
dici  poluit  in  Provcrbiis,  Primogcnile,  libi  dico,  fili 
(Apud  LXX,  Prov.  xxiv,  vel  xxxi);  id  Cst,  cx  cujus 
porsona  diciiim  inielligalur.  Si  cnim  ex  Dci  Patris 
pcrsona  ad  Chrislnm  dicitiir  (  cui  seiilcntix  utrum 
scqncntia  coiisoiient  vix  est  a^sorcro),  cunidom  dicit 
primogonitiiin  qiiem  niiigcnitiim  :  priinogenilum,  quia 
ciiani  nos  filii  Doi  suinus;  nihgoniiu.ni  vcro,  qiioiiiam 
solus  ille  de  snijstanlia  Pati  is  ct  Palri  iCqiialis  atque 
coaeiernus  esi.  Mirum  c=l  autem  utriim  intcr  parere 
ct  gigncre  evidcntissimis  documeiitis  sacra  Scriptura 
distinguat. 

XXIV.  [Ib.  XVI,  2.]  Ei  immolabis  Pascha  Domino 
Deo  iiio,  oves  et  bovcs.  Quid  sibi  \ull  hoc,  quod  addi- 
dil,  6oi'es;  cuin  iinmolaiionem  Pasch.-c  de  ove  lanium- 
nioilocomiiieiidavcrit,  qiiam  jussit  accipi  c\  ovibus  ct 
liicdis  vel  cx  capiis?  qiiod  mysticc  accipiiur  propter 
Clirisiiiin,  ciijus  ex  juslis  el  pcccaioribus  cst  oi  igo 
canialis.  Noii  cnim  ail ,  Ex  ovibus  aul  capris,  liccl 
jiroprie  non  pnssit  inlolligi  ovis  cx  c.ipris  :  sod  iie 
forlc  Jiidxi  diceieiit  subauiliondiiiii  capinni  si  dicliim 
esscl,  Aul  cx  capris;  dicluin  cst,  ex  ovibus  el  capris 
{K.xod.  XII,  5).  Quidcrgn  hic  sibi  voluiit  boves?  An 
piopteralia  ^aorilicia  qiix  ipsis  diebusazymoruni  siiiit 
iiniiiolanila? 

XXV.  [ib.  XVI,  9  ll.]nu:croiiJuni  quomodo  pr.Tce- 
peril  observari  ipiod  ail  :  So/)(i,'hi  sepliiiianus  inlcgras 
iinumentbis  libiipsi,  imiiourc  W  fulcciu  ii:jiccre  in  mcs- 

'  KOiti,  nmcuUinim.  .u  Mss.  ciun  giKco,  m::.s(i:iiiia. 


sem  :  incipies  numcrare  septem  seplimanas ,  a  lacies 
dicni  fcstim  seplimanarum  Domino  Deo  tun,  prout  cclet 
niamis  tua,  qua:cumquc  Dominus  tibi  dederit,  sccuvdmn 
quod  bencdiccl  te  Dominus  Deus  tuus ;  el  epulaberif  niile 
Dominum  Dcum  luum.  Si  eiiim  ab  uiiivcrso  populo 
b;cc  pentccostc  jiissa  est  observari,  niimqiiid  omnes 
iiiio  die  credcndum  cst  falcein  jussos  initiore  in  mcs- 
scm?  Si  aulcm  sihi  qiiisquc  observat  islam  quinqiia- 
gosimam  ,  dimiinerans  ab  illo  dic  quo  falccm  iniltit; 
non  iiiia  est  univorso  populo  :  illa  vcro  uiia  cst  quae 
coiiipuiaiiir  ab  iininolaiione  Paschx  usque  iii  dicm 
duto  Logis  in  Sina. 

XXVI.  [Ib.  XVII,  14eUS.]Si  aulem  intraveris  in  ler- 
ram  qiiam  Dominus  Dcus  luus  dat  libi  in  sorte,  etlmre' 
dilaveris  eam,  el  liabiluveris  in  ea,  eldices,  Constiluam 
siipa-  me  principes,  siciit  et  cwlerw  genlcs  quie  circa  me 
sunl ;  consliluendo  constilues  supcr  le  principem,  quem 
elcgerit  Dominus  Deus  liius  ipsum  :  ex  fralribus  luis 
constilues  super  te  priiicipem ;  non  poleris  consliluere 
super  le  hoininem  atienum ,  quia  non  esl  fraler  luus. 
QiKTri  potesl  cur  displicucrit  popiilus  Deo,  qiiando 
regcm  dcsideravil  (1  lieg.  viii,  7),  cum  liic  inveniatiir 
esse  perinissHS.  Sed  magis  hinc  intelligendum  csl, 
meriio  non  fuissi!  sccuiidum  voluntatem  Dei,  quia  fiori 
lioc  non  piiccepit,  scd  desiderantibus  permisit.  Vc- 
rmiiiamcn  pra^cepit,  ne  fieret  alienus,  sed  frater,  id 
e-t,  cx  coilcm  popiilo  iiidigo^na  non  alicnigcna.  Quod 
aiitrm  ait,  noii  poleris,  intelligendum  csl,  non  dobchis. 

XXVII.  [!b.  XVII,  17.]  Dercgccum  loqiierelur  ait, 
Xon  mulliplicubil  sibi  uxorcs,  ut  non  diseciJat  cor  ejus: 
cl argeiilum  cl  auium  non  mulliplicabit  sibi  vnldc.  Uiulc 
qiKoriuir  iitruin  David  conlra  linc  pr.Tccpiuin  nnn  fe- 
cerit :  non  cnim  linain  liabuit  uxorcm  (II  Heg.  v,  13). 
Nani  de  Salonionc  manifeslum  est  quod  transgrcssus 
fueril  lioc  pncceptiim,  et  iii  fominis,  cl  in  auro,  el  iii 
argeiilo.  Sed  liiiic  polius  iiilelligilur  pcrmissum  fuis.<e 
rcgibus,  ut  plurcs  haberent  quain  unam  :  inultiplicare 
ciiiiii  prohibiti  suiit:  qux  proliibitio  non  babet  trans- 
gressionem  ,  si  pauc.T  fucriiit,  siciil  David  fucrunt; 
110::  aiilem  inult;c,  siciit  Salomoni.  Qiianivis  cum  ad- 
didil,  ul  non  discedal  cor  ejus,  boc  magis  videlur  prrc- 
cojiissc,  nc  multiplicaiiilo  pervciiial  ad  alienigenas  fe- 
niiiias  :  pcrqiias  factuni  cst  in  Salomonc,  utdisccdc- 
roi  cor  ejiis  a  Deo  (III  Rcq.  ii,  i  -4).  Mulliplicaiio  ta- 
iiioii  geiicraliicr  ila  proliibiia  esl,  iit  ctiamsi  cx  lle- 
briis  solis  eas  muliiplicassot,  contra  hoc  prxccptuin 
f('ois-e  meriio  argiii  possci. 

XXVIII.  [Ib.  xvm,  6  8.]  Si  aulem  supenenerit  Lc- 
vilcs  cx  una  civilalum  liinruin,  cx  omnibus  filiis  Israel, 
ui'i  ipse  incolil,  sccundiim  qtwd  cupit  anitna  ejus  in  lo- 
ciiin  qiiein  clcgeril  Doiniiius ,  id  cst ,  si  desidcravcrit 
ire  ad  locum  ubi  Dnmiiius  invocatiir;  et  minislrabil 
nomiiii  Domini  Dei  stti,  sicul  omnes  fratresejtts  Levilw, 
qui  a.slant  ibi  coram  Domiito  :  parlem  parlilam  edel , 
prtiicr  vcndilioncnt,  qita;  est  secttudum  familiam.  Qiiam 
dioat  vcndilioiieiii,  obscnruni  est  :  nisi  fnrle  quia  de- 
cim.iliones  ct  piimogeiiiia  pr.ccepit  vcndi  ab  cis  qiii 
iii  longimino  habilareiit,  ne  iniilia  cogercntiir  port:ire 
ad  locuin  invocalioiiis  Domiiii,  vol  pocora  duccrc,  la 


7«M  ^  -  J.|[)EU 

illic  ab  eis  dcntio  emcreiUur  ex  eodcm  prelio ;  ci  jns- 
scrat  habcrc  ibi  partcm  Lcvitam,  qui  mancrcl  iii  ca 
civitatc,  uiidc  illjc  deciinationcs  ei  primogenita  dcbe- 
bantiir.  El  idco  dixil  sccunduin  rainiliam  Itoc  dcberi 
Leviia;,  quoniam  ex  successione  qua  succcdit  paren- 
liUis  suis,  hoc  ciica  eum  scrvari  oportet,  quod  pa- 
rentibus  cxiiibitum  est. 

XXIX.  [Ib.  xviii,  11,]  Quoniam  portentorum  inspe- 
cloies  prohibct  esse  in  populo  Dei ,  qna;reiidiim  est 
quomodo  ista  purlcnla  qiioi  inspici  probibcntiir  , 
discernanlur  ab  eis  quae  divinilus  ita  dantnr,  ut  qnid 
significent  dici  debeal :  sicut  omnia  miraeula,  qiia:  in 
Scripturis  reperiuntur  sigiiiricantia  quod  pertineni  ad 
regulam  fidei ;  sicut  dicimiis  quid  signilicaverit  vellus 
in  area  complula  siccum,  vel  in  sicca  arca  coniplu- 
lum  (Judic.  VI,  57-40) ;  aut  virga  Aaron  qua;  floruit 
(iVum.  XVII,  8),  ct  nucesatlulil;  ct  cancra  hujusmodi. 
Sicut  aulem  discernuntur  divinationes,  quas  conse- 
qiienlcr  proliibct,  a  pra;diclionibus  vel  annuiUiatio- 
nibus  Priiplictarum,  sic  illa;  inspcctiunes  prodigiorum 
a  signilicaiionibus  diviiiorum  iiiiraculorum  disccrnen- 
dx  sunt. 

XXX.  [Ib.  XX,  i.]  Qiiomam  Doinimts  Deus  vesler  , 
qui  prceccdit  vobiscuiii,  simul  debellabit  vobisctim  iiiiiiii- 
cos  veslros ,  ei  salvos  fuciel  vos.  Ecce  quemndmoduin 
ct  in  spiritualibus  conlliclibus  spcrandum  et  peicn- 
dum  cst  adjulorium  Dei,  non  ui  nos  nihil  raciamus  , 
sed  ul  adjuli  coopercmur.  Sic  enim  ail,  debellabil  vo- 
biscum,  ut  etiam  ipsos  acturos  quod  agcndum  essct 
oslenderet. 

XXXI.  Wh.w.^-I.^Elloquemurscribm  ad  populinii 
dicentes,  Quiii  esl  hoino  qui  mdificavil  doinuin  novain  , 
el  non  dedicavit  eam ?  vadat ,  et  reveitalur  in  doinum 
suam,  ne  morialur  in  bctlo,  el  lioino  alius  dcdicel  euin. 
El  quis  esl  lioino  qui  paslinavit  viiicam,  el  non  cst  epu- 
lalus  cx  ea?  vadal,  et  rcverlalur  in  doiiiiim  suam,  ne 
inorialur  in  bello,  et  lioiiio  aliiis  epulclur  ex  ea.  Et  quis 
est  lioiiio  qui  sponsavit  uxorem,  et  non  accepil  cam  ? 
vadat,  et  redeal  in  doinum  suam ,  ne  morialur  in  bello  , 
et  homo  alius  accipial  eam.  Possunt  movere  ista,  quasi 
raeliore  conditione  nioriaiUur  in  bello,  qui  jam  dcdi- 
cavcrunta;diflciasua,jamque  epulati  suiUdenovellis, 
iamque  duxcrunt  spoiisas  suas,  quam  ii  qiii  nondum. 
Scd  quoniam  bis  rcbus  tenetur  liumanus  affeclus,  ci 
niagiii  ajsiimantur  ha;c  ab  bominibus;  iiitclligcniluiii 
csl  ad  hoc  ista  dici  in  bcllum  procedeiitibus ,  ul  quis- 
qiiis  animo  liis  tenclur,  apparcat  cum  reverlitur ,  ne 
propler  lioc  minus  fortiter  agat ,  dum  liinet  ne  anle 
nioriatur,  quani  domum  dedicaverit,  aul  de  novella 
sua  biberii ,  aut  sponsam  suam  duxeril.  Nam  uiiqiie 
<|uaniuni  ad  fcminam  pcrtinet ,  melius  altcri  iiubit 
infcicla  quam  vidua  :  scd  lixc,  ut  dixi,  instilula  stint 
proptcr  virorum  animos  explorandos. 

XXXII.  [Ib.  XXII,  5.]  Non  erunt  vasa  viii  super  mu- 
lierem  :  vasa  bellica  vult  intclligi,  id  cst,  arma.  Nam 
quidam  eliam  lioc  iiUcrprclali  stint. 

XXXIII.  [U».  XXII,  13-21.]  Si  auleinqiiis  accepciit 
uxorem,  et  habilaverit  ciim  ca,  el  oderit  eam,  et  iniponat 
ei  occasionis  verba ,  el  delukrit  ci  nomcn  maUqnum,  e( 


QULNTCS.  7fi2 

dixeril,  Mulicrem  liane  acccpi,  et  acceden*  ad  eam  iion 
iiiveni  ejus  virginalia  :  et  accipiens  paler  puella:,  et  ma- 
tcr,  producenl  virginalia  puclla;  ad  seniorcs  ad  porlam, 
el  dicct  patcr  puellm  senioribits,  Filiam  meam  haiic  dcdi 
lioinini  huic  uxorem,  et  odio  hubens  eam,  ipse  nunc  im- 
ponil  ei  occasionis  verba  dicens ,  Non  iiiveni  fiHw  twe 
virginalia  :  et  ecce  virginalia  filia:  mea;.  El  replicabunt 
pallium  coram  senibtis  civilalis  illius.  El  accipient  senei 
ciiilnlis  Iwmincm  itluin ,  el  casligubunt  eiiin,  et  dainni- 
ficabitnt  cuin  cciilum  siclis  ,  el  dabunl  palri  adokscen- 
tiilce ;  quia  prolulil  iwmenmalum  super  virgiiicmlsrae- 
lilein  :  et  ipsiiis  eril  uxor;  non  potcril  dimiltere  cam 
pcrpetuo  lempore.  Si  aulem  verum  (aclum  sil  Itoc  vcrbitm, 
cl  non  iiivenianlur  viiginalia  puelUe,  el  produccnt  ado- 
tcscenlulam  ad  jaiiuam  doiiius  palris  ipsiits,  et  lapida- 
biiiii  eain  viri  civitalis  ejtts  in  tapidibus,et  moriclitr  ; 
qiioniam  fecil  iinpudenliam  in  fitiis  Israet,  prostilitere 
doiiium  pulris  sui  :  el  auferes  inalignuin  ex  vobis  ipsis. 
Salis  hine  apparct  qucmadmodum  subdiias  feniinas 
viris ,  et  peiie  famulas  Lcx  esse  voluerit  uxores  : 
qiiod  dicciis  adversus  uxorem  vir  tesiimnnium  unde 
Iniiidarcttir  illa,  si  hoe  vcrum  esse  demoiistraretur  ; 
ipse  tanien  non  vicissim  lapidalur,  si  hoc  falsum  esse 
consiilsrii;  scd  taiUummodo  casligatur ,  el  damnifl- 
caiur,  eiqiie  perpeluo  jubclur  adlixrere  qua  carcre 
viiliicrat.  lii  aliis  autcm  causis,  eum  qiii  lestinionio 
f  ilso  cuiquain  nncucrit,  qiicin,  si  probarelur ,  jiissit 
occidi,  eadcm  pcena  plcctijubet,  qiia  fuerat,  si  vc  - 
rum  csscl,  islc  plectciidus. 

XXXIV.  [Ib.  XXII,  28,  29,  19]  Si  autem  invenerit 
aliquis  puctlam  virgincin  quw  sponsata  non  est,  el  vim 
faciens  ci  dorinierit  cttm  ca ,  el  invenlus  fuerit;  dabit 
lioiiio  qui  dormivil  cum  ea,  patri  pttelta:  quinquaginla  di- 
itracltina  '  urgeiili ,  et  ipsius  eril  uxor ;  quia  humitiiivil 
eam  :  non  polerit  dimillere  eain  per  onine  lempus.  Me- 
rilo  qiiariliir  ulruin  isla  poeiia  sil,  ul  non  eam  possit 
dimillere  per  omiie  lcmpus,  quam  inordinate  alqu« 
illicile  violavit.  Si  eniin  ob  hoc  iiilclligercvolucriiniis 
cam  non  posse,  id  cst  non  debcre  diniitii  per  omne 
tcinpiis,  quia  uxor  elfccia  est,  occurrit  illud  quod 
permisil  Moyscs  darc  libellum  repudii,  el  dimitlere 
(Deut.  XXIV,  1).  In  his  aulem  qiii  illiciie  viliant,  no- 
luit  lieere,  ne  ad  ludibrium  fccisse  videalur,  el  polius 
flnxisse  quod  eam  uxorem  duxeril,  quam  vcre  placi- 
toquc  duxissc.  Iloc  et  de  illa  jussum  est ,  cui  fuerii 
vir  ealiimnialus  de  virginalilius  non  invcnlis. 

XXXV.  [Ib.  xxiii,  o,i.\  Non  inlrabit  Ammanites  et 
Moabiles  in  Ecctcsiam  Doniini,  el  usque  ad  deciinam 
generalionem  non  inlrubit  in  Ecctcsiain  Doinini,  cl  usque 
in  wteriium.  yii.isiio  esi ,  qiioiiiodo  iiUraverit  Kuih 
qtia;  Moabitis  fuit  {liuih.  i,  22),  de  qiia  etiam  caro 
Dumiiii  origincm  ducil  (Mailh.  i ,  5).  Nisi  forte  istam 
inystice  prophciaveril  iulraturam,  quod  ait,  usque  ad 
dccimam  generalionein.  Comptitantureiiim  gcneralioncs 
ex  Abraliam,  qnaiido  fuit  ct  Lot  qui  gcnuit  Moabilas 
cl  Ainmanilas  ex  filiabiis  (Gcn.  xix,  37,  38);  el  iiivc- 
niunlur  cuni   ipso  Abraliani  complcri  dcccin   gcno- 

'  Iii  cxcusis,  quinquaginla  didrachinnta.  In  aliquol  Mss. 
ut  iii  gr.TC",  didraclimu.  lu  aliiSj  didrucluim. 


-6S  VtJ-i-5TI0MJM  S.  AIGUS 

raiionos  usqiic  ad  Salir.on  ,  qiii  gcnuil  Pooz,  qi:i  Tna- 
lilns  seriindiJS  fiiil  Uiilli  Siiiil  ciiini  isl:r,  Aliniliam  , 
Isa.io,  Jaciili,  Jinlas,  ['li:iros,  r.sroin,  Arani,  Aiiiiiiail.ili, 
Naason ,  Salnion  :  Salinon  qiiippe  gcniiii  Booz,  qiii 
viiliiain  Jiixil  liiilli ;  ac  pcr  lioc  vidctur  post  (lcciinam 
pciicriiiioiioin  gomis  fooisse  iii  F.ocli'sia  Uoiiiini  p.i- 
riciulii  lilios  i|i^i  Cooz.  Sed  cur  ailditiiiii  sil,  et  ks/kc 
iii  (Tlt-niKiii,  iiicrilo  adliuc  qiixrilur.  An  quia  deinccps 
nulla  aniina  dc  Aininaiiiiis  ct  Moabitis  inlravli  in 
ill.iiii  E(ck'si:iiii  populi  llclirconiiii,  postcnquniii  ista 
p<"ncr:ilioiift  dooiir.a  propliona  onmplcta  csl  ?  An 
pnliiis  il:i  diotiiiii  csl ,  et  usque  nd  denmam  gencra- 
tioitem,  iit  oiiiiiin  I  seiiipcr  iiilclligi  voluerit,  pcr  deii:irii 
iiuineri  quaiiid:ini  iiiiivcrsilatcin,  ul  lioc  exposucrit 
q'iod:iiiiino(l(i  addeiido  ct  dicondo,  et  usque  iii  (Blernuin? 
Oiiod  si  ita  osi,  Rulli  coiitra  pnccoptiim  vcliluni  vidc- 
tiir  adiuissa.  Aii  Animanilas  proliiliuit  ndmitti,  iioii 
Ainiii:iiiilid:is,  id  cs!,  viros  indc,  non  fcminas  ?  m;i\i- 
nio  qni:i  cum  evcrlissent  lsraclit.ie  ipsani  gentein  , 
oiniios  viros  ocoidere  ju  si  siiiit,  feiuiiias  aiiicin  iion, 
iii^i  cns  i\\\A-  novcranl  coiiciiljituiii  viri  (Num.  xxxi, 
17,  18);  i|iii.iiiam  ipsa;  iu  foniioaiioiicin  sediixcraiit 
populum  :  \irgiiics  aiilcin  salvas  csse  vuliicruiil,  iioii 
cis  inipnt:inies  ciilpara  qua  cvcrti  illa  geiis  mcruit ; 
(Viam  eiiam  liic  coiiimenioravii,  veliit  qiMTcn  liir  ctir 
Alii.diit:is  ct  Aniinanitas  adiiiitli  mduorit  iii  Ecolesiaii) 
fioiiiiiii  :  subjiiiixit  cnim ,  Eo  qiiod  non  obviavcrint 
i-iibis  cum  panihus  ct  aqua  in  via ,  cum  eiiretis  de 
jEyypto,  et  quia  condiiX'  runt  adversum  te  Balanm  /i- 
liiim  lieor  de  ilesopatamia ,  tit  iiuilediceret  le.  Il:is 
o»lpas  iice  liiiic,  qnaiido  illa  geii-:  dobcllala  ost,  feiiii- 
iiis  iinpiilavoninl,  qiias  salvasconscrvarc  iiiahicnint. 

XXXVI.  [!b.  xxiii,  15,  IG  ]  Kon  trades  imerum  do- 
mino  suo,  qui  iipjiositus  esl  libi  a  domiiio  suo  :  non  quod 
diiniinnsojiis  oiim  apposueril,  id  est  commeiidavcril; 
poiiiis  ciiiin  drposiliim  diceret ;  sed  apposilum  dixit 
a  doiiiiiio  suo,  id  esl  huic  adjiinciiiin,  cum  ab  illo 
alisccsaissot  :  iioii  eigosiiscipi.  scd  roddi  p.tius  pndii- 
liiiil  fugili\os.  Iloc  quidom  pulari  potost,  iiisi  iiitclli- 
gainiis  geiili  ct  popiilo  isla  dici,  i.oii  uiii  lio:nini.  Ex 
alia  ilaqui-  gonlcm  refiigientem  ad  islam  gciilem  ciii 
loi|uobaiiir,  honiinem  a  doniiiio  sno,  id  est  a  rcge 
siio,  rcildi  proliibuil  :  qiiod  otiani  alieiiigcna  sorvavit 
Acliis  rox  Cclli,  quando  ad  ciim  rcfugit  David  a  facic 
doniiiii  sui  ,  lioc  cst ,  rcgis  Safi!  (\  lUg.  xxi,  10). 
Apcriissime  autom  lioc  explanat,  cum  dicit  dc  ip-o 
rcfiiga  ,  Jn  vobis  linbitMt ,  in  oinni  loco  ubi  pla- 
cueril  ei. 

XXXVII.  [III.  XXIII,  17.]  Non  crit  merelrix  a  filiabus 
Isract ,  ct  nun  erit  fornicans  a  fiHis  Israel,  Ecce  iibi 
iiiaoifoste  |iroliilniit  fornicari  et  viros  el  fcminas  eliam 
ciini  non  alieiiis  coiijiigibus;  pcccatiim  esse  demon- 
sirans  niisceri  iion  conjugibus  suis,  quando  cl  mc- 
reiiiccs  csse ,  ct  ad  meretriccs  aaedere  prohibct, 
qiiarnm  pnlilice  vciialis  csl  lurpiiudo.  Iii  Decalogo 
auleiii  m(Eolii:c  iiomiuc  noii  vidoliir  lioc  aperle  prolii- 
buissc,  qiioiiinm  mceohia  noMiiisi  adiilloriiim  inlolligi 
solol.  Ijiide  qiiid  noliis  vidcrclur,  ilii  Iractaviiiiu? 
{Quicil.  in  Lxod. ,  qiia:i!.  71). 


ri.M  l.\  IIKPTATLUCIIUM  78i 

XXXVIII.  [Ib.  XXIII,  18,  17.]  yon  ojferet  mereedem 
mcrelricis ,  neque  commutationem  caiiis  in  domuin  Do- 
miiii  Dei  ttti  ad  omne  votum  ,  quoniain  aboininalio  Do~ 
mino  Deo  tuo  est,  cl  utrumque  :  qiiod  ila  intclligitiir, 
qiiniiiam  abomin:ilin  Doniiiio  Deo  tiio  csi,  et  lioc  iioii 
unuin  boruiii ,  scd  utrumqiic.  De  cauc  qiiippc  v>'.at 
liori  coiiimiil:ilioneiii  primogcniloriim ,  qiiam  jiibcl 
fiori  do  aliis  iinmiindis  animalibus,  id  cst  cquis  cl  asl- 
nis,  el  si  qiiid  esi  eorum  qu»  adjiivant  hominem ,  el 
laiiiie  a  jiivaiido  jumcnia  dicuniur.  Dc  caiie  auioin 
iioliiit;  ulruin  cl  de  porco,  et  qiiare  nolucril ,  reqiii- 
rcndiim  est  :  ct  si  de  oninibiis  talibus  noliiit ',  qnarc 
soluni  c:iiiciii  isio  loco  excopiiim  focerit.  De  mercede 
aiilein  mcrelricis  iit  dicerct ,  vidctur  ea  esse  caiisa, 
qii"a  siipcrius  probiliuerit  esse  merclriccm  de  riliabiis 
Isiacl,  aiit  qiicmqiiam  filiorum  Kracl  uti  nierelrice : 
el  ne  subrcpercl  cogitaiioni,  cxpiari  posse  lioc  pecc:i- 
liim,  si  aliqiiid  inde  oircrrctur  in  lcmplum,  diccndiim 
fnil  qnod  sit  abomiiiatio  Domino. 

XXXIX.  [111.  XXIV,  7.]  Morielur  fur  itle ,  id  cst,  qiii 
fm-atus  cst  liominem  ;  et  aufervtis  maliyiium  e.t  Vubis 
ipsis.  Assidue  hoc  dicil  Scriptura  ,  cum  jubct  occidi 
nnilos  :  qiia  lociilioiie  usiis  osl  cliam  Aposioliis,  eiiiii 
(liocrct,  Quid  enim  mihi  de  iis  qui  foris  sunl  judicare ? 
Noime  de  iis  qui  iiitus  sunt,  vos  judicalis?  Auferte  ma- 
liiin  ex  vobis  ipsis  (lCor.  v,  12,  15).  Nain  grrciis 
li;ibot  To/  :!OJr,fdj ,  quod  oti;im  hic  scriplum  cst  :  lioc 
aiiicrn  polius  maligiium  solot  iiiterprctari ,  qiiam  nia- 
biin.  Nec  ait,  «  noir,fd-i,  id  csl,  hoc  malignuin  ;  sed 
Tov  TzojTifii,  quod  est,  hunc  malignum.  Ex  quoapparet 
ciini  voliiissc  iiilelligi ,  qni  aliqnid  tale  commisit ,  ut 
excommiiiiicaiionc  sit  dignus.  IIoc  enim  nunc  agii  in 
Eoolesia  cxcommunicaiio,  quod  agcliat  luiic  iiiicr- 
fcciio.  Qiiamvis  cl  aliter  illud  aposioliciim  possit  in- 
lolligi ,  iit  iiniisquisque  malum  vcl  maligiiiim  cx  su 
ipso  sit  jiissus  aiiferre.  Qni  sensus  acccptabilior  essol, 
si  boc  malum  ,  vcl  lioc  malignum  ,  non  aiitcm  hiinc 
nialignuni  in  gr.Tco  invenirolnr  :  iiunc  voro  crcdibiliiis 
cst  de  liomine  dictum ,  quam  de  viiio.  Qiianq.iiain 
possii  cloganler  intclligi  oiiam  honio  aiiferre  a  se  ma- 
liim  liomincm,  qiiemadinodnm  diotum  cst,  Exiiite  vos 
velerem  homincm  :  quod  oxponoiis  ait,  Qui  fiirabalur, 
jam  non  furelur  [Ephes.  iv,  22,  28). 

XL.  [Ib.  XXIV,  8.]  Sccundnin  legem  omnem  quamjn- 
ravninl  vobis  snccrdoles  Lcrila'.  Ilic  npparot  omnei» 
sacordolciii  Lcviiam  fuisse;  qiiam\is  non  omiiis  Le- 
vilos  sacerdos  fucrit. 

XLI.  [III.  XMV,  10-15.]  Si  debitum  fucrit  in  pro.riino 
luo ,  dtbiluin  qiiodciiinquc ,  non  iiilrabis  in  domum  ejits 
piynerare  pigiius  :  foris  slnbis  ,  el  lioino  opud  quein  dcbi- 
luin  luum  est,  profcrcl  libi  pigiius  foras.  Si  autem  hoino 
cgel,  non  dormies  in  piyiwre  ejns ,  rcdditione  rcddcs 
ei  veslimentum  situm  circa  occasum  soUs ;  et  dormict 
in  vcslimento  tuo,  et  bcncdicet  lc,  el  tibi  erit  misericordia 
coram  Doinino  Dco  tuo.  Non  immerilo  vidolur  ad  npus 
misericordia;  perliiierc  iil  non  iiitrct  pignerator  in  do- 
muin  ,  nc  fiat  periurbalio  debilori  :  sed  ex  hoc  eliam 

'  Iii  csciisls,  i'i,(//i7.  \J  quiniiiic  iiioliuris  H'.il.c  Mss.  ro- 
(Kiiiiuiui,  nohiil. 


7f.5 


Lini.u  qu;ntl'.s. 


76fl 


1:1.1  ni  ileliiliironi  adniorc".  pi;;niis  foras  profcrio  cre- 
dilori.  Qiiod  vcro  jiilicl  egciiii  pigntis  codei!»  ilic  rc- 
slitui,  iit  in  co  dormial  qui  non  habct  nl)i  ddrmi;)!, 
merito  iiiovet ,  ni  reqniratiir  cur  non  polius  crertiiori 
pr.TCpporil  ul  non  aulcint  pigniis ,  quiid  endeni  dift 
oportol  iit  reslilnal.  Qnod  si  ad  compcllenduni  delii- 
lorem  ficri  voliierit,  quoniodo  sc  urgeat  ad  rcdder- 
(lum ,  cuin  sciat  pigiiiis  codem  dic  se  rccepluruin  ? 
An  forte  lioc  ficri  voliierit  propier  nicmoriam,  ne 
oljliviscaliir  rcddere ,  cl  lunc  noii  reddal  si  Tcre  mm 
lia!)urrit  :  maxime  qnia  crcditoris  sni  misericnrdia 
viiicitnr,  cui  cssc  non  dcljct  ingralns  ,  t\  pigiiiis  leic- 
pcril  iii  qun  dormiai ;  siinul  ct  credilor  ciim  illc  rnm 
rcildideiit,  debci  enm  crcdere  non  liabere,  4111  lii<; 
cliam  iiidiget  misericordia ,  ut  pignus  ci  prnplcrea 
rcslitiialiir,  quod  aliiid  non  liabet  iibi  dorniial? 

XLU.  [Ib.  .\xiv,  1G.]  Non  moricnlur  pntrcs  pru  l>liis, 
el  filii  iion  nwricntiir  pro  palribiis  :  unusqnisque  in  suo 
peccalo  luoricliir.  Eccc  non  solum  Prophet.TE  lioc  di- 
xcrunt  (Eiccli.  xvui,  17),  vcrum  eiiani  Lcx  dicit,  sim 
riilpa  qneinqiie  intciimendiini ,  non  aiitcin  palris  sni, 
.lul  filii  sni.  Quid  cst  crgo  qnod  alibi  dicitur,  Dcus 
rediknt  peccala  patrum  in  filios,  '.n  lerliam  et  quarlam 
progcnicm?  .\n  de  liliis  nomliini  natis  illiid  inlelligiliir, 
pr.iptcr  origiiiale  pcccatuin  ,  qiind  ctiam  ex  Adam 
traxii  gciin'<  liiimair.ini ;  bic  auicm  dc  filiis  jam  naiis 
C.-.1  fa(  la  dislinclio  ,  iil.  unusqnisque  in  suo  pecratn 
mnrialur?  Non  enim  trahit  aliqiiid  cx  patre,  qui  jnin 
iiatus  erat,  qiiando  pater  cjus  pcccavil.  Sed  ciini  ct 
il)i  dicil,  liis  qui  oderunl  me  {Exod.  xx,  5) ;  manifesliini 
est  cliam  illam  condilioncm  posso  miitari ,  si  filii  pa- 
rcntum  suorum  facta  nnn  (iicrint  imilati.  Nam  ct  illiid 
cx  Adam  teinporaliter  rcdditur,  qiiia  omiies  prnplcr 
lioc  moiiuntur ;  non  aulcin  in  a;teriiuni  cis  qui  fucrint 
poj-  gratiam  spiritualiler  rcgcneraii,  in  eaque  pcrnian- 
svrint  iisqne  in  finem.  Qiianivis  et  iilud  mcrilo  qiia-ri 
possit,  si  rcddiiiitiir  peccala  pairuin  in  filios  his  qni 
«ijcrunt  Dcum ,  ciir  in  tcrtiam  ct  qnarlani  gencraiin- 
n-in,  vcl  |)ra;lermissa  prima  ct  secunda,  vcl  non  ctiam 
in  caieras  pcrnianente  impietate  ct  imitationc  iiialn- 
inm  parcntum.  An  pcr  liunc  numerum  ,  quoniam 
seitcnariiis  iiitclligiiur,  univcrsilalem  significirc  vo- 
luit  :  ct  ideo  iion  ipsum  potius  septenariuin  posuit,  ut 
iliccrcl  iii  sepliinam  generalioncni ,  ac  sic  omiiis  in- 
lclligerelur ;  qnia  caiisam  perfcctionis  hiijus  niinicri 
lioc  niodo  potius  inlimavit?  Ideo  namque  perliibetur 
|)crfcctiis,  quia  ex  his  duobus  constat,  tcrnario  sci- 
licet  primo  impari  toto,  et  qualcrnario  primo  pari 
loto.  Lnde  essc  ct  illud  proplieticuni  existimo,  quod 
assiduc  repelilur,  In  iribus  et  quatuor  impietatibus  non 
cversabor  (Amos  1,  5) ;  pcr  quod  voluit  inipictates  uni- 
vcrsas  potius  qnam  tres  vcl  qiiaiunr  intelligi. 

XLin.  [Ib.  xxiv,  17. J  Non  declinabis  jiidicium  nd- 
tenx,  el  orpliani,  el  viduw.  A'on  pignerabis  vestimentum 
tidna;.  Cur  iion  ait ,  Et  non  pignerabis  vestinicntum 
eorum?  Quae  cnim  caiisa  esl  ut  trium  istorum  jiidi- 
ciuin  dcclinare  vclucrit,  pignus  aiilcin  auferri  vcsli- 
nientum  solins  vidirc,  non  cl  illnriini?  Nisi  qnia  jndi- 
ria  omnium  faciciida  propicrca  conimcndavit ,  qni  i 


non  habcnt  a  quibus  dcfondantur  sive  advena,  qiw 

in  tcrra  aliina  est;  sive  orplianiis,  id  est  pMpillns 

qiiia  parcniibus  caret;  sive  vidiia,  qiiia  maritiun  nnn 

habet  :  pignus  vero  cuin  prohibet  vcstinientuni  air- 

ferri  viduae ,  puto  qiiod  satis  elcganter  admoneal ,  ea« 

vcrc  dicondas  esse  viduas,  qtix-  etiam  paiiperes  siint. 

Id  ciiim  ct  Apostnlus  evidentcr  osteivctit ,  iibi  ait : 

.Si  qua  autem  vidua  fiHos  el  ncpotcs  liiibcA ,  discat  pri- 

nium  donium  suam  pie  tractare,  et  mutuam  vicein  parcn- 

tibus  reddere  :  lioc  cnim  acceptum  est  coram  Dominn. 

Qiicr  aiitem  vere  riihia  est,  et  dcsolata,  speravit  in  />o- 

tiiiiium ,  et  persistit  in  orationibus  noc^e  et  die.  W.u.t 

vcrc  vidiiam  dixil ,  qu:c  noii  habct  a  qiiibus  siistciK- 

letiir;  qiiia  non  snlum  viro,  sed  eliam  postcris  alqiie 

oinni  npe  dcstitiita  est  :  diviicm  quippe  non  dicercl 

dosolatam.  Pauperi  itaqiic  pigmis  non  cst  aufcrendiiin 

vpsliinenliim  :  nini  et  hoc  ipso  qnnd  vesliinen'uin 

pinliibetauferri,  paiipcrcm  ostcndit.  Neque  enini  cro- 

diior  non  poliiis  auferrct  argentum ,  vel  si  qiiid  aliml, 

qnam  vcslimeiitum.  Porro  si  occurrerit  aniino,  Qiiid, 

si  mulla  habeal  vestimenla  non  ncccssaria,  s,cd  siipir- 

lliia  ?  qunmodo  intelligiliir  vere  vidua,  hnc  est  nnn 

snliim  desolaia,   veruiii  etiam  qu.T  non  '  In  deliciis 

agil?  qiiani  subjccit  dicciis,  Qiiataulem  in  deliciis  agit, 

vivcns  mortiia  est  (I  Tim.  v,  i-G).  Ilanc  qnippc  oppo- 

snit,  tanqnam  e  contrario  Tera;  vidiire,  tanquam  lalis 

non  sit  vcra  vidiia.  Qiia!cnmqiie  aulcm  diviies  alia» 

iiiiplias  cxperiri  noiiieriint ,  continciilia  in  eis  laiid.-i- 

tiir,  non  desolaiio  coninicndatur.  Ilae  quippe  mariiis 

tanlnn^  vidiiata;  sunl,  non  aliis  rebiis 

XLIV.  [Ib.  XXIV,  19.]  Qund  admoiiet,  iit  iii  nies,sc 
nlilitum  manipulnm  nemo  colligat,  et  olivain  vel  uvam 
reliclam  nemo  repclal  diligentius  iicglccla  colligore, 
et  dicil  cgonlibus  dimillcnda  ;  occiirril  fnrsitan  cngi- 
lalioni,  Quid,  si  haec  qunc  ab  agroriini  dnminis  di- 
iiiiltuiitur,  nnn  cgentes,  scd  iniprobi  colligant?  Scd 
considcrandiim  primo  illuni  miscricordia  facerc,  qni 
lioc  aiiimo  dimiltit,  ut  egenlcs  babcant  qund  diniiili- 
tiir.  Deindc  cum  h;icc  populo  prrcipiuiitur,  sininl  ad- 
ninncnlur  ii  qni  non  indigont,  ista  non  qiisrerc.  Qnod 
si  qu;csierint,  qnid  aliud  qii;iin  res  alicnas,  ct ,  i|iinil 
gravius  cjt,  piuperum  inv;idcre  jiidicandi  suiil?  lllii- 

qiie  ergo  coininemoranlur '  liis  prrceptis,  ct  qiior 

agri  suiil,  iil  niiscricordiler  ca  relinqnaiit ;  et  qui 
indigcntes  nnn  sunl ,  ul  iiidc  se  abslineant  :  qiniido 
iili  umque  dicitur,  et  a  quibus  dimiltcnda  sint,  et  qiii- 
biis  diiniltcnda  sint. 

XLV.  [Ib.  XXV,  l-o.]  Si  autem  fuerit  altercatio  inter 
liomines ,  et  accesscrint  ad  judicinm  ,  ct  judiciiveritit,  et 
/«s(i/ic«t'mn(JH.s/i(m.  .Iiidicosintclligcndisuiiljudicarc. 
iion  illi  qui  dicli  sunl  alteicaiiononi  b;iborc.  Doiiidc 
seqnitur  :  Et  leprelienderint  ittipium.  Et  eril ,  si  diijuus 
(iierit  pliigis ,  qiii  impie  agit;  conslitiies  eum  in  conspe- 
cttt  jiidicum  ,  et  flagellabunl  eum  atite  se,  secundiitn  itn  ■ 
picliitem  ejits  :  niimero  quadraginla  flngeliubunl  eum ; 
non  apponetit.  Si  aiitem  apposuerinl  flngellure  eum  super 

<  Filiti,  qiiw  in  deliciis  agit  :  onti.ssa  nogautc  pariicula, 
qu  0  iiiIori'(iiiiliir  in  pnliorilius  Mss. 
'  l.r.,  .vnim&iciilur. 


QU.ESTIONUM  S.  A13GUSTIN1  IN  IIEPTATEUCIIUM  7« 

cxciuirel  iirdiiiiKpio  siio,  ciijiis  fiicral  illa  iixor,  ncc  ('c 

illo  I  C|icrcr:il ;  cl  laiucii  (lui  dc  illa  iialus  csl,  cx  iiomi- 

iiu  (luideiii  defuucii  coiisiiiulus  csl,  nuia  (iiiiis  cjus  esl 

;U(|(ic  ita  faclum  esl  ut  iiduicn  dcfiiiicii  noii 


7G7 

hoi   phons  plurcs,  dclurpabUm- [n,lc<- lm,s  coran,  te. 
Val.lc  a.lvci  lcii.hiin  csl  (lucd  cii'"  i'-'  l'"':»"^'  P'='S"» 
cmei.dand;.  prxcci.ciil,  .lu.c  '1'^"«  """  ^""'  '"•"'•"' 
supiilicio  vindicari,  ct  lioc  tani  paiicis  pla^is ;  ciiin  la- 
nien.piicaditur,  appellavitiini.iiim  vcl  impie  agcnlcm  : 
„1  n..NCiiiiius,  n..n  sicut  plnrimi  lo.iumitur,  lociilas 
essc  Scii,,luras;  .luas  inc(.ii..Mus  legi.nus,  cum  puta- 
inusaduUerinm  iionesscimpictalcm.ipiia  iii  liomiiicm 
videlur  pcccasse  qui  hoc  feccrii,  cuiii  ilhid  peccatnm 
morte  plecli  jubcat  Lex  (Dau  xxii,  'H);  ct  liis  pcc- 
CiUis  gravioiTS   csse  dicimus  inipietales,  cum  siiit 
oaniin   (pia>(laiii   q.i;c  flagclli  ph.gis  q.iadragii.ta  pu- 
niunliir.  Est  ila.pie  levis  impietas,  qiuc  vcrberc  digiia 
cst ;  et  esl  gravinr  qiix  morle  iligna  cst :  ita  eruim  illa 
pcccata  qii.i!  non  in  Dcum ,  sed  iii  homiiicm  vidcntiir 
adniilli ,  suiit  luorlc  digna  quxdam  ;  sunt  alia  corrc- 
plione ,  scn  vcrbcre,  seu  venia '   faciliore.  Ita  enim 
1..CU10S  cssc  Scptnaginla  intcrpretcs  consl;.t,  ul  etiam 
jlliiis  qui  plagis  digiius  csl,  iniiiietalem  vocavcrint.     _ 
XLVl.  [Ib.  XXV,  5.]  Si  ntilcm  Imbilavcriiit  [ralrcs 
in  unwn  ,  et  nwrluus  [ucrit  umis  ex  eis ,  semcii  m- 
tcm  non  [ucril  ci ;  non  eril  uxor  dc[uncli  [oris  iwii  ap- 
propianli*  :  [raler  viri  ejus  iiitrubU  ad  eam.  el  acci- 
piet  eam  sibi  uxorem ,  et  cvliubili.bit  ci.  Et  erit,  iu[aiis 
quicmmiuc  nalus  [uerit,  coiislituetur  ex  dc[uiicli  iiominc, 
cl  110(1  dclcbilur  nomcn  ejns  cx  Israel.  Videlur  lioc  pr:c- 
cepissc  Lcx  de  fratris  uxorc  duconda  ,  iion  ..h  ali.id, 
nisi  ul  scmcii  susciiel  fratri  ipii  sine  liberis  defunctus 
esl.  Qnod  autem  ail,  Consiituetur  ex  de[ui,cii  nomine. 
cl  non  delcbilur  nomcn  cjus  ex  Isracl,  id  esl  nomcn  de- 
f.incti ;  cx  lioc  vidclur  dicliim,  nt  illc  qui  nascitur,  boc 
iiominc  appelletur,  quo  appcllabatur  defnnctus,  cui 
(piodam  mod.i  pn.pagalur.  1'iide  iiobis  vis.im  eslmagis 
secunduu)  adoi.tionismnrem  solvcre  in  Evaiigelio  qu*- 
slionem (leduobus palribus  Josepli  (CeCoHS.  i.r«»</. /ifc. 
2,  c.  o),  quoi  um  unum  commemorat  Maltlia;us,  cum 
scilicetquigeniiil  Joscph  (Mallh.  i,  IC);  alleiuui  Lii- 
cas,  cum  cujus  filius  eiat  '  Josci  h  (Luc  iii,  25) ;  qiio- 
niam  nullius  eorum  nomcn  Joscph  accepit.  Nisi  foi  te 
lioc  dietuni  cst,  Co«s(i(«Wi(r  ev  dc[nncli  iwmine ,  non 
ul  cj.is  nomcn  aceipiat ,  sed  ut  ex  ejus  ni.miiic,  id  est 
tanqnam  lilius,  nun  ejus  ciijus  semiiic  cst  genilus,  sed 
illius  defuncti  cui  scmen  suscilatum  cst,  li;cres  coii- 
Slilualur.  Qiiod  eiiim   addilum  est,  Et  non  dcLbitur 
nomen  ejus  cx  hracl  ,  polesl  ila  intelligi ,  non  quod 
Homen  ejus  i.iier  conie.picnler  accipial ;  sed  .iiiod  ille 
iion  siiic  poslcrit.ie  moiluus  esse  videbiiiir,  ct  id.o 
pcrmanclcjus  nnmeii,  hoc  csl  mcmoria.  Neqiic  eiiiiii 
etiam  si  ipse  rilium  genuissct,  nomcn  suiim  ci  hicrat 
imposiuiriis ,  iit  noineii  cjus  non  dclcrctur  ex  Isracl : 
scd  cx  l.oc  uli.iuc  noii  (lelereHir,  quia  noii  siiie  libcris 
ox  hac  vita  cmigrarcl ;  el  lioc  jubelur  cx  ejiis  uxorc 
fr.ter  cj.is  implcrc ,  quod  illc  iion  pnt.iil.  N;iin  clsi 
fralcr  non  fuissct,  ct  propinquus  duccbat  uxorcm  cjiis. 
qnx  sine  filiis  morlm.s  cssct ,  ad  suscitaudum  scmcii 
liaiii  suo  :  siciit  feiii  Rooz  (hicciido  Kutli ,  ul  scniea 

•  FJili,  p<ma.  Ai  Mss.,  rciiia  . 

>  F.lili,  i.ror  dcrmicti  ^iiliis  nonatteii  imbct  nppropianlt. 
Diieiulaun.i-  3.1  Mss.  el  ail  I.XX. 
»  aij  du.;  valicafii,  /'/i»s  non  crul.. 


diclus 

dilcrclur  ex  Isr.iel,  iicc  lamcn  ejus  nomiiic  api'.  IhiUis 
csl  (/(ii(/i  IV,  15-17). 

^;c.F..^Tio  uEiiLOBUspATBiutsJosErn.  Maltli.  11,  IG;  f.HC.  m,  25. 
Quic  ciim  ita  siiit ,  abundanlius  duobus  modis  solvi 
potesl  cvangoliea  qii;cstio,  ul  «nus  eoruin  qiios  divcr- 
sos  comniemoraiit  M;.tilia'us  et  Lucas ,  ita  fucrit  pro- 
pi.i.iuusalteri  ad  duccndam  cjiisuxorem,  iit  alios  eliaiii 
sursuin  versus  parenles  at.iiie  iii:.jores  isle ,  :dios  illc 
liabere  poluerit.  Nam  si  fralruni  lilii  fuisscnl,  ununi 
liabuissent  avum  ;  quod  non  ila  csi  :  iiam  sceundum 
Maitha-um,  Mallian  esl  avus  Joseph;  secundiim  Lii- 
cam  vero,  iion  Malhaii,  scd  Mallialh.  Quod  si  qiiisquam 
putat  essc  tantam  siniilitudinem  nominis,  ul  ab  scri- 
ploribus  in  una  littera  erratum  sit,  ut  fieret  tam  parva 
el  pene  nulla  diversitas;  quid  de  istoruni  pairibiisdi- 
cturus  csl?  Namsecundum  Lucain  Mallialli  filiiis  fuit 
Lcvi ;  secundum  Maltii;vum  aulein,  Mathan  cx  Elc;i7.ar 
geniuis  invcnilur  :  alqiie  ita  iiide  snrsum  vcrsus  di- 
vcrsi  sunl  palrcs  el  avi ;  ct  deinde  inajores  us.pie  :id 
Zorobabel ,  qui  ferc  cst  vigcsimus  sursiim  ab  Josepli 
apud  Lucam,  apiid  Matiha-mn  anicm  uiidecimus.  Qni 
proplerca   idcin  ipse  esse  creditiir ,  (iui;i  paicr  cjiis 
apud   ulruiiique    Evangcli»lam  Sihithicl    iiivenilur  : 
qiiamvis  (icri  potucrit,  ut  alius  fucrit  codeni  iiomine, 
habens  cjiisdcm  nominis  patrem,  cujus  ct  ille  liabuil. 
Nam  ct  iiide  sursum  vcrsus  divcrsi  suiil:  alium  qiiippe 
Ii.abel  Zoiobabel  avum  apud  Lucam,   qiii  csl  Neri ; 
alimn  spud  Maltlixum,  qiii  est  Jcchoiruis ;  alipie  iiidc 
superius  niisipiam  est  cnnsonanlia,  quous.|ue  vcniatiir 
ad  David,  apud  MatthKum  per  S:domonem,  apud  Lu- 
cam  pcr  Nalhan.   Difficillininm  autem  vidctur   iion 
fuisse   ali.iiiem   proiiinqniorcm  qui  ducerct  uxorcm 
fiatris sui, quam  euin  qni  ex  David csset  consanguinciis 
tam  longinqiio  gradu,  noii  aliq.ia  inlra  propiiiquitatc 
conjuncuis;  cum  sit  apiid  Liicam  David  peiie  qii.adra- 
gesimus  a  Joscph  ,  ;ipud  M;illli;eiim  antcni  fcrme  vi- 
gesimus  scplimus.  Aiii  si  propiiii|iii  ad  uxores  defiiu- 
clorum  duccndas  eliain  illi  q.i;erelia.ilur,  qiii  ex  fenii- 
naruiii   sanguiiic  propii.qii;ibant ,  fieri  pouiil  ut  cssct 
ali.iuis  ita  propinqiins,  qiii  Joscpli  genucrit  dc  iixore 
pri.pin.iui  siii,  qui  siiic  liberis  deccssit :  ac  sic  ci  cssel 
aller  cx  i.atura  pater,  altcr  cx  Lege  ;  in  quorum  palri 
bus  cl  avis  ct  deindc  m.ajoribus  ideo  niilla  propinq.ii- 
tas  appareret,  quod  non  cx  maribus ,  sed  cx  feminis 
propiuquareut.  Verumtamen  si  ita  esscl ,  nec  D.uid 
aliq.iai.do  un.is  i.alcr  occnrrerct.  Aut  si  quisq.iam  p.i- 
luissc  conlcndil,  ubi  poniimis  .luod  consiicludo  S.  ri- 
pliir*   non   est  feminas    in   geiicalogia  pro  marib.ii 
poiierc,  sicul  eas  nullus  Evangelisia  inierp..siiii?  lUii 
ei.iin  comuiemoraniiir  malres,  non  ponuntur  nisi  cum 
palribus(fl).  Ac  ]ier  b..c  aul  ila  propi.iipiior  defiiil  .■.(1 
uxorem  dcluncli  ^ibi  cop.il;iiidam,  ut  origo  cogi.atioiiis 
David'  repcterctur  :  aut  adopiio  feeit  :iUcriiin  piireiu 

'  K.liti,  fl  naiid.  nelendum,  i,  (pio  Vss.  (•areiit. 
(«}  II  lielra'i.e.  rio.  n   o. 


769 

qiioin  posset  liaocrc  Josrpli. 

XLVII.  [Ib.  XXVI ,  H.]  Qiiid  esl(|uod  iiiler  ill.i  qiiaj 
jiibel  dicere  hiiiuiiiciii,  qiii  iii  d.Ti;dis  deuiiiiis,  cl  qii;i'- 
ciiinque  darevclimpcnderejiissusest,  omnia  iiiand;ita 
roinplevit,  etiam  lioc  cuni  laudc  et  conuneiulalione 
su:i  diccre  jubet,  Non  dcdi  ex  eis  mortuo?  An  pcr  lioc 
pruliibet  parenlalia,  qu;T;  obscrvare  gcntcssoleiil? 

XLVIII.  [Ib.  XXVIII,  13,  14]  ISoii  j-.rateribix  ab  otmii- 
bus  verbis  qutc  ego  maiido  tibi  liodie,  dexlra '  aut  siiii- 
$lra  ire  post  deos  aiieiws,  senire  illis.  Quxri  polest 
quomodo  possit  intclligi  irc  in  dextra ,  qui  post  dcos 
alienos  ierii  servire  illis ;  cuni  dextra  iii  laude  ponalur, 
illud  aulcni  nuiiquain  laiid;ibiliter  fieri  piissil  :  nam  ct 
quod  repridicndilur  iii  via  vitsc,  qui  dcclinal  iii  dexlra, 
lion  ibi  ca  reprclicndunlur  qua:  dextra  sunt,  sed  ille 
qiii  declinal  in  ea,  id  est,  qui  sibi  arrogal  qH;c  Doi 
suiil.  Ideo  diiitiir  in  Proveibiis :  Son  declines  in 
dextra  aul  in  siiiislra :  viiis  eiiiin  quw  a  dexlris  sunt  novit 
Doininus ;  perversx  auteni  siint  quw  a  sinistris.  Krgo 
honx  suiit  doxtrx,  quas  novit  Donuiius.  ISovil  oniin 
Dominus  vias  jusloruin  (  Psal.  I,  6)  ,  sicut  in  I'saluio 
legitur.  Cur  orgo  diclum  sit ,  Ne  declines  in  dextra  , 
cons'queiiler  osteiidit  addeiidi),  Ipse  cmin  rectos  fnciet 
cursus  Uios.  Absit  aulein  ut  dexlras,  quas  novit  Domi- 
iius,  negenius  csse  rcclas  :  scd,  ut  dixi ,  decliiiare  in 
e;is  est,  non  illius  grali»,  scd  sibi  tribuere  velle  quod 
rcctum  est.  Doniqtio,  ut  dixi ,  adjungit  et  dieit ,  Ipse 
tnim  fuciet  rectos  cursustuos,  et  omnia  itinera  tua  m 
pace  producet  {Prvv.  iv,  27). 

Quapropter  lioc  quod  isto  loco  Deutcronomii ,  dc 
quii  aginius,  dictuin  est.  Non  praHeribis  nb  omnibus 
vcibis  quic  ego  mando  tibi  liodie ,  dcxtra  ant  siiustra  ire 
post  deos  atienos,  scnire  illis,  nnn  ideo  diclum  esl,  quia 
<!ii  alii  possunt  ctiain  in  dextris  accipi ;  scd  aut  tor- 
rena  loca  signiiieala  suni ,  qiiia  ct  in  doxlra  cl  in  si- 
liislra  habebanl  ycntes  alios  doos  culenles  :  aiu  hocdc 
diis  aliis  scpaiaiim  pronunliandum  cst,  ut  diio  sint 
scnsus ;  unus  viJolicet,  Non  prateribis  ab  omuibus  ver- 
Lis  qiue  ego  maiido  libi  liodie  ,  de.rtra  attt  sinislra ,  se- 
cuiidiiiii  illuin  scilicetinlcllooluin,  qucui  supraovposiii; 
aliusaiilcm  sit  sen^us,  ire  post  deos  aliciws,  servircitlis, 
iitet  liicsubaudialiir,  iVoii  prwleribis  iib  omnibus  verbis 
qiue  ego  mando  tibi  liodie.  Qucm  loluin  scnsuin  si  di- 
ceic  velimns,  snpcriora  vei  ba,  (\ux  ulriqiie  scnsui  siint 
cnmmunia,  ropoliluri  suiniis  ;  ut  quoinodo  illic  dioitiir, 
Non  praleribis  iib  omiiibus,  quw  eijo  mniido  libi  Iwdie, 
dextra aut  siiiittra,  sic cl  istic  lopciatur,  Non  prwleribis 
ab  omnibus  quw  cgo  mniido  tibi  liodie^,  ire  post  dcos 
atieiws  ,  servire  illis.  Prxlcreiindo  eiiiin  a  vcrbis  qu;c 
niandila  sunl.oliaiu  lioc  lil,  me;itiir|iost  ilcosalieiios. 
Non  eiiim  lioc  soliiiii  n)aiid;iium  csi ,  aut  li.;c  soluiii 
pr.elcriri  Doiis  iioii  ,'iilt,  quoil  mandavit,  iio  post  deos 
:ilieiios  eatiir ,  sed  omnia  qu;c  nianilavil  :  lioc  tamcn 
ila  pr;ccipuc ,  ul  post  generalilatom  pra^cepti  qiio  ad- 
monuit  iion  esse  pnctereundiim  ab  omnibus  veibis 

'  Edili,  in  dexlra.  Alicsl,  r«,  a  Mss.  et  a  l.xx. 

'  i)esiilerali:iiilur  liic  vorlia  iHa  :  sic  et  i!,lic  rcpctatiir 
\Bn  prwteri::!.^  ab  onmibu.\  quw  eijo  mundo  tibi  livdie ;  uii;e 
repcrimus  iu  codd.  soiljouico  cl  Hciiiiijiano 


LIDER  QUINTL-S.  770 

maiulaiiiriim  siiorum,  etiamhocseorsum  comn)ciid;iro 
voliieril. 

rolest  hoc  quod  ait,  dextra  aut  sinislra,  eliam  sic 
iiitolligi,  ut  iicc  coruni  causa,  qii.x'  propier  folicitalcm 
appetuntiir,  nec  eorum  qua>  proptcr  infelicitalcin  fu- 
giuiitiir,  ire  mandaverit  post  deos  alios  :  id  cst,  nec 
pro  iis  qu:u  amanlur,  nec  conlra  ca  quaj  odio  h:ibon- 
tur,  a  diis  aliis  auxilium  csse  poscendum  :  aut  certe 
illo  inodo,  ut  vcl  concilienliir,  quo  prosinl' ;  vol  jJa- 
ccnlur,  ne  noceant.  Nam  ct  de  qiiibusdam  scripluni 
cst  iii  Psalino,  Quorum  os  loculum  est  vanitalem,  et 
dexlera  corum  dexlera  iniqiiilalis  :  idco  quia  liis  rebus 
opiiiantiir  liei  i  homincin  beatuin,  qii;is  et  boni  et  mali 
possiiiit  liabere;  ct  idco  dcxtcra  est  iuiquitaiis,  qiiia 
iniqiii  sunl,  qui  eam  dextoram  putant.  Noii  eiiiin  csl 
vcra  dexlera,  sed  dexlera  cst  eoriim  qiiorum  os  locutum 
est  vniiitatem.  IScatum  di.rerunt  poputum  ciii  liwc  sunt, 
cuin  [lOtiiis,  sieut  inox  adjungit  et  docot,  Ilealus  sit 
populus  ciijus  Dominus  Deiis  ipsius  {Psal.  cxliii,  8, 
15).  II.TC  csl  vera  dextera,  a;quitatis,  non  iniqiiitiiis. 
Nnii  csi  ergo  eunduin  post  dcos  alienos,  ncqiic  in 
dexlra,  ut  exisiiiuel  hoino  ex  ipsis  se  ficri  bealiiiu ; 
neque  in  sinistra,  ut  existiinando  ipsis  advcrsanlibiis 
se  fieri  niiserum,  ad  lioc  eos  colat  ul  avertat.  Aut 
certe  si  ilexlra  intclligimus  ;olcriia,  sinistia  veio  tem- 
porali.i  boiia ;  ncc  propter  illa,  ncc  proptcr  isia  eos 
coleudos  saucia  Scriptura  lioc  luco  adiiioniiisse  cre- 
datiir, 

XLIX.  [Ib.  XXIX,  1.]  Ilwc  verba  Tcstnmenli  quod 
mc.ndavit  Domiiius  Moijsi,  stntuere  fitiis  Isract  in  terra 
Moab,  prwter  Testamcnluin  qiiod  testalus  cst  eis  in 
Ilorcb.  Osieudit  unde  appcllalus  sit  liber  Denterono. 
inium,  quasi  secunda  Lex ;  uhi  magis  illius  repetitio 
est,  quam  aliquid  aliud  :  p:iiica  cnim  sunl,  i\ux  ibi 
non  siiit  in  co  qiiod  primuiu  dalum  est.  Ncc  tamcn 
appcllantur  Ikcc  duo  Tostanicnla,  qiiamvis  ita  h:oc 
vcrba  soiiare  videanlur  :  ulruiiique  eniin  iimuii  cst 
Testaineiiluni,  quod  in  Ecclesia  dicitur  Vetus.  Nam  si 
propter  Ii:cc  vorha  duo  Testamciiia  dicenda  cssent, 
jain  niin  duo,  sed  plura  essciil,  cxcepto  Novo.  Mul- 
tis  eiiiin  liicis  Scripluia  dicil  Tcstamenlum  :  siciit 
illud  qiiod  factumest  ad  Abraham  de  circuincisioiie 
{Gen.  XVII,  4),  vel  illiid  superius  ad  Noe  {Id.  ix,  9). 

L.  [Ib.  XXIX,  2-4.].ii(  vos  vidhtis  omnia  quwcumque 
fecit  Domiuus  Deus  veslcr  in  terra  /Egijpli  coram  vobis 
1'liaraoni,  ct  omiiibiis  scrvis  ejus,  et  omni  letrw  illiiis, 
lentationes  mngnns,  quas  viderunt  ocuti  tui,  sigiia  et 
prodigia  illa  iimjna,  el  mnniim  vatidam.  El  non  dedit 
Vomiiius  Deus  vubis  cor  scire,  ct  ocutos  videre,  el  aurei 
audire  usque  in  diem  istam.  Quoniodo  crgo  ait  siipc- 
riiis,  Yos  vidistis  lentationes  mngnas,  quas  ridcruiil 
oculi  lui,  si  HOii  dedil  Domiiius  eis  ocutos  videre,  ct  nu- 
res  audire;  nisi  qiiia  vidoruiit  corpore,  et  corde  non 
viiloruut?  qiiia  ociili  diciintur  et  co-dis  :  proptcrca 
inde  t  cepit,  Ei  non  dcdit  Dominus  Deus  vobis  cor  scirc. 
Ad  lioc  pcrtineiit  diio  qu:u  sequuntur,  ci  ocutos  viderc, 
et  atircs  audire,  id  est  iiilolligere,  cl  oblcniperarc. 
Qiiod  vcro  dicil,  /:,'(  non  dedit  Doimiius  Dcus  vobis; 

'  sic  Mss.  *l  oxcusi,  rclidi  consulimtiir,  qniv  proiiiU 


Qll^STIONUM  S.  .\i;Cl3STIX!  IN  IIErTATiaCilLM 


774 

tiiillu  niodo  incrci  nn-;  oi  arguciis  lioc  (liccroi,  nisi  ad 
eoiiini  i|ui)quc  ciilpani  pcriincre  iiitclligi  vcllel,  ne 
(|uisqii  iin  sc  cx  lioc  cxciisabilcm  piitel.  Siniul  cnim 
osiciulii  el  sine  adjiiiorio  Doiuini  Dci  cos  iniclligcrc 
1 1  obcdire  noii  possc  ociilis  cordis,  ci  aui  ibus  coidis: 
vl  laineii  si  ;idjuloi  iuui  Dci  dcbil,  iion  idco  csse  cvcu- 
.«.abilc  liuminis  viliuin  ;  quoniaiu  judicia  Dci  quanivis 
occulla,  (anicn  jusla  siiiil. 

Ll.  [Ib.  \xix,  5  C.]£l  addnxii  vos  quudragiiUa  an- 
nii  in  deserlo  :  non  intcleravcrunl  vestimenla  vestra,  ct 
ailceamenta  vestra  iwn  sunt  allrita  a  pedibus  vestris ; 
poMein  non  manducuslis,  vinuin  et  sicerain  non  bibistis, 
i(<  tciretit  quia  isle  Doininus  Deu$  vester.  llii.c  appa- 
rcl  laiiluin  \iiii  iii  suis  iiiipcdinieniis  poUiissc  portarc 
Israclitas,  quando  cxicruiil  de  /Egyplo,  qinid  piisscnt 
cilo  coiisuiiicrc.  N^mi  si  oinniiio  niliil  scciuii  lulissciil, 
unde  esset  illud  de  (luo  dicluin  esl,  Sedit  pojmlus 
manducare  et  bibere,  et  $urrcierunt  ludere?  Non  eiiiiii 
boc  de  aipia  dicerctur,  cuni  ct  ipsius  Moysi  inaiiir>:- 
slis^inia  vciba  sint,  noii  fuisse  illaiu  vocciu  'princi- 
piiiiii  bcUi,  scd  priiicipiuui  viiii  (Exod.  xxxii,  6,  18). 

Lll.  [Ib,  XXIX,  18  21.]  Suinquid  cst  aliquis  inter  vos 
vir,  aut  mulier,  aul  [ainilia ',  vel  tribus,  cujus  mens  de- 
elinavil  a  Doinino  Deo  vcslro,  ire  servirc  diis  gentiuin 
illuruin?  Suin  qua  esl  i/i  vohis  radix  sursum  germinnns 
in  fellc  ct  amariludine?  Elcril,  ciiin  audierit  verba  ma- 
lediciionis  liujiis,  et  opinabiiur  in  corde  suo,  dicens, 
Sancla  mihi  fiant,  quoniam  in  errore  cordis  inei  incedo  : 
ut  iion  siiiiul  perdut  pcccator  cum'  qui  sine  peccato  esl; 
•lolet  Deus  propitiure  ei,  sed  tunc  iiicendclur  ira  Do- 
mini,  et  zelus  ejus  in  liomiiie  illo,  et  adhwrcbunl  in  co 
omiiia  maledicta  Testamenti  litijus,  quce  scripta  sunt  in 
l  bio  Leijis  liujus.  Ita  dictuin  cst,  Numquid  est  in  vo- 
bis?  iil  laiiqiiam  rcquirciitem  inlelligainus,  iie  forlc 
sii.  Si  quis  autcm  esscl,  eum  tcrruit  velicmcntcr,  uc 
lurle  quisquam  dicerct  in  corde  suo,  audicns  illa  ina- 
bdicla,  Sancta  milii  sint,  id  cst,  m:ilediLla  saiiiia 
iiaibi  siiit  :  quoniam  in  errore  cordis  mei  incedo,  id  csl, 
alisii  ui  inilii  ista  evcniant,  non  niilii  siiit  lixc  m:ila, 
sed  saiicta,  id  e?t  propitia  cl  innoxia ;  quoniam  in  er- 
rore  cordis  inei  incedo,  cundo  scilicct  post  dcos  gcn  - 
liiiin,  ct  eis  tiiuquain  iippnnc  serviendo.  Non,  iiiqnit, 
crit  sic.  Son  perdal  siinut  peccator  eiim  qui  sine  pec- 
cuto  esi  :  taiiquani  dicerel,  Cavcte  ne  cui  vcstruin  laUa 
pei'sn;ideal,  qni  lalia  cngilat.  Nolet  Deus  propitiareci, 
sive  tidiacogilanli,  sive  illi  ciii  t;ilia  rucriiit  pcrsuasn, 
sicut  ipse  opiiinlus  est  diceiido,  Suncta  milii  sint ;  et 
quasi  lioc  inodo  avcrlendo  a  se  vim  iUiiis  maledicii. 
Sid  tunc accenditur  ira  Doiniiii,  el  zelus  ejus  in  liomine 
illu,  qii;iiido  puiabit  eam  se  avcrtcrc,  isia  in  cordc  sno 
diccndo.  Et  adbccrebuni  iii  eo  omiiia  maledicla  Tcsta- 
menii  Iwjus,  qucc  scripta  sunt  in  libro  Leyis  liiijus.  Noii 
possunt  qiiidem  omnia  evcnirc  uni  hoiiiiiii  :  non  eniin 
cliam  tolics  mori  polcst.  quot  goner:i  nmrlis  hic  dicla 

'  tilili  ct  jilures  Mss., n«Z  [.imiilu.';.  raidociiic  |  («1,  neqiiain 
esl  in  co  rauw.  l.i>cuni  hiinc  rcdimi^yraiit,  cl  cuiii  l.\.\  coii- 
cili.int  codiccs  ali(|(iot  nicliuris  iiota.-. 

'  IxJiii,  non  diuid  perUi.t  pecciUurein  et  eiim,  csl.  Al  Mss. 
juxtal  W  :  .\o/i  siiHid  perdi.l  pcccatur  cnni  q;.i  tincpecciito 
esl.  Ilauc  l.'Clioiictii  cuuliiiiial  cxpubitiu,  qu.c  mojt  a)>  \uyu- 
UTuusulijiuclur.  ' 


siinl;  scd  cii;i/im  dixil,  |ii.i  iiiiiliiislibcl,  nl  noii  sit  mii- 
niunis  ab  oninibus,  cui  evcucrint  alitiua  coruni  qui- 
hus  pcreat.  Qiiod  aulcm  ait,  Ut  uon  simul  perdat  pec- 
cator  eum  qui  siiie  peccalo  ost;  quod  gi;ccus  h.ibct 
ov«^a;T^,Tc;v,  non  sic  accipiciiduin  csl,  laiKpiain  ali 
Oinni  prorsus  peccalo  niuiulum  ct  iininiinciii  lioc  dixc- 
rit  avK/ii^T>!T5v,  id  csl  sinc  pccc;ito ;  scd  cuin  qui  sine 
pcccato  isto  essct,  dc  quo  loriucbaiur  :  siciit  dicil  Do- 
minus  in  Evaiigclio,  Si  non  vcnissem,  et  lociiliis  cis 
[uissein,  pcccaluin  iioii  liuberent  {.loun.  xv,  22) ;  non 
uliqiic  oiiiiic,  scd  Iioc  peccaliim  ipio  iioii  cictiidcruiit 
iii  cuiii.  Dicit  ciiaiii  Dcus  ad  Abiinclccli  dcS.na  iixorc 
Abr;ih;c,  Seio  qiiia  in  muiido  corde  fecisti  lioc  {Gcn.  xx, 
G)  :  iion  urupie  niuiiduin  illiiis  cor  ita  volnit  iiilclbgi, 
ut  siuiilis  cis  csscl,  dc  qiiiliiis  dicliiin  csl,  Bcati  inuiido 
cordc.  quoiiiuin  ipsi  Deuni  vidibuiit  {Mattli.  v,  8)  ;  scd 
ab  illo  pcccato,  dc  qiio  agi^balur,  niiindum  cor  h;ibe- 
bai,  qiioiiiain  ipiaiitiiin  ad  ipsum  pcrtinchai,  iioii  coii- 
ciiiiivcrnt  coiijiigciii  ^iIicMam. 

Llll.  [Ib.  xxx,  G.]  El  circumpui yibii  Dominus  cor 
tuuiii,  et  cor  sciiiiiiis  tui,  dHiijcrc  Duiniiium  Deuin  luiua 
ex  toto  corde  tuo,  et  ex  loia  aiiima  tua,  ut  viras  !u. 
Evidcns  pollicitatio  gr;ili;c  :  proinitlit  cniin  Ocus  se 
essc  racturiiin  quod  soletjiibcrc  iit  (i;il. 

LIV.  [Ib.  XXX,  11-14.]  Quiu  iiiundulum  lioc,  qiiud 
ego  munJo  libi  liodie,  nun  est  supru  inoduin,  neiiue  longe 
iibs  le  est :  non  in  coclo  cst,  dicciis,  id  est,  ut  dicns, 
Quis  ascendet  nobis  in  ccelum,  et  nccipiel  nobis  illud,  et 
undientes  illud  [ncieinus?  yeque  tran.i  mare  est,  ditms, 
id  est,  ut  dicas,  Quis  lrniis[reiabit  nobis  trans  marc,  et 
accipiet  nobis  illud,  et  nudiciilcs  illud  [aciemus  ?  Vrope 
csl  verbum  lioc  viilde  in  ore  tuo,  et  in  corde  tuo,  et  in 
manibiis  tuis  [iicere  illud.  Iloc  essc  verlium  fidci  dicit 
Apostolus  :  quod  ad  Novuin  pcriinct  Tcstaineniuin. 
Scd  qiKcri  polcsi,  cur  ea  superius  maiidaia  dixerit, 
(pi;c  scripta  suni  iii  libro  Legishiijiis  {Deui.  xxix,  21): 
ni.>i  quia  his  oninibus  spiritunlia  signincaniiir  ad  No- 
viim  Tcslaiiientuni  perlinentia,  si  benc  intclligaiitur. 
Iicni  qu;cri  polcst  ciir  lioc  qnod  hic  positiini  csl,  Ne- 
que  trans  mare  est,  ut  dicns,  Qiiis  transfretabit  nobis 
trniis  mare,  et  accipiet  nobis  illud,  Apostohis  diveril, 
Aut  quis  desceiidet  in  abijssum;  alc|ue  id  cxpnncns  ad- 
jinixerit,  lloc  est  Clirislum  a  mortuis  reducere  :  iiisi 
qui.i  marc  appellavii  tulani  iii  hoc  sxculo  vitain,  i\i\» 
inorte  Iransitur,  ut  quodnni  niodo  mnrc  riiiialur,  ct 
trans  niarc  niors  ipsa  appcllclur,  vclul  Irans  islain  vi- 
Inin,  qiia;  niaris  vocnbiilo  signilicatur.  Deinde  quod 
hic  additum  est,  et  in  manibus  tiiis;  non  ail  Aposlo- 
lus,  nisi,  in  orc  luo  et  in  corde  tuo.  Et  hnc  usqnc  iii  li- 
ncin  cxsecutus  cst,  diccns,  Corde  eiiiin  creditur  ad 
juitiiium,  ore  autein  confessio  fit  ad  salutem{Rom.  x, 
7,  8,  10).  Mcrito  qnod  ex  hcbra;o  Iranslatuin  esi, 
quantuin  a  nobis  iiispici  poiuit,  non  habct,  in  mnnibus 
tuis  Ncc  frustra  lamcii  hocn  Septu.ngintn  iutcrpretibiis 
additiiin  exislimo  :  nisi  quia  intclligi  volucrunt  eli.iiii 
ipsas  inanus,  quibus  sigiiilicanlur  opcra,  in  cordc  ac- 
cipi  dcbcre,  ubi  est  (idcs  ipia;  pcr  dilcctionem  opcra- 
tur(6'u/ul.v,  G).Nam  si  forinsccus  ea  qna;  DeusjiilMn. 
in;inibus  fiaiil,  et  iii  cordc  non  fi;int,  iiciiio  esl  tam 


77S 


iiisulius, qiii  prxccila  arbilrotur  impleri.  1'urro  si 
charitas,  iiu;e  plcniiiulo  cst  Lcgis  {lioin.  xiii,  10), 
liaLitct  iii  cordc,  cliaiiisi  iiuiiiibus  loriiuris  r|iiisi|iiam 
noi)  possil  opcrari,  pax  illi  csl  uliiiuecuiii  lioniiiiiljus 
Loiiaevoliiiitalis  (Lur.  xi,  \i). 

LV.  [Ib.  xx\n,5.]  Peccavciiint  non  ci  fitii  viiiipera- 
biles.  Qiiod  in  graxo  esi  tUm  ^.w,a.,T«,  quidam  imer- 
prttati  sunt  sicut  liic,  id  esl ,  filii  viliipcrubilcs ;  qiii- 
dani,  filii  comiiiaculaii ;  quldaiii,  filii  viliosi.  Liide  iioii 
niagna  quMlio ,  inio  iiulla  cst.  Scd  illiul  inerito  ad 
qiKcrenduin  niovct,  si  geiicraliler  dictuni  csl,  Pecca- 
veruril  non  ei,  qnoiiiani  qui  peccat,  noii  ei  peccat,  id 
csl,  noii  Deo  nocet,  sed  sibi ;  quomodo  iiilclligcnduin 
sitipiod  in  Psalmolegilur,  Tibisoli  peccuvi  {l>sal.  l,  G); 
v\  \n  JiTeniia,  Tibi  peccavimus ,  palienlia  Israel,  IJo- 
uiiiic  {Jeiein.  xiv,  7,  8);  el  iteruin  iii  P>aliiio,  Sniia 
aiiimum  meam,  qiiia  peccuvi  libi  {Psnl.  XL,  S) :  et  iili  uiii 
lii.c  sit  (leccare  Doo,  quod  pcccarc  iii  Deuin.  Uiide  aii 
llcli  sacerdos  :  Si  in  Deum  peccaverit,  quis  orabil  pro 
eo  (I  Rcg.  ii,  25)?  Dicain  eigo  inicrim  quid  niiiii  iii 
pra;seiitia  videalur.  Iiitelligeiit  forlasse  aliquid  nielius, 
qui  nielius  lucc  sapiunt,  aut  cliani  iios  alio  tcinpore, 
quanluin  adjuverit  Domiiius.  Pcccare  in  Deuin,  est  iii 
iis  peccare  qu:fi  ad  Doi  cultuin  perliiient.  Nani  lioc 
qiiod  comniemoravi ,  iiiliil  aliiid  iiidicat  :  sic  cniiii 
peccabant  filii  lleli,  quibus  hoc  paier  coruiii  dixit.  Sic 
existiinaiidum  est  pcccari  etiani  in  lioniines  qui  pcr- 
tiiienl  ad  Deuni  :  nain  hoc  Dcus  Kgiliir  dixisse  ad 
AUiiiielccli  de  Sara,  Pioplerea  peperci  tibi,  iwpeccures 
iu  me  {Cen.  xx,  C).  leccare  aulciii  Domiiio,  vcl  poliiis 
jieccas^e  Doinino  '  (nisi  forte  alicubi  scriptum  occurr.it 
qiiod  hiiic  Sfnsui  resistat) ,  hi  inilii  videiilur  iioii  iiii- 
nierjto  dici ,  qui  piani  pcciiilciitiam  peccati  siii  nuiic 
aguiit ,  ut  g|(irilicetiir  ignoscciis  Doiiiinus.  Caus.ini 
qiiippe  reddtiis  David  cur  dixerit,  Tibi  sali  peccuvi,  cl 
matuin  »  coram  lefeci;  subjecil  et  ait,  Vl  justificeris  in 
termonibiis  liiis,  et  viiicas  cum  judicaris  :  sive  ciiin  dicit 
Deus  ,  Judicule  iiiler  me  et  vineam  meam  (Isui.  v,  5)  : 
sive  de  Duinino  Jesu  Christo  intolligatur,  qiii  solus  vc- 
rissime  dicerc  potuit,  Veiiit  enim  princeps  inundi ,  et 
in  me  non  liubet  quidquam  (id  est ,  qiiidquam  pcccati 
quod  inortc  sit  digiium);  scd  ut  cognuscat  muiidus  quiu 
ditigo  Palrem,  et  sicut  mandalum  dcdit  milii  Puter,  sic 
facio;  surgite ,  eamus  liiiic  {Joan.  xiv,  50,  3!)  :  tan- 
quaiii  diccrel,  Etiamsi  levissima  peccala  inoriis  sup- 
plicio  persequalur  princeps  iiiundi,  iii  me  iion  liabet 
quidiiuam,  sed  surgite,  eainus  liinc,  id  est,  ut  paiiar; 
quia  in  co  quod  paiior,  voluiitaieni  iinplco  Pairis  inei, 
non  poeuani  snlvo  peccati  niei.  I£t  qnod  Jeremias  ait, 
Tibi  peccavimus,  pulientia  hruel,  Domiiio  uliqiic  sup- 
pliciler  diciiur  in  pceniicntia  cum  spe  salutis  cx  vc- 
nia  '.  Et  quod  dicluiii  cst,  Sann  ammam  meain,  quia 
pcccavi  tibi,  lioc  idem  agilur  ut  Dous  igiiosccndo  g!o- 
rifitetur  :  qiiia  magna  est  cjus  misericordia  super  coii- 

'  Edlti,  peccare  in  rominum.  At  mss.,  pcccnsse  mnnno 
necte  quideiii,  sed  |  aulo  iiilra  Mss.  ildeiK  el  oinnos  edilj 
l.crperam  lercbant,  qiii  i)iiim  poeiiiiinlium  pciruli  ^ni  nun 
uQiad  :  cum  cerla  curlms  \f^\  debeal,  niiiic  uquiu  ■  n.1 
kii  le,  qui  per  piam  panUentiain  peccuti  siii  huc  iuiiiil 

'  Vbs  ,  maliguiim. 

»  sie  .Mss.  At  Am.  rx.  el  l.cv.,  et  leniw.  liai.,  ct  vcnir. 


UV.F.n  QUI.NTUS. 


774 

fiiciitcs  sibi  ct  redeiintcs  ad  se ,  qiii  dicii  se  nolle 
moitcm  pcccatoris,  quantimi  '  iit  rcvortaliir  ct  vivat 
(Ezcch.  xxxui,  11).  Uiiic  et  ipse  David  iion  soluni  in 
P^aliiio,  veruiii  cliaiii  ciiiii  eum  Deus  argucret  pcr  pro- 
plielam,  non  sine  spc  propitiationis  Domiiii  respondit, 
Pcccuvi  Domino  (II  l{eg.  mj,  13).  Mcdicocnim  viilno 
ratus  videtur  quodammoJo ,  qui  ut  saiietur  se  subdit 
niaiiibns  medici .  nl  in  eo  medicina;  opus  iiiipleaiiir. 
In  boc  autem  cantico  pru;vidcbat  Piopheta  luiuros 
qnosdani,  qui  sic  fiierant  peccitiiri  Deiiiii  oiroiidoiido 
niagiiisiniquitatibussuis,  ut  nec  poenitenliam  agere 
vellont,  ct  ad  Denm  rcdire  iit  saiiarciitur  :  de  qulbus 
cti.im  alibi  dicitur,  Quoiiiiim  caro  sunl,  el  spiritus  am- 
biiluiis,  cl  non  revertcns  {  Psul.  lxxvii,  59).  Potest 
ctiam  sic  inlelligi ,  Pcccnveiunt  non  ei ,  sccundum  id 
(piiid  uon  ci  nocuerniit  poccato  suo,  sod  sibi. 

LVI.  [Ib.  xxMii,  1-5.]  El  liojc  benediciio  quam  -  bc- 
ncdixit  Moijses  liomo  Dei  filios  hrael,  priusqunm  defuii- 
gerctur.  Et  dixii,  Dominus  ex  Sina  veiiit ,  ct  atlitxit  cx 
Seir  iwbis  :  feslinuvit  ex  moiile  Pliuran  cuin  muliis  mil- 
tibiis  Cndes.  Ad  dexleram  ejus  Aiigeli  cum  eo,  et  pepcrcit 
populo  siio.  Et  omiies  sunclificuti  siib  maiiiis  tuus,  el  lii 
sub  le  suiit.  Et  accepit  de  verbis  ipsius  Legem ,' quaiii 
maiiduvit  nobis  iVoyses ,  liiBredilulem  coiigirgulionibus 
Jacob.  El  erit  i;i  diteclo  priiiceps,  coiujregutis  priiuipi- 
bus  poputorum  siiiiut  iribtibus  hiaj.  Non  iieglig.iiter 
pra)toreiiiida  est  i^ta  proplictia.  Ap,,arct  qiii°pi°e  ista 
benodiolio  ad  novum  popiilnni  pcrliiiero,  quem  Doiiii- 
nnsClirislussaiiclilicavil;  ex  ciijus  por,ona  ista  di- 
cuntur  a  Moyse,  non  ex  persona  ipsius  Mi.ysi,  qnod  iii 
con^cqneniibus  evidcnter  appaiot.  Nam  si  proptorea 
dictuin  esl,  Dominus  ex  Sina  venit,  qiiia  in  iiionla 
Siiia  Lex  data  esl ;  quid  sibi  vuk  quod  seqnitur,  et  ul- 
luiii  ex  Sir  nobis  :  cuin  Scir  iiioiis  Miim:e.o  sii ,  ubi 
rcgnavit  Lsau?  fleinde  cuni  Moysos  lilios  Isracl  beiio- 
dicat  l.is  verbis,  sioiit  Scriplura  prxdixit ,  qiiomodo 
idom  dicit,  Et  accepit  ileveibis  ipsius  Legem ,  quam 
muitduvit  itobis  iloijses?  Niinirum  crgo  propbotia  est 
ut  dixiiiiiis,  populum  m.vum  Cbristi  gralia  saiicliluM 
tnin  pia;iiniiiiaiis ,  ideo  siib  noinine  filioruni  Israc' 
qnia  senicii  cst  Abraliam,  bocest,  (ilii  siinl  pronii. 
sionis,  ct  iiitcri.retatio  ejus  cst,  Vidons  Deum.  Dn 
iiiinus  ergo  qui  ex  Sina  veiiit,  Christus  intelligeiidos 
est,  qii.iiiam  Sina  iiiterprelalur,  Tentatio.  Venit  crgo 
cx  tenlaiioiie  passioiiis,  crticis,  niortis.  Et  uttuxil  ex 
Seir.  Scir  iiiterpretalur,  Pilosus,"  qiiod  slgnificat  poc- 
catorem;  sic  eiiim  iialus  esl  Lsau  odio  lial.itus  (Cen. 
xvv,  2S) :  scd  qiioniara  qiii  sodebant  iii  lonobiis  cl  iii 
uinbra  morlis,  Inx  oita  esl  cis  {hai.  ix,  2) :  idoo  allnxi 
ex  Soir.   Siiiinl  etiam  noii  adsurde  iiilelligitiir  csse 
prodicliiiii,  cx  geiitibus  qii;c  signilicanlur  por  iioinon 
Siir,  qiiia  iiioiis  est  pertiuens  ad  Esan,  veiitiirain  gra- 
liain  Chrisli  popiilo  Israol.  Unde  dicit  Aposloliis  :  lia 
ct  lii  iiiiiic  non  credideruiil  in  veslia  iiiisericordia ,  tit  et 
ipsi  iiiiscricurdinm  conscqnniilur  (liuin.  .\i,  51).  Ipsi  cigc 

'  lii  odilis,  tantiim  ut  rcverlatiir.  In  Mss.  \oro,  qitamum 
jiula  l.xx,  o>  apo.ytrep\ui.  ' 

-  Fditi,  iiiia  bcnediiit  :  al  iiiroiiiis,  lmredil;ihin  ccmrc- 
qutionis  Jacob  :  pauloipio  post,  simnl  cuin  fibubus  iitiue,. 
lli=  iii  locis  sefiuiniur  .Mss.  qni  cuni  ^ru.-co  L.\x  a-uvoiiiiml. 


■775  Qll^STIONUM  S..  VUGLSTINl  IN  IIKPTVTr.UCIILr.l 

diciKil,  .Mliuil  ex  StiV  m>t>is,  cl  feslimvil  c.r  monle 


Pliarnu,  id  esl,  cx  nioiile  friutifero  :  id  eiiini  iiiliT- 
prol.-iliir  Plinrnn,  qiio  sigiiilicaliir  Ecclesi.i.  Cum  mul- 
tit  millibui  i.ndcs.  Kl  Mul.ila  imcrprel;iliir  Cailcs ,  el 
Sancliliido.  MiiUUa  siiiil  eigo  imilla  inillia,  el  sancti- 
ficala  |ier  gialiain  ,  ciiin  (luibus  vonit  Ciiristiis  nd 
Israclitas  poslea  colligeiKlos.  Scqnitnr  cl  dicit,  Ad 
dexleram  ijits  .\ngeli  ciim  co  :  lioc  non  iiidigel  cxposl- 
lione.  Ei  pcjiercii,  iiuiiiit,  popiilo  siio :  donans  reinis- 
sioiieni  pcccalornm.  Inde  ad  ipsiim  cr.nverlit  senno- 
iieni  al.pic  ait,  El  omnes  sanclilicnli  sub  maniis  liias,  cl 
lu  sub  le  tunl :  iion  uliqiie  snpcrbiciiles,  el  suam  jii- 
stitiaiii  volonlcscoiistiiucre;  sed  agnoscoiilcsgratiani, 
iit  jiistitia;  Dei  siibjicianliir  (  Itom.  x,  5).  Et  ucce]nl, 
infpiil,  de  verbis  i/isJMS  Legem  :  pii!Milus  ntii|ue  de  qiio 
ail,  £(  pepercil  popiilo  suo.  Accepil  ergo  de  vcibis  ip- 
sius  Legein,  quam  manduvil ,  inqiiit,  nobis  Moyses  : 
iioc  est,  popnlus  ejiis  de  verbis  ejus  accepit  Lcgcin, 
qnia  de  dooiriiia  cjns  intollcxit  Lcgein  eam  ipsain 
qiiam  inaiidavitnoliis  .Moyses.  Ipsequippe  ail  in  Lvaii- 


770 
gelio  :  Si  i<eili"-rlh  .'/oi/si ,  ered,reiis  el  milii ;  dc  •ne 
cniin  ille  snipsil  (,loiin.  v,  ■4G).  Non  eiiiiii  accepil  po- 
pnius  ille  Logeni  quain  noii  intcllexil;  sod  tuiic  acce- 
pit,  qiiaiido  iiilollex't  dc  veibis  ejus,  carcns  vi'laniino 
veleri ,  conveisns  ad  Doniinuni  :  li;inc  dicit  liwredita- 
tcm  congrcgalionibus  .lacob ,  (pi;e  iiilolligenda  esl  iioil 
lerreiia,  sod  coeloslis  ;  non  tcniporalis,  sed  outeriia.  Et 
eril,  iiii]nil,  tii  dileclo  priiiceps  :  ipsc  utique  in  dilecio 
piipiilo  erit  princeps  Doniinus  Jcsus :  coiigregmis  prin- 
cipibus  populorum ,  id  csl ,  goiilinm  :  simul  iribiibus 
Israel,  iil  iiiij  loaliir  (piod  siipia  dicliim  csl,  Lcclamini, 
geiites,  siiniil  ciim  popiilo  cjus;  qiiiu  cwcilas  ex  parleiK 
Isracl  fiicta  cst,  donec  plcniludo  genliiim  inlraret,  et  sic 
omiiis  Israel  salvits  fiercl  (Roin.  xv,  10,  cl  xi,  25). 

LVII.  [Ib.  .\xxiii,l7.]  Cuin  Josopli  bonedxoret,  ait 
iiilor  c;clera,  l'riiiiogeiiilus  lauri  pulcliritudo  ejus.  Qiiod 
niin  ila  lcgcndiim  cst,  tanquain  dixerit,  piimogenilns 
tanri ;  sed  ,  ciiin  sit  priinogonilus,  pulcliriliido  cjiis 
lauri  ost  :  proplcr  criicis  cornua  ,  de  Doiiiiiio  iiitelli- 
gilur  ligiiraliiin. 


UBEll  SEXTUS. 

Quxslioacs  in  .lesiiin  Nave(o). 


Qu/EST.  l.[Jo«.ca/i.  1,^5]  Domiruis  dicit  ad  Jcsnm 
Nave,  £(  sicul  ernm  ciim  Mogse,  ita  ero  el  teciim.  Non 
soluiii  aiilein  lnc  lesrnnonio,  sod  cliaiii  in  Deiitoro- 
BOinio  iiiiiliis  docunieiilis  prubaiur  Moyscs  ita  dcfun- 
cliis,  ut  Doi  famiilus  ei  Deo  placens  :  quamvis  in  co 
ilia  vindicta  coinplota  sit,  nc  tcrram  promissionis  iii- 
trarel  (Deiil.  xxxii,  48  5-2,  cl  xxxiv,  4,  5;.  Ex  qiio 
Ualur  intulligi ,  Doiniiiuiii  otiam  bonis  servis  suis  in 
aliquo  succcnsenlcm,  et  toinporalitcr  viiidiearo,  et  la- 
uien  in  corum  habcre  numero,  qux  sunl  iii  donio 
fjusvasa  iii  lionorem  utilia  Domino  (.11  Tim.  ii ,  21), 
qnibus  daiiirus  est  promissa  sanctorum. 

II.  [Ib.  1,11;  III,  "7 .]  Qu.Tstio  e.si,;qn  imodo  poslca- 
qii2ui  locutus  cst  Dominns  ad  Jesuiii  Nave  ,  exlioriaus 
el  coiiiirniariS  eum,  seipie  proniiltens  cuin  illo  finii- 
rnm  ,  niandaverit  idem  Jcsus  popnlo  per  scribas,  nt 
prxi  arai  ent  cibaria  ,  qiiod  post  ires  dics  Jordanoin 
fuerant  transituri ,  cum  invcniantur  post  niiiUo  pln- 
rcs  dies  transisse  Jordanom.  Cum  eniin  li;oc  populo 
inandasset,  misit  exploratores  in  Jericlio,  qiioiiiani 
Jordane  trajecto  ipsa  proxima  civilasocciirrcli.it  :  illi 
aulem  diverterunt  ad  llaab  muliorcni  fornicaii:iin  ,  ct 
ab  illa  occultali ,  aique  a  rcge  qu:i;siii  ct  ininiine  in- 
\enii,  e;»dom  dimitteiite  illos  per  fcneslram,  cl  ino 
iiente  ul  triduo  latereiit  iii  inontanis,  qiialuor  dies 
\idciuur  esse  consumpli ;  iiide  posteaquam  nuntiavc- 
runl  qu;c  ciroa  illos  gcsla  fuerint,  promovil  Jcsus  cum 
populo  universo  de  loco  ubi  eral  diluculo;  qui  cum 
vcnissRt  ad  Jordanem,  divertit  ct  niansit  :  Iniic  rursns 
popnlus  admoncturutpost  Iriduuni  sc  preparet  trans- 
ire  Jordanem ,  arca  Donrnii  pra'cedenie.  Hinc  crgo 

((])  lii  liujiis  libri  6  titulu  le(;eiKlum,  Jesiim  ?lave,  ut  io 
4ss.;  11011,  JOiKC,  ul  ia  edilis  reiioriiur.  livsuc.] 


iiilelligiliir  liumanam  luissc  dispositionem,  quam  fccil 
populo  niinliari,  ut  cibaria  pncpararcnl,  taiiiiuani  post 
tres  dios  momiiralum  niiviuMi  transituri.  Poiuit  cniiii 
boc  siciit  liomo  sperare  ficri  posse,  si  cxploralores 
celeriler  revcrtisscnt.  Qiiibiis  tardantibns  inlelligitur, 
qiiaiii\is  Scriplura  tacucrit,  cx  diviiia  dispositione  ca-.- 
tcra  implota  ,  ut  jam  inciperet  apiid  populnm  gtorifi- 
cari  Jesus ,  ct  osicndi  qnnd  cuiii  illo  Dominus  cssei , 
sicut  fiierat  cuin  Moysc.  Nam  et  boc  illi  dicitnr  fln- 
vium  Iransitiiro,  sient  scriptiim  osl :  El  dixit  Domiimt 
ad  Jcsiiin,  In  dic  islo  ineipiam  exallurc  tc  coram  omni- 
bus  /iliis  Israel,  ul  scianl  quoniam  sicut  cram  cuin  Moyse, 
sic  ero  ct  lecum.  Noc  iiicredibile  doliet  videri  ,  etiam 
illiis  ciim  quibiis  Deus  lo(picb;iiiir,  nliqiiid  cx  liiimana 
dispositiune  agere  voluisse ,  in  qua  sibi  Deum  tamen 
liderenl '  esse  roctorom,  coruiiKpie  ex  illius  a  quo  rc- 
gobaiiiur  providoniia,  ciinsilia  fiiissc  mutaia.  Nam  et 
Miiyscs  ipse  nliqiie  tanqiiam  liomo  pnl;ivcrat  esse 
faciondum ,  nt  raiisas  populi  sic  audirel,  qiieinadmo- 
dum  ct  sibi  et  illis,  onus  iiitolerabilc  siibeiindo,  prod- 
csse  non  posset :  ojnsqiie  dispositio  diviiiilus,  et  lioc 
ipsnin  socero  cjus  snggcrcnle  clnionentc,alqiie  liaiic 
:'.diiioiiiliononi  Dco  approbantc  ,  mutata  est  (  Exod. 
XVIII,  14-2G). 

III.  [Ib.  III,  3,  i,  15.]  Scribac  populo  dicunt,Ct'm 
viderilis  arcam  lesti.nonii  Domiiii  Dei  noslri,  el  sacer- 
dotcs  nostros  '  ct  Levitas  tollenles  eam,profuisciininide 
locis  vestris ;  el  itc  post  eam  :  scd  longum  intervallum  sit 
inler  vos  etillam,  quanliim  duo  millia  cubitorum  stabi- 
lis,  ne  propinquelis  ei,  ut  scialis  viam  qiiam  ibilis  in  eam, 
Non  eniin  abiislis  viam  ab  liestcrna  et  nudiusttrliana  die. 

'  Mss  necom  cl  editio  l\alis|ioHcnsis,  vidcrcnt. 

'  sic  Mss.  At  edui,  Dei  vestri  et  sacerdoles  veitros.  i 


757 


LIDF.R  SEXTUS. 


778 


Longe  jiissum  csl  ;\nnm  pr.tceJerc,  iil  pdiscl  a  po- 
pn!o  vidcri.  Tani  grandc  iiuii:pe  .ngnien  ,  si  pnst  eam 
proximuni  pergerei ,  non  cam  vidcret  pra.'irc ,  ncc 
liosset  qua  seqiicrcuir.  Ex  lioc  amcni  f.iclo  iiitclli- 
gcndnin  est ,  quod  columna  illa  nubis ,  qu.ic  soicbat 
iiiovendis  caslrissignunidarc,  et  ileroslcndere{E.Torf. 
xiii  ,  21),  jain  recesscral,  nec  cis  apparebal :  liiiic 
factum  e--l  nt  eliaiii  Iridiinin  ilUid  cx  liuiiiana  dispo- 
sitione  prajdicerelur^Supra^f/nffisf.aj.Nunc  ergo  duce 
Jesu  arcam  Domiiii  sequiiniur  nubc  sublracta  taii- 
quam  vel.iiiiiiie  ablalo.  Jordanis  aiileiu  plemis  eral  pcr 
lolam  crejiiiiinem  siiam ,  sicul  in  diebiis  mcssis  Irilici. 
Iloc  iiicredibile  videliir  regionibus  noslris  :  ibi  auleni, 
sieut  perbibeiit  qui  novcrunt,  in  iiiiiio  veris  est  mes- 
sis  triiici ;  lunc  autein  ille  Duvius  replelur  amplius 
quam  per  biemeni. 

IV.  [Ib.  IV,  ".]  El  crwit  vobis  lapides  hlimemoriulc 
ftHislsrael  usijue  in  wlenmm.  Quoniodn  in  wlernuin,  cuin 
tuelura  el  lerra  IranSL-aiil ( J/aH//.  xxiv,  oo;?  An  quoiiiam 
ailcrnum  aliqnid  significaiii  bi  lapides  ,cum  ipsi  itcri:! 
csse  iion  posbiiil?  Qnamvis  possit  qui)d  in  gra?coest, 
ivi  rci  alw.s; ,  dici  laliue,  cl  usciiie  iii  siculum  ,  quod 
non  esl  coiisequens  ut  inlelligalur  a;lcrnuu). 

V.  [Ib.  IV,  I5et  Itj.]  El  dixit  Dominus  adJesum,di- 
cens  :  Manda  sacerdolibus  porlanlibus  arcam  teslamenli 
tcslimonii.  Solet  dici  arca  leslamenli,  vel  arca  teslimo- 
«ii  :  nunc  dicta  csl  arca  lcstameiiti  testimonii,  ul  noii 
solumarca,  sedeliain  ipsumieslamcnlum,  appellaretur 
leslamcnlum  teslimonii.  Iliiic  eiiiin  dicit  .\postolus  : 
Niiuc  aiitem  sine  Lege  jusiilia  Dei  manifcslala  est,  tcsli- 
monium  liabens  per  Legem  et  Proplicltis  (^Uom.  iii,  21). 
]n  ciijusdain  cniin  ri:i  allerius  venturx  lcslimoiiiiiBi 
datum  fueral  illud,  quod  dicilur  Tcslaincnlum  Vclus. 

VI.  [Bb.  v,  2-7.]  Dixit  Domir.us  ad  Jcsum;  Fac  libi 
ipsi  cukrci  de  pelra  acutos,  vcl,  sicut  babel  grxcus,  de 
petra  acuta ,  et  sedens  circumcide  filios  Isracl  ilerum. 
lii  lioc  prxcepto  qiKcrilur  cur  dixerit ,  ilcrum.  Non 
e<r°<ii  uiius  bomo  bis  circumcidendus  erat  :  scd  qiiia 
iiuus  populus  eral  in  quibusdam  circumcisus  ,  in  qui- 
biisdain  non  ciicnmcisus ,  ideo  dictum  cst  ilenim,  ut 
(iicumcisus  ilerum  ciiciimcideretur,  noii  bonio,  scd 
populus.  N.ini  et  scqiicnlia  id  oslendiiiit.  Dicit  cnini 
bcriptura :  Et  fecil  Jesus  ciillros  pelrinos  sibi  ipsi  aculvs, 
et  lircumcidit  fiHQS  Isracl  in  loco  qui  vocalur  Coliis  pra- 
putiorum.  Iloc  aulcm  modo  circumpurgaril  Jcsns  fi- 
lios  Isracl ,  ijui  aliiiuando  fuerant  iit  via ,  cl  qui  a!i- 
quando  incircumcisi  erant  eorum  qui  exicranl  ex  J^gij- 
pto ;  omnes  islos  circumcidit  Jesus.  Quadraginla  eiiim 
et  duobus  annis  coiiversatus  est  Israel  in  dcserio  ihib- 
darilide,  el  idco  incircumcisi  erant  illorum  pliirinii  pu- 
giialorum  qui  exierunt  de  terra  A^gijpli  qui  inobedienUs 
fnerant  mnndatis  Dei ,  in  quibus  et  definieral  Dominns 
eiit,  ne  viderenl  illi  lerram  quam  juraverat  Dominus  pn- 
Iribus  eorum  dare  iltis,  terram  fluentem  lac  et  mel.  Pro 
his  autem  subslituit  filios  corum,  quos  circumciditJcsus, 
eo  quod  fuissent  in  ilinere  incircumcisi.  .Manifestuni  cbt 
ergo  non  oinnes  fuissc,  scd  quosJam.  Quidam  enim 
de  .^gvpio  exemilium  rdii  in  illo  populo  incircumcisi 
erant,  qnos  poiuit  cifcumcidcre  Jesus;  illorum  scili- 

Sa.nct.  August.  III. 


ccl  filios  qiii  geiiuerunt  iii  dcscrto,  ot  conlempscnint 
cos  eircuinciJere ,  qnod  inobcdicntes  eranl  legi  Dei. 
Nulla  ilaquc  causa  estcur  ii  qui  pulant  rcbaplizaiidos 
eos  qni  babent  cliristiani  Baplismi  sacramentum,  lioc 
lesiimonio  Legis  adjiivari  se  pulent :  quia  nulliis  bis 
nuinero  unus  buiiio  est  circumcisus  ;  scd  popiilns  qui 
jam  fueral  iii  quibiisdam  circumcisiis ,  in  quibusdam 
vero  adliiic  incircumcisus  crat.  Et  si  aliquo  modo  ifl 
(icri  posset,  iit  bis  circumcidi  bumiiicm  Deus  jubcret; 
nuniqiiid  possunt  dicere  ideo  fuisse  prKceptiim  ,  quia 
illi  ab ."Egypiiis  fuciaiit circumeisi, aul  ab aliquibus  b  t- 
relicis  ab  Israelilarum  sociclalc  segregalis?  Cum  vero 
s.iiis  ctiam  ai.parcat  qiiare  sil  a  Deo  diclum  ;  nullum 
bic  possunl  bomines  erio:is  siii  palrociniiiin  rcperirc. 

Yll.  [Ib.  V,  15-13.]  Quaiido  Jesus  vidit  virum  con- 
Ira  se  slanlcm  evaginalo  gladio,  ct  eo  rcsp.ndenti; 
dicit  qiiod  essct  priiiccps  inilirrc  virlulis  Domiiii;  ct 
proslralus  in  terram  dixil,  Quid  privcipis  luo  famiilo? 
qiiairi  p.itest  ulrura  angelo  sc  prostraverii ,  eumque 
dixerit  dominum  ;  an  |.oliiis  inlelligens  a  quo  niissus 
fueral,  ipsum  Doii:iiuiiu  ilixcrit,  eiquc  se  i.roslraveril. 
Erat  auleni,  siciil  legilur,  Jcsiis  iii  Jericlin,  non  uli- 
quc  in  ip>a  ctviiale,  cujus  nniri  nonduin  ceciJcranl , 
quod  mox  fulurum  eral  ,  ut  in  eam  possent  iiilrare; 
scd  in  agro  ad  eam  peruneiile  :  nam  intcrprcialio  qii.e 
est  cx  liebrieo,  sie  liabet. 

VIII.  [Ib.  VII.]  In  eo  qiiod  faclum  csl  ul  Aebar  de 
Iribii  Juda  furaretur  de  anathcmate  civilatis  Jcriclid 
coiura  prxceptiim  Domiiii ,  et  propter  cjus  peccatum 
tria  millia  qiia;  niissa  fuerant  iii  Gai ,  dedcrunt  lerg* 
lioslibus,  et  occisi  siint  ex  eis  Iriginla  scx  viri ;  et  po- 
pulo  graviter  tcrrito,  Jesus  cum  senioribus  se  pro- 
slravit  ad  Doniinum ,  ciqiie  rcsponsiim  est  ideo  fa- 
ctiim  esse ,  quod  pcccaveril  populus ;  minatus  cst 
etiam  Deus  non  se  cum  cis  futuriim ,  nisi  absiuleriiil 
aiiatlicma  de  se  ipsis ;  et  quoJ  oslensus  est  qui  fecc- 
ral,  nec  solus  occisus,  scd  cum  omnibus  suis  :  quxri 
solct  quomodo  juste  pro  allerius  peccaiis  in  alios  viii  • 
dicelur;  maximc  quia  in  Lege  Dominus  dixit,  ncc 
patrcs  pro  filiorum ,  nce  filios  pro  palrum  qfjKatis 
csse  punicndos  (Deul.  xxiv  ,  16)?  Aii  aliud  jndicanii- 
bus  hominibus  esl  piuceplum  ,  ne  quemqiiam  pro  al- 
tero  puniaut;  Dci  aiitem  judicia  noii  sunt  cjusiiiodi, 
qui  alto  ct  invisibili  conbilio  suo  no^it  qiiatenus  ei- 
tendat  cliain  lemporalem  liomiiium  poenaiii  salubrcni- 
qiie  lcrrorcm  ?  Non  eiiim  aliquid  dirum  ',  quaiitum 
allinct  ad  uiiiversi  mniiJi  adminislratioucm  ,  conlin- 
git  morlalibus,  cuni  nioriunlur  quandoqiie  moriluri  ; 
et  lameu  apud  eos  qui  talia  metuunl,  Jisciplina  sanci- 
lur,  ul  non  sc  suliim  quisque  curet  in  popiilo,scd  invi- 
ccmsibi  adhibeanl  diligenliam,  el  tiinquam  uiiius  coi  pu- 
ris  et  unius  bomiiiis  alia  pro  aliis  sinl  mcnibra  sollicila. 
Nec  lamen  credendum  esi,  ctiampccnis  qux  post  mor- 
lcm  irroganlur,  aliuin  pro  alio  possc  damnari ;  scd  iii  liis 
tantum  rcbus  banc  irrogari  poeiiam ,  qu;e  fiiiem  fiic- 
rant  babilurx,  eiiamsi  non  eo  modo  finireniur.  Simul 
ciiam  ostendiiur  quanluin  connexa  sit  in  populi  socie- 
tate  ipsa  universitas,  ut  non  in  seipsis  singuli ,  scl  ••( 

'  Edili,  duriim. 

CVinjl-cinq.J 


i:-i  QLI^tSTlOMM  S.  AUGLS 

(ar.qnnin  parlcs  iii  lulo  c\isiiinc:ilur.  Pcr  iinitis  igiinr 
(jecc.-mim  inorlcnKine  paiicornin  ailinonitus  cst  poini- 
liis  uiiivcisns  ,  t;iinniaiii  in  cor|i(Mc  uiiivcrso  qiKCicre 
quod  ailniissuin  c^l.  Siinnl  cliain  signilicatniii  cst 
quantum  niali  licret,  si  iinivnrsa  illa  congrcgniio  pcc- 
cassct;  quamlo  nc  unus  quidem  iia  poluil  jndicari ', 
ul  ab  co  possoiil  cxtcri  cssc  sccuri.  At  vcro ,  si  Achar 
ab  aliquo  invciilus  aiqiie  coniprclieiisus,  ct  illins  cri- 
niiiiis  rens  ad  jndicium  Jcsn  fnisset  addncins,  ne- 
(liiaquam  pntandniii  cst  liomiiicm  judiccm  vd  pio  illo 
vd  cnm  illo  quemqnam  alium,  qui  societaie  facii  ejus 
niinimc  tcr.erclnr,  fnisse  punitnrum.  Ncqiie  cniin  ei 
mandaluiii  Lcgis  licebat  cxccdere ,  qiiod  dalnm  cst 
liomiiiibns ,  ne  jiidicio  suo  ,  qiiod  iii  hoinineni  lioinini 
jussum  sivc  pcrmissiim  cst ,  aUcrum  pro  alierius  pcc- 
calo  arbitrctur  esse  plccteiidum.  Longc  aiilcm  sccre- 
liore  justiiin  judicat  Dciis,  qiii  piloiis  est  ctiam  post 
morlcin  ,  ipiod  lionio  iion  poiest ,  vd  lilicraie  vcl  pcr- 
dcre.  Yisibiles  igitur  aHlicliones  homiiuim  sive  inor- 
ics ,  quoniam  his  quibns  ingcrunlur,  et  obcssc  ci 
prodcssc  possniit,  novit  Doniiiiiis  in  occulto  providen- 
lix  siiie  qiicmadniodnni  jiisle  quibii-ipie  dispenset , 
etiam  cum  aliornm  pccoata  in  aliis  videlnr  ulcisci. 
Pceiias  vcro  invisibilcs,  qiix  iionnisi  noceni ,  et  prod- 
csse  non  possunt,  ita  nullus  Deo  judice  pro  alienis 
peccalis  luil,  sicut  honiinc  jiulice  liierc  niiUus  iiisi 
pro  siia  cnlpa  isias  visibilcs  dubel  Hoc  eiiiiii  pnrcc- 
pit  lioiniiii  judici  Dcus  ,  in  his  qux  ad  Immamnn  jn- 
diciiim  pcrtinent  viiidicanda  ',  qnod  in  suo  jndicio 
facitipse,  quo  potestas  non  aspirat  hiimana. 

IX.  [K).  VII,  ilicl  23.]  Mcrito  quxriuir,  cum  Domi- 
nus  propter  illuni  qui  de  anatlicnjate  rurlum  fcccrat , 
pra;ccperil  eum  qui  fuisset  ostcnsns,  igni  crcmari , 
cur  eum  ostcnsum  Jcsus  lapidari  polius  a  populo  fc- 
cerit.  Aii  ilaenm  inori  oportuit,  qucmadmodum  Jesus, 
qui  propius  Dominum  scqiiebalur,  Doniini  vcrha  jn- 
bcmis  inielligore  potuit?  Sic  cniiii  aliiis  quisquam  non 
f.icilc  potuil.  Unde  inagis  qnxTcndnm  cst  cur  lapida- 
tionem  igncm  appcllaveril  Dominus,  quam  crrdcn- 
dum  "Jesum  alinJ  fccisse  quam  jusser.it  Dominus. 
Nam  iicqne  ad  iiUclligendnm  vciba  Doniini  qiiisquam 
potnit  csse  sapiintior,  nciiue  ad  facieiiduin  quisqiiam 
obedicntior.  Proinde  ignis  iiominG  pa-iiani  poiuisse 
significari ,  Scriptura  lcsiis  est  in  Dcuicronomio ,  ubi 
(licilur  ad  lilios  Urael ,  El  eduxH  vos  de  fornace  fcrrea 
e.r,-E(;i//)(o(Z)^i<I.  iv,20) :  ubi  nlique  duram  tiibulatio- 
iicni  inicl  igi  voliiil. 

Dua;  autcm  milii  causx  occurrunt  (non  ut  amkc 
siiit ,  sed  ut  altera  cx  cis),  cur  iion  illc  cum  suis  oni- 
nibiis  evldenti  igne  crcmalus  sil.  Si  cniin  pcccatnm 
cjns  Dominus  tale  cssc  jndicavil ,  qiiod  snpjilicio  illo 
cxpiatum  non  puiiirel  in  a-lcrnum  ,  proptcr  ipsain 
cxpialionem  et  piirgatinnciii  congruentcr  ilia  pccna 
ignis  niimeii  accei>it.  Ncipxad  huiic  intcliccliim  qnis- 
qiiaiii  tciidcre  adnioniiTlnr,  si  cuin  propric  visihilis 
ignis  oiiircrcl;  scd  in  co  qnis(|uc  lemaiicrct ,  qiiod 
aiicite  vidcbai  implctuin  ,  iicc  aliijuid  iiltra  ijii.t  rcrct : 

'  Ms.  Cistcrcicnsis,  rinriicari. 

'  ib;i'.ji.  el  v^.  M  \M  Ki.  el  lov  ,  jti.tkanita. 


riM  i.N  iii:i'T.vteluii:m  78O 

ir.inc  vero  cMm  proptcr  Dei  vcrba  d  faciiim  Jesn ,  a 
qiio  pncvaricari  illa  vcrba  iioii  posscnt,  reciissiiiKj 
dicitur  eliam  lapidationcin  igncm  liiissc;  elcgaiiicr 
agiioscitiir  illa  pu'iia  hoiiiincm,  ne  iii  posternm  pec- 
caio  illo  iiiteriret,  fiiisse  liuigalnm.  Quod  signiGcanl 
eliani  vasa  in  Levilico,  qn.-e  juhciilurignc  purgari.  Si 
aulcm  t:dc  fuit  illnd  pcccatiim,  pioptcr  qiiud  ciiiii 
ctiainposl  islam  vitani  gilicnna  snscipcrel;  idco  Jcsiis 
cum  voluit  lapidari ,  nt  qnod  a  Honiino  dictum  csl , 
i(/)i/  crenuibiliir,  illudadinonerct  iiitclligi,  quod  Doiii- 
niis  faccrel,  iion  qiiod  ab  ipsis  esset  faciendum.  Si 
ciiim  dixissct  Dominus,  Igiii  eum  crcmabitis  el  oiniiia 
fjns;  biiic  scnsui  locus  nullus  csset :  cuiii  vcro  ita  lo- 
situmcsl,  ut  magis  vide.itiir  Dciis  qnod  ei  futniinn 
esset  prxdixisse,  quam  quod  ei  ab  hoiiiinihus  dche- 
rcl  ficri  pra;cepisse ;  meliiis  non  potuit  facere  Jesus , 
qui  diviiia  vcrba  sicut  tanlus  prophcla  inlcllcxil,  qiii 
eiiam  hoc  ipsum  inqiheiice  fecil,  (piani  ut  illum  l.i- 
pidihiis  poiius  quaiii  nanimis  intcrimerct,  ne  in  illis 
ignibns  verba  Domiiii  vidercntiir  impleta ,  qiix  ob 
aliiid  dicla  volcbat  iiilelligi. 

Nec  inovere  debcl  quod  noii  ipsniii  lanlnm  ,  scd 
etiani  omnia  qn:c  siinl  cjns  ,  Dcus  crcinanda  igiii  pra'- 
dixcrit.  Sic  eiiiin  ait,  Igni  crenwbiliir,  el  omiiia  qiia'- 
ciimqiie  siint  ci.  Oninia  enim  quxcnnique  sunlci,  opcra 
cjns  nossunt  inlclligi,  qu:c  cum  illo  dixit  csse  concrc- 
inanda:non  sicul  dicit  Aposiolus  de  qnibusdam  opcri- 
bus  igiic  consninplis,  ipse  aulcm  satvus  eril  (I  Cor.  iii, 
IS) ;  si  hujiis  peccatiiin  ila  intc!ligciidum  csl,  ut  etiain 
ajterno  ignc  punialur.  Filios  crgo  ejus  ct  filias  ciim 
pccoribus  ct  omnibus  qnsc  hahebat ,  popuhis  qnidcm 
ciini  ciiin  puniret,  simul  hipiilibns  obruil  :  noii  lanii  h 
lioc  jiidicio  liumano,  scJ  prophclico  spiriln  rccit  Je-iis ; 
sive  ita  inlclligcns,  oninia  qua:  siinl  ei,  ut  nec  filios 
ccnseret  exceptos,  lapidalionis  eliam  pocnam  pro  igno 
iiigcrens;  sivc  opcra  ejus  que  post  niorlcm  Deiis  in 
illo  fucrai  cremainrus  ,  non  solum  pir  c.Ttera  qn;c  illi 
cr.int ,  vcruni  ctiaiii  per  filios  cjns  signiiicans. 

Ncc  ideo  sanc  credcnJum  esl  cos  pro  peccato  pa- 
Iris ,  a  quo  innoccnies  ciant ,  cliam  pnst  mortcm  sup- 
plicio  iKfcrni  igiiis  incensos.  Mors  qnippe  ista  qu.e 
onincs  inaiiet ,  qnamvis  dc  priiiio  peccato  veniat ,  ta- 
nicu  quia  iia  iniii  sumns,  ut  necessaiio  moiicndum 
sit,  accclcrata  quibusdam  est  utilis.  Undc  legiiur  de 
qnodam  :  V,nflus  est,  r.e  malilia  mularel  intellectuni 
ejus  {Siip.  IV,  II).  Quo  crgo  jndicio  Dei ,  vcl  niiseii- 
cordia  ,  fncrit  iirogala  sive  liiiisejns,  sive  illis  Iri- 
ginla  sc.x  viris ,  cuin  oinncs  ab  ejus  pcccato  alicni  fu- 
criiit ,  latet  apud  cum  npiid  queni  non  cst  iniqiiiias 
{liuin.  IX,  i-i).  Veruin  illnd  iii  promplu  est,  qiiod  ct 
popnluni  lcrribililcr  oporlcb:4  qnaerere  quod  admis- 
snni  est;  ct  tanlo  vehemeiitius  tiiiiueruiit  ca-tcri  f;»' 
ciiim  cjns  imilari,  qnaiito  magis  liumana  exhorret  in- 
firniilas,  ei  in  inm  magniim  tamque  justiim  populi 
odiinii  (lari ,  ct  cis  qnos  ad  spcm  propaganJi  gcneris 
sc  ridictnnini  pnlah;il,  peccato  siio  sccnm  consuniplis 
suis  iiostcris  cmori. 

X.  [Ib.  VIII,  2.]  Qiiod  Dcus  jubct  loqiiens  ad  Jcsiiin, 
ut  con  liinai  sihi  relrorsus  iiisidia«,  id  cst  insidiantei 


7SI  LIBER 

li.:ll,.ti)rcs  aJ  iiisiJiaiiJum  hostlbns  ,  Iiinc  aJiiionemiir 
iion  iiiju^lc  licii  ali  liis  qiii  jiisluiii  bclliim  gcninl  :  iit 
iiiliil  lionio  justus  prxcipuc  cogitare  (lcbcat  iii  liis 
rcbus,  nisi  iitjuslum  bcllum  suscipiat,  cuibcirare  fas 
csl ;  iion  ciiiiii  ommiius  fas  cst.  Cum  autem  justiim 
bellum  susccpcrit,  utrum  aperia  pugna,  utrum  insidiis 
Yincat,  nibil  iid  jiistiliam  inlcrcst.  Jusia  aulem  bclla 
definirisolcnt,  quse  ulciscuntur  injuri.as,  si  qua  gens 
vcl  civitas ,  quii;  bello  pctenda  csl ,  vel  vinditare  iie- 
glcxerit  quod  a  suis  iiiiprobe  factum  est ,  vcl  reddcro 
quod  pcr  iiijurias  ablaium  est.  Sed  etiani  lioc  geniis 
bclli  siiiedubilatione  jiistum  cst,  quod  Dcusiniperat, 
apud  (iiicm  non  cst  iniqiiitas,  ct  novit  quid  cuique 
(icri  debcai.  In  quo  bello  diiclor  exercitus  vcl  ipse  po- 
piilus,  non  lam  auctor  belli ,  quam  miiiistcr  jiidican- 
diis  est. 

XI.  [Ib.  vin,  ■4-8.]  Jcsus  miltens  ad  Gai  dcbcllan- 
dum  Iriginta  niillia  bellatorum  ,  ail  illis  :  Vos  iniulia- 
bimini  post  civitalem ,  el  non  lcnge  erilis  a  civilale ,  ct 
eiilis  omnes  parati :  cl  ego  et  omnis  popiilus  qni  mcctim 
est ,  acccdemus  ad  civitatem.  Et  erit ,  cum  exicrint  qri 
commorttntur  in  Gai,  in  obviam  nobis ,  siciit  antca,  ct 
fugiemus  a  facie  iltorum.  Et  cum  exierint  pos'  nos  ,  nd- 
ducemus  illos  de  civitale ,  ct  diccnl ,  Fugiunt  isti  a  facie 
nostra,  sicut  anlea.  Vos  aulem  exsurgelis  exinsidiis  et 
ibitis  in  civilatcm.  Secundum  vcrbum  islud  facictis. 
Ecce  prwcipio  vobis.  Qu;crcnduni  cst  iilruin  omiiis  vo- 
liintas  fallcndi  prn  mcndacic  depiitanJa  sit;  et  si  ila 
est,  uirum  possit  jnsium  esse  mendacium,  qiio  ille 
falliiur,  qiii  digniis  est  falli :  ct  si  ne  hoc  qiiidcm  meii- 
daciiim  jiislum  rcpcritur,  rcstat  iitseciindum  aliquam 
signilicatioiicni  hoc  ,  quod  de  insidiis  faciuni  est ,  aJ 
vi-riiaiemrefcratiir. 

XII.  [Ib.  IX,  3  13.]  Qiiod  Gabaonilac  venerunt  ad 
Jcsiim  cum  vclustis  panibus  ct  saccis,  ul  putarcntur, 
situl  rinxcranl,  de  lerra  venisse  longinqua,  qiio  eis 
parccrelur  (ci)iistilutum  eiiim  cnit  a  Domino^ne  alicui 
terras  illas  inliabilanti  parcerent,  quo  ingredieban- 
tiir)  :  nonnulli  codices  ei  grxci  cl  lalini  habenl,  Ei 
arcipientes  saccos  vctcres  super  liiimeros  suos  ;  alii  vcro 
qui  veraciores  vidcnlur,  noii  liabenl,  super  humcros, 
sed,  siipcr  asinos  suos.  Simililudo  eniin  vcibi  in  gixca 
lingua  mendositatem  facilem  fccit,  ct  ideo  latina 
qiioque  cxcmplai  ia  variata  sunt :  is'//.uj  quippc  et  Bjm 
lioii  miillum  ab  invicem  dissonaiil,  quornin  prius  liu- 
mciorum  iionicn  est,  posterius  asinoruin.  Idco  cst 
aulein  de  asinis  credibilius  ,  quoniam  se  a  sua  gente 
loiiginqiia  missos  esse  dixerunt  :  unde  apparet  cos 
fnisse  legatos ,  et  iJeo  magis  iii  asiiiis  qiiam  in  Iiiimc- 
ris  nccessaria  portare  potni^sc  ;  quia  iicc  miilti  cimc 
poierant;  ct  iion  sohim  saccns,  scd  cliam  ulres  eos 
pdrlasse  Scriplura  cominomorat. 

'  XIII.  [II).  IX,  19.]  Qua^ri  polest  qiiomodo  jiiraiio- 
i.cm  servandam  essc  crcdiderint  llebra;i  Cabaonills, 
qiiibiis  ila  juravcrant ,  lanquani  de  longinqiia  lcrra 
vcnicntibiis,  sicut  illi  montili  fucrant.  Sciebant  eniin 
se  debellandos,  si  cognitiim  esscl  IlebraMS  in  ea  tcrra 
eos  habiiarc,  qnam  proniissam  fuerant  intcrfcciis 
hal.itaiiiihiis  rclcnturi.  Mciitientihus  crgo  qu;id  dc 


SEXTUS  m 

longinqua  tcrra  a.l  cos  venisscnt ,  jiiravcrunt  cis 
lsraclit:e.  Posteaqiiam  vcr.)  cognovcrunt  ibi  cos  lia- 
bitarc,  ubi  onincs  qiins  iiiveiieranlsccunduin  Dei  pr.x- 
ccptum  debcllarc  op.utcbat ,  nolucrunt  lanicn  fran- 
geie  juraiionem  :  et  licct  cos  nicntilos  ctse  didicis- 
sent,  parcerc  nialucrunl  jurationis  caiisa;  cuin  pos- 
sent  uliqiie  dicere  sc  lantum  illis  jnrassc  ',  quos  eos 
esse  crediderant,  id  cstde  ioiiqiiKpio  vcnicntcs;  cuni 
vcro  aliud  cognoveruiit,  praccptum  circa  cos  Doiiiini 
iniplcndum  erat,  ut  sicuti  c.Tlcri  cxpiignarcntur.  Dcns 
auiein  hoc  approbavii ,  nec  ))arcentihus  succensuit : 
quamvis  cuin  non  iiitcrrogassent  quinani  illi  esseiii, 
ct  idco  cos  illi  fallcrc  valuisscnt.  Unde  non  irapor- 
tiiiie  iitiqiie  credcnJi  sunt ,  clsi  (idlere  liomines  pro 
SU.1  salute  volueruiil ,  non  lameu  fallacitcr  Dcum  ti- 
muissc  in  popnlo  cjtis  :  propicrca  iiec  sncccnsnit 
Diiiniimis  jurantibus  aiit  paiccnlibiis  ,  adeo  ul  posloa 
Gahaonilas  ipsos  tanqiiam  populi  suilioniiiiesdod.nno 
Saiil  vindicaverit ,  ticut  Regnorum  ostonJit  historia 
(II  llcg.  XXI,  1-9).  El  quoniam  jiiratio  sic  scrvalacsl, 
qiiamvis  in  hominibus  qni  incnliti  sunt,  utad  clenien- 
liam  sciKcnlia  (lcclerctur,  non  displicuit  Deo.  Nam  si 
e  cnntrario  jurassont  aliquos  se  inicrfeciuros,  qiios 
Gahaoiiitas  in  tcrra  priimissionis  csse  putavissciii,  cl 
posiea  didicisseiit  cos  esse  ab  illa  tcrra  cxlrancos, 
ot  de  longinquo  ad  sc  veniSsc  ,  nullo  moJo  arhilran- 
diim  cst,  quod  eos  csscnt  dobellaturi  causa  jiiratioiiis 
iniplcndse  :  cum  propicr  ipsain  parcendi  clementi.im 
saiictus  David  ,  eliaiii  posl  vcrha  qiiihus  sc  Nah:il  in- 
lerfeclurum  esse  jiiraverat,  iitique  scicnsqncm  fuer:it 
inteifeclnriis  ,  parocre  maluil ,  nec  iii  rc  dnriore  i;n- 
llcre  juramonlum  (I  Reg.  xxv ,  22,  33);  m:igij 
Uco  placcre  cxisliinans,  si  quod  ira  perturbatus  ad 
iioccndum  juraverai,  non  fecisscl,  quam  si  pcrfccissct. 

XIV.  [Ib.  X,  7,8.]  Cuin  ohsossi  Gabaonii:c  a  rcgi- 
bus  AinoiTh:eorum  ,  misisscnl  aJ  Jcsnm,  ul  sihi  siih- 
vcaiictur;  ita  Sciiptiiia  seqiiilur,  ct  dicil  :  El  nscm- 
dit  Jesxts  a  Galgala ,  ipsc  et  omiiis  populus  bcllatorum 
citm  illo,  omiiis  polciis  in  forliludine.  Et  diiil  Domi- 
mis  ad  Jcsum,  Noli  limerc  illos;  in  maiius  cnim  luas 
irudidi  cos  :  iion  siibsislet  cx  illis  qttisqiwm  coram  vobis. 
Libi  iicqiie  consullus  cst  Dominus  utium  cunduni  ad 
eos  essct ;  sed  nllro  suis  rccte  subvcnire  volenlibus, 
fnluram  vicl.iriam  pra^nunliavit.  Sic  ergo  [losset, 
iiuainvis  non  consultus,  de  ipsisGabaoniiis.idmoneio, 
qiii  cs.ciit,  cum  se  hinginqnos  cssc  montirentur,  iiisi 
ci  plaeuisset  llla  juraiio,  qu;c  snhjeciis  parccrc  coge- 
rct.  Credideraiit  enim  Dco  ,  .]nein  aiidieiant  suo  po- 
pulo  promisisse  (]uod  illasgenicssuhverieicl,  corum- 
qnc  tcrnni  ohlinerci;  ct  lianc  coriini  liJein  non  coi 
proJenJo  '  rcinnncravit  quodain  inoJo. 

XV.  [Ib.x,  5,  C.]  Qu;eriturqiicinaJin(i.lum  rcx  civi- 
latis  Jernsalcin  Adonihezecli  ct  ca-leri  qualuor  ciim 
qiiibiis  ohscJit  Gaba.inilas,  secundiim  Septiiaginta  in- 
icipreles,  primo  regos  Jcbusawuin  cuin  a.l  eus  oh- 
siJendos  coiivcncrnnt,  poslea  vcio  regcs  Aiiiorihao- 
rnm  dicantur  ab  ipsis  Gahaoiiilis,  quanJn   iiunlios 

'  Mss.,  se  tanqunm  iilisjiirasse. 

«  .--io  M&s.  cuiii  l;at.  ol  .\iii.  \i  I  r,  ct  L'  v.,  i;cnic:iAo. 


7S3                                   Ql]/r.SlIONUM  S.  ALT.USTIM  IN  1IF.I'TATI;UCIIIM  "SJ 

iiiisoiiinl  ad  Josiiin,   i.l  oos  ilc  obsiJioiie  libornret.  pr.vccpeiit  milli  eonini  o-isc  p.ircoiikliim;   el  oli  li;ic 

Siciil  aulcni  inspicerc  pomiiniis  iii  ea  iiilerpretalinne  (-aiiaonilis  pepcrcerinl  ,  qiiia  se  de  longiiiqna  lena 

qna;  cx  hebrxo  csl ,  nlroliiiinc  Ainnrili:eoriiin  ilieiiii-  venissc  liiigenles  coriiin  jur.itioneni  teiinerant.   Sed 

liir  :  cuin  constct  Jelius.iMiruin  fnisse  reyem  civilalis  (piouiam  rpiibusdam  nllro  praibueruiit  I-rf.elit:u  m>- 

lcrusalem,  quiaipsaestdictaJcbustanquaniiHius  geii-  sericordiam,  qnamvis  contra  Dei  mandalum  ;  ad  lioc 

ii>  mciropolis  ;  ct  sepicm  gcntcs  sa^pissimc  Seripiiira  dictiim  essc  inlelligondnm  csl,  islas  iia  bellasse  ,  iit 


rommcinoret,  quas  promisil  Deus  cxtcnniiiainniin 
secssca  facie  iv.piili  sni,  ex  quibns  uiia  peihibeiiir 
Amorrlircoruin.  Nisi  forte  lioc  nonicii  niiiversalc  fne- 
riit  oinnium  ,  aut  p.ttius  majoris  parlis  :  ui  non  una, 
sed  plures  in  bis  se|item  lioc  nomine  leiiercnHn-; 
quamvis  csfCt  ctiain  una  de  septein  ,  qiiic  Anior- 
rlixoruin  proprie  vocarctur  sicnt  cst  pars  qu;Ldaiii 
ipiic  proprie  dicilur  Libya  ,  quamvis  lioc  noinen  uiii- 
vcrsir  Africx  compeiat ;  ct  pars  qua:dam  qu;c  pro- 
■,)iic  dioiliir  Asin  ,  ipianivis  Asiaili  vel  diinidiiim  ter- 
rarum  orbem  qiiidam  ,  vel  alii  terliain  partein  orbis 
posuerint.  Nam,  quod  consial,  el  Clianana;!  tanquain 
una  gens  in  iUis  sc|ilcm  coinnicniorantnr  ,  el  tanun 
iioiversa  illa  lcrra oiiginalilcr  terra  Cli;inaan  vocalur. 
XVI.  [Ib.  XI,  l-i  c(  15.]  i\oii  (limiiil  in  ci  Jcsiis  (jnid- 
ijmm  spiiaiis,  siciU  picccepit  Doiiiiiiiis  Moijsi  piwio 


noii  eis  p;ircoritur,  nec  ab  cis  ipsis  lsraeliij>  neglcclo 
Dei  maiidalo  ad  niiserioonliam  (lecterclur.  Quod  qiii- 
dcm  diicc  Jesu,  qni  omiii;i  diligenter  divina  (inccepta 
scrvabal ,  iion  csl  crcdcndnm  ficri  potnisse  :  veruni- 
tanicn  nec  ipse  ii-los  lain  cito  delevissct,  nisi  conspi- 
r;inlissiine  coiilr;urent ;  atqiie  ita  (ieii  posset  ul  eis 
ab  illo  iiiiiiime  debellatis  ,  qni  Dei  pr.Tcepta  implere 
ciirabal,  rcmansissent  ad  illudtenipus,  qnaiido  ci» 
posscnt  parccre  posi  mortein  Jcsn,  quinontaiita  ciiia 
Dei  niaiulala  f;uiebant.  Nam  ct  adbiic  eodem  viveine 
qiiibuMlani  illi  pepercerunt ,  lanliimmodo  eos  dilioni 
sn.e  snbjiig.Tiiies  :  quosdam  vero  nec  vincere  potue- 
ruiit.  Vcriim  li;ec  non  illo  duce  facta  .sunt;  sed  cnni 
jam  scne.x  vacarct  a  bcUo,  lantummodo  eis  leiras  di- 
videiis  ;  iit  ipsi  jaiii  illo  noii  bcllanle,  divisas  sibi  lcr- 
las  pairnii  j;iiii  liosle  vscnas  iciiereiil ,  pariiin  pn- 


tuo,etMoysessimililerpr(VcepilJesit,elsicfccilJcsiis:      suaiido  capcicnt.    Et  quod  viiicere  aliquos  miiiimo 

iioii  <?sl  transyrcssus  quidiimm  nb  oinnibus  (iiiibus  con- 

sliluil  Duiiiimis  Moijsi.   rropler  lioc  iiiillo  inodo  pn- 

taiida  cst  ista  crudelilas,  qiiod  niilbnii  viviiin  iii  civi- 

lalibus  sibi  Iradilis  diinitlebat  Jcsiis  ,  qiiia  Dcns  lioc 

jiisscr.a.   Qni  auieni  cxistimaiil  liinc  Denm   ipsuin 

lui:sc  crudelcm  ,  cl  proplcr  boc  Yetcris  Teslamciiii 

veruni  Dcum  biisse  anctorem  nolnnl  ciedcie  ,   tain 

pcrvcisc  de  operibus  Dei  qiiaiii  de  pocc;ilis  liominum 

judicant,  iiescienics  qnid  (piisqnc  paii  digmis  sii,  el 

niagHiim   pnianlcs  nialnm  cum  casiira   dejiciuiitur, 

inortalesqiic  inoriiiiitur. 

XVII.  [Ib.  M  ,  11).]  t"(  iion  ei-dt  civiUis  qiuc  non  erat 
Iradila  filiis  Isracl.  Qii;eritur  qiioiiiodo  boc  verum 
sil ,  ciim  ncc  temporibus  postea  Judicum  ,  nec  tcm- 
poribus  r.egiim  omncs  oiimiiio  illarum  se|ilem  gen- 
linm  civilalcs  capcre  potuerint  !lebra;i.  Sed  aut  sic 
intcHigendiim  cst,  qnod  ad  nullaincivilalem  bellando 
acccssil  Jcsus  quam  non  ceperit :  aui  ccrte  nnlla  non 
capta  est ,  sed  earuni  qu;c  in  rogionibus  siipra  com- 
iiicinni;itis  fucrunl.  Enunieratie  sunt  eiiim  regiones, 
in  quibiis  fuerunl  civilatcs  de  quibus  facta  cst  ista 
tonclusio,  Et  oinnes  cepit  in  bello. 

XVIII.  [Ib.  XI ,  20.]  Quia  per  Doininum  factum  cst 
conforlan  cor  eoriim  ,  ut  obviam  irent  ad  belliim  ad 
Israel ,  ut  exlerminarcnlur ;  ila  ut  non  daretiir  cis  mi- 
sericordia,  sed  ut  extcrininiirciitur,  sicnt  dixil  Dominus 
ad  Motjiicn.  Ila  dictiim  cst  boc  per  Domiiinin  facliim 
roiifoi  lari  cor  eorum ,  hoc  esi  obdurari  cor  coruin, 
i-icui  de  1'liaraone  {Exod.  vii ,  5,  22  ,  ct  vin  ,  19)  ; 
qudd  divino  altoqiie  judicio  juslc  fieri  miiiime  diibi- 
laiidnm  est ,  f.nm  dcserit  Deus  et  possidel  inimicus  : 
qiiod  sic  accipiendum  cst  qHemadinoduin  et  ibi.  Sed 
liic  aliiid  movei,  quoinodo  dictum  sil  ad  hoc  eis  con- 
fortaiuin  cor ,  ul  exsurgerenl  iii  bellum  advcrsus 
lsr:Hl ,  ct  ob  hoc  eis  noii  pr;el)oreiil  ♦lisericordiain  : 
qua  i  pr.ibeiiJa  cssit ,   si  iioii  bellaioiil  ;  ciinj  Dens 


polnerimi,  pfovidcnii*  diviua;  fuisse,  opportuneScri- 

ptiirariim  ccriis  app:irebil  locis. 

XiX.  [lii.  xvi,  10.]  i."(  »0»  pcrdidit  Ephxm  Uiann' 

naum  qui  liabilubal  in  Cazer  :  ct  liabilabut  Clianana'ui 

in  Eplir(i'in  usqiic  in  diem  istum,  doiicc  asccndit  Pliaroo 

rcx  JHgijpli,  et  cepit  ciiilalem,  etincendil  cam  in  igni ; 

et   Cliananccos  ,   et  Plicrciceos  ,  et  qui  liabitubunt  in 

Cazer   transpunxil ;   et  dcdit   eain   Pliarao  in  dotcin 

filias  SHflr.  Qimd  de  1'liaraonc  rcge  diclum  est,  nii- 

ror  si  proplielicc  diclum  intelligere  deboinus ;  cum 

lioec  liisloria    illis  lemporibiis  coiiscripia  credatur, 

quibus  erant  gesla  illa  reccnlia.  Quid  aiitcm  inagnum 

cligi  poliiit  qiiod  prophelice  diceretur,  cuni  pra;tcrila 

narrcnlnr,  taceanturqiie  futura  ni;ij(ira  ,  et  niaximc 

necessaria  ?  Proiiide  potius  cxisiimaiidum  est  Septua- 

ginia  inlerpretes,  qui  aucloiilate  propheiica  cx  ipsa 

niirabili  consensione  interprelaii  esse  perliilientur, 

li;rc  addidissc  ;  iion  taiiquam  rulurapranuntiantes, 

sed  quia  illo  teinpore  ipsi  eraiit ,  quo  facta  essc  inc- 

nrmerant ,  ct  in  libris  Rcgnoruin  logcraiit  (111  licg. 

IV,  5i,  npud  LXX  ;  ix,  IG,  in  Yulgata).  Etenim  re- 

giim   lempi)ribus  factiiin  cst.  Qiiod  ideo  crcdibilius 

nobis  visiim  est ,  quoiiiain  iiispeximus  inierpretalio- 

neni  qiix  cst  cx  hcbneo,  el  hoc  ibi  non  invciiimus  : 

sicul  nec  illnd  qiiod  dictuin  cst  de  Jericho,  qund 

Iloza    qui   eam   rcparasset ,    ineurrerii    nialedictuin 

qiiod  dixerat  Jesus.    Sic    onim    scripium   est  ,    d 

udjurAvit  Jesiis   in    illa  die  :   Maledictus    lioino  qui 

resuscitabil  et  wdificabit  civitatcm  illam  :  in  primo- 

gsnilo  suo  fundabit  eam  ,   el  in  novissimo  suo  imponel 

portas  ejus  {Josiic  vi ,  20)  :  bnc   nsque  invcnitur  in 

iiiterprelalionc  ex  hebri  o.   lllud  auteni  qnod  seipii- 

lur,  Et  ita  fecit  lloza  qiii  ex  Betliel ;  in  Abiron  primo- 

yenilo  fundavit  eam  ,  el  in  rcsalvalo  '  novisaimo  impo- 

'  r.at.  et  !.ov.,  et  in  se  snlvato.  M;^.  iluo  vatieani,  lotiilom- 
.lue  ex  liostris,  et  in  resulvato.  >fiiul  I.XX,  kui  en  Hj  diaso- 
tiiemi.  '.ttuincn  cistercionsis  vetiis  codex  liabcl  liic.rt  ui  '^ 


7<{5 


LHIER  SEXTUS. 


785 


sidl  porlas  rjiis  {In  Vulijata  111  /it';/-  ^^'' i  5'')  •  '""^ 
illic  iioii  legiliir.  Uiidc  .ipparel  a  Septiiagiiila  inlcr- 
posiium  ,  (iui  ractuni  esse  iiovcrant. 

XX.  [II).  XIX,  i7  («) .]  El  Aiiiorrha:us  pennansit  ut 
liabitarel  in  Elom  ct  in  Satumin ,  et  gravala  est  manus 
Eplirani  super  eos ,  et  facli  sunt  illis  iributaiii.  IIoc 
jam  conlra  Doniini  prxccplum  (iebat,  cl  adliuc  vivc- 
LaiJesus,  sed  dux  coruin  iii  illis  prailiis  jam  pr;c  sc- 
nectiile  non  erat.  Proplcr  lioc  dicium  cst ,  a  Domino 
fnctiim  ut  coiifDilarcliir  cor  iilorum,qui  siiiuil  coiispi- 
raveruiil  irc  iii  belliini  contra  Jcsum,  ne  isla  illismi- 
sericordia  prabcrctur ,  etiam  conlra  Dei  pricccptum 
(/osiie  XM,  20) ,  si  remansisscnt  non  eNpiignali,  ct 
scncsceiite  sive  defuncio  Jesu  relinqiiereiitur  cxpu- 
giiaiidi  a  filiis  Israel ,  qiii  cis  contra  pneccpium  Do- 
niiiii  possent  pnrcore,  quod  ille  non  faceret. 

XXI.  [Ib.  XXI,  41-43.]  Meriio  quariiur,  cum  Isracl 
noii  solum  usque  ad  dicm  mortis  Jesu ,  verum  ctiain 
poslca  ,  non  cradicaverit  genles  qiia!  lerram  promis- 
siohis  tenebant,  qiiamvis  ex  parle  illis  dcbellatis  in 
caJem  promissa  lutredilate  consislercnl ,  quomodo 
intelligendiini  sit  quod  dicuim  esl ,  Et  dedit  Domitms 
Jsraeli  omnem  lerram  quam  juraverat  dare  pnlribus 
eorum  ,  ct  liarcditaverunl  eam ,  el  liabitavcrunt  in  ca. 
Et  requiem  dedil  illis  Domiuus  in  cireuilu,  siciit  jiira- 
rerat  palribus  eoriim  :  non  reslilil  qiiisquam  anle  fa- 
ticin  illorum  ab  omnibus  iiiimicis  eorum ;  oinnes  iniiiii- 
cos  cortim  tradidit  Doininus  cis  in  mamis  eorum.  Non 
decidit  ex  omnibus  verbis  bonis  qucc  locutus  est  Domiuus 
filiis  I srael ;  omnia  advcncrunt. 

Diligentcr  cigo  univcrsa  cor.sidcraiida  siint.  Et 
primiim  viJcndiim  qiiod  gcntiuni  tcrra  promissa  sit 
Israelitis.  Seplciii  qiiidcm  gcntcs  assidue  videniur 
coinmemorari ,  sicui  iii  Exodo  legilur  :  Et  dixit  Do- 
minus  ad  Moijscn,  Yade,  etascende  liinc  tu  el  populus 
tuiis,  quos  cduxisti  de  terra  /Egijpli,  in  tcrram  quain 
juravi  Abraham  el  Isaac  el  Jacob ,  diceiis ,  Sciniiii 
vcslro  dabo  eam  :  el  simul  mitlam  anie  faciein  tuam 
ungeluni  meum ,  el  ejiciet  Amorrha:uin  ,  et  Cctthccum  , 
et  Pliereswum  ,  el  Ccrgcswim,  el  Evwuin,  cl  Jebuswum, 
cl  Cliananwum  (Exod.  xxxiii,  1,  2),  Harum  eigo 
scplcm  gentium  tcrram  videtur  Dcus  Patribus  pro- 
niisisse.  Scriptum  esl  ctiam  in  Dciiteronomio  niullo 
expressius  :  Si  autem  acccsserisad  civiialem  expugiiare 
eam  ,  et  evocaveris  eos  cuin  pace,  siqnidem  paeifua  res- 
pondcrint  libi,  ct  aperucrinl  libi ,  oinnes  populi  qui 
inventi  fucrint  in  civitale  crunt  tibi  Iribularii  el  obe- 
dientes  :  si  aulem  non  obedierinl  tibi ,  et  fcccrinl  nd  lc 
bellum ,  et  circumscdcbis  eam  ;  el  tradct  cam  Dominus 
Deus  tuus  in  manus  luas  ,  ct  intcrficies  oinne  mascuii- 
nuin  ejusin  nece  gladii,  prwler  muliercs ;  ct  supellccli- 
lem ,  et  omnia  pccora  ,  et  omiiia  quwcuinque  fuerint  in 
civitate ,  et  omnia  iitensilia  pri>:dubcris  tibi ;  ct  edes 

sal  luito.  QiiK  lectio  collata  ad  lib.  3  ncgum ,  CJp.  16,  v. 
3t,  ul)l  in  Milgaia  yeisioiie  legilur,  el  in  scgub  novhsvm 
SHO  ;  iii  arabica,  «  in  sagiib  niilu  niiniino,  clc. ,  iiiducitut 
sus|  iconiur  gra-cum, diasoilwnli,  |irofeclum esso  ex  niciidoso 
laliao,  adeoque  addilanicnlum  illud  non  a  Septuaginta  in- 
lerprelibus,  uti  crcdil  Auguslinus,  scd  a  laliiiis  postinodiini 
fuisse  iiitcrposilmn. 

(«)  Aiud  LXX.  1 


oinncm  prwdalionem  iniinicorum  luorum  ,  qnos  '  Domi- 
nus  Deus  luus  dabit  libi.  Sic  facies  omnibus  civilatibut 
quw  lonije  siinl  a  te  vatde ,  qu<e  non  siint  a  civiiaiibus 
gcntiiim  islarum.  Ecce  autem  ex  civilalibiis  islis,  qiias 
Doninius  Dcus  liius  dat  libi  hwredilare  tcrrain  eoruin, 
iion  vivifcabis  omnem  vivum,  sed  analhemabis  eos;  Cei- 
thwuin ,  ct  .\morrliwum,  el  Chananwiim,  et  Phereswum, 
el  Evwum ,  el  J ebnswum ,  et  Ccrgeswum  ,  queinadmo- 
diiin  mandiivit  tibi  Doininus  Deus  luus  (Deut.  xx,  10- 
17).  El  liic  i  tarmn  septcm  gcntiuin  lerram  proniis- 
sam  in  iKcrcdilalcra ,  quam  debcllalis  usque  ad 
internccionem  cisdem  genlibus  Israclitoe  possiderent, 
maiiifcstum  est.  C;etcras  enim  qua;  longinquius  extra 
istas  geiites  invenircntur,  voluil  ficri  tributarias  eo- 
rum ,  si  uon  rcsistereiit  :  si  autcm  resistcrent , 
ctiain  ipsas  interfici ,  et  in  perditionem  dari ,  exceplis 
pccoribus  el  qua;  in  pra-dam  possent  venirc.  llem  alio 
loco  in  Deulcronomio  ita  Icgitur  :  Et  eril ,  cum  in- 
duxcrit  lc  Domiiius  Deiis  luus  in  lcrram  in  quam  inlras 
ibi-  liwreditarc  cain,  et  nbslulerit  geiilcs  magnas  et  mul- 
las  a  conspeclu  luo,  Ccllliwum ,  cl  Ccrgeswum ,  el  Amor- 
rliwiim,  cl  Phercswum ,  el  Chanaiiwum ,  el  Evwum,  et 
Jcbuswum  ,  scptcm  genlcs  niagnas  cl  mutlas  et  fortiores 
vobis ;  ct  Inidet  cos  Dominus  Deus  luus  in  mnnus  luas, 
clpcrculies  cos,  exlerminio  exlerminabis  eos.  i\'on  dis- 
poncs  ad  cos  leslainenlum  ,  ncque  niiserenris  eoruin, 
neque  nialrimoniisjnngamiiii  cum  cis  :  fitiam  tuam  non 
dabis  filio  cjus  ,  cl  /i/i«m  f/i;s  non  sumes  fitio  luo,  ctc 

(Oc>H/.  VII,  1-5). 

Proindc  bisaiqiie  aliisScripliirarum  locis  s;cpc  os- 
tciiditur,  liarum  scplcm  gcniiiim  tcrras  it,".  accepissc 
in  lia;rcdiiatem  filios  Isracl ,  ut  noii  cum  cis  qui  cas- 
dcm  tcrras  tencbani,  sed  pro  cis  illic  liabitnrcnt.  Vc- 
rumlamen  iii  Genesi  non  ist;c  taiitiim  scplcni  genics, 
scd  undccim  promiltiiiitur  scmiiii  .\brali.e.  Sic  eiiim 
lcgitur  :  In  die  itla  disposuil  Doininus  Deus  testamen- 
tim  ad  Abraham,  dicens,  Semiiii  tuo  dubo  lerram  lianc, 
a  flumine  Mggpli  usque  ad  ftuincn  magnum,  ftumen  Eu- 
pliralem,Ccnwos,  el Cencswos,  ct Celinonwos, et Cellhwos, 
cl  Vhcrcswos,  ct  Rapliaiin,ct  Anwrrhwos,  el  ('.haiianwos,et 
Evwos,  et  Cergeswos,  el  Jebuswos  [Cen.  xv,  18  21).  (ju  i; 
ila  solvitur  qirestio,  ut  intclligamus  liaiic  pr;cccss!sse 
proplieiiani,qnod  in  cos  fincs  rcgnmn  fiieiat  ponectii- 
rus  ei  dilataturus  S.ilomon,  de  qiio  ita  scriplum  est: 
El  onme  proposilum  Satomonis  ,  quo  desliiiavcral  wdi~ 
ficare  in  Jerusalein  ct  Libano  cl  in  omni  lcrra  poleslalis 
siice  :  omnis  poputus  qui  deretictus  est  a  Cetlliwo,  et 
Amorrliwo,  ct  Phereswo  ,  ct  Evceo,  et  Jebuswo,  qui  non 
eranl  ex  Israel,  ex  fitiis  corum  qui  residiii  erant  cuin 
cis  in  lerra  ,  quos  non  consunipscrant  filii  hraet,  el . 
subjugavii  eos  Saloinon  in  liibuluni  utque  in  dicm 
huiic  (III  Reg.  x,  22,  npud  l.XX  ;  in  Vutgala  ix  ,  l'J- 
21).  Ecce  rcsidua  populoruin  debellaiidorum  atque 
omniiio  ex  Dei  pra:ccpto  pcrdeiulorum  siibjngavitSa- 
lomon  in  iribiilmn  ,  quos  uliqiie  sccuiKliini  Dci  pr;c- 
tciitmn  perdcrc  dcbiiit  :  scd  tamensubjugati  laiiquam 

'  Sic  Mss.  cl  l.XX.  U  cJiti,  qnam. 
'  Ani.  Kr.  ct  I.0V. ,  iiilyabis.  i;at.  et  Mss.  Jiio,  intrabitis, 
Alii  quidani  Mss.,  ijiii'ui>  ii'i,  Juxta  i.W. 


787  QU^ESTIONIjM  S.  ALGUS 

.Uibut:irii  posscssi  sunl.  Paiilo  \hhI  nnleni  it.T  legitur: 
Et  eral  dotiiiiiuns  inomnibus  rctjihus  ii  puiiiine  usquc  ad 
lerrnm  ffiilisliiin^el  tisque  ad  fuics  .■Lgijpli  (III  Itcg.  \, 
26,  apud  LXX;  iv,  21,  in  Yulgnla).  Ix-cc  ubi  iiiiplo- 
luin  cst  qiioJ  in  Geiiesi  Ocus  ad  Abialiain  loqiiens, 
proiiiiiionsquc  pr^rdixenl.  A  lUiiniiic  ijuippc  liic  in- 
tcliigiliir  al)  Knpliiale  :  ningntiin  eniin  fliinien  in  illis 
iocis,  eliani  prnpiio  iKiiiiine  non  addilo,  polesl  inlel- 
ligi.  Neqiie  cniin  de  Jordaiie  Imc  afcipi  potesl,  cnin  ct 
ciira  Jorilanein  ct  ullra  Jordancin  jam  lerras  Israe- 
lil:i;  iil.tiiiiieianl  et  ante  rfgmnn  Salomonis.  Ergo  a 
fliiinine  Eiiplir:ilc  cx  parlibus  oricnlis,  iisquo  ad  lincs 
./Eg\pti,  ipi  e  pars  iUis  erat  ab  occideiite,  regiium  S:i- 
loinonis  Seriptura  Uegnornm  dixit  fiiisse  porrectum. 
Tiiiic  crgo  aiiiplins  suhjngatum  cst,  quam  septem  ilUc 
gcnlcs  tencbanl;  ac  pei;  lioc  lunc  in  scrvilutem  re- 
dacta;  suiit ,  non  seplein  ,  scd  undeeini  gentcs.  Quod 
enim  iii  Regiioniin  liliris  scriptiini  cst ,  nsque  ad  fiiies 
Algijpti  a  puinine,  cuin  Scriptura  ab  (irienle  usqiie  ad 
occidentein  (pianinin  pnrrectiim  cssel  rcgnum  ,  vellet 
ostendere  ;  lioc  idcin  in  Genesi ,  cuin  :ib  occidentc 
nsque  ad  orientcin  pr;eliiiirelur,  diclum  est,  a  (liimine 
A^gypli  usque  ad  /Innien  magnuin  Euphralein.  Flunicn 
qiilppe  jflgypti ,  qui  finis  est  dislerminaiis  rcgmim 
Urael  ab  jCgypto,  iion  esi  Nilus ,  scd  alius  cst  non 
aingnnsfluvius,  qui  fluit  pcr  Rliinocoriiram  "  civila- 
tein ,  undc  jain  ad  orientem  vcrsus  incipit  terra  pro- 
Dilssionis.  Sic  ergo  fueral  constitutum  filiis  l^racl , 
ut  scplem  gcntiuni  tcrras,  cxlcrminatis  et  pcrdilis 
illisgciitibiis,  ipsi  inliabitarent ;  aliisautcm  regnarcnt 
subdiiis  atiue  tribuiariis  nsque  ad  finmcn  Euplira- 
leni.  Ei  qiiamvis  in  luic  Doo  noii  obicmpcras^ent, 
quia  ct  ex  illis  qiias  exteriiiinare  deberent ,  obe- 
dicntes  aliquosfccerant;  Dcus  tamen  temporibus  Sa- 
loinonis  fidem  su.-c  promissionis  implevit. 

Nunc  itaqiie  in  libro  Jesu  Nave  qnod  considerare 
suscciiimus ,  quomodo  cril  vcrum  ,  Et  dedit  Deits 
Israeti  omnem  terram  quam  juraverat  dare  patribus 
eortim ,  el  hwredilaverunt  eam  ?  qiiomndo  adhuc 
vivenle  Jesu  omnem  lerram  dcdil,  cnin  etiain  reli- 
quias  ilbinim  septem  geniiiiin  nondnin  su|icravis- 
seiit  ?  Nam  quod  seqiiitur ,  et  haredilaverunt  cam  , 
vcrum  est;  quia  ibi  erant,  ibiiiue  consederanl. 
Deindc  quod  adjiingit ,  Et  jequiein  dedit  illis  Dominus 
in  circuilu,  sicul  juruveral  patribus  fornm,  veruin  esl ; 
«piia  \ivo  adbuc  Jesu  noii  eis  quidein  ecdel):int  rcli- 
qui:c  illarum  genlium ,  sed  uulla  caruin  eos  in  tcrris 
iibi  consederant ,  bcllo  laccsserc  audcbat.  Idco  di- 
rtiini  cst  et  quod  deinde  adjiingilnr,  iVo/i  restilit  quis- 
(/KHHi  unte  facicm  illuruiii  ub  oiniiibus  inimicis  eorum. 
(jiKid  vero  sequitur,  Sed  omnes  inimicos  coruin  Irucli- 
dil  Dominus  illis  in  mamis  eorum  ;  hos  intelligi  voluit 
liiiiiiicos,  qiii  obviam  ire  in  bellum  ausi  sunt.  Deinde 
qiiod  dicit,  /VoH  decidit  ex  oinnibus  vcrbis  boiiis  qiuv 
luculus  cst  Dvniinus  filiis  Israel ;  oinnia  advenerunl ;  ita 
vu!t  intelligi,  qiii:i  cum  jam  illi  contia   praiceptura 

'  Ita  in  vclustis  codicilms  et  in  cditione  r.at.  scriliitur. 
41  apud  Ki-  ei  \j}V.^lili'viuculiirum  :  aj.iid  ,V.u.,i:lmocor- 
'umn. 


ILNl  IN  1IEPTATEUCIIU.M  m 

Doiiiini  feeissenl,  quibiisd:im  pircciulo  e\  illis  scp- 
tcin  gentibus ,  et  eos  obedientes  facicndo ,  adbnc  ta- 
meii  iiitcr  cos  salvi  craiil.  Idco  cnm  dixisset,  ex  omni- 
bus  vcrbis ,  addidil,  bonis;  quia  iionduin  evciieranl 
nialedicta  contemptoribus  cl  iraiisgressoribns  consii- 
tiita.  r»cstat  eigo  iit  qnod  ait ,  Dedit  Doininus  Isracli 
omncm  lerram  qunin  juravcrat  dure  pnlribiis  eorum  ,  se- 
cnndiim  lioc  inlclligaliir,  quia  etsi  adliiic  crant  cx  illis 
genlibus  rcliquia;  contercndae  el  cxtenninandai,  vel 
ex  aliis  usquc  ad  flumcn  Eupliralem  ,  aul  subjugand:e 
si  non  rcsistercnl ,  aui  pcrdendse  si  rcsisicrcnt ;  ta- 
nien  iii  iisiiin  eorimi  relicl:c  snnt ,  in  quibus  cxcrcc- 
reiiliir,  ne  carnalibns  affeclilnis  et  ciipidil:itibus  iii- 
firmi ,  re|ientiiiam  t.inqnam  rerum  leiiiporaliiim  pro- 
speriiatcra  modeste  ac  salubriler  sustinere  noii  posseiil, 
sed  cl:iti  citius  inlcrircnt ,  quod  ojiportune  alio  loco 
(lciiiDiistrabiiiir.  Omnis  crgo  illis  lcrra  dala  cst;  quia 
el  illa  p:irs  iiu.t;  iiondiim  fiicrai  iii  possessionem  dat:i , 
j:iin  data  fiierat  in  quamdanicxcrcitationis  utililateiii. 

XXII.  [Ib.  XXI,  42.]Qiiod  ail,  Non  restilil  q.iisquuni 
iwlc  fnciein  illorum  ab  omiiibus  iniinicis  eorum  ,  quaTi 
polci-t  qiioniodo  vcrum  sit,  cuin  de  tribu  Dan  siipe- 
1  ius  scri|ituin  sit,  quod  eos  liostes  eorum  non  pcrnii- 
scriiil  desceiidcre  in  vallcin ,  el  prj;valucriiit  eis  in 
inoiilibiis  {Josue  xix,  48,  apitd  LXX).  Sed  qiiod  dixi- 
iniis  cnin  duodcciin  liliOs  Jacob  Scripiura  in  Mesopo- 
lamia  naios  coiiiinemorassct,  ubi  non  fiierat  naliis 
Deiijainiii  (Qitast.  in  Gen.,  qucest.  117)  ;  hoc  eliain  blc 
inteHigendum  est,  quia  pro  uiiiverso  popiilo  undccim  ' 
tribus  depntaix  suiit,  ea  regula  qux  aliis  Scriplura- 
nim  locis  nobis  satis  innotuit.  Gaiisa  aulcin  si  qiia;ri- 
tur,  cur  lia;e  Iribus  in  ea  sorlc  quae  illi  obvenil,  noii 
obtiiiucrit  sufficientes  lerras,  et  ab  eis  a  quibus  lene- 
bantur  afflicta  sit ;  in  Dei  quidem  secreto  eonsilio  esse 
crcdendum  est.  Verumtamen  cum  Jacob  filios  suos 
benediccrel,  lalia  dixit  de  islo  Dan,  ut  de  ipsa  tribii 
c\islimctnr  cxsurrecturus  Anticbristus  [Gen.  xlix, 
17).  Unde  nunc  diccre  plura  non  suscipiinus,  cum 
ciiam  sic  solvi  possit  hirc  qu.xstio,  quia  nonresiiiit 
ciuisquam  ante  faciem  itlorum  ab  omnibus  inimicis  cu- 
rnin,  cum  siinul  sub  unius  diicis  imperio  belluin  ge- 
rereiit ,  antcquam  singulis  tribubus  sua  dcfcndeiidu 
dividerenlur  loca. 

XXUI.  [Ib.  XXII,  23]  Et  in  sacri/iciis  snlularium  no- 
slrorum.  Quia  pliiraliler  dicla  sunt  sacrificia ,  plura- 
lilcr  etiain  salutaria.  Ubi  adverlendum  est  diligciilius, 
quemadmodum  dici  solcal  sacrificium  salutaris  ;  qiio- 
iiiam  si  Christum  acceperimus ,  qiioiiiam  ipse  dicliis 
Cit  Salulure  Dei  (Luc.  ii,  30),  non  occurrit  qiiemad- 
nioduni  pluraliter  possil  hoc  verbuin  iiitelligi.  Uniis 
enim  Dominus  nostcr  Jesus  Cliristns  (I  Cor.  viii,  C) : 
quamvis  dicaiitnr  clirisii  per  ejus  gialiam,  sicut  iii 
Psalino  legilur,  Holile  langere  christos  meos  (Psal.  civ, 
15  ).  Sed  iilriim  salularcs  dici  possint,  vel  salul:iria, 
noii  f.iciie  audendiim  est  '  :  solus  eiiiin  ipse  Salva:or 
corporis. 

XXIV.  [Ib.  xxui,  U.]  Quod  dicit  Jcsus  de  siia  pro- 

•  Editi,  diiodechn.  At  nostri  oniiies  Mss. ,  widecim. 
'  vaiicam  Mss.,  auilicniliiin  est 


789  Lini:[\ 

|iii)c]!iaii!o  niorle,  Ego  aulcm  rccurro  viam,  sicut  et 
oinnes  qui  stiper  terram;  iii  ca  inlcrpretalione  qua;  est 
cx  licbrico  invenimiis ,  ingredior  viam.  Ita  ergo  aeci- 
piendiini  est  quod  Sepluaginla  dixernnt,  recurro,  sicul 
diclum  est  lioniini,  Donec  revertaris  in  terram  unde 
smnplus  es  (Gen.  iii,  19)  ;  ut  secundum  corpus  dictuni 
iiilelligalur.  Secundum  animam  vero,  si  voluerinius 
ila  accipere,  qnemadmodum  in  Ecclesiasle  posilum 
cst,  Et  spiritus  revertelur  ad  Deum  qui  dedit  eum 
(  Eccte.  XII,  7)  ;  non  arbiiror  de  omnibus  possc  dici, 
Bcd  de  iis  qui  sic  vixerini ,  ul  ad  Deum  redire  me- 
reaniur,  tanqnam  ad  anctorem  a  quo  creaii  sunt. 
Neqne  eniin  Iioe  el  de  illis  recte  inlelligi  potest,  de 
qiiibus  dicilur  ,  Spirilus  ambulans  et  non  revcrtcns 
{Psnl  Lxxvii,  39).  Isie  aulem  vir  sanclus  Jesus  Nave 
si  niin  addidissel,  sicul  et  omnes  qui  super  lcrram, 
iiulla  esset  quxslio  ;  neqiie  enim  aliud  de  illo  crede- 
icmiis,  quam  quo  euni  dignuni  esse  legiinus :  cum 
vero  addilum  esl,  siiu;  et  omnes  qui  super  lerram ; 
niiruni  si  hoc,  quud  Liliiius  inlcrpres  recurro  posiiil, 
non  magis  pcrcurro  vcl  cicurro  diccndum  est,  si  hoc 
puest  dici  quod  grsccus  habel  a.-^0Tfi-/ia.  Omnes  eniin 
percurrunt,  \el  cxcurrunt  liujiis  vitae  viani,  cum  ad 
ejus  fincm  perveiieiiiii.  Sed  qiiia  lioc  veibtim  positura 
est,  ubi  paienlos  Rebecca;  dicuni  ad  scrvum  Abralia;, 
Ecce  Rebccca ;  accipiens  recurre,  el  sit  uxor  domini 
tui  (  Cm.  XXIV,  51 ) ;  ideo  el  hic  ita  boc  vcrbum  in- 
lorpictalnm  esl. 

XXY.  [Ib.  XXIV,  3.]  Quod  Sepiunginla  inlerpretcs 
liabcnl,  Et  ussumpsi  palrcm  vcstrum  Abruluwi  de  Irans 
tliimen,  et  deduxi  eum  in  onmem  terram;  interpretalio 
qiia;  est  cx  liebra;o  Iiabcl,  et  induxi  eum  in  terram 
Chanaan.  Sliruni  est  cigo  si  Sepluaginta  pro  terra 
Cbanaan  ,  onincm  iLrrani  ponere  volueruiit ,  nisi  in- 
tuenles  propbeiiam ,  ut  niagis  ex  promissione  Dei 
laniiuam  factum  accipiatnr,  quod  ceriissime  fulurum 
in  Clirislo  ei  in  Ecclesia  prcenuntiabaiur,  quod  est 
verura  semen  Abialia; ;  non  in  Hiiis  carnis,  scd  in 
filiis  proniissiQiiis. 

XXVI.  [11).  XXIV,  ll.J  Et  bcllaverunt  adversus  vos 
qui  habilabant  Jericlw.  Qnxri  polcst  quomodo  id  ve- 
rum  sit,  cum  clausis  portis  se  murorum  ambilu  lan- 
tummodo  luerentur.  Sed  ncic  dicium  est,  quia  et 
claudere  adversus  liostum  poiias,  ad  bellum  perliiict. 
Non  eiiim  miserunl  legatos  qui  poscerent  pacem. 
Undc  si  dictum  essci,  Pngnaverunt  advcrsum  vos, 
falsum  essel.  Neqiie  eiiim  bellnm  coiitinnas  piignas 
Iiabel,  sed  aliqiiando  crebras,  aliqnaiido  raras,  ali- 
quaiido  nullas.  Bcllum  cst  lamcn  quando  cst  quodam 
niodo  armata  dissensio  '. 

XXVII.  [ib.  XXIV,  12.]  Qiiid  csi,  quod  inter  cilcra 
qux  Jesus  Nave  erga  Israclitas  Doininuin  fecisse  com- 
mcmoral,  dicil,  Misil  anlc  vos  vcspa.": ,  et  cjccit  illos  a 
facie  veslra  •  :  qnod  eliam  in  libro  Saiiienlire  legilur 
(  Sap.  XII,  8  ),  ncc  lamcn  uspiam  faclum  csse  in  iis 

'  sic  omnes  .Mss.  At  cdill,  quando  porliv  hoslibiis  claudim- 
tur  :  et  qnodiimnwii.o  nrmata  defensio. 

'  llic  post,  et  ejecit  illos,  addiiniis  ex  JIss. ,  a  (acii'  ve>icd. 
tn  Braeco  ntinc  <»!j,  npi'  piosupou  lianhi,  a  facic  nosira. 


SEXTUS.  7D0 

quoe  gesla  sunt,  invcnitur?  An  forte  Iranslato  verbo, 
vcspas  intelligi  voluit  acerrimos  timoris  aculeos,  qin- 
biis  quodam  modo  volantibus  rumoribus  pungeban- 
tiir,  ut  fugereiit,  aut  aerios  occultos  spiritus,  quod  ln 
Psalmo  dicit,  Pcr  angelos  malignos  (Psai.  lxxvii,  49)  ? 
Nisi  foric  quis  dicat,  uon  omnia  qu.-c  facla  suiil,  esse 
conscripta  ;  el  lioc  quoque  visibilUer  factum,  ui  veras 
vespas  velii  inlelligi. 

XXVIII.  [Ib.  XXIV,  19.]  Quid  est,  qiiod  ditit  Jesus 
ad  popiiliiin,  jVon  poleritis  servire  Domino,quia  Z)i(h 
snnctus  eat.  Aii  qiiia  illius  sancliiaii  peifecia  servituie 
qiiodam  niodo  fontcmperari ,  Immanx  fragiliiati  im- 
p»ssibile  est?  Quo  audito,  isti  non  solum  ejus  eligero 
servituiem,  sed  etiam  de  adjulorio  ejiis  et  misericor-. 
dia  pr.Tcsumeie  debucnint :  quam  ille  intellexii ,  qiii 
dicit  in  Psalmo,  iVe  intrcs  in  judicium  ctim  servo  tuo; 
quoniam  non  iuslificabitur  in  conspeclu  luo  omiiis  vi- 
vens  (Psat.  cxLii,  2).  Isii  autem  de  se  potiiis  pra;su- 
niore  delcgeriiiit ,  quod  Deo  posseni  siue  ulla  offeiv- 
sione  servire,  ut  jain  tunc  incipcrcnt,  qiiod  de  illis 
exprcssil  Aposlolus  :  hjnoranles  cinm  Dei  jusliliam, 
el  suam  volenles  constituere.justiticv  Dci  non  sunl  subjecti 
( Ilo.u.  X,  5 ).  Ita  eis  jam  Lcx  subiiitrabat,  iil  abiin- 
daret  delictum,  et  postea  superabundaret  gratia  per 
Dominuni  Christum  (Id.  v,  20,  21),  qi;i  fiiiis  esl  Le- 
gis,  ad  justitiam  omni  credenti  (Id.  x,  i). 

XXIX.  [Ib.  XXIV,  23.]  Quid  est  quod  ait  idem  Jesiis 
loqucns  ad  popnlnm,  El  iiuiic  circtimauferle  deos  ulie- 
nos  qui  sunt  in  vobis.  cl  dirigile  corda  veslra  ad  Domi- 
num  Deum  hrncl.  Non  enim  credendi  sunl  adliuc 
habuissc  apud  se  aliqua  geiitiuni  simulaera,  cuin  su- 
pcrius  eorum  obcdicniiam  praedicaverit :  aut  vero  si 
liaburent,  posl  lantas  Legis  comminaiiones,  illa  cns 
prospcra  scqnereniur  ;  cura  sic  in  cos  viiidicatuni  sit, 
quod  unus  eorum  de  analliemale  furtum  foccrat.  Dc- 
niquc  Jacob  dixit  lioc  eis  qni  cum  illo  exierant  de 
Mesopolaniia,  uLi  sic  idola  colebanlur,  nt  ct  Raclicl 
paterna  furarctnr  (Gen.  xxxi,  19):  scd  posl  illani 
adinoiiitioncni  Jacob,  dedorunt  qua;  h.ibebant  (Id. 
sxxv,  2,  4) ;  iinde  npparnii  boc  cis  iia  dicliim  esse, 
quia  sciobat  eos  habere  ille  qui  dixcral.  Nunc  vcro 
post  hanc  adnionitinnem  Josu  Nave  nullus  tole  ali- 
qiiid  protiilit.  Nee  tanien  piiiandum  est  hoc  illum 
inanitor  pra;cepisse  ;  iion  enim  ait,  Et  nunc  auferte 
dcos  alicnos  si  qui  suiit  in  vobis ;  scd  omniiio  tanquain 
scicns  cssc,  qui  sunt,  inqnii,  in  vobis.  Proinde  l'ro- 
pbeta  sancius  in  cordibus  eorum  esse  ccrnebat  cogi- 
lationes  dc  Deo  alienas  a  Dco,  et  ipsas  admoiiebal 
au.i^erri.  Quisquis  enim  lalem  cngitat  Deum  qnalis  noii 
esl  Deus,  alienum  Deum  utiqnc  cl  falsum  in  cogila- 
liiiiie  portat.  Quis  est  autem  qui  sic  cngitcl  Deuia 
queniadmodum  ille  est?  Ae  per  hoc  relinqiiitur  fide- 
libus,  qnamdiii  peregrinaiitur  a  Dominn  (II  Cor.  v,  C), 
aiiforre  a  corde  sno  irruenlia  vana  plianlasmaia,  ipKfi 
se  cogilanlibus  ingerunt,  vclut  talis  aut  lalis  sit  Deus, 
qualis  utiqne  non  est :  ei  dirigere  cur  ad  illum  fide- 
litcr,  ul  qneniadmndum  el  quantum  nobis  expediie 
novit,  ipse  se  insinuet  per  Spiritum  sniiin,  rlonec 
assuinaliir  omne  nieiidaciuni,  iinde  dictuin  esi,  O.imis 


791  QU.LSTIOMM  S.  AUGUS 

hcmo  mciLMx  [Pn:!  c.w,  1 1)  ;  et  Iraiisacla  iion  soliim 
iiiipi.i  falsilalc,  viTimi  <li;im  ipso  spcciiU)  cl  ani- 
gTnote,  facie  ad  facicm  cogiioscaimis,  sicul  ci  cogniii 
sumus  :  quemadmodiim  Aposlolus  dicit,  Vidcmus 
imric  per  spcculum  hi  (vnigmate,  tunc  autem  facie  ad 
fnciem  :  nnnc  scio  cx  1'arte  ;  lunc  autcm  coijnoscnm 
ticut  et  cognilus  sum  (I  Cor.  xiii,  12). 

XXX.  [Ib.  XXIV,  25  27.]  El  disposuit  Jesus  teslnmcn- 
lum  ad  populum  in  illo  die,  et  dcdil  ilH  Legcm  et  judi- 
eium  in  Silo  cornm  tabcrnaculo  Domini  Dci  Israel.  F.t 
icriiisil  verba  lia-c  in  libro  Lcgis  Dci ;  et  aecepil  lapidcm 
inagnum,  et  slatuit  illum  Jesus  sub  tercbinlko  antc  Do- 
winum.  El  dixil  Jesus  ad  populum  :  Eccc  lapis  isle  eril 
robis  in  teslimonium ,  qnin  liic  audivit  omnia  qun;  dicla 
sunt  a  Domino,  quaxiimque  locutus  est  aa  vos  Iwdie,  ct 
liic  erit  vobis  in  testimonium  in  novjssimis  dicbus,  cum 
mentili  fuerilis  Domino  Dco  .'«/lo.  ll;i'C  verba  ipii  ii;iii 
in  supciTicic  lanliiil)  ztidiuiit,  scd  aliqiiaiilo  allius  pcr- 
scrutaiilur,  ncquaqiinm  lni;Ium  viiiim  taiii  iiisi|iicn- 
tcm  pulare  dolicnt,  iit  vcrlia  Dci  qiKC  locutus  cst  po- 
pulo ,  iiiaiiiiiuim  biiiJom  audisse  credidcrit  :  qui 
nliamsi  ab  artilice  iii  liominis  siiiiiliiudiiiem  elfigiatiis 
essel,  inter  illosutiqncdfputaretur,  de  quibus  iii  Psal- 
ino  canitur,  Aiircs  licbcnt,  ct  non  aiidicnt  {Psnl.  cxiii, 
(i  ).  Neque  eiiiiii  idola  Genlium  aurum  ct  argentuni 
sola  non  audimil,  et,  si  lapidca  sinl,  audiunt.  Scd  per 
Iiunc  lapidem  profccto  illum  significavil,  qui  fuil  lapis 
nffcnsionis  non  crcdcntibus  Jud;eis,  et  pclra  scandnli; 
qiii  cum  rcpndiareliir  :d)  «'dificaiilibiis,  factiis  cst  iii 
«apiil  aiiguli  (/*sh/.  cxvii,  22,  ct  I  Pcl.  ii,  7,  8)  :  quein 
]ir;vfiguravit  et  illa  pelra  qiix  poliim  silicnii  populo, 
ligiio  pcrcussa  profuilil  (jE.rorf.  xvii,  6 )  ;  de  qtia  dicil 
Aposloliis,  Bibebant  aulem  de  spirituali  sequenli  pelra ; 
petra  antem  crat  Clirislus  (  I  Cor.  x,  4).  Unde  ct  cul- 
leliis  pelrinis  populiim  ciiciimcidit  istc  ductor  egro- 
giiis  {Josue\,  2,  5)  :  qiii  ciillri  petriiii  cum  illo  eli:im 
sepiilti  siinl,  ul  profundum  myslerium  dcmoiis'raroMt 
postcrls  profutiirum.  Sic  crgo  et  isiiim  lapidem,  qiian- 
qiiani  visibililcr  st:itiitiiin,  spirilualitcr  debenius  acci- 
pere,  iii  testiiiioMiiiiii  liiliirMm  Jiid.cis  infidelibiis,  lioc 
cst  meiuieMlibi:s  ;  de  ipiibus  dicil  Psalmiis,  Inimici  Do- 
inini  menlili  sunt  ei  (Psal.  l\xx,  1G).  Ncqiie  cnim  frii- 
.sira,  cum  j:im  Dci  famuliis  Moyscs,  vcl  poiius  pcr 
«■iiin  Dcus  disposuissel  ad  populum  lcslamcntiim,  qiiod 
in  arca  erat ,  qii;c  dicla  est  arca  tcslanienli,  ct  i:i  li- 
1  lisLegis  tanta  s:icrameiitorum  cl  pr.xxcptorum  multi- 
plicitalc  coiiscriplis  (E.rorf.xxiv,  3,  ctc);  lamen  ctiam 
liic  diiliim  est,  DisposuitJesusad  poimlum  tcslanicnlian 
in  illa  die.  Ropetitio  quippe  testamonti  Noviini  Tosta- 
moiitum  sigiiificat;  quodsignifical  et  Doutorononiiiim  , 


ri.NI  IN  HE1'TATEUCHUM  m 

qiiod  inlrrpretatiirSecunda Icx  ;  quud  sigiiificaiu  ol  urio- 
liliiis  ciiMfraitis  t:\bul,i;  renovala;  {Exod.  xxxiv,  1  , 
4).  Miiliis  oiiiin  modis  significandum  quod  uiio  modo 
iinplcndiim  fuit.  Jamvero  quod  sub  tercbinllio  slaUl- 
tusest  lapis,  boc  significal,  quod  virga  nd  pelram,  nt 
aqiia  pronucret ;  qiiia  neque  liic  sine  lignn  sl:iliilus  est 
lapis.  Iiloi)  aiileni  suliler,  qnia  non  fiiisscl  iu  crncc 
exaliatus,  nisi  liiimilii:iie  siibjcclus;  vcl  quod  illo  tcm- 
pore,  quo  id  faciobal  Jcsus  Navc,  adluic  obnuibr.in- 
diim  iiiyslerium  fuit.  Tcrebinllii  ctiam  ligniim  nieJi- 
ciiialom  lacrymam  e\sud;it,  t\wx  arbor  a  SepliiagiMla 
iiilCrprelibus  lioc  Inco  posila  esl,  quaiiivis  sccundiini 
alios  inlerprctcsipicrcus  legatiir. 

Mirum  csl  saiie  qiiod  salteni  in  nnvissimis  siiis  ver- 
bis,  quibus  popiilum  allocutiis  cst  Jcsus  bomo  Doi, 
iiiliil  cos  objurgavit,  ex  eo  qiiod  liis  geiilibiis  pcper- 
ceriint,  qiias  Doininus  usrjue  ad  inlernecioiicm  ciiiii 
niiatlieinate  pcrdendas  csse  prxccpit.  Sic  enim  scri- 
pliim  cst  :  Et  factum  est,  poslqnam  iiivaluerunt  filii 
Israi'l ,  el  feccruiit  Cliananavs  obiiudientcs  ,  cxlcrminio 
nitlcm  eos  non  cxlcrminavcrunt  {Josue  xvii,  13  ).  Nam 
priiiio  id  eos  nnn  potuisse,  ScriplMra  lestata  cst :  scd 
iiiinc  pnstcaqiiam  prsevaluerunt ,  ita  ut  facercnt  obaii- 
dienlcs,  quod  non  ctiam  exterminavcrunl,  utiquc  con- 
li  a  prvccptiim  Domini  factum  est  :  qiind  non  est  cui- 
qiiam  Oiclum,  ciim  Jesus  exercilum  diiceret.  Ciir  crgo 
non  cos  objiirgavit  allociitionc  novissima,  qiiod  in  lioc 
Domini  pr;ccepla  neglexerunl  ?  An  forle  quia  prius 
dixit  cos  Scripliira  iion  potiiisse,  utiipic  anlequain 
]ir.ovalereiit,  etiam  cum  praivaluisscnt  liinuisse  cre- 
dendi  sunt ,  iic  fortc  paratis  obaudirc  si  parcerc  iio- 
Iiiisseiil,  acrius  eos  advcrsiim  se  cx  ipsa  dcspcralionc 
piignare  compellerent,  ct  cos  siipcrarc  iion  pnssciil? 
lIuMC  ergo  eis  biimaniim  limorom  Doniimis  noliiit  im- 
putarc,  etsi  apparet  in  co  qiiaHlam  subJeloclio  lidoi, 
qii;io  si  fortis  in  eis  cssct ,  ea  sequerenlur  qii.t;  ipsiim 
Josiim  bellantcm  secuta  smit.  Quia  vero  non  in  cis 
taiit;!  fidcs  riiil,  ctiani  cum  advors;iriis  siiis  pr;nvaliiis- 
sciil,  piignire  ciim  eisusque  ad  iiiicrnccionem  eoriiir. 
tiinorc  nnn  ausi  sunt.  Quem  limoiom,  iitdixi,  iioii  de 
niaiilia,  iic^pic  dc  supcrbia  vcl  conlemptii  praccepti 
doniinici,  scd  de  animi  infirmilate  vcnienlcni,  noluit 
cis  Dominus  impulare,  cum  eis  per  Jesum  iiovissima 
loqiieretur.  Unde  cl  Apostolus  :  Alexander,  inqiiic, 
ararius  multa  mala  milii  oslendit ;  reddet  illi  Dominus 
secundum  operaipsius.  Do  bis  autem  qui  cum  pericli- 
taMteni,  non  maliiia,  sed  timore  dcserueraMt,  ita  locii- 
tus  est  :  In  prima  mea  defensione  nemo  niilii  affuit , 
scd  onmcs me dcicliquerunt ;  non  illisimpuletur  (II  Tim. 
IV,  \i,\6). 


LIBER  SEPTIMUS, 


Quicsliuncs  in  Judices. 

QIJ.EST.  I.  [JiD.  cnp.  I.]  In  fiue  libri  Jesu  Nave  brevi- 
ler  .i:irrator  porrcxit  liisliiri;ini,  qiio  iisqiic  fiiii  Isrnel 
Hd  colendosdeos  alicnos  declinaverum  :  in  liuc  auicm 


libro  ad  ordiiiem  reditur,  qiiomodo  conscqiicnlia  gesta 
lucrint  post  morlom  Jesn  Navc.  Non  ergo  ab  illo  tcm- 
poio  intipit  liber,  qiio  popubis  ad  colend;i  siiiiulacra 


793 


LtGER  SEl-TIMUS. 


7!)« 


ileiluxil;  scd  a  primilius  inlcrposilis  lenipoiibus,  qui- 
Ln^  e.i  ge>la  snnl,  posl  qu;n  ail  illa  pervenit. 

II.  [ib.  I,  \-o.]Et  faclum  est  poslciuam  defuitctus  est 
J.sus  ,  interrogabant  filii  Isracl  in  Domino  '  dicenles  : 
Quis  ascendet  nobiscum  ad  Chananwum  dux  ad  debel- 
landum  eum^?  El  dixil  Domintis  :  Judas  ascendcl ;  ecce 
dedi  terram  in  mann  'ipsius.  Ilic  quxnlur  tilruui  ali- 
quis  honio  Judas  vocabalur,  an  ipsam  Irihiun,  iia  ut 
solel,  sic  appellavii.  Sed  illi  qui  inicrrognver.ii:t  Do- 
niinuni,  post  nioriem  Jesu  Navc  duceni  requirebant ; 
iinde  pulatur  unius  exprcssum  liominis  nomen.  Yc- 
rum ,  qnia  non  solct  duces  nominare  Scrij.tura  cuni 
consliluunlur,  n;si  comnicuionila  cli;un  origiue  pn- 
rentum,  et  coustat  post  Jesum  duces  lialiuisse  popu- 
Iiini  Israel,  quorum  primus  esl  Gothouiel  filiusCcncz; 
rectius  intelligitur  nomiue  Jud;«,  tribuni  Juda  fuissc 
significatam.  Ab  ipsaenini  tribu  voliiil  Dominus  inci- 
pere  conlcri  Chanan;ros.  Et  cum  popnlus  de  duce  iii- 
lerrogasset,  ad  boc  valuit  rcsponsio  Doniiui,  utscirent 
Deum  noliiisfe'  ab  universo  populo  bellari  advcrsus 
Chananreos.  Dixil  crgo,Ji;das  ascendet.  El  scquitiir 
Scri|itura  narrans  ,  El  dixil  Jtidits  ad  Sitneon  fralretn 
snum  :  nliqiie  Irilius  ad  Iribum.  Non  enim  adliuc  vi- 
vcbant  illi  filii  Jacnb  qui  dicli  suut  Jiidas  ct  Simeon, 
iiiler  cicteros  fratres  siios  propriis  nominibus  appcl- 
lati;  sid  dixit  Iribus  Juda  ad  Iribuui  Siincnn,  Asccnde 
mecum  iti  sorlein  mcain,  et  bellctnus  in  Cliiinattivo',  et 
ibocliam  rgo  lecumin  sorlcm  Uiam.  Slaiiifcslum  cst  au- 
xilium  sibi  tribum  Jitda  altcrius  trilius  posltilassc , 
«ptod  rcddcret,  cuin  ct  illi  in  siia  sorle  habere  iiieipe- 
renl  iioccssarium. 

HI.  rib.  I,  9-12.]  El  di.iil  Culeb  :  Quicumque  percus- 
serit  Ciiitulem  litlcrurum,  et  cepcril  eatn,  dabo  ci  filiam 
meam  Aiam  uxoTem^.  Jam  boc  et  in  libro  Jcsu  Nave 
commemoraium  esl  {Josue  xv,  !C)  :  sed  utrum  Jesu 
vivcnte  factum  sit,  et  niiiic  per  rccapitulaiioiieni  repo- 
titum  ;  an  post  ejus  niortcm  postoaiitiam  dictum  est, 
Judas  ascendct,  et  ccepit  Judas  dobelhire  Cliananxos, 
iii  qiio  bcllo  ista  omnia  gcsta  nariaiitiir,  merito  qu.-c- 
ritur.  Sed  crcdibilit;s  est  post  morlem  Jeiu  facium  , 
mnc  autem  per  prolcpsim ,  id  est  pcr  pncoccup.itio- 
ncm  cominemoratiim  ,  quemadmodum  et  nlia.  Niinc 
eiiim  cum  res  gesl.T;  adversus  Cbaiiauaios  Iribus  Juda 
cxponerentur,  ita  se  narrationis  ordo  coniinot,  intor 
c;clera  Jud.c  facta  bellica ,  de  quo  post  niortem  J;  su 
dixeral  Dominus,  Judas  asccndet  ;  El  postca  desccnde- 
runt  filii  Juda  puyiiare  ad  Clianancciim,  qui  liabilabat  in 
monlana  et  auslrutn  el  campeslrem.  Et  abiil  Judas  ad 
Cliananmum  inhubilanlem  in  Cbebron,  ct  cxiit  Cliebron 
ex  adierso.  Notneti  aulem  erat  Cliebron  Cariatharbocse- 


'  Editi ,  Domimmi.  Mss. ,  »ii  Domiiio.  Apud  LX.\,  dia  toii 
Kuriou.  islud  loculionis  genus  notalur  inl^ulionum  libroT. 

*  Am.  F.r.  et  plerique  Mss. ,  ad  belUmdum  euni  :  lorte 
pro  in  cum  ;  juxla  LXX,  polemhai  pros  aiiton. 

*  lla  sorbonicusMs.  juxia  LXX.  Ai  aliicodices,  in  ma- 

ItUj. 

*  Fditi,  voluKse.  Mss.,  nohiisse. 

'  Edili ,  in  chanmuBos.  Ai  mss.  in  clumanceo  :  sic  Icgisse 
Anpislinuni  liquet  ex  Iwulidnuni  libro  7. 

'  Mss.  omncs ,  filiam  meam  in  uxorem  :  omisso  nomine, 
^tam. 


pher',  et  perciissit  Sesi  cl  Achtman  et  ChuUnl  filh\ 
Eiiach  :  cl  ascendcrtinl  iiide  ad  inhabilaiiles  Dnbir.  No- 
men  autem  Dubir  qiud  cral  anle  Civilas  lillernruiit.  Et 
dixil  Calib  :  Quicumque  percusserit  Civitalem  lillera- 
rum,  etacceperit  eam,  dabo  ei  filiam  meam  inuxorem. 
ConsUit  crgo  ex  Iinc  ordiiie  geslarum  rcrum  tam  per- 
spiotio,  posl  inorleiii  Jc^u  boc  csse  facluin.  Ttiuc  vcio 
cuiii  civitalcs  dat;T!  ipsi  Crilcb  coiniuemor;iienlur,  pro- 
grossus  ex  occasione  narralor ,  qiiid  poslca  facliiin 
est  pr.TOcciipavit.  Ncc  lamen  fnistra  arbiiror  hoc  de 
filia  C;ilcb  dala  in  viclnris  pr;emium,  bis  miuicro 
Sci'p(uraiii  cnniiiieninrarc  vidui-se. 

IV.  [II).  I,  li,  15, 1  .\lia  nascllur  qiia^slio  de  filia 
C;ilob  ,  qiiod  iii  libro  Josti  .Nave  sic  de  illa  dioilur,  Et 
factiim  est ,  cutn  ingrederetur  ipsa ,  et  consiliuin  habuit 
ctitn  co  dicens,  Pelam  palrcm  meum  agrum.  El  exctamavil 
deasino,  clc;Etera:  ubiagnim  peliit  apatre,  alquecou- 
cessus  cst  {Josue  xv,  18,  19).  Ilic  autom,D  facluin  esl , 
iiiqiiil,  ciim  ingrederelur  ipse,  monuit  eam  Goilwiiiet ', 
VI  pelercl  a  palrc  suo  agrum.  Sed  in  eo  qtiod  dictum 
ibi  esl,  CMiii  ingrcdcrelur  ipsa;  et  Iiic  dictum  est,  rioii 
iiigrcderetur  ipse  ■  niliil  coiitrarium  cst  :  simul  cniiu 
ingrediobanltir  viain.  Qiiod  vcro  ilii  dictuin  e-t,  con- 
sititim  Itabuil  ctitn  eo ,  id  cst  ciini  viro  suo,  dicens,  Pe- 
tam  palrem  nieum  ngrum ;  el  exclamavit  de  asino,  et 
leliit;  in  co  qiiod  habuilconsiiium  ,  ibi  moiiila  cst  ut 
polcrct  :  quoruni  altcruni  ibi  dicium  est ,  allcrum  liic. 
Llriimqueautcinita  diccroliir,  Etconsiliumhabuitcum 
co  diccns ,  Potam  patrc:n  mcum  ngiuin  :  ille  autein 
nionuit  eam  ;  el  exclamavit  de  asino.  Porro  aiitcm 
quod  ibi  agrum  refortiir  peliissc ,  noc  nomen  ipsius 
agii  laciluin  est;  hic  voro  ciim  agrum  pciere  inonita 
fiieril  a  \iio  stio,  non  agrum  pcliissc  dicilur,  clatiuins 
de  snbjngati ,  quoJ  ibi  dicuim  cst  de  asiiio  ,  sed  red- 
empiionein  aquw,  eo  qtiod  iii  lorraai  austri  fuisset 
Iradita;  subjecitque  Scriptiira,  Eldedil  ei  Caleb  secun- 
dutn  cor  ejus  redemplionem  excclsorum  et  reetemplionetn 
humHiiim  ;  quid  sibi  volit  iibsctirum  cst  :  uisi  forte 
ager  ipse  ideo  pelebatur,  ut  h;ibcrel  de  fruclibits  ojus 
uiide  aquam  rcdimeret ,  cujus  inopia  iii  illis  rogioiii- 
biis  crat ,  qtio  nupta  dticcbalur.  Sed  ,  dcdit  ei  Caleb 
redemplioncm  excclsorutn,  el  redemplionem  humitium  , 
nnn  vidoo  tjuid  subaiidi;inius ,  ni^i  nuoiitorum  ,  ex- 
celsiirura  videlicol  in  moniauis  ,  litimili:im  iti  c.im|ie- 
slribus  sive  in  vallibiis. 

V.  [Ib.  I,  18,  iO.]Etnonha;rcdilavilJudasCazamet 
finem  cjus  ,  et  Ascatonem  ct  fincm  cjus ,  el  Accaron  et 
finem  cjus,  el  Aioliitn  et  adjucenlia  ejus.  Et  crat  Do- 
miniis  (1(1)1  Juda,  el  hwredilavit  monletn,  quoniam  non 
potiiit  licereditarc  inhabitanles  in  valte,  quoniam  Rechab 
obslilil  eis ,  cl  currus  erant  ci  ferrei.  Qiiod  in  libro  Jcsu 
Nave,  ciim  illuni  lociim  Iraclarem  ,  ubi  scripluin  cst, 
El  dedit  Dominus  Israeli  omnem  lerram  ,  cum  miiUas 
Cjus  partcs  iiundum  possidereiit ,  dai  ita  posse  intel- 
ligi  omnem  tcrram  daiam  ,  qiiia  ea  quae  data  r.on  cs' 
in  posscssionem,  data  est  in  quamdam  exercitationis 

'  Am.  Fr.  et  Lov.,  cariatharbe  vel  Seplier.  Ai  Mss.  et  Rat., 
cariiithar  voxsepher.  A|,ud  I.XX,  haritilliarbocsepher . 

^  rhiianoiis  codcx  bic  ct  iiilra,  movil  catn.  Grxc.  IJJt, 
evcsciscn  uiilai. 


793  (Jl.ESTIO.NlJJl  S.  AUGUS 

uiililali-iii  (Quiiit.  inJoiuc,  quccst.  21) :  lioc  nuilto  evi- 
tleiiiins  liic  a|)parct ,  qunnJoiniidiMii  coiiimonioraiitiir 
civilalos  qiias  non  h;i"rcililavit  Jiidas  ,  cl  dicilur,  £t 
eral  Domuius  cum  Juda ,  cl  luircUilavit  montem ,  quo- 
nlanl  non  poiuerunt  harcditarc  inliabiiantcs  in  valle. 
Quis  eiiini  iio:i  iiitelligat  cliain  iioc  ipsiim  ad  iil  pcr- 
tiiiuissc,  qiiod  erat  Doniinus  cum  Juda ,  no  lotuin 
ivpentc  oblinendo  cxtollcretur  ?  Quod  ojiim  ailjungit, 
quoniain  Rccliab  obslitit  cis  ,  cl  currus  crnnl  ci  fcrrei; 
(|uos  currus  tiniiieril,  dictuin  cst ,  non  Doininiis  (|ui 
eral  in  Jiida  ,  sed  ipse  Judas  :  curaulcin  tiiniierit, 
cum  quo  Domiiius  erat,  si  i|u,iritur,  lioc  esl  quod 
priidenier  intelligenduin  esl,  refringcio  '  Dcuin  pro- 
pitiuin  ctiam  in  curdibus  suoruin  nimiic  prosperilaiis 
CKCcssus,  ut  in  usum  eorum  convertal  inimicos,  non 
solum  quaiido  viiicuiilur  inimici,  scd  eti.im  (juaiido 
meluuiilur  ;  illud  ad  commendandam  l.irgilalcni  suain, 
illud  ad  eorum  reprimendam  elationem.  Nam  ulique 
inimicus  saiictorum  est  aiigelus  satanx  ;  qucm  tamen 
sibi  datuin  colapliizanicm  dicit  Apostolus,  ne  niagni- 
tndine  rcvclaiioiium  exlollerelur  (II  Cor.  xii,  7). 

VI.  [Ib.  1,  20.]  El  dedcruiU  Caleb  Cliebron,sicut  lo- 
ciilusest  Moij.tes;  el  harrcdilavil  iiide  tres  civilales  ptio- 
rum  Enach,  et  abstulit  inde  tres  filios  Enacli.  Jam  lioc 
dictum  est  in  libro  Jesu  Nave  (Josuc  xv,  13,  li),  qno- 
iiiani  illo  vivo  factum  cst;  sed  iiic  rccapitulando  com- 
niemoiatum  est,  cum  de  tribu  Juda,  unde  fuit  Caleb, 
Scriplura  loqucretur. 

VII.  [Ib.  i,  21,  8]  Quaerilnr  qiiomodo  dictiim  sit, 
Kt  Jcbiisceum  hnbitnnlem  in  Jcrusnlem  non  liccreditdvc- 
riint  filii  Bcnjamin  ,  el  hubilavil  Jcbusccus  ciim  filiig 
Bcnjiimin  in  J crusalem  usqiie  in  hodierniiin  diein,  cuin 
superins  li-galur  eadera  civitas  a  Juda  capla  etincensa, 
interfectis  in  ea  Jebusacis?  Sed  cognoscendura  est 
islam  civitatcm  communem  babuisse  duas  tribus,  Ju- 
dam  el  Beiijaniin,  sicui  ostendii  ipsa  divisio  lerrarmn, 
qua;  facU  esi  a  Jesu  Nave  {Ibid.  G3,  et  xvi;i,  28).  Ipsa 
esl  eniin  Jebus  quaB  Jerusalem  :  ideo  duac  islac  irlbus 
remaiiserunl  ad  tcmplum  Domini  ,  qnando  ca-ter.T  , 
cxcopta  Levi  qiKC  sacerdotalis  fuit  el  tcrras  in  di\i- 
sioiicin  non  acccpit,  separaveriint  se  a  regno  Juda 
cum  Jeroboam.  Intelligendum  esl  ergo  a  Juda  quidcm 
civilalem  capiam  et  incensam  ,  intcrfectis  (]ui  illic 
repcrli  fucranl:  sed  non  oinnes  Jebusncos  esse  exliii- 
Clos  ;  sive  (iiiia  eranl  cxtra  illam  civitalem,  sive  quia 
fugere  pntuerunl  :  quos  reliquos  Jebusxos  admissos 
csse  a  filiis  Benjamin,  quilnis  cum  Jiida  erat  civitas 
illa  cominunis  ,  in  ea  simul  liabitare.  Quod  ergo  di- 
ctum  cst,  iVoii  hcercditnverunt  Jebiisaum  filHBeiijamin, 
inlelligcndura  csl  (|noJ  iiec  tributarios  eos  facere  po- 
lucrunt,  sive  volueruiit.  Aulcerie  nonhcprcdiiaiitJe 
busceum,  dictum  est,  quia  non  sine  illo  tenuit  lcrram 
quK  ab  illo  possidebatur. 

VIII.  [Ib.  I,  27.]  El  non  hccredilavil  Munasses  Beth- 
san,  qua'  esl  Scylliarum  civitas.  Ipsa  liodie  pciliibelur 
Scyiliopolis  dici.  Polest  autein  movere ,  quoinodo  iii 
illis  panibusmullum  ab  Scyiliia  diversis  potuerit  esse 
Scytharum  civiias.  Sed  siiniruer  poiesi  movore,  quo- 

«  Slc  Mss.  el  edilio  Rat.  Alia  vcro  editioncs ,  reslringcre. 


riM  !.N  IIEITATEUCIIL'.M  7M 

modo  tam  lo;ige  a  Maeedoiiia'  .M.iccdo  AlexanJcr  co..- 
diderit  Alexandriam  civilatom;  quod  uiique  fceil 
longe  lateqiie  bellando  :  ila  etiain,  ciira  Scyiiuc  ali- 
qiiando  bellaiulo  in  longinqiia  progrederentiir ,  iatam 
Ciinderc  polncnint.  Nam  lcgitnr  iii  !ii4oria  gonlium, 
miivcisam  penc  Asiam  SoMlias  aliquaiulo  leiiuisse, 
cum  rogi  /Egyplioriim  illi  ipii  cis  ullro  bcUiiin  inJixe- 
rai,  iiunt  obvi;im,  quorum  advenlii  tcrritiis,  in  siium 
se  regiuim  rooepit. 

iX.  [II).  1,27.]  El  non  luncdilavll  Slanasses  Bethsan, 
qiia-  csl  Scijlharum  civilas,  neque  filias  ejiis.  Filitis  ejus 
dioit  eivil;iies  qii;is  ipsa  (piasi  nielropulis  instilnerat. 

X.  [Ib.  I,  28.]  El  factum  csl.qiiandoprwvnlnif  Israel, 
cl  posuil  Cliananwuin  in  Iributum,  ct  aufercns  non  nbs- 
tulil  cum.  J.im  t:ile  aliquid  dietiim  est  in  libro  Jesu 
N;ive,  penei|!sis  verbis  [Josue.  xvii,  13).  Proinde  aiil 
hic  peraiiaccplial;eosim  dicitiir,  autillic  per  priJepsiKi 
diciuin  e>t;  id  esl ,  aut  liic  rccapiiulaiido,  aut  iilic 
pr.^occup^iiulo. 

Xl.[lli.  1,51.]  El  conlribulavil  .iinorrhccus  filios  Dan 
in  iiioiile,  quoniam  non  permisil  cos  desceiidere  in  vallcm. 
Et  iioc  siinililer,  aut  in  liliro  Jesu  N.ivc  pr;ooccii- 
pando  conimemoratum  csl  (/</.  xix,  48,  S(;c.  LXX), 
aut  bie  recapitulando. 

XII.  [Ib.  II,  1.]  El  ascciidit  nngeliis  Doiiiini  super 
Claulhmona  monlem.  Scii|'lor  libri  lioc  iioiiiiiie  app.  1- 
lavit  loeuin,  quia  postea  scripsit :  nam  quando  ange- 
liis  Domini  supcr  cum  ascendit,  nonduin  sic  appella- 
batur.  A  ploraiione  quippe  nomen  acccpit,  eo  qiiod 
graicc  /,)au9^o;  ploralio  dicilur.  Ibi  enim  popiilus  fle- 
vit,  cnm  audisscl  ab  bncangcio  verba  Domiiii  viiidi- 
caniis  in  cos,  quod  inobcdicntcs  fiiissent ,  quia  noii 
cxicrminaveruni  populos  secundum  prxceptum  ejus , 
quibus  prxvaluerunt,  eligentes  cos  f;icere  li  ibularios, 
quaniinterimcrc  et  perdore,  qiicniaJmoduin  jusserat 
D(Muiiius.  Quod  sive  contcmpto  Dci  mandato  ,  sive 
timore  fecerint ,  ne  liostes  aJversum  se  aciius  pu- 
gnarc  pro  salute  oblinenda ,  quam  pro  tribiito  non 
daiido  cogerenl,  sinc  dubio  pcccavenint,  vol  sper- 
nendo  ipiod  diviiiitus  impcralum  cst,  vel  noii  pnesu- 
nieiido  qiiod  eos  posset ,  qui  imperavorat,  aJjiivare. 
Quod  ideo  por  Jcsuin  noliiit  eis  dicere  (si  tameii  aJ- 
liuc  eo  vivente  jam  coeperat  ficri  ',  ct  non  potius 
pr;coccupando  commemoraium  fuerit  quod  illo  mor- 
luo  fieri  c(»pit),  quia  lioc  omnibus  voluil  exprobraro 
per  angelum  :  nondum  autein  oinnes  id  fccci-ant  vi- 
vciite  Jesu ,  etsi  aliqui  forte  jam  coeperant.  Crcdi- 
bilius  est  lamen  niliil  tale  fieri  coeplum  vivonlc  Jcsu 
Nave ,  lantumque  lerrarnm  sub  illo  tcnuisse  filios 
Jsrael,  qiiantum  cis  ad  coiisidendum  suflicorot,  quain- 
vis  iii  sorlibus  snis  Ii;iberent  unde  erescendo  et  coii- 
valescendo  adbucadvcrsarios  exlerminarcjit.  Proinde 
post  niortcm  Jesu  ,  posteaquiim  pnevaliieruiit  ut  boc 
possent  faccre  ,  niaUieruni  eos  liabore  tributarios  se- 
cunduin  voluntaiem  suam ,  quam  iiiterimere  et  per- 
dere  secundum  volnniatem  Dei :  propter  Iioc  ad  eos 
corripicndos  angelns  missus  cst.  Quod  vero  comme- 

'  Edili  :  Eo  virentejnm  ficri  prccceperat.  Verius  Valicaii' 
codiccs,  jnm  civvcrai  hcii. 


797 

mnraluni cst  iii  libroJcsu Nave {Josue  xui,  51 , 3),  iiiagis 
exislimo  proeoccupando  commcmoraiuin  ,  f]uo>I  poit 
ejus  morlcm  vel  futuruin  csse  jani  ipso  novcrat  pro- 
plielico  spiritii,si  ab  illo  liberconscriplns  cst ,  qui 
appcllatur  Jesu  Nave;  vel  si  ab  alii)  scripius  cst,  j;im 
lacium  esse  sciebal  posl  morlcm  Jcsu ,  (luod  in  illo 
libro  pr:coccupan;Io  comincmoravit. 

XIII.  [Ib.  II,  3.]  Quid  esl  quod  aiigelus  Domiiii  iii- 
tcr  cTlcra  dirinic  coiiiminalioiiis  dicil,  iVoii  ailjkiam 
Iransmigmre  populwn  (jucm  dixi  ejicere;  non  auferam 
eos  a  facie  vestra:  el  eruitl  vobis  in  anguslias,  el  dii  corum 
crunt  vobis  in  scandalum;  nisi  ut  inlclligamus  nnniuilla 
eliam  de  ira  Dei  venirc  peccala?  Ut  cnim  dii  gonlium, 
iiilcr  quns  non  a  se  exleriiiinalas  Israelila!  liibilare  vo- 
lueriml,  cssent  eis  in  scaiidnlum,  id  est,  f;icercnt  ens 
scandalizari  in  Domino  Dco  suo,  eoque  nfroiiso  viverc, 
indignans  hoc  comminalus  esl  Deus;  quod  cerle  ma- 
nifcstiiin  cst  magiumi  esse  peccatum. 

XIV.  [Ib.  II,  6,  8.]  Et  dimisit  Jesus  populum,  ct  abie- 
runt  filii  Jsrael  unusquisquc  in  domum  suam,  ct  unus- 
quisque  in  hwrcditalem  suam',  lia^redilare  lerram.  Hoc 
pcr  recapiliilationem  iler.Tri  nulla  dubitaiio  esl  {Id. 
XXIV,  28,  29).  Nam  ct  mnrs  ipsius  Jcsu  Nave  ctiam  in 
linclibrocommenioratiir,  ut  lanipiam  ab  cxordio  ciiii- 
cta  breviler  iusimiarcnUir,  cx  quo  eis  Dominns  dedit 
lemm,  ct  quemadmodum  sub  ipsis  jiuiicibus  vixc- 
rint,  qu;rve  perpessi  sinl;  alque  ilerum  rcditur  ad 
ipsoruni  judicum  ordincm,  ab  co  qui  primuB  est  cnn- 

btilUlllS. 

XV.  [Ib.  II.  10  ]  Et  surrexil  generalio  dltera  posteos, 
qui  non  scierunt  Dominum,  et  opcra  ejus  quic  fccit  Israel. 
Exposuit  quomodo  dixerit,  non  scierunl  Dumiiium ;  iii 
illis  videlicel  prxclaris  et  mirabilibus  opcribiis,  per 
qiK-c  faclum  esl  aiite  illos  ul  Israel  scirct  DniniiMim. 

XVI.  [Ib.  II,  13.]  Et  seiTierunl  Baal  et  Aslartibus.  Sn- 
lcl  dici  Caal  nomen  esse  apiid  gentes  illarum  p:irlium 
Jovis,  Astarteaulem  Jiiiionis,  quod  el  lingua  Puiiica 
pulatnr  ostcndere.  Nain  Baal  Punici  videntur  dicere 
Doiainum;  unde  Baalsamen,  qiiasi  Dnminuiii  coeli  in- 
lelligunlur  dicere:  Samcncpiippe  apiid  cos  cocli  appcl- 
lantur.  Juno  autcm  sine  dubiiaiione  ab  illis  .\slarte  ' 
vocainr.  Et  quoniam  ista;  linguiB  non  miiUum  inlcr  sc 
diflcrunt,  mcrito  credilur  liicde  filiis  Israi:!  Iioc  dicere 
Scriptura,  quod  Baal  scrvicrunl  ct  Asiarlibus,  (piia 
Jnvi  ct  Junonibus.  Ncc  movere  debet  quod  non  dixit 
Aolarli,  id  esl  Junoni ;  scd  lanquam  mului;  sint  Juiiu- 
nes,  pluraliter  hoc  nonicn  pnsuil.  Ad  simulacronim 
eiiim  muliiludinem  rcferri  voluiliiiteIlectuni,qiinni;iin 
iinumqiiodque  Jiinonis  simulacrum  Juno  vocabaiiir; 
ac  pcr  hoc  lot  Junones,  qiiot  simulacra  iiilclligi  vnbiit. 
Varictaiis  aulem  causa  existiiuo  Jovein  singiilariler, 
Jiinoncs  pluraliier  commemorarc  voluissc.  Nain  ea- 
dcm  causa  plnrium  simulacroriim  cliam  Joves  pliira- 
liter  dici  posscnt.  lloc  autcm,  id  cst,  nnniinc  pliicili 
Janones,  in  grxcis  secimdum  Sepluagiula  rcpcriuius, 
in  laiinis  autcin  singularilcr  crat.  Quorum  in  i!Io  qiii 


'  Edili  carebanl  his(;c  verliis,  el  unusqmsquc  in  hccrcdtta' 
(rm  si«mi :  ((UK  »Lss.  anclnrilaie  rcsliliimius. 
•  Ms:>.  ires.  Eslart.  uuj  alii,  ^ilan. 


LIBER  SEPTIMUS.  798 

non  liabcbat  Septuaginla  iiiloipreIaiionem,scdex  he- 
br;ro  eral,  A«tarotIi  lcgimus;  ncc  Baal,  sed  Daaliui. 
Quod  si  fortc  aliiid  in  bebra-a  vcl  syra  lingua  nouiina 
isla  significaiit,  deos  lanien  alios  fuisse  constat  et  fal- 
sos,  i|iiil)iis  Isracl  servire  non  debuit. 

XVII.  [Ib.  n,  10  23,  etiii,  1,  i.]  El  vcndidit  cos  in 
manu  inimicormn  suorum  in  circuilu.  Quaeri  solai  qiiare 
dixerit,  vendidil,  lanquam  aIi(|uod  prctium  inlelligatur 
daluiii.  Sed  et  in  Psalmo  legiliir,  Vendidisli  populum 
tuuin  sine  prclio  {Psal.  xliii,  13);  ctapud  proplictani, 
Cralisvcnditi  esl  s,  etnoncumargeiitoredimemini  {Isai. 
Lii,  3).  Quare  ergo  venditi,  si  gralis  et  sine  pretiu,  ct 
non  poiius  dnnati?  Ah  forte  Scripluraruni  locuiio  esi, 
ut  vcndiiiis  eliam  qui  dniialur  dici  possil?  Ilic  aulcin 
sensus  ost  oplimus  iii  co  qiind  diclum  esl,  Gratis  ven- 
diti  esiis;  ct,  Yendidisli  populnm  tuum  sine  pretio  :  qiiia 
illi  qiiilius  tradidisli  pnpulum,  inipii  fiieruiit,  non  Deuin 
colendo  Ir.idi  sibi  illuiii  pnpulum  mcriiciunt,  ut  ip: e 
cullus  Iaiiqiia;n  prctium  viilcrclur.  Qiicd  vcro  dictiini 
est,  Neqiie  cum  argento  rcdiiiicinini ;  nou  ait,  Neqiic 
cuni  prelio,  sed,  Neque  cum  argenlo ;  ut  pretium  rc- 
demplionis  intclligamus,  quale  dicit  apostolus  Pclrus, 
Non  eiiim  arqenlo  ct  auro  redenipli  estis,  sed  prelioso 
sanguine  Agni  immuciilali  (1  Pctr.  i,  18,  19).  Iii  ar- 
genlo  cniMi  Prnphcla  oiiinem  pcciiniam  signifieavil, 
ubi  ail,  Non  cnm  argcnlo  redimcmini ;  quoniam  prelio 
qiiidem  sau^uinis  Cbristi,  iion  (araen  pretio  pecuuia- 
rin  fiieraiil  rediincndi. 

In  eo  qiiod  Dominus  dicil,  Et  ego  non  apponam  au- 
ferrc  lirum  a  facie  ipsorum  de  gentibusquas  reliquitJii- 
sus  liHiis  Nave,  el  dimisil  ad  tentandum  in  cis  Israel,  si 
observnbunl  viam  Domini  abire  in  ea  ',  qucniadmoduni 
custodieruiit  patres  eoruin,  an  non  :  el  dimisil  Domiiius 
gentes  lias,  ul  non  auferret  illus  lunc;  et  non  Iradidit 
illas  in  manu  Jcsu,  salis  ostcnditur  causa,  quarc  noii 
Jesiis  onincs  illas  gcntes  hellando  deleverit;  quia  hoc 
si  ficrcl,  iion  esscnt  in  qnibus  isii  probarcnlur.  Potc- 
rant  aiitcm  csse  ad  utilit;ileiii  ipsorum,  si  tentati  iii 
eis,  non  rcprobiinvenircniur;  eisquc  talibus  invcnlis, 
qu;iles  cos  esse  dcberc  pr:eccpcral  Dnminus,  j;imgen- 
les  illic  aufcrrentur  a  facie  eoruni,  si  ila  viverenl,  iicc 
hellis  eos  excrceri  oporteret.  Vcrba  cnim  Domiiii  huc 
nsquc  accipicnda  sunl :  Propter  quod  tnnta  dereliquit 
gens  liaic  tcslamentum  meuin,  quod  mandavi  palribus 
eorum,  et  non  obcdierunt  voci  mca: :  et  ego  non  apponinn 
aufcrrc  virum  a  facie  ipsorum,  id  est  advcrsarinm.  C.c- 
tcra  vcro  verba  scripioris  suiit,  exponcntis  unde  dixo- 
rat  DoMiinus  non  sc  ablaturuni  virumde  gcntibusqiias 
rcliipiil  Jesiis  filius  Navc.  Deindc  subjiingcns  qua  caiisa 
dercliqucrit,  El  dimisit,  inqiiit,  ad  tcntandum  Israel, 
si  obscrvcnt  viam  Domini  abireinea,  qncmadinodum  cu- 
stodicrunt  palres  eorum,  annon;  eos  volens  inlclligi  pa- 
tres  custndisse  viam  Domiiii,  qiii  fuerunt  cum  Jcs»,  id 
ot  co  icmpnrc  quo  ille  vivcbal.  Ccncralioneui  f]uippe 
alierain  su]'erius  rclulitsurrcxisseposi  illos,  qui  vixc- 
ruiit  cuiii  Jcsu,  ct  ab  ipsis  coeiiissc  transgressioncs 
qujc  offcndcrunt  Dominuni ;  pro  quibus  tciitandis,  id 

quibuf 


'  F.ilili,  in  eam  :  \ aul^iqiin  ] ist,  m  manus  Jcsu 
locis  scfiuimur  l.XX,  euni  Mss. 


'-«W 


OU.ESTIONLM  S.  AliGUSTI.M  IN  IILITATKUCIIUM  SM 


esi  proliamlis,  rolicl;c  fucratil  gciiles,  iiec  cMcrmi- 
iiaUB  piT  Jesiini. 

Dciiuleiie  pularclurlioc  JesiiSfoiisilio  siio  laiiqiiain 
littniaiiocgissc,  ul  giMilcs  illa:  iclinqiicrciiUir,  sulijiin- 
gil  Siripliira:  /•-/  rfimisil  DomiiiKS  (jeiilcs  liiis,  ul  noii 
uufeirel  iitas  celeriier;  cl  iwii  iriutidit  ens  iii  iiianii  Jesii. 
Dciiide  scquiliir:  El  lia;  genle^  quas  relifiiiil  Jcsus\  ul 
(eiitarel  iii  eis  Israel,  oiiiiies  qiii  nescierunl  omniu  bettn 
Clianami  :  veniin,  jiropler  gencruliones  fitioium  Isract, 
docere  illvs  bellum.  F.ral  ergn  isla  causa  iii  coruni  leii- 
talione,  ul  bcllare  disccrent;  id  csl,  ul  tanla  |iiclal9 
ct  obcdi  nli:!  Icgis  Dci  hellarcnl,  quauta  patrcs  conini 
qui  Doiniiio  Dco  ctiani  bellando  placiieruiit :  non  qiiia 
oplabile  aliquid  cstbclluni,  scd  quia  piclas  laud;ibilis 
cst  in  bdlo.  Qiiod  autcm  sequiliir,  Iiyiihi  qiii  anlc  illos 
tiescicrunl  i7/«s;  quid,  nisi  gciiles  vull  iutelligi,  quas 
nescierunt  bcllando  qiii  fiicniiil  auie  istos;  quonim 
lentationi,  lioc  est  probalioni  relict;ie  sunt?  Dcinde 
coinmcmorans  qu;c  sinl,  Qiiiiiqiie,  inquit,  salmiiias 
alicnigeiiaiuin;  i\iv.\s  in  lilnis  Ui-gnoruin  niaiiifcslius 
cxpriiiiil  (I  Reg.yi,  5,  16).  Sa;r;ipi;e  aulem  dicunlur 
quasi  parva  rcgna,  qiiibus  satrap.e'  praieranl:  quod 
iiomen  in  illis  pailibiis  cujnsdam  Iioiioris  est,  sive  fuit. 
El  omnein,  inquil,  Clianaiia'uin,  el  Siilonium,  elEiHVum 
inhabiliintem  Libaiiuin,  aiile  montem  llermon  usque  ad 
Cnboemath  ' :  et  faclum  est,  ut  tenlaretiir  in  ipsis  Israet; 
tanquam  diceret,  Iloc  aulem  faclum  est,  ut  tentaretur 
iii  ip>is  Israel  :  sfire  si  audienl  mandala  Doniini;  non 
Ut  sciret  Dcus  omniuiii  cognilor,  cliain  rulunjruin,  sed 
iit  scirent  ipsi,  ct  sua  cuiisciciiti.i  velgloriareiitiir,  vcl 
convincercntur  tilnim  audirent  inaiid;ita  Domiiii,  quce 
tnandavit  palribus  eoruin  in  manu  Moysi.  Qiioniam  ergo 
manifestati  sibi  suni  non  se  obcdisse  Deo,  in  iis  gen- 
tibus  qu;E  ad  eorum  tenlalionem,  id  est  exercilalio- 
iicin  alque  probalinnem,  fueranl  dcrclictr;  proptcrea 
dixit  Deus  vel  ilia  iii  quibus  apei  te  inissiis  angelus  ct 
cxpresse  locutus  est',  vel  pauloante,  ubi  ait,  Propter 
qnod  tanta  dercliniil  gens  liwc  testamcntum  meuin,  quod 
mandavi  patribus  corum,  ct  non  obedicruiU  ioci  inca : 
et  ego  iioii  apponam  anferrc  virum  a  facie  ijisoruin. 

Diclum  est  auicin  in  Dciiieroiioniio  ex  persona  Dei 
luqucntis  de  istis  geniibiis  adversariis :  iVon  ejiciam 
itlos  in  anno  uno,  ne  fiat  terro  deserla,  el  multipliccnlur 
in  te  beslio'  fcrce :  paulatiin  ejici.im  illos,  doiiec  mutlipli- 
cemini,  el  crcscalis  cl  harcdilctislerrain{Exod.  xxiii,29, 
30).  Polerat  liaiic  promissioncin  suam  servare  Dumi- 
nus  erga  obedienies,  ut  exierininatiogentiumillarum, 
crescciitibus  Israclilis  pariibiis  liirci,  cum  eoruin  niiil- 
titudo  tcrr;is  unde  advor>arii  cxlerminarcntur  dcscr- 
las  e^se  non  sincrcl.  Qiiod  aulemait,  nemultiplicciiliir 
in  le  bestia;  [erce,  iniriim  si  noii  bcstialcs  qiiodammodo 
cupidiiates  et  libidines  inlelligi  voluit,  qua;  solcnl  de 
rcpciiiino  successu  tcricncc  felicitalis  exislere.  Nciiue 


'  F/Jiii ,  reliqi  ii  nominits.  Al  ileriqne  et  melioris  notx- 
M^.,retiqiiit  .lesiis :  iiti  l.xx  in  coni|ilutensi  edilione  lial)eat; 
Sicque  l  becxlorelus,  (puesl.  8  in  Judices. 

*  Jlss.,  satrapes. 

'  sic  siss.  At  ojliiioiies,  iimI  montein  nermon  usqiie  ad  ca- 
iinuah  :  |ir;etor  l dv.  qua;  liabel,  Cubemelh. 

*  scqiiidim-  liie  Kr.  l.yv.  D.  halieiil,  et  lociitus  exvressus 
tH.  M. 


ciiini  Deus  boiniiies  exierniinare  poteral,  ct  bcsiiaa 
non  poleiat,  vcl  pcrdcrc,  vcl  pnsci  polius  ium  pcr- 
niiitere. 

XVIII.  [Ib.  III,  9.]  Et  excitavil  Domiuus  sdleatorem 
Israel,  el  satravit  eos.  Deiude  vclul  o.u.xTcrclur  qiicin 
salvalorcin,  Cothoiiiet,  iiiqnil,  filiiim  Cencz.  .\ccusali- 
viim  cniin  casuiu  hic  dcbcmus  accipcre,  l:mquani  di- 
ceret  Goilioiiielem.  Adverlciidum  cst  autcm  (juiid 
iulvatorcm  dicat  etiani  homiiiem ,  per  qiiein  Dcuj 
salvos  f;ici;it.  N;iiii  ctainavcrunt  filii  Isracl  ad  Do.iii- 
num  :  el  excilnvil  Doiiiinus  salvatorcm  Isracl,  et  salviivii 
eos  ,  Cothoiiiet  filium  Cenez  ,  fralrcin  Coleb  juiiiorem 
ipsius  :  etexaudivil  eos.  Inler  illa  aulcin  qu.c  appcllaii- 
lur  u;t£fe«Ta,  hoc  gcHUS  raruiii  cst,  quoniain  h.ibel  ct 
illiid  qiiod  Cr;eei  vocant  li-:tpo'/o-/Mi.  Quud  cniin  ait 
poslca  ,  et  exaudivit  eos,  si  prius  ponalur,  lil  scrino 
bicidior.  Natn  ordo  est,  Et  clamaveriint  filii  Israel  nd 
Dominum ,  et  exaudivil  eos ,  et  excitavit  Doniinus  salva- 
icrcm  Israel.  Deiiide  quod  hic  intcrposilum  est,  ct 
satravit  eos,  ct  poslca  diclmii  esl ,  Guthoiiirl,  aiit  Go- 
Ihonietcm  filium  Ccnez,  si  ita  diccretur,  plaiiius  fieict, 
Et  excilavit  Doniiiius  salvatorem  Israel  Gollwniet  fiiium 
Cenez,  et  salviivil  eos. 

XIX.  [Ib.  III,  H.J  Qiiadraginla  annos  quicvisse  tcr- 
ram  promissionis  a  bcllis  siib  Gothoniele  judice  Scii- 
plura  tcslatur  :  qiianlum  lcinpnris  priiiiordia  Roiiiani 
imperii  sub  Numa  Pompilio  lantummodo  rcge  p;ic.ila 
iiibere  potiierunt. 

XX.  [Ib.  III,  19,  20.]  Qii;rri  potest  utrum  meiiliius 
fuerit  .\od  jiidcx,  qiiando  occidit  Eglom  rege;n  Moab. 
Cum  cniiii  sobis  soli  insidiarclur  ut  eum  pcrcuterel, 
hoc  illi  ait,  Yerbum  occiillum  mihi  est  ad  te ,  rex ;  iit 
ille  a  se  omiies  qni  ciim  iilu  liicranl  removeret.  Quod 
ciim  facluin  cssei,  ilerum  dixit  Aod,  Verbuin  Deimilii 
ad  te,  rex.  Scd  poiest  non  esse  mcndacium,  quntido- 
quidcm  vcrbi  nominc  solet  etiam  laclnin  appellare 
Scripiiira  ;  ct  rcvera  iia  eral.  Quod  aulem  dixii, 
Verbum  Dei ,  iiilelligendum  cst  Iioc  illi  Deuin  ut  fa- 
ccrel  prxcepisse,  qui  eum  populosuoexcilaverat  s;il-; 
vatorem ,  sicut  illis  lemporibus  talia  fieri  divinitus 
oportebat. 

XXI.  [Ib.  III,  17.]  Mciilo  qiKTiilur  qiiomodo  fiierit 
exilis  valde  rex  Egloin ,  et  concluscriiit  adipcs  vutnus, 
quando  pcrcussus  csl.  Sed  inlelligendum  est  ea  locu- 
liuiic  dicliini,  qiue  solel  a  coiitrario  iiileliigi,  sicutdi- 
ciliir  luciis,  i|iiod  miiiimc  Iuce;it ;  el  abuiidare  rcs- 
p.ondcliir,  quod  noii  esl;  etbciicdlxil  regi,  p  o  in;i!e- 
dixit,  sicut  scriptum  est  iii  Regnonim  libro  dcNabuihe 
(III  Reg.  XXI,  10,  13).  Nam  in  ea  interprelatioiic  qiia> 
iioii  socundiim  Sepluaginta ,  sed  ex  hcbr;co  cst ,  ita 
inveniinus,  Erut  aulem  Egloin  crassus  nimis. 

XXII.  [Ib.  III,  23.]  El  exiit  Aod  foras  '  et  traiisiit  ob- 
servanlcs,  cl  cluusit  januas  domus  superioris  super  euin, 
ci  coarciavil.  IIoc  recapiiulando  diclum  est,  quod 
fiicrat  pr;clermissum.  Nani  prius  hoc  fecissc  inlelli- 
cciidum  esl,  ct  sic  dc  superius  descendisse,  ct  lra;is- 
iisse  observaiiics. 

XXIII.  [Ib.  III ,  25.]  Qiiomodo  pucri  rcgis  Eglmu 

'•  Mss.  plurcs,  lod  foras.  Noanulli  lamea  cuni  cditis  lia- 
bcut,  ad  forcs. 


801 


802 


clavi  aperuoiinl  f|iioil  Aoil  chivi  iion  tlauseral,  polesl 
iiiovere  :  aul  si  il!c  clavi  cluiserat  ,  quomoilo  scciiin 
oam  nou  atircnct,  ut  isti  ncc  clavi  aperire  posseut. 
Pioiiide  aui  ali.i  clavis  allata  esl,  aut  lale  clausune 
geniis  fuil  quod  siuc  clavi  posset  clauJi ,  nec  sine 
clavi  aperiii.  Nam  suul  qiucdani  talia,  sicut  ea  qnx 
vcruclata  '  dicuiUur. 

XXIV.  [lli.iii,50.]  Suli  judico.\od  ocloginla  annos 
paccm  liabuil  1-iaol  iii  lcrra  prouiissionis,  duplicato 
scilicet  leinporc  quam  fuii  memorabile  sub  Roniano- 
rum  rcge  Numa  Pompilio. 

XXV.  ['A>.  111,  51.]  Kl  post  eumsurrexit  Samegar  fi- 
Hus  Aiicatli  -,  ('(  peycussit  aHcnigenas  in  sexcentos  viros 
piiVtcr  vitulos  bouin;  et  salvavit  Israel.  Quomodo  post 
Aod  isie  pro  Israel  piignavcril ,  ct  diclus  sit  salvasse 
fcracl,  potest  esse  quaisiiu.  Noii  cnim  rursus  fucrant 
cnpiivaii,  vcl  jugo  servituiis  innexi.  Sed  intellisendnm 
i(a  dictuni,  salvuvil ,  non  qiiia  nocucrit  aliquid  hostis, 
scd  ne  periniiteretur  nocerc ;  quoniam  crcdenduni 
csl  bello  coepisse  leniare,  et  Iiujus  victoria  fuisse  dc- 
|iulsum.  Sed  quid  sibi  velil  quod  addidil,  pratervitulos 
bouin ,  obsciirum  est.  An  forle  et  boum  slragem  piig- 
nando  fecit,  ct  ila  dicium  est  cum  occidisse  sexcenlos 
viros  ,  pr,X'ler  illud  qiiod  fecit  de  bobus  occisis?  Sod 
qiiarc  vitulos  ?  An  gra:csc  loculiouis  consuctudo  est , 
cliam  vitiilos  eos  appL'Ilare,  qai  grandes  suiil?  Nam 
ila  loqui  vulgo  iii  iiHgyplo  peiliibciiliir ;  sicut  apiid 
iios  pulli  appellaniur  galliiue  cuj'iblibel  Ktatis.  Nou 
aiileui  liabcl  iiilcrpretatio  cx  licbra^o  ,  prccter  vitulos 
boinn,  sicul  isla  qii.i:  sccundum  Sepiiiaginla  est :  sicut 
habel  illa  ex  licbraio ,  voiucre  occisos  sexccntos  viros, 
quod  isla  non  habet. 

XXVI.  [Ib.  IV,  8.]  Quid  cst  qiiod  rcspondeiis  Barac 
Pebborx  ait ,  Si  ibis ,  ibo ;  el  si  non  ieria  inecum  ,  noii 
ibo  :  quoniam  nescio  dicm  in  qua  prosperat  angelum 
Dominus  inecum  ;  qiiasi  a  proplictissadiem  audire  iion 
potuerit?nec  illa  diem  respondit,  sed  perrexit  ciim 
illo.  El  quid  csl ,  prosperat  aiigelum  Doininus  inecum? 
Aii  hic  demonstratuni  esl,  quia  ct  Angclorum  actus 
prosperantur,  id  est  adjiivantiir  a  Domiiio,  ut  felicitcr 
ccdaiit  ?  an  loculioiiis  cst,  prosperat  angelum  inecuin  , 
id  est,  facit  mecum  prospera  per  angeluin  ? 

XXVIi.  [Ib.  IV,  15.]  Et  pavcfecil  Doniinus  Sisaram  el 
omnes  currus  fjiis.  Ecce  qucmadmodum  commendat 
Scripliira  agere  Deum  in  cordibus  ,  ut  det  cxitum  re- 
liHs ,  quein  coiistituit.  Dtique  eiiim  pavefecit  vel  ob- 
siupL'fecit  Sisaram,  uttraderct  euin. 

XXVIII.  [Ih.  IV,  22.]  Ubi  Jabel  mulier  quae  occidit 
Si<aram,  cum  locuta  esset  ad  B.irac  qui  cum  qu;erc- 
lial,  scriplum  est  de  ipso  Barac,  qiiia  intravit  ad  eam  : 
animadvertendum  cst  iioii  esse  couseqiicns  ut  cuni 
Scriptura  dicil  de  viro  qnod  inlravit  ad  aliqiiam  feiiii- 
iiam,  jaiii  eliam  conciibuissecredatiir.  Assidiiequippe 
.sic  loquilur  Scriplura,  iiitravit  adeam,  ut  nolil  inlcl- 
ligi  nisi  quod  ei  niixtus  sit.  llic  ergo  proprie  diclum 
cst ,  inlravit  ad  eam  ,  id  est  in  domuin  ejus  intravil , 

'  sic  in  omnilius  Mss.  Al  iii  cdiiis,  verudata. 
'  F.xcusi ,  sannegar.  Mss.  aamegar  :  aique  ex  his  non- 
cuUi,  liiius  .nead.  Ai  w\,samcijnr  filius  Dinach. 


I.IBEU  SErHMUS. 

nonut  per  hxc  vcilia  inielllgatur  coiiciibitus. 

XXIX. [Ib.  v,7e(S.]lnCanticoI)cbbor;edicitur,  De- 
feccrunt  kubitantes  in  Israel ,  defecerunt  doiiec  siirrexit 
Dcbbora,  doncc  suric.xil  inaler  in  Israel,  elegenwl  ut 
panem  liordeaceum  deos  novos  :  tiinc  expugnnverunt  ci- 
vitatcs  priiicipum.  Ilic  inteniiixlus  oido  verboriini  ob- 
scuritalcm  facit ,  ct  qu  cslioneui  movct.  Qiioiiiodo 
cnim  intclligalur,  Klcgeimil  ul  panemlionleaccumdeos 
novos  ,  tunr  expugnavcrunt  civitalcs  principum ;  qiiasi 
tunceis  fuverit  Deus  ad  expugnandas  civiiales  princi- 
pum  ,  qiiando  clcgcniiit  iit  paiiein  hordeaceum  dcos 


uovos?  Scd  in  aliis-jam  Sci-iplur;iiuiu  locis  s;i'pc  di- 
dicimus  qncmadiuoduni  fianl  liypeib:ila  ;  quoruin  di- 
roctiouc  cuui  verba  ad  ordinein  redeunt,  sensiis 
explaiialur.  Islc  ergo  est oidn  :  Defecerunl  liabilanles 
in  Isracl;  dcfcccrunt ,  elegeiunl  ut  pancin  hordeaccuin 
deos  novos ,  donec  surrexil  Dcbbora ,  doncc  surrexit  ina- 
lcr  in  Isracl  :  luiic  expugnuveriml  civitalcs  principum. 

XXX.  [Ib.  V,  8]  Qua;ii  poiest  qucmodo  dictum  »it, 
Elegerimt  ul  paiiein  liordeaceum  dcos  novos;  cum  panis 
Iiordcacciis  (|iiamvis  sit  iii  comparatione  trilicei  panis 
iibjiciendus,  laiiicn  etiam  ipse  p:iscat,  et  vilalo  ali- 
meiitnni  s!l :  dii  aulem  uovi ,  quos  dicnnlnr  clegisse  , 
qiii  dofcceriint  a  Deo  vivo,  non  possunt  in  aliincntis 
aiiiniK  dcpulari ,  scd  pnlius  in  veuenis.  An  haclenus 
accipieiida  csl  siiniliiudo,  qiiatcuus  vaht  ut  proplcr 
lioc  solum  dictum  intcliigalur,  qnia  sicut  plerumqiie 
fislidio  lil,  uteligonda  rejici:iuliir,  ct  aspernanda  de- 
lccteiit;  il:i  vilio  pr:iv:c  voluntali*  lanquam  languore 
fastidii ,  ciini  essct  Dcus  eoruin  venis,  in  falsis  eloge- 
riint  nihil  aliud  quam  novitalom  sprela  verilale  ';  al- 
qiie  ita  cibum  morliferuin  tanquam  p:iiieni  hordea- 
cenm  elogcrunl,  noii  se  arbitraiilcs  inde  pcriluros, 
scd  cliam  inde  vilam  vcbit  esca  iniioxia  licet  viliore 
suiiipiuros?  Sccunduin  opinionein  ergo  coruin  siinili- 
ludo  posila  est,  aiiimique  laiigiiorem ,  non  sccundiini 
vcrilateni.  Nam  dii  illi  novi  niillis  siiiit  cibis  vilalibus 
comparandi. 

XXXI.  [H).  VI ,  8 ,  II.]  El  factum  est,  quando  clama- 
verunt  fiHi  hrnel  ud  Doininuin  propter  Mudian  ,  et  mi- 
sit  Domiiius  viruin  prcphetam  ad  filios  Isruel ,  et  dixil 
eis.  Cur  non  dicalur  nonicn  hiijus  prophcl.ie ,  qiioj 
valde  Scripliiris  innsitalum  est,  lalcns  c;iusa  osl;  noii 
tamen  nullam  csse  aibitror.  Scd  qnia  posl  verba  qiii- 
bus  cxprohravil  innbcdientiam  popiilo  ,  scquilur  Scri- 
plura  diceiis,  Et  venil  angelus  Doiiiini ,  et  scdit  sub 
quercu  ,  quw  cral  in  Ephra  :  iion  absurde  iiitelligitnr 
iste  angi  Ins  sigiiificains  nomineviri,  ut  posteaipiam 
lijee  vei  ba  dixit ,  venerit  ad  qucrcum  mcmoratani ,  cl 
ibi  scderit.  Nomine  enini  virorum  solcre  appellari  An- 
gelos  notiiin  est  (Gen.  xix,  10):  quamvis  euni  qui 
esset  angcliis,  appcllalum  csse  prophetam,  non  facile 
iiec  evidciilcr  occiirrat :  eum  saiic  qui  prophela  esset , 
dicluni  aiigebiin  Icgimiis  (Malth,  xi,  10) :  sed  si  .\n- 
gelorum  dicla  prophelica  uota  sunt,  id  cst  quihus  fu- 
tiira  pnrniinriavoruul ;  cur  non  possit  angelus  pro- 
phct;T;  nomiiio  nuiicupari?  Vorunitanicii,  ul  dixi ,  ex- 

'  sic  Mss.  Fdili  vero :  Hbi  fulsos  clegerunl  tiihil  uliud  quam 
novilutem  et  snrctu  veritute. 


S05  yU/ESTIONUM  S.  AUCUS 

l>icssiii)i  cl  iiinnlffsliim  iK'  liac  re  icstinioiiiuiii  iion 
occurrii. 

XXXII.  [Ib.  VI,  l-2.]Qii()il  iiiigclus  ilicil  atlGcdcoii, 
Domiiius  tecum  potnn  iii  fortiludiiie ,  iioiiiiualivus  ca- 
sus  csi ,  iion  vocaiivus.  Iloc  csi ,  Doiiiinus  poiciis  le- 
cum  csl:  n,)»,  Iti  polciis. 

XXXIII.  [Ib.  VI,  li.]  Adveitcnduiii  csi  dixissc  aii- 
gcluin  laiiqu.iin  cx  Doinini  auclorilaie,  Xoime  ecce 
viisi  te?  cuni  loqiicrclur  ad  Gcdcon.  Quis  ciiiiii  ciiiii 
iiiisit,  nisi  (lui  ;id  cuin  aiigclum  inisil?  DebboiM  vcio 
ail  ad  Barac ,  Noniie  muiHldril  Doiiiiiiiis  Dciis  Isiuct 
tibi  (Judic.  iv,  0)?  Ilic  aulcni  non  dicluin  cst,  Noiine 
ecce  misit  tc  Doniiuus?  scd ,  Noniic  ecce  niisi  tel 

XXXIV.  [Ib.vi,  1-5.]  Ubi  rcspondcl  Gedeon  ad  an- 
gcluin,  In  me ,  Domine;  boc  cst,  In  nic  iiilendc  :  In 
quo  siitcaho  Isruel?  ecce  mille  mei  liiimiHores  in  Ma- 
luisse  :  iiitcUigitur  prajpositus  fuisse  niiUc  boiiiiiiMm, 
quos  grxce  ^'^'«Pxowi  appcllal  Scriiiluia?  an  qiiid 
aliiid? 

XXXV.  [Ib.  VI,  18-22.]  Animadveitcndum  csl  ([uod 
Gcdcon  non  ail  angclo,  Oirerain  libi  sacrilicium  ;  scd 
aiil^Offcramsacriliciummeum^etponamincoiispecUitno. 
Undc  iuielligeiiduin  cst  non  euni  angclo,  sed  pcr  aiige- 
luin  sacriliciiiiii  ollcrrc  vnluissc.  Quod  cl  ipsc  angcliis 
cvidcnter  osteiidit ,  qui  iioii  ab  co  s;icriliciuiii  tanqoain 
sibi  sumpsil;  sed  ait  illi  :  Accipe  cariies  el  azymos,  ct 
poiiead  pctrumillain,  et  jus  effumle.  Etcumlioc  fecissct 
Gcdeon,  cxlcndil  ungetus  Domini  suminum  cirga;quw  cral 
inmanuejus,  et  leinjil  cariics  el  azijmos;  el  acccnsus  csl 
i(jiiis  de  petra,  ct  comcdil  carncs  cl  azymos.  It.i  cti.im  ipse 
Angelus  in  sacrilicioqiiod  obtiilitGedcoii,oflicium  iiii- 
nislianlis  iinplcvil  :  igneiii  quippe  lioino  minislcr  ul 
homo  sini;  miraciilo  siibjecissct,  (lucin  inirabililcr  ul 
angcliis  isic  subjecil.  Denique  tiinc  cognovit  Gedcon 
quod  Aiigclus  Doniini  es^et  :  naiii  lioc  Scriptiiia  co:i- 
linuo  subdidil,  El  vidil  Gedeon  qiwniam  anijel.is  Do- 
mini  cst.  Prius  ergo  lanquain  cnni  Imiiiine  luiiueb.i- 
lur,  (luein  lamcii  Iiomincm  Dci  crcdidil,  iil  coraiii 
ipso  sacrilicium  vdlet  on'crrc,  vclul  adjuvandus  cjui 
prKsentia  sanctilatis. 

XXXVI.  [Ib.  VI,  20.]  Qu;uri  potest  qiiare  Gcdcon 
ausus  fiicrit  sacriliciuin  olfcrre  Dco  pia;ter  locum  ubi 
jusscrat  Dcus?  Pra;ler  taberiiaculum  quippe  suum 
Dcus  proliibucr;it  sicrilicari  sibi  (Deut.  .\ii ,  15);  cui 
labernaculo  lcinpliim  poslca  successit  :  tciiipore  au- 
teni  quo  fuit  Gcdeon,  tnbernaculuiu  Dei  crai  in  Silo  ; 
atiiue  idco  illic  taiiluin  legitinie  posset  sacrific;iri. 
Scd  intelligendiim  cst  quod  illum  aiigcluin  priiiio 
irnpbelam  putaverat,  et  taiiqnam  Deuin  iii  illo  con- 
siiliicral  de  (iffcreiido  sacrilicio  :  quod  illc  si  probi- 
biiissci,  non  utiqiic  fierel ;  sed  qiioniam  ajiprobavii, 
ct  nt  ficrel  annuit,  Dci  auctoritatein  Gedcoii  in  fa- 
ciciido  sccotus  cst.  Ita  quippe  Dcus  lcgiliiiia  illa  coii- 
stitiiit,  ut  legcs  iion  sibi,  sed  bominibus  darct.  Uiide 
qui)dcum(|ue  pra-lcr  il!a  ipse  prxccpit,  iioii  a  tran^- 
gressoribus,  sed  potius  a  piis  el  obcdicntibus  imple- 
tiim  iiitcHigcndiiiii  csl  :  sicut  .\brahaiii  dc  immolando 
l\\\it(Gen.  nsM,  2).  Nain  el  sie  IJiascxtra  l;ibcrnacu- 
luiu  Doinini  ad  convincciidos  saccrdotcs  iJuloruni  sa- 


rLNl  IN  IlErTATELCIlU.M  804 

crificavil  (III  Reg.  wiii,  30-38)  :  qiiod  ex  pra^ccpto 
Domini  fccisse  inlclli^-ciidiis  cst,  ipii  ci  laiiquam  pro- 
plici;i;  rcvclatioiie  aiqiic  inspirationc  jiissit  ut  faeerei. 
Qiianquain  lanta  consuctudo  pr.cicr  taberiiaculum 
sacrificandi  crebueral,  ul  ctiam  S;iIoinon  in  c.vccUis 
sacrilicasse  invcniaUir ,  nec  ejus  s;icrifieiiini  fuisse 
rcprobaium  (Id.  iii,  .1-15).  Ei  laiiicn  noiantur  rcgcs, 
qui  inlcr  opcra  laudabilia  siia  i;oii  deslruxerunl  cx- 
cel.-.a,  ubi  coiitra  Lcgciii  Dci  popiiliis  sacrificarc  con- 
sucvcrat  :  ct  qiii  destruxit,  nnijore  pr.-cdicatioiie  lau- 
d.iliir.  Iia  Dciis  coiisueludincm  popiili  siii  ,  qua  pra;- 
lcr  cjus  i:il)criiaculuin,  lamen  noii  diis  alienis  olfere- 
baiii,  scd  Doiiiino  Deo  suo,  siistinebat  potius  qiiani 
vctabat ,  ctiam  sic  exaudicns  olTerciitcs.  Iloc  autcm 
qiiod  Gcdcon  fecit ,  quis  non  intelligat  perangeliim 
piocuratuin  ,  nt  proplielicc  ficrct,  iii  qiia  propbctia 
pctra  illa  coiiimcndarctur?  Cui  quidcra  pclra;  non 
s;>crilicatum  est ,  sed  de  illa  igiiis  coininemnrainr 
cxiisse,  (|U0  sacriliciiim  consumerelur.  Sivccniin  pcr 
aqiiam,  quam  pcrcussa  pcira  ciTiidit  in  erenio  (Num. 
XX,  2),  sive  pcr  igiicin  ,  doiuim  Spiiilus  saiicli  sigiii- 
fic;ilur,  quod  dilissinic  Dominus  Glirisliis  cirudil  sii- 
pcr  nns.  Nam  et  in  Evangclio  significaluin  est  lioc 
donum  pcr  aqiiain,  nbi  ipsc  Dominns  ait,  Si  quis  sitit, 
renial  el  bibal :  qiii  credit  in  me,  sicut  dicil  Scriptura, 
flumina  rie  venlre  ejus  [tacnl  aquce  viva;;  ubi  Evaiige- 
llsla  siibjiiiixit,  lloc  aulem  diceUit  de  Spirilu  quem 
accepturi  erant  credentes  iii  eiim  (Joan.  vii,  57-59).  Si- 
gnificatum  esl  el  pcr  igncin,  ubi  vcnienle  illo  super 
congrcgatos  lcgilur,  Visa'  sunt  illis  lingucB  diii^sm  velut 
igiiis,qui el  insedil  super  unumquemque corum  (Act.  ii, 5): 
ct  ipse  Domiiius  ait ,  Ignem  veni  miltere  super  terrain 
(Luc.  XII,  i9). 

XXXVIl.  [Ib.  VII,  G.j  F.l  fiiclus  esl  numerus  eoruin 
qui  lambueruiil  maiiu  sua ,  iuigna  sua,  irecenli  viri. 
1'Ieriqiie  Ijtiiii  cndiccs  iioii  liabenl,  manu  sua,  sed 
l;iniiinimo(Io, /i»3«a  siia ,  quoniam  sic  iiilcllejernnl 
qnod  siipra  dictiim  cst ,  sicut  canes  :  gra'cus  aiitem 
Ii;ibct  iilrumqiie,  mann  sua,  Unguasua,  ut  iiilelligaliir 
(piod  luaiiu  aquam  raplain  in  os  proj-tiebani ;  ci  lioc 
crat  siiiiile  bibcnlibiis  canibus,  qiii  nnn  ore  apposito, 
sicut  bovcs,  aqiiain  ducuiit  quam  bibinit ,  sed  liiigna 
in  os  rapiunt ,  siciit  cliain  isti  inielliguiilur  fecisse, 
sed  cuin  inaiiu  in  osaqnam  projiccrcnt,  qii;iin  lingiia 
cxcipcieiil.  Nain  et  iiilerprciatio  cx  bcbra:o  plaiiius 
id  babct  liis  verbis,  Fuit  itaqiie  numerus  corum  qui 
munu  in  os  projicienle  nqunin  tambuernnl ,  Irecenti  viri. 
Ncqueenim  solcnt  liomincs  iia  bibcre,  ut  siiie  opo  nia- 
inis ,  lingua,  sicut  cancs,  aqnain  liauriaiil  :  aiit  '  vcro 
isiis  pncceptum  fiierat  ut  lioc  faccrcnt  :  scd  cum  ad 
bibcndum  descendisscnt  ad  aqiinni ,  inulli  gcnu  flexo 
bibcrunt,  qiiod  facilius  et  niinorc  labore  fierct ;  paiici 
vero  qiiia  non  llcxo  gcnu  sc  iiiciirvaverunt,  ul  cancs 
biberunt,  sed  ai|uanianu  in  os  jacta.  Qiioruin  nuinc- 
rus,  quia  ircccnti  erant,  signnm  insiniiat  crucis  pro 
ptcr  litteram  T  grxcam,  qua  isle  nuincrus  significa. 
tiir;  per  (juam  ciiam  genles  niagis  iii  crucilixuin  cre 
diluras  pr.efigiiratiiin   est,  quod   litlcra  gr.cca  cst. 

<  I:il.ov.,  iil.  U. 


SOj 


LIDKR  SEPTiMUS. 


son 


Vmh'  Gr.Tcortim  nominc  Aposloliis  onincs  gi^nics  si- 
piiifiral,  cum  dicil,  Judwo  primum  cl  Gra-co  {Rom.  ii, 
D,  tO),  cl ,  Judmis  et  Grxcis  (1  Cor.  i,  2'.) ;  s;vpp  il.i 
(■niniiiemiiraiis  circunicisioncni  ct  nr.Tpuliuin  ,  (nioil 
iii  linguis  gcnlium  gnt:ca  iia  cxccllni,  ui  pcr  limic 
oin-.ies  (lccenlcr  significenliir.  Isle  niimcrnsct  in  ver- 
iiacuiis  Abralioc  animatlvcrlcnilus  esi ,  pcr  qnos  fra- 
ircm  ab  liostibiis  libcravil,  quando  eiim  Melcliisc(lc(  li 
iii  magno  myslerio  bcncilixit.  Quod  ciiim  cxnberant 
lilic  deccm  ctocio  (nam  treccnti  dcccin  et  octo  fuissc 
rcrcruntur  [Gcn.  xiv,  l-l-SO]),  videtur  niilii  sigiiifica- 
lum  quo  eiiam  lempore  (ieret ,  id  esi  lcrlio,  qiiod  fu- 
iiiruin  erat  sub  gralia.  Nam  primiim  est  ante  Legcni, 
sccundum  siib  Lcgc,  lertium  sub  Gratia.  Singula  vero 
lcmpora  scnario  numero  significala  sunl  proptor  per- 
feciionem  :  nam  tcr  seni,  decem  ct  oelo  sunt.  Undc 
ri  illa  mulicr  deccm  ct  oelo  aniios  liabebat  iii  infir- 
niilale,  quain  eurvani  Salvalor  cum  invenisscl ,  erc- 
\it,  ela  diaboli  alligamento  ,  ut  Evangeliiim  indical, 
siilvil  (Luc.  XIII,  1I-15).  Nam  quod  iia  isti  probati 
.•iunt,  pcr  quos  vincerct  Gcdeon,  iit  similes  in  bibcndo 
canibus  dicereiilur,  significat  quod  contcmplibilia  ct 
igiiobilia  clcgit  Domiiuis  (I  Cor.  i,  28)  :  pro  contcra- 
plu  eiiiin  liabeliir  canis.  UnJe  dicit ,  lYon  est  bonum 
loUere  pnncm  fiUorum,  el  mitlcre  canibus  {Matlh.  xv, 
20)  :  ct  David  iil  se  laiiqii  ini  conlemplibilcm  abjice- 
rcl,  canem  so  appcllavit  loqiicns  ad  Saul  (1  llcg.  xxiv, 
15). 

XXXYllI.  [Ib.vii,  Ii.]Quid  sibi  vu!t  qiiod  scri|.tnm 
esl,  Gedeon  dcscendil  ipse,  et  Pliara  puer  ejus,  in  pnr- 
tem  quin'juacjinla ,  qiii  erant  in  castris  :  quod  lalini 
quidam  codiccs  babent,  in  eam  parlem  in  qua  erant 
quinquagcni  custodes  in  castris;  alii  vcro,  in  pnrteni 
quinqnatjcsimam  in  castra?  Obscurum  qiiippe  dicliim 
plures  scnlentias  intcrprctum  fccil.  Scd  aut  ea  pars 
castrorum  crat,  qnam  servabant  quiiiqiinginla  custo- 
dcs;  aiit,  si  quimiuageni  intelligcndi  sunt  circuinqua- 
qiic  servasse,  in  iinam  partem  isti  descendcruiit  ubi 
crant  qniiiqiiaginla. 

XXXIX.  [Ib.  VII ,  15.]  Quod  ille  qui  proximo  suo 
soiniiiuni  narravit,  quod  audivil  G(!denn,  ut  dc  victo- 
ria  fiilura  confirmarctur,  dixit  sc  vidissc  inensam  pa- 
nis  hordcacei ,  volventem  in  casiris,  et  pcrculicnicin 
labcrnaculum  Madian,  el  subvcrlcntcm  ;  hoc  intclli- 
gcndum  arbitror  qiind  dc  canibus  ,  quia  pcr  coiiti'in- 
plibilia  iniindi  ((luoj  significat  niensa  panis  liordea- 
cei)SaIvalor  siipcrlios  fiierat  coiifusUinis. 

XL.  [  Ib.  VII,  20.  ]  Quod  cxclamari  jussil  Gedeon 
a  trcccnlis  suis  ,  Clddiiis  Domino  et  Gcdcon,  iil  est 
biiic  Gcdcon  ,  liocsignilical,  quod  gladiiis  ideral  ope- 
ralariis  qiiod  Doiniiio  placeret  et  Gedcon. 

XI.I.  [Ib.  viii,2(;,27.  ]Qii:cri  sulet  (|iiid  sit  Lpliiid, 
vcl  Eplioil  :  qiiiid  quidcm  si  sacerdotalc  e>l  imlii- 
nienlum,  qiiod  plcriipic  dieiinl,  vel  polius  siiperiiidii- 
iiicnliim,  qiiod  i^ivSu/ja  grajcc  dicilnr,  vcl  inu^ii;, 
quod  magis  superbumerale  iiiterpretari  lalinc  polest ; 
iucrito  movct  qiiomodo  de  lanto  auro  Gedeon  id  fe- 
ceril.  Nam  iia  scripium  esl  :  Et  factum  esl  pomlus 
iiini.riuiii  aurcarum  quns  pclkrut.  sicli  milte  septinijcnii 


auri,  prater  brachl.Ua  el  lorques  cl  opcrhnenlu  purpu- 
rctt,  quw  cranl  snpcr  reges  ilndian,  prwler  torqucs  qtta; 
cranl  in  cervicihiis  camelorum  ipsorum :  el  fecit  iltud  Ge- 
dcon  in  epliud,  et  slatuii  illud  in  cimlale  sua  in  Epltra; 
el  formcalits  cst  omnis  israel  posl  illud  ibi ;  cl  factuin 
csl  Gcdcon  el  doinui  ejiis  in  scandalum.  Qiiomodo  crgo 
ista  veslis  de  lanlo  auro  ficri  pnliiii?  Nam  ct  malcr 
Samuclis  fecit  filio  suo,  sicut  lcgimus,  epliud  bar, 
qiiod  nonnulli  inierpretali  sunt  ephud  lineum,  qiiando 
eiimdeditDominoin  lcmplo  miiriendum(I/{(>(/.  ii,  18) : 
ubi  cvidcnlius  Cpparcl  hiic  genus  csse  iiulumcnli.  Aii 
ideo  diclum  est,  s(«/iiij  i//ii(/  in  citilale  sua ,  ut  hinc 
intelligcreiiir  aurcum  fuisse  factum  ?  Non  eiiim  di- 
ciuin  esl,  posiiii,  sed  siaiuit ;  qiioniam  ita  erat  so- 
lidiim  et  validum  ut  slatui  possel,  lioc  cst,  posiluiii 
slarc. 

iloc  crgo  illicilum  cnm  fccissct  Gedcon ,  fornicalus 
esl  post  iliud  omnis  Isracl .  id  csl ,  seqiieiido  illud  con- 
tra  Lcgcm  Dei :  ubi  non  friislra  quTrilur,  cum  iduliim 
non  fucrit,  id  est,  ciijiisquam  Dei  falsi  et  alieni  simu- 
lacruni ,  sed  epbud  ,  id  esl ,  unum  de  sacramcnlis  la- 
bernaculi  quod  ad  vcslem  saccrdolalcm  pcrtineret, 
qiioniodo  foriiicalionem  Scriptura  dieat  populi  isla  se- 
cianlis  alque  veneraniis.  Idco  scilicet  qiiod  pr;cler  l.v 
bernaculum  Dei,  ubi  erant  ista  qiiac  ibi  ficri  jiisserat 
Dcus,  cxira  simile  aliiiuid  ficri  fas  non  crai.  Ideo  sc- 
quiliir  cl  dicil  Scriplura  ,  Et  faclum  esl  Gedcon  et  do- 
mui  cjus  in  scandulum,  id  est,  ul  ab  oflcnso  Dco  disce- 
dcret :  qiiia  et  lioc  (luoddam  gcniis  idoli  quodain  moilo 
erat ,  qiiod  exlra  Dci  labernaculum  quodlibel  maiuifa- 
clum  pro  Deo  coleretur;  cum  illa  ipsa  quicjussa  siint 
in  labernacnlo  ficri  ad  Dci  poliiis  culliim  rcferrenliir, 
qiinm  pro  Dco  aliqiiid  corum ,  aut  pro  Dei  simulacro 
colendum  babcicUir. 

Quanquam  per  cpliud  vel  cphod  ,  ea  loculione  quas 
signilicat  a  parlc  totum,  omnia  possinl  intelligi  qu;c 
cimstiluit  Gedeoii  in  sua  clvilalc,  veluli  ad  colendum 
Dcum  similia  tabernaculo  Dci  :  et  propterea  per  hoc , 
qiiia  boc  cst  saccrdolalis  honoris  in.^^igne  ,  quod  s.xpe 
Sciiiilura  comniemorat ;  ui  hoc  sitpeecaiura  Gedeon, 
ijuod  extia  Dci  tabcriiaculum  fcccrit  aliquid  siinile, 
ubi  colcrelur  Dcus  :  non  quod  solido  auro  velut  ado- 
randuni  consliiiierit  cphud ;  sed  quod  cx  aiiro  ipso, 
quod  cssel  dc  prada,  fccerit  ea  qiix  pcrlinercnt  ail 
ornanienla  vcl  inslrumcnta  sacrarii ,  qu;c  omnia  per 
epbud  significaia  siint ,  propier  excellciiliani ,  iitdixi, 
vestis  sacerdulalis.  Nam  et  ipsum  cphud  noii  qiiidcm 
ex  auro  solo  (ieri  p.-xcepium  est ,  si  hoc  esl  superhu- 
meralc  saccrdotalis  veslis  :  veriimiainen  ciiam  aliqiiid 
aiiri  habel.  Nam  ex  ai.ro  el  hyacimho  et  purpura  ct 
coccino  et  bysso  iil  lieret ,  divinilus  i:niieratiim  est 
{E.iod.  xxxix,  2)  :  scd  quia  hoc  ita  posuerunt  Scplua- 
giiita  inicrprelcs ,  ut  cnmmcmoralis  omnibus  qux  de 
spoliis  acceperat  Gedcon,  inferrent,  El  fecit  illtid  Ge- 
deon  in  epliud;  videlur  ila  dictum  ,  tanquam  ex  tolo 
illo  quod  commemoralum  est ,  hoc  factum  essc  creda- 
tnr  :  cum  possil  ctiam  illic  iniclligi  locutio  qiio.'  signi- 
licat  a  toto  partcin ,  ut  quod  dicluin  est ,  Fecii  ilhid  in 
cphfd ,  inlelligaliir.  fecil  inde  cpluid,  V('l ,  fccil  tx  eo 


807  Ql  /ESTIOMM  S    ALOL 

etiliiul  ;  non  scilloel  illini  loiiiin  consniiicn';  in  ••|ilm(J , 
scil  PX  i:io  qnaiilum  snflicioliul  injpcMili  iis.  Nain  In 
illn  irilorpitMaliono  i\»x  cx  liolir.io  csl ,  sio  logiinr, 
i-icitqiie  <'x  vo  Calconiplwd.  QnoJ  eiiim  ■■i]m\  Sopliia- 
ginta  scri|iliim  csl  Cfi/iiid,  lioc  in  licbnto  |icrliil)olnr 
(lici  epliod.  Non  luilcm  omncs  saccrilotcs  lali  nlcbaii- 
iiir  snporliiimcrali,  qiiod  cssot  ex  auro  et  liyaciiiilio  et 
|iiirpnr;i  ol  ooooino  ct  bysso  ,  sod  soliis  sumimius  sa- 
cerilos.  Uiide  illud  ipiod  (lo  SaiiiMclc  coimiiomoravi- 
iiius  raotum  illi  ab  cjiis  niatre ,  noii  crat  uiique  tale: 
qnoiiiain  cum  dalus  csl  iMilriciidiis ,  iil';i  cral  suimnus 
saoerdos ,  iiliqnc  piicr.  liiido  ,  iil  dicluin  osl ,  cpliud 
bar  apjiollaiiir,  vol  poliiis  cpliud  bal ,  sicut  asscr;ir.t 
qiii  liolir.iam  liiiguam  novcriint,  el  iiilcrpret:iliir 
cpbud  lineuiii.  Sed  Gedcon  exisliiiio  illud  fecissc , 
quud  erat  prKoi|iiiuin  siimmi  sacerdoiis  indiimoiiliiin 
atque  oriiaiiiciitiiin ,  por  quod  ct  c.ilcra  signilic:iia 
siiiit  opora  saorarii ,  qiiod  iii  siia  civilatc  pnclcr  Hoi 
labernaculiim  cimslitucml,  ct  piOj  tor  lioc  pcccatiiiii 
factum  cst  illi  ci  domui  cjus  in  scandalnni ,  iit  sic  iii- 
teriret  (qiiod  puslei  Soriplura  narnit)  taiila  ojiis  iiii- 
niorosit;is  lilioiiiiii  [Judic.  i\  ,  !>). 

XLIl.  [II).  VIII,  27,  28. J  Niiii  pr;t!terciiiida  o  iliir 
qiia;slio,  qiioiiiodo  (piioverit  lcrra  qiiadragiiila  aiinos  in 
(liebiis  Godeoii ,  tuni  post  vicioriain  qiia  libcravit  Ue- 
br.cos,  cx  aiiro  spolioruiii  fecorit  aboiiiin:ilio;ieiii ,  ol 
post  illam  foriiicalus  sit  omiiis  Israol ,  cl  rnoril  ilii  ot 
doiniii  ejiis  in  scaiidalum.  Qiioiiiodo  ergo  posl  liiic 
taiiliini  ncfas,  qiiud  el  Gcdeoii  ct  populus  adiiiisil , 
rcquievit  lcrra  qiiaJragiiila  aniios ;  cuin  hoc  Scriplur;i 
snloal  oslciidore ,  cum  a  Doniiiio  Doo  populus  foiiii- 
ftuctiir,  tuiic  poliiis  paccm  illos  perdcrc,  iion  aoipii- 
rcrc;  et  liosiibus  siibjugari ,  iion  ab  hostiuin  infesia- 
tione  muiiiri?  Sed  intelligendum  cst,  sicut  solot 
Scripliira ,  per  prolopsiin  ,  id  c=t  per  prxocciqialio- 
iicm  dixi.-.se ,  quod  fecerit  cpliiid  conlra  Dci  Logem 
Gcdcon  cx  illo  auro,  qiiod  lucrat  liostibus  deviolis 
atqiie  proslraiis  abbitum  ,  qiiia  uiio  loco  diccre  vobiit 
cl  iinde  erat  auriiin  ,  ct  qiiid  de  illo  facliim  sit  :  scd 
postea  facluin  est  in  line  d:eiiim  Gedoon  lioc  pccoa- 
tuiii,  qii;iiido  conseoula  siiiit  cliaHi  mala  qu;c  dcinde 
Scripluia  contexiiit,  posloaquam  commcmoravil  qiiot 
aiiiiis  in  diebus  Godeon  lcrraconqnievcrit;quosaniios 
rccapilulaudo  coinmcmoravil,  id  ost,  ad  ordincm  rc- 
vorlcndo  qiiom  pnclei  verlerat ,  prius  dieendo  de  illo 
scaiidalo  ipiod  novissiinc  facluin  esl. 

XLIll.  [111.  vi;i ,  55.]  t'(  facluiii  csl  cuin  essel  moiluus 
Cedeon ,  et  aversi  suiil  filii  Jsracl ,  el  foriiicati  siinc 
posl  Baaliin  :  et  posucrunt  ipsi  sibi  Banlbcrilh  teslaiueii- 
lum,  ut  essct  eis  ipse  in  deiiin  Et  Baaliin  ol  naalbcritli 
idola  i-'iclligcnda  siint.  .Major  itaiiue  iian^-gressio  ct 
fornicaiio  conimissa  cst  a  populo  post  iiiortem  Ge- 
Jcon ,  quam  illo  vivo  propler  cidiud  :  qiioiiiam  et  il- 
lud ,  etsi  illiciie  racium  erat ,  laincH  dc  sacramcntis 
labcrnaculi  crat;  ista  vcro  post  idola  lornicalio  uoii 
liabct  vel  falsam  palcrn:c  religionis  dofonsioncin. 
Ijnde  ctiain  illud  epliud,  si  non  in  finc  tcmporis  Ge- 
deoii,  sed  anle  factum  csi,  iia  Dciis  paiicnicr  lulit, 
ul  pax  iii  lerra  perscverarcl :  quia  liccl  faclum  erat 


STIM  !.N  lli:i'i  ATr.lJCIHlM  808 

(|uod  proliiliiirral,  iioii  lamon  longo  rocosiiim  er;it  ;ili 
illo,  qui  taU;  aliqnid  iii  labcrn;iculo  suo  alquo  iii  huiio- 
icin  suiiiii  (ieri  jusscral.  Nunc  vero  gr.iviora  coiii- 
inissa,  ct  aportissimani  post  idola  foriiicationcm  p  i- 
|iuli  csse  noliiit  iiiipuiiilam. 

XLIV.  [Ib.  ix,U,L'>.]  Qiiod  induciliir  rbamMiis,  ij 
cst  quoddam  s|)inariimgciius,  in  siinililudiiiom  diciTS 
oiniiibiis  ligiiis  conveiiieiitibus  eain  iit  rognarol  siipor 
ca ,  Si  in  icriialc  uiigilis  me  vos ,  recjnarc  supcr  los  , 
vcnile ,  confidile  in  proleclione  mca  :  et  si  iion ,  excat 
ignis  de  rhuinno ,  el  tomcdal  ccdros  Libani :  obscuriis 
scnsus  csl ,  scd  ciim  invcnta  disliiiclio  inaiiileslat.  Non 
ciiiiii  ila  Icgendum  ost,  /•'(  si  iion  exeul  ignis  de 
rhamno  :  sed  subdisrnigiicnduin  ,  Et  li  non ,  ac  dciiide 
inlcrenduin  ,  exeai  ignis  de  rhamno ;  \d  est,  Et  si  non 
confidilis  iii  prolcciione  niea ,  aut,  Et  si  non  in  vcri- 
talc  uiigilis  iiie  rcgn:irc  siipcr  vos,  excat  iyiiis  de 
rhiiniiw,  ct  cuincdnt  ci,'(/)-os /,iin;ii.  Comiiiiiiaiitis  ciiiin 
voibi  siiiit  (piid  lacoic  possit ,  si  noliioriiit  cain  rc- 
gnare  siipcr  sc.  Vcruni  quia  non  ait,  Exibit  ignis  dc 
rli;iniiio,  ct  niaiidiic;ibil  codios  Libaiii,  sod  ail, 
Excal,  ct  inaiiduccl ;  obseiiiius  factiiin  est  qiiani  si 
sola  disrmclin  lalcrct.  Yelieniciilioris  aiilcm  commi- 
ii^ilioiiis  csl,  cl  quoJam  modo  pr.cseiilioris  cfficaciic, 
si  ipiis  dicat,  Si  non  vis  facere  qiiod  volo,  su;viat  in 
le  iia  nioa ,  id  cst  j:im  saiviat;  iitipiid  eam  leiico? 
qiia:ii  si  dicat,  s;ovicl,  promissivo  niodo  '  poenain  iii- 
tcnlaiis  fuiiiraiii. 

XLV.  [Ib.  IX,  ^o.]Et  cinisil  Deusspliitum  maUgnnin 
inler  Abimclccli  et  inter  viros  Sichimorum.  Iloc  vcrbimi, 
iitruin  iiiiperaiitom ,  an  periiiitlciitom  Deuin  sigiiiii- 
col,  iioii  faoilo  doliiiiri  pikst.  Qiiod  enini  liic  posilum 
csl,  &)i/s/(,  gra.'ciis  \ia\ial  ilv.^lraiusi-  ipiod  cliaiii  csl 
iii  rsalmis  ubi  legiliir,  Emilte  lucem  lunm  {Psal.  \ui , 
o)  :  qiianqiiaiii  iii  qiiibusdjiii  locis  iiiterprclcs  nostri , 
f'i|ubi  csl  iii  gr.cco  ilv.Tii:zii.j.'.j,misit  iiilerpicta:!  siiiil, 
iion,  c))i)si(.  roiesi  ergo  et  sic  intclligi ,  iit  spiritum 
iiialignuiu  Dcus  lanquam  irc  intcr  cos  volcnlem  eini- 
scrit ,  id  cst ,  polcslalcm  dcdorit  maliguo  spiiiliii  ad 
corum  paccm  porlurbaiid.im.  Usqiicadooaiilcm  etiaiB 
iiiitti  a  Doiniiio  malignum  spiriliiin  proptir  jiistitiain 
viiidicandi   non   absurdum   visuin  csl,  ut  (|iiidam  id 
qiiod  cst  iianhriiU-i ,  ctiani  iinmisit  iiilerprclali  sint. 
XI, VI.  [Ib.  IX,  52,  55.]  Vcrba  qii;c  misil  ad  niiiiiios 
Abimclech  Zcbul  princcps  civitatis  Sicbimnrum,  ctiaiii 
id  baboiil  :  El  nunc  surge  nocle  lu  cl  populus  tuus  le- 
citm,  et  insidiare  in  ugro.  Et  erit  mane  simul  ut  orilur 
sol ,  malurabis,  et  leiides  super  civilalein.  Quod  laliiii 
qiiidam    liabeiit  malurabis,  qiiid;im  vero  miinicubis, 
gnccus  liabct  (piod  dici   possct  iion  uno  vcrho ,  dilu- 
culo  surgcs.  Et  fortassc  Iiiiic  sitdiclum  ,  malurabis,  a 
ni:iiuiino  tcinpiiro  ,  qiiamvis  etiam  aliis  tciiiporibus 
dici  soleat  ad  rcm  accclerandam.  Maiiicabis  aiiicin  la- 
tinum  vcrbum  csse  niihi  non  occurrit.  Scd  illud  ino- 
vcl,  (|uod  cuin  dixissct,  siiiiu/ u(  oritur  sot ,  addidil , 
diluculo  surgcs ;  oiim  ipsum  diluculum  (piod  grxcc  di- 
ciiur  tfSfOi,  tenipus  ante  solcm  signilicct,  qiiod  jam 
usitatissimc  dicitur,  cum  albesccre  coepcrit.  Sic  iiaqne 
'  sic  Mss.  Ai  editi :  ouasi  dicat   steviat  vermissivo  modc 


809 


LIHER  SEPTIMUS. 


m 


inlelliireiKlum  est ,  ul  quod  posituni  est  mune,  ipsuin 
dilucuhiin  inlelligatiir.  Additum  est  autcm,  si>'iu/  ii( 
oritur  sol ,  ul  cxpriiueretur  iioii  jani  orto  sole  facien- 
duni,  sedubl  fulgorapparuerit  solisorieiilis.Non  oniiii 
aliunde  albescit  dilnculum ;  nisi  eum  coeperil  partein 
coeli,  quam  videmus  ab  oriente,  lux  solis  adeam  red- 
eunlis  altingere.  Hinc  est  qiiod  eliam  in  Evangelio 
unam  atque  eamdem  rem  alius  evangelista  dicil  dilu- 
culo  faclam  ,  cum  adhuc  obscurum  esset  (Joan.  xx  , 
1),  alius  oriente  sole  {Mavc.  xvi,  2);  quia  et  ipsa 
lux  quanlulacumque  diluculi  sole  ulique  fiebat 
orienie  ,  id  est  ad  ortum  veniente ,  et  fulgorem  snum 
de  suae  pra;stiiliLe  propinquiiaie  jaclante.  Quam  luceiii 
quidam  idinlLie  solis  nou  esse  puiaverunt ,  scd  illani 
esse  qua;  primilus  coudila  est ,  aiitequam  Deus  quai  lo 
die  conderel  solem. 

XLYII.  [Ib.  X,  1.]  El  surrexil  posl  Abimelech,  qui 
salvum  facerel  Israel  Tliola  filiits  Pliua,  [ilius  palris 
fratris  ejus,  vir  Issachar.  Filium  palrui  ejus,  dixit 
/ilium  pairis  fratris  ejus,  cum  ordiualius  el  usilalius 
atque  apertius  diceretur,  fllium  fralris  palris  ejus  : 
filius  enim  eral  palrui  ejus,  sicul  evidentius  in  ea  in- 
lerprelatione  qua;  ex  hebrxo  cst,  iiiveniiur.  Non  ergo 
quod  dictum  est  patris  fratris,  ab  co  declinaluin  esl 
quod  est  in  noininativo  pater  frutris,  sed  ab  eo  qund 
est  patris  fraier,  hoc  est  ciiim  pairuus.  Nam  sive  po- 
nalur  in  nnminalivo,  liic  pater  fratris,  sive  ponatur 
bic  palris  frater,  gcnitivuiu  facit  hujus  patris  fralris. 
Verum  allera  oritnr  quxstio,  quomodo  fueril  patruus 
Abimelech  i'i>  Issachar,  id  csl  vir  de  Iribu  Issaubar, 
cum  Abimelech  patrcm  habucril  Gedeou,  qui  Gedeeii 
de  Iribu  fuit  Manasse.  Quomodo  ergo  Phua  et  Gedeon 
fralres  fueruiit,  ut  possit  esse  Phua  patruus  Abime- 
lech,  cujus  palrui  Glius  Thola  succederet,  secuiidum 
istam  narrationem,  ipsi  Abimclech?  Potuerunt  ergo 
Gedeon  et  Phua  unam  habere  maireni,  ex  qua  diver- 
sis  patribus  nascerentur,  et  fraires  esseiit  unius  nia- 
Iris  filii,  non  unius  pairis.  Solebaiii  enim  iiuberc  fc- 
minx  de  aliis  tribubus  in  alias  iribus.  Unde  et  Saul 
cum  esset  de  tribu  Benjamin,  dedii  filiam  suam  Da- 
vid  bomini  de  tribu  Juda  (1  lieg.  xviii,  27) :  etsacer- 
dos  Joiade',  utiqiie  hoiiio  de  tribu  Levi,  duxit  filiam 
Joram  regis,  hominis  de  tribu  Juda  (II  Paral.  xxii, 
II).  Hinc  faclum  est,  ut  Elizabeth  et  Mariam  cogna- 
las  in  Evangelio  legamus  [Luc.  i,  36),cum  fuerilEli- 
zabcth  de  filiabus  Aaron  :  ex  quo  inlelligitur  dc  tribu 
Levi  et  filiabus  Aaron  aliquain  nupsisse  in  Iribuin 
Jnda,  unde  ita  fierct  inter  ambas  illa  co;;n:itio,  ut 
Domini  caro  non  soluiii  de  regia,  vc  rum  cliam  de  s.i- 
ccrdiitali  stirpe  prnpagarotur. 

XLMII.  [Ib.  XI,  21.]  Inlcrcoclera  quLC  Jeplile  inan- 
dal  per  iiu,.lios  regi  (iliuniin  Aniuinn,  ctiaiu  boc  di- 
cil :  Nonne  qutcnmque  haredilavil  libi  Cltamos  deus  tutis, 
hxc  hceredilabis  ;  el  omnia  qiicEcumque  hwreditavit  Do- 
minusDeusnoslerafacieveslra,liwclia:redilabimus?Qun(i 
qiiidam  lalini  sic  interprctandiim  piilavcruiil,  nt  dicc- 
reiit,  \onne  qucecumque  dedil  tibi  in  hcereditalem  Clia- 
tnos  deus  tuus,  hicc  possidebis?  ubi  videri  potesl  con- 
•  in  Mss.,  Jiuta;,  seu  Jude.  Apud  LXX,  radai. 

SaNCT.    ACGIST.  ill. 


firmasse  Jeplite  deuin  istum,  qui  vncjiur  Chamos, 
poluisse  aliquid  dare  in  lurreditaiem  culioribus  suis. 
Quidam  vero  sic  habcnl,  Nonne  qutscumiiue  posscdtl 
Chumos  deus  luus,  liccc  possidebis  ?  elhoc  ila  sonat, 
qiia^i  aliqiiid  poluerit  possidere.  An  forte  secunduin 
lioc  dictuin  est,  quod  sub  Angclis  constiiutae  sunt 
gentcs,  jiixia  Camicuin  Moysi  famuli  Dei  {Deut.  xixii, 
8,  sec.  LXX)?  Nuinquidiiam  ergo  ille  aiigelus,  sub 
quoei:iiit  filii  Amiiion,  Chamos  appellaius  est?Quif 
bdc  auile:it  affinnare,  cuni  possil  iiilelligi  secunduin 
cjiis  opiniiuiein  dicluin,  quia  pulabal  deuui  suum  hoc 
liossidcrc,  vcl  in  possessionjin  sibi  dedisse?  .Magis  au- 
lem  iste  seisus  elucet  in  iis  verbis  quae  gra-cus  faabet, 
Nonne  quaicumque  Imredilavil  tibi  Cliamos  Deus  tuus, 
liwc  hceredilabis?  iit  in  co  quod  |io>ilum  esi,  libi,  iu- 
leliigaiur  ita  dictum,  ac  si  diceretur,  sicut  videbilur 
lilii.  Tibi  enim  hirredilavit  qui  hoc  pulas,  noii  quod 
ille  aliqiiid  posset  Ii;urediiare.  Denique  in  eo  quod 
seqiiilur,  El  omnia  qitwcumque  hmreditavil  Dominus 
Deus  noster,  uon  dixil,  baereditavit  nobis,  tanquamdi- 
ceret,  siciit  nubis  videtur;  sed,  vere  h;iTedilavil,  a 
facie  vestra;  quiiniam  abslulil  ipsis,  et  liis  dedit:/i{Bc 
inqiiit,  hxredilabimus. 

XLIX.  [Ib.  XI.]  De  Glia  Jephle  quod  eam  paler  in 
holocausioma  oblulit  Oco ;  quoniam  iu  bello  voverai, 
si  vicisscl,  euin  sc  haidocaubtoiiia  oblaiurum,  qui  sibi 
de  domo  exiens  occurrissei ;  quod  cuin  vovisset,  vi« 
cit;  ct  occurrente  sibifilia,(|uod  vover.it  reddidit :  so- 
Ict  esse  raagna  et  ad  dijudicanduni  difficillima  quxstio; 
quibusdaiii  quidsibi  hoc  velil  no^se  cupienlibus  et  pio 
qu.creiitibus;  quibusdam  vero  qui  Scripluiis  his  saii- 
ciis  imperita  inipietale  advcrsaiitur,  lioc  inaxime  in 
crinien  vocaiitibus,  quod  Legis  el  Proplietarum  Deus 
etiam  humanis  sacrificiis  fuerjt  delcciaius.  Quonim 
calumniis  sic  priniiius  respondemus,  ut  Deum  Legis 
et  Prophciarum,  aique  ut  expressiiis  dicam,  Deum 
Abraliara  et  Deum  Isa.x  et  Deum  Jacob  nec  illa  sa- 
crificia  dclcclaverint,  ubi  pecoruni  faolocausia  offere- 
banlur ;  sed  quod  signilicaliva  fuei  inl  et  qua;dain  ura- 
Lra:  fulurorum,  res  ipsas  nobis  qu;c  Iiis  sacrificiis  si- 
guificabanlur,  ciimmendare  voluisse  :  fuissc  auleni 
ctiara  isiara  utilem  causam  cur  illa  mutareniur,  nec 
modo  juberentur,  imo  prohibcrentiir  oITerri,  ne  vcre 
secuiidum  caiiialem  afl^ectum  talibus  Deum  delectari 
putaremus. 

Sed  utrum  etiam  humaiiis  sacrificiis  significari  fu- 
tura  oporiucrit,  merito  qua-ritur :  non  qnod  mortes 
hominum  quandoque  morilurorum  in  liac  causa  es- 
horresccrc  et  forniidare  deberemus,  si  illi  qui  hxc  dc 
se  fieri  grataiiler  acciperent,  in  Kternam  remunera* 
tioneni  commcndarcniur  Deo :  scd  si  hoc  vcrum  csset, 
boc  gcniis  sacrificiorum  Dco  non  displieeret ;  displi- 
ccre  aulcm  Deo  salis  cvidenliT  cadera  Scriptura  tc- 
siatur.  N:im  cum  oninia  i  riindgonita  sibi  dicari,  ct 
sua  esse  volutTit  aique  pr;ccopcrit ;  rediini  tanien  a 
se  voluitprimogenita  homiiiuin  (Exod.  xiii,  2,  12,  13), 
ne  imraolandos  Deo  crederent  filios  suos,  quos  naios 
priinitus  suscepissent.  Deinde  hoc  apertius  ita  lofjiiiiur, 
quod  huniana  bolocausla  sic  Deus  improbel,  ul  pro- 
(Yingt-six.J 


QU^STIONLM  S.  AUGLSTINI  IN  HEPTATEUCIIUM 


811 

liiheni,  deieslfliis  c.i  in  aliis  gcntibn^,  oi  populo  siu) 
proecipiens  ne  auJeal  iniiiaii :  Si  auicm,  inquii,  cxicr- 
imnaverit  Dontimis  Deiis  tuiis  geiites,  in  quas  lii  intras 
hccreditarc  /.rinm  eonim  «  conspcclu  luo,  ct  htvrcdilabis 
eos,  el  hdbilabis  in  lcrra  eoriim;  altcndc  libi  ipsi,  ne  ex- 
quirai  sei/tii  eos.  post(iutim  cxlcrminali  fucriiit  a  facic 
lua,  necxqiliras  dcos  corum  dicens,  Quciiiadmodum  fa- 
ciunl  genles  diis  suis,  faciam  et  ego  :  non  facies  itn  Do- 
mino  Dco  liio.  .\bomimimcnla  ciiim  qiice  Domitins  odil, 
jecerunt  diis  siiis ;  qiiotiiam  et  lilios  siios  et  litias  suas 
tomburnnt  igiii  diis  sitis  (Dcut.  xn,  29  51). 

Quid  evidcniius  osleudi  potcsl  liis  sanct»  Scripturrc 
tcslinioniis,  utalialuijusceinodi  omiilam,  quam  Dcuin 
a  quo  ha>c  Scriptiira  liumano  gcncri  contribula  esi, 
iion  solum  non  diligcrc,  vcruni  eiiam  odisse  lalia  sa- 
crificia,  in  quibus  boinines  innnolaiitin-?  Illa  plaiie  di- 
ligiletconiiiat,  cuin  quisi|ue  justus  iniqiiitatem  paiicns 
iisquead  inorlcm  pro  vcritate  dcccrlal,velab  inimicis, 
quos  pro  juslitia  olTendit,  occidilur,  reiribuens  eis 
liona  pro  malis,  id  esl  pro  odio  dilectioncin.  Talem 
dicit  Doniinus  sanguinoin  jiistum,  a  sanguinc  Abcl 
usqiie  ad  sanguincni  Zacliariac '  (J>/a(//i.  x.\iii,  55). 
PrKcipue  autcni  quod  sanguincm  fudit  ipse  pro  nobis, 
el  saciificinm  seipsuin  obtulit  Deo;  sic  uliqiie  obtulit, 
ut  ab  inimicis  pro  jiistilia  occiderelur  :  bunc  imitata 
marlyram  millia  usquc  ad  morlem  proveritite  ccrta- 
rant,  et  ab  iniiuicis  sxvicnlibns  iininolala  sunl;  de 
quibiis  dicit  Scii|iliira,  Tanqiiamauium  in  fortiace  pro- 
bavit  illos,  ct  sicut  holocausti  hosliam  ucccpit  illos  [Siip. 
III,  C).  Uiidcct  AiiostoUis  dicil,  Ecjo  ciiini  jam  iintno- 
lor  (11  Tim.  iv,  G). 

Sed  iron  sic  Jepbtc  dc  filia  fceil  hol;icaustonia  Do- 
mino;  scd  sicut  pra;ceptiim  fiierat  pecora  offcrri,  el 
proliibiunn  fucrat  liomines  immolari.  Magis  hoe  illi 
simile  vidctur  qiiod  fccit  Alirah.iin,  quod  Dominiis 
specialiier  licri  pra;cepii  {Gcn.  xxn),  non  generali  lege 
ut  talia  sibi  sacrilieia  ficrcni  aliqiiaivdo  mandavit,  imo 
ctiani  fieri  omnino  problbuil.  Disiat  itaqne  hoc  qiiod 
Jcpliie  fecit  a  faclo  Abralia;,  quoiiiam  ipse  jussus  ob- 
liilit  lilinm  :  iste  autem  lecilquod  et  Lege  vetabaliir, 
et  nullo  speciali  jubebalur  impcrio.  Deinde  non  so- 
Inm  in  sua  Lrge  postea,  verum  ctiam  tunc  Dens  in 
ipso  Abrahae  filio  lalibiis  sacriliciisqiiam  non  delecta- 
retur  ostcndir,  ciim  patrem  ciijus  fidem  jiibendo  pro- 
baveral,  a  filii  lameii  inieifectioiie  prohibnil,  ac  arie- 
tein,  quo  sarrilicium  litite  secundum  veterum  con- 
gruam  temporibus  consuctudinem  compleretur,  ap- 
posuit. 

Si  autem  hoc  quemquam  movet,  quomodo  pie  cre- 
diderit  Abraham  Deum  sacrificiis  tallbus  dcleclari,  si 
ha;c  illicite  offerunturDco;  ct  ideo  putat  recle  crcdi- 
disse  etiam  Jcplitc  qnod  lale  sacrificium  Dco  possct 
essc  accepium  :  pi  iino  considcrel  aliud  esse  ultro  vo- 
vcrc,  armd  jubenii  obtempcrare.  Non  eiiim,  si  aliquid 
pnrler  niorcni  in  domo  a  domino  institutnm  servo  ju- 
betur,  atque  id  laiidabili  obcdienlia  facit,  ideo  non  esi 

'  valicaiii  duo  siss.  .•  nilcclionan  tulem,  qiiod  dicat  roitti- 
ntissmqiiinemjiutiitn  nsniiij.  b.  ii.^iqtic  lui  sting.  /acharite 
reqji,  iiittitin. 


811 


plectciidus,  si  hoc  faccrc  spiniie  prtsnnipserit.  Dcindo 
babcbal  qnod  crcdeiel  .\br;diam,  ul  propter  divinuin 
imperium  iion  paiccrot  lilio,  non  crcdens  Deiim  talcs 
victiinas  libenier  accipere,  sed  hoc  eiiin  propterea 
jussissc,  ul  resuscilarct  occisum,  ct  binc  allquld  tan- 
(piani  Dcus  sapicns  dcnionstrarcl.  Nam  hoc  de  illo 
cliam  iii  Epistula  lcgiliir,  qusc  inscribilnr  ad  llcbrxos ; 
ct  fides  ejiis,  qnia  boc  de  Deo  credidcrit,  quod  pos- 
sel  fillum  cjus  suscilare,  landalur  (Ilebr.  xi,  17-19). 
Isic  vcro  et  Dco  nnn  jubente  neque  poscente,  cl  eun- 
ira  legitimnm  cjiis  pr.eceptnm,  ultro  sacrificium  vovit 
Immanum.  Sic  eiiiin  scriptum  esl :  Et  vovil  Jcphte  vo- 
tiim  Domiiio,  etdixil:  Sitraditione  tradideris  mihi  fiUos 
Ammon  in  matm  mea,  el  ait  quicumqtie  exierit  de  januii 
domus  mcte  iii  obrinm  mihi,  in  revertendo  me  in  pace  a 
liliis  Ammon,  ct  erit,  Doinino  offeram  euin  halocau- 
stoma. 

Non  utiqne  liis  vcrbis  pecus  aliquod  vovil,  quod  se- 
cundum  Legem  holocau&loma  posset  offcrre.  Neque 
cnim  cst  aul  fuil  consiietudinis  ,  ul  rcdciintibus  cuin 
vicloria  de  bello  ducibus  pecora  occurrcrent.  Quaii- 
tnm  antein  attinct  ad  iniilta  animalia,  canes  sulent 
domiiiis  blando  famiilatu  allndenles  currere  in  obviam  : 
di-  quibiis  ille  iii  suo  vuto  cogitare  iion  possel,  iie  in 
injuriam  Dei  aliquid,  nuii  solum  illicituni,  vcrum  ctiant 
conteinptibile  el  secunduni  Lcgem  immunduin  vovisse 
videretur.  Nec  ail,  Qiiodcninipie  cxierit  dejanuisdo- 
mus  meic  in  obviam  niiiii,  offeram  illud  holocaustoma; 
sed  ail,  quicumque  exierit  offcram  cnm  :  ubi  procul 
dtibio  niliil  aliud  i|uam  bomincm  cogitavit;  non  ta- 
nien  furtasse  unicain  fillain  :  quanquam  illaiii  in  lanla 
paterna  gloria  quis  posset  antclre,  nisi  foite  uxor? 
Nain  qnod  non  dixlt ,  quxcumque,  sed  quicumque  ex- 
ieril  dejaimis  domus  nieiC,  solel  Scriptura  masculinum 
gciius  pro  qnolibet  sexu  ponere  :  sicul  dc  Abraliam 
dictiim  est,  Surgetis  a  morluo  (Gen.  xxiii,  5);  cum 
cjus  uxor  mortua  fuisset. 

Quia  eign  de  hoc  voto  atquc  facio  nihil  vidctur 
Scriptura  judicasse,  sicut  dc  Abrahani,  quando  filium 
jussus  oblulil,  apertissimcjndlcavit ;  scd  tanlumniodu 
scripluin  reliquisse  Icgentibns  jndicandum,  qucinad- 
modum  de  facto  Judic  filii  Jacob  ,  quando  ad  nurum 
quidem  suam  ncsciens  intravit ,  verum  quanlum  in 
ipso  fiierat  fornlcaliis  est ,  quia  merelriccm  putavit 
(Id.  xxxviii,  i'o),  iieqiie  approbavit  hoc  Scriptura,  ne- 
que  reprobavii,  scd  juslitia  ct  lege  Dei  consuJla  a:sti- 
Dianduin  pensandumque  diinisit  :  quia  ergo  de  islo 
Jephtc  faclo  in  neutram  partem  sententiam  Scriptnra 
Dci  protiilit ,  ut  nosler  intellectiis  in  jiidicando  exer- 
ceretur,  possiMiius  jam  dicere  Deo  displleuisse  tale 
votnm.etad  illam  pcrductmn  esse  viiidiclam,  iit  patii 
polissiiniim  (ilia  iinica  occuireict;  qiiod  si  spciasset 
uique  voluisset',  iion  contiiiuo ,  ut  eani  vidit,  sci- 
disset  veslimenla  sua  ,  et  di\isset,  Heu  me ,  fUia 
tnea,  impedisti  me ;  in  offendicultim  fiteta  es  in  ocu- 
lis  mcis.  Dcinde  scxaginla  dleruiu  tain  longa  dila- 
tiunc  dala  fiiix  sux  Domlnns  ab  uniox  charissini:u 
nece  cuin  eiim  non  prohibnerlt,  siciit  prohibuil  Abc.i.- 
'  Edili,  vovissel.  Mss.  inelioris  uotie.  vuLitisscl. 


813 


LIBER  SEPTIMLS. 


8«* 


liam,  donec  pcrficiendo  quod  vovcnl  scipsuni  percii- 
terel  orbiiaic  gravissima,  Deum  auleiii  ncqiiniiiiam 
lioiniiiis  ininiolatione  placarct  :  el  ideo  liiijiiscemodi 
pnlri  poenani  fuise  retribulan!,  ne  impunitiim  lalis 
voli  relinquerelur  exeniplum,  ul  aut  magiium  aiiqiiiii 
se  vovere  Ueo  putarent  liomines,  ciiin  viclimas  liuma- 
n.is  vovcieut,  et,  quod  est  liorribilius,  filiorum ;  aut 
noii  vera,  sed  poliussimnlata  cadem  vota  essenl,  cum 
velut  exemplo  Abiali;c  sper.ireiit  nui  vovissent,  Deuni 
proliiliituruni  lalia  vola  coinpleri. 

PobSenius,  iiiquam,  hxc  liicere,  iiisi  ab  isia  sentciUia 
duo  nos  pr.ccipiie  divinarum  Scriplurarum  testimonia 
retardarenl ;  ut  hanc  reni  gestam  et  in  libris  tanta; 
auctoritatis  memoriLccommendaiam,  diligeiitius  quan- 
luin  Dominus  adjuv.il,  et  cautius  perscruteiiuir,  iie  iii 
ullarn  partein  judicium  lemerarium  p;  ofcramiis.  Unum, 
quod  in  Epistola  ad  Hebricos  isie  Jcplile  inter  tales 
commemoratur ,  ut  euin  culpare  vereamur,  ubi  sic 
scriptum  est  :  Et  qitid  atiliuc  cLicam .'  Deficit  enim  me 
tempus  enarrandi  de  Gedeon,  liarac,  Samson,  et  Jeplile, 
el  David,  ei  Samuel ,  el  Proplielis ;  qui  per  fidem  vice- 
Tunl  regna,  op.:ranlcs  juslitiam  conseculi  sunt  promissio- 
nes  {liebr.  xi,  oi).  Alterum  ,  quud  ubi  de  illo  isla 
iiariantur,  quod  lale  voverit  et  impleverit  votiim  , 
prxmisil  Scriplura  diccns ,  Et  factus  est  super  Jeplile 
Spiritus  Domini,  et  perrejit  Galaad  et  Manas'e,  el 
transiil  speculam  Galaad,  et  de  specula  Galaad  ad  Iraiis 
filios  Ainmon,  et  votiim  vovit  Jeplite  Domino,  el  cctera 
ad  liocipsum  volum  pertinentia;  iit  omnia  qua;  deinceps 
facia  sunt,  tanquam  opera  Spiriuis  Domiiii,  qiii  siipcr 
cuin  factus  est,  iiilelligenda  videantur.  Ista  testimo- 
iiiu  nos  compelliint  qu;trere  pnlius  cur  factum  sil , 
quam  facile  improbare  quod  f.ictum  est. 

Sed  priino  illud  quod  ex  Epistola  qn.t;  ad  llcbrxos 
esl ,  commcmoravi ,  iiiter  illos  laudabilcs  viros  qiii 
iliidoin  recoluntur,  non  solum  est  Jeplite  ,  verum 
eliani  Gedeun,  de  quo  similiter  Scriptuia  dicit,  Spi- 
rilus  Domini  con[ortavit  Gedeon  {Judic.  vi,  34)  :  cl  la- 
men  eju>  factum ,  quod  de  illo  anro  prxda;  operatus 
csl  cpliud  ,  et  fornicalus  est  post  illiiil  omiiis  Israel , 
ei  factum  esi  domui  Gedeon  iii  scandalum  ( Id.  viii, 
27),  non  solum  laiidare  non  possumus  ;  verum  eliam 
quia  Scriplura  liic  apertissirae  jndicavit ,  reprobare 
niinime  dubitamiis  :  nec  tamen  ex  lioc  iilla  fii  injuria 
Spiriliii  Domiiii,  qiii  eum  confortavil,  ut  liosles  po- 
puli  cjiis  taiua  facilitate  supeiarcl.  Cur  ergo  inter  il- 
los  commemoratur,  qui  per  fidein  vicerunt  regno,  ope- 
rantes  justitiam ;  nisi  quia  saiicla  Sciiptura  ,  quorum 
fidem  aiqiic  juslitiam  vcraciter  lauilat,  noii  liinc  im- 
pcditiir  enrum  etiam  peccata,  si  qua  iiovit,  et  oporlcrc 
jiidicai,  iiolare  vcracitei?  Nanl  et  in  co  quod  idem  Ge- 
•!eon  si,!iium  pcteii^,  siciit  ipse  lociitiis  cst,  tcnt:ivit 
iii  vcllerc  {Id.  vi,  59),  iiesciji  utriim  non  fucrit  trans- 
gressus  pr.t  ceplum  quod  scriptiim  e>l ,  ISon  lentabit 
Dominuni  f)eum  tuum  {Deut.  vi ,  16)  :  veriimtamen 
ciiani  in  ejiis  tcnlalione  Doiiiinus  quod  prrrniinliaie 
volebal  osieiidii;  in  coinplulo  scilicet  vcllcn'  el  area 
loia  circumquaqiie  sicca ,  figurare  priiniim  pupulum 
Isi^acl,  ubi  crant  sancti  cuin  gratia  cielcsii ,  tanquain 


pliivia  spiritunli ;  et  postea  compliiia  arca  sicco  vel- 
lere,  (igur.ireEcclcsiam  totoorbc  dilTiisam,  lia!>eiitcin 
«on  in  vellcre  tanquam  iii  velamine,  sed  in  aperto  coe- 
lestcm  gntiam,  illo  priore  populo  velut  ab  cjusdeui 
grati.v  rore  alienato  alque  siccalo.  Nec  tanien  frusira 
inler  fideles  et  operanles  justiliam,  propter  bonam 
fidfleniqiie  vitam,  in  qua  eum  credendum  est  esse  de- 
fiinclum,  tale  in  Epistola  ad  IIebra;os  nieruil  testi- 
moiiium. 

Llrum  aiitem  quia  posleaquam  dictum  est ,  Factu$ 
est  super  Jeplite  Spiritus  Domini.  en  secula  siint,  ut  vo- 
lum  illud  voveret,  atque  liostes  vincerct,  cl  qiiod  vo- 
vcrat  redderet ,  Spiriiui  Domini  omnia  depiiianda 
sint,  ut  perinde  habealur  el  hoc  sacrificium,  lanquam 
id  Dominus  sicut  Abrali.-c  fieii  jusscrit ,  noii  facile 
dixerim ;  cum  uiique  de  Gcdeon  possit  lia.c  afferri 
dilTerenlia,  quia  p.st  peccatum  quod  fccil,  quando  fe- 
cit  ephud  post  qiiod  universiis  pnpnhis  fornicaius  esi, 
niilla  est  ejiis  coinmcmoiata  prosperiias  :  postca  vero 
quam  Jcplite  votiim  ^ovil,  illa  est  insigiiis  ejiis  \icto- 
ria  coiisccuia,  propier  quam  adipisccndam  voverai, 
et  qua  adepta  quod  vovcrat  solvii.  ftursiis  cnim  con- 
siderandum  est,  quia  Gedeon,  elsi  non  posteaquam 
fecit  ephud,  lamen  posteaquam  tentavit  Dominum. 
quod  utique  pcccalum  est ,  magna  slrage  liostrl'*^ 
c.Tsis  aique  siipeiaiis  pnpiihi  acqiiisivit  salntem.  Si 
enim  scriptum  cst  :  Et  disit  Gedeon  ad  Domimin. 
Non  irascatur  indignatio  tua  in  me,  el  loqtiar  adliue 
temel,  et  tenlabo  adliuc  seinel  in  vellere,  ct  ca;tera. 
Iram  qiiippe  Dei  meluchal ,  qiiia  noveral  lentaiido  se 
poccarc,  quod  Dcus  iii  Lcge  siia  nianifcstissinie  pro- 
liibot.  Ildc  tamcn  pcccatum  ejus  et  mirabilis  sl^ni 
cvidentia  cl  niagna  vicloriae  prosperitas  liberaiionis- 
que  populi  consocut;!  est.  Jam  enim  Dciis  slatuerat 
affiicto  pnpulo  subvcnire,  atque  liujiis  ducis,  quciii 
ad  hoc  opus  assumpscral,  utebatiir  animo  non  soliim 
fidcli  et  pio,  verum  eiiam  siibdeficientc  et  delinquente, 
el  ad  praeauntianda  qux  volebat ,  et  complenda  qua; 
dixerat. 

Non  enim  pcr  islos  lanlum ,  qui  ctiainsi  pcccave- 
riint,  inter  ju>tos  Uunen  narrantur,  sed  eliam  per 
ipsum  Saulem  omni  modo  rcprobalum  ,  multa  Deus 
popuio  suo  prseslilit,  in  quem  insilivit  etiam  Spii  iius 
Dei ,  et  propbetavit ;  non  cum  juste  ageret,  scd  cuiii 
iii  viriim  sanclum  Da\idiiinoccntcniques:nviret  (I  fleg. 
jix,  20-2,"  ).  Agit  eniin  Spiritus  Domini  et  per  Iionos 
et  per  iii;dos,  ct  pcr  sciciitcs  et  per  nescicntcs,  qiioil 
ngcndiim  novit,  ct  statuit  :  qui  ctiain  per  Caiphain 
acerrimum  Domini  persccutnrem,  nc.sci<'nicm  qiiid 
dixerit,  insigiiem  pr;iiulit  prophcliam,  quodoporte- 
rct  Clirisium  mori  pro  genle  ( Joan.  ji,  49-51 ).  Quis 
ciiiin  egit  nisi  Spiriius  Domiiii ,  curan^  pranuiitiurc 
v.  niura,  ut  jiidici  Gedcon  lcniaic  vulenli  Doniinuni. 
cl  non  credeiili  qiiod  ei  fuerat  pcr  manum  ejus  do 
saluie  popiili  jam  Ircuius,  boc  potissimum  de  vellere 
prius  compluto,  poslinodum  sicco,  cl  de  arca  primum 
sicca,  posiea  rigaia  vcnirL-t  in  mciiiem  ?  L't  quod  sub- 
dcfecit  a  Cde,  infirmitati  ejus  dclictoque  dcputctur  ; 
Qiiod  vcro  ctiam  lali  cjus  animo  ad  hoc  auod  Beneri 


QILESTIONUM  S.  AUGUSTIM  IN  llErTATEliCIIUM 


«ir, 

liiiiiiano  sgiiifiiaii  (>(ioik-b:il  iisiis  csl  nens,  ad  fjns 
iiilcliigiilnr  inisciiioidiiuii  el  miiahilcin  pioviileiili:iin 

perliiiLTC. 

Si  qiiis  aiiiem  <licil  oninia  sricnieni  fecissc  cl 
.lixisse  Gc.lcon  cx  revclaiionc  proplictica,  ul  per  eum 
signa  lalia  nionslrarciilur  ;  ncc  .lcrecissc  a  (iile  ;  cl 
quod  ei  jani  proinisiMMt  Doniinns  cmli.lissc  ;  se.l 
aclione  propliclica  in  vcllere  voluisse  lenlaro,  alque 
ita  iUiiis  l.;nt:.tioiioni  fiiissc  iiicnlp:ibilciii,  sicnl  .loliiin 
J:icol)  ((;.".  xxvn,  15,  IC);  cl  illud  qno.l  Doniino 
ail,  A'im  irn.s.n/iii-  iiii/ii/iiniio  tua  in  me,  nnii  ld..-o 
«lixisse  quod  iraintjus  tiniorcl,  scd  quod  cuni  conli- 
derei  non  irasci,  cum  ea  faccrct  qiia:  Spiriiu  cjns  di- 
ctaiile  lacienda  essc  tanfinam  propheta  sp.nlircl :  dical 
ut  vidolur,  duiii  niodo  illud  .juod  de  f.icio  cplind 
Scriptnra  ipsa  culpavil,  qu.idlibi  t  siijniliccl ,  non  au- 
dcal  excus;irc  a  pcccato.  Nani  cl  illud  .piod  Ircccnti 
viri  ad  signuin  crucis  ipso  numero  pertineiilcs,  liy- 
drias  (ictiles  accepernnl,  eisqiie  ard.»ntes  faciilas  in- 
cliiscriuil,  .iniliiis  liydriis  fiaclis  rcpfiiile  lumiiia  nu- 
merosc  nruanli:.  tanlaiu  lioslium  mnltiliidinem  ter- 
ruerunl  (Jiidic.  vii,  10-22),  lanipiam  ex  suo  arbilrio 
videlur  fccisse  Gedcon  ;  non  cnim  Scriplura  dicit 
Doniimini  admnMuisse  ut  lioc  facerel :  ct  tamen  lam 
graiide  tigiiiiiu  quis  ojiis  animo  atque  consilio  f.icicn- 
duin,  nisi  Dominus,  iiispiravil?  Qwi  pr.-Efiguravii  san- 
rlos  SU05  lliesaurum  cvaiigclici  liiininis  in  vasis  licli- 
libus  liabiluros,  sicul  Apostolus  dicit,  Habcmus  mtlem 
thesaurum  islum  in  vasis  ficlilibus  (II  Cor.  iv,  7) :  qiii- 
biis  in  p.issioiic  marlyrii  tan:iii:im  vascnlis  fractis, 
niiijor  c.ii  um  'Anrix  fulgor  emicuil,  qu.-e  iiiipios  evan- 
gelicie  prxdicalionis  inimicos  inopinaia  illis  Clirisli 
claritulc  snperavit. 

Seii  crgii  pcr  sciente!,  seu  per  nescientes,  prxfigu- 
f:.liiiiicm  pn.dicationriiiqiie  fiilurorum  Spirilus  Do- 
iiiiiii  piopliclicis  tciiipor:l)iis  opcratiis  csl  :  ncc  ideo 
peccala  cdnim  dicendum  csl  inm  fuissc  pcccala  ;  qiiia 
etDeus,  qui  cl  inalis  nostris  bene  uli  novit,  eliam 
ipsis  enniui  peccatis  usiis  csl  ad  significaiida  qua;  vo- 
luil.  Pro.ude  si  proplcrca  peccalum  non  fiiil,  sive  cu- 
juslibct  iiccis  liuman:v,  sivc  cliam  parricidale  sacrifi- 
ciiim  vcl  vovcre,  vcl  rcd.lere,  quia  niagniun  :.li(|nid 
cl  spiritualc  sigiiificavil;  frusira  Dcus  lalia  proliibiiii, 
cl  se  odissc  lcslatus  esl;  quoniam  el  illa  qu;c  licri 
inssil,  ntiipio  ad  aliiiiiaiii  sigiiilicilioncm  rcruin  spiri- 
lualium  ni.igii;iriiiiiipic  riforunlur.  Cur  crgo  illa  pr.i- 
liibcrcl,  qu;:iidoiiiii.lcm  piileraiil  propter  e:imdcm  rc- 
riiiu  earumdcni  sigiiincalioncm  ,  propter  qnam  ci  isia 
licito  fieli:iiil ,  iiiliiloininiJS  licile  ficri ;  nisi  (|iiia  nec 
lale  ali.pii.l  sigiiificaiiti:i  qiialo  cxpcdit  crcdcre,  liii- 
iiiana  Dco  s:irrili(ia  [  laciieruut ,  quaiido  non  pro  jii- 
sliii.i  (piisipic  ab  iniiiiicis,  (piia  rccle  vivcre  voluit  aiil 
peccare  iioluil,  interimitur,  sed  homo  ah  homine  lan- 
qiiam  clccla  hoslia  more  pccoris  immolalur? 

Qiiid  si,  ail  aliquis,  quoiiiam  pocoriim  viclima;  j:im 
•0  ipso  quo  fuoranl  usiialc,  (piaiiivis  et  ips.^e  a  lecle 
ii.li  Uigeiitibus  ad  signilicaiioncm  spirilualiniii  rcfer- 
reniur.  niinus  lamen  faciebant  intenlus  ad  niagnum 
sacranicnliim  Cliristi  ct  Erclcsi;c  reqnirendiim ;  pro- 


816 

plerea  Dciis  re  insigni  el  i.opinaia  vnlens  qr.asi  dor- 
iiiiciitcs  lioiniiiiiiii  aiiiiuos  cxcilare,  co  inagis  ([uo  lalia 
slbi  s:icrificia  ofTcrri  vctiicral ,  ciiravil  sibi  ejusiiKidi 
iiliiliiid  olTorcndum,  ul  ipsa  adiiiiralio  magnam  gigiie- 
rct  qna;siioncm,  cl  magiia  qu;cstio  ad  porscrulandum 
inagiium  mysterium  sliulium  \V\x  nieiitis  crigcrcl,  pie 
vcro  scrulans  lucii?  Iinminis  altiludiiiom  propholix, 
voliil  lianio  pisccm  Doiuiiium  Clirisluin  de  profinido 
Scriptiuarum  levarct?  Iliiic  nos  ralioui  cl  considcra- 
lioiii  non  obsi-liiuus.  Sed  alia  qu;csliu  esi  de  aninio 
rovcntis,  ;ilia  dc  piovidciilia  Dci  qualicuniqne  animo 
ejiis  opiimc  iileutis.  Quamobrem  si  Spiritus  Domiiii 
qni  farliis  csl  suprr  Jcplilo,  ut  lioc  vovcrct  omniiM» 
prcrepil,  quo.l  qiiidem  Scriplura  noii  aperuit;  lamcii 
si  lioc  illc  pnrccpil,  ciijus  non  liccljussa  conlcnincre, 
nou  S'iliim  in>ipiciilia  culpanda  iioii  csl,  veruni  cliani 
laiid:iiiila  obcdiciiiia  csi.  Iloc  eiiiin,  eiiamsi  se  lioino 
ipsc  iiitoriiuat,  quod  ulique  liumana  voUinlate  atqiie 
consilio  faccre  ncf;is  est,  profcclo  inleUigeiidiini  est 
obcdiculer  licri  potius  quam  sccleste,  si  divinilus  jiis- 
sum  esl :  de  qiia   qu.TCSliono  salis  iii  primo  libro  de 
Civitate  Dci  disputavimus  {De  Civil.  Dei,  tib.  1,  c  21). 
Si  auteni  Jeplite  hiimanum  secuius  erroreni ,  Inima- 
num  sacrificinm  vovendum  putavit ,  cjiis  qiiideni  pcc- 
catiim  de  unica  fili:i  jure  punilum  esl,  qnod  cliani  ipso 
vcrbis  suis  salis  videtiir  oslcndorc,  ubi  ail,  lleu  me, 
filia  mea,  impcclisli  me;  iii  offcndicuUtm  facla  es  iii  ocu- 
lis  meis;  discissis  e;iain  vesiiiiiemis  suis.  Yernmta- 
nien  etiam  hie  ejus  error  babct  aliquam  laiidcm  fidci, 
qna  Dcuni  tiinnil,  ul  quod  voveral  reddercl,  ncc  di- 
\iniin  se  jiidioii  scntenliam  declinavit;  sive  spcrans 
Dciim  proliibiluruin,  sieut  fecil  Abrah;c,  sive  ejus  vo- 
luutaiem  etiam  non  probiboniis  iulelleclaro  faccre  po- 
tius  quam  coiiicmnere  staluens. 

Quanqiiam  ct  liic  nierito  qua;ri  potest  utrum  vc- 
rius  inlelligiiur  hoc  Dcum  nolle  ficri ,  el  in  eo  pu- 
lius  Dco ,  si  non  fieret ,  obedirelur,  quoniam  lioc 
se  nollc  et  in  Abraha;  lilio  et  iii  lcgitiina  prohibi- 
tione  nionsiravcrat.  Verumtamen  si  proplcrca  Jeplile 
iion  faccrct,  sibi  potius  in  uiiica  prpercisse,  qiiam  Dci 
volniitalcm  seculus  esse  viderctiir.  Magis  cigo  inlid- 
lexit  iu  eo  quod  ei  filia  occurrit,  ulloiem  l'ennl,  ju- 
stxque  poen:c  se  fideliler  subdidit,  limciis  sanviorem 
tanqiiam  de  tcrgivcrsatione  vindictam.  Credobal  ciiiin 
c'.iaiii  boiKC  cl  virgiiiis  aniniam  fili;e  bene  rccipi,  quoJ 
iion  scipsa  voveral  immolaiulam,  scd  volo  el  voluu- 
lali  non  rcstilcral  patris,  ct  Dci  fueral  secnta  judi- 
cium.  Mors  euim  sieul  nec  sibi  a  qnoqnam  spoiite 
noc  cuiqiiam  sponle  iiifercnda  esl ;  ila  Dco  jnlienlo 
rccusanda  non  csl ,  ciijus  roiisliuitione  i|iiocuiiiquo 
lonipnris  obeunda  csl :  nec  qiiisi|ii:iiii  i|iii  eani  perjieli 
dctrcclal,  nt  oimiino  eviletiir,  scd  t:iiiluiiimodo  ut  dif- 
feratur,  lahorat  '.  llxc  auleiii  fostiiianlibus  iiobis  de 
prxdicla  quxstione  satis  essc  ulcumquc  discussa  pro 
liac  qiiidcm  parle  visa  siinl. 

Nunc  jam  quid  Spirilus  Domiiii,  sive  per  nescicii- 
lcm  Jcplile  sive  pcr  scientoin  ,  sive  per  ejus  impru. 

'  (lua; sequuntur,  scilicct,  licec  aiilem  fnlinanlibiis,  eU-, 
usijue  ad  mmcjmn,  ai  siiiil  aMss.  vslioaijis  ol  (uallicsuus. 


817 

cleiiiiam  sivc  per  obrdifmiani ,  sive 
sive  per  fidcm,  iii  hac  re  gesta  pracfigiiraverit ,  quan- 
liim  Deiis  acljiivai,  rciiiiiramiis,  breviieique pendamiis. 
Adinonet  enini  nos  ol  iirgol  qiiodam  moun  iste  saiicia- 
rum  Scriplurauim  locus  togilare  qucmdam  poleiilem 
virlule.  Talis  ciiim  diciliir  Jeplitc,  qund  iKimeii  intcr- 
preialiir  Aperiens.  Dominus  autem  Cbristus,  sicul  in- 
dical  Evaiigcliiim  disciiiulis  siiis  apmii:  seimun,  ul  in- 
lelligerent  Scriplitras  ILuc.  xxiv,  45,  27).  IIuiic  Je|ihle 
fratrcs  ejiis  re|irob:iveruul,  et  dc  palerna  domo  ex|)U- 
lerunt,  ohjieieiites  ei  quod  e^sct  filiiis  rornicari;c, 
tanquam  ijisi  essenlde  uxore  legitima  nali.  IIoc  eliani 
egerunt  advcrsus  Dominum  priiicipes  sacerdotiim  ct 
ScribiB  el  Pliarisa'i,  qui  de  Legis  ohservatioue  glo- 
liari  videbanlur,  tanqiiam  ille  solverct  Lcgem,  et  ideo 
veluti  non  osset  legitiuius  filius.  Et  qiianquaui  de 
sancta  qiiidem  Yirgiue  corpus  assunipserat,  quoil 
fidelihus  nolum  esl;  lamen  ejus  maler,  qiiaiitiiiu  ad 
geiilem  peiliuet,  cliam  illa  Judaica  synagoga  diei  po- 
lest.  Revolvat  (|ui  voluerit  propbclicos  Libros,  et  vi- 
dcal  quoties  et  quanla  verbi  scveritalc  alqiie  iuiligiia- 
lionc  Domini,  illa  gcns  velut  impudica  miilicr  de  siiis 
fornicatioiiibiis  arguaiur.  Uiide  est  etiain  illud  in  boc 
lihro  reccnlissimum ,  vel  cuni  post  epliud  qiiod  feeit 
Gedcon  ,  omnis  Isiael  legitiir  fnrnicalus ,  vcl  qiiod 
aliicrunt  post  dcos  gcnliiim  quihus  craut  ciiciiiiidali. 
Uiidein  illos  divina  ira  commota  esl,  iil  peranuus  do- 
ceni  el  ocio  conicrereulur  a  filiis  .\minoii  {Judic.  vui, 
27,  el  X,  C  8).  Sed  numquid  non  ex  eadem  geiite 
Israel  eiiani  illi  naii  erant  saccrdoies,  et  Scriha;,  et 
riiarisa^i,  quos  iii  eis  diximus  fiiisse  prxfigiiralos,  qui 
Jephte,  tanqiiam  isti  Doiniuum  Cbrisliim,  veluli  noii 
legitimum  liliiim  perseciiti  expukriiut?  Scd  iii  co  si- 
militudo  adumhrala  est,  quod  isti,  ut  dixi,  veluli  Le- 
gis  ohservatores ,  eum  ([ui  conlra  prieccpta  Logis  fa- 
cere  videbalur,  lajiqiiani  lcgiliuii  uon  legilimiiui,  jiire 
sihi  visi  sunt  ejeeissc.  Secuudum  hoc  eiiim  plebs  illa 
dicta  Esl  fornicari,  quod  Legis  prxcepta  iioii  sorvans, 
lan:|uam  viru  iiou  exliihehnt  fiilem. 

Sic  aulem  s^ciipuiin  cst  de  Jeplile,  El  crcccrunl  fdii 
ttxoris,  et  ejecerunl  leplilc.  Yerhum  qiiod  positiim  est, 
creierunt,  sigiiilicat  in  ngura,  prajvalueriint :  qiiod  in 
Judxis  impletiim  est ,  qui  praevaluerunt  iiifirmitati 
Cliristi ,  quia  ita  voliiit,  iit  ab  eis  qux  opnrlcbat  pas- 
sione  pjrferrei ;  sicut  hoc  idem  significaus  J:icuh  pr:B- 
v.iluil  angeln,  cum  qiio  iil  idipsum  porlendrret  luola- 
batiir  (Gen.  xxxii,  24-28).  Dixerunt  crgo  ad  Jeplite, 
Nnn  hmreiiitabis  in  ilomo  palris  noslri,  qiioniiim  filiiis 
urilicris  foinicnria:  lii.  T:;nquani  dicercnt qiiod  Evan- 
gelium  loquilur,  iSon  csl  isle  lioino  a  Dco,  (jui  sic  ■■iolcit 
siibbatum  (Joan.  ix,  1(5)  :  se  autcm  velut  jnolantes  le- 
gilimos  filios  Doniino  dixerunl,  i\'os  c.v  fornicalione 
non  sumus  nati ;  unum  palrem  habemus  Dum  (Id.  viii, 
41).  Et  fiiyil  Jephte  a  facie  fralrum  suorum,  et  habila- 
vit  in  tcrra  Tnb.  Fngil,  quoniam  se  qu:inlu-:  essct  ahs- 
coiidil ;  figit,  quoniam  cos  s;rvientos  laliiil  :  Si  cnini 
cofjnovissenl,  nunqnam  Dominum  gloriiv  crucifixissent 
(1  Cor.  n,  8).  Fugil,  quoniam  morienlis  iufirmit;ileni 
vi(.'cruni,   virtutom  aulem  resurgciitis  noii  vidcniui. 


LIBER  SEPTIMUS.  8!8 

r  olfensionom  Ilabitavil  auleiii  in  tcrra  bnua,  vei,  ul  oxpiessius  di- 
camus,  opinia.  Quod  eniiii  gnece  livaOij,  hoc  latine 
opimum  dieitur  :  id  aulciii  inlerprelatur  Toh.  Uhi 
inilii  videtur  intelligeiida  ejiis  a  mortuis  rosurrectio. 
Nam  qua;  lorra  magis  opiina,  qiiam  torrouiim  cor- 
pus  excelleniia  immorlalitaiis  et  incorruptionis  ia- 
duium  ? 

Quod  autem  dicitiir  de  Jepiile,  qiiia  posteaqiiam  fu- 
gieiis  a  facie  fralrum  suoruin  bahitavit  in  lorra  Toh, 
coHigcbanlur  ad  eum  viri  hilroiies,  et  obamhiilahaiii 
cum  ipso  ;  qiiauquam  ct  ante  passioneni  objectuni 
fuerit  Domino,  quod  cuin  publicanis  el  peccatorihiis 
manducaret,  quaiido  respondit,  iion  esse  nece^sariuni 
sanis  inedicum,  sed  xgrolis  (Maith.  ix,  ll,42);et 
inter  iniquos  deputalus  est  (Isai.  i.iii,  12),  qiiaudo 
inter  latrones  crucifixus  est,  et  iiiium  ox  cis  de  criioc 
iii  paradisum  Iranslulit  (Luc.  xxiii,  53,  43)  :  tamen 
poslcaquam  resiirrexit,  et  esse  ca'pil,  scciindiim  id 
quod  supra  cxposuimus,  in  terra  Toh,  collcoli  sinit 
ad  illum  scelerati  homiiies  proplcr  roiiiissioncm  pcc- 
catorum  ;  qui  ciiin  illo  ainbulabaul,  qiiia  si  cundinn 
ejns  prsecepta  vivebant  NVipie  lioc  lieri  dosinit  usipio 
nuuc,  ct  deinceps,  quousqiie  ad  eiini  confugiiiiit  iiiali, 
ut  justilicci  inipios  qui  ad  eum  convcrluntur,  ct  di- 
scanl  iiiiipii  vias  cjiis  (Psn/.  L,  lo). 

Jam  illud,  qiiod  Iii  qui  ahjoceraiit  Jopiile  (crat  enim 
Galaadites),  convcrsi  simt  ad  eiim,  et  qiKisiveniiit 
cum,  per  queni  lihcrarcutur  ab  iniinicis  suis;  quam 
clara  prajfiguratione  significat,  qiiod  hi  iiui  ahjocerunt 
Christum,  ad  enm  rursus  couversi,  iii  illo  rcperiiint 
salutem  !  sive  illi  iutolliganiur  (|iios  Pclrus  aposlolus 
cum  de  ipso  scelere  arguissct,  sicut  in  Actihus  Apo- 
stolorum  lcgitur,  ct  horlalus  essel  ut  ad  eiim  conver- 
lcrentur,  quem  fueranl  pcrsccuti,  compu:  cti  sunt. 
cordc,  ot  ah  illo  quem  a  se  alicnavcraul,  dcsiderave- 
runt  saluiem  (quid  est  autcm  lihorari  ab  iiiimicis,  nisi 
a peccatis ?  sicenim illis  ait,  Aijile  pa'nilenliiim,  et  bapli- 
zetur  unusquisque veslrum  in  uoniine  Domini  Jesu  Clirisli; 
et  remiilcnlur  vobis  peccala  veslra  (.\ct.  ii,  22-38)  :  sive 
illa  potiiis  significetur,  qnx  iii  fine  sneralur  vocatio 
gentis  Israel.  Magis  qiiippe  ipsa  videtiir  apparerc  in 
eo  quod  dicitur,  Et  factum  est  posl  clies  :  qijod  uliqufi 
post  tempus  significat ;  ct  per  lioc  insinual  non  illud 
intelligendum  quod  receiiti  Doniini  passione  est,  sod 
quod  postea  fulurum  ost.  Qiio  viilotur  etiani  id  perli- 
nerc,quod  soniores  Galaad  veuoriiiil  ad  Jephlo,  ut  per 
a^tatem  senilem  posleriora  ol  novissiiiia  lempnra  ac- 
ci|iienda  sinl.  Intorprotatur  aiitom  G;ilaad  Abjiciens» 
sive  Revclatio.  Quorum  utrumque  saiis  apto  huic  rei 
congruit;  quia  primo  Domir.iini  (  Iiiisluui  abjccoriiul, 
cisque  poslea  revelahitiir. 

Quod  vero  contra  filios  Ammoii  dux  qu.ierehatur 
Jeplite,  qnibiis  viclis  lihcrarcnlur,  (ini  co  duce  adver- 
sns  illos  hcliare  ciipiebanl,  quoniam  intcrpretatur 
Amnion  Filius  populi  moi,  sive  Popiilus  mneroiis  ; 
profecto  aut  illi  signifioaiilur  iniiiiioi,  qui  cx  ipsagenlo 
perseverantesin  infidcliiate  prsdicti  sunt:  automnino 
omnes  geheuna;  pnedestinaii,  uhi  erit  eis  fletiis  ot 
siridor  dcntium  (ilutth.  xxv,  50),  tauquam  popuid 


SI9 


Qll.ESTIOMJM  S.  .VUGUSTLM  l.N  I1EI'TATEUC1ILM 


820 


iiitproris.  Quanquam  populris  inoeroris,  eiiam  di^ibolus 
ct  angcli  cjus  noii  inconveiiiomer  iniellignnlur ;  sive 
qni.i  xlurnam  niistTiani  eis  qiios  (lcripiunl  aciiuirunl ; 
»ive  qiiia  el  ipsi  ;rleni;i;  niiscriie  (lopulali  snii!. 

Elegaiiler  sanc,  ad  c.\|iriiiicndani  imillo  evidenlins 

proplieliain ,   Jcphle  respondil   senioribus  Galaad  : 

Nomie  vos  odio   habuistis  me,  et  ejecislis  me  de  domo 

palris  mei,  et  emisislis  me  n  vobis  ?  ct  quid  est  quod  ve- 

iiistis,  quando  tribuUili  eslis  ?  Tale  aliqiiid   liguralum 

tsi  in  Joscpli,   qiiein  Iraires  vendcntes  abjiccrunt 

{Ceii.  XXXVII,  28) ;  et  ciiin  rmic  tribulaienlnr,  ad  ejus 

oi.eiii  iniseiicoidiaiiiqiie  coiiversi  siiiit  (/</.  xlii  xi.iv). 

Hic  vcro  iiiulio  nmplius  elucet  significatio  fuiiirorum, 

quod  non  ipsi  prorsus  fratres  qui  ejcccrunt  Jeplite, 

ad  euin  vencrnnt ;  scd  Galaad  seniorcs  pro  universo 

illo  populo  eidem  siipplicanies.  Sicut  eadem  gens  di- 

cilur  Israel,  sivein  eis  qui  lunc  fuerunl,  Clirislumquc 

reprobaveruni,  sive  in  eis  qiii  ad  ejus  opem  posiea 

reversi  simt.  1'opiilo  eniin   dicitur  iniiiiii'o,  sive  iii 

majoribus  sive  in  posleris  suis  loiiga  odia  iraheiili 

atque  servanli,  tandemque  converso  in  eis  qui  liinc 

converlend;  siint,  iXoniie  ws  odio  liabuislis  me,  et  eje- 

cislis  me  de  doiiio  patris  mei?  Hoc  enim  eis  visum  est 

qiii  perseculi  sunt,  qiiod  ejecenml  (llirislum  do  dniiio 

David,  in  qua  irgici  (^jus  mm  eril  finis  {Luc.  i,  53). 

'      El  diierwil  sciiiores  Culaad  ad  Jcplile  :  A'un  sic  iiwdo 

tii.')m.-ii(s  ad  te.  Tanqiiam  diccrcnt  Jud;ei  conversi  ad 

Cliristum  :  Tunc  venimus  ul  persequoreniur,  modo 

veninuis  ut  seiiuamur.   Profiieiitur  etiam  adversiis 

iiiimicos  eum  futurum  sibi  capul.  Rcspondct  ille,  si  eo- 

rum  viccrii  inimicos,  quod  crit  eisin  principem:i]uod 

Gcdeoii  noluit,  cum  id  Israclilx  voluisscnt.  Respondit 

quippe  illis  :  Princep   vesler  Dominus  crii  (Juuic.  viii, 

22,25).  Rex  cnim  nomine  piincipis  sigiiilicatur:quod 

noiidum  liabcbatgeiis  illa  tcmporeJiidicimi.  Coeporunt 

autem  liabcre  SaQlem  {\Reg  x,  I)eldeincepssucccsso- 

resejus  alios,qui  inlibrisRegiiorumleguntur.  Nain  in 

Deuteronomio  cum  cis pra;eipiiur  qualem debeant liabe- 

reregein,siboceisplacuerit(B.«r.  xvii.U),  nonibirex, 

ted  priiicepsappellalur.  Sed  iiuia  isleJepliieillum  ligii- 

rabai,  qui  vcrus  estrcx,  quod  oiiam  in  lituloscripium 

fuit,  qui  cruciejus  affixus  est,  quem  Pilalus  delere  vel 

emendarc  non  aiisus  esl  {Jcan.  xix,  19-22) ;  ideocre- 

tlendum  esl  esse  diclum,  Eio  vobis  in  principcm.   Illi 

aiitem  dixerint,   Eris  nobis  in  caput  :  qiioiiiam  caput 

viri  Clirisius  ( I  Cor.  xi,  5 ),  et  ipse  est  caput  cor- 

poris   Ecclesi;c  {Eplics.    v,  25).    Deniqne    posica- 

quam   eos   liberavil  Jopliie  ab  omnibiis  inimicis,  non 

cis  faclus  esl  rcx,  ul  iiilolligcremiis,  illud  qiiod  di- 

cluni  cst,  ad  proplicliam  poliiis  |)rrliiiuisse  dc  Clirislo, 

quam  ad  ipsum  proprie  Jcplite,  de  ipio  Scriptura  iiar- 

ratioiiem  ila  roncludit :  Et  judicavii  Jcphie  Israet  scx 

annit,  et  morluus  csl  Jephle  Galaadiles,  el  sepulius  ett 

in  civilale  sua  Cnliiad  {Jiidic.  Xil,  7  ).  Judio;ivit  ergo 

Isracl  siciil  ra^tiri  Jiidices  :  noii  ihi  regiia\it  ut  prin- 

ccps,  sieutliiqiii  Regnorum  voluminibiis  conlineiilur. 

Jamvero  qiiod  posieaqiiam  eis  idem  Jephlc  dux 

consiiiuins  osi,  misii  nuniios  ad  hostcs  priiis  pacis 

Vfrba  poriantcs,  iiliid  osienditur  quod  ait  .Aposiolus 


in  qiio  Chrislus  loquebatii^  :  Si  fieri  polest,  qnod  ex 
vobisesl,  cuin  omnibus  hominibus  pacem  habenles  {Rom. 
xii,  18).  Verba  porro  ipsa  qiia;  mandavil  Jepliie  , 
omiii:i  pcrlraclare  niiiiis  loiiguiii  e<t,  feslinaiit'bu3  no- 
bis  :  videnlur  lamcii  milii  sic  inlclligeiida,  quanlum 
aliiiicl  ad  signilicatioiiem  fuiurorum,  ut  in  eis  adver- 
lalur  doclrina  Chrisli,  admoiiens  nos  quemadmoduni 
sil  ambiilandum,  hoc  est,  vivemlum  inier  eos  qui  non 
secundum  proposilum  vocaii  suiil.  Novii  cuim  Domi- 
niis  qui  suiil  ejus  (II  Tiin.  ii,  19). 

Jamvcro  quod  ciim  essel  debellalurus  iiiimicos,  fa- 
cius  csl  super  eum  Spirilus  Doiiiini,  sigiiilicaiiir  Spi- 
riUis  sanclus  imporlilus  monibris  Clirisli. 

Quod  aiilem  perlransiit  Galuud  ct  Mandsse,  et  Irans- 
iil  spcculam  Gnlaad,  et  ab  speciila  Gnlnadnd  Irans  fiiius 
Aiiiinon,  proficienlia  significanlnr  inembra  Clirisli  ad 
vicloriam  de  inimicis  reporlaiidam.  Galaad  quippeiii- 
lorprelalur  .Mijiciens,  Manasse  Necessit.is.  Transeundi 
smitcrgoa  proficionlibusabjicieiites,  idc^tconlemnen- 
lcs :  Iranseunda  el  necessilas,  iieforlecum  traiisieritqiii 
proficil  contemnenlcs,  cedat  lerrcniibus.  Trajiiseunda 
eiiam  specula  Galaad,  quoniam  Galaad  eliam  Revela- 
tio  inlcrpretaiur.  Est  aiiiem  spocula  alliludo  ad  prospi- 
cieiidiim,  veldcspiciendum,  id  est  desupcr  aspicicu- 
dum.  Specula  itaqiic  Galaad  congrue.ler  mihi  videtur 
sigiiilicare  superbiam  lovelationis  :  uiidedicil  Apnsto- 
lus,  Et  in  magniludine  revelalioiiwn  ne  exlollar  (II  Cor. 
XII,  7).  Ergo  ei  ipsa  iranseuiida  esl,  id  est,  non  esl 
in  ea  manendum  proplor  cadcndi  poriciilum.  Ilis  pcr- 
transilis,  f;icile  siiperanlur  inimici  :  quod  significal 
dicendo,  El  ab  speculu  Galaad  Iransiit  ad  filios  Aaunon, 
de  qiiibiis  inimicis  jam  supra  ilictiim  est. 

El  vovil  Jephle  volum,  et  di.rit  :  Si  Iradilione  Iradi- 
deris  milii  filios  Aininon  iii  maiiu  niea,  el  erit  qiiicumque 
exierit  de  jaiiuis  dumu^  mem  in  obviam  mihi  in  rever- 
leiido  me  in  puce  a  /iliis  Ammun,  el  erit  Domino,  et 
offeram  eum  holocausioma.  Qiiemlibet  in  hoc  loco  co- 
gitaveril  Jeplile  sccundum  cogiiaiioiiem  humanam  , 
non  videliir  uiiicam  filiam  co^-itasse  ;  alioquin  non 
dicorel,  eum  ilbim  ccrnercl  occurrisse,  fleu  me,  filia 
viea,  impcdisli  ine ;  in  offendiculum  facla  es  in  ocutis 
meis.  Impedisti  eiiim  ila  dicliim  est,  lanquam  ad  hoc 
se  iinpoditum  indicavcrit,  ne  illud  quod  cogiiarat  iin- 
plcrel.  Scd  quom  potuit  cogitare  primilus  occiirrcn- 
leiii,  qui  filios  alios  non  habcbal?  .\n  conjugem  cogi- 
lavil,  el  iit  hoc  fieret  Deus  noluit,  et  ut  non  relinqueret 
impuniium,  ne  qiiis  deinceps  id  auderel ;  el  iil  magna 
providenlia,  cx  lioc  quoque  ipso  quod  acciilil,  sacra- 
inontum  Ecclesi;c  figiirarct  ?  Ex  ulroque  igiliir  pro- 
phetia  coaplala  cst ;  el  ex  eo  quod  vovens  cogiiavit , 
et  ex  co  qiiod  nolcnli  contigil.  Si  enim  conjugein 
cngilavil,  coiijux  Clirisli  Ecclesia  esl.  Proplerca  re- 
linquet  hoiiio  palrein  ct  nialrein,  el  adhmrebil  uxori  suce; 
ct  erunl  diw  in  carne  una.  Sacramenlum  hoc  niagnuin 
cst,  inquit  Apoilolus,  cgo  aulcm  dico  in  Chrislo  et  in 
Ecclcsia  {Ephes.  v,  31,  32).  Sed  quia  hiijus  Jephle 
coiijux  virgo  esse  non  potuit,  in  co  quod  lilia  potius 
occmrit,  eLimilla  non  romansit  proliibilura  sacrilicium 
vovenlis  audacia,  et  virginiias  Ecelesia'  ngiirjia  c^X. 


m 


L1BER  SEPTIMIIS. 


822 


Kec  abhorrel  :>  vero,  quoti  fili;c  noinine  eadem  signi- 
licaliir  Ecclesia  :  nam  ciijns  allerius  tygum  gerebat 
eliani  illa  niulicr,  ciii  post  lactaiii  fimbiiani  snam  sa- 
nata\  ail  Domiiuis,  Filia,  fides  lua  te  Sdlvum  feril ;  vude 
iii  pace  {Matlli.  ix,  20-22)?  Et  ccrle,  iinilc  nnlliis  am- 
bigii,  discipulos  suos  ipse  sponsi  filios  appcllavit,  se 
apertissime  imlicans  sponsum  :  Kon  possunl,  inqnit, 
jejunare  liHi  sponsi,  tjxiamdiu  cum  iliis  cst  spoiisus; 
venient  autfiii  dics  ciiin  aiifeietur  ab  eis  sponsiis,  ct 
tunc  jejuiiabunl  '  (yfcid.,  15).(IIoKicaustoma  ergo  erit 
Ecclesia,  quam  virginem  caslain  beatns  Apnslolus  ap- 
pellal  (II  Cor,  xi,  2),  quando  in  rcsurrccliojie  nior- 
tiiorum  fict  in  universa,  quod  scriplnm  csl,  Absorpta 
cst  mors  in  victoriam.  Tunc  tradet  rogiium  Deo  et 
ralri  (I  Cor.  xv,  54,  2i).  Qnod  rcgnum  ipsa  Ecclesia 
esl,  rex  ipsc  ciijns  figuram  vovens  iUe  geslabat.  Sed 
quoniam  tunc  fiel,  cnni  complela  fiieril  sexla  a-tas 
sxculi,  ideo  sexaginla  dierum  a  viiginilalc  dilalio  po- 
slulata  est.  Ex  omnibns  qnippea;t;itibus  Eci  lesia  con- 
gregatur.  Quarmii  prima  est,  ab  Adam  nsqne  ad  di- 
luvium  :  secunda  a  diluvio,  id  esi,  a  Noe  usque  ad 
Abraliam  :  tertiaab  Abraham  iisquc  ad  D;ivid  :  ijuarla  a 
Davidusque  ad  liansniigratiouem  in  Babyloniain :  quin- 
la  ab  hac  tnmsinigratione  usque  ad  \'iiginis  parluin  : 
sextaindeu^iqueinhiijnssaiculifinem.  Pcrquas?exxia- 
tes  tanquam  per  sexaginta  dies  flevit  sancia  virgo  Eccle- 
sia  virgiiialia  sua  :  quia  licct  virginalia,  lamcn  fucraiit 
peccata  deflenda  ;  propier  quaj  univeisa  ip^a  virgo 
loto  orbe  riiffusa  quotidie  dicit,  Dimitte  nobis  debita 
noitra  {Malili.  vi,  12).  Eosdera  autcm  sexaginta  dies, 
(luos  menses  maluil  appellare,  qiiantum  existimo,  pro- 
pter  duos  homines  ;  unura  per  quem  mors,  allerum 
per  quem  resurrectio  mortuorum  ;  propler  qiios  etiam 
duo  Testamenia  dicunlur. 

Quod  vcro /■«fdi»!  csl  in  prceceptum  in  Israel,  ex 
diebiis  in  dies  coiiveniebant  lamentmi  (iliain  Jeplile  Ca- 
laadilem  ,  qualuor  dies  in  annp  :  non  puto  sigiiificare 
aliquid  posl  impletum  holocausloma,  quod  erit  in  vi- 
tam  xlernam  ;  sed  prxterita  lenipora  Ecclesia; ,  in 
quibus  crant  beali  lugentes.  Qnalriduo  auiem  figiiiala 
est  ejiis  uiiivcrsitas,  propler  quatuor  partcs  orbis , 
pcr  quas  loiige  latequc  diffusa  esl.  Ad  liisloria;  vero 
proprietatem,  non  arbiiror  boc  decrevisse  Israclilas , 
ikisi  quia  iniclligebant  in  ea  re  judicium  Dei  magis 
ad  percutiendum  patrcni  fuisse  depromptnni ,  ne  lale 
vovere  sacrificium  dcinci^ps  nllus  audeiel.  Nani  quare 
liictus  ct  lamentalio  deccriicictiir,  si  volum  illud  l;e- 
liiiic  fuii  ? 

Si  autcm  et  illnd,  quod  populus  Ephra;ni  poslea  ab 
eodcm  Jeiihle  debellalns  est,  ad  judicium  Dci ,  quod 
eril  in  fine,  referendum  esl,  sicut  ipse  Doiuinus  dicit, 
Eos  qui  noluerunl  me  regnare  sibi,  adducilc  cl  inlerficile 
corain  me  {Luc.  xix ,  27) ;  nec  ibi  quadraginta  duo 
millia.qu»  ceciderunt,vacanli  niimero  commemorala 
sunt  {Judic.  xii ,  i,  C).  Sicut  enim  illi  duo  menses 
propter  sexaginla  dies  senarium  numerum  sex  a;ta- 
lum  sigiiificant  :  ila  el  ibi  sexies  septenarius  ducius 
Iioc  idcin  figiiral,  qnantiim  ad  scx  a;lates  sasculi  per- 
liiict ;  sexics  cnim  septem  quadraginta  duo  sunt.  Nec 


frustra  ct  ipse  Jeplilc  sex  annis  populum  judicavii. 

L.  [!b.  XIII,  i.]  Qua;ri  polest  quoinodo  dixerit  angc- 
liis  ad  niatrem  Samson  ,  eum  annuntiaret  ei  filiuiu 
fiilurum,  quia  slerilis  erat,  Et  niinc  observa,  et  non 
bilias  viiiuin  el  siccrnni,  non  maiiduces  omne  immunUum. 
Quid  est  enim  immundum  ?  nisi  forle  dissolutio  disci- 
plina;,  qua;  essecoeperat  in  Israel,  etiam  ad  ea  maii- 
ducanda  eos  labefccerat ,  qua;  prohibuerat.  Deus  in 
generibus  animalium  (Dcut.  xiv,  3  19).  Cur  eniia 
non  credatur  eliam  lioc  eos  mullo  proclivius  facere 
poluisse  ,  qui  eliam  ad  cultum  idolorura  transgredie- 
bantur  ? 

LI.  [Ib.  xiii,6.]  Qiiod  malcr  Samson  viro  suo  indi- 
cans  queraadmoduni  illi  angelus  annunliavcrit  filium 
futurum,  dixil,  Et  inlcrrogabam  eum  unde  esset,  et  no- 
mcn  suiim  noii  aiinuntiavit  milii ,  qnrcri  polest  utruin 
verum  dixerit;  (luoiiiam  lii'C  iion  legitur,  cuin  ei  an- 
gelus  loqucrctur.  Scd  inlclligendum  csl  lioc  ibi  Scri- 
pturam  tacuisse,  hic  autcm  commemorasse  quod  ibi 
tacucrat.  Illud  etiam  qiiod  iion  ait,  Interiogavi  eum 
quid  vocaretur,  ct  noinen  suum  non  annuntiavil  milii, 
sed  ail,  Interrogavi  undeesset ;  vidctur  inconsequens 
qiiod  addidit,  et  nomen  suum  non  annuntiavit  milii. 
Non  enim  nonien  cjus  inlcrrogavcrat,  cum  qusrerel 
unde  esset ,  sed  locum  vel  civitatem  ,  cum  hnminem 
putaret.  Nam  el  hominem  Dci  eum  appellavit,  specie 
tamen  vel  babiiu  angelo  siniilem  ,  hoc  est ,  quia  tam 
prxclarum  vidit,  sicut  ipsa  narravit.  Sedsi  ila  distin- 
gualnr,  Et  interrogabam  eum  unde  esset,  et  nomcn 
suum,  ul  snbaiidi.ilur ,  tnlerrogabam  euin  ,  el  postea 
infei  alur  ,  non  aniiuntiuvit  milii ,  nou  habet  qiixslio- 
uem  :  ad  ulruiniiue  enim  referri  potesl,  quod  ail,  non 
aiinuntiavit  mihi,  id  est,  iiec  unde  esset,  nec  nomen 
suiim. 

LIl.  [Ib.  XIII  ,7,5.]  Item  quod  ait  eadem  mulier  , 
dictiim  sibi  esse  ab  angelo  ,  quoniam  Nazarceus  Dci 
erit  puer  a  ventre  usque  ad  dicm  morlis  suce,  non  legi- 
tiir  ab  angelo  dictum.  Et  quod  legilur  diclum ,  Ipse 
iiicipiet  salviim  facere  IsracL  de  manu  Philistiim ,  non 
csl  a  muliere  commemoraium.  Itaque  ct  aliquid  non 
dixit,  quod  audivit;  et  tamen  nihil  credenda  esl 
dixisse  quod  non  audivit  :  sed  Scripturam  potius  non 
mnnia  verba  angeli  posuisse  ,  cum  ipsum  mulieri  lo- 
qnentem  insererei  narrationi.  Ideo  autem  dictuin  est, 
n  ventre  usque  ad  diein  morlis  suce,  quia  Nazara:!  di- 
cebaniur  in  Lfge,  ad  tcmpus  qiii  votum  habebant,  se- 
cundum  ea  qu.c  Scriptura  per  Moysen  pra;ccperat 
{Nuin.  VI,  2  21).  Uiide  est  hoc,  quod  buic  jiis.su!n 
cst  ut  fenum  non  ascenderel  in  capul  ejus,  et  vinura 
cl  siceram  iion  biberet.  IIoc  eiiim  tota  vita  sua  obser- 
vavii  Samson,  quod  illi  iiui  vocati  sunl  Nazaraji  cer- 
tis  diebus  observabant,  vovenlesvoiunM|iie  reddenies. 

LIII.  [Ib.  XIII.  16,  15,  1.]  Qudd  dirit  Scriplura  , 
Quoniam  ignoravit  Manue  quia  angelui  Dei  csl,  niani- 
testum  est  eiiam  ejus  ii\oiein  homineni  credidisse. 
Quod  ergo  ei  dixit,  Viin  faciamus  tibi  nunc ,  et  facia- 
mus  in  conspectu  luo  hcedum  caprurum ,  lanquam  hn- 
miiiem  invilavii,  sed  ila  nt  hoc  cuiii  illo  epularctur , 
quod  sacriflcium  feciyset.  Nam  facere  ha-duin  capti- 


Ql.tSTlOMM  S.  AUGUSTI.M  I.N  11EPT.\TEUCHU.M  LlBEll  SEPTIMUS. 


6ih 

rum  non  solet  dici,  nisi  cum  fil  sacrificium.  Dcniqne 
etilleila  respnndit,  Si  vlm  fecerit  nii/ii,  non  niandu- 
cnbo  de  panibus  luis ;  ubi  nslenJit  sc  fuisse  aJ  epulas 
i.ivilaluni.  Peimle  aiklidit,  El  si  fccris  hotocausluni , 
Dvniino  offeres  illud.  Uliqiio  idco  dixit ,  Si  (eceris  lio- 
locauslum ,  quia  ille  dixcrat ,  Faciamut  in  conspeclu 
luo  hwduni  caprarum.  Non  aulcm  omne  sacrificium 
liolocausium  erai ;  nam  de  liolocausio  non  manduca- 
balur  ,  quia  totum  inccndebaiur ,  cl  ideo  vocabalur 
holocaustum.  Sed  angelus  ctiam  non  manducaturus, 
liolnrausiuin  polius  (ieri  admonuit ,  non  tainensibi, 
sed  Doniino  :  propler  hoc  maxime ,  quia  gens  Israel 
illo  teinpore  consueverat,  quibus!il)el  diis  falsis  sacri- 
firare ;  unde  et  innc  ofTenderat  Dcum  ,  ut  iraderetur 
inimicis  per  qnadrnginla  annos. 

LIV.  [Ib.  xni,  16  23.]  Qnid  sibi  vult,  quod  poslea- 
quam  manifesiaius  est  Manue  et  uxori  cjusangelus, 
qui  cum  eis  loqnebatnr,  dixit  idem  Manue  iixori  sua;, 
Morle  moriemur,  quoniam  Deum  vidimus;  ex  illa  scili- 
cel  Legis  senteiitia ,  iibi  scriplum  est ,  Ncmo  polesl 
[aciem  meam  videre  et  vivere  (Exod.  xxxiii,  20)  ?  Opi- 
nabantur  ergo  ut  Iiomines  ,  Deiim  se  viuisse  ,  tnnlo 
uliqnc  niiraculo  faclo  ,  quod  in  igni  sacrificii  stelit, 
qui  ciiin  illis  prius  qnasi  boino  loqucbatiir.  Sed  Deuni 
in  angelo,  an  Dcum  ipsnin  angelum  appellib:uii?  !^ic 
enim  scriptuin  est  :  El  sumpsit  Manite  hocdum  capra- 
nmi ,  et  sacrilicium ;  el  obtutit  super  pelram  Domino 
mirabilia  facienli ;  cl  Munue  et  uxor  ejus  exspcclnbanl. 
El  fncluin  csl  dum  ascenderel  pumma  desuper  allarc  ad 
ca-lum,  et  ascendil  ungclus  Domini  in  flamma.  El  3la- 
mie  uxorque  illius  exspeclabanl ;  el  cecidaunl  super 
faciem  $uam  super  terram.  Et  non  apposuil  ultra  ange- 
lus  Domini  apparere  ad  Manue  et  ad  uxorem  ejus.  Tunc 
coynoiit  Manue  quoniam  angclus  Domini  esl ;  et  dixil 
Manue  ad  uxoreni  suam ,  Morte  moriemur  ,  quonium 
Deum  vidimus  Iii  bis  ergo  veibis  quia  non  dixit,  .Morte 
moriemur,  quoniam  angelum  Doniiiii  vidimus ,  sed  , 
Deum  vidimus,  oritur  quaistio,  iilrum  in  angelo  intel- 
ligebant  Deum,  an  cumdem  angeliim  Deuni  vocabant. 
Illnd  enim  tertium,  qnod  Deum  pntaveraiit  qui  eral  an- 
gelus,  dici  Don  potesl,  aperlissime  dieenlc  Sciiplnra, 
Tunc  cognovit  Manue  quoniam  anqelus  Domini  est.  Sed 
uiido  meluebat  morieni  ?  Non  eiiim  Scriptura  in  Exodo 
dixciat,  Nenio  videl  laciem  angeli ,  et  vivet,  scd  ,  fa- 
ciem  meam  dixil,  cuin  Deiis  loiiuerctur.  An  el  in  boc 
ipso  qiiod  in  angeli  pnescntia  Denin  cognoveral  Manue, 
ita  perturbaius  esl,  «i  niortcm  liineret  ?  Qnod  autem 
iili  uxor  sua  respondit,  Si  vellet  Dominus  morlipcare 
nos,  non  accepisset  de  manu  noslra  holocausloma  el  sa- 
crificium,  nec  itluminasset  nos  oinnia  hcec ;  sed  nec  audila 
fecisset  nobis  hcec  :  iitrnm  ipsum  angelum  crediderunt 
accepissc  sacrificium  ,  qnia  viderunt  euin  iii  altaris 
flamma  stetisse  ?  an  per  hoc  intclloxerunl  accepissc 
Poiiiinum  ,  qnia  hoc  fecit  angelus ,  ut  se  ostenderel 
an^elum  ?  Quodlibei  aulera  horum  sit,  jara  tamen  an- 


S31 

goUis  dixerat,  Si  aulem  facis  holocauslum,  Domiiio  of~ 
fer  ittud;  hoc  est,  non  mibi,  sed  Doinino.  Quod  ergv 
stetit  aiigelus  in  allaris  flninnia,  mngis  significasse  iii- 
telligciidns  Cbt  illunimagni  consilii  .^ngrlnni  iii  fnrmr 
servi  (Isai.  ix  ,  (!) ,  lioc  est,  iii  honiine  qiiein  siisce- 
plurns  ernt,  noii  accepturum  sacrlficium;  scd  ipsuni 
sncrificium  ruturum, 

LV.  [Ib.  XV,  8, 15.]  Quid  esl  qnod  dictum  est,  qiioj 
percussit  atienigcnas  Samson  libiam  super  femur  ?  Quis 
cnim  habcl  libiam  supcr  foinur ,  cnm  tibia  deorsuin 
versus  non  sit,  nisi  a  genu  usque  ad  taluin  ?  Deiiido 
si  locum  corporis  signilicarot ,  ubi  eos  vulneravit, 
numquidnain  omncs  quos  percussit ,  in  uno  corporis 
loco  fuerant  vulnerati  ?  Qnod  si  csset  crcdibile  ,  pns- 
semus  forsiian  suspicari  euni  pugnasse  tibia  alicujns 
animalis  tnnqnam  luste ,  et  ea  illos  siipcr  feniur  per- 
cussisse  :  sicul  de  illo  scriptnm  est ,  quod  maxilla 
asini  mille  occiderit.  Sed  nequeillud,  nt  dixi,  credi- 
bile  esl,  quod  pugnans  unum  tantum  locum  obscrva- 
verit  ubi  eos  percuteret  :  et  non  ait  Scriptura ,  Per- 
cussit  eos  tibia  super  femur,  sed  libiam  super  femur. 
Nimirum  ergo  inusiiata  locutio  facit  obscuriialem.  Ila 
enim  dictuin  esl,  ae  si  diceretur,  Perenssii  cos  valde 
mirabililer,  id  est,  ut  admirandn  stupciiies  tibiam  su- 
per  femnr  ponercnt;  tibiam  scilicel  unins  pedis  sit- 
per  feniur  alterins,  sicut  solcnl  sedere  ,  qui  inirando 
stupent.  Tanqiiam  si  diceretur,  Percnssit  cos  manuiii 
ad  maxillam  ;  id  est,  tanta  ca;de,  ut  mnniim  ad  maxil- 
lam  ;  irisii  admiraiionc  ponerent.  IIui  c  sciisnm  ita  se 
habcre  etiani  inlerpretatio  qn;c  cst  ex  bebra^o  ,  satis 
edocct  nam  iln  logitur,  Pcrcussil  eos  ingcnli  plaga,  ila 
«(  stupentes  surani  feinori  imponercnl.  Talc  est  eiiini , 
ac  si  diceret,  libiain  femori  iniponcrent ;  quoniam  sura 
ulique  retrorsus  cum  tibia  est. 

LYI.  [Ib.  XV,  I2.]Quid  est  quod  aii  Samson  viris 
Jnda  ,  Jurate  mihi  ne  interficialis  nie  vos,  et  trndite  me 
eis ,  ne  forie  occurraiis  in  me  vos  ?  Qiiam  locuiionera 
ila  nonnulli  interpretali  sunt,  ne  forte  venialis  adver- 
snm  me  vos.  Sed  hoc  eum  ne  ab  bis  interficerctur 
dixisse,  illud  indical,  quod  in  Regnonim  libro  scri- 
piuin  est,  jubente  Saloinone  ut  lionio  occidercur,  ei 
dicente,  Yade,  occurre  illi  (III  Rcg.  ii,  29).  Qnod  ideo 
non  intelligiiur,  qnia  noii  est  consueiudinis  npud  nos 
ila  dici.  Sic  eiiiin  qiioJ  inilitnres  poleslntes  dicunt, 
Vade,  alleva  illiini,  ct  siguincnl,  Occide  illum,  quis 
intellignt,  nisi  qni  illins  locntionis  consiielndiiiein  iio- 
vil  ?  Solel  et  vnlgo  npnd  nos  dici,  Uoinpendiavit  illi  ' ; 
quod  est,  occidit  illuiii  :  et  boc  ncino  intclligit,  nisi 
qui  audire  consucvit.  llaec  est  enim  vis  generalis 
oninium  locutionuni ,  ut  quemadniodiim  ips;T!  lin- 
gu;v! ,  non  iiitelliganlur ,  nisi  andieiido  vel  lcgendo 
discantur. 


'  In  excusis  scribebatur,  cotrjiediavU  itn.  At  in  plerisque 
ac  melioris  nmx  Mss.,  compendiavit. 


DE  SUBSEQUENTI  OPERE 

Vide  librum2,  cap.  13,  Rctractationum, M,co?.  635,  a  t;er6(s, Liber cujus  est  tituIus,Anno- 
tationes  in  Job,  usque  ad  verba,  Ei  super  terram.  M 

.Ctatem  subsequentis  opusculi  non  hic  sinrniGcavit  Augustinus,  nisi  ipsa  Retraclationum  serie,  in  qua  locum  illi  o|  usculo 
niediuni  tribuit  inlor  libros  clrciler  aiiniun  400  elaboratus,  recensuitque  illud  aliquando  ante  opus  quod  contra  1'etilianl 
l.illeras,  Anastasio  ia  nomana  catUedra  sedente,  ex  lib.  2,  c.  51,  adeoque  uonserius  anno  402  couscriptum  luit. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPCWENSIS  EPISCOPI 

ANNOTATIONUM  IIV  JOB 


[JoB  cap,  I.]  Et  opera  magna  erant  ei  super  terram  : 
i\un  operabalur  ile  ipsis  operibus.  Fackbanl  commum 
quotidie,  donec  eorum  numenis  implcrelur.  Sigiuim  est 
chai  llatis.  El  ojferebat  pro  eis  victimas  ,  secundnm  eo- 
rum  numerum.  Intelligcndum ,  alias  esse  peculiarcs 
confcssiones ,  quasi  singiilas  viclinias  ;  aliud  vcro  sa- 
crilicium  pro  omnium  el  pro  omnibus  peccalis  ,  qiiod 
significal  diccns  '  :  ISe  forte  peccaverint  fiiiimei,et 
vialedixerint  Deo  in  cordibus  suis.  Bene  additur ,  Ne 
{orte ;  quia  in  corde  cos  maledisiisse  suspicabalur.  Et 
ecce  venerunt  Angeli  Dei,  ul  starenl  coram  Deo.  AfTectio 
animsc  ad  veritalem  non  poluit  aliler  narrari ,  nisi 
lempoialiter  el  iocajiter  quodam  modo  dicerelur.  Et 
venit  eguidem  diabolus  cum  eis.  lltrum  quia  iion  po- 
tuit,  nisi  pereos  audire,  dictuin  est ,  cum  eis.  Ei  di- 
xit  Dominus  diabolo  :  Uiide  ades  ?  Collatio  pricleritic 
actionis  cum  co,  unde  permillitiir  aliquid  deiriceps 
agere  ,  rosponsio  ad  interrogationem  est  :  ipsa  vero 
inlerrogatio  vis  divina  esl ,  in  qua  non  permittilur 
agcre  qiiod  libct.  In  cogilalionibus  enim  inipii  interro- 
gatio  crit  (Sap.  i ,  9) ,  ad  manifesiandum  eum  nobis. 
Sed  niitle  manum  luam ,  ct  tange  omnia  quce  liubet  :  da 
piitcstalem.  ISisi  in  faciem  lunm  bcnedi.verit  tibi.  Pen- 
,dcns  locutio,  id  est,  Si  non  tibi  in  faciein  bcnedicet 
l.tctis  rebussuis,  qiiasi  subaudiretur,  qiiid  jubes?£« 
discessil  diabolus  a  facie  Domini :  a  consullatione  ad 
:iclionem.  El  venerunl  Iwsles  el  ccperunl  eos.  Sccundum 
illud,  Quinunc  operaturin  filiis diffidenlim [Ephes.  ii,  2), 
cliam  islos  excilavit.  Nolandiim  auteni  qiiomodo  iii 
liominibus  liabuerit  potesiatem  ,  et  in  elcmentis  ,  scd 
lamen  dalam  a  Deo.  Nudus  exii  de  uiero  matris  mew. 


Noiandiim  qiiam  consolatoric  '  loquatur  ,  quamvis  se- 
cundum  consuetudinem  luclum  lecerit. 

[Ib.  II.]  Ecce  trado  illum  libi ;  tanlum  animam  ejus 
cusiodi  :  ne  vitam  eripere  posse  pracsumeret.  Ei  lulit 
sibi  leslam ,  ut  raderel  saniem.  Per  passionem  Domiiii 
significal  radi  peccata  coiifitentium. 

[Ib.  111.]  El  nox  inqua  dixerunl,Conccplus  esl  liomo. 
Aliquai  snperiores  potestales,  qiise  lioc  scire  potuc- 
runt.  Nox  illa  sint  tenebra:  :  ne  palialur  jam  qiKC  pas- 
siis  est.  Nox  illa  sinl  lenebrce ;  id  est,  sit  oblivioni. 
Neqne  rcquirat  eam  Doniinus  desuper.  Non  reparetiir 
pcr  iminorlalilatem  ;  iJ  est,  pereat  morlaliias.  Nec 
venial  in  eam  lumen  :  lumeii  mcuiori:c.  Sed  cxcipiant 
illam  lenebrcc  el  uinbra  morlis  :  vita  ista,  quae  umbra  est 
futura;  poen.-e  ;  ut  sit  seiisus,  Justiisqui  luiucii  est , 
non  cam  videat ,  scd  lenebrae,  hoc  est  pcccalores  ct 
carnales  Iribulationes  de  vita  ista.  El  coiilurbenl  eam, 
quasi  amariludines  dici  :  pra;ccpla  bonae  vilie,  vcl  dies 
judicii,  quibus  perturbanlur  carnales.  Et  noclemillam 
accipianl  lenebrtB  :  perpctuae.  iVoii  sit  in  dicbus  aniii : 
jusiis  spiritualibus  qui  sole  fruunlur,  et  majorcs  sunt. 
Sed  nox  illa  sil  dolor  :  quia  dolorcm  facit  diligcnlibus 
se.  Neque  nutnerelur  in  diebus  mensium.  Justi  in  Ec- 
clesia  pro|ilcr  luiiam  lanquam  miiiorem  :  ad  quos  di- 
citur,  El  cgo ,  fratres  ,  non  polui  vobis  loqui  quasi  spi- 
rituiilibus  (1  Cor.  iii ,  1) ;  ut  ipse  Paulus  sii  de  diebiis 
anni.  Sed  maledicat  illam  muledicens  illi  diei  :  Doini- 
nus  ,  qui  malcdicet  amantcs  carnalia.  Tenebrescant 
sidcra  noclis  illius  :  eniinentes  in  poccatis.  Pcrmaiical, 
et  in  luccm  uon  vcniat.  Quia  iion  convertentur,  dicit 
per  proplietiain  ^.  Quia  non  conclusil  portas  venlris  ma- 


ADMONITIO    PP,    BENEDICTINOBIM. 

necensitus  fuit  bic  lilicr  al  Mss.  viclorina;  biblioibcca;  duos,  Hegix  umim  ,  Navarrici  Collegii  unum,  ad  Becccnaem  sl 
Fioriacensem,  ad  variaiitcs  lcctioucs  ex  uno  iSIs.  Bclgico  descriptas  :  iiecnoii  ad  editioncs  Am.  Er.  et  Lov. 

Comparavimus prceterea  eas  omnes  editiones  initio  Retr.  etConfess.,  t.  1,  memoratas.     M. 

'  0110  Blss.,  consolatoria. 
f'iiii,  per  froplieUim.  At  Mss.,  per  proplietiam. 


'  MC  Sls.  Regius.  At  vicloriuus  codex  ,  qliod  siqiiificat 
r>eum.  Am.  Er.  et  duo  Mss.,  quod  siipiificut  Lomiiium.  U)\ 
quod  siqnificat  anle  Dcminum.  ' 


(ii)  scriptus  circiter  aa.  christi  400, 


827  ANNOTATIONUM  IN 

irit  nie(S  :  civitaloin  lcrrenam  ,  i|ii:tin  sigiiilical  Itaby- 
lon.  Ci)ni'liiileienlur  enini  porLe  ,  si  iion  laud.irelnr 
pecoaior  in  desideriis  animae  suie  {Psal.  ix  ,  2,  i). 
Qutire  eniin  in  tentre  uon  obii .'  anleqnani  eniinereiii 
libi  per  ali(iuani  aolionciii.  Conoeplus  cniin  ad  spein 
pertinet.  I'x  uUru  cxii,  ct  non  proliiius  perii ?  Wujus 
ergo  Oguia  iiitelligenda  c.>t  in  liis  veibis,  nui  iii  talibns 
concupiscentiis  fucrat  iiiv.'leratiis.  Et  utquid  coiislite- 
runt  niihi  ijcnua  :  ut  ibi  conlirniarcr  ?  Quare  ubera 
tuii?  doclrin;e  milriciites  ad  nequitiam.  Xniic  utique 
dorinieiis  quicscerein  :  iiiuricndo  huic  niuiido.  Cum  re- 
gibus  honoratis  terra;  :  iii  Eoclesia.  Qni  gloiiabiiiitur  in 
gladiis.  Unde  csl ,  Etgladiun:  spiritus  ,  quod  est  verbum 
Dci  {Ephes.  vi ,  17).  Aut  cutn  principibiis ,  quibiis  mul- 
ium  fuit  auruin  :  sapienlia.  Qiii  compleverunt  domos 
suas  argento  :  cloqiiio  Doiiiini.  Aiit  taiiquam  aborlivuiii 
prolapsiim  de  vutva  inatris  :  ut  nunquani  eniincret.  Aut 
tanquam  infuiitcs  qui  non  viderunt  lucem  :  ad  nobilila- 
leni  aliquam  non  pervenernnt.  Ibi  impii  deposuerunt 
furoiein  suum  :  iii  morte  ab  lioc  niundo.  Ibi  requieve- 
runt  faligiili  corporc  :  aut  faligati  corpore  non  aiiiino, 
aut  fiiicin  ciirporalium  coiisecuti.  Nonaudierunt  vocem 
exactoris.  Judcx  tradet  le  emctori  {Luc.  xii ,  .^8) ,  inde 
osl;  lii  C  esl  diiniila  illis  esse  peccal.i :  dc  impiisquippe 
dioebat.  Pusillus  et  magnus  ibi  esl.  Ue  iino  (lictiim  puto 
bene  inlclligi,  secundum  illud  ([uoil  iiiii  sc  liuiiiiHut  t 
exaltabilur  (Id.  xiv,  11 ).  £(  servus  noii  tiiiieiis  Duininuin 
sumn.  Sivo  secundum  illiid,  Vis  non  tiinere  polestalein? 
lioiium  fiic  (Roin.  xin,  5)  ;  sive  secimdiiin  illiid  ,  Con- 
sununata  dilcclio  foras  niillil  liiiiorem  (I  Juan.  iv  ,  IS). 
Vlquid  enim  dalur  eis  qui  iu  ainiirilttdine  sunt,  lux  ?  pec- 
calorum  lionor.  Et  vita  aniinabus  qute  sunt  in  dolori- 
bus  ?  in  do!oruin  materia ,  lioc  est  in  pcccalis.  Oiin; 
desiderunt  nior:cm  ,  et  non  contingil  illis  :  adeplionpin  ' 
frucliis  pico.  ti.  ilors  vho  nquies,  cujus  viliinhcuinHla 
cst  :  vel  (jiiia  oorani  Deo  vel  quia  paucis  iiola.  Dc  ca 
vero  jam  morlo  acoipiendum  ,  per  qumi  morimiir 
mnndo.  in  illa  cniin  noii  est  re  piies.  Concliisil  enim 
Dcus  adversiis  eum  :  noii  eiim  dando  in  dcsideria  cor- 
dis  siii.  Anle  escus  qiiippe  meas  gemilus  adest  :  aiite 
gaudium  ciborum  Dci  tiibulalioiies  prx'Oedere.  Et  (lco 
coarclaliis  tiinore :  videns  quia  evitare  non  possuni  qua; 
liinui.  Tiinor  enim  qiiem  verebar ,  venit  milii  :  adversa 
qua;  de  misericordia  Dei  ad  correptionem  riunt.  ^'cque 
in  pace  ,  neque  in  silcnlio  ,  neqiie  in  rcqiiic.  Falsa  eiiiiii 
fuerunt ,  piopler  quae  timebat.  Venit  enim  milii  iia  : 
vindicta,  secuiidum  quam  juslus  vix  salvus  fit  (I  Petr. 
IV,  18). 

[Ib.  IV.]  Yerba  Elipliaz.  Poudus  aulem  verbormn  luo- 
rutn  quis  sustincbil  ?  Ilic  eigo  dioil  se  oogi  ad  lo  |iieii- 
dum  ,  qnia  non  susliiiet  dicta  cjiis.  Nonne  litiior  liins 
siulius  esi?  Paiatus  eiiim  ad  ha:c  cssc  debuer.is,  si  aliis 
veraoiter  suadelias.  Nec  lalia  beiic  timuisti  ;  ciiiii  dicc- 
res,  Tiinor  eiiim  quem  vercbur ,  venil  inilii  (Job  iii,  2."i). 
Et  tpes  lua  el  sitnpiicilus  vilw  tiuv  quasi  sttiliilia  :  (pii 
ista  bona  putaiitur.  Fremilus  lconis  el  vox  lcwnai :  ipie 
diaboliis,  ct  supcrbia;  civitas,  qiiaj  s«pe  eiiaisi  bcstix 
inorca  Proplielis  iioiiilin'.  b.t  .jaudium  (lraeoiiiimcx:,tiii- 

•  In  editis,  adoptioiiem.  in  Mss.,  aa-yitonetn. 


JOB,  S.  AUGUSTINI  s-28 

ctum  eti  :  supcrborum  et  insidiosorum.  IUyrmicolevn 
pcriit ,  eo  quod  non  hubcrel  escam.  Qiiia  in  novissinio 
non  eruiil,  qiios  indiicens  cnmedal.  Sepaiabniitureniiii 
pii  ab  impiis.  Ilic  antcin  errat,  quod  ea  qux-  de  dia- 
bolo  aiidieral  propbetaia  ,  de  Job  inlelligebat.  Myr- 
niiooleon  vero  aooipiciulus  cst,  vcl  quia  ulmmque  in 
co  cst ,  cuiii  ei  npit  et  occulte  pcrsequitiiv  frumenta  , 
qii;e  siiblalo  iiouId  facit  iion  gcrmiiiare;  vel  qnia  avaris 
et  iii  terra  thcsaurizaniibus  dorainatur  ;  vel  qiiia  jusios 
persequitiir ,  quasi  formicas  pr;«paranles  sibi  cscas 
oestate  ad  liiemem,  quibus  non  pascetnr ,  cuin  boni  ab 
impiis  fu.Tint  separali.  Et  catuli  lconuin  divisi  sunt  ab 
invicem.  Coiispiratio  principum  civilatisilliusdissipata 
est ,  qui  nali  sunt  de  illa  societatis  civilatc  ct  diabolo  ; 
vol  qiiia  se  iiiviceiii  vastavcrunt.  Indeesl,  E.rsuiget  geiit 
conlra  gcnlctn  '  (,)/«ri;.  xiii,  ii).Niliilltoruin  libiaccidisset: 
vel  illa  daiiina  ct  oibilas  ct  plaga  vuliicris;  vel  le  noii 
peiietrarcl  dolor  aniiiii,  quia  et  te  coiisolareris,  si  aliis 
cx  corde  dixisses,  Numqtiid  non  capit  ituris  mea  ab  eo 
muijiiijica  ?  Quia  isla  qiue  dioit,  cx  revebitione  se  dicit 
dioere.  El  spirilus  in  fuciem  niilii  occitrrit.  Quasi  flatum 
sonsissc  vuli  intelligi  :  nam  ncgat  in  conscqueiitibus 
fiiisse  (iguram.  Ueminisccndum  ita  etiain  Spiritum  iii 
Apdstolos  desccndisse.  Quid  cniin?  numipiid  lioiiio  co- 
ritm  Domiiio  mundus  erit  ?  Aul  Iixc  aiidissc  se  diclt ; 
aut  dicit  ideo  se  liorruisse,  qiiia  nemo  miiiulus  cor.nn 
Doniino ;  aut  ideo  sic  vidisse,  quia  iiemo  cnram  Deo 
iia  mundusest',  ut  Deum  ut  est  videal.  Modo  iiiuniius 
secuiuluin  perfeclioucm  accipiemlus,  utquod  superiiis 
iiegat  iiiuiidum  hoiiiinom  perire,  seciindum  (|uciiidain 
iiioiliiai  inlclligamus.  Si  conlra  servos  suos  non  credu. 
QiioJ  eveiiil  cuin  diceret  Elias,  Doinine  ,  Prvplictas 
tuos  occiderunt  :  et  dicit  illi,  Reliqui  milii  seplem  inillia 
viroluni  (III  Reg.  xix,  l-i,  18).  Non  enini  iiulo  sepleiu 
iiiillia  virorum  jani  niunda  erant.  Nain  angeli  dicti 
suiil  et  Proplieta;.  Et  advcrsus  Anrjelos  siios  priivunt 
quid  repeiit.  Vel  qiiod  adversus  eosdicitur,  vel  qiioii 
ipsi  diciinl.  Iloc  tainen  potost  ctiam  dc  veris  Angclis 
acoipi.  Ilubilantes  aulem  domos  Ititeas  :  quoriiiu  coiivor. 
salio  non  cst  in  coclis.  Percussit  illos  lanqtittin  tinca. 
Aiil  aliqua  corruplio  percussit  eos  laiiquaiii  liiiea  ,  aul 
Dcus  cos  percussil  :  vcl  hac  tinca  ,  vcl  siciil  peroiiiit 
linca ,  lioc  cst ,  laienter  iiilrinsecus  corrupiioiie  ab  cis 
ipsis  cxorla  pcr  c(incupiscenli:is  carnales  ,  hoc  cst  li:\- 
bilatione  iii  doiiiibus  liiteis.  Et  a  inane  usque  ad  vespe- 
rain  ullra  iion  suiit.  Aut  ultra  Sicculum  hoc  non  siiiit, 
aut  a  prosperis  rebus  nsipie  ad  tribu'alioiieni  :  poeiiaiii 
cnim  coiisccuti  sunt.  Eo  quod  noii  possenl  sibi  ipsis  sub- 
vemre,  perierunt  :  cum  in  sc  liabciitspem.  Iiiterierunt, 
qt!.ia  non  habcbtinl  sapieiiiinin  :  non  iii  sc  sporaiidi  ^. 

[Ib.  v.]  Iiivoca  aulein,  si  quis  libi  rcspondcal.  Illis 
ciiiiii  respoiiditiii',  (pii  inuiidi  suiit  corain  ncii.  Eleniin 
slnlluin  perimit  ira  :  iiidigiiatio,  qiia  (piisqiie  aiigiliir, 
tanqiiam  iniquc  sibi  aliijuid  acciderit,  dum  iion  oogi- 
lal  usqiic  adco  se  imiimndum  csse  corani  Dco,  nl  in- 

'  Ani.  Fr.  et  |  loriiiuc  Mss.:  Exsiirget  qens  siipra  vel  cout.ti 
gmlein.  Lvaagoliiiiii  iu  gr.eoo,  clliiio.^  cjh  ethnos. 

'  li)  excusis  exciileraiit  isthioc  voiiw,  aitt  iilcosic  vidis.v, 
qiiia  nemo  corain  dco  ita  iniindus  cst  :  qua;  liuc  revocaiitiii. 
e\  M.SS.  1'loriaconsi  ot  B(;cceiisi. 

'  Lr.  l'-'gitj  syeiutiilo.  M. 


BJfl  LIBER  UNL'S. 

vocaiili  non  Aiigcli  respomlcre,  aiit  se  demonstrare 
(iigiiaii  sini.  Qiii  eiiiiii  hoc  non  cogilat,  stultus  esl,  cl 
ira  irratioiiabili  iiileriiiiilur.  Aul  idcirco  Angelos  noi; 
aiidire,  ijon  viderc  poiest  slultus,  quia  ir;i  iMlereinpHis 
est ,  ct  a  zelo  occisus.  Erranlciu  autem  occidi;  zelux  : 
ad   imllaiidiuii    pccc^iUTcs.  Ego  aulem   viJi  slutlox, 
radiccm  mitlenles.  Stultos  iiunc  inipios  accipiciiduin,  ut 
e  contraiio  sapientia  honiiiiis  pielas  sit,  sicul  in  con- 
sequenlibus  dicitur.  Et  conlermtlur  siiper  januas  in- 
firinontiit  :  liiiiBiliuni,  cum  recepti  fueriiit  in  cubi- 
culuni  a  sponso ,  et  slulli  foris  reinanserint  (itaUlt. 
xxv)?  Qhc  eiiini  illi  congrcgaveriiiit.  jnsli  coinedent.  Et 
de  Juda;is  poiest  iiitelligi,  congregantibus  proplictias, 
quas  Geiililcs  potius  comcdtTunt;  ct  de  bis  qui  fa- 
tieiites  coineduiil  qu^c  alii  prxcipiiiiil  et  noii  f.icinnt. 
l^iti  vero  de  malis  iion  liberubnnlur  :  quanivis  pra;dicenl 
iioii  esse  facicnda.  Exhauriatur  forlitudo  eorum  :  qua 
superbiiint  adversns  inGrmos.  Exliauriatur  autem,  ul 
jain  iiicipial  laboraro.  Non  eniin  prodiel  de  terra  la- 
bor  :  id  csl  de  crealura  noii  conqiieraniur,  sed  de  se. 
Sed  Itomo  in  lubore  nascilur.  Sccnnduni  id  diclum  esl, 
uascilur ,  secunjnm  qnod   in    laboriosam   vilam   ex 
quictu  quisqiie  cnnveititiir.  P!(//i  aulem  vulluris  altis- 
tiine  volitant.  Yultur  beiie  inlelligiinr  Dominns,  quia 
altiludinc  prophetiai  vidit  inortalilaleni  nostram,  qiia 
descendens  pascereiur,   converlcns   nos  in  coipns 
suum.  Pulli  crgo  vnliuris  ,  lilii  spnnsi  dicti  sunt  :  al- 
lissime   autcin   volit;inlcs,  Cdnvcrsalionem  in  coelis 
liabentes  {Philipp.  iii ,  20) ,  ut  a  labore  liberenlur  in 
quo  iiomo  nascitur.   Secnti  sunt  ijuippe  voceni  di- 
cciilis  ,  Yenite  ad  iiie,  omncs  qui  laboratis   (Malth. 
XI,  28).  Possuiit  el  pulli  vnliuiis   in  malo  inlelligi 
aeris  potestates,  quae  morlibus,  hoc  est  peccatis, 
pascnnlur.  Quoniam  linjusmodi  pra;varicatores  aiigcli 
non  sunt  perductiad  ht.inililalem  moit;iIilalis  nuilluni 
laboriosain  ,  in  qna  homo  nasciliir,  valde  illi  snpcr- 
biunt,  hoc  cstallissime  volitanl.  Qui  dat  pluviain  super 
facicni  lerra:  :  laiiquam  confilentibus  faciat  miseri- 
cordiarn.  Vt  non  faciat  manus  eoruin  veritalem.  Noii  fa- 
cianl  qiiod  prorailtunt,  niinantes  doiniiiari  iniirmis. 
In  die  occurrenl  illic  tcncbia;  :  ut  Judais,  qui  Domi- 
nuin  noii  cognoveruntquisesset.  jiut  lanquain  innocte 
palpabunt  in  meridie  :  sicut  videntes  signa,  tanieii  du- 
bilaiil  diccntes  ,  Propheta  est;  alii  ,  Scducit  populum 
(Joan.  VII,  40  12)  :  quando  iiec  ad  lucernani   videie 
voliicrunt.  Et  pereant  in  bello  :  iu  tciilalionibus.  El 
ajrediatur  de  manu  poleiitis  infirinus  :  diaboli.    Sit 
autem  infiriiio  spes.  Illi  enim  forles  rc;n  liic  quxriint. 
Bcatus  autem  vir  quem  arguit  Doniinus.  In  hoc  cnim 
erral,  quia  videtur  sibi  Jnb  ',  qiiia  iniquilatibus  suis 
L;ic  patiatiir,  cuni  ex  hoc  ueatus  sit,  quia  iii  hac  vita 
cuni  aiguitur,  habct  corrigcndi  possibililatcm.  Et  in 
teptimo  non  le  lunget  maluni.  Sacramenlum  sabliali. 
]n  fame  te  liberubit  a  morte.  Verbo  enim  alit ,  et  facit 
ririiiiim  ad  lenlaliones.  In  prmlio  vero  de  munu  feiri 
tolvct  le  :  de  poteslate  vinculorum.  .4  flugello  liiiguce 


'  «ic  Mss.  liahent.  Editi  vero,  videlur  »bi  qiiod  Job  imqid- 
Uitibus.  ^  ^ 


830 

ubscondei  te : ne  sentlascontumelias ;  non  ne  patiaris  '. 
Injuslos  el  iniquos  deridebis  :  ul  sapieiitia  pcrdilionem 
iniquorura  irridehit  (Prov.  i,  26).  El  feroces  bestiat 
non  liinebis  :  id  esl ,  Judaios  non  tiinehis ;  quia  tibi 
Geiiles  obaudient.  Ha^c  autem  de  Doiiiino  atcipienda 
sunt.  Elipbaz  bicerral,  qnia  pntal  de  Job  intelligeiida, 
qiij;  ei  revelata  suiit,  ciim  totum  Domino  competat. 
Quia  cum  lapidibtts  i:gri  liabcbis  fa:dus.  Lapidcs  agri , 
qnia  in  Geiilibus  nulla  ordiinilio  Legis  fuit  ,  ut  quasi 
de  ;cuificio  lapidus  esseiil  Bcstic'  eniin  ferig  pacaliz 
eruitl  tibi.  Sive  de  JiiJ^tis,  sivc  de  Geiilihns.  Deinde 
scies  qiiod  in  pace  erit  domus  lua  :  id  esl,  Ecclesia.  Et 
filii  lui  ertinl  tanquam  omitis  herba  in  cantpo  :  sine  ari- 
dit:ile.  Et  venics  in  sepulcrum  lanqnnm  fruineitlum  ina- 
luriitn  :  post  passioiiem.  Ecce  hwc  ila  cxquisiiimus.  Hio 
aucloiitas  hiijiis  pro|ilietia;  coiilirinatur.  Tu  vero  scilo 
leiiietipstim ,  qtiid  egeris.  Non  enim  injuste  haec  libi 
Deiis  permisit  accidere. 

[Ib.  VI.]  Verba  Job.;Se(i  ut  videlur,  verba  sttnt  mala. 
Non  enim  verba  Job  de  impaiienlia  snnl  flagellorum, 
cura  signilicent  dolorcm ,  iioii  peculiarem  Job,  sed 
quem  liabuit  de  omni  gcnerc  hnmano.  SagittcB  eniin 
Dotnini  in  corpore  meo  stint.  Verba  Dei,  quibus  aninia 
traubfigitur ,  cuin  cogilur  ad  confessionem.  Quarwn 
furor  bibil  snnguinem  meuin.  Tollunt  enim  pecratiiin. 
Cum  eniin  incipio  loqui ,  stiiitulant  me  Quod  eniin  lo- 
quiir,  ilkc  cognnt.  Qiiid  enim  ?  nuniquid  fruslra  oitager 
clamabil,  nisiescam  requirens  ?  ul  inde  famein  patiatur, 
quia  libcr  csse  voluit.  .4ii(  bos  mugiet ,  cuin  Itabeat  m 
pra:sepi  cibos?  As  nocibarialaborebovis  pra-par.inliir, 
sicul  Gentibus  labore  Proplietarum  cl  Apistolorum, 
qui  utique  Juihci  fuerunl.  Ilaqiie  lucc  verba  cibiiin 
dcsideranlis  siiiu ,  id  est  auxilium,  non  inipara'ntis 
ad  dolorem.  Sumquid  potesl  sine  sale  edi  panis  ?  Quasi 
ei  dicLrclnr,  Ciir  sic  ea  pcr  figuras  dicis?  respoiidei, 
quia  si  ex  pcrsona  s  la  ea  dicerel,  insulsa  esseiit.  Atit 
cst  supor  in  sermonibus  vanis?  Vaiios  sermones  liomi- 
iiuin  dicit ;  qiiia  panis  veiba  Dei  sunt,  sed  panis  coe- 
lestis.  Sic  nec  aiiiina  mea  potest  cessare.  QuonioJo  non 
potest  sine  sale  edi  panis,  sic  nunc  minislerium  pra;- 
bco  verbo  Dci ;  prcplcr  iilud  ,  Qttomodo  audient  sine 
pradicanle  (Roin.  x,  li)?  Felidas  enitn  escas  meas  vi- 
deo  sicut  est  odor  lcoitis.  Nara  verba  mea  fetida  sunt 
sicul  leo  :  vcl  propter  superbiam,  per  quani  jaclaiiles 
puleiil;  vel  propler  inmd  amplexanlcs  carnalia ,  fe- 
torem  leonis  habent,  qui  projiriis  verbis  gaudenl. 
Qiiod  si  det,  el  '  veiiiai  poslulatio  mea.  Poslulationeni 
dicit,  rein  quara  pelebat.  El  spetn  ineam  dcl  Dominus 
Sic  eiiim  coiifidcns  ob  speni  posl  Iribulalioncni  ven- 
turie  consolaiionis,  oppoilnns  icniaiur.  Bene  autem 
spein  dicit;  qiiia  ciim  res  vcneril ,  jam  tenlalio  non 
crit  neccssaria,  Sit  mihi  civilas  sepulcrum,  supcr  cvjut 
muros  saliebam.  Sociclalcm  illam  Babyloiiia;  vult  sibi 
scpiilcriira  :  non  ul  eum  obruat,  sed  ul  sciat  quia 
iniiriuos  tegit  quicumi|iie  iii  illa  fueriiil,  de  ciijus  lan- 
quain   firmamcnto   et   muniiniiie    supcibiebat.    Son 

'  Edili:  \oime  pnlicris  mjiistos&Ji.  ?  At  MS3.,.-tonne  pa/w 
ru  ?  nijiislox,  elc. 

'  Diiti  cuui  vulgala  :  Quisdel  ut?  .UMss.:  Quod  s«  det  H. 
Aiiud  lA.X,  si  cimn  dcl  et. 


8M 


ANNOTATIONUM  IN  JOB,  S.  AUGLSTINI 


832 


parcam.  Xon  eitim  meiuitus  Jiim  :  rerba  tunl  tancla 

J>a  iiiei.  Qiiia  non  alia  dixil  qii:mi  aiidivit  a  Deo.  IJ 

csl  tle  lioiniiie  gcneralilcr  iiiopliclanlis,  iiuia  auxilio 

iiidif^el  in  confcssione.  Qua:  eslenim  virlus  mea,  ulsu[fe- 

nim  ?  Quod  signilicidial  viilmis  oJHS.  Mtt  qttod  teiitpits 

iiicitm,  iil  siistiiiecil  (tiiima  mca?  Qiiia  iniiiiiiieiilc  morte 

lerreiitiir  liomines,   iit  c(invcrt;iiiliir,  ct  CDiifiteantur 

Deo  pnlrediiiem  pcctaloruin  ,  ciijiis  coiisideralionc  se 

dicit  cogi  ad  confcssioneni.  JStimquiil  virtus  lnpidum 

virtits  mea  ?  Duros  el  inipenetrabilcsjacnlis  vcrbormn 

Dci,  qui   non  inoveiitiir  ad  conlileiidmn.  ^liil  iioii  iii 

ipso  con/ideham,  cum  iiiilti  beiie  esset  :  id  est,  cmn 

cssein  imiiiorlalis  ad  imagincm   Dei.  Scd  udjnlorinm 

a  me  reccssil.  Factiis  morlalis  volens  in  nie  coiilidere. 

Et  visitatio  Doiiiini  me  despexit.  Sccundmn  quod  di- 

ctuin  est,   Aut  ftlius  liominis  ,  quoitium  visilus   eum 

{Psal.  vui,  fi).  Propiiuitii   mei  iion  respe.terunt  ine. 

Ilorrui   Angelis.   Tanqitam  lorrcns  dcficieits.    Miseii- 

cordia  enim  aliquaiido  inundavit  nie;  el  siccavi,  et 

non  ful    niilii  fons.  Aut  sicttt  flitcttts  transierunt  ine  : 

tanqnain  sint  consolalioiies  polus.  Qui  me  metitebant, 

nitnc  irruerunl  super  me  :  diabolus  ciim  aiigelis  siiis. 

Peiii,  el  exsid  de  domo  mea  fuclus  snin  :  aut  de  liabita- 

tioiie  coeb^sli,  aut  de  coiiscieiitia.  Idcirco  foras  extra 

doniuni  suam  sedebat.ViVis  Tlteiiianorum  vidcle,  semi- 

tas  Saha;oruiit  iiiluentini.  Illos  signilicat,  qiii  iii  teinpo- 

ralibusconlidunt,  de  quibus  se,  id  est,  lioiniiicmquera 

significat,  dicit  non  prx>suniere.  IS'unc  aulcin  et  vos 

insurrcxislis  in  me  sine  misericordia  :  piitaiites  bcali- 

ludinein  lioininuin ,  si  carnalibus  abundent.  Quia  in- 

snllabanl,  potiiis  qiiam  compatiebanliir.  Scd  vidcntes 

vulnus  ineuin,  limclc.  Iiilciligenles  qiiid  sigiiificit,  li- 

melc  futiiras  poeiias.  Quid  cnim  ?  nitmquid  aliquid  vos 

petii?  aut  fortiludine  vestra  indigeo?  Quia   coram  eo 

iiifirinns  esi,  qui  eiim  polest  salvarc.  Doccie  me,  et 

cgo  obmulescam.  Idcirco  cnim  palicntes  debnermitesse 

ad  doctrinam   ejiis,  quia   ipsi  ciim  doccrc  iioii  po- 

lcrant.  Sed,  ul  lideo,  parva  veri  hoininis  verbu  dicilis. 

Eiiin  dicil  vcrum  lioininem  ,  qni  pcrsonam  significal 

agenlis  poenitenliam  ,  conversione  ad  Dcum ,  ciijus 

pnrva  vcrba  diccbanl.  Non  enim  a  vobis  auxilium  pelo. 

Ycrus  eiiini  lioiiio  a  Doo  petit  anxilinm.  llle  ciiim 

vcriis  est  qui  conlitetur.  Uiide  est,  Qiii  fncil  verilutem, 

vciiit  ad  lucem  [Joun.  iii ,  21).  Neque  cniin  elocutio- 

vem  serinonis  vcslii  sitsliitcbo.  Dei  eniin  se  loculionem 

iHxit  suslinere,  qiia  inslrnauir.  Vcrnmlnmen  snper  pu- 

fillum  '  irruislis  Qiiod  ad  \os  pertinct,  iiiMillarc  inilii 

^voluislis  ,  qiiainvis  non  inlcllexerilis  qiiid  signilic>'t. 

Qiiia  neqiie  Job,  qucm  videbant,  insullare  debiicrant ; 

ideo,  Yerumlamen  '.  Xunc  autcin  inspicienles  vitcale 

milti  :  non  babenles  qiiod  me  doccalis.  Et  rursnm 

jnsliiia'  adeslolc.  Qnia  piiiiio  videliaiitiir  silii  jiislitia 

CDgi  ad  lo(|uciidiiiii.  i\'oii  est  eiiim  in  ore  ineo  iiiiqitilus ; 

et  fauccs  mea;  noiine  sapientiain  tneditabantur  ?  Dicit  se 

non  Deuin  accnsasse ,  sed  liomiiicm  induxissc  accii- 

santcm  iiiiquilalcs  siras,  sicut  suporiiis  sormo  ejiis  in- 

'  lj)v.,  super  p,Msilli(iii.  Am.  Er.  el  |,lures  Mss. ,  sh/)i'c 
ps;;  itlum ;  juxta  \ulg.  et  I.XX. 

'  EiJKi,  ideo  veniiml  iMi^n.  iicijius  codcx,  ideo  veven^ni 
tainen.  Alli  Mss.,  idcc  vcrttiiUamcii  :  siijii  lo,  dicil  Ii^b. 


tellccius  est.  Ilanc  dicil  mediialionem  sapiciiiio!. 

[Ib.vii.]  Numqitid  non  tenlalio  est  cita  liumann  snpcr 
lerruin?  Ilic  jain  apertius  o^londit  ex  ciijiis  signidca- 
tiono  superiiis  loqiiercliir.  'fenlaiioncm  vcro  dicit  tan- 
qiiain  sladium  certainiiiis, iilii  viiicit  lionio,  vcl  vincitur. 
Et  sicul  iiitolidiani  merceniirii  vita  ejus  :  teniporaieni 
mercedem  exspcctaiitis,  ul  jaiii  coriiiii  i{ui  jusliti;« 
sux  frnctum  iii  futurum  exspocl,'vnl,  iiiiii  s:l  vita  siipor 
terrani.  Aut  lunquant  servus  metuens  domiiium  siiuin, 
et  consecutus  umhram  Qund  signilicat  ab-conilitio  .\d;e 
a  facic  Domini,  ct  tectio  folioruin  dc  qiiiliiis  umbra  lit, 
qnam  reliclo  Doo  conseculus  csl  lioino.  Aut  tunqnum 
mcrcenarius  qui  exspeclat  mercedcm  operis  sni.  Iste 
a  siiperiori  lioc  differt ,  qiiod  supcrior  liabuit,  liic 
autem  liabcre  desidcral  ipsa  tcmporalia.  Sic  et  eyo 
exspectiivi  meiises  vanos.  Jam  ad  uiiibiain  dixil  va- 
nos,  id  esl  tcmporalia  bona.  El  nocies  dolorum  dulce 
tunl  milii  :  in  quibus  ct  Inx  amiltitur  sapiciitia:,  et 
materies  est  po-narum.  Si  dormiero ,  dico,  Quando 
dies?  et  si  surrexero ,  rursum  ,  Quando  vesper?  Qiian- 
do  ciipiditatem  negolii  palitur  lionio  in  olio,  ct  otii 
in  negotio.  Repteor  ituiem  doloribus  a  vespere  usque 
ad  muiie  :  qiio  occidil  a  Deo.  Unde  et  ad  vesieram  do- 
ambulans  Deus  cos  dimisit  (  Gen.  iii,  7,  8)  :  qiiod  si- 
gnilicat  ddlenlcs,  qiiibus  niilla  exspectalio  esi  re- 
medii ,  nisi  manc.  De  quo  dicitur,  il/uiii;  ns/flfco  (iM 
{Psal.  V,  5)  ;  id  esl,  quaiido  post  judicium  iiiane  Deus 
revelabiliir  juslis.  Unde  et  Dominiis  vcspere  soperiUir, 
ei  niaiie  resuigil  {Joan.  xix  et  xx).  Ilanc  crgo  vitam 
laiKiuam  liioirero  polest  comparare.  El  concrescit  cor- 
pus  meum  pulredine  vcrntiuin  :  vcrmiuin  niuliitiidinc. 
Iiifnndo  ijlcbas  terrce  '  ,  radens  sitiiiein.  Ex|ircssio  cu- 
piililalum  vel  curarum  coiifessionis,  in  qua  gaudent 
ioiqui ;  qiiod  ad  occasionem  redigiint  pnccandi,  qux 
alii  per  poeniieniiam  confiteniur  :  uiide  sniit  canes, 
qui  Lazaii  vulncra  lingebanl  (f,iic.  xvi,  21).  Et  vita 
meaexilior  est  quam  loiiuchi.  Minus  ciiim  lacio  ipiam 
loqiinr.  liecordnre  erijo  quia  spiritus  cst  vita  mea  :  id 
esl ,  iii  fame  '  spirituali.  El  non  reverlar  ad  visibilia. 
Non  ine  cognoscct  oculus  i'irfeii(is;qnia  mutabor;  iit  vi~ 
dcnlein  liic,  iliaboluin  accipiamns  invidenloiii.  Uculi  lui 
in  1)10,  et  non  snbsislo.  Intoiliois  cniin  in  nio  vil;im  car- 
naloiii  in  qiia  fuil.  Tuniiuam  nubes  cxpurgata  de  ca:lo  : 
aiit  por  cailiini  piirgata  ;  qiiomodo  diciinus  de  fcrro 
purgala  :  ut  liic  signilicaveril  auxilium  sibi  fuisse  do 
Cffilo  ,  ul  piirgaretur  :  aut  ccrle  ut  jam  non  sit  nii- 
bcs,  sed  iii  aorom  puruni  cxlonnctur,  lanqiiaiii  r;idiis 
solis  expuigala,  ut  obscuritas  cariiis  el  sanguinis  noii 
sit  in  coelo.  Non  enim  caro  ct  sangnis  regiium  Dol 
possidebuiil,cmncorruplibilfilioc  indiicrilincorriiplio- 
nem,  ct  absoibebiUir  inois  iii  viotoriam  ( 1  Cor.  xv,  "10, 
53,54).  Si  ciiim  Itoino  descenderit  nd  in[eros,ultra  non 
ascendet.  Ad  Iioccrgoiecordarc,  iit  nondescendas.  El 
non  revertetur  amplius  in  doinum  suain  :  id  esl,  ad  re- 
qiiiiMii  suani.  Proplerea  ilaqitc  ct  cgo  non  pnrcam  ori 
mco  .•conlitoiido ,  cnm  lompnsost.  Utrumne  mnre  sn  i 
cijn ,  aitl  driieo  ?  iNon  (■iiiiii  sient  impios  aiil  (liaboliiin 

'  ■•ic  Mss.  juxla  l.xx.  M  piliil,  in  fnndo  glohm  wrriM. 
'  Er.  etl.ov.,  in  vilii.  Aiii.  cl  Mss  ,  in  fmne 


8-.3  LIBER  UNUS 

rt-piilisli.  Quid  slctuhli  siiper  me  custodiain  :  ut  nnn 
mc  inoveam  ad  p;i  lurlialioncni,  ut  sunt  niaris  tcnnini. 
Quia  dixi ,  Coiisulabilur  vie  teclus  meus :  carnalia  ,  in 
(juibus  rcquicscebal.  Ei  referarit  ad  meipsuin  consola- 
tionem  in  toro  meo.  Ad  te  cnim  debco  referre  consola- 
tionem  mcani.  E.rlcrrcs  >ne  per  somiiia,  et  per  visioiiem 
me  obstupcliicis  :  pcr  iiiliulalinne'  vitie  bujus,  qiKe  ila 
soninia  sunl ,  (|uoino;lo  ct  boiia  vil;e  liiijus  soninia. 
Absotves  a  spirilu  meo  aiiimnm  meam:  propler  visiiiilcs 
lerrores,  a  quibus  liberabitur  aniina  mcluens  vcnire 
ad  cos.  Et  a  morle  ossa  mea  rcpuli.  Nani  ieranl  in  nior- 
Icin  ossa  nica  ,  iiisi  bis  exlerritus  forlior  esscin  et  pa- 
tiens,  quod  cst  ossiiim  (irmilas.  I\'on  eiiim  in  sempiter- 
num  vivam,  ul  patienter  feram.  Brevilate  vil;ic,  el  metu 
moriis  me  correxi.  Unde  inconvertibilis  diabolus,  quia 
non  moritur,  sed  damnatur.  Initium  sapientim  tiiiior 
{Eccli.  I,  16),  iiide  est.  Disccde  a  nie  ;  vana  esl  (nim 
vita  mea  :  quia  non  sullero  leiitaliones.  Aut  quia  sensu 
luo  inlendisti  in  cuin :  propler  quod  rationalis  est.  Unde 
illud,  Nos  autein  sensum  Domini  lmbeinus{\Cor.u,  16). 
Rationis  vcro  munus  dicil  exlensioncm  intellectus.  Et 
in  reijuie  judicabis  eum  :  digniini  requie.  Usquequo  me 
non  diinitiis  ?  vinclum  tribulalionibus.  Neque  dcseris, 
donec  deijluliiim  salivain  mcam?  iii  dolore  ac  flagcllis 
coiitineam  et  absorbeam  voliiptalum  fluxus,  per  tri- 
bulaliones  admonitus.  Si  ego  peccavi,  quid  possum  tibi 
facere?  Scnsus  Iric  est,  Si  pcccavi ,  nihil  possum  tibi 
facere.  An  forte  loquendo  molesii  tibi  sunl  bomines? 
Tu  ergo  qui  scis  scnsum,  quare  constituisti  honiiiieni, 
ut  loqucretnr  adversus  lc,  ut  esset  libi  oneii  ?  Si  au- 
tcm  pcccaium  bominis,  nec  facto  ncc  dicto  libi  nocet, 
quare  non  oblivisccris  peccatuni  cjus,  sed  purgas  il- 
lud  poliiis;  iiisi  qiiia  illa  quaj  siipra  dicta  sunt,  ad 
bonilatcm  luam  refcruntur?  Quid  cst  enim  liomo,  quod 
exaltasli  eum?  Qu.c  iion  intclligentcs  amici  ejus,  pu- 
taverunt  ab  co  Dcum  reprelicndi.  Si  cnim  non  pro- 
pterca  facis  niihi  tciilaiioncs  ut  coliibeam  fliixos  motiis 
iiicos,  ut  inilii  ita  consulas  ;  qu;c  alia  causa  est  ut  cor- 
ripias  honiineni  ?  Non  enim  noccrc  tibi  polest  quia 
pecc;il ;  aut  sentis  qiiasi  adversilalem  loqiiclae  ejus, 
cum  scias  sensum  bumanum ,  ct  utii[ue  posses  qiiod 
tibi  adversariuin  est  non  cnnstiluere.  Et  quare  non 
es  oblitus  iniqiiiiaiis  mcw :  si  non  ea  causa  ut  niihi  prod- 
essent  tentalioncs  isl;c,  iit  bonilatis  lua;  sit  tolum,  et 
qiiod  mccorripis?  A'k)ii;  autein  in  terram  ibo.  Cum 
enim  piirgcs  peccaluni  meum,  restat  mibi  tamen  ad- 
huc  iii  terram  ire  per  moriem  corporalem.  Nam 
evigilabo,  et  ullra  non  ero  :  iii  liac  lerra. 

[Ib.  VIII.]  Verba  Baldad  Saucliilis.  ilisit  in  manu  ' 
iniquitales  eorum.  Iii  nianu  misit,  aut  in  viiidicta,  aiit 
siippuiaiionc  dcbiiores  cos,  id  est  peccatorcs  demon- 
slravit.  Et  resliluet  libi  mtam  justitia;  :  qu;B  dcbetur 
jiistiiia!,  id  est  bualam.  Et  crunt  piiora  tua  miniina  : 
in  coinparalione  pnsieiiorum,  qua;  iiifinita  criint.  Aut 
nuinquid  non  lii  docebunt  te,  et  referent  tibi?  Quoniani 
iioiinulldriim  niajnr  cst  auctoritas.  J;im  cl  liic  de  Cliri- 
sto  dictiiriis  aiidila  narral,  quoinodo  ICIipbai  iiarra- 


834 
vit  revelalionem.  Numquia  viret  scirput  line  aquat 
ll:i  crgo  et  impii  arcscenl  siiie  misericordia  Dei.  Ad- 
liuc  in  sua  radice  consistil,  el  non  melelur :  si  aquam 
non  liabeat.  Antequam  bibat  oinnis  lierba ,  nonne  are 
scil?  iiisi  bibal  :  non  enim  aliquando  viruit  iinpius. 
Aique  araneis  complcbitur  labernaculum  ejus  :  opera  in- 
utilia.  Jam  vero  de  Jud;Bis  et  Domino  vidctur  dicere. 
Quod  si  ct  suffuls.rit  domum  suani,  non  slabit  :  aut 
Scripturis  saiiclis,aut  spe  promissionis  Domini,  aut 
regnum  ipsum.  Et  cum  cocperil,  non  permanebit :  sequi 
Deuni ;  qiiod  Jud;cis  cvenil,  qiii  seculi  nou  suiit  inci- 
picnles.  Ilumidus  cniin  csl  anle  solcin  :  farnaliiiin  lluxii 
pulrescentcs  '.  Ante  solein  vcro,  sub  Iribulalionibus, 
ut  ante,  siib  significet,  sicut  dicimus,  Aiite  me  fac.  Et 
de  putredine  ejus  germen  ejus  ascendet.  Nisi  enim  illi 
tani  mali  essent,  non  per  passionem  exaliaretur  Do- 
niinus,  qui  de  illis  secundum  carnem  iiatus  esl  {Hom. 
IX,  5).  In  congregaiionibus  lapidum  dormii.  Majores 
enim  illum  crucifigent.  Et  in  medio  tapillorum  vivel : 
humilium,  de  quibus  fuerunl  Aposloli.  Si  dcgtuiielur, 
locus  meniielur  eum.  Si  abscoiidcrit  qiiod  Filius  Dei 
sit,  dicetur  quia  non  est  Filius  Dei.  Opus  est  ergo  ut 
ipse  sese  indicet:  in  hoc  ciiiin  loco  iion  possiint  di- 
vina  cognosci.  De  terru  autcm  allcrum  germinabil :  vel 
Dominus  resurgcndo,  vel  allerum  genus  piorum  ,  id 
est  Cbristianorum.  Doininus  eniin  non  probabit  inno- 
centem.  An,  non  reprobabil  ?  vel  illud  ,  Iiiipium  non 
probabit  innocenlem  ?  Nec  ullum  mtinus  :  id  est,  sa- 
crilicia  qua;  habebant  Juda^i.  Yeracium  autem  os  im- 
plebit  risu  :  coiifitcniium.  Et  tabernaculum  impii  non 
permaiiebit :  \cl  ipsum  tcmpluui,  vcl  regnum. 

[Ib.ix.]  Verba  Job.  Yerescio  quiita cst ;  idcst,  qiiia se- 
cuiidum  iiiiquitaies  measliocc  mihi  resliluit :  sed  nou  sic- 
utvos  arbitramini;  sed  quia  nenio  est  in  conspcclu  ejiis 
justus  Non  respondebunl  ei  unum  de  milte.  In  omnibus 
qiiippe  convincet.  Qui  in  vetustatem  perducit  monies , 
ct  nesciunt :  id  est  ad  infirmitatem  ;  ut  est,  Inveleravi 
inomnibiis  ininiicis  meis  {P.<:al.  vi ,  8).  Qui  verlii  cosin 
ira.  Irasccndo  eos  verlit,  id  est,  ut  aliuil  invcniaiit 
qiiam  appetierant,  cum  qui  se  cxaltat,  humili:»- 
bilur  {Luc.  xiv,il).  Qui  commovet  orbem  a  funda- 
mentis :  per  vocationem ,  quae  facta  est,  per  quain 
commoli  siint  excellentes  in  mundo.  Et  coluinnce  ejut 
movebuntur.  Qui  pracipil  soli ,  el  non  oriiur  :  ut  am 
saplentia  non  inlclligatur,  aut  qui  scripserunl ;  iit  esl, 
Signa  tib^-um  {Dan.  xii,  i).  Qui  e.rtcndit  calum  solus  : 
Ecclesiam ,  qii;e  proprie  Dei  sedes  cst ,  quam  exten- 
dit  per  totiiiii  orbem  ;  solus ,  ad  sigiiificandam  nnita- 
tem  Trinitatis.  Nam  utique  pcr  Fdiuin  in  Spiritu 
sancto  omnia  facta  sunt.  Et  ambulat  supcr  mare  tan- 
quam  super  terram.  Super  terram,  id  esl,  firmilcr  con- 
(irmaiis  Ecclesiam  in  sxculo,  vel  subjiciendo  sibi 
pcccatores,  in  quibus  noii  niergiliir,  non  ci'dt'ndo 
teiitationibus  corum.  Si  transgressus  me  fuerit ,  non  ti- 
dcbo.  Si  altior  me  fucril ,  aul  celeritate  perstrinxerit  nie, 
non  eum  agnoscam.  Opus  cst  ergo  ut  cl  congruat  iiifir- 
iiiitali  nic;c,  el  non  me  deserat.  Si  enim  moiti  tradi- 


'  Kdlti,(n  numum  .•moxque,  aut  supptantntionem.  Al  Mss., 
tii  imnu,  jiixta  I.XX  ;  ct  poslea,  aut  suppututione. 


'  In  excusis ,  pulrescens.  In  ^!ss. ,  pvtrcscentes  :  refertur 
ad  Judxos. 


851!  ANNOTATIOMIM  HS 

di'rU,  qni$  mertet?  Morti  cnim  Irailil,  cmii  vcl  traiis- 

grcdilur,  vcl  iransit  ul  ncscialur.  II. ic  cst  mnrs  ani- 

mx,   ul  licuni  ncseial.   Ifisiut  emni  inavertihilis  ira. 

Aliorum  cnim  potcsi  avcrli  a  poienliore.  Ab  ii>so  sitb- 

dita  tunt  ca-tcra  sub  cmlo '  :  cxcepto  ipso  coelo,  id  esl 

ralionali  crcatura ;  quia  si  ipsa  sibi  c:clera  subdidis- 

sel,   nunqtiani    per  ea,   quw  sibi  sulididerat ,  puni- 

reiur  :  quia  vero  Deus  ei  illa  suljdidil,  punitiir  iier 

ea  ,  quando  ofrendcril  eum  (jui  sulididil.  Quod  si  etiam 

juslut  [uero ,  non  eiaudiel  me  :  rogans  cum ,  pra;sii- 

mens  de  niea  jiislilia.  Comp:irans  cnini  ca  his  qiKc 

apud  sc  suiit  inconimiilabilibus  el  (icrpeluis,  laiiqiiani 

iiijusliim  nic  non  cxaudicl.  Ergo  cjiis  niilil  niiscricor- 

dia  necessaria  est.   Judicium  ejus  rogabo  :  qiiia  ego 

judicaienon  possum  nie  jiisluin  csse.  Undeest,  Sed 

ntque  meipsum  judico ;  qui  autem  judicat  me,  Dominux 

est  (I  Cor.  IV,  3,  i).  Si  vero  invocavero,  et  non  exau- 

dierii;  non  credam  ijuonium  exaudivil  vocem  nteam.  Cum 

judiciuin  cjiis  rogo ,  si  non  cxMudierit ,  non  crcdani 

quod  vel  aliqnando  exaudieiit  me  :  occuliisenim  cau- 

Ris  me  audivit,  non  merilo  deprecalionis  mcx.  Aut 

certc,  non  crcdam  non  me  exaudilum  nunc :  ali- 

quando  eniin  exauditus  sum.  Aut  ila ,  Quia  si  exau- 

dierit  quod  pelo,  crcdani  eliam  exauditum  me  :  nain 

si  non  crcdidero,  quamvis  fiatquod  peto,  lanicn  non 

exaudiiiis  sum;   ut  signum   exaudiiionis  credulila» 

postulantis  sit.   Ne  forte  in  lurbinc  me  conlerat.  Prn- 

plcrea  qua^ro  judicium  ejus,  ne  iii  lurbiiie  me  coiiie- 

ral.  Mullas  enim  iribululiones  uieus  fecil  sine  causa  : 

qiiorum  caiisa  nie  lainit.  Aut  cei  le  confilenlis  vox  esl, 

flagellis  Dci  confitcnlis  non  se  esse  coirectum,  et  id- 

tirco  possc  liirbine  conteri,  quasi  niajori  supplicio. 

Kon  enim  sinit  me  respirnre :  tani  ninlt.ie  sunt  Iribula- 

liones  mea;.  Elenim  quia   potest ,  oblinet.  Vincit ,  ul 

voluiitalcmejus  faciam,  non  mcam.  Quod  eisi  fuero  ju- 

tlut,  os  mcum  impia  loquetur :  si  nie  justum  pnlavcro. 

Verumtamen  auferetiir  vila  men.  Qu.imvis  nesciam  si 

iinpie  egi,  tamcn  auferetur  viia  mea,  ul  paiiarqu.-c  nolo, 

aiil  noii  faciam qux  volo.  Unum est quod dixi,  maijnumet 

polenlem  ditperdit  ira.  Id  est ,  proplcr  boc  uniim  liuiit 

Iribulaliones  bominibus,  ul  magnussibi  potensquc  ncmo 

vidcalur,  pra^sumens  de  viribus  suis.  Quia  ncquam  ho- 

mines  in  magna  morle  erunl  :  noii  in  iiieiliocri,  iii  qun 

suiil  eli.nm  jusli.cuin  liibiil:iiiliir,  clab  cis  dcridcnliir. 

Terra  tradila  est  in  manus  impii :  aiil  corpus  jusloruin, 

non  anima.cum  eos  persequuntur,  auiquando  impius 

duminari  permiitiiur.  Polcst  el  acripi  liomo  peccaior 

in  maniis  diaboli  secundum  morialilalcm  suain.  Fa- 

ciensjudiciiim  (a)  ejus  operit :  aut  ipsius  impii  judicium, 

aul  juili ;  in  hoc  enim  lempore  opertum  est.  Aul  cerle 

lioc  ipso  facit  judicium    cjus,  id  est,  eo  illum  puiiil, 

quo  occullal  ci  providentiain  suain  :  ut  esl ,  Prw  ma- 

gnitudine  ira:  suce  non  requiret  {Psat.  II,  2.5).   Vcl  eo 

jusinm  viiidicat,  qiio  occiillat  pcrsecutnri  cjus  judi- 

'  ID  l.xx  :  Kete  ta  hup'ouranon ,  ceti  qui  stib  coclo.  sed 
credimus  hbem  allatani  eorum  versioui ,  qua;  Ibrlc  liabe- 
bat,  hetlioi  tes  hupercphimia.^i,  adiiUures  siiperbia: :  qiiod  ho- 
jra-o  lcxtui  cousonai. 

(a)  1  lcliaiur  incndoso  co<!ice  :  nani  apud  I.XX  legilur,  fa- 
detjudicim;  iii  \ultjaui,  luUum  judicum. 


jon,  s.  Aur.usTiNi  s»a 

cium  suiiin,  id  est  providcnli:'m  siiam  ,  t,l  arciiii-;  pcc 
caloriini  biqueis  pcr  impiinilalcni  caplaliir.  Quod  ii 
«0)1  esl,  qui^  crgo  «(.' Polesl  lioc  <lc  Domiiio  in- 
tclligi ,  qui  ct  dcrisus  csi ,  el  ciijus  icrra  ,  boc  esi 
corpuslradilum  cst  in  manus  Jiidieorum  ,  el  ciijus  ju- 
diciuin  faciens  ncculMvit  majeslalem  ipsiiis.  Qiiod  si 
ipse  non  est ,  qiiis  ergo  esl ,  qui  m.ajor:i  facial ,  qiiaiii  fc- 
cil  ipse?  Vcl  sic,  Quod  si  non  facil  Dciis  jiMliciuin  jusii 
vcl  inipii  ,  qiiis  polcsl  faccrc  ?  Vila  aulem  mea  levinr 
est  cursore.  Taiiqiiam  fiigiiivos  dicit  lioinincs  a  jusliti:i 
disccdciilos ;  iil  ille  filius  miiior  pi  ofecliis  in  rcgioncm 
longinqiiam  {Luc.  xv,  13).  Aul  qunsi aqiiilw  volimiis,  el 
qiiwremis  escam.  Dc  supcrioribus,  iii  (piibiis  nalura- 
liler  anima;  ralionalcs  bcala;  sunl,  id  esl  opcribus  jii- 
sliliiie,  incliiiaveriiiil  sc  ad  terrenas  voluplalcs.  Quod 
si  el  loculiis  (uero ,  obliviscor  dum  loquor.  Lociilio ; 
qiiemadinodum  allccium  babuit  ad  exleriora,  sic  aiii- 
ma  dum  progrediliir  ad  ca  qiia;  foris  siint,  cupidilate 
fniciuli  (■rcaliira,  obliviscitur  iiilcriorcm  Crcalnrcm. 
DccUnans  in  faciem  ingeiuiscam.  Illam  enim  deelinalio- 
nem  dnlorcs  scqiiunliir.  Commoveor  omiiibus  membiis  : 
timor,  quo  incipit  reeurrerc.  Et  quia  sum  impius,  quare 
non  sum  morluus,  el  laboro?  Scio,  siibaudis.  Aiitdicit 
se  laborare,  quia  impiLl.ili  morluus  noii  est.  Et  niun- 
dalus  fuero  mundis  manibus :  aut  Dci  manibiis ,  aiil 
suis ;  id  cst ,  bnnis  operibus  per  regcncralioncm.  Siitii 
in  sorde  me  linxisli :  in  ist:)m  mortalilalcm  pcrduclum. 
El  exsecralum  me  est  veslimenlum  meum :  immorUililas, 
qiia  cupiniiis  supervcslii  i  (II  Cor.  v,  i) ;  scd  qiiia  non 
possunms  in  liac  corrupliime,  idco  dicil ,  Extecratum 
me  est  vcstimenliim  mciim.  Non  es  enim  lioino,  siciit  et 
ego,cui  conlradicam.  Ilomini  eiiim  possem  dcmonslrarc 
jiisliliam  meain  ;  in  luo  auteni  judicio  invenior  inju- 
slus.  lllinam  essel  nobis  arbiler!  Videliir  bl.ispbemare, 
nisi  illum  Medialorcm  Dci  el  hominum  (I  Tii».  ii,  5) 
oplarc  inlelligaiiir,  ut  per  euin  allegel  prcccs  suas. 
IIoc  modi)  eiiiin  ille  audii  iiiier  uiriimqiic  posiius,  ct 
aiguit  bomincm.  Filio  enini  omne  jiidiciiiin  P:ilerde- 
dit  (Joaii.  V,  2-2).  Et  qui  argiierel ,  el  qui  uuiliret  inler 
utrumque.  Avertat  a  me  virgam  suam.  Traiiso;il  timor 
Legis  ,  ut  adoptionis  libertaic  et  chariiaie  illi  conjiin- 
gar.  Non  enim  sum  mecum  :  quia  liis  hrcreo  qiia'  foris 
siini. 

[Ib.x.]  Proferam  conlra  nie  sermoncs.  Il;cc  coiililcn- 
lis  siiiit.  Et  dicam  ad  Dominum,  Noti  me  docereim- 
piuin  esse.  Noli  me  teniare  ulira  ipiam  possuiii  ferre, 
ncc  milii  sinas  accidere  ,  quibus  niilii  impietas  pcrsua- 
dcatur.  Aut  bonum  esl  libi,  ti  inique  egero?  Non  esl  aii 
teiii  libi  bonum,  si  inique  egero  :  noii  ergo  iiijusle  me 
ila  coiislituisli.  Qiiia  dcspicis  opus  quod  manvs  luce  fe- 
ccrunl'!  Si  qiiod  despicis  opus  manuum  luarum.  Ad 
eoiisilium  impiorum  aniiiiadverli.^li?  scd  nnn  ejiis  im- 
pielatis  qiue  honiinibiis  apparel.  Et,  Ad  consilium  ini- 
piorum  unimadverlislil  non  quia  plaret  illi  ul  iiiii|iie 
aganl.  Aut  sicut  homo  pirspinV, pirspiVts .' qiiia  utiqiie 
non  sicut  libino  pcrspicis ;  ideo  in  consilio  impiorum 
animadvertisii.  Est  enim  impielas  quam  lu  solus  vi- 
dcs  ,  et  ab  bominibus  iion  vidclur.  Aul  hiimiina  est  viia 
lua?  id  est,  brevis,  ul  non  possis  de  pcrpciiiiialc  ju- 


KH 


LIBER 


diMrc.  Ll  peccala  mea  inveslignsti.  Nou  eniiii  blere  te 
IKiliicruiil  qiia;  lalent  Iiomines.  Scii  enim  r;ie  niliil  im- 
pie  fecisie.  Nam  quanium  ad  liomines,  niliil  impie  feci. 
Sed  qiiis  esl  qui  ile  maitibus  luis  eiipial ' '!  judicanlis. 
Sicul  Deus  judicas,  cum  vidcs  etiam  eas  impieutes 
QU2S  luinio  noii  vidct.  Poslea  vero  mutatus  percussisli 
me  :  se  scilicei  inulato ,  non  Dco ;  qnia  mutatus  liomo 
niiitatum  Deum  senlit,  ut  per  tenebrarum  diuturnila- 
lem  mutali  ocuii  mutatum  solem  scntiunt.  Memor  esto 
quia  de  luto  pii.Tisti  me.  Tua  ergo  misericordia  indigeo. 
In  terram  me  ilerum  coiivertts :  morte ,  quae  poena  est 
peccati.  Nonne  latiquam  lac  mulsisli  me?  Quia  eliam 
jam  morlalibus  prxbuil  misericordiani .  cum  liomines 
de  hominibus  iiirorini  primordio  fonnavit.  Hcec  ergo 
cum  in  te  sinl,  scio  quia  omnia  potes  :  qnia  tantx  bo- 
nitalis  sunt ,  ut  carnalem  quoque  substanliam  ope- 
rcntur.  Qiiod  si  ci  pcccavero  ,  cuslodies  me  :  anl  ut  nic 
non  perdas,  aut  nc  laleat  pcccatum  meum.  El  si  jii- 
stut  fuero,  iwn  possum  rcspirare  :  in  confpectu  humi- 
num.  Nam  lu  vides  peccata  quoe  homines  laieni.  Ple- 
nus  enim  sum  opprobiio  :  in  coiispcctii  luo.  Et  ciipior 
sicul  leo  ad  occisiunem.  E->t  superbia;  peccatum  (|iiod 
honiiues  latet ,  qu;indo  etiam  iii  faciis  laiidabilibus 
possit  obrepere.  Iterum  aulem  commutatus  sa:vissime 
crucias  me :  post  poenam  peccati,  qua  niortalis  factus 
est  licmo.  Secundum  has  dicit  tribulaiiones,  qu:is  in 
hac  vita  Iiomines  patiunti:r;  quia  rcpcnte  plciacquc 
acciduiit  Iribulationes,  qua;  turbant  quictem  ipsius 
viia;  morlalis,  cum  in  salule  est,  vel  in  securitate  re- 
ruin  qiiamvis  tcaiporalium ,  quam  misericordiae  Dei 
depulavit.  Inslaurans  in  me  tormenta  mea.  Quia  jam 
ipsa  mortalitas  lormenlum  est,  de  qiia  tribulationcs 
aliic  fii;nt.  Quare  ergo  de  ventre  eUu.Tisli  me  ?  de  obscu- 
r'.i:iic  ad  notiiiani ,  quse  sola  majoris  miseri:e  est  ma- 
teria,  cum  subveriitur  :  hanc  generationem  superius 
cliam  commcmoravit.  El  essem  tanquam  non  fiiissem  : 
penitus  ignotus.  Undeest,  Vocal  ea  qucB  non  sunt, 
tanquain  quce  suiii  (Rom.  iv,  17),  id  est,  secundum 
ignobilitatem.  Aul  numquid  iion  est  tempus  parvuin  vita: 
mea?  Non  enim  propicr  loiigitudiiiem  vita;  mea;  mor- 
.tuusnonsum;  cum  utique  parvum  sit  quod  vivo.  Pa- 
lere  me,  donec  requiescam  pusillum.  Posl  miscricor- 
diain  qua  de  !imo  fccisli  me ,  ct  mutatum  mortalitale 
percussisii  iiic,  et  ipsa  mortalitate  consolatus  es  me, 
deinde  cxercuisli  me  iribulaiionibus.  Patere  ergo  me, 
u(  requiescam  in  te  :  Anlequam  eam  in  poenas  uiide  re- 
verti  non  licet.  Ab  his  enim  quas  supra  commemora- 
vit,hcet  revcrti ,  si  se  hoiiio  ad  Deum  converierit. 
Vuli  auiem  requicscercaiiteciuam  eai  in  poenas  a-lei- 
n:is ,  ad  lioc  utiquc,  ut  non  eat.  Qucmadmodum  si 
diramus  alicui^  Corrigcte,  aiilequam  damiieris:  noii 
cnim  cum  se  correxerit,  damnabitur.  Lbi  non  est  lux, 
nec  est  videre  vitam  hominum.  illa  cst  ciiim  vila  horai- 
niim  ,  ubi  cst  iiimeii  vcrum,  quod  illuini:  at  i.Mnnein 
hominem  {Joan.  i ,  9).  Alia  Cbt  terra  viventium,  alia 
lerra  morientium. 

[  Ib.  XI.]  Verba  Sophar  Mina-i.  .iu!  numquid  videbi- 
lur  etoquens  justus  esse  ?  Putal  enim,  Job  vcrbis  raagis 
'  :^  »>£.  cum  L\X.  U  cditi,  eripiitlur. 


IJNU3.  sr,» 

qiiam  operibusabundare.BenfKj  natus  Itomo,  brevisvitw. 
Sententiam  suam  illi  replicat,  quam  vult  iiilelligi  lo- 
quaciter  dictam  et  inaniter.  Cum  nemo  sit  qui  contra- 
dicai  tibi.  Quia  quando  dicebat,  nemo  ci  contradi.vit. 
Sedquomodo  Dominus  loqualur  ad  te.  Ea  loquere  po- 
lius,  quibus  misereatur  tui  Deus.  Qiiin  duplex  erit  su- 
per  te  :  corripiendo,  et  consolando.  Et  tuncscies  quia 
digne  reddila  sint  tibi  a  Dumino  quw  pcccasli :  poslcor- 
rcciionem  sequenie  illuminatione.  Aut  vestigium  Do- 
mini  invenies :  ut  velis  Deum  i-eprehendere.  Sublimt 
est  cwlum,  et  quid  facies?  ut  invenias  sacramenta  cce- 
li.  Non  enini  debes  eum  reprelieiidcre,  cujus  opera 
non  comprehendis.  Quis  dicet  illi,  Quid  fecisti  ?  Et 
hoc  enim  recieerit  factum,  si  Deus  hoc  fecerit  :  qnia 
faccre  aliquid  ille  nisi  recte  noii  polest.  Ipse  eitiin  no- 
vil  opera  liominum  iniquorum.  Noii  inii|iii  opcris  cst. 
Unde  vukiiuelligi  quia  slullc  bic,  quem  iiiiniium  pii- 
tat,  repreheiiderit  Deum  :  sic  eniin  eum  loqui  exisli- 
mavit.  Ilomo  vero  aliler  nulat  sermonibus.  Modo  illi 
placet  Deus,  modo  illi  displicet ;  cuin  apud  Deum  sit 
firmitas.  Et  vir  natus  mulieris  lanquam  onager  erit  in 
deserto  :  cupidilate  liberlatis,  impatiens  dominatnris 
■jl(ii\<n\omhot'.s.  Et  extendeiis  ad  euin  manus  (uos  ;  ut 
acceptet  opera  lua.  Si  iniquutn  quid  est  in  mnnu  tua. 
Ipsa  duo  repelivit,  sed  ordine  mutato.  Et  iniquitas  in 
domo  tua  non  maneal.  lioc  dixit  cor.  Sic  eniin  fulgebit 
facies  tua  tattquam  aqua  :  pura  conscienlia.  Tanquam 
(luctum  qui  non  praterit,  et  non  lerreris :  nisi  ornnes 
laiigat  in  hac  vita.  El  oratio  tua  lanquam  lucifer  erit  : 
anle  illuminationem  prx'ibit  ;  quasi  el  isla  ad  pro- 
plieiiam  saiictLC  civitaiis  vel  ad  popnlum  Dci  pcrii- 
iientia,  audita,  vcl  revelata  dicuntur,  siciil  a  superio- 
ribus  amicis  ejus  dicla  suiit.  £;  rogabunl  faciem  luatn 
mulli.  Omiiia  ista  de  Ecclesia. 

[  Ib.  xii.  ]  Verba  Job.  Sed  juslus  vir  et  siiie  critnint 
>eiiit  in  derisum.  De  Domino  iiitelligendusest.  Seiisiis  : 
Non  ergo  mirum  si  ct  ego  vobis  iii  uerisum  veni.  Et 
domus  ejus  ut  devazlarelur  ab  iiitquis :  Ecclesia  a  per- 
scculoribus.  Iino  vero  nullus  confidat,  cuin  sit  itcqunm, 
se  imputiilum  fulurum  :  quia  judicium  a  donio  Dei 
{ 1  Pelr.  IV,  17  ).  Tanquam  inquisitio  in  eos  non  sit  fti- 
tiira  :  nonconfidant.  Sed  tamen  interroga  quadrupedia , 
si  (iii  ri'spondt'a/i(.  Ideo  recte  inquirit  iniquos,  quia 
cx  operibus  potuerunt  cognoscere  Creaiorem,  el  co- 
lere  debuerunt.  Non  enim  creaturarum  responsione 
doceri  debueranl ;  cum  accepcrint  rationem  qua  ista 
cognosceient.  Si  non  in  ntanu  ejus  e.sl  aniina  omnium 
vivendum.  Hinc  ergo  sciliir,  qiiia  ipse  omnia  creavil, 
quia  aiiima  omiiium  vivenlium  iii  maiiu  ejiis.  Et  spi- 
rilus  omnis  carnis  homini^  :  omnis  cariiis  human:e,  id 
est  ralinnalis  anima,  Auris  enim  scrtnones  dijudicat. 
Quemadmodum  sensus  sensibilia  dijudicat,  ita  spi- 
riiualia  spirilus,  qni  debuit  cogiioscere,  qiioniam  In 
manu  Doiniiii  est,  opera  Doniini.  In  mutto  lempori 
supienlia  csl.  Non  utiqiie  in  multo  lempore ;  sed  apud 
Doiuinum,  a  qiio  pelenda  cst.  Si  destruxeril,  quis  wdi- 
ficabit  ?  proptcr  virtulem  destruxcril,  el  propter  sa- 
pieuliam  clauseril,  ut  adeam  iion  perve;iiat.  Si  pro- 
hibueiil  aquaitt ,   ticcabit  terram  :  sapicntiam  ipsaro, 


839  ANNOTATIONUM  IN 

lorramvcro  lioniinem.  Quod  si  ewmisenl,  perdet  ever- 
tens  lcrram.  Miillis  eiiim  snpienlihiis  fatlis  turbabun- 
liir  pecoatoros.  Qiti  ducit  coiistillores  cnptivos.  Subju- 
gat  eniin  sibi  eosqiii  seconsiiliiiit.  Judices  autcm  tcrrce 
in  pnvorem  imsit :  aiil  Jiidxos,  aut  Pilalum,  aut  serisu 
lerreno  judicanlcs.  Qui  collocnt  reges  super  sedcs  :  id 
est,  Apostolos.  Et  circumdcdil  balleo  Iwnbos  eorum: 
id  esl,  conlinenlia.  Qui  emitlit  sacerdotes  captivos :  nt 
ab  hoininibiis  ducanlnr;  ct  sigiiificantiir  Jud:ei.  Qiti 
pertmilal  labia  fidelium.  1'ernintat  in  bonum,  ut  non 
dejiislilia  sua,  sed  degialia  ejus  prxsumanl.  El  inlel- 
ligentiam  senmn  cognovit.  Cui  placel  intcUigcntia  sc- 
nnni.  Undeest,  Cognili  cslis a  Deo{  Galat.iv,  9)  :  cui 
adversarium  est,  Nonnovi  vos  {  Mallh.  x.\v,  12).  Et 
bcne  coepit  a  fide,  el  pervciiit  ad  inlcUigenti.c  c.inos. 
Qui  revelal profunda  de  tenebris :  apericndo  prophclias. 
Et  produxii  in  lucem  umbram  mortis  :  id  cst,  fccil  ul 
cogiioscereiur  viia  isla,  quia  uinbra  inortis  cst.  De- 
eipiens  genles,  et  perdcns  cas  :  putanlcs  quod  nocerenl 
Ecclesiae  Dei,  cum  sibi  nocercnl ;  quod  de  iuipiis  in- 
lelligeiidum  est.  Sternens  gentes,  et  in  viam  ducens  eas  : 
ad  humililalem,  tanquam  illum  asinum.  Reconcilians 
corda  principum  populi  terra; :  sibi  reconcilians  vcl 
Jud.TOS  vel  reges  terra^,  qui  primo  persequcbanlur 
Ecclesiain.  Seduxil '  antem  eos  in  viam  quam  non  novc- 
ranl :  subruendo  Lcgis  opcra,  ul  simplicitcr  inlelli- 
gerenlur  ;  biuceisvisus  esl  peccaior.  Quo  crrore  lene- 
brati  sunt  tanquam  cbrius. 

[  Ib.  xiii.]  Et  arguam  in  conspeclu  ejus,  si  voluerit : 
iit  argnnt  seipsum  ;  quod  est  confes,ionis.  Et  curato- 
res  malorum  omnes  vus.  Bonns  eiiiui  non  poleslis  coii- 
solalione  curare.  Audile  ergo  objurgalionem  oris  inei  : 
in  vos.  Etante  conspectum  ejUs  proferiis  dotum:  cum 
vullis  vos  videri  justos,  quod  non  eslis.  An  subtrahi- 
lisros  ipsosjudices  /itTi .' Nuiiiquid  poteslis  dissimu- 
lare,  cl  non  jiidicare,  quia  de  vobis  verum  dico?  Si 
enim  omnia  facielis ,  adjicieinini  ci;idcst,  cliamsi 
omnia  proccepta  faciatis,  inveniet  in  vobis  quod  argual. 
Nemo  eiiim  justus  in  conspeclu  ejus.  Quod  si  et  occul- 
lc  personas  mirali  fuerilis :  suas,  seipsos  juslificando, 
non  soluiii  ad  bomincs,  sed  eliam  ad  seipsos.  Cor- 
pus  autem  luleum  :  ut  fragililalis  sallcni  veslrac  con- 
sideralionc  tiinealis.  Apprehendens  meas  carnes  denli- 
bus  meis.  Non  niilii  parcani,  ul  noii  solum  vos  arguam, 
sed  cliain  nie.  El  animam  meam  ponam  in  manu  :  in- 
spiciendani,  ul  niliil  celcni,  sive  iit  compulem  pecca- 
ta  mea.  Licel  occidat  me  ille  qui  potens  est,  qui  et  cxpit : 
quamvis  O!  cidat  peccala  mea.  Tamen  loquar,  et  corani 
eo  arguam  me :  non  me  justiflcabo,  abscondens  pec- 
cata  niea.  Ecce  ego  appropinquo  judicio  meo  :  iil  jiidi- 
ccin  de  iiic;  quasi  ipsii.^-itbomiiiis  juslilia,  in  coiifes- 
sione  sibi  noii  parccre.  Tunc  n  facie  tua  non  abscondar  : 
queniudmoduni  absconduntur  pcccalores.  Manitm  au- 
fera  mc  :  ul  iiihil  in  nie  sit  casliganduin,  ct  sit  in  nie 
cliarilas.  El  timor  luus  non  me  lerreat.  Quot  sunt  ini- 
quilates  mcw  ?  Iliiic  |  olcsl  vidcri  illud  dixi^sc,  Animam 
meam  ponam  in  manu  mea  :  ad  coinpntandum.  .4«/  pii- 

'  Editi,  eriuxil.  Manuseripli  vero,  scduxil.  Apud  I.XX, 
iplimese. 


JOB,  S.  AUGUSTIM  8.1  d 

las  me  esse  conlrarium  tibi  ?  Cum  uliqiie  iiilirinus  s>im 
ct  quasi  hoc  metuis,  ne  si  justilicalus  fuero,  par  liy 
sim  ;  cum  folium  sim.  Ergo  esi  aliqua  laicns  catisa, 
quando  hxc  non  cst.  El  imposuisli  mihi  peccatajuven 
tulis.  Ulh:ic  sit  caiisa,  quare  dicat  abscondi  a  se  pec- 
cala  siin,  quia  siiperbieril,  quod  csl  peccalum  juven- 
tulis.  Et  posuisti  in  compcde  pedcm  meuni  :  in  vinculo 
morlalitatis.  Et  radices  pedum  meorum  conlemplalus 
es :  cupiditalcs  nieas.  Qui  velerasco  sicul  uler  :  ul  vi- 
num  novuin  pnrtare  iioii  possiin  :  aut  (  ut  '  panno 
novo  coiisui  )  velul  veslinienlum  quod  a  tineis  com- 
cslum  est. 

[Ib.  XIV.]  Homo  enim  naius  ex  muliere,  brevis  viice, 
et  plenus  iracundice  :  puena!'  .  Et  hiinc  fecisti  venire  in 
judicium  coram  le.  Quannis  ila  morlalis  sit,  el  ipse 
liabel  lamcii  unJo  ralioneiii  redJal  :  cxigiliir  eniin  de 
illo  ipiod  p  itesl.  quaiiivis  perpanim  possil.  binume- 
rali  enim  sunt  menses  ejus  apud  te.  Eo  cnim  quod  tem- 
poralis  est,  de  pcccato  convincilur  :  nam  oclcrnum 
illuin  lu  fcceras.  Discede  ab  eo  ;  sine,  requiescat :  se- 
cniiJuin  opinionem  carnalis  ct  aniin:ilis  hoininis,  cui 
loiuin  boiiuin  lixc  viia  esi.  Et  idco  sibi  vult  parci,  ut 
fruatur  bac  vita.  Est  enimarbori  spes.  Irridenler  hxc 
pronuniianda.  Utiquc  enim  magis  est  spes  liomini  : 
quod  carnales  nolunt  credere.  Yir  vero  cum  mortuus 
fiierit,  abiit.  Et  hic  ironice.  Tcmporc  enim  minuelur 
mare  ;  nam  post  implelur.  Dicit  aulem  de  bis  locis, 
ubi  accessus  el  recessus  fit,  vel  quod  omnia  litiora  la- 
tenter  minuuntur  et  augentur,  horis  lunaribus  scilicet, 
ciim  oiiiur  luna,  vcl  nobis  vel  aliis  iisque  ad  inediura 
coelum  '  crcscit ,  el  inde  minuilur.  Esquequo  coilum 
esl,  non  consuelur  :  adnovum',  id  estipsi  cixlo.  Atque 
utinam  apud  inferos  me  custodisses.  Usque  adeo  est 
spes  resurreciionis,  ut  jamct  bis  carerem  vita;  incer- 
tis.  Et  abscondisses  me,  donec  requiesceret  ira  tua.  Hiiic 
cst,  Abscondere  pusillum,  donec  Iranseal  ira  Domini 
( Isai.  XXVI,  20  ) ;  id  cst,  donec  Iranseal  isla  mortali- 
las,  ct  ad  rcsurrectionem  veniatur.  Si  enim  mortuus 
fueril  homo,  vivet.  Nam  lixc  non  est  vita.  Consumma- 
lis  dicbus  vilm  suce :  lunc  vivet.  Deinde  vocabis,  el  ego 
respondebo  libi:  obediens  libi,  sinc  iinpcdimento  nior- 
l;ililalis.  Signasli  insacculo  iniqiiilales  meas:  ut  redde- 
res  niihi.  j4imo(ns/i  si  quid  invilus  cnwri ;  cliam  linc 
annoiasli.  Inviium  auicm  crrare  poena  peccaii  esl.ft 
quidemmons  cadens  defluii.  Ila  cl  homo  ex  altiiudine 
ei  firiniiate  sua  cecidit.  Et  petra  veterascit  in  loco  suo : 
ut  liomo  in  genere  suo  et  condilionc  sua.  Etalluvione 
freqneniiiim  gmgitum  :  qiiasi  el  lioino  ita  adexililatem 
perdiicliis  sit,  cum  crcbris  ciipiditalum  alluvionibiis 
atlei  itur.  Spem  vero  hominis  perdidisti.  Cradus  fecit  de 
inonie  ad  petram,  a  pctra  ad  lapidcs,  a  lapidibus  ad 
arcnam  ;  quia  lias  minulioiics  carnalcs  paliuntiir.  Et 
beiie  jam  perdidisti  dixil.  Impulisli  enim  in  finem  :  in 
consumplioneni.  Ut  percatspes  isla  qua  carnalcs  gau- 
dciil.  Mulasli  faciem  ejus,  dimisisli  eum  :  cum  iinago 

'  Er.  Ix)v.  noQ  habenl  ut.    M. 

•  sic  iuclioris  iioiie  Mss.  At  edili ,  brevi  vivens  tempore , 
plenus  iracmuiice  pience. 

'  In  excusis  ,  ud,  medium  mensem.  vorius  in  Mss.,  iid 
mcdiwn  ca;lum. 

»  Kr.  01  Lov.,  non  conmelur  ad  noriim,  sine  comiuaie.  M. 


8il  LIBER 

Dei  in  co  exlcrminala  cst.  Ei  cum  midii  fitcruitt  filii 
ejus,  ncscil :  qiiia  moriliir,  qiiamvis  propagctisr  sobo- 
los.  Scd  carnes  ejus  super  euin  dolucrunt  :  id  cst,  ta 
lcm  coiidiiioiicin  siiam  liomo  cariialiter  dolct,  ct  aiii- 
malilcr  Iiigci.  Spiriliialis  eiiim  novit,  qiiia  elsi  cxtc- 
rlor  lioiiio  curniinpitur,  scd  iiitcrior  icnovaliir  dedic 
iii  diein  ( II  Cor.  iv,  16):  quia  hoc  licii  soiitit  in 
scipso. 

{Ib.  XV.]  Vcrba  Elipbaz  Themanitis.  Eiiniplevit  do- 
lorc  veiilrcm.  Spiritiis  ciiini  scientia;  pcr  consolalionem 
saiial  piitius  a  doloribiis  :  tii  autem  qui  imples  vcntiem 
dolorc,  non  spiriln  sciciiliaG  rcspniidcs.  Noiine  lu  re- 
pulitli  limorcm?  Dciim  noii  timnisli,  iii  ciim  lalia  di- 
<ens.  Et  elegisli  lintjunm  mnloritm  :  qua  lioinincs  m;ilc- 
diciiiit.  Quitl  enini?  itumquitl   priiims  liomo  iintus  cs? 
qiiia  laiitum  snpcrbis.   Ant  nnle  colles  concretus  es? 
Etiani  montes  iiominc  collium  accipiendos  ,  id   csl, 
ante  omnes  virtutcs,  spiriliispotcntes.  Scd  el  senex  et 
decrepilus  in  iiobis  esi.  Qiii  scialcli.im  qiix  iios  ncsci- 
iniis,esl  intcr  nos,  Qiiitl  aiisnm  fuit  cor  tvum?  ct  quid 
susliiiuerunt  oculi  (»i.'speravcri;nt.  Quid  cnim  est  lioino 
til  sil  sine-crimine?  quod  cX  lu  dixisli.  Si  in  sanclis  ejus 
nan  est  fidcs  :  proptcr  inccrla  tcniponim  ,  quibus  plc- 
riini(|iie  fallnntur,  iit  innlta  dic;int,  ct  non  laciaiil.  Et 
calum  non  est  mundum  anlc  eum  :  pio  liis  qiii  babitaiit 
■u  coelo ;  ani  certc  coehim  pro  ipsis  sanctis  ponitur, 
qnia  iii  liis  habilat  Dcus.  Qua;  sapientes  diicrunt ,  el 
non  celavertint  parenles  suos.  Qiiia  ctiani  Jnd;cis  Apo- 
stoli  pr.tdicavcrunt.  Ipsis  soiis  dntn  csl  tcrra  :  iiibabi- 
taiida.  Nec  supervcnit  iUis  qitisquam  ci-irnnciis  :  ncc 
saiictiis  lionio  vel  angelns;  id  cst,  iii  si;curitatc  possi- 
debuiit.  Cum  pitlaverinl  se  esse  jain  in  pace.  Ita  dicit, 
qnasi  lioc  pulel  ipsi  Job  evcnisse.  Nou  crcdil  coiwerli 
u  lciiebrk  :  non  cicdit  ut  convcriatnr  a  pcrc  tis.  Et 
dccrciits  cst  in  escani  viillitruiii  :  acriainm  iiolcslaliiiii, 
qna;  morlibus  peccaloiuni   pascunliir.  Sicut  (/ii.r  iii 
prima  ncie  decidcl.  .^iid.iscst,  el  iion  fert  Iribnl.iliiiucs. 
Qna'  clcvavit  mnnus  contrn  Deitm.  Aii ,  qitia  elevavit? 
Etcucitrrit  contraeuin  contiimctiosc  :  advcrsaria  fatiendo 
quaiii  pr^ccpit.  In  crnssa  cervicesculi  stti :  pncsnmeiis 
de  prolcclionc  siia.  Quia  operuit  faciem  ejus  in  adipe 
tuo.  Pcr  adipcin  ,  id  cst,  per  cxalialioncm  snperbia; 
suie  abscondit  a  se  Dcuni.  Et  fccit  capislrum  super  fe- 
mora  :  ut  libidiiiibus  suis  colligareliir,  quo  viiiculo 
ducerctiir  ad  moriem.  Quw  enim  illi  pnraveruiit,  alii 
anfcrunl  :  ipsuin  etiain  icgniim  lerrcniim  ,  vel  qiiain- 
cumque  spcm  lciiip:iralcm  ,  qu:im  cnni   toto  inuiido 
jiisli  aceipicnt.  El  non  ditabilur,  ncc  ptrmaiicbit  subslan- 
tia  ejus  :  inijjii  scilicct.  Nun  imniiuet  sitper  terram  um- 
brain  :  id  cst,  noii   virel.   Sed  slirpcm  ejus  arefacict 
vcnlus  :  leiilatio.  Pra^cisio  cjus  anle  liorain  corrumpe- 
tur  :  priusquam  speral.  Decidctt  lanquam  flos  oliva:. 
Dccidal  a  pacc,  vel  quia  mdiora  liosscqiiiinliir,  quem- 
admndiim   florcin  friictus.   T eslimoniitm  eiiim  iinpii , 
nort  :  signum.   Et  ignis  comburct  doiiius  eorum  qiii 
munera  accipiuut.  ili  siint  enini  inipii  qui  munera  tem- 
pciralia  praponunt  jiiiililix.  Concipiet  et  in  ventre  gemi- 
nis.  E:i  qiix  spcrat,  in  poeii:im  illi  proficiunt. 
'  Quui,  juxta  Er.  et  i.ov.  M. 
Sanct.  .Avgust.  III. 


U.>US.  8,3 

[Ib.  xvi.]  Verba  Job.  Aitdivi  talia  mitltn  :  non  soliim 
qua;  vos  dicitis.  Consolntores  maloritm  omncs.  Malos 
potcstis  consoI:iri,  qiiia  ipsi  vos  imitaiiliir,  noii  boiios  : 
ct  cst  vocativus.  A  niillo  eniiii  vcslriim  andivi  aliqnid 
bonl.  Quid  eiiim?  iiuiiiqnid  ordo  in  sermonibus  cst  spi- 
lilus?  supcrbi.c.  Au(  in  qito  molcstum  tibi  (?ri(  .'qii:iinvis 
noii  ames  qiiod  dicas.  Et  ego  sccunilum  vus  loquor  : 
quomodo  digiii  cstis.  Si  siibjecta  esset  aiiiina  vcstra  pro 
mea.  Si  vospalereniiniquodego;  lo(|ucrcrscnnoii;bns, 
non  faclis:iiaiii!iil  csl  loqiii  qiio.l  iioii  hicitis'.  St«mu 
loquar,  iiun  dulebo  viilnere.  O.stcndislis  vos  neqiie  in  lo- 
qiicndo,  ncque  in  taceiido  prudcntes  csse.  Nam  sapien- 
tes etcum  loqiiuntiir,  in  consolalionibns  coiidolcscmil ; 
vcl  in  confcssione  siia  Ioquciiti;s,  dolent  viiliiiis  sinim; 
velciim  tacent,  iirudcntcr  laccnt.  Nitnc  autem  lassavU 
me,  et  fccit  stultum,  cl  putrein  :   ut  non  contra  vos  lo- 
quar,  Deus  fregit  superbiam ;  nt  slultus  faclus  sapiens 
fiam.  Apprehendiui  iiie  ,  ct  in  testiinoniuin  factiis  sum. 
Convicisti  me  de  pcccatis  mcis,  et  advcrsnm  me  ego 
sum  tcslis.  Et  suire.xit  supcr  iiie  nienditciuin  meum : 
ciim  niilii  jiistus  videbar.  Contra  fncicm  mcam  respon- 
di.  Ilinc  est,  StiUuam  le  ante  fnciem  tunm  {Psal.  \u\, 
21).  Iracundia  usus  dcjecit  me.  Bciiedixit,  usus  irncnn- 
dia;nou  cnim  cain  patitiir  :  dejecit  anlcin  lanquam 
siipcbnm.  Freinuit  siiper  me  dcntibus.  Oljiirgavil  mc; 
iit  dcnics  |iro  verbis  intclliganlur.  Sngitla;  piratarum 
ejus  siiper  me  decidcrunt.   Acrias    poteslatcs  quibiis 
ulitur  Deus,  el  cis  penniltit  iit  ant  cxcrceaiilur  boni, 
aul  punianlur  mali.  Piiai.-e  aiitem,  quia  in  licc  niari 
navigantibus   insidiantur.   Acie  ocutoritm  irruit.  Noii 
dissimulavit  a  pcccatis  incis,  lanquam  innnit  iit  puni- 
rer.  Ipse  cnim  tanqnam  lumen  esl,  puniioiibus  ostcn- 
dcnspunicndos.  Uiiina  mihi  fuitaspcctioejiis.  Aut  ita  : 
Fccil  iit  vidcrcm  pcccaliini  mciim;  anlc  enim  noii  sic 
iiiihi   ad  scnsniii  perdiictnm  fuil.  Acriter  pcrcussil  me 
in  genibus,  et  simul  concurrcrunt  in  me.  Dco  eniin  pcr- 
cniiente,  illi  concurrcrunt  aiigcli  satanx.  In  pitce  ciiia 
esscm,  discerpsit  me.  Ab  ipsa  pacc  aut  a  mcmclipsc 
discerpsil,  nt  ab  adversaiiis  ct  sibi  adversaiuibus  dila- 
cerarer.  Et  ienens  coiiiam  nieuin  divulsil :  piT  peccaia 
mea  ine  advcrsum  me  divisit.  Staluit  mc  siciil  signum : 
in  qiiem  jacularentur ,  ut  solcl  signum  poni  jaculanti- 
bus  ,  quo  jacula  dirigant.  Circumdederunt  me  lunceis. 
einittentes  in  rcncs  meos;  non  pcpercerunt :  propler  dc- 
sidciia  carnalia,  qu;c  sibi   iiiipacta  dicil,   pcr  inalas 
persuasiones  ab  angelis  malis.  Ejfuderunt  in  terra  fcl 
vieiim  :  ut  lerrena  bona  zelarer  in  iis  qui  Iiis  abundant. 
Dejecerunt  me  prostralione  magna  :  ne  cain;ilem  pro- 
slnlioricm   intclligcrenius.   Ciliciuin    assueriint    corio 
meo  :  pcccala  iiiteriora,  quibus  rciniiiisciliir  se  fiiisse 
iii  bonis.  Et  super  palpebras  mcas  uinbra  niortis.  Volo 
videre  ,  et  impcdit  me  consueludo  carnaiis.  Terrn  ne 
operiat  supcr  sanguinem  carnis  mem  :  id  est,  ne  si  iiii- 
miinda  fucritoralio  niea  optaiido  tcrrcna,  acceibit  cii- 
niiilus  tcrr;c  supcr  vincuhim  nionalitatis  iiie;c;  qiiod 
signilicavit  nomine  sanguinis  :  id  csl,   ne  cnpidilate 
terrena   majoribus    calamitaiibus  volunlarii   pcccati 
operiar,  qiiod  est  illiid  naturale  pcccatum  de  condi- 
'  Mss.,  qitod  facilis :  absciie  negatione. 

(Yingt-scpt.J 


813  ANNOTATIONU.M  IN 

liojie  niorlali,  .Ycv  si/  locits  clamoii  meo.  IiilercliiJ.iliir 
mcritum  oralionis  me;c.  Et  nwic  ccce  in  calis  cst  lcslis 
mcits.  De  Dnmiiioviileliir  diccro,  qiiia  noiuliim  iii  ler- 
rain  (lcsceiulcrat.  Elcoiiscitismcits  in  cxcelsii:  proplcr 
panicipalionem  mortalilalis.  Dijudiceltir  vir  cuin  Vo- 
mino.  Vcjiial  Dnniinns  ,  «t  cum  co  vir  juilicetur ,  lan- 
quani  Joinnos  cjijji  ClirJsto.  In  iiuorum  iJijuilicalione 
intollij^ilur  quiil  (listet  inlcr  lioiniiicin  perrecluni,  ct 
Dcum  liomineiii  factuin.  Siciil  filiiis  liominis  ad  proxi- 
mum  suum  :  Dominus  liomine  suscepto,  ad  eum  qui 
incideial  iii  lalron(>s  {Luc.  x,  30).  Anni  ciiiin  dinume- 
rnti  vencninl  mihi  :  quod  niilii  pcr  Clirisliim  subve- 
i:iatur  plenitudine  tcmporuni  {Galal.  iv,  4).  Et  viain  pcr 
quam  non  rcvcrtar,  inyrediar :  viam  reniintiandi  sxculo. 
[Ib.  XVII.]  Dcfcci  agilalus  spirilu  :  ordo,  Defcci  spiri- 
tu,  laborilius  concussiis.  Oro  ut  sepeliar,  ct  uon  conlin- 
gil  milii  :  ut  absorbcatur  mortale  a  vita.  Ingemiscimus 
cnini  gravati ,  iii  qiio  nolumus  spoliari ,  scd  superve- 
sliri  (II  C'oi-.v,  4);  id  est,  mutcmur  potiiis  quam  mo- 
riamiir.  Qund  utiqiic,  qiiamvis  lioc  hoino  cupiat,  non 
conliiigiu  Delict  cnini  iiiortem  coiidcinnatione  peccati. 
Prcccs  adltibcbo  cuin  labore,  el  tjuid  [eci :  nonniliil  fcci ' 
impetrans.  Furali   sunt  externi  bona  mea.  Ipsam  im- 
mortalltalom  ,  qua  spolialnr,  significat,  qui  seinivivus 
a  latronibus  cst  rclictus.  Qiiis  et  isle?  qui  milii  subven- 
lurus  cst ,  Dominum  signilicans.  Scd  ideo  dicit ,  Quis 
csl?  quia  ii.tcr  hcniiiiesfutiirus  erat,  ul  vix  abeis  dis- 
cernerelur.   Ad  manuin  meam  ligelur  :  vinculo  cliari- 
Uilis  ,  ul  custndiat  nie  ,  et  ducat  quo  vult.   Quia  cor 
ecrum  abscondisti  a  prudenlia.  Qui  eum  non  cognove- 
runl  abscondisti.  Proplcr  lioc  non  exallabis  eos ,  Quia 
humilcs  non  fucrunt,  ideo  caccali  sunt,  et  non  poiuc- 
runt    Iiumilitale  Cliristi  cxaltari.   Parli  annunlientur 
inala.  Quod  caccitas  ex  parte  in  Israel  facta  est  {Rom. 
XI,  2o),  sive  quia  eis  niala  videbantur  qua;  Chrislus 
annuiUiabat,  nl  dicerenl,  Seducii  lurbas  {Joan.  vii,  12); 
Eive  per  Proplietas  qua^  annuntiata  sujit  de  ca.'citate 
Israel,  non  utique  loli ,  sed  parti  acciderunt.  Ei  oculi 
super  filios  eoruin  labucrunl :  admiratione  miraculonira, 
qjiibus  dictum  est,  Si  ego  m  Beelzebub  ejicio  dxmonia, 
fitii  vestii  in  ifuo  cjiciunt  ( 3/a»/i.  xii,  27)?  Posuiii/i 
aulein  me  in  loquelam  nalionibus :  hominem  qiicm  re- 
deniisti,   id  cst,  Ecclesiam  de  qua  loquereniur  iia- 
liones,  sive  qux'  loqiieretur  nationibus.  Ei  in  risum 
iiHs  deveni :  aiit  iiationibus,  cura  ei  detraherent ;  aut 
Judaiis ,  (|ui  loquebanlur   nalionibus.   Obscitrati  sunl 
ob  iram  oculi  mei.  Obscurali  suiit  oculi  Ecclesia;,  id 
est  Apostoli,  cum  intellecli  non  suiit  ab  iis  qui  Iiac 
poeiia  erant  punieiidi.  /•.'(  expugnalus  sum  valde  ab  oinni- 
bus.  Tam  Judai  enim  quaiii  Gentes  expugnaverunt 
Ecclesiam.  El  inirali  sunt^  super  hoc  veraces :  vel  quaro 
potestas  data  sit  inipiis  in  Ecclesiam ',  vel  quare  ab 
impiis  Evangeliuin  agnitum  non  sit.  Justus  aulem  su- 
per  iHiiiiicKm  consurgat :  qui  lemporaliter  cadit  perse- 
ciitionibus,  ut  posiea  inridelibus  dominciur.  Et  purus 

'  Sic  Mss.  Bfcccensis  et  Floriaccnsis.  .\l  editi :  necesadlii- 
keo  cum  iaboic  ;  et  quid  feci  ?  mn  imlii  feci. 
'  Adnwati  sunl,  juxia  i.i-.  i.u^d.  vun.  Jl. 
".'.)  U.  Lccksia.lt.  I.ii;;il.  vou.,  i.ccieiium.  M. 


JOB,  S.  AUGi;STINI  m 

manibus  siimat  audaciair- :  spoi  aiidaciain,  iit  Cunfitoalur 
Clirislum  el  in  persecutione.  ISon  enim  invenit  in  toj 
vcritatein.  Oinnibus  eniiii  tam  Judicis  qnam  aliis  gratia 
neccssaria  est.  El  coiwutsai  sunt  compages  cordis  mei : 
iit  non  cclem  peccata  mea.  Koctem  in  diein  posuerunt : 
iinpii.  Uiulc  est,  Vw  ilHs  qui  diciint  qiiod  boinim  esl 
maluin,  el  inaliim  bonuin ;  qiii  poniint  tenebras  liiccm. 
et  luccin  lenebyas  { Isai.  v  ,  20  ).  Si  susliiiiicro  ,  inferi 
domus  meu  erunt :  pei  inlero  peccata  mea,  ul  non  con- 
litcar.  Interiium  appellavi  pairem  meiim.  Noii  ero  filius 
vilx.  Appollavit  auloiii  Dous.  Mulrcin  meam  '  cl  soro- 
rem  tabcm.  Ex  co  ipiod  inseiaraliiliter  lia:reant ,  lan- 
qiiain  cognati.  Qiia:  esl  eniin  miliijiim  spes  ?  subauditur, 
Si  susliiiuero.  Aut  boiia  mca  videbo?  quibus  scductus 
converti  noluit,  ei  siisiiiiuit  pcccatorcm. 

[Ib.  XVIII.]  Veiba  Daldad  Saucliitis.  El  lumen  im- 
piorum  exstingitctur.  Noli  crgo  mirari  si  et  tuum  tan- 
quam  iinpii  Iiimen  cxstinctum  est.  Lux  ejtis  fuerunt 
tencbrce  in  doino  :  claritas  doinus  cjiis ;  id  cst,  aut 
diabolus  aut  Aiiticbristiis.  El  lucernu  super  cum  ex- 
sliiiguelur :  exiguuin  ct  lerreiuiin  lunien.  Accipiant 
iiifiiiii  substaiiiiam  ejus.  Quoe  habcre  ille  voluit  ', 
b:ibcant  huinilcs.  Immissus  est  enim  pes  ejus  in  la- 
qucum.  Ipseciiiin  captus  esl,  Domiiium  persequeiido. 
Confortavit  super  eiim  sitiens  :  iit  vincant  cum  esu- 
riontcs  et  sitientcs  justitiam.  Abscondilus  est  super 
terram  funiculus  ejus :  quo  capiatur,  hoc  est,  ea  qua; 
illi  quasi  concediintur.  Et  captio  ejus  in  semila  :  qua 
transil.  Per  circuitum  perdant  eum  dolores  :  uiuliipie. 
Et  multi  circa  pedcs  ejus  veniant  in  anguslia  fainis  : 
multi  qiii  eiiin  sequiiiitur,  vcl  qui  ei  obsequiiiitiir. 
Coinedantur  rami  pedum  ejus  :  doctrinarum  ejiis,  id 
est ,  qua  it.  Rumpafur  de  Itahitaculo  ejus  sanilas : 
lianquillitas  Iiujus  vita:.  Et  teneat  eum  necessitas  causce 
regalis :  opporlunitas  punitionis  ojiis,  qu;e  valcbit  ad 
gloriam  Dei,  propter  quod  niodo  illi  permittitur  cu|ii- 
ditas  sua.  Causaui  regalem  dicit ,  quia  sc  Cliristum 
jactabit.  Ilabilel  i/i  tabernaculo  ejus  in  iiocte  ejus. 
Noccssilas  causa;  rcgalis  crutiot  coiiscientiam  cjus  ; 
appotitio  tyrannidis  :  in  nocte ,  in  supplicio  ca;citatig 
cjus ,  quando  damnatur.  Aspergeniur  speciosa  ejus 
sulphure  :  quibus  placebat ,  igne  felido  concremcntur. 
El  de  sursum  irruet  messio  ejus  :  a  Deo.  Kt  non  sli 
nomen  ejiis  in  facie  plalearum  ubi  eral :  lollatur  de 
niemoria  populi.  Et  non  sit  cognoscibilis  '  in  populo  sno. 
Ad  lanlam  dejectionem  veniat ,  ut  a  suis  iion  agiio- 
scatur.  Nec  resalvetur  sub  ccelo  doiitus  ejus.  Aliqui 
euim  resalvabujitur.  Sed  in  populo  cjus  vivant  alteri. 
Aliis  subjiigctur  popnlus  cjus. 

[Ib.  XIX.]  Verba  Job.  Et  destruitisme  verbis.  Infir- 
malis  me ,  qui  mc  consolari  debuistis.  Scitole  tantum 
quia  Detts  fecit  mihi  sic  :  apud  quem  possuni  de  pec- 
cato  convinci ,  non  apud  homincs.  El  vallum  suum 
circa  me  circumdedit.  Fossa   circa  muros  csl ;   (|uo 


'  t.ov.  foiunt ,  appelUivi  aittcin  Dcus  matrcm  meant ■  siiie 
intcr|.unctionc.  sic  etiam  Er.  ,  qiii  legit  la;iien,  itppel.lavil, 
ul  caleri  edili.  Jl. 

'  F.diti,  wiluit.  Manuscriiiti,  voluit. 

'  >ie  iii  Mi:.  M  i:i  editis,  corjiwminalio. 


^*^  LIBER 

coactus  siim  nd  cnnfessioiicin.  Ecce  rideo  opprobr':a  , 
ei  noit  luquor.  Llililalcm  dicit  confessioiiis;  qiiia  si 
vellet  riilere  peccatum  suum  ,  et  non  illuil  pro!oi|ui , 
clamarel,  el  non  exaudirctur.  In  vultu  meo  tencbms 
posHtt.  llluminationeiii  viillns  mei  absUilit  a  nie;  qnod 
conlingit  aversis.  El  absliilit  coronam  de  capite  utco  : 
dignilalcm  Sjiirilualem  ,  quam  dal  sapieiuia.  Et  dia- 
rupit  me  undique,  et  abii.  Oinnia  lenebam,  et  ahslulit 
illa  a  me  :  advoisiis  illiid  qiiod  acceperat  viitulem 
coiiliiiendi  oninia.  El  arbilralus  cst  me  tanquaiii  iiiimi- 
cum.  Sic  ine  jiulicavit,  quasi  ei  nocerera,  si  ei  par 
essem.  Et  circumdederuiit  tabernaculiim  meum  ;  cor  ct 
coiiscientiam.  Fratres  mei  recesserunt :  in  spe  cor- 
reclionis ,  quia  fraires  sunt :  qiiamvis  prinio  cor- 
reciionem  meani  a^pcniali  siiu  ;  ci  eos  secuti  qui  sibi 
aliena,  !ioc  est  pcniiciosa ,  suaderenl.  Et  ainici  mei 
iinmisericordes  facti suiit :  iii  inalis  spiritualihiis,  qiii  non 
condolent  proximis  suis ,  scd  potius  eos  irridcnt ; 
quos  non  irridercnt  in  tnalis  carnalibus  constitutos. 
Et  scientes  nomen  mcum  obliti  sunl  ine :  non  me  cu- 
gnoscentcs,  quod  iiuilatiis  siiiii.  Vicini  doiniis ,  et 
ancilice  mecE :  cnm  qnibiis  sccrela  cnmmiinicaliain ; 
aiJuiatores ,  qui  recedunt  ab  eo  qui  confitetiir  Deo  : 
ipsi  enim  dicuiilur  ancillari.  Serrum  tmum  vocavi ,  et 
non  respondit :  anlcorpus,  aul  eos  qiii  ei  ad  inala 
servieb:int.  Os  meuni  deprecubatur  ' ,  el  rngnbain  uxo- 
reni  nieam  :  laiiqiiam  dicens  ,  Quare  trisiis  cs  ,  atiima 
mea?  et  quare  contutbas  me  (Psal.  xli,  12)?  id  est, 
eupiens  ut  ei  conseiUiat,  Invocavi  blandiens  filios  uteri 
mei  :  quos  genuerat,  persuadens  cis  spcm  sa!culi.  Et 
^uos  dilexeram ,  consurrexerunt  in  me  :  in  illa  vila.  In 
cute  coinputruerunt  carnes  mca:.  Ainore  eoruni  qu;B 
forinsecus  senliuntur  ,  compuirnerunt  interiora  niea. 
Nam  Hiique  leve  est,  si  ad  iiiteram  accipiamiis  ,  tan- 
quam  scabiem  liabncrit.  El  ossa  mea  in  dentibus  ineis 
sunt.  Firmitas  et  fortitudo  niea  iii  vcrbis  est ,  iioii  in 
faclis.  .Uiseremijii  mei ,  miseremini  mei ,  o  atnici.  .An- 
gclos  Tidctur  postulare,  ut  pro  eo  deprecenlur,  aut 
ccrle  sanctos  ut  pro  poenilcnte  orent.  ilanus  enim 
Domini  est  quce  tetigit  me.  Manu  Domini  se  tactum 
dicit,  iit  dolerct  viilnns  iiium,  quod  sine  sonsu  ci 
fait.  Quare  me  persequimini ,  sicut  et  Dominus  ?  dele- 
staminietliorrelis  sicui  Dominus;  vel  objiirgatis,  cum 
jam  confilear.  De  carnibus  meis  non  satiamini.  Non 
gaudelis ,  si  cariialiler  vivam.  Stilo  ferreo  et  pluinbo  : 
ut  queniadmodum  cedit  plninbum  stilo  feiTCO  ,  sic 
cedant  sernionibus  meis  corda  hominum.  ,4!«  m  lesli- 
monium  in  pettis  sculpantur  :  ul  illi  ea  discant,  qiii 
firmi  sunt  ad  evangclizandum.  Scio  eniin  quia 
tBternus  est  qiii  me  resoluturus  est  :  quia  poiest 
nie  reparare.  Quorum  ego  milii  conscius  suin  :  qnia 
merui  illa.  Quce  oculus  meus  vidit ,  et  ncn  alius.  Hoc 
cst ,  Nemo  scit  qiiid  ngatur  in  homine,  nisi  spiritus  qui 
in  ipso  est  (I  Cor.  ii ,  II).  El  omnia  mihi  consummata 
stinl  i«  siiiu  :  in  iiilcrioribus  ubi  iiemo  videt ,  in  con- 
SCienlia.  Quod  si  ct  dixeritis ,  Quid  diccnius  conlra 
eum?  Seciindiiiii  qnod  dicliini  c-t  ctiam  spirilnalibns, 
Intendens  tcipsum,  ne  et  tu  tenteris  {Galat.  \i,  i).  Et 
>  Eaiti.  deprccabar.  Mss  juxu  LXX,  deprecabatur. 


UNUS. 


840 


radiccm  serinonis  iiiveiiicittiis  in  eo  :  ut  dc  ipsius  '  eani 
convincamus.  Ira  eitim  supcr  iniquos  vcniel.  Qiii  se 
extollimt  super  peccatores,  et  putant  se  tales  esse 
non  posse,  ipsos  dicil  iniqiins. 

[Ib.  XX.]  Veiba  Sophar  .ALnri.  Non  enim  intelligilis 
mngis  qKam  cgo.  Ad  alios  se  convertil,  qui  ciim  eo 
Jo!)  consolabanliir.  Eruditionem  confusionis  luece  au- 
diam.  Obliqne  vull  ut  Job  audiat  erudilionem  confn- 
sionis  su:e  :  tunc  ciiini  polesi  elia:ii  spiritum  sapien- 
ti:c  conseqiii.  IKtc  anlem  loculio  suleinnis  est ,  ciini 
dicimns  ,  Bonum  est  niilii  ut  cavcam,  nam  male  mihi 
erit ;  ciim  vnlumus  ut  alius  caveat.  Numquid  haxnosti 
a  smculis?  Ex  quo  sunt  saeciila,  scis  bscc  Et  lisec 
pulat  quod  Joh  ignorel  lanquam  impius.  Oculus  vide- 
bit ,  ct  non  adjiciet.  Non  eniin  videbitnr.  Filios  cjus 
dispcrdat  iinpius :  sive  imitatores  cjus  ,  sive  seductos 
ab  eo.  Et  manus  ejus  succcndantur  dolotibus  :  operi- 
biis  ejus  crucicntiir.  Ossa  ejiis  impleta  sunt  juvcntiile 
ejiis.  Siiperbit  de  firniitnlc  sua.  Abscondct  eam  sub 
lingiia  sua.  Non  illam  demnnstrabit  lanquam  dolosus, 
ul  tacite  illa  iilalnr.  Parcet  ei ,  et  non  rclinquct  eaiu. 
Ainans  cam,  et  nolens  ea  c:ircre,  non  eain  perseque- 
Inr  :  aut,  parcet  ei  Domiiius  ,  et  liac  impuiiitaie  non 
cain  reliiiquet.  Et  tenebit  eum  in  mcdio  gittture  suo  : 
l:inquam  qiiod  eum  delectat.  Et  non  polerit  subvenire 
sibi.  Non  ideo  se  liber:ibil.  Fel  aspidis  in  ventre  ejus  : 
in  inleriorihas  ,  in  occiiltis  babeiis  nocendi  malitiam. 
Diiilice  inique  congrcgilco  evomentur  :  cum  tormento 
inlcriorum  et  pressnra  cordis.  De  domo  ejus  pro- 
traliet  eum  angelus.  Qiiandociimque  manifestabuntur 
occiilta  ejns  per  Iribulaliones.  El  furore  drnconum 
fulgcbit  ';  ut  ille  qiii  primo  occiiltus  fuit,  Iribulationi- 
Liis  proditus,  furore  dr:tconum  fnlgeat  jam  palam. 
Inlcrftciat  illum  lingna  colubri.  Seducat  eum  diabolus. 
Et  non  videat  niuklram  pecorum  :  frnctus  ovium ,  id 
cst,  jiistitise  opera  iion  facial,  ut  se  inde  inlelli;?3t 
posse  rcdiini.  Neque  pabuln  mellis  et  bulyri :  opcra 
bona  cum  charilate  et  hibiritate  cordis,  et  largitate 
pr.Tbentis.  Butyrum  enim  lac  pingue  est.  In  vanutn  el 
frustra  laboravit :  quia  non  intelligit  lirec  de  his  ope- 
rando,  qnae  ad  misericordiam  pertinent.  Unde  et  Do- 
niinusbulyrum  elmel  diciturmanducare  {Isai.  vii,  13), 
qnia  ha;c  illiinhumilibns  ejns  pra;benlur.  Quoe  egerunt 
ut  durum  quid  :  quod  inandi  non  potest,  nec  gluliri. 
Uiiriim  nescio  quid  est ,  pulo,  iniquilas  vel  superbia. 
iii  desiderio  suo  non  sohabilur  :  qnia  iniqua  desidera- 
vit.  Non  erunt  reliquice  de  cibis  cjus.  Transierunt  cu- 
piditates  ejus.  Cuni  putaveril  se  repletum  esse,  coarcta- 
biiiir.  Non  tam  saiietas  est  dc  plenitiidine  cupidita- 
lum,  quam  pressura.  Si  quo  modo  iinpleat  ventrem. 
suum.  Talis  necessitas  ci  veniet ,  ut  dubitet  utruni 
impleat  ventrem  suum  ;  cum  iitiqiie  isla  ideo  qua;ran- 
tnr,  ut  pellaliir  necessilas.  IIoc  antem  dixit,  qiiia 
tanto  plus  ciipit ,  quanto  plns  liabuerit.  Et  emittel 
super  eum  furorem  iracundicB :  quia  non  vidit  faccre. 
npera  bona.    Vulncret  eutn   sagilla  wrea  :  pcrpclua. 

'  F.r.,  ut  de  ipsis.  M. 

»  MS.S.  aliquot,  furorcm  :  scd  omnr.s  lialient  pnslca,  fut- 
r.rint ,  .slnpie  lcgi.s-se  vldeliir  Aiipn.sliiuis  ,  luct  nuiic  »1,04 
lAX  Lalicatur,  suaai  ;  in  \  ulgata,  siig. «. 


lUrirunseut  corpiis  cjus  juculuiii.  reiielrcl  eum  leii- 
talio ,  ul  el  de  his  (\ux  speini ,  cl  ile  liis  quaj  rolin- 
quil,  vuliicrclur,  taiKiuaiu  a  poclore  pcr  leigiiui 
Irajeclus.  Fulgura  in  tabernticulis  ejtis :  lcrrorcs  re- 
pcnlini  in  cogilalionibus  ejiis.  La-dat  adrcna  doiniim 
ejus:  iliabolus,  qui  advcntiiius  csl  aJ  tciilandum  ;  si 
quidcni  babeat  liomo  eliam  proprias  lentaliones.  El 
dclegat  ca-lum  iniqnilalcs  cjus  :  ea'lesle  jnilicium.  E( 
possessio  bonorum  cjiis  ab  cpiscopo  '.  lixc  illi  l;irgielur 
Deus. 


.ANMOT.\TIONU.M  IN  JOB,  S.  AUGUSTIM  S« 

pleni  liis  Yilain  liuieiiiil  pcr  ea  puniendi.  Et  ubi  est 
vclainen  in  labcrnaculis  impioruin  ?  lioiior.  InlorToguU 
cos  qui  transeunl  pcr  vium  :  qui  noii  dcleclaiitiir  via, 
sed  traiiseunl  pi'r  cain.  Kl  signu  eoruni  non  iynornbitia : 
vel  inipioi  uiii  qiKC  daiil  tiaiiseuntes  ,  diecnles  qiiid 
cis  '  fnturum  sit;  vcl  a  quibiis  cogiioscantnr  iinpii. 
Quis  aniiutiliulnt  coram  eo  vinm  cjus?  Coram  impio 
viam  suam  nemo,  iiisi  Doniimis  anniinliat  fiducialilcr, 
(piia  ipse  ci  responilet.  Et  laiiicn  et  ipse  Doininus  in 
scpulcrum  dcduclus  csl.  Ila  merecS  piclatis  noii  bic 
Kperanda  c.-t.  Ei  super  acervum  vigilavit.  Anle  eniin 


flb   XXI  1  Vciba  Job.  Et  non  sit  milii  a  vobis  liccc 
consolatio  :  qua  piitatis  bonis  lomporalibus  ga.iden-      ip-c  resurrcxi^  quam  acervus  resurserct  lesurgen- 
dum,  cuin  communia  sint  piis  ei  impiis  ;  el  si  quan  li)      ' ' "^ 


qiiis  iiiiquus  essel,  liinc  iii  eum  vindicari  :  cum  J  b 
dicat  usquc  ad  scpulcrum  pcrmanere  bona   ista  im- 
piis,  ct  iioii  in  cos  per  ea  vindicari.  Quid  enim?  imm- 
quid  liumanu  est  casligalio  nieu  ?  A  Kco  esl  milii  casli- 
gatio.  Itaipie  et  ipse  potcst  coiisolaii ,  iioii  vos.  Aut 
quare  non  irascar?  Nolite  ergo  me  ila  consolari :  iiaiii 
impiorum  nliqne  folieitatem  video.  Respicile  ad  me, 
et  admiramiiii  :  taminam  iiiania  dicentem.  Si  enim  re- 
curdcr,  pcrturbor.  liidignitalcs  lininan;i;  vit;e,  rcdieiis 
ad  allcclum  pr;eterilimi  *  ab  isto  in  qno  nuiic  est , 
conliictur.  Et  tenentur  cnrnes  mcce  doloribiis  :  carnali- 
ter  doleo.  Quare  impii  vivunl  ?  Qusril  ab  eis  causam  , 
quia  dicebaiit  liic  iii  iiiipios  viiidicari.  Et  pernwiient, 
sicul  velustale,  ovcs  eorum  :  qiio  niodo  possuiit  vctu- 
slalc  pcrseverare  ;  non  eiiini  semper  erunt.  Erant  uu- 
tcm  in  manibus  eorum  boiiu.  Non  lulil  eis  bona  ipsa , 
eum  luec  dicercnl.  iiiio  vcro,  impiorum  luccrna  e.cs/iii- 
guelur  :  clarilas  teniporalis,  cliamsi  non  sicut  isli  iu- 
lelligobaiil.  Dcficiunl  filii  ejus  boiia  cjus  :  boiia  qu;c  eis 
pcrsnasit,  tcmporalia  scilicel,  aut  Anticbristi,  aut  dla- 
boli.  Yideant  oculi  ejus  necem  suam.  Signifieat  et  haiic 
prospcrilatcm  ignorari   ab  liis  qui  bac  gaudenl  :  iii 
rmuro  aiilcm  ad  scnsuui  ctiam  inipiurum  pcrducclur. 
Quia  nullu  voliinlus  ejus  in  doino  sua  post  eum  :  quia 
in  coiibcicntia  sua  Dominum  non  coiisccuii  suiit  in 
iribulationibus.  Licet  numerus  mensium  ejus  dimidiatus 
sit :  qnanivis  pra;seiitcln  colucrii  Deum ,  tamen  quia 
iion  ct  fuluia  speravit,  qiiod  est  pleiius  mcnsiuiii  iiu- 
merus.   Ipse  cnim  homicidiu  judical.  Quia  impii  cum 
persuascriiit  impielalcin   per  dileclioiiein  canialium 
irapictatum,  futuro  saculo  utique  occiduut.  Non  la- 
men  talia  bomicidia  judicani  liomines,  sed  solus  Deus. 
Uic  moiielur  in  roborc  siinplicilatis  sua:.  Vidclur  exse- 
qui  occulta  liomicidia,  commemoians  largnm  ununi, 
ct  aliuin  av:iriiiii ;  qnia  lioinincs  abundantes,  ct  largi 
puiantur  ct  boni.  Intesiina  ejus  plcna  sunt  adipe :  ha- 
bet  keliliam.  Et  medulla  corum  diffunditur  :  inleslino- 
rum  ;  qiiia  iioii  lenct  iiitra  se  boiia  sua,  sed  iinpendit 
illa  vel  iii  sc,  vel  in  aliis.  Itaque  scio  vos  audacler  milii 
insisiere.  Non  enim  considerate  dicilis.  Quia  diciiis, 
L'bi  est  domus  principis?  vel  impioruin  vcl  superbi  ; 
quia  pulabaiil  liic  cis  aufcrri  bona,  cum  pleiique  cliam 

'  Edili,  ab  ipso.  Al  Mss.,  ab  episcopo  :  jnxta  LXX,  para  tou 
episcopou. 

■'  Mss. ,  ud  cffectum  perterritwn.  Am.  et  F.r. ,  ad  nffectmn 
perierriluin.  i  aiilo<iue  pnsl  tloriacensiscodes  habct,  in  qiio 
uiitxc  est.  cum  cunlitclur. 


tiniii.  Dulces  fuerunl  ei  lapides  lorrentis  :  quos  sxcii- 

liim  iiiin  siibvertit,  id  cst  discipiilos  suos.  Ei  post  eum 

oiniiis  liomo  seqititur,  et  ante  eum  innumerabilcs.  Aut 

post  cum  omnis  homo,  id  est,  unus  liomo  :  tt  ante  eum 

iimtimmifc;/cs  qiiinunc  in  numcro  hominmndepulaii  • 

siint.   Ant  posl  eum  liirba  crcdenliiim,  ct  aiite  cum 

Paliiarclix  ct  rropbcla'.  Quomodo  ergo consolamini  me 

inanitcr?  pr;ieseiilia  bona  vcl  niala  suadeiitcs. 

[  Ib.  XXII.]  Verba  Kliphaz  Tliemanitis.  Nonnc  Domi- 

nus  esl  qui  aoccl  sensum  el  scienliam?  Quasi  dixcrit  Job 

iioii  ciim  recto  jndicare  ;  cum  iitiqiie  rcprcbcndi  Dcus 

non  posvit,  nisi  per  iiitelligontiam,  qua  snperior  est, 

siqiiidom  ab  ipso  delnr  honiini.  Et  veniet  tecum  inju- 

diciiim  ?  ut  coiiipareris  ei.  Lumen  tuum  in  tenebra» 

convcrsum  cst :  dignitas.  Et  dormientem  le  aqua  operuit : 

sociirnm  inniidatio  tribnlatioiiis.  An  per  nebulum  diju- 

dicai?  ipiasi  per  nebulam  viderc  non  possit.  Nubcs  Li- 

libuliim  ejtis,  el  non  vidcbiltir.  Latenl  eiini  cpia;  in  lcrra 

siiiil.  Et  ambiltim  cceli  percurrit :  fignram,  non  cl  lcr- 

ram.  Ergone  semilam  scccidi  cuslodis  ?  Quasi  Job  piil.l- 

rit  a  Dco  res  liiimanas  iioii  ciirari.  Qiiia  capli  sunl  im- 

miituri :  sccundum  sc  immalnri.  rulabanl  ciiiin  sc  iii 

porpcUimn  pennansuros.  Aut  ccrtc  antoquam  pcrve- 

nireiit  ad  sapientiam  :  scd  quia  lioc  audicraiil ,  noii 

qniii  ista  sentiebanl  isli  aiiiici  Job.  Et  cogiiaiio  iinpii 

longc  csl  ub  eo,  el  iinplcl  donios  eoruin  bonis.  Est  longe 

ab  eo  cogilatio  impii ,  qnia  non  sic  facit  sicut  spcial 

impiiis  ;  id  cst,  aut  quia  placet  ci  impielas,  aut  noii 

vidct  eain.   Yidenles  justiores  erunt  :  intelligentes ; 

qiianivis  isii  iioii  iiitellcxerint,  piilantes  qiiia  hic  rcd- 

ditur  iiiipiis.  El  iiiciilpubilis  subsannabil  eos  :  inipios. 

Esto  durus,  si  suslintieris  piiliens  :  hoc  esl,  dura.  Pro- 

cul  facics  iniquilatem  a  tabernaculo  tuo  :  conversalio- 

iicm  vcl  viiam  tuara ;  quamvis  ha;c  isli   carnaliter 

dicaiit.  Et  ponensilluasuper  aggcrcm  in  pffram .advor- 

sus  id  (piod  (lixit,  Eliimen  dccurrcns  fiinduineiila  eoriim. 

Quiu  liumiliavil  scmclipsimi  :  ipsiim   Inmen.  Et   dices, 

Elalus  est   in  supcrbium  :  adversiis  i-upcrbos.    Ertie 

innocenlem,  el  salvaberis  mundilia  manuum   luarum. 

Noli  delicerc  in  bonis  oiicribus ,  qnia  curat  Deus  hu- 

mana. 

[  Ib.  xxiii.]  Vcrba  Job.  Et  quidcin  scto  qiiia  de  manti 

mca  esl  increputio  :  de  peccalis  meis.  El  manus  inca 

gravis  fucta  esl  super  geniiium  mciim.  Idco  me  perciis- 

sisti ',  ul  dolcain.  Et  vetiire  usqtte  ad  soliiim  ejus.  Ut 

'  sicEr.  Lugd.vcii.  in  B.,  et.  M. 

'  Mss.  tres,  depiitandi. 

=  ric  Mss.  At  cdili,  pcrcttssis.ii. 


8i9  LIBER 

siiii  (aii)  sanotus  ,  ul  peiveniaiii  ad  coruiii  nuiiieiimi , 
qui  sedes  ejus  suiit.  Tunc  cniiii  pobsuni  dicerc  veia, 
ei  audire  :  iinde  cl  coeli  dicunlur  saiicli.  Ei  cognoscam 
causntiones  quas  toquelur  milii :  reddiliones  causaniin  , 
qiiilius  se  oiiinia  jiisle  judicare  demoiislrat.  El  senliam 
qitai  aiimmliat  iiiilii  :  jani  )iroxiiiius  ci.  An  in  multa 
virtule  ilijudicnbilur  mecum  :  iil  per  polcnliani  resistal 
niilii  ?  Nequaquain.  Tamen  in  lerrore  non  abutatur  me  : 
propier  peccala  niea  ,  pro  ([uilius  linieo  modo  ,  ciiin 
suni  in  lerrore,  non  abulaiur  me.  Ccelerum  cum  ad 
eum  venero  :  iii  illa  libcrlale  qua  cgoannumcralior  so- 
lio  ejus,  omnia  aiiiabo,  cl  ikiii  niilii  rcsislet  virlus  ejus; 
qnanivis  niodo  possit  nie  abuti,  iilpole  pcccalore  :  id 
esl ,  faciai  de  uie  qiiod  vult ,  eliam  cum  pa-na  nica. 
jusle  lamen.  Veritas  citim  el  increpatio  est  nb  co  :  ij 
esl ,  non  injuste  increpat.  Educit  in  [inem  jttdicium 
meiim.  Eliaiii  si  niodo  corripit,  postea  manirestabil. 
Nam  si  primus  c.ntbulavero,  poslea  noii  cro.  Non  airo- 
ganter  spcrcm,  non  inlideliter  despercm  :  boc  est,  noii 
dediiiare  dextra  aiit  siiiLstra.  !nde  cst,  Si  ascemlero  iii 
cwlum,  lu  ibi  es  (Psnl.  cxxxviii,8).  Quis  nic  inde  po- 
tcst  pellcre?  etc.  .4  Iwva  quid  aget,  nou  apprelieiidam. 
Superiora  rcpeiit.  A  lccva  auteiii  dicit  non  se  appre- 
lieiisurum  dediiuni  teniporalibus.  Converletur  ad  dexle- 
ram,  et  non  videbo.  Idco  noii  debeo  esse  a  I;icva.  Con- 
vertetur  autem  dixil,  quia  ipse  in  spirilualibus  est , 
unde  ego  nie  averto,  si  a  kBva  fuero.  Scil  ipse  viam 
menm  :  ul  ctianisi  per  Iribulaliones  nie  duxerit,  sc- 
quar.  l'iobuiit  me  sicul  aurum  :  in  tribiilationibus  '. 
Egrcdiar  in  piwceptis  ejus.  Do  lcncbris  nicis  excani, 
sed  tamcn  in  proeccptis  ejus.  Si  nulein  ipse  judicavit 
«ic  .•  ut  per  Iribulationes  me  l;iiii|uaiii  auium  piobct. 
Proplerea  ad  eum  feslinaii  :  qiiia  nie  Iribiilavit,  ideo 
rcliclis  limporalibus  ad  euni  rcstinavi.  El  commonitus 
sotliciliis  fui  de  eo  :  ut  liis  piriiis  carnalibiis  a'lerna 
supplicia  devitareni.  Idcirco  u  facie  ejus  liirbnbnr. 
Modo  lurbabor,  ut  caveam  cogilans  futuruni  judicium, 
ubi  eril  ejus  manifestatio.  Et  Domiiius  mollivil  cor 
mcum.  Et  ipsuni  timerc,  quo  cavet  futuras  pocnas,  mi- 
sericordia;  Dei  deputal.  Non  eiiim  scirct  superveniu- 
ras  poenas  ct  tencbras  malis  ,  ni^i  Doniiiius  molliret 
cor  cjiis  prxseniibus  tribulalionibus  :  adversus  illud, 
quod  indurat  Deus  cor  Pbaraonis  (  Exod.  vii,  3). 

[Ib.  XXIV.]  Qiiare  Domiiutm  non  luluerunl  liorce  : 
Quamobrcni  ,  vel  ,  ilaqiic.  Finein  trnimjressi  sunl  : 
Cliristiim.  Et  inclinaverunl  paiipercs  a  via  justa  :  ut 
vel  imiiarentur  eos,  vcl  iiide  arbitrarenliir  non  esse 
divinum  judiciiim,  quia  impunitam  vidcbani  malitiani 
qua  cis  nncebaiit  relinquenlcs  jusliliam.  Simut  nbscon- 
dili  suitt  miics  lerrw  :  ciiiii  liis  qiii  dcclinaverunl  a  via 
jusla  ,  ab«conditi  sunt  milcs,  ne  niihi  feiiciit  aiixi- 
rnini.  Nam    tria  sunt  gcncia  boniiiium  in  Ecclcsia  , 

f lil  perseciilio  :  ;ilii  cnim   conscnliuiit,  aiii  fii- 

giuiil,  alii  patiunlur,  qiioriiin  personam  siislinct  .!ol). 
£/  iriuciwtt  usini  fni  in  agro  super  we.  Stiilti  cl  iiido- 
inili,  el  ob  lioc  siiperbi,  irriieruiit  super  meconfilen- 
lcni,  scilici  I  Ecclcsiam.  Et  exeitnles  ad  opus  suiim. 
Iloc  •eciin  opus  est  corum.  ul  in  nie  iiTuanl,  id  cst,  ad 

'  .VLss.  trcs,  t,'ntalumbus. 


UNUS.  850 

boc  dcputali  siinl  a  Dco.  Suavis  fnclus  cst  ei  par.is  in 

ndotcsceiites.  Impioctpcrseciiiori  siiavcm  panem  dicit, 

id  est  persecuiionem,  qua  libeiiter  fruebatur,  cuin 

cam  facerct  adolescenlibiis  :  iit  adolescentcs  aul  pro 

amatoribus  voluptatum  accipiamus ,  quia  ipsi   facile 

lalibus  coiisentiunt :  aut  pro  eis  qiii  taiiluni  iii  Eccle- 

sia  pnifccerunt ,  ut  puerilia;  quidem  simplieitatem 

innsieriiit,  scd  nondiim  pcrvenerint  ad  robur  illud 

viiile,  qno  ctiam  perseculor  contemnilur.  Agnimante 

tempus  non  suiim  demessuerunl.  Aut  gencra  dicit  per- 

secutionum,   ut  aliqueni  agri  damno  terrcrenl  :  aul 

pro  :igro  Ecclcsia  inlelligenda  ,  quani  ante  niaturila- 

tein  perseciiiionibiis  niclere  volueruni,  id  est,  ante- 

quain  simul  zizania  crescerent,  ut  tcmpnrc  messis  se- 

pararcntur  (.Vn»/i.  xiii,29,  30).  De  stillicidiis  monlium 

inadcscent :  confugienles  midi  ad  spcbincas,  ubi  saxa 

distillant.  Rupticrunt  ub  iibere  pupilltim.  Pupilli  et  vi- 

dii;c  plerunique  ex  persona  Ecclcsiaj  accipiendi  :  est 

popukis  sub  lormenlo.  Et  euiii  qtti  cccidcrat,  Itumitia- 

verunt  :  dcsertum  vcl  auxilio  Dei,  vclaliciijus;  qiiod 

est  rnagiia;  S3eviii;c,  non  talibus  parcere.  Jn  angusliis 

insidiati  .nml  iniqiie  :  in  ncccssilalibns.  Decivitate  et  de 

doiiiibns  ejiciebuntur.   Ab  cis  ejiciebanlur  alii.  Anima 

vero  parvulorum  in  geinitu  valde  :  fuit.  Ipse  aiitem  Deus 

eorum  curum  iwn  liabuil :  impioruni,  quia  modo  curam 

eorum  non  babendo,  fecit  cos  desperare  de  jiidicio 

Dci ;  quia  inipune  mala  faciebant.  El  ideo  in  lenebras 

tradiii  ,wiit :  ignoranlia;  judicii  Dei.  Et  repenle  utfur: 

cos  occupabit  dies  ille.  Oculus  aditlteri  observat  tene- 

bras.  Ostenderc  vult  in  quas  tcnebras  tradantur  inipli 

per  impuiiitaicm  :  non  enim  eas  quas  capianl  adul- 

teri ,  et  cxteri  ([ui  male  faciunt  pcr  noctem,  neagno- 

scaiitur  per  diem;  sed  illas  qux  eiiam  mane'  super 

cns  siint.  Suffodit  in  tenebris  doinos.    Alia  mala  facla 

comniemorat.  Pcr  diem  obsignaveruitl  semelipsos :  oc- 

eiiltavcrunt.  Non  cognoveriint  Iticein,  qttiu  simuleis  ma- 

net*  unibra  mortis  :  non  quia  nox  recessit,  propterea 

eos  descruit  iimbra  mortis.  Levis  est  stiper   faciem 

aqute :  ad  comparationeni  tcrra;,  splcndidiores  acci- 

picndi  sunt,  quos  lux  penetrat  et  imago  leviiatis ;  et 

ideo  levis  est  supcr  cos  niiibra  niortis.  Nam  el  ipsi 

portant  eain  pcr  condilionein  carnis.   Vel,  Levis  est 

super  faciem  aqiia:  dixit,  super  eos  qui  in  Baptismo 

confitenlur.  Muledicutur  piirs  eoriiin  super  terram.  Sle- 

rilc  sit  quod  delcgerunt.  De  siiiu  enim  pupittorum  ra- 

pueriint :  decorde  infirnioriim  vcrbuni,  per  nialamsiia- 

sionem.  Deinde  rememornluin  cst  pcccatum  ejus  :  qiiod 

piitabal  in  oblivinncra  veiiire.  Conteratur  sicul  tignum 

insanabile  oiilnis  iiiiqiius :  qw.iii  nonsMv.a^.  Slerili enim 

non  fecit  beiie  :  qu;c  siiic  consolalioiie  filioriini  esl. 

Consurgens  erijo  non  crcdil  contra  vilam  suam  :  v.on 

credit  advcrsiis   vitani   siiam  ;   dcbuit  enim   credere 

nialani  se  liabcre  viiam,  ct  co  ipso  coiisurgere.  Cum 

infinnari  cwperit,  non  speret  snnilntem  :  Iribularl.  Sed 

cailil  in  tnngttorein.  Tulcs  cnim  inipius  consolalioncs 

qu.iiil  iii  rcliusadvcrsis,  qtiibus  iiifirniior  lial.  EniaT- 

'  rditi,  iimle.  Mss.,  nuine. 

'  ^io  cdili  i't  Viss.  Al  LXX,  ouptci.  inane. 

'  Liiv.  Kinntiir.  Alii  codicos  cditi  ««  Mss.,  sciuit.  i 


851 


ANNOTATIONUM  IN  JOD,  S.  AUCLSTIM 


gr.i! 


euit  sicul  iit.:li\t  iii  astu  allUtiito  ejus  :  t\m:t  non  Uilit 
itsiuni  Iribulalioiiis;  ninlva  aiiUiii,  pioplcr  iiilirinil:i- 
teni.  Aut  «icMl  de  stipula  spicu  decideiis  spoiiie  ejus. 
Quia  niaiie  crat  in  culininc  ipsius.  Ipsc  eiiiin  sibi  ele- 
git  tales  consolalioiKS  (piiluis  iiejiis  iiifirnielur.  AUo- 
tjitin  qiiis  est  qiti  loquutiir  mcinlticiinii  me  diccre?  si  cl 
alitersunt. 

[Ib.  XXV.]  Verba  BaMad  Sauiliitis.  Qiiid  eiiim  exor- 
diitm  quam  liiiwr  ab  eo?  Ista  siilijuiictio  videtur  illis 
verbis  conscnliic  ,  (piibus  dicit  J«b,  Iilciico  a  fticie 
ejiis  liirbnbor,  coiisiilcriibo,  ct  timelw  ab  co  (Jub  xxiil, 
13).  ^'emo  pntel  essc  iiwram  piralis.  Sine  iiiora  seciiii- 
dum  permissum  ejus  tentant.  In  quem  enim  non  veiiicnl 
insidix  ab  co?  Iioc  esl,  cuin  ipsc  pcrmiltit.  Iiisidias 
aii^cm  (licil  leiitationes.  Aitt  quomodo  eril  Iwmojuslits 
coriim  Domino?  Ergo  jiistt-  ciiiii  tcnlari  periiiillit.  Vcl 
quoinudo  se  muiidabit  natus  e.v  imtlicre?  nisi  cniin  a 
Dco  mundalus  fiierit ,  immiindus  est.  Si  lunce  prwci- 
pit,  ct  uon  lucct.  Quoiiiaiii  si  exiganl  raliones  ct  ordo 
providciitia:  ipsius,  iit  liiiia  non  luceat,  pnccipict  ut 
iion  luccat,  ct  non  luccbit.  Scd  iiuare?  Utrmn  iiide 
vult  videri  iinn  niundaiii  lunani  ciirani  co,  quia  pr.c- 
cipil  ei,  ei  non  lucel'?an  forlerationalis  aiiiiiK»;  naluia 
(igurate  liic  insinualur,  cui  sol  inlelligibilis  est  himcn 
illud  verum,  (piod  illuminal  omiicm  liominem  [Joan. 
I,  9)?  Et  quoniam  lanlo  magis  luna  lucct  lerrenis 
aspcctibus,  quanlo  magis  rccedit  a  sole;  cum  auicin 
propinquat  soli,  inteiimitur  lerris  :  intelligamus  aiii- 
mx  divinilus  praicipi ,  ut  superaia  nativitate  terrena 
atque  mortali  ,  qua  splendor  ejus  apparet  lcrreiio 
sensu  vidcntibus,  apparcal  et  propinquet,  subjuge- 
turque  sapienti.c,  quo  cjus  luce  secrctissinie  '  cxsul- 
tans,  caveai  facere  justiliam  suam  coram  hominibus, 
ut  vidcatiir  ab  eis  (.1/««/;.  vi,  1),  sed  cum  glorialur  , 
in  Domiiio  gluriclur  ( t  Vor.  i,  3!).  Quia  ct  cuin  ap- 
paret  lioiuiiiibus,  doiio  Creatiiris  apparcl,  Nec  slellx 
mnl  mundw  apud  euin  :  in  comparaliunc  cjus. 

[Ib.  xxvi.J  Yerba  Job.  Cui  ades  :  vel  qttem  adjuturus 
es?  cum  iudignans  tanquam  iiijustitiie  coruin,  putaret 
eos  a  Deo  punicndos.  Verum  sibi  ipse  loqueus  seipsum 
revocat,  ul  Deo  potiiis  dimittat  Judiciuin  eorum,  ne 
aiit  adesse  Deo  videatur ,  aut  adjuvare  cura  vclle , 
quasi  iiivalidum,  ad  cocrcendos  vel  corrigendos  bo- 
iiiiiics;  aiit  CDnsiliiim  darc,  qiiid  cum  illis  agat;  aut 
se(|ui  cnm,  tanquam  asseculuriis  causam  quaic  dulo- 
sos  liomines  esse  et  vivere  patiaiur,  cum  siiperct 
omncm  aiiimani  qnacrentem  virlute  incompreliensi- 
bili ;  aut  quasi  aiinuntiare  illi  aliquid  de  illis,  cum  ab 
ipso  liabeat  bonio  et  siiiramcn,  cum  aliquid  enuntiat. 
Numtfuid  gigaiilcs  rediijeiitur  in  niliituin?  Non  ergo 
iniraiidum  si  istis  Deus  parcit ,  quando  gigantes  non 
redigit  in  nibilum.  Et  ne  dicerclur,  Sed  ad  inferos 
dctrusi  siint;  subjecit  (luia  infcrnum  videt  Deus  :  ct 
lameii  cos  ibi  ordinavit  ubi  essc  mcrucrunt ;  sicut 
justos  sive  nuuc  sicut  sunt,  sive  postea  sicut  erunt, 
quaiuvis  eos  nunquain  removeat  a  facie  sua ,  quia 
omnia  nuda  sunt  coram  co;  ita  ut  proximos  giganles 
eliam  istos  consolatorcs  superbos  accipias.    Subtcr 

>  ric  iu  i!ss.  At  in  edilis,  sccretissiina. 


aquam  el  proximi  eoritm.    An  Subler  aquam,  suliau- 
dioiidiiin ,  lenciitur,  vel  aliquid  tale?  Et  non  est  veta- 
mcH  perditioui.  Eliam  pordilio  euni  non  latct.  Exleii- 
deiis  iiquitoncin  supcr  niliilum.  Potest  aquilo  diaboluin 
sigiiilicare,  ct  terra  peccatorcm ;  quoniam  et  illi  et  illi 
inaiiis  cst  spi-s.  Suspendens  terram  super  niliiluin  :  in 
aorcm.  Ligaiis  aquani  in  nubibus  sttis  :  proptcr  obscu- 
rilalcni  piopbctia'.  Et  non  est  scissa  nubes  sub  co  :  sub 
vciitalc  quaiii  babiiit  iiubes,  qua;  noii  sciiiditur  Scri- 
pluras  intelligcntibus  :  uon  enim  adversaria  dicuniur, 
siculi  putant  non  intelligentcs.  Qui  leiiel  [aciein  so- 
lis  ((()     iic  agnosccretur  ab  impiis  sol  jnstitia^   Et 
cxtcndil  super  eum  nubein  suain  :  carncnrquam  Domi- 
niis  susccpil.    Prwceptum  circumdedil   super  (aciem 
aquce  :  populos.  Vsque  ad  consuinmationem  lucis  :  hu- 
jus  vit;e  liiiein,   lioc  cst   fmein  sa-culi,  aut  quousiiUQ^ 
coiisiiiiiiiiciilur,  id  cst,  pcrliciantur  boiiiiiics ,  (|uibus 
dicliiiii  cst,  Fuislis  eiiiiii  uiitjuando  lenebra: ;  nunc  au- 
tem  lux  in  Domiiio  {Eplies.  v,  8).  Columna:  cccti  contre- 
iiiucrunl  ,   ct  obslupiterunt  ab  increpulione  ejus  :  qiiod 
coiiligil  Petro  pcr  Paulum  {Gttlal.  ii,  11).  Mrtute  sua 
scdtwit  mure  :  placavit  sicculum,  a  qiio  perscculioneni 
paticbatur  Ecclisia.  Uiide  cliam  columnas  coeli  con- 
trcinuisse   ab    iiicrepaiione  ejus,   polest  lioc  inodo 
intelligi,  ut  robustissimi  Ecclesiae  contremuerint  pro 
innrmis,  ab  incrcpatione  Domiiii  permitlenlis  tenta- 
tioiics   persccutionis.  Columna  eiiim  clainat   :   Qitis 
inlirinalur,  et  ego  non  injirmor?  qitis  scandalizatur,  et 
non  ego  uror  (II  Cor.  xi,  2!))?  Prudenlia  ejus  vutnera- 
tits  est  cetus.  Vulneraliim  dicil  diabolum  dolorc,  quo 
ei  jusli  non  cedcbant.  Et  clauslra  cceli  metuunt  eitm  : 
vcl  .\iigcli,  vel  qui  acceperunl  claves  regni  coelorum. 
Prwceplo  aulem  peremit  draconem  desertorem.  Eum- 
duin  dixit  ct  cclum.  Sed  nuiic  oslciidit  quomodo  sil 
vulneratus,  cuin  accepcrunt  prfcceptuni,  ipii  ci  renun- 
tiavcruiit.  Ecce  liw  parlcs  viw  ejus  :  ijua  ad  Dcum  ve- 
nitur.  Vinulem  aulem  tonitrus  ejus  quis  sciel ,  quando 
{aciel  ?  Tonitrum  dicit   evideiitissimam  voccm  niaiii- 
fcsiaiioiiis  ejus  :  aiit  illain  forte  vocein,  quain  dcdit 
pcr  lilium  tonitius,  In  principio  crat  Verbum,  et  Yer- 
buin  eral  npitd  Deitm,  et  Deuserat  Verbum  {Joim.  i,  1) : 
ul  sit  ordo,  Quando  [aciet,   ulrum  quis  sciel  virluteiii 
loiiilrus  ejus  ? 

[Ib.  xxvii.]  Et  spririlus  divinus  in  naribus  meis.  Ilic 
oslendiiiir  propbctice  eum  dicere  qux  dicil,  et  pro- 
plietice  cognosccre  quia  isti  consolalores  cjiis  dolo 
pleni  sunt.  .ibsil  a  me  juslos  vos  dicere,  donec  moriar  : 
etiainsi  usque  ad  mortem  pcrsequamini  me,  quia  vos 
libere  reprebcndo.  Nec  enim  separabo  innocenlein  :  ne  ' 
vos  aiilein.  Nec  eniiu  consciits  suin  niilii  iniquuin  quid 
comiiiisisse.  Illi  cniin  solciit  plerimKpie  aliis  parccrc, 
qui  nictuuiit  sibi  aliqiiid  verum  objici.  Quw  eitiin  spes 
est  iinpio?  Qitia  exspectat.  Ne  quis  putaret  male  eum 
optasse  inimicis  suis  ,  liic  aperuit  qiio  aniino  dixeril. 
Impiclatcm  qiiippc  illoruin  vult  everli ,  et  perire  su- 
perbiam  :  qnod  lit  cum  solvitur  ab  impielatc  anima 
qu;e  tcnebatur  rea  ;  solvitur  autcm  per  confessionem 

'  Kr.  lcgit,  nec,  pro,  iie.   M. 

(«)  MciKJuin  iii  coilici;  Auyiisliiii  :  siquidoni  apud  I.X.V  tn- 
gitur,  liircnou ;  iu  v  uij^aui,  ioiii. 


8-i3  LIBER 

pajuiteniis  IioiiiiiiiSjCt  graliam  ijjuoscenlib  Dei.  Ergo, 
Qnw  enim  est  spes  impio  ?  inteiTOgalio  :  cl  rcsponsio, 
Quia  exspecliit,  et  confidil  in  Domino,  si  forte  solva- 
tur',aut  preces  ejus  exandial  Dominus.  Polesl  quiilcm 
et  alius  sensus  occurrere  in  liis  verbis,  scd  non  ila 
contexilur  el  libro  ei  fidoi,  ut  (juasi  lolum  ex  despe- 
ralione  sil,  quod  spem  prursus  non  liabeal  inipi;is  : 
cum  advcrsus  lioc  scripluni  sil,  Credenli  antem  in  ciim 
qui  justificat  inipiiim,  deputatur  fides  ejus  ad  juslitiiim 
I^Rom.  IV,  5).  El  ideo  quod  sequitur ,  gralia  Doniiiii 
dicere  inlelligilur.  Aut  si  evencrit  ei  necessitas  :  ideo 
debemus  csspectarc  graiiam  solvenlis.Nuniquid  eiiim 
in  iieccssiiate  ,  id  esl  in  leiUiiiioiie,  linbuit  pdu- 
ciam,  raeriloruni  iii  conspectu  Dei?  Aiit  si  invocaverit 
exaudiet  eum?  si  lanqiiam  fiducia  opeiuin  suorum  in- 
vocal,  qiiie  nuUa  sunt.  Quaproptcr  annunliiibo  vobis 
quid  sit  in  manu  Doivini  :  (luid  disponal  Deus.  Ecce 
omncs  noslis  quia  viinc  vana  loqiiimini  :  ob  boc  gratia 
jam  exspeciauda  est.  Quoiuodo  eniin  allegavit  nierita 
opcrum  suoriira  vane  vana  loquens?  Possessio  vero 
potcnlium  veniet  ab  Omnipolente  supcr  eos  :  ut  possi- 
deaiit  eos  poteiites  ,  id  est,  diabolus  el  angeli  ejus. 
ro!c  les  auteni  ideo  ditit,  quia  isti  infirinabuutur  se- 
qucnlcs  vanilalem,  ut  in  eos  illi  priuvaleant  duces  et 
principes  vaniiatis  :  quoinodo  et  Dominus  forlcmeum 
appcllat  (Liic.  xi,  21),  non  ob  aliud  nisi  quia  tenet 
invaudos.  Quod  si  multi  fucrinl  filii  ejus,  in  occisionein 
erunt.  Filios  cjus  ditil,  qui  euni  ad  seducenduiu  iiiii- 
lanlur,  falsorum  doginatum  persuasorem  iu  daiiina- 
lioiicm.  Si  autem  juvenes  facti  fuerint,  indigebunl :  id 
cst,  ,si  confirmati  fucrint  in  errore,  indigebunt ;  nun 
enim  eos  saliavit  v.milas.  El  qiii  circa  eum  sunt,  niorle 
iiiorienlur  :  qui  simillimi  ei  sunt  ad  seducciiduiii.  Et 
tidtiis  eorum  non  miserebilur  :  plebibus  quas  seduxit 
cum  eis,  viri  morte  deserlis,  quasi  fidein  illis  cou- 
jugalera  in  erroris  prouiissione  servaverit.  Quod  si 
et  collegeril  ut  terram  argenlum  :  id  esl,  si  prudeiites 
ct  sapientes,  cum  adliuc  terra  et  lutuin  sunt,  id  cst, 
cuin  adliuc  stulla  et  carnalia  senliuut ,  cis  coiisense- 
riiil;  poslea  correcli  et  cognosceutes  ad  justos  con- 
vertentur.  Erunt  enim  domus  eoruni  sicut  tinew  et  nra- 
nece,  quce  servavit :  cor,  vel  conscientiam.  Aut  doinus 
dixit  inuiiinicnla  qiiibus  seprotegunt,  verum  asluta  et 
latebrosa,  sed  invaHdissima,  sicut  tiiiea;  folliculus  quo 
se  abscondit,  et  araiiese  caverna,  in  quam  se  reci- 
picndo  ccoperit,  et  claudit  eam.  Qucb  serv.ivit  autcra, 
intclligitur  se  ip^a  iii  illa  cavcrna ;  quia  non  omiies 
araiica:  boc  faciunl  :  propter  spontaneaiii  et  iiiterio- 
rcin  corruplionem  ini(iu;e  cogitationis  ,  et  pro|)ter 
iiiiiiilia  opera,  quae  quasi  diligeuler  in  domo  servavil 
sibi  impius.  Dives  dormiet,  et  non  adjicict  :  qnia  post 
moitem  non  adjicietaj  ipsas  inipietates  divitias.  Ocu- 
tos  siios  aperuit,  et  non  csl.  In  resurrectione  enim  iion 
inveniel  seipsuin  divitein,  quod  putaveiat.  Tollet  eum 
wstus ,  et  abibit :  aut  asslus  maris,  tribulatio  sxculi ; 
aiit  xslus  quo  arescunt  licrba;,  qux  radicem  non  ba- 
liei.t.  Et  venlilabit  eum  de  luco  sito  :  aut  de   spe  sua  ; 

'  in  l.xx,  solhesctiii,  satruHtiir.   vulgala  vcio  lociun 
buut  vcrlil  jier  vcrlnini,  libercl. 


LNUS.  854 

aut  Deus  cum  vcnlilabit  de  loco  suo,  ut  non  sit  in 
loco  Dei,  lioc  est,  in  populo  quem  inhsbilavit  Deus. 
El  projiciet  supcr  euni,  el  non  parccl  :  tanquam  agge- 
rem  pceiiarum.  Plaudet  super  manibus  suis  :  sicui  di- 
ctum  est,  Et  ego  perdilioni  eorum  superridebo  [Prov.  i, 
26)  :  non  enim  superlugebit  perditionem  impionim. 

[Ib.  xxviii.]  Est  enim  argenli  locus  unde  fit  :  pru- 
denies,  qiii  niagis  in  actione  sunt.  Locns  aulem  auro. 
ubi  piirgaliir  :  sapientes,  qi:i  in  coiitemplatione  sunt. 
Ferrum  enim  de  terra  fit.  Ilxc  metalla  indiffereiuer 
accipicnda  in  bono  sunt ;  nam  idco  ferrum  dixit, 
quia  iiiliil  inlcresl,  qiiasi  superius  de  ferro  diceret : 
(juamvis  ferruni  possint  fortcs  intelligi.  Revera  cnim 
nulla  distinclio  est  in  sapientia  hominuin  qiiam  Ln  ea 
suiit.  j^Es  autem  similiter  ut  lapides  excliiditur  :  quia 
toium  de  terra  separatur  :  ut  ostendat  piopterea 
esse  bonos  iiKilis  mixtos  ad  teinpus ,  quia  de 
ipsis  malis  sccliidinitur  '  boni,  et  per  illos  pur- 
g:intur  laiiquam  iiietalla  opeii  vel  OBdificio  ncces- 
saria ;  cum  ipsa  lerra  opus  babeant  eliquari  ac  for- 
niari,  unde  et  scparaiidi  sunt,  ut  post  haiic  separa- 
tionem  habeat  tcrra  locum  atque  ordinem  suum, 
sicut  impii  per  dainnatiouc^n  pro  merilis  suis.  El 
omnem  fiiiem  ipse  invenil :  qiiid  quo  perducerct.  Invenit 
autcin  dixil,  instituil.  Lapis  tenebrcg  et  umbra  morlii. 
Lapis,  id  est,  Velus  Tcstamentum  tenebris  et  umbr.c 
moi  tis  daliim  cst,  id  est  carnalia  sectantibiis,  qiiam- 
vis  ab  uno  Deohiec  exspeciarent  :  iinde  superbieiitcs 
iiou  discindebant  torrentem,  id  est  non  iransibant 
per  lapsuni  lcmporalium  ad  aliquara  soliditatein,  sed 
ipso  lapsu  ferebanlur.  Et  facta  est  discissio  torren- 
tis  a  cinere  :  hoc  esl,  a  confitente  peccata  sua,  et  non 
superbieiite  de  meritis  operum  :  quod  factum  est  per 
gratiain  Novi  Teslanienti.  Discissio  torrcnlis  a  cinere  : 
al>  liomiuibus.  El  commoti  sunt  ab  liominibus  :  adu- 
lanlibus  non  increpante  Doo,  ab  ipsa  (a)  qua;  eis 
proiiii<sa  erant  pcrdendo  priinatum  suum.  Terra  de 
qw.i  cgressus  cst  piinis  :  subaudienduin,  Ipsos  dico 
comniotos  de  quibus,  taiiquam  dc  lerra,  panis  Do- 
mini  exiit.  El  eani  incensurus  est  :  infideleiii  coelesli 
judicio  Doininus  -. .  Locus  sappliiri  lapides  ejus  :  ordo, 
loeus  sappliiri,  id  cst,  pretiosi  ct  necessarii  sdificio 
civiiatis  coelestis.  Et  aggcrcs  aurum  ei  :  aurum  ei  non 
niodicum  est,  sed  aggeres.  Semitam  qiiam  non  co- 
gnovil  avis  :  humililatem  Domini.  Nec  vidit  eam  ocu- 
lus  vuliuris  :  diaboii.  jVoh  transit  super  eam  leo  :  per 
forliludinein  siiperbiens.  In  diirissinw  lapide  extendit 
manum  suam.  Potens  est  enim  Deus  dc  lapidibus 
cxcilaie  filios  Abiah.e  (Mallli.  in,9).  Et  ripas/lumi- 
mim  disrupit  :  ut  totuin  irrigaret.  Fliimina  enim  dicit 
prxdicatores  verbi.  Yoluerunt  quippe  ripis  suis  con- 
lineri,  ut  taiitum  circumeisioni  prxdicarent.  Omne 
vero  preliosum  vidil  oculus  meiis  :  Iiumanus  ,  per 
Veibura  carnem  factum.  Altitiidinem  fluminum  reve- 
lavit.  Virtuies  tolerandi  persecutiones  in  martyno 
occultx  cl  aIt.Te  sunt  in  honiine,  doncc  persccutionis 

'  lia  Regii  codicis  ope  cabtigamus  :  scilice    iegebatur  ia 
cditii;,  seduciuuur. 
'  Mss.  Ires,  iJOinini. 
(u)  1m  rlasse  oli  ipM. 


835 


ANNOTATIONLM  IN  JOB.  S.  AUGUSTINI 


lentationc  revclLiitiir.  OsUiHtitqui-  lirliilem  suam  iii  lu- 
mine  :  in  eis  quibus  dixil,  Yos  c$lis  lux  muiidi  (Miillli. 
y,  li).   Per  qiins  eliani   p;iis   Jiul.x-onim  iioii  piirva 
convcrsa  esl.  Abyssus  dixil,  Sou  esl  iu  iiic.  IJto  iii 
abysso  constiluli  lioinincs  imiu  iiivoiiiro   non   iiole- 
runt,  quia  in  ca  non  est.  i\u«  diibiiur  nurum  iudusiiin 
pro  ea  :  id  esl  thesaiinis.  Noneril  deterior  auro  Oiitiir: 
laiiquam  si   dicent,  Vol  sic  cani  quxrilc,  siiinidem 
deterior  noii  sil  aiiio  0|iliir.  Non  wqiial)ilur  ci  (iiirum 
et  vilritm.    Aut  intflligoiKluiii  aliquod   vitiuiii  spooio- 
saiii ;  aut  qiiia  smu  liomiiies  qui  vitruin  pliis  diligaiil 
quam  sapienliam.  El  commulalio  ejus  vasa  aurea  :  non 
sunt,  subaudis.  Et  excelsa  ct  Gnbis  '  iion  erunt  in  me- 
moria  :  oblivioni   eriiiil   iii  ciimparalione   cjus.  Aut 
cxccUa   cl  6'afcis,  taiiiiTiam  supirba  qii.Tqiic  noii   .«int 
lii  memoii:!,  ut  per   Ijnmililalem   iralns  de  abscmi- 
ditis  sapicnliam.  Sapieiilia    unde   iiweiita   esl?  dicit, 
qiiia  iu)ii  poluit  eam  iuvcnire  honui  iiisi  pergratiam, 
idoo  ad  Doum  canvortciidum  csse  cor.  Lulel  nb  ocidis 
omiiis  hoiniiiis  :  quia  iiiiii  e^t  insonsibilibiis.  Pcrdilioel 
vwrs  dixenmt  :  perdili  el  mortiii,  cum  in  delioiis  \i- 
viint.  Dominus  coiiimeiidavit  riain  ejiis  :  hiiiniliialcm, 
qu32  abscoiidiia  est  a  volncribiis  coeli.  Et  ipse  novit 
tocum    ejus.   Locus   sapionli;c   quis,   nibi   ralor  cst? 
Cuni  cuini  dicilur,  Ego  in  illo,  el  ille  in  mc  {Joun.  x, 
38);  invicem   siiii   qiiasi    loca   suiit.  Ipse  eniin  oiiine 
(juod  cst  sub  coelo,  perspicit.  IIoc  niodo  ea  luivil,  quo 
fccit,  cl  non  seiisibilitcr.  Venloruin  Hbrnmciila  alijue 
niensMTOS  (rt).  Tola  crealura  per  paiteiii  sigiiifioaliir. 
El  bene,  pondere,  mcnsura,    ct   minicro  (.innia  dixit 
facia  [Sap.  xi,  21),   iii  quibus  inlelligitur  Crealor. 
Quando  (ecit,  siciu  vidit,  enumeravit.  Noii  cxlra  vidil 
ut  faecret ;  sed  iii  semetipso,  siciil  artifex.  Et  rinm 
leinpestatuin   voribus  :  lempcslulum   pro  lcnlalionnin 
posilum   est;    lcntalioniini    aiiloni,   pro   bis  qui  li  n- 
lantur  :   quomodo    diocrciiliir   voccs   naufragii,  pro 
▼ocibus  naufragoruni.  Twic  vidit  eam,  el  cxposuit  caiii. 
\a  pr.tdeslinationc  Doniinus  vidit  viam  qua  se  coii- 
Tcrterent   lentali.   Vuruvit  cl  investiqavit  :  in  pr;cdc- 
slinatione,  non  -  iii  aclione. 

[Ib.  \xix.]QMisH«i)i  me  rcslituet  in  mcnses  prioruin  die- 
ruin?  llypc  ex  persona  dici  videntur  Kcclesia;  simul 
cum  capile  Chiislo,  ianqiiam  loliis  ipse  homo 
loquatur  tcmporc  abund:inti;e  triliiilalidiiuin  et  tenta- 
tionuni,  tanquam  liis  diebu';,  de  qnibus  Roiiiiiius 
dicit  :  Venient  dies  quando  optabiiis  videre  unum  de 
diebus  istis,  et  non  videbitis  [Luc.  xvii,  22).  Eo  enim 
lempoie  qiio  Dominus  crat  in  terra,  nulla  erat  solli- 
citiido,  i|uaiiivis  adbuc  piqiulo  paivo  chiistiaiio,  qiii 
constabat  ex  his  qiii  in  cmii  crodiderant,  ex  qtiibus 
erint  pliis  quain  qiiiiige:ili  fr.itres,  quibus  otiam  pnst 
resurifictionem  apparere   dignatus   csl,   sicut  Apo- 

'  Ediij,  firavis,  coiruple  pro  Cabis,  voce  lielirKa,  quam 
quidom  l.\v  reliuueruiil ;  syiiiniaoluis  verovenit  ,liuj)erc- 
inena  :  \ult;ala  ,  eminenlia  :  lliernnyiiius  de  iioiiiiiiibus  he- 
braicis  iii  job  inlorpretatur  ,  ullitudinem  confiisionis  :  alii 
denimio  ignotum  (luoddaiu  j;('niuia,'  geuus  signilicave  putant. 

"  lloriaceusis  ocdex  oi.liina;  nouo,  caret  liic  particula 
ucyativa. 

(a)  sic  legisse  videlur  Augusriniis,  ).ro  aqiia: ,  sive  07««- 
riii»  mcnsnras,  qu;e  vera  sciiiturro  leclio  est. 


856 

stoliis  dicit  (1  Cor.  xv,  C).  Nulla  er.jo  limc  erntsolli- 
ciiiido,  ne  auta  malis  iiiale  gubernan.lur  Ecclesia, 
aiil  luicrcsum  vel  schismatum  lani.iretur  iiisidiis. 
Nam  nec  ipsas  corjior.dcs  porsccutioiics  passaest; 
iiou  aliipias  pcrtiilit  vcl  intiinsociis  vel  exlrinseciis 
adversitalcs.  Loiiuiliir  itaqiic  Jnb  c\  porsona  liomi- 
iiis,  lioc  osl.  populi  ad  Novuni  Tcslainentnm  perli- 
ncntis,  (lesidcianlis  illos  dies,  sicut  pr,idi\erat  Do- 
iiiimis.  Et  fortasse  idco  iiicnscs  app  llavit,  non  amios, 
quia  c\  quo  clogit  Doniinus  discipnlos,  iisqne  ad 
passioiiem,  noii  aiini,  scd  mcnscs  fuerunt.  Cuin  tuce- 
.  bal  luccrna  ejus  super  caput  ineum  :  vel  carneiii  Do- 
inini  visibiliter  priesentem,  V(d  vorbiim  c\  ore  pra;- 
sontis  corporaliter.  Ciim  verbum  Domini '  inspiccret 
doiiium  meam  ad  diligcnliam  cnstodiendi  coiiver- 
salionem.  Et  circum  me  pueri  mei  :  qui  oliscqilrban- 
lur  humilitcr  nccessaiia  administrantes.  Cwn  flueret 
per  vias  meas  bulijrum  :  per  mores  iiicos  exsulla- 
tioncm  fidei  et  bonoriim  operuin.  Ciim  monlcs  mci 
abundarcnt  Incte  :  l'i0|ilicl;c  beiie  parviilis  cxpoiie- 
renliir.  Cum  exirem  muliiliiius  in  civitale.  :  aut  cuin 
jam  cbirilas  Inccsccrot,  Iransactis  tencbris  timoris; 
aul  in  exordio  Ecclcsi.T,  iii  noii  satis  occullus,  iion 
salis  manifestus.  El  in  pluteis  poncbatur  milii  sellu  : 
a  tiirbis  deferehalur  mibi  docendi  auctoritas.  Vi- 
dcnles  iiie  adotescenles  ubscoudcbanlur  :  dediti  coiicu- 
pi;centiis.  Senes  autem  assurgebaiU  :  prudenles.  Et 
potentcs  cessaverunt  lorjui  :  siipcrbientcs  de  doctriiiis 
suis.  Quia  auris  atidivil,  ct  beuli/icavil  me.  Populus 
(picm  iion  cognov!  servivit  inilii,  iii  aiidilii  aiiris 
obedivil  iiiilii  (Psal.  xvii,  Jri).  El  ocitlus  videiis  me 
f/cc/ii/ai)// :  Jud;uorum  non  crcdcntium.  Et  os  vidux 
beuedi.vit  me  :  ejus  niiim:o  qu;e  diaboli  coiijugio  ro- 
iinntiavit.  Ecce  lcrobaliir  mortuus  (iliiis  unicus 
malris  siik,  qiia:  eral  vidua  (Luc.  vii,  12).  El  vestie- 
bur  judicio  sicitt  chlamijde  :  iii  pr:ifere;idis  spiritua- 
libiis,  cariialibus,  nesciat  sinislra  quid  faciat  dexlcra 
tiia  (Matih.  vi,  5),  id  est,  qua  inteniione  operetnr  : 
opcrta  eiiim  sinistra,  dexlra  exserta  est  in  vcslilu 
clilamydis;  qiiod  facit,  (]ui  recte  jndicat  qiio  sit  rcfe- 
rendum  qiiod  opcialur.  Judicium  quod  non  novcram 
exijuisivi.  Ecce  nos  dimisiniiis  oiiinia,  ct  seculi  sumus 
le ;  quid  nobis  erit  (/</.  xix,  27)?  Dicit  felicitatis 
sii;c  fuisse,  qiiod  babuorit  a  qiio  (|u;creret  de  fuluro 
jiidicio.  Confrcgi  molas  iniiiunrum  :  iil  j:im  non  devo- 
rarcnt  plebcm  de  cibo  paiiis.  /Etas  mea  seiiescet; 
sicul  arbor  palmte,  multo  vivam  tempore  :  prolonga- 
hilur,  et  ero  sicut  arborpalma;  in  hoiiore  sempilerno, 
ct  celsiludiiic,  ct  recliludine.  Et  ros  morubilur  in 
messe  mea.  E\  quo  seminatur  et  gennin;it  agcr, 
incssis  dicitiir.  Gloria  mea  iiuva  mccum  :  id  esl,  Novi 
Teslamenti.  Et  arcus  meiis  in  mniiu  mea  gradictur  : 
faciam  quod  praxipio.  Et  in  scrmoiie  iiicu  non  adje- 
ccrunl.  Peifeclionem  Ev;iiigclii  sigiiilicat  ;  nam  ser- 
iiio  Synagog;!!  datus  indiguil  adjcclioi:e.  Scd  gaviii 
sunl  cuin  loqiierer  eis  :  quia  prior  loculio  timorcm 
babcbat,  sequens  cliarilatcm.  Quod  si  el  riderem  ad 

'  tloriacciisis  Ms  ,  ci;hi  rimiiius. 


RS7  LIliEIl 

eos.  noii  crcdcbiml  :  do  liU  qu  l'  iii  paiMbolis  ita  lii- 
quobatiir,  iil  no:i  intelligcretiir ;  mm  tamcn  sicul 
verba  sonare  videbanlur,  vaiia  (iiccre  pntaretiir. 
Hic  esl  risus  S:irn,-  (Cen.  xviii,  10;,  qui  sigiiilicabat 
oinnia  eos  in  prophelia  fccisse :  uide  qiii  figuratc 
aliquid  ilieiiiil.  Elcgi  eoriiin  viam,  ei  iciii  princeps  : 
aul  susciiiiondo  moiialilatcin,  2ut  cu  ii  publicanis  ct 
pcccatoribus  convivando,  sed  ita  ut  princeps  eis 
essein  ad  faluloni.  El  hnbilubtim  siciit  rex  cinclus  for- 
tious  :  qui  suis  diinissis  euin  secuti  suns,.  Qiiasi  conso- 
Inns  trisles.  Eos  dicil  qiii  spe  gaudebanl,  cum  de 
pra;sciiti  vita  erant  trisles.  Bcali  lugenles  (Malth.  v, 
S),  iit  diclum  est ;  ct,  Quasi  Irislcs,  semper  autcm 
gnudentcs  ( II  Cor.  vi,  10) :  qiii  noii  possunl  •  leneie 
illara  magniludincm,  dc  qiia  dictum  csl,  Qui  autcm 
fcceiil  ct  sic  dociicrit,  magnus  vocabitur  i/i  recjiw  ccc- 
loriim  ()tutlli.\,i'J). 

[Ib.  XXX.]  Niuic  aulein  dcridenl  me  infimi,  nuiic  mo- 
neiil  inc  minores  lemporc  :  qiiia  et  postea  n;Ui  suiit  iii 
Ecclesia  lales,  cl  non  proficiunt  pluriiimin.  Monenl  inc 
autein  dixit,  qiiia  per  honorcs  ccclcsiaslicos  accipiuiil 
poleslalcm  pi\vdic;iiidi  populo  ,  qua;  ipsi  iion  faoiunt. 
Quorum  spcrnebam  pnrentcs.  Parcntes  eorum  dixit, 
qiiorum  imitationc  filii  siint ,  quibus  tiinc  dicebatur, 
Va;vohis,  Scriba;  el  Phaiiscci  hypocritw  (Id.  xxin,  13). 
Et  virtus  manvum  coruin  quasi  nihilum  mihi  eral  :  pa- 
renlum  potestas,  qui  lunc  usque  adco  pluriinum  po- 
ieranl,  ut  cruci(igereiit  noiniiium.  In  co  peribal  oinnis 
.  ila  :  quia  non  se  vcl  iii  line  correxerunt.  Ecjeslale  ct 
(ame  instnbiles  :  a  vaiiis  dosideriis  insatiabilibus.  Qui 
(ugiebant  in  deserlum  lieri  :  coiiferendo  se  ad  exeusa- 
(iimem  Legis,  qiiam  non  simpliciler  inlelligcbanl ;  et 
qiiia  in  descrlo  acccperaiil,  fngicnles  in  descrtum  hcri. 
Sicut  eni;n  bodie  pci  liiicl  ad  Novini)  TcsUiinenliim, 
sic  ad  Velus  Iicri  :  de  Npvo  enim  dicluni  cst ,  llodie 
li  vocem  ejus  audieriiis ,  nolile  obdurare  corda  vcslra 
(Psal.  xciv,  8);  et,  Eiliiis  metis  es  tu,  ego  hodie  genui 
le  (Psal.  II ,  7).  Qni  rodcbaiil  corlices  arborum  :  quia 
figuras  Lcgis ,  qiiibiis  vina  lcgebantiir ',  pro  cibo 
h;ibebaiil.  Quorum  crat  cibus  radix  hcrbariiin  :  sacra- 
nicnla  qu;c  corporaliler  jussi  erant  celebraic,  tanquam 
lerra;  inliarentia  ;  cx  (piibus  tainen  simplicis  iiitelli- 
gewliae  fiiictus  surgorct,  et  supra  lerram  in  lil)crt:itcm 
ferrclur,  qiio  illi  pervciiiie  non  poterant.  Inhonorali, 
et  abjecli ,  el  egenles  omni  bono  :  amisso  primatus  Iio- 
nore ,  ab  spe  promissionis ;  quia  ct  ipsuin  terreniim 
donuni  pro  mcritis  snis  aniiserant,  et  regnum  cobloriim 
non  tenent.  Qui  radices  ligiwrum  manducabanl,  propicr 
magnam  famem.  Quod  de  radicibus  herbarum  dicliim 
cst,  proptcr  fructuin  frumenti,  hoc  de  radicibus  ligno- 
rum  iiiiolligendum  est ,  pmpier  fructum  vini  et  olei. 
Nam  omncs  islos  spiiituales  fructus  accepit  Ecclosia, 
quoruin  radices  ternc  implicalce  sacramenla  eraiit, 
qua;  corporaliter  Jud;ci  ohservare  cogebantur,  snbba- 
lum ,  circumcisionem  ,  et  victimas ,  et  CKtera  hujus- 
modi  spirilualium  ciborum.  Insurrexerunt  supcr  me 
fures  :  qui  ad  honoies  indebilos ,  qui  jusloruni  siiiil 

'  Omissaiii  hic  iii  edilis  negauoneni  rcsliluimus  cx  Mss. 
*  l:r.  i'i\.v\.,  utilialgcbaiilur.    M. 


L'NUS.  8-i8 

proprii,  per  leiicbrosas  rallacias  pcrvcneruiit.  Quoniin 
dumus  erant  caverna:  pelrarum  :  qui  conciipisccnlias 
siias  dofondebant,  cl  tegebanl  quibnsd.nii  obsciiritati- 
biis  divinorum  Lilirorum.  El  iiilcr  arbores  clamabant. 
Maiiifosia  cranl  peccaia  eorum  ,  qiiamvis  ca  Scripiu. 
rariiin  obscuritate,  quasi  umbris  arboruni ,  legoie 
coiiaronlnr.  Iliiic  esl,  Clamor  Sodomorum  uscendil  nd 
me  (Ccn.  xviii,  20).  Et  plerisqiio  locis  pro  iiiaiiifestis 
pccealls  claiiioroni  ponit  Scripluri  :  ut  vcibum  sil 
qnidipiid  corde  coiicipitiir ;  clainor,  cum  proccdit  iii 
raclnni.  Qiii  sub  slirpibus  tcrra:  mancbant.  Non  sallcin 
iii  stir|iibns,  sed  cti;iin  iiiferius  stirpibiis  manere  pos- 
siinl  inlolligi,  qui  vcl  carnaliter  pra^ccpla  ciistodiunt. 
Stiipes  ciiim  sunt  noii  jani  ipsi  fruclus,  sed  uiide  sur- 
giint  paiios  fructifera;,  vel  arboruin,  vcl  lierbarum  : 
si  lameii  frucliferiiin  geiins  est,  ipiia  et  iion  fructiferi 
gonoris  stirpes  diciinlur.  Eilii  slullorum  et  ignobilium  : 
Jiid.eornni  ;  nam  lios  dixit  siipcrius  pareiiles  corim» 
|iroplor  iiiiilationem,  quia  et  i^-ti  sub  Dei  noinine  ani- 
bulanl,  qucm  non  coliuit.  Stultos  antcm  et  ignobilcs 
dicit  Judicos,  qiii  e  contrario,  non  solnin  se  coiifide- 
bant  csse  duccs  c.TCoriim,  sed  eliaiii  lilios  csse  Abra- 
li;c ,  quo  paire  sc  esse  jiict.ibanl  iiobiles.  Sed  cum 
andiniit ,  Cari  sunt ,  duces  cwcorum  (Mnllli.  xv  ,  14); 
slulli  domonstranlur  :  ct  cum  andinnt,  Si  fiiii  Abraha; 
eslis,  fncln  Abraha:  facilc  (Joan.  viii,  59) ;  dcgciieiando 
domoiisnaniur  ignobilcs.  Nomcn  el  lionor  cxslinctus  a 
lerra.  Eiat  ciiim ,  scd  exsliiicliim  cst.  ?iuiic  aulcm 
cilhiira  eorum  ego  sum  :  Iinriim ,  (luornm  ilb  p:ilrcs 
siiiit,  (pii  iiic  ad  auroiii  babeiiaiil ,  iion  ad  cor.  El  me 
liabenl  ad  fubidnm  :  inaneni  ct  inutilem  narralionem 
ct  audilionein,  quamvis  nie  et  iiarrcnl,  ct  aiidiaiil. 
Ahominnti  suiil  nie ,  discedcnlcs  procul  :  biiige  facti  a 
justilia  peccando,  ct  pr;eccpla  jiisliti;e  iiialis  moiibiis 
exsecraiido.  Aec  in  (aciem  meam  pepcrccrunl  spuere. 
Exsccranda  facies  namqiie  Christi  est  Iiis ,  qni  pra;- 
cepta  ejus  cum  conteinplu  cxhorrciil.  Vel,  niale  iiic 
innotcsccre  feccrunt  nioruin  siiorum  pr:ivitate.  Apc- 
rieiis  enim  pharelram  suam  afflixil  nic  :  socrota  reruin, 
unde  tcnlationes  cxistunt.  Et  freiium  in  fnciem  meam 
miscriint  :  ut  cis  in\itus  consiuilireni ,  portans  eos 
duccntes  quo  vellcnt,  ad  ima  sua.  Et  a  dextris  gcrmi- 
niinles  consimexerunt  :  cl  favoiido  et  bene  monendo 
exorti  siint  quidein,  ut  suas  ciipiditates  cxplerent,  non 
pcrscqucndo.  Pcdcs  mcos  vin.Terunt  compedibus  :  offi- 
ciorura  ecclesiaslicoruni ,  nt  noii  eos  posscnt  fugefe. 
Conlrilw  sunt  seinila;  mea;  :  iit  iion  apparerciit ,  per 
qiias  solent  boiii  anibiil;ire,  non  qu;r;reiiles  sua  ,  sed 
Chrisli  (Philipp.  ii,  iiO).  Exitit  eiiim  me  stola  :  aucto- 
ritate  prislina,  cuicedi  solet;  quod  contingit  niulli- 
ludine  et  consueludine  peccaloruin  pixvaleiite.  El 
jwulis  sitis  viducravit  me  :  pricccptis  ,  quibiis  video 
niala  ,  ct  quia  eoerceio  non  possum  ,  crurior.  Abusnt 
est  me  sicul  voluil  :  ctiani  calainitale  cl  mijeria  mca 
usus  est  ad  jusliiiara  suam  Deus,  sicul  voliiii.  Dolo- 
ribus  iiwolutus  siim  :  et  in  inc,  ct  iii  aliis  paiior.  Foris 
pugn:o,  inlus  limores  (II  Cor.  vii,  5).  Quis  iiilirinatur, 
et  cgo  nuii  infirmor  (Id.  xi,  29)  ?  El  ileranlur  dolores 
mci,  diicedit  sicul  spirilus ,  spcs  mca.  Qnasi  iiianc  ali 


85!)  ANNOTATIOMJM  IN  Ji 

quid  convoisi  ad  spcni  lciiiporalimii ,  lialjenlcs  (iiioJ 
proniillo.  El  sicut  mibe$  Irwtstit  salus  mea  :  iii>ii  spc- 
ranlcs  sakilcm  proiiMSsain,  amcre  iira-seiitis  saliili<;. 
lit  nuiic  stiper  iite  (l[uititctur  aninta  iitcu  :  precaiido  '. 
Nocte  vero  ossa  inca  confracln  sunt  :  iiriiiilalem  ini.mi 
liabuil,  dixil  sibi  crcplam.  Et  ncrvi  mci  dissoltili  sunl : 
aclioncs  pr;vlcrilx>.  In  intilla  viitute  appreltendit  stolam 
meam  :  ad  deinonstraiulam  virtiilcm  siiam,  niodo  allli- 
gendo ,  el  postca  reparando.  lA  quasi  ora  vestimcnli 
mei  circuindedil  me  :  i.iodicum  milii  relicpiit  auclori- 
talis.  In  terra  et  ciiiere  pars  inea  :  in  poeiiitentia,  ipiia 
exlremum.  Stelerunt  ct  consideravcrunt  me  :  ct  me 
jaceiilc,  siiperbi  stelerunt,  quxTcntes  quid  in  nie  re- 
prelieiiderciit.  Et  projecisli  me  a  salulc.  lllos  dulet, 
qiii  spcin  reparationis  aniiscruiit.  Domus  eitim  cst  omiii 
morlali  terra.  Idco  se  dicil  morleni  meluere,  iiuia  coii- 
versatio  ejus  non  sit  in  coelo  (Pltilipp.  iii,  20),  se- 
cundum  plurcs  qui  mali  suiit  in  Ecclesia,  et  terrene 
vlvuut.  Atfiue  utiitam  posscm  mcipsum  inlerftcerc  :  ul 
morerer  saeculo.  Aiil  rogarem  alium,  et  faceret  inilti 
Itoc  :  vcl  aiigi  luin  mcliorcm ,  vel  Deum  per  quem 
corrigerer.  Ego  bona  prwstolabar.  Dolet,  quia  repcnle 
sibi  isla  evencruiit.  Vcitter  meits  efferbuit,  et  non  Utce- 
btl :  iiitcriora,  vel  mcinoi  ia  qua  rccordatur  quid  fuerit 
primo,  ci  quomodo  alllicta  cst  in  gemitibus.  Ei  steii 
in  ccetu  clamaiis  :  quia  non  in  frequcntia  audita  ct 
corum  qui  se  nolebaut  corriuerc.  C«/is  mea  innigrala 
esl  ralde  :  cx  his  qua;  forinsecus  patieliatur.  Yersa  cst 
in  luctuin  citltara  mca  :  opcra  boiia ,  quibus  laudabat 
Deiim  gaudens. 

[  Ib.  XXXI.  J  Teslameiitttm  (cci  oculis  meis.  Nuimpiid 
coepi  spcrarc  visibilia  ?  Vt  non  cogitem  de  virgine :  ut 
subaudiaiur,  absit.  Iliiic  jam  incipit  incriLa  Ecclcsiai 
comniemorarc,  in  liis  qui  perseverant  in  fiiie  in  tcn- 
taiicnibus  niagiiis  ,  abundaiile  iniquitale,  et  refrige- 
sccnle  cliaritate  niultorum  ( J/a«/i.  xxtv  ,  12,13). 
Et  non  cogilabo  de  virgiitc :  iiicorruplione  sapientia; , 
vel  justilia;.  El  gua:  est  alia  pars  Dci  desuper?  subau- 
ditiir,  iinn  cogiiabo.  Aut  iia  :  Et  qu;B  est,  nisi  illa? 
Si  incessi  cuin  irrisoribus.  Jam  bonis  qui  sunt  in  Ec- 
clcsia  diflicile  esl  non  lalibus  sociari '.  Vel  si  {estina- 
tit  ad  doluin  pcs  meus  :  liypocrisis.  Scinm  et  alii  (rttc- 
tits  meos  edaitl :  quiunodo  Judxis  coiitigit,  id  cst,  ea 
diccrc  qux  alii  laciant ,  niagis  quam  ipsi.  Sine  stirpe 
simsuper  lcrram:  ut  lacilc  arcscam.  llleenim  in  lcrra 
lanquam  in  pelra  lirmusest,  qui  facil  qnod  dicit.  Si 
secutuin  esl  cor  meum  mtdicrcm  :  ut  suam  qu;x:rcret 
gloriam  in  pnpiilo  Dei ,  polius  quain  Dei ,  cui  iiiii 
jure  debelur.  Aut  si  obsedi  janttas  ejus  :  iiisidiose  cap- 
lavi  desideria  plebis  ejiis,  vel  tiniorem,  quibus  agere- 
lur,  ul  milii  polius  servirel  quam  Deo.  Piaceat  quoqtie 
».Tor  riiea  a/(cri  :  fama  niea  diabolo,  cui  quando  pl;»- 
«cmus,  displicemus  Deo.  llle  enim  malis  nostris 
gaudel.  El  filii  iiiei  Au»ii/i(?»i(«r  ;  facta,  vel  imitalores 
mei.  Furor  enim  anima:  meiB  est  indomitus,  coinmacu- 
lare  viri  uxorem :  mihi  eara  vindicando.  Quod  si  et 

'  I-j||li,  peccando.  Mss.,  precando. 
«  -ic  F.r.  i.usd.  ven.  Im.  in  B.  {lam  de  bortis  qiii  stmt 
in  ccclcbiit).  irifjicHe  est  non  talibtis sociaii.  si. 


)lt,  S.  .MlGUSTI.NI  8G0 

dcspexi  judicium  famuli  mci  iiut  aitcilUv,  cuin  juaica- 
reiitur  apud  me:  scciindum  quod  dicttiin  est ,  Smcu- 
luria  igilui  judicia  si  habucrilis  (I  Cor.  vi,  i).  Famutos 
auiem  dixil,  laicos  adhuc  siccul  uibiis  deditos.  Qitod 
si  ct  visitiitiunein,  qttod  responsuin  dabo  .'  iii  Iribulalii)- 
iic,(|uain  coiiscicntiam  habeo,  quia  ista  di.'spexi  ? 
A'o;iiie  sicut  ego  conceptus  sum  in'utero,  et  illi? 
in  Sacranicniis.  Eadem  cnim  omnibus  pra:(licaii- 
tui',  cadcm  crcduiit. /U /"Miiims  similiter  in  ventre  ? 
Nun  ciiiin  ille  aliler  renuntiat,  quam  ille,  qui  plene 
servilurus  est  Deo.  Et  de  venlre  malris  inea;  dtix  cis 
fui.  Ab  inilio  eiiim  sui  ha;c  '  operalur  Ecclesia.  Ant 
si  dcspexi  nudtim  pereuntem,  et  non  operiti.  Si  non  fide 
leiiiissiouis  pcccatorum  ,  taiiquam  tunicam  non  lia- 
bentein,  velavi  a  iiudiiaie  fuedilatis,  id  cst  peccaii , 
percunlcm.  Jam  cnim  despcral  inultiludinc  pecca- 
torum.  El  hinc  est,  Et  quorum  tecta  suitl  peecala 
[Psal.  XXXI,  1  ).  Infirmorum  si  non  benedixerunt  milii 
liuineri :  spe  immortalitatis,  tanquam  pallio  dcsupcr 
coopcrli.  Ne  aulcm  post  fidein  rcmissionis  pecc;ito- 
rum  sulTicere  putarent  prapteritarum  paMiarum  metu 
carere,  et  inciperent  sperare  lemporalia,  bcne  adje- 
cit :  De  tonsitra  ovium  mearitm  calefacti  suiit ,  qund  a 
frigore  spei  lerrenK ,  illonim  viudicali  suiit  consi- 
deratione ,  si  carnalia  pcr  renuniiaiioiicm  posiie- 
runt,  exemplo  grcgis  detonsarum  (Caiif.  iv,  2).  Si 
levavi  super  pupilliim  manum  nieam;qui  non  inve- ^ 
niendo  patrcm,poteral  creaturam  vel  homincm  seipii. 
Fidciis  ,  quia  milii  est  adjttiorium  mitltum  :  voleiis  eis 
domiiiari.  Z)isce(iat  kumerus  metis  a  jugula  mt'o:quod 
Iiis  coniingit.qui  se  ab  Ecclcsia  separani,  dum  voluiit 
populis  domiiiari ,  ut  pr;Bcisioiiem  prxcisionis  patiaii- 
tur.  I'cr  humeruni  autein  aiit  brachiuni ,  significan- 
lur  actioiies.  Tintor  enim  conlintiit  me  :  ne  levaret 
manum  super  pupiUum.  Et ,:/  pondcre  ejus  non  susti- 
nebo  :  si  lioc  velim  ut  piipilliiin  opprimam.  Posui 
auruin  robur  meum  :  numqiiid  pra;sumpsi  de  doctrina 
aut  sapientia  Dei?  Quod  si  st  iit  lapidc  prelioso  fide- 
bam  :  quasi  de  operibus  meis.  Si  et  Uclalus  sniii,  citm 
esset  milti  ceitsus  mnllus:  qiiasi  de  iiico ;  ul  qiii  glori;!- 
lur,  in  Domino  glorietur  (II  Cor.  x,  17).  Si  ct  in  iit- 
numerabilibus  postii  aniinam  meam  '  (Subaudicndum 
ad  omnia ,  Discedat  ab  liumcro  meo  bracliiuin  meuin ) : 
quod  amarer  '  a  multis  Et  dcceplitm  est  clain  cor 
meum  :  ordo  ,  Si  et  in  innumcrabilibus  posiii  aniinam 
meain .  et  deceplum  est  clam  cor  mettm  :  si  consciisi 
tali  cogitatioiii,  ut  in  mc  pra?sumcrem.  Quod  si  et  os- 
culattis  sum  maiiitm  iiieam,  ponens  ad  os  iitcum  :  gavi- 
sus  suin  tanipiain  de  opcribus  iiieis.  Qtiod  si  el  gavisus 
sum  supcr  ruina  iiiimici  mei :  Ecclesia; ,  iit  siiiit  perse- 
cutores  Eccle»i;c.  Atidiat  uitris  tnea  malediclionein 
meain  :  perducatur  ad  seiisiiiii  ineuin.  Opprobno  siin 
in  popiilo  mco  diffainutiis  :  plcbi  saiictoriim  ,  ut  sepa- 
relur  taiiqiiain  illusns.  Qiiod  si  sivpc  dixcrunt  ancitlce 

•  F.r.  et  Lov.  sic  legunt  liuiic  ocum ,  caacin  cniin  m  »*• 
cranwittis  oimiibiis  prwdicnntur.         M. 

>  sic  Mss.  At  edili,   tb  iiiilio  ctiim  fiii.  itwc  ,  eic. 
'in  t.xx,  iiinHH»!  iiKam  :  sufiiagalur  \ulgata. 

*  Aui.  el  H,?.,  ijimd  amarctitr. 


861  LIBEd 

viecf  :  ailulaloies.  Qms  det  nobis  ut  ciirnibus  cjus  salie- 
miir?  cum  satis  bonus  essem  :\il  imilarciilur  felicitalijin 
carnalein  in  nie.  Non  lamcn  li;uc  gessi ;  ne  dicereiit 
enim  liocc,  iion  nie  prxljcbam  in  talilius  bonum.  Foris 
non  madebat  /iospes  .•recipiebam  peregrinum  in  sk- 
culo.  Qnod  si  et  sponte  peccans ,  abscondi  pcccnlum 
meum.  Vohiiilaric  enim  peccaiitibiis  nobis ,  postquam 
accepimus  sciriitiam  vcritalis  {Hebr.  x , 'i(i) .  Aul  si 
dimisi  in/irnium  sinu  vacuo  exire  januam  meam  :  ut 
iJeo  exieril  januam,  quia  sinii  vaciio  fuit.  Quis  milii 
iribual  auditorem? Qxns,  niilii  pr;rslcl  utaudiar?  M«- 
num  Domini  si  non  liniui :  qiia  scripsit ,  Si  non  dimi- 
terilis,  nec  l^aler  vesler  diinillet  vobis  [Matlli.  vi,  l,")). 
Conscripiionem  si  quam  kubeo  :  ordo ,  Conscriplivnein 
si  quam  hubeo.  El  si  non  disrupi  eam  super  Itumeros 
meos,  el  coronatus  legam  super  hnmeros  meos  levuns  : 
el  coroiialus  piibliie  lcgam  ,  id  est,  adversus  facieiii 
meam.  Slatuam  te  anle  [iici^m  tuiiin  (Psal.  XLix,  21). 
Qiiia  pnpuli  corona  ciinfuiidar ;  quia  iion  feci  niaiida- 
lum  Domini ,  quod  ine  fecisse  jain  dixcram ,  ncgaiido 
primo  lue  liabere  coiiscriplioncm ,  qu.e  milii  poslea 
objicilur.  Si  super  me  unquam  terra  gemuil :  slipcii- 
diarii  Ecclesiic ,  quod  malus  sum.  Aut  sulci  ejus  plo- 
raverunl  simul  :  qiio  seiiiina  recipiuiitur,  et  uiide 
fruclus  dantur ;  qiiia  et  nialus  sum  ,  et  mala  scniina 
scmiiiabam  :  ideo  simul.  Aut  si  et  virtuleni  ejus  comedi 
soius  sine  pretio  :  ipsa  misericordia  ,  qua  parlitipat 
eatechizanli  qui  catecliizatur  [Gulat.  vi ,  0);  lioc  cst , 
so/i(s,  nort  relribueiis  ei  qiii  darel.  Aul  si  animam 
Domini  terrcB  decipiens  contristavi  :  non  me  digiium 
cxb^bcMS  passioni  cjiis  ipii  pro  ine  animaiii  fudit. 
Nolite  constrislarc  SpiriliiMi  saiictMin  in  vos  (Ephes. 
IV,  30).  Protrilico  ijerininct  niilii  urlica  :  pro^piritua- 
libus  doctoribus  iiia|,'istri  pruricntiMin  audilu  pcrcoii- 
fricatioiies  liominum  mente  corruptorum,  et  a  verilate 
destilutorum  (I  Tim.  vi,  S).  Et  pro  hordeo  spina  :  pro 
carnalibiis  obediciitibiis  pcccatorcs  et  rcsislciilcs. 
Erat  enim  Job  in  conspeclu  suo  juslus ;  in  coiiscicn- 
l!a  sua. 

[Ib.  xsxii.]  Verba  Eliu  Buzitis.  Deus  abjecit  '  eum, 
et  non  vir  :  ut  lianc  dicain  caiisani ,  cur  tacucriiit.  Et 
sermonibus  vcslris  non  rcspondibo  ei.  Ego  cniiii  lalia 
dicam  ,  ut  iiiilii ,  qiicmadmoduin  vobis ,  respondei  c 
iion  possil.  Qiiiu  erijo  exspeclavi,et  non  sunt  loculi : 
quasi  ad  Job  convcrsus  dicit.  Ventcr  meus  sicut  uler 
vmsl9  plenus.  Commendal  liiiiic  Scriptura  ,  quia  iii 
proplictialiiciitiirMssil.  Et  veliili  fvliis  icrnrii  disruplus: 
ad  diiritiain  snlvciiilain  ,  de  vi  liiqiinr;  iiidc  ct  iraliis 
diciliir.  Noii  ciiiiM  opiis  cssctut  cgo  loqucrcr,  si  vos 
ei  responderiiis.  .4/io/u()i  et  me  tinecv  edent  :  aut  siciit 
vus  aul  sicut  onincs  (jui  miraiilur  pcrsonas. 

[Ib.  xxxiii.]  Mundnm  est  cor  meuni  in  vcrbis  :  non 
iliiplcx.  Spiritus  divinus  qui  me  fecit^:  subaudis,  esl;  iit 
sit ,  Spirilus  dvinus  cst  qui  nie  fecil.  Qnomodo  erijo 
dicis,  Justus  sum,  et  non  exaudivit  me?  qnaii  adver- 
sariodiverit  Job.  Snnd  eniin  loquitur  Dominus:  (|uasi 
vocalionem  omniuni  jiisiorum  scmel  fecit  Dominus, 

■  Xia.  aliquot ,  adjecu. 


UNUS.  862' 

el  Isniporaliter  circa  siiigulos  lioc  agil  divina  provi- 
denlia.  Per  somnium ,  aut  in  visilalione  nocturna  :  aut 
iii  ignorantia  aut  iii  Iribiilatioiic.  Aut  sicut incidil  savus 
tinior  in  homines,  citm  dormiuut  incubiculis :  securi.  El 
corpus  ejus a  ruina eiuat :  Ininslatc siciil ossa.  Et  pepsr- 
cit  aninia:ejiisa  i.iorte  :cum  cum  convcrlerit,  parcet  ei. 
Quia  venturuin  cst  belluin,  et  iterum  arguct  eum  in  in- 
/irmitate  in  cubili :  post  coiiversioneiii  jam  probat ,  ne 
de  se  prcsuiiial.  Et  multiludoossium  ejus  emarcuit :  fi- 
ducia  de  se.  Omncmque  escum  non  poterit  suinere :  con- 
solalionem  de  temporalibMS.  Et  renovabit  corpiis  suum, 
sicut  litura  in  parieie:  iDutationem  vil.c  :ct  hic  Irans- 
hite,  piop!cr  a;iiiliciuin,  id  est,  iii  sociclatem.  Et 
molliet  carnes  suus  sicut  parvuli :  iie  sit  diirus  super- 
bia  ,  secundum  quod  Ellu  vidctur,  tentatur  Job  liuiiii- 
lis  per  iiinovatidncm.  Et  inlriivil  facie  hiliiri  cuin  pro- 
fessione  :  paralus  ad  tcnlatioiics.  Sulva  animam  meam, 
nc  veiiiam  in  corruplionem  :  liic  lciitalio  mortis.  Vices 
tres  cum  viro  :  coiiversioiiis  ,  probalionis,  mortis.  Sed 
eruit  animam  meam  de  morte:  quia  adhuc  hajc  inortis 
restat,  Ut  anima  mcu  in  luniine  cvllaudet  cum.  Jani 
ergo  orationes  cpssabunt,  qiiia  imiII:i  cril  iiMligciuia. 

[Ib.  xxxiv.]  Itcspnndcns  uutein  Eliu,  dixit.  Quomodo 
diciliir,  Et  adjccil.  Et  qui  habclis  scienliam,  auribus 
percipite  :  spiritualibus.  Quia  auris  sermones  probiit : 
ista  cnrnalis.  Qiiid  cst  boiium,  qiiia  dixit  Job,  Jiislus 
SMm .' Qilid  boiii  dixit  ipiia  dixil?  Et  in  jiidicio  meo 
mcnlitus  est.  Iliiic  est,  Eijo  bona  prwstolnbitr  (Job  xxx 
20)  :  ideo  pra.'ter  s|  em  ,  quod  est,  menlitus  est.  Quit 
est  vir  ut  Job  ?  Adhuc  vcrha  Jub  sunt.  Dixit  enim,  Non 
visilabitur  qui  ainbuliiverit  cum  Deo.  Hic  illiim  piitat 
dcceptiim ,  quia  lioc  speraiis  illa  omnia  feceril  :  aut 
certe,  qiiod  in  boniini  iion  putat  visitari  eum  qui  aiii- 
bulaverit  cum  Domino.  Absit  a  Domino  impietas  :  aut 
ut  non  visitet  in  boiio,  qni  cum  co  ambiilaverit ;  aut 
ctiam  si  visitaveril  iii  teiitaiione,  inipie  et  injiiste 
agat.  linpius  est  qui  dicil  reqi ,  Iiijitste  aijis.  Tu  aiilera 
iiun  debes  illud  diccrc,  qui  iion  es  impius.  Dcne,  qui 
dicit;  non  ,  qui  dixerit,  ne  jam  eliam  ob  Iiuc  essct : 
qiKiinodo  dicilur,  Faclum  cst ,  qui  Iioc  facit.  Jmpiis- 
siini^,  principibus  :  tanquam  Angclis  dical,  Nisi  Mi- 
cli  icl  priiiccps  vcstcr,  inipiis.siMic  agitis.  Aut  si  ila  ini- 
piissime  dicilur  priiicipibiis,  (iiiaiilo  inagis  regi?  Abusi 
sitnt  enim  inique  cum  exclitdcrcnlur  infirmi.  Male  usi 
siiiit  cxcliisioiic  siia,  cuiii  proptcr  iiiliriiiitatem  exclu- 
(lcrcnlur  ab  ea  visioiic,  (pia  vidcMtiir  omiiia  divinitus 
ordinalissimc  oidiiiaii  ct  adiiiiiiiL.trari.  Iii  eo  autem 
iiiale  usi  siint,  quia  spiritiim  suuni  seqiii  nialueruiit , 
Deum  ista  non  curare  :  ex  hoc  eiiim  illis  vane  vcniet, 
ul  in  ncccssilatibus  suis  clameiit  et  rogent  bominem, 
ciim  Dciiin  rogare  dcbuerunt.  Neque  eril  locus,  et  non 
est  umbra  niorlis,  ut  lalitent  qtii  faciunt  iiiiqua.  Non  aij 
Imc  est  iinibra  mortis  ut  latitenl  :  ut  est,  iVoii  senes 
hitbent  sapienliam  (Id.  xxxii,  9) ;  quia  iion  seiiectus  est 
caiisa  sapienti;c  :  et,  llxreticum  ne  salules  (  Tit.  iii , 
10  )  ,  ne  iiide ,  qua  hsercticus  est.  Et  evertet  noctem, 
et  humiliabuntur  :  ut  sujira  eos  sit  qiiod  sub  i|isis 
crai ;  id  esl,  premat  eos  quod  subdituiii  illis  cral. 
tt  exstinxit  impios;  luccre  sibi  ridebantur.  El  juililiai 


8G3  ANNOTATIOMJM  IN 

(jus  non  cognoveruul.  Dicil  (jirnl  lioiii  Oi-iis  fecerit  dts 
iiMqtiilale  eoruni  :  til  perfeialur  ad  ciim  cliwwr  piiupe- 
ris.  Ipse  quielem  ilabit ,  et  qiiis  polcril  couiiemnnn'? 
Non  (jualcm  quxruiil  lioniiiios  quoe  iliis  Iriiiul.ilioiii- 
l)us  lurbaliir.  Si  Dcus  juslifuat,  quis  csl  qiii  condc- 
niiitn(  liom.  VIII,  7>o,  54)?  Kl  conlrn  liomiuem  siimil : 
adversiis  Griililcs  cl  Jiid.i'(is.  Qiii  reijiiare  faeit  liomi- 
nem  liypocrilam  propler  pcivcrsilalem  populi :  ciii  dici- 
lur,  Oiii  erqo  doces  nlium ,  lcipsum  non  doces  ( Id.  ii, 
21  ).  Ahsriiic  mc  ridebo  ;  lu  ostende  milii :  to  roprcheii- 
dciis,  nieipsuiii  forlc  ro(iroIieiidondum  cssc  iioii  vidoo? 
Iiilcrroganlor  pronuiilianduni.  Si  iiiiquilalcm  opcraliis 
tum,  110»  adjiciam  :  corrcplus  a  te.  Numquid  a  le  cxiqii 
eam,  qiiia  repulisli?  qiiia  roproliciidisli.  Et  vir  snpiens 
audiet  verbuiii  nieum  :  Ooiiiii  omnia  curare.  .fob  nulem 
uon  in  snpicnlin  lociiliis  esl  :  pulando  quod  aliquid  sibi 
iiiique  divinitiis  acciderit. 

[II).  XXXV.]  Quare  hoc  existimasli  injudicio  ?  qmrc 
lioc  jiidicasti?  Tu  qiiis  cs,  qui  di.risli,  Jusliis  siim,  anle 
couspeclnm  Domini?  Anlo  coiispcclum  Ooiiiini  dixisli, 
Juslus  suni.  Ulriiiiiqiio  cniiii  reprolieiisiliile  est  in  lio- 
niine  :  ununi ,  si  aul  siipcrbe  dicaliir,  aiil  falsum  sit 
justum  eum  esse,  ctiam  secundum  liumanam  jiisii- 
tiani ;  alloruin  aulem,  qiiia  niinquam  verc  dici  ab  Iio- 
niino  polesl,  quod  anle  conspcctum  Dci  sit  justus,  ciii 
coiiiparaliis  (piilibot  iniquus  cst.  .\ul  dicis,  Qitid  pro- 
destlihi,  aul  qiiid  fnciam,  si  peccavi  ?  IIoc  enini  ei  vi- 
dolur  Job  dixisse  Deo,  quasi  aut  Deo  proslt  peccaiuin 
ejiis  ,  ut  islo  dolore  ad  impielaiem  cogalur,  tibi  aii, 
Nolile  me  doccre  impiiini  esse  :  nul  bonuin  csl  libi  si  iiii- 
que  cgcro  (Job  x,  2,  5)?  aul  Dco  noccal  peccaiido,  ot 
idco  illiini  sic  inseqiialur  Dcus  qiiasi  lioslom  siiiim 
prcmens ,  ne  aliqiiid  ab  illo  mali  paliatiir.  Nam  lion 
eliani  dixcr.il,  Si  ego  peccnvi,  qiiid  possiim  libi  faccre 
(hl.  VII,  20)?  Ad  nlruniquc  cigo  Eliu  rcspondil,  con- 
scquenlibiis  vcrbis.  Eyo  daho  tibi  responsiim,  el  tiibits 
amicis  meis.  Aspice  in  coeluni,  et  ride  ;  respice  in  niibes 
qiinm  alla-  sint  a  te.  Si  peccasli,  qiiid  agis?  Confirmat 
qiiod  ab  eo  dicliim  esl,  Si  cgo  peccavi,  qiiid  possiim  libi 
fncere.  Aut  si  mulla  iiijustafecisli,quid  poteris  facere  ? 
Pliis  est,  multa  injtista  fecisti,  quam  quod  superius 
dixil,  pcccasii.  Scd  lanien  quid  poleris  liicere  Deo ; 
quaiido  nc  nubcs  quidem  potes  kTedcre?  Et  si  juslus 
es,  qiiid  dabis  ei?  E  contrario  ,  quoniodo  juslilia  tua 
niliil  ei  prodest,  sic  injusliiia  niliil  nocet.  Aiit  qiiid  de 
manu  tua  accipial  ?  eliamsi  dare  velis;  proptcr  sacrifi- 
cia,  qiix  slulli  piilanl  Deuni  suniere  velul  cis  indigen- 
tcin.  Yiro  simili  lui  impieias  liia,  el  filio  liominisjusti- 
lia  lua  :  vel  illa  iioccl,  vel  lixc  prodest.  Sed  Iiis  ver- 
sibus  coufirmavit  polius,  qiiani  rcfollit  sentenliani 
qiiam  dixit  Job,  Si  ego  pecccvi,  qiiid  possum  libi  facere? 
Couscqueiilcr  ergo  oporlet  iit  oslendat  quare  iu  liac 
vita  lioniiiies  affligunlur  injuriis  malorum,  iiiler  qiios 
etiam  diabolus  cum  aiigdis  suis  numcratur,  priiiceps 
injuriaruni  cl  iiiiquitatum  omnium.  Cum  enira  Deo 
non  possint  nocore  peccantes,  citr  eos  tradit  in  pole- 
siale  afdigendos  malis?  ct  esponit  deinceps,  dicetis, 
A  mullitudine  cUmtabunl,  vocifcrubuntiir  a  bracliio  mul- 
lorwi:.  Et  non  dixii,  Vbi  estDeusqui  fecit  me?  M  lioc 


JOn,  .S    ALGUSTIN!  8C» 

eniiii  p:>t:iiiiliir  li;i'C,  tii  Douin  qu.ciaiil,  non  til  iiiaui- 
ler  vocifoioiilur.  Qiiod  aujoiii  ait,  fccit  me,  pro  docu- 
niento  est ,  qiiia  qiiaTcniom  se  non  relinqiiet,  quem 
ipso  focit.  Qui  dnlribiiit  ciistodias  noclurnas  :  lcnipor,\ 
hiijtis  s:cculi  sub  certis  poleslalibus  ordin:ila,  qi.is 
noc  iii  isla  erioris  tiocle  roliiiipiol  houiiiiem  siiie  oii- 
slodia,  qui  eiim  fecit.  Qui  sepnral  mc  a  qitadrupcdibin 
tcrrw  ,  el  a  volnlilibiis  cceli  sapientiorem  mejecil,  Sic 
eiiim  qu;cretidus  est  Doininus  iii  ainidionibiis  vil;c 
hiijiis,  ttt  noit  ab  co  lcrreiia  botia  dosiiloroiiins;  (|iiia 
jatii  bosiiis  iticliores  siiunis,  aiiloipiaiii  illa  acoipiaiuus. 
Ihi  cliimabiinl  ;cl  iion  niidics.  //ii,  dixil,  iiiiiiiilliiudiiie, 
iii  iilfliciionc  clamanliuiii,  el  a  brachio  multnrum  : 
aiil  ocrle,  Ibi,  proptor  lioc;  sicitl  cst,  Ibi  cccideruut 
iliii  operaulur  iniqiiitatem  (Psal.  xxxv,  13).  El  non  au- 
diis  (pioil  dixil,  dc  eo  dixil.  Ab  iiijnriis  maloriim  :  sub- 
audictidiitii,  clamabuiU.  Voiia  «ii//i  iwn  vull  Domintts 
viderc.  Non  vull  subvenire  vatia  peleniibtis,  ei  non 
ideo  vociferanlibus  in  afHictioiie  iil  biuia  soiiipiiertia 
pcicipianl,  cuiii  proplotea  scparali  siiil  a  ipiadrupcdi- 
bus  lerr;c,  ct  sapioiilioros  f;icli  volalilibiis  coeli  :  scd 
vociferantur,  qiii;i  iioii  sunl  in  hujiis  s;i.'culi  tiiiipiit;ile 
fclices.  Ipse  enim  Omnipotens  perspicil  cos  qiii  faciuii: 
jusliliam,  et  salvuiu  me  fticict.  Sicut  ipsc  vidol  faciet!- 
les,  qui  ciirdis  iiilima  porspicil,  sic  c:i  s:iliilc  s:iIvos 
facit,  (piam  ipsc  vidct  iii  ocetillo.  Quia  tioc  ociilus  vi- 
dil,  iicc  auris  :iudivil,  iiec  iti  cor  hottiinis  ascoiiilil , 
(jii:e  pncparavit  Dcus  diligenlibus  se  (I  Cor.  ii,  9  ). 
Idco  elianisi  pcrlurbcliir  vaiia  saliis  lioniiiiis,  dat  la- 
iiion  auvilium  de  Iribubilioiic  Pator,  qui  \idcl  iii  alis- 
coiidilo  {Mnllli.  VI,  -i).  Judicare  ituqtie  etitn,  si  pvtes 
collimdare  eiim  ,  siculi  est.  IIoc  cnim  visus  cst  Jnb  di- 
ccre,  ciun  ait,  Vtmam  esset  nobis  arhiler(Job  ix,  55) ! 
El  nuiic  qiiia  non  cst  visilans  iram  suam,  nec  cognovit 
dclicla  vclicinculer.  Cognovil  ad  vindiclaitt.  Undc  cst, 
Qiioniam  iniqiiiiaiem  tneam  ego  cognosco  :  et  in  eodein 
loco,  Averle  fncieni  tuam  a  peccatis  meis  (Psnl.  i,  5, 
II).  Coguovil  ergo  dolicla  ;  nam  ideo  paliiinlurhoini- 
ties  Iribulalioncs  in  lioc  sa;ciilo  :  scd  iioii  veliotnoiilcr, 
quia  parlibus  corrigciis  dat  locuni  poc:rilcnli;c.  ElJoh 
vnne  aperttil  os  siiuni ;  in  ignornnlia  sua  vcrba  mulli- 
plical. 

[11).  xxxvi.]  Susline  nie  ptisilluni,  ul  le  doccam  :  ud- 
liuc  eiiim  in  me  sunt  serinoucs  :  suscipicns  scicnliain 
tt:eani  de  longc.  Quoiiiam  quntr.diu  siinius  iit  Iioc  i^or- 
porc,  peregrinaniur  a  Domiiio  (II  Cor.  \,  C).  Opcribus 
aulem  meisiiiixjiisla  sitnt,  lo.juur.  Nc  dicatiir  d,  qtiod 
peccalori  dieil  Dcus,  Qttidln  eiKirriis  jitslilins  inens,  et 
assunds  lcstnmcnluni  iitciim  pcr  os  Unini?  Tu  vcro  odisti 
eruditionem  (I'sal.ii[.t\,  16,  17)?  IJrgo  liic  opcribus 
loqtiendum  esl :  iiam  scieniia  dc  lotige  siiscipitur  ex 
liarle  et  in  ;cnigtn.Uo.  Ciiiii  aiilotii  vcnoiit  qiiod  pcr- 
focIu;ii  csl,  quou  cx  parlo  csl  aiifoiclur  ( !  C.ur.  xiii, 
12)  ;  ct  tioii  j.itii  dc  loiige  erit,  (piotiiani  vidobi:iiiis 
cuin  siculi  csi  (I  Joiin.  ni,  2).  in  veritate,  et  iwu  iiiju- 
sla  verhu  injusle  inlelliges.  Ea  ipsa  qiia;  patiebatur  Job, 
vcrba  Del  dicit  esse  in  vorilate,  ct  lion  iiijusla  :  scd 
ab  isto  iojiisie  iiilcHigi  cxislimat ,  qucni  piil:it  ci/i;- 
qucii  sc  iii';iiciiio  p;'.li ,  ciiiii   oii;iiii  do  jiislnruiu  tri- 


SC5 

biilalione  dictiim  sit,  Tempus  eslut  jiidicium  incipiala 
aomo  Domim  (I  Pelr.  iv,  17).  Et  scito  quia  Dominus 
von  abjiciet  innocentem  :  quamvis  corripial  quem  dili- 
gii,  et  Hagcllct  omiiem  filium  quem  recipit  (Uebr.  xii, 
C).  Forts  robore  cordis,  non  viifipcat  impiMni :  quamvis 
ad  lcmpus  ei  parcere  vidcalur.  Et  bene,  Fortis  rohore 
cordis,  quia  tunc  cum  nnn  vivificabit,  quando  scrac  ' 
poenilentiic  locum  quxret  cum  lacrymis,  cl  non  invc- 
niet,  ncc  neclct  ad  inisericordiam  forliler  judicaiUcm, 
qiicm  modu  niiscricordiler  admonenlem  contemiiit.  Et 
judiciiim  imtiperibus dabit :  qiiojudiccnt  cos  a  quibus  pa- 
liuntur  iniquilalcni.  El  bcne   pauperum,  ut  siipcrius 
jmpm)Hdivilcminte'ligas,idestsuperbum.A'oi!a»/"iTC<a 
jiisto  oculos  ejus.  Eiiam  curaeuin  velutiii  fornace  probat 
lentatione  Iribiilationis  [Eccli.  xxvii,6),  non  ei  aurcrcl 
inlelligcnli.im.qiia  cngnoscitiir  et  colilurDeus.  Ex  quo 
satis  oslenilit  inipioruiii  poenani  esse  ipsam  ca:ciIaloni, 
etiam  cum  vidclur  eis  parci.  Et  cum  regibus  in  solio  : 
siibnudiuir,  scdore  cos  fecit,  boc  est ,  juslos.  r.oges 
auiem  dicil  qiii  carncin  suam  rcgiint;  unde  est  illnd, 
Oiiis  esl  rc.v  (jui  vadit  conwiillere  belluin  ciiin  alio  rcije 
(/-«c.  XIV,  51),eic.  Et  sedere  cos  fccit  in  pcrpcluum , 
el  exaUabunliir.  Et  liic  siibaiidilur  quod  supra  dixit, 
f  iim  reijibus  in  solio.  Exaltiilfunlur  autein  diiit ,  quo- 
niain  liuinillali  snnl.  Et  f/iii  coiiipediti  stint  compedibus. 
A  quo  viiicnlo  dicit  Aposloliis  sibi  Ixiniim  esse  dis- 
solvi ,  ct  csse  ciim  Chrislo  {fliilipp.  i,23);  id  cst, 
relinacula  liiijus  vita; ,  in  qua  ciirpus  ipiod  coi lunipi- 
Uir,  aggravat  animain  (S«p.  ix ,  15).  Cvpienlur  in  fu- 
iiiiMSf)n«perI«/is.C(inviiiciciilur  longisconsuetiidinibiis 
rieleclalioiiiim  carnaliiiin,  qiix  sunt  dc  reriim  iiidi- 
gcnlia,  i|uilHis  inori;dis  viui  susleiilatiir  et  agiliir.  El 
nnnuntianlur  eis  opcra  eoriim.  INon  uliqiie  b ma,  sivc 
ista  ipsa  coiicupiscentialia,  dc  qiiibus  dicitur,  Scio 
quianon  liabilat  in  carne  niea  bonum  (liom.  vii,  18); 
qux  etiamsi  non  regnenl  in  noslro  mortali  ciir|)ore  ad 
obcdicndum  eis,  noii   lamon  desunt :  sive  qiiibus  ad 
li.vc  vcnire  liomo  meruit  cx  tradiice  peccali.  Et  de- 
licla,  cum  fitcrint  roborali.  Ipsa  suntopcra  qiKC  supra 
dixil.  Non  cnim  infirinis  facile  possunt  amiunliari,  id 
cst  maniiestari;  sed  iis  (pii  jam  ita  profecerunt,  ut 
Iransicrint  onincm  istain  iniiiuitatem ,  qu;e  vulgo  nota 
csl  in.  apertissiinis  opcribiis  Ibigitiosis  ct  facinorosis. 
Sedjustum  exa«(iie(.euiii  scilicet  qiii  ex  (idevivil  {Ua- 
bac.  II,  i),  ut  graliic  Dei  dcpnlcl ,  non  meritis  suis  , 
nonsolum  quud  secundiim  vite  istiiis  modiiin  jiislifl- 
calus  esl ,  scd  ctiam  quod  i  cstat ,  ut  ab  universo  de- 
licloriim  nialo  lilieretur  :  (|u;c  -  annuntiat  verilas  fidc- 
libus,  ciim   fuciint    roborali,  qiiando    capientur  iil 
fuiiibiis  paupirtalis;  aillinc  enim  coinpediti  siintconi- 
pcdibus,  nundum  exaltali ,  ut  i^cdeant  in  snlio  ciim 
regibus  iii  perpctuiim.   Et  dixit,  qiiia  converlcnlur  ub 
iniquilale.  Et  dixit,  subaudieiidum  est,  Deus.  Si  au- 
dierinl ,  et  servierint ,  complebuiit  dies  suos  in  bonis,  cl 
annossuos  in  gloria.  Tunc  vcro  niillum  pcccaiiim  crit 
in  hcmine,  qiiia  nulla  erit  nuirtis  contentio,  id  cst. 


'  Eclili,  sero.  Mss.  vero,  serce.  Sic  inferius  ad  cap.  57, 
4,vocaiur  sora  iiificleliuni  |i(iaitentia  in  die  jujicii. 
'  Ij-.  ot  tov.,  qucm.    Ji. 


LIBER  UNUS.  806 

indigenlia  niortalitalis ,  qux  facta  est  de  pcccato, 
cum  jam  dicelur,  Ubi  est,  tnors,  contcntio  tua  (1  Cor.  xv, 
55)?  Impios  vcro  non  faciei  salvos ;  eo  quod  noluerunt 
scire  Dominuin.  Hoc  ad  Gcntes  magis  videtur  perli  - 
nero.  El  cum  monerenlur,  inobedicnles  erant.  Hoc  aa 
Jiid;cos,  et  omnes  qui  eis  pcr  inobedientiam  similes 
suiit,  etiam  in   Ecclcsia.  Et  lnjpocritw  corde  vonent 
furorein  :  quo  Dominum  crucifixerunt.  Non  clamabunt, 
quia  liyavit  eos  :  lionorc  nominis  supcr  omnes  gentes. 
Morialur  ergo  in  juventule  anima  eorum  :  in  siipcrbia  , 
qiia  se  cxtollebant  vcluli  de  nicritis  opcrum  suorum. 
Etvitaeoruin  vulnercltir  ab  angelis.  Commodius  acci- 
pitur  a  niintiis  vorilatis,  quorum  aliis  odor  vitx  in 
vitam  ,  aliis  odor  morlis  in  morlem  (11  Cor.  ii ,  16). 
Quod  tribulaverint  infirmum  et  invalidum  :  illud  infir- 
mum  Dei,  quod  fortiiis  esl  hoininibus  (I  Cor.  i,  25). 
Judicium  vero  mansuetorum  staluet  :  ipse   Dominus , 
exeniplo  mansuctudinis  suoe  differcns  etiam  vindictain 
imilaniium  se ,  sed  tamcn  cerlo  futuram.  Et  quia  de- 
cepil  teabore  inimiciabyssus.  Dcccpit,  sicut  visum  est 
persccutoribus  ejus  ,  profunditas  hujus  sx'culi   Cliri- 
stiim  abore  falsi  testis  :  ad  ipsiim  enim  Duiniiiiim  con- 
verlil  sermoncm.  Effusi  stibler  eam  :  siibaudiendum , 
dcceperuiitte  ;  gravati  cnim  tcrrcnis  o.upiditatibus  siib- 
ler  abyssum  cffnsi  dicli  sunt.  Et  dcsrendit  mensa  tua 
plena  pinguedine  :  Sacramenlum  corporis  et  sanguinis 
ejiis,  panis  qui  dc  ccclo  dcscendit  (Joan.  vi,50).  Non 
dcficieljuslos  judicium.  Qnamvis  edant  paupcres,  et  sa- 
tiiioiiiur.adiiiiitandas  passionesDomini,  paratideplfr- 
niludine  cliaritatis;  non  tamen  idco  iion  facitjudicium 
ipsorum  cito.  Et  ira  super  iinpios  erit ,  propler  impieta- 
tem  miineruin  qiiw  accipiehant  iiiiqiiitalibus.  Omnia  mu- 
ncra  dicit,qua!cunique  coinmod:i  tcmporalia,  propter 
qiuc  commoda  iniqiiitatcs  fiunt.  A'oh  te  avertat  volunlai 
aiiimi.  Doniino  dicitur,  non  moneiitisauctorilate.aut  ju- 
beiilis  aiidacia,  sed  lociitione  proplieti.c  per  imperati- 
vum  modum  fulura  pnodicentis  ;  sicuti  est ,  Accinger» 
gladium  tiiutn  supcr  feiniir  potentissime  (Psal.\Ll\,  i). 
A  prccibusinfirmorum  :  ciim  in  neccssitate  fucrint.cla- 
mantium ,  Infelix  ego  hoino,  quis  me  Uberabit  decorpore 
morlis  liiijiis  (Rom.  vii,  24)?  Et  omnes  qui  liabenl  fortitu- 
dinem  :  |ir,TSiimciiles  de  opcribus  siiis,  ct  suam  justi- 
tiain  volcnles  constituere  (/d.  x,  5).  iVo/i  exlraliere 
per  noctem.  Manifestum  sit  quod  cos  a  populo  tuo  secer- 
nis ,  sive  illos  superbos  qui  de  oliva  fracti  sunt ,  sivc 
sarmcnla  de  vilc  amputal:i ,  uiide  lucrcses  et  schi- 
smatacxorta  sunt.  Vt  uscendant  populi  pro  eis  :  iit  inse- 
raniur  infirma  hnjus  miindi,  eonriisis  foriibus  (1  Cor.  i, 
27).  Qiioniam  qui  sc  bumiliat,  cxaltabilur;  et  qui  se 
exallat,  hiimiliabitur  (Z,i(c.  xiv,  11).  Scd  cura  ne  quid 
fncias  indecens  -  iie   nomen    Dumini   Dei  et  doctriiia 
blasplicmctur,  duni  dicunt,  quorum  judioium  justuin 
esl ,  Facianius  niala  ut  veniant  bona  (Hom.  iii,  8).  Iloe 
cnim  eleijisli  stiper  inopiam.  Non  sulum  clegisti    in- 
opiam  cnnfitciitis,sed  super  bancvit:c  ac  niorum  de- 
ciis ,  ut  ductrina  salularis  ornetur  iii  omnibus.  Eccc 
Dcus  consolabilur,  vcl ,  roborabitiir  in  fortitudine  stia. 
Qiiia  clsi  crucifixus  csl  cx  innrinilale,  sed  vivit  ex 
virf.ite  Dci  (II  Cor.  xui ,  l).  Quis  cnim    cst  sicut  illt 


807  ANNOTATIONIM  IN 

powiis?  vd  quh  cst  qni  discurmt  opcra  cjus?  taiiqiiam 
jiidicans  dc  illo  ,  ciiin  ipse  sil  jiidcx  vivoriim  cl  nior- 
lnoriim.  .lii(  qnis  csl  qiti  dicat ,  Egil  iuiqne  '  ?  Mciucnto 
qitia  magna  sunl  opcra  ejus,qiia;  laiidnventnl  viri  : 
Evangclislic  ali|ue  ^onincs  pr.cdicalnres  vcrlii ,  nii 
iiisierio  sno  vita  consriieiUes.  Omnis  hoinn  rcspici'.  iid 
eitni :  mcnior  iiiliniiilalis  Iiumanx.  Qiticuinqnc  coni- 
t>uiuiitiuur  honiincs  :  pa-nilentia  pcccatdniin  ,  homincs 
siinl. /:.Vc.'  Dcns  ntulins,cl  iicscieiiius.  jVii/(/(.'i,  iinia 
sicut  abundavit  pcccatum  ,  snperabund.ivit  gratia 
{liom.  y,  20).  ycscieinits  aiilem  ex  pcr.->ona  corum 
dictuni  cst ,  qiioriiin  cx  parte  cxcitas  facla  cst ,  doncc 
plcnitudo  gciilinni  intraret  (/(/.  xi,23).  i\iiiHerus  ait- 
nontm  ejits  infiniltts :  pro|ilcr  a-tcrnilatcm  posiliiin 
esl.  Ei  aiilem  nunicrnhilei  stillw  plitvia;.  IIoc  cnim  , 
quod  homincs  '  pivcdicatores  iniplevit  Evangelium , 
numcraliilc  csl  usquc  in  consuinmaiioncm  sxciili , 
donec  aiiferaiur  scicutia  (\»x  cx  parle  csl ,  cl  veniai 
quod  perfectum  est,  facie  ad  faciem  (I  Cor.  xiii,  12). 
Elfitndetur  imbcr  per  semitas  suas.  Non  cnim  vi.u  ma- 
loruin  capieiil  euin.  Flucnt  nuhes,  el  tembrasccnt 
siipcr  homines  plurimos.  Quia  ctsi  ohvcl.ilum  csl  Evaii- 
gclimn  ,  in  Iiis  ipii  pcrcunt  cst  ohvidaturii.  llorani 
consliluit  jumenlis  ,  et  sciitnt  cubiUs  ordinem.  Quoni:ini 
cognovit  bos  possessorem  siium .  et  asinus  pncsepe 
domiiii  sui  {Isai.  i ,  5).  In  his  omnibus  non  obslitpescit 
animus  ejus.  Iniliuin  sapicnti;c  liinor  Domini  {Psal.  cx, 
10).  Ncc  vuttaliiir  cor  tuum  a  corpore :  ul  elevalum  a 
lerra  sursiim  hahcatur  ad  Dominiim.  Si  cogitavcrit 
c.rlcndcrenebulum  :  ut  qui  vident,  Cffici  liant  {Joan.  i\, 
50).  jEque  iit  per  tabcrnacitlum  expanditeam.  Iii  carne 
quippe  morljli  lanquain  labcrnaculo  hahitans,  pcr 
tam  n:>ii  csi  .ignitusa  pcrseculorihus,  dumeis  cessil, 
ct  cam  cxlendil  aiqueexpaiidit  in  crucc.  Ecce  :  fundit 
supcroninia  Iiicem  suam,  quam  abscoiiderat ,  «im 
ca;ciias  ex  partc  iii  Isracl  ficret,  clTundit  superoiiincs 
gcntes.  K(  i«(/iccs  ))i«ris  contexil.  Cu|iidilatcm  snculi 
rcdargiiit.  Nnii  euim  ad  ahscondendum  liix  contcgit, 
scd  ad  manifcslandum.  In  cis  cnim  judicavit  pnpulos, 
oslciidcndo  illis  peccata  eorum  per  lucem  vcrilatis. 
habil  cscam   plurimis  :  ulique    agnnscenlibiis ,   cum 

ai-Ti uir  pcccaia  siia,  et  csiiricntibus  ac  sitienlihiis 

iiisliliaiii.  /ii  manibus^  contciit  lunien.  Si  ab  eo  quod 
siint  i)ni)((i)i(;s ;  his  qni  non  diinittiinl  pcccata  homini- 
bus,  cum  sihi  a  Dco  dimiiti  veliiit :  si  autem  ab  eo 
qiiod  siint  manus;  his  qiii  de  mnnibus  siiis ,  boc  esl 
dcopcribiis,  exlollunlur,  scipsiis  jiistificanles.  Con- 
texit  cnim  litmen  ,  ad  linc  dixit,  nc  vidcalur  ah  eis; 
quia  cxca;catiim  csl  iiisipicns  cor  eoruni  {Rom.  i,  21). 
Ei  mamlavil  de  eo  in  conlrarium  :  ut  qui  faciunl  veiita- 
tcin  ,  vd  dimitlcndo  ul  dimiltaliir  cis ,  vcl  confitcndo 
niala  sua  ul  gratire  Dei  sulidanlur,  ipsi  veniant  ad 

<  Fdili,  qiii  dicat  ei  inique  :  cl  paulo  post,  qtiem  landn- 
veriml.  sulistiluimus  lectionem  Mss.  quse  cuui  Lxx  et  \ul- 
gala  ciiiicurcjai. 

» il  iiiaconsis cnilcx,  qnod  per  liomines. 

'  Kilili,  iiHiiiUHidKs.  M.ss.  vcro^iiimanrdKS.Circa  lioc  Au^u- 
siiinis  iiJcirco  Uxrelial,  (luod  a  Tolcrihiis  coiistaiitcr  per  n 
scrilii  soleret  vox  iisa  ((miposila  !)ii)i«)iis  ."  sicquc  eliam  iu 
3iuii)uis  liliris  [las^im  rcperias  tii))ii')i«/s ,  inbiitiis,  inUtliis, 
inpiiiiis,  elc.  rorroin  (.ra-co  l.W  haljctur,  ^pi  cluiion. 


.1011,  S.  AUGUSTINI  8r.8 

liiccm  ut  manifesteiilur  opera  corum ,  qunniam  in 
Deo  sunt  opcrata  (Jo(i)i.  iii,  21),  non  in  ipsis.  Con- 
irariiis  ost  cnim  el  iinmani  misericors ,  et  supcrbo 
luimilis.  Ut  nuntiarcl  supcr  illo  amico  suo  :  siiper  illo 
liiminc,  hoc  cst,  de  ilio  qiiod  conlcxit,  iit  absconde- 
nt  iiiiiiiaiii  ct  iiigrato;  ul  id  annunliarct,  id  cst.apc- 
riret,  non  jain  scrvo  sub  Lege,  sed  reconciliato  per 
gi atiam  ;  aiil  niiiico  siio,  imilatori  suo  :  quia  ct  (ilius  li  i- 
iiiiiiis  noiivcnit  iiiinistrari,  sed  ininistr.irc  {Maltlt.w, 
2ij).  Pusscssioneni  conlra  cum  qiii  asccndcrc  nitunlnr  : 
iii  ipsiiin  luiiien  possidcaiit,  qui  se  a  tcrrcnis  cxlra- 
hiint.  Ip^iis  cniin  aiiniintiatur,  qiii  adliuc  cnitiintiir 
.'isccndcrc ;  ipiia  cuin  ascendcriiit,  iion  opus  crit  an- 
iiuiUiatorc  ficie  ad  faciciii  vidcnlibus.  Conlracum 
vcio  qiiod  ait ,  asccndcrc  nituntur,  noii  quasi  adver- 
saiitcs,  sedobviam  euntes  ;  sicut  Apostolus  dicil,/n 
obviam  Christo  ( I  Tkess.  iv,  IG). 

[Ib.  xxxvii.]  Sed  ct  in  Itoc  obslnpitit  cor  meum  : 
adiniratione.  El  ecntsnm  est  de  loco  suo  :  dc  terrenis 
rcbiis,  quihus  delcclahaliir,  ut  sursuni  baheatur  ad 
Diiniinum.  Audite  sonitum  tcrroris  et  vocis  cjus.  Ilinc 
cum  apparct  isla  in  spiritu  diccr6.  Nam  incipit  diccrc 
curcvulsum  sit  cor  ejus  de  loco  sm>,  auctoritale  sci- 
licct  Evangelii  pcr  toliim.orbem  lcnibilitcr  sonaiili^, 
Pcenitentiam  agite;  appropinquavit  eniin  rcgnum  coclo- 
rum  {Mattk.  iii,  2).  Et  slrevitu  oris  iUius  cxeitnt :  ad 
eos  iitiqiie  qiii  foris  sunl,  in  delcctatioilibus  rcriim 
visihiliiim.  Snhtcr  univcrsitm  ccelum  circitil,  et  liiinen 
ejns  in  fniibus  lerrtv  :  dum  Ecclesia  pcr  omiics  gciilcs 
difTundilur.  Po$i  enin  fremet  vox.  Pnst  priiiiuin  adveii- 
tiim  cjiis  nnvissima  tuha  sccundi  advenliis  cjus  in 
claritate  tonahit  (I  Cor.  xv,  52,  et  I  Tkcss.  iv,  \li).  In 
sonilu  supcrbia:  suw.  Superbiam  pro  cel-itiidine  po- 
siiil;  quia  primiis  advenlus  in  bumilitalfr  fiiit.  Et  noii 
poterit  invesligari,  cum  audita  fuerit  vox  ejus.  Niiiic 
ergo  qiixratiirDomiiiUR,  dum  invcniri  pntcsi  {Isai.  lv, 
0),  Iioc  est,  conipreliciidi  ad  salutcm  pcr  fidcm  iinn 
liclain.  Tunc  cnim  non  polerit,  cum  vcncril  jiiilicarc, 
ct  audita  fuerit  vox  ejiis  dicenlis,  Itc  in  ignciii  a-lernuni 
(Matth.  XXV,  H).  Qiioiiiam  si-ra  lunc  crit,  ct  inlru- 
cluosa  infidelium  poeiiilcnlia.  Tonnbil  fortis  in  voce  sita 
mirahilitcr.  Quia  non  fortitudiiiis  cjus,  sed  infirmila- 
lis  noslnc  cx  parlicipaiinne  moilalitaiis  vox  illa  fiiit 
primi  adventus  cjus,  dc  qiio  dictum  csl,  Qitod  infir- 
muni  esl  Dei,  [ortius  est  liominibus  (I  Cor.  i ,  25).  Ec- 
cit  enim  niagna  qua:  nescicbnmus.  IIxc  in  (irimo  ad- 
vcnlu  ;  ct  idco  ]iostca  ad  exigcnda  qii;c  dcdil,  jiidcx 
veiitiiriis  cst.  Qiia;  ncsciehamits  :iu!cm,  dictiiiii  cst  cx 
pcrsona  cnrum  qiios  latuit  divinitas  Doiniiii,  iii  iiifir- 
initalcm  carnis  inlucntcs.  Prwcipiens  nubi,  Esto  suver 
terram  :  carni  su;v,  ul  pcr  Sacramcntum  accipiatur,  iii 
menioria  cjiis  {Luc.  xxii,  19,20),  ad  iinilatioiiein  liii- 
mililatis  et  iiirormalioncm  cliai  ilalis.  Et  tcnipcstas  plti- 
viw,  et  tempcstas  iinbrium  potestatis  ejits.  Est  eiiim  nu- 
bcs  quidcm  supcr  terram  :  sed  quando  exprimaiiir  ad 
irriganda  coida  per  pluviam  imbrcsqiic  sermonis, 
qiind  fil  cum  sacramcr.la  inlclligunlur,  noii  in  noslra, 
scd  iii  ipsiiis  potcslale  est.  In  manu  omnis  hoiiiinis  si- 
finat.  Significai  ci  per  npcra  cjiis  qiiam  reus  sit,  ut 


m  LIBKU 

8cial  omnis  homo  infirmilalcm  siiam,  el  clamot,  In- 

felix  ego  homo,  qvh  me  liberubit  de  corpore  mortis  liu- 

iv.s  {Rom.  VII,  24)?  Introierunt  utitem  beslice  stib  pro- 

leclione,  et  quieverunt  in  cubili.  Iiilroierunl  autem  pec- 

fatorcs    sub   indulgeiilia   gratia;,    et   quievcnint   in 

eonscienlia,  remissis  peccatis.  De  pronipluariis  svper- 

venit  lempcstas  :  tenlatio  de  occulio  rerum  ordlne.  Et 

de  promptuariis  frigus :  de  secrelis  judicium  in  eos 

qui  iion  perseveraiit ;  ut  refiigescat  eorum  cliaritas  ex 

abuiidanlia  iniquitalis  {ilaltli.  xxiv,  12,  15).  Merito 

enim  conlingit  eis,  diim  spem  suam  non  in  Dco,  sed 

in  liominiliiis  ponunt.  Et  ab  spiritu  Dei  dabitur  glacies. 

Non  solum  ex  abiindantia  ini(|uorum  rrigescent,  qiii 

spem  ponuiit  in  liominibus;  sed  etiam  ex  operibus 

bonis  corum,  in  qulbus  est  spiritus  Dei,  durescunt 

quidam  quasi  glacie  livoris,  quibus  esl  Pauliis  odor 

inortis  in  mnrlem  {II  Cor.  ii,  10).  Et  ad  lisc  quis  ido- 

neus,  ut  inlcUigal  quoniam  recte  ac  jusle  ab  spirilu 

Dei  dabilur  glacies?  Sicut  enim  carnalibiis  honiiiics 

laudantibus  conlingit  ex  hominum  iiiiquilale  frige- 

scere  desperando;  iia  carnalibus  ab  hominibus  l.iu- 

dari  cupientibus  coniingit  ex  hominum  justiiia  durc- 

scere  invidendo.  Gubernat  autemaquam  quatiter  illi  pla- 

euerit :  ui  phiat  super  unam  civitalcni,  et  supcr  aliam 

non  plual  {Amos  iv,  7) ;  quod  ad  imbrem  atiiiiei  spi- 

ritualem,  pro  subdiiarum  aut  non  siilidiiarum  nicritis 

animarum.  Et  frumentum  irrigavit  luibes.  Siinus  crgo 

rrumenlum*,  si  cupiinus  irrigari.  Disseminavit  nubem 

lucem  suam  :  Evangelium  incarnationis  su;c.  fjt  ipsa 

per  circuitum  vertitnr    per  orbcm  terra:  ipsa  Iracialur. 

Jn  gubeniaculis  nd  opcrundum  umiiia  qucc  maiidaveril 

eis.  Gubernacula  iii  quibus  illa  nubes  per  circuituni 

verlitiir,  praedicatores  sunt  verbi,  per  quos  Ecclesiaj 

gubernantur  ad  operanda  omnia  mandata  Dei.  Hwc 

conslitula  sunt  ab  eo  super  terrain  :  a  Domino  noslro 

Jesu  Chrislo.  Sive  in  tribu,  sive  iii  terra  sua.  Sive  in 

Iribu  Juda,  unde  secundum  carnem  natus  est,  et  pas- 

sus,  et  resurreikit,  et  ascendit  iii  coelum  :  ex  hac  enim 

gcniti  erant  Apostuli,  et  mulii  fratres  prope  invcnli  ct 

salvi  facli ;  sive  anie  passionem  ejusperipsum  vocali, 

sive  post  ascensionem  per  Apostolos  in  ijisa  Jerusa- 

lem,  alque  in  Ecclesiis  Judaex',  quae  erant  in  Chrisio, 

sicut  commeniorat  apostolus  Paulus,  propter  veritatem 

Dci,  ad  confirmandas  palrum  promissiones.  Sive  in  mi- 

sericordia  inveniri  voluerit  eam  :  illani  nubem  scilicet 

in  inisericordia  voluerit  inveniri  a  credentibus  Geiiii- 

bus.  Iloc  enim  scjuilur,  Geiitcs  autem  super  misericor- 

diam  giorificare  Deum  {Rom.  xv,  8,9).  Auribus  per- 

cipe  licec,  Job.  Quasi  rcnovai  inteniionem,  diclurus  de 

vocationeGenlium.  Sla,  ctcommovere  virtulem  Domini. 

Noli  moveri  meiite,  aliquid  tibi  tribuendo.  Scimus 

quia  Deus  posuit  opera  sua  :  reprob.Tcs  iilique  glorian- 

les  de  operibus  suis.  Cum  facerel  lucem  de  tenebris  : 

cira  justificaret  impios.  Fuistis  enim  aliquando  tene- 

bnc;  nunc  auteni  lux  in  Domino  {Eplics.  v,  8).  ScU 

differentiamnubium  :  Evangelistarum  alioruin  sibianle 

passionem,  aliorura  post  passionem  credentiuni.  Ei 

'  In  editis  deerant  islhiec  vcrba,  irrigavit  nulies.  simus 
ergo  friimentum  :  qu»  niaiiuscri|il'.ruin  oiio  rcsliluuiuur. 


UNUS.  870 

ingenles  lapsus  malorum  :  non  eorum  qui  cliipsi  suiit 

crucifigentes  eum,  ut  eos  poslea  poeiiiteret,  et  bapii- 

zarentur  in  eo ;  sed  eorum  lapsus  qui  nec  corrigi  po- 

tuerunt,  pcrseveranter  ciiam  posiea  persequcntes  Ec- 

clesiam  :  lioriim  enim  noii  parvi,   sed  ingeiUes  lapsus 

sunt.   Tua  vero  slola   est  i'fl/id«  '  :  digiiilas  supcrb.i ; 

tanquam  in  eum  quippe  diciliir,  qiii  de  operibus  suis 

audet  extolli.  Quiesccnte  terra  ab  austro,  firmabis  cum 

eo  coelos,  qui  wqualiter  ad  videndum  fusi  suiit?  ,\b  au- 

slro  terram  congriienicr  iiitollipinius  eos  qiii  do  Ju- 

d;cis  credidcrunt  in  Glirislum.  Siciit  cnim  sol  ab  aqiii- 

lonari  tcrra  renmtior  est,  aiislrali  auleni  vicinior;  ila 

qiins  prope  iiiventos  dicit  Aposiolus  luci  Evangelista- 

rum  {Eplics.  ii,  17),  non  absurdc  arcipiunlur  lerra  ab 

aiisiro.  Sicut  autem  cnebis  Evangclisias  solomus  ac- 

(ipore,  ut  esl, Cce/i  enarrant  gloriam  Dci;  do  liis  eniin 

dictiim  cst,  In  oiiinem  lerram  ciivil  sonus  eoruin,  et  in 

fines  orbis  lerroe  verba  eorum  {Psnl.  xviii,  2,  S)  :  ita 

torras  rccte  accipiinus  plebes,  qnibus  evangelizatum 

cst.  Et  quoniam  plebes  qu;c  do  Jud;i'a  crediderunt, 

posieaquain  quievcruiit  exeunies  dc  liac  lerra'(nunc 

eiiim  liic  non   suni),  rirmata  est   lanien  aucloritas 

Evangelistarum  in  Ecclesiis  qii.i;  sunt  ex  Gentibus, 

firmala  autem  misericordia  Dci,  non  jain  opilulaiite 

aiiclorilale  Ecclosiariim  Jud.ia',  qu;«  in  Cbristum  est; 

propterea  sensus  liic  csl,  ut  per  inlerrogalionom  pro- 

niiiilielur  :  Numquid  lu  qiiiesccnle  lerra  ab  auslro ; 

id  est,  jam  non  exislente  in  hac  vila  plebe  ulla  chri- 

siiana  ex  Jud;cis,  firmabis  cum  co  Evangelistas,  et 

divinarum   Scriptiirariim   libros,  qiii  pcr  niisericor- 

diaiii  Dei  nnn  solis  Juda;is,  sed  ctiam  Goiitibns  a'qiia- 

lilerad  vidondum  fusi  siinl?Gratiam  qiiippc  Dei  com- 

mondat  el  misericordiam,  ne  quis  de  meritis  glorie- 

lur,   qiia;  Juda-oruni  erat  superbia.   Quare  doce  me 

qnid  dicamus  ei,  et  requiescamus  nuilla  diccnles.  Qiiia 

iion  est  quod  ci  dicant  convicli,  nullum  se  habere  me- 

rilum  per  seipsos,   sed  ejiis   indigcre  misericordia 

Numqiiid  liber  aut  scriba  assistis  mil.i,  ut  stans  faciam 

liomincm  tacere?  Quare  ergo  non  dicis,  si  liabes  quod 

dicas?  iS'oii  enim  iiuasi  diclaiiti  milii  excipis,  ul  tu  ni- 

tiil  dicas;  scd  utique  colloquimur.  Omnibus  autLinnon 

csl  visibile  lumen,  quod  refulgcl  in  iiubibits.  Redil  ad  ea 

qu;B  dicebat  de  spe  remissionis  peccaiorum  et  illumi- 

nationis  graiiae  per  misericordiam  Dei :  refnlget  enim 

liimon  in  niibibus.  Non  lanion  ipsaruni  nubiuni  pro- 

priuiu  est ;  illuniinantiir  cnim.  .Miud  cst  enini  quud 

fulgot  suo  lumine,  aliud  quod  refulget  illiislralum. 

Sed  non  cst  omnibus  visibile.  Multi  eniin  puiani  lu- 

mine  suo  fulgere  animas,  ciim  sapienics  suiit.  Lhido 

suiil  illi,  qui  diccnles  se  esse  sapiontes,  slulti  f;ici; 

siKit  {Rom.  I,  22).  Et  spiritus  tnnisil,  cl  mimdahit  ci^s. 

llic  spiritum  dixit,  de  quo  dicliim  cst,  Ab  increpa- 

tione  spiritus  irce  tuoe  {Psal.  xvii,  16) ;  et,  A  spirilu  tuo 

quo  fugiam  {Psul.  cxxxviii,  7)?  Per  correptiones  enini 

leiiI;itionum   oslciiditiir  li(iniiiiibus  morilum  eorum, 

qiiia  ipsi  peccatis  suis  Icncbra;  sun!,  et  cgeiit  glnria 

Dci  {Hom.  iii,  22).  ut  illius  lumine  illusirari  velinl, 

'  in  l.xx,  iliermc,  cuUda  :  sic  cliam  Vulgala. 
'  !jj  aUqiiot  >lss.,  de  liac  xiut. 


371  ANNOTATIONIJM  IN 

illi  datilcs  lioiiorcm,  noii  silii ;  ;iiqiie  ila  ilop<isila  sii- 
perbi.i,  iiiiiii(Jcmiir  a  ilelicio  iiiaj^iio  :  nam  Spiriliis 
saiiclilicatiunis  noii  iraiisil,  scd  inaiicl.  Ab  aquitone 
nubes  colorit  aurei.  Ab  scelcraiissima  ini]iiclalc,  ct  a 
Dco  loiigc  rcinnia,  vciiiiiiil  laiiicii  niMmiari  atqiic  con- 
versi,  ol  illiiiniiiati  sipieiuia  :  unile,  nisi  i>cr  gr:itiain, 
qna  noii  iiiciila  attciuluiunr,  scd  peccala  diniitluiiliir? 
IJikIc  ille  cuin  sibi  vcllcl  ignosci,  Doceam,  inqu:l,  ini- 
quos  vias  tnns,  cl  iiiipii  ad  le  converteutur  (Psal.  L,  15)  : 
innqiiam  mibcs  ali  oiiciue  vcl  aquiloiie  jam  coloris 
aiirci,  ilbiininati^  lciiobris  siiis.  Jii  liis  csl  mngiia  (jlo- 
ria  et  honor  Oiiinipotentis.  Cui  pluriiiuiin  dimillitiir, 
pluriniuin  diligil.  Quoiiiam  potcslei  iinpiuin  jiislilicarc 
qiii  est  onini|iotcns.  Et  non  invenimits  alium  similein 
virluli  ejus-  Sobis  cnim  bic  pcocaluiii  non  lccit,  nec 
liivciiliis  cst  dolus  iii  ore  cjus  (I  Peir.  n,  H).  So- 
bis  cnim  Dciis  vcrax,  omiiis  aiiiem  bonio  iiiciid:ix 
(Psr.l.  cxv,  II)  :  undc  vicit,  ciiin  judiGireliir,  Dcus 
lioiiio  f.ictiis.  Qui  jusle  judical,  non  puuis  exaudire 
eum?  ]Non  il:iqiie  lionio  dc  voiiia  dcsporaiido,  ackbil 
pcccata  pcccatis,  laiiqiiam  addictiis  jam  d;iinnatiiiiii, 
qiiia  cerlus  cst  do  jiislilia  Dci,  snb  (im:i  iioii  polosl 
csse  iinpuniius.  lia  ciiim  Deus  juste  jiidicat,  iil  cliain 
exaiidi:it  veiiiam  doprccantos  ;  ct  lanlo  niagis,  iiiianlo 
iiiagis  jiisie  jiidiont.  Noii  eniin  jiisli  judicii  csl,  pn-iii- 
lcntes  siipplices  iniscerccum  iis  qui  recusant  liiiniili- 
talem  el  saiisfactionem  pncnileniia;.  Propierea  tiine- 
buni  eum  homines  :  si  se  hoinines  csse  mcmiiieriiit, 
confilendo  pcccala  siia  ;  qiiia  adliiic  boniincs  sunt, 
qiiibiis  dicitur,  Nonnc  bomiiics  estis?  Tiiiicbunt  quo- 
quc  cum  et  sapientes  corde :  ne  sibi  iriliuendo  quod  ac- 
ccperimt,  et  dicendo  se  essc  sapicntes,  siulli  fianl. 
Polest  cnim  auforri  supcrbis,  quod  datur  buinilibus. 
Qiiafiroplcrct  sapiciites  qu:iinvis  cordis  illiiiniiiatione, 
:ioii  liiigii:e  j:icl;ilionj  sapieiiles  siiit  et  rcges,  spii  i- 
l:i:ililcr  jiidicaiitcs  terram,  ipsi  aulcni  a  nemine  judi- 
ccnliir  (I  Cor.  n,  1.5),  scrviaiil  lamon  Doniino  in  li- 
«lorc,  ot  cxsulioiil  ciim  ireinore,  ne  perc:inl  de  via 
rccia  (Psiil.  II,  II,  12).  Dciis  est  ciiim,  qiii  opei';Uiir 
iii  cis  ct  velle  ct  opcrari,  pio  boiia  volunlatc  (Plii- 
lipp.  II,  15). 

[Ib.  XXXVIII.]  Et  posteaquam  quievil  Eliu  loqui,  di.vit 
Domiiius  nd  Job  pcr  linbiium  HKfcis.Eliam  si  boc  modo 
vox  i>la  facla  csl,  qiii)  ii:odo  adMoviCu,  vcl  quo 
iiiodo  ciiin  se  Doniinus  tribiis  discipiilis  in  miinlc 
osteiidisset  (.l/n/f/i.  xviij  1-5);  •tamcn  quod  iioii  dT- 
ctuin  est  siinpliciler  ,  pcj' iiiibcni,  RCii,  per  turhincin 
nubis ,  Iioc  signilicari  arbitror ,  quod  non  por  sanani 
carncin  iiilcrrogalns  ,  lioc  esl,  loniatus  est  Job  ,  sod 
per  tribulalioncin  pcrluibaiioiiemquc  carnis.  Qiiis  ett 
qui  celal  nie  consitium,  continens  sermoncs  '  iii  corde,  ct 
me  pulat  dare?  Neiiio  cst  crgo  ipii  se  imineritum  pali 
aliqiiid  asperuni  dic:il ;  quia  si  iion  faciis,  saltein  vcr- 
bis  pcccatur  ;"cl  si  iion  verbis,  saltem  tenicraria  pr.T-  ' 
SLmpiioiic  inlus  in  cordc  ,  vel  sermonibus  cogitalio- 
num  :  ct  quoniam  Deuni  non  latcnl,  nenio  flagellalus 
'iicJt  indigne  se  accipcre  dlsciplinam,  quasi  ultra  non 

'  sic.Mss.  juxta  I.XX.  At  cdili,  qui  celat  \mum  consiliiim 
contcimhiii  sermones, clc. 


JOB,  S.  AUGUSTINI 


S73 


sil,  quo  por  ilhuu  prolitiat.  Sciciidum  cst  ciiiin  ,  sic 
in  priiicipio  liliri  liujus  diabolo  laiidatmn  Job  tcslimo- 
iiio  Dci,  clin  liiio  tribiis  ainicis  cjiis,  ut  lanien  nossct 
Dciis  qiianliiin  ei  docsscl  ad  perfcclionom  ,  qiio  etiam 
laiidabilos  scciinduni  baiic  vitam  viros,  ciDoojain 
plaociilcs,  p:iti'riia  fl;igoIla  pcrduciinl;  qu;c  nobiit  ab 
Apostiilo  rciniivoro,  dicens,  Suljicit  tibt  ijratia  mea  ; 
mm  virlus  in  infirinitate  perficitur  (II  Cor.  xii,  9).  Ac- 
cinijere  lanquum  vir  tumbum  tuum.  Signifioal  ad  lioc 
pali  dura  ct  ainaia  Doi  sorvos  in  Iioc  s:cciilo,  ut  oin- 
iics:iircotiiiiios  sii:is  a  torroiiai  iiiii  dclectalioniim  flnxu 
colligaiit,  alqiie  constring:iiit.  Jnlerrogabo  le;  tu  an- 
tein  responde  mihi.  Ubi  eras  cum  fundarem  lerram  ? 
Iliiic  jam  toiiimciidare  incipit  cinineiuiam  Doinini 
noslri  Josii  Cbri-ti  ,  qiii:i  iii  ipso  csi  salus  oiiiniiim 
pciciissoriim  vciicnala  su;isione  scrpoiuis,  ne  iii  sc 
sibi  quisqiie  esse  saliitoni  piilet.  lllc  cnim  Deus,  iion 
siciit  diciuni  est ,  Dii  esiis ,  et  filii  AUissimi  (Psal. 
I.XXXI ,  0);  sed  ciii  rapiua  non  sit  esse  rcqn:ilcm  Palri 
(PltHipp.  u,  6):  et  lilius  bomiiiis ,  non  siout  iilii  bo- 
iniiium  iii  quibii^  noii  ost  saliis  (Psal.  cxi.v,  5);  sod 
prcparticipibus  suis  (Psal.  xuv,  8).  Non  eiiim  justiis 
l:intimi ,  sicut  Job  ,  sicut  Puulus ,  siciit  Ecclcsia  ;  scd 
etiain  juslificans  taiiqiiain  unigonilus  a  Patrc ,  pleniis 
gralia  el  voritate  (Joan.  i,  U).  Ad  insiiiiiandam  crgo 
dilToreiiliam  diviu.c  buiiiaiiitatis  ejus,  in  quo  priiiceps 
biijus  iiiundi  iiiliil  iiivciiit  {Jd.  xiv,  50),  quia  in  pas- 
sione  ,  qu:c  non  rapiiit,  luuc  exsolvcbat  (Psal.  lxviii, 
5),  et  justilicaiionem  sanctorum  per  pcccatorum  re- 
niissionem,  qnibus  sanctis  iii  uniiin  redactis  lit  corpus 
cjus  Ecclesia  ,  ciijus  et  parlicula  e.^t  Job  scciiiidum 
bistoriam  qiiia  jiistificalus  ,  et  figura  universaj,  per 
propbctiam  iiicipit  dicere  qua:  dicturus  est.  Vbi  eras 
cum  fimdarcm  terram?  Utrum  qiiia  noiidum  eral ,  an 
qiiia  noii  per  cuiii  fundata  cst ,  siciii  pcr  unicuin  Fi- 
liuin?  et  torrain  istain,  an  ipsam  Ecclcsiam?  ipsa 
enini  accepit  lapidem  angiilarem  (Ep/ies.  ii,  20),  de 
qno  mox  dicturus  cst.  Jndica  mihi,  si  nosli  scientiam. 
Il;cc  enimqiix  a  Domiiio  pro  nobis  teinporalitergest;» 
siint ,  ad  scientiain  porlinent.  Quis  posuil  mensuras 
ejus  si  nosli  ?  sccundum  distribulioncm  donoruin  spi- 
ritualium.  Vnicuique  enitn  noslrum  dala  est  gralia  se- 
cuuduin  mensiiram  donalioiiis  Clirisli.  Propler  quod 
dicit  :  Asccndens  In  attum,  cnplivavil  ciplivilaiem,  dedil 
dona  hoininibus  ( Id.  iv,  7,  8).  Quia  si  toluni  corpiis 
oculus,  ubi  auditus  (ICor.  xii,  17)?  Socundum  nien- 
suram  qiiippe  uniusciijus;]ue  pariis  iiicremciiiiinicor- 
poris  f  icil,  iii  a:dilicalioncm  sui  iii  cli:irilale  '  {Ephes. 
IV,  lU).  Aut  quis  esl  qui  induxit  siipcr  eam  funicutum? 
ul  cani  faccrct  lixreililatcin  suam  ,  dislinguens  ab  cis 
qiiibus  dicit,  iVoii  Jiori  i'os  iMalth.  vii,  25).  Novit  cniiii 
Doniiiius  qui  siint  ejiis  (II  Tim.  ii,  19).  .iut  super  quo 
circuti  ejus  fi.vi  sunl  ?  Qiiia  coiistriiiguiit  cam  ,  iic  dis- 
solvalur,  diviiii  Libri  lixi  supcr  Doniiinim  :  qiiia  qiiis- 
quis  cos  sine  ;llo  iiiterprctari  voluorit ,  fluitot  atquo 
errel  nccesse  est.  Quis  est  auiein  qui  misit  lapidem  an- 
gulurcni  supcream?  quem  reprobavcrunt  aHlificantes 
(Psat.  cxvii,  22).  Qiiando  jucia  cimt  sidera  siinal :  SJ- 
'  llaiiuscriili,  in  cliaritateni. 


875  LIBER 

mul  baplizala  tot  niiUia  vcrbo  viiac ,  iiiter  pcccaiores 
liinquam  iu  lcnobris  fulgcntia.  Laudaverwil  me  voce 
tmgna  omncs  Aiigeli  mci :  Evangelistac.  Conctitsi  portis 
mare  :  populos  amaricanies  amorc  lerrenoruni.  Sed 
quarc  portis?  An  forlc  ut  non  solum  modum  h.iberel 
exerccndi  justos  persccutionilius,  sed  ctiam  ut  liccrct 
justis  iiide  egredi  ?  Cum  fremeret  ex  ulero  malris  siiw , 
volens  progrccii  :  cuni  ir.isccretur  in  cnncilio  Babylo- 
niae  civilalis ,  fornicanlis  amore  liujus  sa;culi ,  voleiis 
cxtendere  persecuiiones  suas  ad  perdendos  de  terra 
cps  de  quibus  dictura  cst,  Non  peto  ut  lollas  cos  de  s(c- 
culo,  sed  ut  tollas  eos  amalo  {Joan.  xvii,  15).  Circum- 
posui  iUi  nubem  operimeiilum.  Non  cnim  boni  taiitum, 
Bcd  eliam  niali  mulli  amatoresqiie  hujus  siculi ,  Sa- 
cramento  cortioiis  Christi  suhjccti  sunt  :  cujus  auclo- 
ritate  a  sanclorum  pcrsecutione  reprimuntur.  Et  nc- 
bula  obvolvi  iitud  :  ignorantia ,  qua  terrenam  inde 
exspeclant  feliciiatcm  ,  lerrenamquc  infelicitalcm  ti- 
nient;  et  proplerea  timcnt  quns,  nisi  ila  essct ,  per- 
sequerentiir.  Non  enim  solum  diclum  est,  Edeiit  pau- 
peres  et  saturabuntur ,  et  laudabunt  Domiiumi  qiti 
reqitirunt  eum ;  scd  eliam  dictum  est,  Manducaveriiiit, 
et  adoravcrunt  oinnes  divilcs  lerrce  (Psat.  xxi,  27,  50). 
Et  posui  ilti  terminos ,  imponens  clauslra  el  portns  :  ler- 
niiiios  quibus  saivitia  cohibeatiir,  non  ul  nihil  afdigat, 
sed  quo  usque  exerceat;  claitsira,  ut  injiisli  non  pro- 
grediantur;  porlas,  ut  ab  eis  jusli  cgrcdiantur.  Et 
dixi,  Huc  usque  venies,  et  non  transibis.  Sicut  ipse  dia- 
bolus  modum  accepit ,  quo  usque  afdigeret  Job ;  iia 
illud  mare  quo  usque  persequeretur  Ecclesiam.  Sed 
in  lemetipso  comminuenlur  fluctus  tui :  alterna  vasta- 
lione  discordiarum  atque  bellorum.  Aut  numquid  te- 
cum  lucem  conslitui  Hiadidiiam.' id  cst,  cum  consilio 
luo  tempus  resurreclionis  prxdesiinavi  ?  Aut  cognovit 
luci[er  ordinem  simm.' subaudiendum  est,  Numquid 
tecum '  Dominum  aulein  luciferum  dicil ,  prnpicr 
ipsum  nialuliiiiim  resurrectionis  exortum.  Non  eiiiin 
de  alio  dici  poluit,  Et  lucifer  oriatiir  in  cordibus  vestris 
(II  Pelr.  1, 19).  Ipse  agnovit  ordincm  suum,  ut  csset 
prircilircdormicnlium,  primogenitus  a  morluis  (1  Cor. 
XV,  20),  capul  EccIesiiC,  scculuro  eliam  corpore  iii 
futiira  resurrectione  sanctormn.  Apprehendere  peniias 
terrcB  :  diclum  est ,  Si  recipiam  pennas  meas  in  dire- 
elttm  {Psal.  cxxxviii,  9) ;  virtiites  uliquc  spiritualcs 
lidelium ,  quibiis  a  scrcularibiis  siispendunlur  illo- 
cebris.  Exculere  impios  exea.  Ad  lioc  enim  prior  taiito 
ante  resurrcxii  agnoscens  ordinem  suiim  ,  ut  fideiii 
resurrectionis  insiiiuarcl,  at  [uc  per  ipsas  pennas  Ec- 
clesiie  ubiqiie  pnedicalus,  minisierio  circuuivolan- 
lium  nuniiorum ,  jiisie  apprehendat  eas  in  opus  judi- 
candi  duodecim  tribus  Israel,  ciini  vcnerit  exculere 
impiosex  Ecclesia  ,  qui  nunc  ante  judicium  pcr- 
niixli  lolerantur.  Et  tu  sumens  terrm  lutum  figufasti 
atiimat  ?  sive  ipsum  Adam  commcmoret ,  sive  quod 
nunc  sextaactate  sxculi,  sicul  tunc  sexto  die,  de  pec- 
catoribus,  tanquam  de  lutoierrae,  liomo  factus  est 
secundum  imaginem  cjus  qui  creavii  eum  {Gen.  i,  27, 
el  11,  7).  Non  utique  hoc  fecil  Ecclesia  ,  sed  in  hoc 
poiius  facta  cst  per  Verbum  opportuno  tenipore  in- 
Sanct.  AuensT.  III. 


UNUS. 


871 


carnaluui,  per  quod  facta  sunt  omnia  (Joan.  i,  5). 
Et  famosum  eum  posuisti  super  lerram  7  Magis  iste  homo 
famosiis  posiliis  super  terram,  qui  sesla  a,'iate  saiculi 
factus  cst,  quani  ille  qui  sexla  die,  antcquam  esseiit 
ceicri  hoinines ,  frer  quos  diffainaretur  :  nisi  forte , 
quia  nuiic  ila  iiinotuit.  Et  abslutisli  ab  impiis  lucem? 
sicut  ille  qui  veiiit,  iit  qui  noii  vident,  vidcant;  ctqui 
vidcnt,  c;rci  fiant  (frf.  ix,  59).  Aut  brachiuin  siiperbo- 
ruin  coinmiiiuisli?  pntcnliam  corum,  sicut  illequi  in- 
firma  mundi  elegil,  ut  eonfunderct  forlia  (1  Cor.  i,  27). 
Aut  venisli  ad  foiilem  inaris?  sicut  ille,  eui  venicnli 
patuii  coiifitendo  qiiidquid  occulium  erat  in  cordibus 
impiorum  ,  qui  credendo  iii  euiii  jiislificati  sunl.  Nam 
qucm  fnnlcm  niaris  niclius  accipiiiiiis,  nisi  secretuiii 
unde  eruiupit  oninis  hTC  ainarissinia  impietas,  qiuc 
ingenles  flucius  jain  manifestorum  nialorum  oiicruiu 
concilat,  quK  vidciit  liomines  in  apcrtis  faclis,  qui  foii- 
lem  ipsuni  vidcre  non  pnssunt  ?  Aut  in  vesligiis  abyssi 
ambulas?  Abyssus  hic  recte  iiilelligilur  vila  sicularis, 
qii.-ccumquc  eslin  profundo  malorum  ,  qiio,  siculscri- 
ptum  cst,  cum  veneril  peccalor  coiUemnel  {Prov.  xviii,  5). 
Quia  ipsi  quoque  dcsperatissinii,  subjecli  graii;c  per 
rcinissionem  '  poccalorum  salvi  facli  cmcrscriint,  et 
receperunt  Christom  :  non  in  abyssum  quo  pieme- 
bantur ;  scd  in  locum  ejus,  ut  ubi  ambulabat  calcans 
cos,  aiiibu!etinliabitanseosChristus;  invesliijiis  abys- 
si,  remanenlibus  per  memoriam  pcccatorum  suorum, 
ut  dum  rccolunt  ubi  fueriiit,  ampliiis  diligant  quein 
rcccpcnint,  aquo  sibi  tani.-i  diniissa  sunt  (Lmcvii, 
il4").  Aiit  libi  aperiunlur  metn  porlw  morlis?  Onini- 
bus  cniin  moricntibiis  aperiuntiir  porla?  moitis,  sed 
non  melu,  sicut  uni  illi  qui  deslruendse  niortis  caiisa 
niorluus  cst.  Aut  certe  aperiuntur  ad  resurgendum. 
Aut  janitores  inferni  videnlcs  le,  limuerimt?  sicul  illuni 
unum,  in  quo  niliil  dignum  morle  priiiccps  munJi  ' 
invfinit,  queinlam  citodimiscrunt,  qiicm  inviti  admi- 
serunt.  Inferi  autem  janitores,  aliqua;  in.reriores  pole- 
slates  morli  pr.Tposiia;  intelligendae  sunl.  Aut  cogno- 
visli  laliludiiiem  sub  coeto?  sicut  cognovit  qiii  per  illam 
dilfudit  Ecclesiam.  iV«iTa  crgo  mihi  qitanta  qiimque 
sini.  Quis  eiiim  lioc  seiai,  nisi  quem  ille  docuerit? 
Aitt  in  qua  terra  habiiai  lux?  Ille  ciiim  docet,  quia 
manifcslatio  verborum  ejus  illiiuiinai,  et  iiilelligere  fa- 
cilinfaiitcs  (Psat.  cxviii,  150).  Aiit  qitis  tenebrarum 
locits ?  {\oc  (juoque  ille  docct,  qin  d\c\l,  Acccdite  ad 
eum,  ct  itluminamini  (Psal  xxxiii,  G).  Ilinc  enim  oslen- 
dit  eos  tenebrescere  qui  receduiit,  dum  nolunt  esse 
infantes.  Initium  enim  supcrhi;t;  hominis,  apostalare 
a  Deo  (  Eccli.  x,  14).  Iiide  qui  non  glorificaverunt  * 
Deum,  aut  gratias  egerunt,  evanucrunt  iii  cogiiationi- 
bus  suis,  ct  obscuratuin  est  insipiens  coi^eorum  (Rom, 
1,  21),  et  facti  sunl  tenebrarum  locus.  Nisi  forle  ille 
cst  leiiebrarum  locus,  qui  excipit  perseveraiilcs  iii 
peccaiis,  ui  ipji  siiit  tenebrac,  quarum  ille  cst  locus, 
qucm  vcre  nullus  hominum  novit.  Similiter  el  lerro, 
in  qua  habitat  lux,  potest  intelligi  terra  illa  vivcnliuin, 

'  Ani.  Er.  et  plerique  Mss.,  gralim  remissinnts. 
'  lloriacensis  codex,  princeps  moilis.  raulo  posl  Am.  r.r. 
tt  plerique  Nlss.,  qucm  intiti  amiserimt. 

fVingt-huit.J 


87!i  ANN0TAT10N13M  IN 

iil  ea,  boaiiuido  exccplura  persevcranles  in  (itle  ct 
spe  et  cliaritaie,  qui  fueninl  aliqinmlo  lencbr;!',  niuic 
auleiu  lux  in  nomiiio  {Ephes.  v,  8).  .Si  iltidi  we  in  fi- 
ne*  eorwm .'quo  usipie  pirveniuiit  qiii  lales  sunt.  Quid 
esl  enimubi  non  sil  sapienlia  nei,  qu;e  allingil  a  fine 
usque  ad   lincm  forliler,  el  dispnnil  omnia   siiaviler 
(Sap.  vin,  1)?  Ciiiulinue  nulln^  lioiiiiunm  coinp:iran- 
dus  est.  Oiiorf  si  ei  tws:i  semims  eoruiii ;  nuimimd  scis 
quia  tttnc  nalus  es,  et  tittinerus  amtoium  tuoruin  inul- 
lus?  Quod  sr  el  nosti  semiias  impiorum,  qui  vel  lene- 
lirx  snnl  vel  leneliranim  lociis  ;  qtiia  omnes  eiiam  qiii 
jam  ad  Dcuin  coiiversi  suiil,  in  ipsis  semitis  ambula- 
verunl,  anlequam  accipcrenl  a  L»eo  graliam  ,  qua  jii- 
slificat  impiiim  :  numquid  scis  lamcn   qiiia   Innc  libi 
f  i^slilit  caiisa  moi  taliler  nascendi  iii  hoc  siciilo,  cum 
easdeni  seniitas  inionmt  primi  omnium  liominum  pa- 
rcntes ,   qui  prx-varicalione  iiupii   manibus  cl  vcrbis 
accersrerunl  morlem,  ul  omiies  in  Ad;im  morercnlur? 
Nori  enim  ev  qno  quisqiie  in  Irac  vita  appariiii,  com- 
puiandus  est  numenis  annoriim  ejus  lam  par\iis,  sed 
cx  qno  facla  cst  prinia  morlalis  nalivilas.  Cum  euim, 
verbi  gralia,  natus  est  Abrabam,  luiic  onines  in  illo 
Hebrrci  nali  sunt.  Numcrns  ergo  annorum  unicuique 
Tiullus  cst  secundum  morlalilatis  originem,  quxexor- 
taest  in  scmitis  inipiorun..  Quis  autcinnieminitfnisse 
se,  aut  cum  essei,  scirc  poliiit  esse  sein  lumbispatris 
stti?  Quandoquklem  nec  illiid  tcnipn,  quisqnam  rccolil , 
qiio  non  in  parcnlibiis,  scd  in  seipso  natos  est;  qno 
lempore certe  nemo  diibital,  quod  jam  eral,  et  vivebai, 
ci  senliebal.  Oninia  auiom  scii  illa  Sapienlia  qua?  for- 
mal  omnia,  non  lanlum  illa  siiper  calcslia,  sed  etiani 
ista  niorlalia.   Et  qiiia  Clirisliis  Dei  \irlus  cst  el  Dci 
Sapicntia  (ICor.  i,  21),  scil  isla  illc,qui  etiammort.ili- 
ler  natus  est,  non  condilionc  mortali,  quia  in  niorluij 
liber,  scd  miseratioue  morlalium,  ul  a  niorte  faceret 
liberos.  Aiil  tc/iisli  iii  llitsnurit  iiitis?  id  est,   ad  cam 
cognilionem  pervenisli,  sicnl  ille  scicbateiiain  oppor- 
lunas  causas  imniincntium  scandalorum   secretas  al- 
qucabdiias?  Nam  inde  appcllattliesanros,  ad  proban- 
da  et  exercenda  spiiilualium  corda,  cair.  cxclamarcl : 
Ym  mundo  a  scandalis !  oportct  enim  venire  scandala ; 
va:  autem  illi  liomini  per  quein  scuiidalum  venit  (  Maltli. 
xviii,  7)!  Persuperbiam  qnippe  elaii  iii  alto,  more  ni- 
vis  congelascunt,  ct  cadunl;  ei  quorum  iniquitale 
abundante  refrigescit  cbaritas  multorum  :  qui  auiem 
suslineul  Doniinuin  virililer  agenles  (  Psal.  xxvi,  14), 
el spirilu ferventcs  (Rom.  xii,  i\),  perseverent  usque 
in  finein,  et  salvi  cnini  (  A/a»/i.  xxiv,  13).   Aut  the- 
sauros  griindinis  vidisti?  Grando  sunt  iUi  iniqui,  qiian- 
do  iion  solum  lurpenl,  nullum  fervorem  spiritus  ha- 
benics,sedetiam  obsiinaia  duriiiaperseqiiendo  vel  ii- 
rueiido  coiitundunt.  Qux  reposita  smit  tibi  in  tempus 
iiiimicorum,  et  in  diem  piigna  et  belli?  Vel  liinc  quis  non 
videal  cujus  personam  in  prophelia  gestet  Job?  Non 
enim  liuie  uni  Iiomini  reposita  sunt  isia  in  lempus  ini- 
micorum,  et  in  dicm  pugnje  et  bclli,  scd  utique  unico 
populo  Dei.  Tempns  quippe  inimicorum  est,  doncc 
iraiiscat  iniquilas,  qiia;  quaiito  niagis  abundat,   tanio 
ntaris  advcrsus   diaboluin  acrius  pugnandnm   atque 


JOB,  S.  ALCLSTIM  g76 

lielhindnm  esi,  iie  cbaritas  pcrseverautium  refrigcsca.' . 
lUidc  aulein  proceditpruina?  Qnis  Iimc  novit.  nisi  qiii  i 
liac  nt  iiiilin  partiiriiionum  sunt?  rriiiiia  qiiippe  nii- 
iiutissima  gr.indo  esl.  Et  dispergilur  nuster  sub  ceelo? 
Ausirnm,  quamvis  mortalibus  cariiibus  gravis  senlia- 
tnr,  noii  i.imin  nspiani  mcniiiii  in  sanclis  Libris  m.i:i 
aliqnid  significarc,  sicut  aquiloncm  nnnquam  iii  bonn  : 
illum,  qtiia  cx  ea  parle  flat  qua  Iiixclarct;  istiiin,  quia 
ex  ea  unile  hu  esl  remoiior.  Dispergitur  ergo  ausict 
sub  ca'lo,  nt  ailvcrsus  illas  omnos  iniquilatcs  aiixiliimi 
aIi({uod  iiiiolligaiiir  Dei,  quamiliii   noiidum  in  cocio, 
scd  sub  coelo  siimus.    Quis  pra^parnvit  /lumen  validit 
pluviw,  ct  vinm  vocibus  tempestntis?  Vide  quemadmo- 
dnm  iria  illabrevitcr  complexa  sint,  qux  Duminus  iii 
tciitalionibiis  ponil  contemnenda  his  qiii  a-dificanl  sii- 
l'cr  pelrani,  el  pornioiosa  Iiis  qni  a.'dificani  superarc- 
iiam  ( Id.  VII,   21-27).    Pluviam    coinmcmoravit,    ct 
numen,  et  voces  tcmpcslalis,  ubi  venlos  inlelligimiis. 
Pliivia  ergo  tentatiir,  qui  ex  ipsa  celsitndiiie  Scriplu- 
r;iruin  divi,iaruin  pcecandi  occasionem  pravc   intelli- 
gendo  accipil  :  lan(|iiam  si  andicns,    tui  modifiim  di- 
mitlilur,  modicum  diligit  {Liic.  vii,  42,  43),  dicatsibi, 
Fiicinmus  niaia,  ut  vcnianl  bona  {  Rom.  Ili,  8  ) ;  et  pei- 
mancat  in  pcccato,  ut  graiia  abundet  {Id.  v,  20)  :  el 
mulia  Iiujusmodi,  qiiibusse  homines  sermonem  divi- 
iinm  male  intcrprciando  siibvertnnl,  impunitatemsibi 
promiltenlcs,  quando  misericordia  Dci  iu  divinis  Libris 
commcndatur.  Fliiminc  autem,  quando  ab  homuiibus 
qui  hx'C  itaiiilellexeruntel  acceperunl,  lentatur  :  flu- 
mcn  eiiim  nunc  dicit  illud  quod  de  pluvia  colligitur,ct 
torrens  vocatiir,  cum  ait,  Qiiis  prwparavit  validce  plii- 
via:  (lumen?  qiiod  impleal,  etqua  cnrrat  '.  Sicul  siuU 
vasa  ira;  perfecia  ad  pcrditionem  (Id.  ix,  22),qua;  illo 
modo  qiio  dixi,  Scripturas  accipiiint.  Per  illos  enim 
habcl  liberiorem  ciirsuni  '  perniciosa  illa  inlerprcta- 
tio,  quam  agri  fructiferi  non  recipiunt;  et  tanto  ni.ijora 
impctu  iinpcHil,  et  dejicit,  et  irabil  quod  instabile  in- 
vcnerit,  qiianto  videtur  de  auctoritate  divinasusccpta. 
Vcnlis  vero  tentatur,  qiiem  pernaut '  iuanessuasioues 
bominum  siiperborum,  id  est,  ex  propria  aiictoritattj 
>erba  vana  jactantium.  Qui  ergo  judicio  Dci  pr;rpa- 
ratiir  ad  pcrditioncm,  non  obtemperando  vorbis  e]a», 
quod  est  super  arenam  sedificare,  non  resislit  veniis 
talibus,  el  cadendo  fit  via  vocibus  tempestalis.  Validit 
autem  p/Hviffidictum  arbilror,  dinicilis  ad  capiendiira, 
id  esl,  ad  inlclligendnm.    llt  pluat  super  terram  ubi 
non  est  vir  :  subaudiendum  est,  Quis  piirparavit?  Por 
virum  autcm  videtur  Legem  significare,  qu.x  dala  e>l 
Jud:eis.  Ergo  snper  Gcnles  intclligimus  imbrem  E*an- 
golii.  In  deserlo,  vbi  non  est  hoiiio  :  in  ipsis  GentibuS: 
iibi  nnn  crat  aliqua  aucloritas  cognosccnlis  Dcum.   L't 
sulict  '  invium  et  inhabitabile,  et  ut  germinet  herbw  viror. 
Multi  niii  deserla;,  magis  qiiam  ejiis  qii;B  habet  virura 
(Isai.  Liv,  1).  In  omnibiis  aulem  Iiis  qnatnor  vcrsibus, 
subaudiendum  esl,  Quis  prffparflui:.»  Qait  est  pluviiB 


«  Sic  Mss.  At  cdili,  quod  impleatur  et  qu»d  curral. 
•  tloriacensis  Ms.,  /<i('i/i?m  cursum. 
'  Am.  Er.  et  aliqiiot  Mss.,  quem  vijlmit. 
»  Eiliti,  (aaal.  Mss  tum  LXX,  salint. 


S77  LIBER 

piiicr?  sicut  sponsus,  qui  filios  suos  niisil  pr;pdicaiione 
1  egni  Cffiloruai  inigare  lerram.  Et  quis  est  qui  pcperit 
Qiebas  roris?  bene  suscipienlcs  illain  prxdicalioiieni. 
Sic  cnim  ait  cjlcbas  roris,  quoniodo  dicuiilur  vasa  vini 
nd  hoc  facla,  ut  vinum  snscipianl.   De  cujus  ulcro  pro- 
ccdit  glacies?  Vlnm  glacies  in  bono  accipienda  cst, 
propter  staliiliiatem  cta  fluxu  contincntiam,  ut  iia  di- 
cluni   sil,  De   cujus  tilero  proccdit  glacics,  queinad- 
inodum  illud,  Quis  estpluvia:  pater?  Aii  ulerus  pro  se- 
creto  posilus  est,  ut  deejus  utcro  proccdat  (jlacies,  sic- 
ut  dedit  illns  Dcus  in  reprobum  sensuni  (Rom.  i,  28)? 
An  polius  de  i7/i«s  ulero  procedil  glacics,  qui  persua- 
dciido  inipictalem,   qua  intrinsecus  pleniis  est,  facit 
Aigescerc  et  duicsccre  amisso  calorc  cliaritalis?  qnis 
enim  liunc  iiovil,  sicul  ille,  qui  ait  dnris  et  resistenti- 
busEvangelio,  Vosei  patre  diaboloestis  (Joan.viii,^^).' 
Aut  pruiiiam  iii  ccelo  quis  geiniit  ?  f/Hcr  descendit  sicut 
aqiia:  flumeii.  Quod  de  glacie  in  ullimo  sensimus,  hoc 
el  de  pruina  accipicndum  puto.  Ncc  tanicn  frustra  est 
additum,  iii  caHo,  ut  cxipsis  qiii  pra;sunt,  inlelligalur, 
imitanlibus  sanc  bnnos  nuntios  veritalis,  qui  iransfigu- 
rantsesiculministrijuslilia^  (II  Cor. xi,15).Quo  perti- 
nel,quodadjuiictumesl,7U(i;c/fS(;e»di/sicu(fl(;i/a'/?i(mp;i. 
Aut  faciem  iinitii  quis  tabefccit  ?  id  cst ,  confudit  :  quis  , 
nisi  ille  qui  quos  juslificavit,  ipsosetglorificavit  (/foi». 
VIII,  30)  ?  Aw(   intcllcxisti  nextis  Pteiadis,  et  septum 
Orionis  aperuisti  ?  An  aperies  Mazuroth  *  in   tempore 
tuo,  et  vesperum  super  cedificationem  ejus  induces  ?  Num 
ct  astrologia  perscrulanda  cst,  ad  cogiioscendum  pro- 
prietates  istoriim  siderum  ,  ut  bunc  locum  inlelligere 
pussimus?  Miror  si  hoc  congruit  sermoni  noslro,  et 
ccrle  nimis  longum  e^t  :  Iransimus  crgo  ad  alia.  An 
quibusdam  sidcribns  nominalis,  fignra  loculionis  qua 
inielligitur  a  parte  toiuin ,  omnia  sidera  accipienda 
sunl?  (Si  lamcn  et  Mazuroth  sidus  cst,  quod  inter-  / 
pretaium  nec  in  graeca  lingua  invenimus  :  nam   lie- 
br;L'um  esse  nonien,  satis  apparet.)  Ita  enim  a  paric 
totum  intelligilur  et  quod  scriptum  est,  Ante  luciferiim 
genui  te  (Psal.  cix,  3).   Non  enim  Lucifer  in   omni 
creatura  prior  est  condiius,  utante  Luciferum  ,  ante 
omncm  creaturam  dictum  vidcatur  :  sed  per  Luci- 
ferum  onuiia  sidera ,  quod  est  a  parte  totum  ;  et  per 
omnia  sidcra  omnia  tempora  inielliguntur  (desidc- 
ribus  enim  scriptnm  est,  El  sint  in  signis  et  in  tempo- 
ribus  [Cen.i,li])  ;   ut  Dominus  natiis   ante   oninia 
tempora ,  noii  uliqae  natus  in  tempore,  et  ob  boc 
Patri  coaeiernus  insinuaretur.  Pleiadis  ergo,  et  Orio- 
liis,  cl  Mazurotli,   et  Vesperi  commcmoratio,  cuncla 
sidera  intclligenda  de  compendio  persuadet.  Si  cnim 
uno  Lucifero,  quanto  magis  tot  nominaiis  etiam  ca;- 
tcraaccipi  pcr  bujusmodi  locutionem  licet?  Cur  ergo 
alibi  dictuiu  est ,  intellexisti  nexus ;  alibi ,  aperuisti ; 
alibi ,  aperiens  in  tempore  suo ;  et  alibi ,  super  wdifi- 
calionem  ejus  induces?  Propria  sunt  ista  singulorum 
cx  ordine  commemoratorum?  An  recte  dici  posset 
etiam,  Septuin  Pleiadis  aperuisti,  eliniellexisti  iiexus 
Otionis?  Atque  ita  et  alia  duo  commiitari  possunt'  : 

«  slc  Mss.  et  I.XX.  At  editi,  an  aperies  Arcturos. 
•  Er.  et  Lov.,  commemorari  possunt.    M. 


UNUS. 


878 


siciit  illud  in  Psalmo,  Qui  habitat  in  cwlis  irridebit  eos, 
el  Dominus  subsaiinabit  eos  (Psat.  ii,  4),  iiihil  sentcii- 
lia;  dcperiret ,  etianisi  ita  dicerciiir  ,  Qui  habiiat  in 
coelis  subsannabit  eos,  ct  Dominusirridebit  eos.  Sicat 
ciiiin  qui  habital  in  coelis,  ipse  cst  Domiiius;  ita,  sive 
riciadis  nomcn  ,  sive  Orionis,  iii  eadcm  signiricalioiia 
est,  si  per  ulrunilibet  oinnia  sidera  iiitelligiintur.  Oni' 
niuin  iiaqiie  siderum  nomine,  oinnes  in  Ecclesia  tales 
intulligcndi  sunt ,  qui  conversalionem  habcnt  in  coe- 
lis  (Philipp.  III  ,  20).  Nexus  eorum  intelligimtur, 
quihus  cl  invicein  sibi  et  Deo  coniicctunturne  cadanl. 
Cbaritas  aulem  nunqiiam  cadit  (I  Cor.  xiii,  8).  Quis 
aulem  lioc  nossel,  nisi  ille  ostendissct,  qui  ait,  Man- 
datum  noviim  do  vobis,  ut  vos  invicem  ditigatis  (Joan. 

XIII,  34) ;  el,  Qui  me  diligil,  ditigetur  a  Palre  meo  (Id. 

XIV,  21)?  Septum  eorum  est  quo  sepiuntur  divin.i 
Scriptura  quam  non  Iransgrediuntur.  Quis  autem  Iianc 
aperit,  nisi  ad  (|ucm  transilur,  iit  auferalur  vclamcn* 
Tenipus  aperlionis  est  corum,  id  est  demonstrationis 
ct  manifeslationis,  cum  vcniet  Doniinus,  et  illuniina- 
bit  abscondita  teiiehrarum ,  et  nianifcstabii  cogila- 
liones  cordis,  et  lunc  eritlausiinicuique  a  Deo  (I  Cor. 
IV,  5).  Soliiseniiii  ipse  boc  f.iciet  iii  tempore  suo  :  quia 
ciiin  ipse  apparueiit  vita  nostra,  et  nos  ciim  illo  ap- 
parebimus  in  gloria  (Coloss.  iii,  4).  Inducet  aulein 
eos  supcr  a;dificalionftm  corum,  qui  eos  faciet  hoe 
possideie  quod  bic  a;dificaveiiiit.  Si  cnjus  eiilm  opus 
pcrmanserit,  qiiod  super;cdificavit,  mcrccdem  acci- 
|Mct  (I.  Cor.  III,  14).  Scis  coinmulationes  cwli.  Utrum 
in  detcrius,  sicut  ii  qui  cognoscenles  Deiiiii,  non  sicut 
Deum  glorilicaveruiit?  Noluerunt  cnim    esse   sedes 
Dci ;  ac  per  lioc  mutaii  sunt ,  cum  evamierunl  in  co- 
gitalionibus  suis  (/Jom.  i,  21).  An   in  mclius?  Quia 
omncs  quidcin  resurgemus,  noii  tamen  oinnes  iminu- 
tabimur.  Qui  autem  immutabuntur,  nianifeslum  est, 
cuin  ait,  Et  nos  immulabimur  (1  Cor.  xv,  51,  52). 
Cum  eiiim  justi  immutabuntur,  ccelura  immutabitur ; 
quia  ibronus  Dei  coeliim  cst  (Matth.  v ,  34) ,  et   sa- 
liientia  Verbum  Dei,  et  Deuserat  Verbum,  ct  tliroiiiis 
sapientioc  anima  justi.    An    utrumque   potius?   Noii 
cnim  commutalionem  coeli ,  sed  commulaliones  dixit. 
Aut  omiiia  quce  sub  ccelo '  pariler  fiunt.  Sicut  enim  liii- 
jus  mulationes  afiiciunt  ea  quoe  sub  coclo  suni,  iia  et 
ciim  mulantur  jusii ,  sive  in  deterius,  sive  in  meiiiis, 
afficiunt  cariiales  ad  uirumque.  Vocabis  ntibem  wee  : 
aut  interiore;  aut  illa  qua  dictumest,  Sequere  me 
(Joan.  XXI,  19);autilla  qua  dictum  cst,  Sa«/e,  Saule, 
qiiid  me  perscqueris  (Act.  IX  ,  4)  ?  Et  in  treinore  aquoe 
vatidce  obedient  tibi  :  popnli  |iolcnlcs ,  cuin  audiunt  , 
Jn  liinore  et  tremore  vestram  ipsorum  satulcm  operami- 
ni :  Deus  csl  enim  qui  operatur  in  vobis  et  vette  el  ope- 
rari,  pro  bona  votuntate  (Phitipp.  u,  12, 13).  Mittes  vi 
fliimina',  et  ibunt.  Ftumina,  inquit,  de  ventre  ejus 
fluent  aqua;  vivw  (Joan.  vii,  38).  Vi  autcra  dicit,  fidu- 
cia  ,  qua  perseciitores  non  timuerunt;  quia  et  qui  vini 
f:iciunt,  diripiunt  regnum  coelorum  (Maith.  xi,  12). 
Aut  dicenl  tibi,  quid  est  ?  id  est,  numquid  ahs  le  qux'- 

'  Editi,  qum  sub  ccelo  sunt.  Abcsl,  suiit,  a  Ms.  rloriacensi. 
'  in  l.xx,  keraunoiis,  fiilmna.  ^  ulgata,  fiilgura. 


879  ANNOTATIONUM  IN 

iciitvcl  voluiilalcm  jiissioiiis  lu;i;,  sicui  S;iulus  nil , 
Quid  mejubes  [acere  (Act.  w,  C)?  aui  spem  mcicoilis 
sua;,  sicul  JixoiiiiU,  Ecce  ilimisiniiis  omnia  ,  el  scciili 
sumut  le ;  quiil  ergo  eril  ncbis  {Miiltli.  \i\  ,  27)  ?  Qiii» 
dcdit  mulieribiis  lcxliira:  sapifnliam ,  ei  varielaltiin 
tcienliam  ?  Tcxil  il  apud  SaloniDiicm  muliiT  vesli- 
mcnia  viro  suo  (Prov.  xxxi,  10-24)-  Opcia  ergo  iii- 
lelligeiida  stml  Ecclcsiarum  ,  (luibtis  lionoralitr  Deus. 
Nam  ct  ipsa  lexlura  ,  iil  csl,  iiilirmos  fratrcs,  tanquam 
himigioanleiii  inimaiii  (iiinoruin  ;itquc  crcclorum spi- 
lilualiuin  ',  (piasi  slanrinum  conlextioiic  ciiiistringerc 
inaximum  cl  singulaic  opus  esl  IScclcsiarum.  El  va- 
rielalum  scientia  ad  i(lv:ilel,ul,  lanquam  iii  poly- 
iiiito  ca  cst  varieias  colorum,  (iiia  non  luibclur  decus 
unilalis ;  sic  in  rralrihtis  ila  sitil  don.i  diversa,  ul  miUa 
invidia;  discrcpanlia  coliicreaiit  sibi ,  suflcrcnlcs  In- 
viceni  iii  dileclione ,  siudentes  servarc  uniialcin  spi- 
rilus  in  viiiculo  pacis  [Ephes.  iv,  2 ,  5).  Aiil  qiiis  est 
r/ui  mimcrel  nubcs  supiciilia  ?  Novit  cnim  Domimis  qtii 
suiit  ejus  (II  Tim.  ii,  19)  :  qiiis  :nilciii  lioc  iKimiiinin, 
inquit,  novit?  El  orgaita  ckU  in  terrain  dectiiimil? 
Angelos  coelestcs,  pcrqiios  divince  voccs  enuntiari 
solent.  Non  enim  cccidcrunl  sictit  ille  uiius,  scd 
flexu  obcdieniia;  declinati  snnt  iii  lerram ;  maxime 
cum  cl  ipsc  Dominus  cssct  in  lerra.  Nain  evatigelisia 
inquit,  Et  Aiigeli  ministrabanl  ei  [Matlli.  iv,  II).  Dif- 
fusus  est  autem  sicut  terra  cinis  ,  et  agglutinnvit  eum  sic- 
u(  lapidibus  cibiim^.  Diffusa  est  latc  atquc  al«ind;iii- 
ter  liumilitas  poenilenti.e,  ad  lioc  ut  Domiiuis  qiii  sii- 
perbis  rcsistil,  liiiniilibus  aiilem  dat  graliam  (I  Pct.  v, 
5), cokcrciet  eis tanquam gliiiinc charitatis,  liomo lio- 
minibus;  ut  mediator  esscl  Dei  et  hominum  (I  Tini. 
n,  S),  scipsuin  illis  dans  cibuin  per  Sacramenliim  cor- 
lioris  et  sanguinis  sui,  stulia  iiumdi  tanqnam  Lipidcs 
cligens,  ut  coiifundat  sapieiiles  (I  Cor.  i,  27).  Aiigelis 
cniin  cibus  cst  iii  quantum  est  Vcrbuin  Dei  apud 
Deum  :  lapidibus  auiem  ul  cibus  essel ,  Vcrbum  caro 
faclum  csl,  ct  babilavit  iii  nobis  (Joan.  i ,  1,  li). 
Ergo  aggltitinabiiur  hominihus,  praicedcnte  poeniten- 
lia,  lanquam  cinis  diffundaiur  faciens  ci  viam.  llinc 
ille  qui  dicebal,  Fucile  crgo  [ruclus  dignos  pcenilentia!, 
el  ne  diicritis  vobis,  Putrem  liabemus  Abruliam  :  potens 
est  enim  Deus  de  lapid:bus  suscitare  /ilios  Abralue 
{Maith.  ni,  8,  9)  :  quibus  l;ipidibus  eum  tanquam  ci- 
lium  aggluiinanduin  csse  uunliabat.  Si  autcm  non 
prxccdit  humiliias  poenitendi,  non  agglutinabitur, 
quia  excelsa  a  loiige  cognoscil  (Psal.  cxxxvii,  6).  Aul 
cupies  lconi  escas,  aut  animas  draconum  replebis?  Dc 
diabolo  diclum  esl,  £(  conctilcabis  leoncm  et  draconem 
(Psal.  xc,  15)  :  propter  insidias  ct  irain.  Omiies  ergo 
angeli  ejus  leonibits  et  dracoiiibus  comparantur.  Ille 
auicin  capit  eis  escas,  et  animas  eoruin  replct,  qui  de 
inipielaie  eonviclos  iradit  iii  ejus  poieslaicm.  Yolunl 
cniin  latere  impietalem  suam  ,  sed  cum  producunliir, 
ulique  capiuntur,  ul  sint  in  polcstale  diaboli  et  angc- 
Kirum  ejus,  qiiibus  conscnserunl.  Pavidi  eiiim  suiit  in 
tubilibiis  tiiis  :in  bileliris  insidiarum  su:iruni.  Nam  si 

*Ft.  el I.OV.,  elerlorum  spJiitua/iHm.    M. 

*  \a.  L\\ ,  hoiper  tUlid  tiiilvn,  tictit  lapide  cubum. 


JOB,  S.  ALCISTIM  881 

pavidi  iio:i  osscnl,  (piis  subsistcrct  ?  Paveni  autcm  il- 
lius  inipcriiim  ,  sub  quo  cxclainariint ,  Quid  veitisti 
anle  lempits  pcrderc  nos?  I'.t  qiiemadiiiodtini  dc  poiei'5 
manifcslnm  cst,  quod  in  cos  iion  issciil,  nisi  permissi 
essent  (,U«ir.  i,  24,  ct  v,  11-15),  sic  inielligenduni 
cst  niliil  cos  in  qiieiiiqiiJiii  possc  nisi  pcrmissos  :  per- 
mitti  aniem  jtisiiiia,  ([ua  rcguiitur  oinnia,  sivc  proba- 
tionis  cau-a  ,  sive  viiidicl;e ,  vel  ad  damiialioncin , 
vcl  ad  corrcclioiiem  irrogal:c.  Et  sedeiil  in  siliis  insi- 
diiintcs.  Noii  eiiim  quiescit  iii  cis  volunlas  iiocendi, 
cliam  ctim  poteslas  iioii  dalur.  Observant  auteiii  ii> 
iiisidiis  in  tain  silvosa  deiisiiate  occasionuin  carnaliimt 
qiiis  raiiialiir  divinis  li-gibus  ,  id  cst ,  convincalur  do 
pecealo  siio,  ila  ut  ( orum  esc;c  d(  ptitarl  mcrealur. 
Qiiis  aulcm  pra'paravit  corvoescam?  pulli  cnim  ejusiid 
Domintim  cluinanlis,  ct  errantes  ,  el  escam  qua:rcnles : 
iit  cst  in  Psalmo,  Et  pullis  corvorum  invocantibus  eiim 
(Psal.  CXLVI,  9).  Cui  seiitcnli;i:  cst  locus  iste  siinilli< 
inus.  Nec  iii  inalo  possunt  iiiielligi ,  quia  invocaiit 
cum.  Siijnificantur  crgi)  nigri ,  lioc  esl  peccalorcs 
nonduin  dealbali  rcniissione  peecatorum.  Sed  ideo 
pulli,  qiiia  jam  humilcs  :  idco  erraiiies,  quia  nonduin 
cognoverunt  vcritalcm  ,  quain  tamen  pic  qua;runt, 
euin  ad  Domiiium  clamant.  Praiparari  autcm  corvo 
esca  polest ,  proptcr  ejus  prxscicnliam  ,  qui  novit 
eliam  noiiduiii  liumilem  qticniqueconversiim  iri :  seJ 
tamen  pulli,  lioc  est,  humilcs  ad  Dominuin  clamant. 

[III.  xxxix.]  Si  cognovisli  lempus  puriendi  trageta- 
phorum  petrus?  Tfi-i'-i  hircus  csl,  t/ayoj  ccrvus  :  Ira- 
gclaplius  ergo  composituin  cx  hireo  ei  ccrvo  aninial. 
Sigiiilicat  igitiir  incnlcm  scrvicnlcni  lcgi  Dci  sccuiiduni 
iiilcriorcm  hominera.  Videt  autem  ,  quantum  adliiie 
ex  parle  hircus  esl ,  aliam  legcin  iii  memhris  suis  rc- 
pngnaniem  legi  ineiitis  siiic,  ct  capiivantem  sein  lcgc 
pcccali  (Rom.  vii ,  22,23).  Pcpcrit '  aulcm  lalibus 
pelras  opporluno  tciiipore  ,  ille  qui  lirmamenla 
solida  cxemplorum  in  Scripluris  posuil,  in  quihiis 
et  quiesccnics  de  se  non  despereni ,  quoriim  c;ir(> 
concupiscitadvcrsus  spiritum  ct  spiriius  adversus  c:ir- 
iiem ,  donec  vivacitale  ccrvi  scrpeiiiinis  suasionibiis 
superatis  spiritu  vivant,et  spiritum  secteniur,  (Calai. 
V,  17,  18),  iie  regnel  pcccatum  (unde  siiiiiliiiido 
liirci  diicitur)  in  eoruin  morlali  corpore,  ad  obedicn- 
dum  desideriis  cjus  (Rom.  vi,  12).  Aut  partus  cerva- 
ruin  cusiodisti?  Ecclesiarum  iii  nuniero  spiritualium, 
maierno  affectu  imitationem  suam  persuadeDlium , 
quibus  jam  niliil  possunt  serpentinx  opinionesnocerc : 
tanieii  et  talcs  custodiuntur  non  de  se ,  seddeDeo 
pr;csuiiientes.  El  nunterasli  inenscs  partus  earum?  Non 
cnim  pariunt  iiisi  pcr  Evangelium,  quod  a  baptismo 
suo  Dominus  usque  ad  passionem  cl  asccnsiuiieiu 
suam  ccrtis  mcnsihus  magisierii  sui  auctoritaie  praa- 
dicavit.  El  dolores  earum  solvisti?  Nonenim  sinedolo 
re  dicebatur,  Filii  mei ,  quos  ilerum  purlurio,  donee 
Christus  [onnetur  in  vobis  (Galat.  iv,  19).  Solvunlur 
autem  isti  dolores  cum  fuerit  partus  editus,  id  cst, 
veritas  persuasa  cis  pro  quibus  ita  ingeraiscitur,  id 
agcnte  iii  intcrioribtis  conscicnii;c  verbo  Dci.  Et  itu- 

'  Lov.,  parut.  At  .\m.  Rr.  ei  nostri  omnes  Uss-i  peperiu 


tnstt  Itinnulos  earum  sine  metu?  in  lacle  sacraiuenio- 
rum  non  limidos.  Non  cnim  acceperunl spiiitum  ser- 
viUitis  ilcruinin  tiaiors  {Rom.\w,  15).  Partus  eorum 
emitlcs  '  :  iii  liberlatein  ubeiioris  pascua;  spirilualis. 
Abrumpent  filii  earum :  vincula  concupiscciitiaruiii  s;e- 
cularium.  ilulliplicubunlur  in  trilico  :  solidiore  cibo 
8apienliaB,  post  nutrinienla  lactis.  Exitwil,  et  non 
rfverleutur  eis.  E.vibiint,  taiKpiaiii  e.\  aiigusliis  doclri- 
ii;t,  qua;  per  lioiniiios  iiicipienlibiis  Iradilur  ;  ct  noii 
roverlentiir  inalribus  suis,  iion  jain  opus  lialicntes 
iacle,  nec  docloribus  liominibus  indigeiites.  Saiie  isti 
trcs  veisus  non  per  inierrogationcm  proiiuntiaiidi 
suiil.  Quis  autem  esl  ijui  dimisil  onagrum  liberum?Mi- 
riim  iiisi  eos  per  oiiagriim  j.igiiiricat,  qiii  pauci  ab  oniiii 
iicgolio  liberi  Deo  servinnl.  Etvincula  ejusquis  rcsol- 
t'i/.' affecrioniini  cariialiuin  atqiie  populariuni.  Posui 
enini  habitaciUum  desertum  et  tabernacula  ejus  sulsugi- 
nem  :  uiide  claincl ,  Silivit  in  te  anima  mea  {Psal  lxii, 
2)  Irrideus  multilmlinem  civilalis  :  quam  B;ibyloiiiain 
Scriptura  dicit;  peraiiibulantem  pcr  latani  viam , 
qiiSD  diicit  ad  perditioncin  (.Va(//i.  vii ,  15).  is/  que- 
relamexactoris  non  audieiis :  iicmini  quidqiiam  dcbens. 
Consideravit  montes  pascua:  sute  :  magnitiidinem  reve- 
lalioniim.  Et  post  omne  viride  quarit :  oiiiiic  scnipiler- 
num.  Yolet  nutem  mouoceros  servire  tibi?  siiperbiis 
dignilate  liujiis  scciili ;  quia  ct  talcs  sulijugavit  Cliris- 
lus,  et  minibiros  Eccle^i;c  coiisiituit :  /io/o<ifw;  eiiim 
unicornis  esl,  qnod  snpcrbiain  significat.  Aut  dormire 
tuper  prcesepe  tuum?  sicul  siipcr  illiiis  luimililatem  , 
qui  eliam  in  pr;csepi  e^t  iiilans  pii^itus  (Luc.  ii ,  7). 
reqiiiescitur  sccuritaie  veni;c  peccntorum,  et  obli- 
vione  curaruin  mal;c  consciciitia;.  El  alligabil  in  loris 
jugum  suum?  }\\gum  lcne  porlans  alligalum  loris,  iioc 
csl,inaucloritatibuseorumqui  cariicm  morlificaverunl 
atqiie  doinuermil.  Uiido  et  Jo:iiiiics  zona  pellicea  cin- 
gebaliir  (.1/««/i.  III,  i),  noii  asperis  restibus  pccca- 
loriim.  Aii(  ducet  tibi  sulcos  in  campo?  aperict  pectora 
jilcbis  obedieiitis  ad  obliiiciidum  regnum  Dci.  Confi- 
dis  aulem  in  eo ,  quia  inutata  est  virtus  ejus?  ut  noii  va- 
n  taiein  liunianx  Liudis  et  bonoris  ciiaMi  iii  Eccle- 
siaj  miiiisterio  reqiiirat,  sicul  requircbat  in  s;rciilo. 
Aut  dimittes  ei  opera  tua  ?  sicul  ille ,  pro  quo  se  dicit 
Aposlolus  legatione  fungi ,  esliortans  pro  Clirislo  re- 
conciliari  Deo.  (II  Cor.  v,  20).  Et  credes  ei,  quia  red- 
det  tibi  sementem?  tiihU  ex  eo  suo  dominatui  vindica- 
bil.  Sementcm  qiiippe  dicil  opus  scininaiidi.  Et  in 
oreamtuam  inferet?  Utsitiiiler  illos  ,  qiiibus  ipse  Dn- 
minus  prxcipii  rogandum  Dominum  messis,  utmitlal 
operarios  in  messeni  suam  {Luc.  x,  2)  :  non  aulem 
iil  sibi  velil  are;im  facere,  sicut  princeps  iiacresum  et 
schisinalum,  et  quicumqiie  non  Dei  gloriam  quairiint, 
sed  siiain.  DifGcillimiimcstenim  ut  velit  iste  moiiocc- 
ros ,  sed  tamen  et  hoc  praestat  aiqin  cnicit  in  liomi- 
nisanimo,  qui  facit  mirabilia  solus  (  Psa/.  lxxi,  18), 
consilia  destruens ,  el  omnem  altiiudiiicm  extollcn- 
tem  se  adversus  scienliam  Dei ,  et  captivans  om.iem 
intellectum  ad  obedientiam  suara  (II  Cor.  x,  4,  5). 
P«)iiia  strulhionum  mixla  esl  alis  i.erodionis  el  accipi- 
>  sic  Mss.  justa  LXX.  Editi  vero,  euntes 


UNUS. 


832 


tris.  Tardis  ingenio ,  quos   significaiil   strutliiones  j 
qiiia  volare  iion  possuiit,  doiiatuni  essc  per  cjusgra- 
liam  qui  sliilta  mundi  elcgil  ( I  Cor.  i ,  27),  ut  xqua- 
reiilur   ingeniosorum  celeritali  paritcr  credentium , 
qui  pcr  :ilias  aves  qiias  conimeiiKiravit  sigaificanlur, 
pcr    liunc  versum   iiitelligeiidum  cst.  Ei  reliquil  in 
terra  ova  sua.  Jam  incipit  dc  strutliione  dicore,  id  est 
de  liisquos  per  liocaiiiinal  significat.  Non  eiiim  nii- 
scerentiir  pennx  curuin  iard;e  alis  velociuin  aviura 
ad  pariter  volaiidum ,  nisi  spcm  priorem  iii  terra  re- 
linquerenl,  quani  per  ova  significat.  Et  in  ptilvereca- 
lcfmul.  Quia  elsi  id  qiiod  spcrabal  iii  sxeulo  no.i  at-        ^h 
tendcrit,  plcrumqne  favenlibus  amaioribus  s.ccuii ,       ^| 
qui  pulveri  comparantur,  iiiovenil.  Et  oblita  est  quia 
pes  dispcrdet  ea,  et  bestia  agri  conculcabit  ea.  Quod  si 
et   adversa   ciijusquam    cupidiuis  et    iiiiqui     liiijiis 
inuiidi    pcrlurbcnt,    el  obteraiit  spcm   cjus  lalem , 
lanquam  ova  cjus  qiiae  rcliiiqiiit  in  torra  ;  ila  iion  cii- 
rat,  ul  t.".nquam  oblita  non  sciitiat.  Obduruit  contra 
filios  suos ,  ne  siiit  ejus  :  etiainsi  jain  nim  spes  sil  sicut 
ova  ,  scd  res  ipsa,  siciit  filii  jam  nati,  lioc  est  feli- 
citas  temporalis,  fortitcr coiiiemnit  cam,iiolens  cam 
siiam  esse  felicitaiem  ;  quia  illam  veram  dcsiderat. 
Eruslra  laboravit  absque  ullo  tiinore.  Hoc  anlcqiiam 
coiiverlalur  :  laborat  eiiim  spc  sxciili  siiie  Iruclii ,  et 
quod  cst  insipienlius,  sine  ullo  tiinore,  duni  praesu- 
mit  in  lebus  iiicertis.  Quia  despexit  cam  Deus  in  sa- 
pientia,  el   non  disliibuit  ei  iiiteltectum.  Qiiid  enim 
stultius  ,  quam  fidere  iii  vanilale  ,  et  laborare  ad  ac- 
qiiirciida  peritura  sine  ullo  tiinore  amittcndi?  Concl- 
piuiil  enim  pierique  liunc  affectum  ,  quibiis  longa  fc- 
liciias  sajculi  provenii ,  prxsertim  si  ab  avis  ct  alavis 
perpctua  succcssione  ducalur,   ut  se  rcpeiilc  iiifeli- 
ccs  fieri  posse  non  credant.  Et  quia  magiii  solent  ap- 
parere  in  terra,  non  tamen  peiinis  virtutuin  coelcsii 
convcrsalione  frui ,  rccie  slrutliionibiis  comparaiiiur. 
Sed  altcnde  quod  sequilur  :  Cuin  tcmpus  fiicril,  in  olttiiu 
evotabit,  et  irridebil  cquilem  et  ascensorcm.  Poslcaqiiam 
vcnit  pleiiitudo  temporis  {Galat.  iv,  i),  ul  pnvcipe- 
rctur  divilibus  liiijus  sxculi ,  non  superbe  sapere,  nec 
sp  rare  in  incerlo  divitiarum,  sed  iii  Deo  vivo  {ITim. 
VI,  17) ,  cocpcrunl  sursuin  cor  liabere  ad  Dominiim  , 
etderidere  siiperbos    perseciilores ,  quos   Dominus 
projecit  in  mare  :  lunc  enim  penna  strutbionis  mixia. 
velocibus  avilius  ,  codum  peiit,  ct  cxtera  qu;r  de  boc 
animali  supra  dicta  sunl,  fiiiiit.  Aii  tu  circumdedisti 
equo  virtutem?  Marlyrem  vidctur  dcscribere,  inirepi- 
dum  et  alacrem  lestcra   fidei  salutaris,  non  lamoii 
virlute  propria,  sed  qua  eum  circumdcdit  Doiiiiiiiis. 
Et  inseruisli  collo  ejus  hinnitiim?  Iiidiiilc  vos  nri»alii- 
rain  Dei,  ut  possitis  resistere  in  die  nialo  {Ephes.  vi. 
11).  Et  glorimpectoris  ejus  audacia  '.  Ilxc  esl  audacia 
i]iia  Isaias  audcl  et  dicil'  {Isai.  lxv,  1 ;  Rom.  x,  20). 
Gloria   vero  pectoris  cst  conscieiitia  (II  Cor.  i,  12) 
opus   hoininis    probaiis ,    iit   in   seiiictipso    haboat 
qiiisque  gloriara  et  iion  in  aliero  (Ca/a«.  vi,  i).  Pio- 

'  Moriacensis  codex,  audaciam. 

•  Apuu  Lov.,  posi, duii,  aildiiur:  inrentiis  swnauon  qitoe- 
reiilibiis  me  :  palam  apparui  iis  qui  nie  iion  iiiterrogubunt ;: 
qu'^  toluin  abcst  ab  Ani.  ti'.  el  .liss, 


ess 


ANNOTATIONUM  IN 


diens '  in  campo  luxunui.  In  luccm  libcrtatis  exiens,  fa- 
cililatc  boni  opiTis  in  lalituiliiio  charitnlis  exsultat.  Et 
procedit  in  pralium  cum  virtulc  :  advcrsus  teiitaliones 
advcrsitatuin.  Occurrcusque  jaculo  contemnit :  qiiia  cir- 
cuniposita  sunt  ei  arnia,  iii  i|uibiis  csl  iliiul  sciiluiii 
lidci,  in  qiio  igiiita  inimici  jacula  cxsliiiguunliir 
(Ephes.  VI,  IC).  Sec  se  avertit  a  ferro  :  vcl  a  niorte 
visibili,  vcl  qiii  suiit  el  duri  ad  non  conscnlicnduiii 
vcritati,  ct  acuti  ad  pcrseqiicndum  a  quibiis  sc  noii 
avcrtit,  quia  ipsos  eliain  ut  diligat  jiibolur.  Super 
ipsum  enini  gaudel  arcus  et  gladius.  Por  coiifossionein 
quippe  ejus  asseriluret  coinminatio  Dei ,  quaj  invisi- 
biles  pcBiias  longe  prawiuniiat,  et  tesiiricalio  vcrbi, 
(jua  oniiies  lanquam  comimis  crrores  debellat.  Aliud 
esl  eiiini  niinari,  quod  longe  fiitura  siiiit  supplitia 
peccaiorum  ,  iiiiod  cst  tampiam  aicu  tela  inieu- 
dere;  aliud  tanqiiam  manu  ad  maiium  gladio  ver- 
lii  pr;cseiitcs  dcbellare  cupiditates.  Lancex  lia- 
stwque  tremore.  Quid  est  qiiod  lancciu  liast:cquc  Ire- 
niore  siipcr  ipsuin  gaudet  arcus  el  gladiiis?  Au  ipiia 
nisi  ct  ipsc  ticmat,  lioc  est,  linieat  futuram  morlcm, 
quain  jaciilatiir  diviiia  jiistitia,  non  polest  prxsenlcm 
conleniiiere  ,  quam  perseciilDr  niinatur,  ul  inlrepidam 
liabeat  confessioncni,  et  pr;edicct  cum  fidiieia  vcrila- 
lem,  cui  noii  possintinimici  resislerc  :  aique  ita  supcr 
eiiin  gnudeat,  lioc  esl,  per  ipMini  liben;  asscralur  do- 
ctriiia  Dei,  pcr  quam  minalur  inipiis  futiiriim  inlcrituni, 
'■t  intcrncit  prx'sciitem  iniqiiilalem?  Nisi  cnim  gau- 
diiim  spci  noslne  cum  Ireinoie  dam:ialioiiisesset,  in 
nobis  negligeiis  csset  ipsa  securiias  ct  supciba  pi;e- 
suinplio ;  neipie  in  Psaliiio  nobis  diccrclur,  Lxmltate 
ei  cum  Iremore  {Psal.  ii.ll).  Etiracundla  evertil  terram. 
Apud  senictipsiim  iiasccns  ,  ad  everleiidas  in  se  tcr- 
renas  conciipiscenlias  et  liinores  carnales  ,  quibus 
quisque  a  tdleraiilia  passionis  averlitnr.  In  liac  sen- 
lentia  forte  d.ctiim  esl ,  Irasciiniiii  et  nolile  peccare 
(Psal.  IV,  .1).  Ciini  iraciindia  enim  saliiberrimascdebct 
quisqiie  correctionc  corripjTC,  dicens,  Ulquid  tristis  es, 
anima  nicn?  et  quare  conturbus  nie?  Spcra  in  Deuiii , 
tjuia  confv.cbor  illi.  Quia  enim  orc  coiifcssio  fit  ad  sa- 
liiicni  (Ruin.  x,  10),  slalim  seqiiitnr,  Sulutare  vul- 
lus  mei  Deiis  meus  (  Psal.  xli.C,  7).  Nec  credet, 
donec  clainavcril  titba.  Ante  tcmpiis  qiiippe  tenlationis, 
cliamsi  eveisa  e^t  terrciia  trcpidatio ,  noii  apparet , 
iiec  facilo  crcdciiduni  est,  nisi  tempiis  ipsum  lciilalio- 
nis  docucrit.  Cum  aulem  tubu  cecinerit ,  dicel,  Euge. 
Cum  lcmpus  lenlaiionis  vencrit,  lunc  vero  placebit 
ci  aniina  ejiis,  si  gloriatur  in  tiibtibtionibus;  qiiia 
Iribulatio  palientiaiii  operaliir,  paticiilia  vero  proba- 
tioiiem  ,  prob;ilio  vcro  spem  (lloin.  v,  5,  4)  :  ul  jam 
noii  dicat  aiiiiiia!  su;e  irascens,  Utqitid  conturbas  me? 
scd  glorians  dicat,  Lauda,  anima  mca,  Dominum  (Psal. 
«M.v,  2).  £(  prociil  odoratur  piignain  :  non  qiiasi  in 
liuniinibus  pcrseqiienlibus  qiii  videntnr,  scd  procul , 
lioc  esl,  longe  ab  oculis ;  scicns  quia  iioii  cst  ei  collu- 
ctalio  adversus  cariieni  et  sanguineni,  sed  adversus  priii- 
(ipes  el  potestates,  et  reclores  mundi,  tencbrarum  haruin, 
pdversus  spiritualia  ncqitilitc  in  coclestibus  (Eplics.  v; . 
«pud  I.XX,  laiorusson,  fodicns. 


JOB,  S.  AUGLSTINl  gSI 

12),  lioc  esl  procii/.  Apte  aniein  dicluiii  cst,  odoratur, 
propter  principeni  potcsiatis  aciis  liiijus.  Odores 
qiiippe  olfaclu  sentiimtnr,  sive  lioni,  sivc  m;ili.  Odo- 
ralur  ergo  ptignam,  qui  intelligit  principeni  polcstalis 
acris  liujus  opcniri  iu  filiis  difliileiiti;e  (Eplies.  ii,  2), 
qnorum  per.scqnciilinm  iras  antinsiJias  patilnr,  utad- 
vcrsus  spiritn;ilia  ncqnitix  spirilualibus  arinis  dimi 
ret,  non  corporalibus  advcrsus  carnein  ct  sanguinem, 
id  Chl  malos  ct  perdiios  liomines,  qiios  carneis  oculis 
vidcl.  Toiiilriim  duciiin  ct  clainorcm  :  siibandiciiduiii 
esl,  odoralnr.  Toiiilrum  aulem  propler  ipsiiin  aercm 
piito  dictuin  esse,  in  qiio  clausa  spirilualia  iieqiiili;e 
vcrsantur.  Non  ciiiiii  rectores  miindi  propterea  dicti 
suiit  lii  spiritus,  qnia  caclum  et  terram  rcgiint,  scd 
siciit  ipse  cxponit  Apostoliis.  Elenim  ne  ita  intellige- 
letur,  sulijecit  slaiim  qiiid  dixeril  rcctorcs  miiiidi ; 
teiiebraruin  liaruin ,  iinpiil,  lioc  cst  inipioriim  :  qiiibiis 
ad  Doniinum  conversis  dixit ,  Fuistis  enim  aliqitando 
lcncbrm;  mtnc  autein  lux  in  Doniiiw  (Id.  v,  8).  In  vo- 
luiilate  cnim  cujusque  est,  ulrum  tenebnc  sit,  an  lux  : 
scd  cum  tenebra: ,  in  scipso ,  lioc  est ,  pcccatis  qii;c 
ipsius  sunt  propria  ;  cuin  aulcin  lux,  noii  iii  seipso  sed 
in  Domiiio,  a  quo  illuiiiinalur,  ul  qucmadnioduin  dixit 
Isai;is,  teiiebra;  ejiis  sint  vclut  nieridies  (Isai.  lviii, 
10).  Dicilur  ct  in  Psalmis,  Illiiiniiwbis  lcncbras  meas 
(Psal.  XVII ,  29).  Qiios  ergo  dicil  Apo^tolus  rectores 
leiiebrai  iiin ,  ipsi  ct  iii  hoc  versii  dicii  sunt  duces.  > 
Duciiiilur  eniin  et  ab  liis  tenebrx,  hoc  cst  impii , 
ut  pcrsequanlur  pios ,  idest,  eos  qiii  pcrsccuiionem 
paliiintur  proptcr  juslitiam  ,  non  eos  qiii  p:aiiinliir 
proplcr  iiiipiclali  s  ct  iniipiilatcs  siias.  Ducum  aii- 
tem  laliuin  clamorcni  dicit  odorari  niarlyrem  :  non 
quia  sonilus  aliqiiis  iiide  auditur  auribus  corporis,  sed 
qiii;i  corJis  auribns  pcr  fidcin  clamcnt,  quanta  diabo- 
Ins  ct  angcli  ejus  advcrsus  Dei  scrvos  inachinentur  : 
unde  ait  .^po^tolns,  !\'on  enim  ignoramus  aslutiam  ejut 
(II  Cor.  II,  11).  Advcisus  qncm  clamoreni  dncum,  sur- 
d;c  iiliqiic  sunt  aurcs  infidclium.  Numqitid  in  sapientia 
tiia  pliimescit  accipiter?  sicut  iii  s  ipienlia  Dei,  qua;  est 
Chiistus,  novus  lionio  paulaiim  innovatur,  coiiversa- 
li  ineiu  Iiabilurus  in  coelcstibus.  Expnnsis  pciiuis  im- 
mobilis,  respiciens  ad  auslruin?  explicatis  nb  omni  ini- 
pcdinieiito  sa;culari  virtutibus  geniin;c  dilcctiouis, 
periiiancns  incoiicnssus  in  fide;  non  lamen  in  boc 
ipsi  de  seipso  pncsuniens,  scd  speraiis  in  Dcum  ,  et 
iii  illum  rcvocans  inlenlionem,  a  quo  ipse  cliariUitis 
ardor  inspiratur,  iil  forlitndiiicin  suam  ad  ipsuiii  cii- 
slodiat  (Psal.  LViii ,  10),  dicciis,  Nonne  Deo  subjecla 
erit  aiiiina  inea?  ab  ipso  enim  salutare  meum  ,  etcnint 
ipse  esl  Deus  nicns  ct  salutaris  mcus ,  susceptor  meus ; 
non  movebor  aniplius  (Psal.  l\i  ,  2,  5).  Ac  luo  pr<e- 
ceplo  exaltahtr  aquila?  sicut  cjiis  privccpto,  qiii  ail  , 
Ciiin  exnltatus  fuero ,  omnia  traliam  ad  me  (Joan.  Xli , 
52).  Pro  iiobis  cnim  moritiiriis,  el  corpus  rcsiirre- 
clione  levatnriis  in  cocliiin  :  Cbi  fuerit,  iiiquit,  cndavcr, 
iltnc  congrcgabuiitnr  et  nqitila;  (Matlh.  xxiv,  28).  S:itia- 
vil  eniiii  iii  bonis  cocicstib^is  desiderinm  ejiis..  riijns 
siculaqiiila;  juvcntus  rcnovabitiir  (Psal.  cii,  .^).  Polesl 
cl  exallalio  aqnila!  ;-.d  id  pcrtincre ,  quod  ait  Aposto- 


865 


LtBER 


Im,  Sivi!  eniin  ntenle  e.ici;ssiinus  Dco ;  ut  versiis  qui 
«tiam  ibi  sequilur  du  vulture ,  ad  id  perlineal  quod 
ellain  ibi  seijuilur,  Sive  temperanles  uimus,  vobis.  Se- 
quilur  eniiii,  Aul  vultursuper  nidum  suum  in  petrase- 
dejis  morabilur,  quia  ex  affectu  dictum  videlur  non 
sublimia  coiiicniiilaiidi  nienlis  excessu  ,  sed  inferiori- 
iM4S  consulciiili  pcr  tepiperaiitiam  qua  iiumanis  rebus 
coiigriiiiur ;  ut  impii  qui  pro  mortuis  liabenlur,  justi- 
licati  per  vcrbum,  lioc  est,  quasi  ore  devorati  con- 
vcrtantur  in  corpus  Ecclcsia;.  Vullur  enini  de  niortuis 
pascilur;  cl  ideo  snper  nidum  suum,  ubi  lanqiiam  tetiis 
poiiit  opLTa  liuic  vila;  necessaria.  Ideo  autem  in  pelra, 
quia  cuin  dixisset  Apostolus,  Sive  lemperantes  sumus, 
Kubis;  aintinuo  subjiinxit,  Cltaritas  enim  Christi  com- 
pcllil  nos  (II  Cor.  v,  15,  14)  :  petra  aulem  erat  Chrislus 
(1  Cor.  X  ,  i).  El  beiie  sedens  morabitur,  secundum  id 
qiiod  dictiim  est,  Compellor  aulem  ex  duobus  ,  concu- 
piscenliam  liabens  dissolvi  et  esse  ciim  CJirislo ;  mullo  eiiim 
uimjis  oplimum  ,  ut  boc  ad  exallalionem  aquilx  pcr- 
liiicat;  ad  vullurein  vero  scdcnleiii  iii  nido,  ct  nioraii- 
lcni,  jWaiitTe  incarne  neccssarium  proptcr  vos{Pliilipp. 
1 ,  23,  24).  Et  qiiia  peira  oiiam  Uita  Ecclesia  bene  in- 
tflligilur,  proptor  eiiam  Siiiionem,  qiii  ob  boc  a  Do- 
Uiino  pelrus  .ippellatiis  est  {Marc.  iii ,  16),  siimmitas 
pctrx  est  caput  Ecclesi;u.  Ad  lioc  addilur  versiis  qiii 
cequilur  :  In  summilute  petroe  el  in  caverna.  Summitas 
cnim  refcrtiir  ad  id  qiiod  est  caput,  caverna  vcro  ad 
id  quod  vita  nosira  abscondila  estcum  Christo  in  Dco 
(Coloss.  III ,  5).  Et  cuiti  ibi  fueril ,  qtucril  escas  :  de 
quibus  diclum  esl  Pelro,  Macln,  et  manduca {Act.  xi,  7), 
ut  incorporaret  Ecdesia:  credilnros  ex  Geulibus.  Loiuje 
oculi  ejus  respiciunt ;  et  pulli  ejus  volulanlur  in  san- 
guine.  Spe  futura;  inimorialiiatis  in  vijani  xlernam 
iiilentionrm  suam  longe  porrigit :  quanivis  opcra  ejus 
iii  carnis  innrniilale  voluienlui',  id  esl,  diibiis  niolibiis 
jactetur,  duiii  inccrlnm  liabct  buinana  ignoranlia  ex 
iis  qga;  rnisericordiier  facil,  quld  cui  prosit  ad  Deum, 
cum  taincii  loiige  oculis  prospicicntibns  proptcr  a;ter- 
iiain  saliilem  sincera  cliaril^itc  dispensal.  Sodcuni  iii- 
venerit  iste  talis  operalor  ct  dispeiisaior  eos  qui  pcr 
alTecluin  quo  rcnunliant  diabulo,  jain  morlui  sint  linic 
fcxculo;  sine  dubiiaiionc  aliqua  eis  exbibet  oris  nii- 
nislcriuiii  m  opere  sermonis ,  quo  eos  in  corpus  Ec- 
clcsix  jani  paratissimos  trajiciat :  et  ideo  sequilur, 
Lbicumque  fueiint  cadavera,  confeslim  reperiunlur. 

Respoiidit  Dominus ,  et  dixit.  Quod  iiuiic  Dominns 
tanqunni  repetit  sermonem,  cum  ipse  loqueretur,  in- 
telligiiur  Job  ad  ea  qu;c  dicia  suiit,  obsiiipuisse  in  sj- 
lentio,  et  qnievisse,  ut  nibil  amplius  dicere  auderct. 
Ergo  duobus  qui  sequuiiiur  vcrsibus  exliorlatur  euni 
Dominus  ad  rcspondendum.  Numquid  qui  disputat  cum 
Uinnipotenle,  quiescil  ?  hoc  est,  Quare  lu  quicscis  cuin 
Omnipoleiitcdisputans?  Argueiis  Deumrcspundcbil  ila? 
siibaudiendum  esi,  numquid  ;  ut  sit  sensus,  Numquid 
argnit  Deum  qui  dispulans  respondebil?  Quaerendo 
enim  cuip  Oniiiipotcnte  disputaiur,  non  convincendo 


U.MJS.  886 

aut  refellcndo.  Non  ergo  qiiia  Omiiipotens  est,  ioen 
qiiiesceiidum  est  a  dispntaiido  cuin  co.  Nequc  eniin 
ad  argueiidum  ab  eo  aliquid  per  disputaiionem  tan- 
qnam  ab  ipsa  verit:ile  requirilur.  Potesl  et  sic  iiitel- 
ligi,  Numquid  qui  disputat  cuni  Doiiiiiio,  quiescit?  id 
csl,  qiiia  non  (piiescit  qui  cum  Oiniiipolciile  dispntat, 
iion  est  cuiii  eo  dis|itil:iiidum  ut  quicscatiir.  Solet  enim 
dispuians  conlradicere  :  qui  aulcm  conlradicit  Deo, 
qiiioscere  iioii  potest ,  hoc  est,  non  inveiiit  quietem, 
uisi  iii  cjus  voluniale  siue  ulla  coniradiciioue  con- 
sentiat.  Arijuens  eiiim  Deum  rcspondebit  ila ;  id  est," 
cum  disputando  respondet  Deo,  arguit  Di;um,  et  pro- 
plerca  non  pcrveiiit  ad  quictem.  Unde  diciuni  e&t ,  O 
liomo,  tu  qtiis  es  qui  respoiidens  Deo  {Hom.  ix,  20)? 
Sed  qiiid  tale  fecerat  Job?  Non  eniin  Deiis  sic  illum 
accipit  tanquani  conlradicciilein  sibi,  sicnt  amici  cjus 
nuii  intelligeiites ;  cnni  talc  le^liiuoiiiiim  illi  perhi  ■ 
boat,  ct  in  capile  libri,  et  iii  line.  An  proptcr  perso- 
nani  qnam  Job  gestabat  diclum  csl,  line  est,  corporis 
Doniiiii ,  qiiod  est  Ecclesia,  in  <|na  nnilla  infirmoruni 
pars  cst,  non  qiiidem  desperalorum,  sed  tamen  adliU'' 
in  proveclu  sno  periclilanliu:n  ,  ipiibiis  pene  comiiK.- 
vciitur  pedes,  cl  quoiimi  paido  iniiius  effunduntur 
gressus,  dum  zcl.nnt  iii  peccaloiibns,  paccm  peccato- 
rum  iiituenlcs?  Qiiidicuiit:  Qiiomodo si  ivit  Dcus,  etsi  ett 
scientia  in  Allissiino?  Ecce  ipsi  psecaloref,  el  ubundanlcs 
in  swculo  obtbiiicruiit  divilias.  Numquid  vaiie  justificuvi 
cor  meum  ,  el  lavi  in  iiiiiocenlibus  manus  meas  ,  el  fui 
flagellaliis  lota  dic,  el  arguitio  iiiea  iii  maluliniini  {Psal. 
1.XXII,  2-14).  Nam  liinc  potius  Job  ipsc  vidciur  respon- 
dere  sequeniibiis  versibus. 

Respondens  autem  Job  dijiil  :  Quid  crgo  judicer  com- 
monitus  et  increpatus  a  Domino,,audicns  lalia,  cuin  niliil 
sim?  id  est,  quid  ergo  milii  jiidiciuin  coinparu,  cuut 
nie  commonet  ctarguit  Dominus,  si  ei  coniradicini ; 
atidiens  talia,  id  esl,  inlelligciis  qiiaiita  jiislilia  cl  mi- 
sericordia  mecuni  sic  .igatur,  cuui  por  nicipsum  uti- 
qiie  nibil  sim?  Quod  responsum  dubo?  id  est,  qiiid 
polero  contradiccre  v;orilaii  ?  ilanuin  poijam  ad  os 
ineum  ,  id  est,  leiicbo  et  coliibebo  loquacilaiem  meam. 
Semet  locuttis  sum;  ileruiii  non  adjiciam.  Nisi  in  my- 
sterio  accipiatur,  qiiomodo  scnicl  locutus  ost  Job,  qiii 
toties  loculus  osl?  Aut  qiiomodo  ilerum  nou  adjiciei, 
post  pauliilum  locuturus?  Scd  locutio  liic  intelligciida 
est  progrcssus  aniiiKC  in  Ikcc  exleriora,  quo  relinquit 
Deuni,  el  ei  resistit.  Uiide  m.ajor  istc  progrossus , 
etiani  clamor  in  Scriptura  appellatiir,  cum  dicil  Dom 
clamorem  Sodomorum  ad  se  pervenissc  {Gen.  xviii., 
20).  Cui  locniioiii  aique  clamori  conirarium  est  bca.- 
lissiinum  illud  silcnlium,  dc  quo  dicilur,  Et  silebit 
sine  timore  ab  onini  maligiiiiaie.  Bcne  itaquc  dicil 
scinei  se  lociitum  continua  quadam  locutioiie  in  tola 
viia  vcleris  liomiiiis,  cuin  esset  spiritus  ambulans,  ct 
iion  revertcns  {Psal.  lxxvii,  39).  Nunc  aiitcin  mnnuiii 
iniponcns  ori,  ne  ultra  progrediatur,  prnniiiiit  se  iion 
adjixre  ileruin,  i.°  rccdat  a  Deo.  Ainen. 


ADMONITIO 

IN  LIBRCM  CUI  TITULUS  SPECULIBI 

Scripluram  sacram  speciili  vice  cssc  iioliis  propnsilani  observai  Gregorius  in  lib.  2  Moral.  c.np.  1 ;  aileoqiie 
fianc,  iibi  virorum  illustriuin  geslis  narraiulis  insislit,  non  eorum  peccata  ct  lapsiis,  omninoque  niliil  sileniio 
pr.cierirc  nolat.quo  minus  ail  inforniandosniores  cxempla  ctiique  homini  praslo  sint  opportuna.  Verumlamcn 
isliid  speculi  nuiiius  lialicl  Scriptura  alio  itidem  cx  capite  ;  imo  id  silii  vindicatoa  ninxinie  parle,  qua  vit;Bpra:- 
ccplacontincntur;  quibus  vidclicct  iii  coiispcctu  positis,  si  ulh  csl  iii  moribus  labes,  si  decus  specicsquc  non 
cmcnlita  pietatis  iii  animo  insidct,  facilius  dijudicntiir.  Ihcc  itaquc  pr.Tcepta  S.  doctnris  Augustini  studio  col- 
Iccta  fuisse  in  niiuni  librum,  cui  Speculo  nomeii  ab  ipso  iiulitum  cst,  fidcm  facit  Possidius  in  ejiis  viu,  cap.  28; 
quo  loco  recensitis  ante  RciractatiDiium  libris,  contiiientcr  siibjicit  ;  Quiquc  prodessc  omtiibus  volens,  el  volen- 
libus  mttllii  librortim  legere  el  non  valenlibus,  c.v  ulroque  dirino  Testamenlo,  Vetere  el  Novo,  prwinissa  prwfalione 
privcepla  divinascu  vetita  advila;  rajtilam  pcrlincntia  exccrpsil,  atqiie  ex  liis  unum  eodicem  fecit  :  ut  qui  vellet  le- 
(icrcl,  utque  in  eo  vet  qtiam  obcdicns  Dco,  inobcdiensve  essct  ngnoscercl :  el  Itoc  opus  voluil  Spectilum  appellaTe, 
Tiim  vcro  Vandalorum  in  Africam  irruplioncm,  qunc  ad  annnin  Cbrisli  428  portinet,  brevi  post  tenipore  conti- 
gissercferl.  Unde  inlclligas  opus  islud  csseanni  fere  iil,  quod  subiiide  iiilcr  opuscula  Relractationum  iibris 
posieriiis  cdila  iiuiiior.itur  in  antiquis  codicibus,  uti  in  Hclractalioiium  finc  Ttini.  1  annotalum  fuit.  Eumdom 
librum  probe  cogiiiluni  se  liabuissc  sigiiificat  Cassiddonis  son;ilor  iii  lib.  de  Insliliitione  div.  Scripl.  cap.  16, 
liiscc  verbis  :  Liber  ejusdem  Augustiiii  qunsi  pliilosophia;  moralis,  quem  pro  tnoribus  instiluendis  alque  corrigendii 
ex  divina  auctoHtale  collcgil,  Speculuntque  nominavit,  tnagna  Inlenlione  legendus  esl. 

l'orio  cum  ad  vulgi  usum  islud  pium  opus  coiiiparaict  S.  Doclor,  eo  noliiit  nisi  faciliores  hitellcctu  pra;c6» 
plioncs  comprebendi.  Quo  eiiam  cnnsilio  adductum  crcdimus,  ut  vcrsione  uteretiir  non  ex  graco  lxx,  quarn 
.sciiui  snlcbat,sedexliebroeo,  quod  banc  doinunicomperissel  essc  illa  multis  in  locis  plaiiiorcm.  Nam  boc  noniina 
cam  aliquolies  laudat  iii  posireniissiiis  librisQuanstionum  in  Ilepiateiichum,  acprocscrtiin  in  qiiarto  de  Doclrina 
Christiana  libro,  queni  Iribus  aliis  adjioiens  anno  420,  ant  427,  sic  teslimonium  ex  propheta  Amos  prolalurua 
loquilur  in  cap.  7  :  A'oii  autem,  ait,  secundttni  lxx  Interpreles,  qiii  eliam  ipsi  divino  Spirilu  inlerpretati,  ob  ho^ 
mlilcr  videnluT  nonnulla  dixisse,  ul  ad  spiritualcm  sensum  scrulandum  magis  admonerclur  lectoris  inlcnlio,  unde  etiain 
obscuriora  nonnulta,  quia  tnaijis  Iropica,  sunl  eorum  :  scd  siciil  ex  hcbrwoin  latinutn  eloquitim  presbijtero  Hieronij- 
mo  utriusquc  lingua:  perito  interprelante  translata  sitnt.  1'riclerca,  si  qiia;  forsitan  ex  congcstis  in  Speculum  sen- 
tentiis  cnntrarix  videremur,  conciliare  decrevcral  cl  illustrare  propositis  postea  qiix-slionibiis  :  quas  quidem 
in  Mss.  codicibus  frustra  qnoesivimus;  cumqiie  de  hoc  labore  nihil  dical  Possidius,  qui  de  ipsa  vel  praefationa 
Spcculi  taccndum  nonexistiinavil,  haiid  iminerito  crcditiir  Aiigusiinnin  ab  oo  explendo  pnopoditum  fuisse. 

Aliud  non  ita  pridem  Ilieronymi  Vignerii  cura  prodiit  SpccuUmi  sub  Augustini  nomine ;  in  quo  sentenlias 
Scripturarum  revocantur  ad  certa  qu3jdani  capita  instituta  variisderebus  sacram  doclrinam  spectanlibus,  adeo 
iil  non  lam  vita;  insiituenda;  consilio,  quam  criidiendi  aniini  cansa,  compar.itum  esse  videatur.  Quocirca  islud 
ininus  cuni  eo  convcnit  Spoculo,  quod  et  Possidii  veibis  el  Aiiguslini  prxf.ilioiie  describilur  :  planeque  oporlet 
si^'uti  nosirinn  hocgenuinum,  ila  Vignerianum  illud  spuriuni  habcamus. 

S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPOrSENSIS  EPISCOPI 

SPECULUM 


'o) 


^jjritfatio. 


Quis  ignnrat  in  Scripluris  sanctis,  id  ost,  Lcgitiinis,      canonica  pr.Tdilis,  qu.-cdam  sic  cssc  posiia,  ut  (antu  m 
Vroiihcticis ,  Evangelicis,  ct  Apostolicis,  aucloritaie      scirentiir  clcredereiilur;  ut  csl  quod  i»  prjnripio /ecit 

ADMOMTIO   PP.    DE^EDICTINOIUM. 

In  Gallicanls  Mss.  noimisi  cluolms  ropcrtuni  esl,  Regi:c  nibliotheca;  unn,  altcro  Carmilensis  Ecclesii  :  quoruin  codiciim 
jpe,  ncCMou  coUritis  :iiJ  cosdoin  codices  edilionibus  \m,  F.r.  et  Ixiv.  resliluilur  in  inlogrum  niullis  iu  locis. 
Coinparavituus  prwterea  cas  umncs  editioncs  inilio  Uclr.  plCoiiffss., /.  1.  tnemoratas.     M. 
(o)  Scrif  luiu  su!)  aiinuui  Clirisli  127. 


881,  S.  AUCUSTIM  SPECULUM 

Dais  ca^lum  el  terrain  (Gen.  i,  1),  ct  quod  in  principic 
erat  Vcrbum  [Joan.  i,  1),  el  qiiKCum(|iie  facla  diTina 
vel  Iiumana  lanluininodo    cognoscenda  iiarranUir  : 
qn;rdam  vero  sic  csse  jussa,  ul  obscrvarCMtur  et  fie- 
rent,  vel  proliibita,   ne  fiereiit;  ul  e>l,  Ilonoru  patrem 
et  malrem;  cl,  ISon  inccchabcris  lExod.  w,  12,  14,  el 
Jt/fl/l/i.  XV,  i;v.  27,  SS)?  lloruni  auleuiqna"  jubeiuloit 
vctaiido  scripia  »unt,  alia  sunt  saciamentoruin  velata 
mysteriis,  qune  inidta  Vctciis  Tcstamcnli popuio  iili  fu- 
cieiida  mandata  sunt,  iieque  a  populo  christiano  iiuiic 
fnin!,  sed  tantunimodo  intelligeiida  requiiuiiiur  alque 
tracianiur  :  siciiti  est  salibatiini  ad  visibilein  vacaiio- 
neni  (Deut.  v,  12),  sicul  azyma  in  paiie  siiie  fermeuto, 
Piisclia  in  ovis  occisione  (Exod.  xii) ;  sicut  totgenera 
sacrificiorum  ciborumque  vitandoruin,  el  iieomeiiia!, 
el  annuoe  solcmiiitaies,  qiias  obbcrvaiii  nuiic  usqiieJu- 
da'i;  et  illLC  juslificationes,  qux  non  adopera  jiislilia; 
propric  pertinent,  sed  aliquid  signifieareinlelliguntur. 
Qiiis  enim  cbiislianus  septiino  aiino  cogiiiir  scrvuni 
reddere  liberlati;  ct  si  discedere  ille  nolueiit,  ejus 
auriciilam  subula  perlundere  ad  postem  (Id.  xxi,  2,  C), 
et  exlcra  Iiiiju-modi?  Alia  vero  etiam  nunc  facienda 
Bunt,  si  facienda  pra;cepla  siint;  nec  facienda,  si  pro- 
Libila  ;  qiialia  sunt  illa  qua;  dixi,  Ilonora  patrem  etina- 
Irem;  et,  Noniucecliabcris.  De  bis  igitiir  iiulc  ila  suiit 
posilain  Liitcris  sacris,  vcl  jiibendo,  vcl  vciando,  vel 
sineiido,  ut  etiain  iiuiic,  id  est  tempore  Novi  Tesla- 
uienii,  ad  vilam  piaiii  cxcrceiidain  iiioresqiic  perli- 
neaiit,  linc  opiis  qiiod  iii   inaniis  snnip^i   ciiiiiponerc 
aggressus  siim;  ut  qiiaiiliiiii  nic  Deiis  adjiival,  oiniiia 
talia  de  canonicis  Libris  colligam,  atiiiic  iit  fncile  iii- 
spici  possinti  in  ununi  lanquain  Spcculiini  congcraiu. 
Oporluit  eniin  sic  ea  poni  ab  auctoribus  iioslris,  quem- 
adinodum  posita  sunl,  ui  pnecepta  narrationibus  vel 
dispulalionibus  piopriis  llgiirala,  ct  liguralis  propria 
iiiiscereiitur,  duin  rciuiii  ge^larum  ordo  servalur,  aut 
respondeuir  ad\ersis,  aut  qui  docendi  sunt  instruun- 
liir,  aiitoccultoruni  invenliune  quodaminodo  renovan- 
lur  hi  qiii  pronipla  et  apcrta  fastidiunt  :  nos  autem  in 
lioc  opcre  iiec  infidLlein  vcl  adducimiis  vel  adilica- 
miis  ad  fideiii;  noc  excieenuis  qiiibiisdam   salubiibiis 
difncullatibus   ingenium  iiitciilioiicnique  discenliiiin; 
Bedeiim  qiii  jaiii  credcns  obeJire  Dco  voluerit,  ut  hic 
se  inspiciat,  adiiionemus,  quanlumque  in  bonis  mo- 
ribus  operibiisque  profecerit,  el  quanlum  sibi  desit, 
atiendat.  Sic  eiiiin  potest  el  de  his  qiia;  habct  gialias 
agcrc;  ct  de  his  qiia;  non  habet,  ut  habeai  satis  agcre; 
ac  propler  illa  sei  vanda  curani  precesque  fidelis  pic- 
tatis  adliibcre.  Iii  his  autem  oninibus  qiia;  inspicicnda 
ponere  insiilui,  qiia;cumque  iiiler  se  videhuntur  csse 
coniraria,  poslea  propositis  qua;stionibiis  exponenda 
alqiie  solveiida  sunt.  Sane  supplicia  niale  factorum, 
el  pra;iiiia  recie  faclorum,  qiiamvis  noiiiiulla  comme- 
nioraiida  exisiimaverim,  lamcn  in  Novo  Testamento 
dissiniilia  veleribus  esse  quis  nesciat?  Ab  ipsa  igiiur 
Legc  qua;  dala  est  per  Moysen,  divinoruin  pra;cepto- 
rimi,  qualia  nos  commemoiaiuros  essc  promisimus, 
ejjgritliainur  exordium. 


DE  SCRIPTURA  SACRA.  600 

DE  LIBRO  LEGIS, 

yUl  liXODUS    NOMI.NATUR. 

[Cap.  XX.]  Non  lacies  tibi  sculptlle,  neque  omni  m 

siniilltudinem  qux  est  in  coelo  desuper,  et  qu:i>  in 

terra  deorsiiin,  nec  eorum  quae  sunt  in  aquis  sub  icr- 

ra  :  non  adorabis  eo,  iieque  coles.  Ilcin  :  Noii  assunies 

:;omen  Doniiiii  Dei  tui  in  vanum  :  nec  eiiim  habebit 

insonlem  Dominiiseuin  qui  assiimpseriliionien  Domi- 

ni  Dei  sui  fruslra.    £!  paulo   post  :  Ilonora    patrein 

luiini  et  matrcm,  ut  sis  long.xviis  siiperterram  qiiara 

Duminus  Deus  iinis  dabit  tibi.  Nonoccides.  Non  moe- 

cliaberis.   Non   fiirliiin  facies.  Non   loqueris  conlra 

proximum  luum  falsiiin  leslimoniiiin.  Non  concupisces 

doinum  proximi   lui,  nec  doiderabis  uxorem  ejus  ; 

non  servum,  iion  aiicillain,  non  bovcm,  non  asiiium, 

nec  oinnia  (\ii.\i  illiiis  siinl.  Itein  post  Decalogum  aliis 

inlocis.  Iia'c  in  eodtm  libio  rcpcriuntur  prwcepta  viven- 

di :  Non  facielis  iiicfiini  '  deos  argeiiieos,  nec  deos 

aurcos  facielis  vobis. 

Ei  alicjuanto  post  [\xi.]  :  Qiii  percusserit  hominem 

volcns  occidere,  niorle  inorialur.  Qiii  autem  non  est 

insidiatiis,  sed  Dens  illiiin  ti.ididit  in  maniis  ejiis,  con- 

sliluam  libi   locnm  qiio   fugere  debeat.  Si  quis  de  in- 

dustria  occideril  proximiim  smim  per  insidias,  ah  a!- 

tari  mco  evelles  eum,  iit  morialur.  Qiii  percusscrit 

paircni  siiiini  et  matrem,  morte  morialur.   Qui  fu- 

raliis  fiicrit  liominein,  el  vendiderit  cuin,   conviclns, 

iiox;c  ,    morle     moiialiir.     Qiii    malidixerit     patri 

siio  aul  matri  ,  morte  moriaiur.   Si  rixati   fiierint 

viii  ,  ct  percusserit   aller    proximum   suum   lapide 

vel  pugno,  et  ille  mortinis  non  fueril,  sed  jacuerit  in 

leetulo;  sisurrcxcrit  el  anibiilaverit  foris  siiper  bacii- 

lum  suuin,  iniiocens  erit  qiii  percussit :  ita  tainen  ut 

operas  ejuset  iinpensas  in  medicosresiitiiat.  Qui  per- 

cusseril  servum  suum  vel  ancillam  virga,  ct  mor- 

inus  fucrit  in  manibus  ejiis,  criminis  reus  erit  :  sin 

aiitem  uno  die  supervixcrii  vel  duobus,  non  subjacc- 

bit  poenoe ;  quia  pccunia  illius  est.  Si  rixaii  fucrint 

viri,  et  pcrcusserit  quis  raulicreiii  pnrgnantcra,  ct  ab- 

ortivum  quidera  feceril,  sed  ipsa  vixeril;  subjacebil 

darano,  quaniura  expelierit  maiiliis  inulieris,  ei  arbi- 

Iri  judicarint  :  sin  auleni  niors  ejus  fucrit  siib-ecula; 

reddet  animam  pro  aniina,  ociiliiin  pro  ociilo,  denlem 

pro  dentc,  manum  pro  manii,  pcJem  propede,  adu- 

stif  gem  pro  adustioii^e,  vulnus  pro  vulnere,  livoreni 

pro  livore.  Si  percusscrit  quispiam  ocubim  servi  siii 

aulancilla;,  et  Iiiscos  cos  feccril;  diinitlct  liberos  pro 

ociilo  quem  eniit.  Deiileni  qiioiiue  si  excusscrit  servo, 

aiilancillrcsiKc;  simililcr  dimitlct  eos  liberos.  Si  bos 

cornii  petieril  viruin  aut  mulierera,  etmorlui  fuerint ; 

lapidibus  obruetiir,  ct  non  comedcntur  carnes  ejus; 

dominiis  qiioqiic  bovis  innocciis  crit.  Quod  si  bos  cor- 

nupeta  fucrit  ab  Iicri  et  nudiuslertius,  et  c«ntesiati 

suni  dominum  cjus,  ncc  rcclusil  eiim,  occideritqiie 

virum  ac  mulierera ;  et  bos  lapidibus  obruetur,  el  do- 

miniira  illiiis  occidenl.  Qiiod  si  pretiura  ei  fueril  im- 

positiim,  dabit  pro  anima  sua  quidqnid  fuerii  pnstulatus . 

'  rarticiila,  mcciim,  non  re|iorilur  in  cdUis,abeslquc  miiic 
a  vorsiiinit  vil^-aia.  soil  eain  liidioiit  Jiss.  Iiiijus  operjs  ;  lia- 
liei  lioliraiis  lo\lus,  inm  eli.ini  Mil)»ala  vcrsio  ia  Coibeicnsi 
voluminc  aiile  800  aimos  iJcsciplo. 


gy,  S.  AUGLSTINI  SPIXULUM 

Kilium  qui.qtie  el  filiaiii  si  c<>riiu  pcrcusseiii.  siiiiili 


891 


seiileiili*  snlij;ircl)il.  Siscrviiiii  aiKillaiiique  invaseril, 
irigii.w  siclos  ingoiiliilabililoiiiino  ;  bos  vero  lapiiiituis 
obruelur.  Si  qiiis  apeiucril  cislcriiaiii,  cl  foUcril,  el 
iion  opcrueril  eain,  cctiilerilqiie  bos  aut  asinus  in  eam; 
doininus  cisterna;  reddet  prcliiim  juiiicnloruin  :  quod 
aiiteiii  moriiium  esi,  ipsiiis  cril.  Si  bos  alienus  boveni 
alterius  vuliicraverit,  et  illc  iiiorliius  fucrit ;  vendeiit 
boveni  \ivum,  d  dividcnt  pietinin;  cndavcr  aulem 
inorlui  inter  se  dispcrticnl.  Sin  anlem  sciebal  quod 
bos  cornupeta  cssel  ab  beri  ct  nudiuslcrlius,  et  non 
custodivit  euni  dominus  suus ;  reddet  bovem  pro  bo- 
vc,  ctcadavcr  integrum  acci|iicl. 

[jixii.J  Si  quis   fiiralus  fncril  liovcm  aut  ovcm,  ct 
occidcrit,  vcl  vendidcril;  qninqiie  boves  pro  uno  bovc 
icsiilucl,  el  qnatuor  oves  pio  una  ove.  Si  effringeiis 
fiir  domum,  sive  snffodicns  fuci  it  inventus,  et  accepto 
vulnerc  morluus  fiieril ;  perciissor  nnn  eril  reiis  saii- 
giiinis.  Qiiod  si  orlo  solc  lioc  fcceiit,  boniicidium  pcr- 
pctravil,  ct  ipse  niorictur.  Si  non  liabuei  il  qiiod  pTo 
(in  10  rcddat,  venuindabitur.  Si  aiitem  inveiitum  fuerit 
apud  eum  qiiod  fiiratus  cst  viveiis,  sive  bos,  sivc  asi- 
iiiis,  fivc  ovis;  dupliiin  rcsiilucl.   Si  Ucscrit  qiiispiam 
anium  vclviucam,  et  diiniscrit  jumenlum  suuin,  ut 
dcpascatur  aliciia  :  quidqnid  oplinium  liabuei  it  in  agro 
siio,  vel  in  vinea,  pro  dninni  xstiniationc  resiituet. 
Si  egressus  ignis  iiiveneritspicas  ',  et  comprebendc- 
lit  acervos  fiiignm,  sive  slantcs  scgelcs  in  agris;  red- 
dct  daninum  ipii  igncni  succenderit.  Si  qiiis  commcn- 
daverit  aniico  peciiuiam  aul  vas  in  cusiodiain,  et  ab 
coqui  susceperal,fuiioablatafuerint;  siinvenilur  fur, 
diiplumrcddet  :  si  latct,  dominus  doniusaiiplicabilur 
ad  dcos,  el  juiabit  qnod   iioii   cxtcndcril  mannin   iii 
lem  proxinit  sui,  ad  perpeirandam  fraudem,  lam  iii 
Itove  quam  in  asi:  o,  ct  oveac  veslimenlo,  el  qnidqnid 
damnuin  iiiferrc  polcst,  et  ad  deos  ulriiisque  causa 
pcrveniot;    el  si    illi   jndicaverint,  dupluni  rcstiluct 
pioximosuo.Siquis  commendaverit  proxiiiio  suo  asi- 
num,  bovem  et  ovem,  et  oiniifi  jtiincnliim  ad  cusio- 
diam,  et  mnrtunm  fiierit.  aiitdcbililaluni,  vel  caplum 
:.blioslibus',nnllus<iiieliocvideril;jtisjurandumeritin 
nicdio,  qiiod  non  evlciidciit  iiiannm  ad  rcin  proximi 
sui ;  su<cipielqiicdominnsjiiraincnluni,ctillc  rcddcre 
non  cogctur.  Quod  si  fiirto  suIiUiium  fuerii,  rcsiiiuct 
damnum  doinino.  Si  comesttim  a  beslia,   dcferct  ad 
eum  quoil  occisuni  est,  ct  noii  rcstilitel.  Qui  a  proxi- 
ino  suo  (piidquain   li(iriiiii  iniilnum  posUilaveril,    et 
dcbililatumaul  nKirluiini  fncril,  domino  iion  praiscn- 
le ;  reddere  compcllctur.   Qimd  si   in  pra:senliariini 
fuil  dominiis  ,   non  rcstiluel,  inaxime  si   conducliini 
•.cnerat  pro  merccde  opcris  siii.  Si  quis  seduxeritvir- 
i;inem,  iiccdiim  d.  sp(msatain,  ct  dorniierit  ciim  ca; 
dolabil  eam,  cl  baliebit  cam  iixdrein.  Si  paler  virgi- 
nis  dare  nolucrit,  reddal  pecuiiiam  juxla  modum  dolis 

'  lla  bic  in  omoibus  cndicii.us,  'Hiibus  Bibruiitin  ynUinicn 
f;orbeieiise  coiispntit.  M  in  Ucbiaio  el  apud  l.\x,  iiimurit 
ipinas.  sic  eliain  Milgaia  pDSl  nomanani  corrociionem  fa- 
cUm  siMi  v  .luctorilale. 

•  fcJili,  (I  besliii-  Mss.vcio,  ';('  lioMm ;  qiiKlcclio  veri>ir 


quam  virgines  accipcre  consucvcruni.  Malcllcos  iioii' 
patieris  vivere.  Qui  coierii  cuin  jumcnio,  niorte  mo- 
rialur.  Qui  iminolat  diis,  occidetur,  pr;cler  Dnmir.j 
soli.  Advciiam  non  conlrislabis,  iieque  aflliges  cum  : 
adveiKc  cnim  fuisiis  iii  terra  jEgypti.  Vidua;  et  pu- 
pillonon  noccbiiis.  Si  laeseriliseos,  vociferabunlur  ad 
me,  elcgo  exaudiam  clamorem  eoruin,  et  indigiiabitur 
furor  inciis,  pcrcuiiamque  vos  gladio  et  eriini  uxorcs 
vestr.T;  vidiioe,  et  lilii  vcslri  pupilli.  Si  pccuniam  rou- 
tiiam  dcderis  po|iiilo  meo  paupcri,  qni  iiabitat  leciiin, 
non  urgcliis  euiri  quasi  cxaclor,  nec  usuris  opprimcs. 
Si  pignus  a  priixinio  luo  accei>cris  vestimenliim,  anto 
solis  occasum  rcJde  ei ;  ipsum  cnim  cst  soliini  qiio 
opcriliir  indiiincntnm  caniis  ejns,  iiec  liabet  aliud  iii 
ipio  dormiat  :  si  clamaverit  ad  me,  exaudiam  euni, 
ipiia  misericors  sum.  Diis  non  dclralies,  ct  principi 
popiili  ini  non  inalcdiccs.  Dcciiiias  tiias  ct  primilias 
11(111  lard.ibis  olTcrre.  Priinogciiiliiin  rilioiuin  tuoruin 
dabis  iiiilii. 

Ei  pimlt)  posi  [xxiii.]  :  Non  suscipies  vocein  incn- 
dacii ,  ncc  jungcs  manum  luam,  ut  pro  iinpio  dicas 
falsuin  lcsliiiioninm.  Non  scqueris  turbani  ad  facien- 
diiminalnin,  iicc  in  judicio  pluriniorum  aciiniisccs 
scnlenlix,  ut  a  vero  devies '.  Paiiperis  quoque  iion 
inisereberis  iii  judicio  '.  Si  occurrcris  bovi  iiiimici  tui, 
aiit  asino  erraiili,  reduc  ad  eum.  Si  videris  asiiium 
odicntis  lc  jaceie  sub  onerc,  non  pertransibis ,  sed 
siiblevaliis  cum  eo.  Non  declinabis  in  jndicio  paupe- 
ris.  .McnJaciiim  fiigies.  Iiisontem  et  justuin  non  occi- 
des;  quia  aversor  iinpium.  Ne  accipias  muncra,  qu;o 
cxc:ecant  etiam  prudcntes,  et  subveriunt  verba  justo- 
iiim.  Percgrino  moleslus  non  eris  :  scitis  ciiim  adve- 
iiarum  aiiinias,  ipiia  et  ipsi  percgrini  fuistis  iii  terra 
./Egypli  El  post  qiKEdam  iiiterposita ,  cum  de  alicnige- 
tiis  loqiurclur :  Non  adorabis  deos  eoruni,  iieqiie  colcs 
eos.  Non  facies  opera  eoruin,  sed  dcstrues  eos,  et 
confriiigcs  slaluas  eoruni  :  scrviclisque  Doniino  Deo 
vestro. 

Et  posl  mnlta  in  codem  libro  de  diis  Gentium  [xxxiv.] 
Sed  aras  coruni  deslrue,  confringc  staliias,  lucosque 
succide.  Noli  adorare  deum  alienum ;  Dominus  zelo- 
tes  iKiinen  cjus,  Dcus  cst  xmnlalor.  Ne  ineas  pnctiiiu 
cum  lioiniiiibus  illarum  rcgionuni;  ne  cuin  foriiicali 
fiieriiit  ciiin  diis  suis,  et  adoravcrint  simulacia  eoriim, 
voccl  te  quispiain ,  ut  comedas  de  inimolatis.  Nec 
uxorein  de  filiabus  eoriim  accipies  filiis  luis;  ne  post- 
qtiam  ips;e  fucrint  fornicata;,  foriiicari  faciaiit  et  (ilios 
liios  in  deos  suos.  Deos  conflaliles  noii  facics  libi.  Et 
panlo  post  :  Priiiiiti;is  frugiim  leirx  tu;u  olTcrcs  iii 
doino  '  Doniini  Dci  tui. 

Ihcc  de  libro  Leyis,  qui  Exodus  nominatiir,  colligenda 
cxistimavi.  yunc  codem  modo  iiispiciamits  in  scquenti 
L  viiico. 

m:  LEViTico. 

[Cap   xviii.]  Oinnis  lioino,  iiiqiiii ,  ad  proximani 

'  in  fidilis,  o  i^ro  neo  dcvies.  Abest,  Deo,  a  Mss.  bujus  li- 
bri,  ncciuin  a  sacris  BiUliis. 

>  farniilcnsis  toUisia"  Ms.  liabcl  hio,  in  ncgo:io  :  6\cqM 
loscbatur  iii  BiUliis  coi b.  versionis  ^uljjiitK. 

'  Mss.,  m  domu-H- 


8fl3  Dh;  SCHIPTtRA  SACRA 

sanguinis  sui  non  aocedel,  ul  revelcl  turpiiudiiifin 

ejns.  Ego  Domiims.  Turp'tiidinem  p;ilris  tui ,  et  lur- 

pitiidinom  mnlris   Iw.v  iion  discnc[ieiii'S  :  malcr  iii.t 

est,  iion   revelaliis  lur|iiliidinein  cjiis.  Tiiiiiilndinein 

uxoris  pitiis   tui  non   discooperics;  lurpitudo  eiiiin 

patris  ini  csl.  Turpiludiiicm  sororis  1u:b  ex  palre,  sive 

cx  matre  ,  qux  domi  vel  fnrisgcnila  est,  non  rcvcla- 

bis.  Tinpiliidinem  ftli:r  filii  lni  vel  neptis  ex  lilia,  non 

revelabis  ;  qnia  lurpiludo  liia  est.  Turpiludinein  lili:e 

iixoris  patris  tui,  quam  peperit  palri  tuo,  et  esl  soror 

lun,  non  revclabis.  Turpiluiliiiciii  sororis  palris   tiii 

nim  disconperies;  quia  caro  csl  pairis  tui.  Turpiliidi- 

Bem  sororis  niatris  Inx  non  revolabis;  eo  quod  raro 

sit  matris  ln:i'.  Turpitudineni  p:iliui  tiii  nnn  ievelabi«, 

iiec  accedas  ad  uxurcm  ejiis ,  qii:e  libi  afliiiilalc  con- 

iungilur.  Turpiludinem    iiunis  lux   non    revelabis ; 

(piia  uxor  filii  lui  cst;  nec  di.scnnpories  ignominiara 

ejus.  Turpiludinem  uxoris  fralris  lui  non  revehibis; 

quia  lurpitudo  fratris  tui  esl.  Tiiipiludinciu  nxoris 

iiia;  et  (iliae  ejiis  non  revelabis.  Filiani  filii  cjiis,  et  fi- 

li:im  filiic  illius  non  sumes  ,  ut   reveles  ignoiiiiniam 

rjus ;  ipiia  caro  illius  sunt,  et  talis  coitiis  iiiceslus  est. 

Sororem  uxoris  tuse  in  peliicatum  illius  non  accipics, 

nec  rcvclabis  tur|iitiidinein  ejiis  adliiic  illa  vivcnte.  .Ad 

mulierem  qu.Te  palilur  nienslrua,  non  acccdos,  ncc 

rcvelabis  foeditalem  ejus.  Ciini  uxore  proxinii  tiii  non 

coibis,  nec  seminis  commiMinne  maculalicris.  De  se- 

niine  luo  non  dabis  ut  conseoretur  idnlo  Molooli ,  ncc 

pollues  nomen  Dei  tui.  Egn  Duminus.  Ciim  masciilo 

non  commisceberis  cnilii  feniineo;  quia  abumiiialio 

esl.  Cum  onini  pecore  non  coibis,  nec  niaciilaberis 

cum  eo.  Mulier  non  suocumbet  jumento,  nec  niisce- 

biiur  ei;  quia  scelus  est.  Nec  polluaniini  iii  omnibus 

iiis. 

Et  'pest  aliquantum  [xix.] :  Unusquisque  malrem  et 
palrcin  suuin   timeal.  Et  post  uniim  versum  :  Nolile 
converti  ad  idnla,  nec  deos  conflaiiles  faciatis  vnbis. 
Ego  Dnminus  Deus  vester.  Et  post  paulubim  :  Nec  re- 
manentes.  iniuit,  spicas  colliges,  neqne  in  vine;i  tna 
racemos  et  grana  decidinli:i  congrcgabis;  sed  paiipe- 
ribus  el  peregrinis  carpend;i  diiiiillcs.  Ego  Doniinns 
Dciis  vestcr.  Non  facietis  furtum.  Non  meiitiemini. 
Nec  decipiel  unusquisque  prosimiim  suum.  Non  pcr- 
jiirabis  in  iioniine  mco ,  nec  polliies  iiomen  Dei  lui. 
Ego  suin  Dominus.  Ncc   faoies  calumniam   proxinio 
luo,  nec  vi  opprimes  eum.  Noii  inorabitiir  opus  iner- 
cenarii  tiii  apud  te  iisque  in  mane.  Non  malediccs 
surdo,  nec  corain  ca;co  pones  offendiculum  :  sed  li- 
incbis  Dominum  Deiim,  quia  cgo  sum  Domiiiiis.  Non 
facies  quod  iniqiium  est,  nec  injusle  judic;ibis.  Nec 
cnnsideres  personam  paiiperis ,  nec  bonoies  vulluni 
potentis  :  juste  jiidica  proximo  tuo.  Non  eris  crimina- 
lor  el  susurro  in  populis.  Non  slabis  conlra  sanguinem 
proximi  lui.  Ego  Dominus.  Ne  oderis  fratrem  tiium 
in  corde  tuo  :  sed  piiblice  arguc  eum,  ne  babeas  suprr 
illo  peccatum.  Non  quajras  ultioncm,  nec  mcmorcris 
injuriae  civiuin  tuorum.  Diligcs  amiciim  luum  sicul 
lcipsum,  Ego  sum  Dominus,  Lcgcs  nicas  cuslodile.  Et 


pnulo  post :  Non  comedetis  ciim  sangiiinc  '.  Non  augu- 

rabiniini,  noc  ol),«ervabilis  snmnia.  Neque  iii  rolun- 

diiin  altondebitis  comam,  nec  radelis  '  barliam.  Ei 

siiper  morliio  non  incidelis  carnem  vestram  :  neqiiQ 

figuras  aliquas  et  stigmata  facietis  vobis.  Egn  Domi- 

nus.  Ne  prosliluas  filiam  tiiam,  ne  contaminetiir  terra, 

el  impleatur  piaculo.  Et  post  mum  versmn  :  Egn  Dn- 

niinus.  Ne  decliiielis  ad  magos,  nec  ab  liariolis  aliqiiid 

sciscitcmini,  ut  polluaniini   per  eos.   Ego  Doininus 

Deus  vcsler.  Coram  cano  capiie  consiirge,  et  boimra 

pcrsonam  seiiis,  et  time  Deum  inum.  Ego  snm  Donii- 

iius.  Si  habitaverit  advena  in  terra  vestra,  et  moraius 

fiicrit  inter  vos,  ne  exprobretis  ei;  sed  sit  intcr  vos 

qiiasi   indigona,  et  diligetiseum  qiiasi  vosmetipsos  : 

fnistis  enini  el  vos  advonae  in  terra  i^Egypti.  Ego  Do- 

iniiiiis  Deus  vesler.  Nnlile  facere  aliquid  iniqiium  in 

jiidicio,  in   rcgiila,  in  pondere,  in  mensura.  Statera 

jusia,  et  Kqiia  sint  pondera;  juslusmodius,  xqnusqiie 

sexlarius.  Ego  Dominus  Deus  vester,  qiii  eduxi  vos 

de  lerra  ..Egypti.  Custodiie  omnia  prsccepta  niea,  ct 

univcrsa  judicia,  el  facile  ea.  Ego  Doniinus. 

[xx.]  Locutusi|iic  esl  Dominiis  ad  Moysen,  dicens, 
Ila;c  loqueris  filiis  Israel :  Ilumo  de  filiis  Israel,  el  de 
ailveiiis  qiii  liabitant  in  Israel,  si  quis  dederit  de  so- 
miiie   suo   idulo  Molocb  ,  morte  niorialur  ;  popnlns 
tornc  lapidabit  eiim  :  et  cgo   ponain   faciem  meam 
cuntra  illum,  sucoidainqiie  euni  de  niedio  populi  sui, 
eo  quod  de  seniine  suo  dederil  Moloch,  cl  cont;imiiia- 
vciit  sanctuariuin  meum,  et  polluerit  nomen  sanctum 
nieum.  Qnnd  si  negligciis  popnlus  lerra;,  ct  qiiasi  par- 
vipendens  impcriiim  nipuin  ,  dimisorit  Iiominem  qiii 
dodit  de  semine  suo  iMuIooli,  necvoluerit  eiim  occi- 
dore ;  ponam  faciem  meam  super  hominem  illum,  et 
cngnaiinnem  ejus;  succidamque  et  ipsiim  cl  omnos 
qui  coiisenseruiit  ei,  ut  fornicareiuiir  cuni  Moluch  dc 
medio  populi  siii.  Anima  quK  dcclinavorit  ad  m.agos 
et  liariolos,  el  foriiicala  fiieritcum  eis;  ponain  faeicm 
meam  contra  eani,  el  interficiam  illam  de  medio  po- 
piili  sui.  Sanclificamini,  et  estote  sancti;quia  ego 
saiicius  sum  Dominus  Deus  vester.  Custodile  prse- 
cepia  mea,  et  facite  ea.  Ego  Dominus  qui  sanctifico 
vns.  Qui  maledixerii  pairi  suo  aut  matri,  morte  nio- 
riatur.  Patri  mairiipie  qui  maledixeril ',  sanguis  ejiis 
sit  super  eum.  Si  moechatus  fucrit  vir  cum  uxorc  al- 
terius,  et    adultciium     perpetraverit   cum    coiijuge 
proximi  siii;  morle  moriantur  el  macliuset  adullera. 
Qiii  dormicrii  cum  noverca  sua,  et  revelaverit  igno- 
miniam  patris  sui ;  morle  moriantur  anibo  :  sanguis 
eorum  sil  siiper  eos.  Si  quis  dormieril  cum  nuru  sua, 
iitcrque  moriatur;  quia  scelus  operall  suiil  :  sanguis 
coriira  sit  siiper  eos.  Qui  dormierit  cum  masculo 
coitu  femineo,  uterque  operatus  est  nefas  ;  morle 

'  Editi,  camem  cum  sanguine.  At  Mss.  carent  voce,  car^ 
nem,  qus  nec  in  latiuis  Bibliis  nisi  niendosis  reperiliir. 

•  cainulensis  codex  ,  nec  eradicetis.  Alii  juxla  vulua- 
tam  ,  radelis.  Hoc  modo  si  legeliat  Auguslinus ,  niifari 
suliit  cur  istud  pra-cepluin  traDstulcrit  iii  hancce  collectiu- 
neni,  qua;  pr;eler  pra^cepla  ad  vetoris  et  novi  TcslanienLi 
teiii|ius  pera-quR  sppclaiitia  cuntinerp  uihi!  drbpbal.  IVjto 
L.VX  verliinl,  omle  phlherciti:  ten  op-i/i  (eti  poyhios,  nequi 
lOrrnmpetis  asp.ctiim  liarbcE  vnlra:. 

*  [»  eastigaiicribus  Bibliis,  pairi  matrique  maUdua). 


895 


inoriantur :  sanguis  eorum  sit  supcr  cos.  Qui  supra 
uxorcm  filiani  ilnxrril  Mialrem  ejus,  scelus  operauis 
Cil;  vivus  anlibil  cuiii  cis,  iiec  pormanebit  laiitnm 
nefas  in  medio  vcsiri.  Qui  cum  jumeiilo  et  pecore 
coierit,  morte  moriatur  :  pocus  quoque  oecidilc.  Mu- 
lier  qu:B  succubuerit  cuilibct  jumenlo,  siiniil  iulcrfi- 
tietur  cum  eo;  s:iiiguis  enrum  sit  super  eos.  Qui  ac- 
ceperit  soiorem  siiaiii,  liliam  palris  siii,  vel  filiam 
niatris  sii:e,  et  \iileril  liirpiluJiiiem  ejiis,  illaipie  coii- 
Fpoxerit  Iralris  igiioiiiiniain ,  nerariam  rcm  operati 
sunt;  occideniur  in  conspeclu  pnpiili,  eoquod  turpi- 
tiKJinem  suam  niuluo  revelaveriiit ;  et  porlabiinl  iiii- 
quitateni  suam.  Qui  coicrit  cum  imiliere  in  lliixu 
nicnslruo,  et  revelaverit  lnrpilmliiiem  ejus,  ipsaqiie 
aperueril  fonteni  sangiiiiiis  siii,  inlerficicntiir  anibo  de 
niedio  popiili  sui.  Turpiliidincm  m:iterler:e  ct  amitc 
lu:c  non  disconperies.  Qiii  lioc  fecerit,  igiioniiiii:im 
carnis  sua;  nudavit  ;  porlabunt  ambo  iniqiiitatcm 
siiam.  Qui  coierit  cum  uxorc  painii  vel  avunciili  sui, 
cl  revelavcril  ignominiam  cognaiionis  sn;e  ;  porlabunt 
ombo  peccalum  sunm;  alisqne  liberis  morieiiliir.  Qui 
diixcrit  uxoreiu  fratris  sui,  rem  f.icit  illicilam  :  liirpi- 
Indinem  fralris  sui  revelavil;  alisiiue  liliis  erunt.  Ec 
in  atio  toco  :  Vir  sive  inulier,  iii  quibus  p\  tlioniciis  vel 
divinationis  fucril  spiriius,  morie  morianiur ;  lapidibus 
obrueiit  eos  :  saiiguis  eoruin  sil  siiper  illos. 

llemque  in  alio  loco,  cum  dc  summo  sacerdote  lo- 
queretur  [xxi.] :  Virginem,  inquit ,  duccl  uxorem;  vi- 
duam  et  rcpiidiatam  ,  et  snrdidani  alqiie  nicrctricem 
non  accipiei,  sed  pnellam  dc  popiilo  stio  :  ne  cnmniis- 
ccat  stirpom  generis  sui  ,  vnlgn  geiitis  su;c  ;  quia  cgo 
Dominus  qiii  sanclifico  enin. 

Et  post  multn  [xxiv.J  :  Ilumo  qui  maledixcrit  Deo 
suo,  poriabit  peccatum  snum.  Et  qui  blasphemaverit 
iionien  Domini ,  niorle  moriatur  :  lapidibus  opprimet 
eum  omnis  mtilliliido,  sive  ille  civis  ,  sive  pcregrinus 
fueril.  Oiii  blasplicmaverit  nonieii  Domiiii,  mortemo- 
riatur.  Qiii  percnsserii  cl  occiderit  liomiiiem  ,  niorte 
morialur.  Qiii  perciisseril  aiiimal,  reddat  vicarinm  , 
id  csi ,  aniinam  pro  aiiima.  Qui  irrogaverit  macnlam 
cuilibet  civiuni  suorum,  siciil  fecit,  fiat  ei  :  fracluram 
pro  fractnra,  ociilnm  pio  oculn,  denlem  pro  dente  rcs- 
tiluel;  qiialcm  iiiHixcrit  maculam,  talem  siislinere  co- 
getur.  Qui  pcrcusserit  jumentum ,  rcddet  aliud.  Qui 
percusserit  bominem ,  punictur.  ./Eqiium  judicinm 
sil  inler  vos  ,  sive  pcrcgrinns  ,  sive  civis  pcccaverit ; 
qiiia  ego  sum  Dominus  Deus  vcster. 

El  post  aliquantum  [xxvi.]  :  Non  facietis  vobis  ido- 
luni  et  sculptilc ,  nec  litulos  crigetis ,  ncc  insignem  ' 
lapidem  ponctis  iii  lerra  vcsira,  ut  adoretis  cuni.  Ego 
cuim  snm  nominus  Deus  vesler. 

llcec  de  Lcvitico.  Nunc  de  libro  cujus  nomcn  est  Nu- 
nicn,  quai  visa  sunt  commemornnda  ponemus. 

DE  NL.MEUIS. 
[Cap.  xxvn.]  lloino  cnm  inortiiiis  fucrit  absqnc 
filio,  ad  liiiam  cjus  Iransibil  li;crcdilas.  Si  fiiiam  non 
liabiicrit ,  babcbii  succcssores  fralres  suos.  Quod  si 

»  Sic  U>£.  justa  vulgaiain.  At  cdiii,  in  siijmim. 


S.  .MJGUSTINI  SPECULUM  i% 

ei  fralres  non  Iiabuerit,  dabitishairedilatem  frairibus 
patris  i'jiis.  Siii  aulem  nec  palruos  babtierit,  dabiliir 
lucredilas  iis  qui  ci  provinii  suiil  :  orilque  lioc  liliis 
Isi  acl  sanctum  lege  perpetua,  sicut  Dra;cepil  Dominus 
Moysi. 

Et  ;)osO)iH//a[xxxv.]  Ad  uiiiiis  tesiimonium  nullus 
condemii.ibiinr.  Non  accipieiis  prelium  ab  co  qui  reiis 
csl  s;ingtiinis. 

IIa'c  de  Numeris  invenimus,  quce  iuspicienda  putavi- 
mus.  Deuleronomium  deinceps  considerabimus. 

DE  DEUTERO.NOMIO. 

[Cap.  1.]  Nulla  eril  dislantia  porsonaitim  :  ita  par- 
vum  audielis  ut  niagimm  ,  nec  accipietis  cnjusquam 
persoiiam;  qiiia  Del  judiciinn  est. 

Et  plurimis  iuterposilis,  ubi  Decalogum  repelit  [it.^ 
Cnslodile  igilnr  snllieilc  aiiimas  vestras.  Non  vidislis 
aliipi:iiii  siinililiidinem  in  dlequa  lociilus  est  Dominus 
vobis  in  lloreb  de  medio  ignis  :  ne  forle  decepti  fa- 
ciatis  vobis  sculptam  simililudinem ,  aut  imagineni 
mascnli  vcl  feininx ;  similiuidinem  oninium  jumento- 
riiin  qu;c  sunt  super  terram  ,  vel  avium  sub  coelo  vo- 
laiilium  ;  alque  replilium  qii;u  movenlur  in  (erra  ,  sivo 
piscium  qiii  sub  lerra  nioraiilur  in  aquis ;  ne  forte 
ocnlis  elcvatis  ad  ctelum  videas  solcm  el  Itinam ,  ct 
oiiinia  astra  coeli,  el  errore  decc|itus  adores  ,  et  colas 
i|ti;e  crcavil  Dnminus  Deus  tuus  in  niiiiisterium  cutic- 
tis  geiilibns,  qii;c  sub  oeelo  sunt.  El  pnulo  post :  Cave, 
inquit,  ne  qnaiido  ubliviscaris  p.acti  Domiiii  Dei  lui, 
qiind  pcpigit  lecum  ;  et  facias  tlbi  sctilptam  similitii- 
diiicm  cormn  ,  qtia;  ficri  Dominus  prohlbuit  :  quia 
Dnminits  Dcus  tuus  igiiis  consumens  est ,  Dcus  xmu- 
lalnr. 

Et  alio  loco  [v.]  :  Non  habebis  deos  alienos  in  con- 
speclu  ineo.  Non  facies  tibi  scnlpiilc,  nec  simililudi- 
nem  omnium  qu;c  in  cceIo  sunt  desupcr,  ct  qtia;  iii 
terra  dcorsum  ,  et  qn;c  versaiilur  iii  aquis  sub  toria. 
Non  adorabis  ea  ,  iieiiue  coles.  Ego  eiiiiii  sum  Domi- 
ims  Dcus  tuus,  Dcus  .Tintilalor,  reddeiis  iiiiquiiateni 
palriiin  iii  lilins  iii  lertiam  el  quarl:im  geiicratioiiem  , 
ils  qni  odeninl  iiie;  et  facicns  misericordiam  in  mulla 
iiiillia  dlligeiiiilms  me ,  el  custodienilbns  prtccepta 
mca.  Non  usurpabis  nomeii  Dotnini  Dei  tui  frustra  : 
quia  non  eril  impunilus ,  qui  siiper  re  vana  nunien 
ejus  assnmpserit.  Et  posl  paii/u/um  ;  iloiiora ,  iuquii , 
patrem  tuuin  et  inairem,  sicut  prxccpit  tibi  Domimis 
Deus  luus  ;  iil  longo  vivas  iein|K)re,  ct  bcne  sit  libi  in 
tcrra  qiiam  Dominus  Deus  tuiis  dalurus  esl  libi.  Noii 
occidcs ,  neqne  inoechaberis ,  fiirlumque  iion  facies , 
nec  loqiicris  conlra  proximnm  tutim  falsiim  teslimo- 
nittm.  Nuii  conciipisces  uxorem  proxlini  Ini ,  non  dn- 
mtim  ,  non  agrnm  ,  iioti  scrvmn  ,  noii  antillam  ,  nnn 
bovem  ,  non  asinuin  ,  ct  universa  qu;c  illius  sunt. 

Et  alibi  in  eodem  libro  [vi.]  :  Diligcs  Dominum 
Dcum  liinrn  cv  Inlo  corde  Ino ,  et  ex  tola  anima  lua  , 
ct  ex  lola  forlllndiiie  liia.  Et  paulo  post  :  Ciiin  come- 
deris  oi  salurains  fueris,  cave  dlligenlcr  iic  oblivisca- 
ris  Doniini,  qni  eduxil  te  dc  tcrra  .^gypli  de  domo 
scrvitutis.  Domiiiuni  Dcum  luum  tiinebis ,  ct  ipsi  sfili 


BUT  DE  SCRlPTUnA  SACRA. 

servies  ,  ac  per  nonieii  illiiis  jurabis.  Non  ibilis  posl      lllius,  aul  somniaioris 

deos  aiienoi  cunclarum  gciillum  qua;  in  circuiiu   ve- 

slro  siinl  :  quoniam  Dcus  x'muIator ,  Domiiius  Dciis 

tuus  in  medio  Uii ;  ne  quaiido  irascalur  furor  Domiiii 

Dci  tui  contia  le ,  el  auferal  lc  de  superficie  lerrx. 

Non  lciitalils  Doniiiuiin  Dciim  tuuin. 

Itcm  paulo  ])Ost ,  fiim  de  alienigems  bquitur  [vil.]  : 
Ncqne  sociabis  ciiin  cis  coiijugla;  fillam  tuam  iion  da- 
lils  filio  cjiis  ,  ncc  filiam  illlus  accipies  filio  luo.  Quia 
sediicct  filiiim  tuuin  ne  sequatur  me  ,  et  ut  magls  ser- 
viat  diis  allcnis  :  irasceturque  furor  Domini,  el  delebil 
te  cito.  Quin  potius  li;cc  facietis  eis  :  aras  eorum  sub- 
vertite ,  confringite  statuns ,  lucosque  succidite  ,  ct 
sculplilia  coinburile.  Et  post  aliquantulum  :  Sculptilla 
eorum  ignc  combures.  Non  coiicupisccs  argeiitum  el 
aurum  de  qnibus  facta  sunt ,  neqiic  nssuiiics  cx  cis 
tlbi  qiiidquam,  ne  olTendas;  propierea,  quia  abomina- 
lio  esl  Doiiilni  Dei  tiii.  Ncc  inferes  quldpiam  ex  idolo 
in  donium  tuam;  ne  fias  nnalliema,  sicut  ct  illud  ei^l  : 
quasi  spurcilieiii  dctcstabcris  ,  et  velut  inqninamcn- 
tiim  ac  sordes  aboniinationi  habebis;  quia  analhcma 
est. 

Et  alio  in  loco  [viu.]  :  Observa  ,  el  cave  ne  quando 
oblivlscarls  Domini  Dei  lui,  et  negligas  maiidala  cjus, 
atque  judlcla,  et  ceremonias  ,  qiias  ego  pra;ci;iio  tibi 
hodle  :  ne  postquam  comederls  et  sallains  fucris  ,  do- 
nios  pulcliras  ;rdificaveris ,  ei  habiiaveris  in  eis ;  ha- 
buerisque  armenta  et  ovinm  greges,  argenti  et  auri 
cuiictarumquc  rerum  copiam ,  elevetur  cor  luiim  ,  et 
iion  rcmiiiiscaris  Domlni  Dei  tui.  El  post  paucos  ver- 
sus  :  Ad  exlicinnm,  inquit,  misertus  est  tui ;  ne  dice- 
res  in  corde  tuo ,  Foriitudo  mca  et  robur  maniis  mex 
hxc  mihi  omnia  pra;siiterunt  :  sed  rccorderls  Domlni 
Dci  tui ,  qnod  ipse  libi  vlres  prcbuerit. 

Et  post  (iliquantum  [xi] :  L't  ipsi  comcdatis ,  ac  sa- 
tiiremlnl.  Cavete  ne  forle  deciplalur  cor  veslrum  ,  el 
recedatis  a  Domino  Deo  ,  serviaiisqiie  diis  alienls ,  el 
adoretis  cos;iratusqiic  Dominus  claudal  caclum. 

Et  post  aliquantum  [xii.]  :  Subverlile  omnla  loca  In 
quibus  coluerunt  genles  ,  quas  possessiiri  eslis ,  dcos 
suos,  super  montes  excelsos  el  colles,  et  suliier  ' 
onjiie  lignum  frondosum.  Dissipale  aras  corum ,  el 
confrlngite  statiias ;  hicos  igne  comburile,  el  idola 
eomminuitc  :  dispcrdltc  noniina  eorum  de  locis  illis. 
El  quibusdam  inlerposilis ,  cum  de  alicnigenis  loquere- 
tur  :  Cave  ne  iniileris  eas ,  postquam  le  fueriiii  in- 
Iroeunle  subversac  ,  et  requiras  ccrcmonias  earum , 
dicens ,  Sicut  colnerunt  gcnlcs  istse  deos  suos ,  ita  et 
ego  colam.  Non  facles  slinililerDomino  Deo  luo.  Om- 
nes  enim  abominatlones  quas  aversatur  Doniiiiiis , 
fccerunl  diissuls,  olfcientcs  lilioset  lllias,  eicoinbu- 
rentes  igni.  Qiiod  prxcipio  libi ,  hoc  lanlum  facito 
Domino;  nec  addas  quidquain,  iiec  minuas. 

[xiii.]  Si  surrexerit  in  medio  tui  prophotcs ,  aiil 
qui  somnium  vidisse  se  dicat ,  cl  prxdi-xerit  signuin 
alque  porteniiim ;  et  cvencrit  quod  loculus  esl ,  ct 
dixcrit  libi,  Eamus  et  sequamur  deos  aUcnos,  quos 
ignoras,  ct  serviainus  cis ;  non  audias  verba  propliclx 

*  sic  U».  -uxta  Vulgalaro.  Al  ediii,  super. 


898 


qnia  tentat  vosOominusDciis 
vcsicr,  ul  palam  fi;it  ulrum  dUigalis  euin,  an  iioii,  iii 
loio  ciirde  et  in  lota  anima  veslra.  Dominum  Dcum 
ves.lriiin  sequiinini,  ct  ipsuiii  timctc  :  mand.ila  iHiii-) 
cusioiliic,  cl  auililo  voccin  cjus  :  ipsi  scrvielis,  ei  ipsj 
adharcbitis.  Proplicla  aulcni  ille  aul  ficlor  siimniorum 
inierficlctur;  quia  lociilus  esl,  ut  vosavcrieret  a  Do- 
mino  Deo  veslro,  qui  cduxit  vos  de  terra  .(Egypti,  cl 
rcdcmil  de  domo  scrvitutis;  ut  crrarelc  facciel  de  via 
qiiam  tibi  pra;cepciat  nominus  Deiis  luiis;  cl  aufcres 
malum  de  iiiedlo  tul.  Si  libi  vohieril  persnadcre  fiatcr 
tuus,  filiiismalris  lu:r,  aul  filius  tiius,  vcl  filia,  sive 
uxor  qu»  est  in  sinu  luo,  ant  amicus  qiiem  diligis  iit 
aiiimam  tuain,  clamdicens,  Eamusct  scqiiamur  dcos 
alienos.  quos  In  ignoias  el  patres  tui,  cunctaruin  iii 
circnilii  gcmiiim,  qu;c  juxla  vel  procul  siint  ab  liiilio 
usiiuc  ad  fines  lerra; ;  iion  acqiilescas  el,  ncque  aiulias, 
ncqiie  parcal  ei  oculus  tuus,  ut  miserearis,  ctocciiUcs 
eiim  :  sed  statiin  interficies;  sit  prius  nianuslnasiipcr 
cum;  et  posl  le  '  omiiis  populus  niittat  mainini :  lapl- 
dibus  obriiius  necabilur,  qiila  te  voliiit  absiiMlicro  a 
Doiiiiiio  Deo  luo. 

Et  posl  paululum  [xiv.] :  Non  vos  incidelis,  ncc 
facictis  calviiium  siiper  morliio  :  quoniam  populus 
sancliis  es  Domino  Dco  liio. 

Et  alio  loco  [xv.]  :  Si  unus,  iji^Mi/.defralrihus  liiis, 
qiii  moraliir  iiitra  portas  civitatis  tuae,  in  lerra  qiiaiii 
Doiiiinns  Deiis  luns  daturus  esl  libi,  ad  panpcrtalLin 
vcncrit;  iion  obdurabis  cor  luum,  nec  coiilralics  ma- 
num  ;  sed  apcricseam  paii|icii,  cl  daliis  inutuum  qno 
euin  indigerc  pcrspcxcris.  Cave  ne  forlesnbrcpat  tibi 
impia  cogiliilio,  ct  dicas  in  corde  tiio,  A|ipnipini|uat 
seplimus  aiinus  remissionis ;  et  avert.is  ociilosa  pau- 
perc  fiaire  tno,  nolens  ei  quod  posiulat  muluum  coni- 
modarc ;  nc  cbimet  coiitra  te  ad  Doiiiinum,  et  fial  libi 
in  peccalum  :  scd  dabis  ei ;  nec  agcsqiililpiam  callide 
in  ejiis  neccssilalibus  sublevandis  :  ut  bencdicat  tibi 
Dominus  Deus  iiiiis  in  omni  lemporc,  et  in  cunctisad 
qu;e  inanuni  miseris.  Non  deerunl  paupercs  in  lerra 
habilationis  tua;  :  idcirco  ego  pra;cipio  libi  utaperias 
manmn  fratri  tuoegenoel  pauperi.qui  lecum  vcrsalur 
in  terra. 

El  post aliquantum[\\i.]  :  Jiidices  etmagistros  con- 
stltiies  in  oimiibus  poriis  luis  ,  qiias  rominus  Deus 
tuiis  dederil  libi,per  singiilas  Iribiis  liias,  ut  jiidicent 
populuin  justo  judlcio  :  ncc  in  altcraiii  parlcin  de- 
cliiiciit.  Non  accipias  personam,  iicc  inunera  ;  quia 
munera  exc;ccant  oculos  sapientium,  clmuianl  verba 
justorum.  Justcqnod  juslumest  persequeris,  ut  vivas, 
el  possideas  terram  quam  Dominus  Deus  luus  dede- 
rit  ii\)\.  Etpost  pauca :  Nun  facics  tibi,  aiqueconslilues 
statuam,  quac  odil  Dominus  Dcus  tuus. 

//£1)1  post  pauca  [xvii.]  :  Cum  rcpeiii  fiierint  apud 
te  inlra  unam  portarum  tuariim,  qiias  Dominus  Dcus 
luus  dabit  libi,  vir  aut  mulier,  qui  faciant  nialiim  in 
conspectu  Domini  Dei  tui,  et  Iransgrediantur  pactiim 
illius,  ut  vadaiit,  ct  scrviant  diis  alienis,  et  adorcnt 
eos ,  solem  el  lunam  et  omnem  militiam  coeli,  qua 

■  In  btinis  castigatioribus  Bibliis,  et  postea. 


899  S.  AlC.USTINl 

non  praecepi ;  Cl  lioc  libi  fucrll  iiumialum,  aiidiousquo 
inquisieris  cliligoiilcr,  cl  vciuiii  cssc  repcreiis,  el 
abomiiialio  facia  esl  iii  Israel  :  eJuces  virum  ac  imi- 
liercm,  qui  rem  scelcraiissimani  pcrpeiraveruiil ,  aJ 
porlasciviiaiis  tu:e,  el  lapidibus  obruenliir.  In  ore 
diiorum  aul  tiium  leslium  pcribil,  qui  iiilerOcictur. 
Ncnio  oceidauir  uuo  coiilra  se  dicciite  tcstimoniiim. 
Manus  lcstiuiii  prima  iulcrficial  eum,  et  maims  rcli- 
qui  populi  cxtrcma  mittalur;  iit  auferas  maluin  dc 
medio  tui.  I(em  post  aliquanlmn  :  Qiii  aulcin  supcr- 
bierit  nolcns  obediic  saccrdotis  impcrio,  qui  eo  tcm- 
pore  minisirat  Oomino  Deo  tuo,  ct  decrcto  '  judicis; 
inorialur  liomo  ille  :  ct  aufcres  mabim  dc  Israel ;  cuii- 
ciusque  populus  audicns  limcbit,  ul  iiullus  deiiiccps 
intiimescat  supcrbia. 

Et  post  qtKcdum  inleyposila,  cmn  de  alienigcnis  ad- 
moncrel  [xviii.]  :  Cavc,  i»7«i(, nc  imilari  velis  abomi- 
nalimies  illirum  geiiliiim.  Nec  invenialur  in  tc,  qui 
luslret  filium  suum  aut  liliam  ducciis  per  igncm,  aut 
qui  hariolos  sciscilctur,  et  observet  somnia  atque 
angiiria;  necsit  malcfieus,  ncc  incantaior,  ncquc  py- 
ihoiics  cousulas  iicc  diviiios,  etquaeras  a  mortuis  veri- 
latcm.  Oiniiia  enim  hxc  abominatur  Dominus. 

Et  post  aliquiinlum  [iix.]  :  Non  stabit  teslis  «nus 
<>onlra  aliqiiem,  quidquid  illud  peccati  et  facinoris 
fucrit :  sed  in  orc  duorum  aut  trium  tcstium  stabit 
omne  verbum.  Si  sieierii  lestis  mendax  contra  homi- 
iiem,  accusans  cum  pr;evaricatioiiis ;  slabunt  ambo, 
(juorum  causa  esl,  aiitc  Dominum  in  conspectii  sacer- 
dotum  ej  judicum,qui  fucrint  in  dicbus  illis:cuinque 
diligeniissime  pcrscnitanles  inveneriiii  falsum  testcm 
dixisse  contra  fratrcm  suum  mcndacium  ;  reddcnl  ei 
sicut  fralri  suu  rcddcre  cogilavit;  et  aufcrcs  maUim 
de  niedio  tui :  ul  aiuliciiles  csleri  limorcm  babcaiit, 
el  nequaquam  talia  audeant  facerc.  Non  miscreberis 
ojus;  sed  auimam  pro  anima  ,  oculum  pro  oculn, 
dciitem  pro  dciile,manum  pro  raaim,  pedem  pro  pede 
exiges. 

Et  alibi  in  eodem  Itbio  [xxi.]  :  Si  genuerit  homo 
dium  conlumacemetproteivum,quinon  audiatpatris 
ac  malris  imperium,  et  cocrcitus  obedire  coiilempse- 
ril;  apprehendent  eum,  et  deducent  ad  seniores  civi- 
laiis  illius  ,  et  ad  porlam  jiidicii,  diccntquc  ad  cos, 
Filius  noslcr  iste  protcrvus  et  cimtumax  est,  monila 
nostra  audirc  contempsit,  comessationibus  vacal  et 
luxuria;  atquc  conviviis  :  lapidibuscum  obruel  popuUis 
civitslis,  cl  morietur;  ut  aufcratis  maliiin  de  medio 
veslri,  et  universus  Israel  audiens  pertimescat. 

Et  postpauca  [xxii.] :  Non  videbis  bovem  fratris  lui 
aut  ovein  crrantem,  et  praeleribis;  sed  reduces  fra- 
iri  tuo  :  etiamsi  non  est  propinquus  tuus  frater,  nec 
nosti  eum  ,  duccs  in  domum  tuam ,  et  erunt  apiid 
te  qiiamdiu  qua>,ral  ea  frater  tuiis;  et  recipiai.  Siini- 
liler  facies  de  asino  et  vesiimento,  ct  de  omni  re  fra- 

'  I/)v. ,  ex  decrelo  :  uti  olim  qnibusdam  in  Bfbliis 
lcijcliatur.  At  Am.  Er.  cl  Jiss.,  et  decreto  :  subiutelligc, 
uolens  obedire ;  naiu  hcbri'us  lextus  sic  fere  sonat  :  ijui 
feceiit  in  superbia  nd  nvn  audiendmi  ad^sacerdolem....  ivl 
aujiidicfin,  r.wricliir,  ilc.  u  gric.  l.X\,  ut  mn  obcdh.t 
nxeidoli....  veljudici,  cic. 


SPF.CULUM 


900 


tris  tui  qux  pcrierit  :  si  invencris  cam,  nc  ncgli^as 
(|iiasialienain.  Si  videris  asiiium  fralris  luiaut  boveiii 
cccidissc  iii  via,  non  despicics,  std  sulilevabis cuin  eo. 
Non  iiidueliir  mulier  vesle  virili.iiec  vir  uleliir  vcste 
feiiiinea  :  aboniinabilis  enim  apud  Dominum  est  qiii 
facit  b;ec  Itcm  posl  pauca  :  Cuin  Kdificaverisdomuai 
novam,  facies  murum  tccti  percircuitum;ne  clTund.i- 
tur  saiiguis  in  ddiuo  tna,  et  sis  reus  labenle  aliocl  in 
pr.eccps  rueulc.  Ilcin  paulo  ;io.s( ;  Si  duxerit  vir  uxo- 
rcm,  ct  po>tca  eaiii  odio  li;ibuerit;  qnaisieritquc  oc- 
casioiics  quibus  dimittat  cain,  olijiciens  ei  nomen  pes- 
siiuum,  ct  dixeril,  Uxorein  liaiic  aecc(>i,  et  ingressus 
ad  eam  non  iiiveni  virgincm  :  tollciit  eam  palcr  et 
maler  cjiis,  et  foreiil  secnm  signa  virginitalisejus  ad 
seniores  urbis,  qui  iii  porta  suiit;  et  dicet  patcr,  Fi- 
liain  ineam  dedi  Imit  uxorcm,  quam  quia  odit,  im- 
poiiit  ei  nomeii  pessimum,  ul  dicat,  Non  invcni  liliam 
tiiam  virginem  :  et  ecce  liec  sunt  sigiia  virgiuitalis 
fili;c  me;c.  Expandent  vestimeiilum  coram  scnioribus 
civitatis  :  apprelicndcntque  seiics  urbis  illius  virum, 
et  verbcrabuut  illum  ;  condemnantes  insupcr  ccnliim 
siclis  argenli,  qiios  dabit  palri  iiiiella;;  ({uoniain  diffa- 
niavil  noineii  pejsiiiium  siipcr  virginem  Israel  :  babe- 
bilqiie  cani  uxorcm  ,  ct  non  poterit  dimitterc  omni 
tcmpore  vit;c  su;ie.  Quod  si  venim  est  quod  objicit,  ct 
non  est  in  piiella  invcnta  virginitas;  ejicient  eain 
exira  fores  domus  patris  sui,  et  lapidibus  obruent  viri 
civitatis  ejus,  et  morielur;  quoniam  fecit  nefas  in 
Israel,  ut  foriiicarciur  in  domo  pairis  sui  :  et  auferes 
malum  dc  medio  tui.  Si  dormieril  vir  cum  uxoru 
alicrius,  uterque  moiiatur,  id  est  adiiller  et  adullera; 
et  aufercs  maliiiii  de  Israel.  Si  puellam  virginem 
desponderit  vir,  el  invcncrit  eaiii  aliquis  in  civitate,  ct 
coiiciibucril  cum  illa ;  educcs  ulrumque  ad  porlam 
civitatis  illius ,  el  lapidibus  obiuenlur;  puella,  quia 
non  clamavit,  ciim  esset  iu  eivilale ;  vir,  quia  linmilia- 
vii  uxoreiu  proximi  sui  :  et  aufens  maluin  de  inedio 
tui.  Sin  aulein  in  agro  repererit  vir  puellam  qux  de- 
sponsaia  esi,  et  apprehendens  concubucrit  cum  illa, 
ipse  morictur  solus  :  puella  niliil  patietur,  nec  est  rea 
nioriis  :  quouiam  sicut  l.ilro  consurgiieontra  fratrem 
siium,  ct  occidit  aiiimam  ejns;  ita  et  puella  perpessa 
esi  :  sola  eiat  iii  agro,  clamavit,  ei  nuUus  affiiit  qni 
liberarcieam.  Si  invencrit  virpuellam  virginem,qii:e 
ron  babct  sponsum  ,  ct  apprehendcns  concubuerit 
cuiii  ea,  clics  ad  jndicium  venerit;  dabit  quidormi- 
vil  ciim  ea,  pairi  puelke  centuin  siclos  argcnii,  ct  lia- 
bebit  eam  uxorem,  qiiia  humiliavit  eam  :  non  potorit 
dimiitere  cunctis  diebus  vit;i!  su.-c.  Non  accipiet  homo 
uxorem  patris  sui,  ncc  revelabit  operimenlum  ejiis. 
Et  post  paululum  [xxiil.]  :  Nonerit  meretrixde  lilia- 
bus  Israel,  nec  scorlaior  de  filiis  Israel.  Et  post  pau- 
luluin  :  Non  fenerabis  fratri  tiio  ad  usiiram  pecuniam, 
necfuges,necquainlibetaliam  rom;  sedalieno.  Etpost 
paucos  vcrsus  :  Cum  vovcris  votum  Domino  Dco  tuo, 
non  tardabis  rcddere;  qnia  requirci  illud  Dominus 
Dcus  tuus,  ct  si  nioratiis  fueris,  reputabitur  libi  in 
peccatum.  Si  ludueris  polliceri,  absiiue  peccalo  eris  : 
(inodautem  semcl  egressum  cstdolabiis  tuis,  obscr- 


901  DE  SCRIPTljnA  SACRA. 

vabis,  cl  facios  siciit  proinisisli  Domino  Deo  Uio  ,  el 
propria  vnliiniaicciore  tiio  locutiis  es. 

F.t  paulo  posl  [xxiv.]  :  Noii  accipies  loco  pigiioiis 
inferioieni  ct  siipcriorem  niolaiii,  qiiia  animaiii  suani 
apposNJt  '  libi.  Si  deprehensus  fueril  linnio  sollicituns 
fralreni  siinm  do  liliis  Israel,  el  veiidito  co  aceipicns ' 
prelium,  inlerfieiclur  :  et  aulcrcs  ni.iluin  de  medio 
liii.  Et  post  paucos  rmiis  ;  Cuin  repelis,  inquil,  a 
I>roxinio  tuo  rcm  a!i(piam  qiiam  dcbci  tibi,  nnn  iiigrc- 
«lioris  donuiin  cjiis ,  iil  pigiiiis  aidcras;  scd  stabis 
furis,  et  ille  libi  profcrct  qund  babucrit.  Sin  aiilcm 
pauper  esl,  non  pcriioclabil  apud  lc  pignus  ;  sed  sta- 
lim  reddes  ei  anle  solis  occasiini,  ut  dormieiis  in  ve- 
s.limonto  suo  bencdicat  libi,  ol  haboas  juslitiani  coram 
Domino  Dco  tiio.  Non  negabis  moreedeni  indigenlis 
etpauperis  fratris  lui,  sive  advcn;e  qiii  teouin  moratur 
iii  terra,  et  intra  porlas  tuas  esi :  sed  eadem  die  red- 
des  ei  pretium  laboris  sui,  ante  solis  occasum  ;  quia 
paupcresl,  el  cx  co  suslonlat  animain  siiam  :  ne  cla- 
nict  coram  ic  ad  Dominum,  et  repuieiur  tibi  in  pecca- 
lum.  Non  occidontiir  palrcs  pro  fiiiis ,  nec  lilii  pro 
patribus  ;  sed  unusi|uisqiie  pro  suo  peccato  morieiur. 
Et  post  paucos  versus  :  Qiiaiido  nicssucris  segeiem  in 
agro  liio,  etnblilus  manipulum  reliqueris;  non  rovcr- 
teris  ut  tollas  illum  :  sed  advenam  et  pupilliim  et 
viduain  auforre  palieris  :  ut  benedicat  libi  Domiiiiis 
Deus  tuus  iu  omiii  opere  manuum  tuarum.  Si  frugcs 
colligcs  olivaruin  ,  qnidquid  remanserit  in  arboribus, 
iion  rcverteris  ut  colligas;  sed  relinques  advemr, 
pupillo,  ac  vidux.  Si  vindemiaveris  vineam  luam, 
Mon  colligcs  remanentes  racemos;  sed  cedent  in  usus 
advenac ,  pu|)illi ,  ac  vidua;.  .Momcnio  quod  ct  lu  ser- 
vieris  in  ^Egyplo ,  ct  idcireo  praetipiam  libi  ut  lacias 
hanc  rcm. 

[xxv.]  Si  fuerit  causa  inler  aliquos  ,  cl  interpclla- 
verint  judices;  quem  juslum  esse  perspexerint ,  i!li 
justitix  palmam  dabunt;  queni  iinpium,  condemna- 
liiint  iiDpietatis.  Sin  antem  qui  peccavit  dignum  vi- 
deriiii  plagis ;  prostcrnent ,  et  corani  se  facient  ver- 
bcrari.  Pro  mensura  peccaii  erit  ct  plagarum  modus  : 
ita  duntaxat,  ut  quadragcnarium  mimerum  non  c.\cc- 
daiit,  ne  foedc  laceratus  anie  ociilos  luos  obeat  '  fra- 
tor  luus.  Et  posi  paululum  :  Si  habucriiit  inlerse  jiir- 
giiim  viii,  el  unus  contra  alteriim  lixari  coeperint, 
vnlensque  uxor  alterius  eruere  virum  suum  de  inanii 
foriioris  ,  miserit  manum  ,  et  apprehenderit  verenda 
ejiis;  abscindes  manum  illiiis,  nec  /lecteris  supere:im 
ulla  misericordia.  Non  liabebis  in  sacculo  diversa 
pondera  ,  majus  et  miniis  ;  noc  crit  in  dorao  tua  nio- 
dius  major  et  miiior.  Poiidus  habcbis  Jiistum  et  ve- 
rum  ;  et  modius  «qiialis  et  verus  eril  tibi. 

Et  pott  pleraque  [xxvii.]  :  Maledietus  homo  qui  fa- 
cil^sculptile  et  cnnnalile  ,  abominalioncm  Domiiii , 
01  us  manuum  aitificum,  ponilque  illud  inabscondiio  : 


'  lU  Speculum  m  omnibus  libris  :  quibus  consentit  velus 
nilihoruin  voluiiien  (»rb.  At  in  Bibliissixti  auctoritaleeasli- 
galis  legltur,  opposuit. 

•  Kdili,  ucdpiel.  Manusciii.li ,  accimem.  vulgau,  acce- 
<>e  U. 

•  lo  sacris  Ribliis,  abeat. 


au2 

ei  rospondebit  omnis  populus,  ct  dicct,  Amcn.  Male- 
diclus  qui  non  lionorat  patiem  suum  et  matrera  :  el 
dicct  omiiis  populus,  Amen.  Maledictus  qui  transfert 
lormiiins  proximi  sui  :  et  diceloiniiis  populus,  Amen. 
Malediclus  qui  errare  facit  c.L-cum  in  itinere  :  et  dicel 
omiiis  populus,  Amen.  Malodiclus  qui  pervcrtit  jii- 
diciuin  advena;,  pupilli,  et  vidua;  :  et  dieet  omnis  po- 
pulus,  Ameii.  Malediclusomnis  qni  dormit  ciiin  uxore 
palrissui,  el  revelat  npciimenium  locluliejus  :  el  di- 
celomiiis  populus,  Amcn.  Malodictus  qiii  dormit  cum 
onini  juinenlo  :  et  dicot  omnis  populus,  Ainen.  Ma- 
ledielus  qui  dorniit  cum  soroie  sua  ,  filia  palris  sui, 
vel  niatris  suie  :  et  dieet  oiuiiis  populus ,  Anion. 
Malodiclus  qui  dormil  cum  socrusua  :  et  dicct  oniiiis 
populus,  Ameii.  Malodietus  qiiiclam  percusserilpioxi- 
mumsuum:  eldicet  omnis  popiilus,  Ainen.  Maledi- 
ctiis  qui  accipit  muiiera ,  iil  percutiat  aniiiiam  san- 
guiiiis  innoconlis  :  et  dicct  omnis  popiibis,  Amen. 

Hue  usque  de  libris  Moysi  qucc  visa  suiil  ponenila, 
posuiinus.  In  liis  vero  qux  sequuuliir  ci  appellaiilur, 
Jem  Nave,)udicum,  Regnorum,  Parulipomeiion ,  re- 
rum  geslarum  potius  hisloria  legilur  quum  prttccpta 
vivendi.  IIicc  lamen  paucissiina  de  libro  Jesu  Nave 
prwtcreunda  in  liocopere  non  putavi. 

DE  JESU  NAVE. 

[Cap.  XXII.]  Revertimini,  et  ite  in  tabernacula  ve- 
slra ,  et  in  lerram  possessionis ,  quam  tradidit  vobis 
Moyses  famiilus  Doiniiii  trans  Jordanein  :  ila  duii- 
taxat  iit  ciistodiatis  atlente,  et  opere  compleatis  inaii- 
datum  et  legom  ,  quam  priccepit  vobis  Moyses  servas 
Domini ;  ut  diligalis  Domiiiuin  Deum  veslrum,  el  ant- 
fculetis  iii  oinnibii-s  viis  ejus  ,  el  obscrvclis  iiiandata 
illius,  adh;ureatisque  ei,  ac  serviatis  ei  in  oinni  corde 
et  aniina  vestra. 

Et  in  alio  toco  [xxiii.]  :  Ne  postquam  intraveritis , 
inquit,  ad  gentes  (lua;  iiiler  vos  futur.-e  sunt,  juretis 
in  nomiiie  deoruin  earum,  et  serviatis  eis,  et  adorelis 
illos  :  sed  adhxreatis  Domino  Deo  vestro,  quod  feci- 
stis  usqne  in  diem  hanc. 

De  libro   autem  Psalmorum   multa  ponenda  suiii, 
quainvis  eadem  swpe  repelaiilur  :  sed  liubtbo  moduin, 
qnaiilum  polero ,   ne  Iwc  opus  quod  meinoria  ma.viine 
tenenduin  est ,  in  niniium  loiigiludinein  pergal. 
DE  PSALMIS. 

/n  psalino  i.  Realus  vir  qui  non  abiit  in  consilio 

impiurum  ,  et  in  via  peccalorum  non  sictit ,  et  in 

caihodra  derisorum  non  sedit.  Sed  in  lege  Domiiii 

volunlas  ejus,  et  in  lege  ejus  meditabiiur  die  ac  nocte. 

In  psalmo  ii.  Nunc  ergo ,  reges.  inlelligile;  erudi- 

miiii ,  judices  torrae.   Servite  Doniiiio  in  limorc  ,  el 

exsultate  cum  tremore.  Adorate  pure  (a) ,  iie  furte 

(fl)  Sequitiir  vorsinnem  Hieronymi ,  qiii  primo  quidcm 
rsalmos,  quosjuxla  lAX  jam  olim  Eoclosia  decanlat,  enieu- 
daiiilos  lecei ril;  iKjslmodum  vero  nova  ex  liebraeo  traiisla- 
linne  PsalliTium  iiilegruni  latiniiate  doiiavil  :  qua  do  ro 
exslat  ipsius  ad  sopliiouium  Ejiislola ,  ejusdemque  operis 
nientiouom  lacil  oliam  .iUKustinus  in  Epistola  ad  Audacem 
iiuiic  -2(>l  ,  n  5 ;  deni(iue  liujusce  vcrsiouli  inler|jrolalio- 
iiem,  ^dorale  pure,  suara  agnoscit  Hioroiiymiis,  viinliealquo 
in  lil).  1  adversus  l\uffinum.  In  cateris ,  eoafer  PsaJleriuia 
luoron.  juxla  hebr.  quod  Uabes  in  illius  operuin  touK)  7. 


905  S.  ALGUSTJ^I 

irascalur,  cl  pcrctilis  de  via.  Ciiir.  cxarscril  post  pau- 
Inluni  furor  cjus,  bcnli  ouines  qiii  speraiit  iii  cum. 
/n  psaliiw  IV.  Filii  viri ,  usquciiuo,  incljli  nici,  igiio- 
miniosc  ililigilis  vaiiiuilciii  ,  qua;rentcs  nicndacium? 
Et  pnulo  posl  :  Irascimini  ,  d  iiolilc  pcccare  :  loqui- 
miiii  in  cordibus  vcslris  supcr  cubilia  vestia,  et  tacclc. 
Sacrificalc  sacriliciiim  jusiiii;c ,  cl  coiifidite  in  Do- 
mino.  Jii  psalnw  v.  Quoniain  iion  cs  Dcus  volcns  ini- 
quitatem.  Ncc  liabilabit  juxta  le  nialigmis ;  non 
stabunl  iniipii  in  conspcctu  oculorum  tuorum.  Odisti 
omncs  operaiilcs  iniquilalem,  pcrdos  loqucnlcs  iiicn- 
dacium.  Virum  sanguimim  et  dolosiim  abominabitiir 
Dominus.  In  psalino  xiv.  Dominc,  quis  pcrcgrinabilur 
in  teiilorio  luo  ?  ct  quis  liabilubit  in  monle  sancio 
liio?  Qui  ingreditur  sine  niacula ,  et  operatur  jusii- 
tiam ,  lo(initiirque  vcritalcm  iii  corde  suo  :  qui  non 
csl  racilis  in  liiigua  sua,  ncquc  fccit  amico  suo  malum, 
ct  opprobrium  non  sustinuit  super  viciiio  suo.  Dcspi- 
ciiiir  oculis  cjus  improbus  ' ,  timcntes  aulcm  Donii- 
nuin  glorifical.  Jural  iit  se  aflligat ,  el  non  mutat. 
Pecuniam  suam  noii  dedit  ad  iisuram  ,  ct  muiicra  ad- 
versus  innoxium  nou  accepil.  Qui  facit  b  i  c,  noii  ino- 
vebitur  in  actcrniim.  iii  psalnw  xxiu.  Quis  ascendct 
in  montcm  Doiiiini  ?  aul  quis  slabil  in  loco  saiicto 
cjus?  Innuccns  iiianibus  et  mundo  corde ,  qui  non 
exallavit  frustra  animani  suam,  ct  noii  jiiravit  dolose. 
Accipiet  boiicdictioiiem  a  Domino ,  ct  justiiiani  *  a 
Deo  salutari  suo.  lii  psabno  xxvi.  Lux  raoa  Dominus 
clsalutare  meiim,  qiicm  timebo?  iJomiiius  fortiludo 
vita;  mea',  qnem  formidabo?  Ei  posl  qiiatuor  versui '  : 
Sisteteriiit  adv.rsum  me  castra  ,  non  liniebit  cor 
meura.  Si  surrexcrit  coiilra  me  bcllHm  ,  iii  lioc  ego 
conlidain.  Unum  pctii  a  Doniino,  ct  lioc  rcquirani  : 
ul  liabiiein  in  domo  Doiniiii,  omnibus  diebus  vila; 
mea;;  ul  vidcam  pulcbriludiucm  Domini,  ctattcndam 
tcniplum  ejus.  Et  uiio  loco  :  Tibi  dixit  cor  meum, 
QuKsivivuliumcjus;facicinliiam,  Domine,  lequiram. 
Ei  postea  :  Exspecla  Doininum ,  confortare,  et  robo- 
reiur  cor  tiium,  ct  susliiic  Dominum.  iii  psa(mo  xxvii. 
Ke  iradas  me  cum  iinpiis,  et  cum  opcraniibus  iniipii- 
tatcm ;  qui  loquuntur  pacein  cum  aniicis  suis  ,  et  cst 
malum  in  cordeeorum.  In  psalino\\\.  Conforlamiiii, 
ct  roborelur  cor  vesirum,  onines  qui  exspcctaiis  Do- 
miiuim.  Jn  psulmo  xxxi.  Noliie  fieii  sicut  eqnus  et 
mulus,  quibus  noii  esl  intclligentia.  In  cbanio ct  ficno 
maxillas  eorum  constringe  ,  qiii  non  approximant  ad 
le.  Mulii  dolorcs  impii;  confidentem  aiiiem  in  Do- 
mino  misericordia  circnmdabil.  La;lainini  in  Doinino 
ct  cxbuliaic ,  jusli ;  cl  gaudelc  ,  omnes  rccti  cordc. 
Jn  psn/mo  xvxii.  Laudate  ,  justi,  Dominum  ;  rectos 
decet  laudalio.  Elalio  loco  :  Beata  gcns  cujus  Domiiius 
Deus  cjns,  p  ipnlus  quein  elegit  Dominus  in  ba^rcdiia- 
tcm  sibi.  In  psulino  xxxni.  Benedicam  Doniinum  in 
oiniii  tempore ;  s.emper  laus  ejus  in  ore  mco.  Iii  Do- 

•  sic  ad  Mss.  fiJeiii  correximus :  ubi  in  editis  lcgebatur  : 
Pe  pvit  oculns  ejw>  improbos. 

«  Kditi,  muericordiam.  Mss.  vero  juxla  Hicronymi  rsal- 
teriiiin,  justiliaii,. 

'  i:i  prius  cditis,  et  post  teriius  tersus.  r.cpoiiimus  ex  Mss., 
*t  post  quatuor. 


SPECULUM 


t)OI 


niino  laiidabituranima  mca  ;  audiant  miiesetinlei.lur. 
Magnilicalc  Dominum  nicciiiii  ,  cl  cxallcmus  iionicn 
cjiis  pariter.  Et  post  paucos  vcrsus  :  Gustaie  ei  vi 
dcte  ,  quia  bonus  Doininus  ;  Lcaliis  vir  qui  spcral 
iii  co.  Tinielo  Dominum  ,  sancli  cjus;  quoniam  iion 
cst  inopia  tinicnlibns  eiim.  Lconcs  indignerunl  '  , 
et  esurierunt;  qircrciitibus  anlcm  Doiniiiiim ,  noii 
dccrit  omiie  boiiuni.  Veiiitc ,  filii  ,  audiie  mc ; 
limorcm  Domiiii  doccbo  vos.  Qiiis  est  vir  qui  velil 
vitani,  diligcns  videie  dies  boiios?  Cuslodi  linguam 
tuain  a  nialn,  et  labia  tiia  ne  loquanlur  dolnm.  Bc- 
ccde  a  malo,  et  fac  bonnin  ;  quxTC  pacein,  et  pcrse- 
qiiere  caoi.  El  posl  septein  versus' :  Jnxla  est  Dominus 
conlrilis  cordc,  ct  confractos  spirilii  salvabil.  In  ps/il- 
vio  XXXVI.  Noli  conlendcre  cum  malignis,  ncqiie  icmii- 
leris  facicnlcs  iiiiipiitalem.  Quoniam  sicul  lierba  vc- 
loclirr  conlcrcntur ;  et  sicut  olus  viride  arescent.  Spera 
in  Doniino,  elfac  bonum;  pcrcgrinare  in  terra,  et  pa- 
scerc  lide.  El'deleclare  in  Domino,  ct  dabit  libi  pp- 
tilioncs  cordis  tui.  Volve'  supcr  Doniiniim  viam  tuam, 
ctconfide  in  eo,  ct  ipse  facict.  Et  cducct  sicut  liinicn 
jnslitiam  tiiam,  el  jiidicium  tiium  sicut  meridiem. 
Tacc  Domino,  ct  e\specta  eum  :  noli  contendcre  ail- 
vcrsus  cum  qui  proficit  in  via  sua,  adversus  viriim 
qiii  facil  qux  cogitat.  Diniitle  iram,  et  rcliiique  furo- 
rcm ;  noli  contcndere,  ut  malc  facias.  Quoniam  qui 
inale  faciunt,  inlcribunt;  exspeclantes  aulcin  Donii- 
num,  ipsi  Iixreditabuiit  lerram.  Adlmc  ciiim  modi- 
cum,clnoncritimpius;eicogiiabis  delocoejus,ct  non 
subsistct.MilosauiemlKTredilabuniterrara,  etdelccta- 
biintur  in  niultitiidiiie  pacis.  Et  paitlo  post :  .Mclius  cst 
pariiin  jnsio,  super  diviiias  impioriim  mulias.  Qiiia 
bracliia  impiurum  confringcntur;  sublevat  autem  jii- 
stos  Doniinus.  Eiposi  aliquanium  :  Rcccde  a  malo,  et 
fac  boiium.  El  ulibi :  Exspetta  Doininum,  el  ciistodi 
viam  ejus;  et  exaliabii  te,  ut  possidcas  terram.  Cu- 
stodi  siniplicilatcm,  et  vide  rectum;  quia  crit  ad  ex- 
tremum  viro  pax.  In  psalino  xxxix.  Bcalus  vir  qui  po- 
suit  Dominum  '  confidentiani  snam,  et  non  est  aver- 
sus  ad  siipcrbias  poiiipasqnc  incndacii.  In  psalmo  xliii. 
In  Domino  gaud.diimus  lota  die,  ct  in  noniioe  Ino  in 
Klcriium  confiteDimur.  Et  paulo  post:  Omnia  liacc  vc- 
neruiit  siiper  nos;  c(  iion  sumus  oblili  tiii,  nec  men- 
tili  fuimus  in  pacto  tuo.  Non  est  conversum  relro  cor 
nostrum,  nec  declinavcrunl  gressus  iiostri  a  semiia 
tua.  Quoniam  dcjocisli  nos  in  loco  dracoiium,  et  ope- 
ruisti  nos  umbra  niortis.  Si  obliti  sumns  nominis  Dci 
nostii,  et  cxpaiidimus  nianus  noslras  ad  Deum  alie- 
num;  niini(|uid  non  Densinvcsligabitistiid?  ipse  enim 
novit  cogilaliones  cordis.  Quoiiiam  propter  le  moi  ti- 

'  Sic  Mss.juxla  Hicronymi  Psalterium.  At  editi  Lic  balic- 
bant,  rfiiilcs  iiKligueriint.  . 

>  Edili,  et  post  qiiartus  versiis.  At  iMss.,  et  post  septem.  sic 
io  edilis  |.leruiiique  uunierus  mendose  ex|.riiui'batur,  ct 
aliter  atque  in  Mss.  quod  scmcl  nionuisse  suffecerit. 

» In  editis  oniitlitur,  et :  halietur  in  liegio  Ms.  et  iii  1^1- 
terio  Hieronvnii. 

» l,ov.,  roliita.  Ali'  codices  edili  ct  scripti,  volve,  juxla 
rsali.  lli^^Tonym. 

=  ita  iii  Mss.  clin  Psalt.  Hieron.  Al  in  cditis,  bic,  71«  yv 
siiii  iii  nciim. 


»(;5 


DE  SCRirrURA  SACRA. 


906 


fica;i  suniui  tola  ilic,  repulaii  sumiis  ul  grcx  occisii)- 
nis.  Ih  psalmo  XLVi.  Canile  Deo,  canile  :  canile  regi 
iiosiro,  caiiiie.  Quia  rex  universa;  lerrse  Deus,  eaniie 
eruilite.  In  psalmo  xlix.  Iinmola  Deo  laudem,  cl  redde 
Aliissimo  vola  lua.  El  invoca  ine  in  die  tribiilaiionis: 
libcrabo  le,  etglorificabis  me.  Iinpio  autemdixitDeus, 
Quid  tibi  esl  cuin  narratioiie  pnccepioruin  meorum, 
ul  assumas  pactum  nieiim  in  ure  luo?  Qui  odisli  di- 
sciplinain,  .et  projecisli  verba  mea  post  tc.  Si  videbas 
furein,  conseniiebas  ei ;  et  cum  adulteris  erat  pars  tua. 
Os  tiuim  dimisisti  aJ  maliliam;  el  lingua  tua  concin- 
navit  dolura.  Sedens  adviTSum  fratrem  luum  luque- 
baris;  ct  adversum  (ilium  matris  ture  fabricabaris  op- 
proiirium.  Uxc  fecisti,  et  tacui  :  exisiimasti  fuinruiH 
me  similem  tui ;  arguain  te,  et  proponam  anie  oculos 
ttios.  Inte!ligite  lioc,  quioblivisciiiiini  Deum;  iie  forte 
ciipiam,  el  non  sit  qui  liberel.  Qui  immol.it  cunfessio- 
nciii,  glurificat  mc  ;  et  qui  ordinaleanibulat,  osleiidara 
ei  saluiare  Dei.  In  psalmo  l.  Ab  iniquitate  mea,  et  a 
peccalu  mco  nuinda  me.  Qiioniam  iDJquitaicm  meam 
ogocognovi,  el  peccalum  meum  contra  rae  est  sem- 
per.  Et  alibi :  Sacrificium  Dco  spiriuis  conlribulatus  : 
cor.coiitriuim  et  liuiiiili;iluni  Dcus  nun  despicies.  In 
psalnto  Li.  Quid  gloiiaiis  in  malitia,  poleus?  -Miseri- 
curdca  Doinini  lota  csl  die.  Insidias  cogilal  liiigua  tua, 
qiiasi  iiovacula  acuta  fuciens  dolura.  Dilcxisti  malum 
magisquambonum,  mcndacium  magis  quamloqiii  ju- 
stiti:im.  Dile.visli  oniiiia  verba  ad  devorandum,  lingiia 
dolosa.  Sed  Dcus  desiruel  le  iii  sempiLcrnum ;  iLTiebit 
le,  et  evellet  le  de  labernaculo,  et  eradicabit  te  dc 
lerra  vivcnlium.  Vidcbuul  jusii,  cttimebuiit,  elsupcf 
ciim  lidcbunt :  Ecce  vir  (|ui  iion  posiiit  Deum  foriitu- 
diiiein  suam  :  scd  speravit  in  mullitudine  divitiarurn 
suc.ruo);  confortatiis  Cst  iii  insidiis  suis.  Ego  aiiiem 
siculoliva  vireiis  iii  dumo  Dei,  speravi  in  miscricor- 
dia  Dei,  in  sa-culura  seinpiiernuni.  ConCtebor  libi  in 
s:eculuiii,  quoniam  fccisti;  clexspectabonoinen  liiuin, 
tjiiunitim  boiium  in  coi:speclu  sanctoruni  luorum.  In 
psalnio  Lxi.  Sperale  in  eo  omiii  leiiipnre,  populi ;  cf- 
fundile  coram  illo,  cor  vestrmn ' :  Deus  spes  noslra 
est.  Verinnlamcn  vaniias  filii  Adani,  mendacium  lilii 
viri :  in  stateris  dolosis  frauJuleiiter  agiint  sinuil.  No- 
lite  confidereincaluinnia,  et  iii  mpina  ne  frustremini. 
Divitiae  si  aflluxerinl,  iie  apponatis  cor.  In  psalmo  lsiii. 
Laelabilur  jusius  in  Domiiio,  et  sperabit  in  en.  In  psnl- 
mo  Lxvin.  Quia  propter  te  port.ivi  opprobriuin ;  opc- 
ruit  coiifusio  faciem  meani.  Alieiius  facius  sum  fratii- 
bus  meis,  et  peregrinus  filiis  matris  meae.  Quia  zclus 
doiiius  itix  comedil  me,  el  opprobrium  exprobran- 
liiiiu  tibi  cccidit  super  me.  Et  flevi  in  jcjunio  aniiiiam 
iiicam;  el  factum  est  in  opprobrium  niilii.  El  posui 
vcsiimentiim  ineiim  saccuin  ;  etfactus  suin  illis  iii  p:i- 
rabolain.Contra  meloquebanturquisedebaiit  iii  poria, 
Ct  caiitabaiit  bibentes  vinuin.  Et  aliquanlo  post :  Laii- 
dabo  nomen  Dei  iii  canlico,  et  magnilicabo  euin  in 
confessioiie.  El  placebit  Dco  super  viuilum  no\clIuni, 
cornua  cfrcrcntem  et  ungulas.  Vidcnlcs  mansueti  la2- 

'  Fxlili ,  cordu  veslra.  Mss.  juxla  Psalt.    llier.,  fLir  ve- 
'itrum. 

SaNCT.    .\lGlST.  IH. 


tabuniur.  Qiii  i)u.criiis  Doniinum,  vivet  auinia  vestia. 
Quuniaiii  exauilivil  pauperes  Dominus.  In  psalmo  lxxii. 
Quia  ecee  qiii  eloiigaut  se  a  le,  peribunl ;  perdidisli 
omiicm  fornicantcin  a  te.  Mihi  auicm  appropiiiqnare 
Deo  bonum  est :  posui  in  Doinino  Deo  speni  meam, 
utnarrein  oinnes  annuniialioncs  luas.  In  psalmo  lxs^ 
^ovete,  ct  reddite  Doinino  Dco  veslro;  oniiies  qui  i: 
circuitu  cjus  suiit,  offerenl  dona  lerribili,  aurerenti 
spirituiii  ducuin,  lerribili  rcgibus  lerrse.  In  psalmo 
Lxxvii.  Ausculia,  populus  meus,  lcgom  mcain;  incli- 
nate  aurem  vcsiram  ad  verba  oris  niei.  Aperiam  in 
parabobi  '  os  meum,  loqiiar;cnigmata  antiqua.  Etalio 
loco  :  El  narrabunl  filiis  suis,  ut  ponant  in  Dco  spem 
siiam,  el  non  obliviscaiitur  cogitationem  ejus,  et  maii- 
dala  cjiis  cuslodianl.  In  psalmo  lxxx.  Laiidate  Deum 
forlitudiiiein  nosliam,  jubilate  Dco  Jacob.  Et  aliu  loco  : 
Isiael  si  audicris  me,  nnn  sil  in  le  deus  alienus,  et  inn 
adores  (leum  pcregriiium.  Ego  suni  Dominus  Dcus 
tiius.  7)1  psalmo  lxxxi.  Usqucquo  judicatis  iniquila- 
lcin,  etfacies  impiorum  suscipiiis?  Judicate  pauperiet 
pupillo,  egeiio  ct  iuopi  jusiefacile.  /n  psfj^moLxxxiii. 
Boaliqui  liabitaul  iii  donio  tiia,  aJliuc  laudabunt  le. 
Deaius  lioiiio  ciijus  forlitndu  esl  in  le,  semila;  iii  corde 
ejiis:  iranseuiiles  in  valle  flelus  foiilcm  poncnt  eani. 
Bonediciioiiem  quoque  amicietur  doctor' :  ibiint  de 
forliludiiic  iii  forliludinem ;  pai  ebuiit  apud  Deum  in 
Sion.  Et  paulo  post  :  Quoiiiam  mclior  est  dies  in  airiis 
tuissupcr  millia.  Elogi  abjccius  essc  in  donio  Dei  mei, 
ma-is  quam  liabiiare  iii  laberiiaculis  impieiatis.  In 
psalmo  xci.  Bonum  est  conlilcri  Domino,  et  psallere 
nomini  tuo,  Allissime.  In  psalmo  xcui.  Iiilelligite, 
slulli  in  populo;  et  insipicnlcs,  aliquando  discite.  Et 
paulo  post :  Bcaius  vir  quem  erudieris,  Domine,  et  de 
lege  tua  docueris  eum.  Ll  quiescal  a  diebus  afflictioiiis, 
donec  fodialur  impio  iiiieritiis.  In  psalmo  xciv.  Veiiile 
adoremus,  et  curvemur,  flcclamus  geiiua  aiile  faciem 
Donriiii  factoris  noslri.  Et  post  duos  versus  :  Ilodie  si 
vocem  ejus  audieritis,  nolile  obdurare  corda  vestra ; 
sicut  in  coniraJiclione,  sicul  in  die  teiilationis  iii  de- 
scrlo.  In  psalmo  xcv.  Caulale  Doniino  canticum.uo- 
vuin,  cantate  Domiiio,  omiiis  torra.  Caniate  Doiuino, 
lienedicite  noniini  ejus :  annuntiate  de  die  in  diem 
saluiare  ejus.  N:irraie  in  gentibus  gloriam  ejus,  in  uni- 
ver.>is  populis  iuirabilia  ejus.  Ei  post  sex  versus  ;  Af- 
fcrie  Domiiio,  familia;  populorum ,  afforle  Domino 
gloiiaiii  et  loriitiidiiiein.  Afferte  Domino  gloiiam  no- 
iniai  ejus;  levaie  niunera,  ct  iniroiie  in  atiia  ejus. 
Adorale  Dominum  in  decore  sanctuarii.  In  psalmo  xcvi. 
Qui  diligilis  Dominum,  odile  maluin.  Et  post  tres  ver- 
siis  :  La:lamiiii,  justi,  in  Domiiio,  et  conlilemini  me- 
niorix  sanclx  cjus.  In  psa/mo  xcvii.Jubilale  Doraino, 
oninis  lcria;  vociferaniini,  el  laudatc,  et  canite.  In 
psalmo  xcviii.  Exallale  Doniinum  Deum  nostrum,  ei 
adorate  scabellum  pediiin  ejus,  quia  sanctus  esl'.  In 
psalmo  xcix.  Jubilale  Domiiio,  omnis  lerra,  scrvile 
Domiiio  in  Ixtiiia.  Ingrediiiiini  coram  illo  in  laude. 

'  Gic  Mss.  et  Psall.  Hicron.  At  editi  hic,  in  parabolis. 
•  Edit:,  doctv.s.  Mss.  cum  Psalt.  Hieron.,  doctor. 
'  iic  1-L.s.  et  Psalt.  Hierou.  aI  edili,  sunctum  at. 

(Yingt-ncuf.J 


S'U7  S.  AUCUSTINI 

Scilole  qiioniam  DomimisipsceslRcus;  ipscferilnos, 
cl  ipsius  siiinus'.  Et  posl  umtm  inTSiim ;  liisn^iiiinini 
port.is  ejus  in  graiianim  aciiono,  airia  cjus  in  iaiule  ; 
:on(iieiniiiiei.  lii]'S(ilmoc.  Deainlnilabo  insimplicitale 
^  .•Ordisinci  iii  iiicdio  domiismea'.  Non  ponain coram  ocii- 
lis  incisverbum  Beli.il.  Facicntein  dedinaiiones  odivi, 
ncc  adlixsil  inilii.  Ci>r  piavuin  rccedel  a  me;  maliim 
ncsciam.  Loqucniem  in  abscontliio  conlia  iiroxinuim 
.■.uum,  liunc  inlcrliciam'.  Supeibum  oculis  ct  altum 
corde,  cum  l;oc  cssc  nou  potero.  Ociili  mei  ad  fidclcs 
lcna;,  ut  liabitenl  inecum  :  auibulaiis  in  via  siinplici- 
tcr,  liic  niinistrabil  milii.  Non  baliitabit  in  mcdio  do- 
mus  me;B  f.icicns  mdum ' :  lo(|uens  niendaciuin  non 
)ilaccbii  in  coiis pcctu  oculoriim  meoriim".  Maue  perdam 
cmiies  inipios  lerra',  ut  iiilorliciam  de  civitate  Domiiii 
mrncr^os  qui  operaiiliiriiiiqnitaloii;.  iiipsa/mocii.  .Mi- 
scricordia  antcni  Domini,  ab  xterno  el  usquc  in  ;cter- 
iiiim  super  liinciites  euni.  El  jusiitia  ejiis  siipcr  filios 
lilioruin,  iis  qiii  custodiunl  pactum  cjus,  el  recordaninr 
lir;cce|ilorum  ejiis  ad  facienda  oa.  Iii  pso/mo  civ.  Coiifi- 
«cminl  Domiiio,  ct  iiivocate  nomen  cjiis ;  iiolas  facitc  po 
puliscogitationcscjus.Caniteei,  ct  psallito  iIII:loqiii- 
inini  in  univcrsis  mirabilibus  cjiis.  Exsultalcin  nominc 
^aiiclo  cjiis,  l.cteturcor  qiKvreiitium  Doininum.  Qii;ii- 
rile  Domiimiii  el  viriuicm  cjus,  quxriie  facicm  ejus 
jugilcr.  Uccordainiiii  inirabiliuin  cjus,  qu;c  fccit,  si- 
gnoruin  el  judiciorum  oris  ejus.  In  psnlmo  cvii.  Para- 
wm  cor  nicum ,  Deiis ;  cantabo  ct  psallam  :  sed  cl 
gloria  mca.  Consuigc  ,  psalterium  ct  citbara  ;  consur- 
ijam  nianc.  Conniebor  libi  in  populis,  Domiiic,  can- 
tabo  te  iii  iiationibus.  In  psidmo  c\.  Conlitcbor  Do- 
inino  in  toto  coidc  nico ,  in  consilio  justorum  cl 
congrcgalione.  K/  in  nlio  loco  :  Principium  sapienti:c 
limor  Domiiii :  doclriiia  b  iiiacuiiclisqiii  faciuot  eam; 
isus  cjus  perscverans  jugiler.  In  psutmo  c.\i.  Bealus 
vir  qui  timot  Doiiiinuiii ;  iii  mandaiis  ejus  volet  iiimis. 
Ei  posl  quimiiie  verstis  :  Bonus  vir  clemens  et  fenerans, 
dispensabit  verba  siia  iii  judicio;  quia  in  a;tcrniini 
non  commovebitur.  lii  mcmoria  scnipitcriia  eril  juslus; 
ab  auditu  inalo  iion  liincbit.  Paraium  cor  ejiis  confi- 
«leiis  in  Doinino ;  lirmum  cor  ejiis  ,  non  tiinebit  donec 
aspiciat  iu  hostibus  siiis.  Dispersit,  dcdit  paiiperibus : 
justitia  ejus  permanct  in  ajternum;  cornu  ejiis  c.xal- 
labitur  ingloria.  Impiiis  vidcbit  el  irascetur,  deniibus 
frcndct,  et  tabcscet  :  desideriuni  impiorum  peribit.  In 
Psalmo  c\u.  Laudaie.servi,  Doininum,  laiidatc  nomcn 
Doinini.  Sit  nomen  Domini  benedictum,a  modoet  us- 
que  in  selernum.  Ab  orlusolis  usque  ad  occasuin  ejus, 
laudabilenomcnDomini./n  psa/mocxiii.  IdolaGentiuin 
."rgcnlum  ct  aurum  ,  opus  manuum  bomiiium.  Os  lia- 
bciit,  ct  non  loquenlur ;  oculos  babenl,  et  non  videbiiiit. 
Aureskabeiit,  cl  nonaudicnl,  clc.£(pnH/opos(.'Similes 
illis  fiant  qui  faciunt  ca  ,  cl  omnes  (|ui  confidunl  in 
cis.  Israel  confidit  iii  Doiuino;  aiixilialor  ct  proteclor 

'  Etliti,  et  non  ipst  nos.  Mss.  juxta  rsali.  llioron. ,  et 
ipsiiis  sumiis. 

'  l.egcliatur  ia  priiis  exciisis,  .vo»  poncbain  coram  ocuiis 
nuis  verba  i:elial....nct:  ailliaisit  inilit  cor  pravum.  Keceilcii- 
temame  malum  nscicbam....  Iiiinc  itucrlicicbmn.  Hos  wr- 
SII3  ad  Mss.  et  ad  l-sall.  llioro:i   oinenclaviuiiis 

•  In  Psaltcrio  tlicroayoil,  (acieu  dutirr.. 


SPECULli.M.  m 

eoruni  esi.  DomiisAaron  confiilit  iii  D.  inino;  auxilia- 
lor  ct  protector  eiriiin  esi.  Timoiitcs  aiitom  Domi- 
imm  confiduiit  in  Domino ;  aiixiliator  ct  proteclor  eo- 
rum  esl.  In  psalmo  cxv.  Credidi  propter  qiiod  locutus 
siiin ,  ego  ainictus  suin  niniis.  Et  posl  aliquantam  : 
Quid  reddain  Domiiio  pro  omnibus  qu.nc  retribuit 
iiiilii?  Calicem  saUitaris  accipiam  ,  et  noincn  Domiiil 
invocabo  Gloriosa  in  coiispectu  Domini  mors  sancto- 
rum  cjus.  Ei  post  ires  iwsms  .'Tibi  iinmolabo  hostiain 
laiidis ,  ct  iii  iiominc  Domiui  invocabo.  Vota  mea  Do- 
iiiino  roddam  in  «onspcctu  omnis  popiili  ojus;  in  atrils 
doinui  Doiiiini .  in  inedio  tui ,  Jerusalem.  /11  psaliiio 
cxvi.  Lauilate  Dominum,  omnes  genlcs;  collaudatc 
eiim  ,  universi  popiili.  In  psalmo  cxvii.  Coiifiteinini 
Domino,  qiioniam  boiiiis,  qiioniam  in  xternum  nii- 
soricordia  ejiis.  Dicat  miiic  Isracl ,  qiioniam  in  .x'lor- 
niim  misericordia  cjiis.  Dicat  domus  Aaron ,  quoniaiu 
iii  a"lernum  misericordia  cjus.  Dicant  qiii  tiincnt  Do- 
minuin  ,  (pioiiiam  iu  ;vtcrnum  misericordia  cjus.  Ciim 
Iribularer  iiivocavi  Doiniiiuin  ,  ct  exandivil  mc  in  lati- 
liidinc  Domiiius.  Et  posl  quinque  versus  :  .Meliiis  cst 
spcrare  in  Domiiio,  qiiam  spcrare  in  homine.  Alcliiii 
csl  spcrare  in  Doniino  ,  qiiam  sperarc  in  priiici]  ibus. 
F.i  post  oclo  versus  :  Foriiiiido  niea  cl  laiis  inoa  Domi- 
11113,  ct  factiis  est  milii  iii  salulom.  Vox  laiidls  ct  sa- 
li.tis  in  Uabornaoulis  justorum.  In  psalmo  cxviii.  Deali 
inimaculati  iii  via,  qui  ambiilant  in  lcgc  Doniiiii. 
lioali  qui  eustodiunt  tcsiimonia  ejus ,  ia  loio  corde 
roquirunt  cuni.  £1  alio  toco  :  Et  ambulabo  in  spalioso, 
qiiia  pncccpta  tua  qii.vsivi.  Et  loqii.ir  in  tcslimoniis 
Kiis  coraiii  n^gibus,  et  iion  coiifund.ir.  Et  delcctabor 
in  mandaiis  tuis,  qu;v  diloxi.  El  lovabo  maniis  meas 
ad  mand.ita  tua  ,  qux  dilcxi ;  et  loquar  in  pnveeptis 
tuis.  £1  posi  qiialuor  vcrsus  :  A  lcge  tua  noii  decliiiavi. 
Ilecordatiis  sum  judiciorum  tiiorum  a  sa^culo,  Do- 
iniiie,  ci  consolaliis  sum.  Ilorror  obtiniiit  mc  ab  iin- 
piis.quia  dcreliqucrunl  legem  tuain.  Carmina  eraiit 
mibi  prKcepla  tua ,  in  domo  pcicgrinaiionis  mca»;  Uc- 
cordatus  sum  in  nocte  nominis  tui,  Doiniiie,  ct  cu- 
slodivi  lcgcni  tuam.  IIoc  faciura  cst  niilii,  qiilj 
pr;cccpla  tua  ciistodivi.  Pars  inea  ,  Doinine  ',  dixi ,  iii 
ciisiodiain  vcrbum  tuum.  Deprccatus  sum  vulium 
liium  in  tolo  corde ;  misercrc  inei  sccundiim  clo- 
qiiiuin  luum.  Becogilavi  viasmcas,  ct  converli  pcdes 
meos  ad  lostiraonia  tua.  Festinavi ,  el  non  ncglcxi  cii- 
stodire  mandata  tua.  Funcs  impioruin  implicavcrunt 
me;  legera  tuam  non  sum  obliius.  Medio  noctis  sur- 
gobamad  confitcnduinlibi,  siiper  judicia  jiisiificatio- 
liistuae.  Pariiceps  ego  siim  oiiiiiium  tiiiientium  te,  ct 
cuslodientium  pr.ccepla  tua,  Et  post  paucvs  versus  : 
Ego  auiem  in  lolo  corde  servabam  pr.ccepta  tua.  In- 
crassalum  est  velut  adeps  cor  corum,  et  ego  in  lege 
lua  iiiedit:d)ar.  Bonum  inilii  quia  aflliotus  siim,  ul  di- 
sccroni  pr.Tcepla  tua.  Melior  milii  csl  lex  oris  tui , 
siiper  millia  auri  el  argciiti.  Et  post  paucos  versus  : 
Qiiia  lex  liia  mcditatio  mea.  Et  post  paululiim  :  Ego 
autcm  loqiiar  in  prxeeplis  luis.  El  post  pnutiilum  : 
Praccpta  tua  non  sum   oblitus.  Et  posl  diios  vcrsut  : 

'  fiiiii,  'wmiwis.  Mss.,  nomine. 


909 

FoJcruni  milii  sup«rbi  fovoas ,  quae  lum  craiil  y.ixl.\ 
lcgem  luam.  Et  posi  duos  versus  :  Paulo  miniis  coii- 
sumpseruiit  mc  iii  terra ;  cgo  aiilem  non  dimisi  praj- 
cepla  lua.  Et  posl  scplem  versus  :  Nisi  quod  lex  lua  de- 
loclatio  mca ,  lortc  periissein  iu  picssura  mca.  lu 
sempileriuiui  nuii  obliviscar  pricccpioruin  tuoiuui ; 
quia  per  ipsa  vivilicasii  me.  Tuusegosum,  salva  me; 
qiioniam  pr;«cepta  tua  qu;esivi.  Me  exspeclavcrunt 
iuipii.ut  perderenl  inc ;  tcslimonium  tiium  conside- 
rabo.  Oiniiis  coiisiimiiiationis  vidi  fincm ;  laliim  man- 
diilum  ttium  iiiniis.  yiiain  dilcxi  legem  luaiii !  lola  die 
lucc  nicditalio  mca.  Et  paulo  post  :  \h  omni  semila 
mala  proliibui  pcdcs  nieos ,  ui  custodirem  vcrba  lua. 
A  judiciis  tuis  noii  rcccssi,  ipiia  lu  illumtiiasti  mc. 
yuain  dulcc  gotturi  iiioo  cloipiiuin  tuum  !  supcr  iiiel 
ori  nico.  rr.wepla  lua  considciabaiii ;  pri)|ilcrca 
odivi  omiicin  scmilam  niendacii.  Lucerna  pedi  mco 
vcrbuin  tuui-,  ci  lux  semittc  mea;.  Et  post  sepiemvcr- 
sus  :  Anima  nica  iii  inaiiu  me:i  seir.per,  et  legis  iu;c 
iion  sum  obliliis.  Pdsucruiit  impii  laqucuiii  luihi ,  et 
a  pricteiilis  luis  iiou  ;ibenavi.  Uaireditas  mea  tcsti- 
nioiii.i  liia  iii  sempilernum;  quia  gaudium  cordis  mci 
sunt.  lucliiiavi  cor  mcuin,  iit  raccrcm  jusiiiicationcs 
tuas,  proptcr  ;elcriiam  iclrilnitionem.  Tuniulluosos 
odivi,  ct  leyi'in  tuaiii  dilcxi.  Protedio  mea  el  sculuin 
incuin  lu  es  :  vcrbum  tuuiii  cxspcclavi.  Reccdile  a 
lue ,  inaligni ,  el  custodiam  mandata  Dci  mci.  El  post 
seplein  versus  :  Quasi  scoriam  compiiiasti  omnes  iiii- 
pios  lerr.c  ;  propterea  dilexi  lcstimonia  lua.  Ilmri- 
pil.ivil  a  timore  luo  caro  mea  ,  ct  jiidicia  lua  linuii. 
Tcci  judicium  et  justitiam  ,  ne  dcreliniiua-.  mc  iis  qui 
caluinniaiUur  iiic.  El  post  paucos  versus  :  l'ropleiea 
dilexi  maiidata  tua  super  aurum  ct  topazium.  Pro- 
picrca  in  universa  pra;cepta  tua  dircxi ;  omneni  se- 
iiiitaui  mendacii  odio  dabui.  iMirabilia  lcstiinoiiia  tua ; 
idcirco  custodivit  ea  aiiiina  mca.  Et  post  duos  vcrsus  : 
Os  lueum  apcrui,  et  respiravi;  quia  mandala  lua  dc- 
siderabain.  Ei  aito  loco  :  Consumpsit  me  zcliis  nieus, 
<5uia  obliii  sunt  vcrboruni  tuorum  bostes  niei.  Proba- 
tus  scrino  luus  iiiinis,  ct  servus  luus  dilexit  illum. 
Parvulus  ego  sum  et  conieinplibilis  ;  scd  praiccpla 
Iiia  non  sum  oblilus.  Et  post  Ires  vcrsus  :  Maiidata  tua 
voluiiias  mea.  El  pauloposi ;  Vide  aflliciionem  meam, 
cl  cripe  me;  qnia  legis  Iikt;  non  suni  oblitus.  Et  post 
sex  vcrsus  :  Multi  qiii  perscquunlur  inc,  et  aCnigunl 
me;  a  teslimoiiiis  luis  non  decliiiavi.  Vidi  pr;evarica- 
lorcs  liios ,  et  moercbam  ;  ipiia  veibuin  tuuni  non  cu- 
stodieruiil.  Vidc  quoniam  praicepta  tua  dilexi,  Do- 
mine ;  juxta  misericordiain  tuain  vivilica  ine.  Et  post 
ijuiiluor  vcrsus  :  Caudciis  ego  siim  iii  eloqiiio  tuo,  sic- 
ut  qiii  inveiiil  spolia  iimlta.  Mendacium  odio  liabui , 
ct  delestatus  sum;  legcin  aulem  luain  dikxi.  Septics 
in  die  laudavi  te,  super  judiciis  justitia;  tu;e.  Pax 
inului  diligentibus  legein  tuain  ,  ct  noii  csl  illis  scan- 
dalum.  Exspcclabani  salutare  tuum,  Domiiie ,  et 
niaiidata  lua  fcci.  Cusiodivii  anima  inea  tesiimoiiia 
tua ,  et  dilexit  ea  nimis.  Custodivi  pr;cce|.la  tua  ct 
(csiimonia  lua ,  quia  oinncs  vi;B  nica;  in  coiispeclu 
tiio.  Et  posi  ocio  vcrsus  :  Sit  maiiiis  lua  auxiliairix 


DE  SCIUPTURA  SACRA.  310 

me.i ;  quia  pr.ccepta  tua  elcgi.  Desideravi  saliiUiro 
luuin,  Domiiie,  ct  lex  lua  voluntas  mea  est  '.  Ei  post 
duos  versus  :  Err.ivi  quasi  ovis  perdila ;  qua;re  servum 
tuum,  quia  niandaloruin  tiiorum  non  suni  oblilus.  In 
psalmo  cxix.  Ego  pacilica  loqiiebar,  ct  illi  dcbella- 
banl  ea.  In  psalino  cxxi.  Rogale  paccni  Jcrusalcni  : 
sit  beiie  iis  qui  diligunt  cam.  Et  post  duus  versus  : 
Propier  fraires  ineos  et  proximos  mcos ,  loqucbar 
paccm  tibi.  Proptcr  domum  Doniini  Dci  iioslri ,  (pi.t- 
icbam  boiia  tibi.  /;i  psulmo  cxxii.  Ad  le  lcvavi  oculos 
ineos,  qiii  li.ibilas  iii  ccelis.  Ecce  sicut  oculi  servo- 
rum  ad  niamisdoniiiioruiii  suiiruin,sicul  oculi  ancilla; 
ad  manum  domin;c  suse;  sic  oculi  noslriad  Dominum 
Doum  noblrum  ,  doiicc  misorcatur  noslri.  In  psnlrio 
txxiv.  Qui  confiduiit  iii  Domino  ,  quasi  mons  Sioii ; 
iinmoiiilis  in  xlernum  iiiliabilabilis  Jcrusalcm.  In 
pitUnio  cxxvii.  Bcatus  oiiiiiis  qiii  liiiict  Dominuin , 
qui  ambiil;it  in  viis  cjus  '.  In  psabno  cxxix.  Siislinui 
Domimmi ,  sustinuit  aiiima  mca ,  et  veibuin  ojus  ex- 
speclavi.  In  psalino  cxxx.  Domiiie,  non  csl  e.»allatiim 
cor  mcuiii,  iieque  clati  sunl  oculi  iiiei ;  et  i.on  aiubii- 
lavi  in  inagnis  ct  in  mir.ibilibus  siiper  me.  Si  noii 
liroposui,  el  silere  feci  animain  meam ;  sicit  ablaci*- 
tiis  ad  niatrcm  suam,  ita  ;iblactala  ad  me  aniina  mca. 
Exspecla  ,  Israel ,  Duminiiin,  a  niodo  ct  Uique  iii 
xlcrnum.  In  psalmo  cxxxii.  Ecce  quain  boiiuni  cst  ct 
(juam  decorum,  habitare  fialrcs  iii  uuum.  In  psalmo 
cxxxiii.  Eoce  benedicite  Domiuo ,  oiiiiies  servi  Do- 
mini ;  qui  slatis  in  doino  Domini,  in  ;itriis  d  mus  Dei 
iiosUi.  Iii  noclibus  lovale  maniis  vostns  ad  .jaii- 
iHiiin  ',  et  bcncditite  Domiiio.  In  psalmo  cxxxiv. 
Laudate  noracn  Domiiii ;  laudate,  servi,  Dominuni. 
Qiii  slatis  in  domo  Domini,  in  alriis  doiiiu'=  Dci 
luislri.  Laudate  Dominum ,  quoniam  bouus  Domi- 
iiiis;  caiiiie  nomiui  cjiis,  qiioniam  decens.  Et  past 
p:iuca  :  IJola  Gonliiim  argoiituin  et  aiirum  ,  opora 
manuum  Iioinimim.  Os  liabeut,  ct  non  loqucilur ; 
oculos  liabenl,  et  non  vidcbunt,  etc.  Et  pauio  post : 
Similes  illis  fiaiit  qui  faciunl  ca ,  et  omiies  qiii  con- 
fiduiit  in  cis.  Donuis  Isr.icl ,  benedicile  Domino ;  do- 
mus  .\aroii ,  bencdiciie  Domino  ;  timcntes  Dominum, 
benediciie  Domiiio.  In  psalmo  cxxxv.  Confitemini 
Doinino ,  quoniam  bonus ,  quoniam  in  «ternuir  mi- 
sei  icordia  ejus.  Coiifiiemini  Deo  dcorum ,  quoniam 
in  alernum  misericordia  ejus.  Coiililcmiiii  Domino 
dominoram  ,  quoniam  in  aitei  nuiii  miscricordia  ej'is. 
El  in  fine  psalmi  :  Conliteniini  Dco  coeli ,  qiioniam  in 
a;teriium  niisericordia  ejiis.  In  psulmo  cxxxvi.  Si 
oblilus  fucro  lui ,  Jcru^alem  ,  in  oblivione  sit  dexlcra 
mea.  Adli:ereal  lingua  iiiea  giitturi  meo,  si  iion  recor- 
dalus  fuiro  lui ,  Jorusalom.  Si  non  pr.cposucio  Jcru 
salem  in  principio  kctitia;  me;e.  In  psalmo  cxxxviii 
Nunne  odienles  te,  Dnminc,  odivi,  ei  conlra  adversa 
rios  tuos  distabui?  Perfoclo  odio  oderam  illos  ;  iiiiinici 
facli  suiit  inihi.  In  psatmo  cxxxix.  Ne  des,  Doinine, 

'  sic  JIss.  et  Psalt.  nieron.  At  editi,  meditatiomea  est. 
'  Edili,  reatiomncs  qiii  timcnt  Dominum,  qiii  ambiiliin:  i\ 
liis  ejus.  sequiniiir  Mss.  ot  rsalt.  Ilioroiiyiui. 
5  Kditi,  i)i  sumlii.  Mss.  juxta  ivilt.  llioi-.,  ad  simclum. 


9H 

(lcsidcria  iiiipii ;  scelci:»  ojiis  iic  enrninianliir ,  cl  ele- 
veiilnr.  El  post  qualiwr  vosiis  :  Vir  liiiguosus  nnii 
(lirigetur  iii  terra.  In  psnlmo  cxl.  Conipiat  ine  jusliis 
iu  misericordin ,  ct  arguai  nie  :  olcmn  amnriitidinis 
iwn  iinpingiiel  cap:il  ini-uin.  El  jwsl  qiiiiuiue  rcrsns  : 
Qiioniain  ad  te,  Doinine.  ocn!i  inci  :  in  te  speravi; 
ne  evaciics  .iniinain  incam.  In  psnlmo  cm.i.  Vocc 
inca  ad  Domiiuini  rlnniavi .  voco  mra  ad  Domimiin 
dcprccatus  suin.  ICmiiul mi  iii  coiis|ic(ln  ejiis  clo- 
(iuinm  mcum,  tiibiila:ioiioin  ineaiii  coram  illo  annim- 
liabo.  Et  ;)os(  scx  rcrsMs  ;  (;i;iiiia\i  ad  tc  ,•  Doiniiie; 
(lixi,  Tn  e>  spes  mea ,  p;iis  mca  iii  terra  viven- 
tmm.  In  psalmo  cxlii.  Mcdil.ibar  oimiia  openi  tua, 
facta  mammin  luarum  li)i|uebar.  Expanili  manus  ineas 
ad  te  ;  aniiiia  moa  (iiia>i  lerra  siiicns  ail  ic.  F.l  posi  Ires 
rasus  :  Fac  ine  aiulire  mane  niisericordiam  tiiam, 
qiioniam  iii  le  coufiilo.  Nnlam  f:\c  iuibi  viam  in  qna 
ambulo,  quoniam  ad  lc  lcvavi  aiiimam  nic:ini.  Libcra 
ine  de  inimicis,  Dominc  :  a  te  prolcclus  siim.  In  psal- 
tno  cxLiii.  I.ibera  mc ,  ct  eriie  iiie  de  manu  (iliormn 
alienorum  ;  qiiorum  os  loculmn  est  vaiiitatem  ,  cl 
dcxtcra  coriim  dexlcra  mendacii.  lU  sint  (ilii  nostri 
quasi  planlatio  crcscens  in  adolcscciilia  sua.  Fili;« 
nostrx  quasi  aiiguli  ornati  ad  similituiliiicm  icmpli. 
rroniptiiaria  nostra  plciia,  ct  supcrcfriiudcntia  ex  loc 
iii  illud.  Pccora  noslra  iii  iiiillibns,  cl  iiimimciabilia 
in  ciiinpilis  noslris  :  lauri  noslri  pingncs.  Non  esl  iii- 
icirupiio,  ct  non  csl  egressus ,  cl  non  Cat  ulnlaUis  in 
jilaleis  noblris.  Ceatus  populus  ciijus  lalia  suiit;  bca- 
tus  pnpulus  ciijus  Dominus  Deus  ejns.  In  psalmo  cxliv. 
Exaltabo  lc  ,  Domiiic,  Dcus  mciis,  rcx,  cl  benedic:un 
nomini  luo  in  Klcrnnin  cl  ullra.  In  omni  dic  bcnc- 
dicam  tibi ,  et  laudabo  noiiieii  imim  iii  sciiiiiilcrnum 
jugiier.  Ei  posl  duos  versus  :  Generatio  ad  gcncratio- 
ncni  laudabit  opcia  lua,  ei  foitituilines  luas  aniiun- 
liabunl.  Dccoicin  glori.c  magiiiindinis  tus ,  et  veiba 
inirabilium  luorum  loiiuar.  El  forliliulincm  borribiliuin 
luorum  loiiuciiliir,  et  magiiitudines  tiias  narr:ibiiiii. 
Memoriam  inulUic  bonilalis  tu;c  loqiicnlur,  ct  jusiitias 
liias  laudabunl.  El  posl  Ircs  versus  :  Ft  saiicli  tui  benc- 
dicuiit  tibi.  Gloriam  rcgni  H.i  diccnt,  et  forliludines 
luas  loqucnlur.  Ut  oslciidant  (iliis  bominum  foiiilu- 
diiies  ejus,  el  gloriam  decoris  rcgiii  cjus.  Ei  paulo 
post  :  Juxta  cst  Dominus  omiiibus  qui  invocaiit  eum 
in  veritaic.  Placituin  liincnlium  se  facict,  et  elamo- 
rcm  eoruni  audiet,  et  salvabit  eos.  Cuslodit  i)ominus 
omnes  diligenlcs  se;  et  uiiivcrsos  impios  contcrct. 
Laudem  Domiui  loipielur  os  mcum,  clbcncdicetoinnis 
caro  r.oniini  sanclo  ejus  in  Kternum  et  jiigilcr.  In 
psalmo  cxi.v.  Lauda,  anima  mca,  Dominum  :  laiulabo 
Dominum  in  viia  mca ,  caniabo  Dco  mco ,  qiianuliii 
snin.  Nolile  confidere  in  priiicipibus,  in  lilio  bominis 
cui  non  esi  salus.  El  posi  diws  versus  :  Bcaiiis  ciijus 
Dcus  Jacob  auxiliator  ejus,  spes  «jus  in  Doinino  Dco 
suo.  In  psulino  cxlvi.  Laudale  Dominum  ,  qnouinn 
boiius  Cst  :  caiiticum  Dci  iiostii ',  (piuniam  dccoriiin 
est,  pulchra  laiidalio.  Et  post  paucos  versus  :  Susci- 
pu-ns  mansuctos  Dominus ;  liuniilians  impios  usque 
»  Sic  Mss.  el  rsalt.  liicron.  Ijlili,  iho  rwstro. 


S.  AIGUSTIM  SPECULU.M  913 

ad  tcrrain.  Canilc  Domino  in  roiifcssinne,  caiiilc  Deo 
noslro.  El  post  quniuor  vcrsiis  :  ,Non  est  iii  forliliidine 
eqiii  volunlas  cjus ,  ncqnc  in  tibiis  viri  pi.icebilur  ei. 
Placcbitnr  Dnmino  in  iis  qiii  tiincnt  cuiii,  cl  cxspe- 
clant  miscricordiain  cjiis.  In  psnlmo  cxl.viii.  Ilcgcs 
lerra;  et  omnes  populi ,  piiiicipcs  ct  univcrsi  judices 
terr.T,  jiivcncs  cl  virgiiies,  scnes  ciim  piicris  l:uidciit 
nomcn  Doiiiini.  In  psalnio  cxlix.  Ciiilale  Doiiiino 
canlicnm  noviim  ;  laiis  cjus  in  coiigrcgalioiic  sanclo- 
riiin.  L:rlctur  Isracl  iii  factorc  siio,  filii  Sion  exsultcni 
in  rcge  suo.  Et  posl  ires  versus  :  Exaliabii  mansiieios 
iii  Jesii.  Exsnllaliiiiit  sancli  in  gloria .  I.nubibimt  in 
culiilibiis  siiis;  exalialiones  Oei  in  guiiinc  corinn.  In 
psalmo  CL.  Laudalc  Dominiim  in  sanclis  cjiis,  laiidalc 
eiim  in  forliludiiie  polcnli;t!  cjus.  Laiidalc  ciim  in 
rorliludiiiibus  ejiis,  landate  cum  jiixla  mullitudiiiein 
magiilficciili;c  sii;c.  El  in  finc  psalmi :  Oinne  quod  spi- 
r:il  I  iiidct  Doininuni. 

Hwc  de  libro  Psalmoruni  coileijinius,  in  quibi.s  suam 
quisque  vilam,  si  propcere  affectat,  iiispiciat.  Lbi  leclo- 
rcm  admonemiis  ,  i((  ea  quce  de  Psatniis  posui,  tanqunni 
ununi  psalintim  coiilc.xlim  lcgal,  lacilis  veihis  meis.  qucc 
nd  lioc  inUrposiii.  ul  si  voluerit,  inspiciat  ubi  si!  scriplum 
quod  posui,  id  est,  quoto  vcl  in  quo  loco  ejiisdem  psnlmi. 
Ilis  enim  prcvlcrmissis  cjui  lectione  connnualn  inspexcrit 
sola  verba  Psalmornm,  mullo  juciindius.  ct  ob  lioc  uti- 
lius  e.T  divinis  afficielur  eloquiis.  Nvnc  de  libris  Salo- 
nwnis  qiicv  i'idcluiilur  liuic  operi  nccessnriii,  coUigcnius  : 
ac  primum  de  Proverbiis ;  qui  liber  si  bi  ne  intelligatur, 
nd  mores  pios  informandos  pcne  totus  vulebit.  Scd  ea 
qucc  obscura  sunt  pra.'termitlo  :  habeunt  ea,  quibns  e.tcr- 
ceanliir ,  lcclores  dilectoresqiie  spirilualiian  lillernruni ; 
tios  in  lioc  opcrc  slatuimns  ilUi  poncrc  qiin'  ad  ngcndnm 
vilam  [aciie  intcllecla  referantiir.  Quamvis  muliisvideri 
possini  aperlissima  prwlermisisse ;  nonnnllaque  liinc 
polius  rlausa  sunt,  unde  pulantur  esse  pcrspicun.  Quid 
eiiim  tam  clarnm  videlur ,  ct  qiiid  lam  iiieple  fil ,  si  nd 
proprielalein  vclis  accipere,  qiiod  ibi  srn;  ii(iii  csl,  Ab 
aqua  aliena  absiine  le ,  el  dc  foiile  alieno  ne  liili«- 
ris  (n)?  Aiit  quid  valet  ad  mores  coriigendos ,  nisi  illic 
intellectus  allior  reqmralur,  quod  dictum  cst,  Paiipcrlas 
virum  liiimiliat,  inaniisaiitcm  fortinin  locnplelal  {Prov. 
X,  4)  ?  6'i(»i  et  non  esse  paiipercm  ,  cl  cssc  maiiibus  for- 
teni,  non  sit  in  bonorum  liominum  poteslnte,  sed  el  mnllis 
proveneril  pessimis ;  et  lioc  proverbium  male  inletleclum, 
possil  provocare  p  iipercs  forles,  tu  rapinis  se  exislinieut 
debere  ditesceie.  Quis  non  antcm  rident,  si  proprie  po- 
situm  putnvcril  quod  ibi  lcgitiir ,  Non  eiiiin  n;iscunlur 
filii  malignis  Ud.  xxiv,  20)?  Oinnia  crqo  talia  relin 
qnemus,  el  ea  quibus  suadelur  aliquid  nliquanlo  diutius, 
ciim  id  quod  suadelur  atque  prwcipitur  non  sil  obscii- 
ruin ,  el  id  putius  sil  poncndum  in  Iwc  Speculo ,  ubi  se 
illi  inspiciniil,  quibus  jam  pcrsunsum  csl,  bene  nc  landa- 

(a)  viil^ala  vcrsio  carel  liao  senl(!nlia,  ,ib  aqiia  alie- 
nii,  clc  ,  qii:e  qiiidcm  cral  ..ugusliiio  lamiliaris,  s.T|)eqiie  ah 
i|  so  in  consrossu  cuin  Donatislis  |  rave  oani  usiiri  anliius 
cxplicala  :  liabelur  aiiud  LXX,  ITov.  cap.  9  suli  vcrs.  18. 
F.x  eoruiudciu  interi  rclatione  ipsi  in  nicnleni  vciiieLaiil 
alia  liic  subjecla  lesl.moiiia ,  nisi  quod  LXX  isluJ  elferum 
!ii  I  liirali,  elieires  de  iiiid"eim  plot.ti:ousin ,  manus  forliuui 
ic(  uplei:ml 


^lrH  DE  SCKIPTURA  SACRA 

biliui  viifre.  Sid  ut  lioc  fncinnl,  qucv  sibi  oplamia  atqiic 
otseyvaiula  siiit ,  quwriinl.  llac  iluque  de  1'rovcrbiis 
Siilonionis  poiieudn  crcdiiitus. 

DE  PUOVEUBIiS. 

(C;ip.  I.]  Tiinor  Duniini  principiuni  scieiilix.  Sa- 
picnliaiii  alqne  il()cliin:iir.  stiilli  dospiciunl.  Audi,  fili 
iiii,  disciplinani  pairis  Uii,  cl  ne  diniillas  Icgeni  iiialris 
luje.  El  post  qualuordeciin  versiis,  cuin  de  homicidis 
lofiuerclur  :  Ipsi ,  iiiquil,  conlra  sanguineni  suum  insi- 
diaiinir,  el  nioliiiniur  fraudes  contra  aniinas  suas.  Sic 
scmilx  oiiinis  avari  aninias  possidenliuni  rapiiint.  Item 
post  quntuor  veisus  :  Usfpicquo  ,  parvuli ,  diligitis  in- 
rantiain  ,  el  stiilti  ca  i|ux  sibi  siint  noxia  cupiunt,  cl 
iinpnidentes  odinnl  scientiam ?  Et  posl  uiidccim  veisiis : 
Tiinc  in\ocabunt  ine,  et  non  exaudiani ;  nianc  consur- 
gent,  clnon  in^eiiient  nie  :  eo  quod  e.xosam  liabucrint 
disciplinam,  ct  limnrcin  Doiniiii  iion  siisccpcriiit,  nec 
acciuievcrint  consilio  iiico ,  ct  dclraxeiiot  uiiiversrc 
correplioni  mc.v.  Comedeiit  igitur  fructus  via;  siia^, 
siiisque  consiliis  satniabiinlur.  Avcrsio  parviiloruin 
tDlcrlicict  cos,  el  [irospcrilas  stnltoruin  [lerdet  illos. 
Qiii  aiileiii  nic  andieTil,  absque  teriorc  requiescet,  el 
abundanlia  pcrfruelur,  malorum  timorc  snblalo. 

Et  post  tres  versus  [ii.]  :  Si  enini  sapienliam  iiivo- 
eavcris ,  cl  iiicliiiavcris  cor  tuum  prudenliiu;  si  qii.i'- 
sieiis  cam  quasi  pecuniain,  el  sicut  thesauros  cffodcris 
illani  :  tiinc  inlelligcs  timorcm  Doinini ,  et  scieiiliani 
Doi  inveiiies;  qiiia  Dominus  dal  sapieiiliani,  etcxnre 
cjiis  scieniia  et  prudeniia.  Cu^todiet  rcclorum  salii- 
lcm,  et  proicgit  gradienles  simplieiicr  :  scrvans  se- 
niitas  ju^liti;c ,  et  \ias  sanctorum  ciJitudiens.  Tunc 
inlelliges  jusiitiam ,  el  judiciiim,  ct  a^qniiaiem,  ct 
omnem  scmitam  bonam.  Si  intravcril  sapientia  cor 
inum,  cl  scientia  animoe  tu;c  placiioril;  coiisilium  cu- 
stodicl  le,  ct  prudeniia  scrvabit  le ;  ut  eiuaris  de  via 
mala,  cl  aL  lioinine  qui  porversa  loqnitur.  Qui  derc- 
liiKpiunt  ilcr  rectum,  et  ambulani  per  vias  tcncbrosas: 
qiii  lailantur  cum  nialefccerint,  et  cxsnliani  in  rebiis 
pessimis  :  quoriim  vhc  pcrversx,  et  iiifames  gressus 
eoriim.  Di  eruaris  a  muliere  aliena ,  el  ab  exlraiiea 
qii.c  inollit  sermnnes  suos ,  el  reliqiiil  diicem  pubcr- 
latis  su;i',  et  pacti  Dei  sui  oblita  est. 

Et  post  tredecim  vtTsiM^iii.] :  Miscricordia  et  vcritiis 
iion  tc  deserant :  circumda  eas  giittiiri  tuo  ,  ct  de- 
scribc  iii  tabnlis  cordis  lui ;  ct  inveiiies  graiiam  et  di- 
sciplinam  bonani  cor.ini  Deo,  et  liomiiiibus.  Ilabe  fidu- 
ciam  in  Domino  cx  toto  corde  tuo,  et  ncinnitaris  pru- 
dcnii;c  lu:c.  Iii  omnibns  viis  tuis  cogila  illum,  et  ipse 
dirigct  grcssHS  tuos.  Nc  sis  sapicns  apud  tcmetipsum. 
Tiine  Dcuin,  ct  recede  a  malo.  El  posl  unnm  versuin  : 
Ilouora  Doniinu:n  de  tua  subslanlia  ,  ct  dc  primitiis 
omnium  rriigum  luaruni.  El  pdsl  duos  versus  :  Disci- 
plinam  Doinini,  fili  mi,  ne  abjicias  ;  nec  deficias,  cum 
abeo  corriperis.  Qiieiii  eniin  diligii  Doiiiinns,  corri- 
pil ;  ct  qiiasi  pater  iii  filio  compbuct  sibi.  BeaUis 
boino(|ul  iiivciiit  sapicntiam,  et  qui  rifnuit  prudenlia. 
Hclior  osl  acqiiisitio  ejus  ncgoliatione  aigonli,  ct  aii- 
ro  primo  fructus  cjus  :  pretiosior  esi  tunetis  opibiis  ; 
€1  omnia  qii»  desidcrantur,  buic  non  valc:il  compa- 


m 

rari.  Et  postdecem  versiis  :  Fili  mi,  nc  efduani  li;ec  ab 
ocuiistuis:  Caistodi  lcgeni  alque  consiliuni.  Et  post 
iiovem  versus  :  Noli  proliibere  benef;icere  cuin  iiui 
poiesi ;  si  vales,  et  ipse  benefac.  Ne  dicas  amico  luo, 
Vade.  et  revertere,  et  crasdabo  tibi ;  cum  staiim  pos- 
sis  dare.  Ne  moliaris  amico  iiio  maluni ;  cuin  ille  in 
tc  liabcat  fiduciam.  Ne  conieiidas  adversus  honiinem 
fiustra.  Etposi  septemversus  :  Illusores  ipse  deludet, 
ei  inansuetls  dabit  gratiam. 

Et  post  qiiadragiiitalres  versus '  [  iv.  ]  :  (Jmni  cuslo- 
dia  scrva  cor  tuum  ;  quia  ab  ipso  vila  proccdit.  Ue- 
movea  te  os  pravnm,  et  dclralicnlia  labia  sinl  pro- 
cul  a  te.  Oculi  lui  rocta  vidcaiii  ;  ct  palpchra!  lua! 
pixccdanl  grcssus  tuos.  Dirigc  scinilain  pcdibus  luis, 
et  oinncs  vi;e  iu;c  stabilientur.  Nc  (leclinesin  dcxtc- 
rain  aut  in  siiiislram.  Avcrle  pedeiii  linni  a  nialo. 
Vias  oiiini  qii;c  a  dexlris  siiiil  novil  Doniinus ;  per- 
vois;c  vcro  suiiiqiixasinislris  sunt.  Ipsc  antcm  rcctos 
l;itit  cursus  tuos,  ilincra  autoin  tiia  in  pacc  |.roduccl. 

I  V.  I  Kili  mi,  altendc  sapienliam  nic.iiii,  el  pruden- 
ti;c  ir.e;c  iiielina  aiirem  liiam  ;  iil  ciisloili:is  cogilatio- 
nos,  ct  disciplinani  labia  Uia  coiiservenl.  Faviis  eniin 
dislillans  labia  mcrctricis,  cl  nilidius  oleo  giiltur  cjiis. 
Novissinia  aiiteni  illius  aiiiara  quasi  ab^iniliinm,  et 
aciila  qiiasi  gladiiis  biccps.  Pedcs  ejus  desceiidniU  in 
morlcm,  ct  ad  inferos  grcssus  illius  pciieU  anl. 

Et  post  nonnginla  septem  vcrsiis  [  vi.  ]  :  Non  concu- 
pistat  piilcliritndinem  ejus  cor  luum,  necapiarisnuli- 
bus  illius.  Prclinm  ciiiin  scorli,  vlx  iinius  cst  panis  : 
niiilicr  aulcm  viri  preliosain  aniinain  capit.  Numquid 
abscondcre  potost  homo  igncm  in  sinu  suo,  ut  vcsti- 
iiienia  illius  noii  ardeant?  autauibulare  superpninas, 
ut  non  comburantur  plant3e  ejus  ?  Sic  qui  ingrcditur 
ad  muliorem  proximi  sui,  non  eril  miindus  cum  teti- 
gorit  cani.  Non  grandis  est  culpa,  cum  qiiis  fiir.Uus 
fuoril  :  luraliir  enim,  ul  esurienteni  inipleat  aniinam  ; 
doprchciisjsquoquereddct  septupliim,  etomncni  sub- 
siantiam  domus  sua;  tradct.  Qiii  autcm  adultcr  csi, 
pioptcr  coidis  inopiam  perdet  aniniam  suam. 

Et  post  qualuor  versus  [  vii.]  :  Fili  mi,  custodi  ser- 
nioncs  nieos,  ct  praitepta  niea  roconde  libi.  Scrva* 
mandata  nica,et  vive,  ct  legcm  meam  quasi  pupil- 
lam  oculi  lui. 

Et.post  quinquayinla  seplem  versus  [  viii.  ]  :  Inlclli- 
gite,  parvuli,  astiiti;iin  ;  et  insipientcs,  animadvcrtite. 
El  post  duos  versus  :  Veritatem  medilabitur  gullur 
nieum,  ei  labia  inca  detcslabuntur  iinpiuni'.  Et  post 


'  Pigobat  aiinolare  circa  vorsiium  recensionora  crrala 
(luam  troqiieiitissiuia,  ([u e  \idolicol  posttiiiam  lii  Ainerlia- 
cliianam  editioiicm  seiiiol  iiuhRla  suul,  alias  deinceiis  cdi- 
tijnes  reluclantilius  Mss.  coJioibus  consl;inter  ooouparunt. 
.Mtamon  de  insigniorUius  aliiiuol  c.isligationibus  non  si- 
loiiiJuni  vidctur  boc  loco.  ^am  in  editis  pro  :  Et  posl  qim- 
di-aninta  tres,  legobalur  :  rt  post  vigi<Ui  qnaluor  :  item  iiilia 
ubi  l.ahos  :  Et  post  nonagintn  scptein,  in  illis  lialiobas  :  r.l 
pot  ptures  versiis  :  aU\m  iiLi  nuiic  :  Et  post  qiiinqimqinl-i 
scptein  ;ib!  lerobatui'  :  It  jxist  atiquot  ivrsiis  :  quibus'li!ois 
aliisiue  iropeiiioiluin  iiinumoris  roslituinuisledionein  »!ss. 
uiide  iutelligi  larilius  tiuoal  cujusnam  rationis,oiijusve  lucii- 
sura;  versus  illi  fueriul,  qu;  couiiutaiitU)'  ab  AKgusliuo. 

'  v.is.:  ycriitare. 

'  ^ic  »iss.  juMa  vulpraiam.  .U  cdili  habcbanl :  ct  labiu  «lea 
non  altestantiir  viwiiin:. 


055 


S.  AUGUSTIM 


lies  vcisuf  :  Accii.itc  il>s.:i(iliii;im  iiic.iiii  i'l  noii  |iec.ii- 
iiiain ;  doclrin.iiii  inagis  qnain  aiiriiin  ililigile.  Melior 
csl  enim  sapicnlia  ciniclis  preiiosissiinis  ;  ci  oinnc  dc- 
sidcrabilc  ci  rion  polcsl  coniparari.  El  imsl  diios  ver- 
tiis  :  Tiinor  Ooiniiii  oilil  nialnin  ;  nrroganliain,  cl  sn- 
pcrbiam,  clviam  piavain,  etos  bilingiie  delesialiir.  Et 
post  sex  vcrsus  :  Kgo  diligentes  ine  diligo  ;  el  (pii  nia- 
ne  vigilanlad  mc.  invciiicnl  ine.  Mecuni  snnl  diviiiLu 
ct  gloria,  opcs  superba'  cl  juslilia.  Melior  esl  friictiis 
iiicus  auio  et  pretioso  lapide,  et  gcnimina  mcaargcn- 
to  eleclo.  In  viis  jnstilix»  ainbulo,  in  niedio  seniilarnni 
jiidicii ;  ul  dilem  diligeiites  ine,  et  ibejaiiros  eoruin 
repleam.  Et  posl  vigiiili  Ircs  versus  :  Beatus  bomo  ipii 
aiidit  mc,  qui  vigilatad  forcs  ineas  quoiidie,  eiobser 
vatad  posles  ostii  inei.  Qiii  me  invcnerit,  invenici  vi- 
lam,  ei  liaiiriet  salniein  a  Domiiio.  Qui  auleni  in  me 
pcccavcrit,  kcdeC  animam  suam.  Oiiincs  qni  ine  ode- 
riiiit,  diligunt  niortem. 

Et  poslnovcm  versiis  [  ix-  ]  :  Rclinqnitc  infaiiti;ini, 
ei  Tivtle,  el  ambiilalc  per  vias  prudcntiic.  Qni  crudii 
derisoicm,  ipsc  sibi  faeit  injnri.iiii  ;  ct  iini  nrguit  iiii- 
piuiii,  gencr.it  inaculain  sibi  iNoliaiguere  deiisoreiii  , 
iicoderil  te  :  aigue  sapieiitcm,  ctdiligctte.  Pa  sapieii- 
li  occasioiicm,  et  addctur  ei  sapieniia.  Doce  juslum, 
et  rcsiin:il)itaccipere.  Priiicipium  sapieiiiia!  timor  Do- 
liiiiii.  el  scientia  saiictorum,  priidcnlia. 

Et  post  decem  et  oclo  versns  [x.]  :  i\on  proderuiit 
lliesauri  iniquilatis  ;  justiiia  vcro  libcr.ibit  a  iiiorle. 
Et  pdst  quattior  versiis  :  Qui  congregat  in  messe,  lilius 
sapieiis  esl  :  qui  aiitcm  slcrtit  a?statc,  filius  confiisio- 
iiis.  Et  post  quiitiior  vcrsiis  :  Sapicns  corde  prxcepta 
suscipict-  siiillus  c.cditiir  iabiis.  Qni  anibiilat  siin|di- 
cilcr,  ambubit  eonlideiUer  :  ipii  aulem  dcpravat  vias 
siias,  niaiiifestiis crit.  Qui annuit  oculo,  dabil  doloiem  • 
stiiltns  labiis  verbcrabitnr.  Vena  v.tac,  os  jusli ;  cl  os 
impiorum  opcrit  iniqnilalem.  Odium  suscitat  rixas; 
ct  universa  delieta  opcrit  cbaritas.  In  labiis  s:ipienlis 
invciiielur  sapicntia  ;  el  virga  iii  dorso  ejns  qiii  indi- 
gcl  cordc.  Sapienles  abscondunl  sapicniiam  :  os  au- 
'.oai  Slulli  confusioni  proxiinum  est.  El  post  qiiatuor 
versus :  Yia  vil:c  aistodienti  discipliiiam  :  qui  aulein 
increpalioncs  rclimiuil,  crrat.  Abscondunt  odinin  la- 
lii;i  mendacia.  Qui  profert  contumeliam,  insipiciis  csl. 
In  mnltiloquio  peceatiim  iion  deeril  :  qui  autem  niode- 
ralur  labia  sua,  prudentissimiisesl.  Argciiluin  cIccUiiii 
lingua  jiisli  :  cor  iiniiionim  pro  nihilo  Labi;i  jiislicni- 
diunl  plurimos  :  ipii  aulcin  indocti  siiiil,  iii  cnnlis 
cgeslate  morieiitiir.  Bi'i)e:liclio  Doinini  divites  f.icit, 
ncc  sociabitur  eis  afnielio.  Qiiasi  per  risum  siultiis 
operalur  scelus  :  sapienlia  aiiicm  csi  viro  prndeiuia. 
Quod  ii;iiet  impius,  veiiicl  siipcr  ciim  :  desiderluiii 
suum  justisdabilur.  El  post  duosversus  :  Siculacclum 
deniibus,  cl  fumus  ociilis  ;  sic  piger  iis  qiii  miscrunt 
cum.  Timnr  Domini  appoiict  dies;  et  aiiiii  iiupiorum 
brcviabuntiir.Exspcctatio  juslorum,hrruia  :  spcs  au- 
lem  impiorum  pcribit.  Fortiliidosiniplicis  via  Domiui ; 
el  pa\oriis  qwi  oper.inlur  inaliim.  Justusin  ;vteiiiiiin 
iion  coinmMcbiUir  :  im|iii  aulem  noii  liabilaliuiit  iii 
icrra.  OJ  ju3ii  parturicl  sapienliam  ;  liiigua  pravoiuin 


SPKCULUM  m 

pcribil.  Labiajiisti  consider.int  placila,  ct  os  im;ii(>- 
riim  pcrvcrsa. 

I  XI.  ]  Slalcra  dolosa  ,  aboniinalio  apnd  Dciiin  ;  el 
pondiis  xqiiuni,    voluntas  ejus.  Ubi    fucrit  snpcrbia, 
ibi  erit  et  contumelia  :  ubi  auiem  biimililas,  ibi  et  sa- 
picnlia.  Simplicilas  juslorum  dirigct  cos  ;  et  siipphm 
lalio  pervcrsorum  perdet  illos.  Non  prodcruiit  diviti.c 
in  dle  iillionis  :  jiistilia  aiitem  liberabit  a  inortc.  Jii- 
stiiia  simplieis  diriget  viani  ejiis ;  ct  in  impielatc  sua 
corruct  impius.  Justitia  rectorum  liberabit  eos  ;  el  in 
iiisidiis  siiis  capienlur  iiiiqui.   Mortiio  lioiiiine  iinpio, 
iiiilla  crit  nllra  spcs,  ct  cxspccLitio  solliciloriim  pcri 
bil.  Et  post  (juinque  vcrsus  '  :  Qiii  despicil   nmiciim 
biiiiin,  indigcns  cordc  cst :  vir  aiitcm  prudens  lacebii. 
Qiii  ambnlat  fraudulenter,  revclal  arcan.i  :  qiii  autem 
lidclis  cst  aiiiini ',  celat  commissnin.  Ubi  non  cst  gu- 
bcrnalor,   populus  corruet  :  salus  aiilcm,  iibi  imill;\ 
con^ilia.   Aflligclur  nialo,  qiii  lidem  facit  pro  cxlra- 
nco :  qui  aulem  cavct  biqucos,  sccurus  erit    Et  post 
diios  vcrsus  :  Bencfacil  anima;  su;c  vir  niiscricors :  qui 
aiitcm  crudelis  cst,  etiam  prophiquos  abjicit.  E(  post 
trcs  vcrsus  :  Aboininabile  Domiiio  pravuin  cor  ;  cl  vo- 
liiiil;is  ejiis  in  iis  qni  simplicilcr  aiiibulant.  .Manus  in 
maiiii,  iion  erii  innoceiis  malus  :  scincii  aulem  justo- 
ruin  salvabitur.  El  post  duos  versus  :  Desiderium  ju- 
sloriim  omnc  boniim  est :  pra;stolatio  impiorum  biror. 
Alii   dividunt  propria,  ct  diliorcs  riuiit  :  alii  rapiuiit 
noii  sua,  ctscmpcr  in  cgeslaie  simi.  Aniina  qu.x  bcne- 
dicii,  impinguabilur  :  et   qui  incbriat,  ipse  quoqiie 
inebriabiliir.  Qiii  abscondit  frumcnta,  inaledicetiir  iii 
populis  :  bciiediclio  aiilcm  siiper  eapiii  vendciitium. 
Bciie    con>urgit  diluculo,  qiii  (iiuerit   bona  :  qni  au- 
lem  iiivcstigalor  maloriim  csl,  opprimeUirab  eis.  Qui 
coiilidil  in  divitiissiiis,  biccorruct :  justi  aiitein  qiiasi 
vireiis  folium  gcrminabunt.  Et  post   qualuor  versus  : 
Si  jiistus  in  terra  rccipit,   qiianto   magis  inipius   cl 
pcccator  ? 

[  xii.  ]  Qui  diligit  disciplinam,  diligit  sciciiliam  : 
qui  aniem  odit  iiicrepalioiies,  insipicns  csi.  Qui  bonus 
est,  baurieta  Doininogratiam  ;  qni  autcm  coiindit  iii 
cogitationibus  suis ,  impie  agit.  Non  roboialiitur 
bomo  ex  impietatc,  et  raJix  juslorum  non  coiiimove- 
bitiir.  £( /)os(a/i(jHoii'(;is!(s'.Dcsidcriuni  iiiipii,  miini- 
mcniiim  est  pessimorum  ;  radix  aulein  jiisioruin  pro- 
ficiel.  Propler  pcccala  labioruni  ruina  proximat  malo  • 
cffugict  aiitcmjustus  dc  anguslia.  De  fructu  oris-  sui 
umisquisqiic  replcbitiirbonis,  et  juxla  oper:i  inauiiiiui 
suarinii  relribuelur  ci.  Via  slulli,  Teeta  iii  ociilis  cjus  : 
ipii  aulem  sapicns  est.,  audlt  consilia.  Ei  post  quatiior 
vcrsiis :  Esl  tpii  proiniltil  ,  ct  qiiasi  gladio  pungitur 
conscicntue  ;  lingna  autcm  sapienliinn  saiiilas  csl. 
Labium  vcrilatis  firmum  crit  in  pcrpeUiiini  ;  qiii  au- 

'  Kegius  codcx,  /7  post  iii  versiis.  Carniitciisis  :  Etposl  r. 
vcrsits.  l"orle  legeiiiluiii,  it  post  viii  vcrsiis. 

« In  Hcgio  Ms.  Iiico  niimii,  balieUii' ,  aiiiici.  ttraquc  vci 
siiiml  reeepia  est  iii  Uililiis  Sixli  aui-lorilalc  castigatis.  .M- 
lamen,  aimVi,  deest  iu  vctusto  Hililioium  cotliee  Cor- 
liciciisi. 

3  lii  Mss.  ;  ;;(  po.tdecem  versiis  :  |  liircs  lainen  interjecli 
cssc  \iilciiuir,  nisiforle  isli  vcrsiis  craiil  solilo  prolixion». 


517 


DE  SCRIPTUR 


tcintcslis  cst  rcpenliiius,  concirinnt  lingti.im  nienda- 
cem.  Dolus  in  corde  cogitaiilium  niala  :  qui  autcni 
ineunt  pacis  consilia,  scquelur  eos  gaudium.  Non 
coiilrislabit  jiisliim  qiii(li|uid  ci  accideril :  iinpii  au- 
tem  rcplebunlur  malo.  Aljominalio  Domini  ',  labia 
mcndacia  :  qui  autem  lidcliter  aguni,  placent  ei.IIo- 
mo  versulus  cclat  scicntiam  :  et  cor  insipienliuin 
provocabil  slullili:iin.  Et  poslduos  versics  :  Moeror  iii 
eorde  viri  liumiliabit  illum,  etsermone  bono  !?clilica- 
bitiir.  Qiii  ncgligil  daninum  proplcr  amicum,  justus 
csl  ;  iler  auteni  iiiipiiirum  decipiet  eos.  Non  invc- 
iiiet  fiaudiilenliis  lucruin,  cl  subslanlia  liomiiiis  crlt 
auri  |)retium.  In  seniita  justitiac  vita  :  itcr  auiem  de- 
vium  ducit  ad  morlcm. 

[xiii.]  Filius  sapions,  doctrina  patris  :  qui  auleiii 
illusor  cst,  iiin  aiidil  cum  aiguilur.  De  fruclu  oris 
sui  lionio  ialiirabilur  bimis  :  aniiiia  aulem  pixvari- 
calorum  iniqua.  Qiii  ciistodil  os  suiim,  custodit  ani- 
inam  suani  :  qui  aulcni  inconsideratus  est  ad  luqucii- 
duin,  sciitiet  niala.  Vult  et  non  vult  piger  :  aiiinia 
auleni  opcraiiliura  iiiii)iiigiiabiUn'.  Verbum  mendax 
juslus  dctcslabilur  :  impius  auleni  conrundil  cl  coii- 
fundelur.  Justiiia  custodil  innocenlis  viam  :  impielas 
vcro  peccalorcs  supplanlat.  .Est  quasi  dives,  cuni 
liihil  habeal ;  ct  esl  qiiasi  paiiper,  cuni  in  inullls  di- 
vidis  sit.  Rcdcmplio  aniuia;  viri,  divilise  su:c  :  qui 
aiitem  pauper  cst,  iiicrcpalionem  non  sustiiicl.  Lux 
justorum  IxHificat :  luccina  impiorum  cxsiiiigiietiir. 
l«lcr  superbos  sempcr  jurgia  sunl :  qui  autem  aguiit 
cuiicta  consilio,  rcgunlur  sapicnlia.  Subslanlia  fesii- 
nala  niiiiiietur  :  qux  aulcm  paulalim  colligiliir  manii, 
inulliplicabilur.  Spes  qua;  diircrlur.  afdigit  animam  : 
lignum  vilx  dcsidcrium  veniens.  Qiii  dcirahlt  alicui 
rei,  ipse  se  in  futuruni  obligat  :  qui  autem  timcl 
proccepluni ,  iii  pace  versabitur.  Lcx  sapienli  fons 
vil;e,  ut  declinct  a  ruina  morlis.  Doclrina  bona  dabil 
gratiam  :  in  iliiiere  conlcmiilorum  vorago.  Et  posi 
aliquol  vcrsus  '  :  Qiii  parcit  virgae  suje,  odit  lilium 
suum  :  qui  autcm  diligit  illuin,  iiislanter  erudit.  Jusius 
comedit,  el  rcplel  animani  suam  :  venler  autcin  im- 
pioruin  insaluiabilis. 

Et  post  duos  versus  [xiv.]  :  Ambulans  rcclo  iliiiere, 
ct  limens  Dcum  ,  dcspiciclur  ab  co  qui  infami  gradi- 
lur  via.  In  ore  stulli  virga  supcrbia! :  labia  sapicn- 
tiuni  custodiunt  cos.  Et  post  duos  vcrsus  :  Teslis  fidc- 
lis  non  mcnlielur  :  proferi  nieiidacium  teslis  dolosiis. 
Quairit  derisor  sapicnliam,  et  noii  invcnit :  (locliiiia 
sapienlium  facilis.  Vade  cuiilra  virum  siuUum,  ci 
nescito  labia  iinprudciilia;  '.  Sapieiitia  callldi  cst 
iiitelligere  viam  suam ;  el  iiiipriideniia  slulloriiiii 
crrans.  Slullus  illudcl  pcccaluin  :  iiilcr  jiislos  morabi- 
ler  gralia.  Cor  qiiod  novil  aniariliidiiicm  aniiiuu  siuc, 
iii  gaudio  ejus  non  miscobitiir  exlraiicus.  Domus  im- 
piorum  dclcbilur  :  labernacula  vcro  justoriim  germi- 
luibunt.  Est  via  qua;  videiiir  lioinini  jiisla  ;  novissima 
aiilcm  ejus  deducunlad  morlcm.  Risus  dolore  miscc- 


'  Milyaia:  itonwiulwcst  Doimno. 
'  Ki!i;ius  coilex  :  l.t  vost  xu  vnsus. 
'  vuly:!!»,  i(  msiil  lidiiu  prudeiUuc. 


\  SACRA.  9m 

bilur,  ct  extrema  gaudii  luclus  occupal.  Et  posl  trei 
versus  :  Sapicns  timct,  ct  dccliiiat  maluni  :  stullus 
tiansilit,  ct  confidii.  Iinpatiens  opcrabilur  siullitiain  ; 
et  vir  vcrsulus  odiosus  est.  Et  post  quatuor  versits  : 
Qui  despicit  proxiniuni  suuni,  peccat :  qui  autcm  nii- 
sereiur  pauporis .  beatus  crii.  Enani  qui  operanliir 
nialiim  :  misericurdia  ct  veriias  pra>parant  bona.  In 
oniiii  opero  '  crit  abund.antia  :  ubi  autem  vcrba  sunt 
plurima  ,  frcqueiiler  egcslas.  El  post  quatuor  versus : 
In  timore  Domini  fiducia  fortiludiiiis ;  et  filiis  ejiis 
crit  .spes.Tinior  Domini  fons  vita;,  ut  decliiicl  'a  ruina 
mortis.  Et  post  duos  versus  :  Qiii  patiens  est ,  niulla 
giibcniatiir  prudcniia  :  qui  aulcin  impaiiens  csl,  cxal- 
lal  slultiliam  suam.  Vita  carnium  saniias  cordis  : 
piilrcdo  ossiiim  invidia.  Qui  calumiiiaUir  egeiilcm, 
exprobrat  factori  ejiis  :  bonorat  aiilcm  eiini,  qiii  nii- 
scrclur  p;iiiperis. 

Et  post  septem  versus  [xv.] :  Responsio  mollis  fraii- 
git  iram  :  sernio  durus  suscilat  furoiem.  Lingua  sa- 
pieiitium  ornal  scieiiliam  :  os  faUiorum  cbullit  stulti- 
li.uii.  Et  post  seplemdecim  vcrsus  :  Non  ainat  peslilens 
eiim  qui  se  coiripit ,  nec  ad  sapionlos  gradilur.  Et 
posi  dnodccim  versus  :  Melius  csl  paruni  cum  limore 
Domini ,  qiiam  tliesauri  niagni  et  insatiabiles.  Melius 
est  vocari  ad  olora  cum  cliariiaie,  quam  ad  vilulum 
s:iginatiini  cuni  odio.  Vir  iracuiidus  provocat  rixas  : 
qiii  palions  cst  mitigai  suscilaias.  Iter  pigroruni  quasi 
sopcs  spinarum  :  via  juslorum  absque  offendieulo. 
Filins  sapiens  Kctifieat  palrein  :  el  slultus  homo  dc- 
spicit  malrcin  suam.  El  post  duos  versus :  Dissipanlur 
cogitationos  ubi  noii  esl  coiisilium  :  iibi  vcro  pluics 
sunt  consiliarii,  confiimanlur.  L:etatur  homo  iii  sen- 
tenlia  oris  sui ;  et  scrmo  opportunus  est  optimus. 
Scmita  vit:c  super  cruditum,  ut  declinct  de  inferno 
novissimo.  Et  posl  'quatiior  versus :  Conlurbal  domum 
suam,  qui  soclalur  avariliam  :  qui  autcni  odit  mii- 
nera ,  vivcl.  Meiis  jusli  medilabilur  obodieniuim  :  os 
impiorum  reduiidat  malis.  Longe  est  Dominus  ab 
iinpiis;  et  orationes  justorum  exaudiet.  Lux  oculorum 
l.ciiUoat  aiiimam  :  fama  bona  impinguat  ossa.  iViiris 
qu.e  audit  iiicrcpationes  vitLC,  in  medio  sapienlium 
commorabiUir.  Qui  abjicit  disciplinam,  despicil  ani- 
main  suam  :  qui  aulem  acquiescil  iiiercpationibus, 
possessor  est  cordis.  Timor  Douiiui,  discipliiia  sa- 
prcnliic  ;  cl  gloriam  pricccdit  liumililas. 

[xvi.]  ;IIoniiiiis  cst  animum  pr;cpararc,  cl  Dei  gu- 
bernaro  linguam.  Omnes  via;  hoininuiii  palciil  oculis 
ejus  :  spirituum  ponderator  est  Doininus.  Hcvola  Do- 
inino  opera  lua,  et  dirigeiiliir  eogitationcs  tuae.  Uiii- 
versa  proptcr  semetipsuin  operatus  est  Doininus ; 
iiiipiiini  (pioqiio  ad  diem  maium.  Abominalio  Domini 
oninis  arrogaiis  ;  etiamsi  inanu  ad  maiiiiiii  fuerit^, 
non  eril  innocons.  Misoricordia  c!  vorilatc  redimiliir 
iniquilas,  ct  iii  liinore  Doiuinideilinatur  a  malo.  Cum 

'  Mss.,  m  omiii  opere  bono. 

'  lii  sacris  Bibliis  casligatioril)US,(/t'(;/iHe)i/. 

3  lii  \ulgala  luiiic  logilur,  m(inu.<i  ud  mimuni:  ot  iii'Vj 
pasl,  noneritimioccns,  iiiter(ioiiilur  li;ce  sonlenlia  ■.initiiini 
viw  bonce,  facerc  juslilitmi  elc.;  (lua;  ncc  cst  in  licbra «, 
1100  in  aiiliiiuis  Coib.  Bibliis  versioiiis  vulgaue  :  asoila  ejl 
cx  Ui\. 


919 


AUGUSTIiSl 


placiKTir.l  noiiiiuo  vj.r  liomiiiis,  iiiiniiMS  qiioqticejus 
uonvericl  ad  |>accin.  .Mclius  esi  panmi  ciim  jiisiiiia, 
qiiam  mulli  fruclus  cum  ini<iuit;Ue.  Cor  liomiiiis  dis- 
ponit  viam  sunm;  scd  Domiiii  csl  dirigere  grcssus 
cjus.  Diviiiiilio  in  laliiis  re^^is;  in  jiidicio  iion  cmbit 
os  cjiis.  Poiidiis  el  slalera  juilicia  Domini  siint,  et 
opera  ejus  ouines  hpides  sj;culi '.  Alioininaliiles  rcgi 
qui  agiml  iinpie ;  i|uoiiiam  jiislilia  lirmalnr  soliiiin. 
Voluntas  rcgum  labia  jiista  :  <)ui  recia  loquitiir,  diri- 
gciur.  Indignatio  rcgis  nunlii  mortis;  et  vir  sapiens 
placabit  eam.  \n  liilarilaie  viiltus  regis,  vila  ;  et  tic- 
mentia  cjus,  qiiasi  iinber  serotiiius.  Posside  sapicn- 
liam,  quia  auro  mclior  cst :  et  acquire  prudcnliani, 
quia  prctiosior  est  argcnlo.  Scmiia  juslorum  dcclinal 
inala  ;  custos  anima;  suk  servat  viani  suain.  Conlri- 
lionem  prrecedil  supcrbia ;  ct  .'inte  ruiiiain  exaliatur 
spiriuis.  Mclius  est  liumiliari  cum  mitibus,  quam  di- 
videre  spolia  cum  superbis.  Krudiliis  in  vcrbo  rcpc- 
ricl  bona  ;  el  qni  in  Doniino  s|icral,  beatus  cst.  Qiii 
sapiens  corde  est,  .ippcU.Tbitiir  priidcns;  elqiii  diilcis 
eloquio,  niajora  pcrciiiicl.  Iil  post  si-plemdicim  versus  : 
Melior  esl  paiicns  viro  forli ;  ctqui  dominatur  aiiim.e 
sua',  cxpiignatore  urbium.  Sortes  miltunlur  in  sinum ; 
sed  a  Domino  iciiipcranlur. 

[xvii  ]  Melior  esl  bnccella  sicca  cum  gaudio,  quam 
domui  plena  victimis  ciim  jurgio.  Servus  sapiens  do- 
minabitur  (iliis  stultis,  et  inter  fratrcs  h.crediliftem 
di\  idet.  Sicut  igiic  probatur  argenlum,  ei  auriim  ca- 
mino;  ila  corda  probat  Domiiins.  Malus  obcdil  lingu:c 
iniqua!,et  falhix  obteiiipcral  labiis  mendacibus.  Qiii 
despicil  paupcrein,  exprobr;it  factori  ejus ;  etqiii  riiina 
l.xtalitr  altcrius,  non  erit  impiiniius.  Corona  scniim 
(ilii  filiorum  ;  et  glnria  filiorum  palrcs  sui.  Noii  deccnt 
stulium  vcrba  composiia,  nec  principem  labium  men- 
tiens.  Gemina  graiissima  exspsctaiio  prx-stohmiis ; 
quocumquc  sc  vcrlerit,  prudenter  inlelligct.  Qui  celai 
dclictum,  quaril  amicitias  :  qui  altcro  sermone  rcpe- 
tit,  separai  foedemlos.  Pliis  proficii  correpiio  apiid 
ITudentem,  qiiam  coiilum  plagoe  apiid  suillum.  Scm- 
))er  jurgia  quairit  maliis  :  angelus  auleni  crudelis  mit- 
tetur  contr.i  euin.  Expcdit  magis  urs.Tc  occurrere  ra- 
ptis  feiibiis,  qtiam  fatuo  confidenli  sibi  in  stiiltitia  sna. 
Qiii  reddit  mala  pro  bonis,  non  recedct  malum  de 
domo  ejus.  Qui  dimiitit  arpiam,  caput  est  jurgiorum; 
el  anlequain  patialur  contumcliam,  jiidicinm  descril. 
Et  qui  juslific:it  iinpium,  et  qui  condcmnat  jusluni, 
abominabilis  est  ulerque  aptid  Deiim.  El  post  sexdecim 
versus :  Muncra  do  sinii  impiiis  accipil,  ut  pcrverlat 
gemitas  judicii.  In  facie  prudenlis  luccl  sapieniia  : 
oculi  stultorum  in  finibus  lcrra;.  El  post  tres  versus* : 
Qiii  moderalur  scrmoncs  suos,  doctuscl  prudens  esi, 
ct  prctiosi  spirilus  vir  cruiliiiis. 

Et  post  duosvcrsus  [xvin.] :  Occ.isiniics  qii  rrit  ipii 
vult  rcccdcre  abainico;  omni  lcinporc  erit  exprolira- 

'  l.cgendtim,  sacculi,  non  saculi  :  eipaulo  i'i!"ra,  diligr- 
tur,  non  dirigetur  :  qux  uieiidx  ctiain  iii  sacra  UiL>lia 
irrcpserant. 

»  >:ss. :  Et  posl  xvn  ver$us  :  insigni  lajisu  amanucnsium ; 
ist  certc  codcx  ille  1'rovcrbioruiii ,  (iiii  ab  AURUstino 
legolialur,  seiitciiliasco  loci  pltircs  tiuanisacra  BiHia  exlii- 
lieliai. 


spl;ci]lum  o?.(\ 

bilis.  Et  post  sex  versus :  Accipcre  personam  impii  non 
est  boniim,  nt  dccliiicsa  vcrilalc  jiidicii.  Et  post  sex 
versus :  Qiii  inollis  cl  dissolulus  esi  in  opcrc  suo,  fratcr 
esl  sua  opora  dissipanlis.  Turris  forlissima  nomcn 
Domini :  ad  ipsam  cnrrit  justus,  et  exaltabilur.  Et 
posi  duos  versus  :  Anicqtiam  conteratiir,  exalialur  cor 
liominis ;  cl  aiilci|nam  glorificclur,  liuinilialur.  Et 
post  seplem  versus  :  Justus  csl  prior  accusator  siii ;  vc- 
iiil  amicns  cjus,  et  investigabit  eum.  Contradicliones 
coniprimit  sors,  ot  iiiler  poientes  quoqiic  dijudicat. 
Fratcr  qui  adjuvaliir  a  fratrc,  qiiasi  civilas  (irm;i,  ct 
jiiilicia  quasi  vcclcs  urbiuin.  Et  post  duos  versus : 
Mors  ct  vita  in  manii  liiigu  r ;  ipii  diligiinl  caiii,  coin- 
edent  frucluscjus.Qui  invcnil  niiilicrcis  bonani,  iiive- 
nil  bonum  ;  et  liaiiriet  jiicundilalcm  a  Doinino  '.  Cmn 
obsccralionibus  loqtietur  pauper;cl  diveselfabilurTi- 
gide.  Vir  amic;ibilis  ad  socielalem,  niagis  amicus  crit 
ipiam  fratcr. 

[xix.]  Mcliiir  cst  patiper  qiii  anibulaiinsimplicilate 
sua,  qtiain  divcs  torqttcns  labia,  el  iiisipieiis.  Ubi  iinn 
cst  scicnlia  anima;,  iinn  cstjionuiit;  ct  qiii  festinus 
csl,  pcdibus  on"cnilit.  Slullilia  boniinis  supplantal 
grcssus  ejiis,  el  contra  Dcnm  fcrvel  animo  suo.  Divi- 
li:T;  addunl  amicos  pbirimos  :  a  paupere  autom  ct  qiios 
babiiit  seiaranttir.  Tesiis  falsus  non  cril  impiinilus; 
ct  qiti  nietiil.acia  loquitur,  non  clTugict.  Mulli  coliiiit 
personam  potcnlis,  el  amici  suiil  dona  tribncniis. 
Fratres  liominis  pauperis  oderunt  eum ;  insnpcr  cl 
ainici  piocnl  rcccsscrtmt  ab  co.  Qni  l;inliim  verba  sc- 
clatnr,  niliil  b;ibebil:qui  aulcm  posscssor  cst  inenlis, 
diligit  animam  su:iin.  Ei  ;)osl  (/crcm  vcrsiis ;  Pigrcdo 
iiiimitiit  soporeni,  ctanima  dissoluta  csurict.  Qui  cu- 
slodit  mandaltim,  cnstodit  aniiiiam  su;im  ;  qtii  aulom 
ncgligit  vias  suas,  moriificabiiur  Fencraiur  Domiiii) 
qui  miscrctiir  patipcris,  cl  vicissitndinem  suani  rcd- 
det  ei.  Eriidi  filinm  tuiim,  ne  despercs.  Et  post  scx 
versus  :  Ilomo  indigcns  misericors  esl;  ci  meliorpau- 
pcr  qtiam  vir  mcndax.  Timnr  Domini  ad  vitnm,  cl  in 
pleniliidinecommorabiturabsquevisilalionc  pcssiini-. 
Et  post  duos  vcrsus  :  Peslilcnle  (lagcllato  siuliiis  sa- 
pienlior  erit :  sin  anlem  corripiicris  sapienieni,  iniel- 
ligeldisciplinam.  Qui  afnigitpalrem,  et  fngil '  matrcm. 
ignominiostis  cst  et  infolix.  Non  cesscs,  (ili,  audiic 
doclrinam,  ncc  ignores  sermoocs  scicnti;c.  Testis 
iniquus  deridot  judicium  ;  et  os  inipioriim  devorai  iiii- 
quitatem.  Parala  sunt  dcrisoribus  judicia,  ci  mallci 
perculientcs  siultorum  corporibus. 

[xx.]  Luxuriosa  res  vinnm,  ct  tumulloosaebrietas  : 
qiiicumqiic  in  bis  dclcclalur,  nrn  critsapions.  Et  post 
nliquos  versus :  Pondiis  et  pondus,  mensnra  ct  mensu- 
ra,  iilrumqtie  ;iliominabile  osl  aptid  Deum.  Ex  siiidiis 
snis  intelligilur  pncr ,  si  munda  el  si  recla  sini  npcra 

'  In  cdilis  adilel)aiur  hic  :  0«i  expelit  mutierem  honam. 
expellit  bonum  :  qui  unte.m  tenct  adulleram,  stultus  est  ct 
iusij)iens  :  quoi,!  cliam  iu  \  «Igata  iiunc  iiiler|iositum  est  cx 
l.XX.  sod  in  anliquis  nililiisCorb.  non  reperitur,  ueqiic  in 
licbra»  :  abest  quoque  ab  Auguslini  Spcculo  ia  .Mss.  qui 
mox  |iroscqutinIiir  sic,  fMiii  obsccratione,  elc. 

'  A|itid  Vulgalam,  pcssvna  :  quanquam  :n  Bibliis  Corb., 
pc.s,<iiiKi. 

'  I.OKcniluin,  fuqat,  ul  i.i  DUiliiscineniafis  r&rro  KcgltiS 
codcx  pro,  fugit,  habel  liic,  coufundil. 


9V. 


DE  SCRICTURA  SACRA. 


9ii 


cjus.  Ei  posi  duos  veiius  :  Ni.li  diligerc  somnim) ,  im 
le  egeslas  opprimat  :  .Tpcri  oculos  liios,  el  s.ilurare 
panibus  :  Et  posl  sepleindeciin  tcrsus  :  Abnmiiialio  csl 
apud  Deum  pondus  cl  pondus ;  siatera  dolosa  non  cst 
bona. 

Et  posl  viginli  quinque  versus  [xxi.]  :  Qui  obtural 
anrem  suam  ad  clamorem  pauperis,  et  ipse  clamabit, 
et  non  exaudietur.  Munus  absconditnm  cxslingiiit  iras, 
ct  doiium  in  sinu  indignationcm  inaximam.  Gaudium 
justo  est  facerc  judicium ;  et  pavor  operaniibus  iniqui- 
tatem.  Vir  qiii  erraverit  a  via  doctrinx-,  iii  cfflu  gi- 
ganlium  reputabitur.  El  posi  iwvem  vcrsus  :  Qui  cuslo- 
dit  os  suum  et  linguam,  custodil  ab  angiisiiis  animam 
suam.  Supcrbus  et  arrogans  vocaiiir  indoclus  ,  qiii  in 
ira  operaliir  siiperbiam.  Desideria  occidunt  pigrum ; 
noluerunt  enim  quidqnam  maniis  ejus  operari.  Tota 
dic  concupiscil  ei  desidorat  :  qni  auleiii'jusius  est  iri- 
Luel,  et  non  cessabil.  Iloslin;  inipiorun!  aboininabiles  ; 
quia  offeriinlur  cx  scdcre.  Tesiis  mcndax  pcribit : 
vir  beiie  dicens  ',  loqneUir  vicioriam. 

Et  posl  quinqite  vtrsus  [xxii.]  :  Melius  est  nonien  bo- 
puni,  qiiam  diviliic  inulue.  El  post  qidndeciin  versus  : 
Qui  pioniis  esi  ad  misoricordiam  ,  bcncdicetur  :  de 
panibus  enini  suis  dedit  paiiperi '.  Ejicc  derisorcin  , 
ct  exibit  cum  co  jurgiiim  ,  cessabiinlquo  c:uis;c  et 
ciiiiiumeliie.  Et  posi  qnatuor  versns  :  Dicii  pigcr,  Leo 
csl  foris,  in  mcdio  plaicarum  occidendus  sum.  Et  post 
tres  versits'  :  Qui  caliiiiiiiiatiir  paupeicm  ut  aiigcat 
divitias  siias,  dabit  ipsc  diliori,  ct  egebit.  Et  post  octo 
vcrsHs  :  Non  fucias  violonliiim  paupcri ,  qiiia  paiiper 
est,  ncqiie  conleras  cgoniiiii  iii  poila;  qnia  Doniiiius 
judicabit  causam  ejus,  ct  configct  cos  qiii  coiifixcrunt 
aiiiinam  ojiis.  ^'oli  csse  ainicus  bomiiii  iracundo ;  iie- 
que  ambulcs  cum  viro  furioso  :  ne  forle  discas  scniiias 
ejiis ,  ct  siimas  scandalum  anim:c  lux.  Noli  essc  cum 
iis  qui  dcfigunt  mnnus  suas,  ct  qui  vadcs  sc  offcrunt 
pro  debitis. 

Et  post  atiquanium  [xxiii.] :  Noli  sublralicrc  a  piiero 
disciplinam  :  si  cnim  perciisseris  euni  virga,  non  mo- 
rielur.  Tu  virga  pcrcutics  cum,  el  anr.nam  cjus  dc  iii- 
ferno  liberabis.  Et  post  ocio  veisus  :  Noli  csse  in  con- 
viviis  polaloriim,  ncc  in  conicss  ilionibus  corum  qui 
rarncs  ad  vescendum  cniifcriint.  Et  post  viqinti  versus : 
Ne  inluearis  vinum  qii.indo  (lavescit,  ciini  spleiiducrit 
in  vitro  color  ejus.  Ingrediuir  blaiide ;  sed  in  novissi- 
mo  niordebil  ut  colubcr  ,  ct  sicut  regulus  venena  drf- 
fundet. 

Et  poslseptem  »mus[xxiv.] :  Nea:mulcris,  iiiquii,  vi- 
ros  malos,  ncc  dcsideres  esse  cuin  cis;  quia  nipinas 
med^talur  mens  eoruin  ,  et  fraudes  labia  eoruni  lo- 
«jiiuntur.  llem  post  scxdcciin  versus  :  Eiue  cos  qiii  dii- 
cimtiir  ad  morlem,  et  qui  Inliuiitur  ad  iiitLritom 
lilierare  ne  cesses.  Si  dixcris  ,  Yires  noii  suppetunl : 
qiii  inspcctor  est  cordis,  ipse  iiiielligit;  ct  scrvatorem 

■  tn  sacris  Bibliis,  vir  o'.icdi  ns. 

•  iioc  locc  l.xx  inlerpouiiiii :  ricloiijin  el honorcm  acqui- 
rel  qui  dat  inunera,  elc.  ;  (|u:c  senleniia  imniissa  est  iii  ,  iil- 
fauim ;  ciiiii  non  sit  iii  lii:Lirx'o,  n.->qu'.;  iii  Corbcieiisi  cudico 
versioiiis  licel  vulgaix'. 

•  >a.  r.egius :  r.t  imt  u  vcrsns- 


aiiiin.-c  liii  niliil  faliil  ,  reddetque  Iiomini  jutta  opera 
siia.  Ilcm  posl  novem  vcrsus  :  Ciim  cccidorit  iniiiiicus 
tiuis,  negaiidias,  ctiiiniinn  ejus  nc exsuUet  cor  luum  : 
ne  forte  videat  Uominus,  el  displiceat  ei,  et  auforat  ab 
coiramsiiam.Nc  coiitcndascum  pcssimis',  r.cc  remu- 
'  leris  impios.  El  posl  dttos  versus  :  Tinie  Dominum,  lili 
mi,  el  regcm;  el  cum  detractoribus  non  commiscearis  : 
qiioiiiam  rrpente  coiisurget  pcrdiiio  eoruin;  et  ruinam 
utriusque  quis  novit?  Ha;c  quoque  sapicnlibus  :  Co- 
gnoscere  personam  in  jiidicio ,  non  cst  Lonum.  Qui 
dicit '  impio,  Juslus  es;  malediceiit  ei  populi,  et  de- 
teslabuiitur  euni  tribus.  Qui  arguiint,  laudibunlur,  ct 
super  ipsos  veniet  benedictio.  Labia  deostulabitur  qui 
recia  verba  respondet.  Et  post  duos  versus  :  Ne  sis  te- 
stis  frustra  contra  proximum  tuum,  ncc  lactes  qiicm- 
qiiam  labiis  tiiis.  Nec  dicas,  QuoiiioJo  fccit  mibi,  sic 
faciam  ei :  rcddam  uniciiique  sccunJuui  opus  suiim.  Per 
agruni  bominis  pigri  transivi,  ct  pcr  viiieam  viri  slul- 
li;  el  ecce  totum  ropleverant  urlica;,  openierant  su- 
pcrficiem  ejus  spin;c  :  ct  maceria  lapidum  destrucla 
erat.  Qiiod  cnm  vidissem,  posui  i:i  coide  meo,  ct 
cxeniplo  didici  disoiplinam. 

Et  post  viginti  vcrsus  [xxv.] :  Qiia;  vidcriinl  oculi  lui, 
ne  profcras  in  jiirgio  cito ;  ne  poslca  emendare  noii 
pos^is,  ciim  delioneslaveiis  amicuni  tuum.  Causa;»i 
tiiam  Iracla  ciim  am'co  tiio ;  ct  secrcliim  exlraneo 
non  reveles;  ne  forlc  iiisullcl  libi  cuin  .luJierit,  ct 
cxprobrure  non  ccsset.  Mabi  aurea  iii  lectis  argeiiteis, 
qui  loquiiur  vcrbum  iii  tempore  suo.  liiaiiris  aiirea  et 
inargarila  fulgens,  qui  arguit  sapicnlcni  cl  aiirein  obe- 
dicnlciii.  Et  post  seplemdccim  versus  :  Accluin  iii  nitro 
cst ,  qui  caiilit  carmina  cordi  pessinio  '.  Si  esu- 
rierit  iniiiiicus  tuiis  ,  ciba  illiim  ;  et  si  siiierit ,  da  ci 
aquain  bibere  :  pruiias  cniin  congregabis  super  capot 
cjiis,  cl  Domiiius  reddet  tibi.  Et  post  dccein  versits  : 
Sicui  iiibs  pateiis  et  absquc  miiroriim  nmbiiii,  sic  vir 
qui  non  pnlcsl  in  loqiieiido  coliibere  spiritum  siium. 

Et  post  duos  versus  [xxvi.] :  Sicut  avis  ad  alia  '» trans- 
volaiis,  ct  passer  ipio  libet  vadeiis;  sic  maledictum 
frustra  prolatum  in  qiicnipiam  supcrvenict.  Flagelluin 
cquo,  ct  chamiis  asino,  et  virga  dorso  imprudcntium. 
Ne  respondeas  stulto  juxia  stuliiiiam  siiam  ;  ne  el(i- 
ciariscisimilis.  Rcsponde  siultojiixia  stultiiiamsuam; 
nc  sibi  s;ipiens  esse  videatur.  Et  post  decem  versus  : 
Sieut  canis  qui  rcvcrtitur  ad  vomitum  suuin,  sic  im- 
priiilens  qiii  iterat  stultitiam  suain.  Vidisti  boiiiiiient 
snpientcm  sibi  videri;  inagis  illospeni  habebilstiillus, 
Dicit  pigcr,  Lco  est  in  via,  et  Ie:i.'na  in  itiiieribiis.  Sic- 
ut  ostlum  vcriiuir  in  cardine  suo,  ita  pigcr  in  lectulo 
siio.  Abscondit  pigcr  manus  sub  ascclla  siia,  ct  labo- 
r;it  si  ad  os  siiuin  eas  convcrterit.  Sapicnlior  sibi  piger 
videtiir  seplcm  viris  loqucntibiis  scnteiilias.  Sicut  qiii 
apprchcndit  auribus  caiicin,  sic  qui  traiisit  inip.itiens 

'  Carnulensis  Ms.,  cum  impiis. 

'  sic  cliani  \  ulyata  in  Mss.  Bibl.  Corb.  At  in  edilis  Bibliis 
habet  in  nturali,  qiii  diciml,  etc. 

3  Mliil  iiic  minus  qiiam  in  hebrso  ct  anUqnis  Bibliis  Corli. 
At  in  cJilis  nibliis  additur  ad  Imncce  vorsuin:  Sicut  linc-i 
vcslviwnto,  elc- 

♦  Edili ,  uil  iilta.  At  Caruut.  Ms.  ,  ad  alt  i  :  sicut  iii  Bibliis 
non  !neii'losis  lcgitur. 


925  S.  AUGUSTINl 

el  coiiiinisccliir  rixac  aberiiis.  Sicul  iioxiiis  csi  qui 
inillil  iaiiccas  cl  Kigiltas  iii  iiiorlccn  ;  sic  vir  (ini  fran- 
dulculer  nocel  aniico  suo ,  cl  cuin  fuerit  depriiionsus 
diJ-l,  Ludeiis  fcci.  Cuin  .lcrccciinl  ligiia,  c\slingnclnr 
igr.is  ;  cl  susnrroiic  sublraclo,  jnrgia  coniiuicscnnt. 
Sicnt  carlioncs  ad  pruniis,  et  ligna  .'\(l  igncni,  sic  lioino 
iiacundus  snscit:it  ri\as.  Vcrl):!  susnnatdris  iinasi  sini- 
plicia ,  Cl  ipsa  |HTvcuiuiit  ad  intinia  vciiti  is.  iJ  pont 
Iret  versus  :  Labiis  suis  iiilcllisitur  iniinicns,  cuni  in 
cnrde  tiaclavcril  dolos.  Quaudo  snbiiiiscrit  vocciu 
suani,  ni-  crcdiilci  is  ci ;  quoiiiani  scplcm  nciiuiti;c  sunl 
iii  cordc  illius.  Uiii  o|icrit  (Hliniu  fraudulciitcr,  rcvcla- 
bitur  inalitia  cjus  in  concilio.  Qui  fodil  fovcain  ,  inci- 
del  in  cam;  cl  qni  volvil  lapidcni,  rcvcrliiur  ad  cuiii. 
Lingiia  fallax  iiou  ainal  vcrilalcm  ;  ct  oslubiicuni  opo- 
ralur  ruinas. 

[\XMi.]  Ne  gl.iiiciis  iiicraslinuiii',  igiiorans  (|iiid 
suvcrvcutura  pariat  dics.  Laiidet  lc  alieiins,  et  luiii  os 
liiuin ;  cxlrancus ,  cl  noii  labia  lua.  Et  posi  qwiluor 
versits  :  Mermr  csl  iuanifcsta  correptio ,  i|uain  amor 
abscondilus.  Moiiiua  siint  vnlncra  (liligciilis,  qnajn 
frauduleiita  odienlis  oscula.  El  ;)0.s(  ties  versiis :  Aini- 
cum  Inum,  cl  ainicum  palris  lui  iic  dimiscris.  Et  post 
atiqitos  versits  :  Inferiius  et  pcrdilio  non  replenlnr :  si- 
inilitcr  ct  ociili  boiiiiiuim  insaliabilos.  Quoinodo  pru- 
batur  iii  coidlatorio  argcutniii ,  et  in  fonucc  auruui ; 
sic  probatur  lionio  in  orc  laudaiitis  '.  Si  contudoiis 
slulluin  in  pila,  quasi  plisaiias  fcricnlc  dcsupcr  pilo  , 
non  auforoinr  ab  eo  stulliiia  cjus. 

El  posl  (iliqnol  i(;isi(s'  [xxviii.]  :  Vir  paupor  rabi- 
nuiians  paupcrcs,  siinilis  esl  iiiibri  velioiuciili,  iu  quo 
paralur  faiucs.  Qui  doicliuquunl  legoin  ,  laudant  iiu- 
pium  :  qui  custodiiinl,  succeiidunlur  contra  eum.  Viri 
mali  iion  cogilant  judicinin  :  qni  autcm  rcqnirunl 
Doiniiium,  aiiimadvcrtiiiU  oninia.  Mclior  csl  panpcr 
ambulans  in  simplicilatc  sua  ,  quam  divcs  in  pravis 
itincribus.  Kl  post  ilitus  versits  :  Qui  coaccrvat  divitias 
usuris  el  fciiorc  ,  libcrnli  in  paupercs  congrcgal  cas. 
Qiii  dccliuat  aurom  suam  nc  audiat  Icgcin,  oratio  cjus 
cril  exsccraliilis.  Qiii  docipit  jnstos  in  via  mala,  in 
inleritu  suo  corrnct,  cl  siinpliccs  possidcbuiil  bona 
cjns.  Et  post  quatitor  vcrsits :  Qui  abscondit  scelcra  sua, 
iion  dirigolur  :  qui  aiitcin  coufossus  fuorit  cl  rcliqnorit 
ea,  miscrii  ordiaiu  conscqui  lur.  Uoatus  lioino  qni  soin- 
per  est  parvidus  :  qui  veio  moiitis  est  dur.x',  corruct 
in  inalurn.  Ilciii  posl  ilitoilccim  vcrsits  :  Virlidelis  miil- 
luin  laudabitiir  :  qiii  nulcm  fcslinat  dilari ,  ikiu  erit 
innoccns.  Qui  cognoscit  in  judioio  faciem,  non  facil 
bcnc ;  iste  et  pro  buocella  paiiis  dosciit  vcrilatoni.  Vir 
qii  festinat  dilari  et  aliis  iiividet,  ignorat  (|uod  cg(!Slas 
supcrvciiict  ci.  Qui  corripit  bomiucm,  graliam  postea 
iiivcnict  apiid  eiiin  ,  magis  quam  ille  qni  pcr  lingu.e 
lilaiidimenta  dcoipit.  Qiii  sulilialiii  aliqiiid  a  palrc  siio 
1 1  a  iiiairo,  ct  dicit,  lloc  nou  cst  pcccalnni ,  parliceps 
liouiicida!  cst.  Qiii  sc  jactat  et  dilalal,  jiirgia  concilai : 

'  Ms.,  in  cra^tino. 

'  lii  liiMiis  pri:lu  oililis  ail.liiiir  hic :  Cor  iiiiqiti  inqnvit 
miila,  ctc,  (luod  aliosl  ab  hobricu  ct  ab  auliqiiis  l'.ibl.  Cor- 
boicasiliiis. 

» (.aiMuionsis  codcx  :  El past  xx  vcrsus. 


sriicunjM 


m 


qui  autcin  sperat  in  Domino,  sanabitur.  Qni  conridit 
in  corde  suo,  siullus  cst  :  qui  autcin  graditur  sapien- 
lcr,  ipse  salvabitur.  Qui  dat  paupori,  niin  indigcbil  ; 
qui  despicit  deprccanteiu  susliiicbit  pciiiiriaiii. 

El  post  decem  versits  fxxix.]  :  lloino  qui  blaiidis 
fictisquesermoiiibusloquituramico  suo,  rcclecxpaiidil 
grcssibus  cjus.  Et  posl  viifmli  duos  versiis  :  Scrviis 
vcibis  noii  potost  crudiri ;  (|iiia  qiiod  diois  iiitolligil , 
ct  rcspundcro  coiitoniiiit.  Vidisli  lioniiiiein  vclucom 
ad  Iixpiondum?  slultilia  iiiagis  sporaiida  csl,  quain 
illius  corrcplio.  Et  posl  qunluor  vcrsiis  :  Siipcibmn 
sequilur  buiuililas ,  et  buinilem  suscipiot  gloria.  Qiii 
ciun  fiire  partiliir,  oilil  aiiiiiiain  suain  ;  adjiiranlein 
audit.ct  iionindicai.  Qni  tiniot  biiniiiiom,  citocorruct : 
qui  autom  spcrat  iii  Doniiiio,  sublcvabitur.  Midli  rc- 
qiiirunt  faciem  principis,  el  a  Doiniiiojudicium  rgre- 
ditur  singuloruni.  Aboniinaiitiir  jusli  viruin  iinpiuni  ; 
cl  aboiiiinantur  iinpii  cos  qiii  in  rccta  sunt  via. 

Et  post  qualuordecim  v,'rsits  [x\x.]  :  Duo  rogavi , 
iic  dcnogcs  niilii  anlcquain  iiioriar  :  Vaiiitalcm  cl 
verbti  meiidacia  longe  fac  a  nic.  .Mciidicilalom  ct  di- 
vitias  ne  dedoris  niilii ;  tiiliue  taiituin  viclui  inoo 
mccssaria  :  ne  fortc  saliiratus  illioiar  ad  nogaiiduin, 
ot  dioain ,  Qiiis  cst  Dominus?  aiit  egosiaie  coui- 
pulsus  lui  er ,  ot  pcrjuroni  iionicn  Doi  inci.  Ne  actuscs 
scrvuin  ad  doniinum  suum,  nc  furlc  nialcdicat  tibi  , 
et  corriias. 

Et  posl aliqitaiilitin  [xxxi.]  :  Aperi  os  lunin,ilecernc 
quod  jusliim  csl,  el  juilioa  iiiopom  et  paupcrciii. 

Siilis  sint  ista  de  1'araboHs.  Ueinde  librum  aliiim 
Snloinonis,  qtti  vocatur  Ecclesinstcs,  intuenles,  similiter 
cii  qiue  in  illo  invencriiims  liuic  operi  apla ,  moiistra- 
binius. 

DK  LCCLIiSIASTE. 

[Cap.  II.]  Et  vidi  quia  taiiluin  |ir;cccdcrol  sapicnti;! 
stiilliliam,  quanlnm  dilforl  liix  a  tcncbris.  S.ipicnlis 
otuli  in  capitc  ejiis  :  slnltiis  iii  Iciiebris  ainbulal. 

El  posl  aliqnanlum  [iv.]  :  Cuslmli  podoin  tiium  iii- 
grcdions  doinuin  Dci  '.  Multo  ciiiin  niclior  cst  oIkj- 
dicntia  qiinm  stulloium  violima; ,  qui  ncscinnl  (|iiid 
facianl  inali. 

[v.]  Nc  tcmorc  qiiid  loquaris,  nequc  cor  tiium  sit 
vclox  ad  proforoniluni  soiiiioncin  corain  Dco.  Doiis 
ciiim  in  coclo,  c!  lii  siipor  lorram  ;  id.  irco  sint  paiici 
serinoncs  liii.  Mullas  cnras  se(|uuiiiur  somiiia,  et  iii 
miillis  scrmonibiis  invonitur  sliiltilia.  Si  quid  vovisli 
Dco,  iic  inoreris  rodilorc;  displitet  ciiini  ci  iiilidolis  ct 
stulla  promissio  :  scd  (piodcunKiiie  vovoris  rcdde  : 
nmlloi|iie  mclius  cst  non  vovcie  ,  quani  post  votuiii 
promissa  non  rcddcrc.  Nc  doderis  os  luiim  ul  pcc- 
carc  f;icias  cariicm  tuam,  iioqiie  dicas  coiani  angolo  , 
Non  esl  provi-.lontia  :  iio  forlc  ii;itiis  Dciis  siiper  scr- 
inonc  tuo  dissipot  cuncla  opeia  niaiiuiim  tuariiiii. 
Ubi  niulla  suut  somuia,  pliiriin;e  v;\nitatos  ct  sernii)- 
iics  iniimcri  :  lii  vcro  Dcum  liiiic.  Et  post  sex  versus 
Avariis  iion  iniplolur  pcciiiiia ;  ot  uui  amat  divilias 
fiutlu.i  iioii  tapicl  ox  ois. 

1  iii  Milijata  vorsionc  adiiitur,  ct  .ipp^npinqita  lU  aiulvjs. 


9a  r-E  SCRIPTUR.V  SACRA 

El  pMt  aliqHanlum  fvii.]  ML-liiis  esl  irc  ad  donuini 
iticiiis,  quam  ad  doniuni  coiivivii  :  in  illa  eiiim  fiiiis 
ciiiictorumadinonoturlioniinum,  ci  vivenscogilalquid 
luliirum  sit.  Melior  esi  irarisu;  quia  per  iristitiam 
vultus  corrigituranimus  delinquenlis.  Corsapientium, 
iibi  tribtitia  est ;  el  cor  stultoruiu  ulji  hi;titia.  Melius 
est  a  sapiente  curripi ,  quam  sluUonim  adulationc 
decipi  :  quia  sicut  soniius  spiiiarum  ardeniium  sub 
olla,  sic  risus  sluiti.  El  post  quatuor  versus  :  Melior 
est  patiens  arroganle.  Ne  velox  sis  ad  irascciidiim  ; 
qiiia  ira  in  siiiu  stulti  requicscit.  Ne  dicas,  Qiiid  pu- 
tas  causa;  est  qnoJ  priora  teinpora  meliora  fuore  , 
quain  nunc  siiiit?  stulla  est  enim  liujuscemodi  inlor- 
rogatio.  El  post  tres  versus  :  Iloc  aiilcm  plus  liabct 
eruditio  ei  sapicntia,  quod  vitam  tribuunt  posscssori 
suo. 

Et  aliqiianlo  post  [vni.1 :  Ego  os  rcgis  ob  servo  ,  el 
pi;ccepta  juramenli  Dci.  Ne  fi-sliiics  recedcre  a  fatie 
ejiis,  iieqiie  permaneas  in  opcrc  malo.  Ei  paulo  posl , 
Ex.eo  quod  peccator,  inqiiit,  ccnlics  facil  inaluin  ,  c( 
per  palicnliam  susienlaiur,  ego  cogiiovi  quod  erit  bo- 
iiiim  timciitibus  Demn,  qui  verenliir  faciem  ejiis.  Non 
sit  boiuim  inipio,  nec  prolongentur  dies  ejus;  scd 
quasi  unibra  transeant,  qui  non  tiiueni  facicm  Dei. 

Et  posl  aliquantum  [is.]  :  Dicebam  ego  meliorem 
csse  sapientiam  fortittuline.  Et  post  qualiwr  vcrsus  : 
Slclior  esl  sapientia  qii.Tin  arma  bellica  :  et  qui  in 
uno  pcciavcrit,  iiiulla  bona  pcrdct. 

E(  post  (liias  versus  [%.]  :  Prctiosior  et  sapiciitia  et 
gloria  parva,  ad  tempus  slultitia.  Et  post  iredaiin 
versus  :  Qiii  fodil  fovcani,  incidct  iii  eam  ;  ct  qiii  dis- 
sipal  sepcm  ,  mordebit  eum  coliibrr.  Qiii  traiisftrt 
lapides,  affligetur  iii  eis ;  et  qui  sciiulil  bgiia,  vuliic- 
rabitur  ab  cis.  Si  retiisum  fucrit  feriuin,  ct  boc  iion 
ul  priu<!,  sed  iicbetatuin  fueril;  mullo  laliore  exacue- 
tur,  et  post  indiistri  im  sequetnr  sapicntia.  Si  mor- 
dcat  scrpens  iii  sileniio  ,  niliil  eo  iniiins  babct  qui 
(icculic  dclraliit.  Yerba  oris  sapieiilis  gratia,  ci  labia 
iiisipiciitis  pnccipitabunl  eimi. 

Et  paulo  posi  [xi.]  :  Liutarc  crgo,  juvciiis,  in  ado- 
lcscciitia  tiia  ;  et  iii  bono  sit  cor  tuuni  in  dicbus  ju- 
veiiliitis  tiiK,  et  ainbula  iu  viis  cordis  tui,  ct  in  in- 
Initii  ocnlorum  tiioriim  ;  ct  scito  qiiod  pro  omiiibus 
liis  adducct  tc  Dcus  in  jiidiciuin.  Aufer  iraui  a  corde 
luo ,  cl  ainnve  nialiiiam  a  caruc  lua.  Adolescpiitia 
cnim  cl  voluplas  vaiia  snnt. 

[xii.]  Memcnto  Crcaloris  lui  in  dicbus  juventutis 
Ina;.  Ei  post  aliijuos  vnsus '  :  Dciini  limc,  el  niandata 
ejiis  obscrva. 

DE  CANTICO  CANTlCORliM. 

nestul  ille  liber  Sulomonis,  cujus  iiiscriplio  esl,  Can- 
liuin  canticoruin.  Scd  de  illo  in  hoc  opus  quid  trans- 
fiire  possumus,  cuin  totus  amores  snnctos  Cliristi  ct 
Lcclcsio!  figiirala  locw.ioiie  conimendel,  el  propliclica 
proimiiiiet  aliitudiiie?  nisi  quod  in  co ,  quamvis  sil  wl 
inielligendum  difficillimus,  possumus  tamcn  facile  advtr- 
leri'.  audnlum  sit  diviiia  illa  et  divinilus  inspirala  cha- 


'  P.cgius  !ti.:  /;(  rofi  xxxni  rcrsiw. 


9i6 
riljs  appetenda ,  quanlique  pendenda  :  quandcquidcin 
non  ibi  scinel  dicilur,  sed  alio  nlque  alio  loco  ilerum  ac 
Urlio  repelilur  [Ciipp.  ii,  iii,  viii.]  :  .\dj.iro  vos,  filia: 
Jcriisalein ,  pcr  caprcas  cervosqne  cainporum  ,  ne 
suscitclis  neque  evigilare  faciatis  dikctim,  donec  ipsa 
velit.  Adjuro  vos,  filia;  Jerusalem,  in  virtulibiis  ct 
viribus  agri ,  si  levaveritis  cliarilalcin  quoadnsipie 
vclit  (fl).  Ecclesia  quippe ,  in  qun  ulique  sumus,  liit 
verbis  exhorlalur  /ilias  suas,  hoc  esl ,  seipsam  in  plu- 
riiiiis  conslilutam.  Ipsa  est  ager  Dd  fructuosissimus  , 
ciijus  virlulcs  el  vires  mngna:  sunt ,  iid  quas  ainando 
Clirislum  martijres  pcrvciicruul.  Niim  qiio  usquc  vull 
ille  dilccliv  sua:  in  liac  inlcrim  vila  charilalem  lcvari', 
visi  quo  usque  ipse  dociiit  verbo  ,  ct  suo  esl  horlnlus 
exemplo,  diccns,  Hajorem  hac  cliaritaicm  ncmo  liabct, 
qiiam  ul  aniinam  suain  ponat  qnis  pro  amicis  suis 
(Jor.n.  XV,  15)  :  el  qiiod  di.xil  cljicicns?  Uiide  iic  nd 
ijisnin  solum  Iwc  perlincre  viderclur,  ait  Joannes  in 
Episloln  sna,  Sicut  (^lirisnis  pro  nobis  aiiiuiam  siiani 
posuit  ,  sic  et  nos  debcmus  aniinas  pro  fiatribns 
poncre  (1  Joan.  iii,  16)  :  Iwc  ergo  csl ,  qiioad  usquc 
velit. 

Legilur  eliam  in  codem  Canlico  [ii.]  :  Ordinatc  in  mc 
cli;'.riiaicni. 

Christus  quoque  ipse  ibi  dicil  [vi  ]  :  Pulclira  cs, 
aniica  niea,  suavis  et  dccora  sicul  Jcrusaleni. 

El  alibi  [vii.]  :  Qunm  pnlebra  cs  ct  iiuam  decora  , 
cbarissima,  in  dcliciis ! 

El  alio  loco  [viii.]  :  Ponc  me  ut  signriculum  snper 
cor  lunm,  ut  signaculum  supcr  bracbiuin  tuum  :  quia 
forlis  est  ul  mors  dileclio,  dnra  sicul  infernus  xinn- 
buio.  El  posl  uiiuin  versum  :  Aqn.c  ninllx  iion  polnc- 
riint  *  exslingnerc  cliariialcin,  iiec  nnniina  obriicnt 
illain.  Si  dedcril  bonio  oiiiiicin  siilisianliani  domus 
sua;  pro  dilectione,  quasi  niliil  despiciei  '  eain. 

DE  LIBRO  JOR. 
[Cap.  XXIV.]  Qni  iiovornnt  euni,  igiioraiil  dies  illiiis. 
Alii  tcrniinos  transtiilcrunl  ,  diiipuerunt  grcges,  ct 
rapiuru.it  cos.  Asinnni  pnpillornni  alicgeriint,  cl  abs- 
tulcniiit  pro  pigiiorc  bovein  vidu.c.  El  posl  quinqite 
vcrsus  :  Agrum  iiou  suum  demclnnl;  et  vincam  cjiis 
qncm  vi  oppresserunt,  vindcniiaiit.  Nndns  dimiltiiiit 
liOmines,  indiiincnta  tollciUcs,  quibus  non  est  npe-* 
riiiicntuiu  in  frigorc.  El  posl  duos  vcrsus  :  Yim  fece- 
ruiit  dcpiivdaiilcs  pupillos,  etvnlgnni  paupcicni  spo- 
liaverunt.  Nndis  cl  incedciuiliiis  aliMpic  vcstitu  ct 
esuriciilibus  lulciniit  spicas.  Ei  post  duos  rcrsus  :  De 
civiiatibus  fcccrniit  viros  geincre ;  el  aiiinia  viilncra- 
torum  tlamavit ;  ct  Dcus  iniillum  abire  non  palilur. 
Ipsi  lucrnnl  reb.  Iles  liiniini  :  nesciernnt  vias  cjus  , 
iiee  revcrsi  snnt  pcr  scinilas  illius.  Et  posl  viyiiili  ct 
unuin  vcrsiis  :  Coiilcr:itur  quasi  ligiiiim  iiifiuctiiosuni. 
Pavit  cniin  slcrilcm,  et  qu:c  iion  paril;  et  vidiue  Lciic 
non  fecit.  Delraxil  forlein  in  forliludinc  su.i. 

'  Mss.,  levare. 

>  .sii:  vul^aia  iu  edilis.  .U  in  Mbs.  Biljliis  Corb.,  poleruiit. 
Aj  ud  L\\,huddr  folH  ou  duncsctut. 
'  Mss.  duo,  despicieiU. 

(fl)  Istiid  el  alloriun  proxinic  sulijcclum  tcstiniOQiiub;..iv» 
LXX,  rcliqua  vcroiuxta  vuigalam  iroicrt 


»7  S.  ALGUSTINl 

El  post  (i/ii;i((m(um  [\\\\.] :  Aiiris  niidions  bcalifi- 
calinl  mc ;  elociiliis  viilons  loslinioniiiiii  reililobal  iiiilii, 
qiKHl  libcrasseni  |iaiiporoni  vociferanloiii,  cl  pMpillmii 
cui  iion  esscl  ailjmor.  Bonciliclii)  poriuiri  super  inc 
vcniebal,  el  cor  viiluoc  coiisolaUis  siim.  Juslilia  indu- 
(ussiiii),  cl  veslivi  mc  sioul  vosliinciilo  ot  iliailoiiialc 
jiidicio  nioo.  Oouliis  fiii  C;cco,  cl  pos  claiido.  I^Uor 
eram  paupcrum;  elcaiisam  quam  rtosciobam,  diligen- 
tcrinvcsligabam.Conlorobain  niolasiiiiqui,  el  dc  dcn- 
tibiis  illius  auforobam  pra'dam. 

El  (iliqttnnto  posl  [xxxi.]  :  Si  anibiilavi  in  vaniUUo, 
clfcslinavil  in  dolo  pcs  nieus;  apiiendal  nie  iii  slalcra 
jiista,  et  sciat  Dcus  simplicilatom  mcam.  Si  dcclinavit 
grcssusmeus  de  via  ;  ct  si  sooiitusost  oculus  moiiscir 
mciim  ',  cl  in  manibus  nieis  adlucsit  niacula.  El  posl 
diios  1'tTSHS  ;  Si  dooopUim  Cst  cor  nioiim  super  nnilio- 
rcm;  ot  si  ad  osUiim  aniici  mci  insidialus  sum.  Et 
post  diios  rmiis ;  llcic  eiiim  ncfas  esl,  et  iniipiitas 
inaxiina.  Ignis  est  iisinie  ad  perdilionom  dovorans,  cl 
omiiia  eiadioans  geiiiniiiia.  Si  coiilenipsijiidiLiiim  siib- 
ire  ciKii  servo  meo  ct  aiicill:i  moa,  cuin  discopt.iroiit 
advcrsum  nie.  El  postqualiwr  vcrsus^ :  Si  negavi  quod 
volebani  panpcribus,  cl  oculos  viduse  exspectare  foci. 
Si  coiiicdi  buccellam  inoain  solus,  cl  noii  comedil  pu- 
pillus  ex  ea.  Quia  ab  iiiliimia  nica  crovit  ii;ccuiii 
inisoralio,  ct  do  utero  maliismea:  ogrcssa  c»t  meciini. 
Si  dospexi  porciiiiteni ,  co  quod  non  babuoril  vesii- 
incnUmi,  et  absqiie  operimento  paiiporim.  Si  noii  bo- 
iiedixoruiil  milii  latera  cjiis  ,  et  de  vellei  ibus  ovium 
inoaruin  c:ilrlacliis  cst.  Si  bvavi  siipcr  |upilliiin  mu- 
num  moam,  eli:im  cuin  vidorem  me  siiporioroni  iii 
poriis  Et  post  quiiiqitc  vcrsus  :  Si  pui:ivi  aiirum  robur 
ineum  ,  ci  obryzo  dixi,  Fiducia  mea.  Si  Lvtatus  sum 
super  mull:is  divilias  iiicas,  ct  quia  phirima  roporit 
inanus  iiica.  Et  post  scx  tcrsus  :  Si  gavisus  siim  ;ul 
riiinani  cjus  qui  me  odcrat,  et  cvsultavi  quod  invcnis- 
*et  eum  malum.  Et  post  quatiior  vcrsns :  Foris  non 
maiisit  pcregrinus ;  ostiiim  mcum  vi:iiori  paiiiit.  Si 
abscondi  quasi  bonio  peocatum  moiiiii,  ct  colavi  iii 
sinu  inco  lniquil:itoin  nio:iin.  Si  ex]i:i\i  ad  niullltiiili- 
nem  nimiam,  ct  dospcciio  propiiiqiioruni  tcrruit  me ; 
ct  non  ni:igis  lacui ,  nec  cgrossus  sum  ostinm.  Quis 
iiiilii  Iribiialauilitorcin,  iit  desidoriuni  moum  Oiiiniiio- 
i^-us  aiidi;it,  et  liliriim  scriliat  ipse  qiii  juclical;  nt  iii 
iiuiiieru  iiieo  porlcm  illiini,  ct  circunidem  '  (pi:isi  c.ini- 
iiam  milii?  Pcr  sing.dos  gradiis  mcos  proniiiili;ilio  il- 
luni,  et  qu;isi  principi ''  olTeram  eum.  Si  adversiiiii  me 
lerra  mea  clamat,  ct  cum  i|)sa  sulci  ejiis  donciil.  Si 
friictiis  cjus  comedi  absqiic  pecunia,  ci  aniniam  agri- 
CDlarum  afllixi. 

Hunc  jam  de  libris  Pioplietariim  qiKV  sitiit  liiiic  operi 
ncccssaria  collignmiis.  Ac  priinnm  dc  l:is  Propliclis  qui 
proptcr  brevitalem  volumiiiiim  suoruin  Miiiorcs  vocuiilur. 
Eryo  apud  Osee  proplielam  ista  compcrimits. 


'  l^gcndum  nt  m  melioribus  Bilil. :  ^i  secutum  cst  ociilos 
rwns  cor  meiim. 

•  Rogius  codex  :  Ct  (io.s(  vi  rcrsMS. 

•  Mss.  oiniltunt,  ct  ctrciimilcm. 

•  su  negius,  principcm. 


SPLCULUM  «29 

DK  i.miu)  osEi:. 

[Cap.  IV.]  Auditc  verbum  Domiiii,  fllii  Isracl ,  oiu:i 
jiidioium  Domino  cum  !iabiia!orilius  terr.-c.  Nnn  esl 
cniiii  verilas,  ct  iion  cst  misericordia,  ct  non  osiscien- 
tia  Dci  iii  torra.  Malediotiim,  et  mendaeiiiiii,  otliomi- 
cidium,  ct  furtiim ,  et  aduUeriuin  imiiidavcriinl,  cl 
sangiiis  sanguiiiem  letigit.  t"(  posl  ditodecim  versu.i  : 
Qiiia  tu  scicntiam  rcpiilisti,  rcpcllam  tc,  ne  sacerdo- 
tio  fimg:ins  milii.  Et  post  quindccim  vcrsus  :  Quoniani 
Dominmn  rcliipioruiil  in  iioii  custodiendo.  Fornicaiio,  c» 
viiiiim,  ct  ebrictas  aufert  cor.  Et  post  septeindccim  vcr- 
sus :  Qiioniam  ipsi  cum  mcrelricibus  versabanuir,  et 
cuin  elTeminatis  sacrific^ibant.  Et  populus  non  intel- 
ligcns  vapulabit.  Si  fornicaris  lu,  Isracl ,  non  dolin- 
qiiat  saltem  Juda.  Et  nolite  ingredi  in  Gaigala ;  et  ne 
ascondatis  iii  Beiiiavc;  ncqiie  juraveritis,  Vivil  Do- 
miniis. 

Et  post  aliqiiot  i'ois«s'  [v.]  :  Non  dabunt  cogilatio- 
iies  siias  ,  ul  rovoriaiiiur  ad  Domiiiiim  Dcum  suum  ; 
(pii;i  spiriliis  foiiiicalionis  iii  iiicdio  eorum,  cl  Domi- 
nuin  non  cngnovoi  unl. 

t(  post  sexnijinla  ct  unitm  versits  [vi.]  :  Judicia  tua 
quasi  lux  cgrcdicnlur.  Quia  misericordiam  volui  el 
non  sacrilicium ,  ct  scienliain  Dci  plus  qiiam  liola- 
caiisla. 

Fj  post  niiqnaulum  [x.]  :  Seniiiiate  vobis  in  jiistitia, 
el  incliie  in  ore  iiiiscricordi;c  :  innovaie  vobis  iiovale. 
Tenipus  aiitem  rcipiircndi  Dominuin,  cuin  veneritqui 
docebit  vos  jiislili;im. 

Et  posl  scpliingiiila  octo  vcrsus  [xii.]  :  El  tu  ad  Do- 
miniim  Doum  convertoris' :  niisericordiamcljudiciiim 
ciistodi ;  el  spcia  in  Doinino  Deo  liio  sempcr. 

Et  posl  qninqunijinta  et  unitm  vcrsus  [xiii.] :  Egoau- 
tciii  Di):i;iiiiis  Deiis  tuus  cduxi  te  de  lerra  il^gypli ' ;  el 
dominum  absqiie  mc  ncscies,  et  salvator  iion  esl  pr.c- 
lcr  nie. 

El  post  triginta  novcm  versus  [xiv.]  :  Convcrtcre  , 
l^raol,  ad  Doiiiinuiii  Deum  luum;  qiioniam  corruisli 
in  iniqiiitatc  lua.  Tollile  vobisciiin  verb;i,  ct  converti- 
miiii  ad  Domiiiuiii  :  dieite  ei,  Omnom  iiii(piii:itoin  au- 
fer,  et  accipc  bonum  ,  el  reddcmus  vitulos  labiorum 
iiostrorum. 

DE  LIBIIO  JOEL. 

[Cap.  I.]  Expcrgiscimini  ebrii ,  ct  (letc,  ct  iilul  ite , 
oiiiiios  qiii  bibilis  viiiimi  in  diilciMliiie  ;  ipioniam  perilt 
ab  oic  veslro.  Geiis  eiiiiii  iiscoiulit  supor  torrani  mt\ai!i 
fortis  ct  inniiiner:iliilis, 

Et  posl  nHquitiiliim  [ii.]  :  iNuiic  crgo  dicit  Doniinus, 
Coiivertimini  ad  me  in  loto  corde  vesiro,  in  jejunio  et 
iii  floln,  otiii  planclu;  ot  soiinlilo  corda  vcslra,  cl  noii 
vestiineiila  voslni ;  cl  convcrliniini  ail  Homiiiuiii  Dcuiii 
voslrum;  qnia  bcnigmis  ct  miscricors  cst. 

DE  LlimO  A.MOS. 
[Cap.  II.]  Ilac  dioit  Dominus  :  Siipcr  liibus  scclo- 

1  lls.  I.OKius:  /  /  pof.t  vni  vcrsits. 
n  Ms.  r.oKius,  cnnvcrtcrc. 

'viilyala,  Jiciis  tnns  cx  lcrra  .rgijpti  :  iTXlanasno , 
edit.rit  tc;  ciuod  ox  l.xx  accoiitiiiii  cst. 


m 

rilms  Jiid.i,  01  siiper  qiialiior  iioii  convirlain  euin  ;  co 
ilMdii  ;il)jccoriiit  legcin  Duinini,  ol  ni.inil.ila  cjns  non 
ciislodierint.  Dcccpcrunl  eiiim  cos  idola  .sua,  post  qiue 
.Tlnoruiil  paircs  corum.  El  ))ost  dnos  versus :  Uxc  di- 
cil  Doininiis  :  Siipcr  Irilnis  soolerilius  Isracl,  cl  siipcr 
qiiaiiior  non  convcrtain  eiim  ;  prooo  quoil  voiiilidoriiit 
pro  aigontn  justnni ,  et  p:uipcrcin  pio  calccaincnlis. 
(Jui  conlcriiiil  snpcr  pnlveicni  tcrnc  capita  paupcriim, 
ct  viain  liiimiliuin  dodiiinnt.  Et  filius  ac  palcr  ejus 
icninl  ad  pucllam,  iit  vinlaicnt  nonun  sanotum  incum. 
Et  pnst  unum  veisKin  :  cl  viiiuin,  inquil,  damnatorum 
bibobant  iii  doino  Doi  sui. 

El  aliqmnto  post  [v.]  :  Quia  ll;rc  dicit  Dominus  do- 
miii  Israol  :  yuivritc  nic,  el  vivclis.  Et  post  tres  ver- 
siis  ;  QuaM-iie  Doniiinim,  et  vivite.  Et  posi  octo  versus: 
Odio  liabiicrunl  iii  porta  corripieiitein ,  ct  Inipiontom 
pcrfccie  aboiiiinali  suiit.  Idciico  pro  co  quod  diripie- 
baiis  paiiporcin,  el  pnxjdam  eleciam  lollebalis  ab  cd. 
Et  post  trcs  versus  :  Quia  cognovi  mulia  scclera  vc- 
slra,  ct  lortia  poocaia  vostra.  IIoslos  ju^ii,  ;iccipioir.cs 
numus ,  et  paiipcros  iii  poria  dopriinonies.  Ei  jiost 
duos  versiis :  Quxtiic  boinim  et  iion  n.aluin,  ul  viva- 
lis ;  et  erit  Doniinus  Dcus  excrcituum  vobiscum,  sicut 
dixislis.  Oditc  nialum,  el  diligile  bonuni ,  ct  consli- 
tnite  in  porla  jiidiciinn;  si  forte  nii^eicaliir  IHiiniiius 
exercituiim  reliquiis  Josopli. 

El  post  uHquot  vcrsus  [vi.]  :  Qui  dormitis  in  loclis 
eburiicis,  et  lasciviiis  in  slratis  vcstris.  Qni  conicdiiis 
agnuni  dc  giogo,  ct  vitulum  dc  iiiedio  arinenli.  Qni 
caiiitis  ad  vocein  psaltorii  :  sicut  David  pulavcniiit  so 
liabcrc  vasa  canlid;  bibcntcs  in  pliialis  vinuin,  ot 
optinio  iinguonto  dclibuli ,  et  nihi!  patiebantur  supcr 
ctfiilritionc  Josopli. 

El  post  aliiiuaiilum  [vni.]  :  Audile  liocqui  conlori- 
tis  pauperoin,  ct  deriocre  lacitis  ogonos  terra;,  diooii- 
les  :  Quaiido  Iran^ibit  mossis',  et  veniinidabimus 
merccs;  el  sabbatum,  et  apericinns  frumcntuni  :  ut 
minuamus  mensuram,  et  aiigoanius  siclum,  oisuppo- 
naiiius  ^talcras  dolo^as;  nt  possideamus  iii  ari;ciito 
egeiios  et  paupcrcs  pro  calcoaineiilis ,  et  quisqiiilias 
fruincnli  voiidaniiis. 

DE  LIBKO  MICII^A;. 

[Cap.  II. j  Voe  qui  cogiiaiis  iiiutile,  ct  operamini 
nialum  in  ciibilibus  veslris.  Iii  luce  niatutina  faciuiit 
illud;  qiioiiiaiii  cniiira  Deiiin  manuseorum.  Et  coiicu- 
pierunt  agros,  el  violentcr  tuleruiit,  et  donios  rapue- 
nini ;  ct  calumniabaniur  virum  etdonium  ejus,  viriiin 
et  li.Treditateni  ejiis. 

Et  post  iiliiiuaiitum  [iii.]  :  Audilc  lia:c,  piiiicipes  do- 
nius  Jacob,  ct  jndioos  doimis  Israol,  qui  aboniiiiamini 
judiciiiin ,  et  omni:i  rccta  pcrvcrtiiis.  Qui  oedificnlis 
Sioii  in  sangninibiis,  cl  Jcrusiilcni  in  iiiiquilaie.  Prin- 
cipcs  cjiis  iii  niuiicribiisjndicabaiil;  et  sacerdotcs  ojiis 
iii  niercede  dncidiant;  oi  proiilicle  ejiis  in  pooiinia 
diviiiabaiil,  et  supor  Doiiiiuum  rcqiiiesccbant,  dicen- 
lcs  :  Numqiiid  nnn  Deus  in  nicilio  nosirnm?  Non  ve- 
iiieiit  supcr  nos  mala. 

E:  posi  aH(iiwnium[\\.]  :   Indicabo  libi,  o  lioiiio, 

'  in  sacrls  Dibliis,  mensis. 


DE  SCRirTUUA  SACRA.  H.-^O 

quid  sil  bonuni,  ctqiiid  DominusqiKPrala  tc  :  iiliquo 
f  iccrc  judiciuin,  et  diligere  inisericordiam ,  el  sollicilimi 
ambulare  cum  Deo  tuo.  El  post  ires  uorsus :  .\dbuc  igiiis 
in  domo  iinpii,  tlicsanri  iuiqiiitalis,  ct  mciisura  miiiur 
ir:c  plciia.  Numqiiid  justific;ibo  slatciam  iinpi:im,  ot 
saccelli  pondcra  dolosa?ln  qnibiis  divilcs  ejus  roploli 
sunt  iniquilale,  ct  babitaiitos  in  ea  loqucbantur  iiioii- 
dacinm,  et  lingua  eoriiin  frauduloiila  iii  orc  eoruin. 

Et  post  duodeciin  versus  [vii.]"  :  Yae  niibi,  quia 
f.icius  sum  sicut  qui  colligit  in  aniumiio  racoinos 
vindomiir.  Nnii  est  bntriis  ad  comodendiim,  pr.cco- 
quas  ficus  dosidcravit  aiiima  iiica.  Pcriit  sanctus 
dc  tcira,  cl  rcclus  in  liominMiiis  noii  cst  :  onuies  iii 
saiiguine  insidianlur;  vir  fralrom  suiim  vcnatur  ad 
niorlom  :  malum  inanniim  suaruin  diciinl  boniiin, 
Priiicops  posiulal,  et  jiidcx  in  rodJoiido  cst,  et  ma- 
giiiis  locutiis  est  desideriuin  aiiim.e  su;c. 

DE  LIDRO  I1.\BACL1C. 

[Cap.  I.]  Coiiira  me  facluin  est  jiidiciiim,  el  con- 
tradiciio  potcniior.  Propter  boc  lacerata  est  lex,  et 
iion  pcrvcnil  usque  ad  finem  judicium  :  quia  impius 
pr;cvalot  advcrsus  justum,  proplerca  egreditur  judi- 
ciuni  pcivcrsum. 

Et  paulo  post  [ii.]  :  Justus  aulem  in  fidc  sua  vivcl. 
Et  quomodo  viiium  potanlem  dccipil,  sic  crit  vir 
siiporbu';,  et  non  decorabiiur.  Et  post  aliquantum  : 
Qiiid  prodrsl  scnlptilc,  quia  illud  sculp>it  fictor  suu» 
coiillalile  ct  iinagiiiom  lalsaiii ;  quia  speravit  in 
figiiicii;o  fiolor  ejiis,  ut  facorct  siuuilacra  niuta?  Vae 
qiii  dicit  ligno,  Expergiscere;  Siirge,  lapidi  lacenti. 
Niimquid  ipse  docore  poieiit?  Ecce  iste  conpertus 
cst  auro  ct  argcnlo,  ct  omnis  spiiilus  noii  est  in 
visceribiis  cjiis.  Domiiuis  aiitciii  iii  templo  sancto 
suo  :  silca  ta  facie  ojus  omnis  lcrra. 


DE  LIBRO  SOPIIONL-E. 

[Cap.  1.]  Dispcrdam,  inquil,  de  loco  Iioc  rcliquias 
Baal,  et  noniina  a-diluoriim  cuin  saconlolibus;  el  eos 
qiii  adorant  supcr  tocla  militiam  cceli,  cl  adoranl, 
et  juraiit  in  Doniiiio,  ei  jiirant  in  Molcliom;  ci  qiii 
avoriuntur  de  posl  lergum  Pomini ;  ct  qiii  non  qii.Tc- 
sioruiit  Dominum,  nec  invcstigaverunt  ciim.  Silcte 
a  facie  Domiiii;  quia  juxta  esl  dios  Domini.  Et  post 
sexdeciin  versus  :  El  erit  iii  lomporc  illo,  scriitabor 
Jorusalem  in  lucernis,  et  visitabo  super  virosdefl- 
xos  in  fxcibus  suis,  qui  dicunt  in  cordibus  suis,  Non 
faciel  bene  Dominus,  ct  non  faciel  male. 

El  post  aliquot  versus  '  [ii.]  :  Convcnile,  congroga- 
mini,  gcns  non  aniabilis,  priusqiiain  pariat  jussio 
quasi  pulvorcm  tran.scuiiicm  diciii,  antoquam  viniat 
super  vos  ira  furoris  Domini,  antequam  vcnial  super 
vos  dios  fuioris  Domiiii.  Qua-iilc  Domiiiuin,  oiniies 
mansuoli  lerra%  qui  judicium  cjiis  cslis  opcr.iii.  Qu.i- 
rilo  jusluin,  qu;crile  nian^iielum ;  si  quomodo  abscon- 
daiiiiiii  in  die  furoris  Doniini. 

Et  post  aliquanium  [ni.]  :  El  dcrclinquam  in  nicdio 
liii  popiihim  paupciem  ct  egcnuin ;  et  sperabunl  in 
iiomiiic  Doiiiini  rcliqui;c  Israel  :  iiou   facienl  iiiiqni- 

'  Ms.  nogius :  Et  post  xvui  versus. 


'J51 


S.  ALGUSTINI  SPECULUM 


i52 


l.iU'iii,  iicc  liii|ii(  nUir   mciiilaciuiii,  ol  iioii  iiiveiiioUir 
III  orc  coniiii  lingiia  dolnsa. 

DE  LIBRO  Z.\CIIAUIjE. 
[C.ip.  V.]  Ciim  de  voliiiiiiite  loqiieretur,  qiioil  vidil  in 
tpirilit  :  El  ilixil  ad  inc,  ll.cc  csl  malediclio,  qux' 
egrediiiir  siiper  facicm  omiiis  lcrra;,  quia  omnis  fur, 
sictil  il)i  scripluiii  osl,  jiidicaliiuir,  ct  omnis  juraiis, 
c\  lioc  siiiiilaer  judicabiuir.  Educam  illuil,  dicil  Do- 
miniis  cxcrciuiuin,  el  vcnicl  ad  domuiii  fuiis,  cl  ad 
doinum  juranlis  iii  nominc  mco  mcndacitcr ;  cl  com- 
niurabiiur  iit  incdio  doiiius  cjus,  cl  coiisumcl  cum,  ct 
ligiia  ejus,  cl  l.ipidcs  cjus. 

Et  post  iiiiiiiiimtum  [vii.]  :  Et  facUim  csl  vcrbum 
Doinini  ad  Zacliariain  diccns,  llaic  ait  Domimis  cxcr- 
citiiuuj  diccns  :  Judiciiim  vcriim  jiidicale,  el  miscii- 
cordiam  ct  miseiaiioncs  faci;c  uiiuscjuis^iue  cuiii 
fraire  suo;  cl  vidiiam  cl  piipillimi  ol  advcn:im  cl 
paupcrcm  nolilc  caiuniiii  iri,  cl  iiialum  vir  lialii  siio 
iion  cogitct  iu  cordc  suo. 

Itein  post  iilitiiiaiiluiit  [viii.l :  I.oquiniini  vcritilem 
unusqniMpic  cum  pioximo  suo  :  verilalem  cl  jiidi- 
ciuiii  pacis  jiidicate  in  portis  veslris;  ct  uiiusquis(]ne 
inalu.ii  coiitra  amicnm  suum  ne  cogilclis  iii  conlibus 
vcstris,  cl  juramcntuin  mcndax  iic  diligalis.  Oiiinia 
cniin  lixc  sunt  qux  o.li,  dicil  D<iiiiinus. 
DE  LIBUO  iJIALACllliE. 

[Cap.  I  ]  Filiu-i  honorat  patrcm,  cl  servus  doini- 
nuiii  suum  :  si  crgo  patcr  ego  siim,  nbi  est  lionor 
nieus?  cl  si  doniinus  cgo  snni,  ubi  cst  liinor  nieus, 
du  it  Iiominus  cxorcituuin? 

Et  pmilo  post  [ii.]  :  Ego  dedi  vos  conlemptibilcs 
cl  huniiies  omnibus  popiilis,  sicul  non  servastis  vias 
meas,  et  acccpislis  facicin  in  Lcge.  Niimriuid  lum 
pator  uniis  oniiniiiii  noslnim  ?  nuini(nid  iion  Dciis 
unus  croavil  nos?  (liiare  crgo  dospioit  iinnsquisiinc 
fratrcm  suum,  violaiis  pncliiin  palruni  luistrorum  ? 
Transgrcssus  esl  Judas,  ct  aboiniiintio  facia  csi  iii 
Isracl,  ct  in  Jorusalom ;  quia  contamiiiavit  Jiidas 
sanclilicalionom  Domini  quam  dil  xil,  et  habuit 
liliaui  doi  alioiii.  Dispcrdet  DoMiiiius  viriiin  qiii  fooe- 
rii  liuc,  magislrum  et  'discipulum  de  tabernaoulis 
Jacob,  el  ofrercntem  miinus  Doiniiio  exerciiiium.  Et 
lioc  riiisinn  fccistis  :  opericbalis  lacrymis  allarc 
Doniiiii,  flotu  cl  nuigitii,  ita  ul  uUra  non  respiciam 
ad  sacrilicium,  iioc  aci  ipiam  |ilaoabilc  ipiid  dc  manu 
vestra.  Ll  dixistis,  Quam  ob  caiisani?  Qui.i  Dominus 
icslincatus  esl  iiiler  te  ct  uxoroin  pubcrlalis  lux, 
ijuaiii  lu  dcspexisti  :  et  lia;c  pariiceps  liia  et  iixor 
fccdoris  lui.  Nonne  uniis  focit,  ol  rejidiiiini  spiriUis 
cjus?  Lt  qnid  nnus(pii>qiie  qua;ril,  nisi  somon  Doi  '? 
Custodile  crgo  spirituiii  vcslriim  ;  ct  uxorcin  adole- 
.«ccnli;e  tu.c  noli  despiccre.  Cum  odio  babueris  eam, 
dimitic,  dicii  Dominus  Deus  Israel  :  opcriel  autem 
iniquilas  vestimcntum  cjus,  dicit  Dominus  exerci- 
luiiin.  Custoditc  spiritum  vcstrum,  ct  nolitc  dospi- 
ccre.  Laborare  fccistis  Dominuin  in  scrmoiiibus  ve- 

•  vulgau  verslo :  £(  (;i(ii/ iim»  i/»(rri;,  etc  i.xxautcni: 
Qutd  aliud  prtrter  seinen  giiwrU  neus  ? 


stris,  et  dixistis,  In  qno  cuiii  fociinns  laborarc  ?  Ii 
eo  cum  dicerelis,  Oiniiis  qiii  lacit  nialiun,  boniis  csi 
in  conspcciu  noniini,  et  talesci  placenl;  aiii  ccrle  ubi 
cst  dies  judicii? 

Et  post  quiitdecim  vertus  [iii.] :  El  acccdain  ad  vos, 
iiiquit,  in  judicio,  et  ero  tcstis  vclox  mnloficis  ct 
adullcris  et  pcrjuris  ,  cl  qui  calumnianliir  iiHrccdciii 
incrccnarii,  viduas  '  ct  piipillos,  et  opprimunt  porc- 
grinum,  nec  timucrunt  nie,  dicit  Dominus  cxcrci- 
tuum.  Ego  cnim  Dominus,  ct  non  iiiuior;  ct  vos 
filii  Jacob  noii  cslis  consuinpli.  A  dicbiis  cniiii  pa- 
truin  vcstrorum  rccossistis  a  logiliinis  mcis,  ct  noii 
ciislodisiis.  Uevcriimiui  ad  mc,  ot  leveriar  ad  vos, 
dicit  Doniinus  cxcrcituuni.  Et  post  quindeciin  versus  : 
Invalncrnnt  super  me  vcrlia  vcslra,  dicit  Dumimis  ; 
Et  dixislis,  Qiiid  lociiti  sniniis '?  Dixistis,  Vaiius  csl 
(|iii  seivit  Deo  :  cl  qnod  ciiiolninonluni,  qiiia  ciislo- 
divimns  pr.ccopla  cjiis,  ct  qiiia  ambnlaviinus  trisles 
corani  Doniiiio  cxcrcitiiiim?  Ergo  iiiinc  btatos  dici- 
miis  arroganlcs  :  siipiidcm  xdifioali  sunt  facicntci 
iiii(|iiilaIom  ',  cl  lenlavcruiit  Dou;ii,  et  salvi  faoti 
sniil.  Tuiic  locnti  suiit  liniciilc$  Dcnm,  niiusquisqiic 
cuiii  proxinio  suo.  Et  attciidit  Dominus,  ol  audivii, 
ci  scripius  csl  liber  nKmiiinenti  corani  co,  linieniibiis 
Dominum,  el  cogilaiitibus  nomcn  Cjiis  :  cl  eriiiil  milii, 
ail  Doiniuus  excicituum,  in  dic  qiia  cgo  facio,  iii 
pioiiliiim;  ct  parcaiu  eis,  sicut  p.ircit  vir  filio  sno 
sci  vicnli  sibi.  Et  convcrliiiiini  ',  ct  vidob  tis  quid 
sii  inler  juslum  cl  impium,  cl  inter  scrvicntcm  Doo 
ct  iion  sorvicntcni  ei. 

[iv.]  Ecce  cnim  dics  vcniot  succcnsa  quasi  canii- 
niis,  ct  criint  oniiics  supcrbi  et  o:nnes  racicnlcs  ini- 
quilaloin,  stipiila ;  ct  i.inaiu:iiabit  cos  dics  veiiicns, 
dicil  Doininus  cxcrciluum,  (\ux  non  rcrinqiicl  eis  ra- 
diccm  ct  germeii.  Oiiclur  vobis  timenlibus  noraoii 
iiioiim  sol  jiistili.c,  ct  sanitas  iii  peniiisejus  :  ct  cgre- 
dioinini,  ct  saliclis  siont  vilnli  de  aruicnlo;  et  calc.i- 
biiis  iinpios ,  cum  fueriiit  ciiiis  sub  planta  pcdum 
vcstrorum ,  in  die  qiia  cgo  facio ,  dicit  DoiniBUS 
excicituuin. 

DE  LIBUO  ISAIiE. 

[C;ip.  I.]  Lavamini,  mnndi  eslote,  anforlc  inalimi 
cogilationuin  vesirariini  ab  oculis  niois.  Qiiicscilc 
porvorsc  agorc,  discitc  benefacorc,  qiutriii;  judiciiim, 
siibvcnitc  oppresso,  judicate  pupillo  ■,  dcfcuditc  vi- 
dnam ;  et  venite  et  arguitc  mc,  dicit  Doininus.  Et 
post  octo  versus  :  Argentum  luuni  vcrsiiiii  cst  in  sco- 
riam  ;  vinum  tuum  mixlum  osl  aqiia.  Principcs  liii 
socii  luruin  :  omnes  diligunt  niuncra,  scquiintiir  re- 
iribiiiioncs,  piipillo  iioii  judicant,  ct  causa  viduic  uim 
ingreditnr  ad  cos. 

Et  pnulo  post  [ii.]  :  Doinus  Jacob  venile,  ambu- 
lcmiis  iii  Inininc  Douiini.  Projoci!.ti  eniin  populum 
tiium,  doniuui  Jacob  ;  quia  repleti  sunl  ut  olim,  c( 

'  sic  M.SS.  juxla  vuljiatain.  Al  odili ,  et  liiimilicint  vidiias. 
»  In  siioris  Bibliis  additur,  contra  lc. 
'  llic  ot  1  aulo  iurra  pro,  iniqiiiliitcin  ,  Uabelur  iii  sa;ris 
Biblli;<,  impictiitem. 

»>acra  Biblla  converleinini. 


t^is  m  sr.RiPi 

nngures  haliucrunl  ul  Pliilisliim,  ct  oiicris  alienis 
adlKu.scnml.  Et  posl  trcs  versus  :  Ucplela  csl  lcrra 
ejus  idolis;  opus  manuiim  suaruin  adoravcrunt,  qnod 
fcccrimt  digiti  eorum.  El  posl  quinque  versiis  :  Qula 
dics  Domini  exercituum  super  omnem  supcrbum  et 
excelsum,  et  supcr  omnem  arroganlem,  ct  liumi- 
tiabilur. 

Et  p.wto  post  [in.]  :  Populum  moum  cxaclores  sui 
spoliaverunt,  ei  mulicres  dominata;  suiit  eis.  Popiilc 
meHS,  qui  beatum  le  dicunt,  ipsi  le  dccipiiint,  ei  viain 
pressuum  tuorum  di<sip;int.  Et  posl  aliqiios  versus  : 
Yos  enim  dopasti  esiis  vineam  ineam,  ropina  pau- 
pcrisin  domo  vestra.  ynaic  atkrilis  popiilum  mcum, 
ct  facics  paiiperum  comiiiolilis,  dicil  Doniinus  cxcrci- 
tiiumt  Et  dixit  Dominus  :  Pro  eo  quod  elcvat.c  sunt 
(ili.iiSion,  el  ambulavcruiit  cxlonio  collo,  et  iiulibus 
oculorum  ibaiit,  ct  plaudebanl,  ambiilabant,  et  in 
pcJibus  snis  composilo  gradu  inccdebant. 

Et  paulo  post  [v]  :  V.c  qui  conjnngilis  ddnium  ad 
(lomum,  etagrum  adagiuin  copulaiis  us(|uc  ad  exlre- 
niiiin  loci '  (  ut  aulcralis  proximo  :  Syiiiiiiaclius  et 
Tlicoiiotion,  doncc  doliciat,  vci  iion  sit  locus,  translu- 
lcrunt)  :  nuiiiquid  liabilabitis  vos  soli  in  mcdio  terra;? 
In  auribiis  ineis  sunt  li.xc,  dicit  Dominus  exercituuin. 
Et  post  tres  vcrsus  :  Vac  qui  consurgiiis  mane  ad  ebrie- 
latcin  scclandam,  cl  polanduin  ii-quc  ad  vcspcram  , 
iit  vino  a'stuelis.  CiLliara,  ct  lyra,  et  tymiianum,  et 
lijiia,  ct  viniim  in  conviviis  vesliis  ;  et  opus  Domiiii 
iion  respicilis,  nec  opera  maiiuinn  ejus  consideraiis. 
Et  post  seplemdecim  versus  :  V;c  qiii  dicilis  malum  bo- 
niim,  ci  boiuim  inaliim  ;  ponentes  tciiebras  lucein,  et 
lucem  tcnebras  ;  poncnlcs  ainariiin  in  dulce,  ci  duloe 
in  iiinarum.  V;b  qui  ^aiiieiilcs  cslis  iii  oculis  veslris, 
ei  corani  vobismciip.sis  prudeiiles.  V:c  qui  potentcs 
cslis  ad  bibendum  viniiin,  ct  viri  fdries  ad  misceiidam 
cbriot;ilcin.  Qni  jiislificalis  inipium  pro  muneribus,  et 
justiliam  jusli  aiiforlis  ab  co. 

Et  aliquanto  post  [x.]  :  V.'e  qui  condunllogcs  ini- 
qiias,  ct  scribcnlcs  iiijustiiiam  scripscrunt,  ut  nppri-- 
iiieront  in  jiidioio  p:iiipercs,  ct  viin  f;icerent  causae 
bumiliiim  popiili  mei ;  ut  cssciit  vidu;c  pra;da  eoriim, 
el  pupillos  diriperenl. 

Ei  posl  pnululuin  [xi  ]  :  Requicscet  snper  eiim  spi- 
ritus  Domini,  spirilus  saiiieiiti;e  ct  inlelleclus,  spiriius 
consilii  ct  forliludinis,  spiritiis  scieiiti;i;  et  pieialis,  ct 
replebit  ciim  spiriuis  limoris  Doinini.  Non  sccundum 
visionem  oculoruin  judioabit,  nequc  sccundum  audi  ■ 
liim  aurium  argiiet  :  scd  jndicabit  in  judicio  panperes, 
ft  arguct  iii  aeijuilalc  pro  mansuctis  tcrr.x  ;  ei  pcrcu- 
tiel  tcrram  virga  oris  sui,  cl  spirilu  labiorum  suurum 

'  neprius  Ms.,  usqiie  ad  lcrminos  loci :  \  ulgala  Tero,  usque 
iid  lcriiiiiium  toci.  Deinde  ille  idem  co<lex  ciim  \uli,ala  |ia- 
riter  carel  Uis  vcrljis,  ut  aufcrnlh  pro.xiii:o  •  qvja  quidem 
verlia  ex  l.XX,  non  alistiue  exscrifilcris  la|  su,  adj.>cla  sunl : 
et  fas  csl  ojiiiari  aanolatiuiiculaui  bic  sive  ab  Auyiislino, 
sivc  al)  alio  iiiserlam  liiisse  e\(;oininenlariisHieronjnni,nui 
iiiiniruin  ad  liuuc  locum  id  obsorvat :  «  rrc  i;o,  ait ,  (luml 
«  iifjs  dixinius  usque  ad  terniiiiuni  loci,LX\  lianstulorunt 
«  liiiia  tov.  plhion  Bplieldiiliii  ti,  id  esl ,  ut  iwfcranl  aliauid 
«  proxiim  ;  sjininadius  et  lUeodolio,  doiwc  deluu.t;  vei, 
« iioji  sil  locus  :  ul  deaciente  terra  neqiiaquani  salurolur 
t  ^ivariiia. » 


'UR\SAmA.  j,;^, 

internciet  impium.  Et  erit  juslilia  ciiignlum  lumtjo. 
rum  eji:s,  et  Bdcs  cinclorium  rcnum  ejus. 

Et  posl  sexagintd  versus  [xii.]  :  Ecce  Dcus  salvalor 
meus,  nducialileragam,  ct  non  liinebo.  Quia  fortitudo 
mea  el  laus  mca  Dominus  Deus,  et  factiis  cst  inilii  in 
salulem.  Ilaiirietis  aqiias  in  gaudio  de  fontibus  Salva- 
toris  :  ct  dicciis  in  illa  die,  Ciuifiiemini  Domino,  et 
iiivocaie  nonion  cjus,  nolas  faeitc  in  popnlis  adinven- 
lioncs  ejus,  memcntote  quoniam  excelsiim  e.-t  nomen 
ejus.  Cantale  Domino,  quoniam  magnificc  fecit,  an- 
nuniiaie  hoc  in  universa  tcrra.  Exsulta  ct  lauda  , 
liabil;ilio  Sion  ;  quia  inagnus  in  niodiu  tui  sanclus 
hrael. 

Et  post  quddraijinla  vcrsus  [xiii.]  :  El  quicscere  fa- 
ciam  superbi..m  iulidclium,  et  arroganliam  forlium 
bumiliabo. 

liem  pusl  aliqunntiiin  [xvii,]  :  Dicit  Dominus  Dens 
Israel :  In  die  illa  incliiialiiiurliomo  ad  factorem  suum, 
et  ooiili  cjiis  ad  sanctimi  Israol  rospioicnt ;  et  non  in- 
clinabiiiirad  allaria  qua;  fccorunt  m;inus  ejiis,  et  qu;e 
operati  sunt  digiii  ejus ;  non  lospiciet  liioos,  et  dc- 
lulira. 

Et  post  aliquanlum  [xxii.]  :  Vocabil,  inquil,  Doiiii- 
nus  Dciis  exciciiuum  in  die  illa  ad  netnin  et  ad  pl.-rn- 
ctuiii,  etad  calvitium,  et  ad  ciiigulmn  s.acci.  El  ecce 
gaudiumell;eiiiiaoccidereviiulos,etjiigul:ireariele.s 
comedcre  carncs,  et  biborc  vinum.  Cnnied;imus,  el 
bibamus ;  cias  cnim  morieiniir.  Et  rcvclala  cst  in 
.auribus  meis  vox  Doiniiii  exercitiinm  :  Si  dimitlelur 
Iniquitas  hoec  vobis,  doiicc  moriamiiii,  dicit  Duminus 
Dcus  cxcrcilniim. 

Itcm  posl  aliiiuanlum  [xx\i.]  :  Apcrile  porlas,  ct 
ingrediiiiiir  gons  jiisla,  custodiciis  veritaiem.  Vetus 
error  abiit  ;  scrvabis  pacem  ;  paccm,  qiiia  in  te  spe  ■ 
ravimus.  Spcr:itis  in  Domino  in  sieciilis  ;itcrnis,  in 
Ddiiiino  Dco  foi  ti  in  pcrpolinim.  Et  post  scx  versus  : 
Inseinila  judicioniin  tuoriim,  Doiniiie,suslinuimuste; 
iionicn  liium  ct  inoinoriale  liium  iii  dcsidcrio  aniina;! 
Aniiiia  mea  dc=ideravii  tc  in  nocte ;  scd  ct  spTilu  iiieo 
in  prxcordiis  meis  de  raane  vigilabo  ;id  le.  Cinn  fece- 
ris  judicia  tua  in  terra,  jusliliam  discent  habitalorcs 
lorr;e.  Misereamur  inipio,  ct  non  discet  lacorc  jusli- 
liam.  In  lerra  sanciorum  iniqna  gessit,  et  non  videbit 
gIori;ini  Dei. 

/:."/  posl  aliquantum  [xxix.]  :  Defecit  qiii  pra;valebat, 
coiisummatus  cst  ilUisor,  ct  snccisi  siiiil  omncs  qui 
vigilabaiit  supcr  iniquitateni,  qiii  pcccare  faciebant 
honiincs  in  verbo. 

El  post  decem  vcrsus  [xxx.]  :  Ya»,  (ilii  doscrtorcs  , 
dicil  Dominus,  ut  facerelis  consilinm,  ei  non  cx  ine; 
ct  ordiremini  telam,  et  non  pcr  spiriiiim  nieiiin  ;  ut 
addcrotiir  poccaliiin  supcr  pcccatiim.  Et  paulo  post : 
Il;cc  dicit  Doniiniis  Deus  sanclus  Isracl,  Si  rcverta- 
niiiii  ct  quiescatis,  salvi  crltis.  In  siloiilio  et  in  spe 
crit  foi  titiido  vestra  ;  ct  iioluistis.  Et  posl  viginli  vcr- 
sus  :  Coutaminabis  laminas  sculptilium  argcnti  tui,  el 
vesiimeniuiii  conflaiilis  auri  tiii,  et  dispcrges  ca  sicul 
impiuiidiliam  mcnslrualae, 
El  posi  oliqnpntnm  ;s,j,  "1  .  Convcrlimini,  siout  in 


«,35  S.  AUGUSTINI 

|y.-oriiii(liim  .-ccfsseralis,  filii  Isracl.  lii  Jic  ciiim  illa 
abiicicl  vir  iJuIa  argoiui  siii,  cl  iilula  auii  siii,  qti;i; 
feceriiiil  voUis  mainis  voslrx  iii  poccaliim. 

Ilem  post  aliqiiaiitiiin  [xxxiii.]  :  El  eril  fides  iii  tem- 
lioriliii^  liiis,  divili:c  saliilis  sapiciilia  el  sciciilia.  timor 
Ooiiiiiii  ipse  llicsaiiriis  cjiis.  Et  paiilo  post  :  Qiiis  pole- 
lil  liabilare  ile  vobis  ciim  igne  dcvoraiilc  ?  (iiiis  liabi- 
labilcx  vobiscum  arJoribus  seiiipUcriiis?  QuiaiiibiJal 
iii  jiisliliis,  ct  loipiitiir  verilatem  ;  (pii  projicit  avari- 
liam  cl  caliiimiiam  ',  et  excuiit  maiius  suas  ab  omiii 
imincrc;  ipii  obliiral  aures  suas  uc  aiidial  sangiiiiiem, 
cl  claudit  ocnlos  suos  iie  vidcal  oiiuic  ^  iiialiim.  Islc 
iii  exccNis  liabilabit ;  munimciila  saxiiriim  subliiiiiias 
ejiis.  I'auis  ei  datiis  esi,  et  aquoe  ejus  fidelcs  siint. 

Kt  posl  nliqiiiiiitum  [xliv  ]  :  Mcmciito  borum,  Jacob 
ct  Israel,  qiioniam  scrvus  iiiciis  cs  lu  :  formnvi  lc , 
scrviis  iiicus  cs  Iti,  Isracl,  \w  obliviscaris  iiici.  Dclcvi 
ut  iiubcm  iuiquitalcs  tuas,  ct  i|iiasi  ncbulam  pcccala 
tua ;  revcrlere  ad  mc,  qiioniam  ledcini  tc. 

Jlem  post  iiliqiianlum  [xi.vi.]  :  .Mciiicnldlc  istud,  ct 
ccnfiindamiiii ;  rcdilc,  pr;cvaricaloics,  ad  cor.  Ilccor- 
(biinini  prioris  s;«culi ;  qiioiiiam  ego  Deiis,  ct  non  cst 
iillra  dciis,  nec  cst  siiiiilis  iiiei. 

Et aliqimito  posl  [i..]  :  Quisambiil^ivil  ^  iii  lcncbris, 
cl  ii>iii  esl  luincn  ci?  Spcrct  iii  iioiniiic  Ooniini,  el 
iiinil:iliir  siipcr  Dctiiii  sniiiii. 

llcin  post  aliqiiiiiiluin  [l.l.]  :  AuJilc  inc,  qni  fcilis 
jnsltiin,  pipuliis';  Icx  mca  iii  cordc  corum.  Nulile 
limcre  opprobria  boiniiiimi,  cl  blaspbemias  corum  no 
linuMiis.  Siciit  cnim  vcstimcntiim,  sic  comcdct  eos 
veniiis  ;  cl  sicut  laiiam,  sic  Jcviirabil  cos  linea  :  salus 
aiitcm  mca  in  sempilcriiiim  eril,  et  justiiia  mea  iii 
gencraiioiics  gencraiionum. 

El  post  atiqiiaiititm  [i.v.]  :  Qiucrite  Dominum  diim 
invciiiii  poicsl,  iiivoc;ile  cum  dum  prope  cst.  Derc- 
linqiiat  iiiipius  viam  siiam,  ct  vir  iniquiis  cogilalioncs 
suas,  cl  rcvcrlatiir  ad  Dominiim  ;  cl  iniscrcbiiur  ejus, 
ct  ad  ncum  nostriim,  quoniam  miiltus  cst  ad  igno- 
sccndum. 

Et  post  viginti  veisus  [lvi.]  :  H;cc  dicil  Doininiis  , 
CiistoJilc  juJicium,  et  faciie  justiiiam,  quia  juxta  cst 
sabis  mea  iil  venial,  el  justiiia  mea  ut  revelcUir.  Dc.i- 
lus  vir  qiii  facit  hoc,  ct  filius  liominis  qui  apprclienJit 
istiiJ  ;  cusloJicns  sabbalum  nc  polluat  illiid,  cuslo- 
diciis  inanus  suas  ne  facial  omne  inalum. 

El  post  110)1  mulliim  [lvii.]  :  Qui  coiisolamini  in  diis 
subtcr  omiie  ligiium  fiondosum,  iiimiolantcs  parvulos 
in  torrcntibus,  sublcr  eminenlcs "  pclras.  In  partibiis 
torrcntis  pars  tiia.  H;cc  cst  sors  tua ;  cl  ipsis  obtulisii 


•  vulgala  vcrsio ,  ex  caliimnia.  sjiiaca  cl  aiablca,  ct  op- 
prcssionem.  I.XX,  et  iiiiqiiitiitcin. 

'  Aljcsl,  omnc,  a  sacni  U^xlu  in  Hililils. 

'  Sacra  nililia,  qiii  imibiilant ;  idijuc  llioronjniiis  dc  Cbri- 
slo  liilorpreuiliir  :  «  (,iui  noii  liabuit  s|iocioin  ,  incpiit ,  noc 
(.  t;luriaiii,  scd  iii  siiiiilitucliiic  caruis  |icccatricis  susco|iit 
t  loriiiaiii  scrvi.  »  Attamon  Augusliuiis  viflclur  lcgissc,  qiii$ 
ambiduvil ,  ac  de  lioiiiiiie  iii  poccatui  iiiii  sunruiii  toiiobris 
ayciito  iiitollcxisse. 

♦  Vulgata,  popiilus  mnis.  Abest,  iikw,  ab  liolira;o  cl  ab 
aaliquis  liililiis  Corbcicnsibus,  neciion  ab  editis  oimiibus  cl 
llss.  Iiujiis  oporis. 

*  tdiii,  inmmeiUes.  Ai  Mss.  juvia  vulijaiani,  cmiiicntes. 


SPECULUM  m 

libamen  ',  oblulisii  sacrificium.  NumquiJ  super  lii» 
iion  indignabor? 

iiem  posi  aliqiiiintiim  [lviii.]  :  Mc  elcniin  dc  dic  in 
diem  qiunrunt,  et  scirc  vias  nicas  voluiit,  quasi  geiis 
quae  justitiain  fcccrii,  ci  qiuc  juJicium  Dci  sui  noii 
dereliquerit.  Rogant  ine  jnJicia  justitix",  appropiii- 
quare  Dco  voltint.  Quare  jojiinavimus,  ct  noii  aspe- 
xisli?  humiliavimns  aniinas  noslras,  ct  ncscisti?  Ecce 
in  Jie  jcjunii  veslri  iiivciiieiur  voluiitas  vcstra,  ei 
oinnes  Jcbilores  veslros  rcpclilis.  Ecce  ad  lilcs  ct 
coiilenlioncs  jcjunalis,  ct  pcrculilis  piigiio  iinpie.  No- 
lilc  jcjuiiaro  sicul  iisqiic  ad  haiic  dlcin,  iit  aiidiilur 
iii  cxcclso  clainor  vcsler.  Nuinquid  lalc  est  jcjuniuin, 
quod  elcgi,  per  Jicin  affligcre  homincm  animam  suaiii? 
numqiiid  conlonincrc  qiiasi  circuliiin  caput  suiim,  cl 
saccuni  ct  ciiicrcm  slcrncrc?  Numqnid  isuid  vocabis 
jcjuiiiiim  cl  dicni  accc|il;ibilciii  Domiiio?  Noniie  boc 
cst  inagis  jcjunium  quud  clcgi?  Dissolvo  colligatioiies 
impiclalis,  solve  fasciciilos  deprimcntcs.  Dimille  cos 
qiii  confracli  sunl,  libcros  ;  cl  omne  oiius  disrum|ic. 
Frange  csuriciiii  paiieiii  Uuiin,  et  cgciios  vagosqiie 
iiiJiic  iii  Jomuiii  luain  :  cum  vidcris  iiiidiim,  vcsli 
cum,  cl  cariicm  tuani  nc  dcspcxcris.  Et  post  quatuur 
vcrsiis '  :  Si  abslulcris  de  ineJio  tui  calenani,  et  de- 
sicris  digilum  cxlcnderc,  ct  loqui  quod  non  prodcst : 
cum  cHiidcris  csurieiui  anlinam  luam  ;  cl  animaiii 
affliclam  repleveris;  oriciur  in  teucbris  liix  liia,  ct 
tcncbrx  tu.c  criint  sicut  mcridies ;  ct  rcquicm  tibi 
dabii  Doininiis  sempcr. 

■Et  post  midla  [lxv.J  :  Populus  qni  ad  iracimJiam 
provocant  me,  aiile  faciein  incam  scmpcr  ;  qiii  iniino- 
laiit  iii  liorlis,  cl  sacrilicaiil  supcr  lalcres;  qui  babi- 
taiit  iii  scpulcris,  ct  in  Jcliibris  iJulorum  doniiiuiil. 
Et  post  ditos  versus  :  Qui  dicunt,  Reccde  a  nie,  non 
nppropinques  mihi,  quia  immundus  cs.  Isii  fumiis 
criint  iii  furore  meo,  igiiis  ardciis  toia  Jie.  Ecce  scri- 
ptuin  est  coram  iiic  :  non  lacebo,  scd  reJJain,  ct  rc- 
tribuam  in  sinu  coruni,  iiiiipiilaics  veslras,  cl  iniqiii- 
latcs  p:ilrum  vcstroruin  siniul,  dicit  Dominus.  Qui 
saciilicavcrunt  supcr  monles  ct  supcr  colles.cxprobra- 
vcrunt  niilii,  ci  rcmctiar  opus  eorum  prinmm  in  sinii 
eorum.  Et  post  decem  versus  :  Et  vos,  inquit,  qiii  de- 
rcliquislis  Duininum,  qiii  oblili  eslis  monlcm  saiicluni 
meum,  qui  punilis  fortunx  niensam,  ct  libaiis  siipcr 
eaiii  :  niinicnibo  vos  iii  gladio,  cl  omncs  in  c;cde  cor- 
niclis  ;  pro  co  quoJ  vocavi  vos,  et  non  rcsponJislis, 
locutus  suin,  et  non  allcnJisiis  :  et  faciebalis  inalum 
in  oculis  mcis,  ct  qniB  nolni  elcgislis. 

Et  paulo  post  [lxvi.]  :  llxc  dicit  Domiiuis,  Coeluin 
scdes  mca, et  terra  scabelluin  pcduiii  incorum.  Qii;c est 
ista  doiiuis  qiiain  a'dificabiUs  iiiilii  ?  cl  quis  istc  bicus 
quietis  mcx  ?  Uinnia  h;cc  inaiius  mea  fecit ,  et  facla 
suiit  univcrsa  isla ,  dicii  Dominus.  Ad  quem  aiilciii 
respici;im,  iiisi  ad  paiipcrciJiim,  el  conlriuim  spiiitii, 
et  tremcntem  scrniones  mcos?  Et  post  sex  vcrsus  : 

'  vul^ata,  effmliiti  libamcn. 

'  lio^iiis  .Ms.,  pust  111  vcrsns.  I.iliti,  post  qiiarliis  :  Inrto  prc, 
post  qiuituor.  sic  aliiiuaiito  iiilra  iibi  uuuc  lcgitur :  El  post  sc.x 
versiis ;  oditi  liabchaiit  :  H  nost  sextus  versm  :  Ms.  uogius: 
Lt  vuit  vii  ivrsus 


I 


557  T>E  SCRIl>TUn.V  SAC.RA. 

Ego  illusioiics  corum  digaiii,  et  qiie  lin)cb;iiU  addii- 
cam  eis  :  quia  vncavi ,  el  ni  n  cral  qui  rcspondcrei ; 
locutus  suin,  cl  iion  aucJici-unt;  fecciuiitaue  ni:ilum  iii 
otiilis  mcis ,  ct  qua;  nolui  clcgciuiii.  Audiie  lcgcni 
Doiiiini,  qui  Irciiiilis  ad  vcibuni  ejus.  DixiTunl  fn:- 
ires  veslri  odientes  ycis  et  alijicieiiics  in-rpier  iiomxii 
lucum,  Glorincetiir  Doiiiiniis,  ct  vidcbimus  in  l.i  lili.i 
veslra;  ipsi  aulein  confundcniur. 

DE  LIBUO  JER£ML£. 
-  [Cap.  II.]  Audite  verbum  Doicini ,  domus  Jacob , 
et  onmes  cognationcs  domus  Israel.  lla;c  dicit  Domi- 
iius  :  Quid  inveiurunl  palrcs  vcstii  in  ine  iniquituli';, 
q:iia  eloiigavcrunl  a  iiie ,  el  ambiilavcriint  pobl  vani- 
laiem ,  ct  vani  facii  suiit  ?  Ei  posi  decem  versiis  : 
ILcrcditalem  mcam  posuistis  in  abomiiiationcm.  Si- 
ceidules  non  dixeiunt,  Ubi  est  Doiiiiiius?  Et  tcncnlcs 
lcgem  iicscicninl  mc,  ct  paslores  pra'varic;ili  su:it  in 
ine,  cl  |iriip!iel;c  proplielaveruiit  in  Daal,  efidola  se- 
ciili  »ui:t.  Kl  yaulo  posl  :  iSiimiiuid  oliliviscclur  viigo 
ornamcnti  siii,  aiil  spjiisa  fascia:  pecloralis  sux  ?  Po- 
I  nliis  vcro  ineiis  obliliis  esl  inci  dicbiis  iiiiiumeris. 
Quid  nilcris  boiiam  osicnJcrc  viam  luani  ad  i|iicrcn- 
d;im  ddcclioiicin.qua;  insuperct  nialitias  tuas  doc(ii-.ti 
vias  tuas;  cl  in  alis  tiiis  invcnlus  e^t  saiigiiis  aiiiiii.1- 
rum  paiiperum  ct  iiinocenlum  ?  Non  in  fossis  iiiveni 
eos,  scd  iii  oiiinibiis  quxsiipra  nicnioravi.  El  dixisli, 
Absque  peccato  et  iiiiiocens  ego  suin ,  ct  pioplcrca 
averlalur  fiiror  tuus  a  nie.  Ecce  cgo  judicio  coniciid.nn 
lccum,  eo  quod  dixeris,  Non  peccavi.  Qiiaiii  vilis  cs 
Eacta  iiimis,  iicrans  vias  tuas  !  cl  ab  yEgyplo  conrun- 
dcris,  sicut  coiifusa  es  ab  Assur.  Nam  ct  ab  i^la 
egrcdicris,  ei  manus  tuaj  eruiit  siiper  c:ipul  uiuiii ; 
qiioniain  oblrivit  Dominus  conlidciillain  luaiii. 

El  paulo  post  [iii.]  :  Convertiniiiii,lilii,rcvertcnles, 
dicit  Doinjiius ,  qiiia  cgo  vir  vesler. 

Jlctn  paulo  post  [iv.]  :  Si  converleris  ' ,  Isracl,  nit 
Dominus,  ad  mc  convertcre.  Si  abstulciis  offeiuliciilt 
tua  a  f;icic  mea,  iioii  commovoberis.  El  jurabis,  Yi^it 
Dominus ,  iii  vcrila;e,  ct  iii  judicio,  et  iii  justiiia  ;  et 
Lcncdicent  cum  gentes,  ipsumque  laudabunt.  Et  paido 
posl  :  Stultns  popiilus  nieus  nie  noii  cognovii  :  niii 
iiisijiicntjs  sunl,  ct  vccoi'dcs ;  sapicntcs  suiit  ul  fatiaiit 
mala ;  bcne  auicm  facere  ncscicruiil. 

Et  post  triijinta  versus  [v.]  :  Circuile  vias  Jcrusa- 
lem,  cl  aspicile,  et  considcrale,  el  qii;criie  in  plateis 
ejus,  an  invcnialis  vinim  f;icicniem  judiciuni,  cl  qii;c- 
reiiteni  lidein,  et  propilius  cro  ei.  Quod  si  cll;im,  Yi- 
vit  Doniiiiiis,  dixcrinl,  ct  boc  f.ilbOJur;ibuiit.  Domiiic, 
ocuK  tni  re^piciunt  lidein.  Perciissi4i  eos,  ct  non 
dolucruiit;  ailrivisti  cos,  el  renuerunl  accipcre  disci- 
plinam  :  induravenint  facies  suas  siipcr  pelram  ,  no- 
lucruni  reverii.  Ego  autem  dixi ,  Forsitan  paujicrcs 
cunl,  ct  stiilli  ,  igiior;inles  viam  Dnmiiu ,  judiciuiii 
Dei  sui.  Ibo  igiiiir  ad  opiiinaies  ,  et  loquar  cis;  ip^i 
eiiiin  cognovcninl  viam  Domini,  judicium  Dei  sur :  et 
cccc  magis  hi  simiil  eonrregcrunl  jusiiiii ,  ruperiinl 
viiiciila.   El  post  sex  vcrsus  :  Filii  tui  dcreliqiicrunt 


•  vul^Mia  iiiinc,  revcrlcris  :  at  jn  anllquis  Bfljliis  Ccrb. 
Uli  liic,  cvmeiteiis. 

SaXCT.  AlCf.ST.  III. 


9»? 

iiie,  ct  jiiraiii  in  iis  qui  non  su:it  dii.  Saluravi  eos,  et 
niQorliaii  suut,  ct  in  donio  merctricis  luxuriabaniur. 
Eipii  ymalores,  et  adinissarii  farli  su::t,  unusquisqiie 
ad  uxorem  proximi  sui  liinnicbant.  Nuniquid  supcr 
liis  non  visilaba,  dicit  Dominus  ?  ct  io  geiile  lali  non 
ulcisccliir  inanus  mea  ?  Et  posl  qiiadragiiita  versus  . 
Qi.'i  posui  .nrenam  icrminuin  miri ,  pncceptum  scni- 
pitL-inuin  (|uod  non  praelcribit;  ctcinnmovcbuntur.  et 
iion  potcruiit,  ct  iniumesccut  lluctus  ijns,  el  non 
transibunt  illiul.  Populo  autcm  liuic  factum  cst  cor 
iiicrcduhim,  ei  cxaspcrans  :  reccsserunt,  clabicruiil; 
cl  non  dixcriint  in  corde  suo ,  Mstiiamus  Dominum 
Denin  iioslrum.  El  posl  paucos  versns  '  :  Inveiiti  sunt, 
iiiqiiit,  in  pnpulo  mco  iiiipii ,  iiisidianies  qiiasi  aucu- 
pes,  la(|ucns  poueiites  ct  pcdicas  ad  capiendos  viros. 
Sicut  decipula  |ilciia  avibiis,  sic  doiiius  coruin  jilena; 
dolo  :  ideo  niagiiificali  suiUctitilaiali  ;  iiicrassati  sunt 
et  impingii.iii ;  et  pncicrionini  scnnones  mens  pcs- 
sime.  Causam  piipilli  non  dixerunt ' ,  cl  jiidicium 
paupcrum  non  judicavcninl.  Numqiid  supcr  his  non 
visiiabo,  diLii  Doniinus?  aut  supcr  genicin  liiijusce- 
niodi  non  ulciscclur  aiiima  nica  ^  ?  Stiipor  et  niirabi- 
lia  r.icla  siinl  in  lcrra.  Proplictx  p!-opliclab;iiit  ujcn- 
dacium,  ct  saceid.iics  applaudcbani  iii;inilius  suis,  cl 
popiiliis  incus  dilcxil  lalia  :  qiiid  igiliir  Het  in  iiovis- 
siuio  ejds  ? 

Et  posi  iiiijiiiia  vcrsus  [vi.]  :  Cui  loquar  ?  et  quera 
conic-labor,  ut  auiliat?  Ecce  incirciiiiicisic  aiires 
corum,  ct  audirc  non  possuiit  :  eccc  vcrbuin  Do- 
niiiii  fjciuin  est  illis  in  opprobi  iuin,  ei  iion  suscipiunt 
iliiid. 

Et  paulo  post  [vii.]  :  Audiie  vcrbum  Domiiii,  omnis 
Jiida,  qiii  ingrcdiMiiid  per  portas  b:is,  ul  .adnniis  Do- 
iniiium.  Iluic  dicit  Doniinus  cxciciluum  Dciis  Isracl  : 
Doiias  facile  vias  vcslras  et  suidia  veslra,  ct  liabitabo 
voLiscum  in  loco  isio.  Noiilc  coiilidcre  iii  vcrbis  nien- 
dacii,  dicentes  :  Tenipluiii  Doniiiii,  tcinpluin  Doiiiini, 
tcmplum  Domini  cst.  Quoniam  si  bene  dircxeritis  vi:is 
vcslras  ct  sludia  veslra,  si  fcccritis  juditiimi  intcr  vi. 
runi  ct  proxiiuum  cjus  ,  advciioe  ct  ptipillo  ct  viduas 
noii  fcceritis  calumniam  ,  ncc  saiiguiiicm  innocenlem 
enruderiiis  iii  loco  lioc,  et  pnsl  deos  alie::QS  iion  am- 
bulaveriiis  in  nialum  vobismelipsis ;  habitabo  vobis- 
cuin  in  loco  isto,  in  tcrra  quam  dedi  palribiis  vestris, 
a  ssEciilo  us(|uc  in  sa:culura.  Ecce  vos  confiditis  vobis 

'  Ms.  ncgiiis,  ct  post  vii  versiis. 

*  viilg;i!;i,  caiisdin  vidhiv  non  judkavcrmit,  causmn  pu- 
piUiiwn  dvcMriml.  mj  cliain  llii.Tonyiiiiis,  iiisi  quod  ipsc 
omiuil  V(jceii!,  viduw ;  (\\ix  vnx  iicc  esi  in  liela-ccn,  et  a  se- 
ciiada  ma  lu  aildila  ,uii  iu  a:ili(niis  Bil.liis  (torbeicnsibus. 

3  Hic  in  licjjio  .V!s.  iiiscruiilur  isllia:c  vcrla  :  liinc  exponil 
qiiod  siipia  dirercil,  ibo  i:d  oiitinule^i  et  lo<iuar  eis ;  forsitun 
tpsi  cdijiioverunt  liinn  i.oimm  :  ct  ecce  mmjis  ii  paiiter  con- 
lrc(ieruiit}iignm,riiperuiit  vincula.  Minc  aesciilit,aui  sunt 
optijiioies.  piopliet.r  videlirct  cl  sacerdotes,  qiiornm  alii  [u^ 
twap'iv.iici:ni,idii  fjciendu  ex  l cqe decernimt .  u  ecce,  in- 
qiiil,  iliis  nu-iidiuii:n:  prnim  timiibiLK  saccrdotis  mamlHis 
cpiiLwscrriit.  Lt  i,t  o:!ciid..lur  populiis  non  esse  sim  cutiia, 
qiit  u  L:iibiis  ubduci.liii ,  scriftain  esl ,  El  popvliis  me:is  di- 
lexil  l/liii ;  qmndam  nieiis ,  Si-d  postqmtm  dilexil  taiii 
meus  e.s^e  dciiiiU.  nidd  igitur  {ucinnt,  cmi  novissiimttn  lem^ 
piis  judtcii  adrcneril,  &ive  citvliiil-itis  necessitos,  itnde 
ftupor  cl  Hiinibilt  i  fncla  sunl ,  quia  nec  in  pruuiiHbu.y,  nee 
i»  ptipiiU) invcMiis  sit,  qi:i  recta  si-iuinl.  E.vccrpu  Unc  sai.l 
cx  lacrciiMiii  iii  Jeremiaui  Couinieiilario. 

fT^-rnte.J 


y31)  S.  AUCISTIM  SPECULLM 

in  scrmnniliiis  mcndsicii,  qiii  nnn  pnidpnini  vobis,  fii- 

riri,  occidiTC,  aiiullcnirc,  jiirare  niciulaciicr,  liliare 

l{.ialim  ,  ci  irc  posl  lieos  alicnos ,  iiuns  ignoralls.  F.t 

>cnisiis,  el  sieiislis  corain  nic  iii  domo  liac,  iii  «iua 

invocaluni  csl  nomen  nieuin;  ei  dixislis,  Lil)orali  sii- 

nius ,  eo  qudd  feccriiiius  oiiincs  alioininalioiics  islas. 

Eigo  '  speliinca  Imronuni  facta  csl  diiinus  isla,  in  (iiia 

invocaluin  csl  iiomcii  nicuni  in  oculis  vcsiiis?  E'^n, 

ego  siim,  ogo  vidi,  d.cil  Doniinus.  Ile  ad  lociiin  incuin 

in  Silo  ,  ul)i  iMbilavil  nomcn  iiicum  a  principio  ,  cl 

vidclc,  qii»  fcccriin  ei  pniiilcr  iiialiliam  populi  nici 

Isracl.  El  nunc  qiiia  fecislis  oinnia  opcra  h;cc  ,  diiil 

Dominus ,  cl  lccuius  siiiii  ad  vos  ,  inane  coiisurgcus 

ci  loquens,  cl  non  audislis;  cl  vocavi,  ct  non  respnn- 

disi4s  :  faciani  domui  liuic,  in  qiia  iiivocaium  csl  iio- 

mcn  nicuin ,  et  iii  qua  vos  liabciis  liduclam  ,  ci  luco 

qucm  dedi  palribus  vcslris,  sicul  feci  Silo;  cl  proii- 

tiam  vos  a  facic  nica,  siciil  prnjcci  onincs  iVaires  ve- 

stros  universuin  scinen  Epliraiin.  Tii  ergn  noli  orare 

pro  populo  lioc ,  nec  assumas  pro  cis  laudcm  el  ora- 

tioiieiii,  cl  non  obsislas  inihi ;  <iiiia  nnn  cxaiidiam  le. 

Noiinc  vidi'S  quid  isli  fariaiil  in  civiLilibus  Jud.i,  cl 

in  plaleis  Jerusalem  ?  Filii  colliguiii  ligna  ,  cl  paiies 

succcndiint  igncm,  el  muliLTCS  conspcrgunt  adipcm  , 

ul  faciaiil  placcnlas  rcginx  cocli,  cl  libcnl  diis  alicnis, 

cl  me  ad  iracuiidiaiii  provocenl.  lSumi|uid  nie  ad  ira- 

cundiain  provocanl,  dicil  Doniinus?  nonnc  semelipsos 

iii  cnnfiisione  viilius  sui  ? 

Et  pmdo  poil  [viii.]  :  Numquid  qiii  cadit,  non  re- 
6(11  gel  ?  Et  qui  avcrsus  csl ,  iion  rrvcrlolur  ?  Quare 
eigo  aversus  esl  piipiiliis  i^tc  in  Jerusalciii  aversionc 
coiilentiosa  ?  .^piircliciideruiit  mcndacium,  et  iioliie- 
rtiiil  revcrti.  Aticndi ,  cl  auscultavi;  ncmo  (luod  bo- 
nuiii  cst  loquitur  :  nuUus  cst  qui  agat  pccnitcntiani 
super  pcccato  siio,  diccns,  Quid  fcci  ?  Ei  fost  novem 
vcrsiis  :  Quoinodo  dicitis,  Sapienles  nos  sunius,  et  lcx 
Doiiiini  nnb^sciim  csi  ?  Vcre  mcndacium  operatus  est 
stilus  mciidax  scribarum.  Confusi  sunt  sapientcs,  per- 
tirrili  el  capti  siint.  Yerbum  cnim  Dumiui  projoce- 
ruiit,  et  sapicniia  iiiilla  cst  in  eis. 

Et  paulo  posi  [i\.]  :  Quis  dabil  me  in  soliludinc  di- 
vcrsorium  viatoriim,  ct  derclinquani  populum  mcum, 
ct  rccedam  ab  cis  ?  qnia  omnes  adultcri  sunt  et  ccetus 
prxvaricatorum  ;  ct  cxtcnJcrunl  linguam  suam  quasi 
arcuiu  mendacii,  ct  noii  vcritatis  :  conforlati  sunt  in 
lerra  ,  quia  dc  niaio  ad  inalum  egressi  sunt ,  ct  me 
iion  cognovcruiil ,  dicit  Doniiiius.  Uimsquisquc  se  a 
proxiino  suo  custodiat,  ct  in  omni  fratre  sun  non  ha- 
bcai  liduciam  :  quia  omiiis  frater  supplantans  sup- 
plaiitabil ,  ct  oninis  aniicus  fraudulenlcr  inccdct;  ct 
vir  frairciu  suum  dcridcbit,  et  vcritatem  non  luqueii- 
tur.  Docucrunt  cnim  lingiiam  euam  loqiii  luendacium, 
ut  iMiiine  agcreut  laburaverunt.  llabiHitio  tua  in  inc- 
ilio  dnli.  In  doln  rciiiicrunl  scirc  nic  ,  dicit  Dominus. 
Proptcrca  lixc  dicii  Douiinus  excrcituum  :  Eccc  ego 
confl^ibo  ,  et  probabo  cos.  Quid  cniin  aliud  faciam  a 
tacie  iilix  populi  inei  ?  Sagiiia  vulncrans  lingua  cu- 


910 


■  vuliiata :  .viuiiouid  cr:Ki  J 


riiin,  doluin  locuia  cst  in  orc  siio  :  paccm  ciiin  :iiiiico 
suo  loquitur,  et  occullc  poiiit  insidias.  Niiniiinid  sii- 
per  liis  noii  visitabo ,  diiit  Uominus?  aiit  in  gontc 
lali  nnn  ulciscetur  aiiinia  iiiea  ?  Ei  paulo  posi :  Ihrc 
dicit  Doniiiius  :  Non  glorictur  sapicns  in  sapicnlia 
siia,  ct  non  gloriciur  fnrtis  in  fortiiiidinc  siia,  ct  noii 
tlnrielur  divcs  indi\itiis  suis ,  scd  iii  lioc  gloricliir 
(pii  gloriatur,  scire  ct  nnssc  mc,  quia  cgo  sum  Domi- 
niis,  qiii  facio  misericordiam  et  judiciuin  et  justitiam 
iii  lcrra.  ILcc  eiiim  placcnt  milii,  ait  Domiiuis. 

El  posl  sexdeciiH  vcisiis  [\.]  :  Ihcc  dicit  Doiiiinus  : 
Jiixta  vias  gciitii;m  iiolitc  disccre,  ct  a  signis  ccEli 
iiolilc  mcluerc  qii.nc  timcnt  gentcs;  quia  Icgcs  popii- 
lorum  vanx  siint.  Qtiia  lignum  de  sallu  pnccidit  opiis 
maiius  arlificis  in  ascia  :  argcnto  et  aiiro  dci-nravit 
illiid ;  cbivis  ct  mallcis  cumpegit,  ut  iion  dissnlvaiiir. 
Iii  siinililudinem  palma;  fabricata  suiit,  eliinn  loqticn- 
tiir  :  pnrlala  tollciilur  ,  qiiia  inccdcrc  nnn  valcul. 
Noliiecrgo  limereea,  qiiia  ncc  male  possuiil  faccrc, 
ncc  bcnc.  Non  est  siinilis  lui,  Dominc;  magniis  cs 
tii.ct  magiium  noiiicn  luum  in  fonitudinc.  Qiiis  non 
tiiucbit  te,  0  Itex  geniiiiin?  Tniim  est  eiiim  deciis  iii- 
ter  cunctos  sapicntcs  genlium  ,  ct  in  univcrsis  rcgiiis 
coriiin  nullus  csl  similis  tui.  Paritcr  insipienlcs  et 
faiiii  probabunlur.  Docirina  vanitatis  eoriim  ligniini 
csl.  Argcntum  involulum  dcTharsis  alTertur,  ct  au- 
ruiu  de  Opliaz,  opus  artilicis  et  manus  xrarii.  Ilya- 
ciiithiis  et  purpura  indumciituu)  eoruin  ,  npus  artili- 
cum  universa  hxc.  Dominus  autcui  Dcus  vcruscst, 
ipsc  Deus  vivcn^ ,  ct  rcx  sempilernus.  Ab  indignationc 
cjii  commovebitur  lerra ,  ct  non  suslincbuiit  gciilcs 
comminalionem  cjns.  Sic  ergo  dicctis  cis  :  Dii  (|ui 
coclos  et  tcrram  non  fecerunt,  pereant  de  lerra,  el  de 
liis  qii.ne  sub  coelo  sunl. 

El  aUquanlo  posl  [xvii.] :  IIxc  dicit  Dominus ,  M.ilo- 
dictus  lioiiio  qiii  confidit  in  liomine,  ct  poiiil  carneiii 
bracliium  suuni ,  ct  a  Dnmino  recedit  cor  ejus.  Eiit 
cnim  quasi  ni)  ricx  in  dcscrlo ,  ct  iion  videbit  ciim 
vencrit  bonum ;  sed  habilabit  in  siccilale  in  deserlo 
iii  lerra  salsuginis  et  inhabitabili.  Benedictus  vir  qiii 
confidit  in  Domino  ,  el  erit  Dominus  fiducia  ejus.  Et 
crit  quasi  liguum  qnod  iransplantatiir  siipcr  aquas, 
quod  ad  humorcm  mittit  radiccs  suas;  et  nnn  timcbit 
cuin  vencrit  xstus  :  cl  erit  foliuin  ejus  viride,  in  lcm- 
pore  siccitatis  non  erit  sollicitum  ,  nec  aliquando  de- 
sinet  faccre  friictuni. 

Ilem  aliquanio  posl  [xxii.]  :  II.cc  dicit  Dominus, 
Facite  judicium  cl  justitiam,  ct  libcratevi  opressiuu 
de  manu  calumiiialoris;  et  advciinm  ,  ei  pupilluni,  et 
viduam  iiolitc  conlristare,  neqiie  oppiimatis  iniqiie; 
ct  sanguincm  iiinocenlcm  ne  efTundatis  in  Inco  isio. 

Et  paulo  post  [xxiii.] :  Yx  pasloribus  qui  disper- 
gunt  ct  dilaceraiit  gregem  pascux  mex,  dicil  Donii- 
iius.  Idco  lixc  dicit  Dominus  Dcus  Isiac!  ad  pastores 
qui  pascunt  populiiin  incuin  ,  Vos  dispersistis  grcgcin 
meuin,  et  ejccislis  cos,  et  nnn  visilastis  :  ecce  ego 
visitabo  supcr  vos  malitiam  siudinrum  vcslrorum,  ait 
Doininiis.  Item  paulo  pesl :  II:cc  dicil  Dominus  e\cr- 
clluum ,  Nolite  audire  verba  proplielarun)  qui  pro- 


9M 


[)E  SCr.inURA  SACILl. 


9« 


(lieiiiiil  vubis  ct  Jccipiiiiil  vos.  Yisiuncni  cordis  sui 
luqininiur,  non  de  ore  Doniini.  Dicunt  his  qiii  bla- 
S|)lieiu.iiil  me  ,  Loculus  cst  Doininus,  Pax  erit  vobis : 
et  oniiii  qiii  ainbulat  in  praviiale  cordissui  dixcrunt, 
Non  vcnict  super  vos  mahim.  Quis  cnim  affnit  in 
consilio  Domini?  Et  pott  undecim  tersus:  Non  railte- 
bani  proplictas,  ci  ipsi  currcbanl ;  non  loqucbar  ad 
eos ,  cl  ipsi  propbetabani.  Si  sloiissent  in  consilio 
mco,  ct  noia  fccisscnt  vcrba  mca  populo  mco,  aver- 
tisscni  uiiquc  eos  a  via  sua  niaia,  ct  a  pessiinis  cogi- 
laliiinibus  suis.  Et  post  qiialuor  versits  :  AuJivi  qii.e 
dixcrunt  proplictx ,  propliclanlcs  iii  noinine  nieo 
niciidacium  ,  atquc  diccnles  ,  Suinniavi ,  somniavi. 
Usqiicqno  istud  csl  in  cordc  prophetiiruni  vaticinan- 
\iuni  nicndacium  ,  ct  proplicl.iiitiuin  seduclioncs  cor- 
dis  siii ;  qui  volunl  faccie  ut  obliviscatur  populus 
nicus  noniinis  raci ,  propler  soninia  cordis  siii ',  qiiac 
n.irral  unusqiii$(|ue  ad  proxirouni  suiim,  siciil  obliii 
siint  p.itrcs  coruni  iioiuiiiis  inci  propicr  Daal?  Tro- 
^hcla  qiii  liabcl  soinniuiii,  narrct  soninium ;  ct  qiii 
iiabct  s:-rinoiiiMn  niciim ,  nairel  sernioncm  mcuiii 
\crc.  Qiiid  palci';  ad  Iriliciiiii,  dicit  Dominus  ?  Niini- 
qiiid  iiiin  veibi  mca  suiil  ijuasi  i^nis,  dicil  Duniinns, 
el  quasi  mallcus  conlcrcns  |<elrain  ?  Proplcrea  ccce 
cgo  ad  propbelas ,  uii  Domiiiiis,  qui  furantur  vcrba 
mca  unusquisqiic  a  proxinio  suo.  Eccc  ego  ad  pio- 
jitieias,  ait  Duminus,  qui  assuniunl  linguas  suas,  ct 
aiunt ,  Dicit  Doniinus.  Kcce  ego  ad  pioplieias  s<i- 
mnianlcs  mcndacium,  ait  Dominus,  qui  iiarra\eiunu'u 
et  scduxerunt  populoin  mcum  in  mendacio  suo  ct  iii 
miraculis  suis,  cum  ego  non  niisisseiii  eos,  ncc  iii.iii- 
dasscra  cis;  qui  niliil  prufucrant  populo  hiiic,  dicil 
Doininus. 

Et  paulo  post  [sxv.]  :  Et  misit  Dominiis  ad  vns 
oniiics  scrvos  suos  Prophclas ,  consnrgens  diluculu 
mittcnsquc;  et  iion  audislis,  ncque  iiicliiiastis  auros 
vcsiras  ut  audirciis,  cum  diccrct :  Reveriiniini  unus- 
i|ui>quc  a  via  sua  maia  ,  el  a  pessiinis  cogiialionibus 
vcslri- ;  cl  habitiliilis  iii  lerru  quam  dcdit  Doniiiius 
vubis  ei  palribus  vestris,  a  s.rculo  ei  usque  iii  sa'cii- 
luin  ;  el  iiolite  irc  posl  dcos  alienos  ,  ut  scrvialis  cis 
adoretisqiie  eos,  neqiie  nie  ad  iracundiani  provocciis 
in  opcribus  manuuin  vesiraruin,  ct  iiou  ainigam  vos. 
Ct  iion  audislis  nic  ,  dicit  Dominus. 

£(  aliquanio  post  [xti:i.]  :  Jlaledicius  qui  facil  opiis 
Doniiiii  fiaudulciitcr. 

liem  post  aliquunium  [Thrcn.  iii.] :  Donus  cs(  Do- 
minus  spcraiilibus  iii  euin,  aniinx  quxrcnii  illuiu. 
Bonum  cst  prxslolari  cuin  silcntio  salutaru  Doniini. 
Conuin  cst  viro  cum  poitaverit  juguin  ab  adolescciiiia 
siia.  Sedcbil  soliiurius  et  tacebit ;  quia  levavil  supcr 
te  '.  Ponet  in  pulvere  os  suum,  si  furie  sit  spes.  Dulijt 
pcrcuiienti  se  niaxillam  ,  salurabitur  opprobriis ;  qiiia 
iioii  repelhit  in  senipilernuin  Doininus. 

DE  LIDRO  EZECIilELlS. 
[Cap.  iu.]  Cum  au'.ein  pertransisseut  seplcni  dics, 

•  ID  sacris  Bil  iiis,  somnia  eoritm. 

*  .-ic  Mss.  iiixui  viilj^tain  iii  nibliis  ncn  mcodosls.  At  ciiiU 
iiaiifl.uiit,  decuil  sc  5i:i.cr  sc. 


njclnm  est  vcrbum  Domini  ad  me  dicens :  Fili  lioiin  • 
nis,  speculatorein  dcdi  le  doniui  Israel,  et  audics  d.-* 
ore  meo  vcrbum ,  ct  annuntiubis  cis  ex  me.  Si  im- 
dicente  ad  impinm  ,  Morte  morieris,  non  annuntiuve 
ris  ei,  neque  loculus  fiicris ,  ut  avertatiir  a  viu  su  i 
iinpia,  el  vivul;  ipse  iiiipius  iii  iniquitate  sua  moric- 
tiir,  sanguiiieni  aulem  cjus  de  nianu  lua  rcqnirain. 
Si  auiem  tu  annuiitiuveiis  inipio ,  et  ille  noii  fuerit 
coiiversus  ab  impictaic  sun,  ei  a  via  sua  impii ;  ipsu 
quidein  in  iniquitaie  sua  morieiur,  lu  auiem  animaiu 
tuani  liber.isti.  Sed  et  si  cunversu>  jusius  a  justitia 
sua  fccerit  iniquiiatcra,  ponam  offcndiculuin  coraiii 
eo,  ipse  nioriclnr,  quia  noii  aiininitiusli  ei.  In  pc^c- 
cato  suo  nioriciur,  ci  non  eiuiii  in  nicmoriu  jusliujj 
ejus  quas  fecit ;  sangineni  veni  cjiis  de  iiianu  fju  le • 
quiram.  Si  auieni  annuniiavcris  ju-io,  ut  iiun  peccel 
jiislus ,  el  illc  non  peccaverii ;  vivcns  vivel ,  quia  aii- 
nunliasli  ei,  et  tu  aniniaiii  luani  liberasli. 

Et  posl  aliquanlum  [ix.]  :  Et  dixit  Dominiis  ad  eiini, 
Transi  pcr  mediam  civitalcni  in  niedio  Jcrusalem,  et 
signu  Tau  supcr  frontein  viroruin  geincnliijni  el  d.»- 
lenlium  supcr  cunclis  aboniinalioiiibus  ipia;  tiunt  iii 
niedio  cjus.  Et  illis  diiit  audic:ite  nie,  Trunsiic  per 
nicdiam  civiiaicin  sequcntcs  eum,  ct  pciculiie;  noi» 
purcut  oculus  vcsler,  iicqnc  niiscreuinini  :  scn-in  , 
adolesccntiihim,  el  viigjnem,  el  parvuiiim,  et  niiilirt- 
les  iiilerficile  usiiiic  ad  inlcriicciuiieni.  Oninem  aiileiii 
siipcr  qucin  viJciitis  Tau,  ne  ocLidaiis  :  et  a  sanctuj- 
rio  iiico  inciiiiie. 

Ei  aiiquanto  post  [xiii.] :  Pro  eo  qiiod  iiioerere  fe- 
cistis  cor  justi  nicndacitcr,  queiii  cgo  non  coiitrisiavi 
el  conforlaslis  iiianus  iiniiii ,  ut  noii  rcvcrieiolur  a  vu 
sua  mala,  ci  vivercl. 

Item  posl  aliqitantum  [xvi.]  :  Ecce  ha;c  fuit  iniqui- 
tas  Sodoina:  sororis  lux,  supcrbia ,  satiiiiias  pani*, 
el  abuiiduiiiia ,  cl  oiium  ipsius  ,  et  filiaruni  cjus;  et 
luanum  egeno  ei  paupcri  non  pufrigcbaiii:ct  elevai.u 
sunl,  cl  foccruni  aboiiiinalioncs  coram  me ;  et  abstuli 
eas,  siciii  vidisti. 

El  post  puululum  [xviii.]  :  Vir  si  fuerit  jiislus ,  ei 
fcceril  judicium  et  juslitiam;  in  niunlibus  noii  coiii- 
edcrit ,  ei  oculos  suos  non  levavcrit  ad  idola  doniiij 
hracl ;  et  uxoiem  pruximi  sui  noii  violaverit ,  et  a.l 
mulierem  mcnsiruuiam  non  accesseril ;  et  horaiiiiin 
iion  contrislaverit ,  pignus  debiiori  reddiderit ,  pcr 
vim  uihil  rapuoril;  paneni  suuin  esurienli  dcderii,  cl 
nudura  operuerit  veslimcnio;  ad  usuraui  non  ccninio- 
daverit,  ct  amplius  non  accepcrit ;  ab  iniipiiLiio 
averterit  raaDuiu  suam,  judiciuin  vcruui  fccerit  inier 
viruin  ct  virum ;  in  praccplis  iiicis  anibulavcrii,  cl 
judicia  mea  custodierit,  iit  f.iciat  vcrilalem  :  hic  ju- 
stusest;  vit.i  vivci,  ait  Doiiiinus  Dcus.  QuoJ  si  ge- 
nuerit  filiuni  btroneni  cffundcnicm  satiguincm ,  ct 
feceril  unum  de  isiis ;  ci  Iikc  quidem  omnia  nou  fj- 
cicnteni  ,  sed  in  moniibns  comcdeiilcni ,  ct  uxoroni 
proxiini  sui  pollucntcin  ;  cgciiinn  ct  paupcreiu  coniri- 
slantem.  rapicntem  rJpinas,  pigiius  non  rcddcnloii; ; 
ci  ad  idolu  levaniem  oculos  suos  ,  abominationci  f.i- 
cicntcm  ;  ad  usurum  danlera,  cl  amplius  accipicntciK. 


9t5  S.  AUr.USTlM 

aiinKiiiid  vivel?  Non  vivel :  cuni  uiiivoria  (lelcstanda 
iixc  fecerlt ,  mone  nioriciiir ;  sangnis  ejus  in  ipso 
erii.  Quod  si  gomuTil  filiuiii ,  qni  vidoiis  oiniiia  |icc- 
cala  p.itris  sui  qux  focit,  tiinuciit,  et  iioii  focoril  si- 
mile  eis;  super  nionles  n^n  coincdoril,  el  oculos 
suos  non  levaveril  ad  idola  donuis  Isracl ;  cl  uxoiein 
|iroiinii  sui  non  violaveril;  cl  virurn  non  conlrisla- 
veril ,  pignus  non  rctiimcrii ,  ol  rapiuain  non  rapue- 
fil;  panem  suuni  esuricnti  dederil,  el  nudum  opc- 
luerit  vestiniento  ;  a  pauporis  injuria  avcrlcrit  niaiium 
luani,  usuram  et  suporabundaiiliam  iioii  accepcrit ; 
jiiJicia  nioa  focerii,  et  in  pra:ccplis  nieis  ambulavcrit : 
liic  non  nioriolur  in  iniiiuitale  palris  sui,  sed  vila  vi- 
vcl.  Paler  ojus  tiiiia  caliiinni^ilus  cst ,  ct  vim  focil 
fialri,  et  inalum  opcralus  est  in  niedio  populi  siii  ; 
rccc  niortuus  est  iiiiquiialc  siia.  Dl  dicitis,  Quarc  non 
porlavit  filius  iniiiiiitateni  patris  ?  Videlicet  quia  filiiis 
jiidicium  cl  jiistitiain  operatusest;  oinnia  prxcepia 
niea  custodivil  et  rccit  illa  :  vita  vivel.  Aninia  qiue 
peccaverit ,  ip^a  niorielur.  Filius  non  portabit  ini^iui- 
tnlem  palris  ,  el  paicr  iion  porlaliii  iniquilatom  filii. 
Justiiia  jiisti  super  eum  erit,  et  iin|>ieias  impii  erit 
supcr  euni.  Si  aiiiom  impius  cgerit  panitonliam  ab 
oiiinibiis  poccalis  suis  qua;  operatus  est,  et  cusiodie- 
rit  universa  prxcepta  mca,  el  feceril  jiiJiciuni  ct  jn- 
stitiam  ;  vita  vivot,  et  iioii  inoriclur.  Oninium  iiiiqiii- 
latuin  ejus  quas  opcralus  est,  non  rccordabor;  in 
jnstitia  sua  quain  operaius  cst  vivci.  Numquid  volun- 
l.itis  niex  est  mors  iinpii ,  dicit  Dominus  Deus ,  et 
non  ut  convertalur  a  viis  suis,  el  vivat?  Si  aulcm 
avcrtorit  sc  jusius  a  jiistiiia  siia,  ct  feccril  iniquiialem 
sccundum  omiics  yboiniiiatidKCS  qiias  operari  solet 
iippiiis;  iiumquid  vivet?  Oinnes  juslitiie  ejus  quas  fe- 
cerai,  non  recordabunlur.  Iii  praivaricaiione  sua  qua 
pnvaricatus  est,  et  in  pcccato  suo  quod  peccavil,  in 
ipsis  raorietur.  Et  dixislis,  Non  est  oeqna  via  boinini. 
Audite  ergo,  domiis  Isiacl :  Nuniquid  via  nica  iionest 
a'qua  ,  Cl  non  iiiagis  vi;c  vostr.o  prava;  suiit?  Cum 
ciiira  avertcril  sc  justus  a  jusiitia  sua,  ct  fecorii  ini- 
qnitatcm,  morietur  in  eis  :  in  injiistitia  qiiam  opcratiis 
cst  morietur.  Et  cum  avcrterit  se  inipius  ab  iinpie- 
Ute  sua  quaiii  operattis  est,  ct  foccrii  judiciiim  et 
jusiiiiani,  ipse  animara  suam  viviiic:ib.t.  Conjidoravit 
ciiim,  et  avertil  se  ab  omnibus  iniquitalibiis  suig 
quas  operaius  est ;  viia  vivet,  et  non  murictur.  Et 
dicunt  filii  Israel,  Non  cst  a;qua  via  nomini.  Nuinqiiid 
vijj  mea:  nont  sunt  a!qu:t,  domus  l-raol,  cl  iion  iiiiigis 
vi;c  vestr;c  prav.x?  Iilcirco  u;uiniqnoiiii|uc  jiixla  vias 
snas  judicilio,  donius  iMaol,  ait  Uuini  lus  Deus.  Con- 
vcrtiraini,  ct  agite  pcenilcntiam  ab  oinnibus  iniquita- 
libus  vcslris,  el  iion  eril  vobis  in  ruinain  iniqiiitas. 
rrojicite  a  vobis  oiiincs  pr;t'varicalioiics  vestras,  in 
onibus  prxvaricati  eslis,  et  faoite  vobis  cor  novum  cl 
spiiitum  novum  :  ct  quare  nioriciniiii ,  domus  Isracl? 
Quia  nolo  mortem  morionlis,  dicil  Domiiius  Deua  :  re- 
vertimiiiL,  ct  vivite '. 

fc"(  aliquanto  posi  [xxii.]  :  Ecce  principes  Israol 
singuli  in  bracbio  suo  fiicruut  in  tc  ad  elTundcndum 

»  Ke^jus  couoj,  et  tirrtt'. 


SrEC.ULUM 


on 


sanguiiiem.  l'ati'eni  ot  nialrcm  coiilmiieliis  afrotciunt 

in  tc ;  advciiam  calumniati  sunt  in  nicdio  tiii ;  pupil- 

Inin  el  viduain  contristavoruut  apnd  te.  Sanclu:iria 

niea  sprevistis,  cl  s.ibbata  niea  piilluistis  '.  Viri  detra- 

clorcs  fueruiit  in  tc  ad  eiriiiideiiduin  sanguincin  ;  cl 

supcr  moiiles  comcdcruut  in  te  :  scclus  oporati  siiiil 

in  mcdio  tni.  Vcrcciiiidiora  paliis  di^cooporuerunt  in 

tc,  immundiliain  inciistriiativ  liuiniliavoniul  iii  te.  Et 

iiiiiisquisquc  iii    uxiirein    proxiini    sui    operalus  Csl 

aboniiiiati;incni :  ets;icernurum  suani  (iullait  ncfarie; 

fniter  sororein  suam,  filiam  patiis  sui  o|ipressit  iii  le. 

Muncra  acccpcruiil  apud  te  ad  effuiidondiim  sangui- 

iioin ;   usuiam   ct   siiporabundaiillara  acccpisii ,   ct 

avare  proximos  tuos  caluinniabaris,  mcique  oblila  es, 

ait  Diiniiniis  Dcns.  Ei  post  paululum  :  Et  factiiin  esl 

verbiim  Doniiiii  ad  nie  diceiis  :  Filii  lioiiiinis  ,  dic  ci, 

Tii  es  tena  immunda,  cl  non  Goiiipluta  in  die  fiinirls. 

Coiijnratio  proplictarum  in  incdio  ojus    Sicul  leo  rii- 

gieiis  capiciisquc  pr;cdain  ,  anim.Tin  '  dcvoravcrunt, 

opcs  et  preliinn  acceperunt ,  vidiias  cjiis  mulliplicu- 

vcrunt  in  medio  illius.  Sacerdolcs  cjiis  conlcmpserunl 

logcm  meam,  et  polliicrunt  saiictu;i;'ia  mea  :  inter 

sanolum  et  profanum  non  liahuerunt  distaniiam  ,  el 

iiitor  polluliim  ct  immuiidum  non  iiUolIcxcrunl.  Et 

post  duos  versus  :  Principes  cjiis  in  medio  illius  qiiasi 

liipi  rapientcs  pr.rdam  ,  ad  ciriindeiidum  saiiguiiiem, 

ci  ad  perdcndas  aniinas,  et avare  socianda   luci;». 

IVoplicta;  autcm  cjus  liniebani  cos  alisqiic  lenipera- 

ineiilo,  videnlos  vana,  ct  diviiiaiitcs  iiiend.icium,  di- 

centes,  Ihcc  dicit  Dominus  Deiis  ;  cuin  Dominus  nou 

sil  loculus.  Populi  tcrriB  calumniabanlur  c:ilumniam, 

el  rapiobant  violeiitor ,  egciium  et  pauporem  affli- 

gebani ,  et  ailvonam  opprimcbaiit  caluninia  ab^que 

jiidicio.   Et  qiia;sivi  de  eis  virura  qui  iiitcrponcrci 

scpcm ,  et  slarct  oppositus  conlra  me  pro  tcrra  ,  iie 

dispcrdorcm  eam ;  ct  non  iiiveni.  Et  ciludi  super  eos 

iiidigii;itiOiiem  nioain,  cl  in  igne  irx  nic.x:  coiisuinpsi 

cos.  Viain  oorum  in  ca|  ul  eoiiiin  reddidi,ailDoininu3 

Dcus. 

Et  aliquanlo  posi  [xxxiii  ]  :  Et  faclum  osl  vcrbuni 

Doniini  ad  iiic  dicens,  Fili  boininis,  Io;piore  ad  filios 

popiili  tui,  ot  dicos  ad  eos,  Torra  cuiii  induxero  supcr 

i-ani  gladium,  et  tulciil  populiis  torr.c  virnm  ununi  de 

novissiniis  suis  ,  et  consiitueril  cum  super  se  specii- 

iatorcm ;  et  ille  viderit   gladium   voniciiicni   su[>cr 

trrram,  cl  cecinerit  bucoina,  ol  annunli;iveril  pnpulo  : 

audions  auleiii  quisquis  ille  cst  soiiiluin  buecln;c,  ct 

non  sc  observaverit,   venoritque  gladiiis,  el  luleiit 

cum ;  sangnis  ip.sius  siiper  eaput  ojiis  crit.  Sonituin 

biiccinx  audivil ,  et  non  sc  obscrvavit ;  sanguis  cjiis 

in  ipso  erit.  Si  aultin  sc  custodierit,  aniiiiam  suaiii 

salvabit.  Qiiod  si  speculator  viderit  gladium  venieu- 

tein,  et  noii  insoiiuerit  buccina,  et  populus  iior  se 

custodierit,  venerilquc  gl:idius,  el  tulerit  de  eis  ani- 

main  :  illc  qiiiilom  in   iniquiiate  sua  captus  cst; 

sanguinem  auteni  ojiis  de  inanu  speculatoris  rcquirani. 

'  Sicetlain  a|iuil  llioronynium  el  in  Mss.  Bil.liisCorb.  Al  ii. 
£\cusis  Bibliis,  sjiron.sf;,  ei  sabbnta  mea  polluisli. 
•  vul„'ain ,  amnu-is ;  quaiiqnain  illa  in  uoili.  liibl.  tialiei, 

u..Ui(i..(n. 


9 '.3 


DE  SCRIPTUUA  S.veRA. 


946 


i;t  tii ,  fili  lionjiiis ,  spcetilaiorem  dcili  lc  (lor.iiii  Is- 
rae!  :  autlieiis  crgo  cx  oro  nico  senuoncm,  aniiunlia- 
bis  eis  cx  mc.  Si  me  «liccnlc  atl  iiiipiinn,  liiiiiic, 
morie  moricris;  non  fucris  1  iculns,  ui  .se  ciistoiiiat 
iinpius  a  via  sua  :  ipse  iinpius  iii  initjniiaie  sua  mo- 
rietiir;  saiiguinem  aulem  ejus  tle  maiiii  lua  roqnirain. 
Si  autem  anniintianle  le  atl  iinpium,  ul  a  viis  suis  coii- 
vertalur,  el  non  fuerit  converbiis  a  via  sua  :  ipse  in 
iniquilale  sua  nioiieliir;  porro  lu  aniina:'.i  luam  lil)C- 
rasti.  Tu  crgo,  fili  liominis,  tlic  atl  tlonium  Israel,  Sic 
loculi  eslis  ditcnies,  laiquitaies  nostrne  ct  peccala 
iiostia  siiper  iios  sunt ,  el  iii  ipsis  nos  labcsciinus ; 
qiiomodo  ergo  vivero  poierimus  ?  Dit:  ad  cos,  Vivo  cgd, 
dicit  Dominus  Deiis,  ntdo  inortem  impii,  scd  iit  re- 
vSrtalur  '  iinpius  a  via  sua  mala  ,  et  Vivat :  convcr- 
fimiiii  a  viis  vesiris  pcssimis ;  ct  quare  moriciiiini, 
domns  Israel/  Tu  iiaqiie  ,  lili  liominis  ,  dic  ad  lilins 
populi  tui  :  Justitia  jiisti  non  liberal)il  eum  in  qiia- 
ciimiiue  dic  pcc<averii;  el  impiftas  inipii  non  nocLbil 
ei  in  quaciimque  die  conversus  fueril  ab  iinpictate 
suu  :  et  jusius  non  poterit  vivcre  iii  jiisliiia  siia  ,  in 
quacumque  die  peccaverii.  Etiainsi  dixero  jiisto  quod 
vita  vivat,  el  coufisus  in  justitia  sua  leceril  iniqui- 
tatcm;  oinnes  jiistitia;  ejus  oblixioiii  tradeiiinr  ,  el  iii 
iiiii|uilate  sua  quam  opcr.iius  est,  in  ipsa  morietnr.  Si 
aiit«ifi  dixero  impio,  Morie  morieris,  etcgerit  pociii- 
lcntiam  a  peccalo  suo  ,  fcccritquc  jndiciuin  et  justi- 
liam  ,  pignus  resiitiierit  ille  iinpius ,  rapinamque 
reddiderit,  iii  niandatis  vitie  ambulaverit,  nec  feccrit 
(|iiidquam  iiijustum;  viia  vivet,  ei  non  morieiur. 
Oiiinia  peccala  cjus  qua;  peccavit  non  impulabuntur 
ei.  Judiciuni  et  jiisiitiam  fccit,  vita  vivet.  El  di\i;}Uiit 
filii  populi  lui  :  Non  est  scqui  poiideris  via  Doiniiii. 
F.i  ipsoruin  via  iiijusta  est.  Cum  cnini  recesserii  justus 
a  justilia  sua,  feccriltjue  iiiiqnilales,  moiicliir  in  eis. 
Etcum  recesserit  iinpius  ab  impietale  sua,  fccoriiqiie 
ju.licium  cl  jusliliam,_vivet  in  eis.  Ll  dicilis  :  Ntm  esl 
rccta  via  Domini.  Unumquenique  juxla  vias  suas  jii- 
dicabo,  de  vtibis  domus  Israel.  Et  posi  qmdruginla 
novem  versiis  :  Et  tu,  (ili  hominis,  fili  populi  tui  qui  • 
loquuntur  de  lc  ju\ta  niuios  el  iii  osiiis  duinonim  ,  cl 
(iicunt  unus  ad  alterum  ,  vir  ad  proximum  suuin  ,  di- 
centes,  Venite,  et  audianius  qiii  sit  sermo  cgrcdicns  a 
Doniino.  Et  veiiiuut  ad  te,  qiiasi  si  ingrediatur  po- 
piilus  ;  ct  scdenl  corain  le,  pnpulus  nieus,  ct  audiuiit 
ecnnones  tuos,  et  non  faciunt  eos  :  quia  in  caiiticum 
oris  sui  vertunt  iilos,  et  avariliam  suam  sequilur  cor 
c<iruin.  El  es  eis  quasi  canncn  niusicum  ',  quod  suavi 
dulciqiie  soiio  ca-iitur;  el  aiuliuiit  vcrba  lua ,  ei  non 
faciunl  oa  '.  El  cnni  veneiil  qiiod  pr;edicluin  cM; 
ecce  eiiim  venit;  tui;c  scient  qiiud  propbetcs  fucrit 
tiiler  eos. 

[xxxiv.]  :Et  f.ictumestverbuuiDoraiiiiad  mediccns, 
Fili  liominis,  pnipbela  de  pastoribus  Isracl ;  proplicla, 
trt  dices  pastoribus,  llcc  dicil  Dominus  Dcus,   V;c 

'■  In  Vulgata,  ccmverl.itur  :  paulnqite  post  iiiKominalo 
»cibo  uiciiur,  t  uineHiiniiii,  Cunverliii:iiii  a  rns,  elc. 
'  lu  uinnilius  n.ss.  deest  prononien,  qid. 
'  Hegius  (/«Ifs ,  r'U'/iirH  iiiiisiconiin. 
'  llis.,  et  iiiHliiiU  lerba  liia,  cl  iion  (acicnU 


pastoribus  Isr.tcl,  qui  pasccbant  semelipsos,  Nomm 
greges  pascuntur  a  pasioribus?  Lac  comedebaiis,  ct 
hiuis  oporiebamini,  ct  quod  crassiim  erat  occidi^- 
batis  ',  grcgem  autein  meum  non  pasccbatis.  Qiiod 
innrmum  fuit  non  consolidastis ;  et  quod  a<grotiim,  non 
sanaslis;  qiiod  friictum  esl,  non  alligastis;  cl  quod 
abjectum  cst ,  non  reduvistis;  qund  perierat ,  non 
qu;Esistis  :  scd  cum  aiisteritaie  impeiab.itis  eis  ctcuin 
potentia.  Et  dispcrsa:  sunt  oves  me;r,  co  qiiod  noii 
csset  pastor  :  ct  fact;e  snnt  in  devoralioncm  omniuiii 
bestiarum  agri,  ct  dispersic  sunt ;  et  erraverunt  grcges 
niei  iii  cuiiciis  moiiiibus,  et  in  universo  collc  cxcelso; 
et  sujier  omnem  f;iciem  tcrra;  dispcrsi  sunt  greges 
mei.  Et  iiou  crat  qiii  reipiireret  :  non  erat ,  inquain, 
qui  reiiiiircrct.  Propierea ,  pastores,  aiidile  verbuni 
Doniiiii  :  Vivo  ego,  dicit  Doiniiiiis  Dcus  ,  qiiia  pro  eo 
quod  facti  sunl  grcgcs  inei  iii  rapiuam  ',  et  ovcs  me;o 
in  devoralioiicm  oniniuin  bestiarnm  agri ,  eo  quud 
iiou  csset  pastor  ( iieqiie  cniin  qiiaisierunt  pastorcs 
grcgem  meiim ;  sed  pasccbant  pastorcs  semctipsns, 
ct  gicgcs  meos  ntin  pasccbant  )  :  prnpterea,  pastores, 
aiiditc  vcrbuin  Doinini  :  Ikcc  dicil  Doininus  Deiis  , 
Eccc  cgo  ipse  siiper  pastorcs ,  requiram  gregein 
nieum  de  manu  eoruni,  ct  cessare  eos  faciam,  ut  iilira 
iiou  pastanl  grcgcni ,  ncc  pascaul  amplius  pastores 
senictipsos  ;  ei  libcrabo  giegem  meiim  de  ore  coruni, 
cl  iion  crit  eis  ultra  iii  cscam.  El  post  aliquanlum  : 
Yos  autem,  greges  mci,  h.-ec  dicit  Dominiis  Deiis, 
Ecce  cgo  judico  inler  pccus  ct  pecus  arietum  et  bir- 
corura  ^.  Nounc  satis  vobis  crat  pascua  bona  depasci  ? 
liisiiper  el  reliquias  pascuarum  vcslrarum  concul- 
caslis  pedibiis  veslris;  cl  ctim  purissimam  aquani  bi- 
beictis,  rcliquara  pcdibus  vestris  ttirbabalis  :  et  ovcs 
mea!  his  qiiac  conculcala  pedibus  vcstris  fuerant,  pa- 
scebanlur;  ei  qiia;  pedes  vesiri  turbavcranl,  li.-cc  bi- 
bebant,  Propterea  ha^c  dicil  Dominiis  Deiis  ad  eos  *  : 
Eccc  ego  ipse  judico  iiiier  pccus  piiigue  et  macilen- 
tuiii ;  pro  eo  tpiod  latcribus  cl  liumeris  imjiingebaiis, 
el  cnrnibus  vostris  ventilabaiis  omnia  iiifirma  pccora, 
donec  dispcrgerentur  foras. 

Et  post_aliiimntuin  [xlv.]  :  Ilacc  dicit  Doininus 
Dcus,  Sufficiat  vobis,  piincipcs  Israel;  iuiqiiilalem  «l 
rapiiias  intermitiilc,  el  judicium  ,  ct  justiiiam  faciic, 
ct  sepaiate  condnia  veslra  a  popiilo  meo,  dicil  i)o- 
niinus  Deus.  Stalcra  jnsta  el  cphi  jusiuin  erit  vobis 
ct  beatiis  jiisuis. 

hla  de  libris  posuiinus ,  quos  et  Judtei  canonicos  ha- 
befit ,  in  quibiis  eorum  inveniinus  nliqua  qucc  huic  operi 
conrenircnt.  Sed  non  sunt  oinitlendi  et  lii  quos  quidem 
ante  Sulvatoris  advenliiin  conslat  esse  conscriplos ,  sed 
eoi  non  receptos  a  Juda;is  recipil  liiiiicn  ejusdem  Salva- 
toris  Ecitcsiii.  In  liis  sunt  duo  qui  Saloinonis  a  piuri- 
biis  appellanttir,  propler  qiiamdunt,  sicut  eiistimo,  elo- 
qiiii  simititudinem.  jYom  Salomoiiis  non  esse,  nihit  du- 
bilant  quique  doctiores.  Nec  tamen  ejus  qui  SauienliuB 

'  Kss.,coimdel>ntis. 

'  Regius  ccdex,  greqes  met  daU  siinl  tn  rapiiiant. 
'  .vss.,  iirielein  el  liircum. 

'  sic  ctiain  ajiuil  llicroiijinum  el  ia  Mss.  BilliisCXirl).  *t  ia 
j.relo  etlilis  hatK.l  \  ulyala,  «d  m. 


Pn  S.  AUCUSTINI 

duilur,  quis)intit  til  niiclor  ajtp  .M  (u).  Illum  tero  nllc- 
niin  queni  tocamiu  Ecclesiailicum ,  qiiod  Jesus  qnidam 
yripseril ,  qui  cogtioininatur  Sirach ,  conslat  inler  eos 
qtii  eumdem  libniin  lolum  lcgirutil.  De  libro  ergo  Sa- 
pienliie  ista  huic  operi  congruere  visa  sunl. 
DE  LIBRO  S.\P!1:NTI.€. 

(Cap.  I.]  Diligite  jnsiiii.im ,  qiii  jmliMlis  tcrram. 
SiTitiie  de  Ddmino  iii  bonit.Tic,  ct  iii  simplicitate  cor- 
ilis  fiujcrile  illuni.  Qiioiiiam  iiivcnilur  ab  liis  qui  imn 
triiinnt  illum ;  appnrci  aiitcm  cis  qiii  fidem  linbeni  in 
illum.  Porversoc  cnim  cogilaiionos  scp.irant  a  Dco  : 
lirohaia  aiilem  virliis  corripit  insipienles.  Quoiiiam  in 
iiialcvolam  aiiimam  non  iniroiliil  SDpientia,  iiec  ha- 
liiialiii  in  corpore  siibdito  peccaiis.  Sanctiis  eniiii 
Spiriius  disciplinx  elTugict  Gclum ;  ct  auferel  se  a 
rogiialionibus  ^iiac  simt  sine  iniellectu;  et  corripictur 
a  superveiiicnle  iiiiquilate.  Bciiignus  est  enim  spiri- 
tiis  sapicnlirc ,  cl  iinn  lilierabil  nialcdiclum  '  a  I.ibiis 
suis;  quoniam  renura  illius  testis  cst  Deus,  et  cordis 
cjus  scrutalor  est  verus,  ct  lingux  illius  audilor.  Quo- 
iiiam  spiiiliis  Domini  rcplcvit  oibeni  lerrarum,  el  boc 
qiiod  continet  omiiia .  scienliam  babct  vocis.  Proptcr 
In)C  qui  loquitur  iniqiia,  noii  potcsi  latero,  scd  iicc 
praitcrict  illiim  corripicns  judicium.  Iii  cogitationibus 
Ciiim  inipii  iiiierrogalio  eril  :  scrinonum  auiem  illius 
aiidilio  ad  Domiiiiim  veuiel,  ad  corrcptioncm  iiiiqui- 
latiim  illiiis.  Qiioniam  auris  ze!i  aiidit  omnia,  el  lii- 
iiiullus  niurimiraiionnm  noii  abscondolur.  Ciistodiic 
ergo  vos  a  iniirmuralionc,  quoc  niliil  prodest;  cl  a 
dclraclione  parcite  liiigii.c  :  quoniain  responsum  ob- 
sdirum  '  iii  vaciuim  nun  ibil.  Os  aiilem  quod  mcnli- 
lor,  occiilit  animani. 

/■'/  paulo  post  [iii.]  :  Qui  coiiruliiiit  iu  illiim,  inlelli- 
gcni  vcriiaicm ;  et  fideles  iii  dileciioiie  acquicscent 
ilii :  quia  domim  ct  pax  est  eleclis  illius.  Impii  autera 
sccuiidum  qii;c  cogilaveruni,  coireptioncm  habebunl, 
(jui  ncglexcriiiit  juslitiam',  el  a  Domino  refe?seninl. 
S.ipienii.im  ciiiiii  cl  disciplinam  qiii  abjicil,  iiilelix  est. 
lCt  posl  fex  vcrsut :  Quoniam  felix  slerilis  et  incoin- 
quiiiata,  qiia;  ne-civit  torum  in  deliclo;  babebil  fru- 
clum  in  respeciione  animarum  ' :  et  spado  qui  non 
operalus  esl  per  mar.us  suas  iniquitatem,  ncc  cogitavil 
adversus  Dominum  nequissima. 

Et  post  aUquanlum[\i.]:  Audite  ergo  ,  regcs,  et 
inlelligite ;  discite ,  judircs,  finiura  terr.Tc  justitiam  '. 
I'ra-bcte  aurcs ,  vos  qiii  coiiliiielis  muliiludincs,  et 
placelis  vobis  in  lurbis  nalionum.  Quoniam  dala  est 
a  Domino  poieslas  vobis,  el  virlus  ab  Aliissimo,  qui 

•  sacra  Dil.lia,  maledicum. 

•  V  ulgala,  scrmo  obscitrus. 
'  lii  Vult,'ata,  ^HJ  tuglexerunt  jiistum :  In  grxco,  oifiiiie- 

letiiiUes  tou  dikaiou. 

'  (aruulensis  codcx  juMa  Viilgalam  i!i  edilis  el  iii  rorli. 
Wi«.  Iilliliis ,  «nJHWrum  sanctatiim.  Aliest ,  siinclurum  ,  a 
gra'CO. 

•  vox,jiisli7iam  nec  iu  Vulgala,  nec  in  gra?co repciiiur. 

( i)  ne  liuiiis  liliri  auciore  non  sic  loquplintiir  .Migiislinus 
iii  lil).  2ilo  Doclriiia  Chrisiiana,  caji.  8,  n.  15,  sed  ciiiii  S|iC- 
niluin  isluil  cuiiciniiarel,  jaiiide|Kisucral  oiiinionom  priiuam 
qua  illic  ^aiiientia-  liliruni  ;ib  lesii  Sirach  scriplum  fuissc  as- 
bfriiiTal.  (X)n!cr  IU>.  2  Rclr:iri.,o.  4,  nccnon  aiiii"Uli'jOcni 
1:1  l-rx^lioluni  tocum,  lil).  2  do  Doclriua  rlui^iaiia. 


5PECLLUM  018 

|nlorrog:il)il  opcra  vcslra,  etcogiialioncs  scrulaliitiir  '. 
Qiioni.im  cum  csselis  niinistri  rcgni  ipsiiis,  non  rcete 
jiiilic:istis,  ncipie  ciisiodisiis  lc;!om  jiisiiti:e,  nci|ue 
sccuiidum  voluiilalcm  Dci  amliulaslis.  Ilorrcnde  cl 
cito  apparobit  vobis;  qiioniam  judicium  duris.-imiim  , 
liis  qiii  prasunt,  fict.  Exigiio  enim  conceditur  misc- 
ricordia  ;  potcntes  autem  potenler  tornicnta  patien- 
tur.  Non  eiiim  subtialict  porsonam  ciijiisquam  Domi- 
niis,  nec  rcvcrebiiur  niagnitudincm  cujusquam ;  quo- 
niaiii  piisillum  et  magnuni  ipse  fccii,  ct  ;cqiialiler  illi 
ciira  csl  de  omnibus.  Fortioribiis  aiitom  fonior  instat 
rruci:ilus.  .\d  vos  autcm,  mali  rcgcs  *,  siini  lii  ser- 
niones  mci,  ut  discatis  sapiontiam  ,  el  iion  excidalis. 
Qiii  enim  cuslodierint  juslitiam  juste  ',  jusiificabiin- 
tiir ;  el  qui  didicerinl  isia,  invcnicnt  qiiid  respondcant. 
Concupiscilc  ergo  sermoncs  meos,  diligite  illos,  el 
li;ibcbilis  disciplinam.  Clara  est  ciiim ,  el  qiix  nnn- 
quam  marccscat  sapieiilia ;  el  facile  vidctur  ab  liis 
qui  diligunt  cam ;  ci  invenilur  ab  bis  qiii  quxriiiit  il- 
lam.  Pra;occupal  qui  sc  concupiscunl,  ui  illis  se  prio- 
roin  ostendat.  Qiii  ifb  luce  vigilavoril  ad  illam ,  non 
lalioraliit  :  assidcntcin  enim  illam  inveniet  foribus 
siiis.  Cogilare  enim  de  illa  sensus  cst  consummatus ; 
el  qiii  vigilavcrit  jiro  illa  ,  cito  eril  seciirus.  Quoniam 
dignos  sc  ipsa  circumit  qiia^rens,  el  in  viis  oslendct 
sc  illis  bilaritcr,  el  in  omni  providentia  occurrit  fllis. 
Ir.ilium  cnim  illius  veri.ssima  esl  disciplinx  coiicu- 
pisccnlia.  Cura  crgo  disciplinx  dileciio  cst;  et  dileciio 
cusloditio  legum  illius  esl :  custodiiio  aiitcm  lcgum 
confirmatio  *  incorruplioiiis  est;  incorruplio  autein 
ficil  cssc  proximiim  Deo.  Concupiscentia  iiaque  f«- 
|iicnti  0  dcdiicit  ad  rcgnum  perpctuiim  Si  ergo  delccla- 
iiiiiii  sedibiis  ei  slemmatibus ,  rogcs  populi,  dilivitc 
sapiontiam,  ul  in  perpetuum  regnciis. 

El  paiilo  posi  [vili.]  :  Et  si  justiliam  qiiis  diligit,  la- 
bores  hiijiis  magnas  Iiabent  virtiilos.  SobricLalem  cnim 
ct  saplenliam  docel,  ct  jiistiiiam  ct  virlutem,  quibus 
niilius  iiiliil  in  vita  hoininibus. 

Kunc  jam  de  libro  qui  Ecdesiasticus  dicitur,  ponenda 
sunt  qiia:  videnlur.  De  quo  hic  etiam  ea  dixisse  depu- 
ter,  qua:  dc  Proveibiorum  libro  sum  prwlociitus ;  quam- 
vis  in  isto  Ecclesiastico  plura  revereriin  liuic  opcri  ne- 
cessuria. 

DE  ECCLESIASTICO. 

[Cap.  I.]  Timor  Domini  scieniia;  roligiosilas.  Reli- 
giosilas  custodiet  ct  jiisiificabil  cor,  jucnndiiatem  al- 
qiie  gaiidium  dabil.  Timeiili  Domimim  bene  erit ,  et 
in  diobus  consummalionis  illius  benedicetur.  Pleni- 
liido  sapienlinc  csl  limere  Dcum ,  el  pleniludo  a  frii- 
ciibus  illiiis.  Et  post  duot  versus :  Corona  sapicnli.e 
limor  Domini.  Et  post  quatuor  versiis  :  Radix  sapieu- 
ti.c  est  limcrc  Dominnm  :  rami  enini  illius  Iong;cvi. 
Iii  ilicsauris  sapientia!  intcllcctus  est,et  scieniix  rcli- 

'  "ic  JUs.,  jiixia  vulgalam.  Ai  cdill  ferebanl.e/  w  cogita- 
tionibus  scnitabHur. 

'  KhcA  vnv  ,  tiuili,  s  vulgaia.  rorro  io  graK:.  pro  voce, 
rcqes,  lejrilur,  tunmnoi. 

•  hi  V  iilgaia,  iuata  juite :  ingryco,/iosiiii  ta  hosia. 

»  sic  in  i'.li;is  ol  Mss.  juiu  $r3X.,  bebuidtis.  Al  iu  viilgata 
lcailui',  connmimatio. 


9i9 

gii>sit:)S :  cxsccralio  aiilPin  pcocatoriliiis  s;ii>ieiilia. 
Tiiiior  Doiniiii  expel!ii  |iocc;ilum.  Nam  qui  siiic  liiiiorc 
est,  non  polesl  jiisiilicari  '.  Iracundia  eiiim  animovi- 
tatis  illlus,  subvcrsio  iliius  csl.  Sapiciis '  usqiie  in 
lcmpus  siisiinebil  paiicns,  ci  posiea  rcilJiiio  jiicundi- 
tatis.  Diiniis  sensus  usque  in  tcnipiis  abscondot  vcrba 
IHiui ,  ct  labia  nuiliorum  eiiarr.ibuiit  sensuin  illiiis. 
Concupiscens  sapientiam ,  scrva  juslitiam ;  cl  Dcus 
pia;bcbit  illam  tibi.  Sapicntia  enim  cl  iliscipliiia  limor 
Diiniini;  et  qiiod  benppl;icilum  cst  illi ,  fidcs  ct  man- 
sueiudo,  et  adimplcliil  tlicsauros  tuos '.  Non  sis  iii- 
crcdibilis  tiniori  Doiiiiiii,  ct  ne  acccsseris  ad  illiim  du- 
plicl  corde.  Ne fuei is  lijpocrila  in coiispeclu  hoininum, 
et  non  scandalizcris  labiis  tuis.  Attende  iii  illis,  ne 
forle  cadas,  el  adducas  anim;c  tu;E  confusioiicm ;  ct 
rcvclcl  Dcus  abscondiia  liia ,  el  in  medio  synagngse 
clidat  le.  Quoniaiii  acccssisli  inaligne  ad  Domiiium,  ct 
cor  luuiii  plenum  cst  dolo  ct  fallncia. 

[ii.] :  Fili,  acccdcns  ad  servituieni  Dci,  sia  iii  tiraorc 
ei  juslilia,  et  prxpara  animam  ttiam  ad  leiiiaiioncm; 
ct  deprime  cor  tuiim,  ct  sustine.  Declina  aurcm  tiiain, 
ei  cxcipc  vcrba  inlellcctus,  elnc  feslines  in  lenipiis' 
nbductionis.  Susline  susleiitaiionem  Dci,  coiijungcrc 
Dco,  et  susliiic,  ul  crcscat  in  novissinio  vita  liia. 
Uiiinc  quod  libi  a|ipllcilum  riieril,  accipe;  ct  iii  dolure 
siisiine,  ct  in  liuiiiililate  tua  paiicntiam  babe.  Qiio- 
iiiam  iii  i^nc  probatiir  aurum  et  argcntum  ;  Iiomiiics 
vcro  rccepiibiles  '  iii  camino  buniilialioiiis.  Crede 
Deo,  et  rccuperaliii  lc  ;  el  dirigc  viam  tiiain,  et  spera 
iii  illuiTi.  Serva  timorem  illius,  et  iii  illo  vclcrasce. 
Melueiitcs  Dominum,  siistinete  misericordiani  cjus;  et 
iion  dcflectalis  ab  illo,  iie  cadaiis.  Qui  limclis  Domi- 
ruin,  credile  illi,  et  non  evacuabitur  mcrccs  veslra. 
Qiii  limetis  Domiiium,  sperate  in  illiini,  et  in  oblecia- 
tioMC  •  veiiict  vobis  miscricordia.  Qni  limelis  Dciim  , 
diligite  illum,  ci  illuminabuniiir  corda  resJira.  Rcsiiicitc, 
filii,  naiioiics  lioniinum  ,  et  scitole  :  quis  spcravii  in 
Domino,  ct  confusiis  csl'  ?  permansit  in  maiidalis  cjiis, 
ct  dereliclus  csi?  el  quis  illuni  invocavit,  cl  dcspexit 
illum  ?  Quoniam  pius  ei  misericors  esi  Deus,  ct  rcniitiet 
iii  temporc  iribulationis  pcccata  omnibiis  cxquirenti- 
bus  se  in  vcriiate.  Ysc  diiplici  corde  ',  et  labiis  sccle- 
siis,  cl  manibus  nialeraciciitibiis,  et  peccaiori  lerram 
ingrcdicnli  diiabus  viis.  Vae  dissoluiis  cordi^  qui  non 
creduiit  Deo ;  ideo  non  protcgunlur  ab  en.  V;c  liis  qui 
perdidcrunt  sustincnliam ,  qiii  dereliqueruiit  vias 
rcclas,  et  divcrtcrunt  in  vias  pravas.  Et  quid  facietis, 
cum  inspicere  ciTpcril  Dcus?Qiii  tiraent  Dominiim, 
iion  eruni  iiicredibilcs  vcrbo  illius;  ct  qui  diligunt 

'  Vulgala,  noii  poteril. 
'  \  ox  fupieiui  abest  a  sacris  Biblils. 
'  iicpiiis  eodcx ,  el  adimiiiciil  sei  mones  tiios.  \u\-Ma ,  et 
%tliiii\Hehil  lliemiros  iliiiis. 
'  \ iilgaUi ,  m  lempure  :  jiixla  gracuin ,  eji  AuiVd. 

•  Slss. ,  (uceiiluiiles. 

«  \  ulgala ,  i;i  obleclutioiiem  :  juxla  gra^cuni ,  eis  cuphro- 
tiiien. 

'  slc  eiliii  el  \ss.ji!xia  gra?c.  At vulgaia, (yi/tn  nu/te  stie- 
roCT/,  elc...  quU  eniiii  peniuimil,  elc. 

•  vulgaUi  :  /;/  reniillel  in  die  tiibulntionin  pcccala,  cl  pro- 
^rlor  e.4onmibiis  e.xqiiireiilil)iisse,  ctc  Grsccus  vcio  textus 
.sii:  sfJiuil :  F.I  rrwillit  i>ercim,  :i  bulvui  iii  leinpori:  t.iiniiu- 
tioiiis.  I  <s  cvrdilius  liiiudu. 


DE  SCniPTLnA  SACRA.  flSO 

illiiin,  conservaminl  viani  illius.  Qui  (Iment  Domi- 
num,  inquircnt  qii.c  bcncplacitn  suiit  illi ;  ct  qiii  dili- 
giinl  cum,  replebuiiiurlege  ipsius.  Qui  limcnt  Doini- 
inini,  pnrp:',rabunt  corda  siia  ,  cl  in  coiispectu  illiiis 
saiiciincabunt  aniinas  suas.  Qui  timcnt  Doininuin , 
custodiiint  mandata  illius ,  et  palicntiam  babcbiint 
usqiic  ad  insjicclioncra  illius,  dicciiies,  Si  poenilcn- 
tiam  non  cgerimiis,  incidemus  in  Dei  maiius,  ct  noii 
in  maiius  liomiiium.  Sccundum  cniin  niagiiitudincm 
illius,  sic  et  misericordia  ipsius  cum  ipso. 

[iii.]  Filii  sapicnti.e ,  ecclesia  juslorum ;  cl  nalio 
illorum ,  olicdieiitla  et  dilectio.  Judicium  p:ilris  au- 
dilc,  lllii  dilecti  ',  et  sicfacite,  ul  salvi  silis.  El  post 
duos  versus  :  Qui  diligit  Deum  ,  c.\orabit  pro  peccaiis, 
et  contiiiebit  sc  ab  illis  ;  in  oralione  dicriim  cxaudic- 
lur.  Et  sicut  qui  thesaurizat ,  ita  ci  qui  honorificat 
malrcrn  suam.  Qui  honorifical  palrem  ,  jucuiidabitur 
in  filiis.Qui  boiiorat  patrem  suuni.vila  vivel  longiore; 
ct  qiii  obandit  (lalri,  rcfiigerabit  nialrcm.  Qui  limet 
Dcum,  lionorat  iiarcnlcs;  ct  iiiiasi  domiiiis  sjrvit  t  liis 
qiii  se  geiiucruiit.  in  opcre  cl  scrnionc  ct  oinni  p;i- 
lieiitia  Imnora  palrom  tuuin,  ul  supcrveniat  libi  bcnc- 
diclio  a  Duniino  '.  El  posl  Ires  vcrsus  :  Ne  gl.Micris  in 
conlumi  lia  palris  tui.  Et  posl  tres  versus  :  Fili ,  sus- 
cipc  scncctam  patris  lui ,  ct  iic  conlristcs  cuin  iii  viia 
illius.  Et  si  defcccrit  scnsu  ,  vcniam  da ,  ct  nc  sper- 
nas  cum  in  tua  virtulc.  Et  posi  qnatuor  vcrsiis  :  Quam 
inalx  fainx  cst,  qui  dereliiiquii  p.itieiii!  et  est  ii/ale- 
dictiis  a  Dco,  qui  cxasperal  malrem.  Fili,  in  mansue- 
tudine  opcra  tua  pcrfice ,  ct  supcr  hoiniii:im  gloriam 
diligeris.Quanlo  niagnus  cs,  huniilia  tc  inomnibus  ;  ct 
corain  Dco  iiivenies  graliam  :  qniiniam  ni;igiia  poton- 
tia  Dei  solius,  ct  ab  liumilibus  lioiiiiialiir.  Alliora  tc 
ne  quaisieris ,  ct  foriiora  te  ne  scruiaius  liicris  :  sed 
qux>  praccpit  libi  Dous,  illa  cogita  scmiicr  ;  ct  in  plu- 
ribus  opcribus  ejiis  iie  fncris  curiosus.  Non  cnim  est 
tibi  uecossarium  ca  quae  abscondiia  snnt  ',  \idorc 
ociilis  liiis.  Et  posl  ires  tersui :  Mullos  eniiii  imphina- 
vit '  susiiicioeoruni,  ct  in  vanilatc  dciinuit  scnsus  illo- 
rum.  Cor  duruin  niale  habebit  in  nuvissimo;  ct  qui 
amat  periculum ,  in  illo  peribit.  Cor  ingrediens  duss 
vias.  non  liabebit  succcssus  ;  et  pravicorlius  '  in  illis 
scaiidalizabitur.  Cor  nequain  gravabiiur  in  di)Ioribiis; 
et  pcccalor  adjiciet  ad  pcccandura.  Ei  post  duos  ver- 
tus  :  Cor  sapiens  inlclligitur  in  sapienlia  ;  el  auris 
boiia  audiet  cum  onini  concupiscciitia  sapicntiam. 
Sapiens  cor  et  intelligibile  abstinebit  se  a  pccratis,  et 
in  operibus  justitiae  succcssus  habebit.  Igncm  ardcn- 
tcm  esstinguit  aqiia ;  et  clcemosyna  resislit  peccalis  : 


'  In  Bil.lils  excusis  decst  vcx,  dilecli :  bahetur  in  auli- 
quis  Bilil.  corbeicnsilus. 

*  vulgaia  juxla  gri^cum ,  ab  eo.  tn  Bibliis  tanicn  scriplis 
Corb.  Iiatiolur,  n  Uco. 

'  Mss.,  iwcessnriiun  scrulari  ea  c;ua:  abscondita  smt  :  ct 
cniiltiiiil,  viderc  oculis  tiiLs. 

*  Pulclire  rosi  ondot  graco,  polbiis  gar  eplanfsen.  \u\- 
gala  voio  baliot ,  Miillos  qiwip.e  siippUmlavit.  Quaii,)iiain 
vul^ala;  atictiir  iiiboc  ips'!  libio,  caii.  lo,v.  I2,verljuni 
eplaneiiv  venil,  iinplmuwit :  id  est,  deccpit,  in  errorem  ia- 
duxit. 

»  Ms.  negius  ,  iHWi"  fordij;mxla  Vulgalam  in  oxcus:*, 
qua:  taii.ca  lu  ajili  |uis  Curb.  UiLl.  babot,  pruvujrdiiis. 


ftr.l  S.  AUCUSTINI 

el  Dcu5  prospoclor  cjus  '  qui  rciKlil  gi^niiain,  iiieniinit 
iii  pnsioruiii  *;  ei  in  leniporc  casus  lui  invciiies  (irma- 
niciiium. 

[IV.]  Fili,  elcciiiosyiiani  paupeiis  ne  riaiulos,  cl  oru- 
liis  iiios  iie  iraiisveiias  a  paupere.  Aniniaiii  e;ii- 
rieiileiii  ne  (lospcseris,  cl  i:oii  cxasperes  paupcroin  in 
inupia  sua.  Cor  innpis  iie  afllixcris  ,  el  iion  protralias 
daluni  aiigiislianli.  Rngaliiinein  conlribtilali  nc  al>ji- 
cias.  ei  iioii  avcrias  faiicni  liiaiii  ali  egeno.  Ali  ini)|ic 
non  auf;rusoculosIiios  proplcr  iram  ,  el  non  clcrolin- 
qiias  qii.Trcntibus  libi  rctro  inaledicere.  Malcdicciiiis 
eiiini  tibi  in  amaritudinc  aiiiin:c  exaudiclur  dcprccn- 
tio  illiiis.  Kxaudiet  aulein  cuin,  qui  fccil  illiiiii.  Con- 
grcgalioni  piiij  cru:ii  afTabilcin  lc  facitn,  ot  picsliyturo 
liuiniiia  aniiiiain  tuaiii ,  cl  ii>agiia!o  buiiiilia  cajiut 
liiain.  Dccliiia  paupcri  sinii  lii^lilia  anrem  tuani  ,  cl 
redJc  debiUiiii  tiiiiin,  ct  rosptmdi'  illi  paoifica  iii  man- 
sufiliidine.  Libera  cuin  qoi  injnriain  palitnr,  do  iiiaiiii 
siiperbi  ;  cl  iioiiacido  fcrasiii  aiiiina  lua.  Iii  jinlicaiido 
csto  ir.iscricors ,  piipillis  iit  patcr,  cl  pro  viio  inalri 
illornui;  et  cris  vcloi  filius  Aliissimi  obaudiens,  ci  ini- 
serebilur  lui  ni:igis  (juain  nialcr.  Sapioiilia  (iliis  sii:s 
vilaiii  ins;iravil,  ct  siisci|iil  iiiqnironles  sc  cl  |iraibit 
iii  via  jusliti.i'.  F.t  qiii  illani  uiligil ,  diligil  vilam  ;  ct 
qui  vigil.ivoiint  ad  illam ,  coniplccleiiliir  placoroin 
ejus  '.  Qiii  loniicriiil  illain  ,  viiam  li:rredil;ibu:it  ,  et 
quo  inlioibit  bcncdicct  Dous.  Qiii  sei  viunl  ci ,  ob  c- 
quenles  criinl  sancto;  ci  cns  qni  diiiguiit  illam,  diligit 
Dcus.  Qui  audililbim,  j:idic:il*gr;nles;et  qui  iiitueiiir 
illain  ,  pcrm.nnobii  coididciis.  Si  crcuidcrii  ei ,  bncre- 
ditabit  ill.im,  ct  cruiil  in  conriiinationc  crcalunc  illo- 
ruin.  Qiioniani  in  lcnl:ilioiic  aiubiilal  cii:n  en,  cl  in 
priinis  cligilcu:ii.  Tiinoicoi  ci  iiieluiii  oi  iirob.ilioncm 
indiicct  supcr  illiim,  ct  criiciabit  illuin  iii  iiibulaiionc 
docirina?  suic;  d.inec  loiilcl  illum  in  co;,'italionibus  il- 
liiis,  ei  crcdainiiiina;  iilitis.  El  firinaliit  ilinm,  ct  itcr 
addiicol  '  dircoliini  ad  ilhiin,  cl  l.i  tilicabit  illiini;  ct 
denudabit  absoniuliia  siia  illi ,  et  ihesaurizaliii  supcr 
illum  scicntiam  et  iiiiclloctuin  juslili;e.  Si  aulem  ober- 
ravcrit,  dcroliiiq-iel  illum ,  et  Iradel  eum  in  maiius 
iiiimici  sui.  Fili,  conserva  lompus,  et  doviia  a  nialo. 
Pfo  aiiima  tua  non  confuiidaris  diccrc  vcrum.  Esl 
ciiim  coi.fiisio  adducens  poccaliim,  ei  esi  confiisio  ad- 
duccns  gloriim  el  graliain.  Non  accipias  raciem  ad- 
vcrsHS  faciem  luani ,  iiec  advcrsus  animam  tiiam 
■neiidaciuni.  Non  rcvorc:;ris  prDxiiniiiii  liiuni  in  c:isu 
suo,  nec  rclincas  vcrbiiin  in  tooipoie  '  saliiiis.  Nnn 
abscoiidas  sapientiaiu  liiani  in  decoi  c  cjus.  In  liiigua 

'  seriuimur  Er.  I.ugd.  ^  en.  I ov.  In  B.,  tt:i  cjwi.  M. 

'  Viii.,'a;a,  y.eminu  ejus in  pofiterMn.  Ahesl,  ejiis,  a  «jrroen 
el  a  laliais  Bibliis  Corl).  Conliinio  |.(«l  ia  oninibiis  nililiis 
l-..'giliii-,  0/  in  lrm))ore  chsh.s  sid  imvnitt  ftrmamenlum. 

•  liegius  oo<lux  ,  cumplebuntur  dulcore  ejus.  Grxciis 
texlus,  eini)!eiilliccun<iii  eiiijluosunes. 

'  \ulgala  imac, jKdicr.bil  :  ct  paiilo  iiirra,  m  eonfirma- 
lioiie  crcutwa:  ihuis.  At  in  aiiliiiuis  Corb.  Bil  1.  coiivenit 
uiiTipie  liKu;  cuin  lioc  i-i  c-cuio. 

»  MiS.,  ctjam  adducet.  Crxc.  ,  kidpalin  epanexei  kal' 
euttieicn  pros  niuon,  et  rurnis  redbit  recla  ad  illimi. 

•  Fdili,  in  tcnipiis.  ai  Mss.,  m  tempore,  iuxla  vul^aiam  ; 
qiia;  iii  sulisoquenli  versioulo,  |iro,  et  doclrina  w  verbis 
rcriuilii,  iirxion,  el  doctrina  in  verbo  setisati.  Crscus  vcro 
teitu:>,  cn  renittr  glimes,  in  icrbo  linarw. 


SPF.CILUM  9,-a 

cniin  rgiiosciliir  sapiontia  et  scnsiis  ,  cl  scicntia  ct 
doctrina  in  verbis  verilalis,  et  lirmanicntiim  in  ope- 
rilms  jiisiiiiic.  Non  coiiiradicas  veriiati  ullo  inodo,  el 
de  mendacio  iiieriiditioiiis  lu;c  conriiiiderc.  Non  con- 
fiiiidaris  coiilitcri  peocata  iiia ,  et  ne  siibjicias  te  lio- 
mini  pro  pcccato.  Noli  resistere  conlra  raciem  potcn 
lis  ,  iicc  cojioris  coiiira  ictuin  flu\ii  '.  In  jusliiia  ago- 
iiizare  pro  aniiiia  Iiia  ,  el  usqiie  ad  miirtoin  ccrla  pr» 
jiistiiia;  cl  Dciis  cxpiigiiabit  pro  lc  iiiiinicns  luos.  Noli 
ciiaiiis  csso  in  liogna  tua ,  et  inuiilis  ei  rcinissiis  iii 
operibus  tuis.  Noli  esse  sicut  leo  in  domo  tiia  ,  CTcr- 
lons  domeslicos  tuos,  ct  (ipprimens  siibjeclos  libi.  Non 
sil  poirccla  niaiius  tua  ad  cajionduin  ,  ct  ad  dandum 
collcola. 

[v.]  Noli  allcndcre  ad  possessiones  iniquas ,  el  ne 
dixeris  ,  Ksl  inihi  siifficieiis  vita.  Niliil  enini  prodcrit 
in  lomimre  vindicta'  et  obduclionis.  Non  scqnaris  cnn- 
ciiiiisoonliain  cordis  ',  oi  ne  dixeris,  yiiomndo  polui? 
aiil  qiiis  iiie  subjioi-t  proplor  facia  niea  ?  Dciis  eniin 
\iiidic;iiis  \iiidicabil.  Et  ne  dixeris  ,  Peccavi ,  et  qiiid 
accidil  inilii  Irisle?  Allissimus  eiiim  esi  paiiens  rcd- 
diior.  Do  piopiiialu  pcccatorum'noli  esse  sine  niolii; 
noquc  adjicias  peccaiuin  supcr  pcccatimi :  et  iie  dioas, 
Misciatio  Doi  iiiagna  esl ;  niulliliidinis  pcccalorum 
nicorum  niisercbiliir.  Misericordia  eiiim  et  ira  ab  illo 
ciio  proxiinal,  et  in  peecatorcs  rcspicit  ira  illiiis.  N.;n 
laides  coiivorli  ad  Domiiium,  et  ne  di£fcras  de  die  iii 
dioiii.  Subiio  eiiiin  veiiict  ira  illius,  el  in  lempore 
viiidicl.c  dispcrdet  le.  Noli  anxius  csse  iii  diviliis  in- 
jnsiis  :  niliil  enim  proderuiit  libi  in  die  obduciionis 
el  viiidiclie.  Non  venliles  le  in  omiii  vento,  el  iion 
e;is  in  ooini  via  '.  Sic  ciiim  pcceaior  prob.ilur  dujilici 
lingiia.  Eslo  firmus  in  via  Dei ,  et  in  verilalc  scnsiis 
iiii  ol  scieiilia  ;  el  prosequalur  te  vcrbiim  pacis  ct  jn- 
siiii.o.  Esto  niansuctus  ad  audiondum  verbum  Dci ,  ul 
iiilclligns;  ei  ciim  sapieiilia  feras  "  responsiim  veruni. 
Si  cst  i:bi  iiiiolleoiiis,  rospoiido  |  niximo  :  sin  aiiiem  , 
sil  manus  tiia  supcr  os  liiiim;  ne  eapiaris  verbo  iiidi- 
scipliiiato,  et  confiiiidaris.  Honor  et  gloria  in  sermone 
soiisDli  :  liiigiia  vero  iinprudeiilis  siibversio  cst  ipsius. 
Non  appcllcris  susiirro  in  vila  liia,  el  in  liiigiia  lua  ne 
capiaris,  et  confuiidaris.  Siipor  furem  enim  cst  confii- 
sio,  cl  poeniienlia ,  cl  dennlaiio  pessima  super  biliii- 
g  :em  :  susurralori  aulcm  odium,  et  inimicilia,  et  con- 
imnelia.  Jusiifica  |iu$illum,  et  niagniim  similiicr. 

[vi.j  Noli  ficri  pro  aniioo  inimicus  proximo:inipro- 
pcriiim  cniin  cl  Cijntiinioliam  nialiis  lucredilabit ,  et 
oinnis  pcccalor  invidiis  et  biliiiguis.  Non  te  exlollas 
in  cogiialione  animoe  tuac,  velut  laurus;  ne  forte  clida- 
liir  viriiis  iiia  per  slultiiiam.  Et  post  sepiem  versits  ; 
Mulli  pacifici  sinl  tibi;  el  cuiisili:irius  sil  libi  unus  de 


'  sic  M£S.  juxta  grac.  ei  vulgat.  At  eJili  habcbarl,  ful- 
niiiiis. 

^  vulgata  :  .vc  sequam  in  fortiludim  tua  conciipkccntiam 
cordk  tiii. 

'  lii  laiins  Bibliis,  Pc  prcfiiato  peccato.  lu  grscco  texlu, 
pai  eiilismot,  i:c  propiiiatu  ;  Giuissa  voce,  pcccatorwn. 

'  <\c  Ctliti  et  Mss.  juxla  gra;c.  Al  Vulgala  habcl ,  i» 
omnetn  taittim in  omnem  liain. 

•  netiiis  codex  ,  fer.  Grxcus,  pluheggou.  vulg::i3,  pr> 


953  DE  SCRIPTU 

millc.  Si  pos.iJi;s  amiciim,  in  (ciUaiione  |>ossitie  cum; 

cl  noii  Liciic  cietlas  ilii  lciiielipsuni  '.  Esl  eiiiin  ami- 

cus  seciindum  leinpus  suum ,  et  non  permnncbit  in 

die  tribulalionis  :  clest  amicus  qui  egredilur'  ad  iiii- 

micitiiim  :  el  cst  aniicus  qui  odium  el  rixani  et  con- 

vicia  denudabit.  Est  anlem  amicus  socius  mens» ,  et 

non  permanebit  iii  die  necessilaiis.  Ainicus  si  per- 

tnanscrit  fixus,  erit  libi  quasi  coa;quabs  ,  ct  in  dumc- 

Sli^-is  luis  liducialitcr  agrt   Si  liuniiliavorit  se  conlra 

1«,  el  a  facie  tua  absciHidcrit  se ,  unaiiiiiicm  liabebis 

amicitiam  boiiaii).  Ab  inimicis  itiis  scparare;  et  ab 

amicis  tuis  altende.  Ainicus  fidclis  protcctio  fortis  : 

qui  autem  inveuit  illuni ,  inveiiit  tboaurum.  Amico 

Cdcli  nulla  cst  compar;itio,  el  non  cst  digna  pondera- 

lio  a  jri  el  argenti  conlra  booitatem  fidei  illius.  Ami- 

cus  liiklis  ,  mcdicamentum  vitx  ei  inimortaliiaiis;  ct 

qui  nietuunt  Dnminuni,  inveniunt  illiim.  Qui  tiniel 

Deum,  •■cque  liabebit  amicitiam  bonam  ;  qunniam  se- 

cundum  illum  crit  aniicus  illius.  Fili  ,  a  juvciitule  lua 

cxcipe  doctrinam,  et  nsiiue  ad  caiios  invenies  sapicn- 

tiam.  Quasi  is  qiii  aiat  et  scmiiiat,  acccde  ad  illam,  et 

susline  bonos  rructus  illius.  lu  opere  enim  illius  eu- 

guum  laborabis,  et  cito  edes  de  gcneraiionibus  illius. 

Quam  aspera  est  niinium  sapiciitia  indoctis  liominibus, 

ct  non  permanebit  in  illa  excors  '.  Quasi  lapidis  virtus 

probatiu  eril  in  illis ,  et  non  demorabuntur  projiccre 

illam.  Et  post  duus  versus  :  Quibus  aulera  agnita  est , 

permanel  ^  usque  ad  coiispectum  Dei.  Audi ,  lili ,  ct 

accipe  consilium  intclleclus  ,  et  iie  abjici.is  consiliuni 

meiim.  liijicc  pcdcm  tuuni  iii  compcdes  illius  ,  ct  iii 

lorquem  ejus  colliim  tuum.  Subjice  humerum  tuuin  , 

ct  porta  illara ,  et  ne  acedicris  vinculis  ejus.  Iii  omni 

nnitiio  tuo  accede  ad  illain  ,  el  in  omiii  viriute  lua 

serva  \ias  ejus.  Invcstiga  illain.ci  inanifestabitur  libi; 

cl  conlinens  factus  ne  dei  eliqueris  eam  :  in  mivissi- 

mis  cniin  invenics  rcquiem  in  ea  ,  et  convertctiir  tibi 

iii  obleciationem;  el  crunt  tibi  compedesin  protectio- 

nem  forlitudinis  ct  bases  virtutis ,  et  torques  iliius  in 

stolam  gliirio!.  Et  posl  quniuor  vcrsus  :  Fili,  si  atien- 

dci  is  raihi ,  disces  ° ;  et  si  accommodaveris  animara 

tiiam ,  sapieDS  eris.  Et  si  inclinaveris  aureui  tuam  , 

cxcipies  doctrinam  ;  el  si  dilexeris  audiie  ,  sapicns 

eris.  In  multiludine  presbvterorum  prudcntiuui  sta  , 

et  sapienlix  illoriim  ex  corde  conjungere,  ut  oninem 

iwnationem  Dei  possis  audirc,  et  proverbia  laudis  ne 

cffugiant  le.  El  si  vidcris  sens.^ilum  ,  cvigila  ad  illiiin  , 

ei  gradus  osiiornm  illius  eslcrat  pes  luus.  Cngitaium 

liabe  iii  prxccptis  Dci ,  et  iii  mandatis  iUius  niaxiinc 

assiduus  esto;  et  ip-e  dabit  cor  tibi,  el  concupiscentia 

sapientix  dabiiur  li!  i. 

[vii.]  Noli  faccre  inala,  et  non  lc  apprehendent. 
Discede  ab  iniquo  ,  ct  deficieiit  mala  abs  te.  Non  se- 
iiiiues  mala  in  sulcis  iiijusiiii:c,  et  non  metes  ea  in 
lepiuplum.  Noli  quxriTe  ab  homine'  ducatum,  ne- 

'  Vox,  lemelipsum,  abcsi  a  sucris  Bibliis. 
'  Viilgais,  qui  comcrlUur. 
'  Mss.,  permanet. 

^  Ediii,  ).ermamtu.kl.  Mss.  jiixla  Vu'gaiani,  permanel. 
»  In  eJllis,  diices  eam.  Abes',  eam,  a  .\lsi.  hiijus  libri , 
Dernon  a  sinoeriorilius  Bili  iis. 
•  SiG  eiiam  in  aulhf  us  Corb.  Uibbis.  Nunc  antem  VuN 


r.-V  SACftA.  gsj 

qne  a  regc  cailiediam  Lonoris.  Non  le  justificcs  anie 
Dcum ;  quoniam  agnitor  cordis  ipse  est  :  et  pei.cs 
regcm  noli  velle  videri  sapiens.  Noli  quacrere  fieri  j.i- 
dcx  ,  nisi  si  \ales  virttiie  irrumpere  iniquitates  ' ;  ro 
fnrie  extremiscas  faciem  poteniis,  et  ponas  scanda  • 
him  in  agiliiate  tua  ».  Non  pecces  in  mullitudinem  ci 
vilalis,  nec  te  immittas  in  populnm  :  neque  allige. 
duplicia  peceala  ;  nec  enim  in  uno  eris  immunis.  Nol 
esse  pusillanimis  in  aninia  tua.  Evorare ,  el  facere 
eleemosyiiain  non  dcspicias.  Nediras,  In  niultitudine 
muiierum  meoium  respiciet  Dominus ,  et  olTereiite 
ine  Deo  altisMmo,  suscipiet  miinera  niea.  Non  irri- 
deas  hominem  in  amariiudine  anim.e  :  Cil  enim  qui 
humiliat  et  es.iltat  Deus  '.  Noli  arare  niendacium  ad- 
vci-sus  fratrem  tuum  ,  neqiie  in  amicuin  similiter  fa- 
cias.  Noli  velle  menliri  oiniie  iiiemlacium  :  assidiiitas 
enim  illius  non  csl  bona  V  Noli  veibosus  esse  in  mul- 
liludine  ^Tre^bylerorum.  Et  posl  duodecim  vcrsus  :  .Non 
l.cdas  servnm  operantem  in  vcritate,  neque  merce- 
narium  dantem  animam  suam.  Servns  sensatns  sit 
libidilectus  quasi  ai.ima  tiia  :  non  defrandes  illuin  li- 
bertale  ,  ncqiie  inopcm  rclinquas  illum.  Et  post  duos 
rcrsMs  ;  Filii  tibi  sunt?erudi  illos ,  ct  curva  illos  a 
pucrilia  illnrum.  Pecira  tibi  sunt?  aitcnde  illis  '.  Fi- 
lie  tibi  sHiit?  serva  corpns  illarum ,  et  iion  oUeiidas 
liilareni  faciem  luam  ad  illas.  Tradcfiliam,  et  giande 
oiius  fcceris;  ct  homini  sensato  da  illain.  Miilier  si 
cst  libi  secundiim  animam  tuam,  non  projicias  illam  ; 
et  odibili  non  credas  lc  iii  toto  corde.  Ilonora  patreni 
luuni ,  et  gemilus  niatris  tuj;  ne  obliviscaris.  Me- 
nicnio  eiiini  quouiiim  nisi  per  illos  natus  nou  fuisses  '; 
et  reiribnc  illis ,  quumodo  el  il'i  tibi.  In  lota  aiiiraa 
tua  lime  Deun),el  saccrdotes  illius  sanciifica.  In  omni 
virtnte  dillge  Deura  ",  qni  le  fecit ;  et  niinisiros  ejus 
non  derclinquas.  Hnnora  Dcum  cx  tota  aninia  lua ; 
ct  lionorilica  sacerdotcs.  Ei  post  sex  rmus;Et  pau- 
pcri  porrigemanum  tuam,  ul  |:erficiatur  bcnetlictio  » 
lu  1.  Giaiia  datus  »  in  conspcctu  omnis  vivcntis  ,  ct  a 
miirluo  non  prohibcas  gratiam.  Non  desis  plorantibus 
in  eonsolaiione  '",  et  cum  lugentibus  ambiila.  Non  te 
pigeat  visilare  infirmum  :  ex  his  enim  iii  dilectione 
lirtnaberis.  In  oninibus  operibus  tuis  memorare  noriS' 


pata  in  oxcusis  habet ,  a  Donrino;  juxta  Grsec..  para  Eu- 
riuii. 

'  in  rriiis  edilis,  virlutem  irrumpere  iniquilalis.  Emenda- 
vin;ns  ad  Mss.  qui  ciiin  Vulj,'ala  coiicortlant. 

'  llaliebat  sic  Vulgata  iu  autiquis  Corb.  et  alils  [lerisque 
Fiilliis  :  sed  subslituliira  cst,  in  (cquitale  /Ha  ;juxta  graEC. 
eii  eulltiitcthi  soii. 

'  \  ulgata,  el  exallat  circumxpector  neiis. 

*  Regiub  Ms. ,  noii  bona ;  prsetermisso,  est  :  sic  etiam  Bi- 
lilia  cxirb.  Porro  ia  grseco  Icgilur.  ouk  eis  agatlion,  non  ir 
liomim. 

'  r.edintegrandus  iste  locus  ad  vnlgalam,  in  qua  versicr- 
lus  24  est,  1'ecora  tibi  sunt  ?  attcr.de  illv, ,  ct  si  suiit  ulilia, 
per.serert7ilapudle.Juai  sequitur  v.2o,  liiii  libi  sunt  /'etc. 

«  \  ox  iwtus ,  abesl  a  Mss.  SpecuU ,  et  ab  antiquis  Biblij;! 
Corbeieosibus. 

'  sacra  Biblia,  rft/w;e  eiirn  qiii  te  fecit. 

«  vulgala,  pro]iiluilio  et  benedictio.  Abest ,  propitiatio,  a 
gra;co  textu. 

9  vulgaia,  diiti :  ac  paulo  post ,  et  morUio ,  prstermis:» 
prffipositioue  a,  cum  qua  Uis  locis  couveuii  r.cgius  codex 
speculi. 

•  •  codiccs  Uss.  bujusopcrit,  in  rogatioii*. 


9"5 


S.  AUGUbTlM 


siiiia  t03  ,  ct  iii  .■vtcriinm  noii  p(Cc;il,i*. 

[viii.]  Noii  liiigcs  ciim  luiiiiiiio  |i(iieiilc ;  nc  forto 
iiicidas  in  niaiius  iHius.  Noii  conloiidas  cnin  lioiniiic 
locnplete,  nc  fdrte  contn  concilcl  lilein  tilii  '.  Miillos 
ciiiin  perdidit  aunim  ;  el  usqiic  .id  cor  roguiii  CMcn- 
dil,  cl  convertil.  Noii  litiges  cum  lioiiiine  liiiguoso, 
et  non  sliiies  •  in  ignem  illius  lign:i.  £i  posl  duof  vcr- 
$us :  Ne  despicias  hoininem  averienlem  se  a  pcccato , 
ncqiie  inipropcres  ei  :  meniciiio  iiuoniain  oiiines  su- 
niiis  in  corrcplione.  Ne  spernas  lioiviinoiii  iii  siia  se- 
necia  :  cteiiim  ex  nobis  seiiescuni.  Noli  do  ninrHio 
iiiiinico  tno  gaiidere  *,  sciens  quDiiiam  oinnes  mori- 
inur,  ct  iii  gaiidiiim  noluinus  venirc.  Ne  despicias 
narralioiicm  presbyterorum  sapieniiuiii,  ct  in  prover- 
biis  illorum  conversare.  Ab  ipsis  enim  disces  doctri- 
nam  intelloclus  ',  ei  scrvire  magnatis  sinc  ipierela. 
Non  te  prilcreal  narralio  senioriiin  ;  cl  i|isi  cniin 
didiceninl  a  pilriluis  suis.  Qiioniam  ab  ipsis  dist es 
intellectum  ,  il  in  lcnip:>re  iiccessilalis  rcspoiisuin  '. 
El  posl  scxdeciiH  versiis  :  Cum  latiiis  ne  coiisiliuni  lia- 
bcas  ;  non  eiiiin  poteruiit  diligcre  iiisi  qux  ip^is  pla- 
coiit.  Coram  cxlranco  iie  facias  consilium  :  nescis 
ciiiiii  qiiid  iiari<.l. 

Ei  post  (tiios  versiis  [ix.]  :  Non  zcles  niulierem  si- 
niis  liii.  El  posl  seplein  rersiis  ;  Viigincin  iie  coiicu- 
piscas ',  ne  fortc  scandalizcris  in  decore  cjiis.  Non 
des  fornicariis  animam  tuam  in  ullo,  ne  perdas  le  et 
lixrcditalcm  tuam.  Elpost  diios  versus  :  .\verle  faciem 
tiiam  a  mulicre  coinpia ,  cl  non  circumspicias  spc- 
cicm  alicnam.  Et  post  duodeciin  versus  :  Ne  derelin- 
quas  amicuin  aiiliipium  :  novus  enim  non  cril  siniilis 
illi.  Vimiin  nnviiin  amicus  novus;  veterasccl,  clcum 
suaviiato  bilios  illiid.  Non  zeles  gloriam  et  opes  pcc- 
caloris  :  iion  ciiiiii  scisqiinc  fiiliiia  sil  ipsiiis  sub\orsio. 
Non  placcai  tibi  injiiria  injnstoruin  '.  Et  post  duot 
versiis  :  Louge  abesto  ab  liomine  potcstalem  babcnle 
occidendi ,  el  mm  suspicabcris  tiraorem  morlis.  Ei  si 
acccsseris  ad  illiim,  noli  aliquid  committcre;  ne 
forieauferai  vilam  tiiam.  Et  posi  quatuor  versu»  :  El 
rnm  s.-ipientibus  ct  prudciiiibus  Iracta.  Viri  jnsti  sint 
lilii  convivx;  el  in  tiiiiore  Dei  sii  gloriaiio  tibi. 

El  post  quiiiquaginta  tres  versus '  [x.]  :  Seinen  lio- 
niiiium  bonoraliitur  hoc  qiiod  timet  Deum  :  seiiicn 
aulem  boc  eilionorabilur  hoininum ,  qiiod  prjRlerit 
inandata  Domini.  In  mcdio  fralrum  illorum  reclor  in 
honorc ;  et  qui  liment  Dominum ,  erimt  in  oculis 
illiiis.  Gloria  diviium  ,  lioiioraloruin  ,  et  panpcriini , 
liinor  Dei  esl.  Non  dospicias  homincm  jiibtum  pau- 

'  sic  io  Mss.  Al  in  editis  legcbatup,  eontra  te  consistat  li- 
lem  :  iii  vulgaia,  contra  te  cunslitiuil. 

'  iiegius  cod.,  et  nonstruiis  .juxu  gr.xc.  kat  nii  epistoi- 
bwies. 

'  .'iliesl,  inimico  tiio,  a  gr.-cco  texlu ,  necnon  a  Rcgio  Ms. 
Spcculi  :  ai  islc  codex  |niste  i  sio  lialiel ,  et  in  gaitdiinu  iiii- 
n{icoyuin  nolmnm  venire. 

*  \  ulgata  iii  excusis,  dvices  sajnentiam  et  doctriivini  iiitit- 
tectits  :  al  in  aiili(iuis  Corh.  Bibliis  ooiivciiil  liic  ouiii  Aiigii- 
slini  S|ieci;lo  ot  cum  gra'co. 

'  sacra  Bililia,  dare  resyioiuum. 

•  VulgaU),  ne  conspicias.  Gr;oc.  nif  kr.Uimnnllir.ne . 

^  sic  carniitensis  oudox  jiixla  \  ul^-aiaiii.  aI  cdili  lialicbanl 
kir,  iii!.tnriiin. 
« lu  '.!o;;ius  Us.  Caruutcosis  tcro,  Etpost  uv  vcrsus. 


SrECLI.LM  936 

pcrciii ,  cl  iioii  magiiiflcavcrij  '  virum  pcrcaiorcm 
divilom.  M.ignus,  cl  judox,  cl  polciis  csi  iii  iKinure , 
ct  noii  cst  major  ilio  qui  timel  Deum.  Scrvo  sensato 
libcri  scrviciii :  vir  prudcns  ct  disciplinaiiis  noii  ninr- 
inurabit  corrcplus.  Et  post  quinijiie  vcrsus  :  Fili  ,  iii 
inansucludinc  serva  niiimam  tuain,  el  da  llli  hono- 
rein  scciiiidiim  meriium  suimi. 

Et  post  sex  versiis  [xi.]  :  Sapicntia  liumiliali  exal- 
tahit  caput  ipsiiis,  cl  in  inodic  inagnatorum  consedcie 
illiiiii  f  icicl.  ISoii  laudos  viriim  in  spccie  sua  ,  neqiie 
spernas  boniiiioin  iii  visu  suo.  Drevis  in  volatilibus 
est  apis  ,  cl  in  tium  dulcoris  liahol  frucliis  illins.  lii 
vesiiiii  nc  glorieris  uni|uani ,  ncc  iii  die  lionoris  tiii 
e.\liill:iris.  Et  post  sex  versus  :  Priusqu:iiii  inlcrroges  , 
iioii  vitupcrcs  quemquani ;  et  cuin  iiitcrrogaveris , 
corripe  juste.  Priusquain  audias,  lu;  rcspondeas  ver- 
hum  ;  et  iii  Tnedio  seiiiorum  '  nc  adjicias  loqui.  De  re 
ca  qux  lc  non  molcstal ,  ne  ccrtaveris;  ct  in  judicio 
pc<'c:iiorum  iie  consislas.  Fili,  ne  in  inuliis  sintaclus 
liii ;  ct  si  dives  fueris,  noii  cris  iminunis  a  dclicio.  Si 
ciiiin  sccutus  fueris,  non  apprelicndes;  et  non  cfTii- 
gii'S ,  si  prscucurrcris.  El  posl  viginli  versns  :  No 
niansci  is  in  opcribus  pcccaloniin  :  fide  aiilcni  iii  Doo, 
ct  maiic  in  loco  liio.  Et  posl  aliquot  vcrsus  :  .\iilc 
inorloin  nc  laudos  lioinincni  (pioinquam.  El  post  unuin 
verstim :  Non  omnein  lioniinoin  iiiducas  in  duniuin 
tuaia  :  miiluc  cniin  insidix  dolusi  sunt.  Siciit  ciiiiii 
eruclani  pr.TC(irdia  iiifaniium  ',  ct  sioiii  pcrdix  in- 
duciliir  lii  fovoam ,  et  ut  caprca  in  laqiicuni  ,  sic  cl 
cor  siiperborum ;  el  sicul  prospcclor  vidcns  casum 
proximi  sui.  Bona  onim  in  mala  cnnvcrtens  insidialur, 
ctin  olcctis  impoiiel  maciilam.  Ab  scinlilla  iina  augc- 
tur  ignis,  et  ab  uno  duloso  aiigctiir  sanguis.  Ilonio 
vero  peccalorsanguini  insidialur.  Atlcndc  tibi  a  pcsli- 
fero  ;  fabricat  ciiim  mala  :  iie  foric  inducat  siiper  (e 
subsannalioncm  in  pcrpctuum.  Adinitlc  ad  le  alieni- 
gonam  ,  ct  subvcrtcl  le  in  torpnre  *,  ct  alicnabil  le  a 
tuis  propriis. 

[xii.]  Si  bcnefeccris,  scilo  cui  bcnefoceris,  ct  erit 
gratia  in  boiiis  tuis  miilla.  Dcncf.ic  justo,  el  invenies 
rclribntioncm  niagnam ;  cl  si  non  ab  ipso  ,  cerlc  a 
Dcn.  Non  esl  eis  bene  qui  as^idui  siint  in  malis,  ct 
clecmosyiias  non  danii ;  qiioniam  et  Aliissimus  odio 
li:ihel  peccalores  ,  et  miserliis  est  ponniteiitibiis.  Da 
miscricordi ,  et  ne  susccpcris  pcccatorem.  Dencfac 
buinili ,  ci  nc  dederis  iinpio  Prohilie  paiies  illi  dari, 
iie  in  ipsis  polcnlior  lc  sil  :  iiain  duplicia  niala  invc- 
nios  in  omnibus  bonis  ';  quoiiiain  cl  Allissimus  ndio 
Laliet  peccalores ,  ct  impiis  reddei  vindiclam.  Ei  po$t 

«  Eilili,  r.on  maqnificare  :  cniendavinius  ad  nog.  ms.,  non 
nir.gnificiiveris ;  (luaiuiuam  idoin  codox  |  aulo  aiile  lialiot, 
\c  despiccre.  r.onciuiiiiis  vulgata,  Jiofi  despicere ;  luniquo, 
nuli  nuignilicare- 

'  l.c^ciKiiiin  iit  in  Itihliis  Sixli  aiiclorilalecorrecli'*,  scr- 
mom.'m  .juMa  (Irac.  loqdn.  r.iiilii  posl  jro,  >ie  ccrlaveiiis, 
M>s.  huius  libri  paritor  cuni  Viilgala  |.r«f  ruiil,»c Cfrt.ris. 

'  Viilg.ila  iii  excusis,/(t/e)rii(m;  io  antiquisCurb.Bibliis, 
firtnntiiim. 

*  Sacra  Hililia,  in  lurbine. 

'  Ketjiiis  colox  ,  iii  liominibiis  tion  bonis  :  Vuln.iia j  ivla 
pr.fcum  posi,  in  oinnH<us  bOKis,  artihl ,  ipuviimquc  fcceris 
itli  :  auod  taaien  aliesl  a  I  orb  Uibliis 


I 


957 

qunliior  vcrsus  :  Non  crcdas  inimico  tuo  in  Tlcrnnm  : 
slciit  enini  xraniciitiiin,  xruginat  ncqiiilia  illius.  E(  si 
Immilialus  vailat  curvus,  ailjice  aniinuni  tunin  ',  el 
cuslodi  tc  ab  illo.  Non  slaliias  illum  pciics  lc ,  ncc 
scdcat  ad  dcxleraui  tuani ;  nc  convcrsus  stet  in  Idco 
luo  •  :  iie  forle  convcrsus  iii  locuin  luum,  inqnirai 
cathcdrani  luam,  et  in  novissimo  agnoscas  verba  mea, 
ct  in  scrmonibus  meis  stiinuleris.  Quis  miscribelur 
iiicanlalori  a  serpcnle  pcrcusso ,  et  omnibus  qiii  ap- 
propiant  besliis?  Sic  et  qui  coniiiatur  cum  viro  ini- 
quo ,  ct  obvolulus  cst  in  pcccalis  cjus  :  una  hora 
tccum  pcrnianebit ;  si  auteni  declinaveris ,  non  sup- 
poriabii.  In  Inbiis  suis  indulcat  inimicus  ,  ei  in  corde 
suo  insidiatur,  ut  subverlal  te  in  rovcam.  In  oculis 
8uis  lacrymatiir  inimicus;  etsi  invcncrit  tempus,  non 
«atiabiiur  sanguinc.  Si  incurrerinl  niala  tibi,  inveiiies 
cum  illic  priorem.  In  oculis  suis  lacrymalur  ininiicus, 
cl  quasi  ailjiivans  siilTodict  plnnias  tuas.  Capul  siium 
niovcbil,  et  plaudebit  '  inanu;  et  niulla  susiirrans 
coinmutabit  vulium  suum. 

Ei  post  sexaginla  et  unum  verstis  [xiii.] :  Bona  cst 
siibsianlia ,  cui  non  cst  peccaliim  in  conscicntia  :  el 
nequissima  paiipcrlas  in  ore  iinpii. 

Et  posi  Ircsversus  [xiv.]:  Deatiis  vir  qui  non  cst  l.i- 
psus  verbo  cx  ore  suo,  et  non  est  stimulalus  iii  trisli- 
tiadclicli.  Fclix  qui  non  habuit  animi  sui  tristitiani, 
et  non  excidil  ab  spe  sua.  Viro  cupido  cl  lcnaei  sine 
ratione  esi  substantia  ;  el  boniini  livido  ad  qiiid  au- 
rum?  Ei  post  quatuordecim  versus :  Fili ,  si  habes,  bc- 
ncfac  leciini,  et  Deo  dignas  obligationes  olTcr.  Menior 
esto  quoniam  mors  non  tardat,  et  tcstamenlum  infe- 
rorum  ,  quia  denioiisiratum  csi  libi  :  lestaincntum 
cniiii  hujus  mundi  inorie  moricliir.  Ante  mortem  be- 
nefac  ainico  tuo,  et  secundum  vircs  luas  exporrigens 
d.i  paupcri.  Et  post  sexdecim  versus  :  Bcutus  vir  qiii  iii 
sapiciitia  niorabiliir,  et  qiii  in  jiisiitia  sua  meditabi- 
lur^,  ci  in  sensu  suo  cogitabil  circumspectioucm  Dci : 
Qiii  cxcogiiat  vias  illius  in  corde  suo,  ct  in  abscondi- 
tis  illius  iiilelligens. 

Et  post  viginii  quinque  versus  [xv.]  :  Homines  slulti 
non  appreliendcnl  illam  ;  et  bomines  sensali  obvia- 
buiit  illi.  Ilomiucs  stulti  non  videbunt  illani ;  loiige 
enim  abest  a  supcrbia  el  dolo.  Ylri  mendaces  non 
erunt  niemores  illius ;  et  viri  veraces  invcnientur  in 
illa,  et  successum  babebunt  usquo  ad  Inspcclionem 
Dei.  Non  est  spcciosa  laus  in  ore  pcccatoris;  quo- 
niam  a  Deo  profecia  cst  sapienlia.  Sapienlix  enim 
Dei  astabil  laus;  el  in  ore  lideli  abundabit,  et  doml- 
nator  eam  illi  dabit.  Non  dixeris  ,  Per  Deum  abest  ; 
qu£  enim  odit  ne  fcceris.  Non  dicas,  lllc  me  impla- 

'  Sic  I\egius  codex  juxta  vulgatam.  Edili  vero,  abjice 
aninuan  tuum  :  uli  etiam  Labet  Biblioruni  codex  cor- 
bcleDsis. 

'  F.x  viilgata  in  excusis  expunctum  est  illud,  ne  conversus 
stel  in  loco  tuo  :  quod  in  omnibus  exein|ilaribus  bujiis  ojjcris 
et  iu  aaliquis  Corb.  Bibl.  reijcrilur;  positum  lorlc  pro  co 
quod  ia  grseco  legitur ,  me  anatrcpsas  se  sle  epi  ton  lo- 
pon  sou. 

'  sic  etiara  olim  Bibl.  Corb.  Kunc  autera  vulgaia ,  plau- 
det. 

'  .*bcst,  siMt,  a  Regio  codjcc  :  aliest  cliam ,  suo ,  j-ost  vi>- 
cciu,  ieruu. 


m  SCRIPTURA  SACRA.  058 

navii :  noii  cnim  ncccssarii  siinl  illl  homlncS  iiiipii. 
Oiiinc  exsccramentum  erroris  odit  Deus,  et  non  erlt 
aniabile  limcntibus  illum.  Deus  ab  iiiiiio  constituii 
bominem,  ct  rcliquit  illum  in  manu  consilii  sui.  Ad- 
jccit  mandata  et  prxcepta  sua  :  si  volueris  servare 
niandaia,  conscrvabuiit  tc,  ct  in  perpetuum  lideiii 
plaiilam  faccre.  Apposuit  tibi  aquam  ct  ignein;  ad 
qiiod  volcs  porrigi!  manum  luani.  Ante  liomincm  vila 
el  mors,  bonum  el  nialiim  ;  qiiod  placueril  ei,  dabiliir 
illi.  Quoniam  multa  snpieniia  Dci,  ct  foriis  in  poten- 
tia,  videns  omncs  siiie  intcrinissionc.  Oculi  Dci 
ad  limentcs  eum,  ct  ipse  agnoscet  omnem  opcram 
boniiiiis.  Nemiiii  mandavii  impie  agere ;  ct  nemini 
dcdil  spalium  pcccandi.  Non  cnini  coiicupiscit  mulii- 
ludincm  rdiurum  inlidclium  et  iuuiiliiiin. 

[xvi.]  Et  nc  jucundcris  in  liliis  iinpiis,  si  muliipli- 
ccntur  :  non  obleclcris  siipcr  ipsos,  si  noii  esl  limor 
Dei  cum  illis.  Non  crodas  vilac  illoriini,  cl  nc  respe- 
xcris  in  labores  illorum.  Mclior  esi  eniin  unus  ti- 
iiiciis  Deum,  quain  mille  lilii  inipii :  et  utile  mori  siiie 
liliis  ,  qiiam  relinquere  filios  impios.  Ei  posl  viginti  et 
nnum  vcrsut  :  Non  dicas ,  A  Dco  abiicondaf,  et  cx 
siiinmo  quis  mei  m<:morabilur? 

Et  paulo  post  [xvii.]  Non  sunl  absconsa  lcstatnciiia 
pcr  iniqiiitaicm  illiinim,  et  onincs  iiiiqiiiiates  eoruiii 
iii  conspcctu  Dci.  Eleemosyna  viri  qnnsi  sigiiaculiun 
ciiui  ipso,  ct  gratiam  liominis  qiiasi  pupillam  conser- 
viibit  :  cl  postea  resurgct,  ct  leiribuet  illis  retribu- 
tioncm  unicuique  iii  caput  illnrum,  ct  convertet  in 
iiiieriorcs  parles  terrx.  Pu;nitoiiiibus  auiem  dedit 
viain  jiib.titi;B,  el  conrirmavit  de(icientcs  sustinere,  ct 
dostinavit  illis  sortcm  verilaiis.  Converlcre  ad  Deum, 
et  relinqiie  peccala  lua  :  precarc  anle  faciom,  et  mi- 
nue  olTcndiculum  '.  Rcverlcrc  ad  Douin,  ct  avertcre 
ab  injustitia  lua,  et  niinis  odilo  exsocrationcm.  Et 
post  novemversus  :  Quain  magna  misericordia  Dcl,  et 
propiliatio  illius  convcriciilibus  ad  se  1  Ncc  cniin 
omnia  possunl  cssc  in  honiiiiibus ;  quoniam  non  est 
iiiiinortalis  filius  liominis. 

Et  post  triginia  versus  [xviii.]  Miscrelur  cxcipicn- 
lium  doctriiiain  niiscralionis,  cl  qiii  fcstinant  in  jiidi- 
ciis  cjus.  Fili,  in  bonis  non  dcs  qucrclam,  et  in  omni 
dato  noii  des  Irisliliam  vcrbi  mali.  Nonne  ardorcin 
rcfrigerabit  ros?  Sic  et  verbum  meliiis  qiiain  datum. 
Niiiine  ecce  verbum  supra  d.ilum  boiium  ?  et  utraque  ' 
ciim  homine  justilicato.  Stultus  acritcr  improperabil, 
ct  datus  indiscipliiiaii  tabcscere  facit  oculos.  Anle 
judicium  para  justiliam  libi,  etaiitequam  loquaris  di- 
sce.  El  anle  languorcm  adliibc  medicinani ,  et  aiile 
judicium  interroga  teipsum ;  el  in  conspeclu  Dei  iii- 
vcnics  propiliationcm.  Anle  languorein  huniilia  le, 
ct  in  tenipore  infinnilatis  osleiide  conversationein 
luam.  Non  impediaris  orare  sempcr,  et  non  verearis 
usque  ad  mortcm  justificari;  quoniam  merces  Doi 


'  c»nsonat  gTieciim.  Al  vulgala  pr.xfert,  precare  anle  fa 
cicm  noniini,  et  miniie  offcmhcuUi :  Kcgiiis  Ms.,  unte  factcn 
ejiis.  In  subscquenti  versiculo  idein  codei  cum  Cariiulcnsi 
rcfer  le  ad  vcum.  Kavol  j;ra;c.  cpanage. 

<  ita  JKs.  et  Corb.  DiIjI.  juxta  gra^c.AI  cdili  cum  ViilgaL> 
ted  iitiuqiie. 


9S9 


S.  AtGLSriNI 


iiMiiel  in  xicrnun».  Aiiln  oraiioiiom  piapua  aiiiinam 
luaui ,  el  iioli  esse  «juasi  lioino  'lui  lenial  Deiiin.  El 
pos/ SM  «frsti»  ;  llonu)  sapiens,  iii  oiiinibns  moluel, 
el  in  dicbus  deliclnruin  atUMulol  ab  inerlia.  El  post 
qiiiiique  venus  :  Post  conoiipiseeniias  luas  non  eas,  el 
a  voluiilaic  lna  avci lere.  Si  praslcs  aniin.i;  Uvx.  con- 
cupiseenii;is  ejiis  ,  faciel  tc  in  gaudiiim  inimicis.  Ne 
oblocleris  in  liirbis,  nee  iniinodicis  delecteris. 

Ei  posl  qtiiiiqu,'  iwrsus  [xix]  :  Et  iiiii  speniit  mo- 
dica,  paulalini  deciJet.  Vinuin  cl  niiiliercs  aposlalare 
f.iciiiiit  sapientes,  et  arguunl  sensatos.  El  post  aliqKol 
vcrsus  :  Qni  credil  cilo,  leviscorde  e-st,  cl  iiiiiiorabi- 
liir;  ct  qiii  deliiuiuit  iii  aiiimam  siiain,  insirpcr  habc- 
bilur.  /■'(  fosi  duos  vcrsus  :  Lt  qiii  odit  loqnaeilatem, 
exslingnit  maliliam.  Et  post  octn  versus  :  Audisti  vcr- 
bum  advcrsus  proximum  ;  coniinorialur  in  le,  fulcns 
ijiioniam  iKin  te  disriiinpet.  \  ficie  verbi  parliirit  fa- 
tiuis ,  tanqiiam  gemilus  parlns  iiifantis.  Sagitla  infixa 
feinori  carnis,  sic  verbiim  iii  ore  '  stiilti.  Corripe 
amiciim,  iie  forlc  non  intellcxcrit.  et  dical,  Non  feci; 
ant  si  foeit ,  ne  iterum  addat  faecre.  Corripc  proxi- 
Hiu  11,  ne  forte  nou  dixerit;  et  si  dixerit,  nc  fnrle  ile- 
rel.  Corripc  amiciiin  ;  sape  eiiim  lit  comiiiissio  :  el 
niinomni  verbo  cred.is.  Cst  qiii  labitiir  in  iiiigiia  sna, 
scd  non  ex  aniino.  Qiiis  cst  enim  qni  nnii  delii|uerit 
iii  lingua  siia?  Corripc  proximum  afueqiiam  commi- 
ncris ;  et  da  luciini  tiinoii  Allissimi  :  quia  oinnis  sa- 
pieniia  liiiior  Dei,  et  iii  illa  limcre  Dciiiii.  Et  poat 
quinqu^:  vcrsits  :  .\lclior  esl  lioiiio  qui  dcfieil  sapiciilia, 
et  dencieiis  seusu  in  tiinore,  quam  qiii  abundat  scnsu, 
et  traiisgreditin"  legem  AUissimi. 

El  posl  stxJfcim  vcrstts  [xx.] :  Quani  bonum  cst  ar- 
giiere  qiiam  irasci !  E'.  posl  aliifuot  versus  :  Et  qui  po- 
lestatcm  sibi  assuiiul  injuste,  odiclur.  Et  vost  octover- 
tnt :  Sapiciis  in  verbis  seipsum  amabilem  facil.  Et 
posl  scxdecim  versus  :  Lapsus  falsje  liiiguic  quasi  qiii 
de  paviiiiento  cadens  ,  sic  casus  nuilorum  fe&liiiaiiler 
veiiiel.  Iliimo  acbaris  qiiasi  fabula  vana,  iii  orc  di- 
sciplinalonim  '  assidua  erit.  Ex  ore  fatui  reprobabi- 
tiir  parabnla  :  non  enim  iiiain  dicit  in  teinptire  suo. 
Et  posl  duos  versus  :  Est  qiii  perdit  animam  sur.ni  pise 
confusioiie  ,  cl  ab  iniprudciiti  persoiia  perdel  eam  ; 
persona!  aiitein  acccplioiie  pcrdet  se.  Est  qiii  pia;  con- 
fusioiic  promiilit  ainico,  el  lucratus  esl  eiiin  inimi- 
cum  gralis.  Ojipiobrium  nequain  in  honiine  mcnda- 
cium,  et  iii  ore  indisciplinatoruin  assiduc  eiit.  Potior 
fiir,  <|uani  assidiiilas  viii  iiicndacis  :  pci'dilii)iicin  au- 
Icm  ambo  hxreditabiiiil.  Mores  hominum  niendacium 
sine  lionorc,  et  confiisio  illius  cum  ipso  'siiic  iiiter- 
inissione.  Sapicns  iii  verbis  producct  seipsum.  Ei 
post  (jualuor  versus  :  Xeiiia  ct  dona  cxcaicaiil  oculos 
judicum,  ct  qiiasi  miitus  in  ore  averlit  cnnepliones 
eonim.  Sapienlia  absconsa,  ct  thesaiinis  invisus,  qiirc 
utilitas  in  utiisque?  Mclior  cst  iii  liomiiiibus  qui  abs- 


'  Viil^'ala,  i)i  forf;<>. 

'  saci'»  Bihlia,  nuli.ci-.iliiintoiim. 

» l.egeiidiini  juxia  \  itl  -.uain,  el  amfiiti)  iUonim  cum  ipsit; 
\r\  in  piiore  parle  veis.i-asiigaiidiiui  csl  ju.Ma  gi*c.:  J,w 
hwnuiii,  mcndiicis. 


coiidit  insipicntiam  suain  ,  quain  qui  abscoiidit  sa- 
picntiam  snam. 

[xxi  ]  Eili,  peccasti ;  iie  adjicias  iteriitii  :bcd  ei  do 
praterilis  (leprecare,  iit  libi  remillantur.  Qiia>i  a  fa- 
cic  coliiliri  fiye  peccata;  ci  si  accesseris  ad  ilhi  siis- 
cipient  te.  Denies  leonis ,  deuies  ejiis,  interficienles 
niiimas  heminuin  :  qnasi  rhomplia  a  b  s  acula  oinnis 
iiiiqiiitas  ;  plage  illiiis  non  cst  sanitas.  Et  posl  qua- 
tiior  versus  :  Qiii  iidit  correptiDiicm,  vestigimn  cst 
peccatoris ;  cl  qni  timet  Deum,  convertctiir  ad  cor 
siiiiin.  Et  posl  qiiinijuc  versiis  :  Yia  peceaiitiuin  com- 
phinlala  '  lapidibus  ;  et  in  fmc  illorum  inreri  et  lene- 
br.TB  ei  poeiiie.  Qui  ciisiodll  jiisiiiiam,  contiiiebit  sen- 
sum  ejiis.Conbumnialio  timoris  Doi.sapicnlia  et  sensus. 
Ei  post  uliiiuos  vcrsus  :  Verbuin  sapicns  qiiodcumque 
audierit  scius ,  laudahit,  et  ad  se  adjiciet  :  audiel 
liixuiiosHs,  et  dispiiccbit  illi,  ct  projiciel  illud  .wst 
dorsuni  suiiin.  Narralio  fatiii  qnasi  sarciiia  in  via  : 
ii:im  in  lahiis  sensati  iiivcnietiir  gratia.  Os  prudcnlis 
qiiaritur  in  Ecclc^iii,  et  verba  illiiis  cogilabuni  in  cor- 
dibus  suis.  Et  post  duos  versus  :  Coni|)cdes  in  pcdibus 
slulto  doclrina,  el  quasi  vincula  niaimum  snpra  nia- 
niini  dexteram.  Faluus  iii  risu  ex:iUal  vocein  suain  : 
viraiiiem  s.ipiens  vix  tacite  ridebit.  Ornamenttnn  au- 
reuni  priidcnli  ductrina,  et  qnasi  hrachi;ilc  in  brachio 
dex To.  Et  post  ocio  versus  :  tn  ore  faiiiornm  cor  illo- 
runi,  ct  in  corilc  sapicnlium  os  illoimn.  Diim  male- 
dicit  impius  diabolnni,  maleilicil  ipse  animam  suain. 
Sn.surro  coinquinabil  animam  suam,  et  iii  oninibus 
odietiir ;  et  qiii  nianseril ',  odiosiis  erit  :  laeiius  et 
scnsatus  honorabitur. 

[xxii.]  In  hipiJc  liiieo  lapidalus  cst  pigcr,cl  omncs 
loqiientiir  stiper  aspernatioiiem  illius.  E/  post  quauior 
versus  :  Filia  prudens  hiercditas  viro  suo  :  nam  qii:B 
confiindit ,  in  contumeliam  fit  genitoris.  Palrcm  ei 
virimi  confundit  qiiae  audax  cst,  ct  ab  impiisnon  nii- 
norabitiir  ;  ab  utrisque  antein  inhonorabitur.  Mu^iea 
in  Iticlu,  importuiia  narralio  :  flagclla  ct  doclrina,  iii 
oinni  lempore  sapienlia.  Qiii  dicet  fatuuin,  quasi  qui 
conglutinal  tcsiam.  Qiii  narnil  verbum  noa  aiten- 
dcnti,  quasi  qui  excilat  dormientcm  dc  gra\'i  somno. 
Cuin  dormiente  loquittir,  qiii  cnarrat  slulto  ;  et  in  fine 
dicil  ',  Qiiis  est  hic?  Siiper  mortuuni  plora ;  delicit 
enim  liix  ejiis  :  ei  super  faiuum  plora  ;  deficit  eniin 
ei  sensiis.  Modicnm  ploia  supcr  niortuum  ,  quoniiim 
rcqtiievit ;  ncquissimi  enim  nequissima  vita  super 
inortcm  falui.  Luctus  mortul  seplctn  diehus  :  fatiii 
anlein  ct  impii,  onincs  dies  vita;  illorum.  Et  posi  vi- 
ginli  et  unum  versus  :  Miitciis  lapidein  iu  volatilia  , 
dejicict  illa  :  sic  et  qoi  ciinviciaiur  amico,  dissolvct 
amieiliain.  Ad  amicuin  ct^i  prodiixeris  gladiuni,  non 
desperes  ;  est  enim  rogressiis.  Ad  aniiciim  si  ape- 
ru'  ris  os  iriste,  nun  timeas  :  cst  cnim  concoiHiliitio  ; 


'  In  veTioriliiisBi!ilils.fomf//«fW/a  ;  ubi  vox,  cotnptatuita, 
pro  pneco,  hvnuiHmwui!. 

*  Sic  eliam  iii  aiiliqnis  Corb.  Bihlils.  At  miiic  iu  exciisis 
Vulfiat  1  I  riefeil,  c/  qiicum  lO  miinsci  il. 

'  F.diti  jiixla  \iili;atam,  qiii  niirriit  slnllo  rttpiculim  ct  iii 
pne  luinulionisdiiii.  M  \im.-  earehi  vm-ilius,  .■.«/J/w/i.iKi  <t 
narrtitiuni.',  :  in*  eliain  a  fcTu.cii  al-sunt. 


901  HE  SCr.irVUR.V  SACRA.  9r2 

cxtoi>lo  coiivicio,  cl  impiO|ioiio ,  el  si.i).il>i;i,  cl  my-  inlclngcl,  qiioninm  iion  vidcl  ocnlus  iUiiis  :  qiioniuni 
sieiii  revelatioiie,  et  plaga  dulosa  ;  iii  liis  omi»il)us  cxpcllct '  a  se  limoicm  Dei  liujnsmodi  lioniiiiis  liiiior, 
Cirugicl  ainicus.  Ei  posi  decem  veisns  :  Quis  d.ibil  ori  el  ocnli  lioniinum  limentes  illnni.  El  iion  cognovit 
liiea  cusliidiani,  ct  snper  laliia  mca  signacnUini  cor-  quoniam  ocnli  Doniiiii  plus  multo  luciilioies  supcr 
lum,  ut  ne  cailam  ab  ipsis,  el  lingiia  moa  i>crd.a  me.      solem,  circiimspicientes  omnes  vias.liuminum  et  pro- 


[xxiii.]  DoMiine  palor,  ol  doininalor  vitic  me;e,  non 
reliiivjiias  mc,  el  nc  siiias  mc  cadcrc  in  illis.  Quis  su- 
perpimci  in  cngiiatu  nieo  fl;igKlla ,  el  in  corde  meo 
doclrinam  sapioiili.o,  ut  ignoralinnibuseoruni  non  pai- 
canl  niilii,  ct  ni>ii  ai.piroant  dcliola  illorum  ;  ne  ad- 


funduni  abyssi,  ct  hominum  corda  intuentes  in  abs 
conilitas  piries. 

Et  pmilo  post  [xxv.]  :  Qiiaj  in  juvenlute  lu.i  nnn 
congregasii,  qiiomodo  iiivenics  in  seiieciiite  lua?  Qnain 
speciosum  caniiiei  judicium,  el  proibyleris  cognoscere 


iMCrcscanl  ignoianti;c  mo;c,  el    iiiuUiplicciitur  dcliota  consilium  !  Qnani  speciosa  veteratiis  sapienlia,  etglo- 

niea  ,  el  pcccata  moa  abnndeiit ,  ot  inoidam  in  con-  riosis  iiitellectus  ct  coiisilium  !  Corona  senum  niiilia 

spectu  adversarioruin,  ei  gaudoat  inimicus  meiist  periiia,  ct  gloria  illoruni  timor  Dei.  £(  posi  rfccem  uer- 

Uomine  paler,  ct  Deiis  vil;c  me;c ,  iie  derclinqiias  mc  ms  :  Timor  Dci  super  omiiia  se  superposuit.  Beatus 

iii  cogilalu  illornm.  Exiollentiam  oculoruni  meoruin  cui  donalum  est  liabLTe  liinorem  Dci.  Qtii  limel  ih 

r.e  dederis  niilii  ,  et  oinne  desiderium  avcrte  a  me  '.  luni  ',  ciii  assimilabitnr  ?  Et  jiost  viginti  verstis  :  Ne 


Atifer  a  mc  venlris  concnpisccntias ;  et  concubilus  con- 
riipisceiiiiu;  iie  appreliendaiil  me  ;  el  animx  irreve- 
rciili  et  infriiniix  iie  tradas  me.  Doctrinam  oris  au- 
ditc,  filii ;  ct  qni  ciistodioiil  illain,  iioii  porict  labiis 
suis,  nec  scandalizabilur  iii  opcribus  iiequissimis.  Iii 
vanitate  sua  apprcbenditur  peccalor  ,  et  siiperbus  et 
ni.iledicus  scandalizabitur  in  illis.  Jtiriiioni  non  as- 
suoscal  oj  luum ;  multus  enim  castis  iii  illa.  Numin;i- 
tio  vero  Dci  iion  sit  in  ore  tuo  assidua ,  et  noiiiinibi:s 
sanclorum  noii  adinisccaris;qiii)iii;ini  noii  cris  iminu- 
nis  ab  eis.  Sicui  cniiii  scrvus  iiiicrrogatus  assidue ,  a 
livore  non  minuitur  ;  sic  omnis  jurans  ol  nominans  in 
tulo,  a  pecc;ito  non  pi!ig:ibiiur.  Yir  imiliiim  junns 
iiiqileb:tnr  iniiiuicilc ,  cl  non  discodet  a  domo  illius 
plaga.  Et  si  friistravorit  '.dolicluni  illius  snpor  ipsinn 
erii ;  ct  si  dissimulavorit,  dclinquit  diipliciler.  ICt  si 
in  vacuuiu  jiiraveril ,  non  justificabitur  :  replebitur 
oiiir.i  lelribulione  '  doinus  illins.  Et  post  tjtuituor  ver- 
itis  :  indisciplinatioiii  i:on  assuesoat  ^  os  tiiuiii  :  est 
ciiim  iii  iUa  vcrbnin  pcccali.  Mcnienlo  palris  et  nia- 
iris  luaj ;  in  iiicdio  eiiiin  magiialorum  coiisi^tis  :  ne 
furte  obliviscaiur  lc  Deus  in  eonspcciu  illorum,  ei  as- 
siduitale  tua  iiir.ilu:itus  iinproporium  paliaris,  et  ma- 
liiisses  noii  nasci,  ol  di.ni  nalivita  is  tu.c  maledicas. 
nomo  assnolus  iii  vorbis  iiiipropcrii,  in  omnibns  die- 
bus  suis  non  crudieiur.  Duo  gcnera  abuiid;iiit  iii  pcc- 
catis,  el  tertiuin  adducit  iram  ct  perdilioneia.  Anima 
calida  qu:isi  ignis  ardeiis  noii  exstinguetur,  donec  ali- 
quid  glulial  ;  et  lionio  ncquatn  in  orc  cariiis  su;e 
noii  desincl,  donoc  uiceiidal  igocm.  Et  post  diios  ver- 
tui  :  Omnis  boino  qiii  traiisgreditnr  lec;uni  suum 
contcinuens  in  animain  suain,  et  dieens  ,  Qiiis  me  vi- 
del?  lcncbr.t  circumdaiit  me,  et  p:irietcs  coopci-iuiit 
nie,  el  nciuo  cirounispicit  mc  ;  qneni  veroar?  deli- 
cLuniin  mcoriiin  rob  nioniioiiabitui'  Allissiiiius,  ot  nim 

'  li>  editis ,  (tcftttmnm  prnviim  awle  a  me.  Al)cst  vox, 
pi  uvum,  i  ■  ;*.  ot  a  saoris  llihliis. 

-  ' iliti,  11  .si  fniitruverit  frdtrem.  .\bost,  fintrem,  a  Kncco 
ct  a  v.jl^aui,  nociioii  a  llcgio  «s.  qiii  codux  pro,  {ruslraveiit, 
lialiol,  fi  lutra  jiiruverit. 

'  Hic  i.i  odilis  addilur,  pessiina,  quo  verbu  Mss.  et  sacra 
Biblia  oaront. 

'(ariiiiloiisis  oodox.  tniliicipliniite  non  nssiiesrnt.  Ro,.;ins, 
liidi:iifiliii:.tiv  iiirutiuiii  vit  loqiieltv.  (;r;pciis  rloninin  lovuis 
in  qiii!iiisilaiii  Bilil  s  iiial ,  iiiilisiipliiiiitiom  tcmcinrui' ;  m 
lliij,  .ii(o()i()('rijii(ia'  jiirwiuiiti. 


respicias  mulieris  specieni,  ei  non  concupiscas  niu- 
lierem  in  specie. 

Et  posl  liiginla  tres  verstts  [xxvi.]  :  Mtilior  ebriosa 
ira  niagiia ;  et  conlumelia,  et  turpitudo  illius  non  con- 
lcge;tir.  Fornic;ilio  mulicris  iii  extollcntia  oculornni 
et  iii  palpcbris  illius  agnoscotur.  In  filia  iioii  averlenie 
se  ',  (irma  custodiam,  ne  invenla  occasione  ut:aurse '. 
Ab  onmi  irrevercnlia  oculDriiin  '  cave  ;  ei  ne  mircris 
si  le  iiegloxcril.  Et  post  qiiatuor  verstis  :  Giatia  niu- 
lieris  scdi:l;c  dc'eolabit  virtnn  snum,  clossa  illiiis  ini- 
pingnabit  disciplina  illiiis.  Datus  Dei  nuilicr  sonsala 
cl  tacita  :  non  est  immutaiio  erudita;  .•'nim:c.  Gratia 
super  gra;iam  ,  mulier  sancta  et  piidoraia.  Omnis  au- 
tcm  pondoratio  non  cst  digna  conlincnlis  anrmx-.  Et 
post  diiodecim  tHTSKs  ;  Et  qiii  lransgrcdi:ur  a  jiistilia 
ad  poccatiim,  Dcus  paravit  eum  ad  rboni|ili;cam. 

Et  post  quatuor  versus  [xxvii.] :  Et  qiii  qiiarit  locu- 
plotari  ,  avcrtit  oculiim  stinm.  El  post  trcs  versus  : 
Conteretur  «  dcliclum.  Si  iion  iii  limore  Domini  le- 
1'iicris  te  inslaiitcr,  cito  snbvcrtoiur  domus  tiia.  Sicut 
in  pcriusiira  '  cribri  rcmancbit  pulvis,  sic  aporia  lioini- 
nis  in  cngilatu  illius.  Yas;i  (iguli  probal  f.iniax,  ct  lio- 
iiiincs  jiistos  lenlatio  Iribulalioiiis.  Sicut  ruslicalio  de 
ligno  oslondit  frnotiim  illitis,  sic  verbuin  ex  cogitalu  lio- 
iiiiiiis  cordis.  Anle  scrmonem  non  collaiidcs  virum  : 
b:cc  cniiii  tcnlalio  osl  lioininum.  Si  sequaris  jusliliani, 
appiebendes  illaiii,et  iiidncs  qnasi  podcreni  lionoris; 
cl  liabiiabis  ciim  ca,  cl  protogot  te  in  sciiipiicrnnm,  et 
in  die  agnilionis  invenics  firmamcntiim.  Volalilia  ad 
sibi  siniilia  convcniunt,  et  vcrilas  ad  eos  qui  operan- 
tiir  illani  revortetnr.  Leo  vonaiio.ii  insidialur  semper^ 
sie  pcccata  opcranlibiis  iiiiqtiilalem.  Ilonio  sanctiis  iii. 
sapicntia  manet  sicut  sol  :  nam  stultus  sicut  luiia  ini- 

'  no!;iiiscr;di'X  :  rt  nnn  intclliqit  qnoiiiim  vidcl,  elc.  Vul- 
gala  :  l-:t  n  m  vilcUitfil  q:io:uam  o.niu  i  liilet  oculiis  illiits , 
(/  oiii  iine.ri:ellit  a  r,  ;  (Hc. 

'  sacra  l'lhra,  Qki  teiict  illmn. 

'  liiliu ,  non  udxerleiile  se  :  .'>;ss.  ciiin  vulgaia ,  non  aver- 
tiritc  se. 

*  rj.  togd:  vcn.  l.ov.  babenl,  p.bnUiliir  se.  »i. 

'  MiJpiU,  ociilorum  ejiis.  Atlamen  abest,  ejrn,  a  Coib. 
bililiis. 

"  cariint.  codex,  ronit')-/eiKr.  Vuljjaia,  coiUeretur  em» 
dclinipicnle  dalictiim. 

'  >!ss  ,  i)i  vcrtiiimrn,  sivc  pertiisiirK.  ^ulgaia,  in  perens- 
suru. 


063 


iiiiii:iiur.  Iii  nieJio  inscnsntiinim  sorva  verbuin  lenipo- 
ri  :.iii  niciiio  aulcni  cogil;inliuin  assiduus  e-lo.  N;ir- 
ntlio  peccaniiiiin  oiliosa.ct  risus  coriim  iii  dciiclis 
pcccali.  Loqiieia  luiillum  jurans  horripilalionein  capili 
sutiiel,  ei  irrovercniia  ijisius  obiurilio  aurinm.  KITu- 
sio.sangiiiiiis  in  rix.i  siipurlioiuin ,  el  miilediclio  illo- 
ruin  audiliis  gravis.  Qui  d.'iiudal  arcana  aniici,  pcrdil 
fideni,  el  non  inveniel  amicuni  ad  aiiinium  suum.  Diligc 
pi'0\iniiiiii,  cl  coiijingcrc  lide  cuin  illo  :  quod  si  de- 
niidaver  is  abscondiia  illius,  non  pcrseqiiaris  post  eiiin. 
Siciil  eiiiin  luiimi  qui  perdil  aiiiiciim  suiim ,  sic  qiii 
pcrdil  ainicili;ini  proxiini  sni.  Et  sicul  qiii  dimitiit 
aveiii  dc  inaiiii  sua  ,  sic  reliquisli  '  priixiimiiii  tuiim, 
el  iion  eiim  c;ipies.  Ntni  illiini  scipiaris,  q;ioiiiam  longc 
abest.  EITiigil  ciiiiii  qu;isi  capiea  dc  laquco ;  qiioniam 
Tiiliicrala  esl  aiiiiii:i  ejiis ;  01  ultia  eiim  iioii  potcris 
collig.irc.  Et  malidioii  csl  concordalio  :  denud.ire  au- 
lem  amici  mysteri;i ,  dcsper;itio  esl  aniiii.TC  infelicis. 
Aniiiiens  ociilis  f;ibrical  iiiiqua,  et  iicmo  cuni  abjiciel. 
In  conspeclu  riculornm  tiiorum  condulcabil  os  suuin, 
et  sujier  sorinonos  liios  admirnbitiir  :  novissime  autoin 
perverict  os  suiini ,  ei  iii  vcrbis  tuis  dabit  scandalnm. 
Multa  odivi ,  ct  iion  coxqiiavi  ei ;  et  Doininus  odiot 
iHum.  Et  posl  dtios  versus  :  Qui  foveani  fodil ,  decidet 
in  illani;  ct  qiii  slatnit  lapidem  proxiino,  oQcndct  in 
eo ;  et  qni  laipicum  alii  parat,  pcribit  in  illo.  Facienli 
iiei|uissimuni  cniisiliimi ,  siipcr  illum  dcvolvctiir  ;  et 
niinagiioscctuiideadvonict  illi.  lllusio,elimproperiimi 
siiperbornm,  et  viiidiola  siout  leo  iiisidiabitur  illi.  L;i- 
quco  peribuiit  qui  obloclaiilur  casu  jiistorum. 

Et  poit  tres  versus  [xxviii.J  :  Qui  vindicari  vull ,  a 
Deo  inveniet  >iiidicla;ii,  ct  peccata  illiiis  servans  ser- 
vabit.  UoliiKiuo  proximo  iiio  noceiiii  le ,  et  luiic  do- 
procanii  libi  pecc;ita  solvciiinr.  Iloino  liomiiii  resorvat 
iram,  cl  a  Doo  qua.'rit  niodelam  !  In  hominem  simi- 
lein  sibi  nnn  halicl  miseiicnrdiam,  ct  de  pcccaiis  siiis 
deprccatur !  Ipse  cuin  caro  sit,  rescrvat  iram,  el  pro- 
piliatinnem  pctit  a  Dco  !  Quis  exoiabit  pro  deliciis 
illius?  Memenlo  novissimoriim,  et  desiiie  inimicari: 
tabitudo  eiiiin,  ci  inors  iniminet  in  mandaiis  Dei.  Me- 
roorare  timorom  Dci ,  et  non  irasc;iris  prnximo.  Me- 
inorare  tesianienti  Aliissimi,  ct  despice  igiioranliam 
proximi.  Absiine  te  a  litc,  ct  niinues  poccata.  Ilomo 
enim  iracundus  incendit  litein  ;  el  vir  peccaior  turba- 
bit  amicos.ei  in  inedio  pacem  habenlium  iniinittit 
iniinicitiam.  £(  pos(  ijua/uor  rmus ;  Certamen  fesii- 
natum  iiicendii  ignein,  et  lis  fcsiinans  ellundit  sangui- 
ncm,  cl  lingua  lestilicaiis  adiliicit  mortem.  Si  sullla- 
vcris  •  ,  quasi  ignis  cxardebit ;  et  si  cxspueris  supor 
illam,  exstinguetur  :  et  utraque  ex  ore  proliciscuntur. 
Susurro  ct  bilingnis  maled.clns  :  ninllos  enim  tiirlia- 
vil  pacem  li;ibcnlos.  Liiigua  tcrlia  inultos  comiiinvil, 
et  dispcrsil  illos  a  genle  iii  gciitcm.  Civitates  inuraUis 
divilum  deslriixil,  el  donios  magnalorum  elTodil.  Vir- 
lules  populorum  concidit ,  cl  gentes  fortes  dissolvit. 
Uiigiia  tertia  muliercs  viratas  ejccit ',  ct  privavil  illas 

«  l'.Pi'iiis  Ms.,  fic  qui  reliqaisli. 

•  \ iil^'ata,  .si  sunluivri^  iu  stiulilliim,  q-.iivi  igitis,  etc. 

•l»uu  \.it..,  niiilieies  forltn  ejeiU. 


S.  AUCUSTIM  SrEClLL.M  ««i 

de  laboribus  Siiis.  Qiii  rcspicil  iW.wn,  noiih.ibebit  le- 
qiiicin,  iicc  habcbit  aiiiicuin  in  qiio  reqniescat.  El  posl 
aliquol  rcrsui  ' :  Verbis  tuis  facilo  staieram,  ct  frcinvs 
oii  ino  rcctos ;  ct  atieiidc  ne  forte  labaris  iii  lingua, 
ct  cadas  iii  conspecln  inimicorum  iiisidiantium  libi, 
el  sit  c:isiis  tiiiis  insanabilis  in  mortem . 

[XMX  ]  :Qiii  fai  it  iniscricordiam  ,  fcnerat  prnximo  ; 
ct  qui  piKv.ilet  nianu  ,  mandata  servat.  Fcnera  pro- 
xiino  tibi  iii  tcmpiire  necessiiatis  illius;  ct  iterum  rcd- 
de  iroximo  tno  in  lempnre  suo.  Connrina  verbuni , 
cl  lideliicr  age  ciim  il!o ;  el  in  oinni  tempore  invenies 
qnod  libi  neiessariinu  t-st.  Mulli  quasi  invenlioncm 
a^siiiiiavcrnnl  fcnus,  ct  pr-cstiterunt  molestiain  iis  (|iii 
se  ailjiivcriii  l.  Et  post  Iredecim  versus  :  Verumlamcn 
siiper  liuinilcm  aniino  fortior  esto,  et  pro  elcemosyna 
niiii  Irilias  illum.  r'rii|iter  niandatum  assume  paupc- 
roin.cl  piopleriiinpiain  illiiisnc  dimitlasciimvaciium. 
Pordo  pcoiiiii;iiii  tnain  proplcr  fialrcm  ct  ainicum ,  ct 
iinn  nbscondas  illnin  sub  la|iide  in  perdilioiicm.  Poiic 
tbesaurum  liiuin  iii  prxccpiis  AUiss'iiii ;  ct  prodorit 
lilii  iiingis  ipiain  niiriim.  Conoliidc  eloeniosynam  iti 
corile  |>aii|icris ;  ct  li;cc  pro  lc  oxonbil  ab  oiiiiii  iii:ilo  : 
siipcr  .^ciiliim  poloiilis  cl  siiper  laiice;iiii  adverstis  ini- 
niiciim  tuiim  pugiialiit,  Vir  bonus  fidcm  facit  pro  pro- 
xiiiio  siio;  ct  qiii  pcidideiit  coiifiisioncin,  dorolinquct 
sibi  *.  Craliain  lidejnssoris  iic  obliviscnris  ;  d'jditciiim 
pro  tc  aniinnm  suain.  nepromissorcm  fngit  pcccaior 
ct  inimiiiidiis.  Bona  repromissoris  sibi  ascribit  prc- 
cator,  et  iiigratus  sensu  dercrmqnoi  libcraniem  sc.  Vir 
ropi  oiiiiliii  dc  proxiino  suo ,  ct  cum  pcrdideril  rcve- 
rontiam,  deielinqiulur  ab  co.  Rcpromissio  ncquissinia 
mullos  perdidit  diligoiilcs  ',  et  commovil  illos  qii;isi 
fluctns  maris.  Viros  polonles  gyrans  migrare  focil,  ol 
vagali  sunt  in  gcniibiis  nlienis.  Peccaior  iraiisgrcdieiis 
niaiid;ila  Doniini,  iiicidet  iii  promissioncm  ncqiiain.  Et 
post  unum  vertuiii :  Ucciipcra  proximum  secundiim  vir- 
lulcm  tu.im,  ct  atteiide  tibi  iie  incidns. 

Et  post  sexdecim  versus[\\\.]:  Qm  diligit  llliuni 
siium  ,  assidiial  illi  flagclla  ,  ut  laitolur  in  novissimo 


suo '.  Qui  docet  liliimi  snum  ,  laudabitiir  in  illo.  El 
post  dccem  rersus  :  Equus  iiidomitus  evadil  duins,  et 
filius  remissus  cvadit  prrccps.  Lacla  filium,  et  pa- 
vcnlcm  tc  facict ;  liide  ciini  illo  ,  cl  contiislabil  !e. 
Noii  corridcas  illi  ,  nc  dnleas  ,  ct  iii  novissinio  obslu- 
pcscanl  doiilos  tiii.  Non  dos  illi  potcslalem  in  juvcn- 
tiiie,  ci  ne  despicias  cogiiaius  illius.  Curva  cerviceni 
ejus  iii  juvenlulc,  ct  luinlc  bilcra  ejiis  dum  infans 
est;  ne  forte  indurel ,  ct  non  credal  tibi ,  ct  crit  tibi 
dolor  aiiim;c.  Doce  fi^iiim  lunm,  ct  operare  iii  ill",  m 
in  turpiiudine  illins  coiifniidaris'.  Melior  esl  pauper 
sanus  cl  foitis  virlbus,  quam  dives  imbccillus  ct  fi;i- 
gcilatus  nialitia.  Salus  anim;c  in  sanctitale  jiistili;c 
mclior  est  omni  atiro  etnrgento;  ct  corpus  validum, 

'  ncgius  Ms.  £1  post  xxxin  rcrjtts. 

'  ('aiiiulciisis  ciidox,  derelinquetlihi.  sed  alii  mcliiis,  rfp- 
reliniiuil  .'.iiii ;  iuiiaiidi ,  |>roxiiiinm.  >ani  graoiis  loxius  iu 
siiiiat  :  /  (  qiii  periiiilil  rereciiudium,  dereliiiqnet  dlum. 

'l.eg>'ii'liiiii  ut  iu  !>acris  Bibliis,  dirigeiitcs. 

» iii  \ul;^;:iia  |iosl ,  novii.-.iiiiu  suo,  3;ldlair,  cl  iion  palpct 
proJVi'.0'uin  oMii :  iiinxla  ;;ra'c<)  aliesi. 

'  vui;i'Jl3,  ne  »)i  lurpitudiiuin  illtus  olJeud.a. 


(»r.j  DE  SCRilTUIlA  SACRA 

quani  cciisus  iinnicnsus.  Non  csl  ccnsns  &upcr  ccnsnm 

salulis  corporis ;  cl  noii  esl  obloclalio  siiikt  cniilis 
gamliiiiii.  Mclior  cst  mori  quaiii  \ila:iniai.i,  ct  rciiiiii-s 
Hacrna  qiiani  laiigiior  pcrscvcrans.  Boiia  abscoinlita 
in  ore  clauso,  qnasi  a|)po»ilioiies  ("pularuin  ciiciiin- 
liusila;  scpulcro.  E(  posl  quinque  vcrsus  :  Trisliliaiii 
II  iidos  aniiiKc  liia! ,  cl  noii  aniigas  tcinclipsuin  in 
coiisilic  luo.  Jcicuiiditas  conlis  b;ec  csl  vit.i  lioiiiinis, 
Cl  lliesaurus  sine  dcfcctione  sanclilatis,  ct  cxsulialio 
viii  csl  loiigxvilas.  Miscrere  aiiiina;  tua3  placcns  Dco, 
rtconliiie;  elcoiigrcga  cor  luuin  iii  sanclitale  ejiis, 
cl  Iri-liliani  Iimge  cspi-lle  a  lc.  Miillos  cnim  occidil 
tristitia  ,  ct  iioii  csl  iitililas  in  illa.  Zclus  el  iracuiulia 
iiiiniieiit  dics,  cinwtc  icmpus  seiicctam  adducil  cogi- 
taius. 

E(  jmt  (iVccm  vcrsus  [xxxi.l  :  Qui  auruin  diligil, 
iion  juslilitabiliir  ;  cl  qui  iiiscquilur  consuinplionciii , 
nplcbiiur  cx  ca.  Mulii  dali  suiil  in  auii  casiis',  et 
f;icla  cst  iii  spccic  illius  perditio  illorum.  Ligniim  of  • 
fcnsionis  cst  aiirum  sacrincanuum  :  vx  illis  qui  sc- 
clantiir  illuil ,  ct  omnis  iniprudeiis  depcriit 'ii>  illo. 
Itcjlus  divcs  qui  inveutus  est  sine  inacula ,  ct  qui 
po-laiirum  i.oii  abiit,  nec  speravit  in  pccunia  ct  llic- 
saiiiis.  Qiiis  6:1  hic,  cl  laudabimiis  cum ?  fccil  enim 
iiiirabilia  in  vila  siia.  Quis'  prnbatus  csl  iii  illo,  cl 
pcifcctus  cst?  ct  crit  illi  gloria  a;icrna.  Qiii  poiuit 
transgrcdi,  et  non  est  transgressus  ;  ct  facerc  mala,  et 
noii  fccit :  idco  st.ibiliia  suiit  bo;:a  illius  in  Duniiiio, 
ct  elccniosynas  illius  enarrabit  Ecclesia  saiictnrunL 
El  post  uliquut  versus  -i  Ulcrc  quasi  hoiiio  frugi ,  iis 
qiiu;  libi  appnnuntur,  ut  noii ,  cum  niandiicas  mul- 
luin,  odiohalicaris.  Cessa  prior  disciplina;  cau-a,  ct 
noli  niinius  csse,  nc  forte  olTendas.  Eisi  in  mcdio 
mullorum  scdisii ,  prior  illis  non  cxlondas  manum 
tuam,iicc  prior  poscas  bibcre.  Quani  surficicns  csl 
huiniiii  crudito  vinum  exiguum.  Et  posl  aliquol  vcrsus : 
Diligcnlcs  in  vinonoli  provocarc;  multos  ciiim  extcr- 
uiinavitviiium. 

El  post  viginti  tex  verstu  [xxxii.]  :  Loqucre  major 
natu  ;  deccl  ciiim  tc  primum  vcrbum  diligciiti  scieii- 
tiam^;  ct  iion  impedias  musicam.  libi  auditus  non 
esi,  elTiindas  scrmoncm ;  et  importuiie  noli  cxtolli  in 
sapiciitia  tua.  El  posl  quinque  versus  :  Adolescciis,  lo- 
qucre  in  tua  causa ,  vix  cura  necesse  fucrit*.  Si  bis 
iiiterriigatus  fueris,  liabcat  caput  rc^poiisum  tuuiii. 
Iii  mullis  esio  quasi  iiiscius,  el  audi  taccns  siinul  ct 
qiiircns.  Iii  mcdio  inagnaturum  loqui  non  pra;su- 
mas* ;  ct  ubi  sunt  scnes,  non  muilum  loquaris.  .\iitc 
graiidiiicni  pra;ibit  coruscatio ,  et  antc  vcrccuiidiain 
prxibit  gratia ,  et  pro  rcvcrcntia  acccdcl  libi  boiia 


%C, 


'  r.Txc,  eis  pttma  clinrin  cltruiiou ,  iii  casum  provtcr 
tturum. 

'  Rcgius  codex,  decipicliir. 

» loiisoiial  gra«.  tis  cdokiuasUie.  At  vulgata  praTert,  Qui 
prcbatus  est. 

'  !i('(iiiis  Ms.,  diliqe  sctentiam.  Carmilensis ,  dUuj.;i:tis 
Ki^ili.m.  vidgaia,  di'.iij.:uti  scieiilia.  Deuique  grxc.  sonat, 
»1  diliqenli  scii'idiu. 

•  r.ejjiuscoilei  (--aret  liis  vcrbis,  ciim  necesse  fueiil  :  i\\{X 
I  vulj;3lj  (luideiii  alisunt,  sed  uon  a  yrxco  icxlu. 

'  l'.t:|jiu3  LuUci  ci  sacra  Biljlia  carcat  vcrbo,  loQui 


gralia  '.  Prxcurre  atitem  prior  in  dnimini  tiiain  ,  ei 
iilic  avocare,  ci  illic  ludc,  ct  agc  conccplioiies  luas, 
cl  iioii  in  dclictis  ct  vcibo  supi;i  bo.  Et  sujier  big 
omiiibus  benedicilo  Deuin,qui  fccit  te,  et  inebrianicni 
te  ab  oinnibus  boiiis  suis.  Qiii  tiiiict  Dciim  ,  cxcijiict 
docliinani  cjus;  cl  qui  vigilavcrint  ad  iiiiiin,  invcuicnt 
bcncdiclionera.  Qui  qux-iil  legein  ,  leplebiiur  ab  ca  ; 
ct  (|ui  iiisidiose  agit,  scandalizabiiur  in  ca.  Qui  li- 
iiicnt  Dominuni,  invcnient  jodicium  jii^tiiin ,  et  justi- 
liam  quasi  luincn  accciidciit.  Pcccaior  hoino  devitabit 
corrciitioncm,  cl  seciinilum  \oluiitalciii  suam  iii\e- 
iiicl  comparationcin.  Vir  coiisilii  iion  dispeidcl  in- 
tclligeiitiam.  Elposl  qualnor  versus  :  Fili,  siiie  con,si- 
lio  nihil  facias;  et  post  factum  non  pa^nilcbis.  Et 
post  paucos  vcrsus  :  Qui  ciedit  Deo ,  aUciidet  inaiida- 
lis  ;  et  qui  confidit  in  illo,  iioii  iniiionibitnr. 

[xxxiii.]  Tin.cnli  Doiiiiuum  iioii  occiirrciu  mala  : 
scd  in  tcniationc  Deus  illuni  conservabit,  et  libcrabit 
a  malis.  Sapiens  non  odil  inaiidita  ct  jiistili;is;  el  iion 
illidctur  quasi  navis  in  procclla.  Iloino  scnsatiis  cic- 
dit  let;i  Dci,  ct  Icx  illi  lidclis.  Qui  iiii.eridg^ilioncm 
nianifesiai,  parabil  verbuin. 

£«pos/paii/u/«»)  [xxxiv.]  :  Yana  spes  ,  cl  nieiid.a- 
cium  viro  insensaio;  ci  soninia  extollunl  iniprii- 
dciilcs.  lit  qiiasi  qiii  apprchcndit  unibram,  cl  sequilur 
vcntum  ;  sic  et  qiii  aitcndit  ad  visa  mendacia.  Iloc  se- 
cundum  Iioc  visio  soraniorum ,  anle  facicin  honiiiiis 
siniililudo  borainis.  Ab  iinmundo  quid  muiidabiliir? 
cta  mendiice  quid  vcrum  diceiur?  Divinaiio  enoris, 
ct  auguria  nieiidacia ,  ct  soninia  malc  facicntiinn, 
vanilas  esl.  Et  sicut  parluriciilis  cor  tuum  plianta- 
sias  palitur,  nibi  ab  Allissiino  fuerit  ciiiissa  visilatio  : 
nc  dedcris  iii  illis  cor  tuuin.  Multos  cniin  crrarc  fcce- 
ruiit  somnia,  cl  cxcideruiil  speranics  in  illis.  Sine 
niciidacio  consummabilur  vcrbum ,  cl  sapicntia  in 
orc  fidclis  coiilcin|ilabilur  '.  Et  post  quiuque  versus  : 
Mnlla  vidi  cnarrando',  ei  plurimas  verborum  copsiic- 
ludiiics.  Aliqnoiics  usque  ad  nioricm  pcriclitatus 
sum  horum  causa,  cl  liberalus  suin  gralia  Dci.  Spni- 
tiis  limeuiium  Deiim  qu.criiur,  et  in  respeciu  illliis 
bcncdiccntur  '.  Spes  eniin  illorum  in  salvanlcm  illns; 
ct  ociili  Dei  in  diligcntes  se.  Qui  timcl  Duminum  , 
nihil  Ircpidiibit ,  et  noii  pavcbit ;  quoniam  ipse  cst 
spes  cjiis.  Timenlis  Dominum  ,  bcata  csl  aninia.  Ad 
qiicm  respicii?et quisest  forliludo  ejus?Oculi  Domiiii 
supcr  limeiiles  eum  :  protcctor  poicniia; ,  firinamen- 
tiim  virliitis  ,  tcgimcn  ardoris  ct  imibraculum  mcri- 
dianiiiii  ° ;  deprecalio  offcnsionis  cl  adjutorium  casus; 
exallans  aiiiiiiam  el  illiiminans  oculos,  daiis  sani- 
laiem  ct  viiam  et  bcncdiciionem.  Immolantis  cxiiii- 
quo  oblalio  cst  niaculata ,  el  non  suiit  bciicplacila: 
siibsaiinalioncs  injustorum.  Doininus  solus  sustiiien- 


'  hi  Milijala,  versiciiliis  iS  capitis  J>  sic  i:iciiit:n  liora 
siirtjcn:'i  >:on  te  trices  ;  praxurre  iiulcni,  eic. 

'  Viil^^ala  :  i  ominmuibilur  verbiini  lcijis,  f/  snpiinilia  in 
ore  lidc^ii  cuini^taiabilur .  Slss.  ct)dic(;s  siicculi,  iii  or' 
fidclt. 

^L'.'j?i'ii(luiii,  viiliin  errcndo  :  sivc  uti  in  sacris  r>ibli'S 
viili  et  rttudu. 

'  Milgata,  licncli^ctiir. 

'  vuliaia,  Hicii,/i<i(ii. 


9C7  S.  ALGLSTINI 

tibus  se  iii  via  vcril:iiis  ci  jnsiiii;c.  Roiia  iiiiquonim 
nor.  prolial  .Mlissiimis,  ncc  rcspicit  in  olililioniliiis 
iiiiqiiorum ,  iiec  in  imilliliulinc  sacrilicinrnin  coriiin 
propiliabilur  pcccalis.  Qiii  offcrl  sacriliciiini  ex  sub 
sUiDtia  panppriim  ,  qiiasi  qui  vicliinal  filium  in 
conspcclu  paliis  siii  P.iiiis  iiiilisciiruim  ,  vita  paii- 
pcris  csl;  qiii  iK-iraiulat  illiiiii ,  lionio  saiigiiiiium  csl. 
Qui  aiifcrliii  siidoro  panoiii,  qiia^i  qui  iicciilil  proxi- 
muin  suuni.  Q  li  effun^lii  sar.giiiiicin  ,  el  qiii  frandcni 
facil  incrccnaiio ,  fialrcs  suiit.  Unus  XHlificans  cl 
umis  dcslrueiis,  qiiid  pioelcsl  illis  iiisi  lahor  ?  Unns 
orans,  et  umis  iiiaK-diccns,  ciijus  vncciii  exaudiot 
Deus?  Qui  bapiizatur  a  moituo,  ct  ilerum  taiigit 
illum ,  quid  pioficici  l.ivatio  iliius  ?  Sic  homo  qiii 
jejiinat  iii  leccalis  suis,  ct  itoruin  eadciii  facil,  qiiid 
prolicil  iiuniiliando  sc?  oralioncin  ejiis  quis  ex- 
audiet  ? 

[xxxv.]  Qiii  conscrvat  logem,  mnltiplical  oralio- 
nem.  Sacrificiuin  s  ilulare  cst  attcndere  maiiilaiis  ,  ct 
discedere  ab  oiiini  iniqnialc  ;  et  propiiialinncin  li- 
tare  sacrilitii  supcr  injusliiias,  eldoprecatio  pio  pcc- 
calis,  reccdcrcab  injuslilia.  El  posl  pancos  versus  : 
Non  appaicliis  iii  conspccln  Dci  vacuiis.  IIjcc  enini 
omnia  propier  maiidaia  Domini  fiunl.  Oblatio  jiisti 
impingnal  aliarc  ,  cl  odor  suavilalis  est  iii  conspcclii 
Allissimi.  Sacrilicinni  justi  accepluin  est,  ct  iiionio- 
riam  ejus  noii  obliviscetur  Doiniiius.  Rono  aniiiioglo- 
riam  redde  Di-o,  et  iinn  ininuas  priinitias  maiiuuin 
Uiarum.  In  omiii  dalo  liilareni  fac  vultiim  tuum  ,  ct 
in  exsiiJtalione  sanclifica  dccimas  liias.  Da  Ahis^inio 
sccuiidiim  d.itiiin  ejus,  et  in  boiio  ociilo  adiiiveiiiio- 
Bcm  facito  manuum  luanim  ;  qnoniam  Dominiis  ru- 
tiibiieiis  esl ,  et  soplics  roddel  lantiini  libi.  Noli  of- 
ferre  muncra  prava ;  nnn  er.im  sii.scipicl  illa.  Noli 
respicere  saciificium  injiisliini ;  (|noniam  Doniinns 
jiidcx  e;t ,  et  nnn  cst  apuil  illum  gloiia  poivoii.e.  Noii 
accipiet  Domiinis  personam  in  paiiperem ,  et  preca- 
liouom  Iicsi  exaiidict.  Noii  despiciot  preces  piipilli  , 
ncc  vidu;c ,  si  effundal  loqiiclam  geiiiilus.  Noiine  la- 
eryma  ad  maxillam  descondit,  ei  exclamatiu  a  iiiaxil- 
la  ascendit  piopter  illnd  (luod  descendits  iper  illani'' 
Ei  post  quaiiioi-  veisiis  :  Oratio  iiumiliaiuis  se,  nubcs 
pcnelrabit. 

Et  posl  aliquanltm  [xxxvn.]  :  Cum  viro  sancto  assi- 
duus  esto,  qnemcuraque  cognoveris  observanlcm  ti- 
morcm  Dei,  cnjus  animaesl  sccundnni  aniinain  liiani. 
Etposl  quinqueversus  :  Etin  hisoninjbusdeprccarc  Al- 
tissinuiin,  ut  diiigai  in  veritate  viain  tuam.  Ei  posi  vi- 
ginli  et  unum  versits  .•Fili,  in  vila  tua  tenla  animam 
tnam ;  et  si  fuerit  nequam,  noii  dos  illi  pntcsiatein. 
Non  enim  omnibus  omnia  expediunt ,  ct  non  oinni 
aiiinix  omne  gcnus  placct.  Noli  avidug  esse  In  oinni 
epulaiione,  et  non  lc  efrunilas  siiper  omncmcsoani. 

El  post  qualHor  versus  [xxxviii  ]  :  llonora  iiiedicuni 
proptcr  necessitatem ;  eleniin  iliuin  crcavit  .\llissiinus. 
A  Deo  eiiim  esi  mcdela,  et  a  lege  accipiet  donaiionem. 
Disciplina  niedicl  exaltabit  raput  ipsius,  ct  in  conspc- 

'  sacra  Biblia  :  sonne  lacrijwa:  ridute  ad  miiiilimi  ile- 
(caidiml,  et  exclunuilio  cjus  super  dcducfnum  cat .' 


SPECULUM  !)68 

rlu  niagnaiomm  collaiidabitnr.  Altissinius  crcavilde 
tcrr.i  modicinam  ',  cl  vir  pruilcns  iiO;i  abhnrrebit  U  • 
lam  Nonne  a  ligno  indi!li.aia  est  a::ua  amara?  Ad  agnl- 
tloiicm  liomiiium  virtiis  illius,  et  dodii  Iioinini  scicn- 
tiam  Aliissinius,  lionornri  in  mirabilibus  suis.  !n  liis 
curans  miligavit  doloicm  ipsnrnm  '.  El  posl  quatuor 
vi-rsus  :  Fili,  in  tna  iiilirmil:ilo  iioii  dosjicrcs;  sed  ora 
linminnm,  ct  ip>e  ciiraliit  le.  Averlea  deliclo,  et  diri 
ge  maiuis,  clab  omiii  dclicto  muiidacortiiuni.  Etposi 
uuuin  versiim  :  Et  impiiigna  olil;itionom,  et  da  lociini 
inedioo;  otoiiim  illnm  Domious  crcavit:  ct  iion  discc- 
d:it  a  to;  (pioniain  opoia  cjiis  siint  iicccssaria.  Kst 
eiiim  ipiaiido  in  nianus  illorum  iiicurras  :  ipsi  vero  Do- 
ininum  deprccabuntur,  ut  dirigal  rcquicm  coium  ot 
sanitatem  prnptcr  conversatii  nom  illorum  '.  Et  yost 
umim  versum  :  Fili,  iii  morUiuiii  piodnc  lacrymas,  et 
(|uasi  (lira  p.issus  iiicipe  ploraro.  Ei  seciindum  jiuli- 
ciunicoiitegccorpiis  illius,  el  iioiidcspiciassopiiliurain 
illiiis.  Proptcr  dtilatnram  amare  fer  luctiiin  illius  niia 
dic,  cl  coiisiilare  propter  tristitiam;  el  fac  luotum  se- 
cnniluni  moriliim  ojiis  uiio  die  vol  dnobns,  pioptcrde- 
Iraetionom.  A  Iristitia  cnim  fostinat  iiiors,  ct  coope- 
riet  viriutcm,  ct  irisiitia  cnrdis  fleciet  corvicem.  Et 
poslunum  versitm  :  Non  dcdcris  iii  tristitiamcor  tiium. 
/•"/  posl  noveni  vcrsus  :  Sapicnlia  sorib:c  in  lempore 
vacuilalis,  et  qni  niinoralnr  actu  tiipionliam  pcrci- 
piet. 

El  panlo  post  [xxxix.]  :  In  voccdicito,  Obaiidile  me, 
diviiii  frnctiis  aqirirum,  ct  qiiasi  rosa  pl:inta(a  siiper 
rivum  fructificate  '.  Qiiasi  Libanus  odorcin  snavitatis 
liabele.  Florete  flores  qnasi  lilium,  date  odorem,  et 
fiondeic  in  graiiam,  et  cnllaudaie  caiiticum,  et  bene- 
dicite  Domiiuim  in  operibus  suis.  Date  niagnilicentiam 
nnmini  ojus,  et  confilemini  illi  in  voce  labiorum  vc- 
slrornm,  in  caiiticis  labiorum  el  cit'  aris;  ct  sic  dice- 
tis  in  coiifossione  :  Opcra  Domini  niiiversa  bona  valde. 
Iii  verbo  ejus  stelit  aqua  sicut  coitgcries,  ct  in  sermo- 
nc  oris  ejus  sicnt  exceptoria  aqnarum.  Qunniam  iti 
prxcepto  ipsins  placor  lit,  et  non  e-.t  minoralio  in  sa- 
Inle  '11108.  Opora  omnis  carnis  corain  illo,  et  noii  csl 
ipiiilqiiam  absoonditum  ab  ociilis  ejus.  A  sxciilo  et 
usqiie  in  s;rculiim  respiciei ';  et  iiiliil  est  inirabile  i» 
coiispectu  ejus.  Noncst  diccro,  Quid  cst  lioc?  autqiiid 
csl  illiid?  onmia  enim  in  loinpore  suo  qna^rcnlur. 

El  paulo  posl  [xi,.]  :  Orati;i  sicut  paradisus  iii  bene- 
diciionibns,  et  misericordia  in  s;cciilnin  permaiiet.  Et 
posl  (Uiodecimversus  :  Frairesinadjuloriuin  in  toinpo- 
rc  tribnlatioiiis,  et  super  eos  misericordia  libcrabit. 

E:  posi  paululuin  [m.i.]  :  Sapicntiaeiiimab^condita, 
et  thesaurus  occnltus,  ipr.c  uiilitas  iii  utrisque?  Melior 
est  Iinnio  i|ui  abscondit  slulliliam  siinm,  qnam  hoiiio 
qui  abscondit  sapientiam  suam. 

Ei  atiqua-ulo  pust  [lxiii.]  :  Deiicdiccntcs  Domimim, 

'  l:i  saoris  Dibliis,  niidicnmcntn, 

'  Viil^Mia  :  .\i:ijahil  dolorcm,  el  univ:rntarv:s  ipscrur». 
PiK^teroa  iu  v.  9,  |co,  non  desperes,  uaiiol,  ne  acspidai 
liili.-niin. 

'  M.^s.,  proplcr  conveisioncm  illo'um. 

*  la  vul^ala  liaholur :  l.icit,ubauditemf,  dirim  (rucliii 
cl  cfnir.i  ruM  plunti.ln  siiper  ricos  aquarum  fiuctifieale. 

•  ^uljjatJ,  rcspicit. 


969 


DE  SCR!PTl]RA  SACRA. 


970 


eiuUate  illum  qiiaiUiini  polcslis;  major  cstoniiii  lau- 
dc.  ExaU;mtes  eiim  lepleraini  virtiile. 

Ei  post  multa  [li.]  :  Appropiaie  ad  me,  indocti,  et 
coiigiegamini  in  (lomuin  di.'.ciplinrc.  Quid  adhuc  rc- 
tardalis?  et  quid  adliuc  dicilis  in  his?  anima;  vcslrse 
siliunt  velicmciucr.  Aperui  os  meum,  ct  loculus  sum  : 
Compaialc  vobis  sine  argento  sapicnliam  ',  ct  coUum 
veslrum  sul)jicile  jugo,  et  siiscipiet  anima  vcstra  di- 
seiplinam.  In  proxiino  cnim  est  inveniro  cam.  Vidcie 
oculis  vcstris,  quoniam  modice  hiboravi,  et  invciii  mili^ 
inuUam  reqiiicin.  .\ssumiie  discipliiiani  in  multo  nu- 
inero  argenii,  ei  copiosum  aurum  possidete  in  ea. 
Lxtetur  anima  veslra  in  misericordia  ejus,  et  noii 
confuiidemini  in  laude  ipsius.  Opcramini  opiisvestriim 
ante  tenipus,et  dabitvobis  merccdemvestraui  in  tem- 
pore  suo. 

Delibro  Tobiw  is(a  ponenda  crcdidimus. 
DE  TOBL«  LIBRO. 

[Cap.  iv.jllonorcm  babebis  matri  tu»  omnibusdie- 
bus  vitx  cjus.  .Mcnior  eiiim  cssedebcs,  quneet  qiianla 
pcricula  passa  sitproptcr  tein  utero  suo.  Et  post  duos 
versus  :  Oinnibus  aulcm  diehus  vil;B  tua;  Deum  in  mentc 
hahe,  et  cave  nealiqiiando  pcccatoconsenlias, et  pnc- 
lermitias  pncccpla  Dci  lui.  Ex  substantia  tiia  lac  clee- 
innsynam,  et  iioli  avcrtcre  faciem  tuani  ab  ullo  i;iii- 
perc  :  iia  enini  licl,  ut  nec  a  te  avcrtatur  facies  Do- 
iiiini.  Quoniodo  potueiis,  ita  esto  misericors.  Si  mul- 
luin  libi  fueril,  ahundaiiter  tribue  :  si  exigiium  fucril, 
eliam  exigiium  libcnter  imperlirc  stude.  Prxmiiim 
eiiim  tibi  honum  ilicsauiizas  iii  dic  iicccssiiaiis.  Quii- 
iiiam  elecinosynaahoinni  pcccato  ct  a  mortc  liber;it, 
ctnon  patitur  animani  ire  iii  lcnebras.  Fidiicia  niagna 
erit  coram  sumnio  Dco  eleeiiiosyna  omnibus,  qui  f.i- 
ciunt  eam.  AUciide  tibi,  lili,  ab  (imni  foriiicatione,  ct 
praiter  uxorcm  luam  nunquam  paiiaris  crimen  scire. 
Superbiam  aulcm  nunqu.im  iii  tuo  sensu  aut  in  tuo 
verbo  domiiiari  pcrmiltas  :  in  ipsa  cnim  initium  sum- 
psit  omnis  perditio.  Qiiicumque  alii;uid  tibi  npeiatus 
fuerit,  stalim  merccdem  eiresiitue;  ct  mcrces  iiiercc- 
iiarii  apud  te  omnino  non  maneal.  Quod  ab  alio  odis 
fieri  tibi,  vide  ne  alteri  lu  aliquando  facias.  Panem 
tuum  cum  esurcntihus  cgcnis  comede,  etdc  vestimen- 
lis  tuis  nudos  tege.  Et  post  duos  vcrsus  :  Consilium 
semper  a  sapienlc  pcrquire.  Omiii  tcmpore  bencdic 
Deum,ci  pcle  ah  co,  ut  vias  tuas  dirigal,  et  omnia 
consilia  tiia  in  ipso  permancant.  Et  post  scptem  ver- 
sus '  :  Koli  timere,  llli  mi  :  paupcrcm  quidem  vilani 
gerimus,  scd  mulia  bona  bahebimus ,  si  tiniucrimus 
Dcum,  cl  rcccsscriinus  ah  oiniii  pcccalo,  ct  feccriinus 
heiic. 

El  post  mvlla  [xii.]  :  Timc  Ra|ihacl  dixit  cis  occul- 
le  :  Bcnedicile  Dcum  coiJli,  cl  coram  omnibus  vivcii- 
libiis  confitciiiiiii  illi,  (iiiuniam  fccil  vobiscum  miscri- 
cordiam  suaiii.  ttcnini  b:iiramciitum rcgisabscoinlcrc 
bonum  est :  opcia  auteiii  Deircvclarc  et  confiteri,  lio- 
norificuinest.  Bona  cstnratio  cum  jcjuiiio,  etelceiiio- 
syiia  magis  qnani  ihesauros  auri  lecoiidcre.  Quouiam 

,.  •  vnx,  snpienlinm,  abcst  a  Mss.  necnon  a  saais  Bibliis. 
•  Regius  .Ms.:  Ll  post  vm  versus. 

Sanct.  Augcst.  111. 


clecmosyiia  a  morte  liberat,  et  ipsa  cst  qiix  puiga   • 
peccata,  et  facit  iiivcnire  vitain  aHcrnam.   Qui  auiciii 
faciunt  peccatum  et  iniquiialem,  hosies  smit  aiiim:e 
sua;. 

Et  paulo  post  [xiv.]  :  Audite  ergn,  filii  mci,  patrem 
vcslriim  Servile  Domino  iii  verilale  ct  inquirile  ut  fa- 
ciatis  qu;c  sunt  placita  illi;  et  filiis  vestiis  niandatc, 
ut  facianl  jusiitias  et  eleemosynas,  ut  sint  memorcs 
Dci,  ct  hencdicant  eum  in  onini  tcnipore,  in  veritate 
ct  iii  tota  virtiite  siia. 

Jam  nunc  quoniam  non  omnes  Hbri  canonici  Veteris- 
quc  Tistamcnti '  Imic  operi  noslro  necessaria  dederunt ; 
ncque  ii  qui  dederunl  cx  omnibus  suis  locis  conveniebat 
ul  darcnl,  sed  ex  eis  tanlum  ubi  aperliora  morum  bono- 
rum  prmcepla  comperinms ;  sive  ubi  ulilia  jubentur,  sive 
tibi  conlruria  proldbcntur  :  ad  sncras  Litleras  cvangcH- 
cas  et  apostolicas  transeanuts.  Caput  in  canone  Testa- 
menti  Novi  notissima  et  prcEclurissima  quatuor  Evange- 
lia  lenuerunt,  in  quorum  primo,  quod  secundum  Mat' 
thman  csl,  ea  quce  nobis  sunlad  lioc  opus,  qnud  susccpi- 
mu?,,  congrua,  videamus. 

DE  EVANGELIO  SECUNDUM  MATTIi.tU.M. 

[Cap.  V.]  Vidons  auiem  Dominus  turb.is,  ascendit 
iii  mnniem  :  ct  cum  sedisscl,  accesserunt  ad  ciim  di- 
scipuli  cjiis.  Et  apcricns  ns  suum  docebat  eos,  diceiis  : 
Ociili  paupcrcs  spirilu;  qiioiiiam  ipsorum  cst  rcgmiiii 
ca-lorum.  Bcati  mites;  quoniam  ipsi  possidehuiit  ter- 
rain.  Beati  qui  liig(^nt;  quoniam  ipsi  consolabuntur. 
Brali  (|ui  csuriuiil  et  silimit  juslitiam  ;  quoniam  ipsi 
saiurabiintur.  Beati  misericordes  ;  quoniam  ipsi  niisc- 
ricordiam  conscquentur.Beatimuadocorde;  qiioniam 
ipsi  Dcum  videbunt.  Beati  pacifici;  quoniam  filii  Dci 
vocabuniur.  Beati  qiii  pcrsccutionem  patiunlur  pro- 
ptcr  jiistiliam  ;  quoniam  ipsorum  est  regniim  coelonim. 
Bcaii  estis  cuni  maledixerint  vobis  hnmines  ',  et  per- 
secuti  vos  fuerint,  etdixeriiit  oinne  maluni  adversum 
vos  nientienles,  propter  me  :  gaudete  et  exsuUate , 
qiioniam  merces  vestra  copinsa  est  in  ccelis;  sic  enim 
pcrseculi  sunt  Proplieias  qui  fuerunt  anle  vos.  Vos 
estis  sal  lerr»  :  quod  si  sal  cvaniicrit,  in  quo  salielur? 
Ad  iiihilum  valet  ulira,  nisi  ut  miitatur  foras,  et  con 
ciilcciurab  homiirihus.  Vos  eslis  lux  mundi.Non  po- 
lest  civilas  abscondi  supra  montcm  posita  :  iicqueac- 
ccndunt  hicernam,  et  ponunt  eam  suh  modio ;  sed  sii- 
pcr  candelahrum,  ul  luceat  omiiibus  qiii  in  doinn  sunt. 
S;c  liici,'at  lux  vestra  coram  homiiiilius,  ut  vidoant 
vestra  bona  opera,  et  glorificcnt  Patrcin  vestrum  qui 
iii  cnelis  est.  Nolite  putare  quoniam  vcni  solvere  Le- 
gcni,  aiit  Propliclas  :  non  veni  solvcre,  sed  adiinple- 
rc.  Anicn  dico  vobis,  donec  iraiiseai  coelum  et  terra, 
iota  unum,  aut  unusapexnon  praeleribitaLege  donec 
omnia  fiant.  Qui  ergo  solverii  iinum  de  maiidatis  istis 
mininiis,  et  docuerit  sic  bomiiies,  minimus  vocahitur 
in  regno  ccelorum  :  qiii  aiitcm  feccrit  et  docueril,  Iiic 
magniis  vocabitiir  in  regno  coelnrum.  Dico  aulcni  vo- 
his,  quoiiiam  nisi  abundaverit  juslitia  vestra  plus  quam 

'  In  Regio  codice ,  veteresque  liuic  operi :  ira^termissa 
voce,  rer.tamenti. 

'  vox,  liomines,  abest  a  Carnutensi  codice  nccnon  a  3*fxi* 
Bifcliis. 

(Trente-une.J 


9-:i  S.  AUGUSTLNl 

Srribariim  cl  Pliarisxoruiii,  ..on  inli'.ibitis  in  rognuiii 
ralorum.  Audislis  ((uia  ilicluni  cslaiiliiinis,  Noii  occi- 
ilcs  :  qui  aulcni  occiilcril,  leuscril  jmlicio.  Kgoaulcin 
ilicovobis,  quiaoinnis(|uiirascilur  fr;iirisuo,  Rcus  crit 
judiiio  :  (ini  aiilcin  ilixcril  fralri  suo,  Uaclia  ;  rcus  erit 
concilio  :  (jui  aulcin  dixeril,  Faliic;  rciiscril  giliennso 
igiiis.  Sicrgooffcrs  iiiuiiiistiiuinadallarc,  cl  ibi  rccor- 
dalus  fiicris, qnia  fi alcr  luus  liabet ali(|uid  adversuin  te ; 
roliiiqiie  ibi  iiiuiiiis  luuni aiiUMllare,  ct  v.ide  prius  recoii- 
tiliai  i  Iralri  (uo,cl  tiiiic  vcuieiis  ollores  '  munus  tuiiiii. 
Es!0  conscnlicns  adver.^ario  liiO(ito,dmn  csin  viaeuin 
eo;  i:c  foiie  iradat  lc  adversaiius  judici,  et  judox  tia- 
dal  ic  iiiiiiislro,  ct  in  larc.  rcin  niittaris.  Anien  dico 
libi,  iioii  e\ics  inde  doiiec  rcddas  iiovissimuni  qiia- 
(irantoiu.  .\iidislis  iinia  dictiiin  esl  anlii]uis,  Noii  iiioe- 
cliabcris.  Ego  auloiii  dioo  vobis,  qiiia  omnis  qui  vide- 
rit  iiiulicrem  ad  concnpiscoiiduin  cam,  jam  inonch.iius 
csl  caui  in  cordo  suo.  Qiiod  si  ocubis  tuus  dexter  scaii- 
dali/.at  te,  eruo  eum,  cl  projice  abs  te.  Expedii  euiin 
liiii  utuiinm  pcreat  incmbroruin  tuoruni,  quain  loUiin 
corpustuum  miil.ilur'  iiigeliennam.  Etsidexicia  ma- 
f.us  tiia  scandalizatte,  abscide  eain,  el  projice  abs  le. 
Hxpedii  cniin  tibi  ut  unum  pereat  meiiibroium  liio- 
I  iiin,  qiiani  (olum  corpus  tiium  eai  iii  gclieiiiiain.  I)i' 
cliiinostaiilein,Quicuinquediiiiiscri(uxiireiusnaiii,  dct 
illi  lil^cllnm  rcpudii.  Egoautemdico  vobis,  qiiia  omiiis 
qiil  diniiserit  uxorem  suam  ,  excepia  foriiicatioiiis 
causa,  facit  eam  mtecliari :  cl  qui  dimissam  duxerit, 
:idiillorat.  Itom  audislis  quia  dictuin  cst  anli(|iiis,  Noii 
pcrjurabis  :  reddcs  autem  Domino  juranionta  tua.  Ego 
auiem  dico  vobis,  non  jurare  oinniiio,  neque  per  coe- 
liiiii,  i|iiia  (liroiius  Dci  est ;  ncque  pcr  terram,  quia 
scabeliuni  pcdura  ejusost;  ncque  per  Jerosolymam, 
qiiiaciviias  ost  inagni  regis  ;  ncque  per  capiit  tuuiii  jii- 
r.ivcris;  qiiia  noii  potcs  iiuuiii  capillum  albiini  l.uore 
aul  iiigiiiin.  Sit  aiitem  scrmo  \esicr,  Esl,  est;  Non, 
i>on  :  qiiod  autem  bis  abundanlius  est,  a  malo  cst. 
Aiidibiis  (juia  diclum  cst,  Ociilum  pro  oculo,  et  den- 
leni  pro  denlc.  Egn  autcm  dico  vobis,  non  resistere 
malo ;  scd  si  quis  te  pcrcusserit  in  dexterani  maxil- 
lam  luam,  prxbe  illi  ct  alleram  :  et  ei  qui  vult  tecum 
iii  Jiidicio  enntenderc.clluiiicam  tuam  tollcrc,  dimiite 
ei  e(  p:dlinin.  El  (luicumque  (e  angariaveiit  ire  inille 
passus,  vade  cum  illo  alia  duo.  Qui  peiit  a  te,  da  ei  : 
et  volentcm  '  mutuari  a  le,  neaverlaris.  Audisiis  quia 
Uictum  cst ',  Diligesproximum  tuiim,  et  oJies  inimi- 
cum  luum.  Ego  auteiii  dico  vobis,  Diligile  inimicos 
veslrus,  bonefacilc  iis  qiii  vos  oderunt,  et  orale  pro 
porsoquentibus,  ct  caluinniantibus  vos  :  ut  silis  lilii 
Palris  vesiriqui  in  coclisfst,  qui  solemsuumoririfacil 
Miper  malos  ct  bonos,  ei  pluilsuper  juslos  ei  injustos. 
Si  eiiiin  diligiiis  cos  ipii  vos  dillguni,  qiiam  mcrcedcn» 
iiabcbiti»?  iioiinc  ct  publican:  lioc  faciunt?  Et  si  salu- 

'  negius  codcx  ,  o/Jer ;  juxta  grxcum ,  prosplierc. 

'  Mss.,  eul. 

'  sic  edi(i  o(  JIss.  codiccs  bujus  opcris ;  juxta  gr:ecuni, 
llm  Ihmnla  apo  soii  daneiaivillmi.  At  \  ulgaia ,  volenti  mu- 
luari  a.le.  Poslea  voro  tiei;ius  cortcx  pro,  ne  i.verlaru,  ha- 
Lcl,  ne  avertus  :  iii  ^rxco  osl,  me  aposlrapltes. 

'  F.diti  addunt  bic ,  aiiliqtiis  :  qua;  vox  a  >.ss.  abest  el  a 
&jcns  Uibtiis. 


SriiCULLM  97^ 

laveritis  fratrcs  vestros  tanlum,  qnid  amplius  racili.sV 
noniie  ct  Etbnicibocrioiuiii?  Estoioergo  vos  pcrfecli, 
sicutct  Paicr  vester  cadcstis  iwrfectus  csl. 

[vi.]  Auendite  iie  justitiam  vcstrain  facialis  coram 
bomiiiibus,  iit  vidoamiui  ab  cis  :  alioi|uin  merceden» 
non  liabobilis  apiid  Palrciu  veslrnm  qiii  iii  ooelis  esl. 
Ciim  eigi)  facis  eleeniosynain ,  noli  tuba  caiicre  aiiio 
tc,  sicut  bypocritae  faciunt  in  syiiagogis  el  in  vicis,  ut 
lioiiorificenlur  :ib  homiiiibus.  Ameii  dico  vobis,  reee- 
peruiil  mercedem  suaiii.  Tc  ;iiitom  faoiciile  eloemosy- 
nim,  nesciat  sinistra  tua  qiiid  fiiciat  dexlera  tua  ,  ut 
sit  elccmosyiia  tiia  iu  absconso  :  el  l'alor  tuus  'jiii 
videt  in  absconso ,  rcddct  tibi.  Et  cum  oratis,  noii 
crilis  sicut  hypocriise,  qiii  amanl  iii  synagogis  et  in 
anjulis  plalearum  slantos  orare ;  iit  vidoanlnr  ab  ho- 
minibus.  Aincn  dico  vobis ,  receperuut  mercedent 
siiam.  Tu  auicm  cum  oravcris  ' ,  intra  in  cubiciiIuiK 
tiiuin,  ct  elauso  nstio  ora  Pairem  luum  in  abscoiiso  : 
ci  Paler  luus  qui  videt  in  absconso,  reddot  libi.  Oran- 
los  autein  noliie  mulium  loqni,  siout  Eilinici  :  puianl 
eniin  qiiia  in  multiloquio  suo  cxaudiantur.  Nolilc  ergo 
assimilari  cis,  scil  cniiii  Palcr  vcsier  quid  opus  sit  vo- 
bis ',  aiiteqnam  pctatis  eum.  Sic  ergo  orabilis  :  Paicr 
noster  qui  cs  in  coclis;  saiiclifiectiir  nomen  luuin.  Ad- 
voiiial  rogiium  tiiuin.  Fiat  voluiitas  liia  sicut  in  co^lo 
cl  iii  li  rra.  Paiieiii  noslruin  sn|)ersiibslanlialein  '  da 
iioliis  liodic.  E(  diiniite  nobis  dobila  iioslra,  sicut  ct 
nos  dimitiimus  dcbiioribus  iioslris.  Et  ne  iios  inducas 
in  lcniationem  :  sed  libera  nos  a  inalo.  Si  enim  diiiii- 
scrilis  hominibus  peccata  eoruni,  dimiltot  vobis  Palor 
vcsLcr  fcclestis  delicia  vesira.  Si  aulem  iion  diinisc- 
ritis  homiiiibus ,  ncc  Palcr  Tcstcr  dimiltet  vobis  pcc- 
cita  veslra.  Cum  autem  jejunalis,  nolite  fiori  sicut 
hypocrilae  trisles.  Exterminant  eniin  facies  suas,  iil 
.•(|il.areant  linmiiiibns  jojunanles.  Amen  dico  vobis, 
pcrccpcruut  mcrcedcm  suam.  Tu  autom  cum  jcjunas, 
iiiige  capul  luum,  et  lava  faciein  tuain;  ne  videari.i 
linmiiiibus  jojunans,  sed  Palri  liio  qiii  est  in  absconso: 
et  Paicr  tuiis  qui  videt  iu  absconso,  reddet  libi.  Noliic 
ihesaurizare  vobis  tbesauros  in  (erra,  ubi  a;rugo  ei 
tinea  demolilur ,  ct  ubi  fures  elTodiunt  et  ruraniur. 
Thesaurizate  aulem  vobis  ibesauros  in  coelo,  ubi  ne- 
que  rcrugo  neque  linea  demolitur,  et  ubi  fures  noii 
elTodiuiit  nec  furantiir.  Lbi  enim  esl  thcsaurus  tuus, 
ibi  csl  ot  cor  luum.  Lucerna  corporis  tui  e>(  oculus  '. 
Si  fiiorit  oculus  tuus  simplox,  tolum  corpus  (uum  lu- 
cidiini  erit :  si  autem  oculiis  tuus  nequam  fueril,  lotun) 
corpus  tuum  lenebrosuni  erit.  Si  crgo  lumen  quod  in 
le  esi  tencbnc  sunl,  ipsic  tenebra;  qiiantx  erunl?  N.'- 
mo  polesl  duobiis  doniinis  serviie  :  aut  enim  uniiiu 
odio  habcbit,  et  aliorum  diligct;  autiinum  susiinebii, 
ei  alterum  conieiimet.  Non  polestis  Deo  servirc  ci 

'  In  Ms.  Carnnlensi  ct  anliqnis  forl).  Bil  1. ,  citm  ornli^. 
IIoc  eodtiin  versiculo  post,  oMo,  adJilur,  tuo,  iu  Corb.  Bi.  t. 
ct  in  graico. 

'  Regius  codex,  quibus  cpus  sit  vobis.  Gnec.,  hdn  clireiaa 
ccliete. 

'  l/iili ,  qitolidianum.  At  Mss.  ciun  sacris  Bibliis,  supcr 
substatilialem. 

'  sic  (iinnos  codiccs  hujus  Spoculi.  AlViiIgala:  Iticcrna 
corporh  ttti  est  ocitlus  titus.  Gra-ca  aulom  liitora  uc.i  so.ial 
aliud  qium:  Litccrna  corporis  esl  ocultis. 


073 


DE  SCRIPTURA  SACRA. 


97  i 


maminonx.  Ideo  rtico  vobis ,  ne  solllciti  silis  anima; 
veslrac  quid  manducelis,  ncqiic  corpori  vcbuo  qiiid 
induamini.  Noniie  aiiima  plus  est  qiiam  esca ,  el  cor- 
piis  plus  quani  vcslimentum?  Respicile  volaiilia  coeli, 
quoiiiam  non  scruiit,  neque  metunt,  iiequecongregant 
in  liorrea  ,  ct  Pater  vester  cffileslis  pascit  illa  :  noiine 
vos  magis  pluris  eslis  illis?  yiiis  autem  veslrum  co- 
gilans  potest  adjicere  ad  staturam  suam  cubitiim 
uiium?  Et  de  vesiimenlo  quid  sollicili  esiis?  Coiisi- 
derale  lilia  agri  quomodo  crescuiit :  non  laborant,  ne- 
que  neiit.  Dico  auteiii  vobis,  quoniam  nec  Salomou 
in  omiii  gloria  sua  coopertus  cst  sicut  unum  ex  istis. 
Si  autem  fenum  agri  quod  hodie  est,  et  cras  in  cliba- 
BiMn  miltilur,  Deiis  sic  vesiit;  qu.iuto  ningis  vos  mo- 
dica;  fidei '  ?  Nolite  ergo  soUiciti  csse  dicenies ,  quid 
Niaiiducabimus?  aiil  quid  bibpinus?  aut  quo  opcric- 
niur?  IIx'C  enim  omiiia  Gentcs  inquiruiit  :  scit  ciiiin 
Patervester  quia  liis  oninibus  indigetis.  Quacrite  ergo 
primum  regniim  Dci  et  juslitiam  ejus,  et  h.^ec  oiniiia 
adjicientur  vobis.  Noliie  ergo  solliciti  esse  in  cr;i8ii- 
nuin.  Crasiinus  enim  dics  solliciius  erit  sibi  ipsi : 
surflcit  diei  niaUlia  sua. 

[vii.]  Nolite  judic:irc,  ut  non  judicemini.  In  quo 
cnim  judicio  judicaveriiis ,  jiidicabiinini ;  ct  in  qiia 
nicnsura  niensi  fueriiis,  rcmelieiur  vobis.  Quid  aiiteiu 
vides  festucam  in  ociilo  fralris  (ui,  et  trabem  in  oculo 
luo  non  vidcs?  Aut  qiioinodo  dicis  fralri  luo,  Sinc 
ejici:im  fesiucam  de  oculo  luo  :  ct  ccce  trabes  est  in 
oculo  tuo?  Hypocriia,  ejice  primum  irabem  de  oculo 
tuo;  et  lunc  videbis  cjiccrc  feslucani  dc  oculo  fratris 
tui.  Nolile  sanctiim  dare  canibus,  ncque  miseritis  mar- 
giritas  vesiras  anie  porcos ,  ne  fuite  conculccnl  eas 
p'_'dibiis  siiis ,  et  conversi  disruiiipant  vos.  Peiiie ,  ct 
diibiiur  vobis  ;  quitritc,  et  invenieiis ;  pulsate,  et;ipe- 
rielur  vobis.  Omnis  enim  qui  pctit,  accipit ;  el  q^ii 
quarit,  invenil;  et  pulsaiili  aperietur.  Aul  quis  cx 
vnbis  hnmo,  quem  si  pctierit  filius  suus  panem,  nuin- 
quid  Inpidem  porrigel  ei?  Aui  si  piscem  i  etierit,  iiuin- 
quid  scrpentcm  porriget  ei?  Si  crgo  vos,  cum  silis 
mali,  nosiis  bona  dala  dare  filiis  vestris ;  quantu  magis 
Pater  vestcr,  qui  in  coelis  est,  dabit  bona  pcleniibus 
se?  Omiiia  ergo  qua;cunique  vuUis  ut  faciant  vobis 
boraincs,  et  vos  facite  eis  :  lucc  cst  cnim  Lex  et  Pro- 
pbel*.  Intrate  per  angiistam  portam ;  quia  lala  porla 
et  spatiosa  via ,  qui;  ducit  ad  pcrdilioncm  ,  et  multi 
sunt  qui  intrant  per  eam.  Quara  angusla  porla  cl  arcia 
via,  qux  ducit  ad  vitam,  et  pauci  sunt  qui  invcnlunt 
cam.  Atlcndite  a  falsis  prnphctis ,  qui  vcniunt  ad  vos 
iii  vestimcnlis  ovium,  inlriiisccus  autem  suiit  Iiipi  ra- 
paccs.  Ex  friiclibus  corum  cogiioscctis  eos.  Numquid 
colligunt  de  spinis  uvas ,  aut  de  tribulis  hcus?  Sic 
oninis  arbor  boiia  fructus  bonos  facit;  mala  autem 
aibor,  friicliis  malos  facit.  Non  poicst  arbor  bona  fru- 
cuis  nialos  facerc ,  ncqiic  arbor  mala  fructus  bonos 
faccrc.  Omnis  arbor  qua;  non  facit  fruclum  bonum 
excidelur,  ct  in  igncm  mitlclur.  Igiiur  ex  fruclibus 
corum  cognoscclis  cos.  Non  omnis  qui  dicit  milii,  Do- 
miiie,  Doiiiine,  iiilrabit  in  rcgnura  coeloruni  :  scd  qui 

'  Sic  Mss.  juxta  Vulgatam.  aI  edili,  miniime  fidei 


facil  voluntalcm  Palris  mci  qui  in  coclis  cst ,  ipsc  in- 
trabit  in  rcgnum  coelonim.  Multi  dicciit  inilii  iii  il!i 
die,  Domine,  Domine,  nnnne  in  noinini-  liio  proplic- 
tavimus,  et  in  tuo  nomhic  difiiionia  cjecimus,  ct  iii 
tuonomine  virtutcsmullasrccimiis?  Et  tuiic  confiiebor 
illis,  qiiia  nunquam  novi  vos  :  disccdite  a  me  qui  ope-; 
ramiiii  iiiiqiiiiatem.  Omnis  crgo  qiii  audit  verba  mea 
li;i'c,  ct  facil  ea,  assimilabitur  viro  sapienti,  qui  a;difi- 
cavit  domiim  suam  supra  pctrani  :  ct  desccndlt  pluvia, 
et  veneriint  llumina,  et  flaverunt  venli ,  et  irruei  unt ' 
in  doinum  illam,  et  non  cecidit;  fundata  cniin  crat 
siipra  peiram.  El  oninis  qiii  aiidil  verba  mca  lucc,  ct 
non  fiicit  ca ,  siinilis  erit  viro  stulto ,  qiii  xdificavii 
doinum  suam  supra  arenam  :  ct  desccndit  pluvia ,  cl 
vcncrunl  flumina,  el  fiavcrunt  venti ,  ct  irriierunt  iii 
domiim  illam  ,  ct  cecidit,  ct  fuit  ruina  ejus  magna. 

Et  pauto  posi  [x.J  :  Gralis  accepislis ,  gratis  d.iie. 
Noliic  pns-idcre  aurum  ,  neque  argcntum  ,  neqiie  pe- 
cuiiiam  in  zonis  vestris;  non  peram  in  via,ncqiie 
duas  lunicas ,  neque  calceamcnta,  nequc  virgara  :  dig- 
nus  cst  cniin  opcrarius  cibo  suo.  In  quamcumque  ci- 
vitatcm  anl  castelliim  inlraverilis  ,  interrog;ile  quis  in 
ea  dignus  sit,  et  ibi  mancte  doncc  excaiis.  Iniranies 
auiem  in  doinum,  saluiaie  cam  diccntes,Pax  liuio 
domui '.  Et  si  quidem  fuerit  domus  illa  digna  ,  veniet 
pax  vcslra  super  illain  :  si  auiem  non  fuerit  digii;i,  \.a% 
vcstra  ad  \os  revcrlelnr.  Et  quiciimquc  non  rcc-perit 
vos ,  neque  audicril  scrnioncs  vestros ,  excunies  fo- 
ras,  de  domo  vel  decivitatc,  cxcuiile  pulverem  de 
pcdibus  vestris.  Amen  dico  vobis  ,  lolcrabilius  erit 
icrra;  Sodomorum  ,  ct  Gomnrrha;orum  in  dic  judicii , 
qiiam  illi  civilati.Ecce  cgomilto  vos  sicut  oves  in  nie- 
dio  liipdrum.  Estote  ergo  prudenles  sicut  serpcntes, 
ct  siniplices  sicut  columbae.  Cavcte  autem  ab  bomini- 
bus.  Tradeni  enim  vos  in  conciliis,  ct  iii  synagogis  snis 
flagellabiint  vos  ;  et  ad  pra^sides  et  regcs  duccmini 
propler  me ,  in  tesiimonium  illis  et  genlibus.  Cuni 
aulem  Iradent  vos,  nolite  cogilarc  qiiomodo  aut  quid 
loqiiamini  :  dabilur  eniin  vobis  in  illa  liora  quid  lo- 
qiiamini.  Non  enim  vos  estis ,  qiii  loquimini ;  sed  Spi- 
rilus  Patris  vestri,  qiii  loqiiiiur  in  vobis.  Tradet  au- 
tcm  fraler  fratrcm  iii  morlcm,  ct  paicr  filium  ;  ct  in- 
surgeiil  (ilii  in  parentcs  ,  et  morle  cos  afficient.  Et  eri- 
lis  odio  omnibus  liominibus  '  propicr  nomcn  meum. 
Qui  autcm  pcrseveravcrit  usquc  in  fiiiem,  liic  salviis 
crit.  Cum  auleni  persequeniur  vos  in  civilate  isla,  fu- 
gile  inaliam.  Amen  dico  vobis,  non  consumiiiabitis  ' 
civitates  Isracl ,  doiiec  vcnial  Filius  hominis.  Non  csi 
discipuliis  supcr  magistrum  ,  ncc  servus  snper  domi  ■ 
num  siiiim.   Siifucit  discipulo,  ut  sit  sicut  magistcr 

'  Mss.,  inciienmt.  crsc,  pros^peson. 

*  Sic  cditi  juxta  vulgatam.  At  Mss.  carent  liis  verhis,  di- 
cenies,  rax  liuic  doinm;  qua;  nec  in  graeco  lexiu  liabcutur, 
nec  apud  liieronymuni.  ouin  iiiio  cuin  llierouynms  cuin  iii 
locuni  dicil,  «  occulle  salulationeni  liebra;i  ac  sjti  seriiiniiis 
«  exfircssil ;  d  significat  salulatiouis  lorniulani  expiicite 
prolalam  a  Matthxo  non  fuisse,  scd  taiituiii  iiii|,licite,  eo  vi- 
delicct  quod  suhsequitur,  vcniet  pax  veslra  super  eaiu.  ?cd 
cxpriniitur  a  l.uca,  cap.  10,  v.  3. 

8  vox,  lioiniiiibus ,  abesl  a  r.cgio  codice,  necno.T  a  prasco 
textu ,  et  a  vulgala :  sed  cxstat  tanicn  ia  vetustjs  UfU. 
Bibliis. 

» llegius  codcx,  mensuraHlis 


'J73  S    ALGUST 

ijiis  ;  t(  i(T\o  ,  siful  domiiuis  cjus.  5i  palicnifamiii^is 
lieclzcliu!)  vocrivcruiil,  quanln  m.igis  iloiiicslko^  cjus? 
Ne  crgo  liiiiuirilis  cos.  Nil  cnim  operUini  csl  (pioil 
II  on  revelabitur ,  cl  occulluiii  quod  iiou  sciciur.  Quod 
«lico  vobis  iii  lcncbrls ,  dicilc  iii  luniiiic  ;  et  qiiod  in 
aiirc  aiidiiis  ,  pnidioale  siipcr  lecta.  El  nolite  limcre 
los  qui  occidiiiil  corpiis ,  animaiii  aiilciii  non  possmit 
4ccidL'rc  :  scd  potiiis  lum  limcle,  i|ni  polol  cl  ani- 
iiam  ctcoipiis  pciderciii  grhcniiam.  Noiinc  dno  pas- 
orcs  asse  vciiciint,  cl  miiis  ex  illis  non  cadct  supcr 
icrram  siiio  Paire  vc^tio  ?  Vcsiri  aulem  ct  capiUi  ca- 
pilis  oiuiics  iiiimciali  suiil.  Nolile  ergo  limere  ;  mullis 
passcribiis  nieliores  cslis  vos.  Oiiiiiis  crgo  qui  conlitc- 
bitur  mo  coram  bominibus  ,  conlitebor  ct  cgo  eiim  co- 
rain  Palrc  inco  qni  iii  coelis  esl.  Qui  aulem  negavci  il 
ine  coram  boniiiiibus,  iicgaboci  cgo  eumcoram  P.iiio 
meo  qui  in  calis  est.  Nolile  arbilr;iri  qiiia  vciKriiii 
paccm  millere  in  tcrram  :  non  vciii  paccni  miticre  , 
scl  gladium.  Vcni  enini  scpararc  boniiiiem  adversus 
pairem  siuini  ,  cl  (iliain  advcisus  maircm  suam ,  el 
iiuruiii  advorsiis  socrum  siiaiii  ;  cl  iniMiici  lioiniiiis  , 
domoslici  cjiis.  Qui  aiiiat  palicni  aiit  niatiem  pliis 
qiiainme,  non  est  medignus  :  et  qiii  amat  filiiim  aut 
filiam  supcr  mc ,  non  csl  inc  digmis.  Et  qui  non  acci- 
pit  cruccm  suani  cl  soquitur  mc,  iion  csl  me  dignus. 
Qui  invenil  animain  suam  ,  perdct  illam  ;  ct  qui  pordi- 
dcrit  animam  snam  propter  me ,  inveiiiet  eam.  Qiii 
rccipit  vos,  me  recipit;  et  qui  nie  recipit ,  rccipii 
cuni  qui  mc  misit.  Qui  rccipil  propbelam  iii  iiomiiie 
piopbctic  ,  inerocdom  propbcuc  aecipiet ;  et  qui  reci- 
pil  jiisium  in  nomiiic  jiisii,  mcrccdcm  jusii  accipict. 
El  quicumque  poliim  dcderit  uni  ex  minimis  isiis,  ca- 
licein  aquac  frigida;  tantuni  in  nomine  discipuli ,  amen 
dico  vobis  ,  non  pcrdet  mercedem  siiam. 

El  paulo  posl  [\i.]  :  Ciii  autem  similcm  scstimabo 
goneratioiicm  islam  ?  Similis  cst  puoris  sedcntibus  in 
foro,  qui  clainaiiles  co.x-qualibus ,  dicunt  :  Cecinimus 
vobis ,  ct  noii  saltastis ;  lamentaviinus ,  et  non  planxi- 
siis.  Veiiil  enim  Joannes  neque  manducans  ,  neque 
bibens  ;  ct  dicuiit  :  Damonium  babct.  Venit  Filius  lio- 
minis  manducaiis ,  e!  bibciis  ;  ct  dicunt  :  Ecce  bomo 
vorax ,  ct  potator  viiii ,  publieanorum  et  peccaiorum 
amicus.  Et  juslificala  csi  .sapicntia  a  filiis  suis.  Et  post 
puululum  :  Veniie  ad  mc,  omncs  qni  laboralis,  et  one- 
lati  eslis;  et  ogo  roficiam  vos.  Tolliic  juguin  mcuni 
super  vos ,  ct  discite  a  ine  quia  milis  suin  et  bumilis 
corde  ;  et  invcnietis  requiem  animabiis  veslris.  Jugum 
cnim  mcuin  siiave  esl ,  ct  onus  mcum  ievc  cst. 

Item  post  paululum  [xii.]  :  Si  autera  sciretis  quid 
cst,  Miscricordi;im  volo,  et  noii  sacrificium,  nunquam 
condemnassctis  innoceiites.  Et  post  paululum  :  Qui 
non  csi  mccum ,  contra  inc  csl ;  ol  qui  iion  eongrcgat 
inecum  ,  spargit.  Ideo  dico  vobis,  omne  peccatum  cl 
blaspbcniia  rcmiitoiur  liomiiiibus  :  Spiritus  aulein 
blaspliemia  non  rcniiiletur.  Et  quicumque  dixerit  ver- 
bum  coiilra  Filium  boininis ,  remiltetur  ci  :  qui  au- 
tcm  dixerit  contra  Spiritum  sanctum  ,  non  remittetur 
ci ,  neqiie  in  hoc  sccculo ,  nequc  in  futiiro.  Aut  facitc 
aiborein  boiiam  ,  ct  fructirtn  cjiis  bonuin  ;  aut  fncilc 


INl  SPli:CliHJ.\I  076 

arborcm  malam  ,  ot  f:  uctum  cjus  malum  :  siqnidcni 
cx  fniclii  arbor  cognoscitiir.  Prngoiiics  viporarum  , 
quonunlo  poloslis  bona  lofiiii ,  ciim  silis  mali?  Ex 
abundanlia  eniin  cordis  os  loqiiitiir.  liomis  liomo  de 
boiio  ibcsauro  cordis  sui  profori  bona  '  ;  et  mabi» 
homo  de  malo  Ihcsaiiro  profort  mala.  Dico  aiilem  vu- 
bis ,  qiioniam  omne  verbiiin  oliosum  quod  lociiti  fiie- 
riiii  homines,  rcddent  raiioiicm  de  eo  in  die  judieii. 
Ex  vciiiis  eniin  tiiis  justificaberis,  ct  cx  verbis  luis 
condemnaberis. 

El  post  aliquantum  [xv.]  :  Aiiditc,  cl  inlclligile.  Nor» 
(|iiod  intrat  in  os ,  coiiiqiiiiiat  bomiiiom  :  scd  qiiod 
proccdit  cx  ore,  boc  coinqiiiiiat  homincm.  El  paulo 
posl  :  llospohdcns  luilem  Pctnis,  dixitei,  Edissere 
nobis  parabolam  islam.  At  ille  dixit,  Adhuc  et  vos 
siiiG  inlcllcciu  cstis?  Non  iiilelligills  quia  omne  quod 
iii  os  intrat,  iii  vonlrera  vadit ,  ct  in  secessiim  cmitii- 
tiir  :  qii.TD  antein  procedunt  do  orc,  de  corde  cxeiint, 
ct  ca  coinquiiiani  bomincm  ?  De  coide  enim  excinii 
cogiiaiiones  inabc  ,  bomicidia  ,  adulteria ,  fornica- 
lioncs  ,  fiirta  ,  falsa  teslimonia,  bla'.plicmi;c  Ilascsunt 
qu;e  coiiuiuinaiit  bomincra  :  iioii  loiis  autcm  maiiibus 
inaiiducare,  non  coinquinat  hoinincm. 

Jlem  post  aliquunlum  [xvi.] ;  Tuiic  dixit  Jcsus  disci- 
pulis  suii,  Si  quis  vult  post  rne  venire ,  abncgct  seme- 
lipsiim  ,  ct  tollal  cruccm  suam  ,  ci  scqiialur  me.  Qui 
cnim  voluerit  aiiimam  siiam  salvam  f.icerc ,  pcrdet 
eain  :  qiii  aulcrn  pordidorit  animam  suam  propter  nic, 
•iiveiiict  eam.  Quid  cnim  prodest  liomini,  si  mundum 
univcrsum  lucrcliir,  aiiimsc  vcro  su;b  detrimentum 
pati  liir  ?  aiil  qnain  d.ibit  honio  commutationem  pro 
aiiim;i  sua  ?  Filiiis  cniiii  hominis  vcnturus  est  iii  gloria 
Palris  sui  cum  Angi.iis  suis,  et  lunc  reddet  uiiicuique 
secundiim  opera  ejiis. 

hcm  nliquanio  posl  [xviii.]  :  Amcn  dico  vobis ,  nisi 
conversi  fueriiis ,  el  efficiamini  sicut  parvuli ,  non  in- 
trabilis  in  regnuin  ccelorum.  Quicumque  ergo  humi- 
liaveiit  sc  siciit  parvulus  isle,  bic  cst  major  in  rcgno 
coeloruin.  Et  qui  siisceperit  unuin  parvulum  talem  in 
nominc  raco ,  nie  suscipit.  Qui  autem  scandalizavcrit 
unum  de  piisillis  istis ,  qiii  in  ine  crcdunt,  expedit  ei 
ui  susiieiiilatiir  mola  asiiiaria  in  collo  ejiis ,  ct  demer- 
gatur  iii  piofiindiim  maris.  V;c  mundo  a  scandalis  ! 
Nccessc  est  enim  ut  vcniant  scandala  :  verumtamen 
v;c  bomini  pcr  qucm  scandaliim  venil !  Si  autem  nia 
nus  tiia  vel  pcs  luus  scandalizat  te ,  abscide  eura  ,  ei 
projice  abs  to.  noiium  est  libi  ad  vitam  iiigredi  debi- 
lem  vel  clauduin  *,  quam  duas  manus  vel  duos  pedes 
habeiitcm  milti  in  igiicm  aiicrnuin.  Et  si  oculus  tuus 
scaiidaliz;it  to,  oruc  oiiiii,  el  projicc  abs  te.  Donum  cst 
libi  ciiin  mio  ooiilo  in  vil;iiii  intraie,  quam  duos  ocu- 
los  habentcm  mitii  in  gchonnam  igiiis.  Videte  ne  con- 
teinnatis  unnm  ex  liis  piisillis  :  dico  aulcm  vobis, 
qiiia  Angeli  eoruin  in  codis  sempor  vident  faciem  Pa- 
trismei,quiinc(Elisest.  Venit  eiiiin  Filius  liominissat 

'  vulgala  noa  babet,  cordis  sui :  licot  gri-cus  texlus  fe- 
rat,  tes  Karitias ,  addito  in  (juibusdani  codicibus  autoii ,  uti' 
a|iud  chrysostomuin. 

'  In  edilis  oniissum  fuerat,  vel  claudum ;  (piod  Uic  in  Va 
uli  ct  m  sacris  DibL  rciieritur. 


577  DE  SCRIPTUU 

varc  qiiod  pcricral.  Et  paulo  poat  :  Si  auleni  pcccavcrit 
in  le  fraler  tuus,  vade  et  corripc  eum  inlcr  le  cl  ipsum 
solum.  Si  teaudierit,  lucratus  cs  fratrcmtuum  :  si  au- 
lcm  te  non  audicril,  adliibclccumadliucnnum  vcl  duos; 
ui  in  orc  duorum  tesiium,  vcl  trium,  slct  omne  verbum. 
Quod  si  non  audicrit  eos  ,  dic  Ecclcsi;e  :  si  autcm  ei 
Ecclcsiam  non  audicril ,  sit  libi  sicut  cthnicus  el  publi- 
canus.  Amen  dico  vobis  ,  qu:ucumquc  alligavcritissu- 
f  er  lcrranj ,  erunt  ligaia  ct  in  coelo  ;  ct  qua;cumque 
EOlveriiis  supcr  tcrram,  crunt  soluia  ct  in  cado.  Ite- 
rum  dico  vobis ,  quia  si  duo  cx  vobis  conscnscrinl  su- 
pcr  tcrrain ,  de  omni  re  quamcumque  pcticrint ,  (ict 
illis  a  Palie  uieo  qui  in  cislis  cst.  Ubi  cnini  sunt  diio 
vel  tres  cnngregali  in  nomine  meo  ,  ibi  suni  in  mcdio 
corum.  Tiinc  accedens  Pctrus  ad  euin,  dixit :  De- 
niinc  ,  (luolics  peccabit  in  me  fiatcr  mcus  ,  ct  dimit- 
lam  ei  ?  iisque  septies  ?  Dicit  ilii  Jesus  :  Non  dico  libi 
iisque  septics,  sed  usque  sepluagies  seplics.  Ideo  assi- 
milaium  est  rcgnum  coelorura  liomini  regi,  qui  voluit 
rationeni  poiiere  cum  servis  suis  :  et  cum  coepissct 
ratioiicm  ponere  ,  oblalus  esl  ei  unus  qui  debeliat  de- 
cem  millia  talenta;  cum  aulem  non  liabcrct  unde  rcd- 
dcrel,  jussil  cuin  dominus  ejus  venumdari,  et  uxorem 
ejus,  ct  filios  ,  el  omnia  qax  habebat ,  cl  rcddi.  Prn- 
cidens  autcm  servus  ille  orabat  eum,  diccns  :  Palien- 
tiam  babc  in  nie,  et  omuia  reddam  libi.  Miserlus  au- 
tcm  doininus  servi  illius  ,  dimisit  euni ,  ct  debilura  di- 
inisit  ei.  Egrcssus  aulcm  scrvus  ille  invenit  unum  de 
conscrvis  suis  ,  qui  debebat  ei  ccntum  denarios  ,  cl 
lcnens  suffocabat  eum  dicens  :  Redde  quod  debcs.  El 
procidcns  conscrvus  cjus,  rogabat  ciiin ,  dicens  :  Pa- 
lienliain  babe  in  nic ,  et  oninia  reddam  libi.  llle  au- 
tem  uoluil ;  sed  abiit,  et  misit  eum  iu  carccrcm,  do- 
iicc  rcddcrct  dcbitnm.  Videntes  autem  conscrvi  ejus 
quac  ficbant,  cenlrisiati  sunt  valde  ;  el  vcncrunl ,  ct 
narravcninl  dnniino  suo  omnia ,  qua;  facia  fuerant. 
Tunc  vocavil  illmn  dominus  suus ,  et  ait  iHi  :  Scrve 
nci|uam,  oiiine  del)iliim  dimisi  tibi ,  qnoniam  rogasli 
Die  ;  nonne  eigo  oportuit  et  te  miscreri  conservi  tiii , 
siful-ct  cgo  tui  niisertiis  suin  ?  Et  iralus  dominns  ejus, 
Iradidit  euni  tortoribus,  qiioadusque  reddcrct  univcr- 
sum  dcbitniii.  Sic  ct  Palcr  meus  coelcsiis  facict  vobis, 
si  non  rciniscriiis  unusquisque  fralri  suo  de  cordibiis 
TCslris. 

Etpauto  post  [xix.] :  Et  accesscrunt  ad  enm  Phari- 
txt,  tciitantcs  cura,  ct  dicentes  :  Si  licct  bomini  di- 
iiiittere  uxorcni  suam  quacumque  cx  causa?  Qui  re- 
spondens  ait  cis  :  Non  legislis  quia  qui  fccii '  ab  inilio, 
masculum  et  fcminam  fecit  cos  ;  ct  dixit :  Propter  hoc 
diinittet  homo  palrem  et  matrera,  et  adhxrebit  uxori 
sua! ;  ct  cruiil  duo  in  carne  una.  Itaquc  jam  iion  snnt 
duo,  scd  una  caro.  Quod  cigo  Deus  coiijiinxit,  hoino 
non  sppirct.  Dicuiit  illi :  Qnid  crgo  .Moyses  mandavit 
d;ire  libellum  rcpudii,  cl  dimitterc?  Ait  illis :  Quo- 
niam  Moyses  ad  duriiiara  cordis  vcslri  perraisit  vobis 

«  Edili ,  qiiia  qvi  (ccil  hominem.  Al  s-ss.  carent  vrcc, 
lioiiiiinii;  qy.mt  a  IiIlTc  nou  soljt  Augusliaus,  uli  jain 
a  ni.i  is  ol.scrvalinii  fiiil :  quaniiuam  vero  hxc  vox  iiuiic  in 
Vi.lHala  cxstcl,  abcst  tamcn  ab  aaliquis  C<rl).  Bibliis,  ct  a 
gr4:a,. 


A  SACUA.  973 

dimiltcre  uxores  vcstras ;  ab  inilio  autem  iinn  fuit  sic- 
Dico  autcm  vobis,  qiiia  quicuraque  dimiscrit  iixurcm 
snara,  iiisi  ob  fornicalioneni,  ct  aliam  duxcrit,  moe- 
chatur ;  et  qui  dimissam  duxcrit,  moccliatur.  Dicunl 
illi  discipuli  ejus  :  Si  ita  est  causa  honiinis  cum  iixorc, 
non  cxpedit  nubcre.  Qui  dixit :  Noii  oiiiiies  capiunt  vci  - 
bum  istud,  scd  quibus  datura  cst.  Sunt  ciiini  cunuclii, 
qui  de  malris  iilero  sic  iiali  sunt ;  cl  sunt  eunuclii,  qui 
facti  sunt  ab  liominibus ;  ct  sunt  cumiclii  qiii  seipsos 
cunuchiiavcrunt  propier  rcgnum  coelorum  :  qui  potest 
caperc,  capiat.  Tuuc  oblati  sunt  ci  parvuli,  ut  raanus 
cis  impoiierei,  et  oraret :  discipnli  autcm  incrcpabant 
cos.  Jcsus  vero  ait  eis  :  Sinitc  parvulos,  ct  iioliic  eos 
proliibere  ad  me  vcnirc.  Talium  cst  enim  regnuni  coe- 
lorum.  El  cum  imposuisset  cis  manus,  abiit  inde.  Et 
ecce  unus  accedens  ait  illi :  Magisler  bonc,  qnid  boiii 
faciara,  ut  habeam  vitara  aacniam?  Qui  dixit  ei  : 
Quid  mc  intcrrogas  dc  bono?  Uiius  est  boiius  Dcus. 
Si  aiitem  vis  ingiedi  ad  vilam,  scrva  mandata.  Dicit 
ci :  Qu;c?  Jesus  aiitem  dixit :  Non  bomicidiuni  f;icics, 
Non  adullerabis,  r<on  facics  furtum,  Non  falsum  tcsti- 
monium  diccs,  lionora  palrcra  tuuin  ct  ra;arcm,  ct, 
Diligcs  proximum  tuuin  sicut  teipsum.  Dicit  illi  ado- 
lesceiis  :  Orania  ha^c  cuslodivi ',  quid  adluic  milii 
dcesi?  Ait  illi  Jesus  :  Si  vis  perfcctus  esse,  vade, 
vcnde  quse  habes,  et  da  panpcribus,  et  habcbis  the- 
sauruin  iu  coelo ;  ct  vciii,  sequere  me.  Cum  aule<n  au- 
disscl  vcrbuin  adolcscens,  abiit  tristis:  crat  eiiim  ha- 
bcus  nuillas  po.-.scssioiie'».  Jcsus  autem  dixit  discipii- 
lis  suis  :  Amcn  dico  vobis,  quia  dives  diflicilc  intrabit 
iii  rcgnum  culoniiii  El  iteruin  dico  vobis  :  Faciliiis 
csl  camelum  pcr  loramen  acus  ir.insire,  quamdivitew 
iiitrare  in  regnuni  ceeloruui.  Aiidiiis  aulcm  liis,  disci- 
puli  mirabanlurvalde,  dicenlcs:  Quis  ergopolest  sal- 
viis  esse?  Aspiciens  autein  Jcsus,  dixit  illis :  Apiid 
honiineshocimpossibilcesl,  apud  Peuin  autcm  omni;i 
pnssiLilia  suiit.  Tiinc  rcsp^unlcns  Pelrus  dixit  ci  :  Ecco 
II  s  reliiiuimus  oiiinia,  el  scculi  sumus  lc,  quid  ergj 
crit  iiobis?  Jcsus  autcm  dixit  illis  :  Aincn  dico  vohis. 
qiiod  vos  qui  seculi  cstis  rae,  in  regeneratione  cuiii 
sederit  Filius.  hominis  in  sede  majcslaiis  siix,  scdelii- 
tis  ct  vos  super  sedes  duodccim,  judicaiitcs  duodeciiii 
Iribiis  Israel.  Et  omnis  qui  rcliqucrit  domuin,  vcl  fra- 
iics,  aut  sororcs,  aut  palrem,  aut  nuilrcni,  aut  uxo- 
rcin,  aut  filios,  aut  agros  propler  nomen  raeum,  cen- 
liiplura  accipiet,  et  vitam  aitcrnam  possidcbil.  Multi 
aulcm  erunt  primi  novissimi,  ci  riovissimi  priiiii. 

Etpauloposl  [xx.]:Siciit  Filius  boiniuis  non  venit 
raiiiislrari,  sed  ministrarc,  cl  darc  aiiimam  suam  rc- 
demptionem  pro  rouUis. 

Et  aliquimlo  post  [xxii.] :  Rcdditc  ergo  quac  suiit 
Cicsaris,  Cxsari ;  et  qua;  sunt  Dci,  Dco.  Et  alibi:  Di- 
ligcs  Dominum  Deum  luum  in  toto  cordc  luo,  ct  iii 
tota  anima  lua,  et  in  lola  incnie  tua.  lloc  est  niaxi- 
raum  ct  primura  raandalura.  Secundum  aulcm  siraile 
csl  liuic :  Diligcs  proximum  luum  sicut  lcipsura.  In 

'  viiljTala  in  cxcusis  sdlit,  n  jmentiite  mea  :  qiioil  !jc 
loci  non  liabct  Augustini  spcculuii! ,  nciiue  vclusla  Corb. 
lU!  lia,  iiec  lextiis  gra.'ciis- 


f- 


073  S.  AUGUSTINI 

iiis  «hiol)U5  iiiandalis  uiiivcrsa    Lcx  pciidet   ci  Pro- 
lilieiic. 

El  jwsl  paucos  vcrsus  [\iiii.l :  TimclcsuslccuUisest 
iid  tm  lias  cl  ad  di-cipulos  stios  diccns  :  Super  callie- 
(Irain  Moysi  scdcr;int  Scriba;cl  PharisaM.  Oinnia  cigo 
qii.Tcnniqiic  dixcriiil  voMs,  scrvatc  cl  f.icilc ;  scciin- 
diiin  npcra  vcro  coniin  nnlile  faccre  :  dicuiit  enini,  cl 
iion   facinnt.  Alligaiit  amcm  oiicra  gravia  ct  inipiirta- 
irilia.cl  iiiiponunl  iii  luiincros  lioininuni ;  digilo  aii- 
lem  suo  nolnnl  ca  niovcrc  Omiiia  vcro  opcia  sna  fa- 
ciuiii,  ul  vid.anuir  ab  liominibus.  Dilalantcnim  pliy- 
lacicria   feua,  ct  magiiiricant  fimbrias.  Ainaiit  aulcin 
prif.ios  rccnbiiiis  in  coenis,  ct  prinias  callicdras  in  sy- 
ii.igogis,  ct  salutatioiies  in  foro,  cl  vocari  ab  lioinini- 
luis  rabbi.  Vos  autem  noliie  vocari  rabbi :  unus  esi 
cnim  magistcrveslcr;  omncs  autcm  vos  fratrcs  csiis. 
Et  palreni   nolllc  vobis  vocare  snpcr  tcrrain  :  uniis 
csl  cnim  Patcr  vcslcr,  qui  in  ca;Iis  cst.  Ncc  voccmini 
niagistri;  quia  niagisicr  vcstcr  unus  csl  Cbristiis.  Qoi  m.a- 
]orestvestruin,critmiiiistcrvestcr.  Quiautcm  sccxal- 
iavcrit,liuniiliabilur;  et  (lui  sc  liumiliavcril.exaltabitur. 
i:t  paulo  posi :  \x  vobis,  Scrili:«  ct  Pbarisaci  bypocri- 
la;,  quia  dccimatis  mciiibam  ct  anetbum  ct  cymiiium, 
ot  rcliquislis  qua;  graviora  sunt  Lcgis;  judicium,  et 
iiiisericordiam,  et  fidcm.  Ha;c  oportuit  Hicere,  et  il!a 
iion  omiilcre.  Duces  caeci,  cxcolantcs  culicem,  came- 
Inin  aiitcm  glutientes.  Vx  vobis,  Scriba;  et  Pbarisaji 
liypocrila',  quia  mundalis  qund  dc  foris  cst  calicis  cl 
piropsidis;  inius  aulem  pleni  sunt  rapina,  cl  omni 
iiiimundiiia  '.  Pliarisoce  cxcc,  niunda  priiisqund  inlus   . 
isl  calicis  ct  paropsidis,  ul  fial  ct  id  quod  de  fnris  cst 
inundum.  Vx  vobis,  Scriba;  ct  Pbarisai  bypocrilx, 
quia  similes  estis  scpulcris  dcalbatis,  qiia;  a  fnrispa- 
rciit  boiiiinibiis  spcciosa,  intus  vero  plcna  suiil  ossi- 
iiiis  mortuorum  cl  omiii  spurciiia.  Sic  et  vos  a  foris 
qiiiilem  parciis  bominibiis  jiisli,  intus   aulem    plciii 
«slis  bypocrisi  ct  iiiii|nitatc.  Va>  vobis,  Scriba;  el  Pba- 
ns;ci  hypociicc,  quia  irdificalis  scpulcra  Prophcta- 
nnn,  et  nni.iiis  iiioiinincnta  justoruni ;  et  dicitis,  Si 
fuisscmiis  iii  dicliiis  p;ilruin  nostrorum,  non  csseinus 
8ocii  eoriim  iii  sanguiiic  Propbetarum.  Iiaqne  lesii- 
iiionio  Chtis  volMMiictipsis,  quia  filii  estis  corum  qui 
Propbetas  occidcrtiiit ;  cl  vos  implele  mensuram  pa- 
irum  veslroriim.  Scrpcnics,  gcnimina  viperarum,  quo- 
niodo  fugiciis  a  jinlicio  gchcnn.-E?  Idco»,  ccce  cgo 
niitto  ad  vos  prnplicias,  ci  sapiciiles,  ct  scribas;  ct  cx 
illis  occidelis,  cl  criicifigciis,  ci  cx  cis  nagcllabilis  in 
Kynagogis  vesiris,  ct  pcrscqnciiiinl  dc  civilaie  in  civi- 
lalcm  :  ut  vcniat  supcr  vos  omiiis  saiiguis  juslus,  qui 
clfustis  est  super  lcrram,  a  saiigtiinc  Abcl  jiisti,  usquc 
ad  sanguincm  Zacbarix  lilii  Itaiacbi.c,  qucin  occidi- 
siis  iiilcr  lempluni  ct  altare.  Aiiicn  dicovobis,  vcnicnt 
li;rc  omnia  super  gcneralioncm  isiaiii. 

;■,'(  paulo  posl  [xxiv.] :  Et  quoni.im  abundabil  mi- 
qnil;is,  refrigescetcbariiasmultorum  :  qui  aiitem  pcr- 

'  uegius  v,s.,  plciiasvnl  rapina,  cIc.Gra-c,  <jA»ioiisinei 
nrpages.  vulgaia, ;)(  iii  cslh  rupiiia  el  imimmdilU: :  i;ra;tcr- 
l,iisso,  onmi,  quoo  iiec  iii  ^r;cco  lcgiltu-. 

»  ntiu,  taco  ilico  whU.  At  uss.  ci  sacra  Eililia  carent,  dico 
\'oliis. 


SPECULUM  m 

scvcravcril  usqiic  in  fincin,  liic  salviis  crit.  Et  v{/6t 
utiqnantum :  Estotc  paraii,  quia  nescitis  qua  Iiora ' 
Filiiis  bominis  vcnturus  cst.  Quis  piiias  est  fidelis 
scrviis  et  priidcns,  qiicni  consiituit  Dominus  siius  sii- 
pra  familiam  suain,  ut  dcl  illis  cibiim  in  teniporc? 
Beatus  ille  scrvus,  qticm  ciiin  vcncrit  doiiiiniis  ejiis, 
invencrit  sic  facicnlcm.  Ainen  dico  vobis,  quoniaui 
snpcr  omnia  bona  stia  consiituel  cum.  Si  auicm  dixe- 
rit  malus  servns  ille  in  corde  siio,  Moram  facit  Donii- 
nus  incus  vcnire ;  et  cflepcril  pcrculere  cnnscrvos  suos, 
manducot  anlcm  ct  bibat  cum  cbriis :  venicl  doininns 
scrvi  illius  in  dic  qua  non  spcrat,  etbnra  qiia  ignoral ; 
ct  dividet  cum,  parlcniqucejusponcl  cum  bypocrilis: 
illic  crit  nclus  el  stridor  dcntium. 

Ei  post  paululuin  [\\y.]:  Vigilate  ilaque,  qiiia  ne- 
scitis  dicin  ncquc  boram.  Itcm  post  paululuni :  Cum 
aiilcm  vcnerit  lilius  bominis  iii  majcstale  sua,  ct 
omiies  .\ngeli  cuni  co  ;  lunc  scdcbit  siiper  scdem  ma- 
jcsiaiis  su;c,  ct  congrcgabunliir  anic  cum  oiiincs  geii- 
tcs,  cl  scparabit  cos  ab  inviccm,  sicul  pastor  scgre- 
gat  oves  ab  iKtdis ;  el  siatuct  ovcs  quidcm  a  dcxtris 
siiis,  h;cdns  aulcm  a  sinislris.  Tnnc  dicct  rcx  iis  qiiS 
a  dexlris  ejus  crunt :  Veniie,  bencdicii  Pairis  mei, 
possidclc  paratum  vobis  rcgiiuK  a  conslilulione  inuu- 
di.  Esiirivi  enim,  et  dcdisiis  niihi  manducare :  siiivi, 
el  dedistis  mihi  bibcre  :  liospcs  cram,  cl  collegintis 
ine  :  nudus,  et  cooperuislis  ine :  infirmus,  ct  visita- 
stis  me  :  in  carcere  eram,  et  vcnistis  ad  me.  Tunc  re- 
spondcbunt  ei  jiisti  dicentes  :  Domine,  qiiando  te  vi- 
dimus  esiiricntcm,  ct  pavimus  te ;  sitientem,  el  dedi- 
nius  tibi  potum?Qiiaiido  auiem  le  vidimus  bospitem, 
et  collegimus  te ;  aiit  ntidiim,  et  cooperuimus?  Aul 
qiiando  le  vidinius  infiriniim,  autin  carcere,  ct  veni- 
inus  ad  le?  Et  respnndens  rex,  dicet  illis :  Ameii  dico 
vobis,  qiiamdiii  fccislis  uni  dc  bis  fralribus  mcis  nii- 
niinis,  milii  fccislis.  Tnnc  dicet  cl  iis  qui  a  sinistris 
eriiiil :  Disccdilc  a  mc,  malcdicii,  in  igiiem  aelernum, 
(pii  paraius  cst  diaboloct  .Tngclis  cjus.  Esurivi  eniin, 
el  non  dcdisiis  niibi  manducare  :  sitivi,  ei  non  dedi- 
siis  mihi  potum :  bospes  fui,  et  non  collegisiis  )ne.: 
iiudiis,  et  non  coopcruistis  mc  :  inlirmus,  ct  in  car- 
ccre,  cl  non  visiiastis  mc.  Tunc  respondcbunl  ci  ct 
ipsi,  dicenlcs  :  Doniine,  qiiando  lc  vidiinus  esnricn- 
tcm,  et  sitieiilem,  et  hospilem,  atit  nuduin,  aut  inlir- 
nuim,  vel  in  carcerc,  etnon  niinistravimus  tibi?  Tiinc 
rcspondebit  illis,  diccns  :  .\mcn  dico  vobis,  qnamdiu 
!ion  fccisiis  iiiii  dc  minoribus  liis,  iicc  mibi  fccisiis. 
Et  ibunt  hi  in  supplicium  a;icrnum,  jusli  autem  in  vi- 
tain  a'lcriiani. 

Et  post  aliquanium  [xxvi.] :  Vigilale  ,  et  oraic,  tt 
non  intrelis  in  tcnlaiionem. 

DE  EVANGELIO  SECUNDUM  MARCUM. 

[Cap.  VII.]  Advocans  ilcrum  turbam  ,  dicebal  illis  : 
Audile  me  omncs,  et  intclligiie.  Nihil  cstextra  bonii- 
nem  iniroiens  in  ciim  ,  quod  possil  ciim  coinqiiinare  ; 
scd  qiia;  de  homine  proccduiit ,  illa  sunt  qu.c  com- 
municant  hominem.  Si  quis  habel  aurcs  audieiidi,  au- 

'  sacra  BiMia,  nmc  qita  ncscitis  liora. 


9«J 


DE  SCRIPTLRA  SACRA. 


!)SJ 


div.  E(  ciiiii  iiilroisscl  in  iloiiiuii:  a  liii lia,  iiiierrogaliaiil 
•  oiim  discipiili  ejus  paraliolam.  El  ail  iUis  :  Sic  ct  vos  iiii- 
pnidentes  cstis  ?  Noii  iiitelligitis  quia  omne  cxlriiisecus 
introicnsin  liomineai,  iion  potest  etim  comniuiiicare  '; 
f|nia  non  inlrat  incorejus.sedin  ventrera',  etinseces- 
sum  exit,  puigaiis  oinncs  cscas?  Diccbat  autein  ,  quo- 
iiiam  qucedoliomine  exeunt ,  illacommunicaiit  lioini- 
iiem.  Ab  iiilus  enim  de  corde  homiiium  exeunl '  cogi- 
lationes  mal»,  |irocedunt  adulteria,  fornicationes,  lio- 
ir.icidia,  fiirla,  avarilia!,  iicquitia;,  dolus,  impudicitia  , 
(iculiis  malus,  blasphemia?,  superbia,  stultiiia.  Omnia 
!i:cc  mala  ab  inlus  procedunt,  ct  communicant  lio- 
iiuiieni. 

El  alio  loco  [viii.] :  Convocata  turba  cum  discipulis 
suis,  dixit  cis  :  Si  quis  vult  me  scqui ',  deiicget  se- 
ipsum,  el  tollat  crucem  siiain,  et  sequatur  iiio.  Qui 
eiiim  voluerit  animain  suam  salvam  faccre  ,  perdet 
cam  :  qui  aiiicm  perdiderit  aniinam  suam  propler  mc 
ct  Evaiigoliuni,  salvam  eam  faciel.  Qiiid  eniin  pro- 
deiit  homini ,  si  lucrclur  mundum  totiim ,  et  detri- 
Hiontum  facial  animuc  sux  ?  aui  qiiid  dabithomo  com- 
iMUiatioiiem  pro  anima  sua?  Qui  eiiini  me  confusiis 
fi;cril  ct  mea  verba  in  gencrationc  isla  adultcra  et 
poccalrice,  ct  Filius  liominis  confundet  eum  "  in  glo- 
Ha  Patris  sui  cuni  Angelis  suis. 

Et  alibi  [ix.] :  Et  accipicns  pueruin.slatuit  eiim  in 
mcdio  eoruin  ;  quein  cum  complexus  essct,  ait  illis  : 
Qiiisquis  uiium  ex  liiijusmodi  pueris  reccporit  in  no- 
miiie  meo  ,  me  recipil;  et  qiiicumque  me  siiscepcrit , 
non  me  subcipit ,  scd  cum  qui  me  misit.  Ei  paulo 
post :  Quisquis  cnim  potum  dedcrit  vobis  calicem 
aqiiaj  '  in  noiiiuie  meo,  quia  cliristi  esiis;  anien  dico 
vubis  ,  non  perdct  mcrcedem  suam.  Etquisqiiis  scaii- 
dalizaveril  unum  ex  his  pusillis  credenlibus  in  me , 
boimm  est  ci  magis  si  circumdarclur  mola  asinaria 
CoUo  ejus  ,  el  in  niare  miUeretur.  Et  posl  paululum  : 
llabete  in  vobis  saleni ,  et  pacem  liabcic  intor  vos. 

Elpaulo  post  [x.] :  Et  acccdcntes  Pharisa^i  iiuerro- 
gabant  euin,  Si  liccl  virouxorem  dimiilcie,  lenlaiiies 
euin.  At  illo  respondcns,  dixit  cis :  Quid  vobis  pr.i;- 
cepitMoyscs?  Qui  dixerunt :  Moyscs  perniisit  libclliim 
repudii  scribere,  et  dimiltere.  Quibiis  respondons 
Jesus  ait  :  Ad  duritiam  cordis  vcslri  scripsit  vobis 
pra:ceptuin  islud  ;  abinitioautom  crcaturu;  iiiasculiim 
et  feminam  fecit  eos  Deus.  Propicr  lioc  relinquot 
homo  palrem  suum  et  maireni ,  et  adbajrebit  uxori 
sua2 ;  eicniiit  duo  in  cariie  una.  Iiaque  jam  noii  sunt 
duo,  sed  una  caro.  Qiiod  ergo  Deus  coiijiiiixii,  liomo 
Bon  separct.  Et  in  domo  iierum  discipuli  cjiis  de  eo- 
dem  inlerro-avcrunt  ciim.  Et  dicit  illis  :  Qiiicumqiie 
dimiserit  «xnrem  suam,  et  aliam  diixcrit ,  adulleriuni 
conimitlitsiipercam;  etsi  uxordimisciil  vinim  suum, 

'  Ven.,  coiiiquinare  ;  et  paulo  post,  coviquimnt.  M. 

'  Viilt;ata,  scd  in  vculrem  indit. 

»  v^orljuiD,  cxeAml,  aliost  a  \  ul-ala  :  sed  cxslat  in  codici- 
L,iis  bujus  spoculi,  e  quibus  Rogius  Ms.  post,  coiiilutioms 
malte,  prosoquitur,  mde  procedimt. 

'  nogUis  codex  juxu  gra;cuni,  post  me  scqiii :  sio  oiiani 
«,,liqua(>  rb.  liil,li,i. 
• »  \  iil;;aia,  confniidclur  eiim. 

"  iii  oiiiiis  aildebaiur,  frighla;  :  quod  al)CSt  a  Mss  01  a 
iiais  Dibliis. 


cl  alii  iiupscrit,  mncchatur.  Et  posl  qnaluor  vcfsu-  • 
Siiiitc  parvulos  voiiiic  ad  me,  el  nc  pidbibueiitiscos. 
Talium  ostcnim  icgiium  Dei.  Amen  dico  vobis  ,  qiiis- 
quis  non  leocpcrit  regniim  Dei  vclui  parvulus ,  iiou 
intrabii  iii  illud.  Et  complexans  eos  ,  cl  iiiipoi;eii-i 
inanus  supcr  illos ,  bcnediccbat  cos.  Et  ciiiii  cgressus 
csset  in  viam  ,  prxcurrens  '  qiiiJaiii  gcnu  Ilcxo  antu 
euin,  rogabat  eum  :  Magislcr  boiic,  quid  faciam  ,  ut 
vitam  octernam  percipiam  ?  Jcsus  autcin  dixil  ei  :  Qiii,l 
me  dicis  bonum  ?  Neino  boniis  ,  nisi  uiius  Deus.  Pr;c- 
cepta  iiosti?  Nc  adullcrcs,  Ne  occidas,  Ne  fureris, 
Ne  falsum  tcslimoiiium  dixeris ,  Nc  fraudcm  fcceris  , 
llonora  patrciii  liiuni  cl  iiialicm.  At  illc  respoiidcns, 
ait  illi  :  Magisler ,  h;rc  oiiiiiia  servavi  a  jiivontiite 
mea.  Jesus  autem  iniuilus  cum  ,  dilcxilcum;  et  dixit 
illi  :  Unum  tibi  deest  :  vade  ,  quaxumquc  habcs 
vcnde  ,  ct  da  paiiperibus,  ct  liabcbis  ihesaurum  i.T 
c<b!o  ;  ct  veni,  soquorc  me.  Qiii  conlristatus  iii  vcrbo, 
abiitmoercns  :  crat  cnim  habcns  iniiUas  posscssiones. 
El  circumspicieiis  Josiis ,  ait  disoipiilis  siiis  :  Qiiani 
diflioile  qiii  poeiinias  babini ,  in  logiium  Dei  iiilro- 
ibuiit !  Discipuli  aiilem  obstiiposeoliant  in  vcrliis  cjiis. 
At  Jesus  rursus  rcspondens,  ait  illis  :  Filioli  ,  qnani 
difficile  est  confidoiiios  iii  pecuniis  in  rogiium  Dei 
introirc !  Facilius  csl  camelum  por  foraiiicii  actis 
liansirc,  qiiani  divilem  iiilrare  iii  rcgniim  !!oi.  Qui 
niagis  adinirabanliir  ,  diccntos  ad  scipsos  :  Et  qiiis 
potest  salviis  fieri  ?  El  inUifiiis  illos  Jesiis  ,  ait :  Apiid 
bomiiies  impossibile  csl,  se;l  non  apiid  Deiini  :  oiiinia 
cnim  possibilia  siiiit  apiid  Douin.  llt  ocepit  Polriisci 
diccre  :  Ecce  nos  lelitpiiuius  oninia,  ct  secuti  sumus 
te.  Rospondons  Josus  ait  :  Anicn  dico  vobis ,  nenm 
cst  qui  rcliqueril  domum  ,  aut  fralrcs,  aut  sorores  , 
aul  malrem  ,  aut  patrem ,  aut  filios,  aul  agros  pro- 
pler  me  et  propler  Evangelium  ,  qni  noii  accipiat  cen- 
lies  tantum  nunc  iu  tompore  Iioc ;  domus,  el  fratros , 
ei  sororcs  ,  ct  matres ,  ct  filios  ,  ct  agros,  cum  per- 
socuiionibus;  et  in  sa^culo  Itiiiiro  viiam  jcternam. 
Miilli  aiilom  criint  primi  novissiini ,  et  novissiini 
pii»ii.  Et  paulo  post :  Scitis  qiiia  ii  qiiividenlur  priii- 
cipari  Gcmibus,  doniinantur  eis,  ct  principes  coriini 
poieslalem  liabcnt  ipsoruin.  Noii  iia  est  auteiii  in  vo- 
bis  :  sed  quicumque  voluerit  fieri  inajor,  erit  vcstec 
minisier ;  et  qiiiciimqiio  voliierit  in  vobis  primiis  cs.so. 
erit  omiiium  sci  vus.  Naiii  et  Filius  Iiominis  non  vcniJ 
iit  ministraretiirei ,  scd  iit  minislraret,  ct  darct  ani- 
mam  suani  rodemplioncm  promnllis. 

Et  aHquiinio  posi  [xi.] :  El  resiioiidens  Jesus,  ait  eisi 
Ilabele  (ideni  Dci ;  amon  dico  vohis,  quioiimqtie  di- 
xcrit  huic  monli,  Tullore  et  niitlerc  in  iiiare;  et  noii 
hirsilavoril  iii  tordcsuo,  sed  creilidcrit,  quia  quod- 
ciinique  dixorit,  Fiat,  fiet  ei.  Proptcrea  dico  vobis  : 
Omiiia  qiiicciiinque  oranies  petiiis,  crcdiie  quia  acci- 
piciis,  cl  vciiient '  vobis.  Ei  cuiii  siabiiis  ad  oran- 
dum,  diinillitesi  qiiid  babotis  adversiis  aliqiicm  ;  ul 
cl  Paicr  vcsicr  qiii  in  coelis  est ,  dimittal  vobis  poc- 
cala  vestra.  Qiiod  si  vos  iion  diniiscritis,  ncc  P.iic 
vester  ipii  iii  coelis  csi,  dimitiel  vobis  pcccala  v.'sira. 

'  viiJKaia,  vrociirretis.  Crxc,  prosdratiidn,  acciirrem. 

'  \  uljjala,  c(  cvcinciil. 


S.  AUGUSTINI  SPECULUM 


083 

iit'mjiosln/i7!(nHfiJ»i[xii.1:rvcspoinleiisaiilcinJcsiis, 
dixit  illls  :  Ueildile  ijiitiir  qu*  siiiU  Caisaris,  Gxsari ; 
cl  quiv  smit  Dci ,  Dco.  Et  atio  loco  :  El  accessit  uiuis 
de  Stribis,  qui  audicrai  illos  coiiquirciUcs ,  et  videns 
qiiia  bciic  illis  rcspoiulci  it ,  iiitcrri)gavil  cum  ,  qiiod 
cssct  jrimiim  oniniiim  mamlalum.  Jcsus  aulcm  re- 
spouditei.  Qiiia  priuumiomniuiii  ma;idalumcst,  .\udi, 
Israel,  ncmimis  Dciis  imis  Deus  unus  csl ;  et,  Diliges 
Domiimiii  Deum  luum  cx  loio  cordc  tuo  ,  cl  ex  toia 
aninia  liia ,  ct  cx  Kila  mciilc  lua ,  cl  cx  lota  \irtiilc 
tiia  :  iioc  cst  priinum  mandaluni.  Secimdum  autem 
simile  cst  illi  :  Diligcs  proximmn  luiiin  lanquam  te- 
ipsuin.  Majus  liorum  aliud  inandaium  non  est.  Etait 
illi  Scriba  :  Denc,  magisier,  iii  vcrilalc  ilixisii,  qiiia 
iiniis  cst  Dcus,  el  non  est  alius  prati'r  ciim  ;  et  iil  di- 
ligaiurcx  lolo  corde  ,  etex  loto  intellccni,  ct  ex  uUa 
aiiima  .  cl  ex  toia  foriiludine  :  ct  diligcre  proximum 
tanqiiani  seipsum  ,  majus  esl  omnibus  holocausloma- 
libusct  sacrificiis.  Jesus  aiileui  vidcnsquod  s.ipicnlcr 
respondissct,  dixit  illi  :  Noii  es  longe  a  regiio  Dei.  Et 
nemojam  audcbat  cuiu  iiiicrrogarc.  Et  paulo  posi : 
Cavete  a  Scribis ,  qui  volimt  in  slolis  ambulare ,  el 
salutari  in  foro,  et  in  primis  cathedris  sedeie  in  syna- 
gogis  ,  el  priiiios  disciibilus  iii  ca>iiis  •  qui  devorant 
domos  vidnariim  siib  oblenlu  pr(ili\;c  (iraliojiis  ,  hi 
accipiunt '  prolixius  jiidicimn.  Etscdens  Jesus  coiitra 
gazophylacium ,  aspicicbat  quomodo  lurba  jactaret 
:is in  gazo|ibylacium :  ct inulii diviles  jaclabaiit  miiUa. 
Cum  vcnisbelaulem  una  vidiia  paiqier,  inisil  diio  mi- 
niila  ,  quod  csl  qiiadians  :  el  coiivocaiis  discipulos , 
ail  illis,  Amen  dico  vobis,  quoniani  vidua  lirec  paupcr 
plus  omnibus  misit,  qui  miserunt  in  gazophylacium. 
Omnes  cnim  ex  eo  qiiod  abuiidabat  illis  miseruiit ; 
lnc  vcro  de  pemiria  sua  oninia  quK  habuit  misit,  to- 
lum  victum  suum. 

Et  pau'.o  post.  [xiii] :  Et  cnm  duxerintvos  tradeiites, 
rolile  prKcogitare  quid  loquamini ,  sed  quod  datum 
fiicrit  vobis  in  illa  bora,  id  loquimini.  Non  enim  eslis 
^os  loqueiites,  sed  Spirilus  sanctus.  Et  post  paultilitm: 
Et  eritis  odio  omnibiis  proptcr  nomen  meum.  Qiii 
autem  suslinuerit  in  finem,  hic  salvus  erit.  El  alio  iii 
loco :  Videte,  vigilaie,  elorale;  nescitis  eniin  qiiaiido 
icmpus  sit.  Sicut  bonio  qni  peregre  profecius,  rcli- 
quit  domnm  suam,  et  dedit  servis  suis  potesialein 
cujusque  opcris,  el  janilori  pr»cepit  ut  vigilet.  Vi- 
gilate  ergo  :  nescilis  enim  quando  dominus  domus 
veniat;  sero,  an  medianocie,  an  galli  canlu,an 
mane  :  nc  ciim  vcnerit  repcnie ,  invcniat  vos  dor- 
micnies.    Quod  autem  vobis   dico,    omnibus   dico, 

Vigilate. 

DE  EVANGELIO  SECUNDU.M  LUCA.M. 

[Cap.  II.]  Gloria  in  aliissimis  Deo ,  el  in  lerra  pax 
huminibus  bonx  volimtatis. 

t"(  aliquanlo  poit  [iii.]  :  Ei  inlcrrogabant  cuin 
iiirba',  diceiiies,Quid  eigo  facicinus?  Respoiidciis  aii- 
lciii,  dicebat  illis  :  Qui  babet  duas  tunicas  ,  det  iion 
tialienii;eiqui  liabel  escas,.siinililer  faciat.  Veiieriini 

'  Vulgata,  accipient. 


854 

a"tcni  ci  publicani  ut  baplizarcnUir,  ct  dixerunt  aj 

ilhim  :  Magistcr,  quid  faciemus?  At  illc  dixit  nd  cos  : 

Nihil  anipiius  qiiain  qiiod  consiitulum  esl  vohis,  facia- 

tif.  Interrogabanl  aulcm  cum  et  mililcs,  dicentcs  : 

Quid  faciemus  ct  nos?  Et  ait  illis  :  Ncmiiiem  concu- 

lialis,  ncquc  calumniam  faciatis,  ct  contenti  estotc 

slipciidiis  veslris. 

Et  posi   aliquantmn  [vi.] :  Dcaii    paiipcres  ;   qiiia 

ve-triim   cst   rcgnuin   Dci.  Beaii  qni  iiuiic  csuritis  ; 

(|iiia  saUirabiiiiini.  Deali  qiii  iiniic  flelis;  qiiia  ridebi- 

lis.  Bcali  criiis,  cuin  vos  oderiiil  bomines,  etcum  sc- 

paraveriiU  vos,  et  expiobraverint,  ct  ejecerint  nomcii 

veslrum  tanquam  malum ,  propler  Filium  hominis. 

Gaiidcle  iii  illa  dic,  ci  exsuUate;  eccc  cnim  mcrccs 

vesira  iiiuUa  esi  iii  coelo  :  seciinduin  cniin  lia^c  facie- 

bant  Propliclis  palres  eoriim.  Yerumiamen  v;c  vohis 

(liviiibns   quia    liiibelis  consolationem  vcslram.  Va! 

vnhis  qui  salurati  cstis ;  quia  csurietis.  Va;  vohis  qni 

ridelis  nunc;  quia  lugcbitis,  etQebilis.  Va;  cuin  be- 

ncdixcrint  vobis ;  oniiics  liomincs  '  :  secundum  liiec 

faeiehaiit  pseiidoproplielis  palres  eonim.  Sed  vohis 

dico,  qui  audilis  :  Diligite  iniiiiicos  vestros,  benefa- 

ciic  iis  qui  vos  oderunt.  Beiiedicile  maledicenlihus 

vohis.  Orate  pro  calumniantibus  vos.  Ei  qui  te  percu- 

lii  iii  maxillani ,  pr;tbe  et  alicram  ;  et  ab  co  qui  au- 

fert  libi  vcbiiaientum  tuum ,  eiiaiii  luiiieani  noli  pro- 

hihcre.  Oiiini  aulcm  pctciiii  le,  trih'jc  ;  et  qni  aufert 

quse  tuasunt,  ne  repeias.  Et  proul  vullis  ut  facianl 

vobis  homines,  facitcilbs  simililer.  Ei  si  diligitiseus 

qui  vos  diligiint,  qu;c  vobis  est  gralia?  iiain  et  pcc- 

catores  diligenles  se  diligunt.  Et  si  bencfeecritis  iis 

qui  vobis  hcnefaciunt ,  qii;c  vohis  est  graiia  ?  siqui- 

dem  et  pcccatores  lioc  faciunt.  El  si  niuluum  dederi- 

lis  iis  a  quibus  speratis  recipere,  qua;  graiia  est  vobis? 

iiain  et  pcccaiores  pccealoribus  feiicraiit ,  ut  rcci- 

piint  a;i|ualia.  Veriimiamcn  diiigitc  inimicos  vestros  ; 

heiiefaciic,  el  muluum  date  nibil  inilc  speraiiles  :  et 

eiit  merces  vestra  inulta,  ct  ':rilis  lilii  Altissimi ; 

qiiia  ipse  bciiignus  cst  super  ingralos  et  malos.  Es- 

loleeigo  miscricordes,  siciit  ct  Paier  vesier  miseri- 

cors  est.  Nolite  judicare,  et  non  judieabiinini-  Nolile 

condcmnare ,  et  non  condemnabiinini.  Dimiitile,  et 

dimiilcraini.  Daie,  et  dahilur  vobis.  Mciisiiram  bo- 

nam  ,  el  conferlam ,  et  coagilalam ,  et  supereffluen- 

lem  dabunt  in  siniim  veslrum.  Eadcin  ([uippe  mcn- 

siira  ,  qua  mcnsi  fuerilis ,  remelietur  vobis.  Dicebat 

autem  illis  ct  similiiudinem  :  Numipiid  pntcst  c:vcus 

caicum  duccre?  nonne  ambo  in  fovcani  cadunl?  Non 

est  discipulus  super   magisirum  :  perfecius   aulem 

omnis  erit,  si  sii  sicut  magister  ejus.  Quid  auiein  vi- 

des  festucam  in  oculo  fralris  tui,  trabeni  auiem  quoB 

in  oculo  tuo  esl,  iion  consideras?  Aiit  quomodo  po- 

les  dicere  Iratri  luo,  Fraier,  sinecjiciam  festucain  de 

(iciilo  tuo;   ipse  in  oculo  tuo  irabcm   non  videns? 

Ilypocriia,  ejicc  priinum  irabein  de  oculo  tuo ,   et 

iunc  perspicies  ut  educas  feslucam  de  oculo    fralris 

tui.  Non  est  enim  arbor  bona  qua;  facit  frucius  nia- 

'  Voi,  ovfcs,  .ilipsl  nunc  a  Viiigaia  ;  sod  cxstabat  in  an- 
li-piis  Corb.  Hibliis,  et  in  arjeco. 


983 

los,  nequc  ail)nr  mala  facicns  fruclum  bonuin  '. 
Uiia.iuirqiie  .irbor  ilc  fruclu  suo  cogno^cilur.  Neqiie 
ciiim  despinis  colligunt  Picus,  iicquc  do  rubo  vinde- 
ini.int  uvas.  Bonus  honio  de  bono  tliesanro  cordis  sui 
profert  bomnn ;  et  maius  bonio  de  malo  tliesauro 
profert  malMm.  Ex  abuiidanlia  cordis  os  loquilur. 
Quid  aulcin  vocalis  mc  ,  Domiiie ,  Domiiic;  et  non 
facitis  quxdico?  Oiunis  qui  venit  ad  nie,  et  audit 
sermones  meos',  et  facii  ens ,  ostendam  vobis  cui  si- 
milissil.  Similis  est  bomini  aidifieanli  domum ,  qui 
fodit  in  aUum ,  cl  piisuit  fiiii(lameuUim  supra  pclram. 
Inundalionc  aulem  facta ,  illisum  cst  flumcn  domui 
illi ,  et  iion  potuit  cam  movere;  fundai.i  enim  erat 
super  pclram.  Qui  aulem  audit,  et  iioii  f.icit,  siniilis 
csl  homiiii  aidificanti  domum  suam  supra  lerram  sine 
fuiidamenlo  :  iii  quam  illisus  est  fluvius ,  ct  conliiiuo 
cccidit,  et  facta  cst  niina  domus  illius  magna. 

Et  posl  nlujiimiium  [vii.] :  Cui  ergo  siinilcs  dicam 
liomines  gencrationis  bujus?  et  cui  similes  sunt?  Si- 
milessunt  pueris  sedenlibus  in  foro,  ct  loquentibus 
ad  inviccm,  et  dicenlibus  :  Cantavimus  vobis  libiis  ', 
el  non  saltaslis  ;  lamentavimus ,  et  iion  plorastis.  Ve- 
nit  enim  Joaiiiies  Baplisla  ncque  manducaiis  pancm, 
neqiie  bibcns  vinuin ;  ct  diciiis  :  Dicmnnium  babet. 
Vcnit  Filius  bominis  manducans,  et  bibens;  et  dici- 
lis  :  Eccc  lioino  devoralor,  et  bibens  viniim  ,  amieus 
i>ubIic3norum  et  peccaloriim.  Ell  juslificata  est  sa- 
picnlia  ab  omnibus  filiis  suis. 

hem  post  ali<iuatitum  [viii.]  :  Est  autein  h  cc  para- 
liola  :  Scmen  cst  verbiim  Dei.  Qui  aulem  secus  vi.am 
sunt,  ii  siiiit  qiii  aiidiuiit :  deinde  veuit  diabolus,  et 
tollit  verbum  dc  cordc  corum ,  nc  credcnlcs  salvi 
fiant.  Nam  qui  supra  pctram  ,  qui  cuin  audierint,  eum 
gaudio  suscipiuirt  verbum;  et  hi  radices  non  habent , 
quia  '  ad  tempus  credunt ,  et  iii  tcmpore  tentationis 
rccedunt.  Quod  aiilem  in  spinas  cccidit,  ii  sunt  qui 
aiidicrunt,  et  a  solliciludinibus  et  divitiis  et  volupla- 
libiis  viuceuntes  suffocanlur,  etiioii  referuiil  fructuni. 
Qiiod  aulem  in  bonam  tcrram  ,  ii  siint  ([ui  in  cordc 
))ono  et  optimoaudienles  verhum  rclincnt,  etfruclum 
.ilTenint  in  paticnlia.  Nemo  auiem  luccinam  accen- 
«leiis,  opcrit  eam  vase,  aiit  subtiis  lecluin  ponit;  sed 
siipra  candelabrum  ponit,  ut  inlraiitesvideaiit  lumen. 
Nnii  enim  est  occullum  quod  non  manifesletur,  nec 
absconditum  quod  non  cognoscaliir,  et  iii  palam  ve- 
iiiat  Videte  ergo  quoinodoaudislis  '.  Qui  enim  habct 
dabilur  illi;  et  quicumque  non  habct,  eliam  quod 
puiat  se  babere,  aiilerelur  ab  illo. 

Et  post  aiuiumtum  [ix.] :  Convocalisaulem  duode- 
ciin  Apostnlis,  dedit  illis  virtuicm  et  poleslatem  supcr 
omnia  dxmnnia,  et  ut  languorescurarent.  Et  misit  illos 
proedicare  regiium  Dei,  ct  sanare  infirmos.  El  ait  ad 
illos  :  Nihil  tuleritisinvia,  nequevirgam  nequeperam, 


'  negius  codex,  fmclns  bonos. 

'  In  itcgio  Ms.  (Jecst  hic,  tiiiiis  :  neque  addilur  ista  vox 
Valth.  11,  V.  17;  ciini  lanien  grajcuin,  eutesuinen,  quod 
verbum  utroquo  loco  liabetur,  uon  sit  siuiphciter,  cecini- 
niiis, sed,  cectnimus  tibiis. 

'  In  saciis  UUillis,  qui  nd  tempus. 

'  \iilgala  in  excusis,  midiatis.  In  anliquisaulemCorb.  Bi- 
bliii,  audilis. 


DE  SCRiPTUR.\  S.VCR.\.  m 

ncque  pancm,  neque  peciiniam,  neque  diias  tunicas 
habealis.  Et  in  quamcumquo  doiniim  inlraveritis,  ibi 
maiieto,  et  iiide  iie  excatis.  Et  quicumque  non  reec- 
perint  vos,  cxcnntes  de  civitato  illa,  ctiam  piilvcrcm 
pedum  vcstrorum  excutitein  lcslimonium  superillos. 
7(1™  post  aliquautum  :  Dicebat  autcm  ad  omnes  :  Si 
qiiis  vult  post  ine  vcnirc,  abncgct  semelipsum,  ct 
loUat  crucem  suam  quotidie '  et  sequatur  me.  Qai 
ciiim  voluerit  aniinam  suam  saivam  facere,  perdct 
illam.  Nam  qui  pcrdidcrit  animam  suam  propter  me, 
salvani  faciet  illa.m.  Qiiid  enim  proficit  bomo,  si  lii- 
crelur  uiiivcrsum  miindum,  se  aulein  ipsum  perdal, 
et  delrimeiitum  sui  fial  ^  ?  Nam  qui  me  erubuerit  ct 
mcos  serniones,  hunc  Filius  hominis  criibescei,  cuni 
veneritin  majestate  sua,  ct  Pairis,  et.sanctnrum  An- 
gelorum.  Et  alio  loco  :  Intravil  aiilcin  cogilatio  iii 
eos,  quis  corum  major  esscl.  At  Jesus  vidcns  cogita- 
liones  cordis  illorum,  apprehcndens  pueriim  staluit 
cum  secus  se,  et  ait  illis  :  Qiiincumqiie  susceperit 
puerum  istum  in  nomine  nieo,  me  rccipit;  et  quicum- 
qne  inc  rccepcrit  ,  rceipit  eum  qiii  mc  misit.  Nam 
qui  minor  est  inter  omnes  vos,  liic  majorcst.  Et  post 
aliquantum :  Wl  aiitem  ad  allcruin,  Scqiiere  mc.  Il!c 
aulem  dixit  :  Doniine,  permitte  mihi  primum  ire,  et 
sepelire  palrem  meum.  Dixilqiie  ci  Jesus  :  Sinc  iit 
ranrtui  sepeliant  mortuos  suns  ;  lu  aiilem  vade,  an- 
nunli.i  rcgniim  Dci.  Et  ail  allcr  :  Scquar  te,  Domiiie ; 
S(.d  priimim  permitle  milii  rcnunliare  iis  qiii '  dnmi 
suiit.  Ait  ad  illum  Jesus  :  Nemo  mitlens  manum  snam 
in  arairum,  et  respiciens  retro,  aplus  est  rogno  Dei. 
El  post  pauluhim  [x.J  :  Ecce  cgo  millo  vos  siciit 
agnos  inler  Iiipos.  Nolite  portare  sacculum,  iicqii(; 
peram,  neque  calccanienta,  ct  nemincm  per  viam  sa 
liilavorilis ,  In  qiiamciiinque  domum  iiilraverltis , 
priinum  dicite,  Pax  liuic  domui  :  et  si  ibi  fuerit 
liliiis  pacis ,  rcquiescct  supcr  illnin  pax  vcstra ; 
siii  autem,  ad  vos  reverlclnr.  In  eadcm  aiilem  domo 
manele  edentos  et  liibciiles  qu;t;  apud  illns  siint; 
dignus  cnim  cst  operariiis  mercede  sua.  Nolilc  Irans- 
ire  de  domo  in  domum.  Et  in  quamcumque  civiia- 
tem  intraveritis,  etsuscepcriiit  vos,  manducate  qu;c- 
ciiinque  appnnuniur  vobis  ;  et  curale  inlirmus  (jui  iii 
illa  sunt,  et  dicile  illis  :  Appropinquavit  in  vos  rcgnum 
Dei.  In  quamcumqiie  civiiaiein  intraveriiis,  et  non 
rcceperiiit  vos,  exeuntes  in  plaleasejusdieite  :  Eiiani 
pnlverem  qui  adba;sil  iiobisde  civitate  vesira,  exter- 
gimnsinvos;  lainen  hoc  scilotc,  quia  apprnpinqua- 
vit  rognum  Dci.  Dico  vobis,  quia  Sodoinis  in  die  illa 
remissius  erit  quam  illi  civitali.  Et  post  paululum  : 
Verumtamen  in  lioc  nolite  gaiidere,  qiiiaspiriius  vo- 
bis  siibjiciiintur  :  gaudcle  aiilcm,  ([uod  noniina  vcslra 
scripla  sunt  in  coelis.  El  post  paulutum  :  Eccc  qui- 
dain  lcgisperilus  surrcxil,  tenlaiis  illum,  et  diceiis  : 
Miigislcr,  quid  facicndo  vilam  alcrnain  possidebo  ? 
At  ille  dixit  ad  cum  :  In  Lcgc  quid   sciipiiim  csl? 


'  in  Mss.  Regin  et  Carnutcnsi  non  additur,  quolidie. 

•  vulgata,  faciat. 

2  sic  eliani  in  Corb.  Bilillis  habebat  Vulgala  ;  licct  niinc 
i!i  oxcnsls  lcr.il, /i/s  (/«(B  rfoDii  sHJil;  nculro  ycners,  nou 
iiusculiiio. 


9S7 


(]»ioinodo  legls  ?  Ille  rcspotiJens  ili.vii  :  Diligi-s  Donti- 
iiiim  Deuin  tiium  cx  loio  conlo  liio,  el  cx  lola  aniiua 
iii:i,  et  cx  oninibus  viribus  tuis,  el  tx  oinni  iiietiic 
lia,  el  proxiuutni  luum  sicul  lcipsuin.  El  puuto  posl : 
Qiiis  lioruin  trium  vidclur  tibi  pioxiinns  fuisse  illi, 
qiii  incidil  in  lalrones?  Al  ille  dixil  :  Qni  fccil  niisc- 
ricordiain  iti  illnni.  El  :iit  illi  Jcsus  ;  V;idc,el  tu  hc  si- 
niililer.  Ei  posl  paululum  :  M.nrllia,  Marlli:i,  sollicila 
es  cl  turbaris  crga  pUiriiiia  :  poiro  unum  est  nccessa- 
riiim.  Maria  optimam  parieiii  clegit,  quM  noti  aufo- 
rettir  ab  ea. 

Ilein  posl  pautulum  [xi.]:  Cum  oratis,  inquit,  diciic, 
P.ilcr,  saiictiticetur  iiomei  tuum.  .^dvcniat  rcgiiiim 
Itiuin.  rancm  nostntm  quotidianuin  da  nobis  hodic  '. 
Et  dimiue  nobis  pecc:ita  nostra,  sitpiidem  et  ipsi  di- 
inittimus  oinni  debenti  iiobis.  El  iie  nos  inducas  in 
icntationcni.  Et  ait  ad  illos  :  Qtiis  vestrura  babebit 
amieum,  ei  ibil  ad  illuiii  iiicdia  nocte,  et  dicet  illi  : 
.\niice,  commoda  niilii  tres  pancs ,  qnoniam  amicus 
meus  venit  de  via  ad  nic,  et  noii  liabco  (|uod  ponnin 
aiile  illum  :  el  ille  de  iiilus  respondens,  dicat :  Noli 
iiiilii  molcstus  cssc  :  jam  ostiuin  clausum  est,  et  pucri 
itiei  niecuin  sunt  in  ciibili ;  non  possum  surgcre  cl 
dare  tibi.  Ei  ille  si  perscvcraverit  piilsans,  dico  vobis, 
ctsi  non  dabit  illi  surgens,  eo  qttod  ainicus  cjus  sil; 
propter  improbitaicm  tanien  cjus  surget,  el  dabit  illi 
quotqiioi  babct  neccssarios.  Et  ego  vobis  dico  :  Peliic 
cl  dabilur  vobis  :  quaTite,  et  itivciiiclis  :  pulsale,  cl 
aperielur  vobis.  Omnis  cnini  qui  pclit,  accipit ;  cl  qui 
qiKcrit,  invcttit;  ct  pulsaiiti  aiiericliir.  Qiiis  autem  cx 
vobis  pairem  pelit  panein,  nnmquid  lapidcm  dabii 
illi?  atit  piscem,  numqitid  pto  pisce  setpcniem  daliil 
illi?  aut  si  pcliciil  ovum,  mniiqiiid  porrigct  illi  scor- 
pionem?  Si  crgo,  cttm  siiis  inali,  nosiis  boiia  dala  daic 
filiis  vcstris  ;  quatiio  m  gis  P.itcr  vcsier  de  cailo  da- 
liit  spiiilum  bonnm  peicnlibiis  se.  Et  pauto  posl : 
Faclum  cst  aulem  cum  h;ec  diccrel,  cxtollens  vncein 
quxdam  mulicr  de  turlia,  dixit  illi  :  Bcalus  vcitler  qui 
ic  portavit,  el  ubera  qtt;c  siixisii.  .\t  ille  dixii :  Inio 
bcali  qui  audiunt  vcibum  Dei,  et  custodiuiil  illud.  Ei 
paulo  post :  Et  cum  loqucrelur,  rogavit  illum  qtiidain 
l'liaris;cus,  ut  prandcrct  apud  sc  :  ct  ingressns  recii- 
buit.  Pliarisa-us  autem  cuppil  iiitra  se  repiilans  dicere, 
quare  non  baplizatns  cssct  antc  prandium.  Et  ail  Do- 
niinus  ad  illum  :  Nunc  vos ,  Pltarisx-i,  quod  de  foris 
est  calicis  et  catini,  mundalis;  quod  aiitem  inlus  est 
veslrum,  plenum  esl  rapina  ct  iniquiiaie.SluIii,noniic 
qui  fecit  (|ttod  de  foris  esi,  eliam  qiiod  inltis  esl  fecii? 
Vcrumiamen  quod  superest,  date  elcemo.synam ,  ct 
ecce  omiiia  inunda  sunt  vobis.  Sed  vx  vobis  Pliari- 
sxis,  quia  decimalis  mcntham,  et  rutam,  el  omnc 
iilus,  et  pra!leritis  judicium  cl  chariiatem  Dci.  ILcc 
.lutem  oporluit  facere,  el  illa  non  oiniucre.  Y;c  vobis, 
PLarisa'i,  qnia  diligilis  primas  catbedras  iii  S)n.ngu- 
gis,  et  salulaliones  iii  foro.  \x  vobis,  (piia  cslis  ut 
monumenla  qua;  non  parent,  ct  liomincs  anibul.mies 
iyjira  nesciuiit.  Respondens  aulem  qttidam  ex  lcgispe- 

'  lii  NClustisCorli.  r,il)liis,  ipiolidu' ;  jusii  gr;cc.,  /;)  liiUli' 
ime:uit. 


S.  AUGUSTLM  SPECULUM  t^ 

riiis,  ait  illi :  Magisler,  hxc  diceiis,  ctiam  nohis  con- 


lumeliam  facis.  Atincait:Eliain  vobis  lcgispcritis  va;; 
qiiia  oncratis  houtincs  (ineribtts  qu»  poruire  non  pos- 
sunl',  ctipsi  uno  digilo  vcsiro  iion  Uingitissarcinas. 
Et  alio  loco  [xii.]  :  Altendile  a  fertttento  Pliari- . 
s.xorum,  quod  esi  hypocrisis.  Et  paulo  posl :  Dico  au- 
tcni  vobis  amicis  meis,  ne  lerreamini  ab  iis  qui  occi- 
dunt  corpus,  ct  post  lta;c  non  li:ibcnt  amplius  qtiid 
faciant.  Oslei.dam  aulem  vobis  qttcm  titnealis.  Tiniclo 
cum  qiii  poslqttam  occideril ,  halicl  poleslatem  ntil- 
lere  in  gelicnnam  :  ila  dico  vobis,  hunc  timele.  Nonne 
(piinqiie  passercs  veneiiiit  dipondio,  cl  utius  cx  illis 
iion  est  in  oblivionc  corain  Deo?  Sed  et  eapilli  capiiis 
Tcstri  omnes  niiinerati  siint.  Nolile  ergo  timerc  ;  mul- 
lis  passeribus  pluris  cstis.  Dico  autetn  vobis  :  Omnis 
quicuinque  confessus  fuerii  me  coram  hominibus,  et 
Filius  hontinis  conftlebilur  in  ilIo'coram  Angelis  Dci; 
qui  aulem  negaverit  nie  coram  bomiiiibiis,  dcnegabi- 
tttr  coram  Angelis  Dei.  Et  oiiinis  qui  dicit  verbuiii  iii 
Filium  honiiiiis,  remiltclur  illi  :  ei  autcm  qiti  in  Spi- 
rilum  sanctum  blaspheniavcril,  noti  rcniilletur.  Cuiii 
aulcin  induccnt  vos  in  synagogas,  et  ad  magistratus, 
et  potestaies ,  noliie  sollicili  essc  qualitcr  aiit  quid 
respondcatis,  aui  quid  dicatis  :  Spiriius  eiiiin  sanrtiis 
doeebit  vos  in  ipsa  Itora,  qua;  oportcal  dicere.  Ait 
autem  ei  quidam  de  turba  :  Magisler,  dic  fralri  meo 
nt  dividat  niecum  hxrcdilalcm.  Al  illo  dixit  ei:llonio, 
qtti>  me  constituit  judicem,  attt  divisorcm  stipra  vos? 
Dixiiqtie  ad  illos  :  Videte,  ei  caveie  ab  oiniii  avariiia ; 
i{iiia  non  in  abundanlia  cujusquam  vita  cjiis  est,  ex 
liis  qii.-c  possidet.  Dixii  aulem  siniililudiiiem  ad  illos, 
dicens  :  Ilominis  cujusdam  divitiis  uberes  fructtis  ager 
attulil ;  et  cogilabat  intra  se,  dicens,  Quid  faciam, 
quia  non  habeo  quo  congregcm  frucliis  meos?  Ei  dixit, 
lloc  faciam  :  destruam  honea  mea,  ct  inajora  [aciani, 
ct  illuc  congrcgabo  omiiia  qu;c  nata  sunt  inihi,  ct  bona 
mca ;  cl  dicam  anima;  mc;r,  Aiiima,  li;ibes  mulia 
boiia  posita  in  aniios  pluiimos,  rcqttiesce,  coinede, 
bilie,  cpulire.  DJxit  autcni  illi  Dcus  :  Slulle,  hac 
nocic  aniniain  inam  reieuttit  a  le ;  qu;e  autcm  pa- 
rasli  ciijus  erunt?  Sic  est  omnis  qui  sibi  lliesaiirizat, 
cl  iion  est  in  Dcuin  dives.  Dixiiqiio  ad  discipiilos  suos: 
Idco  dico  vobis,  nolite  solliciti  esse  aniiii;c  vcsira;, 
qiiid  manducelis;  iicqiie  cor|  ori ,  «quid  veslianiiiii. 
Anima  plus  est  quam  esca,  et  corpiis  quam  vcslintcn- 
tum.  Considcrale  corvos,  quia  non  scminant,  neqiic 
niclunl;  quibus  non  cst  cellarium,  iicque  horrcuiu  ; 
etl)cus  pascil  illos  :  quanio  magis  vos  pluris  esiis  iU 
lis?  Quis  aulcin  vcstriim  cogilando  potest  adjicere  ail 
i-taturam  sitain  culiittim  unuiii?  Si  crgo  neqiie  quod 
ininiinum  csl  polestis,  (]uid  do  cxlcris  sollicili  eslis? 
Considcrate  lilia  '  (luoiiiodo  crcscunt ;  non  laboranl, 
iicque  ncnl.  Dico  autem  vobis,  nec  Salomon  in  oiuni 

'  ncgrius  codex  hic,  qiiie  porlari  non  possiml.  Sic  eliain 
aiitiqua  corb.  Biliiia.  Graecus  vero  textus,  dusbailacta  :  id 
cst,  diflicilia  ixirlaiu. 

« lU  codiccs omucs  Lujus  Speculi ;  juxta  gTTCum,  liomolo- 
gesci en  nuto,  qui  eiiani  proxime anle  habet,  kosan  liomolo- 
ged  en  cinvi. 

»  Edili ,  (i/i.i  ngri.  Abesl ,  agri,  a  tie{^o  Ms.  necnon  a  s;i- 
cris  liililiis,  (|iia;  cadcm  vuce  eliam  in  siibsc((ueDli  versiculu 
carciil. 


Sftf  DE  SCRlPTUnA  SACRA 

{jloria  sua  vesiicbalur  sicul  unum  ex  islis.  Si  siitcm 

feiium  agri  quod  hodic  in  agro  esl ,  ct  cras  iii  cliba- 

mmi  mitlitur,  Deus  sic  vesiil ;  quanlo  magis  vos  pu- 

silla;  ridei?Etvos  nolite  qiiaerere  quiJ  manducetis, 

flul  quid  bibatis  ;  et  nolite  in  sublime  lolli.  Hxc  enim 

omiiia  genlcs  mundi  inquirunt :  Paier  autein  vcsler 

scit  quoniam  his  indigetis.  Verumtamen  quccrile  re- 

giiurn  Dei  ',  et  hivc  omnia  adjicientur  vobis.  Noiile 

limere,  pusillus  %rex  ;  quia  complacnit  Patri  vestro 

(lare  vobis  regnum.  Vendite  qu;B  possidclis,  el  daie 

( leemosynam.  Faeite  vobis  sacculos  qui  non  vetcra- 

bcunt,  ihesaurum  non  deficientem  in  coelis;  quo  fur 

non  appropiat,  ncque  tinea  corrumpit.  Ubi  cniin  the- 

faurus  vcster,  ibi  et  cor  veslruni  eril.  El  post  pautu- 

lum  :  El  vos  estote  parati;  quia  qua  bora  nou  pulalis 

Filii:s  liominis  veniet '.  Ait  autem  ci  Pctriis :  Domine, 

ad  nos  dicis  hanc  parabolam  ,  an  et  ad  onines  ?  Dixit 

.'inteni  Domiiius :  Quis,  putas,  est  lidelis  dispensator  et 


m 


prudcns  ,  queni  constituit  dominus  snpra  familiani 
suam,  ut  del  illis  in  tempore  trilici  mcnsurain  ?  Beaiiis 
ille  servus,  quem  cuin  venerit  dominiis,  invenerit  ila 
facieiiiem.  Vere  dico  vobis,  supra  omnia  quae  possidei, 
constiiuel  illum.  Qiiod  si  dixeril  servus  ille  in  corde 
Biio,  Moram  facit  dominus  meus  venire,  et  cceperit 
percutere  pueros  et  ancillas,  et  edere,  et  bibere,  et 
inebriari :  veniet  dominus  servi  illius  in  die  qna  non 
spcrat,  el  hora  qua  nescit,  el  dividet  eum,  partemqtie 
ejiis  cum  ir.fidelibus  ponet.  Illo  aulcm  servus,  qui 
eognovit  voliintatem  domini  sui,  el  non  pra-paravit, 
ci  non  fecit  sccundum  voluntatem  cjus,  vapulabit 
iniiUis  :  qui  aulem  iion  cognovit,  et  fecit  digna  plagis, 
vapulabit  paucis.  Umni  autem  cui  mulliim  datum  est, 
niullum  qiixrclur  ab  eo ;  et  cui  commendaverunt 
mullum  ,  p'us  repeiunt  ab  co.  Item  pauto  post  : 
Hypocritsp,  facicm  tcrnc  ct  coeli  nosiis  probarc;  hoc 
autem  lempiis  quomodo  noii  probatis?  Quid  autem  et 
a  vobis  ipsis  non  judic:ilis  quod  justum  est  ? 

Et  aliiiuanto  posi  [xiii.] :  Contendite  intrare  per  an- 
gusiam  portam  :  quia  mulli,  dico  vobis,  quaerenl  in- 
tnire,  et  non  polerunl. 

Et  alio  loco  [xiv.] ;  Dicebat  aulem  ad  inviiatos  pa- 
rabolam,  inlcndens  qiiomodo  primos  accubitus  elige- 
rent,  difcns  ad  illos  :  Cum  inviiatus  fueris  ad  nuplias, 
non  disciimbas  in  primo  loco ;  ne  forle  lionoratior  le 
sit  invitalus  ab  co,  et  veniens  is  qui  te  et  illum  voca- 
vit,  dicat  tibi,  Da  liuic  lociim;  ct  lunc  iiicipias  cuni 
rubore  novissimum  locum  tenere.  Sed  cum  vocalus 
fiicris,vade,  rccumbe  in  novissimo  loco;  ut  cum  vcne- 
rit  qui  te  invitavit,  dicat  tibi,  Aniice,  ascende  siipe- 
rius :  tunc  crit  lilii  gloria  coram  siinnl  discumbcniilius. 
Qiiia  omnis  qui  se  cxaltat,  humiliabilnr;  cl  qui  se 
humiliat,  exaliabitiir.  Dicebat  auicni  el  ei  qiii  se  invi- 
laverat :  Cum  facis  prandium  vcl  cocnam,  noli  vocare 
ariiicos  luos,  neqiie  fralres  iiios,  iicque  cognalos,  ne- 

'  vulgaialiabelnuncfp/aridjprimKmrcgnMm  nnctjusti- 
tinm  ejus  :  al  iii  anliquisCorb.  Bibl.  careliat  bis  verbis,  pri- 
t.ium,  etjmlitiam  ejus ;  ciua"  a  gra;co  etiam  textu  absunt, 
cl  al>  omnibiis  cotlicibus  hiijus  S(icciili. 

•  In  Mss.  el  in  anliqiiis  Corb.  Uibliis,  vcnit.  In  grxco,  cr- 


que  vicinos  divitcs;  ne  forle  et  ipsi  le  reinvitent,  ct 
fiai  libi  retribuiio  Sed  cnm  facis  convivium,  voca 
panperes,  debiles,  claudos,  c;eco^ ,  et  beatus  eris,  qiiLi 
non  hahent  relribiicre  tibi  :  rclribuetur  enim  libi  in 
retributione  '  justorum.  Et  paulo  post :  Si  quis  veiiit 
ad  me,  el  non  odit  patrcm  suuin  ct  mairein,  et  u.\o- 
rem,  et  filios,  ei  fraires,  ct  sorores,  adhuc  autem  ct 
aiiiinam  suam,  non  poiest  mcus  esse  discipubis.  F,i 
qui  non  bajulat  crucem  siiam,  ct  venii  post  me,  non 
potcst  meus  esse  discipuhis.  Quis  enim  ex  vobis  vo- 
lcns  turrim  aedificare,  non  prius  scdciis  compiilat 
sumplus  qui  neccssarii  sunt ,  si  habeat  ad  pcrfieien- 
duin  ;  ne  posteaquam  posncrit  fundamcnlum ,  et  iion 
potuerit  perficere,  omncs  qui  \ident  incipiant  ilhidere 
ei,  dicentes  quia  hie  liomo  coepii  adilicaie,  et  non 
potuit  consiimmare?  Aut  quis  rex  itiirus  commiltere 
bcllum  adversus  aliuni  regeni,  non  scjdcns  prius  cogi- 
tat,  si  possit  cum  dccein  millibus  occurrere  ei,  qui 
cnm  viginii  millibus  vcnit  ad  se?  Alioquiii  adlinc 
illo  longe  agente ,  legationem  mitlens,  rogat  ea  qajR 
pacis  sunt.  Sic  ergo  omnis  ex  vobis,  qui  noii  re- 
nunliat  omnibus  qua:  possidet,  non  potest  mens  esse 
discipulus. 

Et  posl  aliquantum  [xvi.]  :  Et  ego  vobis  dico,  Fa- 
cite  vubis  amicos  de  mammona  iniquilatis,  ut  cum  de- 
fccerilis,  recipiantvos  in  .xlerna  tabcrnacula.  Qui  fi- 
delis  cst  in  minimo,  et  in  niajori  lidclis  cst;  el  qui  in 
modico  iniquus  esl ,  ct  in  ni.njori  iniqiius  cst.  Si  crgo 
in  iiiiquo  mammona  fidcles  non  fuistis;  quod  veslrura 
est  quis  dabit  vobis  *  ?  Nemo  servus  potcst  duobus 
dominis  scrvire  :  aut  enim  uniim  odiet,  et  alterum  di- 
liget ;  aiit  uni  adha'rebit,  et  alicrura  contemnet.  Non 
potesiis  Deo  servire  et  mammonx.  Aiidicbant  aulem 
li:i;c  omnia  Pharisa:!,  qui  erant  avari ;  ctderidehaiit  il- 
Iiim.  El  ait  illis  :  Vos  estis  qui  jusiificatis  vos  corain 
bominibus ;  Dcus  autcm  novit  corda  vestra  :  qiiia  quod 
Iiominibus  altum  est ,  abominatio  est  aiite  Deum,  Et 
post  paucos  vcrsus  :  Omnis  qui  dimiltit  uxoreni  suam, 
et  ducit  alteram,  moechatur. 

Et  post  pautulum  [xvii.] :  Impossibile  esl  ut  non  vo 
niant  scandala ;  va3  auicm  illi  pcr  que.ii  veniunl ! 
Ltilius  estilli,si  lapis  molaris  iinponaiur  circa  col- 
luin  ejus,  et  projiciatur  in  mare,  quam  ut  scandalizct 
ununi  de  pusillis  istis.  Aileiidite  ^obis  :  si  peccaveril 
frater  tuus,  increpa  illiim ;  ei  si  pocnitcntiara  cgerit , 
dimitie  illi.  Et  si  septics  In  die  peccaverit  in  le ,  a 
septies  iii  die  conversus  fuerit  ad  te,  diccns,  Poeiiilct 
nie,  dimitle  illi. 

Elalio  toco  [xviii.]  :  Dixit  autem  ad  quosdam,  qui 
in  se  conlidcbant  tanqnam  jusii,  et  aspernabanli:? 
c:etero8,  parabolam  isiam  :  Duo  homines  ascende- 
rniit  iii  tcmplum  ut  orareiil ;  unus  Pharisaeus,  et  alier 
Piililicanus.  Pharisaiiis  stans  lucc  apud  se  orabat ; 
Dcus,  gratias  ago  libi,  (piia  non  sum  sicul  cxtcri  Iio  • 

'  vulgala,  in  resurreclione. Gr*c.,  en  te  imnstasct. 

'  Locus  ex  sacrls  Bil  liis  rcdinlegraiidiis  Imnc  :ii  moilum : 
.'  i  ergo  in  itriipu)  mnmmona  liddei  mm  fuiatii ;  qnod  verum 
ist,  ijuis  crcdcl  wlm ? i:t si in aliinc  fidclcs  noti  fhtilis ; quad 
VL^iium  csl,  qm  dnhU  vol'is '! 


331  S.  AUGUSTINI 

miniim,  raptorcs,  injusli ,  adulicri ,  vcluii  cliam  liic 
PuWicanus   :  jejuno  bis    in   sal)balo ,   ilccimas   do 
omnium  qux  possidoo.  El  Publicanus  a  longe  slans  , 
nolebat  ncc  oculos  aJ  coDUmi  levare ;  scd  perculicbat 
pectus  suum,  dlccns  :  Heus,  propiiius  csio  mibi  pec- 
catori.  Oico  vobis,  dcscomlil  bic  justificalus  in  domum 
suam  ab  illo.  Quia  omiiis  qui  sc  exaltal  ,  biimili:ibi- 
tiir;  cl  qiii  se  humiliat,  cxaltabilur.  Aflcrebanl  aiilom 
ad  illum  cl  infantcs,  ut  cos  taiigeret.  Quod  cura  vide- 
reiit  disripiili,  iiicropabant  illos.  Jesus  aiilem  cniivo- 
euns  illos,  dixit  :  Siiiile  piicros  vonire  ad  mc,  ct  no- 
lite  cos  vciare.  T:ilium  esl  enim  n^gniim  Dci.  Amcn 
dico  vobis,  qiiicumqiie  non  acceperil  rcgnum  Dci  sic- 
ut  piier,  iKin  inirabit  in  illuJ.  Et  interrogavit  euin 
quidain  princeps,  dicons  :  Magi>lor  boiic,  quid  faciens 
vilam  :oloniani  possidebo?  Dixit  aulom  Jesns  :  Qiiid 
me  dicis  bonnm  ?  Nemo  bnnus,  nisi  solus  Deus.  M;in- 
dala  nosii?  Non  occidos,  Non  moecliaberis,  Non  fur- 
tiim  facics  ,  Non  falsuni  lcslimonium  dices ,  Ilonora 
patrcni  liiiiin  et  matrein.  Qui  ail  :  IIa;c  oiniiia  cuslo- 
divi  a  juvcnlutc  nica.  Quo  audilo,  Jesus  ait  ei,  Adliuc 
libi  unum  dcesl  :  omnia  qux-cumque  liabcs  vende,  et 
da  pauperibus,  ethabcbis  thesnurum  in  coelo  ;  ct  vcni, 
Bequoie  me.  His  ille  auJilis,  conlrislaliis  csl  ;  quia  di- 
■vcs  erat  valde.  Vidcns  aiiieiii  illum  Jesus  irislem  fa- 
ctum  ,  dixit  :  Quam  dirficite  qni  pccunias  h:ibeiit ,  iii 
rcgniim  Dei  inlrabnnt !  Facilius  est  cnim  cameluni 
per  fommen  aciis  iransire,  ipiam  divitom  intrare  in 
rogniim  Dei.  Et  dixonnu  qiii  aiidiebaiil  :  Ft  quis  po- 
lest  salviis  lieri  ?  ait  illis  :  Qii;c  iiiipossibilia  sunt  apud 
homine-,  possibilia  sunl apuJ  Deiim.  Ait  autem  Pelrus  : 
Ecce  nos  dimisimus  omnia  ,  el  secuti  sumus  tc.  Qiii 
dixit  cis  :  Ameii  dico  vobis,  nemo  est  qiii  reliquil  do- 
nuim,  aiit  paronles  ,  aut  fralrcs,  aul  uxorem,  aul  (i- 
lios,  propler  rcgiium  Dl!  ,  el  non  rccipiat  miillo  plura 
i:i  hoc  lcmpore,  et  in  sxculo  veiituro  vitam  a;ternam. 
Ei  alibi  [xix.]  :  Sians  aulem  Zacbxus,  dixit  ad  Do- 
niinuni  :  Eccc  diinidiiim  bonoriim  mcorum,  Domine, 
do  pa'jperil)iis,  cl  si  qiiiJ  aliiiucm  dcfrauJavi ,  reJdo 
quadruplum.  Ail  Jesus  ad  eum  :  Qui;V  hodie  salus  do- 
miii  huic  facla  est,  eo  quoJ  el  ipse  filius  cst  Abraha;. 
Vcnii  enim  Filius  homiiiis  quxrere  et  salvum  facere 
quoJ  pcrierat. 

Et  posl  aHqiiauliim  [xx.]  :  Reddilc  crgo  qune  sunt 
r:rs;iris,  C;esari ;  ct  qii;v;  sunt  Dei,  Dco.  Et  alio  toco  : 
AuJienle  aiilcm  omni  populo ,  dixit  discipulis  suis  : 
Aileiidiie  a  Scribis,  qui  anibularc  volunt  in  stolis,  et 
amanl  salutationos  in  foro ,  et  priinas  calliedras  in 
gynagrgis ,  et  primos  discubilus  in  coiiviviis  ;  qui  dc- 
voraiit  doinos  viduarum  ,  simulanles  loiigain  oraiio- 
nera  :  hi  accipient  damnaiioncm  m;ijorom. 

[xxi.]  Respiciens  autem  vidit  cos  qiii  miilcbant  mu- 
nrra  su;i  in  gazopbylacium  diviics  :  vidit  aulcm  ct 
qu.inid;ii!i  viduam  pauperculam  niillenlem  a!ra  mi- 
iiuta  duo  ;  et  dixil ,  Vere  dico  vobis  ,  qiiia  vidua  li;ec 
pauper  plus  qiiain  oinnes  misii.  Nam  ci  omiies  bi  ex 
abundaiili  sibi  miserunt  iii  muiicra  Dei  :  lucc  aiiiem 
cx  co  quod  dccsl  illi,  oiniiem  vicliim  siiiim  qucm  lia- 
buil ,  luisit.  Itmi  alio  loco  :  roniie  cigo  iii  cordibiis 


SPECULU.M  992 

vcstris ,  non  pr.icmcditari  qucmadmodum  rcspoiuiea- 
tls.  Ego  eiiiin  dabo  vobis  os  et  sapienliam  ,  cui  iion 
potcruiit  resislcre  ct  ronlradiccre  onines  allversarii 
vcstri.  Tradcraini  aulcm  a  parcnlibus,  cl  fralribus,  el 
cognalis  ,  et  amicis,  ol  innrtc  afficicnt  cx  vobis;  et 
crilis  odio  omnibiis  pioptcr  nomen  nieum  :  ct  capil- 
lus  de  capile  vcslro  noii  peribit.  Iii  parienlia  vcstra 
possidebilis  animas  veslras.  Et  posl  aliquanlum  :  At- 
lendite  aulcm  vobis  ,  iie  forle  gravcniur  corda  veslra 
a  crapula  et  ebrictale,  ol  ciiris  lisjus  vit;v!,  cl  siiperve- 
nial  in  vos  ropontiiia  dios  ill.i.  T;iii'piain  eiiini  laqiieus 
supervciiict  in  oiiines  qiii  sodoiit  super  faciem  omnis 
terra;.  Vigilale  ilaque  oimii  lemporc  oraiilcs,  ut  digni 
babeamiiii  fugere  omiiia  isla  ,  qu;e  lutura  sunt ,  cl 
slarc  aiite  Filium  bominis. 

Ilein  post  aliqiumlum  [xxii.]  :  Facta  cst  autem  coii- 
toiilio  intcr  eos ,  quis  eoruni  vidcrctur  esse  inajor. 
Dixil  autcm  eis  :  Reges  geiilium  dominantur  corum  , 
cl  qui  polestalem  liabcnl  super  cos,  hencfici  vocantiir. 
Vos  aiitem  non  sic  :  scd  qui  major  est  in  vobis ,  liat 
sicut  jiinior  '  ;  etqui  pr;\'Ccssor  cst,  sicut  niinislralor. 
Nam  quis  major  est,  qiii  recumbit,  an  qui  minisirat  ? 
noiinc  qui  recumbit  ?  Kgo  auleni  in  medio  vcslrum 
sum  siciil  ipii  miiiistral.  Et  alio  in  loco  :  Orale  ne  in- 
Iretis  iii  tonlalionem. 

DE  EVANGELIO  SECUNDUM  JOANNEM. 
[Cap.  V.]  Quomodo  potesiis  vos  credcre ,  qui  glo- 
riam  ab  invicem  accipilis,  et  gloriam  ipia;  a  solo  Deo 
est  non  qiuorilis? 

Et  post  iiliquantum  [viii.]  :  Dixil  autcin  Jesus ,  Ncc 
cgo  tc  condcmnabo.  Vade  ,  ct  aiiiplius  jam  noli  pec- 
carc.  Et  pimlo  posl  :  Si  vos  manseritis  in  sermonc 
meo,  vcre  Jisripuli  mci  eiilis,  cl  cognnscetis  vcrila- 
tem ,  cl  vcritas  liberabit  vos.  Et  pasl  puutulum  : 
Amen  ,  amcn  dico  vobis  ,  qnia  omiiis  qui  facit  pecca- 
tum,  scrvus  csl  iicccati.  Et  atibi  :  Aincn  ,  amen  dioo 
vobis,  si  quis  sermoiiem  mciim  servavcrit,  non  vide- 
bit  morlcm  in  aMcriiiim. 

Et  post  aliquanlum  [\ii.]  :  Qui  amat  animam  suam, 
pcrdet  cam  ;  ct  qui  odii  aiiimam  suam  iii  hoc  mundo, 
in  vitara  ajleriiam  cusiodil  eain.  Si  quis  mibi  mini- 
stral,  nie  sequalur  ;  et  ubi  sum  ego,  illic  el  minislef 
mcus  crit.  Si  (|uis  milii  ministraverit ,  honorificabit 
eum  Pater  mcus.  Eialio  loco  :  Dilcxcriinl  enini  glo- 
riam  hominum  magis  quam  gloriam  Dei. 

Et  atibi  [xiii.]  :  Vos  vocalis  me  ,  Magislcr,  el  Do- 
miue;  et  boiie  dicilis  ,  sum  ctenini  :  si  ei-go  ego  lavi 
pedes  vcslros  Dominus  cl  magislcr,  ct  vos  debclis  al- 
ler  allerius  lavare  podes.  Exemplimi  enim  dedi  vobis, 
ul  quemadmodiim  ego  fcci  vobis  ,  ita  el  vos  faciaii^. 
Et  paulo  post  :  Mandatum  novum  do  vobis,  ul  diliga- 
lis  inviccm,  sicut  dilexi  vos,  ut  ct  vos  diligatis  invicciii. 
Iii  boc  cognosccnl  omnos  quia  mci  discipiili  cstis ,  si 
dilectionom  habueriiis  ad  invioem. 

Ei  paulo  post  [xiv.]  :  Si  diligitis  mc  ,  niandata  mca 
scrvate.  Et  posl  paututitm  :  Qui  iiabel  uiandata  moa 

'  Kdill  ciim  vul„'ata  ,  sictit  minor.  At  vss.,  sirul  jimtor  : 
siciiiic  .uia:ii  iu  autiquis  i:orb.  UilJiis;  ju\u  gixcuiii,  liai  o 
iieoteroi. 


095 


DE  SCRIPTURA  SACRA. 

qui  atilem  liiligit      ad  eosdcm 


ei  serval  ea,  illc  esl  qui  diligil  nie 

nie,  (liligcuir  a  Paire  iiieo;  et  C;'o  liiligam  euiii ,  ei 

isianifeslabo  ci  incipsuin.  Et  pm  ircs  vcrsus  '  :  Si  qiiis 

(liligit  nie,  scrmonein  nieuin  scrvaLii ;  et  Paicr  mcus 

c!iliget  cuin,  ci  ad  eum  vcniemiis,  ct  niansioncin  apud 

<  uin  facicuiiis.  Qui  non  diligit  me,  sermones  meos  non 

bcrval. 

El  paulo  post  [xv.]  :  Mancie  in  ine,  et  cgo  in  vobis. 
Sicut  palmes  non  potest  faccre  fructum  a  semttipso, 
iiisi  inaiiserit  in  vile ;  sic  ncc  vos,  nisi  in  me  manse- 
ritis.  Ego  suin  vitis,  vos  paimiles  :  qui  manet  in  nie  , 
ci  cgo  in  co,  liic  fcrt  fructuiii  multuiii.  Qiiia  siiie  me 
nilid  potcstis  facere.  Si  qnis  in  mc  non  manserii,  init- 
tetur  foras,  sicut  palmes,  ct  arcicet ;  et  colligcnl  euin, 
el  in  igiicm  raillent ,  el  ardct.  Si  nianseritis  in  me  , 
cl  verba  inca  in  vobis  manserint ;  quodcumqiie  volue- 
rilis  peiclis,  et  fiet  vobis.  In  lioc  clariCcalus  cst  Paler 
mcus  ,  ul  frucliim  plui  iiiuim  afferalis  ,  et  cfficiamini 
mei  discipuli.  Sicut  dilcxit  me  Paier ,  et  cgo  dilexi 
vos  :  maiiele  in  dilectione  mea.  Si  pra;ccpta  niea  ser- 
vaveritis ,  manebitis  in  dileciione  mea  :  sicul  ct  cgo 
Palris  mci  prxcepla  servavi  ,  ct  manco  iii  ejus  dile- 
ciioue.  Ha;c  locutus  sum  vobis,  iit  gaudium  nieum  iii 
vobis  sil,  el  gaudium  veslrum  impleatur.  Ilocesi  prac- 
ccptum  meuin,  uidiligalis  inviccin,  sicul  dilcxi  vos. 
Jlajorcm  hac  dileclioncm  iiemo  habet ,  quam  ul  aiii- 
mani  suam  quis  ponat  pro  aiiiicis  suis.  El  pauto  post : 
lla;c  mando  vubis,  ut  diligalis  iiivicem. 

IIcoc  de  qmluor  Evangctiis  in  Itoc  opere  ponenda  e-ii- 
slimavi :  ubi  intelligi  potest,  tres  evangelistus,  Mallhccum 
sciticet  et  Marcum  et  Lucam,  ideo  nubis  ptiira  dedisse 
prcecepta  vivcndi ;  quia  eam  wnxime  seculi  sunt  parlem, 
quu!  activa  dicitur.  Quia  vcro  Joanues  conlemjilalivain 
inagis  tenuil ,  ideo  cum  e/us  cvangelium  superemineal 
cwteris ,  inulto  pauciora  lamen  in  eo  morum  pra:cepla 
comperimus.  Ilinc  jam  de  ilto  tibro  cui  tilutum  dcde- 
runt,  Actus  Aposlotorum,  coinmemorabimus  quce  inveni- 
inus  omnino  paucissiina.  Eo  qnipps  rcrum  gcstarum 
conlinetur  historia,  quibus  wdificnlur  fides,  magisque 
ibi  exempla  quam  praicepla  conscripta  sunt. 

DE  LIBRO  ACTLUM  APOSTOLORUM. 

[Cap.  XV.]  Jacobus  ergo  toquens  :  Proplcr  qiiod,  i)i- 
quit ,  cgo  judico  uon  iiiquiclari  eos  qui  cx  Gcntibus 
convertunlur  ad  Dominum ;  scd  scribere  ad  cos  ut 
abstiiicant  sc  a  cunlaminationibus  siniulaciorum  ,  ct 
fornicatione,  ct  sullocatis,  ct  sanguine.  £(  pauto  post: 
Yisiim  csl  enim  Spiritui  sancto  et  nobis ,  niliil  ullra 
iinponcrc  vobis  oneris.quam  Iikc  necessaria;  ut  abs- 
lincatis  Tos  ab  immolaiis  simulacrorum,  ctsanguine, 
et  suCfocato,  et  furnicatioiie ,  a  quibus  custodientes 
vos,  bene  agetis.  Yalcle. 

Et  post  multa,  cum  Paulus  apostotus  prcepositis  Ec- 
clesicc ,  qnos  congregaveral  ',  toqueretur  [xx.]  :  Atlcn- 
diie ,  ini/ui( ,  vobis ,  et  uiiiverso  gregi,  in  quo  vos 
Spirilus  sanctus  posuit  episcopos ,  regere  Ecclesiam 
Dei,  quam  acquisivit  sanguine  suo.  £(  pauto  post  idem 

'  Regius  codex :  Et  post  lui  vcrsus. 
•  Begius  Vls.,  quos  coTisecraverat. 


991 
Aigeiitiim ,  aut  aurum  ',  aut  vestem  niil- 
lius  concii|)ivi ,  ipsi  scitis  ;  quoniam  ad  ca  qua;  mihi 
opus  eranl ,  ct  iis  qui  mccum  sunt ,  minislraverunt 
manus  ista;.  Omnia  oslendi  vobis,  quoniam  sic  labn- 
rantcs  oportei  suscipere  infirmos,  ac  meminisse  verbi 
Oomini  Jesu,  quoniam  ipse  dixit,  Bcatiiis  csl  raagis 
darc  qiiain  accipere. 

Et  alio  loco,  ciun  Jacobus  el  qui  cum  eo  erant,  Pauto 
apostolo  loquercnlur,  dixerunt  ei  [xxi.]  :  Y'idcs,  fratcr, 
quot  millia  sunt  in  Judasis,  qui  crcdiderunt;  etoranes 
a;mulatores  suni  Legis.  Audicrunt  auiem  de  te,  quia 
disccssioncin  doceas  a  Moyse  coruin ,  qui  per  Gcntes 
siinl,  Jiida;orum,  diccns  iion  dcberc  cos  circumcidcre 
filios  suos  ,  iicque  secundum  consuetudinera  ingredi. 
Quid  ergo  esl?  Uiique  oportct  convenire  muliitudi- 
nein  ;  audicnt  enini  te  snpiTvenisse  :  hoc  crgo  fac 
quod  libi  dicimus.  Sunt  iiobis  viri  quatuor  votum  ha- 
bentes  super  sc ;  bis  assuinpiis,  sanctifica  le  cum  illis, 
ct  impcnde  iii  illis  ut  radant  capita  :  et  scient  omnes 
quia  qua;  de  te  audierunt,  fidsa  sunt,  sed  ambulas  et 
ipse  custodiens  Legem.  De  iis  autcm  qiii  crcdiderunt 
ex  Gentibus,  nos  scripsimus,  jiidicanlcs  ut  abslineant 
se  ab  idolis  iminolato,  ct  sanguinc,  ct  sulTocato,  ct 
fornicatione. 

Hmc  de  tibro  Actmim  Aposlolorum,  noslro  liuic  operi 
congruenlia,  qum  hic  ponereinus,  salis  esse  comperimus. 
Lbi  vidcmus  Aposlolos,  eis  qid  ex  Genlibus  credidcrunt, 
nulla  voluisse  onera  vcteris  Legis  imponerc ,  qiiuntuni 
allinet  ad  corporalis  abslineniiaiii  voluptulis ;  nisi  ul 
observarent  ab  his  Iribus ,  id  esl ,  ab  eis  qucs  idotis  immo- 
tarentur,  et  a  sanguine,  et  a  foruicatione.  VnJe  nonnutti 
puiant  tria  tantiim  criniina  esse  iiwrlifera,  idolotatriam, 
et  homicidium ,  et  fornicalionem  ;  ubi  utique  el  adullc- 
rium  ,  et  oinnis  proetcr  uxorem  concubilus  iutelligitur  . 
quasi  non  sinl  mortifera  crinuna  qucecumque  atia  sunt 
pra;ter  hwc  tria ,  qiice  a  regno  Dei  separant,  aut  inaniter 
et  faltaciter  diclum  sit ,  Neque  furcs,  neque  avari,  ne- 
que  chriosi,  neque  iiialedici ',  iiei|ue  lapaces  regiium 
Dei  possidebuiit  (1  Cor.  vi,  10).  Sed  oportel  nos  re- 
pressa  dispuiatione  nostra,  ad  Epistolas  apostolicas  jam 
venire ,  et  videre  eliam  in  ipsis  quid  huic  operi  convc- 
iiienter  aptetur. 
DE  EPISTOLA  B.  PAULI  APOSTOLI AD  ROM.VNOS. 

[Cap.  I.]  Non  enim  crubesco  Evangelium.  Yirtus 
ciiira  Dei  cst  in  salutein  omni  credenti,  Juda;o  priinum 
ct  Gra;co.  Justiiia  enim  Dei  in  eo  revelatur  ex  fide  in 
lideiii,  sicut  scriplum  cst,  Juslus  aulem  ex  fide  vivii '. 
Revclatur  enim  ira  Dei  de  coclo  siiper  omnem  iinpic- 
tatcra  ct  injusliliam  hominum  eorum,  qui  veritatem  * 
in  injuslilia  detinent  :  quia  qiiod  notum  est  Dei,  ma- 
iiifesiuin  est  in  illis;  Deus  enini  illis  manifcstavit. 
Invisibilia  cnim  ipsius,  a  creatura  mundi,  per  ca  qu;B 
facia  sunt,  iniellecta  conspiciuntur,  sempitcriia  qiio- 

>  sic  cliam  in  corb.  BibUis  :  al  in  Bibliis  eicusis ,  et 
aurum. 

«  lii  editis,  malefici.  At  ia  negio  Ms.  ut  in  sacris  BibUis, 
nmledici. 

'  Gtxcc  esl  Uic  ct  Habac.  cap.  2,  v.  4,  zesctai,  livct. 

"  nic  in  vulgaia  aUililur,  Dei;  qua;  lanicu  vox  abesl  ."5 
gixco. 


905 


R.  AUCUSTINI  SPECULUM 


096 


quc  cjus  vi-tus  ol  JMiiilas;  ul  sinlincxcusabilcs  :  qiiia 
cuni  cogiiovisscni  Ucum ,  noii  sicui  Doum  glorifica- 
verunl,  aul  gralias  egerunl;  scil  cvaiiuerunl  in  cogi- 
laiionibus  suis,  el  obscuraium  csl  insipiens  coreorum. 
Dicenles  eiiim  se  cssc  sapienlcs ,  stulli  f.icii  suiit :  ct 
niutavcrunl  gliiriam  iiicorruplibilis  Dci,  in  siniililu- 
dinem  iniaginiscorrupiibilis  bdininis,  ct  vulucrum,  ct 
quadrupeiium  ,  ct  serpentium.  Propler  quod  Iradidit 
illos  Deus  in  desideria  eordis  eorura,  in  imniundiiiam, 
ut  contumeliis  afficiant  corpnra  sua  in  semeiipsis.  Qui 
comrauiavcrunt  veritatem  Dei  in  mcndacium  ;  el  cu- 
luerunt,  el  serviorunt  creatiira;  potius  quam  Creatori, 
qui  est  benedictus  in  sn-cula.  Aincn.  Propterea  tndi- 
dil  illos  Deus  iii  pnssiones  igiioniinia;.  Nam  reniiiix 
eoruin  immutaverunt  naturalem  usum,  in  eum  usuin 
qiii  esl  conira  naiuram.  Similiier  autcm  et  masciili 
relicio  naiurali  usu  feiiiin;c ,  exarserunt  in  desideriis 
suis  in  iiiviccm ,  masculi  in  masculos  turpiliidiiiem 
opcrantes;  cl  mcrcedcm,  quam  oportuit,  erroris  sui 
iii  scnictip^is  recipieiiies.  VA  sieut  non  probaveiuiu 
Dcum  babcre  in  noiiiia ;  Iradidii  cos  Deus  in  repro- 
bum  sensum,  ut  faeiaiit  quoc  non  conveniunt ;  replelns 
omni  iniqiiitalc  ,  nialilia ,  foriiicalione  ,  avarilia,  iie- 
qiiilia;  plenos  invidia  ,  lioinicidio,  contentione,  dnlo, 
maligniiaie ;  susurroiies ,  detraclores ,  Deo  odibiles, 
conlumeliosos,  superbos,  elalos,  inventores  malornm, 
parcnlibus  non  obedientes,  insipieiiies,  incomposiios, 
sine  affcctione,  absque  foedere,  sine  misericordia.  Qui 
cum  justitiam  Dci  cognovissent,  non  inlellexcrunt  quo- 
iiiam  qui  talia  aguiit ,  digni  siinl  morle ;  non  solum 
qiii  ca  faeiunt ,  sed  et  qiii  coiiscntiunl  facientibus. 

[ii.]  Proplcr  quod  inexcusabilis  es ,  o  homo  omnis, 
qui  judicas.  In  quo  enim  judicas  altcrum  ,  teipsum 
condemnas ;  eadem  eiiim  agis,  qua;  judicas  '.  Scimus 
eiiim  quoniam  judicium  Dei  est  secunduni  veriiatem 
in  eos  qui  talia  agunt.  Existimas  autom  boc,  o  homo, 
qui  jiidicas  eos  qui  talia  agunt,  et  facis  ea ,  quod  lu 
cffugies  judicium  Dci?  An  diviiias  bonilatis  ejus  et 
patientia;  el  longaniinitatis  contemnis?  Ignoras  '  quo- 
iiiam  beiiignitas  Dei  ad  pocnilenliam  te  adducit?  Se- 
cundum  duriiiam  autem  tuam,  ct  impoeniiens  cor, 
thcsaurizas  tibi  iram  in  die  irx  et  revelalionls  justi 
judicii  Dei ,  qui  reddet  unicuique  secundum  opera 
(jiis  :  his  quidem,  (iiii  sccundnm  paiientiam  boni  ope- 
ris,  gloriam  et  honorem  et  incorruptioncm  quaerenli- 
bus,  vilam  SBternam  ;  Iiis  aulem,  qui  ex  conlenlione  ', 
et  qui  non  acquiescunl  vcriiaii,  crednntaulem  iniqui- 
laii,  ira  et  indignatio.  Tribulalio  et  angiisiia  in  oninciii 
aniinam  bominis  opcranlis  iiialiim  ,  Jnd.ei  primum  et 
Grsci.  Gloria  autein  ,  et  lionor,  et  pax  onini  operaiili 
bonum ,  Jiidajo  priinum  ct  Gr.eco.  Ei  posi  pautulum  : 
Non  eniin  atiditores  Lcgis  jusli  suut  apiid  Deuni ,  sed 
factores  Legis  justincabuntur.  Ilem  paulo  posl  :  Qiii 
ergo  alium  doces,  teipsum  non  doccs  :  qui  prxdicas 

'  Am  et  Er.,  qnijudkes.  Cnpc,  lio  krinin. 

'  in  velusiis  (Xjrb.  Bil)liU  participium  csl,  ijHornn»  .•juxta 
grxcuni,  aqnpon. 

»  vulsata  ia  excusis,  qucrrml  tU(im  wternam;  liis  aulcm 
qvi  simt  ex  contentione  :  ai  illa  in  aiiliquis  Corb.  Bii^liis, 
uilul  diifert  ab  boc  Spcculo. 


nnn  furandum,  furaris,  qiii  dicis  non  moechaiidum, 
nuBcharis  ;  qui  alioniinaris  idola ,  sacrilegium  facis  ; 
qui  in  Lege  gloriaris,  pcr  prLCvaricationcm  Legis  Dcuni 
inlionoras.  Nomcn  ciiiin  Dei  per  vos  blaspheinatur  in- 
ter  Genles,  sicut  scriptum  est. 

Ei  aliquanio  post  [v.]  :  Justificati  igitur  ex  fide ,  pa- 
ccin  habean.us  ad  Deiim  per  Dominuin  iiostrum  Jesiini 
Clirislum  :  per  quem  ct  accpssiiin  babemus  fide  in 
graiia  isla  ',  in  qua  slaiiiiis,  et  gloriamur  iii  spe  glorhe 
(ilioriiiii  Dei.  Non  soluin  autcm  ,  scd  et  gloriamur  iii 
iiibiilaiioiiibus,  scieiitcs  quia  iribulalio  paiieniiam 
(ipcralur,  iiaiicntia  autein  probationcm,  probatio  vero 
spem  ,  spes  autcm  iion  confiiiidil  :  quia  charilas  Dci 
diffusa  esl  in  coidibus  noslris  per  Spiritum  sanctuiii, 
qiii  datiis  est  nobis. 

El  atio  loco  [vi.]  :  Non  crgo  regnet  pcccatura  in 
vestro  niortali  corporc ,  ut  obcdialis  tonciipiscentiis 
ejus.  Sed  neque  exhibealis  mcmbia  vestra  arma  ini- 
quitaiis  peccato  :  sed  cxliibete  vos  Deo,  lanqiiam  ox 
morluis  vivciitcs,  et  meiiibra  vc^tia  arma  jiistiti;u  Dco. 
El  posl  paututum  :  llunianum  dico  propler  infirmila- 
icm  carnis  vestra;.  Sicut  enim  exbibuisiis  membra  vc- 
stra  servire  immundiliic  et  iniquilati  ad  iniqiiitatem; 
ila  nunc  exhibeie  menibra  vestra  servire  justiliac  in 
sanctilicaiionem. 

Ei  alio  loco  [viii.]  :  Ergo,  fratres,  dcbiiores  sumiis 
non  carni ,  ut  secundum  carnem  vivamus.  Si  eiiim 
secundum  carnem  vixeritis,  moriemini  :  si  autem  spi- 
ritu  facta  carnis  mortificaveiiiis,  vivelis.  Quicumque 
eniin  Spiritu  Dei  agunlur,  hi  filii  suiit  Dei.  Et  post 
paututum  :  Iheredes  quidem  Dci ,  coluercdes  aul(;iii 
Cbristi ;  si  tamen  compatiamur,  ul  el  congloriCcemiir. 
Ei  post  pautulum  :  Si  antem  quod  non  videmus,  spe- 
ramus ;  per  paiicniiam  exspeciamus.  Et  post  paucos 
versus  Scimus  aulein  quoiiiam  diligcnlibus  Denni 
oninia  cooperantur  iii  boiiiim.  Et  paulo  post :  Quis  iins 
separabit  a  charitaleCbrisii?  tribulatio?  an  angustia? 
aii  pcrsecuiio?  an  f.imes?  an  nuditas?  an  periculum? 
an  glaJius?  Siciit  scriptum  esl,  Quia  propter  te  morti- 
ficamiir  toia  die,  xstiiuati  sumus  ut  ovcs  occisionis. 
Sed  in  his  omnibus  superamus,  propter  eum  qui  di- 
lexit  nos.  Certus  siim  enim  qiiia  neque  mors ,  nequc 
vita,  neque  angcli,  iieque  principatus  ',  neqiie  instan- 
lia,  ncque  futura,  neque  foniiudo,  neqiie  aliitiido, 
neque  profundnm,  neque  creatura  alia  poteril  nos 
separare  a  charitate  Dei,  q»x  est  in  Chrislu  Jesu  Do- 
niino  nostro. 

Et  atio  loco  [x.]  :  Corde  enim  credilur  ad  justiliani : 
ore  aulein  conlcssio  fit  ad  s;ilutcm.  Dlcit  eniin  Scri- 
ptura  ,  Oiiiiiis  qni  crcilit  iis  illuni,  iion  conrnniletu.-. 
Non  cniui  cst  disliiiclio  Jud;ci  et  Gr.eci.  Nam  idciii 
Dominus  oinnium,  dives  iii  uinnes  qul  invocant  illuin. 
Omnis  eiiiin  quicumque  invocavcril  nomen  Domini, 
salvus  erit. 

Et  alio  loco  [xi.]  :  Tii  aulcm  fide  sia  '  :  noli  altum 
sapere,  scd  time.  Si  enim  Deus  naturalibus  ramis  Doa 

'  in  sacris  Bibliis,  per  ficietn  in  gratiim  istam. 
'  Uic  sacra  Uililia  adiluijl,  neqiie  virlutes. 
'  Vulijaia,  slas.  Grac.,  cslecas. 


997 

pepercit,  nc  fortc  nec  libi  parcat.  Vidc  ergo  bonitatem 

cl  severilatcm  Dei  :  in  cos  qiiidomqni  ceciderunt.se- 

vcrllaiem;  in  teaatcm  boiiiiatcm  ',  si  permaiiscris  :n 

bunitate. 

Et  paulo  post  [xii.]  :  Obsecro  ilaque  vOS,  fialres, 
per  miscricorrfiam  Dci  ,  lit  cxliibeatis  corpora  vestra 
liostiam  viveiitcm,  sanciam,  Doo  placcntem,  ratioiia- 
bile  obscqnium  vesirum.  Et  nolite  conformaii  luiic 
SJeciilo;  sed  reformainini  innovitatesensus  vestri  :  ut 
probetis  quae  sit  voluiitas  Dei  bona,  ct  placens,  et 
perfccta.  Dico  enim  per  gratiam  qux  daia  est  mibi  , 
omnibtis  qui  sunl  inlcr  vos,  nnn  plns  sapere  quam 
oportclsaperc,  sed  sapere  ad  snbrielatem,  iinicuiqne 
sicut  Deus  divisit  mensuram  lidci.  Sicut  euini  iii  uno 
«orpore  multa  membra  babemus,  oinnia  antcm racm- 
bra  non  cnindem  actuin  liabcnt  :  ita  mulli  unum 
corpus  sumus  in  Cbristo,  singuli  autein  allcr  alterius 
membra.  Habentes  aulcm  donationes  sccundiim  gra- 
tiam,  quac  dala  csl  nobis,  dilTcrcntes ;  sivc  propbetiam 
sccmidum  rationem  fidci ;  sive  ministcrium,  in  mi- 
iiistrando ;  sive  qui  docet,  iii  doclrina;qni  e.xhorta- 
lur,  iii  cxliortando ;  qui  tribuit,  in  simplicitatc;  qiii 
pnccst,  in  sollicitudine  ;  qui  miseretur,  in  bilaritale  : 
dilectio  sinc  simulatione,  odienies  malum,  adbocrcn- 
les  bono ;  cbaritatcm '  fraternitatis  inviccm  diligcntes, 
lionoreinviccm  prBevenientes;  solliciludinc  nnn  pigri, 
spiritu  fcrventcs,  Doniino  scrvicnlcs ,  spe  gaudeiiies, 
in  iribulatione  patientes,  oraiioui  inslantes,  neccssiia- 
libus  sanctorum  communicaiitcs ,  liospitalitalem  se- 
ciantes.  Beiiedicite  persequenlibus  vos,  bencdicite,  el 
nolite  malcdicere.  Gaudere  cum  gaudcniibus,  flere 
cum  flentibus.  Idipsum  invicem  scnlientes.  Non  alta 
sapientes,  scd  buniibbus  consciiticiites.  Nolile  esse 
prudcntcs  apud  vosmelipsos.  Nulli  malum  pro  malo 
rcddentcs:  providentes  bona,  iion  tantum  coram  Dco, 
sed  eiiam  coram  omnibus  bominibus.  Si  licri  potcsi, 
quod  cx  vobisest,  cum  omnibus  bominibus  paccm 
babentes.  Non  vosmetipsos  defeiidentes,  cliarissimi ; 
sed  date  lucum  irae.  Scriptum  esl  cnim  ,  Milii  viiidi- 
ctam,  ego  rctribuam,  dicit  Dominus.  Sed  si  esurieril 
iiiimicus  tuus,  ciba  iilum ;  si  sitit,  potum  da  illi  :  boc 
enim  faciens ,  carbones  ignis  congercs  super  caput 
ejus.  Noli  vinci  a  malo,  sed  vii.ce  iii  bono  inalura. 

[xin.]  Omnis  anima  potesialibus  siiblimioribussub- 
dila  sit.  Non  est  eniiii  polesias  iiisi  a  Deo.  Quae  auteni 
ijUiit  a  Deo,  ordinala  sniil  '.  Itaque  qui  resistit  potes- 
lali,  Dei  ordinationi  resislit.  Qui  autem  resistunt,  ipsi 
sibidamnationem  acquirunt.  Nam  principes  non  sunt 
limori  boni  operis,  sed  mali.  Yis  auiem  non  timere 
potesiateroVUunum  fac,  ei  liabebislaudemex  illa.  Dci 
enim  minister  cst  libi  in  bonum.  Si  autein  nialuin  fe- 
ceris,  lime  :  non  cnim  sine  causa  gladium  portat.  Dci 
cnin:  minister  cst,  vindex  in  iram  ei  qui  maluin  agit. 
Idco  ncccssilate  subjecti  eslcle,  non  solum   proptcr 


DE  SCRirTUR\  SACR.V.  988 

iram,  sed  et  proplcr  conscienliam.  Ideo  enim  cl  tri- 
buta  prxstatis.  Ministricnim  Dci  sunl,  in  lioc  ipsuni 
servientes.  Reddite  omnibus  debita  ;  cui  Iribulnni  , 
tribiuuiii ;  cui  vectigal,  vcctigal ;  cui  timorcm,  timo- 
rcm  ;  cni  bonnrem,  honorem.  Nemini  quidqnam  de- 
beatis,  ni»i  ul  invicem  diligatis.  Qui  enim  diligil  proxi- 
inuni,  Logem  implevit.  Nam.Non  adullerabis,  Non 
nccidos,  Non  fiiraberis,  Non  falsiim  lestimoninm  diccs. 
Noii  coiicnpiscos,  et  si  qund  est  aliud  mandalum,  in 
lioc  vcrlio  instauratur,  Diliges  proximum  tuum  sicut 
leipsum.  Dilcclio  proximi  malum  non  opcralur.  Ple- 
niiudn  crgo  Legis  est  dilectio.  Et  Iioc  scienles  lempus, 
quia  bora  esl  jam  nos  de  soiimo  surgere.  Nnnc  cniiii 
propior  est  nnstra  salus,  quam  ciiin  crcdidimiis.  Nox 
priccessit,  diesautem  appropinquavil.  Abjiciamus  erg<i 
opera  lencbrarum  ,  et  induamur  arma  lucis  :  sicut  in 
dic,  lionesle  anibulcmiis,  non  in  comessationibus  ct 
ebrielatibus,  iion  in  cubilibus  ct  impudicitiis,  nnn  iii 
cnnlcntionc  et  :cmuIationo;  sed  induimini  Domiiimii 
Jcsum  Cliristum.  El  carnis  curam  ne  feceritis  iu  dc- 
sideriis. 

[xiv.]  Inlirmum  autcm  :n  fide  '  assumite ,  non  iii 
disceplalionibiis  cogitatinmim.  Aliiis  cnim  credit  man- 
ducare  oinnia  :  qiii  a;itciii  'nfiriiinscsl,  olera  mandu- 
cet.  !s  qiii  maiiducal,non  niandiicaiilem  noii  spernat : 
et  quinon  manducat,  manducanteni  nonjudicet;  Deii9 
enim  illuin  assumpsil.  Tu  quis  cs  qiii  judicos  alienum 
servum?  Suo  doinino  slal,  aut  cadit  :  stabit  aulciii ; 
potcns  esteniniDeusstatuere  illum.Nam  alius  jndicat 
diera  inier  diem  ,  alius  jiidicat  onniem  diem.  Unus- 
qnisque  in  siio  sensii  abundet.  Quisajiit  diein,  Domiiio 
sapit  :  et  qui  maiiducat,  Dnmino  manducat ;  gratias 
enim  agil  Deo.  Et  qui  non  mandncat,  Domino  noii 
manducat,  ct  gralias  agii  Deo.  Nenio  enim  noslrum 
sibi  vivit,  et  nerao  sibi  morilur.  Sive  enim  vivimus, 
Domino  vivimus  :  sive  morimur,  Dumiiio  morimur. 
Sivc  crgo  vivinius,  sive  morimur,  Doinini  sumus.  In 
hoc  enim  Chrislus  et  mnrluns  cst,  et  rcsiirrexil,  ut  el 
mortunrumet  vivorum  doininetur.  Tu  antem,  quid  jii- 
dicas  fratrcm  luum?  aut  tu  quarc  spernis  fralrcm 
tiium?  Oinnes  enim  stabimus  ante  tribunal  Dei  ' . 
Scripinm  csi  enim,  Vivo  cgo,  dicil  Dominus,  quoniam 
niilii  llccteiur  omnegeiiu,ei  oranislingua  conlitcbiiiir 
Dco.  Ilaque  unusquisque  noslrum  pro  se  rationcm 
rcddcl  Deo.  Non  ergo  amplius  invicom  jndicemns. 
Scd  hnc  magis  judicate,  ne  ponatis  offcndiculum  fia- 
tiibus  vel  scandalum.  Scio  et  confido  in  Domino  Jesu, 
quia  nihil  commnne  per  ipsum,  iiisi  ci  qui  existimat 
quid  cnraraune  esse,  illi  commime  est.  Si  cniiii  prri- 
pter  cibum  frater  tuus  contrisiatur,  jam  non  secundum 
charitatem  ambulas.  Noli  cibo  tuo  illum  pcrdere,  prn 
qiio  Cbristus  mortuus  est.  Non  crgo  blasplieinelisr 
bonum  nostrum.  Non  eiiim  est  rognum  Dei  csca  ct 
potiis ,  sed  justilia  ct  pax  ct  gaiidium  in  Spiritii 
^ancto.  Qiii  enim  in  boe  servil  Cbrislo,  placct   Dcn, 


'  m  vulgata,  post,  bomtalcm,  additur,  Dei :  quod  a  grxeo 
abest. 

»  Sic  olim  habuit  vulgata  :  at  nuuc  emendalius,  cimrUiile. 
Itoin  aliquanlo  inlra,  loco,  mihi  tindictam,  habct,  milii  viii- 
dim. 

'  10  sacris  Bibliis,  orditatw  sunt :  subaudi  potcstatcs. 


■  Editi  liabebant,  in  fidem.  At  Mss.  juxta  vulgatam,  m 
fide.  rra-imsitio,  m,  abest  a  graco. 

'  vulgata  in  excusis,  cmle  tribimnl  chrkt:  :  at  iba  cijiii 
boc  speculo  concordal  iu  aiilitpils  Curh.  Bililiis;  in  ^uilnii 
cliani  suli.seciuoiiii  versiculo  habel,  Hii/;i  flectel ;  juxlajjrji:- 
cuiii,  emm  Lampiti. 


999 


S.  AUCUSTCNI  SPECULUM 


1000 


el  probalus  cst  hominibiis.  Iiaqiic  qiix-  i-.aois  siiiit, 
scctemur,  et  qnx  xdificaiionis  simt  ia  inviccm  '.  Noli 
jiropier  cscam  dcstruere  opiis  Dei.  Omnia  quiJem 
iminda  suiil ;  sed  malum  est  liomiiii  qui  per  QlTeiKli- 
culura  mai.dueal.Bonum  esl  noii  maiiducaic  carnem, 
et  nou  biberc  vinum  :  nequc  in  iiuo  fialer  tuusoireii- 
ditur  S  aul  scandalizalur,  aut  inlirmatur.  Tu  fi.icm 
habes  '  pencs  temeli.isum?  habc  coram  Deo.  IJcatus 
qui  noii  judieat  seinetipsum  in  co  quod  prol)at.  Qiii 
autem  discernit,  si  mandueaverit,  damnatus  esl ;  quia 
non  ex  fidc.  Omiic  autem  quoJ  non  cst  cx  fide,  pccca- 

tum  cst. 

[xv.]Dcbeuuisaulem  nosfirmioresimbecillilales  in- 
firmorum  susliiicrc,  cl  iion  noliis  placcre.  UiiUbquis- 
qiiC  noslrum  *  proximo  suo  placeal  iii  boiiuin  ad  ;cdi- 
licalioncm.  Etcnim  Cbrislus  non  sibi  placuit,  sed,  sicut 
scriplum  cst,  linpioperia  improperantium  tibi  cecide- 
runt  super  mc.  Quiceiimqiic  autem  scripta  suiit,  ad 
nostrain  doclrinam  scripta  sunt,  ul  per  patientiamel 
consolaiionem  Scripiurarum  spcin  babeamiis.  Deus 
autrm  palientia;  et  soiaiii  det  vobis  idipsum  sapere  in 
altcrutrum  seeuiuluin  Jesum  Chrislum,  ut  unanimes 
uno  ore  lionorificelis  Deum  cl  l'atrem  Domini  nostri 
Jesu  Christi.  Propter  quod  suseiiiile  invieem,  sicut 
et  Cbrisius  suscepil  vos  in  honorem  Dei.  Et  aliquanto 
posi :  Probavcrunt  ciiiin  Maccdonia  et  Achaia  colla- 
tioncm  aliquam  faccre  in  pauperes  sanctorum ,  qui 
snnt  in  J.-rusalcm.  Placuit  eiiiin  cis,  ct  debilores  sunl 
corum.  Nam  si  spiritualiuin  eorum  participes  facti 
Eunl  Gentiles,  debent  ci  in  cariialibus  minislrare  cis. 
Et  post  paucos  vcrsus:  Obsccro  igiturvos,  fralres,  pcr 
nomiiiuiii  iioslrum  Jcbuin  Christum ,  et  per  charita- 
lemSpiritus  ',  utad  juvetis  mein  orationibus  pro  me 
ad  l)eum. 

Et  panlo  post  [xvi.]  :  Rogo  autcm  vos ,  fratres,  ut 
cbscrvelis  eos  qiii  dis-cnsiones  et  oHendicula,  pruiier 
doctrinam  quam  vos  didicistis,  faciunl ;  el  declinale  ab 
eis.  Hujusmodi  eiiim  Clnislo  Doniiro  nostro  non 
serviunt,  scd  suo  veulii,  et  per  dultes  sermoiics  ct 
benedictiones  seducunt  corda  innoceiilium.  Vcstra 
ciiim  obedientia  in  omiicm  locuin  divulgaia  est.  Gau- 
leo  igitur  iu  vobis  :  sed  volo  vos  sapienles  esse  in 
bono,  et  bimplices  iii  raalo. 

DE  EPISTOLA  B.  PAULl  AD  COIilNTHIOS. 

[Cap.  1.  ]  Ohsecro  auiem  vos,  fratres,  pcr  nonicii  Do- 
itiiiii  Jesu  Christi,  ut  idipsum  dicatis  omues,  et  non 
siiii  in  vobis  schismata.Sitis  aulem  perfecii  in  codem 
sensu,  et  in  caJem  seiilcntia.  Significatum  esi  enim 
milii  de  vobis,  fraires  mci,  ab  his  qui  sunt  Chloes  , 
quia  contentioncs  iiiter  vos  sunt.  Hoc  autem  dieo, 
quod  unusquisque  veslrum  dicit,  Ego  quidem  sum 

'  in  editis  ct  in  Vulgata  | ost,  iiivkcm,  addilur,  custocli^,- 
mus  :  qiiod  vcrlum  abcst  a  Mss.  el  ab  aiitiquis  Corl).  i;il)l., 
nec  csl  in  gra;a). 

'  in  carnuleiisi  speculi  codicc  et  iii  Corl>.  Cibliis,  offendii. 
!n  i^Tffco,  proscoplei :  id  est,  im|  ingil. 

=  Er.  l.ugd.  ven.  l.ov.  lermit  ;  Tu  ftdim  ipinm  liahes.  M. 

*  sic  specuU  codices,  juxta  gri-e.,  Iietnon.  .k\.  vulgala, 
vestrum. 

»  vulgaia,  sanai  Sfuritus.  Abest,  sonrft,  a  speculi  codici- 
bo?.,  ct  a  giico. 


Paiili,  cgo  aulem  Apollo,  ego  vero  Cephac.ogo  antcin 
Christi.  Divisus  esl  Christus?  NumquiJ  Panlus  cruci- 
fixus  est  pro  vobis?  aul  in  iioniine  Panli  ba|aii:ati 
cstis?  Et  post  paululum  :  E\  ipso  autem  vos  estis  lii 
Christo  Jesu,  qui  factus  est  sapientia  nobis  a  Deo,  cl 
jiislilia,  et  sanctificatio,  et  redemplio  :  iit  quemadmo- 
diim  scriplum  cst,  Qni  gloriatur,  in  Domino  glorieiur. 

Et  alio  loco  [ni.]  :  Cum  cnim  sit  inter  vos  zclus 
ct  conlenlio,  nonne  cariiales  eslis,  ci  sccuiiduin  lio- 
miiicm  anibnlatis?  Ciim  eiiim  quis  dicit,  Ego  qiiidem 
sniii  Pauli ;  alius  antem,  Ego  ApoIIo  :  iionnebomines 
cstis?  Et  post  paululiim  :  Nescitis  qiiia  lemplum  Dei 
estis,  ct  Sjiiritus  Dci  bahitat  iii  vobi»?  Si  quis  autcm 
lcmplnin  Dci  violavcrit,  disperdei  illum  Deus.  Tem- 
plum  enim  Dei  sanclum  cst  quod  eslis  vos.  Nenio  se 
sedncat  :  si  qiiis  videtur  inter  vos  sapiens  essc  in  lioc 
sxculo,  siullns  fiat  ut  sit  sapieus.  Sapientia  enim  hu- 
jiismundi  stullitia  cst  apiid  Deum. 

Et  post  paucos  versus  [iv.] :  Ilaque  nolite  ante  lei.!- 
piis  judicare,  quoadusqnc  venint  Dominus,  qui  et  illu- 
niiiiabit  abscondila  lencbrarum  ,  cl  manifestabit  con- 
silia  cordium ;  ct  lunclauserii  uiiicuiquc  a  Deo.  Ila.'C 
aulem,  fraires,  transfiguravi  iii  me  ct  Apollo  proplcr 
vos;  ut  in  nobis  discaiis  ,  ne  snpra  quani  seriptiun 
csi,  iinus  advcrsus  alteruin  iiiflelur  pro  alio.  Quis  eiiim 
ii:  disccrnit?  Qnid  aulcm  habes  qiiod  non  acccpisti? 
Si  aulem  accepisti ,  quid  gloriaris  quasi  non  accepe- 
ris?  Et  posi  paiiluium  :  Usque  in  hanc  horam  et  esu- 
rimiis,  et  sitinius,  et  «udi  sumus,  et  colaphis  cxdiniur, 
ct  instabiles  sumus,  et  laboramiis  operantes  manibus 
nosiris.  Malediciinur,  et  benedicimus  :  perseculionem 
paiimur ,  ct  sustincmus  :  blasphemamur ,  el  obse- 
cramus.  Tanqiiam  piirgamenla  Iiujus  mundi  facli  su- 
nius  oniiiiuiii  peripsema  usquc  adlinc.  Non  ut  confun- 
dam  vos  ha;c  scribo ,  sed  ut  iilios  ineos  charissimos 
iiioneo. 

liem  posl  paululum  [v.] ;  Oniiiino  auditur|inter  vos  for- 
nicalio,  el  talis  fornicaiio,  qiialis  ncc  inler  Geiites,  ila  u( 
uxorcmpaiiis  aliqiiisbabeai.  Etvosinflati  estis,  elnon 
niagis  liictum  Iiabiiistis,  ut  lollalur  de  medio  vcslrum, 
qui  lioc opus fecit.  Egoquidem  absens corpore,  pr.ncsens 
autem  spiritu,  jam  judicavi  ut  pra;sens,  eura  qui  sic 
operatus  est ,  iii  iioraine  Domiiii  nostri  Jesu  Christi 
congrcgatis  vohis  el  meo  spirilu,  cum  virtute  Didnini 
Jesu,  Iradere  hujnsmodi  satana; '  in  inleriliim  cariiis, 
nt  spiriius  salviis  sit  in  dic  Doiniiii  iiostri  Jesu  Clirisii. 
Non  esi  bona  gloriatio  vesira.  Ncscitis  quia  modiciim 
fernienlum  toiain  massam  corrumpit?  Expurgaie  vctus 
fermeniuin,  iit  sitis  nova  conspersio,  sicut  estis  azymi. 
Elenira  Pascha  noslrum  immolaius  est  Chrislus.  Ita- 
quc  epulcmiir  non  iii  fermenlo  veleri,  ncque  iii  fcr- 
ineiito  malitix  et  ncquitia;,  sed  in  azymis  sinccrilatis 
cl  veiitatis.  Seiipsi  vobis  in  cpistola  ,  iie  coniniiscea- 
iniui  fornicariis  :  noii  nlique  fornicariis  hujiis  muiidi, 
aut  avaris,  aut  rapacibus,  aut  idolis  servientibiis; 
alioquin  debucraiis  de  hoc  mundo  exiisse.  Nunc  antem 
scripsi  vobis,  non  coniraisceri ,  si  is  qui  fraicr  noiiii- 
natur,  cst  fornicalor,  aut  avariis,  ant  idolis  scrvicns, 

•  Ara  "Jr  ct  Ms.  nciiius  omilluni.  s:.t:iia: 


im 


DE  SCRIPTUr.A  SACR.V. 


4003 


am  iiKiUdicus,  aul  elirinsns,  aiil  rapax,  ciim  ojusnuidi 
npc  c;l)iim  sumerc.  Quiil  eniiii  ir.ilii  de  iis  (iiii  foris 
smil  ji:dicare?Noiinede  iis  qni  iiili:s  sunl,  vosjiulica- 
l's  ?  Nam  cos  qui  foiis  snul ,  Deus  jndicabit  Aurcrle 
iiialiim  c.\  vobis  ipsis. 

[vi.]  .\udcl  oliqiiis  vcslrum  li;)lieiisnogolium  advcr- 
$is  ;illcniiii ,  jiidicari  ajiud  iiii  jiios  ,  ct  non  apud  san- 
clos?  An  nescilis  quoniam  s.incli  de  linc  niundo  judi- 
cabunl?  El  si  in  vobis  judicabilur  mundiis,  indigni 
cslis  qui  de  miiiiniis  judicelis?  Nescilis  quoniam  au- 
gclos  jiidicabinuis?  qnanlo  niagis  sxciilaria  ?  Sjccularia 
Igitiir  judicia  si  liabuerilis,  conlcinplibilcs  qui  suiil  in 
Ecclcsia,  illos  consliliiilead  judicandum.  Ad  verccun- 
(liam  veslram  dico.  Sic  non  est  intcr  vos  sapieiis 
qiusqiiam  ,  qui  pnssit  jiulicarc  inter  fratrem  sunm? 
scd  fialcr  ciim  fralro  jiidicio  conteiidit ,  et  lioc  apud 
inrideles?  Jani  (|uidein  oinnino  delicUim  e^t  in  vobis, 
qiiod  judicia  b.abetis  intcr  vos.  Quarc  noii  mngis  in- 
juriam  accipitis?  quare  i;on  magis  fiaudcm  p;itimiiii? 
Sed  vos  iiijuriam  facilis,  et  fraudalis,  el  lioc  fraiii- 
Imis.  Aii  nescilis  quia  iiiiqui  regiium  Dei  non  posside- 
liunt?  Nolile  errare  :  neqne  fornicarii ,  neqiic  idolis 
servienles ,  nc;|ue  adulteri  ,  ncipie  niolles ,  ncqiie 
niasciiloriim  concubiiores ,  ncqne  fiires,  ncqiie  avari, 
neque  ebriosi,  neque  malcdici,  neque  rapaccs  rcgnuin 
Dci  possidebiinl.  El  post  pauliilum  :  Nescitis  quoiiiam 
corpora  veslra  niembra  Cbiisli  sjnt?  ToIIens  ergo 
Bicnibra  Cliristi ,  f;iciam  iucmbra  inerelricis?  Absit. 
.Kn  ncicilis  qiioniam  qui  adlucrel  merctrici,  ununi 
corpiis  cfficilur?  Erunt  eniin,  inquit,  duo  in  carne 
iK;a.  Qui  anlcin  adb;cret  Doinino,  unus  spiritus  cst. 
Fiigilc  fnrnicalioneni.  Omne  peccalum  quodcumque 
fccci  it  liamo  exlra  corpus  csl :  qui  aulcm  fornicalur, 
in  corpus  suiim  peccat.  An  ncsciiis  qiioiiiam  inembra 
veslra  lemplum  est  Spiriliis  sancti,  qui  in  vobis  csl, 
qucni  b:ibciis  a  Deo ;  ct  noii  cslis  vcslri?  Empli  cnim 
cslis  prclio  magno  :  glorificalc  et  porlale  Dominuin  iu 
C:irpore  vesiro. 

[vii.]  De  quibus  aulcni  scripsislis  mibi,  boniiin  est 
lioinini  muliereni  iion  tangcre:  proplerforiiic;iiioiiem' 
auiciii  uiiiisqnisqnc  siiani  iixorcin  b.ibcal,  cl  unaqii.c- 
qiic  siiiiin  viruiii  Ii.ibea;.  Uxcii  \ir  debilniu  reddal ; 
Eiiuililcr  autcm  ct  usor  viro.  Miilicr  sui  corpniis  po- 
icslalcin  noii  li.ibct ,  scd  vir.  Similitcr  auicm  et  vir 
fiii  corporis  poicsialcm  iion  Iiabet,  scd  mulier.  Noliie 
fiainbire  iiiviccm  ,  iiisi  loitL'  c\  ccnscnsu  ad  lcmpiis , 
iit  vacelis  oialioni ;  el  ilcriim  rcvcrliiiiini  in  idipsum, 
iie  lciitct  vos  salanas  propter  inconiincnliam  veslrain. 
IInc  autciii  dico  sccnnduin  iiidnlgcnliain ,  noii  sccuii- 
iliim  iuipcrium.  Volo  aiitein  o:nnes  liomincs  '  Cjse 
'lul  meipsum  :  sed  unnsqnisquc  proprium  babet  do- 
l:;ini  cx  Deo ;  alius  (|iiidein  sic,  aliiis  vcro  sic.  Dico 
aatcm  iion  nuptis  ct  vidnis,  boiiiini  est  illis  si  sic  ma- 
iicaiit,  sicul  cl  cgo.  Qind  si  noii  se  cniilinent,  iiubaiil. 
Mclins  cst  cnim  niiberc ,  quam  uri.  His  auteni  qiii 
iiialriinouio  jnncli  siinl,  pr;ci.ipio,  non  egc  ,  scd  Do- 

«  ncgiiis  codcx,  firopnr  faymciilioties  :  juxla  grxcum. 
»  >.K  eli.iiii  i;i  3a'.i;iins  (^orb.  liibliis,  ju.\la  grscc.  Al  \ul- 
gs:a  .TJnc  lyi,.!,  homiiwii,  lialui  fof. 

Sanct.  Aucust.  121. 


miiiiis,  uxorem  a  viro  non  discedere  ;  quod  si  disces- 
seiil,  manere  iiinuptam  ,  aut  viro  suo  reconciliari.  El 
vir  iixorcm  non  dimillal.  Nam  cacleris  ego  dico,  non 
Doiniuus,  si  qiiis  fralcr  uxorem  liabel  i.Tfidelem  ,  et 
b;rc  conseniit  babilare  cum  illo,  iion  diiniitat  illam. 
Et  si  qui  mnlicr  '  baliel  viruin  infidelem  ,  el  liic  con- 
scniil  Iijbilnrc  cum  illa,  non  dimitlat  virum.  Sanclifi- 
cains  Cit  cnim  vir  in(idelis  in  miiliere  fideli;  cl  san- 
ctilicaia  est  mulier  infidelis  in  viro  fideli.  Alioquin  filii 
vestri  immiindi  essent :  nunc  autem  saiicti  suul.  Qiiod 
si  iniidelis  disccdil,  discedal.  Non  est  cnini  scrvituti 
subjcclus  fralcr  aul  soror  in  cjusmodi :  iu  pace  aulem 
vocavit  nos  Dciis.  Unde  ciiiin  scis,  miilier,  si  viruin 
salvum  f.!cies?  aut  unde  scis,  vir,  si  mulierom  salvam 
facies?  nisi  unicuique  sicut  divisit  Dominiis.  Uniim- 
qiieiiiquc  siciit  vocavit  Deus  ila  ambulet;  sicul  iii 
oiniiibus  Ecclcsiis  docco.  Circuinci^us  .Tliqiiis  vocalus 
csl?  iion  addiical  pr:vpiiliuiii.  Iii  pnepiitio  aliquis  vo- 
caius  cst?  non  ciicuiiicidaliir.  Circumcisio  niliil  csl  , 
cl  [irapiilium  niliil  cst  :  sed  observatio  mandaloruni 
Dci.  Unnsquisquc  in  qua  vocalionc  vocatus  cst,  iii  ca 
IXirmancat.  Scrviis  vocaliis  es?  non  sit  sibi  cura;  :  sed 
et  si  poies  libcr  (icri,  magisuiere.  Qui  enim  in  Doiniiio 
vocatus  cst  servus,  libcrius  cst  Doinini  :  similiier  qui 
libcr  vocatus  esl,  scrvus  est  Clirisii.  rrelio  enipii  esiis ; 
nolile  Meri  servi  boiiiinum,  Unnsipiisquc  in  ijuo  vocalus 
esMValcr',  iii  boc peniiancal  apnd  Deum.  Dc  virginibus 
autein  pnccepium  Doinini  non  liabeo;  coiisilium 
autcni  do,  lauquam  niiscricordiam  conseculus  a 
Domiiio ,  iit  sim  fidelis.  Exi^timo  ergo  hoc  bonun» 
cssc  propter  insianlcm  ncccssilatem  ,  quoiiiani  bo- 
iium  e^t  bomiui  sic  esse.  Alligaliis  cs  uxori?noIi 
quKrcrc  solulioncm.  Sobiius  es  ab  uxore?  noli  qux- 
rcre  uxrtrem.  Si  autcni  acceperis  uxorem ,  non  pec- 
casti  :  ct  si  nupserit  virgo ,  non  peccavii;  tribula- 
lionem  lanicii  carnis  Iwbcbunt  bujusniodi.  Ego  autcm 
vobis  parcn.  IIoc  itaipie  dico,  fralres  :  lcnipus  brcvc 
est;  reliquum  esl,  ul  et  qui  babent  uxorcs,  laii- 
quain  non  iiabcnles  siiit;  et  qui  flent ,  tanqiiam  non 
(lciites  ;'et  qui  gaudenl,  tanquam  non  gaudentes  ' ;  el 
qiii  iiliinlnr  hoc  mundo,  lanqiiain  non  ulanlur.  Praslerit 
fiiim  figiira  Iinjiismundi.  Voloaulem  vossinesolliciiu- 
uinecsse.  Qiii  siiie  uxore  est,  solliciiusest  quacDomiiii 
siini,  quoniodo  placeat  f)eo.  Qui  aiiicm  cum  uxore  esl, 
sollicitus  esl  qu3c  sunlbujus  niundi,  qiiomodo  placeat 
u:i9ri ;  et  divisus  csl.  Et  niidier  inniipla  ct  virgo  cogilal 
qu;c  Do:iiiiii  siinl,  ul  sil  s-incla  ct  corpore  et  spirilu. 
Qn;e  aulem  ii!ipiacbt,cogilat  qiKCsunl  nuindi,  qiionio- 
do  placc;il  viro  Porro  lioc  ad  ulilitalein  veslram  dico: 
iioii  ut  laqucuin  vobls  injiciam ,  sed  ad  id  quod  hone- 
siiini  est,  el  ipiod  f;iciillalein  pra:beal  sinc  impedimcnlo 
Doi.iiiiuiii  obscraiidi  *.  Si  quis  auiem  turpem  se  vi- 

'  iiic  in  Vulgaia  aldiuir,  pcldis  :  quod  lanien  veibum 
abosl  a  Cdii).  liibliis  cl  a  graKO. 

'  lii  saci-is  Kibliis,  l'rt.lri:i. 

'  i!oc  l.jco  dcsideraiuur  islbsec  verLa,  el  qui  emunt,  tm- 
qitni  noii]>osnicntes. 

'  lii  Hejjio  Speculi  cojice,  oi'servimrli :  quod  verbum  ia 
plei-isque  BiMiis  anle  ^ixli  correclioiiem  liahehaliir  :  rorro 
i.i  Ctorheiciisi:;!!-,  le^iiur,  Domiiio  ub.<icri\mdi ;  lorii''pro, 
comino  ubscmcnM.  in  «rjcci  cs;,  allu  proi  io  cu^.dMiioii, 

fTrcHlc-deux.J 


i003  S.  ALGLSTIM 

Oeii  cxistinial  snpcr  virijincm  siiam  ,  qiiod  sii  snper- 
ailiilia,  Cl  iui  opoilel  lieri ;  (iiiod  viill  f.ici;il  ;  iioii  iiec- 
cat,  si  iiubal.  Nam  qiii  sl.iliiii  in  cordc  siio  firnius,  non 
liabens  ncccssiiuteiii ,  puicsiatcin  aniem  babei  suic 
voluiilalis,  ct  boc  judicavii  in  corde  suo  scrvare  vir- 
giiieui  su;im,  beiie  f-uit.  Igilur  ct  iiui  iiiatriinoiiio  jun- 
fiil  virgincm  snani,  bciie  f.K il ;  1 1  tiui  non  jungit,  meliiis 
lacii:  iMulicr  alligata  cst  legi  qu:.iilo  Icinporc  vir  ejiis 
Tivit :  qiiod  si  doriiiieril  vir  ejus,  libcrala  csi ;  cui  vuli, 
iiub.Hl,  l;intiini  iii  Diimino.  Bealior  aulein  cril,  si  sic 
1  ermaiiscrit,  sccuuduin  inenm  consiliiim.  Puto  auloin 
iinpd  el  cgo  Sjjiritum  Uci  li;ibe.iin. 

[viii.]  Dciis  autcm  qux  idolis  saciilicantur,  scinius 
iiuia  omnes  scicniiam  babcmus.  Scicnti.i  iiifl.a  :  clia- 
rilas  vcro  xuilical.  Si  qiiis  se  c.vistiiiiul  scirc  alirpiiil, 
iionlum  cognovit  qiieniadniodiiin  opiirlciit  cum  seire. 
Si  quis  auteiii  diligit  Deuiii,  bic  cognilus  cstab  co.  Dc 
escis  autem  qux  idolis  immolantur,  scinms  qiiia  niliil 
est  idnhim  iu  miiiido.  Et  post  paululum  :  Scd  non  iii 
«ininibus  est  scicutia.  Quidam  auicin  conscientia  iis;iue 
iiuiic  idoli,  quasi  idulolliytum  maiidiicant;  et  con- 
scieiilia  ipiorum  cum  sit  inliniia,  polluiiur.  Esca  au 
tcm  iios  noii  commendal  Deo.  Ncque  cnim  si  iion 
manducavcrimus,  dclicienius ;  ncqiie  si  manducaveri- 
inus,  abunJabinuis.  Videte  autem  ne  forie  lucc  liccn- 
lia  vestra  offer.diculum  liat  in;iniiis.  Si  enim  qnis  vi- 
(lcril  cum  qui  babcl  scicntiam,  iii  idulio  recumbcntcin ; 
iioiinc  conscienlia  cju»  ciim  sit  iiifirma  ,  .'cdilicabiiur 
ad  inanduc;iiidum  idululhyta?  El  peribil  infiriiuis  in 
lua  sciciitia  fiaicr ,  pioptcr  qucin  Cbiislus  moriuus 
cst.  Sic  autcni  pccc;intes  iiifralres,  et  percutieiilcs 
coiisciciuiam  CQrum  infirmam,  in  Cbri^tiim  pcccatis. 
tjuaproiitcr  si  csca  scaiidalizal  fratrem  ineum ,  non 
nianduc;ibo  carnem  in  .-clernum ,  nc  natrcni  meum 
Ecandalizcm. 

Et  postpnuca  [u.]  :  Numquid  non  babcmus  polc- 
statem  manducandi  et  bibendi?  nmnquid  non  habcinus 
potcsuitcra  sororem  mulierem  circumduccndi ,  sicut 
ei  caitcri  Aposloli ,  et  fratres  Doniini,  cl  Cepbas?  aul 
soliis  cgo  et  Barnabas  non  habemus  putestatem  hoc 
opcraiidi?  Quis  miliiat  suis  stipendiis  unquain?  quis 
plautatvincam,  ci  dcfructu  cjiis  non  edit?qiiis  pascit 
gregcm  ,  cl  dc  lacte  grcgis  non  luaiiducat?  Numquid 
sccunduni  liomincm  li:\;c  dico?  au  ct  Lcs  li;cc  non 
riiiit?  Scriiiliim  est  eniiii  iii  Lege  .Moysi,  Noii  alligabis 
es  bovi  triiuraiiti.  Numquid  dc  bubns  cura  esl  Deo? 
Au  propicr  iios  lioc  uliquc  dicit?  Nam  proplcr  nos 
«itique  sciipta  sunt  :  quoiiiam  debet  in  spe  qiii  ar.it 
arare,  el  (lui  triturat  in  siic  fruclus  percipiendi.  Si  nus 
vobisspiriiuaba  scminavimus,  magnuin  esl  si  carnalia 
vestra  mciamus?  Si  alii  potCbtatis  veslrac  participes 
suiit,  non  potiiis  nos?  Sed  non  usi  siuiius  hac  potc- 
stale  :  sedoinnia  sustinemus  rciiuodoffcndicuhmidc- 
inus  EvangeliuChrisli.  Ncscilis  qiioniam  qiii  in  Gacra- 
rio  opcranlur,  qus  de  sacrario  suiil,   cduiil  :  et  qui 

knieuprosedion  16  Kiirid  aperispastiis  :  quod  llicronymiis  in 
1^'inio  liliro  adversus  Jovinianuiii  verlll,  sed  ad  iit  qiod  Ito- 
ncslum  esl,  et  iiUente  fticU  servire  imiim  ahfqiie  lUUi  di^tra- 
cliotie ;  qiiaiiquara  jrrx'cam  proiiriclatein  latiuo  seriiiiMie  nou 
es^.Ui^aii  dicit. 


SPECULLM  1004 

altorio  descrviunt,  cum  altario  participantur  '.  liact 
Domiiius  urdinavil  iis  (lui  Ihaiigclium  aiiiiuiitiaut,  dc 
Evangclio  viverc.  Ego  aulcin  nullo  horuin  usus  siiiii. 
Non  scri|)si  aulem  h;cc,  ni  iia  li.inl  in  iiie.  Doimiii  csl 
cnim  inilii  inagis  niori,  qiiam  ntgloriam  meain  qiiis 
evacuel.  Nam  ct  si  cvang.  li/.avcro,  non  est  inilii  glo- 
rla  :  ncccssilas  cnim  mllii  incumbit;  vx  eiiim  niilii 
est,  si  11(111  cvangclizavcro.  Si  eiiiin  volcns  lioc  ago  , 
mercedcm  h:ibco  :  si  aiitcm  iiivitus,  dispensalio  milii 
crcdita  cst.  Qiia;  est  crgo  mcrces  niea  ?  Ut  Evangeliiim 
pra'dic:iiis,  siiie  sumptii  poiiain  Evaiigcliiim  Clirisli  ', 
ut  iion  abular  potcsl:ito  mea  iii  Evangelio.  Naui  cuiii 
liber  csscm  cx  umnibus,  omiiiuin  me  scrvuin  feci,  ut 
idiircs  lucrifacercin.  El  facliis  siiiii  Judx'is  tanquani 
Jud;eus  ,  nt  Jud.cos  liicrarcr  :  iis  liui  sub  Lcge  sinit , 
quasi  sub  Lcgc  csscm,  cum  i|iseiion  essciii  siibLcge, 
sed  sub  gratia  ',  ul  cos  qui  siib  Lege  craut  Incrifiice- 
rcm  :  iis  qui  sinc  Lcge  crant  laiiqiiam  sinc  Lege  es- 
sem,  cnni  sine  Lege  Dci  iion  cssem,  scd  in  Lcgc  csscm 
Cliribti,  ut  lucrifaccrcni  eos  qui  siuc  Lcge  erant.  F;i- 
ctussiiiii  iiifirmisiilinfirnuis,  ulinfirmos  luciifacerein. 
Omnibus  oiiinia  factussum,  iit  oinncs  liicrifaccrcm  *. 
Oinnia  aulcni  faeio  proiitcr  Evangelium ,  ut  pariiccps 
cjus  cfficiar.  Nescilis  qiiod  lii  qui  in  stadio  curriint , 
oiniies  quidem  currunt,  sed  unus  accipit  hniviuiii? 
Sic  currite  ut  comprclicud.itis.  Oiiiiiis  autcin  i|iii  lii 
agonc  contcmlit,  ab  oiuuibus  se  absliuel :  ct  illl  (|ui- 
dem  ut  corrniitibilem  coronam  acci|iiant,  nos  autcin 
incorruptam.  Ego  igitur  sic  curro,  non  quasi  iii  iucer- 
tum  ;  sic  pugno,  iioii  iiiiasi  acrcin  verberans  :  sed  ca- 
nigo  corpus  nieuin  et  iii  scrvitulcm  rcdigo,  nc  forta 
cum  aliis  pra;dicavcrim,  i|)sc  rciirobus  cfliciar. 

[x.]  Nuloenim  vos  ignorare,  fratres,  qiioniani  pa- 
tres  uostri  oiiincs  siib  iiube  fucruiit.  Et  post  pnuco» 
veisus  :  Sed  noii  iii  |iliuibiis  corum  bciie  iil.iciium  est 
Deo  :  nam  pn  strali  suul  in  desorlo.  Ilac  autom  in 
figura  lacta  sunl  noslri ,  ut  non  sinius  concuiiisccnies 
nialorum,  sicul  el  illi  concupieruut.  Ncque  idololatr.c 
efiiciamini,  sicut  qiiidam  ex  ipsis,  qucmadmotlura 
scriptuni  esi ,  Sedll  pupulas  mauducare  ct  hlbere ,  ct 
suricxernnt  ludere.  Neque  lorniccmur  ,  sicut  qiiidam 
ex  ipsis  fomieali  sunl,  et  cccideriinl  uua  dic  viginti 
Iria  millia.  Ncquc  tentcinus  Cbristum  ,  sicut  quid:im 
coruin  leiitavcrunt,  et  a  ser|ienlibus  iicricrunt.  Ncque 
murnuiravcritis ,  sicut  quidam  corum  muniuirave- 
runt,  cl  pericrunt  ab  exlcnuiiialore.  ILcc  autcm  um- 
nia  in  (igura  coiillngcbantillis  :  scriiila  sunt  autcm  ad 
correptioiiem  nostram,  in  quus  fines  sxculorum  de- 
venertiut.  llaipic  qiii  se  cxisilinat  stare,  vidcat  ne  ca- 
dat.  Tentalio  vos  iiou  a|ii)reliend;il,  nisi  humai.a.  Fi- 
dclis  aulem  Deuscsl,  qni  non  patictur  vus  teiilari 
sipra  id  (iiiod  pulcslis ;   sed  faciet  cum   teul.iiioiic 

"<  consonant  antiiiua  Corb.  liiblia.  Al  vulgaia  nunc,  parli- 

civnnl.  ... 

Mugia."co  (iuo(iuc  cxslat  vox,  cniKd  ;  noa  tameu  ifl 

Vuhaia. 

3V,rsciis  textus  carct  Iiisce  verb.is,  ciim  tpse  non  esscm 
snb  leqe,  sed  sith  qrctin.  Vulftaia  vcro  uoimisi  islis,  sed  suo 
qrr.tin  :  qu;c  i  aritor  .■uii)  a.ilocodciilil)US  aicila  videiitm-  e:( 
i-l)islola  aJ  noin.,  caii.  'J,  vv.  14  el  15. 

«  \ uli^aui,  f:::e:cm  stdi^ui. 


«005 


DE  SCRirTUHA  SACRA. 


\m 


eiiain  prorcntiiin,  itl  possiiis  siisliiicrc.  Prnpicr  quod, 
cliarissimi  niilii ,  fiii,'ile  nl)  idolnruni  cullura.  Ei  paulo 
posl  :  Sed  quae  iminolaiil  Gcntcs,  dxmnniis  imniolaiit, 
el  non  Deo.  Nnlo  aiitcm  vos  socios  ficri  dimnniorum. 
Non  polestis  calicem  Domiiii  biberc,  cl  caliccm  d*- 
moiiioruni.  Noii  pnlcstis  mcns;c  Dnmini  parlicipcs 
csse,  et  mensa;  da'mnniorum.  Aii  aniiilainur  Doini- 
num?  Niiniquid  foriiorcs  illo  sunuis?  Oniiiia  niilii  li- 
cent ,  scd  non  omnia  expcdiuiit.  Oinnia  milii  liccnl, 
std  non  omiiia  a;dificant.  Nenio  quud  siiiim  cst  qiia;- 
rat,  scd  qiind  altcriiis.  Omne  qiiod  iii  maccllo  venit, 
nianducale,  niliil  iiiterroganles  prnpler  conscicnliam. 
Ei  pnulo  post :  Si  qiiis  autcm  dixerit,  lloc  inimolatiim 
esl  iilnlis;  nolite  mandiicare ,  propler  illiim  qni  inili- 
cavit,  el  propter  conscicnliain.  Conscicnli.im  auicin 
diconnntuam,  sed  alterius.  Utquid  eniui  libi'ilis 
niea  judicatur  ab  aiia  conscienlia?  Si  ego  cuiii  gralia 
participo,  qiiid  blasplicmor  pro  eo  qiiod  gralias  ago? 
Sive  eigo  inandiicaiis,  sive  bibiiis,  vel  aliiul  qiiid 
facitis  ,  omnia  iii  gloiiam  Dei  facitc.  Siiie  onciisiouo 
estole  Jud.eis,  et  Genlibus,  et  Ecclesi;e  Dei  :  sicul  ct 
ego  pcr  oinnia  omuibus  placeo,  non  qu;erens  iiiiod 
niihi  nlilc  cst,  sed  quod  multis,  ul  salvi  fiaiil. 
(  [xi.]  Imiiatores  mei  cstoie,  sicut  ct  cgn  Clirisii.  El 
posl  paululuin  :  Oinnis  vir  oraiis  aut  [iropiiclaiis  velalo 
capite,  dcturpal  capiit  suuin.  Oiniiis  aulein  niiilier 
orans  aul  proplietans  non  velalo  c;ipilc  ,  delurpal  ca- 
piit  suum.  El  post  aliquaiilum  :  Hoc  aiitcm  pracipio 
noi)  lauilaiis ,  qiiod  non  in  iiielius ,  scd  iii  deleiiiis 
coiiveiiitis.  1'rimum  qiiiden)  convenieulibiis  \obis  in 
ccclesi;in),  luulio  scissuras  iiiler  vos  cssc,  ct  ex  parle 
f rcdo.  Nain  oporiet  el  ba^reses  csse,  ul  et  qui  probaii 
suni ,  m;iiiifesti  finnt  in  vobis.  Convcnieiitibus  cigo 
vobis  in  uiium,  jani  noii  cstdnminicam  coenain  maii- 
ducaie.  Unusqiiisque  cnim  siiam  ccennm  prscsumil  ad 
iiiaiiducnndiiin  ;  et  alius  qiiidcin  esiiril ,  alius  aulem 
ebiius  cst.  Numipiid  domos  non  Ii;ibcti3  ad  inandii- 
caiidun)  cl  bibcndum?  aut  Ecclesiam  Dci  coateiiniilis, 
cl  coiifundiriseosqiiinon  liabenl?  Quid  dic;iin  vobis? 
liiido  vos?  In  lioc  noii  laiido.  Et  post  aliquos  versiis : 
llaipie  qniciimque  m.i!idiic;ivcrit  panein  ',  vcl  biboiit 
caliceni  Dornini  iiidigne,  rcus  crit  corporis  (t  sangui- 
iiis  Domiiii.  Probet  aiileui  scipsiiin  lioiiio,  cl  sic  de 
pane  illo  cdat ,  cl  de  calice  bibat.  Qiii  enim  mnnducal 
et  bibil  iiidignc,  judiciuin  sibi  maiiducat  ct  bibil,  noii 
riijiidicans  corpns  Domiiii.  Ideo  inlcr  vos  niulli  iiifir- 
nii,  el  inibcciilcs,  et  dnriiiiuiit  n)uUi.  Qiiod  si  uismet- 
ipsos  dijuilicarcmus  ,  non  ntii|ue  judxaremiir.  Dum 
jiidicnmur  aulcm  ,  a  Doiiiino  corripiiiiur  ,  nl  noii  ciini 
boe  inuiiilo  dainiicmiir.  Itaqiie,  fralres  nici,  cum  coii- 
vsiiilis  ad  iiianiliicaiulum,  iiiviccm  cxspoctatc.  Si  quis 
csuiil,  domi  niaiiduect,  iil  iion  in  jiidiciu';i  coiivenia- 
lis.  Cailcra  antcm  cum  vcnero,  dispoiiani. 

Et  atio  loio  [xii.]  :  Scd  Deus  tcinpcravit  corpiis,  ci, 
cuidecr.it,  abuiid;;' liorem  Iribucndo  lionorcm  ;  ut 
noii  sii  scliisma  iii  corpnre ,  scd  iii  idipsui;j  pro  in^i- 
ccni  solliciia  siiit  iiieinbia.  Et  si  quid  paliliir  iii.,iiii 
menibruin,  compaiiuiliir  oiniiia  nicmbra  :  sivc  glo- 

•  vuljjala,  Ju-cln  gr.ccun^i.  pnncm  lime. 


riatur '  unum  menibnim,  cong.iuJcnt  omnia  mciubra. 
Vos  autcm  estis  corpus  Cliristi ,  el  meinbra  de  mein- 
Lro.  El  quosdam  quidera  pnsuit  Deus  in  Ecclesia , 
priniuin  aposlolos,  sccundo  proplictas,  tertio  dnctorcs, 
dciiide  viriutes,  cxiiide  graiias  ciirationum  ,  guberna- 
linnes,  0|iitnlaiinncs,  gcncra  lingiiarum,  intcrpreia- 
lioncs  sernionum.  Numqiiid  o:iiiies  apostoli  ?  numf|uid 
omnes  propiicia;?  numqiiid  niinies  doctnres'  niiin- 
qiiid  omucs  virlutes?  iiumqiiid  oiniies  grali.ni)  liabeiit 
curaliniiiim?  iiumquid  niiiiics  liuguis  loqiiiiiilur  ?  num- 
qiiid  omiics  iiilcrprLlanlur?  yEiiiiilaiiiini  auleni  clia- 
risinata  meliora  :  et  adhuc  cvccllenlioreni  vobis  vi:iiii 
demonstrn. 

[xin.]  Si  linguis  Iiominum  loquar,  ct  Angelorum  , 
cli:ii  iiatem  autem  iion  liabcam ,  lactus  sum  vclut  a-ra- 
meiilumsonansautcyiiibalum  tiniiiens.  Et  si  habuero 
prnplietiain ,  et  noverim  rnyslcria  omiiia  et  oaiiicin 
scienliam  ;  et  si  liabucro  omiicin  lidcm,  ila  ul  inontes 
liMiisfcram,  cliaiitatcm  autciii  nnn  babuero,  niliil  siiiu. 
Et  si  disiribucro  iii  cibos  paiipcrum  oiniics  lacullates 
mc.is,  ct  si  iradidero  corpiis  iiicum  iit  ardcam,  cliar-i 
tntcin  aulciii  non  liabiiero,  iiiliil  niilii  prodcst.  Chari- 
tas  paiicns  csl ,  hcnigiia  est.  Cliarit;is  iion  tcmiilatur, 
non  agit  pcrpciaiii ,  iiuii  inn^iiiir  ,  iion  cst  ambitiosa  , 
noii  qii:i'iit  qii;e  siia  siiiil ,  iioii  iirilalur,  iion  cn"iial 
nialuin,  iion  g:iiidcl  super  iiiiqiiitale,  congaiidel  aiileiu 
vcritati.  Oinnia  suffeit,  oinnia  crcdil ,  oiniiia  S|,cial, 
omnia  sustinct.  Cliaritas  niinqiiam  cxridii.  /•;/  post 
atiqiios  vcrsus  :  Nuiic  aulcm  ninncnt  (ides,  spcs,  clia- 
ril:is,  tiia  l.;cc  :  mnjoraulem  hiscst  cliarilas. 

[xiv.]  Scclaniiiii  auleiii  chnrilalcni.  El  piiuto  y.osl ; 
Quouiain  a;niul,iliires  cslis  siiiriluiiin  ,  a:l  ;cdilic;ilio- 
nem  Ecclesi.x-  quairiie  ut  aliinidctis.  Itein  posi  pniilu- 
tum  :  Fniires,  noliie  piieri  cffici  scnsiluis,  scd  malitia 
pnrvuli  eslnte,  sensibus  niilcm  pcrfccii  eslotc.  Et  atio 
tcco  :  Quid  ergn  cst,  frntres?  Cuin  coiivcnitis,  uiius- 
quisqiic  vcstruin  psalmum  lialiel ,  doctriiiain  liabct, 
a|ioca!ypsim  iiabcl,  linguam  Iiabct,  intcrpreiatioiiciii 
liibet?  oiniiia  ad  icdilicaiionein  (iant.  Ei  post  aliqiio$ 
tvifus ;  iMiiIicres  in  ecclesiis  taccanl :  noii  cnini  pcr- 
iiiitiiiur  illis  loqui,  sed  siibdiias  essc,  sicut  ct  Lex  di- 
cit.  Si  quid  autcm  voluut  disccio,  doini  vlios  suos 
intcrrogent.  Turpe  csi  eiiim  mulieri  loqui  in  Ecclesin. 
Aii  a  vobis  verbuiiiDci  processit,  aul  invos  solos  dc- 
venil? 

Et  pnsl  pnututum  [x\.]:  Nulite  seduci  :  corrunj- 
punt  maies  boiioscolioqiiia  mnla.  Evii^ilaic,  jii,ti ' , 
ct  nolitc  pcccare.  Igiiorantiam  enim  Dci  qiiidani  lin- 
licnl :  ad  revereiili  im  vobis  loquor.  Et  posl  pautuluin: 
Jiaqiic,  fialrcs  mci  dilccli,  cstolc  stabile.s  et  iinmo- 
bilcs,  ;ibiiiid:inles  in  opcre  Doiiiiiii  scinpcr,  scieiites 
qunu  Inbor  vcstcr  non  c?l  inaiiis  iii  Doiiiino. 

[xvi.]  De  collcciis  autcni  quac  (iuiil  iii  sanctos,  sicut 
ordiiiavi  iii  Eccle.^iis  Galati;e,  ila  cl  vus  fncile.  Per 
1111:1111  sabbnti  unusqiiisipie  vcslruin  npud  sc  poiiat , 
iccondcns  quod  ti  bene  piacuerit :  ut  iioii  cuni  ve- 

'  rarnulcn.sis  codox  ,  tjlorijicaMur  ;\a\u  grar.,  iljcsa- 
ietai  .  id  cst,  glori:!  adiulli;:-. 
>  Grsi; ,  unepsate  dicuios  evigUjiejusit. 


!007 


S.  AUGUSTINI 


noro ,  tunc  collecuc  fianl.  Cum  aitiom  i>r;tsci)s  fuoro , 
«juos  probaveriiis ,  per  epislolas  lios  miilam  perferro 
graiiani  veslram  in  Jerusalcin.  Quod  si  dignuin  fueril 
ul  01  cgo  cam  ,  mccum  ibunl.  Ycniam  autcm  ad  vos 
cum  Maccdoniani  perlransicro.  Nain  Macedoiiiam  pcr- 
Iransilio.  Apud  vos  autcm  forsitan  remaiicbo,  vel 
etiam  liicmabo ,  ui  vos  ine  doducalis  quocumquc  icro. 
Nolo  cnim  vos  modo  in  iransilu  viderc  :  sporo  aulcm 
iue  alii;uahluui  lomporis  mancrc  apud  vos,  si  Doini- 
iius  pcrmisorit.  Peiinanobo  autoui  Epbc->i  usfpie  ad 
rentccosten.  Osiiuin  cnini  iiiilii  apcrlum  cst  inagniiiii 
et  evidens,  et  adversarii  nuilli.  Si  autcm  veiieril  Ti- 
moibens ,  videte  ul  sine  fiinorc  sil  apud  vos.  Ei  post 
f;au/u.'i(iii :  Vigilatc ,  slatc  in  fidc,  virilitor  agilo,  ct 
conforlamini.  Oinnia  vcslra  in  cbarilalc  fian!. 
DE  EPISTOLA  II  B.  PAULl  AD  COrvlNTIIIOS. 
[(]ap.  I.]  Nam  gloria  nostra  bxc  cst,  tesliinoniuni 
conscicnlia:  nostrx  ,  quod  in  simplicitalc  '  et  sinccri- 
late  Dei ,  cl  iion  in  sapienlia  carnali ,  ^cd  in  gratia  Dci 
coDversati  sunuis  in  niuiido., 

E:  posl  paululum  [n.] :  Si  quis  aulem  coiiliislavil 
me ' ,  noii  ine  cnnlristavii ;  scd  ex  parlc  ,  ui  noii  one- 
rcm  ,  oiiines  vos.  SulficiijUi  qui  ejusmodi  csl,  olijur- 
gnlio  b;cc  qu;ie  fil  a  pliiribiis  ;  ila  ut  e  contrario  magis 
ilimeiis  clconsolomini ,  ne  forle  abundaiuioie  tristiiia 
r.bsnrbcatur,  qui  pjusmodi  esl.  Propicr  quod  obsecro 
vos,  ul  confirmctis  in  illum  cbariiatem.  IJco  enim 
srripsi,  «t  cosnoscam  c.vperimeiitum  vcslrum,  an  in 
nnmibus  obcdicntcs  sitis.  Cui  aiilcm  aliquid  uoiiaslis, 
<  i  cgo  Nam  ct  cgo  quod  dunavi,  si  quid  dona\i ,  pro- 
pirr  vos  in  persoiia  Cbrisli;  ul  non  circumvoni;imur 
a  salana  :  non  enim  ignoramus  cogiialioncs  cjiis. 

Et  alio  loco  [iv.]  :  Idoo  babenlcs  hanc  adminislia- 
tir.ncm',  juxla  qiiod  nnscricordiam  conscculi  sumus, 
nin  dclicinuis  ;  scd  abdicanuis  occulta  dodecoris,  noii 
anibulanles  in  aslutia ,  noque  adiillcr;inlcs  vcrbum 
Dei,  scd  in  manifostaliiine  veritntis  commendanles 
nnsmclipsos  ad  omiicm  coiiscientiam  liomimim  corani 
Dco.  Ej  posi  paucos  versus  :  Non  enim  no5me:ipsos 
pr;cdicaniiis,  sed  Jesum  Cbrislum  Dominum  noslrum, 
iios  autem  servos  veslros  per  Jesum.  Et  paulo  post : 
flabemus  autcm  ibcsaurum  isluni  in  vasis  ficiilibiis, 
iil  subliinitas  sit  virunis  Dei,  el  nou  cx  imbis.  In  oinni- 
Iius  Iribulalionem  palimur  ,  sod  non  angustiamur; 
aporiamnr,  sed  iion  doslituimur;  pcrseculionem  pa- 
limur,  sed  non  dcrelinqiiimur ';  dcjiciinur,  sed  noii 
lierimus  :  seinper  morlific.ilioncm  Jesu  in  corporc 
r.ostro  circumfcrciilcs,  ut  ct  vila  Jesu  iii  corporibus 
noslris  manifostelur.  Scaipcr  ciiim  nos  qui  vivimus, 

'  !ii  riibliis  sixli  V  jiissu  recognilis,  posl,  in  simplicilate , 
acKlilur.  rorilis  :  soil  lirc  \o\  alieral  ab  aiiliquis  Corb.  el  a 
gra'CO,  necni.D  al>  oninibus  codicilius  Imjiis  S|  eciill. 

•  lloc  \oco,me,  non  esl  in  Kcsio  codice,  nec  in  gracxi; 
fuilque  c"iemuni  exi  iiiicluni  e  \  ulgala,  qua;  iUud  ia  veluslis 
Bibliis  Corb.  et  in  aliis  |jlorisqueaJdol)al. 

•  Vulgata  niinc  in  eJitis,  habmles  aUinimstrationcm ;  |  ra!- 
termisia  voce,  haiu.  Al  iu  aaticiuis  Corb.  Bibl.fcrcbal,  l:a- 
bentes  iianc  miniitrattJiiam ;  juxta  gra;.;ura,  tcn  diaconim 
tauten. 

'  .^inij  Ix;v.  intcrpositum  liic  fuerat  cx  Ceinlilaconsi  co- 
Aicu,' hnniiUumur,  scd  non  confiindimur  ;  qiHMi  noc  i.i  Mss. 
noiliis  aliisvc  cdilioniluis  siieculi,  nec  in  sac;-is  Dibliis  iiisi 
tDrlo  cjiiihusJain  iiiterjiolalis,  rCi.erieba:ui'. 


SPECULUM  fOO« 

in  mortcm  Iradinuir  proplcr  Jesiini,  .il  et  viia  Josii 
nianifcsielur  in  carnc  nosira  niorlali.  Ergo  mnis  in 
nobis  opcralur,  vila  autem  in  vobis.  llabenlcs  anlem 
cumdcin  spirilum  fidei,  slciil  sciiptiim  c^t ,  CroJkli 
pnqilcr  (iiidd  lociiliis  siim,  et  iios  crcJiiniis  prnplcr 
quod  cl  loquinuir.  El  post  Si.r  !'(TSH.s  ;  Pmplcr  qncul 
ncin  deficiinus  ;  sod  licel  is  qui  foris  el  lioiiio  iioslcr 
corrumpaliir,  tamoii  is  qui  intus  est  rcnovatur  do  uic 
in  dicni.  Id  ciiim  qiiod  iii  pra^scnli  c>t  iiio.uoiilancuin 
cl  leve  Iriliiilalioiiis  iioslnc  ,  snpra  inoJum  iii  sublimi- 
tate  '  ;eleriuini  g!ori;c  ponJus  ()[ioralur  in  nobis  :  noii 
ronlemplaiilibus  iiobis  qua;  viJoiilur,  scJ  qu;c  non  vi- 
donlur.  Qune  eiiim  videnlur,  tcmporalia  suiii  :  qu.-c 
aiilem  iion  viJcniur,  iclerna  siinl. 

El  post  paululiini  [vi.] :  AJjuvanlcs'  aulcm  aJlior- 
laniur,  iie  in  vacuiini  gniliam  Dci  reciiJiilis.  Ait  cnim, 
Temporc  acceplo  cxaudivi  ic  ,  cl  in  Jie  salntis  adjuvi 
te.  Ecce  nunc  lenipus  aeceptabilc,  ccce  nunc  dics  sa- 
lulis.  Ncniini  daiitos  ullam  offonsionem  ,  nt  iion  vilii- 
perclur  minislcriiim   niislrum  :  S(;d  in  omnibiis  cxbi- 
bcamus  nosmclipsos  sicul  Di;i  iiiinislros  ,  iii  ninlta  pa- 
tienlia,  iii  tribulalionibns,  in  ncccssiialibus,  in  an- 
gusliis,  inplagis,  in  carceribiis ,  in  scditionibus,  in 
laboribus ,   in   vigiliis,   iii  jcjiiniis,  in  caslitale,  in 
scicnlia  ,  in  liingaiiimilale  ,  in   siiavilalc,  in  Spirilu 
s;iiicln,  in  cliarilale  nnii  ficla  ,  in  vcrlio  vcrilalis,  in 
virtule  Dei;  per  arma  justiti;p,  a  dexlris  cta  sinislris, 
pcr  gloriam  ct  ignobililatem  ,  i>cr  infamiain  et  bonani 
famain  ;  ut  scduciores  et  veraccs ,  siciit  qni  iguoli  et 
cogiiili;  quasi  morionlcs  ,  cl  cccc  vivimiis;  ut  casli- 
gati  cl  iion  morlificati ;  quasi  Irislcs  ,  scmpcr  autoin 
gaudcnles  ;  sicut  cgcnlcs,  mulios  auicin  lcicuplelan- 
tcs;  lanqiiam  niliil  babcntcs ,  et  omiiia  possidentcs. 
Et  posl  pnucos  versus  :  Dilalamini  ct  vos.  Nolile  jiigum 
diiccrc  ciini  iiifidclibus.  Qiiac  eniin  partiiipalin  jiisiriiic 
cum  iiiiiiuiiate?  aul  qnse  socielas  luci  .id  tcnebr.is? 
Qiit;  aulcm  convciilio  Cliristi  ad  Belial?  aiit  qua;  pars 
fiJoli  ciim  infideli?  Qui  aiitcm  consensus  teinplo  Doi 
eiim  idolis?  Vos  enim  cslis  ie;i  pliiiii  Dci  vivi.sicut 
dicil  Dominus  :  Quoniam  inbabilabn  in  illis,  cl  inam- 
biilabn  inlcr  eos,  el  cro  illorum  Dcus ,  el  ipsi  erunl 
niilii  populus.  Proplcr  qiiod  exilc  dc  medio  corum, 
ct  separamini,  dicit  Dominus,  ct  imniundum  ne  toli- 
gcritis;  ct  cgo  recipiam  vos,  et  cro  voliisin  palrcin, 
ct  vos  critis   mihi  in  filios  ct  filias ,  dicit   Dominus 
omnipolens. 

[vii.j  Ilas  igliur  babcnlcs  proiiiissioncs,  cbarissimi, 
inundomiis  nos  ab  oiniii  iiiqninamcnlo  carnis  cl  spi- 
rilus,  porficientcs  sanclificalioncni  iii  tininre  Dei.  Kl 
post  paululum  :  Quoniaiii  et  si  conlrislavi  vos  in  eiii- 
stola,  non  mc  poenilet  :  ct  si  poeniierct,  vidcns  i|U(id 
epistola  i!la  clsi  ad  boram  vos  contrisiavil,  nuncgiu- 
doo,  noi;  qiiia  coiilrislali  eslis,  scd  quia  conlrislatj 
cslis  ad  poenilcnliam  Conlrislali  onini  estis  secniidnm 
Dcum  ,  iit  in  nulln  delrimeiitiii;i  p;itianiini  ex  iinbls. 
Qu;r  eiiim  secundum  Dcum  trisiilia  est,  poenitcntlam 

'  r.cgiiis  coJox  cl  corb.  Rililia,  siipra  modum  in  sublimi- 
tutctn ;  juvla  gr;ocuni.  kalh'  tipcrbolin  eis  vperliulcn. 
•  UCijius  coJcx,  adjuranlei. 


«009 


DE  SCIlIl'Tl]f\A  SACRA. 


iOlO 


'm  saliilem  slabilcm  opcralur.  Sacculi  aiiiem  liisiiiia 
nioiiLMii  operalur.  Ecce  ciiim  lioc  ipsiiiii  siciiniJtim 
D«um  cuiiliisiari  vos,  (iiianlam  in  vobis  opcraiiir  sul- 
li  iUnJiuem? 

Et  post  paucos  vcrsus  [\w.]  ■  Nolam  aulcm  vobis 
facimus,  fralies,  graliani  Dei,  quM  data  csi  in  Eccle- 
6iis  Macedoni;c ,  quod  in  niullo  cxpcrinienlo  tribula- 
tioiiis  abuiidanlia  gauiiii  ipsorum  ' ,  ct  altissima  pau- 
pertas  corum  abuiidavit  iii  diviiias  simpliciiatis  corum. 
Quia  sccuiiduiii  virtutem  (lestimoiiium  illis  rcddo),  el 
siipra  viilulcm  voliintarii  i"iierunt,  cum  multa  exhor- 
laiione  obscciaiites  nos  gratiam ,  el  coiiimunicalio- 
iiciii  Miiiiisterii  (|iioJ  fit  in  sanctos  :  ct  non  sieiil  spe- 
ravimns,  sed  semetipsos  dederiii.t,  primum  Domino, 
(leiiidc  iiobis  pcr  volimtalcm  Dei ;  iia  ut  rogareiiius 
Titiim,  ut  qiiemadinndiiiii  coepil,   ita  cl  pcrliciat  iii 
vobis  '  eliam   gialiani  i.-.iam.   Sed  siciil  iii  omnibiis 
.Tbiindalis  (ide ,  et  sermonc  ,  cl  seienl.a  ,  et  omiii  sol- 
lieiliidinc,  insiiper  ct  cliarilale  ve;lra  in  nos,  ul  ct 
iii  bac  gralia  aluindelis  :  no:i  qnasi  imperaiis  dico, 
6cd  per  aliorum  soliiciludinem  ctiam  vestrc  cliaritalis 
ingeiiium  biiiinm  eoiiiprob.ins'.  Scitis  cnim  gr.itiam 
Domiiii  nostri  Jesii  Clirisli,  quoniam  propler  vos  ege- 
iiiis  factus  c^t ,  cuin  essel  dives  ,  ut  iiiopia  illiiis  vus 
divltcs  esselis.  Et  consilium  in  lioc  do.  IIoc  eiiini  vobis 
iilile  cst,  (|iii  nnn  soliim  faccrc ,  scd  cl  vulle  cccpi^lis 
abaiiiio  priori.  Niincvcio  cl  facto  perlicile,  ut  quera- 
admodiim  promplns  est  animns  voluiitalis ,  ita   sit  ct 
pci  ficieiidi   ex   co   quod   babctis.   Si   ciiiin   voluntas 
|irompia  est,  sccuiiduni  iJ  qiiod  habet  acccpla  cst , 
iioii  sccnnduni  id  iiiioJ  iioii  labct.  Nnn  ciiira  ut  aliis 
sil  rcniissio,  vobis  anlem  tribiilalio;  sed  cx  a'qnali- 
l:ite,  iii  prxsenli  teinpore  vestra  abnnd:iiil:a  illoiiim 
iiinpiam  snpnleat,  iit  et  iUoruni  almndantia  veslr.e 
iiiopi:c  sil  supplcmciiliim,   ul   fiat  a-qiialitas,   iieiit 
sciiplnm  est  :  Qiii  miiluim ,  non  abiindavil;  ct  qui 
inodicuin ,   iion   niinoravil.   Giatias  aiilem   Deo,  qiii 
dedil  eaindcm  sollicitudin.em  pro  vobis  in  corde  Tiii : 
qiinniara  exliorlationeiii    qiiidem  siisccpil,  sed  cuni 
sollicitior  esset,  sua  voluniate  profecins  est  ad  vos. 
&lisimus  autem  ciim  illo  fiatrcin,  cujns  l.ins  esl  iii 
Evaiigclio  jicr  omnes  Eeclesias.   Non  siJnni  aiileiii , 
scd  ct  ordiiMliis  :ib  Ecclesiis  coiiies  ptrcgriiialioiiis 
nosira;,  in  liac  gralia  S  qu:e  iiiinislralur  a  iinbis  ;id 
Doniini  gloriam  el  deslinat:im  volnnlalem  noslram  : 
devilantes  boc ,  iie  quis  nos  viliiperet  in  liac  plenitu- 
dine,  qiix  niinislralur  a  uobis  °.  Provideiiius  eiiim 
l)Oi;a  inm  solum  coraiii  Dco  ,  seJ  cliain  coriin  liuini- 
iiibus. 

'  vuli;3ta  iiunc  li.iliel ,  ijKo-w» />.i/;  sed  carehat ,  fuit, 
l:i  r.orb.  Bil;llis  et  iu  gra;eo,  neciiouiu  coJicikus  uujussiic- 
culi. 

'  r.e;.;lus  codex,  perpi-i^tin  ros  :  paiiloque  po  t,  sotlicilu- 
diiie  el  clmriiale  nstru  in  nubis ;  |ir;eleniiisso,  iitsiiper  :  qni- 
bus  locis  aJ  gr;ec.  quadral. 

^  Arf.  el  i:r  bic,  inrienvum  tcnim  comprolxins.  In  gra^co 
iiinini  laiilnni  verhnin  est  ijneiion  :  qiiou  vujcnniUitem,s\\a 
tiiiceritiitem  si.^Miilical. 

*  Sic  etiaiu  Coili.  Uillia  fercbant.  .\t  nunc  iii  Vul^'ala  le- 
gilur,  in  h:nic  r/ra/i  iin.  ln  gra?cu,  .•«1/;  (•  clnirili  lunte. 

»  llic  in  eilillsad.lctialur,  iii  rMmiiii  glorinin  ;  (piod  a  vss. 
et  a  sanis  itil/liis  abitsl.  raiilo  iiilV:.,  i  ro  :  /.{  po.st  nliqucs 
tersw,  lialiet  r.egins  codijx: ;/  ;.oi(  noiiem  icrsus. 


Ft  pott  atiqiioi  veisus  [ix.] :  Nam  de  minislerio  qiiod 
fii  iii  saiictos  ,  ex  nbundanii  cst  raihi  scribere  vobis. 
Scio  enim  proinptnm  animura  vestrum  ,  pro  quo  ds 
vobis  glorior  apud  Maccdoncs;  quoniam  Acbaia  pa- 
rala  esi  ab  anno  prsetcrito,  cl  vesira  icmulatio  provo- 
cavit  plnrimos.  Misi  auicm  fratres,  ut  ne  quod  glori.i- 
iiiur  de  vobis,  cvacnctur  in  liac  parte  :  ut,  ([ueinad- 
niodum  dixi,  paratisitis;  ne  cum  venerint  mecura 
Macodoiies,  et  invencrint  vos  imparatos,  crubesca- 
mus  nos  (ut  non  dicam  vos)  in  bac  substantia.  Ne- 
cessarium  crgo  exiitiniavl  rogare  fralres ,  ut  prseve- 
niaiit  ad  vos ,  ct  pr.Tparcnl  rcpromissani  bencdictio- 
ncm  lianc  paralam  essc,  sic  ipiasi  bcncdiclionem,  non 
qnasi  avaritiam.  l!oc  aiitein  dico  :  qui  parce  seminat, 
parce  ct  metet ;  ei  qui  seminat  in  bcnediciionibus,  de 
benediclionibus  el  metel.  Uniisqiiisqitc  prout  destina- 
vil  in  corJe  sno,  non  ex  Iristilia  ,  aiit  ex  nccessitale. 
lUlarem  enim  Jaloicni  Jiligil  Dciis.  l'otcu5  est  autem 
Dcus  oniiiem  graliam  abiindare  faccrc  iii  vobis,  ut  in 
«iimibns  seraper  omncm  siifficieiiliam  liabcnles,  abim- 
delis  in  omne  opus  bonuiii ,  sicut  sciiptum  cst  :  Di- 
Siiersit,  JeJit  panperibns,  jiislilia  ejns  iiianel  iii  X'tcr- 
iiwii '.  Qni  aiitcm  administrat  semcn  semiiianli ,  et 
paiiem  ad  manducanJiim  prKStabil,  el  nnilli|ilicabil 
scnien  vestnim ,  el  augebit  incrcmcnla  frugura  justi- 
li:c  veslr;c ;  ut  iii  omnibus  locupletati  abundetis  in 
oiiinem  simplicitatcm  ,  qua;  oieiatur  per  nos  gratia- 
riim  actionem  Deo  :  qnoiiiaiu  ministerium  bujus  offi- 
cii ,  non  solnra  supplet  ea  qu*  desunt  sanclis,  scd 
eiiara  abundal  per  multas  gratiarum  acliones  in  Do- 
K»i(io,  pcr  probationem  ininisterii  liiijus;  glorificantes 
Deiwn  in  obedientia  confessionis  vestra; ',  et  simplici- 
talc  coinmiinicalionis  iii  illos  et  in  omncs;  el  ipsornm 
obsccrationc  pro  vobis,  desideranliiim  vos  propter 
er.tiuc:item  gratiam  Dei  in  vobis.  Gratias  agoDeo'. 
siipcr  inenarrabili  dono  ejiis. 

Ei  alio  loco  [x.]:  Qui  aulem  gloriatnr,  iii  Domini 
glorietnr.  Non  eiiiin  qiii  seipsiim  commendat,  ille 
piubatiis  o^t ;  seJ  qiieiii  Deus  comniciiJat. 

Et  post  atiquanlum  [xi.]  :  Ministri  Chrisli  sunt?  et 
cgo  *  :  ul  niiiiiis  sapicns  dico,  pUis  ego.  In  laboribiis 
plirimis,  iii  carceiibns  abmidanliiis,  in  plagis  supra 
modiini,  iii  nuirlibas  fieqiienler  :  a  Ju(la'is  qnii.quics 
qiuidragciias,  iiiia  niiiuis,  accepi.  Tcr  virgis  c;esus 
siira,  scrael  lapidatus  suin,  ter  naurragiuni  feci;  iiocie 
Ct  dic  iii  prorniiJo  niaiis  fni  :  in  itiiicribus  s;rpc  , 
periculis  nnminum  ,  pcriciilis  bitronura  ,  pericnlis  ex 
genere,  periculis  cx  Genlibns,  periciilis  iii  civilatc, 
periculis  in  sol.tiiJinc,  pericnl.s  in  uiari,  periculis  in 
falsis  fralribus  :  in  labore  el  xrunina ,  iii  vigiliis 
multis  ,  in  fame  ct  siti ,  in  jejuniis  multis,  in  frigore 
el  luiJitalc  :  pr.der  illa  qii:e  eMriiisccus  sunt,  instan 

'  ,sie  Vlss  cuin  anliqnis  Corb.  Bibliis.  At  cditi  baljcbaiil 
sicuti  nunc  Vul.jala,  in  sivculum  sceciUi  :  quaiuvis  in  gru;eo 
sit  tanluin,  eis  Itin  aidiiu. 

'  nic  iu  saciis  BilJiis  addilnr,  m  Evangciium  cluinli. 

»  \ul;,'a[a,  t.ratias  Deo  :  pra;tcriiiisso,  itgo.  Grxc.  autom, 
rliaris  ile  lo  llico. 

»  lieduiidai,  et  rgo  :  qiiod  (piidein  in  Vulgata  ctiam  liiu 
i'c[ietelialur:  sed  iiicrilo  |  er  liililinrniii  rasii:.iaUii'es  i'XpU;i- 
clum  luil,  cu.il  id  l'-'\ii:>  ^i.ii.ii.,  .:u.i  !i;i!ii.al. 


1011 


S.  ALCUSTINI  SPECULUM 


leis 


lii  niM  quoliiliana,  solliciliiJo  onitiiiim  Ecclc^iariiin. 
Quis  iiifirnialur,  cl  ogo  non  infirnior?  qiiis  scand^li- 
zaiur,  ot  cgo  non  nror  ?  Si  gloriari  oportcl ,  qiix 
infirniilalis  incc  sunt  gloriahor. 

Ei  pnsl  paulidum  [xii.]  :  Libcnicr  igiliir  gloriabor 
in  iiiliimiiatibus  mcis,  ut  inlialiitot  in  nic  virlus 
Cliristi.  Propter  qnod  iilacco  milii  iii  infiriniiaiibus 
mcis,  in  coniuincliis ,  in  iicccssiialiliiis  ,  in  pcrsocu- 
(ionibus,  in  angiisiiis  miiltis  pro  Cliiislo  '-.  Cum  cniin 
infirmnr,  iuiic  potciis  snm.  El  post  aliquos  versus  : 
Ecce  lorlio  paraius  siim  vcnirc  a:l  vos,  ct  iion  cro 
gravis  vobis.  Non  cnim  qiiscro  qinr  vcslra  siini ,  scd 
vns.  Ncc  cnini  dcbcnl  filii  pareiitilius  lhesauri/.:\rc , 
sed  parcnlcs  filiis.  Ego autcm  libentissinic  inipeiidim, 
cl  snperimpcndar  ipsc  pro  aniinabus  vcsiris,  licet 
plus  vos  diligcns ,  miniis  diligar.  El  pust  alhiuos  ver- 
sus  :  Tinico  cnini  ne  fortc  ciim  vciiero,  ikhi  qualcs 
volo  inveniam  vos,  et  cgo  ii;veiiiar  a  vobis  qiialciii 
non  vullis  :  nc  forte  eontcmiones,  rcmulationcs,  ani- 
niositates,  disscnsiones,  doiractioiics  ,  susurralionos, 
innaiioiics,  scdiiioi.cs  sinl  iiitir  vos;  iic  itenini  cnm 
vciioro,  liuinilict  nic  Dcus  apud  vos,ct  lugeam  iniillos 
e\  iisqni  aiitc  i^eccavcruiii,  et  non  cgerunt  pflcnilcntiam 
snpor  iinii;uiidilia  '  ct  iiiipudicitia  qiiam  gesscriint. 

Ei  alio  loco  [viii.]  :  Oremus  autem  Denm  ,  ut  iiibil 
inali  facialis  :  non  iit  nns  probali  parcamns,  sod  ut 
vos  quod  juslum  cst  faciatis  '.  El  pos!  sex  versus :  De 
CiVtcro,  fratrcs,  gaudL-te,  perficimini ,  exhorlamini , 
idipsinn  sapiic,  paccin  babclc  ;  ci  Dcus  dilcctioiiis  ct 
1  acis  crit  vobisciini. 

DI-:  EPISTOL.V  B.  P.VULI  AD  GALATAS." 

[Cap.  I.]  Si  adluic  iioniliiibus  placorein  ,  Clirisii 
servtis  iion  csscm. 

Et  post  alifiuaulum  [v.]  :  Nain  in  Clirislo  Jjsu  neque 
circiiincisio  aliquid  valct ,  ncqiic  iiniputiiim  ;  scd 
fiues  qiirc  pcr  dilcclioncm  o;icr.ilur.  El  dio  loco  :  Vos 
.luloin  in  libeitatem  vocati  cstis  *,  liaiics:  laiituin 
ne  libertatcm  in  occasionem  carnis  detis ,  scd  per 
tliariiatom  spiritus  scrviic  inviccm  ".  Omnis  cniin  Lcx 
in  uiio  sernione  imiilciur  :  Diligcs  proxiiniini  iiium 
siciit  leipsum.  Quod  si  inviccni  niordctis  ct  oomedilis, 
vidclc  ne  ab  inviccin  cnnsiiiiiainini.  Dico  auiein  ' : 
Spirilii  ambulate,  cl  dcsidoria  carnis  non  pcrficictis. 
Caro  cnim  conciipiscit  advcrsus  spiritum  ,  spiiiliis 
aulcm  advorsiis  carncin.  Ilocciiiin  sibi  invicem  ad- 
versantnr,  ut  non  qii;ccumqu5  vultis,  illa  facialis. 
Qiiod  si  spiritu  ducimini,  non  cstis  stib  Lege.  .Mani- 
fosta  atilem  sunt  opcra  carnis,  (iu;u  suiit,  fornicalio  , 
iiiiniundilia  ',  Iiixiiria,  idoloruni  scrviliis,  veiieficia  , 

'  facra  niMia  nnn  ndilunt,  mulli'!. 

'  llic  sacra  Bilil  a  jmor|ioiiuiil,  ol  foniicnlione. 

•  Mil^ala,  quoil  hoiium  csl.  Gricc,  lo  caloii. 

'  .sic  Mss.  Imjws  S|.oculi,  iuxta  vulyalam.  Al  Cilili,  iii  li- 
terUile.  lii  grieco  ost,  ep'  ehutlieria. 

•  vov,  ffnritus,  aUosl  a  votiislis  Corb.  Ribliis  ct  aCr.TCO. 

•  IXJili  |.nst,  lioaiilem,  addunl, iii C/ii is/o  :  qund  iioc  lu 
*;ss.  cst,  noc  in  sanls  BiliUis  ntsi   lorleiutor|joU[is, 

'  in  \ulfcaia  insoriuir  liic,  impudicitia  :  qitje  \i<\  a  velu- 
Slis  i.orli.  Eibliis  aliost.  Iioiieritur  quidoni  ajuJ  Iliorciiy- 
inuin,  .scd  sublracla  vocc ,  iH.TKri/?.  lu  gr;ix'0  aiiu-in  nnini- 
ii.inir  I  rinniin,  adulleriuui ;  lnni,  loriiicnlio :  iloiado  alu  i.t 
tic  rcciiiscnlur  oiiiisso  Douiiiic,  ijnpiir/i(i.'iit'. 


ininiiciti.T; ,  coiitc.iiioncs,  >;'m;iIalionc5,  ir.ne  ,  rixx  , 
dissensiones,  sccl;o,  iiividi.e,  liomicidia,  cbrietatcs, 
cnniessalioiics,  el  liis  similia  :  qii;i;  |ir,cdico  vobis, 
siciit  pr.rdi\i ,  qnoniam  qui  talia  agunt ,  rognum  Dei 
non  possidebuiit  '.  Friicius  aiilcm  spiritus  ost  chari- 
las,  gaudium ,  pax ,  paliciilia  ,  longaiiiniitas ,  bonilas, 
bciiignitas  ' ,  fidcs ,  modestia  ,  contiiientia.  Advcrstts 
liiijnsmodi  non  est  U:\.  Qui  autcin  Cliribti  siinl ,  car- 
iicm  suani  cnicilixernnt  ctiiii  viiiis  el  concupiscentiis. 
Si  spiiitu  vivimns,  spirilu  cl  aniliulcmtis.  Non  crii- 
ciamnr  iiianis  gIori;e  cupidi ,  ii.vicem  provocantcs, 
iiivicom  iiividoiilcs. 

[vi.]  Fialres  ,  cisi  prcocciipatiis  fncrit  lioino  m 
aIi(|uo  delicto,  vos  qiii  spiriiuales  esiis,  btijnsniodi 
inslruile  in  spirilu  lciiilatis  ,  considcrans  tcipsmn,  iic 
ct  tii  lcntoris.  Alter  altcriiis  oncra  poilalc,  ct  sic 
adiinplebitis  lcgom  Chrisii.  N  im  si  (inis  cxistiinat  se 
aliipiid  essc ,  cuni  niliil  sii;  ipscse  soducii.  Optis  aii 
Icm  siiiim  probol  unusqnisqnc,  cl  sic  iii  sciiiolipso 
lanliim  liabebit  gloriani ,  cl  iion  in  altcru.  Umisqnis- 
qiie  ciiim  oniis  siiuiii  porl.iliit.  Coiiiniiiiiicct  aiitcin  is 
q:ii  calccliizatur  vcrbinn  ' ,  ci  qni  se  calcclii/.at ,  iii 
oiniiibns  boiiis.  Nolitc  crr.irc :  Dcus  non  irridctur. 
QiKC  cniin  scminaveril  Iiomo,  Ii;ec  cl  mciel :  quoniam 
qui  semiiial  iii  cariic  sua ,  dc  canic  cl  nictct  cor- 
ruplioncm;  qni  autein  somiiiat  iii  spiritu ,  de  spirilu 
ct  iiictet  viiam  X'ternani.  [tonuni  autem  facientcs  iion 
dcficiamus ;  temporc  eniin  suo  nieicmiis  non  defi- 
cicntcs.  Ergo  dum  tcmpiis  liabemns,  opercmur  bo- 
iium  aJ  oniiics,  inaxiine  aiileni  ad  donioslicos  fidci. 
DE  EPISTOLA   15.   PAULl  AD  EPIIESIOS. 

jCap.  IV.]  Obsocro  ilaqiie  vos ,  fralres,  ego  vinelHS 
in  Domino ,  ut  digne  ainbiiietis  vocationc  qua  vocati 
cslis,cam  omni  bumiliiatc  et  mansuctudine  ,  cum 
palientia  supporlanles  iiiviccm  in  cbarilatc,  sollicili 
scrvarc  unitatcm  spiriliis  in  vinculo  pacis.  Et  alio 
/oco  :  iloc  itaipie  dico,cl  tesliiicor  in  Doniinn  ,  iit 
jam  non  ambulctis  siciit  el  Geiitcs  ambulant ,  in  vani- 
talft  scnsus  sui ,  tencbris  obscuralum  liabcntes  iiilcl- 
leclum,  alicnali  a  vila  Doi  per  ignorantiam  ,  qiia;  est 
in  illis  propier  ca:cilalcm  cordis  ipsoriim  :  qui  despe- 
raiiles  semciipsos  iiadidcrniit  impndiciiia;  in  opcra- 
lioiicm  immnndiiix  oinnis  ct  avariti;c  *.  Vos  auteni 
nnn  ila  didicistis  Ciirisium  :  si  tamcii  illum  .ludistis  , 
ct  iii  ipso  dncli  oslis.  sicnl  ost  vorilas  iii  Josu.  Dcpo- 
nitc  '  vos  secunduiii  prisrmam  (onvcrsationom  vcle- 
rcm  Iiominem  ,  qui  corruinpilur  secuiuluiii  dosideria 

'  vnlgala,  non  comeqncntur,  Grac,  ou  cleronomesousin. 

'  lii  "xul^aia  sujiorailiiuiitur  duo  vocalmla,  scilicol  lioc 
Inco,  minsiicliiilo ;  poslruino,  casliliis  ;  sicque  IVuclus  spi- 
rllus  liiinL  diioilociin.  Al  iii  votiislis  Corl).  liililiis  non  suiit 
I  liis  uiidociin,  quia  omiUitur,  nuntmcluilo  :  In  gra;co  auloin 
non  iiliis  novoni,  quia  alisuiit,  pnlicnlia  el  caslilas,  noipio 
vccalinlis,  iiuiiij>iie("(/o  ac  i)ioi^Ci(i(i,  rosjuiidct  nisi  uuuiu 
pri.otes. 

'  sic  cliam  in  Corb.  nibriis  iiixla  grrrcum,  lln  lonon.  At 
in  Viilgala  nunc  est  aiilOroudi  oasu,  ciilecliiinliir  verlo. 

'  rro,  el  ararHuF,  liaboi  nunc  vulgaia,  in  amritiam ; 
Corb.  Hililia,  :ii  orai  i(i(( ;  jiixla  };ra;ciim,  eii  pleoiiecsii. 

»  vulijala,  dcponere  :  quanquam  illa  i.i  corli.  Ilibliis  lia- 
Imit  a  priiiia  nianii,  deponiie.  oorro  iii  graco  cst,  apnllu'- 
slliai  umas,  deposiiis.'ie  tos  :  cl  conscquciuer  anuneouillfii, 
rruorrlos  fiiUsc,  euiliisu.slliai,  iiiUuisse  :  ubi  \  ul.;,'ala  iidiiuus 
ia  iipj  oraiiva  inuialis  [ri'.or!,  reiwiumini  induiie. 


f»15 


DE  SCKIPTCRA  SACRA. 


40tt 


erroris.  Konovaniini  aiilcm  spirilu  metitis  voslr.v  ;  et 
iiuluiie  novum  liomiiiom  ,  qui  sccmidum  Oeum  crca- 
Uis  esl  in  juslilia  el  sanclilate  verilatis.  Proplcr  qin  d 
<lfponentes  mcndaciuni ,  Irqnimini  verilaicm  uniis- 
qiiisi|ue  cuni  proximo  suo;  quoniam  sumus  invicein 
nieiiibia.  Irascimini,  et  iioliic  peccare.  Sol  non  occi- 
<lal  supcr  iracundiaiv.  vcslram.  Nolile  iocum  darc 
diabolo.  Qui  furalialur,  jam  non  furclur  ;  niagis  aii- 
lcm  lalwrcl  operando  maniljus  suis  quod  bonuin  est , 
ul  lialx;al  unde  iribual  neccssitaicni  paticiiti.  Omnis 
scrmo  malus  ex  oie  vcslio  iion  proccdat ;  sed  si  quis 
lionus  ad  .Tdillcalionem  opporlunitatis  ',  iil  dcl  gra- 
liam  aiidiontiliiis.  El  iiciile  conliistare  Siiirilum  san- 
ctum  Dci,  iu  quo  signsli  cstis  in  die  rodemptionis  '. 
Omnis  amaritudo,  et  ira  ,  ot  indigiia:io,  ct  clamor, 
cl  bl:is;jliemia  tollalur  a  vobis ,  cuni  oniiii  nialilii. 
Estolcautoin  iiiviccm  beiiigni,  iniscriciirdos,  do:iaiilos 
invicem,  siciit  et  Deus  iii  Cliiislo  doiia^il  voliis. 

fv.]  Ebtote  ergo  iinilalores  Dci ,  sicut  lilii  cliaris- 
simi ;  cl  ambulate  iu  dileclionc,  sicul  cl  Cliristus 
dilexit  nos ,  el  tradidit  scmetipiuin  pro  nobis  oblatio- 
iicin  ct  liosliam  Deo  in  odorcm  suaviiatis.  Foriiicalio 
autcm,  et  omnis  immiindiiia,  aiit  avaiitia,  iicc  nomi- 
nctur  in  vobis,  sicut  dcccl  sanctos ;  aut  turpiiudo, 
aul  stiiltiloqiilum ,  aut  sciirrililas  qu.TO  ad  lem  noa 
poitiiict ;  sed  magis  gi-atiarum  actio.  IIoc  cnim  scilole 
iiitclligcntcs,  quod  omiiis  furnicator,  aut  iinmniidus, 
aiil  avariis,  quod  est  idolornui  scrvitus,  non  liabet 
(j.creditiitem  in  rogno  Cliristi  et  Dei.  Neino  vos  seducat 
iiianilms  verbis  :  propter  \)xc  eniin  venit  ira  Dei  in 
filios  diffidcnli^o.  Nolite  eigo  eflici  participos  eorum. 
Kralis  cniiii  aliipiando  leiicbr»  ;  iiiiiic  aiitem  liix  In 
Domino  :  ut  lilii  liicis  ainbulate  ((riictiis  eniin  liicis  ost 
in  omni  lionitatccl  jiislili.iet  \eritalc),  proliaiitesquid 
sit  bcnoplaciluin  Dco.  Et  nolile  coniniiiiiioaic  operibus 
ir.lVucluosis  icnebrarum  :  niagis  aiilcin  redarguile. 
Qu;v  enim  in  ocoiilto  fiiint  ab  ipsis,  Inrpe  est  el  diccre. 
Oiiinia  auteni  qu.o  argiiiiiitiir,  a  liimine  mani!°estantur. 
Omiieeuim  quod  manifestatur,  lumcn  cst,  Propter  quod 
dicit :  Surgc  qui  dormis,  cl  e.\surge  nniortnis,ct 
ijluininabit  tibi  Clirislus  '.  Videlc  ilaqiio  ,  fratrcs, 
quomodo  caute  ambulolis,  nmi  quasi  iiisiijionles ,  scd 
ut  sapiontes,  rediinoiilcs  tcnipiis  ;  quoiiiam  dies  mali 
sunt.  Propterea  nolile  noii  iinprudontcs ,  sed  intolli- 
gentes  qiiae  sit  voliintas  Dei.  Et  nolile  incbriaii  vino  , 
in  quo  est  luxuria  :  sed  ini|iIoiiiiiii  Spiiilii  sanclo', 
loqiicnlcs  vobismelipsis  in  p-aliiiis  cl  liyinnis  et  can- 
licis  spirilualibus ,  cantaniis  cl  psallculcs  iii  cordibus 

'  vul?;ala,  nd  (vdifu-attincm  fv.lci.  At  eodlecs  oninos  liu- 
Jus  S|icculi,  m/  wdifiatliuittm  uijHnti  iiiltUis;  juxla  llloro- 
uyiiiuin,  (\u\  liuiic  iii  Inciiiii  iii  i>:  MTval :  «rra  oii,  ail,  i|uoJ 

•  iios  |iosuiiiius  ni/  mlificitiuiiciii  opi)Oiliiiiiliili.H ,  lioc  ost 

•  qiioil  (licilurgrdoce,  (Oi  clireiix,i:i  Liliiil:;  ai.licil)us  pro- 
t  llor  eu|  iioiiiam  imiiavii  i.iicii  rcs,  el  josuil,  ctil  mdijica- 
« lioiiem  fidci.  ? 

»  MilLjaia,  iii  dicm  redemplioiiis :  .sudraganto  gncco,  cU 
iinirun. 

*  Ixxa,  tibi,  In  viil^-ala  cst,  lc  :  lioct  graco  log.itiir, 
ef>ip!iausei  soio  xristoa,  illiicescel ;  sivc  uti  llieroiiyiiuis  in- 
lor|irolalur,  orietiir  tibi  clirit.liis. 

sic  eliain  Vulgala  iii  oxcusis.  At  iii  aiitiqiiis  forli.  nililiis 
iicm  aildilur,  simclo  :  quod  pai  itcr  llicroiijiiuis  {jra.'ai  iii- 
Ujircns  ijrv;,w;iiit;iu 


vestris  Domlno  ,  grailas  agcnlcs  sempcr  pro  omnibus 
in  nomine  Domini  nosiri  Jesu  Clirisii ,  Deo  ct  Pairi', 
sidijecli  inviccm  in  timore  Cliristi.  Mulicres  viris  suis 
subdit.ic  sint ,  siciit  Domiiio  :  quouiam  vir  capul  est 
mulieris ,  sicut  Cbrisliis  capul  csl  Ecclcsi.i: ,  ipse  Sal- 
valor  corporis  cjus  '.  Sed  sicut  Ecclesia  sulijccia  ost 
Clirislo,  ita  ei  muliercs  viris  suis  in  oninilnis  Viri , 
diligite  uxores  vestras,  sicul  elCliristnsdilexit  Eccle- 
siam,  cl  seipsum  tradidit  pro  ca ,  ut  illaiii  sanctifi- 
caret ,  mimdans  l.ivacro  aqu:c  in  vcrbo  ' :  ui  exliilie- 
ret  ipse  sibl  gloriosam  Ecclcsiam,  non  liaboiitoiii 
niaciilani  aul  rugam,  ant  aliqiiid  ejusniodi  ;  scd  iit  sil 
sancla  ctiinmaculata.  Ii:i  cl  viri  debeiit  diligereuxores 
sii:is,  ut  corpora  sua.  Qiii  suam  uxorcni  diligit , 
scipsum  diligit.  Nemo  unqu.im  earnem  suam  odio  Iia- 
btiit;  sed  niitrii  ct  fovet  eam,  sicut  clClirislus  Eccle- 
si:im  :  quia  niembra  sumus  corporis  cjus  ,  de  cariia 
rjus  et  dc  ossibus  ejns.  Proplcr  boc  rclinqiict  bo:ii<) 
palreni  ct  malrcm  suam  ,  et  :ulli:creliit  uxori  sua: ;  ct 
erinit  duo  in  carnc  uua.  S:icrameiilum  boc  niagnuin 
csl :  ego  autom  dico  in  Cliristo  cl  in  Ecclcsia.  Ye- 
ruinlanicn  ct  vos  singuli ,  imusquisque  usorcm  siiani 
sicut  seipsum  diligat :  iixor  aiiiem  linieal  virnm. 

[vi.]  Filii  ,  olicilile  par^-nllbus  vestris  in  Domino. 
Iloc  eiiiin  justiim  esi.  Ilonora  patrcm  tiium  ct  nia  • 
trcm ,  qiiod  cst  primum  niandatum  in  promissiono, 
ut  beiie  sit  libi,  et  sis  longa;vus  supcr  lcrram.  Ei, 
paires,  nolile  ad  iracundiam  provocare  filios  vestros, 
scd  educatc  cos  in  discipliiia  et  corrcpiione  Dominl. 
Servi,  obedite  dominis  carnalibus  cum  timnro  ct  tre- 
niore  ,  in  siniplicitate  cordis  vesiri ,  siciii  Clirisio  : 
non  ad  oculum  seivicntes,  qiiasi  lioiiiiniliiis  pl.iccn- 
les  ;  sed  ul  scrvi  Cliristi ,  lacieules  viiliiiilateni  1);:! 
cx  animo  ,  cum  liona  volunlate  serviontcs  iit  Doniino, 
ct  non  bominibiis  :  scientcs  quoiiiain  imusqnisqii;i 
quodcuniqiie  feccrit  bonum  ,  lioc  rccipict  a  Domino. 
sive  servus,  sive  liber.  Et  vos,  doiniui,  cadi'iii  fac;;e 
illis,  remittcnlcs  ininas ;  scicntcs  qiiia  ct  illoruiii  ot 
vestcr  Dominus  csi  in  cadis  ,  ct  pcrsonariiin  accoptin 
noii  est  apud  eum.  De  coctero,  fiatres  ,  coiirorianiiiii 
in  Domiiio  ,  ol  in  potenlia  vi-tulis  cjiH.  Iiidnue  vos 
armaluram  Dei  ,  nl  possitis  slaie  adversus  iiisidias 
diaboli  :  qiiia  non  ost  iiobis  colliiclalio  ailveisns  car- 
nem  cl  sanguinem  ;  scd  ailversus  [irinciiics  et  piieT- 
siaios,  adversns  mundi  reclorcs,  tciicbrarum  bainm, 
coiitra  spiritualia  ncqiiiti.x  in  cu-lcstibns.  l'ropierca 
accipile  arniaturani  Doi ,  ut  possiiis  resislere  in  die 
niala,  ct  iii  omnibus  pcifecti  slarc.  State  ei.:;o  s.uc- 
cincli  lumbos  vcstros  in  vcritalc ,  ct  indiiii  loi  icam 
justiliai ,  ct  calccaii  pedes  in  pra-parationcEvangelii 
paois  :  in  oiniiibiis  sumenlcs  sciilnm  lidci  ,  in  qini 
possitis  omnia  tela  ncipiissimi  ignoa  cxsliiigiicre ;  ot 
galeaui  salulis  assumite  ,  el  gbidium  spiriliis,  qiiod 
esl  vcrbum  Doi ,  per  nmnom  orationom  cl  ilisecix;- 
tioncni  oraiitcs  onini  tcmpnrfc  in  siiiiitu  ,  ct  in  ipso 

•  Pronomon,  ejiis,  aliest  a  Mss.  iiiiiiis  Speculi,  iiec  iu 
grxco  ro|  orilur,  nec  a|ii:iJ  llioroiiyinuiii. 

■•  sic  oliaiu  a|  u.l  lljjn-.nyniuiii,'  uoii  aiiilila  voco,  i-Uir  : 
<lii:c  (ii!iiU'iii  vdx,  josl,  iJi  ial'y,  Ugiliir  uuic;  j;t  VulpHia, 
iiou  iulcui  111  tcxlu  gncto, 


101 S  S.  ALGUSTIM 

vigilaiites  iii  omni  inslanlia  cl  obsccrniione,  pro  omiii- 
bus  sanciis ;  ei  pro  nic,  ul  deiur  niihi  scrmo  in  apcr- 
lione  oris  nici  ciim  fiiliicia  notuni  faccre  niysic- 
rium  Evaiigelii,  propicr  quoil  lcgaiione  fiingor  in 
caiena  • ,  iia  ui  in  ipso  audeam  prout  oporlcl  me 
]ui|iii. 
DE  EPISTOLA  D.  PAULI  AD  PIIILIPPENSF.S. 
[Cap.  I.]  Quia  in  nuilo  coiifundar ,  sed  iii  oniiii 
fiiiucia  ,  sicul  scnipcr,  Cl  nunc  mngnificaliilur  Cliri- 
sius  in  corporemco,  sive  pcrvilam,  sive  per  morleui. 
Milii  ciiiin  vivere  Clirislus  csl,  et  niori  lucruin.  Qiiod 
fci  viverc  iii  carne,  liic  iiiilii  fi  uclus  operis  e^l ;  et  i|uid 
eligani,  ignoro.  Coarclor  cuiin  e  duobus  :  dcsiderium 
Iiabens  dissolvi  ct  cum  Clirisio  esse ,  mullo  magis 
melius  ;  •^crmanere  auicm  in  carne,  necessariuni  pro- 
plcr  vos.  Ei  posl  scx  vcrsus  :  Tanlum  dignc  Evaiigelio 
Chrisli  coin'crsainiiii ,  ul  sive  ciun  venero  el  vidcro 
Vos,  sive  abscns  .luiliam  de  vobis,  quia  sialis  iu  uno 
tpiritu  unanimcs,  collabuiaiius  (idci  Evangelii.  El  iii 
nullo  terreamini  ab  advcr.-aiiis  ,  qux  e;t  illis  causa 
pcrdilii)!  is  ,  vobij  aiitcm  salulis  :  el  lioc  a  Deo.  Quia 
vobisdonalum  c>',  pi  i)  Clirislo,  non  solum  ul  in  ciiui 
credulis,  sed  u.  PLiani  pio  illo  palianiini  :  idcm  cci- 
lamcn  babculcs  ,  qualc  et  vidisiis  in  nic,  ct  nuiic  au- 
distis  de  me. 

[ii.]  Si  qua  crgo  coiisolalio  in  Cbrislo,  si  qiiod 
sulaiiuin  thaiilnlis,  si  qiia  sociclas  spirilus,  si  (|ua 
viscera  tl  niiscratinnes  ',  implcte  gaudium  meuni, 
Ut  idem  sapiatis,  caindcm  cbarilalcni  babcntcs,  uiiaiii- 
mcs,  idipsum  sciiticnlcs.  Nihil  per  coiileiiiioiicm, 
neque  pcr  inanem  gloriani ;  sed  in  bumililatc  supe- 
riorcs  sibi  iiiviccin  arbitianies.  Non  quaj  sua  sunt 
singiili  tonsiderantes ;  sed  ea  qu:c  aliorura.  lloc  eiiim 
scniiie  iu  vobis,  quod  el  in  Clirislo  Jesu  ,  i|ui  cum 
iii  foinia  Dii  cssct,  iion  rapiiiam  aibitralus  esl  esse 
se  a-iiualcii)  Dco  :  sed  semeiipsume\iiianivii  foimam 
scrvi  arvifiiciis ,  iii  siiiiililiidiiicm  bouiinuin  faetiis, 
et  liabiiu  invcDius  ul  bomo  ;  liumiliavit  seniciipsum, 
factus  obedicns  u^quc  ad  nioilcm  ,  mortem  auiem 
crucis.  Propter  quoi!  cl  Dciis  illum  cxaluivit ,  el  do- 
navil  illi  noinen  qiiod  e.il  supcr  oinnc  uomen  :  ut  in 
nomine  Jcsii  omiie  genu  Occialur  ,  caloslium,  ler- 
restrium  ,  ei  infemorum,  ct  omnis  lingua  confilcalur 
(|uia  Doininus  Jcsus  Clirislus  in  gloria  cst  Dci  Palris. 
Itaque  ,  cbarissiini  nui ,  siiiit  semper  obcdislis,  non 
iit  in  pr.x-scnlia  iiici  laiitum  ,  sed  iiiullo  magis  nunc 
in  abscuiia  inea  ,  «iim  iuciu  et  tremore  veslram  salu- 
tem  opcrainini.  Deus  est  enim  qui  operatur  in  vobis 
et  vclle  ,  ct  perficcre,  pro  bona  voluniale.  Omnia  au- 
lcm  facile  sine  niurniuralionibus  ct  liatsilaiionibus, 
ut  sitissinc  querela  ,  et  simplices  filii  Dei,  sinc  rc- 
jircliensione  in  medio  nalionis  pravx  et  perveisa; ; 
inicr  qiios  liiceiis  siciit  lumiiiaria  in  mundo  :  verbum 
vita;  cnniiiicntcs  ad  gloriam  mibi  iii  dicm  Cbristi  '; 

'  Kditf,  in  cntenti  if.l'i,  ilii  itt.  At  Itegius  codca  et  sacra  Bi- 
hlia  careiit  iiroiioiniin',  i.s((i. 

'  \  ulgalii,  visccru  n,iseriilioiiis.  Grxc.  splngclma  lic.t  olktir- 
^j)i. 

'coiisonat  pTTCiis  lostus.  M  Vulgsia  rrxrert.ffrijforiam 
me  irn  in  die  i  hrkti. 


SPEtULUM 


tOtl 


quia  iioii  iii  vacuum  cucuiri ,  ncque  iii  vacuum  labo- 
ravi.  Sed  et  si  immolor  supra  sacrilicium  ei  niini- 
sterium  fidei  vcstr:i!,  gaiideo  et  congratulor  oinnibus 
voLis.  Idipsum  auiein  ei  vos  gaudetc,  et  coiigratula- 
mini  milii.  Spero  auteni  iii  Doniino  Jesu  Timotlieuin 
cilo  millere  ad  vos,  ul  el  cgo  boiio  aiiimo  sim  ,  co- 
gnnscciis  (|ua;  circa  vos  siint.  Ncininciii  eiiiin  liabco 
laiii  uiiaiiiinem,  qui  sinccia  allecliniie  pro  \obis  sid- 
liciius  sii.  Omiics  «iiiiii  siia  (puerinit,  nnn  qux  suiit 
Jcsu  Clirisii.  Expcrinienliim  aiiiem  ejus  cognoscite, 
qunniam  siciit  palri  lilius  ,  nicciim  scrvivii  in  Evan- 
gelio.  Iliinc  igilur  spcro  ine  millcre,  nios  ut  vidcro 
(|u;c  circa  inc  sunt.  Coiifido  aulciii  in  Domiiio,  qiio- 
^  ii:im  et  ipse  vcniaiii  ad  vos  ciio.  Necessariuin  autcin 
exisliinavi  Epaidirodilum  fratrein  cl  cooperatorcm  ct 
coiiimiliioiieiii  mcuin  ,  vcslrum  aiilem  apostdliim  ,  el 
iniiiislrum  iieeessilalis  nieic  ,  iiiitlere  ad  vos  :  qiio- 
ni:iin  qiiidein  onincs  vos  desidcrabal,  el  ni(csliis  crat 
pnqitcr  ijuod  aiidislis  itluni  iiifirinalum.  iNain  ct  in- 
liriiiaius  est  usque  ad  muriem,  sed  Dcus  misertus 
est  cjus  :  noii  soliim  autcm  cjus,  veruin  eliam  ctinei, 
ne  trisiiliam  super  lrislili;iiii  bjbercm.  Fcstiiianlius 
crgo  iiiisi  illuiii  ,  ul  viso  co  ilerum  gaiidcatis  ,  cl  ego 
sine  trislitia  sim.  Excipile  iiaquc  illiim  cum  omiii 
g:iudio  in  Doinino  ;  etejiismodi cum  hoiiore hibctole : 
quoniani  propter  opus  Cbii^li  usque  ad  morlem  ac- 
cessil,  tiadciis  aniinam  siiam,  ut  impleret  qiiud  vobis 
decral  crga  iiiciim  ob^eqiiium. 

Ei  paulo  post  [iii.]  :  Fraires,  cgo  mc  uon  arbitror 
apprcbcndisse  :  ununi  aulem,  qiix  qiiidem  rctro  siiiil 
oblivisccns,  ad  ea  vcro  qiix  suiit  prlora  cxteiidens 
ine,  ad  deslinatuin  persequnr,  ail  biavium  siiperii;L 
vocalioiiis  Dei  in  Clirislo  Jesu.  Quicuiiiqiie  ergo  per- 
fccti ,  hoc  scnliaiiiiis  ;  cl  si  qiiid  alilcr  sapitis,  ct  liuc 
vobis  Deusrevelabit  :  veniintameii  ad  id  '  quod  per- 
venimus,  iit  idcii)  s:i]iiainus  ,  ct  in  eadeiii  pcrmanca- 
nius  regiila.  Iinilatnres  ir.ci  cstotc,  fratrcs  ;  el  ob- 
servale  cos  qiii  ila  aiiibulaiil  ,  sicul  babclis  lormaiii 
noslruni.  Mulii  cnim  anibulaiit,  quos  sa^pe  diccbam 
vobis,  iiunc  autcm  et  Dciis  dico,  ininiicos  crucis 
Chrisli  :  qunniin  fiiiis  iiileiitus;  qiionim  Deiis  veii- 
Icr,  ct  gloria  in  cdiifiisioiic  ipsoriim  ;  qui  terreiia  sa- 
piunt.  Nosira  autem  conversatio  in  coelis  est. 

El  posl  trcdecim  versus  [iv.]  :  Gaiidcle  in  Domiiio 
seniper  ;  iterum  dico,  gaiidcie.  .Modcstia  veslra  noia 
sit  omiiibus  hnminibiis.  Doiiiiniis  eiiiiii  prope  esl. 
Nibil  solliciti  sitis  :  scd  in  oiiiiii  oratioi:e  cl  obsecra- 
tiniie  cum  gralianini  aclioiic  pelilioncs  vcslra;  inno- 
tcscaiil  apud  Deiiin.  Et  pax  Dci,(pi:c  e\siip;Tal  cninein 
sciisiini  ,  cuslodiat  corda  veslia  et  inlelligentias  vo- 
stias  iii  Clirislo  Jesu.  Dc  caMero,  fraires,  quiecjnn- 
que  siinl  vcra,  qu;vcuniipic  piidica,  qu;ecuiiique  jiisla, 
quxcuiiique  sancla ,  qu.tcuniqiie  aniabilia  ,  quj'cum- 
quc  bou:K  faiii;e  ;  si  qiia  viilus  ,  si  qua  laus  • ,  b:i'« 
cogitatc  :  q^isc  cl  didicislis  ,   cl  accepislis  ,  ct  audi- 

'  Alie.st,  i(l,  a  sarrls  P.ibliis;  ne^iue  in  illis  particula,  el, 
post  vcrbu:n,  siipifnnits,  re|  eriliir. 

«  Apiid  Lov.  ajdilum  l'uer:il  bic,  titfcntinir,  jUTla  viil^'a> 
tsm  :  sed  'ui.  Ir.  ct  l'.('t- u.j  codex  votciii  is'.3U.  cu:iij!ixoi 
I  r.xtcrcinL 


10i7  DE  SCRiPTCRA  SACRA. 

siis,  ct  viJislis  iii  mc  ,  ha;c  agitc  ;   cl   Duus   pacis 

eri(  voIhsciiiii.  Gavi.sus  stini  riiii£iii  iii  Uomiiin  velic- 

nifiiiler  ,   (|iii!iiiani  Uiiulcm  :ilii|i;ai.do  rclloruislis  pro 

iiie  seiilirc,  sicul  cl  sculiilialis  :  occupaii  aiilciii  era- 

tis.   Non   quasi   proplcr   pci.uriani   dico.    Ego  cuiin 

illdici,  in  (juibus  siiiii ,  suflicieiis  cssc.  Scio  et  liumi- 

Tuiri  ;  scio  el  abuiidarc  :  iilii(|ue  el  in  oinnibus  insli- 

lulus  suni,  et  sntiaii,  ct  esurire,  ct  abundarc  ,  cl  pe- 

iiuriani  pali  :  omiiia  possnni  iii  eo  (|ui  nie  coiiforlal. 

Verumtanien  bene  fccislis  coniiiiuiiicantes  tribiilalioni 

nieic.  Scitis  auiem  et  vos  ,  iUiilippcnses ,  qiiod  in 

principio  Evangelii ,  quando  profcctiis  suni  a  Macc- 

donia  ,  nulla  niihi  Ecclesia  communicavit  iii  ratione 

d.ili  et  accepti ,  iiisi  vos  soli  :  qnia  et  in  Tlicssaloi.i- 

cani  ct  semcl  el  bis  in  usnm  milii  inisistis.  Noii  quia 

qiuT.To  datiini,  scd  rci|uiro  friictuni  abumlantcm  in 

lationcin  veslrani  '.   Ilaheo  aiiteni  oninia,  ct  abimdo. 

licplctus  sum,  acccptis  ah  Epaphrndilo  qu.x  misislis, 

odonm  smivilatis  ,    liostiain   acceplabilcm  ,  placcu- 

tcai  Dcn. 

DE  EnSTOLA  1  D.  PAULl  AD  TIIES- 
SALOMCENSES. 
[Cap.  11.]  Ipsi  scitis,  fratrcs,  iiitroitiim  iioslruin  ad 
vo-,  (|uia  iion  inanis  fiiit  :  scd  aiite  passi  nuilta'  ct 
contuiiicliis  afTecti,  sicut  sritis,  in  riiilippis,  fiduciam 
habuinius  iii  Deo  iioslro  loqiii  ad  viis  Ev:iiigclium  Dei 
iii  imilta  solliciludine.  Exhorlatio  cniiii  nostra  noii  de 
cnore,  ncquede  immundilia,  nequcindolo  :  sed  sic- 
II*  probati  sunius  a  Deo,  iit  credcretur  nobis  Evan- 
gcliuiii,  ilaloqiiimiir  ;  iion  quasi  hominibus  placeulcs, 
scd  Dco ,  qui  prohat  rorda  nnstra.  iNcqiic  eniin  ali- 
qiKiudo  fuimiis  in  sermone  adulatioiiis,  sicut  scitis  : 
iicipic  in  occasione  avariti* ,  Dcus  tcstis  cst  :  ncqiie 
qiia-renles  ab  hominibus  gloriain,  neque  a  vobis,  ne- 
qiic  al)  aliis.  f.iim  posscmus  vobis  nneri  c^se,  iitChri- 
sti  .\pnsloli  :  sed  facli  sumus  parvuli  in  mcdio  vc- 
sliiim,  laiiquam  si  nutrix  fovcal  filiiis  siios.  lla  dcsi- 
dcraiitcs  vos,  cupide  volebamus  tradeic  vohis  non  so- 
liMii  Evangcliimi  Dei,  scd  eliam  animas  iiostras  ;  qun- 
niam  cliai  isbiini  mibis  facli  cslis.  Mcmnrcs  cniiii  facii 
cslis,  fralrcs,  lahnris  nostri  ct  faligalionis  :  nnctc  et 
die  laborautes,  nc  qiiem  vcstrum  gravarenius,  pnrdi- 
caviinus  in  vobis  Evai  gehum  Dei.  Vos  lcslcs  cslis  el 
Di  iis  ,  qiiam  saiiclc,  ci  jiisie,  et  sine  qiicichi  vobis, 
i|ui  crodidi-lis,  afruiniiis  :  sii^ulscilis,  qiialilcr  uniini- 
qiicmqiic  vcsliiim,  tau.iuam  patcr  lilios  siios,  dcjirc- 
canles  vos,  cl  coiisolanlcs,  lcstificati  sumus  ut  anihu- 
larclis  digne  Dco,  qui  vocavil  vos  in  suuni  regnuin  et 
gloii;ini.  Ideo  ct  nos  gralias  agi.iuis  Deo  sine  inter- 
missioue;  quoniani  cnm  acccpissclis  a  iinhis  vcihum 
auilitiis  Dei,  accepiitis  illiid  luui  iit  verhuni  hominiini, 
seJ  sicul  cst  verc  verhum  Dci ,  qni  opcratiir  in  vidiis, 
ijui  crcdldistis.  Yoscniiii  iiuilalores  facti  eslis,  fralrcs, 
Ecclcsiarum  Dci,  qiise  sunt  in  Judsca,  in  Christn  Jcsu ; 
qiiia  eadcni  passi  cstis  el  vos  a  cimtribulibus  vestris  , 
sicul  cl  ipsi  a  Jud:cis. 

El  alio  loco  [iv.] ;  De  crclero  crgo,  fratrcs,  rogamus 
'  Editi  antca  juxta  Vulgalam,  in  rulioiie  restra.  At  Mss. 
jiivla  ^jra-cinii  ciaiitii|iia  P.ililia,  ui  r«(i'oiii m  rejtraiii 


1018 


'  \i}i,  muUit,  a  aaciiiBiiiliisahcsl. 


voj,  ctohsccramus  in  Domino  Jcsu,  ul  qucmadmoduin 
acccpi>Iis  a  nohis  qiiomodo  vos  opoi  leal  anihularc,  ct 
placcre  Dco ,  sic  ct  ambulftis ,  iil  ahii;;delis  magjs. 
Scitis  cniiii  qu;r;  pr;rccpta  dcdcriimis  vnbis  pcr  Doiiii- 
nuin  Jcsimi.  Ihvc  est  eniin  voluntas  Dei,  sanciificaiio 
vcstra  ,  ut  abslinealis  vos  a  fornicilionc ;  ut  sci;vt 
nniisqiiisque  vcstrum  suum  vas  possidcre  iii  sanclifi- 
calione  ct  honore,  iioii  in  passione  desiderii,  sicut  et 
gcnles  qn;B  ignnraiil  Deum;  et  ne  (|uis  siipcrgredia- 
lur,  neqiie  circiimveniat  in  negotio  fratreni  stiiim : 
qunniam  viiidex  cst  Dcus  de  his  omnibus,  sicut  pra;- 
diximus  vobis ,  et  lesiificaii  sumus.  Non  enim  vocavit 
nos  Dcus  in  immiindiliam  ,  sed  in  saticlilicalioiiem. 
Itaquc  qiii  h;rc  S|icriiit,  i;on  homincm  spcrnil,  scd 
Dciim  :  qui  ctiam  dcdit  Spirituin  siiuni  sanclum  in 
vohis.  De  charitale  aulcm  fratcrnitatis  non  m^ccsse 
babcmus  scrihcre  vobis  :  ipsi  ciiiin  vos  a  Dco  didici- 
slis  ul  diligatis  iiivicciii.  Etciiim  facilis  i  hul  iii  onuies 
fr;iircs  in  univcrsa  Maccdonia.  Rngamiis  autem  vos, 
fralres,  iit  ahundclis  iiiagis  ;  et  opcrani  dciis,  ul  quicli 
silis  ;  ct  ul  vestrum  ncgoliuin  agalis,  ct  opcrcmiiii  ina- 
iiihus  vcslris  ,  sicut  pricccpiimis  vohis  :  iit  lioncste 
amhuletis  ad  eos  qui  foris  suiit,  cl  millius  ali(|uid  dc- 
sidcrclis.  Nnluinus  autcm  vos  ignnrarc ,  fratrcs,  de 
dormicntihus ,  ut  iion  conlristeniiui ,  sicut  ct  cacleri 
qiii  spem  noii  habcnl. 

Et  posl  aliquos  rersiis  [v.] :  Jgitur  iinn  dorniiamus  , 
sicut  ct  ca-tcri :  sed  \  igilemus  ct  sohrii  siniiis.  Qui  eiiim 
doriniiint,  nocte  dormiunl ;  ct  qiii  chrii  suiil,  nocle 
ehrii  siinl.  Nos  aiilcm  qui  dici  sunius,  sobrii  simiis; 
induli  loricain  fidei  ct  charilatis,  ct  galeain  spem  sa- 
liitis.  Quoni;iin  non  posuit  nos  Dcus  iii  irain ,  scd.iii 
acquisitionem  saluiis  ,  pcr  Dominum  nostrum  Jesiim 
Chrislum  :  qiii  mnrtiius  cst  pro  nohis,  ut  sive  vigilc- 
mus,  sive  dorniianiii.s,  simul  cum  illo  vivamus.  Pro- 
pler  quod  consolagiiiii  invicem  ,  ct  adificale  altcr- 
utrum  ,  siciit  ct  lacilis.  Uogamus  aiitcm  vos,  fralres, 
ut  novcriliscos  qui  laLoiaiU  iiilcrvos,  et  pr:T'siiiit  vo- 
bis  in  Doinino,  et  mnnenl  vos,  ut  hahcalis  illos  ahim- 
dantiiis  iii  chaiilate,  propler  opus  illorum ;  paccm 
liahelc  cura  cis.  Rogamus  auiem  vos,  fralrcs  ;  corri- 
pile  inquielos,  consolamini  pusillanimes,  suscipite  in- 
firinos,  palicnlcs  cslole  ad  omncs.  Videte  ne  quis  ma- 
liiin  pro  maloalicui  reddat  :  scd  senipcr  quod  honum 
cst  seclamini  in  inviccm,  ei  in  onines.  Sempcr  gau- 
dcle  ;  siiie  intcrmissione  oraie ;  in  omnibus  graiias 
agile.  IIxc  enim  vohinlas  Dei  est  in  Christo  Jcsu,  in 
onmibus  vnhis.  Spiriluin  nolite  exslinguere.  Proplie- 
lias  nolile  sperncrc.  Oiiinia  aulem  prohaie  :  quod  ho- 
niim  cst  leiicle.  .Ah  onmi  spccie  mala  abstinete  vos. 
DE  EPISTOLA  II  B.  PAULl  AD  THES- 
SALONICENSES. 

[Cap.  1.]  Grali;is  agcre  dcbcmus  Deo  semper  pro 
vobis,  fralrcs,  ila  ut  dignuni  csl ;  qiioniam  supercre- 
scit  fides  vcstra,  ct  abundat  charilas  uniuscujusque 
vcslrum  iii  invicem  :  ita  iit  nos  ipsi  in  vobis  glorie- 
mur  iii  Ecclcsiis  Dci ,  pro  paiienlia  veslra  el  fide  ia 
omnibus  perscculionibus  vcslris  ct  Iribulationibus, 
qnas  sustiiiclis  in  cxcinpliim  jnsli  judicii  Dei,  ut  dign 


iOI9  S.  AUCUSTINl 

liabeaniini  rcgno  Dci,  pM  quc  ct  paiimiiii.  Si  lamco 
jiislimi  c^l  apMil  Deiim,  roiribiicTO  irilnilaliiniciii  iis  (]iii 
vos  iribiilanl ;  el  vobis  qni  lribiilnmiMi,r.'qiiieiii  iinbis- 
cum  ,  in  rcvclalinnc  Doininl  Jesu  dc  cirlo  ciiiii  Ange- 
lis  virliilis  cjns,  in  namiiia  igni*:,  ilanlis  vinJicIam  iis 
qni  non  noviTiiiil  Dcimi,  ol  qni  iioii  obeiliim:  Evangc- 
lio  Domini  noslri  Josu  Cliiisii.  Qni  pffnas  dabuiil  in 
inlerilum  '  xlcrnas,  a  facie  Doiiiini,  el  a  gloria  virlu- 
lis  ejns,  cuni  vencril  gloriricari  in  saiiclis  siiis,  el  ail- 
mirabilis  fieri  in  omnibus  qui  creiliilerunl,  qiiia  (Todi- 
tnni  csl  lcslimonium  noslruin  siiper  vos  in  dic  illo.  In 
qno  eliam  crainiis  soirpcr  pro  vobis,  iil  digiiclnr  vo- 
calionc  vos  siia  Deus  nosler,  et  impleal  omnem  voliin- 
talem  bonilais',  ct  opiis  fidei  in  virlulc  :  ul  clarifice- 
liir  iiomon  Domjii  iioslri  Josii  Cln  isli  in  vabis,  el  vos  " 
in  illo,  seciMidum  graliam  Dci  iioslri,  cl  Doniini  Jesu 
Cbrisii. 

Ei  a!io  loco  [iii.]  :  Dcnunliamus  aniem  vobis,  fia- 
trcs,  in  noiniiic  Doiiiini  noslri  Jcsii  Cbrisli,  iil  siililra- 
lialis  vos  ab  omni  frairc  aiiibnlaule  inorJiiKile,  el  iioii 
scrniidiim  tradilionem  qnam  aceopoinnla  nobis.  Ip>i 
cnim  sciiis  qiiemadnioJum  oporleal  iiniiari  nos  :  quo- 
niam  non  inquieli  fnimus  iiiler  vos,  neqiie  gralis  pa- 
ncni  manducaviinns  ab  aliqiio ;  sed  iii  biborc  cl  fali- 
gaiionc,  nocle  ac  dic  cpcranles,  nc  qiioin  vcslrnm 
gravareniiH.  Non  qiiasi  iinn  liabuerimus  polosiaiem  ; 
sed  ul  nosmclipsis  forniam  daremus  vobis  ad  imiiaii- 
diMU  nos.  Nam  el  ciini  esseniusapud  vos,  bocdcmin- 
tiabamus  vobis,  qiioniani  si  quis  non  viili  opcrari,  iicc 
manducel.  Audivimiis  eniin  iiilcr  vos  quosdam  amlm- 
lare  iiiquioic ,  nibil  op;^r:inlcs ,  seJ  curiose  ;igintes. 
Ilis  aulcm  qni  ejnsmodi  siinl,  dcnuiiliamus,  el  obsc- 
cranius  in  Doinino  Jesu  Clirisio,  iii  cum  sileniio  opc- 
ranlcs,  siiiini  paiiom  niandiicenl.  Vosaiilem,  fratrcs, 
nolite  deficcre  benofacienlos.  QnoJ  si  quis  non  obe- 
dieril  vcrbo  iiosiro  per  epislolam,  liiip.c  nolaie,  et  iioii 
co;nmisceamini  ciiniillo,  iil  confnndalur.  El  nolile 
qna^i  iniinicnni  exi^lim:iro,  seil  corripile  iil  fralrcm. 

DE  EI'ISTOL\   n.  TAILI  AD  COLOSSENSES. 

[Ciip.  iii.]Igitnr.  si  consniroxistiscuin  Cbiislo,  qii.ne 
sursnm  sunl  qiiscrilc,  nbi  Clirislu»  csl  in  doxlcra  Dei 
scd.  n> :  qu;c  sursum  suntsapile,  non  quae  siipcr  Icr- 
ram.  Mortui  ciiim  csiis,  ct  vila  ve<tra  abscondita  est 
ciim  Cbrislo  iii  Dco.  Ciim  aulem  Cbrislus  apparucrit 
vita  vcstra,  lunc  elvos  apparcbilis  cu;n  ipso  in  gloria. 
Moriificale  crgo  menibra  veslra,  qux  simi  siiper  ler- 
ram,  fornicalionem,  inimiindiiiam,  libidinem,  concu- 
|)iscciitiam  malaiii ,  ct  avariliam,  quae  csl  idoloriini 
servitus  :  propterqn;c  venil  iriDeisupcr  filios  iiicrc- 
dulitalis.  In  quibns  el  vos  ambulaslis  aliqiiando,  cum 
tivcreiis  in  illis.  Nunc  aiilem  deponile  el  vos  omnia, 
irain,  indignalioneni,  nialitiam,  blaspbemiam  ;  liirpom 
scrmonfciii  de  ore  vesiro  ne  emiscriiis'.  Nnlite  nien- 
liriinviccm;  cxspolianles  vos  veterem  bomincm  ciim 

••  sic  Mss.  Al  edili,  dcbunl  intentus.  Vulgala,  dabinU  in 
HUeriiu. 

•  lii  cilitis  addebalur,  siuE  :  qux  voi  abcsl  a  Vss.  et  a 
saeris  Ribiiis. 

•  nesius  siicculi  cedex  e!  s.acra  BiMia  carcnl  liis  vprlis, 
ne  emiseritix :  ilonique  voce  nei,  qu.o  !ilc  li  v  iO,  |  i«l,  i'i 
ogtjtionem,  logilur. 


SPECULUM  1020 

aciibiis  ejiis,  ei  inducntcs  novnm,  oiim  qul  rcnovainp 
in  agnitionom  Doi,  secniiJum  imaginoni  ojiiSj  qni  crc;i- 
vil  cnm  :  nbi  noii  csl  Gciitilis  cl  Jnd;eus,  circuiiicisii) 
et  pnrpulinm,  liarbariis  et  Seytlia,  servns  cl  liber; 
scd  oniiiia  ct  in  cmiiibiis  Cliristus.  Indniie  ergo  vos 
siculclooti  Dci,  sanclieldilocli,  viscera  misericordi;c, 
bcnigiiiialem  ,  luiniilitatem,  niodesliam  ,  patientiam  ; 
suppnrlanlcs  inviccm,  cldon;inlc»  vobis  ipsis,  si  quis 
adversiis  aliquem  Ii;ibel  qiiorclam  :  siciil  cl  DomiRus 
donavil  vobis,  ila  cl  vos  faciie'.  Super  oinnia  anleni 
li.ec  c'i:iri(alcni  babclc,  qnod  est  viiiculnm  perfoctio- 
nis  :  cl  pax  Clirisli  exsullel  iii  corJibiis  vcslris .  in 
qna  ct  vocali  cslis  in  uno  corpore;  et  grali  cstole. 
Ycibum  Cbrisii  babitct  in  vobis  ;ibuiidaiiier,  in  omni 
sapieniia  diiceiiies  ei  roinmoiionies  vosmclipsos  psal- 
mis,  liymnis  cl  canlicis  spiritualibus,  iii  gralia  c;iii- 
l;iiilcs  iii  coiilibiis  veslris  Doo.  Oiiinc  qiioJcnmqnc 
facilis  in  vcrbo  aul  in  opcrc,omniainiioniine  Doniini 
nnstii  Jcsii  Clirisli,  graiias  agentes  Deo  el  Patri  pcr 
i|)Siim.  Muliercs,  siil)ilit;c  cslote  viris,  siciit  opoiiet 
iii  Doiiiino.  Viri,ilili;.'ile  iixorcsvc>lras,  el  iiolile  aiiiari 
essc  aj  ilhis.  Filii,  obcdilc  pireiilibus  pcr  omnia  ;  lioc 
enim  placilum  cst  in  Doniino.  Patrcs,  nolitc  ad  iiidi- 
gnalionem  provocjre  filins  vcstros,  ut  non  pusillo 
animo  fianl  Servi,  obedilc  pci-  oninia  Jominis  carna- 
libiis,  iion  aJ  ooulum  sorviontes,  quasi  boniinibus  pla» 
cciiles ;  scd  iii  simp!icil.ile  cordis,  timenles  Doniiiiuui. 
Qnodciimquc  faciiis  ,  ex  animo  opcraiiiini,  sicnt  Do- 
niino,  ct  iinii  lioiiiinibiis;  scicnlos  (|uoJ  a  Doiiiino 
acoipictis  rctiiliiiiioiicm  b;rredi:atis.  Domino  Cliri- 
sto  servitc.  Qni  enim  facil  injiiriam,  recipiel  id 
qiioJ  iniqne  gcssil;  cl  iioii  esl  pcrsonariim  aceeplio 
apnj  Doiiin. 

[iv.]  Domiiii,  quod  jnslnin  csl  el  a-qniim  ,  sorvis 
pra;>lale ;  scicnies  c|Uoni.im  el  vos  Doininuin  Ii:il)c'tis 
in  crelo.  Oralinni  iiistale,  vigilantcs  in  ea  ctim  gratia- 
runi  ncliune  :  oranles  simnl  cl  pro  nobis ,  ul  Deiis 
apcrial  nobis  osiiuni  sermonis  ad  luquendiim  niysie- 
rinni  Cbrisii  ,  propler  qiioJ  cliani  vincius  siini ,  ut 
maiiifeslem  illnd  iia  iil  0|iorIi'I  nie  lciqiii.  In  s:i|iiciilia 
ambiilale  aJ  eos  qui  fnris  sunl,  lcmpus  rcdimcntes. 
Scrmo  vesier  sempcr  in  gralia  snle  condilus  sit ,  ut 
sciiilis  quoniodo  o;  oricai  vos  iinicuique  respondere. 

DE  EPISTOLA  I  B.  PAULI  AD  T1M0TIIEU.M. 

[Cap.  I.]  Fiiiis  aulcm  prxcepii  cst  cliariias  de  corde 
pnro,  ct  conscicnlia  boiia,  cl  fide  noii  ficla,  A  qiiibus 
qniJain  abcrrantes ,  eonversi  siinl  iii  vaiiiloqtiium  , 
volenlcs  esse  lcgisdoctorcs,  non  intsliigenies  neqnc 
qux  loquuntur,  neqiic  de  quibus  affiimani.  Scimiis 
anlem  qnoniara  bona  csl  lex  ,  si  qnis  ea  lcgiiime  iila- 
tur  :  scienlcs  lioc  *,  qiiia  jnslo  lex  non  esl  po>iIa,  scJ 
injnslis  cl  non  snbditis.  inipiis  ei  peccaioribus,  scel"> 
ralis  el  coiiiaininalis,  p:irricidis  cl  mairiciJis,  liom!- 
cidis,  fornicariis,  masculorum  concubitoribus,  plagia- 
riis,  mcndscibus ,  pcijnris;  el  si  quid  aliud  Faiia 
docliin.e  aJvorsaiur,  qu;r  csl  socundum  Eva  igeliuin 
glorix  lieaii  Dci,  qund  crcditum  est  niilii. 

'  verbum,  facite,  abesl  a  ncgio  codice  ct  a  sairis  r.ililjis 
'  vu'gat  c,  ."■it'tti  lioc.  Coffc,  cidm. 


102» 


DE  SCRIPTURA  SACrtA. 


1022 


1.7  iios:  paululum  \i\.]  :  Obsecro  igilur  primum 
enmimn  fieti  obsecMiioncs,  orationes,  postulaiiones, 
pratiaruii)  atliDucs,  pro  ouuiilius  liomiiiibus  :  pro  re- 
(jihus,  etoumibiis  qui  in  subliniilate  siint ;  ul  quielam 
et  iraiiquillani  vitaui  agamus,  in  omni  pietatc  ct  casti- 
taic.  IteiH  poit  paululum ;  Volo  ergo  viros  orare  iu  omni 
loco,  levanlcs  puras  inanus  sine  ira  cl  disccptalione. 
Siniiliter  et  muliercs  in  liEbilu  orn:ito,  cum  verccun- 
dia  cl  sobrictalc  oriiantcs  se,  non  in  lorlis  crinibus 
aiil  aiiro,  aul  margaritis,  tcI  veste  prcliosn ;  sed  , 
qiiod  (lecel  mulicrcs,  promiltcnles  pielatem  per  opcra 
bona.  Miilicr  in  silenlio  discat  cum  omiii  subjrclioiie. 
Doccre  aiilem  miilicri  nnii  pcriiiitto,  neqiio  douiiiiari 
in  vinim,  scd  cssc  iii  silculio. 

El  post  atiquot  i)crs!is[iii.] :  Oporlclergoepiscnpum 
irrcprcbcnsibilem  csse,  iinins  uxoris  virum,  sobrium, 
prudciucm  ,  oriiatum  ,  pudiciiin,  liospitalem,  docto- 
rem  :  non  vinoleiituiu  ,  iion  pcrcussoreni ,  sed  inode- 
stum ;  iion  liligiosum,  non  cupidnm  ,  sed  su;e  doinui 
lienc  prjpposiium,  filios  bab:  nlcm  subdiloscum  omiii 
castiiatc.  Si  quis  auicm  domiii  surc  pr.xcssc  iicscil , 
qunmodo  Ecclcsiie  Dei  diligcntiam  babcbil?Non  neo- 
phytiim  ,  ne  iii  superbiam  elatus  iii  judiciiim  incidat 
(liaboli.  Oportcl  autcm  el  illum  tesl.moiiium  li:ibere 
Lonum  ab  iis  qui  foris  sunt ,  ut  non  iii  opprobrium 
iiicidat  ct  laqiieum  diaboli.  Diaconossimilitcr  piidicos, 
iion  billngiics,  non  miillo  vino  dcdilos,  nnn  lurpe  lu- 
criiin  seclaiilcs,  babenics  mysterium  fidci  iii  conscien- 
lia  piira.  El  lii  autem  probcntur  piinium,  et  sic  mi- 
iiistrcnt ,  niilliiin  crimcn  babcntes.  Mulieres  similiter 
piidicas,  non  dclralienles,  sobri.is,  lidchs  iii  omnibus. 
Iiiaconi  siiit  uiiiiis  iixoris  viri,  qui  liliis  suis  bene  prae- 
suiit'clsuis  duinilius.  Quienim  bene  ministraverint, 
gradum  boniim  sibi  acquirunt  *,  el  niullam  fiduciani 
in  fidc  qux  est  in  Cliristo  Jesu. 

Et  post  duodccim  versus  [iv.] :  Spirilus  antem  nia- 
nifeste  dicit  quia  in  novissimis  temporibus  discedeiit 
quidamaride,  altendcntes  spirilibus  erroris,  et  doclri- 
nisdicmoiiiurum,  iu  liypocrisi  loqiicnlium  mendacium, 
ct  cauierialam  babcnlium  suam  conscientiam,  prohi- 
bcntiiiin  nubere,  abstinere  a  cibis  qtins  Dcus  crcavit 
ad  percipienduni  cum  gratiarum  actionc  lidclihiis,  ct 
iis  i]ui  cognoverunt  verilatcm.  Quia  omiiis  crcalura 
Dci  bona ,  ct  nihil  abjiciciiduin  quod  cum  gratiariim 
aciionc  pcrcipilur.  Sanctificatur  enim  pcr  verhum  Dci 
ct  oratirncm.  II;rc  proponcns  fralribus,  bonus  eris 
niini>tcr  Christi  Jesu,  nulriliis  veibis  fidei  ct  bon:u 
doclriii:e  qiiam  assecntus  cs.  Ineplas  autem  et  aiiilcs 
fjibulas  deviia.  Excrce  leipsum  ad  pielatem.  Nam  cor- 
poralis  excrcitalio  ad  modlcum  utilis  est:  pietasaiitem 
ad  omnia  utilis  cst ,  promissioncm  habens  vil:t  qiiic 
nuiic  est,  ei  fniura:.  Fidelis  scrmo  ct  oinni  acccpiione 
dignus.  In  liuc  eiiim  hibor.imus  ct  malediciniur,  quia 
S|ieramiis  in  Dcum  vivum ,  qui  est  salvator  oniiiium 
lioniinum  ,  niaxime  lidelium.  Pra;cipe  hxc,  et  doce. 
Neiiio  adolcscentiam  tuam  contemnat :  sed  exemplum 

'  vul/ata,  prcesint.  sic  etiam  Lu"d.  M. 
•  Milaaia,  aciiuireia.  Al  codices  IiujusSpcculi,  ncqiiiniiu ; 
luilra^aiue  grxco,  pcriptieutitai. 


esto  fideliiim ,  in  verbo,  in  convcrsatione,  in  clia.'-i- 
tatc,  in  fidc,  in  casiilate.  Duni  venio,  attcnde  lettioni, 
cxhorialioiii,  docliinrc.  Noli  negligcrc  gratiam  qii:e  In 
le  csl ,  qu:e  (lala  est  libi  per  prophetiam,  cum  iinpo. 
sitiono  mamium  presbylcrii.  IIkc  nicditare,  in  hia 
esto  ,  iit  prorecius  liius  manifcstus  sit  omnibus  '.  Al- 
lende  tibi  ct  doctrinae,  insla  iuillistboc  enim  fa- 
cicns,  ct  tcipsum  salvum  facies,  et  eos  qui  to  au- 
diunt. 

[v.]  Seniorem  ne  increpavcris,  sed  obsccra  ut  pa- 
trem  ;  jiivencs,  iii  fratrcs  ;  anus,  iit  malres ;  juvciicu- 
las ,  ut  sorores ,  in  omni  casiilate.  Viduas  honora, 
quoe  vere  vidu;c  suiii.  Si  qiia  autem  vidua  filios  aut 
nepotcs  habct ;  discaiii '  primuni  doinum  suam  regcrc, 
et  mtiluam  vicem  rcddere  parcnlibus  :  hoc  enim  ac- 
ceiilum  est  coram  Dco.  Qua;  auiem  vere  vidua  est 
et  desolala,  sperat  in  Dcuin  ,  ct  iiisUit  '  obsecralioni- 
bus  ct  oralionibus  nocte  el  die.  Nam  qiiae  in  deliciis 
est,vivcns  morliia  cst.  El  huc  pr.xcipe,  ul  irrcpre- 
hcnsibilcs  sinl.  Si  quis  aiilem  siiorum,  et  maximedo- 
meslicoriim  ruram  non  halict ,  fidem  negavit ,  el  esl 
infideli  delerior.  Vidua  cligaiur  noii  minus  sexaginia 
annorum,  qu;c  fuerit  iinius  viri  uxor,  iii  operibus  bn- 
nis  lcstimonium  babens,  si  lilios  cdiicavit,  si  hospitio 
reccpit,  si  sanctorum  pedes  lavit,  si  Iribiilationeni  pa- 
ticntihus  subministravii,  si  omne  opus  boiinm  siib- 
secuta  cst.  Adolescenliores  auiem  viduas  dcvita.  Cum 
enim  luxuriata;  fuerint  in  Christo ,  nuhere  volunt ; 
habcnies  damnationem  ,  quia  primam  fidem  irrilam 
fcceruut.  Simiil  autem  ct  otiosx  discuiit  circumire 
domos  ;  non  soliim  oiiosac,  sed  et  verbosre,  loqiienics 
quae  non  oporlet.  Yolo  autem  juniores  iiubero ,  filios 
procrcare ,  matrchfainilias  csse,  nulbim  occasioneni 
dare  adversario  maledicii  graiia.  Jam  criini  quxdaiii 
convcrs.-e  sunt  relro  post  satanam.  Si  quis  fidelis  * 
habetviduas,  subminislret  illis,  ut  non  gravclur  Ec- 
clesia,  ut  iis  qua;  vcre  vidiire  stint  sufficiat.  Qiii  beiic 
pra'suiil  prcsbyteri ,  duplici  honorc  digni  habcanlur  : 
m.iximc  ()ui  laborant  iii  verbo  et  dnctriiia.  Dicilenim 
Scriplura,  Non  infrcnabis  '  os  bovi  irituranti ;  et,  Di- 
gnus  cst  operarius  nicrcede  sua.  .Advcrsum  preshyte- 
rum  accusalionem  noli  rcci|icre ,  ni:i  sub  duobus 
et  Irilnis  tcsiibiis.  Peccanlcs  coram  omnibus  ar- 
giie,  iit  et  caeteri  limurem  liabcant.  Teslor  coram 
Deo  et  Clirislo  Jcsu  et  eleciis  Asigclis ,  ut  ha;c 
cuslodias  sine  pr;tjudicio ,  niliil  faciens  in  alleram 
parlem  declinando.  Maniis  cito  ncmini  imposueris, 
nci|ue  communicaveris  peccaiis  alicnis.  Teipsiim 
casliim  custodi.  Null  adliuc  aqiiani  bibere,  sed  vino 
mudico  utere ,   propter  stoinachum  luuin  ,   et  frc- 


■  ne^ius  codex,  munifestus  sit  in  ormtitnis ;  juxta  gra;cum, 

en  piistii. 

«  >ic  unincs  codiccs  Ppeculi ;  juxta  gra-cum,  rrumiha- 
neUiaan.   Al  \ulgaia,  discut,  iiumero  singulari. 

^  vul^ala,  speiet  et  iiistct.  cncca  scripiura,  eliiiken  kai 
pro.imeiiei ,  speravil  et  instal  :  hinc  negius  codex,  lillcra  v 
\.LT  lii.rarios,  ul  s.Tpe  sxpius  couliugit,  mutala  iu  t),  liabcl, 
speraLnl. 

*  m  veliistis  corh.nibliis  :  si  qiiis  fidelis  vel  sf  qua  fidclts ; 
jiixta  gra:ciini,  ei  lis  pittosepiste. 

*  :ic  cUamcurb.  nill.  ai  uunc  vulgata,  iion  altigabis. 


1025  S.  AUCUSTl.M 

qiienics  liins  mfirmi!r>les.  Qiionimdani  lioiMiimm  pic 
c.ila  mnnirfSlj  siiiil,  pr;i'ce(leiilia  nil  jinruiiiiii  ;  qiios- 
daiii  amem  el  siibsocimiiiliir.  SiniilllcT  ol  facla  liona 
maiiife-U  stmt ;  cl  qnx  alilcr  se  liahenl,  qbseomli  non 
piissi:nt. 

[vi.]  niiicumqiie  siint  sub  jiigo  scrvi,  dominos  snos 
OMini  lioiicire  ili;;nos  h;ilieaiil  ',  nc  noiiicn  Dcmiiii  et 
doctriiia  Llasplicmetur.  Qiii  aiitcm  tidclcs  liiibciil  ilo- 
niinos,  non  coiilciniianl,  qi:ia  fraties  sunt;  sed  ni:igis 
scrviaiit,  (|uia  fidclcs  sunt  cldilecti,  qui  beiiefieii  par- 
ticipes  siml :  li:i'C  docc,  et  exliortarc.  Si  qiii^  aiiter 
docel,  ct  noii  aci|nicscit  sanis  scrmoiiibus  Domiiii  no- 
slri  Jcsii  Cbrisli ,  ct  ci  qii;T!  sccmiclmn  pictateiii  csl 
doclrin:B,  siiperbus»,  niliil  sciens,  scd  langucns  circa 
qii.TSliones  ct  puguas  verbornm ,  ex  qiiibus  orinnlur 
invidi;c,  contcntioiics,  b!aspbemi;c,  suspiciones  niahe, 
coiilliclaliones  lioiuinuiii  incntc  ci/rriiploruiTi ,  ct  qiii 
privali  sunt  vcrilaie  ;  exisiimaniiiiin  qu.-c^liim  csse 
pietatem.  Est  aiitcm  qu.cstiis  niagniis,  pieias  cum  siil- 
ficiciiiia.  Nibil  eiiiin  iiiiuliiuus  in  biine  miindum  :  haiid 
dubiiim  quia  nec  aufrre  qiiid  possumiis.  Ilabcnlcs 
iiulcm  alimciita,  ctquibus  legamiir,  bis  eonteiiti  si- 
nus.  Nani  qui  volunt  diviles  licri,  iiicidmit  in  lenlalio- 
iies,elin  laqueuni  diabnli,  eldcsideria  multa  iniililiact 
nociva ,  qui^  mcrgimt  bomines  in  interitum  et  pcrdi- 
lioiiem.  Il;ulix  eiiim  cmnium  malcruni  cst  cupidilas, 
quam  quidam  aiipctenleserraverunt  a  lidc,  et  iiiseruc- 
runl  sc  doloribiis  niiillis.  Tu  aiitem.o  boino  Dei,  ba'C 
rugc  :  scclarc  vcro  jusiitiain ,  pielalcm  ,  (idcm  ,  cbari- 
t.item,  palicutiiun,  mansiictiidiiiem.  Ceria  bonuiii  ccr- 
lainen  fidei ;  npprcbeiidcj  viiam  rtcinam,  in  qiia  '  vo- 
catus  CG  ,  ct  coiifessiis  bonam  confessioiiem  ci)r;ini 
niultis  testibns.  Prrccipio  libi  coram  Dco,  qui  vivificat 
omnia,  el  Cbrislo  Jesii ,  qui  testimoiiium  reddidit  sub 
Poiiiio  Pil.iio  bcinam  conrcssiouem,  ut  scrvcs  inanda- 
lum  sinc  niacula,  irrepreliensibile,  usque  in  aclvcnlmn 
Doiniiii  nostri  Jesu  Cbi  isti.  Et  posl  paucos  rersiis  :  Di- 
vitibus  liujus  sirculi  prxcipe ,  non  superbe  sapcre 
Beque  sperare  in  inceito  diviii;iruni ,  scd  in  Dco,  qui 
pr;cstat  imbis  oniiiia  abuudc  ad  fruciiduin  ;  bciie  age- 
e  ,  divitcs  fieri  iii  opciibus  lionis,  facile  liibiicie, 
conmuiiiicare,  tlicsaurizarc  sibi  lundamouliiin  lioiiiiiii 
in  fiitiirum  ,  ul  appreliendanl  verani  vitani.  0  Timo- 
llice,  dcposiliim  ciisloJi,  dcvil:iiis  prolaiias  vocum  no- 
vilales  ct  opposiliones  falsi  nominis  scicnli;c ,  qiiam 
quidam  promittentos  tirea  fideni  cxciderunt.  Cnilia 
tccmn.  Amcn. 

OE  EPISTOL.\  II  B.  PAULI  AD  TIMOTIIEUM. 
[Cap.  I.]  Non  cnini  dcdit  iiobis  Dcus  spiritiiiii  limo- 
ris,  sed  virtutis  et  dilcclioiiis  et  sobrietatis.  Noli  iia- 
quefirubcsccrc  tcslimoniiim  Domini  noslri,  iieipic  luc 
vinclum  cjus;  scd  collabora  Evangelio  sccundum  vir- 
tuiem  Dei.  Et  post  paucos  versm:  :  Forinam  Iiibc  sa- 
norum  vcrborum,  qnse  a  nie  audisli  in  fide  ct  dile- 
Cliniie  in  Cbristo  Jcsii.  Donuiii  dcpoiiliiin  custodi  |iei' 
Spiritum  saiirtuiii,  qiii  babit  it  in  iioijis. 

'  Vulguta,  urbitreiiliir. 

'  l.cjiCiicliiai  ciiju  vuljjata,  ^iipcrhus  est ;  vcl,  stiperbil : 
iul:i  gri^cuiii,  Ii:tiipli6lui. 
'  (aTwa  scrii  tura,  eit  cii,  iii  nuain. 


SPEtULUM  1024 

Et  p:ivlo  post  [fi.]  ;  Tu  ergo,  fili  ini,  coiifcirtarc  in 
graiia,  qiue  esl  iii  Cbrisio  Jcsu ;  cl  qiiiio  auili^ii  a  nic 
pcr  niiiltcis  lcstcs,  b;cc  toiiiiiiciicl;i  lidc  r.biis  lioniiiii- 
lius,  qni  iiloiiei  cruiit  cl  alios  doccre.  Labora  siciit 
bonus  niiles  Cbristi  Jcsii.  Nemo  niilitans  Doo,  impli- 
cat  se  iicgiiiiis  s;cciilaribus,  ut  ci  pbiccai,  cui  se  pro- 
liavit.  N;im  ot  qiii  cert;it  iii  agoiie,  non  coronatiir  nisi 
lcgiliiiie  ccrlavcrit.  Liiboraiitoin  agricolam  oportet 
priiiium  de  friictibiis  aocipcre.  Iiitelligc  qii;e  dico  : 
dabit  enim  libi  Doniinus  intellcctuin  in  omnibus.  Me- 
nior  esto  Domimim  Jc.uni  Cliri^ium  resurrexissc  a 
niortuis  ex  somiiie  David,  sociuKliim  Evangiliuiu 
nioum  ;  in  quo  laboro  usquc  ad  viiicula,  qiiasi  malc 
opcrans  :  scd  verbum  Dei  non  cst  alli^^jaium.  Idec» 
omnia  sustineo  proplcr  elcclos,  ut  cl  ipsi  salutcm 
coiiscquaiitur,  qiiDC  esl  in  Cliristo  Jcsu,  cuiu  gloria 
crlcsti.  Fidclis  sermo  :  Nam  si  commoriiii  smiiiis,  ct 
conviveiiius  ;  si  susiinebimus ',  cl  coiirognaliimus;  si 
no.jabinius,  cl  illc  iicgabit  nos ;  si  non  credinius,  ille 
(idelis  pcrnianel,  negare  scipsuni  noii  potest.  Ihec 
csiiimouc,  lcslilicans  coram  Dco.  Nidi  vcrbis  contcn- 
dcrc,  in  iiiliil  ulile,  nisi  ad  subvcrsioncm  aiidicntiiim. 
Sollicile  aiitcm  cura  tcipsum  probabilem  cxliibero 
Dco,  opcrariiiin  iiicoiifiisibilem ',  rcclc  tractanlcQi 
vcrbiim  verilatis.  Profana  autem  et  vaniloquia  devila : 
Kuiliiiin  pioficiciit'  ad  iinpiciatem  ;  et  sernio  corum 
iit  canocr  ser|)it.  FJ  post  sex  versus :  Cognovit  Domi- 
niis  qui  suiiicjiis;  et  discedaiit  ab  iniiiuitate  onines 
qui  iiivooanl'  nouicn  Domiiii.  In  magiia  aulcm  domo 
iton  solum  sunt  vasa  aurca  ct  argentea,  sed  et  ligiiea 
cl  liciilia;  et  quxdam  qiiidcm  in  lionorem,  qu.xdain 
autem  in  contiimcliam.  Si  quis  ergo  mundaveril  so 
ab  islis,  erit  vas  in  honorem  saiiciincainm,  et  utilo 
Domiiio  ad  omne  opus  bonum  paratiim.  Juvcnilia  au- 
teni  desidcria  fuge :  jeclare  vero  justitiam,  lidem, 
cliai  ilateiii,  pacem  ciim  iis  qui  invocant  Domiiiiim  da 
corde  piiro.  Slulias  autcm  ct  siiie  discipliiia  qiucstio- 
iics  (lcvit;i,  sciciis  qiiod  gencrant  lites.  Serviiui  autcm 
Domini  non  oportet  liiigare,  sed  mansuetiim  csse  ad 
omncs,  docibilem,  patioiitcm,  ciim  modoslia  corri- 
piciitcni  cos  qui  >rcsisliint°  .  ncquando  dot  illis  Deiis 

1  oeuilciiiiaiii  ad  cognosccndam  verilaiem,  el  rosipi- 
scaiii  a  diaboli  laiiueis,  a  quo  capiivi  tenentur  ;id 
i]isius  voluntitcm. 

[iii.]  Ilnc  autcni  scito,  qiind  in  novissimis  diebus 
iiistabu:it  lompnra  pcriciilo^ia  ;  ct  crunt  honiines  se- 
ipsns  :inianlos,  ciipidi,  elali,  siipcrbi,  bhisplicmi,  pa- 
rcinibus  iion  obcdieiiles,  ingiali,  scelosti,  sinc  alfe- 
ctioiic,  sinc  paee,  criiniiiatiics,  incontincnles,  immi- 
tes,  sine  beiiigiiiiaio,  proditorcs,  prolcrvi,   tumidi, 

'  raruiitciisis  codcx  et  Corb.  Bil.lia,  si  sustinemus.  raulo 
|osl,  UnM,  si  iicii'ibiiitu.i,  liahot  ucgiu.s  codcx.juxta  vul^ja- 
taiii,  si  ■.icijiivcniiins. 

'  Mss.,  uperariiim  irrepreliensibilem.  raulo  iufra  Rej^ius 
5ls.  ct  cciitii)  l^r.,  ct  iii.mito:;uiu  dcvila.  bic  ctiaiu  txirl). 
Dllilia. 

^  lluic  lcc  lioiii  sHCfra;;aiur  gr;ceus  texlus.  \t  Vulgata  prie- 
ferl,  midtum  cniin  profuiiint. 

*  sacr:i  liil.lia,  ct  itisccdut  ab  iiiiquilate  omnis  qta  nC' 
miiiiit 

»  vulgala,  rcsi.sdffll  r(;ri/a/l.  Vox  lamcn,  verttati,  alcsl 

2  cncco  cla  coJicibus  liujus  opcris,  cvceito  .Ms.  (.ciii)'lu- 
•t!ll;il. 


1025  DE  SCRIPTUP.A  SACRA 

vulirpialiim  nmnlorcs  mngis  qimm  Dri,  haliciilcs  fpc- 
ciem  qiiiJem  piclalis,  virlutcin  niilcm  cjiis  iiljifgnn- 
les  :  el  lios  (lcviia.  F.x  iis  eiiim  sunl  qui  penclr.inl 
domos,  el  captivns  ducunt  niiilicrculas  onciatns  pcc- 
caljs,  qUiC  ducunlur  variis  desideriis;  sempcrdiscen- 
les,  ei  nunqiiam  ad  scienliam  veriialis  pervcnicntcs. 
Kt  post  oclo  lersus :  Tu  aulem  asscculus  es  meam  do- 
clrinam,  insliliilioncin,  proposilum,  fulcm,  loiigaiii- 
niilatem,  dilectionem,  paiii^nliam,  persccutiones,  pas- 
sioncs,  qualia  milii  facla  sunt  Antiochiic ,  Iconio , 
Lystris  ;  qualcs  perseculioncs  suslinui,  et  ex  omuibus 
nie  cripuit  Domiiius.  Et  omnes  qiii  volunt  pie  vivcre 
in  Chrislo  Jesu,  persccutionem  paticntiir.  Mali  autcm 
homincs  ct  scdiictores  prolicient  in  pejus,  crrantcs, 
et  in  errorcm  mitienles.  Tu  vero  pcrmnne  in  iis  quae 


didicisti,  el  credita  siint  tibi,  scicnsa  quo  didiceris.  Et 
quoniam  ab  infantia  sacras  Lilterns  nosti,  qiirc  te 
possunt  instrucre  aj  saliiiem,  pcr  fidem  qnre  cst  in 
Cbristo  Jesu.  Omnis  Scriplurn  divinitus  inspirnia,  cst 
ulilis  ad  doccnduni,  ad  arguendiim,  ad  corrigcndiim ', 
ad  eriiJiendiim  iii  jiislilia  :  ut  perfccliis  sil  humn  Dei, 
ad  omnc  opus  bnnuiii  iiislruclus. 

[iv.]  Teslilicnr  coiain  Dco  et  Cliristo  Jesii,  qui  jii- 
dicalurus  est  vivos  et  ninrtuos,  ct  pcr  advL-ntiim 
ipsius  cl  regnum  cjus,  prxdica  veibum,  insta  oppor- 
liiiie,  importuiie;  arguc,  obsecra,  increpa  in  oinni 
palicntia,  ct  ducti  iiia.  Erit  ciiiin  teiiipiis,  iiiin  sanam 
Uoclriiiam  noii  suslinclmnt,  sed  ad  sun  desidciia  coa- 
cervnbunt  sibi  niiigislios,  piiiricnles  aiiribiis ;  ct  a  ve- 
lilalc  qiiidem  audilum  avei tcnt,  ad  fabiilas  autem 
convericiitur.  Tu  vcro  vigila,  in  omnibus  laborn, 
ojius  f.ic  evangciistr,  minisleriuin  tuiini  iniple'.  Ego 
eiiiin  j:ini  dclibor,  et  tein))us  ine.c  risolulionis  iiislat. 
Bonuin  certamcn  cerlavi,  ciirsum  consuminavi,  liJcin 
scrvavi  :  in  rcliquo  reposila  esl  mihi  jiistitiic  corona, 
<;ii:im  reJJel  niihi  Dominus  iii  iJa  Jie  justus  jude.x  ; 
n;m  siiliim  aulein  n.ilii,  sed  et  iis  qui  diliguul  ajvcn- 
lum  cjiis. 

DE  EPISTOLA  B.  PAULI  AD  TITU.M. 

[Cap.  I.]  Hiijiis  rci  gratia  reliqui  te  Cretm,  ut  ca 
qiKC  de^unt,  corrigas,  cl  constiluns  percivitatcs  pre- 
sbylcros,  sicut  ego  libi  dispo^ui.  Si  qnis  sinc  criniiue 
esl,  iinius  usiiris  vir,  lilios  halicns  liJeles,  non  in  ac- 
cusntione  lu.xuri.c,  aut  iioii  subJilos.  Opoitct  ciiiin 
cpiscopuin  sine  crimine  cssc,  sicul  Dci  dispcnsalorem ; 
iion  superbiiin,  non  iracundum,  non  vinoleiitnin,  non 
pcrcussorcm,  non  tinpis  lucri  ciipidiini' :  sed  hus|ii- 
lalem,  bcnignum,  sdbriiiin,  justuni,  sanctuin,  conli- 
nentem,  amplcclcntem  euin  qui  secundum  doctrinnm 
esi  iiJelem  Bermoiiein,  ut  poicns  sit  exhorlari  in  do- 
ctriiia  sana,  et  eos  qiii  contiadicuiit  argiiere.  Lt  post 
aliqiios  rersus ;  Quam  ob  causam  iiicrepa  illos  niire, 
m  sani  sint  iii  fiile,  iioii  inlendcnlcs  JuJ  licis  f;ibulis, 
H  mandatis  hominum  aversantiiim  sc  a  vciilaie. 
Omiiia  nuinda  muiidis  :  coinquinatis  autem  cl  iiifideri- 

'  In  viilgata,  ad  corripiendum  :  in  grxco,  pros  epanortlio- 
(jn,  (ul  correctionem. 

» .^iliil  supra  iu  grscis  Dibhis  :  at  in  lalinis  aJJilur,  so- 
brius  erjo. 

'-  r.ejjiiis  codex,  •lon  turpe  tucrum  secluiUcm- 


1026 

hiis  iiiliil  iniinJimi  :  scJ  inqiiinaliC  sunl  et  nicns  co- 
riim,  ptcon  cicnlia.  Coiililentur  sc  iiosse  Deiun,  f.ielis 
niitcm  ncgant;ciim  sint  nbomiiiati  ct  incredibilcs,  et 
ad  onino  opus  bonum  reprobi. 

[ii.J  Tu  auiem  loqiiere  qux  decent  snnam  doctri- 
nam.  Scnes,  ut  sobrii  sinl,  pudici,  pruJcntes,  saiii  in 
lide,  i.i  dilcctione,  in  paticiilia.  .Aiius  siiniliter  in  ha- 
bilu  sanclo,  non  criniinatriccs,  iinn  ^ini  niulto  scr- 
vieiites,  bene  Joccnles,  ut  pruJcnliam  doceant  ad.-Je-  ' 
sceniiilas,  ut  virossuosanient,  filios  diligant,  pruden- 
lcs,  caslas',  domusciiram  habentes,  I  enignns,  siibdilas 
suis  viris,  nt  non  blasphemetur  vcibuin  Dei.  Juvenes 
siiniiiter  hortarc  iit  sobiii  siiit.  In  oiiinibus  leipsum 
pr.-cbc  exciiiplum  bonoriim  operum  iii  doclrina,  in  in- 
tegritale,  in  gr.ivilale.  Verbum  sanum,  irrepreliensi- 
Lilc  :  ut  is  qui  ex  adverso  cst,  verealur,  nibil  liabens 
maluin  dicere  de  nobis'.  Scrvos  Jomiiiis  siiis  siibJi- 
tos  csse,  iii  omnibus  placenlcs,  non  contrndicenles 
non  frauJantes,  scJ  in  omnibus  fiJcm  bonam  osten- 
dcntcs,  ut  duclriiiam  salvatoris  noslri  Dci  orneiil  in 
oninibus.  Appauiit  enim  graiia  Dei  snlvatoris'  omni- 
bus  lioniiiiibiis,  eruJiens  iios,  ut  abiieganle^  inijiicta- 
lcm  ct  Sivculnria  Jesideria,  sobrie  ct  jusle  cl  pie  viva- 
nuis  in  hoc  SiEculo,  exspeelanlcs  bealam  spein  el  ad- 
vciitum  gloriic  niagni  Dei  et  Salvaloris  iioslri  Jesu 
Clirisli,  qiii  dedil  semetipsum  pro  nobis,  ul  iios  redi- 
merct  nb  oiniii  iniqiii;atc,  el  miiiidaiel  sibi  populum 
acc.piabilem,  seet.ilorein  bonoiuni  operuin.  llxc  lo- 
i|uci  e,  el  exhortare,  et  argue  cuni  oniiu  imperio.  iNcrao 
le  coiileiiiiiat. 

[ni.]  AJinone  illos,  principibusel  poteslatibus  siib- 
dilos  esse,  Jiclo  obeJire,  aJ  omiie  opus  bonuin  para- 
los  csse  :  neuiinem  blaspliemnre,  noii  liiigiiisos  esse, 
seJ  moJcstos,  omnein  oslcnJenles  niansiieluJiiicin  ad 
oiiines  homines.  Et  post  paucos  versus :  Fidclis  sernio 
est ;  et  Jc  his  vo!o  te  conlii  mare,  ut  curcnt  bouis  op». 
ribiis  pr.ccsse  qui  crcJuiit  Deo.  lUcc  sunl  boiia  ct  uti- 
liii  honiinibus.  Stullas  autem  qua;slioncs,  ct  gcncalo- 
giis,  ci  conteiitiones,  et  puguas  legis  devita  :  sunj 
ei.iiii  inuiilesetvani.  HiEreiicum  huniineni  postuiiam 
et  secuiidam  corre)itionem  devila,  scicns  quia  sub- 
versus  esl  qui  ojusinoJi  c^l,  et  del.nquit  pioprio  judi- 
ciu  coiiileiiiiiatus. 

DE  EPISTGLA  B.  PAULI  AD  PIIiLE.MO.NEJL 

Gaiulium  enim  magnum  liabui  eiconsoIatione<n  in 
charitate  lua,  quia  visccra  sanctoru.m  rcquieverunt 
jiir  le ,  fr.itcr.  Et  pnulo  pos:  ;  Quem  ego  volueram 
iiieciim  Jcliiicre,  ut  pro  le  inilii  iniiiislraiet  in  viiicu- 
lis  Evangelii  :  sine  consilio  auteai  luo  nibii  volui  fa- 
ciTC,  uli  ne  velut  ex  iicccssiiale  bonum  tuuin  esset, 
sed  volunlarium. 

DE  EPISTOLA  AD  HEBR^OS 
[Cap.  III.]  YiJeic,  fratrcs,  ne  forle  sit  in  aliqno  m 

'  vul^alo  adJit,  sobrias  :  cui  Tcrboiiiliil  hic  in  grxa 
res;  ondel. 

"  lic^ius  codex,  de  \obis  ;  juxla  gra;ciun. 

'  vulgala ,  ialmloris  noUii  :  abesl ,  iiostri,  a  codicibiis 
fpeceli,  et  a  r;rieco  textu.  liiio  iu  grxco  cum  arliciilo  lciiil- 
iiiiio  esi  uoiiiitiaadi  casu  e  sdlerios,  quo  gralia  ipsa  sulutaris 
seu  saluti:ei-a  siynalur. 


loiT  s.  .m;clsti.si 

strurn cor maliim  incictlulil.ilis,  disccdendi  a Dco  vivo: 
sed  adliDrlaiiiini  vnsiiielipsos  pcr  singiilos  (lics,  donoc 
hodie  cognomiiialur,  ut  non  obdiirclnr  qnis  cx  vohis 
f.ill:iria  |!rccali.  Parlicipcs  eniin  C.lirisli  cdccli  siiimis; 
Si  laincn  inilium  siibstaiili;B  cjus  usquc  ad  rincm  fir- 
mum  rciincamus  diim  dicitnr,  Ilodic  si  voccin  ejiis 
nudicriiis,  noliie  obdiirarc  corda  vcslra,  inicmadmo- 
diim  in  cxacerbalione. 

r.i  pnst  pnucos  veisvs  fiv.]  :  Timenmiis  crgo,  ne 
foric  rclicla  pollicilalionc  iiitrocuiuli  in  rciiuiem  cjiis, 
c.\isliiiicliir  ;ilii]iiis  cx  vobi>  decsse.  F.icniiii  cl  nubis 
nunlialuin  csl,  (iiicmadinodiim  cl  illis :  scd  noii  pro- 
fiiil  illis  scrino  andilus,  noii  adMiixliis '  fidci  cx  iis  qii.-c 
audieninl.  El  aUoloco  :  llabenlcs  crgo  ponlifircmma- 
gniim,  qui  pciielravit  eirlos,  Jcsiim  lirnim  Dci,  iciica- 
mus  conrcssionem.  El  posl  Ires  versus :  .\deamus  crgo 
cum  Gdiicia  ad  llironum  grali:e,  ut  miscricordi;im 
conseqnaniiir,  et  graliam  invcniamus  in  aiixilio  op- 
porliino. 

£(  pnutopost  [vi.]  :  Non  cnim  injiislus  Dcus,  ul  obli- 
viscalur  opcris  ve^lri  et  dileclionis,  qiiam  osieiidlsiis 
in  iiomine  ipsius;  qui  minislraslis  sanclis,  ct  iniiii- 
slralis.  Cnpimus  autem  unumqucmqne  veslrum  eam- 
dem  ostcniare  foUiciludinem  ad  expleiioncm  spci ' 
usqiie  in  fiiicm  :  ut  non  segnes  efficiamini ,  vcriim 
imitalorcs  conini  qiii  fide  et  pntieiilia  iKrredilaliuiit 
promissiiiiies.  Ei  post  sepiein  versus :  Hoinincs  eniin 
pcr  majorcm  sui  jurant,  et  oniiiis  conlroversiac  eorum 
Ciiisad  confirinationem  est  jiiranienium. 

El  posl  nliquanlum  [x.]  :  Teiicamus  spci  noslrae 
confessioncm  indcclinabilem  (lidelis  enim  cst  qui  r^- 
proraisil),  ct  coiisideremus  invicein  i:i  provocationcm 
chnrilatis  el  bonorum  operum  :  iion  deserenlcs  colle- 
clionein  nostram,  sicut  est  consuetudinis  quiliusdam  ; 
sed  consolaiites,  el  tanio  niagis  quanio  videriiis  np- 
propinqiiaiilcm  dicm.  Yoluiitarie  eiiini  peecniilibus 
nobis  post  acccptani  noliliam  veritatis,  jnni  non  re- 
linquilur  hosiia  pro  peccalis.  Terribilis  namqiie  qu;t!- 
dam  exspcctatio  jidicii,  et  igiiis  a^mul.itio,  qii:c  con- 
sumplura  esl  adversarios.  li  rilam  qiiis  faciens  Lcgem 
Moysi,  siiie  ulla  miscralione  duobns  vel  Iribus  mori- 
lur  leslibus:  quanlo  magis  piilatis  delcriora  mcicri 
supplicia,  qiii  Filium  Dci  coiicidcaveril,  el  sanguincm 
Teskimenli  pullulum  duxerit,  iii  quo  sanctificatiisesl, 
el  Sjiiritui  gratix  contumeliam  fecerit?  Scimus  cniiii 
qiii  dixil,  Milii  vindiclam,  el  cgo  reddam ' ;  et  ilenini, 
Qnia  jndicaliii  Dominiis  popiilnm  siiiim.  Horrendum 
esl  incidcre  in  nianus  Dci  viverilis.  Ilememoraniini 
aulcm  pris  inos  dics,  in  qnibiis  illiiiiiinnti  Mingiium 
cfirlnincn  suslitinis.is  jia-sioniiiii.  Et  iii  alicro  (pii  lcm 
nipiohriisel  iriliuhilionibus  speclnculiim  f.icii,  iii  nl- 
to-.)  aui.m  hocii  lalitcr  convcrsaiiiiiimeffoiii.  Naiiiot 
vinclis  toiiipnssi  estis,  cl  rapinam  bo  oriim  vcsiro- 

•  la  b;1  lioriiin  coilice  f.crbcicnsi,  neeiion  iii  roni|  lulcnsi 
i?.iiliine  l.-iiiliii-,  110»  ndniixtU ;  ut  isliiil  larlici,  iu.ii  iioii  ;id 
...eri.ioiiem.  .scd .nl  illus i|iiihiis seriii» (i'>  i  |<ro.uil, rcldalur  : 

<i  loili  •ui  ^iifTr  if^.iiiuir  ;irxca  quaidam  oxciii|  lu^ia.  Coii;cr 
U.'0|  liiljcli  Coniiiicntirius. 

•  lov.,/i(/ei  ;  re.ra.aalibus  cditis  aliis  tft  ilss.  qui  cuin 
lacris  uililiia  lialiciii,  $ii<'i. 

'  vuli^ :  Aiy»  liiKlktii,  et  ego  reiribttani. 


SPECULIJM  1323 

rum  cum  gaudio  susccpislis,  cogiiosccntes  vos  liabere 
meliorcin  el  mnnenlcm  siibslaiitinm.  Nolite  ilaque 
aniillcrc  conlidcnliain  veslram,  qiKC  magiiam  hab.t 
rcniuncralioncm.  raiicnlin  cniin  vobis  nccessaria  esl, 
iil  voliinlnicm  Dci  facieiiles,  reportctis  promissionem. 
Adliiic  eiiiin  modienm  aliquaiiUiliiniipic,  qiii  vcnluriis 
e.-^t  vciiiet,  ct  iion  lnrd;ibit.  Jusliis  aiilem  meiis  ex  lide 
vivit*:  quod  si  subtraxerit  se,  non  placebil  aiiiiii:e 
nicp. 

El  aliqnaulo  posl  [xil  ]  :  Idooque  ct  nos  lantam  lii- 
bcnlcs  inipisilam  nubcm  lcslium,  dcponciilcs  omne 
poiidus  ct  circumstans  iios  pccralum,  per  patienliam 
ciirramus  ad  proposiium  nobis  certainen,  aspicicnics 
in  auclorem  fidci  ct  consnmmalorcm  Jesuin  :  qui  pro- 
pnsilo  sibi  g:iiidio,  siisliiuiil  cruceni,  ccnfusione  con- 
tciiipia,  aique  in  dcxtcra  sedis  Dei  sedct.  Rccogilaie 
eiiiiu  cum,  qui  lalcm  susiiiiuit  a  peccaloribus  adver- 
suin  scmetipsum  contradictionem,  ut  ne  faligcmini 
aniinis  vcslris  dcficicnlcs.  Noiidumcnim  usqueadsan- 
guiiicm  restitistis  advcrsiim  peccnliim  rcpngnanles :  et 
olilili  cstis  consolntionis,  qnre  vobis  lanquam  filiis  lo- 
qiiiuir  diceiis,  Fili  mi,  noli  negligerc  disciplinam  Do- 
niiiii,  neque  fatigeris  dum  ab  eo  argueris.  Quem  enim 
diligit  Dominiis,  castigat :  flageliat  aulem  omnem  fi- 
liuni,  qiiem  rccipil.  In  disciplina  pcrsevcrnte ;  lanqiiam 
filiis  vobis  olTcrt  se  Deus.  Quis  eiiim  filius  quem  non 
corripit  pater?  Quod  si  exlra  disciplinam  estis,  cujii» 
parlicipes  facti  sunt  oinnes;  ergo  adulteri,  el  non  filii 
eslis.  Deiiide  palres  qnidcm  cariiis  noslrae  liabuimus 
crnditorcs,  el  vcrcbaiiiiir  :  non  miilto  magis  oblcmpa- 
rabimiis  P.ilri  spiriluum;  cl  vivemus?  Et  illi  qiiidcin 
iii  leiiipore  |iaucoruin  dicrura  £ccu:idum  volunlaicm 
suam  erudiebnnt  nos;  hic  autem  ad  id  quod  utilc  est, 
in  rccipiciulo  sanclificalionem  cjus.  Omnis  autcm  di- 
sciplina  in  pnuscnli  quideni  videlur  non  esse  gaiidii, 
sed  nioeroris;   postca  autcm   fructum   pacatissimum 
cxerciiatis  pcr  cani  reddel  justitia;.  Proptcr  qiiod  rc- 
inissas  mnnus  ct  soluta  genua  erigite,  et  gressus  re- 
cios  facile  pcdibus  vcstris;  ul  non  clauUicansquiscr- 
rei,  niagis  auiem  sanelur.  Pacem  sequimini  ciiin  omiii- 
bus,  et  sniiclin)oni;im,  sine  qua  nemo  videbit  Deuin. 
Conicmplaiilcs  ne  qiiis  desit  grati:B  Dei,  ne  qua  radix 
amarilialiiiis  sursuni  gcrmiiiaiis  impediat,  et|ierillnm 
inqiiincjilur  mulli :  ne  quis  foriiicalor,  aut  proraniis, 
ut  Lsau,  qui  pniplcr  unam  escam  vcndidil  primitiva 
siia . 

Et  ttlio  loco  [xiii.] :  Charilns  fratcrnilatis  mancat  iii 
vo!ii*,ct  liospil:ilitiicm  nolitcolilivisci.  Pcr  hnnrenim 
pI;icnciiiiil'qiiiilniii,an!;cIislir)vpiliorc(C|ilis.  .McmcH- 
toU;  vincliiriiiii,  laiiqiiniii  siiiiul  vincii.  cl  In!ioraiitiu:n, 
iniiqiiniii  ct  ipsi  incorporeTPniiciiics.  !l  norabilecin- 
niib  im  in  omiiibiis,  Cl  loriis  inunaculiilus:  f 'niicao- 
rcs  eiiiin  el  ;iduIlcros  juilicnbil  Deiis.  Siiil  morcs  sine 
aviirilb,  ronl-iili  pr:cscntii>iis.  I,  se  cnim  divil,  Non 
te  descraui  D'  .'luc  dcrcliiiiiiiam  :  iln  iit  coifiilcnicr  lii- 
Ciimiis,  Doniliiiis  irilii  adjiilor  csl,   iion  tiuicli.i  q;:> 

<  lu  grjccoliic  ct  llal.ac.  cap.  2,  v.  l,  logilur  :  duM  . 
t:r<l.  ,    .     , 

« •.ul.-a:a  i:i  DiLliis  aon  mendosis,  laiuerunt. 


J059 


faciat  niilii  hotno.  Mcmcntole  prrcposilorum  vcsiro- 
rum,  qui  vobis  lociili  sunt  verbum  Dei :  quorum  iii- 
lueiiles  cxitum  conversalionis,  imiUimini  ridcm.  Jcsiis 
Clirisuis  hcri  el  liodie,  ipsc  el  in  sxcula.  Doclrinis 
Tariis  el  pcrcgrinis  nolile  abduci.  Oplimnm  esl  enim 
gralia  suibilire  cor,  non  escis,  qu.-e  noii  prdfucninl 
ambulantibus  iii  eis.  Ilabcmus  aliarc,  de  qno  edcie 
iion  liabcnt  potcsiaiem  qni  iabcrii;iculo  dcserviiiiit. 
Quorum  cnini  aniiiialiuni  iiifertur  saiiguis  pro  pcccalo 
in  sancta  per  poiitificcni,  borum  corpora  c,rcni:Mitur 
exlra  caslra.  rropter  quod  ct  Jcsus,  nt  sanclifRartt 
pcr  siHini  saiiguinem  pnpiiluin,  exlra  porlam  passus 
cst.  Excanius  igiuir  ad  eiim  cxira  caslra,  improperium 
ejus  porlanles.  Non  eiiiiii  babemus  liic  maiiciilcm  ci- 
vilalora,  scd  futiiram  iiiqiiirimus.  Per  ipsum  ergo  of- 
fcramus  bosliam  liudis  semper  Deo,  id  esl  frucluin 
labiorum  cunfilenliuni  nomiiii  ejiis.  Beiiencentix  aii- 
leni  ct  coinmunionis  noiiic  oblivisci :  talibus  eiiim  lio- 
stiis  proincrclur  Dciis.  Obedile  prxposilis  vcslris,  ct 
Subjacclc  eis;  ipsi  eiiiin  pervigilanl,  quasi  ralioiicm 
pro  aiiiniabus  ve^lris  reJdituri :  ut  cum  gaudio  Jioc  fa- 
ciant,  ct  non  gemeiilcs;  hoc  cnim  non  expedil  vobis. 
Oiale  pro  noliis.  Confidimus  aulem,  quia  bon;im  con- 
scicniiam  babemus  in  umnibus  bciie  volcnies  cnn- 
versari. 

DE  EPISTOLA  I  PETRI. 

[Cap.  1.]  Modiciim  nuiic  si  oporlet  conirisiari  in 
variis  lcntalidnibus,  ut  probnlio  veslr.c  lidei  iiiiillo 
prctio>ior  sil  auro,  qund  por  igneni  proUiUir.  El  alio 
/oco;  Proplcr  quod  succincli  lumbos  nienlis  veslia-, 
sobrii  perfccle  spi'rale  in  cain,  qiue  offei  lur  vobis, 
gratiam,  in  revclalionc  '  Jc=u  Cbri.-li  :  qiinsi  filii  obc- 
(lienlia;,  non  configiirali  piioribns  ignoianliic  vcsli;e 
dcsideiiis,  sed  sccundum  cuin  qui  vocavit  vos  saii- 
tuiin,  ut  et  ipsi  iii  oinni  coiivcrsaiione  sancli  sitis; 
qiiouiain  scriplum  esl,  S.incli  crilis,  qnoniamcgosan- 
clus  sum.  El  si  Palrein  invocalis  ciiiii,  qiii  siiie  acce- 
plione  pcrsonarum  jndioat  sicundum  uniuscnjusque 
opus,  in  limoro  incolalus  vcslfi  lcmpore  convcrsa- 
miiil.  Et  post  ttluiiws  versus :  .\nimas  veslras  caslili- 
cantes  in  obedientia  cli;iril.ilis,  in  fraloruilalisamore, 
slmplici  ex  corde  iuvicein  diligile  auoiitius,   renali  '. 

Et  post  paucosvers!is[ii.]:  Dcponenlesigiluronincm 
maliiiam,  et  omncm  doluin,  cl  siniulaiioncs,  el  iiivi- 
clias,  cl  omnes  delraclioncs,  sicut  modo  gonili  infan- 
tes  ration;ibiIe  siiic  di>lo  l;ic  concnpiscilo.  Et  posl  pnn- 
/h/hi»;  Cliarissimi.  obsecro  vos  lanqiiim  aihcii;is  ot 
perogrinos  absrnicre  vos  a  cariialibiis  dosiileiiis, 
qiia;  militaiil  adver=us  animam.  Coiiversalioiicm  vc- 
slram  inter  Gcnlcs  babcnies  boiiam,  ul  in  eo  qiiod 
dclrcctant  dc  vnbis  tanquam  de  nialcractoribus , 
ex  bonis  operilms  vos  cimsiJeraiacs  gloiificont 
Dciim  in  dic  visiiationis.  Subjecli  csloteoini.i  liiinian;c 
ordinalioni'  piopter  Dcuin;  sive  regi,  quasi  pra;col- 


DE  SCKIPTUR.X  S.\CR.\.  1030 

lonli ;  sive  ducibus,  lanquam  ab  eo  niissis  aj  viiKll- 
clani  malefaciorum,  laudem  vcro  bonorum.  Quia  sic 
esl  volnnias  Dci,  at  bencfarienies  obmutesccre  facia- 
tis  iiiiprudcnliiim  liominiim  ignoranllam  :  quasi  liberi, 
el  non  quasi  velamen  babenles  malili.^e  liberlalcm,  scd 
siciil  servi  Dei.  Omnes  lionorale,  fralornilalem  dili- 
giie,  Deum  limete,  regem  liononficale.  Scrvi,  subditi 
csloie  ;n  onini  limore  dominis  vcstris;  non  laniuin 
bonis  el  modestis,  sed  ciiam  dyscolis.  Ilxc  esl  cnim 
graiia,  si  proplcr  conscienliam  Dei  snslinel  quis  Iri- 
stiiias,  laiiens  injnsle.  Qiue  ciiim  gloria  est',  si  pec- 
canies  et  colapliizaii  siilf^riis?  Sod  si  bene  racienlcs 
paiiniini,  ei  paiienlcr  siisiinelis;  !ia.'C  esi  graiia  apiid 
Doiiin.  Iii  lioc  ciiiiii  vooali  oslis :  ipiia  el  Chrisliis  pas- 
sus  cst  pro  iiobis,  vobis  roliniiiioiis  excmplum,  iitsfr- 
qiianiini  vesiigia  cjus.  Qiii  |ieccatum  noii  fccil,  iiec  iii- 
venliis  est  doliis  iii  oic  ejiis.  Qiii  cimi  maledicerctiir, 
noii  iiialodlcobat;  ciim  palcrctiir,  non  coir.iniiiabaliir: 
lr.iilol);it  ;iiiloni  jiidicanli  sc  injiislc'.  Qi.i  poccaia  iio- 
slia  ip-o  pcrliilil  iii  corpore  ciio  snpor  ligiiimi,  nl  pcc- 
catis  miiiiiii,  jiisiili.-e  vivamiis,  liujiis' tivore  sniiah 
estis.  ErnlLs  ciiiiii  sicut  ovcs  crrantcs,  scd  coiiversi 
esiis  iiiiiic  nd  pasiorcm  ci  cpiscupuiii  animnriim  vc- 
sli.iriim. 

/•.'(  nlio  loco  {iii.| :  Snitililcr  ci  miiliercs  siibtliix  sin: 
viris  siiis,  iil  cl  si  ipii  iioii  crcilimt  vcrbn,  pcr  iiinlic- 
riim  coiiversaiioneiii  siiic  vcrbo  liicrifiaiit ,  coiisidc- 
raiilo;  iii  liiiiorc  casiaiii  convcrsalioiicm  vcslram. 
Qiiariini  sil  iioii  c\irni>cciis  capillaliira  ,  nnl  clrciini- 
daiin  ami,  aiil  imliiniciili  vostiniciiloriiiii  cnltiis  :  scil 
qiii  ab^conditns  cst  cordls  lioinn  iii  iiicorriipiiliirunlc 
qiiieii  nc  iiiodosii  spiriliis  .  qiii  csl  iii  coii-pcctii  Dei 
lociiples.  Sic  ciiiiii  aliijtiando  el  sancl.e  mnlioros,  spc- 
ranlcs  iii  Dco,  ornalMiil  sc  ,  siibjooUe  propriis  viris  ; 
sionl  Sara  obcdiobal  .M)rali;e,  doininiiin  enin  vocaiis. 
Ciijiis  eslis  filia:  bone  faoicnles,  cl  noii  tiincnlcs  nllniii 
pcrlnrbniioncm.  Viri  simililercobabiianics,  sccimduin 
scieniiam  ,  quasi  inlirmioi  i  vasculo  muliebri  impar- 
tienles  lionorem,  ■anquam  et  coli3;rcdibnsgrnii:cviia;, 
iil  iion  impedinntur  oraliones  veslra;.  In  fide  aiitem 
omnos  unaiiimes,  compatienlcs,  fraleniitatis  amato- 
rcs,  miscricordes,  modesli ',  biimiies  :  non  reddenles 
nialiim  pro  nialo,  vel  malodiclum  pro  malediclo,  sed 
e  coiilraiio  beiicdicenles;  qiiia  in  lioc  vocati  estis,  ut 
bencdiolioncm  lisreditale  possideatis.  Qiii  enim  vult 
viiaiii  diligcre,  et  vidcre  dies  boiios,  coerceat  lingnam 
suain  a  nialo  ,  el  labin  ejiis  ne  loipianliir  doliim.  Dc- 
clincl  auiem  n  malo,  el  facia!  Iiunirii;  inqiiiral  paocin, 
ct  soijiinliir  c.im.  Qiiia  ocnli  noiiiini  siipor  jiist  is ,  ct 
aurcs  ejiis  in  preccs  ooriim.  Vullus  aaleiii  Doinini  su- 
]'cr  facicnlcs  inala.  El  qnis  csl  ipii  xoliis  nocoat ,  si 
boni  ;vninl:i|orcs  fuciilis?  Sod  cl  si  quid  patimini  pro- 
plor  iiislitiam,  bc.ii.  Tinioreiii  autem  ooniin  i.o  li  ■ 


'  Sic  ciiara  in  antiqnis  Cnrb.  Bil>l.  juxla  grTCOin,  en 
apocaliipsei.  At  iii  oxcnsis  vul;.'ala  Ualict,  in  raxiiilioiicm. 

'  lloyiiis  codex  oniillll,  rcHtli. 

'  liiioij.res  videlur  logisse,  taiei,  i  ro  ctisei,  qu.d  cst, 
criuJiiits'. 


'  sic  M.-,s.  ouin  sncri.';  HiiiIms.  AI  odili,  qrnlifi  e':!.  Iii  ^illera 
I  ano  ojusdoni  MTsicnli  Mil;.;.ila  iinii  liaSnO,  p"(J;).'i).i,  rt. 

»  lii  i;nico  i;sl,  /6  criuoiili  iliciiiu:;  jiiilicuiHijustc. 

'  \iii;;.ila,  ciivis.  Crciis,,  oii. 

» vortiu.n),  moticili,  jliosl  a  r.ogio  codice  et  a  an-b.  !5i- 
bliis  :  neque  in  i,Mxoo  ' .'xli;  pro his  duobus, modeUi,  /i.inii 
lcs,  aliud  esl  quiu,  pliilopliioiiei. 


1031  S.  AUGUSTINl  SPECLLLXI 

mnernis,    ul   non   conUn-bcmini.   nnminiiMi    aiileni 


1032 


Chrisunn  s.inolificaic  in  cordilms  vcslris,  |i:ir:Ui  scin- 
perad  saiisraciionem  omni  posccnti  vns  raiioiicin  dc 
ea ,  quic  in  vfll)i><  csl ,  spc  :  sed  cuni  inodcslia  et  ti- 
morc,  conscicntiam  li:il)ciitcs  bonain,  ul  iii  eo  quod 
deir::liuiit  viibis,  confumlantiir  qni  c.ihniiiiianlur  vc- 
sirani  bonam  in  Clirislo  convcrsalionein.  Mcliiis  cst 
cnim  bcnefacienlcs,  si  velit  Dei  volnnias  ,  paii ,  qnain 
milofaciciitcs. 

El  posl  aiiquos  vfrsus  [iv.]  :  Cliristo  igilur  p;isso  in 
carikC ,  cl  vos  cadcm  cogUationc  arinaniini  :  qnia  (|iii 
passus  cst  in  carne,  dcsiil  a  pcccalis,  nl  jani  non  lio- 
miniiin  desideriis ,  scd  voluntati  Dci ,  quod  rcliqinnn 
esl  in  carne  vivat  temporis.  Sufficit  cnim  pr.Ttcritiira 
tcnipiis  ad  volunt.Ttein  gonlinni  coiisninmanilam  ,  his 
qui  anibiilavcrunt  in  liixiiriis,  dcsidcriis,  vinolcnliis, 
come-ssationibns ,  poialinnibus,  cbriclalibus  ',  ct  illi- 
citis  idolorum  ciiltlbus.  El  post  nliquos  tersus  :  Estule 
itaqiic  prudcnlcs,  et  vigilatc  in  oralionibiis.  Anto 
oninia  iiMiluam  in  vobismclipsiscliarilalcm  conlinuam 
Iiabcntfs  :  quia  cliaril;is  opcrit  ninliiludiiiein  pccca- 
torum.  IIiis|)ilales  iiivicem,  siiie  niurninralioiie.  l'nus- 
qiiisqiie  sirul  acccpit  graiiam,  in  alierutrum  illam 
ndininistraiiies  ,  siciii  boni  dispcnsatores  multiformis 
grali,c  Dei.  Si  qnis  loqnitur,  qiuisi  sermones  Dei ;  si 
quis  minisli':il,  lanqiiain  cx  virlule  qiiain  admiiiistrat 
Deus  :  iit  in  oiniiibus  bonorilicclur  Ileus ,  pcr  Jcsum 
Cbristum  Doininum  ,  cui  est  gloria  et  iinperinm  in 
srccula  sacculoruni.  tbaris>imi,  nulilc  pcregrinari '  iii 
fervore,  iiui  ad-lcnlatioiioin  vobis  fil;  nnlilc  pavere 
quasi  aliquid  novi  voliii  conliiigat :  scd  cominnnican- 
les  Clirisli  (lassionibns  gaudctc.ut  el  in  revclalionc 
glorix  cjus  gaudcaiis  cxsnltantes.  Si  exprobramiiii  in 
noBiine  Clirisli,  beati  critis  '  :  quoniam  qnod  csl  ho- 
noris,  glori.c,  cl  virliitis  Dei,  el  qiii  csl  cjus  spirilus, 
super  vus  roquiescct.  Neino  aulom  vcstruin  paliatur 
qua^i  lioniicida,  aut  fur,  aut  malodious,  aut  alienorimi 
appelitor.  Si  autcm  ut  cbrislianus  ,  non  erubcscat : 
glorilicct  anlcm  Deiim  in  islo  nominc;  quoniam  tem- 
pus  est  iit  iiicipiat  jiuliciiim  de  domo  *  Dci.  Si  aiilcm 
priinuin  a  vobis,  qnis  finis  coruni  ({iii  non  crcduiil  Dci 
Evaiigclio?  el  si  justus  vix  salvabilnr,  im|iius  ct  pcc- 
calor  ubi  parebunl?  llaque  ct  ii  qiii  patiuntur  secun- 
dum  voluiilJteni  Dei,  fideli  Creaturi  comnieiidcnl  ani- 
nias  snas  in  bcnef:iclis. 

[v.]  Seniores  crgo  (|ui  iii  vnbis  siint,  obsecro  con- 
seniorel  testis  Cbrisli  passionuin  ,  ipii  et  cjusqu.TC  in 
futiiro  revelanda  cst  glori;c  commimicator ,  pascite 
qui  in  vobis  cst  gregcm  Dei,  providcnlcs  nnn  coaclc , 
sed  spontancc  sccuiuliiin  Deiim  :  ncqiie  liir|)is  liicri 
gralia,  sed  volunlaric  ;  ncquc  ut  doniinanlos  iii  cleris, 
sed  fornia;   facti  grcgis  ex  aiiimo.  Et  cnm  apparuorit 

•  nedimdal  vox,  ebriitalib:ts,  nec  cst  in  sincerioribus  i;i- 
Lliis. 

'  Mss.  pro,  nolite  pcregrinari,  liabcnt  ,  nolile  mirari  : 
qiKnl  nou  niinirs  iinaJrat  ad  gnccuin  ,  mc  xcnidzcsllic, 
li  est,  ne  comiiioveainini  ut  Gt  re  nova  cl  i:isr:liUi.  Nam  el 
fia:ilo  |)osl,  05  xenuti,  vcrtit  iiilcr|.rcs,  giiasi  non  ali-jni ; 
qiii:iiis  vcriiis  (luod  liic  iraeuiittitur,  iio.'i"/c  jxwere,  a:K'«t  a 
ucris  Eioliis. 

•  Ke^iiis  codex  gr^co  conscnticns  non  aJJil,  eri.is. 

•  Vuljjaia,  a  domo.  Gra;c.,  njio  lon  oVion. 


priiiccps  pa-lnriim,  pcrcipictis  immarcesfibilcin  glo- 
ri;c  ((«oiuim.  Siinilitcr,  adiilcsccntcs,  siibditi  esiolc 
scnioribus.  Onincs  nutem  iiivlcein  bumililatem  iiisi- 
niiaic;  qiiia  Dcus  siipcrbis  resistit  ,  buinililiiis  aiitcin 
dat  giMliam.  Iliniillianiini  igiiursiib  poleiui  inanii  Doi, 
nt  vns  cxallct  iii  tciiipore  vi-italiunis.  Oiniicm  sol- 
liciliulincni  vcsli:iin  |irojicieiitcS  in  cuni ;  iiuor.iam 
ipsi  cura  est  d.;  vnbis.  Sobrii  eslole ,  vigiLue  :  quia 
advcrsariiis  vcstcr  diaboliis,  laiiquam  lco  rngicns  cir- 
cnit  ijuaTcns  qiicin  devorol.  Cni  rcsislilc  fnrtcs  in 
(ide,  scienlcs  c  iiiidcni  passioncni  ci  ,  qii:c  in  mmido 
csl,  veslr.a;  fralcrnilali  licri.  Dciis  nuleiii  omiiisgratia', 
qiii  vocavit  nos  in  iclernain  suain  gloriam  iii  riiristo 
Josii,  modicuin  passos,  ipsc  pcrlicict,  cnnlirmabil , 
snlid:ibitqiic.  Ipsi  gloria  ct  inipcriiiiii  iii  sicula  scccu- 
luriim.  Amcn. 

DE  EPISTOI.A  II  PErai. 

[Cnp.  I.]  Pcr  qiiem  '  maxiina  nnbis  et  preliosa  pro- 
missa  donavit,  iil  per  Iixc  cfliciamini  divina;  coiisor- 
lcs  natiiru!,  fugieiites  ejiis  qu:c  iii  niundo  cst  coiicii- 
pisccnli;B  corrupiiuiiem.  Yos  aiilcin  ciiram  omiicm 
siibinfereiites,  ininistrale  iii  lidc  veslra  virlulcin ;  iii 
virlutc  autcm  ,  scienli.im  ;  in  scientia  autcm,  absli- 
nenliam  ;  in  absrmeniia  aulem  ,  palicnliam  ;  in  pa- 
tieiitia  autem,  pieialem;  iii  [liciate  auiein,  fratcrniia- 
tii  nmorcm  ;  in  aiiiore  aulciii  fraleinitalis,  cbarilalcm. 
lIa'C  cnim  vubis  ciini  adsint  '  cl  siipcrciit,  non  vacuos, 
noc  siiie  fruclii  vos  coiistiliienl  iii  Domiiii  iiostri  Jcsu 
Cbristi  cognitinne  '.  Cui  ciiiiii  iion  prxsto  suiit  Ikcc  , 
cxciis  csl,  ct  maiiii  leutans  ,  oblivioncm  accipicns 
piirg.ilionis  vcterum  sunriim  dolicloruni.  Qiia|irnplcr, 
fiaircs,  iiiagis  sat;igile,  nt  pcr  bona  0|)or:i  ccrlani  vc- 
slrain  vocaiiuiicii  ct  cloclioneni  faci:itis.  lla.'C  eniin 
Licioiites  iioii  |ieccabili»  aliquando. 

Fa  Y.osl  y.mdulnm  [ii.] :  Sicnl  et  in  vobis  crunt  ma- 
gislri  nicnd:ices,  qui  inlrodiiccnt  scclas  pcrdilionis,  ct 
cum  i|iii  eniil  cns  ,  Dcum  ucgabunl ',  siiporduccntcs 
sibi  celereiii  pcrdilioncm.  Et  mnlli  sciiuciUur  eoruni 
Inxuiias,  por  qiios  via  veritatis  blasplicmabitur,  cl  iii 
av:iiiiia  liclis  vcrbis  de  vobis  iicgoliabunlur.  Quibiis 
judicinni  jaiii  olim  nun  ccss:it,  ct  perdilio  coraiii  noii 
dormilal.  El  alio  loco  :  Nnvit  Doniiiiiis  pios  dc  teiit:i- 
tioiie  eripcre ,  iniquos  vero  in  diein  judicii  rescrvare 
cruciandos.  Magis  anlcm  cos  qiii  posl  carncm  iii  con- 
cnpisceiilia  immniiditi.-c  ambulaiit,  dominaliniicmquc 
coiitcninuiu  :  audaccs,  sibi  pbicoi.Ucs,  secias  iion  ine- 
tniint  introducere  ",  blaspliomaiites.  Ubi  aiigeli  forli- 

'  Sic  cdili  jiixla  VulgaUim  :  (pi:c  lamcn  in  rorb.  Bibliis 
Imbehal,  pcr  quiini.  El  ila  spociiliiiii  ia  noiiil.lacensi  cotlice  : 
al  in  ncKio,  pcr  qna:;  juxUi  gr;eciiiii  dVon  :  (juaiiquani  linc 
jossil  aJ  iiricceUciites  voces,  qioria  el  rirlnlc  relerri;  et 
verli,  pcr  quas. 

»  EUili  ,  si  robisrwn  nil.int.  Fic  eliani  niinc  vul- 
gala.  Ai  larlionla,  si,  aje;-at  al)  a.ili.iiiis  OjiI).  Eibl.  et  et 
llc;,'in  Ms.S|iccnli,  iioquc  ncccssaria  esl,  duiii;iiodo  lio.i 
c  iijiuicliin  lei;:ilur,  vobscum.  lii  gra;c3  sic  esl,  taul.j  gar 
hiiinin  hiiparcliontu. 

'  r.egius  codex  et  Corb  Diblia ,  faventc  griECO,  cogiutio- 
neni. 

'  ».m.  Er.  el  duo  Vss.  juxla  viil:;alam,  nrqciit. 

»  i;cgi;is  codex  ct  Corii.  I.ihlia  i'rn,  inlroducere,  halienl, 
ficc.e  :  sed  iieuiruai  verbuin  cx|  ic^uin  cst  ex  gr.eci) 
ic\iii,fiui  iiil    aliiiJ  coolinot  (iiiam,  doxas  ou  Ireinoiui 


Hr,:;  DE  SCRIPTUUA  SACP.A. 

iii(Jinc  cl  vii  tulc  cum  sinl  iiiaiorcs,  iioii  porlaiil  aclvor-       niarcescel.  Bealti: 

siis  se  exscciabilc  judiciuni.  Ili  vcro  veliil  irratioiui- 

iiilia  pocoia  niiluralitcr  in  caplionem  et  pcniicicm,  iii 

iis  ipi;e  igiioiant  blasplieniantes,  in  corruplione  siia 

pcriliunl,  pcrcipienles  niercedein  injuslitix,  voUipt»- 

tem  cxisliinantes  dici  dclicias,  coiiii|niiiatioiics  ct  iiia- 

ciil.e  deliciis  afflucntes ,  in  conviviis  suis  liixiirianles 

vnliisciim,  ociiliis  liabentes  plcnog  adiiltcrii  et  inccs- 

salitlisdclicli,  pellicicnles  animas  instabiles,  cor  cxci- 

cilaluni  iii  avarilia  liabentcs,  iiialedictionis  filii,  derc- 

liiiqiientes  rcotani  viam  erraveriint.  Et  post  paucos 

vasns :  Siiperba  cnim  vaiiitatis  loqueutcs  ,  pellioiunt 

in  dcsidcriis  carnis  luxuri:r,  eos  qui  paululum  cnii- 

Biuiit,  qiii  in  errnrc  conversaiiiur,  libertatem  illis 

promillcntes,  ciini  ipsi  servi  sint  corruptionis.  A  qiio 

ciiiiii  qnis  siipcratus  cst,  liiijus  ct  servus  esl.  Si  ciiini 

re('n;;icnles  ooinquinalioncs  inundi  in  cognilione  Po- 

niiiii  noslri  salvatoris  Jesu  Cbrisli ,  liis  rur.>-us  impli- 

cati  siipcraiilur;  facta  suiit  els  posteriora  detcriora 

prioribus.  .Mclius  eiiim  erat  illis  noii  cogiioscere  viam 

iiisliti.T,  quam  post  agnitioiicin  ,  rclrorsuiii  convcrli 

ali  00,  qiiod  illis  Iradiliim  e>t ,  sanclo  iiiandalo.  Cni- 

ligit  ciiiiu   illis   illud  veri    proveibii  :    Caiiis  rcver- 

siis    ad    voinitum   suuni;   el,    Sus    loti   in   voliita- 

Ijio  kiti. 

El  post  alitiuatitum  [iii.]  :  Cum  Ii.tc  oinnia  dissol- 

veiula  siiil,  qiiales  oporlet  essc  vos  in  sanetis  coiivcr- 

salioiiibus  et  pielalibus ,  exspeclantcs  ct  propcraiites 
iii  advenlum  dici  Dei.  Lt  paulo  post :  Cbarissimi,  liicc 
cxspcctaiilcs  sat.igilc  imniaoulali  ct  invinlati  iiiveniri 
iii  p:ice,  ct  Domiiii  nostii  longaniiiiilalcni ,  s:iliiUin 
aibilraiiiiiii.  El  atio  ioco  :  Vos  igilnr,  fratics,  pi:e- 
sojciites  cusioditc  ,  ne  iiisi|iieiitiuin  crrore  iraducti , 
c\eidalis  a  propria  firmiiate.  Crescite  vero  in  gra- 
lia  et  in  cognitione  Domini  iiostri  et  s:ilvatoris  Josu 
(liiisli.  Ipsi  gloria,  et  nuiic  ct  iii  dieiii  utcriiitalis. 
Anieii. 

DE  EPISTOLA  JACURI. 
[('ap.  1.]  Oiiine  gaudium  existiiiiaie ,  fratres  nici, 
ciiiii  iii  Inlalioncs  varias  iiicideritis ;  scienles  qiiod 
piob.ilio  rnlci  veslroc  paticiiliam  operalur  :  palieiitia 
aiilciii  opus  pcrlccliiin  babcl,  ut  silis  perfccli  el  iiue- 
gri,  in  iiiillo  delioieiilcs.  Si  quis  autcni  vestrum  iiidi- 
gel  sapienlia,  poslulcl  a  Deo,  qui  dat  omnibiis  affliicn- 
tiT,  et  iioii  iinproperat;  ct  dabilurci  Postulct  aulcm 
iii  (ide,  iiiliil  lucsilaiis.  Qiii  eniiii  lucsitat,  siniilis  est 
fiiictiii  ni;iris,  qni  a  vcnlo  inoveliir  et  circiinilerliir. 
Nin  ciiiiii  ;csliniet  lionio  ille  qnod  acoipial  aliipiid  a 
Domiiio.  Vir  diiplcx  aiiimo ,  inconstans  in  oninibiis 
viis  suis.  GlDriclur  auleiii  fiatcr  liiimilis  iii  exalla- 
riniicsiia,  divcs  aiilcni  in  liuniililalcsiia;  qiioniam  sic- 
III  Hos  feiii  iraiisicl.  Exortus  cst  eiiini  sol  cuin  ar- 
doi  c ,  ct  arefccil  fenum,  ct  flos  cjiis  decidil,  el  dccor 
viiltiis  cjiis  deperiit  :  ita  et  dives  iii    ilincribiis  siiis 


io:.4 

qui  sufferl  tcntationcm ;  quii 
cuin  probaius  fuerit ,  accipiet  coronam  vitse  ' , 
qiiaiii  rcpromisit  Deus  diligenlibus  se.  Et  post  paulu- 
ium  :  Noliie  ilaque  crrare,  fratres  dileciissinii,  Omiie 
daium  optimuin,  et  onine  donum  pcrfcctum  desur-^uui 
csl,  dosccndens  a  Palre  luniiiium.  Et  post  paucos  xcr- 
sus  .-Soilis,  fraties  mci  dilectissimi  :  Sit  autem  omnis 
lionio  velox  ad  aiidiendum  ,  tardiis  ad  loipiendiiin  ,  et 
taidus  ad  iram.  Ira  eiiini  viri  jiisliliani  Dci  iiun  ope- 
ralur.  Pioplcr  ipiod  alijicieiiles  oniiicm  immunditiam 
ct  abiindaiitiaiii  malilie,  in  niausuctudiiic  suscipite 
insiluin  verbiim  ,  qiiod  potest  salvare  aiiimas  vcstras, 
Estote  auiom  factoies  vcrbi,  et  non  aiidiiorcs  lanliim, 
fallenles  vosmetipsos.  Quia  si  quis  audilnr  est  vcrbi, 
et  iion  facior,  liic  coiiiparabitur  virn  coiisidcranli 
viillum  nativilatis  sua;  in  specnlo  :  consideravit  eiiiiu 
se,  etabiit,  et  slalim  obliliis  est  qiialis  fueril.  Qui 
autcm  pcrspcxeril  iii  legc  |ierfccta;  libcrtalis  ',  et  pcr- 
niaiiserit  in  ea  ,  non  auditor  obliviosus  facliis  ,  scd 
factor  opcris,  liic  bealus  iii  facto  suo  ei  it.  Si  ipiis  aii- 
lein  pulat  se  religiosum  esse ,  noii  lefrenans  lingiiam 
siiaiii,  sed  seduoens  cor  suuni,  hujus  vaiia  cst  rcligio. 
Ueligio  munda  et  inimaculata  apud  Dcum  et  Patruni 
b;ec  est  :  visitare  pupillos  et  viduas  in  iribulationu 
coruni,  et  imm?.culalum  se  custodire  ali  lioc  sa:cuIo. 

[ii.]  Fratrcs  niei,  nolite  in  pcrsonariiiii  accepiione 
liabere  lidem  Domiiii  noslri  Jcsu  Cbrisli  glori.-c.  Et 
posl  aliquos  vcrsus  :  Audile,  fratics  nici  dilcctissiini  : 
noiine  Deus  elegit  paupercs  in  lioc  mundo,  diviies  in 
fidc,  ct  hairedcs  regni  quod  rcproniisit  Dcus  diligcn- 
tilius  se?  VdS  aiilem  cxboiioraslis  paiipeicni.  Nonne 
divitcs  pcr  poleiitiain  opprimiint  vos ,  et  ipsi  Irabiint 
vos  ad  judicia?  Nonne  ipsi  blaspliemant  bonum  no- 
nien,  quod  invocatum  est  super  vos?  Si  laineii  legem 
pcrficitis  regalem  secundum  Scripturas,  Diligcs  pro- 
xiinuni  luuin  sicut  teipsum,  bene  facilis.  Si  aulem 
personas  accipilis,  peccatum  operaiiiiiii,  rcd;irgiili  a 
lcge  qiiasi  transgressorcs.  Et  post  paucos  tersus  :  Ju- 
diciuni  eiiim  sine  misericordia  illi  qui  noii  fecil  mi- 
sericordiani.  Supcrexsuliat  aulem  niiscricordia  jiidi- 
cio  '. 

El  post  a/i7!jaH(Mm[iii.] :  Nolile  plures  magislri  fieri, 
fralres  mei,  scientcs  quoniam  iiiajus  judiciiiui  suiiiitis. 
In  niiillis  eniin  offeiidimus  omiies.  Si  quis  in  verbo 
iinii  olfendil ,  bic  perlcclus  cst  vir.  Polcst  cti;ini  • 
ficiio  circiiniduccre  totiim  oorpus.  E(  alio  loco  :  Liii- 
gii;iiii  auicni  nullus  liominum  doiiiarc  potcst  :  inqu:c- 


bliispliciiuMiitcn ,  qiiod  nonniiUis  ila.sonal  :  qlo  ius,  id  csi, 
tUqnilatc  prcEstaulesiios,  iioh  vereuvtr  lUilediclis  appeleii- 
t-^s;  seii,  nuileiliclui  appitere.  Coiilei-  Kpislulaiii  .lini;c,  v.  8, 
iilii  jii  \uljiala  b^giuir:  Dominulionem  aiitem  speniiint,  iim- 
le.tlatem  aiilem  blasplieiimut  :  in  gra;co  verobscipsa  veiba 
».unt,  (loxwi  (ie  bUisplicmouAn. 

SiANCT.    AfGlST.    I!I. 


'  Sic  5!s.sj»cum  sacris  Bibliis.  At  editi  liabebant ,  acciptet 
vilnm. 

2  Carnutensis  codex,  in  leqc  perfectam  libertatein.  Al  vul- 
ga;a  versio  sulli-agante  gr;eco  babel ,  in  leijcm  perfcctam 
/ik')(«(j.s.  noc  eodem  versu  panicula!  inea',  post  ra-liuni 
pcrminserit,  uoa  aiiduiilur  iii  editis  Ani.  et  Ei-.,  nequc  in 
gr;eco. 

3  \  ulgala  nunc :  Supere.raltiit  aiitem  misericnrriia  jiidi- 
ciiim.  codices  vero  hiijus  speculi,  iu^oiion  corh.  liiijba  looo, 
iiulicimn,  habenl,  jiidicio;  ucc  male,  silegaliir  supercisiil- 
tiit,  uli  passini  in  aliis  August.  llliris;  juxla  gnecuni,  kin 
ciil.icauclialtii  eleos  crixos.  1'orro  i.i  tr.  Iiabelur  lii;;  suiicr- 
eisiilw;. 

Mldili,  potestemm.  At  Mss.  .jiixta  vuf,'aiani,  pnlestcliiiu. 
in  gr;cco  est,  dunatbs  clialiimjoijesai  kin  luy.uii  lo  .v'IH,i  ;  id 
es',  10(011«  frciio  inoderaricl  loiiimcuqm.s. 

fTrcntc-lroit.J 


105S  S.  AUr.DSTINl 

Iiiin  inalum,  plenn  vciiono  mor:iroro.  In  ips:i  lieiioili- 
riinus  houin  olPalioiii,  ol  iii  ipsa  iiialetlioiiniis  lionii- 
ncs,  (jni  ad  siinililwrniein  Dei  facli  sniil.  Ex  ipso  ore 
procedil  bcnediclio,  ct  ni:\lodiclio.  Non  (ipoi lct ,  fia- 
ires  nici,  lia;c  ila  fieri.  Ei  post  paucos  rersm :  Qnis 
sapieiis  el  disoipliii:ilns  iiitor  vos ,  oslcndal  cx  biina 
convers:Uione  opcrnin  siKtm  '  in  mansucmdine  sa- 
pienlisR?  Qiind  si  zoliim  amarum  liabelis,  ci  conlon- 
lioncs  sunl  in  cordihus  veslris;  nolite  gloriari  ct 
nicndaces  esse  adversus  veriialcm.  Non  esl  isla  «a- 
pieniia  dcsursum  dcsrendens,  sed  lcrrena,  animalis, 
diubolica.Ubi  enim  zclus  ctconlcnlio,  ibi  inconslaiuia 
pl  omne  opus  pravum.  Quse  auleni  desursum  esl  sa- 
picntia,  priiniini  ciuidom  pudica  cst,  doiiide  iiacifua, 
iiiodosla,  snadibilis,  boiiis  eoiiseiitiens  ,  plona  niiseri- 
cordia  cl  friiclibns  bonis,  dijiidicanssinesiiniiialiono'. 
rniclus  anteni  jiistilix  iii  pace  seniinatnr  facicn  ibus 
pacem. 

[iv.J  Uiide  bclla  el  liies  in  vobis  ?  Nonnc  cx  concu- 
piscontiis  vcstris  ,  qiia!  inililant  in  inemliris  v(-- 
slris?  Ilein  post  paucos  veisiis  :  Petilis  ,  et  noii  ac- 
cipiiis ,  eo  quod  niale  peuilis ,  ni  in  coiicupi^con- 
tlis  veslris  insumatis.  .\dulieri ,  ncscitis  qiiia  aini- 
cilia  liujiis  niuiidi  iiiiniica  esi  Doi  ?  Qiiicumque  ergo 
voliicrit  aiiiicus  esse  Imjns  s:rculi,  iiiiniioiis  Dei  co;i- 
stiliiilur,  El  paulu  post  :  Pinplcr  quod  ilicit  :  Dciis  sii- 
perbis  icsistil ,  liiiinilibns  aulcin  dat  graliaiii.  Siibdili 
eryo  cstote  Deo  :  rcsisliie  aiilvin  diabolo,  et  fiigiol  a 
vobis.  A|i|iropinqiialc  aiileni  Deo,  et  appiopiiii|ii:ilHt 
viibis.  Kniiiiid:ile  iiianiis  ,  pecc:ilores;  el  pnrili(:ae 
corda,  diiplitcs  aninio.  Miscri  esiole  ,  et  liigeie,  cl 
plorate.  Uisns  vesler  convcrtalur  in  luclnin,  ct  g  u- 
diiHii  in  nioerorein.  Iluniiliainini  in  conspcctu  Diiniiiii, 
el  exallabit  vns  Nolite  detralicre  :ilteriilruni,  fnitns. 
Et  post  piiucus  rersiis  :  Uiius  est  logi^bilor  et  jnd 'X  , 
qui  polost  pcrdere  ct  liber.ire.  Tii  auloni  qiiis  cs,  qiii 
jud.cas  proxiinuin?  Ecce  iiuiic  qui  dicilis,  Ilodie  aiit 
crasliiio  ibimns  in  civilatcm  illam,  el  f:icionius  ibi  qiii- 
«lem  aiiniini,  el  mcrcabimur,  et  lucruni  f.icicnius  ;  qiii 
ignoralis  qiiid  erit  in  crastinuin  '.  Qu;e  cst  oiiiiii  vila 
veslra?  Vapor  esl  ad  modicinn  parcns  ;  dcinceps  ex- 
tcrininabitur.  Pro  eo  ui  dicaiis  ;  Si  Doiiiinus  volucrit; 
et,  Si  vixerimiis,  fao'ionius  boc  aiit  illud.  Nuiic  auiem 
cjisnllatis  iu  suporbiis  veslris  .  oninis  exsubatio  lalis 
ni.ligna  est.  Scieiili  igilur  boiiuin  faccre ,  et  non  fa- 
cieiill.  pcccatum  est  illi. 

[■..]  Agite  nuiic,  divitcs,  plorale  ululanies  iii  nii- 
seriisqii.T  :idveiiioiit  vobis.  Divili:v;  vcstrae  pulrcfacUe 
siiiil,  ct  vesliinonla  vcslra  a  liiieis  coinesla  suiil.  Au- 
niiii  et  argeiiiuni  vestrum  xriiginavii,  et  icrugo  eoruiii 
iu  lcslLinoniuni  vobis  erit,  el  iiiaiiducabil  cariics  vc- 
sira^  siciit  igni>.  Thesaurizaslis  vobis  innn  in  novissi- 
iiiis  diebus  '•.  Koce  nierces  operariorum  qiii  niessuo- 

»  vss.  duo  cum  \\\\'fnl»,  operationem  siutm. 

*  Viilgaia,  Hoii  jniiicans,  sme  simiilulione.  Graeca  scriplii- 
n,  ailiiicritos  kiit  anuyocitos. 

'  Vul^t:i,  qiiii  sil  III  cruitino  :  iii  Curb.  Bibliis,  qiiid  pa- 
tuit  crastvitim. 

'  r.cgiiis  >:s.  et  Fdiii  \m.  Ui.  oniiliuDl  w'.ts  irain  :  (yix 
\ (aL:i  (jl  u  gra co  '4)Siiiit. 


SPECULUM  1056 

riiiil  rogioiies  vestras,  qui  fraud^iti  siinl  a  vobis  v!.< 
iiiaiit  ' ;  et  damor  ipsoriim  in  aiiros  Doinini  s:d):iolli 
iiilroiil.  Epiibili  ostissiiper  lerr:iin,  cl  iii  liixiiriis  cnii- 
liislis  corda  voslra.  Iii  dic  occisionis  adduxislis  ',  oc- 
cidistis  jiistnm,  ci  non  resiitit  vobis.  Paticntcs  igiiiir 
eslote,  fnitrcs,  nsiiuc  ad  adveiiliiiii  Doniiiii.  /■,"/  piiulo 
poit  :  Patienles  cslole  ct  vos,  (•oiiliriiiato  corda  ve- 
slra  ;  qiioiii:im  advonliis  Domini  appropini|iiaviI.Nolilo 
ingeiiiicere,  fralres,  in  allonilruni,  ul  iioii  jiidiceiiiiii). 
F.t  alio  loco  :  Aiite  oinnia  auteiii,  fratres  inei ,  iioliic 
jiirare ,  neque  por  ca'luin ,  ncqiie  pcr  lerrani ,  neipie 
aliud  qnodciimqiic  jiiranienliim  :  sit  anloin  sorino  vo- 
sier,  Est  est,  Non  non  ;  ut  iion  subjndicio  dccidaits. 
Tri>taliir  aliipiis  vcslriini?  orel  :  aeqiio  aiiinio  cst? 
ps:ill:il.  liiliriii:ilur  quis  in  vobis?  inducal  pros.bytiros 
Eoolosi:o,  01  orciit  siipcr  ciini,  iiiigcnlos  eiiiii  olen  iii 
ndiiiiiio  Doiiiiiii  :  ct  oralio  fidoi  s:ilvabit  iiiliriiiiiiii,  cl 
allov:ibit  ^  cuin  Dnmiiiiis ;  et  si  in  pcccaiis  sil,  rciiiil- 
lonliirei.  Coiilitoinini  ergo  allcriilium  |.eoc:iIa  vcstrn, 
el  oralc  pro  invicem,  ut  salvcinini.  Multiiiii  eiiini  valel 
dopiecalio  jiisli  assidua.  El  posl  iitlquot  vcrsiis  :  Fra- 
Ircs  nioi,  si  (|uis  cx  vobis  crravcrit  a  veriiaie,  olcon- 
vorlerit  quis  cuni  ,  sciic  debet  quoniam  iiui  convorti 
fecerit  pcccatorciii  ab  errore  vi;c  siire  ,  salvabit  ani- 
iiiain  ejiis  a  morte ,  cl  operiet  iiiuliitudinciii  pcccalo- 
I  iiiii. 

HE  EPISTOLA  JOANNIS  I. 

[Cap.  I.]  Si  dixeriinns  quoniain  socii  talcm  liabe- 
niiis  oiini  eo,  et  iu  leiicbiis  aiiibiilainiis  ;  nioiiiiniur, 
et  vcrit:ilcni  iioii  faciiiius  :  si  aiilcni  iii  luoo  ainbiila- 
iiiiis,  sicul  ol  ipse  iii  Incc  csi ;  sociclaloiii  li:iboiiiii4  ad 
iiivicini,  et  sangiiis  Jomi  Clrisli,  Filii  ejiis,  eiiiiindat. 
iios  ab  onini  poccato.  Si  dixcriniiis  quoniain  pcccatuiii 
iinn  babeinus;  ipsi  iios  seduciiiius,  ct  veril:is  iii  iiobis 
non  esl.  Si  conliloanuir  pcccila  mislra,  fidolisot  jusliis 
esl,iit  romitt^it  iiobis  iiecoala  nosli:i ',  el  ciiiiiii(lot  iios 
ab  omiii  iuiquil:ite.  Si  dixoriiiiiis  ipioniain  iiiiii  pcc- 
cavimus;  inciidaceni  facimiis  ciiin,  ct  verbiiin  ojus  non 
csl  in  iiobis. 

[ii.]  Filinli  mei,  b:i'C  scribn  vobis,  iii  iion  poccelis  : 
scil  el  si  qiiis  poccavorit,  advnoaliiiii  babeiiiiis  apiid 
Palrcni,  Jesiim  Cliri.stiini  jiisliiiii ;  el  ipse  esi  propi- 
ti.ilio  pro  pcccalis  iiostrls  :  iion  pro  nosMis  auteui 
laiilum,  scd  cli:ini  iro  loliiis  miiiidi.  El  iii  lioc  scinius 
quoiiiain  cogiiovimus  ciini,  si  iiiaiidata  ejiis  obscrve- 
nins.  Qui  dicit  se  nossc  euiii,  et  iiiandaia  ojus  non  cii- 
slodit ,  nicndax  est ,  el  in  jboc  veritas  non  e.^l.  Qiii 
aiiteni  serval  vcrbuin  cjiis ,  verc  iii  hoc  clinritas  Dci 
porfocla  csl.  In  lioc  scinius  quoniain  in  ipso  suniiis  ; 
si  iii  00  maiicanius  '.  Qui  dioit  sc  iii  illo  iiiancrc,  de- 
bct  siciit  illc  ainbiilavil  et  ipse  ambulure.  /■.'{  post  ali- 
quotversus :  Qiii  dicit  se  iii  lucc  esse,  et  fratroin  suiini 
odit,  iii  leiicbris  cst  iisquc  adliiic.  Qui  diligii  fraircm 

'  In  Vulgala,  quic  frniiilatn  esl  a  rofis,  climuil. 

'  l.o^'oii(luin  ul  iii  oiuoiiilaliorilius  Uibliis,  ikUtixislis ; 
jiivla  j;rax;.  culcdica.siilc,  id  osl,  coiuloiiiiiaslis. 

'  ?u  oliaiii  iii  volusliscorb.  liibl.  At  in  excusis  lialicl  iiuiic 
Vul^ata,  alleviiibit. 

*  >()ii  addiliir,  noslru,  ia  P.egio  codice,  iioc  in  icMn 
grax-n. 

'  ^ai  ra  RiMi.i  rarenl  liis  verbis,  si  m  eo  manciimus. 


10  j 


DE  SCiiin 


siiiim,  iii  liiiiime  maiiel,  ei  scand^iliim  in  oo  non  est. 
Qiii  aulem  odit  fratrem  siiuni,  in  leiiebiis  esl|,  cl  iii 
lcncliris  ambulat,  ct  nescil  quo  cal ;  qiioiiiain  lencbia; 
obcxcavcruiit  oculos  ejiis.  Et  paulo  posl :  Nolile  dili  • 
geie  niuiidiiin,  nci|ue  ea  qirc  iii  mundo  siinl '  :  qiio- 
niam  omne  quod  esl  iii  niuiido,  concupisccntia  eaiiiis 
esl,  el  conciipisceiilia  oculorum,  el  superbia  vilic,  qu:T; 
non  csl  c\  Palrc,sed  cx  iiiiindo  esl;  el  miinduslrans- 
it,  el  coiicupibreiilia  cjiis.  Qiii  aulem  facil  voluiilatcm 
Dei,  nuiiiel  iii  oelernum  '.  Et  alio  loco  :  Oinnc  nienda- 
ciiiin  non  ex  voril.ile  est. 

El  post  paululiwi  [iii.]  :  Clnrissimi,  niinc  filii  Dei 
suiniis,  el  noiidum  appariiil  qiiid  erimus.  Scimus  quo- 
niani  cuiii  appai  ucril,  similes  ei  erimus ;  qiioniam  vi- 
dcbimus  eiiiii  siculi  esl.  El  omnis  qui  Iiabet  hanc  spem 
m  eo,  sanctilicat  se  ,  siciit  cl  ille  sanclus  cst.  Omnis 
qiii  facil  peccaliini,  el  iiii(|iiilatcni  facit  :  et  pcccatuni 
csl  iniquilas.  Et  scitis  quoniani  ille  apparuit,  iil  pcc- 
cala  '  lollcret,  el  peccaliiin  iii  eo  non  esl.  Oinnis  qiii 
iii  co  niancl,  niin  peccal  :  el  oninis  ipii  peccal,  iioii 
vidil  eum,  ncc  cogiiovit  euni.  Filioli,  neino  vos  sedu- 
cat.  Qiii  f.icii  justiiiam,  jiislus  est,  siciil  clille  jiistus 
esl.  Qui  facil  pcceatuni,  ex  diabolo  est  :  quoniain  ab 
iiiilio  diabolus  peccat.  Iii  lioc  apparuit  Eilius  Dei,  ul 
«lissulval  opeia  diaboli.  Oiiinis  qui  iiatiis  esl  ex  Deo, 
pcccatuni  iioii  facit ;  qiioiiiam  seineii  ipsius  in  eo  nia- 
iicl  :  et  iion  poiest  peccaie ;  quoniam  cx  Deo  nalus 
esl.  Iii  lioc  inaiiifcsti  sunt  filii  Dei,  et  filii  diaboii. 
Oiniiis  qui  iiuii  est  justus,  nun  est  ex  Dco,  et  qui  non 
diligil  fialrem  suum  :  quoniam  li;cc  cst  aiiiiuiitialio 
qiiaiii  audislis  ab  inilio.ut  diligatis  altcrulruin  '.  Et 
post  puucos  lersus  :  N.lite  niirari,  fialics,  si  odil  vos 
niiiiidiis.^Nos  scimus  quoiiiam  translali  siimus  de 
iiiorle  iii  vilain,  quoniani  diligimus  fratres  :  qui  noa 
<lilii:il,  inaiict  in  morte.  Oniiiis  qui  odil  frairem  suuni, 
lioinicida  csl.  El  scilis  quoniam  oninis  lioiiiicida  iion 
habel  vitam  atcriiani  in  se  manenteni.  In  lioc  cogno- 
vimus  clijritalein  Dei ,  qiioniam  ille  pro  iiobis  ani- 
inani  suam  piisuil :  ct  nos  debemiis  pro  fralribus  atii- 
nias  poncrc.  Qiii  haliiieiil  subslaniiam  miindi°,et 
videiil  fralreni  siiuin  iicce-sitatem  liabere,  et  clausc- 
rit  viscera  sua  abeo,  quoniddo  ebaritas  Dci  iiiancl  in 
eo?  Filioli  niei,  non  diligaiiius  vcrbo  iiec  liiigiia,  sed 
opere  et  verilate.  Iii  liuc  cognoscimus,  qnoiiiain  ex  ve- 
riiate  sumus ,  et  iii  conspeciu  ejus  suadcmus  corda 
nostra  :  quoniain  si  reprehenderit  nos  cor  iioslnim  , 
ni.njor  est  Deus  corde  noslro,  el  novit  omnia.  Chai  is- 
siiiii,  si  cor  iiostrum  noii  rcprelienderit  nos,  liduciam 
babeiniis  ad  Deuin ,  cl  /juidipiid  pelicrimus,  accip.e- 
mus  ab  eo  :  quoiiiam  manJ.ita  ejiis  ciistodimus,  et  ca 
(|u:e  placila  sunt  coram  co,  facimus.  Et  lioc  est  maii- 
datiim  ejus,  ut  credamus  in  iiomine  Filii  ejus  Jesu 
Cbristi,  el  diligamus  allerutrum,  sicut  dedit  maiida- 

'  Hic  deesl  pars  altera  versiculi  15  :  si  quis  diligit  m-n- 
dum,  non  est  ciiaritas  ratiisin  eo. 

'  Addiuim  in  edilis  'ueral,  f,icut  et  Deus  manet  in  xter- 
I  um  :  qnod  a  Speculi  Mss.  el  a  saeiis  iiililiis  abesl. 

'  lii  aicris  Bibliis  aijdiliir,  noslra. 

*  ne^'ius  coiJex,  ut  diUfiainus ;  jiixla  ^apcum. 

»  \iii;;ala,  hujiis  mundi,  ■  uni  demoiistraiivo  prononiinc 
qiiuJ  laineii  aliest  cli.iiii  a  Ojrb.  Uibliis. 


UR.v  s,.KCP..\.  iarvi 

tnm  nobis.  El  qiii  scrvat  maiidata  cjus,  in  iUo  maiicl 
ct  ipse  iii  eo.  Et  in  hoc  scimiis  qiioniam  inaiiet  in  no- 
bis  de  Spirilu  queni  nobis  dedit. 

[iv.]  Cliarissimi ,  uolite  omni  spiritui  credcre  ,  se<J 
piobale  spirilns  si  cx  Deo  siint :  quoiiiam  niulli  pseu- 
dopiopliet:i;  cxieruut  in  muiidum.  Iii  liuc  cugiiosciluj 
spiritus  Dci  :  oiiinis  spiritus  qui  coiifitetur  Jesuni 
Cliristum  in  cariie  vcnisse,  ex  Deoesl;  clonmis  spi- 
ritus  qui  solvit  Jesiim,  cx  Deo  non  est,  el  bic  cst  aii- 
licbrislus,  de  qiio  audistis  qiioiiiam  vcnit;  ctnuncjaiii 
iii  niuiido  cst.  Vos  e\  Deo  esiis,  lilioli ,  et  vicistis 
eos  ' ;  quoiiiain  major  esl  qiii  in  vobis  cst,  quain  qui 
in  niuiido.  Ipsi  de  niuiido  sunl ,  ideo  de  niundo  lo- 
quunlur,  el  niundus  eos  audil.  Nns  cx  Deo  sumus  : 
qiii  novit  Deum  ,  audit  nos  ;  qui  iioii  cst  cx  Deo ,  iioii 
aiidil  nus.  In  lioc  cognosciniiis  spirilum  veritalis ,  el 
spiriluin  erroris.Charissinii,  diligaiiius  inviccin  :  quo- 
niain  cliarilas  ex  Dco  cst;  el  omiiis  qiii  diligit,  ex  Deo 
nalus  est,  et  cognoscit  Deum.  Qiii  iiondiligit,  noii 
novit  Deiiin,  qiioiiiiim  Dciis  cliaritas  csl.  Et  paulo  post : 
Cliarissimi ,  si  sic  Dcns  dilcxil  nos  ,  cl  nus  debemiis 
alloriilru;n  diligcre.  Deuni  nemo  \idit  uni|iiam.  Si 
diliganiiis  invicein  ,  Deus  in  iiobis  inanet ,  et  charitas 
ejiis  in  nobis  [lerfccla  est.  Ilem  paulo  posl  :  Quisquis 
cunfessus  fueril  qiioniam  Jesus  est  Filius  Dei ,  Dcus 
iii  co  nianct,  et  ipse  in  Deo.  Et  nos  cognovimus  ,  et 
credidimiis  charilali  quam  habet  Deus  in  nobis.  Deus 
charitas  est,  el  qui  manct  in  cbarilate,  in  Deo  manet, 
et  Dous  iii  eo.  In  hoc  pcrfccla  est  charitas  Dei  no- 
bisciim  ,  ut  nduciain  habeanius  in  die  judicii  :  quo- 
iiiam  sicut  ille  est ,  et  nos  suinus  iii  lioc  muiido.  Ti 
inor  iion  csl  in  charilaie ,  sed  perfecla  charitas  furas 
niillit  liinorem  :  quoniaiii  timor  poeiiam  habct.  Qiii 
aulein  timet ,  non  esl  pei'fectus  in  cliariiale  '.  Nus 
ergo  diligamiis  Deum  ,  quoniam  ipse  prior  dilcxil  nos. 
Si  quis  dixerit  quoniam  diligo  Deuin,  et  fralrcm  suuiii 
oderit ,  mciidax  cst.  Qiii  eiiim  non  diligit  fratrein 
suum  qiiem  videt ,  Deum  qiiem  iion  videl  qiiomoJo 
pnlcst  diligere?  Et  lioc  mandatum  liabcinus  ab  eu,  ut 
qui  diligil  Dcum,diligat  et  fratrem  suuni.  , 

[v.]  Omnis  qiii  credit  qiioniam  Jesiis  csl  Cliristus , 
ex  Oeo  natiis  est  :  et  omuis  qui  diligit  eiiin  qiii  go- 
iiiiit,  diligit  ct  eiiin  qiii  natus  est  ex  eo.  In  liocco- 
gnoscimus  qiiouiam  diligimiis  natos  Dei ,  cum  Dciini 
diligiimus  ,  ct  inandata  ejus  faciamus.  Ilxc  cst  cniiii 
eliarilas  Dei ,  ut  maiidata  ejus  custudiamus  :  et  111:111  - 
data  cjiis  gravia  iion  sunt.Qiioniam  omneqiiod  naluin 
esl  ex  Dco,  vincit  muudum.  El  post  paululuni :  llac 
est  lidiicia  i|iiam  habemus  ad  eum,  qiiia  (|iii)dcumque 
pelieriinus  sccuiidum  vuluntalem  cjiis  ,  aiidit  iios  :  ot 
seimus  quoiiiam  audit  nos.  Et  post  ires  versus  :  Qiii 
scit  frairein  siium  peccare  peccaiuin  non  ad  morieni , 
pctat ',  ct  dabit  ei  vitam,  peccaiiiibiis  iiun  ad  morlem. 

'  sic  Speculi  codices  juxla  gr.Tcuni.  At  vulgala,  rtctslis 
eum. 

•  sic  Mss,  ciim  sacris  Bibliis.  Al  Editi  negationem  collooa- 
banl  iii  priuie  inembro  proposilionis  :  Qui  autem  non  tinwl, 
t,\(  perfectus  in  clmrilate. 

ii  ftJitiu  \m.,pelet:  moxque  cum  (^.xlcris  liiijus  S['oculi 
(urticibus,  el  dabit  ei  tilam  peccantibus  nou  ud  nwrl,m  ;  1 
luMu  griocuiii,  aitcsei,  Aui  dosci  autb  dzocu,  lois  umjrta- 


AnMOMTlO  l.N  LlliUOS  DE  CONSENSl)  EVANGF.MSTAIiUM.  1010 

o  (lico  iil  rosol       loivin  ol  D.iiiiimim  iioslrimi  Josiiiu  (^'iiisliim  iiogaii- 


1051) 

E^i  iicrcaluiii  ;iil  morlom  ;  iioii  pro  i 

quis  '.  Omnis  iniquilas  pcocauim  o>l ,  ol  osl  p.MxMluiii 

i.il  ii  mortom '.  Scimiis  qiionieim  omiiis  (|iii  ii:iliis 

esl  ex  Deo,  non  pcccat;  scd  gcncraiio  Dei  conserviU 

ciim  ,  tl  malignus  noii  laiigil  ciim.  Et  alio  loco  ;  Fi- 

rmll  ,  cuslodilc  vos  a  sumilacris. 

DE  EPISTOLA  JOANNIS  II. 

Non  unquam  mamlatum  novum  «eriljcns  tibi ,  so.l 
quml  liabuimus  ab  iiiilio  ,  ul  tiilig:imiis  ailoiulriim.  Kl 
li;r.c  csl  cliarilas,  ul  ambulomus  sociimliim  iiiaml.ila 
.'jns.  Iloc  inandaium  esl.ut  quemadinoduiii  audistis  .di 
initio,  iii  eo  ambulelis.  E(  posl  ^ancos  ivisiis  :  Oniiiis 
qui  rccedit ,  el  non  peimanct  iii  doctiiiia  Ciiiisii, 
Dcuin  noii  lialiel  :  qui  pcrmaiict  iii  dootriiia  ,  bic  ol 
Firuini  cl  Patrcm  habet.  Si  quis  vciiit  ad  vos,  ot  bai.c 
doclriiiain  iion  affert ,  nolile  recipcre  eiim  in  domiini, 
nuc  Ave  ci  dixcrilis.  Qui  enim  dicit  illi  Avc,  comniu- 
nical  opcribus  cjus  malignis. 

DE  EPISTOLA  JOANNIS  III. 

Ciiarissirne  ,  fideliler  fjcis  quidqiiid  operaris  iii  fra- 
tres  ,  el  boc  iii  peregrinos  ,  qui  lesliiiioniiim  reddide- 
runl  cbaritati  luoE  in  conspcctu  Ecolesi;c  :  quos  bene- 
facies  dcducens  ^  digne  Deo.  Pio  nomine  cnim  ejus 
profecii  suiit,  iiihil  accipienies  a  Gciiiibus.  Nos  crgo 
debemus  suscipere  hnjusmodi,  ut  cooporalores  simus 
verilatis.  Ei  posl  paululum  :  Cbaiissime ,  iioli  iiiiitari 
lualum  ,  sed  qiiod  bonum  cst.  Qiii  bene  facit,  ex  Deo 
esl  ;  qui  male  facil,  non  vidit  Dcuin. 

DE  EPISTOLA  JUI).€   APOSTOLi. 

Subiiitroieruiil  cnim  quidani  bomines ,  qiii  olim 
lirescripli  suiil  in  boc  judiciuin,  impii,  Doiuini  noslri 
gi aliaiii  tiaiisfeientes  in  lu.viiriani  ,  cl soluni  domina- 

tiousi  me  pros  llumiton.  Al  vulgala  babct  nuae,  pet.it,  ct 
dabitur  ci  vitii  pcccami,elc.;  (1'aMimm  in  antiquis  Corb. 
Bihbis  lerelial,  f(  rfflbiVci  ri/mii  pefc««(i,    elc. 

>  In  Mss.  miu  aiiclilur,  quis;  uee  est  iii  gr;oco. 

'  Slc  S|iecu'i  coilices,  0x00,10  liegio  Ms.  qui  laritor 
cum  vulgata  caret  Uie  negativa  parlicula  :  b:ec  lamen  iii 
graeco  le.Mu  habetur,  el  iu  Uuuc  seosiuu  ducil  glo^>sa oidi- 
uaria. 

5  Huic  leclioui  asti[)ulalur  gr;oca  scriptura.  At  vulgaia 
laliiia  in excusis  |irie;erl,  beiiefacians dediiccs  .in curb.  liinl., 
bcnefaciens  dcducens. 


les.  El  paulo  pos(  :  lli  suiit  iii  cpiilis  suis  niacube , 
convivaiiles  siiie  liinore  ,  someli,isiis  piscciiles.  Et 
nlio  locu  :  lli  suiit  mnrmuratores  qiicruiosi  ,  scciin- 
tlum  tlcsidoria  siia  ambiilantcs;  ct  os  eorum  loquitiir 
lilaspheiiiiam  ',  miranles  personas  qiia'stus  causa.  Vos 
autem  ,  cbarissimi,  memores  oslotc  verboruin  qti;i; 
pr.odicla  suiit  al)  .\postolis  Domini  noslri  Josu 
Clirisli ,  qui  tliccbant  vobis  ,  qiioniam  in  novissiiiio 
lempore  venieiit  illusores ,  secundum  desidcria  siia 
aiiibulanles  iii  im|iietalc  '.  Hi  sunl  qiii  sogrog;iiil 
semelipsos  ,  animalt,'s  ,  spiritnm  imn  li;ilieiilcs.  Vos 
aulom,  cbarissimi,  supor.»'ililioaiiles  vosmelipsos  san- 
clissiuKV  veslr;c  litlei ,  iii  Spiritu  sancto  oraiiles,  ijisos 
vos  in  dilcclione  Dci  scrvatc,  exspcclanles  miscrict»»-- 
diam  Doinini  iioslri  Jisii  Clirisli  ,  in  vilani  ;oteiii;ini. 
El  lios  qiiiilem  argnile  judic;ilos;  ilbis  vcro  salvalo  ile 
igne  rapienles  :  aliis  aiilein  misercmini  in  limoro  , 
odienles  et  cam  tpuc  cani.ilis  est ,  macula  am  lii- 
iiicam. 

DE  LllSltO  AI'OCALYPSIS  JOANNIS. 

[Cap.  11.]  Si  lioniincs,  imo  niiia  lioinincs  inlelliijunuir 
moneri,  cum  Angeli  monentiir,  in  omnibns  eisilcm  prw- 
ceptis  discimus  falsos  fratres  per  pnticnliam  siistincniloi 
proplcr  nomcn  f>ci  ,  et  per  pumilcnliam  ad  prinia  opcrii 
bona  redenndum  ,  et  usque  ad  nwrtcnt  perseciuioiics  pro 
fide  tolcrandas,  cl  in  clinrilatc  scrviendum' 

Circa  antcin  fncin  lihri  ,  cnm  de  saiicla  civilnte  lo- 
(^iierc/Hr  [xxi.]  :  Noii  inlr;ibil,  iiiijuit ,  iii  oniii  .iliqiiiil 
coiiiqiiiinitiim  .  ot  ricioiis  aboiiiiiialionom  ot  iiiciula- 
cium. 

Et  H/lfci  jxxii.]  :  Di^ati  qui  lavaiit  stolas  suas  iii  san- 
guine  Agni ,  iil  sit  poiestas  eoruin  in  ligi>o  vil;e  ,  ct 
portis  iiitront  civitatem.  Foris  cancs  ,  et  veiielici ,  el 
iiiipiitlici,  ol  homicid;e,  et  idolis  scrviciites,  el  omnis 
tpii  amal  el  facit  mendacium.  Lgo  Jcsus  misi  ^ini^e- 
liim  uieum  tcstilicari  hivc  vobis. 

'  vulgala  in  exciisis,  loquttuf  superba  :  iii  Corb.  Bibl., 
lo.iiiilur  siipcrbiani  :  t;i;oco  rsl,  /«/01  liuperogca. 

■'  tjorb.  Hiblia,  pro  i)MiH(.iV(,//i',  li  ib>'nl,  impiV(«(MiH;  jiixta 
gr;ooimi.  Nunc  l.inioii  viili.ala  lorl,  in  i.iipict.ilibiis. 

3  llogiiis  ciidox,/i'nviii(«)H. 


ADMONHIO 


IN  LIBllOS  DE  CONSEXSU  EVANGELISTARUM. 

lltic  iiiopcrcS.  Augiisruius  Evangelium  a  Paganorum  calnmniis  ilcrentlendiim  siisiipit.  Ei  qiinleinstalimai) 
ipsa  prtmiulgatione  miillum  apiid  populos  oniiies  auctoritatisac  fidei  ciim  iKilnita  divinitiis  tot  mir.icula ,  tuni 
corporca  siiecic  illapsus,  ul  illud  suo  nuinine  sancirct,  Spirilus  sanclus  cunci!i;irat ;  scd  non  defuere,  a  qiiihii» 
iiiipii"n;irctur.  Primum  eiiini  tormeiitoriiiii  alqiic  siippliciornm  vim  ,  qua  dire  in  piimos  Clirisiiaiios  s;etiliim, 
jusrmnil;  dci.ide  immanitates  illas  excopit  doctrin;o  paritcr  atijue  bislori;e,  qiiani  ;il(l;ilii  tlivinosacri  ipwtiior 
Scriplorcs  de  co  lexuerant,  criiiiinatio  :  nlruinipie  incassum.  Enimvero,  ipioiu:ulinoiliini  priinis  suis  coiiali- 
biis  niliil  ;diiid  consecuti  suiit  cvangclicc  veiitalis  advcisarii ,  nisi  ut  illa  certiur  oxploraliurtpie  rcdderetur, 
divino  Spiritu  martyribus,  qiii  eam  suo  sanguine  asserercul ,  vires  suggcrcnlc  :  sic  idem  illc  Spiriius  pr;c- 
stantissiuiorum  viroruin  meiites  ;iidore  succciidit ,  quo  refutalis  m;ilta  cum  erudilionis  laude  Itlololatraruiii, 
i--aluiniiiis,  m.ajorem  ei  lirmitudiiiem  ac  digiiitalcm  compararent.  Porro  illud  in  primiscrimini  tl;ib;iliir,  iiiter  se 
nciiiiqiiam  consenlirc  sacros  histoncos  :  «  IIoc  cnimsolciit,  >  ait  Angiisiimis,  c  ipiasi  palmare  .sue  vanitatis 


lOil  KE  CONSENSU  EYANGELISTAUUM,  S.  AUGU3T1N1  LIU.  1.  1012 

I  objiccic,  qnod  ipsi  Evangelistae  iiiler  seipsos  (lissi-iiiianl  >  {Lib.  1,  cap.  7,  n.  10).  Etlinicis  quoj  ad  ccrtos 
iiiciis  succincliaiil  Maiiicli;fi ,  qiios,  ut  videre  licet  iii  liliris  canlra  Fauslum  ,  Evangeliis  additos  fuisse  caluni 
iiiabaiilui-.  Alqui  Augustino  noii  salij  fuitea  conciliaie  de  quibus  lileni  movcbanl  isti  liKrctici ,  contra  quos 
poiisiiinuin  Yetus  Testaincntum  defendcbat;  veruin  ,  ut  Novi  quoque  Testaraenti  propugnator  merito  jurc 
aiidircl,  qualuor  Evangclistarum  ,  tam  iii  gestis  recensendis ,  quam  in  ordinc  ipso  narralionis  summam  coii- 
ciirdiain  denioiistrare  c^l  aggressus. 

Ficri  sanc  noii  poluit  quin  ei  lucubratio  hacc  magno  starel.  ninc  illam  in  Traciaiu  1 12  in  Joannem  ,  n.  I, 
laboriosas  liltcras  vocal ;  ac  nirsus  iii  rraclatii  1 17,  n.  2,  res  ibi  esse  operosissime  disputatas  dicit.  Scilicet 
<li;siiiutus  erat  iis  adjunieiilis,  quibus  inslructi  riicrc  quolquoi  postca  in  idcm  illud  arguineiituiu  desudarunt , 
qui  tanien  ipsi  vesligiis  ejus  insislentes,  vix  qiiidquani  aliciijiis  momenti  invcnere  ,  quod  ille  non  dixisset.  Uoc 
opus  libris  dc  Trinitatc,  qiios  jaiu  inclioarat ,  inliTniissis  ,  CDnfccillabore  continiio,  c.v  libro  2  Retractationum, 
cap.  16,  nec  porro  ante  anni  399  exitum ;  cuiii  in  libro  1,  cap.  27,  leslelur  idola  tuin  tcmpoi  is  logum  ab  im- 
peraioiibiis  lal:iruin  auctoriiate  confringi.  Expressam  eiiim  logcm  bac  dc  re  nullani  liabeinus  iis  suporiorem, 
qu;e  aniio  399  proniulg:it;c,  alquc  e.xsecutioni  deinaiidat;i' iu  Africa  fuerunt  (/)(;  Cii'i7.  Dei ,  lib.  18,  cap.  54)  : 
quibiis  iionduni  constiiiitis,  cvoi  iciidi  simulacra  ,  nisi  ex  eorum  quorum  crant ,  coiisensu  ,  jus  pcncs  se  hauJ 
qu:iquam  esse  fatebatur  Augusliniis  [Scrm.  G2,  cap.  11  ,  n.  17). 

I.ibrum  prinium  iiisuniil  iis  rcvincendis  ,  qui  cum  Cbristuni  viri  longe  sapienlissimi  loco  liaoereiit ,  aut 
veriiis,  habcre  simularent,  Evangelio  fidem  dcrogabaiit;  co  scilicet  pnctexlu,  quod  noii  ab  ipso  Chrisio  scriplum 
essci,  sod  abejus  discipulis,  quos  ci  diviniialcni  affinxisse  dicebant,  ncqiic  ab  illo  accepisse  doclrinani  qiiam 
de  dooruiii  abdioando  cullu  ipsi  pr;cdicarunl.  In  libro  secundo  .MallliKum  Evangelistam  usqiie  ad  cceiKC  nar- 
ralioncm  ex  ordiiic  considerat,  ciiniqne  cocollatis  Marco,  Luca  et  Joanne,  demonslral  perpetuain  iiitcr  cos 
reperiri  consensioneni.  Liber  leriius  est  de  eorumdem  qualuor  Evangelislariim  a  cobikc  narratione  ad  Evan- 
gclii  fiiicm  concordia.  Quartus  denique  de  iis  qua;  peculiaria  sunt  Mareo  ,  Lucx  et  Joanni.  Opus  in  Corbeicnsi 
eodice  aiiteDOO  vcl  10Q0  aniios  cxaralo  inscribitur,  « .\nrelii  Augusiini  cpiscopi  de  Concordia  EvangelisUi- 
rum  :  >  sic  et  iii  aliis  plcrisqiie  Mss.  In  iis  oninibus  autem  libri  qiiique,  prinio  excepto,  dividunlur  in  capitula, 
(jiioriini  lemniala  in  librorum  froiile  pr;i'fixa  sunt. 

Vide  tib.  2,  cap.  16,  Retractationum,  col.  636  ,  a  verbis,  Por  eosJcm  annos,  usqite  ad 
col.  637,  verbis ,  Divinas  aucloritales.  M. 


S.  AURELII  AUGUSTINI 

HIPPOKENSIS  EPISCOPI 

EVAI^GELISTARUM 

LIBRI  QUATUOR  e 

LIBER  PRIMUS. 

Diclo  breviter  de  Evangclislaruin  :iuctorilate,  numcro,  ortliue  ac  varia  scribendi  ratione,  Augustiims,  prmsquam  de 
eoruiudem  conseiisu  agal,  illis  boc  liliro  occurril  qui  vel  nioventur  cur  Cliristiis  ipse  niUd  seripseril,  vol  liii?uni  scripto» 
=b  ipso  fuisse  liliros  de  magicis;  qiiique  ailvorsus  ovangolieam  doclrinam  jaclitant  Clirisli  disci|Hilos  iion  lautuiii  niayistro 
Kuo  amplius  tnbuisse  quam  re  vora  erat,  dicondo  illum  Doum;  sed  etiani  deoruni  ciiUiini  |  roliibeiido,  non  lioc  doouisse 
<|iiod  ab  i|;so  didicissent.  Coiitra  quos  ductriuam  .\postfiIoruni  ex  l'roi;betarura  eloquiis  vindicat,  osleudeiis  Douni  Ibr:iol 
solum  cole.idum  osso,  qui  solus  a  lionianis  <iuod  deos  aUos  coli  secuni  vetarol,  ante  iiou  recoplus,  jain  douium  liomaniiiu 
iiii,.erium  suo  nomini  subjuf;avit,  atque  a^.ud  omaes  geutes,  uti  per  suos  Proiihetas  fulurum  iironiiserat,  idola  ouiiiiiiiiinit 
|'0r  Evaugelii  iiraidicatiouoni. 

CAPUT  PUIMUM.  —  Evangelionwi  auclorilas.  Litliris    conliiientur,    Evangeliiini    niorilo   cxccllil. 

1.  Inlcr  onines  divinas  aucioriiatcs ,  que  sanciis      Qu  d  cniin  Lex  et  ProplicUB  futurum    prxnuut  a- 

ADMOMTIO    rr.    DEXEBICTl.NORUM. 

I)e  Consensu  Evaiigelistarum  libri  qualuor  rocognili  sunl  rie  novo  ad  cotlices  Mss.  Vaticana!  bililiiillioc;o  qiiatuor  Col. 
bertin*  duos,  Beccensis  et  Cisterciensis  tolidem  ,  Koclosia;  l.audunonsis  uiiuni ,  ilein  S.  Geiiovola'  rarisionsis,  ^avariici 
(»llegii ,  et  D.  de  S.  George  canon.  comitis  Lugduiionsis  ununi ,  ad  Corboiensein  optinia  manu  et  aiite  900  iiul  lOilll 
aniios  descriptuni,  a<l  prob*  nolse  Albinenseni ,  Aiidoenensom  ,  Fiscaunensem ,  lloriaceosem  ,  Fossatensom ,  Gouimotiooii- 
scin,  Gormanensoni,  PraioUonsem,  Remigiensom,  SilvK-inajorensem,  vindocinensem  :  ad  variaules  loclionos  ex  (luinuui 
Uelsiois  l.ovaiiiensium  Ibeologormn  opera  c.illectas :  priteroaque  ad  antiqiiiores  editiones  Bad.  seu  llat.  Er.  et  liov. 

Compuravimus  prwlerea  eas  omnes  cdilioncs  vuHo  Rclr.  clConfcss.,  I.  1,  memoralns.     M. 

(a)  Scriili  versus Christi  aimuni  WO. 


fO',r. 


DE  CUNSENSU  EVANGELISTAUUM,  S.  AUGUSTINI  lOil 


•.erii:il,  lioc  n.Hlililiiiii '  ;ilqne  coniplcluiii  iii  Evangclio 
(leiiionslrntiir.  Cujiis  priiniprxdiialorcs  .\posloli  fiie- 
iiinl,  qiii  Duniiiinii)  ipsum  cl  S;ilvatorein  noslruni 
Jesuni  Clirisliini  eli:itn  pnvscniem  in  carne  vidciunl. 
yui'  nonsoluin  c.i  qua'  ex  ore  cjiis  audila  vcl  ab  illo 
^uboculis  siiis  opcrala  ,  liicla  el  facla  ineiniiicranl ; 
vcrum  cliamqunc  priusqiiam  illi  perdiscipulalum  ad- 
h.Tsennl,  in  cji>s  nalivilale,  vel  inranlia,  vclpnerilia, 
diviiiiius  gc^la  el  digna  nicmoria  ,  sive  ab  ipso ,  sive 
.t  pnreniiliiis  cjus  ,  sive  a  quibuslibel  aliis ,  cerlissi- 
mis  indiiils  el  ftdelissimis  (esiiraoniis  requirere  et 
tognoscere  poiucrnni ,  imposiio  sibi  evangclizandi 
luunere,  geiicri  liuiiiaiio  annunliare  curarunt.  Quo- 
rum  quidani ,  lioc  est  .Maltiianis  et  Joaiines ,  eliam 
scripta  dc  illo,  qua;  scribenda  visa  sunt ,  libris  siii- 
giilis  edidcrunl. 

2.  .\c  nc  pnlnrclur ,  qnod  ntlinct  ad  pcrcipicndiiiu 
ct  prrdicanduni  Evnngcliuiii,  intciessealiquid  u:niiii 
illi  aiinuiuicnl ,  qiii  cuirdcm  Dominum  liic  in  cnriic 
appaienlcm  discipul;ilu  fainulaiilc  scculi  suiil ,  an  ii 
iiui  ex  illis  fldcliler  compcria  credidcrunl;  divina 
provideniia  procuraium  est  per  Spiritum  sanclmn , 
iit  quilnisdaiii  cli.im  ox  illis  qui  primos  Apo^lolis 
i-equebaiiliir,  non  siiliim  aiin  nuianili,  veriim  oli:iiii 
scribcndi  Evangcliiim  liibucretur  ancloritas  :  lii  siinl 
Marcus  el  Liicas.  C;cleri  aulem  homincs,  qui  de  Dc- 
niiiii  vel  Aposiolorum  actibiis  aliqiia  sciibere  conaii 
vel  nu-i  suiit,  iion  l.les  suis  lemporibtis  cxslilcruiit, 
titcis  (ideni  b;ilieiei  Ecelesin,  alque  in  aucioriiaiem 
laiioiiicam  saiiclorum  Libronmi  eorum  scripia  reci- 
perel :  ncc  solum  quia  illi  non  lalcserant,  quibus  nar- 
raiilibus  credi  oporlcrot ;  sed  eliam  quia  scriplis  suis 
quxdam  fallaciler  indideruiil  ,  quai  catbolica  alquc 
aposlolica  rcgula  Ddei  cl  sana  doctrina  condcmnat. 

CAPUT  II.  —  Ordo  EvangclisUiruin  ,  el  scribendi 
ralio. 

5.  Isii  igilur  qualuor  Evangclisl:e  universo  ter- 
rarum  orbe  nolissinii ,  ct  ob  lioc  foriasse  quaiuor, 
qunniam  quntuor  suiil  pnrlcs  orbis  lerrae,  per  cujus 
universilntcm  Cliristi  Ecclesiam  dilalari ,  ipso  sui 
rumcri  sacramcnlo  quodamniodo  dcclararunl ,  hoc 
ordine  scripsisse  perliibeiilur.  Priiiium  Maltli;cus  , 
dciiide  Marcus,  tcrtio  Lucas  ,  ultimo  Joaiiiies.  Unde 
.iliiis  eis  fuit  nrdo  cognoscendi  alque  prxdicandi,  aliiis 
aiitcm  scribcndi.  .\d  cognosceiidum  quippe  atqiie 
prrdicaiidtim,  primi  ulique  fiicrunt  qui  seculi  Donii- 
iiuni  in  cariie  pr;x:scnleni ,  dicentem  audieruiu,  f;i- 
ciciUcmque  vidcrunt;  atque  ex  ejus  ore  ad  evangeli- 
zaiidum  missi  sunl.  Scd  in  conscribendo  Evangelio, 
quod  diviniius  ordiiiainm  csse  credcndum  csl ,  ex 
iiiiinero  eoriim  qiios  aiilc  passionera  Domiiius  elegit, 
piiiiiuiii  alque  ullimum  lociiin  duo  Icmierunl ;  pi i- 
muin  .M;iUlia.'us,  ullimiim  Jo;iimcs  :  ut  reliqui  duo  qui 
es  illo  numcro  noii  erani ,  sed  tamen  Cliristum  in 
illis  loqtientem  sccuti  cranl,  lanquam  filii  ainple- 
•  lciiili,  ac  per  boc  in  loco  medin  consiiiuli,  iiiroque 
n:j  cis  biiere  miniireniur. 

'  Mss.  qiialuor,  rcrelatiim. 

>  Usd.  IT.  tl  1  l'.Ti  juc  Mbi.,  nijui. 


4.  Ilorum  sane  qiialuor  solus  .Mattli;i'us  hobr.co 
scripsisse  periribcliir  cloquio ,  cnlcri  grxco.  El 
quamvis  siiigtili  suum  quemdam  narrandi  ordiiiciii 
leniiisse  videnniur ,  iioii  I;inien  unusquisipie  coruin 
vclut  ;ilterius  pr;Mcdeiilis  ignarus  voltiisse  scribcie 
repcritiir,  vcl  ignorata  pr;clcrmisisse  qu;c  scripsisse 
nlius  invcnilur;  scd  siciit  uniciiique  iiispiralum  esl , 
non  stipcrnuam  cooperaiioncm  sui  laboris  adjunxil. 
Nam  Mallli;cus  siisccpisse  iiilelligilur  incarnnlioiicm 
Domini  secundiiin  slir|>cm  regiam  ,  cl  plcraque  se- 
cundum  lioiiiiniiin  pr,Tseiilcm  vilam  facta  el  dicta  ejus. 
Marcus  cuni  subsccutiis,  tHnqiiam  pedisseqmis  el  brc- 
vintor  cjus  vidolitr.  Cuin  solo  qtiippc  Joanne  ,  niliil 
dixil  ;  soliis  ipse,  perpauca  ;  cum  solo  Luca,  pauciora; 
ciiiii  .Maiiliao  vero,  pluriiua;  el  mulia  penc  luiideiii 
aiqtie  ipsis  veibis,  sivc  cuin  solo  ,  sive  cuin  cTlcris 
consoi.nnlc.  Lucas  atiiein  ciica  sacerdoialcin  Domiiii 
slirpcm  alqiie  pcrsonam  niagis  occiipnliis  a|pnict. 
Nain  cl  nd  ipsuin  David  iion  rrgium  slcinina  soculiis 
nsendil,  sod  per  eos  qui  regcs  non  fucriint,  cxiii  ad 
Nnihnn  lilium  D^ivid  {Luc.  iii,  51),  qui  iicc  ipsc  rcx 
fiiil.  Non  siciil  Maltliacus  ,  qiii  per  Salonioiicin  rcgem 
doscemlens  {iliiiih.  i,  6),  cxicros  ctiam  legcs  i-x 
oidine  peisccuiiis  est ,  scrv:ins  in  eis  ,  de  qiio  pool  a 
loqueiiiur,  mysticum  numorum. 

C.\PUr  III.  —  Mallhceus  cum  Marco  ad  regiai» , 
Liicas  ad  sacerdotalem  Christi  persoiium  iulcntioncm 
retnlit. 

5.  I)ominusciiim  Josiis  Clirislus  tinus  verus  rcx  ct 
Hiius  verus  sncerdos,  illuil  ad  regeiidos  iios,  islud  ad 
expiandos,  lias  duas  personas  apud  Patres  '  singilla- 
tini  comnieiidaias  sunm  ngiirani  cgisse  dcclar:ivit, 
sive  liliilo  illo  qui  cruci  cjus  siipcrfixiis  erat,  Itex  Ju- 
riieorum;  iinJc  arcano  inslinctii  Pilnlus  rcspnndit, 
(jitod  scripsi  scripsi  {Joan.  xix,  19-22)  :  pra;dicliiiii 
qtiippe  eral  iii  Psalmis,  iVe  corrumpas  tituii  insrri- 
plioiiem  {Psal.  lxxiv,  1)  :  sjve  quDil  ad  personam  sa- 
ccidolis  alliitcl,  iii  co  quod  nos  olToi re  nlque  nc(  iporo 
«liicuil ;  uiidc  prophotijin  '  de  sc  pncmiiit  diccnloni, 
Tu  es  sacerdos  in  alernum  secimduin  ordinem  MeUhi- 
sedech  {Psal.  cix,  i) .  Mullisque  nliis  dociimeiitis  divi- 
narum  Scriplurnrum  rcx  ct  sncerdos  Cliristiis  npparol. 
Hinc  et  ipse  David,  cujiis  iion  frustra  crcbriiis  filiiis 
diclus  esl,  qiiam  lilius  .\braha;,  ct  qiicm  commuiiilor 
toniieruiit  .Maltli;cus  et  LuKis.  illc  a  qiio  per  Salonio- 
ncnt  descenderel,  iste  ad  qiiera  pcrNalhan  ascende- 
rol,  qtiaiiqiiam  npcrle  rcx  fitil  ,  figuravit  lanicn  ct 
saf  erdolis  personain  ,  qiiaiido  pji;es  pniposilionis 
mnnducavit ,  quos  noii  licchat  mandiicnre  iii^i  solis 
snccrdolibus  (I  Reg.  xxi,  6;  Mnlth.  xii,  3).  lluc  ac- 
codit  quod  solus  cliam  Luras  Mariam  coinmemoral  ab 
.\iigelo  mattifostntain  cogiialam  fuisse  Elis:ibotli ',  qii:i? 
uxor  crat  Zacbaris  s:icerdolis.  De  qtio  idcni  scripsit, 
(piod  cani  de  filiabus  Aaron ,  hoc  e^l  de  Iribu  saccF 
dotum  babehat  uxorcm  (Liii;.  i,  50,  5). 

C.  Cum  ergo  Maltlia;us  circa  regis,   LuKis  circa 

'  F.diti ,  apud  anti/jiios  ratres.  .Abcst,  ontigi:os,  t  siss. 

'  Mss.  dtio,  proplwtam. 

'>jcedili  Bail.  cl  Kr.  siiftraganlilmsMss.  niiiniluis.  41  l.ov., 
(ommcmoriU  inaiiifdlc  ctijmiluiii  fiiiise  LliuiKlh. 


ma  LIBER 

siicerdiuis  pcreoiiam  gcrcrel  iiilcniioiieni,  iiiiiiiiic  liii- 
iiinnilaleiii  Clirisli  maxiine  coiiiiiicndaruiit.  SccuikIiiiii 
hiniineni  quippc  Clirislus  ct  rex  el  saci^rdos  efleclus 
€Sl,  cui  dedil  l»cus  scdem  David  patris  sui,  ut  rcgni 
cjiis  nonessct  linis  (Luc.  i,  5"2,  35),  cl  essct  ad  iiilcr- 
pcUandiim  pro  nobis  mediator  Dei  et  lioniiniini  lioino 
Christiis  Jcsus  (J  Tiin.  n,  5).  Non  aiilem  liabuit  lanquam 
J)revialoreiii  conjunftnni  Lucas  ,  sicut  Marcuni  M;it- 
lh;uiis.  Et  lioc  foi  tasse  non  sinc  aliqiio  sacramcnlo  , 
(|iiia  ri'gnm  cst  iion  cssc  sine  comiliim  obscquio  '  : 
uiide  ille  qui  rcgiam  personani  Clirisli  narrandain 
Siisceperal,  habnit  sibi  tanquam  coniilem  adjunctiim, 
r.ui  siia  vesligia  qiiodammodo  scquerelur.  Sacerdos 
auleni  qiioiiiain  iu  sancta  sanctoriim  soliis  inlrabat, 
priipterea  Liicas,  cujus  cirta  sacerdolium  Clirisli  crat 
inleiitio,  iioii  liabnil  taiiquam  socium  subsequentem, 
qiii  siiam  narralionem  quodaniiiiodo  breviaret. 
C.VPUT  IV.  —  Jomines  ipshis  divinitalem  exprimendum 
curavil. 

7.  Trcs  lanien  isli  Evaiigclist.-e  iii  his  rcbus  maxiinc 
Uiversali  siint,  qiias  Christiis  per  liiimanain  cariicm 
temporaliter  gessit  :  porro  autein  Joannes  ipsam 
tnaxiine  diviuilalem  Doinini,  quaPatri  esl3Ci|ualis,  iii- 
teiidil,  camquc  pnccipue  suo  Evangdio,  qnaiiliim 
inlerhoiiiines  sullicere  credidit,  commcndare  cinavit. 
ilaquc  loiige  a  tribus  islis  superius  ferlur,  ila  iil  hos 
videasqundammodo  in  lcrra  cum  Chrlsto  homiiie  cnii- 
vcrsaii;  illum  autein  traiiscendis^e  nebulam,  qiia 
lcgiluromiiis  terra,  et  pcrvenissead  liquidiiin  caduin, 
iindcacie  inenlis  acutissima  at(|ue  firmissima  vidcret, 
in  principio  Verbum  Dcum  apiid  Deum,  per  qiicin 
facla  suiit  omnia ;  et  >psum  agnosceret  carnem  factum, 
ul  habilaret  iu  nobis  {Jouit.  i,  1,  5,  14)  :  qiiod  accepe- 
ril  cariicm  ,  non  quod  fuerit  mulatus  iii  cariiem.  Nisi 
enim  carnis  assumptio  servata  incomniutabili  diviiii- 
lalc  facta  essel,  iion  dicerctur,  Ego  et  Paler  unum 
sumns  {Id.  x ,  50)  :  neque  enim  Pater  et  caro  unum 
sunl.  El  lioc  de  seipso  Doiiiini  tesiinionium  solus  ideiii 
Joannes  commeiiioravit ;  et,  Qui  me  vidil,  vidil  cl  Pa- 
Irem  ' ;  et,  Ego  in  Pulre,  el  Puler  in  me  esl  (Id.  xiv, 
9,  10) ;  el,  Ul  sint  uiium,  sicut  et  nos  unum  sumus 
(Id.  XVII,  22);  el,  Quucumque  Pater  facil,  hcee  eadem 
el  Filius  fucit  simdiler  (Id.  v,  19) ;  ct  si  qu:i  alia  siinl, 
<pia;Clirisli  diviiiilaleiii.in  (|ua  a;qualis  estPatri,  recie 
intclligeiitilius  inlimcnl,  pene  solus  Joannes  iii  Evaii- 
gclio  suo  posuit  :  t;iiiiiiiam  qiii  de  pectore  ipsiiis  Do- 
inini,  supcr  quod  discunibere  in  ejus  convivio  solitus 
cral  (Id.  XIII,  25),  secrelum  divinilalis  ejus  uberius  ei 
(|uodamniodo  familiarius  bibcrit. 

C.\PUT  V.  —   Virlulcs  duw;  circa  conlemplativnm 
Joannes,  circa  activam  Evangelistx  aht  versantiir. 

8.  ProinUe  cum  dux  virtutes  proposilre  sint  aiiimx 
liuniauu: ,  una  acliva  ,  altera  coiileniplaliva  ;  illa  qiia 
itur,  ista  qua  pervenitur;  illa  qua  laboralur,  iil  cor 
luundelur  ad  vidciidiim  Deuin  ;  isla  qua  vacalur  ct 
videiur  Deus  :  illa  est  in  praiccplis  exercenda;  vitx' 

'  Mss.  duoetC(litioRat.,id  est,  quffi  AugusliniRatispoiicn- 
SiS  studio  rccopnila  csl,  hahenl,  siiie  comilatus  obsequio. 

'  <\c  melioris  nola;  Mss.  juvla  gra>ciiin ,  o  eorakos  eme, 
cbrakc  lon  jia/cr».  At  cdili  :  'jui  mc  ridet,  vidcl  el  ralrem. 


piiiMus.  ma 

liujus  tcmporalis  ,  isla  iii  doclrina  viLc  illius  scmpi- 
lcriKC.  Ac  per  hoc  illa  opcratur,  ista  reqiiiescil  ;  qiiia 
illaest  in  purgationepcccatorum,  isla  iii  lumiiie  '  pur 
g;itorum.  .\c  per  hoc  in  hac  vila  morlali,  illa  cst  iii 
operc  bonae  conversationis;  isla  vcro  magis  in  fide,  et 
apud  perpaucos  pcr  speciiluin  in  a^iiigmale  ,  et  ex  parie 
in  aliqua  visione  inconiintilahilis  vcrilalis  (1  Cor. 
XIII,  li).  Ilae  dua;  virliili^s  iii  diiabus  uxoribus  Jacob 
figuial;c  inlelliguiitiir.  De  quibus  adversus  Fausliim 
Maiiicli.-ciim  pro  niodiilo  mco,  qiKintiim  iUi  opcri  sufft- 
cerc  vidcbatiir,  disscriii  {Lib.  2'2 ,  cap.  52).  Lia 
quippe  iiilcrprcialur,  Laborans ;  Racliel  autem,  Visum 
principiiim  ».  Ex  qiio  iiilelligi  d;itur,  si  diligcnter  ad- 
vcrtas,  tres  Evangelislas  lempnralia  facta  Domiiii  ct 
dicta  qua;  ad  iiifmmandos  niores  vit;c  pr.cbentis  maxlmc 
valcrent,  copiosius  perscculos,  circa  ill.im  activani 
virtutein  fuisse  versatos ;  Joannem  vero  facta  Domiiii 
multo  pauciora  narianlein ,  dicla  vcro  ejiis ,  ea  pra;- 
scrlim  qii;c  Triiiilalis  iiiiila[i;in  cl  vil;e  a;tcrii;i;  fclici- 
latem  insinuarenl  ,  diligeiiliiis  ot  uberins  consciiben- 
lein  ,  in  virintc  coiiicinplaiiva  commendandi  ,  siiani 
iiilcnlionem  pr^dicalioiiemqiic  leniiisse. 
C;\Pl]T   VI.  —   QualHor  animatia  e.v  Apocahjpsi  de 

qiiatuor  Evnngelislis  ahi  ahis  aptiiis  inlcllexerunl. 

9.  L'nde  niilii  videnlur,  qiii  e.x  Apocalypsi  illa  qua- 
liior  aiiimalia  ad  iiitclligcndos  qu:ituor  Evangelistas 
interpretati  siinl,  probabilius  aliquid  attendisse  illi  qiil 
leoiicm  in  MattIi;eo  ,  lioniiiiem  in  Marco  ,  vitulum  in 
Luca,  aqiiilain  iii  Joannc  inlellexerunt,  qiiam  illi  qni 
liominem  Malihico,  a(|nilaiii  .Marco,  leoneni  Joaniii 
tiibueruiit.  De  piiiicipiis  cnim  librorum  qiianidain 
conjectiiram  capere  voliieruni,  non  de  tota  iiitentioiic 
Evangclistarum  ,  qiuc  inagis  fuerat  perscrulanda. 
Miillo  enim  congrucntius  ille  qui  regiain  Clnisli  per- 
soiiaui  maximc  conimendavit,  per  leonem  significaliis 
accipilur  :  unde  ct  in  Apocalypsi  cum  ipsa  Iribu  regia 
leo  commemoratuscsi.nbi  dictumcst,  Vicii  leo  de tribu 
Juda  {.{poc.  V,  5).  Secunduni  Malllucum  eiiim  ct  Magi 
narrantur  venisse  ab  Oricnte  ad  regcm  qua^rciiduin 
cl  adi)raiidiiin,  qui  eis  pi^r  slcll;iin  naliis  a|)paruil  :  cl 
ipse  rex  llcrodcs  regem  lormidat  iiifantcin  ,  ali[He  ut 
eum  possit  occidere ,  lot  parviilos  necat  {Mallli. 
II,  1-18).  Quod  aiileni  pcr  vilulum  Liicas  significalus 
sit,  propter  maxiiiiani  viclini;iin  saiicrdolis,  nciitri 
dubitaverunl.  Ibi  enim  a  saccrdote  Zacharia  incipit 
scrmo  narraniis ;  ibi  cogiiaiio  Maria;  el  Elisabcili 
conimemoratiir  {Luc.  i,  5,  36) ;  ibi  sacramenta  priiiii 
sacerdotii  iii  infante  Chrislo  implela  narrantur  {Id. 
11,  22-24)  :  el  (iua;cumque  alia  possunt  diligenlcr  ad 
verti,  quibiis  appareat  Luc;is  iiilcntioiicm  circa  sacer- 
dotis  personam  liabuisse.  Marcus  crgo,  qui  nequo 
stirpem  regiam,  nequc  sacerdotalem  vel  cognationcm 
vel  consccralioiiein  narrare  voluit,  et  tameii  in  eis 
vcrsalus  oslendilur  qu;e  liomo  Christus  operatus  esl, 
taiiliiiii   hoiniiiis   rigiira    iii  illis   quauior  animalibus 

'  linus  e  valicanis  Mss.,  in  iHumimlionc  . 

•  iulili  excei  lonat.,  visiis  principiiiin.  M  Mss.,  visuin  priih 
cipiiim  :  sic  eliain  in  lib.  22  contra  Faiistuiii ,  cap.  52,  lcgi- 
lur;  alilila  bacce  iiiterpiclaliono^firc  lerbum,  ait  iuyuiti- 
nus,  ii  qio  vidclur  vnui. iviiim. 


»(147  Dt:  COiNSENSL"  EVANGl 

sigiiillcaliis  videlur.  ILrc  aiitcni  animalia  Iria  sivc  lco, 
f ive  honio  ,  sivc  vilulus  ,  in  lciia  gradiniUnr  :  nnde 
isli  Ircs  EvangclisljR  in  liis  maxinie  occnpali  sniil, 
(|na>  Clirisuis  in  carne  opcr.iUis  esl,  el  qii;p  priTrpia 
inorialisvit.u  cxcrcciuhc  c.irncrn  portanlilins  tradldil. 
At  vcro  Joannes  siiper  mibila  infirniitalis  liiuii:iii;e 
velnt  aquila  vol.it,  ct  liuein  incoinimilabilis  vnila- 
tis  aculissiniis  atque  Crmissiinis  oculis  cordis  iii- 
Inettir  (ii). 

tAPLT  Ml.  —  Catisa  siiseqtli  operis  de  Evangetistn- 
rum  consensu.  Oci-itrrilur  iis  qui  iticiml  Cliri^^luin 
nihit  scripsisse,  itisnpulos  vero  ejus  Deuin  illum  ;)iv!- 
dicando,  menlitns  fiiisse. 

10.  Ilas  Dnniiiii  s-.iiulas  ipiadrigas,  qnibus  per  or- 
bcin  veclns  subigil  popnlos  leiii  suo  jiigo  cl  sareiiiiC 
tevi  ,  qiiidam  vel  iinpia  vanilaic  vel  iiiiperila  tcincri- 
latc  cabininiis  appelunl,  iil  eis  veracis  narralioiiis  dc- 
logcnt  lidein,  [icr  qnos  cliristiana  reli^io  disseiniiiala 
pcr  inundum  ,  taiita  fertililale  provenit ,  nt  boiiiiins 
iiilidcles  jani  inti'r  scipsos  (■;iliiinnias  siias  iiiussit;iio 
vix  audcant ,  coiiipressi  lide  Gciitiuin  el  oinninm  dc- 
votione  populornin.  Vcrumlainen ,  qnia  iionnullos 
adliuc  calinnniosis  dispiilalioiiibiis  suis,  vel  rctard:iiit 
a  (ide  ne  credanl,  vcl  jain  crcdeiiles,  qiiaiiliim  po- 
liierint,  agilando  pcrturbaul  ;  noimiilli  aulein  fiaties 
salva  (ide  nossc  desiderant  qiiid  lalibiis  rcspondeant 
qu;cslionibiis ,  vel  ad  prorcctuin  scicnti;e  siuc ,  vcl  ;id 
illorum  vaniliKpiia  rcltlbnda  ;  inspiraiite  alque  adju- 
vanlc  Doniino  Deo  iiostro  (quod  utiii;im  et  ipsoriiin 
saliiti  prosit),  Iioc  oprre  dcmonslrarc  siiscepimus  cr- 
lorein  vel  temerilalem  eorum  qui  cojilra  Evangclii 
qnatuor  libros ,  quos  Evangclistx  qiialiuir  singiilos 
conscripscruiit,  salis  argutascriminalioiicsseproferre 
.■>rbilraiitiir  :  qiind  ul  iiat,  quani  non  sibi  adverse:iliir 
iidcm  scriplorcs  qiiatuor,  oslendrndum  esl.  Iloc  cnim 
solent  qiiasi  palinarc  '  suoe  vanitaiis  objiccre  ,  quod 
ipsi  Evaiigi'.Iist.e  inlcr  scipsos  dissenlianl. 

11.  Sed  illud  prius  disculicndum  est,  qnod  solel 
iioniiullos  inovere,  cur  ipse  Dominiis  nihil  scripseril, 
iit  aliis  de  illo  hcribeutibiis  ncccsse  sit  creJerc.  Hoc 
ciiim  diciint  illi  vel  mavime  pagani,  qui  Domiiiiim 
ipsuiii  Jesiim  Chrislinn  culparc  ant  blasplicmarc  non 
aiulcnl,  eique  iribiinnl  exccllentissimam  sapientiam  , 
scd  taincn  laiKiiiam  hoiiiini  :  diseipulos  vero  ejiisdi- 
cuiit  iiiagis!ro  suo  aiiiprms  tribuisse  quam  erat,  iil 
eum  Filium  Dei  dicerent,  et  Verbum  Dei  pcr  quod 
Jacla  stml  oninia,  et  ipsum  ac  Deum  Vatrcm  uiinin 
essc ;  ac  si  qiia  siiiiili;i  siiiit  in  aposlolicis  Litteris  , 
qiiibus  cuin  cnm  1'alre  niiiim  Deum  colcndiim  esse 
didicimus.  Ilonoraiidiiin  eiiiui  lanquani  sa|iieiitissimiiiii 
viriim  pulant;  coleiidum  anteni  lanqiiam  Deum  iiegaiil. 

12.  Ciim  crgo  qii:cruiit  (piare  ipse  non  seripserit, 
viileiiiur  parati  fuisse  hoc  de  illo  credere,  quod  de  sc 
ipse  scripsissct,  non  qnod  alii  de  illo  pro  suo  arbilrio 
prcdicassent.  .\  quibusqu:cro,  cur  de  qnibusd;im  iio- 
bilis.siinis  pbilosopliis  snis  hoc  crediderint,  quod  de 
illis  coriim  discijiiiri  scriptuin  menioriic  rcliqueriml  , 

'  Fditi,  pnlnuim.  Melius  aljquot  Mss.,  palmarc. 
<(i)  ITact.  5uiii  Joaii.,  n.  b. 


LISTAUL.M,  S.  AUGLSTINI  101? 

cum  de  .se  ipsi  iiibil  srripsissCiit  ?  Nam  Pyih:ig:)ras  , 
quo  in  illa  conteiiipl:iliva  virtule  nihil  luuc  '  li;ibnit 
Crxcia  clariiis,  noii  tanuim  de  se,  sed  nec  de  ulla  re 
aliqiiid  scripsisse  perbibcliir.  Socralcs  aul(»m.  .|iiimii 
nirsus  iii  :icliva,  qii:i  iiioics  iiiforiiianliir,  oiiiiiilius 
pr.tMulcniiil,  ila  iil  li-sliinonio  quoipn;  Dci  sui  Apolliiiis 
oiniiiuin  sa|rn'iilissimum  proniiiiti:ilum  csse  noii  t;i- 
fcanl,  iEsopi  fahnlas  panculis  versibns  perscciitus 
cst,  \crba  ct  niimtros  siios  adliibcns  rebiis  alleriiis  , 
irsqiic  adco  iiiliil  scribcre  volnit,  iit  hoc  sc  co;icliiiii 
iiiiperio  sui  d;cmoiiis  fecissc  dixeiit,  siciit  nobilissi- 
rntis  diseipnlornin  cjns  Plalo  comniemoral  :  in  qiio 
lamcii  opcre  nialuit  alienas  qiiam  suas  exornarc  sen- 
teiitias.  Qiiidigittircaiis:c  cst  curde  islis  boccrcdant, 
qimd  de  illis  discipiili  corum  litU'ris  coinineridariiiit , 
ct  de  Chrislo  nolint  credere  qnod  ejus  de  illo  disci- 
piiU  conscripsernnt  ;  pncsertim  ciim  ah  co  caitcros 
lioniines  sapienlia  srrperatos  essc  fateantnr,  qiianivis 
ciim  fateri  Dcum  nolint?  An  vcro  illi,  qiios  isto  niiilto 
infcnores  fuisse  non  diibitant,  vcraces  de  sc  discip.i- 
los  facere  potucrunt,  ct  isle  rion  potuit?  Qiiod  si  ali- 
siirdissime  dicitur,  er'edant  de  illo  qiiein  s;ipioiilciu 
falciilur,non  qiioii  ipsi  volurit,  sed  quod  apud  eos  le- 
giiiit,f(uieaqua' scripserimi,  ab  illo  sapiciiie  didicc- 
rimi. 
C.\PL'T  VIII.  —  Si  fama  nnrranle  Cliristus  credllur 

sajnenlissimus,  cur  majori  fama  prcedicante  non  cre-  - 

diilur  Deus. 

t'.  Dciiide  dicarit,  uride  saltein  quod  sapientissi- 
nius  fuerit,  nosse  vel  aiidire  polucrunt.  Si  fama  dis- 
seminante,  certiorne  de  illo  uunlia  fania  esl ',  qiiaii» 
discipuli  cjus,  qiiibus  eum  prindicanlibus  ipsa  per  lo- 
tum  iniindiim  fania  fragravil?  Poslremo  f;iinam  pr;K- 
feraiit  fainoc,  et  ei  fama;  de  illo  credaiil  qn;B  ni.ajor 
est.  Ea  qiiippe  f;iiiia,qii;c  dc  catbolica  Ecclesia,  qiiaiii 
stiipcnt  toto  orhe  dilliisam,  mirahili  clariiate  disper- 
gitur,  lcnucs  isiorum  rumores  iiicomparabililer  vin- 
cit  :  ca  porro  fania  lam  magria,  tam  celcliris,  ul  e;im 
limendo  isli  Ircpiilas  el  le|iidas  conlradictiiiiiciilas  iii 
siiiu  suo  rodaiil,  jain  pbis  melucntcs  aiidiri,  qiiain 
Yolentes  credi,  P'ilium  Dei  Unigenitum  et  Detim  pr:»!- 
dicat  Chrislum  ^  por  quem  facla  sunt  omiiia  :  si  crgo 
lamain  eligiint  lcsleni,  ciir  iioii  liane  cligiinl,  qii:c 
laiita  clarilale  pra^fnlget?  Si  scripturam ,  ciir  non 
evaiigelicam,  qii:c  lanta  ancloritatc  pr,i;pollct  ?  Nos 
cerle  ha;c  de  diis  eonim  credimus,  quae  habel  cl  seri- 
plnra  eorum  aiilii(uior,  et  fama  cclebrior.  Qii;tR  si 
adoranda  sunt,  ciir  ca  rideiit  iii  tlieatris?  Si  aiilcm 
lidcnda  stiril,  pliis  ridcndiim  est  ctim  adnraulur  in 
tcmplis.  Rcsiat  iit  ipsi  veliiit  testes  esse  de  Cliristo, 
qui  sibi  aufcrunt  nieritiiin  sciendi  qiiid  loqiiaiiUir,  lo- 
qucndo  qiiod  ncsciiint.  Aut  si  ali(|nos  libros  sc  liahcre 
dicinit,  ((tios  ciim  scripsisse  asserant,  pnidant  cos 
nobis.  Profeclo  enini  uiilissimi  ct  saluberriiiii  sunt , 

'  Parliciila,  liinr,  'loesl  in  sox  Mss. 

'  (iiKiliiordecliii  Mss.,  de  ilto  fama  niintiiita  er<t. 

'  F.r.  cl  l.ov.,  liim  ceUi)riscst,ut  eam  timenito,  clc.  nmm 
iwlentis  crciti  i  iliiiin  nci  nniiicnitum  et  Dciim  prwiliciiii 
( liruilum  olc;  dissoiilioiililnis  Mss.  |)roiie  oniiiilitis  ol  auti- 
>;tlori  editionc  l::u  ,  i|uoruni  liic  lectioneniresliluinius. 


,019  LIDER 

(luoi,  ul  ipsi  fjlailur,  \ir  sapienlissiiiius  scripsil.  Si 
aulem  tiinenl  eos  proferre,  uiiqtie  mali  sinil ;  porro 
!-i  niali  sunl,  iion  eos  sapienlissimus  scripsil  :  snpii-n- 
tissiminn  :iitlein  Cliristum  fatentur ;  noii  crgo  Clirislus 
tale  aliquid  scripsit. 
C.^rUT  l\.  —  Qiiidam  fiiigimt  Christum  scripsisse  li- 

brus  de  niatjicis. 
44.  Ila  vero  isti  desipiuni,  ut  illis  libris  qiios  eiim 
scripsisse  exislinwnl,  dii-aiit  conlineri  cas  artes  qui- 
fiiis  eura  putanl  illa  fecisse  miracula,  qiiorum  f.iiiia 
ubiqiie  percrelniit :  qiuid  existiniando  selpsos  produnt 
quid  diligant,  ct  qnid  alTectciit ;  quandoquidein  Cliri- 
sluin  propterca  sapienlissimum  pulaiit  fuis-e,  qnia 
ncscio  (\\ix  illicita  novcral,  qiix  nou  soliim  disciplina 
clnisliana,  seJ  diain  ip^a  terrenn;  reipublica'  admi- 
uislralio  jure  ooiideiunal.  El  cer;e  qiii  tales  Cbiisti 
libros  se  legisse  aflinnant,  cur  ipsi  iiulla  talia  faciiini, 
(|HaIia  illum  de  libris  talibus  fccisse  miranlur? 
C.\rL'T  X.  —  Eosdem  libros  Pclro  et  l'aiilo  inscriplos 

iiuidiim  deliraiit. 

13.  Quid  qiiod  cliain  diviiio  judicio  sic  errant  qiii- 
dain  eornin,  qui  Uilia  Clirisliim  scripsissc  vcl  crediint 
vel  credi  voliint,  ut  eosdem  libros  ad  Petnim  et  Pau- 
liini  dicant,  lanquara  epislolari  lilulo  pr;i;nolatos.  El 
fieri  polcsl  iit  sive  iniinici  noininis  Cbrisli,  sive  qiii 
ejusnindi  cxsccrabilibiis  arlibiis  de  tam  glorioso  no- 
inine  p:indus  auctorilalis  dare  se  possc  pulaveriinl  , 
talia  sub  Clirisli  et  .\posloloruiii  nomiiie  scripscriiit : 
in  qua  fallacis.>iiiia  audacia  sic  exciccati  suiil,  ulcliain 
a  pueiis, qiii  adliuc  pueiililer  in  gradu  Lecioruin  cliri- 
slianas  Lillcias  nonini,    nicrilo  rideanliir. 

16.  Cuin  eiiim  velleiit  lalc  aliquid  liiigereCliristnm 

scripsisse  ad  (iiscipiilos  siios,  cogitavenint  ad  qnos 

polissinuim  sci  ibcro  (loluisse  facile  crederelur,  tan- 

quara  ad  illos  qui  ei  fainiliariiis  adliasissenl,  qiiibus 

illud  qiiasi  sicreluni  digne  coiiiinitleri'lur  :  et  occurrit 

eis  Pciriis  el  Paiilus,  credo  qiuid  pluribus  locis  simul 

cos  cuin   illo  piclos  vidcrent ;  qiiia  mcrila  Pelri  et 

Pauli  cliani  proptcr  cnmJem  passionls  dicm  celebrins 

soleinnitcr  '  Homa   coniincndat.   Sic  oninino  crrare 

nicrucruiil,  qui  Christuin  ct  Apostolos  ejus  non   in 

sanctis  cudicibus,  sed  in  piclis  parietibiis  i|uxsierunl: 

iiec  mirum  si  a   pingeiitibus  fingeiites  deeepli  sunt. 

Tolo  eniin  lempore  qiio  Cbristus  in  canie  moruili 

cuni  suis  discipiilis  vixit,  nonduin  cral  Paulus  disci- 

pulus  ejus,  queiii  posi  passioucni  suara,  post  resur- 

rcctiOnem,  post  ascensionein,  post  missuni  de  ccelis 

Spirituin  sanctiim,  post  niulioruin  Judxoruni  conver- 

sioncni  et  rairabileni  lidcin,  posl  lapidalionem  Slepba- 

ni  diaconi  et  marlyris,  ciiin  adhucSaulus  appellareliir, 

ct  eos  qui  i:;  Chrisium  crediderant,  graviier  perse- 

qiieretiir,-  de  coclo  vocavii,  et  suura  discipulum  alqiie 

apostoluin  feeil  (Acl.  ix,  1-30).  Qiinmodo  igilur  pdliiit 

liiiros,  (pios  anlequam  niorcrelur  eum  scripsisse  pu- 

lari  volunt,   ad  discipulos,  tanqiiani  faniiliarissimos  , 

Peiruin  ci  Pauluin  scriberc,  cum  Paulus  nondum  fuerit 

discipulus  ejiis? 

'  m  tribus  Mss. ,  eeleherrimim  solemniter.  Apud  F.r.  rt 
lJ3v.,  celebrius  c<  solemnitcr ;  adiJitn,  ct,  quod  abcsl  ab  aliib 
codiL-ibus. 


PniMLS. 


lOSO 


C.-\PL'T  XI. —  In  eos  qui  sonmianl  Cliritlum  magicc 
arte  populos  aii  se  convertisse. 

17.  Illud  qiioqiie  atlcndant  qiii  niagicis  arlibiis 
tanta  euni  poluisse,  et  nomen  suum  ad  po|iiilos  in  so 
cuuvcriendos  arle  ipsa  consecrasse  deliianl,  ulruin 
poluerit  magicis  arlibus'  lantos  Pioplieias  diviiiii  Spi- 
rilu,  antequam  in  terra  nasceretur,  iinplere,  qiii  de 
illo  talia  fulura  pradocuti  sunt,  qiialia  jani  praelerila 
iii  Evangelio  legiiiiiis,  et  qiialia  iii  orbe  terraruni 
pi:csenlia  nuiic  videiniis.  Neque  eiiiin,  si  inagicis  arli- 
biis  fecit  ut  coleretur  et  inorluus,  ni:igus  cral  aiile- 
quam  natus  :  ciii  proplielandn  ventnro  gens  uiia  de- 
piilnta  csl,cujusieipubIic*tolnadiniiii^tralinproiilicti,'» 
csset  iliius  regis  venturi,  ct  civilaleni  coeleslein  « 
oninibus  gcntibus  condiluri. 

CAPLT  XII.  —  Judworum  Dcus,  illis  subjiigalis,  ideo 
non  fuil^  Romanis  reccptus,  quod  is  juberet  se  so- 
lum  coli  simulacris  dclelis. 

18.  Proiiide  iliius  llebr.x.-c  gcnlisnd  proplietandiini 
Clirisliim,  siciil  dixi,  depiilala.'  nullus  alius  deus  crnl, 
nisi  Deus  unus,  Deus  vcrus,  qiii  fecit  copluin  et  lcrram 
ct  omnia  qu.-c  in  eis  sunt  :  quo  offenso  s;i'pe  siiis 
hiistibus  subdebantur;  nnnc  cliam  pro  gravissimo 
scelere  nccisi  Clnisli,  cx  ipsa  Jeiosolynia,  quod  crat 
rcgni  eorum  capat,  penitiis  enidic.iti,  ct  Hnmaiio 
iinperiii  siibjngali  sunt.  Snlebant  aiilciii  Uomani  deos 
genliiim  quas  subjngabnnl,  colendns  propiliare  ',  et 
eorum  sacra  suscipeie.  IInc  de  Deo  grnlis  Ilrlmca'  , 
ciiin  cani  vel  oppugnnveriint  vcl  viceninl,  laci  re  nn- 
Iiieruiit.  Credo  quod  videb;int,  si  ejiis  Dei  ^acin  re 
cipcrenl,  qiii  se  soluin,  delelis  etiam  siiiinlacris,  coli 
jiiberel,  dimitlenda  esse  omnia  qu.i;  priiis  colenda 
susceperant ,  qiioruni  religioniluis  iniperiiiiii  suiiiii 
crevisse  arbilrabanlur.  In  ipio  ens  pliirimnni  f.illacia 
d;cinonuni  decipiebat  :  nam  uliipie  inlelligere  debe- 
bani,  occulia  Dei  veri  volnnlaie,  penes  qiiera  rcrum 
siiinma  pnlcsUis  esl,  slbi  daluin  ct  niiclnin  regnum  , 
non  illornm  deorum  favnre  ;  qni  si  alii|iiid  in  liac  re 
polcslatis  habuissent,  suos  potiiis  prolcxi-.sent,  ne  a 
Uomanis  superarenlur,  autipsos  eis  Romanos  ednnii- 
tos  snbjiignsscnt. 

19.  Neque  eiiim  possiinl  diccre  pielaleiii  ac  niores 
suos  n  diis  genlium  qiias  viceruni,  dileclos  ct  eleclos. 
IS"uni|iiaiii  lioc  dicent,  si  priinordia  sua  recolanl,  fa- 
cinorosornm  asylura  el  Uomuli  fratricidium.  Neqiie 
enim  qnandn  nsylum  consliluerunt  Uemiiscl  Roniulus, 
ut  qiiisquis  cnjuslibet  sceleris  reus  eo  confugissct  , 
iiiuUuin  liaberet  comniissum,  pra;cepia  piEnilentiae 
dederunt  ad  sannndas  aiiimas  miserorum  ;  ac  non 
potius  colleclam  timeniiuin  maniim  contra  siias  civi- 
Intcs,  qiiarum  leges  timebnnl,  niercede  inipunilalis 
annarunt  :  aul  quando  Uoniuliis  fralrein,  qiii  iiibil  iii 
eum  iiiali  perpetrarat,  occidit,  jnsliliain  vindicandi,  ac 
iion  principatum  dominandi  cogitavil.  luineislos  nio- 
res  dilexenint  dii,  hostes  suarum  civitatuni  favendo 
hoslibus  earum  ?  Quin  potius  nec  illas  deserendo  pres- 
seruiit,  nec  ad  isios  Iranseuiido  eos  aliquid  adjiivc- 
runi ;  quia  non  habcnt  in  poieslatc  rcgnum  dare  et 

'  .Mss.  <iuiiique,  cotciido  propUinrc. 


JOol  DE  CONSKNSU  EVANCI 

aufcrre  :  scJ  Deus  uiius  cl  vcrus  hoc  agit  occullo 
jihlicio  ,  iion  coiiliinio  boalos  facUirus  ,  qnibus  lerrc- 
niim  rtgiuiiii  deileril ;  iicc  coiiliiiuo  niiseros,  nuibus 
aJeiiici k  ;  sed  bealos  vel  niiseros  piopler  aliud  el 
aliuiide  faciens,  lcinporalia  rcgna  aKjue  icrrena  qiii- 
biis  voUicrit,  el  qnanuliu  volucrit,  secuiiduiii  praede- 
stiiialiiiii  ordineni  saiculnriim,  vcl  sineudo  vcl  doiiando 
disliibuit. 

CAPUT  XIII.  — /Krf<ros  cur  Dcits  passus  cst  subju- 
guii. 

20.  Unde  ncc  hliid  pnssiint  diccre  :  Ciir  crgo  Deiis 
IlebrLeiinim,  qiiem  suiiinuim  et  veruin  Deuin  dicilis, 
iioii  soliini  eis  Itonianos  non  siibjiigavil,  sed  iiec 
ipsos  Ilcbr.cos ,  ne  a  Itomanis  subjugarentur,  adju- 
vil?  Piijcccsserunt  cnini  inanilesla  peccala  eoruin , 
propter  (iii:c  illis  hoc  i-ventiiruin  Propbct;e  tanto  anle 
pra.'dixeriinl;  el  inaxinu-  quia  iiiipio  fiiiore  Cluistum 
oecidcnini,  inquopecratoalioniinorciiltoniinpcccalo- 
riiin  nicritis  cxcacali  siiiit  :  el  qiioil  illius  passio  essct 
Cciilibus  priiriiliira,  cailem  pro|ilu'lica  coiileslatione 
pr.cdlcliiin  csl.  Nec  alia  rc  iiiagis  claruit,  illiiis  genlis 
rciziium,  el  lciiipbim,  ct  saceidotiiini,  e!  sacrificiuin, 
cl  uiicruiiicin  ill.iiii  iiiysiicain  ,  qiiod  xpinijM  gr;ece  di- 
ciliir,  uude  Cliiisti  nonieii  eliicel,  el  proptcr  quain 
reges  suos  chiisios  ipsa  gcns  appellabai ,  noii  fuisse 
nisi  pnciiuiiliaiido  Clirislo  depiitata,  quain  qiiod  oc 
cisi  (^lirisli  rcsiiriectio  poslcaiiuam  coe|iit  credcnlibiis 
Geniiims  pr  cdieari,  illa  omnia  cessaveruiit,  nescie:- 
libus  liomanis  per  qiiorum  victoriam,  nescicntibus 
Judiuis  pcr  quoruin  siibjugalionem  faclum  cst  ul  illa 
eessarent. 

C.\PLT  XIV.  —  Deus  HebrcBorum  viciis  iltis  se  viclum 
non  esse  ostendit  idolorum  evcrsioiie,  et  Gentium 
omniuin  ad  ipsius  cultuin  eonversione. 

21.  Ilem  sane  mirabilem  non  advertunl  paiici  Pa- 
gaiii  qui  reniauserunt,  Deuiii  Ilebra^nnim  oircii^inii  a 
viclis  ,  nec  receptuin  a  vicloribiis,  nuiic  pradicaii  el 
coli  ab  omnibus  gentibus.  Ipsc  cst  eniin  Deiis  Israel, 
de  qiio  tanlo  ante  Propbeta  plebem  Dci  sic  alliicutiis 
csl  :  El  qui  eruit  le,  Deus  Israel  universa:  ternv  voca  - 
fcidir  {Isai.  Liv,  5).  lloc  facliim  csl  pcr  iicnieii  Cliristi 
venicnlis  ad  liomincs  ex  seinine  ipsiiis  Isr;iel,  qiii 
nepos  fuii  Abralise,  a  qiio  gens  coEpil  Ilebrxorum  («) : 
nani  cl  ipsi  Isracl  dicluin  esl,  In  seinine  tiio  benedi- 
centur  oinnes  tiibus  tenw  (GVn.  xxviii,  14).  Iliiio 
ostendiiiir  Dcus  Isiael,  Deiis  u;ius  qiii  fecit  cocluin  et 
lerrain,  et  res  liiimaiias  ju-te  ac  misericoiditer  ciir;it, 
ita  ut  nec  pr;ccludat  justitia  iniserictsrdiani,  ncc  im- 
pediat  niisericordia  jnsliliam,  qiiod  nnn  ipse  sit  vi- 
clus  iii  Ilebneo  populo  sun,  qiiia  rcgniiin  sacerdo- 
liuiiiqiie  ejus  Uonianis  ex|iugii:iiidiiin  delcudumqiie 
[icnnisit :  quandoquidein  pcr  Clii  isti  Evaiigelium.  veri 
rcgis  et  sacerdiilis,  qnod  illu  regno  et  saceidotio  fii- 
turuni  iir;c(igura\il,  iiunc  ipse  Deiis  Isracl  ubiipie 
delet  idola  gentiiiin ;  qu;c  utiiiue  ne  dclercntur,  reci- 
perc  sacra  ejus  Uoinaui  nolueriini,  siciil  recepcrimt 
deoruin  »Ii:irum  geiiliuin  qiias  viceriiul.  Ila  et  regnum 
saccrdfitiuinquc  proplictic;p  gcntis  abslulit,  quia  j;iiii 

<n)  tl  Helracl.  c.  10. 


I.ISTAP.UM,  S.  AUGUSTINI  1052 

ipii  pcr  e;im  proniittebatur,  adveneral;  cl  Riimanuin 
iinperiuin,  a  quo  gens  illa  vicla  cst,  per  Clirislum 
regem  siio  iioniini  subjiigavit,  atque  ail  eveiieuda 
iilobi,  proptcrquoruni  lionorem  sacra  ejiis  rccepla  noii 
er;iii(,  chrisliaii;K  lidei  robore  ac  devolione  converlit. 

22.  Piilo  quia  h;cc  de  se  futura,  ut  per  lot  Proiihe- 
las,  el  per  ciijusdam  etiani  geiilis  regiiiim  ae  saccr- 
dotiiim  pncniiMtiareiilur,  nnn  niagicis  arlibiis  fccit 
Clirisliis,  aiitcqiiam  essel  in  bominibus  iiatus.  Nam  ej 
illius  jain  deleti  regiii  populus  nbique  dispersus  mi- 
rabili  Dei  providciilia,  quamvis  sine  ulla  unctionc 
rcgis  sacerdotisque  remauscrit,  in  quo  rhrisinato 
Clirisii  niiincn  apparcl,  lenct  tainen  rcliqiiiasqiiariiin- 
d;iin  obscrxalioniini  suaruin  :  lioniaiia  aiilcm  sacra 
illa  de  idolorum  culin  iiec  victus  ac  siihjugaius  accc- 
pit,  ul  Libros  pro|iliclicos  ad  teslini(in;iiiiiger;it  Chri- 
sli,  ac  sic  de  ininiicoruin  codicibiis  |irobeliir  '  vcril;is 
piiipliclali  Cliiisli.  Qiiid  ergo  iniseri  adliiie  Cirisliiiii 
ni:ile  laudando  seipsos  indicaiit  '?  Si  aliqua  iii;igie;i 
siib  ejiis  noinine  scripta  sunt ,  cuin  vehenicnlcr  Iiis 
anibiis  Clirisli  diiclrina  inimica  sil ;  liiiic  poliiis  iiitcl- 
ligant  (iiiaiilniii  sil  illiiil  numen,  qiio  :uldito  etiam  llli 
qiii  conlra  cjiis  pracepla  viviinl ,  siias  ncfaii.is  artes 
biiiiorare  conanliir.  Sicut  enim  diversis  honiiiiiini 
erroribus  miilti  eliani  varias  bireses  adver.siis  verila- 
lein  siib  ejiis  noniine  condiilerunt;  ila  senliiiiit  etiani 
iiiiii  ici  Cliii>ti,  ad  siiailcuiluin  (|iiiul  proferiiiil  coiitra 
diictriiiam  Cliristi,  iinllinn  sibi  esse  poiidus  aiictoi'1- 
l:ilis,  si  non  habeat  nomeii  Cliristi. 

C.\PUT  XV.  —  Pngani  Cliristiim  laudare  compulsi .  iit 
ejiis  disciinilos  contunuliosi. 

23.  Qiiiil  (iiiod  isti  vani  Cliristi  laiid;itiires  et  cbri- 
slian;«  religionis  oliliqni  obtreciatores  proplerea  iioii 
aiident  bla^plieinare  Christum,  qiiia  qnidain  philo- 
soplii  eorum,  sicul  in  liliris  suis  Porpliyriiis  Sieiiliis 
prodidit,  consnliicrHiil  dcos  siins  qnid  de  Clirislo 
lespondcreiit,  illi  aulem  oratulis  siiis  Cliristiiin  l;iu- 
dare  conipulsi  suni?  Nec  niiruin,  ciiin  et  iii  Evangelio 
legainiiseuin  d;i'iiioiies  fuisse  confessos  {Liic.  iv,  il) : 
scriplinii  est  auteni  iii  rrojilielis  nostris,  Quoniani  dii 
Gciiliuin  dwinvniii  (1'sal.  xcv,  5).  Ac  per  liuc  isti  ne 
coiilra  deoruin  siinriiin  responsa  coneiitur,  Cdntiiieiil 
hlasphcmias  a  Christn,  el  cas  in  disripulos  ejus  elluii- 
dunl  :  niilii  anteni  vidclur  ,  quod  illi  dii  Geiitiiiui , 
qiios  pliiliisoplii  P;iganorum  cnnsiilere  polncriiiil , 
eliani  si  de  disci|iiilis  Cliristi  inlerrogarentur ,  ip.sos 
qiioipic  laiidarc  cogcrciitur. 

CAPUT  XVI.  —  Apostoli  de  tubvertendis  idulis  iiitiil  a 
Clirislo  vel  a  Proplielis  diversum  dociterunt. 
2i.  Vcrumlameu  isii  ita  dispiitaiil,  (iiind  li;ec  cvcr- 
sio  teniplnruin  ,  cl  daniiiatio  sacrilleionun,  et  coii- 
fiai  lio  siniiilacrorum  iinn  pcr  doctrinam  Clirisli  liat , 
scd  per  discipiiloruni  ejus,  quos  aliud  qiiain  ab  illo 
didiceruiit,  docuisse  contenduiil ;  ita  volenles  chri- 
stiaiuini  fidein  ,  Cbrisiiiin  lionoraiitcs  la;iilanteM|iic, 
coiivellcre  :  quia  utiiiue  per  discipulos  C/irisll  ei  facia 
ct  dicla  Cbristi  aniiuntiata  suiit,  qiiibus  conslat  rcli- 

'  viss.  scT,  profertur  veritns. 

'  Kdilio  liat.  el  (Hiiuquc  .vlss  ,  judicaiU. 


1053 


LIBER  PlilMIIS. 


»051 


gio  clirisliana,  ndliuc  islis  jam  paiicissiiuis,  ncc  jam 
('P|iiigiiaiitibiis,  scd  taincn  aiJliuc  niussitaiilibus  iiii- 
iiiica.  Scd  si  nolunt  crederc  Clirinliim  lalia  docuissc  , 
Pniplieias  Itganl,  qiii  noii  suluin  superstiliones  idoln- 
rum  cverti  pra.'ceperuiil ,  verum  cliani  cliristiaiiis 
teniporibus  hanc  cvcrsioiieni  fuliirain  prLcdixiTunt. 
yui  s:  fefclleriint,  cur  tanla  manifeslalionfl  coniple- 
lur?  si  veruni  dixeruiit ,  cur  tantx  divinitati  resisti- 
tiir? 

G.\PUT  XVII.  —  ]n  Romaiios  qui  Deum  Jsrael  sohtm 
rejecerunt. 

io.  Verumtnmeii  diligenlius  ab  istis  quxrcnduin 
esl,  qneiniiam  piitcnt  esse  Deum  Israel ;  cur  eum  co- 
lcndum  non  rcceperinl,  sicut  aliarum  gciitium  dc  s  , 
qiias  Romanuni  subegit  imperium;  prxsertim  ciim 
eonim  seiiteiitia  sit ,  omiies  deos  colendos  esso  sa- 
pienti.  Ciir  ergo  a  iiumero  c;vteroruin  iste  rejeclus 
csl  ?  Si  pluriinuin  valet,  ciir  ab  eis  solus  non  colitiir  ? 
si  paruin  aul  iiiliil  valct,  ciir  conlritis  conim  siiniila- 
rris  ab  oinnibus  geiilibus  solus  pene  jnin  colitur  ? 
Nniiqiiam  liujiis  qii;rstionis  vinculo  exinii  potcruiit  , 
qiii  cuin  niajores  et  iniiiorcs  deos  colaiil,  quos  dcos 
pulant,  liunc  neuin  noii  colunl,  qui  pr.-cvaluitonmibiis 
qiios  colunt.  Si  enim  magiia^  virliilis  cst,  cur  evisii- 
nialus  est  imprnbaiidus?  si  parvx  nulliusvc  virtutis 
est,  ciir  t^iiilum  poluil  improliatus?  Si  bonus  est,  ciir 
a  ca^teiis  boiiis  soliis  scpaiatiir?  si  malus  est,  ciir  a 
tot  boiiis  uiiiis  non  supcralur?  Si  verax  csl,  cur  cjiis 
prscepla  rospuiinlur?  si  iiicudax  est,  eur  ejiis  pr;e- 
dicta  complcniur  ? 

C.\PUT  XYIII.  — ■  Uebrccorum  Dcus  a  Romnms  iton 
reeeptits,  qttia  se  solum  culi  vottterit. 

26.  Postreiiio,  qiiod  vohint  dc  illo  scnlianl.  Niiin- 
quid  Romaiii  ctiani  malos  dccs  colendos  iion  puiaut , 
qui  Pallori  ct  Febri  fana  fecerunt?  qui  et  x-/kOov;  d:e- 
iiionas  iiivilandos  '  ,  cl  xazou;  da^monas  pbicaiidos 
inonenl?  Qiiodlibet  crgo  de  illo  existiment,  cur  eum 
soliiin  sibi  iicc  advocaiidiiin  nec  propitiaiidum  esse 
diixerunt  ?  Quis  est  Dcus  iste  vcl  ita  igiiolus,  ut  in  tam 
iiiultis  diis  soliis  adliiic  non  invcnialur ;  aiit  ila  notiis  , 
iit  n  lam  iniiltis  liominibus  jani  soliis  colalur?  Niliil 
ergo  resiat  ut  dicant  ciir  liiijus  Dei  sarra  recipcre 
nolueriiit;  nisi  quia  soluin  se  coli  vnlueril,  illos  au- 
tein  deos  Gentium,  quos  isti  jani  colebant,  coli  prolii- 
biierit.  Sed  boc  ipsum  magis  ab  cis  requirendiim  e»i, 
queniiiam  vel  qnalem  puteiit  esse  i.stuin  Deuiii ,  qiii 
iiolucrit  coli  dcos  alios  ,  quibiis  isli  teinpl;i  ct  siniii- 
lacra  fccerunt;  tanluniqiie  poluerit,  ul?  pliis  valcret 
ejus  volunias  ad  eoriiin  siinulacra  everteiidi,  qu:iiii 
illorum  ad  ejiis  sacra  noii  rccipienda.  Cerle  senlrii- 
tia  illius  eorum  pbilosopbi  prodilur,  quem  sapieiitis- 
simuiii  omniiim  liominum  ctiam  oraculo  fiiisse  lir- 
niarciit.  Socrntis  eiiim  senicntia  csi,  unuin(|ueinqiie 
ileiim  sic  coli  oportere ,  quoniodo  se  ipsc  colendiim 
fsse  prx-ceperit.  Proinde  islissiimma  neccssitas  facia 
e^t  non  colendi  Deum  Ilcbraeoriim  ;  quia  si  alio  niodo 
iiim  eolerc  vcllcnt,  quain  sc  colcndiim  ipse  dixisscl , 

'  Edili,  imitandos-  Al  Mss.,  tnvitimrto.t :  quihiis  favct  qurd 
Mibsequilur,  cur  euin  sotuin  tibi  ncc  advocaminm. 


non  ulique  illum  rolercnt,  sed  (.uod  ipsi  finxisscnt ; 
si  aiileiii  illo  modo  vellenl  qiio  ipsc  dicerel,  alios  sibi 
colendos  non  csse  ccruebaiit,  quos  ille  coli  proliibe- 
bat.  .^c  per  boc  respucriint  uniiis  veri  Dei  eiiliiiin  ,  nc 
miiltos  falsos  oirendcrcnt;  magis  arbitiantes  sibi  ob- 
futiiram  fuisse  istorum  iracundiam,  quam  iUius  bcne- 
voleiiliam  piofuluiam. 

C.\PL1T  XIX.  —  Ilunc  esse  vcrum  Dcunt. 

27.  Sed  fiierit  isla  vaiia  necessitas,  et  ridenda  li- 
midilas  :  nunc  quxrimiis  quid  de  islo  Deo  seiitianl 
liomines,  quibus  placet  oiniics  deos  colendos  esse.  Si 
ciiiiii  isle  colendus  iioii  esl,  quoinodo  coliinliir  omiies, 
ciiin  i>tc  noii  colilur?  si  aiilcm  colciidus  e.-t,  noii 
oiiincs  cokndi  suiil;  i|ui;i  nisi  solus  cohitur,  isle  iioii 
colilur.  An  fortc  dicturi  sunt  istuni  no;i  esse  Deum  , 
cum  illos  deos  diraiil,  qui,  sicul  nos  credinius  ,  niliil 
pos.-iii;t  ,  iiisi  quod  illius  juilicio  peinrutiinlur  ;  no'.i 
ut  aliciii  prosiiil,  sed  ul  nec  Icdcre  valeant,  nisi  eos 
qiios  ila  Ixdendos  csse  ille  jiiilic:it,  qiii  omnia  potest? 
Sicut  autem  ipsi  cogiinlur  faleii,  minora  certc  quam 
ille  polueruiit.  Si  eiiini  dii  siiiil,  qiioriiiii  vales  coii- 
sulli  ab  lioniiiiibus,  ut  noii  dicaiii  ferclleiuiit,  proxiiiia 
taiiien  privalis  negoliis  responderiint ;  quomodo  i.oii 
csl  Deus,  cujus  vatcs  non  solum  ca  qii.c  nd  lenipus 
ronsulebantur  congrue  rcsponderunl,  verum  ctia.n 
unde  iion  consulebanlur  de  universo  genere  liiinia- 
no,  :itiiue  omnibus  geiitibus  ea  tantoaiite  |.r;cdixeruiil, 
qu;c  niiiiccl  leginius  ct  videiiius?Si  Dcuiii  dicuiil,  ipio 
iiiiplela  Sibjlla  lata  '  cecinit  Romanorum  ;  quomodo 
non  cst  Deus,  qui  ei  Romanos  cl  onines  naiiones  iii 
se  unum  Deum  per  Cbrisli  E\aiigeiium  crcdiliiras,  ct 
oiniiia  palrum  suoruiii  siiiiubicia  cvcr.suias,  siciit 
pr;cnuiiti;ivit,  exbiliuit  ?  Posircino,  si  illos  deos  di- 
cuiit,  qui  nuiiquam  ausi  siint  per  vates  suos  contra 
istuni  Dcuin  nliquid  diceie;  quomodo  non  cst  Dcus 
qui  prr  vates  suos  istorum  siniulacra  noii  soluiii 
cverli  jussit ,  vei  um  eliam  in  omnibus  Genlibus  evcr- 
suni  iri  |:r;cdixit  nb  cis  qiii  illis  deseitis  se  unum 
colerc  jubercntur,  et  jussi  faiiiulannlur? 

CAPUT  XX.  ■ —  Conlra  Deum   Uebrceorum  iiiliit  a  I'u- 
g^inorum  vatibus  pnvdiclum   reperilur. 

28.  Aiit  lcganl,  si  possunl,  vel  aliqiiain  Sibyllaruni, 
vcl  queiiilibct  alioruin  valiim  suoriini  pnedixissc  hoc 
futiirum,  ut  Dcus  llebncoriiiii  Dciis  I.sracl  ab  oniiiibu> 
gcnlilius  coleretur,  et  qiiod  eum  cullores  alioriiiu 
dcoium  rccte  anlca  respuisseiil ;  fiiluias  ciiaiii  liiteras 
Proplictariim  ejus  in  auclorilalc  iUi  sublimi  ',  ut  liis 
oblempcrans  eliam  iniperiuni  Roiiiaiionnn  jiibcr  idc- 
lcri  simiilacra ;  moniiissc  eliaiii  nc  talibus  pncccplis 
obtemperarctur  :  leganl  isla,  si  possiint,  cx  aliqii  bus 
libris  vatiiin  suorum.  Oinillo  ciiiiii  diccrc  qii  id  cs 
qiiac  in  illoruin  libris  lcguntiir  ,  pionostra,  bcc  esl , 
clirisliana  rcligionc  lestinioniiim  dicuiit,  qiiod  a  saii- 
clis  Aiigelis  ,  et  ab  ipsis  noslris  Pioplictis  audire  po- 
tiicrunl :  sicul  cl  pncsciilein  in  caiiic  Clirisliiiii  el:aiii 
d;cnionia  coacta  suiit  coiifiteri.  Scd  lixc  oiiiillo,  qii.e 
cum   proferimus ,   a  nosiris  ficta  cssc  conL-iidi;at : 

'  In  septcni  Mss.,  farlii. 

'  3KX  Mss.,  fitlurum...  subtiniwt. 


DE  CONSKNSU  EVANGEI.ISTAtlUM,  S.  AUGUSTINI 


1053 

ip>i  oninino,  ipsi  urgiMun  snnt ,  ul  proreraiit  a  valibus 
(looruiu  snoiuni  conlia  Pouni  llobia-.nuni  aliqniJ 
proplietaiuin  ;  sicul  nos  loi  et  lania  ilfl  tilnis  Proplie- 
liruiu  noslrorinn  contra  dcos  corum  ct  jussa  obser- 
viinius,  cl  prailicla  rccit.inius ,  el  facla  nionslranuis. 
{)u:v  illl  j.iiii  pcrpami  iiui  rein.inscrunt,  malunl  dolere 
C0in|ilcla  ,  linaiii  illiiin  Ueum  aijnoscerc  ,  ipii  poluil 
pr;cniiiitiarc  coniplenda  :  chui  iii  suis  diis  falsis,  qua; 
siinl  vcra  d.cmoiiia,  niliil  alind  pro  niapno  appctant, 
qiiam  cuni  ali(pii(l  eoruin  responsis  sibi  fuliiriim  esse 

didiciTil.l. 

CAI'LT  XXI.  — //iV  solus  Dciis  coleiidus ,  qui  cum 
alios  coli  prohibent ,  coli  non  prohibelur  ab  aliis. 
20.  QiiLC  cum  ita  sint ,  cur  nrn  potius  luiseri  intel- 
ligiint  iiliuu  esse  Dcuin  vcruiu,  quem  sic  vidcnta  snii- 
nini  deoriim  sociclalc  sejiiiicliim  ,  ul  quem  Dcuni  fa- 
lericogiintiir,  qiiionincsdeoscolendoscsscprolilcntur, 
cum  ca;lcris  coiere  non  sinantur?  Cum  crgo  simiil 
coli  nnn  piis>iiil ,  ciir  noii  illo  eligilur,  qni  istos  cnli 
vetat,  rcliciis  i-.tis  qiii  illiiin  coli  non  velaiit?  Anl  si 
velaiit,  lcgainr.  QiikI  ciiiin  in:igis  popnlis  coriim  in 
teiiiplis  coriiin  debuit  recilari,  ubi  iiihil  nnipian»  lale 
pcrsnnnil?  Et  uliqne  proliibilio  lani  iniillorum  coiilra 
iiniim,  qiiam  uiiiiis  contra  lani  inidtos ,  iiolinrel  po- 
tenlior  '  essc  dcliMTt.  Nani  si  iiiijus  Dci  cullus  est  im- 
pius,  innliles  siiiil  dii  ,  qiii  lioinines  ab  iinpictalc  non 
priiirdionl :  si  vero  piiis  esl  liiijiis  ciillus,  qnoniam  iii 
illo  pra'cipiuir  iie  isli  colanlur,  impiiis  est  cultiis  eo- 
rum.  Si  aulein  lam  diflidciitcr  isliim  coli  prohibent , 
nt  pliis  aiuliri  linicanl ',  qiiaiii  pridiilicrcaiidcaiil;  lioc 
ipso  (piisnon  sapiat,  qiiis  iioii  senlial  ,  illniit  es-e  po- 
lius  (■ligcndiiin,  qiii  i^los  coli  lam  publice  proliibcl, 
qiii  eoriim  siniiilacra  everii  jiissit ,  pra;di\ll ,  everiii , 
qiiam  islos  ,  qiins  ul  illc  noii  colatnr,  jnssissc  nesci- 
niu»,  pradixissc  iion  legiinus,  valiiisse  aliqiiid  non 
vidcmiis?  Uogo,  respondcanl;  qiiis  csl  Detis  istc,  (|ui 
oinncs  Dens  Gcnliiim  sio  pcrscquitiir ,  qui  omuia  eo- 
ruiii  sacra  sic  prodil,  sic  exslinguit? 

CAPIT  XXII. —  Opinio  Ceiilium  de  Deo  iwslro. 
30.  Qiiid  iiitcirogoin  boniiiics  qiii  evaiiiirnint  cogi- 
laido  quis  islc  sil?  Alii  (liciint ,  Salurnus  csl  :  crcdo 
prnpicr  sabbali  sain  lilicalioneni,  quia  isti  cuin  diem 
Salurnii  tiibncriiiil.  Yarro  autcm  ip-oriim  ,  quo  do- 
cliorcm  apiid  se  iieiiiinein  invcniuiil,  Deiim  Jiid;coruin 
Jovcm  piilavit ,  niliil  inlcresse  censeiis  qiio  nomine 
iiuncupclur,  dum  eadem  res  intelligatur  :  crcdo  illius 
summit.itc  dcteriiliis.  Nani  qiiia  niliil  supcriiis  solenl 
colorc  Roinaiii  qiiam  Juvcm,  quod  Capiloliuin  eorum 
s.itis  aprrtcque  testatur,  euinqiie  regem  omiiium  deo- 
luni  arbitraiitur ;  ciim  animadvcrtcrct  Jiid.cos  siim- 
iniiiu  Dciim  colcrc,  niliil  aliud  potiiit  suspicari  qiiani 
Jovcm.  S.'(l  sive  qiii  Saliiriium  ,  sive  qiii  Jovciii  Dcum 
Juda;(n'iiin  piit  iil ,  (liiMiil  ipiaiido  S  itiirnus  proliibcic 
aiisiis  cst  coli  jillcriini  Dctim  ;  nec  ipsiiin  Jovcin ,  qiii 
CHin  icgiio  cxpiilis--e  i  crliibetnr,    palrcni  lilius.  Q'ii 


'  \!ss.  (iiiiiiquc,  pUlor. 

'  •■vliti,  aiiderc  Uiiuunt.  sod  vcrius  v:ss.,  uudirl  limciiiil  : 
fciliccl  da;imiics  vcrcliaiilur  noDeus  vcius,  si  ojus  culliini 
1  rohiberout,  pcr  oos  ij  sis  iiiiiolcsccrcl. 


lo.se 

si  tanqnam  poleiitior  et  victor  placuil  culloribns  siiis, 
Satinniim  vicliiin  oxpiilsnmqiie  non  colant.  Sod  iie- 
(pio  isluin  cnli  Jovis  probibuit;  ct  ipiein  vinccre  po- 
luit ,  doum  lamcn  csse  pcrmisit. 
CAPUT  XXIII.  —  De  Jove  el  Saturno  quid  nugnii 
sinl  Pagam. 
51.  Ista; ,  iiiquiunt,  fabuhv  siint  aiit  ln'crprelanil.c 
a  sapicntibus ,  aui  ridenda;  :  nos  aulcm  Jovein  coti- 
nius,  dc  qiio  ail  Maro, 

Jovis  oronia  |  lena : 

( F.cloij.  3,  V.  60. ) 

id  est ,  omnia  vivincantem  spiritum.  Merito  crgo  cl 
Varro  Jovem  opinaius  est  cnli  a  Jiidicis,  f|uii  dicii 
pcr  prophetam ,  Crvluni  et  terram  ego  impteo  {Jereiii. 
xxiii ,  2-1).  Qiiid  illud  quod  idcm  poota  dicil  a'tlicra? 
qnomodo  accipinnt?  Sic  eiiiiii  ait  : 

Tiim  r;itor  i)miii|i(itoiisrocuii(lis  iniliribus  .tdicr, 
Coniugisin  (jreniium  la-ta;  doscciidit. 

{ceorg.  lib.i,  w.  32i,  3io.) 

y€)ilicrein  quippe  non  spiritiim  ,  svd  curpus  csse  A\- 
ciuil  sublime ,  qiio  coelum  super  aerein  dislendiliir. 
An  poci3c  conccdiiiir  nuiic  secundum  Plaionicos ,  iit 
i!on  corpiis,  sed  spiritus ,  niinc  sccundum  Stoicos  lo- 
qiii ,  iil  cnrpiis  sit  Deiis?  Qiiid  igitur  iii  Capitolio  co- 
liiiit?  Si  spiriium,  si  deiiique  ipsiim  coelum  corpo- 
rcnm,  quid  illic  facit  scutiun  illnd  Jovis,  quod  appcl- 
linl  .(Egida?  Nompc  origo  iiominis  hiijiis  ita  redditiir, 
qiiia  Jovem  a  matrc  occuliatuni  capra  nutrivit  :  an  el 
Iioc  poeta;  mentiuniur?  Niimqnid  el  Capilolia  Roma- 
norum  ,  opera  sunt  poctariim  ?  Qiiid  sibi  aulc.m  vull 
ista  iion  poinica,  sed  plane  raimica  varictas ,  deos 
seciinibim  pliilosoplios  in  libris  qua;rere  ,  secuiiduni 
pocias  in  templis  adorare  ? 

52.  Scd  nnmquid  eliam  illc  Euhcnierus  poeta  fuit, 
qiii  ct  ipsuin  Jovem  et  Saturnum  patrem  cjiis ,  ct 
Pliiioncm  aique  Neptnnum  fratres  ejus,  ita  planissimc 
liomines  fiiisse  prodil,  uteorumcultoresgratias  magis 
|.ootis  agcre  dcbeant,  quia  non  ad  eos  delioneslandos, 
sod  potius  ad  exornandos  multa  rmxeriint?  quamvis 
ot  ipsiim  Euhcmerum  ab  Ennio  poeta  in  iatiiiam  lin- 
guam  esse  conversuni  Cicero  commemorel  (Lib.  1  de 
Siit.  Deor.).  Nuniqnid  ct  ipse  Cicero  poeta  fuil,  qui 
ciim  ,  cum  qiio  in  Tusculanis  di.sputat,  lanquam  se- 
ciolorum  conscium  admoncl  dicens  :  Si  vero  icrulari 
vcltra ,  et  ex  eis  qva:  Scriplores  Gra;cia'  prodiderunt , 
eruerc  coner,  ipsi  ilii  tiuijoruni  gciitium  dii  qui  hubentur, 
hinc  a  nobis  jirofccti  in  caHiim  reperienlur.  Qiiare  quo- 
rum  demonstrcntur  sepulcra  in  Graxia;  remiuiscere , 
qiioiiiam  es  inilialus,  quce  tradanlur  miislenis  :  lum  de- 
uique  quam  hoc  late  patcat  intclliges  {Tuscul.  i).  Ilic 
c  rie  istorum  deos  Iiomines  fui.sse  satis  confitetnr, 
in  cflelumaulem  pervenisscbencvolcsiispicatur :  qu;iii- 
(piam  et  huiic  honorem  opinionis  ab  hoininibiis  eis 
cssc  dolatiim  ,  non  dubitavit  publicc  dicere,  cum  de 
Uomulo  loquereliir  :  Qui  hanc  urbein,  inqiiil,  condidit, 
noinulum  ad  dcos  immorlalcs  benevolciilia  famaque  sus- 
luliinus  { In  Calilin.  orat.  5).  Qiiid  igitur  mirum  esl, 
si  Iioc  fcccrunt  antiquiorcs  Iiominos  dc  Jove  el  Sa- 
iiinio  cl  cxtci  i.-,  'Hioil  Kdin.ini  dc  Uoiiiiilo  .  ouod  Jc- 


10:.7  LIBER 

iiique  jnin  rccciilioribus  tcmpnrilnis  ctiam  ile  Cxsarc 
faccrc  voliieninl?  Qulbus  et  Viigiliiis  adu'alioncm 
(anniiiis  aJdidil ,  dicciis  : 

Eceo  DioiiKi  procssil  Ciesaris  astrum. 

( Ecloq.  9,  i'.  i'. ) 

Vi(lc;iiil  crgo  iic  forlc   liistorica  verilas  scpulcra  fal- 

soruin  deoruiii  oslcndal  iii  lerra ;  vanilas  aiilein  poc- 

lica  slcllas  eoniin  non  figat,  sed  liiigat  iii  cado.  Nequc 

enim  rcvera  steila  illa  Jnvis  csl,  aul  illa  Saluriii ;  sed 

posl  eoriiin  morlein  sidoriliiis  ab  initio  iiiundi  ronditis 

liac  noiiiina  iiiiposiienint  liomiiies,  qni  illos  morluns, 

qiiasi  deos  babcre  vdliienmt.  Dc  qiiibiis  (piid  laiitum 

inali  castiias ,  aut  qnid  laiitnm  bimi  volujiias  cnmme- 

ruit,  nliiilcr  aslra,  qiia!  cnni  sole  et  bina  ciiciimeimt, 

Vcnns  liabeat  slellam  ,  el  Mincrva  non  liabeal  ? 

53.  Sed  fucrit  et  Cicero  acadcmiciis  iiiccrlior  (|uain 

poeta",  qui  scpulcra  dcoi  um  conimcmorare  ausus  cst , 

lillerisqiic  niandare  :  quam\is  boc  iion  ex  opinionc 

propria  pracsumpsciit,  scd  cx  ipsornm  sacroniiii  Ira- 

dilione  cnminemoravcril.   Nnniqnid  ct  Varro  vcl  laii- 

quiim   pocta   fingit,   vel  tanquam  .'^cadcmicus  diibie 

ponit,  quod  dicit  talium   dcorum  sacra  ex   cujusqnc 

conim  vita  vel    morte  ,  ipia    iiiter  bomiiies  vixcrnnl 

vcl  obieruiit,  esse  coiii|iosila?  Numqiiid  ct  Leon  ille 

sacerdos  /Egyplius  ,   pciola   vcl  academicus  fnit ,  qui 

Macedoiii  Alexandro,  divcrsam   quidem  a  Gnccorum 

opiiiionc  istorum  dcorum  originem  ,  vcrumtanicn  iia 

prodit ,  ut  cos  homincs  fiiisse  dcclarct  ? 

34.  Sed  quid  ad  iios  '?  Dicant  sc  Jovciii ,  non  lio- 

niinein  mortnum  colerc,  nec  liomiiii  niorluo  Capito- 

liuni  dcdicasse ,   scd   spiritui  vivificanli  omnia  ,  qiio 

niundus  implctiir,  et  scutiim  ejiis  rn  honorcm  nittricis 

ejiis  factnm  dc  pollc  capriiia  ,    inlcrprelciilur  ut   vo- 

Innl.   Qnid  dicimt  de  S.itnnio?  qnom  *  Sa;nrnum  co- 

luiil?  Noiinc  illc  csl  qiii  [  riinub  ab  Olynipo  veuit, 

Arma  .lovis  fuifiens,  et  regnis  exsul  adcni|itis. 
(,iui  ^oiins  indocilo  oldiS|.oi'snm  monliliiis  altis 
(:oiii|iosuit  logesqne  deilil,  l.aliumque  vocari 
Maliiit,  liis  (luuuiam  laliiissot  tutus  in  oris  ? 

{■Eimd.  tib.  8,  v.  5i0-52t. ) 

Noniic  ipsiim  ejiis  simulacriim,  quod  cooperto  capiie 
finaiiuir,  qiiasi  lalenlem  indical  ?  iionnc  ipse  Ilalis 
osieiidit  agiicnlliirani,  qiiod  falce  demoiislrai?  Non, 
iiiqiiiunt :  iiam  videris  si  fuit  ille  ^  liomo  el  rcx  qiii- 
dam  ,  de  quo  isla  narraiitur  ;  nos  tanicn  Saturnnm 
iiitcrprctaiiiurUniversiiin  tcmpus,  quod  gr.ccuin  etiaiii 
vocabnlnm  ojus  osteiidit :  vocalur  eiiiin  ■/.c6"3^,  qiioj 
aspirationc  addita,  eliani  tcmporis  nomcn  est  ;  imde 
cl  latiiie  Satiirmis  appcllatnr,  quasi  salurclnr  annis. 
Qnid  jam  cum  istis  agcndiim  sit,  ncscio,  qni  conaiites 
in  mclius  iiiterpreiari  nomina  et  simulacra  dcoruin 
snoruiii.  fatciitnr  majorem  deum  snnm  cl  patrcm  c:c- 
toronim  loinpns  csse.  Qiiid  ciiim  aliud  indicant, 
quani  (iiiines  dcos  suns  lcmporalcs  csse,  qiiorum  pa- 
troni  ipsuiii  tcmpus  consiituuiit? 
35.  Erubuerunt  liinc  philosopbi  eoriim   rcccntiorcs 

'  Edili  :  sedquid  ad  nos  si  dicanl.  Al  a  Mss.  ahesl,  ai. 
'  Edili  ;  Qtii  salitrmnn  cvlimt.  Mss.  vero,  qiiem. 
'  Editi :  xam  tamelsi  fueril  ilte.  Mss.  vero  :  \um  videris 
si  fuit. 


PRIMUS.  ^053 

rialouici,   qiii  jam    chi  istianis   tcmporilius  rueniiit ; 
et  Satiiniiiin  aliler  inlerprclari  conati   suiii,  dicentes 
appollatum    y,p6w,,  veliil  a  satielaie  iincllcctus,  eo 
quod  graxi!  s:iti;-ias  ^fo,-,  inlcllectns  antciii  sivc  iiieiis 
■«W  dicilur  :  ciii  videliir  snffragariol  biiinum  n(mien, 
qiiasi  ex  priina  latina  parlc  et  gr;eca  posieriore  coin- 
positum,  ut  diccrclur  Saturniis,  tanqiiam  salurcssel, 
voi,-.  Vidcrunt  enini  qu;im   csset  absurdnin.  si  (ilins 
Irmporis  Jiipiier  baberclur,  qiiom  denm  :ctcrnum  vcl 
pulab;inl  vel  pntari  volcbant.  Al  vero  secuiidiiiii  isiam 
novclbim    inlcrprelatioiiem,    qnam  veteres  corum  si 
liabuissent,  ininiin  si  Ciceroiiem  Varroneiiiqne  laluis- 
set,    Salnrni    filinin  Jovcin   diciinl,   laiiqnam  :ib  illa 
snmina  monle   prolliionloni    spiiiliini,  qncm    volimt 
e.-se  volni  an;m;im  mnndi  liiijns,  oiiinia  ccelcstia  et 
lerrcna  corpora   impleiilem.  Uiide  illiid  Maronis  esl, 
qiiod   panb)  anie  coiiimcntoravi,  Jovis  omnia   ptetm. 
Niimqnid  iion,  si  posscnt  isti,  sicut  ipsam  ii.lcrpiola- 
lioncm,  iia  etiani  siipcrstitioneni  boniinum  coinninla- 
rcnl,  el  anl  nulla  simularia,  :iul  ccne  Satniiio  poiiis 
quam  Jovi  Capilolia  constiinoroni  ?  Neque  cniiii  iillani 
animam    rationaleni    sapionieni   lieri  dispiilanl,   nisi 
parlioipalione   s\  nim;c    illius    iiiCoiiiinnt;ibilisipic  sa- 
pienti;c  ;  iion  solum  cnjiisipiani  lioiniiiis  aiiiinani,  scJ 
ipsius  eli:im  mnndi,  qu.iiii   dicuiit  Jovciii.   Nos  vcto, 
cs.se  (luaimbim  si:mma;n  Dci  sapiontiam,  cujiis  parti- 
cipaiione  fii  sapicns  qnaicumque  anima  lit  vcre  s.i- 
pieiis,  non  lantnm  concedimns,  verum  eliani    iiiaxi- 
me  pr.cdicamns.  Ulriim  aiilem  imiversa  ist;i  corpora- 
lis  inolcs,  qii:c  mnndiis  appollalur,  liabcat  quaind:»n 
animam,  vcl  quasi   aniniain  stiani,  id   est  ralionaleni 
vilam,  qua   ila  regatur  sicut  unumquo(li|uc   animal, 
magna  alque  abdiia  qu;vslio  cst  :  ncc  affinii;iri  dobot 
isla  opinio,  nisi  compcrla  qiiod  vcra  sil ;  nec  refelli, 
nisi  compcrla  quod  falsa  sit.  Qnid  auleiii  lioc  ad  homt- 
ncm,  etiamsi  scmpcreum  I:ileal  ;  quand.iqnidoni  nnl- 
la  aiiima  fit  sapiens  vol  beata  cx  alia  qnacumqiio  aiiima, 
sed  ex  illa  sola  sunima  atque  iiicommutabili  Dci  sa- 
pientia  ? 

36.  Romaiii  tanicn,  qiii  non  Satnrno,  sed  Jovi  Ca- 
pilolinm  condidenint ;  vel  ali;c  naiiones,  qii:i!  Jovcm 
pnccipuc  supra  ca;leros  dcos  colcndnm  essc  putave- 
rlml,  non  hoc  qiiod  isli  scnscrnnt :  qui  seenndura 
islani  sn:im  iiovam  opiiiioiieni,  cl  simimas  arcc,',  si 
quidqnam  in  bis  rebus  potcslatis  babuissent,  Satiir- 
no  potius  dcdicarcnt  ;  cl  Matbcmaiicos  vel  Geiieililia- 
cos  maxiine  dclcicnt,  qiii  S;ilurnuni,  qnein  sapicn- 
liim  cffectorctn  isli  diccrcnl,  nialelicum  dciini  iiil.  r 
alia  sidcra  coiistilnerunt.  Qu;c  opinio  tanliim  eoiilra 
illos  in  animis  humanis  pracvalnit,  ut  nce  nomln;iie 
illum  vcliiit,  seiicin  potiiis  qiiaiii  S;ituriiuiii  appellau- 
tes  :  lain  tiinida  siipeistirionc,  nt  j:iin  Carlliaginenses 
pcnc  vico  sno  noincii  mutavcrinl,  Viouiii  sciiis  crc- 
hrius,  qnani  Vicuin  Saturni  appcllanles. 
CAPUT  XXIV.  —  Nonomnes  Deoscolunt,  qiii  Dcum 
hrael  rejiciiint  ;  nec  cum  colunt,  qiii  ulios  cr.liini. 
57.  Notnin  cst   crgo,  qnij  colerc  conviiioanliir,  rt 

'  Er.  el  I.OV.,  ari:s  :  dissonlientiLiis  Mis.  ct  r.at. 


!0S»  DE  CONSENSU  EVANGEI 

qiiul  colorare  'coneiiliir  nJor.itorcs  simiilacrorum.  Vc- 
ruiii  ot  al(  istis  noviliis  Saliinii  inHTp.elaloribus  rc- 
qiiiifiKliiin  cst,  qiiiii  ile  I>eo  sfiiliant  llcl>ra'oriiin. 
Eliaui  i|isis  ciiiiii  pUuuit  oiniics  ilcos  ciiiii  genlilius 
Ciilere,  cuiii  cos  snperbos  piiilcrel  pro  pcccatoruni  si:o- 
niiii  leinissioiie  liuniili:iri  sub  Cliristo.  Quiil  cr;<o 
sciiliiinl  dc  l»cii  l.-.iai'l  ?  Qiicin  si  non  coluiit,  non 
onines  ile^s  ciiluiil  :  si  aiileni  niluiil,  noii  coliint  siciit 
secoli  jiis~it,  qui.i  cl  alins  coluiil,  qiios  cnli  ille  pro- 
hiliiiii.  I'cr  eos  cuiiii  vales  ista  proliibuit,  per  qiins 
li.ie  ipsai|ii.i-  iiiiiic  a  Clirisiianis  eiiriiin  siinnlacra  pa- 
tiwiilur,  ruliira  pra'ili\il.  Sivc  cniin  Angeli  ad  illos 
I'iupliiias  inissi  siiit,  ipii  ei^  Dcuin  oiniiinni  cicatorLiu 
iiniiin  veruiii  Ucuiii,  cui  iinivcrsa  siilijccta  siiiit,  cl 
pcr  sensibiliiiiu  icruin  congniain  spccieni  ngnraic 
osieu>lcie:it,  el  qiiciiiailiiiiidiini  sc  coii  prxcipcrcl,  in- 
dic.iicnl  ;  sive  iiliipioriiiu  iii  cis  iiiculcs  pcr  Spiriluin 
saniiiiiii  ila  snbliuial.e  siul,  iit  co  visii  ca  viderciit,  qiio 
cl  ijisi  .\i  giii  vidciil  :  cinisuil  laincii  cos  illi  Deo  scr- 
vissc,  qiii  alios  dcos  coli  proliibiiil ;  servisse  autcui 
fiilc  piclalisin  regiio  et  saccrdnlio  rcipublic;T;  siuc,  et 
Cliristiiiii  vciiluruin  \cnini  rcgcin  ac  .saccrJutcin  sigui- 
licanliliiis  sai  ris. 
C.^1'1) T  XXV.  —  Dii  fiilii  uUos  coli  iccum  non  prolii- 

bcnt-  Deuni  hrael  esse  Deum   verum  convincilur  ex 

operibus  ejns  ct  prccdiclis  cl  implclis. 

58.  Porrn  aiilciu  iu  diis  Giiiliuiii  ( qiios  isli  duin  co- 
lere  vcilunt,  illuiii  qiii  cnni  islis  coli  niiu  polcsl,colcre 
iiolunt ),  dic.int  quid  caiu:c  cst  ul  iiiilluscorum  invc- 
niatiir  quialleriiin  coli  pruliibcat,  cum  eos  in  diversis 
officiis  inuucribusquc  ciinstiiuant,  ct  rebns  ad  qucni- 
que  propiie  pcrtincnlibus  prxsidcs  cs^c  vcliiit.  Si 
eiiiin  Jiipilcr  iion  probibct  Salurniim  cnli,  qiiia  iion 
est  illc  lionio,  qiii  illum  boiiiiucin  palrciii  de  rcgiio 
expulit,  sedatit  cmli  corpus,  autspirilus  implcns  cub- 
liiin  ci  terraiii  ;  ei  ideo  iioii  potcst  problbcrc  coli  iiicu- 
lem  supernam,  cx  qua  Jicitur  einauasse:  si  ea  ralio- 
ne  ncc  Saturnus  Jovcm  coll  proliibct,  qnia  non  ab  eo 
rcbcllaiite  superatus  est,  sicut  ille  a  Jove  nescio  quo, 
ciijusarnia  fugiens  venit  iii  Ildiani ;  scJ  favet  prinia 
mens  auim.ta  se  gcniUTC  :  saltcin  Vulcaniis  probibe- 
rei  coli  Maricin  uxoris  aJulterum,  llercules  Junonem 
persecutricem  suam.  Qua:  ista  inter  eos  esl  lam  foeJa 
consciisio,  ul  nec  Diana  virgo  casla  coli  prohibeat, 
non  Jicain  Veiicrein,  scJ  Priapum?  Nam  si  unus  bo- 
ino  ct  venator  ctagricola  cssc  volucril,  scrvuseril  am- 
borum  :  quibus  tainen  vcl  vicinatcnipla  fabricarcerii- 
bescil.  SeJ  interprclcntur  Dianain  virtutcin  quam  vo- 
luiit,  intcrprctcntiir  el  Priapum  fccunJitalis  Jeuni ", 
ila  saiic  ut  in  lctanJis  fcminis  puJcat  Junoncin  talcm 
h.ibere  adjnlorcin.  Dicaut  quoj  placct,  inlcrprctiiiliir 
(|uoJ  sapiunt ;  Jum  tamcn  omnia  eoriim  arginncnia 
pertiirbct  Deus  Israel.  Qui  cum  illos  oninescoli  prolii- 
'  bueril,  ct  a  nullo  corum  culi  probibitus  sil,  ciiruniquc 
siinulacris  et  sacris  eversionem  praeceperit,  pr;fiJixe- 
ril,  feceril ;  satis  ostcndit  illos   falsos  atque  fallaces, 

'  Sic  in  Mss.  At  in  edilis,  colere. 
•  Ijjv. ,  fMlitulis.  Kdili  aulein  alii  ct  nostri  Uss.,  fecondi- 
tatis. 


ISTARUM.  S.  AUGUSTINI  lOOO 

et  sc  esse  vcriim  ac  vcracem  Dciim. 

59.  Istos  aiitcm  jam  paucos  Jeorum  inulloruin  fal- 
suriiinqiie  ciillores,  qiiis  nou  niirctur  nollc  obteinpe- 
nirc  illi,  Jc  qiiocum  ab  cis  qu.-critiir  quisnam  sit  Deus, 
qiioJlibcl  opinanJo  respondent,  Deum  lainen  esse  iie- 
garc  iion  auJcnl?qiiia  si  ne:;cnt,  operiluis  ejiis  et 
pri  Jiclis  alc|iie  coinplclis  lacillimeconvincuntur.  Ne- 
qiie  ciiiin  ca  Jico,  qii:c  libii  uiii  sibi  pulaiit  essc  non 
crcdcrc,  qiiia  ipsciii  piincipio  fccit  codiim  ct  tcrrain, 
el  nninia  qu;e  in  eis  suiit  (  Gen.  i  ).  Ncquc  illa  iiiinis 
aiitiipia,  quoJ  Knncli  lransliilit(  Id.  v,  2t  ),  quoJ  iiii- 
pios  diliivin  Jdcvit,  (pioJ  Noc  jusluin  Jomnmquu 
cjiis  pcr  lignuin  inJc  Iibcr:ivii  { Id.  vii ).  .W)  Abraliam 
iii  boininibiis  facta  ejiis  cxorJior.  Iliiiccnim  facta  est 
per  aiigeliciiin  oraciilum  maiiifcsta  promissio,  qnain 
iiunc  vidciiiiis  iiiiplcri.  Iliiic  quippc  dictuin  est,  In  se- 
inine  luo  bciicdiceiiliir  oinnes  Genles(  Id.  xxii,  18  )  : 
exciijus  sciniiic  populus  Isracl,  unde  virgo  Maria  qu;c 
pepcrit  Cliristiim,  iii  qiio  bcncdici  omucs  Gcntcs  au- 
dcaiit  jain  iicgarc  si  possunl.  Ihcc  proiiiissio  factaest 
eiiain  ad  Isaac  liliiiin  Abrab;c(  /(/.  xxvi,  4  ).  ll;cc  et 
ad  J:icob  iicpiilciu  Abr:ili;c  (  Id.  xxviii,  14  ),  qiii 
cliaiu  Isracl  appellatiis  cst,  ex  quouuiversiis  illc  po- 
puliis  et  propagatiis  cl  niimliialus  esl,  utliujus  popiili 
Diiis  appillantiir  Deiis  Isracl  :  noii  (juod  ipie  uon  sit 
Diiis  (iniiiiiiin  Goiiriiim,  sivc  iicsficnliiini,  sivc  jam 
sciiiiliiiiii ;  scd  qiiia  in  islo  p  ipiil  >  voluil  iiiaiiircstiiis 
apparere  virtuleni  promissorum  siiorum.  Illccniiu  po- 
piiliis  primoin  .iE;;ypt'>  niiilli|ilicatus,  ct  dc  illa  scrvi- 
tiile  per  Miiyscii  in  mullis  sigiiis  parteiitisiiuc  libera- 
tiis,  deliellalis  plininiis  Gcnlibus  lcrram  cliain  pro- 
inissionisaccepil,  in  ipia  r(>gn;ixit  pcr  regcs  siios  Je 
iriliii  JuJa  cxorlos.  Qui  Jiiilas  iiniisfiiit  cx  JiioJecini 
liliis  Isracl  ncjiotis  Abr:ili;c  ;  alque  iuJe  Jucbci  ciigno- 
iiiin:ili,  iiiultu  ipso  Dco  adjuvaiile  fi  ccruiit,  niiilla  pro 
peccatis  siiis  ipso  flagcllanle  perpcssi  suiil,  Jnncc  vc- 
iiirct  scmcn  cui  promissum  est,  inquobencJicereutur 
onincs  genles,  cl  patrum  suornni  simulacra  sponie 
coiifringcrent. 

C.VPUr  XXVI. — Idololutria  per  Clirisli   nomen  el 
Clirislianorum  fidein  juxta  proplieliascversn. 

40.  Ncque  eniin  temporibus  cbrisiianis,  scd  lanto 
niiie  prxJictnni  csl  quod  per  Christianos  iinplctur. 
Ipsi  JuJ;ci  qiii  remanseruiit  ininiici  nominis  Cbristi, 
Jc  qiionim  eliani  fntura  pcrfidia  iii  illis  prcpliclicis 
Litteristaciliim  non  est,  ipsi  baliciitet  lcgunt  proplic- 
:am  Jiccntem  :  Doinine  Deus  meus,  el  refiigium  ineniu 
in  die  innloiuin,  ad  te  gentes  vcnient  ab  exlremo  lerra-, 
el  dicent,  Vere  meiiducia  colnerunl  palrcs  nuslri  siinaln- 
cra  el  nun  esl  in  illis  ulililus  (Jerem.  xvi,  19).  Ecce 
niiiic  fii,  ecce  nunc  genles  ab  exiremo  tcrr.Tc  vcniiiiit 
aJ  Cbristiiin  ista  dicentcs,  et  simiilacra  frangcnics. 
El  lioc  eiiiin  miigiium  esl,  quoJ  Dcus  pr;cstilit  Eccle- 
si;c  su;c  iibiquc  Jiiriis;c,  iil  gciis  JiiJ;ca  mcrilo  Jcbcl  - 
liita  et  dispcrsa  pcr  tcrras,  iie  a  nobis  ba'C  composi- 
la  pulaicntur,  coJices  propbcliaruin  noslrariiin  11111* 
(pic  poriarei  ' ;  ct  iiiiiiiica  fiJci  nostr:c,  leslis  fierei 

'  F.dili  :  Codiccs  prophetariiin  noslivtim  ultqnc  fiorlaret. 
Al  1  liucs  Mss.,  vrovli^  li  iri:ni  nuilruruin. 


1001  MDER 

veniulis  jiostne.  Quomodo  ergo  discipuli  Clirisli  do- 
cucruiit  i|uod  a  Ciirislo  uou  didicerinit,  sicut  stulli 
desipieiido  jactilaut,  ut  deoruiii  genliliuin  et  siniula- 
(roruui  supcrstitio  deleietiir  ?  ri  ,mqiiid  ei  ill:is  pro- 
pliclias  qiue  iiunc  logiiutur  iii  codicihus  iiiiniicoruin 
(Mirisli,  pnssunt  dici  finxisse  discipiili  Clirisli? 

•41.  Quis  eniin  liscc  everlit,  nisi  Dcus  Urael?  I;isi 
oiiiin  populo  dictiim  est  per  divinas  voces  faitas  ad 
Mnysen  :  Anili  Israel  ,  Dominus  Dcns  Inns  Dens  unns 
esl  (Deut.  vi ,  i).  Kon  facies  libi  idolum,  neque  cujus- 
ijuam  simililndinem ,  ncque  in  coeto  sursnm ,  neque  in 
lerrn  deorsum  {Exod.  xx  ,  4).  Ut  auleni  etiam  evort:il 
isla ,  iibi  pnleslatein  acceperit,  sic  ei  pnccipiliir : 
JVoH  ndornbis  deos  ittorum  ,  Sfd  neqiie  sercies  eis  ;  non 
facies  sccundnm  opera  ipsorum,  sed  deponendo  dcpones, 
et  confiinijendo  confrinijes  simutucra  eornm  { Id.  xxiii . 
2i).Qiiisaulein  dical  Clirisluin  alqiie  Cliristianos  iioii 
pertiiieread  Israel,  cuni  Isiacl  nepos  fiieiit  .■Miraliie , 
cui  prinin ,  et  deiiide  lsa;ic  filio  ejus,  et  deiiiile  ipsi 
Israel  nepotiejus  dictiini  est,  qiind  jam  coinmemiiravi, 
7ii  semine luo  benedicenlur  omnes  Genles?  Q^iod  licri  j:im 
videinus  in  Clirislo  ,  cum  inde  cxorta  sit  ill:i  virgo ,  de 
qiia  prophela  populi  1-rael  et  Dei  Isratl  cecinit,  di- 
I  eiis  :  Ecce  virgo  concipiet  et  paricl  ftlium  ,  cl  vocubunt 
nomen  ejus  Emmanuet.  liiterprelatiir  aulcm  Eiiima- 
iiucl,  yobiscum  Deus  (Isai.  vii,  14;  Mallh.  i,23).  Deiis 
crgn  Israel  qiii  |iroliibuit  alios  dcos  coli,  qui  prolii- 
Idiit  iJdla  fabricari ,  qui  pncepil  everti ,  qui  per  pro- 
jiliciatii  pncdixil  genlcs  ab  exlreuio  teiia;  dicliiras, 
Ycre  mendacia  cotucruiil  palres  nostri  simutacra,  in 
quibus  non  esl  utilitas ;  ipse  per  Cliristi  iinuien  et  Cliri- 
ittianoruni  fideiii  istarumomnium  siipLMStilionumevor- 
sioiiem  jiisit,  pioiiii>il,  cxliihiiil.  Fruslra  ergo  niiseri, 
qiiia  blasiilieiiiaie  Cliri>luin  eliam  a  diis  suis,  linc 
csl,a  d;cmniiibiis  noiiien  Cliribti  nietiieulibus  piolii- 
bili  suiil ,  vnliiiil  ab  eo  doctriiiam  islam  f.iceie  alie- 
iiain  ,  qiia  Clirisiiani  conira  idola  dispiilani ,  eas<pie 
onines  fal«as  religioiios  ubi  potueriiil  cradicant. 
C.\rlIT  XXNII.  —  Lrget  idototulriirnm  rctiquins ,  ul 

dcniuin  seniant  vero  Deo  idolu  ubique  snbvertenti. 

ii.  De  reo  Israel  respnndeant ,  queni  dncere  isla 
el  Jiibcre  ,  nnn  t:iiitum  Cliristinnoruiu  ,  sed  et  Jiid:eo- 
ruiii  1,  bii  leslanlur  :  dc  ip^o  consiilant  deos  suos, 
qui  Cliii^liim  bl:isplieinari  proliibiieriinl ;  de  Deo 
Israel,  si  aiident,  aliipia  cnntumeliosa  rcspoiidcaiit. 
Scd  quos  cnnsiibinl?  aiit  ubi  jam  consulant?  Libros 
sudriini  legaiit.  Si  Dcuin  Israel  Jnvem  pulant,  sioul 
Yarro  scrijisit  (ut  inleriin  sccundum  cnruin  opliiio 
liCin  loqiiar),  cur  ergo  Juvi  nnii  crediiiit  idola  esse  de- 
leiida?  Si  Satunium  piitant  ',  cur  eum  non  coluiil? 
Aul  cur  iion  sic  colunt,  quemadmoduin  se  coli  pcr 
eos  valcs  pra;cepit ,  ptr  quos  ea  qu:e  pr.Tdixit,  im- 
plevit?  Ciir  ei  noii  crediint  iimulacra  cvertenda  csse, 
rl  alios  dcos  colcndns  non  cs;e?  Si  nec  Jnvis  ',  ncc 
Saiiiriius  csi  (qiiia  si  uiius  coruin  essi.-l ,  conlra  sacra 
Jnvis  et  Salunii  eurum  laiila  noii  diceret) ;  quis  crgo 

'  Fj-.  ct  ix>v. :  .<;j  Faturnum  neiiin  putan!.  Sed  melius  Rat. 
cl  Mss.  :  -m'  fainrnum  pntant :  siibaudi,  Deum  Israel. 

«  I.OV.,  Juiitr^r.  Ala  edili  el  Mss. ,  Jovis  :  |to  iioininaiiJi 
tiiu,  uti  supra,  n.  TA). 


PRIMUS  10C2 

cst,  qui  propler  deos  alios  solus  ab  isiis  iinn  coliiur, 
et  eversis  diis  aliis  ,  tam  evidenter  eilicii  ut  sotus  co- 
lalur,  humiliala  omiii  supeiba  allitiidiiie,  qiue  se  ad- 
veisus  Clirislum  crexerat  pro  idnlis ,  perseqiieiis  in- 
UTlicieiisqiie  Cbristianos?  Nunc  cerle  qua^runt,  ubi  se 
abscniidant ,  cum  sacriiicare  volu,-^t ;  vel  ubi  deos 
ipsns  suos  relrudant ',  ne  a  Christi  niis  iiiveiiianlur 
ati|iie  frungaiitur.  Uiide  boc.nisi  a  tiinoie  legiini  alque 
rcgiini,  pcr  quns  Deus  Israel  .•.iiam  exserit  potesta- 
Irm  ,  jain  siibditos  Clirisli  iiomini?  sicul  longe  anle 
proiiiisit,  diceiis  per  rropbclain  :  Et  adorabunt  enm 
omnesregcs  terrm;  omnes  genlcs  servient  illi  (Psal  lxxi, 
II). 

CAPLT  XXYIII.  —  Prwdicla  idolornm  rejcctio. 

43.  Nenipe  jani  coinplelur  quod  per  propbclam 
ideiilideni  canitur,  qund  remissuriis  esset  iinpiain  ple- 
beiii  suain  ( iioii  quidein  lotaiii,  qiiia  imilti  ct  ex 
Isi;ieliiis  crediderunl  iii  Clirisliim  ;  n:iiu  iiide  era:il  el 
.Apnstnli  ejus),  et  huniili:iluru->  oiiineiii  siipei  huiii  a|[|iio 
iiijuriosuin ,  ul  ipse  solus  esall;ireliir,  id  esl ,  solus 
alius  et  poleiis  lioniiiiibus  manifeslaretur  :  dniiec 
projicereiitiir  a  credeiitibus  idnl:i ,  cl  a  iion  credeu- 
tihus  ahscoiidercnliir;  cum  cjiis  liniore  tcira  cnii- 
fiiiigiUir,  iJ  esl,  terreni  bninines  tiinure  liaiiyuniur, 
liuieiidn  legem  vel  ipsiiis,  vcl  coriiin  qiii  credeiiles  in 
eiiin  ,  gentibusque  reguanlcs,  lalia  tacrilcgia  ]>rnl.i- 
bercnt. 

4i.  II;rc  enim  ,  qii;e  ut  ficiliiis  iiitcHigcreiiliir,  bre- 
viler  pncloculiis  siiiii ,  prnphcla  sic  dicit  :  El  imiic 
lit ,  doinns  Jacob,  vcnite,  cl  ambuteinus  in  luce  Dumini. 
Rcmisil  enini  pttbem  suuin  domnin  Israel ;  quoniani 
repteta  est ,  sicut  ab  initio  ,  rcgio  eorum  uugnriis  ,  giciit 
alieiiigcnarum ;  el  fitii  inulti  uticiiigcme  mili  sunt  illis. 
Ileptcta  est  enim  rcgio  eorum  argenlo  et  iiuro ,  nec  erat 
nuinerus  thesaurorum  iliornm.  Et  repieUi  est  lerra  equis, 
ui'c  erat  numerus  curruum  illoriim.  El  rcpteta  esl  lerra 
uboininalionibus  operunt  mnnuum  ipsoruin  ,  el  adorine- 
rniil  eaquic  fecerunl  digili  cnrum.  El  inctiiiavil  se  lioino, 
ct  humilitivit  se  vir,  cl  non  rcmillain  itlis.  El  nunc  in- 
Irule  in  pelras,  et  abscondite  vos  in  lena  a  jacie  liinoris 
Doniini ,  et  a  majeslate  Virtulis  ejus ,  cuni  surrexerit 
confriiigere  terram.  Oculi  enim  Domini  excelsi ,  homo 
anlem  liumitis  ;  et  huinitiubilur  uliilitdo  hominum ,  el 
exatlabitur  Dominus  solus  in  illu  die.  Dies  enim  Doinini 
sabaolli  supra  omnein  injuriosum  cl  superbum,  et  supra 
oinnem  atlum  el  liumiliatum  ',  qui  Uumitiubuiiliir ;  el 
snpra  omnein  ccdruni  Libaiii  excelsoruin  et  elalorum,  et 
supra  omnem  arborein  Libniii  Ilnsaii ,  et  super  omncui 
montem ,  et  snper  omiiein  cullciii  iittuin ,  ct  snpcr 
oiiinein  navem  mnris,  el  super  omne  speclaculnm  natium 
dccoris.  Et  hnifilitibilur,  ct  cudet  conlumclia  homiiium 


'  liat.  ct  Fj-.,  recludant. 

>  l.egeiidiiiu  videlur,  et  etatum  ;  cuin  io  gnecosit,  mlid- 
ron.  l'a  lo  imsl  in  cdilis  lei,'el  alur :  ht  supra  oiiuiem  cedruni 
lilii.ni  eiccUiwi  el  etntam.  aUii  .Mss.  Iiabelur,  excelfornm 
et  cttitornm  :  juxta  l-\x,  lun  hitpsetdn  kui  nwledion  ;  t\m  !>ic 
|.ru^equunlur,  htii  epi  pau  deiidron  battinou  i:asan,ct  jiiper 
oinnem  arborcm  glandu  liiisun  :  ul)i  Augiisliiius  |:iu  bda- 
nou  ,  legit  libanou.  Hic  deiiique  pust  illa  verl  a  ,  et  sitper 
oiiinctn  collcm  i.llitm.  oiiiiUilur  versiciilus  fi  :  It  siiper 
oiinw  n  titri  im  allMn,  cl  snpcr  oinnem  miiruin  (dljm. 


Fl  dcilila  sacris 
Incerli  Juilaia  Dei. 


,055  BE  CONSENSU  EVANGKIJSTAUUM,  S.  AIIGUSTINI 

cl  exallabilur  Domvms  so/i.s  in  ilh  dic.  F.t  mimilnis 
[nbricala  omnia  abiCoiiiLm  iii  siieluiicii  ,  el  in  scissiiiis 
pelrarum,et  in  cavcrnis  leira  a  [acie  linwiis  Domiiii. 
ei  a  majeslale  Viiliitis  ejv.s.  ciime.i:suirexentcon[riiigcie 
leiium.  Illu  eiiim  ilie  projiciet  homo  iiboininaliones  au- 
reas  et  argcntcas,  qiuv  [eceiunt  ut  adoiarenl  supenwcii- 
neaet  iiJXia;  ul  lulrent  in  furamiiia  soluUv  pe:ia; 
el  i«  scissuras   peliarum,   a  [acic  tiinoris    Uomiiii,    et 


tm 


(Lucanus,  lib.  2,  sub  fincm.) 
Ei  noiiilum  Peiis  is';saiiniiis  cl  venis  Deus  Israel , 
iiiiiKliiin  per  Cliri  li  nnincii  Linl.i  in  uiniiiliiis  gonlibus 
fce<r:il,  (]ii:iiil:i  iisiiiie  iii  iKnliiM  iniiii  ilieiii  pusl  Lucani 
leni|Mii;i  ciinsofiita  sunl.  Niiiic  vero  qiiis  Uni  iliirus 
iioii  (leclalur?  qiiis  liiiii  lorpidns  '  iioii  igiiescal,  cuui 
inipleliir  quod  scriplum  esl,  quiu  noii  est  qui  se  abs- 


a  majeslaie  Viriutis  ejus ,  ci<m  exsuriexent  comininuere      ^^^^^^^^^  ^  ^^^^^^  ^.^^ ,  ^^.^^^^^  ..^^_^  da, issinia iuce 


terrain(lsai.  ii ,  5-il). 
CAPUT  XKIX.  —  Deum  Israel  quidni  colant   pagniii , 
si  euin   vcl   iirapvsitum   eUiuciilorum   esse    opiiian- 
lur. 

ij.  Qiiid  Jieunl  lie  isli)   Oeo  sabaolli ,  quod  iiiler- 
prcliilur  Ueus  \iriuluiii  vel  excrciluuin  ;  quia  illi  ser- 
viiiul  virlules   cl   cxercilus   Angcloiuin?  qnid  diciiiil 
ile  isio  Deo  Israel ,  qui;»  Uius  esi  illius  popiili,  de  qiio 
vc.il  seiiicii ,  iii  quo  benedicerenliir  oiinies  Geiiles? 
Cur  soluin  iioii  colunl,  qui  oinues  dcoscolendos  esse 
c.  iilendui.l?  cur  ei  iioii  crediinl ,  qui  alios  deos  falsos 
el  osleiidil,  cl  everlil?  Aiidivi  qii.-uidaui  eoruni  dicere, 
se  egisse  apud  nescio  (piein  pliilosupliuin  ,  qii.id  c.\ 
iis  qii-.i' Jiidei  insuis  sacramenlis  ageienl,  inleilcxis- 
5,01  (pieni  Deiiin  colercnl :  «  PiiEposiLum,  inqnil,  islo- 
«   riiin  eleiiicnioruin,  quibus  isle  visibilis  et  corpo- 
<  reus  niiinilns  cxslriKtiis  esl  :  >  cnin  in   Sciipluris 
saiietis  Prophelarum  ejiis  aporle  osteiidalnr,    illuiii 
Dcnin  col.  ndiim  pr;eceptiiiii  esse  populo  Isiael ,  ipii 
f -cit  c.eluin  el  lerram ,  el  a  quo  e.>l  oniiiis  vera  sa- 
pieiitia.  Sed  (piid  opus  est  liinc  diiilius  dispulare,  cuni 
;;d  id  qiiod  ago  sufliciat ,  quod  illi  qualibet  praisuiii- 
IHioiic  opiiiaiitur  dc  illo  Deo,  que.r.  Deiim  esse  neg;ii-e 
iion  possunt?  Si   eniin  pra;positus  est   elemenlorinn 
ipiibiis  nuindiis  isle  consistit,  cur  noii  ipse  polins  co- 
litur,  qu;iin  Ncptunus,  qui   solins  niaris  pr;epositus 
esl?  qiiam  dciiiiiue  Silvamis,  (pii  siilorum  agrorum 
:iique  silvariim?  qiiam  Sol ,  qui  solius  diei ,  vel  etiaiii 
univcrsi  caleslis  caloris?  quam  Luiia,   qu;e   solius 
noctis,  vel  cliam  linmoris  potestate  pra;fulget?  quam 
Juiio,  qii;e  solum   aereni  tenere   perliibetur?  Cerle 
eiiiiii  isli  partiuni  priepositi,  quicumque  suiit,  necesse 
esl  ul  sub  illo  siiit ,  (|ui  omiiium  cleinentorum  et  niii- 
verse  bujus  inolis  pi:cpositiiiam  gerit.  At  isle  illos 
omncs  culi  proliibct :  ciir  ergo  isli  conlra  prajceptum 
ni:ijoris  illuruin,  iioii  soluiii  eos  colcre  voluiit,  scd 
propter  islos  illuiii  n.diiut?  Adliiic  iinii  iiiveiiiiuil  ipiid 
de  islo  Deo  Israelconstanter  liquido.pie  pronunticHi ; 
ncc  uiiquam  invenient ,  doiiec  eum  inveniaiit  Deum 
solum  veruin,  a  quo  creala  suiit  oinnia. 


liifestanlur  qiue  iii  eodeiii  ps;ilino,  uiidc  versiculuin 
isluin  coinincinoravi ,  t:iiito  aiit.'  pra;dicla  suiil?(.;a3- 
luruiii  ciiiiii  noinine  Aposloli  Cluisli  signiiicati  suiit, 
quod  in  eis  Deus  pr;csideret,  ut  E\aiigclium  annuii- 
tiarcnt.  Jam  ergo  roGli  cnarravermit  gl.uiain  Dei,  et 
upcra  inaiiiiuin  .'jns  aiiiiiiiili:ivil  liniiaiiiiiiliiiii.  Dics 
diei  ernclavit  veibum,  ct  iiox  ii.icti  aniiunii;ivil  scieii- 
ti;im.  J;iin  noii  suiit  loqiiel c  iiei|uc  seriuoncs,  .|n.iriim 
iion  audiantur  voccs  eoriini.  Jam  in  oiiiiirin  icrr:im 
exivil  soiius  coriim ,  ct  iii  fiiies  oibis  t.rr.c  veib.i 
corinn.  Jain  iii  sole,  boc  csl  i^i  iii:iii;l'cstaiione,  posnit 
tabcriiaculum  suum  ,  qiiod  csl  Ecclcsia  ipsins.  Q\u:x , 
ut  lioc  faceret ,  ipse ,  siciit  ibi  scqniliir,  taiupiam 
sponstis  proccssilde  tlialaino  siio,  id  esl,  coiijngaLiiin 
Vcrbuni  canii  liuiiian;e  pr  icessit  de  ulero  virgi;iali. 
Jain  exsultavit  ut  gig;is  ,  cl  cucurril  viain.  Jam  a 
summo  coeli  facta  est  cgressio  ejiis,  el  rcciirsus  cjiis 
iisque  ad  suininum  cfleli.  Et  ideo  reciissiine  seqninir 
versus,  qtiein  paulo  aiilc  commemuiMvi ,  Et  nou  esl 
ijui  se  ubscondut  a  culore  cjus{l'snl.  xviii,  1  "J.  Et  ad- 
biic  isti  frigilcs  cunlradi.  Liiinciilas  garrieiiles  cligiml 
isto  igiie,  sicul  slipula  iii  cincrem  verli,  qiiain  sicut 
auruiii  a  sorde  purg:iri  :  cuin  etdcoriini  f.ilsorum  jain 
fall:icia  inoiiiiniciita  rriistiata  siiit,  et  iilius  incerti  Dei 
vcracia  pioinissa  cert:i  j:iiii  lacl;i  siiil. 

CAPUT  XXXI.  —  Prophelia  deChristo  implela. 
47.  Desinaul  ergo  dicere  niali  landatores  Cbrisii, 
qui  nulunt  esse  cbristiani ,  quud  Cliristus  niiii  do- 
ciicrit  dcos  eoriini  dcseri ,  et  siniiilaciM  coiifrliigi. 
Detis  eiiiiii  Israei ,  de  qiio  pra;diclimi  cst  qiiud  Dciis 
uiiiversie  terra;  vocabitur,  et  Deus  uiiivers:e  tcrra;  jam 
v.R:itur;  lioc  per  Propbet:is  rutnruin  prxdixil,  lioc  pcr 
Cbii-lum  coiigruo  lcnipore  iinplcvit.  Ceiic  eniiii  si 
jam  Dens  Isr.icl ,  Dcus  uiiivcrs;e  tcrr:e  vocaliir,  ne- 
cesse  csl  iit  fi.it  qiiud  jiissit,  qiiaiiilo  qui  jiissiL,  iiiiio- 
luit.  Qiiia  vcro  pcr  Ciirisluni  et  iii  Cliristo  innotiiit,  ut 
Ecclcsia  ejus  pcr  orbem  difiuiiderctiir,  et  per  ipsam 
Dens  Isracl  univcrsae  leiT;c  viic;ircliir,  paulo  siipcrius 
apud  euindein  proplietam  leg;iiit  qiii  vuluiil  •  iniu  et 
a  iue  coniincinorelur.  Neqiio  cniiii  il:i  longiiin  csl,  iit 
oporieat  pr;eieriiiilti.  Dicuiilur  eiiiiii  iiiulLa  de  pr.e- 


CAPUT  XXX.  —  Deus  Israel  impletis  prophetiis  jam      seiilia  et  limniliiaie  et  pa>sione  Cliristl ,  et  corpore 


ubiiiue  inuotuit. 
46.  Proinde  quidain  Lucanus  nwgiius  coriim  iii 
carmine  declanialor,  credo  el  ipse  diu  qu  erens  ,  sive 
per  suas  cogitationes  ,  sive  pcr  suoruin  libros  ,  qnis- 
i!..ni  csset  Juda;uruin  Deiis;  ct  qiiia  non  pie  quaMC- 
bat.non  inveiiicns ;  iii:ibiit  laincii  iuccrtum  Dcum 
quein  non  invenitbat ,  qiiaiii  nullum  Deiiiii  dicerc , 
ci^jus  lam  inagna  documenta  scnlicbat.  Ait  enini  : 


ejiis  ,  ciii  capul  est ,  id  esl  de  Ecclesia  ejiis  ,  cuin  ap- 
peiiaLiir  tanqiiam  sterilis  qu;e  iioii  p;iriebat.  Por  iiiiil- 
liis  ciiiin  aniios  Ecclcsia,  (iu;c  fiitura  crat  in  omiiibus 
Gciitibiis  in  liliis  siiis ,  lioc  esl  iii  sanciis  siiis,  noii 
app:iruit,  nondtim  Ciristo  nniiuntiato  per  Evangcli- 
slas,  eis  quibus  noii  esL  aniiiiiiLi:iliis  pcr  Pruplieias :  et 
dicilur  plures  lilios  doscrt.e  itiLiiros ,  (|n;im  cjii;?  .ju.e 
ir.  cL  I.OV.,  lepid:;s.  nal.  ct  Mss.,  torpidiis. 


1065  [.IBER 

ti.ibcl  viriiin ;  ciijus  viri  noniinc  significata  esl  Lex,  vcl 
Rex  queni  aocepit  priinus  populiis  Israel :  nec  accepe- 
rant  genlcs  Lcgem  eo  tenipore ,  (|uo  prophela  loque- 
batur;  i.eque  Rex  Cliristiannrum  appariierat  adliuc 
Gentibus,  ex  quibus  lamcn  Geniibus  longe  fertilior  et 
nnincrosior  saiietnruin  multituilo  provcnit.  Iia  ergo 
(licit  Isaias  ,  incipiens  ab  liuinililate  '  Cliristi ,  ct  se 
postea  convertens  ad  alloquendam  Ecclesiain  usque 
ad  eum  versuin  qnem  commcmoravimus,  ubi  ait ,  Et 
qm  eruil  te ,  ipse  Dctis  Isracl ,  uwversa  lerrcB  vocabilur  : 
Ecce,  inqiiit,  iii  inlcllectu  erit '  pncr  mcus,  et  cxallubi- 
}ur,  el  lionori/icabiliir  veliementer^  Quomodo  niulti  nii- 
rubuntur  super  te ,  sic  tamen  el  inlionesta  fidebilur  ab 
omnibus  species  tua,  el  honor  tuus  nb  liominibus.  Ila 
enillt  mirubunlur  genics  mutlw  supcr  cum,  et  conlincbunt 
reges  os  suuin.  Quoniani  ijuibus  iion  esl  nunlialum  de 
Hlo,  videbunt;el  qni  non  audicntnt,  inuiUgcnt.  Domiiic, 
qiiis  crcdidit  audilui  nostro?  et  bracliiiini  Doinini  cui 
reveltiim  esl?  Nuntiaviimis  coram  ilto ,  ul  pucr ,  vt 
riidii  in  terra  sitisnli  :  non  esl  spccies  illi,  «lY/iie  /io;io;-. 
Et  vidinnis  illiim.  et  non  liabuil  fpeciem  ne.iue  decorein  : 
ied  viilliis  cjiis  abjectus  et  dcforinis ,  pcsilio  ejus  ab 
omnibus  Iwminibus ;  homo  in  ptaga ,  et  qui  sciat  fecre 
infirmitates,  propler  quod  et  avcrlit  se  facics  ejiis,  inju- 
riata  est,  nec  magni  ceMinala  est.  Ilic  infirmitatcs  no- 
ilras  porlat,  et  pro  nobisin  doloribus  esl.  Et  nos  e.xisli- 
viavinius  illuin  in  dotoribiis  esse,  et  in  plaga  el  in  pocna. 
Jpseimtem  vulncratiis  esl  propter  pcccala  nostra,et  inftr- 
malus  est  propter  iniquilales  nostras.  Eruditio  pacis 
twslr(B  in  eum,  livore  ejus  sanati  stimus.  Omnes  ut  ovcs 
erravimus,  et  Dominus  tradidit  ilttim  pro  peccatis  no- 
stiis.  Et  ipse  qnoniam  male  tractatus  csl,non  apcruil  os: 
ttt  ovis  ad  immolandum  ductus  est,  ct  ut  agnus  ante  eiiin 
qiii  se  tonderct  fuit  siiie  voce ,  sic  non  aperuit  os  suuni. 
In  hiimititale  siiblatum  cst  judicium  cjus.  Generationein 
ejus  qiiis  enarrabit?  Quoiiiam  lolleliir  dc  terra  vita  ejus  : 
ub  inigiiitalihiis  poputi  mei  duclus  est  nd  morteni.  Dabo 
ergo  malos  propter  sepulluram  ejiis ,  et  divitcs  propkr 
mortem  ejus;  ob  lioc  qiiod  iniqiiilatem  non  fecerit,  nec  do- 
lum  in  ore  suo.  Dominusvull  purgare  itttim  de  plagn.  St 
dcdcrilis  vos  ob  dclicta  veslra  animiim  vestriim,  videbilis 
semcn  longissimce  vi:a:.  El  vult  Doininus  auferre  u  dolo- 
ribus  animam  ejiis,  oslcndcre  ilti  Iticein ,  et  figiirarc  pcr 
tensuin ,  justificare  justuni  bene  servicntem  pluribus ;  ct 
peccuta  illorum  ipse  suslinebit.  Propterea  ipse  harcdi- 
labit  comptures,  et  fortiuin  partietiir  spolia.  Proptcr 
qtiod  tradita  cst  ad  niortem  aiiima  cjus ,  ct  inlcr  iniqitos 
cestimata  cst :  et  ipse  peccala  mutloruni  sustinuit,  et  pro- 
jiter  iiiiquitatcs  eorum  tradilus  cst.  Dcleclare ,  slcrilis 
quw  iion  paris ;  eXbutla  el  ctiinui,  qux  non  parturis;  quia 
niuiti  fitii  desertcc ,  magis  quam  ejiis  qua:  habet  viruin. 
Dixit  enim  Dominus ,  Diliila  tocuni  tabernaculi  tui ,  et 
aiilas  '  tiias  confige;  non  est  qiiod  parcas  :  porrige  lon- 
giiis  funiculos ,  et  patos  validos  constilue.  Eliuni  atque 

'  sic  editio  Rat.  suffragautil)us  Mss.  At  Er.  et  Lov.,  ab  hw- 
manilate. 

»  Mss.  se|  teo),  iiUeiteclum  intetiiget. 

'  fs.  el  I.OV. ,  cauUu.  Iiat.  voro  ta  Mss.  prope  oranes  ha- 
bent,  aiWa.s  ;  ipiii  iis  consenliiml  coilices  non  pauci  in 
Episl.  103,  n.  15;  quo  lameii  l'x:o  posi  edilioQem  Lov.  legi- 
tUT,  autivas. 

SiSCT.  AUGIST.  III. 


PRIMUS.  ,006 

eiiam  in  dcxtcram  atqiie  sinisliam  partcin  exteiidc.  Se- 
mcn  enim  tniim  hceredilabit  gentes ,  et  civitates  quce  da- 
scrta'  eraiit,  inhabilabis  ,  non  est  qiiod  ineluas.  Pra:vaU- 
bis  enim,  ncc  eiubcscas  quod  dclcstabitis  fueris.  Coiifu- 
sioiicm  tnim  in  perpcluum  obtivisceiis,  ignominim  vidui- 
tatis  ttiw  non  cris  inenior :  quoniam  ego  Dominus  qui 
fncio  te ,  Domiiiiis  noinen  ei ;  et  qui  eruil  te ,  ipse  Dctis 
}srael,  tiniversa;  lerrce  vocabiliir  {Isai.  lii,  13-  liv,  5). 
48.  Qiiid  coiiira  hanc  evidentiam  expressionenique 
rcrum  ct  prrdiciarum  et  inipletarum  dici  pilest?  Si 
de  Cliris-ti  divinitate  discipulos  ejus  pulant  essc  men- 
tilos,  iiumqiiid  de  Cliristi  passione  dubitabunt?  Re- 
surrexissc  non  solcnt  crcderc  :  al  illa  omnia  ab  homi- 
nibns  huniana  perpessum  eliam  libenier  crcdunt,  quia 
homiiiem  taiuiimmodo  credi  volunt.  lile  itiique  siciu 
ovis  ad  immolandum  ductus,  ille  iiiler  iniquos  depii- 
laius ,  ille  vuliieratus  propicr  peccala  nnsira  ;  cujus 
livore  sauati  sunius,  cujus  facies  injuriata  esl,  ncc 
niagui  Tstimala,  palmis  cesa  ,  et  spiitis  illita  ,  ciijus 
dcformis  in  cruce  posiiio  :  ille  ab  inii]uiiaiibus  populi 
Israel  ductus  ad  mortein  ;  ille  qiii  non  liabebat  spe- 
ciLin  n.que  decorem,  quaudo  colaphis  perculiebaiur, 
quando  spinis  coronabatur,  quando  pendens  irrideba- 
tur;  ille  qui,  sicut  agnus  coram  ton  lente  non  liabct 
vocem,  sic  non  aperuit  os  suiim,  cum  ei  dicereturab 
insullanlibus,  Proplieliza  iiobis,  Chiiste  {Malth.  xxvi, 
xxvii;  Marc.  xiv,  xv;  Luc.  xxii,  xxiii,  etJoan.  xviii, 
xi\) :  nenipe  jam  exaltatus  est ,  jam  honnrificaius  esl 
vehemenier.  Nempe  jam  miranlur  gcntes  mult.x  super 
eum.  Jam  coniinuerunt  reges  os  suum  ,  qiio  adver^us 
Chrislianos  Icges  ssvissimas  proiniilgabaiil.  Nempa 
qiiibus  non  est  nunlialum  de  ill),  jam  videnl ,  et  qui 
iionaudicriiiit  jam  inlelligunl  {Roin.  xv,  lG-21).  Qiio- 
niara  gcnles  quibus  non  annunliaverunt  Piopheis, 
niagis  ipsx  videiit  qiiam  vera  nuntiala  sint  per  Pro- 
plietas.  El  qiii  non  audierunt  ipsum  Isaiam  loquen- 
loin,  jam  in  Lilteiis  ejus  de  qno  isla  sil  locnlus,  inlel- 
ligiint.  Nam  et  in  ipsa  genle  Juda'orum  quis  credidit 
auditui  Proplielaruni,  aul  brachium  Domini,  quod  est 
Clirislus  ipse ,  qiii  pt- r  eos  annnntiabalur,  cui  revela- 
tiini  esl  {Joan.  xii ,  57,  38 ,  ct  Rom.  x,  IG);  quaiido 
manibus  suis  ea  scelera  iii  Christo  admitlebant ,  qux 
fiiiiira  pnedixeiant  Proplieia;  quos  habebanl?  Nempe 
jam  ha;redilate  possidet  multos,  ct  fortium  parlilur 
spolia,  cum  ca  quaB  diabolus  et  da^inoiies  possidehant, 
pcr  ecdcsiaruni  suarum  labricas ,  et  quoslibet  neces- 
sarins  usiis,  illis  expulsis  prodilisque  distribnil. 
CAPUT  XXXIl.  —  Afostolorum  conlra  idololatriant 
doctrina  vindicatur  ex  prophctiis. 
49.  Qiiid  crgo  ad  lia^c  diciinl  perversi  laudalores 
Cbrisli ,  et  Cliristiannruni  oblrCLtalores?  Nnmqiiid  iit 
isla  per  Proplielas  laiilo  aiitc  pivedicerenliir,  Cliristiis 
magicis  artibus  fecil,  aiit  discipnli  cjiis  isla  liiixcrunt. 
Nuinquid  iil  dclecietur  '  Eccksia  diffiisa  pcr  gentcj 
quondain  sterilis ,  niiiic  in  pliiribiis  liliis,  qiiam  illa 
Syn.ngoga  qu;c  Legem  sive  Regeiii  laiiquam  virum  ac- 

'  la  prius  cdilis ,  dilaletur.  H  in  Mss. ,  dclectelur  :  quo 
quidera  ;illudit  priinuin  Augiislinus  ad  illud,  Belcctttre  stc- 
ri/w  ;  explicalums  jioslea  aliud  Prophetse  dictum,  Diluta  ia- 
cuiii  tiibcrnacuii  thi. 

(Trente-qmtre.) 


mi 


DE  CONSENSU  EVANGELIST.UILM,  S.  AIGUSTINI 


fOliS 


«cpcral :  niimqnid  ul  .sic  ililalcl  locnin  lulienuiculi  siii 
oinncs  i):ili(iiios  el  liiigii;)s  occiipans,  iil  longiiis  qnnni 
Uoin:ini  iiii|ierii  jiir:»  lcinlunlnr,  nsiiue  in  Pcrsas  cl 
liiilos  aliasqnc  barliaras  gcntcs  funiciilos  pnrrigal ;  iit 
iii  iloxtciain  pcr  vcros  chrisiiaiios,  ei  in  sinislrain  per 
licios  elirislianos  in  lani  iniiltis  popnlis  nomcn  ejus 
exlcii(l:iliir;  iit  sonicn  cjiis  liircdilct  gentcs,  nt  civi- 
latcs  (|n;c  a  vcro  nci  culln  ct  a  vcra  rcligionc  dcsert;c 
fiicrant,  jain  niiiic  inlialiilct;  ut  non  liinncrit  lioiiiiniim 
niiiias  et  riirias,  qiiainlo  iii  sangninc  martyrnm  lan- 
qnain  lioiiore  purpnrco  vestiebalur,  nl  pnvvalcrct  l:im 
ninllis  lamqiic  vclicmcnlibus  Ct  pnlciililiiis  pnr^ecnln- 
riluissnis;  ut  non  criili  scerci  (piod  dclcslahilis  fiicril, 
nn.iiiiloinagmim  cratcrimen  fieri  vcl  csse  clirisliaiium; 
iil  confusioneni  in  pcrpetunm  obliviscaliir,  qiiia  iibi 
abiiiidavcrat  ptwaliim,  snpcrabundavit  gratia  {Roni. 
V,  20) ;  iil  igiiominKt  viduilalis  sua5  ineinor  non  sit , 
quia  pauliibim  dcrclii  la  el  opprobrin  siibjecta  ',  tam 
tniinenti  gloria  rcflorcscil  :  niiinqnid  posircmn  nl  Ito- 
tnlnus  qiii  fccil  caiti,  et  a  doininalu  diaboli  ct  d  iino- 
mim  eriiit  cain,  ipsc  Pcns  Israel  iinixersoe  lcrr;e  yim 
vsccliir.  discipiili  Cbrisli  finxcrniit,  qund  PrnpbclT, 
qiioriim  Liliri  iiiiiic  in  m;ii)il)iis  iii  miioruni  Clirisli 
hnbcnlnr,  tam  Innge  anlcqiiam  Clirislns  filiiis  homiiiis 
ficrel,  pr;cdixcriiiit? 

50.  Hinc  crgo  inlclliganl,  qiiod  ne  lardisbimis  qiii- 
dcm  atque  obliisissimis  '  obsciiruni  diibiumve  idiii- 
qnilnr  :  biiic  ,  inqiiain  ,  inlclligant  Chrisli  per^ersi 
laudatnres  cl  chiislianrr  religionisexsecralorcs,  etiani 
Glirisii  discipiilos  conlra  dcns  enrum  ca  didici^sc  ai- 
«inc  dorni^sc  qn.c  dncliina  contiiicl  Clirisll  ;  qiiia 
Dciis  Israel ,  qni  liac  omnia  qunc  isti  colcre  vnliinl , 
abominanila  alqiie  evcrteiid;i  in  Libris  Proplieiarnm 
prxcepisse  invcnilur,  ipse  Deus  univers.-c  lerr;c,  sicul 
lanlo  anteproniisit.  pt^rChristum  et  Cliristi  Ecclcsiam 
jaiii  vocaUir.  Si  eniiii  Cliristum  niira  demcntia  suspi- 
caiitnr  dcos  corum  roluisse,  ac  pcr  lios  eum  lanla 
potuisse;numqnid  ct  Deiis  Isriel  dcos  cornm  cnluii  , 
qui  de  se  pcp  (imncs  gcntes  colemlo  et  de  illis  ahoini- 
naiidis  alipic  everlcndis  (Deiil.  vii,  .')) ,  per  Clirisiiini 
(|Uod  promisit  iinplcvit?  Ubi  siiiit  dii  conim?  iibi  va- 
licinia  fanalicnriim  ,  el  divinaliones  pylboiiimi  ?  iibi 
aiiguria,  vcl  auspicia,  vcl  arnspicia  ,  vel  oracida  d;c- 
iiionum?  Ciir  nnn  profeilnr  ex  isliu^mndi  aiuiquis  li- 
brisadmoiiitiim  aliipiid  el  pnrdicliim  contra  chiislia- 
iiam  fidcm,  cl  coi.lia  Prophctarum  nnstrorum  expres- 
gani  jam  in  omnilnis  genlibiis  lam  pcrspicnam  vcri- 
lalcni  ?  Offcndiimis  ,  inqiiiuiit ,  deos  nostroi ,  ct 
dcscrucriinl  nos  :  idno  advcrsus  nos  Christiani  praiva  - 
liicriinl,  ct  biimaiianim  rcrnm  fclicilas  defessa  '  ac 
dcmiimta  dilabiliir.  IIoc  sibi  fcrlc  pcr  Clirisli:inns 
Tnisse  cvciitnrnm,  legaiit  ex  libris  vatum  sunruin  :  scd 
ca  icgaiil,  iibi  si  nnn  ChrisUis,  quia  ciim  dcorum  siio- 

'  sic  optiaie  vctiis  codcx  Corlicicnsis;  i.l  ciiim  rcspond,"! 
iToi^licUe  vohis  a;ae  allalis  :  ignommitv  vidiiiluUs  liia  non 
eris  memor.  [  opi>:obr.ii  objccUi.  ] 

*  In  a:Ui([iiis  ctidicilnis  cousiaiiter  scriptuin  cst ,  oblitn- 
ii},siim^. 

■•  l,()v.,  itcpressa.  iditi  vero  alii ,  suOiragaalibus  Mss. ,  dc- 

fl!S6U. 


riim  volnnl  fuisse  cullorcin ,  sallcm  Dens  Isr;icl  iiii- 
prokiliis  cl  delcslalns  sit  ,  (picm  cniisl;il  islnruin 
evcr.sorem.  Scd  nunipiam  lioc  pinfennl  ,  nisi  qnnd 
modo  forle  confinxcrint.  Qiiod  cuiii  pioliilcriiil  appa  • 
rebil,  co  ipse  ccrlc,  qiiinl  tanla  res  lam  ignoia  pmfcr- 
tur,  qu.^c  uliqiicdcbuil  anleqnam  lioc  (|nnd  pr.i;dicinin 
CSl,  accidissel,  in  diornin  lcm|ilis  '  omniuiii  gciiliimi 
rccitari  ,  iit  prastiiicrcnlur  ct  pra'iiioiiorciilur  qiii 
mmc  voliiiit  '  csse  cbrisliaiii. 

C.\P11T  XXXIII.  — •  In  cos  qiii  rcrum  liumimarum  (e- 
iicilalem  per  clirisiKma  teinpnra  dcininulam  essc  con- 
queruiilur. 

51.  Deindc  qiiod  dc  fclicitnlis  reriim  humanariim 
deniinutioiic  per  clirisliana  lcmpoi  a  conqncrimtur,  .si 
libros  philosopliorum  .siionim  leg:'iit,  ca  reprclipiidcn- 
liiim,  qu:c  nuiic  eis  eliam  rccnsanlihus  el  mnrmuran- 
tibus  sublraliiinlnr  ,  liiin  vcrn  mag!i;iiii  biudcin  rcpc- 
rienl  tcnipnrum  (■brislianoi  iim.  Quid  cuim  cis  miinii- 
liir  fclicilalis  ,  nisi  qiiod  pcssiiiio  lu\iiriosc(pic  abiilc- 
bantiir  in  magiiam  Crcatoris  injiiriam?>jisi  forte  liiiic 
siiiit  tenipora  iiiala,  qiiia  pcr  oiniies  peiic  civit:iles  c:i- 
diint  ihcalra  ,  cave:r  liiipiluiliniim  1 1  pnblic^B  profcs- 
sioiics  n;igilini  uin  '  ;  cadiiiil  ct  fora  vel  mOBnia  ,  in 
qnibus  d;cninnia  colebanliir.  Uiide  enim  cadunt ,  nisi 
inopia  rermn  ,  quariim  lascivo  ct  sacrilcgo  usu  con- 
strucla  suiit  ?  Noiine  Ciccro  eorum  ciim  Rosciiini 
qnemdain  lainbirct  bislrinncm  ,  ila  porilinn  dixit,  iit 
solus  esscl  digiius  (pii  iii  scciiam  dibcrcl  iiilr;irc  ,  ila 
virum  bonuiii,  nl  soliis  esscl  digiiiis  qiii  oo  nnn  dche- 
rct  acccdcrc  (Cic.  Urat.  pro  hoscio)  ?  ipiid  aliiid  a|  cr- 
lissinic  osiendens,  nisi  illam  sceiiam  csse  tam  tiirpem, 
ut  tanlo  minus  ibi  esse  bnmo  dcbcat ,  (piaiilo  fucrit 
magis  vir  boiiiis?  el  lamcn  dii  eoniiii  lali  dodccoie 
placabantur,  qiiale  a  viris  bonis  reniovcndnm  csse 
ccnsebal.  Est  ctiaiii  liinc  eiiisdem  ipsins  Ciccronis 
apcrla  confessio,  ubi  ail,  sibi  Floram  malrcni  Indonim 
cclcbiilata  placaiidam  {Cic.  in  Ycrrcm,  acl.  5).  Iii  qni- 
biis  ludis  tania  cxhiberi  tnrpiludo  consuevit ,  ul  in 
conim  coniparaiioiie  cacicri  hnnesti  sint,  a  qiiibns  la- 
mcn  cli:ini  ipsis  agciidis  viri  hoiii  proliibciilur.  Qii;c 
isia  est  Flora  matcr,  qualisdca  cst,  qnam  celcbrior 
ct  Iiabrnis  clliisinrilius  l:ix;ila  cnncilial  et  propilial 
lurpiindo?  Quanlo  j;mi  bnnosrms  in  .scciiam  Roscius 
inlrabal,  qiiaiii  (^iccro  deam  lalcm  cclclwl?  Si  dcini- 
iiiita  rcniin  cop:a  ,  (pi:c  iii  li;i'C  cchbiand:i  ruiidiiiitiir, 
dii  Gonlium  oflcndunliir,  apparel  qnalcs  sint  qiii  lali- 
biis  dcleclaiiliir.  Si  aulcm  ipsi  iiali  isla  minuiinl,  iiii- 
liiis  irasciiiilur  qiiaiii  pl.icanliir.  Qnaproplor,  aiil  |.|ii 
losopliossnns  argiiant,  qiii  lalia  iii  liixuriosis  liomiiii- 
bus  rcpichcudcrunl ;  aiitdeos  siios  franganl,  qiii  lalia 
dc  suis  ciiltoribus  excgerunt :  si  laincn  jam  inveniunt 
vel  quQs  frangant ,  vcl  quos  ab-condaiit  :  Chrisiiano- 
rmn  vcro  tcinporibiis  dcrccliim  rcriim  sccuiulariim 
qiiibiis  iii  Iiirpia  ct  noxia  dcfliiehant,  blasplicm;ii)dn 
imputare  dcsislanl,  nc  magis  nos  iindc  amplius  Chrisli 
poicsias  laudetiiT,  admoiie;iiit. 


•  In  cditione  P.atisponcnsi  addiliir,  auribtis. 

'  P:c  nal.  et  aliquot  Mss.  .^t  l.ov.  el  Er. ,  nolic-ii. 

»  Editi  liabebaul,  (liKjiliosorum :  pro  (iiio  Mt,  ,(i'.;ijilion:nK 


lOGO  LIBER 

CAPIJT  XXXIV.  —  Epilogus  superiorum. 

52.  Mulia  liinc  dlccreni,  nisi  nie  jani  librHui  islum 
concludere,  atque  .id  propositani  iiileniioiieni  rodire  , 
suscepti  operis  necessitas  cogerei.  Cum  enim  evange- 
iicas  quLEsiiones ,  ubi  vidcniur  quibusdam  qualuor 
Evangelislic  non  inler  se  constare  ,  solvcre  aggrcde- 
rer  ,  nt  polui  cxposilis  iiileiitioiiibus  singuloium  , 
primo  mibi  disculieiidum  occunit ,  quod  noniuilli 
qiinerere  solent,  cur  ipsliis  Clirisli  nulla  scripia  prufe- 
ramus.  Ila  cnim  voiunt  et  ipsum  credi  nescio  quid 
aliud  scripsisse  quod  diligiinl,  iiiliilqiiesensibseconlra 
deos  suos ,  sed  cos  potius  magico  ritu  coluisse  :  et 
discipiilos  ejus  iioii  soluni  de  illo  fuisse  nieniitos,  di- 
ceiido  illum  Deuni  per  quem  facta  sunt  oninia,  cum 
aliud  iiiiiil  quam  liomo  fiicril,  quamvis  cxcellenlissim:e 
sapieniisc;  veriini  ciiam  de  diis  corum  non  boc  do- 
cuisse  quod  ab  illo  didicissent.  Unde  factum  csi  ut 
eos  dc  Dco  Isracl  potius  urgcreinus,  qui  perEcclosiani 
Ciirislianorum  ab  omiiibus  geulibus  colllur,  cl  istorum 
.sacrilegas  vanitatcs  ubiqucjnmevcrlil,  sicut  pcr  Pro- 
pbctas  suos  lanlo  anle  pr;cdi.\it,  ct  per  Cbristi  iio- 
inen  ,  in  quo  beiiedici  onincs  gentcs  proniiserat ,  ea 
qnaD  pra;dixil,  implcvit.  Ex  quo  inlelligcfe  debent 
ncc  Cliristum  aliud  de  diis  eorum  vel  nosse  vcl  do- 
ccre  potuisse,  (|uain  Dciis  Israel  per  Pinpliclas  suos 
ju-sil  alquc  prxdixit ,  per  quos  ipsuiii  Cliristiim  pio- 
niisii  et  niisii ;  iii  ciijus  iiomine  secundiim  pidliciia- 
tioiiem  quam  Patribiis  fccit,  cuiii  licnediicicnlur  om- 
nes  genles,  facluin  csl  ut  ct  ipsc  Dcus  Isracl,  univers.i; 
terne  vocaretur  :  nec  discipulos  ejus  a  sui  inagistii 
doclrina  deviasse,  cuni  deos  Gcnlium  culi  proljibcrcnt, 
iie  vel  insensalis  simulacris  supplicarenius,  vcl  socic- 
lalem  cuni  d;cmouiis  baberemns,  vcl  crealura;  polins 
quain  Crealori  religionis  obscqnio  serviremus. 
C.\Pl)T  XXXV.  —  Medialoris  myslerium  nntiquis  pcr 
prophcliam,  nobis  per  Evangclium  prcedicalur. 

55.  Quapropter ,  cum  sit  ipse  Chrislus  Sapientia 
Dei ,  per  qiicin  crcala  sunt  omnia ,  cumque  nulla; 
nientes  ralionales  sive  Angelorum  sive  boniinum,  nisi 
participalione  ipsius  sapienies  fiaiit,  cui  pcr  Spirituin 
sanclum,  pcr  queni  cbarilas  in  cordibus  noslris  dif- 
funditur ,  inlcicremus ,  qu;e  Trinitas  unus  Dcus  est ; 
consulluin  cst  divina  providenlia  morlalibus,  qiioriim 
temporalis  vila  iii  rcbus  orienlibus  ct  occidciitibus 
occupala  lenebatur,  ut  cadcm  ipsa  Dei  Sapicnlia  ad 
unitatcm  person;e  sum  hoininc  assiimpto,  in  quo 
tcinpoialilcr  nasccrelur  ,  viveret,  morerelur,  resur- 
geret,  congrua  saluti  noslrrc  diccndo  el  facieiido,  pa- 
lieiido  et  siistineiido ,  lieret  et  deorsuni  liominibus 
exeinplum  rcdeundi ,  et  eis  qui  sursum  sunt  Angelis 
exeinplum  m:incndi.  Nisi  enim  et  in  animx  rationalis 
natura  tcmporaliter  aliquid  orirolur,  id-est,  inciperct 
esse  quod  noii  erat,  nunquam  ex  viia  pessima  el  stulia 
ad  sapicnlem  atque  optimani  nervenircl.  Ac  pcr  hoc, 


PRIMUS  1070 

cuni  rcbus  aeterniscontemplaniium  vcrilas  pcrfrnaiur, 
rcbusauicm  oriis  (ides  credentium  debeatur,  purgatnr 
homo  per  reruin  lemporalium  fidem  ,  ul  a;ternarum 
percipiat  veritatem.  Nam  et  quidain  corum  nobilissi- 
nius  philosopbus  Plato,  in  eo  libro  qiicm  Tiinjcum 
vocant ,  sic  ait :  «  Quantum  ad  id  qiiod  orium  esl 
Kterniias  valct ,  tantum  ad  fidein  vcritas.  »  Duo  illa. 
sursum  sunl,  .Tlcrnilas  et  veritas  :  duo  isla  deorsum, 
quod  orlum  est ,  el  fidcs.  Ut  ergo  ab  imis  ad  sumnia 
revocemiir ,  atqiie  id  quod  ortum  est  recipiat  aHerni- 
tatein,  per  fidem  vonienduin  csl  ad  veritatem.  Et  quia 
omnia  quse  in  contrarium  perguni,  peraliquid  mcdiuin 
reducuntur ,  et  ab  Ktcriia  justitia  temporaiis  iniquilas 
nos  alicnabat;  opus  crgo  crat  media  justitia  tempo- 
rali,  quae  mediclas,  tempor.dis  essct  de  imis  ,  jiisia  de 
sunimis  ',  atque  ita  se  nec  abruuipens  a  summis,  et 
contempcraus  iniis,  ima  redderet  summis.  Ideo  Cliri- 
sius  mediaior  Dei  ct  boininum  diclus  est,  intcr  Deum 
inimi)rlalem  et  hominem  mortalcm  Deus  ct  lioino 
(I  Tim.  II,  5),  lecoiicilians  homincm  Deo,  maneiis  id 
quod  erat ,  faclus  quod  non  erat.  Ipse  cst  nobis  fidcs 
in  rebus  ortis,  qui  cst  verilas  in  ajlcrnis. 

54.  Iloc  inngnum  ct  iiicnarrabile  sacrainentum , 
lioc  rcgiiiim  ct  saceidolium  antifiuis  pcr  piopliciiani 
levelabalur ,  posteris  eoruni  pcr  Evangelium  praedi- 
caiur.  Oporlebat  enim  ut  aliquaiido  iii  omiiibus  genii- 
bus  reddcretur,  quod  diii  pcr  uiiaiii  gintem  proiiiiite- 
balur.  Proindc  qni  Propliclas  ane  de.^ccnsioiiein 
siiam  prKiiiisit ,  ipse  et  Aposlulos  post  asceiisionciii 
suam  niihit.  Oiiinibus  autoni  discipulis  siiis  pcr  liomi- 
ncm  qucm  assiinipsit,  tanquani  meuibrls  siii  coiporis 
caput  cst.  Iiaque  cum  illi  scripseruiit  quai  ille  osicn- 
dit  el  dixit,  nequaquani  dicendum  esl  quod  ipse  noa 
scripscril;  qiiandoquidem  inembia  cjus  id  operata 
sunt,  quod  diclauie  capiie  cognoverunt.  Quidquid 
cnim  llle  de  suis  faclis  cl  diclis  iios  Icgere  voluit,  lioc 
scribendum  iliis  tanquam  siiis  ni.niibus  impcravit. 
Iloc  uiiitatis  consorlium  cl  iii  diveisisofficiis  concor- 
dium  mcnibroruin  sub  uno  capiie  mliiisterium  quis- 
quls  inleliexerit ,  iion  aliler  acclpictquod  narranlibus 
discipulis  Cbrisli  iii  Evaiigelio  legerit,  qiiam  si  ip.aii; 
manuniDomini,  qiiamin  propriocorporegestabat,  scri 
bcnlemconspcxcrlt.Quaniobreni  illapotiusjamvidea 
nuis  qiialia  siiit,  qu.-c  pulant  Evangelistas  slbimet 
ipsisscripsisse  conlraria  (quod  parum  intclligeiilibiis 
videri  potesl) ;  ut  bls  qu;cstloiilbus  dissolulis,  ex  Iioc 
quoque  appareat,  illius  capitis  niombra,  non  soluni 
idem  sonticndo,  verum  eliam  convcnienlia  scribeiido, 
in  corporis  ipsius  uuilale  germanam  servassc  concor- 
diam. 


'  Sic  olim  ferebal  edilio  r.alis;;ononsis;  scd  Lanc  gcrma- 
nam  certe  lectlouem  iu  |)Oslerioribus  oditiouilius  coutra 
niaiiuscriptorum  liiioni  iimlavor.int  ad  liuac  nioduin  :  Quai 
nwdieUis  temponilis  essct  de  imis  mixla  et  swnmis. 


1071 


Di:  CONSICNSV   F.VA^Gi:!.!   rAIU.M,  S.  AUGLl.Sri.M 


«072 


IJBER  SEClTNDm, 

«■,ii,i.i    i-vm^elium  lisniio   ad  cwnx  naiTallo^n-in  n\  oiiliiiii  pc^rlia-iat    Aii,'iisliii:is,  cw.\v\\ic  i::,  coiiii.-.j at 
ali'"  MaiTi   I  UC.U  i-l  wamii»  Kvangelia,  il.!iiioiisUa  is  i,cr|.etuaai  iuler  qualuor  Kvangelislas  rei  erin  conseiisioueiii 


->*XJ{K<-€ 


llllO- 

,  re- 
Clir.sli 


Prologus.—I.Quo"''""»'"''""""^  """'"'"*'"''•" 
(Uim  iiceos.sarii,qiieni  li'.>ro  uiio  conii.lexisuni 
riiuviiiius  eornni  vanitateni,  qiii  di^ci|.iil 
Evangcliuni consiribenles, idco coiiteiniieiidos  i.nlaiit, 
,liiia  ipsins  Clirisli  «luein  licet  noii  ut  Deuin,  taineii  nt 
|„„„i,ieni  sapicnlia  loiige  pr»  CKtcris  cxccllenlein 
licnoraiiduin  cssc  iioii  dubilaiil,  nulla  sciipta  profe- 
runiur  a  nobis  ;  cl  ciiin  lalia  scripsisse  viilen  voliiiil, 
,,,ialia  pcrversi  dilignnt,  non  qual.bus  lectis  ct  credi- 
lis  a  pcrversilate  coirigi  possuul :  mmc  jiun  videamus 
ca  qux  qnaluor  [•  vaiigclista!  de  Chrislo  scripseruiil, 
qucniadmodum  sibi  alqiic  inlcr  sn  coiigruant ;  ne 
iuid  ex  lioc  in  li.lc  cliiisliaiia  ofreiidirub  paliniitur, 
qiii  curiosiorcs  qnaiii  capaciorcs  sm;t,  (luod  iion  ul- 
cimique  pcileclis,  scd  (luasi  diligcnlius  pcrscrntatis 
evangclicis  Libiis ,  inconvenicnlia  quxdam  ct  rcpu- 
gnanlia  sc  d  prebcnJisse  cxi-limantcs,  im.gis  ea  con- 
lcnli..sc  objcc;amla,  qiiam  prudciilcr  cons.deiaiida 
essc  arbilranlur. 

CAPUr  PRIMLM.  —  Qiiiire  usqiie  ad  Joseph  (jeihra- 
lorcs  Chiisli  commcnwrentur ,  cum  de  illius  scimne 
Cltnslus  „ou  sil  wiliis,  sed  de  Viryine  Mnria. 
i.  Mallliaus  cvaiigdista  sic  orsus  est  :  Liber  ijeuc- 
ralionishm  Cliiisti,  }ilii  navid,  fdii  Mruliam  { Malth.  i, 
1  ).  <jim  exordio  suo  satis  ostciidil,  geiicraiioncm 
Clirisli  secundmn  carncin  sc  snsccpi->se  narrandam. 
^^ccuiid.im   liaiic  ciiim   Cbristus  lili-s  bominis  est , 
quod  cliam  sc  ii  sc  s;cpissimc  appclUit  ( Id.  \iii,  20, 
el  IX,  6),  commcndans  nobis  qiiid  miscricordiler  di- 
g.iatus  sil  essc  pro  noliis.  ^am  illa  supcrna  el  ateriia 
gciicraiio,  sccuiidum  ([uam  Filius  Dei  uiiigenilus  cst 
aule  omii.in  crcaluram  ,  <piia  oinnia  pcr  ipsum  facta 
sm-.t,  ita  incffabilis  cst ,  ul  de  illa  dictum  a  piOi.bcta 
intelligatur,  CencraHonem  cjiis  qnis  cnnrrabil    (  Isai. 
Liii,8)?  Exscqniliir   crgo  bumaiiam  generaiioiiem 
Cirisli  Maiiba-us,  ab  Abrabam  generatorcs  commc- 
m.irans,  (luos   pcrducil  ad  Joscpb  virum  Mnria;  dc 
(jua  nalus  csl  Jesns.  Nequc  inim  las  erat  ut  ub  lioc 
eum  a  conjugio  MariLC  scparaiidiim  piitarct,  qiiod  non 
cx  cjus  coiicubilu,  sed  virgo  pcpciit  Cbrislum.  lloc 
enim  excmplo  magnilice  insiimatur  fidclibus  conjnga- 
lis,  etiam  servala  pari  cunscusu  Ciictineiitia  ,  pos  c 
permanere  vocarlquc  cmijuL;iuiii,  noii  pciiiiixlo  cor- 
poris  scxii,  sed  ciblodiio  mciitis  alTcciu  :  pr.csei  lim 
quia  nasci  cis  etiam  lilius  poluit  sinc  iillo  complcxu 
(ariiali,  (^ui  propter  solos  gigiieiidos  lilios  adbibendus 
esl.   Nequo    cnim   proplcrca    non  eral    appcllaiidiH 
Ji.seph  [lalcr  Clnisli,  quii   iioii  ciim   concumbciido 
genueral,  quaiidoquidcm  recte  pater  esset  etiam  cjiis 
quein  non  ex  sua  coiijugc  procrcatum ,  aliunde  ado- 

ptassct. 

5.  Pulabatur  qiiidcm  Cl.ristus   ctiam   aliler  filiiis 
Jjsejih,  tauguam  ex  cjus  oimrmo  cariie  progcnUiis ; 


scd  al)  cis  lioc  pnlnlialur,  qiios  Mariai  lalebat  vir^i.i- 
tas.  Nani  Liicas  ail :  Et  i/»se  Jesus  erat  iucipieiin  quasi 
annorum  Iriyiula,  ut  pulabatur,  /i/iiis  Joscpli  (Liic.  ili, 
2")).  Qiii  taineii  Liii as  non  cjus  parciilcm  sol.ini  Mi- 
riam,  scd  anibos  parcnles  cjns  :ippell:iie  iiiiiiiiiic  dii- 
bilavit,  ubi  ail :  Pucr  aulem  crcsccbat  et   conforlabalur 
ptentis  sapienlin,  et  gratia  D.i  crat  in  illo.  El  ibnnt 
parcnles  cjus  per  omnes  uunos  in   Jerusalem  in  die 
solemni  Pascha'.  Scd  ne  quisqicini  bic  parent;  s  cn.- 
saiiguineiis  puiius  .Mariie  cuin  ipsa  nialrc  cjiis  inlelli- 
gciidos  piilel ,  quid  ad  illiid  rcspondebit,  ipiod  ipsc 
ilcm  Liicas  siipiTius  dixit.  Et  erat  pnler  cjiis  el  mnler 
mirunies  super  iis  quce  dicebanliir  de  illo  (  Id.  ii,  iO , 
41,  " j  )  ?  Ciiin  igilur  ipse  nairct,  noii  e\  conciibilu 
Josepb,  sed  e\  .Maria  virgiiic  n:Uiim  ClirisUmi  ;  mnle 
cum  paircni  cjus  a|.pell:it,  nisi  qiiia  cl  viriim  M.iii;e 
rccte  iiitclligimus  siiie  comiiiixlione  carnis,  ipsa  co- 
pulationc  conjugii ;  et  ob  hoc  eiiam  Clirisii  paireiii 
multo  coiijiiiiclius  ,   qui   cx  cjiis  coiijngc  naliis  sil, 
qiiam  si  essi'l  aSiiinde  adoplulus?  Uiide  manifi'slmii 
cst  illud,  qiiod  ail,  l/(  pulabaiur,  lilius  Joscph,  propler 
illos  di\isse,  qiii  eiim  cx  Jusepli,  siciit  abi  homincs 
n.ascnntur,  natiiiii  ai'Iiitrab:intur 
CAPLT  II.  ■ —  Quvnwdo  sit  Clirislns  filius  David,  cuin 
e.x  Joscpli  filii  Diivid  coneubilu  noii  sii  witus. 
i.  Ac  pcr  h  ;c,  cliam  si  dcmonstrare  aliquis  p()S.;cl, 
Mariam  cx   David   millam  consaiigirniUUis  origiiicni 
ducere,  sat  eral  seciiiidum  isiaiii  raiioiicm  accipcie 
Christum  filiiim   Da\i.i ,  ipia  raiioue  ciiaiii  Josipli 
paler  cjiis  rc.  le  ap|iellaius  est  :  quaiilo  magis,  cmii 
evideiiter  dicat  aposloliis  P.iulus,  ex  seiiiinc  David 
sccuiKbim  caniem  Cbristum  (  P,om.  i,  5),  ipsani  qiio- 
qiie  Mariain  de  slirpe  David  aliqiiam  consa:igiiiiiila- 
leni  diixis^c,  diibitarc  uliipic  non  dcbcmus.  Ciijus 
femiii;c  qiioniam   iicc  saccidotale  giiiiis  tncclur,  iii- 
siiiuanlc  Luca,  quod   cogiiata  ejus  csscl  Elisabcth, 
qiiam  dicit  dc  liliabus  Aaron  (  Luc.  i,  36,  ^) ;  llr.nis- 
siine  icnciidum  esl  carncm  Chrisii  ex  uiroque  gencre 
propag:il:im,  ct  icgiiin  sc.licct  el  saccrdoiiim,  in  qiii- 
bus  peisonis  apiid  illiiiii  populiim  liebneoruiii  cli.im 
mystica   mictio  figurabatiir,  id   esl,   cbrisma,    iiii.lc 
Chrisii  ii')mcii  cluccl,  lanto  aiite  etiaiii  illa  evi.lci,.- 
lissiiiia  sigiiificalione  pra'iiuntialuiTi. 

C.VrCT  III.  —  Qiuirc  ulios  progeneralnrcs  Chrisli 
Mnllliwus  eimiiurat,  nlios  Lucas. 

.S.  Qiios  aiilciii  iiiovct,  qiiod  alios  progeiicralorcs 
Maltlci  us  eniimcral,  dcsceiideiis  a  David  usqiic  ;;d 
Joscph  {Maiih.  I,  1-10),  alios  auteni  Lucas  asceiidcns 
3  Joscpli  usqiie  ad  D:ivid  (Luc.  iii,  25  38),  facilc  csi, 
ut  advcriaiit  duos  palrcs  liabcre  potuisse  Joscph  , 
imiini  a  qiio  geiiitus,  alterum  a  quo  fuerit  adopla 
tus  («).  Anliiiua  cst  cniin  cnnsucludo  adoptandi  eliam 

(«)  U  r.ctract.  cap.  iC. 


J073  I-13I;R  SECUNDUS.  1071 

iji   illo  I  opiil:)  Dri,  ul  silii   lilios  faccicnl  qtios  iion       cnini  ilixissel  Joannes,  Dcdit  eis  potestalcm  Filios  Dei 
ipsi  gemiisseiil.  Naiii   ixcejilo  iiiiod  lilia   fliaiaoiiis       fieri ,  iis  tiiii  credmil  in  nomine  ejus ;  secutus  alt    Qui 


Moysen  ad^iplaverat  (  f.rod.  ii,  10)  ( 111 1  iinlpi^e  alle- 
«igeiia  fiiil),  ipse  Jacnb  nepoics  suos  ox  Jnscpli  natos, 
verbis  nianireslissinii^  adoptavit  diccns  :  Xunc  ilntiiic 
litii  fji  diio  ,  qiii  fiuli  suiil  libi  priiisqiiam  iid  le  veiii- 
rem,  mei  snnl  :  liplirwm  el  Manasse ,  lanqwini  Riiben 
et  Simeon  erunt  milii.  Natos  autem  si  genueris  posten, 
libi  erunl  (  Cen.  XLVIII,  5,  G  ).  Unde  etiani  ractiini  cst 
iil  diKulcciiii  Iriliiis  esseiit  Isrnel,  excepta  Iribii  Levi, 
!|:i:c  lciiiplo  scrvi.diat;  ciiin  ea  qMippe  IrediTliii  luo- 
lunt,  cuin  duodecini  fuisscnl  lilii  Jacoli.  Uiide  intcl- 
ligilnr  Lucas  patreni  Josepli,  non  a  quo  genitiis,  sed 
a  ipio  fuerat  adoplatus,  suscepisse  in  Lvangelio  suo, 
cujus  progciiiloies  snrsiim  versus  coinniemorarct , 
dniicc  e\irct  ad  t);niJ.  Ciini  ciiiin  nccesse  sil,  ntro- 
qiie  evangclisla  vera  ii:irianle,  it  .M:illli;eo  sciliccl  et 


non  e.x  sanguinibus,  neqne  ex  volunlate  carnis,  neque  ex 
volunUite  viri,  sed  ex  Dco  nali  suiit.  Ita  quos  dixit  ac- 
cepla  potesiate  factos  Dei  filios,  quod  illa  adaptio 
S'gni(icat  quam  Paulus  coinincniorat,  eosdem  dixit 
natiis  ex  Deo.  Atque  ut  apertius  oslenderet  qua  gra- 
tia  facliini  sit,  Et  Verbum,  inquit,  caro  faclum  est,  ct 
liubiUivit  in  nobis  {Joain  i,  12-11  )  :  taniiuam  dicercl, 
(Juid  niirum  si  filii  Dci  facli  su:it  cum  caro  esscni, 
proptcr  quos  unicus  caro  faclus  est,  cuni  Verbum 
essel?  Hac  sanc  niagiia  dislaiilia,  quia  nos  effecti  lilii 
Dei  muiamur  in  meliiis,  ille  aulem  Filiiis  Dei  cuni 
lilius  liominis  factus  essel,  non  esi  mulatiis  in  deie- 
riiis,  scd  assuinpsil  qiiod  cr:il  inlcriiis.  Dicit  el  J:ico- 
liiis  :  Vuliiiitaiie  ijenuil  nos  verbo  vcritatis ,  ut  simus 
iiiilium  aliqiwd  crealuia:  ejiis  {.lacobi  i,  18).  Nc  scilicil 


Luca,  iil  iinus  eoriim  cjiis  pairis  originem  tenucrit      in  eo  qiiod  ait,  genuit,  lioc  nos  fieri  |iularemus  qiiod 


qiii  gcnucral,  aller  cjus  qiii  adoplaveial  Jo.sei  h,  qiieni 
prob:iliilius  iiilelliginius  ad  iplaiilis  ori^iiicm  lemiisse, 
qiiam  eum  (|iii  n.diiil  Joscpli  gciiiliim  diccre  ab  illo 
ciijus  euni  filiiim  esse  narrabal?  Coimnodius  ciiim  li- 
liiis  ejus  diclus  est,  a  quo  luerat  adoptatiis,  quam 
diceretiir  ab  illo  gcnilus  ciijus  carne  non  erat  naliis. 
MalllKcus  aiitein  dicens,  Abraliam  genuit  haac,  Isaac 
genuit  Jacob,  atqiie  iti  in  Ik^c  vorbo  qiiod  est,  gcnuii, 
piTseveiaiis  doiiec  in  idtiiiio  diceret,  Jacob  uulem  gc- 
uuil  Josepli ;  satis  expressit  ad  eu:u  p:ilrein  se  pcr- 
diixisse  ordinem  '  gcneraiiliiim,  a  quo  Josepb  noii 
adoplatus,  scd  gciiiliis  eral. 

t).  yiuinipiam  si  eliaiii  I.iic:is  gi-niuim  dicerel  Josepli 
;di  lleli,  iiec  sic  nis  lioc  veibiiin  pcrluil):ire  dcbcrci, 
iit  aliiul  cicdcrciiuis  ipiaiii  ab  uiio  evaiigclisla  gigncn- 
teiii,  ab  alleio  adoptaiitem  patrem  luisse  coiiimemo- 
raliiin.  ^'cqiie  eiiiin  absiirde  quisque  dicitur  noii 
carne,  sed  cli:irilate  giMiuisse,  qiieni  riliiini  sibi  adu- 
ptaveril  :  aiit  vcro  etiain  nos  (|uiliiis  dcdit  Deiis  pole- 
bi:it '111  (ilios  ejii3  lieri ,  de  iiatura  atqiie  siibslanlia 
siiaiiiis  gcimit,  sicut  nniciim  Filiiini,  sed  uliqiie  di- 


pse  b>l,  ideo  principatiim  queiiidatn  iii  crealura  iiobis 
liac  ailoplionc  coiiceisuiii  s:its  osteiidii. 

7.  Non  ergo  alieiium  csscl  a  vcriiate,  cliamsi  Liicjs 
ab  illo  csse  Josepli  gciiiuim  diceret,  a  qiio  fucial  ado- 
platus.  Ftiam  sic  quippe  geiiuit  eum,  non  iit  lioino 
cssel,  sed  ut  filius  esset  :  sicut  nos  genuit  Deus,  iit 
tilii  ejus  sinius,  qiios  fccerat  ut  liomines  essenius. 
Uniciini  auleiii  geniiil ,  iioii  solnni  iit  Filius  essct, 
quod  P.iter  non  est ;  sed  eliam  iit  Dciis  essel,  quod  et 
Paier  est.  Sed  plaiie  si  lioc  vcrbo  eliam  Lucas  ulere- 
tiir,  oniiii  niodo  essel  ambiguiim  quis  eoruin  ado- 
pt:iiileiii,  quis  ex  propria  c:irne  gignentem  p;ilrem 
coinmcniorassct  :  qiioniodo  elsi  nciitcr  e  .rum  di.  e- 
r.'I,  genuil,  scd  cl  iste  cuiii  liliiim  illius,  ct  ille  il.iiis 
diccict,  niliilomiiius  csset  ambiguum  quis  ecvuin  il- 
Iiim  de  quo  natiis ,  quis  illum  a  qiio  adoptatus  erat 
commcmorassct.  Nunc  vero  cum  alterdicii,  Jacob  ye- 
miil  Josepli ;  altcr  ,  Josepli  qui  fnit  filius  lleli :  cti:im 
ipsa  verboriiin  dilTereiiiia  qiiid  siiigiili  siiscepissent 
elcgaiiler  iiiliiiiaveriiiil.  Sed  lioe  facile  sane,  uldixi, 
posset    occurrere   Loiniiii .  religioso  ,   qui   q.iodlibet 


leclioiie  ado|)la\it.  Ouo  vcibo  Apostohis  saijie  uli  non      aliiid  qunrreiiduni  poiius  judicaret,  qiiam    evaiigcli- 

slam  crcilercl  cssc  nieiilitiim;  facile,  iiiqiiam,  occiir- 
rorcl,  ut  vidercl  qiiibus  caiisis  uniis  hoiiio  diios  pa- 
lics  liabere  pouiciit  :  hoc  cl  illis  c;ilimiiii(isrs  occur- 
rcrel,  nisi  litigare  qu;im  considTarc  maluissent. 
C.^PUT  IV.  —  Quare  quadruginla  yeneraliones ,  exce- 

pto  ipso  Clirislo,  inveniunlur  apad  Mutllucum,  cunt 

qnatuordccim  Iripiicel. 

8.  Illud  autem  quod  dciiiceps  iiisinuandum  csl,  re- 
vcia  ut  adverti  et  vidcri  possel,  lcctoiem  attciitissi- 
iiiiiin  et  diligentissinium  i'ei|uirebat.  Acule  quippe 
aiiiinadversum  est,  M.itlb;euni,  qiii  rcgiam  in  Cliristo 
in-tituerat  insiiiuare  pcrsonam,  exceplo  ipso  Cliristo, 
(piadragiiila  honiines  iii  geneiationuni  seiie  noini- 
iiasse.  ■Sumerus  autem  isle  ilhid  tem])iis  sigiiiricat, 
quo  in  hoe  sieculo  el  in  Iiac  lerra  regi  iios  oportel  a 
(;i:risto  scciiiidiiiiidisciplinam  laboriosam,  qiia  flagel- 
lal  Deus,  ul  scripluiii  cst,  omncm  fiUum  qncm  recipil 
(llebr.  xii,  U)  :  Jo  qiia  dicit  Apostoliis,  per  tribiilalio- 
uem  opoilere   u;'S  i.  Irare  in  103110111  Dei  i.icl.  xiv, 


ob  aliiid  iiilclligitiir  {Ilom.  viii,  IS,  el  11,  i),  iiisi  ad 
disccriHiidiim  Unigenitiiin  anlc  omiieni  crcaturam, 
per  qiiCDi  f;icla  sunt  oiuiiia,  qiii  solus  de  subst;inli.i 
l^airis  ii;ilus  esf,  sccunduni  aqualitatem  diviuilalis 
hoc  oiniiino  qiiod  Patcr  :  quem  missum  dicil  ad  sus- 
cipieiidam  cariicm  cx  illo  geiierc,  qiio  et  nos  seciin- 
duiii  iiatur.im  nosliam  simiiis,  ut  illo  parlicipaiile 
inortalilalciii  nos  r:im  per  dilcctionem,  i;os  cflicoret 
participes  diviiiitatis  su.e  per  adoptionem.  Iia  eiiim 
dicil :  Cuin  auiem  venit  plenitndo  temporis,  misit  Deus 
yHimn  suum  fuclum  ex  mulierc,  faclum  sub  Lege ,  ut 
eusqui  sub  Lvge  erant  rcdimerel,  ul  adoplioiinn  filiorum 
rcciperemus '  {Calai.  iv,  i,  5).  Lt  laiiien  diciniiir  eliaiii 
iiali  cx  Deo,  id  csl,  accepta  polrslalc  ut  iilii  ojiis 
i-riici:iniiir ,  qui  jam  homincs  eraniiis  -  cfriciamur  au- 
teiii  per  griliam,  iioii  per  naluram.  Nam  si  por  iiatii- 
laiii  lilii   csscmus,  mmquani  al.iul   fuisiciiiiis.  Cuiii 

'.sic  in  Mss.  .*i  lii  editis,  wigincm. 
Vileiutue  el  aiiliiiuioresMss.,ncirJ»u!Ki. 


DE  CONSENSL    EVANGEKISTARUM,  S.  AHGUSTINl 


1075 

Si).  Quam  signifieat  cliarri  illa  virga  fLTrca  ,  de  qtia 
iti  Psalnio  lcgitur,  Hfges  eos  in  virga  ferrea  ;  cum  su- 
pcriusdixisset,  Ego  autem  conslilutus  sum  rex  ab  eo 
tuper  Sion  montem  snnctum  ejus.  Rcgunlur  cnim  etiam 
boni  in  virga  forrea,  de  (|uibus  dicilur.  Tcmpus  est  ut 
judicium  incipiat  a  domo  Vomini  ;  et  si  initium  a  nobis, 
yua/ii  pnis  erit  cis  qui  non  credunt  Dci  Evangelio  ?  ct  si 
JKSlHsrix  satvus  crit;  peccator  et  impius  ubi  pnrebmit 
(I  Pctr.  IV,  17,  18)  ?  Ad  qnos  pertinct  quod  sequiliir: 
Tanquam  vas  fujnli  conleres  cos  {Psnl.  il,  9).  Rcgun- 
lur  eiiim  lioiii  per  lianc  disciplinam  ;  mali  vcro  com- 
minuuntur  :  qui  t;inquain  iidem  ipsi  commcmoraiitiir 
propler  una  atqne  eadcm  sacramcnla  ',  (iu;c  lialiciit 
communia  mali  cum  bonis. 

9.  Qiiia  ergo  ninncru^  Istc  laboriosi  liiijus  teniporis 

saciaiiiciiuim  c~t ,  (ino  sub  discipliiia  rcgis  Chrisli 

advcrsus  diabolum  dimicamiis ,  ctiain  illud  declarat, 

quiid  qiiadraginta  dierum  jcjuiiiiim,  boe  csi  buiiiilia- 

lioncm  aniiu;c  ,  ciinsccravit  el  Lcx  ct  Pro|iliet;c  per 

Moysen  et  Eliam,   qui  quadragcnis  dicbiis  jcjuiiave- 

veruni  {Exod.  xxxiv,  28,  et  III  Rcg.  xix,  8);  et  Evau- 

gcliuin  pcr  ipsius  Domini  jcjiiniuni,   qiiibus  diebus 

quadraginta  etiamtenlab;ituradiabolo(.Wa.7/i.  iv,  1,2), 

(luid  aliud  quam  per  omne  hujus  sa-cuti  leiiipus  lcn- 

lationem  noslram  in  caiiie  sua,  quain  de  nosira  mor- 

lalitate  assuincre  dignalus  est,  pr;c(iirurans?  Postre- 

surrectiiinem  (luoquc  iioii  aiii|iliiis  (niaiii  dics  quadra- 

gintacumdiscipulis  in  bac  tcria  csse  voluit  (Ac/.i,  3), 

huic  eoruin  vitsc  adlinc  hiimaiia  convcisalione  coin- 

niixtus,  etcum  illis  aliinenla  niorlnliiim,  qtiamvis  jam 

iion  raoriturus,  accipicns  :  ut  per  ipsos  iiiiadraginta 

dics  sigiiificarct,  se  ncciilta  pncsentia  qiiod  proniise- 

ral  implcturiun,  quando  ait,   Ecce  ego  vobiscum  sum 

usque  irt  consummntionem  s(rci(/i  {Mallh.  xxviii ,  20). 

Cur  autcni  iste  mimerus  hanc  tcnipoialem  vitam  tcr- 

renamquc  significct ,  illa  iiiterim  cansa  de  proximo 

occurril,  quamvis  sii  alia  foilasse  secrctior ,  quiid  cl 

tempora  annornm  quadripartilis  \icibus  currunt ,  et 

mundusipse  quatuor  parlibiis  tcrniinalur,  (luas  ali- 

qiiando  veiitorum  noiniiie  Scriplura  commemcrat,  ab 

UrientcctOccidentc,Aqui!oncclMeridic(Z(i<7i.xiv,i). 

Quadiiigiiila  aulem,  quater  habentdecem.  Porro  ipsa 

dccem  ab  uno  usque  ad  qualuor  progrediente  numcro 

consuminantur. 

10.  Ad  huiic  igiiiirnumdum,  et  ad  istam  lerrcnam 
morlalemquc  vitam  liominiim,  ad  nos  regcndos  in 
lentationc  laboranics,  venientem  rcgem  Cliristum 
Malth,x'US  suscipiens,  cxorsus  est  ab  Abr;iham,  el 
enuineravil  quadraginla  bomincs.  Ab  ipsa  euiin  genle 
llebrxorum ,  qu;c  a  exleris  gcntibus  ul  dislingucre- 
lur,  Dcus  de  lerra  sua  cl  de  cognationc  sua  separa- 
vil  Abraliam  {Gen.  xil,  1,  2),  Cbrislus  vciiit  in  carne; 
ut  el  hcc  ad  cum  distiiiciius  propbclandiim  ct  pr;c- 
nuntiandum  nia\ime  pertincrel ,  ([uod  proiiiiltcbalur 
ex  qiia  cssct  gente  venturus.  Cum  enim  quaterdcnas 
gcneratidiies  Irilnis  dislinxisset  articulis,  dicens  ab 
Abialiain  u;qiie  ad  U.ivid  generaiiones  csse  quatuor- 

'  Duo  vss.  vaticani,  csierls  retragantibus ,  propter  tmnm 
Hddiii  alQiie  cadem  sacramciUa, 


iO"6 


dceim,  et  a  navirl  usque  ad  tran^niigralionem  Baby- 
lonix  alias  qualiiordeciin  ,  lolidcmi|ue  alias  usquc  ad 
nalivitalcm  Chrisli  {Mntth.  i,  17);  iion  Uimen  cas 
dnxil  in  summam  ul  dicerct,  Fiunl  omncs  quadra- 
ginta  diix.  Umis  quippc  in  illis  progeneraloribus  bis 
numeratur,  id  cst  Jcchonias,  a  quo  facta  cst  qii.-Ed.ii'» 
in  cxtrancas  goiiles  dellcxio  ,  qiiando  in  Babyloiiiam 
transmigratum  csl.  Ulii  aiitem  ordo  a  rcelilinline  llc- 
cliliir,  aiqiie  ut  cal  in  divcrsiim,  tanquain  aiigiilinn 
facit;  illud  qund  iii  angtilo  est,  bisnumeratnr,  iii  (ino 
scilicet  prioris  ordinis,  et  in  capilo  ipsiiis  dedexionis. 
Et  lioc  ipsum  jam  pr:cfigiirali:it  Clirisliim  a  eircumci- 
siiine  ad  prapiiliiim  ,  tan  itiani  ab  Jcriisalcm  ad  Ra- 
byloniam  quodanimodo  migraliiiiini,  ct  liinc  atiiiio 
liinc  ulri.sque  in  se  credcnlibiis  tanquain  lapidcm  aii- 
gularem  fuliirum.  H.cc  tunc  in  figura  pr(p;iiab:il 
Dcus  rebus  in  vcrilate  vciitnris.  Nain  et  ipse  Jcclio- 
nias,  ubi  angiiliis  isle  pr;cligiiralus  osl,  iiitorprolaliir 
Pr:cpaiaiio  Dci.  Sic  crgo  j;iin  non  qii.i(lr:igiiita  dii;r, 
quod  faciuiil  lor  qtiatuordceim,  sed  prnpter  uiium  bis 
niimeraliim,  i]iiailragiiita  nna  generaliones  fiunt,  si  cl 
ipsum  Clirisliiin  aiinuincremus  ,  qiii  huic  rogeiid:c 
vit;c  nostr;c  toiiipor;ili  alqiio  lcrrcn;c  ,  tanquam  nu- 
nicro  quadragcnario  rogaliter  pr;csidel. 

11.  Queni  ad  istam  murtalitalem  nobiscum  parli- 
cipaiidam  quia  desccndciilcm  v(diiit  signilioarc  Mat- 
thaMis,  ideo  ct  ipsas  gonoralioiies  ab  Abr:iliam  iis(|iii! 
ad  Joseph  et  usi|u6  ad  ipsius  (Mirisli  nalivilatoin,  de- 
scciidendo  conimeinoravit  ab  initio  Evangclii  siii  . 
Liicas  autcm  iion  ab  inilio  Evangelil  sui,  scd  a  bapti- 
smo  Cliristi,  gencrationes  enarrat,  nec  descondoiido, 
scd  asccndcndo,  t;inquam  saccrdnlcin  in  expi;indis 
peccalis  niagis  assign;iiis  ;  ubi  eiim  vox  do  coeli)  de- 
elaravit,  ubi  leslimoniiini  Juannes  ipsi  pi:rliibiiit,  di- 
cciis,  Ecce  qui  toUit  peccata  miindi  (Joan.  i,  29). 
Ascendendo  auiem  Iransit  cl  .Mirabain,  ct  pervcnil 
ad  Deum  ,  cui  muiidali  el  cxpiati  reoonoiliaiinir.  Mo- 
rilo  ct  adopiionis  originem  ipse  susccpil,  (pii;i  por 
adiiplioiiem  eflicimur  (itii  Dei,  credcndo  in  (iliuin  Dci. 
Per  carnalem  vero  gcncraiioiicni  Fitius  Dei  pniius 
pioptor  nos  filius  honiinis  faclus  est.  Salis  aiiteni  de- 
iiKiiislravit  non  sc  ideo  dixissc  ,  Joscph  (ilinni  Ilcli, 
qiiod  de  illogonilus,  sed  quodab  illo  fucrat  adoiilatiis; 
cum  ct  ipsum  Adam  (ilium  Dei  dixii,  cuin  sii  faciiis  a 
Deo ,  sed  per  gratiam  quam  posiea  peceando  amisit. 
taiKpiam  lilius  iii  paradiso  conslitutiis  sil. 

12.  Qiiapro)iler  iii  gcneralionibus  Maitli.Ti,  signifi- 
catur  nostrorum  siisceplio  pcccaloruni  a  Doiuino 
Christo  ;  iii  geiieralionibus  aiilem  Luc;c,  signilicalur 
abolitio  nostroriiin  peccatorum  a  Dominn  Christo. 
Idco  eas  ille  dcsccndcns  cnarrat ,  i^tc  asceiidens. 
Qiiiid  (1010  (licit  Aposlolus  ,  Misil  Dcus  Eiliiim  suum 
in  simitiludiiiem  curiiis  peccnli;  h;cc  cst  susooplio  pcc- 
calorum  :  quod  aiitem  addit ,  Vl  de  peecato  damnaret 
peccalum  in  cariie  {liom.  viii,  3) ;  haiC  esl  expiatio 
poecaiorum.  Proinde  Matih.cus  ab  ipso  David  pcr  Sa- 
lomonem  destcndit ,  iii  cnjns  inalre  illo  pcccavit  (11 
Heg.  XI,  4)  :  Liicas  voio  ;id  ipsiiin  David  pcrNallian 
asccndil;  per  qucm  piophciam  Deus  iiccc:iluiiJ  illi"» 


1077 


LIBHR  SECUNDUS. 


1078 


cx|.iavit  (II /?(•(;.  xii,  1-1  i)  («).  Spse  quoque  iiuinerus 
(|iieiii  Liicas  cxsequilur,  ceiiissime  piorsiis  abolilio- 
iiciu  iiidical  |ieecalorum.  Quia  eiiim  Clirisli  aliqua 
iiiiiiniias,  qni  nullam  li.ibuit ,  non  esl  uruiue  coiijuii- 
cia  ii.i(|uilalil)iis  liominum  ,  quas  in  sua  cariie  susce- 
|;il;  iileo  luiiiuius  peiies  Mallliccuiii,  exceploCliristo, 
esl  ijuailiageiiarius.  Quia  vcro  justili;c  sua;  Pauisque 
niis  expial.is  ab  oiuni  peccalo  purgatosqiie  conjungil, 
iii  fi.il  quiii)  ait  .\postolns ,  Qtii  atitein  adhcerel  Domi- 
M),  ii;i»s  spiiiius  csl  (1  Cor.  vi,  17) ;  ideo  in  e )  nu- 
iiiero  i|ui  est  pcnos  Liicain,  et  ipse  Cbristusa  qiio  in- 
cipit  eiiumeratio,  et  Deus  ad  qiiem  pervenit,  coiinu- 
meraniur,  el  fit  numerus  soptuaginta  septcm,  quo  si- 
gnificatur  oiiiuiuin  prorsus  remissio  el  abolitio  pec- 
talorum.  Qiiam  eli.im  ipse  Doniiiuis  per  hujus  nii- 
iiieri  niystciiuui  exidciiter  cxprcssil,  dicens  reuiit- 
leiidum  esse  peccaiili,  non  solum  septies,  sed  eiiam 
septuagies  sepiics  {Mauli.  xviii,  22). 

13.  Nec  fruslia  isie  numerus  ad  peccalorum  omniiim 

pertiiiet  muiidalioiieiii ,  si  fliligeutius  iiiquiralur.  De- 

iiarius  quippe  laiiqiiain  justilia;  lumierus  iii   decem 

piKceplis  Legis  osieuditur.  Porro  peccatum  est  Legis 

iransgressio ;  el  utique  transgressio  denarii  niimeri 

cnngruenter  undenario  Cgiiratiir  :  unde  et  vela  cili- 

cina  jubentur  in  laberiwculo  uiideciin  fieri  ( ExoJ. 

X5VI,  7  ) ;  quis  aulem  diibilet  ad  peccati  signilicalio- 

ncm  cilicium  perliiiere?  Ac  per  boc  quia  uiiiversum 

lempus  septenario  dierum  numero  volvitur,  coiive- 

nienter  undenario  sepiies  niulliplicato  ad  numcrum 

8eptu.igesimumetsepiimumcuncla  peccataperveniiini. 

In  quo  iiumero  eiiam  fit  [ilena  remissio  peccaiorum, 

cxpiante  nos  c.irne  sacerdolis  nostri,  a  quo  iiuiic  isie 

iiiKucrus  incipit ;  et  reconciliante  nos  Deo,  ad  quem 

niiiic  ibte  numerus  pervenil  per  Spiritum  sanctum, 

qui  in  columba;  specie  iii  boc  l)aptisino,  ubi  numerus 

iste  commemoraiur,  apparuit  (Luc.  iii,  22). 

C^PUT  V.  —  Qiwiiioiio  MaUltcei  urdini  coiigruat  onio 

Lucx  in  liis  qiuv  de  conceplu  el  de  infantia  vel  pue- 

riiia  Cliristi  atius  prcetermiltit ,  alius  coiiimemorat. 

14.    Pust  euumeralas  geiierationes  Malllia;us  ila 

sequitur  :  Cliristi  aulcm  generalio  sic  erat.  Cuin  esset 

desponsala  nialer  ejiis  Maria  Josepli,  anleqtiam  conve- 

iiirent,  inveiUa  esl  in  titero  liabens  de  Spirilu  sancto. 

Uiic  quemadmodum  factum  sit,  qnod  liic  prauermisit, 

Lucas  exposuit  post  coinmemoratum  conceptum  Joan- 

uis,  ila  nariaus  :  In  mense  autein  sexto  missus  est  an- 

gclus  Cabiiel  a  Deo  in  civilatem  CuliUva:,  ciii  noinen 

Nazarelli,  ad  virginem  desponsatam  viro  cui  nomen  erat 

losepli,  de  domo  David ;  et  nomen  virginis  Maria.  Et 

iiigressus  angelns  ad  eam  dixit  :  Ave,  gralia  plenn ;  Do- 

minus  tecum,  benedicta  tu  in  mulierihus.  Qnir  cum  vi- 

disset  ',  liirbata  esi  in  serinone  ejus,  et  cogilabat  giialis 

esset  isla  salutalio.  El  ait  angelus  ei :  iVe  timeas,  Ma- 

Tia ;  invenisti  eiiim  graliam  apud  Deiiin  :  ecce  concipies 

in  ulero,  et  pories  filium,  el  vocabi^  nomen  ejus  Jesuin  : 

'  Edili  liic  cl  iiifra,  atidisset.  At  ilcrKine  et  iinrKiris  nn(,p 
Vss.  couslanter  lialient ,  vidUsct ;  juxla  yiiCcuui  loMuui, 
*  de  idousa. 

(a)  U  Relraci.  cap.  16, 


hic  erit  magnus,  ct  /ilius  .Allissimi  vocabitur  ;  et  dubit 
illi  Doininus  Deus  sedein  David  patris  ejtis,  et  regnabit 
indoino  Jacob  in  ccternum,  et  regni  ejus  non  erit  finis. 
Dixit  aulem  Maria  ad  aiigelum  :  Quomodo  fiel  islud, 
quoniain  viriiin  non  coijnosco .'  Et  respoiidens  angelus, 
dixit  ei  :  Spiritus  sanctus  superveniet  in  te,  et  Virtus 
Altissliiii  obumbrabit  tibi  ;  ideoque  el  qued  nascelur 
sancltim  ',  vocabitiir  Filitis  Dei :  et  catera,  qiije  ad  id 
quod  iiunc  agitur  non  perlineut.  Iloc  ergo  MattliaMis 
commemoravit  dicens  de  Maria,  Iiivenla  est  in  titera 
habens  de  Spirilu  sanclo  :  iiec  toulrariuni  est  quia 
Lucas  exposuit  id  qnod  .Mattli;ciis  pr;eterinisil  ;  cum 
de  Spirilu  sanclo  .Mariam  concepisse  ulerque  lesletiir : 
sicut  non  est  contrarium  quia  M;iUba;us  deiiiceps  cnn- 
neclil  quod  Lucas  pra  teriniuil.  Sequilur  enim,  et 
dicit  Mallliuuus  :  Joscpli  aulcin  vir  ejns  cuin  essel  jiislus, 
et  nollct  cain  traducere,  voltiil  occulle  dimillere  eam. 
Hccc  autein  eo  cogitante,  ecce  angelus  Domini  in  soinnis 
apparuit  ei,  dicens  :  Joseph,  fili  David,  noli  tiinere  ac- 
cipere  Mciriam  conjugem  luiim  ;  quod  eniin  in  ea  nnlum 
cst,  de  Spirilu  sancto  est.  Puriet  autem  filiuin,  et  vocnbis 
noiiien  ejus  Jesuin  :  ipse  eiiiin  salvuin  faciet  populi:m 
stium  a  peccalis  eoruin.  lloc  anlein  tottim  fnclum  est,  ut 
implereiur  quod  dictum  est  a  Doinino  per  prophetain 
dicenlem,  Ecce  virgo  iii  utero  hubebil,  ct  paricl  filiiiin,. 
elvocabititr  •  iioiiien  ejus  Eiinnanuel,  qiiod  esl  iiilerpre- 
taluin,  ISobiscum  Deus.  Exsnrgeiis  aulein  Joseph  a 
soinno,  fecil  sicut  pracepit  ei  anijelus  Domini;  et  acce- 
pit  conjugcm  siiam  :  et  ncn  cogiioscebat  eam,  donec  pe- 
peril  fiiiuin  suuin  priiiwgcniluin  ;  et  vocavit  noiiien  ejus 
Jesiiin.  Cuiii  ergonnliis  cssel  Jesns  iit  Bclldeem  Juda;  iit 
dicbus  llcrodis  regis,  et  ca;tcra. 

15.  De  civilate  Belhlecm  .MaUhaius  Lucasquc  con- 
seniiuni :  sed  quoniodo  et  qua  c.iusa  ad  eaiii  vencrint 
Joscpli  et  Maria,  Lucas  exponit,  Matilueus  pnvier- 
miuit.  Conira,  de  Jlagis  ab  Oriente  veniinlibus  Lu- 
cas  tacet.  Maltlueus  dicil,  ila  conlexens  :  Ecce  Mngi 
ab  Orieitle  venerunt  J erosolymam,  dicenles  :  Vbi  est  qtii 
natus  est  rex  Judcvorum  ?  vidiinus  eniin  stellain  cjus  iii 
Orienlc,  ct  vcnimus  adorare  eiim.  Audieiis  autem  Ihro- 
dcs  rex  lurbulus  esl ;  el  c;T;lcra,  usque  ad  euiii  locun), 
iilii  scriptuni  cst  dc  ipsis  M^igis  qiind  responso  accepia 
in  soinnis,  ne  redirent  ad  llerodem,  per  aliam  viam  re- 
versi  sunl  in  regionem  suain.  Hoc  loluin  Lucas  pncler- 
niillil,  sicul  Mauh;eus  non  uarravil  i|uod  Lucas  nar- 
ral,  iii  pr;rsepi  posilum  Domiiuiui ;  et  qund  pasloribiis 
eiini  natuin  angelus  nunliaverit ;  el  quod  multitiida 
niiliti;ic  culeslis  facta  est  cuin  aiigelo  laiidaiilinm 
Deum  ;  et  qiiod  venerunt  pastores,  et  videriint  veruiii 
esse  (|Uiid  eis  angrliis  iiunliaveral  ;  et  quod  die  cir-  ' 
cnmcisionis  sua;  iiomen  acceperit ;  et  qu;c  post  im- 
plelos  dies  purgaiioiiis  Maria;  idem  Liicas  narrat , 
quod  ailnlerint  eum  ad  Jerusalem,  et  de  Simoone  vel 

•  in  editis,  ex  te  sancttim.  Alicst,  ex  te,  a  tribus  \aia- 
caiiis  Mss.  et  a  Callicaiiis  pleris  jue,  uec  iu  gi;eco  u  xlii  lii 
belur. 

s  Fdili,  rociibiliir.  .\tMss.,  rocafrHnr ;  exceptoAiidocnenifl, 
qiii  habct,  vocate.siciu  gra;cis  oxcmiilaribus  vaiio  lojjiuu, 
kid'soiisi.1  ct  lialescis. 


J0T9 


DE  CONSENSU  LVANGELISTAKrM,  S. 


AIIGLSTINI 


10t"0 


Anna,  qu.T!  dixcrinl  de  illo  in  teniplo,  poslo:u|Mam 
Cngnovcriinl  einn  impletl  Spirltii  sancio  :  oiniiia  liic 
taccl  M:itlli;viis. 

16.  IJndc  iiicrllo  qnTrltur  qii;indo  f:icla  slnt,  slve 
qiia;  M.illli.ciis  pr;ctcrniiuil  cl  Lncas  dicit,  sive  qn« 
Lucas  pra!lermiltil  ct  Matlli:pns  dicit.  Qnandoquidcin 
Maltlixns,  rei,'rcssls  In  regioncni  suain  Magls  qiii  vc- 
nerant  ab  Oiiciiie  ,  scquitur  et  narrat ,  Joscph  ah  an- 
gclo  adinoiiiuiin  iil  cnm  Infanlc  io  ;E,:;ypliiiii  fngcrcl, 
ne  ah  Hcrodc  ncc.irclur  ;  dcindc  llcrodeiii  illo  iion 
invcnto,  a  hiinaln  ct  infra  piicros  occidisse  :  dcfunclo 
aulem  Heiodc  icdiisse  ah  yEsypto,  ct  audilo  quod 
Arcliclaus  In  Jud;ca  regnarei  pro  llerodc  p;ilre  suo, 
liahltasse  ciiin  piiero  In  Galil;c;B  civitatc  Naz;irclli : 
qnx  omnia  Liicas  tacct.  Ncc  idto  coiitr;iTiiiiii  vuleri 
potcst,  qnod  vcl  liic  dicit  qu;c  iiic  |irxlcrmitlit ,  \fl 
ille  commcinoiat  (ni;e  istc  non  dicit.  Scd  qiiaTiliir 
qiiando  ficri  potucrint  qu;e  conlexit  Mattliicus  de  pro- 
lectione  In  /Egyiiluin  atiiue  Indc  regressione  po^l 
Herodis  mcrlciii ,  ul  jain  in  clvltato  Nazarclh  hahil;i- 
rcnt,  quu  eos  Lucas ,  postcaqiiam  perfcccrunt  lii  tcni- 
plo  clrca  piieruin  oiniila  sccuiidum  Legem  noniinl, 
reversos  esse  cnmmeiiioraL  lllc  proinde  cognoscen- 
dum  esl  qiiod  doinccps  ad  cxtcra  l:ilia  valeat ,  ne  sl- 
mililer  niuvcant  aniniiiiiique  conturhcnt ,  sic  unum- 
quenique  Evangelislani  coiUe\crc  narrationcm  suani, 
ut  lanquam  iilhil  pnclcrinliioiiiis  serics  digesta  vldca- 
lur :  tacilis  enim  quse  non  viilt  dicere,  sic  ea  qiia: 
vultdicere,  illisqu»  dlcchal  adjuiigit,  ulipsa  conliiiiio 
sequi  vidcaniur  :  sed  ciini  a!tcr  ca  dicii  qu;c  allcr  ta- 
cuit,  diligenlcr  ordo  considcratus  iiidicat  locum  uhi 
ca  potucrii,  a  qiio  pr.x-teniiissa  suiit,  iraiisiliic,  ut  ca 
H\ix  diccre  intenderal  Ita  supcriorilius  copularet.  l;in- 
qiiaiii  ipsa  nullis  iiitcrpositii  sequerontiir.  Ac  pcr  hoc 
liitclligitiir  nhutli;i'us,  uhi  ail  somnio  adnionllos  Magus 
ne  redircnt  ad  llcrodoni,  ct  pcr  allain  vlani  regrcssos 
lii  icgloiiciii  sii;im  ;  illic  practcrmislsse  qii;e  Lucas 
iiarravlt  gesta  circa  Dominum  in  teinplo,  ci  dlcla  a 
Sinicuiie  et  Anua  :  uhi  rursus  Lucas  pi\cieriiiillciis 
piofcctioiieni  iii /Egy|itum  ,  quam  iiarral  M.illh.ous, 
i:in;iiiaiii  coniinuaiii  coiitcxuit  regicssiuucin  ad  ci\i- 
tatem  Nazarclh. 

17.  Si  quis  autem  velil  unam  narrationem  ex  omiii- 
hus,  quac  de  Clirlsti  nallvitate  ct  liif;inlia  vol  pucrilia 
iii  nliiiisque  iiarraliunc  ah  altcrulro  sou  dicuiitur  &cii 
pnLtcrmittiiiuiir,  ordiii;irc  sic  polest  :  Clirisli  auUDi 
ycnmilio  sic  eral  (Mitlllt.  i,  18).  Fuil  in  dicbus  llcroilis 
regis  Judwa;  tacerdos  quidain  nomine  Zacliarias,  de 
xice  Abia :  el  uxor  illi  dc  fiUubns  Aaron ,  et  "omcn  cjus 
EUsubcllt.  Eranl  aulcin  jusli  ainbo  anlc  Ocuin ,  ince- 
diiles  in  oiw.iibus  mandulis  cl  juslificalionibus  Domini 
siiic  quereht.  El  non  crat  illis  filius ,  co  quod  cssct  Eti- 
tttbetli  slcrilis ,  el  nmbo  procestissent  in  ditbus  suis. 
Fa:{'iin  «s/  aii/i;iii  cki»  saccrdiil'o  fungcrrAur  in  ordine 
vicis  sua:  u.ile  beuin ,  secundum'  consucludiiicm  sa- 
Cerdmii,  sorie  exiit  ul  incensum  ponercl  iugressus  in 
teiiiplum  Doinini :  el  omitis  mulliludo  populi  erul  orans 
foris  Itora  inccnsi.  Appuruit  nulcm  illi  angelus  Doinini , 
i/fliis  n  dexlris  allarit  inccnsi  ,   cl  Zudmriar  lurbalits 


csi  ridcns,  el  liiiwr  irrui!  suycr  cum.  Ail  autcm  ad  itltim 
uitijctus  :  iVc'  tiinetts,  Znclutrin.  qitoniam  esaudila  cst 
deprcculio  lua,  ei  tixor  tun  E.rtsttbelh  pariel  tibi  filiuiu, 
el  vocubis  noinen  cjus  Jounitcin  :  et  eril  tjauiliuin  tibi, 
et  cxsullnlio,  ct  inutli  in  niiltfilnle  cjns  giiudclntiit  :  crit 
eitim  muiyins  coram  Domiiio  :  ct  viuum  el  siVenim  Hoii 
bibct ;  cl  Spirilu  stinclo  reiilcbilur  adlitic  ex  ulcro  mn- 
tris  sna' :  cl  niitlUis  fitiorum  Isracl  concirlct  ad  Doini- 
nitin  Dcuin  ipsvrnm  :  et  ipse   pra^ccdct   nnle  itlum  in 
spirilu  ct   virlule  Eitce,  ut  coitverlat  cordn   pnlrum  in 
ftlios,  et  incredulos  ad    prudtnlittni  jnstorum,    parare 
Domino  ptcbein  pcrfcclam.  Et   dixil  Zuchitrias  ad  an- 
gclum:  Unde  lioc  sciam? ego  enim  sum  senex,  et  uxor 
mca  processit  in  dicbus  suis.    El   nsptmdcns    angelui 
dixil  ci  :  Eijn   sunt  Gtibiicl  qui  atlslo  uiile  Deuin ,    ct 
missus  sttm  loqui  ad  te ,  el  litvc  tibi  evungeliznre  :  ct 
eive  eris  lacciis  ,  et  non  poleris  toqni  usque  in  diem  qiio 
hwc  fiant ,  pro  eo  quod  non  credidisti  vertiis  meis  ,  qnce 
implcbuntur  in  teinpore  sito.  El  criit  plcbs  cxspcctans 
Zacliariitm ,  el  iiiirabttntur  qitod  tartluret  ipsc  in  tem- 
pto.  Egrcssus  aulcin  non  polcral  loqtti  tid  illos,  el  cogno- 
vcrunl  quod  visioncm  vidisset  in   tcmpto.  El  ipse  erat 
innuens  iltis  ,  et  pcrinnnsil  miilus.  El  factum  esl ,  ut 
impleli  sunt  dies  officii  cjtts,  abiit  in  doinum   sunm. 
Post  hos  a.utem  dics  conccpit  Etisabclh  uxor  ejus .  et 
oecittlabttl  se  memibus  quinque,  diceiis :  Quia  sic  mihi 
fccit  Dominus  in  dicbus ,  iiitibus  respcxil  aufcrre  oppro- 
brium  meum  inter  homines.  In  meiise  antem  sexto  , 
missus  est  angelus  Gabriel  a  Dco  in  ciiitatcm  Ca/ite/c, 
citi  nomen  Nazitreth  ,  ad  virgincm  dcsponsalam  viro  ciii 
noincn  erat  J oscph ,  dc  donio  Dtivid ;  et  nomen  virginis 
Mtiria.  Et  ingrcssus  nngclus  ad  cam  dixit  :  Ave,  gratia 
plcna;   Dominus  tecuin  ,  benedicla  tu  in   mutieribus. 
Quw  cum  vidissel,  lurbata  est  in  serinone  cjus,  et  cogi- 
tiibat  qiitttis  esset  ista  satulalio.  Et  nil  angetns  ci  :  iVe 
tiincas ,    Maria ,    inicnisti    enim  grnliani   apud  Dcum  : 
ccce  concipics  in  ulero,  el  ptiries  fttium,  et  vocnhis  no- 
nten  cjus  Jcsiiin  :  liic  crit  magiius  ,  ct  filius  Allissinif 
vocubitiir ;  et  dtibit   illi  Doniiiius  Deus  scdem  Diivid 
pitlris  ejus  ,  el  rcgnabit    iu  doiiio  Jncob  in  a'lermtin  ,  el 
rcgui  cjus  non  crit  ftnis.  Dixit  aulem  Maria   ad  ange- 
Ittin  :  Quomodo  ficl  isiitd,  qitoniam  viritm  non  cogno- 
sco  ?  El  respondcns  angelus  dixit  ei :  Spiritus  snnctus 
sitpervenict  in  te ,  el  virtus  Allissimi  oliumbrtibit  tibi ; 
ideoque  el  quod   nnscclur  sanclitm  ,  vocabilur   Filins 
Dci  :  cl  ecce  Elistibelh  cognula  ittu ,  et  ipsa  conceiiii 
filitim  in  sencclutc  san  ;  et  Itic  mensis  est  sextus  illi  quce 
voctiiur  slcritis  :  quia  non   erit  impossibile  apiid  Deum 
oinne  verbum.   Dixit  aulcm  Mitria :  Ecce  nncilta  Do- 
miiii ,  ftal  ntihi  scennduni   vcrbutn  tuum.  Et  disccssit  ab 
itla  amjelns.  Exsurgcns  aulem  Mtiria  in  diibtis  iltis , 
abiii  in  utonluna  cuin  (csinialionc  in  cieilalcm  Juda  :  el 
iniruvit  in  domiiin  Zachuria; ,  cl  salulavit  Etisnbclh.  El 
fticium  est ,  ut  audivit  satutalionem  Murin;  Elisnbeth, 
cxsulutvil  infuits  in  ulero  ejus ;  et  repleta  esl  Spiritu 
suiiclo  Klisubclh  ,  cl  exclninurii  voce  maijna ,  el  dixil : 
Beiiedicla  lu  inler  mulicres ,  el  benediclus  fruclus  ven- 
Iris  Itii.  El  undi  lioc  niihi ,  ut  vetiial  matcr  Domitii  mei 
ud  nie?  Ecce  eniin  ut  liiciu  cst  vnx  sululaiionis  lucf  in 


1081 


LICER  SECLNBUS. 


losa 


auribut  meis,  exsnllavit  in  gaudio  infans  in  ulero  meo  : 
et  bcata  qua:  credidisli,  quouiam  perficienlur  ea  quw 
dicta  sunt  libi  a  Domino.  El  ail  Maria  :  ilagnificiU 
uninia  nica  Dominum.  Et  e.rsuti.avit  spiriltis  nniis  in 
Deo  sntulari  meo.  Quia  respexil  liuniililalem  aiiciUiV 
S!i(F;  ecce  enim  ex  lioc  beatam  me  diccnl  onines  grnc- 
raliojies.  Quia  [ecit  milii  maijna  qm  polcns  csl,  cl  s.7i- 
f/i(Hi  nomrn  ejus.  El  misericordiu  ejus  in  iirotjciiics 
el  proijeiiics  liincnlibus  cuni.  Fecil  polenliam  in  bracliio 
$uo,  dispersil  superbos  mcnle  curdis  sui.  Dcposuit  po- 
tenles  de  sede,  et  e.rallavil  liuniiles.  Esurienles  iniptccit 
bonh,  et  divilcs  diinisil  inanes.  Suscepit  Israel  pucrum 
suum,  meinorari  misericordiw  siia;.  Sicnl  locutus  est  ad 
patres  iiosdos ,  Abraliam  el  semini  cjus  in  sa^cuta. 
ilvnsit  uulein  Maria  cum  iitu  qunsi  mensibus  tribus, 
et  reverra  est  in  domum  snam  {Luc.  i,  5,56)  :  el  in- 
venta  est  in  nlero  liabcns  de  Spirilu  sanclo.  Joseph 
aulem  vir  ejun,  cum  essel  jnstus,  et  nollei  eam  Iradu- 
cere,  voluii  occutle  dimillcre  raiii.  Hwc  aulem  eo  cogi- 
lante,  ecce  angctus  Domiiii  in  somiiis  app  ruit  ci  diccns : 
Joseplt,  fili  David,  noli  limere  accipere  Mariam  cun- 
iugem  tuam  :  quod  eniin  in  ea  nalum  est,  de  Spiriiu 
iancto  est.  Pariel  nulcin  fitium,  el  vocabis  nomen  ejns 
Jesnm  :  ipsc  cnim  salvuin  (ucicl  poputum  siiuin  a  pcc- 
calis  corum.  tloc  aulem  tolum  fnclum  esl,  ut  adimplc- 
retur  quod  dictum  est  a  Doniino  per  proplielam  dicen- 
tem  :  Ecce  Virgo  in  utero  ItabMl  et  pariet  (itiuni,  ei 
vocabiliir  nomen  ejus  Einnwnuet,  quod  est  inlcrpreta- 
tum,  ?iobiscum  Dens.  Exsnrgcns  uuicm  Jose}li  u  somnOf 
fecit  sicut  pracepit  ei  unijclus  Doinini,  el  acccpil  con- 
jugcm  sunin  :  el  non  coijnoscebal  eam  (Mullli.  i,  lii- 
25).  Etisabeth  autem  imptetum  est  tempus  pariendi,  et 
peperil  filium.  El  auditrunt  viciiii  el  cognali  ejus,  quia 
uiagiiifictivil  Doniiiius  miscricordiam  suam  cum  itta,  et 
congiulutt.banlur  ei.  Et  fticlum  est  iii  die  oclavo,  vene- 
Tuul  circuiiicidcre  pueruin,  el  vocnbant  eum  noinine  pa- 
tris  ejus  Zccliariam.  El  respondens  mater  ejtis,  dixit  : 
Neqnaquam,  sed  vocabilur  Joannes.  Et  diierunt  ad 
illain  :  Quia  nemo  cst  in  cogualione  lua  qui  vocelur  hoc 
vomine.  Innucbanl  aulcni  palii  ejus  quein  vcttet  vocari 
eum.  El  poslutans  pugittariin  scripsil,  dicens  :  Joan- 
nes  esl  iioinen  ejus.  Et  miruti  sunl  universi.  Apertum 
esl  aulein  itlico  os  ejus  et  tinijua  ejus,  el  toqucbalur 
benedicens  Dctiin.  Et  fuctus  esl  tiinor  super  omncs 
ticinos  eorum ;  et  siipcr  umnia  nionltina  Juda:x  dicut- 
giibnnlur  oinnia  verba  liirc.  Et  posuerunt  onincs  qui 
audierant  in  corde  suo,  diceiltes  :  Quid '  pulas  puer  is:e 
erit?  Eienim  manus  Domini  eral  cum  itto.  El  Zticlia- 
-riut  pater  tjus  iniptelus  est  Spiiilu  sunclo,  et  prophe- 
Umt,  dicens  :  Beneiiiclns  Duminiis,  Deus  Israel,  quia 
visitavit  et  fecil  redeinpliunem  ptebis  suce.  Et  ercrit 
cornu  salutis  nubis,  in  domo  Duvid  pueri  sui.  Sicut 
locutus  est  per  os  sanclorum,  qui  a  sceculo  sunt,  Pro- 
phetarum  ejus.  Satittem  ex  iniinicis  noslris,  el  de  manu 
omniuni  qui  oderunl  iios.  Ad  fucicndtim  miscricoritiani 
cuin  pittribus  noslris,  el  meinurari  leslamenli  sui  san- 

'  Liius  e  Colbcrtinis  »!ss.  :  ifliis '!  Alii  codisos ,  Quid  :  et 
sic  in  auliquis  corb JJibliis ;  uajiiiie  quiagrsecc  esi, (i, ueutro 
gearre  concordans  cum  voce,  to  paiiion ,  quae  pucrum 
£igiu£cau 


cii  Jusjurandum  quod  jurr.vit  nd  Abraktim  p.  Irem  no- 
slrum,  dalurum  se  nnbis.  Ut  sine  liinorc  de  nianu  hi- 
micorum  noxirorum  tiberaii  serviamus  itti,  in  simclilale 
cl  juslilia  coriiin  ipso,  omiibits  di^bus  noslris.  El  lu, 
piicr,  Proplieln  AtiiShimi  vocabcris  :  pra:ibis  eiiim  ante 
fiicicin  Domiiii  punire  vius  ejus,  ad  dandam  scicnliam 
salutis  plebi  ejus  in  remissioncin  peccctorum  corum. 
Pcr  viicera  miscricordiiv  Dci  noslri  in  qitibus  visitavit 
nos  Oricns  ex  ullo.  Illuminnre  iis  qui  in  tcncbris  et  in 
umbra  niorlis  sedcul,  ad  dirigendos  pedes  noslros  in 
viiini  pncis.  Pu.r  anle.in  crcscebat,  et  confortabalur 
spirilu ;  el  crat  in  dcscrlis  us;ue  in  dicin  uslcnsionis 
si«r  ad  Isrnil,  Fuclum  est  aittein  in  diebus  ittis,  exiit 
ediclum  a  Cwsnre  Augnslo,  ul  dcscribcrelur  universiis 
orbis.  Ilccc  dcscriplio  priiiia  fiicla  cst  prceside  '  Sgria; 
Sgrino.  El  ibant  omnes  ul  profilerentur  singuli  i;i  suam 
civilalem.  Ascendit  autem  et  Joseph  a  Gatitwa  dc  civi- 
lale  !\'aznrelh  in  Juda:am  ciiilalein  David,  quw  vocalur 
Belhtcein,  eo  quod  essel  dc  dumo  ct  famitia  Dnvid,  ut 
profilerclur  cum  Maria  desponsala  sibi  uxore  prw- 
gnnnle.  Facluin  est  aulem  cum  cssent  ibi,  intpteli  sunt 
dies  ul  parerel  :  et  peperit  fHiuni  suum  primogenilum, 
el  pannis  euin  involvit;  et  rcctinavil  eum  in  pnvs.pio; 
qitia  nun  eral  eis  locus  in  diversorio.  El  paslores  erant 
in  eadcm  rcgione  vigitaiilcs  et  custodicnics  viijitiiis  ;io- 
clis  supra  grcgcnt  situm  :  et  ecce  angetus  Doniini  sletil 
jtxla  ittos,  el  ctarilas  Dei  ciraimfutsil  illos,  el  timu- 
erunt  limore  magno.  Et  dixit  itlis  angctus  :  Sotile 
limcre  :  ecce  eniin  evanqclizo  vobis  giiudium  magnuni , 
qitud  eril  onini  populo;  quia  nalus  esl  vobis  liodie  Sat- 
valor,  qui  est  Clirislus  Dominus,  in  ciiilale  David.  Et 
hoc  vobis  signum  :  invenietis  infantem  pannis  involu- 
lum,  ct  poiilum  in  prwsepio.  El  subilo  facta  csl  cuin 
iwgclo  mittliludo  mititiw  cwtcslis,  tuudanliitni  Deum 
cl  dicenlium  :  Ctoria  in  ntlissiiiiis  Dco,  ct  in  lerra  pax 
honnnibus  bonw  voluulatis.  El  faclum  est  ut  disccsse- 
runl  ab  eis  angcti  in  coelum,  pastores  loquebanlur  ad 
inciccni  :  Trnnseamus  usque  Belhtecm,  et  vidcamus 
liuc  rcrbuin  quud  factunt  csl,  quod  Dominus  o^tendit 
nubis.  Et  vcncrunl  fcstinantcs,  et  iiiveneiunl  Maiiam 
et  Joscph,  et  infanlem  posiluin  in  prwsepio.  Vidcnlcs 
aiiiem  cognoverunt  de  verbo  quod  dictunt  erat  iltis  de 
puero  lioc.  El  onines  qui  audierunt  mirali  sunl,  et  de 
iis  qitw  dicta  erant  a  pnsluribus  ad  ipsos.  Mtiria  au- 
tcnt  conscrvabal  omiiia  verba  Itwc,  confcrcns  iii  cordc 
gito.  El  rcvcrsi  stinl  paslurcs  tjturificuntcs  et  taudtmles 
Deuin  in  omnibus  quw  audierant  et  viderant,  sicut  di- 
clum  esl  ad  ittos.  El  poslquam  consummali  sunt  dies 
oclo  ul  circumciderelur  pucr,  vocalum  est  nomen  ejus 
Jcsus,  qitod  vocalum  csl  ab  angcto  priusqiiam  in  utero 
cunciperelur  [Luc.  ),  57,  ii,  21).  El  ecce  Magi  ab 
Viiente  venerunt  Jerosolijmam,  dicentes  :  Vbi  est  qui 
natus  esl  rex  Judworum  ?  vidimus  enim  steltam  cjus  in 
Oricnle,  et  venimus  adorare  eum.  .Audicns  aulein  Herodcs 
rex  Inrbalus  csl,  et  umnis  Jcrosotgma  cum  itto.  Et  con- 
grcgans  omnes  principes  sacerdolunt  et  Scribus  populi, 

'  in  aliquct  Vss.  el  edilione  Patisponensi ,  n  prwiide. 
Apud  F.r.  el  Lov. ,  sub  prwside.  Setl  in  i.lurihn.s  et  melioris 
notaMss.  ahsijuo  ( r»r"s>'i'"''c  est,  praside;  id  csl,  {'ra^si- 
dcm  ascnic,  juxia  gricc,  cgemonetmlos. 


t()83  nr:  r.oNSENSU  iivangel 

i::isc  liibdtiir  ab  cis  nbi  C.liiisliis  iitisccrclnr.  Al  illi  dixe- 
riiiil  ei ,  In  UclliUvm  liidtv  :  s''C  ciiiin  scriiitiim  cst  per 
pioplietiim,  Et  /H  lictlil.em  lcrrn  Juilii,  ncqimqniim  mi- 
niinit  es  in  priiicipibiis  Jiidii  ;  e.v  tc  enim  cucl  dux  qui 
rcijnt  populuin  mann  Isriicl.  Tiiiic  llerodcs  clam  voca- 
lis  .^liit/is,  liiliq,  ulcr  tlidicit  ab  cis  lcmjms  sicl'<v  qit<u  iip- 
piiriiit  eis.  F.l  milleits  cos  in  Bcllilccm  di.iit  :  Itc,  ct 
inteiroijate  diliijenlcr  dcpuero  ;  el  ciim  iiivencriiis  rciiun- 
littte  milii,  Kf  et  cqo  veniens  adorem  eum.  Qui  citin  (iii- 
disseiit  retjem,  abieritnt  :  et  eccc  slella  quam  eiderant  in 
Orieiite,  aiilecctlJttit  cos,  usiiue  diimveniciis  siiircl  snpra 
ubi  er.tl  pucr.  Viileiiles  aulcm  slellam  ,  gtivisi  suiil  ijiiu- 
dio  magno  valde.  Et  inlranles  domiim,  invcnerunl  puc- 
rum  ctiin  Maiia  malrc  ejus  :  el  procidentes  adoraverunt 
cuin  ;  el  apcrlis  tlicsautis  suis  obtulerunl  ei  munera,  nu- 
rum,  ihiis  cl  niijrrhum.  Kt  rcsponso  ncceplo  in  somnis, 
nc  redirenl  ad  llciodcm,  per  aliiim  riam  rcgressi  suiil  in 
rcijioiiem  suain  (ilallli.  ii,  l-12).Qni  ciiin  recessissent, 
posleaquiim  iinpleli  sunl  dies  piirgalionis  niatris  cjus, 
51  cuiidum  Leijcm  Muijsi,  tulcruiil  illum  in  Jerusalcm,  ul 
eislercnl  eum  Doiiiiiio  :  sicul  seriplum  est  iii  Lege  Do- 
iiiini,  Qitia  oinne  masculinum  adaperieiis  vulvam  ,  san- 
clum  Domino  vocnbilur.  Et  \U  darenl  liosliam  seeundum 
qitod  ilicliim  est  iii  Leije  Domiiii,  par  lurlurwn,  (iiil  duos 
pullos  coliinibiiriim.  El  ecce  iiomo  erut  in  Jenisiilem, 
cui  iiomen  Simcoii,  el  lioino  iste  jusUis  ct  tinwratiis,  ex- 
ipeclnns  coiisolalioiicin  Isracl,  et  Spiriliis  sanchis  erat 
in  eo  :  cl  responsum  acccperat  a  Spirilu  stinclo,  iion  vi- 
snrnm  .te  morlem,  uisi  prius  vidcrcl  Clirisliim  Domini  : 
ci  vcnil  in  Spirilu  in  tcmpliim.  Et  cum  inducerenl  pue- 
rum  Jesiimpareiitcs  ejus,ut  (acerenl  sccuiiduin  coiisue- 
liidincm  Lcijis  pro  eo ,  ct  ipse  accepil  eiiin  iii  amplexus 
suos,  el  bencdixit  Deiim,  el  dixil :  Nimc  diniittis  sermm 
liiuin,  Doiniiie,  secunduin  verbum  tuum  iii  pace.  Quia  vi- 
ilerunl  oculi  iiici  salularc  luuin,  quod  puriisli  uiitc  facieni 
otiinium  populorum.  Lttmen  ad  reveltilioncin  Ceiiimm, 
el  gloriam  plcbis  lua:  Jsrael.  Et  crunt  palcr  ejus  et  mater 
tiiiraiilcs  super  his  quw  dicebanlur  de  illo.  Et  benedixit 
illos  Simeoii,  cl  dixil  ud  Mariuin  malrem  cjns  :  Ecce  po- 
silus  esl  liic  in  ruinain  el  resurreciioiiein  mulloruin  in 
Isracl,  et  in  signum  cui  conlri.diceliir ;  ct  luam  ipsius 
aniinam  perlransibit  gladius,  ut  revelenlur  ex  miillis  cor- 
dibus  cogilationes.  Ei  erat  Anna  proplietissa  /ilia  Pliu- 
tiut.l  de  tribu  Aser  :  hax  processerat  in  diebus  muliis,  et 
vixeral  cum  viro  suo  aiinis  scplein  a  virijiiiilule  siiu  ;  ct 
haic  vidita  usquc  ad  annos  ocloginla  iptaluor ,  quiv.  iion 
discedebal  de  lemplo,  jejuniis  cl  obsecralionibits  seiviciis 
nocte  ac  die.  Et  liocc,  ipsa  liora  superveniens,  conjilebulur 
Domiiio,  et  Idqiiebulur  de  illo  otiinibus  qiii  exspceltibtiiil 
rcdemjitionein  JeniMlcm  ^.  Et  ul  pcrfcccruiil  oniiiia  sc- 
cundiim  Legem  Dinmni  (Luc.  ii,2-2-51)),  ecce  iingcliis 
Domini  uppiiruu  in  somiiis  Joscpli ,  diccns  :  Surge ,  ct 
accipe  puerum  et  matrem  ejus,  et  j'u,je  in  /Egijpliim.  cl 
eslo  ibi  usqiie  dum  dicam  tibi ;  fulitruin  est  eiiim  ul  lle- 

'  Edili,  redetnplionem  israel.  At  Mss.  magiKi  consciisu  fe- 
rint,  rcdemplioncm  icriisalem  .■qiiituisiuni  aiani coneoiilat 
ve'iistissinms  nililiiiiuin  coclex  Corlieieiisis.  rorro  in  j4i;eco 
textu  csl,  (ii(r6.Mii  cn  icroiisalctn,  rcileintilionem  in  .lerii.^^a- 
lcm,  adilita  |ira'jiOsiliiine  m,  quie  |io|iter  m  |ira'i'cileii{ls 
JiUetiE  coucursuin  laeile  exeidcril  lihraricruii  incuria. 


I.Sr.\RUM,  S.  ALICIJSTINI  lOSl 

rodcs  qutirnt  puerum  ad  perdcndiim  eiiin.  Qiii  :jnsnr- 
gens  aceepit  pucrutn  cl  miilrcin  ejus  tioete,  et  sccessit  i>i 
jEijyptum.  El  eral  ibi  usqiie  ad  oiiilum  llerodis  :  lU  iid- 
implcretitr  qitod  dictiim  est  a  Domiiio  pcr  prophctain 
diceiilem ,  cx  jEipjpto  vocavi  fiUum  meiini.  Tuiic  lle- 
rodes  videns  quoniam  illusiis  esset  a  Miigis,  iratits  esl 
valdc  :  el  iiiillens  occidil  oniiies  piieros ,  qiii  erant  in 
Belhleem,  et  in  omnihus  finibus  cjus,  a  bimalu  el  infta, 
secundum  tempus  quod  exquisierat  a  Magis.  Tunc  ad- 
iiiililcliim  cst  qitod  dicliim  esl  per  Jereinium  prophelnm 
diceiilcin  :  Vox  iii  litimu  iiudila  est ,  ploratus  et  ttlnlu- 
lus  tniillHs ,  litichcl  plortins  /ilios  suos ,  et  noluit  con- 
suluri  qiiia  iion  siiiil.  Dcfuncto  nittein  llerode,  ecce 
apparuit  angelus  Domiiii  iii  somnis  Joseph  iii  jliggplo, 
dicens :  Siirge  ct  accipe  pueruin,  et  mutrein  ejus,  cl  vade 
in  terram  Israel;  defuiicli  sunl  enim  qtti  qiia^rebant  nni- 
mam  putri.  Qiii  surgens  ncccpit  piieruin  ct  niiitrem  ejus, 
et  veiiil  in  terram  Israel.  Aitdiens  aiilem  quud  Aiche- 
Itius  regnaret  in  Jitdiva  pro  llcrode  piitre  suo,  timiiit  illo 
ire.  El  admonilus  in  somnis,  sccCisit  in  parles  Guliliriv: 
el  veniens  habituvit  in  civilulequiv  voculur  yuziirelh  ,  ul 
ailimplerelur  quod  diclum  est  pcr  ProplHius ,  Quoiiiuoi 
Nuiarivus  DOca/)i.'i(r  ( il/«((/i.  ii ,  13-23  ).  Puer  iiutein 
crescebal  el  confortubatur  pleiius  snpientia ,  et  grtilia 
Dei  crat  in  illo.  El  ibunl  parenles  ejiis  per  omnes  (uiiioi 
in  Jenisnlcm  in  die  solenini  Puscliw.  Et  cum  factus  c.wct 
annontm  dnodecim .  asce!<dciilibus  iUis  in  Jerosolytiiiim 
sccundumconsuetiidiiiem  diei  festi,  coiisunMiulisqiie  die- 
biis  citm  rcdirent,  remunsit  puer  Jesus  iii  Jerusulem  ,  et 
non  cogiioveruiit  parenlcs  ejiis.  Exisliinanles  autem  il- 
lum  essc  in  comilutu,  venerunt  iter  diei ,  et  rcquircbaiU 
cuin  inler  cocjnnlos  el  nolos.  El  non  iiwenienles ,  re- 
gressi  sunt  in  Jerusalein  reqiiircnles  eum.  El  factuin 
cst  post  Iriduum  inveneruiil  illum  in  teniplo  sedentem  in 
tiicdio  doclorum,audicnlem  illos  el  inierrogitntem eos .  Slu- 
pebuiil  iiulem  omnes  qiti  avdicbiiiit  cuni ,  super  priidciiiia 
el  respoiisis  ejus.  El  vidcnles  adniirali  sitnl.  Et  dixit 
tntUer  ejiis  ad  illiim  :  Fili ,  ipiid  fccisli  nobis  sic?  Ecce 
paier  luiis  cl  cgo  dolenlcs  quarebamu.i  le.  El  uit  ad  il- 
los  :  Quid  esl  quod  me  qiiwrcbuiis'/  Nescicbulis  qiiia  iit 
liis  qiiw  Piitris  mci  sunt,  oporlet  me  csse?  Et  ipsi  non 
inlellexcrunl  vcrbum  quod  locutus  est  ud  illos.  Et  de- 
scendit  eum  eis,  el  venit  Nazareth,  et  erat  subdilus  illis. 
El  malcr  cjus  conservabal  oiniiia  vcrba  Imc  in  corde 
suo  '.  El  Jcsus  proficiebat  sapienlia,  et  wlatc,  et  ijralia 
apiid  Deum  cl  Iwniiiies  (Ltic.  ii,  40-52). 
CAPUT  \T.  —  De  ordine  picvdicalionisJoannisBaptislee 
inter  omnes  quatuor. 

18.  Jam  liinc  (le  pnrdicaiione  Jo.innis  narr.iri  in- 
(■i|iil,  qiiMiii  oiiines  qiialuor  conimeiiioraiit.  Nani  et 
.Matlli:i  us  posl  illa  verba,  (in;c  ulliiiia  cjiis  posui,  ubi 
ciiinmenioravil  cx  proplieta  lcslimoniiim,  Quoniam 
Nazarwiis  vocabitur ,  scquitur  el  adjungit  :  In  diebus 
aiuem  illis  venit  Jonnnes  Biivlista  prnsdicans  in  dcsciio 
Jiiilww,  elc.  (Muilh.  III,  1 ).  El  Marciis  (|iii  iiiiill  de  na- 
livilatc  vei  infanlia  vel  piieritia  Oomiiii  iiarravil ,  iijac 
Evangelii  sunipsit  inilluin,  id  esl,  a  Joaiinis  pnediea- 
lloiic.  Sic  eiiiin  exoisus  esl  :  liiuiitm  Evungelii  Jestj. 

'  iditi :  coiiferens  wi  rordc  siio-  Abcsl  coni'eren& z  ^lss. 


mrj  r,:i!:r.  se( 

Clirisli  fitii  Di'i  :  sicnl  scrii>tiim  rsl  iii  Isaio  prophela, 
Eccc  iiiillu  aiigcliim  meuiii  anle  (uciem  iiuiiii  ,  qni  ;))«•- 
ftirabil  viam  tiiiim  anle  te.  Vox  clamiiiilis  in  dcserlo, 
Viirale  uium  Domini ,  reclas  facile  sriiiitiis  ejiis.  Fiiit 
loawies  in  diSi^rlo  bapliziinsel  praulicunsbaprisiimm  pce- 
nilenliiv  in  rcmissionein  pccciilorinii,  eic.{)larc.\,l-i). 
El  Liicas  po>t  verba  ubi  ail ,  Et  Jcsiis  proficiehat  sa- 
piontia,  et  wtate,  et  gratin  apud  Dcum  ct  lioiniiies,  Je 
J^annis  [  ri-dicatione  jam  sequilur  diccns  :  .inno  aii- 
lem  qiiinio  decimo  imperii  Tibcrii  Ca'saris,  procurante 
Puntio  filutoJudirnin.tclrarclia  aulein  CuliUvw  Ucrode, 
Pliilippo  uulem  frulre  ejus  lelrarcliu  llurwiv  et  Traclio- 
nitidis  regionis  ,  et  Lysania  AbHiiuv  tclrarcha ,  sub 
principibus  sacerdotum  Aiina  et  Cuiplia  ,  factuin  est  ver- 
hum  Domini  supcr  Joannem  Zaliuritv  filium  in  deserto, 
clc.  (LMf.  III,  1,2).  JoaniiesiniiKiueaposloliis  iiiEvau- 
gclislis  qiiatiior  eniiiienlissiiiiiis,  posleaquam  liixit  de 
Virlio  Dei, qni  est  ipse  Filius  aiile  omnia  sa^cula  crca- 
tiira>,  qiiia  oiuuiu  per  ipsuin  lacla  siiiit ,  intulit  cou- 
tinuu  tle  Joaniiis  pnedicalidne  ac  testimoiiio  dicens  : 
Fuil  liomo  missus  a  Deo,  cui  nomen  eral  Joannes  {Joan. 
I,  6).  Unde  jam  videudiiin  est,  de  ipso  Joanne  Baptista 
qii.iliior  Evangclistaiuin  uarratinnes  quemadinodum 
iiiler  se  iioii  discordent  :  iiou  ut  hoc  a  nobis  per  ouinia 
rcquiratiir  aut  exigatiir ,  quod  niodo  lecimus  de  pri- 
innrdlis  nati  ex  Maria  Christi,  quemadmodiim  interse 
Matllneiis  l.ucasque  consenliaut,  ut  ex  ulriusque  nar- 
ralionc  iinain  faieremus,  deiniinsiranles  tardinribus 
queiiilibet  eoruiu  commeuioraudi)  quod  :iller  tacet,  vel 
laeeiido  quod  aller  com:i;einor.it,  non  impedire  iulcl- 
lectum  veracis  narraiiouis  allerius ;  ul  lioc  exempl«, 
sive  iit  a  iiie  faclum  est ,  sive  alio  modo  commodius 
fieri  possil,  videat  uniisquisqiie  et  iii  caHeris  talibus 
locis  licri  posse  qund  hic  faclum  cise  persjiexcril. 

19.  Jaui  crgn,  ut  dixi,  vidcamus  qiiatuor  Evange- 
pclisiarum  de  Baptista  Joanne  consensum.  Matthxus 
iUi  scquitiir  :  In  dicbus  auleni  illis  venit  Joannes  Ba- 
ptislu  pra-dicmis  in  descrloJudiva;.  Marcus  noii  dixit,  In 
itiebus  iUis ;  quia  nuUani  serieni  reruin  aiite  pra;iniserat, 
in  qu.iriini  rcrnin  diebus  iiileHigeretiir  dicere,  si  di- 
cerel,  In  illis  diebus.  Lucas  autera  per  potestates  ter- 
renas  sigiiantiiis  ipsa  tcmpora  expressit  pr.ndicationis 
vcl  baptisini  Jnaiin^s  dicens  :  .iniio  autem  quinlo  de- 
cimo  imperii  Tiberii  Cxsaris,  procuranle  Pontio  Pilato 
Judwain  ,  tetrarchn  autem  Calilcece  llerode  ,  Pltilippo 
aulem  (ratre  ejus  telrarclia  IturcecB  et  Tracltonilidis  re- 
gionis,  et  Lijsania  Abilina;  ti/rarcha,  siib  principibus  sa- 
cerdolum  Aniia  el  Cuiplia  ,  faclum  est  verbum  Doinini 
snper  Joaniiein  Zucharia:  filium  in  dcserto.  Ncc  taineu 
iutclligere  debouuis  hns  dics,  id  est  hnc  lenipus  ha- 
runi  poteslatum,  signilicasse  Malth:eum  cum  diccret, 
Jn  diebus  illis;  sed  in  miilln  Inneioris  lempnris  spatio 
voluisse  accipi,  quod  ait,  In  diebus  iUis.  Mnx  eniiu  iil 
narravit  revcrsum  de  ^Egyplo  Cliiistum  inortuo  llc- 
rode  ;  quod  utique  lempore  infanti;e  vel  puerilix  ejiis 
factMtn  est ,  ut  possit  constare  qiiod  Lucas  de  illo, 
cum  duodecim  annorum  esset ,  gestum  narravit  in 
lcniplo  JiMu^alcm  (Luc.  ii,  42  50)  :  cura  ergo  infantem 
vcl  pueruu)  cx  ^gyplo  revocatum  commemorassct 


:'i-M)L'S.  1086 

MatllKriis,  cniiliiiuo  iiiliilit,  lii  dicbus  nuWm  iUis  venit 
Joannes  Baplislu,  non  ulique  taiiluiiiiiio  lo  iiueriti  r  il- 
lius  dies  insiiiuans,  sod  oiiincs  dies  ab  ejiis  nativitate 
nsque  ad  lenipus  qun  pr;edicare  ac  baptizare  cuepit 
Joannes,  qun  jaiu  toiiipore  Cliri,-.ti  jiiveiiilis  '  aelas  iii- 
veuiiur;  qni.i  coavi  erant  ipse  ct  Joaimes,  el  trigiiila 
rcrinc  aniinruiii  narraliir  fuisse  cum  ab  illo  baDtixatus 
cssct. 

CAPUT  YII.  —  De  duobus  Ilerodibus. 

20.  Sed  plane  de  llcrode  solcl  movere  nonuullos 
qiiod  Liicas  uarravit.  in  diebiis  baptisiui  Joannis  He- 
rodciu  fuissc  tctraichain  Galil.ea;,  qiiamlo  ctiam  Do- 
niiiius juvenis  baptizatiis  cst  (Luc.  iii,  1-21 1 ;  Malthx-us 
aiiteni,  niortuo  Herode,  dicit  pueruni  Jesuin  ab  .lEgy- 
pto  rcmeasse  :  quod  utrumque  veruni  esse  iinii  piitest, 
nisi  duo  fuisse  intelliganlur  lleiodes.  Quod  cuni  licii 
poiuisse  nemo  nesciat,  qua  cxcilale  iiisaniu:;t,  qui 
procliviores  sunt  ad  caluiiinianduin  cvaiigoIic;e  veri- 
tali,  quam  pauliilum  consideraiioros,  iit  diins  hoiuiiies 
eodein  vocabulo  appellatosintelligaiit  ?  ciijiis  rei  exem- 
plis  plena  sunt  omnia.  Nam  iste  posterior  llerodes 
prioris  Ilerodis  Qlius  fuisse  pcrhibelur ;  sicut  .•\rclielaus, 
quem  Mattba-us  in  Jud;ea!  regnum  palii  inirUio  siic- 
cossisse  commemoral  (Mallh.  ii,  19-22);  siciit  Phi- 
lippus,  quem  fratrem  tetrarcha;  llorodis  et  ipsuiii  Itu- 
Txx  tetrarchara  Lucas  insiiiuat.  Rex  enim  fuit  Hero- 
dos  ille  qui  qiia;rebat  animani  pueri  Christi ;  Ilerndes 
autera  alius  filiiis  ejus,  non  rex,  sed  telraiclia  diclus 
est,  quod  nomen  prxcum  a  parte  regiii  quaria  iinli- 
tum  resonat. 

C.\PUT  YIII.  —  Quomodo  Malthceus  dicat  liinuisseJo- 
sepli  ire  cum  infanle  Chrislo  in  Jerusalem,  propter 
Archelaum ;  el  noii  liniuisse  ire  in  Culilieum,  ubi  erut 
tetrarcha  llerodes  fraler  ejus. 

21.  Nisi  forte  hinc  rursus  quispiam  movealur,  cuin 
Matthoeus  dixcrit  ideo  timuisse  Joseph  cum  piiero  re- 
deunte  ire  in  Juda;am,  quia  pro  p:itie  suo  Herode  .Ki- 
chelaus  filius  ejiis  ibi  regnabat ;  quomodn  poliieril  ire 
iu  Calila;am,  ubi  alius  (ilius  ejus  llerodes  telr.inha 
erat,  sicut  Lucas  testatur.  Quasi  vcro  ipsa  siut  lem- 
pora,  quibus  tunc  puero  timebatiir,  qu;e  nunc  Liicas 
commemoravit,  quse  usque  adeo  miilata  erani,  nt  in 
ipsa  Juda;a  iion  jam  rex  essct  Archelaus,  sed  Poniius 
Pilatus,  qiii  non  rex  Jud;coruin,  sed  pr;cscs  erat :  cu- 
jus  tcmporibusagentes  sub  Tiberio  C;vsaie  filii  niajo- 
ris  Herodis,  non  regnum  habebant,  sed  lelrarchiam. 
Quod  ulique  nonduni  factum  eral,  qiiando  Josepli  ti- 
iiions  Archelaum  in  Jud.ra  rcgnantem,  se  in  GaliK-cani 
cum  puero  conlulit,  ubi  et  civitas  ejus  erat  N:izarelh. 
CAPUT  IX.  —  Quomodo  dicat  Malthceus  ideo  isse  m 

Gulilwam  Joseph  cum  infaiite  Christo  quia  limuil  Ar- 
chelaum  pro  suo  pulre  regiiuntein  in  Jerusalem;  cum 
Lucas  dicat  ideo  isse  iii  Galilwam,  quia  ibi  eral  Xa- 
zareth  ciiitas  eorum. 

22.  Au  forieet  hoc  movet,  quoinodo  dical  Maithxjs, 
propterea  cuin  puero  Jcsu  p:ireiites  ejus  isse  iii  Gali- 
la;am,  quia  nieiu  Archclai  in  Juda;am  ire  iioluerunl; 
cura  propterea  magis  isse  in  Galilxam  videaiitur, 

■  asS;  juvenalis  cctas.  sic  passiro  pro.  iuvenilis. 


1087  DE   CONSENSII   lIVAiNGELISrAHUM,  S.  ALGUSIIM 


1088 


ijiiia  livitas  coriini  erni  Nazantli  Galilxw,  siciit  Lu- 
cas  iioM  taciiil?  Siil  inlclligciuluin  est,  iilii  angcliis  iii 
soinnis  ii)  .•Egypln  ilixil  acl  Joscpli,  Stirge,  cl  a^cipc 
piierttiit  et  maircm  ejus,  ct  vnde  in  lerram  Israel,  sic  iii- 
icllcciiim  csse  primo  a  Joscpli,  ut  pularei  jussnm  se 
ess*'  |icrgcre  in  Jn(l:cam  ;  ipsa  cnim  primilus  intclligi 
pnliiit  icrra  Israrl  :  porro  anlcin  po*l('ai|ii:iin  coiiipc- 
rit  illic  icginirc  liliiiiii  llcrodis  AitlicLniiii,  iioiiiil  ob- 
jicere  sc  illi  pcriculo,  cum  posscl  terra  Israel  cliani 
sic  iiilcliigi,  ut  cl  GaliUea  illic  depularctur,  quia  ct 
ipsam  popnlns   Israd   incolebat.  Qnanqiiam   el  alio 
iniulo  solvi  possit  li:cc  (piaslio,  quia  poliiit  viileri  pa- 
rcntiliiis  Cliiisli  cuiii  piicro,  dc  (|uo  talia  pcr  aiigelica 
responsa  cognovor.int,  non  csso  liabitaiidnin  nisi  in 
Jcrnsaleni,  iibi  crat  leinplum  Doinini ;  et  proplcrca 
icdcunics  ex  /Egypto,  illnc  eos  iluios  fuisse,  el  illic 
li  ibila:nros,  iiisi  Arcliclai  pr:csi'iili:i  lcircrcnlnr.  Ne- 
(jnc  ciiini  divinilns  jnbclianlur  ibi  babilaic,  iit  dc  .\r- 
(hclao  (]uo(l  liincbant  dcbcrciil  conlciiincrc. 
CAPUT  X.  —  Quomodo  Lucas  dicil,  lb;int  parcnlcs 
ejus  per  omnes  aiinos  iii  Jernsalein  in  dic  soleinni 
Pascli:c.  doii  illo  liiuro ;  ciim  dicnl  MiillhiTits  ijiiod 
tiielii  Arclitliii  liiiiHcriiil  illuc  ire  ub  .-Egijplo  rcd^uulcs. 
25.  An  cl  lioc  aliiiuis  dicit :  Qnoiiiodo  crgo,  siciit 
Ijiicas  narr:.l,  ibant  paienics  cjiis  p;'r  oiiinos  annos 
p(iciili:c  Cliristi  in  Jerusalein,  si  Aicliclai  liinorc  illuc 
,iroliibcb:iiilnr  accedere?  Hoe  inibi  dissolvcre  non  cs- 
sct  diflicilc,  ncc  si  aliiinis  Evangclislaruiii  c.xprcssis- 
sel,  quamdiii  ibi  regnarel  Arcliclaus.  Ficri  cnini  poic- 
r:it  ul  per  dicin  fesluin  iiilcr  lam  ingenlein  tiirbaiii 
Liteiiicr  ascciiderent,  nio.v  rcvorsuri,  uLi  i:iinon  a^iis 
dicbns  babilare  metncrcnt :  ut  nec  solcmnilatc  pr;c- 
tcrinissa  e>scnt  irreligiosi,   nec  coiitiiina    inansioiio 
cmspicni.  Cum  voro  cliain  de  regno  Arcliebii  quam 
liicril  diuiui iium,  omiics  lacncrinl,  isle  qiioqiic  inlelle- 
ciiis  paict,  ul  (luod  Lncas  dicit  pcr  nmnes  aniios  eos 
asceudere  solilos  in  Jcrns^ilcm  (Luc.  ii,  41),  tiiiic  ac- 
cipiamus  faclitatiiiii,  cnin  jaiii  non  limcrctur  Arclie- 
laus.  Qnod  si  Arcliclai  regnuni  aliquanto  dinturnius 
ulla  pnctcr  Evangeliuin  prodit  bisloria,  cni  lides  lia- 
benda  vide:ilur;  illud  quod  supcrius  dixi  sufleccril, 
qiiod  ita  linicbanl  p:irciitcs  pneii  liabitalioncm  in  Jc- 
nisalem,  ul  lamcii  pro|ilcr  L)ci  timorcm  fcslivilatcni 
solenineni  noii  practennittcrcnl,  in  qua  latere  facl- 
lime  pnssent  :  iieqiie  cnim  incrcdibile  est,  captalis 
lemporibus  opportunis  vel  dieruni  vcl  lioraruiu,  acce- 
dere  homines  ad  ca  loca  iii  qnibus  csse  formidaiit. 
CAPUT  XI.  —  Quoniodo  puluerint ,  coiiiplelis  diibus 
purgationis  malris  Clirisli,  sicut  Luciis  dicit,  nsceii  • 
dere  cum  illo  in  templum  nd  peraijcnda  solemnia,  ni 
secundum  Matlliaum  jam  llerodi,  pcr  Maijos  nolum 
erat  eum  niilum,  pro  ijuo,  cuin  cuin  ifna;rercl,  lol  oc- 
cidit  infantcs. 

24.  Hinc  eliam  illa  solvilur  qii;vslio,  si  aliipicm 
niovct,  ciim  jam  soUicilus  essel  illc  major  llcrodcs 
perculsus  Magoruni  nuntio,  quod  rex  Jud;corum  na- 
liis  fuissel,  quomodo  potuerint  complclis  dicbus  pnr- 
gaiionis  matris  cjiis  luto  cum  illo  asceiidcre  in  tcin- 
plum,  ul  ficrciil  circa  eum  sccundum  Legem  Doniini 


quat  Lncas  coinmcin(>r:il.  (Jiiis  ciiini  iioii  vi(Ic:il,  cliani 
illiim  iininii  dieiii  rcgcin  niMllisoccnpaUim  lalcre  po- 
tuisse?  Si  autcni  illiid  vcrisimilo  iion  vidctur,  qund 
Hcrodcs  qui  valdc  sollicitus  oxspectah:it,  qiiid  sibi 
Magi  dc  pncro  rcninni:ircnt,  posl  laiii  iiinllo>  dics  se 
sensit  illusniii,  iit  lr:iiisacto  lciiipore  pnrg:ilionis  ma- 
Iris  cjus,  el  pcracla  circa  iiifinlcm  solcinnitate  pri- 
inogenitorum  iii  lcnqilo  Jcriisalcm,  post  cli:iin  pro-    , 
fcciionem  eorum  iii  iEgypiiim,  iii  ineiiicin  illi  veneiit 
qii;crcre  aiiimam  pncri,  et  necare  tot  parvulos  :  si 
liiic  crgo  inovel,  oiiiitlo  diccre  qiiot  et  quanlis  occu- 
paiionibiis  rcgia  cnra  disicnili  pdlncril,  ct  pcr  pluri- 
inosdics  ab  illa  inlciilioiic  vcl  avcrli  oiiiniiio,  vcl  im- 
pediri.  Ne:pie  ciiiin  oiiumerari  pussunl  caus:e  quibus 
lioc  polncrit  accidcre;  ijiias  lanicii  niullas  ct  magiias 
cssc  potuisse  iicino  it:i  rcrniii  liiiiiian:irniii  inc\perliis 
cst,  ut  anl  iicgct,  :int  diibilct.  Cnjns  cnini  cogilalioni 
nnn  occurrat,  qnain  iiiiilta  alia  tcrribilior.i  rcgi  nnn- 
tiari  poiuerint  scu  vera  seu  f;ilsa,  ut  qiii  regcin  iiifan- 
icin  post  ali(|uol  annos  sibi  vel  (iliis  siiis  advcrsalu- 
rum  liinucrat,  aliqnorum  magis  iiropiiKpiantium  pc- 
riciilorniii  terrnribns  :igitatus,  ab  illa  cura  iiu  iilcin 
abrcpiam  in  aliis  proxime cavcndis  poliiis  occuiiarcl? 
LU  ergo  Incc  omiilam,  illud  dico,  poslea(|uain  niliil 
llerodi  Magi   reiiunliaverunl,  ciini  credere  poluissc, 
illos  fallaci  slclkc  visione  deccplos,  postcaqu:im  iioii 
invcnerunl  qncm  iiatum  pnlavcr:iiil,  crnbiiivse  ad  se 
redirc,  aKpic  ila  enin  tiinoic  dcpnlso  ab  iniprneiido 
ac  persequcndo  pncro  ([uievi-ise.  (iuin  crgo  posl  pur- 
galioiiem  iiialris  cjus  in  Jcrus:ileni  cnm  illo  vcnisscnl, 
ct  ea  gesla  csseiil  iii  lcinplo,  qu;e  a  Liica  narraiilnr 
(Luc.  11,  22  50),  qiiia  vcrha  Simconis  cl  Anine  de  illo 
jirophclaniinin,  cnm  ccepisscnl  ab  cis  qni  audieraiit 
prxdicari,  ad  pristinam  iiitcnlioiiem  rcvocatura  erant 
aiiimiim  rcgis,  admoniliis  pcr  soiiiniuni  Joscph  cuiii 
iiifantc  et  ni:ilic  ejus  fn^il  iii  yEgyptuiii.  Dciinle  vul- 
gatis  rcbiis,  i|ii:e  iii  tcinplo  fact;c  dict.e(|ue  fuerant, 
llcrodcs  sc   a  Magis   sciisit  illiisnin;  ac  deiiide   ;id 
Chiisli  innrtcm  cupiciis  pcrveniro,  multos  iiifaiiles, 
siciit  Mallh;vns  iiarrat,  occidit  (Matlli.  ii,  5-IC). 
C  il'U T  XII.  —  De  vcrbis  Joiinnis  inler  onines  iiualuor. 
25.  MaltlKciis  vero  de  Jo:iiine  ila  cunlc.vil :  In  die- 
bus  aulcm  illis  venit  Jouiines  Baplisla  pradicans  in  de- 
scrlo  Judaia,  el  diccns :  Pceniteiiliam  agile,  appropin- 
quuvil  cnim  rcgnum  cwlorum.  Uic  est  eniin  qui  diclus 
est  per  Isaiam  propliclain  diccntem  :  Vox  cluinanlis  iii 
deserlo,  1'arate  viam  Domiiii,  reclas  facile  semilas  ejus 
{Id.  III,  1-5).  Marcus  quoque  et  Lncas  consentiuiit 
lioc  Isaix  lostinionium  csse  de  Joanne  (Marc.  i,  5,  el 
Luc.  III,  4).  Naiii  plura  verba  eliam  consequentia  cx 
eodcin  propliela  Lncas  commcinoravit,  cum  de  Da- 
pii>ta  Joaiiiie  narrarct.  Joanncs  auieiii  evangelista 
ip^nm  Joaiincm  Bapiistam  de  scipso  idem  teslimo- 
nium  Isaise  protulissc  commcniorat  (Joan.  i,  25) : 
siciit  iiunc  Maltha:us  dixit  qiuedam  Joaiinis  verba,  qua: 
alii  non  di.\crunt.  1'radicans,  iiiquil,  in  dcserto  Judmte, 
et  dicens  :  Pwnilenliain  ngile,  appropinquavit  enim  rc- 
giium  cwlorum  :  lia;c  vcrba  Jnannis  alii  pnetcrniisc- 
ruiit.  Jam  vero  quod  sequilur  Matlha:iis  et  tidjuugit. 


1089 

llic  csl  cwm  qni  dklns  esl  per  prophclam  haiam  di- 
tcntcm  :  Vox  chmaiUis  in  deserlo,  Parale  viam  Do- 
mivi,  rcclas  facile  setiiilas  cjus,  anibigiic  posiliim  est, 
nec  elucol  uln.m  ex  po.sona  s..;.  iJem  MalUiaMis  hoc 
rommemoraxc.il,  :m  ;iJlH.c  verl.n  eJMsJcm  Joannis  se- 
ii.l.is  adjunxcril,  nl  lolnm  lioc  J..aimcs  Jixisse  inlel- 
■  igalur,  PmnitciHiam  ayite,  aiipropiiuiuarit  enim  regiium 
cllorum  :  liic  esl  enim  qui  diclus  est  perlsaiam  prophc- 
lam,  61  cKlera.  Ncii.ic  eiii.n  l.oc  movere  debcl  q.iia 
iion  ail,  Lgo  s.mi  c.iin,  q.ii   Jicl.is  sum  per  Naiam 
l,ropbel;.m  ;  seJ  ait.  Ilic  est  enim.  qui  diclus  esl.  Solet 
(luirpc  essc  talis  loculio '  el  ipsorum  Evangelislaniin 
MatllKBi  et  Joannis.  Nain  cl  Mallli.-cus  dixil,  Iiivenit 
hominem  sedenlem  in  lelonio  {Malih.  ix,  9) ;  ncc  dixil, 
Invenit  me  :  el  Joai.ncs,  Ilic  esl,  inqnll,  discipnlus 
qiii  teslimomum  perhibel  dc  liis,  ct  scripsil  hwc ;  el  sci- 
vius  quia  rerum  esl  lcsliiiwniiim  cjus  {Joan.  xxi,  2'i); 
nondlxil.Egosum,aul,Ven.i.festleslii.;oniiimii.ciim. 
Honiinus  aiilem  ipse  s;cpissiine  dicit,  Filiiis   Irjn.inis 
(.1/n(//i.  .X.  G,  ct  XVI,  27),  aol  FJius  Dei  {Joan.  v,  23); 
el  non  dicit,  Ego  :  ct.   Oporlebat,  infi..it,   Chiisliim 
pati  et  resurgere  a  morluis  lcrlio  die  {Liic.  xxiv,  4G) ; 
iioii  ait,  Oportebal  mc  pali.  Potiiit  ergo  ct  J(i:iiii.es 
Paptista,  cu.n  dixi>sel,  Agite  poemienliam,  appropin- 
quavil  enini  regninn  ccelorum,  dc  seipso  aJj.mgcrc  qu:B 
MMpiunlur,    Hic  e^l  euim  qui  diclus  est  per  Isaiam  pro- 
j.helum,  ctc,  iil  post  vcrlia  ejusM.;ltli;ensila  narmlio- 
iicm  contexal,  Ipse  uutem  Jounnes  hubebitt  vcslimciilum 
de  pilis  cumeloruin,  elc.  Quod  si  ila  esl,  noH  mirum  si  ct 
inlerrogatiisquiJdicereldeseipso,  sicutnarralJuai...es 
Evangclisla,  l.go,  ait,  vox  clamantis  in  dcserlo  {Juan.x, 
23);  sic..ljaii)dixcral,  pruccipici.s  ..tagcreiil  iKE.;ileii- 
ti:ihi.  DevcsLitiieigoejuselviciuila.Mattli;eiiSM'i;iiitiir, 
diiens:i/)scnii/cm  Joannes  ltiibcb,it  vesltiuenlutn  dc  pilis 
camelormn,  et  zonam  pclliceain  ciicu  lumbos  ejus.  Esca 
mttcm  cjus  erul  tocusla:  et  mcl  silvcstrc.  Iloc  cl  .M;ircus 
dcit  peuc  toiidem  verbis,  c.ctcri  autem  duo  taceiil. 

20.  Seq.iilui' ergo  Mattliaiis  ,  ct  Jicil :  7'uric  p.v;fc«/ 
ad  euin  Jcrosvlyma,  et  omnisJudira,  etoiniiis  rcgio  circa 
Jordunem,  el  baptizabanlur  in  Jordane  ab  co,  cunjilenles 
peccata  sua.  Vidcns  aulcin  multus  Phaiisa:oriiiH  et  Sa- 
diicieorum  vcnicnles  ad  baplisinuin  suum,  di.rit  cis  :  Pro- 
gciiies  vipcraium  ,  qitis  demonstravit  volds  [ugcre  a  ftt- 
tura  ira  7  Fucitc  ego  (ructum  dignuin  poeiiileniia: :  et  iie 
velilis  dicere  iiilnt  vos,  Putrcm  habemus  Abraham  ;  dico 
enim  vobh,  (/(lOiiii;:U  fio/fSf  Dciti  ei  lapiditm.s  isih  susci- 
lure  fiiior.  Abraha'.  Jiiin  eitim  sccttris  ad  radiccm  urbortim 
posita  est  :  omnis  ergo  arbor  qna:  r.on  fncit  fruclitm  bo- 
uitm,  excidelur,  el  in  igncm  ntillelur.  Ego  qnid.m  vos 
bi.plizo  in  aqr.a  in  }  oonilentiiiin  :  qtti  au.cm  post  me 
teiittirus  est,  foriior  ntc  est,  cnjus  nun  suiii  digitus  cul- 
ccamenta  poriare;  ipse  vos  bitpiiz.bit  in  Spirilu  saitclo 
el  igni :  cujus  veuliltibrum  in  manu  siw,  et  perinundabil 
aream  suam,  et  rongrcgabit  trili.  um  suuin  in  horrcum, 
p.i/fu*  autem  comburel  igni  ine.xstinguibiU.  H;ec  omnia 
dicit  el  Lucas,  eaJiMn  pcnc  vcrba  Jnai.nis  e.vprimcns. 
Lt  ubi  aliqiiid  varium  cst  in  verbis,  ab  caJeni  laine.i 

•  sic  Mis.  cl  r.ai.  ai  i^.  et  i.ov. ,  esse  qiiasi  de  ciiis 
ociilio. 


LIBER  SECU.NnUS.  '■'''"' 

seiitcnlia  nonreccditur :  vcliilcum  Jicit  M;iltb;i'U5  Joaii- 
ncm liixisse,  El nc velilis  ilicae inlra vos,  Palrein iK.bemitt 
Abraham;  illo  aiilcm  ,  /-"/  ne  cu'pciilis  dicere ,  Palrein 
habemus  .\biiilmm.  Iste,  Ego  qitidem  vos  bnplizo  in  aqua 
in  panitenliam ;  ille  interponil  iiiterrogalioncm  t..rli.i- 
nim,  quiJ  f,.eereiil,  ct  cis  respoiiJfiitcm  Joaiinem  Je 
bonis  opei  ibus,  tanquam  Je  fruclilius  pic.iiLenti;c,  quod 
M;.ttlueus  oniisit :  dcinJc  in  cordibus  siiis  cogilai.lil.us 
dc  illo  utriim  ipse  esset  Clirisliis  cum  dicit  rcspon- 
disse,  Ego  quidein  uqiia  baplizo  vos ;  noi.  dixit,  iii  poc- 
nileiiliam.  Dcinde  Mattlia'us  ,  Qni  auicm,  in.quil,  post 
me  vcnlitrus  csl,  foriior  nie  cst  :  ille  vcro.  Vcii;/  aulein, 
iiupiil,  foriior  mc.  iLcni  MaltliX'UN,  Citjus  non  .siiiii,  in- 
qiiii,  digitus  catceamcnla  porlare  :  illc  autcm,  Citjnsnon 
sum  dignits  solvere corrigiam  calceamentoriim  ejiis.  Quod 
el  .Marcus  dicil,  ciim  cxlera  taccal  :  iiain  posl  com- 
nieiiioralum  liabilum  et  victuin  ejus,  secutus  ait ,  Et 
pra'dicabiit  diccns  :  Yeiiit  fortior  me  pnst  me,  cujus  non 
sum  digiius  procumbens  sotvere  corrigiam  calccamenlo- 
ritm  ejus.  Ego  baptizavi  vos  aqua,  itte  vero  baptizabit  los 
Spirilu  snnilo.  Dc  ca!ce;imenlis  eigo  hoc  a  Liica  di- 
slat,  qiinJ  aJdiJil,  procunibcns.  Vc  baplisiiioaulcm  hoc 
ab  utro.pic,  qiiia  noii  Jixit,  cl  igiii,  scd  lantnin,  in  Spi- 
ritu  sniiclo.  Sicul  enini  Matlli.TUs,  ita  et  Lucas  dixit, 
et  eodcm  ordiue,  Ipse  vos  bapiizitbii  in  Spiritu  et  igni : 
nisi  (jJiod  Lucas   mm  addidit,  sancto,  (n),  siciit  .Mat- 
Ih.-Eus  dixit,  I»  Spirilu  suncto  el  igni  {ilallh.  iii,  3-12, 
Slarc.  I,  G  8,  el  Luc.  iii,  7  17).  Ilis  liibus  atleslalur 
Joai.ncs  cvangelista  ,  cum  dicit  :  Joaimes  lestiinoniuM 
pcrhibel  de  ipso ,  el  ctamat  dicens,  Uic  eral  quem  dixi , 
Qiii  post  rK(;   vcnil ,  unle  me  f.xtits  est ,  qiiia  prior  nie 
erat  {Joan.  i,  lo).  Sic  ciiiiii  ObtcuJil,  tiiuc  eum  lioc 
Jixissc,  quauJo  cum  illi  Jixis^c  cumnicnioiaiit ;  repe- 
tisse  aulcni  ct  commcinorasbe  quoJ  jam  Jixijsct,  cuni 
ait,  Ilic  erat  quem  dixi,  qui  posl  me  vcnit. 

27.  Si  crgo  qu:eritiir  qua;  verba  potius  Joannes  Ba- 


plisl;»  Jixeiit,  ulrum  (luai  MatLlia'US,  an  qiia:  I.ucas 
eum  dixisse  coi.imcmorat ,  aii  qiia;  Marcus  iii  ipsis 
paiicis  qu;c  illuiii  dixissc  posuit,  laceiis  caitcra ;  nullo 
modo  hiiic  hiboranduin  esse  jiidic-\t ,  qui  pruJcntcr 
iniclligit  ipsas  sciitentias  esse  necessarias  cognosccii- 
d;c  veritali,  qnibuslibet  verbis  fuerint  expliCai.c.  Quod 
enim  alius  aliuiii  veibnru:..  orJinem  teiicl,  noii  esl 
utiquc  contr^tium.  Neque  illud  contrarium  est,  si 
al.itlS  Jicil  quod  alius  prxlerniittit.  Ul  euim  quisque 
mcnii.icral,  cl  ut  cuique  coidi  erat  vel  breviiis  vcl  pro- 
lixius,  eamdem  tamen  explicare  seiitentiam  ,  ita  cos 
explicassc  iiiauifestum  cst. 

28.  Et  in  lioc  satis  apparet  quod  ad  rcm  maximc 
pertinct,  quouiam  verilas  Evangclii,  verbo  Dei,  quod 
supra  niiiiicin  crcalurani  ictcrnum  atquc  incommut.i- 
bile  pirmaiiet,  pcr  crcaturam  lempor;ilibus  signis  et 
liiigiiis  bomiiium  Jispciisatn,  sunimum  culmen  aii- 
clorilalis  obtinuit ;  non  nos  dcbere  arliiliari  inei.liri 
qiicuKp.am,  si  pluribus  rem  quani  audicrunt  vel  vide- 
ruiit  remiiiisccntibus,  iion  eodem  nioJo  alqtie  cisJcui 
verbis,  eaJein  tamcn  rcs  fucrit  iiidic:.la  ;  aut  sivc  niu- 

{d)  Nur.c  tainen  Lncas  in  Bibliis  gnccis  et  in  lalinis  habet 
addiluiii,  smiclo. 


1001  DK  (".ONSICNSIJ   liVANCEI.IS 

|(-liir  ordo  vciboniin,  sivc  alia  |v.o  .iliis  qua;  lanioii 
iilein  valeaiii  vorba  pioferaiiiiir ;  sivc  alii|ui(l  vel  quod 
rccoiilanli  iioii  oocunil,\('l  ipiod  ox  aliis  qn.TC  difiiii- 
liir  possil  inlelligi,  iniiius  dicatur ;  sive  alioruni  (|uie 
iiiagis  dicerc  slaliiil  nnrrandoriini  gialia,  ul  consrniis 

loinpiiris  niodiis  sufricial ,  ali(iuid  silii toluin  cx- 

idicaiidiiin,  scd  cx  parlc  langrndum  (luisqiie  siiscipial; 
.ive  ad  illuiiiinandani  doclarandanwpic  sontontiani, 
Riliil  quidcni  rcniiii ,  voiliiiruiii  lanion  aliquid  addal  , 
cni  anclorilas  narrandi  cnncessa  csl;  si\c  leni  lienc 
lcneiis  non  assoqualiir,  qiiaiiivis  id  coiicliir ,  nionio- 
rilor  diani  verba  (|iia!  audivit  ad  iiilcgriiin  cnuiiliare. 
Qiiiscpiis  aulcni  dicit  Kvangolislis  cortc  pcr  Spiiilus 
saiioli  polontiani  id  (iel)iii^se  concodi,  ui  neo  iii  geucre 
vcrlioruni,  ncc  in  (irdiiie,  ncc  iii  nunicro  discrepaicnl; 
noii  inli  lligil,  qiianto  ampliiis  Evangclislaruin  cxcellil 
aucliirilas,  lanlo  inaijis  per  cos  fuisse  firinandain  c:c- 
lcroriiui  lioiiiiniiiu  vcra  liHpioiilium  scouritalciii  :  iit 
( liii  iljiis  c:iiiideni  rcin  foi  tc  nariaiililiiis ,  miUo  modo 
quisquam  coriiin  de  meiulacio  recle  argu;itiir,  si  ;il) 
altero  ila  discrepavcrit,  ul  possit  eliain  Evangelist;iruni 
excniplo  pncccdeiite  dclcndi.  Cum  ciiiin  fas  non  sil, 
EvangelisUiruai  aliipiom  moiUitiim  fiiissc,  vcl  exisli- 
inarc  vcl  diccic;  sic  ;ipp:iroiiii  iiic  eiim  liiisse  inciiti- 
liim  ,  ciii  rocordanli  lalc  aliipiid  accidcrlt,  qiialc  illis 
accidisse  inonslr:itur.  Et  ipiauto  m:igis  ad  iiiiiics  opti- 
nios  pcriiuel  cavere  nicndaciiini  ,  lanlo  iiuigis  i;iin 
Oiniiicnlc  aiicloritatc  rcgi  dolicbamus  ,  iic  pul;ircnius 
tsse  nioiid:ici:i,  ciim  sic  iiilcr  sc  variari  aliipioriim 
iiirralioncs  invciiiicinus,  iit  inter  Evaiigclistas  variala; 
suiil.  Simiil  ctiam,  ipiod  ad  dictiiiiaiii  lidclem  in;ixi- 
nie  pciliiicl,  iiitolligorenuis  iioii  tani  vcrbiuum  iiii:im 
roniiii  qii;croiid:iiii  vcl  aiiiplocteiid:iiii  cs:,c  vci-.l;ilom, 
(lu:iiido  cos  qui  iioii  cailcin  l:iciilioiic  uliinUir.  ciiiii 
rcbus  scntcnliisipic  noii  discrcpaut,  iii  cadciii  vcriUite 
coiistitisse  appnibanius. 

29.  Quid  crgo  iii  bis  i|ii;c  dc  narralionibiis  Evaii- 
gcli^tariim  coll:ita  |iro|.o^ui ,  putandum  esl  csse  con- 
Irarium?  Aii  qiiod  ^iliiis  dixit,  oijns  noii  sum  ilignus 
ciilccamriila  jwrliiic ;  alii  vcro ,  corriijiam  calceamenli 
soUere?  iNon  cniiii  vcrbis ,  aut  vcrborum  ordinc,  aiit 
aliipio  gcnere  locnlionis,  sed  etiani  re  ipsa  videtiir 
aliud  essc  c:ilic.inici,la  porlare,  aliiid  conigiam  cal- 
ceaniciiti  soherc.  Jlorito  eigo  (pi,x'ri  pnlestipiid  Joan- 
iics  dlxerit  iion  se  digiiiim  essc ;  ulrum  calcc:iinoiita 
piirlare  ,  an  corrigiam  calccamenli  solvcre.  Si  cniin 
allerum  lioriini  dixit,  ille  vcrum  videlur  narrasse  qui 
boc  potiiitiiarrare  (pioddixil;  quiaiitemaliiid,  etsi  noii 
isl  incnlitus,  coitc  vol  obliiiis,  aliud  pro  alio  dixi.sse 
pul.ibilur.  Oinnein  aiitom  lalsilatcm  abcsseab  l.v:iiigc- 
li.-^iis  dccet,  iioii  soluiii  caiii  (pi:c  ineiitieiido  proniiliir, 
scd  eiiam  eam  quc  oblivisccndo.  Itaque  si  ad  rcin  por- 
liuct,  aliqnid  aliiid  intolligcre  ev  eo  quod  dicliim  csl, 
caiiCumcutii  jiorlare;  cl  aliipiid  :iliiid  cx  eo  qiiod  di- 
ciiini  ( sl,  corrigium  calciumculi  soleere  :  quid  :iliud 
accipiciiduiii  rectc  cxisliiii:ivcris,  iiisi  Joamiem  utruiii- 
que  dixisse  ,  sivc  aliud  alio  leinpore,  sive  contexiiiii? 
l'o!uil  cnim  sic  diccre,  Ciijus  non  sum  dignns  ciirri- 
g:;ini  calcc.iiiicnli  solvcre ,  iicc  calccamenla  porlare  ; 


r.\i;LM,  S.  .MT.tSTINI  1002 

iit  iiniis  Evangclistarum  liinc  aliiid,  ;ilii  vero  aliid, 
onines  lamcn  vcniin  narraverinl.  Si  antem  iiiliil  iiitcn- 
dil  Joannos  ,  ciim  dc  calccamciitis  Doiiiini  diccrcl, 
nisi  oxcclicnli;iin  ejus  cl  liiimilitatcm  siiaiii;  quodlibcl 
liorum  dixerit ,  sive  dc  sohcnd:i  corrigia  calccaincn- 
toruin,  sive  de  portandis  calceamcntis,  canidcm  taiiion 
senlciitiam  lcniiil,  qiiisquis  ctiaui  vcrbis  siiis  pcr  cal- 
ccaniontiiriim  coniiiioinoiationcni  caiiidcm  signilica- 
lioiiom  liuiiiilit;itis  ox|ircssil ,  undc  ab  cadom  voliin- 
late  non  aberra\it.  Utilis  igitiir  modns  et  meinoriac 
niaximc  commcndandiis,  cuin  dcciinvcnienlia  dicimiis 
Evaiigelistarum ,  noii  esse  mendaciiiin  ,  ciiiii  qiiisqiic 
ctiani  diccns  aliipiid  aliud  i|iind  oli:ini  illc  non  dixilde 
qiio  aliiiuid  iian:il,  voliinlaloin  taincii  ejiis  h:inc  ex- 
plicat,  quam  cliaiii  ille  qiii  ejiis  veiba  commcnioial. 
Ila  ciiim  salubrilcr  discimus,  niliil  aliud  c-sc  quxrcii- 
dum,  quani  qiiid  velit  ille  qiii  loipiilur. 

C.\rUT  .Mll,  — Z)(!  baiilizalo  Jesii. 
oO.  S.'(|uilur  eigo  Maltb:ciis,  ct  dicil :  Tunc  venit 
Jesiisa  ImuUIccu  in  Jorilanem  nd  Joanncin,  ul  Ixijilizare- 
lur  iib  eo.  Joanncs  aulem  prohibebat  eum  ,  dicciis :  Eijo 
a  le  dcbeo  biiplizari ,  et  tu  venis  ad  lue?  licspoudens 
autcm  Jcsus,  dixit  ei :  Siue  modo ;  sic  enim  dccet  nos 
iiiipler.i'  omncm  justiliam.  Tuiic  diniisil  eum.  .Mteslanlur 
et  Cicteri  vcnissc  Jesuin  ad  Joannem.  15apii7,:itum  au- 
lcm  Ircs  commonior.int  :  scd  lacoiit  qiiod  Maltlncus 
ait,  dixissc  Donii;:o  Joaniicm,  vcl  Ju;iiini  Doininum 
rcsioiulissc  (Mallli.  iii,15  15,  Marc.  i,  9;  Luc.  iii,2l, 
el  Joaii.  1,  52  51). 

CAPUT  XIY.  —  De  vcrbis  vocis  facta;  de  ca:lo 

super  baptiziilum. 
51.  Dciiidc  seqiiitur  Maltliaius  :  Bapliziitus  aulcm 
coiil'cs!im  ascenilit  de  nqua.  El  ccce  aperli  suut  ei  cwli , 
cl  riilil  Spirilum  [)ci  descendenlcm  sicu!  coluinbam  ,  cl 
veiiicnlcni  siipcr  se.  El  ccce  vox  de  caciis  diccns  :  llic  est 
Eilius  m.us  dileclus ,  in  qtio  milii  coinplacui.  Iloc  el 
;ilii  (liio  ,  Marcus  ei  Lucas ,  similiter  narraut  :  scd  de 
vorbis  vocis  qiia;  de  coelo  facta  est ,  variaiit  biciitio- 
iicin ,  salva  lanieii  senlentia.  Quod  ciiiiii  M;ilili.oiis 
ait  dicliiin  ,  llic  est  Filius  meus  dileclus,  ct  aKi  dui) 
dicimt ,  Tu  cs  FiUiis  mciis  dilectus,  ad  camdem  seii' 
lenliam  explicandain  valel ,  sicul  superiiis  Iractatum 
csl.  Vox  eiiim  cocleslis  uiium  lioruiii  dixil ,  sed  Evaii- 
gclista  ostoiidcre  voluit  ad  id  valerc  quod  dicliim  csl, 
llic  cst  Filius  ineus,  ul  iliis  potiiis  qiii  aiidicbanl  inili- 
c;iretur  quod  ijise  cssct  Filius  Dci,  atque  ila  dicliim 
reforre  voluit,  Tii  es  Filius  meus,  ac  si  dicerelnr  illis, 
llic  est  Filius  incus.  Nnn  cnim  Cliiisto  indicabaliir 
qiiod  sciobat  :  scd  audicb:iiil  qui  aderanl ,  proplcr 
qiios  etiani  ipsa  vox  facta  csl.  Jain  vero  qiiud  alins 
dicil ,  in  quo  mihi  compliicui ;  aV\a& ,  in  te  complncui , 
alius,  iil  te  complacuil  miki  {Maltli.  ili ,  10,  17  ;  ilarc. 
I,  10,  11  ,  c(  Liic.  111,  2-2)  :  si  qusri^  quid  lioruiu  iii 
illa  voce  soiuiciii,  (juodlibet  accipe,  dummodo  iiilcl- 
ligas  cos  qiii  noii  eanldcin  locutioncm  reliileru:it , 
eanidem  rctnlissc  scniciitiam.  Qu.c  divcrsiias  loculio- 
num  ad  lioc  cliain  iililis  osl ,  iic  iino  modo  dicluiii 
niinus  inlclligatiir ,  ot  :ili;cr  ipiaiii  ros  sc  li:ibcl,  iiiler- 
preletur.  Qiiod  ciiiiii  dioiiim  csl ,  in  oiio  inihi  compla- 


t095 


LrBER  SECLNDUS 


1094 


m  ,  si  vclil  quis  il.i  inuMligerc ,  nl  Deii>  in  Filiosilii 
(ihicdissc  viilealur  ;  admoiielur  ex  eo  qiiod  (licliim  csi, 
iii  lc  coinpliiciii.  Si  rMfsiis  ex  Iioc  uno  inlclligal  qiiis- 
que,  iii  Filio  Paircm  plactiisse  liomiiiibus  ;  adnioucuir 
cx  eo  qiioil  ilicliim  esl,  iii  le  complacml  mihi.  Ex  qno 
salis  appirel ,  qnililiel  Evangelistarum  coeleslis  vocis 
cliam  veiba  lcniicrit,  alicis  ad  eamdem  senleiiliam 
f.iiiiiliaiius  oxplicaiidam  verba  vaiiasse  :  ul  iniolliga- 
tiir  Iioc  dicuim  csse  ab  oninibiis,  tanquam  dicereiiir, 
In  tc  placilum  mcniii  coiisiiiui ,  lioc  esl,  per  le  gorere 
qiiod  inilii  placet.  Illiid  veroqnod  noiiniilli  codices  lia- 
beiit  scciiiidum  Lucam  ,  lioc  illa  voce  sonuisse  qiiod 
in  Psaliiio  scriplum  esl,  Filius  meiis  es  tii ,  ego  liodie 
geiiiti  le  {Psal.  ii ,  7) ;  qiianntiam  in  anliqiiioribus  co- 
dicibus  graicis  non  inveiiiii  |ioi!iibcaliir ,  laineii  si  ali- 
qiiibiis  fide  digiiis  exeinplaribu-,  conlinnari  possil , 
quiil  aliiid  quam  ulruniqiie  inlclligenduin  cst  quolibel 
vciboriim  ordinc  de  corIo  sonuisse  ? 
C.^PUT  XV. —  Qiiomodo  scnwihtm  Joniwem  Evaiige- 

Hstdiii  dical  Juaniics  Daplisla,  Ego  iion  iwveram  cum; 

cnm   scciiiidiim   aHos   iiiveniiiUir  qitod  jam    iioveral 

citm. 

32.  Qund  aiileni  secundum  Joannem  de  coliiinba  di- 
citur ,  non  quaiido  faelum  cst  narraUir ,  sed  vcrba 
Jo;innis  Baplisl;r  rcferunlurcommemoraiilisquidvide- 
ril.  Ii)  qiio  qu;crilur  ,  qiieinadminluni  dioUim  sil ,  El 
ego  iion  noveram  cuni ,  sed  qui  iiiisil  inc  baplizare  iii 
aqita ,  ille  inilii  dixit ,  Super  quem  videris  Siiiriliim 
discendcnlem  et  inanenlcm  super  eiim  ,  liic  est  qiii  bapli- 
tat  in  Spirilu  sancio  {Joan  i,  35).  Si  enim  tunc  cuin 
cogniivil,  ciim  colinnbam  vidit  descoiidcnlcm  siiper 
ciiin  ,  (pKcreiidiim  est  quomodo  liixerit  venienli  ut 
Lapli/.;ii'elur ,  Ego  inagis  a  le  debeo  bajUizari  {Mullli. 
III,  14)  :  lioc  cnim  ci  dixil  anlequam  coliiinba  dcscrn- 
deret.  Ex  qun  appaiei,  (iiiainvis  euin  jam  iiosset  (iiaiii 
eliani  in  ulcro  inatris  exsnllavil ,  cuin  ad  Elisabclli 
Maria  vcnissct  {Luc.  i ,  41) ,  aliquid  lamen  in  co  qiiod 
iiondum  novcral  ,  coliimbae  dcscensione  didicisse  , 
qiiod  ipse  seilicel  baplizaret  iii  Spiritu  sanclo  pro(iria 
qiiadam  et  diviiia  poLeslatc  :  iil  nullus  Iiomo  qui  acce- 
pishCl  a  Dco  Baplismum  ,  eliainsi  aliijiiem  baplizarel, 
pos~et  dicsre  siium  esse  quod  tradcrel ,  vel  a  se  dari 
Spiritum  sancliim. 

CAPLT  XM.  —  De  lentiiln  Jcsu. 

33.  SeqiiiUir  Maitliaius,  et  dicit  :  Tuiic  Jesus  dit- 
tlus  est  in  dcserluni  a  Spirilu  ,  ul  lenlarelur  a  diabolo. 
Et  cuin  jejitnnssct  qiiadraginla  dicbus  el  quadraginla  iio- 
ctibus ,  postea  esuriit.  Et  accedens  lentalor  clixit  ei  : 
Si  filiiis  Dei  es ,  dic  ut  lapides  isti  panes  fianl.  Qiii  re- 
spondcns  diiil  :  Scriplum  esl ,  Xon  in  pane  solo  vivil 
liomo  ' ,  sed  in  oiiini  vcrbo  qitod  procedil  de  ore  Dci , 
cic.  usque  ad  id  qiiod  dictum  est,  Tiinc  rcliqiiit  ciim 
diiibolus  ;  et  ecce  Angeli  acccsserunt  et  minislrabant  ci. 
Toliim  boc  slniililer  Lucas  narral ,  elsi  non  eodeni  or- 
dine.  llnde  iiiceiluiii  est  qiiid  priiis  factiiin  sil,  iilrum 
rcgna   terra;  prius  dcmonslraia  sini  ei ,  et  poslca  in 

'  EdiUo  Rat.  el  unus  e  Colb.  Mss.  livet  liomo  ;  in  futiiro , 
uxja  grsccum  xesit.i :  laveuli;  hobrxo  texlu  Diut.  cap.  8, 


pinna'11  lcmpli  lovaliis  sit  ;  an  boc  prius,  el  illud  po- 
slca.  Niliil  lamen  ad  lem  ,  dum  omiiia  facia  esse  ma- 
nifcstuin  sit  :  ct  quod  aliis  vcrbis  easdem  senleniias 
Liicas  cxplicat,  iion  sempercommcn  laiiduiii  estqiiim 
niliil  depereat  veriiaii.  M;ircus  aiiiem  aiteslilur  qiii- 
dem  cum  in  deserlo  a  diabolo  esse  tenUiUim  ipiadra- 
ginla  diebus  et  noclibus  ;  sed  lacel  qiiid  ci  diclnm  sil, 
quidve  responderi!.  Iiem  quod  Lueaspr.xtermisil,  isie 
iicin  lacuil,  qiiod  .^ngcli  iiiinislraliant  illi  {Mallli.  iv, 
d-II  ,  Miirc.  I,  12,  13,  cl  Liic.  iv,  1-15)  :  Joanncs 
vcro  Inliim  istiim  locuiii  pra-teriiiisit. 
C.^PllTXVII.  —  De  vocalionc  aposloloruin  piscamiuni. 
34.  Sequiuir  narraiis  Matllia.'ns ,  Ciim  autein  uii- 
dissct  quod  Jonnnes  Iradilns  esscl,  secessil  in  GnlHivam  : 
lioc  ct.M;irciis  diiil.cl  I.ncas  {Mallli.  iv,  12;  Slarc.  i, 
di,  et  Liic.  IV,  14) ;  sed  Liicas  de  Joaniie  Iradito  niliil 
bocloco  dicii.  Joaniies  aiileni  Exangelisia,  prinsquam 
irei  Jesiis  iii  Galil;cam ,  dicit  Peirum  ei  Andreara 
iiiansissc  ciini  illo  uno  die,  ct  lunc  Pelro  nomen  im- 
pcisitiim  ,  ciim  anlea  Simon  vocaretiir.  Sequenli  ilem 
die  jam  volenlcm  exire  in  Galikcam  ,  invcnisse  Piii- 
li,  puni ,  et  ei  dixisse  ut  seqiiereiur  euni  :  iiide  vcii- 
tum  csl  ul  oliain  de  N;iilianaele  narrarel.  Die  autem 
l('rlio  iii  GaliKca  coubliliiliim,  fccissc  illiid  iii  Caiia  do 
aqiuB  iii  viiiiim  converbii)iie  niiraculuiii  {Joan.  i,  59- 
II,  W).  Qu.-c  omiiia  c.vtcii  Evangelisiic  pra;lermisc- 
riinl ,  id  conlexciites  iiarralioiiibus  siiis  ,  qiiod  Jesus 
rcvcrsus  in  Galilaiam  sil  :  unde  inlelligilur  fiiisse  in- 
tcipositos  aIii|iiot  dics  ,  qiiilius  illa  (le  discipiilis  gesla 
suiit,  quac  inlcrponuntur  a  Joaniie.  Noii  esl  aiileui 
conlraiiiim  ci  loco,  iibi  Mallbxus  narrat  Domiiuini 
dixisse  Pclro,  Tu  es  Petriis ,  ct  super  lianc  pctrain 
ardificibo  Ecclesiain  ineam  {Miitili.  xvi ,  18).  Neipie. 
ciiiin  liiic  nonien  lunc  accepisse  iiilelligeiidiis  est,  scd 
liiiic  p  ilius ,  qiiaiido  ci  Joiniiies  dictiim  cssc  coinme- 
iiioral ,  Tu  vocnbcris  Ceplias  ,  qitod  inlerpi  clalur  Pctrus 
{Joan.  1 ,  42)  :  iil  cuin  lioc  nomiiie  appeliaret  postc:i 
Dominus  dicens  ,  Tii  es  Pelriis.  Non  eiiim  ail ,  Tu  vo- 
cabcris  Petrus,  sed,  Tu  es  Pelrus  ;  qiiod  ei  jam  dictiini 
erat  antea  ,  Tii  vocaberis. 

53.  Deinde  contexit  narraiioneni  Matib.Tus ,  ei  di- 
cil  :  El  relicUi  c'.vilale  Naznrelli ,  vcnit  et  liabilavil  iii 
Caplinrnaiim  ntarilima,  in  fiiiibus  Zubalon  et  ^'eplilalim, 
et  cciera,  quoiisi]ue  serino  lerminciur.  (piem  lialiuii 
in  nioiiie.  In  quo  coiilexiu  narraiionis  aitestatiir  ei 
Marcus  de  discipnloriim  vocatione,  Pelri  ei  Andrese, 
et  paulo  post  Jacobi  ct  Joannis.  Sed  ciim  .Maiilucus 
conlinuo  coiijungcret  narrationem  prolixi  illius  scr 
monis  qiiem  in  monle  babiiil ,  poste;iqiiam  nuiltos  cu- 
ravit,  el  eiiin  nuik;c  lurba;  seciil.c  siinl,  Marcus  intcr- 
posiiii  alia,  qiiia  docebat  cos  in  synagnga ,  et  stupe- 
bant  siipcr  doclrina  cjus.  Tiine  ipse  dixit ,  quod  el 
M;iit!i;ciis  post  illum  prolixuni  serinoncm ,  qiiia  fint 
docens  eos  quasi  potestatem  liubens,  ct  non  sicut  Scribw. 
Narravit  ctiam  de  bomine  a  quo  expulsiis  csl  immiiii- 
dus  spiritiis  ;  deiiide  de  socrii  Pclri.  In  Iiis  aHlcin  Lii 
caseiconsciitit  {Mallh.i\,  15,mi,  29,.V(.ri:.  i,  IC-51,  cl 
Luc.  IV,  31  39)  :  MalliuLUS  vero  de  islo  dxmonio  iii- 


109:;  »E  CONSF.NSU  [CVANf.KLISTAriUM,  S.  ALT.IJSTINI  J093 

h.l  Jiariavil ;  de  socru  nulcm  IVu i  noii  laciiil ,  sc.l  po-       raiiliini  iii  Tarso  Cilii  i.c  iiatimi  (Act.  \xii,  3) :  nc  |iie 

61ea  (Malth.  viii,  li,  15).  ciiini  luiic  jani  cral  aposUiliis.  Iia  discipiilos  Clirisli 

jG.  In  linc  aulein  loco,  quein  niinc  ronsidiTamiis  ,       invilalos  ail  nnplias  ciim  aiulinius,  iioii  jam  discipii- 


Idein  M;iali;ciis  posl  vocalioiicin  (lisciimlr.niin,  qinliiis 
piscaiililiiis  jus.sil  ul  euni  scqiicrcnlur  ,  iiarral  cniii 
circiiissc  Giililaam  ,  doccnlcin  iii  synngogis,  cl  pradi- 
cantcin  Kvangoliuin,  el  sanaiilem  omncin  biiguorom  ; 
cl  collcclis  ad  ciiin  uiiliis,  asccudisse  iii  inontcin  ,  et 
nsiim  fuissc  illo  scrnnuie  jirolixo.  D.it  cr;;o  lociiiii  iii- 
lolligcndi,  lunc  lacla  csse  qn.x.Marciis  pnsl  cloctioiicin 
eorumdem  discipiiloruui  narrat.cuni  circnircl  Gali- 
heam  ,  eldocercl  iii  sjiiagogis  coriiin  :  luiic  cliumdc 
siicrii  1'clri  :  scd  cuiii  postca  coinnieniorasse  qiiod 
pratcriniscr.it  ,  quamvis  iioii  oinni.i  prxtcrmissa  iii 
narratiniiein  revocaverii. 

37.  Sane  polcsl  inovcre,  qiiomodo  Joanncs  dicat , 
lioii  in  GaliUua  ,  sed  juxla  Joidaiiem,  priino  An(lrc:im 
seciilnm  esse  Doiiiiiniin  cnin  alio ,  ciijns  noincn  lacc- 
lnr ,  doiiule  Pctruin  al)  il!o  i;omen  accopisse ,  tcilio 
Pliilippum  vocatum  ut  eum  scquerclur  :  cjpleri  aulem 
ires  Evangelisioc  dc  piscalione  vocaioscosdiemt  salis 
iiitcr  se  convcnieiitcr ,  maxiiiie  Mattliaciis  el  .Marciis. 
^;ini  Liicas  Andrcaiii  non  iioiHiiial ,  (iiii  t.iiiieii  iiilel- 
liyiliir  in  ca  iiavi  fuisse  secundum  Mallli.ii  ct  .Maici 
narraiioiicm  ,  qiii  brcviicr  lioc  pcrstriiiginii,  qncinad- 
iiiodum  gesluni  sil  :  quo;!  Lueas  :perliiis  explicavit, 
coinniciiioraiis  ibi  eli;iiii  niirnciiliim  snper  c;iplura  ]ii- 
scimn,  el  (|uod  ex  ipsa  iiavi  Doniiniis  priiis  fuerit  locii- 
tiis  ad  lurbas.  Iloc  cli;ini  vidolur  disl.fiie,  qiiod  tanluin 
Petro  a  Domino  diclum  commenioral,  Ex  Itocjnni 
homincs  ciis  cnpiciis  ;  quoJ  illi  ambobiis  fralrilius  di- 
ciiim  esse  luirrarunt.  Sed  potuiliitique  priusbocPclro 
dici ,  cum  de  capla  iMgcnii  iiiidiiludinc  pisciiiin  iiiira- 
rclur,  quod  Liicas  iiisiiiuavit ;  cl  ainbobus  poslca,  qiiod 
illi  duo  commcmoravcrunl.  Ilud  ergo  qiiod  dc  Joainic 
diximiis,  diligenter  considcrandiim  est  :  niui  ciiim 
parva  repiignanlia  put  ri  potcsl,  cum  ct  loconim  plu- 
liiiiuiii  iiitersil,  el  teiiiperis,  cl  ipsiiis  voc;ilioiiis.  Naiii 
si  ju\l;i  Jordancm,  anle.iiiam  Jesus  isset  iii  Galil.eam, 
ad  tcstimonium  Joaniiis  Baplistae  secuti  sunt  eum  duo, 
quornni  crat  uniis  Aiidre;is,  qiii  fralrem  siiiini  Simo- 
nim  cmiliiiuo  addiixit  ;i(l  Jcsum,  i|iiando  et  noiiien  ut 
I\-tius  vocarctur  accepil  ;  qiiomodo  ab  aliis  Evaiige- 
li.stis  dieitiir  qiiod  cos  iii  Galikca  piscaiites  iiivenerit, 
.ilque  ad  discipulaluni  vocaverit  (Mallli.  iv,  13-23; 
Maic.  I,  lG-20;  Luc.  v,  1-11,  el  Joan.  i,  53-4i)? 
nisi  (piia  iiitelligciiilum  csl ,  iion  sic  eos  vidisse  tunc 
Iioniiniim  jiixla  Jordaiiem  ,  nt  ci  jam  insoparabiliicr 
coli.crercnt,  sod  laiitum  cognovisse  quisessct,  eura- 
qiie  miratos  ad  propria  reineassc. 

58.  Nam  ot  in  Cana  Galikc;e  cuin  fecisset  de  aqiia 
viiiiim,  dieit  ideiii  Joaniies,  qiiod  crcdiderinl  iii  eiiin 
d.scipuli  pjiis.  Qiiod  ila  iiarr.it  :  Et  die  tertio  niiptia; 
factce  sunt  in  Cana  Galila:ce,  el  erul  inater  Jcsu  ibi.  Vo- 
catus  est  aulem  el  Jesus  el  discipuli  ejus  ad  nuptias 
{Joan.  II,  1,2).  Qui  ulique  si  lunc  in  cum  crcdiderunl, 
siciit  paiilo  post  dicit,  noiidiim  crant  discipuli  cuni  ad 
niiplias  vocali  sunt.  SeJ  illo  more  loculionis  lioc 
diciuin  esi,  quo  loquiinur,  cum  dicimus  apostolum 


los,  sedqiii  fiiliiri  eranl  discipiili  intelligeie  debemiis. 
Jam  eiiliii  uliqiie  discipnli  Cbrisli  eraiit,  qiiaiido  isia 
iiarrala  atqiie  con.scripta  siint;  ct  ideo  sie  de  illis  bi- 
ciitiis  esl  temporiim  prxtcritorum  narralor. 

39.  Qiiod  aiilcin  dicit  idem  Jo;iiiiic.i,  Post  lioc  </«- 
sceiiilit  CapliiiTimuin  ipu,  et  iiialcr  cjus,  et  fralrcs  ejits, 
cl  iliscipuU  ejus;  et  ibi  manseruiil  non  mullis  diebut 
(Joan.  II,  12);  incertuinest  nlruin  jain  illi  ailluesc- 
r.inl,  etiam  Pelnis  et  Andreas  ct  filii  Zebeibei.  Mit- 
ili:ciis  cniiii  piiini)  n;irr;it  qiiod  voiieril,  ct  liabilavcrll 
io  C:ipb;irii;iiiiii;  01  postea  (piod  cos  de  navibus  pi- 
sc;iiiIos  vocaverit  :  iste  autcm,  quod  ciiin  illoC.ipliar- 
luiiim  vcncriiit  discipuli  ejus.  An  fortc  Mattli;ciis  quod 
pra'terniiscrat  recapitulavil  :  qiiia  non  ait  ipse,  Posl 
lioc  ambiil.ins  jiixla  iiiareG^ilil.c;^,  vidit  diios  fialrcs; 
Fcd  si;io  ulla  coiiscipicntis  tcmporis  dilfercnlia,  Ambu- 
Liiis  nulcin,  iiiquil,  jiixrn  mnreGuiiUva:,  vidil  duos  fra- 
tres,  cl  cictcra?  ProinJe  licri  |ioIcst  ut  postca  narra- 
vorit,  iion  quod  poslea  faclum  eral,  sed  quod  prius 
pr.oicriiiisor;il,  ui  ciiin  illo  inlclliganiur  vcnisse  Ca- 
pliarnaiiin,  quo  Joaiines  dicit  et  ipsiim  et  niatrein  ct 
discipiilos  cjiis  vonisse.  An  potiiis  alii  discipuli  fiic- 
ruiit;  siciit  euiii  jam  1'bilippus  Rcqiicbatiir,  quem  sic 
vocavciMl,  ul  diceretei,  Scquere  me.' Quo  eiiiin  or- 
diiie  vocali  siiit  oiiines  duodeciill  Aposloli,  iii  Evaii- 
gelistaiuiii  narrationibus  iion  app;iict,  qu.mdoquidcm 
iion  lanluin  ordo  vocationis,  sed  nec  ipsa  vocalio 
comincinoral;i  esl  onmium,  sed  laiilum  Plii  ippi,  ct 
Pelri,  ct  Andrcx,  et  lilioruin  Zobcd.oi,  et  Matlliaii  pii- 
blicani,  qui  eliam  Lcvi  vocabatur  (  Mutlli.  iv,  18-22, 
et  IX,  9;  Mnrc.x,  10  20,  ctil,  14;  Liif.  v,  \-\\,elJonn. 
I,  3S  .i-i)  Siiigillaiim  tamen  ab  eo  noincii  ei  priinus 
et  solus  I'etius  acw  pit  (Joan.  i,  M).  N.im  filios  Zelic- 
d:ei  nun  singillalim,  scd  siinul  aiiibO}  a|>pclljvii  lilios 
tonilriii  (Marc.  iii,  17). 

40.  Saiic  aniinadvcrlendum  csl  quod  Scriplura 
evangelica  et  aposiolica  non  solos  illos  duodecim  ap- 
pellat  discipulos  cjiis,  scd  omiics  qui  in  eum  crcden- 
lcs,  m.igislerio  ejiis  ad  regiiiim  ciiloriiin  crudiebaii- 
tiir.  Ex  quoruiii  niiillitiidinc  clcgil  diioJecini,  quos  ct 
Apostolos  iioniiiiavit,  siciit.Lucas  coinincmoral.  Ip^o 
quippe  paulo  post  ait  :  El  desceiidens  cum  illisstelit  in 
loco  campcslri,  el  lurba  disciputoruni  ejits,  et  muititudo 
copiosa  plebis  (  Luc.  vi,  13-17  ).  No;i  iiliqiie  diccrct 
luibam  discipiiloruin  ,  lioiiiines  duoJeciin.  Aliis  qiio- 
qiic  Scripturariim  locis  boc  cvidenler  apparot,  disci- 
pulnsejusomnesappellatosquiabeo  discercnlquod  ad 
a'tcrnani  vitam  pcrtineret. 

41.  Qii.xri  aiilciii  polesl  quomodo  binos  vocaverit 
de  naviculis  piscalores,  prinio  Pctriiin  cl  .\iidrcaiii; 
doinde  progressus  pauliilum,  alios  duos  lilios  Zebe- 
dxl,  sicut  narrant  Mattbxus  el  Marciis  :  cuin  Lucas 
dicat  ambas  eorum  naviculas  impleias  iiiagna  illa  ca- 
ptura  pisciuin,  sociosqiie  Potri  coniii  oiiiorel  Jacobiim 
et  Joanncm  lilins  Zobcibci  voc;itos  ad  adjiivandiiiii, 
cuni  relia  exiralicre  plciia  iion  posscnt,  siinulguc  mi  ■ 


J097  IIRER  SFXUNDUS. 

r.iios  Uiiil.im  niiilliluaincm  pisciiim,  qiia;  capia  erai : 
el  cuiii  Pelro  lanluni  tlixissel,  A'o/i  timcre,  ex  liocjam 
Aomiii(?s  eiis  ca/jiViis;  siiiiiil  euin  lanien  siibdiiclis  ad 
lcnam  navibus  scciilos  fiiisse.  Umlc  inlclligendiini 
csl  lioc  priino  esse  lacuim  qund  Lucas  insiniial ;  nec 
tiiiic  eos  a  Doniino  vocalos ,  std  laiitiim  Polro  liiisse 
pra.'diclum  qiiod  lioniincs  e.sscl  capliirus.  Quod  non 
ila  dlctuni  est,  quasi  jaiii  pisces  iiiini|uam  cssct  captii- 
rus  :  nam  el  post  rcsurrectioncni  Doiniiii  lcgiiiius  eos 
esse  piscalos  (  Joan.  xxi,  3  ).  Dictum  csl  crgo  quod 
deinceps  capluriis  cssct  lioiiiiiies;  iimi  dictiim  csl 
quod  jam  noii  cssel  c:iplnrus  pisces.  Liidc  daliir  locus 
iiitelligeic  ciis  adc:ipliiraiii  pisciiim  cx  moie  leincassc, 
ut  poslea  ficnt  qiind  Mallli:cu>  et  Maiciis  iiarraiit, 
quaiidDcos  biiios  vocavil,  et  ipse  ju^sil  iit  ciiin  scqiie- 
rcnlur,  priino  diiolms  1'etro  et  Andrcu;,  dciiide  nliis 
diiobus  filiis  Zebcd:ci.  Tiinc  enim  iion  sulidiictis  ad 
lerram  iia\ibus  t.iiiqiiam  cura  redeiindi,  scd  ila  ciini 
scculi  siiiil,  t:inquaiii  Yoc:iiiIein  ac  jiibciilciii  nt  eiiiii 
scquercniur. 

C.XPUT  XVIII.  —  De  tciiipore  sccessiunis  cjus  iit 
Guiilcciiin. 

42.  Illud  eti:iin  rci|uireiidiini  cst,  qiioniodo  .loan- 
nes  evaiigelisla  ,  aiileqiiani  J.iai.nes  Uaplisla  inissus 
cssel  in  carceicm,  dicil  Jcsiini  isse  iii  Galibcam  (Po- 
stea  ciiiin  qnani  coinincnioravil,  qiind  in  Cana  GalJLca: 
fccil  dc  aqiia  vinuin,  ct  desccnd;!  Capliarnai;m  cum 
inalrc  ct  discijiulis,  ct  iJji  nianseriint  nuii  nuiliis  dic- 
l>u=,  dicil  ciiin  dLiiideasceiKli^sc  Jcrosolyniain  prnptcr 
P.isclia  ;  p:ist  li;cc  vciiis^e  in  JuiLcain  lcrram  cl  disci- 
pulos  cjiis,  ct  iilic  deindiatiim  cuin  eis  cl  b:iplizan- 
lcin  :  ubi  seciitus  ail,  Erut  autcin  et  Jouiincs  baptizans 
in  /Enon  juxta  Suliin,  quia  aqua  inulla;  eruiit  illic  ;  et 
ndvcniebant.  el  bapiizabantur  :  noniluin  eiiim  niissus  eral 
in  carcerem  Joannes  \Joan.  ii,  13,  el  iii,  SS-:^'»]) ;  M;it- 
tli.cns  aiilem  dical,  Cimi  autein  audisset  quod  Jonmic» 
traditus  esset,  seccssit  in  Galilwam  (  Mattli.  iv,  12).  Si- 
niiliter  ct  .Maiciis  :  1'ostcaquam  autem  tiadilus  esl,  Li- 
quit,  Joannes,  venit  Jesus  in  Calilwam  (  Murc.  i,  II  ). 
Liicas  etiain  iiiliil  qiiidein  dicilde  Iradito  Joannc,  scj 
lainen  et  ipse  posi  b;ipiisnium  et  tcntaiioncm  Cliristi 
dicit  cum  issc  iii  GaliLcain,  sicut  illi  diio.  Nam  ita 
cniitexit  nairalionem  sinini  :  /•'/  consiimmata  omni  teii- 
lalioiie ,  diabuliis  rcccssil  ab  illo  usquc  ud  tempus.  Et 
vigressus  esl  Jcsus  in  virtiite  Siiiiilua  in  Galilwain,  et 
faina  e.tiit  per  uiiiversnm  reif.oncm  de  tllo  [Luc.  iv,  13, 
1  i).  llnde  iiilelligilur  lios  ircs  evaiigelistas  non  Joaniii 
c\j;igi  lisl.e  cciiitraiia  iiarrasse  ,  sed  pr;ctcrniisi^sc 
prlmuin  Doiiiini  advciitiiin  in  Galil.cam  posieaqiiaiii 
li  tptizatiis  e^t,  quando  illic  aquain  coiivcrlit  in  viniim ; 
tiiiic  enim  noiidiim  erat  Iraditiis  Joaiines  :  eiini  vero 
ailventum  ejiis  in  GaliLeam  coiiiiexiiisse  nanalii)iiiliiis 
siiis,  qiii  piist  Joaniicm  Iraditiiiii  faclus  est;de  ipio 
cjiis  rcdilu  in  GaliLeam  ipse  Joaiiiies  evangelsla  sic 
loquitur  :  t  (  ergo  cogiwvil  Jesus  quia  audicrunl  1'hari- 
stci  quia  Jesus  plures  disciinilos  (ucit  ct  baplizat  quum 
Juimnes  (quaiiquam  Jcsiis  iion  buptizaret,  scd  disciimli 
ejus),  reliquit  Judaam,  et  abiit  ilcrum  in  Galikcum 
(Juan.  IV,  1  5).  Tiinc  ergo  iii;elligimiis  jam  fuisse 
Sa\ct.  Algist.  III. 


10S8 


Iraditum  Joannein,  Jiidicos  vcro  audissc  qiiod  plnre.? 
discipnlos  faccret  ct  baptizarel,  qiiain  fcceiat  ct  ba- 
piizaverat  Jo;iniies. 

CAPUT  XIX.  —  De  illo  scrmoiie  proli.ro  queni  sccun- 
duin  Matlhwum  liabuit  in  monte. 

43.  Jain  iiiiiic  de  illo  sermone  prolixo,  qiiem  se- 
cunduin  iM;ittli;eum  iii  monte  liabuil  Doniinus,  videa- 
mus  utrum  ei  cxlcri  EvaiigclisUc  iiiliil  adversari  vi- 
deanlur.  Marcus  qiiippc  non  euin  conimcmoravit 
omiiiiio,  nec  aliqnid  cjiis  simile  dixit,  nisi  qu.asdam 
sciitcnti:is,  iioii  coiilcxtim,  scd  sparsiin,  qiias  Donii- 
iHis  locis  aliis  repclivil.  Reliqnit  laincn  lociini  in 
textu  naiTationis  sii:r,  ubi  inlelliginius  Iiunc  diclum 
esse  sermoiicni ,  scd  ab  eo  piwlerinissuni  :  Et  erat, 
inqiiit,  prwdicans  in  sijnagogis  eorum,  et  omni  CuliUea, 
et  dwmonia  ejiciens.  In  liac  pracdicalionc  qiinm  dicit 
cuni  liabuissc  in  onini  GaliLra,  intcllii;iuir  ciiaiii 
sernio  istc  liabitus  in  monle,  ciijiiscoinmenioraliniieni 
ficil  Mallli;i!iis.  Naniqiie  idcin  Maicns  ila  sei|uiliir.  El 
rcnit  i:d  euin  leprosus  dcprecuns  eum,  el  genuflcxo  dixit : 
Si  vis,  potes  me  mundare  (  Marc.  i,  59, 40  ),  et  cxtera 
de  lioc  leprnso  mundato  talia  connectit,  ut  ipsc  iiitcl- 
ligaliir,  qupin  Mattlia  us  commcmorat  tunc  cssc  mun- 
daliiiii,  qiiando  post  illum  sermoncm  Dominiis  dc 
inonle  desccndit.  Sic  ciiim  ail  Matlha;us  :  Cum  autem 
descendisset  de  monte,  sccuta:  simt  cuin  turbw  multw. 
Et  ecce  lcprosus,  veniens  adoiabat  eum,  dicens:  Domine, 
si  vis,  potcs  iiie  mundare  (Maitli.  viii,  1,  2),  ct  cxtcra. 

4i.  Iliijiis  lcpiosi  ctiam  Lucas  meininil  (  Liic.  v, 
12, 15),  non  sai;e  lioc  ordiiic,  sed  ut  solcnt  pricter- 
niissa  rccordari,  vcl  pnslcrius  (acla  pncncciiparc,  sic- 
nl  divinitiis  siiggcrelKinlur,  qii;c  anlca  coguiLi,  posle.i 
recoidando  cmiscrilicrent.  Vcruinlaiiicn  idcm  Lncas 
scrmoncm  ctiaiii  ipsc  Doniini  prnlixiiin  iiaira\ii,  ubi 
eliam  sic  exnrsus  est,  ul  in  islo  Maltliaius.  Ilic  eiiim 
(iixit  :  Beati  pnupeies  spirilu^quoiijam  ipsnrum  estre- 
gnum  ccelorum  :  el  ille  :  Deaii  paupcrcs,  quia  vestruni 
esi  regnum  Dei.  Deiiide  niulla  qii;e  seqinintiir  cliam  iii 
Liica'  iiairatioiie  siinilla  snnl.  Et  ad  exlrcmuiii  sermn- 
iiis  ipsa  coiiclusio  porsiis  caileiii  repcritur,  rie  lio- 
iniiie  prudcnte  qiix  aidilicat  siiper  peli ain,  el  de  stiilto 
qiii  adilicat  siipcr  arcnani  :  iiisi  quod  in  Dumeii  tan- 
luiii  dicil  illisiini  doiiiui,  iinn  ct  pliiviam  el  ventos, 
sicut  ;daiili;viis.  Possei  crgo  facilliine  credi  cumdeni 
cliain  ipse  Doinini  inicr|insuisse  scriiioncin,  aliqiias 
aiilcin  pralcriiiisi>se  seiitcntias,  qiias  .M:illli;ciiB  po- 
siiit:iteni  alias  posiiissc,  (|uas  i.>.ie  iioii  dixil;  qiiasiLiiii 
ctiain  non  iisdcm  verbis,  custodila  taiiicii  veritatis  iii- 
lcgrilale,  simililcr  cxplicassc. 

45.  Pdssct  lioc ,  siciit  dixi,  facilliiiic  credi ,  iiisi 
niovcrcl  qiiod  MaUh:ciis  in  niontc  dicit  liunc  liabiaini 
cssc  sermoncin  a  Doiniiio  scdeiilc;  Liicas  autcm  i;i 
liicocampcstri  a  Dniiiiiio  st:iiile.  Ilx-c  ita(|iie  diversi- 
I;is  lacit  vidcri  aliuin  luisse  illiim  ,  aliuin  islum.  Qiiid 
ciiim  proIiibcrclCliristuin  alibi  quxdain  repctcrc  qiW! 
jaiii  ;intca  dixeral,  aiit  ilcruni  (iiucdam  facerc  qii;e 
ane:i  jam  fcccrat?  Ncn  saiic  islos  diios  scrmoiies  , 
(|iinriim  uiiuiii  Mallli;ciis,  allcriiin  Liicas  iiiscniil  , 
long:i  lcniporis  distanlia  Ecpanni ,  Iiiiic  probabilitcr 
fTrcnte-cimj.J 


«009  1>E  CONSKNSL  EVANr.E! 

rrcditiir,  quoil  ct  ante  cl  posiea  qu.Tilam  similia  vol 
e:'>tlcni  aiiibo  narranint ,  ul  non  alisiirde  sontiatur  co- 
runi  narraliones  li:rc  inlcrponcnlium  in  cisdein  Iiwis 
cl  iliclnis  essc  versalas.  Nani  Mallli:vns  linc  it;i  dicil  : 
E(  sei-ula:  sunt  eiim  Itirbm  miiUce  de  Galila:a,  el  Dccii- 
iwli ,  el  Jcrosoliimis ,  el  Jiiilaa  el  de  trans  Jordiwcm. 
Videns  aiilcm  lurbas  ascciidil  in  montcnt;  et  cum  sedis- 
sel ,  accesseriinl  ad  ciim  discipiili  cjiis.  El  nperieiis  os 
siium  doccbiil  eos  dicens  :  Bculi  pauperes  spirilu ,  qiio- 
niam  ipsoruin  esl  regiium  coelorum ,  et  ca^tcr.i  (Mullh. 
IV,  9o;vn  ,  20).  Ilic  polest  viileri  ninltas  turlias  vil.iie 
viiluissc  ,  il  oli  lioc  asceiiilisse  in  niontcni  ,  tanqn:iii; 
scccdciidii  a  liirtjis  ,  iit  solis  suis  di-ci[itrlis  Io;|UCrctur. 
Cui  rci  vidolur  attestarl  eti;im  Lucas ,  ila  narrans  : 
Faclmn  esl  nutem  in  itUs  diebus ,  exiit  in  montcm  orare , 
et  erat  pernoclans  in  oralione  Dci.  Et  ciim  dies  facliis 
tssct ,  vocnvil  discipulos  siios ,  el  eleijil  diiodecini  ex 
ipsie .  quos  cl  Aposlolos  nominnvil  :  Simoncin  ,  ipicm  co- 
ijnomiiinvit  Pelriim ,  et  Andrcnm  frnlrcm  cjiis,  Jacobuin 
el  Jonnncm,  Pliilippum  ct  Barllioloniwum,  Mallliwitm 
el  Thomnin,  Jncobum  Alpliwi  et  Siinoiuvn  (pii  vocnlur 
ZeUiles.Judain  Jncobi  clJndnm  Scariolli ,  (pti  fiiil  pro- 
dilor.  El  desccndens  ciiin  illis  sletil  in  loco  eampeslri,  el 
liirba  discipiilortim  ejus  ,  cl  multiludo  copiosa  plebis.  ab 
otnni  Jiidcea,  el  Jeriisaletn,  el  niarilima ,  et  Ttjri\  et 
Sidonis  ,  f/«i  venernnt  ul  audirent  eunt  et  sniiarenlur  a 
lauffuoribus  sitis.  Et  (pti  vexnbnnliir  a  spiritibus  imiiiiin- 
liis,  curabanliir.  Et  oinnis  liirba  quwrebat  eiini  lunijcre  , 
qitia  virlus  de  illo  exibut ,  el  sanabat  cmnes  El  ipse  cle- 
valis  oculis  in  discipulos  suos  diccbnl :  Beali  pmipTcs , 
qiiia  restrum  esl  rcgnum  Dei,  clc.  [Lttc.  vi,  12  i9).Hic 
potest  inlelligi  cum  in  moiite  duodccim  discijnlns 
elcgit  cx  pluribus,  quos  Aposlolos  noniinavit,  qiidd 
Maltlixns  pr.Tlennisil ,  tunc  illuiii  liabuissc  sernin, 
neni  quem  MaitlKcus  inierposuii,  et  Lucas  tanit, 
lioc  est  in  monle;  ac  deiiide  cuni  descendissel ,  in 
loco  campestri  liabuisse  altenim  similcm ,  de  qno 
Matiliacus  taccl,  Lucas  non  tacel  :  cl  utrumque  ser- 
moneiii  codcm  modo  esse  coiiclusum. 

i6.  Quod  autem  Mallliaius  islo  sermone  terminato 
scquilur  el  dicit,  El  facluin  est,  citm  consummasscl  Jc- 
tus  verba  liwc  .  ndmirubnnlur  liirbm  siiper  doclrina  ejus  , 
polcst  videri  discipuldruni  lurbas  dixi^se ,  ex  quibus 
illos  duodecim  elegeral.  Uuod  vero  mox  ait,  Cuin  nu- 
lcnt  descendissct  de  monle ,  seculw  stinl  euin  lurbw  miil- 
iw  :  el  ecce  leprosus  vcniens  adornbal  eum  ,  polest  in- 
lclligi  posl  ulriimque  sermonem  factum  fnisse,  non 
snliim  i|ncm  Maitlia'us,  verum  etiam  i|nem  Lmas  in- 
lcrponit.  Ncque  cniin  apparct  post  drsccnsioncm  de 
Miiinte  quantum  lemporis  fucril  inteiposilum ;  fcd 
lioc  siiluiu  volnit  sighiricare  M;illli.ions,  posl  illam  dc- 
sccnsionem  niullas  lurbas  fuisse  cuin  Doinino,  quand.» 
Icprosum  (nuiidavit,  non  quantnm  tcmporis  interlue- 
ril :  pra'sertiin  tum  cumdem  lcprosiini  Lucas  jain  in  ci- 
vitale  posito  Doinino  dicat  essc  inundaluiii ,  quod 
Ma".lb:cus  diccic  iion  curavit. 

47.  yuanquam  ctiam  illud  possit  occurrere ,  in  aii- 

>  Nos  cufn  cililis,  rt  iiinrUima  el  Tijrt.  Al  aliqnnl  >'ss. ,  ct 
»viriiii!ia  /i/ri  .•oniisy,  cl,  qtioj  a  Kr.vco  eli;uii  a:,'e.si. 


ISTARUM,  S.  AUGUSTINI  noo 

qna  excclsiore  parle  niontis  primo  (nm  solis  disci|iuli3 
Doniinum  fiiissc ,  qinndo  ex  eis  illos  diindccim  clc- 
git  :  dcinde  ciim  cis  desccndissc,  non  dc  monte ,  sed 

de  ip-a nlis  eclsilndine  in  campeslrcm  locum ,  id 

est,  in  aliqnam  .vqiialitatem ,  quae  In  latere  montis 
erat,  ct  innlias  tiirlias  capere  poterat ;  atque  ibi  .sle- 
lisse  donec  ad  ciim  tiirb;n  congregarcnlur  :  ac  poslea 
ciim  sedissct,  acccssisse  propinquius  disci|mIos  cjiis, 
atqiie  ita  illis  c;elcrisqne  turbis  prxseiitibus  unuin 
Iwbuisse  sermoncni ,  qncm  Maitliacus  Lucasqiie  nar- 
rarunt,  diverso  nairindi  modo ,  scd  cadcni  vcri- 
tate  renim  et  senlciiti;irum ,  qiias  anibo  dixcnnil. 
Jam  enim  praMiioniiiiniis ,  qinKl  ct  niilln  privmoneiito 
uniciiiqiie  spoiile  videndum  fiiit,  si  quis  pnctcrinitlat 
aliquid  qiiod  alius  dicat,  non  esse  conirariiim  ;  nec  si 
aliiis  alio  modo  aliqiiid  dicat,  duiii  eadeiii  reriim  sen- 
tciitiarimique  vcrilas  explicctur  :  ul  qiiod  Mallli;cns 
ait,  Ciim  nttlcm  desceiidissel  de  iiionle ,  siiinil  eliani  d« 
ilio  campestri  Idco  qni  in  latcre  montis  cssc  potiiit , 
intelligaiur.  Deinde  Matihxus  de  Icproso  innndaio 
n;irrat ,  quod  cliam  Marciis  el  Liicas  similitcr. 
CAPUTXX. —  Quomoilo  dicat  Matlliwus  Ccnliiriottein 

nd  cnin  accessisse  pro  pitcro  siio,  cum  Lucas  dicat 

qiiod  nmicos  ad  eunt  miseril. 

i8.  Post  Iiaic  Mattlixus  scqiiitur,  et  dicit  :  Cnm  au- 
teiii  inlroissel  Cnplinrnaum  ,  nccessil  ad  illiim  Ci  nlurin  , 
rngniis  eunt ,  el  diceiis  :  Doinine ,  piier  iiictis  jacel  in 
donio  piirnhjliciis  ,  et  tnnle  lorqiietur,  et  cxtera  ,  usipio 
ad  eum  locum  nlii  ait ,  Et  snnatus  est  puer  ex  itla  hnra 
(:l/(i///(.  VIII ,  5  13). Hoc  de  put-ro  Centnrionis  cliain 
Liicas  comincniorat  :  non  ,  siciit  istc,  posl  lcprosinn 
miiiid;Uiini  ,  qiicin  illc  p;istea  re(X)rd;itus  comnicr.ii»- 
ravit,  sed  post  (ineni  illiiis  prolixinris  sernninis, 
qiio;l  it;i  Cdiijnngit  :  Cm»i  nulein  iniplesscl  omnia  verba 
sua  iii  (lures  ptebis ,  intrnvit  Capliarnaum  :  Centuriunis 
nutcm  ciijusdam  scrvus  iniile  hutrens  eral  iiioril::rus  ,  qui 
illi  ernt  prcliosns ,  elc,  ns;pie  in  cuin  locuiii  qiio 
saiiatus  est  (Lkc.  vii ,  1-10).  Ilic  inlclligcmlum  csi , 
cum  implesscl  qnidein  omiiia  vcrba  sua  in  aiircs 
plcbis ,  intrasse  Christum  Capliarnauni ,  lioc  est , 
qnia  non  anteqiiam  b;cc  vcrba  lcrmmnsset  inlnvil  : 
scd  non  esse  expressiin>  post  qiMntuin  leinpmis  in- 
tkrvalliim  cum  islos  seiniones  lcrniinassct  iniravciit 
Capharnauin.  Ipso  qiiippe  interv.illo  lcprosus  itle 
nnindatus  csl,  qucm  loco  suo  Mattlia>us  interponit, 
iste  auiciii  po^tea  rccoidatiir. 

i9.  Jain  ergo  vidcainiis  utriim  sibi  de  lioc  scrvo 
Ccnturioiiis  .Mallli.iiis  Liicasipic  cnnscntinnl.  Mat- 
tli;i'iis  eiiiin  dicit  :  Acccssit  ad  ctim  Cculurio ,  rogn'is 
ettin  el  dicens  :  Piier  meus  jncet  in  doino  pnruttjlicus. 
Ciii  viditiir  npiignare  ipiod  ait  Liic.is  :  Et  cuin  nudis- 
sct  de  Jesii ,  misit  ad  euiii  scuiorcs  Jud.roruin  ,  rogiint 
euin  ul  veniret ,  el  sntvnret  servuin  ejiis.  At  iUi  cum  ve- 
nisseiit  ad  Jesum  rngnbanl  eiim  sollicite ,  dicentes  ci : 
Qiiia  digiitis  est ,  ut  lioc  ilti  prwsles  :  diligil  eniin  qcnlein 
noslram  ,  et  sijiingogum  ipse  irdilicavit  nobis.  Jesus  att- 
te:n  ibut  ciiin  iltis  :  et  cum  jitin  non  tonge  essel  a  doinn  , 
inisit  ad  eiiin  Centurio  aniicos  dicens  :  Dotiiine,  ticli 
vcxari  •  non  eiiim  dianiis  sum  vt  sub  tcrtuin  mcum  »ij- 


(101 

liei  ;  ]i:op/('r  ijuod  et  meipsum  iwn  sum  ilignum  arbitra- 
tus  ut  veuiicia  ad  te  :  sed  dic  vcrbo ,  el  siiiiabilnr  pner 
viens.  Si  eiiim  lioc  ila  gesiiim  est ,  quomoJo  eril  ve- 
nini  qiiod  iMnllliacus  narrat ,  Accessil  ad  eum  quidam 
Ccnturio  ,  cum  ipse  non  accesserit ,  sed  amicos  mise- 
ril?  nisidiligenieradvertcnles  iiitclligamus  SLiltlucum 
uon  omiii  iiiodo  descruisse  usilatum  morem  lor|ucndi. 
Non  sdIuiu  enim  dicere  solenius  acccssisse  aliqucm  , 
eiiam  aiiiequam  pcrveniat  illuc  quo  dicitur  accessisse; 
uiide  eiiam  dicimus  ,  Parum  accessit,  vel  niiiilum  ac- 
ccssil,  eo  qiio  appetit  perveiiire  :  verum  eliani  ipsam 
pcrvcnlioiieii)  ciijiis  adipisceiid:B  caiisa  accedilur,  di- 
cimiis  pleriiiiiqiic  faclam  ,  etsi  eum  ad  quem  pervcnil, 
noii  videat  ille  qui  pervcnil,  cum  peramicuni  pcrvenit 
ad  aliquem,  cujus  ei  favor  est  necessarius.  Quod  iia  le- 
nJiiicoiisucliidi),  ul  jameliam  vulgo  perventorcsapiicl- 
lentur,  qui  potcnlium  quorumlibet  tanquam  inaccessi- 
biles  aniinos,  perconveiiieniiiim  personariiin  interposi- 
lioiiem,  auibiiionisartepcrliiigunt.  Sicrgoijisa  perveu- 
tio  usilate  dicitur  per  alios  fieri ,  qiianto  niagis  accessus 
per  alios  licri  potest,  qiii  plerumqiie  iiifra  pervenlin- 
Hem  rcmanet,  qiiando  poluerit  qiiisqiie  pliirimum  qiii- 
dcuiacccderc,sed  lamcn  non  poliierit  pervcnire?  Non 
ergo  absiirde  .Mallbxus,  eliam  qiiod  vulgo  possil  iulel- 
'Igi,  per  alios  facto  acccssii  Ccnlurionis  ad  Dimiiniim, 
compendio  diccrc  voliiit,  Acccssitad  euin  Centnrij. 

50.  Verumtaincii  non  negligciiler  iiituenila  est 
diam  saneii  Evaiigclisl;c  alliliuln  mysticDc  lociilionis, 
sccundiim  (|uam  scripliim  esl  iii  P.-ialmo ,  Acccdite  ad 
eum,  el  illuminamini  (Vsal.  xxxiii ,  6)  Proinde  quia 
fidcm  Centiirionis ,  qiia  verc  acceditiir  ad  Jesiim  , 
ipse  ifa  laiidavit  ut  dicercl,  A'o)i  invcni  lanlain  /idem 
iii  Israel;  ipsiim  poiiiis  accessisse  ad  Cbiislum  diccrc 
voluit  prudens  Evangelisla,  quaiii  illos  pcr  quos  verba 
sua  niiserat.  Purro  aulem  Lutas  idcoioliim  qiiemad- 
niodiim  gcslum  essel  apcruit ,  ut  ex  boc  inlelligcre 
cogercniur,  qiieuindniodiim  eum  acccssisse  dixcrit 
alius  qiii  iiiculiri  min  poliiit.  Sic  enim  et  illa  niiilicr 
qu;c  lluxiini  snngiiinis  p:ilieb;ilur,  quamvis  fimbriam 
vcsliinenli  cjiis  tcnucrit ,  m;igi.i  lamen  teligit  Doini- 
num  ,  qiiam  ill;c  luib:E  a  quibus  preniebatur  (  Luc. 
vin  ,  i2-48).  Lt  eiiim  li;i'C  (|iio  ningis  crcdidil ,  co  m;i- 
gis  letigil  Doiiiiniim  ;  ita  et  Cenliiiio  qiio  niagis  cre- 
didit,  eo  niagis  acccssit  ad  Doiiiiniim.  Jani  ca^lera  in 
boc  C;ipitiilo  (iiix  allcrdicil,  ct  aller  pr.i^lermittit, 
superfluo  pcrlractaiitur ;  fuiii  ex  iila  rcgula  priiiii- 
liis  coiniiicndata  niliil  invcnianliir  liabere  conlrariuin. 
C.APIIT  XXI.  —  De  socru  Pclri  quo  ordine  narra- 
tuin  sit. 
51.  Sei|uitur  Maltli;ciis  ct  dicit  :  El  ciim  venis- 
acl  Jesus  in  domnm  Petii,  vidil  socrum  ejus  jacenlem  et 
febricitanlem :  ct  leligit  maiium  cjus,  et  dimisil  eam  fe- 
bris ;  et  surrexit,  et  ministrdbat  eis  (Slalth.  viii,  I  i,  \;>). 
Iloc  quaiido  f;ictuin  sit,  id  esl,  post  quid  Vel  :inle 
quid,  iioiicxpressit.Matlli.x'us.  Noiienim  posl  quod  iiar- 
ratiir,  posl  lioc  ctiam  faclum  ncresse  csl  intellii/aliir. 
Niiniriim  lameii  isK;  linc  rccdliiisse  intclligiiur,  qiio.l 
prius  oniiscnil.  Nani  idMarcusnarrat  (Marc.  i,  20  51 
aiilcqiiain    illud   dc  loproso  inuiid;ilo    coiiiinenioicl 


LIBER  SECUNDUS.  \m 

quod  post  sftrmoncni  in  nionlc  liabiluin,  dc  1)110  ipc 
taciiit,  vidclur  interpcsiiisse.  Ilaqiie  ct  Liicas  poi 
lioc  factum  narrat  de  socru  1'ctri  (Luc.  iv,  58,  59.). 
posl  qudd  et  .Marcu';,  ante  scrmonem  ctiam  ipse,  queiii 
prolixum  interposuit,  qiii  potest  idciii  vidcri  qiicin 
dicit  bnbitiim  in  montc  .Maub;cu5.  Quid  .Tule:ii  intcr- 
esl  quis  quo  loco  poiiat,  sivc  quod  ex  ordiiie  inseril, 
sive  qiiod  oinissum  recnlil,  sive  qiiod  postea  ficiiiiu 
ante  piaDOCCiipal ;  dum  taineii  iion  advcrsetiir  eadcm 
vel  alia  narranli,  nec  sibi,  nec  alteri?  Quia  enim  nul- 
lius  in  potesialc  est,  qiiamvis  oplime  lidclilerqiie  rcs 
cognilas,  quo  quisque  ordine  rccordelur  (quid  enim 
prius  posieriiisve  bojnini  veniat  iii  mentem,  non  est 
ut  voliiiniis,  sed  ut  datur);  satis  probabile  cst  quod 
iiniisquisque  Evangelistaruni  co  se  ordine  crediditde- 
biiissc  narrare,  quo  voliiisset  Deus  ea  ipsa  qirn  iiar- 
rabat  ejus  recordationi  suggerere,  in  eis  diintaxat 
rebus,  qiiarum  ordo,  sive  ille,  sive  ille  sil,  iiibil  mi- 
nuit  auclorilali  veiiiatiijue  evangclica;. 

52.  Cur  antem  Spiritus  saiiclus  dividens  propria 
unicuique  prout  vult  (I  Cor.  xii,  ll),elideo  nientcs 
quvique  santlorum  proplcr  Libros  in  l;inti)  auctorita- 
lis  culmine  collocandos,  in  recolendo  (iuac  scriberciit 
sine  diibio  guberiians  et  regens,  alium  sic,  alium  vero 
sic  narrationem  .snam  ordinarc  pcrmiserit,  quisquis 
pia  diligcnlia  qiuTDsiveril,  divinitus  adjulus  poleiil  in- 
vcnire.  IIoc  lauien  non  est  bujus  operis  muniis,  quod 
niinc  suscepimus,  tanlum  ut  demonstrcniiis  Evange- 
lislas  iieque  sibi  nequc  inler  se  repugiiare,  quolibct 
ordine,  vel  easdem  rcs,  vel  alias  faclorum  dictorum- 
qiie  Cbristi  unusquisque  coriim  potuerit  voliierilvc 
n:iriare.  Quapropicr  ubi  ordo  lemporum  non  apparel, 
niliil  iioslra  intcrcsse  debet,  qucm  narraiidi  oidincin 
quilibel  eonim  tcnuerit :  ubi  aulem  app;irel,  si  qiiid 
moverit  qiiod  sibi  aut  alteri  repugnare  videatur,  uli- 
qiie  coiisiderandiim  et  cnodaiidum  cst. 
C.\t'Ul  XXII.  —  De  ordine  reriim  qnas  post  lioc  nav- 

rant  ulrum  nit  inhr  se  dissenliant    M(iiilia:us,  ilar- 
ciis  et  Lucas. 

53.  Scquilur  ergo  M.illbrcus  dicciis  :  Ycspere  aa 
lem  faclo,  oblulcrunt  ci  mullos  da-moiiia  liabenlcs. 
el  ejicicbat  ■tpiritus  veibo ,  el  oinncs  male  liubcnlei 
ciiravil ;  ut  adimplerelur  quod  dictuin  est  per  huiaiit 
proplielam  diccnlem,  Ipse  inlirmitatcs  nostras  acccpit, 
el  a-grotulior.es  porlavit  (Mallli.  viii,  10-18).  Iloc  ;i(l 
ejusdciii  diei  tempus  pcilinere  salisindical,  ciini  coii- 
jiingit,  Vei^pcre  aulem  facto.  Sic  ct  .Marciis  ciiiii  dj 
ipsa  socru  Pelri  sauata  dixisset,  El  ministrabal  eis;  Iioc 
idein  subjecit :  Vespcre  aiilem  faclo  cum  occidissel  sol, 
a/ferebant  ad  eiim  oniiics  malc  luibcntcs,  ct  dmnonia  liu 
bcnlcs  ;  ct  crat  omnis  civilas  congregula  ad  januam  :  t! 
curavit  mullos  qui  vcxnbantur  variis  languoribus ;  ct  d'jB- 
monia  multa  ejiciebat;et  non  sinebat  ca  loqui,  quonlani 
sciebant  eum.  Et  diluculo  viilde  surgens  egressus  esl  et 
iibiit  in  dcserlum  locum  {.Varc.  1,  51-35).  Videliir  li;c 
ordinem  lcniiissc  Marciis,  ut  post  illud  quod  di(iu;ii 
cst.  Vespcre  aulcm  faclo,  diinde  diccrct,  El  diliiculo 
valde  surgens.  Qiiainvis  nec  illud  iiccesse  sil,  rl.i  di- 
cltiir,  Vcsperc  aiilcm  faclo,  cjiisdL'in  dici  vcf  uoriiii!  .k.- 


1105  DK  CONSF.NSII  l.YANGI.I.IS 

ciperi^;  ner  ubi  ilicitur,  dituculo,  cjnsilem  nnclis  ililn- 
culiira :  lainen  uicumquc  vidcri  polosl  hic  rerum  gc- 
slanim    ordo   sirvaUis,  pr(.|'l<T  iligestnm    ordincni 
lcinpornni.  Lucasquoqiie  cn  u  dc  socru  Petri  narras- 
sel,  iioii  ait  ipse,  Vespen'  aulem  faclo ;  sed   lainen 
quod  idcm  significarct  adjunxit,  diccns  :  Cum  sol  ««- 
/.■111  occitlissel,  omnes  qui  habebant  infiimot  variis  lan- 
ijuoribus,  ducebant  illos  ad  eum  :at  itle  singulis  manus 
imponcns  curabat  eos.  Exibanl  ctiam  divmonia  a  mut- 
lis  clamanlia  ct  dicenlia ,  Quia  lu  cs  Fitius    Dci.  Et 
increpuns,  non  sinebat  ea  loqui,  quia  scicbatit  ipsum  esse 
Chrislum.  Facta  autem  die,  egressns  ibal  in  deserlum 
locum  (l.uc  IV,  40  42).  Kl  hic  videnuis  cunidcin  pror- 
sns  ordincm  leinportim  ciislndiuim,  (piem  coinpcri- 
inus  apud  Marrum.  Mattlueus  autcni  qui  vidctur  noii 
ordinc  qno  gcsliim  esl,  sed  qno  prclermissum  reco- 
i;t,  lioc  de  socrn  Pclri  ccmmeinoras^e,  posteaquam 
iianavit  qnid  ipso  die,  laclo  ctiam  vcsperc,  gesluni 
sil,  jam  iKJii  sulijuiigil  diliiciiliim,  scd  ila  narrat  :  li- 
ilens  aulem  Jesus  lurbc.s  nmllas  circum  se,  jnssil  ire 
irans  frelum.  Jaiii  4ii)C  aliud  est,  non  illud  qiiod  M..r- 
cus  ct  Lncas  conte.vnnl,  qni  post  vespcrnm  dilncnlum 
ponnut   Qiiod  ergo  bie  dietnin  est,  Vulens  aulcmJc' 
sus  turbus  mullas  circum  se,  jussil  irelrans  frclum,  aliud 
eiim    recordatum   iiiterposuisse  debcmus  acciperc, 
qnod  die  fpiodam  cum  vidisset  Jcsus  lurbas  multas 
circum  se,  jussit  ire  irans  freluni. 
C.VPUT  XXIIL —  De  ilio  qui  ait  Dumiuo,  Seqiiar  lc 
quocum(|iic  ieris,  el  aliis  quiv  ju.xta  sunl,  quo  ordine 
tiarrenlur  a  Mattliteo  el  Luca. 
54.   Deinde    qnod    subjuiigit ,    F.t   acccdens    tinns 
Scriba  nit  illi :  ilagisler,  sequar  le  quocumque   ieris, 
usque  ad  illiid  ubi   ait,  Dimille  nwrtuos  scpclire  mor- 
/Hos  s«os  (.UuH/i.  VIII,  19-22) ;   lioc   siniililer   narrat 
et  Lucas.  Sed  ill.;  post  plura,  ncc  ipsc  sane  expres- 
so  ordine  temporuin,   scd  rccordanlis  modo  :  utruin 
ipiod  prius  omisit,  an  qiind    posteiiiis  etiain   ractiim 
(iuam  sunt  ea  qux  scqiiuiitnr,  pr;cocc^ipavil,  incer- 
luni   cst.   Ita   cnini   dicit   :   Faclum  csl  uulein  anwa- 
lanlibus  itlis  in  via,  dixil  quidam  ad  ittuiii,  Scquar  te 
qiiocumque  ieris.  Et  respondit  ei  proisus  cadcm  qua; 
Mattlueiis  commemorat.  Qiiod  autem  Mattliainsdicit 
tmic  istiid  gcsluni  csse,  qiiando  jiissit  ut  ireiit  trans 
lietum,  Liicas  vero,  ambulanlibus  illis  in  via,  non  csl 
i'or,trariuin ;  quia  iii  via  utique  ambulanmt,  iil  veni- 
rr.iil  ad  frclum.  Et  de  illo  qui  pclit  primuni  scpcliic 
pa.rcm   sunm,  M.iUli;cus  cl    Lucas  omuiuo  coiisen- 
tiiint.  Qnod  ciiim  Maltliauis  |iiinio  cjusdcm  verba  po- 
suil  lioc  propler  patrein  suuni  peteiilis,  cl  diiinle  I)o- 
iiiini  dicciitis,  Sequcre  nic,  Liicasaulem  primo  Doinini 
iliccnlis.  Seqiierc  me.  ct  deiudc  illius  lioc  peteiitis,  ad 
seiiieutiain  iiiliil  iiilerest.   Comiiieiiioravit  Liicns  ct 
aliiiin  dixissc,  Seiiuar  te,  Doinine,  sed  priinuin  piriuille 
milii  rtiiunliiire  liis  qni  domi  siint ';  dc  quo  lac  t  Mal- 
lli.Tiis.  Indu  jam  Lucas  in  armd  pcrrexii,  iion  in  iHud 
q;:od  ordine  tcmpnris  sc(piclialur.  Posl  liivc  aultiii,  In- 

'  sic  Mss.  et  cditia  l'.alisj.oncnsis .  qiiilnis  cyns"ulU  .411- 
(•iistiiii  spctiiluin.  elf;(iiiu'ic!isia  ''-Ujiia.  .M.  I.r.  el  l.ov.  lia- 
1  t'H.  iii  iivcc  :!:A>a  Si:M. 


lAKHM,  S.  AVCUSTINI  tlOt 

qiiil,  dcsiiinnvit  Dominus  el  atios  scpluniiinta  duos  (Lue. 
IX,  57;  X,  \).  Posl  hxc  quidcin,  manifesle ;  sed  quai.lo 
temporis  intcrvallo    posthec  fccerit  illiul  Di(miims, 
iion  apparct.  lii  ipso  tamen  inlervallo  fit  qiiod  dein- 
ceps  M;itllix'ns  snbjungit :  nam   ideni  MjIIIkcus  ordi- 
neni  tcmporum  adliuc  teiicl,  ita  narrans  : 
CAPliT  XXIV. —  De  Iransfrctatione  ejus,  vbi   dor- 
miril  in  nnvicula,  et  de  cxpulsis  dicmoniis,  quos  per- 
misil  in  porcos,  qnomodo  ea  quw  qcsla  vcl  dicla  suiil, 
conveniiml  inler  MalllMum,  Marcuin  cl  Luciim. 
5.'>.  Elascendente  eo  in  naviculam,  seculi  sunteum  rf/.t- 
cipnti ejiis :  el ecce  molus  magnus  faclus csl  in  mari;  iis()n« 
ad  illud  iibi  ait  :  Et  vcnil  in  civilalein  sunm.    Isla  diio 
f;icla  cnnlimiatim  qu^c  narral  Matlli;eus  dc  Iniiiqiiilhno 
mari,  posteaqiiani   ventis  imperavit   Jcsns   a  somn:) 
excitatus,  ct  de  illis  qni  babcbant  s;j;vuin  d.cmonium, 
riipti.s(pie  vinciilis  .agcbanlur  in  desertiim,  siniililer 
iiarraiil  .Marcns  ct  Liicas  (.Ua/l/i.  viii ,  23-54,  J/urr. 
IV,  31) ;  V,  17,  cl  Litc.  viii,  22-37) :  vcrliis  aliis  dicle 
suntab  alio  ati|uc  ;'.lio  ipi;cdam  sciitcnliic,  iioii  lanicn 
ali;e,  vcliil  illnd  qiiod  eiiin.  dicit   dixissc  Matllueiis. 
Qiiid  tiinidi  estis,  modicce  fidei?  M;ircus  ila  dicil,  Quid 
timidi  estis?  necdiim  liabetis  fidem?  id  esl,  ill;im  pcrfe- 
ctaiii,  velul  granuin  sin:ipis  :  hoc  crgo  et  ille  ait,  mo- 
iticce  fidci.  Liic.isautcm,  Vbieslfides  teslra?  Et  lotinu 
qiiidem  dici  poluit,  Quid  limidi  eslis?  Vbi  csl  fides  ve- 
slra?  Modiciv  fdei.  Vniie  alind  bic,  aliud  ille  coinme- 
morat.  El  illud  quod  excilanlcs  cum  di>;eriint.   M:it- 
tb;cus  sic,  Uomine,  satva  nus,  periinus:  .Marciis.  Mn- 
gister,  non  ad  le  perlinet  qiiia  perimus  ?  Lucas.  Prare- 
ptor,  perimus  :  una  eadcmque  seiilcntia  esl  cxcitan- 
liiim  Domiiinni.  volentiiimque  salvari;  nec  opus  cst 
qiia;ierc  ipiid  lioriim  pol;us  Cliristo  dictum  sit.  Sive 
cnim  aliipiiil   liiii  iiiii   trniii  dixeriiit,  sivc  alia  veiba 
qii;c   nulliis  Evangclislarum  commemoravil,  taiituni- 
dcm  lanieii  valentia  ad  eamdem  seiitcnti;i;  vcrilaicni, 
(|uid  ad  rcm  iiitcresl?Qiianqii;iin  cl  lioc  licri  poliiif. 
nl  pluribiis  eum  siiiml  excilanlilnis,  omnia  lia'C,  aliud 
ab  alio  diccieiilnr.  Ilem   qiiod  scdala  icmpeslalc  di- 
xcriinl  secundum  Mallb;cunt,  Qualis  csl  liic,  quia  venti 
el  rrinre  obediunt  ci?  Secundiim  Marciim,  Quis  putat 
est  isle,  qiiia  et  venlus  et  mure  obetliunt  ei  ?  Sccimduni 
Liicain,7Mis  pulas  liicesl,  quiacl  venlis  inipcrat  ct  mari, 
et  obediiiiu  pi?quis  iion  videal  iinam  essc  sciilciitiain? 
Tantiimdcmenim  prorsusvalel,  Quis  puias  cst  is/<;.'ei, 
Qiialis  esl  hic  ?  ct  nbi  non  cst  diclum,  inipcrat ,  uliiiue 
coiisequciilcr  inteHigiliir,  qiiia  impcranli  oliedilnr. 

50.  Quod  vero  M;itlli;rns  diios  dicit  fuisse,  qiri  b;- 
giniiem  illam  d;cmoiiiiin  patiebaiitiir,  qu;B  in  poicns 
ire  permissa  est,  Marciis  :nitcin  ct  Lnras  unnni  r.om- 
mcmoraiil  :  intolligas  ui;uni  coruin  fuisse  persoiia: 
aliciijns  rbiriiiris  ct  faiiiosioris,  qiiein  rcgio  ilUi  ma- 
xiuie  dolcbai,  et  pro  ciijiis  saliile  pluiimum  salas;e- 
b:il.  llor  volcnles  signilic;ire  duo  Evanscli3t;c,  soluiii 
comiiiemoriiidiim  jndicaveriinl,  de  quo  facti  hiijiis 
fiiii:i  bilins  prcclariusipn'  fiagravcrat.  Nec  quod  verba 
(l.ininuiim  diver^c  ali  Evaiiiicli^tis  dicta  suiit,  babcl 
arupiid  scinpiili ;  cum  vel  ad  uiiani  rcdigi  scnU'iiti;im 
vcl  omnia  dicla  possint  iiitcll  gi.  Ncc  (luia  pliiraliiil 


1105  MBEK  SECUNDOi 

apud  Matili.Tum  ,  apud  illos  auteni  singiilaiiter  Uxiui- 
lur ;  cuni  el  ipsi  narrenl  quod  interrogatus  qnid  vo- 
<-:irelur,  iogioheui  sc  esse  respondil,  eo  quod  niulia 
cssent  da^monia.  Nec  quod  Marcus  dixil  tirca  monlem 
fuisse  gregem  porcorum,  Lucas  auicm  in  nioiite, 
quidqunm  repugnat.  Grex  cnini  porcorum  tam  ma- 
gnus  fuil,  ut  aliqnid  cjns  esset  in  monie,  aliquid  rirca 
moniem.  Erant  enim  duo  miliia  porcoruni,sicutMar- 
ciis  cxprcssit. 

C.XPLT  XXV.  —  De  parahjliro  cui  ilixit,  Dimitliin- 
liir  tibi  pcccata,  et ,  Tolle  grabatum  tuiim,  maxime 
vlrum  locus  ubi  lioc  faclum  esl,  couvcnial  inlcr  Mal- 
Ihmum  el  Marcum ;  quia  Mallliccus  dicit  in  civilate 
sua  ,  Marcus  autem  in  Capltarnaum. 
f>7.  Ilinc  ergo  sequilur  Mattlixns,  adhuc  temporum 
nvdiiicm  servaus  ,  atquc  ita  narralionem  coiitexit  : 
Et  ascendens  in  iiariculam  Iransfretavit ,  ct  venit  in 
civilalem  suam.  El  ecce  offerebant  ei  paralylicuin 
jacentcm  inleclo,  clc,  usque  ad  illud  quod  ail,  Yiden- 
tes  aulem  turba:,  tiniuerunt  et  glurificuverv.nl  Deum, 
qui  dedit  posleslatem  lalem  hominibus  (Maltli.  ix,  1-8). 
Ue  lioc  paralytico  dixerunt  eliam  Marcus  et  Lucas. 
(Jnod  cigo  Mattliocus  dicit  Dominum  dixisse  ,  Conpde, 
iiii ,  dimiltunlur  libi  peccata  lua;  Lucas  aiitein  non 
dixit,  Fili,  sed,  liomo,  ad  senlenliam  Domiiii  expres- 
Bius  insiiiuandam  valet  :  quia  homiiii  diniilteliantiir 
peccata  ,  qui  hoc  ipso  qiiod  lionioerat,  noii  posset 
uicerc ,  Non  peccnvi;  siimil  eiiam  ut  ille  qui  liomini 
dimittebat,  intclligcrelur  Deus.  Marciis  aiitem  lioc 
(lixit  qiiod  el  Matili.-eiis  ;  sed  non  dixit,  Confide.  Po- 
lint  quidcin  et  ila  dici  :  Coiifidc,  homo;  diiniltunliir 
libi  peccata,  fili :  aiit,  Coiifide,  fili;dimiitiiiilurllbi  pcc- 
eala,  homo;  aiilquolibet  veiboruniordine  congruenli. 
58.  Illuil  sane  polest  niovere  ,  quod  de  isto  paraly- 
lico  Malllia;iis  ita  narral  :  Et  ascendetts  in  naviculain 
iransfrelavil,  etvenilin  civitalemsuam.  Et  ccce offercbant 
ei  pariilylicum  jacentem  in  lecto  :  Marcus  autem  non 
boc  in  cjus  civitate  factum  dicit,  qu;c  utiqueNazaretii 
vocatur ,  sed  in  Capharnaum ;  quod  ila  narrat  :  E: 
iterum  inlravil  in  Capharnaiim  posl  dies  :  el  audiUim 
esl  quod  in  domo  cssel ;  ct  convcncrunt  mulli,  ita  iit  non 
caperet  neque  ad  januam  :  et  loqucbalur  eis  verbum. 
Et  venerunl  ferentes  ad  eum  paralylicum,  tjui  a  quatuor 
porlabatur.  El  cum  non  possent  offerre  eum  illi  prw 
turba ,  nudaverunl  lectiim  ubi  erat ,  el  patcfacienles  sub- 
mlserunt  grabalum  in  qiio  pariilylicus  jacebat.  Cuin  vi- 
disset  autem  J esus  fidein  illorum,  etc.  (Varc.  ii ,  1-12) 
Lucas  anlem  non  commemorat  quo  in  loco  factum 
sil.  sed  ila  dicit  :  El  factiim  esl  in  uiia  dierum,  et  ipse 
sedebat  docens  :  et  eranl  Phariscei  sedenles ,  et  legis 
doclores,  qui  venerant  ex  omni  caslello  Galilmc  ct  Ju- 
dcca:  et  Jcrusalem  :  et  virtus  erut  Doniiiii  ad  sannndos 
ens.  Et  ecce  viri  portantes  i«  lecto  hominem  qui  erat 
varatyticus  ,  et  qua:rebant  eum  inferre,  et  ponere  antc 
cuin  :  rt  non  invenienles  qua  parte  illum  inferreiit  prw 
iiirba.  ascenderunt  supra  leclum,  et  per  tequlas  submi- 
:erunl  illum  cum  leclo  in  nieUiuin  ante  Jesum.  Qiioram 
fi  dcm  ut  vidit ,  dixit  :  Hoino  ,  rcmitlunlur  libi  peccala 
«la.  ctc.  (Luc.  V,  17-2li).  Kcmaiict  igiliir  qu.cnio  in- 


Ilf)6 

.tcr  Marcum  ol  Maltlnium,  qiiod  Maitlijciis  it.i  scribii, 
t.inqiiam  in  civitate  Domiui  factum  si4,  Marciis  aulini 
in  Cnpbarnaum.  Qu.-e  difficilius  solveretiir ,  si  Mat- 
tb:eus  eliam  Nazareth  noiuinaret  :  nuiic  vcro  cum 
pniuciil  ipsa  Galilara  dici  civitas  Chrisli ,  quia  U 
Galibi-a  eratNaz.irelb  :  sicut  univcrsum  reginim  in  ln 
civiiiitilms  consiiuitiim,  dicilur  Romaiia  civiias;  cuin- 
qiie  in  lot  genlibus  constiuita  civiias  sit ,  dc  qua  scri- 
pUim  cst ,  Cloriosissima  dicla  sunt  dc  te;  civitas  Dei 
{Psal.  Lxxxvi,  5);  et  cum  ipse  prior  popiilus  Dei  in 
lol  civilalibus  habilans,  ctiam  una  domiis  dicUis  sit 
donnis  Isracl  {Isai.  v,  7;  Jerein.  iii,  20,  el  Ezcch.  w, 
i)  :  qiiis  dubilaverit  in  civilalesna  hoc  fecisse  Jesuni. 
cuni  hoc  fccerit  in  civiiaie  Capharnaum  civilale  Ga- 
lil:i'a;,  quo  transfrctando  rediemt  dc  regione  Gera- 
soniiruin,  ut  veniens  in  Galilxam  ,  reclc  dicerelur 
vcnisse  in  civiiaiem  suam,  iii  quociiinqiie  oppidoesset 
Galilica;;  pracsertim  quia  ct  ipsa  Capharnaum  ita  ex- 
cellebat  in  Galilaia,  nt  taiiquam  metropolis  babcrolur? 
Qiiod  si  prorsus  non  licerct  accipere  civilaiem  Cbri- 
sti ,  vel  ipsam  Galilxam  ,  in  qna  ciat  Nazareth  ,  vcl 
ips:im  Capharnaum  ,  quae  sicut  capiii  G:ilihcoe  civita- 
tibus  eminebat ;  diceiemus  Maithxum  prxtermisisse 
qiiiu  gesla  suiit,  posteaquam  venit  Jesus  iii  civiialein 
suam,  donec  veniret  Capb.Trnaum,  et  lioc  adjunxisse 
dc  sanato  paralytico  :  sicut  in  inidlis  ita  faciunl,  pr.-c- 
lermiitentes  media,  taiiquam  hoc  coniinuo  seqiialur, 
qiKid  sine  ulla  pra;terinissiouis  siise  signincatioiic 
sulijiiiigiinl. 

CAPUT  XXVI.  —  De  vocatione  quoque  Maltliai,  iilrnm 
Marco  el  Liicce  qui  dicunt  Levin  Alpliaii ,  idcin  Mal- 
tlictus  conyriiat. 

59.  Hi:ic  ergo  sequitiir  Matthocus ,  diccns  :  Et  cuin 
Iransiret  inde  Jesus,  vidil  lioniinem  scdenlem  in  telonio, 
Malthwum  nomine ,  et  ait  illi,  Sequere  me  :  et  surgeiis 
seculus  est  eum  (Uatth.  ix,  9).  IIoc  Marcus  ila  narrnl, 
eumdem  eliam  ipse  ordiiiem  leneiis  poxt  illius  para- 
lytici  saniiatem  :  Et  egressus  est ,  ini|uit ,  ad  mare, 
omnisque  turba  veiiiebat  ad  eum,  et  docebut  eos.  El  cuin 
proeleriret ,  vidit  Levi  '  Alphcei  sedentem  ad  teloniuin, 
et  ail  illi,  Sequere  me  :  et  surgens  scculus  esl  cum  (Marc. 
11,  13,  14).  Nil  hic  rcpugnat ;  ipse  est  enim  Mulllutus 
qui  ct  Levi.  Liicas  etiam  lioc  post  cumdein  paralyti- 
cuin  sanatum  ita  suhjungit  :  Et  post  liwc  exiit,  el  vidil 
pvblicanum  noiiiine  Levi  sedenlem  ad  telonium  ,  el  ail 
illi,  Sequere  me.  Et  relictis  omnibus,  suryens  secutus  est 
eitm  (Luc.  v,  27,  28).  liinc  autem  probabilius  videtiir 
quod  hxc  prselermissa  recordando  Matthxus  coin- 
niemorat  :  quia  utique  ante  illum  scrmonem  habitum 
in  monte  ,  credendum  est  vocatum  esse  Matthxum. 
In  eo  quippe  nionte  tiinc  Lm  as  commemoral  onines 
diiodecim  ex  plurimisdiscipiilis  elcctus,  quos  et  Apo- 
stolos  nnniinavit  {Id.  vi,  15). 

CAPUT  XXVII.  —  De  convivio  ubi  objeclum  est  e; 
quod  ciim  peccaloribus  mandiicaret ,  et  quod  non  jc- 
jiinarent  discipnli  ejus ,  quod  videtiir  olius  alios  ili- 


'  In  |ili'ris<|iie  Mss.,  levin  .Uplicci.  Sic  ctiili  in  velori!'ii3 
(jiirbcieusil>u:>  iiibliis. 


ir07  DE  CONSENSU  EVAINGIXIST 

i\re  n  quihus  objcclum  sil,  el  tle  verbis  corum,  resjwn- 
iistiuc  Doiuini ,  utrunt  Miilllnviis  ,  Miircus  el  Lucns 
conyruiinl. 

fiO.  Sc(|iiiliir  iiaqiie  .MallliuMis,  cl  ditil  :  El  fucluni 
e:,t  tliscunt{'£nle  eo  in  tlomo ,  ccce  ntulli  publicani  et 
peccalmcs  venientcs ,  iliscunibcbitnt  cum  Jesn,  ei  tlisci- 
jmlisijus,  rlc,  usi|ii('  ail  illiiil  uhi  .nii ,  Seil  vinuni  no- 
riitti  in  ulres  novos  miltunt ,  el  ambo  conservanlur 
{.Maiili.  IX,  10-17).  Ilic  M.iiilucus  iioii  cxprcssrtin  cu- 
jis  (lonio  discimibihal  Jc>us  cuiii  piihliraiiis  cl  pecca- 
loiiliiis  :  iinilo  posscl  videri  non  lioc  cx  ordini;  siib- 
iinixlsse  ,  sed  quod  alio  leiiiporc  laclnin  esl  recorda- 
ms  interposHisse ,  nisi  Mareus  el  Liicas  qui  lioc 
omiiino  similiter  narrant,  nianifestarcnl  in  doinoLcvi, 
lioc  e>t  .MaltJKci,  iliscnbuissc  Jcsiiin,  ct  dicla  illa  oniiiia 
iiu.c  scqiiiintur.  Ita  ciiiiii  M:ircus  hnc  idcm  dicil.cnm- 
ilem  ordincm  scrvaiis  :  Kt  (aclum  csl,  cuni  ticcunibcrct 
in  domo  illius ,  multi  publicani  et  peccalores  siniul  ttis- 
cumbebant  cum  Jcsu  (.Marc.  ii,  13-22).  Ciiiii  ergo  di- 
lil,  in  tloino  illiiis;  cxprimit  liliiiuc  illiiiii  ,  de  qiw 
superius  loqnebatiir  ,  id  est  Levi.  Sic  et  Liicas  ciim 
dixisset ,  Ait  illi ,  Sequere  me  :  el  relictis  oninibus  sur- 
geiis  secutus  est  cum  ;  coiitinuo  siibjecit ,  Et  fecil  ei 
convivium  mntjnum  Levi  in  ilomo  sua  ;  el  erat  tiirba 
multa  publicaiioruin  et  atiorum,  qui  cum  illis  erant  ilis- 
cumbenles  [Luc.  v  ,  27-59).  Maiiifestum  est  ilaquc  in 
ciijus  domo  ista  gercbanlur. 

Cl.  Jam  ipsa  verba  videamus,  vel  qiine  Doniino 
dicia,  ve!  qua;  ab  illo  rcsponsa  oiniies  isti  tres  Evaii- 
pelisla;  posucrunt.  Matlhncus  :  Elvidcnles,  iiiqiiil,  Plia- 
ristjei ,  dicebant  discipulis  ejus :  Quare  cuni  publicanis 
et  peccatoribus  manducat  magisler  vcsler .'  Tolidem 
jiene  verbis  lioc  ail  et  Marciis  :  Quare  cum  publicanis 
et  peccatoribus  manducat  et  bibit  miigisler  vesler  ?  Pr;e- 
tcrmissum  cst  ergo  a  Mattba:o  quod  iste  addidit ,  c( 
/ii6i(  .•  scd  qiiid  ad  rem ,  cuni  plena  sit  sentenlia,  in- 
.siniiaiis  paritrr  convivanles?  Liicas  autcm  aliipianlo 
dilTcrenlr.is  boc  vidctur  commeniora.ssc  :  Et  iinirmu- 
ytibanl ,  lni{iiit,  Pliarismi  et  Scribw  eorum  ,  diccnles  ad 
tliscipulos  cjus  :  Quttre  cuin  piiblicanis  et  peccaloiibits 
fiantlucalis  et  bibitis?  Non  utiquc  magislrum  eorum 
iioiciis  '  illic  inlelligi  :  sed  siniiil  oninibus  ,  ct  ipsi  el 
discipulis  ejus  lioc  objeclum  insiniiaiis  :  iion  lamen 
ci  dictiim,  sed  illis,  quod  et  de  ipso  el  de  illisaccipe- 
iclur.  Nani  uliqnc  ct  ipse  Liicas  iia  dicit  Dominiim 
rcspondisse  ,  Non  veni  voctire  juslos,  scd  peccttlores  in 
pcenilenliiim  :  qiiud  iion  eis  lespoiidisset ,  iiisi  quod 
disorant,  manilucalis  cl  bibilis,  ad  ipsum  maxinie  pcr- 
linercl.  Prnptcrea  ctiain  .Vlailliu'us  el  Marcusde  illo 
discipulis  ejiis  Iioc  olijccliim  essc  nairaiiint,  qiiia  ei 
<  iiin  de  discipiilis  diceb^itiir  ,  niagi^lro  ni;igis  objicie- 
li;ilur,  (picm  sccuindo  iiiiitiibanliir.  Uiia  crgo  seiiten- 
ii:i  cst,  ct  t;into  niclius  iiisinuala,  quanlo  (niibiisdam 
vcrbis ,  manenlc  veritaie  ,  variala.  Itcm  qnod  Mat- 
iliaMis  rcfcrt  Dominum  respondisse  ,  A'on  esl  opiis  vn- 
lcnlibus  mcdicus,  sed  niale  liabenlibus.  Eunles  aulem 
"iiscile  quid  est,  .Misericordiam  volo,  el  non  sacrificium. 

.Wss.  cuni  f'.r.  \l  r.at.  ct  Lov.  volcn  :  inciulosc. 


.\IIUM,  S.  AUGUSTIM  (108 

iVoH  eniin  veni  vocare  justos,  sed  pcccalores  ;  M:irciis 
()uoqiie  cl  Lucaseisdem  peiie  vcrbis  camdcm  senlen- 
tiam  tcniicriiiit,  ni^i  qiiod  ainbo  non  intcrponunt  illud 
ex  proplieta  lestiinoniinn  ,  Misericordiam  volo  ,  quam 
mcri/icium.  Lucas  autem  ciiin  dixisset,  Non  veiii  vo- 
Cfire  juslos,  sed  pefra/orcs,  addidit ,  in  ptciiihnlinin : 
quod  ad  cxplai.iiidam  seiitciiliam  valcl,  ne  quisquam 
peccaiores  ob  Iioc  ipsiim  quod  peccalores  siifit ,  di- 
ligi  arbiireiur  a  Cbrisio  :  ciim  et  illa  similitudo 
do  .Tgrolis  bcne  inlinict  quid  velil  Deiis  vocando  pec 
catorcs  ,  lanquam  mediciis  ;cgros  ,  utiqiic  iil  ab  iiil- 
qiiilate  lanqiiain  ab  agriludino  sjlvi  liant ;  quod  Ql 
per  poeiiiiciiliain. 

02.  Ilciii  qiiod  dicil  Matlb;ciis,  Tiinc  acccsserunl  ud 
eum  discipuli  Joannis ,  diceules  :  Quare  nos  et  Phariscci 
jejunamus  />c(;HfH(cr  ?  .Maiciis  siniililcr  iiitullt,  dicciis, 
Lt  crant  discipuli  Joannis  et  Plitiriswi  jcjunanles ;  et 
reniunl,  et  dicunt  illi  :  Cur  discipuli  Jounnis  el  Pliari' 
sa:orumjejunanl,  tui  aulem  discipuli  non  jejuiiant?  nisi 
(|ui)d  isle  piilari  polesl  addidisse  rharisx'0s,  qiiod  si- 
inid  cum  discipiilis  Joaiiiiis  lioc  dixcrint ,  cuni  Mal- 
ih.i  us  laiiluin  discipulos  Joannis  lioc  dixissc  peihi- 
beal.  Sed  verba  ipsa  qu;E  illos  dixisse  apnd  Marcum 
legilur,  magis  indicant  alios  lioc  dixisse  de  aliis;  id 
esl,  convivas  qiii  adcrant  venisse  ad  Jesuin,  quia  je- 
jiinabant  discipuli  Joannis  et  Pbarisiui ,  el  hoc  ei  de 
illis  dixisse  :  ul  quod  ait,  veiiiunt,  non  de  ipsis  dixeriJ, 
de  quibus  interposucrat ,  Et  erant  discipuli  Joannis  et 
Phiiriswi  jejunanles ;  scd  cum  isli  essent  jejunantes , 
veniunl  illi,  ipios  hoc  movet ,  et  dicuiit  illi,  Ciir  disci- 
puH  Joaniiis  ct  Pliarisawum  jcjunant ,  tui  auteni  non 
jejitnaiil?  Quod  Lucas  cvidcnliiis  expressit,  ita  Iioc 
idem  inlimans,  cum  dixissel  quid  cis  rcsponderit  Do- 
niiiius  de  vocaiione  peccalorum,  laiiquam  a'grnto- 
ruin  :  Al  illi,  iiiquil,  dixerunl  ad  eum ,  Qiiare  discipuU 
Jonniiis  jejunant  frequenler ,  el  obsecra  tiones  faciunt, 
similiter  et  Pharisccorum  ,  tui  aulcm  edunl  et  bibuiil ! 
Ergo  et  hic,  sicut  Marcus,  alios  de  aliis  lioc  dixisse 
iiarravit.  Uiide  cigo  Mattbaus ,  Tunc  acccsseritnt  ad 
ciiiii  discipuli  Joannis  dicenles :  Qitare  nos  el  Pliarisan 
jijunamus?  nibi  quia  ct  ipsi  aderant,  et  oiiincs  cerla- 
tiin  ,  ut  quisque  polerat,  lioc  obji-ceruiil  :  quoruni 
seiilentia  diverso  loquendi  inodo ,  scd  taineii  a  ve- 
rilatc  non  alieno,  a  tribus  Evaiigclislis  insinuau 
e-t. 

Go.  Iiem  illud  dc  sponsi  filiis,  qiiia  non  jcjiinabunt 
quanidiii  ciim  cis  est  sponsus ,  simililer  intcrposiie- 
runl  .Mallb;eus  et  Marcus  :  nisi  qiiod  Marciis  lllios 
iiupliaruin  appellavit,  quos  ille  sponsi ;  qiiod  ad  rem 
nihil  inlercst.  Filius  quippe  nuptianim  non  taiitum 
sponsi ,  sed  eliam  sponsa;  inlelligimus.  Eadein  ergo 
cst  apcrla  sciitentia  ,  non  altera  adversa.  Lucas  au- 
tcm  iioii  ait,  Niimquid  possiint  filii  sponsi  jcjunare? 
scd  ail,  Numquid  poleslis  filios  sponsi ,  diim  ciim  illit 
est  sponsus ,  facere  j cjiinare ?  \n  quo  et  ipse  ad  aliud 
quiddam  insinuanduin,  eamdem  sententiam  clegaiiler 
aperiiit.  Siccnini  intelligiiur  eosdem  ipsos  qui  loi|U6- 
banlur  fuissc  facturos,  ul  lugentes  jejiinarcnl  filii 
sponsi ,  qiioniain  ipsi  esscnt  sponsum  occisuri.  Quod 


iion 


LIBER  SEI;U,NDL1S- 


<IU> 


aulein  dixil  Malllixus,  luyerc;  hoc  M.iiciis  et  Liic.i», 
jejunare  :  qula  el  ille  poslea,  tuiic  jcjunubunl ,  ail ; 
noii,  iiinc  lugebunl.  Veruin  illo  verbo  significavil  de 
tali  jejunio  Doniinnm  loculum,  quod  pertiiiet  ad  lni- 
niililatem  tribulalioiiis  :  ut  illud  altcruni ,  quod  perli- 
nel  ad  gaudium  mentis  iii  spiritualia  suspensac,  atqiie 
ot)  lioc  alienata;  quodammodo  a  corpoialibus  cibis  , 
posterioribus  siniilitudinibus  Doininus  significasse  in- 
lelligatur,  de  panno  novo  et  de  viiio  novo  ,  id  osleii- 
dens  quod  aninialibus  atque  camalibiis  circa  corpus 
occiipatis,  et  ob  boc  veierem  adbuc  sensum  trahenli- 
bus,  boc  geiius  jejunii  non  congruat;  qiias  similitudi- 
ncs  ct  alii  duo  siiniliicr  cxplicarunt.  Jam  enim  satis 
m  promptu  est  niliil  esse  coiiirarium ,  si  quid  aliiis 
dicit,  qiiod  alius  pr.Telermittit,  seu  verbi,  seu  rei;  duin 
vel  ab  eadein  sententia  iion  recedatur,  vel  qua:  forte 
alia  poniliir,  alii  iion  adverselnr. 
CA1'UT  XXVIII.  — De  filia  Aicliisijiiiigogi  icsuscilala, 
el  mutieie  qu(C  teligit  fimbriam  vcslim.iiti  cjits  :  iilruiu 
erdo  quo  iticta  suiil  iiiliil  ciiiqiiam  eoruin  adversetur, 
ti  qitibus  dicla  suiit ;  el  maxime  de  verbis  Archisyiia- 
gogi,  quibiis  roguvit  Doiniiiitni. 
W.  Sequilur  deiiide  M.illb^eus  adliuc  lenipornm 
orilinem  seivans  ;  llwc  illo  loquente  ad  eos,  ecce  priii- 
teps  uims  accessit,  et  adorabat  eitm  dicens  :  Filii,  mea 
viodo  drfmicla  cst ;  sed  veiii,  iinpoiie  inaniim  luam  super 
cam,  el  vivcl,  etc. ,  usque  ad  ilUid  ubi  ait,  El  surrexil 
pitella  :  el  exiil  jania  liwc  in  universam  lerram  illain 
{Uatlli.  IX,  18-2(3).  Dicunt  boc  ct  alii  duo,  Marcus  el 
l.ncas;  sed  ab  isto  ordiiie  jam  recedunt.  Alibi  eiiim 
!ioc  record:mlur  alque  inserunt ,  id  est,  eo  loco  ubi 
redit  lianslielaiido  a  regioiie  Gera^eiioruin  ,  posl  ex- 
|mlsa  el  iii  poicos  permissa  d;enionia.  Nam  boc  Mar- 
cus  ita  coiijuiiijit  post  illud  apud  Gcrasenos  raclum  : 
/i(  cum  Iruimendissel ,  inqnit ,  Jesus  in  ntivi  riirsus 
traiis  frelum,  convenil  liirba  mulla  ad  illum  :  cl  eral 
circa  niarc.  El  reiiil  quida-"'.  de  urcliisynagogis ,  noiniiie 
Jairus,  et  videns  eum  procidit  adpedes  ejiis,  clc. {Marc. 
V,  21-43).  Ac  per  boc  intelligendum  esl ,  lioc  quidein 
de  arcliisynagdgi  filia  fnctum  esse,  cum  transceiidijset 
Jesus  in  iiavi  rursus  trans  fielum  :  scd  qunntii  pist, 
uon  apparel.  Nisi  eniin  fuissel  iiitervalluni ,  non  esset 
qiiando  fieret  quod  modo  narravil  Matthaeus  in  convi- 
*io  domus  suae  :  laiiquam  de  alio  quippe  narravit, 
niorc  Evangelistaiuin  ,  quud  dc  se  ac  domi  suoe  ge- 
stuin  erat  :  post  quod  faclum  niliil  aliud  continuo  se- 
quitur,  qu;ini  hoc  de  arcl.isynagogi  filia.  Sic  ipse  cnim 
contexit  ut  ipse  tiansitus  aperte  indicct  boc  conse- 
quenler  narrari,  qiiod  et  conseqnenter  factum  est: 
quandoquidcm  cuni  superius  cominemorasset,  qii.ie  de 
paniio  novo  ct  de  vino  iiovo  Jesus  dixerit ,  conliiiuo 
Siibjccit,  lltBC  illo  luquenle  ad  cos,  ecce  princeps  unus 
uccessil ;  ac  per  lioc  si  ba;c  illo  loquenle  accessit,  ni- 
liil  aliud  factoriim  diclorumque  ejus  interposiluin  est. 
Iii  nanatione  autem  Marci ,  patet  locus  ubi  interponi 
alia  poiuerunt,  sicut  jam  ostendimus.  Similiter  et  Lu- 
cas  ciiin  posi  narratum  apiid  Gcrasenos  miraculiim 
tiMnsil  ad  narrandum  de  archisynagogi  lilia  ,  non  sic 
ti.iii5il  ul  icnilatur  .Mallli.ro,  qiii  posl  illas  dcDaiino 


ci  vino  siniifltiidlnes  lioc  gestum  cssc  deinoiisiral,  di- 
ceiulo,  llicc  illo  loqueiile.  Islc  qiiippe  cum  toiniiiiasset 
quod  apud  Geiasenos  faclum  narrrtveral,  lioc  modo 
transiit  in  aliiid  :  Facliim  est  aulem ,  inquit,  ciim  red- 
iisset  Jesus,  excepit  Hluiii  lurba  :  erant  eniin  oinnes  ex- 
speclanles  eum.  Et  ecce  vir  citi  noinen  Jairits,  ei  ipse 
princcps  synagogce  eral ,  et  ceciJit  ad  pcdesJesu,  elc. 
(Luc.  VIII,  40-56.)  Sic  inlelligitur,  quod  turba  qiiideni 
illa  conliinio  cxccperit  Dominum  ,  quippe  quem  rcdi- 
luruni  exspectabat  :  qiiod  vero  adjunxit,  Et  ecce  vit 
cui  nomen  erat  Jairus,  non  continuo  faclum  accipien- 
duin  cst ,  sed  prius  illud  do  coiivivio  publicanorum, 
sicul  narrat  MaltliKus;  cui  rci  sic  conjun^it  lioc,  ul 
non  possit  aliiid  factum  consequcnler  intelligi. 

('5.  Iii  hac  crgo  narraiione,  quam  niinc  consideran- 
dam  suscepimiis,  de  illa  quidem  quac  fluxiim  sangiii- 
uis  paliebalur,  omiios  isli  ires  Evangelistau  siiie  iill:i 
quastione  concordant.  Ncque  cniin  intcrcst  ad  rei 
veritatcni,  quod  ab  alio  aliqiiid  tacilum,  ab  alio  dici- 
tur;  ncc  quod  Maicus  dicit,  Quis  leligit  veslimenla 
mea?  ct  Lucas ,  Qids  me  teligit  1  Alter  enim  dixit  usi- 
tale,  aller  proprie,  eanidcm  tamcn  nlerqiie  scnlen- 
tiam.  Nani  usiiaiius  ilicimiis,  Conscindis  me,qiiam, 
Conscindis  vcsiimenia  mea  ;  cum  tamen  in  apcrto  sit 
qiiid  velimus  intelligi. 

66.  At  vero  ciim  Matlliius  arcliisynagogum,  non 
nioritiiram,  vel  morienlem,  vel  iii  extrcino  vit.c  posi- 
lain  filiam  suam  narrat  Domino  nimtiassc,  scd  onini- 
no  defunclam  ;  illi  auteni  diio  ,  inorti  jain  proxiiiiam  , 
nondum  taincn  moriuam ,  usqiie  adci)  ut  dicantvc- 
nisse  postea  qui  mortuam  nunliarcnl,  ct  ob  hoc  jaiii 
noii  debcre  vexari  magistrum,  tanqiiain  sic  venirei, 
ul  maniim  iinponendo  mori  non  sincret,  non  ut  qui 
posset  mortuam  suscitare  :  considcraiidum  cst,  ne 
repugnare  videatur,  et  intelligendum  brevilalis  caiisa 
Mailliaium  boc  potius  dicere  voluisse,  rogatum  csse 
Dominum  ul  faceret  quod  cum  fecisse  nianifestum 
cst,  ut  scilicct  mortiiam  susciiarct  :  attendit  enim 
iion  verba  pairis  de  filia  sua  ,  scd  qiiod  est  potissi- 
mum,  voluniaiein  ;  et  talia  verba  posiiit,  qualis  vo- 
luntas  erat.  Ila  enim  desperaverat,  ut  pnlius  eain  vel- 
let  reviviscerc,  non  crcdens  vivam  posse  invcniri  , 
qiiam  morieiitcm  reliquerat.  Duo  itaque  pnsuerunt 
qiiid  dixerit  Jairus  :  Matlbajus  autcin,  quid  volucrit 
alque  cogilaverit.  Utrumque  crgo  petitum  esl  a  Do- 
niino,  ut  vel  niorientem  salvam  faccrel,  vel  morluain 
siiscilaret  :  sed  cum  instituissct  Mattliaus  totum  brc- 
viier  diccre,  hoc  insiiiuavit  pairem  rogantem  dixisse, 
qnod  et  ipsum  certum  est  voluissc,  et  Christum  fecis- 
se.  Sane  si  illiduovel  quisquam  eorum,  patrem  ipsuin 
coinincmorasset  dixisse  ,  quod  sui  domo  veuicnlcs 
dixeranl,  ut  jam  non  convexaretur  Jesus,  quod  puella 
inortua  fuisset,  repugnarent  ejiis  cogilationi  verba  qiiai 
posiiit  Matlbxus  :  nuiic  vcro  et  illud  suis  nuniianli- 
liiis ,  ct  probibeiitibus  ne  jam  magistcr  venirct,  non 
Icgilnr  quod  illc  consenscrit.  Ac  per  hoc  et  illiid  quod 
ci  Dominiisait,  Noii  limere,  crede  tanluin,  et  salvaeril, 
non  diffidcntem  reprelicndit,  scd  cradcntem  robuslius 
coufiniiavil.  Talis  qiiippe  iii  illo  fiucserat,  qiialis  et 


lHt  DE  CONSENSU  KVANGKI. 

\-\  illd  i|ui  ail ,  Cndo  ,  Doiiiiiie  ;  mlJKVii  incndiilil  ilcm 
nteam  (Slurc.  i\,  ij). 

07.  Qu:c  ciiiii  il:i  sinl  por  liiijnsiiioili  Evaiigolisla- 
nilii  loiiilioiic<  v;ii  i:is,  sed  iion  C()iiliari:is,  reiii  |i!:iiie 
luilissiiiiain  (lisciimis ,  cl  |)eriieci'S&;iii:iiii;  iiiliil  iii 
cii]usi|ueverliis  iiosdebcre  iuspicero,  iiisi  voliiiiUilem, 
tiii  tlebeiil  verba  serviic  ;  ncc  ineiiiiri  (|uciii(|iiain ,  si 
;iliis  voibis  (lixcrit  (|iiid  ille  volucril,  ( ujus  veiba  iioii 
dicil  :  nc  inisori  aucupos  vdciiih  ,  apicilius  qiiodaiii- 
iiiodo  lilleraruin  puloiil  lig:iii(laiii  esse  verilaloin  ;  cuiii 
iiti<|iic  iioii  iii  vcrbis  taiituni,  sed  cliaiii  iii  ca:leris 
(iiiiiiibus  sigiiis  aiiimoriiin ,  iion  sit  iiisi  ipse  aiiiinus 
iii(|uiroiidiis. 

U8.  Qiiod  autcm  nonniilli  codices  habent  sccundiiiii 
M:illli;cniii,  Non  enim  morlua  est  mulier,  sed  dormil, 
ciiin  eain  .Varciis  c(  Liic.is  diiodcciin  aiinoriiu)  puol- 
l;iin  fiiisso  tosloiilur;  iiitoll  g.is  licbr.oo  iiiorc  loctiluiii 
tsse  Matlli;i'uiii.  N.iin  ct  aliis  Sciiptuniruin  locis  linc 
iiiTeniliir,  i:oii  oas  taiiUiin  (|ii;e  viruiii  passx  rucraiil, 
sed  on)nino  feiiiiii:is  ctiaiii  inlaclas  alque  iiitegras,  inu- 
liercs  appelfiri  :  siciil  de  ipsa  Eva  scripluiii  cst,  For- 
mavit  eam  in  iinilicrem  {(>cn.  ii,  £2)  ;  el  illuj  in  libro 
Niiiiiororuni,  iilii  julioiiliir  cnsUnliii  iiinlicrcs  qii:c  iic- 
scienmt  cnblle  ui-isculi,  id  esl  virgincs,  ne  interfi- 
tiautur  (i\'uiii.  xxxi,  18) :  qua  lociitione  etiain  Paulus 
ipsnm  Cbrislnni  ait  factiim  cx  miilicre  {Galat.  iv,  4). 
Jloc  oiiiin  inoliiis  iMlcIligiiims,  (luaiii  ut  illaui  duodc- 
ciin  annoruin  jain  miptain,  vol  viruiii  cxpertani  fuisse 
credamus. 

CAPUT  XXIX.  —  De  duobiis  cwcis  cl  mulo  dwmouio, 
quw  solus  Mallltwiis  dicit. 

69.  Sequiliir  Matllia;us,  et  dii  il  :  El  Iranscunle  indc 
Jesii,  scculi  suiil  cum  duo  cwci  claniaulcs,  cl  diceules  : 
Miscrere  noslri,  /ili  David,  ct  c;i;lcia,  nsqnc  ad  illiid 
iibi  ait ,  Pliariswi  aulem  dicebanl:  Inprincipe  dwmo' 
uiorum  ejicit  dwmones  (Malih.  ix,  27-54).  Hoc  de 
(iui)bus  cxcis  el  dc  muto  d;cinoiiio  ,  solus  Matibxiis 
piiiiit.  Illi  cniin  duo  cx-ci,  de  qnibiis  ct  alii  iiarrant 
(.1/arc.  X,  46-52,  el  Luc.  xviii,  35  43),  nou  snut  isli , 
scd  tamen  simile  faclum  est :  ila  ut  si  ipseM:iiili.i;us 
iion  eliain  illius  facli  mcininissct  {Mallli.  xx,  29  34), 
possct  putari  lioc  quod  iiunc  narral,  dictum  fuissc 
tiiain  ab  aliis  duobus.  Quod  commendare  nieinoriaR 
(liligenter  debemiis,  essc  qu;cdam  facta  similia  ;  quod 
probatur,  ciim  idein  ipse  evangelista  ntrumque  com- 
incmorat:  ut  fi  quaiido  talia  siiigula  apud  singulos 
invenerimus,  atque  in  eis  contrariuin,  quod  solvi  non 
possit.occurrat  nobis  non  hoc  cssc  facluui,  scd  alind 
.simile,  vel  simililer  factnin. 

C.M'l)T  XXX. —  fJbi  lurbarum  niiscrlus  iiiisil  di- 
fcivulos  suos ,  daiis  eis  poslcslulem  sauiliilitin  prw- 
slandarum ,  el  eis  mulla  juandiivit,  ordiuaus  (/'«m- 
admodum  vivereut :  ubi  qiiwrcndiim  est  qiioinoJo  Mal- 
lliwus  Maico  et  Lucw  congruat  maxime  ile  virijii 
ijunm  sectindum  Maltltwum  dicit  nim  ferendam  ,  sc- 
rundum  Marcuin  autem  svlam  fcrcndum ;  et  de  lia- 
tilu  calceameiilorum  clque  vcslium. 

70.  Sane  dciiiccps  noii  apparct  ordo  reriim  gcsla- 
riim.  Na;n  post  lixcduo  lacla,  de  c.ccis  ot  miitu  dx- 


ISTA11U.M,  S.  AUGUSTINI  1112 

iuoiiio ,  ita  se(]uilur  :  Ll  circuinibul  Jcsus  civiialc 
iimiii's  el  cuslella,  doceiis  in  sijnagoijis  eoruin,  cl  pnc 
dic.aiis  regiiuiu  EvaitgeHi ,  el  curaus  omiteiii  laiiguoren, 
■ct  oiiiiiein  iitfirmilalem.  Videiis  aulem  luibas,  niiseyltis 
est  eis ;  guia  erant  vexnti,  el  jacentes.  sicul  oves  nim 
habcntes  paslorem.  Tunc  dicil  discipulis  suis  :  Messit 
quidein  mulla  ,  operarii  uutem  pauci  :  rogate  ergo  Uo- 
niiiium  inessis ,  ut  ejiriat  '  opcrarios  in  messem  suam. 
El  convocatis  duodeciiit  discipulis  suis ,  dedit  illis  pu- 
teslalcin  spiriluum  immundorum,  et  c.etcra,  usqiic  ad 
aliud  ubi  ;iil,  Amcii  dico  vobis  non  perdel  merceilein 
siiam  {Id.  IX,  55  ;  x,  42).  lu  linc  lolo  Ioto,(|ncm  iiiinc 
coinmomoramus,  iiinll:i  niounil  dlscipiilus  siius  :  sid 
ulruiii  cuin  cx  ordiiio  M;itlIuoiis  snbjniixoril,  aii  ci 
ordo  narraiidi  rccordalio  sua  fuoril,  siciit  dictniii  esi, 
noii  apjiaret.  Iluiic  locum  brevitiir  vidotnr  porstriii- 
xisso  .Marous,  et  eiiin  sic  iiigressus  csl ,  dicens  :  E.l 
circumibal  caslclla  iit  circiiilu  doctits.  Et  convocuvil 
diiodeciin,  et  cicpit  eos  mitlere  biiios;  el  dabal  illis  po- 
tcstatem  spiriluum  immundorum  ,  et  ca:tera ,  iisipic.  ;id 
illud  iibi  ait,  Excutite  pulverem  de  pedibus  vestris,  iii 
lcitinionium  illis  {Marc.  vi,  C-ll).  Sed  aiitcipiaiu  lioc 
iiarrarct  M.ircus,  piius  post  resuscit;il;iin  liliain  arclii- 
syiiagogi,  illud  narravit,  iibi  Domiiiuin  in  p;itria  sua 
niirabantur,  uiidi;  illi  esset  taiita  snpieiiliaetvirtntcs, 
ciim  ojus  cogitaiionem  nossent :  quod  Mattlia-us  post 
adiiioiiitionem  islani  discipulurum  ,  ct  post  alia  inulln 
coninieiiiorat  {Matlh.  xiii,  54).  Ilnque  incerliiin  esl , 
ulrnm  lioc  quod  :igilnr  iii  cjiis  palria ,  Maltb.ous 
omissum  revocavcrit;  aii  Marcus  rccordatiini  nu- 
ticipnverit ;  qnisnain  coruin  ordiiicm  rei  gosl:u  , 
ot  qiiis  rccordationis  su;c  tenucril.  l.nc:is  au- 
lom  coiitinno  post  rosniToolioiiom  lilia;  Jniri,  sub^ 
jiiiigit  bunc  locuin  de  pnicstalc  ol  adiiiunilioni;  dlsci- 
piiloruin  {Luc.  ix,  1-6),  lani  breviicr  saiie  qiiam 
Marcus  :  neqiic  ipse  ita,  ut  lioc  scipii  cliain  in  rcriim 
gcstnrum  ordine  appareat.  In  iioniiiiibus  ergo  disci- 
piiloruiii,  Liicas ,  qui  eos  alio  loco  nominat ',  cum 
piius  eliguntiir  in  moiiie,  a  Maiili;co  nuu  discrcpat, 
nisi  iii  nnmine  Jud;c  Jacobi  (/d.  vi,  14-16),  qucm 
Maltliajiis  Tliadd;oum  appcllal ;  nonnulli  antcm  codicos 
liaboiit  Loblwum  '.  Qiiis  aiilem  umiuain  probibucrit 
duobus  vel  Irlbiis  iiomiiiibus  bomiiicm  unumvocari? 
71.  Solct  iiem  qiucii,  quoinodo  Matiluciis  et  Lucas 
cominemoravcriiit  dixisse  Domiuum  discipiilis  ul  nec 
virgnin  ferrcnt ,  cuin  dicat  Mnrcus,  /:."(  prwcepil  eis  ne 
quid  tollerent  in  via,  nisi  virgam  lunluin  ;  ot  seqiiatiir 
cliniii  ipsc,  non  peram,  non  paiicin,  ncque  in  xona  ws : 
ut  ostcndnt  in  codcni  loco  versaii  iiarralionem  siiam, 
in  qnoet  illoriim  qiii  dixcrimt  iioc  virgain  fercnd:im. 
Qiiod  il:i  solvitur,  nt  iiiielll^Miiiiis  sub  :ilin  signilica- 
lloiic  dictaiii  vlrg:iiii,  qii;e  sccuiiiliim  Marcnm  fereiidn 
cst ;  el  sub  nlin  ilbim  qu;c  seciiiidnm  .Mnltli;eiiiii  cl 
l.ucam  iioii  cst  fcrenda  :  sicut  siib  alia  slgnilicationc 

'  Edili,  mittat.  Mss.  vcro,  ejiciat.  !n  grreco  est,  ekbnU. 

>  Kdilio  iiatisjoueiisis  ct  noveuideciin  Mss. ,  ulio  nonvte 
nominat- 

>  lu  (iiiiiiqiii;  Mss.,  lebdwum  :  cnrrupto,  ut  rntol  c\  gr.rco 
loxiii  o,ni  valili.  caii.  10,  v.  5,  li:U)Ot,  kiii  lehbuios  o  epilJe- 
tlwis  Jliadduios,  el  icbl-cctis  qia  ivcitt^ir  ihaddiVin. 


nir>  I.IBEP,  SECUNDUS. 

iiitolligilur  lenlatio.de  qna  (liclum  esl,  Deits  iieminim 
iciiliU  (Jacnbi.  i,  15) ;  el  siib  alia  de  qua  diiUim  est , 
Teiilat  fos  Domiims  Dcus  vesler,  ut  sciai  si  diliqiliscuin 
{Dcui.  xiii,  3)  ;  illa  snduciidnis  csl,  li;vc  piohaiidiiis. 
SiCMl  jiidiciiiin  aliler  accipitiir,  de  qiio  dicluni  e^t, 
Qui  bcne  fcceniiil,  in  resurieclionem  vilw;  qiii  nuile 
lccerunl,  in  resiirreclioncm  judicii  [Joiin.  \,  2!)); 
clalilcr,  de  <|uo  dictum  cst,  Jndica  nie,  Deus,  ct  dis- 
ccrne  causam  meam  de  gente  non  sancla  [l'sal.  XLii,  \ ) : 
illiid  eiiiiii  jiidicium  damiiationis  est ,  lioc  discro- 
lionis. 

72.  El  niulta  alia  snnl  verba  qure  iioii  lialient  uiiain 
signilicationem,  sod  diversis  lociscongnieiilcr  |Misita, 
diverso  niodo  iiitelliguiitur,  cl  aliqiiando  cum  cxpo- 
sitione  dicuntiir  :  ul  est  illud  ,  Nolile  pucri  ef^ciscn 
iibus ,  sed  malilia  purvuli  eslole,  ut  sensibiis  pcrfccli 
sitis  (I  Cor.  xiv,  20).  lloc  cnini  breviliT  claiisa  scii- 
lciilia  dici  potuit,  Nolile  cssc  puerl,  sedcstotc  pm  ri. 
El  illud,  Si  quis  pulal  se  snpienleni  esse  in  vobis  iii  lioc 
twculo,  slutlus  fiat ,  ut  sit  sapiens  (Id.  iii,  18)  :  qiiid 
cnimaliuddixil,  qiiam,  Non  silsapien-i,  ut  sitsa|.icns? 
Aliqiiando  autein  clausa;  ila  ilicunlnr,  iil  cxerceant 
iiiqiiirenlcm  :  ut  est  quod  ail  ad  Calalas,  Jiivicein 
onera  veslra  portate,  el  sic  adimplehilis  leffcin  Clirisli. 
Qui  enim  pulut  se  esse  aliquid,  cum  niltil  sit ,  seipsiim 
seducit.  Opus  aulem  suum  probet  uiiusquisquc ,  el  luiic, 
in  temetipso  kabcbit  gloriam,  el  non  in  allcro.  Uiius- 
quisque  enim  proprium  onus  portabit  {Ciiliil.  vi,  2-5). 
Msi  ontris  nonien  snb  diversis  signiricalionibus  ac- 
ceperis,  proculdubio  piitabiseunidem  sibi  in  ioqucndo 
esse  contrariiim,  et  lioc  iii  una  sentcniia  tam  viciiio 
posilis  verbis  :  qiii  ciiin  paiilo  aiite  diceiol,  Alter  ul- 
lerius  onera  portale ;  poslea  dixit,  Uiiusquisque  pro- 
prium  onus  porlabil.  Sed  alia  suiil  oiicra  parlicipaii- 
d.u  inlirmitalis,  alia  reddeiid;Kralionis  Deode  actibus 
iionlris  :  illa  cum  fialribus  stisleiuaiida  comnuinicaii- 
tiir,  ba;c  propriaab  uiioqnoque  porlaiitur.  Ilael  virga 
inielligilur  spirilualiler,  de  qua  diccbal  Apostolns, 
In  virga  vcniain  ad  vos  (I  Cor.  iv,  21 )  ?  ct  corporalitcr, 
sive  ad  cquum  qua  iiliniur  sive  ad  aliqnid  aliud  opus 
ruerit  :  ut  intcrim  omitiam  ct  alias  liiijiis  nominis  fi 
gnraias  signilicaliones. 

75.lllruinque  cigoacciiiiendum  estaDoiiiinoAposKy. 
lisdictum,  et  ut  necvirgam ferrcnl,  et  ut  nonnisi  virgam 
ferreiil.CuinenimsecandumMaitli:cumdiceretcis,  Ao- 
litc  possidere  auruni,  neque  argenlum,  neque  pecuniam  ii, 
ionis  veslris;  uon  perani  in  via,  neque  duas  luiiicns,  ne^jiie 
eulceamenla,  neque  virgain  ;  coiiliiiiio  siilijei  il,  Diipius 
cst  enim  operarius cibo  suo.  Uiide  satis  (isloiidit  cureos 
li;cc  possidere  ac  forre  noluerit :  uoii  quod  neccssaria 
iiuii  sint  siistcnlationi  lnijus  vila;;  sed  quia  sin  ens 
niillobat,  ut  eis  !i;cc  dcberi  demonslraret  ;ib  illis  ipMS 
quibus  Evaiigclium  crLdenlibus  annuiiliaiciil,  t.ui- 
qiiam  stipendia  militanlibiis,  laiiqiniin  rructuin  viiic;e 
phintatoribus,  laii(|iiam  lac  gregis  pastoribus.  Uiidc 
Paulus  dicil :  Quis  inilital  suis  slipeiidiis  uniiuim  ?  quis 
plantat  vineain,  et  dc  fruclu  ejus  non  edit  ?  qiiis  pascit 
ijregem,  el  de  lucle  grcgis  non  pcrcipil?  Ilinc  oiiiiii  lo- 
qucbulur  dc   iis  qii.c  iicccssaria  sunt  pricdioalci  ilius 


iilt 

r.vangolii  :  unde  paulo  postdicil,  Hi  nos  vobis  spiri- 
lualia  scniinaviiiius,  nuignuin  est  si  vcslra  cariiiilin  me- 
tciiius?  Si  alii  potestalis  veslra'  parlicipanl,  non  magis 
nos?  sed  non  sumus  usi  hac  ;^o/e5/a(c.  Uiidc  apparel 
li:cc  nnn  ita  pr;ccepisse  Dominuin,  taiiqiiam  Evange- 
Iist;e  vivere  aliiiiide  noii  dobcanl,  qiiam  eis  pra^licn- 
tibiis  qiiibusaniiuiiliant  Evaligcliiim  ;  aIioi|uin  coiilra 
lioc  prDecepliini  fecit  idein  aposloliis  ,  qiii  viclnin  dc 
niiiiuum  suarum  laboribiis  transigcbat,  nc  cniquani 
gravis  esset  (I  Tliess.  n,  9)  :  sed  potestalcm  dedisse, 
iii  qiia  scirent  sibi  isla  deberi.  Ciim  aiitema  Domino 
aliqiiid  iinpcratur,  nisi  fiat,  inobedienti;B  ciilpa  est : 
cuinauicm  polestasdaliir,  licclcnique  iion  uli.cttan- 
qiiam  de  suo  jiire  ccdcre.  H;ec  crgo  Dominus  '.oqnciis 
discipulis,  id  agcbat,  qiiod  ipse  Apostohis  paulo  post 
apertins  ila  explical  :  Nescilis  quoniain  qiii  in  lcinplo 
opcrnnlur,  qiia  de  leinplo  sunt  eduiil  ?  qiti  allari  deser- 
viunl,  allnri  coinparliitnlitr?  Sic  el  Dominus  ordiiiavit 
iis  qni  Evangcliiim  annunliant,  de  Evangelio  tivcre  : 
cgo  autem  nullius  horum  usus  sum  (l  Cor.  ix,  7-1")). 
Ciiin  itaqiie  dicit  ila  Domiiium  ordinasse,  se  aiilcn 
iisiiin  noii  esse,  uliqne  oslendit  nleiidi  potestatciii 
dalain  ,  noii  iiiiposilain  serviendi  necessilalein. 

74.  Hoc  crgo  ordinans  Doniiniis,  qiiod  euin  onli- 
nasse  dicilApostobis,  qni  Evangelium  aniiunliaiit,  de 
Evangclio  vivere,  illa  Apostolisloqiiebatiir,  iit  seciiri 
iioii  possidcrcnt,  neque  porlarciit  Iiiiic  vila;  noccssa- 
lia,  noc  niagiia,  nec  niinima.  Idcnposiiit,  nec  virgain, 
ostoiidons  a  lidolibus  suis  omnia  deberi  ministris  suis, 
niilla  superHiia  requirenlibus.  Ac  per  boc  addendo, 
Dignus  est  enim  operarius  cibo  suo,  proisus  apcriiit  ct 
illuslravit  unde  et  quare  li;cc  oiniiia  loqiicrolur.  Ilaiic 
crgo  potestalem  virgne  nomine  significavii,  ciim  dixit, 
ne  qiiid  lollerenl  in  vin,  nisi  virgani  Innluin.  Poluit  cnim 
eliain  sicbrevitcr  dici,  Niliil  necessariornm  vobiscuni 
foratis,  ncc  virgam,  nisi  virgain  laiitiini  :  iit  illud 
qiiod  diclnm  cst  ncc  virgant,  iiilclligauir,  ne  mi- 
iiimas  quideni  res  ;  qnod  vero  ailjiincliim  csl,  nisi 
virgam  lanlum,  intclligaUir,  qiiia  por  potoslatem  a 
Domino  acceplam,  qu;T;  virga;  iiomine  sigiiificata  esl, 
etiani  qiia;  iion  portanlur  iioii  deerunt.  Ulrumque  crgo 
Doiniiius  dixit,  sed  qiiia  non  ulriini'|uc  uiiiis  evangc- 
lista  commcmoravit,  pulaliir  ille  qiii  virgam  siib  alia 
signilicatioiie  posilam  tollcndam  dixit,  ei  qni  virgain 
riirsus  aliiid  signincaiitcm  iion  tollendani  disit,  esse 
conlrarius;  scd  jam  ratione  redliia  iion  puletiir. 

75.  Sic  et  calceaincnla  ciiiii  dicit  .Mallli.rus  iii  via 
noii  esse  iiorlaiila,  ciirain  piiiliibcl,  qua  idoo  portanJa 
cogilantur,  iic  desiiit.  Iloc  ot  de  duabus  tunicis  iiilel- 
ligendum  est,  nc  i|uisqiiam  coruin  pr.X'ter  eani  qiiam 
essct  iiidutns,  ali;im  porlaiid;ini  piitarel,  sollicilus  nt" 
opus  esset ,  cuiii  ex  illa  pntoslate  posset  accipere. 
Proiiide  Marcus  diceiido  calocari  cos  s.indaliis  vel  so- 
leis,  aliqoid  lioc  caceanienliim  niyslicc  sigiiifiraiionis 
liabcrc  .admonct,  nl  pes  ncqne  lcctus  sil,  iieqiie  niidiis 
ad  loirain  ;  id  cst ,  ncc  occultelnr  Evangcliuiii ,  iicc 
tcrreiiis  commodis  iiiiiilalur.  Et  quod  iion  pori  iri  vel 
liabori  diias  liinicas,  scd  cxpicsslus  indui  pndiilirl  di 
cciis,  El  ne  iiiduercntur  duabus  litnicis ;  quid  cos  iinj 


1115  DE  CONSF.NSIJ  [:V.VNGL1. 

II.  t  iiisi  iion  diiplicilcr,  soil  siinpliciler  ninbulare? 

76.  Iia  Dominum  omnia  dixissc,  niiilo  modo  diibi- 
tnndiim  esl,  parlim  proprio,  partiiii  (ignrale  :  sed 
Kvaiigciistas,  alia  islnni,  alia  illnm  iiiseruissc  scriplis 
suis;  qn;cdam  vcro  cadcMii  vcl  duos,  vel  Ires  eorum 
<iu  slilict,  vcl  omiios  c|uatiiiir  po^uissc  :  nec  sic  tamen 
omnia  essft  conscripla,  qnx  ali  illo  seu  dicla  seu  lacla 
siint.  Quisqiiis  aiilcm  piilal  non  potuissc  Doniinmn  in 
iiiio  sermonc  (pixdam  (ignialc,  quaulam  propric  po- 
ncre  cloquia,  c  clcra  cjiis  inspicial ;  vidcbit  quam  lioc 
lcnicre  atqiie  inerudilc  arbilrclur.  Potest  cniin  isle 
(ut  unum  aliqiiid  dicam  qnod  animo  interim  occurril), 
<|Uoninm  moncl  nt  non  sci;it  sinistra  qiiod  facit  dcxira 
{Maltlt.  VI,  3),  ct  ips;is  clccmosynas,  ct  qiidquid  illic 
aliiid  pivccipil,  liguiMlc  accipiciiduni  pnlaic. 

77.  Saiic  rursiis  :idiiioneo,  qiiod  oporlcl  moniinisse 
lccturcm,  nc  laliadmoiiilione  sxpissimeindigcat,  aliis 
nlqiic  aliis  sermuniim  suoriim  locis  Domiiinm  iniilia 
ilcrasse  >\mx  alibi  jain  dixcrat ;  ne  forle  ipsorimi  loco- 
rum  ordocum  e\  alio  evangclisla  iioii  convcnoril,  ali- 
cui  corum  liiiic  putct  cssc  conlrai  ium  ;  ciim  iiitelli^ere 
dcbeat  ilcriim  nlibi  dici ,  quod  jam  alibi  dii  tiim  eral  : 
ncc  tanlum  dcdiclis,  voriim  eliam  dc  faclis  obscrvari 
debcre.  Niliil  enim  proliibet  Imc  idcni  ilcruin  ficluin 
crcderc  :  caluinniari  ;iulcin  Evaiigolio,  dum  iKincrcdit 
ilerum  facltiin,  qiiod  ilcriim  flori  noii  potnis.^c  iiciiio 
conviiicit,  sacrilog;e  vanitalis  csl. 

CAPUT  XXXI.  —  Ubi  Joatiiies  Bainista  iiiisit  ad 
Doiuittiim  dc  caiccre  discipulos  suus  ,  iiuid  Mnliliwns 
el  Lucas  dicuiil. 

78.  Scqiiiliir  M;illlia;iis,  ct  dicil  ;  F.l  faclum  csl,  cum 
cousuiiiinussetJcsus,  pracipieiisduodcciin  discipuiis  suis, 
Irausiit  iude,  ut  docerct,  cl  prccdicartt  iii  ciiilalibus  co- 
runi.  Joauiics  aulcm  cttin  audisset  iit  viiiculis  opera  Cliri- 
sli,  inilleus  duos  de  discipulis  suis ,  ait  illi  :  Tu  es  qui 
icnturus  es,  an  aliiim  cxspectamus?  clc,  iisque  ad  illud 
iibi  ;iit,  tU juslijicula  esl  sapienlia  a  filiis  suis  (Mallli.  \i  , 
1-19).  Ilunc  tnium  locum  de  Joannc  B;iplisla,  qiiod 
ini.-crit  ad  Jc^uin,  cl  ciijnsmodi  rcsponsum  acoeperint 
illi  qiios  niisit,  ct  qiiidqiiid  post  corum  absccssiim  dc 
Joaiine  Doniimis  dixit,  inlerponil  el  Lucas  (Luc.  vii, 
18  35)  :  non  qiiidciii  ipso  nrdine,  sed  qiiis  coruiii  rc 
coidatioiiis  su;c,  qiiis  rcrum  ipsarum  liic  ordinein  lc- 
iic;il,  nnn  apparcl. 

C.\PIIT  XX XII.  —  Vhi  exprobravil  civitalibus  qiiod 
non  cgcriut  pwuilenliain,  qiiod  el  Lucas  dicil :  ubi 
qiiwreiidum  esl  (jucnmdmodum  illi  Mulllia;us  ipso  or- 
diiie  congruat. 

79.  Scqnilur  .Maltlia:iis,  ct  dicit  :  Tunc  cwpit  expro- 
brare  civiialibus,  in  quibus  factce  sunl  pliiriince  virlutes 
cjus,  quia  non  cgisseiil  pccniteiiliam,  clc.,usi|uu  ad  il- 
liiJ  iibi  ail,  Terrw  Sodoiuoruiit  reinisi^ius  cril  iit  dic  ju- 
dicii,  quam  tibi  (Mulllt.  xi,  20-24).  Etiaiii  Iioc  comnie- 
inorat  I.iicas  (Luc.  x,  12-15),  coiiliiiuato  cuidam  scr- 
moiii  boniini  etiam  liscc  ex  ipsiiis  ore  conjungens  : 
undc  niigis  vidciur  ipse  Iioc  ordine  illa  commemo- 
rnrc,  quo  a  Doiniiio  dicia  sunt ;  Malilncus  aulem  su.e 
recordaiionis  ordincm  tcnuissc  :  aul  si  illud  quod  idein 
Natllurus  ail,  Tmtc  cu-pil  c.iurobrarc  ciritni.bus.  sic  ac- 


iSiAKUM,  S.  ALGUSTINr  |||6 

cipieiidiim  putalur,  ut  piinclnm  ipsum  tomporis  vx- 
Iiiisse  crcdatur  cxprimere  in  co  qnod  dictiim  est,  Tuitc, 
non  aulem  ipsuin  tempns  aliiiuanio  laiiiis  quo  lia-c 
inulla  gcrcbanlur  ct  diccbaiiUir;  qiiisqnis  lioc  crcdit , 
crcdat  eliam  lioc  esse  bis  diclum.  Ciiin  eiiim  et  apnd 
uiiuni  Evangclislam  invciiian(iir  (|u;cdani  qu;c  liis dixc- 
ril  Dominus  ;  sicut  apnd  eimidcni  Liicam  de  non  tol- 
loiida  pcra  iii  via  ei  similitcr  ca'tciis,  duobiis  locis 
didiim  n  Doiniiio  invcnitiir  {Lttc.  ix,  3,  ct  x ,  4) : 
qiiid  miriim  si  ct  aliquid  aliiid  bis  diclum  siiigilbiliin  a 
singulis  dicilur  codiin  ordiiic  quo  diclum  csl,  ct  idco 
diversus  ordoapparet  in  singulis,  quia  et  luiic  quando 
el  ille,  et  timo  (|iuiiido  isie  commcmorai,  dictiiin  csl? 
C.\I'UT    XXXIII.  — ■  Lbi  vocat  ud  toUciulum  juquin  ct 

sarcinam  suain,  qiwmadmodiim  Maltliicus  a  Liica  iion 

discr''pcl  in  narrandi  ordine. 

80.  Seqiiitnr  MaltliaMis  :  In  illo  lempore  respoiidens 
Jisits  dixil  :  Conftleur  libi,  Paler,  Doinine cwli  et  lerrw, 
quia  abscoiidisli  liwc  a  siipienlibus  el  prudcniibits,  etc, 
usriue  ad  illud  ubi  ail,  Jugiim  euiin  mcum  siiuve  est,  ct 
oniis  iiiciim  lcvc  (Mutllt.  xi,  2.5-30).  Iliijns  loci  el  Liicas 
nieiniiiii,  sed  cx  parte.  Noii  dicit  enim  ipsc,  Vcnileud 
mc,  omiies  qui  laborntis,  ct  alia  qiiK  soqiiuntiir.  Scniel 
aiilom  IiiC  diclnni  a  Domino,  scd  Liicain  iioii  loliim 
i|iiod  dioliim  esl  cnnimomor;isse,  rrediliile  Cst.  Mnt- 
lli;cus  eiiiiii  dicit,  7ii  illo  teinpore  respondens  Jesiis 
dixil,  posleaqnam  exprobravit  civilalilius  :  Liicas  aii- 
loin  piist  illaiii  cxpnibralionem  civilalnm  iiilorpoiiit 
(|iia:dam,  non  tamon  iniiHa  ;  atqiic  lioc  ila  siilijniigil, 
7)1  ipsa  liora  exsullavil  Spirilu  sancto,  el  dt.rit  (Liic.  x, 
21)'.  Unde  cliniii  si  .Maltli;cus  non  In  illo  tcmpore  i\\- 
ccret,  sod  In  ipsa  lioru,  lam  paiica  inlorpoiiil  Liica.'» 
iii  mcdio ,  nt  eliam  cadcm  lior;i  dicliini  r.oii  absurdu 
vidcaliir. 

C.\PUT  XXXIV.  —  Vbi  discipui:  spicas  vcllciitcs  inan- 
ducaverunl ,  qiiemadniodttm  inlcr  se  congrunnt  Mat~ 
tliwiis,  Murcus  et  Lucas  in  narrandi  ordine. 

81.  Scqnilnr  M;itlli;cus,  cl  dicit :  In  illo  lempnre 
abiit  Jesus  sabbnto  per  sala;  discipuli  autcin  ejus  esu- 
ricntes  caperiint  veltere spicas,  et  manducare,  etc  ,  iisqiie 
nd  illud  ubi  ait,  Dominus  est  ciiint  Filiiis  lioniinis  elinm 
snbbnli  (Malllt.  xii,  1-8).  IIoc  (pioqiic  sinc  ulla  rcpii- 
giiaiili;c  qnastioiie  comincmoralnr  el  n  Mnrco  ct  a 
Luca  {Marc.  ii,  23-28,  ei  Lttc.  vi,  1-5)  :  scd  illi  non 
dicuiit,  /n  illo  teinpore.  Undc  fortassis  magis  Maltlixiis 
roi  gosUc  liic  ordincm  tenuit,  illi  aiilom  rccnrdalioiiis 
su;c  :  liisi  bilius  accipialiir  quod  dictuin  cst,  In  illo 
tcniporc,  id  cst,  qno  b.TC  niulta  et  divcrsa  gcrcbaiiliir. 
C.VPUT  XXXV.   —  De  illo  qui  manum  aridain  cuin 

liiibcrel,  sabbato  citratus  est,  qttemadmodum  narralio 
Miitlliwi  concordct  cum  Marco  et  Luca,  vcl  rcrum 
ordinc,  vcl  Dumiiii  cl  Judworum  verbis. 

82.  Scquilur  crgo  Mallb;ciis,  ita  iiarrans  :  El  cuin 
inde  transisset ,  venit  in  stjnugogam  eorum.  Et  ecce  Ito- 
nto  manum  Itnbens  aridani ,  ct  cxlera,  usqiie  ad  idiid 
iilii  ait,  Et  rcsliluta  est  saiiitali  MUt  allcra  {Matllt.  xii, 
9-13).  Do  islo  s;ni;ilo ,  qui  niaiium  liabobal  aridam, 
cliam  .\Iaroiis  ct  Lnc;is  iion  laccnl  (  Marc.  iii,  15,  e' 
Luc.  VI,  0  10)   PojScI  aulcii  rulari  co  dic  faclum  ci 


I!t7 

(!e  sp'cis  Pl  de  isto  snnato,  qiioniani  ei  salibaiuni  liic 
conimcinoralur ;  nisi  Lucasa|'.cruissel  alio  saltbatofa- 
clum  esse  de  sanilale  aridic  manus  :  Proinde  qund 
ait  Mallhxus,   Et  crim  inde  iramissel,  veiiit  in  synogo- 
gam  eorum,  non  quidcm  venitnisicuu:  inde  transissct, 
sed  posl  qnol  dies  in  synagngam  eorum  venerit,  posl- 
eaqiiam  a  sogcle  illa  tiansivil ,  aii  rcota  continuoqiie 
illuc  icrit,  noii  expressum  esl.  Ac  pcr  bnc  locus  da- 
tQr  njrralioni  Liic;e,  qui  dicit  alio  sabbato  Imju^  ina- 
iium  sanaiam.  Scd  poiesl  movere,  quomodo  Mattlrciis 
dixerit,  quod  ipsi  inlerrognvcrinl  nominum  ,  Si  ticet 
tabbalo  curare,  volcntcs  Invenire  accusandi  occasio- 
ncm ;  ipse  vcro  illis  de  ove  proposneril  siniililudiiiein, 
dicens,  Quis  erit  ex  vobis  Jiomo  qui  liubeat  ovem  unam, 
e;  si  ceciderit  liwc  sabbalis  in  foveam,  nonne  tenebit,  et 
levabit  eam  ?  Quanto  metior  esl  homo  ove  ?  Itaque  ticet 
sabbalis  bene  facere;  cuin  Marcus  et  Lncas  illos  poliiis 
a  noinino  inlerrogitos  esse  perhibeanl,  Licet  snbbaio 
bi-ne  facere ,  an  mate?  aiiiinam  salvam  facere,  an  per- 
rfi-Tf.'.' luique  iiilelligendiim  est  quod  illi  priiis  intcrro- 
gavcrinl  Dominuin  ,  Si  licet  snbbato  curare  :  deiinle 
qiiod  intelligenscogilationes  eorum,  adiluin  accusan- 
di  quxrcntium,  constitueril  in  medio  illum  qiiein  fue- 
rat  sanaturus,  el  interr:  gaverit  qua;  Marcus  et  Liicas 
eum  inlerrogasse  coinmemorant;  ac  lunc  illis  laceii- 
libiis,  propiisiiisse  siinilitudiiiem  de  ove,  et  coiicliisisse 
qiiod  liceat  sabualn  beiie  facere;  pnstrenio  circiini- 
spcclis  eis  cum  ira ,  sicul  Marciis  dicit,  conlri^t.ituin 
siiper  cxcitale  cordis  eorum,  dixissc  Iiomini,  Exende 
manum  ttiain. 

CAPUT  XXXVL  —  Consideratidum  ulrum  ab  isto  cii- 
jus  arida  maiius  sanatn  est,  ita  digrediantur  lii  Ires 
Eiiangetista;  ut  in  nullo  sibi  adversentur  ipso  narra- 
lionis  ordiiie. 

83.  Scquiiir  Matthanus,  ita  contexens  narralionem 
siiain  :  Exeuntes  aulsm  Pliarisa'i  consilium  facieb  intad- 
rersus  eum,  quomodo  euni  perderent.  Jestisaulem  sciens, 
recessil  inde ;  et  secuti  suni  eum  multi,  et  ciiravil  eoa 
omnes  :  et  proecepil  eis  ne  manifeslum  eum  facerent.  i't 
udimpterelur  quod  diclum  esl  per  Isaiam  proplielum  di- 
crntem,  et  c;ctora,  usqne  ad  illud  iibi  ait.  El  in  noiiiiiic 
ejus  geiitcs  sperabunl  (  Maltli.  xii,  U  21  ).  Hoc  soliis 
i<ie  commeiiiorat,  illi  duo  in  alia  perr.-;xeriinl.  Ordi- 
iiem  sanc  rei  gesta;  videtur  Marcus  aliqiinntiiliiin  le- 
nuisse,  qiii  dicit  Jesum  oogiiita  maligna  ailvfrsiiiii  se 
disposiliono  Juibcornm,  secessissead  mare  cum  disci 
pulis  siiis,  et  ad  enm  Inrbas  conflnxisse ,  et  sanasst 
eum  plurimos  {Marc.  iii,  7-12).  Unde  auiem  cceperil 
in  aliud  ire,  non  (|uod  ordine  seqiierelur.  vix  apfia- 
rrt:  ulrum  iibi  dicit  convenisse  adeum  luibas ;  potuit 
onim  hoc  jam  et  alio  tompore  :  aii  ubi  dicil,  ascendit 
in  monlem.  Qiiod  el  Liicas  videlur  commeniorare  di- 
(ens,  Faclum  est  aulem  in  illis  diebns,  exiit  in  monWm 
orare  (Luc.  vi,  12) :  dioendo  enim,  in  illis  di.bns,  salis 
oslendil  non  conlinuo  racluni. 

CaPUT  XXXVII.  —  De  niuto  et  cceco  qui  dwmonium 
liabfbat,    qiiomodo     .Hatthmus    Lncasque    fonsen- 
linnt. 
f,i   Mallli;rui  orgn  -eqiiiliir  ol  di.li  :  Tiinc  ot^lulns 


LIBEK  SErU.NDUS.  |,,g 

est  ei  da-moninm  hntens  ,  carcus  .1  mu:us  ;  el  ci:rar,t 
evm  .  iln  iii  ioqiierelur  et  vidercl  (Mnlih.  xii,  22).  IIoc 
non  isto  ordinc,  sod  post  alia  miilla  Liicas  comme- 
mnral ,  et  miitum  dicit  lanlum  non  eiiaiii  c.Tcum 
(Luc.  XI,  14)  :  sed  non  ex  eo  qiiod  aliqnid  lacet,  de 
alio  dicere  putandns  cst  :  ea  eiiim  scqiicntia  ctiain 
ipse  contoxit  qii:r  M.itlhaMis. 

CAPUT  XXXVIII.  — I7)i  ei  dictnm  est  qiiod  in  Beclze- 
but  ejicil  diviiwnin,  quidquid  ex  ipsa  occasione  locutiis 
est  de  blasphemin  adversus  Spirilum  sanctum ,  et  de 
diiabiis  arboribus,  ulrum  in  mitto  Mattliccus  a  duo- 
bus  atiis,  maiiine  a  Luca,  disscnlial. 
83.  Soqiiiliir  Mallliirtis ,  dioons  ;  Et  slupcbant 
oiiines  liirbm,  el  dicebanl  :  Numqiiid  liic  est  fitius  Da- 
vid?  Pharisa^i  aulem  nudicnles  dixcrunt  :  Hic  non  ejicit 
da-moncs  nisi  in  Beelzebnb  principc  da-moiiiorum.  Je- 
sus  atilem  sciens  cogilaliones  eoruin  rii.vit  cis  :  Omiie 
reipmm  dnisiiin  conlra  se,  desolabilnr,  elc,  u-^que  ad 
illiid  iibi  ait,  Ex  verhis  litis  jusiificnbcris,  et  ex  vcrbis 
luis  condemnaberis  (Mallh.  xii ,  23-37).  Marous  iion 
ex  ocoasione  illius  mnli  subjioit  diolum  de  Josu  quod 
in  Beelzebub  ejiceret  dx-monia  ;  sed  posl  alia  qti.T- 
dam  ,  qiiae  solus  commeniorai,  lioo  qiioqne  subneolit. 
sive  alio  loco  id  recolens  cl  adjungons  ,  sive  aliqiiid 
pnetermitiens,  ct  deinde  ad  liiinc  onlinem  redicns 
(Marc.  III,  22  30).  Lucas  aiitoni  poiie  Intidem  vcrbis 
hocdiiilquod  Matth.Tus  (Lkc  xi,  I  }.26)  :  et  qnod 
digitum  Dei  appolhl  Spiriliim  Dei,  :ib  eadem  scnien- 
tia  iioii  recedit;  quin  polius  el  aliiiiiid  docet,  ut  no- 
Terimiis  qnemadmodnm  intolligamns  ubicumqne 
Sciipturariim  legerimiis  digitum  Dci.  In  aliis  aiiiom  , 
qii;e  non  hic  dicuiit  M:irciis  et  Liicas  ,  Milla  conir.-)- 
versia  esi ;  ncc  in  his  qu;c  aliquanto  aliior  dioun: , 
qiiia  eadom  senlenlia  est. 

CAPUT  XXXIX.—  Quod  respondit  pelentibiis  s^gnum, 
deJona  prophetaet  de  Mniviiis,  et  de  Beginn  Ausiri, 
etde  spiritu  iinmumlo ,  qui  cum  e.rieril  nbhomine, 
redil  el  invenil  domum  miindntam  ,  qromodo-  Ma- 
lliwns  Liiccc  congrunt. 

86.  Soqiiilur  M;itlhTiis  ,  el  dioit  :  Tunc  respon.. 
derunl  ei  quidam  de  Scribis  et  Phariswis  dicenles  :  Ma- 
gister,  volumusa  tesignum  videre,  etc,  iisqne  ad  illud 
ubiait,  Sic  eril  el  genernliuni  liuic  pissini(C  (Mnltli. 
XI!,  58-4S).  II.Tc  eliamLiicas  narrai  co  quiilcm  Incn, 
sod  ;ilii|uanto  dispari  ordine  {Lnc.  xi,  16  37).  Nani 
illud  qiiod  pelieruiil  slgniim  a  Dominn  dc  erelo,  sup-a 
cominemoravit  post  illud  de  muin  miraoiilum  :  « 
non  ibi  relulit,  quid  ois  ad  hnc  Doniiiins  rospondissel; 
sed  posteaciim  lurb.-E  concurri-sent ,  dioit  hoc  fiiisse 
respoiisiim  eis,  qiios  dai  intelligi  siiperius  a  se  com- 
memoratos,  qiiod  de  coelo  signiim  qiiorehant  :  el  lioc 
anneclit  posleaquam  interposuit  de  mulicre  qiuc  dixil 
Domino,  Bealusvenler  qui  te  portavil.  Hanc  autcm 
mulierem  interponit ,  cum  dc  sormone  Domiiii  com- 
memnrassct,  qiiod  spiritus  immundiis  cxiens  ab 
homiiie,  redit,  et  invenit  mundatam  domum.  Posi 
niulierem  ergo  illam ,  cum  diceret  responsiim  csse 
tiirbis  de  sigiio  quod  de  copIo  quaerebant ,  inierposit.) 
simihtudine  Joiii  proplieloe ,  deiiide  continiiato  ser- 
moiic  ipsius  Domini,  commcmorat  dlcium  do  icgin:. 


»119  DE  CONSF.NSL'  EVAiNGLl 

Ai;slrl,et  «lc  Ninivilis  :  iia  ;ili(iiii(l  poliiis  conmifiiio- 
ruNil  qiiOil  M;iUluKU$  lacuil,  (|iiani  ;ilii|irnl  prxtcrinisit 
conim  qii  c  lioc  loco  ille  narravit.  Qiiis  aulem  non 
viilo;it  siiperlliio  (ni:rri ,  qiio  illa  oriline  Dominus 
(livcrit  ;  cimi  et  lioc  ilisccro  (lelionmiis  per  Evange- 
lisiariim  excelloiitissimain  ;iiictiiritaicin,  non  csse 
inendaciiim  ,  si  quisquain  iion  lioc  ordiiic  cujusquam 
scrnionem  digosscrit,  qiio  ile  a  quo  proccssil,  ciim 
ipsiiis  (irdiiiis  iiiliil  iiilcrsil  ad  rcm  ,  sive  ila  ,  sive  ita 
sit?  El  adliiic  l.ucas  prodiicliorem  liunc  Doiiiini  scr- 
iiioncm  indical  ,  cl  iii  eo  qiircdam  commenioral , 
qiialia  M;iiili:viis  iii  scrmonc  illo  qui  esl  liabiius  in 
nionle  {iliillli.  v-vii),  qii;u  l)is  dicia  intelligimus  ,  et 
ibi  sciliccl ,  ct  liic.  Tcniiinalo  auleiii  islo  scrmone  , 
in  ;iliud  pcrgil  l.ucas  :  iii  qiio  iilriim  orilinom  rcriim 
gcstaniiii  servaril,  inccrlum  est.  lla  eiiiin  cnniieciil : 
F.t  cnm  loqucrelur,  rogiwil  eum  quidam  Phnriscctis  ut 
prniideret  iipud  sc.  Niui  aulcm  ail ,  Cum  1i:pc  loqiie- 
rolur;  scd,  citiii  loqiieretur.  N:iin  si  dixissct,  Ciiiii  li;cc 
loqiiorclur,  nccessaiio  cogerct  iiilclligere  lioc  ordiiie 
iion  laiiium  a  sc  fuissc  nanata  ,  vcrum  el  a  Doiiiino 
gesta. 

CAPUT  XL.  —  L'bi  ei  niintiala  esl  mater  et  frntrcs 
ejiis,  ulruin  a  ilarco  et  Liica  ordo  i}ise  non  dis- 
crepet. 

87.  Scquiliir  ergo  .Mallli.cus,  el  dicil  :  .Ulliuc  co 

loquente  ad  turbas ,  ecce  matcr  ejus  et  fratres  slabanl 

foris,  quirrenles  loqui  ei,  clc,  usque  ad  illud  ubi   ait , 

Quiciimque  enim  feceril  volwitatem  Patris  mei   qui  in 

ca-lis  est,  ipse  meus  frater  ct  soror  ct  muter  est  (.Mnttli. 

I,    46  50).   IIoc    sii.c    dubio    consequei.ler  gestimi 

iiiielligcie  debcmus.   rraemisil  enim ,  cum   ad  boc 

iianaiidiini  Iraiisirel,  A(//i«c  eo  loquente  ad    turbns  : 

ipiid  csl  aiilcni,  ^(i//ac,   nisi  illud  qnod  loqtiebalur? 

Non  eiiim  di\ii,  Et  co  loipiciiio  ?d  lurbas,  ecce  niaier 

ejus  et  fralres;  sed  ,  Adliuc  eo  loquenle  :  qufn   cum 

dicit,  cogil  inlelligi,  ha;c  loqueiile,  qu.-c  siiperius  in- 

dicabat.  .N;iiii  cl  Marcns  posl  illiid  quod  de  lilaspliemia 

Spiriliis  sniicli  ,  qiiid  Doiniiiiis  dixcrit  relidil ,  Et  ve- 

uiiinl ,  imiuil,  maler  ejus  el  fratrcs  (Marc.  iii,  51-5,i)  : 

pra.'lcrniijsis   quibiisdam,  qua;  in  codeni   loxlii   ser- 

niDiiis  Domiiii  cl  Mallli;vus  prolixius  Marco,  el  Liicas 

piolixius  .Mallli;co  posucruiit.  Lucas  autcni  nnn  liiijus 

rci  gesix  ordiiioni  tenuit,  sod  praioccupavil   boc,  et 

rccdrdaliim  aiilc  nairavii.  Denique  boc  sic  inlerpo- 

snit,  ui  siilutiim  appareai  a  nexu  et   supcriorum   et 

pnslcriorum.  Post  commemoralas  enim  quasdam  pa- 

raboias  Doniiiii ,  ila  lioc  de  nialre  el  fralribus  ejus  re- 

cordatiim  iiitirposuil  :  Yeiienint  autem  ad  illuin ,  in- 

(piil,  maler  et  fratres  ejus  :  et  non  poterant  ad  eiim  adire 

pim  tiirba  :  non  exprcssilquando  ad  euiii  vonerint. 

Iliirsus  cum  cl  binc  Iraiisit ,  iui  loquilur ;  Factum  est 

uulem,  iiiqiiit,  in  tinn  dicrum,  et  ipse  ascciidit  i»  navi- 

culam  ,  et  discipuli   cjus    (Luc.   viii  ,    19  22).    El  liic 

utique  cum  dicil,  FflcnimwJni  u»(J  (/i<;r«Hi,  s;ilis  in- 

dicit,  non  neccsse  essc  iil  lucc  dies  inlellig;iliir   in 

(pia  boc  gestuni  esl,  vel  illa  (iu:c  coiitiniio  scquitiir. 

Niliil  ilaque  habel  repiignaiiti:c  ciiin  c;clcris  diiobus 

ound  Maltb.TUs  de  inaiic  ct  fralrikus  Doniiiii  narrat, 


ISTAnUM,  S.  AUCLSTLM  im 

iifquc  iii  verbis  Doiiiiiii,  ncque  in  ipso  ordiiic  rei  uiii 
pcst;iriim. 

CAI'liT  XLI.  —  Quod  e.t  nnvicula  tiirbis  loculus  er.t 
dc  illo  cujus  in  scminando  aliud  cccidit  in  vin,  clc, 
et  de  illo  cui  superscmiitatn  siint  zizania,  el  dc  ijrano 
sinapis,  et  de  fermento  ;  et  quod  in  domo  loculus  esl, 
de  thesauro  abscondilo  in  agro,  et  de  margarila,  el  de 
sagena  miisa  in  miire,  et  de  profercnte  de  tliesauro 
uova  et  velcra ,  quoniodo  Marco  et  Lucm  Mallhceus 
consenliat,  vel  in  his  qiia:  cum  illo  dixerunt ,  vd  nur- 
rationis  ordine. 

88.  Scquitur  Maillixus  :  /n  iUo  die  exiens  Jesus  dt 
domo,  scdebat  secus  inare  :  et  congregala  sunt  ad  eum 
luiba:  miiltiv,  itn  ut  in  naviculam  asccndcns  scderct  :  cl 
oninis  lurba  stubat  in  lillore;  et  loculus  est  eis  mulla  in 
parubolis  dicens  ,  el  cxlcra ,  usque  ad  illiid  ubi  ail^ 
Ideo  onwis  scriba  doclus  in  regno  ccelorum ,  similis  est 
hoinini  patrifamilias,  qiii  profert  de  thesauro  suo  nora 
el  velera  (Malth.  xiii,  1-52).  Post  illiid  (iiiod  iiarnitHiii 
cst  de  niatre  el  fralribns  Doiniiii ,  boc  conlintio  ge- 
stuni  cssc,  cl  cuni  ordiiicm  Mattlia;unietiani  iii  iiar- 
rando  teiiuisse,  ca  rcs  insiiiuat,  ijuia  cuni  iHinc  traiis- 
ircl ,  ila  cniilexuit  ut  diccrct ,  In  illo  d\e  exicns  Je- 
sus  dc  donio,  sedebat  secuf  mnre,  et  congrcgnliv  sunt  ad 
eum  lurha:  mulla:.  Cum  enim  dicil ,  In  illo  die  (nisi 
forlc  dies,  more  Scriiturarum  ,  lcmpus  significcl), 
saiis  indicat  aul  lioc  coiisequenter  go^liim  ,  aul  noii 
iiinlla  iiitor|ioiii  potiiisso ;  maxinic  quia  et  Marcus 
ciiiii  ordiiicm  leiiet  (.l/rtic.  iv,  1-54)  :  Lucas  aulcni 
post  illud  qiiod  iiarrat  de  niatre  et  fr.itiibus  Domiiii, 
iii  aliud  iraiisit,  noc  eo  tiansitu  connoxioiiem  aliquaiii 
facil,  qiia  buic  ordiiii  rcpugnare  videatur  ( Luc.  viii , 
22).  Oiiinium  crgo  lidrum  quae  .Mallba^us  Doiiiiiiuni 
lociilum  esse  narravil ,  qua;  cuni  illo  dixeruiil  Marciis 
ct  Lucas,  iion  liabenl  rcpugnantiai  quastioncm  ;  qu:e 
aulcm  ipse  solus  dixit ,  mulio  inagis  siiie  conlrovcr- 
sia  sunt  :  nec  in  ipso  ordine,  quamvis  aliquanto  di- 
vcrsum  alius  aliiim  lcneat,  purliin  gesiarum  rcruni, 
partim  rccordatioiiis  sua^,  video  quid  vd  cui  quisqiic 
advcrscliir. 

CAPUT  LXII.  —  Quod  venit  in  patriam  suam,  et 
mirubanlur  doctrinam,  cum  genus  ejus  conlcmnercnt : 
quomodo  conscnliat  Marco  et  Luccc  Matthaus , 
iH«.ri)»c  utriim  narrandi  ordo  niliit  altcri  advcr- 
sctiir. 

89.  Scquiliir  ergoMalthscus  :  El  fnctum  cst  cum  con- 
suminnssct  Jesus  parabolas  istas  ,  transiit  inde  :  et  ve- 
nicns  in  paliinm  sunm ,  docebat  cos  iu  synngogis  eo- 
rum  ',ctc.,  US(|U0  ad  illud  ubi  ait,  El  iion  fceit  ibi  vir- 
lules  mulltts  propler  incredulilalem  illorum  ( Matth. 
XIII,  55-58).  .\  snpcriore  sermone  parabolarum  sic 
iraiisil,  ul  iion  ostendal  conscqucntis  oidinis  neccs- 
sitalem  :  pr;csertim  qnia  Marcus  ab  islis  parabolis, 
niin  iii  quod  iste  ,  scd  iii  aliud  teiidciis  ,  iii  quod  cl 
Liicas  ila  contcxiiit  narrationcin ,  ul  crcdibilius  os- 
lcnd;iliir  lioc  csse  potiiis  consciiueiitcr  gosliim  ,  quud 
ipsi  duo  coiitiniianlor  adjuiigiint,  do  iiavi   scilicet  in 

>  Mss.  ircs,  i»  sijniigoiifi  coiuin  :  juxta  gra;cu!ii  tcxluia 


M21  I.IBEP.  SFXUNDUS 

qiia  dormiekil  Jesus ,  el  de  il!o  iniraoulo  expulsorum 
(Ix-inoiiioruin  apud  Gerasenos  {Marc,  iv,  33  ;  v,  17, 
ctLuc.  VIII,  22-57),  qu:B  duo  Maltlueus  jam  siipcrius 
recolcns  inlerposuit  (Matlh.  vili ,  23-5i).  Nunc  crgo 
(|iix  in  patria  sua  Dominus  dixcrit  vcl  ei  dicta  siiit , 
videamus  iitrum  cum  aliis  duobiis  Marco  et  Luca  coii- 
cnrdent.  Nani  Joaiines  longe  in  divcrsis  et  dissimi!i- 
lins  nanaliiinis  su:«  locis  vcl  dicta  essc  Doniiiio 
liilia  (JoflH.  VI,  .42) ,  vcl  euni  dixis^e  coinmcniorat , 
qiialia  lioc  luco  tres  ccleri  nieiiiincruiit. 

90.  Et  Maiciis  quidcm  eadcin  prope  commemiiiat 
liic  oiiinia  qux  Maillixus,  nisi  ouod  Domiiiiim  rabrniii 
el  Maria;  liliiim  dicit  a  civibus  suis  dictum  (  Marc. 
«1,  l-C),  non,  siciit  Malth.cus,  fabri  riliuin.  Ncc  nii- 
randimi  esl,  ctiiii  ulriiinqiie  dici  polucrit  :  eo  ciiiiii  ct 
ribniin  credebanl ,  quo  labii  liliiim.  Lucas  .lutciii 
laiiideni  rem  gestam  hiliusiiidicat,  cl  plura  ibi  com- 
memorat ;  ncc  longe  post  bapiisiiuim  ct  tciitationeni 
ejiis  hoc  iiiserit,  sine  dubio  prcoccupuiis  qiiod  niultis 
rebus  iiitcrposilis  poslca  gestuin  est  :  uiide  (pii^qiie 
possit  advertcre,  quod  huic  taiii  magiia!  qu:cstiuiii , 
qiiain  de  consensu  Evangelistarum  cnodandam  Deu 
adjiivaule  suscepiiiiiis,  plurimum  necessariuin  cst, 
niin  iiescicntes  aliquid  cos  pr.clerniisisse  ,  aut  iic- 
scicnles  qiieniadniodiim  se  ordu  rerum  gcslariim  lia- 
bcrct,  alium  potius  ordincm  siuc  recordatioiiis  le- 
nuisse ;  quod  hinc  evideniissimc  intclligi  poie^l,  i|uia 
l.ucas  antcquam  aliquid  narrarel  Duiiiiiuim  fccisse 
Caplianiaiiiii,  prcoccnpivit  liuiic  locuin  ,  (piciii  iiiiiic 
ciinsidcranius,  ubicivcs  cjiis  ct  |iolciili:iiii  viiiulis  iii 
co  stupcbaiil,  ct  ignobililatera  gcncris  conlciiincbaut. 
Nani  hi)C  eum  dicit  eis  disisse,  Ulique  dicelis  mihi  : 
Sledice,  cura  lcipsum  :  quanta  audiviimis  facla  in  Ca- 
phiir.iiauin ,  [nc  el  hic  iii  palria  lua ;  cum  scciiiidum 
cjiisdem  ipsius  Luc;c  nanaiionem  niliil  adliuc  legatiir 
fecisse  Capliarnaiiin.  Quod  quia  longum  iiun  est,ct 
facillimuiii  est  ct  pcrnecessariuin  ,  totuin  inserimus , 
uiide  ad  liuc  narranilum  et  quomodu  veiicrit.  Poslca- 
i|uam  bapliziilum  el  tcntalum  Dominum  iiidii  avit,  ila 
.scquilur  :  <  Et  consuiiimalaomni  loiilalioiic,  diabuliis 
rccessit  ab  illo  iisqiie  ad  teiiipus.  Et  rogressus  Csl 
Jestts  in  virliile  Spirilus  in  Galilxain  :  ct  fania  exiil 
pcr  univcrsain  rcgioiicm  de  illo.  El  ipse  docebat  in 
synagngis  eorum  ,  ct  iiiagnilicabalur  ab  onmibiis.  Et 
venil  Nazarcth ,  ubi  ernt  nutritus,  ct  inliavit  sc- 
cuiidum  coiisueludineiii  suain  die  sabbati  in  syiiagp- 
gain,  cl  surrcxil  legcrc.  El  traditus  est  illi  liber  pro- 
phela:  Isai;c.  Et  ut  rcvulvil  librum,  inveiiit  lociim  iibi 
scriptiim  erat  ;  Spiritiis  Doniini  siiper  me ;  propicr 
qiiod  iiiixit  iiie  ,  evaiigclizare  paupcribus  iiiisit  iiie  , 
procdicare  captivis  remissioiiem  ,  et  ca;cis  visuin,  di- 
miticrc  conrraclus  iu  reiniNsioiiem ,  prscdicare  aiiniim 
Uoinini  acccplum  et  diom  retributioiiis.  Et  cuni  pli- 
casset  libruin,  roddidit  iiiiiiistro,  et  scdit.  Et  oniniiim 
in  synagipga  ociili  er.int  iiitendeiites  iii  cuiii.  Coepit 
aiilcin  (licerc  ad  illos.Ouia  hodie  implela  est  h;cc 
scripiura  in  auribus  veslris.  El  omncs  tesiinionium 
illi  dabant,  et  mirabaiitnr  in  vcibis  gratiLC,  qu3R  pro- 
4,edel).  !il  dc  ore  ipsius,  ct  dicobanl  :   Noniic  hic  csl 


filius  Joseph  ?  Et  ait  illis  ,  Utiqiie  dicotis  niili!  hnnc 
similitudiiicm  :  Medice,  ciira  teipsum.  Quanta  an- 
divimiis  facta  in  Caphaniaiim,  fac  et  liic  in  palria  tiii 
{Liic.  IV,  15-25),  et  cctcra,  doncc  peragat  toiuiii 
ipsiim  iiarraliunis  siis  locuin.  Quid  ergo  cvidentiiis, 
qiiain  linc  euin  scieiitem  pncoccupasse  narrandum, 
cuin  iitiqiie  jam  inagna  ab  illo  in  Capliaruaum  facla 
fiiisse  et  ipse  noverii ,  et  ipsc  commcmorct ,  qu:c  sn 
nondiim  mirrasse  utique  scit  ?  Neqiie  ciiini  laiiliiin  ab 
cjiis  baplisino  progressiis  est ,  ut  oblitus  putetiir  noii- 
diim  sc  aliquid  commcmorasse  de  iis  qiuc  iii  Caphar- 
nanm  gesta  fucrant  :  modo  cniin  cue|)il  post  bapti- 
siiiiim  :ili  uiid  nairare  dc  Duiiiino. 
CAI'UT  XLIIL  —  Qiieiiiadmodiim  iiiUr  se  convenianl 

Mailliams ,  Marciis  el  Liicas  Ue  verbis  llerodis  cum 

nndissel  de  mirabilibus  Doinini ,  vet  de  ipso  niirralio- 

lionis  ordiiie. 

91.  Seqiiilur  Haltli;ciis  :  In  illoteinpore  audivil  He. 
rodes  lclrarcha  famain  Jesu,  el  iiil  piieris  siiis  :  llic  est 
Joaiines  Ilnplisla ;  ipse  siirrejcil  a  morliiis ,  el  ideo  vir- 
lulesoperanlurin  eo  {Mntih.  xiv,  1,2).  Marcus  hiic  idem 
cl  codein  modo  dicit,  sed  non  eodciii  ordine  (Marc. 
VI,  14  16).  Nain  postcaqnain  discipulus  Diiminiisniisil, 
diceiis  eis  ne  quid  in  via  fericnt,  iiisi  virgam  taiituin, 
teniiiiiato  co  scrmone,  qiiaiiiiim  ab  illu  coiiimcniora- 
tuni  est,  ctiain  hoc  siibjccit,  nulla  lanieii  facta  ncccs- 
sitate,  qua  lioc  eiiam  coiiseqiienter  gesliim  essc  inief- 
ligcre  cngeremur  :  sicut  nec  Maltli;ius;  In  illo  cniiii 
teiiipore  dixit ,  noii ,  lii  illo  die,  vcl  liiira  :  nisi  quod 
Marciis  iiuii  quod  Heiodcs  dixerit,  seil|,  Uicebaiil ,  in- 
qiiit ,  quia  Jonnnes  Baplisla  surrexit  a  murluis  :  Mat> 
thujus  vero  de  ipso  llerode,  Ail ,  inquit,  pueris  suis. 
Liicas  ctiaiii  cum  narraiidi  ordinem,  qiieni  Marcus, 
tenciis,  nec  ipic  s:ine  eliani  rcriini  gesiarum  eumdeiii 
ordiiiem  fuisse  crcdi  cogons,  ila  hoc  iJein  cummcmo- 
rat  :  Audivit  aulein ,  inqiiit,  llerodes  lclrarcha  omiiiu 
qutB  fiebant  ub  eo  ,  cl  liaisitabat ,  co  quod  diceretur  a 
qiiibusdnm  qiiia  Jouniies  surrexil  a  morliiis  ;  a  quibus- 
diiiii  vero,  qiiiu  Elias  appiiruil;  ab  iiliis  aiiUm ,  quia 
prophela  uiius  de  anliijuis  siirreiil.  El  ail  llerodes  : 
Joannem  eijo  decolliivi ;  quis  est  aulem  isle  de  quo  ego 
aiidio  lalia?  El  qucerebul  videre  eum  {Liic.  \\  ,  7-9).  iit 
hii  verbis  Liicas  quoqiie  Maico  atlc-taliir,  ail  lioc  duii- 
ta\at  qiiud  alii  dixorint ,  non  llcrodes ,  Juaiincm  .t 
niurliiis  siirrcxissc.  Scd  qnia  li;csitaiitein  coiiiiiicmo 
ravit  Hcrodem,  verbaqiie  ejus  ita  poslea  posuit  diccn- 
lis ,  Joannem  ego  decoUavi ;  quis  est  autein  isle  de  qiio 
audio  ego  talia?  intclligciidiim  est  aiit  eiim  post  liaiie 
h;csilalioncm  confinnasse  in  animu  suo  ([uod  ab  aliis 
d  ccbalur,  ciim  ail  piieris  siiis,  sii  iil  .Mallli:cus  iiarial, 
El  ail  pueris  suis  :  llic  esl  Joaiines  liuplisla  ;  ipse  sur- 
rexit  a  mortuis,  et  ideo  virlules  opiranlur  in  eo  :  a::>. 
it:i  proniintiaiida  simt  ii;cc  vcrba,  iil  li:i'Silaiileiii  ailliuc 
indiccnt.  Si  ciiim  diceret,  Numquidiiam  liiccst,  aut, 
Niiniquid  forte  hic  est  Joannes  Baplisla?  nnn  opus 
esscl  admunere  aliqiiid  dc  pronimtiatiunc,  qiia  dulii- 
taiis  atquc  h.csitans  intelligatur.  Nunc  quia  illa  voi  b.-) 
dcsinit,  ulroqiie  inodo  pronuntiari  polest ;  iit  aiil  ( on- 
linnatiim  ciim  cx  alinrum  vcrbi.s ,  crcdcnLiii  dixissu 


im 


DF.  CONSENSU  EVANr.ELISTARLM.  S.  AUGDSTIM 


im 


accipiamtis ;  aul  adliiic,  sient  I.iicas  coiniiieniorat, 
lixsilantcin  :  prascrliin  (|uia  el  .Vi.irciif ,  qni  siipoiius 
dixciMl,  .ili  alii.s  fuissc  dicliiiii  qiind  Jo.iiiiics  a  iiior- 
liiis  rosurrcxit,  iii  cxlreiiin  taiiicii  iiisiiiii  Ilsrndcn) 
ilixisse  iioii  lacel ,  Qitein  eijo  (tecolUivi  Joimiiem  ,  liic  n 
mortiiis  rcsurrexit.  yna:  ilciii  vcrlia  diiiilnis  iiiodiS  pro- 
nuntiari  possunl,  iit  aut  cnnrirnianiis.  aiii  dnliitanlis 
inlclliijaiitiir.  Cnin  aiitciii  Liicas  postcaqiiaiii  lioc  coin- 
nieiiiora\it,  iii  aliiid  transoai  ;  duo  isli,  Mauli;i:iis  ct 
Maiciis  cx  liac  occa^ioiic  iiarraiit  queniudiiioduin  sil 
ali  lli-rodc  Jiiaiincs  nccisiis. 

C.VPUT  XI.IV.  —  l)c  Joimne  inctiiso,  vet  sliain  occiso, 
quo  ordinc  ab  liis  tribus  nurreiur . 
92.  Scqiiiliir  ergo  .Matili;vus,  ct  dicit  :  Ucrodes 
enim  teniiit  Joanneni ,  el  nlligavit  eum,  et  posiiil  in  car- 
cerein  jirojiter  llerodiadem,  uxorcin  fratiis  .s«i,clc., 
nsque  ad  euin  lociim  ulii  ait,  Et  acccdentes  discipiiU 
fjns ,  tulirnnt  corpus  ',  et  sepelierunt  illiid;  el  venienlts 
uuiitinvtrunl  Jcsu  (Mallli.  xiv,  5-12).  Marcns  hoc  si- 
tnililcr  iiarrat  {Marc.  vi,  17-2'J)  :  Liicas  aiitem  nnn 
eodeni  ordine  id  rccordatiir,  scd  cina  ipsuin  bnpti- 
sinum  qiioDnipinus  Iiaplizalus  csl.  Uiidelioc  pr:enccu- 
passe  iniclligitiir  et  ipse  ex  occasione  ,  ul  ibi  narnrct 
ijiiod  niiillo  posi  f;icluni  csl.  Ciirn  eniin  coininenu)- 
rassel  Joannis  vcrba  de  Doniino,  quod  vciililabrum  in 
nianu  cjiis,  ci  nuiiid;ibii  ai'e;im  siiain,  rrumenla  re- 
enndct  in  linrreuni  suiim ,  paleas  autem  comburet 
igiii  incxsliiigiiiliili  :  coiilimio  siibjccit,  qiiod  non  con- 
liniio  factiini  essc  Joannes  evangelisla  apcrlissiine  ex- 
ponil ,  ciiiii  coinnieniorat ,  postea(|iiam  baptizalus 
esset  Jesus,  isse  ilhim  in  Galil:c;im  ,  qnando  fecit  de 
aqiia  vinu;n ;  el  inde  post  paucoriiin  dierum  in  Ca- 
pliarnanin  babilalionein,  rcdiissc  ad  Jud;cani  lerr;ini, 
el  ibi  b;ipllzasse  niullos  circa  Jordancm  ,  aiileqii;iiii 
niissiis  ossct  Joaiincs  in  carccrein  (Jonn.  ii,  I,  12,  et 
III .  22-2i).  Qiiis  aulem  iion  pntet ,  qui  miiius  '  iii  liis 
liitcris  erudiius  est,  lan'|uam  pnst  ;lla  vcrba  de  ven- 
lilabro  el  de  area  mundata ,  coiitiniio  sit  a  Joaniic  of- 
fcnsiis  Ilerodes,  cl  euin  in  carccrcm  niiscrit?  Non  aii- 
lcin  lioc  orditic  ista  narrata  rino  gcsUi  siiiit ,  et  alibi 
ytm  piobavinius,  ct  lioc  ipso  Inco  noii  (piilibct  aliiis, 
sed  idein  Lnc;is  lioc  probal  (Luc.  iii,  15-21).  Si  enim 
posl  verba  illa  continiio  Jo.iniics  in  carccrcm  inissus 
<>st,  qiinmodo  post  ipsaiii  loniiiicinoralioncii.  Joannis 
in  carceiem  iiiissi  baplizatiis  cst  Jesits ,  sccundum 
ipsius  Liic.c  narralioiiem?  Proinde  manilesliim  csl, 
ex  occasioiie  rccordaUiiii  pr;e(iccupassc,  el  aiile  mulla 
qux  priusiiuam  Joaiini  lioc  lierel ,  gcsla  iiarratiirus 
eral  ,  lioc  pr;cocciip.iluin  in  siia  iiarniUone  pncmi- 
sisse.  Sed  iiee  illi  duo  M.itlb.eiis  el  Marcus  cu  rcruiii 
ordiiie  dc  Jo;iiinc  in  c:irccreiii  misso  iii  siia  iiarralioiic 
posiicritnl,  qiio  faclniii  apparcl  eliaiii  in  eoriim  scri- 
plis  :  ii:iin  cl  ipsi  dixeruiit ,  tradilo  Jo:nne  Diiniinnin 
isse  iii  (ialil.eani  (MiUth.  iv,  12,  el  Marc.  i,  U) ;  c( 
posl  multa  qua;  fecil  iu  Galibea  ,  ve:,iuiit  ad  llerodis 

'  Fdili,  corpus  ejiis.  Ab^vst.  ejns,  a  Mss.  ct  a  g.-xco. 

'  i:.liii,  iiisi  qii:  ininus,  elc.  Alicsl,  nisi,  a  M.ss.  ut  sil  isle 
^ciisiis,  (iiiis  a'ileni,  si  niiiiiis  iii  liis  liltoiis  crudilus  osl . 
aou  ,  utel. 


adinonitioneni  vcl  hxsilationcm  ,  qiiod  Joanncs,  qitein 
('ecollavii,  a  mortuis  resurrcxit  (Mallli.  xiv,  1,  2,  cr 
Miirc.  VI ,  14-16),  ct  ex  hacocca^ionc  iiarrant  oniiiia 
qii;e  de  Joaiine  coiiligorunl  incluso  et  occiso. 
CAPUT  XLV.  —  Ad  miraculuin  de  quiiique  paiiib::s 

quo  ordine  ub  omuibus,  el  queinadmoditm  veulum  sil. 

95.  Sequiliir  crgo  Matllixus,  ciiin  dixisset  nuiilia- 
liini  essc  Clirislo  qiiod  Joaiines  occisns  sil,  cl  ila  nar- 
nilioiiom  conlexit  :  Quud  cum  audisset ,  iiiqnit,  Jesus, 
sccessil  inde  in  navicula  in  locum  desertuin  seorsum.  FA 
cnin  nudissent  lurbcc  secuta:  sunl  :>um  pcdeslri¥t  de  ci- 
vilattbus.  El  exiens  vidit  lurbum  niullnm ,  a  '"heriu* 
cst  eis,  el  curavil  tanguidos  eoruin  [Matlli.  xiv,  15,  14). 
IIoc  coiiliiiiio  po.^l  Joaiinis  passioiiem  f.icUiin  cssc 
coniniemoiai.  Unile  pnst  li:cc,  facia  suiit  illa  qn.e, 
priiiio  iiarrala  sunl ,  ipiiliiis  moliis  llcrudes  divit, 
Jonnnem  ego  dccotlavi.  llla  eiiini  posleriora  dcbciit 
intolligi ,  (pi;i!  ad  llerndcm  pcrliilit  faiiia,  iil  niovcre- 
liir,  et  li:L'sii.iret  (luisnani  isie  csse  possei ,  de  i|im 
aitdirct  l:ili:i,ciim  Jo:iiitiein  ipse  occidissel.  Marciis 
aiilem  posieaqnam  passionom  Joannis  narravii,  coni- 
mcmorat  discipulos  missos  rediisse  ad  Jcsiim ,  e(  rc- 
nnnliasse  illi  oninia  qii.-c  egcrant  et  docitcranl ;  et 
Doniiniim  eis  (qiiod  ip.se  solits  conimemorat)  dixissc 
iit  reqiiiosccrcnt  piisillum  in  descrio ,  el  ascendisse 
cum  eis  in  navcm ,  ei  isse  :  et  tui  bas  lioc  videnles 
prxvenisse  eos  illiic;  quaritm  niisorlum  Dumiiiiim 
docuissc  multa;  ei  liora  j.im  prngredictile  factnm  esse 
ut  de  qiiinqne  panibiis  cl  diinbiis  pi  cibus  niiines  ipii 
adorani  p:isccroiiUir  (Marc.  VI,  30  41).  Q  lod  iiiiracu- 
Itiin  oiitncs  qiialunr  Evangelisi;c  conimcmoraverunt. 
Liicas  eliam  qiii  jam  longe  siipra  dc  Joannis  passifl::e 
pariaveral  (Luc.  iii ,  20) ,  ex  occasiotte  qua  dixiniiis, 
itiiiic  poslcaquam  coinnieinotavil  illa.n  llerodis  hosi- 
latione.li  dc  Doniino  quisn:im  cssel,  lioc  conliiino  snl>- 
jutigil  quoil  Marcus,  id  cst,  rediissc  ad  illitm  Apiisio- 
los ,  et  narrassc  illi  qu:ccuinqiie  leccr:int ,  ct  assuiii- 
piis  cis  soccssissc  in  locuin  descrinni ,  aiqne  eo  sccu- 
las  turbas,  e(  locutiim  esse  de  rcgno  Dei,  ci  cos  ipii 
cura  indigebant  sanasse  :  alqite  iiide  cliani  ipse  '  dic 
declinante  conimemorat  iiiiraculum  de  qiiiiiqtie  pani- 
biis  faclum(/(i.  ix,  10-17). 

91.  At  vero  Joannes,  qui  niuliiim  ab  ois  iribiis 
Evangelislis  eo  dislai,  (jnia  niagis  in  scrmnnibusqiios 
Dominus  habiiit  iinmoralur,  qii;iin  in  faclis  qiuc  nii- 
rabililerfecii,  posicaipiam  coiiimomoravit  cutn  rclicia 
Jiid;ca  abiissc  iterum  in  G.ilil:cain  ,  qnod  tonc  iiitcir- 
gilur  facluin ,  cum  et  alii  Evangelislx  dieuiit  enin 
Joaniie  tnidilo  isse  iii  Galiheam  ;  pos  caqu:im  crgo  id 
coiiimcmoravit  Juannes ,  in  Iransitu  ejiis  pcr  Saina- 
riaiii  niiilla  ipi.o  locutiis  csl  cx  occasioitc  illiits  Saniari  ■ 
<an;c  ipriiii  iiiveiiil  :id  piilemn,  coitle\il  it:ii'ratinni  sii:e  : 
ot  jMist  diins  dios  dicil  ouni  iiidc  exiisc  iii  Galila:ani, 
ilcindc  venissc  in  Cana  Galibc;c,  ulii  feccrat  de  aqiia 
viiiiim,  cl  sanassc  liliuin  regiili  cujusdam  (Joan.  iv, 
3,5,45-54).  Ali:ivcro,  i]\\x  illum  in  Galil.ca  fucisse 
atipje  dixisse  alii  dixcrunt,  Juannes  t:icct :  sed  sanc, 

*■  Er.  cl  l.ov.  foiun',  iji.so  dw.    u. 


i«23 


LIBKR  SECUNftUS. 


IIM 


HiioJ  illi  tacuerunt,  dicit  ascendissc  eiim  in  die  festo 
Jcrosolymis.et  fecisse  ibi  miraculum  illud  de  homine 
.lui  iriginla  oclo  annos  habebal  in  infirmilale,  nec  lia- 
bcbal  hominem  a  quo  in  piscinani  di'ponerctur,  in 
qua  variis  valeiudinibus  affecii  sanabantur;  elex  liac 
occasione  mulla  tum  locutum  fuisse  commemdrat. 
Post  liaec  cum  dicil  abiisse  Irans  niare  GalilK;c,  quod 
est  Tiberiadis ,  et  seculam  iiniltiiudinem  magnani  : 
deinde  abiisse  in  monicm,  et  ibi  sedissc  cum  disciim- 
lis  suis,  proximo  Pasclia  die  feslo  Judxorum  :  luin 
levatis  oculis  cl  visa  mulliludine  maxima.  pavissc  eam 
dc  quiiique  panibus  cl  duobus  piscilnis  {Jor.n.  v-vi, 
15);  quod  et  cxlcii  Evangelisl:c  dicuiil.  Ac  per  lioc, 
piaelermisisse  illum  per  qu;c  illi  narrando  ad  lnijiis 
miraculi  comuiemoralionein  veiiernnt ,  cerium  cst  : 
veriiinlanicn  lani|u;iin  ex  alia  narratinnis  via,  cuiu 
et  illi  lacuisseiil  qu»  isie  dixisset ,  ad  hoc  niira.  u- 
lum  de  quini|ue  pauibus  oicurrerunt  sibi  el  illi  ires 
qui  pine  parilcr  anibnlabant,  ct  isle  qui  sermoimm 
Doniiiii  alia  conseciaiis  ,  per  alia  qiix  illi  tacueriini 
circumvolavit  quodammodo  ,  et  eis  ad  niiraciiliim 
de  qiiinqne  panibiis  p;iriier  coramemorandum  ,  noii 
iniilio  post  ab  eis  rursus  in  aliiora  revnlaturus  oc- 
curril. 
CAPUT   XLYI.  —  In  ipso  de  quinque  panibus  miraculo 

qucmadtnodum  inler  se  umnes  qualuor  conveniavl. 

9.^.  Sequilur  ergo  M.itlh;ciis  ,  el  ad  ipsiiin  de  (|iiiii- 
que  panibus  facliim  iiarralionein  suain  ex  ordine  ila 
perducit  :  Ycspere  aulein  (aclo  accessernnl  ad  euni  di- 
KJpuli  ejus  dicenles  :  Deserlus  esl  Incus ,  et  liora  jtim 
prxlcriit ;  dimille  tuibas ,  ut  euntcs  in  caslella  einant 
sihi  escas.  Jesus  aalein  di.til  eis :  ^on  liabenl  necesse 
ire;  dale  iUis  vos  nianducare,  elc,  usciue  ad  illud  ubi 
ail,  i)iniidiicaii(i«m  auicm  [uil  numerus  quinque  millia 
virorum ,  exceptis  mulieribus  et  parvulis  { Matlh.  xiv, 
15-21).  Iloc  crgo  niiraculiim  qiiod  omnes  qiialiior 
EvangclisLc  conimcniorant  {Marc.  vi ,  5i-44  ,  et  Luc. 
IX,  12  17),  ct  putanlur  inler  se  aliquid  discrepare, 
coiisidcrandum  aique  iraclanduin  est,  ut  ex  hocetiam 
ad  ca'tcra  similia  rcgiihe  locutionum  discanlur,  qiii- 
Ihis  tam  divcrsis  eadem  linien  scntenlia  relineliir,  el 
cadcin  reruin  verilas  custoditiir.  El  incboanda  qiii- 
dcm  csl  coiisideralio,  non  a  Maltliao  seciindum  ordi- 
neni  E\aiigclislarum  ,  sed  a  Joaiine  polius,  a  qiio  ila 
expressa  cst  isla  narratio,  ut  ciiam  noinina  discipu- 
lorum  diccret,  cuin  quibus  de  liac  re  locutiis  est  Do- 
miiius.  Ila  eiiiin  dicit  :  Cnin  sublcvasset  ergo  oculos 
Jesus,  el  viiHsset  qiiia  mulliludo  niaxima  venit  ad  euin , 
dicil  ad  Pliilippum  :  Viide  einemus  panes  ul  manducenl 
hi  ?  Iluc  aatem  dicebat  tentuns  eum ;  ipse  enim  sciebat 
quid  estet  factiirus  Respondit  ei  Philippus  :  Ducenlo- 
rum  denariorum  paues  nvn  sufliciunl  eis,  ut  uniisiiiiisque 
modicum  quid  ofci/iint.  Dicit  li  iiiius  ex  disiipulis  ejus, 
Andreas  frater  Simonis  Petri  :  list  puer  unus  liic  ,  qui 
Iwbet  quinque  panes  hordeaccos  et  ducs  pisces;  sed  hcec 
quid  sunt  intcr  tanlos  ?  Oixit  ergo  Jesus  :  Facite  homines 
discuinbere.  Erat  auleiii  fnium  mullunt  in  loco  :  discu- 
bueruni  ergo  viri  numero  quasi  quinque  millia.  Accepi: 
enic  vtiiui.  Jcsiis,  r(  fiii»  gratias  egisset ,  d'.slnbuil  dis- 


eumbenlibus :  similileT  et  ex  piscibut  quantum  vrtebant.  Ul 
aulem  impleli  sunt ,  diiit  discipuUs  suis  :  Colliyile  qua: 
superaverunl  fragmenla,  ne  pereanl.  ColUgerunt  ergo.  el 
impieverunl  duodccim  cophinos  fragmenloruin  ex  quin- 
qite  panibtts  hordeaceis ,  quce  super\ueitmt  his  qui  man- 
diicaverant  {Joan.  vi,  .^-13). 

96.  Non  hic  qu;trilur  qimd  iste  dixil,  cujnsmodi  es- 
sent   panes ;  hordeaceos  eniin  fuisse  non  tacuil,  qnod 
cajleri  lacueriml  :  neque  lioc  quasritur,  qiiod  isle  non 
dixit,  fuisse  ibi  eliam  pra:tcr  quinque  millia  virorum, 
muliercs  el  parvulos,  quod  dicit  Matlha>us.  Etoinnino 
j:iin  cerliim  essedebet,  ct  regularilet  lcneri  in  lalibus 
qii;rslioiiibiis,  iienilncm  moveri  oporlere,  cuni  abalio 
dicltiir  quod  ab  allo  pr;clermitriliir.  Sed  qu;eritur  qiio- 
inodo  ca  qiiae  dixeruni,  vcra  sint  omiiia,  iie  narratio- 
iicm  alteriiis  narrans  aliud  aller  ( .cliidat.  Si  cniin 
Dniiiiiiiis,  secundum  n.irralioncin  Joaniiis,  prospectis 
tiiibi-:,  qu;i'sivit  a  Pliilippo,  tentans  euin  ,  unde  illls 
esc:c  dari  possenl ;  polest  movcrc  quoiiiodo  sit  vcriiiii, 
qii  d  alii  narniverunt,  prius  dixisse  Dumino  discipuliis, 
ui  diiniiieret  turbas,  qiio  possent  sibi  aliiiic.:la  emcre 
(le  proximis  locis  :  qiiibus  illc   rcspondlt  secunduin 
Mauh;vuni  ,  Non  habenl  necesse  ire;  dale  cis  ros  iiian- 
dttcare.  Cui  eliam  Marcus  Luc;isipie  constnliiiiil,  laii- 
luni  hoc  prxlcriniltenlcs  qiiod  :iit,  A'oii  habtiu  necesse 
ire.  Inlelligitnr  crgo  post  ha;c   verba  r)(imiiiimi  in- 
s|icxisse  miilliuidlncm,  et  dixissc  Pliiliiipoi|U(id  Joan 
nes  coinmenKir.il,  isli  aiitem  pritermiseruiit.  Dtiiide 
qiiod  Phili|ipiis  apiid  Joannem  rtspondit,  lioc  .Marcus 
a  discipiilis  responsum  essc  eoinincmorat,  volens  iii- 
tclligi  lioc  cx  ore  c:cleroriim  Pliill|ipuin  respondisse  : 
q.ianqiiam  tl  |;liir:il;'m  nunieruni  pro  singnlai  i  usila- 
lissiiiie  poncrc  pnliiciuiit.  Quod  ergo  ait  Philippus, 
Ducenlorum  dcnarioiv.m  panes   non  sufficiunt   eis ,  ut 
uiinsqiiisque  modirnm  quid  accipiat ;  hoc  est  diccrc, 
qiiod  ait  .Marciis,  Eiinlcs  ememus  diteculis  denariis  pa- 
ncs,  et  dabintus  eis  itianducare.  Quod   auteiit  comnic- 
iiioral  idem  Maiciis  dlxlsse  Domlnum,  Quol  paitcs  ha- 
beiis?  pncieriniseriint  cccttri.  Qiiod  aiitim   .\iidrcas 
apiid  Joannciii  de  qninquc  panibus  et  dunhus  piscibus 
snggessit ,  hoc  c;clcri  pliiralem  numerum  pro  singii- 
l:iri  ponenles,  cx  discipuloriim  persoiia  rtliilcrunl.  Et 
Lucas  quidcm  respoiisioiicm  Phlllppl  ct  rcspoiisioncm 
Andrea;  in  iinam  seiilcnliam  conslrinxit :  qiiod  ei.iiii 
ail,  Non  sunl  nobis  pius  qnam  quinque  panes  et  duo 
pisces,  .Andrcic  relulll  responsioiiem  :  quod  vcro  ad- 
.jiinxit ,   iNisi  forte  nos  camus ,  et  einnnius  in  ontncm 
Itaitc  turbam  escas ,  videlur  ad  respoiisloneni  Pliillppl 
pti  tinere ;  nisi  quod  de  ducentls  denarlis  lacuit :  qiian- 
qiiain  et  in  ipsius  Aiidre:c  sententia  potest  hoc  intel- 
ligl.  Cum  enini  dixissel,  Esl  puer  unus  hic,  qui  habct 
quiitque   panes    hordeaceos ,  et  ditos  pisces ;  adjunxit 
ctlam  ipsc,  Sed  hccc  quid  sunt  inler  tantos?  Iioc  est  di- 
cere,  Nisi  forte  nos  eamus ,  et  emaniut  in  omnem  hane 
lurbam  escas. 

97.  Ex  qua  universa  varietate  verborum,  rcrnm 
autem  scntcnllarun)quecoiicordia,satisapparct,s:ihi- 
lirilcr  nos  doceri ,  iiihil  qiixrendum  in  vcrbls  iiisi  lo- 
qiieniiuiii  VLiliinialem  :  ciii  dcnioiisirauda'  iii\iKi'are 


U27  DE  CONSENSU  EVANr.El 

;lcbcnl  omnes  vcridici  narialorcs ,  ciim  dc  homiuc  , 
vel  dc  angelo,  vel  dc  Dco  aliquid  narranl;  lionini 
cnini  vuliMilas  verbis  pronii  polosi,  ne  dc  ipsa  iiiier  sc 
jliqiiiil  discrepenl. 

98.  Sane  pralcriniltere  non  oporlet  lioe  loco  iiilen- 
liini  etadexlera,  qii;c  lalia  foile  oceunerinl ,  faierc 
leclorein,  quia  Lu.as  ilixil  qiiini]nagciios  jussos  esse 
distuniliere,  Mareus  vero  el  quiii;iu.igenos  el  cenle- 
ims.  Qiiod  liic  ideo  iion  inovel,  quia  uims  partcm 
(lixil,  aller  toliim  :  qui  eiiiin  etiam  de  eenlcnis  relii- 
lil,  lioc  letult  quod  ille  pralennisit :  niliil  ilaipie 
conlrarium  cst.  Verumtamen  si  alius  de  quiiiqiiag.nis 
laiitum  comnicinorarel,  alius  tanluni  de  centeiiis  , 
valde  videretur  essc  coiilrarium;  nec  facile  digiMscc- 
retur  utriimque  dietum  esse,  unum  aulem  ab  alicio, 
alterum  ab  allero  esse  eonimemoratiim  :  et  laineii  al- 
lentius  coiisideralum  inveniri  debuisse  quis  noii  fa- 
tealur?  Iloc  ideo  dixi,  quia  existunt  s;cpe  aliqua  cjus- 
niodi,  qux  p;iruin  inteiideiilibus  et  lemere  judieanli- 
bus  ciintraiia  videaiilur,  cl  iiiui  sint. 

C.\l'li  1'  XLVII.  —  Qi^od  ambitlavil  siipcr  nquas  ,  qiio- 
tnudo  qiii  lioc  dixerunl  iiUerse  coiireiiiant ;  el  (luomodo 
(ib  illo  loco  digredianlitr,  ubi  luibiis  de  quinque  puni- 
bus  pavit. 

99.  Sequilur  Mallh;ius  ,  et  dicil  :  Et  dimissa  turba 
ttscmdit  in  moiitem  soliis  orare.  Vespere  aulein  (iicto, 
iolus  erat  ibi :  navicuia  aulem  i»  medio  mnrt  jactubnlur 
(litctibus;  erat  enim  contraritis  ventus.  Qiiarta  autem 
tigilia  noctis  venit  aa  eos  ambiilaiis  supra  mare.  El  vi- 
lientes  cum  sitpru  tuaie  ambulantcm  tiirbati  sunt,  dicen- 
te»  :  Qiiia  plianlasiiia  esl ,  elc.,  usque  ad  illud  ubi  ait, 
Yenerunt  ct  adoruverunl  eum  diceiites  :  Vere  FUiits  Dei 
cs  {ilatlli.  XIV,  23-35].  Maicus  quoque  lioc  idem  post 
iiarratum  de  quinque  panibus  niiiaculnm  iia  seqiii- 
lur  :  Et  cum  scro  essel ,  eral  iiavis  in  iiiidio  mari,  et 
ipse  solus  i;i  lerra.  Et  vidcns  eos  luboraiites  in  remigando, 
erat  eiiim  veiitus  contraiius  eis,  elc.  (Marc.  vi,  47-54), 
similiter,  nisi  quod  de  Peiro  super  aquas  ambulanlc 
nihil  dixil.  lloc  :iutein  iie  moveal  pr;ecavcndum  est , 
quod  Marcus  dixit  de  Domino,  cum  ambularel  supcr 
.aquas,  et  volebat  priclciire  eos.  Qu;)iiiodo  enim  lioc 
intelligerc  potueruiit,  nisi  iiui.i  in  diversum  ibat,  eos 
volens  lanquam  alieiios  pncterire ,  a  quibus  ila  non 
agnoscebatiir,  ut  pliaulasma  pularetur?  Quod  ad  niy- 
4>licam  signilicalionem  referri,  qiiisusqiie  adeo  lardus 
esl,  ul  nulit  advcrterc?  Sed  lamen  lurbalis  et  cxcla- 
inanlibus  subvenit,  dicens,  Coulidite ,  ego  sum  ;  noUte 
tiincre.  Quouiodo  ergo  eos  volebat  pra;lcrire ,  quos 
pavcntos  il;i  ciiiilirmat ,  nisi  qiii;i  illa  \oliiiilas  pr:i- 
leri  uiidi  :id  cli'  ieiidum  illuni  cl;inioiein  v;ilc!iat ,  cui 
subvciiiri  iiporlcball 

100.  Joaniies  ctiam  adbiic  cum  islis  aliqiiaiilum 
iiumoratiir.  Nam  posl  nariaUim  de  quiii  |iie  paiiibus 
iuiraculum  ,  ipse  qiio  pie  linc  ile  libiir;inle  ii;ivii'iil;i , 
et  de  auibul.itione  Doinini  supcr  aqiris  iioii  taccl,  ita 
coiitexens  :  Jcsus  ergo  cum  coyuovisscl  fjuia  vciittiri  es- 
scii: ,  m!  Tnpcrenl  eum ,  et  fiiccrent  eum  regeiii  ,  [iigil 
i:eri:in  in  monlem  ipse  solus.  Vl  aulcin  scro  facluin  est  , 
liineiidcruiil  discipuU  rjiii  ad  iiuirc  : ct  cum  asccndit- 


1STVRUM,  S.  AUGUSTINI  1128 

sent  navem ,  venerunt  trans  mare  in  Capluirnaum.  El  te' 
nibrce  jam  factm  eranl ,  et  non  venerat  ad  eos  Jcsus. 
Mare aulem  venlo  magno  flaitle exsurgebal, etc.  {Joan.M, 
15-21).  Nihil  liic  contrariuin  videri  potcsl,  nisi  qiiod 
M;illh;cusdiinissis  tiirbiseuin  dicit  ascendissc  in  ino.*!- 
lein  ,  iil  illic  s  dus  orarct :  Joannes  autein ,  in  moiite 
fuisse,  cuin  cisdcin  tiirbis  qiias  de  quinque  panibus 
pavit  '.  Sed  eum  ei  ipse  Joannes  dicat  posl  illud  mi- 
raculiim  fiigisse  eum  iii  moiitem  ,  iic  a  turbis  lcnere- 
lui-,  qii.x'  euin  volcb;int  rcgeni  faeere  ;  iiti  jue  mani- 
fcsliiui  esl  qiiod  dc  iiionlc  iu  plauiora  descendcranl , 
(|u:indo  illi  p;incs  tiiibis  ministr;ili  sunt.  Et  ideo  non 
cst  eoiitrariiim  qiiod  asccudil  rursiis  in  montem.sic- 
nl  ct  MaiilKvns  et  Joaniies  dicuiit :  ni.M  quod  Mat- 
tlueus  dicil ,  nscein/i/ ;  Joaniics  aulcm,  /■«gif  :  qiiod 
csset  couirariuni,  si  liigiens  noii  asceiideret.  Nec  il- 
lud  repugnat  qiiod  Malllueus  dixit ,  ascendtt  in  mon- 
tcin  solus  orarc;  Joaniicsautem  ,  Citm  cognovisset,  in- 
quil,  qiiia  venturi  essent ,  iit  facerenl  euin  regein,  fuyit 
ilcruin  in  monlein  ipse  sulus.  Neque  enim  caus;c  oraiidi 
Cdnlraria  est  caiisa  fugiendi  :  qiiandoquidem  et  hiiie 
Doiniiius ,  iraiisngiirans  iii  se  eorpus  huniiliiaiis  nu 
sira;,  ut  conformc  faccret  corpori  gloria;  siia;  {Plti- 
lipp.  111,21),  id  qiioque  docebat ,  lianc  esse  nobis 
inagnam  causain  oraiidi ,  qiiaiido  esi  causa  fiigiendi. 
Ncc  illud  adversum  est ,  quod  Maltliasus  prius  euiii 
dixil  ju.-sisse  discipulos  asccnderc  in  naviculam,  el 
pra'cedere  euni  traiis  frctuin  ,  doiicc  dimillerel  tiir- 
bas,  ac  dciiide  diinissis  turbis  ascendisse  in  mnntoni 
solum  oiare  ;  Joaniies  vcro  prius  euiii  lugisse  coinine- 
morat  soluin  in  ni  ntein  ,  ac  deiudc  ,  t/(  ciKeiii  sc'r« 
fiictum  est,  inquil,  dcscendentnl  discipuli  ejiis  ad 
marc;  et  cum  asceiidissent  iiavcm.  ctc.  Quis  cniin  noii 
vide;it  lioc  rec;ipiiulaiido  Joanncin  postca  dixisse  fac- 
tum  a  iliscipulis  ,  qiiod  j;im  Jesiis  jiisser;it  aiiteqiiain 
fiigisset  iu  nioiitcm  ;  sicul  solct  in  sermone  ad  aliqiiid 
pr.tlermissum  rediri  quodammodo?  Sed  qiiiaipse 
reditus ,  inaxime  iii  brevitale  ac  puiiclo  tcmporis 
factus,  non  commeinoraiur ;  pulanl  plerumqne  qiii 
audiiiiit,  hoc  eliam  poslea  faeluin  esse  quod  pnstca 
dicitur.  Sic  ctiBin  quos  dixcral  asccndisse  navem ,  et 
venisse  irans  mare  in  Capharnaura  ,  dicit  ad  eos  iii 
niari  laboranles  venisse  Dominiim  ambulantem  siipcr 
aquas  :  quod  iiliqiie  prius  in  ipsa  navigatione  factum 
esl,  qiia  veiiiebant  Capbariiaiim. 

101.  Litcas  aulcni  posl  narratiim  dc  qninqiie  pani- 
bus  miraculuiii  pergil  in  aliud,  et  ab  oidine  isto  digre- 
diiiir.  Neqiie  eiiim  aliqiiid  de  navicubi  illa  conime- 
inorat  ,  ct  de  via  Domini  siiper  aipias  :  scd  cam 
dixisset :  /■.'(  iiiaiiducavcruiil  omncs,  el  Sdturali  mint ,  et 
sublalum  est  quod  supcrfuil  illis  fragiiicntorum  cupliini 
duodecim;  deinde  .siibjuiixil ,  El  fiictum  est,  cumsolits 
csset  oraiis ,  erant  citin  illu  cl  discipuli ,  ct  inlerrogiivit 
illus  dicciis  :  Qucm  me  diciiitt  esse  litrbce  {  Litc.  ix, 
47,  IS)?  jani  dciiiccps  aliud  n;irr;iiis ,  iioii  i|uod   illi 

'  sic  in  ali.iuot  nielioris  not;c  Mss.  At  in  aliis  cluotlccini 
>lss.  babclur.  iii  iiwnle  /ni&e,  ci.iii  ea^dcm tiirb(:S  de  quviqtif, 
etc.  la  eJilis.aulein  ir.  el  l.ov.,  iii  monlef.i  fiujLse,  uun 
easdcm  turbas  ite  qtmiqiie,  etc. 


1129  LIBER  SECIINDLS 

ircs,  qiii  DoiDiniim  iinibiilaiUcm  supi  r  aiiiKis  vciiisso 
ad  naviLjaiiles  disci|!ulos  rcluleriuil.  Nic  idco  piilari 
debel  in  illo  nioiilc  ,  qno  cuni  dixil  lla;ilia'us  ascen- 
disse.ut  solus  oraret ,  dixisse  discipulis,  Qucm  me 
dicuiil  csse  Iwbce  (Lucas  enim  vidclur  in  lioc congrucre 
Matlluco,  (piia  dixit,  cim  soliis  essct  oraiis ;  cum  iUe 
dixissct,  uscciulU  iii  monlcni  solus  orarc}'!  sed  oinnino 
alibi,  cum  sobis  oraret,  cl  cssciit  cuin  illo  disclpuli, 
hoc  inierrogavit.  Solum  quippe  Lucas  fuissc  dixit, 
iion  siiie  discipulis,  siculMattliacus  et  Joanncs,  quando 
ab  illo  disccsserunl,  ut  prsccedcrcnt  cum  tians  marc. 
Iste  nanK|ue  apertissime  adjunxit,  Erant  cum  illo  el 
disdpuli.  Proinde  solum  dixit ,  si;.e  turbis ,  qua;  cum 
illo  non  habilabaiit. 

CAPUT  XLVIII.  —  Quomodo  Maltliaus  e(  Marcus 
Joanni  non  adversenlur  in  eo  quod  ab  cis  tribus  ncr- 
rnlur  quid  poslcaquain  trunsfrcliirunt  fuctum  sit. 
102.  Scqiiitur  Mjttbicus  ,  dicens  :  Et  citm  transfrc- 
tasseiU,  vcncrunt  iii  tcrrum  Genesar.  El  cuin  cognovis- 
senl  cnin  viri  toci  iUius  ,  miserunl  in  universam  regionem 
illam,  cl  obtulerunt  ei  omncs  malc  liabentcs  :  et  roijabant 
eum  ,  ul  vcl  fimbriam  vcslimenli  cjus  tangcreiit ;  cl  tiui- 
cumqne  tctigerunt,  salvi  fucli  suut.  Tunc  accesscrunl  ad 
cum  nb  Jerosolymis  Scribw  ct  Pliariscui  dicentcs:  Qiiare 
discipuli  nd  trausgrediuntur  Iraditionem  seniorum?  Non 
enimlavaiit  manus  suas,  cum  panem  manducaiit ,  clc, 
usque  ad  illud  ubi  ait,  Non  lolis  imlcin  munibus  iiuin- 
ducare,  noncoinquinatlwininem  [M.iHli.  xiv,  5i;xv,20). 
Ila^c  et  Marcus  commemorat  siiie  aliqua  rcpugiiamie 
qu;^stionc  (Marc.  vii ,  1-25) :  quidquid  cnim  divciso 
inodo  ab  alio  dicilur,  ab  eadein  sentcntia  noii  reccdit. 
Joannes  autein  ab  navicula  ,  ad  quam  Domiiius  super 
marc  aiiibulans  venil ,  poslcaquam  exicrunl  iii  lcr- 
rani ,  nioie  suo  in  scrmoncm  Doniiiii  iiiteiilus ,  ciim 
ex  occasionc  pauis  mulla  prx'cipuoquc  divina  loculum 
esse  comraemorat ;  postque  ipsum  seinuiiieni  rursus 
in  aliud  alque  aliiid  cjus  narralio  sublimiler  fcruir 
(Jottn.  VI,  22-72).  Noc  tainen  iii  eo  quod  ab  istisdigre- 
dilur,  aliquid  ordiiii  i.-toruiii,  iliius  in  alia  transiliis 
advcrsalur.  Quid  cnim  piobibct  iutolligere  et  illos 
esse  sanalos  a  Domiiio ,  de  quibus  narranl  Matlhicus 
ei  Marcus;  et  illis  qui  eum  secuti  sant  Irans  mare, 
liscc  cum  locutum  cssc,  qiu-c  praedicat  Joaniies  :  quau- 
doquidcm  Capharnauin,  qiio  dicunlur  secundum  Joan- 
iicm  iraiisfrotasse,  juxla  slagnum  est  Gcnesar,  ad 
qu:iin  torram  sccuiidum  .Matlbx'iim  dicuiitur  cxissc? 
CAPLT  XLIX.  —  De  mulicre  ChaiiaiKna  quw  diiil , 
Et  cancs  cdiint  de  iniciscadontibusde  mcnsadumi- 
niirum  suorum,  quiimodo  iiiier  se  Matlliwus  Lucasiiue 
consentiant. 

105.  Sequitur  itaque  Mattiia;us  pnst  illura  sernio- 
nem  Donnini,ubi  de  nou  Iutismanibuscum  Pliarisais 
eglt,  alqiie  ila  conscrit  nariatiouom,  ordiiicm , 
quaiitura  ipsc  traiisiliis  iiidicat,  rorum  eliam  qnie 
eonseciita;  siint  sorvans  :  El  egresnis ,  \ni[ml ,  iiide 
JcsHS  sccessit  in  partes  Tgri  cl  Sidonis.  Et  ccce  muHcr 
Clianunwa  a  finibus  illis  egrcssu  ,  clamavit  dicens  ci  : 
iliscrere  mei,  Doinine,  fili  David ;  filia  mea  mule  a 
icvmonio  vcxRtur.  Qui  non  rcspoDidii  ci  vnbiini,  clc. 
S.\NCT.  Alglst.    III. 


1I3C 
usque  ad  jllud  iibi  ;iit,  U  mulier,  mngna  est  fidcs  tiia ;  fiia 
sicul  vis.  El  sanutn  est  fiiia  cjus  c.x  illu  liora  (Matlli.  xv, 
21-28).  Iloc  de  mulicre  Cliaiianxa  otiam  Marcas  coin- 
meinoral,  eumdcra  reniin  gcstarum  ordiucm  servans, 
nec  aOeiciis  aliquain  rcpugnantiae  qu;cstioncm  ,  nisi 
qiiod  iii  donio  dicit  fuisse  boiuiniim  ciiin  ad  illiim  vc- 
nilcadom  miiiicr  profilia  sua  rogans  (.llarc.  vii,  21-50). 
Mattlucus   aulein   posset   quidem   facilc   intolligi  de 
donio  tacuisse,  eamdera  tamcn  rem  commemorasse  : 
scd  quoiiiam  dicit  discipulos  Domiuo  iia  suggessisse, 
Dimiltc  illam  ,  qnoiiiitin  clainat  post  nos ;  niliil  vidotiir 
aliiid  sigiiificaio,  quam  post  aiiibulan;cm   Domiiiuiii 
iuuliorom  illam  dejirocatoriis  voces  cniisisse.  Qiio- 
niodo  crgo  in  domo,  nisi  qiiia  inlelligcndum  est  di- 
xisse  qiiidcnl  Maicura   qiiod  iuir  ivcrit  ubi  erat  Jc- 
sus  ciiin  cum  pr;tdixisset  fuisse  iu  dnmo?  Sod  quia 
Matllucus   ait,  i\'o)i  rcspondil  ci  rcrfcMm  ;  dodit  agiio- 
srere,  quod  ambo  taciiorunl,  iii  co  silentio  egrcssiim 
fuisse  Jcsum  do  domo  illa  :  atque  ita  c;clera  coutexun- 
tur,  qux- jam  in  nullo discordanl.  Quod  enim  .Maicus 
commemor.U  ci  Domimim  respoiidissc  dc  pano  (ilio- 
rum  non  mitlendo  canibus,  illis  intcrposilis  ,  dicUim 
est ,  qu;c  Mattlixus  dicla  iioii  tacuit :  id  csi,  quia  disci- 
puli  rogaverunt  eum  pro  illa  ;  et  quia  rcspuiidit  iioii 
se  esse  missum  iiisi  ad  oves  qu;B  periernnt  doiiius  Is- 
r.ael;  ct  quia  illa  veiiii ,  id  est ,  consecula  est,  etado- 
ravit  eum  dicens ,  Doiiiine ,  adjuva  nm  :  tunc  dcinde 
dicluni  Chl  quod  Evaiigcli  l.o  ambo  commomorant. 
C.\PUT  L.  —  6'«»i  de  seplcm  punibus  pavil  lurbas, 
utrum  inlcr  se  Mallliwus  Murcusque  convcniaiit. 
104.  Svquilur  MatllKVUs  ila  iiarrans  :  Et  cum  trans- 
isscl  iude  Jcsus,  veitil  sccns  inare  GaliUva:;  cl  ascen- 
dcns  in  monleni ,  seJebal  ibi.   El  acccsseriint  ad  eum 
liirbw  multw,  liabentcs  sccum  mutos ,  claudos,  ccecos, 
dcbiles ,  el  alios  multos ;  cl  projccerunl  eos  ad  pedct 
cjiis ,  et  curavil  cos :  ita  ul  turba;  mirarenliir,  vidciiles 
mulos  loqucnles ,  claudos  ambulantcs,  cacos  vidcntes; 
cl  magnificabant  Dcum  Isracl.  Jesiis  aulcm  convocalis 
discipulis  siiis  di.rit  :  Miscrcor  turbw ,  quia  Iriduo  jain 
perseverant  mecuin,  el  iion  liubent  quod  manducent,  elc., 
usque  ad  illud  ubi  ail,  Eranl  auiem  qui  munducaverunt 
quatiwr  milliu  Iwminum,  cxlra  parvulos  el  mulicrei 
(Matlh.  XV,  29-58).  Iloc  aliud  mir;:ciiluiii  dc  septem 
pauibus  el  paucis  piscioulis  eliam  Marcus  commomo- 
rat  codcm   pcne  etiain  ordiiie,nisi  qiiia  intcrpoiiit 
qnod  uullus  alius  dicit,  de  surdo  cui  Doiiiinus  aurcs 
aporuit,  spueiis  ct  diccns,  Effcla,  qiiod  esl ,  adape- 
rire  (Miirc.  vii,  51;  viii,  9). 

10.5.  iicc  sanc  noii  ali  ic  fuorit  admoiierc  iii  lioc 
miiaculo  dc  scplcm  pauibus,  quod  diio  evangelistaj 
Maltlixus  Marcusqiie  posueruiil,  qiiia  si  aliquis  eoruiii 
id  dixissel,  qui  de  illis  quinque  panibiis  iion  dixissot, 
conlrarius  caMcris  piilaretur.  Quis  eiiim  non  existiiua- 
rct  uniim  idcmque  faciuni  cssc ;  iinn  autem  inlogre  ol 
veracilcr,  sive  ab  illo,  sivc  ab  aliis,  sive  ab  omnibus 
fiiisse  narratum ,  sed  aut  illura  pro  quinque  panibus 
sc|itcin  duin  falloretur  comincmorasse ,  aul  illos  [iro 
septera  quinquo,  aiit  uirosqiic  meiitilos,  vol  oblivionc 
deccptoi  ?  IIoc  ct  de  duodccim  copliinis,  ct  dc  sciilei!^ 
CTrente-six.J 


llol 


DE  CONSKNSU  EVANGELISTAnUM,  S.  AUGUSTIM  ini 


spoilis  opiiiareliir  quasi  cdiilrariiim  :  Iioc  ilc  quinqiic 
iiiillibus,  cl  dc  quaUKir  iiiiHiluis  corum  qui  pasccreu- 
lur.  Secl  quia  illi  qui  miraciilum  dc  seplcin  pauiliiis 
narravcruiil,  nccilluil  dcquiiique  lacueriiiii,  iicmiiicm 
niovel ,  el  ulrumquc  factuin  omiies  inlclligiinl.  Iloc 
idcodixiinus,  tU  sicubi  siniilc  invciiiuir  f;iclum  a  On- 
niiiio,  qiiod  iii  aliiiuo  allcri  Kvaiigclisla;  it:i  rcpuguaio 
videalur,  ul  omuiiid  solvi  iion  possil,  niliil  :iliud  iiilel- 
ligaliir  quam  utrumque  facluin  esse  ,  ct  aliud  ab  a'io 
cominemoraium  :  sicul  de  ceiilenis,  et  quinquageiiis 
discumliciililius  comiucnd.iviuuis;  quia  si  non  ctiam 
illud  utruuiqiic  apud  unuiii  iiivcnircmus,  C(iiilrari:i 
singulos  dixissc  pularcmus  (n). 
CAi^UT  LI.  —  Quod  dkil  MuUliaus  iiidc  eum  vciiissc 
iii  jincs  Magedan,  quomodo  congrml  ilarco;  ct  in  eo 
quod  fjclcnlibus  sifjnum  rcsiwndit  itcrum  de  Joiui. 

106.  Sequitur  Mattli;tus,  cl  dicil  :  F.l  dimissa  tiirbii 
aiccndil  in  niiviculum  cl  veiiil  in  fiiics  lllrigediin  ,  ctc. 
usquc  ad  illud  ubi  ait ,  Cciieratio  mula  ct  adullcra  si- 
giium  qucerit,  et  siynum  non  dabilur  ei,  nhi  signum  Jo- 
iia;  prophela:  [Malth.  xv,  59;  xvi,  4).  IIoc  jain  et  alibi 
dixit  idcni  Mattb;eus  (Id.  xii,  59).  Undc  eliain  atqiie 
etiam  reiiiicndum  cst ,  siepius  Domiiium  eadcui 
dixisse;  ul  quod  e.\istcntc  conlrario  solvi  non  pntuc- 
ril ,  bis  dictuin  iiilclligatur.  llunc  sane  ordincm 
cliain  Marcus  tencns ,  posl  illud  de  scptcm  panibiis 
liiiraculum  ,  lioc  idcm  subjicit  qiiod  Matiliaeus  ,  nisi 
q.uod  Dalinanullia  ,  quod  in  qnibusdani  codicibus  lc- 
gitur,  noii  dixit  Matlh;eus  ,  sed  Jlagedan  [Marc.  viii , 
10-12).  Non  autem  dubiiaiidiim  cst  eumdera  locum 
essc  sub  utroque  nomine.  Nam  plerique  codices  non 
Iiabcnl  ctiam  secundiini  Marcum ,  iiisi  Magedan.  Ncc 
illud  nioveat,  quod  Marcus  non  dicit  rcspousum  esse 
quxrcntibus  sigiium  de  coelo,  idcm  quod  Mattliaeus  de 
Jona,  sed  ait  Dominum  rcspoiidisse ,  Signum  non  da- 
bilur  ei.  Inlclligcnduni  cst  ciiim  quale  petebant ,  boc 
est,  de  coelo  :  pr;eicruiisit  aulein  dicerc  de  Jona,  quod 
!>Iatili:ius  coinniemoravit. 

CADUT  LII.  —  De  fermento  Pluirisavrum  ,  qnomodo 
cum  Marco  convenial ,  vcl  re  vel  ordine. 

107.  Scqiiitur  Matlha;us  :  Et  rcliclis  illis  iibiit.  Et 
cum  vciiissent  discipuli  ejus  trans  frctiim,  obliti  sunlpa- 
nes  accipcre.  Qui  dixit  illis  :  Jntuemini ,  et  cavete  a 
fermeiito  Pliarisworum  et  Saducworum,e\.c.,  usque  ad 
illud  ubi  ait ,  Tunc  inlellexerunt  qiiia  non  dixerit  ca- 
rcnduni  a  fermcnlo  panum,  sed  a  duclrina  Pliarisworuin 
-~l  Saduca:orum  (Multh.  xvi,  5-12).  Wxc  eadem  etiain 
Jlarcus  et  codcin  ordiiie  digcrit  (Marc.  vni,  15  21). 
CAPUT  I^lll.  —  Cum  interrogiivit  discipulus,  quemil- 

lum  dicerent  liomines,  utrum  nihil  inter  se  repugnent 
Mauhwus,  Marcus  et  Lucas,  rebus  aut  ordwe. 

108.  Sequitur  M;ittlia;iis  :  Venit  autem  Jesus  in  par- 
tes  Cwsarcce  Philippi ,  et  inlerrogubat  discipulos  suos 
dicens  :  Quem  me  '  diciint  homines  esse  Filium  homi- 
nis?  At  ilii  dixerunt :  Alii  Joannem  Daplistam  ,  atii 
autem  Eliam,  alii  vero  Jcremiam,  aut  unum  cx  Proplie- 

'  in  editis  excidcrul,  me;  quod  liic  .in  0[itimi;  nota;  Mss. 
babctnr,  el  in  gracco. 

(a)  vide  supra,  cap.  i6. 


(is,  clc,  usquead  illiid  iilii  ail,  El  quodcninquc  solvcris 
super  lciram  ,  erit  solulum  et  in  cxlis  (Malth.  xvi  , 
15-19).  IIoc  codcin  pene  onliiie  Marcus  iiarrat ,  sed 
intcrposuit  primo  dc  ca;co  illiiininalo,  quod  soliis  ipse 
commcmorat,  de  illo  qiii  dixit  Domino,  Video  hvmines 
sicut  arbores  ambulantes(Miirc.  viii,  22-29).  Lucasaii.. 
li^in  posi  niiraciiliim  ilhul  dc  qiiiinpic  pauibiis  hoc  re- 
cordatur ,  alqiie  inscril  (l.nc.  i\  ,  18-20)  :  cujus  re 
cordatioiiis  ordo  ,  sicul  supra  jain  oslcndiuius ,  ni- 
liil  rcp;ignat  ordini  islorum.  Sod  putesl  illud  mo- 
vcrc,  qiiod  Liicas  Doniiiiiiiu  interrogasse  discipulos 
suos,  qiiem  illuiii  diccrciit  hoiiiincs,  tunc  dixit,  cuin 
cssct  solus  oraiis ,  ct  adcsseiil  ctiam  ipsi  :  porro  au- 
tcin  Marcus  in  via  dicit  illos  hoc  ab  eodem  intcrroga- 
los.  Sed  euni  raovel,  qui  niinquam  oravit  in  via  '. 

109.  Jain  eliam  dixisse  nie  recolo,  ne  quis  arbiire- 
tiir  quod  hic  Pclrus  nomen  acccpcrit,  ubi  illi  :iil,  Tu 
es  Pclrus ,  et  su)>cr  hanc  pclrain  wdiftcabo  Ecclcsium 
meam  Non  enim  accepit  hoc  nomen,  nisi  ubi  Joaniies 
conimemorat  ei  dictum  esse ,  7"«  vocaberis  Cephas  , 
ijuod  intciyreliitur  Petrus  (Joan.  i ,  42).  Uude  iiec  ilk) 
loco,  ubi  .Marcus  duodccim  discipiilos  noniinatiin 
coinmemorans,  dixit  appcllatos  Jacobum  et  Joannem 
(ilios  toiiitriii ,  arbitrandum  est  nomcn  acccpisse  Pe- 
truin ;  qiii.i  dixit  illic  quod  iniposuerit  ei  noinen  nt 
vocarelur  PetriH  (Marc.  iii ,  16  19)  :  hoc  eniin  reco- 
lindii  dixit,  iinii  qiiod  luiic  facluni  sit. 

CAPUT  LIV.  —  (Jbi  prwnuniiavit  discipiilis  passio- 
iicm  suam,  quw  sit  inlcr  Malthwum,  Marcum  et  Lu- 
cam  convenientia. 

110.  Se(|uitur  Mattluicus,  et  dicit  :  Tunc  prwcepit 
discipulis  siiis ,  ut  ucndni  dicerent  qiiiii  ipse  essct  Jesus 
Cliristus.  Exiiide  cacpit  Jcsiis  cstendere  discipulis  suia 
quia  oporlerel  eum  ire  Jcrosolijmam  ,  et  mulla  pati  a 
senioribus  et  Scribis,  clc,  usque  ad  illud  ubi  ait,  yon 
sapis  ea  qiuv  Dei  sunt ,  sed  ea  quw  hominum  (Matlh. 
XVI ,  20  25).  Hyec  eodem  ordiiie  subncciunt  Marcus 
et  Lucas  (Marc.  viii ,  50-55,  et  Luc.  ix  ,  21 ,  22)  : 
sed  Lucas  de  Petro  ,  quod  passioni  Christi  conlradi- 
xerit,  lacet. 

CAPUT  LV.  —  Vbi  subjitngunt  iidem  tres  quomodo 
prwceperit  Dominus  ut  posl  eum  qtii  volueril  vcniat 
quam  secum  concordent. 

111.  Sequilur  MattliKus  :  Tunc  jcsus  dixil  discipulit 
suis  :  Si  quis  vitlt  post  me  venire,  abnegel  lemelipsuin  , 
cl  tollal  criicem  suam,  c!  sequalur  me  ,  ctc,  nsqiic  ad 
illiid  ubi  M,  El  tuncrcddet  unicuiciuc  <iccundum  opu> 
cjus  (Mnllh.  xvi,2i-27).  Iloc  el  Marcus  stibjuiigil 
eiimdcm  ordinem  servans  :  sed  ipsc  non  dicit  dc  Filio 
hominis  venturo  cura  Angulis  suis  ,  ut  reddal  uni- 
cuique  secundum  ojius  suuin.  Commciiiorat  tamcn 
ctiain  illud  dixissc  Doininum  ,  Qui  enim  me  confusus 
fuerit,  et  mea  verba,  in  gencralione  ista  adullera  et  pcc- 
cutrice,  et  Filius  hominis  coufundelur  eum  cum  veneril 
in  gloria  sua  cum  Angelis  sanctis  (Marc.  viii,  34-58). 
Qiiod  intelligi  potcst  ad  canidca'  fenlcntiain  pcrti- 
nere,  qua  dixit  Maltb:cus,  ul  redda.  unicuique  sccun- 

'  Rr.  ct  I.ov. ;  Qiii  piitat  qiiod  nimqiiam  oravit  tn  vta 
At.  nat.  Mss-  non  iiabCm,  piitat  qnod. 


*!33 


diim  opus  suum.  Lucas  quoqiie  eaJein  eoJemque  or- 
(liiic  aniieclit,  noii  nuilliun  diveiso  vorlioium  nindo, 
eadem  lamcn  scnlentiarum  veritalesimillimus'  (Luc. 
IX ,  23  26). 

CAPUT  LVI.  —  0'""'  s«  Domhins  Iribus  dis(.:puUs  in 
monle  osh-mtil  cum  MoijSi-  et  Etia,  (jiiomorfo  iiitcr  se 
comjruanl  tres  isti  ordine  ct  rcbiis,  A  maxime  propter 
numerum  dieriim  ,  quia  Matlhaiits  el  Slarcus  dicunt 
posl  sex  dics  factum,  t]uod  Lucas  posl  octo. 

112.  Seiiuitur  JLillliueus  :  Amen  duo  vobis  ,  sunl 
quidam  de  liic  staiilibus,  qui  non  cjustabuiit  mortcin  do- 
ncc  videant  Filiuin  Iwininis  venientem  in  rcgno  suo.  Et 
posl  dies  sex  assumpsit  Jesus  Pelrum,  et  Jacobum,  et 
Joannem  (rutrem  cjus ,  ct  du.ril  illos  in  moiitem  cxcel- 
sum  seorsuin,  clc,  usiiiie  iid  illiid  iilii  ail,  Neinini  dixe- 
ritis  visioiiem ,  donec  Filius  Iwmiiiis  a  inortziis  resur- 
gat.  Ila-c  visio  Domiiii  iii  nionle  cor.ini  (nljiis  disci- 
pulis,  Peiro  ,  Jacobo  cl  Joaniie  ,  nbi  eliam  de  ccclo 
illl  lesllinonium  paicriia;  vocis  pcrhibiluin  cst ,  a  iri- 
bus  Evangellslis  eodcm  ordine  coniineiiioratur,  et  ad 
easdem  omnino  scnleiuiiis  [Malth.  xvi,  28  ;  xvii,  9  ; 
Marc.  viii,  59  ;  ix,  9,  ct  Luc.  ix,  27-30)  :  sed  ca'tera 
secuiidiim  ea  gcnera  locutioiium  divcrsa  ,  siiie  ulla 
senteniiaruin  divcrsllale  ,  qua;  mullis  loeis  supeiius 
demonsiravinius,  videri  a  lcgeniibus  possunt. 

113.  QiioJ  aulcm  Jlarcus  posl  sex  dics  factum  di- 
clt,  sicut  Matlluciis,  Liicas  aulein  post  octo,  non  coii- 
tcmnendi  sunl,  si  quos  movcl.  scd  rationc  rcddila 
inslrucnji.  Dics  cnim  qiuindu  enuntiaiiius  diceiitcs  : 
Pust  lot  dies ;  alli|uaiido  non  aiiiiijnieiamus  cum  in 
quo  loquiniur,  et  euiii  quo  rcs  ipsa  futura  esl,  quain 
prxnuntiamus  vel  poUicemur,  sed  niedios,  pubt  i|iios 
revera  plenos  .ilque  integros  illud  fului  um  esl.  lloc 
fecit  Mallb;i.'us  ct  Marcus  ;  exceplo  eo  die  qiiu  li  ec 
loquebalur  Jesus,  ct  lilo  quo  exbibuit  niemorauim  in 
luonle  visioiicm,  niedios  dies  iiituenlcsdixerunl,  l'ost 
sex  dics  :  quod  ille  aniiuineruiis  tiiialibus,  id  esl  priiiio 
atque  uliimo,  dixit,  Post  octu  dies,  eo  loquendi  modo 
quo  pars  pro  lolo  commemoratur. 

lli.  Ilem  quod  Lucas  ail  de  Movse  et  Elia  ,  Et  fa- 
clum  est,  dum  discedercnt  ab  illo,  ail  Petrus  ad  Jesum  : 
Prceceptor,  bonum  est  nos  hic  esse,  et  cxtera,  iion  de- 
bet  putari  contrarium  ci  quod  Matthoeus  Marcusque 
Ua  conjunxerunt,  Pclruni  hoc  suggessisse  quasl  adbuc 
Moyses  et  Ellas  cum  Domino  loquereiiiur.  Non  eniin 
exprcsserunl,  quod  tunc ,  sed  lacuerunt  polius,  quod 
isle  addidil,  iilis  disccdenlibus  lioc  Pctrum  de  tribus 
labernaculis  faciendis  Doiniiio  snggessisse.  AJdldit 
etiam  Lucas ,  intrantibus  illis  in  iiubein  ,  faciam  esse 
vocem  de  nube  ;  quod  ilii  non  dixerunt,  sed  ncc  con- 
tradixeruiit. 
CAPLT  LVII.  —  Ubi  de  adventu  FJia;  tocutus  est  cis, 

quce  sil  convenieiitia  iiilcr  Matthwum  et  Marcum. 

113.  Sei|uilur  Mallhaus  :  Et  iiiterroiiaverunt  eum 
discipuU  dicentes  :  Quid  ergo  Scribw  dicuiit  quod  Eltani 
oporteal  priinum  vciiire?  At  ille  respondcns  ait  cis  : 
Elias  quidcm  venturus  est ,  et  rcstiluet  oinnia  :  dico  uu- 
tem  vobis  quiu  Etias  jam  vcnil,  el  non  cognoverunt  eum, 

'  nai.  ct  duo  >:ss.,  sentcniiam  veyitclc  dmiUimo. 


LIBER  SECUNDUS.  1134 

scU  fecerunt  in  eo  qua:cuinque  voluenint ;  sic  ct  Filius 
hoininis  passurus  est  ab  eis.  Tunc  intellexerunt  discipuli 
quia  de  J ounne Baplista  dixissel  eis  [Mattli.  xvn,  10-13). 
lloc  idcm  Marcus,  etiam  hunc  ordincm  servans,  com- 
mcnioravil  ei  in  nonuulla  diversilale  vcrborum ,  nu- 
squam  lamcn  ab  ejusdcm  sententix  veritale  disccs- 
oit  (Marc.  IX  ,  10-12)  :  sed  ipse  non  addidit ,  intelle- 
xisse  discipulos  i|uod  Joanneni  Dominus  signiflcasset, 
diccnJo  quod  Elias  jam  venerit. 
CAPUT  LVIH.  —  De  illo  qui  ei  obtulit  lilium  siium  , 

qucm  discipuli  sanare  non  poluerant,  queinadmodum 

tres  isli  consentiant  etiam  ordine  narruliunis. 

IIC.  Sequilur  Mallli;cus,  et  dicit  :  Et  cum  venisset 
ad  lurbam  ,  accessil  ad  eitm  liomo  yenibus  prcvolutis 
ante  eum,  dicens  :  Domine,  misercre  filii  inei ,  qitia  lu- 
nalicus  cst,  el  inulc  palilur,  ctc,  usque  ad  illud  ubi  ait, 
Hoc  tiutein  gcnus  non  cjicitiir  nisi  pcr  orationcm  et  jeju- 
niuin  (Maith.  xvn  ,  li-20).  IIoc  ct  Maicus  ct  Lucas 
endem  ellain  oidlne  mcmorant,  siiie  ulla  rcpugnantLu 
quaistionc  (Marc.  k,  16  28,  et  Luc.  ix,  38-i3). 
C.\PUT  LIX.  —  Ubi  de  passione  sua  cum  eis  dixis- 

sel,  contrislati  sunt,  quod  tresipsi  eodcm  ordinc  com- 

memoranl. 

117.  Sequitur  Matt!ia;iis,  dicens  :  Coiiversantibus 
ttutem  eis  in  Gatilwa,  dixil  itlis  Jesus  :  Filius  hominis 
tradendus  cst  in  manits  hominum ;  ct  occident  cuin,  el 
lerlia  dic  rcsurgel.  El  contiistati sunl  vchcmenter  (Matth. 
XVII,  21,  22).  Hoc  eodem  ordine  Marcus  Lucasque 
commeninrant  (Marc.  ix,  29-31,  el  Liic.  ix,  44,  45). 
C.\Pl]T  LX. —  Ubide  ore  piscissolvit  tributum,  quod 

Malthwits  solits  dicit. 

118.  Sequiliir  Maltliccus,  dicens :£(<■«»!  toiissf»» 
Capharnaum,  accesserunt  qui  didrachma  accipicbant,  ad 
Pctrum,et  dixeruntei :  Magister  vesler  non  solvildidra- 
cliina?  Ail,  Eliam ,  etc,  usque  ad  illud  ubi  alt,  Inve- 
ires  staterem;  illum  sumens  da  eis  pro  me  et  le  (Maltli. 
XVII,  23-26).  IIoc  solus  isle  toinmemorat,  quo  inter- 
posito  euindem  ordinem  sequiiur,  in  quo  cum  co  ctiam 
Marcus  et  Lucas  pariler  anibulant. 
CAPUT  LXI.   —  De  puero  parvulo  qttem  propositit 

imitandum,  de  scandalis  mundi,  de  membris  corporis 
scandaUumtibus,  de  angclis  parvulorum  qui  vident 
faciein  Palris,  de  una  ove  ex  ovibus  centum,  de  fra 
Ire  corripiendo  in  secrelo  ,  de  solvendis  licjandisque 
peccatis,  de  concordia  duorum  el  congregatione  irium, 
de  dimillcndis  peccatis  usque  scpluaijies  septies ,  de 
servo  ciii  dimisaum  est  multum  debilum,  el  ipse  par- 
vum  non  dimisil  conservo,  Malthwus  quemadmodurn 
cmteris  non  repugiiat, 

119.  Seqiiltur  ergo  idem  Matthius,  cl  dicit  :  In 
illa  Itora  uccesseritnt  discipuli  ad  Jcsum  diccntes  :  Qitis, 
piitas,  major  est  in  rcgiio  ccelorum?  Et  advocans  Jesus 
parvulum,  slaiuil  eum  in  medio  eorum,  et  diril  :  Amen 
dico  vobis,  nisi  conversi  fueri.is,  et  cfficiumiiti  sicnt  par- 
vuli,  non  intrabitis  in  rctjnitm  cxlorum,  usqiic  ad  illiid 
ubi  ail ,  Sic  ct  Patcr  meus  cceleslis  facicl  vobis  ,  si  non 
rcmiseritis  unusquisque  fralri  suo  de  cordibus  vestris 
(Mutlh.  xviii).  Ex  isto  aliquaiilo  pnilixiore  Doiiiini 
sermone  no:i  oniiiia ,  sed  qua'd:im  Marcus  eumdcm 


lIo5  DE  CONSENSL-  EVANCELIS 

sequens  ordiiiem  posnit ;  qiu-cdam  cliam  ipse,  qux 
MjUIkcus  iion  dicil,  inscruit  (Marc.  ix,  55  49).  To- 
liis  aiilem  scnno  qiiousciue  eum  ronsiileraiiJum  susce- 
|iiinus,  a  Pelro  sulo  iiilcrpcllalur,  (iiiaTcnte  qiiotics 
Iralri  debeat  ignosci.  Talii  ciiim  Doniinusloqucbalur, 
iil  saiis  elureai,  etiam  lioc  quod  Petrus  interrogavit , 
ciqiic  responsum  csl,  ad  cumdem  pcrtinere  sermo- 
iiein.  Lucas  aiilem,  nisi  illiicl  dc  parvulo  ouem  consli- 
liiit  aiite  discipulos  iniitanduin,  cuin  de  siia  magnilu- 
dinc  cogiiarcnl,  nihil  lioc  ordinc  servalo  commemorat 
(I.uc.  IX,  40  iS).  Si  qua  cnini  alia  similiter  dixit , 
qiiir  cl  iii  isto  sermone  sunl  posila,  alibi  cl  ex  aliis 
occasioiiibus  dicta  recoliiit  :  siciil  Juannes  de  remis- 
sione  pcccatoruin,  quod  lencbuiitur,  si  cui  tenuerinl ; 
cl  diiiiittcntur,  si  cui  dimiscrint,  posi  resuireciioiicni 
a  Dcmiiuo  dictum  commemoral  (Jonii.  xx,  25);  cum 
Idatili  rus  iii  hoc  sermonc  Doininum  lioc  dixisse  me- 
i.iiucril,  quod  ct  Pelio  aiitea  dictuui  fuisse  idem  ipse 
t.  slatur  {Mtiiili.  xvi,  19).  Eadem  iiaquc  s.upe  ac  plu- 
ribus  iocis  Jesuin  dixisse,  necubi  movcamur,  si  ordo 
dicioriim  quibiisdam  repugnare  puiabilur,  sicut  jam 
l  ities  coinmomlavinius,  mciiinisse  debemus,  ne  lioc 
semper  adiiioiicrc  necesse  sil. 

C.AILT  LXIl.  —  Quniulo  inlenogalus  est  ulrum  lUctit 

diniitlere  uxorem,  qiiemadinodum  inler  sc  consenlianl 

ilattlicens  et  Marcus,  maxime  de  ipsis  inlcrrogiilioni- 

bus  vel  Domini  vel  }udworiim  aigue  resjwnsis,  in  qui- 

bus  videntur  arHiutalulum  tariure. 

120.  Sequitur  iMatil..xus,  iia  nan.ius  :  Et  (actumest, 

ciini  consummasset  Jesus  sermones  istos,  migravit  a  Ga- 

IJaia,  et  venit  in  fines  Judwa:  trans  Jordanem  :  et  se- 

cula;sunt  eum  turba:  mulla:,  et  curavileos  ibi.  Et  acccs- 

feruiil   ad  cum   Pliurisai,  tcnlanles  cum,  ct  dicentes  : 

Si  licet  homini  dimittcre  iLXorem  sutim  quaciimque  ex 

causa,  etc.,  usque  ad  illud  ubi  ait,  Qui  potest  capere 

capiat  (Id.  xix,  1  12).  Hoc  et  Marcus  commemorat, 

cuindcm  ordiiiem  tenens  (J/arc.  x,  1-12).  Sane  viden- 

«lum  est,  iie  rcpugnare  videaiur,  quod  idcin  Marciis  a 

Doinino  dicil  interiogatos  Pharisxos,  quid  eis  Moyses 

pracccperit ,  alc|ue  ita  illos  interrogaiiti  respondisse 

(le  pcrmisso  sibi  libello  lepudii  :  cum  Matllucusdixerit 

verbis  Domiiii,  quibus  ostendcrat  ex  Lege  Deuni  con- 

junxisse  niasculum  et  feminam,  ci  proptcrea  iion  eos 

debcie  ab  liomiiic  separari,    illos  letulissc  respou- 

,sioncm,C"id  ergo  Moyses  mandavit  dari  libellum  repu- 

d.i,  (t  diniiitere?  Quibus  ilcruin  ail,  Quoniam  Moyses 

iid  duriiiam  cordis  vcslri  permisil  vobis  dimitlere  uxores 

vcstras  :  ab  iii.tio  autein  non  sic  (uit.  Nam  et  Marciis 

bane  Doniini  responsioncm  non  tacet,  scd  posieaquam 

ci  respondcrunt  interroganli  de  libello  repudii. 

121.  In  quo  oidine  vcl  niodo  vcrborum  hoc  iniclli- 
gcre  debcmus,  ad  rei  veritatem  nihil  inttresse  ulriim 
Domino  separaiionem  prohibcnti  ct  sentcntiam  suam 
dc  Lcgc  firmanii,  ipsi  intulerint  quaestionem  de  libello 
repudli  per  cunidem  Moysen  sibi  pcniiisso,  per  quera 
et  illud  scriptum  est,  quod  Deus  coiijunxerit  mascii- 
lum  cl  feminam  (Gen.  ii,  2'i);  au  hoc  idcin  illi  de 
pracceplo  Moysi  cos  inlcrrogaiiti  respoiiderint.  Nani 
et  voliinias  c]us  ila  sc  haliebai,  ui  iion  cis  reddcret 


T.AUUM,  S.  .\UGUST1N1  l|3e 

raiioiicm  cur  iUud  Moyses  pcrmiseril,  iiisi  prius  ipsi 
ho(  commcmorasscut;  qua;  voliiulas  cjus,  ca  quam 
Marcus  posiiil ,  intcrrogaiioiio  s  gnilicala  est  :  ei  illo- 
rum  viilimlas  ipsa  cral,  ul  de  auclorilate  Moysi,  quo- 
niam  niandavit  darili  belluni  rcpudii,  laiii|iiam  con- 
(•ludcient  cum  scparationcm  sine  dubio  veiaiuruin  ; 
hoc  cnim  dicturi  ctiam  lcnlantes  accesserant.  Qua; 
volunias  conim  sic  exprcssa  cst  per  Maitlia;un),  ut 
non  cos  csse  comniemoiaret  iiiicrr'..gaios,  scd  ultro 
iiilulissc  dc  maiidalo  .Moysi,  quo  velut  convincereiU 
Doniiiiiim  scparaiioucm  coiijuguiii  prohibcnlem.  Cum 
crgo  voluntas  lo()uciiiiiim,  cui  dcbciit  verba  servire  , 
ab  Evaiigelisia  ulroque  nioiislrala  sit,  niliil  interest 
quam  diversus  inler  iinibo^  fuerit  narrandi  modus  , 
duin  ;ib  eadem  veiiialc  neuicr  absccderei. 

122.  Polcst  eliam  hoc  intclligi,  quod  ,  sicut  dicit 
Marcus,  prius  eos  dc  uxore  dimiiteiida  inlerrog.intcs 
Domiiius  vicissim  iiiIcrrog:iret,  quid  cis  pra;ceperit 
Moyses  :  qui  cum  respoiidissent ,  Muyscn  permisisse 
libellum  rcpudii  scrib:  re,  el  dtmittere,  respundil  cis 
de  ipsa  Lege  per  .Moyscn  data,  quomodo  Deus  insii- 
tuerit  conjugium  masculi  el  fcmiiuv,  diccns  ea  qu;c 
ponil  Malllueus,  id  csl,  I^^on  letjislis  qiiia  qui  (ccit  ab 
i:iitio,  iHiiscnlum  ct  fcminam  (ecit  eos,  et  ca;lcra.  Qui- 
bus  audiiis  illi  id  (|uod  ei  prinio  interroganii  rcspon 
deraiit ,  repctiverunl ,  diccntes  ,  Qiiici  ergo  Moyses 
mandtait  dari  iibellum  rejnidii ,  et  diniittere ?  Tunc 
Jesus  causam  oslcndit  CsSi.  duriliam  cordis  ipsoruiii, 
quam  Marcus  bicvitalis  c.iusa  prius  ponil,  laiiquaiu 
illi  priori,  quam  Matthscus  intermislt,  curuin  respon- 
sioni  rcddiiani;  nihil  deperire  judicans  vcrilal ,  quu- 
cumque  loco  eisdem  ips-is  verbis  qux  bisdixciant  red- 
deicliir,  qiiiwiiani  ipsisveibis  eam  reddidcrat  Dominiis. 
C.VPLT  LXlll.  —  De  porvulis  quibns  manus  imposuil, 
dc  dmlc  cui  dixil,  VcBde  oyiuia  tua ;  de  vinea  quo 
conducli  suiil  operarii  yer  lioras  diversas,  qucmadmo- 
duni  Maltlimiis  dnobus  aiiis  non  riyvgncl. 
125.  Seipiitur  .Mall',ia;us :  Tiuic  oblati  sinit  ci  parvuli, 
ut  manus  eis  imponcret,  et  orarel  :  discipuli  autem  in- 
crepabant  eos,  el  cxtcra,  usquc  ad  iiliid  ubi  ait,  Mulii 
cniin  siint  vocali,  pauciaulcm  clecli  (J/n»/i.xix,  15;  xx, 
16).  iluiic  cum  MatllucoMarcusordiiicni  tcii!iit(.!/arc. 
X,  15-51),  sed  de  conduclis  operariis  ad  viiicam  soliis 
Mauhaus  iuterpouit.  Lucas  auicm  cuin  couiincmo- 
rassclillud  quod  eisdixitqua;rciitibusintersc  quisnam 
major  csscl,  adjunxit  de  illo  qnem  videi:iiil  ejicien- 
tem  dainonia  ,  cuin  euni  non  sequeretur  :  iude  jam 
digrcdiiur  ab  isiis  duobus,  ubi  aii  eum  firniasse  fa- 
ciein  suam  ut  iret  iii  Jerusalc:n  (Luc.  ix,  46-S 1 );  ac  post 
nuilla  iiilerpiisita  occurrit  cis  rursus  ad  commemo- 
landuni  islum  divitcm  cui  dicitur,  Vendc  omnia  qnie 
/lafcis  (/(/.  XVIII,  18  50);qucm  nunc  isli  commemor:iiit 
ex  ordine  quo  paritcr  cuiit.  Nam  ibi  eiiam  Lucas  dc 
islis  par\ulis,  anlcquam  divitis  faciat  menlionem , 
qucniadniodum  et  isii,  non  prxlermittit.  De  illo  ergo 
divile  qiii  qu.Tiil,  qiiid  boiii  facial  ut  vilam  a;iernain 
conscipialur,  polcsl  vidcri  dislare  aliciuid  quod  secuu- 
duiu  Maltha^uiii  diciUir,  Qiiid  me  inlerrogas  de  boiio  .' 
sccuiHlum   illos  aulciii  ,  Quid  ine  dicis  bonuni  ?  Nam, 


1)57  LiBEil  SECUNDUS. 

Quid  me  inlcnogas  de  bono?  ad  illLid  m;igis  nfeni 

potest,  qnod  ait  ille  qiKrrens,  Quid  boni  faciain?  Ibi 

enim  ct  Ixinum  nnminavil,  ct  interiogatio  csl  :  Ma- 

gisler  oulcm  bom,  nondum  cst  inlcrrogalio.  Comnio- 

dissime  crgo  inlelligilnr  ulrumquedictum,  Quid  dicis 

ine  boniim  ;  et,  inlcrrogns  me  de  bono  ? 

C  VPUT  LXIV.  —  Ubi  secrcto   duodecim  discipulis  dc 

passione  sua  prwdixil,  ct  mntcr  fiHorum  Zcbcdai  cum 

filiis  suis  pctiit  ut  unus  corum  ad  dcxteram  cjus,  allcr 

ad  sinistramscdcrct,  quomodo  iwn  repugnet Matthaus 

aliis  duobus. 

121.  Soqnitur  Mallhicus,  ct  dicit  :  Et  asccndcns 
Jesus  Jtiosolijmam  assumpsit  duodecim  discipulos  se- 
creto,  et  ait  illis  :  Ecce  ascendimus  Jcrosolymam ,  et 
filius  Iwininis  tradetur  principiLus  saccrdotum  et  Scri- 
bis;  et  condemnabunt  eum  moiic,  ct  Iradent  eum  Gcn- 
tibus  ad  detudendum  et  ftngellandnm  et  crucifigemlum; 
ct.tcrlia  die  resiirget.  Tunc  acccssit  ad  cum  mater  filio- 
ntm  Zebedcci  cum  filiis  siiis,  adoruns,  et  pclciis  aliquid 
tib  co,  elc,  usquc  ad  illud  ulii  ait,  Sicut  Filius  liomiiiis 
uon  venil  ministrari ,  scd  minislrare,  et  dure  animnin 
suain  redeinpliouem  pro  mullis  {Matth.  xx,  17-28). 
IIuiic  cnm  illo  ordincni  ctiam  Marcus  lciict,  (ilios  Zc- 
l)cd;i'i  pciliibcns  dixisse  quod  ab  cis ,  non  |icr  cos 
ipsos,  sed  per  malrem  diclum  essc  MaUJKcus  cxprcs- 
sil,  cum  illa  corum  voluntatcm  attulissel  ad  Domi- 
iiuin.  Unde  niagis  ipsos  quam  illam  dixisse  quod 
diclum  cst,  Marcus  brcviler  intimavil.  Deniquc  et 
Donwnus,  et  secundum  Mallliium  ct  secundnm  Mai-- 
cum,  ipsis  poliusquam  malri  rcspoiulit.  Lncas  aulem 
poslciiquam  ex  codem  ordiiie  commemoravit,  qnic  dc 
passione  et  de  resurrectione  sua  duodecim  discipulis 
prx'dixcrit,  piactermitlit  ea  quac  isti  commcnioranl , 
post  qusc  inlerposita  occurrunt  ei  ad  Jericlio  {Luc. 
xviii,  31-55).  Quod  aulem  dixerunt  Matlliaus  cl 
Marcus  de  principibus  geniium,  qui  dominantur  sub- 
jcctis,  noii  ila  fnlurum  inter  illos,  sed  eum  qui  erit 
major  etiam  scrvum  aliorum  fulurum  :  dicit  lale  ali- 
quid  et  Lucas,  scd  non  co  loco  {Id.  xxii,  24-27) ;  ct 
ordo  ipse  indicat,  ileruin  cssc  cawdem  sentenliam  a 
bomino  diclam. 
CAPUT  LXV.  —  De  ctvcis  Jcricho  illuminatis,  quem- 

admodum  non  adversclur  Mutlliceus  vel  Murco,  vcl 

Luca:. 

123.  SequitnrMallli:ciis  :  El  ejrcdiculibus  cis  i,b  Jc- 
riclio,  sccula  esteum  lurba  inulla.  Et  ecce  duo  CKci  sc- 
dentes  sccus  viam  audicrunl  quia  Jesus  Iransiret,  et  cla- 
niaverunt,  diccntcs  :  Voniine,  miserere  noslri,  fili  David, 
ctc,  usque  ad  illud  ubi  ail,  Et  confcslim-  videruiil,  cl 
sccuti  sunt  cum  (  il/a(//i.  xx,  29-51 ).  Hoc  el  Marcus 
coinmemorat ,  sed  de  uno  c;cco  factuni  {Marc.  x, 
46  32).  Qua;  ita  solvitur  quxstio,  ut  illa  solula  cst  dc 
duobus,  qui  lcgioncm  da:monum  paticbanlnr  in  rcgio- 
nc  Gcraseiiorum  [Supra,  cap.^l,  n.  50).  iNam  duorum 
ctiam  cxcorum,  qniis  niodo  intcrposuit,  unnni  fuissc 
nolissimum  cl  in  illa  ci\ilatc  rainnsissimum,  cx  boc 
eliam  salis  apparet,  quod  el  nnmen  cjus  et  patris  cjus 
Marcns  commcmoravit  :  qiiod  in  tot  supcrius  sanatis 
a  Dumino  iion  facilc  occuriit,  nisi  cuiu  .lairum  arcbi- 


1138 


synagogum  cliam  nomme  cxprcssit,  cujus  nliam  rcsu. 
scilavit  Jcsus  (  Mntc.  v,  22-45  ).  In  quo  eliam  niagis 
isle  scnsus  a;parcl,  qiiia  el  ille  aichisynagogus  uliqiie 
in  loco  isto  nobilis  fuit.  Procul  duliir.  itaque  liarlinKcus 
islc  Timad  liliiis  ex  aliqua  inagiia  lclicilalc  dcjecuis, 
notissinix  et  famosissima;  misciia:  fnit,  quod  non  sd- 
lilm  ca?cus,  vcrum  ciiam  mcndicus  sedcbat.  Ilinc  csl 
crgo  quod  ipsum  s»li:m  voluil  cominemorarc  Marcus, 
cujus  illuminalio  tain  clar:im  famam  liuic  iniracnlo 
comparavit,  qnam  eral  illias  nola  calamilas. 

1S6.  Lncas  veroquamvis  omniiio  ciidem  modo  fa- 
ctiim,  tamen  in  alio  ca^co  iiitclligendus  cst  par  com- 
meinorarc  miraculniii,  ct  cjusilcni  miraculi  parciii 
inodum.  Illc  qiiippe  lnic  f.ictum  dicil,  cuni  apiiropiu- 
qnaret  Jcrichi)  (  Luc.  xviii,  33-43)  :  al  isti  cumegrc- 
derclur  ab  Juricho.  Sed  nnmen  civitalis  et  facli  simi- 
liliido  pulari  siiadct  seniel  essc  faclnni  :  scd  Evangc- 
lislas  in  hoc  sibi  advcrsari,  (|uod  aiius  dical,  Ciim 
appropiiiquaret  Jcriclio,:\\'\\,Cuin  egrcdcrctur  ubJeii- 
cho,  iicn  saiic  hoc  persuadcl,  nisi  eis  qui  procliviiis 
crcdivolunt  mcniiri  Eviingclium,  quain  duo  similia 
simililerque  miracula  fecissc  Jesiim.  Qiiid  autcni  sit 
crcdibilius,  et  qiiJd  polius  vcruni,  et  oninis  fidelis 
filius  Evaiigclii  facillime  vidct ;  ct  omnis  contcnliosus 
s:iltcni  cnui  admonitus  fiicrit,  vcl  laccndo,  vcl  eliam- 
si  lacere  nolucrit,  cogilando  sibi  ipse  rcspondet. 
C.\PUT  LXVI.  —  De  asinai  pullo,  quomodo  Mattliwu. 
caHcris  congiuat ,  qui  solum  pullum  commemorant. 

127.  Scquilnr  Mallli.cns,  ct  dicit  :  El  cum  appro 
pinqunsfciitJcrosohjinis,  et  vcnisscnt  Ucllipliagc,  ad  mon- 
tcin  Oiiccti,  lunc  Jcsus  misit  duos  discipnlos,  dicenseis. 
Ite  i;i  caslellum  quod  coiilra  vos  est ,  el  slalim  invenie- 
tisasinam  alligalam  et  pulUim  cum  ea,  etc,  usquc  ad 
cumlocuni  ubi  ail,  Bcnedictus  qni  venil  i/i  nomine  Do- 
mini,  Hosauna  in  altissiiiiis  {Maltli.  wt ,  1-9).  IIoc 
ctiam  Marcns  narrat  eodcm  ordinc  custodito  ( Marc 
XI,  1-10  ).  Lucas  aulem  in  Jcricho  inimoratur,  qux* 
dam  comniemorans  que  \ Ai  pr;clerniiseriint,  de  Za- 
chxo  principe  Publicanorum,  ct  (|Uiicdani  in  parabo- 
lis  dicta.  Post  Iktc  ct  ipsc  occurrit  eis  ad  hujus  pulli 
commeinnralionem,  iii  quo  scdit  Jcsiis  ( Luc.  xix, 
1-38  ).  Ncc  movcal  qiiod  Malllia;us  asinain  dicit  el: 
pullum,  cxlcri  autem  dc  asina  lacent.  Imo  etiain  rc- 
cordanda  est  illareguia,  qiiam  de  quiiiqiiagcnis  et 
ccntcnis  discunihenlibns,  cum  quinipie  panibus  turbic 
pasccrciitur,  snpra  insinua\imus  (  Supra,  cap.  46,  n. 
98  )  :  qiia  insiniiaia,  non  deberet  hoc  jani  peuuovcre 
leciorein,  ncc  siMaiibscus  ita  depu!lotacuisset,quem- 
admodum  illi  deasina  lacucrunt,  ut  maxinie  contra- 
rium  piilaretur,  qiiod  nnus  asiiiam  dixit,  alii  pullum 
asina;  ;  quanto  uiinus  inovcri  o|)Oi  Icl,  qnia  uiius  ila 
commcmoravit  asinam,  de  qua  Cijcieri  lacueruni,  ut 
lamcn  pnlluni  non  laccrcl,  dc  qun  illi  dixcrunl?  Ubi 
crgo  iili  iiniquc  lactuni  jiotcsl  intclligi,  nulla  rcpugnan- 
lia  cst,  noc  si  alius  aliiid,  cl  alind  aliiis  commemorct  : 
qiianlo  miniis  ubi  alius  uniiin,  alius  utrumquc? 

128.  Joannes  qiioqnc  cuni  taccat  qucmadmodiim 
Dnmiiuis  disripulos  suos  ad  htet  aiiimalia  sibi  addu- 
ceiida  iniscril,  inlcrponit  lamcii  brcvitcr  hnc  de  p"l?^j 


JI39 


DE  CONSENSU  EVANGLi. 


ciim  lesliir.oiiio  oii.ini  proplieii,  qiioil  .M:\UIi.tus  .-iil- 
hihcl  (Joan.  xii,  11,  13).  Iii  quo  cliam  teslimonio 
propliclico  aliinMiiliim  ilivors:>  Evnngelislarum  locu- 
lioal)  ca  quidiMn  scntcnlia  non  rcccdit :  scil  pnlest 
movcrc  qiiod  lioc  MilllinBiis  sic  ailliibol.ul  asiiiam  di- 
c:il  commcmcrasse  proplieiain  ;  iion  autem  ila  sc  lia- 
bci,  vel  quod  Joanncs  interponil,  vel  codices  eccle- 
siaslici  iiilcrprclalionis  usil;!!:!".  Ciijus  rci  caiisa  illa 
iiiilii  videlnr,  i|iio(l  M:Uili:ciis  Iiel)r:va  lingiia  porhibc- 
iiir  Evangcliiiiii  coiiscripsisse.  .Manifcsliim  est  autem 
inlorprclalioncm  illam  qiiaj  dicitiir  Scpliiaginla  in 
nonmillis  se  alilcr  haberc  quam  invcniuntin  lichrxo, 
qiii  cam  lingiiam  novcrunt,  cl  qni  interprolati  sunl 
singuli  cosdcm  [..iliros  hohr.cos.  Iliijiis  itom  distanti:e 
caiisa  si  qnaralur,  ciir  laiila  auclorilas  iiilcrprelatio- 
iiis  Scpiiiagiiiia  inuliis  in  loeis  disict  ah  ca  veritaic 
qu:c  iii  hcbrxis  cndicibus  iiivcnilur  ;  nihil  occurrere 
probabilins  cxislimo,  qiiam  ilios  Scpliiagiiita  co  spi- 
rilii  inlcip;cialos,  qiio  ol  illa  qii.x  iiilerprctabanlur 
ilicia  riicrant:  qiiod  ox  ipsa  corum  niirabili  qii,nc  pra;- 
dicalurcoiisciisionc  firiii:i|iiin  est.  Ergo  et  ipsi  nonnul- 
la  in  eloquio  variando,  ct  ab  eadem  volunlaie  Dei, 
ciijiis  illa  dicta  eranl,  et  cui  verha  servire  dehebanl 
iion  rcccdendo,  nihil  aliiid  dcnionslrare  voluerunt, 
qiiam  hoc  ipsiini  qiiod  miiic  in  Evaiigclistarum  qiia- 
tiior  coiicordi  quadam  diversilale  miramiir,  qiia  nobis 
ostendilur  non  csse  meiidacium,  si  quisquam  ita  di- 
vcr.so  niodo  aliquid  narrct,  iit  ah  cjus  voluntale  cui 
coiisiinandum  et  conscnlicndum  esl,  non  rcccdnt. 
Qiiod  nosse  ct  ninrihus  ntile  cst,  propicr  cavcnda  ct 
judicanda  mendacia  ;  el  ipsi  Cdei,  ne  puteniiis  quasi 
consecratis  sonis,  iia  inuuiri  veritaiem,  laoquam  Deus 
i;obis  (pieiiiadinodum  ipsani  rem,  sic  verba  qux'  pro- 
plcr  illani  .^uiii  diccnda,  conimendot ;  eum  polius  ila 
res  qii.-c  dicenila  esi,  scrmonibus  per  quos  dicenda 
esl',  prxfiralur,  ul  istos  oninino  tiuirere  uon  debe- 
rcmiis,  si  eaui  sine  liis  nosse  possemus,  siciil  iliam 
riovit  Deus.ctin  ipso  .\ngeli  ejiis. 
CAPUT  LXVI!. —  De  expulsis  lcmplo  vcmleiilibiis  et 

cmenlibus ,  quemadmodum  tres   isti  non  repugiicnt 

Jomiiii  qui  lioc  iJcm  loiigc  alibi  riicit. 

129.  Seqnilur  Mallli:cus,  et  dicit  :  El  cum  inlrnssct 
Jcrosolymam,  comuiota  est  uiiircrsa  civilas,  diceiis  : 
Quis  esl  liic  ?  Vojndi  aulem  dicebanl  :  llic  est  Jesus 
piophcta  a  yazaretli  Galilwa;.  Et  iiUravit  Jesus  in  tein- 
plitm  Dei,  et  ejiciebat  omncs  vcndcntcs  et  cmcntes  in 
lcmplo,  etc,  usque  ad  eiini  locum  uhi  ait,  Yos  aiitcm 
fecistis  itlain  spelimcam  lalronum.  Iloc  de  liirhis  ven- 
dciitinm  cjectis  e  lcniplo,  omnes  comiiiomor.ini,  sed 
Ji.anncs  longe  diverso  ordine  (Jl/a///j.  xxi,  10-15; 
Marc.  XI,  15-17;  Luc.  xix,  43,  5G  ;  et  Joan.  ii,  1-17). 
Nam  posl  leslimoniiim  B:ipiisi;e  Joaniiisdc  .lesu.cum 
ciini  cnmmeinorassel  isse  iii  Galihcam,  qiiainlo  aqiiaiii 
co:iveitii  in  vinum,  indc  poslcommemoialionem  pau- 
coriini  in  C;inharnaum  dicnini,  dicit  ciim  ascendisse 
iii  Jerosolymnm,  cum  cssct  Pasclia  Jiuhcorum,  ct 
facto  flagillo  lie   rcsticiilis  cxpnlisse  dc  toiii|ilo  vcii- 

'  In  duodcciin  Mss.  pt  hi  cditinnc  Ralis|0iieus;  :  oikb 
disccnda  esl,  scrmunibus  pcr  quos  disccnda  esl. 


ISTARUM,  S.  AIGUSTINI  MIO 

dcntes.  Uiide  .maiiifcstum  cst,   non  scmcl,  sed  itenim 
lioc  essca  Doinino  facium  :  scdillud  primiimcomrac- 
moraliim  a  Joaniio,  lioc  ullimiim  a  ca.'teris  tribus. 
CAPUT  LXVIII^ — De  nrcfacln  arbore  ficiilnea,    et 

qiiwju.vta  narrala  sunt,quoinodo  non  rcpugnel  Mat- 

tlia:us  ca;leris,  et  maxime  ilarco  dc  ordiiic  narra- 

lionis. 

loO.  Seqiiilur  M.itlli:ciis  :  El  accesscruiil  ad  eum  ca;- 
ci  ct  cLjudi  in  tcmplo,  et  sanavit  eos.  Vidcnles  autem 
principes  sacerdotum  et  Scribw  mirabilia  qiia:  fccit,  et 
ptieros  clamnnles  in  tcmplo  et  diceutcs,  ilosanna  fHio 
David  ;  indignati  snnl,  et  dixernnt  ei :  Audis  quid  isli 
dicunt?  JcsHs  aulem  dicil  eis  :  llique;  nuiiquam  legi- 
»(ii,  qiiia  ex  orc  iiifanlium  el  liictenliuin  perfecisli  lau- 
dcm  ?  Et  rcliclis  iiiis,  abiil  foras  extra  civitatem  in  De- 
tlianiam,  ibiqv.e  mansit.  Maiie  aiitem  revertens  in  civi- 
tatcm,  esurivit :  et  videns  fici  arborcm  unam  sccus  viam, 
vciiit  ad  eam,  et  iiiliil  iiivcnil  in  ea,  nisi  folia  tanlum ; 
et  ail  illi :  ?iuiiquam  cx  le  fruclus  nuscalur  in  scmpiler- 
num ;  et  arefacla  est  coniinuo  ftculnca.  Et  videnles  di- 
scipuli  niira:i  sunt  dicentes  :  Qiiomodo  continuo  aruit  ? 
Re.^ipondcns  aulein  Jesus,  ail  eis  :  Amen  dico  vobis,  si 
liabucrilis  ftdem  cl  iion  liasilavcritis,  non  solum  dc  ficul- 
nea  facielis,  sed  et  si  monti  liiiic  dixerilis,  Tolle  le,  et 
jacla  le  in  mare,  fiet  :et  oiniiia  quaicumque  petierilis  in 
ornlione  crcdenles,accipietis  (  iluitli.  sxi,  ll-'22). 

151.  IIoc  ct  Marcus  consequenlcr  dicit,  sed  non 
ciiinueni  onlinem  leiiel.  Piinio  ciiim  qiiod  eum  Mat- 
tliaeus  in  leinpUim  dixit  intrassc,  el  cjecisse  vendcn- 
tes  et  ementos,  non  commemorat  M;4rcus,  sed  circiim- 
speciis  omiiihus,  cum  jam  vcspcra  esset ,  exisse  dioit 
iu  Bothaniam  cum  duodecim  ;  et  alia  die  ciim  ex- 
irciit  a  Betli;inia  esuriisse,  ct  arbori  lici  m:iledixisso  : 
qiiod  et  M:itlha>us  comnienioial.  El  suhjiingit  idcin 
Marcus,  quod  veiicrit  Jcrosolymam,  et  cum  introissct 
in  templum,  cjecit  vendcntcs  el  emenles,  quasi  aliero 
die,  non  primo  faclum  esset(  Marc.  xi,  11-17).  Scd 
qiiia  M;illh;rii3  ita  connectit,  El  reliclis  illis,  ubiil  fo- 
ras  exlra  civilulcm  in  Bcllianiam ,  un  lc  niaiie  revcr- 
tcntem  in  civilatem  arbori  m:iledixissecoinmemorat ; 
prohabilius  creditiir  ipse  potiiis  tcniiisse  ordincni 
lemporis  de  veiideniibus  et  cineuiibus  ejociis  dc  tcm- 
plo.  Cum  eiiiiu  dicit,  El  rcliclis  illis  ,  abiit  foras:  qui- 
biis  reliciis  inlelligi  polerit,  iiisi  cum  quibus  superina 
loqiicbalnr,  indignaulibus  quod  piicri  claniarcnt,  Ilo- 
siiiina  filio  David?  Prceleriiiisit  ergo  Marcus  quod  primo 
die  f:ictiiii)  esi,  cum  intravii  in  tompliim ;  ct  rocorda- 
liim  iiilcri  osuit,  cum  dixissot  qiiod  iion  iiivoiiorit  ali- 
qiiid  in  ficiiliica  pnvtcr  foli:i,  qiiod  sociiiulo  die  facliim 
cst,  sicui  amho  testantur.  Miratos  autem  essc  disci- 
pulos  qiiod  arbor  arucril,  cl  eis  Domiiium  respondisse 
dc  fule  el  dc  moiiie  in  niarc  IransferCiiilo,  non  ipso 
sccundo  dic  qno  dixil  arboii ,  Jaiit  non  amplius  in 
a-tcriium  quisquam  cx  Ir  fruciuin  maiidiicel ,  sod  tcrlio 
(lic  dicil.  Ipso  quippe  die  secundo  commcmoravit  idcm 
Marciis  dc  Icinplo  cjcclos  vendciitcs,  quod  primo  die 
faclum  pr.ctcrmisoi al.  Ipso  ergo  scciindo  dio  dicit  fact:i 
vcspera  cgrcssum  do  civilalc,  ct  cnni  mniic  iransircnl, 
vidissc  discipulos  ficum  aridam  factain  a  ladicihus,  cl 


Uil  LIBER  SECUNDUS 

recorJatiim  rctruiii  dixisse  ci ,  Rabbi ,  ccce  ficus  cui 

maledixisli,  aruit  :  tunc  eiim  de  poleritla  (idei  respoii- 

jisse.  M;iUha!us  aiilem  laiu|iiam  sccuiido  die  lioc  lo- 

timi  laclum  sil,  id  est,  et  diclum  arbori,  Kuiuiuum  ex 

tc  fruclus  nasculur  in  sempilcrnum ;  et  arefaclam  csse 

coiitiiiuo ;  el  vidontibus  lioc  discipulis  ali|ue  miraiitibiis 

ilbid  de  virtiite  fidei  fuisse  rcsiionsum.  Unde  iiitelligi- 

lur,  MaiTum  quideni  sccundo  die  commemorasse  quoJ 

primo  die  facUmi  pratoriiiiscral ,  de  lemplo  scilicct 

ejeclos  vendcntes   el  cmentes  :  Malllueus  vcio  ciim 

commciiiorassct  qiiod  altcro  die  faclum  cst ,  de  ar- 

bore  nialedicta  quando  maiie  revertebaliir  a  Uctlia- 

uia  iii  civitalem ,  pratcrmisit  ea  quoc  Marcus  com- 

incnioiavit,   vcnissc  illiini  in   civilatem ,  cl  vcspcie 

e\iisse,  et  niane  cum  liansireut,  discipulos  arlioiem 

ariilani  fiiisse  niiralos ;  ct  ei  quod  sccundo  dic  gcstiim 

crat,  qiio  arbor  maledicla  cst,  adjunxit  illud  qiidd 

lcrtid  dic  gestiim  csl,  ojiis  aridiiaiem  niiratos  esse 

discipulos,  ct  de  potpnlia  lidci  a  Domiiio  audisse  :  sic 

oa  cniijiiiigens,  iit  iiisi  ox  Marci  nairalionc  cogamiii' 

inlciidcrc,  iibi  et  quid  MaUluvus  prxtermiserit,  iioii 

posgil  agiiosei.  Cuui  ergo  dixisset  .MaUbxus,  £(  reliciis 

iHis ,  ubiit  (oras  extra  civilalem  iii  Belhaiiiam ,  ibique 

lunusit.  Mane  autcin  reverlcns  in  civilalcm,  csuricit  :  ct 

vidcns  fici  arborem  unam  sccus  vium ,  veuit  ad  cam,  cl 

iiiliil  iuvciiit  in  ca,  nisi  [olia  lanluin ;  ct  ail  illi  :  iViiii- 

quam  abs  te  fructus  nascatur  in  scmpilernum ;  et  urefucla 

csl  conlinuo  p.cutitca ;  prsclcrmissis  caHcris  ad  e:imdem 

dicm  pcrtiiicmibus,  adjunxit  stalim,  El  videntcs  disci- 

puli  mirati  sunl  diccnles  :  Quoinodo  coniinuo  uruil  ?  qiioJ 

alio  die  vidcrunt,  alio  die  mirali  suiit.  latclligitur  aii- 

tem  11011  lunc  aruisso  qnaiido  viJcruiil ,  sed  coiiiiiiuo 

cura  malcdicia  est.  Nciiuc  eiiim  arcsceiilem,  sed  pei  J- 

tus  arcfactam  viderunt ,  ac  sic  cam  coiitiiiuo  in  verbo 

Doniini  aruisse  intcllexcruul. 

CAPUT  IXIX.  —  Cum  Doiniaiim  interrorjuverunt  Ju- 

dcci ,  in  qua  polcslale  isla  faccret ,  qiiomodo  iiilcr  se 

consentiunt  isli  ires. 

152.  Sequitur  MaUb.cns  ,  et  dicit  :  Et  cum  vcnissct 
in  templuin  ,  accesscrunl  ad  eum  doceulciu  priucipes  sii- 
cerdolum  ct  seniores  populi  dicenlcs  :  In  ijua  polestale 
limc  facis  ?  Et  quis  dcdil  libi  liaiic  polcslalcm  ?  Respon- 
dens  Jesus  dixit  illis  :  Interrogabo  vos  ct  ego  unum  ser- 
moncm ;  quem  si  dixeritis  tnilii ,  el  ego  vobis  dicam  in 
qua  pvlcslule  liiic  faciam.  Daptismus  Jouniiis  uude 
erut?  clc,  usque  aJ  illuJ  ubi  ail,  Ncc  ego  vobis  diro  iii 
qua  polcstate  liccc  ficiu  {Malllt.  xxi,  25-27).  IIuc  loUiiii 
et  alii  diio  Marcus  et  Lucas  lolidcni  pciic  vcibis  cx- 
plicavcrunl  (Marc.  xi,  27-53, i'(  Luc.  xix,  47;  xx,  8)  : 
iicc  in  ordine  iiiler  se  vidciilur  ;iliqiiid  discropare  , 
nisl  uiide  siipeiius  locutus  siim  ,  qiiod  pr.xaorinissls 
qiiibiisJam  Maubxus  ad  aUeruni  diciil  pcrlincnlibus 
ita  conlcxit  narrationem  ,  ul  nisi  adverlatur,  possit 
pulari  ipsum  iii  sccundo  die  adbuc  vcrsari  ,  Marcum 
aiilcm  in  lertio.  Liicas  voro  nou  quasi  ox  orJinc  Jlcs 
persequcns  Iioc  subjunxit ,  sed  cuin  cuninicmorassot 
cjcclos  de  tcinplo  cmcnics  el  vendeiites  ,  pnotcrmisit 
qiiod  exibat  in  Bclbaiiiam  ,  ct  rcgredicbalur  in  civlta- 
lem.  cl  qiiod  de  ficulnca  facluiii  c.-l  ,  ot  quod  miran- 


ill3 

libus  dlscipulis  de  fiJei  virtulc  respousum  est :  aique 

Iiis  prxlermissis  inluiil  diccus,  Et  erat  docens  quolidit 

in  lempio.  Principes  aulcm  sacerdolum  et   Scriba:  e( 

priiicipes  plebis  quecrcbant  illuin  predere  :  et  non  inve- 

nicbant  qiiid  facerent  illi.  Umuis  cniut  populus  suspcnsus 

cratuudiens  iilum.Et  factuni  estin  una  dierum,  docente 

iilo  poputum  in  teniplo  et  evangiritzantc  ,  convenerunl 

principrs  sacerdolum  et  Scriba;  cum  senioribus  ,  et  aiunt 

dicenles  ad  iltum  :  Dic  nobis  iii  qua  potestate  liwc  fa- 

cis?  ctc,  qiKC  ellam  duo  illi  oomniemoraiil.Uiide  ap- 

parct ,  iiiliil  els  ctiam  ipso  ordinc  rcpugnare  ,  qiiaudo 

id  ([und  dicil  facliim  in  una  dieriim  ,  ca  dies  intelligi- 

lur,  iu  qiia  id  gcstum  illi  eliain  rolulcrunl. 

CAPUT  LXX.  —  De  duobus  quibus  imperaverit  palcr 

ul  ircitt  in  viiieam ,  ct  de  viiira  quK  tociita  cst  ati.s 

ogricotis ,   quoiiiodo    non  advirsclur    Miilllixus  itlif 

duobus;  cum  quibiis  eumdem  ordinem  tenet,  ct  inaximi 

in  Itac  parabola  quam  omncs  ircs  dicunt  de  vinea  to- 

cata ,  propler  responsionem  eorum  quibus  diccbatur , 

ubi  aliqmnlum  vidclur  variiirc. 

153.  Scqiiitur  .Maltlueus  :  Quid  autein  vobis  vidctiirf 
Homo  '  linbebal  duos  fiHos,  et  acccdcns  ad  primum  dixit, 
Fili ,  vade ,  hodie  opcrare  in  vinen  mea  :  itte  aulem  re- 
spondcns,  ail ,  Noto;  poslca  autem  pocnilcnlia  motus , 
ubiit.  Accedens  autem  ad  utlenim  di.xil  similitcr  :  at 
ille  rcspondeiis,uit,Eo,  Doininc;et  non  iit,  ctc,  usquc 
ad  illiid  ubl  ait,  Et  qui  cecidcril  supcr  tapidem  istuni, 
confringetur  :  super  qiiem  vero  ceciderit ,  conterel  euni 
(Mutth.  XXI,  28-44).  Marcus  et  Lucas  noii  commcmo- 
raiit  de  duobus  istis  filiis  ,  quibus  liiiperalum  est  ut 
irent  alquc  operarcnlur  lii  viiica  :  sod  ijuod  post  lioc 
narrat  Mattbxus  de  vinca  qux  locala  cst  agricolis , 
qul  persecuti  suul  servos  missos  ad  sc  ,  et  postea  di- 
lcctum  filium  occlderunt,  ct  ejcccrunt  cxtra  vincam, 
C.iam  illi  ambo  non  lacent ,  codem  ordiue  custodito 
(Marc.  XII ,  1-11,  et  Luc.  xx  ,  9-18) ,  Id  est ,  postea- 
qiiam  de  liaptismo  Joaiiiiis  iiilerrogali  Judaii  sc  ne- 
scire  dixoriint,  et  rcspondit  eis,  Nec  cgo  dico  vobis  in 
qua  polcslute  hwc  facio. 

154.  NuUius  ergo  bic  ropugnantia!  qiixstio  nasci- 
lur,  nisi  .'|uod  MaUba;us  ,  cum  di\lsset  qiiod  Dominus 
inlcrrogaverit  Jud.cos,  Cum  venerit  domiiius  vincce, 
quid  fnciet  agricolis  i//!S .' illos  respondisse  subjungit 
alqiie  dixisse,  Matos  mate  perdet,  et  vincam  tocabit  atiis 
agricotis  qui  reddant  ei  frucluin  temporibus  suis.  Quod 
Marcus  non  ab  Ipsis  responsuin  csse  commcmcrat, 
scd  Domiinim  boc  conscqiicnlcr  loculum  post  Inter- 
rogationem  suam ,  Ipsum  sibi  quoJanimoJo  rcspon- 
d  sse  :  Ita  eiiim  dlcit ,  Quid  ergo  faciel  dominus  vineief 
Veniet,  et  pcrdet  colonos,  et  dubil  vincam  aliis.  Sed  fa- 
cile  polcst  liilolligi  vel  illorum  voccm  ila  siibjunclam, 
ut  non  interponcrelur,  Illi  dixcrunt,  aut ,  Illi  respoii- 
deruiit,  sed  lamen  inlclligcrctur  ;  aut  idco  lesponsio- 
nom  islam  Domino  potius  attribiitani ,  quia  ciiin  vc- 
riiin  dixcrunt ,  ctiam  Je  illis  lioc  ipse  rcsponJil  qui 
veritas  cst. 

155.  Scd  illud  magis  movct,  quod  Liicas  nou  sobim 


'  Edili :  Jiomo  qiiidam  hnbclmt.  Aliost ,  qvirtmr ,  a  Mss,  9t 
a  grscco. 


DE  CONSKNSU  KV ANf.ELlSTAiaM,  S.  AUGIJSTINI 


( I ;- 

nis  lioc  icspomlissc  non  diclt ,  lixc  ciiam  vcrba  ipsc 
iHioque  sicut  Marcus  Domino  ailribupns,  vcrum  ctiani 
conlrariani  rolulissc  rcsponsioiiciu  ,  ilicenlcs  ,  Absil. 
Ita  eiiim  narrat  ;  Quid  crijo  fniwl  illis  domiiws  viiica;? 
Yeniet ,  et  perdel  coloiws  islos .  cl  dabit  viimim  uliis. 
Quo  audilo  di.xeruiil  ilH  :  Absil.  Ille  aulein  aspicicus  cos 
cil  :  Qiiid  esl  ergo  lioc  quod  scriplum  esl,  Lapidem  quem 
reprobnveriml  a-dificniihs,  liic  fncliisest  in  capul  niiquli? 

Quoinodo  crgo  si-cnn  I M.itllirum  illi ,  iiuilius  liirc 

l:ii]nebalur,  clixcrunl,  ilulos  mnlcperdet,  el  vincam 
hcnbit  aliisagiicoHs,  qni  rcddunt  ei  fructum  teinporibus 
iuis;  ciini  seciincUim  Lncani  lalibus  verbis  conlra- 
ilixeriut  clicciitcs  ,  .Absil  ?  V.l  rcvera  quocl  scciitns  Do- 
miniis  ait  ile  hipiile  rcprobalo  ab  »di(icanlibus  ,  ct 
l;icln  in  capul  angiili,  ita  illatiini  cst ,  ut  lioc  lesliino- 
iiii)  convinccrcntiir  illi  parabnbc  contradicenles.  Nam 
it  ipsc  Maitli ;  us  lioc  sic  commcmorat  diclnm  ,  tan- 
iiuam  coiiIradicciUibiis,  cum  ait ,  Nuiiqiiain  lcqislis  in 
.^cripluris  ,  Lapidcin  qucm  rcprobavcriint  a^di/icanlcs  , 
hic  fiiclus  csljn  cnpul  anquli?  Quid  cst  cnini  ,  Nim- 
quum  lcijislis,  nisi  i|uia  Iioc  rcspondcraiil ,  qnod  cssct 
conlrarium?  lliic  el  .Marciis  si-iiifical,  qiii  bxc  ipsa 
vcrba  ila  rcffrl  ,  Ncc  Scripturain  linnc  lccjislis ,  Liipi- 
dem  qucm  reprobavcrunl  wdiftcanlcs.  Iiic  faclus  est  in  ca- 
pul  angnli?  Qwx  sentcnlia  sciuiKlum  Lucam  niagis 
apparcl  bico  suo  dicla,  post  illoiiim  conlradictioncm 
(|iia  dixcrunt  ,  .\bsil.  Tantiiiiulcm  enim  valcl  ,  sicnt 
boc  eliam  ipsc  ponil,  Qiiid  csl  crgo  lioc  qitod  scriplum 
esl,  Lapidem  qucm  reprobavcrunl  a:dificaules,  liic  fiiclus 
est  in  capul  angnli?  [lanc  cnim  senteiitiic  voliinlalcin 
inlimat,  sivc  Nunqnain  legislis ,  sive  Ncc  lioc  lcgislis , 
sive  Qiiid  c.sf  ergo  lioc  qnod  scripliiin  csl. 

130.  licstat  crgi)  iit  iiitcHiganins  in  plcbc  qn;c  aii- 
ilicbal ,  qiiosdani  r;'sprtndisse  quod  MallliaMis  comnic- 
miirat  (iicens,  Aiiml  iUi  :  Mulos  male  perdcl,  ct  vineiiin 
sniiin  lociibil  nliis  agricolis  ;  qiiosdam  vcro  illiid  qnod 
Liicas  n;ni  laciiil ,  boc  cst,  Absil.  lis  crgo  qni  illinl 
Doniino  responilciant  ,  illi  ;ilii  rcsponderunt ,  .Absit  : 
scd  illorum  rcspoiisio  qnibiis  isti  retulcrunt ,  Absil , 
propierea  Doniino  iribula  csl  ct  a  Marco  el  a  Luca , 
quia  ,  sicnt  dixi ,  pcr  cos  vcritas  ipsa  locuta  cst ,  sive 
per  ncscienlcs  si  mali  craiit,  sicut  p;T  Caipbam  ,  qui 
ncsciens  qnid  ilixcril,  cum  csset  ponlifcx,  propbrlavit 
(.loan.  XI  ,  -49-01);  sive  per  scicntis  ac  jam  iiilclligen- 
tcs  alqiie  cicdciiles.  Ibi  eiiim  erat  cliain  illa  iiiulli- 
liido,  pcr  qii;\in  j;iiii  cr;it  iiiiplria  iila  propb;'lia,  ciim 
veiiicnti  m;igna  cclcbrihite  occiirrcntcs  accbniiarcnt, 
Bencdictus  qui  venil  in  iwininc  Domini  {Psul.  cxvii,  20; 
Miillli.  XXI,  9). 

157.  N''C  moveat  qiiod  idcm  Matlb;iciis  piiiicipcs 
s;!rcrdolum  et  scniores  iiopnli  ilixit  ncccssissc  ad 
Doiiiinuin  ,  ct  qii;isivissc  in  qna  polcstale  b;cc  facc- 
rcl ,  et  qiiis  ei  doderit  lianc  potcslatcm  ,  quanilo  cos 
de  baptismo  Joannis  vicissim  iuicrrogavit  undc  csset, 
de  toelo  an  ex  linminibns ;  qnibiis  rc  spondcnlibus 
qnod  ncscirent,  ait,  Ncc  ego  vobis  dico  in  qnu  polcsliile 
Itwc  fiicio.  Iiule  enim  sccutiis  cst  contcxlini  biqnendo, 
et  ail  :  Quid  aulcm  vohis  videlur?  Ilomo  liabcbal  diios 
fdios,  clc,  siiie  nlla  cujnsqnam  rci  vil  pcrsoiue  intcr- 


llii 

positione ,  sccundiini  Maltli:cum  sermo  contcxilur , 
usque  ad  lioe  quod  de  locata  agiicolis  vinea  conime- 
nionilur.  Poicst  enim  pulari  omnia  cuiii  principibus 
saccrdolnm  ct  senioribns  populi   locnluni  luisse  ,   a 
(piibus  lni-r;il  ile  siia  potcstatc  inlcrrogatus.  Qiii  uli- 
(pic  si  tcnlanlcs  cl  inimici  qu;csieraiil,  iion  in  eis  pns 
suiit  inlclligi  qiii  crediderant ,  atqne  illnd   clarum  ex 
propbct.i    lcsliiiioiiinin    Domino    pcrbibiierant ;    qui 
cliaiii  inodo  respondere  potuissenl ,  non  nescientes , 
Si'd  credcntcs  ,  Mnlos  miile  pcrdel ,  ct  vineain  locabit 
«//i.s  agrirolis.    Iloc   oinnino   movcre   non  dcbct ,   ut 
idco  putcmus  non  fuissc  credcnles  iu  illa  mulliliidinc, 
qn;i;  tiinc  Doniini  parabolas  andicbal.  Tacuit  nampic 
idcni  Maltli;cus  brevitalis  causa ,  quod  Lucas  non  la 
cet ,   parabolain   istani  scilicet  non  ad  eos  solos  di- 
claiii  ,  (|ui  de  polcstale  inlcrrogavcrant ,  scd  ad  plc- 
bem.  Sic  enim  ait ,  Coepil  aulem  dicere  ad  plebcm  pa- 
rabolnin  hanc  :   Ilomo  pluntnvit  vineam ,  etc.  In  hac 
crgo  plebc  inlol!igi'ndiim  cst  cliani  illns  csse  potiiisse, 
qni  sic  cnm  andircnl ,  qnoniodo  qui  dixcranl ,  licne- 
diclns  qiii  vciiit  in  nuniine  Doinini;  ct  ipsos  vcl  cx  ipsis 
fni-se  qiii  rcspondernnl,  Malos  niale  pcrdet,  et  vineam 
locnbil  uliis  agricolis.  Quornm  rcsponsionem  non  so- 
Inni  proiitcrca  Domino  Iribucrunt  Marciis  et  Lncas  , 
qiiod  lioc  ipse  dixissot,  qnia  vcritns  cst  ',   qu;c  eti;im 
pir   inr.los  alqnc   nc^cicntcs  sapc   loquitur,   occullo 
qiiiict^iin   inslinciu  menlcm   liominis   niovcns ,    non 
sanctitatis  illius  merito,  scd  jiire  propriac  poleslatis  : 
vernmetiam  qnia  talcs  csse  potucrunl,  nt  noii  fruslra 
in  ip:o  coriiorc  Doiniiii  jam  siciil  mcnibra  dcpnlarcn- 
lur,  nt  mci ito  coriun  vox  illi  liibuorclnr,  cnjusmcm- 
bia  erant ,  (pii;i  j;iin  baplizavcrat  plurcs  qnam  Joaii- 
ncs  {Jonn.  iv,  1)  ,  ct  liabcb;il  tiirbas  discipuloriim  , 
siciit  ipsi  Evangelist.TC  sa^pe  tcsianliir  ,  et  undc  eraiit 
cli;iin    illi  qiiingonli    fratrcs,  quibiis   eiim  apostolns 
Paiiliis  posl  rosnrrcctionem  piwsonlatum  esse  coiii- 
nicmorat  (I  Cor.  xv,  6) :  prrescrtim  quia  et  secnndnm 
cunulem  Mallli;cum   non  iia  dictumest,  Aiunt  illi , 
Mnliis  inale  perdcl ,  ut  iii  co  quod   positum  esl ,  ilti , 
plinalis   nuincrus    accipiendus  sit ,    laiiqnam  eoriini 
luorit  ista  responsio,  qiii  euui  de  siia  poIost;ilc  dolose 
intorrogavcrant;  scd,  Aiunt  illi,  dicluiii  est,  id  est,  illi 
ip:si  Doniino,  siiignlari  prononiine,  non  pbirali ,  qnod 
in  ciidioibns  gr;ccis  sine  ullo  scrupnlo  anibiguitalis 
;ippnrct  («). 

I3S.  Est  quidani  sermo  Doniini  apud  cvangclislam 
.loaniicm,  ubi  boc  qiiod  dico,  facilius  possit  intelligi. 
Dicebnt  ergo ,  inquit,  Jesus  ad  eos  qui  crcdiUcrnnl  ei, 
JiuUcos  :  Si  ros  mnnserilis  iii  scrnwne  mco ,  vcre  disci- 
puli  inei  crilis  ;  el  cognoscclis  vcrilalcin  ,  el  vcritns  libe- 
riibil  vos.  Il  respondcrnnl  ci  :  Scincn  Abralia:  siimus,  el 
ncniini  serrivimns  unquam  :  quomodb  lii  dicis,  Libcri 
erilis  ?  Respotidit  eis  Jesus  :  Anien ,  aincn  dico  vobis, 
quin  oiniiis  qiii  fiicil  peccalnm,  servus  est  peccati :  servus 
nulein  non  manct  iii  doino  in  a'lernuin ;  filius  aulein 
uuiiicl  in  aHcrnum  :  si  crgo  vos  Filiiis  liberavcrii ,  iwe 
libcri  erilis    Scio  qiiin  flii  AbruliK  eslis ,  sed  quairitit 

'  I.ov.,  ipsc  di.xisscl  qui  vcritas  esl.  Cwtori  lihri,  qiita  ve- 
rilits  est. 
(«)  (;r;cc.,  aiitd. 


•U5  LIBER  S; 

me  iiilcrpccrc.  ritiia  sermo  meits  iion  capil  iii  vobis  {.Joan. 
viii,  51-57).  Non  iilii|uc  illis  ilicerct,  ijiicerilis  me  inter- 
ficere,  qui  iii  eiim  jam  crcciideraut ,  quiliiis  dixeiat, 
JJi  vos  maitserilis  in  sermone  mco,  vcrc  disciiiuli  mci 
eriiis  :  scd  quia  lioc  ad  eos  dixcrai ,  qui  j;mi  in  ciim 
crcdiderant ,  ca  vcro  niiillitudo  pi  aescns  crnt  quai 
pUires  liabcliat  ininiicos,  clinm  noii  cxprimciite  Evan- 
gclista  qui  esscnt  qui  rcspnndiriinl.  c\  iioc  ipso  quod 
rcspondcruiit,  ci  qiiod  deiiidc  ab  illo  nudire  mcruo- 
runl,  salis  apparet  quaj  verba  quibus  sint  tiibuenda 
personis.  Sicui  ergo  in  liac  multitudine  scciindum 
Joanncm  erant  qiii  jam  credidcrant  in  Jcsum  ,  erant 
clbm  qiii  cum  oceidere  qurcrebant :  sic  in  i'la  de  qiia 
niinc  loqiiiiiiur,  crant  qui  dolose  Domiiium  iiiierro- 
gavcrant,  in  qiia  poleslalc  illa  f;icerel;  crant  ciiani 
qiii  no:i  dcdose,  sed  fidcliler  acclam:iverant,  Bencdiclns 
qni  venit  in  nomiue  Doinini  :  ac  pcr  lioc  crant  qui  di- 
ccrent ,  Perdet  illos ,  et  vinedm  siiam  dabit  aliis.  Qux 
vox  recle  cliam  ipsius  Doinini  fiiissc  inlelliijitur,  sive 
proplcr  vcrilaiem  qux  ipsc  cst',  sive  propicr  mcni- 
broruni  ejiis  cum  siio  capitc  unilalcm.  Eraiil  eliam  qiii 
l;dia  respomlciitibui  diccreiil,  Absit,  quia  inlelligebaiit 
in  scipsos  cssc  parabolaiii  diciam. 
CAPLT  LXXI.  —  De  ntipliis  filii  Rcyis  ad  iiiias  turhcc 

invilata;  sunt,  quein  Maltliccus  ordinem  tenttcril,  pro- 

pter  Lncam  qui  Inle  quiddain  alibi  dicit. 

159.  Seqiiitur  .Maltha;us  :  Et  cum  audisscni  princi- 
pes  saccrdotiim  et  1'haiisa'i  parabolas  ejus,  coijnovcritnt 
quod  de  ipsis  diceret :  et  quwrentes  cuin  tencre,  tiinuertint 
lurbas;  quoniam  sicut  proplielam  eum  liabcbant.  Ei 
fespondens  Jesiis  dixil  ilerum  in  parabolis  eis ,  dicens  : 
Siiinle  factum  cst  rcgituin  CKlorum  homini  rcgi,  qtii  fecit 
nuptias  filio  stio,  et  misit  servos  suos  vocare  iiivitalos  ad 
uuptias,  et  nolebant  veiiirc,  clc,  usque  ad  illud  ubi  ail, 
Hulli  enim  stint  vocati,  pauci  vcio  elecli  (Mallh.  xxi, 
45;xxil,  14).Parabolam  islani  dc  invilatis  ad  nuptin.e, 
solus  Malllwus  narrat  :  simile  quiddanVjCliam  Liicas 
conimemor.  1 ;  scd  ncn  est  boc ,  sicut  ct  ordo  ipsc 
indicat,  qiinmvis  et  illiid  nonnullani  bnjus  simililudi- 
nem  geral  (Lhc.  xiv,  lC-2i).  Quod  vcro  pnst  illam 
parabolam  de  vine:i  cl  occiso  Clio  palrisfainilias  sub- 
iiectil  Malibicus,  cognovisse  Judscos  quod  in  cos  lotum 
dicUim  fucrit,  et  iiisidi.is  coepissc  moliri,  boc  ciiain 
Marcus  Lucasquc  lesiantur  eiinidem  ordinem  rctinen- 
tcs  (J/arc.  xii ,  12,  etLuc.  xx,  19)  :  sed  inde  ipsi  per- 
giinl  in  aliud  ,  ex  hoc  subjungcnlcs  quod  el  MatlliKus 
posl  islam ,  quam  solus  iulerposuil  dc  nuptiis  pnra- 
bolam,  ex  ordine  in^cruit. 
C.\PUr  LXXII. —  Ue  nunimo  Cccsari  reddcndo,  ctijus 

'tiibeat  iniagineni,  et  de  muliere  quw  seplem,  fratribus 

uupserut ,  quemndinodum  trcs  isti  concorden!. 

liO.  ScfjUitur  ergo  ManJucus  :  'ftmc  abeuities  Pha- 
riswi  ccnsilium  iiticrnni  ui  cupcrcnl  euin  in  sermone.  Ei 
nvllunl  ei  discipulos  suos  cum  Hcrodiitnis ,  diccntcs : 
Mnyister ,  scimus  quia  verax  cs ,  et  viam  Dei  in  veritale 
docct ,  ei  non  esi  iibi  cura  de  aliquo ;  non  enim  rcspicis 
pcrsonum  liominum  :  dic  ergo  nobis ,  quid  tibi  vidcttir, 
iicet  censtim  diiri  Coisari,  an  non  ?  ci  cxlcra,  usnuc  ad 

'  1.1  )lss.  iioa  adilitur,  rnuc  i:>icesl. 


CHNDUS.  1146 

illiid  iibi  ait,  Ei  audicntcs  iurba:  inirabanliir  in  docirina 
cjus  (Matih.  xxii,  15  35).  ILiic  duo  Domini  rcsponsa, 
uiium  de  niimmo  proptcr  Iribuluin  reddeiidum  Cxsari, 
alteruni  dc  rcsurrcclione  pioplcr  illani  niulicrem  qci;\> 
scpleni  siliimet  succedciilibus  fratribus  nupserat, 
Marcus  el  Lucas  similiter  narranl,  nec  in  ordine  ali- 
quid  discrepant  {Marc.  xii,  13-27,  et  Luc.  xx,  20-40). 
Post  parabolam  quippc  illani  de  conducloribus  vine:c, 
ct  dc  Judxis  iii  quos  dicla  est,  iiisidias  pr;rparanlibus, 
qiuB  onines  Ires  commcmoravcrunt,  prictermiltunt  hi 
duo  Marciis  et  Lucas  parabolam  de  iiiviiatis  ad  nii- 
ptias,  quam  solus  MattlK-cus  inlerposuit  :  et  cum  illo 
jaiii  sequuntur,  iiarrantes  hxc  duo,  de  Iribulo  Ca^sa- 
ris,  el  de  mullerc  scpiein  singillatim  virorum,  eodem 
prorsus  ordine,  sine  aliqiia  rcpugiiaiUi.c  qu;rstione. 
C.\PUT  LXXIII.  —  De  illo  cui  commeiidala  suni  duo 

privcepia  dileciioiiis  Dei  et  proximi,  qui  ordo  sii  Mr- 

rantinm  Matlhcei  et  Marci ,  ne  a  Luca  discrepare  vi- 

deantur. 

141.  Sequitur  ergo  Mallh;tiis,  et  dicit  :  Phariscci 
aiitcm  audicntes  qiiod  silentium  impostiissci  Sadducceis, 
eonveneruni  in  tmum ;  et  interrogavii  eum  unus  ex  eis 
Lcgis  docior  ,  tcntans  cum  :  Maijislcr  ,  quod  esi  man- 
daluin  ntagnum  in  Lege?  .iii  illi  Jesus  :  Diligcs  Doini- 
num  Dcuin  Ittum  in  toio  corde  iuo ,  ei  in  iota  aniina 
itia,  et  in  iota  mente  tua  :  lioc  est  maximum  et  primum' 
mandaium.  Sectmdum  auiem  simile  est  Ituic  :  Diligcs 
proxiinum  iuuin  sicui  teiisum.  In  Itis  duobus  mandatis 
univcrsa  Lex  pendc.t  cl  Prophclcv  [Malth.  x:iii,  3i-40). 
IIoc  ci  Marcus  cnmmcmorat,  einndcni  ordincm  ser- 
vans  {Marc.  xii,  28-34).  Nec  moveat  qiiod  Mallha?us 
dicit  leniaiiiem  fuisse  illum  a  quo  Dciminus  inierrc- 
gnliisest;  Marciis  autem  lioc  tacct,  et  in  fiiie  ita 
concliidit ',  qiiod  ei  Dominus  sapieiilcr  respondent: 
dixerit ,  Son  longe  es  a  regito  Dei.  Fieri  enim  poiest 
iit  quamvis  tcntaiis  accesseril,  Domini  tamen  respon- 
sione  corrcctus  sit.  Aul  cerle  ipsam  tciilaiicinem  non 
accipiamiis  malam ,  taiiqu;im  dccipere  volcMlis  inimi- 
cum;  scd  cautam  poiius,  tanquani  expeiiri  amplius  vo- 
leiilis  ignotum.  Ne(|ue  enim  frustra  scripliim  est,  Qiii 
ficilc crcdit,  levis  corde  esl,  ei  minorabiiur  {Eccli.  xix,  4). 

1  »2.  J.,ucas  aiiieni  non  hoc  ordine,  sed  longc  alibi 
l;ilc  alicpiid  iiiti_^rponit  {Luc.  x,  2j-57)  :  utrum  aulcm 
boc  rccordelur,  an  alius  illc  sil  cum  quo  simililer  de 
duobus  isiis  pr:ceeptis  Dominus  egerit,  prorsus  inccr- 
tum  est  :  biiic  aulcm  etiam  recle  vidcuir  alius  essc, 
non  sobim  prnpter  ordinis  multam  difrerentiam,  sed 
quia  eliam  ip«e  dicitur  rcspoiidisse  Domiiio  intcrro- 
ganii ,  ct  in  sua  responsione  commeniorasse  duo  isia 
pra;cep!a ;  et  cum  ci  dixisset  Dominus,  IIoc  fac,  el 
vives,  ut  illud  facerct  qiiod  magnum  csse  in  Lege  ipso 
resp  iiiderat,  scculus  Evangclisla  ail,  Ille  attlcm  voUnt 
sc  juslificare  dlxii  :  El  quis  esi  mctis  proxinius  ?  Tiinc 
Doniinus  nairavit  de  illo  qui  desccndebat  :ib  Jerusa- 
lcm  in  Jcricho ,  et  incidit  in  latroiics.  Unde  qnia  c( 
tenians  prrcdictns  cst,  ct  duo  prxccpla  ipse  respondil, 
ot  post  adnionilionem  Domiiii  diceiilis,  IIoc  fnc,  cl 

'■  F.ilili  ;  l.ucus  aiitcm  lioc  ica\t,  el  i:;  fine  :i:arcus  it.i  cort- 
cliidH  :  mendose. 


1117 


DE  CONSENSU  EVANCELISTAUUM,  S.  AUCLSTINI 


1148 


livcs,  iiiiii  bonus  commenclatur  cum  diciir.r  ile  co,  lllc 
autem  rnlens  se  juslificare ;  istc  auiem  qucm  pari  or- 
diiio  MallliiTiis  M:iniisqiic  rommcmoiMiit ,  tnm  bcne 
commciulalus  csl,  ul  ci  cliccrcl  Domimis,  i\'on  longc 
es  a  rcgno  Dci  :  piol);\bilius  crcdilur  liuiic  alium  esse, 
non  illiim. 

CAPLiT  l.WIY.  —  QuodJuda-i  inlerrogantur  deChri- 
slo ,  tiijiis  eis  plius  viclealur ,  utriim  non  rcimgncl 
MallliKiis  aliis  diiolnis  ;  qiiia  seciindum  isliim  dicilnr, 
(Juiil  vobis  videliir  de  Clnisto?  ciijus  csl  lilius?  iiii 
rcs}>ondcrunl ,  David  :  sccundiim  illos  aiitein,  Quo- 
niodo  dicuiil  Scribs  Cbrislum  fdium  esse  David  ? 
IIS.  Scqiiilur  Maltbrcus  :  Congrcgalis  aulem  Pliari- 
sa^is  ,  intcrrogavit  eos  Jcsns  ,  diccns  :  Qiiid  vobis  vidclur 
de  Clirislo  ?  ciijus  filius  esl  ?  Dicunl  ci :  David.  Ail  illis : 
Quomodo  ergo  Diwid  in  spirilu  vocat  eitm  Dominum, 
dicens,  Dixil  Dominus  Doinino  meo,  sede  a  dextris  meis, 
donec  ponam  inimicos  luos  sciibcHum  pcdum  luorum  ? 
Si  crgo  David  rocat  cuiu  Dominiim,  qitomodo  plinscjus 
est?  Et  ncmo  pvtcral  ei  rcspondere  vcrbum ,  neque 
ausus  fuit  quisquam  ex  illa  die  cuin  amjtlius  inlcrrogrire 
{M^ittli.  XXII,  -41 -40).  lloc  conscquciiler  el  eodcm  or- 
diiie  .Marcus  qiioc|iic  commciiiorat  {.Marc.  xii,  5')-37). 
Liicas  eliam  ,  tantiimniodo  de  illo  lacet ,  qiii  inlerro- 
gavil  Domiiium  ,  qiiod  cssel  niandaliim  primiim  -iii 
Lcgc  :  Iioc  autcni  prxleniiisso ,  eiiiiulcm  eliam  ipso 
ordiiiem  scrval;  et  boc  de  Cliiisto,  quomodo  sit  filius 
David  ,  qua,"sisse  a  Judxis  Doniinum  paiiler  narral 
(iiic.  XX,  41-44).  Ncc  iiiterest  ad  scnieniiam ,  qiiod 
seciindum  Matibxiini ,  cimi  inleirogasset  Jesus  qiiid 
eis  viderctur  de  Cbrisio,  ciijus  csset  lilius,  illi  respoii- 
derunt,  David,  tum  dcmuni  intulil,  qiiomodo  cum 
David  dicerci  Domiiium  ;  secuiidum  illos  autom  duos, 
Marcuni  cl  Lucam,  ncc  inierrogati  esse,  nec  respon- 
disse  iiiveniunlur.  Intelligcie  enim  debcnius,  posl 
eorum  rcsponsioiiem  scntcnliam  ipsiiis  Domini  a  diio- 
bus  Evangelistis  insinuatam ,  qnomodo  ab  illo  dicla 
sit,  Iiis  audientibus  qiios  volebat  siio  magistoiio  utili- 
ler  iiiformare,  ct  a  Scribaruiii  aHcnare  docirina  :  qui 
de  Cbrislo  illud  soluni  sapicbanl ,  quod  secundiim 
fg/ncm  factiis  erat  cx  semiiie  David,  iioii  cum  aiilem 
inlelligebant  Doum,  proptcr  qui:d  cral  Dominus  ipsius 
David.  Ideo  tanquam  de  iUis  crranlibiis  Dominus  ad 
islos  serm»neni  faciens,  qiios  volcliat  ab  illorum  er- 
rore  liberari,  seciinJum  lios  diios  EvangolisLis  com- 
memoratur  :  ul  qiiod  illis  dictum  esl,  Quoniodo  dicilis, 
sicul  Mallli:rus  narral ,  sic  accipiatiir,  noii  lanqnain 
ad  iilos,  scd  tan(|iiam  do  illis  ad  cos  polinsdiolum  sil, 
qiios  volobat  iiislruore. 

CAPUT  LXXV.  —  De  Pliarisa'is  sedcntibus  super  ca- 
tlicdram  iloysi,  et  diceiilibus  qtiiv  noii  faciiint,  ca:- 
tcrisque  in  eos  dein  Pliariswos  a  Domino  dicts, 
utrum  scrmo  Mullliaii  coiigriiat  aliis  duobiis,  et  ma- 
xime  Luca;,  qui  non  hoc  ordinc,  scd  alibi  similem 
commemorat. 

14i.  Sequitur  Matlixus  ,  ita  narrationis  ordincm 
lciicns  :  Tunc  Jesus  loculus  esl  ad  lurbas  ct  ad  di- 
sciputos  suos,  diccns  :  Super  cnlltcdram  Moijsi  scde- 
runl  Scriba:  et  Pliuriswi :  omniu  crgo  quifcnmqiie  di.xe- 


riiil  vobis,  scrvatc  ct  facile;  sccundiim  vero  opcra  eoruin 

nolite  faccre.  Dicunt  enimeinon  faciuni,  elc.,  iisqiie  ad 

illiid  nbi  ait,  Non  me  vidibilis  n>wi!u  doncc  dicalis  , 

licncilictus  qiii  vciiit  in  noniinc  Doniini  (Miiltii.  xxiii). 

Siiiiiloin  seriiioiioin  liabiiisso  Doiiiinniii  adversus  Pli;i- 

risaos  et  Scribas  Lcgisqno  doctnrcs,  Lucas  qiioque 

commcmoral ,  sed  in  domo  ciijusdam  Pharisi'! ,  qni 

eiiin  vocaverat  ad  coiivivium.  Quod  iit  narraret,  di- 

gicssiis  crat  a  Matlb.co ,  cina  illnm  liicuni,  nbi  ainbo 

coinmcnKiravcraiit   c]nod  diclinii  esl  a  Doinino,  do 

signo  Joii:o  triiim  dionim  ct  iioolinin,  et  do  rcgiiia 

Austri,  el  de  Ninivitis,  cl  dc  spiritu  iminundo  qui  re- 

dil  ct  invcnit  innnclatam  doiniini  :  post  queni  scrmo- 

iicin  dicit  MatllKoiis,    Adliuc  co  loqiicnle  ad  tiirbas, 

ecce  iiialcr  cjiis  ,  ct  fralrcs  stabant  foiis ,  quKrenles  lo- 

qui  ei  { Id.  xii ,  5i)-SG) ;  Lucas  autoin  in  eo  scrmonc 

Domini ,  comnicmoralis  etiam  qnibusdam  quoe  Mat- 

lli;ciis  dixissc  Doniiiium  pra-lermisit ,  ab  ordine  nucin 

cuin  Maltb.co  tcnueiMt  iia  digrcdilur:  E(  cuin  loquc- 

rctiir ,  inqiiit,  rogavit  illum  qnidam  Pliariswusut  pran- 

dcrel  apud  se;  ct  ingressus  rccubiiit.  Pharisa:us  auiem 

coepit  inlra  se  reputans   diccre,  quare  non  baplizatus 

cssel  nnli:  prandium.  El  ait  Doniinus  ad  illum  :  Nunc 

vos,  Pliarisivi,  quod  de  foris  cst  calicis  et  calini ,  inuit- 

datis.  Atque  binc  jam  coctera  in  eosdoni  Ph  irisioos  et 

Scribas  et  Lcgis  doclores  talia  dicit,  qiialia  Maltluciis 

hoc  loco  ,  qiiem   nunc   consideianduin  suscepiiniis 

{Liic.  XI ,  29-0-2).   Qiianquam  ergo  ila  ista  Mattlia;us 

commcmoret,  ut  qoamvis  domiini  illiiis  Pharisaii  non 

nominct,  non  tanien  locuni  cxprimal  ubi  dicla  siiit , 

qiio  rcpiignct  aliqiiid  illi  domiii  :  lamcn  quia  jain  ve- 

iicrat  Dominns  in  Jcrusalem  a  Galibra,  et  post  ejus 

advcnlum  ila  siiperioia  usqne  ad  liuiic  scrinoncm  con- 

lcxiiiilur,  ut   probabililor   accipiaiitiir  in  Jerusalcra 

gcsla,  Lucas  auiem  illud  iiarrat,  cum  adliuc  Dominiis 

itcr agercl in  Jerusiloni ;  vidonlnr niibi similos duo esse 

scrmoncs,  qiiorum  ille  altcruin,  alterum  isle  iiarravil. 

145.  Sane  considorandum  est  qiiomodo  liic  dicliim 

sit,  S'on  me  vidcbitis  ainodo  donec  diculis,  Hcncdictiis 

qui  icnit  in  iiomine  Dojnini;  cum  sccnndiiin  eumdcm 

M:ilib;cuin  j;im  Iioc  dixcrlnt  {Matth.  xxi,  9).  ElLucas 

cdini  dicil  bnc  essc  respoiisum  a  Doniiiio  iUis  qui 

ciini  nionuciant  ut  inde  iict ,  quoniam  vcllet  eum 

Ilerodcs  occidcre.  Ibi  etiam  adversus  ipsam  Jerusa- 

leni  ca  prorsus  vcrba  ab  illo  csse  dicta  commemorat , 

(pia-  hic  MattliKUS.  Sic  enim  narralur  secundiim  Lu- 

cain  :  In  ipsa  dic  ncccsscrunl  qiiidam   Pharisaornm , 

dicenles  illi :  Exi,  ct  vade  hinc;  qiiia  Uerodes  vull  te 

occidcre.  Et  ait  illis:  Ite,  dicilc  vulpi  illi,  Ecce  ejicio 

da:inonia,  et  sanilutcs  perficio  hodie  et  cras,  el  tcrtia 

consummor '  :  vcrumtamcn  oportct  nie  liodie  cl  cras  et 

scqucnli  ambularc ,  qiiia  n"n  capil  proplictain  perire  cxtra 

Jcrusulcm.Jerusalcin,Jcrusalcin,qnw  occidisProplictas, 

ct  lapidascos  qui  mitlunluradte,  quolies  votuicongregare 

filios  tiios  qucmadmoduin  avis  nidum  suum  sub  pcnnit, 

ct  iioliiisti?  Eccerclinquetur  vobis  domus  vcstrn  dcserla. 

Dico  aulcin  vobis  ,  quiu  non  viitctnlis  inc,  doiicc  veniat 

'  E<li!l,  ct  lcrlia  dic  conmnmnr.  vbcst  die  a  Mss.  cl  a 
graco. 


1M9  Linr:rx  secundus 

cum  dicelis  ,  Bcncdiclus  qtd  vcnit  iii  nomine  Domini 
{Luc.  XIII,  51-jS).  Narralioni  quidem  liuic  Lwx  iion 
viilfliir  ailveisari ,  qiiod  i.urhsc  dixeriinl,  Pomino  ve- 
nieiite  ad  Jeriisaloni ,  Benciliclns  qtii  vcnil  in  nomine 
Domim  :  seciiiulinn  iinippc  Liic;c  ordinem  nondiim 
illuc  venerat,  ct  uondum  dirtum  crat.  Scd  quia  nou 
dicil  qiiod  inde  lunc  absccsserit,  ut  iion  veniret  nisi 
eo  tcnipnre  qiio  jam  illud  diceicUir  (pcrscvecatquippe 
in  ilincre  suo,  donec  vcniat  Jcrusaleiu,  alqne  illud 
quod  ail ,  Ecce  ejicio  dccmonia,  ct  sanilales  pcrjicio  lio- 
die  et  cras.  ettertiaconsummor,  niystice  ab  illo  et  figu- 
raic  dicia  inielligiiiilur;  ncque  cnim  co  die  passus 
esl,  qiii  cst  ali  li  >c  ilie  lei  tiiis,  cum  conlinuo  dicat, 
Viwtcl  mc  liodie  ct  cias  el  scqucnti  ainbiitarc),  cogit 
profcclo  eliam  illud  uiysliGc  iiUelligi  qned  ait,  Non 
vidcbilis  me,  doncc  veniut  cuin  dicclis,  Bcnediclus  qni 
venit  innomine  Domini ,  de  illo  suo  advenlu,  quo  iu 
claritate  venlnrus  csl ,  lioc  signifians  ,  ut  illud  quod 
ail ,  F.jicio  dwmonia,  ct  sanilalcs  pcrficio  liodie  ct  cras, 
et  lerlia  consunimor,  rcferaliir  ad  corpus  cjiis,  qiiod 
cst  licclcsia.  EspellinUur  cnim  dxmonia,  cuni  reliclis 
patcrnis  superstilionibus  credunt  in  cuni  gentcs  :  et 
pcrficinntiir  saiiilatcs,  ciim  sccundnm  cjus  pra^cepla 
vivitiir,  posUMqiinm  fnerit  diabolo  et  liiiic  s;icculo  re- 
iiniUialiiin,  usqne  in  (inrm  resurrcctioiiis,  qua  lan- 
quam  lcrlia  cnsuinmabitiir,  lioc  cst  ad  pleniludinem 
aiigclicam  pcr  corporis  ctiam  immortnliiatcm  perfi- 
ciclur  Ecclcsia.  Qnaprositer  ordoisle  M:itlli;T!i  nciina- 
qiiam  pntandus  esl  in  aliqiiid  aliud  csse  digrcssus  : 
scd  Luc;is  iuagis  inlclligeiuliis  csl,  vel  pr;vo(jciipassc 
qunc  gcsta  suiit  in  Jerusalem,  ei  rccordando  interpo- 
snisse,  anlcquam  ejus  narralio  Domiiium  perduceret 
Jcrusalem  ;  aut  cidcm  civilali  jam  propinqnantcm  la- 
lia  respondisse  uioncnlibus  ut  caverel  llerodem,  qiia- 
lia  Matlluxus  eum  dicit  etiam  Uirbis  locnliim,  cum  jam 
perveuisset  iii  Jerusalcm ,  afquc  illa  onmia  peracla 
csscnt  quae  supra  narrala  sunt. 
CAPUT  LXXVI.  —  Cum    pra;nnnliavit   tempU    ever- 

sionem ,  quomodo    atiis    duobus    narrandi   ordine 

conijrual. 

146.  Scqiiitiir  Mallh;rus,  ct  dicit  :  Et  cgrcssus 
Jesus  de  teinplo  ibat :  et  accesserunt  discipuli  ejns , 
iit  oslendercnt  ci  wdiftcalioncs  templi.  Ipse  aulcm  re- 
spondcns  di.vit  illis,  Vidctis  liwc  omnia?  Amen  dico 
vobis,  non  relinquelur  liic  lapis  supcr  lapidcm  qui  non 
dcsiruatur  {Uutlh.  xxiv,  \,  2).  Marciis  cti:im  com- 
nieinorat  lioc  eodcm  pene  ordine,  post  aliquanlam 
digressionem  ,  ad  lioc  factam,  ut  eomniempraret  dc 
vidiia  ,  qu;c  misit  duo  iiiinula  in  gazopliylai  iiiiii 
{ilarc.  XII,  41;  xiii,2),  qiiod  cuni  co  Lucas  soliis 
commemorat.  Nam  eliain  scciinduin  Marciim,  postea- 
(piam  illiid  Dominus  egit  cnni  Judocis,  quomodo  acci- 
pcrent  Clnistum  filium  David,  ca  narrantnr  qux  dicit 
de  cavcndis  Pliaris;icis  cl  liypoci  isi  corinii  :  qiicm  lo- 
cum  Mallh.inis  lalissime  persccuUis  c?t,  ct  plnra  ibi 
dicla  narravit :  atqiic  ideo  post  cuiiidem  locum  qiiein 
brcviter  pcrslrinxit  Marcus,  ct  copiosc  digcssil  Mat- 
(Ikciis,  iiinil  amplius  Marciis  iiitulil,  siciit  di\i,  qiiam 
de   ilU   vidii;i    paii|iori inia   ct  ubciriina ;   ,ic    dcindc 


11 S9 

subjungit  ea  qnibus  Maltha^o  itcrum  coli,\^rerct ,  di- 
ccns  de  templi  futura  cversione.  Lucas  qiicqne 
post  illud  de  Ciirislo,  quomodo  essct  filius  David  , 
paiica  de  cavenda  hypocrisi  Pliaris:corum  commemo- 
rat.  Iiide  sicut  Marcus  pergit  ad  vidii.am,  (\\t.v.  duo 
niinuta  iii  gazophylacium  misit.  Deiude  subjuogit  de 
lcmpli  fiiiura  eversione,  quod  Maltlucus  et  Marcus  ' 
{Liic.  XX,  46;  xxi,  C). 
C.\PUT  LXXVII. —  De  sermone  quem  liabuit  in  monlc 

OHveti,  qua:renlibus  discipulis  quando  erit  consum- 

matio,  queinadmodum  trcs  isti  inter  se  congruant. 

i47.  Scquitur  M;itlh3eus  diccns  :  Sedente  aulem  eo 
super  monlein  Oliveli,  accessernnt  ad  eiim  discipuli  se- 
crcto,  diccntcs  :  D:c  nobis  quaiido  liar  ernnt ,  et  quod 
signuin  adventus  tui ,  et  consummationis  swcuU.  Et  re- 
spnndens  Jesus ,  dixit  eis  :  Yidcte  ne  qnis  vos  scducal. 
Miilli  enim  venienl  in  noniinc  meo  diccntcs,  Ego  sum 
Chiislns  ,  cl  multcs  sedvcent ,  clc. ,  usqiie  ad  illnd  ubi 
ail,  Et  ibuiit  lii  in  suppliciuin  wlernum,  jusli  auiein  in 
vitam  mtcrnam.  Nunc  jam  isUim  prolixum  scrmonem 
Domini  secundum  Ires  Evangelislas,  Mallli:vum,  Mar- 
cnni  cl  Liicam  considcrcmus.  Eiimdcm  qiiippe  tcncn- 
les  ordincm  pariler  isla  contexunt  ( Matth.  xxiv, 
3 ;  XXV,  46,  Marc.  xiii,4-37,  et  Luc.  xxi,  7-5G).  Dicunt 
qiiidem  hic  etiam  aliqua  singuli  propria  ,  iii  quibus 
nulla  esl  repugnanlirc  mctucnda  suspicio  :  de  his  au- 
tcm  qiioe  paritcr  dicnnt,  nccubi  sibimct  advcrsari  pu- 
tciiliir,  videndiim  est.  Neque  cnim  dici  polcst,  si  ali- 
qiiid  tale  occurrcril,  aliud  esse  atque  alibi  a  Domino 
siniililcr  dictuni,  quaudo  eodem  loco  rerum  ac  teni- 
poruin,  omnium  trium  versatiir  narratio.  Sane  quod 
carumdcm  senleiitiarum  a  Domino  dictarum ,  non 
cnnidem  omnes  ordincm  servani,  iiihii  ad  rcm  perli- 
iict  vel  intclligendam  vel  iiisinuandam,  diim  ea  qux 
ab  illo  dicta  refcriintiir,  non  sibimet  adverscntur. 

1  iS.  Qiiod  ergo  Mallli.xus  ait,  Et  prwdicabilur  lioe 
Evanycliiim  regni  in  universo  orbe  in  teslimonium 
oninibus  genlibus ,  et  tuuc  venict  consumnialio ;  cliam 
M:iiC'i3  codem  ordinc  ita  commemoral  ,  Et  in  omna 
gcntcs  primum  oportel  prccdicari  Evangelium  :  iion  dixit, 
ct  tiinc  veniet  consnmmatio ;  sed  hoc  significat  qiiod  ail, 
primum ,  id  est ,  Et  in  omnes  gcnles  primum  oportet 
pra:dicari  Evangelium :  quia  illi  de  finc  interrogavcrant. 
Ciim  ergo  dicit ,  Primum  oportct  in  omnes  genlcs  pra;- 
dicari  Evangelium  ,  significat  ulique,  primum  ,  antc- 
qiiam  vcniat  consuinmalio. 

149.  Ilcni  qiiod  Malllia!us  ail ,  Cnm  crgo  videritis 
abnniiiiiilioncin  dcsolalionis,  qua:  dicta  csl  a  Dimiclc  pro- 
phcla  ,  staiilem  in  loco  sancto  ,  qui  lcgit  inlclligat ;  lioc 
.Marcus  dicit  ita  ,  Cmik  aulcin  viderilis  abominalioncm 
desolalionis  stnntcm  ubi  non  debet ,  qui  lcgit  intclligol  : 
in  qna  mulalio;  c  vcrbi  exposnit  eamdem  sciilenti:iii!  ; 
i.Ico  qiiippe  ubi  non  debet,  qiiia  in  loco  sauclo  non  dc- 
bcl.  Lucas  aiilem  non  ait,  Chih  aulem  videritis  abomi- 
nationcm  desolationis ,  stantt,m  in  loc^  sancto;  aut,  u!'i 
iion  debel  :  sed  ait,  Chhi  autcm  viderilis  circumdari  ab 

'  l'osl  lias  voccs,  quod  iiUittlMits  cl  Hfnrciis,  addimt  iMfs  , 
sccrcto  discipidii  Pomiiimn  intertogimtibus  ifliod  signuin  sui 

(idccnlnscssct. 


1151  nr,  CONStNSL"  tVANGt:!. 

exercilu  Jerumlcm,  imic  scilotc  qitia  appropinquavit  dc- 
lolaiio  ejus.  Tunc  cril  ergo  uboiiiinalio  desolalionis  in 
loco  sancto. 

150.  Oudil  adlem  ail  Malth.TUS ,  7'Kiif  f/iii  iii  Juda:a 
nmt,  fugianl  ad  monlcs;  et  qui  in  lcclo  ,  noii  descendat 
toltere  aliquid  dc  domo  sua ;  et  qui  in  agro,  non  rever- 
laiur  lollerc  lunicam  suam ;  totideni  peiic  verbis  lioc 
cliam  Marcus  coininemoial.  Lucasautcm,  Tuiic  qui 
in  Juda-a  siml,  ini|iiit,  (ugianl  in  inontts  :  lioc  sicut  iUi 
duo;  c;utcra  voro  aliler.  Sequilur  eniin  ,  ct  dicit ,  Et 
qui  in  medio  cjus ,  discedanl ;  et  qui  in  reijionibus  ,  non 
inlrenl  in  eain  :  quia  dics  ullionis  hi  sunt,  ut  impleantur 
omnia  qiia:  sciipla  suiit.  Satis  diversum  videlur  quod 
illi  duo  (lixciunt,  Et  qui  super  tcctum ,  iioii  desccndut 
lotlere  uliquid  dc  domo  sua ;  et  qiiod  iste  dicit ,  El  qiii 
in  medio  ejus ,  discedunt  :  nisi  forle  quia  perturbatio 
magna  eril  lam  magno  instantc  periculo  ,  illi  quos  in- 
clusisset  obsidio,  qund  slgnifical  diccndo,  qui  in  mcilio 
ejiis,  in  tccto  crunt  allonili  et  volentes  viderc  quid  iiu- 
pcnd  at.vel  qua  cvadeiuliiin  sit.  Sed  quomodo  ail , 
discedanl,  qu.indo  supra  dixit,  ciim  aulem  vidcrilis  cir- 
cumdari  ab  exercitu  Jerusalein?Nam  illud  qtiod  scqiii- 
liir,  Qui  in  rcgioiiibus,  non  intrenl  in  eam,  videlur  ad 
congruam  perlinere  adnionilionem ;  el  potest  obbcr- 
vari,  nl  iiui  extia  sunt  non  in  eam  inlrenl :  qiii  aulem 
in  niedio  sunl ,  quomodo  discedant ,  ab  excrcitu  jain 
civitate  circumdaia?  An  lioc  est  esse  iij  medio  cjiis, 
quaiido  jam  ila  periculum  nrgebil,  ut  lemporaliter  ad 
pr.TCScnlcm  vitain  tnendam  nun  possit  evadi;  et  qiio- 
niani  lunc  parata  debet  esse  aiiiina  ac  libera,  nec  car- 
nalibus  desideriis  occupala  ct  oppressa,  hoc  significat 
quod  ab  illis  duobiis  dictum  cst,  iii  tecto,  vel  super 
lecluin  :  ut  quod  islc  ait,  discedant,  id  cst  non  jani  Im- 
jus  vit;c  desiderio  c.ipiantur,  sed  in  aliam  vilani  ini- 
grarc  parati  sint;  hoc  illi  duo  dixerint,  non  dcsccmtut 
lollere  atiquid  de  domo  ,  id  esl  nuUo  affeclu  inclinetur 
in  carnera  tan'|uam  aliquid  inde  commodi  perceptii- 
lus  :  et  quod  isle  ait,  Qui  in  regioiiibiis,  ncn  intrciit  in 
eam,  id  esl,  qui  j.im  bono  cordis  pi  oposilo  extra  illam 
facti  sunt,  no;i  eam  rursus  carnali  cupiditale  dcside- 
rcnt ;  boc  illi  di,\eriiil,  El  qiii  in  aijro  est,  non  reverta- 
tur  reiro  toltere  vestimenlum  siium ,  tanquam  iicrum 
involvi  curis  quibus  cral  exutus? 

lol.  Quod  vcroait  .Matlli;eus,  Oialc  autcin ,  ul  non 
fial  fuga  vestra  liieine  vel  subbalo  ;  liiiic  Marcus  parlcin 
dixit,  partem  tacuit  :  Orale  vero,  inquil,  ul  liieine  non 
fianl.  Lucas  autem  hoc  non  dixit,  sed  tamen  dixii  ali- 
quid  solus  ,  qiio  mihi  videatiir  h.iiic  ipsam  ,  qu;c  ab 
istis  obscurc  posita  est ,  illuslrasse  sciilenliain  :  ait 
ciiiin,  Allendilc  autein  vobis  ,  lic  forle  grnvcnliir  corda 
vcstra  in  craputa,  ct  ebrielatc ,  et  ciiris  liujus  vilw ,  ct 
supervcnial  in  vos  repentina  dies  itla  :  lanquam  taqueus 
eiiim  supervenicl  in  oinnes  qui  sedciil  super  fiicicm  orbis 
lerra.  Mijilatc  ilaque  ,  omiii  lcmporc  oranles ,  ut  digni 
liabcuinini  fugcrc  ista  oinnia  qiim  fiitura  sunl  Uxc  iii- 
lilligilur  fuga,quam  .Matlh.euscoinmcnioral.qux'  non 
debet  fieri  hicmevel  sabbato.  Ad  hiemen-  autem  per- 
lincnt  curx  hiijus  viu-c,  qnas  Lucas  apcrle  posuit  :  ad 
eibhatum  vcro  trapula  ct  ebrieias.  Cuik  qiiippe  irisles 


ISTARUM,  S.  AUGUSTINl 


lli2 


siint  velut  hiems  :  crapula  vero  et  ebrictas ,  carnali 
hnlitia  luxuriaqiie  cor  suhmcrgit  atque  obruit ;  qund 
maliim  sahbati  nomine  proplerea  sii;iiifieatiini  esl, 
qiiia  h;cc  cral  jain,  sieiili  et  nune  esl  Juil.eorim» 
pcssiina  consiieludo  ,  illo  die  delicils  ^ililiiurc,  duni 
spirilualc  s:ihbaluin  ignorant.  Aul  si  aliqiiid  aliud  in 
illis  secundum  Malllucnm  ct  Marcum  verbis  iiitclligen- 
dum  est,  aliquid  aliud  eliam  Luras  dixerit,  dum 
tainen  niill;»  repuguaiiti.e  qii;cslio  moveatiir.  Neqiie 
enim  nunc  Kvaiigelia  cxponenda  siisccpimus ,  sed  a 
falsitalis  vel  lallaci.e  calumniis  defcndcnda.  Alia  vero 
qu:T:  in  hoc  sermonc  Matihxus  posuit  communia  cum 
Marco,  nihilhahcntqii.Tstionis  :  qiixautcmciimLuca, 
non  in  hoc  serinonc  Lucas  ca  posuil,  ciijiis  laiic  ordo 
coiicordat:  sed  alibi  talia  vel  recordatui  alqiic  iiiserit 
pr;coccupando,ut  prius  comincmorct  qu;c  postea  a 
Domino  dicla  sunt ;  vel  bis  a  Doinino  dicla  facit  in- 
iclligi ,  et  nunc  secundum  Malth.cum  ,  et  tunc  scciin- 
diiin  ipsum. 

GAPliT  LXX.VIII.  —  Qiwd  coinmcinoraiit  Maltliwusct 

Marcus  aiite  biduum  fiituia:  1'asclia;  ct  postea  dicunl 

quod  in  liethania  fuit,  quomodo  non  repugnet  Joanni, 

qui  cuin  ipsis  narrut  hoc  idein  quoa  factum  est  in  Be- 

tliania,  ct  dicit,  Aiile  sex  dics  I\iscli;c. 

1-j2.   Siquilur  .M;illh.ins  :  Et  facliim  cst,  ciiin  con- 

sninmassct  Jesus  seintones  lios  omnes ,  dixit  disciputii 

siiis  :  Scilis  quia  posl  biduum  Pascha  fiel,  et  Filius  lio— 

niinis  Iradclur  ut  crucifiyiilur  (itutlh.  xxvi,  1,  2).  Iluic 

alleslantiir  alii  diio  Marciis  ct  Lucas  ,  ab  codem  or- 

dine  nnn  recedeiites  (Miirc.  xiv,  1,  et  Luc.  xxii,  I). 

Ncquc  hoc  tanqiiam  a  Doiiiino  dicluin  insinuant;  hoc 

cnim  intiniare  pncicrmiscrunt :  cx  sua  lamcii  persona 

cl  Marcus  dicil,  Erat  uiitcm  Pascliu  et  azijma  post  bi- 

diium;  el   Liicas ,   Aiipnipiiiqiitibnt  initcm  dies  feslus 

nzijmorum  ,  qiii  dicitur  1'ascha.  Sic  ergo  appropinqua- 

hat ,  iit  cssct  post  bidiium  ,  sicut  alii  diio  a(>ertius 

Ciinsonant.  Joannes  vcro  tribiis  qiiidem  lotis  comme- 

inoravil  ejiisdeni  dici  fesli  prniiinqiiilalein  ,  cum  alia 

qircdam  duobus  supcrioribiis  locis  narraret  :  tcrtio 

aiitem  loco  apparet  ej  is  nairatio  circa  ipsa  vcrsari 

icin|iora  ,  iilii  lioc  ctiam  i!li  tres  intimanl ,  id  esl  ijii- 

piMideiilis  jain  domiiiic^c  nassionis  (Joan.  xi,  55,  xil, 

I,  el  XIII,  I). 

l.i)5.  Sed  hoe  videri  iintist  parum  diligenler  iiilueii- 
tibiis  csse  conliMriiim,  qnod  iMaltli;eiis  ct  Marcus 
posteaqiiam  dixcrunt  Pasiba  post  bidiium  fiiturum, 
deiiide  cominemoiaverniit  qiiod  cral  .lesiis  in  Betba- 
iiia  ,  nbi  de  ungueiito  illo  pretioso  diciliir  :  Joanncs 
autem  aute  sex  dies  Paseli.c  dieit  Jesuin  venisse  iii 
Beibaniam  ,  de  ungiieiito  ea;Iem  iiarraiiirus  ( Fd. 
XII,  I).  Qiiomodo  crsosccundiim  illos  diios,  post  bi- 
duiim  futiirum  crat  Pascba  ,  cum  posteaquam  id 
dixeriint ,  invcnianliir  cnin  Joannc  in  BLlhania  illud 
de  unguento  qii"d  i|ise  nariaiites  ,  tiinc  aulein  ipsc 
dicat  post  sex  dies  fiitiiruin  Paselia  ?  Sed  qiii  ila  nio- 
venlur  non  inlelligunl  Matth.eiim  ct  Mareiim  illud 
qiiod  iii  Belliania  dc  ungucnto  fattuui  crat  recapitu- 
hnido  pusuisse,  noii  post  illam  de  biduo  |")r.Tdiealio- 
nein  siiim,  sed  anlc  j:im  faclum  cum  adliuc  sex  dies 


1153  LIBEll  SECUNDUS. 

usseiil  aJ  Pasclia.  Nnn  eniiii  qiiisquam  eoruiii  cuni 
dixissel,  post  liidiiuni  fuliiniin  Pasclia  ,  sic  adjiinxil 
de  illo  faclo  iii  Belliania,  ul  dicerel,  Posi  liiec  ciiin 
cssel  iu  Beiliania  :sed  MatlliaHisquidem  ,  Cum  r.nlcm 
cssct,  inquit,  Jcsus  in  Belliania;  Marcus  auleui,  Ciim 
csset  Bellianiir  :  quod  iitiqiie  inlelligilur  cl  anleqiiam 
illa  dicerenlur  quLic  ante  Ijidnnin  Pasclia;  dicia  sunt. 
Siciit  ergo  ex  Joannis  narralione  colligitnr,  ante  sex 
dies  Pascliie  veiiil  iii  Betlianiain  :  ibi  factum  est  illiid 
convivium  ubi  de  ungnenlo  pretioso  fit  commeuiora- 
lio;  inde  veiiil  Jerosolymam  sedens  snper  asellnm; 
dciiule  postea  geruntur  ea  qii.c  uarrant  post  liiiiie  ad- 
venluin  cjiis  Jcrosolyinis  gesta.  Ex  illo  ergo  die  quo 
vi-oil  iii  Betbaniam  atque  illud  de  ungnenlo  faclnm 
est ,  usquc  ad  dicm  quo  isla  omnia  gesta  atquc  dicta 
suiil ,  inlclligimiis  ,  etiain  Evangelisiis  non  coinme- 
inorantibus  ,  consumptuin  fuisse  qualiiduum,  iit  oc- 
currcrel  dies  qiieni  aiile  biduuin  Paschx  diio  delinie- 
runt.  Lucas  aiitem  cuui  ait,  Appropinrimbat  aiUem 
dies  festus  azymorum,  non  cxprcss:'.  tJiduuin  :  sed  Iianc 
propinquitalem,  qnam  commenioravit,  in  ipso  inter- 
vallo  bidui  debeinusaccipere.  Joannes  verocuin  dicit, 
Proximumeial  Puscha  J uilceorum  {Joan.w,  55),  non 
lioc  biduuiu  vult  inlelligi ,  sed  sex  dies  aiile  Pasdia. 
rroiiide  ,  cum  quxdam  post  hoe  diclum  commemo- 
rasset ,  tunc  jam  voleiis  ostendere  quam  proxiinum 
fuisse  Pasclia  dixissel  :  Jesus  ergo  antc  se.v  dies ,  in- 
quit,  Pasclia;,  venil  in  Betlianiain,  ubi  fuerat  Lazarus 
nwrluus,  quem  suscilavil  Jesus  [Id.  xii,  1,  2).  Fecernnl 
Kutem  ei  ccenainibi.  lloc  illiid  est  quod  commemorant 
rccapitulantes  Matthwus  et  Marcus,  cum  jam  dixissent 
posl  biduum  futurum  Pasclia.  Rccapitulando  ergo  ad 
iliiiin  diem  rcdeunt  in  Betlianiam  ,  qui  crat  anlc  sex 
dies  Pascluc,  et  iiarrant  (|uod  Joannes  dc  coeiia  ct  uii- 
guento  :  unde  venlurus  erat  Jerosolymain,  et  peraciis 
illic  qiia;  narrala  suiit ,  perventurus  ad  diem  ijui  eral 
aiitc  biduum  Paselia; ,  unde  isti  digressi  sunl ,  ui  re- 
capitulando  comniemorarent  quod  ante  iu  Betliania 
dc  unguento  gcstum  est ;  cujiis  rei  peracta  narratioiie, 
illuc  ileruni  redeuiil,  unde  digressi  fuerant,  id  est,  ul 
jam  sermo  Domiiii  narretur  ,  quem  babuit  aiite  bi- 
duuni  Pascha;.  Nam  si  tollamus  de  medio  quod  gestiim 
in  Betbania  digredieutes  ab  ordiiie  recolendo  et  re- 
capilulandonarrarunt,  ct  ipsum  ordinem  contexanius, 
ila  sermo  dirigitnr  secundum  Mattlia;uin  dicente  Do- 
niino  :  Scilis  quia  post  biduum  Pasclia  fict,  ct  Filius  lio- 
viinis  tradetur,  ut  crucifigatur.  Tunc  congrcgati  sunl 
principes  sacerdotum  el  seniores  populi  in  atrium  prin- 
cijiis  sacerdoluin  ,  qui  dicebatur  Cuiplias  ,  el  consiliuin 
fecerunt,  ut  Jesum  dclo  lenerent  et  occiderent.  Dicebanl 
autem,  Non  in  die  feslo ;  ne  forle  tumultus  fieret  in  po- 
pulo.  Tunc  abiil  unus  de  duodecim  ,  gui  dicitur  Judas 
Scariuth  ,  ad  principes  sacerdoluin  (Mallh.  xxvi, 
2-14),  ctc.  Iiiter  illud  cniin  qiiod  dicluni  cst ,  Se 
tiimulius  fierel  in  populo,el  illud  qiiod  dictiiin  est,  Titnc 
abiit  unus  de  duodecim  ,  qui  dicilur  Judas ,  inlerposi- 
lumestilluddeBctliania.quodrccapitulaiidodixerunt : 
qiio  nos  prxtcrmisso  contexuimiis  ii;irralioncni ,  ut 
in.^iiiiiareiiius  iion  ic|iuguaie  ordiiieni  leniporuin.  Sc- 


II  5i 

cundiini  Marcum  autom,  eodein  Bethaiiiic  convivio, 
qiiod  recapilulando  ct  ipse  iiiterposuit,  siniililer  prx- 
lcrniisso  ,  ita  sc  ordo  iiarialioi.is  teiiet  :  Erat  aulcm 
Pasclia  cl  azijina  post  biduuin  ;  cl  qucerebant  siiinmi  sn- 
cerdoles  ei  Scriba:  ijnomodo  cuin  dolo  tenerenl ,  c!  occi' 
derent.  Diccbant  ciiiin  ,  Non  in  die  fcsto ;  ne  forte  lu- 
miillus  ficret  populi.  El  Judas  Scariolhcs,  unus  ex  duo- 
deciin,  ubiil  ad  suinmos  sacerdoles,  iil  proderet  cuin 
{Marc.  XIV,  1-10),  cte.  Etiam  liic  intcr  illud  qiiod  di- 
ctum  est,  Ne  forte  tuniiilins  fieret  populi,  et  iliud  quixl 
adjunximus ,  Et  Judas  Scariolhes  unus  ex  duvdecim, 
posilum  est  illud  de  Bethania,  qiiod  rccapilii'ando 
dixernnl.  Lucas  sanc  ijisain  reni  geslain  in  Belliauia 
prjelermisit.  IIlcc  diximus  proiiter  sex  dies  aiile  I'a- 
sclia,  quos  dixit  Joaiines,  cuni  in  Betliania  rem  gestam 
iKirraret;  et  biduuni  antc  Pascha  ,  qiiod  Matth.cus  e( 
Marcus  dixerunl,  cuni  posl  Iioca  se  dictum  illud  ipsuni 
iii  Bclbaniaqiiod  Joaiiiies,  coniiiicinorareiit. 
CAPU T  LXXIX.  —  De  ca;iia  in  Belhania  ubt  mulier 
imguento  prclioso  Dominuin  perfudit,  quomodo  inler 
se  congruunl  Mallhams ,  Marcus  cl  Joannes  ,  ct  quO' 
modo  Luca:  non  advcrsenlur  tale  uUquid  alio  lempore 
commemoranli. 

154.  Sequiiurergo  Matthirus  ab  eo  loco,  iibi  finem 
feceramus  considerandx  narrationis,  et  dicit  :  1««« 
congrcgali  sunl  priiicipes  sacerdoluin  el  seniorcs  popuU 
in  alriuin  principis  sacerdolum,  qui  diccbalur  Cuiphas,  cl 
consilium  feceriinl  ulJesum  dolo  lcncrcnl,  et  occidercnl. 
Dicebanl  aulcm  ,  Non  in  die  feslo ;  ne  forle  tttmullut 
fierel  in  populo.  Citm  aitlem  essel  Jesus  in  Belhania ,  in 
doino  Sinionis  leprosi ,  accessit  ad  etiin  mtilier  liabens 
alabastritm  tmgitenli  prcliosi,  el  effudil  super  cnpul  ipsiiti 
recitmbenlis ,  elc,  usque  ad  illiid  nbi  ait,  Dicclur  ct 
quod  liac  fecit  iii  mcmoriam  cjns  {Malth.  xxvi ,  3-13). 
Niinc  jam  de  muliere  atquc  unguento  pretioso  quod 
iii  Betliania  gesiiim  esl ,  coiisideremus.  Lccas  cnim 
quanivis  simile  factnm  conimenioret ,  iiomenque  con- 
vcniat  ejus,  apiid  quem  convivabatur  Dominiis;  nani 
et  ipsuni  Simonein  dicit  :  lamcii  quia  iion  est  conlra 
iiaiurain  vel  coiitra  iiiorem  bominum  ,  ut  si  polesl 
uiius  lionio  habcre  noinina  duo  ,  niulto  magis  possint 
et  ununi  nomen  habcre  boinines  duo;  potiusciedibila 
est  alinni  fuisse  illum  Simonem  iion  leprosnni,  in  cu- 
jiis  domo  boc  in  Bethaiiia  gerebalnr.  Nain  nec  Lucas 
iii  Belhania  rem  gcstani  dicit,  quain  narrat  :  el  quam- 
vis  non  commemoret  civitatem  aiil  casicllum,  ubi  fa- 
ctum  sit;  tanien  non  videtur  in  codeni  loco  veisari 
cjns  narratio.  Nihil  itaque  aliiid  iiitelligendum  arbi- 
tror,  nisi  non  quidem  aliam  fiiisse  muliercni ,  quai 
pectalrix  tunc  accessil  ad  pedes  Jesu,  ct  osculata  esl, 
ct  lavit  lacrymis,  el  tersitcapillis,  et  unxit  uugiienlo; 
cui  Dominus  adhibita  siinililudine  de  duobus  dobilori 
biis,  ait  dimissa  esse  peccala  niiilta,  qiioniam  dilcxil 
iinillum  :  sed  camdem  Mariain  bis  iioc  fecisse,  seincl 
scilicct  (piod  Lueas  narravit,  cuin  primo  acccdcns 
cum  illa  huinilitale  et  laciymis  nieruit  pcccaloriim 
reniissionem  (Ltic.  vii,  3G-oO).  Naiu  hoc  ct  Joaiiiics, 
quamvis  noii  siciit  Lucasqiiemadmodum  facluin  cssct 
narravcrit  ,  l:imcii  ipsani  Jlaiiaui  coniiiicadaiis  coui- 


1155 


DE  CONSENSLl  KVA.NC.LLISTAR13M,  S.  AUGHSTiM 


ilSS 


mcniornvil,  cum  jam  do  l.:u.ftro  resiisciiaiulo  ca^pissci 
loc|ui,  ;iiilc(iii;iin  veiiiicl  iii  r>.>iliani;iiii.  Quod  ila  ibi 
iiai lal  :  /■>«/  aiilciii  quulam  ,  iiiqiiil ,  Uiiigitciis  Lazaius 
a  L.lhaiiia  de  casullo  Maiia:  <•/  .V«i//(rt,'  soioris  ejus. 
Uaria  aulem  cral  qiia:  uiixil  Domiuinn  laigiieiUo,  el  ex- 
tcrsil  pcdes cjus  caiiillis  siiis,  ciijiis  fialcr  Lazarus iufir- 
mabiiiiir  (Joan.  xi  ,  I,  2).  lloc  diceiis  Joaimes  atlesta- 
lui-  Liic;e,  qui  lioc  iii  domo  |iliaris;ci  ciijiisciam  Simo- 
nis  laclum  esse  iianavit.  Jam  il;i(|ue  lioc  Maria 
fecciat.  Quod  aulcm  iii  Beiliauia  lui sus  fecii ,  aliud 
cst,  quod  ad  Lac;i;  iiai-ratioucm  iion  perliiiet,  scd  pa- 
riler  narialiir  a  tribus,  Joanne  seilicei  {Id.  xii,  1- 
8),  .Mallluco  ct  .Marco  (ilarc.  xiv,  5-9). 

15d.  Inier  isios  igiiiir  ires,  Maitli;cuni,  Marcum  ei 
Joanncm  ,  qucmadmoduin  hoc  conveniat  alteiidamus, 
de  quibus  non  esl  dubiuni  quod  eamdeni  rem  iiarrent 
gestain  in  Belliania,  ubi  eliam  discipuli ,  quod  omiies 
tres  commeniorant ,  nuirmuravcruiit  adversiis  mnlie- 
rcni  laiiquani  de  iierdilione  pretiosissinii  uiiguenli. 
Qiiod  eigo  MaltlKBUs et  ^Lircus  caput  Domiiii  ungnento 
iilo  perfusum  dicuiit ,  Joanncs  auieni  pcdcs ,  regiila 
illa  oslendilur  non  esse  coulrarium  ,  (|tiaiii  demoii- 
sliMvimus  ,  8um  de  quincinc  panibus  pasccret  tiirbas. 
Ibi  cnini  (piia  non  dcliiit  qiii  el  quinquagcnos,  et 
cenlenos  discubuissc  cominenioraiel,  cum  alius qiiiii- 
(piagenos  dixerit,  non  poluit  videri  contrarium  ;  pn- 
iiiissei  auioni  si  alius  centenos  tantuni  posuissct,  sic- 
ut  alius  quiniiuagcnos ,  ct  tainen  debiiil  invei;iii 
ulruuKiue  lactum  esse.  Quo  exemplo  iiiformari  iios 
oportuit,  sicut  illicadnionui,  ctiain  ubi  siiiguli  Evan- 
gelislx  siiigiila  commemorant ,  ntrumque  factiim  iii- 
ielligcre  (Supra,  cap.  46,  n.  'J8).  Proinde  el  liic  non 
soluin  caput,  scd  et  pedcs  Doiniiii  accipiainus  perfu- 
disse  niiilierem.  Ni-i  forle  (iiioniam  Marcus  fraclo  ala- 
bastro  perfusuni  caput  comiiieniorat,  tam  quisqiiam 
absurdus  el  calumniosusest,  ut  aliquid  in  vase  fiaclo 
neget  remanere  poiuisse,  uiide  etiani  pciles  perfiindc- 
ret.  Sed  ciiiii  isle  conlenderit  sic  csse  fiaclum ,  ut 
niliil  ibi  residui  lieiet,  nitcns  advcrsus  verit;ilein 
Evaiigelii;  quaiuomcliuset  religiosius  conteiidit  alius 
non  esse  ita  fi  actum,  iit  totuin  eCrundcrct ,  nitens  pro 
vcritale  Evaiigelii  ?  llle  autem  calumniator  si  lam 
peitiiiacilerc;ecus  esl,  utEvangeliblarum  concordiam 
de  alabastro  fraclo  frangerc  conelur  ,  prius  aceipiat 
perfusos  pedes  antequam  illud  ffactum  esset ,  ut  in 
iutcgro  remaneret ,  nnde  eliam  capiit  perfuiideretur, 
ubi  fraclura  illa  loium  cfTundcret.  A  capite  quippe 
nobis  ordinaiecoiisuli  agnosciuius,  sed  ordinate  etiam 
iios  a  pedibus  ad  capul  ascendimus. 

150.  Caitera  facli  liujus  iiulbim  milii  videntur  lia- 
bere  qux'Sti(>iiem.  Quod  enim  alii  dicunl  discipulos 
murmurasse  de  uni^ucnti  effusione  pretiosi ,  Joannes 
aulcui  Judain  comiiieniorat ,  el  idco  qiiia  fur  erat ; 
inanifeslum  puto  esse  discipiiloruni  iioiniue  eiimdem 
Judam  significalum  ,  locutione  illa  quam  de  Pliiiippo 
iii  quiiiquc  panibus  insiiiuavimus,  pliirali  niiincio  pro 
singulari  usurpato(/ii(/  ,  n.  90).  Potest  eliain  iiitclligi 
quod  el  alii  discipuli  aut  scnscrint  lioc  ,  aut  dixcrinl, 
aui  cis  J-.ida  dicciitc  pcrsuasum  sit,  atqiic  omniura 


Vdluntaieni  .^LiIiIkcus  et  .Marcus  ctiam  vcrbis  cxprcs- 

scrinl;  sed  Judas  proplerca  dixcrit,  quia  fur  erat, 

catcii  vero  propter  paiipcruiu  ciiiam;  Joaiiiiem  au 

tein  de  solu  illo  id  coimnciiioiMre  voliii>se ,  eiijiis  e\ 

liac  occasioiic  luraiuli  consuciucliiiem  credidit  inti- 

niaiidam. 

C.\Pl]T    LXXX.  —  Vbi  miltil  discipulos  ul  prwparent 

si  mauducare  Pasclia ,   qiioinodo  inler  sc  congruant 

Maliliccus,  ilarcus  el  Lucus. 

157.  Scquilur  M;illli.eiis  :  Tuiic  abiil  iinus  de  duo- 
decim  qiii  dicilur  Judiis  Sciiriolli ,  ad  principes  saecrdo- 
luni,  et  ail  itlis  :  Quid  vullis  milii  dare,  et  ego  vobis  eiim 
Iradam  ?  .At  illifonslilitcrunl  ei  Iriginla  argenleos,  elC, 
usque  ad  illiid,  ubi  ait,  £/  (cccrunl  discipuli  sicut  cou- 
sliluil  illis  Jcitis ,  cl  paiaverunl  Pusclia  (Mallh.  xxvi, 
14-19).  Niliil  iii  hoc  capitulo  contraiium  putari  polesl 
Marco  ct  Lucx,  qiii  hoc  ideni  similiter  narrant  (ilarc. 
xiv,  10-10,  el  Luc.  XXII ,  5-15).  Qiiod  eiiim  dicil  Mal- 
lli;eiis  lle  in  civiuilcm  ad  quemdttm  ,  cl  dicile  ci  :  ila- 
gister  dicil ,  Tenipus  meuin  prope  est,  apud  lc  fiicio 
Pascha  cum  discipulis  meis,  eiim  significat  quem 
Marciis  et  Lueas  diciint  patrenifainilias  vd  doniiiiuin 
domus,  in  qiia  cis  coeiiaciiliiin  dciiionstiatuin  est,  ubi 
p;iiaieiil  Pascha  :  qiiod  cigo  iiiler|iosuit  Maltli;eus, 
ad  qiteindain,  tanqiiain  ex  pcrsona  sua  sludio  brevita- 
tis  illiiin  coinpeiidio  vuluit  iiisiiiuare.  Si  ciiim  dicerei 
di.vissc  Diimiiium ,  Ite  in  civitatcm  ,  et  dicite  ei ,  .Ma- 
gisier  dicit ,  Tcnipiis  nicuiii  prnpe  e.-t,  iipud  te  fieio 
Pa-.clia  ;  laiii|uani  civiiali  dicciidinii  esset,  accipeictiir. 
Ac  pcr  hoc  non  cx  Doiiiini,  (ujusinaiid;ilum  narrabat, 
sed  ex  sua  pcrsoiia  iiiteiposuii,  ad  qucnidam  jiississe 
Doiiiiiiuni  ut  irent ,  iie  liaberet  necesse  lotum  diccre, 
ciim  Ime  illi  ad  insinuandani  jubvntisscntentiam  suffi- 
ccre  viderelur.  Nam  nemiiicm  sic  loqui ,  ut  dicat ,  Itc 
ad  qiiemdam  ,  quis  nescial?  Si  cnim  dicercl,  Ite  ad 
quemcuinqiie  ,  aul,  ad  qiiemlibet ;  possct  esse  iiiicgra 
lociitio,  scd  non  essei  certus  liomo  ad  quera  miliereii- 
liir  (n)  :  cum  cuiii  ccrliini  oslndaiit,  (juamvis  tacito 
cjus  noiiiine,  .\I;irciis  et  Lucas.  Sciebal  quippe  Donii- 
niis  ad  quciii  niillcrel.  Et  ut  eiiiii  etiani  illi  quos  init- 
tebat,  invenire  po^scni,  prjcmonuit  qiiod  iiidiciiim  se- 
querentur ,  do  hjiuine  gestante  aqua;  lagenam  vel 
aniplioram,  ut  eum  seciiti ,  ad  doiiium  quam  volebat, 
veuiiciil.  Ciini  ilaqiie  non  liic  possel  dici ,  Ite  ad 
qiicnilibet,  quod  inlegritas  qiiideni  loculionis  adinillit, 
scd  liuc  loco  rci  hiijus  qu.u  insimiabatiir  verilas  noii 
admittil;  quanto  iiiiiius  bic  dici  potiiit,  Ite  ad  qiieni- 
dain ,  (luod  oninino  nunquam  recta  loculionc  dici  po- 
lest  ?  Sed  pljiie  discipulos  a  Doinino,  non  ad  qiiemli- 
bet ,  sed  ad  quenidam  honiiiiem,  id  esl,  ad  certum 
aliquein  niissos  esse  manifcsiiim  cst.  Quod  nobis  ex 
persona  sua  rcete  poluii  Evangcli  ta  narrare ,  ut  di- 
cerct,  Misil  eos  ad  quenidaiii,  iit  diceienl  ei,  .Apud  te 
f.icio  Pasclia.  Poluil  eliani  sic,  .Misil  cos  ad  qiicnidam 
dicens  :  llc,  dicite  ei ,  Apud  te  facio  Pasclia.  Ac  per 
hoc  cum  vcrba  Domiiii  posuisset  diceiitis,  lle  in  civi- 
talem;  inlerposuit  ipse,  ad  queiitdam  :  iioii  qiiia  hoc 

(a)  mx  djfficultas  locum  non  habel  m  grieco :  prbs  tim 
dema. 


\\!i', 


LIBER  TEHTIIIS. 


lir.8 


Dciniiiiis  clixoril ,  scJ  iil  ipse  nobis  insinuarei  lacilo 
noniiiie  fuissc  qiicnnlani  in  civilate,  ad  (|iicm  Doinini 
iliscipiili  iniltebantur  ,  ut  pracparairnl  Pasclia.  Ac  sic 
piist  lianc  ex  pcrsona  sua  inlerposilionem  duorum 
vcrborum,  soqnitur  ordinem  verborum  Domini  dicen- 
lis,  Kl  dicUc  ci ,  Moyisler  ilich.  Jam  eniin  si  quxras, 
Ciii?  recle  respondetiir,  llli  cuidam  liDmini,  ad  quem 
misissc  insinuavit  Evnngelisla,  cum  cx  pcrsona  sua 
inlcrposiiissct,  ad  qmmdum  :  niinus  qiiidem  iisitala 
locuiiu,  scd  tamcii  sic  intellccta  inlegerrima  est ;  aut 
si  liabet  aliqiiiJ  propriotatis  licbraia  liiigua  ,  qua  per- 
liibetur  scripsisse  MalLliaiis ,  ut  ctiam  totum  ex  pcr- 
sona  Duniiiii  dictuin  luciitioiiis  inlogrilate  nun  careat, 
viderint  qiii  noveriint.  Saiio  ila  possct  ctiam  hitine 
dici,  si  diccrclur,  Ite  incivitatcm  ad  quemdam,  qiiem 
vobis  demon^lravcrit  lumio  qui  vobis  occurrcrit  lagc- 
uam  aqu;c  purtans  :  lioc  inodo  jubenli  sine  ambigiii- 
late  posset  oblempciari.  Yolut  oliam  si  dicoret,  Ite  iii 
civilalem  ad  qiicnidam  i;iii  inaiict  illo  aiit  illo  luco,  in 
lali  vel  lali  domo;  cum  cxprcssione  loci  cl  dcsigiia- 
lione  domus  ;  possei  intelligi,  possol  fiori.  Uisaulem 


alqiic  hujusniodl  ca^loiis  tacitis  indiciis  qui  dicit ,  Ite 
ad  qiiemdam  ,  ct  dicite  ci  ,  idco  non  potcsl  audiri, 
qiiia  ccrtum  aliquem  vult  iiilolligi  ,  cum  dicit,ad 
qiieindam,  ct  iion  c.vpriinit  (|Uoi;;odo  digno^calur. 
Quod  si  cx  persona  Evangelistoe  dicliim  illud  inlerpo- 
siliim  accopr-riiniis,  erit  qiiidem  necossitate  brevilalis 
subobjciira  locu:io  ,  scd  tameii  iutogia.  Qiiod  vero 
Marcus  lagcnam  dicit,  qiiam  Lucas  amphuiam  ;  ille 
vasis  geiius,  ille  inodum  signilicavil  :  ulei{[!ic  laincn 
vcrilalcm  seutenli*  cuslodivit. 

|.j8.  Sequitur  5Iattli;ous  :  Vespere  aulem  fuclo  dis- 
cumhebul  cuin  duodecim  discijiulis;  cl  edeiUibus  illis 
di.vit  :  Amcii  dico  vobis.  (/uiii  uiius  vcslrum  me  Iradilurus 
cil.  Et  conlrislali  valde,  cwpcrunt  sinijuli  dicere  :  Nuiii- 
quidegosum,  Domine?  etc,  usque  ad  illiid  ubi  ail, 
ncspondcns  attlein  Judas  qui  tradidit  eum,  dixit :  iYnm- 
qiiid  eijo  suin,  Rabbi?  Ait  illi  :  Tu  dixiiti  (Mattli.  xxvi, 
ii0--5).  Iii  liis  qu;e  coiisidcranda  iiuiic  proposuiinus , 
iiiliii  affcruiil  qiKcstioiiis  eiiam  C;i;tori  Evangelisla!, 
qiii  lalia  commomoraiit  (Marc.  xiv,  17-21 ;  Luc.  XXM, 
li-23,  ct  Joan.  xiii,  21-27). 


LIBER  rERTlUS. 


In  quo  Evangelistarum  a  coeus  cairaiione  ad  Evaiigolii  Giiein  coacordia ,  coUato simul  ordiiiecjue  digssto  singulorura  con- 

lcstu,  (JemuusLralur. 


Prologi'S. —  l.J.ira  qiiouiani  omnium  (juatuor  nar- 
ralioincoversatur  loco,  in  quo  nocessc  cstcos  usqiie 
in  Biiein  pariteranibulare,neomullumdigiedi  ab  iiivi- 
cci»,siciibifortealius  aliquidcommcinor;it,  quod  aliiu 
praelermittit;  videturmihicxpedilius  nos  domonstrare 
possc  ornnium  Evangelistarum  convenientiani ,  si  ab 
lioc  jam  loco  omiiium  omiiia  coiitcxaiiius  ,  et  iii  uuam 
narralionem  faciemqne  '  digeramus.  Sic  crgo  arbi- 
iror  commodius  faciliustiuc  id  quod  suscepiiiiu:>  cxpli- 
cari ,  ut  aggrediamur  narraiionem  omnia  commemo- 
ranles  ,  ciBU  corum  Ev;ingolisLarum  altoslaLioiie,  qiii 
ex  liis  omuibiis  '  qnis(|ue  qiiod  potuil  aiiL  qiiod  voluit 
commcinoravil  :  ul  Lamcn  ab  omnibus  lia}c  oinnia  di- 
ccrenlur ,  qu;c  demonstraiidum  cst  in  nuUo  sibi  esse 
conlraria.* 
C.SPLT  PIUMUM.  —  De  ca-na  Domini  et  de  expresso 

traditore  ejus ,  qucniadmodum  inler  se  quuluor  con- 

vcniant. 

2.  lliuc  igitur  incipiamus  secundum  M;ittli;cum  : 
Csnantibus  autcm  eis ,  accepil  Jesus  panem ,  el  bene- 
dixit ,  ac  [regit ,  deditquc  discipulis  suis,  et  ait  :  Acci- 
pite,  elcomedite;  lioc  csl  corpus  meum  (Mattli.  xxvi , 
2J-26).Ha;celMarcus  Liicas(|uecommcmoraiil  (Marc. 
XIV,  47-22,  el  Luc.  xxii,  14-23).  Quod  enim  Liicas 
dc  calice  bis  commemoravit,  prius  antcquam  pancin 
darct,  dciiide  poslca(|uam  pancm  dedit;  illiid  quod 
superius  dixit  ,  pr;coccupavit  ut  solet  ;  illud  vero 
dnud  ordine  suo  posuit ,  non  commemoraveral  su- 
perius  :  utrumque  auiem  conjuncLum  banc  senten- 

«  Apud  tial.  cl  Er.,  seriemque. 

'  sic  Mss.  At  ediLi  F.r.  et  lov.,  cum  eorumdem  Evangc- 
hslarttin  ullestalione  quid  ex  his,  elc. 


liam   faoii ,  qua;   el  illorum  cst.  Juannes  aulem  de 

cnrpore  et  sanguine  Domiiii  lioc  luco  niliil  dixit,  scd 

plane  alibi  mullo  uberiiis  hinc  Dominum  locutum  esse 

ieslatur  '  (Joan.  vi,  52-C4).  Nunc  vero  cum  Dominum 

a   copua   siirrexisse  et   pedes  discipiilorum    lavisse 

cumiuemurassci ,   reddiia  eiiain  raiione  cur  eis  lioc 

fcc(iil  ,  in  qiia  Dominiis   adhuc  clause  signirioaverat 

per  lcslimonium  Scriplura! ,  ab  co  se  tradi  qiii  maii- 

ducaret  cjiis  panem;  vcnit  ad  liunc  locuin,  quem  tres 

cateri  pariter  insinuaiit  :  Cum  ha;c  dixissct ,  i;iqiiil, 

Jcsus,  turbatus  cst  spiritu  ,  et  proteslalus  cst ,  et  dixil : 

Amen,   amen  dico  voiis  ,  quia  unus  e.T  vobis  tradel  me. 

Aspiciebant  ergo  ,  sicut  idein  ipse  Joanues  snbneclit, 

ad  invicem  discipuli,   htcsitanlcs  de  quo  diceret  (Id. 

XIII,  2-32).  Et  contristali ,  sicut  Mattliaeus  ct  Marcus 

dicufit ,  ceeperunt  ei  singitlalim  diccrc  :  Numquid  ego 

sum?  At  ipse  respondens  uit,  sicut  Mattha^us  se([uilur, 

Qui  intingit  mecum  manuin  in  paropside,  liic  me  tradet. 

Et  sequilur  idcm   MatllKciis  ita  subncctens  :  Filius 

quidem  hominis  vadit ,  sicut  scriptum  est  de  ilto  :  vce 

autem  liomini  ilU  ,   per  qucm  Eilius  Iwininis  tradetur  ! 

bonum  crat  ei  si  nulus   non   fuisset  homo  ille  :  in  his 

et  Marcus  huc  ctiam  ordiue  coiisoiiat.  Dciiide  Mat- 

th:ius  subjiingit  :  Rcspondens  autcm  Judas  ,  qui  tradi- 

dit  eum,  dixit :  Numquid  ego  sum,  Rabbi?  Ait  illi :  Tn 

dixisli.  ELiani  liic  :ion  exprossum  est ,  ulrum  ipse  cs- 

sel.  Potest  eniiii  adhuc  intelligi,  tanquam  ,  Non  ego 

dixi  :  potiiit  ctiara   hoc  sic  dici  a  Juda  el  a  Domiuo 

rospondcri,  ut  noii  oinncsadverlerenl. 

'  Mss.  0|itinia!  nota!  Corbciensis  et  r.cmigiensis,  pr.rter 
alios  pauais,  oiuittuut,  liiiw  Voniinum  lociUum  esse  testJ- 
tiir  :  at  lialieiit  laiiicn  cuin  csteris  verba  illa,  sed  plune 
alibt  multo  ubcrius. 


«IS» 


m  CONSENSU  EYAiVGELlSTARr.M.  S.  Al'f.i:STl>l 


;\M 


lociioiHMii  liabiieriu.i  atl  inviccni.  Diiil  ci  Simon  Pe 
tiiis  :  Domiiie,  (iiio  viuiis?  Respondit  Jesus  :  QiiC 
ego  vado  non  potes  iiie  modo  seqni ;  seqiieris  ai;- 
lem  postca.  Dicit  ei  Peiiiis  :  Qiiire  noii  possum  tij 
siqiii  iiioilo?  aniiiiain  meam  pro  te  pnnarn.  Ro- 
spondit  Jesus  :  Aniniam  tuam  pro  me  pones  ?  amon, 


5.  Doiiidc  seipiilm-  Maiiliaus  ct  iiiscrii  mysicrium 
corporis  ct  sangiiinis  a  Domino  discipulis  datum,  sic- 
ul  ct  Marciis  el  Lucas.  Scd  cum  tradiJissct  caliceni, 
rursus  dc  Iradiluic  suo  lociilus  esl ,  quod  Lucas  per- 
scquitur  diccns  :  Vcrumlamenecce  maiius  iraiUiilis  me, 
mccum  est  in  mciisa  :  cl  quidem  Filius  Iwmiiiis  sccun- 

dum  quod  defimium  csi  vadif ;  verumtamen  tai  liomini  ainen  dico  tibi ,  non  cantabit  gallus  doiiec  ler  nic 

i//i  utTOui'»! 'i"rfi'""' '•"^j'"" '"^'^"''oCndiim  cst  illud  negcs  •  {Joan.    xm,  53-38  ).  Hoc  dc  pncdicta  ne- 

coiiscqui  (inod  Joamics  iiarral ,  isli  aulcm  pralcriiii-  gatione   siia    Petro   iion    soliis  Joanncs ,    cx    ciijiis 

serunt ;   sicut  Juaniics  qiucdani  pralcrmisit  iiua'.  iili  Lvangclio  miido  isla  interposiii ,   sed  et  catcri  Ires 

dixcrmil.  Cum  crgo  post  Iradilum  calicem   dixissct  commemorant  (jVa«/i.  xxvi,  50-55;  il/nrc.  xiv, 20-51, 

Dominus,  quoJ  a  Luca  posilum  esl,  Yerumiamen  ecce  et  Luc.  xxii,  31-34).  Non  sanc  omnes  ex  una  eadcm 

(HrtHHs  (ra(/,»'is  iiicmccKm  csfiii  »ie/isrt,  ctc,  coujiiiigi-  que  occnsionc   scrmnnis   ad  cam  commeniorandam 

lur  illud  secuiuliim  Joamieiii  :  '  Erat  ergo  rccumliens  vcniunt  :  nam  Mnlllixus  ct  Marcus  paii  prorsust)r- 

unus  cx  discipulis  cjus  iusinuJcsii,  qiiem  diligcliat  diiie  et  eodem  iiarralionis  su;e  loco  cain  siibnectunt 

Jesus  :  innuit    ergo  buic  Simon  rclrus,  el  dixit  ei  :  amlio ,   poslcaqiiam    Doiiiinns   cgressiis    csl  ex    illa 

Quis  esl  dcquodicil?   Itaque  cum  recubuissct  ille  donio,  ubi    nianducaverant   Pasclia ;   Luc-is  vero  cl 

supra   pccuis  Jcsu  ,  dicit  ci  :    Domine  ,   quis  c>t?  Joamics ,   anlcipiam  inde  esset  cgrcssus.    Scd  facile 

Ucspondil  Jesiis  :  llle  cui  ego  inlinclum  pancm  pnr-  possemus  iiitelligcrc  aut  iUi.s  diios  cam  recapilulando 


vexero.  El  cum  intiuxissct  pancm ,  dcdit  JuJ;c  Si- 
monis  Scariolli.  El  post  bucccllam,  lunc  iiitioiil  iii 
illiim  salanas.  t 

i.  liic  vidcndum  cst,  nc  non  Sfilum  Lncnc,  quijam 
dixeral  iiilrasse  salanam  in  cor  Jiid;c,  (|uaiido  paclus 
cst  tunc  cum  Juda:is,  ut  cum  acccpla  pecuiiia  IraJe- 
rct ,  scd  ctiam  sibi  ipsc  Joaiines  repugnarc  viJcalur, 
qui  jam  dixcrat  supcrius  ,  anicqiiam  islani  buccellam 
accipcrcl.  Et  ca:iia  [acta,  cuin  jam  diabolus  iinmisissct 
in  cor  ut  traderct  eum  Judas.  Quomodo  cuim  inlrat  iii 
cor,  iiisi  immitlendo  iniiiuas  persuasioncscogitationi- 
bus  iniquoruni  '?  Scd  nuiic  intcUigcre  debcmus  a  dia- 
bolo  Judani  plenius  cssc  possessiim  :  sicut  contra  in 
boiio ,  illi  qui  jam  acccperaiit  Spirituni  sanctum  , 
quaiido  cis  post  rcsurieclionem  iiisuffla^it  diceiis , 
Accipite  Spirilum  snncnim  {Joan.  xx,  2"2);  poslca  ciini , 
cum  dcsupcr  missus  esset  dic  Peutecosies,  utique 
plcnius  acccpernnl.  Posl  buccellam  crgo  lunc  intro- 
iit  iii  eum  salanas  :  «  Et,  >  sicut  conicxtim  Joanncs 
ipse  conimemorat,  i  dicit  ci  Jcsus  :  QuoJ  facis,  fac 
citius.  lloc  autcm  nenio  scivit  disciinibcntium  ad 
quid  dixcrit  ei.  Quidam  ciiim  pulabaul ,  quia  locu- 
los  liabebal  Judas,  quia  dixil  ei  Jesus ',  Eine  ca 
qnse  opus  sunt  nobis  ad  diein  fesluni;  aiit  egeiiis  ut 
aliquid  daret.  Cuiii  ergo  accepissct  ille  buccellam, 
exiit  conlinuo.  Erat  aulcni  nox.  Ciim  crgo  cxissct , 
dicit  Jesus  :  Nunc  clarificalus  cst  Fdius  liomiiiis  ,  cl 
Dcus  clarificalus  csl  in  eo  :  el  si  Deus  clarificatus  cst 
in  eo,  el  Deus  clarificabit  eum  in  scmeiipbO,  et  coiiti- 
nuo  clarilicabit  cuni.  > 

CAPUT  II.  —  De  pradicla  ncgnlionc  Pclri,  ipiemad- 
iiwdum  osteiidantur  niliil  inlcr  se  repugnare. 

5.  «  Filioli,  adliuc  modicum  vobiscum  suin.  Quae- 

reiis  nie;  et,  siciit  dixi  JuJxis,  quo  cgo  vaJo  vos 

non    potcstis  vciiirc  :  el  vobis  dico  niodo.  Manda- 

tuin    nnvum   do    vobis,    ut   diligalis   inviccni ,   sic- 

ut  dilexi  vos  ,  ut  ct  vos  diligitis  inviccin.  In  hoc 

cognoscent  oinncs  quia  nici  discipuli  estis,  si  di- 

'  Sic  Mss.  F.di  ti  autem,  pcrsiiasioJies  cvqitidionmn  iniciuarum. 
'  Kss.  i:ro|'C  cnines, dicit  ci  Jesus.  Diiy  e  \  al.  cl  r.al.,  dixe- 
lU.Cr.vii.jlegci. 


posuissc,  aut  islos  iira;occiipaiiJo  ;  nisi  magis  niove- 
rct  qiiod  tani  Jivcrsa  ,  non  tanlimi  vcrba  ,  sed  cliani 
scnlcntia^  Domini  prscmitluiit,  quibus  permotiis  Pc- 
trus  illaiii  prxsiimi  lioiiem  prolerret ,  vel  cum  Do- 
miiio  vcl  pro  D;iiiiiiio  moriciiJi,  ut  magiscogaiit  iiilel- 
ligi  ter  cum  cxprcssisse  pr,csum]ilioncni  suani  Jivcr- 
sis  locis  seriiioiiis  Cliristi,  ct  lcr  illi  a  Domino  rcspon- 
sum  qiiod  cumcsset  anie  galli  cantum  tcr  negaturus. 
C.  Ncipic  ciiini  iiicreJibilcest ,  aliiiuantum  disjiin- 
clis  iiitcrvallis  tciuporis  Pclrnm  commntiim  csse  ad 
pniDsuiiiciiJiim  ,  siciit  aJ  neganJum ;  vcl  ei  Dominum 
aliquid  tersimilitor  rcspnndissc  :  quandoquidenietiam 
contexlim  ,  nuUis  aliis  inlcipositis  rebus  aut  vcrbis  , 
pnsl  resurreciioiiein  ter  illum  inlcrrogaverit  utrum 
ciiiii  amei,  et  ci  tcr  boc  idcm  responJenii  eliani 
ipse  manJatuui  de  pasceiidis  ovibus  suis  unum  iJcm- 
que  tcr  prxceperit  (Jotoi.  xxi,  15-17).  Uoc  autem 
esse  crcdibilius  ,  quod  ler  oslendcril  prxsumplioncm 
suam  Pclrus,  ct  dc  irina  sua  ncgalione  tcra  Doniiiio 
audicrit ,  cx  ipsis  Evaugelistarum  verbis  ,  qu;c  a  Do- 
miiio  dicta  diversc  ac  Jivcrsa  conimcmoranl ,  sic 
probalur.  Ecee  memincrimus  quoJ  nuiic  interposuiex 
Evangelio  Joaniiis ;  hoc  cerle  dixerat :  i  Fdioli ,  ad- 
huc  modicum  vobiscum  sum.  Quaerelis  me;  ct,  sic- 
ut  dixi  Jud;tis ,  qiio  cgo  vado  vos  non  potcslis  vc- 
iiirc  :  ct  vobis  dico  modo.  Mandatum  novum  do 
vobis  ,  ut  diligalis  invicem  ,  sicut  dilexi  vos ,  ut  cl 
vos  diligalis  invicem.  In  lioc  cognoscenl  omnes 
quia  niei  discipiili  estis ,  si  dilectionem  babueri- 
tis  ad  inviccm.  Dicii  ci  Siinon  Pctrus  :  Do- 
minc,  quo  vaJis  ?  >  Ncmpe  bic  manifcsium  est, 
ex  illis  vcrbis  niotimi  csse  Peirum  ut  Jicerel ,  Do- 
mine,  quo  vadis?  quia- dicenlera  audieral,  Quo  ego 
vado  vos  non  potcstis  venire.  Respondil  Jesus  eideni 
Pctro  :  Quo  ecjo  vado  non  potcs  mc  sequi  modo ;  seque- 
risautem  postca.  Tunc  illc  :  Quare  non  possum,  in- 
quit,  sc^iii  le  modo?  aniinam  meam  pro  te  ponam. 
lluic  pr,xsumptioni  respondit  Dominus  futuram  ejus 
negalioncm.  Liicas  aiitem  cum  commeniorasset  di- 
xiise  Dominum  ,   Simon,  eccc  satanas  c.xpclirit  vos  ut 


«!G1 


eribrarel  $icul  Iriticum  :  cgo  outem  rogavi  pro  te,  vt  non 
aeficiat  fidcs  ttia;  et  tu,  atiquaudu  coiwersus,  conprim 
(ratres  tuos  ;  tunc  subjccil  Pelrum  rcspoiidisse ,  Do- 
mine,  tecum  imiilus  sum  el  in  carccrcm  et  in  morlcm 
ire.  El  ille  dixil  :  Dico  libi ,  Pelre  ,  non  canlabit  liodic 
gallus,  doncc  ler  abnegcs  nosse  hw.  Quam  lioc  aliuJ  sil, 
aliud  illuJ  uiide  Pclrus  ad  prarsumcndura  perraolus  sil, 
quis  non  vidoal?  Al  vcro  MallliLCUs ,  Et  liijmno  diclo, 
iiiquil ,  exierunl  in  montem  Oliveti.  Tunc  dicit  itlis  Je- 
sus :  Oinnes  los  scandatum  paliemiiii in  me in  isla  nccle. 
Scriptum  est  enim  ,  Perculiam  pastorcni ,  el  dispergen- 
lur  oves  gregis.  Poslquam  aulcin  resurrexcro  ,  prwce- 
dam  vos  in  Calitaam.  Sic  prorsus  el  Marcus.  Quid 
liabcnl  eliam  hoec  verba  vel  senlcntiaB  simile  illis  ', 
vcJquii^iis  secundiim  Joanncm,  vel  quibus  sccunduni 
Lucam  ,  Pelrus  rciulit  prxsumpUonem  suam?  Et  hic 
ergo  ila  sequilur  :  Ucspondeiis  aulem  Petius ,  ait  itti : 
Etsi  omncs  scundatizali  (uerint  in  le,  cgo  nunqitam 
scandatizabor.  Ait  ilti  Jesus :  Amen  dico  tibi,  quia  in 
hac  nocle  antequam  gallus  canlel,  ler  me  negabis.  Ait 
itti  Pelrus  :  Eliamsi  oporlueril  me  nwri  lecuin ,  non  le 
negabo.  Siiniliter  el  omnes  discipuli  dixerunl. 

7.  Ilsec  pcnc  ipsis  verbis  eiiain  Marcus  commemo- 
rat,  iiisi  quod  non  generalitcr,  scd  disiinciius ,  quem- 
admodum  fulurum  esset,  e.xprcssit  diclum  a  Doniino,  ' 
Amen  dico  libi ,  qtiia  lu  liodie  in  nocte  liac,  priusquain 
bis  galltts  tocent  dedeiil,  ter  ine  cs  ncgaltirus.  Cuni  ila- 
qne  omnes  dicant    pradixisse  Dominum  quod  euiu 
Pclriis  csscl  ncgauirus  aiilequam  gallus  canlaret,  noii 
nutem  omncs  dicaiil  quolies  gallus  canlarel  ,  Maicus 
hoc  polus  narravit  expicssius.  Unde  noniinllis  videtnr 
non  congruero   CKleris  ,   qnia  p:irui)i  attendunt,  el 
maxime  eoium  obnubilalur  inieniio ,  cuin  adversus 
Evangclium  aninio  indiuiiitnr  liostili.  Tola  enim  Pelri 
negalio,  Irina  ncgalioesl.  In  cadem  namqne  pernvin- 
sil  trepidaiione  aniini ,  proposiloque  meudacii ,  do- 
necadmoniius  quid  ei  pra^dicium  sit,  amaro  neiu  ct 
cordis  dolore  sanaretur.  H:cc  aulem  lola  ,  id  esl  triiia 
ncgnlio,  si  post  primum  galli  cantiim  inciperel,  fal- 
sum  dixisse  viderentur  ires  :  quorum  Mattliccus  dixit, 
Amen   dico  libi ,  quia  in  liac  nocte ,  anteqitum  gitlus 
canlct,  ler  me  negabis  ;  F.ucas  aulcin,  Dico  iibi ,  Pelre  , 
non  eanlabil  liodie  gallus,  donec  lcr  abneges  nosse  ine ; 
Joannes  autem  ,  Amen  ,    ameit  dico  tibi ,  non  canlabit 
gtltus  ,  donec  ter  me  neges.  Divcrsis  cnim  verbis  et 
verboruni  ordine  eamdem  explicaverunt  senteiitiam 
dixisse  Dominum  ,  quod   aiitequam  gallus  cantaret, 
ler  eum  Pctrus  essel  negalurus.  P>ursus  si  tolam  tri- 
nam  negalioncm  anle  peregisset,  qnam  caniarc  gallus 
inciperct,   siiprrnuo  dixisse  Marcus  depreliendeielur 
ex  perscna   Domini ,  Amen  dico  tibi ,  quia  tu  liodie  in 
nocle  hac  ,  priusqiiam  gattus  bis  vocem  dederit ,   ler  me 
negaturus  es.  Quid  enim  atlincbat  dicere,  priusquam 
bis  ,  qiiando ,  si  ante  primum  galli  canlum  tota  illa 
liina  negalio  compleretur ,  simul  et  aiite  sccundiim  , 
cl  anie  leniiun  ,  et  anlc  omnes  galli  cantus  ejusdem 


LIBER  TERIIUS,  im 

nociis  completa  iiiTcnirctur,  quMante  Ipsum  primimi 
completa  probarctur?  Sedquia  anteprimum  galli  caii- 
tum  coDpla  est  illa  trina  negaiio,  attcnderuni  illi  trcs 
non  qiinndo  cam    completnrus   csset  Petrus,    scd 
quania  '  futuraessel,  el  quando  coepinra  ;  ij  est,  quia 
Irina,  ct  qnia  anlegalli  canlum  :  qiianquam  in  animo 
ejus,  el  ante  primum  galli  canlum  tota  possit  iniel- 
ligi.  Quamvis  enim  vcrbis  ncganlis  anle  piiinum  cov 
pla  ,  antc  secundum  aulcm  g:illi  canlum  pcracta  sit 
lola  illa  trina  negalio ;  tamcn  allcclionc  aiiimi  et  li- 
more  Petri  anle  primiim  lota  concepta  cst '.  Nec  in- 
teresl  quanlis  morarum  iiitcrvallis  iTiiia  \oce  ciuin- 
tiala  sit,  cum  cor  ejus  eliam  aiile  primuai  galli  canluii 
tola  pnssederit ,  tam  magna  scilicct  formidine  inibi- 
bita ,  ul  possct  Dominum  ,   iion   solum  senicl  ,  scc 
ilcrum  cl  terlio  inlerrogalus  ncgare ,  ut  rectius  dili 
genlinsque  ailcndenlibus  ',  quoinoJo  jam  ma'cbalus 
est  mulierem  in  corde  siio  qui  cam  viJerit  ad  concii- 
pisccndum  (  Mallh.  v,  28);  sic  Petnis  quandocumqiit= 
verbis  ederel  timorem,  qucm  tam  velicmcntem  anirai 
conceperat ,  ut  perdurare   posset  usipie  ad  lertia» 
Domiiii  negalionein,  loti  Irina  negatio  ei  tempori  d« 
putanda  est,  qnando  eum  Irina;  negatioiii   sulficiea. 
limor  invasit :  ex  quo  ctiara  si  post  primum  galli  can- 
luin   incipcreiit,  pulsalo   interrogalioiiibus  peclore. 
verba  illa  negationis  eiumpere,  nec  sic  absurde  alqiie 
niendaciter  aiite  galli  canlum  ler  negasse  diceretur  , 
quando  aiite   galii  canlum   lanlus  timor  obsedenit 
menlem,  qui  eum  '  possct  usqiie  ad  lerliam  negalio- 
neni  perJiiccre.  Mullo  minusigilur  movcredebet,  qu-a 
trina  neg:>lio  etiam  Irinis  negaiilis  vocibus  anle  gaili 
cantiim   ccippia  ,  etsi  non  aiite  primum  galli  cantum 
pcracla  esl.  Tanquam  si  alicui  dicerelur,  llac  nocte , 
aiilequam  gallus  cantel,  ad  me  scribcs  epislolam,  in 
qiia  milii  lcr  conviciaberis  :  non  uliqiie  si  eam  aiit 
omnem  galli  cantum  scribere  inciperet,  ei  posl  pri- 
mum  galli  cantum  finirel,  ideo  dicendum  erat  falsum 
fuisse  prxdiclum.   Marcus  ergo  de  ipsarum   vocum 
intervallis  planius  elncutus  esl ,  qui  dixil  ex  persona 
Domini ,  Priusqitam  bis  gallus  vocem  dedcril ,  lcr  me  es 
negaturus.  Ita  gestura  esse  npparebit ,  cum  ad  eiim- 
dem   locum    rarratioiiis  evangolicx  venerimus ,   ut 
ctiam  illic  ostendatur  Evangclislas  sibi  congruere. 

8.  Si  aulera  qu:t'runtur  ipsa  omniiio  vcrLa  qujc  Petro 
Dominus  dixerit;  ncquc  inveniri  possunt,  et  super- 
fluo  quaeruntur;  cum  senleiitia  ejus,  propter  quam 
cognoscendam  verba  proreiunlnr,  eliani  iii  diversis 
Evangelistarum  verbis  possil  csse  notissima.  Sivc 
crgo  diversis  sermonum  Doniini  locis  commolus  Pe- 
Irussingilhtim  terenuntiaverilprKsiiiiiptioncmsuam, 
ei  icr  ei  Dominus  suam  negaiionein  praidixerlt,  siciit 
probabilius  indagatur;  sive  aliquo  narrandi  ordiiic 
possint  cmniura  Evangelistarum  commcnioraliones  iii 
unum  redigi ,  quibus  demon.',lretur  semel  Dominiini 
pra;dixisse  peiro  prxsumeiiti  quod  eum  negaiurus 


'  fic  legcndum  cum  Mss.  ct  edilioiie  r.alisponensi ;  non 
sulem  uli  apud  Kr.  el  Lov.,  qui  Itabet  cliam  lucc  verba  vel 
tentmliam  similein. 

SlNOT.  Ai;Gt:ST.   III. 


'  Lov.,  quando.  Sed  melius  editi  alii  et  «ss.,  quiaita. 
'  lu  Mss.  el  Rat.  .*t  Er.  et  l.ov.,  caepla  cji. 
'  In  sex  Mss.  additum  hic  esl,  videtur. 
•  ia  Mss.  (rope  oniiiilnis  cl  Ral.,  eam. 

(Ttenle-scpt.J 


tios 


DE  CONSENSU  EVAntELISTARUM,  S.  AUCUSTINl 


llCi 


«ssct ;  nnlh  liic  Evanjelisianim  rcinigi:ai:iia  (lop:>  - 

licndi  potcril ,  siciu  nuUa  cst. 

CArUT  III.  —  Dc  his  qum  dicla  simt  a  Doinino  cloitt: 

fxJrcl  dc  domo  ubi  ccenatcraul ,  quemadmodum  «i/ik 

discreparc  monslreritur. 

9.  Nunc  crgo  qiianiiiin  possnmus,  ipsum  cx  omiii- 

lins  onlinem  jam  seqiiainnr.  Cnni   itacpie  sccuiuluin 

Joanncm  lioc  Pclro  prxdictum  csset ,  sequilur  iilcm 

Joanncs,  ct  conserit  Domini  scrmoncm,  diccnlis :  A'on 

lurbctui-  cor  vestrum.  Cicdilis  in  Dcum,  ct  iii  me  crcdile: 

in  domo  Puliis  iiifi  mniisioiics  multw  suul ,  clc.  Sei- 

nionis  cj'is  iT.tclara  maximcqnc  sublimia  diu  narrat , 

doncc  conicxiiin  venialad  illum  locum,  ubi  ait  Domi- 

jius  :  Palcr  jusle  ,  el  '  mundus  te  non  cogiwiil ;  cgo 

auiem  tccogiiovi :  el  ii  cognoverunt  quia  lu  me  misisii ; 

tl  notuin  eis  fcci  nomen  luum,  cl  nvtum  fnciiim ,  ul  di- 

Uclio  qua  dilcxisti  me,  in  ipsis  sit,  el  ego  in  ipsis  {Joan. 

xiv-xvii ).  Cum  autcin  facia  essct  contentio  inier  eos, 

quis  corum  vidcrclur  csse  mnjor ,  sicui  Lncas  commc- 

moral ,  dixil  eis :  Ptcgcs  gentium  dominanlur  coium  , 

ft  qui  jiotcstnlein  linbciil  super  eos,  bcncfici  vocnnlur. 

Yos  aulcm  iion  sic  :  scd  qui  mnjor  est  in  vobis ,  fiat 

ticul  junior  * ;  et  qui  pracessor  est ,  sicul  minislralor. 

Nam  quis  mnjor  esl ,  qui  recumbil ,  an  qui  miiiislrat  ? 

nonne  qui  recumbil?  Ego  antem  in  medio  vestium  sum 

sicul.  qui  miiiislrat  :  vos  autem  eslis  qui  permansistis 

vtecum  in  lenlatioiiibus  nieis.  El  ego  dispono  vobis,  sicul 

ilisposuit  miM  Patcr  mcus  regnuin ,  ut  cdalis  et  bibatis 

luper  mensam  mcain  in  regno  mco,  et  scdcalis  super 

tlironos,  judicaiilcs  duodccim  Iribus  Isracl.  Ail  nulein 

Lominus  Simoiii ,  sieul  Lucas  ipse  suljjiingit,  Siinon , 

ccce  tatanas  expelivit  vos ,  ut  ciibrarel  sicul  triticiim  : 

tgo  autcm  rognvi  pro  le ,  ul  non  deficiul  fidcs  lua  ;  el  tu 

nliquando  convcrsus ,  coiifirma  fralres  tuos.  Qui  dixil 

ei:  Doiiiiiic,  lccuin  paratus  sum  el  iii  carcercm  el  in 

vorlcm  ire.  Et  ille  dixit :  Dico  libi ,  Pclre ,  non  caiila- 

til  hodie  gallns  ,  dor.cc  ler  abncgcs  nosse  me.  El  dixil 

ns :  Quando  misi  vos  sine  sacculo  el  pera  cl  calcca- 

tiientis,  numquid  aliquid  dcfuit  vobis?  At  illi  dixerunl : 

Kihil.  Dixil  crgo  eis  :  Sed  nuiic  qui  liabet  sncculum  , 

tullal ;  simililcr  el  pcrain  :  el  qui  non  hubet,  vcndul  luiii- 

cam  suam,  el  emat  gladium.  Dico  eniin  vobis,  quoniam 

adliue  hoc  quod  scriptum  est ,  oportet  impleri  in  me,  Et 

cum  injuslis  dcpulatus  est.  Etcnim  en  quw  sunt  de  ine, 

(incm  habcnl.  At  illi  diierunt :  Doiniiie,  ecce  glndii  diio 

liic.  Al  ille  dixit  eis  :  Satis  esl  (Luc.  xxii ,  21  58).   El 

hymno  diclo ,  sicul  Matlhacus  Marcusqne  coniiiicino- 

rant,  einerunl  in  monlein  Oliveti.  Tunc  dicil  illis  Jesus  : 

Omnet  vos  scaiidalum  palieiiiiiii  in  me  in   ista  nocle. 

Scriptum  est  cnim  ,  Pcrculiam  pa  torcin,  ci  dispergen- 

tur  oves  gregis.  Postquam  autcm  rcsurrexero,  privcedam 

tcs  \n  Halilccam.  Respondcns  aulem  Pelrus ,  ail  illi : 

Etsi  ov.nes  icandatizali  fuerint  in  le ,  ego  nunquam 

*  ln  edilis  omissa  crat  pariieula ,  el ;  qux  bic  in  mcllorls 
noL-c  Mss.  habctur,  Qccnon  in  antiquis  Corbcicnsiijus  Bibbis 
cl  iiitexiu  gracco. 

'  Ediii,  siciit  mvior.  At  Slss.,  siciUjunior  :  sicetiam  anli- 

3ua  Ciirbeieosia  Biblia  ct  Augubiioi  speoilum ;  juxta  grjEC. 
V  u  neiiteros. 


icanrializabor.  Ait  illi  Jesus  :  Amen  dico  tibi ,  quia  tn 
liac  nocte ,  antcquain  g::'Jiis  canlel,  lcr  me  negnbis.  Ait 
ilU  Pclrus  :  Elininsi  oporiueril  nw  mori  lccum  ,  non  le 
ncgiibo.  SiiniHlcr  ct  oiniics  disci;>uU  iliKcruiil  (Mntth. 
XXVI,  50  o3).  IIa:c  secuiidiiin  M.iUli;ciiin  iiiscrninuis  : 
scd  ci  Marci  pcne  ipsa  ct  tolidem  vcrba  sunt  (lllarc.  ' 
XIV,  2G-3I),  nisi  qiiia  dislat  illud  quod  de  g:)lli  cantu 
jam  supra  ciiodaviinus. 

CAPUT  IV.  —  De  his  quwgcsta  tunt  in  itlo  prccdio  vcl 
horlo ,  quo  ex  illa  domo  post  ccenam  venerunt , 
quomodo  Irivm ,  id  esl  Mattlicci ,  Marci  et  Lucae 
consonantia  deinonstrelur ,  quoniam  Joannes  de  hoc 
tucct. 

10.  Conlexit  crgo  narrationem  Matthxus  ,  etdicic : 
7'(i»i:  Di?)i!l  Jesus  cum  illis  in  vitlam  quce  dicilur  Gelhse- 
mnni  (Malth.  xxv! ,  5G-46).  Hoc  dicit  et  Marcus 
(ilarc.  XIV  ,  3i-42) ;  Iioc  et  Lucas  noii  expresse  no- 
iiiinalo  prxdio ,  ciiin  ail :  Et  egressus  ibat  secunduin 
consuetudinem  in  montcm  Olivaruiii  :  secuti  sunl  autem 
illuin  ct  discipuli.  Et  cum  pcrvenissel  ad  tocuin  dixit 
illis  :  Orate  ne  inlrelis  in  tcnlntioneiii  (Luc.  xxii,  59-4G). 
Isie  lociis  est,  ciijus  iiomcn  illi  dixcrunt  Gcthsemani. 
Ibi  fiiisse  iniclligiinus  Iiorlum ,  qiicm  conimcmoral 
Joanncs,  ita  narians  :  <  Ihcc  cum  dixissct  Jcsiis, 
cgrcssus  csl  ciim  di-cipiilis  suis  irans  torrenlcm  Ce- 
dron  ,  ubi  eral  liorlus,  in  qiicm  iiilroivit  ipse  et 
discipuli  ejus  i  (Joan.  xviii ,  I ).  Deiiidc  ,  sccundum 
Mallliicum,  c  di.vit  dlscipiilis  :  Sedcte  hic ,  doncc 
vadam  illuc  ct  orcm.  Et  assumplo  Pctro  et  dnobus 
filiis  Zebcd;ci,  ccepil  conlrislaii  ct  mocslus  essc.  Tuiic 
ait  illis  :  Tristis  est  anima  mea  usquc  ad  morlcm  ; 
susiineie  hic  el  vigilaie  mecura.  Et  progressus  pusil- 
lum,  procidil  iii  Hicicm  suam ,  orans  et  dicens  :  Mi 
Palcr,  si  possibile  est,  iranscat  a  nie  calix  isle ; 
vei  umlamen  non  sicul  ego  volo ,  sed  sicnl  lu.  Et  ve- 
nil  ad  disripiiltis  ,  ct  invenil  cos  dormicnles ;  el  dicil 
Petro  :  Sic  noii  putuistis  una  liora  vigilare  niccum  ? 
Yigilatc,  ct  oiaie  ut  non  inlrctis  in  leiitaiionem.  Spi- 
ritns  (luidein  proinplus  esl  ,  caro  autem  infirma.  Ue- 
riiiii  sccuiido  abiil  ct  or.ivit ,  dicens  :  P.iler  ini,  si 
non  pilcsi  liic  callx  Iranbire ,  nisi  bibam  illuin  ,  liat 
volunias  lua.  Et  vciiit  ilerum  ,  ct  invcnil  eos  dor- 
niieiilcs  :  craiil  ciiim  oculi  C()ruin  gravati.  Et  relictis 
illis,  iierum  :ibiil,  ct  oravil  tcrtio,  eumdem  senno- 
nem  dieens.  Tuiic  vcnit  ad  discipulos  suos,  e'  i'-~it 
illis  :  Dormite  jani ,  cl  requicscile  :  ccce  appropin- 
quavit  Iiora,  el  Filiiis  honiinis  tradelur  in  niaims 
peccalorura.  Surgile  ,  eamus  ;  ccse  appropinquavil 
qui  me  Iradet.  » 

H.  Ihcc  cliain  Marcus,  eoquc  prorsusmodo  atqiio 
ordiiic  coiiseril,  aliquando  brevius  quasdam  conslriii- 
gens  scntcntias,  ct  nliquid  iiiagis  apericiis.  Nain  vide- 
lur  hic  scnno  secundum  Maiilia.urr.  tanr|uam  sibi  i\M 
cuntrarius ,  quod  poa  lerliam  oratioiicm  vcnil  ad 
discipnlos  suos  ct  dicil  illis  ,  Dormile  jam ,  el  re- 
quicscile  :  ecce  appropinquavil  hora,  et  Filius  homiiiis 
tradelur  in  manus  peccalorum.  Surgile,  eamus ;  ecci 
approp.nquavit  <"«i  me  Iradel.  Quomodo  eniin  siipra  , 
Dormite  jain ,  ei  , eqmetcile ,  cum  coniieclal    eccea»- 


fl65 

propiiiquavit  liora  ;  el  iiloo  dical ,  Sttrfjile ,  eniiiiis? 
Qiia  veliit  rcpiignaiilia  coniiiioli  qui  legunt,  cciianliir 
ilo  pronunliare  quoil  diclum  ot ,  Dormitejam,  et  rc- 
quicscile,  lanquaui  ab  exprdbranlc,  non  a  perniilleiile 
sii  diclum.  Qiiod  rette  lierei ,  si  esset  nccesse  :  cum 
vero  Marciis  ila  lioc  commcmoravcrit,  utcum  dixissct, 
Dormile  jam,  et  requiescite ,  adjungeret ,  sulfuit ;  et 
deinde  inferrct ,  Ycuil  liorn;ecce  trndetur  Filius  lio- 
miiiis :  ulique  inlelligitur  post  illud  quod  eis  dicttim 
est ,  Dormilc  jam  ,  el  requiescite,  siluisse  Dominum 
aliquantum  ,  ut  lioc  rierct  quod  permiserat ;  et  lunc 
intulisse,  ecce  af>pro\jinquavil  liora.  Ideo  post  illa 
verba  secuiuliim  Marcuni  posiium  est ,  su/ficit,  id 
esl,  quod  rcquievistis  jam  sutlicil.  Sed  quia  coniine- 
inorata  non  esl  ipsa  inlerposilio  sileiilii  Doinini,  pro- 
plerea  conrctat  inlelliTlum ,  ul  in  illis  verbis  ali.i 
pronunlialiii  requiialur. 

12.  Liicas  auleiu  pneiermisit  quolies  or.ivcril  :  dixit 
sane  quod  isti  t:icueruni,  et  oranlcni  ab  angelo  con- 
fortatuin,  ct  prulixius  oraniis  sudorem  fuisse  saiigui- 
neum,  et  giiUas  decurreiites  in  lcrram.  Cuin  crgo 
dicit,  £(  ciim  surrexisset  ab  oralioiie ,  et  vciiissct  nd  di- 
tcipulos  suos,  non  expressit  qiiota  oialionc  :  niliilo  ta- 
nien  illis  duobus  repugnat.  Joaniies  vcro  posieaquani 
In  horlum  ingressuni  dicit  euin  discipulis  suis,  noii 
comiiiemorat  quid  illic  egeril ,  doiiec  ejus  liaditor 
cuni  Jud.Lis  ad  eum  conipieliendcndum  venirct. 

io.  Tivs  igitur  isli  eamdcm  reni  ila  narravcnmt, 
sicul  ciiam  uiius  bonio  ler  possci  '  cuin  aliquaiita  va- 
rietate  ,  nulla  lamen  advcrsitale.  Lucas  eniiii,  quaii- 
lum  ab  eis  progressus,  id  csl  avulsus  fuei  il  iit  oiaret, 
wanireslius  aperuit,  dicens,  quanlum  jactiis  esl  lupidis. 
Porro  autcni  Marcus  primo  ex  verbis  suis  ideiii  nar- 
ravit  rogasse  Duminum  ,  ut  si  jieri  possct ,  transiret  ab 
eo  illa  liora,  id  csl  passiunis,  quam  calicis  nuiiiino  ino.t 
sigiiificavii.  Doinde  vevba  ipsa  Domini  sic  enunliavil : 
Abba,  Palcr,  omiiia  tibi  possibilia  siint ;  Ininsfcr  cnli- 
cem  liunc  a  me.  Quibus  verbis  si  adjungas  qiiod  illi 
duo  dixeruiii,  ct  quod  ipse  etiam  M.ircus  ex  persona 
guaparitcr  siipra  posuit,  ita  senlciilia  maniroslalur, 
Paler,  si  ficri  polesl,  omnia  eniin  tibi  possibitia  sunt, 
Iransfer  caliccm  isluin  a  me;  ne  quis  cum  putaret  Pa- 
Iris  minuissc  pDlestalem,  cum  ail,  si  ficri  polesl  :  uon 
eiiiin  dixit,  Si  facere  poles  ;  sed  ,  si  fieri  poiest  :  licii 
aulem  pulest  quod  ille  volucrit.  Sic  ilaqiie  dictuiii  cst, 
ti  fieri  polesl,  ac  si  diccrelur,  si  vis.  Manifeslaxit  cniiii 
Marcus  quo  inlellcctu  accipiendum  sil ,  si  fieri  potesl, 
quando  ail,  omnin  libi  possibilia  sunt.  Et  quod  conime- 
nioraverunl  eum  dixis5e,  Verum  non  quod  ego  volo, 
*ed  quod  tu  (quod  tanti  mdem  valei,  quaiilum  si  et  iia 
dicalur,  Vcrumlamen  iun  mea  volunlas  ,  sed  tua  fiut) , 
salisoslendit  non  ex  impossibililale,  sed  ex  voliinlale 
Palris  dictuni  esse,  «i  fieri  polesl :  priisertim  quia  Lu- 
cas  el  liDC  ipsiim  planius  iiuimavii :  non  cnini  ait,  si 
fiiri  polest;  sed,  si  vis.  Cui  aperliori  senlentiiB  aper- 
lius  juiigitur  quod  Marcus  posuil ,  ut  ila  dicatiir  :  Si 


•  ilic  in  e-rilis  addilum  fucral,  loqiii  :  surcifiuo,  cuni 
o|jtioie  subaudiaiut,  narrare. 


LIDEa  TERTIUS.  ,,(,6 

tiis,  omnia  enim  tibi  potsibllia  tunl,  traiisfcr   a    me 
calicem  istum. 

di.  Qiiod  auicm  ipsc  Marciis,non  solum  Paler,  sed 

.ibba,  Pulcr,  num  di\isse  commcmoial,  hoc  est  Abba 

liebraice,  qiiod  cst  laline  Paler.  Et  forl^isse  Dominus 

propier  aliquod  sicrameiUum  ulriiiiique  dixerit ,  vo- 

Icns  ostcndcre  illam  se  irisliiiam  in  persoiia  sui  cor- 

poris,  id  esl  Ecclesi;c,  siiscepisse,  cui  faclus  cst  an- 

gularis  lapis  ,  venienli  ad  eum  piirlim  cx  llcbr.cis ,  a.l 

quospcrtinet  qiiod  ait,  .\bba;  pirtim  cx  r.enlibus  ad 

quas  perlinet  qiiodait,  Palcr[Eplics.  ii,  11-22).  Etiam 

Paulus  apostolus  non  prjctermitleiis  Iioc  sacranien- 

lum,  In  quo  clamamus,  inquil,  Abba,  Patcr  [Rom.  viir, 

15)  :  et  itcruin  ait,  Misit  Deits  Spirilum  suum  in  cord'i 

vestra,  clamanlem  .Uba,  Paler  {Gulal.  iv,  G).  Oporluit 

eniin  ut  boniis  migisler  et  vcrus  salvator  infirmiori- 

bus  compalieiis,  in  se  ipso  demonstraret  non  deberc 

suos  martyres  despcrarc,  si  qua  forte  cordibiis  eorum 

irreperel  sub  leinpus  passionis  ex  bumana  fragilitale 

irislitia,  cum  cam  vincerenl,  volunlali  su:b  prffponendo 

voluiitalem  Dei,  quia  ille  scil  qiiid  expcdiat  quibus 

consulii.  De  qua  tota  re  non  nuiic  lempus  est  ut  ube- 

rius  disseratur  :  agitur  enim  modo  de  convenicntia 

Evangelisl;irum,  in  quoruni  divcrsilate  vcrborum  sa- 

lubriler  discimus  non  aliud  iii  verbis  ad  audieiid.im 

verilaloni,  quain  sentciiliam  loqiiciitis  esse  requireii- 

dam.  Iloc  est  cniin  Paler,  qund  .\bba,  Puter  :  sed  ad 

sacranieiitum  inlimandum  ,  i,l:iniii5  esl  Abba,  Pater; 

ad  unilalem  significandam,  suflicit  Pater.  El   Doini- 

num  quidcm  .•«)()« ,  Patcr ,  dixisse  crcdcndum  esl : 

scd  tamen  iion  eluceict  scntonlia,  ni^i  aliis  dicenli- 

bus  Pater,  dcmonslrarctur  sic  esse  illas  diias  Eccle- 

sias  cx  Juihcis  et  Grxxi.s  ut  eliam  una  sit.  Ex  illocrgo 

iniellectu  dictum  esl,  Abba,  Paier,  quo  idem  Domiiins 

alibi  ait ,  Habco  alias  ov.s  qmv  iion  suiil  dc  lioc  ovili ; 

Gentes  uliqiie  signilicans,  cuni  Iiaberct  oves  ctiain  iii 

populo  hracl.  Sod  quia  seculus  adjocit.  Oportet  me  et 

eas  adduccre,  ut  sit  unus  gre.t  ct  unus  pasor  (  Joan.  j, 

16);  qiiaiitum  valet  ad  Israelilas  clGentes,  Abba,  Pa- 

tcr,  lantuin  ad  unum  giegcm,  soluin  Palcr. 

C.U'UT  \.~De  liis  qmvin  ejus  apprelieiisione  facta 

el  dicla  omnes  cominemoranl,  qnomodo  inler  sc  nihil 

apparcal  dissenlire. 

\b.Adhuc  crgo  ipso  loquente,  sicnt  dicunt  Matlba;us 
et  .Marcus,  ecce  Judas  uiius  de  duodecim  venil,  et  cuin 
eo  titrba  mulla  cuin  gladiis  cl  finiibus ,  a  principibus  » 
sacerdoluin  el  senioribus  populi.  Qui  aulcni  tradidil  eum, 
dedil  illis  sigiium  diccns :  Quemcuinque  osculalus  fuero, 
ipse  esl,  tenele  euin.  Et  confeslim  accedens  ad  Jesum, 
dixil:  Ave,  rabbi.  Et  osciilalus  est  eum  {Mallh.  xxvi 
47-5G,  et  Marc.  xiv,  43-50).  Dixilquo  illi  primo,  quod 
ait  Lucas,  Juda,  osculo  Filiuni  hominis  tiadis  {Liic. 
xxn,  47-53)?  deinde  quod  MaltlKxus,  yl;mV£,  ad  quid 
vcnisli?  Deinde  dixit,  quod  Joaniics  coiiimcmorat  : 
Quem  qua:rilis  ?  liesponderunl  ei :  Jesuin  Nnzarenum. 
Dicit  eis  Jesus  :  Ego  siim.  Slnbal  aulem  el  Judns ,  qui 
Iradebat  eitm  ,  cum  ipsit :  ut  ergo  dixit  eis,  Ego  s'u,h  , 


„r,L'''«li'  ""■«'",?'.''"■'>■'"'«•  Abest  voi,  ndssi,  a  meliori 
notx  »lss.,  uec  est  iii  gra.co. 


tlCI 


DE  CONSENSII  EVANGELISTARLM,  S.  AUGUSTIM  1IC8 


nbierunt  retrorsum ,  el  cichlcrunl  m  tcmim.  Itcrum 
ngo  eos  iiilcrrogavit  :  Qucm  qutcrUis?  Illi  aulem  dixe- 
Tunl':  Jesum  Stizarenum.  Hespondit  Jcsus  :  Diii  vobis 
quia  ego  sum  :  si  ergo  mc  qmcritis.  sinitc  lios  abirc.  Ul 
impleretur  senno  qucm  {liiil,  Quia  quos  dcdisli  milii , 
non  perdidici  ipsis  qucmquam  {Joan.  xviii,  2  11). 

IG.  Videntcs  aulcm,  sicul  Lv.cas  dicit,  ii  qiii  circa 
ipsum  eranl,  quod  fulurum  crul,  di.xcrunl  ci  :  Dominc, 
si  pcrculiinus  iii  gladio  ?  Et  percussit  umis  ei  ipsis, 
ijiioJ  onincs  qualuor  dicuiil,  scrvum  principis  siiccrdo- 
tum,  el  amputavit  auriciilam  ejus,  sicul  Luc.ns  cl  Joaii- 
iies  dicuut,  dciteram.  Qiii  aulcni  percussil,  sccun- 
rium  Jo;iiincm  Pclrus  crat  :  queiii  |)ciciissil  aiUciii, 
ibltliiis  vocabatur.  Dciiide  q'Jod  Liicas  ditit,  ncsy.nn- 
den$  Jesus  ait :  Simte  usque  liuc ;  ct  adjuiixil  (iiiod 
llatilixus  eommcmoral,  Converte  glaitiiim  tuum  in  lo- 
ciim  siium.  Umnes  enim  qui  accepcrint  gladium,  gladio 
peribunt.  An  pulas  quia  non  possum  royare  1'iilreni 
nicum,  et  exliibcbil  milii  inodo  pliis  qunni  diwdccim  k- 
giones  Angelorum?  Quomodo  crgo  implcbiinlur  Scri- 
ptiircB,  quia  sie  oporlet  ficri?  Ilis  vabis  adjungi  polcsl 
qiiod  illum  eo  loeo  dixisse  Joaiines  coinmemoral ,  Ca- 
licem  quem  dedit  mihi  Pater,  non  vis bibani  illiim  ?  Tuiic, 
sitiil  Lueas  dicit,  leiigil  auriculam  iUiiis  qui  pcrcus- 
sus  erat,  et  sanaviieum. 

17.  Nec  moveal  quasi  contrarium  sil  quod  Liicas 
dixil,  inlerrogantibus  discipulis  si  pcreiilerenl  in  gla- 
dio,Dominum  respondisse,  Siniie  usqiie  /iiic  :  qiiasi 
post  illam  percussiunem  itadittum  fuerit ,  iil  placue- 
rit  el  usque  huc  faclum ,  sed  amplius  (ieii  nolueril ; 
cum  in  verbis  qux  Malthius  posiiit,  inttUigalurpoiius 
loium  factum  quo  usus  esl  gladio  Petrus ,  Domiiio 
displicuisse.  lllud  ciiim  verius  csl,  qiiod  cum  ciim  iii- 
lerrogas^ent  dicentcs,  Domine ,  si  perciilimus  in  gla- 
dio?  lunc  respondit,  Sinite  usque  liuc  :  id  est,  non  v«s 
muveai  quod  futurura  est;  pcriniitendi  sunt  liuc 
iisqtie  progredi,  hoc  cst,  ul  me  appreliendant ,  el 
impleaniur  qu;e  de  me  scripta  sunt.  Sed  inter  nioras 
verborum  inicrrogantium  Dominum  et  iUiiis  rcspoa- 
denlis,  Peirusdefensionis  aviditaleei  majori  pro  Do- 
miEO  cominotione  percussit  ;  sed  noii  potueruiit  ciiam 
siniul  dici,  qiiac  simul  ncri  poiuerunl.  Non  eniin  di- 
cerct,  liespondens  autem  Jesus ,  nisi  illorum  inlcrro- 
gationi  responderet ,  non  faclo  Pctri.  N;ini  de  facto 
Pelri  quid  judicaverit,Mattb;T!US  solcsdixil.  Ubi  cliam 
non  dixit  Maitlioeus,  Ilespondil  Jcsus  Pclro,  Converte 
gladium  luum  ;  scd  dixit.  Tuuc  ait  iUi  Jesus ,  Converle 
gladium  luum  :  qiiod  post  faclum  apparet  dixissc  Do- 
niinum.  Illud  vcro  quod  Lucas  posuit,  Respondens  au- 
lemJcsus  ait,  Sinitc  usque  huc ,  illis  qiii  inleiTOgave- 
raul  responsum  esse  accipiendum  est  :  sed  qiiia ,  ul 
diximus,  inlcr  verba  inteiroganlium  et  raspoiidcniis 
Domiiii,  facla  cst  uiio  iclu  percussio,  hoc  ordiiie  judi- 
cavii  cssc  narranduin,  ul  ciiam  iiitcr  verba  interro- 
gaiionis  ct  responsionis  eam  insercret.  Non  csl  ergo 
<>onirariuin  lioc  ei  quod  dixit  Matlbxus,  Omncs  enim 
qui  iicceperint  gludium,  gladio  peribunt,  id  cy,  qui  usi 
ftiunnt  gladio.  Vidcri  autem  possct  contrarium,  s;  Do- 
Diiiiiis  ex  illa  i'esi>onsionc ,  sr.licni  iisqiii'  ad  umiui, 


nec  ipsiim  Iclli.ile  vidnus,  iisuiii  tamcn  gladii  sponla- 
ncum  approbasse  dflinonsliarelur.  yiianiiiiam  etiam 
Pelio  dicluni  lcluin  congrucnler  iniclligi  possit,  iit  sic 
ccniicct;ilur  cl  qiiod  Lucas  el  qiiud  Matlliaus  relulil, 
qiiemadinodum  siipra  commcinoravi,  Sinile  nsque  huc; 
ct,  converle  gladiiim  luuni  in  locum  SMtiin.  Oiiiiies  «liin 
qiii  accrperint  ijlndium,  yladio  peribnut ,  etc.  Quoinodo 
autcm  sit  iiitclligciKliim,  Siniic  iisiiiie  hiic,  jain  cxpo- 
siii  :  ct  si  aliter  iiicliiis  pulesl,  ila  sit;  dum  tamen 
Evaiigclisiariim  verilas  conslet. 

IS.  Posiea  sei|uilur  Maitli;vus,  ctcommemorateiim 
iii  illa  bora  dixisse  lurbis  :  Tanquam  ad  lalronem  eii- 
slis  cum  gladiis  et  fuslibus  coniprelicndere  me.  Quotidie 
npud  vos  scdcb:im  docens  in  tev.iplo,  et  non  mc  tcnuislis. 
Tnnc  addidil  ctiam  verba  quoe  Lucas  ponil  :  Sed  hasc 
cst  liora  veslra,  et  potestas  tenebrarum.  Iloe  autem  to- 
tum  faclum  esl,  sicut  Mallhxus  dicit,  ut  implerenlur 
Scripluros  Proplielaruni.  Tiinc  discipuli  omnesrelicloeo 
fiigerunt;  siciit  et  Marcus  dicit.  Seqncbutur  aulein  il- 
liim  nnus  adolescens  nmiclus  sindone,  siciil  idem  M»r- 
cus  commcmoral ;  et  cum  tenuissent  eum,  rejecla  siii- 
done  nudus  profugil  ab  eis. 

CAPDT  VI.  — Dc  his  qua;  gcsla  sunt  cum  ducerelur  Do- 
minus  ad  donium  principis  saccrdolum,  ctquwin  ipsa 
domo  cum  nocle  pcrduclus  esset,  et  maxiine  de  Pctri 
negalione,  quemadmodum  inter  se  omnes  congruant. 

1 9.  At  illi  tenenles  Jesum  duxerunl  nd  Caipham,  prin- 
cipein  sucerdoluin.  ubi  Scriba;  et  seniores  convencrant, 
sicut  Matlb;cus  dicit  (Mallh.  xwi,  57-75).  Sed  prinio 
ad  Amiani  duclus  csl,  socerum  Caiplia;,  sicul  Joanncs 
ditil  (Joflii.  xviii,  12  27).  Marcus  aulcm  et  Lucas  no- 
men  nnn  dicuiit  pontifieis  {.Varc.  xiv,  55  72,  et  Luc. 
XXII,  5-1-02).  Ductus  est  autem  iigaius,  cumadcsscnt 
in  illa  turba  tribuiius  el  coliors  cl  ministi  i  Jud.corum, 
MCiit  Joaniics  comiiiemoral.  Pelrus  aulem  sequcbalur 
eiim  u  longe  usnue  in  atrium  principis  sacerdolum  :  et  in- 
grcssusinlro  sedebat  cum  ministris,  ut  vidcrel  finem,  s:c- 
ut  dicit  iMallh;cus.  Et  calcfacicbat  se  ad  ignein,  sicul 
in  eo  locc  narratioiiis  dicit  Marcus.  Iloe  et  Lucas  com  • 
mcmorat,  qiiod  Pelrus  sequebalur  a  longe:  accenso  au- 
tem  igne  in  medio  alrio,  el  circumscdcnlibiis  illis,  erat 
Pelrus  in  medio  coriim.  Et  Joannes  dicil,  quod  seque- 
balur  Jesum  Simon  Petrus,  el  ulius  discipulus.  Disci- 
pulus  autcm  illeaVmierat  nolus  ponlifici,  et  introiilcum 
Jcsu  in  alrimn  ponlilicis,  sicut  Joannes  dicil.  Pclrus 
aiilcm  slabal  ud  oslium  foris,  sccundum  cuindtni  Joan- 
nem.  Eiiit  ergo  disciptilus  aliiis,  qui  erat  nolus  ponli- 
fici,  el  dixil  osliariw,  et  inlroiluxit  Petriim,  sicut  idem 
Jnaiines  dicit.  Sie  eniin  facium  cst,  ut  iiilus  esscl  cl 
Pelrus  iii  atrio,  sicut  et  alii  dicunl. 

20.  Principcs  aulem  sacerdolum  et  omne  consilium, 
sicut  Mallbxus  dicit,  quccrebant  falsum  tcslimonium 
conlra  Jcsitm,  ul  eum  morti  tradcrent  :  et  non  intene- 
ruii!,  cum  mulii  fatsi  tcslcs  accessissent.  Convcnientia 
cnim  tcstimonia  non  eiaiit,  sicut  Marcus  ditil,  cuni 
eumdcin  locum  commemor;irct.  iVoiiissiiiic  niKfiii  tie- 
nerunt  duo  falsi  testes,  sicut  dicit  Mattlixus,  et  di.rfir 
ruiii :  Ilic  di.ril,  Possum  dcslriiere  templum  Dci,  et  posl 


LII5EU  TEUTIUS.  1170 

illud.  Alios  ciiain  Marciis  com-      sedcuiii  rcdiissciadfocum.-quaiidoaulemrcdleril,  iion 


1IC9 

triduum  rewirtfwai 
meinnial  dixisse,  Nos  audivimus  eum  dicentem,  Ego 
dissolvam  lcmphim  Itoc  mamt  faclum,  cl  post  Iriduum 
aliud  iion  maiiu  faclum  ccdificabo  :  el  ideo  Hoii  erat  con- 
veniens  testimonittm  illorum,  siculidem  Marcus  iljidcm 
dicil.  Et  surgens  princcps  saccrdotum,  ait  illi :  lYi/ii/  re- 
spondes  aU  ea  qiice  isli  adversum  le  tcstifi.anlur?  Jcsus 
autem  tuccbal.  El  princeps  sacerdotum  ait  illi :  Adjuro 
le  per  Deum  rii'111»,  ut  diias  nobis,  si  tu  es  Chrislus  Fi- 
lius  Dci.  Dicit  illi  Jcsus :  Tu  di.xisti ;  liX'C  Mallliaciis. 
Maicus  aulein  e.idein  aliis  vcrljis  dicil,  nisi  quod  tacel 
quod  euin  adjuraveril  priiiccps  sacerdotum:  sed  lan- 
lum  valere  oslendit  quod  ci  dicil  Jesus,  Tu  di.tisti, 
quanlum  si  diceret,  Ego  siim.  Sequilur  eniin,  iit  ait 
idem  Mareus :  Jesiis  autem  di.ui  illi,  Ego  siim.  Et  vi- 
debitis  Filium  Itominis  a  dextris  sedcntcm  virliilis,  el  ve- 
uientem  cuin  nubibus  cacli.  IIoc  dicit  eliam  .Matllioeiis, 
scd  noii  dicit  rcspondisse  Jesuin,  Ego  sum.  Tunc  prin- 
ceps  saccrdotiim  scidit  vcstimcnta  sua,  dicens  :  Blasplte- 
mavil;  quidadliuc  egcmus  (i's(iAjis.'quod  .MaltliLieusconi- 
memoral,  et  scquitur,  Eccc  nunc  audistis  blasplremiam. 
Quid  vobis  viileliir?  At  illi  respondenles  dixcrunt :  Rcus 
cst  mortis.  Hoc  eliam  tcstatur  ct  Marcu*.  Et  scqiiitur 
Ualtlixus  :  Tunc  exspuerunt  in  faciem  ijus,  et  colapliis 
eum  ceciderunt.  Alii  aulcin  pnlmas  in  facicm  ci  dedcrunt, 
dieenles :  Proplictiza  nobis,  Cliristc,  quis  esl  qui  le  per- 
ciissil? Hjc  dicit  ct  Marcus  :  coinmemorat  ctiam  qiiod 
ei  faciem  velaverunt.  Dc  his  qiioqiie  Lucas  allcslatiir. 

21.  ILcc  inlclligilur  passusDoiniiius  usquead  niaiie 
in  domo  principissacerdolum,quoprius  adduclus  csl, 
ubieliamPeirus  tentaluscsi.  Sed  dc  Petri  teiilMiione, 
qu3e  intcr  lias  Domiiii  coiitumelias  facla  est,  non  eu- 
dcra  ordinc  omncs  iiarranl :  nam  ipsas  primo  com- 
mcmoranl  Maltlia;us  et  Marcus,  dcindc  Petri  teiilalio- 
neni ;  Lueas  vero  cxplicat  prrus  tentationem  Petri, 
lum  demuni  Iias  Domini  conlumelias :  Joannes  aulen» 
JHcipit  Pclii  lenlaiioiiem  dicere,  ct  inlerponit  qu;cdain 
de  coniumcliis  Domini,  et  adjungit  quod  iiide  missus 
est  ad  Caipliam  pontiticcm  ;  el  inde  rccapiuilat,  ut  ex- 
plicet  quam  coeperat  tenialionem  Petri  in  domo,  quo 
primo  addiiclus  est,  ct  rcdit  ad  ordiiieni,  ubi  Oblciidat 
qucmadmodum  ducliis  sit  nominus  ad  Caiphain. 

22.  Sic  ergo  Mallh;cus  sequitur:  Pelrus  vero  sede- 
bat  foris  in  alrio,  et  accessit  ad  eum  una  ancilla  dicens : 
El  lu  cumJesu  Galila-o  eras?  At  ille  negavil  coram  omni- 
bus  dicens  :  ISescio  quid  dicis.  Exeiinte  aiilcm  illo  ja- 
nuain,  vidil  illum  aliu  anctlla,  et  ail  Itis  qiii  ermit  ibi  : 
Et  liic  eral  cum  Jcsu  I\'azareiw.  El  itcrum  negavit  cum 
juramento,  Qiiia  non  novi  Iwmincm.  El  posl  pusillum 
accesserunt  qui  stabant,  el  di.xeruiil  Petro :  Vere  ei  tu  ex 
illis  et;  nam  et  loquela  iua  manifcslum  te  facit.  Tunc 
ccepU  detestari  et  jiirare,  quia  non  novisset  homincm  : 
el  contiiiuo  gallus  cantavit :  h.cc  dicil  .Matlhxus.  Iiilcl- 
ligilur  auiem  quod  postcaquam  cxiit  foras,  cuin  jrun 
semel  negassct,  gallus  canlavil  priinus,  quod  Matlli.ims 
tacct,  et  Marcus  dicit. 

23.  Non  aulem  foris  aiitc  jaiiuam  ilcruin  ncgavit, 

•  rlerique  Mss.,   (tdificiiie  :  iuMa  gnec,  oicodomcsat. 


opus  erat  coinmenior.irc.  .Marcus  crgo  sic  illud  narrat: 
Et  exiit  foras  antealriuin,  el  gallus  cantavil.  Jtursusau- 
lcin  cum  vidisscl  illuin  aiicitlu,  cocpil  diccre  circumstan- 
libus,  Qiiia  liic  ei  illis  est.  At  ille  iterum  legavil.  IIa;c 
vero  aiicilla  nou  eadcm,  scd  alia  est,  sicat  dicit  Mat- 
tlix'us.  Sane  lioc  quoque  inlclligilur,  quia  in  secundj 
ncgalionc  a  diiobus  compellalus  est :  et  ab  ancill.i  sel- 
licct,  quam  commemorant  Mallh.-cus  ctMarcus;  ct  ab 
aliii.quemcommcmoralLucas.  SicenimhocnarralLu- 
cas  ;  Pctrusveroscqucbaluralongc.  Acccnso autemigiiein 
viedio  atrio,  et  circiimsedenlibus  illis,  erai  Pclrus  in  mc- 
dio  coriim.  Qiicmciim  vidisscl  ancilla  quicdam  sedentein 
ad  liiinen,eteum  fiiiiset  iiiliiita,  dixii:Et  Itic  ciim  illo 
crat.  Al  illencgavil  cuin,  diccns  :  Mulier,  non  noviillum. 
Et  pust  pusillum  alius  vidcns  eiim,  di.xit  ■  Et  lu  de  illises. 
Iloc  crgo  qiiod  Lucas  ait,  E(  posl  pusillum,  j.im  egres- 
sus  cral  Pelrus  januam,  ct  primus  gallus  cantaveral; 
jainqtic  rcdicrat,  ut  qucinadinodum  dicit  Joaiincs,  ad 
fociim  stans  iteruni  ncgaret.  Joannes  eiiim  in  prima 
negatione  Pciri,  n:m  solum  de  priino  galli  cantu  taecl, 
sicui  ca>teri,  exccpto  Marco;  scd  eiiam  quod  sedeii- 
tein  ad  igiiem  cognoverit  ancilla,  non  commemorat. 
IIoc  cniiu  lantiiin  ait,  Dicit  ergo  Pctro  ancilla  ostiaria : 
f<uin.juid  ct  tu  de  discipulis  es  hominis  islius?  Dicil  ille : 
Xon  suin.  Dcinde  i:iterponit  qiia;  gcsta  sunt  cura  JesH 
in  cadeiii  domo,  qua;  coiiimcmoranda  arbitralus  esl, 
ila  nanaiis  :  Stabant  autem  servi  el  ntinislri  adprunas, 
qiiia  frigus  eral ;  et  calefiicicbanl  se :  eral  aulem  cum  eis 
el  Pelrus  stans,  el  calefacieits  se.  llic  ergo  jam  intelli- 
gitur  exiisse  foraspetrum,  et  rediisse :  primoenim  sede- 
bat  ad  ignem  ;  ct  poslea  jain  rediens,  siare  coeperat. 
2i.  Sed  furte  ailaliquis  :  Nondum  e.\icrat,  surrexe- 
rat  autem  exitunis.  Hnc  potcst  dicere  qui  piitat  foris 
aaie  januam  secundo  inlerrogatum  negasse.  Videamus 
ergo  Joannis  sequeiitia  :  Ponlifexergo,  inquit,  inlerro- 
guvit  Jesiim  de  discipulis  suis,  et  de  doclriiia  ejiis.  lie- 
spondil  ei  Jesus:  Ego  palam  loculus  sum  miindo,  ego 
seinper  docui  in  synagoga,  el  in  templo,  quo  omnes  Ju- 
dmi  conveniiint,  el  in  occulto  loculus  siiin  niltil :  quid  me 
inlerrogas?  inlerroga  eos  qiii  aiidicriint  qiiid  locutussiim 
ipsis :  ecce  ii  sciiint  qiiai  dixerim  ego.  Ila:c  aiiiem  cum 
dixisset,  iinus  assislcns  ministroruin  dcdil  alapain  Jcsu, 
dicens:Sic  rcspondes  pontijici?  Respondit  ei  Jesus:  Si 
male  locutiis  sum,  teslimonium  pcrliibe  de  malo ;  si  au 
lem  bcne,  quid  ine  ccedis?  Et  misil  cutn  .\nnas  ligatum 
ad  Caipham  pontificem.  Hic  sane  ostenditur  quod  An- 
nas  poiitifcx  erat :  nondum  enim  inissus  eral  ad  Cai- 
pham,  cum  jam  illi  dicerclur,  Sic  respondes  ponlificl? 
Et  hosduos,  Annam  et  Caipham  pontiKces,  comme- 
nioral  ctiain  Lucas  in  initio  Evangelii  sui  (Luc.  111, 21. 
Ilis  diclis  Joannes  redit  ad  qiiod  coeperat  de  ncgatione 
Pelri,  id  csl,  ad  eamdem  domum,  ubi  gcsta  sunlqu;e 
iiarravit,  et  unde  ad  Caipliam  niissus  est  Jesiis,  ad 
qucm  ab  initio  ducebatur,  sicut  dixit  .Malllia;us.  Coin- 
iiicmoravit  aiitem  ista  Joannes  qu;c  interposuit  reca- 
piliilaiis  dc  Pelro,  et  ad  cani  narralionem  redicns,  lia 
dicit,  ul  complcat  Irinam  negalionem  :  Eralantem  Si- 
mon  Pclrus  stans,  et  calefacicns  se.  Dl.tcrunl  crao  ci , 


1171  Di:  CONstNSU  EVANCELISTAUUM,  S.  AUCUSTIXI 


1172 


Numquid  el  tu  cx  diicifutis  ejut  cs?  Seijavit  ille,  et 
dixil.-yon  sum.  l!oc  igiiiir  loco  iineninins,  cl  iioii 
ante  jaiui.ini,  scJ  ad  fociim  sianicin,  sccuiulo  ni^giisso 
IVlriiin  :  q:ioil  ficri  noii  posscl,  nisi  j:iin  rcdiissct, 
|iosioaiiii:iin  fimis  cxicr:il.  Ncqiio  ciiiin  jaiii  exicral,cl 
foii-  oiim  viilit  alloia  :iiioill:i :  soj  cuin  cxiorat,  cuin 
viilit,  iJ  csl,  coiii  siirgeret  iil  cxiret,  animadvortil  cnin, 
ei  dixil  liis  qui  erant  ilii,  id  esl,  qiii  sinnil  erant  ad 
igncin  intus  in  alrio,  Et  hic  ernt  ciim  Jesu  Nazarer.o. 
Illc  aiitom  qni  foras  exicial,  lioc  aiidito,  rcdicns  jii- 
ravil  illis  conlra  niloiilibiis,  Quia  non  nori  Iwminem. 
Nam  ct  Marous  sio  :iil  de  oadem  ancilla  :  El  ccepit  di- 
cere  circumflanlibus,  Qiiia  liic  ex  il,lis  esl.  Dicobat  eniin 
iion  illi,  scd  liis  qiii  illo  excuiitc  ibi  rcmansorant,  sic 
tamcn  ut  ille  audirct :  unde  rodicns,  ct  rursiis  ad  ignem 
stans,  resistob?l  ncgando  vciliis  eoriiin.  Dcinile  in  eo 
i|uod  Joaiines  ait,  Di.tcrunl,  Numqiiidel  lu  cx  discipu- 
/is  e/jis  es?  quiid  rcdcuiili  et  Staiili  (lictum  intclligi- 
inus,  qiiod  qiioque  coiifirmalur,  iion  ill:im  laiitum  al- 
icram  ancill:im,  qii.im  commcmorant  in  liac  sccunda 
iicgaiionc  M.itili;cus  ct  Marcus,  scd  ct  iilium  quom 
rommciuorat  Lucas,  ciiin  rolio  id  ogisse;  unde  Jo:in- 
nes  dicit,  Dixeriint  ergo  ei.  Quaproptcr  sive  poslca- 
qiiam  illo  cxciinte  dixit  ancilla  liis  qni  sccum  er:int  iii 
atrio,  quia  liic  cx  ilUs  cst,  liocaudito  ille  rogrcssuscsl, 
«t  sc  qiiasi  piirgarcl  nogando  :  sive,  quod  (?st  crodi- 
bilius,  non  audivii  quid  de  illo  dicium  fueril,  cum  f(>- 
ras  exirel,  cl  postoaquam  rcdiii,  dixcnint  ei  ancilb, 
ct  illc  alius  quem  Luoas  comme:r.orat,  Numqiiid  el  lu 
rx  discipulis  ejus  cs?  el  di.Al,  Nun  510» :  portinacius 
iiisislontc  illo  de  (|iio  Lnoas  ail,  alque  dioeiile,  E/  lu 
dc  illis  es;  cni  Pclrusail,  0  lionio,  non  suin.  Liijuido 
lamen  colligiiur,  collaiis  de  Iiac  re  omnibiis  Evange- 
lislaruin  lestimoniis,  iion  anic  januam  secumli)  Pe- 
irura  negassc,  sed  iiitiis  in  atiio  ad  igiiem.  .MaitlixMim 
autcm  et  M:ircum,  qni  oomiiicmoravcrunt  exii^se  eura 
foras,  rcgressuni  cjus  bicvilatis  causa  lacuisse. 

25.  Nunc  jam  de  teriia  ncgatione  inspiciamus  co- 
rum  congnienluun ,  qnam  Maiilucum  solum  jim  ex- 
plicassememiiicrimus.  Sc(|uitur  crgo  Marcus  ct  dicil : 
y.t  posl  pusillum  riirsiis  qui  adslabant ,  diccbanl  Petro : 
Vere  ex  itlis  es;  nam  el  Calilwus  cs.  Itle  aulem  ca;pit 
aualhematizare  et  jurare ,  Quia  nescio  hominem  istum 
quem  dicilis.  Et  slalim  iLrum  galliis  canlavil.  Lucas 
autcm  ita  scculus,  boc  idein  nanat  :  El  inlcrvalto 
faclo  quasi  horce  unius ,  a/i«s  quidum  afjinnabal ,  di- 
cens  :  Vere  et  hic  cum  itto  erut;  nam  el  Gulilwus  est. 
Et  ail  Petrus  :  Ilomo ,  iiescio  quid  dicis.  Et  conlinuo 
adhuc  illo  loquenle  ,  canlavit  gallus.  Joanncs  scculus 
de  tertia  Pclri  ncgalione,  ila  cxplicat  :  Dicit  unus  ex 
tenit  ponlificis,  cognatiis  ejiis  ciijus  abscidil  Pelrus  au- 
riailum  :  Nonne  ego  le  vidi  in  horlo  cum  ilto?  Ilerum 
ergo  negavit  Petrus,  et  slalim  gatlus  canlnvil.  Qund  igi- 
lur  Malllix>us  et  Marcus  dioiinl,  post  pusillum  ,  quaii- 
liim  esscl  lioc  tcmporis,  manifest:it  Lucas  dicciido, 
Et  inlcrvatlo  faclo  quad  horcB  unius  :  dc  hoc  aulem  in- 
lciTallo  tacei  Joanncs.  Item  quod  Mattliatus  clMarcus 
noii  singulari,  sed  plurali  iiumero  enuniiant  eos  qui 
cuni  Poirii  agr:bant ,  cuni  Liicas  unum  dicat,  Joanncs 


quoqiic  iiiiiim.  cumqiic  cogn:itum  oju<;,  cujus  abscldit 
Pelrns  aiiriculam  ;  f.ioilc  e-t  iiilelligorc,  aul  pliiralcn) 
niimoriini  pro  singiilari,  iisiiata  lotiiiione  usurpasse 
Ma[tli:oum  ct  Marciim  ;  aiit  qiiod  mius  maxime  tan- 
qunm  scicns,  el  qiii  cum  vidcrat,  affirinabat,  c;clerl 
oiilem  seciill  ojiis  fiilein ,  Pcliiim  siniul  urgebaiit  : 
iiiiile  diios  Evaiigelisl:is  compendio  pluralom  iiume- 
riim  pnsiiisse ;  alios  aiilcm  duos  eiim  soliim  signifi- 
care  voluisse,  qui  pra-cipuus  in  Iioc  erat.  Jara  vcro 
illiid  quod  Malthxus  ipsi  Petro  diclum  fiiisse  asscrit, 
l  ere  el  lu  ex  illis  es ;  nam  el  loqucla  tna  manifestum  le 
facii;  sicut  Joannes  eidem  Petro  dicluin  asseveral , 
Nottne  ego  te  vidi  in  horlo  cum  illo  ?  .Marcus  autcm  iii- 
ter  se  illos  dc  Petro  lociilos  dicil,  Vere  ex  illis  est ; 
nam  el  Gatilceus  est  (a) ;  sicul  cl  Lucas ,  non  Pelro , 
scd  dc  Pelro  dicit ,  Alius  qtiidatn  affirmabut  dians  : 
Verc  el  hic  cum  illo  erat ;  ttatn  el  GatHmus  esl  :  aiit 
scnlentiam  inlelligiimis  lcniiisse  oos  qui  compellatiiin 
dicinit  Pelruin;  lanlumdem  ciiim  v:iluil  quod  dc  il!o 
coram  illo  dicebaliir,  quantum  si  illi  dicerelur  :  aiit 
iilrn(|ue  modo  actiim,  ot  alios  illuin,  alios  aliiim  mo- 
dum  commemorasse.  Galli  aiilcm  canlum  post  terliam 
iiegationem  sccundum  inielligimus,  sicut  Marcus  cx- 
pressil. 

26.  Sequiiur  crgo  Mattlisus,  ila  diccns  :  Etrecor- 
daltts  est  Pctrus  verbi  Jesu  qvod  dixeral ,  Prius(;«aii» 
galtus  canlel ,  ter  me  negabis  :  et  egressus  foras  ,  flevit 
amare.  Marcus  autcm  ita  dicil  :  Recordalus  esl  Pctrus 
vcrbi  quod  dixcrat  ei  Jesus ,  Priusquam  gallus  canlet 
bfs,  ter  me  ncgnbis  :  et  cocpil  flere.  Lucas  autcm  sic  ait : 
El  cottvcrsiis  Dominns  respexit  Pclruin  :  et  recordalu$ 
csl  Pclrus  verbi  Doinini,  sicut  dixerat,  Quia  prius- 
qiiam  gallus  cantet ,  ler  me  neyabis  :  et  egressus  foras , 
Pclrus  flevil  amare.  Joannes  de  recordatione  el  flctu 
Petri  tacet.  Sane  in  eo  quod  ailLucas,  quod  conversui 
Domitius  respexil  Pctrtim ;  quomodo  accipiendum  sit , 
diligciitius  considcrandum  est.  Qiiamvis  cnim  dican- 
liir  oliani  interiora  aliia,  lamcn  in  extcriore  atrio  fuit 
Peirus  iiiler  servos  qiii  siniul  sc  ad  ignein  calefacic- 
linnt  :  iioii  cst  auiein  credibilc  quod  ibi  audicbatur 
Doniinus  a  Jiidais ,  ut  corpoialis  fieret  illa  rcspeetio. 
Nainqiie  cum  dixisset  Malllia;us,  ri(no  e.rs;monHi(  iii 
fiiciem  ejtis ,  et  cotnphis  cum  ceciderunl ;  alii  aulem  pn^ 
mas  in  fncicm  ei  dcderunt ,  dicenles  :  Prophcliza  nobis , 
Cliriste ;  qtiis  esl  qui  le  perciissil?  Seciitiis  est  dicens, 
Pclrus  vcro  sedebat  foris  in  alrio;  qiiod  non  diceret, 
nisi  illa  cum  Doniino  iiilus  agerciiliir  :  cl  qiiantnm 
ciilligilur  iii  nanalionc  .Marci ,  non  solum  in  iiileriori 
bus,  scd  ctiain  iii  siiperioribus  domus  agebanlur.  Nam 
postca(|iiaiii  Marcus  lalia  narravit,  secutus  ait,  El  cuiu 
essel  Pelriis  in  alrio  dcorsum.  Sicut  crgo  eo  quud  Mat- 
lli;i'us  ail ,  Pelrus  vcro  sedebat  foris  in  atrio  ,  oslcndil 
(pioJ  illa  iiiliis  agorcnlur  :  sic  eo  qiiod  dixil  Marcus  , 
F.l  cutn  essct  Pclrus  in  alrio  deorsum ,  ostondil  non 
solum  in  intorioribus,  sed  etiain  in  superioribi:s  gcsta 

(n)  Forle  loueiiiliiiTi,  .yarciis  aiitetn  in  qtiibusdam  codui- 
bus  mter  se  i!m,  elo.  ^aiii  |  aiJo  snpra  n(in,secus  ac  iu  iA- 
cris  Bililiis  lialieliir  liuiic  ipsi.ii  Muioi  loouiu  rotulil  Aug.  111 
liicc  verlia,  dicebiint  ielro,rerc  cx  illis es,  elc,  quibus  illa 
non  (le  relro iulorso,  sod  iisi  rclro  loculi  iiaiiantur. 


1173 


LIBER  TERTIUS 


lt74 


qiiu;  (lixcrat.  Quoniodo  ergo  respexil  Peirum  noininus 
fucie  corpor.ili  ?  QuapropUr  niilii  videlur  illa  respeclio 
divinilus  facla ,  nt  ci  vcnircl  iii  nienlcm  quoiics  jam 
nogasset,  ci  (itiid  ei  Doniinus  procdixisset ,  aique  iia 
niisericorditor  Domino  respicieiite  pccniteret  euin  ,  ct 
salubriter  flcrct  :  siciit  quDlidie  dicinuis,  Roinino , 
rcspicc  nie;  et,  Rcspoxit  eum  Doniinus,  qui  dc  ali- 
qiio  pi  riciilo  vul  labore  diviiia  miscricordia  liboratus 
cst  :  cl  siiut  dicluni  est ,  Rcspice,  et  exaiuli  me  (Psa!. 
XII,  4) ;  et  Convertcre,  Domiiie,  cl  libera  animam  nieam 
(Psal.  VI ,  5)  :  ita  diclum  arbilror,  Conversus  Dominiis 
respeiil  Pelriim  ,  cl  recvrdalus  est  Pelriis  verbi  Domini. 
Deiiiiiue  cuiii  freiiiientius  solennl  iii  narralionibussuis 
poiierc  Jcsiiin  quam  Doir.iiium  ,  niodo  Lucas  Daiiii- 
iiuni  posuit  diccns,  Coinersiis  Dominus  respexil  Pe- 
trum ,  et  rccordalm  est  Pclriis  verbi  Domini;  .Matlliicus 
aiiteni  et  Marcus ,  quia  de  ista  rcspectione  tacucrunt , 
non  vcrbi  Doniiiii,  seJ  verbi  Jesu  eum  rccordiiium 
esse  dixeruiit  :  ut  cliain  ex  hoc  intelliganuis  illain  rc- 
spcctioncia  a  Jcsu,  iion  liumanis  oculis,  sed  divinitiis 
lactam. 

CAPUT  VII.  —  De  liis  qiice  niane  gesta  sunt ,  prins- 
quam  Pilato  Iraderctiir,  qnomodo  Evanijelislce  iiiicr 
se  non  discrepent;  et  de  tcsliinonio  Jeremia'  quod 
Mattliceus  propter  Domini  preliuni  interposuit ,  cum 
lioc  in  ejusdem  proplielce  Scriptura  non  inveniatur. 
27.  Sequilur  crgo  Maltliccus,  et  dicil :  ilane  autem 
facto,  coniilium  iiiieiunt  oinnes  principcs  sacerdutum  et 
$eJtiores  poputi  adversus  Jesum ,  ut  euin  niorti  trade- 
rent :  et  vincliim  addnxerunt  eum,  et  tradiderunt  Pontio 
Pilato  prwsidi  (Muiili.  rxvii,  1-10).  Mareiis  similitcr: 
Et  confestim  mane ,  inquit ,  consitium  facientes  sumnii 
sacadotes  cum  senioribus  et  Scribis  et  universo  concilio, 
vincientcsJesum  duxerunt  et  Irudidcrunt  Pilalo  (Marc. 
XV,  1).  Lucas  ai;tem  postcaquam  complcvit  narramlo 
relri  negatiuncm  ,  rccapitulavit  qua;  cum  Domiiio 
ge.^ta  suiil,  jam  ui  apparel,  circa  mane,  atque.ita  con- 
lexuil  nr.rrationem  :  Et  viri  qui  tenelant  illum ,  illu- 
debant  ei ,  cccdcnles;  el  vctavcrunt  eum ,  el  perculiebanl 
facicin  ejus  ,  et  interrogabant  eum ,  dicenles  :  Proplie- 
liza ;  quis  est  qui  te  pacussit  ?  El  alia  mutla  biasjilie- 
mantes  dicebant  in  eum.  Et  ut  factus  est  dies,  convene- 
runt  seniorcs  plebis  el  principes  sacerdotum  et  Scribw ; 
et  duxeriint  iilum  in  concilium  suum,  dicentes  :  Si  lu  es 
Clirislus ,  dic  nobis.  Et  ait  itlis  :  Si  vobis  diiero ,  non 
crede.is  inilii ;  si  autem  et  interrogavero ,  non  responde- 
bilis  milii ,  tieque  diinittetis  :  ex  lioc  autem  erit  Fitius 
liomin'.s  sedens  a  dexlris  virtutis  Dei.  Dixerunt  autcin 
omncs  :  Tu  ergo  es  Filius  Dei?  Qui  ait  :  Yos  dicilis , 
quia  eg  i  lum.  At  itti  dixerunt :  Quid  adliuc  desidera- 
luus  lestinionium  ?  Ipsi  eniin  audiviinus  de  ore  ejus.  Et 
lurgcns  oinnis  mult  tudo  eorum  duxerunt  eum  ad  Pila- 
tum  (tuc.  XXII,  03 ; XXIII,  1).  Ilac  omnia  narravit 
Lucas;  ubi  iiitelligilur  quoJ  ctiam  Mattlixus  ct  Mar- 
cus  iiarraverunt,  qiiod  iiitenog:itus  sit  Domiiius 
iilrum  ipse  csse!  Filius  Dci,  et  quod  dixcrit,  Dico 
vobis,  amodo  vidcbitis  Fillum  liominis  sedentem  a  dex- 
Itit  virtutis  ' ,  el  venientem  in  nubibus  coeli ,  jam  luce- 
'  Editi,  lirtuiii  Dei.  AltamcQ  voccni,  Dei,  Loc  kico,  ooa 


scente  die  ^ostum  ,  quando  Lucas  dicit ,  Et  ut  faciiii 
cst  dics  :  aique  ita  nariat  siinilia ,  ctsi  quid  etiam  ipsa 
cumnicinorat  quod  illi  lacucrunt.  Nocte  autcm  intelli- 
giinus  pcr  fiilsos  testes  aclum  essccum  Domiiio,  quoj 
Lrcvitcr  commenioravcruiit  Matlbxus  ct  Marcus,  Lu- 
cas  lacuit ,  qui  enarravit  quac  circa  inanc  suiit  gesia. 
Nam  ct  illi,  id est  Matihxus  el  Marcus,  coniexucrunt 
iiirralioncm  in  iis  qu;c  cum  DomiiiO  acta  suiil  usque 
aJ  niane  :  scd  postca  rcdierunt  ad  narraiidain  Petri 
ncg;itioncm;  qua  lerminala  redierunt  admane,  ul 
inde  caetcra  coniexcreiit,  quousque  perduccrent '  quce 
ciim  Domino  acla  eianl,  scil  iuindum  commcmora  vcrant 
quoJ  mane  factum  essct  (Slatth.  xxvi,  59-75,  et  Marc. 
XIV,  53-7-2).  Joannes  quoqiic,  cum  ca  qua;  cum  Do- 
mino  gesia  sunt  ex  qnania  parte  visum  cst,  ct  Pctri 
negationcm  totam  commcmorassct,  Adducuni  ergo, 
imiuit,  Jcsiim  ad  Caipliam  in  prcelorium.  Erat  autem 
mane  (Joan.  xviii,  28)  :  ubi  iiitelliginuis  aut  aliquam 
fuissc  causain  qua;  cocgcrii  Caipliam  esse  in  praelo- 
rio ,  ncc  esse  prccscnlcm  cum  alii  principcs  sacerdo- 
liiiii  liaberciii  de  Domino  quxstioiicm  ;  aut  in  domo 
ejus  fuisse  pru;torium  (a)  :  tanicn  ad  ipsum  ab  initio 
duccbauir,  ad  qucm  in  cxtrcmo  pcrduclus  cst.  Scd 
qiiia  jain  taiiquam  convictum  reiim  adduccbant,  Cai- 
pli;e  auiem  jam  aiitca  visuni  fucrat  ut  Jcsus  niorcrc- 
tur,  iiuUa  mora  inlcrposila  cst  quin  occidcndus  Pilal» 
tradcrciur.  Qiik  igiiur  pcr  Pilaium  cuin  Domino  gcsta 
siinl,  ita  Malllix'us  narrat. 

28.  Ac  priraum  cxciirrit  iiiJc  ,  ul  comnicmoret  ex- 
itiiin  JuJa;  iraditoris,  qiiem  soliis  n;irravit ,  ila  di- 
ceiis  :  Tunc  videns  Judiis,  qui  eum  trudidil ,  quia  da- 
mnatus  essct,poenilentia  ductus,relutit  trigintaargenteos 
principibus  sacerdolum  et  senioribus  ,  dicens  :  Pcccavi , 
Iradens  sanguinem  jusltim.  At  itti  dixerunt :  Quid  ad 
nos?  lu  videris.  El  projeclis  nrgiiilcis  in  tcmpto  ,  reccs- 
sii ;  el  abicns  ,  taqueo  se  suspcndit.  Principcs  autem  ta- 
cerdoluin  acceptis  argenteis ,  dixerunt  :  Non  licet  eos 
viillere  in  corbonam  ,  quia  preiium  sanguiiiis  cst.  Consi- 
lio  autcm  inilo,  emcrunt  ex  ittis  agium  figuti  in  sepul- 
turam  percgrinorum  :  proptcr  lioc  vocatus  est  ager  ilte 
Aclictdemach,  lioc  esl ,  Ager  sanguinis,  mque  in  Indier- 
nitin  diein.  Tmic  imptetum  est  quod  dictum  est  per  Jcre- 
miuin  proplielam  dicenlem  :  Et  acceperunt  trigiiita  ar- 
genleos  prelium  appreliali ,  queni  appreliaveruiit  fitii 
Isrnet  ',  et  dcdcrunleos  in  agruin  figuti ,  sicut  constituil 
tnilii  DomintiS. 

29.  Si  quis  aulem  movctur  quod  hoc  testimoniuni 
non  invcniiur  in  Scripiura  Jercmia;  proplicia! ,  et  ideo 
putat  liJei  Evaiigclist;c  aliquid  deiogaiidnm;  priino 
noverit  non  oiiines  codicesEvaiigclioruni  liabcrc  quod 
pcr  Jcreniiam  diclum  sii ,  scd  lantunimodo  per  pro- 
plictam.  Possumus  ergo  dicere  bis  putius  codicibus 

vidcnnis  ia  Mss.,  nec  eam  in  aniiquis  Corbcienslbus  nililiii 
rcprajsenlat  versio  Vulgala  scu  Maltli.  cap.  20,  v.  Gi; 
seu  Marc.  cap.  11,  v.  62,  quibus  locis  aiiest  etiain  a  texiu 
gra!co. 

'  In  se[)lemisss.,perduxerttnl. 

•  In  sacris  Bibliis,  a  filiis  Israel. 

(a)  llujus  lectionis  dilBcullateni ,  ab  exemplarl  scilicct 
pro.cctam  non  sincero,  quaudoquidem  in  sacris  Bililiis  uoa 
ad  caipham,  scd  a  caiplw,  Krai^c.,  apo  tou  haipha  lcgiiiiuii, 
cxpodu^e  cooatur  itermu  iu  Juoii.  i  ract.  1 1 1. 


1175  DE  CONSENSU  EVANGELISTAUUM,  S.  AUGUSTINI 


1I7C 


CSS8  creilcnJiim  ,  qui  Jercmi;v;  nomcn  noii  lialienl ; 
dicium  csl  ciiim  lioc  pcr  proplieiam ,  scil  Zacliariam  : 
undc  puiaiiir,  codiccs  essc  inciuiosos  qui  lialjciit  no- 
nien  JercmiwC,  quia  vcl  Zacliarix  liabcre  debiicriint, 
vcl  nulliiis  ,  sicul  qiiidam  ,  sed  (antiim  per  proplivlam 
dicviilem  ,  qiii  uliqiie  iiitclligilnrZacharias.  Sed  iitaliir 
ista  dcrciisioiie,  cui  placct :  milii  autem  cur  non  pla- 
ce.it,  lia'c  cansacsl,  qnia  ct  plurcs  codiccs  liabont 
Jeicmix' iioinen  ;  ct  (jui  diligcntius  iii  gra;cis  cxcm- ; 
p'.ii'ibus  Evangclinm  consideraverunt ,  in  antiquiori-  ■ 
bus  gra;cis  ita  se  pcrhibent  iiivenisse  :  cl  nulla  fuit 
cau>a  cur  addcicliir  lioc  nomcn  ,  ul  moiidosilas  lic- 
ret ;  cur  aiitcin  de  nomnillis  codicibus  tolleiclur ,  fiiil 
atiqiic  causa,  ut  hoc  audax  impcriiia  facerct,  cum 
turbarctiir  q>ixsiionc ,  quod  boc  testiinonium  apud 
Jcremiam  non  iiivenlrctur. 

50.  Quid  crgo  intelligeiidum  esl ,  nisi  lioc  acliim 
csse  sccrciiore  coiisilio  piovideiitix  Dci ,  qua  meiites 
Evangclistanim  sunt  gubernat;e?  Poluit  enim  fieri  ut 
aiiimo  \faltba;i  Enngeliura  conscribentis  pro  Zaeha- 
ria  Jcrcmias  occurrcret ,  ut  ficri  solot ,  quod  taiiicii 
t.inc  iilla  diibil;\tioiic  cmcndaret ,  saltcm  ab  aliis  ad- 
iiionitiis,  qiii  ipso  adliuc  in  caine  viveiite  boc  lcgere 
potuernnt ,  nisi  cngilaret  rccord:itioiii  su;e  ,  qiiae  san- 
cio  Spirilu  regcbatur,  non  frustra  occurrisse  aliiid 
pro  alio  nomen  proplielii,  nisi  quia  ita  Doininus  lioc 
>cribi  cnnsiiiiiii.  Ciir  anlciii  il;i  consliluorit  Doiniiuis, 
priina  i!Ia  causa  nlilissiiua  dcbet  racillime  cogitari, 
ctiam  sic  esse  insinuaiuin  iia  omnes  sanctos  Propbc- 
.  tas  uno  spiritu  loriitos  niirabili  inter  se  conscnsione 
cnnsl;irc,  ut  hoc  inulto  amplius  sit,  qiiam  si  omniuni 
omnia  Propliclanim  uiio  uiiiiis  bi)miiiis  ore  diceren- 
tur  :  et  idco  iiidubilantcr  accipi  dcbcrc  quacuiiique 
per  eos  Spirilus  saiicliis  di.\it,  ct  singula  esse 
nniiiiuin,  et  omnia  siiigulorum.  Cum  igilur,  ct  qiia: 
dicla  sunt  per  Jcreniiam  tain  sint  Zacb  iiiic  quam  Je- 
rcmia;,  el  (;ua!  dicla  sunt  pcr  Zachaiiam  lani  sini  Je- 
rcmi;B  quam  Zacliari;e ;  qiiid  opns  cr;it  ut  cmcndaret 
SlattluTUs,  ciim  a!iud  pro  alio  sibi  noinen  occuricns  a 
te  scriptuni  relcgisset ;  ac  iion  polius  scqueiis  auclo- 
rilatcm  Spiritus  saiicti ,  a  qiio  nientem  suam  rcgi  plus 
nobis  ille  utique  scnliebat,  ita  hoc  sciiplum  rclinqne- 
rct,  sicut  enm  admonendo  conslilucrat  ei  Doniinus, 
.1(1  informandos  nos  lanlain  vcrborum  suoriim  inlcr 
Prophclas  esse  concordiam  ,  ut  non  abs'irde ,  inio 
coiigrnentissime  etiam  Jcrcmix  deputaremus  qiiod 
per  Zachariain  dictnm  rcperiremus?  Si  cnim  liodic 
qiiisquam  volens  aliciijus  verba  indicarc,  dicat  noiiicn 
altcrius  a  quo  dicta  non  siut  ',  qiii  lamcn  sit  amicis- 
siiniis  et  faniiliaritate  conjuiictissimns  illi  cujus  verba 
ilicere  voluit ;  et  continuo  rccordatus  alium  pro  aliosc 
djxissc,  ita  se  colligat  atqiie  corrigat,  nt  laineii  dirat, 
Benc  dixi ;  qnld  aliud  iiiliiciis ,  nisi  lantain  iiiter  ainlios 
osse  concordiam  ,  iiitcr  illiiin  scilicet  ciijiis  verba  di- 
ccrevoluit.ct  alium  cujuscinomenpro  illiiis  nomiiio 
occurrit,  ut  talc  sit  hoc  islum  dixisse,  qiiale si  illcdivis- 
.set?(pianto  niagis  hoc  de  Propbelis  sanclisinlclligen- 
diiiii  et  niaximecommendandum  fuil.utomnium  libros 

'  m  M3.S.  irope  omuibus,  nUeniis  a  qiio  tlicla  siiit. 


lanqiiam  iiniiis  unum  librum  acciperemus,  in  quo 
niilla  reVuiii  discropantia  crcderetur,  sicut  nulla  invc- 
iiirotur,  ci  in  qiio  major  esset  constantia  veritaiis, 
(iu;iin  si  ouinia  illa  uiius  liomo  quamlibet  doclissimiis 
loquercliir?  Quod  crgo  hinc  aignmeniuin  sumcie  co- 
nanliir  vol  infidelos  vol  imperili  homincs,  quasi  ad 
(islcndendam  dissoninliam  sanctorum  Evangelista- 
riiin,  hoc  poiius  dcbcnt  assuinere  fideles  ct  docii 
ad  ostcudcndam  uiiilalcm  sanctorum  ctiam  Proplie- 
(ariim. 

51.  Est  ct  alia  causa ,  qii;c  niibi  vidclur  alio  tcm- 
pore  diligentius  pcrti-actanda ,  ne  ainplius  sermouem 
protendamus ,  qiiain  biijns  operis  lcrminandi  necessi- 
las  llagital ,  ciir  hoc  nomcn  Jeremia!  in  tesiimonio 
Zacliari;c  sic  manere  perraissum ,  vel  potius  sancii 
f-'.piritiis  aucloriliile  pr;cceptnm  sit.  Est  apud  Jere- 
ini;iin  ,  (luod  einerit  agnim  a  filio  fialris  sui ,  ct  dcde- 
lit  ei  aigcnluiii;  non  qiiidcm  sub  lioc  nomine  prctii 
quod  positum  est  apnd  Zachariam  ,  tiiginta  argciileis; 
vcruiiitamen  agri  einptio  non  est  apud  Zachariam  : 
(piod  aiilem  pioplicliain  de  Iriginla  argenleis  ad  hoc 
iiilerprolatiis  sit  Evaiigclista ,  quod  modo  dc  Domino 
complelnm  est ,  iil  hoc  csset  prelium  cjus,  manife- 
stum  est ;  sed  ad  lioe  pertincrc  cliam  illud  de  agro 
cuipio  quod  Jeremias  dixit ,  hinc  poluit  mystice  signi- 
fcai  i ,  ut  non  hic  Zacbaii;ie  nomen  poneretur,  qui  di- 
\il  liiginla  aigcntcis  ,  sed  Jcicmioe,  qui  dixit  de  agro 
ciiipto  ;  iil  Icclo  Evangelio  alque  invenlo  nomine  Je- 
reniic ,  lccio  aiiiem  Jcremia  cl  non  inve.nto  lestiiao» 
nio  de  iriginta  argenteis,  invento  tamen  agro  empto, 
admoiieatur  lcctor  ntrumque  conferre,  et  inde  sen- 
sum  eiiucleare  prophotiic  ,  quomodo  pertincat  ad  lioc 
qund  in  Duiniiio  iiiipleliini  cst.  Nam  illud  quod  subjc- 
cit  buic  lestimnnio  Malth:cus  cum  ail,  Qucm  appre- 
tiaverunt  jilii  Israel,  et  dederunl  eos  in  agruin  /iguli, 
sicut  consiitiiit  milii  Doniinus ,  nec  apud  Zacbariam 
nco  apud  Jorcmiam  rcpcriiur.  Undc  magis  ex  persoua 
ipsiiis  Ev;ingelist;c  accipiendum  cst  clcgaiilcr  cl  my- 
biice  inscrtum  ,  quia  boc  ex  Domini  revelatione  co- 
gnovciil  art  hanc  rcm ,  qii.-c  de  Christi  prctio  facla 
est,  hnjusmodi  pcrlinere  prnphetiam.  Libcr  quippe 
cinpli  agri  apud  Jorcmiam  jiibctur  mitti  iii  vas  ficlile 
{Jcrem.  xxxii ,  9-44) ,  ct  cmilur  hic  de  pretio  Domini 
agcr  figuli,  ct  lioc  ad  sepulturam  pcrcgrioorum ,  tan- 
qiiam  ad  perniansionem  quielis  corum  qui  in  hoc  sx- 
culo  percgriiianlcs  conscpcliuntur  Chrislo  per  Bapli- 
smiipn.  Nain  ct  illam  enipliiineni  agri  hoe  significarc 
Jcroiiii;c  dixit  Doininus ,  (|uia  crit  permansio  de  ca- 
lUivilaie  libcratonim  in  illa  lerra.  ll.cc  lanquam  deli- 
neaiida  '  arbiiraius  sum  ,  cum  admoncrem  qnid  in 
his  prophclicis  lcstiinoiiiis  iii  ununi  rcdactis  et  cvan- 
gclic;c  n;irrali<)ni  collalis ,  diligeiilius  allentiusiiue 
rcqniratur.  Il;cc  intorposuit  Mallhcus  de  Juda  Ira- 
diloro. 

CAPUT    VIII.  —  De    liis  (/»«;  iiptid  Pilatum  gesta 
snnt ,  quomodo  inlcr  se  nihil  dissentiant. 

52.  Deinde  scquitiir,  ct  dicit :  i  Jesus  autem  slelll 
antc  pnesidem  ,  ci  inlcrrogavit  cum  pr«scs ,  diceiis  •- 

'  in  quatuor Mss, (/c/iJ'(mda. 


iin 

lu  cs  rcx  Judiorum?  Dicil  ei  Jesus 
cuni  aecusarciur  a  principibus  sacerdotum  el  senio- 
ribus ,  iiiliil  re.-pondil.  Tunc  dicit  il'.i  Pilatus  :  Non 
audis  quanta  advcrsum  le  dicunl  leslimonia?  El  non 
rcspondit  ci  uIIimii  vei  binii ,  ita  ul  mirarclur  prxses 
vohemcnlcr.  Pcr  diem  aulcm  solenincm  consuevenit 
I^rxscs  dimillcre  pipulo  iin:im  vinctum  quem  voluis- 
sent :  liabcbat  aulem  tuiic  vinctum  insignem ,  qui  di- 
cebatur  Barabbas.  Congicgatis  ergo  illis  dixit  Pilatus  : 
Qiicm  vultis  dimittam  vobis;  Barabbam ,  an  Jesum 
qiii  dicilurCluistus?  Sciebat  enim  qiiod  pcr  invidiam 
Ir.ididissent  eum.  Sedente  aulem  illo  pro  Iribunaii, 
niisit  ad  illum  uxor  ejiis  dicens  :  Niliil  tibi  et  jusio 
illi ;  niulia  eiiim  passa  sum  hodie  per  visum  propier 
cum.  Principcs  autem  sacerdolum  et  seniores  persua- 
Eernnl  pnpulis  nl  pcterent  Barabbam  ,  Jcsum  vero 
pcrdcreiit.  Ucspondens  aulem  pr;cses  ait  illis  :  Quem 
vultis  vobis  de  duobus  dimitli  ?  .\l  illi  dixerunt :  B.a- 
rabbam.  Dicit  illis  Pilatus  :  Quid  igitur  faciam  de 
Jesii,  qui  dickur  Cbristus?  Dicunt  omncs  :  Crucifi- 
gatur.  Ait  illis  prxses  :  Quid  cnim  niali  lccit?  .\t  illi 
niagis  clamabaiit ,  dicentes  :  Crucifigatur.  Vidcns  au- 
tcm  Pilatus  quia  nibil  proficeret,  sed  raagis  tumiiltiis 
fieret ,  accepta  aijua  lavil  manus  coram  populo ,  di- 
cens  :  Innocens  ego  sum  a  sanguine  jusii  bujus  ;  vos 
videritis.  Et  rcspondens  uni^ersus  populus,  dixil : 
Sanguis  ejus  supcr  nos  et  siiper  filios  iiostros.  Tunc 
dimisil  illis  Barabbam;  Jesum  autera  flagellatuin  Ira- 
didit  cis  ul  cruciGgeretur.  )  Hxc  narravil  Malllncns 
pcr  Pilatumgesta  de  Domino  {Maltli.  xxvii ,  11-26). 
53.  Marcus  quoque  pcne  iisdem  verbis  et  rebus 
concinit.  Yerba  autera  Pilati,  quibus  respondil  populo 
pclei.ti  nt  solcmniler  unus  vinctus  dimilterctur,  ita 
refert  :  Pitalus  autem  respondit  eis ,  et  dixit  :  Vutlis 
dimiltain  vobis  regem  Judaorum  ?  M.iulucus  auiem  sie 
ait  :  Congregalis  ergo  illis ,  dixit  Pilatus  :  Quem  vullis 
diniiltam  vobls ;  Bartibbam ,  an  Jesum  qui  dicitur  Cliri- 
sius?  Nulla  quxstio  est ,  quod  tacet  ipso."!  peiiisse  ut 
aliquis  eis  dimittcreiur  :  scd  qu.-eri  polest  qiuB  verba 
Pilatusdixerit;  utrura  quic  a  MatihLeo,  an  quK  a  Marco 
refcrunlur.  Aliud  enim  videtur  esse,  Quem  vuttis  di- 
mittam  vobis,  Barabbam,  an  Jesum  qui  dicilur  Clirislus? 
aliud  ,  Yutlis  dimittam  vobis  regem  Judceorum?  Sed 
quia  cbristos  rcgcs  diccbant,  ct  qiii  dixit  illum  an  il- 
lum,  nianifcstiim  est  eum  quLCsisse  an  vcllcnt  sibi  di- 
milti  rcgem  Judxorum,  id  est  Cluislum ;  niliil  intcrcst 
scntenti:t;,  quod  hic  tacuit  Marciis  de  Barabba,  hoc 
solum  vo!ens  diccrc  quod  ad  Dominuui  pertinebat; 
quandoquidem  in  corum  responsione  satis  et  ipse 
ostendit,  quem  sibi  dimitli  voluerint :  Pontificcs,  ini|uit, 
contilaverunl  turbam  ut  magis  Darabbam  dimilteret  eis  : 
^(^■quilur  autem,  el  dicit,  Pilalus  autem  iterum  respon- 
dens,  ait  illis  :  Quid  ergo  vutlis  fnciam  regi  Judccorum? 
Uiide  jam  satis  apparet,  quod  id  M:iiciis  vilit  osien- 
dere,  dicendo  rcf/ni  ./iu/icoihi»,  qiiod  .Mallliicus  di- 
cendo  Clirislum.  Non  cnim  dicebuilur  clirisli  rcges, 
nisi  Judxorura  :  nnmiiuc  in  eo  ctiam  loco  Matlh.cus 
ait,  Dicil  illis  Pilalus,  Quid  irjilur  faciam  de  Jesu,  qiii 
dicitur  Clirislus  ?  Ergo  scquilur  Marcus ,  Al  ilii  ilcruin 


LIBEU  TERTIUS.  1178 

Tu  dicis.  El       clamnverunl ,  Crucifige  eum  :  quod    illc   ail ,   Dicunt 


onif.es,  Crucifigatur.  Et  scquitur  Maiciis  ,  Pitulus  vcro 
d^cebnt  eis,  Quid  eniin  mati  fecil?  .il  itti  nwgis  ctama- 
bant,  Crucifge  eum.  lloc  Malllwjs  non  dixit  :  .sed 
quoniam  dixit,  Videns  autem  Pilatus  quia  niltit  profi- 
cerel,  sed  magis  lumuttus  fierel;  dixil  eliam  eum  lavisse 
iiianiis  coram  populo ,  ut  innocenlem  se  a  sanguiiie 
jusli  signilicaret;  quod  ilem  et  .Marcus  et  alii  lacciit  : 
s.ilis  ostendit  eliam  Malthx'us  cgissc  pr.csidcm  cum 
populo,  ut  dimiltcrctur.  Quod  breviler  significavii 
Maicus  in  co  qiiod  refcrt  Pilnlum  dixisse,  Qiiid  eiiini 
ninti  fecil?  Deiiide  sic  cliam  ipse  concludil ,  qua;  pcr 
Pilalum  cum  Domiiio  gesla  sunt  :  Pitalus  niilem  ,  in- 
qiiil,  ro/i')is  poputo  snlisfacere ,  dimisil  ittis  Barabbam, 
et  tradidit  Jesiim  flngcllis  exsum ,  ut  crucifgeretui-  : 
h.cc  npud  prKsidcm  gosla  narravil  Marcus  {.Varc.  xv, 
2-l.-i). 

34.  Lucas  apud  Pilaliim  gcsla  sic  narral :  Cccperunt 
aulem  accusare  ittum,  dicenles  :  lliinc  iHtTiiiiiius  sub- 
verlentem  gentcm  nos'ram ,  et  pioliibentem  tribula  dari 
Ca;snri ,  el  dicentem  se  Clirisluin  regem  esse.  IIoc  illi 
duo  Evaiigcli.-tae  non  dixcrunt ,  cuni  tamen  dicerent 
quod  eum  accusabant.  Ergo  ibte  cliam  ipsa  criiiiina 
qua:  falsa  olijeceriint ,  aperuil.  Tacuit  iiutcm  quod  ei 
dixit  Pilalus,  Xon  respondcs  qiiidquam?  Viile  in  qiiantis 
te  acciisnnt  :  sed  plane  scquilur,  ct  dicit  quud  eliam 
i  li  diverunl,  Pitnliis  autem  inlenogavit  eum,  dicens : 
Tu  cs  rcx  Judceurum  ?  Al  itte  respondeiis  ait  :  Tu  dicis. 
IIoc  aulem  Mallli.xus  el  Marcus  comraemoraverunt, 
anlcquam  dicerent  compellatuin  Jesum  qnod  eis  ac- 
cusantibus  nnn  respoiidcret.  Niliil  aulem  iniercst  ve- 
rilalis,  quo  ordine  Lucas  isla  reluleril  :  qucmadrao- 
dum  nihil  inlerest  si  alius  aliquid  tacet ,  qiiod  alius 
commcmorat;  qncniadmodum  in  conscqucntibus  di- 
cit  :  Ait  aulem  Pitatus  nd  priiicipes  sncerdotum  et  licr- 
bas  :  yHiit  invenio  causa:  in  lioc  liomine.  At  ilti  invale- 
scebanl ,  dicentes  :  Commoret  populum ,  docens  per 
universam  Judceam ,  et  inciinens  a  Gatita:a  usqiie  liuc. 
Pitalus  nutem  audiens  Catihvnm ,  interrognvit  si  liomo 
Cntihcus  esset;  et  ut  cognovil  quod  de  Uerodis  potestate 
esset,  remisit  eum  ad  Herodeni ,  qui  el  ipse  Jerosolgmis 
erat  in  illis  diebus.  Herodes  autem  viso  Jesu ,  gavisus 
est  vatde  :  eral  cnim  cupiens  ex  multo  tempore  videre 
cuni,  eo  quod  nudiret  inulla  de  ilto ;  et  sperntint  signum 
atiquod  videre  ub  eo  fieri.  Inlcrrogubat  autem  ittum  mul- 
tis  sermoiiibus  :  at  ipse  ilti  niliil  respondebal.  Stabant 
etiam  principes  sacerdolum  et  Scribce ,  conslanler  accii- 
santes  etim.  Sprcvit  autein  iltum  Uerodes  cum  exercitu 
siio  ,  ct  iltusit  indutum  vesle  atba  ,  et  reinisit  ad  Pita- 
tum.  Et  fncli  sunt  amici  Herodes  el  Pituliis  in  ipsa  die  : 
na.n  antea  inimici  erant  ad  invicein.  Hxc  omiiia,  id  est, 
quod  a  Pilalo  ad  Ilerodem  Dominus  missiis  est,  ct 
qiia;  ibi  gesta  sunt ,  Liicas  solus  iiidical ;  cliarasi  ali- 
i|uid  ibi  aitsimile,  quod  in  aliis  narralionum  locis 
aptid  alios  po.ssit  iiivcniri  :  eseteri  autem  ca  lanluri 
dicere  voluerunt  qua;  apud  Pilalum  gesta  siinl ,  quo- 
usqueDorainuscruciligcndus  traderelur.  Rediens  ergo 
Liicas  ad  ea  qua;  apiid  prajsideni  gercbanlur,  uiide 
digressus  cral,  iil  iiarrarcl  quod  npiid  Uerodcui  actum 


1179 


DE  CONSENSU  EVANGELISTARUM,  S.  AHGOSTLM 


csl,  ila  scqiiilur  :  Pilalus  cu/.ni  coiivocaiis  principibiis 
tacerdotiiin  el  mngislralibus  cl  plebe ,  diiil  ad  illos  : 
Oblulislis  milii  liunc  liomincm  qiiasi  averlcnlem  popu- 
lum ,  et  ccce  ego  coram  vobis  inlerrogans ,  tiultain  cau- 
$nm  iiiveni  in  lioniine  islo  ex  liis  in  quibus  eum  accusaiis. 
Ilic  iiilclligiinus  cum  pralermisisse  qucmadmoduin  a 
Doinino  qii.i\sieril,  qiiid  accus.itoriitiis  rcspunderet. 
S.d  ;i.'./i(f  lleiodes,  inqiiit  :  nam  remisi  vos  ad  illitm , 
et  ecce  niliil  dignuni  morle  aclum  esl  ei.  Emendalum 
ergo  illum  diinillam.  Kecesse  aulem  liabebat  dimillere 
eit  per  diein  feslum  unuiii.  Exclamavit  aulein  siinul  uni- 
tersa  luiba  dicens,  Tolle  liunc,  et  diinitle  nobis  Barab- 
bum  :  qiti  eral  propler  sedilioiiem  quamdam  faclam  in 
eiiilale  el  lioiiiicidium  missus  in  carcerein.  Ilerum  autem 
Pilatus  loculus  esl  ad  illos,  volens  diinillere  Jesum.  .At 
illi  siiccUimabant  dicentes  :  Crucifige ,  crucifige  euin. 
llle  au!ein  lerlio  dixil  ad  illos  :  Quid  eiiim  niuli  fecil 
isle?  nullain  causam  moilis  invenio  in  eo  :  corripiam 
ergo  illuin ,  et  dimillam.  M  ilU  inslabaut  vocibus  ma- 
giiis,  posliilanles  ut  critcifigerelur,  et  invalesccbant  voces 
coruin.  Maltlixus  knic  conalui  Pihili,  qiio  SKpius  cuni 
cis  egil ,  volens  ut  diiniUerclur  Jesus,  paucissiinis 
vcrbis  sa;is  atlcstalus  esl,  ubi  ail,  Yidens  aulem  Pila- 
lus  quia  niliil  proficerel,  scd  niagis  luinullus  fiercl  :  quod 
non  diccrct  iiisi  mulium  ille  iiisus  essct;  quamvis  la- 
cuerii,  qiiotios  lioc  criiccre  tenlaverit,  ut  erucrct  Jc- 
sum  furori  corum.  Et  Lucas  ilaque  ila  ci  ncludii  qnod 
acliim  csl  apiid  pr.csidein  :  El  Pilalus,  inqnil,  adjudi- 
cavil  ficri  pctitioiiem  corum.  Diinisit  aulem  illis  eum  qui 
propler  Itomicidium  et  sediiionem  missus  fuerat  in  car- 
cerem ,  qucm  pclebaiit  ;  Jesum  vero  tradidil  vvlunlali 
eorum  {Luc.  xxiii,  2-25). 

55.  Nunc  eadem  secuiidum  Joanncm  considcremus, 
id  est,  qui:  per  Pilaluin  facla  sunl.  El  ipsi,  inqnil, 
noji  inlroierunt  in  pralorium,  ut  non  conlamiiiarenlur, 
sed  manducarent  Pasclia.  Exiil  ergo  Pilalus  ad  eos  fo- 
ra* ,  et  dixit :  Quam  accusalioiiem  afferlis  advcrsus  lio- 
minem  liunc?  Hcspondcnint  el  dixeruul  ci :  Si  noit  essct 
hic  malefaclor,  non  tibi  Irudidissenius  euin.  Uoc  vidcn- 
dmn  csl,  ne  conirarium  sit  ei  quod  Lucas  dicil,  cerla 
in  euni  dicta  essc  crimina ;  et  dicit  qua;  dicla  sint : 
Coeperunl  aulein,  inquit,  accusure  illuin,  diceiites :  Uune 
inveninius  siibiertenlem  gcntem  noslram,  et  prohibeiilem 
tribula  d.iri  Cicsari,  el  dicentem  se  Cliristum  rcgem  esse. 
Quod  vcro  nunc  secundum  Joannem  commcmoravi, 
vidcntiir  Jud:ci  noluis-e  dicerc  criinina,  cum  dixisset 
eis  Pilalus,  Quam  accitsaiionem  affcrlis  adversus  hoini- 
ttem  hunc?  Hcspond.riint  ciiiin,  Si  iio;i  essel  hic  male- 
faclor,  non  libi  IraUidissemus  eum  :  vidcliccl  ut  eoruin 
auctoriialeni  sccuius,  qiiid  ci  objicereiur  desincret 
quxrere;  sed  ob  lioc  lanlum  nocenlem  crcderel,  qiiod 
sibi  ab  cis  iradi  meruissei.  Ergo  iaielligere  debemus  , 
et  boc  dicium  esse,  ct  illud  quod  Luc.is  commemora 
vit.  .Mulla  cnim  dicta,  ct  inulta  responsa  sunl,  uiide 
cuique  corum  quanium  visum  est  decerpsii,  eiin  nar- 
ratione  sua  posuii  quod  saiis  esse  judicavii.  Nam  el 
ipse  Joannes  dicii  qua;dam  qu.-c  objecia  suiit,  qua:  siiis 
locis  vidcbimus.  Ilaque  sequitur  :  Dixil  crgo  eis  Pila- 
tut :  Accipiie  eum  tos,  et  ttcundmn  legem  vestram  judi- 


1180 

cale  eum.  Dixervnt  ergo  ei  Jiidwi,  Xobis  non  licel  in- 
tcrfi(ere  quemquam  :  ut  sermo  Jesu  implerelur,  qiiem 
dixil ,  significans  qiia  esset  morte  morilurus.  Inlroiit  ergo 
ileritm  in  prwlorium  Pilatus ,  ct  vocavit  Jesum ,  et  ilixit 
ei :  Tu  es  rex  Judxorum  ?  El  respondU  Jesus,  .\  temet- 
ipso  Itoc  dicis,  an  alii  libi  dixeninl  de  me?  El  hoc  vide- 
relur  noii  convenire  illi  qiiod  ub  aliis  co:nmem.iraiun) 
est,  Respondil  Jesiis,  Tu  dicis;  nisi  in  consequenlibus 
ostendeiet  ei  illud  dicliun  csse.  Uiide  osleudit  ea  quaj 
iiunc  dicit,  a  cxieris  poiius  Evangelistis  taciia  qiiam 
a  Domiiio  dicla  non  esse.  Atiende  ergo  ca;lera  :  Ue- 
spondit ,  inqiiit ,  Pilalus  :  yuinqiiid  ego  Judmus  sumf 
Ceiis  lita  el  ponlifices  Iradideruiit  le  milii :  qiiid  fecistif 
Hespondil  Jcsus  :  liegnum  nieitm  non  csl  de  mundo  linc : 
si  ex  lioc  mundo  esset  regnuin  meitm,  minislri  mei  tttique 
decerlarent  u(  non  traderer  Judccis;  nunc  autetn  regnum 
tnciim  non  est  Itinc.  Di.ril  ilaqiie  ei  Pilalus :  Ergo  rex  es 
lu  ?  liespondit  Jcsiis  :  Tu  dicis,  quia  rex  sutn  ego.  Ecce 
quando  ventum  est  ad  id  qiiod  alii  Evangelistx  coin- 
memoraverunt.  Sequitur  crgo,  iiem  dicente  adhuc 
Domino,  quod  ca:leri  lacucrunt.  i  Ego  in  lioc  nalus 
sum,  et  ad  hoc  veni  in  mundum,  nt  leslimonium  pcr- 
liibcara  veriiaii.  Omnis  qiii  est  ex  veritale,  audil  vo- 
cem  meam.  Dicil  ei  Pilalus  :  Quid  est  vcriias?  Etcum 
boc  disisset,  iierum  exiit  ad  Judxos,  et  dicil  eis  : 
Ego  nullam  invcnio  in  eo  causnni.  Esl  autem  consuc- 
ludo  vobis  ut  unnm  dimittam  vobis  i;i  Pascba  :  vullis 
ergo  diniiltam  vobis  rigera  Judcorum?  Claniavcmiit 
rursuni  orancs,  diccnies,  Non  liunc,  scd  Barabbam  : 
cnil  autem  Barabbr.s  lalro.  Tunc  crgo  apprebendit 
Pilalus  Jesuiii ,  el  flagellavit.  Et  mililcs  plcclenies 
ceioiiam  de  spi;iis,  imposucriint  ca]  iti  ejiis,  cl  vesle 
purpurca  circiimdedcrunl  eum  :  et  vcnicbant  ad  euni, 
et  diccbai.t,  .Ave  rex  Judxoriim ;  et  dabant  ei  alapas. 
Exiit  iteriim  Pilalus  for.is,  et  dicil  cis  :  Eccc  adduco 
cum  vobis  foras ,  iit  cognoscalis  qiiia  in  eo  nullam 
causain  invcnio.  Exiil  cr^o  Jesus  portans  coronnm 
spincam,  et  purpureum  vosiiinenlum,  et  dicit  eis  : 
Eccc  bomo.  Cuin  ergo  vidissenl  eum  poniifices  et  mi- 
nislri,  clamalianl  diceiUcs :  Cniciiige,  crucifige '.  Dicil 
cis  Pilatus  :  Accipiie  cum  vos,  ct  crucifigiie;  cgo  enim 
non  invcnio  in  co  causam.  Responderunt  ci  Juda>i  : 
Nos  legera  babeinus,  ei  secundum  legeni  debet  niori, 
quia  Filiuin  Dei  se  fecit.  »  lloc  polest  congrucre  ei 
quod  Liicas  commemorat  in  accusaiione  Juda;orun) 
dictiim ,  «  Iliinc  inveniinus  subvertcntem  gcntcm  iio- 
slram ,  »  ut  adjuiigaiur,  c  Qi;ia  Filium  Dei  se  fecit.  » 
SeiiiiiUir  ilaqiie  Joanncs,  cl  dicit  :  «  Cuin  ergo  audis- 
sei  Pilatiis  Iiiiiic  serinoiiem,  magis  liinuit :  ei  ingres- 
sus  cst  pncturium  iieriiin,  ct  dicit  ad  Jesum  :  Unde  es 
tu?  Jesus  auicm  responsum  non  dcdit  ci.  Dicit  crgo 
ei  Pilaius  :  .Mihi  non  loqiieris?  Nescis  quia  putcsialem 
liabeo  criicifigere  le,  cl  poleslalem  liabeo  diniiltcro 
tc?  Rc-spo.idit  Jesus  :  Non  haberes  poteslatem  adver- 


•  In  editis  addilur,  eitm  :  qiue  vox  a  Mss.  abest  et  a  ve- 
tuslis  Corbeionsibus  BibUis,  nec  reperitm-  in  gra-co.  tUnc 
ilaque,  et  alias  qaasdaiii  parlicuLis,  irasL-rlim  quod  eas  re- 
petita  eadeoi  Aeuteulia  qou  coastanlor  uec  ubique  ba- 
nereiit  editi  I  &utiquuruiD  exeniplariuiu  auctoritato  renio- 
TUmu. 


1181  LIBER  TEUTIUS. 

pus  me  iillam ,  iiisi  libi  ilatuni  csscl  (iesiipcr.  Pro- 
plerea  qiii  Iradidil  iiie  tibi ,  majiis  pcccaliin)  habet. 
Exiiide  qii:rrcbal  l'ilaliis  diiiiillerc  eimi.  Jud;ci  aut^-m 
clamabant  diceiilcs  :  Si  liunc  dimitlis,  non  cs  ainicus 
Cxsaris;  oiniiis  qui  se  rej^em  facil,  cniiiradicit  Ca;- 
sari.  )  I!uicpntesl  congrucre  quod  Lucas  iii  eadcm  ac- 
cusalionc  Jiidsiiruin  ita  narrat  :  cum  dixissent ,  /h- 
venimus  cum  subverieiilem  genlem  noslram;  adjecit,  et 
prohibenlem  Iribula  dari  Cwsari,  el  dicentem  se  Clirislum 
regein  esse.  Ex  quo  solvitnr  illa  qii.Tcslio,  qua  pulari 
potcrat  Joanncs  dixisse  iiullum  a  Jiidxis  Doniino  cri- 
nicn  olijccluin  ,  qiiando  rcspdnilcrnnt  ct  dixernnt  ci , 
Si  iion  cssel  liic  malcfaclor,  tion  libi  Iradidisscmus  euin. 
Sequitiir  crgo  Joannes ,  cl  dicit  :  i  Pilatus  rrgn  cum 
aiidivi:>set  Iios  sermoncs,  addii\il  loras  Jcsum,  cl  scdit 
pro  Iribiinali  in  lnco  qiii  dicitiir  Litlinsliolos ,  Ile- 
braice  autcin  Cabballia.  Erat  aiileni  parasccve  Pascliae 
liora  quasi  sexta,  ct  dicit  Jiid;cis  :  Ecce  rex  vcsIlt. 
llli  aiiicni  clamabanl  :  Tolle,  lolle,  crucifige  eum. 
Dicit  eis  Pilatns  :  Rcgcin  vestrum  crucillgam?  Re- 
spondenint  pontificcs  :  Non  habemus  regcni,  nisi  C;c- 
sarcm.  Tunc  crgo  Iradidil  eis  illum  ut  crucifigerelur :  i 
ha>c  narravit  Joannes  pcr  Pilalum  gcsta  (Joan.  xvni, 
28;  XIX,  Ki). 
C\Pl)T    IX.  —  Dc   illiisionc  qua  illusus  est  a  co- 

horle  Pi!ali ,  quomodo  iion  dissonent  tres  qui  hoc  di- 

cunt,  Mallliwus,  Marcus  el  Joanncs. 

36.  Coiiseqiicns  c^t  jam,  ul  ipsam  Domiiii  passioncm 
gecundum  quatuor  Evangelistarum  lestimonia  videa- 
mus,  quam  Matlhxiis  sic  incipit  :  i  Tiincmilitcs  prae- 
sidis  susci|iientes  Jesum  in  pr.Telorium,  congregave- 
runl  ad  eum  universam  coliortcm ;  et  exeunlcs  cum, 
chlamydcm  coccineam  circumdcderunl  ei;  et  plecien- 
tescoronam  de  spinis,  posuerunl  super  capulejus,  et 
arundincm  in  dexiera  ejus  :  a  genu  flcxo  ante  eum 
illudcbant,  dicentes  :  Ave,  rex  Judaeorum  i  (Uaiih. 
XXVII,  27-31).  Hoc  Marcus  in  codem  loco  narrationis 
ila  dicit  :  <  Milites  autem  diixerunt  cuin  iulro  in  alrium 
proctorii,  et  convocant  toiam  cohortem ;  el  indnunt 
eum  purpuram,  et  imponunt  ei  pleclcnies  spincani  co- 
ronam  :  et  coeperunt  saluiarc  euni,  Avc,  rcx  Jud.eo- 
rum  :ei  percutiebant  capiit  ejus  anindinc,  et  con- 
6pueb.inl  eum ;  et  ponentes  gcnua,  ador.ibant  cnni\ 
(Marc.  XV,  IG-20).  Iiitclligilur  iiaque  quod  .Mattliicus 
ail, « Clilamydem  coccincam  circiinuIcderHnl  ei,  i  hoc 
Marcum  dixisse,  indutum  purpurani.  Pro  regia  eiiim 
purpura,  chlaniys  illa  coccinea  ab  illudenlibus  adhi- 
bita  erat :  et  e?t  rubra  quacdam  purpura  cocco  siniil- 
/ima.  Polcst  eliam  ficri,  iil  purpiirani  etiam  Marcus 
commemoraverit,  quam  cblamys  habeb;il,  quamvis 
essct  coccinca.  Liicas  hoc  prailermisit.  Joauncs  au- 
lcm  anleqiiam  diccrct  quod  euin  Pilalus  crucifigcn- 
dum  tradideril,  conimemoravil  lioc  dicens :  i  Tiinc 
ergoapprehenditPilatus  Jesumetflagellavit,  Etmililes 
plcctenlcs  coroiiam  dc  spinis,  imposuerunt  capili  cjiis, 
el  vcslc  purpurea  circumdederunt  eum  :  ct  vcnicb:int 
ad  cum,  ct  dicebani,  Avc,  rex  Jud;corum ;  et  dabant 
ci  alapas  i  (Joan.  xix,  1-5).  Undeapparel  Matih;cum 
K  Mnciini  rccapilulandu  isliid  cuinmcmorassc,  noii 


1182 
qiind  lunc  facliim  slt,  cum  cum  Pilalus  jam  crucifi- 
gciidiini  tradidissct :  Ji)auiies  enim  apud  Pilalum  dicit 
liac  gcsia  salis  evideiiler;  unde  isli  qiiod  prxtcr- 
icraul  recoluerunt.  Ad  lioc  pcrtinct  eliain  qu.id  con- 
seqiicnlcr  dicit  Maltlixns  :  i  El  exspuciilesin  cuinac- 
ccpcriint  anindincm,  ct  pciciilicbanl  capiit  cjiis  :  cl 
posiquam  illuscrunt  ei,  exiicrunt  cuui  cblamydcin, 
el  iiidueriint  ciim  vcsliincnlis  ejus,  et  duxerunt  cuin 
ut  cruciligcrcnl.  i  IIoc  quod  cxiicrunl  chlainydem,  cl 
ii)ducruiit  euin  vcstimentis  cjns,  iii  fine  faclum  iulel- 
ligitur,  ciim  jam  duccretur.  Marcns  hoc  ila  dicit :  El 
poslquam  illiiseriinl  ei,  exucrunl  illum  purpuram,  el  iii- 
dueruiit  eiim  veslimentis  siiis. 

CArUT  X.  —  Quomodo  non  repiignet  qiiod  Mallliceus, 
Marcus  et  Litcas  angarialum  dicunt,  qui  portarel  ejus 
crucein ;  ciim  Joannes  dicat  quod  eam  Jesus  ipse  por- 
taverit. 

57.  Scquitur  ergo  Malthxiis :  i  Excunlcs  aiitem  iiT- 
venerunt  bominem  Cyrcn.Tiim,  nomine  Simnncni; 
liunc  angariavcrunt  ul  lollcrel  crucem  ejiis  i  (Mallh. 
xxvii,  52).  Marciis  qiioque  :  <  Et  educunt  illuni,  i 
inqiiil,  «  ut  criicifigcrcnt  cuni.Et  angariavcrunt  pr.t- 
Icreniitcm  qiicmpiain  Simoncin  Cyren;cuir.  veniciileni 
de  villa,  patrem  Alexanlri  el  Rnfi,  ul  toUerel  crucem 
ejus  I  (Marc.  xv,  20,21).  IIuc  Lucas  ila  dicit  :  i  Et 
cumdnccrcnl  euui,  appirlicndenint  Simoncm  qiieni- 
daui  Cyrcnenscm  vcniciitem  de  viUa,  ct  impnsuernnt 
illi  cruccin  iiorlarc  post  Jcsiim  i  (Lvc.  xxiii,  20). 
Joaniies  autcm  sic  narr;it  ;  «  Susceporunt  aiileni  Jc- 
sum,  et  eduxcrunt :  ct  bajiilans  sibi  ciuccm  cxiit  in 
eum  qul  dicitur  Calvaria;  locum ,  bcbraice  Golgoiha, 
ubi  cumcriicifixcruiit  i(Jonn.  xix,  16  18).  L'ndc  intcl- 
ligilur  qiiod  ipse  sibi  porlabat  criiconi,  cum  cxirct  in 
lociim  nicinoralum.  Siinon  aiitcin  illc  in  itincreanga- 
rialus  est,  de  quo  tres  commcmorant,  cui  postea  data 
est  crnx  partanda  usque  ad  locum.  Ita  ulrumquc  fa- 
clum  iiivenimus;  primoidquod  Joanncs  dixil.deinde 
quod  cxtcri  trcs. 

C\PUT  XI.  —  Dc  polu  quem  dederunt  ei  priusquam 
(ommemoralaessel  ejus  criicipxio,  quomodo  convaiiat 
inler  Matlhceum  el  Marcuin. 


38.  Sequitur  itaqne  Mallh.TUS  :  Et  venerunt,  inquit, 
in  locum  qiii  dicilur  Golgollia,  quod  esl  Calvaria:  locus  : 
de  hoc  loco  aperiissime  consciitiunt.  Deinde  adjungit 
idem  Matlliocus :  Et  dederunt  ci  viiiiim  bibere  cumfelle 
mixlum,  et  cum  guslassel,  tiolnil  bibere  (Matlh.  xxvii, 
55,51).  Iloc  Marcus  ita  nairal : Eldabnnlei bibere  viniim 
tnijrrhaliim ;  et  non  accepil  (Marc.  xv,  25).  IIoc 
inlelligeiulum  cst  Mauli:ciim  dix isse,  cum /"f//(;m/j;- 
/«)» ;  fel  quippc  pro  ainaiitiidiue  |  osuit;  myrrliatuin 
enim  viiiuin  amarissiinuin  csl :  qiianquam  ficri  possit 
ut  el  fel  ct  myrrlia  vinum  amarissiniiim  redderent. 
Quod  crgo  ait  Marcus ,  iion  accepil ;  intelligilur,  iion 
accepit  ul  bibcret.  Gustavit  autcm,  sicut  Mallli:cus 
tcstis  est  ;  ut  qiiod  idcm  Matlhxus  ail,  noluit  bibere, 
hoc  Marcus  dixerit,  non  acccpit ;  laciieril  autem  qiiod 
guslavcrit. 


,183  DE  CONSENSU  EVANGIil 

CAl'UT  XII.  —  Dc  divhioiie  vcslimciiloniiv  rjus,  quo- 
moilo  iiilcr  se  oiiiiics  caiiveiiiniit. 
59.  S(;iniiU;r  Maltluviis  :  i  l>()>l.;iiam  aiilcni  criicin- 
xcruiil  cuiii,  dhiscruiil  vcsliiiu-iila  cjus  soitein  mit- 
tenlos(n);  clsedenles.servabant  cnni  >  (Miitlli.  xxvn, 
5-5,  oti).  lloc  idom  .Marcus  sic  :  «  Et  criiciligenles  euin 
diviseruiit  vesrnnonla  cjiis.millenles  soiteinsupereis, 
(luis  (luid  tollorct  >  (:>/«ic.  XV,  21).  Ilcc  Liicas  sic  ait : 
<  Uivideiitos  vcro  vcstinicnla  ejiis  miseniiit  scrtcs; 
cl  slabal  pnpulusspeclans  >  (Ltic.  xxiii,  54,  55).  Brc- 
viter  a  Irilius  dictuin  csl;  Joamies  aulciii  distiiictiiis 
Iioc  cxplicat  (jucniadmodmn  gcitum  sit  :  «  iMilites 
eign,  I  inqiiil,»  cum  crucilixisseiil  euiii,  accepcrunt 
vcslimenta  (>jiis,  et  lcrenint  qiiatuor  paitos,  nniciii- 
qnc  niiliti  partcni,  el  lunicani.  Erat  autein  liini(a  in- 
cdiisutilis  dcsiiper  contcxta  pcrtotum.  Dixenmt  crgo 
ad  invioem,  Non  scinilamus  cain,  sed  sorliainur  de 
illa  ciijus  sil  :  ut  Scriptiira  iinplcrctur  dicciis,  Parliti 
siiiitvestiincnta  niea  sibi,  et  in  vcstem  moani  miscriint 
soiteni  )  {Joaii.  xix,  25,  21). 

CAPUT  XIII.  —  De  liora  ilomiiiicce  piissioiiis,  tjucin- 
ndmoilum  nou  inlcr  se  dissciilianl  Marcus  ctJoannes, 
proplcr  terliam  el  sexlam. 

40.  Sc(iuitur  Mattha;us  :  Et  iinposuerunt  supercaput 
cjus  causain  ipsius  scriplani:  llic  esl  Jcsiis  rcx  Judao- 
riim  {Matlli.  xxvii,  57)..Marcus  aulcm  priusquam  lioc 
dixissel,  Erat  autein,  inqiiit,  liora  terlia,  et  cruciftse- 
runl  eum  {Marc.  xv,  25);  lioc  cnim  subjungit  cum  de 
vostiuni  divisione  dixissel :  qu;c  res  diligentissime 
consideranda  cst,  ne  magnum  laciat  errorem.  Suiit 
ciiim  qui  arbilrontur  hura  qnidem  lerlia  Dominuin 
crucilixum  ;  a  scxla  autem  lioia  lenebias  factas  nsque 
ad  nonam,  ut  consuniptic  intclligantur  Ires  lior:e  cx 
quocrucilixus  cst,  usquead  lenebras  faclas.  Et  possct 
quidem  boc  reclissime  intelligi,  nisi  Joanncs  diccrcl, 
Lora  quiisi  sexta  Pilatum  sedissc  pro  tribunali  in  loco 
qiii  dicitur  Liiliostrotos,  bebraiceautcm  Gabbaiha.  Se- 
qiiitur  ciiim  :  Erat  autein  parnsceve  Pasclice,  liora  quasi 
scxta,  tt  dicil  Judceis :  Ecce  rex  vesler.  Illi  aulein  claina- 
bant :  Tolle,  lolle,  crucijige  eum.  Dixil  cia  Pilaiits :  Rcijein 
veslrum  crucipgain  ?  Responderunl  ponlipecs :  Non  liiibe- 
mus  rcgem  nisi  Casarem.  Tunc  crgo  Iradidit  eis  illum  ut 
cruciftgerelur  {Joan.  xix,  1516).  Si  igitur  hora  quasi 
scxta  Pilato  sedeiilc  pro  tribunali  Iraditus  cst  crucili- 
gendus  Ji;da:is ,  quoinodo  liora  lcrlia  cnicifixus  cst , 
siculvcrba  Marci  iion  intclligcnlesquidani  putavcrunl? 
i\.  Priuscnini  qiialiora  crucifigi  poluerit  videanius; 
deinde  videbimus  cur  linra  lertia  criicilixum  dixerit 
Marcus.  Ilora  crat  qiiasi  scxta  cum  liailitiis  cslcruci- 
figondus  a  Pilato  sedcnle,  iil  diclum  cst,  pro  tribunali. 
Non  enim  jam  pleiia  scxta  erat,  sed  qiiasi  sexla,  id 
est,  peraeta  quinla  aliqiiid  cliam  de  sexla  esse  coepc- 
rat.  Nuniiuam  autcm  isti  dicerciit,  Quintacl  qiiadrans, 
aut  quiiita  el  triens,  aut  quinta  el  seinis,  aut  aliquid 

(a)llic  AuKustinus  silenlio  pra^terit  vcrba  illa  vcrsionis 
Vuls?al;c ,  «I  iinpli'relur  qiiod  aiclum  cst  per  proplielam  di- 
ccntem,  Diihertmt  sibi  resliinimla  iiiea,  oLc. ,  qii;c  iii  aiili- 
t\ms libris noii  cxstaie,  cl socuiidum  Hicronvnmui  de Mallluci 
texlu  non  csse  oliscrvavil  jiin  pridein  ^icolaus  de  Lira :  lia- 
benlur  tunicn  iii  vctust  Curb.  isililiU. 


ISTARUM.  S.  AUGUSTINI  llSi 

bujiismodi.  liabciit  cnim  istum  niorcm  Scriptur;c,  ula 
parlc  totum  ponant,  niavime  iii  (eniporibus  :  sicut  de 
oclo  illis  dicbus,  post  qiios  cum   dicunt  asccndissc  in 
inoiilcm  {Litc.  i\,  28),  qiuirum  niedios  intiiciilcs  Mal- 
tlKcus  ct  .Marciis  dixerunt,  Pust  dies  sex  {)liillli.  wii, 
1,  et  Marc.  ix,  1).  Prxsertiin  quia  lam  modcr;ilcidcm 
Joaiincs  locutus  cst,  ul  uon  diceret,  scxla  ;  scd,  quasi 
sexla  :  quod  .«i  ila  iioii  dicerct,  scd  t:iiitumniodo  scx- 
taiii  diccrol,  posseinus  nos  ita  inlelligcre,  queinadmo- 
diim  loipii  solent  Scriptur;c,  sicut  dixi,  a  parte  totum, 
ut  pcracta  qiiilita  ct  iiiclio;ila  sexla  gercrcntur   liic 
qiix  narrata  sunt  in  crucirixionc  Domini  nosiri,  doncc 
ciiiiiplela   sexla  illo  pcndciilc  licrent  tcnebr.c,  quibiis 
Ircs  Ev;ingclist;u  altestaiiliir,  Mattbius,  Marcuset  Lu- 
cas  {Malili.  XXVII,  45  ;  Marc.  \\,  55,  et  Luc.  xxiii,  41). 
42.  Qiuvramus  jam  consequenter,  cur  dixcril  Mar- 
ciis,  ciim  commcniorasset  quod  crucirigcntes  euni  di- 
viscrunt  vosiimiuiia  ojiis,  initlcntcs  sortes    siiper  eis 
(jiiis  (piid  lollcrcl,  d  scculiis  aJjunxerit,  Erat  autein 
liora  tcrlia,  cl  cruciftxerunl  cnni.  Jam  ccrte  dixeral,  El 
cruciftgeiiles  eiim  diviserunl  vesliinenla  ejus  {Marc.  xv, 
2!)  :  sic  ctiam  ca;lcri  atlcstantur,  quod  eo  cnicilixo 
vestimcnta  divisa  sunt.  Si  ejus  rei  gesl;K  tenipns  vo- 
iuit  commemorare  Marcus,  snrficeret  diccre,  Erat  au- 
lem  liora  tertia  :  iitqiiid  adjiinxil,  ct  cruciftxerunt  eum, 
iiisi  (iiiia  voluii  aliquid  recapiiulando  signifieare,  (piod 
(pi.Tsitiim  invenirelur,  cuin  Scriplura  ipsa  iUiS  lcm- 
poribiis  lcgcrclur,   quibus  universa;  Ecclesix  notmn 
eratqua  liora  Domiiius  ligiio  suspeiisus  sii,  uude  pos- 
.    set  liiijus  vel  crror  conigi,  vel  iiieiidacium  rcfntari  ? 
Scd  qiiia  sciebat  a  niilitibusrsuspeiisum  Domiiiuni,  noii 
a  Jud;cis,  sicul  Joanncs  apcrtissime  dicil  {Joan.  xix, 
25),  occulte  ostendere  voluit  eos  magis  crucifixisso 
qui  clamaverunl  ul  crueifigerelur,  quam  illos  qui  nii- 
nisleriiim  principi  suo  sccundum  suum  officium  prx- 
biicrunt.  liitclligiturergo  fuisse  bora  leriiacumclama- 
veruiit  Judx"i  ut  Dominiis  crucifigerelur,  el  veracissi- 
nic  dcmonslraiur  lunc  cos  cnicifixisse  quando  clama- 
vcruiit :  inaxiine  (|uia  nolcbanl  videri  se  boc  fecisse, 
ct  proplcr  ea  eum  Pilato  tradidcrani,  quod  eorum 
voiba  satis  indicaiil,  sccui:duin  Joannem.  Ciim  enim 
dixissel  eis  Pilatus,  i  Qiiain  accusationcm  allcrtis  ad- 
versus  hominem  hunc?  respondcrunt,  ctdixcrunt  ei : 
Si  non  essct  liic  malefactor,  non  libi  tradidissemus 
cum.  Dixitcrgo  eis  Pilatus  :  Accipite  eum  vos,  else- 
ciiiidum  Icgem  vcstram  judicatc  euni.  Dixerunt  crgo 
ciJiida;i  ;  nobis  non  licet  iiiterficere  qiieniquam  •  {Id. 
xviii,  29-51).   Quod  crgo  maxime  videri  fecissc  no- 
lcbai;t,  hoc  eos  liora  focisse  lertia  Marcus  ostendit; 
vorissinie  jiidicaiis  niagis  fuisse  Doniini  nccatriccm 
lii:gu;im  Juilicoruiii,  qiiam  niilitum  maiiiis. 

45.  Quisqiiis  autcin  dixeril  non  fuissc  horam  lcr- 
liani,  cum  lioc  Jiida;i  primitusclaniiivcrunt,  insanissi- 
nie  sc  oslcndii  inimicum  Evangclii ;  nisi  forte  aliler 
potucrit  eamdcm  dissolvere  quxstioncm  :  non  cnim 
habct  unde  convincat  non  fuisse  tunc  boram  tcrtiain  ; 
et  ideo  veridico  Evangelisl;c  potiiis  credcndum,  qiiam 
contciitiosissiispicionibusliominum.  Undc,  inquis,  pro» 
bas  boram  toriiaiii   fuissc  ?  Respnndco,   Quia  credo 


»483  '-IBER 

Fvangelislis  :  quibus  cl  lu  si  crcdis,  oslciule  qiiemad- 
inoduni  ct  liora  sexta  cl  hora  tcftia  polueril  Oominus 
crucifigi?  De  sexta  cnim,  ut  falcamur,  narralicns 
Joannis-urgemur;  tertiam  Marcus  cnmmeniorat  :  qui- 
bus  si  ulcrque  noslrum  crcdit,  ostende  lu  alilerquem- 
admodum  fieri  utrumque  poiucrit ;  libentissime  re- 
quicscam.  Non  enim  seirtenliam  meam,  sed  Evangelii 
diligo  veritalcm.  Atque  utinam  etiam  plures  ab  aliis 
invcniantur  hujus  cxilus  quxstionjs  :  quod  donec  fiat, 
«tere  mccum  isiosi  placct.  Si  eiJim  nullus  alius  cxiius 
jKHuerit  inveiiiri,  solus  iste  sufticiet  :  siautem  potue- 
rit,  cum  demonstiatus  fucril,  cligemus.  Tanluin  non 
pules  consequcns  csse  ut  quilibet  omnium  quatuor 
Evangelisiarum  meiititus  sii,  aui  in  lautocl  tani  san- 
clo  culmine  a-jdoiilatis  erravcrit. 

44.  Si  autcm  quis  dixcrit  se  inde  convinccre  iion 
fuisse  horain  lcrtiam,  cum  illud  Jiidiiei  clamaverunl, 
quia  poslcaqiiam  dixit  idem  Marcus,  Pilalus  atilem 
ilerum  reapoudens  ait  illis  :  Quid  ergo  lullis  faciam 
regi  Judtrorum?  At  illi  iterum  ctaiiiavcruul :  Cruci/lge 
eum;  non  iiUerpDiiilur  ali^iiiid  mor.inmi  ab  eodem 
Marco  iu  ejus  narralione,  ct  conliiiuo  ad  id  pervenitur, 
ut  traderelur  ad  crucem  Dominus  a  Pilato,  quod  Joan- 
nes  hora  quasi  scxia  faciuin  essc  comineniorat  :  inlel- 
ligal  qui  hoc  dicit,  niulia  prKtcrmissa  esse ,  qiia;  in 
medio  gesta  sunt,  cmn  Pilatus  agcrct  quarens  quomo- 
do  cum  a  Jud.cis  eriperel,  et  adversns  enruni  insanis- 
simam  voluntalem  quibuscumi|uc  modis  pntuit,  in- 
stantissime  niieretiir.  Matiliaius  cnim  ait,  Dicii  illis 
Pitalus  :  Quid  iijilur  faciam  de  Jcsu,  qni  dicilur  Cliri- 
s:us  ?  Dicunl  omiies :  Crucifujalur  :  luiic  fuisse  dicimiis 
boram  tcrliam.  Quod  aiilcm  Matlhxus  seqiiilur ,  et 
Karrat,  Videns  aulem  Pitalus  quia  niliit  proficerel,  sed 
magis  tumutlus  fieret ;  et  in  conalibus  Pilati  ad  cri- 
picndum  Doiiiinum,  et  in  lumultu  Jiidicorum  conlra 
iiilenlium,  consumptum  tcmpusduarum  liorarum  in- 
lelligimus,  ct  coeptam  fuisse  sextam,  qua  iiondum  ter- 
mwiata  gesia  suiit  qnae  ab  eo  lempore  quo  Pilatus  Do- 
miiium  tradidit,  usque  ad  lenebras  factas  narrantiir. 
Quod  autcm  Mallhicus  supra  cnmmemorat ,  Sedenle 
»ulem  ilto  pro  Iribunati,  misil  ad  iltum  uxor  ejus  diceiis  : 
Niliit  libi  ct  juslo  ilti ;  mutln  cniin  passa  suin  liodic  pcr 
vismn  propUr  eum  (ilallti.  xxvii,  2-2, 23, 2i,  19) ;  poslca 
sederat  pro  tribuuali  Pilatus,  sed  inter  illa  quit;  prius 
gcsta  iiarrabal,  recnrdaliis  .Matlhxus  qiiod  de  Pilati 
uxore  dixil,  voliiil  lioc  ibi  inlcrpoiierc,  ut  pr.cslruerct 
quamaximc  causa  Pilalus  ncc  novissiinc  vulcbat  cum 
iradcre  Jud.uis. 

45.  Lucasautcm  narrai,  ciim  dixissetPilalus,  Emen- 
datim  ergo  illitm  dimillam,  exclamassc  imivcrsam  tur- 
bam,  Tolle  hunc,  et  dimillc  nobis  Barubbum  :  scd  for- 
tasscnondumdixcrant,  Crucifige.  Ilerumaulem  Vilaius, 
sccundum  eumdcm  Lucam,  tocutus  est  ad  itlos  votcns 
dimittereJetuin  :  at  itti  succlamabant  diceitles,  Crucifige, 
crucifigeitlum:  luncinlelligilurfuisse  horalcrtia.  Quod 
ergosequitnrLucas,  et  dicit,  7 //e  aulcm /erlio  dixff  arf  it- 
tot :  Quid  enim  mati  fecil  iste  ?  nuttam  causam  mortis  inve- 
nio  in  eo :  eorripiam  ergo  ittum ,  et  dimitlam .  Al  itti  inslabant 
vocibusmagnis,  poslulnnletutcrucifigerelur ;  cl  invatcsce- 


iEUTIUS.  iIS6 

bantvoces  eorm„\Luc.  xxiii,  10-23);  satis  etiam  ipse 
signilicat  magnum  tumultum  fuisse;  ct  post  quantum  nio- 
rarumillislerliodixeril^QKiV/eiiiHimd/i/efi/.^licctintcl- 
ligeie  quaiitum  indaganda  reritali  salis  est :  et  poslea 
quod  ait,  Instabanl  vocibus  magnis,  et  invutescebanl  voces 
coriim,  quisnon  videal  ideo  iacium,  quia  vidcbaiitPi- 
lalum  nolle  eis  iradere  Domiiium?  Etquia  hoc  magiio- 
perc  nolcbai,  non  utique  in  momeiiio  tcmporis  cessit, 
scd  velduoeborjcetaliquid  aiiiplius  in  iUa  cunctatione 
transierunt. 

46.  Joaiinem  qiioque  interroga,  et  vide  quanla  fue- 
rii  Pilaii  illa  cuiifiatio  et  recusalio  lam  foedi  ministc- 
rii  :  idcm  namque  mullo  explicalius  ea  narrat  ', 
quamvis  ncc  ipsc  uliqiic  dical  omnia,  in  qiiibus  du:o 
horrc  et  de  sexla  aliqiiid  pr.tleifluxit.  Tunc  cuin  (l.i- 
gellasset  Jesmn,  ct  a  militibiis  vesle  illusoiia,  mullis- 
quo  illusionibiis  male  iraclari  permisissct  {credo  ut 
hoc  niodo  saltem  eoiuiii  furorem  iniiigaret,  iie  usqiic 
admortcin  s:cvire  pcrtendeient),  i  Exiil  ilcrum  Pila- 
tus  foras,  ct  dicit  eis  :  Ecce  adduco  eum  vobis  foras, 
ut  cognoscatis  quia  in  eo  nullam  causam  invcnio.  Exiil 
cr^o  Jcsus  portaiis  spincam  coronam  ct  purpiircmn 
vcstimentum.  Et  dicit  cis  :  Ecce  hoino  ;  >  ut  illa  velut 
ignnniiiiiosa  specic  visa  placarcnlur.  Sed  adjungil,  et 
dicit :  <  Cum  ergo  vidissenl  eum  poiuificcselminislri, 
clainabant  dicentes  :  Crucifige,  crucifigo  :  »  tunc  bo- 
ram  tcrliam  fuisse  dicimus.  .\lteiide  qiia;  sequantur  : 
«  Dicil  eis  Pilaiiis  :  Accipite  eiiin  vos,  et  crueiligite  ; 
cgo  enim  non  invenio  in  co  causam.  Responderunt  ei 
Jiidxi  :  i^os  legem  babenius,  et  secuiiduin  legom  de- 
bet  mori ;  qiiia  Filium  Dei  se  fecil.Cum  crgoaudisscj 
Pilatus  huiic  sernionem,  niagis  tiniuit  :  ei  ingressus 
cst  pra;iorium  iierum,  etdicil  ad  Jcsum  :  Unde  cs  lu? 
Jcsus  autem  responsum  iiou  dedit  ei.  Dicit  crgoei  Pi- 
lalus  :  .Mibi  non  loqucris?  Nescis  qiiia  poteslalcm  ha- 
beo  crucifigere  te,  ct  poleslatcm  habco  diniillcrc  lc? 
Uespondit  Jcsus  :  Non  baberes  pntcstatem  ad\crsus 
mo  ullam,  nisi  tibi  datum  essct  desnper.  Proplerea 
qui  tradidit  me  tibi,  mnjiis  pcccalum  babct.  Exiiidc 
Pilal;is  qnxrebat  diiiiillere  eum.  »  lii  hnc  igilur  quod 
quicrcbat  Pilatus  dimitlere  cum,  qiiannim  lcmporis 
putamus  fuisse  consumptum,  qiianla  pra:l<rmissa  qii.o 
vel  a  Pilaio  diccbantiir,  vcl  a  Judxis  cniiiradiccban- 
tur,  quousquedicerent  Judsei  ur.de  illccommovcieiur, 
ct  cedcret?  Ita  cnim  scquitur  :  c  Jud:ci  aulcm  cla- 
mabant  dicentcs  :  Si  bunc  dimiuis,  non  es  aniicus 
Cxsaris;  omnis  qui  se  rcgcin  facil,  conlradicit  Cresa- 
ri.  Pilatus  ergo  cum  audissel  bos  scrmones,  adduxit 
foras  Jesum,  el  scdit  pro  Iribunali  iii  loco  qui  dicitur 
Lithostroios,  hcbraicc  auteui  Gabbaiha.  Erat  au;em 
parasceve  PaschLi;,  hora  qiiasi  seMa.  >  Abillaergovoce 
Judaeonim  qua  primo  dixcriint,  Crucifige,  cum  csset 
hora  tertia,  usque  ad  hoc  quo  scdit  pro  Iribunali,  pcr 
racdias  moras  cuncialioiiis  Pilati  cl  tumultuaiiliiim 
Jud.eorum,  du.-c  bor.-c  prxicrieiant,  et  pcracta  quinla 
jam  de  sexta  aliquid  cocperat.  DiVi/ crgo /«do-is  :  Ecce 

•  codices  plures,  expticatius  enarral,  quamvts.  Et  infra, 
pro :  Tunc  cum  flageltassel,  >:ss.  niagno  conseusu  habeiil : 
juiiien  cum  ituaeltiis-iCt. 


DE  CONSENSU  EVAKGELISTARUM,  S.  AUCUSTINI 


1188 


rex  vesler.  Illi  autem  clamubanl :  Tolle,  tolle.  crucipge 
eiim.  Scil  neqiicj.inicommoHisPilalus  liniorecalumnKe 
facilc  cedcbjl.  Tuiic  cnim  uxor  ejus  ad  eiim  miscrat 
scdenlom  pro  lribuii;ili :  tiuod  pr.eoccupavil  Mallha;us, 
4]ui  lioc  solus  commemoravii  anlequam  ad  cum  lo- 
cum  narralioiiis  vciiircl,  ut  ibi  lioc  pouerel,  ubi  op- 
porlunum  judicavil.  Tenlans  il;ique  adliuc  l'ilalus,  iie 
quid  prolicerel,  dixil  cis  :  Itegem  vestrum  crucifigam? 
Responderunt  ponlifices  :  Son  habemus  regcm  nisi  Ccc- 
iarem.  Tuncergo  Iradidit  cis  illum  ulcrucifigeretur  (Joan. 
XIV,  4-16).  Et  diini  peri;it,  ct  dum  crucifigitur  cum 
duobus  laironibus,  dum  vcsics  ejus  dividuntur,  cl  iii 
soricm  illa  tuiiica  niitlitiir  ',  alque  iiiter  \\xc  variis 
ronviciis  illuditur  (simul  ciiim  cum  illa  gcrcrcnliir, 
etiam  convicia  jaciebantur) ,  (oiiipleta  csl  liora  sexta, 
et  faclx  sunt  tcnebra;,  qu;\s  Mattlucus,  Miircus  cl  Lu- 
cas  comniemorant. 

i~.  Jam  itaque  corruai  impia  perlinacia,  cl  crcdal 
Dominum  Jesum  Clnistum,  et  lcrtia  Iiora  crucilijiiim 
riiigiia  Judaiorum,  el  sexta  manibus  militum  :  quia  in 
lumullu  Judnorum,  cl  rilali  a.'Slilius,  du;e  atqiio  ani- 
1  lius  liora;  prxtcricrunt  a  voce  qua  dixerunt ,  CrMfi- 
fige.  Scd  ipse  Marcus,  qiii  maxin.c  bievilaiis  scciatur 
cst ,  brcviicr  voluil  iiilimare  Pilati  voluntatem  ct  co- 
natum  pro  Dumini  vita.  Cum  euini  dixissel,  At  illi  ite- 
Tum  clamaicrunt ,  Crucifigc  eum ,  ubi  osteiidil  qudd 
jam  clamavcraiit,  cum  vclkiil  sibi  diuiilti  B:iiabliam  : 
adjunxil,  PHatus  vcro  dtccbai  cis,  Quid  enim  maH  fecit 
(  ilarc.  XV,  13,  11)?  IIoc  modo  brevrier  insiiiuavit 
quid  diu  gcstum  esi.  Mcmor  lamen  etiam  ipsc  quod 
vellct  intclligi  ,  non  ait,  Pilalus  vcio  dixit  eis;  sed 
ait,  Pilatus  icro  diccbat  eis,  Quid  enim  niali  fecit  ?  Quia 
si  dicerct,  dixil ;  quasi  seiiicl  dictuiu  iiitelligercmus  : 
quia  vero  ait,  dicebat ;  salis  intimavit  iniclligciitibus, 
■lultis  niodis  cl  s:rpe  dicluni  csse  ,  qunusiiiic  incipc- 
rci  liora  scxla.  Cogitemiis  eigo  qiiaiii  brcvilcr  iioc  di- 
xcrit  Marcus  in  coiiip;iialione  Matlli.Ti,  qii;im  breviicr 
Malihxus  in  coniparaiione  Lucac  ,  quain  breviier  Lu- 
cas  in  comparalione  Joannis ,  cuin  lamcn  alia  alque 
alia  quisiue  commemorarct;  quaii!  denique  brcviler 
ipse  Juanncs  in  coiiip;iratione  rcrum  qii.x;  gcsla;  suiil, 
el  niorarum  cum  illa  gcrcieiitur  :  ct  sine  in>ania  rc- 
sisteiidi  crcd;iiiius  duas  lioras  et  quiddam  in  illo  iiitcr- 
valiu  transirc  poluissc. 

48.  Quisiiuis  autem  dixcril  poluisse  Marcum,  si  ila 
essct ,  co  lcmpore  ditcro  fuisse  lioram  lcrtiam,  quo 
eral  bora  tertia,  cum  vox  Jiidxorum  de  cruciligcndo 
Doiiiiuo  sonuisscl,  diccre  ctiani  quod  cum  tuuc  ijisi 
cnicilixcrint ;  nimis  superbe  legcs  narraloribus  veri- 
latis  imponii.  Sic  enim  potcst  dicere,  si  hxc  ipse  nar- 
r.irct,  eo  modoeodcniiiiic  ordinc  ab  omiiibus  debuisse 
narraii ,  quo  ipse  narravit.  Dignctur  crgo  ccnsilio 
Marci  cvaiigclisla;  superari  coiisilium  suuni,  qui  eo 
Inco  id  poncndum  judicavil,  quo  loco  diviiia  iiispira- 
tionc  suggcstum  esl.  Uccordaliones  enim  eorum  ej;is 
manu  guberuata;  suut,  qui  gubernat  aquam,  siciit  scri- 
plum  est,  qualiler  illi  placueril.  Fluilat  enim  humaiia 
mcmoria  pcr  vaiias  cogilationes,  ncc  iii  ciijusijuain 
•  Mis.  duo ,  cl  so.s  in  illam  tuniiam  mittitur. 


poiestate  esl  ^uid  et  qiiando  ci  venial  in  nienlcm.  Cum 
crgo  illi  saiicli  ct  v(+accs  viri  qiiasi  fortuita  recorda- 
tionum  suariim  propicr  narraiionis  ordiiiem  occult.-e 
Dei  polesiali,  cui  iiiliil  roriiiitum  cst,  commisisseiii, 
non  oporict  qucmqiiam  liuminum  dicere  longe  abje- 
ctiim  ab  oculis  Dei  et  longe  pcrcgrinaiitem,  Iloc  loco 
poni  dcbuit,  qiiod  valde  igiiorai  cur  co  loco  Deus  poiii 
volucrit.  Quia  el  si  obvelulum  est  evangelium  nostivm , 
ait  Aposlolus,  in  iis  qui  pereimt  obvelatiim  est  ( II  Cor. 
IV,  5).  Et  cum  dixissct,  Aliis  quidcm  suinus  odor  vilce 
iii  vitam,  aliis  odor  iiwrlis  in  niorlem ;  subjccit  statim, 
F.t  ad  liwc  quis  idoneus  (Id.  ii,  16)?id  csl,  qiiis 
idoneus  inlclligere  quam  justc  fiat?  Quod  idcm  Domi- 
nus  dicit :  Ego  veni,  ut  qui  nvn  videnl,  videant ;  et  qui 
vident,  cccci  fiant  (Joan.  ix,  59).  Ipsa  esl  cniin  aUitu- 
do  diviliariim  sciciiti;c  ct  sapiciiti;e  Dci,  qua  fil  cx  ca- 
dcm  mnssa  aliud  vas  iii  Iioiioiem  ,  aliud  in  conlume- 
liam;  ct  dici:urcarni  et  sanguiiii,  0  Iwmoiuquis  es' 
qiii  respondeas  Deo  (Hom.  ix,  21,  20)?  Quis  ergo  et 
in  hac  re  cognoscil  intelleclum  Domiiii,  aul  quis  con- 
siliariiis  illi  riilt  (Id.  xi,  53,  31),  ubi  sic  gubcrnavit 
corda  remiuisccnlium  Evangclislarum  ,  et  in  Eccle- 
si:e  fastigio  lanlo  aucloritatis  culmine  sublimavit,  nt 
per  lixc  ipsa  qux  in  cis  contraria  videri  possunl,  midti 
cxcM;carcnlur,  digne  Iraditi  in  concupiscentias  cordis 
siii,  ei  iu  rcprobum  sciisum  (Id.  i,  24,  28);ctinulii 
excrcereiitur  ad  eliiiiandiini  piiim  intcllcctuin  sccun- 
dum  occultara  Oiiinipoleiiiis  justitiam?  Dicitenim  pio- 
plieta  Doinino  :  Kimis  profundce  factce  sunt  cogitaiioiies 
tu(c ;  vir  iniprudcns  non  cognoscet,  et  slullus  non  iniclli- 
get  liwc  (  Psal.  xci,  C,  7). 

49.  Pelo  autcm ,  et  admonco  eos  qui  Iiit  leguni, 
per  nosiidjuvanlc  Doniino  el;iboraIa,  ut  liujus  scrmo- 
nis  qucm  hoc  loco  iiilerponciidum  arbilratus  sum,  in 
omiii  simili  quxslionum  difficuliale  meminerinl ,  ne 
S;vpius  eadeni  rcpelenda  siiil.  Facile  aulem  videbit 
qui  sine  inipietalis  duritia  volueiil  atlendere,  quam 
opporluno  loco  Marcus  lioc  dc  tei  tia  liora  posuerii,  ut 
ibi  quisque  recordeiur  qua  hora  Juda;i  crucifixennt 
Doiiiinum,  qui  voltbanl  iu  Uomanos  vcl  principcs  vel 
niilites  transferre  ipsum  ficiniis,  iibi  faclum  miiiislro- 
rum  niilitum  commcnioratuiii  est.  Ait  tnim,  Et  cruci- 
fiijenles  eum  diviserunt  vesiimcnta  ejus,  iniitentes  tortem 
super  eis  ,  quis  quid  lolleret  ;  qui  lioc ',  nisi  militcs, 
sicul  Joaiincs  niaiiirestal?  Eigo  ne  quisquam  cogiia- 
tionem  taiiti  crimiiiis,  avcrsus  a  Judxis,  iii  militcs  il- 
los  convcrlertt,  Erat  aulem,  iiiquil,  liora  lertia  ct  cru- 
cifixerunl  eum ;  ut  illi  eum  potius  cruciiivissc  iiive- 
niautur  ,  quos  hora  lcrlia  ul  cruciligtrctur  clamare 
poiuisse  ,  diligcns  iiiquisitor  inveniet ,  cuin  advcrierit 
hocquod  amilitibusfaclum  cst,  liorasexta  factumesse. 

50.  Quanquam  non  dtsinl  qui  parasceves,  quain 
Joanncs  commemoravil  diccns  ,  Erat  autem  parasccve 
Pascliw,  hora  fere  sexla,  horain  dici  tcriiam  veliut  in- 
lelligi,  qua  scdit  Pilatus  pro  Iribunali  :  ut  eadem  ter- 
liu  complela  vidcaiur,  quando  cnicifixus  est ;  atque 
illo  jam  pcndcnle  in  ligno ,  alix  ircs  horoe  pcraclai 
siiit ,  et  reddideril  spiritum  :  ul  ab  ea  hora  qua  de- 

■  in  editis  additur,  fecerunt :  quod  abest  a  Mss. 


1189  LIBER 

fnnclus  csl,  iJ  csl  diei  scxta,  tcncbra  fierenl  usqiio 
ad  noiiam.  Dicunl  cnim  ,  dic  fiuidcm  illo  quem  dios 
sabbaii  sequebaiur,  paiaiccvon  fuissc  Pascli.c  Jiidn.'o- 
ruui,  quodab  eodem  sabbalo  jam  incipeicnt  Azyma  : 
scd  lamcn  verum  Pasclia,  qiiod  jam  in  pa^sionc  Do- 
niini  gcrebalur,  non  Judxoruni ,  sed  Cbrislianorum, 
coepisse  pra?parjri,  id  cst,  parascevcn  habere.  ab  liora 
noctis  noiia  ,  in  co  quod  Domiiius  a  Juda:is  occiden- 
dus  iirrrparabaiur.  Parasceve  quippe  interprelatur 
pra?paratio.  Ab  illa  crgo  nona  nociis  liora  usque  ad 
cjus  critcifixionem  occurril  liora  parasccvcs  scxta  se- 
cuiidum  Joannem,  et  liura  dici  tcrlia  secundum  Mar- 
cum  :  ut  non  Marcus  lioram  illam  rccordaiam  recapi- 
tulaiido  commcmoravcrit,  qua  clamavcrunt  Juda-i , 
Crucifige  ,  crucipgc ;  scd  cam  prorsus  lioram  lcrtiara 
dijerit,  qua  Duminus  est  fixus  in  lignn.  Quis  fidclis 
non  liuic  favcat  sululioni  qii.tslionis ,  si  inodo  possit 
aliquis  articulus  conjici  ab  hora  nona  noctis ,  uiide 
coepissc  parasceven  Paschx  nostri,  id  esl  pr.rparalio- 
ncm  morlis  Clirisli,  congruenlur  inlclligamus?  Si  cnim 
dicanuis  cam  ccepissc  quando  a  Judx'is  appreliensus 
cst  Domiiius  ;  adhuc  nnclis  prinia;  partes  cranl  :  si 
quando  ad  domum  pcrductus  cst  soceri  Caiphae,  iibi  el 
auditus  cst  a  principibus  saccrdotum ;  adliuc  gallus 
non  caiilavcral,  quod  cx  Pelri  negatione  colliginius, 
qiiae,  cum  jam  audirelnr,  facia  cst  :  si  aulem  quando 
Pilato  iradiius  cst ;  jam  mane  fuisse  apcnissinie  scri- 
pliiin  cst.  Reslat  ergo  ut  intelliganius  lunc  coepisse 
isiam  parasceven  Paschae,  id  esi  pracparaiionem  mor- 
iisDomini,  quando  responderunt  omnes  priiicipes  sa- 
ccrdotum  apud  quos  primo  audiebatur,  ct  dixerunl, 
Heus  est  mortis ;  quod  apud  Mallli,x'um  ct  Marciim  iii- 
vcnilur  (Matth.  xxvi,  06,  et  Marc.  siv,  C4)  :  ut  rcca- 
pilulando  inlclligantur  dc  Pelri  negalioiie  poslca  di- 
xissequod  anlca  factum  eral.  Non  enlnvabsurde  coii- 
jicilur,  tcmporc  co,  quando,  ul  dixi ,  rcum  niorlis 
pioiiuntiaveiunl,  liorani  nonam  noctis  csso  poluisse  : 
ex  qiia  bora  usquc  ad  hcnain  qua  scdil  rilalus  pio 
tribunali,  quasi  hora  sexla  fuit,  noii  diei,  sed  para- 
sceves  ,  id  est  prxpaialionis  iinmolaliunis  Diimini  , 
quod  verum  Pasclia  est  :  ui  plcna  sexia  ejusdcm  pa- 
rasceves,  qiia;  plcna  diei  lerlia  occurrebal,  Doniinns 
suspendcrclur  in  ligiio.  Sive  cigo  hoc  polius  iiitolli 
gendum  cligalur,  sive  .Marcus  tcrliam  lioram  rccolue 
rit,  eanique  maximc  ad  condemnaiioiicm  Jud:Boriim 
in  Doniini  crucifixione  commcmorarc  voluerit,  qna 
inlelligunlur  clainare  poiuisse  ul  crucifigerclur  ,  iit 
ipsos  potius  crucifixisse  :iccipcrenius,  quam  cos  qiio- 
rum  manibus  in  ligno  suspcnsus  cst ;  sicul  ille  Centu- 
lio  magis  accessil  ad  Dominum,  quam  ilii  aniici  qnos 
niisii  (n)  :  procul  dubio  quxslio  solula  cst  de  hora 
Dominica;  passionis,  quae  maxinie  solct  cl  coutemio- 
soriim  conciiarc  impiideniiam,  et  infirmorum  imperi- 
tiain  pcrturbare. 

CAPLT  XIV.  —  De  duobus  lalronibus  cum  illo  cruci- 
fiiis  ,  quomcdo  omiies  coiicordent. 
51.  Sequilur  .Malllix-us,  et  dicil  :  Tunc  cruci/ixi  siwt 
ium  eo  duo  latroncs ,  units  a  dextris ,  el  uiiut  a  iinislris 

(o)  Vid.  suora,  lib.  2,  cap.  20. 


TERTIUS.  H90 

(Mailli.  xxvii,  58).  EtMarcussimililcrclLucas  (.Uflrc. 
XV,  27,  ctLuc.  XXIII,  33).  Ncc  Joanncs  aliquam  facit 
qiKcslioiicin ,  quamvis  latroncs  eos  non  dixcrit  :  ait 
ciiiin ,  El  cum  e.o  glios  duos,  liinc  elliinc,  medium 
autcm  Jesuin  (Joan.  xix  ,  18).  Esset  aulem  conlra- 
rium,  si  cum  illi  dixisseni  laironcs,  iste  diccret  inno- 
cenics. 
C.APUT  XV.  —  De  liis  qui  Domino  iiisutlaverunl,  quo- 

modo    inter    se  consonent   Matthtcus ,    Marcus  el 

Lticas. 

52.  Scquitur  Matthajus,  et  dicit  :  Pratereuntes  au- 
tem  blasplicmabant  cum ,  movenles  capila  tua ,  et  di- 
centcs  :  Qui  '  deslruis  leniplum ,  et  i»  triduo  illud  re- 
wdi/icas ,  salva  tcmelipsum  ;  si  Filius  Dei  es  ,  descende 
de  cruce.  Iluic  Marciis  pcne  ad  cadem  vcrba  conso- 
nal.  Sequilur  doindc  MalilKcus,  ct  dicit  :  Siinililer  et 
principes  sacerdolum  itludenles  cum  Scribiset  seiiioribus 
dicebant  :  Alios  sutvos  fecil ,  seiisum  non  potesl  sr.lvum 
facere.  Si  rex  Israet  est ,  descendal  nunc  de  cruce  ,  el 
credimus  ei  :  confidit  in  Dium,  tiberet  nuiic  euin  $i 
vutt  ;  dixit  euim  ,  Quia  Filius  Dci  sum  (Matlli.  x.wii , 
39-43).  Marcus  et  Lucas,  quamvis  alia  verba  dicanl , 
ad  eamdom  lameii  senti  nliam  concinunl ,  cnm  aliss 
pri-tcrniiuit,  quod  aliiis  commcmorat  (Marc.  xv,  29- 
32",  et  Luc.  xxiii ,  55-57).  Do  |irincipibiis  cuim  sacer- 
dolum  qiiod  insultaverinl  Dumiiio  crucifixo  pariler 
non  tacenl ;  quamvis  scnioros  lacuil  Marous  :  Lucas 
autem  quia  principes  dixil ,  ncc  addidit  sacerdulum , 
magis  nomiiie  gcnerali  omncs  primaiescomplexus  est, 
ut  ibi  possiiu  intclligi  et  Scribce  et  seniores. 
C.APUT  XVI.   —   De  tatronum  insutlalione ,  quomodo 

non  repiigncnl  Maltlia'us  et  Marcus  Luca;,  qiii  dixit 

unum  eoruin  insntlasse  ,  aliinn  credidisse. 

55.  Sequilur  MalthxMis  ,  et  dicit  .  t  Idipsum  aulem 
ct  latrones  qiii  crucifixi  crani  cum  eo  ,  iiiiproperabant 
ei  »  (Mntlh.  xxvn  ,  44).  Nec  Marcus  discrepat,  lioc 
idem  dicens  aliis  verbis  (ilarc  xv  ,  5-).  Lucas  aulem 
polcst  pulari  rcpiignare ,  nisi  geiius  loculionis  salis 
u.-.ilaluni  non  obliviscamur.  Ail  eiiim  Liicas  :  c  Uniis 
autom  de  iis  qui  pcndobanl  lalronibus  blasphemabat 
eum ,  diccns  :  Si  tu  es  Christus ,  salviiin  fac  lcmet- 
ipsum  et  nos.  >  Et  sequiliir  idcni  ipse,  atque  ila  cun- 
tcxil :  t  Respondons  aulcni  aller,  iiirifp:ibai  illum, 
dicens  :  Noque  tu  limes  Doum,  quud  in  cadcm  damna- 
lione  cs.  Et  nos  qiiidem  jusle,  nam  digna  faclis  loci- 
pimus  ;  hic  vero  niliil  mali  gcssil.  Et  diocbal  ad  Je- 
siini  :  Doniiiie,  nienieiito  luei  ciim  veneris  in  regiium 
tuum.  El  dixit  illi  Josus  :  Aincn  dico  libi ,  liodie  mc- 
cum  cris  in  paradiso  >  (Luc.  xxiii ,  39-45).  Quoniouo 
ergo,  sicul  Mallha'us  dicil,  i  Lalroncs  qui  criicifixi 
erant  eum  co,  improperabanl  ci  >  ;  vcl,  sicut  Marcus 
dicit,  «  El  qui  cimi  co  cnicifixi  ei-anl,  conviciabaiitur 
ei  :  I  quanduqiiidcm  uiins  euruiii  conviciatus  cst,  se- 
eunduE  LucaUeslinioniiiin,  aller  ct  conipcscult  cum, 
et  in  Dominum  crcdidit  ?  nisl  iiilelligamus  MalllKcum 
et  Marcum  brevitcr  perstriiigentos  liuiic  locum  ,  plu- 
ralem  niimerum  pro  singulari  posuisse  :  sicut  in  E|^i- 
siula  ad  Ilcbra-os  legimus  pluraliier  dictiim  ,  Ctause- 

'  Edili,  vah !  qiti.  M  vctcrcsilss.  et  tcilus  gr9er.us  careot 
parliculj,  lo/t. 


U91  DE  CONSENSU  EVANGELISTAiaiM 

rim/  ora  leoimm,  cum  soliis  Daiiicl  signifirari  inlelli- 
gaiur  ;  ei  pluraliicr  diciiim  ,  Secii  tuiit  (Uebr.  xi ,  53- 
57) ,  cum  dc  solo  Isaia  Iradaiur.  In  Psalmo  etiam 
quod  dictum  csl ,  Aslilcrunl  regm  lernv  ,  el  principcs 
eonvcnerunl  in  ur.wn  ,  clc.  ,  pluralem  mimcriMn  pro 
singiilari  pnsilum  ,  iii  AcliUus  Aposlolorum  cxpcuj- 
lur  :  iiam  rcgcs  pniplcr  llerodem  ,  priiicipcs  propler 
Pilattim  iiitellexerunl,  qui  tcstimonium  cjusdem  psalmi 
adhibucrunt  (Psat.  ii,  2  ;  Acl.  iv,  20,  27).  Sedquia  et 
Pagani  solent  calumiiiari  Evaiigciio  ,  videant  i|ucm- 
adiiiodum  locuti  sint  auclurcs  conim ,  Plixdrns , 
Mcdeas  et  Clytemneslrns,  cum  singiilx  ruerint.  Qiiid 
autcm  iisilatius,  vcrbi  gratia  ,  quam  ut  dicat  aliquis, 
Et  riislici  milii  insullaiil;  etiam  si  uniis  insiillel  ?  Tiinc 
ciiiiii  esset  conlrarium  quod  Lucas  de  uno  m.iiiifcsla- 
vii,  si  il!i  dixisseut  .inibos  lalrones  conviciatos  Do- 
mino ;  ila  cnini  non  posset  sub  numcro  pliirali  uiuis. 
intclligi  :  cum  vero  dictum  est ,  tulrones ,  vcl ,  qui 
cum  eo  crucifixi  eiant,  nec  addiluni  cst ,  ambo  ;  non 
soliim  si  ambo  fecissenl ,  possct  lioc  dici ,  scd  cliam 
qiiia  uiius  Iioc  fccil,  poluil  usilato  loculionis  modo  iicr 
pliiralcin  numerum  significari. 

CAPUT  XVII.  —  Z)?  y,otu  accli ,  quoinodo  inlcr  te 
omnes  consenliant. 
tii.  ScqiiilurMalilia;us  ct  dicit  :  A  teita  anlem  liora 
tenebra  fucla^  sunt  super  univcrsain  tcrramusquead  Iw- 
ram  nonain  {ilallli.  xxvii,  V6-iO).  Iloc  elduoaliicim- 
teslaiitur(J/arc.xv,  35-50,  et  Luc.  xxiii,  i4,  4d) :  ad- 
didit  autcm  Lucas  cliam  undc  facla;  sint  tcnebr.-c,  id 
CSl  solem  obscuraliim.  Scqiiilur  Matllucus  :  Et  cirea 
lioram  nonani  clanuwit  Jesus  voce  niagna  ,  dicens  :  Eli , 
Eli,  lamina  snbactliam  ?  Iioc  est,  Deus  mcus,  Deus  meus, 
utqtiid  derctiquisli  iiic  ?  Quidam  auleiii  iltic  stantes 
el  audientes  ,  diecbant  :  Eliam  vocat  iste,  Jlarciis 
pcne  ad  cadem  verba ,  ad  caindcm  lainen  seiiicii- 
liam  non  peiie  ,  sed  oiiiiiiiio  coiiscniit.  Scqiiiiur 
MatiliaMis  :  Et  coii'inuo  cnrrens  iiiius  ex  eis  acceplnm 
ipongiam  imptevit  acelo  ,  el  impositil  arundini ,  et  dubut 
ei  bibere:  Sic  el  Marcus  dicil  :  Curran  aulein  tiiius ,  ct 
implent  spongiam  acclo  ,  circninponensquc  cutamo  ,  po- 
tiim  dabiit  ci  dicens  :  Siiiile ,  videamus  si  veniat  Elius 
ad  dcponcndum  eum.  Qiiod  iiiiiilcin  de  Eli.i,  min  ip.^iini 
qui  obiulit  spongiam  cum  acelo,  sed  cx'icros  ilixisse 
Maulia:us  narravil  :  ait  cuim ,  Casteri  vero  diecbaiit  : 
Sine  ,  videamus  an  vcnial  Etias  liberans  cum  ;  uiiile  in- 
lclligiinus  el  illuin  et  cxleros  Iioc  dixissc.  Liic;is  aii- 
tem  anlcqiiam  dc  lulronis  insuUalioiie  iiarrarcl,  lioc 
de  aceio  ita  commemoravit  :  Illiidebuni  auiem  ei  ei 
mitites  accedenlcs,et  acetum  olfereiitet  illi,  el  dieentes  : 
Si  lu  es  rex  ludmorum,  snlvum  te  fac  (Liic.  xxiii,  3<5, 
57).  Scmcl  complecli  voluit  quod  a  inililibus  facluin  ct 
diclum  est.  Ubi  movcre  iion  debcl ,  quod  iion  uiiiim 
coruni  dixil  accium  obtulissc  :  gciius  enim  locuijonis 
cnuil,  de  quo  supra  Iractavimus,  pluralem  prosin- 
gulari  ponens  {Superiori  cap.  10).  Hocaulciu  de  aceto 
ctiam  Joannes  commemoravit ,  ubi  ail  :  Postea  scicns 
Jesut  quia  jam  omnia  consummata  siint,  itt  consummit- 
retur  Scriplura ,  dixit  :  Sitio.  Vas  iiutcm  posiluin  erat 
aceto  plenum  :  illi  aulem  spoiigiam  plenam  acclo  litjs- 


s.  ait.t:stini 


Moa 


sopo  circuiiipoiicnlcs  obtuleriint  ori  vjus  {Joan  xix,  23, 

29).   Sed   quod   apud  cumdcm   Joaiinura   invciiiiur 

dixisse,  Silio,  ct  quia  vas  ibi  eral  aceto  Dlcnum,  noi» 

niirum  cst  si  cxteri  tacucrunt. 

CAPUT  XVIII.—  De  vocibiis  Domini  quis  continuo  mo- 

rilurut  cmisit ,  quoinodo  non  repugneni  ilattliceus  ct 

Marciis  Lucm ,  el  ipsi  trcs  Joanni. 

53.  Scquilur  .Matlhx"iis  :   Jesus  aulcm  ttenim  cla- 

mans  voce  magiia  ,  einisit  spiiitum  {ilatlli.  xx\n,  50). 

Marcus  siiiiililcr  :  Jesus  aulem  eiiiisHa  voce  magna  , 

exspiraiit  (.)larc.  xv,  57).  Liicas  autem  quid  ipsa  voce 

niagna  dixeril,  declaravii ;  dixit  cnim  :  £j  claiiiant 

voce  magna  Jesus,  ait:  Patcr ,  in  maniis  tuas  com- 

mendo  spiritum  mcum  ;  ct  liwc  diceiis  escspiravit{Luc. 

xxiu  ,  40).  Joannes  vero  sicut  tacuit  illam  voeem  pri- 

mam,  EU,  Eli,  qiiam  Maiihicus  ct  Marciis  rctulerunt; 

tacuit  cliam  isiam  quani  Lucas  solus  indicavit,  illi  au- 

tcm  duo  nomine  vocis  inagna!  significavcrunt ,  id  esi , 

Paler,   in   manus    tuas   commendo  spiritum  ineum  : 

qiiod  eum  voce  inagna  dixisse  ct  ipse  Lucas  similiicr 

aiteslaliis  est,  ut  inlelligereinus  Lanc  fiiissc  voccih 

niagnam  ,  qiiam  Maiilia;us  ct  Marcus  coinmcmoravc- 

ruiit.  Scd  dixit  Joannes  quod  niillus  illorum  trium , 

cum  dixisse,  Consummalum  est,  cuni  acetum  acce- 

pisscl  :  quod  eum  aiiie  ipsam  voccni  niagnam  dixisse 

inlelligimus.  llx'C  sunt  cnim  vciba  Jo.iniiis  :  Cmik  crgo 

accepissct  Jesus  acetum ,  dixil,  Consummalum  est ;  et 

iiictinato  capile  tradidil  spiritum  {Joan.  xix,  50).  Inlcr 

illud  qiiod  ait,  Consummatiim  est,  et  illud  qundait, 

et  inclinalo  capite  tradidit  spirilum ,  emissa  esl  illa  vox 

mngiia  quani  tacuit  islc,  ca;leri  aulera  ires  commemo- 

ravcrunt.  Iloc  cnim  apparct  cssc  ordinis,  iit  antedi- 

ccrel ,  Consummalum  csl,  cum  perfeclum  in  illo  csscl 

quod  de  illo  proplicKilum  eral,  el  tanquam  ad  lioc  cx- 

spcclnrcl,  qiii  ulique  cum  vellet  morcretur ,  diiiidc 

couiincndaiis  Iradidit  spirilum..Sed  quovis  ordine  qiii- 

libet  arbiiiclur  dici  poiuisse ,  lioc  magiiopere  cavcii- 

diim  csl,  ne  cui  vidcalur  quisquam  Evaiigclislarum 

nlicri  rcpugnare,  si  vcl  lacuit  quod  alius  dixit,  vcl  di- 

xit  qiiod  alius  lacuit. 

CAPUT  XIX.  —  De  scissione  veli  quomodo  non  disscn- 
tiant  Matlliwus  et  ilarcus  a  Luca,  quo  ordiiie  fa- 
clnin  sit. 

5G.  Scquilur  Matihxus  :  Et  ecce  velum  templi  scit- 
sum  cst  in  diias  purlcs,  asummo  usque  dcorsiim  {Matth. 
\xvii  ,  ol).  El  Maicus  sic  :  Et  vetum  lcmpli  scissum 
est  in  duo  ,  a  sursum  nsque  dcorsnin  {Mnrc.  xv,  58). 
Lucas  aulcm  siinilitcr  Iioc  ait :  El  vetiini  teiiipti  scissum 
est  medium  {Luc.  xxiii ,  45) ;  sed  non  codcm  oidine. 
Ydlens  cnim  miraculum  miraculo  adjungerc,  ciim  di- 
xisset ,  Sol  cbscuralus  est,  conliiiuo  siibjungcndimi 
exisliniavil ,  Et  velum  tcmpti  scissum  est  medium  : 
prxuccupans  vidclicet  quodcxspiianie  Doniino  faciuni 
est ,  ut  deiiide  rccapilulans  cxscqucrctur  ct  de  polii 
aceti,  ct  de  illa  voce  mogna,  et  de  ipsa  morle  ,  qua". 
anle  scissionem  vcli  posl  tcnebras  f.icla  intelliguniur. 
Matlli;eus  eiiim  ,  qiii  cum  dixissct,  Jesus  autcin  ileriim 
clanuiiis  voce  mngna  ,  eniisit  spirilum  ,  continuo  subje- 
cit,   /:.'/  ecce  vetum  leinpti  scissum  est ,  satis  cxpressil 


1193 

lunc  csse  scissum,  cum  Jcsus  cmisissel  spiriium.  Si 
aiilem  non  addidisset,  El  ecce,  scd  simpliciier  dixis- 
scl,  El  velum  lempti  siissum  est;  incerliim  cssel  uLrum 
ipse  el  Slarcus  lioe  rccapiiulando  cominemorasseni , 
Lucas  auicm  ordinom  leiiuisset ;  an  Lueas  recapilu- 
lasset  quod  illi  ordinc  posuissent. 
C.\Pl!T  XX.  —  De  admiralwiie  Cenlurionis  el  eorum 
qiti  cwn  itlo  eranl ,    quomodo    inler  se  consenlianl 
Ualllicciis,  ilarcus  cl  Lucas. 
57.  Sequiiur  SLiitlixns  :  «  Et  lerra  mola  cst,  ct  pe- 
trx  scifsii:  sunl,  ct  monumenta  aperta  suiit,  ct  multa 
corpora  sanctorum  qui  dormicraiit ,  surrexerunt;  cl 
excunlesde  inonumcnlif  posl  rcsurrcctioncni  cjus,  vc- 
ncruni  in  sanctam  clviiatcm,  et  apparueriiiit  muUis.  > 
lia'c  qua;  solusdi\it,  iiuii  csi  niciuendimi  iic  cuiquain 
ca;ieroruin  repugnare  vidcanlur.  Seqiiiiiir  ideni  ipsc  : 
i  Cenluiio  aulcni  et  qiii  cuiii  co  eraiit  ciisiudicntcs 
Jcsum,  viso  tcrrK  molii  C  iis  qiix  liebaiil,  liuiueniiil 
valdc ,  dictnlcs  :  Vcre  Filius  Dei  crai  isie  i  {.llaiili. 
xxvii,  51  54).   Marciis  sic  :  i  Videiis  air.ein   Cciiiu- 
rio,  qui  cx  ad^crso  slabai,  (iiiia  sic  cl.iinans  cispi- 
rassct,  ait :  Vereliomo  liic  Kiliiis  Dei  crai »  (.Wnif.  xv, 
50).    Lucas  sic  :  i  Videiis  aiiiem  Cciiimio  ipmj  fa- 
clum  fuerai,  glorilicavii  Deum  dicens  :  Ncic  liJc  lioiiio 
jusius  crat  1  {Luc.  .wiii,  il).  Non  csi  conirariiim 
quiid  .Maltlixus  viso  terra?  niulii  (Irii  admiralum  Cen- 
luriunein  ,  ci  cos  qui  cum  illo  erani ,  tuiii  Liicas  dicai 
koc  cuin  aduiiraium,  qiiud  cinisba  ill.i  \ucc  c:(spiras- 
scl ,  osicndens  quain  iii  pulcsi.ile  li:iliiiorii  (piainlo 
niorcrelur  :  iii  00  quippc  ipiud    nlcm  M.itlli.iiis  iiuii 
soluin  dixil.  i'iso  lerra  molu  ,  scd  eiiam  addidil,  cl  iis 
fuce  fcca  craiil ;  iulegrum  locuin  luissc  deiiKin^lravil 
Luc:c,  ut  diccrci  Cciituriuiiem  ipsam  Dumiiii  inortem 
fuissc  miratum  ;  quia  ei  lia^e  iiiler  illa  esl,  qua;  tuiic 
niirabililer  facia  craiit.  Quainiuaui  cisi  Maiili,x'us  illud 
ron  addidissel,  intelligciiduiii  erai,  cuiii  luulia  niiiaii- 
da  facia  fuerint ,  et  oninia  Ceiiiurio  ct  qui  cum  co 
eraut ,  mirari  potuerinl ,  liberum  fuisse  iiarranlibus 
qnid  quisque  illum  miraiuni  coinincinorare  voliiisset : 
ncc  eos  ibi  repugnare,  eum  alius  illud.alius  illud 
diceret  fuisse  miiaium  ;  quando  omnia  fuerat  ille  mi- 
ratus.  Quod  aulem  alius  ait  Ceutuiionem  dixi.-se  , 
Yere  FiUus  bei  eral  isie,  alius  autcm  ,  Vere  hoino  hic 
Filius  Dei  erat ;  non  movebil  euni  cui  non  exciderunt 
lam  mulla  superius  similiier  dicla  et  CNposiia  :  ad 
unam  qiiippe  senteniiam  uiraquc  verba  conciirrunt; 
nec  quod  alius  taeiiit ,  lioino  ,  alius  di.xit ,  ullo  niodo 
contrarium  esl.  Magis  qufid  Lucas  non  ait  Centurio- 
nem  dixisse ,  Filius  Dci  eral ,  sed ,  justus  erat ,  potest 
putari  diversuin  :  scd  vel  utrumque  dictum  a  Cintu- 
rionc  intelligere  debemus,  et  aliud  iilos,  aliud  istum 
commemorasse ;  vel  fortasse  Lucani  cxprimere  vo- 
luisse  sentenliam  Cenlurionis,  quomodo  dixerit  Jesum 
Filijm  Dei.  Forle  enim  non  eum  Unigenitiim  xqna- 
leni  Palri  Cenlurio  iiiiellexerat;  sed  ideo  Filium  Dei 
dixerat,  quia  juslum  credidcral,  sicut  mulli  jusii  dicti 
suut  filii  Dci.  Quod  autem  etiam  ipse  Lucas  dixit, 
Vtaens  aulem  Cenlurio  quod  faclum  erat ,  in  eo  gencrc 
inclusit  omnia  qucc  in  illa  liora  mirabiliier  facta  crarft, 

SiNCT.    AlGUST.  IH. 


LIBER  TERTIUS.  HU 

lanquam  unum  mirabile  factum  commomorans,  cujug 
qnasi  menibra  et  parlcs  erant  omuia  illi  miracula. 
Jani  vero  quod  Mallbajus  addidit  eos  qui  cum  Ccntu- 
rione  erani,  alii  autem  boc  tacueruni;  cui  non  appa- 
reat  ex  nolissima  reguLi  non  esse  conlrariiim,  cum 
alius  dicit  quod  alius  tacet?  Et  quod  Mailhxus  dixit, 
limuMtnl  vnlde;  Lucas  aulem  non  dixit,  tiinuit ,  sed, 
glorificavil  Deiim ;  quis  non  eum  inielligal  tiuiendo 
glorilicasse? 

C.VPUT  XXI.  —  De  mutieribus  qum  ibi  stabant,  quomo- 
do  MatUiams,  Marcus  et  Lucas,  qui  dixerunt  eus  a 
longe  slelisse,  non  rcpugnenl  Joanni,  qui  nominavit 
nnam  earitm  juxla  crucem  stelisse. 
58.  Seqniiur  Maltlixus  :  <  Erant  aulem  ibi  mulieres 
mult;c  alonge,qua2  secuU-eeraiilJesum  a  Galila;a,mi- 
nislranicsci;  inierquaserat  MariaMagdalene, ct  Maria 
Jacobi  et  Jusepb  inaier,  et  inater  filiorum  Zebedii » 
(jVa(//i.\xvii,55e(56).Marcussie:  «Eraniauiemctmu- 
liercs  dc  longe  aspicieiiies;  inier  quas  erat  .Maria  Magda- 
lenc,ei.MariaJacubiniiiioriseiJosepbinaler,eiSalome; 
cl  eum  cssctin  Galila^a,  seqncbanlur  eum,  etminislra- 
bant  ci,  ct  alioc  mult;c  qii.-B  simnl  cum  eo  asccnderant 
Jerosolymam  »  (Marc.  xv,  40,  -41).  Inter  lios  nihil 
vidco  quod  contrarium  possit  pulari  :  quid  enim  in- 
teresi  ad  veritaicm  ,  quod  qnasdam  mulieres  pariter, 
qiiasdam   singuli   nominaverunl  ?  Lucas  quoqne  ila 
iiai  rationem  contexit :  Et  omnis  lurbu  eorum  qm  simui 
ndcrant  ad  speclaculum  islud ,  el  videbant  quce  fiebant , 
pcrcutienlcs  pectora  s'ia  reveiiebantur.  Slabant  autem 
oiniics  iioli  ejus  a  longe,  et  muliercs  qum  secutce  fucrant 
enm  a  Catilcca,  liac  vidciiles  (Luc.  sxiii,48,  49).  Unde 
snpciioribus   duubus   de  mulieriim  pr.cscntia   saiis 
conscnlit,  quamvis  nullani  carum  nomiualim  expri- 
iiial;  de  turba  cliam  qujc  siiniil  adcral,  cl  videnles 
qux  ficban'  luiidcliaiit  pcclora  sua,  cl  revcrlcbanlur, 
cunsciUit  Mallliceo,  quamvis  seorsum  aniicxuerit,  Cen- 
liirio  antem  et  qui  ciim  eo  (;Ta;i(  .•  qnaproplcr  lanlum- 
modo  dc  noiis  cjus  qiii  slabant  a  lunge  solus  invenilur 
dixisse.  Nam  et  Joaiincs  commcmnravit  de  pr.Tsentia 
fcminarum  anteiiuam  Dominns   emisissot  spiritum , 
ita  narrans  :  Sli'bant  aulem  juxla  cruecm  Jcsu  v.-Mtcr 
cjus,  ct  soror  matris  ejus  Maria  Cleophm ,  et  Maria 
Maijdulcne.  Ciim  vidisset  ergoJesus  malrem  et  discipu- 
liim  stantem  quem  diligebat ,  dicil  malri  snx  :  MuHcr, 
ccce  filius  (»118.  Deinde  dicil  discipulo  :  Ecce  maler  lua, 
Et  cxilla  licra  accepil  eam  discipulus  in  sua  {Juan.  xix, 
25  27).  Qua  in  re  nisi  apcrlissime  Mall!i;cus  qnoque 
et  Marcus  Mariam  Magdalenon  noiniuasseiit ,  posse- 
mus  dieerc,  alias  a  longe,  aliai  juxla  crucem  fuis>e  ; 
nullus  enim  coram,  pra;ler  Joannem,  mairem  Do- 
niiiii  enmmemoravit :  nunc  ergo  qnomodo  inlelligitur 
cadem  Maria  Magdalene,  et  a  longc  slciisse  cum  aiiis 
miilieribus,  sicut  Malthxus  et Marcus  dicuiit,  et  juMi 
criicem  fuissc,  sicut  Joannes  dicit;  iiisi  quia  in  tanio 
inlervallo  cranl,  ut  ct  juxla  dici  possont,  qnia  in  coii- 
spcciu  ejus  pra;sio  aderant,cta  longc  iii  comjiara- 
tionc  turbx  propinquius  circumstanlis  cuin  Cc;iiii 
rionc  et  miliiibus.  Possumus  eliam  iutcHigere ,  quo.I 
ilkc  qua;  simul  adcrant  cum  malre  Domini ,  postquai» 

(Trentc-lniii  j 


«35 


1>E  CONSENSU  EVANGELISTARUM,  S.  AUGUSTINI 


ItM 


Tain  discipiilo  commcmlavii ,  abirc  jam  cccpcrant ,  ut 
adeiisil;'lo  liirb»  se  cxncrcnt,  cl  c.-clcra  qii;c  facia 
sunl  longiiis  inluercnliir;  ul  calcri  Evaiigtlisl;e  qul 
jiosi  iniiriom  Domiiii  cas  comincraoravoruni ,  jain 
longe  siantes  coinmemorarcnt. 
CAPUT  XXII.  —  De  Joseplt  qui  corpus  Domini  peliil 

a  Pilalo ,    quomodo  umnes  consenliunt ,  et  iiuomodo 

a  seipao  Joannes  non  dissenlial. 

59.  beiiuilur  Malllutus  :  i  Cum  sero  aulcm  raclum 
essel,  vcnil  iiuidain  liomo  divcs  ab  Arimalliia,  noniine 
Josepli ,  qui  el  ipse  discipolus  erat  Jcsu  ;  hic  acccssil 
ad  Pilaium  ,  et  petiit  corpus  Jesu  :  tuiic  Pilalus  jussit 
reddi  corpus  »  (Mattlt.  xxvii,  57,  58).  Marcus  sic  : 
f  El  cuin  jam  scro  essct  factiiin,  quia  erat  parascevc, 
quod  est  ante  sabbalum,  venii  Joseph  ab  Arimailiia, 
nobiiis  dccurio,  qui  et  ipse  erat  exspectans  regnum 
Dci ;  et  audacter  inlroiit  ad  Pilatuin ,  et  peliit  corpiis 
Jesu.  Pilatus  aulein  mirabatur  si  jam  obiissel :  et  ac- 
cersito  Ceiiturione  inierrogavit  eum  si  jam  inorluus 
csset ;  et  cuin  cognovissel  a  Ceniurione,  donavii  cor- 
pus  Joseph »  (Marc.  xv,  42-45).  Lucas  sic  :  i  El  ecce 
*ir  nomine  Joseph ,  qui  eral  decurio ,  vir  bonus  et 
jnslus  (hic  non  consenseratconsilio  et  actibus  eorum), 
ab  Arimatbia  civitate  Judaia; ,  qui  exspeclabat  el  ipse 
regnum  Dei ;  hic  accessit  ad  Pilalum,  et  peliit  corpus 
Jesu  » (Luc.  xxiii,  50-52).  Joaimes  auiem  posteaqiiam 
narravit  de  cruribus  fractis  coruin  qui  cum  Doinino 
crucinxi  erant,  et  de  lalere  Domiiii  lancea  percusso, 
<juod  lotum  solusdixii,  subjungit  conseniiens  c;i;le- 
ris,  ila  narrans  :  Post  licec  aulem  rogavit  Pilalum  Jo- 
teplt  ab  Arimatliia,  eo  qitod  esset  discipulus  Jesu,  occul- 
lus  aulcm  propter  tneluin  Judworitin ,  ut  toUerel  corpus 
Jesu  :  et  pennisil  Pilalus.  Venit  ergo ,  et  tulil  corptts 
Jesu  (Joan.  xix,  58).  In  hoc  nihil  exslat  iii  quo  aliquis 
ccrum  alicui  rcpugiiare  videalur.  Sed  aliiiuis  forsilan 
k,u;iTal  quoinodo  a  scmetipso  Joannes  ipse  noii  dis- 
crcpct,  contesiaiis  cum  ca;icris  quod  Josepli  pelierit 
corpus  Jesu,  ct  solus  dlcens  quod  occullus  fuissct 
discipulus  Doinini  propier  mctum  Judxorum  :  nierito 
cnim  inovet ,  cur  ille  qui  propter  liinorem  occuliiis 
discipulus  erat,  ausus  sil  pctcre  corpus  ejus,  quod 
iiuUus  eorum  qui  euin  palam  sequeb;inlur,  auderct. 
Scd  iuleUigcndum  est,  istum  fiducia  dignitaiis  hoc 
fccisse,  qua  praeditus  polerai  rainiliaritcr  iiitrare  ad 
Pilalum  :  in  extremo  auiem  illo  officio  funeri  exhi- 
beiido  minus  curasse  dc  Jud;i;is,  quamvis  soleret  in 
Domino  aodicndo  eorum  inimicitias  devilare. 
C\PLT  XXIll.  —  Dc  sepullura  ejus,  quomodo  Ires  a 
Joanne  nun  disscnliant. 

80.  Scquilur  Maiihxus  :  i  Et  acccpio  corpore,  Jo- 
scph  invulvit  illud  in  sindone  raunda,  et  posuit  illud 
III  monumcnlo  suo  novo,  quod  cxcidcrat  in  petra  :  ct 
iulvolvit  saxum  magnum  ad  osiium  momimenii ,  et 
abiit  >  (Matih.  xxvii ,  59,  60).  Marcus  sic  :  i  Joscph 
anuin  mcrcalus  sindonem,  et  deponcns  eum  iuTolvit 
sindone,  cl  posuil  eum  in  monumenlo  quod  cral  exci- 
sum  de  pelra;  cl  advolvit  iapidcm  ad  ostium  monu- 
iiienti  »  (Marc.  xv,  46).  Lucas  sic :  <  Et  depositum  in- 
volvil  in  siiidouc,  cl  postlit  euininmonuinenloexci;0, 


inquo  nonilum  i|uisquain  posilus  fuerati  (Lnc.  xxiii, 
55).  Ex  his  Iribus  nulla  qiucslio  dissensioiiis  oriri 
potest :  Joanncs  autem  sepuliurain  Doinini  ,  non  a 
solo  Josepli ,  sed  a  Nicodemo  quoque  ciiratam  fuisse 
commemorat.  Consequcnler  ciiiiii  a  Nicodemo  iiici" 
piens,  ita  narrat :  i  Yeiiit  aulein  etNicodemus,  qui 
vciicrat  ad  Jesum  nocte  primum ,  ferciis  mixluram 
myrrha;  ct  alocs  quasi  libras  centum.  »  Deinde  scqui- 
tur  adjungens  ipsuin  Joseph  ,  ct  dicit :  i  Accepcrunl 
eigo  corpus  Jesu  ,  ct  ligavcrunt  eum  liiiteis  cum  aro- 
inalibus,  sicut  mos  Jud;cis  csl  sepclire.  Erat  autem 
in  loco  ubicrucilixus  est,  horlus  ;  et  in  liorlo  inonu- 
meiitum  novum  ,  in  quo  nondum  quisquam  positus 
crat :  ibi  ergo  propter  parasceven  Jud.corum ,  quia 
juxla  erat  moniinicnluin,  posucrunt  Jesum  i  (Joan. 
XIX  ,  39-42).  Ncque  hic  aliipiid  rcpugnat  recte  in- 
telligeiitibus.  Ncquc  enim  illi  qui  de  Nicodeino  lacue- 
ruut,  ariirraaverunt  a  solo  Joseph  Dominuin  scpultum, 
quamvis  solius  commemorationem  fecerint;  aut  quia 
illi  uiia  sindoiic  a  Joseph  iiivolulum  dixerunt ,  pro- 
pUTca  prohibuerunt  inlelligi  et  alia  lintea  poiuisse 
afferri  a  Nicodemo  et  superaddi ,  ut  verum  narraret 
Joannes,  quod  non  uno  linteo  ,  sed  liiiteis  involiilus 
sit :  quamvis  et  proptcr  sudariuni  quod  capiii  adhi- 
hebalur,  et  institas  quibus  corpus  totum  alligatuni 
cst,  quia  oinnia  de  lino  erant,  eii;iinsi  una  sindoii  ibi 
fuit,  verissime  dici  potuit,  ligaverunt  eiim  linteis.  Lin- 
tea  quippe  generaliter  dicuntur  qua;  liiio  lexunlur. 
CAPUTXXIV. — De  his  qitce  circa  lempus  resurrectio- 

>tis  Doinini  facta  sunl ,  queinadmodum  omnes  non 

inler  se  dissentiant. 

61.  Sequitur  Mallhxus  :  i  Erat  aulem  ibi  Maria 
Magdalene  et  allera  Maria  scdenles  conlra  sepulcrum  » 
( il/u((/i.  xxvii,  61 ).  Quod  Marcus  iia  dicit :  i  Maria 
autem  Magdalene  et  Maria  Joseph  aspiciebant  ubi  po- 
nereiur  »  {Marc.  xv,  47).  Unde  iiiliil  eos  ex  lioc  dis- 
scnlire  manifeslum  est. 

62.  Sequilur  Maltlixus  :  «  Altera  aulcm  die,  qiiae 
est  posi  parasceven,  coiiveneruni  principes  sacerdo- 
tiim  et  Pharis;Bi  ad  Pilalum,  dicenlcs  :  Domine,  re- 
cordati  sumus  quia  seducior  ille  dixit  adhuc  vivens, 
Posl  ires  dies  rcsurgam  :  jube  ergo  custodiri  sepul- 
cnim  usque  in  dicm  teriium  ;  ne  forle  veuianl  disci- 
piili  cjus,  et  furcnlur  ciim,  ct  dicant  plebi,  Surrcxit 
a  raortuis  ;  et  erit  novissimus  error  pejor  priore.  Ait 
illis  Pilalus  :  llabetis  custodiam,  ite,  custodiie  siciit 
sciiis.  Illi  auiem  abeunles  munierunt  sepiilcrum  , 
signanies  lapidem,  cum  custodibus  »  (Matth.  xxvii, 
62-66).  IIoc  solus  MaitluTus  narrat,  nullo  aliorum 
narrantc  aliquid  quod  huic  videatur  esse  contra- 
riiim. 

63.  Dciiidc  scquiiur  idem  Matthocus ,  et  dicit  : 
I  Vesperc  aulcm  sabbali,  qu;c  luccscit  iii  primam 
sabbati  ',  venil  Maria  M;igdalene  et  allcra  Maria  vi- 
dcre  scpulcrum.  Et  ccce  lerrs  ir.otiis  factiis  esi 
magnus.  Angelus  cnim  Doraini  dcsccndii  dc  calo,  ci 

«  Filili,  m  priina  salibali.  At  optimsc  nou-e  Mss.  CorLeie.iv 
sis  floiiaceasis,  elc,  consUiiler  halieiil,  vipnimin.  LoJcx. 
grxcus,  cis  naim  subbutOn,  iii  imam  sabbator-jrn. 


1197  LIBER 

accedens  rcvolvitnrjifJein,  elsedebal  super  cuiii.  Erat 
autem  aspeclus  ejus  sicut  fulgiir,  et  veslinicnia  ejus 
sicut  nix.  Vrx  tiniore  aulcni  ejus  cxterrili  suiitcuslo- 
des,  et  facli  sunt  velut  morlui.  Respoiideiis  aulem 
angchis  dixit  niulieribiis  :  Nuliie  limere,  vos  :  scio 
eiiim  qtiod  Jesuiiiqui  cnicili.\us  est,qiia;ritis  ;  noii  cst 
iiic,  siirre.xitenim  sicut  dixit  :  veniie,  et  videte  locuin 
ubl  posilus  erai  Dominus.  Elcito  euntes  diciie  dlscipu- 
lis  ejiis  quia  surrc.xil;  et  ecce  praccedit '  vos  in  Galilacam; 
ibi  eum  vidcbitis  :  ecce  dixi  vobis  » (  Mallli.  xxviii, 
115).  lluicMarcusconsonal{il/arc.  xvi,l-il).  Sed  po- 
tesl  moverequomodosecundumMallbaeumangelussu- 
per  lapidem  scdebal  revolulum  a  monumenlo :  Marciis 
enim  introeuiitcs  eas  in  nionumentuin  dicit  vidissc 
juvcnem  scdentem  in  dexlris  coopcrtum  slola  candid», 
et  obstupuiise  :  nisi  inielligamus  aut  Maiibaeum  la- 
cuisse  de  illo  angelo,  quem  iniranies  viderunt ;  Mar- 
cum  vero  de  illo  lacuisse,  quem  foris  viderunt  seden- 
tem  super  lapidem  :  ut  duos  viderint,  ct  a  duobus 
singillatim  audierint  qux  dixerunt  angeli  de  Jcsii , 
prius  ab  illo  quem  foris  videruiit  scdenlcm  super  la- 
pidem,  deinde  ab  illo  qiiem  viderunt  iiUranles  in  mo- 
numciitum,  sedeiite;;!  a  dexlris  ;  quo  ut  inlrarent, 
illius  qui  foris  sedebat  verbis  exhortata;  sunt  dicciilis, 
Venite,  el  videte  tocum  ubi  posilus  erat  Domiims  :  quo 
venieiites,  ut  dicluni  esl,  et  iiilranles  videruiit  eum 
de  quo  Maub;eus  taccl,  Marcus  aiitpin  loijuilur,  se- 
dcntem  a  dexlris,  a  qiio  talia  siiiiililer  audieiuiil.  Aiit 
ccrle  inlronies  in  nionumenlum  iii  aliqua  s.^pla  ma- 
cerioe  debcmus  accipere,  qua  communitum  locum  lunc 
fuisse  credibilo  est  in  aliquo  .spatio  anle  peiram,  qua 
excisa  locus  factus  fucrat  sepullurie  :  ut  ipsum  vide- 
riiit  in  eodem  spatio  sedentem  a  dexiris,  quem  dicit 
M  iUhaeus  sedenlcm  super  lapidem,  quein  terrac  molu 
ab  oslio  monumenii  revolverai,  id  esla  loco  sepulcri, 
qiiod  effossum  eral  in  pelra. 

64.  liem  qua;ri  poiest,  quemadmodnm  Marcus  di- 
cat,  At  illiv  cxeuntes  fugcnwt  dc  monuineiito  ;  inviiserat 
eniin  ciis  treinor  el  pavor  :  cl  neinini  quidquam  dixerunt; 
limebant  tnim  ;  cum  dicat  Mallli;cus,  Et  exierunt  eito 
de  monumento  cum  limore  et  gnudio  magno,  currenles 
nuntiare  discipuUs  ejus  :  nisi  inlelligaiiius  ipsornm 
angelorum  iieniiiii  aiisas  fuisse  aliquid  dicere,  id  est, 
rcspoiidere  ad  ca  quae  ab  illis  audieiant,  aul  cerle 
cuslodibus  quos  jacenlos  viderunt.  N  in  illud  gaiidium 
quod  Malllia;us  comniemorat,  non  repugnat  linuiri  de 
quo  Marcus  dicit  :  debuiinus  eiiiin  uirumque  in  illa- 
rum  aniino  factuin  intelligerc,  eiiainsi  ipse  Maiiha^us 
de  liniore  non  diceret ;  cum  vero  et  ipsc  dicat,  Exie- 
runl  cilo  de  monumcnlo  cum  limore  et  gaudio  magno  , 
nihil  ex  Iiac  rc  (|ii;estii)iiis  reiiiaiicre  perinitlil. 

65.  De  hora  quuque  ipsa  qua  vcnerunt  mulieresad 
monumenlum  ,  non  coniemnenda  exorilur  qua-stio. 
Cum  eiiim  Mallhxus  dicat,  Vespereautem  sabbati,  qiia: 
luccscit  in  primam  sabbati,  venit  Maria  Magdalene  et 
altera  Mnria  vidcre  sepulcrum  :  qiiid  est  quod  dicil 

'  vulgata  versio,  prfpcrdej  ;  pauloqne  post,  ecce  prw- 
duliobis.  Ai  eiliti  ei  mss.  codices  hujus  operis  ferunt, 
prircedit  :  tum  cx  iis  j,lerique  Mss.  ecce  din  vobis ;  iuxiai 
grA-ciuii  ujotiKi  el  einon. 


TERTIUS.  ,,!)8 

Marcus,  Et  valde  niane  una  sabbatorum  veniiint  ad  mo- 
numentum,  oriente  jam  sole?  In  qiio  qiiidein  a  caileris 
duobus,  id  esl,  Luca  et  Joanne  non  discrepat.  Qiiod 
enim  dicit  Lucas,   valde  diliicnlo ;  et  Joannes,   mane 
cum  adliuc  teiicbrcc  essciil  :  hoc  inlclligilur  Marcus  di- 
cere,  valde  maiie,  orieiite  jam  sole,  id  est  cum  coelum 
ab  orienlis  parte  jam  albescerel ;  quod  iioii  lit  uiique 
nisi  solis  orieniis  vicinitaie  :  ejus  enim  esi  ille  fulgor 
qui  nnmine  auror.-eappellari  solel.  Ideo  iioii  repiignat 
illi  qui  ait,  cum  adliiic  tenebra:  esseiit.  Die  quippe  sur- 
gcnle,  aliqiuc  ieliqui;e  leiiebraruin  lanlo  magis  extc- 
nuanlur,  quanto  inagis  oritur  lux.  Ncc  sic  accipieiiduni 
est  quod  ail,  valde  mane,  tanqiiain  sol  ipse  viderelnr 
jain  super  tcrras  :  sed  polius  sicut  dicere  solemiis  eis 
quibiis  voluniiis  sigiiincare  tenipeiius  aliquid   facien- 
dum.  Cuin  enim  dixerimus,  Mane,  iie  piiieni  jam  sole 
supra  terram  conspicuo  nos  dicere,  ad  huc  plerumquc 
addimiis,  Yaldc  niane  ;  ut  illud  quod  etiain  albescente 
vocalur,  iutclligant  :  quanquam  et  lioc  Ubilatum  sil, 
ul  posl  galli  caiitum  su;pe  repetituin,  cuiii  conjcctare 
homiiies  ca^porint  diein  jam  propinquare,  diranl,  Jam 
niane  cil;  ct  cuin  post  lioc  verbiim  attenderiiit,  et  jani 
orieiite,  id  est  jain  de  proximo  adveniente  in  lias  par- 
les  sule,  coelum  riibescere  vel  albescere  viderint,  ad- 
dant  qui  dicebant,  Mane  est,  el  dicanl,  Valde  maiie 
est.  Qiiid  auieiii  iiiierest,  duin  sive  illo  sive  isto  inodo 
iiiliil  aliiid  inielligamus  a  Marco  appellatum  inane,  nisi 
quud  Lucas  appellavit  diluciilo  ;  ct  hoc  valde  mane  , 
quud  ille  valdc  diluculo,  et  quod  Joanncs  mane  cum 
udliuc  teiiebrm  essent ;  sole  aulem  jaHi  oriente,  id  est ; 
ortu  siio  jaiii  coclum  illuminare  incipieiite?  Quomodo 
ergo  his  Iribus  congrual  Maltiixus,  qui  iiec  diluculo, 
ncc  maiic,  sed  vcspcrc  ait  sabbati,  qiiw  liicescil  in  pri- 
mamsabbali,  alteiitius  iiidagandum  est.  A  parte  quippe 
priina  iioctis,  quodest  vespcr,  ipsam  noctemvoluit  si- 
giiilicare  Maltlucus,  cujus  noclis  (ine  vencrunl  niulie- 
res  ad  iiionumcntuin.  Ea  vero  causa  iiUelligitur  eain- 
dein  noclom  sic  appellasse,  ([uia  jain  a  vesperc  licebai 
aireriearomata,liansaclouli:|iiesabbato.Ergoquoniam 
sabbato  iinpcdiebanlur,  ut  non  ante  facerent.ab  eo  lem- 
pore  noniiiiavit  nodeni,  cx  quo  eis  licerc  coepit  ut  fa- 
ccrent,  qiiocumqiic  vcllcnt  loinpore  cjiisdcin  noclis.  Sic 
itiiqne  dictiiin  cst,  vespercsabbaii.  ac  si  diccrelur,  nocte 
sabbaii,  id  esl  nocle  qii:c  se(|uiliir  diom  sabbati  :  qiioJ 
ipsa  vcrba  ejus  satis  indicanl.  Sic  enim  ait  :  Vespere 
autem  sabbati,   quw  liicescit  tn  priinam  sabbati  :  quod 
fieri  non  potesl,  si  lanluminodo  primain  noctis  parti- 
culam,  iJ  est  solum   iiiitium  noctis,   iiUcllexerimus 
dicto  vcspcre  sigiiificalam  ;  neqne  eiiim  ipsuni  initiuin 
lucescit  in  priiiiam  sabbali,  sed  ipsa  nox  quae  luce 
iiicipit  terniinaii.  Nam  terininus  prima;  partis  noclis, 
secunJ:c  parlis  initium  esl ;  lux  aiitem  lei  niinus  lotius 
noctis  est :  unde  iion  polest  dici  vcsper  lucesccns  iii 
priiiiam  sabbati,  nisi  noraine  vesperi  nox  ipsa  inlelli- 
galur  qiiam  lux  terminal.  Et  usilalus  loqiiendi  modus 
divinoc  Scripiiira;  est,  a  parte  toium  significare  '  :  a 
vespere  ergo  noclem  significavit,  cujiis  exircmum  est 
diluciilum.  Dilucuio  enim  vencnmi  illj;  niulicres  ad 
i  in  B.  deest  vox.  siqnificare.  a.  et  Lov,  socuti  suiihk 


1199 


DE  CONSENSU  EVANGELISTARUM,  S.  AUGUSTINI  l'>fiO 


nioniinicnlum  ;  ac  pcr  lioc  ca  noctc  voncrtint,  qiisc 
Signilicata  cst  nomine  vcsperi.  Tota  eiiiin  signiiicala 
est  co  noniine,  ut  ilixi ;  et  ideo  quacumquc  ejiis  no- 
ciis  pjrlo  vciiisscnl,  ca  iilique  nocte  vcnissent  :  cum 
crgo  vencrunt  parte  ejiis  noclis  exirema,  ca  procui 
dubio  noctc  vcncrunt.  Vespcre  autem  qucc  lncescit 
in  primam  snlilciti,  non  polcst  nisi  loU»  ipsa  nox  in- 
lclligi  :  co  igitur  vespere  venerunl,  qu;B  ipsa  noctc 
vencrunt ;  ipsa  aulem  iioclc  venerunt,  qii;c  noctis 
ipsiiis  quamvis  c\trcm;i  p;irle  vciiorutit. 

C6.  Nam  ct  ipsum  iriiluum,  ipio  Dominiis  mortiius 
est  et  resurrexit,  nisi  isto  loquendi  inodn,  quo  a  parie 
Uilum  dici  solct,  recte  intelligi  non  potesl  '.  Ipsc 
qtiippe  ait,  SictU  enim  Joms  fiiit  in  veulrc  ceti  tribus 
dicbus  ct  tribus  noclibns;  sic  erit  hilins  homiiiis  in  corde 
lerrcc  tribus  diibiis  et  liibus  iwctibus  (  ilatlli.  xii,  40). 
Compuianlur  '  aulem  lempora,  sive  ex  quo  iradidit 
spirilum,  sive  ex  quo  sepultus  csl,  el  non  occurril  ad 
liqiiidum  ;  nisi  medium  dicin,  lioc  e^l  sabbalum  lotum 
diem  accipiamus,  id  est  ciim  sua  noclc,  illus  autem 
qui  cum  in  medio  posueninl,  id  est  parasceven  cl 
piimam  sabbati,  qiiem  diem  domiiiicum  dicimus, a 
parle  lolum  inteliigainus.  Quid  eiiim  juvat  quod  qui- 
dam  bis  angusliiscoarciali,  et  islum  locuiionis  modum, 
id  cst  a  parte  loluni,  iii  sanclarum  Scriplurarum  sol- 
vendis  qu;cslioiiibus  pluiimum  valere  iiescienles  , 
nocieni  voluerunt  annumcrarc  tres  illas  lioras  a  sexta 
usque  ad  nonam  quibus  sol  obscuraius  csi,  et  diem 
ircs  lioras  al;as  quibus  itcrum  lcrris  csl  reddilus,  id 
csl  a  noiia  usquc  ad  e]us  occasum  ?  Sequilur  eniiii  nox 
fuluri  sabbati,  qua  cum  suo  die  computala,  crimt  jam 
du;c  noctes  cl  duo  dies ;  porro  aulem  post  sabb;itum 
sequitur  nox  priinae  sabbali  \  id  ist  illucesccntis  diei 
dominici,  iii  qtia  lunc  Dominus  resurrexit :  eruut  crgo 
dtia;  noctes  el  duo  dies,  et  una  nox,  eliam^i  lota  pos- 
sel  inlelligi,  nec  o:tendereinus  quod  illud  diluculum 
^ars  ejus  cxlicma  sit ;  qu;ipropter  ncc  annumcralis 
illis  sex  lioris,  quarum  tribus  sol  contincbraius  est, 
cl  tribus  eluxit,  const.ibit  raiio  trium  dierum  el  trium 
iioclium.  Ucslat  crgo  ut  illo  Scriplurarum  usilatissi- 
nio  loquendi  modo,  quo  a  parle  loium  intelligilur  , 
inveuiamiis  extremum  diem  *  temptis  parascevcs,  quo 
crucifixus  ct  sepultus  est  Dominus,  el  ex  ipsa  extrema 
p;irle  tulum  dicm  cum  sua  nocie,  qui  j:im  pcractus 
fucrat ,  accipiamus  :  medium  vero ,  id  esl  s.abbati 
dicm,  noii  a  \iarle,  sed  inicgre  loliim  :  tertium  rur- 
sus  a  parle  sua  prima,  id  est  a  nocle  tutum  cum  suo 
diunio  tempore  ;  ac  sic  eril  iriduum  :  quemadmodum 
llli  octo  dies  post  quos  ascendit  iii  monlcm,  quorum 
nicdios  iiitcgros  attciidentes  M  illlixus  et  Marcus  di- 
xeruiit,  Posl  sex  dies ;  quod  Lucas  dixit,  I'ost  oclo 
dics  (a) . 

67.  Nunc  jam  ca?tera  videamus,  quemadmodum 

'  llic  in  cdiiis  inlerponebatur :  ninc  ningnn  rcddiUir  ratio 
rerlii  romiiii  :  (juoJ  abcst  a  Mss. 

"  K.r.  el  lov. ,  computetUur  :  et  Inferius,  ntsi  ad  mc- 
iium  di^m.  M. 

>  tilili,  yiiimi sabbati :  ot  paulo  posl,  diei  dondnicfe. 

*  Unui  c  \alic.  v.is.,priinum  dicm, 

fj)  Saj-ra,  lib.  2,  cap.  50,  n.  U5' 


Matilixo  congruant.  Lucas  cnim  aperlissimc  duos  ao- 
gelos  dicit  visos  fuisse  a  mulieribus,  qu;c  vencrunl  ad 
nionumentum,  quorum  singulos  intcllcxcramus  com- 
mcmoralos  a  duobiis ;  iinum  a  Mattlueo,  id  esl,  illuiii 
qiii  extra  monumcntum  sedebat  iu  lapide  ;  alierum  a 
Marco,  id  esl  illiim  qiii  inlra  monuinciitiim  scdebal  a 
dcxtris.  Scd  Lucas  ita  narrat  :  Et  dies  erat  parasccves, 
elsabbaium  illucescebat.  Subseculxauiemmulieres,  qua 
cum  ipso  vcnerant  de  GalUwa,  viderunl  monnmenlum, 
et  quemadmodum  positum  crat  corpus  ejiis ;  el  rever- 
lentes  paraverunl  aromala  et  unyuenla  :  et  siibbalo  qui- 
dem  silucrunt  secundum  mandalum  :  Una  autem  sabbuti 
vatde  diluculo  venerunl  ad  monumenlum,  porlanles  quos 
paraverant  aromata;  et  invenerunt  lapidem  revolutum  a 
momimenlo ;  el  ingressm  non  invenerunt  corpus  Domini 
Jesu  :  ct  faclum  est  dwn  mente  conslernala:  essent  de 
isto,  et  ecee  duo  viri  '  slelerunt  ixus  illas  in  vcste  ful- 
genti.  Cuin  limerenl  autem  et  declinarenl  vullum  in  ler- 
ram ,  dixerunt  ad  illas  :  Quid  qumritis  viventem  cum 
tnorluis?  non  cst  hic,  sed  surrcxit  :  recordamini  quaiilcr 
toculus  est  vobis ,  cuin  adhuc  in  (ialilcea  esset ,  dicciis  : 
Quia  oportel  tiliuin  liominis  tradi  in  manus  liominuin 
peccatorum ,  el  crucifigi ,  et  die  lertia  resurgere.  El  re- 
cordalm  sunt  verborum  ejus ,  et  regressm  a  monumenlo 
nunliaverunt  limc  oinnia  illis  undeciin ,  et  cmtcris  omni- 
biis  {Luc.  xxiii,  5i  ;  xxiv,  12).  Quomodo  ergo  singuli 
visi  suiil  sedenles ,  iiniis  secuiulum  Mat(h;eum  liiris 
super  lapidcm ;  et  altcr  secundum  Marcum  intus  a 
dextris;  cum  secuiidum  Lucam  duo  stcterinl  sccus 
ilbis,  qiiamvis  similia  dixeriiit?  Possumus  qiiidem  ad- 
hiic  iiilelligere  unum  aiigeliim  visum  a  mulieribus,  et 
seeiindum  Maltli;cum,  et  seciindn:ii  Marcum,  sicut  su- 
pra  diximus  :  ut  eas  ingressas  in  moiiumeiitum  sic 
accipianius,  iii  aliqiiod  scilicet  spatium  quod  erat  ali- 
qtia  maceria  communitum,  ut  inirari  possetante  illiim 
saxeuiii  sepulcri  loeum,  alque  ibi  vidissc  angelum  se- 
denlem  supra  lapidem  revolulam  a  nionumcnto,  sicut 
dicit  .Maliliu:us,  iil  hoc  sit  scdenlcm  a  dexlris,  qiiod 
dicit  Marcus;  deiiide  intus  ab  eis,  dum  inspicerent 
locum  in  qiio  jacebal  corpus  DoniJii ,  visos  alios 
duos  angelos  stanles,  sicut  dicit  Lucas ,  similia  lu- 
cutos  ad  earum  cxhortanduin  aniinum  el  xdilicandam 
fidem. 

68.  Sed  videamus  ct  illa  qiia;  Joanncs  dicil,  iilriim 
vel  qnemadinodum  his  congruant.  Sic  crgo  narrat 
Joannes  :  i  Una  autem  sabbali  Maria  Magdaleue  veiiit 
niane,  cum  adhuc  tenebra;  essciit,  ad  moniimentum, 
et  vidit  lapidem  sublatum  a  monumento.  Cuciiriit  crgo, 
el  venit  ad  Simonem  Peirum,  ct  ad  nlium  discipulum 
quem  amabat  Jcsus,  ei  dicit  cis  ;  Tulerimt  Dominum 
dc  monumento,  einociinus  ubi  posucrunt  eum.  Exiil 
ergo  Pctnis  et  illc  alius  discipulus ,  ct  vencrunt  ad 
nionumcntum.  Currcbaiit  autem  duo  simul,  et  ille  alius 
diseipulus  praecucurrit  cilius  Peiro,  cl  venit  primus 
ad  moniimenlum  :  et  cum  sc  inclinasset,  vidit  posila 
liiiteamina ,  non  tanien  introiil.  Venit  ergo  Siinon 
Petrus  sequcns  cum,  cl  introiit  in  nioiiumentum ;  et 

'  Sic  Ediii.  At  Mss.,  el  ecce ;  juxt.i  graecnm. 


1201 

v;Jil  linlcamina  posila,  et  suJarium  qnoJ  fueral  supcr 
caput  ejus,  non  cum  lyileaminibus  positum,  sed  sepa- 
ralim  involulum  iu  unum  locum.  Tuiic  crgo  introiit 
cl  ille  discipulus ,  qui  venerat  primus  ad  nionutnen- 
lum,  et  vidit,  el  crcdidit.  Nondum  cnim  sciebant  Scri- 
pturam,  quia  oportcret  cum  a  mortuis  resurgere. 
Abierunt  ergo  iteruni  ad  semctipsos  discipnli.  Maria 
aulem  stabat  ad  monumenlum  foris  plorans  :  dum 
ergo  fleret ,  inclinavit  se ,  ct  prospexit  in  monumen- 
lum ;  et  vidit  duos  angclos  in  albis  scdentcs,  unum  ad 
caput  et  unum  ad  pedes ,  ubi  posiium  fucral  corpus 
Jesu.  Dicunt  ei  illi :  Mulicr,  quid  ploras?  Dicit  eis  : 
Quia  tiilerunl  Dominum  meum,  cl  ncscio  ubi  posiie- 
runl  eum.  Hacccum  dixisset,  conversa  esl  relrorsum, 
el  vidit  Jcsum  slantem,  el  non  scicbat  quia  Jcsus  est. 
Dicit  ci  Jesus  :  Mulicr,  quid  ploras?  queni  quacris? 
Illa  existimans  quia  horlulaniis  esl,  dicii  ci :  Domine, 
si  tu  subtulisti  euin,  dicito  niilii  ubi  posuisti  eum ,  et 
t>go  eum  lollam.  Dicil  ei  Jesus  :  Maria.  Coiiversa  ilia 
dicil  ei :  Rabboni,  quod  dicitur  Magistcr.  Dicit  ei  Jc- 
8US  :  Noli  me  langcre ,  nondiim  eniin  asccndi  ad  Pa- 
trem  meum  :  vade  aulem  ad  fratres  meos,  et  dic  eis , 
Ascendo  ad  Patrem  nienm  et  ralrcm  vestruiii ,  et 
Deum  nipum  et  Deum  vcslruni.  Venil  Maria  Magda- 
lene  aiinuniians  discipulis,  Quia  vidi  Dominum,  et 
lixcdixil  mihi  »  {Joan.  xx,  1  18).  Iii  hac  Jo.innis  nar- 
ralione  dies  vel  tempus  qiio  venliim  est  ad  mnniimcn- 
tuni,  cum  ca;lens  conveiiil;  illud  etiam  quod  duo  an. 
geli  visi  sunl,  concordal  cum  Luca  :  scd  qnod  illc 
stantes  dicit  angelos  visos,  iste  autcm  scdcntcs,  et 
caetera  qux  illi  non  dicunl,  quomodo  hic  possint  inlcl- 
ligi  non  discrcpare  a  cseteris,  et  quo  ordinc  gesla  sint, 
nisi  diligentcr  considcrenlur,  rcpugnantia  possunt  vi- 
deri. 

69.  Qiiapropter  hxc  omiiia  quK  circa  teinpus  resur- 
rectionis  Doniini  facta  sunl,  secundum  omnium  Evan- 
gelistarum  lesiimonia  in  una  quadam  narralione, 
quantum  ncs  Doniinus  adjuveril,  quemadmodum  geri 
potuerint,  ordinemus.  Priina  sabbaii  diluculo,  sicut 
orancs  consentiunt,  ventuni  est  ad  monumentuin.  Jam 
fa£lum  erat  quod  solus  Matihius  commemorat  de 
terr*  motu  et  lapide  revoluio  conlcrritisque  cuslodi- 
bus,  ila  ut  in  parte  aliqna  vcliit  mortui  jacerent.  Venit 
auteni,  sicut  Joanncs  dicit,  Maria  Magdalene,  sine  du- 
bio  CTeleris  mulicribus  ',  quae  Domino  miiiistraverant, 
pluriinum  dileclione  fervenlior,  ut  non  immerito 
Joannes  solam  comniemoraret ,  tacilis  eis  quaj  cum 
illa  fuerunt,  sicut  alii  testantur.  Venit  ergo,  et  ut  vidit 
lapidem  sublalum  a  monnmento,  anlequam  aliquid 
diligeniius  inspicerct,  non  dubilans  ablaluni  inde  esse 
corpus  Jcsu ,  cucurrit,  sicut  dicit  idem  Joanncs,  et 
nnniiavii  Petro  atqiie  ipsi  Joanni.  Ipse  est  eniin  disci- 
pulus  qucm  amabat  Jesus.  kl  illi  currcrc  coeperuiit  ad 
nionumentum,  ct  pracveniens  Joannes  inclinavit  se, 
ct  vidil  posita  linteaniina,  nec  inlravii  :  Petrus  autem 
consccutus  inlravit  in  monumentum ,  ei  vidit  lintea- 
inina  posila,  et  sudarium  quod  fuLrat  supcr  capnl 

'  Filiti,  cwn  cateris  miilieribtts.  At  Mss.  carcnt  pariicula, 
cu/n. 


LIBER  TERTIU3.  1202 

ejus,  nnn  cum  linteaminibus  posilum  ,  sed  scparatira 
involulum.  Dcinde  et  Joanncs  intravi:,  et  vidit  simili- 
ter,  et  credidit  quod  Maria  dixcral ,  subiaium  esse 
Dominum  de  monumenlo.  <  Nondum  enim  sciebant 
Seripluram,  quia  oporlebat  euin  a  morluis  resurgcre. 
Abicrunt  ergo  iierum  ad  semelipsos  discipuli.  Maria 
aulcm  stabat  ad  monumenlum  foris  plorans  ,  »  id  est 
anle  illum  saxei  scpulcri  locuin,  scd  taincn  iiitra  illud 
spalium  qiio  jnm  ingrcssic  fucrant  :   horlus  quippe 
illic  erat,  sicut  idcra  Joannes  commemoral  {Id.  xix, 
il).  Tune  vidcrunt  angeluin  scdentcm  a  dcxtris  super 
lapidem  revolutum  a  monumenio,  de  quo  angelo  nar- 
ranl  Malthaeus  elMarcus.  i  Tnnc  cis  dixit,  Noliie  ti- 
mcre,  vos  :  scio  cnim  quod  Jesiim  qiii  crucifixus  est 
quacrilis ;  non  est  liic,  surrcxit  enim  sicut  dixit :  ve- 
nito  et  vidcle  locnm  nbi  posiius  erat  Dominus.  Et 
cilo  eunics  djcile  discipulis  ejus,  quia  surrexil;  et 
eccc  prx-ccdil  vos  in  Galiheam,    ibi  cum  videbitis; 
ccce  dixi  vobis  »  :  quibiis  similia  Marcus  quoque  non 
lacuit.  Ad  baec  vcrba  Maria  dum  flerel ,  inclinavit  se 
ct  prospexit  in  moiiuincntuin,  et  vidit  duos  angelos  , 
sicut  dicil  Joanncs,  iii  albis  scdentes ;  unum  ad  caput, 
et  uniim  ad  pcdes,  ubi  positum  fueral  corpus  Jesu. 
€  Diciint  ei  illi  :  Mulier,  quid  ploras?  Dicit  eis  :  Quia 
tulcrunt  Dominum  meum  ,  ct  nescio  ubi  posucrunl 
eum.  llic  inleUigendi  sunl  surrexisseangeli,  ul  cliam 
siaiiies  vidcrcntnr,  sicut  eos  Lucas  visos  fuisse  com- 
mcinoial,  ct  dixisse  secundnm  eumdcin  Liicam  limcn- 
libus  mulicribus  et  vulinin  in  lerram  declinanlibus, 
c  Quid  qiiscritis  viveiitem  cum  morluis?  non  esl  hic, 
sed  siirrexil:  rccordaniini  qualilcr  loculns  est  vobis, 
cum  adliuc  in  Galila-a  esscl,  diccns,  Quia  oportet  Fl- 
liuni  hominis  Iradi  in  manus  hominum  ]ieccaloruni, 
etcruci(igi,  et  die  teriia  rcsnrgcre.  Et  rccordala;  sunt 
verbornm  ejus.  Posl  hxc  conversa  esl  rclrorsnm  Ma- 
ria,  et  vidit  Jesura  staniein  ,  siciit  dicit  Joanncs,  et 
non  sciebat  quia  Jesus  est.  Dicit  ei  Jcsus  :  Mulier,  qiiid 
ploras?  quem  quaeris?  llla  existimaiis  quia  hortulaniis 
cst,  dicit  ci :  Doniinc ,  si  lu  sustulisii  euni,  dicito 
niihi  ubi  posuisli  cuin,  ct  ego  eum  tollam.  Dicil  ei 
Jesus  :  Maria.  Conversa  illa  dicil  ei  :  RabLoni ,  quod 
dicilnr  inagisler.  Dicit  ei  Jesus  :  Noli  nie  tangcrc ; 
nonduin  enim  asccndi  ad  Patrem  incum  :  vade  auiem 
ad  fratres  meos,  el  dic  eis,  Ascendo  ad  Patrem  meum 
eiPalrcmvcstrum  elDeum  mcnm  ctDcnm  veslrum.  i 
Tunc  egressa  est  a  monumenlo,  hoc  cst  ab  illo  loco 
ubi  erat  liorti  spatium  ante  lapideni  cfl^ossum  :  ct  cum 
illa  alia;,  quas  secundiim  Marcnm  invascral  trcmoret 
pavor;  et  ncmini  quidquam  dicebani.  Tunc  jam  ,  se- 
cundum  Maitliieum, «  ecce  Jcsus  occurrit  illis  dicens  : 
Avete.  Illa:  aulem  accesserunt  el  icnucrunt  pedes 
cjus,el  adoravcrunteum.  iSic  eniin  colliginius  ei  an- 
gelorum  allocutionem  bis  numero  eas  habuisse  ve- 
nientes  ad  momimenlum ,  et  ipsius  Doniini  :  scmel 
scilicet  illic  quando  Maria  hortulaiium  puiavit ;  et  nunc 
itcrum  cum  eis  occurril  in  via,  ut  eas  ipsa  repctiiione 
firmarct,  alquea  limorcrccrcarct.  <  Tunc  ergo  ail  illis  : 
Noliic  tiinere,  ite,  nunliale  fralribusmeis,  ut  cant  in 
GaliUcam ;  ibi  mc  vidcbunt.  Venil  crgn  Maria  Magda- 


<20X 


DE  CONSENSU  EVANGELISTARUM,  S.  AUGUSTINt 


4201 


kiie  anMunlians  di^cipulis  quia  vi.lii  Dominum,  cl  Iikc 
ei  dixii  »  :  ni  n  solum  ipsa,  sed  eialiie,  quas  Lucas 
commcmorat,  «quac  nuniiaveruniliajcdiscipulisunde- 
ciui,  el  c;cleris  omnibus.  El  visa  suiit  anie  illos  sicut 
deliramenlum  vcrba  isla,el  non  credebanl  illis.  »  Ilis 
el  Marcus  ailestatur.  .Nam  posieaquam  commcmoravit 
eas  iremenles  et  pavenlcs  exiisse  a  monumenlo ,  ci 
ncmini  quidqnam  dixisse,  adjunxit  quod  nsuisons 
Domiiius  apparueril  manc  priiiia  sabbali,  primo  Mai  i;e 
Magdalen;c,  de  qua  ejeceral  scptem  d^munia  ,  ei  (piia 
illa  vadens  nunliavil  iis  qui  cum  co  liicrani  lugeiitibus 
et  ilenlibus;  el  quia  illi  audicnles  qnoJ  viveret,  ct 
visus  esset  ab  ea  ,  non  crcdiderunl.  Sane  M;itllia;us 
eliam  illud  inseruil ,  abseedeiilibus  mulicribus  qux 
illa  omnia  videranl  et  audieranl,  venisse  eliam  quos- 
dam  iii  civilatem  de  illis  custodibus  qui  jacucrant  vc- 
lut  mortui,  ct  nuniiasse  principibus  saccrdoium  omiiia 
quLH  facta  erani,  hoc  esi  qux  eiiam  illi  seniirc  potuc- 
runt :  illos  vero  congregaios  ciim  senioribus  consilio 
accepio,  pecuniam  copiosain  dcdisse  militibus,  ut  di- 
ccrenl  quoi  discipuli  ejus  vcnissent ,  eumque  furaii 
essent  illis  dormicntibus  ;  polliceiiles  eliain  securila- 
tem  a  pracside  qui  eos  cuslodes  dederat :  el  illos  ac- 
cepta  pecunia  fecisse  siciil  eranl  edocti ,  divulgatum- 
que  esse  verbum  islud  apud  Judseos  usque  in  hodier- 
num  diem. 

CAPUT  XXV.  —  /ii  eo  qiwd  se  postea  dkciptilis  mnm- 
(eslavit ,  quomodo  sibi  omiies  Evaiigclisla:  non  udver- 
sentur ,  cotlalis  tesliiiwniis  et  de  apostolo  Pauto  ct  de 
Aclibus  Aposlolorum.  g- 

70.  Jam  posi  resurrectionem  quemadmodum  appa- 
ruerit  Dominus  discipulis  ,  considerandum  est ,  noii 
solum  ut  elucescai  eiiam  cx  bac  re  convenientia  qua- 
tuor  Evangelistarum  {Malth.  xsviil ,  Marc.  xvi ,  Liic. 
XXIV,  et  Joan.  xx  ,  xxi) ,  vcrum  etiam  ut  cum  Taulo 
apostolo  consonciit ,  qui  de  liac  rc  in  prinia  ad  Co- 
rinthios  Epistola  ita  loqiiitur  :  Tradidi  eiiiin  vobis  in 
primis  qiiod  et  accepi ,   quia  Chritlus  mortuus  est  pro 
peccatis  noslris,  sccundum  Scripturas ,  ct  quia  sepullus 
esl,  et  quia  remrrcxil  tcrlia  die  secundiim  Scripluras  : 
cl  quia  apparuil  Ccpliw  ,  poilea  duodeciin  ',  deinde  ap- 
paruit  plus  quam  quinyenlis  (ralribus  siinul ,  cx  quibus 
plures  manent  vsque  vdliuc,  quidam  autem  dormierunt; 
poslea  apparuit  iacobo,  dcinde  .\poslolis  onmibus ;  no- 
vissime  '   autcm    oinnium   quasi   aborlico  apparuil    et 
mihi  (I  Cor.  xv  ,  5  8).  IIuiic  autem  ordinem  nullus 
Evangelislarum    leiiuit   :    unde    considerandum    est 
utrum  ordo  qnem  illi  tenuerunl,  huicnon  adversciur  : 
nam  nec  ille  oiiiiiia  ,  nec  isli  omiiia  dixerunt ;  quae 
auiem  dixerunt  oinncs  utruin  nibil  inicr  se  repugiient 
lanlum  videnduiii   cst.   Lucas   cnim   solus   quatuor 
Evangelistarum ,  non  dicit  a  mulieribus  visuin  Domi- 
num,  sed  lantuinmodoangclos  :  Mattlixus  autem  dicil 
quod  eis  occiirrerit  redcuntibus  a  nionnmenlo  :  Mar- 
Cusquoqne  dicit  primo  visuiii  csse  .Maiix  Magdalena', 

»  EdUi,  tmdedni.,  .^t  mss.  duodecim  ;  juxta  gr«c.,  tois 
dtdeca. 

•  i;i  decein  Mss.  twvxisiim  :  his  inlra,  n.  8o,  cousentie- 
ti^il  edili 


sicut  ct  Joanncs ;  scd  quoniodo  sil  ci  visus  non  diut , 
quod  cxplicaiur  a  Joanne.  Lucas  autcm  non  soluai  ta- 
cct ,  ut  dixi ,  cum  apparuisse  mulicribus,  sed  etiam 
duos*,  qiiorum  unus  fuit  Clcoplias ,  lalia  dicil  locutos 
eum  illo  anlequam  agnosccrenl  eum ,  tanquain  niu- 
lieres  iiiliil  se  aliud  quam  angelos  vidissc  nunliavc- 
rint ,  qui  dicebant  eum  vivere.  Ita  enira  narrat  :  Ecce 
duo  e.x  illis  ibant  ipsa  die  in  caslellum  ,   quod  erat  m 
spalio    stadioruin    scxaginla     ab   Jcrus.ilem  ,    noiiiine 
F.inaus;el  ipsi  loqucbanlur  ad  iiivicem  de  his  oinnibus 
qiia:  acciderant  :  ct  (acluin  est  dum  toquerentur  ,  et  se- 
cmn  qiKcrerenl,  et  ipseJesus  appropinquans  ibat  cum  il- 
lis ;  oculi  aulein  illorum  tencbanlur  ne  eum  agnosccreiil. 
El  ail  ad  illos  :  Qui  sunt  lii  sermones  ,  quos  confcrtis  ad 
inviceni  ambulaiUes,  et  estis  tristcs  ?  El  respondciis  unus 
cui  nomen  Cleophas ,  dixil  ei :  Tu  solus  pereqrinus  es  in 
Jerusalem ,  et  non  cognovisti  qum  (acta  sunl  in  illa  his 
diebus  ?  Qiiibus  ille  dixit :  Qum  .'  Et  dixerunt :  De  Jesu 
Nazareno ,  qui  (uil  vir  prophcla ,  potens  in  opere  et  scr- 
mone  corain  Deo  et  oiniii  populo ;  el  quomodo  eum  tra- 
didcrunt  suinini  sacerdoles  et  principes  noslri  in  damna- 
tionein  mortis ,  et  crucip.xerunl  eum.  Nos  autem  spera- 
baiiius  quia  ipse  esset  redempturus  Isroil  :  et  nunc  su  ■ 
pcr  licec  oinniu,  terlia  diescst  tiodie  quo  liwc  faclasunt. 
Scd  el  inuliercs  qua'dam  ex  noslris  lcrruerunl  ms ,  quce 
ante  Iticein  (iierunt  ad  monumentum,  et  non  invenlo  cor- 
pore  ejus,  venenint,  dicenles  seetium  visionem  angelo- 
ruin  vidisse,  qui  dicunt  eum  vivere.  Et  abierunt  quidam 
ex  noslris  ad   monumenlum ,   el  ita  invenerunl   sicut 
mulieres  dixerunt ,  ipsum  vcro  non  viderunl. '  II;i?c  se- 
eundum  Lucain  ita  narrant,  utmeminisse  ac  rccolere 
potuerunt  quod  a  mulieribus  dictum  erat,  vel  a  disci- 
pulis  qui  cucurrerant  ad  monumentum ,  quando  cis 
nuntiatum  est  quod  ablatiim  inde  sit  corpus  ejus   E; 
ipse  quidem  Lucas  Pelrum  lantiiin  dicit  cucurrisse  ad 
inonumentum  ,  el  procumbentem  vidisse  liiileaniina 
sola  posila  ,  et  abiisse  sccum  mirantem  quod  factuin 
fucral.  Iloc  aulem  de  Petro  commenioral ,  priusquam 
narrcl  de  his  duobus  quos  invenit  in  via,  poslcaquam 
nnrravit  de  mulieribus  qua;  viderant  angclos  ,  ct  ab 
eis  audier.int  quod  resurrexisset  Jesus  ,  tanquam  tunc 
Pelrus  ad  monumentum  cucurrerit.  Scd  intelligilur 
hoc  Lucas  recapitulando  posuisse   de  Pelro.  Tuiic 
enim  cuciirrit  Petrus  ad  nionumcniiim ,  quando   ct 
Joannes  ,  cuin  laniummodo  a  niiilicribiis ,  pra-cipiic  a 
Maria  Magdalcnc   nunliatuni  cis  fueral   de  corporc 
ablalo;  tunc  autem  illa  iiuntiaverat ,  qiinndo  vidit  la- 
pidem  avulsuni  a  monumento  :  et  postca  facta  suiit 
hxc  de  visione  angelorum,  alque  ipsius  Dominl ,  qui 
bis  numero  apparuerat  mulieribus;  semel  ad  monu- 
nientum  ,  et  iteruin  occurrens  revcrtcntibus  a  raonu- 
mento.  IIoc  autem  anleqnam  duobus  illis  in  via  visus 
fuissct,  quorum  crat  uniis  Cleoplias.  Naniqiie  ct  Cleo- 
plias  loquens  cum  Domino  quem  nonduin  agnosccbal, 
non  Petrumdixil  isse  ad  mnniimeiituin;  sed,  abicrunl 
quidain  ex  noslris,  inquit,  ad  monumenlum,  et  ila  ime- 
nerunt  sicut  mulicres  dixerunt  :  quod  et  ipse  recapitu» 

•  In  i  rius  exciisi?,  non  im-cnerunt.  M  in  G.i1llcanis  ei  Va- 

licanis  uss.,  non  liderunt  :  favcnlc  sra^co,  oiiA  ciilan. 


1203  LIBER  TERTIUS 

lando  inlclligilur  dixissc ,  iilud  sciliccl  qiiod  primo 
miiliercs  nunliavcrnnl  Pctro  el  Joanni  de  ablalo  cor- 
pore  Domini.  Ac  per  lioc  cum  ipse  Lucas  Petrum 
dixerlt  cucurrisse  ad  nionumenium  ,  et  Cleopliam 
dixisse  ipse  reluloril  quod  (juidam  corum  ierant  ad 
jnonumenium,  intelligilur  aileslari  Joaiini ,  qnod  duo 
ierinl  ad  monumentum ;  sed  Pelrum  soium  prinio 
commemoravit ,  quia  illi  primitus  Maria  nuntiaverat. 
Item  potest  movere  quod  Pelrum  non  intranlem  ,  scd 
procumbentem  dicit  idcni  Lucas  vidisse  sola  linlea- 
mina,  et  discessisse  iniranlem;  ciim  Joannes  dicatse 
potius  iia  vidisse,  hoc  cst  discipulum  illnm  quem  dili- 
gebat  Jesus,  non  inlrasse  in  monumentum,  qiio  prior 
venerat,  sed  cum  se  inclinasset  vidisse  posiia  lintea- 
inina  :  sed  et  seipsnm  postea  dicit  intrasse.  Ita  ct 
Petrus  inlelligcndus  cst  primo  procumbens  vidisse  , 
quod  Lucas  commemoral ,  Joannes  tacet ;  post  au- 
lcm  ingressus,  sed  ingressus  tamen  antequam  Joanncs 
iiilraret ,  ut  omncs  veruni  dixisse  sine  ulla  repugnan- 
lia  reperiantur. 

71.  Ordo  crgo  rerum  qiii  esse  potuit ,  quemadmo- 
dum  Dominus  ,  excepio  qiiod  jam  mulieribus  locutiis 
erat,  eiiam  maribus  discipulis  visus  fuerit ,  secundum 
testimonia  non  solum  qualuor  Evaiigclisiarum  ,  sed 
eliam  Pauli  aposloli ,  contcxcndus  et  demonslr.indns 
cst.  Omnium  ergo  virorum  priiuo  apparuiFse  iniclligi- 
lur  Pelro,  ex  liis  dunlaxat  oninibus  quos  Evangelislic 
quatuor  et  Paulus  apostolus  commemoravcrunt.  Cx- 
lerum  si  apparuit  alicui  eorum  prius  quam  Pclro  , 
quod  omncs  tacuerunt ,  quis  vel  diccre  audeal  vcl  nc- 
gare?  Neque  enim  et  Paulus  dixit,  Appariiit  piinio 
Cepha;;  sed,  Apparuit ,  inqnit ,  Ceplia; ,  poslea  duode- 
cim,  deinde  npparuit  plus  quam  quingenlis  [ralribus  si- 
mul.  Sic  aulem  non  apparcl  quibus  duodecim  ,  qucni- 
adiuodum  nccqnibiis  qningentis.  Ficri  cnim  polest  ut 
de  lurba  discipulorum  fucrint  isli  duodecim  ncscio 
qiii.  Nam  illos  quos  Aposlolos  iioniinavit ,  non  jam 
duudecim  ,  scd  undecim  diceret ,  sicul  nonnulli  etiain 
codices  habcnt ;  quod  crcdo  perturbatos  bomiiios 
cmendassc,  putantes  de  illis  duodecini  Aposlolis  dic- 
lum,  qui  jam  Juda  esstincto  undccim  erant.  Sed  sivc 
illi  codiccs  verius  habeant  qui  undccim  habent ,  sive 
alioSquosdam  duodecim  discipulos  Paulus  velit  iiitcl- 
ligi  ',  sive  sacratum  illum  numerum  '  eliam  in  uiidc- 
cim  stare  voluerit ;  quia  duodenarius  in  cis  numcrns 
ita  mysticus  erat,  ut  non  possel  in  lociini  Judac  nisi 
alius,  id  est  iMatihias,  ad  conscrvanduni  sacrameninm 
ejusdem  numeri  subrogari  {Aci.  1  ,  26) ;  quodlibct 
crgo  eoruni  sit ,  niliil  iiide  exislil  qnod  verilali  vel  is- 
lorum  alicui  veracissiino  narratori  repugiiare  videainr : 
probabililer  lamen  creditur  posteaquam  Peiro  appa- 
ruit ,  dcinde  apparuissc  istis  duobus ,  quorum  crat 
uiius  Cleoplias ,  de  qiiibus  Lucas  totum  narrat ,  Mar- 
cus  autem  breviter  ita  perstringit  :  Post  hccc  autem , 
inquit ,  duobus  ex  eis  anbutantibus  ostensus  esl  in  alia 
tgigie,  euntibus  in  vitlam.  Caslellum  quippc  illud  non 


120«; 
absurdc  accipimus  etiam  villam  poluisse  appcllari ; 
quod  nunc  jani  appellatur  ipsa  Deihleem,  qiia;  civiias 
anlea  vocilala  est;  qnamvis  nunc  sit  honoris  aniplio- 
ris ,  norniiic  Domini ,  qui  in  illa  nalus  esl ,  sic  pcr 
Ecclesias  onmium  gentium  difTamaio.  Et  in  codicibus 
qiiidem  gr.Tecis  magis  agrum  invenimus  (a)  quam  vil- 
lam  :  agri  aiiicm  nomine  non  castolla  tantum,  vcrum 
ciiam  miinicipia  ctcoloniae  solentvocari  exlra  civita- 
tcm  ,  quae  caput  et  quasi  maler  est  cseterarum  ,  unde 
meiropolis  appellaiur. 

72.  Qiiod  auicm  ait  Marcus,  eis  in  alia  eriigie  Do- 
minum  apparuisse ;  hoc  Liicas  dicit,  quod  cnriiin  oculi 
leiicbantur  ne  agnosccrent  eum.  Oculis  quippe  eorum 
accidcrat  aliquid,  quod  ita  manerc  permissum  esi  us- 
que  ad  fractionein  panis,  certi  mysterii  causa,  ut  eis 
in  illo  alia  oslenderetur  effigies,  et  sic  eum  non  nisi 
in  liactione  panis  agnoscerenl ,  sicut  Luca  narrante 
monstratur.  Pro  mcrilo  quippe  mentis  eorum,  adhuG 
ignoranlis  quodoportebatChristum  mori  etresurgere, 
simile  aliqnid  eorum  ocnli  passi  sunt,  non  veritaie 
fallente,  sed  ipsis  veritatem  pcrcipere  non  valeiilibus, 
et  aliud  quani  res  est  opinanlibus ;  ne  quisquam  si; 
Christuin  agno\isse  arbitretur,  si  ejus  corporis  par- 
ticcps  non  cst,  id  est  Ecclesiac,  cujus  unitatem  in  sa- 
cramcnto  panis  commendat  Aposlolus,  dicens,  Unu$ 
panis,  unum  corpus  mulli  sumus  ( I  Cor.  x,  17) :  ul  cum, 
cis  benedictum  panem  porrigerei,  apcrirentur  oeuli 
corum,ct  agnosccrent  euin ;  aperirentur  uiiqucad  ejus 
cogniiionem,  remolo  scilicet  impedimcnto,  qiio  lene- 
baiitnr  ne  eum  agnoscerent.  Neque  enim  clausis  ocu- 
lis  anibnlabant ;  sed  inerataliquid  quo  non  sinerenlur 
agnoscerc  qiiod  videbant  :  quod  scilicet  et  caligo  ct 
aliqiiis  humor  cflicere  solel.  Non  quia  Dominus  non 
poicrai  iransformaie  carnem  suam,  ut  alia  revera  cs- 
set  efligies,  non  quam  solebant  illi  conlueri ;  quando- 
quidcm  ct  anle  passionem  suam  Iransfurinatus  est  in 
nionte,ut  facies  ejus  clarescerel  sicui  sol  [ilatth.  xvii, 
2)  :  qualc  vult  enim  corpus  de  qualicumquc  corpore 
vcruin  de  vero  facit ,  qui  de  aqua  vcra  vcrum  vinum 
fecit  (Joan.  ii,7-ll) ;  sed  non  ila  feceMt,cuinapparuit 
illis  duobus  in  alia  efHgie.  Non  enim  sicut  erat  appa- 
ruit  eis  ',  quorum  oculi  tenebanlur  ne  agnoscorcnt 
cum.  Non  aulem  incongruenler  accipimus  lioc  impe- 
dinientuin  in  oculis  eorum  a  satana  fuisso,  ne  agno- 
scorctur  Jesus  :  sed  tainen  a  Clirislo  est  facta  permis- 
sio  iisque  ad  sacramentum  panis  ;  ut  unilale  corporis 
cjiis  parlicipala,  removcri  intelligalur  impedimcnluni 
iniinici,  ut  Clirislus  possit  agnosti. 

75.  Nain  ipsos  esse  istos  de  qiiibiis  ct  Marcus  nar- 
ral,  crcdcnduni  est;  quia  dicit  ip.sos  cunlcs  nuntiasse 
cxieris  :  sicut  Lucas  dicil  eos  surgcntes  eadem  hora, 


'  Mss.,  sive  alios  quosdam  duodecimapostolusraulusvclii 
inlLlligi. 
»  yujnquc  Mss.,  sive  sacranwntum  illius  numeri. 


'  Edili  :  .von  cnim  aliter  qtiam  ernl,  scd  siciit  erat  nppa- 
riiit  eis.  At  Mss.  carenl  his  vocibus,  uliter  qiiam  crat  sed ; 
qua;  iin|irudeiiler  adiJilse  fuerant,  uon  probc  iiiteliocto  ver- 
1)0,  appartiit,  <iuod  bic  pro,  visiis  est,  uonit  Auguslinas;  ot 
Chrisluni,  quando  illis  duobtis  inalia  ctngie  visus  fuit,  non 
proileroa  transfbrmata  siia  carne  elligioni  aliain  revora  |  rse 
so  tulisso  probal  liac  ralione,  quia  si  videiitium  oculi  tciie- 
bantnr  nc  euiii  ae;iiosceront,  sequitur  ut  non  in  ipsa  quana 
(irae  se  fereliat  eiligie  visus  eis  liicrit. 

(n)  Eis  agron. 


♦aoi 


DE  CONSENSU  EVANGELISTARUM,  S.  AUGUSTINI 


tm 


fcgrcssos  essc  Jcrusalom ,  ci  iiivenisse  congrcgatos 
undecini,  cl  cos  qui  cuin  ipsis  crant,  diccmcs  quod 
surrexil  Dominus  vcrc,  ct  apparuit  Simoni ;  ct  lunc 
ciiam  ipsos  narrassc  quac  gcsia  cranl  in  via,  ct  quo- 
modo  cum  cogimvcrint  in  fiaclione  panis.  Jain  crgo 
crjt  fama  qiiod  rcsiirrexcrat  Jesus,  ab  iliis  mulieribus 
facla  ,  cl  a  Simone  Pclro ,  cui  jam  apparucrat :  lioc 
cnini  isti  duo  inveneruiit  lo^iueiites  ad  quos  iii  Joru- 
salcm  vcnerunt.  Fieri  itaqtic  polcst  01  tiinorc  prius 
iii  via  nohierint  dicere  quod  eum  audicrant  rcsiir- 
rexissc ,  quamlo  lantummodo  angelos  dixerunt  visos 
csse  mulicribus  :  ignoraiites  enim  cum  quo  loqueren- 
tur,  mcriio  posscnl  csse  solliciti  ne  quid  passim  de 
Clirisli  resiirreclione  jaetanies  in  manus  inciderent 
Judaiorun).  Quod  aulom  ail  Marciis ,  Annuniiavcnml 
cwleris,  nec  iiiii  crcdideninl  ;  cmii  Lucas  dicat ,  quod 
jam  inde  loquebanlur  vcrc  resurrexisse  Dominum,  ct 
Simoni  apparuisse  :  quid  inielligendum  est,  nisi  ali- 
quos  ibi  fuissc  qiii  lioc  nollent  credere?  Cui  autem 
non  eliiceat  pnetermisisseMarcum  qtia;  Lucas  narrando 
cxplieavit,  boc  cst,  qiiai  cuni  illis  loculus  fuerit  Jesiis 
antequam  "^nosccrcnl  cuni,  ei  quomodo  eum  in  fra- 
ctione  panis  agnovcrini?  Quaiiduquidem  mox  utdixit 
cis  apparulsse  ic  alia  effigie  euntibus  in  villam,  con- 
linuo  conjuiixit,  El  illi  cunles  nunliaverunl  cwleris,  nec 
illis  crediderunt  :  quasi  possent  nuntiare  qiiem  non 
agnovcrant ;  aut  posscnt  agnoscere,  quibus  alia  effi- 
gics  cjus  apparuerat.  Quomodo  crgo  eum  .ignoverint, 
ut  nunliare  possent,  Marcus  sinc  dtibio  pra:terniisil. 
Quod  ideomcmoricecommendandum  est,  ut  assuesca- 
nius  adverlere  Evangolisiarum  morem  ila  prneiermil- 
tentium  qua;  nnn  commcmorant ,  et  conjungenlium 
qtise  commcmorant,  ut  cis  qiii  usum  in  bac  considera- 
tionc  non  babent,  non  aliunde  maximc  error  oriaiur, 
quo  putcnl  eos  non  sibi  coiigruere. 

li.  Lucas  cigo  sequitiir,  ct  dicit  :  « Dum  liacc  au- 
leni  Ioquuiiii:r,  Jesus  stetit  in  mcdio  eorum,  et  dicit 
cis  :  Pax  vobis  ;  cgo  sum,  noliic  timere.  Conlurbati 
vero  et  contcrrili  cxislimabant  se  spiritum  vidcre.  Et 
dixit  cis  :  Quid  turbati  csiis,  ct  cogiiationes  asecndiint 
in  corda  vesira  ?  Vidote  manus  meas  et  podcs  mcos, 
quia  ipse  ego  sum  :  palpale,  et  videle,  quia  spiritus 
carnum  ct  ossa  non  babct,  sicut  me  videtis  babere. 
El  cum  hoc  dixissct,  ostendit  cis  manus  et  pcdcs.  > 
Ilanc  oslensionem  Domini  post  rcsurreclionem  intel- 
ligiiur  ct  Joannes  commemorarc,  sic  loquens  :  «  Cum 
essel  crgo  scro  dic  illo  una  sabbatorum ,  ct  forcs  es- 
scnt  claiisx  ubi  eranldiscipuli  congregati  propterme- 
tum  Judaiorum,  venit  Jcsus,  ct  stctit  in  medio,  et  dicit 
cis  :  Pax  vobis.  El  lioc  eiim  dixissct,  ostendit  eis  ma- 
nus  et  lalus.  i  Ac  per  boc  bis  verbis  Joannis  possunt 
coiijungi  ea  qiix  Lucas  dicit ,  idem  autem  Joannes 
pra;termittit.  Ita  cnim  Lucas  seqiiitur  :  <  Adbuc  au- 
tem  illis  non  credentibus,  el  mirantibus  pra;  gaudio, 
dixit:  Ilabclis  liic  aliquid  quod  manducctur?  At  illi 
obtuleruni  ei  pai  tein  piscis  assi  et  favum  mellis.  El 
cum  manduciisset  coram  eis,  sumens  reliquias  dedit 
fei^.  >  llis  ilcm  verbis  possunt  adjiingi  qua;  Liicas  ta- 
gei,  Jipil  uuicm  Joanncs :  <  Gavisi  sunl  crgo  discipuli 


viso  Domino.  Dixil  crgo  eis  ilcruyi  :  Pax  vobis ;  sicut 
misit  me  Paicr  et  cgo  initto  vos.  Hoc  ciim  dixissct, 
insiifflavit,  et  dixil  cis  :  Accipito  Spiritiim  sanctuin  : 
quorum  rcmiseritis  peccata,  rcmittuntur  cis,  cl  quo- 
rum  dctinueritis,  detcnta  sunt.  >  ilis  rursus  adjiing.a- 
mus  qu.TC  Joaiines  prnctcrmisit ,  Lucas  commcmorai : 
<Et  dixit  ad  cos  :  ILtcc  sunt  verba  qtia;  loculiis  siim  ad 
vos,  cum  adliuc  cssem  vobiscum,  quoniam  iicccsse  csl 
impleri  oinnia  qua;  scripta  sunl  in  Legc  Moysi  ct  Pro- 
plictis  ct  Psalinis  de  me.  Tuncapcruit  illis  sensum,  ul 
intolligerciit  Seripturas,  et  dixil  cis :  Qiioniam  sic  scri- 
pliim  esl,  et  sic  oportobat  Cliristum  pati,  et  resurgetc 
a  mortuis  die  lcrtia  ;  ol  prx-dicari  in  nomlne  cjus  puB- 
nilcntiam  et  remissioncm  peccaiorum  in  omncs  gen- 
los,  iiicipientibus  ab  Jorusalem  ;  vos  aiitcm  cstis  lcslcs 
lioruin.  Et  ego  mitto  '  promissuin  Patris  mei  in  vos :  vos 
auiem  scdete  iii  civitate  quoadusqiic  indiiamini  virtu- 
tem  ex  allo.  i  Ecce  quomodo  commemoravit  et  Lu- 
cas  promissioncm  Spirilus  sancti,  quam  non  iiivcnimus 
a  Domino  factam,  nisi  in  Evangelio  Joannis  {Joan.  xiv, 
26,  ei  XV,  2u).  Quod  iion  pra;lereunler  advertcndum 
cst,  ut  meminerimus  quemadmodum  sibi  Evangelistx 
invicom  attcstanliir  de  quibusdam  etiam  qux  ipsi  non 
dicunt,  et  tamen  dicta  noverunt.  Post  ba;c  Lncas  qua: 
gcsta  sunl  omnia  prxtermiltii,  nec  omnino  commemo- 
ral,  nisi  quando  Jesus  asccndit  in  coelum  :  ahiue  id 
tamcii  ita  coiijungit  quasi  boc  scquatur  li:cc  verba  quat 
dixil,  cum  lioc  gestum  sit  una  sabbatorum ,  quo  die 
Domiiius  rcsurrexit ;  illud  autem  quadragesimo  dic, 
sicut  idem  ipse  Lucas  in  Apostolorum  Actibus  narrat 
(Acl.  1 , 2-9).  Quod  autem  dicit  Joaniics,  non  cum  illis 
fuisse  tunc  apostolum  Tbomam,  eum  secundum  Lucam 
duo  illi,  quorum  erat  unus  Clcopbas,  rcgressi  Jerusa- 
lem,  invenerint  congregatos  undecim.ct  cos  qtii  cum 
ipsis  erant ;  proculdubio  inielligendum  cstquod  inde 
Thomas  exicrit,  antequam  cis  Dominus  Iia;c  loqucn- 
tibiis  apparercl. 

75.  Ilinc  jam  Joanncs  aliam  commemoral  sul  dc- 
monstralionem  a  Domino  discipulis  faclam  post  dies 
oclo,  ubi  cral  ct  Thomas  qiii  prius  euni  noii  viderai. 
<  Et  post  dies  octo,  >  inquit,  <  iteruni  eraiit  discipuli 
cjiisintus,  etThomas  cum  eis  :  venit  Jesus  januisclaii- 
sis,  et  stetit  in  medio,  el  dixit  :  Pax  vobis.  Deiiide 
dicit  Thonia; :  Infer  digitum  tuum  buc,  ct  vide  manus 
mcas,  elalTer  manum  tuam,  ctmitte  in  latus  meiim, 
ct  nnli  esse  incredulus.sed  fidelis.  ResponditThomas 
et  di\it  ei  :  Dominus  raeus  ct  Deus  meus.  Dicit  ei  Je- 
sus  :  Quia  vidisti  me,  credidisli  :  beali  qui  non  vide- 
ruiit,e'.crediderunl.>Hancsecundam  Domini  visioiicm 
crga  dlscipulos  factam,  id  est  quam  secundo  loco  Joan- 
nes  coramcmorat,  apud  Marcum  posscmus  agnoscere, 
breviter  eam  sicuii  assoletperstringentem,  nisi  movc- 
ret  quod  ibi  ail,  ]Voi)is«i»ii;  recumbenlibiis  tllis  undecim 
appaivit :  nou  ideo  quia  Joannes  lacuit  rccumbenlcs, 
potiiit  enim  hoc  pra;termiltere ;  scd  quia  isie  dixil, 
^ovissime,  quasi  ullra  jam  noii  eis  app;iriierit ;  cuiii 
adbuc  Joamies  lertiam  sit  cjus  narraturus  domonslrar 

«sicMss.  juxia  gr.-ec,  apos(e//d.  At  eJiti  babciii  fuiuri» 
tcmiorc,  miilMn. 


jo^^g  LlBEll  lERTIUS. 

lioiicm  ad  mare  Tiberiadis  :  deiiidc  qiiod  dicil  idem 
Mavciis,  Exprobraiis  illis  mcrcdulilatcm  iUontm,  et  du- 
riliim  cordis,  quia  Itis  qui  vidcrant  ettm  resurrcxisse, 
non  crcdideratit :  iilis  videlicct  duobus ,  quibus  in  vil- 
lam  cuniibiis  apparuit,  posteaquam  resurresit;  et  l'c- 
iro,  cui  primiUis  euni  apparuissc  apud  Lucam  inve- 
sligalum  csl;  forlasse  ct  Mariae  Magdalcna; ,  ct  aliis 
mulieribus  quae  cum  illa  cranl,  quandi)  cis  ct  ad  mo- 
numcntum  apparuit,  et  inde  redcunlibus  in  itinere  oc- 
currit.  Nam  ita  contexit  narralionem  ideni  Marcus, 
cum  commcniorassel  breviter  de  duobus  illis,  quibus 
apparuit  in  villam  euntibus.quod  nuniiasscnt  ca;lcris, 
nec  illis  creditum  esset :  f^ovissime,  inquit,  recttmben- 
libtts  itUs  widecini  apparuil,  el  exprobravil  iticredulita- 
tem  eorum  et  duriliam  cordis,  qtiia  liis  qui  viderattl  eum 
resurrexisse  non  crediderititl.  Quomodo  ergo  novissitite, 
quasi  jam  ultra  eum  non  vidcrint?  Novissimum  qui|ipe 
illud  est ,  quo  Dominum  Apostoli  in  terra  vidcrunt, 
quando  ascendit  in  coalum  ;  quod  fartum  est  quadra- 
gcsimo dic post  ejus  resurrcctionem. Numquidnam  tunc 
Cxprobraturus  erat  quod  non  crcdidissent  eis  qui  cum 
viderant  resurrexisse,  quando  jam  el  ipsi  posl  rcsur- 
reclioncm  toties  eum  viderant,  el  maxime  ipso  die  re- 
surrectionis  cjus,  id  est  una  sabbati  jam  circa  noctcm, 
sicut  Lucas  Joannesque  commemoranl?  Remanct  igi- 
tur  ut  intclligamus  eumdem  diem  resurrcctionis  ejus, 
id  est  unam  sabbali,  quando  eum  post  diluculum  vidit 
Maria  ct  alix  cum  illa  niulicres,  quando  etiam  Petrus, 
quaudo  et  illi  duo  quorum  uims  eral  Cleopbas,  quos 
videlureliam  idem  Marcus  conimemorarc,  quaudo  ja«i 
circa  noctcm  illi  undecira  (  pr.xter  Tliomam )  ct  qui 
cum  eis  erant,  quando  eis  et  isti  quod  vidcrant  narra- 
veruni,  nunc  eliam  Marcum  more  suo  breriter  com- 
mcmorare  voluisse  ;  et  ideo  dixisse  ,  Novissitite,  quia 
Ipso  dielioc  novissimnm  fuit,  jam  incipicnte  nocturno 
tempore,  postcaquam  illi  de  castello,  ubi  eum  in  fra- 
ctione  pauis  agnovcrant ,  rcdierunt  in  Jerusaleni,  et 
invcnerunt,  sicut  dicit  Lucas,  iUos  undecim,  ct  eos 
qui  cum  illis  erant,  jam  colloqucntes  de  resiirrcctione 
Domiui,  ct  quod  visiis  fucrit  Petro  :  quibus  et  ipsi 
narraverunt  quod  in  via  gesluni  crat,cl  qiiomodo  eum 
cognoverint  in  fractione  panis.  Sed  erant  ibi  ulique 
non  crcdentcs  :  unde  verum  est  quod  Marcus  dicit , 
Ncc  illis  credideruttt.  Ilis  crgo  jam,  sicut  Marcus  dicit, 
discumbcniibiis ,  ct  adbuc  inde,  sicut  Lucas  dicil,  lo- 
qiientibus,  stetit  in  mcdio  eorum  Dominus,  ct  ait  illis, 
Pax  vobis,  sicut  Lucas  ct  Joannes  :  forcs  aulem  cliui- 
ssc  eranl,  cum  ad  eos  intravit,  quod  solus  Joannes 
coinmcmorat.  Verbis  iiaque  Domini  quaj  lunc  etnn 
loculum  essc  discipulis  Lucas  Joannesque  dixerunt, 
iiilcrponitur  ct  illa  exprobratio  dc  qua  Marcus  dicit, 
quod  non  crcdidcrint  eis  qui  eiim  resurrexisse  videranl. 
76.  Scd  boc  rursus  movet ,  quomodo  discumben- 
tibus  undecim  dicit  Duminum  apparuisse  Marcus,  si 
illud  tempus  cst  diei  dominici  jam  noclis  initio,  quod 
Lucas  Joanncsquc  mcmincrunt.  Aperle  quippe  Joannes 
dicit  non  cum  eis  tuiic  fuisse  apostolum  Tliomam , 
qucm  credimus  exiisse  inde  anlequam  Dominus  ad 
fps  inlrarct ,  poslcaquam  illi  duo  redeuutes  dc  ca- 


1-210 

stello  cum  ipsis  undecim  collocuti  sunt ,  sx;ut  apud 
Lucam  invcnilur.  Sed  Lucas  in  sua  narraiione  dat 
locum  quo  possit  intclligi ,  dum  lia-c  loqucreiiliir, 
prius  inde  exiisse  Tiiomam ,  et  postca  Dominum  in- 
trassc.  Marcus  aulcm  qui  dicit,  Novisdme  rccuittben- 
libiis  illis  undecim  appariiil,  eliam  Tboiuani  illic  fuisse 
cngit  falcri.  Nisi  fortc,  quamvis  uno  absentc,  undc- 
cim  taincn  voluit  appcllare,  quia  eadeui  tunc  apc- 
stolica  socictas  lioc  numcro  nuiicupabalur,  auteqiiam 
Maltbias  in  locum  Judx  subrogarelur.  Aut  si  liuc  du- 
runi  est  sic  accipcre,  illud  crgo  accipiamus,  pos'» 
mulias  dcmonstraliones  cjus  quibus  per  dies  quadra- 
ginta  discipulis  prxseniaius  esl,  eum  etiam  novissime 
rccumbeniibus  illis  undccim  apparuisse,  id  esl  ipso 
qiiadragesimo  die :  ei  quoniam  jam  erat  ab  eis  ascen- 
suius  in  calum  ,  boc  cis  illo  die  maxime  exprobrare 
voliiisse  ,  quia  bis  qui  viderant  cum  resurrexissc  non 
crediderani,  antequam  ipsi  eum  vidcrent;  cumutique 
post  asceusionem  suam  pra;dicaniibus  illis  Evange- 
lium ,  cliam  gentcs  i;uod  non  videruiil  fucrant  credi- 
tura;.  Post  illam  quippo  cxprobrationcm  ,  secutus  ail 
idem  Marcns  :  Et  dixit  eis  :  Euiiles  in  mundiim  uni- 
versiim,  prccdicale  Evangelium  omni  creaturce  :  quicre- 
didcril ,  el  baplizaltis  fuerit ,  snlvtis  erit ;  qiii  vero  non 
credideril,  condeintiabiltir.  Iloccrgo  pra^dicaturi,  quo- 
niam  qui  non  crcdidcrit  coiulemnabitur,  cuni  id  uti- 
que  non  crcdideritquod  non  vidit;  iiounc  ipsiprimitus 
fucrant  objurgandi,  quod  anlcquam  Dominum  vidis- 
scnt,  non  crcdidcrunt  eis  quibus  prius  apparuisscl? 

77.  Ilanc  autcm  novissiniam  fuisse  corporaliier  in 
tcrra  rcpracsentationem  Doinini  Apostolis  eliam  illud 
admonct  ut  credamus ,  qiiod  ila  scquitur  idem  Mar- 
CU3  :  Signa  autem  eos  qui  crcdiderint,  hac  sequentur : 
in  nomine  meo  dwmonia  ejicient ,  linguis  loquenlur  no- 
vis ;  scrpcntes  toilent,  et  si  morti[entm  qitid  bibcrint , 
non  eis  nocebit ;  super  agrolos  inanus  imponent,  et  bene 
liabcbttnl.  Deinde  subjungil  :  Et  Doiitiiius  quidem  post- 
quam  locutus  est  eis ,  asstimptus  est  in  ccelttm  ,  el  sedit  a 
dexlris  Dei.  Itli  autem  profecti,  prwdicavenint  ubique, 
Domiiio  coopcrante ,  et  scrmonem  conprtitante  scquenti- 
bus  signis.  Cum  crgo  dicil,  Et  Dominus  quidetn  posl- 
qunin  loctilus  cst  eis ,  assiimptus  est  in  ccclutit;  satis  vi- 
dctur  osicndere  novissimum  cum  illis  in  terra  hunc 
eiim  Iiabuisse  scrmonem  :  quanivis  n6n  omnimodo  ad 
id  coarclare  vidcatur.  Non  enini  ait ,  Postquam  ha;c 
loculus  est  cis;  sed  ,  posiquam  tocuitis  est  eis  :  undo 
admittit,  si  nccessiias  cogerct,  non  islam  fuisse  no- 
vissimam  locuiionem ,  nec  isium  fuisse  liovissiuiun^ 
diem  quo  cis  ifi  tcrra  pra;sens  fuit,  sed  ad  omiiia  qu» 
ciim  cis  omnibus  illis  dicbus  locutus  est,  possc  perti- 
ncre  quod  diclum  est,  poslquam  tocutus  est  eis,  as- 
sttmpltis  est  in  ca^tutn.  Scd  qiiia  ca  qna!  supra  diximus, 
mogis  suadent  bunc  novissimum  diem  fuisse,  quam 
ut  inielligantur  undecim  qui  Thoma  absenie  decera 
fucrunt;  ideo  post  hanc  locutionem  quam  Marcu» 
commemorat,  adjunctis  eiiam  consequenter  illis  ver- 
bis,  vd  discipulorum  vel  ipsius,  quae  commemo- 
rantur  in  Aclibus  Apostolorum  (4i:<.  i,  4-8),  cre- 
dcndum  csl  assiimptura  Dchiinum  in  coelum,  qua- 


i2H 


DE  co.vsnNsi:  evancelistabum,  s.  augustini 


W.i 


(Iragesimo  scilicel  dic  posl  tliem  ro^iirrectionis  ejus. 

78.  Jo.nniies  aulcm ,  quamvis  faloalur  mnll.i  se 
pralermisisse  qunc  fccil  Jesus  ,  voluit  tamen  eliam 
lcrliam  ejiis  rc pr.Tsenlalioiicm  discipulis  pnst  rcsiir- 
rcciionem  faciam  commenioiaro  ail  maie  Tilieriadis, 
seplein  scilicel  discipulis,  Pclio,  Tliomae,  Nallianacli, 
filiis  Zebeda;i,el  aliis  duobus  quns  nomiiialim  iion 
expressit ,  cum  piscarcnlur  ;  quando  jiissu  cjus  rolia 
mittenies  in  deilram  parlom ,  exlraxerunt  magnos 
pisces  conliim  (|iiiiiqiiagiiila  tres  ;  qiiando  ctiam  Po- 
Irum  ter  intcrrogavit  utruin  ab  illo  amarctur,  ct  ci 
pascendas  cnmmendavit  oves  suas  ,  et  dc  cjus  ipsius 
passioiie  prMdixit,  et  de  ipso  Joanne  ail,  Sic  '  eum 
volo  manere  donec  venlam.  Ad  iioc  Joannes  Evangc- 
tium  suum  lerminavit. 

79.  Jam  niinc  quoerendum  cst  quando  primuin 
visus  sil  a  disciinilis  in  GaliUca ;  quia  et  hoc  qiiod 
leriio  narrat  Joaniics,  in  Calil^ca  factum  est  ad  mare 
Tibcriadis  :  quod  facile  vidot  qui  recolit  illud  miracu- 
lum  de  quinque  panibiis,  qiiod  ita  iiarrare  incipit 
idem  Joannes  :  Post  liwc  ubiil  Jcsus  Irnits  mnre  Gati- 
la'ce,  (fuud  cst,  Tiberiadis  (Jonn.  vi,  I).  Ubi  aiilem 
putari  potest  prinium  adiscipulis  post  resurrcclioncm 
Tidcri  debuisse,  nisi  in  Galil.Ta?  si  recolantur  vorba 
illius  angeli  qui  secundum  Matlbxum  vcnienlibus  ad 
monumenlum  nnilieribus  ila  loriuilur,  Nolile  liniere , 
vos :  scio  enim  quod  Jesum  qui  critciftxus  est  quaritis  ; 
iion  esl  liic ,  surrexit  enim  sicut  dixil :  veiiite  ,  et  videte 
locum  ubi  positus  erat  Dominus.  El  cito  eunles  dicile 
discipulis  ejus  quia  surrexit ;  et  ecce  prmcedit  vos  in 
Galilceam  ;  ibi  euni  videbitis  :  ecce  dixi  vobis  :  ilem  se- 
cunduin  Marcum,sivo  ipse  sit  angolus  sive  alius  , 
Nulile ,  inquil,  e.rpavesccre  :  Jesum  qiiwrilis  Nazare- 
num  cruciftxum  ;  surrexil ,  uon  est  Itic  :  ecce  locus  ubi 
posiierunt  eum.  Sed  ite,  dicile  discipuUs  ejits  et  Petro, 
quia  prcecedil  vos  in  Galilisam  :  ibi  eum  videbitis  sicut 
dixit  vobis  ?  H;rc  verba  ita  videntur  soiiaro,  quod  Josus 
non  erat  sodemonslraturus  post  resuriectionem  disci- 
pulis,  nisi  iu  Galila'a.  Quam  dcmonstraiionem  nec 
ipse  Marciis  conimemoravit ,  qui  eum  dixit  mane 
prima  sabbati  apparuisse  primo  Maiia;  Magdalenae , 
et  illam  nuniiasse  discipulis ,  liis  qui  cum  eo  fuerant 
lugeiitibus  ct  fleiiiibus;  illos  autem  non  credidisse  : 
post  baic  deinde  duobus  ex  bis  appaniisse  cuniibus  in 
yillam  ,  et  illos  ca.ieris  nuntiasse  ;  quod  factura  cst, 
sicul  Lucas  el  Joaniies  coattestantur,  in  Jerusalem , 
eodem  ipso  dio  rcsurrectionis ,  jain  noctis  initio  :  de- 
inde  venit  ad  illain  ejus  maiiifostationem ,  quani  no- 
vissimam  dieit,  recumbcjitibus  illis  undociin  :  post 
banc  dicit  eum  assumptum  in  coeluin ;  quod  facium 
Eciinus  in  monte  Oliveii ,  non  longe  ab  Jerusalem  : 
nusquam  igitur  commemorat  Marcus  coinpletiiiii  qiiod 
ab  ;ingelo  prajnuuliatum  esse  tcstalur.  Matllia;us  voro 
niliil  aliud  dicit,nec  ulluni  aliimi  lociim  oiiinino 
conimemorat,  vel  aiite  vol  postea ,  ubi  discipuli , 
posieaquam  resurrexit ,  viderint  Dominum,  iiisi  in 

•  LoT.,  s»;  juxtatexlum  grscum  enn.  AtRal.  Er.  ctomncs 
HB,v,  sjc  :  alciuc  Auguslinuin  ita  lcgissc  patet  inlra,  lib.  i, 


Galila'a  secundum  angeli  pr.icdietiLiiem.  Deniquft  cum 
insimiasset  quid  ab  angelo  muHcribus  dictiim  sit ,  et 
illis  :ibcuiilibus  subjecissct  quid  dc  cnrriiplis  ad  men- 
liendum  custodibus  gestuin  sit ;  cnntinuo  tanquam 
nibil  aliiid  sequorctur  (quia  et  rovora  sic  erat  dictura. 
ab  aiigiio ,  Surrexil,  et  ecce  prwccdil  vos  in  Gulila;am  ; 
ibi  eiim  viddnlis ,  M  niliil  aliud  sequi  dobuisso  videa- 
lur),  Vndecim  niitein ,  inquit ,  discipuli  abierunt  in, 
Galila:ain  ,  in  montem  ubi  conslitueral  illis  Jesus  :  et 
videnles  eum,  adoraverunt ;  quidain  autcni  dubititverunt. 
El  accedeiis  Jesus  loculus  est  eis  ,  dicens :  Duta  est  milii 
omnis  potcslas  iii  CikIo  el  in  lerra  :  eitntes  ergo  docete 
oiniies  geiitcs ,  baplizanles  eos  in  nomine  Palris ,  el  Fi- 
lii ,  et  Spiritus  sancti ;  docentes  eos  servare  oinnia  qua;- 
cumque  mand".vi  vobis.  Etecceego  vobiscum  sum  om- 
nibus  diebus  usque  ad  consuminitliouem  sa:culi.  Ila 
Malth;ciis  clausit  Evangelium  siiuni. 

80.  Ac  pcr  lioc,  si  aliorum  coiisideralxnarrationcs 
ad  diligentlorom  inq-iisilionem  non  corapellercnt , 
nibil  aliud  arbilrarcmur  iiisi  Doniinum  post  rcsurrc- 
ctioncm  nusquam  pncter  iii  Galilaa  primuni  esse  a 
discipulis  visum.  Item,  si  Marcus  de  illa  pia;niiiilia- 
tiono  angeli  tacuisset ,  posset  cuiquam  putaii  M;it- 
tk:vus  ideo  dixisse  discipulos  abiissc  in  Galikcain  in 
montem,  atque  ibi  adorasse  puminum,  ut  iniplctum 
videretur  quod  ipse  per  angeliim  niandalum  ac  prx- 
nuniiatum  esse  narravcrat.  Nunc  autcm  et  Lucas  et 
Joannes  satis  dilucidc  nianifcstaiilcs  ipso  die  rcsur- 
rcctionis  ejus  visum  esse  Doniinuni  in  Jerusalem  a 
discipulis  suis,  unde  ita  longe  esi  Galilaia,  ut  uno  dic 
ab  cis  utroque  locoviderinon  posset;  et  Marciis  illam 
quidom  pr;i;dictioiieni  angoli  siiiiililer  narraiis,  in  Ga- 
liKca  vero  visuni  a  discipulis  Dominum  post  rcsurre- 
ctioncin  nusquam  commemorans  :  vchonientcr  cngiint 
quatrere  quemadmodum  dictuni  sit,  Ecce  pra:cedit  vos 
in  Galilceam ;  ibi  eum  vidcbitis.  Nam  et  ipse  Maithxus 
si  omnino  non  dicerel  undecim  discipulos  abiisse  in 
inoiUeni  iii  Galibcam ,  ubi  constiluerat  eis  Jesus,  ct 
illic  cum  vidisse  aiquo  adorasse,  nihil  ex  hac  prx- 
diciioiie  conipleium  ad  lilteram  putareinus,  sed  tutum 
figurata  significaiione  prxdictum  :  slcut  illud  secun- 
duin  Lucara  ,  Ecce  liodie  et  cras  ejicio  dannonia ,  et 
sanilates  perftcio,etlerlia  fo»s«mmor  ;quodad  lilleram 
cerium  est  non  esse  com|iletiim  (a).  Iiem  si  angcliis 
dixisset,  Praiccditvos  in  Galibiani;  ibi  prinium  cum 
vidcbiiis;  aut,  ibi  tantiim  eum  videbilis;  aui,  nnnnisi 
ibi  oum  videbitis ;  csteris  Evangolislis  Mntlba:us  sinc 
dubio  repiignarel :  cum  vero  dietumcsl,  Kcce  prwcedtl 
vos  in  Galilwain  ;  ibi  eitm  videbitis;  nec  exprcssum  est 
quaiido  id  futurum  essct ,  utrum  quaniprimum  aiite- 
quam  alilii  ab  cis  visus  csset ;  an  posleaqunm  ciim 
alicubi  oliam  prxlcrquani  in  Galil.nca  vidisscnt :  idqiie 
ipsum  quod  dlscipuIosMattlixus  dicit  issc  in  Galilxam 
in  monieni,  non  cxprimil  dicin,  nec  narrandi  ordineni 
iia  contexit,  ut  noccssitatcm  ingerat  niliil  aliud  inte.- 
ligeiidi,  quara  hoc  primiius  facium  :  non  adversaiur 
quidcm  narrationibus  c;cieroruni,  ct  dat  cis  intelli.; 
gcndis  atquc  accipiendis  locum;   verumtamcn  quoijl 

(a)  vide  supra,  lib.  2,  cap.  7S,  d.  l&. 


Dominiis  iion  ubi  prinnun  se  deioonstraHinis  erat, 
sed  in  Galiloea,  ubi  necessario  poslea  visus  esl,  se  vi- 
dendum  mandavii,  et  per  angelum  dicenlcm,  Ecce 
prcccedit  vos  iii  Galilceam  ;  ibi  ciim  videbitis;  et  per 
seipsum  dicens,  ite,  nuntiate  fralribus  meis  vt  eanl  in 
Galitwam;  ibi  me  videbunt;  quemvis  lidt-leni  facit  in- 
tentum  ad  quaerenduni  in  quo  myslerio  dictum  intel- 
iigatur. 

81.  Sed  prius  considerandum    est  quando  eliam 
corporaliler  in  Galilaea  videri  poluerit,  dicenle  Mat- 
Ihaeo  :  Undecim  autem  discipuli  abierunt  in  Galitceam, 
in  monlem  ubi  conslilueral  iltis  Jesus  :  et  videntcs  ciim 
adoravertml;  quidam  autem  dubiluverunt.  Quia   enim 
non  ipso  die  quo  resiirrexit  manifestum  est  :  nam  in 
Jerusalem  visum  esse  eo  die  iniiio  noctis  Lucas  et 
Joannes  aperlissime  consonaiil  ;  Marcus  autem   non 
aperle.  Quando  ergo  viderunt  Dominum  in  Galiloca  ? 
non  secundum  id  quod  dicit  Joannes,  ad  mare  Tibe- 
riadis;  tuncenim  scptem  fuenmt,  ct  piscantesinventi 
sunt :  sed  sccundiini  id  quod  dicit  Mallhivus,  ubi  erant 
undecim  in   monle,  quo  eos  secundum  pra^diclionem 
angeli  Jesus  pnieccsserat.  Nani  ita  narrarc  apparct, 
quod  iiilc  euni  repererint,  quia  utique  seciindimi  con- 
stitutum  praccesserat.  Non  ergo  ipso  die  quo  resur- 
rexit,  neque  in  consequentibus  octo  diebus,  post  quos 
dicil  Joannes  discipulis  apparuise  Dominum.  ubi  eum 
priiiio  vidit  Tlionias,  qui  eum   non  videral  die  rcsiir- 
rectionis  ejus.  Nam  uliqiie  si  iiitra  cosdem   octo  dies 
eum  in  moiile  Galila;»  jam  illi  undecimviderant,  qiio- 
modo  post  oclo  dics  euui  prinium  vjdil  Tlioinas,  qui 
iii  illis  undecim  fuerat?  Nisi  (|uis  dicat  non  illos  un- 
decim  qui  jani  lunc  ."^posioli  vocabaiitur,  sed  discipu- 
los  illic  uiidecim  fuisse,  ex  miillo  numero  discipulo- 
rum.  Soli  qiiippe    adhuc    vocabantur    Aposluli    illi 
undecim,  sed  non  soli  eraiit  discipuli.  Potest  ergo 
fieri  ut  non  oraiies,  sed  aliqui  eorum  ibi  fuerint ;  alii 
vcro  discipuli  cum  eis,  ita  ut  undecim  complerenlur  : 
ac  sic  non  ibi  fuisse  Tliomam,  qui  post  illos  diesocto 
primo  Dominum  vidit.   Marcus  quippe   quaiido  illos 
undccim  mcmoravii,  non  uicumque  uudecim,  scd  ittis, 
inquil,  undecim  apparuit.  Lucas  eliam,  Regrcssi  sunl, 
inquit,  Jerusatem,  et  invenerunt  concjregatos  undecim, 
et  eos  qui  cumipsis  erant.E\  isteostcndit  illusundecim, 
lioc  est,  Apostolos  fuisse.  Nam  cum  adjunxil,  et  eos 
qui  cum  ipsis  eranl ;  salis  utique  declaravil  emincntius 
illos  undecini  appellatos  cum  qiiibus  erant  cxteri  :  ac 
per  lioc  illi  inlelliguntur  qui  jam  vocabantur  Apostoli. 
Hoc  proinde  fieri  potuil,  iit  e.x  numero  Apostoloium 
et  aliorum  disei|>uliirnni,  undccim  diseipuli  coiiiplc- 
reiitur,  qui  vidcriiit  iiitra  illos  octo  dies  iii  Galilxx 
monte  Jesum. 

82.  Sed  occurrit  aliud  quod  obsistat :  Joannes  cnim 
quando  commcmoravit  non  in  monte  abundecim,  scd 
ad  mare  Tiberiadis  a  septeni  piscanlibus  visum  esse 
Pciuinuin,  Hoc  jam  tcrtio,  inquit,  manifesiatus  estJesus 
discipulis  suis,  cum  resurrexisset  a  morluis.  Si  auteni  ac- 
ceperimusintra  illos  octo  dies,  antequam  Tliomas  eum 
vidisset ,  ab  uiidecim  quibusque  discipulis  Dominum 
visum ;  non  eril  hoc  ad  mare  Tiberiadis  tcrlio  mani- 


LIBER  TERTIUS.  1"2U 

festatnm  esse,  sed  quarto.  Quod  quidem  cavendum 
esl,  ne  quis  existimet  tertio  Joannemdixisse,  tanqiiam 
Ires  soliB  facta;  fuerint  manifeslationes  ejus  :  sed  Iioc 
intelligendus  est  ad  numerum  dicrum  relulisse,  non 
ad  numerum  ipsarnin  manifesialioiium  ;  nec  contiiiuo- 
rum  dierum,  sed  pcr  iiitervalla,  sicut  idcm  ipsc  te- 
statur.  Nam  prinioipso  die  rcsurreclionissucr,  excepto 
qiiod  a  mulieribiis  visus  est,  id  est  quod  in  Evangelio 
claret,  ter  se  manifestavil;  semel  Petro,  itenimdiio- 
bus  illis  qiionim  unus  crat  Cleoplias,  tertio  pliirimis 
jam  indecolloquentibus  noctisexoidio  :  sed  lioc  totuni 
Joannes  ad  unum  diem  referens  seincl  conipulat; 
iterum  aulem,  hoc  est  alio  die,  quando  eum  vidit  ct 
Thonias ;  lertio  vero  ad  mare  Tiberiadis,  hoc  est  ter- 
lio  die  manifestaiionis  ejus,  non  tertia  manifestatione. 
Ac  pcr  hoc  post  hscc  oninia  coginiur  inlelligere  factuin 
esse,  quod  eum  in  moiite  Galila;;e  secuiidiini  Maltli;eum 
discipuli  undecim  viderunt,  quo  eos  sccuiidiim  consti- 
lutum  praicesserat ,  ut  implerctur  eliam  ad  litteram 
quod  et  perangelum  etperseipsum  prxdixeral. 

85.  Inveuimus   itaque  apud  quatuor  Evangelistas 
dccies  commemoratum  Dominum  visum  esse  ab  ho- 
niinibus  post  resurreclionem.  Seniel,  ad  nioiiumentuni 
nuilieribus  (Joan.  xx,  14).  Iteruin,  cisdem  regredien- 
tibiis  amonumento  in  ilinere  (Mnltli.  xxviii,  9).  Tcr- 
lio,  Pctro  (Luc.  xxiv,  53).  Quarto,  duobus  euntibiis 
iii  caslellum  (Ibid.  15).  Quiiito,  pluribusin  Jerusalem 
ubi  iion  eral  Thoinas  (Joan.  xx,  19-24).  Sexlo,  ubi 
eum  vidil  Tliomas  (Ibid.  2C).  Scptiino,  ad  mare  Tibe- 
riadis  (Id.  xxi,l).  Octavo,  in  moiite  GaliUc*,  secun- 
dum  Maithaium  (Maith.  xxvni,  16,  17).  Nono,  quod 
dicit  Marcus,  Novissime  recumbcnlibus,  quia  jam  non 
crant  in  tcrra  cum   illo  convivaturi  (Marc.  xvi,  14). 
Decimo,  in  ipso  die,  non  jam  in  tcrra,  sed  elevalum 
in  nube,  cum  in  coelum  asccnderet ;  quod  Marcus  et 
Lucas  commemorant:  Marcus  quidem  post  illud,  quod 
cis  discumbcntibus  apparuil,  ita  continuans  ut  diceret : 
Et  Dominus  quideni  poslquam  tocutus  cst  cis,  assumptus 
esi  in  ccelum   (Ibid.   19)  :  Lucas  aulem  prajtermissis 
oninibus  qua;   pcr  quadraginta  dies  agi  ab  illo  cum 
discipulis  poiuerunt,  illi  prinio  diei  resurrectionis  ejus 
quando  in  Jerusalem  pluribus  apparuit,   coiijungit 
tacite  novissimum  diem  qiio  ascendit  in  coelum,  ita 
narrans  :  Eduxit  aulcm  ittos  foras  in  Bctlianiam ,  et 
etecaiis  manibus  suis  bcncdixil  eis  :  el  fiiclum  cst,  cum 
bcnediceret  eis,recessit  ab  eis,  et  fercbatur  in  coctum 
(luc.  xxiv,  50,  51).  Yiderunt  ergo  eiim  prxaer  quod 
iii  teria  vidcrant,  ctiam  dum  fcrrelur  in  coelum.  To- 
lics  crgo  iii  evangelicis  Libris  coinmemonitus  cst  ab 
huiiiiniiiiis  visus  ,  aulequani  asceiidisset  iii  ca;lum  ;  in 
lirra  scilicet  novies,  et  in  aeie  semel  aseeiidens. 

84.  Sed  non  omnia  scripla  sunt,  sicut  Joannes  fate- 
tur  (Joan.  xxi,  23).  Crebra  enini  erat  ejus  cum  illis 
conversatio  per  dies  qiiadraginta  ,  priusqiiam  asceii- 
dissel  in  coeluni  (Act.  i,  5)  :  non  taraen  eis  peromnes 
quadragiiita  dies  continuos  apparuerat.  Nam  post  diom 
primum  resurreclionis  ejus,  alios  octo  dies  intervenisse 
dicit  Joannes ,  post  quos  eis  rursus  apparuit.  Tertin 
autcm  ad  marc  Tibcriadis ,  fortassis  coniiiiuo  consa- 


1215 


DE  CONSENSU  EVANCELISTAUr.M,  S.  ALiGUSTIM  12« 


qiipiiti  die ;  niliil  enim  rcpiignai  ;  ei  deinde  qiiando 
Toluil,  consiiluens  eis ,  quod  el  anie  pr;rdi\crai,  ut 
eos  iii  Galilaex  monieni  pr.i^cdcrcl :  atquc  omnino  por 
illos  quadraginla  dics  qiiolios  voluil,  qiiibus  voluit, 
qucmndiiiodum  voluil ;  sicul  Pclrus  dicil,  quando  eum 
Coriielio  et  iis  qui  ciim  i:io  fueranl,  pr.idicab.it ,  Oiii 
tiinul,  iiiquil,  nianducarinius  et  bibimus  cum  illo,  pott- 
eaquant  resurrexit  a  mortuis,  per  dies  quadrnginta  (Act. 
X,  41)  :  non  quod  qiiotidie  pcr  dies  quadraginta  cum 
illo  manducasseiil  ct  bibissenl ;  nam  eril  conlrarium 
Joaniii,  qiii  octo  illos  dies  inlcrpasiiit  quilius  cis  visns 
non  est ,  ut  tcriio  manifcst;ireiiir  ad  marc  Tiberiadis. 
Iiide  jam  etiamsi  quotidic  illis  visus  et  cum  illis  ron- 
vivalus  est ,  nihil  repugnat.  Et  forlasse  ideodicliim 
esl,  per  qundrnginta  diis,  qui  quater  deiii  siint  in  my- 
sierio  vcl  totius  mundi  vel  lotius  temporalis  sxculi, 
quia  el  ilii  prinii  decem  dics,  in  quibus  eraut  iili  octo 
dics ,  a  partc  tolum  possunt  luorc  Scriplurarum  non 
dissone  coniputari. 

85.  Confcratur  ergo  el  qiiod  ait  apostolus  Paulus, 
iJlrum  niliil  afferal  quxstionis  :  Resurrexil,  iiiquit , 
lerlio  die  secundum  Scripluras,  el  apparuil  Ceplim.  Non 
disil,  Primo  apparuit  Ceplix;  nam  essetconlrarium, 
quod  primo  mulicribus  apparuisse  in  Evaiigclio  logi- 
tur.  Poilea,  iuquil,  duodccim  ' :  qiiibuslibcl,  qiia  liora 
libet ,  ipso  lamen  re^urrcctionis  die.  Deindc  api:aruit 
plufqiiam  quimjenlis  fralribus  simul :  s\\e  isli  cuin  illis 
undeciin  erant  congrcgati  clausis  osiiis  propier  meium 
Jud;corum,  unde  cum  exiisset  Tbomas,  venil  ad  eos 
Jesus;  sive  post  octo  illos  dies  quando  libet ;  nibil 
liabct  adversi.  1'oslea,  inquit,  apparuil  Jacobo  :  non 
luiic  autem  primum  accipcre  debemus  visum  esse 
Jacobo ,  sed  aliqua  propria  manifestalione  singulari- 
ler.  Deinde  Apostolis  omnibus :  nec  illis  lunc  primum, 
scd  jam  ut  familiarius  convcrsaretur  ciim  eis  usqiie 
ad  diem  ascensionis  sua;.  i\'ovissinie  aulem  omnium, 
inquit,  qnasi  abortito  apparuil  el  niilii  (1  Cor.  xv, 
4-S)  :  sed  hoc  jam  dc  ccclo  posl  non  parvum  lempus 
ascensinnis  suae. 

86.  Nunc  jam  videamus  quod  distuleramus  ,  ciijus 
myslerii  gratia  secundum  Malth:cum  et  Marciim  rc- 
sn^eiis  ila  mandavcrit,  Pracedam  vos  inGalilaam; 
ibi  me  tidebilis  (Malih.  xxvi,  32,  xxviii,  7,  et  Marc. 
XIV,  28,  XVI,  7)  :  quod  et  si  conipietum  esl,  lamen 
po=l  mulia  coiiipletiim  est,  cum  slc  mandalum  sit 
(quaiiqiiam  siiie  pra-judicio  necessitaiis) ,  ut  aui  boc 

^lD\.,tvndenm.  AiMss.  in  hoc  Aposloli  teslimonio  liahent 
cnnslanter,  diiodecint ;  consenlioDtibus  hic  loci  ediiionilius 
Rat.  ei  Fr.,  licel  iidem  Mss.  codices  paulo  post  ferant,  cum 
Ulis  tauUcim. 


solum,  aut  hoc  primum  exspcctaretur  fieri  debuisse. 
Procul  dubio  crgo  qMoniam  vox  est  isla  non  Evan- 
gelisix  narraniis  quod  iia  facium  sil,  sed  angeli  ei 
mandalo  Domini  et  ipsi:is  postca  Domini,  Evangeli- 
sla:  au!cm  narrantis,  sed  quod  ita  ab  angelo  el  a  Do- 
miiio  diclum  sii,  prophetice  dicium  accipiendum  e>l. 
GaliUca  namqiie  intcrprelatur  vel  Traiismigralio,  vel 
Revelalio.  Prius  ilaque  secundum  Iraiismigrationis 
significaiioiiem  ,  quid  aliud  occurril  inlelligendum , 
Prwccdit  vos  in  Galilceam;  ibi  euin  videbilis;  liisi  quia 
Chrisli  gratia  de  pnpulo  Isracl  Iransmigr.itiira  eral  ad 
Geiites?  Quibiis  .Aposloli  pra^dicantes  Evaiigeliuni 
nullo  modo  crederentur,  nisi  cis  ipse  Dominus  viam 
in  cordibus  bominum  pripararel  :  el  hoc  intelligilur, 
Pra^cedit  tos  in  Calihtam.  Quod  aulcm  gaudenles  iiii- 
rarentur  disruplis  ele^iclis  difricult.Uibus,  apcriri 
sibi  oslium  in  Domino  per  illuminalinnem  fidclliim ; 
boc  Inlclligitiir,  ibi  eum  tidebitis,  id  csl,  ibiejusmem- 
Lra  iiivenictis,  ibi  vivum  corpus  cjus  in  iis  qui  vos 
susceperint  agnoscetis.  Secundum  illud  autom  quod 
GalilM  interpretatur  Revelaiio  ,  non  jain  in  forma 
scrvi  intelligendum  esl,  sed  in  illa  iii  qiia  xqiialis 
est  Palri  (Pliilipp.  ii,  6,  7)  :  quani  proniisit  apud 
Joanncm  dilectorihus  suis  ,  ciim  dicerei ,  Et  ego  di- 
ligam  eum,  el  osleiidam  me  ipsum  illi  (Joan.  xnr, 
21).  Non  ulique  secundum  id  quod  jam  videbant, 
ct  quod  etiam  resurgens  cum  cicatricibus,  non  solum 
videndum  ,  sed  eliam  langendum  poslmodum  o*ten- 
dil :  sed  secundum  illam  ineffabilem  lucem ,  qua  il- 
luminai  omnem  hominem  venientem  in  bunc  roun- 
dum,  secundura  quam  lucet  in  tenebris  ,  ct  lenebrjc 
cum  non  comprehendunt  ( Id.  i,  9,  5).  Illuc  nos  pr;E- 
rcsil,  uiide  ad  nos  veniens  non  reccssii,  ei  qut>  nos 
pra}cedens  non  desernii.  llla  erit  revclaiio  tanquam 
vera  Galita^,  cum  similes  ei  erimus;  ibi  eum  videbi- 
mus  sicuti  esl  (I  Joan.  ui,  2).  Ipsa  erit  eiiam  beatior 
transmigratio  ei  isto  sseculo  Ln  illam  xterniLiiem, 
si  cjus  prx-ccpla  sic  anpleclamur,  ut  ad  ejiis  dexte- 
ram  sogrcgari  mereaniur.  Tunc  cnim  ibuul  sinislri 
in  combuslionem  xternam ,  jusli  aulem  in  vitam 
xlernam  (Matlli.  ssv,  55,  40).  Hiiic  illuc  Iransnii- 
grabunl,  el  ibi  eum  videbunt,  quomodo  non  vident 
iinpii.  ToUetur  enim  iinpius,  ut  non  videat  clarila- 
tcm  Doiniui  (Isai.  sxvi,  10) :  cl  impii  lumen  non 
Tidebunl.  Hcec  est  autevi ,  inquil ,  ri/a  teiema,  ut 
cognoscant  te  unum  verum  Deum,  et  quem  misisli 
Jesiim  Clirislum  (  Joan.  xvii ,  3) ;  siciit  in  illa 
xlernilaie  cognoscetur ,  quo  servos  |>erdMcet  pcr 
forniam  ser\i,  ul  hberi  eonlenipleiilur  form:iiii  Do- 
mini. 


LIBER   Qir.IRnS. 

De  iis  qusE  pecuharia  sunl  Marci,  Luce  et  Joannis. 


Prologcs.  —  l.Niinc  quoniam  Matthxi  narrationem 
conlcxiim  considerantes,  ei  ei  ires  alios  conferwtcs 
usquein  Cncm,  in  iiullo  eos  vel  sibi  vel  inter  se  repu- 
gnare  docuimus.  .Marcum  simililervideamus;  ul  exce- 
plis  iis  qux  cum  M.iilliio  di\il,  de  quibus  jam  quod 
disscreudum  vidcLalur  afsolvimus ,  cilcra  cjus  in- 


specta  atque  collaia,  nulli  eorum  repugnare  mon- 
strenlUTUsquc  adcoenam  Domini.Nam  iiidejameninia 
omnium  quatuor  quemadmodum  sibi  conveniaut  usqiid 
in  (inem  roniiderata  traciaviiuus. 
CAPLT  PRIMIM.  — iii  Erangelio  Marci,  eiceptit  liit 
qtta  cmn  ilalilKCO  diiii,  quc:nodo  nulla  rcpujnannq^ 


1217  LIBER  QU 

demomlretur  ub  inUio  nsque  na  iltud  ubi  ail,  El  ingrc- 
diuntur  Capliarnaum,  el  staiim  sabbatis  docebat  eos  : 
fjuod  cuin  Luca  dicil. 

2.  Sic  ergo  incipit  Marcus  :  Iniliurti  Evangelii  J esu 
Chritli  Filii  Dei,  sicut  scriptumest  in  Isaia  prop/iem.elc, 
usque  ad  iliud  ubi  ait,  Et  ingrediunlur  Caplinrnaum, 
et  slatimsabbalisingresiusiynagogam  docebal  eos  {Marc. 
I,  1-21).  In  liac  tota  contexlione  omnia  superiora 
cum  Mattbxo  considerata  sunt  :  hnc  autcni  Marcus 
quia  ingressus  Capharnaum  in  synagngani  corum  do- 
cebatcos  sabbaiis,  cum  Luca  dixit(Liic.  iv,  51) ;  sed 
nihii  babet  quxstionis. 
CAPUT  U.—  De  Iwmine  aquo  spiritus  immundus  eje- 

ctus  est  convexnns  eum,  qiwmodo  Luccc  qui  hoc  cum 

eo  dixil,  non  repugnet. 

5.  Sequitur  Marcus,  el  dicit :  Et  slupebanl  super 
doclrina  ejus  :  eral  enim  docens  eos  quasi  polestntem 
habens,  ct  non  sicut  Scribce.  Et  erat  in  synagoga  eoruin 
homo  in  spirilu  iminundo,  et  exclamnvit,  dicens  :  Quid 
nobis  et  tibi,  Jesu  Nazarene?  venisli  perdere  nos,  etc, 
usque  ad  eum  locum  ubi  ait,  El  cral  pra;dicaiis  in  sy- 
nagogis  eorum,  el  in  oinni  GaliUca,  et  da;inonia  cjicicns 
(Uarc.  I,  22  39).  Et  in  hoc  toto  loco  quamvis  sint 
quscdam,  quoe  cum  solo  Lucadixit,  tamcn  jani  Iractala 
sunt,cuni  Matihsi  narraiionemconiinuam  tencrcmus  ; 
quia  in  ipsum  ordiueni  sic  iucurrcrant,  ul  ca  pra;lcr- 
niittcnda  non  arbilrarcr.  Sed  Lticas  de  spirilu  im- 
inundo  ait  quod  sic  exierit  ab  homiiie,  ut  nihil  ei  iio- 
ceret  :  Marcus  auteni,  Et  discerpens  euni,  inquil,  spi- 
rilus  immundus,  exclamans  voce  mngna,  exil  ab  eo. 
Potcst  ergo  videri  conlrarium  :  quomodu  eiiim  rfii- 
cerpens,  vel,  sicut  aliqui  codices  liabent,  convexans 
eum,  cui  nihil  nocuit  sccundum  Lucam  ?  Scd  et  ipse 
Lucas,  £l  cum  projecissel  illuni,  inquit ,  dwmonium 
in  medium,  exiil  ab  illo,  nihilque  ei  nocuit  (Luc.  iv, 
33-55).  Uiide  inlelligitur  hoc  dixisse  Marcuin,  con- 
vexans  eum,  quod  Lucas  dixit,  cum  projecisset  cum  in 
medium  :  ut  quoJ  sccutns  ail,  nihilque  ei  nocuit,  hoc 
intcUigatur,  quia  illa  j:ictatio  inembrorum  alqiie 
Tcxalio  iion  eum  debiliiavit,  sicut  solent  exire  d;c- 
monia,  etiaiu  quibusdam  meinbris  amola  vexationc 
elisis  '. 
C.\PUT  III.  — De  nomine   Petri,  quomodo  eliam  al- 

que  eliam  cominendetur,  non  repugnart  Joanni,  qui 

dixit  quando  Iwc  noinen  accepit. 

i.  Sequilur  idem  Marcus  :  Et  vcnit  adcum  leprosus 
deprecans  eum,  el  gcnu  flexo  dixit :  Si  vis,  potes  me  mun- 
dare,  etc,  usquc  ad  illud  ulji  ail,  Et  clamabant  dicen- 
les :  Tu  es  filius  Dei.  Et  vehementer  coinminabalur  eis 
ne  manifcstarent  illum  (Marc.  i,  iO;iii,  12).  lluic  quod 
ullimum  posuinius  siniile  aliquid  et  Lucasdicil,  sed 
sine  aliqua  repugnantia;  quccstione  (Luc.  iv,  i\).  Se- 
quitiir  Marcus  :  Et  ascendens  in  montem  vocavit  ad  se 
^tios  votuit  ipse,  et  venerunt  ad  eum  :  et  fecit  ut  cssent 
duodecim  cum  ilto,  el  ut  milteret  eos  pra;dicare ;  el  de- 
ail  illis  potestatem  curandi  infirinilales,  et  cjiciendi  da:- 
monia.  El  iinposuit  Siinoni  nomen  Peirus, eic,  usque 

'  Mss.  scplcm,  membris  anputatis  aut  evulsis.  Alii-  'lut 


.\RTUS.  1218 

ad  illud  ubi  ait,  Et  abiit,  et  C(rpit  pra'dicare  in  Deca- 
poli  quanla  sibi  fecisset  Jcsus,  et  omnes  mirabantur  (ilarc. 
ni;v,  20).  De  nominibus  discipulnrum  jam  et  anlea 
ine  locutum  scio,  cuin  Matthsci  sequerer  ordiiiem 
(Supra,  lib.  2,  c  17  el  55) ;  et  hic  rursus  adinonen, 
ne  qiiisquam  pulet  nunc  acccpisse  nomen  Simnneni , 
ut  Pelius  vocarelur,  et  sit  contrarium  Jnaiini  qni  loii 
ge  ante  illi  dictum  esse  commcmorat,  Tu  vucaberi^ 
Ceplias,  quod  interpretatur  Petrus  (Joan.  i,  42)  :  ips:' 
enim  verba  Domini  commenioravit,  qiiibus  ei  noinen 
imposuil;  Marcus  autem  bnc  loro  id  recapilulaiido 
commcnioravil,  cuin  ail,  Et  imposuit  Siinoni  nomen 
Peirus.  Ciim  enim  vellet  nomina  duodccim  Aposlnlo- 
rum  eiinmerare,  et  nccesse  haberot  Peirum  diccre, 
breviter  iusiniiare  volu'l  quod  noii  lioc  aiiioa  vocare- 
tur,  sed  lioc  ei  Domiiius  iiomcn  iniposueiil,  nnii  innc, 
scd  quaiido  Joaniies  ipsa  verba  Domiiii  posiiit.  C:c- 
tera  niliil  cuiquam  repugnant ,  et  aiitea  jam  pertra- 
clata  sunt. 

CAPUT  IV.  —  Quod  dixit,  Ounilo  magis  eis  prxci- 
piebat  ut  lacerciil,  tanlo  matiis  pliis  diccbint,  7110- 
jjiodo  non  rcpugnet  pra:scient!Ct  ipsiiis,  quce  in  Evm- 
gelio  coinmendatur. 

5.  Sequiliir  Maiciis  :  Et  cuin  transccndissct  Jesus  in 
navi  rursus  Irans  frelum,  convenit  lurba  inulla  ad  ittiim, 
et  erat  circa  mare,  elc,  usqiiead  illud  ubiait,  Etconvc- 
tiientes  Aposloli  adJcsitm,  renuntiaverunt  itli  oinnia 
qu(t  egerant  et  docuerant  (Marc.  \,  2l;vi,  50).  IIoc 
ullimum  dixit  cum  Luca,  niliilo  discnid.nis  {tHC.  ix, 
10)  :  c;cleia  jam  anle  Iract^ila  sui  t.  Seqiiiuir  Marcus  : 
Et  ait  iltis  :  venite  seorsum  in  deserlum  tocum,  el  requic- 
scile  pusittum,  elc,  usqiie  ad  illud  ubi  ail,  Quanlo  au- 
tein  eis  pra;cipiebat,  tanto  inagis  ptus  prwdicnbunl,  et  eo 
aiiiptius admirabanlur ,  dieenles  :  Deiieoiniiiii  fecil ;  clsiir- 
dos  fecitaudire,  etmutosloqui  (ilarc.  vi,  51,  vii,37).  Iii 
his  cuin  Luca  Marcus  iiiliil  est  qiiod  rcpugiiare  videa- 
tur  :  et  siipcriora  oninia  jani  coiisideravinuis,  quando 
eos  Matthico  confcrebainus.  Scd  cavendum  est  nc 
quisquain  arbitreiur,  lioc  quod  in  ullimo  ex  Evangelio 
Marci  posui ,  repiiguare  omuibus  qiii  eum  aliis  ejiis 
plerisque  faclis  et  diciis  osiendunt  scisse  quid  agere- 
lur  in  homiiiibus,  id  esi,  qiiod  ciim  cngiuiiioiies  et  vo- 
lunlates  coruni  lalere  non  poteiant :  sicut  aperlissime 
Jnannes  dicil,  Ipse  aulem  Jesus  non  credebat  semet- 
ipsuin  cis,  eo  quod  ipse  nossel  omnes,  el  qiiiu  opus  ei  noii 
erat  ul  quis  lestimoiiium  perhibirel  dehmnine:  ipse  eniin 
scicbat  quid  esset  in  Iwmine  (Joan.  11,  24  25).  Sed  quid 
mirum  si  pra'sentcs  liominum  voluntaies  vidcbat,  qui 
cliani  liUiiraiii  '  Pclro  pr.i;nunliavil,  quam  luiic  uliipie 
non  h;ibebat,  quando  pro  illo  vcl  ciim  illn  paralum  se 
mori  prx'sumebat  (Matth.  xxvi,35  55)?Quk  cum  iia 
siiit,  quomodo  buic  ejus  lant:c  scieiilix  ct  pncscicn- 
ti;c  non  est  contrarium  quod  Marcus  dicit,  Pracepit  il- 
lis  ne  cui  dicerent :  quanlo  aulem  eis  prxcipicbat,  tanto 
magis  plus  pra'dicabant?Si\  cnim  sciebat  eos,  sicnt  illo 
qui  notas  habebat  et  priBsenies  el  futuras  hoiniiiuni 


'  Editi,  futuram  ncgationem.  AtMss.  non  addunt,  negiM 
tionem,  cujus  loco  subaudieiiduin  est,  voluntateui. 


{£19 


DE  CONSENSD  EVANGELISTARUM,  S.  AUGUSTINI 


»220 


volutilalcs ,  tanlo  m.igis  pnvdieatiiros ,  quanlo  rnagis 
liC  praHlicareiit  cis  pr.ccipicbat ;  uuniid  hoc  pr.i;cipie- 
liat?  Nisi  quia  pigris  voleb.il  (i.stciulcre.  quaiilo  slu- 
(liosiiis  quanlocpie  fcivcntius ciiin  prxdicare  dcbcaiil, 
quibus  jubel  ut  iira;diccnt,  quaudo  illi  qui  prohibeban- 
tiir,  taccre  iion  polcraiit. 

CAPUT  V.  —  De  quo  nuggessil  Joannes,  qitod  iii  iio- 
mincejus  ejieeiel  d(vmoma  mm  sociatus  diseipulis,et 
dixit,  Nolite  prdliiberc  cos :  qui  eniin  conira  vos 
nin  est,  pro  vobis  est ;  quomodo  non  repugnci  illi 
senteniiw  tibi  nii,  Qiii  non  est  meciim,  adversus  nie 
est. 

C.  Seqiiitur  Marcus  :  «  Iu  illis  diebus  iterum  cum 
turbainultaessct',  ncc  haberenlquod  manducarciit,  i 
ctc,  usque  ad  illud  ubi  ait,  <  Respondit  illi  Joaniies 
dicciis  :  Magister,  vidiiniis  (pienulam  in  noinine  tuo 
cjicicnlcm  da.Mnonia  ,  qiii  iion  seqiiilur  nobisciiin,  ct 
prohibuimus  eiiin.  Jcsus  aiilcin  ail :  Nolile  proliiberc 
cum  :  iiemo  cst  eiiim  qiii  faciat  virlulcm  iii  noiiiinc 
ineo,  et  pnssil  cilo  malc  loqui  dc  me ;  qiii  eiiiin  non 
estadversum  vos,  pro  vobisosli  {Marc.  viii,  1;  ix,  39). 
IIoc  Liicas  siinilitcr  narrat  (Luc.  ix,  49,  50),  nisi  qiiod 
ipse  non  dicil,  <  Ncmo  cst  cniin  qui  facial  virlulcni  iii 
iioniine  ineo,  et  possit  cito  niale  loqui  de  me  :  •  iiulla 
est  crgo  iiiicr  eos  qua;stio  ciijusquam  repugnantix. 
Sed  vidciidum  cst  iie  hoc  illi  seiilcntiae  Doinini  pute- 
tur  conlrariuin  iibiiiit,  Qui  mecuin  non  est,  adversusme 
est;  et  qui  iiiecum  non  colligil,  spdrgil  (Hatth,  xii,  50, 
el  Luc.  XI,  25).  Quoinodo  cniin  isle  non  erat  advcrsiis 
cum,  qni  ciim  illo  non  eral,  de  quo  Joannessuggcssit 
qiiod  ciim  illis  eiim  non  hcqiicbatur,  si  adversus  illum 
csl  qiii  noii  csl  cuin  illo?  ant  si  adversus  illum  crat, 
quoinodo  dicit  discipulis,  Soiilc  \>roliibere  :  qui  ciiim 
tion  est  adversus  vos ,  pro  vobis  est?  An  hoc  inleresse 
aliquis  dicci,  qiiia  hic  discipulis  ait,  Qui  non  est  ad- 
versus  i'os,  pro  vobis  est;  ibi  autcm  de  seipso  loculus 
est,  Oiii  iiieciim  non  est,  adversits  me  esl?  Quasi  vcro 
pnssit  cum  illo  nou  esse  qni  discipiilis  ejus  tanquam 
iiicinbris  cjus  socialiir  :  alioiiuin  quomodoverum  crit, 
Qiti  vos  recipit,  me  recipil  [Matth.  x,  40);  et,  Quuiido 
wii  ex  miiiimis  meis  [ecislis,  mihi  feeistis  (Id.  xxv,  40)? 
aiil  polcsl  etiani  non  cssc  advcrsus  cum,  qiii  fuerit 
adversus  discipulos  ejus?  Nam  ubi  erit  illud,  Quivos 
tpcrnil,  me  spernit  (Luc.  x,  16) ;  et,  Qiiaiido  uni  ex  mi- 
niiitis  meis  non  [eci.nis,  ncque  milii  [ecistis  (Matth.  xxv, 
4.")) ;  el,  Saule,  Saulc,  qitid  me  perseqiieiis  (Act.  ix,  4)? 
cum  discipiilos  ejus  perseqiierclur?Sed  nimiium  hoc 
vull  intelligi,  in  lantuin  cuni  illo  non  esse  aliqncm  , 
in  (luanlum  est  adversus  illuin  ;  etin  laiituin  advcrsiis 
illiiin  iioii  csse,  in  quanium  cum  illo  csi.  Exempli  gra- 
lia,  siciit  istc  ipse  qui  in  nominc  Cliristi  virtutes  fa- 
cicbat  et  iii  societatc  discipulorum  Cbristi  non  eral , 
iu  quantum  opcrabatur  virtutcs  in  illiiis  nomiiic,  in 
laiiium  cum  ipsis  crat,  et  adversus  eos  non  erat;  in 
qiiantum  vero  eoriim  socielati  non  adlisrebat,  in  tan- 
lum  cuin  ipsis  non  crat,  et  adversus  eos  crat.  Sed 
quia  illi  boc  eum  faccre  prohibueranl,  in  quo  cum  ip- 

« in  ediiis  addebaiur,  cmn  Jetu  :  quod  a  Mss.  et  a  sacris 
Bibliib  abcsl. 


sis  erat ,  dixit  eis  Doniinus,  JVo/ire  prokibcre.  lllud 

eniin  prohibere  di^bucrmit,   quoJ  cxtra  enrum  crat 

sociclatcm,  ut  illi  unitaieni  Ecclcsix  suadcrenl;  noii 

illiid  iii  qiio  cum  illis  erat,  nomcn  scilicct  Magistri  ct 

Doinini  eorum  in  d;umonioruni  c.vpulsionc  comincn- 

daiis.  Sicut  calholica  Ecclesia  facit ,  non  improbaiis 

in  liicrcticis  Sacramenta  communia ;  in  his  eniin  no- 

biscum  sunl,  ct  advcrsus  nos  non  sunl  :  sed  impro- 

bai  et  prohibct  divisionem  ac  separationem,  vel  ali- 

qiiam  adversain  paci  vcritatique  sentenliam ;  in  hoc 

Ciiim  adversus  nos  sunl,  quia  in  lioc  nobisciim  non 

sunt,  et  nobiscum  non  colligiinl,  et  ideo  spargunt. 

CAPUT  VI.  —  Quod  in  occasioiie  hujits  quiin  nomine 

Clirisli  ejiciebat  dmnonia,  quamvis  cuin  discipulis  non 

teqiieretur,  Marcus  amplius  quam  Lucas  Dominum 

dixisse  narravil ,  quoinodo  oslendalur  ad  lioc  ipsitm 

pcrlincre  qiiod  illiim  in  noiiiine  siio  [virlutem  [acicn- 

lcm  veluit  prohiberi. 

7.  Scqiiitur  Marcus  ct  dicit  :  «  Quisquis  enim  po- 
lum  dcdcrit  vobis  calicem  aqiix  in  noinine  mco,  quia 
Chrisli  csiis,  aincn  dico  vobis ,  noii  perdet  merccdeni 
suam.  Etquisqiiis  scandalizavcrit  uiiuin  ex  his  pusillis 
crcdcnlibus  iii  me,  bonum  cst  ei  magis  si  circum- 
d.irctur  inola  asinaria  collo  ejus,  et  in  niarc  miitcre- 
tiir.  Et  si  scandalizaverit  te  manus  tua,  abscide  illain  : 
boiuiin  est  tibi  debilcm  iniroire  in  vitam,  quain  duas 
nianus  liabcntem  ire  iu  gchcnnani,  in  igncni  inexstin- 
giiiliileiii,  ubi  vermis  eorum  non  inoritur,  et  ignis  non 
exslinguiiur,!  etc,  usque  ad  illud  ubi  aii,  <  llabcte  iii 
vobis  salem,  et  pacem  habete  inter  vos  i  (Marc.  ix, 
40-49  ).  ILcc  Marcus  Dominum  locutuin,  postcaqiiam 
illum  qui  in  noinine  cjus  ejiciebat  d.cmoiiia  et  cuni 
discipiilis  non  eum  sequebatur,  vetuit  prohibcri,  ciiii- 
texlim  coinmcmoiat ;  aliqua  ponens  quo:  nullus  aliiis 
Evangelistarum  posuit ,  aliqua  vcro  qua;  MaiibacHS 
quoquo  posiiil,  et  aliqua  itidein  quK  et  Matthicus  et 
Lucas  :  sed  illi  ex  aliis  occasionibus,  ct  alio  rcrum  or- 
dine,  non  hoc  loco  nbi  de  illo  suggcstuin  est,  qui  cum 
discipiilis  Christi  non  eom  seqnebaiur,  et  dacnionia 
in  cjus  noinine  ejiciebat.  Unde  iiiilii  videtur  etiam  hoc 
loco  Doiiiiinis  sccunduin  .Marci  fidem  ideo  dixisse  quae 
aliis  ctiam  locis  dixit,  quia  ialis  perlinebant  ad  hanc 
ipsain  cjus  sententiam  ,  qua  vetuil  prohiberi  virtutcs 
iii  noininc  suo  rieri,  etiam  ab  illo  qui  cum  discipulis 
eum  non  sequcbatiir.  Sic  eniin  contexit :  Qui  enim 
non  esl  advcrsum  vos,  pro  vobis  est :  quisquis  eniin  po- 
titin  dederit  vobis  caliccm  aqiice  in  noinine  meo,  quia 
Chrisli  cstis,  amen  dico  vobis ,  non  perdet  mercedein 
suam.  Unde  oslendit  etiam  illum  dequo  Joanncs  sug- 
gcsscrai,  ct  unde  iste  ejus  sermo  cxortus  est,  quud 
non  ila  scp:irabatur  a  socielate  discipulorum,  ut  cani 
tanrpiam  li;crcticiis  iinprobaret  :  scd  sicut  solciit  lio  • 
niines  nondum  auderc  Chrisli  suscipere  Sacranicnla  , 
ct  taineii  noinini  favere  christiano,  ila  ut  Christia- 
nos  eliam  suscipiant,  el  non  ob  aliud  eis,  nisi  quia 
chrisliani  suiit,  obsequantur,  dc  qualibus  dicit,  quod 
non  perdunt  inercedcm  suam.  Non  quia  jam  luii  atqiie 
securi  sibi  debeni  videri  cx  liac  benevolentia,  quaiu 
crga  Chrisliano£  habent,  etiainsiChristi  bapiisino  uub 


1221 


LIBER  QUARTUS. 


1222 


ablu.inliir,  nec  uniiaii  cjus  incorporcnlur  ;  sed  quia 
ila  jam  Dci  nusericordia  gubenianlur,  ut  ad  ca'  quo- 
que  pcrvcniant,  atque  ita  sccuri  deboc  sacculo  absce- 
dant.  Qui  profccto,  et  priusquani  Cliristianorum  nu- 
mero  socienlur,  uliiiores  sunt,  quani  ii  qui  cuin  jam 
chrisliani  appellentur,  et  clirislianis  Sacramenlis  iin- 
buli  sint,  talia  suadenl,  iit  quibus  ea  persiiaseriiit  se- 
Ciim  in  a?tcrnain  panam  pcrtraliant  :  qiins  mcniliro- 
rum  corporalium  nomiiie  lanquam  manum  vcl  oculuiii 
scandalizantem  jubet  erui  a  corpore,  boc  est  ab  ipsa 
nnitatissocielate,  utsine  Iiis  potius  venialurad  vitani, 
quam  cuni  eis  eatur  in  gcbeniiam.  Hoc  ipso  aiitcm 
si^pnranlur  a  quibus  soparaiUur,  quod  eis  niala  sua- 
dciilibus,  hoc  cst  scandalizantibus  non  coiisentitur. 
El  si  quidem  omnibus  bonis,  cum  quibus  cis  societas 
csl',  eiiam  de  bac  pcrvcrsiiate  innolescunl,  ab  om- 
nium  penilus  socieiate,  atque  ab  ipsa  divinorum  Sa- 
cramentorum  participiUione  separaniur  :  si  auiem 
quibusdam  ila  noti  suiit ,  pluribus  autem  ista  eoruni 
esi  igiiota  perversitas;  iia  lolerandi  sunt,  siciit  anie 
ventilalioncm  pnlea  toloratur  in  area,  ut  neque  illis 
ad  iniqnitatis  communioneni  consentialur,  ncque  pro- 
pler  illos  bonorum  socielas  deseratur  :  hoc  faciunt 
qui  habent  in  seipsis  salem  ,  et  pacem  habeiil  in- 
icr  se. 
C.\PUT  VII.  —  ninc  usque  ad  cosnain  Domitii  unde 

omniaomnium  considerari  cceperwit,  nullam  deMarco 

^uwslioncm  esse  traclatam. 

8.  Sequitur  M.ircus  :  Et  inde  exsurgens  venit  in  /ines 
Juriwce  ultra  Jordanem,  et  conveniuut  ilerunt  turba:  ud 
eum,  etiicut  consucveratiterum  docebal  illos,  etc.,  usqiie 
ad  illud  ubi  ail,  Omnes  enim  cxeo  quod  abundabal  itlis 
miserunt  :  licec  vero  de  penuria  sua  omnia  qua;  liabuit 
misit,  lotum  viclum  suum  (ilarc.  x,  l;xii,  4i).  In  bac 
loLi  rontcxlione  omnia  superiora  considerata  sunt, 
ne  qina  viderenlur  habere  contrarium,  quando  cum 
Maiihici  ordine  ca^teros  conferebamus  :  hi)c  autem  de 
vidua  paupcrcula  ijuae  duo  rainula  misit  in  gazopbyla- 
ciuoj,  (luo  soli  dicunl,  M.irciis  et  Lucas  (Luc.  xxi, 
1-i),  scd  sine  ulla  quKstione  concordant.  Ilincjam 
nsqiic  ad  Cflenam  Domini,  unde  omiiium  orania  consi- 
derala  tractavimus,  non  dicit  et  Marcus  quod  cogat 
cum  aliqiio  comparari,  ad  inquirendum  ne  quid  re- 
piignare  viile.itur. 

C.\PL'T  MII.  —  De  Lncw  Evnngelio,  quomodo  princi- 
pium  ejus  congrual  piincipio  libri  .icluum  Aposto- 
lorum. 

9.  Nunc  ergo  deinceps  Luc;c  Evangelium  ex  or- 
dine  pcriraciemus,  exceptis  eis  qux  babelcum  Mai- 
llixo  Marcoqiie  commuiiia  ;  qiioniam  illa  jain  oinnia 
pertraclata  sunt.  Sic  crgo  iiicipit  Lucas  :  Quoniam 
quidem  mulii  conali  sunt  ordinare  narralionem  quce  in 
nobis  complelw  sunt  rerum,  siciil  tradiderunt  nobis  qui 
ab  initio  ipsi  riderunt  et  minislri  fuerunt  sermonis  :  vi- 
snm  csl  el  milii  asseculo  a  principio  omnibus '  diligenter 

'  rditi,  ad  eam.  At  Mss.,  ad  ea. 

'  lii  plcrisque  mss.,  nolitiaest. 

'  Mss.  quauior,  omnui.  Cxleri  cum  editl''  babent,  omni- 
bus  :  sic  cliam  aiiUqua  Ccrbciensia  Biblia;  juxta  grxcuoi, 
pdsiii. 


ex  ordine  libi  scribere,  optime  Tlicophile,  ut  cognoscat 
eorum  vcrbo>-um ,  de  quibus  erndilus  es ,  verttatem 
{Liic.i,  l-4).IIoc  piinci|iiumad  Evangeliinarrationera 
nondum  pertinel.  .Admonct  aiitem  utnoverimus  euin- 
dein  Lucain  etiam  iilum  libruni  scripsisse,  qui  Actus 
Apostolorum  vocatur,  non  solum  quia  Tbeopliili  no- 
men  eliam  illic  iiicsl;  nam  posset  fieri,  ut  et  aliiis  ali- 
qiiis  Theopliilus  esset,  ei  si  idem  ipse  esset,  ab  alio 
ad  illura  aliquid  scriberctur,  sicut  a  Luca  Evangelium : 
scd  quia  el  ibi  ila  exorsus  est  ut  diceret,  Primum  qui  ■ 
dem  sermonem  feci  de  omnibus,  o  Tlieophile,  quce  ccepit 
Jcsus  facere  el  docere,  usrjue  in  diem  quo  Aposlolis  quos 
elcgit '  per  Spirilum  sanctum  mandans  jussit  prcedicare 
Eiangelium  (Acl.  i,  1  ell);  dcdit  inlelligi  quod  jam 
scripscrii  Eva  igelii  librum  unum  ex  quatuor,  quorum 
est  inEcclcMa  sublimis  auclorilas.  Nec  ideo  qiiia  dixil 
de  omnibus  se  focissc  serinnncm,  quae  coepit  Jesus  fa- 
ccre  et  docere  usque  in  diem  quo  mandavit  Apostolis, 
putari  debct  omnia  scripsisse  in  Evangelio  suo  qua: 
Jesus  cuni  Apostolis  in  lerra  versatus  fecit  ct  dixit; 
ne  sil  contrarium  Joanni,  qui  ait  multa  alia  fccisse 
Jesum,  qu.-c  si  scribcrcntur,  niundum  lolum  noii  po- 
luisse  capcre  illos  libros  (Joan.  xsi,  23)  :  cum  eiiam 
conslet  ab  aliis  evangelistis  non  pauca  narrata,  qu:e 
Lucas  ipse  narrando  non  attigit.  De  omnibtis  ergo  fe- 
citsermoncm,  cligendo  de  oiniiibus  unde  faceret  scr- 
monem,  qua;  judicavit  apta  ct  congrua  sufficcre  ofli- 
cio  dispensationis  su.tc.  Et  quod  dicit  mullos  cnnalos 
ordinare  narralionem,  quiv  in  nobis  complelcE  sunl  re- 
rum,  vidclur  significare  nonniillos,  qui  non  potueruirt 
hoc  susceplum  inunus  implere  :  ideo  aulem  dicit  sibi 
visum  esse  ex  ordine  diligenlcr  scribere,  quoniam  mulli 
conali  sunl ;  sed  cos  dcbemus  accipcre,  quorum  in  Ec- 
clcsia  imlla  exstat  auclorilas,  quia  id  quod  conall 
snnt,  implcre  niinime  potiierunt.  Isle  aulem  non 
soluin  usque  ad  resurrcctionem  assumplioneinque 
Doinini  perduxit  iiarratioiiem  suam,  ut  in  qiiatuor 
aucloribus  evangclicK  Scriptur.r;  dignum  labore  suo 
haberct  locum  :  vcrum  etiam  dcinceps  qu.-e  per  Apo- 
stolos  gesla  sunt,  qus  sufficere  credidit  ad  icdi- 
ficandam  fidem  legentium  vel  audicntiura,  ita  scripsit, 
ut  solus  ejus  liher  fide  dignus  haberetur  iii  Ecclesia 
de  Apostolorum  actibus  narrantis,  reprobatis  oraiiibuE 
qui  non  ea  fide  qua  oporiuii,  facta  dictaque  Apostolo- 
rum  ausi  sunt  scribere.  Eo  quijipe  lenipore  scripsc- 
riint  M;ircus  et  Lucas,  qiio  nnn  soluni  ab  Ecclcsia 
Cbrisii,  vcruin  etiam  ab  ipsis  adhiic  in  carne  nianen- 
libus  Aposiolis  probari  potucrunt. 
CAPLT  IX.  —  Quomodo  oslendulur,  quod  de  piscibus 
caplis  Lucas  cominemoravit  non  perlinere  ad  illud 
quod  vidclur  simile  Joanncs  narrasse  post  Doniini 
resurrcclionem,  alque  inde  jam  usque  ad  coeiiam  Do- 
mini,  unde  omnium  oinnia  usqiie  in  finem  considerala 
sunl,  niiUain  eliam  ex  Evangclio  Lucw  tractalam  esse 
quastionetn. 

10.  Sic  ergo  narrarc  Luras  incipil  Evangelium  : 
Fuil  i.i  dicbus  llcrodis,  regis  Judace,  sacerdos  quidam 
nomine  Zacharias,  de  vice  Abia ;  et  iuot  illi  de  fHiai-m 
'  lia  in  aliqiiol  llss.  At  in  edilis,  quo  .ipoitolos  elciiU. 


DE  CONSENSU  EVANCEUSTARUM.  S.  AUCUSTiHl 


Aaron.clnomen  cjjs  F.lhnbcih,  olc,  itsqu.!  ail  cum  lo- 
ttim  ulii  ail,  Vl  ccssmil  nulcm  loqui,  ili.c''t  ad  Simc- 
nem  :  Duc  i;i  alluni,  el  hxatc  rctia  vcttra  in  capturam 
iLuc.  I,  5;v,  4).  lloc  loluin  iion  liabel  ullani  rcpu- 
gnanliiB  qiutsiioiuin.  Joanncs  quideni  vidciur  siniile 
aliquid  diccrc,  scd  illud  longc  aliud  cst,  quod  faclum 
est  post  resurrcciionein  Doinini  ad  mare  Tiberiadis 
(Joan.  XXI,  1-H).  Ibi  cnim  non  solum  ipsum  tcmpiis 
valde  divcrsum  esl,  scd  ciiam  rcs  ipsa  plurimum  di- 
slat.  Nau!  rclia  illic  in  dexlcram  parlem  missa,  cen- 
lum  quiiKiUiiginia  ires  pisces  ccperunt;  magnos  qui- 
<Jcm  :  scd  pcitiuuil  ad  Evangclistam  diccrc,  qund 
cum  tam  inagni  essenl,  rctia  non  suiil  disrupta,  re- 
spicicnlem  scilicct  ad  lioc  faetum,  quod  Lucas  com- 
memorat,  ubi  pr»  multitudinc  piscium  retia  rumpe- 
bantur.  Jam  civlera  similia  Joanni  Lucas  non  dixit, 
nisi  cirea  Domiiii  passionem  ct  resurrcctionem  :  qui 
lotus  locus  a  cncna  ipsius  usquc  ad  liiicm  sic  a  nobis 
tracialus  est,  ut  omnium  coUalis  leslimoniis  niliil  cos 
dissentirc  docereinus. 

CAPDT  X.  —  De  Joanne  cvamidista,  quid  a  cwlcris 
Irihus  distct. 
11.  Joanncs  esl  reliquus,  qui  j.am  non  rcstai  cui 
conferatiir.  Quidqnid  cnim  singuli  dixcrunl,  qu;c  ab 
aiiis  non  dictu  sunl,  ditlicile  cst  ul  habeant  aliqiiam 
repugnaiitia;  qMa.>stioncm.  Ac  per  lioc  liquido  conslat 
ircs  istos,  Matihxum  scilicet,  Marcum  et  Lucam, 
maximc  circa  humaniiatem  Domini  noslri  JcsuChii- 
sii  esse  vcrsatos,  secundum  quam  ct  rex  et  saccrdos 
est.  El  idco  Marcus,  qui  iti  illo  mysterio  qualuor  aiii- 
malium  {.\poc.  iv,  0,  7),  hominis  vidctur  demonstrare 
persciinm,  vel  Matilix-i  magis  comcs  videtur,  quia 
tum  illo  plura  dicil  proptcr  rcgiam  pcrsonam  qua;  in- 
comiiata  csse  non  solct,  quod  in  priino  libro  comine- 
ninravi  {Lib.  1,  cap.  5) ;  vcl  qund  probabilins  intelli- 
gilur,  cum  ambobus  iiiccdil.  Nain  quamvis  Mattlwco  in 
pluribus,  lamcn   in   aliis  iionmillis  Luc;\;  niagis  con- 
gruit :  ut  hoc  ipso  demonstrctur  ad  leoncm  ct  ad  v:- 
luluin,  boc  csi,  et  ad  rcgalem  qiiam  Maltha:us,  ct  ad 
sacerdolalem  quam  Lucas  insinuat  personam,  id  quod 
Cbristus  homo  est,  porlinerc,  quam  figuram  Marcus 
gerit  pcriinens  ad   utrumiiuc.  Diviiiilas  vero  Christi 
qua  xqualis  esl  Palri,  sccundum  quod  Verbum  est  ct 
Dcus  apud  Dcum,  ct  Vcibum  caro  factum  ut  liabilarel 
•n  nobis  (Jonii.  i,  ll-l),sccundum  quod  ipse  cl  Pater 
jimm  .sunt  (/d.  x,  50),  a  Joannc  niaxime  commen- 
danda  susccpta  cst;  qui  sicut  aquila  in  his  qwx  Cliri- 
slus  subliniius  locutus  cst,  immoraiur,  nec  in  lerram 
quodammodo  iiisi  'aro  dcsccndil.  Dcnique  quamvis 
matrcm  Christi  se  nosse  plaiic  tcslclur,  tamen  ncc 
in  cjas  nativilate  cum  Mattlueo  et  Luca  aliquid  dicit, 
nee  cjus  liapiismum  cum  tribus  commemorat,  scd  lan- 
tummodo  ibi  lesiimonium  Joannis  alte  sublimiierque 
eoramendans,  rclictis  eis  pergit  cum  illo  ad  nuptias  iu 
Cana  Galilasx  :  ubi  quainvis  ipsc  Evangelista  matrcm 
ejus  fuissc  commcmorct,  ille  tamcn  dicil,  Quid  milii 
et  tibi  esl,  mulier  {Id.  ii,  1-11)?  non  rcpcllcns  de  qna 
«usccpil  carnem,  scd  suam  tunc  maxime  insinuans 
diviniialcm,  aquam  coiivcrsurus  in  vinum  :  qua:  divi- 


1221 


nltas  illam  etiam  fcminam  fecerat,  noii  !n  illa  laci:» 
crat. 

12.  Indc  post  paucos  dics  factos  in  Capliarnauui, 
redit  ad  leinphim,  ubi  eum  commcmorat  dixisse  uo 
tcmplo  corporis  sui,  Solviie  Irmplum  hoc,  et  in  tribui 
diebits  excitabo  illud  (yd/r/.,  12-22)  :  ubi  maxime  insi- 
nuat  non  soliim  quia  Deus  erat  in  templfl  Verbmu 
caro  ficlum  ;  vcrmn  eliam,  quia  camdeni  carnem  ipso 
rcsuscitavit,  iion  iili(|ue  ni^i  sccuiidiim  id  quod  unum 
est  cum  Paire,  ncc  separabililer  operalur  :  cum  cw- 
teris  locis  forlassis  omnibiis  Sci  ijitiira  non  dical,  nisl 
quod  Deus  illum  suscitaverit;  ncc  alicubi  sic  exprcs- 
sum  cst,  qiiod  cum  Deusrcsuscilarit  Clirisium,  eiiani 
ipse  se  resuscitavit,  quia  cum  Palrc  uiius  Dciis  cst, 
siciit  lioc  loco  ubi  ail,  Soluile  lemplum  hoc,  el  in  Iri- 
bus  dicbus  suscilobo  illud. 

13.  Inde  cuni  illoNicodemoquam  magna,  quam  di- 
vina  locutus  esi !  Iiide  riirsus  pergit  ad  lestimoniiim 
Joannis ,  ct  commcndal  amicum  sponsi  nnn  gaudcre 
hisiproptervocem  sponsi.Ubiadmonel  animam  Iiuma- 
nam  non  de  scipsa  sibi  lucerc ,  ncc  bcari,  nisi  incom- 
niutabilis  parlicipalione  sapienlia;.  Inde  ad  muliercm 
Samaritanam  ,  ubi  commemoralur  aqua  undc  qiii  bi- 
bcrit  non  sitiel  in  a^ternura.  Inde  rursus  in  Cana 
Galilusa; ,  ubi  feceral  de  aqua  vinum  :  nbi  eum  com- 
nicmorat  dixisse  rcgulo ,  ciijus  filius  iiinrmabatur, 
Aisi  signa  cl  prodigia  viderilis ,  non  crcditis  ild.  iii, 
1-iv,  5i) ;  usque  adco  super  omnia  mulabllia  volens 
meiitem  crcdentis  aitollere,  ut  nec  ipsa  niiracula, 
qux  quamvls  divinitus  dc  mutabilitatecorporum  fiunt, 
a  fidclibus  quacij  veht. 

14.  Inde  Jcrosolymam  redit;  fit  sanus  triginta  oclo 
annorum  laiiguidus.  Ex  bac  occasinnc  qu;c  dicuntnr! 
quam  diu  dicuiilur !  Ibi  dictum  cst ,  Quccrcbant  eum 
Judcci  interficere,  quia  non  solum  solvebat  sabbalum. 
sed  et  palrcm  suum  dicebul  Deum  ,  cvqualem  se  fnciciis 
Deo  :  ubi  saiis  osteiiditur  quam  nnn  usitatc  ,  siiut 
solent  sancti  homines  dicere  ,  dixerit  pairem  suuiu 
Dcum ,  scd  quod  ci  sit  xqualis  insinuans  :  quijipe 
paulo  superius  dixerat  eis  de  sabbato  caliimniaiui- 
hus,  Patcr  mcus  usque  niodo  operatur,  el  cgo  opcror. 
Ibi  exarserunt,  non  qiiia  palrem  suuin  diccnt  Dcuin; 
sed  quod  ei  aqualis  vellct  intclligi,  dicendo  ,  Valcr 
meus  iisque  modo  operalur ,  et  ego  operor  :  conscqiicns 
esse  ostciidens,  ul  quoniam  Pater  opcralur ,  el  Kilius 
cpcrelur;  quia  Patcr  siiie  Filio  non  operaiur.  Ibi 
enim  ct  paulo  pnst  ait,  jam  illis  ob  Iioc  irasceiiiibiis, 
QiKrcumqiie  enim  ille  [ecerit,  hwc  et  Ftlius  simililcr  [u- 
cit  {Id.  v). 

15.  Inde  landem  descendit  Joannes  ad  illos  tres 
cnm  codem  Domino  in  lcrra  gradienlcs  ,  ut  quinqiie 
inillia  hominum  panibus  quinque  pascanlur  :  ubi  ta- 
nien  solus  commemoratqiiod  cum  vcllenteum  rcgem 
faccre,  solus  fugit  iii  montem.  Qiia  in  re  iiihil  niilii 
aliud  vidctur  animam  rationalem  commonerc  voluissc, 
nisi  eo  se  nostroe  menti  raiionique  rcgnare ,  quo  est 
in  excelsis,  nulla  cum  hominibus  cominunione  iia- 
tura;,  solus,  quia  unicus  Patri  :  hoc  aiiteni  inysie- 
rium  deorsum  rcpcr.tes  carnalcs  liomiiics  fugil,  quia 


1  22j  LIBER 

v.ilJe  siiWimc  pst;  umlo  illos  et  ipse  Ciigit  iii  montcni, 
qiii  regnum  cjiis  tcrrcno  animo  rcqnircbant ;  undo 
cl  alibi  dicit ,  liegmtm  meum  iwn  est  de  hoc  mimih' 
(loan.  xvni ,  50)  :  ncquc  eiiam  linc  nisi  Joannes  ipse 
commemorat ,  volalii  quodammodo  scttiereo  supcr- 
eminens  tcrris,  ctgaiidons  liice  solls  justitia;.  Ab  iilo 
itidem  nioiiie  post  miraciilum  de  quinque  panibus 
factum,  cum  iisdom  tril)iis  pauliilum  rcmoratus,  donec 
niarc  iransissenl,  qiiaiido  ambulavit  super  aquas,  con- 
tinuo  rursus  se  in  verbiim  Domini  atiollit,  quam  ma- 
gmim,  quam  prolixum,  qnam  diu  supernum  el  cxcel- 
swm,  ex  occasionc  panis  exortuni,  cum  dixissct  turbis, 
Ameit ,  amen  dico  vobis,  qnwritis  me ,  uon  quia  signa 
vidistis ,  scd  quia  edislis  de  paiiibus  ,  et  satiali  cstis  : 
operamini  non  cibuin  qni  perit ,  sed  qui  perina- 
i!Ct  in  vitam  (cternam  :  ct  inde  jam  talia  diutis- 
sime  atque  excelsissiiiic.  Tunc  ab  ista  vcrbi  eclsitu- 
dinc  cccidorunl ,  qui  post  cuin  dcinceps  non  ambiila- 
vcrunt ;  cui  sanc  inlixscnint,  qui  potiicriint  iiitelli- 
gere,  Spiritus  est  qui  vivifica!,  caro  auteni  niliit  prodesl 
(Id.  vi)  :  quia  uli(|iie  el  per  carnemspiritus  prodest ' ; 
ct  soliis  spiriius  prodesl ;  caro  aulcm  siiie  spiritu 
niliil  prodesi. 

IC.  Doiiide  suis  fralribus,  id  cst  cognatis  cnriiis 
sua; ,  siiggerentibus  ut  ascendat  ad  dicm  feslum,  ijiio 
possil  iiinotescere  niultitudiiii ;  qiianla  allitudiiie 
respondit,  Tempus  meum  nondum  advenit ;  lempus  au- 
tem  veslriim  scmper  est  paratuin.  Non  potest  mundus 
odisse  vos ;  me  aulem  odil  ,  quia  ei/o  tesiiinoiiium  per- 
liibco  dc  itto,  qiiia  opeiacjus  mata  sunl !  Ilocest  crgo, 
Tempus  vcstrum  senipcr  est  paralum,  qiii:'.  vos  diem 
islum  concupiscitis  ,  de  quo  propliela  dicit ,  Ego  au- 
tein  non  taboravi  subsequens  te ,  Domine  :  et  diem  lio- 
niiiiis  non  coiicupivi ;  tu  scis  (Jercm.  xvii,  IG)  :  lioc 
cst  vohre  ad  luccni  Verbi,  et  concupisccre  illumdiem 
qiiem  videre  coiicupivit  Abraliani ,  el  vidit,  et  gavi- 
SM3  esl  {Joan.  VIII,  S6).  Inde  jam  ad  diem  festum  cuni 
asccndisset  in  templum  ,  qu;ic  illiiin  Joannes  loculum 
esse  commcmorat ,  qiiam  mirabilia  ,  quam  divina, 
quam  excelsa  !  quod  ipsi  vcnirc  non  possentquo  esset 
iturus  ;  quod  et  ipsum  nossent,  ct  uiide  cssetscircni ; 
et  essei  verus  qiii  eum  miserit ,  quem  illi  nesciront : 
tanquam  diceret ,  Et  unde  siin  sciiis  ,  et  unde  sim 
nesiitis.  Quo  qiiid  aliud  voluit  iiilelligi  ,  nisi  secun- 
dmn  cariieni  notuni  se  illis  esse  potuisse  ,  et  genlein. 
ct  palriam  » ;  secuiidum  divinilatcm  aulem  incogni- 
luni?  Ijji  etiam  de  donn  Spiriius  sancii  locutus, 
ostendii  qiiis  esset ,  quaiido  munus  altissimum  dare 
poluisset  (Id.  vii). 

17.  Uursiis  illuc  dc  Oliveii  monte  regredicnlem, 
qu;c  et  qiianta  iiarrat  locutum,  post  veiiiam  illi  adul- 
tcra;  dalnm,  qiuu  veliit  Iapidand;i  oblata  mi  a  tcnta- 
loribiis  fiierat;  quaiido  digito  scribebat  in  lerra,  tan- 
qiiam  illos  tales  in  leria  scribendos  signilicaret ,  non 
in  coelo ,  iibi  nionuit  discipulos  se  scriptos  essc  gau- 
dereiit  (Luc.  x,  20) ;  aul  quod  se  humiliando  ,  quod 

'Sic  in  septemdecim  Mss.  At  in  eiilis,  et  cami  spi:ilus 
proaesl.  ' 

"  F.r.  Lugd.  vcn.  I.ov.,  e!  gente  et  patria.  U. 
Sasct.  August  m 


TEUTIUS.  l-2-:0 

capitis  inclinationc  monslrabat ,  sigiia  in  tcrra  laco- 
rci ;  aut  quod  jam  tcmpiis  esset  ut  in  tcrra  qiinc  fru- 
ctum  darct,  non  in  lapide  sterili,  sicut  antea,  lcx  ejiis 
conscribcretur!  Ergo  posl  hncc  lucem  mundi  se  dixit, 
et  qui  cum  sequeretur  non  ambulaiurum  in  lenebris, 
sed  habiluriim  lucem  vil.'c.  Dixit  etiam  se  csse  prin- 
cipium  ,  quod  el  loquereiur  eis.  Quo  nominc  uiiqiie 
s.e  disiinxit  ab  illa  liice  quam  fccil ,  tanquam  liix  pcr 
quam  faclasunt  omnia  :  ul  illud  quod  se  dixerat  lu- 
ccm  miindi ,  non  sic  accipcreiur  quemadmodum  di- 
scipiilis  ait ,  Vos  cstis  liix  mundi.  Illi  enim  lanquam 
lucerna  ,  qiu-c  non  esl  poiieiida  sub  modio,  scd  super 
candelabrum  (il/fl((/i.  v  ,  14,  15) ,  sicut  el  de  Joanne 
Baplista  ,  llle  crat ,  inqiiit ,  luccrna  ardens  el  luccns 
(Joan.  V ,  35)  :  scd  ipse  sicut  principium ,  de  quo 
(liclum  est ,  JVos  omncs  de  ptcniludine  cjus  accepimus 
{Id.  i,  10).  Ibi  dixn  sc  Filium  csse  vcritalem  ' ,  qua: 
nisi  liberavcrii ,  ncmo  erit  liber  {Id.  viii .  1-5C). 

18.  Inde  postoaquam  illumiiiavil  a  nativilaie  c;«- 
ciim  ,  ex  ipsa  occasione  in  prolixo  ejus  sermone  de- 
moralur  Joanncs,  de  ovibus,  etpastore,  ct  janua,  et 
de  polesiaie  pnncndi  animamsuam  et  iterum  sumendi 
oam,  in  qiio  cxccllcnlissimam  polcstatem  su;\;  divini- 
lalis  ostcndil.  Iiide  cum  Encania  in  Jerosolymis  fie- 
reiil ,  commcmorat  ci  dixisse  Jud;uos  :  Qitousqiie  ani- 
iiiam  nostram  totlis?  si  tu  es  Clnistus,  dic  nobis  patam. 
Alqiie  indc  sum|ita  opportnnilale  sermonis,  qua;  eiiam 
siibliinia  dixerit,  narral.  Ibi  dixil,  Ego  et  Pater  unum 
sumus.  Iiidc  jam  rcsustilalum  ab  eo  Lazarum  pra>di- 
cal,  ubi  dixil ,  Ego  sum  rcsuncclio  et  vila  :  qiti  credit 
in  nie,  etiam  si  mortitus  fuerit,  vivet;  et  oninis  qui  vivit 
et  credit  in  me ,  non  morietur  in  wlernum.  In  quibus 
vcrbis  quid  nisi  alliludincm  diviniiaiis  ejus  agnosci- 
nius,  ciijiis  in  «(ernum  pariicipaiiono  vivcmus?  Inde 
ilerum  Joaiincs  occurrit  in  liclliania  Malth;to  et 
Marco  (Matili.  xxvi,  6-lo,et  Marc.  xiv,  3-9) ,  ubi 
faclum  est  illud  de  unguento  preiioso ,  quo  pedes 
cjiis  a  Maria  capulque  perfiisum  cst  (Joan.  ix,  1-xii, 
8)  :  aiquc  liinc  dcinccps  usqiie  ad  passionem  et  re- 
surrectionem  Domini  cum  tribus  Evangclistis  Joannes 
graditur  ,  sed  in  locis  cisdem  narraiione  versante. 

19.  Cxterum  quod_  ad  scrmoiics  Domini  aiiinet, 
non  cessai  se  attollcre  in  ea  qua;  ille  ab  liinc  eti;im 
sublimiler  diuturneque  loculus  est.  Nam  et  quaiido 
cum  voluerunt  videre  Geiililes  per  Pliilippum  el  Aii- 
droam  ,  habuit  excelsum  serinonem  ,  qucm  alioruiii 
Evangelislarum  nullus  inseruit :  ibi  pra-clara  ilerum 
de  luce  illuminanle  et  lucis  filios  faciente  commemo- 
rat  (/(i.  XII ,  20-50).  Deinde  in  ipsa  coBna ,  de  qua 
Evangelisiarum  nullus  lacuii ,  quam  multa  et  qiiam 
excelsa  vcrba  cjus  Joanncs  commemorat,  qu,TB  alii 
tacuerunt !  non  solumdecommendatione  humiliiaiis, 
quando  pedcs  discipulorum  lavit ;  sed  cum  expressus 
per  buccollam  liadilor  cjiis  cxiisset ,  remancnlibns 
cum  illo  undecim,  in  sormone  ipsius  mirabiliter  slu- 
pendo  maximeqiic  diuiiirno  idem  Joanncs  iinmoraiiis 
cst,  ubi  dixil,  Qui  vidit  me,  vidii  el  Patrem  :  ubi  niuU;i 

'  lla  omncs  Mss.  ct  Er.  ai  i.ov.,  veritatis.  Rat.,  et  vcri' 
ttilein 

fTrenle-neuf.)  ■ 


1227  PE  CONSF.NSIJ  EVAiNGF.LlSTAUUM,  S.  AUGISTINI  Lin 

loculiis  C6l  de  Spirilu  sanrto  pnndolo  qncni   niissn- 

r js  cis  erai ;   el  dc  siia  rlanficaiione  qnani  liabuil 

apudPalrcni  prinsqiiani  niundiis  cssel;  el  qiiod  iiniini 

nos  faccrcl  iii  se,  sicui  ipse  ei  Paler  unuin  snul ;  non 

ul  ipse  et  Pater  cl  iios  iiiiuiii ,  seil  nos  uniim  sicut  ipsi 

uiuini  :  niullaqiic  alia  uiireqiie  siiMiniia  ,  do  qiiiliiis 

disscrerc  sieut  dignuiu  esl ,  eliaiiisi  es-.en)iis  idonei, 

in  lioe  taiiien  opere  non  id  nos  snseepissc  qiiis  niiii 

advcrlal  {loan.  xiii  xvii)  ?qii<id  alibi forlasse  rcdden- 

diim  est  ,   bic  ecrlc  iioii  esl  cxpelendiini.  Conimeii- 

d.ire  ^iiippe  volumiis  anialoribiis  verbi  l>ci  et  stiidlo- 

sis  sanel:c  vcrilalis  ,    qiiamvis  cjusdem  Cliristi  qui 

veriis  el  vcia\  esi ,    aiiiimitiator  aiqiic  pnvdieaior 

Jo  luucs  iii  Kvangclio  suo  fiieril ,  cnjiis  el  c.Tteri  Iros 

qui  s<iipseriiiit   E\aiigiliiim  ,   et  c;eteri  Apostoli  qui 

iiiin  quiiicni   Ipsaiii   iiariMlioiiem  scribcndaiu  suscc- 

pcriint ,  in  ea  tanicn  praiHcatioiic  siii  oflicii  niuniis 

impleveriiiit  :  loiige  lamen  liunc  in  Clirisli  alliora  sub- 

vcctiim  ab  ipso  inilio  libri  siii,  raro  fuissc  ciim  ca'lc- 

ris,  id  esl,  primocirca  Jonlaiiein  proptcr  leslimoniiim 

Joauuis  B.ipllsl.T  ;  inde  Irans  marc  Tiberiailis,  qiiando 

lurbas  dc  qiiiiKpic  panibiis  pavil,  el  supcr  aqiias  am- 

biilavil;   lcitio  lu  Dctliaiiia  ,   iibi  ungiienlo  prclioso 

lidclls  femiiKC  dcvoliouo  pcrfiisus  cst ;   donec  iiide 

illis  occiirrerel  ad  passioiiis  tenipus ,  qiiod  cum  cis 

erat  ncccssario  narraliirus  :  ubi  tamcn  ipsam  Donii- 

nicaui  ecenani ,  de  qiia  nidliis  eorum  lacuit ,  niullo 

opiilcntius  laiiqiiam  dc;  eellario  nominici  pecloiis,  ubi 

ill:.ciiiiibcre  solcbat ,  evbibiiil.   Iiisiim  dcludc  rilaliim 

veibis  altloribiis  pcrciillt,  diceiis  regniim  siiuiii  iioii 

esse  dc  lioc  mundo  ,  regcniquc  sc  naluin  ,  et  ad  lioc 

vcnisse  in  iMinc  mundum  ,  ul  tcstimonium  perlubeat 

veritali   (/rf.    xviii, '16  <>/ 37  ).   Mariam  qiioquc    post 

lesiii  reclii.ncui  niyslica  allltiidlnc  vilans  '  ,  A'0/1  i»c, 

iiiqiiil,  tniirirrc  :  nondiim  cnim  iiaceinli  ad  Paticm  {Id. 

x\,  17).  Disevpiilis  etiam  iiisiifflaudo  dcdit  Spiritiim 

saucluiu  {Ibid.  22),  ne  ipsc  Spirilus  qiii  Trinitati  con- 

subslaiitialls  cl  eoa>lernus  esl ,  iantummodo  Patris 

csse,  uon  cllain  Filii  Spiritus  pulareinr. 

20.  Posircmo  suas  oves  Petro  .se  anianli,  enniqiic 
aiuoreni  lcr  conlilenli  commcndaiis,  dicil  eumdem 
Joauucmsicsc  velle  mancre  donec  venial  (/<<.  xxi,  15 
f /  25  ) :  ubi  cliam  milii  videtur  altodocuisseniysterio, 
islam  ipsam  '  Joaiinis  cvangelicam  dispcnsaiioncm, 
qua  in  liiccm  liquidissimam  Verbi  sublimiter  forlur, 
ubi  Triuitatisa?qualil3sel  incommul;ibililas  videri  po- 
tcsl,  elqua  maxime  proprielaic  dislel  a  CiBleris  bomo 
ciijiis  siisccpiione  Verbum  earo  faeium  esl,  perspiciie 
ccini  eogiiosciquo  non  possc,  iiisi  cuin  ipsc  Dominiis 
veiioril :  iileo  slc  manebit  donoc  vcniat;  maiicbit  aii- 
irm  iiuiic  in  fide  crcdcniium,  lunc  autcm  facie  ad  fa- 
ciem  couiemplaudnm  erit  (I  Cor.  xiii,  12),  eum  appa- 
rucril  vila  iioslra,  ct  nos  cum  ipso  .ipparcblmiis  iii 
gloria  (  Coloss.  111,  i  ).  Qnisipils  aiilem  arbitratur  lio- 
iiiini  viiaiu  istam  mort:ilcni  adhiic  agenti  posse  eon- 
lingcrc,  ul  demoto  alqiic  disciisso  omni  nubllo  phan- 

••Er.  Ix)v.  ct  Mss.,  i^tsitois.  Sed  mellus  edilio  I<at.,  litans. 
'  nuo  Mss.,  secrctam  ipsain.  Paulo  post  Mss.  tres  et  tiat., 
cerbi  sublimittttefeilur. 


III.  1228 

lasiarum  eorpnralium  alqiic  cariialium  ,  scrcnlssiiiia 
incommiilabllis  verilatls  liieo  poilaliir,  ct  menlc  peiii- 
liis  a  cousuctudine  viia;  liujiis  alienala  illl  eoiistantrr 
el  iiidocliiiabilltor  bivrcat;  ncc  qnld  qii:rr:it ,  ni'C  qnis 
qiiicrat  iiilclliglt  :  crcdat  <:igo  pollus  siibliiiil  :iiiclori- 
tati   iiiiiiiiiie<iiie   falhici,  ipi:iiiidiii  siiinus  in  eorpore 
poregrinari  nos  a  Domiiio,  el  ainbulare  pcr  (idein. 
nondum  per  specicm  (II  Cor.  v,  (>,  7);  ac  sie  perscve- 
ranter  relineiis  alquc  cusiodiens  fideni,  spem  et  clia- 
rilatcm,  iiilcii<l;it  ln  spiMliMii  e\  plgiiore  ipiod  ;icce|ii- 
miis  sancti  Spiritiis,  qiil  nos  docebit  omnein  vcrilati'ni 
{Joan.  XVI,  15),  cum  Deiis  qiii  siiseilavit  Jesuin  Cliri- 
stum  a  morliiis,  vivifieabit  el  mortalla  eorpora  nosira 
per  iiihabitanlcm  Spiritiim  ejiis  iu  nobis  (  Roin.  viii, 
10,  11).  Prius  aulem  qiiam  viviliicim-  lioc  i|iioil  mor- 
tiiuni  esl  propicr  pcccalimi,  proiiil  ibibio  corruptibilc 
est,  et  aggraval  anlmain  (  Snp.  ix,  13 );  cl  si  quando 
ailjiila  execdit  liane  nebulam,  qua  legltiir  oninis  terra 
{Eccli.  xxiv,  C),  id  est,  hanc  carnalem  eaHgiiiem,  qua 
ligluir  omiiis  vila  lcrrena,  tanqnam  rapida  coriisca- 
lionc  pcrstringllur,  cl  in  suam  infirmilatein  redit,  vi- 
ventc  desiderio  qiio  rursiis  erigatnr,  nee  suflicicnte 
munditia  qua  figatur.  El  quaulo  qiiisque  lioe  niagis 
pnlest,  tanlo  major  esl  :  qiianlo  aulein  miiiiis ,  lanlo 
iniiior.  Si  auleiii  nihll  adliue  lale  meiis  hoiniiiis  o\- 
perta  esl,   in  (iua  lameii   habilat  Cbrlstiis  pcr  fideni, 
instarc  dobet   miniiciidis    fiuiciulisqiic   cupldltatlbiis 
liiijiis  s.TCiili   miiralis  virtiilisaclloiie,  tanquain  iii  co- 
iiiilatu  triiim  illnriim  Evangelislarnm  cum  moillalore 
Clirislo  ambulans  :  cumqiie  qni  Fillus  Dci  scmpcr  c^l, 
proptor  iios   filiiim   lioinliils   f;icluiii,  iit  scmpiteriia 
tIiIiis  ejiis  cl  dlviuilas  nosli;v  iiifirnillali  el  moitali- 
l.iti  eonteniporala  dc  iiosiro  iiobis  iii  se  atipie  ad  se 
facorel  viani,  eiim  magnx  spei  Iretiiia  fidelitcr  tencai. 
No  poceet ,  a  regc  Christo  regatiir ;  si  forie  peccave- 
rit ,  ab  eodem  s;iCcrdole  Clirislo  expieliir  :  atque  ila 
iii  actionc  bon;v  convcrsalionis  el  viuc  nutritus  ', 
pcnnis  gcmina;  dllcctloiiis  lanquani  diiabus  alis  valldis 
eveelus  a  tcrris,  ab  eodem  ipso  Chrlslo  Veibo  illumi- 
notur,  Verbo  qiiod  iii  priiicipio  cral,  el  Verbum  apiul 
Deiim  erat,  et  Vcrbiiin  Deiis  erat  {Jonn.  1,  I);  otsi  por 
spcculnm  et  in  xnigmate,  longe  tamon  sublimins  ab 
omni  simiritudluc  eorporali.  QiiaproptiT,  qiiamvis  iii 
illls  tribus  activ;e,  in  Joannis  aulem  Evangelio  doiia 
contemplaiiv;v  viriutis  eliiceant  eis  qiii  Ii.tc  iliguoscere 
sunt  idonci ;  tainen  el  lioe  Joaunis,  qiinrlani  cx  parle 
est,  sic  mancbil  donec  veiiiat  quod  perrectimi  est 
(I  Cor.  XIII,  12,  9,  10).  Et  alii  qiiidem  d;iliir  perSpi- 
rilum  sermo  sapieuthc,  alii  sernio  sclenli.T  secmidiiiii 
eumdem  Spiriliim  (/</.  xii.S);  aliiis  dieiii  n<iniliio 
sa])it  (/{01».  \iv,  0),  alliis  de  pcctore  Doniini  llquldiiis 
aliquid  blbit,  aliiis  levaliis  iisipie  ad  tertiiim  eoelum, 
inefrablba  verba  audit  (II  Cor.  xii,  2-4) :  omnes  tamen,  ' 
quanidiii   simt  in  corporc ,  peregrinanlur  a  Domino 
{ld.\,  0);  et  ou)iiibus  bona;  spoi  liilclibus  in  libro  vlt.T, 
scriplis  scrvatui-  quod  dictum  cst,  Et  ego  diligam  eum. 


'  in  scptem  Mss.  probae  noue  et  apud  Eugypiuni,  nulrvii 
pennis. 


1229  DE  SERM.  DOM.  IN  MONTE,  S.  AUGUSTINI  LIB.  I.  1250 

ei  ostendam  meipsumilli  [Joan.  \\\,^\).  \cnimlamcn  amplius  proccipere  dc  (lukedinc  cli.irit.niis  :  et  qiii;i 

iii  linc  percgiinaiionc  quanlum  in  rei  liiijus  inlclli-  illud  pncceplum  verissimuni  ac  saluljcrriniiim  est,^ 

gentia  vcl   scicntia   quisque  profcccrit,   lanto  magis  Quanlo  magnus  es,  lantv  liuniilia  le  in  omnibus  (Eccti  l 

caveal  diaholic a  vilia,  siipcrbiam  ct  invideiitiain.  Mc-  lii,  20);  qui  evangclista  Chrislum  longe  culcris  altius 

niinerit  lioc  ip^im  Evangelium  Joannis  qiiam  iniilio  commcndat,  apud  cum  discipulis  pcdes  lavat  (Joan. 

anipliiiserigil  adconteniplationemveritatis,  tani  mulio  xiii, .")). 


ADMONITIO 


IN  SUBSEQUENTES  LIBROS  HE  SERMONE  DOMINI  IN  MONTE. 

Ad  Cliristi  annum  593 ,  sive  50i,  pcrtiiict  Iioc  opiis,  ab  Aiigusiino  prcsbytcrii  sui  lcmpore  claboratum. 
Quippe  in  prinio  Ueiractatinnnni  HImo,  c;ip.  19  ,  post  rcccnsitam  illam,  qiiam  in  Hippone-regiensi  anni  395 
concilio  liabuit  de  Fide  ct  Symbolo  dispiiiationem,  recordatus  Augustlnus  libri  sui  dc  Gcncsi  ad  litieram  iinper- 
fecli,  neqiic  alia  quam  quoi  ex  anlc  Inmlaio  concilio  sumi  possit,  nctatis  assignata  nota,  facit  proximo  loco 
inentionem  linjus  operis  iii  istlircc  vcilia  :  Per  idem  lempus  de  Sermone  Domini  in  monte  sccundum  Malthmum 
duovolumina  scripsi. 

Porro  uno  volnmine  explicat  primam  ejusdem  sermonis  partem  contenlam  Maiiha;i  capile  quinto  :  allero, 
posteriorcm  in  scquentibus  capitibus  sexio  et  .'cptimo  comprchensam.  Cur  aulein  cx  toto  Evangelio  isium  in 
(irimis  sernionem  traciandum  susceperit,  eam  videiur  in  operis  inilio  subindicare  eausam,  quod  ipsum  nempc 
omnibus  pracepiis  quibus  clirisiiana  vila  informalur,  p  crfeclum  esse  intcllexisscl.  Qua;  quidcin  pixcepla  omnia , 
ca-qua  rcferiintur  apud  Matllia'uni  scrie  sic  exponii,  ut  illa  ad  priorcs  seplcin  scnleniias  de  Ecatis  in  ipsius 
sermonis  cxordio  pron  untiaias  pcriincre,  iisqiie  cx  ordiiie  rcspondcre  demonsirci. 

Polleirtiiis  plurimis  post  annis  lioc  opus  evolvons,  aliquot  dirficuliaics  de  uxoreqiia)  a  virosuodisccssisset, 
ofrcndit,  easquc  sancto  Doclori  proposuit,  quas  illcpriorc  de  AdulterinisConjiigiis  libro  enodavit. 

Vide  librum  1  ,capA9,  Retraclationum, col.  614,  a  verbis,  Per  idcm  tcmpus  dc  SermoneDo- 
oiini,  usque  ad  col.  617,  vcrbis,  Quein  locutus  esl  Dominus.  M. 


S.  AUilELII  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPI 

DE  SERMONE  DOMINI  IN  MONTE 

«JECUNDUM  3IATTH^UM 

LIBRI  DUO    li 
LIBER  PRIMUS. 

Esplicatur  prior  pars  sermonis  a  Doraino  in  monte  habiti,  conteota  Matthxi  capite  quinto. 

CAPUT  PRBIUM.  1.  Scrmonem  queni  locutus  cst  chrisliana;  modum  :  qiiod  polliceri  non  temere  aii- 

Dominus  noster  Jesiis  Christus  iii  monie,  sicut  iii  dcmus,  sed  ex  ipsis  cjusdcm  Domini  verbis  conji- 

K^angelio  secundum  Matihicum  legimus,  si  quis  pie  cientes.  Nam  sic  ipse  scrmo  concludilur,  ut  apparcat 

sobricque  coiisideravcrit,  puio  qiiod  invenici  in  eo,  in  co  prxccpta  esse  omnia  qua-  ad  informaiidam  vi- 

quantum  ad  mores  optimos  perlinet,  perfectum  vilx  lam  pertincnt.  Sic  enini  dicit  :  «  Omnis  ergo  qui  au 

ADMONITIO    rP.    DENEDICTLNOnDM. 

lUs  casligandis  liliris  adliibuinius  Mss.  AiDinensem,  Arnulfensem,  Clsterciensem,  colbertinuni,  corbcicQsem,  Floriacou  • 
seni,  Gemnieticeuscni,  Lyrensem,  Micliaelinuni,  Ilalelleiiseni,  Sagicnsem,  \ iiidociiicasem,  vaticanos  duos,  Beccenses 
lolidein,  ct  Lovaniensium  ibeologoruni  variantes  lectioncs  ex  scx  Helgicis  :  neciion  supra  laudatas  editiones  Er.  et  Lov., 
quibus  hic  accessil  editio  Joaunis  Aiiieiliacliii  perfccla  Basilca>,  an.  1,t(H>,  ei  allera  lacobi  Marescliallii  l.ugdun.  an.  1520 
CousuluiiDUS  insupcr  Eugypii  abbatis  excci  pla  iii  Mss.  corl)eieiisi  ac  Gerinanensi,  ei  llori  collectionem  in  alio  Corbcicnsi. 

C otnparavimus  prwterea  eas  omncs  cdiliones  initio  lletr.  etConfess.,  t.  1,  memoratas.    M. 

(u)  Scripti  circlter  christi,  annum  593 


1231  DE  SEUMONE  DOMINI  IN 

ilit  vciba  mca  lixc  cl  f.icil  c:i ,  siiiiil:ibo  ciiii)  viro  sa- 
liicnli  qui  a;dilicavil  iloiiiiini  sii:iiii  supva  pclram  : 
ilcsccmlil  pluvia  ,  vcneniiil  nniniiia  ,  (lavcninl  vcnli, 
ci  orrendcrunl  iii  doniuin  ill;iin,  ci  non  cecidii  ;  fim- 
data  eiiim  eral  siiper  pclram.  El  omnis  qui  audil 
vciba  iiiea  li:ec  ct  nnn  facit  ca,  siiiiilabo  ciim  viro 
stullo  qni  :vdilicavit  doiniiin  snaiii  siipcr  arcnam  : 
dcsccndit  pliivia,  vcncninl  nimiiiia,  flavcrunt  vciiti, 
cl  olTendcrunl  in  donuiin  illaiii  ,  et  cccidit ;  ct  facta 
csi  niina  cjus  magna.  •  Cum  crgo  non  dixit,  quiau- 
dilveiba  vrva  lanlnm  ,  sed  addidil  dicens ,  qui  audil 
vcrba  mea  liwc  ;  satis,  ul  arbitror  ,  significavit ,  lia;c 
vciba  qiix  in  inonlc  loculus  est ,  tam  perfcclc  in- 
slrucre  vilani  eorum  qui  volucrint  sccuiidum  ea  vi- 
vcrc,  iit  nierilo  comparcntur  a;diricaiili  super  pclrain. 
IIdc  dixi,  ul  apparcat  istum  scrinoneni  oinnibus  pr:c- 
coplisqnibuscliristianavita  iiiformatur^esseperfcctum: 
iiam  de  lioc  capilnlo  diligcntins  suo  loco  Iractabitur. 
9..  Hiijiis  igitiir  sermonis  initinm  sic  assuniilnr  : 
CuiK  vidissel  autem  turbas  mullas ,  asccndit  in  monlem, 
ct  cum  sedissct,  acccsserunl  nd  eum  discipuli  ejus ;  et  ape- 
riciis os  suitm  docebul eos,  diccns.  Si  quaritur  quid  signi- 
licet  nions  ,  bciie  inlclligitur  significare  majora  pra;- 
ccplajustitia!;  quia  iniiioiaeraiilqua!jud;Bis  datasunt. 
Unus  lamen  Deus  per  sanctos  Proplietas  et  famulos 
suos  ,  secundum  ordinaiissimani  distribulionem  tcm- 
porum,  dedit  minora  prKCcpta  popiilo  quem  adhuc  ti- 
more  alligari  oportcbat ;  et  pcr  filium  sunm  ,  m.njora 
populo  qiicm  cliaritatc  jani  liberari  convcncrat.  Ciim 
aiitein  minora  minoribus,  majora  majoribus  daiitiir,  ab 
codantur  qiii  soliis  novitcoiigruentcmsiiis  temporibus 
generi  huniano  exliiberc  mcdicinam.  Nec  mirum  cst 
quod  dantur  pr;cccpta  niajora  proptcr  rcgiiuni  coeU- 
riim  ',  et  minora  data  sniit  propter  rcgnum  lerrenum, 
.ab  eodem  uno  Deo  qui  fecit  coclum  ct  lerram.  De  hae 
ergo  juslitia  qiia;  niajor  est ,  per  prnplietam  dicitur, 
Juslilia  tua  siciil  mont;s  Dci  [Vsal.  xxxv,  7):  et  lioc 
bcne  significat.  quod  ab  uno  m:igislro  solo  doccndis 
tanlis  rebus  idonco,  .'icctnr  iii  moiiic.  Scdcnsauicm 
docet,  quod  pcrtiiiet  ad  digniiatem  ni:igistcrii  :  et  ac- 
ccdunt  ad  euin  discipnli  ejus,  ut  audiendis  illius  verbis 
liiessentctiaincorporeviciiiiores,qui  pra;ceptis  adim- 
plcudis  ciiam  animo  propinqnabanl.  Ei  aperiens  os 
suum,  docebnl  eos,  diccns.  Ista  circunilocutio  qua  scri- 
bitiir,  lit  aperiens  os  suum  ,  forlassis  ipsa  mora  com- 
incndat  aliquanto  longiorem  futurum  esse  seinionem  : 
iiisi  forle  non  vacet  quod  nunc  eum  diclum  est  apc- 
ruisse  os  suuni,  quod  ipsc  in  Lege  veteri  aperire  so- 
lcrel  ora  Propbelarum. 

5.  Quid  crgo  dicit?  Beati  pauperes  spirilu;  quoniam 
ipsorum  est  reynum  calorum.  Legimus  scripium  de  ap- 
peiiiione  rcrmn  icniporaliiini,  Omnia  vanitas  cl  prce- 
sumptio  spirilus  (Eccle.  i,  14,  scc.  LXX  );  pra;sum- 
piio  autein  spirilus,  audaciam  et  superbiam  signifi- 
cat :  vulgo  ctiam  inagnos  spiritus  superbi  haberc  di- 
cuntnr;  et  recte,  quandoquidcm  spirilus  eliam  ventiis 
\()calur.  L'iide  scriplum  est ,  Ignis,  grando,  nix,  gla- 
cies,  spirilus  lempeslatis' {Psal.  cxlviii,  8).  Quis  vcro 

i  septera  Mss.,  propter  regniiin  tcrrarum. 

»  sic  Uss.  Ai  cditi,  excepto  uar.,  spirUus  proccUarum. 


MONTE,  S.  AUCIJSTIN!  123? 

ncsciat  siipeibos  indaios  diii,  tanquani  veiilo  disicii- 
los?Uiidc  csl  cliain  ilbid  .\posloli  :  Scienlia  inpal, 
cliiiriliis  vcio  wdifical  (1  Cor.  viii,  1).  Qiiapropler  rcclo 
hic  inltlligiintiir  piiitpercs  spiriiu,  huniilcs  et  tiinentes 
Dciim  ,  id  est,  iion  habentes  inQanlcm  spirituin '. 
Nec  aliiindc  omnino  incipere  oporinit  beatitudinem  ; 
siipiidein  pcrvciitiira  cst  ad  suminam  sapicntiain  : 
Inilium  anlcm  sapicnliw  limor  Domiiii  (fkcU.  i,  10); 
(piiiniain  el  c  coiiliario  ,  Initiiim  omnis  pcccati  super- 
liiainscribiiur(ld.  x,  15).  Supcrbiergoappclant  etdili- 
ganl  rcgiia  tciTariiin  :  Bcali  aiilem  pauperes  spirilu , 
(liKiiiiam  ipsorum  est  rcgiium  cmlorum. 

C.\i'U  r  II.  —  i.  licali  milcs ;  quoniam  ipsi  limicdi- 
tiilc  possidcbunt  lerram  :  iilam  credo  teirain  ,  de  qua 
iii  Psalmo  dicilur,  Spes  mea  es  tu  ,  portio  mea  in  terra 
vivenliiim  (Psul.  f.\u  ,  0).  Signilicat  cniiii  qii:imd:iiii 
siiliditalcni  cl  slaliililalcin  li:cicdiiatis  pcrpctiuc,  ubi 
anima  p.T  bniiiiin  alTcctuin,  laiiqtiam  loio  siio  rc- 
(piicscit ,  siciit  corpus  in  tcria;  cl  iiide  cibo  suo  ali- 
lur,  sicut  corpus  ex  terra  :  ipsa  est  requies  el  viia 
s:iiicloiiiin.  Mites  autem  suiit  qui  codunt  improbilali- 
biis,  ct  uon  resisluiu  nialo,  scd  vincunt  in  biino  ma- 
liim  (IXom.  xii,  21).  liixeiilur  cigo  immilcs,  et  diiiii- 
cciit  pro  tcrrcnis  cl  temporalibus  rcbus  :  Ueaii  au- 
tcin  mitcs;  quoniamipsi  hmreditale  possidebunl  lerram, 
dc  qiia  pclli  n«ii  pos^int. 

5.  licali  lugcnlcs;  quoniain  ipsi  consolnbunlur.  Lucliis 
est  Irislitia  de  ainissionc  cliarorum  :  coiiversi  aiilcin 
ad  Deiim  ,  ea  ipia»  in  linc  iiiiindo  cli:ira  amplcctcbaii- 
tiir,  amillunt  :  non  cnim  gaudcnt  his  rebus,  qiiibiis 
niile  gaiidcbaul  ;  et  dnnec  lial  in  illis  anior  .ancrno- 
iiiiii  ',  nnnniilla  iiice^litia  s;iuciaiilur  :  coiisnlabiiiitiir 
ergo  Spirilu  s:inclo,  qiii  inaxinic  pioplcroa  paraclctus 
noniiiiatur,  id  cst  consnlalor,  ut  lcinpnralcm  amilten- 
lcs  :icicrna  la;lilia  pci'fruaiilur. 

C.  Dcali  qui  esnriiint  el  siliunt  jusliliam ;  qnofiialn 
ipsi  saluriibunliir.  Jaiii  islos  aiiialoics  dicit  vcri  el  iii- 
coiiciissi  boni.  lllo  eigo  cibo  salunibiinlur  ,  de  qiio 
ipse  Domiuus  dieit,  .Vcus  cibiis  esl  ul  fiiciam  volunlatcin 
Patris  mei,  quod  est  jusiiiia  :  et  illa  aqua  ,  de  qua 
qiiisqiiis  bibcrit ,  ut  idcm  dicit,  fict  in  co  [ons  aqiiw  so- 
lienlis  in  vilani  wlernam  (Joiin.  iv,  5i,  14). 

7.  Beati  misericordes:  quoiiiam  ipsorum  misercbitur  '. 
Bcatos  csse  dicit  qui  subvcniunt  mi  seris,  qiioniam 
eis  iia  rependilur,  ut  de  miseria  liberentur. 

8.  Dcali  mundi  corde  ;  qiionitim  ipsi  Deiim  videbiint. 
Quain  cigo  sliilli  suiil  qiii  Deiiin  islis  cxtcrioribus 
oculis  qu:crunt,  euin  coi dc  vidcalur,  sicut  alibi  scri- 
ptiim  est ,  El  in  simpHcitiile  cordis  quirrile  illum  (Sap. 
I,  1).  Iloc  est  eiiiin  inundum  cor ,  quod  cst  siinplcx 
cor  :  et  qiiemadmodum  luinen  hoc  vidcri  non  potest, 
nisi  oculis  inundis;  ila  noc  Deus  viilcliir.  iiisi  muii- 
dum  sit  illud  quo  vidcri  polest. 

'  I  ov.  cum  qiiatuor  Mss.,  inflatnmsfnrilmn.  CaHeri  codiccs, 
uiflimlcm. 

'  Iii  Corbcicnsi  codioo,  dnlccdo  a'lcrnorum.  raiilo  iiiria  iii 
editis  legebatur,  u!  Icmporatiu  iimiileiilcs  :  iii  (Juobns  Bcl- 
gicis  Mss.,  ut  lcmporalcm  nmitlcnlcs  liutiim.  scd  nieliiis  iii 
uiio  ,.it.  ot  ilccriii  callicaiiis,  iil  lcmporalem  uniitlentes  : 

Mli:aU'll,  l;(  Uli;illl. 

3  iil  ti,  miscrcl'itiir  veus-  Abcst  vox,  reiis,  a  Mss.  et  ab 
Evaiiijelio. 


4253  tlBER 

y.  Bcuti  pacifici ;  quomum  ipei  filii  Dei  vocubnnlur. 
lii  pace  porfeclio  e.>l,  ubi  iiiliil  repugnat ;  el  idco  filii 
ISei  pacifici,  quoniaiii  niliil  resistil  Deo  '-,  et  iiti(|ue  filii 
similiiudinem  patris  )iabcre  ilebenl.  Pacifici  auieni 
iu  scmetipsis  suni ,  qui  omncs  animi  sui  moliis  com- 
ponentes  el  subjicienles  raiioni ,  id  esl  menti  el  spi- 
litui,  cainalcsqiie  concupisccntias  liabenles  edoiisitns, 
fiiintregnum  Dei  :  in  quo  iua  siint  ordinata  oninia,  ut 
id  quod  est  in  liomine  prxcipuum  et  excellens,  lioc 
iinperet  ca;leris  non  reluclantibus,  (|urc  sunt  nobis 
besliisque  coinmunia;  alquc  idipsuiu  quod  excellit  in 
linmine,  idest  mens  el  ratio,  subjicialurpntiori,  quod 
esl  ipsa  veritas  unigenitus  Filius  Dci.  Nequc  eiiim 
iinperarc  inferioribus  potcst,  nisi  supcriori  sc  ipsc  sub- 
jiciat.  Et  ba.'c  esl  pax  qu;c  dalur  iii  lerra  boniiiiibus 
bonx  volunlatis  (Luc.  ii,  11);  \\xc  vila  consummati 
pcrfectique  sa;  iciitis.  De  bujusiiiodi  n^gno  pacatissi- 
iiio  el  ordinatissimo  missus  csl  foras  princeps  liujiis 
sa;culi,  qui  pcrversis  inordinatisqne  domiualur.  Ilac 
paceintrinseeusconsiituta  aiquc  firinata,  quascumquo 
persecutiones  ille  qui  foras  missns  est ,  fdrinsccus 
concitaveril,  aiiget  gloriam  qux  sccuiidum  Dcuin  csl ; 
iioii  aliquid  in  illo  a-dilicio  labefactans ,  sed  dcficicn- 
libus  macliinis  siiis  inndtesccrc  facioiis  quanla  fiiini- 
las  inlus  exstriicta  sil.  Idco  scquitur  :  Beati  qui  per- 
sccutionem  putiunlur  propter  justiliam  ;  qitoniam  ipio- 
ium  est  regnum  ccelorum. 

CAPUT  III.  —  10.  Sunt  aulcm  omnes  ist;c  oclo 
scnlcnti;T;.  Jam  cniin  c;i;lcra  coinpcllans  loquitur  ad 
illos  qui  adcraiU  ,  dicens  :  Benti  eritis ,  fiim  vobis 
uinledicent,  et  persequenlur  vos.  Supcriores  antem  sc^n- 
tenlias  geiicraliler  dirigebat  :  non  ciiim  dixit,  nciiii 
paupercs  spirilu  ,  quoniam  vcslrum  est  regMum  coelu- 
rum ;  sed,  quoniam  ipsorum  esl,  inquit,  regnum  ca'lo- 
rum  :  ncque,  Benti  miles,  quoniam  vos  possidebitis 
lerram  ;  sed  ,  quoninm  ipsi  possiilcbunt  terrnni.  Et  ila 
c.Tctcras  usiiue  ad  ocla\am  senlciitiam,  ubi  ait  :  Denti 
qui  persecutionem  pnliunlur  propter  justitiam  ;  quoniain 
ipsorum  csl  reijnum  ccclorum.  Inde  jam  incipit  loqni 
procsentcs  compellans,  cum  el  illa  qnse  siipra  dicta 
suni,  ad  cos  eliani  pertinerent,  qui  prxscnles  audie- 
banl;  et  b;BC  poslca  quae  videntur  pra!sentibus  spe- 
cialiler  dici ,  perlineant  etiaui  ad  illos  qui  abseiites 
vel  posl  futuri  eranl.  Quapropter  iste  sentenliaruiii 
nuracrus  diligentcr  considerandus  est.  Incipit  cnim 
bealitudo  ab  liumililate  :  Beali  pauperes  spiritu,  it! 
csl,  non  inOali,  dum  se  divin;e  auctorilali  siibdit  ani- 
ma ,  limens  post  lianc  vitam  ne  pergat  ad  poenas  , 
cliambi  forte  iii  liac  vita  sibi  beata  esse  videatur. 
Iiide  venii  ad  divinaruin  Seripturarum  cogniiionem, 
ubi  oporlet  eam  se  mitem  pr;ebere  pietate,  nc  id  quod 
imperiiis  videtur  absiirdum  vitupcrare  audeat,  ei  pcr- 
vicacibns  concertationibus  cfficiatiir  indocilis.  Iiide 
]am  incipit  scire  quibus  nodis  sseculi  bujus  per  car- 
nalein  coiisiietudinem  ac  peccata  teneatur  :  ilaque  in 
hoc  terlio  gradu,  in  quo  scientia  est,  lugetur  amissio 
sumnii  buni,  qiiia  iiili;crctnr  exlremis.  In  quarto  au- 

'  sic  Am.  F.r.  ct  omiies  M!>b.  At  i.ov.,  nihit  in  islis  red:lit 

DtO. 


PRIMUS.  1254 

!cm  gradu  labor  esl ,  ubi  velicmenter  incumbitur  ut 
scse  animus  avellat  ali  eis  quibus  pcstifcra  dtilccdine 
inncxus  esl  :  liic  ergo  esurilur  et  silitur  jiistiiia,  ct 
niultum  necessaria  est '  forliludo ;  quia  non  reliiiqiii- 
tiir  sine  dolore  quod  cum  deleclalione  rclinciiip. 
Quinlo  autcm  gradu  pcrseveranlibiis  iu  labore  daiur 
evadendi  consilium;  quia  nisi  quisquc  adjiiveliir  a 
superiore,  nullo  modo  sibi  esl  idoneus  ut  sese  taniis 
miseriarum  implicamentis  expedial :  esl  auleni  justiim 
consilium,  ut  qui  se  a  polentiore  adjuvari  vull,  adju- 
vet  infiriuiorein  in  qiio  est  ipse  poteiitior  :  iiaiino 
V,eiili  miscriconies;  quia  ipsorum  miscrcbitur.  Scxlo 
giadii  est  cordis  mundilia,  de  bona  conscienlia  bo- 
iiorum  opcrum  valeiis  ad  conlcmplandum  sumraum 
illud  bonura  ,  quod  solo  puro  et  sereuo  intellectii 
ccrni  polest.  Postrcmo  est  scptima  ipsa  sapicniia,  id 
csl  eontcniplatio  vci  italis,  pacilicans  totum  bominciii, 
ct  suscipicns  siniilitudincm  Dei,  quse  ita  concluditur  : 
lleuti  pucifici ;  quonium  ipsi  filii  Dei  vociibuntur.  Octav» 
tanquam  ad  caput  redit;  quia  consummatum  per- 
feclumquc  oslendil  el  probal  :  iiaque  in  prima  ct  iii 
octava  nominatum  est  regnumcadorum,  Ucali  paupc- 
rcs  spiritu  ;  quoninm  ipsorum  est  rcgnum  co:lorum;  cl, 
Beati  qiii  pcrsecutionem  paliuntur  proplcr  juslitiam  ; 
quoniam  ipsorum  esl  regnum  coelorum  :  cum  jani  dici- 
tur,  Quis  nos  scparabit  a  charilate  Clirisli?  tribulnlio? 
un  nnguslia?  an  pcrsecutio?  an  fnmcs?  an  nuditas?  nn 
pcriculHm  ?  an  gladius  (/!«m.  viii ,  55)  ?  Scptem  suiit 
ergo  qua;  perficiunt  :  nain  octava  clarificat,  cl  quod 
perrcctum  esl  demonstral,  ut  per  hos  gradus  perfi- 
ciantiir  et  c;eteri,  lanquam  a  capite  riirsiiin  cxordiens. 

CAPUT  IV.  — 11.  Videturcrgomihi  ctiam  scptifor- 
mis  operatio  Spirilus  sancti,  de  qua  Isaias  lo  ;uitur 
{Isai.  XI,  2,  3),  his  gr.idibus  scntentiisque  congruere. 
Sid  inlerest ordiiiis  :  namibienuineratio  ab  e.xcellen- 
liiiribus  coepit,  liic  vero  ab  inferioribus.  Ibi  nanique 
iiicipit  a  sapicntia,  et  desinit  ad  limorem  Dei  :  scd 
inilium  snpienlia:  limor  Domini  est.  Qiiapropter  si  gra- 
daiim  tanquam  asccndentes  niimeremus,  priinus  ibi 
esl  limor  Dei,  secunda  pielas,  tertia  scientia,  quart.i 
forlitudo  ,  quinium  consilium  ,  sextus  iniellcctus  , 
septiina  sapieiilia.  Timor  Dci  congruit  liumilibus,  do 
quibus  bic  dicilur,  Beati  paupercs  spiritu,  id  csl  non 
inflali ,  noii  superbi  :  quibus  Aposiolus  dieil,  Au/i 
tiltum  sapere,  sed  time  [Rom.  xi,  20);  id  est,  noli  ex- 
lolli.  Pielas  congruit  mitibus  :  qui  cnim  pie  quirit , 
honorat  sanclam  Scripturam,  etnon  repreliendit  qiiod 
nondum  intelligit,  et  propterea  non  resistil,  quod  est 
niitcm  essc  :  unde  hic  dicitur,  Benti  mites.  Scicntia 
congruit  Iiigcntibus,  qui  jam  cognoverunl  iii  Scriplu- 
ris  quibus  malis  vincii  teneantiir,  qux  lanquam  bona 
et  uiilii)  igiiorantes  appetiverunt  :  de  quibus  bic  dici- 
tur,  Beati  qui  /«joi;.  Fortitudo  congruit  esurienlibui 
et  sitientibus  :  laborant  cnjm  desiderantes  gaudium 
de  veris  bonis,  el  amorem  a  (errenis  ct  corporalibiis 
avertere  cupientes  :,de  quibus  liic  dicilur,  Beaii  qui 
esuriunt  ct  siliunt  justitiain.  Coiisilluin  congruit  mise- 
ricordibus  :  boc  enim  unum  remedium  esl  de  lanlis 

'  lo  dcccm  Mss.,  non  inlerwiutur.  esl. 


J255  DD  SEUMONE  DOMINI  l.N 

nialis  cvailcnJi,  ul  diniilianius,  siciit  noLis  tliinilli  vo- 
lumns ;  ct  aiijuvcnius  in  (|uo  possunuis  alios  ,  sicut 
nos  in  quo  noii  possnnius  cupimus  ailjnvari  :  dc  qui- 
bus  hic  dicitur,LV«(i  mhcricordes.  liitcllcctus  congruil 
miindis  conlc  .  lanquam  purgaio  oculo,  qiio  ceml 
possit  quod  corporeus  ociilus  non  vidit,  ncc  auris  au- 
divit,  iicc  in  cor  liominis  asccndil  (Isni.  l\iv,  i; 
et  I  Cor.  II,  9)  :  de  qiiibus  liic  diciliir  ,  Denti  munili 
torde.  Sapiciilia  congruil  pacilicis,  in  quibus  jam  or- 
dinal.i  suiit  omnia,  nuUusqiic  inotus  adversus  raiio- 
nein  rcbcllis  est,  sed  cuiicia  oblcmperant  spiritui  lio- 
minis,  cuni  et  ipse  oblcmpcrcl  Deo  (n)  :  de  qnibus 
liic  dicilur,  Beati  pacifici. 

12.  Unum  autcm  pracmiuni  quod  est  rcgiuim  coeln- 
rum,  pro  liis  gradibus  varic  nominalum  csl.  In  priino, 
siciit  oporlcbat ,  positum  cst  ngniim  f aloniin,  qiiod 
cst  pcrfccia  siimmaquc  snpicniia  anim.-e  rationalis. 
Sic  ilaqoc  dictam  cst,  Beali  pauperes  spiritu  ;  quoniam 
ipsorum  est  regnum  coclorum  :  lonquam   dicerclur , 
IniliHm  sapicnliiV  timor  Domiiii.  Milibus  bxrcdilasdala 
cst,  tanqtiam  testaiiicnlum  palris  cum  pielate  quaeren- 
libus  :  Uenli  milcs;  quoiiiam  ipsi  hwreditalc  possidebunt 
terram.  Lugcnlibiis  consolatio,   lanquam  scientibus 
qiiid  amiscriiii,  ct  quibiis  niersi  siiil :  Beati  qui  lugenl; 
quoniam  ipsi  coiisolabunlur.  Esurienlibus  el  silieiilibiis 
salnritas ,  tanqunm  refoclio  laboranllbus  fdrlitorquc 
ccrlanlibus  ad  salutem  :  Bcnti  qui  esuriunt  ct  siiiunl 
justitiam;  quoniam  ipsi  snturabunlur.  Misericordilius 
niiscricnrdia,  lamiuam  vero  ct  oplimo  consilio  utcn- 
libiis,  ul  hoc  eis  cxhibeatur  a  potentiore,  qnod  inva- 
lidioribus  exiiibcnt.  Bcali  misericorde$  ;  quoniam  ipso- 
rum  miscrcbitur.  Mundis  conle  facullas  vidcndi  Deiiin, 
lanquam  purum  oculum  ad  iiitclligcnda  aterna  gercii- 
tibus.  Bciiti  mundi  corde ;  quoiiinm  ipsi  Deum  vidcbunt. 
racificis  Dei  siniilitudo,  lamiuam  perfecte  sapienlibus 
formalisque  ad  imagincin  Dei  per  regeneraiioncm 
renovali  homiiiis  :  Bcali   pacifici;  quoniam  ipsi    fiiii 
Dei   vocabuntur.  Etista  quidem  in  liac  vita  possiint 
compleri,  sicut    coinpleta  esse  in  .^posiolis  credi- 
mus  (6).  Nam  illa  omnimoJa  in  angelicam  formam 
nuitatio,  qiia:  post  hanc  viiani   promillilur,  nullis 
Tcrbis  cxponi  potest.  Beati  ergo  qui   persecutioncm 
patiunlur  propterjustitiam;quonium  ipsorum  est  regmim 
calorum.  Ihec  ociava  scnlcnlia,  (|ucc  aJ  capul  reJil , 
peifcctumqiie  bomincm  declarai,  signifieauir  foriasse 
et  ciicumcisione  oclavo  die  iii  Velcri  Tcslamento ;  ct 
Domini  resurrcciionc  posl  sabbaium,  qui  cst  utiiiue 
Miavus,  idemquc  piimus  dies;  el  celebralionc  octa- 
varum  feriarum,  quas  iii  rcgencratione  novi  hominis 
celcbramus ;  cl  numero  ipso  Pcnlccoslcs.  Nam  scpie- 
narionumero  seplies  miihiplicali),  (pio  fiunt  qiiaJra- 
(jinta  novem,  qiiasi  ociavus  additur,  ut  qninqnagiiiUi 
complcartur  ct  lanquam  redealur  ad  caput  :  quo  die 
inissus  est  Spiriius  saiictns,  quo  m  legiium  coclorum 
ducimur,  ct  h.crcJitalcm  accipimus,  et  coiisolamur; 
el  pasciniur,  et  misericordiani  coiisciiuinuir,  ct  muii- 
damur ,  et  pacificamur ;  aique  ita  perfecti ,  oraiics 

(fl)  1  lielracl.  cap.  t9,  n.  1. 
(b)  ibid.,  a.  i- 


MONTE  S.  AIIGUSTINI  1236 

cxlrinsecus  illatas  moleslias  pro  verilaJe  ci  justiii^ 
siisiincmus. 

C.\Pl'T  V.  —  13.  Bcati  crilis,  inquit,fMm  vobis  ma- 
ledicciil,  et  persequentur  ros,  el  dicent  omne  malitm  ad- 
verstim  vos,  mentientes,  propter  me.  Caudele  ct  exsuflale, 
quoniam  nicrces  vestra  multa  est  in  cwlis  Animadvcrlal 
qiiisqnis  delicias  hnjussxculi  ct  faculiatcs  rcrum  icin- 
poraliiim  (pi.rrii  in  noniinc  chrisiiano,  iiilrinsccusese 
bcatititJincm  noslraiu ;  sicul  de  anima  ccclcsiaslica 
orc  proplietico  dicitur  :  Oiiinis  pulcliritudo  filicB  regit 
intrinsecus  (Psal.  xliv  ,  14)  :  nam  cxtrinsccus  malo- 
dicla  et  perseculiones  et  detraciiones  promiitiintur  : 
de  qiiibus  tanicn  magna  nicrces  est  in  coelis ,  qiia; 
scntilur  in  cordc  patienliiini,  coruni  qiii  jam  possiiiit 
diccrc,  c  Gloriamur  in  tribulalinnibiis;  scicnlcs  qiio- 
niam  Iribubilio  paticiiiiain  npcralur,  paiiciiiia  aiiicin 
probationcm,  probatio  vcro  spem ,  spcs  aiilcin  iioii 
confunJit ;  qiiia  cliarilas  Dci  difliisa  est  ii>  cordibiis 
iiosiris  pcr  Spirituin  sanctiim  qiii  dalus  est  nobis  » 
(/lom.  V,  5  5).  Non  ciiim  ista  perpcli  fniciunsum  est, 
scd  isla  pro  Clirisii  nominc  non  soliim  rcquo  aniino  , 
scd  cliam  cuiii  (?xsullatione  lolerare.  Nam  iniilii  li;c- 
rclici,  nomine  cliristiano  animas  decipicnlcs ,  mulia 
lalia  paliuntur  :  sed  ideo  excluduniiir  ab  isia  mer- 
cedc,  qiiia  non  Jirtuni  esl  lanlum,  Bcati  qui  persecu- 
tionem  patiimtur ;  scJ  aJJiluin  est,  propler  justiliam  : 
nbi  aulem  sana  fiJcs  non  csl,  iion  polest  esse  juslilia; 
qiiia  jiistiis  cx  fide  vivit  (Ilabnc.  ii,  4,  el  Ilom.  i,  17). 
Neque  scliismaiici  aliquij  sibi  ex  isla  mercede  pro- 
millanl;  qiiia  simililcr  ubi  chariias  non  est ,  imn 
polest  (?ssc  jiislilia  :  dilcctiocnim  proximi  maluin  nnn 
opcraliir  (Rom.  xiii,  10),  qiiain  si  habcrcnl,  iiondil.i- 
niarcntcorpiisCliristi.qnod  csl  Ecclcsia  (Coloss.  i,24). 

14.  Qua^ri  autcm  polcstquiJ  intersit  qiioJ  .'lil,  Curn 
vobis  mnlcdicent,  cl,  (Jmne  malum  dicenl  adversum  vos ; 
ciim  malcJiccre,  hoc  sit,  malum  dicere.  Sed  aliicr 
nialcJiciimi  jaciatur  cum  coniiiinelia  corani  illo  cui 
niakdiciliir,  situt  Domino  no^lro  dieluin  csi,  Nonne 
vcrum  dicimus,  quia  Samarilanus  cs.  et  dwmonium  ha- 
bcs  (Joan.  viii,  48)?  :ililcr  cum  abscnlis  faina  hcdi- 
tiir,  sicul  dc  illo  ilcm  scribiliir,  .4/;«  diccbant,  Quia 
proplicla  est  :  alii  autcm  diccbant,  Xon,  scd  scducit 
populum  (Id.  vii,  12).  Perseqiii  aiitem,  est  viin  in- 
lcrre,  vel  insidiis  appclcre  :  quod  ficit  qiii  eum  tra- 
diJil,  et  qiii  ciim  crucifixcrunt.  Sane  quoJ  etiani  lioc 
nnn  est  nude  pnsilum,  ut  diceretur,  £(  dicenl  omne 
maliiin  adversum  vos,  scd  adJilum  est,  mentiejites;  ad- 
dilum  eliani,  propler  me  :  propicr  cos  adJilum  piiKi, 
qui  voluiil  de  pcrseciilitinibus  cl  de  fani;c  su;c  turpi- 
ludinc  gloriari;  et  ideo  diccre  ad  sc  pertinere  Cliri- 
siiim,  ([uia  inulia  de  illis  diciiiiliir  niala  ;  ciim  et  vera 
dicaniur,  qiiando  de  illormn  crrore  dicuiiiur  :  ci  si 
aliquando  eiiam  noiiniilla  f.Jsa  jactanliir,  quod  Iciiie- 
ritate  hoiniiiuin  plcrunupic  acciJil,  non  tanien  pro- 
pler  Cliii.--luin  ista  paiiuntur.  Noii  enin  Chiisluiii 
sciiuilur,  qiii  iion  scciinJuin  ver:im  fiJcm  ct  catholi- 
cam  Jisciplinam  Cbristianus  vocaiur. 

15.  Caudete,  inquit,  et  cuultate,  quonium  nurces 
veslra  mulia  cst  in  coclis.  Nod  Ii'c  couIos  dici  puif;  su- 


mi 


LIBER 


periores  paitcs  liiijus  visibills  inundi.  Kon  cniin  incr- 
rcs  nnslra,  qua;  iiiconcussa  el  ;t(crna  csse  debcl, 
in  vebus  volubilibus  el  lemporaiibus  collocaiida  esl. 
Sed  in  civtis  dicluui  pulo,  in  spirilualibus  firina- 
mciUis,  ubi  habiUU  seinpilerna  jiisiilia  :  in  quorum 
comparalione  lcrra  dicilur  aiiiina  iniqua,  eui  pec- 
canli  dicluin  est,  7Vn(i  es,  el  in  terram  ibis  (Gen.  iii , 
19).  I)e  liis  cadis  dicit  Aposlolus  :  Quoninm  cor.rer- 
satio  nostra  in  ccelis  est  {\'liilip\i.  iii,  20).  Sentiunl 
cigo  jam  istam  inerccdein,  qui  gaudcnl  spiritualibus 
bonis  :  sed  tunc  ex  onnii  pai  le  pcrficietur,  cum  etiam 
lioc  iiiorlale  induerit  iiiniiortalitatein.  Ua  enim  pcrse- 
ciiti  siinl,  iiiqnil,  ct  Projilictus  qtii  anle  vos  fiicnint. 
Nuiic  perseciilionem  generaliter  posnit,  et  in  nialc- 
diclis  et  in  dilacerationc  fam.e ;  ct  bene  cxcniplo 
adlioitatus  csl,  quia  vera  dicentes  solcnt  pcrsccutio- 
iicm  pati  :  nec  lameu  idco  Propliel*  niitiqiii  timore 
pciscciitiiiiiis  a  vcrilatis  piaditatiiinc  dcfeccrniil. 

CAPUT  VI.  —  16.  Uectissiine  itaqiie  sequilur,  Vos 
eslis  sal  tcrrcr  :  ostciideiis  (atiios  cssc  judicandoS,  qui 
teniporarium  bonorum  vcl  copiain  seclantes,  vel  ino- 
piam  mctuentes,  amittunt  aiterna,  quaj  nec  dari  pos- 
suiil  ab  liomiiiibiis,  iiec  aiifei  ri.  llaque  si  sat  infutxia- 
tiim  fuerit,  in  quo  salielur?  id  est,  si  vos  per  qiios 
condiciidi  sunt  quodammodo  populi,  inetu  perseeu- 
lioniiin  tcinporalium  ainiserilis  regna  coelorum ;  i|ui 
eruiit  lioinines  pcr  quos  a  vobis  crror  aufcraliir,  cum 
vos  clcgeril  Dciis ,  per  qiios  crrorem  auferat  cxlc- 
niriim?  Ergo  ad  niliilim  valet  sal  infatualiim,  nisi  ut 
inillutiir  foras,  ct  calcelur  ab  lioiiiinibus.  Noii  iliiqiio 
ealcalur  ab  liominibus  qiii  patitur  persecutioncm,  sed 
iiui  pcrseciitionem  tiinendo  iiifiituaiur.  Calcari  enim 
iion  potesl  iiisi  iiifciior  :  sed  inferior  nou  cst  qui 
quannis  corpoic  inulla  iii  tcrra  siisliiicat,  corde  ta- 
laeii  fixiis  in  ccelo  est. 

17.  Vos  cstis  luinen  mumli.  Quomodo  dixit  supeiius 
sal  terrcs,  sic  ilunc  dicil  lumen  mundi.  Nain  ncque 
superius  isia  terra  accipicnJa  esl,  qiiam  pedibiis  cor- 
l'orcis  calcamus,  sed  liumines  qui  in  terra  liabila»!, 
vel  ctiam  pcccatorcs,  quoruin  condiendis  et  exslin- 
guemlis  piiloribus  aposlolicum  salein  Doiniiuis  iiiisit. 
El  hic  mundinn  non  coelum  et  terram ,  sed  liomiiies 
qui  suiit  in  mundo  vel  diligiinl  muiidum,  oportet 
inlelligi,  quibus  ilhimin.wulis  Apostoli  missi  suiit. 
A"oii  potest  civitas  abscondi  svpcr  montem  constilula : 
id  cst,  fund:ila  siiper  insi^nem  inagnamquc  juslitiam, 
quam  signilicat  ctiam  ipse  mons  in  quo  disputnt  Do- 
minus.  Ncque  accendunt  lucernom ,  cl  poninit  eam 
svb  modio.  yiiid  pulamiis?  ita  esse  dicliim  sub  modio, 
iil  occnllatio  lanliim  lucerii;c  accipieuda  sil,  laii- 
qiiain  si  diceiei,  Ni-ino  acccndit  liicernam,  et  occuUat 
illani?  an  aliquid  etiain  inodius  signiQcal,  ut  hoc  sit 
pnnere  lucernam  sub  niodio,  supcriora  facere  cor- 
I  oris  cominoda,  qiiain  [iiaidieationcm  verilalis  ;  ut 
ideo  quisque  verilatem  niin  pi;cdicel,  diiin  liiiict  iie 
;iliquid  in  rebiis  lorporalibus  el  tcinporalibus  moic- 
ttioe  paiiatur?  Et  bene  modius  dicitur,  sive  propter 
reliibutionem  meiisursc,  quia  ea  quisquc  rccipit  qux 
gessit  in   corpore,  «I  ilHc,  inquil  Afostulus,  rcciiiiat 


1'RIMUS.  1258 

unusquisque  quw  gessil  in  corpore  (II  Cor.  v,  10)  :  ct 
laiiqiiain  dc  lioc  modio  corporis  ^ilio  loco  dicilur,  In 
qua  eiiim  mcnsura  ntensi  fiicrilis,  in  ca  rcmcliclur  vobii 
(Maitli.  VII,,  2)  :  sive  qiioniani  teiiiporalia  bona,  qu;« 
iii  corpore  peraguntur,  ccila  dieium  nicn<iira  cl 
iiiclioaiitiii'  ct  Iransciinl,  (pinm  fortassc  significat 
niodiiis  ;  a;lerna  vero  ct  spiriiualia  nullo  tali  finc 
coercentur  (a)  :  JVo»  eniin  ad  mensiiram  dat  Deus  spi- 
litum  (Joan.  iii,  5i).  Sub  inodio  crgo  lucernam  poiiit, 
qiiisquis  liicem  bona;  doclrina;  comniodis  lempora- 
libus  obseiirat  ct  legil.  Sed  supcr  candetabrum.  Supcr 
candclabrum  autem,  qui  corpus  suum  niinislcrio  Dci 
siilijicil,  ut  siiperior  sit  pr;i'dicatio  vcrilalis,  ct  iiifc- 
rior  scrvitns  corporis  :  pcr  ipsam  taiiicn  corporis 
serviiulcm  cxcclsior  luceal  doctrina,  qiia;  pcr  officia 
torporalia,  id  cst  pcr  vocem  cl  linguam  el  c;tleros 
corporis  moliis  in  bonis  operlbus  iiisinuatur  discenr 
libiis.  Super  candclabrum  cpgo  ponit  Iiicernani,  ciini 
dicit  Apostoliis,  I\on  sic  pugno  lanquam  aerem  ciV' 
deiis ;  sed  castigo  corpus  menni,  et  screituti  siibjicio., 
ne  forte  aliis  prirdicans  ipse  reprobus  iiweniar  (1  Cor. 
IX,  28,  27).  Quod  vero  ait,  Vl  liiceat  omnibus  qiii  in 
doino  sunt,  domuin  pulo  dictam  liabitaiioocm  lioiiii- 
iiiim,  id  cst  ipsuin  miindiim,  propler  id  qiiod  sn- 
pcrius  ait,  Vos  estis  lunien  mundi  :  nut  si  domiiin 
quisipie  vutl  accipere  Ecclesiain,  ncc  lioc  cst  absur- 
duiii. 

CAPIJT  Vn.  —  18.  Sic  luccat,  inqiiit,  lumen  ve- 
strtim  corain  lioiiiiiiibus,  ut  videant  bona  facla  veslra,  et 
ijtorificciil  Patrein  vcslrum  qui  iii  cijeHs  cst.  Si  taiitiim- 
iiiodo  diccret,  Sic  tiiceat  luinen  vcslruni  coram  lionu- 
nibus,  ul  videant  boiia  facta  veslrn ;  iimm  conslituisse 
\ideretur  in  laudibus  lioniinnm,  qu.is  qiiacruiit  liypo- 
(rit;c,  ct  qui  ambiuiit  ad  hoiiores,  ct  caplanl  inanis- 
simam  gloriain.  Coiitra  quos  dititur.  <  Si  adliuc  lio- 
iiiiiiibiis  placereni,  Cbrisli  scrviis  iiiiii  e^seiii  i  (Calat. 
1,  10)  :  et  pcr  propliciani ,  «  Qiii  lioiiiinibiis  placenl, 
coiifusi  suiil,  quia  Deiis  iiihili  lecit  lllos;  »  ct  ilcruin, 

<  Deiis  confiegit  ossa  lioininibus  placenliiim  >  {Psut. 
Lii,  G)  :  el  ruisum  Apostoliis,  <  Non  efnciamiiv 
iMaiiis  glori;K  cupidi  »  (Culut.  v,  20) ;  ct  ipsc  itcrum, 

<  Probet  nutem  se  homo,  el  tunc  in  seinetipso  liabe- 
bit  gloriam,  et  non  in  altero  »  (Id.  vi,  4).  Non  eigo 
tantuin  dixit,  «  ut  videaiit  bona  facta  vestra ;  i  sed 
;iddidit,  «  ct  glorificeiit  Palrem  vcstrum  qui  in  coilis 
est ;  >  ut  lioc  ipsiim  qiiod  liomo  per  boiia  opera  placet 
hominibus,  non  ibi  finem  constituat  ul  hominibiis 
placcai ;  sed  referat  hoc  ad  laiidcm  Dei,  ct  propter- 
ca  jilaceat  hominibus  iit  in  illo  glorificclur  Deus. 
Iloc  enim  laudanlibus  expedit,  iil  non  homincm,  sed 
Deuiii  lninoreiit  :  sicul  in  ipso  hoinine  qui  portaba- 
tur  ',  Dominiis  oflendil,  ubi  adinirnt;ie  turke  para- 
lytico  sanato  virtutes  ejus,  sicut  in  Evaiigelio  scri- 
|itum  cst,  <  Timuerunt  et  glorificaveriinl  Deiini,  qiii 
dcdit  potestatem  lalem  hominibiis  i  (Mutlli.  ix,  8). 
Ciijus  imitatur  apostolus  Pauhis  dicit  :  i  Tanluin  aii- 

'  lii  iiiKlcciiu  Mss.  et  iii  editis  ,'m.  ct  Er.,  qiiem  porlubui, 
Apvid  Mar.,  qiieinportubimt. 
(«)  I  iicliacl.  €j\].  19,  n.  5. 


f-»59 


DE  SEUMONl':  DOMllSI 


lcii!  audifiilos  eiaiU  (|H0iiiMiii  qui  aliiiuando  nos  per- 
sequobalur,  nunc  cvangclizal  rulem  quam  ali(|uancla 
vaslaliai;  ci  in  nie  gloririoabaiil  Doum > (Culai.i, 23, 21). 

19.  Posleaqiiaiii  ergo  ooliortatiis  osl  auiliciiles  ul 
se  pr.oparareiil  aJ  oiiiiiia  siislinenda  pro  verilale 
aiqiic  juslilia,  cl  ut  non  alisooiidorent  liomini  quod 
acccpluri  cranl,  scd  ea  Lcnevolentia  discerent,  iil 
caloros  doccrent,  non  ad  laudeni  suam,  scd  ad  glo- 
riani  Dei  bona  sua  opcra  roferentes;  iiicipit  eos  jain 
Jiiformarc  et  docerc  quid  doceant,  tanijuam  si  (|uae- 
••erciit  diccntes  :  Ecce  volimuis  et  omiiia  suslincrc 
pro  tuo  nomine,  et  doctrinam  tuam  non  abseondere ; 
sed  qiiid  cst  hoc  ipsum  quod  vclas  abscondi,  et  pro 
quo  jiibes  oinnia  tolerari?  iiumquid  alia  dioturus  es 
contra  ea  quac  iii  Lcgc  scripta  sunt?  Non,  iniiuit.  No- 
lile  enim  puiare,  quoniam  veni  solvere  Legem  aul  Pro- 
plielas  :  non  vcni  sulvere,  scd  implere. 

C.\PUT  VIII.  —  20.  In  liac  sentenlia  scnsus  du- 
plex  est ;  sctuiulum  ulrumqiic  tractandum  csl.  Nam 
qiii  dioil,  A'wii  veni  solvere  Lcgem,  sed  implere;  aut  ad- 
dendo  (licit  quod  minus  babet,  aul  faciondo  qiiod  lia- 
bct :  illud  ergo  prins  considcrcuuis,  quod  priiiio  posui. 
Nam  qui  addit  quod  minus  liabet,  non  uliquc  sol- 
vit  (|uod  invenil ,  sed  magis  pcrficicndo  confirmat  : 
et  ideoscquitur,  cldicit.Amm  dico  vMs,  donec  Irans- 
tal  ccelum  et  tcrra,  iola  ununi  aut  unus  apex  non  trans- 
iel  a  Lcge,  donec  omnia  fiant.  Dum  enim  liunl  eti.Tm 
illa  qux  addiintur  ad  pcrfccliuncm,  multo  iiiagis  riiiiil 
illa  qux  pncniissa  sunt  ad  inchoationeni.  Qiiod  autoiu 
ail ,  lola  unmn,  aul  unus  apex  non  Iransict  a  Lege,  ni- 
hil  polcst  aliud  iiitelligi  nisi  velicmens  cxprossio  pcr  • 
feotionis  («),  quando  per  littoras  singulas  dcmonstratj 
esl  :  iiiter  quas  littcras  iola  minor  est  cxlcris  ,  qnia 
uno  ductu  fit ;  apex  autem  est  ciiam  ipsiiis  ali(|u;i  iii 
siimmo  parlicula.  Quibus  vcrbis  osiendit  in  Lcge  ad 
eireclum  cliam  minima  qu;cquc  perdiici.  Dcindc  sub- 
jicit  :  Qui  enim  solveril  unum  de  mandalis  islis  mini- 
Ulis,  el  docuerit  sic  Itomines  ,  minimus  vucabitur  in  re- 
gno  ccelorwn.  Maiidata  orgo  miiiima  significanlur  per 
unum  iota  el  unum  apioem.  Qui  ergo  solverit  ct  docuc- 
rit  sic  ,  id  est ,  secundum  id  quod  solvil,  non  secuii- 
Jum  id  quod  invenit  el  legil,  mininius  vocahitur  in  rc- 
gno  caclorum  :  cl  forlasse  iileo  non  crit  in  rcgiio  c(b- 
lorum  ,  ubi  nisi  magni  essc  non  possunt.  Qui  auiem 
(crerit  et  docueril  sic  [h) ,  lioc  cst ,  qiii  non  solvorit , 
et  dociicrit  sic  ,  secundum  id  qiiod  non  solvit,  magnits 
vocabitur  iii  regno  cwlorum.  Qui  vero  magnus  voc;ibi- 
lur  in  rcgiio  cu'lorum,  sequilur  ut  eiiam  sit  in  rcgno 
cceloruni,  quo  magni  admittunlur  :  ad  hoc  cnim  pcr- 
tiiiel  qiiod  scquilur. 

CAPUT  IX. — 21.  Dico  cnitn  vobis,  qiiia  nisi  abun- 
duicrit  justitia  vcftra  plus  quam  Scriharum  et  Pharisivo- 
lioii,  non  intrabitis  in  regnuin  coHofum  :  id  cst ,  nisi 
iioii  solum  illa  miniina  Logis  prxcepia  iinplcvcritis 
qii.c  inchoanllioiniiicm,  sed  cliam  ista  qua;  a  me  ad- 
duiitur  ,  qui  noii  veni  solvero  Logein  ,   scd  iiniilcrc  , 


(a)  I  nelract.  cap.  10,  n,  3. 

(h)  lii  gi'rrco  lcgclial  nittd,  prn  oulos. 

[i]  1  Koliacl,  oap.  lii,  II.  i. 


IN  MONTB:,  S.  AUGUSTINI  12-10 

iion  intrabitis  iii  rcgnuni  coclorum  («).  Scd  dicis  milii : 
Si  dc  illis  m:iudatis  mininiis  cura  supcrius  loqiiereiiir, 
dixil  iiiinimuni  vocari  iii  regiio  coclorum  quisquis 
ununi  corum  solveiil,  et  seeundiim  suam  solulioncm 
docucrit;  niagnmii  vileiii  vocari  (piisquis  oa  feccrit, 
ct  sic  docucrii,  ct  ex  eo  jam  in  rogiio  coeloium  fuiu- 
riim  esse  quia  magiuis  esl  :  quid  opus  est  addi  pra;- 
ccplis  Legis  minimis,  si  jam  in  rcgno  caloruni  potcsl 
cssc  ,  quia  magiius  est  quisquis  ca  fecorit,  ct  sio  do- 
ciicrit?  Quaproplcr  sic  esl  aecipienda  illa  sciitcntia  , 
Qui  aulem  fecerit  ct  docucrit  sic ,  niagnus  vocabitur  in 
regno  cceloriim  :  id  esl ,  noii  sccuiidiiin  illa  niinima  , 
scd  sccundum  ca  qu.T  ego  diclurus  siim.  Qua;  sunr 
aulcm  ista  ?  Ul  abuiidet  juslilia,  iii(|uil,  vestra  siiper 
Scribanira  ct  Pliarisx'orum  ;  quia  iiisi  abiiiidavcril, 
non  iiilrabitis  in  rcgnum  coclorum.  Ergo  qui  solvcrli 
illa  niinima,  et  sic  docueril,  minimus  vocabitiir  :  qui 
aulcni  fecerit  illa  miiiiina  ,  el  sic  docuerit ,  noii  jam 
magniis  liabendus  est  et  idoneus  rcgno  caMoriiiii ;  ted 
t:imcn  non  lam  miniimis  quani  illc  qiii  solvit  :  ul  aii- 
tcm  sil  magiius  atquc  illi  rcgno  aptus,  faccrc  debel 
et  docere,  sicul  Clirislus  nunc  docei,  id  csl,  ut  abun- 
det  justitia  ejus  supcr  Scribarum  el  Pliarisasorum. 
Justitia  riiaris;corum  csl ,  ul  non  occidant ;  juslitia 
ooruni  qui  inlraluri  suiil  in  regnum  Dei,  ut  non  ir;i- 
scantur  sine  causa  :  mininium  cst  crgo  non  ocoidore ; 
et  qui  illud  solvcrit,  minimus  vocabitur  in  regiio  ca- 
lonim  :  qiii  autem  illud  implcvcrit  ut  non  occidat , 
»(in  continuo  niagnus  crit  el  idoneiis  rogno  cocloruin, 
sed  tamen  asccndil  aliqucm  gradum ;  perficicliir  aii- 
tem,  si  ncc  irascatur  sinc  causa  :  qiiod  si  perfecerit , 
niiillo  reniolior  cril  ab  bomicidio.  Quapropter  ipii  do- 
col  ut  iion  irascaniiir  ,  iion  solvit  Lcgcm  nc  oceida- 
mus,  scd  implet  potius  ,  ul  ct  foris  dum  non  occidi- 
miis  ,  ct  in  corde  dum  non  irascimur,  innocciitiain 
ciistodi:imus. 

2"2.  .Uidislis  ergo ,  inqiiit ,  quia  diclum  cst  antiquis , 
Non  occidcs  :  qui  autem  occiderit,  judicio  rcus  erit.  Ego 
KUtem  dico  vobis  ,  quia  omnis  qui  irasciliir  fratri  sito 
siiie  causa  ,  reus  erit  judicio  :  qui  autcin  dixerit  fralri 
siw,  lincha,  rcus  cril  eoncilio  :  ijui  autcin  dixeril,  Fatus, 
reus  erit  gchcnna:  ignis.  Quid  inteiest  inter  reuiii  judi- 
oio,  et  reuin  coneilio ,  et  reum  gclieniia;  ignis  ?  Nam 
lioc  postrcnium  gravissiinum  soiiat,  ct  admonet  qucs- 
dam  gradus  factos  a  lcvioribns  ad  graviora,  donce  ad 
gcliennam  ignis  veniretur.  Et  idco  si  lcviiis  cst  reuiii 
csse  judicio  quam  reumcsse  concilio;  ileni  levius  est 
reum  cssc  concilio,  quam  esse  rciim  gelicmiu;  ignis  ; 
oportet  levius  cssc irilellig;ittir  irasci  sine  caiisa  fratri , 
qiiam  diccre  Racha  ,  ct  ruisns  levius  esse  dicere  Ra 
cha  ,  (piain  diccre  Falue.  Non  ciiim  reatus  ipse  habe 
rcl  gradus,  iiisi  gradatim  ctiain  peccala  commemora- 
rentur. 

25.  Unuin  aulcin  liic  verbum  obsourum  positum 
cst,  quia  iiec  gixcum  nec  lalinum  csl  Rncha  :  c;ctcra 
vcro  iii  serinoiie  noslro  usitata  sunt.  Nonnulli  aiiicin 
dc  gr;eco  trahcre  volueriiiit  inlcrprctalionein  liiijus 
vocis,  piitantcs  paniKisinn  dioi  llncha,  qiioninm  grcooii 
pannus  fazo;  dioitur  :  a  qiiibus  laiiion  ouiii  ipi.iTilui 


Hll 


quid  dicalur  s,rxcc  pannosus,  non  rcspoiideiit  Raclia ; 
deinde  possel  latiniis  iiitcrprcs  ubi  posuit  Racha,  p.i!i- 
'  nosum  ponere,  nec  uli  veibo  qiiod  el  in  lalina  liiigua 
nullum  sit ,  ci  in  gra>ca  inusiiatum.  Probabilius  esi 
crgo  quod  audivi  a  quodam  Ilebrso,  cum  id  inlerro- 
gassem  :  dixil  eniin  csse  vocem  non  significanlcm 
allquid ,  sed  indignantis  aniini  motuin  exprimentem. 
Ilas  inlerjccliones  grammatici  vocant  particulas  ora- 
lionis  signidcantes  commoti  aiiinii  aflectum  :  velut 
rum  dicitura  dolente,  Ileu  ;  vel  ab  irascente  ,  llcm. 
QuT  voces  quarumqiie  linguarum  suiit  propria; ,  iiec 
iii  aliam  linguam  facile  iransferuntur  :  qua;  causa 
ulique  coegit  tam  grxcum  intcrpretem  quam  laliiuira 
vocera  ipsam  ponere,  cum  quomodo  eam  iiiterpreta- 
reiur  non  invenirel. 

24.  Gradus  itaque  sunl  in  Islis  pcccatis  ,  ut  primii 
quisque  irascatur,  et  euin  motiim  retineat  corde  con- 
ceplum  :  jam  si  exlorserit  vocem  indignantis  ipsa 
commotio,  non  signincaniem  aliquid,  sed  ilium  animi 
motum  ipsa  eruptione  testantem,  qua  feriatur  ille  cui 
Irascitur  ;  plus  est  utiqiie  quam  si  surgens  ira  silcntio 
premerctiir  :  si  vero  iion  soliini  vox  indignantis  au- 
dialur ,  sed  eliam  vcrbum  quo  jam  corlam  cjus  vitu- 
lieraiiuncm  in  quem  profertur,  designel  ci  nolel,  qnis 
dubilct  amplius  lioc  csse,  quam  si  solus  indignationis 
sonus  edcretur  ?  Itaque  in  pi  imo  unum  est ,  id  est , 
ira  sola;  in  secundo  duo,  et  irn,  cl  vox  qu;c  iram  si- 
gnificat ;  in  tertio  tria,  cl  ira,  et  vos  qua;  iram  signi- 
licai :  el  in  voee  ipsa,  certae  Tituperaiionis  exprcs- 
sio.  Vide  nunc  eliam  tres  rcatus  ,  jiidicii ,  concilii , 
gcbennic  ignis.  Nam  iii  judicio  adhuc  defension:  da- 
lur  locus  :  in  conciiio  autera  quanqiiam  ct  judiciimi 
esse  soleat,  tamen  quia  intercsse  aliquid  boc  loco  fa- 
teri  cogit  ipsa  dislinclio  ,  videtur  ad  concilium  perti- 
ncre  scntentia;  prolalio;  quando  non  jam  ciim  i|iso 
reo  agilur  ,  utruni  damoandus  sit ,  sed  inlcr  se  iini 
jndicaiit  confcrunt  quo  supplicio  daninari  oporlcat 
qucm  constai  esse  damnandum  :  gelienna  vcro  ignis, 
ncc  damiiaiioiiem  babct  dubiam,  siciii  judicium ;  nec 
damnati  poenam,  sicut  concilium ;  in  gelienna  qnippc 
ignis  certa  cst  ct  damiialio  ct  poeiia  damn:iti.  Vidcn- 
lur  ergo  aliqni  gradus  in  peccatisct  iii  reatn  :  scd  qui- 
bus  modls  invisibililcr  exliibcantur  '  meritis  aiiima- 
rum  ,  quis  potest  dicerc  ?  .\udiendum  cst  ilaque  quan- 
lum  iiilersit  inter  justitiam  Pharisxorum,  ct  isiani  ma- 
jorem  qux  iii  re^nuin  coeloruin  introducit,  quod  cum 
sit  graviiis  occidere  qnain  vcrbo  irrogarc  convicium, 
iiii  occisio  reuni  facil  judicio,  bic  aiitem  ira  facit  reuin 
judicio ,  quod  triuin  illoruin  peccalurum  levissimuin 
e»t :  quia  illic  qua^slioiicni  boinicidii  inlcrhomiiies  agi- 
labanl;  bic  auteni  omnia  di\iiio  jiidicio  diniiltunlur  , 
iibi  linis  damnalorum  cstgehcnna  igiiis.  Quisquis  aiK 
lcm  dixcritquod  graviore  supplicio  in  niajore  jiislilia 
pimitur  lioaiic;lium  ,  si  gebenna  ignis  punilur  couvi- 
cium,  cogil  inlelligi  csse  difrerentias  gchennarum. 

25.  Sajie  in  tribus  istis  senieiitiis  subauditio  vcr- 
Lorum  iniuenda  esl.   Habel  enim   prima  scntcniia 

■*     '  Lov.,  cxhibeaiitur  pixna.  .\l)cst,  /KrHcr,  abalus  editifi,  ct 

t  ';s&. 


LIDER  Pr.IMUS.  1212 

omnia  verba  necossaria,  ut  nihll  subaudiatur  :  Qui  ira- 


scifur,  inquit,  fralri  siio  siiie  caiisa ,  rcus  eril  judicio. 

in  secunda  vero  cum  ait,  Qiti  auleni  dixerit  fratri  tuo, 

Racha,  subauditur,  sine  causa  ,  et  ita  jungiuir,  rcus 

erit  concilio  (a).  Jam  in  lerlia  ubi  ait,  Qui  autcin  diic- 

rit  ,  Fatue ,  duo  subaudiunlur ,  et  fralri  suo,  et  siiie 

causa.  IIoc  cst  undc  dcfendilur,  qiiod  .\postoIus  Ga- 

latas  vocat  stultos  {Galat.  iii,  1) ,  quos  ctiani  fiaires 

nominat  :  non  enimid  facilsinecausa.  Ideo  autcm  hic 

fralersubaudiendus  esl,  quia  de  inimico  postea  dicitiir 

qiiomodo  eliam  ipse  traclandus  sit  majoie  justitia. 

C.\PUT  X.  —  26.   Deinde  hic  seqiiilur  :  Si  ergo 

obtuleris  iiiunus  tuum  ad  altare  ,  et  illic  recordalus  fue- 

ris  quod  fraler  tmis  habet  aliquid  adversum  le ;  relinque 

ibi  tiiunus  tuum  aiile  attare,  ct  vade ,  ^priKS  reconciliare 

fratri  tuo  '  :  et  tunc  veniens  offer  munus  luum.   Ilinc 

nliqiie  apparet  de  fratre  diclum  superius  ;  qiioniam 

scnlcntia  qii.x  sequitur ,  ea  conjunctione  conncctitiir 

ut  siiperiori  altestetur  :  non  enim  ail,  Si  autem  obtu- 

leris  nniniis  liium  ad  altare  ;  sed  ait,  Si  ergo  obtulcris 

muims  tiiuin  ad  atlare.  Nam  si  irasci  fas  non  est  fratri 

suo  sine  causa  ,  aut  diccre  Racha  ,  aul  diccre  Fatue ; 

inulio  minus  f.is  est  animo  tencre  aliquid  ul  in  odium 

indignatio  convertatur.  Qiio  pertinet  eiiain  quod  alio 

loco  dicitur,  Xoii  vccidat  sot  super  iracundiam  vestram 

{Ephes.  IV,  26).  Jitbemur  crgo  illatiiri  munus  ad  al- 

lare,  si  recordali  fiiCrinins  aliquid  adversum  nos  ha- 

bore  fratrem,  niunus  ante  altare  rclinquere ,  et  per- 

gere  ac  reconciliari  frairi ,  deinde  venire  et  muiins 

onerre.  Quod  si  accipiatur  ad  littcram,  forlassis  ali- 

quis  credat  ita  fieri  oportcre,  si  prxsens  fraier  sit, 

non  eiiim  diulius  diflcrri  potesl,  cum  nuinus  tuum  re 

linquere  ante  altare  jubearis  :  si  crgo  dc  absenle,  et, 

quod  fieri  potest,  eiiam  trans  maro  consiituto  aliquiil 

tale  veniat  in  mentem,  absurdum  cst  crcdcre  ante  al- 

tare  iniinus  relinqiiendum,  quod  post  lerras  et  maria 

piTcriata  offeras  Dco.  Et  idco  prorsus  inlro  ad  spiri- 

tualia  rcfugere  cogimur,  ut  hoc  quoj  dictnm  est  sinc 

absurdilate  possit  intclligi. 

27.   Allare   itaque  spiriliialiter  in   interiore  Dei 

templo  ipsam  fidera  accipcre  possumus,  ciijus  sig- 

nuin  csl  altare  visibile.  Quodlibct  enim  nninus  of- 

ferimus  Deo,  sive  prophctiam ,  sive  doctrinam  ,    sive 

orationcm  ,  sivc  hymnum  ,  sivc  psalnium  ,  et  si  qiiid 

lale  aliud  spiritualium  donorum  aniino  occurril,  ac- 

ccptuni  esse  non  potesl  Deo,  nisi  fidei  sinceritalc  fuU 

cialiir,   cl  ci  fi.\e  atquc  iiiimobiliter  lanquam"  im 

ponalur,   ut   possit   inlcgnim    alipie   illibatum    esso 

quod  loquimur.  Nam   miilti  luvretici  non   habentes 

all.are  ,  id  cst  veram  fidcin  ,   blasphemias  pro  laudo 

di.\cruiil ;  lerrenis  videlicet  opinionibus  aggravati , 

voluin   siiiini  lanquam  in   lerram   projicientes.  Scd 

dcbct  csse  saiia  ctiam  ofrcrcnlis  iiilentio.  Et  proptcr- 

ca  cuni  lale  aliqiiid  obiaturi  sumus  iii  corde  nostro  , 

id  est  ii!  inlei  iore  Dei  tcmplo ;  Temptiim  emm   Dei 

sanclumest,  iiiquit,  quod  estis  vos  (I  Cor.  iii,  17);  el, 

'  .Km.  Er.  et  [ilurfes  Mss.,  reconciliari  fratrituo..Ki  lov., 
rccoiicHiarc.  oi.liinc^sulli^agaiiie  gr^cco,  diulliiijelbi. 
'  Hic  Lov.  aildit ,  ultitri ;  mia  vocc  carcul  ca;leri  codiccs. 
(n)  I  RcU'acl.  cap.  19,  u.  i. 


/. 


Il: 


12i5  DE  SEUMONE  DOMINl  IN  MONTE,  S.  AUGUSTINI 


i:ti4 


In  iiilerlore  huimne  luibiuire  Chiislum  pcr  fidcm  in 
eordibui  vcstris  {F.idies.  iii,  17)  :  si  iii  mciiloni  veiiciit 
•jiunl  .ili(|irnl  lialical  lulvcisiiiii  ims  fratcr,  id  esl,  si 
iios  eiiiii  iii  ali(nu)  l.csiimis ;  liiiic  eniiii  i|isc  liabct 
ailversiim  nos  :  naiii  nos  advcrsiis  illiiiii  liabciiuis  ,  si 
ille  nos  hesit  :  ubi  non  opiis  esl  pcrgcre  ad  recoiieilia- 
lionem  ;  iioii  enini  veiiiam  poslulabis  ab  eo  qui'  libi 
recil  iiijiiriani,  scd  laiiUiiii  diiiiiU('S,  sieiit  tii)i  diinilti 
a  Doiiiiiio  ciipi>  ,  ipiod  ipsc  coiiiniiscris  :  pergeiidiim 
ost  ergo  ad  rcconeilialioncm,  cuni  iii  nicntcm  veneril 
(|Uod  ni)S  forte  fratrem  in  aliqiio  la-siinus ;  pergen- 
diiin  aiiloni  noii  pedibiis  corporis,  scd  motibiis  aiiimi, 
ut  10  liiiniili  aHcclu  proslcriias  fratri ,  ad  qiiem  diara 
cogilalioiie  cucurrcris  ,  iii  eoiispi^ctu  ejus  cui  miiiius 
oblaturiis  es.  lla  cnim  ctiam  si  pi'a'sciis  sit,  polcris 
euin  non  simiilato  aiiiiiio  leiiirc  ,  alqiie  in  graliam  rc- 
vocare  veiiiam  poslulaiidi) ,  si  lioc  priiis  coram  Dco 
fcccris,  pergcns  ad  ciiin  iioii  pigro  inolu  corporis, 
sed  celerrimo  dilectionis  alTcctu  ;  atque  indc  veiiiciis, 
id  csl,  inteiitioiicm  revocans  ad  id  (luod  agere  coeperas, 
ofTercs  nninns  tuum. 

2S.  Quis  aulem  hoc  facit ,  ut  fralri  suo  vcl  iion 
irascalur  siiic  causa,  vcl  Racha  noii  dicat  siiic  causa, 
vd  cum  fatuum  noii  appcUet  sinc  causa ,  quod  tolini! 
siipcrbissiincadmiliilur;  vel  forte  si  in  aliquo  lioriiin 
lapsus  fueril ,  qiiod  csl  uiium  remcdiiim  ,  S'ipplici 
aniino  vcniam  dciirccctur;  nisi  qui^.quis  iiianis  jac- 
tantiie  spiritu  non  inflalur  '  ?  Beati  ergo  paupcres 
spiriiu  ;  quoiiiain  ipsorum  cst  rccjnum  cwtorum.  Nunc 
jani  videaniiis  qnod  seqiiitur. 

C.VPIJT  XI.  —  29.  Kslo,  inqiiit ,  ndversario  luo  be- 
tievolus  eilo  dmn  es  in  via  cuin  co ;  tie  forle  le  Iradal 
ndversarius  jndiei ,  et  judct  Iradal  le  miiiislro ,  el  in 
carcerem  miltaris.  Amen  dieo  libi ,  iion  exies  inde , 
donec  reddas  novissimum  quadranlem.  Judiceni  inlel- 
ligo  :  Palcr  enim  non  judical  quemquain  ,  scd  onvie 
judieium  dcdil  Filio  (Joan.  v,  22).  Miiiistriim  inlelligo: 
Ll  Angcli,  inquit ,  minisliabant  ei  {Miillh.  iv,  1 1)  :  el 
cuin  .Vngelis  suis  venluruni  crediinus  ad  judicandos 
vivos  el  mortiios.  Carccrcm  intelligo ;  pocnas  vide- 
licel  tciicbrarum,  quas  alio  loeo  exieriores  vocat  (Id. 
VIII,  12)  :  crcdo  pioplerea  quod  inlrinseeiis  sit  in 
ipsa  mcnlo,  vcl  eliain  si  quid  sccrctius  cogitaripotcst, 
gaudinin  divinorum  pncmioruin  ;  de  quodiciturservo 
bcne  merilo,  Inlrn  in  gaudiiiin  Doinini  liii  {Id. 
\\\,  23)  :  qiiemadiiiodnm  etiam  in  liae  ordinalionc 
rcipublicic ,  vcl  a  sccrctario,  vel  a  pr;clorio  judicis 
extr.i  niittitur  qui  in  carcerem  trudilur. 

30.  De  solvendo  autem  novissiino  qnadraiite, 
polesl  non  absurde  iiitelligi  aul  pro  co  posiium  quod 
iiiliil  reliii(|uilur  inipniiiluin  ;  sicut  loquciitcs  cliani 
diciiiiiis,  U>ijiie  ad  f;cccni  ,  cuin  \oliniiiis  e.xprinicrc 
aliipiid  iia  cxaclum ,  iit  iiiliil  rcliiiqucretiir :  vclulsi- 
gniriraicntur  noinine  quadraiitis  novissimi  ,  terrcna 
peccata.  Quarta  enim  pars  distinctoruni  nicmbrorum 
litijiis  mundi,  cl  ea  novissima,  tcria  invenitur,  ut  in- 

'  t.ov.,d(';)reff(«r;  qiiod  mii!,qins  non  fccerU,  inank  ia- 
ctnnlKe  siiiiiln  mflalur.  Scd  liquidlor  osi  iioslra  IfMi"  ('l  a 
ca:lciii>  lilins  i'ioliala. 


ci|iias  a  coclo,  secundiimaercm  numeres,  aquani  ler- 
liaiii ,  quartain  terrain.  rolesl  ergo  convenienter 
vidcii  dicluiii ,  Dotiec  solvas  iiovissimuin  quadranlcin 
doncc  Inas  lerreiia  pcccila  :  lioe  eniiii  elpcccator  au- 
divit,  Terra  es ,  el  in  lerram  ibis  {Gen.  iii,  19).  Doiice 
solvns  aiilem  qiiod  dictum  est ,  niiror  si  iioii  cain  si- 
gnilicat  pffiii;mi  ipia:  vocatiir  «'lcriia.  Uiide  eiuiu  snl- 
vitiir  illiKJ  dcbilnni,  ubi  j;iiii  niiii  (l;iliir  p(ciiileiidi  el 
coircitius  vivcndi  locus?  Il;i  ciiiiii  liirtasse  liie  posi- 
liiin  csl,  Ootiec  solvas,  quomodo  in  illo  ubi  diclum  esl, 
Sedc  ad  dcileram  tnenm  ,  doiicc  poiiain  omiies  ininiieos 
Inos  sub  pcdilms  luis  {  l'snl.  cix  ,  I);  non  eniin  (nni 
fiicriiit  ininiici  siib  p(>ilil)iis  posiii,  dcsiiict  ille  sedere 
ad  dcxtcraiii  :  aut  illiul  Aposloli,  Opurtct  etiim  illum 
reynntc,  doncc  ponnl  omncs  inimicos  siios  snb  pedibus 
suis  {lCor.  XV,  2;i) ;  non  cnim  cum  positi  fiieriiil, 
desincl  rcgnare.  Qiicm;idiiiodiiiii  crgo  ibi  intclligitnr, 
de  i|iio  dictuin  esl ,  Oporlcl  eutn  reyiinre  ,  doncc  ponat 
inimicos  sub  pcdibus  suis,  scniper  rogii;itiirum  ,  ipio- 
niam  semper  illi  criiiit  siib  pcdibiis  :  ita  hic  accipi 
potest,  dequo  dicluni  cst,  ISon  cries  inde,  donec  solcas 
novissimum  quadrantem  ,  scnipcr  lion  cxiliiriim  cssc  ; 
qiiia  scinpcr  solvit  iiovissiinnm  quadranlem ,  duiii 
scmpitcriias  pocnas  lcrrciioriim  pcccatoruni  luit.  Nc- 
qiic  ila  lioc  dixcrim,  ut  diligciitiorem  traclalioiicni 
vidcar  adcmisse  de  pcenis  peccatorum ,  qnomodo  iii 
Scriptiiris  dicaiitiir  iclcrii.i'  :quaiiquain  quolibctmodo 
vitaiid;c  sunt  polius  qiiain  scieiuke. 

31.  Scd  vidcainus  jani  qiiis  sil  ipse  adversarius, 
ciii  jiibenuir  esse  bcnevoli  cito ,  ciim  sumus  ciim  illo 
in  via.  Aut  ciiim  diabolus  csl,  aut  lioiiio  ,  aut  caro, 
aul  Deus,  aut  pncceplum  ejus.  Scd  diabolo  non  vidc» 
qiiomodo  jubeanuir  beiievoli  csse  ,  id  est  concordcs 
aut  coiisciitieiites.  Namqne  alii  (|iiod  gra;cc  posituin 
CSt£u;ow;,  inlcrprelati  siiiit  coiicors,  alii  cov.setitiens  : 
sed  neqiie  benevoloniiam  diabolo  jubemur  exliiberc ; 
ubi  enim  benevolenlia,  ibi  amicilia  :  ncquc  qiiisquam 
dixerit  aniiciiiain  cuin  diabolo  essc  faciendam  ;  ncipic 
eoncordarc  cuni  illo  expedit,  eui  semcl   rcnuntiando 
belluin  iiuliximus,  ct  quo  victo  coronabiinur ;  neqiie 
consenlirc  illi  jain  oporlet,  cui  si  iiunquam  conscii- 
sissemus ,  niniquam  in  'istas  iiicidisscnius  miseria.s. 
De  honiinc  aiitem,  quanqnam  jubcamiir  euiii  omnibu^, 
qiiantum  in  nobis  est,  pacein  liabere,  ubi  iiliqiie   et 
benevolcntia,  elconcordia,  el  consensio  polcst   in- 
lclligi ;  iiun  videii  lamen  quomodo  accipiam  ab  ho- 
niiiie  iios  judici  Iradi,  iibi  Chrisliim  jiidiccm  intclligo, 
fl»(6'Ciijiis  Iribiinal  omnes  oporlel  exhiberi,   sicut  dieil 
Apostolus  (II  Cor.  v,  10)  :  (pioirtodo  ergo  judiei  Iradi- 
turus  cst,  qiii  anlcjudicem  parilcr  cxhibebiliir?  Aul 
si  proplerea  traditur  quisque  jiidici  ,   quia  liominem 
la!Sit,  quamvis  illo  non  tradenle  qui  hcsus  est;  multo 
commodius  accipilur  a  lcge  ipsa  rcuin  tradi  judici, 
coiilra  quam  fecit,  cum  homiiiem  bvdcrcl.  Qiiia  et   si 
oceidendo  quis  iiocueiit  liomini,  non  erit  j;im  teiiipus 
qiio  concordct  cuin  co;  qiiia  jam  iioii  csl  ciini  illo  iii 
via,  id  cst  iii  hac  vila  :  nec  laiiien  ideo  non  saiiabitur 
punilciido,  ot  ad  illius  miscricoidiain  cum  sacrilioio 
iribiilati  cordis  icfugieiido  qiil  donat  pcccala  coiivci- 


1245 


sis  ail  sp,  et  qni  plns  gaiidel  de  iino  poeiiiienlc ,  qiiam 
dc  iioii3ginla  novem  jiislis  (Luc.  xv,  7).  Carni  vcro 
niiilio  niimis  video  quomodo  bcnevoli  vcl  concordes 
vel  cnnseniicnies  esse  jubcamur.  Magis  enim  pecca- 
lores  ainanl  carnem  suani ,  et  concordant  cum  illa , 
et  conscntiunt  ei  :  qui  vero  eam  serviluii  sulijiciuni , 
non  ipsi  ei  consentiunt,  scd  eam  sibi  conscntire  co- 
gunt. 

52.  Forlasse  ergo  jiibcmiir  Dco  consentire,  ct  ilii 
csse  bcncvoli,  ut  ei  rcconcilicmur,  a  quo  peccaiido 
aversi  sumus  ,  ul  advcrsarius  noslcr  dici  pnssit.  Qui- 
lius  eniin  resislil ,  recte  dicitiir  edriini  adversarius  : 
Deiis  cniin  stiperbh  resislit ,  hnmHibits  aulem  dal  gra- 
tiam  (Jacobi  iv,  G)  ;  el,  liiiliuin  omitis  peccali  super- 
bia ;  initium  autem  superbiw  hominis ,  apostatare  a  Deo 
(F.ccli.  X,  13,  H) :  ct  Aposlolus  dicit ,  Si  enim  cum 
iiiimici  essemits ,  recoiiciliiili  sumus  Dco  per  mortem 
l'il:i  ejus,  mitlto  maifis  reconcitiali  salvi  erimus  in  vila 
ipsius  (Rom.\,  10).  Ex  quo  inlelligi  polest,  imliain 
iiaturam  malam  inimicam  Dco  esse ,  quandnquidcm 
ipsi  rcconcilianlur  qui  inimici  fueruiit.  Quisquis  crgo 
in  liac  via,  id  est  in  liac  vita,  non  luurit  reconcilia- 
itis  Dco  pcr  mnrtemTiliiejiis,  tradciur  judici  ab  illn; 
i|iiia  Piitcr  non  judicat  queinquam  ,  sed  oiwie  judicium 
dedil  Filio  :  atquc  ita  cxtcra  qux  in  lioc  capitiil» 
scripta  sunlcoiiscquiintur,  de  quibusjam  tractavimus. 
Unum  solum  cst  quod  huic  inlellcclui  diflicullalem 
facit,  quoniodo  possil  rcctc  dici  in  via  nos  esse  cuni 
Dco,  si  lioc  loco  ipse  accipiendus  esi  advcrsarius  im- 
piorum,  cui  juberaur  cilo  rcconciliari :  nisi  forle  quia 
ipso  ubiqucest,  noseiiain  ciim  in  bac  viasumus,  cura 
illo  utiqiie  sumus.  Si  enim  ascendero  in  ccelum  ,  in- 
qiiit,  tu  ibi  es ;  si  dcsccndcro  in  infermim ,  udes  ;  si  re- 
cipiam  pennas  meas  in  directum ,  ct  habiiabo  in  novis  ■ 
sima  '  maris ;  elenim  illuc  manits  tua  deducet  me ,  el 
contiiiMl  me  deitera  tua  (Psal.  cxxxviii ,  8-10).  Aut 
it  non  placet  impios  dici  esse  cum  Deo ,  quanquam 
iiusqiiam  non  prxsto  sit  Dcus;  qucmadmodum  non 
dicimuscKcosessecum  luce,  tametsi  oculos  corum  lus 
circuiiifundal;  unum  reliquum  est,  ul  liic  adversariiim 
prxceptum  Dei,  inlelligamus.  Quidenim  sicadversatur 
pcccare  volentibus  quam  pra;ceptum  Dei,  id  estlex  ejus 
el  Scriplura  divina,  qua;  data  est  nobisad  hanc  vitam, 
ut  sit  nobiscum  in  via ,  cui  noii  oportetcontradicere, 
ne  nostradat  judici;  sed  ei  oportct  ciinsenlirecito?Non 
cnim  quisquam  novit  qiiando  de  hac  viia  exeat.  Quis 
aulem  consenlit  Scriptura;  divina; ,  nisi  qui  legit  vel 
auditpic,  defcrcns  ei  culiiicn  aiicioriiaiis  ,  ut  quod 
iniclligit,  non  propler  lioc  |ndcrit  qiiod  pcccatis  suis 
adversari  sentit ;  sed  magis  diligat  correptioncm 
suam,  el  gaudeat  quod  morbis  suis,  donec  sanentur, 
non  parcitur  :  quod  vero  aut  obscurum  ,  aut  absur- 
diim  illi  sonat,  nnn  indc  concilet  contradiclionum 
cerlamina,  scd  nret  ut  inlelligat;  benevoleniiaiii  la- 
mcn  et  revcrentiam  lantn;  aiictoritati  cxbibcndani 
cssc  meminerit?  Sed  quis  lioc  facit,  nisi  quisquis  ad 
lcsiamcmiim  palris  apci  icndum  ct  cognosccnduin , 

'  Am.tr.  ct  l.ov.,m  novisiiino.  M  M.ss.  iieenon  cdilioMar., 
m  mvissiina ;  juxia  gnccum  IW,  eis  ta  eiclnita. 


LIBER  rRLMllS.  15^« 

non  litium  miniiaiione  accrbus,  scd  pictatc  miiis  ac- 


cesseril  ?  Deati  crgo  mites ;  quoniam  ipsi  hcereditate 
possidcbunt  terram.  Videamus  sequentia. 

(1/\PIJT  XII. — 35.  Audistis  quia  dictuin  est  antiquis, 
Non  machaberis.  Ego  aiitem  dico  vobis,  qitia  oinnis  qiii 
viilerit  mulierem  ad  coiicupiscendiim  eain,  jam  mcecha- 
tus  est  ettm  in  cordesuo.  Justilia  ergo  minor  esl,  non 
moRcbari  corporum  conjunctione  :  jiislitia  vero  major 
rcgiii  Dei,  non  moecbari  in  cordc.Quisqiiis  autem  non 
nicecliaiur  incorde,  mulio  facilius  custndit  ne  moe- 
cbclur  in  corporc.  Illud  crgo  confirmavit  qiii  hoc 
pncccpii :  noii  enim  venit  Lcgem  solvere,  sed  im- 
plcrc.  Sine  considerandum  cst  quod  non  dixit,  Om- 
nis  qui  concupiverit  muliercm  ;  sed,  qui  viderit  mittie- 
rein  ad  concupiscendum  eam  ,  id  est ,  lioc  finc  cl  lioc 
animo  atlendcrit  ul  cam  conciipis.c;it :  qund  jam  iinn 
cst  litillari  dclcclalionc  carnis,  scd  plene  '  cnnsciitirc 
libidini;  ila  ut  non  refrcnetur  illicitus  appctilus ,  sed 
si  facultas  data  fueril,  snlietur. 

51.  Nam  tria  sunt  quibiis  implctur  peccatum  ;  sug- 
gcstioiie,  delectatione,  ct  cnnsensiuiie.  Siiggeslio,sive 
per  mcmoriam  fil,  sivc  pcr  corporis  sensus,  ciim 
aliquid  videmus ,  vel  aiidiinus,  vcl  olfacinius,  vcl 
gustamus,  vcl  laiigimus.  Quo  si  fiui  dclcctavcrit.  de- 
lcctatio  ii;iciia  refrcnanda  est.  Velut  cum  jcjun^unus 
et  visis  cibis  palati  appclitus  assurgit,  nnn  fii  nisi 
delectalione  :  sed  buic  tainen  non  conscnliiiius,  et 
cam  '  dominaniis  raiioiiis  jure  coliibcmus.  Si  au- 
lcin  consensio  facla  fiieril ,  plcnum  peccatum  eril . 
noluni  Deo  in  corde  noslro,  eiiamsi  facto  non  inno- 
tcscat  lioniinibus.  Ita  ergo  sunt  isli  gradus,  qiiasi  a 
serpenie  siiggcstio  fiai,  id  esl,  lubrico  cl  vnlubiii, 
boc  cst  lemporali  corporum  '  molu  ;  quia  et  si  qua 
talia  pbantasmata  inius  versaniur  in  anima ,  de 
corpnre  forinseciis  tracta  siint ;  el  si  quis  occullus 
prjctcr  isios  quinqiie  scnsus  moius  corporis  animam 
tangit ,  cst  etiani  ipse  lemporalis  et  lubiicus ;  et  idco 
quaiito  illabilur  occullius  ut  cogilalionem  contingal, 
taiiio  conveiiientius  serpcnti  comparatur.  Tria  ergo 
hic,  ut  diccre  coeperam,  siniilia  sunt  ilii  gesla;  rei 
qiia;  in  Genesi  scripta  cst,  ui  quasi  a  serpenie  fial 
suggcsiio  et  qua;dain  suasio;  in  appctitu  autem  car- 
nali ,  tanqiiam  in  Eva  ,  dclccialio  ;  in  ratione  vcro  , 
lanquam  in  viro  ,  consciisio  :  qiiibus  iicraciis,  laii- 
qiiam  de  paradiso,lioc  est,  de  bealissima  luce  jiisliti^e 
in  mortem  homo  expellilur  (Gen.  111,  1) ;  ju>iissimo 
omnino.  Non  enim  cogit  qui  suadet.  Et  onnies  naturx 
iii  ordiiie  suo  gradibus  suis  pulclirrc  sunl :  scd  de  su- 
pcrioribus  in  quibus  rationalis  aiiimus  ordinalus  est, 
ad  iiiferiora  non  cst  declinandum.  Nec  qnisqiiam  hoc 
faccre  cogilur  ;  et  idco  si  fccerit,  justa  Dei  lcgc  pu- 
niiur^ :  non  enim  lioc  commiiiil  iiivitus.  Vcrumtaiiicn 
dclcclaiio  aiitc  consueiiidinem '  vcl  nulla  cst ,  vcl 
tam  tciiuis  ut  prope  nulla  sit  :  cui  conseiiiirc  ma- 

'  In  nmnll.us  |Tope  Mss.,  plane. 

^  i-diii  Mar.  ct  i.ov.,  cieteiis  liliris  rerraganlilius, fi ciim. 

•  .M  s-  ilccoiu,  corporaliiim. 

'  >ic  Mss.  ct  siar.  Al  Am.  Kr.  et  Lov.,  sinejusta  delensivre 
puiiitur. 

»  sii;  Aiii.F.r.  clMss.,  uao  tantum  cxccpto.  ai  Mar.  cl  1  uv., 
niifc'  con>cn>ionem. 


19i7  DE  SEnMONE  DOMINI  IN 

Himm  pccc.l(um  CSt,  cum  iHiciln  osl.  C.un)  aiilcm  qiiis- 
iiiic  coiiseiiseiil,  coniinillil  iieciMlutii  iii  conle.  Si 
aiiiem  cliam  iii  facluin  proccsseril,  vidciur  saliari  ct 
exslliigui  cupiilitns  :  seil  poslca  cuin  siiggoslio  rcpcli-  / 
Iiir,  iiiajor  accciuliiiir  (leleclatio ;  (pix  tameii  ailhuc 
iiuillo  iiiiiior  csl  (inain  illa  qiin'  assiiliiis  faclis  in  con- 
sucludincin  vcrtil.  Ilanc  eniin  viiiccre  iliriicilliiiiiim 
esl :  ct  Umcn  cliain  ipsam  coiisnetiulinem,  si  se  qiiis- 
qiie  non  dcserat,  el  clirislianam  niililiam  noii  refor- 
midet,  illo  duce  aiquc  adjutore  supcrabit;  ac  sic  in 
prisiinam  paccni '  alqiie  ordincm  ct  vir  Clirislo,  el 
nuilicr  viro  snbjicitiir  (I  Cor.  xi,  5,  et  Eplies.  v,  23). 

55.  Sicut  ergo  tribus  gradibus  ad  peccalum  pcrve- 
niiur,  suggestione  ,  delectalione ,  conscnsione  ;  ila 
ipsius  peccali  tres  sunt  dilTerentioP,  in  corde,  in  faclo, 
iii  consuctudinc,  lanquani  Ires  morlcs :  iina  ipiasi  in 
domo,  id  est  cuin  in  Cdrdcconseniitur  libidini;  allera 
jam  prolata  quasi  exlra  porlani ,  cnm  in  faclnni  pro- 
cedit  assensio ;  lertia ,  cum  vi  consuetudinis  inal.i; 
tanqnam  niolc  lcrreiia  prcniitur  aniinus,  quasi  in  se- 
pulcro  jani  piilens.  Qii.t  Iria  genera  inorluoriini  Do- 
ininiiin  resuscilasse ,  quis(|uis  Evaiigcliuin  lcgil,  ag- 
iioscil.  Ei  foriassc  considerat  qiias  dilTerentias  liabeat 
ctiain  ipsa  vox  resuscilaniis,  eum  alibi  dicit,  Piiclla 
surgc  (Miiuh.  ix,  25) ;  alibi,  Jnvcnis,  tibi  dico,  siirfjc 
[Luc.  VII,  14);  alibi  ,  Infrcmuit  spirilu  ,  cl  jlevit ,  ct 
rursus  frcmiiit ,  et  post  dciiide  vocc  mafjna  clainaeil, 
Lxzare  vcni  foras  {Joan.  xi,  53-44). 

50.  Quaproptcr,  noniiiie  moechantium  qui  lioc  ca- 
piiulocommcnioraiitiir,  oinnem  carnalem  ei  libidino- 
sain  concupiscenliain  oportet  inlclligi.  Cum  cnim  lani 
assidiic  idololairiani  Scripluia  fornicalioncm  dicat, 
Paulus  aulein  aposliilus  avaritiain  idololalria;  nomino 
appellet  {Cotoss.  iii,  5,  et  Eplics.  v,  5);  quis  dubilet 
omnein  nialam  concupisccntiam  recle  fornicatioiicm 
vocari ,  qiiaiido  aiiiina  ncglccla  superiore  lege  qua 
legilur,  iiireriorum  naturaruni  tiirpi  voluptate,  qiiasi 
nierccde  ,  prostituta  corrumpitiir  ?  Et  idco  quisquis 
carnalem  delectaiionem  advcrsus  rectam  voluniaicm 
suam  rebellare  scniit  per  ccnsuctudinein  pcccatorum, 
ciijiis  iiidoiiiil.c^  violcnlia  Iraliitur  in  captivilalcm, 
rei  olat  qiiaiiliiin  polcst  qualein  paccm  peccando  ami- 
seril,  et  exclamet,  Infclix  e<jo  liomo,  quis  ine  libcrabit 
de  corpore  mortis  liujiis  1  Gratia  Dci  pcr  Jcstim  Cliris- 
tum  {liom.  VII ,  2i,  25).  lla  cniin  cuin  se  infelicem 
cxclainal  ,  Ingeiido  iniploral  consolaioris  auxilium. 
Ncc  parMis  cst  ad  bcatiludinem  accessus ,  cogiiilio 
infelicilalis  suae  :  ct  ideo,  Bcoiietiam  lugentes ;  quo- 
niam  ipsi  ccnsolabuntur. 

CAPUT  Xlll.  —  57.  Deinde  sequitur,  el  dicit  :  Si 
autcm  oculiis  tiius  dextcr  scamlalizat  lc,  erue  ciim ,  ct 
projice  abs  tc  :  expedil  ciiim  libi  ut  pcreat  unum  mcm- 
biorum  luorum ,  quam  lotum  corpus  tuum  eat  in  gehcn  ■ 
nam.  Hic  vcro  magiia  opus  csi  fortitudine  ad  mcnibra 
pra^cidcnda.  Quidquid  ciiiiu  est  quod  sigiiilical  ocu- 
tin,  sine  dubio  tale  csl  quod  vehcmenlcr  diligiiur. 

\m.  Vf.  ei  Lov.,  polcslauvt.  Mss.,  couscn.ieBle  Mar.,  iw- 
'  lii  deceni  Mss  ,  iwkimila. 


MONTE,  S.  AlCLSTINl  {'2^ 

Solet  ciiini  cl  ab  cis  qiii  vi  liemciiler  volunt  ci  - 
primerc  dilcclionem  suani,  iladici,  Diligo  eiini  iil 
oculos  nicos,  aiil  cliaiii  pliis  ipiam  oculos  mcos.  Quod 
aiilcin  additinii  csl,  dcxtcr,  lortasse  ad  augendain  viiii 
dilcclionis  v;ilct.  (Jii.iiKpiam  enim  ad  videiiduin  isli 
oculi  corporis  coiiiMiuniier  iiUendantiir,  et  si  ambo 
intcndaiiti.r,  a^qiialilcr  possinl ;  ani|jliiis  tameii  for- 
inidant  lioiiiincs  dexlrum  amiltere.  Ut  islc  sit  sensus  : 
Qiiidipiid  illud  cst  qiiod  lla  diligis,  ul  pro  dcxlro 
ociilo  liabeas,  si  scandalizai  te,  id  est ,  si  tibi  inipe 
diincnlo  cst  ad  vcram  bealitudinem  ,  criie  illiid  ,  el 
projice  abs  te.  Expedit  cniin  tibi  ut  percat  iniiiin  lio- 
ruin,  qiix-  ita  diligis  uttaiiqiiam  mcmbra  tibi  li.crcant, 
(luain  loluni  corpiis  luiim  cat  in  geliennain. 

58.  Sed  qiioni.im  seipiitiir  de  manii  dexlcra,  et  si- 
niililer  dicitur,  Si  dcntcra  munus  tv.a  scandalizat  le, 
abscidc  eam  ,  et  projice  iibs  te  :  expedit  cnim  tibi  u( 
percat  unum  mcmbroriim  tuoriim,  quam  totum  corpus 
tniim  eat  in  gehcnnam;  cogil  qu:?rere  diligentiiis  (|uid 
dixerit  ociiliim.  In  qua  (pi.-cslione  iiiliil  mibi  occurril 
congriicntius,  qinin  dileclissimum  aniicum ;  nam  lioc 
cst  nli(|ue  qiiod  mcinliriini  rcctejjossunnis  appcll.irc, 
(|uod  vcliemcnier  diligimus  :  cl  liiinc  coiisiliariiiin ; 
(piia  oculiis  csl,  tanipiam  dcmonstrans  ilcr;  ct  in  rc- 
biis  divinis,  quia  dexter  cst :  nt  sinistcr  sit  dileclus 
qnidcm  consiliarins,  scd  iii  rcbus  tcireiiis,  ad  neccs- 
silalcm  corporis  pertiiientibus;  de  quo  scandali/.anlo 
superfluiim  cral  diccre, .  quandoquidem  ncc  dcxtro 
parcciidum  sit.  In  rcbus  autem  divinis  coiisiliarius 
scandalizans  csl,  si  in  alii|uain  perniciosani  lia'rcsim 
nomine  rcligionis  alque  doctrin:e  conalur  iuduccre. 
Ergo  el  dcxlcra  maiiiis  accipialiir  dilecUis  adjntor  et 
minister  in  divinis  operibiis  :  nain  queinadniodimi  in 
ociilo  conlcmplatio,  sic  in  nianu  rcclc  actio  iiilclli- 
gitiir;  iit  sinistra  inaniis  intclligalur  iii  operibus  qu;u 
luiic  viLe  ct  corpori  suiit  nccessaria. 

CAPUT  XIV.  —  59.  Dictitm  est  autcm  ,  Qiiicum- 
que  dimiserit  uxorem  suam ,  det  illi  libellum  repudii. 
Il.cc  jnslilia  minor  est  Pharis;corum,  cui  non  est  coii- 
Irariiim  qiind  Doiniiuis  dicit ,  Ego  autcm  dico  vobis, 
Qiiicumqne  dimiscrit  uxorcm  suain  cxccpta  fornicationis 
causa,  facit  cam  mcecliari ;  ct  qui  solulam  a  viro  diixeril, 
machatur.  Non  cniin  qui  prxcepit  dari  libellum  repu- 
dii ,  lioc  pr;rccpit ,  nt  iixor  diniiilaliir  :  sed,  Qiii  dimi- 
scril ,  iiiquit ,  det  illi  libcllnm  rcpudii ;  ut  iracimdiam 
tcincniriaiii  projicicntis  uxoreni  libelli  cogilalio  tciii- 
peraret.  Qui  ergo  dimitlendi  nioram  qiKcsivit,  signi- 
licavit  ipi;iiiuiiii  potuit  duris  Iiominibus ,  se  nolle 
discidiiiin.  Et  idco  ipse  Domiiius  alio  loco  de  lioc  in- 
terrogalus ,  ita  respoudit  :  IIoc  Moyscs  propter  duri- 
tiam  vcstrum  fccit  [Mallli.  xix  ,  8).  Quanliimvis  ciiim 
(liirus  cssct  ([ui  vellel  diinillere  iixorem,  cum  cogilarcl 
libello  rcpudii  dato  jain  sine  periculo  cam  possc  nii- 
bcrc  alteri ,  facile  placaretur.  Doiiiinus  crgo  ad  illiid 
cuiilirniaiiduin  ut  iion  fiicile  uxor  dliiiiuatur,  solam 
caiisain  fornicationis  cxccpil  :  c;cteras  vcio  univcisas 
niolcsiias,  si  qu.T  foite  cxsiiteriiit,  jiibet  pro  (ide 
conjugali  ct  pro  castilalu  forlitcr  suslineri ;  el  nuB- 
thiini  dicil  cti.ira  virum  qui  cam  duvcrit ,  qux  soluU 


*2i9  LIBER  PRIMLb. 

esl  a  viro.  Ciijiis  roi  apostoUis  Paiilus  lcrmiiium  osien- 
tlil,  quia  lauiiiiu  observaiiilum  dicit,  quaniiliii  vir  ejus 
vivit :  iilo  autcm  mortuo,  dal  nubcndi  lieeiiiiam  (Rom. 
VII,  2,  5).  Ilanc  eiiini  etiaui  ipse  regiilam  tcnuii,  el  in 
ea  non  suum  ronsilium,  sicut  in  nonuiillis  inonitis, 
sed  praiccptiim  Domini  jnbcnlis  ostendit,  cuiu  ail  : 
Eis  aulem  qui  siiiit  iii  coiijugio  pracipio,  non  eijo,  scd 
Dominus,  mulurem  a  viro  non  diDcedere  ;  quod  si  disccs- 
seril,  manere  iiinuptam,  aul  viro  suo  reconciliari  :  el  vir 
uxorem  non  dimiltat  (I  Cor.  vii,  10,  11).  Credo,  simili 
forma  ,  iit  si  dimiseril  nmi  ducat  aliam  ,  aut  reconci- 
liclur  uxori.  Fieri  ciiiui  pnicst  iit  diiiiiltal  u\orem 
causa  fi)riiicalioiiis ,  quam  Doniiuus  excoptam  esse 
vuluil.  Jamvcro  si  nec  illi  nubcro  eonceditur  vivo  viro 
a  qiio  recessit,  iieque  liuic  alterani  dueere  viva  uxore 
quani  dimisit ;  mulio  miuus  fas  esl  illicila  cum  qui- 
liiislibet  stiipra  coniniiltcre.  Bcatiora  sanc  conjugia 
jiidicanda  sunt,  qua^  sive  filiis  procrcalis,  sive  ciiam 
ista  lerrena  prole  coiitempta ,  coutinenti;im  intcr  se 
pari  consensu  servarc  ])oiuerint :  quia  neque  contra 
illud  prKcepluni  fit,  quo  Dominus  dimilti  conjugem 
VL'lal;  non  enim  diinittit,  qui  cum  ea  non  cariuditer, 
scd  spiiitualiter  vivit :  et  illud  servatur,  quod  per  Apo- 
stolum  dicitur,  Reliquum  est  ut  qui  hnbent  uxores, 
quasi  non  habentes  sint  (Ibid.  29). 

CAPUT  XV.  —  40.  Ulud  niagis  solet  sollicilare  ani- 
niuniparvulorum,qHi  laincii  suciinJum  prajceplaCliri- 
sli  jam  vivere  gesiiiinl,  (]iiod  alio  loco  ipsc  Doniinus 
dicit ,  Quisquis  venit  ad  me,  ct  non  odil  patrem  suum,  ct 
miilrem ,  et  uxorem ,  et  filios ,  et  frutres ,  et  sorores,  in- 
supcr  el  animain  suam ,  non  potest  meus  esse  discipulits 
(Luc.  xiv,  20).  Yideri  cnim  potest  coiitrarium  iiiinus 
iMtelligeiiiibus,  quod  hic  vclat  diniitti  uxorciii,  excepla 
ciusa  fornicatiouis,  alibi  vero  discipulnm  siiimi  iiegat 
csse  posse  quemquam  qui  non  odcrit  uxorem.  Quod 
si  propter  concubitum  dicerel,  non  etiam  palrein,  et 
inairem ,  ct  fraires  in  eadem  conditione  poiierel.  Sed 
quam  verum  est  quod  rcgnuin  caeloriim  viin  patitur,  el 
qui  vim  fuciunl,  iliripiunl  illud  (Matlh.  xi,  12)  !  Quaiita 
cnini  vi  opus  est ,  ul  liomo  diligat  iiiimicos,  ct  oderit 
palrcm  ,  el  matreni ,  ct  uxorcm  ,  et  lilios  ,  et  fratres  ! 
Ulrunique  enim  jubet,  qui  ad  regnum  coelorum  vocat. 
Ei  qiiomodo  hxc  non  sint  conlraria  iiiler  se,  i^iso  duce 
osieiidcrc  facile  est ;  scd  ea  intellccta  implcre  diffi- 
cile  :  quanquam  ci  hoc  eodem  ipso  adjuvante  facilli- 
nium.  Regnum  cnim  Ktcrnum  quo  discipulos  suos, 
quos  etiam  fratres  appellat,  vocare  dignaius  est,  iion 
liabet  liujusmodi  necessitudines  tcniporales.  A'oHeniin 
esl  ■iudoeus,  neque  Gra:cus ,  neque  masculus ,  neque  fe- 
mina ,  neque  servus,  neque  liber ;  sed  omnia  et  in  omni- 
bus  Chrislus  (Galat.  iii ,  28,  c/  Coloss.  iii,  II).  Et  ipse 
Doinluus  dicit  ;  In  resurrectioiie  enim  neque  nubent, 
neque  uxores  ducent ;  sed  eiunl  sicut  Angeli  Dei  in  cocUs 
(ilatth.  XXII,  50).  Oporiet  ergo  ut  quisquis  illius  regui 
vitam  jam  hic  mediiari  voluerit,  oderit  non  ipsos  ho- 
mines ,  sed  islas  nccessiludincs  teraporales ,  qiiibus 
ista  qua;  iransitura  est  vita  fulcilur,  qua;  nasccndo  et 
moriendo  pcragitur  :  quod  qui  noii  odit,  nonduiii  aiiiat 
illam  vitam  ubi  nuiia  crit  coDditio  nasccndi  atque 


1250 

moricndi,  qu;c  copiilal  tcrrcna  conjugia. 

41.  Ilaque  si  aliqiicm  bene  cliiistianum,  qui  tamcn 

habel  uxorem,  quamvis  euni  ca  adliuc  (ilios  gcneivi, 

interiogem,  utrum  in  illo  rcgno  habcre  velit  iixorem ; 

niemor  utique  proniissorum  Dei  el  vilsf  illius,  iibi 

eorriii)libile  hoc  induet  incorruptioncm  ,  ct  niortale 

lioc  iiidiiel  immorlalitalein  (I  Cor.  xv,  53,  54) ;  jani 

niagno  vel  ccrte  aliquo  amore  suspensiis ,  ciim  exse- 

cralione  respondebil,  so  vehenicnier  id  nolle.  Rursus 

si  interrogem,  utrum  uxorem  suain  post  resurreclio- 

nem  accepta  angelica  immutatione  '  qua;  saiictis  pro- 

niitlilur,  seciim  ibi  vivere  vclil ;  lam  vehemcnler  se 

id  vclle  qiiam  illiul  nolle  respondebil.  Sic  inveiiitur 

hoiius  cliristianus  diligerc  iii  una  femina  crcatiiran» 

D«i,  quam  reformari  et  renovari  desiderat;  odissc 

aulem  conjiinclioncm  copiilationemque  corruptibilem 

alqiie  morlalem  :  hoc  cst ,  diligere  in  ea  quod  homo 

est,  odi-so  qiiod  iixor  est.  Ila  cliam  diligit  ininiicum, 

nou  in  qiiantum  iiiimicus  esi ,  scd  in  quantum  hnmo 

est;  ul  hoc  ei  velit  provenire  quod  sibi,  id  est,  ut  ail 

regniim  cadorum  correclus  rciiovatusqiie  perveniat. 

IIoc  ct  de  palrc  et  de  mairc  et  caHeris  viiiculis  san- 

guinis  iiitclligendum  est,  ut  in  eis  oderimiis  qiiod  ge- 

iius  hHuianum  "ascendo  ct  mnriindo  sortitiim  est  (a), 

diliganius  autem  qiiod  nobisciim  potest  ad  illa  regna 

penliici ,  iibi  neino  dicit,  Palcr  raeus ;  sed  omnes  uni 

Deo  ,  Palcr  nostcr  :  ncc,  Malcr  mea  :  scd  omiies  illi 

Jerusalom,  Maicr  nostra  :  nec  Fiaier  nicus;  sed  onines 

de  oninibus,  Fratcr  nosler  :  conjugium  vero  cum  illo 

simul  iinbis  in  uhum  rcdactis ,  quasi  unius  coiijiigls 

crit,  qiii  nos  de  proslilulionc  liujiis  SKCuIi  sui  saiigui- 

nis  cflusione  liberavit.  Necesse  e-t  ergo  iit  odcrit  ca 

qiia;  traiiseunt  discipulus  Cliiisti,  in  iis  quns  sccum 

ad  ea  vciiire  desidcrat ,  qu;v!  semper  nianebiint ;  et 

tanlo  mngis  ha;c  in  eis  oderil,  quanto  magis  eos  diligil. 

42.  Potest  igitur  christianus  cum  conjuge  concor- 

diier  vivere ;  sive  iiidigenliam  carnalem  cum  ea  siip- 

]ileiis,  quod  secundum  veniam,  nnn  sccuiidum  impe- 

riura  '  dicit  Aiiostohis;  sive  lilinium  propagalionem, 

qiiod  jam  noiinullo  gradu  poest  esse  laudabile  ;  sive 

fialeriiam  societaiem,  sine  ulla  corporum  conimixlio- 

ne,  habens  uxnrem  lanquam  non  babens,  qiiod  est  iii 

conjugio  Clirisiiaiiorum  excelleniissimum  atqiie  subli- 

me  :  ut  tamen  oderit  in  ca  nomen  lemporalis  neces- 

sitatis  ',  et  diligat  spem   sempilernoe  beaiiiudinis. 

Odimus  eniin  sine  dubio,  qiiod  certe  ul  aliquando  non 

sit  optainus,  sicut  istam  ipsam  pra;senlis  sa;ciili  vi- 

lam ,  quam  lemporalem  si  non  odissemus,  non  disi- 

derarcmus  fiituram ,  qu;c  non  est  leinpori  obnoxia. 

Pro  hac  enim  vita  posita  est  anima,  de  qiia  ibi  dictiim 

esl,  Qui  non  oderit  insuper  et  aniinam  suain,  non  potcst 

csse  meus  discipulus  (Luc.  xiv,  C).  Huic  namque  vil;i.' 

cibus  est  nccessarius  isle  corruptibilis ,  de  quo  ipse 

'  sic  Mss.  et  edili,  pncter  Mar.  el  Lov.,qui  habent,  iin- 
mortiilitate. 

*  iii  oiniiibiis  viss., non  secundiim  debitum. 

3  Aiii.  IJ'.  et  l.ov.,  oderil  inea  oinnes  lemporales  iwccssila- 
les.  At  Mss.,  0'le<it  in  ea  nomen  temporalis  nccessilutis.  si« 
eti;ini  Mar.  ul>l  pro  necessilulis,  legeiidiuii  videtur,  necessi- 
tiuliiiis. 

(a)  1  netract,  cap.  19,  n.  5. 


r,-A  1>E  SERMONE  DOMINI  IN 

i>iMnimis  ilic-it,  yoniic  aniiiKi  plus  csl  qiiam  csca  {Maltli. 
\i,  25)?  id  csi,  li:cc  viia  ciii  ncecssaria  csl  esca.  El 
(Itiitil  Jicil ,  iil  aiiiiuani  siiaiii  |ioiial  pro  ovibiis  suis 
(Jouii.  X,  15) ;  liaiic  uliqne  vilani  dicit ,  cuin  se  pro 
«i>bis  iiiiiriuiriiin  csse  proiinnli;il. 

CAPIJT  XVI.— 43.  Exoritnr  liic  allcra  qu.rstio,  cuin 
Doniinus  enusa  fornicalioiiis  poriiiitlal  dimilti  u\orciii, 
qiialcmis  lioc  loco  iulcUiijcnda  sit  foriiicatio  :  ulruni 
qnousqiic  intcUignnt  oiiincs,  id  csl,  ut  cam  iurnicatio- 
iieni  crcdaiiuis  diclani  qu;c  iii  slnpris  coiumittitur;  an 
queniadmoduir.  Scripturcc  solciil  fornicalionem  voca- 
ic,  sicut  snpra  dictuin  est,  omnein  illicilam  corrupiio- 
iieni,  sicul  est  idololalria  vel  avaritia,  et  cx  co  jain 
oiiiiiis  transgressio  legis  proptcr  illicitam  concupiscen- 
liam  (a).Sed  coiisnI:inius  .Vposloluin,  ncaliquid  lcmcrc 
(Jicamiis  :  llis  qiii  suiil  in  conjmjio,  inquit,  piaripio, 
tion  ego,sed  Dominus ,  uxorcm  a  viro  non  disccdcre; 
quod  «i  discesseril ,  mnnere  iniiut>lum ,  aul  viio  siio  re- 
coiiciliaii.  Potest  esiiin  ficri  ut  disccdal  ca  cau>a  qiia 
Doininus  perniitlit.  Aut  si  fcinina!  licet  virum  dimit- 
lerc  eiiaiii  pra^lcr  cansam  fornicationis ,  el  non  iiccl 
viro  ;  quid  respondebimus  dc  lioc  quod  dixil  posierius, 
£(  i'ir  i(.vori'»i  nc  diiiiillal  ?  Quare  non  addidit,  cxcepta 
c:iusa  fornicationis ,  qnod  Dominus  permiltil;  iiisi 
qnia  siiiiilcni  forinam  vult  inlclligi ,  ut  si  dimiscrit 
(quod  causa  fornicationis  pcrniiltitur) ,  niancal  sinc 
uxore,  aut  reconciiietur  uxori?  Non  enim  malerecon- 
ciliarelur  vir  illi  iniilicii ,  qnam  cum  lapidare  ncmo 
ausiis  esscl,  dixit  ci  Dumimis  :  Yudc,  el  vide  dcinccps 
iie  pecces  (  Id.  viii,  11).  Quia  cl  qui  dicit,  Nun  licel 
diraiiiere  uxorem  ,  nisi  caiisa  fornicationis ;  cogil  rc- 
liiicre  ui»rem ,  si  caiisa  fornicationis  non  fuerit ;  si 
r.iilcm  fucrit,  non  cogil  dimiltcre,  sed  permitlit :  sicut 
(liciHir,  Non  liccat  mnlieri  nulicrc  altcri ,  iiisi  mortuo 
viro;  si  anle  viri  morlem  nnpscrit,  rca  csl  :  si  post 
viri  moriem  non  nupscrit,  non  cst  rea ;  non  enim 
jussa  est  nubere,  sed  peimissa.  Si  ergo  par  forma  est 
in  islo  jure  conjngii  inler  virum  el  muliercm .  usque 
adeo  ut  non  tantum  de  fciiiina,  idcni  Aposioliis  dixcril, 
Mulier  lion  liubet  potcslnlein  sui  corporis,  scd  vir ;  scd 
ctiain  de  iilo  non  tacucrit  diccns,  Simililer  ct  vir  sui 
corporis  poteslalem  non  liabet,  scd  muUer  ;  si  crgo  sinii- 
iis  forma  est,  iion  oporlct  inlelligi  liccre  mulicri  virum 
diniiitere,  nisi  causa  fornic:ilionis,  sicut  et  viro. 

44,  Considerandiim  est  ilaque  quatenus  fornicatio- 
ncm  intellisere  debeaniiis ,  et  consulcndus  ,  ut  ccc- 
peramus,  Aposlolus.  Sequitur  cniin  et  dicit ,  Gc/ots 
auiein  etjo  dico,  non  Dominus.  Ilic  prinio  vidcndiini  est 
i|iiibusf(P(i;ns  ;  dicchat  ciiim  superius  cx  Doiiiiiii  pcr- 
suiia  iis  qui  simt  in  conjugio,  iiunc  vero  ex  siia  pcr- 
sona  caiteris  dicil :  crgo  foriasse  iis  qui  iion  siint  lii 
ronjugio  :scd  non  hoc  scquilur.  Ita  eiiim  subjungii  : 
i>i  quis  fraler  liubet  uxorcm  injidelem ,  et  liicc  coiiscnlil 
liabilarc  cum  illo,  non  dimillal  illum.  Ergo  cli.un  i!Uiic 
',.i  dicit  qiii  siint  in  conjugio.  Qiiid  sibi  crgo  vull  qiiod 
ail,  caieris  :  nisi  quia  supcrius  cis  loquebalur,  qui  i!c 
copulsHi  cranl ,  ul  pariter  in  iide  Cbrisii  essent ;  cx- 
teris  vcro  nuiic  dicit,  id  est  eis  qui  sic  copulati  sunl, 

(j)  1  P.(;tr3ci.  caii.  Il^,  u.  6. 


MONTF,  S.  AIT.USTINI  mi 

ul  nnn  ainbo  (idclcs  siiit?  Scd  quid  cis  dicit?  Si  quis 
fralcr  liahet  uxorcm  infidclein,  el  lurc  conscnlil  liahitarc 
(um  illo,  non  dimillat  illam  :  et  $i  qua  mulier  liabet  vi- 
ruin  inlidelem,  ct  liic  consentil  liabitare  ciim  illa,  nop 
diminal  virum.  Si  crgo  noii  prnccipit  ex  Domini  per 
sona,  scd  cx  siia  pcrsona  nionct ,  ita  esl  lioc  bonnm, 
ul  si  qiiis  aliier  fecerit,  iion  sit  pra:cepti  Iransgresscr  : 
sicut  de  virginibus  paulo  posl  dicit,  procceptum  Do- 
niiiii  se  non  habcro,  coiisilium  autcin  dare ;  atquc  ila 
l:ind:it  viiginilatem,  ul  arripial  eam  qui  volucrit,  non 
taiiicn  ut  si  non  fcccrii ,  conlra  pncccpium  fecisse 
judicelur.  Aliud  eniin  esl  quod  jubclur,  aliud  quod 
monetnr,  aliud  qiiod  igiioscilur.  Jubctur  niulicr  a  viro 
iion  discedere ;  quod  si  disccsscril,  iiiancrc  innuptam 
aut  viro  suo  rccoiiciliari  :  alilcr  ergo  noii  licet  faccre, 
Monctur  autem  vir  ridclis,  si  liabel  uxoreni  inlidclem 
conscntieiilcm  sccuin  liabilarc,  non  cam  dimitlcrc  : 
licct  ergo  el  dimiltere  ;  quia  non  cst  pra;ceptuin  Do- 
niiiii,  ne  diiniiuii,  scd  consilium  Aposloli :  sicul  ino- 
ncliir  virgo  noii  nubcrc;  sed  si  nupserit,  consilium 
quidcm  non  tenebit,  seJ  conira  praicepluni  non  fa- 
ciet.  Ignoscitur  cuni  dicitur,  Uoc  aulcmdico  sccundum 
vcniam,  non  secundum  imperium.  Quapropter,  .si  licel 
ut  diniillatur  conjux  inlidclis,  quamvis  nielins  si'.  non 
dimiticre ,  et  lamcn  non  licct  secundiim  pVxccptum 
Domiiii  ut  dimilialur  coiijiix  nisi  causa  fornicalionis, 
fomicatio  csl  eliani  ipsa  inridelitas. 

45.  Qiiid  enim  tu  dicis  ,  Aposlolc?  Cerlc  ut  vir  fi- 
delis  conseiilicnlcin  sccum  liabitnre  niulicrcm  iiilidc- 
lciii  iiuii  diniillat.  Ila,  inquit.  Ciiiii  crgo  l.oc  ct  Doiiii- 
nus  pra>cipial,  iic  dimitiat  vir  uxorcin,  nisi  causa  for- 
nicaiionis,  quare  liic  dicis,  Ego  dico,  non  Dominus* 
Qiiia  scilicet  idololalria  quain  scquunlur  inlidcles  ,  ct 
qiutlibct  noxia  superslilio,  fornic;ilio  est.  Domiiius  au- 
tcin  pcrmisit  causa  lornicationis  iixorem  dimitli  :  sed 
quia  perniisil,  noii  jussit,  dcdit  lociim  Aposiolo  nio- 
nendi,  ut  qui  voluerit  non  dimillat  nxorcm  inlidc- 
lem,  qiio  sic  foi  tasse  possit  ficri  fidclis.  Sancli/icaius 
cst  eniin,  inquil,  vir  infidclis  in  uxore  ';  et  sanclificalu 
est  mulier  infidelis  in  frulre.  Credo,  jani  provc;icrat  ut 
noniiuli:c  feniinx  per  virus  fidcles,  ei  viri  per  uxorcs 
ridclcs  in  lidem  venircnl;  el  ijuamvis  non  dicciis  !io- 
niina,  exemplis  lamcn  bortatiis  csi,  ad  connrmaiiJum 
consilium  snnm.  Dciiide  sequilur  :  Alioqiiin  filii  veslri 
iiimtundi  essenl ;  nunc  aulcm  sancli  suiil  (I  Cor.  vii). 
J:iin  eniiii  ei':iiit  parviili  cbrisiiani ,  qui  sivc  auciorc 
uno  cx  parciitibus,  sivc  utroqiie  consenticnlc  snncli- 
lic;ili  craiit :  quodiion  fieici,  iiisi  uno  credenle  disso- 
ciarelur  conjugium,  cl  iioii  tolcrarclur  infidelilas  con- 
jugis  usqiicad  opporluiiilaleni  oredendi.  IIoc  cst  ergo 
coiisilium  cjus,  cui  crcJo  dicium  esse,  Si  quid  super- 
erorjaveris,  rediens  reddam  libi  (Lvc.  x,  55). 

40.  Porro  si  infidelilas  foriiicatio  csl,  et  idololairi.i 
iiilidcliias,  ct  avariiia  idololalria,  iion  cst  dubitanjum 
ft  avaritiam  fornicaiionem  cssc.  Quisergojain  quain- 


'  idiii,  iii  uxore  fideU  :  ct  paulo  i»sl,  in  fratre  fideli.  Ai 
Mss.  .n  utruquc  loi»  ca!'eiit  vocc,  lideli :  qua;  ab  Aposioh 
gixcu  loMu  abest;  uec  iu  laliuu  crat,  loslc  Augusliiio,  iu- 
Ira,  ci^ji.  i-i 


1253 


I.IBER  Pl 


libel  illiciiaiii  concuiuscenliani  polest  recle  a  fornica- 
lii)!iis  gonere  separarc,  si  avariiia  lornicalio  csl?  F,x 
tliio  iiilelligiliir,  qiiod  proplcr  illicitas  concupiscciilias, 
iioii  Uiiiluin  qua;  iii  stupris  cum  alieiiis  viris  aut  fciiii- 
uis  conimittuntur,  sed  omniiio  quaslibct,  qiixanimam 
corpore  male  uteiiteni  a  lcge  IJei  abcrrarc  ficiunt,  et 
pcriiiciose  lurpitcrqiie  corrumpi,  possil  sinc  criinine 
et  vir  uxorcm  diinitlcre,  cl  uxor  viruin  :  quia  exce- 
plani  facil  Doininus  causain  fornicationis  ;  quain  for- 
nicationem,  sicut  supra  consideratum  esl,  gencralem 
et  universalem  intelligere  coginiiir. 

47.  Cumaiilcm  ail,  cxiqHii  caiisa  [uriiicatioms ;  non 
dixit  ciijus  ipsoriiin,  viri,  an  feinina;.  Non  eiiiin  lan- 
tuin  fornicantcm  nxurem  dimittere  couceditur ,  scd 
quisquis  eam  quojpie  uxorem  dimittil,  a  qua  ipse  co- 
gitur  fornicari  ,  causa  fornicatioiiis  uliqiie  diiiiiltit. 
Vcliit  si  aliqucm  cogal  iixor  sacrificarc  idolis,  qui  ta- 
lcm  diiiiiltil,  causa  foriiicationis  dimitlit,  noii  taiituin 
illius,  scd  el  !.u.c  :  illiiis  ,  qiiia  foriiicatur ;  siia; ,  ne 
fornicetur.  Niliil  anlein  iniquius ,  qiiani  foriricalionis 
causa  dimilierc  uxorein,  si  et  ipse  coiiviiicilur  foriii- 
cari.  Occuriil  eiiiiii  illud,  In  quo  eniin  alteium  jiidiciis, 
leinelipsuin  condcinnas  :  cttdein  eiiiin  aijis  qiia;  judicas 
{  Kom.  II,  1  ).  Quaproplcr ,  quisquis  fornicalionis 
causa  vult  abjicerc  uxorcm,  prior  debet  csse  a  foriii- 
catione  puigatiis  :  quod  simililcr  cliain  de  fcniina  di- 
xcriin. 

48.  QiiOif  autom  dicit,  Quisquis  sululaiii  a  viro  dn- 
xcrit,  ma;cliatur ;  qua;ri  potest  ulrum  quumodo  mu!- 
diatiir  illc  qiii  ducit,  sic  et  illa  qnam  ducit.  Jubotiir 
ciiiin  cl  illa  niancre  iniiupta  ,  aut  viio  rcconciliari  : 
scd  si  disccsserit,  inquil,  a  viro.  Multiim  auloni  iiilcr- 
esl  ulrum  diniillat,  an  dimillatur.  Si  eiiini  ipsa  vinim 
dimiserit ,  ct  alicri  nupscrit;  videlur  ciiiiidilate  iiui- 
landi  coiijiigii  virum  priorem  rdiquisse,  qiia.'  siiie  dii- 
bin  adulicrina  cogiiatio  cst.  Si  auleni  dintitt:itiir  a 
viro,  cuin  quo  esse  cupiebat;  nioeclialur  quidem  qui 
c.iin  iluxcril,  sccuiidnm  Domiiii  scntcntiam,  scd  utrum 
ct  ipsa  lali  criniiiic  leiicatur,  iiiccrtiim  cst.  Qtiainvis 
miilto  iiiiiius  iiivcniri  possit  quomodo  cum  vir  et  mu- 
licr  pari  consensu  sibi  misceantur ,  unus  eorum  moe- 
clius  sit,  el  non  sit  alter.  Iluc  acccdil ,  quia  si  moe- 
cli:ilur  illc  duccndo  eain  qiia;  solula  esl  a  viro,  quan- 
quam  non  diiniscrit,  scd  diiiiissa  sit,  ipsa  cum  facil 
inoechari ,  quod  niliilominus  Dominus  vetat.  Ex  quo 
coUigilur,  sive  dimissa  fuerit,  sive  dimiscrit,  oportere 
illain  nianere  innuptam,  aul  viro  reconciliari. 

49.  Knrsnm  qu;crinir  iilrum  si  uxoris  permissii, 
sive  slerilis,  sive  qux  coiicubiliim  pati  non  vull ,  ad- 
hibuerit  sibi  altcram  vir  ,  iion  alionam,  neqiic  a  viro 
sejunctam,  possii  esse  sine  crimine  fornicationis?  Et 
in  bistoria  quidcm  Veteris  Tcslamcnli  invenitur  cxem- 
plum ;  sed  nimc  pra;ccpia  m.ijora  sunt ,  in  qux  pcr 
illiiiii  graduin  generalio  liuinana  pervenit  :  tractanda 
illa  suiit  ad  distingucndas  a;lales  dispcnsalionis  divi- 
i\x  providonlia; ,  (|n;c  humano  gencri  ordiiialissimc 
siibvenil;  iion  aiileni  ad  vivendi  regulas  usurpandas'. 
Scd  laiiicn  utrum  quod  ail  Apostoliis,  Miilicr  iion  lia- 

>  la  corbeieosi  codicc ,  ad  vivendi  regidam  usurpunda. 


IIMUS.  I25i 

bct  polestatiin  sut  corporis,  scd  vir ;  similitcr  el  vir  non 
luibet  potestatem  sui  corporis,  scd  niulicr  ;  possil  jn 
lanlnm  valere  ,  ut  pcrmiilonic  uxore,  qii;c  niaiiialis 
corporis  potcslatem  liabct,  lossil  vir  ciim  ;illcra,  qu.-e 
ncc  aliena  uxor  sit,  nec  a  viro  disjuncla,  concumberc  : 
scd  non  ita  cst  cxislimandum,  nc  lioc  ciiam  fciiiina, 
viro  pcrmittente,  facere  posse  videalur,  (iiiod  omniiim 
sensus  excludit. 

'M.  Quanquam  nonnulla?  caus»  possinl  cxistcre, 
nbi  et  nxor,  mariti  conscnsu,  pro  ipso  marilo  hoc  fa- 
ccre  debere  videatur  :  sicui  Antiocliia;  faclum  csse 
porliibelur  anie  quinquaginia  fcriiie  aunos,  ConstaTi- 
tii  temporibus  (a).  Nam  Acyndimis  tiinc  pr;i;fccliis, 
qiii  etiam  coiisul  fuil,  cum  qucmdam  libra;  auri  debi- 
lorem  lisci  exigeret,  nescio  uiide  commoliis,  quod  p!e- 
ruinque  in  istis  potestalibus  pcriculosum  est,  quibv.i» 
qiiodlihet  licet,  aut  polius  pulatiir  licere,  comminat./» 
cst  jurans  et  vchementcr  affirnians,  quod  si  cerlo  dio 
qiicm  conslilnerat,  mcmoratiim  aurum  non  exsohe- 
rel,  occidcretur.  Itaquo  cnm  illi^  leiiorotur  iinmani  cu- 
stodia,  nec  se  posset  dcbito  illo  cxpcdire,  dies  me- 
luendus  imminere  et  propini|uare  capit.  Ei  forte  ba- 
behat  uxorem  pulclierrimam,  sod  nullius  pcciinia;  qiia 
subvenirct  viro  :  cujus  mulicris  pulchriludine  cum 
quidam  dives  essel  accensus,  ct  cognovissct  maritum 
cjus  in  illo  discrimineconsliiutiiin,  mi».il  ad  cam  pol- 
liceiis  pro  una  nocte ,  si  ei  misccri  vcllct,  se  auri  li- 
hram  daiurum.  Tum  illa  qua;  se  scirct  noii  liabcre  sui 
corporis  poiestaiem,  sed  viruin  suum,  pertulit  ad  euia 
diccns  paratam  se  csse  pro  marito  id  facerc,  si  taincii 
ipse  coiijiigalis  corporis  dominus,  cui  tota  illa  castiias 
debcrciur  ,  lanqu.iin  de  re  sna  pro  viia  sua  vcllet  id 
ficri.  Egit  ille  gralias,  cl  nt  id  ricrel  impcravit,  niillo 
niodo  judicans  adullcrinuin  essc  conciibiUim,  qiiod  cl 
libido  milla  cl  niagna  mariti  cliarilas  sc  jiibentc  ct  vo- 
lonle  flagitarel.  Vcnit  mulicrail  villam  illius  divilis, 
focit  qiiod  voluit  impudicus  :  sed  illa  corpus  noimisi 
marito  dedit ,  non  coiicumhere ,  ul  solet ,  sed  vivcre 
cnpiemi.  Accepit  aiirum  :  sed  ille  qni  dcdit,  fraiide 
siihiraxit  quod  dederai,  el  supposuit  similo  ligiwneii- 
inm  cum  lerra.  Quod  ubi  mulior  jam  domi  sux  posila 
invenit,  pro^iluit  in  pnblicum  cadcin  marili  cliarilale 
clamaiiira  qiiod  fcceral ,  qua  facere  coacta  esi  :  in- 
torpellat  pr;cfectnm ,  fatctur  omnia  ,  qiiam  fraudem 
passa  csset  ostendil.  Tum  vcro  pra'foctus  primo  se 
icum,  qiiod  suis  minis  ad  id  vcntum  essel,  pronunlial, 
lanipiam  iii  alium  sentonliam  dicens,  do  Acyndini  bo- 
nis  auri  lihram  lisco  infcrcndam  ;  illam  vero  mulierem 
dominam  in  eam  lerram,  unde  pro  auro  lcrram  acce- 
pisset,  induci.  Nibil  hinc  iii  aliquam  [lartcm  dispnto  ; 
liceat  cuique  oestimare  quod  velit :  noii  ciiim  de  divinis 
ancloritatibus  depronipla  historia  cst  :  scd  tamen 
iiarrato  f;icto,  non  iia  respuit  hoc  sensiis  liumamis, 
qiiod  in  illa  miilicre  viro  jubcntc  commissum  csl , 
quemadniodum  anlea,  cum  siiic  iillo  cxemplo  res  ipsa 
poncrcliir,  horrnimus.  Scd  in  lioc  Evangclii  capiliilo 
nibil  forlius  considerandiim  esl,  quam  laiilum  maluni 

(n)  circiter  Cbristi  anuuni  oio :  quippe  hoc  scribebat  sub 
au.  oU3. 


I43S  HE  SFRMONK  DOMIM  IN 

os^e  ri>vnicalionis,  iil  ciim  IliiiIo  viiiciilo  silii  coiijiisia 
coiislniiijamiir,  lia^c  iina  c;uisa  siiliilioiiiscxcepta  sil : 
q»x  sit  aiitiiu  furiiicalio,  jnm  ir.ictnliim  csl. 

CArUT  XVll.  —  ul.  liciuiii,  iiiqiiit ,  n«(//s(is  (/'iin 
dictuiiws^luntiqitis,  Noii  pejcrabis,  rcildcs  aiilcin  Doiiiino 
jusjiirandum  luum.  Eijo  aulcm  dico  rnbis ,  non  jurarc 
omnino,  neque  per  caluin ,  quia  throniis  Dci  est ;  ncque 
pcr  tcrrain  ,  qiiia  sciibclluin  est  pedum  ejus  ;  neque  pcr 
Jcrusoliiiiiam  ,  iiiiiu  civilas  est  maijiii  rcgis  ;  iicqiie  pcr 
capiit  tiinm  jiiniveris,  quia  non  polcs  faccre  ciipilliim 
unuin  nlbitin  aul  iiigruin.  Sil  anlcm  scnno  vcslcr ,  Esl , 
esl;  fion,  non  :  quod  autem  amplins  esl  ,  a  malo  est. 
Jiistitia  Pliaiisiconim  esl,  non  |icjerare  :  liaiic  conlir- 
nuitqui  vctat  jnraie,  qnoil  iicrlinct  ail  jnstitiam  rcgiii 
ca;loriiiii.  Sicul  ciiiin  falsum  loqui  iion  potcst  qui  non 
loquitur ,  sic  pcjcrare  non  polest  qiii  non  jiirat.  Scd 
lanicn  qiioniam  jural  qui  ailliibcl  lestcin  Dcum  ,  dili- 
gciiier  consiilcrnnJnm  csl  lioc  capiiulum,  iie  coiitra 
pra;ccptiim  Domiiii  Apostolns  fccisse  vidialur,  qni 
sa'pc  lioc  modo  jnravii ,  ciim  dicit ,  Quiv  aiilcm  scribo 
vobis,  ccce  coram  Deo,  qiiia  non  menlior  {Galat.  J ,  20) : 
01  ilcruiii,  Dcus  et  Pater  Domini  noslri  Jcsu  Chrisli ,  qiii 
esl  benediclus  in  swculn,  scil  quia  non  menlior  (II  Cor. 
XI,  51).  Tale  est  eliani  illiid,  7't's((s  eniin  mihi  eslDeiis, 
cui  servio  in  spirilu  mco  in  Evangclio  Filii  ejus,  quo- 
modo  sine  iulermissione  mcmoiiam  vcslri  facio  sempcr  in 
oratioiiibiis  meis  (Itom.  i,  9,  10).  Nisi  forte  quis  dical 
liiiic  habcndam  csse  juralioiiem  ,  ciim  per  aliqiiid  di- 
ciliir  pcr  quod  jiiralur  :  iit  iioii  jiiraverit ,  quia  noii 
dixit,  pcr  Deum  ;  sed  diNil,  Tcs(is  fs(  Dcus.  liidiculiiiii 
est  lioc  pulare  :  lameii  proplcr  conlcntiosos  aiit  iiiiil- 
lum  lardos  ',  ne  aliquid  inlcrcsse  quis  putcl ,  sciat 
eiiam  Iioc  iiiodo  jurassc  Apostolum  dicenlcm  ,  Quuti- 
ilie  morior,  per  veslrun:  gloriam  (I  l'or.  xv,  51).  Qiiod 
iie  quis  cxislimet  il;(  dictnni ,  tanqnaiii  si  diccrelnr, 
Vcstra  gloria  nie  facil  qnotidie  inori ;  sicut  dicitiir, 
Pcr  illiiis  inagisterium  doctus  factus  est ,  id  est,  illius 
niagisterio  faclum  esl  ut  perfccle  doceretiir  :  gra.'ca 
exemplaria  dijudicant,  in  quibus  scriptum  csi,  N/,  tvjv 
xajj;r.7tv  u^sTsfav ,  quod  noHnisi  a  jurante  dicilur.  Ila 
ergo  intcliigilur  pnccepisse  Dominum  ne  jnrclnr,  iie 
qnisqnain  sicut  bonuin  appelat  jusjurandum  ,  et  assi- 
duilale  jurandi  ad  pcijnrium  per  consueludiiicm  de- 
labatur.  Qnaproptcr  qui  intelligit,  non  in  bonis,  scd 
iii  nccessariisjurationem  b  il  endam,  refrenct  se  quan- 
lum  potest ,  ut  non  ca  utatur  ,  nisi  nccessitate ,  cuin 
vidcl  pigros  esse  honiines  aJ  ciedendnm  ,  qiiod  eis 
uiile  esl  crederi^,  ni^i  juratioiie  lirmeiitur  ".  Ad  lioc 
itaquc  perlinet  quod  sic  dicilur  ,  Sil  autem  scrmo  ve- 
tler,  Esl,  est ;  Non,  non  :  hoc  bonum  est,  et  appetcn- 
Axim^Quod  aulem  amptius  esl,  a  maloesl;  id  est  ,  si 
jiirare  cogeris ,  scias  de  necessitatc  venire  inliriiiitaiis 
eorum  quibus  aliqiiid  snades  :  qus  infirmilas  uliqiie 
malum  cst,  unde  iios  quolidie  libcrari  deprccaiimr, 
cuni  dicimus,  Libera  nos  a  malo  (.Mallh.  vi,  15).  Ila- 
que  non  dixil ,  Qiiod  aulem  amplius  est ,  malum  cst ; 

'  In  undecim  Mss.,  propler  culumniotos  aul  mKUiml  tar- 
dtores. 
»  lu  tribiisM&s.,  ftrmetm . 


MONTi;.  s.  AUGLSTiNi  i2r;e 

tu  cnim  non  malum  facis,  qui  bcnc  uteris  Juralione, 
qu:B  ctsi  iion  bonn,  tamen  neccssaria  est  ut  alleri  pcr- 
suailcas  qiiod  utililcr  suadcs  :sed  a  malo  est,  iMius  cu- 
jus  iiilirmiiate  jurare  cogeris.  Sed  nemo  novit  nisi  qni 
oxperlus  est,  quam  sii  dinicile  ct  consuciudineni  ju- 
r:indi  exsiiiiguere ,  et  iiunquam  temerc  faccre  quod 
nonnimqiiam  facere  neccssitas  cogit. 

52.  QiKcri  aiitcin  poiesi,  cuin  diceretnr,  Eijo  autem 
dico  vobis  non  jurarc  omiiino  ,  cnradditiim  sit ,  hci;h€ 
pcr  coeluiii,  ijuiu  llironns  Dci  cst ,  ct  c.Ttcra  ,  usque  ad 
id  ipiod  dicliim  csl,  ncqnc  pcr  capul  luum.  Credo  pro- 
ptcrca  ,  quia  non  piiialiant  Jud.Ti  se  icneri  jnrejii- 
raiido,  si  pcr  isla  jurasscnt  :  et  qiioniam  aiidierant, 
Itcddes  aulem  Domino  jusjuranilum  tuum  ;  non  se  pu- 
tabaiit  Uomino  debcrc  jiisjuraiidum,  si  percoelumaut 
tcrrain,  iiut  per  Jerosolymam,  aiil  per  capnl  snumjn- 
rarcnt  :  qnod  non  vilio  pr;ccipicnlis ,  scd  illis  malu 
iiitelligentlbus,  f;ictum  cst.  Ilaquc  Dominus  docet 
iiibil  esse  tam  vilc  in  crcaturis  Dci,  ut  pcr  boc  quis- 
qiic  pcjcrandum  arbitrctur ;  quandu  a  suinmis  nsquc 
ad  ima  divina  provideniia  creata  regantur,  incipicnsa 
tliroiio  Dei  nsque  ad  capillum  album  aul  iiigrum.  Ne- 
que  per  caium,  incpiit,  quia  Ihronus  Dei  est;  nequeper 
lerram ,  quia  scabellum  pedum  ejus  est :  id  esl ,  cuin 
juias  per  ccclum  aut  tenain ,  iion  le  arbilrcris  non 
dcberc  Domino  jusjurandiim  tuum  ;  quia  per  eum  jii- 
rare  convinceris  cujus  coclum  ibroiuis  cst,  et  ciijns- 
scabellum  terra  est.  Neqjie  per  J crosoltjmnm,  quia  ci- 
titas  esl  magni  regis:  melius  qiiam  si  dicerct,  mea  ; 
ciim  taincii  lioc  dixissc  intelligaiur.  Et  quia  ipse  uti- 
qne  Dominnscst,  Domino  jnsjurandmn  debel,  ([ui  per 
Jerosolymam  jiiral.  Neque  per  caput  tuum  jitraverit. 
Qiiid  eniin  poterat  quisque  magis  ad  se  pcrtinere  ar- 
biirari,  qii;im  caput  suum?  Sed  (juomodo  iioslrum  csi, 
nbi  potcslalcm  faciendi  unius  capllli  albi  aul  nigri  non 
liabemiis?  Ergo  Deo  debet  jusjnrauduni  ineflabilitcr 
leiienti  oninia,  ei  ubique  praisenii,  quisquis  etiani  per 
caput  suum  jurare  voluerit :  et  hic  ctiam  cactera  in- 
tclligunlur,  quse  omnia  utiqnc  dici  non  poterant;  sic- 
ut  illiid  commcmoravimus  dictum  abAposioIo,  Quo- 
tidie  morior,  per  vestram  gloriam.  Qiiam  juiationeiu  ul 
Doiiiino  sc  dcberc  oslendcret,  addidit ,  quam  liabeo 
in  Chrislo  Jesu. 

53.  Vcrumtamen  propter  carnales  dico,  non  opor- 
tet  opiiiari  quod  dictum  est  coelum  ibronus  Dci ,  cl 
terra  scabellum  peduni  ejus ,  quod  sic  Iiabeal  Deus 
colloc;ita  niciiibra  in  coclu  ct  in  terra,  ul  iios  cum  sc- 
dcmus  ;  sed  illa  scdcs  judicium  signilicat :  cl  quoniam 
iii  boc  univcrso  inuiidi  corpore  maximam  speciem 
ceelum  halieat ,  et  tcrra  minimam ;  taiiquam  prxsen- 
tior  sil  excelleiili  pulLbriliidiiii  vis  divlna,  minimam 
vero  ordinct  iii  cxticmis  aique  iii  iiilimis  ,  sedere  in 
eoelo  dicitur  lerraiiique  calcare.  S|iiriiualiter  autem 
sanclas  aiiimas  coeli  noiiien  signilical ;  et  terra; ,  pec- 
calrices  :  et  quoniam  s|)iritiialis  omnia  judicat ,  ipse 
aulem  a  ncmine  jndicatur  (lCor.  ii,  15),  conveiiieiilcr 
dicitur  scdes  Dci  :  pcccalorvero  cui  dictumcst,  Terra 
es ,  el  in  lcrram  ibis  (Gen.  iii ,  19)  ;  quia  pcr  justiliaiii 
merilisd:gna  tribucDivm,  iii  iuliiiiis  ordinatur,  et  qui 


,S57  •^i»i'r. 

111  lege  maneve  noluit,  suli  loye  pnnilnr  ',  cnngiuen- 
ler  accipiliir  scabcllnni  pcduni  i-jus. 

CAPUT  XVIIl.  —  5i.  Sed  jain  ui  isUim  qTioque 
concludamus  summani ,  quiJ  laboriosius  ct  operosius 
dici  aut  cogilari  pnlo>l ,  ubi  omnes  nervos  induslri.e 
su;c  aiiimus  (idolis  CNcrccol ,  quam  in  vilio-a  consue- 
ludine  supcr.inda  ?  prictidal  membra  iinpedienlia 
rcgnuin  coelorum ,  nec  doloro  Irangalur  :  tolcrcl  iii 
conjugali  (ide  oninia,  (iu;c  qnnmvis  sint  molesiibsima, 
criuien  tanicn  illicitx  corru;ilionis,  id  esl,  fornicalio- 
iiis  non  babciit  :  vcbili  si  nxorem  quisque  halieu , 
sive  slerileni ,  sive  deformciu  corpore ,  sivc  debilcm 
niembris ,  vcl  ca^am  ,  vel  snrdam  ,  vel  claudam  ,  vel 
si  qiiid  aliud,  sive  morbis  et  doloribus  languoribusqiie 
confeclam,  ct  (piidipiid  exccpta  fornicalione  cogilaii 
polest  velienienier  liorribile,  pio  Ode  et  socielaiesiis- 
tineat ;  neque  sohmi  talem  noii  abjicial ,  scd  etiain  si 
non  habcat,  non  ducat  eani  qu;e  solula  cst  a  viro, 
piilchiam,  sanain  ,  dlvilem,  fecundam.  Quai  si  fjcere 
non  licct,  miilio  miiius  sibi  licere  arbilrciur  ad  ullnm 
alium  iUicitiiin  concubilum  acccdere  :  f(irni(.alionem- 
que  sic  riigi;il,  ut  ab  oinni  tiirpi  coimpiione  sese 
cxlraliat.  Veruin  loquatur,  neqiie  id  jiiralioiiibiis  cre- 
bris,  sed  nioiuin  probitale  commcndet :  rcbellanlcs 
adversiim  se  omnium  malarum  consueludinum  innu- 
merabiles  luihas,  dcquibus  ul  omnes  iiilelligercntur, 
pauc;c  commciiiorala;  siiiit ,  confugiens  ad  arcoiii 
cUrislian;c  militi;e,  laiKpiain  do  loco  suporioro  pro- 
sleriial.  Scd  qiiis  lanlos  labores  iiiiie  audeat,  nisi  (lui 
sic  llagratainore  jiistiiije,  ul  lamiuam  famc  el  siti  v('- 
Iiementissime  accensus,  ei  nidlam  sibi  viiani  ddmc  ca 
satielur  existiiiiaiis  ,  viiii  lacial  in  reguuin  coeKiiiiiii? 
Non  eniiii  aliler  esse  potoril  foriis  ad  loloiaiida 
oninia,  qu;u  iu  pra;cideiidis  tonsueludinibus  laburiosa 
ei  ardiia  et  omnino  difncilia  soeculi  liujus  amalorcs 
|iiilaiil.  Bm/i  ergo  71(1  esuriunt  cl  iiliunt  jtistilinnt ; 
qiioniain  ipsi  sntur(ibunlui\ 

.55.  Voruiii  lamoii  iii  his  hibnribus  ciim  quisqiie  dif- 
(icultalem  palilur,  el  por  dura  el  aspera  gr;idum  l:i- 
cicnscircumvallalus  variis  lcnlalionihus,  ct  liiiic  atquc 
hinc  insurgore  pr.clcriLe  vil;c  iiKilos  '  inliicus,  limct 
iieaggrossa  implcre  iion  possil,  arripial  consilium,  iil 
auxiliuin  mere:ilur.  Quud  est  auloni  aliud  coiisiliuin  , 
iiisi  ulinfirmil^ilcm  alioruin  ferat,  cl  ci  quanlum  potost 
opitulelur,  qiii  suae  diviniliis  desideral  subveniri?  Coii- 
scqucnlcr  iiaipie  pra^cepta  misericordia;  videaniiis. 
.Milis  aulem  el  miscricors  unum  videntur  :  sed  Iioc 
ialcresl ,  quod  milis,  dc  quo  suporius  iraclatuin  esl, 
pielale  non  coiitradicil  divinis  scnlcnliis  qux  in  sua 
pcccala  proferunliir,  nequc  illis  Dci  sermonibus  quos 
nondum  inleHigit;  sed  nulluin  benoficium  pr.cstat  ci 
cui  non  contradicit  nec  resislit :  miscricors  autem  ila 
iKin  resislil,  ut  propler  ejiis  corroclionem  id  facial, 
queni  reddcret  resistciido  pejorem. 

CAPUT  XIX.  —  5B.  Sequilur  ergo  nominus,  el  di- 
cil :  Audistis  quia  dictum  est ,  Oculum  pro  oculo ,  el 
dentem  pro  denle.  Ego  aulem  dico  vobis ,  »011  resistcrc 

'  Arnul.ensis  coilcx,  sub  lcge  ponititr. 

'bic  \!ss.  el  >iar.  ai.  aiii.  U\  01  l.ov.,  liliv  niolc^lias. 

Sa.nct.  Alglst.  111 


IT.IMLS.  \^r,-A 

ndverstts  malum  :  sed  si  (/«is  lc  pcrcitsseril  in  dexlnnm 
niaxillam  luam  ,  pra'be  illi  el  alleram  ;  ct  qiii  tolnail 
tccumjudicio  coiilcndere  et  tunicam  luniii  lollcre,  rcntiHe 
illi  cl  vestimenluin ;  et  qui  te  angariuveril  mille  passits, 
vade  citm  illo  alia  duo.  Omni  petenti  le  da,  et  qui  rn- 
luerit  a  le  muluari,  ne  nvcrsatus  fiieris.  Pharis;conmi 
jiistilia  minor  est  iion  excedcre  in  vimlicla  mnduiii. 
iie  pliis  ropoiidal  (piisipie  qn;im  acce|.it  :  ct  niagmis 
liic  gradus  esl.  Nemo  enim  facile  invenilur  qui  pugiio 
acccplo  pugnum  rcddere  velil;  el  nno  a  con\iciaii(e. 
veibo  audilo,  iinum  el  quod  (antumdcni  valcal  rcfcrrc 
con(cnlus  sil  :  sed  sive  iia  pcrlurbatiis  iinmoderaliiis 
vindic;it ;  sive  quia  jiisluin  putal,  cuni  qui  Ia;sit  prior 
gravius  Ixdi ,  quain  Ia;siis  est  qui  iion  hcscrat.  Talem 
auiniuin  magna  ex  parte  refrenavii  lex,  iii  qua  scri- 
pliim  csl,  Oculunt  pro  oculo ,  et  denlcin  pro  dente  . 
(piibiis  iioiiiiiiibus  sigiiificaliir  niddus,  ii(  injuriam  vin- 
dieia  iion  tran^cal.  El  hcc  cA  i«cis  iuchoalio  :  per- 
focla  autcm  pax  esl,  talem  peniuis  iioile  vindiclam. 

57.  Intor  illud  ergo  pninuin  quod  pr;clcr  lcgoni 
csl  iil  majus  malum  pro  minore  malo  roddalur,  ct  lioe 
qiiod  Domiiius  perliciendis  discipulis  dixil,  iie  |irii 
inalu  ulliim  muluiii  rodd.iliir;  mcdiiim  qiionidam  lo- 
cum  lcnct ,  ul  (anliiin  roddalur  quanlum  acccplmii 
cs(,  per  qiiod  a  suninia  discordia  ad  summam  conciu- 
diani  pio  (emporum  dislribuliojie  tr.insiliis  ficlus  e  1. 
Qiiisqiiisergo  malum  iiiforl  prior  stiidio  l.edeiidi  et  no- 
ceiidi,vido  qiianlumdislotabeoqui  nccUcsus  ropendit. 
Quisquis  aulem  milli  piior  nialc  fecit,  sed  tamen  tesiis 
iipcudii  gniviiis,  vel  voluntate  vel  facto,  recessit  ali- 
(|u:iiilum  :i  siinima  iiiiquilale,  et  proccssil  ad  summaiu 
jusliliam  ,  e(  tamcn  nondum  leiicl  iiuod  lcx  qii;c  pcr 
iMiiysen  daia  est  imperavit.  Qui  cigo  l;intura  reddii 
(juaiitum  accepil,  jam  donat  aliquid  :  iiiiu  eiiiin  lanlaui 
]ioeiiain  mereiur  noceiis,  quantani  ille  qiii  ab  eo  hcsii. 
iiinocons  passiis  cst.  Hanc  ergo  iiicho:itani ,  non  se- 
voiam  ,  sod  misericordeni  jusiitiam  ille  porlicil,  (,iii 
lcgem  vciiit  iniplcro,  non  solvcre.  Duos  eigo  adl.iic 
grailiis  (pii  iiilersunt,  intelligondos  reliquil,  el  de  ipsn 
siiinnio  miscricordiseculmine  dicere  maluil.  Nani  est 
aJbuc  ([uod  facial,  qui  non  iiiiplel  islani  magiiitu- 
diiiom  pi;rcepli  ,  qu;e  pertiuet  ad  rcgnum  coeloruin  ; 
u(  iion  icdd;il  CuUum ,  sed  iiiinus,  vchit  pro  duobus 
pugnis  miuni  ,  aut  pro  cvulso  oculo  aurcm  pra;cidal. 
Ilinc  ascendens  qui  omnino  nihil  rependerit,  propi;!- 
qii;it  piwccpio  Domini,  iiec  lamen  adhuc  ibi  cst.  I';i- 
riiin  eniiii  adhuc  videtur  Domlno  ,  si  pro  inalo  qiiod 
accepcris,  niliil  ropendas  mali,  nisi  eliaiii  amplius  sis 
paralus  accipcre.  Quapropter  non  ail,  Ego  uulem  dico 
vubis  ,  iion  rcddorc  nialiun  pro  nialo  ;  (|uaiii|uain  lnic 
eiiaiii  ni:igiium  pr;ccep(um  sil :  sed  ail,  uon  resistere 
ndvcrsus  mulum  ;  ul  noii  soliini  iion  repciidas  quod  lihi 
fuoril  irrogatum,  scd  etiam  iioii  rosi.itas  (|uo  niinus 
aliud  irrogelur.  IIoc  cst  eiiim  quod  eliam  consequeii- 
lcr  ex|ionil :  Sed  siquis  le  percusscrit  in  dexteiam  ma.Til- 
luin  luam,  prcsbe  illi  cl  alleram :  non  cnim  ail,  Si  ipii^ 
lo  percusseril,  iioli  lii  percuterc ;  sed,  Para  le  adliuc 
perculienti.  Quod  ad  misericordiam  perlinere ,  ln 
maxiiiic  sciilliiiil,  ipii  eis  qiiiis  nmllum  diligiiiil,  laii 
(Quuraitte.J 


J25d  OE  SERMONE  DOMIM  IN 

qiuiii  niiis  vel  quibuslibel  dilociissiinis  suis  a-groiaii- 
tibus  serviunt  vel  parvulis  vel  phrciicliiis  :  a  qnibus 
niiilla  sspe  paiiuntur  ,  cl  si  coriim  salus  iil  c\ig;U, 
pfivbeiit  se  oiiam  ui  plura  patianiur,  Joncc  vcl  u  laiis 
vcl  morbi  inlirmilas  Iransoal.  Qiios  cigo  Domiims  inc- 
dicus  animarum,  curandis  proximis  inslrncliat,  qnid 
eos  aliud  doccre  posset,  nisi  ut  eornm  qnornm  salnli 
consulcre  vcllenl,  imbccillitates  a-quo  animo  lolera- 
rcnl?  Omnis  nainqne  improbitas  ex  imbecillilate  aniini 
venil :  quia  nibil  innocenlius  esl  eo  qni  in  viriute  per- 

fectus  est. 

58.  Quxri  atitem  pnlcsl  qnid  sibi  vdit  dcxieia 
maxilla.  Sic  enim  in  excmplaribns  gnocis,  qnibns  major 
(ides  habcnda  cst,  invenitnr  :  nam  inulta  lalina,  maxil- 
lam  tanlnin  habent ,  non  cliani  dcxtcram.  Facics  csl 
autem  qua  (|nisqne  cngno-citnr  :  ct  lcgimns  a|ind 
Apostolnm,  Toleialis  enim  si  quis  vosin  scrviliilem  reUi- 
git,  si  quis  devorcU,  si  quis  nceipit,  si  quis  exlotlitur,  si 
iliiis  in  fuciem  vos  cwilit  :  dcinde  continuo  subjungil, 
Secundiim  ignohiliKilem  dico  (11  Cor.  xi,  20,  21);  iit 
cxponat  quid  sit  in  facicm  cnedi,  boc  est  conlenini 
atque  dcspici.  Quod  (luidcin  non  idco  dicit  Ai^oslolns, 
ut  illos  non  sustim  rent ;  scd  ut  se  magis  qni  eos  sic 
diligeret,  ul  seipsuni  pro  eis  vellet  inipcmli  (Id.  xii, 
15).  Sed  quoniani  lacies  non  poiest  dici  dcxtera  ct  si- 
iiisira,  ct  lamen  nnbilitas  et  secundnm  Deiim  et  se- 
eundum  hoc  sa;culum  potesl  esse;  ila  distrihuitur 
tanquam  in  dexleram  maxillam  el  sinistram  ,  ut  in 
qnocunique  discipulo  Chiisli  conlemplum  fuerit  qtioJ 
i  hristianus  cst ,  niiilto  niagis  in  se  contenini  paralus 
sit,  si  quos  Iinjiis  sa^cnli  honores  babel.  Sicut  idom 
.\poslolus,  cnni  in  cn  pcrscqncrcnlur  hoinines  nomeii 
ebristianuni ,  si  taccrct  dc  dignitatc  qnam  habebat  iii 
s.TCulo,  non  praibucral  allcrtm  maxillam  caidenlibus 
dexteram.  Non  enim  diccnuo,  Ciris  lioininius  snm 
{\ct.  XXII,  25),  non  eral  paraius  hoc  in  sc  conloniHi 
qiind  pro  minimo  liabebat ,  ab  eis  qui  in  illo  noincn 
tam  preliosnm  ct  salnlare  contenipscrant.  Nnmqiiid 
eniiii  idco  minus  pnstea  vincula  tolcravil,  quai  civihus 
Uomanis  non  licobat  imponi ,  aiit  quemquam  dc  iiac 
injuria  voluit  acciisare?  Et  si  qui  ei  propler  civitalis 
Romanx  nomen  peperccrunl,  noii  tamen  ille  ideo  non 
prschuit  quod  fcrircnl ,  cnm  eos  a  taiiia  perversilale 
«orrigere  cuperet  paiicntia  sua,  quos  videbat  in  se  si- 
nisiras  partcs  magis  qiiani  dexteras  honorare.  lllud  cst 
cnim  lantum  atlendendiim  ,  quo  animo  faceret  omnia, 
quam  bcnevole  el  clcmenter  in  eos  a  qnibus  i^ta  pa- 
liobatur.  Nam  ct  pontificis  jussu  palma  percussus, 
qnnd  contnmeliose  visiis  csl  dicere  ,  cum  ait,  Pereu- 
liel  te  Deus,  paries  denlbale ,  ininiis  iiitelligcntibus 
coiivicium  sonal;  intelligentibiis  vero  proplielia  csl. 
Paricsqnippcdcalbalns,  bypocrisisest,  idest  siinulalio 
saccrdolalcm  pra^fcrens  dignilatem ,  el  sub  hoc  no- 
mine  lanqnam  candido  lcgmine  intcriorem  qnasi  lu- 
lcani  turpitiidinem  occiiltans.  Nam  i|iiod  hiimilitatis 
luit,  inirabiliter  cnslodivit,  cum  ei  dicerctiir,  Princiiu 
tacerdotum  matedicis  ?  respondit,  Nescivi,  fralres,  qiiia 
princeps  est  sacerdotum;  scriptum  esl  enim,  Principi 
r»Ft./i  tui  non  malediccs  (4c(.  xxiii,  3  5).  Lbi  osleiidil 


MONTE,  S.  AUtiUSTIM  nSO 

quanla  tranqiiiilitale  illiid  dixissct,  qiind  iratiis  di\is>c 
vldelcitiir,  qnod  tam  citn,  lam  maiisiicte  respondit , 
quod  :ih  indigiiantihus  et  pcrtiirbatis  fieii  non  polesl. 
£t  iii  00  ipso  intelligeiilihus  veium  dixil,  Nesciei  qiiia 
princepsesl  aacerdotiim  :  lanqnam  si  diccrct,  Ego  alinm 
scivi  principem  saccidolum ,  pro  ciijns  nominc  isla 
su>tinco,  cni  m;dcdiccie  f:is  non  cst,  ct  ciii  vos  m:ile- 
dicilis,  cum  in  me  iiihil  alind  i|nam  cjiis  odislis  nniiicn. 
Sic  ergo  o|iortet  non  simiilate  ista  jactarc  ' ,  sed  in 
ipso  cordecsseail  oninia  pr;vparatum,  ul  possilcanere 
illiid  proplielicum  :  Piirulum  cor  meum,  Deus,  pnn.tum 
cor  meiim  [Psal.  lvi,  8).  Mnlti  ciiim  alteram  mavillam 
piubcre  novcrunt,  diligere  vero  illnni  a  (|uo  fcriuntiir 
ignorant.  .\l  vcro  ipse  Dominus,  qni  utiqiie  pr.Tcepta 
qu;c  dociiil  primiis  iniplcvil,  percnticiilj  se  iii  maxil- 
lam  niiiiistio  saceidotis  iion  prrbuit  allcram;  scd 
insu|)er  dixit :  Si  miile  loeulus  siim,  exprobra  de  mnto ; 
si  bene,  quid  me  cadis  (Joun.  xviii,  23)?  Non  lamcn 
idco  paratus  corde  non  fuit ,  iinn  sidiim  in  alierank 
niaxillain  cadi  pro  salutc  omninm  ,  scd  eliam  tolo 
corporc  crncifigi. 

59.  Eign  cl  illnd  qiiod  scquitnr,  Et  qi:i  voluerit 
tectim  jiidicio  conlenderc,  et  tunicam  tuam  loltere  ,  re- 
mitteilli  et  vestimenlum,  ad  prx'paraIionom  cordis,  noii 
ail  oslcnli.tioiicni '  operis  iirxccplum  rccle  inlclligitur. 
Sed  dt;  tunica  et  veslimcnto  qnod  dictum  cst ,  non  ii» 
eis  solis ,  scd  iii  oninihns  f;icicndiiin  cst,  qujc  aliiiuo 
jure  tompoialiier  iiostra  esbC  diciinns  Si  eiiini  de  ne- 
cessariis  lioc  imperatum  est ,  quanto  m:igis  snperniia 
conlemncrc  convcnil?  Vcrumtamon  ea  qire  Kostra 
dixi,  eo  gcntre  inclndenda  sunt,  qiio  Dominus  iiiso 
prxscriliil,  diccns  ,  Si  quis  vult  judicio  tecuin  coiilett- 
dere,  cl  tunicam  luani  toltere.  Omiiia  crgo  illa  inlelli- 
gantur,  de  qnibus  judicio  nnbiscum  conlendi  potest,  iia 
ut  a  iiostro  jure  in  jiis  illius  transeant,  qui  contendii 
vcl  pro  (pio  coniendii;  siculi  est  veslis,  domus,  fun- 
dus,  jnnionlum  ,  ct  goncialitcr  oninis  pecunia.  Quod 
utrum  ctiam  de  servis  accipieiiduni  sit  niagna  qii.Tsiio 
cst.  Non  eiiim  chrislianum  opnrtet  sic  possidere  scr- 
vum,  quimodo  equum  aut  argeiitum  :  quanqiiam  ficri 
possit  nl  majore  pretio  valcat  equns  quam  scrvus,  ct 
multo  magis  aliqiiid  aurcum  vel  argeiileum.  Scd  ilie 
servus,  si  rcciius  ct  honestius  et  ad  Dcum  cokndnin 
accommodaiius  abs  te  domino  educaiur,  aut  regitiir, 
qiiain  ab  illo  poiesi  qui  eiim  cupit  aufcrre ;  nescio 
ulrum  quisquam  diccrc  audoat,  ut  vestimentum  cuiii 
deheie  conlcmni.  Ilomincm  namque  hniiio  lanqn:im 
seipsum  diligere  debet,  cui  ab  oninium  Domino,  siciit 
ea,  qu;e  sequuntur  ostendunl,  etiam  ul  inimicos  di!i- 
gat  impcralur. 

60.  Sane  animadvertendum  est  oiiinem  tunicam 
vestiinriituin  essc  ,  non  oninc  veslinientnm  tunicam 
csse.  Vcsiimcnti  ergo  nomen  plura  significat  qnam 
nomen  limicx.  Et  ideo  sic  diclum  esse  arbilror ,  Et 
qui  votnerit  tecum  judicio  contendere ,  et  tunicam  tuam 
tallere,  reinitlc  itti  et  vestimenlum ;  tanquain  si  diceret, 
Qui  vuiuci  it  tunicam  tuam  tollere ,  remittc  illi  ct  Ei 

'  Duoilocim  v.ss.,  insutlnre. 
"  bk  4L)  .  At  cdili,  ujensiunem. 


tlGl  LlBKIl 

({Tiiti  uliud  iiiduincnli  li:ibeb.  Ideo  noiiniilli  pallhwi 
iiilLTprolati  siint ,  qiiod  gr*ce  posituin  cst  luiTisv. 

Cl.  Et  qiii  te  aiigariavcril ,  inquit ,  mille  pnssus  , 
vade  cum  itlo  alia  duo.  El  lioc  utii)uc  aoii  tnm  ut  pe- 
dibus  .igas,  quam  ut  aniino  sis  paralus.  N.im  iii  ipsa 
c!irisliaii:i  tiislorla ,  in  qiia  cst  auctoriins,  nihil  talc 
ir.venios  fMCtiiin  cssc  a  s;inctis  ,  vel  ab  ipso  Doniiiio  , 
cuin  iu  lioinino  quem  siiicipere  dignalns  cst ,  vivondi 
nobis  pr.rlieiet  exempliini  ;  cum  tamcn  oinnibns  fere 
luiis  eos  invciiias  parnios  fuisse  aequo  aiiiino  Uderare 
quidqiiid  cis  improhe  fiiissct  ingcslum.  Sed  vcrbi 
gratia  dictum  pulamiis ,  Yade  cuni  co  aliaduo?  an 
Iria  coniplcri  volnit ,  quo  nuniero  signifieatiir  pcr- 
fcclio;  ut  iiicniinerit  quisqiie  cumhoc  facil,  pcrfectam 
sc  implcre  justitiam,  misericorditer  perforendo  inlir- 
niiiates  corum  quns  vult  sanos  ficri?  Pulcsl  vidori 
proptere.t  etiani  'ribus  cxeiiiplis  h:cc  prscocpio  insi- 
nuasse  •  qnorum  pninuin  esi ,  si  quis  lc  porciisseriiiii 
luaxillain;  seciiiuluin,  si  quis  lunieam  lolloro  voliieril; 
terliuni ,  si  i|uis  niillc  passus  angariavcrit  :  in  qiio 
terlio  excmplo  siiiiplo  duplum  additnr,  iil  iiipliiiii 
complealiir.  Qui  nuinerus  boc  luco  si  iioii ,  utdiclnin 
est,  sig«ilical  pcrfeclioncm  ;  illud  acoipialur,  quod  iii 
prancipieiido  tanquam  tolerabilias  incipiciis  paiihiliiii 
creverit,  doiiec  perveniret  usqiie  ad  diiphim  aliiid 
pcrferendum.  Nam  primo  pra;bcri  voluit  alloniiii 
naaxillam,  cum  fueril  doxtra  pcrciissa,  ut  iiiiiius  por- 
forrc  paratus  sis  quaiii  poriulisii.  Qiiidi|uid  ciiiiii 
dexlcra  significat ,  et  cliarins  esl  uliqiie  qiiani  id  quud 
6iflisU<i  signilicat,  et  qui  in  rc  cbariore  aliqiiid  pcrtii- 
iit ,  si  ci  iii  viliore  perferat ,  minus  cst.  Deindc  illi  i|iii 
tunicain  viill  tollere,  jubet  el  vesiimenli-m  rciniiii  : 
qiiod  aul  lantuindem  est  ,  aiit  noii  innlto  amplius  ; 
"inn  lamcn  dii:diini.  Tertio  de  mille  passibus  ,  qiiiliiis 
sddcnda  dicit  duo  millia  ,  usquc  ad  dupluin  aliud  pcr- 
foras  jubet :  iia  significans,  sive  aliqiiaiito  miiitis  qiiam 
]ain  fuit ,  sive  taniumdem ,  sive  ainpliiis  qiiisqiic  iin- 
probusin  teesse  voluerit,oequoaniinotulorandume>se. 

CAPUT  XX. — 62.  Iii  his  sane  generibus  Iriuni 
exeniplorum  nullum  genus  injurix  pnctermissuni 
esse  video.  iSainijue  omnia  iii  quibus  improbitatcm 
aliquam  patiinur,  in  duo  genera  dividuntiir  :  quoruni 
allerum  csi  quod  resiitui  iioii  polesl ;  alteruni  quod 
putest.  Scd  iii  illo  quod  rcstitui  non  poiest ,  vindictx 
solatium  quxri  solet.  Quid  ciiiin  prodest  quod  per- 
ciissus  repcroutis?  Numquid  propterea  illud  quod  in 
ciirpurc  I.osuin  est ,  restiluiiur  in  iiitegruin?  Sed  tu- 
luidus  auiinus  lalia  fumeiita  desideiat  :  saiiuin  auiem 
lirinuniqiic  isia  iioii  juvaiil ;  qiiin  potius  misericorditcr 
pcrfereiidanialtcriusinlirniitatemjudical,  quam  alieno 
supplicio  suain  mitigaiidani,  qux  iiulla  esi. 

65.  Ncqiie  hic  e:i  vindicta  proliibetur,  qua;  ad  cor- 
rcclioneiii  valct ;  eliaiii  ipsa  cnim  perlinel  ad  miseri- 
cordiam;  iiec  impcdit  illud  propusitum,  quo  quis(|iie 
paratus  csl  ab  eo  qiiein  correcium  esse  vull ,  plura 
perfcrre.  Scd  liiiic  vindici;c  referenda;  non  est  idoiieus, 
ni-i  qui  odiuin  quo  solent  llagraie  qui  se  viiidicarc 
i'?sidoranl,  dilectionis  magnitudiiie  supcraveril '.  Nou 

'  (jcto  Mss-,  dilcctioiiis  iiumsuctiidtJUiuvcrawi  it. 


rill.MtS.  4262 

eiiim  inctueiidum  csl  nc  odissc  parvuliim  riliuin  paren- 
tos  vidcaiiiur,  riini  ab  ois  vapulai  peccans,  "le  peocrt 
ulierius.  Et  ccrte  porlcciio  diloclionis  ipsius  Doi  P.i- 
tris  imilaiionc  nobis  proponiiiir,  cum  iii  scquentihus 
dicitur,  Diliijile  iniinicos  veslros ,  benefacite  kis  qui 
odcrMut  vos,  et  oraic  pro  eis  qui  vos  perscqnnnlur :  cl  ta- 
iiicn  de  ipso  dicilur  per  prophelaiii.  yHt-iii  cnim  dHiijil 
Dominus,  conipit;  flaijellat  anlein  oinncm  lilium  qnem 
rccipit  {Prov.  iii,  12).  Dicil  cl  Dominus  :  Servus  qiii 
nescit  volimlalem  domini  siii ,  el  facil  digna  plagis,  f.;- 
pulabil  pauca ;  serviis  autein  qiii  scit  voluntatcm  domini 
siii,  cl  fiicit  diijiia  playis,  vapulubit  multa  {Luc.  xii,  48, 
47)..\oiicrgoqu:critur,  iiisi  utetillcviiidiccl,  ciii rcrmii 
ordiiic  poiesias  d:ila  cst;  ctca  volimlale  vindicct,  qiij 
patcr  iii  panulum  filium ,  qnein  per  xlatcm  odisse 
noiidum  poiest.  Ilinc  ciiim  ;ipiissimum  cxcinpliim  du- 
citiir,  quo  salisapparcat  pnsse  peccatuin  ainoropatiiis 
viiidicari,  qiiani  iiiipuiiiiiiiu  rolinqui :  ut  illiim  in  quem 
viiidicat  ii;iii  ptoiia  miscruin,  scd  corrcctione  bcatuiii 
volil;  paraius  laiiicn,  si  opus  sil,  a;quo  animo  plur.t 
tulcrarc  abco  illala,  qucm  vult  cssc  corrcctum,  siveiii 
oiiiii  liaboat  poiosiatom  ccorcendi  ,  sive  non  habcat. 

Cii.  .M.igiii  aiuoin  ct  saiicii  viri ,  qui  jain  opuine 
si  iiciil  iiiortoiii  istamquxanimamdissolvitacorpnrc, 
non  essc  lormidandam,  sccniidiim  corum  taincn  ani- 
iiiiiin  qiii  illaiii  limcreni,  noiinulla  peccjia  murtc  pu- 
iiioriiiil,  ipiud  ct  vivoiilibiis  iitilis  metus  incutorclur, 
el  illis  qiii  iuorle  punieliaiiiiir,  non  ipsa  niors  nocerei, 
sctl  poccaiuiii,  qiiotl  aiigcri  pnssct,  si  vivcrcnt.  Non 
tcmcte  illi  jiidlcabaiil,  qiiihus  lale  judiciuni  donavcrat 
Dous.  Iiide  csl  qtiod  Elias  inullos  morlc  aOfecit,  et 
piopria  iiianu  (III  llcg.  xviii,  iO),  eligiie  tliviniiiis  im- 
l>etrato  (IV  licg.  i,  10) :  qiiod  ct  alii  multi  niagni  et 
diviiii  viri  codoiii  spiriUi  consulondi  robus  humanis 
iioii  tcincrc  feccrniit.De  quo  Elia  cuni  exempliim  do- 
dissentdiscipuli,  Doniiiio  commemorantes  quid  ah  eo 
faclum  sit,  ut  eliani  ipsis  daret  poleslaicin  pelendi  de 
coelo  igiicni  ad  coiisumcndum  eos  qiii  sibi  hospiliuiii 
non  prxberciil ;  repreliendit  in  cis  Dominus  noii 
exeraplum  proplietse  sancii,  sed  igiioraiiiiam  vindi- 
candi,  qiia;  adhuc  eiat  in  rudibus  (Z,!ic.  ix,  52-56)  : 
aniniadverieiis  eos  non  amore  corrcciioncm ,  sed  odio 
desiderare  viiidictam.  Iiaque  posteaquam  eos  docuii 
qnid  esset  diligcre  proximum  tanquam  seipsum ,  in- 
fuso  ctiam  Spiritu  sancto,  quein  decem  diehus  coiii- 
pletis  post  ascensionera  suara  desuper,  ut  promiscrat, 
niisit  {.icl.H,  1-4),  nondefutruiillalcsvindicla;,  quain- 
vis  niulio  rarius  quam  in  Veieri  Teslamenio.  Ibi  ciiim 
ex  majore  parle  servienles  timore  iircmebanlur;  hic 
autem  inaxiine  dilectioiie  libcri  nutiiebantur.  Nain  et 
verbis  apostoli  Potri  Ananias  ct  uxor  ejus,  sicut  in 
Aclibus  Apostulorum  leginuis  ,  exanimes  ceciderunt, 
nec  resuscitati  sunl,  sed  sopulii  {Id.  v,  1-10). 

65.  Sed  si  huic  libro  ha;retici  (n)  qui  adversanlur 
VeteriTcstamento,  nolunt  credere,  Paulumapostoliiin 
quem  nobiscuni  Icgunl,  intucanlur  dicentem  do  q:iu- 
dani  peccatorc  quein  Iradldil  salanx  in  iuioritum  car- 

(II)  \!.ir.iclixu 


J265  Dh:  SERMONE  DOMIM  IN 

iiis,  u(  nnma  sa/«.i  iil  (l  Cor.  v,  5).  El  si  nolniil  l.ic 
inoriL-iii  iiilelligoie  (forl;)iseeiiiriiiiif;i'riiini  esi),qii;iiii- 
libcl  viiulicl;un  pcr  s;il:iiiam  f;ictani  ab  Apost.ilo  f;i- 
lcaiilur  :  t|m>d  non  eiini  oilio,  sed  amorc  fecis>c  nia- 
iiife-.lal  illiid  adjeolum,  "/  <""'""  «"'''«  *''•  A"'  "'  '"'* 
liliiis  qiiibiis  ipsi  iii;ii:iiam  liibiiiml  aiicluiilalciii , 
animadvertai  t  iHKul  diciiim^,  nbi  sciipliiiu  esl  apo- 
stolum  Tboniam  iiiiprccaluui  cnidim  ,  a  (luo  palma 
percussus  essct ,  ;iir.ici.-sini;c  mortis  siipplxium  , 
auiina  lanieii  ejiis  coimii.ndata,  ut  in  fuluro  ci  saieulo 
parcercliir  :  ciijus  a  lconc  occisi ,  a  c.i lero  coi|  orc 
disccrplam  iiiai.um  canis  inuilil  mcnbisin  i|uil)iis  coii- 
vivabaliir  .\pololus.  Cui  sciiplunc  licct  iiobis  iioii 
credere  ;  noii  est  cnim  iii  cailiolico  canonc  :  illi  lamcii 
oaiii  ct  lcguiil ,  el  taii(|u:im  iiieoiTuprissimam  vcri-si- 
mamqiie  lioiiiirai.t,  nui  a.lversu^  cor|)oralcs  viiidiclas 
ipuc  suiil  in  Vclcri  Tesl;iiiiento  ,  ncscio  (lua  ca'cil  .le 
acerrime  s;uviui.l,  quo  aiiinio  el  qua  dislribulloiie 
icmporum  f;icla!  sinl  oninino  ncscienles. 

G6.  Tciiebitiir  crgo  iii  lioc  injiiriarum  genere,  quo.l 
per  vindicl;iiii  liiilur  ,  islc  a  t.iiri.-liaiiis  iikhIus ',  ut 
accepla  injiiria  noii  siirgat  in  odium ,  scd  iiilirmititis 
misericordia  paratus  sit  aiiinuis  plura  pcipcti;  iicc 
correclionem  iiegligal ,  qua  vel  consilio,  vel  auctori- 
late,  vel  potcstate  uli  pole4.  A!iud  iiijuriarum  geiiiis 
est,  qiiod  iii  intcgrum  reslitui  pot.^st :  cujus  du;i;  spe- 
cies ,  uiia  ad  pcciiniani ,  altera  ad  operam  pcrliiict. 
Quapriiptcr  illius  de  lii.iica  et  vestinienlo,  bnjiis  deaii- 
g.iria  mille  passiium  et  duuni  niillium  exempla  subje- 
cta  suiit :  qiiia  el  rcddi  veslimcnlum  poiesl ;  cl  .|iieui 
;iiljuveiis  opera  ,  poicst  le  etiani  ipse,  si  o,  us  fii.ril, 
adjiivare.  Nisi  forlc  ila  lolius  distingueiubiiii  esl,  ul 
piius  quod  positum  cst  de  percussa  maxiUa,  oiniiia 
sigiiificel  ([ua;  sic  ingerunlur  ab  improbis,  ul  resiitiii 
111)11  possint  iiisi  viiidicla  :  secundum  qiiod  positum  est 
de  vestiiiieiilo  oninia  signilicct  qu;c  |  o  siint  reslitiii 
bii.e  vindicta  ;  el  idco  furle  additiim  cst,  Qui  vjluerit 
lccuin  judicio  coiiuiidcye ,  quia  quod  pcrjudicimn  au- 
fcrtur,  non  ea  vi  pulaturauferri,  cui  viiidicta  debcalur : 
leriiiim  vcro  cx  uiniqiie  coiifectum  sil,  utelsiiie  viii- 
liicla  ct  cuiii  vindicla  possit  resliiui.  Nam  qui  op'iam 
iiidebitam  viuleiiter  cxigitsiiie  ullo  judicio,  sicut  facil 
qul  a:  gariat  liomiiicni  iiiiprobe,  et  cogil  se  illicilc  ad- 
juvari  ab  invito,  ct  pocnani  improbitatis  potest  biere, 
cl  operani  reddere  ,  si  liaiic  illerepetalqui  inipr.)bum 
pertulit.  lii  bis  crgo  omnibus  gciieribus  iiijuriarum 
Douiiuus  diicet  patientissimum  et  misericordissiiiium, 
f  l  ad  pliira  perfcrcnda  paratissimum  animum  cbristiani 
esse  oporterc. 

67.  Sed  qiioiiiaiii  p.Triiiii  c~t  iion  nocere,  nisi  cliam 
praestcs  bciicliciiim  quanium  poies,  coiisequenler  ad- 
jungit ,  cl  dicit  :  Omiii  peleiili  le  da ,  el  qiii  volitcrit 
mutuari  a  le ,  ne  aversalus  fueris.  Oiiiiii  pelenli ,  in- 
(|uit;  noii ,  omnia  petcnti :  ut  id  des  quod  dare  bo- 
ncste  ct  jiisie  potes.  Qiiid  si  enini  pecuiiiam  pctai , 
qua  innocciileiii  couclur  oppriinere?  qiiid  si  postremo 
siuprum  petat?  Sed  ne  niulta  persequar  qujc    suiit 

'  Mss.  trcs,  ii,le  cliii.^lianiis  niodiis.  Paulo post,  iii  oiiiiiilms 
lere  Mss.,  surgm  odiimi,  |.ra;lcriiiissa  |)i;i>posilione,  in. 


mWE,  S.  AfCUSTINI  120* 

ii.niinierabilia ,  id  prof.elo  d:iii<liiiii  esl  ijuo.I  iu'c  libi 
iiec  allcri  ni)ce;it  ,  <|iiaiiluiii  .ciri  ;iut  crcdi  ab  boiuiiic 
polest  :  et  ciii  jiisle  iicgavci  is  qiiod  pclit ,  iiidica.ida 
cst  ipsa  jiisiitia ,  ul  noii  cum  inaiiem  dimittas.  Iia 
oiiini  pctciiti  tc  dabis  ,  quamvis  iion  scmper  id  quod 
pclit  daliis  ;  el  aliquaiido  meliiis  aliqiiid  dabis  ,  cum 
petciile;ii  injii-la  coricxcris. 

68.  Quod  aiitcni,  ail,  Qiii  i'o/iMi(  n  le  iinil:iiiri,  ne 
aversalus  fueris;  adaninium  rercrciidum  est.  Ililar.iM 
enim  datorcm  diligit  Dcus  (II  Cor.  ix,7).  Mutualiir 
autcm  omiiis  qiii  accipil,  etiain  si  iion  ipse  soliilinus 
cst  :  cuiii  ciiim  niisciicordibus  Deus  plura  r<sliliat. 
oninis  qui  bciiericium  prxstat ,  feiicratur.  Aut  si  iioii 
placcl  accipere  nuiluantcm  nisi  cum  qui  accipit  reddi- 
turus,  iiitelligcndum  est  Douiiiiuiii  duoipsa  gciicrapr:c- 
standi  csse  complcxum.  Naniquc  aiit  doiiamus  quo.l 
(laniiis  benevolc,  aut  rcddituro  commodanius.  Et  ple- 
lumque  lioiiiincs,qui  proposilo  divino  piacmio  donarc 
parati  sunt,ad  dandimi  qiiod  imituum  pctitur  pigri 
(iunt,  qu;isi  niliil  recepturi  a  Dco ,  cum  rciii  qu;e  d;>- 
liir,  illc  qui  accipit  exsolvat.  Recle  ilaque  ad  lioc  be- 
nelicii  tribuendi  geiius  iios  diviiia  lioi  t:itur  auclorit:is 
diceiis,  El  qiii  voluerit  a  te  muluari,  ne  aversalus  fueris : 
idest,iie  proplcrea  voluntatem  alienes  ab  eo  qiii 
petit,  quia  el  pecunia  lu:i  vacabil',  et  Dcus  tibi  non 
redditurus  est,  cum  liomo  reddiderit;  sed  cuni  id  cv 
pr.ccepto  Dci  facis ,  a[Mid  iiluni  qui  b:ec  jiibet,  in- 
rruetiiosuin  csse  iioii  pulest. 

CAPLT  XXI.— 09.  Dciiuleadjiingil,  el  dicit :  Audiit.i 
quia  diclum  est,  Ditigts  pro.iimuin  tituin,  et  odfiis  inimi- 
cuin  luum.  Etjo  auleni  dico  vobis,  ditiqilc  iniiiiicos  veslrus, 
benefiuilc liis qiiivos  odcruiil,  et  orale  pro  cis  i/iii  vos  pcr- 
sciiuuiilur :  ut  sitis  filii  Palris  veslri  qui  in  coclis  esl,  qui 
solem suuni  oriri  jubet  supcr  bonosel  iiiutos,  el  pluitsupcr 
jiiilos  ct  injustos.  Si  enim  ditexcrilis  eos  qui  vos  dili- 
giint,  qiiam  mcrcedeni  Iwbcbitis?  nonneel  Publicani  hoc 
faciunt  ?  Et  si  sululavcrili.'<  fralres  vcslros  tanlum  ,  qui  l 
amplias  facilis?  noniie  el  Elliiiici  lioc  ipsuin  faciuiil  ? 
Esiote  ergo  vos  perfecli,  sieut  el  Pater  vcster  qui  in  cw- 
li.i  cst ,  pcrfcclirs  esl.  Nam  sinc  ista  ditcctioiic  ,  qu.i 
cliam  inimicos  el  persccutores  noslrosdiligcre  jube- 
niur,  ea  qu;e  superius  dieta  suut  iiiiplcie  quis  potcsl? 
IVrfeclio  antcm  misericordi.e  ,  qiia  pluriinum  aiiiiii;c 
biboranti  consulitur,  iillra  dileclioncm  inimici  porrigi 
ii.iii  polcst;  et  ideo  sic  claudiliir  :  Eslole  crgo  vos  pcr- 
fccli ,  sicul  cl  Pater  vester  qiii  in  calis  est ,  perfccliis  csl. 
Ila  tiimcii  ul  Deiis  intelligatur  pcrfectus  tanqii.ini 
Deiis,  et  aiiima  perfecta  tanquam  auima. 

70.  Gradum  tamen  es-e  aliqiiciii  iii  Plurisa;oriim 
juslitia ,  qii;c  ad  Legem  veterem  perliuet ,  binc  iiitel- 
ligitur,  qiiod  niiilli  liomiiics  eosctiam  a  qiiibusdiligiiii- 
tar  odci  uiil ;  sicul  luxuriosi  lilii  parciitcs  coercilorcs 
luxuri:esiia; :  asccnditergo  aliquem  giadu:ii  qui  proxi-  . 
niuin  diligil ,  quamvls  adbuc  oderit  ininiiciim.  r.j..s 
aulein  im|)crio,  qui  veiiil  Legcm  iniplcie,  iioii  solvcrc, 
pcrliciet  beiicvolcntiam  ct  beiiigiiitalcni,  cuiii  eaiu 
usque  ad  iniiiiici  dilcclioncm  peiduxerit.  Naiii  tllegr:i- 
diis  quanivis  iioiinnllus  sit,  lain  p:ii'\uscsl  taiiieii , 

'  sic  Mss.  .^1  edili,  pecimia  lua  lc  vacual. 


1265  LIBER  PUIMUS 

ul  cum  Piiblicaiiis  cii.mi  pissit  esse  commuiiis.  !Nec 
(juod  iii  Lcgc  (liitu:ii  cst,  Oderis  inimicum  luum ,  \o\ 
julicntis  jiisio  accipieiida  est,  sed  perniiiienlis  infirnio. 
"71.  Oriliir  liic  Siinc  iiiillo  niodo  dissimubnda  qiiic- 
slio,  quod  linic  prxccp:o  Domini.quonosliorlaturdili- 
gere  inimicos  nostros,  rt  bcnefnccre  liis  qiii  nos  odc- 
riinl,  et  or.irc  pro  liis  qiii  iios  perscquuntur,  niulta;  alic 
Scriplur:irimi  partos  niiniis  diligenleret  subrie  consi- 
dcranlibusvicknturadvers;r;(pii:i  cliiiProphelisiiivc- 
niuiiliir  nuilkc  iniprccatioiies  advcrsus  ininiicos,  qiix 
iiia!ediclio:ics  putanlur  :  siciit  c^t  illud ,  Fial  ineiisa 
corum  in  laqueiim  (1'sal.  lxviii  ,  23);  el  cxHera  ipuc 
ibi  dicunliir  :  et  illud  ,  Fianl  filii  cjus  pitpilli,  el  uxor 
ejiis  vidua  (Psal.  cviii ,  9)  ;  cl  qu  v  alia  vel  supra  vcl 
inrra  in  ccdcm  ps:ilmo  in  pcr.^-onaiii  Jiid.c  pi  r  Pro- 
plietam  (licuntur.  Mulla  alia  usquei|ii:iq'ic  in  Scriplii- 
ris  repcriuhlup,  quic  vidcanUir  c^so  con!raria  et 
liuic  pra-ceplo  Dimiini ,  ct  illi  apostulico,  qiio  ait , 
Pcncdicite,  et  nolile  malcdicerc  (  Rom.  xii ,  14)  :  cuin 
ct  de  Domino  scriplimi  sit  quod  maledixeiit  civilati- 
biis  (|u;b  verbiim  cjus  iioii  acccpcnint  (Matlli.  xi , 
20  21,  ct  Luc.  X,  lo-lij) ;  et  niemoralus  Aposloliis  de 
quodam  ita  dixeril,  tteddel  illi  Dominus  secundum 
oficra  illius  (II  Tim.  iv,  li). 

72.  Sed  liirc  facile  sulvunlur,  quia  ct  Proplicla  pcr 
iinprecalioiiem  qiiid  cssct  riilurum  ceclnil,  iKin  oplaii- 
lis  voto ,  sed  spiritu  pr;e\ideiitis;  ila  el  Dominus  , 
ita  et  Apostoliis  :  qiiaiiqiiam  iii  hiiriim  eliam  verbi:> 
iion  hoc  invenitur  quod  opiavei int ,  scd  qiiod  pi:i'- 
dixorint.  Non  enim  ciim  ait  Domiiius  ,  Vcb  tibi ,  Cu- 
plunnaum,  aliud  sonat  ni.si  :ili')iiid  ci  mali  evcntunim 
nicrito  in(idelitiilis  :  qiiod  riitiiiiiin  Doiiiinus  non  ma- 
levulcntia  oittabat ,  sed  diviiiilale  cernebat.  Et  Apo- 
slulus  non  ait ,  Reddat ;  sed  ,  licddct  illi  Dominus  se- 
cuudum  opera  cjus  ;  qiio;l  verbuni  pr;tnuiilianlis  est, 
noniniprecaiilis.  Siciit  et  de  ill.i  hypocrisi  Jiiikcoruni, 
de  qiia  jain  dictum  cst ,  ciii  eversionem  immiiiei  e 
«■erncbat ,  dixit ,  Percutiet  te  Dcus ,  paries  dealbatc 
(Siipra,  cap.  19,  n.  58).  Prophelc  autcni  maxinie 
s  lciit  fijiira  iiiiprccaiitis  riiliira  pr;rdicerc,  siciilli^iiia 
palcrili  lcnipoiis  ea  iiu.c  veiitiira  craiii  siipc  ceci- 
iicrunt :  sicul  est  illiid  ,  Quare  fremiierunt  gcnles,  et 
populi  inediiati  sunt  iiiania  (Psal.  ii,  1)?  Nun  ciiim 
dixil,  Quaie  freinent  gcnies,  et  popiili  nicdilabuiitur 
iiiania ;  cuiii  ea  noii  i|u:isi  jam  Iransacla  nicminisset, 
scd  ventura  prospiceret.  Talc  cliam  illiid  est,  Divisc- 
runl  sibi  vestinienta  niea ,  et  supcr  vestimeiilum  mcum 
miserunt  sortem  (Psat.  xxi,  19)  :  ct  liic  cnim  non  di- 
xit,  Dividcnt  sibi  vestimeiita  nica ,  ct  siipcr  ve.sli- 
iiicntum  nieiini  iniltent  sortem.  Nec  lainen  de  liis 
verbis  quisqu:im  calumniatur,  iiisi  qui  non  scntil  varie- 
tatem  istam  figuraniin  in  loqiiciido  iiiliil  vci  itali  vcruin 
r.iiniicre  ,  ct  plnrimum  addcrc  alfcclibus  aniiiiuruni. 

CAPUT  XXII.  — 73.  Sed  illud  magis  iMgcl  isl;ini 
(|u;eslionem ,  ipioii  dicit  aposluliis  .lo:iiiiiis,  Si  qiiis 
$cit  peccare  frulrem  suiini  pccciiliun  non  ud  niorleni , 
fiosnilabit,  et  dabit  illi  Dominus  lilam  qui  pccciit  non 
ad  uwrtem :  esl  autem  pcccatuin  ud  mortem ;  iion  pro 
Ulo  dico  ut  rogel  (IJuan.  v,  Iiij.  Apcrtccnim  Oijtciidit 


essc  quosdam  fralrcs  pro  qiiiliiis  oraie  non  nobis  pr.c- 
cipitiir,  cum  Doiiiiiuiseiiajii  prupcrsi'Ciiloribiis  nostris 
oraie  jubcat.  Nec  ista  qu;cslio  solvi  polest,  nisi  fi- 
tcainur  esse  aliqua  peccata  iii  fiatribus,  quae  inimi- 
curum  peiscculioncgraviura  sint.  Fralrcs  autemChri- 
slianos  sigiiificare  ,  miillis  diviiiarum  Scriiiluraruni 
(licumciilis  probari  polest.  Maiiireslissimum  lamcn 
illiid  cst,  quod  Apostolus  ita  ponit,  Sancli/icalus  esl 
ciiiin  vir  infidelis  in  uxore  ,  et  sanctificata  cst  muUerin- 
fidelis  in  fralre.  Non  eiiim  addidil,  noslro;  sed  niaiii  ■ 
resluin  cvislimavit,  ciiiii  fialris  noiiiine  christianuin 
iiilelligi  vokiil,  qui  iiifiJcleiii  iiabercl  u\(irem.  Et  ideo 
paulo  posl  (licit,  Quvd  si  infidelis  discedit,  discedat : 
non  autcm  servituti  snbjeclus  est  [rulcr  vcl  soror  in  hu- 
jusmodi  (I  Cor.  vii,  \i,  15).  Pecciiliiiii  crgo  fralris  ad 
mortcm  piito  esse ,  ciini  post  agiiitioiicm  Dci  pcr 
gratiam  Domiiii  r.ostri  Jcsu  Clirisii  (iiiisque  oppiignat 
fraternilatem,  et  adversus  ipsain  graliam  ,  qiia  rc- 
cunciliatiis  esl  Dco,  invidentia;  facibus  agitaliir  (n). 
1'cccatuin  autein  non  ad  iiiortem  cst,  si  quisiiuaiii 
iioii  amorem  a  fiaire  alieiiaverit,  sed  officia  lialerni- 
latis  doLita  pcr  iiliqiiam  inliiiiiilaleiii  aninii  noii  cxlii- 
liiierit.  Quiipropler  ct  1)oniiiiu5  in  cruceait,  Paicr, 
i.juosce  illis,  (juia  ncsciimt  quid  fuciunl  (Luc.  xxiii,  34) : 
noiidiim  enini  gr.ili;c  Spiritus  s  ncli  participcs  fartt 
sociclatcm  s:uicl.c  fralernilatis  iniirant.  Et  bcatus 
Slephanus  iii  Aclilius  Apostoloruin  orat  pro  eis  u 
qiiibus  lapidatiir  (.ict.  vii,  59);  qiiia  noiidiiin  Cliristo 
credidcranl ,  iicque  advcrsus  illam  commuiiem  gra- 
liam  diiiiicabaiit.  El  apostolus  Paulus  proiitere:i  , 
cicJo,  iioii  orat  pio  Alexandro,  quia  jain  fratcr 
crat,  et  ad  morlein  ,  id  csl ,  iiividciiiiii  fr.itcriiilatein 
oppugnaiido ,  pcccavciMl.  Pro  his  aiitcm  qni  noii 
abriiperant,  amorein ',  ^ed  timore  succiibueraiit,  orat 
iit  cis  igiioscatur.  Sic  cnim  dicit  :  Alexaiider ararius 
iiiulta  inilii  inalu  oslendit ;  reddct  illi  Doniinus  secundum 
opcra  ejus  :  qtiem  et  tu  devita;  valde  cnim  reslilit 
noslris  scrmonibus.  Deinde  subjuiigii  pro  quibusoral , 
i  a  dicens  :  In  prinia  mea  defcnsione  nenio  milii  affuil , 
scd  omnes  me  dereliquerunt :  non  illis  iinpiiteiur  (II  Tim. 
IV,  U-16). 

74.  Ista  difrereiilia  peccatorum  JuJain  tradenlem  a 
Petro  neganle  distinguit  :  noii  qiiia  pCEnilenli  non  sit 
igiio^cenduni ,  ne  contra  illam  senlentiam  Doiiiini  ve- 
iiiiimus ,  qua  pnccipit  sempcr  ignuseendiim  cssc  fia- 
Iri  pclciiti  iil  sibi  Iralcr  ignoscat  (Luc.  xvii,  5)  :  sed 
qiiia  illins  pcccali  tanla  bibes  est,  ut  deprecandi  Im- 
niililatem  subire  non  possit,  etiain  si  peccatum  suuni 
iiiiila  conscicniia  ci  agnoscere  et  cnuniiare  cngatur 
Ciim  eiiim  dixissct  Jiidas,  Pcccavi ,  quod  tradiderin 
siinijuineni  justuui ;  fiicilius  laiiien  dcspcraliunc  cu. 
curritad  laqucum  (Maltli.  xxvii,  i ,  ty) ,  quam  Iiunii- 
lilate  veiiiam  deprecalus  est.  Quaproptcr  niullum  in- 
lcrcst  quali  poenitenlia^  ignoscat  Dcns.  Multi  eiiim 
iiiiilio  citius  se  fatentiir  pcccasse,  ati]ue  iia  sibi  suc- 
CLiisent  iit  vehemcnter  se  pcccassc  nollent;  sed  t;t- 


'  rost  li;(c,  non  abrupcrant  iimowni,  iii  editis  additur,  ad 
tycrtem  :  qiiod  atiest  a  Mss. 
('/)  t  Ketraa   riij:   19,  u.  ". 


1267  Uli  SEUMONF,  DOMINl  hi 

nien  aniinuin  ad  liuiniliaiuliiin  ci  oblerciulum  cor, 
iniplorandamqne  vcniain  iion  ile|)(iiiuiil :  quam  nmnl.s 
affoilioiicin  ,  propler  pcccali  iiiagiiiluJinein  ,  jani  do 
damnalione  illos  liabcrc  credendiini  csl. 

75.  El  lioc  esl  foi  lassc  pcccarc  iii  SpiriUim  saiicluin, 
idesl,  per  maliiiam  el  invidiain ,  fralernam  oppu- 
gnarecliarilalemposiacceplamgratiamSpiriiussancti, 
(|iiod  pcccitum  Dominus  neciuc  liic,  nciiue  in  ruluro 
saciilo dimilli  dicil.  Uiule  (pi;cri  polest  utrum  iii  Spi- 
riiiitn  sanctuin  Judxi  peccavcrint ,  quando  dixerunt 
quod  in  Beel7.ebub  principc  d;cinoiiioruin  daMiionia 
Doininus  cxpellerel :  utrum  Imc  in  ipsum  Doinjnum 
diclum  accipiainus ,  quia  de  sc  dicit  alio  loco,  Si  enim 
palrem  fnmilias  Beelzcbiib  vocavcruiU ,  qitanlo  magis 
domenicos  ejtis  {ilatlh.  x  ,  2j)  ?  .\n  quoniaju  dc  magua 
invidenlia  dixerant ,  irgrali  t:im  pncscntibiis  beiiefi- 
ciis,  quam\is  nonduin  cliristiani  fuerinl,  t:imen  pro- 
pter  ipsam  inv.dcnli.u  iiiagiiitudinLin  in  Spiriluin  san- 
f.lura  pcccassc  crcdendi  sunl?  Non  enim  lioc  colligilur 
d.!  verbis  Doniini.  Quanivis  cniin  coJem  loco  dixcrit , 
•  Quicumque  eiiim  dixcrit  verbum  nequain  adversus 
Filium  hoininis,  reniitlctur  ei  :  qui  aulem  dixerit  ver- 
liiim  adversus  Spiritum  sanciuni ,  non  reinittctur  ei , 
neqiie  in  lioc  sxculo,  iicque  in  futuro ;  >  lainen  vidcri 
poicstad  hoc  eos  raoiuiisse,  nt  acccdant  ad  gratiam  ,  cl 
piist  acceplam  graliain  non  ila  peccenl ,  ui  nuiic  pcc- 
caveruut.  Nunc  enim  in  Filium  hominis  dixcruiitver- 
biim  nequani,  cl  potcst  eis  diinitli ,  si  convcrsi  fue- 
riiit ,  et  ei  crediderint ,  et  Spiritum  sancium  acccpe- 
rinl  :  quo  accepto  si  fraterniiaii  inviderc,  ct  gratiam 
quain  acceperu",t  oppugnare  voluerint,  non  eis  di- 
iniiti ,  nequc  in  hoc  sxculo  ncque  iii  ruturo.  Nam  si 
cos  sic  liaberct  c(  ndemnalos  ,  iil  nulla  spes  illis  reli- 
qua  esset,  non  adliuc  moneiidos  judicaret,  ciim  ad- 
didil  diceiis  :  Aul  facile  arborem  btMiam ,  el  fruclum  ejus 
bomim  :  atil  facile  arborcin  maUim  ,  et  fniclum  ejus  ma- 
liim  (Id.  XII,  24-53). 

76.  Sic  itaqiie  accipialur  diligendos  inimicos  csse, 
cl  bcnefaciciuium  liis  qui  nos  odenint ,  et  orandum 
prohisqui  nos  pcrsequuntur,  ul  proquibusdam  cliain 
fratruni  peccaiis  intelligauir  non  pra;ceplum  esbo  ut 
orc:nus;  ne  per  iiuperitiam  nostram  divina  Scriptiira 
i/piod  ficri  non  potest)  a  sc  dissenlire  videaiur.  Sed 
mrum  sicut  pro  quibusdam  non  cst  orandum ,  ita 
ctiain  conlra  aliquos  orandiiin  sit,  noiidum  salis  ap- 
paruit.  Gcncraliler  ciiini  dicluin  est ,  Bcnedicile  ,  cl 
iioUle  maledicere  :  ct  illud ,  Neiuiiti  malum  pro  iiialo 
rcddenles  {Rom.  xii ,  M,  17).  Pio  quo  antem  i:ou 
(iras,  noii  eliain  coiilra  illuin  oras  :  potcs  ciiim  vidcre 

I  ertam  cjiis  poenam  ,  ct  penilus  despcrataiu  saliilem  , 

I I  non  qiiia  odisli  cnin ,  idco  pro  illo  non  oras ;  seil 
(juia  scntis  uihil  te  possc  proficerc,  ei  orationem  luam 
non  vis  repelli  a  jiislibsimo  jiidice.  Scd  quid  agimus 
de  his  contra  quos  oraliim  a  s:inciis  accepimus ,  non 
nl  corrigcrenlur,  nam  lioc  iiiodo  polius  pro  ipsis  ora- 
linn  cst ;  scd  ad  illam  iillim:im  damnalionem  :  nnn 
sicnl  cnnli-a  Doiuini  iradilorcm  pcr  prophclam  ;  nam 
illa  ,  ul  dicliim  csl ,  pridiclio  fiiturorum  ,  non  opla- 
lio  .=:iipplicii  fuit  :  ncc  licut  ab  Apostoio  conlra  .\le- 


MONTE,  S.  .VUGUSTINf  1268 

xandrum ;  iiam  ct  indo  jam  salis  diclum  csl  :  sed 
siciil  in  .\poc:»lypsi  Joannis  legiinus  marlyres  orare 
m  vindiceniur  {Apoc.  vi,  10) ;  cuin  ille  priinus  inar- 
lyr  III  lapidatoribus  siiis  ignosccrclur,  oravcril. 

77.  Sed  liinc  non  oporlct  niovcri.  Quis  cnim  au- 
deat  aflirmare,  cuin  illi  sancti  candidati  sc  viiidicnri 
pcticriiit,  ulrum  contra  ipsos  hoinines,  an  conlra  rc- 
giium  pcccaii  pelierint?  N:im  ipsa  est  sinccra  ct  plena 
justiliic  et  misericordi;e  vindicla  marlyrum ,  iit  evcr- 
talur  regnum  peccali,qiio  rignante  taiila  perpe^si 
siint.  Ad  cujus  cversioncm  nitilur  Apostolii^,  dicens: 
Non  ergo  regnet  peccatum  iii  vettro  morlali  corpore 
{Rom.  VI,  12).  Destrniiur  aiitom  et  cvcrtitiir  peccaii 
regiium ,  parliin  corrcclioiie  homimim ,  iit  caro  spi- 
riUii  subjicialur;  paniiii  damnalioiie  persevcranlium 
iii  peccalo,  ut  ita  jiislitia  orilinenlur,  ul  jiistis  cuin 
Christo  rcgnantibus  molesii  esse  non  possinl.  Iiiiucre 
aiwslolum  Paulum;  noniie  tibi  vidctiir  in  scipso  Ste- 
phanum  marlyrcm  vindicarc,  ciiiii  dicil  :  Xon  sic  pu- 
giio  ,  lanquuin  uerein  cwtlcus  ;  sed  casliijo  coipus  meiim, 
et  srviluli  subjicio  {iCor.  ix,  20,  27)?  Nam  hoc  in  se 
uti(|ue  prostcrnebat ,  cl  dcbililabat,  ct  victuni '  ordi- 
nab.it,  unde  Slephanum  CTterosqiie  Cliristianos  fuc- 
rat  perseculiis.  Quis  ergo  coiivincit  martyres  saiictos 
iinn  talcm  suam  viiidictain  a  Domiiio  csse  dcprccatos, 
cuin  cliam  fiiieni  hiijiis  s:i'cull ,  in  (|uo  lanla  exitia 
pcrlulorunt ,  ad  suam  vindiclam  potucrint  licenlcr 
opiare?  Quod  qui  oranl,  el  pro  inimiRis  suis  orant 
qui  sanabiles  sunl,  el  contra  iHos  iioii  oraiil  '  qui  iii- 
sanabiles  esse  voluerunt :  quia  Dciis  qno(|ue  punieiido 
illos  non  est  malevolus  lortor,  sed  jiistissimns  ordina- 
tor.  Sinc  ulla  crgo  dubitalionc  diligamus  iiiiniicos  no- 
siros,  bencfaciamus  his  qui  oderunt  nos,  et  oremus 
pro  cis  qiii  nos  persequuiitur. 

CAPUT  XXIIl.  —  78.  Qiiod  auicm  coii-:ei|iicnier 
posiliiin  cst ,  t'(  silis  filii  Palris  veslri  qui  in  ca'lis  esl^ 
cx  illa  rcgula  iiitclligendum  cst,  qiiaet  Joannes  dicit, 
Dcilit  illis  potcslalem  /Hios  Dei  fteri  {Joau.  i,  12).  Uniis 
ciiim  iiaturaliler  Filiusest,  qui  ncscit  (imiiino  prc- 
caio  :  nos  auteni  potestale  accepla  cffioimiir  lilii,  ia 
qiMiiium  ea  qu.T;  ab  illo  pra-cipiuniiir  iinplenius.  Uiide 
apostulioa  disciplina  adoptionem  appcilat,  qua  in 
a^lcrnam  hireditalein  vocamiir,  ut  coh:credes  Christi 
csse  possimus  {Hom.  viii ,  17,  et  Calat.  iv,  S).  Filii 
eigo  cfficinnir  regoiicralioiic  spiiiliiali,  cl  aJoplaniiir 
in  regiiuin  Dei ,  non  t:ini[ii:iin  alieiii ,  scd  tanipiani  ab 
illo  facti  cl  crcali :  iit  uniini  sit  bcneficiiim  ,  quo  nos 
fecit  essc  per  omnipoiciiiiam  fu:im~,  ciim  ante  nihil 
csscmus;  allerum  quo  adoplavit,  iit  cuin  oo  lanquara 
filii  vila  a.'lerna  pro  uoslra  parlicipatioiic  fniereniur, 
lla(|uc  non  ail ,  Facilo  isla  ,  quia  eslis  filii ;  scd,  Fa- 
cite  isla  ,  ut  sitis  filii. 

71).  Cum  autem  ad  hoc  nos  vocal  pcr  ipsiiin  Unige- 
nitum,  ad  siniilitndinem  suam  nos  vocat.  Ille  enini , 
siciit  consequcnter  dicil ,  solem  suum  oriri  facit  supcr 
bonos  et  malos,  et  plitil  sitper  justos  el  iiijuslos.  Sive 
solein  siiiiin  nuii  islum  carneis  oculis  visibilcm  acci- 

'  undeciiii  Mss.,  viiictiim. 

'  .Mss.  duo,  et  conlra  illoi  oraiit ;  "niissa  uogatione. 


1-2C9 


UBER  SECUNDIIS. 


1-270 


pins ,  scd  illani  sspienliam,  de  qua  diciiur,  Candor 
csl  euim  lucis  mlenta;  (Sap.  vu  ,  2(3) ;  de  qua  ileni  dioi- 
lur,  Urlus  est  milii  jushiice  sol ;  el  iierum,  Vobis  au- 
lem  qiii  'imelis  nomen  Domini,  orietur  soljuslitiw  (.Va- 
UkIi.  IV,  2)  :  ct  cliam  plnviani  accipias  irrigalionein 
doclrinre  verilalis ,  quia  honis  el  nialis  apparuil,  ct 
bonis  et  malis  evangclizaius  esl  Clirisius.  Sive  islum 
solem  mavis  acclpcre  non  solum  horainum,  sed  eilam 
pecorum  cnrporels  oculis  propalalum  ;  et  islani  pln- 
viam  qna  fruclusgignMiUur,  qui  aJ  refeclionem  corpo- 
ris  dali  sunt :  quod  probabilius  inlelligi  exislimo  :  ut 
ille  sol  spiritualis  non  oriaiur,  nisl  bonis  et  sanclis; 
quia  linc  ipsum  est,  quod  plangunt  iniqui  in  lllo  iibro 
qui  Sapicntia  Salomonis  inscribiinr,  Et  sol  non  ortus 
esl  nobis  (Sap.  v,  6)  :  et  illa  plnvia  spiritiialis  non  ir- 
rigct  iiisi  bonos ;  qnia  inalos  sigiiificavil  vinca,  de  qua 
dictum  est ,  Mandabo  nubibus  mcis  ne  pluant  supur 
eam  (Isai.  v ,  6).  Scd  sive  lioc  sivc  illud  intclligas  , 
mtigiia  Dci  bonilalc  fil ,  qu.T  nobis  iniilanda  pra:cipi- 
lur,si  filii  Dci  essc  vohimus.  Qiiaiiluin  ciiiin  liiijus  vi- 
IX  solaliuni  afierat  lux  ibta  visibilis ,  cl  pliivia  corpo- 
ralis,  quis  tam  ingralus  cst  iilnon  scnliat?  Quod  so- 
latiiim  videmus  et  jusiis  in  liuc  vita  et  peccatoribns 
communiter  exhibcri.  Non  autem  ait,  qui  facit  solcin 


oriri  super  bonos  et  malos;  sed  addidit ,  suum  ,  id  est, 
qucm  ipse  fccit  alque  coiistiiuit ,  cl  a  niillo  aliquid 
sumpsit  nt  facerel ,  siciil  in  Geuesi  de  omnibiis  lumi- 
naribus  scribilur  (Gcn.  i ,  IC) ;  qiii  proprie  poiest  di- 
ccre  sua  esse  omnia  qua;  de  niliilo  creavit  :  iit 
liinc  admoneremur  quanla  liberalilalc  inimicis  no- 
sliis  ex  prapccplo  ejus  pra^slare  debeainus  (|us  nos 
non  creavimus,  sed  de  muneribus  cjus  accepiinns. 

80.  Quis  autem  polest  vel  paratus  esse  ab  iiifirmls 
iiijurias  siislinere,  quaiituni  coruni  saluli  prodest;  et 
iiialle  anipiius  iniqiiilaiis  alieii.^e  perpeli ,  qiiam  id 
qiiod  perpessnsest  reddcre;  onini  pi  tenti  a  sealiquid, 
vel  id  qnod  petit,  si  habelur,  et  si  recte  dari  polesl, 
vel  consiliuiu  boniim ,  vcl  bencvolum  dare  aninium  , 
ncc  se  avertere  ab  co  qui  muluari  cupii ;  diligere  ini- 
iiiicos  ,  benefacere  liis  qul  sc  odcriint,  orare  pro  els 
qiii  se  perseqiiunUn?  quis  crgo  lirec  facil ,  iiisi  plene 
l.crfecteque  miscricors?  Quo  uno  consilio  miseria 
ilevitalur,  opitulante  iilo  qui  ait,  Hiscricordiam  volo 
iiuiijis  quam  sacri/iciiim  (OseiB  vi ,  C)  :  i?t'a(i  ergo  mi- 
scrico.des;  quia  ipsoriim  miscrcbiiiir.  Sed  jam  com- 
niode  lieri  puto ,  ut  hic  lcctor  lani  longo  volumine  fa- 
tigatiis  respirct  aliquanluni,  et  ad  cxiera  se  reficial  iit 
alio  libio  consiJeranda. 


LIBER  SECUJS^DUS. 


In  losteriorcm  (iartem  sermoois  oomini  iu  monte,  conteotam  Matthxi  capp.  sexto  el  septimo; 


CAPUT  PlilMUM.—  1.  Misericordiam,  usque  aJcu- 
jiis  iractalionera  liber  primuslerminuni  accepit,sequi- 
tur  cordisniundalio,  niidc  isie  siimii  exordiuin.Cordis 
aulem  mundatioesl,  lanquam  oculi'  qno  videtur  Dcus; 
cnjos  simplicis  halienJi  lantam  curam  esse  oporlet , 
quantam  ejus  rei  dignilas  flagitat,  qnx  tali  oculo  con- 
spici  polesl.  Huic  autein  oculo  magna  ex  parle  raun- 
daio  difCcilc  est  non  subreperc  sordes  aliiiiias  de  his 
rcbus  quae  ipsas  bonas  noslras  aciiones  comilari  so- 
lent,  veliiti  cst  laus  huniana.  Si  CjUidcm  noii  recte  vi- 
vere,  perniciosiim  est  :  rccte  autem  vivere,  el  nollc 
laudari,  quidest  aliud  quam  inimicum  esse  rebus  liu- 
iiianis,  qua;  uliqueiantosunlmiseriores,  quanlo  rainus 
placct  rccla  vita  hominum  ?  Si  ergo  inler  quos  vivis,  lc 
icclc  \iveuteni  noii  laudaverint,  illi  in  errore  suiit :  si 
autcm  laudavcrint,  tu  in  periculo;  nisi  tam  simplex 
cur  liabueris  et  munJum,  iil  ca  qux  recte  facis,  iion 
propicr  iaudcs  bominura  facias;  magisqne  illis  rccla 
lauJaif.ibus  gratuleris,  quibus  id  quod  bonuni  cstpla- 
cet,  quam  tibi  ipsi;  quia  recle  vivcres,  eliam  si  nemo 
laudarct  :  ipsamque  laudem  tuam  tunc  inlelligas  uli- 
lcin  csse  lauJaniibus,  si  non  leipsuin  in  tua  bona  vita, 
seJ  Dciim  honorent,  cujns  sanctissimura  lerapluni  est 
qiiisquis  \ivillieiic;  nt  illud  iraplealur  quod  ait  Da- 
vid,  In  Oomino  laudubitur  anima  mea;  audiant  milcs,  et 
jucundmtur  (Psul.  xxxiii,5).  Pirtiiiel  crgo  ad  oculuni 
iiiiiMikira  noninlucriinrcclefacieiiJolaudes  hominura, 
ctadeasrcferrequod  reclc  facis,  id  csl,  projilcrea  rccte 

I  Sic  U:)S.  At  editi,  ienqium  oculus. 


facerealiquid,  ul  hominibus  placeas.  Sicenim  etiam  si- 
muiare  bonum  libcbil,  si  noii  atlendiiur  nisi  ul  homa 
lauilel;qui  qnoniam  viderccnr  non  polcsl,polcsletiam 
lalsa  iandare.  QiioJ  qni  ficiunt,  iJ  cst,  qui  bonilatem 
siinulant,  duplici  corde  sunt.  Non  ergohabetsiraplex, 
id  est,  mundura  cor,  nisi  qui  transcendit  humanas 
'audes,  et  illiim  solum  intuelur,  cum  recte  vivil,  et  ei 
placerc  niiitur,  qui  conscieiiiia!  solus  inspef  lor  est. 
De  ciijus  conscienliEpiiriiaiequidqiiid  procedii,  lanto 
est  laudabilius,  quanlo  huraan.ts  laudes  minus  desiderat. 
2.  Cavele  ergo,  inquit,  facere  jusliliam  veslram  coram 
liomiiiibus,  ut  videamini  nb  eis  :  id  csl,  cavete  lioc  ani- 
nio  jusie  vivere,  et  ibi  conslituere  boniim  vcstrum, 
ut  vos  vidcant  homines.  Atioquin  mcrcedem  non  liabe- 
biiis  apud  Palrem  veslrum  qiii  in  coelis  est  :  non  si  ab 
hominibus  vidcamini;  sedsi  propterea  justevivatis,  ut 
ab  hominibus  vidcamini.  Nam  iibi  eril,  quod  in  principio 
scrnionis  liujus  dictum  esl ,  Vos  estis  lumen  mundif 
Xon  polest  cimlas  abscondi  super  moniem  conslilula ; 
ucque  accendunt  lucernam  el  ponunl  eiim  sub  modio,  sed 
super  candelabrum,  ut  luceal  omnibus  qui  in  domo  lunt. 
Sic  luceal  lumen  vestrum  coram  liominibus,  ut  videant 
bonn  fiicta  leslra.  Scd  noii  ibi  con^tiluil  linein  ;  addidit 
cniin,  el  glorificent  Palrem  veslrum,  qui  in  ccelis  esl 
(Maltli.  v,  14-16  ).  Hieaulera,  quialiocreprehendil,  si 
ibi  sit  finis  rccle  faclorura,id  est,  si  propierea  recle  facia- 
nius,  ul  lantura  videaniur  ab  hoininibus;  posteaquam 
dixit,  Cuvele  faccre  luslitiam  vcslram  coram  hominibus, 
ul  videamiiii  ub  cis,  niliil  addidil.  Iii  quo  npparct,  nuu 


1271  DE  SERMONt  DOMIM  IN 

lioc  oiim  proliibuisse  ul  lecic  fiai  roram  hoiiiiiiiltiis, 
I  od  iieob  iii  forle  ncU'  lial  corani  lioniinibus,  iil  vi- 
licamiir  ab  cis  iil  osi,  iit  lioc  inlueamur,  ci  ibi  liucm 
ii'):lii  propo!.iii  collocemiis. 

3.  Nam  el  Aposlolus  ilicil,  Si  adhuc  homiiiihns  ;;/(i- 
orem,  Christi  senus  iioii  essem  (  C.nlal.  i,  10) ;  luiii 
aliolnco  dical,  1'liiceie  oiiiiiilms  jier  omnia,  siciilet  eijo 
omiiibiis  per  omiiid  )>l(icco  (I  (.«r.  x,  52,  oo).  Qnoil  (iiii 
iioii  iiilelliguiil,  coiiliaiium  pul.-iiU  ;  ciini  ille  scdixe- 
lil  iioii  placerc  lioiiiinibiH,  qiiia  noii  ideo  rccte  facicbat 
ut  placeret  boininibiis,  scd  ul  Dco,  ad  ciijus  aniorem 
corda  liomiiium  volebalcoiiverlere,  eo  ipso  quoplacc- 
hat  liominibiis.  Il;uiue  ct  non  se  placerc  liominibns 
rccle  dicebal,  quia  in  co  i|  so  ut  Deo  placen  l  inlncba- 
lur :  et  placcndiiin  cssc  liiiiniiiibiis  rccle  pr:eci|)ii'bat, 
iion  ul  lioc  appcterclur  lanqiiam  nierces  reclc  lacio- 
riiiii ;  seil  qiiia  Dco  plarcrc  non  |iossel,  qui  noii  se  iis 
qiios  salvos  licri  vellcl  prabcrot  imil.iiKhim  :  imit iri 
auleiii  illum  qui  sibi  non  placucril,  niillo  paclo  ipiis- 
quain  polest.  Siciil  ergo  iion  absurde  loqiierelur,  qui 
(licerct,  lii  bac  oi  cra  qua  navcm  qu:ero,  non  navci.i 
ipi.Tro,  scil  patiiaiii  :  sic  et  Apostoliis  convenieiiljr 
diterel,  In  liaeo|icra,  qiia  lioiniiiibiis  placeo,  nm  lo- 
nilnibns,  sek.'Deo  placco,  quia  non  lioc  appeto,  scd  ad 
id  rcfero  ui  nie  iiiiiteiiliir,  quossalvoslieri  volo.  Sic- 
:it  dicit  dc  oblatione  qiKC  lil  iii  saiiclos,  iVo»  quia  iiiia:- 
rodaliiw,  seil  iiiiiiiiro  (racliim  (Philpp.  iv,  17)  :  id  csl, 
(,liii>d(iua'io  d.iliir.l  vcstrum,  iion  lioc  quKio,  sed  fru- 
ci>Mii  vcstruni.  Iloc  cnini  indicii)  app.irere  poierat 
i|iiaiituni  profecissciil  iii  Dcum,  ciiin  id  libeiiier  oflcr- 
reiit  ',  quod  non  proplcr  gaudium  de  inuiieribiis,  scd 
piopler  cDmiiiunionem  cliarilalis  ab  eo  (pi^irebalur. 

■i.  Uuanquani  ct  cum  addii,  ct  dicii,  Alioquiii  mcr- 
cedcm  iioii  hnbebilis  ainul  Piiticm  vistium  iiui  in  calis 
esi,  iiihil  aliuddciiKinsliat  nisi  id  nos  cavere  opor- 
lere,  iie  lRinian;ini  laiidcm  pro  iiostronim  operum  iiicr- 
ccile  (|U;craiiius,  idcsl.ca  iios  bcatiiselliciarbiticiniir. 

C.ArLT  II.  —  5.  Ciiiii  enjo  facis  elccmoxyiiam,  iii- 
(]iiil,  iioli  tiiba  canereaiilete,  siciit  hijpocrila:  \aciuiil  in 
sijHiigogis  ei  in  ticis,  ul  glorificenliir  ub  homiiiibiis.  No- 
li.  inqiiil,  sic  vclle  hiiKilesccrc,  ut  li\poriit.c.  Mamrc- 
^iiiin  cst  niilcm  bypDCiiias  iioii  qiiod  nciilis  pi';rieii- 
•biiii  liomimini.  id  cilani  CDrdi^  i:esl;iii'.  Siint  cniin  liy- 
puciil.e  simiilalorcs  ,  t;iiKpi:uii  piDiiiiniiatorcs  pcr- 
Muiannn  aliciiarnm  ,  siciil  iii  lluiiliicis  fabulis. 
Noii  ciiini  (|iii  agit  paitcs  .\g;uiieii>ni>nis  iii  Iragte- 
di.i,  vcrbi  gralia,  sive  ;ilieujus  allci iiis  ad  liislDiiaiii 
\il  fabulam  qii;e  agiHr  |iciliiientis,  vere  ipse  est;  >e(l 
Miiiiilal  cum,  cl  liypocrila  dicitiir.  Sic  in  Ecclcsia, 
vd  iii  oinni  vil;i  buniaiia,  (|uisquis  se  vult  vidcii  qiiod 
iioii  est,  hvpocrila  csl.  Siiiiulal  cnim  jiislnm,  non  cx-- 
liibct;quia  tutiim  hiictum  iii  biudc  boniimiin  piiiii'., 
tjuam  possiint  etiani  simulantcs  perciperc,  duin  fal- 
lunt  eos  quiliiis  \id(nlur  boiii,  ab  ei»que  laiidantur. 
Scd  talcs  abin-pcclorc  cordis  Dco  nicrcedcm  non  ac- 
cipiiinl,  ni^i  fallaci;c  siippliciiiin  :  ab  hominibus  au- 
leiii.  inquit,  pcrcepeTunl  merccdcm  siiain;  reclissime- 
qiie  his  dicctiir,  Recediic  a  mc,  opcrarii  dolosi  •  noiiicn 

'  CunacsMss.,  'iicercnt. 


MO.NTE,  S.  AUGLSTIM  «72 

nicuin  hahuislis,  scd  opcra  mca  non  fecistis.  Illi  crgo 
perccperiinl  n.ercedem  siiam,  qui  non  ob  alitul  elce- 
mosviiain  faciniil,  nisi  ut  gluriliccnlurab  bomiiiibus  : 
iin.i  >i  slorilicciiUir  ali  hominibus,  scd  si  ideo  faciant 
iil  L;lDrilicciiliir,  sicul  supcrius  liactatiim  est.  Laiis 
( iiiiii  Iiiiin;iiia  non  appcti  a  ncle  facicnte,  scd  subsc- 
qiii  (Iibul  n'Cte  faciciiliiii  :  iit  iUi  pronciant,  qiii  etiam 
iiiiiUiii  p'issiiiit  iinod  l.iiiibiiU;  iiiniiil  hic  putcl  arupiiil 
eos  sibi  prodessc,  qiiein  laiulant. 

C.  Teaulem  facienlecleemosgnam,  nonseiatsinislraliia 
ijiild  faciat  dcxlera  iiia.  Si  iiitcllexeris  sinisliam  inli- 
(lclcs  dici,  videbiliir  iiiilla  esse  euljia,  phccre  lidclibus 
vclle  :  cuin  prorsiis  niliilominus  in  qiiDnimlibel  lioini- 
niim  laiide  friicluiu  ct  lineiii  Loni  opcris  coiistitucre 
proliibeamur.  Qiiod  autem  ad  id  pertincl  ut  le  Imiten- 
tur,  (piibiis  rede  Ticta  tua  placucrint ,  iion  tantiiin 
fidulibiis,  scd  etiam  iiilldeliliiis  evliibriidiiiii  esl,  iil 
laiidanilis  lioiiis  D|icribus  iioslris  Dcuin  boiiDrcnl,  cl 
vtniaiit  ad  saliitcui.  Si  aiitcm  sinislram  inimicum  pu- 
tavcris,  iit  nesciat  inimicus  luiis  cum  elceinosyiian» 
f.icis;  (ur  ip-e  DDiiiiiius  inimicls  Jiid;cis  cirCLmslaii- 
tibiH  misciicordilcr  saii:ivil  bomincs?  cur  apDStoliis 
I'elriis,saiiatDeo  qncni  ad  porhiniSpcciosam,  dcbilcui 
iiiiseratiis  esl,  ciiam  iras  iniiiiicoruin  in  sc  alrpie  iii 
alios  Chiisli  discipulos  pcrtiillt  {.iit.  iii,  iv)?  Deimfc 
si  UDii  opDrlet  .stirc  iniiiiicimi,  ciim  elcemosynam  fa- 
ciimis,  (iiioiiioilo  ciiiii  ip-o  iiiiniico  facicmus,  ul  illiid 
iiiipli-anius  pr;cccplum,  Si  esurieril  inimicus  liius,  ciba 
illum,  si  silieril,  poliun  da  illi  {Piov.  xxv  ,  21)? 

7.  Tcrlia  solct  csse  cariialium  opinio,  lain  ab.^iirda 
cl  I  ideiida,  ui  noii  cam  conimcmorarem,  iiisi  experliis 
fsscm  iioii  paiicos  co  errorc  dclineri,  qui  diciiiit  sini- 
str.e  noiiiinc  uxDreni  sigiiilicari  :  ul  qunniain  iii  re  f;i- 
iiiiliari  icnaciDrcs  pccuiiiarum  soleiil  essc  femina',  la- 
tcat  eas  cuiii  aliquid  misericorditer  viri  earum  egenis 
iiiipciidiiiil  propter  domcslicas  lilcs.  Qiiasi  vcro  soli 
Mii  cliristiaui  siiii,  ei  iion  lioc  pncccpiiiiiietiam  femi- 
iiis  dalum  sit.  Cui  ergo  siiiistrx  jubctur  feiiiiHa  occul- 
t;irc  opiis  miscricordi;e  su;e?  .An  cliam  vir  siiiistraciit 
lciiiiiKc?  qiiod  al)Siiidissime  dicitiir.  Aut  si  qiiispiam 
piit;it  iiivicem  sibi  siiiislras  csse;  si  ab  altcro  ita  er."- 
t;cliir  aliqiiid  de  rc  timili.iri,  ut  sii  conha  altcrius  vo- 
limtatem,  iion  cril  cliristiaiiiim  tale  conjiigiiim  :  seti 
iicce^sc  esl  ut  quisquis  enruni  elcemosyiiani  faccre  vo- 
liiei  ii  ex  pricccpio  Dci,  qucnicumquc  advcrsum  liabue- 
ril,  iiiiiniciis  sit  pr;cccpto  Dci,  cl  ideo  iiiler  iiilidcles  dc- 
piiiclur  :  pr.tceptiinicst  auicm  de  lalibus,  nt  boiiasiia 
coiivcrsaiione  ac  morihiis  lucrifaciat  uxurcm  mariliis 
(iilclis,  \cl  maritiini  n.ulicr  fidclis ;  qiiaproptcr  noii 
sibi  dcbeiit  otciillaic  bona  opeia  sui,  (piibus  iiivilaiidi 
suiit  ad  inviccin,  iil  allcr  alteruni  possil  ad  clirisli.v 
iix  fidci  coiiimunioncm  iiivilnre.  Ncc  furla  facicnda 
suiii,  iit  promercatiir  Deus.  Quod  si  occullanduin  esi 
nliiiiiid,  quamdiu  allcriiis  inlinnilas  n'(|iio  aiiimo  id 
iion  polcst  sustiiierc,  (|uod  laincn  non  injii.lc  atque 
illicite  lit;  iioii  tamen  ipsain  iiuiic  siiii;:trani  sigiiificari 
tolius  capiluli  consideialione  facile  appaiet,  in  qua 
simiil  iiivciiietiir  qiiain  sinistram  vocci. 

8.  Cnvete ,  inqiiil ,  fiucrr  jusliliiini    vcslrfiiii  corinu 


illo  LIBER  SECi:.Nt)L'S. 

hnmimbu)  nt  videumiiii  tib  ei$  :  alioifitiu  inerccciein  noit 

linbekitis  apud   Palrem  vcs:rum  qui  in  ccelis  esl.  Gine- 

rililci  liic  jusliliam  noiiiin:ivil,  dcinde  pnrticnlariicr 

cxscq;iiliir.  Esl  enim  pars  aliqua  jiistitix  opiis  qiiod 

pcr  clccniosynam  lil,  cl  ideo  coniicclil  dicendo  ,  Cum 

crgo  facis  elcemo^ijiiam  ,  noli  tuba  canere  anle  lc ,  siciU 

liijpocrilx  faciuiil  in  sijnagogis  et  in  wVis ,  ut  glorif.cni- 

liirub  lioininibus.  Ad  hoc  rcspicit  qiiod   siipcriuj  ait, 

C.avete  facerc  justitiam  vestrum  corain  lioininibus,  iit  vi- 

denmini  ab  eis.  Qiiod  atitcni  sequiliir,  .4men  dko  vobis, 

tierceperitnt   mcrcedem  siiam  ,  ad  illuJ   respicit  qmd 

s.i,  ri   pnsiiit,  Alivq:in  mnrcedein  noii  liabebiiis  aptid 

Vilrein  vcslruin  qiti  in  coelis  esl.  Deindc  Srqiiitiir,  Te 

aulem  facienle  elcemosynam.  Cum  dicil,  Te  autcni, 

quid  aliud  dicit,  quam  ,  Non  quomodo  illi?  Qiiid  crgo 

iiiilii  jubct?  Te  autcm  facicnte,  iiiqiiit ,  We«Hirisi/iinm, 

iioii  sciat  siiiistra  luii  qitid  faciat  dcxtcra  lua.  Ergo  illi 

sic  faciunt,  ut  sciat  -iiiistra  corum  qnid  faciat  dextcra 

eorum.  Quod  iginir  iii  illis  culpatum  esl,  hoc  tu  ficere 

vclaris.  In  illis  aiiiem  lioc  culpatum  est,  quod  iia  fa- 

liunt  ut  laudcs  lioniiiiiim  quaranl.  QuapmiJter  niliil 

ciin-equentiiis  sini^tra  vidclur  significare,  quaiii  ip^a/.i 

dclcctaiioneni  laudi^.  Dextcra  auleiii  significal  inlcn- 

lioiicm  iinplendi  piycepta  divina.  Ciini   ilaque  cin- 

scienlix  racientis  elecmosynam  miscel  se  appctitio 

laiidis  hiimanx,  fit  siiiistra  conicia  operis  dexlcra;  : 

Ncscial  ergo  siiiiitra  tua  i/uid  facial  dcjclera  lun,\dci>l, 

non  se  miscoat  conscicnliiK  Uir  laiidis  hiimanx"  appc- 

lilii),  ciim  in  clecniosyna  facienda  diviiium  prxccptiim 

conleiidis  implcrc. 

9.  L'l  sit  ekemosijna  tua  in  abscondilo.  Quid  cst ,  i/i 
ahscondito,  iiisi  in  ipsa  boiia  conscieiilia,  qu:c  liiiiiia- 
iiis  (iculis  denioiistrari  non  potest,  nec  verbis  apcriri? 
Quandoqiiidcm  niiilti  niulla  mcnliuntur.  Quaproplcr 
si  dcxtera  intrinsccus  agit  iu  abscondilo,  ad  sinistram 
pcrtiiicnt  omnia  exteriora,  qu:c  siiiil  visibilia  et  lein- 
poralia.  Sit  ergo  clceniosyiia  tua  in  ipsa  conscicntia 
lua,  ubi  multi  eleemosynam  faciunt  boiia  voluntaie, 
ciiam  si  pi^ciiniam  ,  vel  si  ipiid  aliiid  ,  qiiod  iiiopi  lar- 
giendum  cst ,  non  liabcni.  Mulii  autcm  foris  fa- 
tiiiiil,  ct  intiis  non  laciuiil  qui  vcl  ambilione,  vel 
aliciijiis  rci  lcmpiiralis  gralia  volniit  niiscricordis 
vidiTi  ,  in  (piibus  sola  sinistra  optrari  exisliiiiaiida 
esl.  Ilcm  alii  qiiasi  mcdiiim  iiiler  utrosqiie  locuin 
leiieiil,  ut  ct  iiilciitione  qux  in  Dcuni  est  elcemo- 
.•■ynam  facianl  ,  cl  tamcn  inseral  se  huic  optim:c 
voluntali  nonnulla  ctiam  laudis  vcl  cujusce  rei  fra- 
gilis  el  tciiiporalis  cupiditas.  Sed  Doiniiuis  nosier 
iiiiiito  vehenicnlius  proliibet  sulain  sinislrain  in  iiobis 
opcrari ,  quando  ctiain  misccii  cain  vetat  operibus 
dcxter.c  :  ul  sc.l.cel  non  iiiodo  sola  tcnipuraliuiii  rc- 
I  um  cupidilaic  cavcainus  eleemosynain  faccre ;  sed 
nec  ila  in  hoc  opcre  allcndaiuiis  Deum.  ut  sese  nii- 
seeat  vci  adjuiigat  cxleiioruinappetiliocoinniodiiruin. 
.\gitiir  cniiii  de  corde  niiindando ,  quod  nisi  fuerit 
siniplex,  luunduin  iioii  cril.  Simplcx  autcm  quoinodo 
eril  z:  duobiis  doininis  scrvii ,  nec  uiia  inlenlioiie  re- 
itjiii  iKtciiiariiin  piirilical  acicin  siiam,  scd  cani  mor- 
laiiuin  ijiiuque  liaj^iiiuiiiipie  roiuiii  amorc  obiiiiliil.il? 


(274 


Sit  ergo  eleemosyiia  liia  in  abscondilo;  ct  Pater  luus  ijut 
ri(/f/i««6scoH(i((or«/(f(;/;!7ii.Kectissimeomniiioctvcris- 
sime.  Si  ciiiin  praemium  ab  eo  cxspetlas  qui  conscicii- 
tiip  soliis  iiispeclor  est,  sufficiat  libi  ad  promcrciidu.ii 
pr.cmium  ipsa  conscienlia.  Mulla  laiina  cxcinplaria 
sic  habcnl  ,  Et  Pater  tuus  qui  vidct  in  abscondito,  red- 
dcl  libi  palani  :  scJ  quia  in  grccis  ,  qu  c  prio:a  suiit , 
iioii  iijvcniinus,  palam  (a) ,  non  pulavimus  liinc  csso 
aliipiid  disscrendiiin. 

C.\PI)T  III. — 10.  El  ciiin  oritlis,  iiiquit,  non  erilis  sicut 
Itypocrilce,  qiii  aiiiant  in  synagorjis  el  in  angulis  plalea 
riiin  stanles  orarc,  iit  vitleiintur  iib  lioniiiiilnis.  Neqiio 
liic  videri  ab  hominibus  ncfa.s  est ;  sed  ideo  lixc  agere 
nl  videaris  ab  hominibus :  cl  siipcrn;io  loties  cadem 
dicunlur,  cum  sit  jam  una  rcgiila  custodieiida,  qua 
cogniuim  est,  non  si  lunec  sci:int  lioinincs,  rormidan- 
diim  esse  aiit  fugienduin  ;  sed  si  l:oc  :iiiiiiio  fiaiil,  iit 
f.uclus  iii  cis  cx|iclaUir  pl:icciidi  boiiiinibiis.  Scrxat 
etiaiii  ipse  Dominus  eadem  veiba  ,  cum  adjuiigil  si- 
militer,  Amen  dico  vobis,  perceperunt  mercedem  suam ; 
hiiic  ostendens  id  sc  proliibci'e,iie  ea  mcrccs  appeta- 
tiir,  qiia  slulli  gaudeiit  cum  laudaiitur  ab  iKiniiiiibus. 

11.  Vos  aulem  cum  oraiis,  inquit,  iiilroite  in  cubicu- 
la  vcstra.  Qua;  sunt  isia  cubicula,  nisi  ipsa  corda,  quie 
in  Psalino  cliam  signiDcantur,  cum  dicilur,  Quee  dici- 
tis  in  cordibus  veslris ,  el  in  cubilibus  veslris  compungi- 
niini  {Psnl.  iv,  5)  ?  Et  claudentes  oslia  orate ,  ait,  Pa- 
irem  veslrum  in  abscondilo.  Paruin  esl  intraro  in  Cii- 
biciila  ,  si  ostium  pateat  importiinis,  per  quod  ostiuiii 
ea  qux  foris  sunt  improbe  sc  immcrgunt,  el  iiilerior.l 
nnsira  appelunl.  Foris  aulem  diximus  esse  Oinnia 
tcinporalia  et  visibilia,  qu;e  per  oslium  ,  id  est  pcr 
c;irnalem  seiisum  ,  in  cogilaliones  iioslras  pene- 
trant,  et  tiirba  vaiioruin  phanl;ismatum  orantibus 
obstrcpiiijt.  Claiidendum  est  eigo  ostium,  id  est,  car- 
n.ili  seiisui  rcsistendum  cst,  ut  oratio  spiritualis  diri- 
pnlur  ad  Patrem  ,  qux  fit  in  intimis  cordis,  ubi  oralur 
P:ilcr  iii  abscondilo.  Et  Puter,  inqiiit ,  tesler  qiti  videl 
m  abscondilo,  reddel  vobis.  Et  lioc  tali  clausula  termi  • 
nandiiin  fuit :  non  enim  hoc  monet  nunc  ul  orcinus, 
scJ  quomodo  orcmus  ;  neqiie  superius,  iit  raciainus 
elcemosynam,  sed  quo  animo  faciamus  :  quoniam  de 
cnrde  miiiidaiido,  prxcipit,  qiiod  non  mundat ,  nisi 
iin:i  el  simplex  inlcnlio  iii  xtornaiii  vitam  sulo  ct  piirc 
aiiiore  sapieiiti:c. 

12.  Uranlcs  aulcin  nolile ,  ah,  niultum  loqui ,  sicu. 
Elhnici :  arbilranlur  eiiiin  qiiod  in  mulliloquio  siio  ex- 
iiuditintur.  Sicut  Iiypncrit;iruin  est  pra,bore  se  spe- 
ttaiidos  iii  oraliune  ,  (|uorum  fructus  est  placere  ho- 
miiiibus;  ila  Elhnicoruin,  id  cst  Gciitilium,  in  multi- 
loquio  se  piitare  exaudiri.  Et  rcvcra  oiiine  multilo- 
quium  a  Gentilibus  veiiit,  qui  excicend;c  lingua;  pnliiis 
(piain  iMiiiidaiido  aninio  d  iiit  operam.  Et  lioc  iiuga- 
toiii  sludii  gemis  cli:im  ad  Ocuni  prece  neciendiiiu 
lr:iiisrerre  cnnaiilur,  arliilr:iiilcs  siciil  liominem  judi- 
cciii  verbis  adduci  in  sciitcntiam.  Solile  ilaque  similct 
illis  esse,  dicil  unus  CL  vei  us  magisler.  Scil  eniin  Pa- 
Itr  veslcr  quid  vobis  nccessiirium  sit ,  antequam  pelalL 

(«)  (.onlra  li(.<lic  iii  giacis  iiucnilur,  non  iii  lalinis. 


,07>;  DE  SERMONE  DOMINI  IN 

«6  .0.  Si  ciiim  vcrbn  niiiU;\  ail  iil  iiroreriinlur,  ul  m- 
6lrii:itur  el  docoaUir  igiiiirus,  (iniil  eis  opus  esl  ad  re- 
nim  oiiiniuiii  cogniloroni ,  cui  omni:i  quLC  sunl ,  00 
il.so  quo  sunl,  loiinuulnr,  sesequc  indicanl  faela;et 
en  qu.-c  fulura  sunt  cjiis  artcm  sa|iientiamquc  iion 
laleiit,  iii  qua  snnl  cl  qua>  Iransiernnt,  ct  qu;c  trans- 
flura  siiiit,  onin.a  pixscnlia,  ct  non  transeunlia? 

15.  Sed  quoniain  ,  quanivis  iiaufti ,  lamen  verjja  el 
ipscdicluruscstqnibusnosdoccal  orarc;qu*ri  polcst 
ciir  vcl  liis  vcrbis  paucis opussit  ad  ciim  qui  scit  omnia 
aiilcqiiam  liaiil,  ct  novil,  ul  dirliim  cst,  qiiid  nnbis  sil 
neccssariHin,  aiitL^qnaMi  petamus  ab  eo?  llic  prinio 
rcspondelnr,  non  verbis  nos  agerc  delicre  apud  Dcmn, 
ul  impclremus  quod  volumus,  scd  lebus  quas  aniino 
gcrinuis,  cl  inleiilionc  cogilaiionis,  cuni  dilcctione 
piira  ct  siniplici  affocUi  :  scd  rcs  ipsas  vcrbis  iios  do- 
ciiisse  Dominum  iioslrum  ,  quibiis  mcmori.u  iiianda- 
l!s  eas  ad  lempus  orandi  rccordemnr. 

14.  Scd  rursus  qujcri  polcsl,  sive  rcbus,  si\e  veibis 
oraiidnm  sit,  quid  opiis  sit  ipsa  oratione,  si  Dcus  jam 
iiovit  quid  nobis  nccessariuin  sit :  nisi  quia  ip-^a  oia- 
lionis  inlciilio  cor  noslrnm  sercnat  et  piiigat ,  c:\pa 
cinsqiie  elficit  ad  ex(  ipicnda  di\iiia  niunera,  (lu.e  spi- 
litualiler  nobis  iiifundinitur.  Non  cnim  anibitione 
piccum  nos  exaudit  Dcus,qui  semper  paralns  est 
dare  suam  Incem  nobis,  non  vi^ibilem,  scd  iiitclligi- 
bik-in  et  spiritualeni  :  sed  iios  iion  scmper  p;iiati  su- 
nius  ;iccipere,  cum  inclinainnr  in  alia,  et  rerum  lciii- 
poralium  cupidilale  leiiebramur.  Fit  eigo  in  oralione 
conversio  cordis  ad  cum,  qiii  scmpcr  dare  paratiis 
est,  si  nos  capiamus  qiiod  dederit;  ct  in  ipsa  convcr- 
sione  piirgatio  interioris  ocnli ,  ciim  excludunlur  ca 
qu;c  lemporaliler  cupicbanlur,  nl  acies  cordis  simpli- 
cis  ferre  possii  simplicem  Inccm,  divinitus  '  sine  iillo 
occasu  aiit  imiiuilatione  fulgcnleiii  :  ncc  soluin  ferre, 
scd  cti;mi  maiiere  in  illa;  iion  tantnni  sine  niolestia, 
sed  etiain  cum  iiieffabili  gaudio,  qiio  vere  ac  sinccri- 
lcr  be;ila  vila  perficilur. 

C.vrUT  lY.  • — 15.  Scd  jam  considerandum  est  qu;c 
nos  orare  ille  pra?ceperit,  per  qucni  et  disciinus  qiiid 
oreiniis,  ct  coBsequinuir  qnod  oramus.  Sic  Uaque  orale 
vos,  iiiqiiil  :  Paler  iioster  qui  es  i/i  coeUs,  sanctificetur 
iionien  luum  :  adveiiial  regnum  tuum  :  fial  voluntas  tita 
iicul  iii  coslo  el  in  lerra  :  panem  nostrum  quotidianum 
du  iiobis  Iwdie  :  et  dimitte  nobis  debita  noslra ,  sicvX  el 
nos  diiiiiltimus  debiloribus  noslris  :  ct  ne  nos  inferas  in 
teiilaliuniin ;  scd  libcra  nos  a  nialo.  Ciiin  in  omiii  de- 
|irccalione  beiievoleiitia  coiicilianda  sil  cjiis  qucm  de- 
prccamur,  deinde  dicciidum  quid  depreceinur;  laude 
illiiis  ad  quein  uralio  dirigitur,  solet  bcnevoleiitia 
conciliari,  et  boc  in  oralionis  principio  poni  solct :  in 
qno  Uominiis  noslcr  niliil  aliud  nos  diccre  jussit,  nisi, 
Piiler  noster  qiti  es  in  ccelis.  Multa  enira  dicla  siint  in 
laiidem  Dci ,  qua:  per  onines  sanctas  Scriptunis  varie 
laleqne  diffusa  polcril  quiscpie  considcrare,  cum  lcgil : 
iiiisiinam  taineii  invenitur  pr;ccepluni  populo  Isracl  iil 
(Mc<rcl,  Pater  nostcr,  aiit  ut  orarel  l'atrcm  Dcum ; 

'  «ss.  vaticani  duo  cl  uiius  Corbciciisis ,  iuccm  diiini- 
UUis. 


MONIE,  S.  .\IJGUSTINI  1270 

scd  Domiiuiseis  insiniiatus  cst,  laiii|uam  scrviciililiii<, 
id  Cnl,  scciindum  cariicm  adliuc  vivcnlibus.  Iloc  ;iu- 
lom  dico,  tiiiii  inaiidala  Lcgis  accipcrciil,  qu;c  obsir- 
varc  jiibebaiitiir  :  nain  l'ropbel;c  sa'pe  ostciiduiil 
eumdeiu  Dominum  noslriini  eliain  ralrem  conim  esse 
poliiisse,  si  ab  ejus  mandatis  noii  aberrarciit :  siiiili 
cst  illiid,  Filios  gemii,  et  exallari ;  ip.ii  aulem  sjircveruul 
me  {Isui.  i,  2);  et  rlliid,  F.ijo  di.ri,  Dii  estis,  et  /ilii  F.x- 
cclsi  omnes  '  (  Psal.  lxxxi,  (i );  et  illud,  Si  l>ominu$ 
ium,  ubi  est  timor  mens  ?  et  si  Paler  stiin,  ubi  cst  liunor 
nieus  {Malach.  i,  G)?  cl  alia  permiilla,  iibi  arguuntur 
Jiida'i,  quia  filii  esse  pcccaiido  noIucrunt:exccptis  cis 
qii;e  in  propbclia  diciinliirde  fuluropopiiloclirisliano, 
qiiod  Patrem  Deum  esset  liabiliiriis  ,  scciinduni  illud 
cvangclicnm,  Dedit  eis  potestatem  /ilios  Dei  fieri  (.loan. 
I,  l'^)  :  apostolus  auteni  Paiilus  dicit,  Qiuimdiu  liares 
parviilus  est,  niliH  distat  a  servo;  el  spirituin  adoptin- 
iiis  nos  accepisse  comnicnioral,  in  qno  clainamiis, 
Abbu,  Pater  {Rom.  viii,  l.S-^iS,  el  Gutat.  iv,  IC). 

16.  Et  quoniam  qiiod  ^ocamurad  a'leriiain  b:cre- 
ditalcm,  ul  simusChristi  cohx-rcdcs,  ct  in  adoprioncm 
liliorinn  venianius,  non  est  meriioruin  nostroruni, 
scd  grati;e  Dei ;  eamdcm  ipsam  graliain  iii  orationis 
pi  iiicipio  ponimus,  ciim  diciiniis,  Paler  nuslcr.  Qno 
nominc  et  cliarilas  excitalnr;  (|iiid  enini  cli:uius  liliis 
ilcbet  esse  quam  paier?  et  supplex  afrcciiis,  ciim  lio- 
niines  dicunt  Deo,  Pater  nosfcr  :  et  qiucdam  impe- 
Iraiidi  pncsumptio,  qu;c  petiluri  sniiuis;  eum  prius- 
qiiani  aliquid  petcrenius,  tam  magnum  doiiuni  acce- 
piiiuis,  ul  sinamur  dicere,  Pater  nosler,  Dco.  yuid 
eiiiin  jam  non  dct  filiis  petenlibus,  cnm  hoc  ipsiim 
aiitc  dcdcril,  ut  lilii  esseiit?  Postremu  qiianla  cura 
aiiiniiim  (aiigit,  ut  qiii  dicit,  Pater  noster,  taiito  1'atrc 
iion  sit  indignus?  Si  enim  quisipiain  plcbcius  seiialo- 
rcin  graiidioris  oetalis  ab  eo  ipso  palrcm  vocare  per- 
iiiilLitur;  sine  dubio  irepidabil,  ncc  facile  audebil, 
cogitans  humililatera  generis  siii,  el  opum  indigen- 
liani,  et  plcbeia;  person;c  vilitatein  :  qiiaiUo  crgo  ma- 
gis  trepidandum  est  appellaie  Palreni  Dcuni,  si  laiiia 
c-t  labes,  lanta^que  sordcs  in  moiibus,  iit  inullo  jii- 
siius  eas  a  sua  conjunclione  Deus  cxpcllat,  qiiain  ille 
senator  cujusvis  niendici  egestalcra?  Quando(|uidcni 
illc  hoc  conlemnit  in  mendico,  qno  ct  ipsc  potesl  re- 
rum  hnnianaruin  fragilitate  devenire  :  Dcus  autem  iii 
sordidos  niores  nuiiquam  cadit.  Et  gratias  iniscricor- 
di;e  ipsius,  qui  hoc  a  nobis  cxigit,  ut  Patcr  iiosler  sit; 
(|uod  nullo  sumptu,  sed  sola  bona  voliintatc  conipa- 
rari  potcst.  Admonenlur  eliam  hic  diviles,  vel  genere 
iiobiles  secundum  s;cculum,  cura  christiaiii  facti  fue- 
riiit,  iioii  superbire  adversus  paupcres  et  ignobiles; 
quoiiiani  simul  dicunt  Deo,  Patcr  noster :  (|uod  iioii 
possunt  vere  ac  pie  dicere ,  nisi  se  fralres  esse  co- 
gnoscant. 

C.XPUT  V.  ^  17.  Utatur  ergo  voce  Noti  Tcsta- 
niciili  populus  novus,  ad  aelernani  hxreditatem  voca- 
lus,  et  dical,  Pater  noster  qui  es  in  cwlis  :  id  cst,  in 
sancliset  jiistis.  Non  eniin  spalio  locorum  coniinetiir 
Deiis.  Suiit  cniin  cocriexcellciilia  qiiidem  muiidi  cor- 

'  Mss.  deceiii,  ct  filii  .dtissinii :  vos  aiitem  sicut  liomvia 
nuiiicmini, ct sicitl uniis  c.i  pi iiuipibus  cidctis. 


1277 

pi)?n.  si;d  tnnien  corpon  ,  qu.x  non  possnnl  cssc  nisi 
in  luro  :  si'd  si  iti  coclis  lanqimni  in  snpciioribns 
niundi  parlilins  lociis  Dci  csse  crcditnr  mriioris  nicrili 
sinit  :ivcs,  qnarum  vila  csl  Deo  vicinior.  Non  autcm 
scriiPluMi  cst,  I>rope  est  Doniinns  cxcclsis  hominibiis, 
anl  cis  qui  in  montibns  liabit.int  :  scd  scripluin  cst, 
Prof:;  est  Domiiius  obtiilis  corde  (  Psul.  xxxiii,  19  ); 
quod  iiiagis  perlinet  ad  liuniilitatcin.  Sed  (ineinadmo- 
dum  icna  appellatus  est  peccator,  cum  ei  dictum  cst, 
Terra  cs,  ct  in  terram  ibis  (  Gen.  ui,  19  )  :  sic  coelura 
justns  c  conlrario  dici  potest.  Juslis  eniin  dicitur, 
Teiuyluin  ciiiiifDci  sanctmn  est,  iiuod  csCis  vos  (I  Cor.  iii, 
17).  Qiiaproplcr  si  in  lcinplo  suo  babilat  Dcus,  ct 
sancti  teinpluin  ejiis  siiiit ;  rccte  dicitiir,  qui  es  in  caetis, 
qui  es  in  sanclis.El  accommodatissima  isla  siiuilitudo 
est,  ut  spiritnalilcr  tanlnin  intcrcsse  videalur  intcr 
justds  et  |icccatores,  quaiituni  corporalitcr  iiiler  coe- 
lum  el  tcrram. 

18.  Ciijus  rei  significandx  gralia,  cum  ad  oiatio- 
ncin  slainus,  ad  oiicnlem  coiivertimur,  uiidc  coeluin 
suigit  :  non  tanquam  ibi  habitel  ct  Deus,  qiiasi  cxlc- 
ras  iiuindi  partes  dcscrucril '  qui  ubique  pra;spiis  esl, 
iioii  locorum  spaliis,  sed  m.ijcslalis  polciitia';  scd  ut 
admoneatur  aniinus  ad  natiiram  exccUentioicin  se 
ciinvcrtere,  id  esl  ad  Dcum,  cum  ipsum  corpus  ejus 
quoil  Cbl  terreiiuin,  ad  eorpus  excellciilius,  id  cst  ad 
coipus  co  lesie  converlitur.  Convenil  ctiam  gradibus 
reliyionis,  el  plurimnra  cxpedit,  ut  oniniuin  scnsibus 
ct  parvulorum  el  magnorum  benc  scntialur  de  Deo.  Et 
idcoqiii  visibilibu^  adhnc  pulchriludiniliusdcditisiuit, 
nec  po.siinl  alii|uid  incorporeuiii  co^ilare,  quouiam 
iiccesse  cst  coeluin  prufcrant  tcrra;;  tolcrabilior  est 
opiiiio  eoriim,  si  Dcuni  qiicni  adhuc  corporalitcr  cogi- 
lant,  in  coelo  potins  crcdaiit  csse,  qiiam  iii  tcrra  :  ut 
cuin  aliqiiando  cognoverinl  digniiQlera  aniniac  coeleste 
ctiain  corpus  cxcedcic,  magis  euin  qnu  rant  in  nnima, 
(|nain  in  corporc  eliam  coelesti ;  et  cum  cognoverint 
quaiitum  disiel  intcr  peccatorum  aiiinias  ct  juslorum, 
sicul  non  audebant,  cum  adhue  cariialitcr  sapercnt, 
cnin  in  lcrra  collocare,  sed  in  coelo,  sic  postea  ine- 
liori  lide  vel  intclligcntia  niagis  eiiin  in  aniinis  jiisto- 
rinn  quain  in  pLCcatorum  rcciuirant.  Uecie  crgo  intcl- 
ligilur  qnod  dictuni  cst,  Pater  noster  qui  es  in  cwlis, 
iii  cordibus  jiistorum  csse  dictuin,  taiiquam  in  tcinplo 
sanclo  suo.  Siinul  ctiam  ut  qui  orat,  iii  se  (iuo(|iie  ipso 
vc!it  habilaic  quein  invocat :  et  cum  hoc  affcclat,  te- 
nc.it  jnstitiam  ;  quo  inunerc  invitatur  ad  iiihabitandum 
aniinuin  Dciis. 

19.  Jam  vidcainus  qu:c  siiil  pelenda.  Dictuin  esl 
cn  m  (piis  sit  qiii  pclitui-,  cl  ubi  liabilcl.  Priinum  aii- 
lcmoiiininni  qiix  petuntiir  hoc  Cst,  Suiictificctur  uonien 
luuin.  Qiiod  non  sic  pelilur,  quasi  iion  sit  sanctiim 
iionicn  Dci,  scd  ut  sanctum  liabcatur  ab  liiiininihus  : 
id  I  st,  ita  illis  innolescat  Deiis,  nt  iioii  cxistimcnl  ali- 
(piid  sanctius,  quod  inagis  olfLndere  timcant.  Ncque 
ciiini  quia  dictum  est,  Notus  i/i  Judcca  Deus,  in  Israet 

•  Fr.  I.ugd.  ven.  Lov.  legiint,  non  tanquain  ibi  sil  Dcr.s,  el 
(jmui  cirttTUs  mundi  jrnrtes  desenieril.        »i, 
'  '■K  vas.  At  ciir.l.  iiutJestaUi  iiutcnliir. 


LIDEIV  SECUNDUS. 


1278 


mugiium  iionk-ii  ejus  [Psal.  i.xxv,  1);  sic  intelligendiiiii 
csl  quasi  alibi  miiior  sil  Dcns,  alibi  majiir  :  sed  ihi 
niagnum  cst  noincn  cjus,  ubi  pro  sii«  majestalisma- 
gnitudinc  iiominalur.  Ila  ibi  dicilur  .saiictum  numcu 
ejiis,  ubi  cuni  veneralioiic  et  (iflensicmis  limorc  noini- 
iialiir.  El  hoc  est  qiiod  mnic  agiliir,  diiui  Evangcrnini 
adliiic  iisqiic  piT  divcrsas  gciitcs  iun'itcsceiidi),  coin- 
incndat  unius  Dci  iiomen  pcr  adiniiiislrationem  Filii 
ejus. 

CAPUT  YI. — 20.  Dciiide  scqnilnr,  Adveniat  re- 
giiiim  tiium.  Sicut  ipse  Dominus  in  Evaiigclio  docct, 
tiiiic  fiiliinim  cssc  judicii  dicin,  cuin  Evaiigclium  pr;e- 
dicaluni  fncril  iii  omiiibiis  goiiiiliiis  (.)/«///(.  xxiv,  14): 
qu;c  rcs  pcrlinet  ad  saiictiticationcin  nominis  Dci. 
Non  ciiini  ct  hic  ita  dictum  csl,  Adveniat  rcgnuin  tuum, 
qnasi  iiiinc  Deus  non  rcgiiel.  Scd  forte  (|uis  dicat, 
Adveniat  dictuin  csse  iii  terrani.  Quasi  vero  iion  eliam 
ipse  nunc  rcgnct  in  teira,  scmpcrque  iii  ca  rcgnavcril 
a  constilutioiic  niundi.  Adveniut  eigo  accipicndnin  csl, 
nianircslctur  hominibus.  Qucmadinodiim  cnim  ctiam 
pr;csens  Inx  abseiis  cst  cscis,  et  eis  qiii  ociilos  clau- 
dunl ;  ita  Dci  rcgmim,  qnamvis  nunqiiam  disccdat  de 
tcrris,  tanicn  abscns  esl  igiiorantibus.  Niilli  aiilcm  li- 
cebit  igiioraie  rcgiinm  Dci,  cum  ejus  Uiiigciiitus  noa 
solum  iiilclligibilitcr,  sed  etiam  visibililci'  iii  Iiomiiic 
Domiiiicd  de  cffilo  vencrit  jndicaturus  vivos  ct  inor- 
luos  (n).  Post  qnoJ  jiidicinni,  id  e>l,  cuni  discretio  ct 
sepajalio  justorum  ab  iiijnstis  facta  fuciit,  ila  inhabi- 
taliit  juslos  Deus,  ut  iion  opiis  sit  qucm(|uam  doccri 
per  iKimiiicm,  scd  sint  onmes,  ut  scriptuin  esl ,  doci- 
biles  Dco  ( Isai.  liv,  13;  Joan.  vi,  45  ).  Dcinde  bcata 
vita  oiiiiii  e\  pai  te  perficiclnr  in  sanctis  iii  xtcrnum, 
siciili  niinc  ca-lcstcs  Angeli  saiictissiini  atque  heatis- 
siiiii,  solo  Dco  illusirantc  sa|:icnlcs  et  bcati  .sunl; 
quia  cl  lioc  proinisit  Doiiiiiius  suis  :  In  resurreclione 
erMiil,  inqnit,  sicut  Angcli  in  co^lis  {ilattli.  xxii,  50). 

21.  El  ideo  posl  illain  pctilionciii  qiia  dicimns, 
Advciiiat  rcijnuiii  (khih,  soqnitnr,  Fiat  voluntas  lua  sic- 
ut  in  Ctt7y  et  in  terra  :  id  csl,  sicul  est  in  Aiigelis  qiii 
snnt  in  ccclis,  volinitas  tua,  ut  oiiinimodo  tibi  ad 
ha^reant  teque  pcrfriiantnr,  nullo  erroie  obiiiibilante 
sapicnliain  eoiuin,  nulla  mi.^eria  iinpcdieiite  beatilii- 
diiicin  eorum  ;  ila  iiat  in  sanclis  tuis  qui  in  tcrra  siinl, 
ct  dc  teira,  quod  ad  corpus  attinct,  facii  siiiit,  et 
guamvis  iii  coclesleiii  habitalionein  atquc  immiilatio- 
ncni,  taiiicn  de  tcrra  assninendi  sunt.  Ad  lioc  rcspicit 
ctiaiii  illa  Angelorum  pra'dicatio,  Gloria  in  excelsitt 
Dco,  el  in  terra  pax  Iwniinibus  bonm  voluulatis  (  Luc. 
II,  14)  :  ut  cnm  pracesscrit  bona  voliintas  nostra^ 
qii.e  vucantcm  scquitiir,  pcrficiainr  in  nubis  volnntan 
Dci,  sicnti  est  in  coelcstibus  Angclis  ;  ut  nnlla  adver- 
sitas  rcsistat  nostr;n  beatilndini,  quod  cst  pax.  Ilcm. 
Fiut  voluntas  tua,  rcctc  intclligitur,  obcdiatiir  pra;- 
ccptis  luis  :  sicut  in  cado  et  in  tcrra,  id  cst,  sicnl  a^» 
Aiigclis,  ita  ab  homiiiibus.  Nain  ficri  vohinlalem  Dei, 
cuin  obtcinperatur  pixccplis  ejus,  ipsc  Doininus  dicil, 
cuin  ail,  Meus  cibus  esl  ut  fucium  volunlalem  ejus  qui 

(«)  I  Hctract.  cap.  19,  n.  8, 


12/9  DE  SERMONE  DOMINI  IN 

ne  viisil  {Joaii.  iv,  341;  et  s;i'pe,  Ao"  i"'"i  fncere  vo- 
iuiitaleiit  iiieaiii,  sedvutuiitulciiujinqiii  me  misil  {Joaii. 
VI,  58  );  el  cimi  ait,  Ecce  vialer  mca,  et  ecce  (ratrcs 
viei,  et  quicuiiiqiie  feccril  voluiilatem  Dei ,  liic  inilii  est 
fraur,  et  inater.  el  soror  {.Vullli.  xil.iOct  hO).  Qiiieigo 
faciuiil  voluiilaleiii  Dci,  iii  illis  iitii|ue  fit  voliinlas 
Dci  :  iioii  quia  ipsi  faciuiil  ul  velit  Deus;  sed  qiiia  fa- 
ciuiit  qiiod  illc  vull,  id  csl,  fatiunt  secuniliiiii  volunla- 
leni  cjus. 

ii.  Est  oiiam  ille  iiitelleclus  :  Fiat  voluntas  tuasicut 
iii  lu-lo  et  iii  tena,  sicut  iii  saiiclis  ct  jiislis,  ila  eliam 
lii  iieccaloiibiis.  Quod  adliuc  duolms  inodis  accipi  |io- 
tcsl :  siveiit  oreiiuis  ctiam  pro  iiiiiiiicis  iiosiiis;  (quid 
ciiiin  suiit  aliiid  liabciidi,  cnnlra  iiuoruin  volunlaieni 
cliiistiaiuiin  et  c;uli(diciiin  noiiien  aiigclur?)  ul  it;i 
dicluui  sit,  Fiul  voUiiUus  liia  siciil  in  caio  el  in  /eiTO, 
l;iiiquain  si  diccreliir,  F;ici;iiil  voluiit;iteni  tuam  siciit 
jiisti,  iia  ctiam  peccatorcs,  ut  ad  le  convcrianlur  :  si>c 
ila,  Fiat  volunlas  lua  sicul  in  cwlo  ct  in  teira,  ut  sua 
cuique  Iriliuanlur;  qiind  (iel  exlreiuo  juditio,  ut  justis 
pr;ciiiiuni ,  pcccaHiiilius  daiiiiialio  retiibuatur,  cuiii 
agiii  ab  li;eilis  seiKiralniiitiir  {lil.  xxv,  55  46). 

23.  Ille  etiani  non  absurdus ,  iino  et  fidei  et  spci 
noslra;  convenientissinius  intelleclus  est,  ul  coelum  et 
i.iiain  accipianuis,  spiriluin  et  carncni.  El  qnoiiiani 
dcit  AposlDliis,  Menle  senio  li'gi  Dei,  cnriic  uiilein  legi 
pcccali  ( /iom.  VII,  25);  videniiis  factam  voluiilaleni 
Dei  iu  mente,  id  esl,  iii  spiritii  :  cum  auteni  absorpla 
fiieril  niors  in  vicUiriaiii ,  el  nioi  tale  boc  iiiduerit  im- 
iuorlalilatein,  qiiod  fict  caiiiis  lesurrectione,  atquc 
ilia  iiiiniulalioiie  qua;  promiuilur  jiistis ,  sccundum 
ejiisdcm  aposloli  pr;edicalioneni  (I  Cor.  sv,  i2,  55)  : 
liat  volunlas  Dei  el  in  lerrn,  sicul  in  coclo  :  id  esl,  ut 
qiieiuadiiioduin  spiritus  iion  resislit  Deo,  sequens  et 
fatieiis  vdluiilalem  ejus;  ila  et  corpus  non  rcbist.ii 
spiritui  vcl  aniniiC,  qu;c  niinc  corporis  inlirinltalc 
vexalur,  el  in  carnalcin  consueiiidiiiem  prona  est  ; 
quod  erit  summa;  pacis  iii  vila  acterna  ,  ut  non  soliini 
vflle  adjaceat  nobis,  scd  cliain  pcrficere  bonuni.  l^uiic 
enini  velle,  inquit,  adjacel  milii ;  pcrftcere  aulein  boniiin 
noii :  quia  iionduni  iii  lcrra  sicut  iii  ca-Io,  id  est,  non- 
dum  iii  cariie  sicut  in  spiritu  facta  est  volunlas  Dei. 
Niin  et  in  miseria  nosira  Ul  volunlas  Dei,  cum  ea 
p;itiiiiur  por  cariieni,  qiia;  nobis  inorlalilatis  jurc  de- 
beiilur,  qiiain  peccando  nieruil  iioslra  natura  ;  scd  id 
ciaiidiim  est,  ut  sicut  iii  ccelo,  ila  et  in  terra  fiat  vo- 
liiin;is  Dei ;  id  esl,  ut  qucmadniodum  corde  condelc- 
ctaniur  legi  secundum  interiorem  liominem  {Rom.  vii, 
18,  22),  ila  eliam  corporis  iminulationc  facla  ,  liiiic 
iioslr;cdelcttationi  nulla  pars  iioslra  lerreuis  dobuibus 
Beu  voluptalilus  adversetur. 

24.  Nec  illud  a  verilatc  abliorrcl,  ut  actipiamus  , 
Fiat  voMitas  tiin  sicul  in  ccelo  el  in  terra,  sicut  in  ipso 
Domino  noslro  Jesu  Clirislo,  ila  et  iii  Ecclosia  :  lan- 
(,iiam  in  viro  qui  1'atiis  voluntalcm  iiiiplevil,  ila  et  iii 
.'emiiia  qux  illi  desponsata  cst.  r.oclum  eiiim  el  lcrra 
cunvenienter  inicHigiiur,  quasi  vir  etfcniina;  qiioiiiam 
terra  coelo  fecundante  Irutlifera  est. 

C.\ri'T  VII  — 25  Quaria  peiitio  esl ,  rnncni  iic- 


MONTE,  S.  AUGUSTINI  I2«0 

ttruin  quolidiiiniiin  da  iiobis  liudie.  Panis  qiiotidianus  , 
aut  pro  iis  oiiinihus  diclus  cst ,  qu;c  linjus  vila;  ne- 
ccssilalciii  siisteiilaiit,  de  quo  cinn  pr;ccl|icret,  ait, 
fioUte  cogilare  de  craslino ;  ut  ideo  sil  additiim,  da 
nobis  liodie  :  aut  pro  Sacramento  torporis  Cliristi , 
qiiod  quolidic  accipimus  :  aiit  pro  spiiiluali  cibo,  dc 
quo  idciii  Doiniiiiis  dicit ,  Operamini  cscam  qucc  iion 
curruinpilur;  cl  illud  ,  Fgo  suin  panis  viliv,  qui  de  coeio 
dcscendi  {Jouii.  \i,  17,  41).  Scd  liorinn  trium  quid  sit 
prnbabilius,  considerari  polest.  Nam  forie  quispiani 
niovealiu-,  ciir  orciiiiis  pro  liis  ;idi|iisceudis  (|ii;o  liuic 
\il,e  SMiii  necessaiia,  voluli  est  viclus  ct  lcgiiinoiitiiin, 
ciim  ipse  Doniinus  dical,  Nolile  suliicili  cssc  qiiid  eda- 
lis,  vcl  qiiid  iiiduumini.  An  potesl  qiiisqiie  do  ea  le 
pio  qua  adipiscenda  orat ,  non  essc  sollicitiis  j  cuiii 
lanla  inlciilionc  ;iniini  oralio  dirigenda  sit,  iit  ad  lioo 
loliini  illuJ  rcrcraliir  quiid  do  claiidondis  ciibiculis  ili- 
cliinicst,  cl  illud  qiiod  ail,  Qiiwiile  priiiiuin  regiiiiin 
f)ei  et  jiishliiiin  ejiis,  el  liar  oiiiniu  apponeiilur  vobis? 
Non  aitutique,  Qii;erile  primiim  regniim  Dci,  etdeindc 
isla  qua>rile ;  sod,  litrc  oinnia,  iiiqnit,  iippoiientur  vo- 
his,  scilicet  eliani  iion  qua^rcntilnis  QuoiikkIo  aiilcin 
i('cte  dicalur  iion  qu;crere  allquis  ,  ipiod  iil  accipat 
inienllssime  Deum  dcprecalur,  ncsclo  ulruiii  iiivcniri 
qiieat. 

20.  De  Sacramenlo  aulem  corporls  Doniini  iil  ilii 
iiin  moveaiil  qu;ostlonem,  qui  pluriiiii  iii  crienlaliluis 
p;irlibiis,  noii  quotldie  ccena;  domiiilcaicoiiimuiiic.ini, 
cuin  isle  panis  i|uotidlanus  diclus  sit  :  iit  crgo  illi  la- 
•eant ,  neqne  de  liac  re  siiam  sentenllani  dcfcndaiit 
vcl  ipsa  aucloritale  ecclcsiastlca  ',  quod  sinescaiidalo 
i  la  faciunl,  ncqiie  ab  eis  qui  eccleslis  prxsunt  faccre 
pioliilieiiliir,  neqiie  non  oblcniporanles  damnanlur; 
iii.dc  probalnr  iioii  liiiiic  in  illis  parlibus  iiilolllgi  quo- 
ildianum  panein ;  iiain  magni  pcccali  crimine  argue- 
rciilur,  qiii  cx  eo  noii  accipliiiit  qiiolidio  :  scd  ut  de 
i^lis,  ul  dlclum  csl,  iiilill  iii  aHqnain  p:irteiii  disseni- 
iiius,  illud  corle  debet  occuri ere  cwgilaiilibus ,  legu- 
l;im  nos  orandi  a  Doinino  accepisse,  quam  transgredi 
»on  oportet  vel  addendo  aliquid,  vel  pr;i'tereundo. 
Qniid  cuin  ila  sll ,  quis  csl  qiii  audcat  dlcore,  scniel 
lanlinu  nos  orare  debcre  oratiducm  d(iinlnl(  ani ;  aut 
cerie  eilam  si  ileruin  vcl  ici  lio,  usque  ad  eam  taiiluin 
boiam  qua  corpori  Don|ini  communicamus ,  postea 
vero  iioii  sic  orandiiin  pcr  relliiiias  parlcs  dlei?  Noii 
cnini  jam  dicere  poleriinus ,  da  iiobis  liodie ,  quod 
j.im  acccpiinus  :  aiit  potcrit  ipiisquc  cogere,  ut 
cliaiii  iillinia  diel  paite  Satniiiientuin  illud  cele- 
breinus. 

27.  Kestat  igitur  ut  quolidi:inuin  paneiii  actipiainus 
spirilualein ,  pr.Tccpta  sciliccl  dlviiia,  (pi:c  qiiolidie 
oporlet  mcdltari  ct  op(!r;irl.  Nain  do  ipsis  Donilnus 
(licll,  Operuiiiini  escain  qiia;  noii  corrumpitur.  yiioti 
dl;iiius  aulein  isle  cibiis  nuiic  dicitur,  qiiaindlii  ista 
vlia  teniporalis  pcr  dies  deccdenles  siicccilcntesqui 
pcragitur.  El  rcvcia  (piaiiidiu  nunc  iii  siipcrlora,  nuiif 
iii  infeiiora,  Id  csl,  iiiiiic  iii  spirllualia,  iiiiiic  in  car- 

'  Hicai.udldv.  addilur,  sinleunknli  :  qU'_H!  a'. csla  cate- 
ns  coaiciDU.1  o Juis  ol  >i»s. 


ji:«|  L1I!F.R  SECUNDUS 

iialia  atiimi  ;ilTi'(,tii«  ;.ltornnt,  l.inqiiam  c.i  qui  Dliqiiaiulii 
(iiscitiir  cilio^aliiiiiando  famcm  palitiir;  quolidiepa- 
iiis  ncccssaiiiis  est,  qiio  rcnciatur  esiiriens,  et  rela- 
liciis  crigUiir.  Sicut  itaqiie  corpiis  noslriiiii  in  li:ic 
vila,  antc  illam  sciliccl  immiilaliuncm  ,  cilio  relicitiir, 
qiiia  sciilil  (lispciiilium  :  sic  ct  aniimis,  qiioiiiam  leiii- 
piir;ili|jus  ancclihiis  qiiasi  tlispendiiiiii  ab  inlcnlione 
Dci  paliliir,  pi;vcc|itoriini  cibo  rcficiatur.  Da  iiobis  lio- 
dic  aiilem  (licliim  cst,  qii;imdiu  dicitiir  liodie ,  id  csl , 
in  liac  tciiipurali  vila.  Sic  cnini  lilio  spiritiiali  pust 
lianc  vil;im  SJtuialiiimir  iii  ;xlcrimni ,  ul  noii  Iniic  di- 
calur  quotidiaiiiis  panis,  qiiia  llii  tcniporis  voliijjili- 
las,  qiKC  dicbus  dics  siicccdcre  f;icil ,  iindc  appclletiir 
(piotidie,  niilla  ciit.  LU  aulciii  dicmm  csl,  lloUie  si  vo- 
leiii  ejiis  ini(ticiilis  (Psut.  xciv,  8) ;  quud  inlcrpielaliir 
ApOstolus  in  Lpistola  (pi;c  cst  ad  llebr.cus,  yiiaindiii 
diciliir  liodie  {Ilcbr.  iii,  15)  :  ila  et  liic  accipiciidiim 
esl,  Da  iwbis  liodie.  Si  ipiis  aiitcni  cliam  dc  viciii  cur- 
jioris  ncccssario,  vel  de  Sacramento  Doniiiiici  corpo- 
)is  ist;iin  scnlciiti;im  vnll  accipcre,  (ipurlet  nl  cuii- 
jiincte  accipianliir  oiniMa  Iria  ;  ul  sciliccl  ipioiidiannm 
panein  siniiil  pelainus ,  ct  nccessariuin  corpori ,  ct 
sacraliim  visibilciii ,  ct  invisibileiii  verbi  Dci  '. 

CAPLIT  VIII.  —28.  Scqnitiir  (piiiita  pctitio,  Ll 
(Hiuille  iKibis  debila  iiostra,  sicnl  el  iios  diiiiiUiiiiiis  dcbi- 
loribus  uusliis.  Dcbita,  pcccala  dici  niaiiifcsluin  cst, 
vel  illo  quod  ait  idem  Doniinus  ,  Non  e.vics  iiide  doiicc 
reddas  novissimuiu  ijuudraiitciu  {Mallli.  v,  20);  vcl  illo 
i|iio  dcbilorcS  appcllavit  qiii  ci  iiiintiati  siiiil  exsliiicli, 
vcl  iii  ruiiia  tiirris ,  vcl  (piorum  sangiiiiicni  llerodrs 
sacrilicio  niiscuit.  liixit  eiiiiii  piit;irc  liomiiics  (piud 
illi  ullra  niodiim  dcliitorcs  essent,  id  csl  pcccalorcs  ; 
claddidit,  Ameu  dicoiobis,  «isi  pceiiilciiriam  eyerilis, 
simitiler  moiiemiiii  {Luc.  xiii,  1-5).  Nuii  liic  crgo  qiiis- 
(pie  urgcliir  pccuniam  dimitlcrc  dcbitoribus,  scd  qu;e- 
cnmqiie  in  eum  aliiis  pcciaverit.  Nam  pcciiiiiain  di- 
hii.lcre  illo  puiius  jiibcniiir  pnccepto,  (piod  siipcriiis 
dictiiiri  esl,  Si  quis  libi  lunicaiu  lotlerc  votiteril,  el 
judicio  lecum  conuintcre ,  remille  ci  et  vesiimenUini 
(Mattli.  V,  40)  :  ncc  ibi  neccsse  est  uiiiiii  pcciiniario 
dcbiiori  dimittcre  debituni ,  sed  ci  qiii  reddcrc  no- 
liicrit,  in  tantiiin  ut  velit  eliain  litigarc;  Servuiu  au- 
icm  Domini,  iit  ait  .\poslolus,  iioii  oportcl  tiliijare  ( II 
Tiin.  II,  24).  Qiii  ergo  vel  sponle  vcl  cuineiitus  pccii- 
iii.im  debitain  rcddcre  noliicrit,  dimitteiida  illi  c.t. 
Duas  eiiim  ub  rcs  nolct  rcdderc,  vel  (juod  iiun  liabcal, 
vcl  qiiod  avarus  sit  reiipie  alien;c  ciipidus  :  utrumque 
aiilcm  pcrtinet  ad  iiiopiain  ;  n;iiii  illa  iiinpia  est  rci 
familiaris ,  li;vc  aniiiii.  Quisqiiis  ilaqiie  lali  dimillit 
dcbitiiin ,  inopi  dimittil,  opiisque  cliristianum  opcra- 
liir,  niancntc  illa  regula,  iit  in  aiiimo  paratus  sil  aiiiit- 
ti-rc  qiiod  sibi  debetiir.  Nam  si  inodesle  ac  lcnitir 
oiiini  inodo  cgerit,  ul  sibi  restituatiir,  non  lam  inlen- 
dciis  frucluni  pccuiiia?,  ipiani  ut  hominem  corrii,';it , 
ciii  sine  duhio  peniiciosuni  est  liabere  unde  reddal,  ct 
noii  reddere ;  noii  sulum  noii  peccabit ,  scd  proilciii. 
eliim  pliiriiniim ,  iie  illc  dum  alienam  pccuiiiam  lii- 


-  sio  I  lci  Ique  Mss.  .\t  edili,  et  sacrumcntiiu  risibite  cl  iii- 
ti^ibile  fcbi  uei. 


criin)  faccic  vnll,  d:iiniiuin  fidei  pali.ilur;  quod  taiilo 
est  gra\iiis,  m  nulla  sii  comparatio.  Ex  quo  inlclligi.. 
Iiir  cli:im  iii  ist:i  qiiinta  pelilioiic,  (|ii:i  (licimiis,  iJi- 
millc  nol'is  debila  iiostra,  non  de  pcciiiiia  qnidcin  dici ; 
scd  de  omiiibiis  qii;e  in  nns  qiiisqiic  pcccaf ,  ac  pcr 
lioc  eliam  de  pecuiiia.  Pcccat  namque  iii  te,  qui  libi 
pecuniam  debitani ,  cnin  liabcat  iiiide  rcild:it,  rcciis:it 
rcddcie.  Qiind  pe-.caliiin  si  non  diinisciis,  nnn  p.i- 
leris  diccre ,  Dimille  nubis  ,  sicut  et  iios  dimitli- 
miis :  si  aiuciii  ignuvcris,  \idis  cliain  de  pecuiiia  di- 
miticiula  adinoneri  ciim  ciii  lali  prcce  orare  prcci- 
pilur. 

29.  Illiid  sanc  traclari  pniest,  iit  qiioniaiii  dicimiis, 
Diiiiille  iiobis  debita  noslra,  sicut  ct  uos  dimitlimus, 
iiinc  cunvincamiir  contra  istam  rcgnlam  fccisse,  si 
c:s  non  dimiltamus,  qiii  veniain  peluiit,  qiiia  ct  jius 
vcniam  petenlibiis  iiobis  a  bciiignissimo  l'atre  diiiiini 
volmniis.  Scd  illo  rursiis  pr.ccepto,  quo  jiibemur  ora- 
re  pro  ininiicis  nustris  (  ilatili.  v,  ii),  non  pro  iiis 
jubcniiir  qiii  vcniain  pctiiiit.  Jani  cnim  qiii  lales  siinl, 
noii  suut  inimici.  Nullo  inodo  aijlcin  quisquain  verc 
dixcrit  or;irese  pro  eo  ciii  iioii  ignovciii.  Qivtiirupicr 
l:iteiiduiit  est  oinnia  pcccala  diinittcnda  csse  qiu:  in 
iios  adntillii  ilur,  si  voliiiniis  nobis  a  P.itre  dimiltj 
qit.c  admilliiiins.  Nam  de  vindicla  superius,  ul  arbi- 
tror,  salis  dispuialuin  esi  {Supra,  tib.  1,  ec.  19  ct 
20). 

C.VriT  IX. —  TiO.  Sexla  peliliocsl,  Kl  ne  nosinferr.i 
iu  lcnialioneni.  Nonniillicuilii  c*- li;ibtnl,  i»(iurfi«,  (pioil 
l;iiiliiiiiileiii  valcic;iibltior  :  naiii  ex  uiio  gnpco  ipioil 
dicliini  est,  am^i/, r,i,  itlriiinqiie  transLuiiin  cst.  .\Iiilii 
aiuem  prccanilo  ila  dicuiil,  jYt  uos  patiaris  iiidnci  iu 
tentatioiicm  ;  cxpoiiciHcs  vidclicct  qiioiiiudo  dictiiiti 
sil,  inducas.  Non  eniiii  pcr  seipsuin  indiicil  Deus.  scl 
iiidiici  p.itiinr  ciiin  (piciii  siio  aiixilio  deseriieril,  ordi- 
neocciiliissi;itu  ;ic  nieriiis.  (".aiisis  ciiam  saepcmaiii- 
fcsiis  digmiin  judicat  illc  (picin  dcseiat,  cl  in  lcniaiio- 
iicin  iiidiici  siiMl.  .Miiidest  atiiein  iiidiici  in  !eiilai.io- 
iicm,;iliiid  tcnlari.  N.iiii  siiic  tciit:ilioii(!  prob.nus  osse 
tiulliis  poiesl,  sive  sihi  ipsi,  sicitt  scripinm  csi,  Qiti 
nun  cst  tentatus,  qiuitia  scit  (  Lccli.  x.xxiv,  •),  1 1  )  ?  sivu 
alii,  sititt  .\posliiIiis  nil,  Lt  lciilatioucm  veslrainiu  car- 
nc  mea  non  sprcrislis  {Galal.  iv,  15,  It  )  ;  hiiic  cniiii 
cos  lirinus  ipse  cogiiuvil,  (piod  cis  tribiilalionihiis, 
qii:e  Ajiostolo  scciindum  carnciii  accidcranl,  noii  sunt 
a  cliarilale  dcllexi.Nam  Deo  itoti  siiinus  cl  anleoinncs 
lciit:iliuiics,  qui  scitomiiia  :iiilcqiiam  li;iiU. 

jl.  Qiiod  it:ique  sciipliiiii  cst,  Tentat  vos  Domiuus 
Deus  vestcr,  nt  scial  si  ditiijitis  eum  (  Dcut.  xiii,  3  ) ; 
illa  lociitionc  positum  csi,  ut  sciat,  pro  co  quod  esl, 
ul  scire  vos  fatial  :  siciit  diciii  hetiim  diciiniis,  quoJ 
l.clos  faeiat:  frigus  pigrum,  quod  pigrus  f.icit ;  et  in- 
iinmerabilia  hujusniudi,  qii;c  sive  in  consuetitdine  lo 
quendi,  sive  in  sermoiie  dnctorum,  sive  in  Scripluris 
saiiclis  reperiunlur.  Qtiod  non  inlelligentes  lucretici 
qiii  Vet  ri  Tcstamenlo  adversantur,  velut  ign'uranli.e 
vitiu  iiot;induin  pulaiit  euin  de  quo  dictuni  esl,  Teutat 
vos  Dominus  Dciis  ve.sler  :  qiiasi  jn  Evaiigeliu  dc  Doiiii- 
nu  sciipluni  noii  sit,  Hoc  auleiu  Uiccbat  leiitans  tum 


)2.S5  Iti:  SKP.MOM-:    1>0>1IM 

uimipieiciciat  qmd  asit  fiiciiniis(Jvaii.  vi,  G  ).  Si 
ciiini  iioverat  cor  ejiis  (|iu'iii  lcnlalial,  (itiid  csl  (Hiod 
Vdluil  viderc  ItMilamlo?  St'tl  pr.ifcclo  illiiil  lacluiii  cst, 
i.t  ipsc  silii  iKiliis  liorcl  i|iii  l<'iilal);vlur,  siianuiuc  de- 
S|»oiali(iiiem  condeiiiiuucl,  salinalis  lurbis  do  paiie 
liomiiii,  qui  eas  iioii  liabcre  (iuod  cdercMi  exisliiiia- 
fcral. 

oi.  Ndii  ei^go  liic  oratiir,  iil  noii  leiUeuiiir,  sed  ut 
noii  inreraniur  iu  lciilalii)iioiii  :  laiiipiam  si  (piispiaiil 
tiii  iioccssc  csl  ij,'iie  cxamiiiaii,  iioii  orol  iiligiie  iioii 
conlingalur,  sed  ut  uoii  cxiiralur.  Vasa  cnim  ligiili 
probai  fornax.-el  lioiniiies  jusios  lciitaiio  iribulaiio- 
ni^  (  £ii/i.  xxvii,  U  ).  Josepli  ergo  lciilatiis  cst  illcce- 
bra  slupri,  sod  iiiiii  cst  illaliis  iii  lciilalionein  (  Ccii. 
xxxiv,  7-1-2)  :  Sus.imia  loiilala  est,  iiec  ipsa  iuducta 
Tol  illaia  iii  iciiiaiioiiem(/>«ii.  xiii,  19-24  ) ;  imiliiipie 
alii  utriusque  scxus  :  sed  Job  maxinie,  ciijus  adinira- 
liilcin  stabililatem  in  Dco  Doiiiino  suo,  eiini  illi  lucreli- 
ei  lioslos  Volcris  Tostamenti  ore  sacrilego  irridcrc  vo- 
luoriul,  illud  [ira;  ccloris  vciililant,  quod  sa'.anas  pclic- 
ril  euni  tenlaiidum  (  Jo6  i,  II).  Qu;eruiit  enim  ab 
iinpcTilis  lioininibus  talia  inlelligerc  neqiiaiiuain  va- 
lenlibus,  quoiiiodo  salanas  cum  Dco  loqni  poluerit: 
iion  intuenlos  (  non  eiiim  possuiil,  cum  suporstitione 
el  conlciilione  ca;cati  siiit  )  Douni  nan  loci  spatiuin 
inolc  eorporis  occupare ;  et  bic  alibi  csse,  alibi  ijoii 
csse,  vel  certe  liic  babere  parlem  aliam,  ct  alibi  aliam  : 
sod  niajeslale  ubique  prcsto  esse,  noii  per  parles  di- 
visiim,  scd  ubiqiie  perfoctiiin.  Uund  si  canialilcr  iii- 
tiioiitiir  ipiod  dicluiii  csl,  Civltim  milii  lltioims  esl,  el 
tcria  scabcllum  pediim  incorum  (  ysiii.  lxvi,  1  )  ;  ciii  lo- 
co  el  Doiiiinus  attestaliir  dicens,  JVon  jureiis,  iicqite 
per  cwliim,  quia  lliruiius  Dci  esl;  ncque  per  tcrruni, 
quui  scnbcllumcsl  pciium  cjiis  (  Mallli.  v,  34-53  )  :  ipiid 
iiiirum  si  in  terra  diabolus  con  tiliilus,  aiite  podes  llci 
sieiit,  et  coram  illo  alii|uid  lucutus  csl  ?  Nam  quando 
illi  valcni  iiilcUigerc,  nullani  esse  aniniani,  quamvis 
perversaiii,  qiiaj  tanicn  ullo  niodo  raliocinari  polest, 
iii  ciijiis  coiiscienti:!  nou  loipiatur  Deus?  Qiiis  eiiim 
scripsit  iii  cordibus  liuminuin  iriluralcin  Icgcin,  nisi 
Dcus?  De  qua  lcgc  Aposlolus  ait :  Cuin  ciiim  Cenlcs, 
quce  Leyein  non  liabenl,  nuluraliler  qiuv  lcqis  sunt  [u- 
ciuiil,  lii  Legcm  non  liubciilcs  ijisi  sibi  sunl  lex,  qui  oslcn- 
tlunl  opus  leyis  scriplttm  in  cordibus  suis,  conlestnnle 
conscienlia  ipsorum,  et  inler  se  invicein  cogilatiomtm 
accitsanliuin,  ant  cliitin  cxcnsanlium,  in  die  qunjudica- 
bil  Uoiiiinus  vccuUu  Itoininum  ( liom.  ii,  1 4-16  ).  Qiia- 
proptoi  si  omnis.iiiiiiia  Mtioiialis  cliain  cupidit:itc  CiC- 
cata,  lamen  cuiii  cngilat  el  raliociiuitur,  quidi|uid  iii 
ca  ratiociiialioiic  verum  esl,  noii  ei  Iribuenduni  est, 
sed  ipsi  lumiiii  verilatis,  a  quo  vel  teniiitcr  pro  sui 
capacilale  illu>lratiir,  ut  verum  aliquid  iii  ratiocinan- 
do  sciiliat ;  ipiid  iiiirum  si  diaboli  anima  prava  ciipi- 
diiate  pervcrsa,  quidqiiid  taineii  vcrum  dc  jiisto  viro 
oogitavit,  cum  cum  lentare  vellet,  ipsiiis  Dei  voce,  id 
est,  ipsius  vcritatis  vocc  audissc  perliibctur?  Quidqiiid 
autcni  lalsuiii ,  illi  cnpidilali  tribuitiir,  (|ua  diaboli 
i.onioii  ;iccepit.  Qiriiiipiain  etiaiii  por  crealiiram  cor- 
poialoiii  ;.ti|uc  visibileni  Deiis  plcrumaue  loculus  est 


.N  MONTt:,  S,  Air.USTlNI  1281 

scu  boiiis  sou  m:ilis,  lan  iiiaiii  oiiimiiiii  Dominns  et 
recior,  el  pro  ciijusipic  rei  merilis  ordinaior :  sicut 
per  Aiigelos,  qui  liominum  ipio  pie  aspeciibus  appa- 
nicrunt;  ot  por  Piopliclas  dicentos,  llac  dicit  Doml- 
iiiis.  Quid  eigo  iiiirum,  si  quaii(|uain  iiun  iu  ipsa  cogi- 
t;ilioiio,poraliipiamcorlccrcatiiiam  ta!'  (qiori  accom- 
niodalam    Deus  locutus  cum  diabolo  dicitur? 

33.  Nec  digniiatisessc  arbitrcntiir,  ct  ipiasi  jusliii.c 
mci  itiim,  (piod cuin  illo Dciis  lociUiis cst :  (pioiiiaiu  locu- 
tnscslcmn  aiiimaangclica,iiiiaiiipi:im  slulla  ct  cupi(l:i, 
tairpiam  siloipicrolur  ciiinaiiima  liuiiiana  stiilla  otcu- 
pida.  Aut  ipsi  dioantipiomodo  loculns  estciini  illodivitc, 
cujiisciipidiialom  stiiUissiniain  argiicrc  voluil,dicens  : 
Slulle,  liac  nocte  aniina  lua  e.iposlulalur  a  te  ;  lia:c  qu<e 
prtepuriisli,  ciijus  crunl{Luc.  xii,  20)?(;orte  lioe 
ipse  Dominns  iii  Kvaugolio  dicit  ,oiii  li;orclici  isli,  vc- 
lint,  iiolinl,  colla  submillunt.  Si  autcm  boc  inovcntur, 
qu»d  leiilandum  jiisluin  salaiias  potit  a  Deo  ;  non  cgo 
expoiio  quare  sil  factiiin,  sed  ipsos  cogo  exponeie 
(pi;iro  sit  dicliim  iii  E\aiigelio  ab  iiiso  Doinino  disci- 
pnlis,  Eccc  siiliinas  pctiit  vos  vcxare  quomodo  Irilicum  : 
ct  l'etro  ail,  Ego  iiutein  poslulavi  iie  ilcficiat  jides  tuii 
( /(/.  XXII,  31,  3'2).  Ciiiii  aiiloin  liue  e.x|'onunl  niilii, 
siiiiul  illud  qiiod  a  mc  qiucrunt  exponuiit  sibi.  Si  vero 
iion  valiieriiit  lioc  expoucro,  iioii  audcaiU  id  ipiod  iii 
Kv;iiigeIio  siue  ofloiisioue  logiiiit  ',  in  aliquo  libro 
ciiiii  lcmeritate  culpare. 

3i.  Fiunt  igitur  tentaliones  por  saiaiiain  nnii  polo- 
st;ile  ojus,  sed  permissu  Domini,  ad  lioniiiies  aut  prii 
suis  poccalis  puniondos,  aiit  pro  Domiiii  misericordia 
probandos  ct  excrccndos.  Kt  iiiterest  pluriinum  iii 
qualein  quisque  tenlatioiiem  iiicid;il.  Non  eiiiin  in  la- 
lcm  iucidit  Judas,  i|ui  vendidit  Doniinu;ii,  in  qualoin 
incidit  1'elrus,  cum  loriilus  Domiiiiim  iiogavit.  Siiiit 
eliain  lentalioiies  liuinan;c,  crcdo,  cuiii  bono  quisquc 
aiiimo,  secunduni  bumanam  taiiieii  fragiiitalem,  iu 
aliquo  consiliolabitur  ,  aut  iriitatur  in  fratrem  studio 
corrigendi,  paulo  lanien  ampliiis  qiiam  cbristiana 
traiii|iiillitas  postiilat  :  dc  quibus  Apostolus  dicit, 
Tcnlullo  vos  non  appreltendut,  nisi  Itumaiia  ;  cum  idem 
dical,  Fidelis  Dcus,  qui  vosnon  s  nat  leiitari  supra  quant 
polcstis  fcrre ;  sed  fucictcum  lcntalione  eliam  proventum, 
ut  possitis  tolerare  (  1  Cor.  x,  13  ).  Iii  ipia  scnteiitia 
satis  oslendit  noii  id  nobis  orandum  csse  ut  iion  lente- 
inur,  scd  iie  in  tcntationcm  inducaiiiur.  liiducimur 
eiiim,  si  tales  acciderinl  quas  ferre  noii  possumus. 
Sed  cuni  teiitalioiies  perieulusx  in  quas  iiifcrri  atqiie 
iuduci  poruioiosum  est,  aut  |'.ro^peris  rebus  lenipora- 
libus,  aut  i.dversis  orianlur,  iicino  frangilur  adver- 
sariini  mulcstia,  qui  prosporaruni  dclcctatione  nou 
capiiur. 

33.  Ultiina  ei  seplima  pelitio  est ,  Sed  libera  nos  a 
tnulo.  Orandum  est  cniin  ut  noii  soluni  non  indnca- 
miir  iii  nriium,  qiio  carcinus,  ipiod  sexto  loco  pctitiir  ; 
sed  ab  illo  etiani  Itlicrcinur ,  quo  j;ini  inducti  sunius. 
Qiiod  cum  (actum  fueril,  niliil  rcinancbit  foriiiidolo- 
suiii,  nec  oinnino  melucnda  eril  ulla  tenlaiio.  Quud 
t;iiiicii  in  liac  vila  quamdiu  islani  mortalit;Ucin  cir- 

■•  sic  Mss.  At  cdili,  .'.i/ii'  nlfcnstone  nott  i  .lclliijtiiit. 


123S 


LIBER  SECUNDUS. 


m 


ciiiiiferiiiMis,  in  qiiani  serpciiliiia  pcr6ii;>sione  inducii 
kUiiiiis,  iion  spciMniliiin  cst  posse  ficri ;  scJ  lamcn 
aliiiiiamli)  fiiiuiiini  siicr.iiKlinn  c:-t,  cl  li:cc  cst  spes 
(]H.v  non  videlur  :  de  qiia  cuin  loqncrctur  Aposlohis, 
ail,  Spes  aulem  qnm  videtiit,  non  esl  spes  ( Rom.  viii, 
24).  Sed  laiiicn  sapienlia,  qii.x-  in  Iiac  qnnquc  vila 
coiiccssa  csl,  ndelibus  scrvis  Dci  non  est  dcspcranda. 
Ea  esl  aiilcin,  ut  id  qnod  Domino  rcvelanle  fiigieiiduni 
cssc  intcllcxcriiniis,  caiilissiiiia  vigil;inlia  fug.iamiis ; 
ct  id  quod  Doinino  rcvel;»nle  appelendiini  essc  intcl- 
l.excrimus ,  n:igranlissinia  cliaiilalc  appctamus.  Ila 
enim  reliquo  inorl;ililalis  liujus  (iiiere  ips:i  morle  de- 
pnsi'o,  cx  oinni  lioniinis  paile  0|i|i(irlinio  leinpore 
perficictur  hcatiliidn,  qii:c  in  liac  vila  inclioata  csl, 
ot  ciii  capcssciid.e  atipic  olirnienda;  iiliqiiando  nuiic 
omnis  conatiis  iiiipendiliir. 

C.\I  UT  X.  —  56.  Scd  li:iriiiri  scptein  pclitioniim 
coiisidi  raiida  et  cnniiiiciidamla  dislinclio  est.  Nain 
ciiin  viia  nostra  iciiip:ir:ililcr  iiiiiic  agaliir,  alqiic  spe- 
rcliir  a'terna,  et  cnm  aHcrna  priora  sint  dignitalc, 
qiiamvis  lcniporalibiis  priiis  .aclis  ad  illa  Iranscauir  ; 
triuni  priniaruin  pciilionum  iinpclraliones  qiianquam 
in  bac  vila,  qiijc  isto  s;tciilo  agiiiir,  exordiiiin  capiant 
(iiani  et  saiiclificalio  nnniiiiis  Dei  ab  ipsii  liuiiiiliLilis 
noinini  adventu  agi  coepil ;  cl  advcnlus  rcgiii  cjiis, 
quo  in  clarilate  venlurus  cst,  non  jain  finito  sa:culo, 
sed  in  finc  saiculi  manifcstabilur  ;  et  perfeclio  vnlun- 
lalis  cjiis,  siciil  in  cado  ct  in  terra,  sive  jiistos  ct 
pcccatores  cculuin  ct  tcrram  iiiielligas,  sivc  spii  iluin 
el  c:irneiii,  sivc  Doininum  et  Ecclcsiam,  sive  oinnia 
simiil,  ipsa  pcrfeclione  iioslnc  bcatiuidiiiis,  el  iJco 
s;i'CUli  lerminalioiie  coinplcbiiur),  lamen  oninia  Iria 
in  xlenuim  mancbiint.  Nain  ct  sanctilicatio  iioininis 
J)ei  scmpilcrna  crll,  ct  rcgiii  ejus  niilliis  csl  liiii-,  et 
perfcctie  nosira;  bealiludini  ateriia  vila  proiiiilliliir. 
I'criiiancbuiit  crgo  isla  tria  consumraaia  atqiie  cuiiiu- 
l;ila  iu  illa  vita  quac  iiobis  promittitur. 

37.  U('liipia  vcio  qiialuor  qii;c  peliiiiiis,  ad  leinpo- 
ralciii  ist:iiii  vitain  pcrlincre  milii  vidcntiir.  Quoiinn 
priiiiiiiii  c  t,  1'uncm  noslrum  (juoUdianum  Uu  nubis 
Iwdie.  II  c  ipso  ciiiin  quod  dictiis  est  quolidiaiiiis 
paiiis,  sive  spiriiiialis  significelur,  sive  in  Sacraiiienio 
aut  in  victii  isio  visibilis,  ad  lioc  tempus  pertiiiei, 
qiiod  appcllavit  hodic  :  iion  quia  spiritiialis  cibiis  iioii 
cst  senipitciniis  ;  scd  quia  istc  qui  quotidiaiins  dictus 
cst  iii  Scripluris,  sive  iii  slrcpitu  sermnnis,  sivc  qui- 
busipic  lenipnralibus  signis  exbibetur  anini;e  :  qu;c 
omnia  tuiic  uii'|ue  iioii  erunt,  cum  oiiincs  eiunldoci- 
bilcs  Dco  ( /suf.  Liv,  13;  Joan.  vi,  45),  ct  ipsam 
iiiclTaliiliiii  Incein  veiiuilis  iion  molu  corporuin  sigiii- 
licanles,  sed  purilate  meulis  bauiicntes. Naiii  fortasse 
ct  proplcrea  panis  dicUis  csl,  non  potus,  quia  panis 
fraiigciido  atiiue  mandcndo,  iii  alimentum  coiiverlitur, 
sicut  Scriplunc  apcricndo  cl  dissercndo  anini;im  pa- 
scuiil ;  potus  vcro  paralus  ,  siculi  est ,  transit  in  coi- 
piis  :  ul  isto  tcmpore  paiiis  sit  veritas,  cum  qiioiidia- 
iiiis  paiiis  dicitur  ;  tiiiic  autcm  potus,  cuin  iiullo  labure 
dispiilandi  ct  sc.-mociiianili ,  quasi  frangcndi  atqiic 
rii;iiidcndi,  opus  cril,  sed  solo  liaustu  siiicere  el  pcr- 


spicu;c  verilalis.  El  pcccata  nmt  nobis  diinillniili.T, 
et  minc  dimiltiinus  ;  qiia;  liarum  qii:itiior  rcliquaiiini 
sccuiida  pclilio    cst  :   liiiic  aiilcni    nulla   erit  viiiia 
peccaioruin,  qiiia  niilla  pcccala.  Et  tei.tatioiies  ttiii-  , 
poralem  isiam  vitam  infcstant ;  iion  autera  erunt,  cuni  1 
peifectum  cril  qiiod  diclum  csl,  Abscondes  eos  in  abs-  . 
condilo  vullus  tui  (  Psat.  xxx  ,  21  ).  Et  m;ilum,  a  qiio  \ 
libcrari  oj.taiiins,  ct  ipsa  liberalio  a  malo  ad  hanc 
uliqiie  vitain  pcrliiiel,  quam  el  jiistitia  Dei  inorlalcni 
nieruiimis,  ct  uiide  ipsiiis  miscricordia  libcramur. 

CAPUT  XI.  —  38.  Videliir  eliain  raihi  scptcnarius 
iste  nuincrus  barum  pclilionnin  congruere  illi  scptc- 
iiario  iiumcro,  cx  qiio  tolus  isle  sermo  manavit.  Si 
eniin  tiniur  Dci  csl  (|uo  beiili  sunt  pauperes  spiritu. 
qiioniam  ipsoriim  cst  rcgnum  coelorum  ;  petamus  iit 
sanclificcliir  in  boininibus  nomcn  Dci ,  timnre  cast» 
pcrinancnte  in  s,iciil;i  sacculoriim  (  Psal.  xviii,  10). 
Si  pictas  est  qiia  beati  siint  inilcs,  quoniam  ipsi  b;ric- 
dilale  possidcbiinl  terraiii ;  pclaiiiiis  ul  vcniat  rcgniiin 
cjiis,  sive  in  iios  ipsos,  iit  milcscamns,  ncc  ei  resisl:i- 
mus  ;  sive  de  coelo  in  tcrras  in  clarilate  advcnins 
Domini,  quo  nos  gaudcbimiis,  el  laudabimur  ',  di- 
ccnte  illo,  Veiiitc,  bciiedicti  Patiis  mci,  accipile  regnum 
qnod  vobis  pnralnm  est  ab  originc  ninndi  {ilntth.  xxv, 
51).  In  Domiiio  eiiim  ,  iiiqiiit  prophela  ,  luudabilur 
animn  inca;  audiant  mi!es,ctjucundcnlur  (  Psal.  xxxiii, 
£.).  Si  scicnlia  est  qua  bcali  suiit  qui  Iiigcnt,  qiioni.mi 
ipsi  coiisiilabunliir  ;  oicinus  ut  fial  volunlas  cjiis  sicut 
iii  coelu  el  iii  tcrra  ,  quia  cum  cnrpus  tanquam  lerra, 
spiriiui  t;inqiiain  coelo ,  siimina  ct  lota  pare  coiisea- 
scril,  non  lugebiinus  :  iiain  iiullus  alius  biijus  tciii- 
poris  hictiis  cst,  nisi  cum  advcrsiiin  se  isla  conniguni, 
el  cogiint  nos  diccre,  Video  uliam  legcni  in  mcmbiis 
mcis,  rcpiignantcm  icgi  nienlis  nuo!;  cl  lucluin  nosliuiii 
bicijniosa  voce  tcst;iri ,  Miser  cgn  hoino ,  quis  nie  li- 
berubit  de  corpore  mortis  ejus  ( Itoin.  vii,  23,  2i)  ?  Si 
forlitudo  est  qua  bcali  sunt  qui  esuriunl  et  sitiunt 
jusiitiain,  quoniam  ipsi  saluiabimlur  ;  orcmus  ul  pa- 
iiis  noster  quolidianiis  dctnr  iiobis  liodic,  quo  fulti 
alqiie  suslcntali,  ad  pleiiissiinani  illain  satiirilatcni 
vcniie  possiinus.  Si  coiisiliuin  est  quo  bcati  sunt  ini- 
scricordes,  (pioniam  ipsoriim  miscrebilur ;  dimiila- 
iiius  dcbila  debiloribus  nuslris,  et  orcnius  ut  nobis 
iioslra  dimillaiiliir.  Si  inlcllcelus  csl  quo  beati  siiiit 
muiidi  cordc ,  qnoniam  ipsi  Dciim  vidcbunl ;  oicmus 
iioii  iiidiici  in  tenlalioncm,  ne  liabcamus  duplex  ciii, 
niin  apjietcudo  simplex  boiium,  quo  referamus  onniia 
qu;c  opcramiir,  sedsimul  tcmporalia  et  terrcna  •  su- 
ctaiido.  Tcnlalioncs  ciiiin  de  liis  rcbus  qu;c  gravcs 
el  calaiiiilos;e  videnlur  Iioiiiiiiibus,  iion  in  nos  vabnl, 
si  noii  valcaiit  ilhe  qii;e  blaiiditiis  earum  reruin  acci- 
dunt,  qiias  bomines  boii;is  ct  l;cl;iiid;is  putanl.  Si 
sapicntia  cst  qiia  beati  siiiit  pacilici,  qu  miam  ipsi 
filii  Dci  vocabunlur  (Matth.  v,  5-9) ;  orcmiis  ut  libe- 
rcmur  a  nialo  :  ipsa  cnim  libcratio  liberos  nos  faciet, 
id  est  filios  Dei,  ut  spirilu  adoplionli  clamcnius,  Abba, 

« Editi  M;ir.  ctl.ov.,  Iiui(tat>i:nus.  Ain.  oi  Kr.,  iwudiinur.  At 
Mss,,  bnulabinur. 
» liuo  i;  \  alic  vss.,  lcmporidia  et  iilcnta. 


<5S7  DE  SF.IIMOMC  OOMIM  IN 

Piiler  ^/ii^iii.  vm,  lo,  el  Ciilnl.  iv,  0). 

ott.  Srjic  noii  ne^ligcnler  pr.ctereiwuluin  csl  qiunl 
I  X  oniiiilMis  iis  soiitciiliis,  qiiiliiis  nos  orare  Doniiiiiis 
pnccepil,  cani  pDlissiinuiii  ciininieiidand.ain  cssc  jii- 
ilic;nil,  qii:c  porlinel  ail  (liiiiissinneni  prccalnriiin  :  iii 
qiia  nns  niiscriCDrdcs  essc  vnluil,  qnoil  niiiiin  cst 
consilium  miserias  cvadenili.  Iii  nnlla  cnini  alia  scn- 
lc;.tia  sic  oramiis,  ut  qnasi  paciscainnr  cimi  Dei)  : 
dicinuis  cniin,  Diiiiiili'  iiohis  siiid  el  iios  (limilliiiiiis.  Iii 
qiia  pactione  si  nienlinuir,  toiiiis  orationis  iiulUis  c>t 
friicliis.  Sic  eniin  dicil  :  Si  enim  tlimiserilis  liomiuihiis 
(Uiicltt  eorum,  diinittet  el  vol)is  Pnter  vester  qui  in  caiis 
tst.  Si  aulem  iion  dimiscrilis  liomimbus  ,  ueqiic  Piiter 
vi$ler  dimillet  vobis  pccctitti  vcslrii. 

C.^PDT  Xll.  — 40.  Seipiiliir  de  jijiiiiio  pr.iceplum, 
I  crtinens  ad  camdein  cordis  iiumd;iti<niem  ,  de  ipia 
liunc  agilur.  Nam  el  in  lioc  cperc  cavcndmn  esl  ne 
snbrepalaliquaosleiit.ilio  ct  appeliuis  huidisluimaiia-, 
qiii  diipliccl  cor,  el  noii  siiial  numdum  cl  simplex 
csse  ad  iMlclligciidimi  Deiim.  <  Ciiin  ;iiilcni  jcjiiiialis, 
Inquit,  nolite  licri,  sicul  liypocritrc,  Iristes  :  cxleinii- 
nanl  enim  vuUnm  suum,  ul  videaiilur  liominiliiis  je- 
jimaiitcs.  Amcii  dico  voliis,  perceperunt  mercedein 
siiain.  Vos  aiilcm  jcjmiantes  iingile  capita  vestra,  el 
lacies  vestras  lavale,  nc  viileamini  hominibus  jejii 
naiiies,  sed  I^atri  vcslro  qui  esi  in  abscondilo  :  cl 
Pater  vcsler  qiii  vidcl  in  ;ibiCondito,  reddel  vobis.  > 
M.inifcsliim  cst  liis  pr;cceptis  omiiem  nosirani  iiitcn- 
lioiiem  iii  interiora  gaudia  dirigi,  ne  roris  quxrenles 
mercedem  liuic  s;i:culo  ciinfiirnienuir,  et  aniillnmiis 
promissioncm  lauto  solidioris  atqiie  firmioris,  qii;iiiIo 
inierioris  beaiiludinis,  qii:i  nos  elegii  Dcus  cunformes 
(icri  iniagiiiis  Filii  ejiis  (llom.  viii,  29). 

il.  In  hiic  anlem  capitiilo  iii;ixiine  animailverten- 
duni  csl,  non  in  solo  rerum  corporcarum  nilore  atque 
pompa,  sed  cliam  in  ipsis  sordibus  luituosis  esse 
posse  jaclaiiliaiii  ;  cl  co  periciilosiorcm  ,  qiio  sub 
iiomiiie  servilulis  Dei  deiipit.  Qiii  crgo  immoderalo 
ciiitu  corpnris  atque  veslitus  vel  cilerarum  rcriim 
nilore  prafulgct,  facile  convincitur  rcbus  ipsis,  pnm- 
parum  s.a^culi  isse  seciator ,  nec  qucmfjuam  fallit 
dolosa  imagine  sanclitatis  :  qni  aiileni  in  profcssione 
Cliristianitalis  iiiiisilalo  squalore  ac  sordibus  intcnlos 
iii  sc  ocukis  hominiim  facil,  ciim  id  vohmiaie  f.icit, 
iion  necessifile  patilur,  catcris  cjiis  operibiis  polcst 
coiijiciulrum  bnccoiitcinplusuperHni  ciillus,  an  aiiihi- 
tinne  aliqna  faciat ;  quia  ct  sub  ovina  pcllc  cavendos 
lupos  Dominus  pr.ic.  pit  ;  srd  ex  fniciibits,  iiiquil, 
coi-um  cogiwscelis  eos.  (juiii  eiiiin  coepeiint  aliipiihus 
lciitalioiiilius  ca  ipsa  illis  subtrabi  vcl  neg:iri,  qii:e 
isto  velamine  vel  consecuti  siint,  vel  conseqiii  ciipiimt, 
liinc  necessc  esl  apparcat  ulrum  liipus  iii  oviiia  pellc 
sit,  an  ovis  iii  sua.  Noii  cnim  propterea  orn;ilu  super- 
fluo  debct  aspectiis  hiiminnin  niulcere  chrislianns, 
quia  ilhini  p:ircum  hahltum  ac  ncccss;iriuni  eliam  si- 
iniilatores  sa:pius  usurp:int,  nt  iiicautos  decipiant : 
qiiia  et  ill;e  oves  non  debcnt  pclles  snas  dcponere,  si 
;liipi:iiido  eis  liipi  sc  conlcgiint. 

4-2.  Qiia;ri  cigo  solel  quid  sil  qiiod  ail .  Vof  uiilem 


MONTF,  S.  Air.l'STlNI  12S8 

ciimjijiiualis,  itrgilc  capila  veslrti,  el  ftiiies  vi!slras  Iti  - 
valc,  ne  vidcamini  lioiniiiibus  jejiinantes.  Non  cnim 
qui>piam  recle  pra:ccperit,qiiaiiivis  facicm  qiioliiliaiia 
consiictudine  lavemiis,  unctis  eliaiii  c:ipilibiis  cuni 
jijuiKiiiiiis,  iios  csse  debere.  Qiiod  si  turpissiiniim 
oiiiiies  fateiiiur,  iiiielligendiim  est  iioc  pncceptimi 
iiiigrnili  capul,  el  faciem  lavandi ,  ad  iiiteriorcm  lio- 
!ni::c:ii  p  Ttiiiere.  Ungcrc  crgo  capul,  ad  hclitiam 
pertiiict ;  l:iv;ire  autem  faciein,  ad  niundiii  mi  :  et  ideo 
rapiit  un^il  qui  hclalur  interius  meiitc  atqiic  raliom-. 
Iloc  ciiim  recle  accipinuis  cnpul,  quod  iii  ^iniiiia 
pr;ccmiMet,  et  qiio  c.-clera  iiominis  rcgi  ct  giiberiiari 
manifesliim  csl.  lil  lioc  facit  qiii  non  foris  qiKcril  l;c- 
titiain,  ut  dc  I.iudibus  hoininum  cariialiier  gaiidcai. 
Caro  enim  qu.e  siihjecta  csse  dchct ,  nullo  modo  csl 
totiiis  iiatui\c  liiimaii;e  caput.  Nemo  ipiidcm  unquam 
cnrncm  suam  odio  /iniiiit ,  sicnt  Apostolus  dicit,  cnni 
de  diligenda  uxore  pncipit  (Epltes.  v,  25-53)  :  scd 
caput  mulieris  vir,  cui  viro  capnl  e^t  (Ihristus  (1  Cor. 
II ,  5).  Intcriiis  crgo  gaudeat  in  jcjiinio  suo,  eo  ipso 
qiio  sic  sc  jcjunando  avertit  a  volnpt:ile  sa;culi  ut  sit 
subditus  Christo,  qui  secundum  lioc  pia;ccptum  capul 
uiicuiin  babere  dcsiderat.  Ita  eiiim  ct  f:icicm  lavabil, 
id  est,  cor  mundabit,  qiio  Aisurus  est  Deum,  non  in- 
terposilo  vclamiiie  propicr  iiilirmilatem  ciiulraclam 
de  .sordibus ;  scd  lirnius  el  stabilis,  qiioniam  mundus 
cl  simplex.  Lavainini,  iiiquil,  mundi  eslote,  auferte  ne- 
quilins  ab  aiiimis  vcslris ,  aliiuc  a  conspectu  oculoruin 
mcoruin  (Isai.  i,  10).  Ab  his  igilur  sordibus  facies 
noslra  lavaiida  est.quibus  Dci  aspectus  offenditiir.  Nos 
cnini  rcvdaia  facie  gloriam  Doniini  speculantes  ,  iii 
canidcm  imaginem  Iransformaliimur  (II  Cor.  iii,  18). 

45.  Sa'pe  eliam  cogitatio  ncees  ariarum  reriiin  a  I 
ilani  vilain  peilii;Ciilr.Mn,  sauciat  ctsuididat  iiileri;- 
reni  oculiim  iioslruiM;eI  plciuinque  cor  duplicat,  iit 
ea  qu*  videmur  cuui  hoiMiiiihus  recie  facere,  non  eo 
corde  faciamus  quo  Doiiiiniis  pr:ccipit ,  id  est ,  n  ii 
qiiia  eos  diligiinus  ,  sod  qnia  coramoduin  ab  eis  :ili- 
(piod  pnipler  necessitatem  pr:cseiitis  vit  e  adijiis.  i 
volunuis.  Debemus  aiitcin  beiicfaecie  illis  pro|Ucr  s.i  ■ 
lutcin  ipsorum  ;ctcriiam,  iion  proiiler  lcinpoiale  coni- 
niodum  nosirum.  Inclinel  ergo  Deus  cor  nostrum  iii 
(eslinioni»  siia,  et  noii  in  cmohiiMeiiIuinrP:><i(.  c\vni, 
30).  Finis  eniin  prKcepli  csl  ch;irilas  de  corde  pnro  , 
cl  conscieiitia  bona  ,  ct  fide  non  licl:i  (I  Tim.  i,  5). 
Q  i  aiile;n  propter  suani  iii  hac  vila  necessitaic:ii 
IV.itri  coiisiilil ,  non  utiqiic  ciiaritate  consulil ;  quia 
iion  illi,  qucni  dchet  tanqiiam  seipsum  diligerc  ,  Si-d 
sibi  consulit  :  vel  polius  nec  sibi  ;  qiia::doqiiideni 
hiiiesibi  fiicilduplcx  cor,  quo  iiiipeditur  ad  videiKlum 
Deuin;  in  qua  sola  visione  bealltudo  esl  ccrta  alqii.: 
perpetua. 

CAPIT  XIII.  —  4.i.  Recle  ergo  sequitur,  et  pr.e- 
cipit,  qui  iiiundaiido  cordi  iiostro  Insiat,  dlcens  : 
I  Nolile  vohis  coiidere  tl.csauros  in  terra,  ubi  tiiiea 
et  comestura  cxlerminant  ' ,  ct  ubl  fures  cITodiunl  cl 

<  sicliabenl  Mss.  et  .Mar.,  niicnoii  ( ypriamis  in  lib.  3,  a.l 
(..uiiiiiuiii.  Ai  ^ui.  F.r.  ci  i.(,\.,  ubi  iciuiio  •'I  tiiica  Citeniii- 
iiuitl,  <■(  reliqua  :  su;.i.iessj!,.  ul  soleiit,  c.ii-:."-*  vcrbisscri 


1289 

/iiranliir  :  lliesaiirizale  aiiicin  vobis  llicsauros  in 
toelo/ulii  iicqiie  linca  iiciiiie  cnmeslura  exterminant, 
cl  ubi  furcs  non  eiroiliiinl  ncc  fuianliir.  Ubi  enim  est 
llicsanrns  tuiis,  ibi  cril  ct  car  lunm.  »  Ergo  si  iii 
teria  ei il  cor ,  id  cst ,  si  eo  cordc  quisqnc  opcrelnr 
aliqiiid,  nl  torrcnnin  commodum  adipiscalur,  qno- 
modo  erit  mniKlnin,  quod  in  terra  volulatnr?  Si  auloin 
in  coelo,  muiulum  eril,  quia  inuuda  sunl  quajcumqiie 
«oelcstia.  S(  rdcscit  eniin  alii|nid  ,  cum  iiiferiori  mi- 
scelur  iiaiiiroe,  qnamvis  in  sno  geiicre  non  soidid:e  ; 
qiiia  eliam  dc  puro  argenlo  sordidalur  aurum,  si 
miscealiir  :  ila  ct  anlmus  iiDsler  terrenorum  cupidi- 
lalc  sordfscil.qiiamvis  ipsa  tcrra  in  suo  generc  atqiic 
ordine  munda  sil.  Ca:lum  aiiScin  Iioc  loco  nnn  cnr- 
poreuin  acceperimus  ,  quia  oninc  cor|.iis  pro  lcrra 
liabcndum  csi.  Tolnm  enim  mimdiim  dcbel  roiilc- 
mncre,  qni  sibi  ilicsanrizal  in  coe'o.  In  illo  ergo  eulo 
de  quo  dictuiii  est,  Ccclum  ccxli  Domhto  (Psal.  r.wii, 
16), id  est  in  firmanioiitospiri(uali,non  eniin  iii  eoiinod 
transiet,  constitiiere  et  cidlmare  debcmiis  llicsauriim 
nostruin  ci  cor  nosirum,  sed  iii  coi|uodsempcrman'  t : 
creliim  autcm  et  lerra  Iransier.l  [MaUh.  xxiv,5.5). 

iS.Elliic  manircslat  dc  miiiidaiido  corde  se  cuiicla 
isfa  pr.xcipere ,  cuni  dicil  :  «  Lucerna  corporis  lui 
ocuUis  luus  cst.  Si  cr;;o  ociilus  tiius  simplex  fiierit , 
intum  corpustiiiiin  Incidum  eril.  Si  aiilcin  oculiis  luus 
ocquani  est,  toiiim  corpus  luum  tenebro.^sin  crit.  Si 
crgo  lumen  quod  in  le  est,  tencbra;  suiil,  lenebre 
(jiiania:?  i  Qui  locus  sic  iiitclligendus  cst,  iilnoveri- 
mus  omnia  oprra  noslra  tnnc  es?e  innnda  cl  placcre 
in  conspecln  Dei ,  si  fiaiil  siinplici  corde,  id  esi,  iii- 
tentione  supcrna  fino  illo  charilatis;  quia  et  pleni- 
ludo  legis  cliaiitas  (Rom.  xiii,  10).  Oculuin  ergo  Iiic 
accipere  debe;iius  ipsam  intcnlioncni  qua  facimus 
quidqnid  facimus  :  qna;  si  munda  fueril  ct  recta,  et 
illud  aspiciens  quod  aspiciendum  cst;  omnia  opera 
noslra,  qua;  sccundum  eam  operamur,  neccsse  est 
bona  siiit.  Qiix  omnia  opcra  lotum  corpus  appeilavit ; 
qiiia  et  Ap"StnIiis  membra  nostra  dicit  quxdam  opc- 
ra,  qu:e  improbal  ,  ct  mortificanda  proecipit  diccus  , 
Morti/icttte  ergo  membra  vcslra  quce  suiit  supcr  terram, 
[ormcalionem,  iminundiliam,  avariliam  {Coloss.  iii,.5), 
cl  cactera  t;dia. 

4G.  Noii  cigo  qiiid  quisque  faciaf,  sed  qnu  aniino 
faciat ,  considcrandiim  cst.  IIoc  est  eiiiin  liimcii  in 
nobis  ,  qiiia  lioc  nobis  manifoslum  csi  bniio  aninio 
nns  facere  qiiod  racimus  :  omne  cnim  qnod  inanifesia- 
tur,  lumen  cst  (/Tp/ies.  v,  13)  Nam  ipsa  facta  qn;;;  ad 
liomiiium  smaelatcm  a  iiobis  procedunt,  incertum  ha- 
beiil  cxitmn;  et  idco  lcnebias  .cis  vocavit.  Non  enim 
niivi ,  ciim  periiiiiain  porrigo  indigpnti  ct  pctenti  , 
«liiid  inde  aiil  ricUinis  sit,  anl  pa^siirus,  el  fieri  polest 
nt  vcl  facial  e\  ca,  vel  propler  eain  palialiir  aliquid 
inali ,  qiiod  ego  cuin  darem  ,  non  cveniic  volneriin  , 
iieqnc  hocaiiimo  dederim.  itaque  si  bimo  aiiimo  feci, 
qiiod  niilii  cuin  faccrem,  notnni  eral,  cl  idco  Iiimen 
VDcalMr ;  illniiiinalnr   ciiam    racliim  meuin,  qualem- 

■  lurrr,  niir  3  nolus  pas.siiii  liiic in  Oj  cre niagna religione re- 
smuii.iiur  e\  U5S. 

Sam.t.  ai.gust.  in. 


LIDEn  SECUNDU.S. 


1200 


cumque  cxilum  habuerit  :  qni  exitus  qiinniam  i:iccr- 
liis  el  ignoliis  csl,  tenebrx  appcllatoe  sunl.  Si  aiiteni 
malo  aiiimo  feci,  etiam  ipsiim  luinCn  icncbrnB  suni. 
Liimeii  enim  dicitiir,  qiiia  novit  qnisqne  qno  aniino 
faciat,  cliamcum  maloanimo  facit  :  sod  ipsiim  linncn 
IcnebrsD  snnt,  quia  non  in  snperna  dirigilnr  siin|  lcx 
inieniio,  scd  ad  inferiora  declinaiur,  el  diiplici  corde 
quasi  unibram  facil.  Si  crgo  lumen  quoj  in  le  esl,  te- 
uebra;  sunl,  lencbrtB  quanlcc?  hiic  cst,  Si  ipsa  cordis 
intcniio,  qua  facis  quod  facis,  qn;e  libi  iioia  esl,  sor- 
didatur  appelitu  rerum  terrenarnm  et  lemporaliuin  , 
alque  c:tcatur;  quanlo  magis  ipsnra  factum,  cujus 
iiicerliis  est  exilus,  sordidnm  cl  lencbrosum  est? 
qiiia  clsi  bene  alicui  provcniat,  qiiod  lu  iion  rerla  et 
niunda  intontione  facis  ;  i(uiimoilo  tii  foccri^,  tilii  im- 
pulaliir,  non  quomodo  illi  piovcneiit. 

C.\PL'T  XIV.  —  47.  Quod  autcm  scqiiiiur,  et  di- 
cil,  Xeiiw  iiotest  duobus  tloiiiims  scrvire,a(i  lianc  ipsam 
inlentioiicm  reforcndum  est,  quod  conseqiienter  ex- 
pnnit,  dicens  :  Aul  eniin  uiium  oclio  habebil,  et  alterum 
dUiget;  aul  allerum  \mlielur,  el  altcrum  conteiimet. 
Qiix  verba  diligenlcr  consideranda  sunt  :  nam  qni 
siiit  diio  dimiiii,  deincops  osleinlit,  cnni  dicit,  Non 
polcslis  Dco  scrvire  -el  mammona:.  Mainioona  apnd 
Ilebrxos  divitise  a[)pellari  dicimliir.  Congruit  el  pnni- 
cum  numcn  :  nam  lucrum,  puiiice  niammon  diciiur. 
Sed  qui  servit  manimonic,  illi  ulique  servil ,  qni 
rcbiis  istis  terreiiis  inerilo  sii;c  perversit;iiis  pne- 
positus,  inagislralus  hiijiis  s;ecidi  a  Domino  diciliir 
(Joan.  XII,  31,  et  xiv,  SO).  Aiil  crgo  hunc  odio  ha- 
btbit  hoiiio ,  et  alleruin  diliget,  id  esl,  Deum ;  aul 
allerum  palictur,  et  allerum  ccntemnet.  ralitur  cnim 
duruni  et  perniciusum  dominum ,  quisqnis  scrvit 
maniinnnoc;  sua  eiiim  cupiJil;;te  iinplicalus  ,  subdiliir 
diabolo  :  cl  non  eum  diligil ;  qiiis  eniin  est  qui  diligat 
diaboliim  ?  sed  lamen  paiiiur  :  sicut  iii  majore  aliijna 
doino,  qni  ancillae  alieno:  conjuncliis  est,  propter 
cnpidilalcm  suam  duram  palilur  .scrviluicin,  ctiam  si 
noii  diligat  cum,  cujus  anciram  dilig  l. 

48.  .■t//(THMi  autcm  contentncl,  dixit;  iioii,  odio  Ii:ibe- 

bit.  Nullius  cnim  fere  consciciiiia  l)c udisse  po- 

test  (n)  :con!emnit  autein,  id  isl  i\nn  liniottum,quasi 
do  cjus  bonilate  securus  est.  .Ab  h;ic  iiogligoiitia  ot 
|:er;iiciosa  sccurit;Ue  rcviir;it  Spirilus  sanclus,  ciini 
per  Prnplielam  dicil,  Fili,  ne  adjicias  pcccalum  sii/wi 
peccalnm,  ct  dicns,  Miseratio  Dei  magna  esl  {Lccli.  v, 
.",  C) ;  el,  Ignorus  qiiia  palienlia  Dei  ad  pccnilenliam  le 
invilat  {liom.  ii,  i)  ?  Cujus  cniin  tanla  ir.iscricnrdin 
comincmorari  pclcst.qiiam  cjiis  qiii  omnia  donal  pcc- 
rala  conversi^i,  el  Dleastrum  f;ioil  pariioi]:ciii  piiigiio- 
ilinis  oliv;c?  el  cnjus  lania  sovcriias ,  qiiam  cjns  i]iii 
iiatiiralibus  rainis  nnn  pepercil,  sed  pro]!ler  inlidcli- 
tatem  frogil  illos  {Id.  m,  17-2i)?Scd  qiiisqnis  viio 
diligore  Deiim,  ct  cavcrc  nc  oflciid.it,  non  se  arbilrc- 
tnr  duobns  doininis  possc  servirc,  ot  inleiitioiioni 
fordis  sni  rectam  ab  oinni  dupliiiiate  cxplioci  :  ii:i 
ciiiin  scntict  do  Duiniiio  in  bniiilatc,  et  in  siinp!ioi;al<t 

(n)  I  nelract.  cai .  !9,  ii.  S. 

CQiiaianU-une.J 


1591 


DE  SERMONE  DOMINI  IN 


ronlis  qiiaret  illuni  (Sap.  i,  \). 

C.APUT  XV.  —49.  Ideo,  inqiiil,  dico  rohis,  non  habere 

tolUciludincmanimee  i'eHncquidedalis,neque  corponve- 

S.ITO qmdinduatis.  Ne  forie,  qiiamvis  jani  siipcrniia  non 
(lu.Tranliir,  propter  ipsa  iieccssari:i  cor  dupliccliir,  el 
nd  ipsa conquin-ndi  noslra  deiorqueaUir  inienlio,  cum 
aliquid  quasi  iiiistTicordilor  oporamur  ;  id  csl,  ul  ciim 
consulere  alicui  videii  vokimus,  noslruiii  cmoluincn- 
lum  ibi  polius,  quam  illius  ulilitalcm  allcndamus  :  ei 
iden  nobis  non  videamnr  peccare,  quia  iion  snpcrnua, 
scd  neccssaria  sni.t  (\w.  conscqni  volumiis.  Doniiniis 
niilem  adinoncl  i:l  iiieiiiiucriniiis  niiillo  amplius  nobis 
Dcum  dedissc,  qiiod  nos  fecil  et  composnii  cx  nnima 
ct  corpore,  qnam  est  alimentum  aiqiie  icgniiienlnm  , 
qiiorum  ciira  nos  duplicarc  cor  non  vult.  Sonnc,  in- 
qnit,  anima  ;).'»$  cst  qmim  esca  ?  l'l  lii  inlelligas  eum  qni 
iledit  animam.niullo  facilius  escani  cssk  dalurum.  Et 
coTpus  qiiain  vcstimenluni ,  id  esl,  plus  csl  :  ul  siinili- 
ter  intelligas,  eum  qui  corpus  dcdit,  mullo  facilius 
daliinim  esse  vesiiincnluin. 

50.  Quo  loeo  quxri  solet  ulruni  ad  niiiniam  cibus 
isle  pcrtiiieat,  cnni  nnima  incorporcn  sil,  islc  nulom 
cibiis  corpnrcus.  Sed  aiiiinam  lioc  lncn  pro  isla  vila 
positain  noverimus,  ciijus  reiinaculiiin  cst  alimcntum 
istud  corporcum.  S;cundum  liaiic  significalioncm  di- 
cliim  csl  cliam  illud  :  Qiti  nmnt  ammam  suam,  perdet 
illam  (Joan.  xii,  25).  Quud  nisi  de  liac  vila  ncccpcri- 
nius,  (|uain  oponei  pro  regno  Dci  pcrdere,  quod  po- 
tuissc  Marlyies  ilaruil,  contrarium  lioc  prxceptum 
cril  illi  seiileiKia;  qua  diclum  csl :  i  Quid  prodcst  bo- 
inini,  si  tolum  miindum  lucrctur,  aninio;  auleui  sim; 
dilrimcnlnm  faciat  »  (3lutlli.  xvi,  2G)  ? 

51.  c  Rcspicite,  inquit,  viilalilia  toeli,  quoniam  n'ui 
seriini,  ncq'ie  mcliinl,  ncinie  congrcgant  in  liurrca  ; 
ct  Paler  vc^lcr  coelcslis  pascit  illa  :  nonue  vos  pluris 
eslis  illis?  >  id  csl,  carius  vos  \alclis.  Quia  uii(iuc 
rationale  aiiimal,  siculi  est  Iionio,  siibliiniiis  ordiiia- 
liim  est  iii  reriim  naliira,  quain  ini.lioiiabiria,  siciit 
sunl  aves.  t  Qiiis  aulem,  veslruin  curans  inquil.  po- 
lest  adjicere  ad  sialuram  suam  ciibiiiiiu  unum  ?  Ei  dc 
veslimento  quid  soUicili  cslis  ?  id  esl,  ciijus  poleslale 
alqiie  domiiialu  riiluin  cst  iil  ad  liaiic  sUUurani  cnrpus 
vc^trum  perdiicereuir,  cjus  piovidcniia  cliam  vesliri 
poiesl ;  nou  aiiien'  ve^^lra  cura  facium  esse  ul  ad  lianc 
siaUiraiii  veuiret  corpus  vesiruin,  cx  iioc  inlelligi  po- 
lcsl,  qiuid  si  ciirelis,  et  vclilis  .idjicere  unuin  cnbilum 
liiiic  staturae,  non  poieslis  :  illi  ergo  ctiam  icgendi 
corporis  curnm  relinquiie,  ciijiis  vidclis  ciira  lactuin 
rs^e  ut  lanl:B  slatunB  corpus  babealis. 

.■)2.  Daiidum  aulcm  eraictiam  docuinenluui  pnipliT 
vcsiiincniiim,  sicut  daium  esi  propter  alimenliiiii. 
Ita.pic  sequiiur,  et  dicit :  •  Consiilcraie  lilia  agri  quo- 
iiiiido  crcsctiiil ;  non  labnranl  neqiii;  iient :  dico  anlcin 
vobi^  quia  ncc  Saloiiioii  in  omni  gloria  sua  sie  vesli- 
tiis  csl  ut  uiiiim  cx  bis.  Si  atileiii  feninii  ngii,  qiiod 
iiodie  cst  cl  cras  in  clibnnuin  miiiiiiir,  Deiis  sic  vcslit; 
(junnlo  niagis  crgo  vos,  modic:c  fidei  ?  »  Sed  isla  do- 
cuniciila  non  sicul  nllcgoriie  discuticnda  suut,  ut 
q«j;raiiiiij  quid  sigr.ificeiit  aves  ca-li,  aut  lilia  agri  ; 


.MONTE,  S.  AUCLISTi.M  12:)i 

posita  sunt  ciiim,  ui  de  rebus  nrinoribus  majora  piT- 
siiaderentur  :  sicuii  illud  esl  de  judiee  qiii  iiee  bcuin 
limebal,  nec  lioininem  rcvercbalur,  el  laiiien  s:ey>j 
inlcrpcllanii  vidii  c  cessit.  ut  ejus  causain  considcra- 
rel ;  non  propler  pielalem  aul  liuiiianiialcm,  sed  ne 
txdiuin  paterelur.  Non  eiiim  ul!o  modo  ille  injuslrs 
judex  pcrsonain  Dci  allegorice  suslincl  :  sed  tameii 
quanliiu)  Deiis,  qiii  bonus  esl  el  jiislus.  ciirel  dcpr:-- 
cinles  se,  binc  conjici  Doniinus  vuliiii,  qnod  nec  in- 
ji.slus  bonio  eiis  i|ui  illiim  assiduis  precibus  Umdiinl  , 
tcl  proplLT  t.i'diiiiu  deviianduin,  potcst  conicniiicre 
[Luc.  XVIII,  2-8). 

C.APUT  .KYI. — 55.«  Nolitccrgo,  inquit,soIIiciiiessc, 
dicenies,  Qiiid  edcmus,  aut  qnid  bibeuiiis  ,  aiil  qnid  vc- 
slii-miir:  h;ecenimomniaGenIcs(piariiiil.Sciteniin  Pa- 
tervestcrqtiia  liorumomnium  indigclis.  Qu;erile  ei^n 
primuinrcgniimDeiet  jusliliamcjiis.  cth;cc  omniaap- 
ponenlur  vobis.  »  Uicmanifestissime  oslendilnon  lia-c 
esse  appetenda,  lanquam  lalia  bona  iiosira,  ut  propicr 
ipsa  debeamus  bene  facere,  si  quid  racimiis,  scd  la- 
nicn  esse  necessaria.  Quid  enini  iiilcr.sil  inlcr  boiiuiu 
quod  appelendum  csi,  ei  nece.ssarluin  quod  suiiien- 
dum  csl,  liac  senlenlia  dcclaravit,  ciim  ail,  i  Qu;iiiU; 
primum  regniiin  Dei  ei  jusUliam  ejus,  el  hncc  ounia 
apponeiiiur  vobis.  »  Regnuni  crgoeljnsliiia  Dei  bomin 
noslrum  est  ,  et  lioc  appstendum,  et  ibi  fiiiis  coiisii- 
liicndus,  proplcr   qiiod  oninia  faciamiis  qii;ccuniqiie 
facimiis.  Sed  qnia  in  hac  viui  mililani'is,   ut  ad  ilbid 
regniim  pervenirepossiinus,qu.Tviia  sine  liis  necessa- 
riis  agi  non  poiest ;  i  .^pponenlur  vobis  h.cc,  » inqiiil, 
I  sed  vos  rcgnum  Dei  el  jusliliam  ejiis  prinium  quaTi- 
te.  »Cum  enim  dixil  illiid  i  primuin,  isignilicavilqiiia  bnc 
posleriiis  qu.Trendum  esl,  noii  lenipore,  scd  digniinie: 
ilbid  tanqiiam  bonum  nosirum,  hoc  tanquam  necessa- 
rium  iioslriim ;  ncccssarinni  autem  propler illud  boniini. 
54.  Ncquc  enim.  verbi  gratin,  ideo  dcboiiius  evaii- 
gelizare,  ul   manducemus  ;  scd  idon  inniiilucaie,   iil 
evangelizemns  :  iiam  si  pioplerea  evaiigclizamus,  ui 
manducemus,  vilius  hnbemus  Evangelium  qiiani  ci- 
biim  ;  ct  erit  jam  bonum  noslrum  in  mniiducnndo  , 
iiecessarium   aulem   iii  evangelizando.    Quod  etiani 
Apiisiolus  prohibel,  cuin  dicit  licere  sibi  quidem,  et 
permissum  esse  a  Domino,  ut  qui  Evangelium  an- 
nuntiaiii,  dc  Evangelio  vivant,  id  est,  de  Evangelio 
habeant  ea  qua;  liuic  viix  sunl  neeessaria  ;  scd  Uimeii 
se  non  esse  abusura  bac  poleslaie.  Erant  eiiim  iiiulii 
qui  occasionem  habeie  cupiebani  acquirendi  et  ven- 
dendi  Evangclium,  quibus  eam  volcns  amputare  Api- 
stolus,  manibiis  suis  viciiim  suum  toleravii  (Act.  xv, 
34).  De  bis  eiiiiu  alio  loco  dicii,  i  Ul  amputem  occa- 
sionein,  iisqui  qii.Trunt  occasionem  >  (11  Cor.  xi,  12). 
Qunnqiinin  ciiam  si,  utc^cieri  boni  aposloli,  permissii 
Doiuiiii  de  Evangclio  viverel,  nnn  ideo  in  eo  viciii 
conslitiierel  liiiem  evangehzandi ,  scd  magis  ipsiu-. 
Tictus  sni  fiiiein  iii  Evaiigelio  cnllocaret  :  id  est,   ui 
superius  dixi,  non  ideo  cvangelizarel,  ul  perveniici 
ad  cibum,  ei  si  qua  sunt  nlia  nccessaria  ;  sed  lUCi; 
ista  suineret,  ut  iUud  implerct,  iio  non  volens,  scd  «c- 
cessitate  evangeliznret.  lloc  enini  iiiiprubat,  ciuudieil; 


«293 

<  Nesciiis  (iiioai;im  qiii  iii  leniplo  operaiUiir,  quoe  ile 
lem|>Io  siiiil  cdiml ;  ei  qui  allario  descrviunl,  allaiio 
coniparliiiiilur  :  sic  ct  Doinimis  ordiiiavit  iis  qui  Kvan  - 
geliimi  aimuiili.iiil,  de  Evangclin  vivere  :  cgo  aukm 
nuUius  horum  usus  sum.  >  Ilinc  oslcndil  permissum 
csse,  iion  jussum  ;  alioquin  coiilra  pnrcfplum  Doiiiiiii 
fecisse  leiicljiiur.  Deinde  seciuilur,  et  dicil :  «  Non 
aiilem  scripsi  luee,  utila  fianliii  nie.  Bonum  est  milii 
niagis  mori,  quam  gloriam  me.ini  quisquam  inauem 
faciat.  >  Hoc  dixit,  quia  jam  sialueral,  pioplor  quos- 
dain  occasioiiem  quareiilcs,  mauiliiis  suis  vicluni 
Iransigere.  Si  eiiim  evangciiziivero,  inqiiil,  iio)i  esl  milii 
gloria  :  id  esl,  si  cvaiigelizavcro,  ul  isla  fiaiit  in  me, 
id  esl,  si  proptiTea  ev;mgeliza\ero,  ul  ad  illa  pcrve- 
niam,  ct  finem  Evaiigclii  iii  tibo  el  pcilu  cl  ve.^lilu 
collocavcio.  Scd  quare  non  cst  ei  gloria  ?  Nccessitiis 
eiiim,  i.qiiii,  mihi  iiiittinbil;  id  esl,  ul  ideo  evangeli- 
zcin,  quia  undo  vivam  non  liaheo,  aiil  iit  acquiram 
lempoialem  frucium  de  pr.cdicatiniie  ateriiorum  :  sic 
eiiiiii  jau)  iiecesoitas  crit  iii  Evangelio,  no:i  voltiiilas. 
Va  eiiiin  inilii  esl,  inqiiil,  si  iion  evaiigelizavcro.  Sed 
quomodo  debet  cvangelizare?  Scilicet  ut  iu  ipso 
Evangelio  cl  iii  regno  Dei  ponal  merccdcui  :  ila  eniii) 
potesl  iion  coaelus  e\aiigcli/-arc,  sed  »oleiis.  Si  enim 
volens,  iiiquil,  lioc  [(uio,  iiierccdein  liabco ;  si  autcmin- 
viltis,  dispensulio  inilii  cictlila  esl  (I  Cor.  ix,  13-17)  : 
i<l  est,  si  coaclus  iiiopia  caruni  icriim,  qu;e  lcmpondi 
vil;e  sunt  nccesjariie,  pnedico  Kvaiigeliiim,  alii  pcr 
nie  liabcbuiil  meicedem  E\aiigelii,  qui  Evangtlmm 
ip^iini  mu  pr;cdicaulc  diligciil ;  ego  aiilem  iioii  liab.bi), 
quia  i!OU  ipsiim  Evaugelium  diligo,  sed  cjus  pielium 
in  illis  tempor.dibus  coiislilulum.  Qiiod  ncfas  cst  licri, 
ut  non  tauipiam  filius  miiiislict  (|uisque  Eiangclium, 
sed  tanqiiam  servus  cui  di.speiisalio  crcdita  esl ;  ut 
tanqiiam  alienum  crogel,  iiiliiliiidc  ipse  accipiat  pra;- 
ter  cibaria,  qu;e  noii  de  parlicipalione  regui,  sed  ad 
susleniaculum  miscne  servitiilis  dantur  exiriiiseciis. 
Quanquam  alio  Inco  et  dispeusalorom  se  dicat.  Polest 
eiiiin  et  servus  iu  filioruui  iiuuierum  adopiaius,  eam 
rem  in  qua  cohacrcdis  sorlcm  mcriiil,  Udeliier  dispen- 
sare  parlicipibus  siiis.  Sed  iiuiie  ubi  ail,  Si  aulem  in- 
vilus,  dispensatio  milii  creditu  esl ;  lalem  dispeiisato- 
rem  iiiielligi  viduii,  qiii  alienum  di^pensal,  uiide  ipse 
nibil  accipi;a. 

65.  Ei  go  (pi.ccu:iiipie  rcs  propier  aliud  aliquid  qu:c- 
rilur,  sine  dubio  inferior  est,  quam  id  propler  qiiod 
quxrilur  :et  ideo  illud  primumest  propler  qiiod  islain 
rem  qiiacris,  nnn  isla  res  quam  propler  illiid  qu;eris. 
Quapropter  si  Evangelium  et  regnuin  Dei  propler  ci- 
liHmqiiaprimus,pri(ircmfacimus  cibun),cl  posleriusre- 
giiiim  Dei;iia  ui  si  non  desilcibiis.non  (juxTamus  regniim 
Dci  :  hoc  cst  priimim  qiiocrere  cibum,  et  dciiidc  regnum 
Dci,  id  esl,  lidc  priore  loco  poncre,  illud  posteriore. 
Si  autem  ideo  qiia:rainus  cibum,  iil  habe:iniiis  rcgiiun) 
I/ei,  f.icimus  quod  dictuin  est,  Quaiile  primnm  rcgmim 
Dei  et  justitinm  ejus,  et  hwc  omnia  appoiienlur  vobis. 

C.\PUT  XVII.  —  50.  Qiia;reiitibiis  cnim  primiim 
rcgnnm  ei  jiistiiiam  Dci  ,  id  est ,  Iioc  pr.Tponenlibus 
c;elcris  rcbiis  ul  prnpicr  hoc  c,i  tcra  (pi;rramiis,  non 


LIDEK  SEai.NDlS.  129.4 

debel  subesse  solliciludo  ne  illa  desiul  qiijc.buic  vit.-e 
proplcr  regnum  Dei  suiit  necessaria.  Disit  enim  sii  • 
perius,  Scil  Putcr  veslerquod  horum  oiiuiium  iiuligrlit. 
Et  ideo  ciim  divisscl,  Quarite  primuni  regnum  Dd  el 
jiistiliam  ejus,  noii  divil,  Deiudc  isla  (pi.erile;  qiiamvis 
siiit  iieccssaria  :  sed  ait ,  hivc  oiniiia  apponciUur  vobis, 
id  cst  consequcnlur,  si  illa  qii.craiis,  sine  ullo  \estro 
impcdimento  :  iie  cum  isl;i  quaiilis,  illiiic  aveilamiui; 
am  no  duns  fiues  coiisliluatis ,  ul  el  rcgiuim  D.  i  pni- 
pler  se  appclatis  ,  et  ist;i  nccessaiia ;  scd  liac  pmius 
piopier  illiid  :  ila  voLis  noii  decrunl.  Qiiia  dui.biis  do- 
miiiis  scrvire  non  poicslis.  Duobus  aiitem  dominis 
servire  conalur,  qui  ct  rcgiiiim  Dei  pro  magno  boiio 
appelil ,  et  li:cc  tciuiioralia.  iNoii  pnteril  aulem  sim 
pliceiii  h.ibcro  oculuiii ,  et  iiiii  Domiiio  Deo  servire, 
iiisi  qiKccumque  sunt  c;elcra,  si  sui.t  iiecossaria,  pro- 
plcr  lioe  uiiuiu  assuniat ,  id  cst  propicr  regiiuin  Dei. 
Siciii  aiiicrn  omnes  miliianles  aceipanu  aniionnm  ct 
slipendiiim,  sic  onines  evaiigeb/.anles  :)ccipiuiil  viclum 
cl  lcguiiieiiliiiii.  Sed  noii  omiics  projilcr  salulem  rei- 
puhlic;u  militaiil,  sed  prupior  illa  qii.e  accipiuiit :  sic 
el  non  onincs  propl.  r  saluicm  Ecclcsix  ministranl 
Deo,  sed  propler  Iij:c  lcmpnialia,  que  tan(|uam  aii- 
nonamet  slipeiidia  conscquaulur;  aut  el  pmpicr  Iioc, 
el  propicr  illiid.  Sed  siipra  jam  diclum  esl,  Non  po- 
testisduobus  dominis  sciviyc.  Ergo  siiiipliei  corde  lan- 
tiimmodo  propler  regimm  Dci  dcbemus  opcrari  bo- 
niim  ad  omiics;  iioiV  aiiliMi)  in  liac  opcralione,  vcl 
solam,  vel  cum  regno  Dei  mcrceJem  lciii;ioralium 
cngiiaie  :  qunriim  oiiiiiiuiii.  lemporaliiim  noniine 
craslinuin  posiiit,  tliccii-i,- Molite  cogitare  de  crastiiio  >. 
Non  eiiim  diciliir  ci-aslimis  dics,  nisi  in  teiuporc ,  iibi 
pr;ctcrilo  sccccdit  futurum.  Ergo  cum  aliipiid  buni 
opcramur,  non  lempor:)lia,  sed  a'loriia  c  gileiiiiis  : 
tunc  cril  illud  bouuui  01  peireclum  opiis.  Crastiiini 
eniin  dics,  inquit,  s^Jlicilus  cii:  sibi  ipsi  :  iJ  est  iil  ciim 
oporluerit  suiiias  cibum  vel  pnlum,  vel  indumeulum, 
cum  ipsa  scilicct  neecssiLas  urgcre  coppeiil.  .Vdcrunt 
enim  lixc ,  qiiia  novil  Paler  nosler  qiind  lionni) 
omniuin  indigeamiis.  Snlpcit  ciiiin,  inquil,  diei  nutiilia 
sua  :  id  csl,  suifieil  quod  isla  sumcre  iirgebit  ipsa  ne- 
cessiias.  Qiiain  propterea  radiiiain  iiominatam  ar- 
bilror,  quia  poe:i;iIis  csl  nobis  :  perliiicl  ciiiin  .id  lianc 
frasililalcm  ct  morlalilalem  ,  qiiam  peccando  inerui- 
mus  (a).  Iluic  ergo  piena;  lemporalis  necossilalis  noli 
.nddcre  ali(|uid  gravius,  ul  iion  solum  paliaris  barum 
rcrum  indigcnliam  ,  scd  etiam  propler  h;inc  cxplfen 
dam  mililes  Den. 

57.  lloc  auieiii  Idco  veliemenier  cavendum  esi,  iic 
f  rle  cuin  videiiimis  aliquem  servum  Dci  providere 
no  isla  ncccssaria  dosint ,  vel  sibi ,  vel  eis  qiinrum 
sibi  cura  commis.sa  csl,  jiidicemus  eum  cnntra  prs« 
cepiiim  Domiiii  laccre,el  de  crasliuo  esse  solliciium. 
Nam  el  ipse  Dumimis,  cui  ministrabanl  Aiigeli  [Mulln. 
IV,  II  ),  laiiien  propicr  exeniplum,  ne  quis  poslc.» 
scaiidalum  palcrctur,  cum  aliqucm  servorum  cjiii 
animadvcrtissct  isla  nccessaria  procurarc,   loculoi 


'  in  vss.  prope  omnllms,  solite  soliicili  essc  dc  crailiim. 
((7)  I  r.elract.   cip.  IS>,  n.  0. 


1205  I>K  SKIlMONh   HOMiM  IN 

fa:iliore  dignaliis  csl  ciim  iifciinia  ',  nmli'  nsibus  nc- 
ccssariis  qniili|iii(i  opns  liiisscl  probcreliir  :  (|Uornin 
Inculiiruin  cnslos  cl  f;ir ,  sioul  scri|ilnni  esl  ,  Jinlns 
fiiil,  qiii  CNin  lr:uli(lil  {Jonn.  Xli,  (>).  Siciil  cl  ^ipiislo- 
lus  Paiihis  polost  viilcri  do  craslinn  cogilasse  ,  ciiin 
dixil  :  I  [)c  colleclis  auuin  iii  sanctos  ,  sicnt  onlinavi 
Krclcsiis  Calali:u,  ita  el  vos  faciie  :  scciinilnm  unam 
8:ilil):ili  niiusqnis(ine  veslruin  apiiil  se  poiiai  llicsnii- 
riians,  qiiod  ci  pl:icnrril,  nl  luin  cum  voncro,  lunc 
colloclaj  fiaiit  Ciini  auloin  advcnero ,  quoscumqiic 
proliavcrilis  per  C|iisliil.is  ,  lios  inillani  perforrc  gra- 
liain  vcslrain  in  Jcmsalcm  :  quod  si  digiiiim  fiierit  ut 
ct  cgo  oani,  niecnm  iliiint.  Vcniam  aiilem  ad  vos  , 
.  uui  .M:iccdoniam  Iransiero;  nam  M:iccdoniain  pcr- 
'laiisilio  :  apud  vo'.  aiileni  forsitan  rcmaiiebo ,  vel 
eliani  liioni:ibo,  ut  vns  ine  dedncalis  qnocumque  iero. 
nolo  cnim  vos  nunc  in  traiisiin  videic  :  spero  cnim 
nic  ."'liqiiod  lciiiporis  inaiicro  apuil  vos,  si  permiseril 
Doniiniis.  I'orinanebo  aiitcm  Epliesi  iisqiie  ad  Pcnte- 
costen  »  (I  t'or.  xvi,  1-8).  llein  in  Actibus  Aposlolo- 
riiin  scripiuni  est,  ea  qn:c  ad  vicluin  snnt  neressarin, 
procniala  cssc  in  fiilurum  propler  imniiiieiitem  fa- 
lueni.  Sic  eiiim  Ifginius  :  «  In  illis  anlein  diobns  de- 
sccndernnt  ab  Jerosolymis  proplieLc  Aiiliocliiam  , 
cratque  magiia  exsullalio.  Conijregaiis  aulem  iiobis, 
siirgins  uinis  ex  illis  nomir.e  Agabus,  sigiiiflcabai  per 
S|iiriiiini,  f:imem  ni;igiiam  fiitiiram  in  univcrso  niiin- 
do,  qiia!ol  f.icla  fsl  MibClandioCscsare.  Di>ccnliitin  ' 
autciii  iit  quisqiie  ;ibiiiidab:il,  slalueruiit  iiiiiisipiisqne 
eorum  in  miniiterium  mitlere  presbv  teris  liabit^iiilsbiis 
in  Jud3?a  fr.ilribus  ,  qni  et  niiserunt  per  manum  B:ir- 
iiabac  ei  Siiili  »  (Aci.  \\,  27  30).  Ei  qii'Hl  ii:ivig:iiiii 
eidem  aposiolo  P:iuli)  iiniosila  siiiit  uieiisili:i,  qii;o 
oiTi  rebanmr  {Id.  xxviii,  10),  iion  ad  uiiura  hinliiin 
diiin  videiur  viclus  essc  procuraiiis.  El  qnod  ideiii 
scribil ,  Qiii  fuiiibalnr ,  jain  noii  fnyelnr ;  nwrjis  auleiii 
laborel  opcrans  nianibus  snis  lionuni,  ut  hubcal  unde 
Iribuere  ciii  oims  cst  '  {Ei'lics.  iv,  28)  :  ni;ilo  inlelli- 
gciilibiis  noii  vidctiir  scrvarcpracCjilum  Domini.qnod 
ail ,  liespicile  volalilic  cceli,  quomain  non  serunt,  neque 
inelunl,  neqne  congrecjanl  in  liorrea;  cl,  Considerule  UUa 
ctgri  quoinodo  crescunl ;  non  Inborunt  neque  nciit ;  cnm 
istis  pr;ccipil  ut  laborent,  oprranles  niauibus  suis,  ita 
iil  liabcaiit  (|uod  etiam  aliis  possint  tribnere.  El  quod 
s;cpe  de  scipso  dicii,  quod  manibiis  .suis  operaius  sit, 
iic  (|ucm  gravaret  (I  Tlicss  ii,  9,  cl  II  Tliess.  ni,  8) ;  cl 
d;:  illoscriplnmeslquod  conjniixerilsoAqiiibc  propler 
ariis  siniilitiidineni,  nt  simul  o|ieraroiilur  iinde  victuin 
iiaiis'goronl(.4cr.  xviii,2,  5)  :iioiividotuf  iniitatusaves 
ca;li  cl  lilia  agri.  Ilis  et  liujusmodi  Scriplurarum  lo- 
eis ,  salis  app;irol  Doriiinum  nostrum  non  linc  iinpro- 
liare,  si  qnis  buni;ino  iiKiro  isla  prociirol;  sed  si  ipiis 
pKipur  i^la  Dco  niililcl  ,  nt  in  operibus  suis  non  rc- 
^iiiiin  Dci,  scd  istoriim  acquisitionem  i  iliioalur. 
58.  Ad  li.inc  ergo  regulani  lioc  loiiim  prccceptiim 

'  Mss.  o<?U),  ipiihus  fm  labatiir  pecunii. 

*  Am.  I'.r.  ul  Lov.,  l.iscendinitiuin.  \erius  Xljr.  el  Mss.,  /,i- 
ttentium. 

'sic  Mss.  iuxla  Knpciiin  tcxlum  AjKistoli.  At  Am.  Vs.  el 
lov.,  iiHilc  uii>uul  ffci  07««  ei>t  qaoi  hon-.un  e^i 


.M  i.NTi:,  S.  MCfSllM  lOflfi 

redigilur,  iit  ollaiii  iii  i-lorum  piovisiiine  rcgmiin  l)i!i 
ciigitemiis,  iii  mililia  vero  rcgni  Dei  isla  non  cogi- 
lonuis.  Ila  ciiiiii  eliamsi  aliipi.indo  diriiori;il ,  (pi  id 
pleriiinqec  pnipler  oxorcilalioneni  iiii4ra:ii  noiis  ^iiiil, 
iion  soliiin  iioii  dobililant  prop  isiiiiui  iio^truni ,  sod 
eliam  exaininatum  probalumque  cunliriiiaiit.  «  Glo- 
riamur  eiiim,  inqnii,  in  tiibulaiionibus,  scienies  qnod 
Iribulatio  patiemiam  operaliir,  patieiuia  auteni  pro- 
baiioiiem,  probatio  aiilcm  spein,  spes  vero  iion  con- 
fiiiidil ;  (iiiia  cliaril.TS  Doi  diffusa  cst  iii  cordibus  iioslris 
per  Spiriluin  sancliim  qui  dalus  cst  iiobis  »  {Roni.  v, 
5  '>}.  In  ciimincinoratioiie  aiilein  Iribiil.itioiiiim  ac 
laboriim  su  iriim  idem  apo.-.l()liis  non  tanliim  in  car- 
coiiliiis  01  n.inrr.igiis,  alipie  liiijiisiiiodi  iiuiltis  niole- 
stiis,  scd  eliani  in  faine  el  sili,  in  fri<:orc  ol  niiditate 
se  laborassc  commcniorat  (II  Cor.  xi ,  23-27).  Quod 
ciiin  logimiis,  iion  xslimemus  Domiiii  promissa  lilii- 
basse,  nl  faineiii  ac  silim  cl  iiiidilalein  paleroliir  Apo- 
stolns,  qiucrens  regnuiii  el  jusliliaiii  Dci.  cuiii  dicliim 
sil  iiobis,  Qua.iile  priniuin  retjnuin  Dci  el  jnilitiam  cjiis, 
et  lieec  omnin  apponentur  tobis  :  quaiidoqiiidom  ista 
siciit  adjiitoria  iiovit  ille  medicns,  cui  seinel  iios  lolos 
comniisiinus  ,  et  a  quo  habemns  proinissioncm  vit.e 
pr;cseiiliset  fiilura;,  quandoappoiiat,ipiaiido  (leirali.it, 
sicut  nobi^  jiidicat  cxpcdire;  qiios  ct  coiisolaiidos  et 
cxercendo-  in  b;ic  viia,  et  posl  banc  viiaiii  in  perpciua 
rcipiie  st;ibiriendos  atqiie  firmandos  gnbernal,  ac  di- 
rigii.  Non  eiiiin  et  boiiio,  ciim  plcrumque  jiimenlo  suo 
cibaria  delraliil ,  dobcril  illud  cura  su.i ,  ac  non  |iotius 
Ciiraiido  h;oc  faoil. 

CAPUT  XVIIl.  —  o9.  Et  qtioniam  ciim  isia  vol 
prociiraiitiir  iii  fuliiriim  ,  vcl  si  caiisa  noii  est  qnare 
illa  impeiidas  ,  lescrvanliir  ,  iiicorluni  est  qno  aiiiino 
fiat,  oiiiii  possit  simplici  corde  fieri,  possit  et  (lii|ilici, 
opportuiic  hoc  loco  subjecil  :  KoHle  judicure  ,  ue  ju- 
dicetur  de  vobis  :  in  quo  enim  judicio  judicaveritis ,  ju- 
dicubilur  de  vobis ;  el  in  qita  men^ura  mensi  fiieritis , 
; eineticlur  vobis.  iloc  loco  iiiliil  aliud  nobis  priccipi 
existiino,  nisi  ut  ca  f.icta  qu.c  duliiiim  esl  qii  i  aiiimo 
fiaiit,  iii  nieliorein  pf  rlem  inlerprcleniur.  Qiiod  oiiini 
fcripliim  cst ,  E.i  fruclibus  eoruni  cognoscctis  eos  ,  do 
iiianifesli»  diclniii  cst ,  qu:c  non  possiiiit  bono  :iiii<iio 
lieri  :  sieiit  suiit  sliipra  ,  vcl  blasplicniio  ,  vel  fiirla  , 
vel  ebriosilalcs,  cl  si  ipia  siini  talia,  de  i|iiiliiis  iiobis jii- 
dicare  permiliilur,  dicciilc  Apostolo,  Quid  cniin  milii 
de  iis  qui  foris  sunt  judicare  ?  iSonne  de  lis  qiii  intiis 
sunl  vos  judicatis  (I  Cor.  v,  12)?  Dc  gciicrc  aulcm  ci- 
lioriim  ,  (piia  possniit  boiio  animo  et  siinplici  curd-j 
siiie  vilio  cuncuj.isceiiliic  qiiicuiniiue  biiinaiii  cibi  in- 
diirereiiter  sunii,  probibct  idein  apnsioliisjiidicari  eos 
ipii  c:iriiil)iis  vescebanlur  et  vinuui  bibeb:int,  ab  eis 
i|iii  sc  ab  hiijii^-iniidl  alimenlis  temperabaiit  :  Qui 
manducat  ,  iiiipiit  ,  nnn  manducantem  non  spernat ;  ei 
fjui  iion  mand:tcat,  munducantcm  non  judicct.  Ibi  eliani 
ail  :  Tu  quiS  es ,  qui  judices  alicnum  serruin?  doinino 
sito  slat,aut  eudit  (Uvm.  Mv,  5,  4).  Dc  laliliusciiiiii  ro- 
b  is  (|ux  possunt  bono  el  siinplici  el  magno  aiiiino 
licri,  qiianivis  possinl  cliam  iion  b  i:io,  volobaiil  illi 
cimi  humi.ios  csseiil ,  iii  occulta  corJ.s  ferrc  scmin. 


1-297 

liiiin,  ilo  (|iMbiis  Sdliis  Dciisjudical. 

SO.  A(l  lioc  perliiiol  eliani  illud  (jiiod  ;\lio  Im  o  dt- 
cit  :  yulilcuiile  tempus  quidquain  jndiciire,  quoaitusque 
reniat  Duniimis.  qui  ct  illuniinabit  abscoiidita  leiie!>ra- 
Tum,  et  wanijestabit  cogitationes  cordis :  et  tunc  laus 
eril  unicuique  a  Dco  (I  Cor.  iv,  5).  Siiiit  orgo  qiwdiui! 
facla  iiiedia,  qiue  ignonimus  quo  aniiiio  (iaiili  quia  e'. 
bono  el  inalo  lieri  pflssiint.  de  qiiibiis  tenierarinm  est 
judicare,  inaxinie  ul  cnndcmneiiius.  Horum  anleni 
vciiiel  tenipus  iit  judiceiitiir,  ciiiii  Dominus  illuniinabil 
ahscondita  tenebrarum.  et  manijestabit  cogitatioiics  cor- 
dis.  Ileni  alio  liico  dicit  idcin  apostulus  :  Quorumdam 
Iwniinum  peccata  iiwnifesta  sunt.  ]irwceden!ia  ad  judi- 
ciuni ;  quwdcm  aulem  et  subscquuniur.  Manifesla  oa  di- 
cil,  de  quilius  clanim  est  quo  aiiinio  fiant ;  Iiloc  pi;e- 
cediiiit  ad  judicium  ;  id  esi,  quia  si  fuerii  i^ia  snbse- 
cutuni  ju  liciuin,  iion  esl  lemcrarium.  Siib-eiimintiir 
autem  illa  qux  occulta  suiit;  qiiia  ncc  ipsa  latobiiiit 
leniporc  suo.  Sic  ct  de  bonis  f.iciis  iiiiellijjeiidum  e>l. 
Nam  ila  siibjungil  :  Siiniiiler  et  fiicta  bona  munifesla 
lunl;  et  quwcuinque  aliter  se  liabenl,  abscundi  non  pos- 
supt  (1  Tim.  V,  21,  23).  De  nianifcslis  ergo  judicenius; 
de  occiiltis  vero  Deo  judiciiim  rclinqiiamus  :  quia  et 
Ipsa  abscondi  non  possuni,  sive  luala  sive  bona,  cuin 
tcinpus  advoneril  qiio  iiiaiiifrslcnliir. 

(il.  Duo  sunt  auieni  in  (|uibus  lemcrarium  jndiciiim 
cavere  debemus;  ciim  iiicerliim  est  qim  aniino  quid- 
quefacUim  sit,  vcl  cuni  inccrlum  e^t  qiwlis  fiilurus  sit 
qiii  niincvel  bonusvclmaliis  ;ipparcl.  Si  crg  iquispiam, 
vcrbi  gralia,  conqueslus  de  slomacbo  jejuiiare  noluii, 
et  tu  id  non  crcdcns  edacilalis  id  vilio  trilineris,  le- 
mere  jiidicabis.  Ilcm  si  manifcsiain  edacitaiem  ebrio- 
sitalemque  cngnoveris,  et  ila  reprehcnderis  qiiasi 
nuiiqn;>m  ille  possit  corrigi  atqiio  mitlari,  niliiloiiiiniis 
lemore  judicabis.  Non  ergo  reprefieiidamus  ea  rpise 
noscimus  quo  aniino  fia:ti ;  iieque  ila  lepreliendamus 
qusc  maiiifesta  sunt,  ut  dispereinus  sanitaiem  ;  et  vi- 
tabimus  judicium  de  qiio  iiuiic  dicitur,  Notitc  judi- 
care,  nejudicetiir  de  tobis. 

62.  Polest  aiiiem  movere  quod  ait,  tn  quo  enimju- 
dicio  judicaveritis,  judicabilur  de  vobis  ;  et  in  qua  men- 
tura  mensi  fueiitis,  in  ea  remelielur  vobis.  Niimqiiid 
enira  si  nos  jiidicio  tcmerario  jiidicaveriiiiiis,  teinere 
ciiani  de  nobis  Deus  judicabit  ?  aut  niimqiiiil  si  iii 
mcnsura  initpia  mensi  fuerimus,  et  apud  Dcnm  iniqua 
inunsura  est  unde  nobis  remetieliir?  nain  el  nicnsur;e 
ncmine  ipsum  jndicium  sigiiificaluin  arbilror.  Nullo 
modo  Dciis  vel  temerc  judical,  vcl  iiiii[iia  niensiira 
cuiquam  repcndit  :  sed  lioc  dicliim  esl,  quoniam  le- 
nicritas  qna  piinis  alium,  eadem  ipsa  le  puniai  necesse 
est.  Nisi  furle  arbilrandum  est  quod  iniqnilas  ei  no- 
ceal  arnpiid  iii  qucm  procedil,  ei  autcni  iiiliil  a  qiin 
procedit  :  imo  Yero  sicpe  nihil  nocet  ci,  qiii  jialiiiir 
iiijiiriam,  ci  autem  qiii  iacil  necesse  cst  el  noceat. 
Quid  eniin  iiociiil  marlyribus  iniqiiitas  perseqiicntiuin? 
ipsis  anlcm  persccuioribus  pluriinum.  Qui;i  clsi  aliqiii 
cornni  corircli  siint,  eo  l.imen  lempore  qiio  pcrsc- 
qiiebanliir,  excocabal  illos  iiialili;i  eoniin.  Sic  ol  lo- 
nitiraiiuiii  jiidiciiiir.    pii.rumque   niliit   nucci   ci   do 


I.iliLU  SECUNDUS  |2i)8 

quo  tcmere  judicatur  ;  ei  autcm  qnl  tcineie  jiun- 
cai,  ipsa  temeritas  necesse  est  ut  noceai.  Isia  re- 
gula  etiam  illiid  dictum  arbilror  :  Omnis  qui  pcr- 
cusseril  gladio ,  gladio  moiielur  [Malth.  xxvi,  52). 
Qiiain  mulli  enim  gladio  percutiunl,  iiec  tamen  gla- 
dio  moriuntur,  sicut  neque  ipse  Pctriis?  Sed  iie 
istum  venia  pcccatorum  taleni  evasisse  ptBiiam  qnis 
putPl,  quanqitam  nihil  absurdius,  quam  ul  inajo- 
rein  piilet  gladii  poeiiam  esse  poluisso,  qna;  Polro 
non  accidit,  quam  crucis  qiiae  accidit  :  qiiid  laineii 
de  latronibus  dicttirus  esl,  qui  cu;n  Domino  cru- 
cifixi  sunt ;  quia  et  ille  qiii  meruit  veniam,  postea- 
quam  crucifixus  est  moruit  (Luc.  xviii,  53-45),  e« 
aller  oinnino  non  meruii?  An  forte  onines  qiios  oc- 
ciderani,  crucifixcrant ;  et  propterea  hoc  etiam  ipsi 
pnti  meruerunt?  Uidiciihim  est  lioc  puiare.  Quid  ergo 
aliud  diclum  est,  Oinnis  eniin  qui  gladio  percusserit, 
gliidio  moiielur,  nisi  quia  ipso  pcccalo  aiiiina  moritur,. 
qiiodcunique  commiseril  ? 

CA1'UT  XIX.  — 65.  El  quoniam  de  temcrario  el 
iiiiipio  jiidicio  nos  hoc  bico  Doniinus  inonel  :  vull 
enini  ut  simplici  corde  et  in  uiunn  Deiim  iuleiito  fa- 
cianiiis  qiKociimque  facimus;  et  multa  incertum  est 
qiio  ciirde  liant,  de  (luibus  jiidicare  leniorariiim  est; 
niaxiiiie  aiitem  hi  leinore  jiidicant  de  incerlis,  et  fa- 
ciie  reprehendiitii ,  qui  magis  amanl  vitupcrare  et 
dajnit;ire,  qiiam  oinendure  atque  corrigero ;  quod  vi- 
liuni  vel  superbi;e  est,  vel  invideittia; :  conseipicnter 
subjecit,  et  dicil,  Quid  aulem  vides  feslucam  in  oculo 
fralris  tui,  trubem  autem  in  oculo  iiio  non  vides .'  Ut  si 
(orte,  veibi  gralia  ,  ira  ille  peccavil,  lu  odio  rcpre- 
hendas  :  qiianluin  aulcin  intcr  feslucam  rt  Iraboiit, 
ipiasi  tantum  inler  iram  dislat  et  oiliuni.  Odiuin  eniin 
esi  ira  inveterala,  qiiasi  qua;  veliislate  ipsa  taiiluin 
ntbur  acceperii,  ut  merito  appelleliir  trabcs.  Fieri  au- 
tem  potest  nt  si  irascaris  homini,  velis  euin  corrigi ;  si 
auiem  oderis  Iiomiiiem,  non  polos  cum  vclle  corri jere. 
64.  Qitomodo  enim  dicis  fratri  liio,  Siiie  ejiciam  fs- 
slucam  dc  oculo  luo,  et  ecce  trabcs  Cbt  in  ociilo  luo  7  Ihj- 
pociila,  ejice  priinum  trabem  de  oculo  luo,  et  lunc  vidc' 
bis  ejicere  festucam  de  oculo  frntris  lui  :  id  est,  pritniiiti 
alis  te  cxpcllo  odiutn,  ct  dcinde  poteris  jam  oiiin 
(pioni  diligis,  ctnoiubire.  !-t  bcne  ait,  Ilypocrita.  Ac- 
cusare  eniiii  vilia,  officiiim  esl  bonorum  viroruni  et 
beiiovolormn  :  quod  cimi  mali  faciuiit,  alieii.ns  iiarlcs 
aguiil ;  sicut  hypocritse,  qui  leguiit  suh  persona  qiKut 
sunl,  ct  oslenl;int  iii  pcrsoni  quud  tion  sunt.  Ilypo- 
crilaruiu  crgo  noniine  .^iiiiublores  accopcris.  Et  est 
vcre  muUiiin  cavendum  ot  niolestum  simulalorum  ge- 
Dus,  qiii  cum  omniura  viiioruin  accusationes  odio  et 
.ivore  suscipianl,  ctiam  coiisultores  videri  se  volinit. 
Ei  iilco  pie  caiiicqiie  vigilanduni  est,  ul,  cum  aliqueiif 
reprcheiidore  vol  objurgare  nos  nccessilas  cocgeiit, 
priniiiin  ciigilcmus  ulrum  tale  sit  viliuin,  quod  iiitn- 
quam  habiiiitiiis,  vel  quo  jam  caruimus  :  et  si  iiiiii- 
qiiam  liabnitnus,  cogitcinus  nos  bomines  essc,  el  Iia- 
bere  poluisse;  si  vero  liribuimiis,  ci  non  Iialietntn, 
langat  memoriam  coinmiinis  inlirmiUis,  iit  illain  re- 
prehcnsioneni  aut  ulijiirg  .lioaem  noii  odiuin^  scd  nn 


129'J  DF.  SF.UMONE    I'0M1M  IN 

soriconlia  piicr.iil  :  m  sivc  :iil  cdrrcclionom  cjiis, 
[iroplor  quem  iJ  fiicimus,  sive  ad  pcrvorsioiiem  va- 
liierit  (nam  iiiccrliis  csl  cxiius),  nos  i;imoii  de  sini- 
|.li(iiale  ocu!i  nnslri  socuri  sinuis.  Si  aulem  cngii:iiiios 
iiosiiielipsos  iiivenorinms  iii  oo  esse  vilio,  in  qno  osl 
ille  nuein  reprcliomlerc  p:ir:ib:iniiis,  non  ropr.  lii>ii(l:i- 
iiiiis,  iieque  olijuigcinus  :  sed  l;inien  congemiscainiis  ; 
t(  iiiiii  illiim  ;i(l  obioinperandimi  iiobis,  sed  ad  pariicr 
«.iiiMiidiini  '  inviloimis. 

05.  Nani  cl  illiul  quod  dioil  Aposlulus,  i  Failiis 
siim  Jiid.ois  Cinqii.im  Jud;ons,  ul  Jiid;oos  liieriface- 
rein ;  liis  qiii  sub  Lege  suiil,  qu  isi  siib  Lcge,  cnm  nnn 
sim  ipse  siib  Loge,  ui  cos  qiii  siib  Loge  eranl  luori- 
ficcrein;  his  qui  sino  Legesunl,  quasi  siiieLege,  ciim 
sine  lege  Doi  non  siin,  sed  siin  iii  logc  Cbrisli,  ul  bi- 
riiracerom  cos  qiii  sine  Logo  sinii.  Faclns  suin  in(ir- 
mis  infirnius,  ut  iiifirmos  lucrifacorem  :  omnibiis 
omiiia  f;iclus  sum,  ul  omnes  lucrifacerem  :  i  non  uli- 
qiie  siniulaliiino  faciebat,  quomaJmoduin  qiiidam  iii- 
tellij;!  voluiit,  ul  ei)riiin  detestanJ;i  sinv.ilalio  tanti 
cxempli  aucioriiate  niuniaiur;  sed  Imc  faciebat  cba- 
i'it:'ile;  qua  ojiis  iiiliimitatcni,  cui  vokbat  siibvei;ire, 
taiujuam  suim  cngilabal.  Iloc  cuim  et  proslruit  di- 
ceiido  :  Cum  ciwn  libcr  siin  e.x  oiniiibus,  me  omniuin 
serviiin  feci,  ut  plures  luciifacercm  (1  Ciir.  i\,  \'J--2i). 
Quod  fit  intelligas  non  siniulatione,  sod  charilate  lieri, 
qua  innrmis  bonrmibus  tanquam  nos  simus  compati- 
mur,  ita  moiiet  alio  loco,  dicens  :  Vos  in  liberiuiem 
vvcaii  cslis,  fialrcs ;  tanlum  iie  liberlalem  in  occasionem 
ciiriiis  itelis,  secl  pcr  charitutcm  servite  iiivicem  [Galat.  v, 
13).  QiiiiJ  ficri  iion  poie^l,  nisi  allcrius  inlirinitalem 
qui>quc  babeal  quasi  suaui,  ul  eam  ;cquanimiier  fe- 
rat,  dimocab  (!a  libcretur  ille  ciijus  curat  salntem. 

GG.  liaio  eigo  ct  in  niagna  neocssitate  objurga- 
li.inos  :idliil;ciid:e  suiil,  ila  Uiinen  ut  oliain  iii  bis  ipsis 
11(111  iiiibis,  sod  Doo  ut  scrviaiiir  iiisteiiiiis.  Ipse  csi 
eniin  liiiis:  iit  iiibiUluplici  corde  faciamus,  auloreiites 
lr..beni  de  oculo  nostro,  invidentia;,  vel  nialliia;,  vel 
siiiiulalioiiis,  ut  videaiiius  cjicere  festucam  de  ociilo 
li;itris.  Vidobiimis  onini  eam  oculis  columba;,  qiiales 
iii  spoiisa  Cbrisli  pr.odicaiitnr  {Cant.  iv,  1),  quani  sibi 
elogit  Dous  gloriosani  Eeclesiain,  non  habenlem  ma- 
culani  iiiipie  riig;im  {F.plies.  v,  27),  id  esl  mundain  ot 
siiiiiiliooiii  ((')• 
i  CAPLT  XX.  —  (i7.  Sod  quoniam  potcst  iinnnuUos 
Dei  pia.'ocpiis  obloiiiperare  cupieiites  nomoii  siiniili- 
cilaiis  decipere,  ut  sie  putcnl  vitiosuni  esse  aliquaiido 
veruni  occultare,  qiinuioJo  vitiosum  est  aliquando 
falsiim  dioore,  alque  lioc  modo  aperiendo  e.i  qua;  iii 
quibiis  aperiuntiii-^ustincre  non  possunt,  aiiipliiis  no- 
reanl  quani  si  ea  peiiitus  scinperqne  occullarcnl,  re- 
tlissiniesubjuiigit :  Nolitesanctiimdare  caiiibus,  ncque 
viiscriiis  mnri;«ii.«s  vestras  ante  porcos,  nc  forte  con- 
cuicciit  eus  pcdiuus  suis,  ct  coiivcrsi  disruinpant  vos. 
Quia  et  Doiiiiiuis  qiianivis  iiiliil  iiiciililiis  sil,.\eia  la- 
mcn  aliqiia  (icciiltare  se  osleudit,  diccns  :  .\dlinc  multa 
hnbeo  vohis  (licere ;  scd  adliuc  non  potestis  Ula  portare 

'  lla  vss.  Al  oili:i  e\oo|li)Mar.,c«i'tfm.'u;n. 
(u)  l  r.L-lracl.  cip.  t'J,  11-  U. 


.MONTE,  S.  AUGUSTINl  4500 

(Joan.  svi,  12j.  Et  aposiobic  Paiiliis :  Son  potui,  'u- 

quit.  vvbis  Uujui  ijuusi  spiiiluiilih.is,  scd  iiuasi  carnuli- 
bus.  Tuiiqunm  parvulis  in  Clirislo,  lac  vubis  poluin  dcdi, 
non  escam ;  neqite  entin  poteralis  :  scd  neque  nunc  pote- 
stis;  adliuc  cnim  estis  canwles  (1  Co>\  ni,  \,  2). 

68.  In  boc  aulein  pra'Coplo  (pio  proliiliemur  s;iii- 
cluin  dare  eanibus,  ol  millere  aiite  pnrcos  inargari- 
las  nostias,  diiigenier  (iu;oreiuliiiii  ost  qiiid  sit  .saii- 
ctum,  qiiid  maig;int;e,  quid  ciiios,  (|iiid  porci.  Saii- 
cluiii  osl,  qnod  violare  alqiio  coiniiiiperc  iicfKS  esl  : 
rujus  nti(|iie  scoloris  ooiialus  et  voliinlas  leiielur  rea, 
qiiaiiivis  illud  saiiotum  n;itiir:i  iiniolablle  atijiie  incor- 
rnplibile  niaiieal.  Maig;irit:e  aiiteiii,  qurciiniq;ie  spi- 
rilualia  niagni  lesiiinaiida  sunt;  et  (|uia  in  abdito  la- 
leiil,  taiiqnam  de  profuiido  eruiiiiliir,  et  allogoriaruni 
iiitogiiiiienlis  i|ii;isi  :iportis  coiioliis  iiiveniiinlur.  Licel 
iiaqiie  iiilelligi  quod  una  eademque  res  cl  sancium  es 
margarila  dloi  potest :  sed  saiiclum  ex  eo  quod  noii 
debot  corrniiipi ,  margarita  ex  eo  quod  non  debot 
conleiiiiii.  C  >n:ilur  aiileiii  quisque  curiuinpeic  quoj 
non  viili  csse  iiitogriiin  :  tonlenmit  venl  quod  vile 
ducil,  et  qii:isi  iiilta  sc  esse  exisiimat;  et  Ideo  cal- 
cari  dicitnr  qnidipiid  conlenmitiir.  Quaproplor  ca- 
iies  quoiiiain  iiisHiiiiil  ad  dihicor.iiiduiii,  ipioj  auleiii 
dihioeiMiit  iiitegrum  esse  no:i  siiiuiit;  Nolite,  iiiquil, 
sancluni  dare caiiibits  :  qiiia  elsi  dilaceraii  et  corniinpi 
iioii  poiest,  cl  manet  integrum  atquc  inviolabile;  illi 
liinion  qnid  veliiit  eogitaiidum  est,  qui  acriler  atqiie 
iiiiiiiieissiiiio  rosisluiil,  et  qiiaiilu:ii  iii  ipsis  est,  si  lieri 
|iossil,  coiiaiitur  pcrimere  veritalom.  Poici  vero 
quamvis  non  ita  ut  caiies  morsu  appctant,  passim  ta- 
incn  calcandocoinquinaiTt :  i  Non  ergo  miseritis  mar- 
garllas  vosiras  aiite  p  ircos,  iie  forte  conciilcent  eas 
pidibus  siiis ,  ct  coiiveisi  disrumpant  vos.  i  Canes 
eigo  pro  oppiignatoribus  vcriuitis,  porcos  |;ro  contem- 
pioiibiis  posilos  iion  incongrue  aeoipiiiius. 

C9.  Quud  aulcni  ail,  Conversi  disrumpant  vos,  non 
ait,  ipsas  niarg:iritas  disrunipant.  Illas  cniiii  ooikuI- 
canJo  ,  cliaiii  cuin  coiivcrtunlur  iit  adbuc  aliquid  au- 
di;iiil ,  di;riinipiiiil  t.iiiion  euin  a  quo  jam  inissas  iiiar- 
gmit.isconculcavcriinl.  Non  oniin  f;icileinveiierisqiiid 
gratum  ei  esse  pnssit ,  (pii  margaritas  calcaverit,  iJ 
est,  cum  niaguo  lab.ire  divina  iiivenia  coiiteiiipseril. 
Qui  auleni  talcs  dooet  (pioniodo  non  disriiiiipalnr  iii- 
dignaiidi)  et  slomacliando,  non  vidco.  Utnimipieaulcm 
aniiiial  imuiiinJum  est,  et  canis  el  porciis.  Caveiidum 
est  ergo  ne  quiJ  aporiatiir  ei  qui  non  capit  :  luolins 
enini  qu.orit  quod  olausum  csl,  qiiain  id  quod  apertiim 
est  :iut  iiifosuit  aut  negligil.  Neque  voro  alia  causa  re- 
pcritur  cur  ea  qu;e  uuinifosta  el  iuagiia  siint,  iion  ac- 
oipiant  '  pi-.oliT  odiuni  ct  contcniptum  ,  qiiDrum  pro- 
pter  uiiuin  caiies,  propler  alierum  porci  noiuiiiali 
siiiit.  Qii;o  laiiien  oniiiis  immuiiditia  reruni  lempora- 
lium  ililoolione  conoipiliir,  id  cst,  dileclioue  liujus 
s.oculi ,  cui  jiibcmiir  reuunliare  ut  niuudi  esse  possi- 
miis.  Qui  ergo  mnndum  el  simplex  cor  habore  appe- 
lil,  n.iu  deliet  sibi  reus  videri,  si  aliqiiiJoccult.it. 

<  tdi\;,acci}ii!!nl:tr.  M  Mss.,  accipiiiul :  subaiulilur,  iflif 


\ 


1301 


LinF.U  SECUNDUS. 


1302 


qudd  ille  qui  occuUiil,  capcrc  noii  polest.  Nec  ex  eo 
arbilraiiduin  est  liccrc  mcnliri  :  non  cniin  csl  consc- 
qiiens  ut  cnin  vcruni  occiilt:itur,  fiilsuni  dicalur.  Agen- 
diiin  eigo  priinuin  esl  m  iinpedimciila  dclralKHUiir , 
quibus  eflicilur  ul  noncapi.il;  quia  nliipie  si  piopler 
sordes  non  cnpit,  iniiiidandus  cst  vel  vcibo  vcl  opere, 
qu.intuin  fiei  i  a  nobis  polc^l. 

70.  Quod  aiilein  Doininns  no-tcr  qiwdani  dixi.sse 
invenilur,  qu;e  inulli  qui  adcraiil,  vel  rosislcidi)  vel 
coulemnendo  non  acccpciunl ;  non  pulaiidus  est 
sanctum  dcdisse  canihiis,  aut  nnrgarilas  niisisse  anie 
porcos  :  non  cnim  dedil  eis  qui  capere  non  poteraiil, 
scd  eis  qiii  poleraat ,  ct  siinul  aJeiaiiL;  quos  proptcr 
alioruiii  ininiuiidiliain  negligi  noii  oporlcbal.  El  cum 
eum  lenlatores  inlcrrogabanl,  respcmdebalquc  illis  , 
ila  iit  quid  conliadiccrent  non  Iiabereiil,  qiiamvis  ve- 
neiiis  suis  conlabescercnt  poliiis ,  quam  illius  cibo 
satiirarenlur;  alii  lanion  qui  polerant  capere,  ex  illo- 
runi  occasione  nuilla  ulililcr  audiebanl.  IIoc  dixi ,  ne 
quis  forle,  ciim  iiiterroganli  respondere  non  poiiicril, 
liac  seiilciilia  sibi  excusalus  \ideatur,  si  dical  m  llo  se 
saiicluni  dare  canibns,  vel  anle  porcos  raillere  mar- 
garilas.  Qiiieniin  novilqiiid  rcspondcal,  debet  respon- 
dore,  '.el  propler  alins,  quibus  despcratiu  suboriliir, 
si  p'opiisilain  qiixslionem  solvi  nnn  posso  crediJe- 
riril  :  et  lioc  de  rcbus  ulilibus,  ct  ad  inslruilioncm 
salutis  pertineiilibiis.  Mulla  sunt  enini  qua?  inquiri  ab 
otiosis  piissunl,  supervacua  et  inania,  ei  plerumque 
uoxia,  dc  quibus  tamen  nonnibil  dicendum  cst :  sed 
lioc  ipsiiin  aperienduin  ct  explicaiidiiin,  cur  inquiii 
Udia  noii  oporleat.  De  rebus  crgo  ulilibus  uliquando 
ad  id  respoiidondum  csl  quod  inieriogamur  :  sicut 
Doniinus  fecit,  cuin  eiim  Sadduca.'i  de  niuliere  inier- 
rogassent,  quae  sepleni  viros  babuil,  cnjus  eorum  in 
resurreetione  futura  esset.  Ucspondit  cnim  quod  in 
resurrcclione  ncque  uxores  duecnl,  ncque  nubeiit , 
sed  eriint  sicut  Angoliin  coelis.  Aliqiiando  aiilem  ille 
qui  inlerrogal,  iiilerrogandus  esl  aliiid  ,  qiiod  tamen 
si  dixerit ,  ipse  sibi  ad  id  quod  inlerrogavit,  respon- 
dcat :  si  aiitein  dicere  noliierit ,  non  videatur  iis  qui 
adsunt  injusluni,  si  cl  ipse  quod  inlerrogavil,-nonau- 
diat.  Nam  ct  illi  qui  inlerrogaverunt  tcntaiiles,  utium 
reddcndum  cssel  Iribulum,  inlerrogati  sunt  aliud,  id 
esl,  cujiis  habercl  numnius  imaginein  ,  qui  ab  ipsis 
prolalusesl;  clquia  dixerunt  quod  inlcrrogali  erant, 
id  cst,  C;psaris  imaginem  liabere  nummiim,  ipsi  sibi 
qundamniodo  rcspnndcrunl  idquodDoininuiii  interio- 
gaveraiit  :  ilaqiie  ille  ex  eoriim  rcsponsione  ila  con- 
clusit,  Redilile  crgo  Ccesari qiiod  C(CS(irisist,  et  Deoquod 
Dei  est  (Matlh.  xxii,  15  34).  Cum  autem  principcs 
sacerdoium  el  seniores  populi  iiiterrogasseni  in  qua 
poicsiale  illa  faceret ,  iniorrogavit  eos  de  baptisniaie 
Joannis ;  etcum  nollent  dicere,  quod  conlra  se  vide- 
bant  dici,  de  Joannc  auiem  nihil  mali  dicere  aude- 
rcnl  propter  circuinslantes ;  Nec  ego  vobis  dicam, 
inqiiit,  i»i  qua  polalate  liwc  facio  (Id.  xxi,  23-27)  : 
qiiodjustissimum  apparuit  circumsUinlibus.  Hocenim 
sc  dixeruiit  ncsoire  quod  non  nesciebanl,  sed  diccre 
n^lebanl.  Ei  re\cra  jusium  crai  ut  qui  sibi  volebant 


respondcri  quod  intcrrogavcrant ,  prius  ipsi  faccrent 
qu.id  erga  se  fieri  posiulabani  :  quod  si  fecissent, 
ipsi  fibi  uiii|ue  respondissent.  Ipsi  cnim  iniserant  ad 
Jo;iniicin  qu;rreiiles  ipiis  cssct ;  vcl  polius  ipsi  missi 
craiil  sacerJoles  cl  leviuc,  pulantes  quod  ipsc  csset 
Clnislus  quod  ille  se  nogavit  esse,  et  dc  Domino 
tcsliinoiiium  pcriiibuit  (Joan.  i,  19-27)  :  de  quo  lc- 
stinioiiio  si  connieri  vollent,  ipsi  sc  doccrcnt  in  qua 
p  iloslale  illa  ficeret  Clirislus  ;  quod  qiiasi  nescienles 
inlerrogaveranl,  ut  caliininiandi  adiliim  reperirent. 

CAPUT  XXI.  —  71.  Cuni  igiiur  pr;cceplum  esset 
ne  sanclum  detur  canibus,  et  inargariuc  anle  porcos 
miltanlur,  potuil  auditor  occiirrere  el  diecre,  conscius 
ignoranliic  alqiie  iiifirmilalissua',  cl  auJicns  prxcipi 
sibi  ne  darct,  quod  seipsiim  nondum  aocopisse  soii- 
tiebat:  poluit  crgo  occurrere  ac  dicere,  QuoJsauctum 
nie  dare  canibus,  et  quas  niargarilas  nie  mittero  ante 
porcos  veias ,  cum  adhuc  ea  ine  liabere  non  vi- 
donm?  o|iporliinissime  subjccit,  dicens  ,  <Peliic, 
ct  dabilur  vobis ;  quxrite  ,  cl  invcniolis ;  pulsate  ,  ct 
apoiiolur  vobis.  Oinnis  oiiim  qui  pelit ,  ;iccipit ;  el  ipii 
qu;vril,  invcnil ;  et  pulsanli  aperielur.  i  Petilio  perlinol 
aJ  inipetrand;im  sanilalem  nrniilalcinqneaninii,  iil  oa 
qiUB  priccipiunlur,  implcre  possimus  :  inqnisiiio  au- 
lem  ,  ad  invenieiidam  vorilalem.  Cu.m  enim  be;ila  viia 
aciione  ct  cngnilione  coinplealur,  aclio  facullaUm 
viriuni ,  coniemplaiio  manifeslationem  rcrum  deside- 
rat  :  liorum  ergo  primiini  pelenduni,  secunduni  qu.c- 
rendumest;  ut  illud  dclur,  lioc  invenialur.  Sed  co- 
gnilio  in  hac  vila,  vi;ic  priusquam  ipsiiis  possessionis  ' 
est  :  seJ  cura  quisque  veram  viam  invenerit,  pei-ve- 
i-.iot  ad  ipsam  poisessionera ;  quce  tamcn  pulsanii  apc- 
riiur. 

72.  Ut  ergo  tria  isla,  id  esi,  pclilio,  inquisitio , 
pulsatio,  maiiifosta  fianl ,  sub  aliquo  oxemiJo  p;ina- 
mus  aliqucni  inlirniis  pedibiis  ambulaie  noii  pnsse  : 
prius  ergo  sanaiidus  et  firnianJus  est  ;id  anibulan- 
diim;  et  ad  hoc  perlinel,  quod  dixit,  PeMc.  Qiiid 
aaiem  prodest  quod  ambulare  jam  ,  vel  etiam  currere 
polest,  si  per  devia  ilinera  erraverit?  secundiim  est 
ergo,  ut  invenial  viam  qu;c  ducil  eo  qiio  vull  porve- 
iiire  :  quam  cum  lenueril,  ct  pervcnerii  ad  euin  ip- 
sum  locum  '  ubi  liabiiare  vnli ,  si  clausum  invenerii ; 
neque  ambulare  poluissc,  neque  ambulasse  ac  pcr- 
venisse  profueril,  nisi  aperiaiur  :  ad  hoc  crgo  pcrli- 
net  qnod  diclum  est,  Pulsnle  (n). 

73.  Magnam  auleiii  spein  dedit  et  dal  illc  qni  pro- 
niiltendo  non  decipil  :  ail  enim,  Umiiis  qiii  pclil,  ncci- 
pil ;  et  qui  quoerit,  inveuit ;  et  pulsanli  aperielur.  Ergo 
perseverantia  opus  esi ,  ut  accipiamus  quod  peii- 
mus,  et  inveniamus  quod  quan-imus,  ot  quod  puls.v 
mus  aperiatur.  Queraadmudum  autoin  cgit  do  vulali- 
libus  coeli  et  deliliis  agri,  neviclum  iiobis  vesliiiim- 
que  desperarenius  adfulurum,  ul  spes  a  roinoribus  ad 

'  Er.  et  Lov.,  possessio.  Sed  meUus  Mss.  et  anliquiores 
ed\i\,posscssionisesl.        ■•" 

'  Ediii  et  Mss.,  tcnuerit  el  peregeril,  euin  ipsum  locmn  : 
excepta  sola  edilione  Lov.,qi)!e  habet,  el  perveiierit  ad 
eum  ipsum  locmn. 

(a)  I  Retract.  cap.  19,  n.  U. 


1W3  ni:  SEUMOM':  uomim  im 

ninjnrn  cniisiirgorci ;  ila  el  lioc  loco  .  «  Ani  qnis  cril , 
cx  vobis,  iii(|uil,  homo,  qucm  si  poliiTii  lilius  ejns 
p.iucin,  mimqiiiil  hiiii.lem  pnrrigct  ci?  aiil  si  piscom 
polioril,  iuinunii<l  scrprnloin  porrigot  ei?Si  orgo  vos, 
iniii  si  is  m.ili  ,  iinslis  Ixm:)  (l:il.i  il.irc  liliis  vosliis; 
qii.iiiio inagis  1'alor  vostor  qiii  in o.ilis  osl,  dabil  Iioiia 
pclemibus  se?  »  Quomoilo  iiiali  ilaiit  bona?  Soil  iiialos 
appcllavit  ililcot.ircs  aclliiic  siciili  liujnsel  pcccaloies. 
It  ina  voro  qua;  cl.iiil ,  scoiimlum  coruni  sensiim  boiia 
(licenila  sunl,  qiiia  liioo  pr.i  boilis  liabont.  Quanqiiam 
ct  iii  roruin  iialura  isia  boiia  sint,  sod  tonip.iralia  ol 
ad  islam  vitam  iiinrmam  poriiiienlia  :  et  (piisquis  ea 
nialiis  dal,  iiori  dc  suo  dal;  Doniini  cst  eiiim  torra  et 
plonilii.lo  ojiis  (1'siU.  xxiii,  I )  qiii  foi:itoa;luin  ot  lcrr:im, 
uiaic  et  oiiiiiia  ijii.o  iii  cis  siiiit  (/'sh/  cxlv,  G).  Qiiaii- 
tum  crgo  speraiidum  est  daliirum  Dcum  iiobis  bona 
pcteniibiis,  nec  nos  posse  decipi,  ut  accipiamiis  alind 
pro  alio,  cuni  ab  ipso  |ietiinus;  quando  cliam  nos, 
cum  siiiius  mali,  noviunis  i.l  dare  quod  pctiiiiur?  non 
ciiim  decipinuis  liliiis  noslros;  ot  qualiacumque  boiia 
daiiuis,  noii  dc  mislro,  sod  dc  ipsius  damus. 

(:.\1'IJT  XXII.— 74.  Firinilasauiemetvalenliaqua;- 
daiii  :iinbulaiuli  por  sapionli:o  vi:im,  iu  bonls  iiioiilius 
constitula  osl,  (iiii  pfcrduounlur  us.pie  ail  niiiiid.ilio- 
nom  simplicitatoniqiic  cordis,  de  qua  jam  diu  lo.iuoiis 
ila  concludil  :  Omiiia  crijo  qiuvcmnque  vullis  ul  faciiml 
inbis  lioiniiies  bona.  ila  et  vos  fiicile  illis  :  liwc  est  enim 
Lex  ct  Piophcla;  {Miillli.  vu,  12).  lii  cxemplaribus 
graxis  sic  invonimus,  Oiniiiii  crgo  qutccuinriue  vnllis  a( 
fiicianl  vobis  liomines,  ila  et  vos  fiicilc  ilUi  Sod  ad  ina- 
iiifosialioneiii  scnteiitia;  puto  a  laliiiis  iiddilum  bona. 
Ocourrob:.!  oiiiin  (piod  si  (piisipiam  llagiliose  aliquid 
crga  so  fieri  velit,  ct  ad  hoc  rcfcrat  isiam  sciilcn- 
liani,  veluli  si  veiil  aliquis  provocari  ul  iinmodeiale 
bibal  el  se  ingnrgitet  poculis,  ct  hoc  priorilli  faciat  a 
quo  sibi  ficri  cupit,  ridiculiun  cst  huiic  puiarc  istaui 
implevisse  sentcntiam.  Cuin  orgo  linc  moverct,  ul 
arbilror,  additiim  csl  ad  mauifoslali.inem  rei  iiniini 
verbum,  iil  p.ist<'a.pi:im  dictum  cst,  Omiiia  erijo  qiiw- 
ctimqucvullis  ut  facianl  vobis  liomines,  adJcrelur  toHci. 
Qiiod  si  dcost  cxemplaribus  gra'cis  ,  eii:im  illa  omen- 
(kuida  sunt  :  sed  qiiis  lioc  aiideal?  InloHigeiidiini  esl 
crgo  pleiiam  esse  sciiteiili:im  et  oinnino  pcrfeciam , 
ctiam  si  lioc  verbuni  non  addalur.  IJ  enim  quod  di- 
clunicst,  quaciimque  vultis,  non  usilate  ac  passini,  sed 
pr.iprie  (licluin  acoipi  oportel.  Volimlas  n.imque  non 
cst  nisi  in  boiiis  :  nain  iu  nialis  nagili.isisque  factis 
ciipidilas  proprie  dicitur,  non  voliinlas.  Non  quia  sem- 
pcr  proprie  loiuunliir  Scriplura;,  sed  ubi  oporlet  iia 
onuiiiio  propriumvcibum  tenciil ,  ul  non  aliiul  siiianl 
iiilolligi. 

75.  Vidoliirautoin  lioc  pr;eceplum  ad  dilcclioiiem 
proxiini  perlincrc,  iion  eliani  ad  Dei,  cum  alio  loco 
duo  pra'copIa  csse  dii^it,  in  qiiibus  lota  Lcx  pendet  ct 
ProvlielmK  lN:ini  si  dixissct,  Omnia  qurocumquc  vul- 
lis  fioii  voliis,  li:cc  et  vos  facile;  Iiac  inia  seiilenlia 
iilruinipic  iJud  pr;oceptuni  coiiiplcMiscssol  :  cilocnim 

'  In  cdilicne  ^iar.  cl  iloLcm  Mss.,  ct  oiimcs  rroplictir. 


MOmv,  S.  ALGUSTI.NI  |30» 

dioereiur,  dilr-gi  so  vclle  uminiqiiemqiie  ,  el  a  Dco,  ot 
ali  h.uniuibus  :  it:iqiie  ciiiii  liocei  pnooiperetiir,  utqiiod 
sibi  (iori  vcllet,  linc  f:iccret;  id  utiipie  pra;ciperoliir,ul 
diligcrel  Deiim  el  linniines.  Cum  voro  cx|irossius  de 
liniiiiiiibiis  dielnmcsl,  Oinnia  ergo  qiiwcuinque  vultis 
ut  fiiciiinl  vobis  Iwinincs,  ita  et  vos  fiicile  iliis;  nihil 
aliii.l  dicluin  videtnr,  qiiam,  Diligrs  proximum  tuum 
lanqiiam  tcipsum.  Sed  nnii  esl  nogligoiiler  atlendeu- 
diim  quod  liie  subjccit,  Hicc  est  eiiim  Lcx  el  Piophclw. 
Iii  liis:uili'iii  diiobiis  pr;ecoplis  ,  iioii  taiiliiiii  ait ,  Lcx 
pon.lot  et  l'i  oplicuo ;  scd  etiam  a.ldi.lil  ,  toti  Lcx  et 
Pioplictw  '  {.Miiiili.  XXII,  57-40) ;  proeo  qiiod  csl  lola 
proplielia  :  (inodcum  Iiic  iion  addidil,  servavit  locuiii 
altcri  pncccpto,  quod  ad  diIcc;ionein  Dci  pertinol. 
Ilic  autoin  qiioiii:iin  prseccpla  simpliois  cordis  oxse- 
(piiliir,  oi  erga  oos  inoluenduni  cst  iie  babeat  quisqiie 
diiplex  cor,  qnibusocculiari  corpotest,  id  esi  erga 
liomiiies;  idipsiim  pr;ocip;endiiiii  fuil.  Ncino  eiiiiii 
fere  est  qiii  vclit  (|UOini|iiam  duplioi  ciirde  seeiim 
ageie.  Id  aiileni  ficri  iioii  polest,  id  ost ,  ut  siiiiplioi 
cnrde  lionio  boniini  ali.|uid  tribuat ,  nisi  ita  tribuat, 
ui  nullum  ab  co  lcniporale  commodum  cxspcctet ,  et 
ca  inlenlioiie  faciat,de  qiia  siiporiiis  satis  Iractavi 
iiuis,  cum  de  oculo  siiuplici  I.iquercmiir. 

7G.  Miind:.tiis  oigo  ociiliis  siniplexquo  roddiliis, 
aptus  et  idoncus  eril  aJ  iiitucndam  ct  conteinplaudam 
intcriorem  lucem  suam.  Isle  cnim  oculus  cordis  csl. 
Ilunc  aulciii  oculuni  taleni  Iiabct  ille  qui  linein  bono- 
runi  opcriim  suoruiu  ,  iil  vere  buiia  opcra  siiit ,  iioii 
iii  cu  ciiiislitiiil  ut  li.imiiiibus  placeal,  seJ  ctiain  si 
pioveneril  ul  eis  placoai ,  ad  eorum  saliilcm  potius 
Iiocreferlet  aj  gloriam  Doi ,  non  aJ  iiianeni  jact:in- 
liam  suaiii ;  iicquc  [iioplerea  boni  aliqiiid  ad  salulcin 
proxiuii  opcralur,  ut  ox  eo  coniparcl  ca  (pia;  liuic  vit» 
Iraiisigciufo  suiit  nccessaria  ;  iioque  lonicro  aniinum 
hoininis  voluiilalcmque  condemiial  iii  co  facto  iii  quo 
non  apparct  quo  animo  et  voluiitate  sil  facliim ;  cl 
qniilquiJ  ofliciorum  exliibet  liomini ,  hac  intcnlione 
exliibel  qua  sibi  cxliiberi  vull ,  iJ  est ,  ut  non  ab  eo 
aruiiiiJ  coinnKiJI  leniporalis  cxspectct  :  iia  erit  cor 
simplox  et  mundiiin  in  qiio  quxTilur  Deiis.  <  Beali 
ergo  miiiiJi  corJe  ' ;  quoniam  ipsi  Deum  videbuiit  » 

(/.;.  V,  8). 

CAI*.  XXIII. — 77.Sed  hoe  quia  paucorum  esl,  jaiii 
iiicipit  do  invesliganda  ct  possidenda  sapienlia  Inqui, 
qiiod  esl  ligiium  vilx  :  ciii '  utiqiie  invcslig.ind:o  ac 
liossidend.o,  id  cst  coiitemplaiuho ,  talis  ociiliis  por 
oniiiia  siij  eriora  pei.bicliis  csl,  qiio  viJcri  jani  possil 
arctavia  ct  angiista  porla.  Quod  ergn  Jeincops  dicil, 
<  Iniroiic  per  angusiam  porlam  ;  (piia  lata  porla  ''  et 
spaliosa  via  qiia;  ducil  ad  pcrditi.incm ;  et  mulli  suiit 
qiii  inlroount  per  cam  :  (|uaiii  aiigusla  est  porla ,  et 
arcla  via  qua;  ducit  ad  vilam;  ct  pauci  siiiil  ipii  cim 
iiiveniiiiit!  »  non  iJ(;o  Jlcit,  quia  jiigum  Doinini  aspe- 
nim  est,  aul  sarcina  gravis;  sed  qiiia  labores  liniie 

'  iioclocorursuma.ldilur,  omncs,  induobiisvallcanis  vss 
'  Mss.  pluics  liie  ot  alibi,  sed  nim  coiislaiiler  ,  miin.li 
cordes. 
»  Mss.,  nijus.  sic  cliam  Mar.  cl  Am. 
'  siar.  oivis».    uuotaiiuini  .'xoerio,  qunm  lalaporla. 


IjOS 


LIBFR  SECUNDUS. 


\Z% 


|>anci  voliiiit  ',  riiiniis  credemes  clamanii,  «  Veiiiie  m\ 
in-,  oiniies  i|iii  lalioralis,  el  cpo  vos  reiiciaiii.  lollite 
jii.miin  nieiiiii  siiper  vos,  et  distile  ;i  nie  (|Uoiiiain  niilis 
siiin  cl  humilis  corde:jugum  enini  iiicniii  lonecsl.it 
sarcina  men  levisesli  {Matlli.  xi.  28-50)  (liiiic  aulcni 
isle  serinosiinipsil  exoiiliuni,  ile  liiimililiuscl  milibus 
«orile) :  qmul  jugiiiii  lciie  el  levcin  saiciiinm  multi  re- 
spuuiil,  pauci  sulieiinl ;  coqiie  lil  aicla  via  '  (iu;c  dueil 
ad  vitam,  el  an£;iisla  porta  qiia  iiilralur  iii  eam. 

C.\rUT  XXI V.— 78.  Ilic  crgo  illi  ipii  promiilunl  sa- 
piciiliam  CMgiiitioiiciiiqiie  verilalis  qiiain  nnn  liabcnt, 
pi;ccipue  (avcndi  siiiil;»icut  suiit  li;crelici,  qui  se  ple 
riimiiiie  paiui  alc  ci  niiicndant.  El  ideo  cum  dixissct 
pautosessequi  iiiveiiiiinl  anguslam  portain  ct  aict;im 
vi;im,  ne  se  illi  supponanl  nominc  paucilalis,  stalim 
suiijecit :  «  Cavcle  a  pseudopropIiL'lis,  qiii  veiiiunt  ad 
vosinveslitii  oviiiin,  inlriii^ecus  aulem  siiiit  lupi  ra- 
^accs.  I  Scil  isli  iioii  falluiil  oculiiiii  siiiiplicem,  qiii 
.irborem  dignusccrc  ex  friiclibiis  novil.  Ail  cniiii  : 
«  A  fruclibiis  coriim  cogiioscclis  cos.  >  Dciiide  siinili- 
tiidiiics  adjiiiigil  :  «  Niiiiii|uid  colliguiit  de  spiiiis  uvas, 
aiit  de  Iriiiiilis  ficus?  Sic  oiiiuis  arbor  boiia  rriiclus 
lionos  facil ;  mala  aiitein  aibor  iii;ilos  rniclus  lacil; 
iioii  poiest  arbnr  bona  nialos  frucliis  faccre  ;  neque 
aibor  mala  friicuis  bonos  faccre.  Omnis  eniiii  arbor 
quic  noii  fai  it  friiclum  lioiium,  excidetur,  et  iii  igiicm 
iiiilleliir.  Igitiir  cx  fruclibiis  eorum  cognoscelis  eos.  > 

79.  yiio  loco  illonmi  erior  maxiine  cavcndus  esl, 
qiii  de  liis  Ipsis  duabus  aiboribiis  diias  naluras  opi- 
naiiliir  esse,  qiiarum  una  sit  Dci ,  allera  vcro  neqiie 
Dei,  ncque  ex  Deo.  Dcqiioerroie  iu  aliis  libris  cl  jim 
dispulaliiiii  est  iilierius,  et  si  :idliiic  parum  csl,  dispu- 
laliitiir  :  iiuiic  autcm ,  iion  cos  adjiivare  duas  islas 
arhores,  docenduin  est.  1'rimuui ,  quia  ile  Iioiiiiniliiis 
e-.im  dicere  tani  clariimest,  ut  qiiisquisprcccdenliaet 
tonsequeiilia  legiiil,  iii;rclureiiruiiic;ccilalcm.  Dciiidc 
allcndiiiii  qiiod  dicium  esl ,  « -Noii  polest  arbor  boiia 
fiiictus  malos  faccie;  iicipie  arbor  niala  frucliis  boiios 
lacere,  >  et  ideo  pulant  iieqiie  aiiiiiiam  m:ilam  (icri 
jiossc  ut  in  melius  commiiletiir ,  iicqiie  in  dclcriiis 
liiinam  ;  quasi  dicliim  sil,  Noii  polest  arbor  bona  mala 
fieri  ,  iicque  arbor  inala  boiia  licri  :  scd  dicliim  csi, 
I  Non  polcsl  irlior  bniia  inalos  fiuclus  faccic;  iicipio 
arlior  inala  bonos  fructiis  facere.  >  Aibor  est  (piippe 
ip»aaiiima,  id  e.-'!,  ipse  Iioino,  frucliis  vero  opcra  iio- 
iiiinis  :  non  ergo  pule^t  malns  hoiiio  bona  «qnrari, 
iic(|ue  bonns  inal.i.  .Malus  ergo  si  viilt  boiia  opcrari, 
boiiiis  priiiio  ri;il.  Sic  alio  loco  evideiilius  dicii  ipse 
Doniinus  :  «  Aiit  Jacile  arborem  boii;im ,  aul  facile 
."irborcm  malam.  >  Qiiod  si  duas  n:iluias  islorum  liis 
dualiiis  aiboribus  liguraret,  iioii  dicercl,  Faciie  .•qiiis 
ciiini  Iiomiiiiim  polest  l\icere  naliir;iin?  Dciiide  eii;iiii 
ibi  cum  ipsarum  duarum  arborum  iiicmioueiii  fccissct, 
siibjccit  :  «  llypocriliC,  qiioiundo  piitcslis  bona  loqiii, 
Ciini  sitis  inaii  ' {Id.  xii,  53,  51)?  Qiiaiiidiu  ergo  qiiis- 
que  iiialus  esl,  iiun  potcst  faccre  liuclus  boiios  :  sl 
eiiim  boiios  fructiis  fecerit ,  jain  iiialiis  min  crit.  Sic 
vcrissinic  dici  poiiiil,  Noii  potesl  cssc  iiix  c;ilida  :cuin 
eiiiin  calida  ese  coeperil ,  non  jam  eani  nivein,  sed 
aquam  viKamus.  Polcst  crgo  ficri  ut  qu.T  nix  liiii, 
iion  sit;  iioii  auleiii  \mleA  lieri  ul  uix  calida  sil.  Sic 
potcsl  licri  iit  i|iii  in.iliis  fiiit ,  iioii  sit  maliis;  iiun  ta- 
meii  licri  putesl  iit  iii;iliis  bciie  liicial.  Qiii  eliamsi 
aliquamlo  uiilis  csi,  iion  li  ic  ipsc  facil,  sed  lit  dc  ilki, 
diviiia  pidvidciiii;i  piocur.;iile,  sii  iil  de  Pliarisicis  di- 
cluin  csl,  «  Qua'  diciinl  ,  farite  :  qua'  aiilciii  raciiint , 
facere  iiolile.  >  llnc  ipsiiin  qund  bmri  dicclianl,  cl  ea 
qua;  diccbaiil,  utdiier  audiebaiiliir  et  liebaiil,  iinn  crat 
illoruin  :  Super  calliedrmn  eiiiiii,  inquit ,  .1/oi/si  scdenl 
{Id.  XMll  ,5,  2).  I'cr  divinam  cigo  pi(i\idciiliain  le- 
gciii  Dci  prxdicaiilcs,  pusscnt  es-e  audicnliljus  ulilrs, 

•  In  B.,  fimri  pauci  tolmit.  Er.  I.ugd.  \ea.  et  Lov.  secuU 
SUIIIUS.     .M. 

'  Mc  v.ss.  At  cdili,  cxceplo  Mar..  Iialienl,  quoniam  jugtim 
icuc  it  lcvent  suTiiHum  n.tdli  icspuunl,  putici  siibemU ;  eo 
(..('•i  Maictmij. 


cuni  sibi  non  essent.  De  talibus  alio  loco  per  proplic- 
lam  diclum  esl,  «  Scininaslis  Iriliciiin ,  ei  spin;is  nie- 
tclis'  {Jerem.  xii,  15)  :  qiiia  bona  pr;iiipiiiiii,  et  in;il:i 
faciiiiit.  Noii  crgo  qiii  cos  audiibanl  ct  facicbant  qii;fc 
ub  cis  dicebantiir,  de  spinis  legcbaiil  uvas ;  scd  ycr 
spiiias  de  vite  lcgcbanl  iivas :  lanqii:iiii  si  niamiin  all 
quis  pcr  scpein  iniital.  aut  certe  de  vite  ,  qua;  sepi 
liicfit  involiiia,  iivam  legat  *,  non  spinarum  est  fru- 
eliis  iste,  sed  vilis. 

80.  Uei  tissinie  sane  qiia-rilur  qiios  friicliis  nos  al- 
lcndcrc  vidiicril ,  quibiis  cognoscfic  arburcm  possi- 
iiius.  .Miilli  cniin  qn.cdam  iii  liuclibiis  diqiulaiu  ,  (pue 
advesliliim  oviuin  pcrliiiciit,  et  Iidc  inodo  a  liipis  de- 
cipiuiilur  :  siculi  sunl  vel  jcjunia,  vcl  oralioncs,  vel 
clecniijsyn.v;  qiiie  omiiia  iiisi  lieri  cliain  ab  Iivp.icrilis 
posseiil,  iioii  supcriiis  diceiel ,  Co!'i/t'  juslitinm  tv- 
slram  (iicere  coram  liominibns,  ul  vidcamini  ub  eis.  Qiia 
senleiiiia  pr;cposila .  ips;i  ina  cvseiiiiilur,  elceiiiosy- 
iiam  ,  oralioiiem  ,  jejuiiiiiiii.  Miilli  eiiiiii  iiiulla  paupc- 
ribus,  iion  iiiisericiirdl;i ,  scd  aiubilione  largiuiilur; 
et  iiiiilli  oraiit,  vel  poliiis  vidcnliir  orare,  non  in- 
tuciilcs  Deiiiu,  sed  homiiiibiis  placerc  ciipienles;  et 
multi  jejuiiaiit,  cl  inirabilem  abslinenliam  pr.Tleiidmit 
cis  qiiibus  isla  dillicilia  viilciiliir,  el  Iionore  digna 
exislimaiilur  :  et  bujusceniodi  dolis  cus  capiunt,  duin 
aliiid  osicntant  ad  dccipieiidiim,  aliiid  exseninl  ad 
dcpricdandum  vel  iiilcrlicieiidum  cos  ipij  sub  islo  ve- 
slilu  oviiio  luiios  videre  iion  possuiit.  III  ergo  non 
suiit  li  ucliis  de  qiiibus  cogiiosci  arbnrem  moiiel.  Isla 
eiiiin  ciim  bono  animo  in  verilaie  fiuiil ,  proprix'  suiit 
oviuin  vesles;  cum  autem  malo  in  errore,  iion  aliiid 
qiiam  lupos  contegiiiit.  Scd  iion  idco  dcbent  oves 
odisse  vcsiimeiitum  suum,  quia  plerumqiic  i.lose  uc- 
cult;iiit  Iiipi. 

81.  Qiii  sunt  ergo  fructiis  quibus  invcnliscognosca- 
mus  aiborem  malani,  dicit  Aposloliis  :  «  .Manifcsia 
aiilcin  sunt  opcra  cariiis,  qux  suiit  fornicalioncs,  iiii- 
mundili.c,  luxiiri:c ,  idolorum  scrvilus,  vciiericia  , 
ininiicili.c  ,  coiileiuioncs  ,  ;cinulaii(iiics,  aiiiinosiuiles] 
dissensiones,  boerescs  ,  secla;  ^,  invidi.c,  ebrictatcs 
comessationes ,  et  liis  similia  ;  qu:c  praidico  vnbis ' 
sicul  pr;cdixi,  quoiiiam  qiii  t;ilia  agiinl ,  rcgiium  Dci 
noii  iHissiilcbiiiil.  El  qiii  siiiil  ln;cliis  per  (|uos 
cogiioscaiiiiisarbiiiem  bonani ,  idciii  ipse  coiisc(|utii- 
ler  dicil  :  Frticlus  auiem  SpiriUis  esl  chariliis,  gimdiiim, 
pax,  lunganiniilas  ,  beiiignilus ,  bonilas,  fides,  niunsue- 
ludo ,  coiilinenlia  {Galal.\,  19-2.3).  Saiic  sciciidiim 
cst,  Uic  gaudium  priipric  posiliiin;  ni;ili  ciiini  liiiiiiincs 
iioii  gaiidere,  sed  ge^tirc  dicuntiir  pmprie  :  sicul  supc- 
riiis  diximns  volunlalcm  priqiric  poMiani ,  qiiaiii  noii 
liabeiit  mali,  iilii  dictiim  fist,  Omnia  quoecumiiue  vuliis 
ul  faciant  ro/ii.s  liomines ,  licec  el  vos  facile  illis.  Ex  ista 
proprielaicvcrbi,  quagiudiumnoiidiciliiriiisi  in  buiiis, 
cliam  priiphrla  loqiiilur,  dicens  :  .\uh  est  gandcrc  im- 
piis,  dicit  Dominus  {tsai.  i.vii,  21,  sec.  LXX).  Ila 
qiinqiie  posila  esl  fidcs ,  iion  i|uj:ciiiiiqiie  iiiii|ue,  sed 
vcra  fidcs  :  el  Ciclein  qiicc  liic  po^iui  siinl,  Iiabenl 
qii.TSiiam  imagincs  suas  iii  iii;ilis  h  niiiiibiis  ct  dece- 
pluribiis;  ut  oniniiio  fallaiit ,  iiisi  qiiis^pie  jaiii  iiiuii- 
duiii  oculuiii  cl  simpiiccm  liabiieril,  quo  i.^ia  cogiio- 
sfcil.  Oiilimo  ilaque  ordiiie  piiiiio  iicluiii  csl  lie  iiiiiii- 
daiido  (;culo.  el  deinde  dicia  siiiit  (|ii;c  (avcrenlur. 

CAPLT  XXV. —  82.  Sed  qiioiiiam  qiiainvis  qms- 
que  ociilo  iiiiiiido  sit,  id  cst,  siiiiplici  et  siiicero 
cordc  vival ,  iioii  polest  laiiien  cnr  allcrius  inlueri  ; 
qu;ccuiii(pie  in  laclis  vel  diclis  appaicre  non  pulue- 
linl,  lciilaiioiiibus  aperiunlur.  Tciil;iti(i  aiilem  duplct 
est ;  aul  in  spe  atlipisccndi  :iliq;iod  ciiinmodiiiii  leiii- 
poiale,  aul  in  leiioieamitleiidi.  Et  iiia\iiiieca\cndiiiii 
est  ne  teiidcjiles  ad  s.apienli;im  .  qiuc  in  solu  Chris.o 
inveniri  potesl,  in  quo  sunt  oiiiiies  lliesaurisapienii.c 

'  >ovem  MS3.,  Seminatis  trui-Aim,  ct  spiiia.t  metitis. 

2  sic  Er.  Li  B.,  aut  certe  de  vile  qiKP  trpi  fiu i  it  iinuU  t.i, 
uvam  lcgut.  >l. 

'  Kx  scilem  >!ss.  addilur ,  secta  ;  quc  vux  ia  cdai» 
ederat. 


»5.17 


DE  SKUMONE  DOMINM  IN  MONTt,  S.  AK.lSTINl 


15CS 


et  scieiilia!  abscoiulili  (Cotoss  ii,  5) ;  favcndiim  crgo 
est,  nc  ipsodlirisli  miiniiic  ali  lnvrclicis  vel  qnibiisli- 
licl  nialc  inlelli'^ciililiiis  el  saTiili  litijiis  aniatorilms 
(■("ciliiainiir.  N;\ni  iilen  scqiiilnr,  et  niDnel,  iliccn-; , 
A'on  oiuiiis  qiii  dh-it  milii ,  Domiiic ,  Domiiie,  iiilrnbil 
in  regnum  coeloriiiii  :  sed  is  qiii  facit  voliiiitnlem  l'iiliis 
mei  (/iii  in  cwlis  cst ,  ijise  intrnbit  in  rcijiium  caelornm  : 
nc  puleiiius  ail  illos  rriicliis  jain  pcriiiicre,  si  ijnis  Do- 
iiiiiio  niislro  dical ,  Doiiiine ,  Doinine ;  cl  ex  co  noliis 
arlior  linna  vidcalnr.  Scil  illi  sunt  frucliis ,  rarerc  vo- 
luiilaloin  Talris  (|ni  c>t  iii  ca'lis.  cnjiis  faciendiu  se- 
ipsiini  excnipluin  pradicrc  di^naliis  cst. 

fij.  Sed  inerilo  pnlcst  iniiverc  (|iioiii(iilo  liiiic  sen- 
Jciitic  conveniat  illiid  Aiiosloli  nlii  ail,  Scmo  in  Spi- 
Titn  Dci  loqiiciK  ,  ditil  annllieinn  Jesu;  et  neino  pnlext 
dicere,  Doniinum  Jcsum,  nisi  in  Sjyiriln  stinrle  (I  C.or. 
XII,  5)  :  qiiia  neijMc  aliqiios  liabcnles  S|iiritiiin  saii- 
cliim  possinniis  diccrc  noii  iiilioitunis  iii  regniiin  ( oe- 
loiuin,  si  pcrscvcra  crinl  usqiie  iii  fincni ;  iieqne  illos 
(liii  diciint,  boinine,  Domiiie ,  cl  lainen  nnii  iiiiraiil 
in  rfgninn  rcclnnnn  ,  pnssiimus  diccrc  linhere  Spiri- 
liiiii  saiiclinii.  Qiioiiioilo  ergo  inMno  dicit ,  Dominnm 
Jcsuin,  nisi  in  Sjiiritn  snncto .  iiisi  ipiia  proprii!  Ajio- 
sinliis  posiiit  vcibinii  ipiod  est ,  dicit ,  nt  signiliicl  vn- 
liiiilatem  atipie  intcllciliiin  diccntis?  Dnniiniis  vcrn 
penerarncr  posiiit  vcrlinm  qiiod  ail ,  JVoii  oiiiuis  qui 
dieil  milii ,  Domine ,  Doiniiie,  inlnibit  in  regnuin  cw.lo- 
ruin.  Videliir  cnim  diciTc  cliain  ille  qni  nec  viilt,  nec 
iiilclligil  (piiid  dicil  :  srd  iilc  |ir(iprie  dicil,  (]n\  voliin- 
lalcm  ac  ineiilein  siiaiii  snno  vncis  cniinliat.  Siciit 
paiilii  aiile  qiiod  diclinn  cst  qaudivm  in  friirtiliiis  Spi- 
riliis  ',  piopiic  dictiim  cs( ;  iion  co  modo  quo  alilii  di- 
eit  idciii  apostoliis ,  A'o)i  qnudcl  siiper  iiiiquilntem 
(I  Cor.  xiii,  li)  :  qiiasi  ipiisqiiiim  possil  siiper  ini.inila- 
teiii  gaiidere  :  qiiia  illa  elalio  esl  aiiiini  tiirliidc*  ge- 
slieiilis,  nnn  gandinm  ;  nam  lioc  soli  lioni  lialiciil. 
Ergo  diccrc  vidcntur  cliain  illi  qui  non  lioc  quod  sn- 
iiant  el  inlellcctu  ccrninitet  volnntate  agunl,  sed  voce 
laiitiim  sonant :  scciiiidiim  qiiem  inodiiin  Dominiis  ail, 
A'oji  omnis  qui  dicit  niilii ,  Domine  ,  Doiiiinc ,  intrubit 
in  regniim  ccelorum.  Vcre  aiilem  ac  pnprie  illi  diciini, 
a  qiionim  volinit:itc  ac  niente  non  aliliorret  prolali  > 
scrmonis  siii.  secundiiin  quini  siguilicationem  dixit 
Apostoliis  :  Nemo  potcsl  dicere ,  Dominuin  Jesuin,  nisi 
iii  Siiiritu  snnclo. 

8i-.  Aiqiie  ilUid  ad  rcm  inaxime  pcrtiin'! .  nc  dcci- 
pianiur  tcnilcnics  ad  (•(inlcniplalioncin  veritalis  ,  non 
f  oluin  noniinc  Clirisli ,  pcr  cos  qiii  nomen  liabent  et 
facta  iion  liabcnl,  sed  cliani  qiiibusdam  factis  aiqiic 
iniraciilis  :  qualia  proplcr  iiifidelcs  ciini  fecerit  Domi- 
iius ,  nioiiiiit  lanien  ne  lalibus  dccipiainnr,  arbilranlcs 
ihi  esse  invisibilem  sapie;:liam,  nbi  minicnlum  visibile 
vidcrimiis.  Adjiingit  er^n  ,  ct  dicit  :  <  Multi  inibi  di- 
lenl  iii  illadie.  Doiiiine,  Doinine,  nonne  in  nomiiie 
luo  propbclavimiis  ,  ct  in  iioinine  liio  iL-cmonia  ejeci- 
iiius ,  ct  iii  n miiiK!  liio  virlulcs  miillas  fccimus?  Et 
liiiic  diiam  illis  :  .Niinqinnn  vos  cognovi;  reccdile  a 
iiie,  qiii  0|icrainiiii  iiiiipiitalein.  >  Non  crgo  cognosccl 
iiisi  euni  qiii  opcraliir  a'(piit:itein.  Nam  et  ipsos  disci- 
piilos  siios  proliibnit  gainlere  de  talibus,  id  est,  qiiod 
da'nioiiia  illis  subjecla  liicriiil  :  Sed  gaiideie,  impiil , 
c/!(irt  Homijm  veslra  seripta  sunt  iii  coelis  (Luc.  x  ,  20) ; 
crcdo,  iii  illa  civilate  Jerus;ilcin  (pi:c  cst  iii  coelis,  in 
:iiia  nonni^i  jusli  saiicli(|ue  rcgnabunt.  An  ne^cilis , 
lit  Apostolus,  quoniain  iniqiii  rcgiium  Dei  non  possidc- 
'viiit  (I  Cor.  VI,  9)? 

8i>.  Sed  forlasse  (|iiis  dicat  non  posse  iniquos  visi- 
liilia  illa  miracula  faccre  ,  et  meniiri  potius  illos  cre- 
dat ,  qui  dictiiri  sunt,  In  nominetuo  prophclavimus,  et 
dicmonia  ejecimus ,  e!  virlutcs  mullas  fccimns.  Lcgat 

'  Am   Er.  el  lx>v.  addunt,  saiicii;  quod  a  .Mar.  ct  .vs.s. 
i\\en. 
« I,'uo  e  vaticanis  Mss.,  lurpiter. 


crgo  qiianta  fcccrint  rcsislciilcs  f;ilniilo  Doi  .Moyii 
niagi  jEgypiioruni  (Exod.  vii ,  viii)  ;  aiit  si  lioc  noii 
vult  legerc,  qnia  non  iii  noniiiic  Cbristi  rcccriint,  'c- 
gat  qiia;  ipse  Domiiius  dicit  de  pscudopropbclis ,  iia 
loqneiis  :  «  Tune  si  quis  vobis  dixcril ,  Ecce  liic  csl 
('.brislns,  aut  illic,  iiolile  crcderc.  Siiigcnt  eniiii  pscii- 
doclirisli  ct  psoiidoproplict;c  ,  ct  d:iliiiiit  sigiia  iii;igiia 
ct  prodigia,  ila  iit  in  errorcm  in(liic;inliir  eliaiii  clocli  : 
cccc  pr.cdixi  vobis  i  (ilatlli.  xxiv.  23  2.")). 

80.  yii;iin  crgo  mundo  cl  siinplici  ociilo  opiis  csi . 
ut  inveiiialur  via  sapicnli;i>. ,  cui  laniic  nialoruiii  el 
pcrversorum  boniiniiin  dcccpiiones  crrorcsqui!  obstie- 
piiiit,  qiios  oiniics  cvadcrc ,  lioc  csl  vciiire  ad  ccrlis- 
siiiiain  paccin  ct  iinniobilcm  slabilitalem  sapiciili;c ! 
Vcbomcnlcr  eniin  nieliicinluiii  csl  ,  iic  slinlio  ;dlci- 
candi  ct  conlondcndi  (pii>qiie  noii  vidcal  qiioil  a  paiicis 
viilcri  polcst,  ul  parviis  sit  .sticpiliis  rniitiadiccnliiini, 
iiisi  cli;im  ipse  siiii  oli^ticp;it.  Qiio  pcrliiiol  ciiain  illii;l 
qiiod  .\po^loliis  dicil  :  «  Scrvuin  auteiii  Doiiiini  iion 
opiirlcl  liligare;  scd  niiicni  esse  ;id  omnes ,  doeibi- 
lcin ,  patiemem,  in  iniideslia  corripicniem  diversa 
senliciiles  :  iie  foile  dot  illis  Dciis  pflenilciiliain  ad 
cogiiosccndam  veritalcm  (IITim.  ii,  2i,2o).  Bo;iii 
crqo  pacifici ;  qnoniani  ip^i  idii  Doi  vocabiinturi  (Mattli. 
v."0). 

87.  Conrldsio  ergo  liniiis  lotiiis  sernionis  quain 
torribililcr  iiiforaliir,  valde  allendi'ndum  csl  :  Oinnis 
ergo  ,  inqiiil ,  qui  audil  verbn  mea  hwc  ct  facit  en ,  si- 
milis  est  viro  sapienli  qui  a'dificnvit  donium  sunin  super 
pilrnin.  Non  ciiim  qnisnne  firinat  qiiod  aiidit  vcl  per- 
cipit ,  iiisi  facicndo.  El  si  pclra  Cbrisliis  csl.  siiut 
miilla  Scriptnrariim  lcsliinonia  pncdioanl  (I  f.'or.  x, 
4) ,  ille  Kdificat  in  Cbrislo ,  qui  qiiod  aiidil  ab  illo, 
facil.  Descendit  pliivin ,  vcneriint  flumina,  flovernnl 
venli ,  ct  offendcrunt  in  domum  illam  ,  et  non  cecidit ' ; 
fitndiita  enim  erat  siiprn  pelram.  Non  crgo  iste  mcln.l 
ulbis  caligiiiosas  siipcrsiilioncs;  (qiiid  cnim  aliiid  in- 
tclligilur  pl  .via,  cinn  in  mali  alicujus  siguificationo 
po«iliir?)  aiit  riiniorcs  Iioiniiinni,  quos  venliscoinpa- 
ralos  piilo  ;  aiil  vitaa  biijns  niiviiini,  carnalibiis  cniicii- 
pisceiiliis  lanqiiam  flucnlcin  supcr  lcrram.  Ilorinn 
cniin  Iriiiin,  (]ui  prospcrilatibus  indiiciliir,  advcrsila- 
libiis  frangiliir;  quonim  nihil  mctniL  qni  fiimbilani 
Iiabel  doniinn  siiper  petram  ,  id  esl ,  qni  non  soluin 
audit  pr;r'cciila  Domini ,  sed  eliam  facit.  El  bis  oiiini- 
bus  periciilose  subjacel  qni  andit  cl  nnii  faeit  :  iion 
cnim  liabcl  slabile  fiindamentnm  ;  scd  aiidiendo  ot 
non  l^iciendo  ruinam  a^dilicat.  Ait  eniin  conseqiienlcr . 
«  Et  omnis  qiii  audit  verba  mea  ha'C  et  non  facit  ca  , 
siniilis  crit  viro  stiillo  qiii  a'dificat  domiim  siipcraic- 
nam  :  dcsccndit  pluvia,  veneriinl  fiumina,  Ilayprniil 
vcnli,  et  olTcndorunt  in  domnm  illam  ,  ct  cecidit;  ci 
facta  est  ruina  ejiis  magna.  Et  facliim  cst  cnm  ron- 
siimmassel  Jcsnsverba  ha^c,  admirabaiitiir  liirlKiisnpor 
doclriiia  cjns  :  cral  ciiini  docens  cos,  qiiasi  polcsia- 
lcm  liabons ,  noii  quasi  Scribx  corum  '.  i  lloc  esl 
qnod  anle  dixi  per  proplietam  csse  signincaluin  iii 
Psalniis,  ciim  dicerel  :  Fiduci'iHler  agam  in  eo  :  elo- 
qiiia  Domini ,  eloqiiia  cnsta ;  nigenltim  ignc  exnniiiiu- 
tuin  ,  prvbalum  lerrw ,  purgalum  seplupliim  (Psnl.  xi, 
6,  7).  Propler  (picin  nnmcriim  adinoniliis  siini  ctiain 
pr;coept:i  isla  ad  s^plem  illas  rcferrc  scnleiilias,  qu;is 
in  priiicipio  scrmoiiis  hiijns  posuit,  do  bcatis  ciim  di- 
ccrct;  et  ad  illas  seplem  operatinncs  Spiritns  sancti, 
quas  Isaias  piophcta  conimcinorat  (/s«i.  xi,  2,  5)  ; 
scd  sive  iste  ordo  in  liis  consideraiidns  sil ,  sive  ali- 
qiiis  alius,  facionda  sunt  qii;p  amliviinus  a  Domiuo, 
si  volumus  a;dificare  siipcr  pclrani. 

'  sic  Mss.  At  ediii,  exceito  siar.,  non  potueiwH  iUmninih 

"«'■«■  ,    .    .    , 

•  Apud  Am.  Er.  el  Lov.  additur,  et  rliarism.  id  lamen  luii 
nullo  in  Ms.  reiierimus,  uec  ai  ud  Mar.  tjst  quidcm  iii  vsr- 
si(i;ie  viilgala,  sod  iioii  oxslal  iii  lextu  gri'C0. 


EXPLICIT  TOMI  TKUTll  PAIIS  PRIOll. 


'Ex  lypis  MICNE,  au  IViit-Monlrouge. 


^■r^/^f^r^ 


J^^-^-^i-h 


yu. 


THE  INSTITUTE  OF  WEDIAEVAL  STUl.t:. 

10  ELMSLEV  PLACe 

TOROHTO  6,   CANADA. 


1    t  63