Google
This 1s a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world’s books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book 1s one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book 1s in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google 1s proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work 1s expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text 1s helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file 1s essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing 1s legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work 1s also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of
any specific book 1s allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
alhttp://books.google.com/
Վ
« *.
. -
: . ` .
՝ `
- .
pS ”™ -
` ~
`“. -
- ‘ ` Ie
Md .
’ `
.-. ` -
ի
. 5
uo - : y
` - ”
Fa -
ION
* *
` ”
iY
‘ ,
oe
ow
# -® . '
—_ Gans,
.
ի
®
%™
`
«er
`
ի
.
ia
>
«NE SPY
t= 2M
aT
ww... ԱՎ 7: - «42
Mok Se TY AE
So ne Dee GT
¢
T ‘yP, uA `. ‘` fo
մետ Գm ԿԱՊ
«ա`
~"Nure o ..
neem De Se Կա
Sh. es
ed
OMe Aur, FAY pets /
ՊՈՒԿԱՍԵԼՆն ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆ
Բ. 189
B4motian yo. ha, 10H
ՂԱԶԱՐԱՅ ՓԱՐՊԵՑԻՈՅ
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՈՑ
bh
ԹՈՒՂԹ ԱՌ ՎԱՀԱՆ ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆ
ԹԻՖԼԻ OD
ԵԼԵՔՏՐԱՅԱՐԺ ՏՊԱՐԱՆ ՕՐ. Ն. ԱՂԱՆԵԱՆԻ, Պ0ԼհՑ, 7
1907
(99)
ԳՐԱԴԱԸՇՐԱՆ
ԳՐԻԳՈՐ ad |
UNIVERSITY OF MICHIGAN LIBRARIES
Fron
4 |
Boh
~~
190 MY
“...—_. oi.
"9 ի
We
4
լ!
է
oe
HM
NH
We
՝
Ր
ր
'
«
«4 aes ”.
+
0 rawr or temede
oe
ե `
» աԱ...
. a «rt ¥
(2
S— . \՝
4: ru ° ORS yp
, ր Bg ert
Mr uu + ..*+
eto oe. աղ vs 4ֆդղա V
*
i.
<eee —_—e
PPS Oe Padedo oe [fee KS
J - ` `
4
[ ի)
Ը
+
-
է
Ao?
*
»
` * ` "of
ty
ԳՐԱԴ ՈՆ
ԳՐԻԳՈՐ ԱՓՃՀԵԱՆԻ
ի ՅԱՒԵՐԺԱԿԱՆ ՅիՇԱՑԱԿ
ԾիեՏիՔԱՑ ԲԱԼԱՑԵԱՆ
ՂՈՒԿԱՍԵԱՆՑ
Փուշեցւոյ
ee
Ղազար Փարպեցու ալս տպագրո ւթԹիւնն ար-
տատպած է Գ. Տէր-Մկրաչեանի A Ս. Մալխա-
սեանի 1904 թուին Bb երատարակած
օրինակից:
ct Pm — me mm Sn a mam
BORA ENIՆ
Գրիգը ԱԿԱԼՆԱՆ
կա
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻՈՑ
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՈՑ.
a Սիդր ա ցին րոց պատմութեանն
Հայոց, որում սկիզբն արարեալ պատմեաց ստու»
գիւ. այրն երանելի Ագաթանգեղոս, սկսեալ ի
մահուն Ծրտնանալ յԱնրտաշրէ (որդւոյ Սասանալ
բոնաւոլր Ստանձրացւոյն. kh զդարձ աշխարհիս
Հալոց յանգիտութենէ . կռապաշտութեան լաս-
տուածգիտուխցեան ճշմարտութիւն ի ձեռն սրը-
բոլ նահատակ ին Գրիգորիսի. J" անուն ն
ղգիրսն անուանեալ կոչեն Փրիդորիսի: երկրորդ
գրոց սկիզբն արարեալ պատմելոլ ի կարգէ ա-
ուածին գրոցն՝ զիր» բազմափոփոխս աշխարձիս $ա-.
մ"ց» ղբարեաց ն զչարեաց, զվարս ն զգործս զա-
անց սրբոց ն զպղվծոցյ, զժամանակի պատերազ-՝
մաց ն զխազաղութեան: Պատ մեալ զալաս ամ ե-~
Ֆայն Փոստոս ոմն Բուզանդագի, մինչն ցԹագա-
ւորութիւնն Արշակալ (Պրդւոլ Պապալ, որդւոյ
6 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ
Արշակայ) որդւոլ Տիրանա J առ որով թագաւո
րութեամբ ըաժանեալ աշխարհս Հալոց՝ պատա»
ոնցաւ լերնուս ծուննս, ըստ օրինակի ձնացեար
ձորձոյ: եւ աւարտեալ աստանօր զրան պատմու-
թեան իւրոյ մնացուցեալ ձհանգոլց։ զոր անուա-
նեալ կո չhն զանուն գրոցն Sալ(ոց պատմութիւն»
Շրրորդ Պատմութիմնս ալս ի կարգէ նորին
գրոց շարագրեալ տկարութեանս մերում: լոր
հարկաւորեալ հրամանաւ իշխանաց ե բանիւ սուրբ
վարդապետաց՝ տուաք զանձինս յայսպիսի գործ
կարնոր» չիշխեցեալ բնդդիմանայ. յիշելով ի «ուրբ
Փրոց դսպառնալիսն - անննազանդից որդւոցն ե
զորս գրէ ներողութիւն ծնագանդից ն ձաւշանե-
199: կարգել մի ըստ միոծն գիրս ն գգործս զրազ-
մայեդանակ« դիպմունս ծայաստան աշխարձիս,.
բաժանմանց լերկուս Թագաւորութիւնո. ն ի վի-
ճակէ բաժնոլ անօրինացն արանց բածաց, ի աոն-
մէ նախարարացն Sաչոցչ տալ զանձինս անձնա»
մարս ի նահատակութիւնս ի վերայ ուխտին սրը»
բոլ եկեղեցւո, ե կիսոց ձամբերել կապանաց ե
բանդից վասն. երկնաւոր լուսոլն: բազմաժաժմա-
նակ տնողութեամբ. հեղուլ kh քանանալից ընտ
pեյոց Աստուծո յե ճշմարտապես ձովուաց զա-.
ըիւն ի պարանոցաց իւրեանց ի վերայ ընտրեալ
բանաւոր Romp’ Քրիստոսի. A ոմանց լրնկերակ-
ցաց նախարարացն ն լալ ազատ մժարդկանէ՝
1ՌԶՅՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 7
quniewey phan you famh upper fabs b. wheb$ par
աննից 5րոլն. լինել. լուցկի, «ատա ստեչոյն
սատանայ. l Tepին աpբանեմայն: be. 40h զով»
ամենայն մինչն ցոր սկերած մարզպանու եսն
Տալաց Lab Siwy Մ ամիկօնեից lun. ն. մեծի
զորավարին Հայոց. ն: մաքգաանի, ն, դաղարեաոլ
հանքուցիք լայմ տեգւած գրան, վաաամաց յադ
se Bhp այսոցիկ: :
A. նգ. բազգաւմ Kase. մատենից պոածնոցն
աամածը ացն Հայայ անցի. յոարաց բատ յերկաք
ըՆԹերցոգութեսծ գաի ի նոցանէ գժամանակաց
Ն զդարուց աշխարձիս Հայոց բազմագիմի յեգա.
փոխութիւնս, ստոյգ ն անսխալ: կարգագորաւ»
թենէ Առածին գրոցն, դոր յարմարայպես սատ
մեալ. ծանոյց ժեղ երանելին Ագաթանգեղոս, այը
բանիքուն. գիտութեամբ ն լի պ մենալն հրպնան»
գիւ, ստուդարան ի կարգադրութին ձառից ե
յարմարագիը ի wun dss df ավապացուպժի fT
LTD Սա նուազում թuqաinրութեան Արշա»
կունսոլն Արտաւանայ ն զվզօրանալն Ատանրապց»
լօրինաւածով կարդեալ դըրոշմեաց. զջինախնդրու»
BpնՆ Maspaվne. կ զտարակուսպնս գոռդզաց եալ
Ստահրացւայն. զիարձուրդն ն զխոստմունսն գտտո-
դի հնարս յաղագս մանուն Խոսրովու, գզխորա-
duro ws wl գժտածօւթԹիւնն Անակայ A up 4~
Ց ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
ումն ի նմանէ զնորուն խԽոսրովու՝: նենգաւոր
խաբէութեամբ, զմատնումն յալնմեետէ զաշխար«
հս Տայոց ի ձեռս թագաւորութեան օտարի.
զփախուցանել դայեկացն զորդիս Խոսրովու յօ-
տարութիւն առ ի ապրումն. զնսկալարար միմ-
սանդամ զդարձն Տըդատալ ն զյազթող մարտի
ունեն զիւրպին զնախնեացն քածարար զթադա-
ւորութիւնն. զդիմելն առ նտ սրբոյն Գրիգորի՝
qiեեrշտ պաշտաման տենչիւյ, զնահատակութիւն
նորին սրբոլն, ե Bէ որպես տարաւ անպատում
ն անբաւ բազում չարչարանացն. զառաւելապէս
օգնականութիմնն Քրիստոսի, որ ցուցաւ ի վե-
րայ սրբոյն, ի հիացումն դեռնս մոլորեալ, մարդ-
կան. զծամբրերութիւն տնողութեանն այն չավ wy
ի վիրապին, րստ կանխագէտ տնտեսուքեանն
վերնոլն, որ պահճէր զնաձատակն ի գործն Sա-
("ց ղեկս սուրբ կուսանացն ի Տոովմայեցւոց
քաղաքէն, ն զնեղումն մարտիրոսական արեանն
ի Վաղարշապատ քաղաքի, յոռոգումն դալարու-
եան դօսացելոց դիոց մարդկան. գելն սրըոլն
Գրիգորի ի խոր վիրապնեն, ն զնհանումն Sալապս-
տան աշխարհիս ի խաւարէ անգիտութեանն Jաս-
տուածային արքալութԹեանն լոյս» զյորդորումն
յահետէ վարդապետութեան կենաց աշխար-
ձիս Հայոց. զկտակս մկրտութեան լուսոլ, զոր
Փրկիչն Քրիստոս ի ձեռն մեծի նահատակին Գրի-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ —
«որի» բարեխօսութեամբ ն սուրբ կուսանացն,
ծաւալեցոյց լաշխարձիս մերում. շինութիւն br-
կեղեցեաց,զպալծառութիւն քանձանայից» զխումըաս
բազմամբոխ ժողովրդոց ի տօնս Փրկչին նի
Ժողովմունս լիշատակաց սրրոց: Զալս ամենայն,
նս առաւել քան զսոլն գիտութիւն, յիւրում հաս-
տատուն ե անսխալ կարգադրութիւնսն պատ-
մեաց մեզ երանելի արն Աստուծոլ սուրբն Ա.
գաթանգնեղոս:
Գ. Իսկ զեետ սորա, րստ այլայլման իրաց
dt ժամանակաց A դիպելոյ աշխարհիս Տայոց րազ-
մամրոխ դարուց, երբեմն խաղաղութեան ե եր-
բեմն սաստիկ ն անբաւ շփոցժմանց, միաբա»
Կուժեան առ միմեանս ե երկպառակութեամբ
ճեղքելոլ ի միմեանց կալ ոմանց րստ աստուա»
Ցծային հրամանատուութեան ի Դենազանդութիւն
բնիկ իւրեանց Արշակունի թագաւորացն, ն այ«
1"5 ծառայել կամաւ օտար թագաւորացն՝ ի կոn~
րուստ անձանց ն աշխարձիս. որք ի միարանելն
տեսանէին զԱստուծոլ օգնականութիւնն յանձինս
ն յաշխարհս, ն ի քակտելն: ն ի պառակտելն՝
զվխաս ն զկորուստ լանձինս ն յաշխարհձս:
Որում երկրորդ գրոցն անուանեն զոմն պատ-
մագիր) կոչեցեալ Փաւստոս Բուզանդացի. ն վասն.
զի կարգելոցն առ ի նմանէ ի տեղիս ուրեք կար-
Գեյին ոմանք բանք ինչ ոչ յարմարք ն դիպողք).
10 ՂԱԶԱՐ ԳԱՐԳԵՑԻ
apujha առա նոլյն 4 գրաարանու թի«Ն), Ագաթան.
գեդծսն կաչեցելոլ՝ tbphac nity ալ ձարկագարին b
սել զալնպիսի անպատշան կարգումն բիւգան
գացւոյ ուսելոյչ: 'Քանգի Բիւգանդիոսպս Ր SL
թիկ ջաղաքիկ էր, յառածագալն շինեալ յապնէ
nւdb Նէ Բիւգաս' անուն կնոչեցելօլ, մերձակայ
Թրակացւոց աանմանակցուեանն. qոր ն ի գալն
աստուածակամժ հրամանով սրբոյն Գոստանդիա-
նոսի ի վերայ անթիւ բազժութեանն $y է
պատերազմ, ն առ եզերքն 1եկaվը դետոյ արա»
րեալ զիւր զօրու րանակատեղս, որ ե աստուա».
ծային տեսչուժեանն լինէր արժանի, օրիեակեխալ
նմա լալտնասպէս լերկնից աստեղնե այ լուummb-
սիկ նշան կենսատու խաչին, բերելով շուրֆ: գին»
phowամր ձառագդալթից նշանագիրպս, Bt այսու
յաղթԹեսցես». ե նորա գարթցուցեալ՝ յուսով ե
բնեցելոյ նմա սուրբ նշանին օգնականուցեան
յաղտեալ վանէր զԹշնամեացն բանական, ե խրն-
դիբ rnc Թապէս գիւտիս այսմ հոգացեալ՝ Bh
պով զիւր մայրն զերանելին Հեղինէ յերուսա-
ղէմ պաոաթեր: եւ Bէ որպէս անդ ի ձեռն Ջերմ |
խնդրոյ սրբոյ մարդոլն լալանեցաւ կենաց փայտն՝
գիտէ ամենայն անձն, ի նորին գրոց տեղեկա-
ցեալ զգիւտ փրկութեան մերոլ:
եւ ինքն Թագաւորն եկեալ ի pune Denn ppl otf
քաղաքիկն, nf անուանեալ կոչէր Բիւգանդիոստ.
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 11
ն տեսեալ դաքանչելատտեսիլ զամրութիւն unk -
nfl, eww bh ծանթագոչն ե բազում աշխա-
տութիւն ի տեղւոծն ցաւցանիւր՝ ոչինչ վեներեր
վապան oգnubաwpութեան կղզcորն. վասն դի FT Plane
փակեալ լամենալն կողմանց ծովածիլր էր տե-
դին, բալց խուն ինչ ցամաքալատակ ճանապարհ,
առանց շըր Ջագալութեանց Ջբրոժն, որ ելանէր յա-
թնմուտս կոլս քաղաքին: Վաղվաղակի զձեռն ի
դործ արկեալ՝ տալը հրաման ձաթրել զբարձրա-
բերձ դբլութան, որ ի ներքս ի կղղզոծն էին, ե
շինեալ քաղաք մեծապայծառ, զոր բստ pepում
անաւանակոչուեպսնն կո ստանդնուպօլիս անուա»
նէր, որ Թարգմանի հալերէըն՝ կոստանդիանոսի
Puqup: qար ոմանք pum ձհոովմայլեցի բարբառոյն
Պաղատն ասեն, որ Թարգմանի արքունի: Ful
np յառածսգոյն շինեալ Բիւզանդիխիոսն էբ՝ է Bun
մի յեզեր Նորին քաղաքի, որ մինչն գայսօր նո-
րին անուամբ կոչի Բիւզանդիոս: Եւ յալյնմնեետէ
վաակք գիտութեան, որպէս ի Թագաւորանիստ
վայրի», յորդեալ բղիեն ի քաղաքնն. որպես ն յազ
մենալն կողմանց յաշխարձէն Ցունաց քաջ nւ-
սեալքն անդ 4վփուցժան հանդիսանալ, ն մինչե
ցայսօր առաւելեալ տարածին յամենայն կող»
մանս նորա իմաստութեան վտակք:
Արդ լայնպիսումն քաղաքի ն ի մե) այն»
չափ բազմուցեանն ուսելոյ վարժեալ ալըն Փաւսա-
12 : . ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
————
տոս ալնպիսի ինչ արդեօք անձաճոլս լսողաց
բանս կարդքը ի պատմուեան իւրում: Bun he
"ի լիցի: Mւստի ն անձաւատապլի իմում տկարա-
մտուքժեանաս կարծեցեալ գործն՝ ասեմ, թէ գու-
ցէ ալ ոք յանդուգն ն անձրանանգ բանիւ լրբա-
Բր ձեռն արկեալ լիւրն՝ գրեաց զինչ պետա րստ
կամի. ն կամ զի ուրուք անկարեալ գիպողս՝
| ալլարանեալ վնասեաց, ե անուամբ Փաւստոնին
զի«րոյ յանդգնութեանն սխալանս համարեցաւ
ծածկել. ն այն յայտնի ցուցանի ամենայն հա-
յեցողաց. քանզի են. ոմանք ի Ցոյնս, ալլ մանա»
ւանդ առաւել յԱառրիս, բազումք սպրգեցին` գալ
յայսպիսի յայըատութիւնս. արք տգէտք ն յանդ-
` գունք: դրեցին լինքեանց ճառս ընդունայնս ն
` անպիտանաբանս ն խառնեալ եդին ի գիրս գի-
տուն լոԿոզաց: այլ ընտրող մտաց ճանա չի JS
` նապես գդիտնոցն բանք կե անմատացն` Ly
փութիւնք:
ի. Որում արթնաժմիտ խորձերդականու թեամբ
ուշադրեալ ալսմ ամենայնի մաաւոր ե քած ալըն
Վաճան տէրն Մամիկոնէից, զօրավարն Հալմկ ե
մարզպանն, որ բազում ն անհամար ուղղութեանց
աշխարհիս Հայոց ի ժամանակս իշխանութեան
ի«բոլ եղն արարող, անձամը ն զալլս յորդորե-
լ"Վ զբազումս Սա որպէս ն այլ ամենալն բար»
Lnj prop հոգացեալ ղծայաստան աշխարհի իրո
.:ՊԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 13
առաւել ‘hu զայս ի դէպ ե: պատշաճ ձծամարե-
ցաւ. ի մնացեալ տեղւոլ պատմութեան երկրորդ:
գրոցն աճեցուցաննել յառած kh դբել լալնմնե տէ:
ղեղեալս.. լաշխարձիս Տալոց: Բազում զգուշուտ.
թեամբ գրել ն. կարգել ի րստ միոջէ զամենայն
ղզեոգնորացն զառաքինութիւնս ն զարանց բքաֆաց
զլաւութիւնն: Որպէս զի զծոգնորացն զրարիվարսնո|
լունալ. բազմութ եան - ժողովըգոցն՝ Ննմանողք լի-'
քաք. լսելով ալլոց: զգործան յառածագոյն քա-:
Չացելոցն՝ -աւելեալ անձանց քածութիւն՝ tif =
նուանի յիշատակ Թողցեն զկնի իւրեանց ան-
յանձինս kh լսելով զալլոց զպարստւանս՝ ի բա-`
Na
|
բի նախանձն կրթեալբ Ջանասցին լխւանալ:- յ
fun այսմ օրինակի զգուշացեալ ստիպեցուս:
ցանէ qaմեզ տէրն Մամիկոնէից | Վահան, զօրա.
վարն Հալոց ե մարզպան. aրոլ հասեալ հրաման
ո. իս Ղազար Փարպեցի» որ ն սնետլն ուսեար
աո. ոտս պոաքինակրօն երանելւոլն Աղանալ, ոp
էր. ադգաւ. ի հոլակապ ե լականաւոր: տոհժէն -
ն Գստորզի' մբ. մինչդեո էր ի տիս: մանկու-
թեանն, 4 ալն ինչ դեռ. "wk մուրուտցն ի 4վե-.
րալ. գեղեցկատեսիլ վարգափթիթ ծնօտիցն բու-՝
Ta
Goրbրո'
y
սանէր. ի բաց ընկեցեալ արձամարձէր զամենալն..
/
ef
fs
14 ԴԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ
վալելս անցաւոր .կենյցաղոլս, ն զերկնաթոիչ:
դճանապարնեն յաւիտենից բարութեանցն ընտ».
րեալ. հետեիւր,. կեցեալ լանապատս ընդ արս ըն-
տիրս ի. ճգնութիւնս մեծամեծս: Ջարոլ fi ng
բաւական ոք է բանիւ բովանգակել գանբազ փա.
րուցն qաոն նանատակութիմնն. ալլ ալսքան dի-
վն ասացեալ. Քնացուպյցուք զրանս, որպէս Թէ
պատճնառանօք գալով ի մարֆնի՝ արնութեամբ ն
պանօք ն անդադար աղօթիւթ զց«լգ ն ղցերեկ
միշտ ձոդեոր անսսառ վաստակօք զանմարֆնոցն
գվերին զօրացն բերեր չանձին զբաղաքավարաւ-
թիւն. որ ոչ երբէք ի կեանս իւրում ընտրեաց
ժամ աղօժից», ալլ զոիւ ե ղգիշեր. wu գfuտ
նմա ժամ աղօթից: էր: be hbghալ այսպես, Ւ
չե առաւելեալ ծաղկէր ձեր գլխոյն: սպիտակն
քան զիարակչշն , ն կատարեալ զընԹաց» նանա
տակաւթեան իւրոյ հանգշեր: Եւ եդեալ ի մաշ
տրանն ի Հադամակերտի. որոլ չիշասակարանն
ընդ անուանս վկալիցն «բրոց պատմեալ քարոզի
մինչե դալսօր ն լաւիտնեան. salen Կրըոլն՝ լա
մենալն եկեղեցիս Հալա wey «alee,
Վրաց ե. Աղուտնից' :
Եւ արդ՝ այսպէս. ճարկաւորեալ բոնադա-
տեաց զտկարութիւնս Վեր տէրն Մ ամիկոնքից
Վահան, սպարապետն Հալոց ե մարզպան, զձեռն.
արկանել ի գործ, որ ի վեր Քան զկար գիտու-
ՂԱԶԱՐ ՖԱՐԳԵՑԻ 15
Poa ‘dpe ր, ջանի էր քան: զքան...
«վ պրադանալ նուանգնանն չարումիմնն՝, ս
qth he meq gue gud Uywatu bo po
ձգօpին: Uw dոլ վճարք qամենապլե զeր` կամի. |
ցա«ուցեալ բոտ չարի մեր գործոց՝. խրաան ողո«
Քեալ.: զբարի դարձ, տեսանելով: ողորմի -վիաւ-
Bef
9. ծ. արդ. յանագվփն ասպիսի մածդւա. զեր»
ծեալ անձինք շՓնաժողով ըեչասիրացն ն: հաս»
հավք մեթ: ինդրո ամնչիցի, որում աւշ արա
բեղ բաղծան, սնուացեալ, ղվիշտոն՝ բերկրեալ
oqmfnpն զույ ճանան. Իսկ ձրչափ նս առաւել.
դոանիցին գանձուն լաւիտննից. ժառանգասորք՝
«րբ ն զլօրինուածա բախից ստտուգապատում կար.
slr; eqn darգրն դին, չել մարդահանուն նան
բանից:լանլուաժսյ. ի. yուն ոսկերաց, րզա ա-
ռացածի «աղմոպերգին. ալլ զգուշական երկիւղիշն
nt pede g infer iwրs գիտնական բանի Կա.
ա անվթար ի սարի' Հոգւոյն. շնոթնան լու- .
ռով: ապա իննեալք. տնեելով փոխանակ 4ալագո
մած stu fos yh" 45% cud ua հաւաճտոլ, |
le th of tien կ ի Կմարապժալսրմար՝ կազմու եանն |
ծնարխիցն՝ զերըեակ ինքնութեանի Վիութիւն, գան»
բաժան սուրբ Երրորդութեանն» Եւ զի նաացն
տախտակք առանց բազմաց սատարելոլ չննա-
բին լինել անօ պիտանացույ, քանի hu առաւել
36 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
ալսպիսի մեծ հ ձոգնոր դործոլ ձեռնարկութիւն,.
ուր բազում կարնոր պէտք էին առաքինի արանց
օգնականուժ եան: Զի ոչ փոքը ինչ կասկած է
աներկիւղ այսպէս ումեք տալ զանձն լալսպիսի
վաստակս, ուր պիտոլ են լարմարութիւնք բա-
նիցչ. որոշեալ կարգադրութիւնք Said հրամանի.
կանոնեալ. գիտուժեանն, .բերել պատկառելով
ստուգագրուիւն անպարպսաւ, յականծս իմաս-
տասէը լսողաց. չլաւելուլ զանեղեալսն՝ լրնդու-.
նալն աճմունս բանից. չնուազեցուցանել դե-
ղեալսն ն կարճակտուր պատմել բանիւք անվտու-
թութԹեամբ. ալլ զինաւն. ողՋախմհ qգnւշnւ եամբ.
ր բերել ի լալանութիւն: եւ վասն զի են աստ պէտք
բազում երկիւղագին պատրաստութեան՝ արդ
նպաստեալ իմում տկար: խորձրդոլս՝ աղաչեմ,
սատարեցէք ամենալն աղօցասէր անձինք, ձե-
րովջ. առ Աստուած խնդրուածովք: օգնականու-
թեամբք: Որովք արդարապատումն ճշգրտարա-
նեալ զեդեալ ին: վեր քան զիս գործոլս՝ հարկա
' ւորութիւն՝ րնդ յորձանս, մեծապատումն աւա»
լացս. նաւհնալ ժտաւոր ստուգաբրանուցեամը՝ հա»
սից բարեխօսութեամբ սրբոց լնալեկոծ ն pu
պահով նտւահանգիսան: | |
J Օբձնեալ է Աստուած:
ՊՐՈԻԱԳ Ա
9. be ի բաժանելն գժագաւորութիւն Ար-
շակունւոյն յերկուս, առ ի ննագանդեցուցանել
` զկողմն արնմտից աշխարհիս Հայոց՝ թագաւորին
Ցունաց րնդ իշխանութեամբ իւրոյ տէրութեանն,
ն զկողմն արնելից խոնարձեցուցանելով դառն
ն բոնաւռոր ծառայուժեաժը՝ արքային Գաթսից՝
երթեալ այնուձնետն նախարարքն Հայոց ի վիճա
կէ մասին արքային Պարսից՝ խնդրէին իւրեանց
Թագաւոր ըստ բնիկ նախնի կարգին յազգէն
Արշակունեաց: Եւ աբքային Պարսից Շապհոյ
կատարեալ զեայցուածս նոցա՝ շնորձէր նոցա Թա-
դաւոր Խոսրով անուն յազգէն Արշակունեաց:
' Քանդի նախգոյն Թագաւորն Տայոց Արշակ
ունէր միանձեծան զժագաւորութիւնն ի վերայ
ամենայն աշխարհիս Հայոց: Իրրն ետես, Թէ խախ-
տեալ քայքայեալ մատնեցաւ ի բաժանումն մեծ
իշխանութիւն Թադաւորուժեան ազգին իւրնեանց՝
մեծաւ տրտմութեամը խռովեալ աբակուսեբ
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
18 ԴՐՈՒԱԳ Ս.
յանձՆ իւր. տեսանէր նախ զանկանելն ընդ լծով
ծառայութեան երկուց Թագաւորաց զաշխարհս
Տայոց» ն դարձեալ զմեծ մասն, զլամն ն ղպի-
տանին ն ղարգաւանդն աշխարհիս Հայոց ունել
ի բաժին արքային Պարսից» քանգի Bէպէտն հա-
սեալ բազում գաւառք այլ ի ժառանգութիւն
մասին Pագաւորին Ցունաց՝ աակայն ձհամեմա-
տէին այն միայն Այրարատեան դաւառին: Խոր-
հուրդ բազմածուփ ձանդերձ իւրովք. սիրելեօք ի
մէ) առնալ Թագաւորն Արշակ՝ մատայոյզ լինէր ի
սիրտ իը ասելով. «PF էպEտ երբէք մինչն ցայժմ
կամ հակառակութեամը կամ սիրով եղեալք մեք
պատերազմի, որպէս ն պարտ էր ճանաչել առն
զփորձ միւսոյ նս լաւագունի քան զինքն. ն թէ
խոնարձետալ գիպէաք ի սէր առ միմեանս սա-'
կայն եղբայր [Pubup հաշունալ նոցա, պատուով
A գահակցութեամբ ըստ կրսերագոյն մասին, ն
n$ բնաւ անկեալք ի բաժին՝ զանուն ծառայու»
Bեան ստացեալ կրէաք յանձինս: Ւսկ այժմ,
յաղագս ցասուցանելոյ մեր kh մերոց: առածնոցն
զերկայնամիտ ն զքաղցը Սստուած՝ մատնեալ
անկաք ի ստրկութիւն, ե խոնարձեալք յանար-
գութիւն՝ անողորմութեամը գտեալք ի բաժա-
Tումն. այլ hk զգեղեցիկ աեղիս Տանդստի մերոյ
k բնակութեան տեսաք ժառանգեալ ամրարձա-
—™ -—— pe
—_— ee
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 19
«աճ ն անաստուած աղգին Պարսկաց: Վասն
որոյ ընտրելագորն լիցի ինձ թողուլ զանձկա-
լի ն զամենատենչ վայրս երկրիս Այրարատոյ,
զբնիկ ն զսեպնական տեղիս նախնեաց իմոց, h
գնալ զկնի աղքատութեան ն կեալ բաղճալի
կարօտանօք՝ քան Թէ սիրել զկենցաղս. աշխար-
ձիս, զոր իբրն ողլոց եմք ակամայ. ն ընտրել
զբնակութիւն մասին այսորիկ՝ քան բնակել Wie
Ննարդանօք ի dE 9 անօրինաց ն. կեալ միշտ ցա-
Lop մտաց պյերկար նե կամ ղկարձճձ կեանս ան-
յայտ կենցաղոյս, ե վախճանել անարգութեամբ,
ըստ որում n$ արժանի թագաւորական պատուոյ
k շքեղութեանշ:
Ի. եւ խորհելով ղայս ամենայն Արշակ
Թագաւորն ի միտս իւբ՝ լքեալ մերժեալ Bողոյը
զբարի ն պբնիկ ժառանգուքիւն նախնեաց ի«-
բոց, զգաւառն Սյրարատույ զեոյակապն ն րզ-
ձուչակաւորն kh զականաւորն. զաժենարոյսն, զամե»
Ննաբրուղխն, զամենալին, զամենագիւտն ի շանս
նի դարմանս մարդկային պիտոյիցս կենաց ն
վայելչուժեան ն սթափութեան. դդաշտա մեծա»
տարածա k որսալիցս» գլերինս շուրցանակի դե-
զեցկանիստս ե պարարտարօտսյ զեոծեալս |
Էրէսվքն կճղակարաժնիւք ն որոձայնովքն, ն.
այլովք hu բաղմօք ընդ նոսին: Ցորոց: ի վե- լ
րուստ ի կատարացն Ջբրոց հռսմունք, անկարօտ
20 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
ռուոգման արբուցանելով զդաշտո՝ մատակարտրէ
անբաւ բազմութեաժմը յոռտանն, կանաժմրք, ա-
րաժմեք ն ընտանեօք, զանելակասութիւն հացի ե
դինւոյ, գանուշանոտ դմեղրանամ քաղցրութիւն
բանծարացն ն զզանազանումնն ի-ղաբուղխ սbր-
մանցնչ Իսկ ի լանջտկողմանսն կամ ի սարա-
ձար տեղիս սփոետլ, յոր դիպեցուցեալ գնծայնե-
ցած նորոգատեսիլ մարկոց՝ հանդերձս ինչ ե ոգ
ծաղկարոյս գոյնս կարծեցուցանեն սփոնալքս պաշ
ըարտարոյսքը ն պարար: արօտք պարարտաձամք.
որոց Թանձրախիտ աճմժունք խոտոցն զանթիւ
արօտականս ընդանի իշանց ն զանձաժմրոյը բոյլ«
վայրենի էրէսցն յագեցուցնեալ ԹանձրաթԹաղանքժս,
առոգադգաւակս, սոնքացեալս գիրուցժեաժմբ զբնաւ.
մարմինն ցուցանեն: Ւսկ սաստկարուրումն
անույանոտ ծաղկանցն, որ զարանցն քածաց
որսասէր նետողացն ն զնօտարած րացօթժէգացն,
ընձեռելով առողջութիւն զօրացուցանեն զզգա-
յութիւն խելացն ն նորոդեն։ Անդ դտանին
պաղգի ազգի արմատք բուսոց ի պետս օգտա-
կարհւթեան դեղոց, րստ ճարտարագնտ նանաչո-
ղուքժե ան ստուգանմուտ բժշկացն յօրինուածոցն,
երագանաս ախտանալած սպեղանիք) ն կամ արբ»
մամբ` յերկարելոցն ի ցաւս պատանացուցանեն
ահողջհւցիւն:
Իսկ դաշտաց տմննաչրույւն զկամս աշ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 21
խատասիրացն կորզելով յինքեանց իրըն բանիւ,
ն առլցեալ որ զինչ ն է րարով' նս առաւել
փութանակի զղդարձն առ ինքեանս հձրաւիրեն
միանգամայն: Ռրբ ng միայն երնելութետմըբն
ցուցանեն, վերարնրեալ. զշանաւորուցիւն օգտից
մարդկան, այլ առաւել յորդորախոյզ աշխատողա-
ցբՆ՝ զառ րնգ երկրաւ ծածկեալ ogaւտmu "ուսու-
ցանեն, գանձել անձանց շահ k ղվայելս այսը
աշխարձիս ի մեծութիւն Թագաւորաց ն ի ձաս-
տատութիւն հարկանանաց, ղոսկի A զպղինձ. h
զերկաթ ն զպատուական թքարինս. զոր ընկալեալ
արուհստող ձեռաց՝ ղարգարեն ղժագաւորա մ .
ձԳատեսիլ զարգեօքն յօրինուածովքն, զոր ի
խոյըսն ն ի ցԹագսն ն ի անգերձսն յոսկնձուռոս
«լանճուճեալս ընդելուզանեն: Այլ A մածմամբ
Ջրոց՝ համածին անուշութիւնս մատուցանեն կե-
բողացն զխորտկացն ռրոշութիւնս: նան գար»
ժատս եղնգնասեր բուսացն n$ ընդունայն սնու-
ցանէ յինքեան ամենաբրաղձ գաշտն Այրարատգյ,
այլ են ի նմանէ ծնեալ որդունս, ի զարդ կարմ»
բատեսիլ գունսց, ընծայէ օգտասիրացն շանս ն
շբհեղութիւնս: Ես ն գետոցն գնացք բազմակերպ
ձկամբրք մեծամեձծօք ն փոքումբք, զանազանեալ
համովք ն այլ ն այլ տեսովք՝ ուրախացուցեալ
ցուցան զշնորնս ընչից ն յագուրդ որովայնից
Ժրացելոցն ն անվեներ Սանացողաքն:
22 ԴՐՈՒԱԴ Ա.
Սնուցանէ յինքեան երկիրն Չրովք արունես-
տիւք ն զառաւելութիւն հաւուցն յուրախութիւն
hk ի սթժափումն որսատենչ ազատացն, զկրկջա-
ձայն քաղցրաձայն առապարասնը վիմասոյզ սո-
ըամուտ երամս կաքաւացն ն սալամրացն, ե
կամ զեղէգնաբնակ Bփամուտ մացառաղօղ սպա-
րարտամարմին զանուշանամ աղգ աքարացն վայ-
ըենեաց. այլ ն զծրասուղակ մամոախնդիր խօ-
զակեր մեծանձունք ե յաղթամարմինք ճաւքն,
փորն ն Թանձրն ն սագն, ն կամ այլ բազում
ն անձամար ցամաքայնոցն ե Ջրայնոցն Չոկք
Թոչնոցն: Ւսկ թակարդացն շրՋափակուժեամբք,
երագազիւքն ն դանողովքն, ելեալ ի յորս գունդք
նախարարացն որդւովքն ազատացն. ուր ոմանք
ղեետ ցոուցն ն այծեմանցն արշաւելով՝ զխիզա-
խական զազեղնածայնն նեց րարբառիցին. ե
այլք ղիետ բուլից եղծերուացն ն եղանց ձիար-
ձակ եղեալ զգործ կորովաձծիգ արանցն ցաւցա-
նեն. ե կէսք սուսերօք իբրն: զմենամարտիկս՝
զաաստկանգամ երամս վարազացն գլորեցուցեալ
սպանանեն։ եւ շատք ի մանը մանկանց նախա-:
բարաց որդւոցն դաստիարակօք ե ծառայիւք
զայլ ն ալլ սեոս ի Թոչնոցն որսացեալ բրազա-
Jիւք՝ դարձեալ բերիցեն ի յաճուն րնթրեացն
ուրախութեան. ն. այսպէս առլցեալք իւրաքան-
չիւբ որսով գնան ուրախացեալք:
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 23.
Որոց դէտ ակն կալեալ րստ հանապազօրետյ
' սովորութեան՝ Ջրայոյզ Ջրածուփ ձկնորսացն ման»
կունք, ընթացեալք ի յաոածս նախարարագունդ
որերոյն՝ ձկունս ի յորսոյ ն բազմազան վայրենի
ձաւուց ձագս ե կամ ձուս ի կղզեաց դետոյն
բերեալ մատուցանեն ընծայս իշխանացնչ Ցորոց
ընկալեալ մասն ինչ նախարարացն ըստ կամի
պարգնեն ե Կոքա ի յիւրեանց բերոցն ըստ ա-
ռաւելապէս բաւականի ընծայաւորացն. ն ձա»
սեալք լի ամենայն բարութեամբ յիւրաքանչիւր
յապարանա՝ շնորձեն ն անպարապիցն մնացելոցն
ի տան՝ ղամըիծասն, առաւելապէս ն առ օտարսն:
Եւ տեսանել է յամենեցուն ընՔրիս, որպէս ն
չեղխակոյաս ինչ ի վերայ միմեանց, զերէոցն
բազմութիւն ն զնոցուն գլխոց կարգմանց ղա-
ոածադրութիւն. յորոց ուրախացեալ բերկրին
ձկնակերացն ն մսակերացն անձինք. առաւել
քան գխորտկացյ անուշուժեամբ ձոգնոր ճայշա-
կօք, սաղմոսիւք ն մարգարէական երգօք օրհ-
նելով զպարգնատուն Քրիստոս եզտուիչ հ դլցու-
ցիչ ամենայն բարութեանց:
Ը. եւ արդ՝ զայսպիսի զրղծակերտ գաւառ,
զչնաշխարձիկ ն զամենալի ըստ տուչութեան
ամենախնամ արարչին Աստուծոյ, զԱյրարտատեան
դաւառ, որ է գլուխ աշխարձիս Sալոց» զգաւառն
համբաւատենչ, ղգդաւառն ամենալի, որ բերէ
24 ՖՐՈՒԾԳ Ա.
յինքեան դօրինակ լիութեան, ըստ րանի Գրոլն,
զերկրին Եգիպտացւոց kh դգրախտխին Buinncdոլ,
L դբեիկ սեպհական կալուածի wզգ ն Արշակու
նեայ պքաղաքն Վաղարշապատ, զբնակութիւն
ոստանի Ծրշակունի Bագաւորացն, զրարձրա-
բերձ շինուածս անթիւ ապարանացն, զանյագ
զամեն արի դաշտացն ղբենրկրումն,' զծրեշատկա-
gg հիմնարկութիւնն սրբո տանն Աստուծոյ,
մեծի եկեղեցւոյն կաթողիկեի, ն զայնց վկայա-
ըանաց ճգնազգեցիկ երանելի կուսանացն.' որոց
դասնալք անարժան տզգն Մրշակունեաց յաւղագս
անարժան գործոց իւրեանց, րստ բանի սրբոյ
առն Աստուծոյ Ներսէսի՝ դտան եղեալք ընկեցիկք
յերեսաց Bunne day. մատնեցան ի բաժանու-
մրն թագաւորին Գարսից ե Յունաց, որոց վիճա-
կեալ երկոցունց զմեծ զաշխարհս Հայոց՝ բաժա-
նեալ ծառայեցուցին:
Ցաղագս որոյ յուղի անկեալ գնայբ յԱյրարա-
mba գաւառք որպէս ի գերութիւն Արշակ
թագաւորն Հայոց. լաւ Տամարեցաւ երթալ զեն
սուղ սակաւ բաժնի յերկիրն հաւատացեալ, ն
հալ ի հնազանդութիւն Ցունաց թագաւորին,
ջան Թէ կալ ի փափուկ գաւառի այապիսի վա
յJելչուԹետնց, ն տեսանել հանապազօր ղայպա-
նումն հաւատոց, զ շնամանս սուրը եկեղեցւոյ,
պնախատինաս, ղոր կրելոց էին պայտօնեայք
ՆՎ ol
=m
Le ce
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 25
աստուածային ուխտին յանօրիհաց մոգուցն,
զթեթեութիւն իւրոյ: ազգին ն զԹագաւորութեան՝
յամրարձաւտան իշխանացն Պարսից տէերութեանն.
բնտրելագոյն հաշուհնալ աեցուցանել զնուազ ե
զքուով ժամանակ կենցաղոյս այսին քրի«սաո-
‘նէուժեամբ խի խաղաղութեան, բան Թ սուտ
փաոaքp որպէս դարձաժարհձոտ կեցեալ wսuտ {LA
վրիպեալ յաւիտենից կենացս մաանիլ յայ-
բումն անշէջ ձրոքն յաւիտենից: ծւ խորհելով
զայս ամենայն յանկարծակի ի միտս իւր լքեալ
տարակուսեալ զբարի ժառանգուժենէ զնախ-
Պեացն իւրոց գնալը ի ծառայութիւն թազգա-
ւորին Ցունաց:
Թ. Իսկ յետ ժամանակի ինչ անցելոլ՝ բե-
րեալ ատելութիւն նախարարացն Հայոց) որ բնդ
Պարսից իշխանութեաժբն էին, րնդ Bագաւորին
իւրեանց Խոսրովու,—վապն երթալոյ տակաւին
+ նուազումն ԹագաւորութԹենան յապգէն Արշա-
կունեաց, յաղագս առաւելնալ ի նոսա գործոց
իւբեանց չարաց, րստ բանից սուրբ քանանա-
յապետիցն առածնոց ն այլոց նս բազում առտ-
բինի արանց, որջ անլուռ բերանով բողոք բար-
ձեալ յանդիմանէին գանարժան գործս նոցա ն
զմատնումն ընդ լծով խիստ ն անօրէն ծառա-
յութեանն Պարսից, ն նախագոյն բարբառէքին,—
երթեալ այնունետն առնէին բանսարկութիւնս
26 ԴԲՌՒԱՊԳ Ա
աու Շապուհն արքայն Պարսից, եթէ «Խոսրով
զինքն. կարծեցուցանը քեզ սիրելի ն: հնազանդ»
ն այս ամենայն ցուցականութիւն նորս առ քեզ՝
ստութեամբը ն ոչ ստուդուժեամը. վասն զի
դաղտ ուխտ իւր ե խորձուրգ ընդ Թագաւորին
Յունաց է, ե միշտ ձհրովարտակօք ե երթնեեկ
պատգամաւորօք խօսի ընդ նմա ի. խաղաղութիւն:
Roy դուք որպէս իմանայք ձատուցանել նմա
րտ նորա խարէութեանն՝ զայն դուք ոչ իշխքք»:
եւ կարծէին բանսարկուքն ըստ իւրեանց ան-
միտ խորձրդոցն՝ կորուսանել զնա, ն անձանց ն
աշխարձի բարւոյ իմիջ շինութեան լինել պատ-
ճwn. kh ոչ գիտէին, եթէ տակաւին ի մաշումն
նի չար ծառայութիւն վասն մեղաց իւրեանց
մատնետլ լինին յԱստուծոյ:
հսկ զայն լուեալ խնդութեամբ ն ախորժակ
ունկնդըրութեամը Շ ապհոյ արքային Պարսից՝ հրա-
ման տայր վաղվաղակի ձրովարտակաւ զնոսրով
ի դուռն կnshլ. ն նորա չզդացեալ զբանսարկու-
թիւն իշխանացն Հայոց` վաղվաղակի որպես առ
իւր իշխան ն բարեկամ ի դուռն հասանէր: Եւ
Շապիոյ թշնամանեալ զնա պատունասէր, այլ Թե-
րնս ն վասն յօժարուժեամը մերժելոյ զնա ի
Թադաւորութենէն, ն ոչ յանդիման կամեցեալ
առնել զնա չարախօսացն՝ վաղվաղակի մերժեալ
ընկենոյը զԽոսրով յիշխանութենէ իւրոյ Թագա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ or
-— ——————n er —_—_———
ւորութԹեանն, h ուխտէեր՝ աէ hu nչ տեսանել
զաշխարհն Հայոց» անդէն կալեալ յաշխարձին
ՊԳարսից պահէր: Իսկ իբն մերժեալ լինէր Mnu-
բով ի Թագաւորութենեն՝ խնդրէին Հայք ընդ
Շապուն՝ ury| Bագդաւոր իւրեանց. ննա ձաւա-
նեալ թագաւորեցույանէր նոցա ղնռամշապուն
ղեղբայը նորին Խոսրովույ յազգէն Արշակունեաց.
A թագաւորեցուցեալ զվ ոամշապուն՝ արձակէր
ի Հայս. |
Ժ. ի ժամանակս սորա թագաւորութեանն
տուաւ, շնորհ հոգողութԹեան յամենախնամէն Աս-
waւdnյ առն միում ճշմարտի՝ Մաշտոց անուն
կոչեցելոյ, որ էր ի գաւառէն Տարունոյչ ի ծա-
ցեկաց դեղ9է, որդի առնչ որում անուն էր Վար-
դան. ի տիս մանկութեան իւրոյ ուսն ալ դպրու-
թիւն գյոյն, զինուռրեալ ի դուռն Հայոց արքա»
յին Խոսրովայ, կարգեալ յերամ մատենագիր ար-
քունի դպրացն. վասն զի ասորի հ յոյն գրով
վճարէին յայնժամ զգործ թագաւորացն Տայոց՝
արքունի դպիրքն, զվճոոցն hk զերովարտակացն:
եւ ավպասաւորնեալ անդ ամս կարգաւորապէաս ա-
ոանց եպերանաց, յետ այնորիկ տենչացնալ կար-
դի վանականութցեան՝ երթա ih վանս բազմու»
թեան եղբարց» A ընկալեալ զկերպարանա վանա-
կանութեան՝ լինէր ընտիր յամենայնի ն երնելի.
հրաժարէր յամենայն աչխարձազրօս երկրաւոր
28 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
զրաղմանց: Ապա յանապատական կրօնպս փոխեալ՝
զարմանալի երնէր ն հուչակաւոր. ե կալը յանա-
ատա ի բազում տեդիս քարանձաւաց, մhdաւ
առաքինութեամբ kh խստամբեր վաթիւք, բազում
ե' այլ սուրբ վարուք կրօնաւորօբ ե աղօժասէր
եդրբարբքչ, մինչն յամս հինգերորդ տրքային Հա
Ls Վոամշապեոյ եղբօր Խոսրովու: նւ զայս Թէ
կամիցի ոք գիտել ձաւաստեաշ՝ ի պատմուքթե-
Նէ գրոց wn ցանկալի կորեան, աշակերախ Lw-
րին երանելւոյն Մաշտոցի, կարդացեալ տեղա-
կասցի զղվարս կենաց նորա ե զիւր հայերէն նշա-
նագրացն, թէ երբ կամ ուր ն hu JԴյը Պւրուք
ձեռն գտանէ, Թագաւորին Հայոց Վոամշապհոյ
շերմեռանդն խնդրելով: զոր կարգեաց դբելով
ճշմարտապես լառածագրեալ այրն հոգնոր կո~
րին. ուստի ն մեր բաղում անդամ կարդալով
տեղեկացեալ հաւաստեաւչ
եւ այսպէս բազմաժամանակեայ մտածու»
թիւնն երանելւոյ առն Մաշտոցի ընկալեալ
յաժմենախնաժմ մարդասիրէն Աստուծոյ՝ զօրացոյց
ղնա հոգւով ողորմուցժեան իւրոյ: Քանգի ձոդա-
ցեալ յարաժաժմ' տրտմէր երանելի : այրն Մ աշ-
տոց, տեսանելով զմեծ Jա՛նն FA զառաւնլապէս
ծախս մանկանցն Հայաստան աշխարհիս. ոpբ
բազում ժոշակօք ն ձեռագնաց ճանապարհձօք ն
բազմաժամանակեալ դեգերմամըք մաշէին զա-
———— BD -
ee — — gf em —™——" —— .
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 29.
ւուրս իւրեանց ի դպրոցս ասորի գիտութեան:
Քանզի պաշտօն եկեղեցւոլ ե կարդացմունք դրոց:
ասորի ուսմամբ վարեին ի վանորայս ն յեկեղեցիս
հայաստան ժողովըրդոցա. J"pՎէ ”$ ինչ Էին կարող:
լսել ե A օդգտել ժողովուրդքն այսպիսի մեծ աշ-
խարձի, ե լինէր _պաշտօնէ ին աշխատութիւն kL:
ժողովրդոց անշանուքիւն յանլրութենէ լեզու ւին
ասորւոչ: Զայս F բազում ժամանակս զմտաւ ա-
ծեալ երանելի առն Մաշտոցի, hk փղծկացեալ
յանձն իւր, մանաւանգ Թէ գոն նշանագիրք հա-.
յերէն լեզուոյս, որով հնար է ինքեան ձայնիւ,
k "2 մուրացածոյ բարբառով, շահել զոգիս Ui =
րանց ե կանանց առ ձասարակ յամենայն եկե-
դեցիս բազմութեանն: Զօրացեալ ի սուրբ Հոգ-
ւոյն յորգորժամքը IA եկեալ առ պաուրբ կաթողի
կոսն Հայոց Սանճակ՝ զեկուցանէր նմա զիւրոյ
բազմաժամանակեայ մտածութեամը գզխնդիրն,.
ն ընկալեալ ի նմանէ քածալերութեան աւետիս, `
թէ «Զօրացնալ պինդ կաց, առեալ ընդ phեզ ե
այ| արս օգնական ի քանանայից՝ զոր bu պատուի»
ըեմժ ե ուր տկարանայք ի կարգել գնեգենայսն՝ րե-.
ըետլ առ իս ուղղեմ զայն. քանդի յոյժ դիւբին է
դիւտ իրացդ ղոր հայցես: Բայց նախ արժան է մեզ.
ղգացուցանել Bադաւորին գպէտս այսպիսի մեծ
kh կարնեօր խնդրոյ. վասն որոյ IA բան աւուրս ինչ
յած ոչ բաղումո, առեալ բանք յեկեղեցւոծ, բա-
30 ԴՐՈՒՍԳ Ս.
ղագս կարօտուխժեան այդպիսի պիտոյից՝ ասացեալ
է ուրումն ցարքայ, Թէ տեսի նշանագիր» հայերէն
առ ումեմն եպիսկոպոսի ի դեօղ միում, ն Թա-
դաւորն յիշեր զասացեալսն, քանզի ե ինձ նա
պատմեաց):
ծւ մտեալ սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց Սա-
հակայ հանդերձ երանելեամն Մ աշտոցի աո թա
գաւորն Վոամշասուն ն իմացուցեալ Նմա զպէ-
արս իրացն՝ յիշեաց ե ինքն Թագաւորն զխօսե-
ցեալսն վանականին վասն նորին իրացն բնգ
Նմա, զոր ե նորա պատ մեալ ուրախացոյց: Եւ
Ֆոցա լունալ զայս ի թագաւորէն՝ փութացու»
ցանէին զնա ասելով, Թէ «ԶՃԶեպեսա յաղագս մեծ
k օգտարներ աշխարձիս Հայոց գիւտիս այսորիկ՝
ի ժամանակս քո, որ շատ աւելի առ յապայսն
բերէ քեղ շան, յիշատակ անմոռաց ն օգուտ երկ-
նաւոր վայելից, քան զիշխանութիւն թագաւո-
րութեանդ քո, ն կամ որպէս յառած քան դքեզ
նախնիքն քո էին յազգէն Արշակունեաց»: Եւ
թագաւորին լուհալ զայս ն խնդալից եղեալ ետ
փառս Ծաստուծոյյ որ ի ժամանակս Pագաւո-
րութեան նորա զայսպիսի ձոդնոր կենաց վիա»
փաք ժառանգեաց յաշխարձիս Հայոց:
՝Վաղդվաղա ստիոլով առաքեա եհսպան
ղվաղակի ստիպլով ջեալ դեսպ
զվանթիճ ոմն անուն կոչեցեալ ի ծնողաց իւրոց
հանգերձ հրովարտակաւ առ այր մի երեց Հարել
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 31
անուն, որոյ ասացեալ էր յառաջագոյն գարքայ,
որ ն մերձաւոր էր առն բարեպաշտ Դանիէնլի
եպիսկոպոսի, առ որում նշանագիրքն . հայերեն
կային» եւ երանելւոյն Հարնլի ընկալեալ զերո«
վարտակն ի Վանճրիճէ ն լունալ զիրսն՝ փութա-
նակի հասանէր առ սքանչելի եպիսկոպոսն Pu
նիել: եւ նախ անդէն ի նմին Դանիէլ ինքն
տեղեկանայր զկարդ նշանագրացն, ն առեալ ինմա-
Նէ առ Թազաւորն ե առ սուրը հայրապետն
Հայոց Սահակ ն առ երանելին Մաշտոց Aaunւ~
ցանէր։ հսկ արքային Հայոց սուրբ կաթողիկո-
տաւն Սանակաւ ե երանելեաւն Մաշտոցիւ րն-
կալեալ զնշանագիրսն ի Հաբէլէ՝ ուրախ լինէին:
ծւ այսպէս գդիպեալ գիւտի նշանագրացն՝
ձեռն ի գործ արկանէր երանելին Մաշտոց, յե-
բիւբելով զնա սուրբ հայրապետին Հայոց Սա-
հակայ, դիւրաձնար ճանապարհ ցուցանելով կար-
դադրութեան գրենոյս ն ձհեգենային ուղղաձայ-
բանիրունս ն մտացիս ի քահանայից Հայոցյ որք
էին սակաւ մի ն նոքա, որպես երանելին Մաշ-
տոց, մերձաւորեալք ի յունարէն հեգենայինան.
որում առածնոյն անուն էր Յոձան ի գաւառէն
Եկեղեաց, ն երկրորդին Յովսէփ ի Պաղանական
տանէն, ե. երրորդին Sէր՝ f Խորձենոյ, ե
չորըորդին.. Մուշէ՝ ի Տարօնոյ: Որոց օգնելով
bn
2 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
զօրեր երանելին Աայտոց, ձանգիպեցուցանքը
գեայկնթէն ալու թայսն. բոա կարգման սիլովրա-
չիցն Յունաց, ստէպ հարցմամբ ն ուսանելով ի
սուրը կաթողիկոսն Սահակայ զաթութայիցն:
դաղափար, (ստ անձսայցժաքութեան չունին: Վասն
զի ոչ լինեին բաւական ի վճարել անսխալ ուղ-
գակի, առանց առածնորգելոյ նոցա սրբոյ հայ-
բապետին Սանակայ, որ յոյժ առլցեալ անցու»
ցանէր վարժիւթ ղբագում գիտնովքն Յունաց»
| եղեալ կատարելապէս հմուտ երգողական տառիցն
| ն Baber կան Jորգա«աց յայտնարանու եան,
| նս առաւել տեգեկացեալ փիլիսոփայական տրունս-
bg ցուցանիւր:
- կարգեալ անուննե տն, Փրկչին աոածնորդու~ |
թեամբ, գգիր գրենոյն հայերէնի ե hbsլենացին
ուղպեալ յօրինուածա՝ ցանկային կարգել դպրոցս
ն ուսուցանել բազգժմաւթիւն մանկտւոյ, Քանզի
ամենայն անձն յորդորեալ փափադէըր յուսումն
հայերէն գիտութեան, որպէս ի խաւարէն, Jաառpի
տան )անացն, գերծնալք ի լոյս խնդային։ Բայց
sree lnc shew pp կազեին յան չբութենէ Գրոց սրը
Peg քանզի «չ գոյին գեռ նս ձայերէն լսոզու~
Bhp «ուրբ կտակարանթ եկեղեցւո Շւ երա»
‘ub po Մ wourny հե որ ընդ նմա սատուական թա-
ծանայջն ին ա ղօրեին ձամաքձակել յայսպի-
պի սաստիկ ն կարեոր գործ, Թարգմանել գիրս
_———
թ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 38
ի յոյն լեզատոյն ի hwy բարբառս, վասն ap "$
ինչ էին այնպէս տեղեակ դիտնապէքս հրանանգի
յունարէն ուսմաննչ
ԺԱ. Սպա ժողովեալ ամենայն wimg քանա-
նայք աշխարձին Հայոց հանդերձ. երանելեաւն
Մաշտոցիւ ե ամենայն նախարարօք աշխարհիս
Հայոց ն մեծամեծ տանուանրօք wn Pագաւորն
Հայոց Վոտամշապուն,. ն հանդերձ քադաւորաւն
սկաան աղաչել զսուրբ կաթողիկոսն Սահակ,
արկանել զանձն աշխատութիւն հոդնօր ն Թարգ»
մանել զաստուածաշուն չ կտակարան ի յոյն լ(եղ-
ուսյ ի հայ բարբառա: ծւ դասք աւագ քանանա-
յիցն ասէին յցսուրը քանձանայապետն, Թէ «Մեք
որ կաժքաս առածի քո, հանդերձ երանելեաւն
Մաշտոցիւյ, ղոր զարթոյց աստուածայինն. շնորհ
ի յցանկութիւնս այս կարգել զվաղընծաւցն
գրեալ շարադիրս տառիցն, զորս ոչ ութուջ էր|
հոգացեալ արկանել ի կիր» այ| ասորի hdw-
Ջան ն անօգուտ ուսմամբքն աշխաանալք յոօխորտ.
Jորոց բազղմութիւնք ժողովրդոց ունաթնք ն
Bափուրք հրաժարեալք գնային յենեղեցւսյն. ե
ուսուցիչքն հանելով jnqzng kh հառաչելով զղջա
նային զսնստի անն իւրեանց, յորում ոչ զոք
» ուսումնասէր ժողովելոցն տեսանէին օգտեալ ի
վարդապետութենէ չոդնսր խրատուցն, որ է կե-
ըակուր ն պարարումն bmw pate անձանց»
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
34 — ԴՐՈՒԾՊ Ս.
մինչն գտաւ գիր ն ածողելով Քրիստոսի եկեալ:
յաճումն տակաւին ղօրանայ: Համայն հ զայս
վաստակոյս կարգումն քոյին առաքինութեանդ
գիտութեամբ եղիցի kh կատարես»: Արդ՝ որպէս
ն սուրը նանատակն Քրիստոսի Փրիդորիոս պա
ձեալ ի խոշտանգանսն անվնաս ածով ձզօրին՝ ի
լուսաւորութիւն դիտուժեան աշխարհիս Հայոց
տուաւ՝ պահեալ շնորձեցաւ ն բեղ, նորին շա-
ռաւեղի, վիճակ ժառանդուքժեան պայծառութեան
պայշտամանս այսորիկ, սկիզբն առնել գործոյ
մշակութեանս այսմիկ նե լինել նմանող սուրբ
նախնւոյն քում, որ յանգիտութենէ ի ճշմարիտ
աստուածդիտութիւն առածնորդեաց աշխարհիս
Հայոց: Արդ՝ ն դու յանօգուտ ժուրողաբանու»
BենէՆ ի ստոյգ ծոգէշան ն եկեղեցազարդ բա-
նաւորութիւնս առածնորդեա րազում ժողովրդոց
աշխարհիս մեծի, լնուլ զպակասութիւնս զայս,
Mնացեալ ի սուրբը նախնեացն քոց. զոր պանեաց
ekq Աստուած, ղոր ոչ ումեք այլում ի Հայապս-
տան աշխարձիս մարդկան դոյ հնար ձեռն ար-
կանել յայդպիսի գործ մեծ: Վասն զի ե ոչ կա-
[gp Af new լինել hk տեղեկանալ այդչափ
արունստաւոր ուսմանցդ, որպէս ն քեղ տուաւ
ղօրութիւն ձճարտարութեան ի վերին օգնակա-
նութԹենէն յաղլագս քո առաքինասէր ե պարկեշտ
նոգդւոյդ, որ նմանեալ ճշգրտապէնս օրինակեցեր
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 35
ի քեզ զվարա երանելւոյ hop Ք Ներսէսի»:
Եւ լուհալ զայս ամենայն բարեպաշտ. | կա-՝
թողիկոսն Հայոց սուրբն Սահակ ի Bագաւորէն
Հայոց Վոամշապիեոյ hk յերանելւոյն Մաշտոցէ h
յամենայն ուխտէ քահանայիցն, hu առաւնլ Jա-
աղ տանուտերացն k յամենայն նախարարացն
Հայոց՝ զուարճացաւ յոգի իւր, փառաւորելով
զՓրկիչն ամենեցուն զտէր Ցիսուս Քրիստոս: Եւ
կամաւոր յօժարութեամբ ետ զանձն ի դործ,
պանծացեալ յԱստուծոյ դործակցութիւնն, որ
ետ նմա զայնպիսի շնորհա առաւելապէս դիտու-
եան. ն անվեներ Չանալով պզյայգ ն զցերեկ՝
Bարգդմանեաց զկտակարանա ամենայն, ղխօսե-
ցեալս ճշմարիտ մարգարէիւք սուրբ Հոգւոյն, kh
հաստատեալ կնքեաց երջանիկ առաքելովքն զնո-
"ց կտակարանացն ղլուսաւոր ն զկենսատուր:
քարոզութիւնս նովին Հոգւով:
եւ տարեալ ի գլուխ սրբոյ ձայրապետին
Հայոց Սահակայ զգործ մեծ հոգնոր վաստակոյն՝
կարդեցան վաղվաղակի յայնմնետէ դպրացք հօ-.
տին ուսմանց. բազմացան դասք գրչաց, ելհելս.
առնելով ղմիմեամբք. ղարդարեցան պաշտա-
մունք սուրը եկեղեցւոյ. յորգորեցան բազ-
մութիւնք արանց ն կանանց ժողովրդոց ի
mou Փրկչին ն ի ժողովս մարտիրոսաց:
Որք շանեալք լի հոգնոր օգտիւ՝ ընթանային
36 ԴՐՈՒՍԳ Ա.
խնդալիցջ ի Հաղորդմանը մեծի խորձրդոյն,
արձակեալք յիւրաքանչիւր # maւնսյ մեծա
մե ծք hk տղայք» սաղմոսելով hk նցորդս wuh~
լով ինդ ամենայն տեղիս, ի հրապարակա ի Fr
փողոցս ե առտնին: Պայծառացան եկեղեցիք»
շուք առին վկայարանք սրբոց, միշտ ծազղկելով
ի Ֆոսա ուխտ կտակարանաց բնծայիւք: նանա-
պաղարուղխի հոսէին վտակք յասողացն մեկնու-
թեանց, որք զծածուկս մարգարեից բերելով ի
յայտնութիւն՝ սեղանս ամենալիցս հոգնոր խորտ-
hop դնէին առածի ամենայն ժողովրդեանն. J"-
րոց ձաշակեալ իմաստախնդիրն մարդոց քաղցրա»
Նայ ի բի մաս նոցա, րստ բանի սաղմոսերգին,
բանք վարդապետութեան քան զխորիսխ մեղու:
Շւ դի միանգամայն իսկ ասացից բտ բանի սուրլ
մարգարէին Շսայեայ, թէ [ց երկիրս ամենայն
Հայոց գիտութեամբ Տեառն ի հոգնոր վտակաց
սուրբ հայրապետին Սանակայ,. իբրն ղծուրպս բա-
զում ոբ ծածկեն զծօվս: Եւ շնորհիւ. ամենախնամ
Փրկչին Քրիստոսի կատարեալ աչս ամենայն Ւ
ժամանակա Վոռամշապճոյ, բոտ յառածագոյն գր ե-
1°g» k լուսաւորեալ աշխարհս Հայոց՝ եկաց Jha
այսորիկ Bաaգաւորն Վոամշապուն w մս բազումս,
k հասեալ ի յերկար ծերութիւն՝ վախճանեցաւ
յանկողնի իւրում խաղաղական հանգատիւ J"2-
խարձիս Հայոց:
NS
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 37
ee
A. Bhտ այսորիկ մեռաւ ն Շապուհ pe
քայն Պարսից» ն քազգաւորնաց Վոամ "բդի Lm-
րա, ոբ եր րման արքայ. յորմէ խնդրեցին իւ-
ըեանց Հայչք թագաւոր զնոյն միւսանգամ զխ ոս-
բով զեղբայը Վոամյապիհոյ, զոր յառածնումն բան-
սպրկութեամը ետուն մերժել զնա Հայբ՝ Շ ապ»
iy արթային Պարսից ի Թագաւորութենէ Հա
J "gt ծւ նորա կատարեալ զխինդիրս նոցա՝ Bue
գաւորեցուցանէըր դարձեալ զխոսրով,՝ զայը յոյժ
ծեր: եւ եկեալ Խոսրով յաշխարհս Հայոց ե կ ե-
ցեալ ամիսս ույժ վախճանէր, wn հարպն յաւելեալ:
Եւ ետ մահուան Վոամայ արքային Պար-
ասից Թագաւորէր Ցազկերտ եղբայրը Վոամայ որ-
դի Շապենոյ ի վերայ աշխարհին Պարսից: ծւ ոչ
համեցհալ Յազկերտի թադաւորեցուցանել ի վե-
րայ աշխարձիս Հայոց յազգեն Արշակունեաց՝
թPագաւորեցուցանէըր F վերայ սոցա ղիւը qոp-
դին, որում անուն էր Շապուհ, ըստ անուան
kop ի-ըրոյ» խորձեալ չարաչար իմացմունա առնն
ի միտս իւր» առածին զայս, եթէ աշխարձն Հա
J"ց մShծd է ե օգտակար, սահմանակից hk դրա-
by է Ցունաց իշխանութեանն, րնդ որոյ ձե-
ոռամը բազումք են ձնազանդեալք յազգէն Ար-
շակունհաց. որոց գուցէ գորովեալ wr միմեանս
ազգացն, ըստ օրինի եղբարց, որջ ընդ մերով
ն ընդ Ցունաց իշխանութեամբն են, ն ձաւազ
38 ` ԴՐՈՒԱԳ
նեալ երբէք սիրով ընդ միմեանս ն եկեալք ի
միաբրանութիմն՝ խօսեսցին ի խաղաղութիւն ընդ
թագաւորին Ցունաց, ն ընդ նորա ձնազանդու-
թեամբ յօժարեալք՝ ապստամբեսցին ի մէնջ:
ծւ որպես կալեալ է զմեզ բազում անդամ J2-
խատուցժեան՝ առաւել lu յաւելուածով նոցա՝
անձանգիստ առնիցեն զմեզ պատերազմաւ: եւ
երկրորդ զի յօրինացս մեր օտար են ն ատե-
ցողք» ն միահձաւան ունին զպաշտօն նոցա hk
զօրենս։ Սրդ՝ ի Թադաւորել յաղգէս մերմէ ի
վերայ աշխարհին Հայոց՝ յամենայն այդպիսի կաս-
կածանաց անձոգացեալ լինի թագաւորութիւնս
մեր. ե նոքա ցանկ երկիւղիւ ե դողութեամը
ծառայեն մեղ ն օտարոտիս ինչ ն վնասակարս
ինչ ոչ խորձին: է զի ն սովորութիւն առնուն
յանկչել Jopէնս մեր, հանապազ խօսիւք րնդ
միմեանս ն րնգելական բարեկամութեամբ, ի
զբօսմունս որսոց ն ի խաղս, որ լինին ի միշի
նոցա. այլ ն ամուսնուժեանց տուրնառիւք նհա-
ղորդեալք տո միմհանա՝ զատուցեալք այնունե-
տն որոշին ի սիրոյ նոցա ն յօրինացն։
` ծւ սորա խորհելով ղայս այսպէս չգիտեր
զբան սուրբ Հոգւոյն, որ ասէր, Bt «Sէր նա
Նաչէ զխորձուրդս մարդկան, զի են ընդունայն»: |
Որ փութանակի ն արդեամբք վճիռ ետոմն
գրեալքն՝ իրացն եղելոցն. քանզի չն նս յերկա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 39
բեալ ի թագաւորութեանն՝ միռանէը Յազկերպ:
ի նմին աւուր ն զորդի նորին զՇապուն, զոր ի
տեզի Արշակունւոյն Թագաւորեցոյց ի վերայ
աշխարձիս՝ անդրէն ի դրանն մարդկանէ դաւով
` յարքունիքն ,սատակեցին: ծւ յետ մահձուանն
Յազկերտի որդւոյ Շապիոյ թագաւորին Պարսից
թագաւորեաց Վոամ որդի նորա ի վերայ աշխար-
ծին Արեաց: Եւ եկեալ իշխանք աշխարհին Հայոց
առածի Վոամայ արքային Պարսից, խնդրեցին
իւրեանց Թագաւոր յազգէն Արշակունեաց: Եւ
նա Թագաւորեցոյց ի վերայ նոցա դԱրտաշէս
որդի Վոամյապենոյյ յազգէ Թագաւորացն Հայոց: |
7. Եւ էր Արտաշէս այր մանուկ ն իգա- |
մոլ, ն բազում անառակութեամը վարեր զթա-
դաւորուիւնն: ծւ չկարացեալ այսպիսի զեղխ ն
մոլեկան վարուց թագաւորին Արտաշէսի տանել
նախարարքն Հայոց՝ ժողովեցան միահամուռ. wn.
մեծ քահանայապետն Հայոց առ սուրբն Սանակ,
որ էր յազգէն Պարթեաց, որդի սրբոյն Ներսէսի,
ն ասեն ցնա. «lls նս կարեմք այսպիսի անօրէն
ն պիղծ գործոց թագաւորին համբերել, վասն
զի լազ ձամարիմք մեռանել քան եթէ ղայսպի-
սի դործ աղտեղ»ւցեան հանապազօր տեսանել
ե լսել: մլ ն մեծի պատուական ե երկնաւոր
խորձրդոյն հաղորդել ոչ կարեմք ի խղճէ մտաց,
զօր ամենայն տեսանելով զայսպիսի պղծագոր-
40 ԴՐՈՒՅԳ Մ.
ծուցիչն, ն լոնել, քանգի ուսեալ brdp ի pEն k
ks L"9 հախնեացն վարդապետութենէ, թէ "չ
միայն որ գործենն պարտական են, այլ ն ոբ
` Jանձն առնուն: Արդ քեզ նախ պարտ է այսպի»
սի անհնարին աղէտից խնդրել հնարա k բառնալ a
ի միոյ զայնպիսի ամբարշտեալ Թագաւոր, որ
այսպէս յայտնի իրրն զանհաւատ արնտմարհա-
Top աո ոտն հարկանէ գսրրութիւնն ն աներկիւղ |
կամակարութեամբ գործէ զադտեղի գիճութիմնա):
be լուեալ զայսպիսի բանս սբբոյ քաձանայա-
պետին Հայոց Սահակայ ի նախարարացն Հայոց՝
պատասխանի տուեալ ասէ. «հրրն ոչ եթէ Կոր
նչ լսելով wjuop F ձէՆ9, ճանաչեմ ղզասացեալսդ
ձեր արդ գիտեմ, զի զկծեալ սրտիւք խօսիք
զայսպիսի [oouu: եւ ինձ անձննար է ասել, եթէ
այլաբանք fs ն ոչ ստուգութեամը պատմ ին
ասացեալքդ ի ձէն). բայց արդ ձրպիսի հնա-
րիւք ըստ արժանի հոգնոր մարդկան պարտ է
ղելս իրացդ գտանել՝ զայն արժան § fees 1b ~
մենեցուն hk առնել»:
Եւ նոցա առ հասարակ պատասխանի տու-
եալ ասեն ցսուրբ կաթողիկոսն Սանակ, Bt «Մեք
ն n§ մի ինչ ելս ա | ն Հնար իրացն դտանել
կարող եմք, բայց բողոքել թագաւորին Պարաից՝
ի բաց բառնալ ի Թագաւորուժենէ այտի, որում
ինքն իկ ինքեամբ չեդն արժանի ժասանգելոյ։
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 41
mj [ մեգ քան ղայ ոչ իմանալ ինչ է Lh ոչ աղ-
նել: Այլ դեղ աղաչեմք միաբանել այսմ խոր»
ծրդոյ մեգ, ե չէ պարտ այսպիսի անսրրութեանց
այլ ն պղծութեանց գործոյ Թագաւորին հաղորդ
լինել»: Ա | |
Ւսկ սուրբ հոգնոր կաթողիկոսն Հայոց Սա-
ձակ, իբբն լսեր ղայս ամենայն ի նախարարացն
Հայոց, ե ստուգիւ ճանաչեր, եթէ ի Նոյն միտս
ն ի նոյն խորհուրդս հաստատեալ են բովանգակ
աւագանի աշխարձին՝ ի մեծ տրտմութիւն A
անմխիթար սուգ ընկղմեալ լիներ. ն հեղեալ
արտասուաց վտակս առածի բազմուժեան նախա-
ըարացն Հայոց՝ հրաժարէր առնել պատասխանի
բանիցն մինչն յաւուրս բազումս: Եւ արգելեալ
զինքն ի սենեակ՝ ողբոց միայն ն արտասուավ
լ" Լին ձայնա, մերձեալ ի դուրս սենեկին. քան-
զի տեսանող ակամը ի զօրութժենէ սուրբ Հոդ-
ւոյն տեսանէր այրն Սստուծոյ ի սպառ ի սպուռ
զկործանումն աշխարհիս Հայոց: հսկ յետ բա-
զում աւուրց համարձակեալ ոմանք յեպիսկոսո-
սաց, որք հանապազ պարապէին առ դուրս սըր-
բոյն»—Շչկարացեալք ն առ վայր մի տնել Jnա-
տարուղխ ն իշնորձհալից վտրդապետուենէ առնն,
որ քաղցը էր ի ճաշակելիս խորհրդոց ծոգնոր ն
իմաստուն լսողաց, ըստ բանի մարգարէին ֆաւ-
Bի, ջան զիորիսխ մեզու,—ն այլք ի պատուա-
42 ԴՐՈՒԱԳ |/
կան երիցանց ն ի սարկաւագաց, որբ է Ֆորին
ի «ուրբ ուխտէ հայրապետին էին, Ll ոմանք
յJազատ աւագանւոյն Հայոց՝ համարձակեալ due
նէին ի ներքս ն խօսէին ընդ նմա բանիւք ողո-
քանաց: Ընդ որս սփոփեալ սակաւ մի սուրբ
քաձանայապետն՝ բատ հոգնոր դիտութեան նհ
խըատու, զոր միացեալ ունէր ի յինքեան ի ման-
կութենէ իւրմէ՝ լուեալ դադարէր nn վայր մի:
Իսկ յետ բազում աւուրց դարձեալ ժողո-
վեալ առ նա միարան ամենայն ազատագունյդք
աշխարհիս Հայոց, ն զնոյն բանս երկրորդեալ
առածի սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց խնդրեին
ստիպով ի նմանէ ն գնորա միարանութիւնն ընդ
ինքեանս: Ւսկ սուրբն իբրն տեսանէր, եթէ n ծ
ինչ ամեննիմը են կասեալք յառածին կամացն հ
խորձրդոցն,— վասն զի յաւելուած օր րստ օրէ
աղտեղի գործոց թագաւորին առաւել քան զա-
ռաւել աճեցուցանէր ի կորուստ անձին իւրոց
զմիարանութիւն իշխանացն, — ձայն բարձեալ մե-
ծագոյն ողբալով ասէր ցամենեսեան առ հասա-
բակ. «ԵԹէ ես, ասեր, եԹէ դուք խսկ, որպէս
ուսեալք յԱստուծոյ խօսիք հագնորապէս. ն տա-
րեալ վայր մի Bերութեան առնն՝ արտասուօք
ն Bախանձեցուցանելով ղամենողորմժ զՓրկիչն
մեր զտաէքը Յիսուս Քրիստոս՝ յաղագս դիւտի կո-
բուսելոյն խնդբեցէ'ք հնարա. գի րտ աւազանի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 43
ծննդեանն, Blպbտ մեղաւոր է,սակայն եղբայր
ն մարմին մեր է. յիշելով գվարգապետութիւն
unc րբ առաքելոյն Պօղոսի, զոր աւանդեալ ու~
emt
սոյց ձեզ ձոդնոր ձայրն ձեր ն քահանայապետն
սուրբն Գրիգոր. «Զի եթէ վյշտանայ ինչ մի ան-
դամն՝ ասէ, վյշտանան ամենայն անդամք ընդ
Պմա. ն եԹէ փառաւորի մի անդածն՝ խնդան ա-
մենայն անդամք ընդ նմա»: Ցիշել պարտ է ե
զմտաւ ածել զվիշտսն ն զնեղուցիւմնս, զբանդսն
ն զկապանս զսրբոյն Պրիգորի, զպաղատանս ն
զաղօթս, զոր վասն ամենայն աշխարհիս փրկու-
թեան խնդրեալ յԱստուծոյ եգիտ ն զամենեսեան
յանձաւատուենէ, շնորձիւ սուրբ Հոգւոյն, հա-
ւատացեալս արար. զդիւաց մոլորութիւնս փախս-
տական արարեալ ձհալածեաց ի ձէնջ. զճշմարիտ
հաւատ սերմանեալ աստուածգիտուցեան՝ ի մի»
ջի ձերում ծաղկեցոյց։ եւ ձեզ բոտ նմին օրի-
նակի պարտ է ի վերայ մեղուցեալ անդամոյն
խնդրել ղողորմութիւն, hk ոչ անօրինաց մատնե -
լով ի ծաղը ն յայպանումն տալ զսուրբ խոր-
հուրդ հաւատոյս մերոյ: Bիշեցէ'ք ղսուրբ հայրն
իմ ն զձեր ն զվարդապետն, որ ն զփոխեալն
յանասնական բնուժեանն կերպարանս, հառաչազ
նօք ն անդադար խնդրուածովբ զցայգն զցերեկ
ածեալ ի գուԹս զամենեյցուն արարիչն Քրիս-
տոս ի նոյն հաստատեաց ի մարդկային բնու-
`
4 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
B ինս: Եւ դուք աշակերտեալք նորին hnգնlnp
վարդապետիւք միաբանութեամբ wr հասարակ
արք ն կանայք» ծերք. ն աղայք զխինդրուածս
ն ղարտասուս ի. մէ) առեալ հաշտեցուցքք ղզա-
մենահնալն Սստուած, որում հնարաւորն է ա-
մենայն, ե "ծ ինչ տկարանայ առածի ահեղ հրա-
մանաց ղօրութժեան նորա. ն նա վճարե մարդա»
սիբապես՝ զոր ի յոյժ դժուարինս կարծեցեալ
է մեզ. որ ն ետ իսկ վճիո միամիտ ն անթե-
բանապւատ խնդբողացն, ասելով անսուտն Սս
տուած, Թէ «fp իցեն երկու ն երեք ժողովեալ
յանուն իմ ամենայն զոր ինչ ն Խնգբեսցեն #
Հopէ իմմէ տացի նոցա: հսկ արդ եթէ եր-
կուցն ն` երիցն աներկմիտ խնդրողացն ղամե-
Նայն ճայցուածան կատարէ Աստուած, տրչավ
hu առաւել ղայսչամփ բազմութեան խնդիրսն
շնորհէ Սստուած փութով, մանաւանդ BE ան-
ձանձրոյթ նս լինիցին խնգիրքն ն Չերմ հառա-
չանօք ն անթժերաձաւատ յուսով, զիմրդ ոչ առա-
ւել հս բան զհայցուածսն մեծամեծ իբս վճա-
բիցէ'
«Uy վասն իմ որ ասէքդ» եթէ միարանես
ընդ մեզ՝ ի՛նձ pu լիցի մատնի չ լինել ճշմարիտ |
հաւզատոյն մերոյ ն անձաւատից զիմ հօտի զմո-
լորեալ ոչխարն մատնել յայպանումն։ Զի Թեպետ
ն մեղաւոր է, այլ դրոշմեալ է սուրբ աւազա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 45
—=————
Նին ծննդեաժը, մուտ է փրկութեան խնդրոյն,
լուհալ է զլուր քարոզութեան Աւետարանին կե-
Պայ: Արդ եթէ էր տանել առ րժիշկ առող
զվիրաւոր եկեղեցւոյս իմոյ զոչխար՝ փութայի
lb nչ յապաղէի. այլ յամենախտալից ատեան մա-
տուցանել զիմ ձիւանդացեալ հոգւոյ որդի ես
nչ երբէք wnնում յանձնա: Զի եթէ էր հաւա-
տայցեալ Թազաւորի առածի տանել զայսպիսի
յանդիմանութիւն՝ երես ձամարձակէի, յուսով
դիւտի կորուսելոյն, այլ կշտամրել զնաւատա-
ցեալս յաղագս մեղաց առածի անձհաւատիցն՝ ոչ
հաւանիմ, որ հանապազ ուսուցիչ լեալ եժ րո-
ղոքոյն Պօղոսի որ ասէ. «Իշխք ոք ի ձէնջ,
եթէ իրջ ինչ իցեն ընդ ընկերի իւրում՝ դաշ
տել առածի անօրինաց, | hk "ծ առածի սրբ»
բոց- եթէ մչ գիտեք, եԹԷ սուրբք զաշխարհս դաշ
տին. ն եթէ dhop դատի աշխարձ՝ ապա ոչ էք
արժանի անարդ ատենից: Ms գիտէք, bթէ
զիրեշտակս դատիմջ, Թող Թէ զերկրաւորս. զերկ-
րաւոր տտեանս եԹէ յանձն առնուք, զանարդս՝
եկեղեցւոյ դատաւոր նստուցանե մք. առ ամօխժոյ
ձերոյ ասեմ: Եւ այնպէս, ասէ, fs np գոյ իմաս-
տուն ի ձեղ, որ կարիցէ իրաւունս ընտրել ի Ji §
եղբօր իւրոյ» այլ եղբայը ընդ եղբօր դատի, ն
զայն ի մէջ անձաւատից: Եւ արդ՝ որ ուսուցի
զբազումս, զանձն իմ րնդէր ոչ ուսուցից: Սյ
34 ԴՐՈՒԾԳ Ս.
————— pe tee ml —————— em —
hնչն դտաւ գիր ն ածողելով Քրիստոսի եկեալ
յաճումն տակաւին ղօրանայչ Համայն ն զայս
վաստակոյս կարգումն քոյին առաքինութեանդ
գիտութեամբ եղիցի ն կատարես: Արդ՝ որպէս
ն սուրբ նանատակն Քրիստոսի Գրիգորիոս Կ ա~
ձեալ ի խոշտանգանսն անվնաս ածով հզօրին՝ ի
լուսաւորութիւն դիտութեան աշխարհիս Հայոց
տուաւ՝ պահեալ շնորձեցաւ ն քեզ, նորին շա-
ռաւեղիյ վիճակ ժառանգութեան պայծառութեան
պաշտամանա այսորիկ, սկիզբն առնել գործոյ
մշակուցեանս այսմիկ ն լինել նմանող սուրը
նախնւոյն pad, որ յանգիտութենէ ի ճշմարիտ
աստուածգիտուիւն առածնորդեաց աշխարձիս
Հայոց: Արդ ն դու Jանօգուտ ժուրողաբանու»
թենէն ի ստոյդ նծոգէշան ե հկեղեցազարդ բա-
Պաւորութիւնս առաֆնորդեա բազում ժողովրդոց
աշխարհիս մեծի, լնուլ զպակասուժիւմնս ղայս,
մնացեալ ի «ուրբ նախնետցն Քոց. զոր պահեաց
LL Աստուած, զոր ոչ nւմեp այլում ի Հայապս-
տան աշխարհիս մարգկան դոյ հնար ձեոն ար»-
կանել յայդպիսի դործ մեծ: Վասն զի IA n§ հա
ր"ցաք hfnւտ լինել h տեղեկանալ այդչափ
արուեստաւոր ուսմանցդ, որպէս ե pbզ տու
զօրութիւն ճարտարուեան ի վերին օգնակա-
նու թենէն յասղադս քո առաքինասէր ն պարկեշտ
Anգւnյդ, որ նմանեալ ճշգրտապէս օրինակեցեր
10ԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 35
ի քեզ զվարս երանելւոյ հօր քո Ներսէսի»:
եւ լունալ ղայս ամենայն բարեպաշտ | կա-
թողիկոսն Հայոց սուրբն Սահակ ի | թադաւորէն
Հայոց Վոամշապիոյ A յերանելւոյն Մաշտոցէ kh
յամենայն ուխտէ քահանայիցն, hu առաւնլ J"-
աղ տանուտերացն kh յամենայն նախարարացն
Հայոց՝ զուարճացաւ J"գի իւր» փառաւորելով
զՓրկիչն ամենեցուն զտէր Յիսուս Քրիստոս: Շւ
կամաւոր յօժարութեամբ hn ղանձն ի դործ,
պանծացեալ յՍստուծոյ դործակցութիւնն, որ
ետ նմա զայնպիսի շնորհա առաւելապէս դիտու-
եան. lk անվեհեր Ջանալով ղցայդ ն զցերեկ՝
Bարդմանեաց զկտակարանս ամենայն, զխօսե-
ցեալս ճշմարիտ մարդարէիւք սուրբ Հոդւոյն, A
հաստատեալ կնքեաց երջանիկ առաքելովքն զնո-
Ր"ց կտակարանացն ղլուսաւոր IA զկենսատուր:
քարոզուիւնս նովին Հոգւով: l
Եւ տարեալ ի գլուխ սրբոյ հայրապետին
Հայոց Սանակայ զգործ մեծ հոգնոր վաստակոյն՝
կարգեցան վաղվաղակի յայնմեետէ դպրոցք հօ-.
տին ուսմանց. բազմացան դասք դրչ ց» ելեելս.
առնելով զմիմեամրք» զարդարեցան պաշտա-
մունք սուրբ եկեղեցւոյ. յորդորեցան բ" ղ-
մութիւնք արանց A կանանց ժողովրդոց ի
mou Փրկչին [a ի ժողովս մարտիրոսաց:
Որք շանեալք լի հոգնոր օգտիւ՝ ընթ անային
36 ԴՐՈՒՍՑ Ա.
խնդալիցք ի ձաղորդմանէ մեծի խորձրդոյն,
արձակեալք յիւրաքանչիւր ի տունս, մեծա-
մեծp hk տղայք» սաղմոսելով ն նցորգս ասե-
լով ընդ ամենայն տեղիս, ի հբապարակս ն ի
փողոցս ն առտնին: Պայծառացան եկեղեցիք:
շուք առին վկայարանք սրբոց, միշտ ծաղկելով
ի Ta uw ուխտ կտակարանաց բնծայիւք։ հանա-
պազարբուղխ ձոսէին վտակք յասողայն մեկնու-
թեանց, որք զծածուկս մարգարեից բերելով ի
յայտնութիւն սեղանս ամենալիցս ձոդնոր խորտ-
hop դնէին առածի ամենայն ժողովրդեանն. J"
բոց Հաշակեալ իմաստախնդիրն մարդոց՝ քաղցրա»
Ֆայ ի բի մաս նոցա, ըստ բանի սաղմոսերգին,.
բանք վարդապետութեան քան զխորիսխ մեղու:
Եւ դի միանգամայն իսկ ասացից բտ բանի սուրբ
մարգարեին եսայեայ, թէ լցա երկիրս ամենայն
Հայոց գիտութեամբ SՑեառն ի հոգնոր վտակաց
սուրբ հայրապետին Սանակայ, իբրն դջուրս բա-
qումա որ ծածկեն զծaվս: Եւ շնորհիւ. ամենախնամ
Փրկչին Քրիստոսի կատարեալ ա fա ամենայն F
ժամանակս Վռամշապիհոյյ րստ յառածագոյն դգըրե-
1"4» k լուսաւորեալ աշխարհս Հայոց՝ եկաց Jha
այսորիկ թագաւորն Վոամշապուն ա մս բազումս,
kh հասեալ ի յերկար ծերութիւն՝ վախճանեցաւ
յանկողնի իւրում խաղաղական հանգատիւ Jաշ-
խարձիս Հայոց:
™
ՂՍԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ 37
oR. Bh այսորիկ մեռաւ ն Շապուհն wp
Քն Պարսից» ն քագաւորեաց Վոամ ոբդի Un-
բա, ոբ եր կրման արքայ» յորմէ խնդրեցին ի«-
բեանց Հայք թագաւոր զնոյն միւսանգամ դ ոw-
բով զեղբայբ Վոամշապիոյչ զոր յառածնումն բան-
սպրկութեամը ետուն մերժել զնա Հայք՝ Շապ-
հոյ արքային Պարսից ի Bագաւորութենէ dm
J"ց: Եւ նորա կատարեալ ղինդիրս Նոցա Թա
գաւորեցուցաննըր դարձեալ զգխոսրով, զայը յոյժ
ծեր: եւ եկեալ Խոսքով յաշխարհս Հայոց k կե-
ցեալ ամիսս ուժ՝ վախճանէր, առ հարսն յաւելեալ:
եւ յետ մանուան մոամայ արքային Պար»
սից Թագաւորեր Յազկերտ եղբայր վոամայ որ-
դի Շապեոյ ի վերայ աշխարձին Պարսից: եւ nչ
կամեցեալ Յազկերտի Bագաւորեցզուցանել ի վե-
րայ աշխարհիս Հայոց յազգէն Սրշակունեաց՝
Bագաւորեցուցանէր ի վերայ սոցա զիւը զոր-
դին, որում անուն էր Շապուհ, բոտ անուան
հօր իւրոյ: խորձհեալ չարաչար իմացմունս առնն
ի միտս իւր. առածին ղայս, եթէ աշխարհն Հա
յոց մեծ է ն օգտակար, սահմանակից ն դրա-
hpg է Ցունաց իշխանութժեանն, ընդ որոյ ձե-
ոամը բազումք են հնազանդեալք յազգնքն Սր»
շակունեայց. որոց գուցէ դորովեալ առ միմեանս
ազգացն, ըստ օրինի եղբարց, որջ ընդ մերով
ն ընդ Ցունաց իշխանութեամբն են, ե հաւա»
38 ` ԴՐՈՒԱԳ Ա
եալ երբէք սիրով ընդ միմեանս ն եկեալք ի
միարանուխիւն՝ խօսեսցին ի խաղազութիւն ընդ:
Bադաւորին Ցունացյ ն ընդ նորա ձնաղզանդու-
թեամբ յօժարեալք՝ ապստամրեսցին ի մէնջ:
Եւ որսլէս կալեալ է qմեզ բազում անգամ J“2-
խատութեան՝ առաւել նս յաւելուածով նոցա՝
անհանգիստ առնիցեն զմեզ պատերազմաւ: Եւ
երկրորդ՝ զի յօրինացս մեր omար են ն ատե-
ցողք, ն միահձաւան ունին ղպայշտօն նոցա ն
զօրենս։ Սրդ' ի Bադաւորել յաղգէս մերմէ ի
վերայ աշխարձին Հայոց՝ յամենայն այդպիսի կաս-
կածանաց անձոգացեալ լինի Թադաւորութիւմնս
մեր. ն նոքա ցանկ երկիւղիւ ն դողութժեաւմը
ծառայեն մեղ ն օտարոտիս ինչ ն վնասակարս
ինչ ոչ խորհին: Ի զի ն սովորութիւն առնուն
յանկչել յօրենս մեր, հանապազ խօսիւք ընդ
միմեանս ն ընդելական բարեկամութեամբ, ի
զրօսմունս որսոց ն ի խաղս, որ լինին ի միծի
նոցա. այլ ն ամուսնուցժեանց տուրնառիւք հա-
ղորդեալք առ միմեանս զատուցեալք այնուհե-
տն որոշին ի սիրոյ նոցա ե յօրինացն:
` ծւ սորա խորհելով զայս այսպէս չգիտեր
զբան սուրբ Հոգւոյն, որ ասէր, թէ «Sէր aw~
նաչէ զխորձուրդս մարդկան, զի են ընդունայնք:
Որ փութանակի ն արդեամբք Վվճիո ետոմն
գրեալքն՝ իրացն եղելոցն, քանզի չն նս յերկա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 39
րեալ ի թագաւորուքեանն՝ մեռանէր Յազկերտ:
հ նմին աւուր ն զորդի նորին զՇապուն, զոր ի
տեղի Արշակունւոյն Թադաւորեցոյց ի վերայ
աշխարձիս՝ անդրէն ի դրանն մարդկանէ դաւ ով
յարքունիքն | սատակեցին: Շւ յետ մահուանն
Յազկերտի որդւոյ Շապիոյ թագաւորին Պարսից
թագաւորեաց Վոամ որդի նորա ի վերայ աշխար-
ծին Արեաց: Եւ եկեալ իշխանք աշխարհին Հայոց
առածի Վոամայ արքային Պարսից, խնդրեցին
իւրեանց Թագաւոք յազգէն Արշակունեաց: Եւ
նա Bադաւորեցոյց ի վերայ նոցա զԱրտաշէս
որդի մոամշապինոյ, յազգէ Թագաւորացն Հայոց: |
| Ժֆ. Եւ էր Արտաշէս այր մանուկ ե իգա-:
մոլ, A բազում անառակութեամբ վարէր զթա-
գաւորութիւննչ եւ չկարացեալ այսպիսի ղեղխ ե
մոլեկան վարուց Pադաւորին Արտաշէսի տանել
նախարարքն Հայոց՝ ժողովեցան ժիանհամուո wn.
մեծ քանձանայապետն Հայոց աղ սուրբն Սահակ,
որ էր յազգէն Պարթեաց, որդի սրբոյն Ներսեսի,
ն ասեն ցնա. «lls նս կարեմք այսպիսի անօրէն
ն պիղծ գործոց թադաւորին համբերել. վասն
զի լ" համարի մք մեռանել՝ քան bg է զայսպի-
սի գործ աղտեղ»ւխժեան հանապազօր տեսանել
IA լ"ել: 8. ն մեծի պատուական ն երկնաւոր
խորձրդոյն հաղորդել ոչ կարեմք ի խղճէ մտաց,
զօր ամենայն տեսանելով զայսպիսի պղծագոր-
40 ԴՐՈՒԱԳ Մ.
ծութիչւն, ն լռել, քանգի ուսեալ եմբ ի քնն ե
$ L°5 նախնեացն վարդապետութենէ, թէ "9,
միայն որ գործենն պարտական bնչ, այ| ե np
յանձն առնուն: Արդ ekq ՊՖոա խս պարտ է այսպի»
սի անձնարին աղէտից խնդրել հնարս ն բառնալ
ի միջոյ զայնպիսի ամրարյտեալ ժագաւոր, որ
կամակարութեամբ դործէ ղադտեդի գիճուցժիմ նա»:
be լուեալ զայսպիսի բանս upբբոյ քածանայա-
պետին Հայոց Սանակայ ի նախարարացն Հայոց՝
պատասխանի տուեալ wut. «հթքթն "$9 եթէ նոր
Fնչ լսելով ա juofր ի ձէՆ9, ճանաչեմ ղասացեալսդ
ձեր» արդ գիտեմ, ղի զկծեալ սրտխք խօպ«իք
զայսպիսի [uouus Եւ ինձ անհնար է ասել, եթէ
այլարանք ետ ե ոչ ստուդութեամբ պատմին
ասացեալքդ ի ձեն). բայց արդ ձրպիսի հնա-
րիք բոտ արժանի հոգեոր մարդկան Ի է
դելս իրացդ դտանել՝ զայն արժան է fորել I~
մենեցուն kh առնել»:
Եւ նոցա աղ հասարակ պատապսխանի nու»-
ալ ասեն ցսուրբ կաթողիկոսն Սանճակ, BE; «Մեք
ն "ծ մի ինչ ելս uy | kh ձնարս իրացն դտանել
կարող եմբ, բայց բողոքել թագաւորին Պարաից՝
ի բաց բառնալ ի թագաւորութենէ այտի, որում
pՆքն իկ ինքեամըբ չեղն արժանի ժասանգելոյ.
-———_ mm. ——— -
Ղ1ԱԶԾՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 41
այլ մեղ ջան զայդ 4չ իմանալ ինչ Է ն ոչ առ-
նել» Այլ զբեզ աղաչեմք միաբանել այսմ խոր-
bp Դո մեգ, hk sէ պարտ, այսպիսի անսրբուցեանգ
այլ ն պղծութեանց գործոյ թագաւորին հաղորդ
լինսել»։ | | | |
Ւսկ սուրբ հոգնոր կաթողիկոսն Հայոց Սա-
ձակ, իբրն լսէր զայս ամենայն ի նախարարացն
Հայոց, ե ստուգիւ ճանաչեր, եթէ ի նոյն իտա
ն ի նոյն խորձուրդս հաստատեալ են բովանդակ
աւագանի աշխարձին՝ ի մեծ տրտմութիւն ե
յանմխիթար սուգ ընկզմեալ լիներ. ն ձեղեալ
արտասուաց վտակս առածի բազմուքժեան նախա-
րարացն Հայոց՝ հրաժարէըր առնել պատասխանի
բանիցն մինչե յաւուրս բազումս: Եւ արգելեալ
զինքն ի սենեակ՝ ողբոց միայն ն արտասուաց
լ"45ին ձայնս, մերձեալ ի դուրս սենեկին. քան-
զի տեսանող ակամբ ի զօրութենէ սուրբ Հոդգ-
ւոյն տեսանէր այրն Աստուծոյ ի սպառ ի սսպուոռ
զկործանումն աշխարհիս Հայոց: Ւսկ յետ բա-
զում աւուրց համարձակեալ ոմանք յեպիսկոսլո-
սաց, որք հանապաղ պարապէին առ դուրս սրբ»
բոյն,—չկարացեալք ն առ վայր մի տնել Jun
տարուղխ ն իշնորձալից վարդապետութենէ առնն,
որ քաղցը էր ի ճաշակելիս խորհրդոց հոդնոր ն
իմաստուն լսողաց, ըստ բանի մարգարէին ֆաւ-
Bի, շան զիորիսխ մեղու, —ն. այլք ի պատուա-
42 | ԴՐՈՒՍՑ Ա.
կան երիցանց ն ի սարկաւագաց, որք ի նորին
ի «ուրբ ուխտէ հայրապետին էին, L ոմանք
Jազատ աւագանւոյն Հայոց՝ ձամարձակեալ dime
նէին ի ներքս ն խօսէին ընգ նմա բանիւք ողո-
քանաց: Ընդ որս սփոփեալ սակաւ մի սուրթ
քահանայապետն՝ բոտ հոգնոր դիտուժեան ն
խրատու, ղոր միացեալ ունէր ի յինքեան ի ման-
կութենէ իւրմէ՝ լոհալ դադարէր առ վայր մի:
Ւսկ ետ բազում աւուրց դարձեալ ժողո-
վեալ առ նա միարան ամենայն ազատագունդք
աշխարհիս Հայոց, ն զնոյն րանս երկրորգեալ
առածի սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց` խնդրեին
ստիպով ի նմանէ ն զնորա միարանութիւնն ընդ
ինքեանս: Ւսկ սուրբն իբրն տեսանէր, եթէ ”n§
ինչ ամեննիմբ են կասեհալք յառածին կամացն հ
խորձրդոցն,— վասն զի յաւելուած օր րստ օրէ
աղտեղի գործոց թագաւորին առաւել քան զա-
ռաւել աճեցուցանէր ի կորուստ անձին իւրոյ
զմիարանութիւն իշխանացն, — ձայն բարձեալ մե-
ծագոյն ողբալով ասէր ցամենեսեան առ ձատա-
բակ. «ԵԹէ հս, ասէր, եթէ դուք իսկ, որպես
ուսեալք յԱստուծոյ խօսիք հոգնորտպէս. ն տա-
րեալ վայր մի Bերութեան առնն՝ արտասուօք
ն Bախանձեցուցանելով ղամենողորմ զՓրկիչն
մեր զտեր Յիսուս Քրիստոս յաղագս դիւտի կո
րուսելոյն խնդրեցէ'ք հնարա. զի ըստ աւազանի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
ծննդեանն, Bէպետ մեղաւոր է,սակայն եդբայը
ն մարմին մեր է. յիշելով զվարդապետութիմն
սուրբ առաքելոյն Պօղոսի, գոր աւանդեալ nie
43
սուրբն Գրիգոր. «Զի եթէ վշտանայ ինչ մի ան-
Պմա. ն եԹէ փառաւորի մի անդածն՝ խնդան ա-
մենայն անդամք րնդ նմա: Ցիշել պարտ է ն
ն զկապանս զսրբոյն Գրիգորի, զպաղատանս ն
զաղօթս, զոր վասն ամենայն աշխարհիս փրկու-
յանձաւատութենէ, շնորհիւ սուրբ Հոգւոյն, նա-
ւատացեալս արար» ղդիւաց մոլորութիմնաս փալխա-
Bաւատ սերմանեալ աստուածգիտուխքժեան՝ ի մի-
ջի ձերում ծաղկեցոյց: Եւ ձեղ բստ նմին օրի-
Պակի պարտ է ի վերայ մեղուցեալ անդամոյն
լով՝ ի ծաղը ն յայպանումն տալ զսուրբ խոր-
իմ ն զձեր ն զվարդապետն, որ ն զփոխեալն
յանասնական բնուժեանն կերպարանս, հառաչա»
նօք ն անդադար խնդրուածովբ զցայգն ղցերեկ
ածեալ ի գուս ղամենեցուն արարիչն Քրիս»
տոս՝ ի նոյն հաստատեաց ի մարդկային բնու-
`
44 _ԴՐՈՒԱՊ Ա.
Թ իճնս: եւ Դ"-ք աշակերտեալք Նորին hnqlnp
վարդապետիւք միաբանութեամբ Po հասարակ
արք ն կանայք» ծերք. k աղ այք զխինդրուածս
ե ղաքտասուս ի. JSE9 առեալ հաշտեցուցքք զա-
մենաձհնալրն Աստուած, որում , ձնարաւորն է wu -
մենայն, IA nչ ինչ տկարանալ առածի անեղ հրա
մանաց դօրուժեան նորա. ն նա վճաթէ մարդա-
սիրապէս՝ ղոր p յոյժ դժուարինս կարծեցեալ
է մեզ. որ ն ետ իսկ վճիո միամիտ ն անթե-
րահպւատ խնդըողացն, ասելով անսուտն Աս
տուած), BE «Ուր իցեն երկու ն երեք ժողովեալ
յանուն իմ` ամենայն կոր ինչ ե խնդգըեսցեն é
Հopէ իմմէ տացի նոցա: հսկ արդ եթէ եր-
կուցն ն երիցն աներկմիտ խնդրողացն ղամե-
նայն հայցուածան կատարէ ՍՄստուած, նրչափ
նս առաւել ղայս չավ բազմութեան խնդիրսն
շնորհք: Աստուած փութով, մանաւանգ BE ան-
Հանձրոյթ նս լինիցին խնդիրքն ն 2երմ հառա-
չանօք ն անժերաձաւատ Jուund. զիմրդ ոՀ առաշ
ւել նս քան ղհայցուածան մեծամեծ իբ" վճա-
բից:
«ly վասն իժ որ ասէքգ, bթէ միարանես
րնդ մեզ՝ ինձ քաւ լիցի մատնիչ լինել ճշմարխիտ
հաւճատոյն մերոյ A անձհաւատից զիմ հօտի զմո-
լորեալ ոչխարն մատնել յայպանումն: Զի Bէպէետ
IA մեղաւոր է, այլ դրոշմեալ է սուրբ աւազա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 45
Նին ծննդեաժմը, Bfnւտ է փրկութեան խնդրոյնչ
լունալ է դլուր քարոզութեան Աւետարանին կե-
նաց: Արդ՝ Եթէ էր տանել աղ բժիշկ առող
զվիբաւոր եկեղեցւոյս իմոյ զոչխար փութայի
l ny յապաղէի. այլ յամենախտալից ատեպն մա«
տուցանել զիմ հիւանդացեալ հոգւոյ որդի ես
n$ երբէք առնում յանձն: Զի եթէ էր Bur
տացեալ Bագաւորի առածի տանել զայսպիսի
յանդիմանութիւն՝ Bերես ձամարձակէի, յուսով
դիւտի կորուսելոյն. այլ կշտամըել զնծաւատա-
ցեալս յաղագս մեղաց առածի անձաւատիցն՝ ոչ
հաւանիմ, որ հանապազ ուսուցիչ լեալ եմ բո-
ղոքոյն Պօղոսի, որ ասէ, «Իշխք ոք ի ձէնջ,
էթէ իրք ինչ իցեն ընդ ընկերի իզրում՝ դա
տել առածի անօրինաց, ե n§ առածի սրը»
բոց» ԵԹԷ ձչ դիտեք, ԵԹԷ սուրբք զաշխարհս դաշ
տին. hk եթէ hop դատի աշխտարիձ՝ ապա ոչ tp
արժանի անարգ ատենից: ms գիտէք, եթէ
զերեշտակս դատիմջ, Թող ԹԷ զերկրաւորս. զերկ-
րաւոր ատեանս եթէ յանձն առնուքյ զանարգս՝
եկեղեցւոյ դատաւոր նստուցանե մք. առ ամօթ ոյ
ձերոյ ասեմ ծւ այնպէս, ասէ, մչ ոք գոյ իմաս-
տուն ի ձեղ, որ կարիցէ իրաւունս ընտրել ի $4
եղբօր իւրոյ» այլ եղբայր ընդ եղբօր դատի, ն
զայն ի SEY անձաւատխիցծ: Եւ արդ՝ որ ուսուցի
զբազումս, զանձն իմ րնդէըր ոչ ուսուցից Այլ
46 MANDO
ինձ լաւ լիցի մեռանել, քան եթէ զոք ի ձաւա-
տայցելոց վասն անարժան դործոյ մատնել անօ-
րինաց։ Զի Թեպետ ն իցէ պոռնիկ, այլ զկնիջ
հօտին Քրիստոսի կրէ յանձին իւրում. գիճա-
ցեալ է մարմնով, այ| nչ անհաւատ ն հեթանոս.
զեղխ, այլ ոչ կրակապաշտ. տկարացեալ է ի
կանայս, այլ ոչ ծառայէ տարերց. միով ախ տա»-
Նայ ցաւով, wy ոչ վարակեալ ամենայն ախ-
տիք իբրն զղամբարիշտ։: եւ զիմըդ զսակաւա-
մեղն՝ ամենայնիւ ամբարշտելոցն մատնել խոր-
իջի ժբ ի սատակումն: Pun ձեզ, որդիք» մի խոր-
իք զխորհուրդդ զայդ, ն զբնիկ զձեր զտեարսդ
որպէս ն ոմանք ի ձեր նախնեացն, կորուսանել
մի Չանայք): |
Զայս ն առաւել ես քան զսոյն րանս ն
խրատ բազում արտասուօք կ աղերսանօք խօսե-
ցեալ անձանձրոյք սրբոյ կաթողիկոսին ընդ
աւադանին Հայոց՝ n$ ինչ կարաց զնոսա Ju mա-
Ջին միարանութենէն ն ի խորհրդոյն, զոր հաս-
տատեալ էին ի միտս իւրեանց, ի բաց դարձու-
ցանել: Քանգի եկեալ հասեալ էր ի վերայ նոցա
նզովք սրբոյ առն Աստուծոյ Ններսէսի՝ անկա-
նել նոցա ընդ լծով չար ծառայութեան հեթա-
նոսացյ ն nչ դադարեր մինչն իբ գլուխ զգործն
հանէր: Մ իաբանութեամը պատասխանի արա-
բեալ ամենեցուն քահանայապետին սրըոյ՝ ասա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ - 47
ցին, թէ «Փոխանակ զի ոծ լուար բանից մերոց,
ն ի միարանուենէ մերմէ զանձն P" ի բաց
մերժեցեր՝ գիտասծիր, զի որպէս եդեալ է F
մտի չթPագաւորել uմա ն w | ես F վերայ մեր՝
խոստանամք չքաձանայանալ ե ոչ ehզ աո յեր-
կարա ի վերայ աշխարձիս մերում): եւ ցայս
այսպէս ասացեալ ամենայն աւագաց տանուտկե-
րանց աշխարհիս Հայոց առածի հայրապետին
Սանակացյ՝ ելին ղայրագնեալք ի խրատուէ սրբ»
բոյն, ն այ| ոչ նս կամեցան դառնալ ա երա-
նելի քահանայապետն Սահակ, զի էր զնոսա
շրՋափակեալ ն պաշարեալ անիծից երանելւոյ
հայրապետին Ներսէսի, F համօրէն կորստեան
խորձուրդս: | |
ԺԴ. ծւ այնունետն միարանեալ դնացին ի
դուանն, նե երթեալք անդը յանդիման եղեն ա 1-
քային Պարսից Վոամայ: Ընդ որս էր ն երէց
մի Սուրմակ անուն ի գաւառէն Բզնունեացյ p
գեղծէն որ կոչի Արծկէ, ի տոհմէ քանանայից
գաւառին մեկուսանայր|. որոյ միաբանեալ րնդ
Ննախարարան Հայոց, ճեղջեալ F խրատուէ սրբոյ
հայրապետին Սանակայ՝ խօսէր բանս անձան-
ճարս hk առաւել աղտեղիս քան զամենայն Ննա-
խարարսն Հայոց զքժագաւորէն Արտաշեսէ առա
ֆի աւադորերոյն Պարսից» շնորհ առնելով նախա-
ըարացն Հայոց՝ JԿզագս խոստանալով նմա
48 ' ԴՐՈՒԱԳ 0.
ոմանց յաւագանւոյն Հայոց զաթոռ կաթողիկտ-
սութեան աշխարհին Հայոց: ծւ ծանուցեալ
նախագոյն զպատճառս տրտն9ջոյն իւրեանց Yar-
րենայ ե այ| աւագանւոյն Պարսից. քանգի Une~
րէնն պանլաւ' էր ի ժամանակին յայնմիկ ճա-
ղարապետ դրանն արքունի. k հանդերձ նովաւ
IA այլ մեծամեծօք դրանն հասուցին զբանս wմ'-
բաստանուցեանն առ Վոամ արքայն Պարսից:
Եւ լունալ արքային Պարսից այնպիսի բո-
ղոք յաղատանւոյն՝ ns թոյլ տայը նոցա խօսել
առ վայր մի առանց դալոյ ոսոխին ի դուռնն:
Վաղվաղակի դեսպան արարեալ զժադաւորէն
Հայոց զԱրտաշեսէ՝ wn ինքն ճեպով դալ հրա-
մայէր. դալ րնդ նմա դրէր ն մեծի քանհանայա-
պետին Հայոց Սանակայ: եւ եկեալ նոցա F
դուռն հարցանէըր նախ առանձին տրքայն Vu pr
«ից զթագաւորն Հայոց ղնրտաշես, ԵԹԷ «Յքնչ
են իրքդ, յաղագս որոյ ամրաստանեն դքէն նա-
խարարքդ Հայոց): ի նորա պատասխանի nL
եալ ասեր, եԹԷ «Ամեննին ոչ գիտեմ, զինչ խօ-
սին ն չարախօսեն դոքա զինէն, այլ որպէս սո-
վոր են ի բնէ Թշնամանել զտեարս իւրեանց
ըստ նմին օրինակի ե այժմ կամին կատարել
զչար կամաց իւրեանց զխնդիրս. քանզի միշտ
իշխանափոխք լեալ են ե տիրատեացք): Եւ թա-
գաւորն Սրեաց Վոաժ հրաման «տայր միայն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 49
րնդ միայն կոչել wr ինքն ղսուրբ կաթողիկոսն
Հայոց զՍաձակ. քանդի մեծարէր զնա, Նալխ՝
վասն աղգականուցեան առնն, ե դարձեալ՝ զի
առածի անձաւատիցն յարդոյ k պատուական
ցուցանէր զսուրբ ծառայս իւր Աստուած. ն
հարցեալ զերանելի կաթողիկոսն՝ կամէր լսել ի
նմանէ զամենայն բանիցն ղչարախօսացն թա-.
գաւորացն Հայմց: Ւսկ նորա պատասխանի
արարեալ ասէր, եթ alls դիտեմ, զինչ խօսին
նոքա զնմանէ. նոքի՛ն բկ ասասցեն, ն դուք
լուարուք ի նոցանէ. kh որպէս ասենն առածի '
ձՃեր՝ յանձինս իւրեանց ընդունին զնհատուցումն,
զիս ինչ այդպիսի խնդիրս բանից մի ձարցա-
նեք» զի "չ ինչ լսելոց էք յինէն յաղագս չա-
ըախօսութեանդ այգորիկ չար ինչ kL կամ բարի»:
Մապա կnsէր wn ինքն Թագաւորն Վուամ
ղդՍուրէն *պալհաւն, զիւր ղհազարապետն, որ
ազգակից ն տոնմակից էր մեծի քահանայապե-
տին Սանճակայյ որպէս զի միաբանեալ ն նա
բնդ այլ նախարարսն Հայոց` վկայեսցէ չարա
խօսութեան նոցայ L պատուեալ բազում պար»
hop k մեծապէս շքեղուժեամը դարձյցի JFշ-
խանութիւն կաթողիկոսութեան իւրոյ ն յաշխարհ:
ծւ Սուրենայ բերեալ ղպատգամն զարքայի ա
երանելին Սահակ՝ խոստանայր նմա ըստ ասա»
ցածին Վոամայ շքջեղութիւն մեծ ն օգուտ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 4
50 ԴՐՈՒՍԳ Ա. =
դտանել p քագաւորէն: «Pէ հաւանեալ, wut,
կամայ նորա, տացես վկայութիւն նախարարացն
Հայոց՝ մեծարեալ բագում պատուովք դառնաս
միշխանութիմնդ. ապա եԹ այլազգագոյն ինչ
խորձիս յամառեալ՝ ն ղքո կաթողիկոսական տունն
կորուսանես ի քեն ն յիխանութենեդ զոր
.ունիս՝ մերժեալլինիս- ն ես վասն զի ազգակից
քո եփ ն զբարին քո կամիմ, ն ոչ թեթնու-
եամբ տամ քեզ այսպիսի սիրոյ խրատ»: եւ
այսպիսի բանիւք շանայր ձաւանեցուցանել
զսուրբ հայրապետն զՍ անակ. քանզի կամէին
բառնալ ի միծոյ զթագաւորութիւնն Տայոց:
իսկ սուրբն ե բնաւ իսկ յանձն ոչ առնոյր
այսպիսի բանից տալ վկայութիւն իշխանացն
Հայոց այլ ձաստատեալ ի նոյն միտս ասեր,
եթէ «ես զնրտաշեսի ղայդպիսի ինչ զվատթա-
րութիւն ոչ դիտեմ, որով ԹԷ արժան Է ի ձեն)
դատելոյ ն անարդանաց. զի Թէպէտ ն րստ
սրբասքը մերոց օրինաց անարգանաց արժանի
L անդոսնելոյ, այլ ըստ հրամանի ձեր աղտեղա»-
անաց:
եւ լուեալ ղայս պատասխանի Սուրհնայ ի
մակդէն, ն պատմեալ թագաւորին Արեազ՝ ի
ցասումն զայրացման գրգոնալ Թագաւորն ձրա-
ը ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 51
ման տայ այնուձետն յանդիման բազմամբոխ
ատենին ձարցանել զնախարալան Հայոց ն զնր-
nաշէ ս: Եւ կուտեալ իշխանացն Հայոց բազում
Ժանութեան p վերայ թագաւորին իւրեանց.
ֆանզի ոչ եԹԼ ի նմա եղեալ զիրսն խօսեին,
ա || hu յաւելուածովք "տ օրինի թ շնամուժեան
կուտեին ի վերայ նորա բազում վաս. որ Թէ-
պէտ ն յուրաստ եղեսլ Արտաշեսի, Թէ չէ այդ-
պես ոչ հաւատացին լսողքն, եդեալ զկամս
իւրեանց բառնալ ի միծոյ զթագաւորութիւնն յԱր-
շակունեաց աղգնն: Մանաւանդ զի (ուա Bա-
դատախազացն Արտաշեսի, Թէ բնաւ զի իսկ նս
պիտոյ Է Թագաւոր, այլ իշխան պարսիկ ըստ
ժամանակի եկեալ վերակացու լիցի մեզ, որ
հ զիւրաքանչիւր ուրուք ի մեն) ծանուցեալ
զիպատակութիւն ն զղանհպատակութիւն՝ յուցցէ
4b:
եւ լուեալ ցայս Վոամայ հանդերձ WL Ide
գանւով դրանն յոյժ ուրախանայր. ն այնունե-
տե ձրաման տայը վաղվաղակի ի բաց առնուլ
զաունն կաթողիկոսական ի սրբոյն Սաձակայ՝
մարքունիս ունել, փոխանակ զի ոչ միաբանե-
ցաւ տալ վկայութիւն ընդ նախարարմն Հայոց:
52 ԴՐՈՒԱՑ Ա.
Եւ այսպէս վճարեալ՝ հրաման Պարսից թագա-
Bագաւորութիւն յաղգէն Սրշակունեաց ի վեցե-
բորդ ամի Ծրտաշեսի, ըստ բանի երանելւոր
առն Աստուծոյ մեծի քանանայապետին Ներսէ-
սի, ե անկաւ աշխարհս Հայոց ընդ լծով ծառա-
յութեան անօրէն իշխանութեան Պարսից: եւ
առեալ գինս իշխանացն Հայոց ի թագաւորէն
Պարսից, րնդ մատնութեամբ Արտաշեսի, up
տիւս ն մեծութիւնս, նման արծաթոյն զոր ա-
իսմայէլացի վաճառականացն, ն այսպէս հրապ
ժարեալք ի: դրանէ՝ եկին յաշխարհն իւրեանց:
ԺԵ. եւ տանուտերացն Հայոց) nոpոց խոս-
տայեալ էր զկաթողիկոսութիւնն Սուրմակայ
արծկեցի երիցուն՝ նստուցին զնա յաթոռ կա
Bողիկոսու թեան Հայոց: Որում, jh սակաւ ինչ
Ժամանակի անցելոյ, ընդդիմացեալ ոմանց p go~
յիշխանու ենէ կաթոզիկոսութեանն: ւ յայնմ»
Պարսից յաշխարհս Հայոց մարզպան պարսիկ. ն
(ծով ծառայուցեան անօրէն ազգին Պարսից: եւ
հանայապետին Ներսէսի, զոր J ագս առ աւն»
` ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 63
լապես աճեցեալ օր քան զօր ի: թագաւորական
չարեացն, ցոր համակար համարձակութեամբ
զոբ հասոյցն նենդութեամբ Սրշակ ի վերայ Գնե.
լայ եղբօրորդ-ոյն իւրոյ, ն չկարացեալ հձան-
դուրժել այնպիսի անօրեն գործոց սուրբ այրն
Աստուծոյ Ներսէս՝ զայրագնեալ սրտիւ, րտ
գրելոցն ի պատմութեան երկրորդումն, ի ճառին
Ֆնգետասաներորդի, ասակպցյչ Bt «Փոխանակ զի
յաճախեյցեր ի չարիս մեծամեծս առաւել քան
զծայըն քո Տիրան ն քան զայլ նմանիսն քո, որք
եղեն չարք ն ամրարիշտք յազգէդ Սրշակունեաց,
ն nչ նմանեալ նախանձեցար լաւացն kh առաքի»
ի արանց եղելոց ի տոհմին pում, որոց ժա-
«անգեալ զպատիւ Թագաւորութեան հարց իւ-
ւորք բարի գործոց արքայութեանն. այլ օր քան
դօր աճեցուցեալ ի քեղ առանց պատկառանաց
ցեր: ի վերայ ամենայնի այդորիկ գտար պատ»
ֆնելոյ» արդ եղիցիս դու հեղեալ յերկիր իբրն
լոյն տկարասծիր: եւ կործանումն, որ բերանով
54 ԴՐՈՒԱԳ ՄՍ.
մարգարէին ասացաւ՝ հասցէ ի վերայ ձեր, —
ըմպել ազգիդ Սրշակունեաց զյետին բաժակն.
արբշիք, արբեսծիքջ ն կործանեսծիք, ն այլ մի
հաստատեսծիք»: Հանդերձ ն ա || hu ծանր ն ա-
հագին յաւելուածովք) վոր ասացեալ է սրբոյ
քաձանայապետին ի վերայ ազգին Սրշակունեաց»
Խնդրեցին այնունետն իւրեանց նախարարք
Հայոց յարքունուստ կաթողիկոս, ն Pագաւորն
Վվոամ ետ նոցա զԲրջիշոյ զոմն անուն, այր յազ"
դէ Սսորւոց. որ եկեալ յաշխարձն Հայոց իւրովք
գաւառակցօք», որջ կեին լոյծ կրօնիւք, եկնալք
րնդ Նմա յԱպորեստանէ, րստ սովորութեան pe~
րեանց աշխարձին՝ տանտիկնօք. h n$ կէին ըս
սուրբ ե ամբիծ կրօնիցն, զոր եդեալ էր ն կար»
դեալ յամենայն եկեղեցիս Հայոց՝ սրբոյ նանա»
տակին Փրիգորի: եւ տաղտկացեալ մեծամեծ
տանուտեարքն Հայոց ն աւագ սեպուհքն յ
ամենայն ժողովրդոցն բազմուժիմնք րնդ վարա
մարդկան, որք եկեալ էին ընդ կաթողիկոսին
Բրջիշոյի» որ "+ հաւասարեալ հանգոյն էին hա-
նոնի hk վարդապետութեան հրեշտակակրօն կար-
գաւորութեամբ սրբոյ նահատակին Փրիգորի, ne-
րով վարժեալ զամենեսեան սնոյց ե հաստատեաց
րատ վերին քաղաքավարուժեանն: Առաւել hu
unւմփ աոեալ »եծէին անմխիթար սքանչելի p”-
հանայք սուրբ եկեղեցւոյ, որ յառաքրելան ման
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 55
ա Sn սուրբը հայրապետին Սանակայ ձեռնա-
դրեալք էին: եւ չկարացեալք հանդուրժել առ ի
յերկարս այսպիսի զեղխ ն անարժան կարգի
խոտեալ մերժեցին զԲրքիշոյն ի քահանայապե-
տուժեն էն Հայոց, ծանուցանելով թագաւորին
Վոամայ, եթէ «ls ե՛ն կարգք սորա ն վարք րատ
կարգի մերոյ աշխարձի ուսման. բայց այլ այր
ուր մեզ առածնոլր դ բատ մերում բնիկ հարգիս,
որ եղեալ վերակացու՝ կալցի հաստատուն զկարդ
սուրբ եկեղեցւոյ: եւ Վոամայ արքային Bաmcm-
նեալ կամաւ խնդրոյն նոցա՝ տար նոցա դար»-
Հեալ կաթողիկոս ա || ասորի, որում անուն էր
Շամուէլ: Որ եկեալ յաշխարհս Հայոց՝ կայր Pf
Tw նոյնպէս րտ կրօնիցն Բրքիշոյի» ն սակաւ
ինչ կացեալ ժամանակս՝ վախճանէր յաշխարհիս
Հայոց:
9. Եւ ասա ժողովեալ ww սեպուձեացն
hk բովանդակ բազմութեան ուխտին եկեղեցւոյ
ն ժողովրդոց ի միասին արանց ն կանանց ող-
բային զսուրբ hk զանարատ kh զառաքելաշնորհ
վարդապետուիւնն, զոր ն սերմանեալ անճեցոյց
ի նոսա սուրբն Փրիգորիոս ն նորին զաւակքն,
որք ուսուցին ղճշմարիտ ն ղարդար ուսումն
ամենայն լ Կովլաց։ զոր ինքեանք, նան երանելի
առաքելոցն, ընկալան n9չ ի մարդկանէ ն n ծ
ի ձեռն մարդոյ, “|| յJ"զդեցութիւնէ unւրլ
56 . ԴՐՈՒՍԳ Ս.
—— — — — i ———- —— — _—r————— — —— ———- — —
Հոդւոյն շնորհաց: Եւ դարձեալ ժողովեցան միանա»
dSnւn, l դիժմեալք բուռն ռարկանէին զոտից
սրբոյ առն Աստուծոյ Սահակայ, աղերս Bախան-
ձանաց ե բազմազեղ արտասուս արկեալ առածի
ճշմարիտ քաձանայապետին ն ասեն. «Մեղաք
յերկինս k առածի ք" ող մեզ մեղուցելոցս k
ձնացո դբեղ րստ օրինակի նախնւոյն pn բարե-
պաշտի սրբոյն Գրիգորի, որ ոչ յիշեաց զայնչափ
տան)անս k ղբերանս, ղոր անցուցին րնդ Պա
նախնիքն մեր. “| նմանեալ Սրարչին ամենե».
ցուն՝ Sատոյց փոխարէնս բարի փոխանակ Pd
րեացն, ղոր հասուցին ի վերայ նորայ ն ծանու-
ցեալ bgnյց ամենայն բանիւ հաւանելոց Ն մա՝
վարս երկնաթոիչս k ճանապարհս աստուած ա«
գիւտաս. k ուunjy ամենեցունց ասել հանապազ».
«Թող մեղ զպարտիս մեր, բստ մեր թողլոյ fk -
Ր"ց պարտապանաց: Սրդ՝ որ եղեր դու ան-
դադար վարդապետ ժմեր՝ զնորին փառաւորու»
B իւն տպաւորեա ն դու ի Քոյին անձնդ, զնոյն
համբրերուքժեան օրինակ, kh Թող մեղ զպարտիս
մեր: եւ մեք Ջանամք ն խնդրեմք ի դրանէ՝ հաս-
տատել դքեզ ի բնիկ հայրենի աթոռ կաթողիկո»
սութեան սուրլբ եկեղեցւոյ, յորմէ լուսաւորեալ՝
տեսաք զայն անմատոյց արդարութեան արե»
դակնն: ե. մ խառնեսդի պղտոր ուսումն րնդ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 57
մ առաքելանման հայրապետին Փրիգորի. քանզի
անա դեռ Թուլացեալ մեղկի ի լոյծ առածնոր-
դաց կնիք աւանդոց անարատ քջարոզուքժեան
սրբոյն, ն անա կորնչիմը մեք ն ծնեալք ի մէնջ:
դյաւիտենական կորուստ:
Սոյնպէս hk առաւել նս քան զսոյն բանս
աղաչանաց խօսեալ միաբանութեամբ ամենայն
բազմուժեանն ի բազում wLnւpu ընդ սրբոյն p
տուէ L ի գիշերի անդադար՝ ամեննին ոչ hue
բէին խոնարհձեցուցանել զմիտս առնն ճշմարտի
ի բանս խանդաղատականա պաղատանաց իւրեանց»
| 7 խաղաղական պատասխանատուութեամբ
ասէր ցամենեսեան, թէ «bu ns aւuwy յերկնա-
«որ Սրարչէն եի վարդապետէն Քրիստոսէ բր-
կանալ ումեք, որ ն F խաչին J ղագս խաչա»
ծանուացն աղաչծէր զծայը՝ չհամարել նոցա ղմեղսն.
որ ն մեզ յցանկ բողոքէ ասելով, «Օրձնեցէք
զնալածիչաս ձեր, բարի արարէք ատելեաց ձերոց:
Այլ քահանայանալ ի վերայ տիրանենգ ն տիրա»
սպան k մատնիչ ժողովրդոց "3 կարեմ, քան-
զի սուրբ Հոգին, ոլ ծնաւ զմեզ վերստին սուրբ
աւազանաւն, ժառանգակից լինել Քրիստոսի՝
նոյն ասսց երկնաքաղաքացի արամբն Պօղոսիւյ,
Bt «US դատիք) գի մի դատապարտեսծիք». ե
եթէ, «ուք որ կարողդ Էջ՝ զտկարութիւն տկա-
բացն բարձէք»» ն դարձեալ ասէ, թէ «Fմ ե՛ն
58 ԴՐՈՒԱԳ Ս.
վրէժխնդրութիւնք, ն ես հատուցից, ասէ SEր»:
Սրդ՝ դուք ձեզէն գիտէք. եղէք վրէժխնդիր Թա-
ետուք առնել անօրինացն: Ի՞. ղիս արդեօք Ջա-
նայցէք մխիթարել, են կամ ում ժախանձեցու-
ցանեք զիս քահձանայանալ, որ զվիրաւոր ոչխար
հօտին Քրիստոսի տեսանել n պատեալ, hk ձՃի-
թով ն դինւով օծեալ զվերսն ն եդեալ ի վերայ
գդրաստու ն տարեալ ի պանդոկի. այլ յօշեալ
յանխնայ ն առածի գիշակեր գազանաց րնկե-
ցեալ յօցտումն։ երթայք յինէն ի բաց, ն Թոյլ
տուք ինձ ողբալ ղընդհանուր կորուստ աշխար-
ծիս Հայոց, զոր տեսանեմ աչօք մտացս ի ղօ-
րուԹենէ վերին ցուցակուԹեանն, մի բոնադա-
տեք մխիթարել ղիս ի վերայ բեկման ժողովբը-
դեան իմոյ: Վասն զի զանցս աղետիս այսորիկ
յառած քան զճեռնադրելն զիս յեպիսկոպոսուշ
թիւն եցոյց ինձ վերին կանխասացութիւմն, գի-:
տելութիւն յանուրս, ըստ օրինակի մարգարնա-
կան տեսլեանն, որ yույց աւ սուրբ նահատակին
Փրիդորի, գիտելութիւն իրաց առ ի յապայ
եղելոցս: Զոր ն ձեզ պատմել այսօր բոնադատիմ
առ նեղել սրտի իմոյ, ն ցուցանիմ անզգամ որ
պէս hk սուրբ առաքեալն Աստուծոյ Պօղոս, ոլ
յաղադս սուտ առաքելոցն ն անօրէն մյակացն՝
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 59
գրեաց պարծելով wn կորնթացիսն զիւր ճգնու-
Bեանցն ղծանդէսնչ Արդ ունկնդիր լերուք ինձ
մտագիւրութեամբ ամենայն բազմութիմնք ժողո-
վրդոց, ն պատմեցից ձեզ:
ԺԻ. «Յառած քան զամս բազումս խորձուրդք:
անմխիթարք նեղէին գիս, անդադար զմտաւ
ածելով k աղաչելով ղդԲարձրեալն՝ շնորհել ինձ.
արու որդի, որպէս k նախնեացն իմոց,
որք յառած քան դիս էին ամուսնացեալք Jue
ղագս որդէծնութեան»: ծւ արդ՝ վասն զի ժա
տակարարումն հզօրին wun իւրաքանչիւրը ոք ար«-
դար է A ճանաչող առաւել քան եժ է ղոր մեք
իմանամք ն խորձիմք, ն էի ես ի մեծի ձինգշա-
ղորդեալ ի ժամ երեկոյին պաշտաման՝ սրբոյ ն
մեղսաքաւիչխորձրդոյ կենարարին, ճաշակեալ այլ
բնաւ աւելի ինչ nչ՝ Բ" /y հաց A ջուր A աղյ,
"տ կանոնելոյ մեծի hk սուրբ ժողովոյն երեք
հարիւր ուժ kh տասանցն, որք ի Նիկիացւոց քա-
ղաքին այսպէս կանոնագրեալ Հաստատեցին), ղո~-
"ց կանոնադրութիւն կնքեալ սուրբ Հոգին uաA~
մանեաց: ‘եւ կատարեալ կանզն յերկարժման
առածին գոբողայիցն, ն դասք պաշտօնէիցն րնդ
նստելն ծանը հիրձմամբ, ի սաստկութենէ բ"4-
մօրեայ տքնուժեանցն՝ որպէս կիսամեոք եղեն.
որոց զաւուրս քառասնորդացն ուժգին ոլահօք
60 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
էր: ն մանաւանդ ի մեծի շարաթուն առաւել
կանցեղացն բորբոքեալ տոչորէր, ն ընթերցողն
թեանն ի պաշտօն դիշերոյն. քանզի յորդոր կա-
մաւորուժեամբն փափաքէըր իւրաքանչիւր np»
աը kh կին wn հասարակ, ժամանել արթնու-
թեամբ անձին փրկութեան: Եւ ես նստէի մերձ
Վաղարշապատ քաղաքի:
ՏԺնսիլ սրրոյն ՍաՀակայ Պալրթնւի, զոր նտնս ի
մաղարշապատ քաղաքի», յորժամ նստէր ի սուրը
եկնղեցւոջն ի վնրայ ընմրին 'նըձ ի սկղանն Աս-
տուծոյ ի սուրը կաթողիկէքին։ Արղ գրնսցուք զտն-
սիյն, որ են քանք Հօր եւ Յիսուսի Քրիստոսի Աս-
տուծոյ եւ Հոգտյն սրրոյ:
cb. անա յանկարծակի բyաc աստատու»
a ———_—— i Daas I ——— me ——————
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ | 61
ցաւ ինձ յերկրի բեմբ չորեքկուսի ամպեղէն,.
որոյ բարձրութիւնն հասանէը մինչն յերկինս, ն
լայնութիւնն տարածեալ լնոյը ղամենայն երկիր:
Ե. p վերայ բեմբին երեէըր տետրասկեղ յոսկւոյ
սրրոյ՝ խորանարդ, րա արժանի սպտսաւորու»
թեան Ցծեառն յ: ծածկեալ յոյժ բարակ կտաւով
սպիտակափայլ գունով: Եւ ի վերայ խորանաձն
ծածկութեանն՝ յայտնապէս նշան տէրունական
խաչին երեէր, nրոյ երնելութիւնն ոչ նիւ թեղէն,
այ| լուսեղէն ցուցանիւր: եւ յանկարծակի եղն
շնչիւն խաղաղասիդ օդոյ, ն բացաւ փեղկ մի
ծածկութի կտաւոյն, րնդ որ հայեցեալ տեսի, hk
անա կայըր ի վերայ բեմբին սեղան չորեքկուսի
ականակապ, ի բաղզմագունի անանց պատուտկա-
նաց ընդելուզեալ: Եւ ի վերայ սեղանոյն կայը
ձայ մի սուրբ ն ողկոյղ մի խաղողոյ, ըստ պաշ
տուականութեան խորհրդոյ երկնաւոր փրկու»
թեան: Եւ մերձ ի սուրբ խորձուրդն երնէր Ժա
մի ձիթենի վարսաւոր, պտղալից յոյժ» զորոյ ոչ
կարէի առնուլ զծափ բարձրուժեանն ն զլայնու-
եանն. որոյ բերն էր բազմապտուղ L ատոք յ ե
տեսիլն ն գեղեցկութիւն անպատում ն սքան-
չելի: Եւ որոշեալ չորք ոստք Հիթենւոյն՝ ի խո-
նարհ կողմ երկրի ձգտեալ մօտէին. որոց երեք
ոuտp միաչափք h հասարակապտուղք երնէին, a
չորրորդն ի նոցանէ որպէս կիսաբաժին ննուազա-.
62 ԴՐՈՒՇՍԳ Ա.
ae —— OO ——— - —————— — ne ——— — —e—————————————
պտուղ ըստ երկայնաչափուխթեան երիցն երե-
ւէին: Ե. պտուղք չորեցունց ոստոցն ոչինչ բնաւ
էին նմանք h կամ ճաւասար պտղաբրերութեան
պաղարոյծ ատոքուժեանն այլ պտղով գիթենւոյն,
այ| նուազք առաւել Bուով kh վտիտք wտոքու»
թեամբ, որպէս Թէ ծնկեալք էինչ
«Եւ րնդ անեկէ բեմբին տեսի աթոռ մի
բարձր չորեքկուսի, ծովագոյն սառնակերպ, ե
ծածկեալ Թանձր կտաւով Թխագունիւ։ եւ վե-
րացեալ կտան ի շնչմանէ Ք“ՂղցԸ oդոյն եկելոյ՝
տեսի, ն անա սկուտեղ արծաթի մեծ ի վերայ
աթոռոյն: եւ ի վերայ սկտեղն կայր նափորտ
մի բենեզեայ ծալեալն եդեալ, ն առ նմին գունդ
մի ոսկի Բբոլ"ը', hk մագազալխժ Buատուածաձն gn~
րեքկուսի, ղրեալ ի սկզբան կարգս ինչ սակաւ՝
ոսկէտեսիլ գրով սքանչելապէս, իբր BE ձեռամը
գրչի Ճարտարի, ե ի միջոյ կողման մագաղախժին,
ձեռի յոսկեդիր կարդացն, երնեին այլ կարգք ինչ
եղծեալջ Չնշագիրք, որոց ոչինչ բնաւ երենը
տեսիլ դրոյն IA կամ կերպարան: ծւ հուսկ յեզր
մադաղաթին, հեռի ի ն)ագիր կարգացն, դար-
ձեալ տեսանէի այլ նս կարգ մի ն կէս կարգի,
գրեալ ոսկէ գիր դրով առաւել սքանչելապէս, բոտ
տեunյ առածին կարգացն դրելոց ի սկզբանն մ'ա-
դաղաթին։ եւ կիսագիր կարգին մինչն ցմիշոց
դրոյն՝ նս առաւելագոյն էր ոսկւով, h այլն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ - 63
կարմրադեղով Էր: Եւ կային շուրֆ ղծնօտիւք սկու-
տեղն անթիւ բաղմութիւնք տղայոց արուաց, այլ
լուսազգեստք էին: Բայց ճառագայթք փայլատակ»
արձակէեին նշոյլս, ն էր որ այլ երփն երփն ն
գոյնս ազգի ազգիս երեէր: ծւ դեմք ամենեցուն
ի սուրբ սեղանն ձայէին, չդարձուցեալ բնաւ
ուրեք զաչս իւրեանց ի խորհրդոյն փրկութեան»
«ծւ սկսաւ յանկարծակի սաստկապէես դղրդ-
մամբ շարժել աթոռն: եւ զմանկտին, ղոր տե-
սանէի ի տիս տղայուժեան՝ առժամայն վաղվա-
ղակի փոփոխեալք ի հասակ երիտասարդութեան՝
կատարեալք լինեին, ն եղեալք Թեազգեցիկք՝ ի
վեր ի սուրբ սեղանն, որ էր ընդելուզեալ ի բազ
մագունի ականց՝ Թոուցեալ բնակեին ն զՍուրբ
Մստուածն երդէին: Եւ համբարձեալ սուրբ սե-
ղանն հանդերձ նօքօք ի վեր քան զբարձրութիմն
Հաստատութեան երկնից ծածկէր: Եւ այսպէս
զարհուրումն ընկղմեալ ափշէի:
«ծւ անա յանկարծակի կերպարան մարդոյ
երենր ինձ յերկնից այրը լուսեղեն, որոյ տեսու»
Թիմն սաստկութեան լուսոյն մոայլեցուցեալ ծած-
կէր ղարեգականն զլոյս: Եւ սլացեալ այրն հա«
սանէր ուր եսն էի: Եւ իժ առաւել նս հիաց մամբ
64 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
ափոեալ ի փայլակնացայտ հերնմանէ առնն ան-
կայ վաղվաղակի դողալովի վերայ երեսաց իմոց
յերկիր: ե նորա բուռն հարեալ կանգնեաց զիս
h հաստատեալ կացոյց ի վերայ ոտից իմոց, hk
ասէ յիս. . «Քածալերեացյ, դօրացիր ն մի եր-
կննչիր» ա | հաստատեմ զսիրտ pe" յանուն bqo-
բին, որ արար զամենայն ե եցոյց քեղ զմեծ
խորհուրդ յառածատես արարչուցեպան իւրոյ»: Եւ
իմ ուշաբերեալ զօրացայ ի բանք նորա ն կանդ»
նեալ կացի ի վերայ ոտից իմոց: Եւ ասէ ցիս.
«Վասն էր ես տրտում, h կամ բնդէը դբաղ-
մունք նանրուժեան պղտորեն ղմիտա քո ն զյստակ
խոբձրդոց քոց: Վասն զի անդիտական խորհրը-
դովջ յածեցուցեալ ղմիտսդ՝ խոովեիր վասն չլի-
նելոյ քեզ արու որդի. որ ջաշածանօթ Էիր կապ
մայ հղօրին, որ գիտելութեամբ բաշխ զիւրա-
քանչիւը o4nւ, A n$ զլացութժեամբ խափանեալ
արգելու յումեքէ ղարժաննչ եւ արդ՝ դալով ի
քեզ Բարձրեալն վասն սիրելոյ զքեզ կամեցաւ
հեռացուցանել ի քէն զայդպիսի ընդունայն մտա»
ծութիւնս, ն մխիթԹարեայց զքեղ տեսլեամբդ
այդուիկ, ոլ gուցաւ hq յայտնույիչն մեծ, nչ
միայն յառածիկայս, այլ ն առ յապա ամենայն
իրաց», որ լինելոց են մինչ ի վախճան աշխար-
հիս, ծանոյց բեղ h ամենայն հաւատացելոց F
բան նորա, որպէս ճշմարիտ նախնւոյն քում, առն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 65
Աստուծոյ արբոյն Փրիդորի։ իսկ phզ մինչ ի կա-
hynny զամենայն : եւ արդ լր» ն պատմեցից
քեզ զմեկնութիւն մեծի յայտնուժեանդ, որպէս
ինձ նրամայեցաւ ի վերին զօրութենէն՝ ծանու-
ցանել քեզ զամենայն. ն դու ունկնդիր եղեալ
Bողցես հաւատացեալ ժողովրդոց զգուշութիւն
անսխալ մինչն ի վախճան աշխարձիչ
Մեկնութիւն տեսյեան սրբոյն Սաճակայ ի
Հրնեշտակէ Աստուծոյ. զոր եցոյց յայտնի ըստ
իւրաքանչիւը գլխոց եւ միոյ միոյ տանց, վասն
կենաց մարդկան եւ կատարածի աշխարՀի:
Ծնսիլ սրոյն ՍաՀակայ:
«Զբանալ հաստատութեան երկնից զոր mb.
սեր ն զտարածել լուսոյն սաստիկ րնդ ամենայն
երեսս երկրի» քանգի ահա ի դալստենէ կենատ-
րարի Որդւոյն Աստուծոյ բացեալ է դուռն շնորհի
ողորմութեան նորա առ ամենեսեան, որ սիրեն
զնա h պահեն զբան հրամանի նորայ Jորս due
դետալ լուսաւորէ ("Կ փառաց վարդապետուժեան
նորաչ ծւ բեմբն չորեքկուսի կանգնեալ որ երնե-
ցաւ քեզ, բարձը յերկրէ մինչն յերկինս ձա-
Leer ճշմարտութեան է, որով վերանան, ար»
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
66 ԴՐՈՒԱՖ a.
դարքն ի ծանրութենէ աշխարձիս կենաց ի Թե-
թնութլոն երննից բնակութնանն: ծ գի ամ»
պեվզէն գունով հերնեցաւ բեմբն վասն զի որ վե-
բացաւ ամպով նոյն դալոց է վերացուցանել ընդ
իւր զարդարո, ուր բազուժ օժնանք են ի տան
պրքտյութեանն Հօր. զոր ն. դու տեզեկացեալ
ուստը ի սուրբ Հոդւոյն, np: fooutp pնտիր ա-
ըամժբն Գօղոսխւ, թt «Ամպովք յափյշտակիժթ ընդ
առած Տեառն յօդոծ: Եւ տետրասկեղն ոսկի, որ
ի վերայ բեմըիեն, զորով էր արկեալ մաքուր
կտաւն բարակ, որով ծածկեալ էր սուրբ սեղանն
ե որ ի նմա խորձուրդն՝ գիտեա ն ծանիը, զի
ծածուկ ն անյայտ է խորձուրդ աստուածային
գիտուցեանն, պատուականութեամբ: ն մաքրու»
թեամբ ըստ պատուականուցեան մաքուր ոսկ-
ւոյն ն լուսափայլ մաքրութեան կտաւոյն. յորոյ
վերայ կանգնեալ նշան կենդանացաւցիչ խաչին
որ երթնէր՝ կենդանացեալ կանգնեցան ամենայն
արարածք, գլորեալք մեղօք, ն գարձեալ, զի նախ
խաչն երեի ի դալստեանն Քրիստոսի, ն ապա
յայտնի խորձուրդ գատաստանին ն. հատուցման
րոտ իւրաքանչիւր գործոց:
«Եւ պի եղեալ օգ քաղցրաշունչ, որ երաց
զմասն ինչ կտաւոյն՝ ի միտ առ, զի ցուցաւ քեղ
ի «ուրբ Հոգւոյն քաղցը խազացմունք, որ յայտ-
Նէ սրբոց իւրոց գխորձուրդ ծածկեալ աստուա-
Դ1ԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 67
ծութեան իւրոյ: Ընդ որով կայր սեղանն ոսկի
ի զատուական ականց բնգելուղզեալ—պրբոյ be
ըորդութեանն ծանուցանի միասնավանութիւն».
"ը ղվարս ն գզճլնութին արգդարոցն որպես
զալատուական անանց զանազանունն wn ինքեան
տսաւորհալ ղուարճայույանէ, որք զմարմին ե
զարիւն Փրկչին արժանաւորապէս ճշմարտու»
Bեամբ, բազմեալք ընգ նմայ, ճաշակեն ի սուրբ սե-
ղանոյն, ըստ երնելոյ pեզ հացն L ողկոյզն ի վե-
րյ սեղանոյն՝ «րինակ մարմնոյ A ուրեն կե-
նարար չարչարանացն Տեառն ցուցանի:
«Fuկ երն ումն phեզ սքանչելատեսիլ ձի են-
«ոյն, որ էր հուպ առ տէրուննան խորձուրգն,
բարձը ն վարսաւոր րաղմարեր պտղալից՝
զտուրպս fA զողորմութիւն L. զսէր մարդկան որ
առ միմեանս եցոյց քեզ: Հանգի Son hk wnա-
ւել ես պատուական է աստուածութեանն աղ-
ջատսիրութիւն յամենայն բարեդործութիւնս,
որով ն առածին արգարքն ընտիրքջ երնեցան,
Արրանամ, իսանձակ ն Յակոբ. առանց որոյ ե
կուսանացն արձամարձեալ վաստակք կուunւ«
թեան արաաքոյ հարսանեացն րնկեցանչ Սn-
գվա ճանաչի յանձինս մարգկան: կնիք ջարոզու-
թեանն Fրիստոսի, որ ասացն, Թէ «Յայսմ ծա-
Կիցեն ամենեքեան Թէ իմ աշակերտք էջ` եթէ սի-
բիցէք զմիմեանսշ, ն մանաւանդ որ առատա-
68 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
պէս գուարթամտութեամը կամաւ կատարեսցէ
զսիրոյն պատուիրան, n$ միայն յաղքատս, ա f|
ն յընկերս ն յեղրարս ն առ ամենեսեան, որով
հաստատի խաղաղութիւն աշխարձիս, ե տէրն
փառաց բնակէ ի մէՉ նոցա, շնորձելով զիան»
դիստ ե զառատարերութիմն երկրի, որպես mbouuw~
նէիը բարձր զձիթենին լիապտուղ ն վարսաւոր:
«ծ. ռստք չորք ձիթենւոյն, որ ի խոնարհ
կողմ երկըի՛ ձգան ին երնելոմխ, երեք ոստpք Bure
սարակատեսք չափով, ն այն առաւել միաթիւք
պտղովք, ն չորրորդն ի նոսա, զոր կիսաչափ
րստ հասարակութեան երիցն ն պակասաւոր րստ
պաղաբերուցեանն տեսեր, որոց չորեցունց պբ-
տուղքն վտիտք էին ն ժառաժմքբ, ն բերքն պա-
կասք ն աննմանք քան ղայլ ատոքատեսիլ պր»
տուղս Հիթենւոլն՝ —արդ ամփոփ ես զունկնդրու»
թիւն մտաց քոց, լուր ն ասացից քեզ ղոր ինչ
սանմանեացն Բարձրեալն. յայսմ bետէ մինչն p
վախճան աշխարձիս՝ երեր տասներեակք ամաց հ
կս տասներեկի ձհամառօտեսցի ի վերայ ամե-
նայն աշխարհի, մինչե յերնումն պղծոյն անա-
պատի, զոր Դանիէլ մարգարէի ասացեալ է ռուրբ
Հոգւոյն, ե լինին սոքա յայտնապէս թուով wմք
երեք հարիւր յիսուն, ըստ միաղոյգ պտղոց ե»
բից ոստոցն ե կիսոյն: եւ ղի տեսեր զպտուղ
ոստոցն Թառամս ն ծնկեալս ե ոչինչ բնաւ Ննը-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 69
մանս այ| պտղոցն որ ի ձից ենւոջն էին. տhu
ձշգրաապէս ն ծանիր, զի բարձեալ է սէր ն
արդարութիւն յամենայն մարդոց, որք ստու-
թեամբ A nչ ստուգութեամը կարծեցուցանեն
ղանձինս սիրունս ն պատուիրանապանս. ե այն
յայտնի գրեալ կայ ն կնքեալ ի դպրութեան ա-
մենագդիտին Աստուծոյ, որ ներէ երկայնաժմտու-
թեամբ ն հատուցանէ անաչառութեամբ:
«bւ րնդ անեկէ բեմբին որ ցուցաւ քեզ Ml ~
Pan չորեքկուսի ծովագոյն սառնակերպ՝ զնրս-
տումն գահու քանանայուժեանն ն Թադաւորու»-
եանն ցուցանէ, զոր արդարն Բանն Աստուած
հաստատէ: Ցորոյ վերայ կալը սկուտեղն տրծա-
թի: ջանզի իբրն զարծաթ ընտիր ն փորձ լու-
սափայլ՝ յամենայն ազգս ընդունողաց սփոենալ
տարածեցաւ րանն. զոր ն սաղժմոսերգն վարդա-
«պետէ սուրբ Հոգւովն, յասելն, NL «Բանք Shbաnն.
«րպէս զարծալժ ընտրեալ hk փորձեալ յերկրէ».
ե ղասելն յերկրէ' դիտասցես, եթէ զերնումն
Որդւոյն Աստուծոյ մարմնով ի սուրբ կուսէն
յայտ առնէ մարգարեն: ծւ զի երնեցաւ քեզ ծո-
վագոյն սառնանման տեսիլ աթոռոյն՝ նշանա-
կեալ ցուցանէ զծփումն ալեկոծութԹեան աշխար».
ծիաս Հայոց: Բանգի kh թխագոյն Թանձր կտաւոցն
ծած կումն՝ ղօրինակ բերէ գժանձրամած սգոյն,
որ ունելոց է զաշխարհս ամենայն. վասն զի տե-
70 ԴՐՈՒԱԴԳ Ա.
սիլդ ի վախճան է: եւ նափորտն բենեգեայ, գոթ
տեսանէիր ծալեալ ն եդեալ ի վերայ սկտեղն, ե
դունդն ոսկի որ կայը մերձ նափորտանն՝ նշա- .
նակէ մինն զբքանանայութիւնն, ն միւսն զթա-
գաւորութիւնն: եւ զի ոչ ոք էր արկեալ գիւ-
բեաւ զնափորտն, ն ոչ այնոք էր որ զգունդգն
ուներ ի ձեռին՝ լ"ւր ստուգապէս, գի լոեսցէ մերձ
ընդ մերձ Թադաւորութիմն յաղգէդ Արշակու»
նեաց, ն քահանայութիւն ի ցեղէ արժանաւոլ
քաձծանայապետին Գրիգսրիչ:
«be մագաղախն նհատուածագն, որ ցուցաւ
Քեզգբեալ ի սկղբանն կարդս ինչ ոսկեղծն գրով
զծեսնադքութիւն արանց սրբոց եցոյց քեզ շնորհք
Հոգւոյն սրբոյ, որք ի զաւակէ երանելւոյն Գրի-
գորի վածորդեսցեն արժանապես զաթոռ քահա
Պայապետուժեան, Նոքա են արք ընտիրք, գրեալք
ոսկետեսիլ գրով ի դպրութիւն կենաց: ծւ զի
երնեցաւ ի միջոյ կողմն մագաղաթին, հեռի
յոսկե դիր կարգացն, կարգք ինչ խանգարեալք ն
ֆնՉագիրք՝ գիտե, զի նստելոց են քահանայա-
պետք ոմանք յաթոռ սրբոյն Գրիգորի, «բբ ոչ
իստ հրամանի սրբոց առաքելոցն ն ոչ րսա կա-
Պոնի սուրը ժողովոյն երեքձարիւըր ութԹուտա-
սանիցե լինին ձեռնադրեալք յերկնաւոր պատիւ,
այլ ըստ փառաց աշխարձիս ձգտին ի պատիւն
յանդգնուժեամը, որք են արծաթասէրք առա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 71
ւել քան ասաուածասէրք: ծւ վասն զի խոտան
է թանանայուցիւնն ն ոչ րստ ձաճոյից Բարձ-
բելոյն՝ նշեալ են նոքա ի դպրութենէ երկնից
բարութեանն, տալով դատաստան, գեհնենին այր-
մամբ, գանձանց kl զժողովըդոցն կորսանան: եւ
այլ կարգն ն միս նս կէս կարգին, ոբ
երնեցաւ քեզ գրեալ սքանչելապէս ոսկի գրով
ի ստորին եզեր մագաղաթին՝ ծանիր ձաւաս-
տեաւ, զի մShbpd յերենումն պղծոյն անապատի դար»
ձեալ յառնէ Թագաւոր յազգէզ Արշակունեաց). hk
նորոգի աթոռ ձայրապետութԹեան ի շառաւեզէ
սրբոյն Գրիգորի: եւ վասն գի nչ էին արձամար»
ծեալք ն ընկեցեալք յերկիր ի կոխում, այլ
յայտական եքնմամը կայը դունդն, ե ծալեալ
պատուականութեամը ցուցաւ նափոբտն, որ hu
ասաւհլ հաստատապես ցուցաւ քեղ. ն ծանոյց
զայս վերին ազդեցութիմն սքան չելատեսիլ ոսկէ«
գիր կարգում k կարգակիսաւն, որ ի ժամանակս
գոռոզացելոյ Bշնաժւոյն արդարութեան նստի
քանձանայապետ արդար, ի ցեղե սրբոյն Փրիդո-
բի: ե քանհանայացեալ առածինն կատարէ գաւուրպս |
իւր, կրեալ ճգնութիւնս բազումս ի սուտ աոա»
Քելոց իշխանին կորստեան, ն վախճանի խաղա»
դական հանգստիւ ն "nS սրբով: ծւ միւս զաւակ
նորին յածորդեալ զաթոռ քահանայապետութեանն՝
բազում ն ազգի աղգի համբերեալ քերանաց ե
72 ԴՐՈՒԱԳ Ա.
Se աաա
գանիցչ, սովոյ ն ձնալածանաց ն դառն նեզու»
թեան ժամանակս բազումս՝ յանօրէն իշխանին
դանճացն սրով ընկալցի զվճիո մարտիրոսութեան:
Այն զի ցուցա քեզ ի կարգին մասն մի ի գրե-
լոցն հարմրադեղով՝ ստուգեալ հաւատարմու»
թեամբ դաւանեաց զկատարումն մարտիրոսու-
եանն, որ գիպելոց է սրբոցն:
abr որ երնեցաւ phզ բազմութիւնք տղայոց
շուր) կալովի վերայ արծաթի սկտեղն, զուարթա-
ghe ցնծալից ուրախութեամբ. պի ահա յարգանդէ
զաւակի, որ տուաւ phեղ յԱրարչէն, ելցեն բազում
շառաւեղք, արք ընտիրք զօրութեամբ. ընդ որս
միաբանեալ ե այլ բազմութիւնք [ա արանց,
յաղգենախարարացդ Հայոց. որք ղօրացեալք սուրբ
բանին Աստուծոյ k զյարուցմունս Թագաւո-
("ց A զսպառնալիս իշխանաց wn ոչինչ նամա-
րեալ՝ միացուցանեն զանձինս ընդ յոյսն րաղ-
ձալի երկնաւոր կոչմանն, չնայելով ի մեծութիւնս
սնոտիս ն ոչ ի փառս առժամայնս. րնդ որոյ
վաճառեալ ոմանց զփառս անեղծին Աստուծոյ,
րնդ սնոտի kh ապականացու կենաց աշխարձիս՝
ուրացողք լինին. վասն, զի մօտ է առ դուրս
վաճառ՝ թուլացելոցն ի կորուստ, ն հասեալ կայ
ձուպ օգնությիւն՝ դօրացելոցն ի փրկութիւն: Յորս
ն դու հայեցեալ տեսեր շուրֆ զաստուածային
սեղանուխ պարելով զղտղայսն, չհայելով բնաւ ի
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 73
սայթԹաքմունս սնոտի հեթանոսական պաշտամանն.
յորոց ոմանք կատարելութեան ձասնալք՝ մար-
տիրոսական պսակին լինին արժանիք: Եւ այլք
յարանց բազմաց, ն ոչ միայն յարանց, այլ
դաանին ն ի կանանց, որք Թէպէտ ն ոչ սրով,
այլ ի շնորհաց սուրբ ծոդգւոյն զօրացեալք՝ բա-
ղում բարեզործութեամբրք կատարին: Որպէս b~
բեւէին քեզ լուսափայլ նշոյլք արձակեալք ի մանկ-
տւոյն, յորոց ոմանց կարմրագոյն փայլմամբ
երփն երփն էր գդոյնն՝ զկատարելոցն արեամբ
գուշակէ զնանատակուիւն. ն զայլոց պէսպէս
ճառագայթիւք ցուցաննը զշողումն՝ որպես զբազ-
մափայլ գոյնս լուսաւորութեան առաքինի մար-
դոց» վասն զի բազում k անթիւ ե՛ն ճգնուիւնք
ն վաստակք արանց արդարոց:
«hb վասն զի շարժեցաւ սաստիկ դղորդ-
մամբ աթոռն զոր տեսեր, ն որ երբեմն տղայք
Քեզ երնէին, յաճումն կատարելութեան բովան-
դակեալք, յերկրէ յերկինս Թռոուցեալ ձամբար-
Հան՝ րովանդակապես ղերկրիս կենցաղս ար-
դարոցն ն ի յերկինս գլինելոց նոցա զերեշտակա-
նման փոխումն եցոյց քեզ պարգնատուն. բարեաց:
Քանզի իբրն ղտղայս կացին յաշխարձիս արդարքն
անմեղութեամբ, չդարձուցանելով ուրեք զնայե-
ցուածս մտաց իւրեանց ի ղբաղմունս Նան-
բութեան, այլ ուշադրեալք ի ծրաւիրումն երկ-
74 ԴՐՈՒՅ Ա.
նաւոր կոչմանն ուրախութեան հային: Պանդլխ
բազում ե խիստ դղորդմունք յայսմ հետէ լի-.
Ֆելոց են յաշխարձիս. յարուցմունք Թագաւորաց |
վերայ միմեանց, սովք ն սասանութիւնք ե բա
ղում նեղութիւնք, որք զղգալուստ որդւոյն կորս-
տեաննշանակեն,որեկեալնստիցի ըստ գրեցելունն
ի տեզւոծն սրբութեան, ցուցանելով զինքն Սս-
տուած. որ հաշի ն մաշի ի վերին զօրութենէն։
գոր տէր Ցիսուս սատակեսցէ ձողդւով բերանոյ
ի«րոյ: ծւ յայնժամ կատարեալ վարուք առաքի»
նութեամբ Թոխիյեն արդարքն ի յաւիտենից
յարկսն ե այնպէս յամենայն ժամ ընդ Sեառն
լինիցին: եւ ապա յայտնապէս կատարի առ նոսա
բանն SՑեառն, որ ասե, Թէ «Ուր եսն ե անդ
ն պաշտօնեայն իմ եղիցի»: ծւ դու կնքե գան»
սիլդ» որ ցուցաւ pեզ յայտնութիւն ի բարձանց.
քանգի ոչ վրիպեսցի այտի բան մի մինչն կա-
տարեսցի ամենայն:
«Եւ ես որպէս ի քնոյ զարթուցեալ ի տես-
լենէՆ, զոր եցոյց ինձ Բարձրեալն որպէս արթ»
նութեամբ յայտնապէս, ն. ի ղարմացման մեծի
եղեալ՝ փառաւորեցի -զմարդասէրն Սստուած, որ:
արժանի արար զանարժանուիւնս իմ այսպիսի
անաւոր տեսլեան: Եւ լոնեալ դադարեցի յայանել
ղայս ումեք մինչն գայսօր: եւ արդ պատմեցի
ձեզ. n9չ միայն աո նեղել սրտիս, այլ ն gաքու--
TԱԶԱԲ « ՓԱՐՊԵՑԻ 5
ne —e ———————
ցանել երկսւցեալ. զի մի երբէք իթբե զացոգ
պատտունասեալ դատեցայց ի ցուցոդէ յայտնու»-
Թեանս այսորիկ: որ ե գրով իսկ հբաժմայնաց
ինձ զաւանդս զայս թողուլ աշխարձի»:
ԺԸ. ծւ լուհալ զայս ամենայն խօսս րազ-
մուծեան աւագացն Հայոց) տանուտերացն ե
սեսհացն ն միաձամուռ ժողովրդոցն բրազմու-
Bեան ի սուրբ հայրապետեն Սանձակայ՝ յարատ-
սուս հարեալ զարձուրեցան: Եւ այնունետն ոչ
ոք ինչ իշխնր յաղագս այսպիսի բանից ասել
pus ընդ սրբոյն ն կամ ճառել:
Եւ յայնմնեետէ ամփոփեալ զինքն առաքին-
ւոյն յամենայն աշխարձածուփ զրօսանաց՝ wo-
թից միայն պարապեր ն վարդապետութեան.
վասն դի բազումք յեպիսկոպոսաց ե յայլոց պա-
տուական քաձանայից ոչ երբէք ժաւժէին տնել
հ մեկուսանալ ի մշտարուղխ աղբերէ վարդա-
պետուցժեան սրբոյն, ուր ուրեք ն դիպէր ի տոե-
ղիս, ի յոստանի ն կամ ի հովս: ծւ կեցեալ ամս
բազումս ե հասեալ ի յերկար ծերութիւն վախ»
ճանեցաւ խաղաղական ձանգստիւ ի գաւառին
Բագրնանդայ, ի գիւղն որ անուանեալ կոչի
Բլուր, ի «կղրան ամին երկրորդի Ցազկերաի
ոքդւոլ Վոամայ ժագաւորին: Պարսից, յամ-
սեանն նաւասարդիչ,. որ օր երեսուն. էր ամսոյն,
յերկբորդ ժամու աւուրն. որ ե զօր ծննդեան
TR.
76 ԴՐՈՒԾԳ Ա.
սրբոյն ի ստոյդ գիտողաց, ե խ Պատմութենէ be
ըհեանելւոյ առն կ ռրեան՝ հաստատեալ գիատացարք
լինել նոյն օր ն ծննդեան սրբոյն: ի նմին ատժ-
սեան:
Եւ վասն զի ոչ գոյը իւր արու որդի, բայց
միայն դուստր մի, զոր էր տունալ կնուժեան
Համազասպայ տեաոն Մ ամիկոնէից ե Հայոց
սպարապետի, որ ծնաւ ի Համազասպայ երիս ա-
րու որդիս զսուրբն Վարդան ն զսուրբն Հժ ա-
յեակ ե զերանելին Համազասպեան. որոց ետ ե
կնքեաց սուրբ այրն Աստուծոյ Սանակ զստաց-
ուածս գեօղից իւրոց ն ագարակաց, ն որ ինչ
միանգամ էր իւր ետ նոցա ի ժառանգութիւն
IA զաւակի նոցա մինչե. ցյաւիտենան: ծ wtf ~
բարձեալ զձեռս իւբ՝ օրձնեաց զնոսա opհնու~
թեամբ բազմաւ, ն պատուիրեաց նոցա պահել
ղվարդապետութիւն պատուիրանի սրբոյն Գրի»
գորի, զոր ուսոյց ն աւանդեաց ճշմարտուքեաժմբ
ամենայն աշխարձիս Հայոց, ծառայել ն երկիր
պագանել միում միայնոյ ճշմարտին Աստուծոյ,
Տեառն մերոյ ն Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:
Npng առեալ. զղտենչալի նշխարս սրբոյն,
բազմութեամբ քահանայից ե ազատաց), տարան
ի գաւառն Տարօնոյ, ի բնիկ գիւղն խը սեպտ
ծական, յանուանեալն Մշտիշատ. են անդ կազ-
մեալ զհանգստարանն սրբոյն պատեցին զպար-
ՂԱԶԱՐ. ՓԱՐՊԵՑԻ 77
կեշտ մտրմինն արդգարոյն բոտ արժանի կայս»
նից ճշմարտին: Ուր kh շինեալ եկեղեցի Shduie
պայծառ ն վկայարան սբբոց՝ զարդարեցին պապ
աուական ն մեծագին սպասուք. հիմնացուցեալ
կանգնեցին ի տեղւոֆն վանս բազմութեան պաշ»
տօնէից, կարգեալ դարման անպակաս պտղոց ի
հանգիստ առաւելեալ եղբայրութեանն. ժողովս
տարնեորականս աշխարձայորդգոր բազմութեամբ
հաստատեցին ի աեղւոծն, որ ըսա ժամանակի
բաղմամրոխ Ժողովրդօթ կամաւոր յօժարութեամբ
ազատք ն քանանայք գաւառին, այլ ն կարի յոյժ
ի հեռաւոր տեղեաց դիմեալք յօր կարդադրու-
թեան նորտ կատարեն: Որ ի բազում օգնակա-
նութԹիւնս առողջութեան րստ իւրաքանչիւր ախ»
տից շահեին ի նշխարաց սրբոյն ն ուրախալից
սրտիւ դառնային ի բնակութիւն յիւրաքանչիւր:
ԺԹ. եւ յետ վեց ամսոյ կատարման նորին
տարւոյ հանգստեան սրբոյն Սանակայ՝ վախճա-
նեցաւ երանելին Մաշտոց ի Վաղարշապատ քա-
ղաքի, զոր ն Նոր քաղաք անուանեն, յերեքտա-
սաներորդի աւուր ամսոյն մեռեկանի.զոր առեալ
իշխանին Ամատունեաց Վանանա յ ղմարմին առա-
քինւոյն՝ տարաւ յիւր ի գեօղն, որ անուանեալ
կոչի Օշական: Եւ յոյժ մեծարանօք զգիր
78 ԴՐՈՒԾԳ Ա.
մննափոյթ պատուով ամենայն բաղմութիւնք
ժողովըդոցն Մ յրարատոյ:
Զորոյ պնետ յածորգեաց զաթոռ ձայրասի-
տութեան աշխարհիս Հայոց, հրամանաւ նրանկլ-
ւոյն Մ աշտոցի՝ սուրբն ՑՅովսեփ, որ էրի գաւա-
ոէն Վայոց Ճորոյ, ի գեզծէն որում անունն էր Wn~—
ղոցի մք: ենւ ի բարեխօսութենէ սուրբ հաՖգուցն-
"ցն արանց՝ շնորձեցաւ աշխարհիս Հայոց պառ.
տmoն ուղղափառ bաւատոց, մինչն ցան bրկո-
. աասանենրորդ Յազկերտի արքային Գարսից ոpւnյ
Վ ոամայ:
Վերջ բանիս այս:
ԳԲՈՒԱԳ Թ.
ի. ծւ էր Յազկերտի արքայի հազարապետ
մի Միերներսեն անուն, այր չարաննար ն
դժնամիտ. որոյ արկեալ ի միտս ի շատ ամաց
գխորձուրդս անօրէնուԹեան, ի կործանումն ե ի
կորուստ Թուլամիտ ոդւոց. որում գտեալ օժան-
դակ չար ն սադրիչ անօրէն Bիւնաւոր բազմա-
ժամանակեայ մտածութեան իւրում՝ այր մի ի
and էն Սիւնեաց, որոյ անունն էր Վարազվա-
ղան. որով ըստ նմանուցեան սատանայի, որ ի
դրախտին օձիւն խարեաց զնախաստեղծին ձա-.
ղորդն՝ նոյնպէս ն նա նովաւ զիւրոյ դառն կա-
մացն վճարել Չանայր զծաճոյսնչ ծւ չր մարազ-
վաղանս այս փեսայացեալ իշխանին Սիւնեաց
Վասակայ. որ ն ըստ ձամբրաւոյ ոմանց՝ ատե-
լութեամը մեծաւ ասէին զկեալն ընդ միմեանս
զմարազվաղանայ ն զդստեր իշխանին Սիւնեաց.
յազադս որոյ ծանը քինու հայեր հայը աղջկանն
ընդ փեսային իւրում ն ձնարէր սպանմամբ
խնդրել զվրէժս շնամանաց դստերն խւ-
80 ԴՐՈՒՍԴ Բ.
"4 մինչն հալածենալ հանէր զնա յաշխարձէս
Հայոց:
ծւ չարիմացին Վարազվաղանայ դիտացեալ
զանձնարին ոխութիւնն Վասակայ, ն զի ոչ կա-
րէր հանդուրժել սաստիկ բռոնուժեան աներոյն,
յաղագս հզօրապէս ճոխուքթեանն, որով վարէր ի
ժամանակս իշխանութեան իւրոյ՝ փախուցեալ
յերկիրն Պարսից առ Միձրներսեն ձազարապետն
Արեաց անկանէեր: be վաղվաղակի: խոր»
հուրդ դիւական: ի միտս արկեալ առածնորդ
կորստեան աշխարհիս լինէր, ճանաչելով ի նոյն
խորհուրդ չարութեան յորդոր ե զկամսն Մինր-
ներսենի. մտածութիւն անօրէն ի միաբանու-
Bին բանսարկուին ի SEY առեալ՝ ուրանայր |
զճշմարտուիւնն ն տարերց հաստատելոց
յԱրարչէնի սպասաւորութիւն մարդկան, արեգա»-
կան ե լուսնի երկիր պագանէր. ե ճեղքեալ
ինքնակամ յօժարուժեաժմը խի սուրը ն յարդար
քարոզուցենէն կենաց, զոր նանատակն ն առա-
քեալն Հալոց Գրիգորիոս բազում ն մեծամեծ
վիշտս կրելով անձանձրոյթ աղօթիւք ն անզրաւ
խնդըուածովք զցայդ ն զցերեկ վարդապետեալ
սերմանեալ յամենայն ոգի, արձհամարձեալ մեր»
ժէր յինքենէն անօրէնն Վարազվաղան: Եւ մտեալ
ի տուն մոխըրանոցին զկրակն ասաց գոլ աստուած յ
ն ուրացեալ յանքակ ե ի միասնական սուրբ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 81
ծրրորգութենէն՝ եղն դեղագործ մահու ն մատ
ռտւակ կորստեան ոգւոց,: անօրինաւն Մ իծրներսե-
թիւ, ամենայն: տկարամիտ անձանց: Որում անուշ
նետն եղեալ վարդապեւտ՝ ուսուցանէր փութասպէս
իտուէ ն ի դիշերի դառն իշխանն Մ ինրներսեն զպիզծ
սեպունն Սիւնեաց գվարազվաղան, ասելով այսպէս,
BE «Հայեաց մտաց աչopդ ն տես Pագաւորու»
թիւն մի այսպիսի, որ ահաւոր է ն ի վեր քան
զամենայն Bագաւորութիւնս, ե սաստկուքժիւն
առննձիոյ ն երաձանգի ն կամ կազմութիւն զինու,
որ սարսեալ դողացուցանէ զամենայն տեսողս ն
զլսոռղս, զենազանդաս hk զանհենազանդս» րնդ նմին
hk զօրինացս յայտնապէս րստ արժանի մեծ Pազա-
ւռրութեանս զրնտրողութիւն, զստոյգն ն զվայե-
LISLE Քանգի տվ ոք ոչ տեսանէ յամենայն տիեզերս
զարեգականն զփառաւորութիւնն, որոյ ճառա-
գայթիւք լուսաւորին ամենայն եղեալք խօսնոց ն
անասնոց. ն կամ զերոյ օգտակարութիւն, որով
կերակրին ն վայելեն ամենայն բանաւորքս. ն կամ
տարերքս ն քաղցրախառն օդոց շնչմունք, որով
բոյսք ն սերմունք ատոքացեալք ն հասեալք
ի կատարելութիւն՝ մատուցանեն մարդկան ղկեալն
բարի ե զուրախանալն: Արդ՝ Bէպէտ ն անձնա-
զանդ են մեղ այնոքիկ, տեսանեն զայս ամենայն
ն ոչ իմանան, վասն զի ոչ ունին իրրե զմեղ մեֆ
իմաստս ն խոնականուժեան խրատ: Եւ վասն զի
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 6
82 «ԴՐՈՒԱՖՓ Բ.
—— ———— — ——————— —— —— --_m
չկարացեալ ճանաչել այնպիսեացն ղաստուածս ն
ոչ զօգուտսն որ յիւրաքանչիւր ումեքէ: Juans
ծոցն բաշխին ի մարդիկ՝ յայտնի է ն ստուգապէս,
Bt kh աստուածոցն ցասուցեալ՝ չկամեցան apes
րեանց բարութիւնսն, որ ի միոյ միոյ որոշողու»
Bեամ, բ պարգնի յաշխարձս՝ ծանուցանել անմտացնչ
իսկ որք ընդ մերով մեծ իյխանութեամրս հնա
զանդեալ են ազգք ն րնդ ձեռամբ այսպիսի անեղ
A սաստիկ կհարգեալք ե՛ն ընդ Pագաւորութեամը՝
կորնչին դյաւիտենական կորուստն, A մեք մh-
ղադրեալբ յաստուածոց՝ «պատուձասիցիմք» %
Զորո J անմիտ վարդապետութիւն զխորամանդգ
ուսուցչին Մ ինձրներսենի լուեալ խելացնոր mow
կերտ նորա Վարազվաղան՝ չկարաց զգալ յապյու-
թենէ սատանայազէն պղտորեալ մտացն, ն առնել
անդրէն պատասխանի անզգայեալ վարդապետին,
Bt «Աստուած, որ ինքն յինքեան պակապս է ն
թերակատար, զիմրդ կարէ տալ այնպիսին այլում
զղկատարելութեան խնդիրս Նանզի զգոյսն իւր
ոք կարէ տալ խնդրողին. իսկ որ ինչ իր ոչ
դոյ ուրուք, այլ որպես մասն ինչ ի բազում մաշ
սանց յումեքէ առեալ ունիցի յանձին՝ կարէ տալ
յայնմ մատնէ զոր ինչ ունի. իսկ զոր ինքն ոչ
ունի՝ յայտնի է BE ն այլում շնորհել զայն ոչ
հարէ։ Վասն գի BE տապացեալ ոք կարօտեսցի
զովանալոյ, ն մատուցեալ զայն խնդրեսցէ դար»-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 83
ձեալ ի ջերմութենէ՝ չպատանէ խնդրոյն. այլ ն`
իխնդըողն յոյժ անմիտ ճանաչի յամենեցուն ն ար-
ժանի ժծաղուչ Քանզի ն նոյն ինքն խնդրողն Bա~
sաստեաւ դիտէ, Bt որ ինչ ինձս պիտի, յոpթմէ
կամիմն խնդրել՝ նորա չիք, ն ոչ տալ կարէ. ե բազում `
թախանձանօք ն յերկար դեգերմամը խնդբեսյէ
յայնպիսւոյն՝ անմիտ է ն լի է ապաշաւուցեամը.
որպէս ԹԷ ի Չրոց ոջ խնդրից ցամաքութիւն,
ն ի հրոյ հայցիցէ ոք գիճութիւն, ն կամ զարե-
դակն աղաչեսցէ ոք յազադս զովացուցանելոյ, ն
կամ ի գիշերոյ պաճանՉեսցէ ոք լոյն Այլզեդեալն `
ի նոսա յԱստուծոյ մասունս՝ կանն ունին, uան~
մանեալ զնոյն ն մատակարարեալ րստ իւրաքան-
չիւը մասին, ձարկաւորին անդադար ծատուցա»
նել աշխարհի, ոչ իւրեանց կամաւ, այլ ըստ րա |
մանի Սրարչին իւրեանց, որ էն Աստուած: Bow
բիտ), արարիչ ամենայն լինելութեան ժամանա-
կաց A տարերց), Չերմութեան ն ցրտութցեան, ցա-
մաքութեան ն խոնաւութեան, լուսոյ ն խաւարի.
ն ունի յինքեան զամենայն բովանդակապէես. ն
որջ խնդրեն ի նմանէ արժանաւորապէս՝ տայ ն
լնու զամենայն կատարելապես ըստ իւրաքանչիւր
«բու պիտոյից ե կամաց»
Զոր ն իւր իսկ ուսեալ ղայս ամենայն ի ման«
կութենէ իւրմէ անօրէնն Վարազվաղան՝ քած
դիտեր. բայց ինախանձ անօրէնութեան ընկղմեալ
84 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
րնդ աներոյն՝ խորձէր ի միտս իւր` այրն աստուա»
ծուրացչ սադրելով Պա դիւին, որ միացեալ ներ-՝
' կեալ էր p սրտի Ֆորա BE. «իմաստս wu իմ A
շանս ե արարուած՝ երկուց իրաց առիթ է ինձ
բարւոյ» կամ ձաւանի աշխարհն Հայոց hk ուրա»
նայ՝ մեծաց պարդնաց ն պատուոյ արժանի լինիմ
յԱրեաց, որպէս հաւատարիմ նախագիւտ A onդ~
տացոյց այսպիսի կարնոր ն մեծ իրաց» h կամ
չհաւանին` յանձն առնուլ h ընդդիմանան, (ն)
չկարացեալ կալ առածի այսպիսի մեծի ուժոյ՝.
կորնչին ամենեիմը տամբք ն կարասեաւ. կորնչի
երես նիմ Թշնամին յիրիս յայսմիկ: Եւ ես B4-
պէտ ն ոչ միոյ այլ իմիք չիանդիպիմ բարւոյ՝
սակայն շատ իսկ է ինձ ։ բաւական լուրն ն տես
կորստեան Թշնամւոյ իմոյ քան զամենայն oգnւmu
h մեծութիւնս որ են յաշխարձիշ:
եւ զայս ամենայն չար իմացմունս անձին
իւրումն զաւակի, իմագեալ Սիւնւոյ սեպհին անօ«-
ըինի ն տարեալ ի դլուխխ՝ չմոռացաւ ն աստուա«
ծային տեսչութիւնն. uw y[ աստէն իսկ Նախ րն-
կալեալ JԿրդար դատաստանէն Աստուծոյ զվճիո
հատուցման րստ արժանի գործոց բրոց» քանզի
տեսիլ նշաւակի եղն ամենայն տոնմին իւրոյ ն
գաւառին մարդկան: Վասն զի ի խորձրդակցէն,
ի դիւէն իրմէ, տանՋեալ աս բազումս առածի
ամենեցուն հանապազօր Ննշաւակօք) զգետնեալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ a
փրփբեր անզգայութեամբ, ն չկարացեալ ասել, Թ
զայրն ի խնամոց մարդասիրին՝ յետոյ ապա պաս»
զում ժամ, անակա չարալլուկ կտտանօք դարկուցեալ
հhղձոյց: մր kh զմնացորդս ժահահուո չարահամ
խորտկին իւրոյ եթող զաւակին իւրում, րստ դրե-
` ցելու ի վելտասաներորդումն սաղմոսին. «Յաշ
դեցան կերակրօք, ասե, —որ իս նս Bարգման՝
իւրեանց»: ծ. այսպէս | որա ատեն ընկալեալ
զծատուցումն մեղաց bepոց՝ պահի ն անշէջ 2
բնական սուրբ նավին Գրիգորի տեսլեանն,
որ երնեցաւ նմա յԱստուծոյ. աղբի-ըն կենաց,
յորում լուացեալ դասք սնագոյն այծեացն, իսպի-
տակակիզն գոյն օդեաց դարձեալք՝ արեդակնա
Նման լուսափայլեալք երեն ին. J"pոց կէսք ի [ո cա-
ցելոցն յետս դարձեալք ընդ կրունկն՝ անցանեին
ընդ Չուրն, ն փոխեալք ի նմանութենէ սպիտա-
կացեալ գառանցն ի գոյն սնհացեալ գայլոցն՝ յար-
եանն սրբոյն, ի գառնութենէ ի գայլութիմն
|
74 — ԴՐՈՒՍԳ Ա.
նաւոր կոչմանն ուրախութեան հային: Քանզի
բազում ե խիստ դղորդմունք յայսմ ձետէ լի-.
Ֆելոց են յաշխարձիս. յարուցմունք Թագաւորաց լ
վերայ միմեանց, սովք ն սասանութիւնք ն բա
ղում նեղութիւՆք, որք զղգալուստ որդւոյն կորս»
տեաննշանակեն,որ եկեալ ենստիցի րստ գրեցելումնն
ի «եղւոֆն սրբութեան, յուցանելով զինքն Աս-
տուած. որ հաշի ն մաշի ի վերին գօրութենէն»
ղոր տէր Ցիսուս սատակեսցէ ձոգւով րըերանոյ
իւրոյ: եւ յայնժամ կատարեալ վարուք առաքի»
նութեամը ոիցեն արդարքն ի յաւիտենից
յարկսն ն այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն
լինիցին: ծւ ապա յայտնապէս կատարի առ նոս
բանն Տեառն, որ ասէ, Թէ «Ուր եսն եմ` անդ
ն պաշտօնեայն իմ եղիցի»: եւ դու կնքեմա գտե-
սիլդ» որ ցուցաւ բեղ յայտնութիւն ի բարձանց.
քանգի ոչ վբիպեսցի այտի բան մի մինչն կա-
տարեսցի ամենայն:
«Եւ ես որպես ի քնոյ զարթուցեալ ի տես-.
լենէն, զոր եցոյց ինձ Բարձրեալն որպէս արխ-
նութեամբ յայտնապէս, ն. ի զարմացման մեծի
եղեալ՝ փառաւորեցի -զմարդասէրն Աստուած, որ
արժանի արար զանարժանութիւնս իմ այսպիսի
պնաւոր տեսլեան: եւ լոհալ դադարեցի յայանել
ղայս ումեք մինչն ցայսօր: եւ արդ պատմեցի
ձեղ ոչ միայն առ նեղել սրտիս, այլ ն թաքու--
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ | 5
ցանել հրկուցեալ. գի մի երբեք իբբե զլացոգ
պատուհասեալ դապտեցայց ի ցուցոդէ յայտնու-
թեանս այսորիկ» ap ե դրով իսկ հբամայեաց
ԺԸ. եւ լուեալ զայս ամենայն խօսս բաղզ-
մութեան աւագացն Հայոց, տանուտերացն ե
սեսլհացն ն միահամուռ ժողովըդոցն բազմու-
Bեան ի սուրը հայրապետեն Սահակայ յարտա-
սուս: հարեալ զարձուրեցան: Եւ այնունետն ոչ
ոբ ինչ իշխեր յաղագս այսպիսի բանից ասել
pus ընդ սրբոյն ն կամ ճառել:
ծւ յայնմեետէ ամփոփեալ զինքն առաքին-
ւոյն յամենայն աշխարձածուփ ղրօսանաց՝ mo
թից միախ «պարապէեր ն վարդապետութեան.
վասն զի բազումք յեպիսկոպոսաց ե յայլոց պա-
տուական քահանայից ոչ երբէք ժուժէին տնել
ե մեկուսանալ ի մշտարուղխ աղբրերէ վարդա-
պետուցեան սրբոյն, ուր ուրեք ն դիպէր ի ոհ-
ղիս» ի յոստանի ե կամ ի նավա: ծւ կեցեալ wu մս
բազումս ե հասեալ ի յերկար ծերութիւն վախ-
ճանհեցաւ խաղաղական ձանգստիւ ի գաւառին
Բադրնանդայ, ի գիւղն որ անուանեալ կոչի
Բլուր, ի սկզբան ամին երկրորդի Յազկերտի
ոքդւոյ Վոամայ թագաւորին: Պարսից, յամ-
սեանն նաւասարդի,. որ օր երեսուն. էր ամսոյն,
յերկրորդ ժամու աւուրն, որ ե զօր ծննդեան
76 ԴՐՈՒՍՓ Ս.
Ee ee
սրբոյն ի ստոյգ գիտողաց, ե ի Պատմութենէ ե.
ըրեանելւոյ առն կորեան՝ հաստատեալ գիտացաք
լինել նոյն օր ն ծննդեան սրխոյն: ի նմին ամ-
սեան: . |
Եւ վասն ղի ոչ գպյբ իւր արու որդի, բայց
միայն դուստր մի, զոր էր տուեալ կնուժեան
Համազասպայ տեառն Մամիկոնէից ն Հայոց
սպարապետի, որ ծնաւ ի Համազասպայ երիս ա-
րու որդիս զսուրբն Վարդան ն զսուրբն ծա
յեակ ն զերանելին Համազասպեան. որոց ետ ն
կնքեաց սուրը այրն Աստուծոյ Սանակ զստայց-
ուածս գեօղից իւրոց ն ագարակաց, ն որ ինչ
միանդամ էր իւ ետ նոցա ի ժառանգութիւն
ե զաւակի նոցա մինչն. ցյաւիտեան: ծւ wi
բարձեալ զձեոս իւբ՝ օրձնեաց զնոսա opհնու»
թեամբ բազմաւ, ն պատուիրեաց նոցա պահել
զվարդապետուք իւն պատուիրանի սրբոյն Գրի»
գորի, զոր ուսոյց ն աւանդեաց ճշմարտութեամբ
ամենայն աշխարձիս Հայոց, ծառայել ն երկիր
պագանել միումն միայնոյ ձշմարտին Աստուծոյ,
SՑեասն մերոյ ն Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:
Որոց առեալ. զտենչալի նշխարս սրբոյն,
բազմութեամբ քանանայից ն ազատաց, տարան
ի գաւառն Տարօնոյ, ի բնիկ գիւղն իը սեպ
հական, յանուանեալն Սշտիշատ. հ անդ կազ-
մեալ զնանդստարանն սրբոյն՝ պատեցին զպար-
ՂԱԶԱՐ. ՓԱՐԳԵՑԻ kd
կեշտ մարմինն արդարոյն րստ պրժանի ‘hայմն-
նից ճշմարտին: Ուր hk շինհալ եկեղեցի մShd ue
պայծառ ն վկայարան սրբոց զարդարեցին պա-
տուական ն մեծագին սպասուք. ձիմնացուցեալ
կանգնեցին ի տեղւոֆն վանս բազմութեան պաշ
տօնէից, կարգեալ դարման անպակաս պտղոց ի
հանգիստ առաւելեալ եղբայրութեանն. ժողովս
տարնորականս աշխարձայորդոր ըազմութեամբ
հաստատեցին ի աեղւոծն, որ ըստ ժամանակի
բազմամբոխ ժողովըդօթ կամաւոր յօժարութեամբ
ազատք k քանանայք գաւառին, այլ ն կարի յոյժ
ի հեռաւոր տեղեաց դիմեալք յօր կարգադրու-
թեան նորա կատարեն: Որ ի բազում օգնակա-
նութԹիւնս առողծուցեան րստ իւրաքանչիւր ախ»
տից շահէին ի նշխարաց սրբոյն ն. ուրախալից
սրտիւ դառնային ի բնակութիւն յիւրաքանչիւր:
ԺԹ. եւ յետ վեց ամսոյ կատարման նորին
տարւոյ հանգստեան սրբոյն Սանհակայ՝ վախճա-
նեցաւ երանելին Մաշտոց ի Վաղարշապատ քա-
ղաքի, զոր ն Նոր քաղաք անուանեն, յերեքտա-
սաներորդի աւուր ամսոյն մեձնկանի.զոր առեալ
իշխանին Ամատունեաց Վանանայ զմարմին առա»
քինւոյն՝ տարաւ յիւր ի գեօղն, որ անուանեալ
կոչի Օշական: ծւ յոյժ մեծարանօք ղդիր
երանելւոյն կազմեալ mou յիշատակի առնեն ա»
78 ԴՐՈՒՅԴ Ա.
մնենափոյթ պատուով ամենայն բազմութիւնք
ժողովըրդոցն Bյրարատոյ:
Զորոյ ղենտ յածորդգեաց զաթոռ ձայրասլե-
տութեան աշխարհիս Հայոց, հրամանաւ ծնրանել-
ւոfն Մ աշտոցի՝ սուրբն Յովսէփ, որ էրի գաւա-
ոnէն Վայոց Ճորհյ, ի գեղջէն որում անունն էր Խn~
ղոցիմք: եւ ի բարեխօսութենէ սուրբ ձաՖգուցն-
լոցն արանց՝ շնորձեցաւ աշխարհիս Հայոց «ար.
mol ուղղափառ հաւատոցյ մինչն ցամն երկոշ
տասաներորդ Յազկերտի արքային Գարսից ոpդւոյ
Վոամայ:
Վերջ բանիս այս:
ԴԻՈԻԱԳ Թ.
հ Շւ էր Յազկերտի արքայի ձազարապետ
մի Մինրներսեն անուն, այր չարաննար ե
դժնամիտ. որոյ արկեալ ի միտս ի շատ ամաց
գխորձուրդս անօրէնութեան, ի կործանումն նի
կորուստ Թուլամիտ ոգւոց. որում դտեալ օժան»
դակ չար ե սադրիչ անօրէն թիւնաւոր բազմա-
ժամանակեայ մտածութեան իւրում այր մի ի
mnnնժէն Սիւնեաց, որոյ անունն էր Վարազվա-
ղան. որով ըստ նմանութեան սատանայի, որ ի
դրախտին օձիւն խարեաց զնախաստեղծին ձա-
ղորդն՝ նոյնպէս ն նա նովաւ զիւրոյ գառն կա-
մացն վճարել Չանայը զծաճոյսնչ եւ էը Վարազ-
վաղանս այս փեսայացեալ իշխանին Սիւնեաց
Վասակայ. որ ն ըստ ձամրաւոյ ոմանց ատե-
լութեամբը մեծաւ ասէին գկեալն ընդ միմեանս
ղվարազվաղանայ ն զդստեր իշխանին Սիւնեաց.
յաղադս որոյ ծանը քինու ձայնր ձայը ադֆկանն
ընդ փեսային խրում ն ձնարէր սպանմամբ
խնդրել զվրէժս թշնամանաց գստերն իւ-
80 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
ոյ, մինչե հալածեալ հանէր զնա յաշխարձէս
Հայոց: |
Ե. չաբիմացին Վարազվաղանայ գիտացեալ
զանձնարին ոխութիւնն Վասակայ, ն զի n ծ կա-
րէր հանդուրժել սաստիկ բոնուցժեան աներոյն,
յաղագս ծզօրապէս ճոխութցեանն, որով վարէր ի
ժամանակս իշխանութեան իւրոյ փախուցեալ
յերկիրն Պարսից wn Մ ինրներսեն հազարապետն
Արեաց անկանէր: ` ծւ վաղվաղակի խոր»
նուրդ դիւական ի միտս արկեալ առածնորդ
կորստեան աշխարհիս լինէր, ճանաչելով ի նոյն
խորհուրդ չարութեան յորդոր ն զկամսն Մ իճը-
ներսենի. մտածութիւն անօրէն ի միարանու-
թիւն բանսարկուին ի SE) առեալ՝ ուրանայր `
զճշմարտութիւնն ն տարերց հաստատելոց
յԱնրարչէնի սպասաւորութիւն մարդկան, արեդա»
կան ն լուսնի երկիր սագանէր. ն ճեղքեալ
ինքնակամ յօժարութեամբ ի սուրբ ն յարդար
քարոզութենէն կենաց, վոր նանատակն ն առա-
քնալն Հալոց Գրիգորիոս բազում ն մեծամեծ
վիշտս կրելով անձանձրոյթ աղօթիւք ն անզրաւ
խնդրուածովք զցայդ ն զցերեկ վարդապետեալ
սերմանեալ յամենայն ոգի, արձամարհձեալ մեր»
ժէր յինքենէն անօրէնն Վարազվաղան: եւ մտեալ
ի տուն մոխըանոցին զկրակն ասաց գոլ աստուած յ
ն ուրացեալ յանքանկ ն ի միասնական սուրբ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 81
երրորդութենէն՝ եղն դեղագործ մանու ն մատ-
ռուակ կորստեան ոգւ ոց)» անօրինաւն Մ ինծրներսե-
թիւ, ամենայն: տկարամիտ անձանց: Որում այնու»
նետն եղեալ վարդապետ՝ ուսուցանէր փութապէս
իտուէնի գիշերի գառն իշխանն Մ ինրներսեն զպիզծ
սեպուհն Ս իւնեաց զՎարազվաղան ’ ասելով այսպէս ,
BL «Հայեպաց մտաց աչօքդ ն տես Pագաւորու-
թիւն մի այսպիսի, որ ահաւոր է ն ի վեր քան
զամենայն Bադաւորութիւնս, k սաստկութիւն
առննձիոյ L երաձանգի ն կամ կազմութիւն զինու,
որ սարսեալ դողացուցանէ զամենայն տեսողս hk
զլսողս, զծնազանդս ն զանձնազանդս, ընդ նմին
/ զօրինացս յայտնապէս բոտ արժանի մեծ Թազա-
ւորութեանս զրնտրողութիւն, զստոյգն ն զվայե-
լուչն։ Քանզի մվ ոք ոչ տեսանէ յամենայն տիեզերս
զարեգականն զփառաւորութիւնն, որոյ ճառա»
դգայթիւք լուսաւորին ամենայն եղեալք խօսնոց A
անասնոց» ն կամ զերոյ օգտակարուքիւն, որով
կերակրին ն վայելեն ամենայն բանաւորքս» ն կամ
տարերքս ն քաղցրախառն օդոց շնչմունք, որով
բոյսք ն սերմունք ատոքացեալք h հասեալք
ի կատարելութիւն՝ մատուցանեն մարդկան զկեալն
բարի ն զուրախանալն: Սրդ՝ Թէպէտ ն անձննա-
զանդ ե՛ն մեզ այնոքիկ, տեսանեն դայս ամենայն
ն ոչ իմանան, վասն զի ոչ ունին իբրն զմեզ մեծ
իմաստա ն խոհականուցեան խրատա: Եւ վասն զի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 6
82 - ԴՐՈՒՅՖ Բ.
չկարացեալ ճանա չել այնպիսեացն պաստուածս HA
nչ ղօգուտան, որ յի «րաքանչիւր ումեքէ յատոուաշ
ծոցն բաշխին ի մարդիկ՝ յայտնի է ն ստուգապէս,
թէ kh աստուածոցն ցասուցեալ՝ չկամեցան qի-
րեանց բարութիւնսն, որ ի միոյ միոյ որոշողվու«
թեամ, բ վ "րգ եի յաշխարձաս՝ ծանուցանել անմ տացն:
Ւսկ որբ րնդ մերով մեծ իշխանութեամբս ննա
զանդեալ ե՛ն ազգք ե ընդ Հեռամբ այսպիսի ահեղ
A սաստիկ կարդեալք են (նդ Bադգաւորութեամը՝
կորնչ ին զյաւիտենական կորուստն, ն մեք մh~
ղադգրեալբ յաստուածոց՝ «վպատուձասիցիմք»:
Զորո J անմիտ վարդապետութիւն զխորամանգ
ուսուցչին Մ իճրներսենի լուեալ խելացնոր wow~
կերտ նորա Վարազվաղան՝ չկարաց զգալ ապուշ
թեՆէ սատանայաղէն պղտորեալ մտացն, ն առնել
անդրէն պատասխանի անղզգայեալ վարդապետին,
Bt «Աստուած, որ ինքն JիՆքեան պակաս է ն
թերակատար, զիմրդ կարե տալ այնպիսին այլում
զկատարելութեան խնդիր»: Քանգի զգոյսն իւը
ոջ կարե տալ խնգրողին. իսկ որ ինչ իը ոչ
դոյ ուրուք, այլ որպէս մուսն ինչ ի բազում dw
սանց յումեքէ առեալ ունիցի յանձին՝ հարէ տալ
յայնմ մասնէ զոր ինչ ունի. իսկ ղոր ինքն ns
ունի՝ յայտնի է BE ն այլում շնորհել զայն ոչ
զովանալոյ, IA մատուցեալ զայն խնդրեսցէ դար»-
ը
tau
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 83
Հեալ ի Չերմութենէ՝ չպատանէ խնդրոյն. այլ ե
իխնդրողն "յժ անմիտ ճանաչի յամենեցուն ն ար-
ժանի ծաղու։ Քանզի ե նոյն ինքն խնդրողն Sw
աստեաւ դիտէ, թէ որ ինչ ինձս պիտի, յորմէ
կամիմնն խնդրել նորա shpyն ոչ տալ կարէ. ե բազում ՝
թախանձանօք ն յերկար դեգերմամը խնդրեսցէ՝
յայնպիսւոյն՝ անմիտ է ելի է ապաշաւութեամը.
որպէս ԹԷ ի շրոց ոք խնդրիցէ ցամաքութիւն,
են ի հրոյ հայցից ոք գիճութիւն, ն կամ զարե-
դակն աղաչեսցէ ոք Jաղադս զովացուցանելոյ, ն
կամ ի գիշերոյ պահանծջեսցէ ` ոք "J I զեդեալն
իF նոսա յԱստուծոյ մասունս՝ կանն ունին, uwhe-
մանեալ զնոյն hk մատակարարել բոտ իւրաքան-
չիւր մասին, ձարկաւորին անդադար հատուցա-
նել աշխարհի, ոչ իւրեանց կամաւ, այ| ըստ հրաշ
մանի Արարչին իւրեանց), ոխ էն Աստուած: ճշմա
բիտ» արարիչ ամենայն լինելութեան ժամանա-
կաց A տարերցյ Չերմութեան նցրտութեան, դաշ
մաքութեան ն խոնաւութեան, լուսոյ ն խաւարի.
ն ունի յինքեան զամենայն րովանդակապէս. ն
որք խնդրեն ի նմանէ արժանաւորապէս՝ տայ ն
վնու զամենայն կատարելապէս րստ իւրաքանչիւր
ուրուք պիտոյից ն կամաց:
Զոր ն իւր իսկուսեալ զայս ամենայն ի ման»
կութենէ իւրմէ անօրէնն Վարազվաղան՝ pա)
դիտէր. բայց ինախանձ անօրէնութեան ընկղմեալ
84 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
րնդ աներոյն՝ խորհր ի միտս իր` այրն աստուա«
ծուրացչ սադրելով Պա դի փն, որ միացեալ ներ- |
կեալ էր է սրտի նորայ թէ «իմաստս ա ju իմ A
Ջանս h արարուած՝ երկուց իրաց առիլժ է ինձ
բարւոյ: կամ ձաւանի աշխարհն Հայոց hk ուրա»
Պայ՝ մեծաց պարգնաց ն պատուոյ արժանի լինիմ
յԱրեաց, որպէս հաւատարիմ նախագիւտ k oդ4-
տացոյց այսպիսի կարեոր ե մեծ իրաց» k կամ
չծաւանին՝ յանձն առնուլ ն ընդդիմանան, ( ե )
չկարացեալ կալ առածի այսպիսի մեծի ուժոյ՝.
կորնչին ամենեիմբ: տամբք hk կարասեաւ. կորնչի
Թերենս նիմ Թշնամին յիրիս յայսմիկ: ւ ես ԹԷ-
պէտ ն ոչ միոյ այլ իմիք չհանդիպիմ բարւոյ՝
սակայն շատ իսկ է ինձ HA բաւական լուրն ն տես
կորստեան ժշնամւոյ իմոյ քան զամենայն onւinu
A մեծութիւնաս որ ե՛ն յաշխարհի»:
եւ զայս ամենայն ջար իմացմունս անձին
իւրում զաւակի, իմացեալ Սիւնւոյ սեպնին անօ~-
րինի hk տարեալ ի դլուխխ՝ չմոռացաւ հ աստուա-«
ծային տեսչութիւմնն. uw j{ աստէն իսկ նախ րն-
կալեալ JԿրդար դատաստանէն Աստուծոյ զվճիո
հատուցման րատ արժանի գործոց իւրոց: քանզի
տեսիլ նշաւակի եղն ամենայն տոհմին իւրոյ ն
գաւառին մարդկան: Վասն զի ի խորձրդակցէն,
ի դիւէն իւրմէ, տան ծեալ wu բազումս առածի
ամենեցուն ձանապազօր նշաւակօք, զգետնեալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 85
փրփրեր անզգայութեամբ, ն չկարացեալ ասել, Թէ
մեղայ» Վասն որոյ գտեալ դի-ին ամենաթափուր
ձեզձոյց: որն զՊնացորդս ժանանուտ ա
- խորտկին իւրոյ եթող զաւակին իւրում, ըստ դրե-
դեցան կերակրօք, ասէ, որ միւս եա արգման՝
արանք» ծւ աավես ոա աստէն ընկալեալ
wal բոցոյն: Bnpոց ձեռն սկիզբն առեալ գայր
բական սուրբ հանատակին Գրիգորի տեսլեան
յորում լուացեալ դասք անագոյն այծեացն, ի սպի»
ցելոցն յետս դարձեալք ընդ կրունկն՝ անցանեին
ընդ Չուրն, ն փոխեալք ի նմանութենէ սպիտա
կացեալ դառանցն ի դոյն սնացեալ գայլոցն՝ յար-
ձակէին ի վերայ դառանցն ն արեան ճապաղիս
հանէինչ Որոց նախ` hk առածին յառացատեսու»
եանն սրբոյն, ի գառնութենէ ի գայլութիմն
(|
86 ՐՈՒՅ Բ.
փոփոխման այն այր ի տոհմէն Սինեաց եղե
պատճառ . կորստեան բազմաց ն կոտորածի [TS
խարձիս Հայոց:
; հ. Ե. լուհալ զայս ամենայն բանս անօ.
ըինին Միձրներսենի ն խնդալից եղեալ, քանդի
եգիտ սատար մանաթոյն ն գրգոիչ անօրեն իւ-
բում չար մտածութեանն զայրն զդիւազգեաց զվա-
ըաղվաղան, մտեալ խնդալից առ Թագաւորն Յազ-
կերտ՝ սկսաւ խօսել րնդ նմա առանձինն են ասէ.
«Ոչ միայն ղզվայելչութենէ յանից, եթէ ձրպէս
ի դէպ Է տերանց օդտել ի ծառայից, զայն նեք
հոգալ պարտ.է տերանց, պյլ ն յաղագս գիւտի
ռայից մի կորիցեն։ Վասն զի որպէս դու վասն
en շաձիցն ն րց փոյթ յանձին ունիս 1 o4-
տուածոցն արժանի առնել՝ չկարէ ոք ասել զպարգնա
րեալ պանին. Թող Թէ որոք բաղում ոգիս հնարի
ի մոլորութենէ ի ճանապարհ ածել h* ղանէծս պան«-
ցուցանել ընդ արդարա փառք ն շքեզութիմնք որ
ա յնպիսեացն ոգւոցն բնձեռին յաստուածոցն՝ ”$
ոք կարէ բանիւ ասել զայն ն պատմել ն կամ ընդ
գրով բովանդակել: Սրդ՝ քանի աշխարձք են, որում
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 87
| կամիք իշիէp ն զորս կեցուցանել: ծւ նախ Wn ue
ջին` որպէս Հայոց մեծ աշխարհն պիտոյ էնb oգ~
տակարչ ն առ: նմին վրաց ն Աղուանիցն. ն միայն
օդաիցն. նեթԹ հայիք, զոր ընդունիք յաշխարձացն.
kh որ մեծն է ն կարնոր՝ JԿղագս այնչափ կորուռ
սեալ ոգւոց դգիւտի՝ զայն բնաւ. kh զմ տա իսկ
չածեք. ն ոչ հոգայք- ն զայս ոչ գիտեք, եԹԷ րնդ
ամենայնի այնչափ անձինն ծամար տալոց եքաս- a
տուածոցնչ Զի եթէ. հոգայք բնդ այնչափ ողգւոյ
փրկութեան՝ դիտացնք, զի աւելի քան զաստի Թա
գաւորութեանդ մեծութիւնդ ղոր ունիք)» ոգւոցն
բարին մեծութիւն որ լինէր անդ՝ շատ օդուտ էր
ձեղ ն պիաոյ: ծս առաւել այլ օգուտ մեծամեծս ն |
կարնոր իրս տեսանեմ JEpe յայս Արեաց աշխար-
հիս: Վասն զի դուք ինքնին գիտէք ն ամենայն
Սրիջ՝ զաշխարհն Հայոց, Թէ որպէս մեծ է ն պի-՛
տանի, ե don ll սահմանակից է կայսեր bao
Նութեանն, ն զօրէնս ն պաշտօն զնոյն ունի, զի
կայսր զիշխանութիւն նոցա ունի: Եւ եթէն մե-
"ց օրինաց ընտանեցուցանէք զնոսայ ն ընդել- |
նուն, ե կարեն ճանաչել, եթէ գայժմ մոլորեալք
էին, k արդ ի ճանապարհ եկեսցեն՝ այնուհետն
զձեզ սիրեն նե զնրեաց աշխարհս, ն ի կայսերէ
ն յJօրինաց նորա ն յաշխարձէն մերժին ն ձեռա ,
Հան ի բաց: Եւ լինի այնունետն աշխարհն րնդ
մեր սերտ սիրով A միաբանութեամբ: Եւ յորժամ
88 . ԴՐՈՒԱԳ Բ.
Հայք սերտիւ մեր լինին՝ Վիրք ն Աղուանք այ-
Ֆունետն մեր իսկ. են: եւ իմ թէպէտ ն էր յա-
ոածազո IU հոգացեալ զայսպիսի մեծ իբս ե զմ nw
- ածեալ: ցուզանել ձեզ` առաւել նս. հաստատեալ
յառնէն, որ ի Սիւնեաց, տոնմէն՝ գիտաց, ձեռա
Պալ ի մոլար օրինացն. զոր ցայժճն ունէր, ն բնա»
բել ճշմարխիտ h զհաստատուն օրէնս մեր, զոբ
կամաւ hk պախորժելով յանձն Eun. զոր Ւ նմանէ
աւելագոյն ծանեայ ն հաստատեցի gon զնո-
գնոր ն զմարմնաւոր, որ յիրացս յայսցանն լինե-
1"ց է ձերում թադաւորութեանդ. նե առ հասարակ
ամենայն Արեաց աշխարձծիսչ: Այլ նոր սերտ սի-
րով bm զանձն. իւր այրն ե ընտրեաց զլաւն՝ ար»
ժան է. դիպել երնելի փառաց ե առաւելապէս
spատnուnյ քան զամենայն ընկերակիցս իրն տոն-
մակիցս, որպէս զի տեսեալ տոնմին նորա ն ամե-
Ֆայն. Հայոց աւադանւոյն գմեծամեծ բարիս hk
զշջեղութին, որ ի ձեն) ի վերայ նորա յայտնի
լինի, ի նախանձ գրգոնալ ն նոքա այսպիսի կե-
Ֆաց ե բարւոյ հանդիպել՝ յօժարութեամբ յանձն
առնուն զձեր հրաման, ն մի դմիով ելնելեալք
փութան կատարել զկամս ձեր: ծւ եթէ այս այս-
պէս լինի միշտ ի խաղազութեան ն յանձոգու-
թեան կայ. թագաւորութիւն Արեաց աշխարհիս. |
ասլա թէ 9 լինիցի այս պյսպէս՝ կասկածեմ y dd
ոածիկայսն, ի գուցէ որում օրինացն են հաս ՝
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 89
hp vt ter honk Uptng afer a
բացն յայնցանն»:
լէր Յազկերտ արքայն Պարսից ի չարախորնուրգ
ե ի դժնամիտ հազարապետեն իրմէ Մինրներ-
ubձնէ, հաճեալ րնդ իմասան ե դովեալ՝ յայտնէր
նայն Մ իհրներսենիչ Եւ ամենայն Արեաց առ հա
սարակ զարմացեալ ն դովեալ զխբատն' վաղվա-
TA 4nչbp- ղմոգսն, hk դրեալ ղօրենս մոդու-
այսպես.
հԲA. «Թ ագաւորացն առանոց, որ նախ քան
զիս իմ նախնիքն էիննզայս Թագաւորական գան
ունէին, nչ դիտեմ եթէ յաղագս այլ ինչ մեծ ան-
պարապութեմնյ, ն Թէ չխորձելով զայսպիսի ծանք
kh կարնոր պէտս՝ չնոգացան իրաց: Ւսկ իմ զմտաւ
մարդկանէ Սրեաց աշխարհիս տեղեկացեալ, Թէ
որ միանգամ րնդ իշխանութեամբ մերոյ Bագա-
տորութեանս են, որպէս օգտիւք ն այլ հպատա-
կութեամբ վայելեմ ինոցանք՝ նս առաւել պար»
տիմք ընդ փրկութիւն ե ընդ գիւտ ամենեցուն
ճոգւոց հոգալ ն գտանել, ն եթէ յանկարծ ծու-
90 'ԴՐՈՒԱԳ Բ.
լցեալ «գտանիմք` յայսպիսի Sho. յոգողութենէ՝
տեղեկացաք յօրինաց մերոց, Bէ.ծանը wiunnL~
Ru կրելոց bp յաստուածոցն: Արդ եթէ. մեք
պատուձտախի մք վասն չբողոքելոյ: ումեք F ձն 9`
ձեղ առաւել աւելի hu արժանի է երկնչել, BE
հեղգայք ինչ յիւրաքանչիւը ձողւոյ օգտն, ղի
ի մէն) պատուձասիք ն աստուածոց: Վասն որոյ
ն զօրէնս մեր ղստոյգ ն զարդար գրեցաք ն տուաք
բերել wr ձեզ. ն կամիմք, եթէ որպես ուք օգ-
տակար աշխարհ էք ն մեր սիրելի ղմեր արդեօք
զարդար ն զկյիո օրենս ուսանենիք ե ունեիք, ն
չպաշանծիք զայնպիսի օրէնս, որ ամենեցուն: fh
յայտնի են, MBE-unn ku ն անօդուտչ Արդ լունալ
ձեր qi, եր հրամանսդ՝ կամ աւ նսիրով յանձն առէք ,
ն բնաւ ամենեիմը զմիտս ընդ այլ ինչ Sf mm ~
նիք: Այլ A այս համ եղն մեզ, զի ն զկարծեցեալ
զձեր օրէնսդ IL մեզ գրել հրամայեցաք ձեզ,
եթէ որպէս կորուսեալ էիք մինչն ցայսօր: եւ
յորժամ դուք իբրն զմեզ ճանաչողք. ճշմարիտ
մեր օրինացս լինիք՝ Վիրք ն Աղուանք ըստ hr
ն ձեր համա ծիշխեն ելանել»:.
հ. եւ ընկալեալ զայսպիսի հրովարտակ ամե-~
նայն Հայող աւագանւոյն hk ընթերցեալ զամենայն
դրեալսն ի հրովարտակին, hk զայն hu իմացեալ,
Թէ ղօրենս անօրէնութեան իւրեանց դրով առաքէ
առ նոսայ: ծանուցեալ A զառ ի ծածուկ uhm
ՂԱԶԱՐ. ՓԱՐՊԵՑԻ 91°
թշնամւոյն, զոր ձգէր խորամանկութեամբ J™-
նարատ Bom Քրիստոսի՝ տրտմեալ առողջախոր»-
Տուրդ ժողովուրդք սուրբ հօտին Քրիստոսի ի կոր
կործանեցան, Թէ ընդէր իսկ բնաւ այնսիսի դառն
ն (ի Bp նop ծնեալ ի նոցանէ ճառեցան բրբ»: «Մ F |
դուցէ, ասեն, աճեցեալ ի պակասամիտ նի փառա |
խնդիր անձինս թերաձաւատ մարդոց, ցարածար
ձգտեալ արմատաս՝ կորնչիցին բազումք, վրիպեալք
ի ճշմարիտ ն JԿրդար հաւատոցն Քրիստոսի»:
Ժողովեցան այնուհետն րստ հրամանի. ma
նուտերացն Հայոց սուրբ եպիսկոպոսք ըստ: դաշ
uառայ աշխարհին Հայոց, ե պատուական . &pի-
յունք ն վանականք, որք են այսոքիկ եւ'Ցով-
սէ փ, որ. Bէպէտ A երէց էր րստ ձեռնադրու-
թեան՝ այլ զկաթոդիկոսութեան Հայոց զաթոռն
ունէր ի Դամանակին. տէր Մնանիա՝ Սիւնեաց
կպիսկոսոս, տէր 1p ուշէ՝ Արծրունեաց եպիսկո-
Pa տէր Սանճակ՝ Տարօնոյ եպիսկոպոս սուրբն
Սահակ՝ Ըոշյտունեաց եպիսկոպոս, տէր Մելիտէ՝
Մ անձկերտոյ եպիսկոպոս, տր Ւնզնին՝ Բագրե-
ւպանդեայ եպիսկոպոս, տէր Սուրմակ՝ Բզնունեաց
եպիսկոպոս, տեր Թաթիկ՝ Բասենոյ եպիսկոպոս,
յեր րեմիա՝ Մարդաստանի եպիս ոuոսյ "տnbր
"Գաղ՝ մանանդեայ եպիսկոպոս, տէր Բասիլ՝ Մ f~
կաց եպիսկոպոս, տեր ծղբայը՝ Սնձնացեաց եպիս
կոպոս, տէր Sաճատ՝ Տայոց եպիսկոպոս,. nlp
92 ` ՉՐՈՒԱԳ Բ.
" Քասուն' SՑարբերունոյ Mal (4 տէր / Չա էե
Մ անանաղւոյ եպիսկոպոս, ը Եծզիշէ՝ Ամատու-
նեաց եպիսկոպոս, տէր Dob Ապանունեաց
| եպիսկոպոս: Այսոքիկ ամենեքեան եպիսկոսպոսքս.
ե ի պատուական երիցանց՝ սուրբն Դնոնդ, | ն քո-~
րէն ի. Մրենեայ, ե Դաւիթ, ն այլ պատուական
երիցունք, ե աւագ վանականք բազումք). հան»
դերձ սքանչելի ն հրեշտակակրօն տերամբն Աղա
Նաւյ որ էր J"զգծն Արծրունեաց: եւ որք ի նա-
խաբարացն էին ժողովեալք՝ տէրն Սիւնեաց Te
uակ, ե տէրն. Արծրունեաց Ներշապուհ, Վրիւ
Մ աղխազ, տէրն Մ ամիկոնչից k սպարապետն
Հայոց Վարգանն, տէրն Վաննունեաց Գիւտ, տերն
Մ ոկաց. Արտակ, տէրն Մնձնացեաց Շմաւոն, տէրն
Ապաճունեաց Մանէճ, տէրն Վանանդեայ Սոա-
ւան, տէրն Արշարունեաց Արշաւիր, աէրն Ամա-
տունեաց Վաճան, տէրն Փնունեաց Ատոմ, տէրն
Պալունեաց Վարազյշապուն, տէրն Աշոցայ Հրա-
հատ, տէրն Դիմաքսենից Հմայեակ, տէրն Արե-
ղենից Գազրիկ , տէրն Առաւեղենից Փափագ, Վրէն
Զիւմնական: Այսոքիկ ամենեքեան աւագ տանու»
տեարք) հանդերձ աւագ սbեպհօք ե բարեպաշտ
եպիսկոպոսօք ն աւագ քահանայիւք ն վանակա-
նօք, պատասխանի ծրովարատակին- գրեին առա
գաւորն Յազկերտ ն առ ամենայն աւագանին
դրանն այսպէս. —
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 93
Ph. cP լուսաւոր hk V2 ճշմարիտ օրէնս մեր
գրեալ է, որ thy ընդունայնութիւն hk բարբան9-
մունք թուին, թէ «Մաումյք» հնազանդ լերուք
մարմնաւոր տերանց ձերոց՝ որպէս Սստուծոյ».
hk մեր բատ կարի զօրութեան մերոյ երկուցեալ
նախ ի 5րամանէ օրինաց մերոց, ն ապա ի ձեր
ի մեծ թագաորութենեդ, եդեալի մտի՝ ոչ միայն
բոտ երկիւղի մարդկան, որպէս wn ականէ, րստ
օրինի չար ծառայից ծառայել ձեզ, այլ կամաւ
իսկ hk յօժարութեամըբ՝ յամենայնի aճեր կամս ն
զերաման կատարել. ե ծառայել ձեղ nչ միայն կա
բասւոյ ծախիւք, այլ ն զարիւն անձանց մերոց
h որդւոց ի վերայ ձեր դնել: Բայց վասն նոգ-
ung մերոց դիւտի ն կամ կորստեան՝ զձեզ ինչ
ամենեին այդ հոգ մի աշխատեսյցէ։ Եւ վասն պար»«
դնի ն պատուհասի որ երկնչիքդ յաստուածոյդ
յաղագս մերոյ ոգւոց, որպէս ասէքդ՝ ի մեր ան«-
ձինս hk յոգիս հասցէ յԱստուծոյ օգուտն այն hk
կամ` պատիժ: Բայց դուք ղիրսդնեթ զայդ լոեսլ
——
\
կային բնութեանց փոխել զերկնից տեսչութինն
J“ տեսութիւն՝ նոյնպէս A անձննալ է՝ ոլ ի բնէ
ուսեալ b fp h հաստատեալ Jopրէնս յայս՝ անսալ
անգամ լ"ել ոչ կարեմք, քանզի hk կամիժմք իսկ "9,3
«Bյլ վասն օրինաց ձերոց, ղոր գրեալ էր [
|
ի
94: ԴՐՈՒԱԳ Բ.
տուհալ բերել աու Վմեզ՝ մեք Հեզ nչ երբէք [ub մք:
Մինչ որ այդր լինիմջ ի դրանն, ն կամ ի մո-
գուցդչ, որ ձեր օրէնսուսոյցքդ իմն կոչին, այպն
արարեալ արձհամարձեմք.* Թող Թէ ն գրոց նա
յօժարեցուցանեք զմեղ կարդալ լսել, որ ինչ ոչ
տունելոյ Վպթջագաւորութիւմնդ ձեր՝ ն բանալ պանդա
զգրեալսդ hk կամ տեսանել ոչ կամեցաք. զի o-
րենս, ղոր: ճանաչեմք եթէ սուտ են ե ան միտ
ն տեղեակ եմք իբրն զձեզ՝ ղայն ոչ կարգալ պալատ
է ոչ լսել: Վասն զի ընդ կարդալն ձարկիմք ն
ծաղը առնել, ուստի օրէնքն ն օրէնսդիրքն հ որք
պաշտեն զայդպիսի խաբնութիւնս՝ ի միասին ժյնա-
մանին: Յաղագս որոյ ն ոչ qմեր օրէնս դրել lh
տալ բերել առ ձեզ, րստ հձրամանիդ ձերոյ,
hk զարժանի ծաղու օրենսդ չհամարեցաք արժա»
նի կարդալոյ ն մատույցանելո ի մեզ, զի մի
զոր բոտ ձերում իսկ մեծի խրատոյդ պարտ էր
զմտաւ ածել ի գրելն ն՛ի տալ բերելն առ մեզ,
— մեք զիմրդ զայսպիսի զաստուածասեր ն զճշմա-
ըիտ օրենսն- դրիցեմք առ ձեր անգիտութիմնդ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 95
է բաւատաոյս մերոյ յայտնի լիցի, զի տարերց ոչ
ծառա յեք, արեգական ե լուսնի , հողմ ny ն կրակի p
որպէս դուքդ: kh բազում աստուածոցդյ ղոր ա-
նուանէքդ դուք ի յերկրի ն ի յերկնի՝ պաշտօն
ոչ մատուցանեմք: Քանգի ուսաք ն հաստատեալ
ծառայեմք: միումն միայնոյ ճշմարտին Աստուծոյ,
որ արաբ զերկինս ե զերկիր ն զամենայն որ ինչ
ի նոսա, ն նա միայն է անուանելոցդ ի ձէնջ
աստուածոցդ Աստուած ն արարի ML թագաւոր թա-
դաւորաց ե տեր տերանց» հ նմա միայնոյ վայել
է ամենայն բանաւորաց՝ մատուցանել երկրպա»
դութիւմն A պաշտօն»:
pb. Be գրեալ զայս ամենայն բանս ի նա
մակին սուրբ քահանայից ժողովոյն, kh հանդերձ
ամենայն Ննախարարօքն Հայոց ետուն տանել աո
թագաւորն Արեաց Յազկերտ: ծւ նորա հրամա եալ
կոչել զմոգսն ն զամենայն աւադասն. դրանն՝ hn
բանալ զնամակն զոր առաքեցին Հայք, ն կար»
դալ առածի ամենեցուն: եւ լուեալ զբանս Պա
մակին Pագաւորն հանդերձ մոդօքն A ամենայն
աւազանեաւ դրանն, ն սրտմտութեամբ բարկու-
եան դրդգուեալ՝ հարցանէը ցմոդսն ն ցամենայն
Արեաց աւագանին, թէ «Զեզ զիարդ թուի, ծա
ռայից այդպիսի. աներկիւղ համարձակութեամբ
գրել TI իւրեանց. տէրն»: Ւսկ դասք մոգուցն ն
ամենայն մեծամեծացն աւազանւոյն դրանն՝ յոտն
96 ԴՐՈՒԱԳ՝ Բ.՝
կացեալ ասացին, BE «Շոցա զնորուստն անձանց
իւրեանց ն աշխարհի գրեալ է աղ ձեց. բ"/ց ձեղ
թէ որպէս պարտ է ծանուցանել նոցա զճեր տէ-
րութիւն hk զնոցա ծառայութիւն՝ զայն դուք
իշխէpք»: Առաւել նս դրգոնալ զքագաւորն ն
զամենայն աւագանին ասելով. «եթէ ոչ ուստեք՝
եին նոքա Jայլուստ օգնականուժեան յոյս՝
զայդպիսի բանդ ի միտս խակ իւրեանց նկատել
| չհշխեին, Թող Թէ նամակաւ առ ձեր Թագասո-
բութիմնդ առաքել»: Զայս չարախորձուրդն Մ իոբ-
ներսեն ասէր:
Եւ թագաւորն Յազկերտ իբրն [ուա զայս
ամենայն ի մոգուցն ն յամենայն դրան աւա-
դանւոյն՝ սրտմտութեամբ ղայրացեալ՝ հրաման
ետ վաղվաղակի հրովարտակս առնել յաշխարհն
Հայոց ն Վրաց ե Աղուանից: եւ հրամայէր գրել
յերեսին հրովարտակսն, զի ամենայն տանու
տեարքն ե աւագ սեսպուհձքն երեցունց աշխար-
ծայցն փութով ն անխափան ի գուռն եկեսցեն.
ch ոլր ոք, ասէ, ծուլացեալ յապաղեսցէ՝ առանց
ամենայն թողութժեանց մանու պատուհաս կրես-
gb»: ծւ հասեալ հրովարտակս այս յերեսին J"
խարձսն, Հայոց, Վրաց ե Աղուանից, ն ընթեր
ցեալ առածի նոցա, իբրն լուան զայնպիսի ստի-
պով ղկոչումն զամենեդցունց՝ անդէն ն անդ գի-
տացին զպատճառս իրացն, ԹԷ չէ խաղաղու»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑՅԻ 9?
Թեամբ, այլ կորստեան գոց է ստփպումն կոչ-
մ անա այսորիկ. արամ ե ալք պզմկէին 4. յԱստաւ-
ծոյ օգնականուքիւնն ապաստանեալ ապաւինէին:
Պատդամաւորութիմն այնուձետն երեքին
աշխարհքն Wn միմեանս առնէին hk ուխտադգրու»
թիւնս, ն բաղում երդմամբ Աւետարանին հաս
տատէին: Խորձէին՝ զչերթալն որպէս ապստամ»
բութիւն կարծեցուցանել, ե զերթալն խոովեալք
տարակուսէին. հաշուքին գերթալն լաւագոյն, ն
ելից իրացն գԱստուած կոչէին օգնական: Բայց
զիւրեանց զմիտա ն զբանս ն զխորձուրդա, միֆ-
նարդութեամբ սրբոյ Աւետարանին, անքակ k
աներկնան “un միմեանս հաստատնէին, pL «ծր-
թամբ, այո, այլ ուրանալ պԱրարիչն երկնի A
երկրի ns հաւանիմք: ծւ Ju կատարի մեղ յԱս-
տուծոյ, յորժամ ցուցանեմք զմեզ Քրիստոսի մի
մարմին kh մի հոգի» յիշելով զսուրբ գառաքեալսն,
զբարոզքն սուրբ եկեղեցւոյ, որոց եր սիրտ մի ն
ոգի մի. որոց բարեխօսութեամբ ուղզեսցէ զմեր
պատասխանիս աոածի ահեղ Bագաւորին Փրկիչն
մեր hk Sէր Յիսուս Քրիստոս, hk պանեսցէ զմեզ
վարձակմանէ չար գազանին, որ դիմեալ գայ փ
Վերայ մեր. քանգի nչ երբէք Աստուած զմիա-
բանեարսն ի բարի կամս եթող ի ձեռաց: Իսկ
Լ սք «րոշեալ ձեդքեպսցի յայս ուխտես միա
բանութեան՝ ն Որդի մարդոյ, որպէս h նքն
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ | 7 |
ԴՐՈՒԱԳ Բ.
իսկ wut, ուրացեալ ընկեսցէ զայնպիսին յերե- |
սակց իւրոց տուածի Հօր եւ հրեշտակաց երկնից»:
Եւ այսպէս միաբրանեալք ուխտիւք ե երդ-
մամբ երեքեան աշխարհքն, Հայքչ Վիրք, Աղուանք,
դնացին ի դուռնչ |
եւ որք ի ժամուն ի մեծամեծ աւագանւոյն
Հայոց յուղի անկհեալ ճանապարհձորդեցան՝ wjun~
Քիկ bl. ի տոն մէն Սիւնեաց Վասակ Սիւնեաց
տէրնյ, որ եի ժամուն մարզպանն էր Հայոց. k
ի տոն մէն Արծրունեաց Ներշապուհ, ի տոն մէն
Ռշտունեաց Արտակ. ի nnd էն Խորխոռունեաց
Գադիշոյ: ի տոնմէն Մամիկոնէից Վարգան, Հայոց
ասպարապետ ն տէրն Մամիկոնեից: ի տոնմէն
Մոկաց Արտակ. ի տոհմէն Ապանունեաց Մանէճ.
ի տոհմէն Ամատունեաց Վանան. ի տոհմէն Վա-
հնունեաց Գիւտ. ի տոհմէն Մնձնացեաց Շ մա
ւոն: ծւ յաշխարհէն Վրաց՝ բդեշխին Աշուշայ ն
ա j| տանուտեարք աշխարհին:
nՉ. Եւ հասեալք ամենեքեան unpա ի դուռն՝
յանդիման եղեն նախ մեծամեծացն դրան ար»
քունի ե ասլա թագաւորին Յազկերտի: Հրաման
տուեալ արքային Պարսից Յազկերտի աո վաղիւն,
որպէս զի ամենայն աւագանին դրանն հանդերձ
երնելի մոդօքն առածի նորա լիցին ի խորանին:
ծ. ասացեալքն ի թագաւորէն կատարէին առ
վաղիւն:
a
` ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 99
Սպա հրամայէր զուղեկեալսն ի Հայոց, ի
Վրաց hk յԱղուանից զառածեաւ ածել: ծւ նախ
դոյն հարցեալ ցծայոց տանուտեարսն ե ցսեպուհսն՝
ասէր, եթէ «Նախ հ առածին կամիմ լ"ել ի ձէնջ,
եթէ զինչ համարեալ եմ ես ձեզ, ն կամ թէ
դուք որպէս կարծէք դձեր անձինս լինել մի»: Եւ
նոցա պատասխանի արարեալ միարան ասացին,
եթէ «ly հրամանիդ տեսութիւն ն գիտելու-
թիւն ն առանց պատասխանի լ"ելոյ ի մէն 9
յայտնի է ամենայն Արեաց եւ անարհեաց»: եւ թա-
դաւորն անդրէն երկրորդեալ ասաց չեցէ «Յայտնի
ն անծածուկ են այնոցիկ, որ ընդ իմով իշխա-
Պութեամբը են ն երամանի իմում ընդդիմանալ
չիշխեն ամեննեին. Բ“1ց hu ի Հէն 9 կամիմ լսել,
ն զձեր ճանաչողութիւնդ կամիմ դիտել, եթէ
զինչ հաշունալ կարծէք զիս. ասացէք ցիսծ: ծւ
նոցա պատասխանի արարեալ ասացին, եթէ «Մ bp
ձեզ Թագաւոր դիտեմք, որպէս ամենեցունց՝ wr ~
ւել lu մեր. իշխանութիւն ունիս նման Աստու»
ծոյ ի վերայ մեր L ամենայն մարդոյ որ է ի
Bադաւորուժեան քում` սպանանել ն կեցու-
ցանել»:
եւ Յազկերտի արքայի լուեալ ի նոցանէ h
ամենայն դրանն աւագանւոյն զայսպիսի un ~
խանիս՝ ասէ ցնոսա թագաւորն Յազկերտ. a«lyդ
պատասխանիք ձեր ի նամակէն, զոր ետուք բե-
100 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
րել Mn իս՝ ou հեռի են ե աննժմանքչ Վասն
զի ի նամակին յայտ արարեսլ էր, ԵԹԷ է իմիջ»
որովք ծառայեմք քեղ ն կամաց քոց ն հրաշ
մանի չրնդդիմացեալք: հաւանիմք. ն է ինչ, զոր
ns phեղ պարա է ասել ն ns մեղ նար է Բնա-
զանգել ն յանձն առնուլ: Արդ` ի մեր թագաւո
րութենէս ն ամենայն Արեաց ի ձէն9 նախ ն
առածին կարեոր ն պիտոյ խնդիր այդ է, ն
այդու ճանաչի մերառ ձեզ տէրութիւն ե խնա-
մարկութիւն, ն ձեր առ մեզ արգարամտութեամբ
ծառայութիւն ն հնազանդութիւն. զի զվաստա-
կոյ ն զօգտէ,: որ մինչի դայսօր ձեր առ մեզ
թադաւորս ն առ Սրեաց աշխարհս ցուցեալ գոհ
եմք. ն արդ կամիմ պատուով ն մեծամեծ փա
ոօք արձակել զձեզ յաշխարհն ձեր. միան եթէ
զայդ նս զիմ զկամս, որ վասն ձեր հոգւոյ փրկու-
եան հոգացաք՝ յանձն առնուք ն դառնայք ի
կորստեան ճանապարհձեն, յորում ցայժմ իբրն
զկպը մի ի խարի շրշեալ էիք: Սալա եթէ
այլազգագոյն ինչ խորձիք, ե արդարն յորում
միտս ե մոլար օրենս ցայժմ կեցեալ էք ն ի
նմին յամառեալ պնդիք դուք, Հայք, Վիրք ե
Աղուանք՝ առ ոչինչ համարիմ զայնչափ ի ձէնջ
օգուտս ն զվաստակս, այլ կնաւ ն որդւովքբ ն
ազգաւ կորուսանեմ ի միջոյ:
ծ. լուեալ զայս ամենայն բանայ պատուոյ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ: 101
h խոստմանց ե. մuhnւ. սպառնալեաց, ի թա
գաւորէն Պարսից. ծազկերտէ երեցունց աշխար»-
հակ ադապտանւոյն՝ լոեցին IIL A վայր. մի այլքն»
բայց յառա) կացեալ աներկիւղ ն քաֆասիրա
mop Վարդանայ Մամիկոնէից տեառն ե Հայոց
սպարապետի՝ պատասխանի ետ թագաւորին Ցազ-
կերտի առածի ամենայն բազմուժեանն ե ասէ,
եթէ «Բազումք են յայս երից աշխարձաց յազա-
աւուրբք» ն շատ են, որ ի խոնարհ են: Զվաս-
տակ ն զեպատակութին, ղոր ծառայից պարա
է: առ իւրեանց տեարսն ն առ Թագաւորսն Wn~
նել՝ զայն նախ դույ, որ ամենեցուն տէրդ bu, h
ապա` ամենայն Արիք, զիմ ն զիւրաքանչիւր ի
նոցանէ մինչն ցայժմ' քամ դիտեք, ն աչ ինչ
պիտոյ է ինձ ն կամ ումեք իսոցանը զիւր զվաս-.
ն յառած ի մտի այսպէս եդեալ իմում անձինս,
զի եթէ ն գոյ հնար առնել զմի անձն իմ բազում
անձինս, զոյժ ն զյօժարութիւն կամաց առաւել
ես քան զնոյնս, զկեանս ն զկարասի, որ դամ մի
յիմում տանս կայ, ձեր առնելով, ն ի վերայ Արեաց
տեառն ն ի վերայ Սրեաց աշխարձի եդեալ է ի մտի
մաշել: Բայց դօրէնս, զոր ուսայ յԱստուծոյ ի ման«-
կութենք իմմէ, Թողուլ ն րնդ երկիւղի մարդոյ
փոխանակել՝ չէ հնար» Ցի եթէ ի մարդոյ նկա»
102: ԴՐՈՒԱԳ Lo
— —- — _ - —~<e— ee — — — oo —
լեալ էր ղարդար վարդապետութիւնն, զոր հաս
տատեալ է ի միտս իմ, դիտէի թէ ճշմարիտ են,
h ուրանայի՝ ողորմելի ղանձն համարէի. թող
Bt օրէնս, զոր րնկալայ ն ուսայ ի բերանոյ
Աստուծոյ՝ վաճառել րնդ երկիւղի մարդոյ ն սնուտ|ի
փառաց. pu լիցի: Իմ պատասխանիք այդ են,
յորում ցանկամ մեռանել, քան gL կալ ուրացու-
թեամբ առանց Աստուծոյ: Իսկ այլք", որ կան
առածի ձեր ամենեքեան, որ են ի Քրիստոնէա-.
կան կարգե բաւական Է իւրաքանչիւր ոք ընդ
անձին ի բոյ տալ պատասխանի:
եւ լուեալ այ| ազատանւոյն, որք էին յերից
աշխարհաց, Հայոց, Վրաց kh Աղուանից, զաա-
տասխանիսն աներկիւղութեամբ ղսպարապետին:
Հայոց Վարդանայ hk զսաստիկ սրտմտութիւն զտես-.
լեան Pագաւորին՝ ետուն պատասխանի ն ասեն.
«Ներհսցէ մեզ արքայ աւուրս ինչ խորհել րնդ.
միմեանս, ն առնել ձեզ պատասխանիս նաստա«
տապէս միարանութեամիբ. վասն զի Jաղագս Bnգ~
ւոց ընտրողութեան խնդրին ի մէնջ պատասխա
նիքդչ յորում կայ առածի գիւտ ե կամ կորուստ
յաւիտենական: Եւ nչ է պարտ ստիպով ն անքնին
մտօք առածի ձեր առնել այդպիսի մեծի խնդրոյ
դարձուած բանից. քանդի զնախնի A զսովորա-.
կան հայրենի աւանդութեան մերոյ խնդրէք զքակ-
տումն, ն զյանձնառութիւն բոնադատէք օրինաց
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 109
—e——— ———m— -
որոց ոչ եմք եղեալ մfեbp ե lկաf հարք մեր բնդու-
նողք ն սիրողք»' եւ թագաւորին ամենայն աւա-
դանեաւն յանձն առեալ հաւանեցան բանիցն i
շնորձեալ նոցա զժամակալուժեան խնդիրն՝ ար»
ձակեցին զատեանն:
հի. Յայնժամ ի մի վայրը ժողովեալ նախա»
րարացն ամենեցուն, որք էին յերեցունց աշխար-
հացն, Հայոց, Վրաց h Աղուանից, ե տարակու-
սեալք յանձինս իւրեանց , խորձուրդ ի fk) առեալ ,
թէ զին չպիսի հնարիւք ե մ տածուքթեամը ելս իրացն
կարասցեն գտանել: եւ յածեցուցեալ զմիտս ի
բազում յուզմունս խնդբոց զսակաւ աւուրս յայս
միտա աո վայր մի հաւանեցան ն հաստատեցան,
եթէ «այլ ոչ ինչ գոյ մեզհծնար ղերծանել յորո-
գայլժէս, ղոր ձգեալ շար որսորդին սատանայի
պայշարեաց զմեզ՝ բայց եթէ առ ժամ մի յանձն
առնումք պատճառանօք ղզերամայեալս նոցա. ե
երթեալ յիՀբաքանչիւր յաշխարձ՝ անուննե տն կամ
կեամք, ծառայելով ճշմարիտ հաւատոյն Քրիստոսի,
յոր ծնաք աւազանին նորոգութեաժմըբ ի ձեոն ամե-
նասուրբ վարդապետութեան նահատակին Գրիգորի
ն նորին զաւակի, ն կամ թողեալ զաշխարձ՝ գնամք
իւրաքանչիւր յօտարութիւն կնա ե. որդւովք),
ապաւինեալք ե հաստատեալք ի բան կենարար
Փրկչին, որ ասէ, թէ «Յորժամ հալածեսցեն qձեզ
ի քաղաքէս յայսմանէ փախիծիք ի միւսն»: Ապա
1041: - 'ԴՐՈՒՍԳ Բ.
եէ: պահձանց ժիայն զփրկութիւն եդեալք ի Serf,
| ընդգիմանամք անօրէն հրամանաց իշխանին անհ-՝
թիւ բազմութեան արանց ն կանանց, dbpոց A
տղայոց լինիք պատճառ յաւիտենից կորստեանն.,
զորս խաղայցուցեալ այսը՝ զբնսուռ ծառայեցոշցա»:
նեն անօրէնութեանց պաշտամանց ազվաց ազգս:
Սրդ՝ Bէպէետ հ ածեալ ուրուք զմտաւ այա
պիսի որոշողութեամբ տոանձինն, hk զեոյնս ո ft
ձեալ խորձեալք միաբանութեամբ առ: միմնանս
Mf զաւուրս աակհաւս ղց այդ ն զյերեկ՝ սակայն n$
իշխեին յայտնել զօրավարին ձՀայաց Վարդանայ
տեաոն Մ ամժիկոնէից պմտածութիւն միարանու-
եան իւրեանց. ճանաչելով ի fa իւրեանց,
թէ նմա ոչ է հնար յանձն առնուլ ն հաւանել
այսպիսի խորհրդոյ, ունելով անշարժ զեաւատ
հոդւոյն իւրոյ ի վերայ հաստատնով վիմին Քրիս»
ana fi Բայց: սակայն ղչյայտնելն նմա ն շաատ
մել զայս ամենայն՝ չկարէ ին հանդուրժել. քան-
պի գիտէին, եթէ առանց նորա ամենայն խոր-
հետլքն ի նոցանմ, kb պատճառադրութիւնք A արա»
լրուածք՝ Թերիք են ե անկատարք: Զի Pub ն
կարծեին լինել կարող, րստ պատճառախնդիր
խորձելոցն, ղերծանել խոբեութեամբ ն գողանալ
զմիտս թագաւորին ն զամենայն Արեաց հրապա»
բակին, ն դառնալ յիւրաքանչիւր յերկիր սակայն
գիտէին, ԹԷ Թերակատար ն ոչ լիապես լինի նցա
1028 ՓԱՐՊԵՑԻ 108
pd foephpe ful իրացն առա արկուիմնս' ասն
զի տեսեալ. էր ամենեցուն «ե լիով ի գրոց ճա»
նաչնին, եթէ ամենայն իրք այնպիսի գործոյ թ
բնէ jr Մ ամժիկոնծիցն ագա ‘kh UL Ma
բանաշցեամը ելեալ: էինի գչոշխ»-
Npny ածեալ այս ամենա յն զմտաւ Ֆւփատ»
րարացն mմենեցուն kh սե սպհացն, որք: էին ի
դրանն ժողովեալք՝ offre grsedse blնին ա ant pն (Re
միկոնէից le Հայոց զօրավարն Վարդան, ն Jug ա~
նեալ Նմա դիխորհուրդն՝ պատմեցին "իմրբեանո
զիմաստե ամենայն ե զոր խորհեսլ էին առնել,
յաւելեալ. ի Uns flats Pafuuiidn if hk wrbpո ամե-
նեցտունք՝ ասեին. «ծայհաց, ասեն, ի մեզ անըն-
դոստ մաօք։ ձայեաց, առեն, ն յառածիկայ դիպ-
ժունս: բազմութեան բիւբոց մարդկան պատահե-
ոց չարաչար աղետից: յիշեմ: զծառւաչանս մարց,
addins ած գազայոց nղpումնն, ծերոց ստ իպոժ ke
զպառտւանց : վարելոց յօտարությիւն, ն “|
ամենեցունց դիսելոց այսպիսի անձնարին hk շաբ
mess Թէ լոկ միայն dw pilisn աշխատութեամբ
են մանուամը էր կրել զայս ամենտրն՝ համայն.
ծանը էր ե դառն ն արժանի «լոյ: թղ BE wn
Buսարա, առածի հոգւոյ ե մարմնոյ գայթ ակղու-
թիւն hk. hapa: ծւ ba եթէ nh հարնանցի 1F-
նի հապտելոյ in wipe: {rojak 6 {| ցանկ մ ածեալ
խաւար mbna {dow Putbdpucd ud a Pwd
106 d ` ԴՐՈՒԱԳ Բ.
ունելոց է զսուրբ եկեղեցիս ժեր A զժողովուրդս,
գկանայս k զծնունդս ժինչն յաւիտեան: եւ
եթէ դու միաբրանելով մերում խորձրդոյս». կա
բասցես wn վայր fp հաւանեցուցանել qp" միտսդ՝
գիտեմք զի ողորմութեան դիպիմք բազումքս,
rd | k "ny ինդձանուր եկեղեցիք երեցունց
աշխարձացն մատնին յաւեր, ե ոչ վարին ի գե-
բութիւն բովանդակ աշխարձհացն բնակիչք: զի ոչ
շարժի սուրբ հաւատն ի Բիմանէ, “| BE ն առ
վայր մի դղորդ հասանէ՝ կանգնէ Bruun անդ-
րէն ն հաստատէ ած Ամենակալին: Շւ այս
լինի Buu այսպէս ’ եէ կարասցես վայր մի եի -
Հանդանալ վասն մեր, որպէս զի ողֆացուսցէ զմեզ
ջն ծանդերձ աժ ենագդքժ ածն բժիշկ Բանն Աստուած» Է
Եւ լուեալ զայս ամենայն բանս զօրավա-
բին Հայոց Վարդանայ տեաոն Մ ամիկոնէից ի
նախարարացն Հայոց, Վրաց ն Աղուանից ամե-
նեին ns առնու յանձն լել A հաւանել այսպիսի
բանից ն կամ բնաւ հաղորդ լինել այսպիսի խոր»
հրդոյ- er | յոյժ խոռովեալ մեծաձայն գոչմամըբ
ասեր ցամենեսեան, BE «Մ F լցի ինձ ստել Արար-
' չին իմում \ "պատճառանօք A կամ ճշմարտու
եամբ, i մի ուրանալ զայն առածի անօրէն ե
մահկանացու ազգի, որ ուրանայ զուրացողս իւր
առածի Հօր ն հրեշտակաց սրբոց: Ruse gh pնՀձ
յաղագս զմտաւ ածելոյ զկարիս h դվիշտաս զկնոջ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 107
FA զորդւոց h զաղգի՝ տալ ի ժոռւացումծն զոր w~
սut'ն, Bt «Np սիրէ զկին ն զորդիս առաւել քան
զիս՝ չէ ինձ արժանի»: Այլ դուք, որ այժմ յJե-
րեցունց աշխարհաց եկեալդ էք տանուտեարք ն
սեպուհք, շնորհիւ ողորմութեամբն Քրիստոսի Nd
էp ամենայն զօրութեամբ ն լաւութեամբ. զի
րստ ազատութեան արուեստի առաւելեալ էp
ամենայն հրաձանդիւյ, ն ճանաչ իք եբնելի ի JSE9
սպայիաս ն ի SE 9 ամենայն ազգաց՝ ի մարտս [A
ի բոլոր կարգս քածութեամբ. իսկ դպճյմարիտ ն
ղարդար նաատն ուսեալ bp յԱստուծոյ ի ձեոն
առաքելանման հովուխն սրբոյ նահատակին Գրի-
դորի ե նորին զաւակի. բաւական էp րնդ իւրա
քանչիւր անձին dd | պատասխանի, hk որպէս
խորձիջ՝ կարիցեք արդեօք ն առնել: Այլ ինձ ոք
ի ՀէնՉ զոր ինչ անձնար է ինձ լսել բանիւք)
թող թէ նե առնել արդեամբք մի ասէք»:
եւ լուեալ զայս ամենայն զխօսս՝ բազմու-
թեան նախարարացն աշխարհացն երեցունց ի
դօրավարէն Հայոց ի տեաոնէն Մ ամիկոնէից Վար»-
դանայ, թէպէտ ն յանձնարին տրտմութիւն
բնկղմեալք խոսվեին՝ այլ սակայն ոչ ինչ Թոյլ
տուեալ լինէին ի բանիցն առածարկելոցն, իմա-
ցեալ hb un կարիս վտանգին ն աy| նարպս մաղ-
Թանաց: ծւ ժողովեալք ի մի վայը՝ կոչէին TIT
ինքեանս զիշխանն Մ ոկաց զԱրտակ ն զնա առա»
$—
~
108 ԴՐՈՒԱԳ Բ: -.
-—-— - ————
տանօք նստել: առանձինն ե: խօսել բնդ ամա րնա ~
պետին իւրեանց տեառն Մամիկոնէից տոհմին:
եւ նա-ինքն: էր այր համեստ, մտացի ն քած, ն
տէրն Մ ամիկոնեից Վարդան. առաւելապէս ա
տուով սիրէր դԱրտակ: Որ ն. հաւանեալ հրամանի
նախարարացն Հայոց՝ յանձն առնոյր: ամենայոր-
դոր փութով. անալ ընդ նմա յարաժամ ն աղա-
չել, զոր ն առներ իշխանն Մոկաց Արտակ, մերթ
առանձինն ն մեր հանդերձ աւագանեաւն Հայոցյ
ըստ յանձնառութեանն իւրոյ. որք ոչ դադարնին
զցայդ ե զցերեկ խօսել ընդ նմա զնոյն բանս ն
ղաղերս ի բազում աւուրաչ Զորս k ստփխպագոյնս
ն անձնանդիստս ի նոյն խորձուրդս ճեպեցուցաներ
զամենեսեան բդեշխն Վրայ Աշույայ, որ էր այբ.
խելացի ե խորհրդական ն ուներ կին: յազդգքն
Արծրունեաց, զքենի մեծի սեպնին Մամիկոնէից,
եղբօրն Վարդանայ. որ հս առաւել յորդորեր յա-
ռաֆագրեալն Սյույայ զամենայն բազմութիւն
նախարարացն ձայոց ն զտէրն Մոկաց զԱնրտակ,
խօսել ընդ զօրավարին Հայոց Վարդանայ զայս
ամենայն առանց յապաղելոյ: եւ ինքն զնոյն լeo-
սել ընդ նմա ոչ կասեր, անձանձրոյթ բողոքելով
ն սանս հայեցուցանելով յիրսն, Թէ որչափ յան-
Տաւանելն քո: կորուստ երեցունց աշխարձացն
` յինի, ն ի հաանելն ն յանձն առնուն գիւտ
- ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 109
———— i —————— ————— - ——————— ——— ————— —e—————— ——— A——© ——o —— — -—
բազմաց ի անձին շարունա {աու
Be
ցունց աշխարձացն զկամս սպարապետին այոց
դորմունս խօսից նոցա հ աղաչանաց՝ բերեալ
սուրբ Գրոց առակս դիպողս,-ըստ պատյաճի հան»
դիպելոլ ի ժամանակին, որք տեղեկագոյնք էլն
ի նոսա դրոց սուրբ եկեղեցւոյ, յիշեցուցանելով
նաս, որպէս առն ուսելոյ ն տեղեկի,—քանզգի
Jy ժ fn էր ն բնդել դրոց վարդապետութեան,
ուսեալ ն խրատեալ ի սուրբ ձայրապետէն Սա
ճակայ ի ճաւոյն իւրմէ, — զգրեալսն սրբոյն Պօ-
ղոսի յաղագս Սրարչին, Թէ «Որ ոչն գիտեր զմեղս
վասն մեր մեղս արար»: եւ դարձեալ գին-
քեան իսկ Պօղոսի զիծանելն ն նղով զանձն տեն-
չացեալ լինել վամն ազգատոնմին փրկութեան,
գոր գրեալ ասեր ի Թղթի Հոոմայեցւոց, եթէ
«Ռւխտիւք խնդրեի ես իսկ ինքն նզովեալ լինել
ի Բրիստոսէ վասն եղբարց իմոյ ն զաւակաց ն
ազգականաց րստ մարմնոյ, որք են Իսրայելացիքյ
որոց որդէգրութիմնն ն փառքն ն կտակարանքն ն
օրէնսդրութիւնքն ն «լաշտօնն ն աւետիքն»: Un
յանձն, ասեն, ն դու լինել վասն մեր առակաճորսյ
120. MANU% A
ը
արդարութեան քան զսուրբ առաքեալն Քրիստոսի
Vou. Pg ժողովուրդքն Հայոց, Վրաց A
Աղուանից յոյժ շատ են ն առաքինի քան գժողո-
վուրդս խաչաձանուացն Հրէից»:
Ե. յորժամ զայսպիսի բազում բանս hk ub պ
թPախանձանօք զաղաչանս դնէին առածի qopա~
վարին Հայոց Վարդանայ երեցունը աշխարձաց
ա wg տանուտեարքն h սեպուհքն՝ բերէին uw j~
Ֆունետն ե զսուրբ Աւետարանն, եդեալ ամենե-~
ցունց uu IL հասարակ զճեոս ի վերայ՝ երդնուխն
ասելով. «Եթէ դու նեթԹ առ վայր մի կարասցես
յանձն առնուլ պատճառանօք զասացեալս Pագա-
ւորին k զերծուսցես մեզ յորոգայթադիր
թշնամւոյն յարձակմանց՝ ամենայն ասացելոց ի
pil լ" -իցուք k արասցուք յ դնելով զանձինս մեր
ի վերայ ուխտին սրբութեան ն հեղլով զարիւնս
մեր ի վերայ ամենայն աշխարձին փրկութեան:
եւ եթէ դիպեսցի մեղ թողուլ զաշխարհ ն զամե-
այն ստացուածս ն փախչել յօտարուիւն՝ լրնտ-
րեսցուք հանդերձ կանամբք ն որդւովք), ն սիրով
յանձն առղցուք ղզաղքատուքիւն ե զմուրողութիւն.
միայն ի բարկութենէս նելժ ապրեսցուք: եւ ոլ
ոք Bուլացեալ ի բանիցս յայսցանէ ստեսցէ ուխ»
տիս այսմ, ն նենգութեամբ որոշեսցի յերդմանէ
սուրբ Աւետարանին ն ի միարանութենէ բ" զ-
մուքթեանս այսորիկ՝ որոշեալ ճեղքեսցի ն նա
«աա © ©
|
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ 111
mm — mpm —— a — anne eee eee em mmm meee am —
նման Յուդայի, որ ճեղբեալ մեկնեցաւ ի գնդէն
սուրբ առաքելոցն. IA բաժին այնպիսւոյն առանց
ապաշխարուքցեան ն. թողութեան րնդ նմին լիցի
մատնեալ անչշէծ) բոցոյն, զոր պատրաստեաց Աս-
տուած սատանայի ն արբանեկաց նորաչ ծւ ոբ
ինչ ասք ն կամ գերութի նք ն դղբդմունք այ-
խարձաց երեցունց հասցեն յանձնէ այնպիսւոյն ն
միարանելոցն ընգ նմա խնդրեսցէ վրէժխնդիրն
մինչն ցյաւիտեանչ Ւսկ զբարի ն զօգտակար սլան»
պանութիւնն, դոր շնռրհեալ Փրկչին Քրիստոսի
պարգնեսցէ բազում ոգւոց երեցունց աշխարհացսյ
վասն քո առ վայր մի հաւանելոյդ մեզ եղիցի
մնացեալ ժառանգութիւնն այն ի փրկութիւն Թո-
ղութեան ոգոյ քո ն ազգի մինչե յյաւի-
տեան»:
ծւ լուեալ զայս ամենայն բանս ի բերանոյ
երից աշխարձաց ազատանւոյն՝ զօրավարին Հայոց
Վարդանայ տեառն Մ ամիկոնէից, տեսեալ ն
զկնքեալ ամենեցուն անաւորապէս երդմամբ
զսուրբ Աւետարան ուխտին, որոյ առածի ուխտե-
ցին ե աւանդեցին կնքով՝ յարտասուս հարեալ
յանձն առ առ վայր մի զպատճառանօք վիրաւորիլն
վասն երեցունց աշխարձացն ն բազմութեանց ի
նոսա արանց h կանանց:
ԻԸ. եւ այնպես միաբանեալք ամենեքեան
յանձն առնուին կատարել խարնութեամբ պզերա-
112 » « ԹԲՈՒԱԳ Բ:
ման Թագաւորին,. ն երթեալք ի ատն. մոխրա»
նոցին՝ վեսքն, ի նոսա ցուցանեին, այլ ոչ աամե-
նեքետն ” ղալատճառանոք ‘hen Տ ձշմաթաաւմժե ամբ
ղիոնարհումն դխոց ի«րեանց սնոտի սադասաս-
մանն: եւ. ոմանք: Թէպէտ. ն գիտէին գանյարա-
կան գլորաւմն, այլ ցանկացեալք աշխարձիս փա
ոաց փոխանակէին. զփառս անեղծին Աստուծոյ
րնդ եղծանելի ն. անցաւոր հե՛նաց աշխարհիս:
Ե. գայն տեսեալ Թագաւորին. Պարոից: ն
աղդի ազգի բազում խնդութեամբ մատուցանեին
աստուածոց իւրեանց: Խրախ մեծ ուրախու
քեան առնէին յաւուրն յայնմիկ, հթաշուելով այն
oր լինել անշարժ հաստատուին Pագաւո-
րութեան իւրեանց, կեալ խաղաղութեամը աներ-
ցունը աշխարձացն, զծայոց, զվրաց հ զԱղուա-
հից) ի հանդերձս ժագաորականս զարդարեն. այլ
ն բազում ե այլ ազդի աղգի պարգնօք ն պատուօք,
Գիղօք ն ագարակօք, ըստ իւրաքանչիւր ուրուք
աիատյից, լցուցանեին զամենեսեան. զորա ն ի
բազմութիւն «ուտ վարդապետաց, զոր ն մոդ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 113
ծաղրելի շնչմանց k ընդունչսարկո ւ քարթնջմանց |
օuul, որպէս դօձակոչմն A զորովայնախօսս.
պատունր տային յերեսին յաշխարձան կարգել
զխարէութեան դպրոցս ն ուսուցանել առ հասա-
րակ զբնաւս, զարս ն զկանայս, զուսմունս մո-
գուցն:
Որոց առեալ ր յանճձն՝ զբազմութիւն մողուցն
տանել ընդ ինքեանս յօժարէին: Շրթեալք անուննե»
տե հբաժարեալք ի թագաւորէն ՑՅազկերտէ նի մե-
ծամեծ աւագանւոյն դրանն գովութիւնս սուտս
k շնորհակալութիւմնս խաբէութեամբ իւրաքան-
չիւր ոք ի պատճառելոցն առ վայը մի ըատ իւ
pում ղօրելոլ իմաստից մատուցանէին ժագաւո-
բին ն ամենայն աւագանւոյն Արեաց, մանա«
ւանդ առաւելագոյն չարախժունին Մ ինրներսենիչ
եւ էր պատճառ շնորձակալութեանն յամենեցունց
մտաց այս, եթէ «Սմենայն թագաւորք) որ յա-
ռած քան զձեզ էին ի դանհուդ յայդմ, ձեր նախ»
նիքն" սիրէին դմեղ, Տոգալով զմեր շինութիւմոա
ն դղօգուտս մարճմնաւորս. բայց դուք առաւել ցու«
ցիջ զսերն որ էր առ մեզ, զի գյա«իտենական
կենդանութիւնն մեր զմտաւ ածիք ծանույանել
մեղ ն պարդնել: ծւ եթէ նախնեացն քոց ծա-
ոայնցաք յամենայնի յօժարութեամը ն կամաւ.
յամենայն պետս, յոր ն ձրամայէին մեղ. խսկ
Քեզ՝ ամենայն անձին սարա է nչ իբրն զմի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ Ց
114. ԴՐՈՒԱԳ: Բ...
անձինս զմի անձն առնել ե. անձանձթոյթ աա
տակել զցայգ ն զցերեկ օգտախնդիր Թագաւո-
Ln fu մերոյ փութալ ոգացար»»
ծւ unpwա իւրաքանչիւր անձին այսպիսի ինչ
ցեալ գովութինաս՝ լոեալ դադարեինչ Իսկ. սպա-
բապետն Հայոց Վարգան տերն Մամիկոնեից կար-
դեալ զիւրն ղառմանց պատճառանաց զանսուտ
բանաս ն զլինելոց իրս, որպէս ի դէմս գովութեան
նւոյն Արեաց՝ ասէր այսպէս, BE -«Dիմոց զնախ-
նեացն զիպատակութիմն ն զվաստակ,` զոր յայս
դուրս ն առ ձեր Թագաւորութիմնդ արարեալ Է,
ի ժամանակէ յորմէ ձետէ կարգեալ եմք ի ձեր
ծառայութիմնդ՝ դուք ամենեքեան քածագոյն գի-
տեք, ն ինձ ոչ է պիտոյ յաղագս այդպիսի
իրաց մի ըստ միոծէ տեղեկացուցանել ղձեզ, զոր
ստուգագոյն առաւել ճանաչէք: քան. զիս: Ւսկ
թէպէտ: ն շատ նուազ եմ քան զիմ նախնիսն՝
սակայն, որչափ, կարն էր յիս՝ եդեալ եր ի մաի
աբար վաստակօք. ձանճել. զմիտս ձեր. ե. ուր Bue
սեալ էի ի գործ ի ձեր: ձրամանէ՝ տեսեալ էր
զօրագլխաց ձերոց: ն իմ ընկերայ րստ իմ ուժոյ
միամ տութեամբ զիմ գործն ե զվաստակն: Բայց
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 115.
ca——— ee —m—————————— ——————— emma mn — om ——————————n — am ———— —
արդ յայամնետն, այապնս կամք են, Չանամ, գի.
թէ ցայժմ. գործեալ, ինչ իցէ, ե ոչ «արժանի
անուպն կամ գովութեան՝ յոյսմնետէ, Տնարիմ ամե»
նայն զօրութեամբ ն ուժով, օգնականութեամբն
Սատուծոյ, գործել դործ այնպիսի, գոր ոչ միայն
առածի ձեր Արեաց, այլ ե +. կայսեր դրանն, ե
Jայլ ազգս Tete" Rep այն et Be
ւիտեան» 2
սպարապետին Հայոց Վարդանայ տեառն Մ ամի-
կոնեից ասացեալ, գոք, հոչակելոց Էբ: զնանատա»՝
կութիւնն որ, առ Bem 4 es յաւիտենից».
Պարսից: ն ամենայն աղան դրանն մեծաւ.
շնորձակալութեամբ ղարմացեալք գովեցին զնա`
A գոնացան». քանգի ծածկեաց: ՑՍատուած . զբան
խոստմանցն, զոբ ասաց. գործել: սպարապետն
Հայոց Վարդան Jաղագս. մեծի պնուան: Ruf pr
1nfy. գոր պարդնհաց Ֆա Աստուած զանուն, նա»
Su եան J"ղգս. յաւիտենից. ad
be հրաժարետլք . այնուհետն. յամենեցունց.
երեք եսն աշխարհքն, Հայք, «իրք ե Աղուանք,
առհալ ինդ. փնքեանս. գաս բազմութեան . մ'ne,
գուց: արձան չիւրաքանչիւր աշխարհս, աստ
ուխտ. երդման Ա ետարանին սրբոյ: Հրաժարեայք.
110 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
եի միմետնց՝ դնացին յիւրաքանչիւր յաշխարհս,
ազդ առնել միմեսնց ի ժամանակի բոտ Աստու
Sn հրամանատրուեանն՝ գպնտս գործոցն, զոլ
խորձեցան կատարել: Բայց զբդեշխն Վրաց զն-
շյա ե զերկու որդիս իշխանին Սիւնեաց Վա«
սակայ, զԲարիկ hk զԱմժիրներսեն, n§ արձակեաց
Թագաւորն Պարսից ՑՅագկերտ րնդ ա չ| նախարա»«-
րացն Հայոց» հայելով ի յառածիկայ իրացն ան-
յայտութիւն՝ կասկածեալ դգուշացաւէ
9. Սրդ՝ եկեալ հասանէին: տանուտեարքն
Հայոց հանգերձ սեպհօքն որ րնդ ինքեանս՝ J"02-
խարս Հայոց, «ղծք ն ոչ ողծք, կենդանի կիսա
մեռք։ որք ոչն տեսանէին (տ յառած լուսաւոր
եկիցն` ողՋամբ յայնպիսի հեռաւոր ճանապարձէ։
ծւ ելեալ րնդ առա) նոցա դասք պայտօնէիցն
Քրիստոսի, բերելով ընդ ինքեանս զնյան կեն-
umn խաչին ն զնշխարաս սրբոյ առաքելանմ ան
նահատակին Գրիգորի, զձայն սաղմոսաց զորա
երգեակց մարգարէն Դաւիթ սուրլ Հոգւո յն շնոր-
թիւ, որում hk ինքեանք երբեմն ձայնակից եղեալ՝
առաւելագոյն քան դպաշտօնեայմն նուագ խն
զերգս երկնաւոր ցնծալից ուրախութեամբ: Bt
անդ էր լսել դզճայնս ("լոյ ե զճայնաս գուժի, գո~
չիմնս ողբոց h բ"բբառ fsnje տ ղա յք անձկոտք
ի գրկաց հարց. իւրեանց պակուցեալք փախչէին,
կարծելով այլափոխնեալս իմն, ն ոչ զնոյնս
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 117:
նկատելով կերպարանս՝ զարձուրէ ին Ր uml Rew le
լ"վ յերեսս մարցն,։ զորս տեսանէին կողկոզա-
դինաս իշ hk արտօսրաբուխա. յազագս որոյ ե
ինքեանք Jupamuաunւy հարեալ տղայքն՝ nn; np
կարեր լոեցուցանել ի դայեկացն կամ ի դաս»
տիարակացն։ Ընդ որ ձայեցեալ այնոցիկ, որք
պատճառանօք ն ոչ ճշմարտութեամբ ուրացողքն
էին՝ փութանակի ն առ ժամայն կամէին յառնել
ն ընդ ինքեանց սուրն ելանել. որոց ոչ. պիտնէբ
Լ առ վայր մի կեալն, քան Թէ զայնպիսի տե-
սանել` զաղէտսյ k ժուժկալել. որք գկերակուրպս
ուրախութեան, ըստ բանի: սաղմոսերգին, իբրե
զմոխիը ուտէին, kh զրմպելի իւրեանց արտաս»
nop խառնէին. քանզի n$ np հաւանէր ընդ Lint
սա կամակից լինել սեղանոյ, ոչ կին, ոչ որդի,
ny wզատյչ "$ ծառայ np ն ոչ սպասաւորք: '
ծւ էր այնունետն տեսանել զամենեսեան
քակտեալս ի միմեանց hk պատառեալս. ն զորոց
Քաղցը ն ախորժակ բարբառ Փրկչին Քրիստոսի
ասէր, Bt «ծն ե այ| ոչխարք) np ոչ ե՛ն յայսմ
դաւ, պարտ է bh դնոսա ածել այսըչ. զի եղի-
ցին ժի hom dիոյ հովուխ» . ճշմարտի, գոր |
աոած միացոյցյ ն կատարէր զասացեալմն՝ յան-
կարծակի աքցոտեալ Թ շնաժւ ոյն" ցրունաց վեր ի
վայր kk արար իբրն զեօտ՝ որոյ ոչ. գուցե ձովիւ:
Վասն ամենայնի այսորիկ սուդ առեալ կոծէին
118 «ԳՐՈՒԱՖ Բ.
———————— ee —————————————— —— en — er em oem mm mm tra een mm
կանա /P աւադ՝ ազատայջն ն ալիք ի հրապարակա,
մանկամարբ առնականայթ ն'որիորդք ի «րանս
դոնափակեալս, ձարսունք: ի սենեակս:' Սուրբ
եպիսկոպոսք) "պատուական քաձանայչիւթ՝ hն: եկե-
ղեցական ուխախւյ Ցծերովք ն տղայովք ն -աժմե-
նայն Ժողովրգոցն բազմունեամբ՝ հառաչ " բար»
ձեալ լային ի տանն - Սստուծոյ: ծւ La տեսանել
ծեփեալ արեանց հոսմամբք 1 ննա դ wւղ~
ղափառ մարկոց: ' Ի pia
Իսկ մոգհւցն՝ դունգք տիե բոնադամտէեին
տանել զգկբակս ի տաճար ` սրբութեանց SՑնեառն,
ն յայլ յականաւոր ն ի գեղեցիկ տեղիս շինել
ատրուշան, ե կարգել: բեռնակիր փայտանրաց
ի պէտս կիզման ասոույածոյն անյագ» "որոց
ուտելն յանզգայս՝ ns ինչ շնորհ ունի ' "պuյտծ~
նճիցն, ն ի կրել արտաքս զաշելորդ Թրքածաս
մոխրոցացն՝ Հանձրացուցանէ զազախադեմ ՐՂ-
կրողսն պակշոտեալս,
ZL ծ արդ տեսեալ գայս՝ ամենայն չարիս
տեառն Մ ամիկոնէից ն: Հայոց սպարապետին մար»
դանայ, կոչեալ' wn ինքն : զամենայն. ընտանիս
իւր, զեղբարս ն զազատաս ն զծառայս ն .զամե-
նա fu մdիiubամոc զրազմը ւԹիւն . դրանն իւրոց
սկսաւ խօսել րնդ նոսա ն. ասել. «du nչ ուա
ցայ զԱրարիչն իմ ն զտէր Յիսուս Քրիտոոս՝
կամաւ ն կամ wn երկիւղի» pu լցի: ե'ng
°
ՂԱԶԱՐ: ՓԱՐՊԵՑԻ 119
զվարդապետութիւն՝ ն զիաւատս որրոյ Աւետա»
բանին,` ղոր ուսոյց ն հաստատեաց յիս ճշմարիա
նաւն իմ տէր Սահակ, մերժեցի ` յինէն: այլ
wn. վայրը մի մինչն ի ժամս Jju Jաղայչս ձեր
ամենեցուն . կիւտի կորեայ՝ պատճառանօքչ զի
գտեալ qիս dhop հանդերձ՝ ապաշխարեցից ն կե-
ցից: "Վասն զի ուսեալ եմ ն յիշեմ զքարոզութիւն
սուրբ մարգարէիցն, թէ afl; կամիմ: զման մե.
ղաւորին, wy| զդառնալ նորա h զկեալնք J h զոր
ի իւում վայրի սուրբ Հոգին uuէ, թէ «Յոր-
ժամ դարձցիս' ն հեծեսդես՝ "յայնժամ կեցցես»:
Արդ՝ փոխանակ գի թողի զնա պատճառանօք սո
վայր մի վասն ձեր՝ կամիմ ստուզութե ամբ ‘fine
խանակ այնը թողուլ զամենայն ինչ իրս կենցա»
ղոս այսորիկ մինչն ի սաա: ծւ որ ոք ի ձaLն 9
կամակից կարող tp լինել, արձամարձելով դղամե-
նայն սնոտի կեանս աշխարհիս, յանձն աոեալ
Հեօք ձանդերձ վասն անուան Քրիատասի՝ ընտրեմ
Ta յօտարութիւն,:
ծւ նորա խօսեցեալ զամենայն այսպես րնդ
ընտանիաս տանն իւրոյ պատասխանի bmn ‘նմա
երանելի եղբայրն Հմայեակ ն ասէ. «Pn iu
կատարել զոր խորձիսդ, ն մի յապազղեր, քանզի
ny Ap կարէ լինել երաշխաւոր անձին իւրում ե
ոչ ժամ միչ Աստուծով եէ կեցցուք՝ ն առանց
խղճի մտաց վախճանի աւուրն դիպեսցուք, գամ
120 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
ի չկարացեալք վաղ ն կամ անագան զերծանել
ի մահուանէ. Թէ մուրողութեամբ gt kb BE o-
տարութեամբ՝ նովաւ նեց: կհեցցուք ն անուամը
նորա պարծեսցուք դօրձհանապազ: Զուրացու-
թեանն նեց զանունն F բազ ընկեսցուք ի մէնջ,
ն խառնեալ ի հօտն ՀՔրիստոսի՝ կամաւ յանձն
wg p զամենայն վիշտա՝ որ հ ձասանէ ի
վերայ մեր, եԹէ սով, եԹէ սուր, ն կամ Թէ
յօտարութեան՝ մուրողությիւն hk վախճան»:
ծւ այսպէս միաբանութեամբ արձհամարձեալ
զամենայն սնոտի մեծութիւն կենցաղոյս այսո-
բիկն՝ un ոչինչ համարեցան, ed | հանդերձ Rաiա~
նելովք ընդ ինքեանս դրամը ե ընտանեօք դէմ
եդեալ անցանել ի կողմանս իյխանութեանն Ցու-
նաց ճեպէին, ուր ե թագուցանել միաբանու»
թեամբ ն կամ աստ անդր ցրունլ զանձինս կա-
ըասցեն: ծւ եկեալ հասանէին ի գիւղ մի, որոյ
անունն էր Արամանայ, ի նանանդին Բագրաւան-
դայ, մերձակայ սանմանակից Բասենոյ A Sուար-
ծատափու, ուր ե սակաւ ինչ աւուրս կամեցեալ
հանդչել, ե gnուշ եդեալ ճանապարհն գնալ սատ
րաստնէին ստիպով:
Յանկարծակի իրազգած եղեալ այսպիսի
խորձլդոյ ն գնացից յաշխարձէս` Հայոց՝ qզժմեծէ
սպարապետնէն Հայոց, զտեառնէն Մ ամիկոնէից
Վարդանայ, հանդերձ եղբարբբ իւրովք, դրամբ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 121
kh ամենայն խիչ իշխանին Սիւնեաց Վասա«
մայ, որ ն մարգասան չր: Հայց ի Ժամանակին,
k ամենայն տանուտերացն Հայոց: ե սեպհնացն՝
իխորտակեհալ արտի զարձուրէին. զմտաւ ածեալ
ամենեցուն, որք ի իրկութիւն անձանց իւրեանց
ի խնդիր էին, Թէ արդ գիտեմք, դի կորեաք ի
ապառ, ն ոչ է հնար մեզ զերծանել ի չարէս
յայսմանէ մինչն ի սաւ: Քանգի տեղեկացեալ
ճանաչէին ամենեքեան, Bt առանց: ատածնոր»-
դութեան ազդին այնորիկ ե՛ոչ մի ինչ իրջ ե
գործք աշխարձիս Հայոց. երթեալ էին ի գլուխ»
Խորհուրդ ի մէ 9 առեալ իշխանին Սիւնեաց Վա
սակայ հանդերձ ամենայն տանուտերամը ք Հա
J"ց ն: աԶաղ ubteyhop), I պժիտս ամենեցուն յի «բ
կաման հաւանեցուցանէր, ասելով Bt «Պարտ է
փութով զնետ զօրավարին Հայոց Վալանայ
Մ ամիկոնէի քանանայս առաքել րնտիրս A արա
աւագս ի - տանուտերացս Հայոց, i աղաչանօք
դարձուցանել զնա. այսքէն. զի առանց նորա մեր
ju ամենայն 1p k խորձուրդք ն: ՞ “ le:
վճարին»:
ծւ արարեալ նամակ իշխանին Սիւնեաց Վա
սակայ իւրով մատանեաւ՝ հրամայէր նամականի
առնել k ad / | ամենայն went տանուտերացն, Հա
J"9» kh կնքեալ զնամականին իւրաքանչիւր ու-
122 ԳՐԲՈԲԱԳ'Բ:
Աւետարանն ուխտին: հարս պատուականմ յայտ
արարեալ ի քահանայից, զերանելին Ղնոնդ երէց,
bk. պերանելի երքցն գերեմիա “pF Նոր` քաղաքէ,
ն' զերանելի ` երէցն: Խորէն ի Մրենոյ, ե աքա
աւադս ի տանուտերացն' Հա ոց ,' զիշխանն Ծրյա-
բունեաց Արշաւիր, զիշխանն՝ Դիմաքսենից` զծմա-
յեակ ke զիշխանն Արեղենից' զԳազրիկ։ ե nniking
ցնոսա իշխանին Սիմնեադ ` Վասակայ վկամենայն
նամականին kh զԱւետարանն երդմա « դեսպանս
արձակ էր: զկնի նորա: Ռրք հասեալ գտանէին YT
hk որք րնդ նմա la Ld գառացակրեալ ա -
բամանայչ = HO
ն ազդ " արարեալ՝ մտանէին առաջհաւ,
պատմեին երանելւոյն Վարդանայ տեառն Մ ամի-
կոնէից h Հայոց սպարապն տին bk առածի հեղ-
բարցն բրոց Հմայեկայ հ Համաղասպայ quատ-
ճս իւրեանց փութանակի հասանելոյն ue Tn
aul, ղզխորձուրդն [a զխօես հանդերձ ‘երդմամբ np
եղեն: ամենայն Հայոց՝ միարանուեամբ իշխա
նին Ծիւնեաց Վասակայ» յաոած բերեալ kh գԱ-
ւետարանն երդման՝ ունէին առածի երանելւոյն
Վարդանայ ե եղբարց նորայ: ծային ի ձեռս նո-
րա ն զնամակն Վասակայ գտեառն` Սիւնեաց ե
զայլոց' ազատացն Հայոց, ն պեպիսկոպոսայցն ն
զսեպճացն, ն` պատգամ կարճառօտիւ. ամենեցուն
բան, ն ասէին ցերանելին, Bt ea աւադիկ |
Do ~— ~—— —_
ՂԱԶԱԲ ՓԱՐՊԵՑԻ 128
eee mn emer
հանդերձ եղբարբքդ ն ձաւանեալ ընտանեօքդ»
- որք նոգացեալ՝ ն ապրնկուցանել՝ ինդ: phեղզ: կին-
քեանսա՝ անձնապուրք լինիք: բայց մbp ' ամենե-
Քեան' կորն չի մք "զանվախճան կորուսամն: Վասն.
զի "ns է: բնար. մեղ առանց ձեր, ե 12 պաւակի
մերում երբէք պատածել` փրկութեան kh կեալ:
Բայց տրպէս նոգացնալ խնա փոարէք՝ ձեղ" Lin fն~'
պէս k կայսչավ զբազմութեան ny fru Jf aղոep
կորնչել. քանզի ‘bp wun բազումք, որք ն ազ
դախառն k արիւն. ձեր: եմք. ալսակեցարդւթ kL
ընդ մեզ ի Բրիստոսե, որպես` gibi gba J
“aye բն ձեր միայն պսակիլն»'՝
ծ, զայս "ամենայն բանս աայ ի քահանա
յիցն ke բ Պախնարար Կպատդգամաւճրացն 'եկելոց՝
սուրբ սպարապետին Հայոց տեաոն Մամիկմնէից
Վարդանայ հանդերձ երանելի եղբարբբն ի-րովբ)
hk պսուրբ` Աւետարան: ուխտին : տեսեալ, i ua
մականին կարդացեալ՝ զիշխանին` Սիմնեաց Վա
սակայ գմարզպանին Հայոց` ե զայլոց զիւրաքան»-
չիւր: ուրուք զրնկերակցացն՝ պատասխանի |
միաբանութեամբ ամենեցուն հ ասէ, «ես ն. եղ-
բարք “far hk ընտանիք կարնոր ընտրելմոյն քան
զամենայն ինչ ՝ որ - յաշխարձի՝ "հաստատեալ bp
ընարել ն գտանել զոգւոցն փրկծւթեան գինա, ն
ուսեալ b fp հաստատուն ն գպանշարժ բանն, չոր ասէ,
— nf ն հաւատացեալ bifp: անյարժութեամբյ —
———_—
124 . ԴՐՈՒՍԳ Բ.
——_—_———m
թէ «Յինչ օգուտ է մարդոյ, ԹԷ զաշխարծ աժե-
նայն շանեսցի,. hk զանձն ի«ը կորուսցէ. ե կազ
զի՞նչ տացէ մարդ փրկանս ընդ անձին իւրոյշչ
be n§ զմեր նեք ղոգւոց խնդրեք qօգուտն, Ր |
ն բնդ այլոցն խնդամք ընդ փրկութիմն։ ծւ ոչ
որ փախուցեալս եմք յերկիւղե ոք ինչ սրոյ
կարծիցէ զայս զմեն), յորմէ ոչ ոք երբեք զան»
գիտեալ. ազգիս մերում, ն n$ երբէք. ն BE Ap-
պէս ի վերայ րընկերի բարւոյ առաւել քան յան»
ձին միշտ ' ձոգալով զանձն եդեալ է այսմ տոհմի
զայն ն. ամենայն ուք) Հայք գիտէք աanւ§ALe
Bեամբ ի պատմութենէ դրոց ն F լսելոյ dbp
J"ւագաց: Բայց ի նենդգաւոր: խարէութենք ձեր»
մէ, զոր արարեալ է ձեր ընդ նախնխսն մեր: հաշ
նապազ՝ գայլն ամենայն յիշելով գնացեալ b fp
լինել անձնապուրծք. որպէս դյանկ ձեր մղեալ t
զմեզ ի նեղ, ն զճեր անձինս ի բաց ունելով
մեր միայն ազգս պատանեալ է վշտաց մեծաց
kh մանուց: Բայց սուրբ hk երկնաւոր հբաւիրա»
կիդ Աւետարանի ոչ կացեալ ոք է ընդդէմ ի մեր
ազգէս, h ոչ մեք կամք. քաւ լիցի: Դուք Bt
միամտութեամբ` վարիք ե համ երկմտութեամը՝
դուք գիտէք ն սուրբ Աւետարանդ, որ ճանաչէք
զամենայն ն դատի pu իւրաքանչիւր գործոցն:
ԼԱ. ծ. զայս ասացեալ արբոյ առնն Վար»
դանայ տեառն Մ ամիկոնէից ն Հայոց Կապա
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 125
պետի կամակցութեամբ երանելի եղբարցն իւ
"gy ն սիրելեաց գարձան անդրէն un ընկե րան:
իրենց ի բանակն Հայոց: Ե. հեկեալք: ի միա»
բանութիւն : բազմութեանն՝ ոչ առնէին դուլ L
դադար խորձուրդք «րբ սպարապետին ծայոց՝
Վարգանայ՝ լոկ միայն առտնին կատարել pb
նայիւք ն այլ բազմութեանն պաշտօնէիւք դրանն.
իւրոյ զպաշտծն կարդեալ ժամուցն, զոր զցայգ
ն զցերեկ բազում փութով վճարէին անյապաղ»
այ| միաբանութեամբ ամենայն Հայովք երթալ
յեկեղեցի ցանկայբ: Բայց Թեպէտ ե նեղեր չեր-
Bալով, այլ ն կամաւ արգելեալ առ վայր մի
համբերէր իրացն, հոգալով ե զպետս րընկերացն,
որպէս ի-ով տանն ն անձին. մանաւանդ յաղագս
Աշուշայի Վրաց բդեշխի ն որդոց իշխանին Սի
նեաց Վասակայ, զորս արգելեալ պահնեաց անդ»
րէն ի դրան Թագաւորն Պարսից Յազկերտ: ծւ
զայս խորհէր սուրբն Վարդան, իբրե ոչ առ ի
PO ինչ օգնականուքթեան իւրում առածադրեալ
գործոյն, քանզի չխորհեր զյաղթութեան ինչ
անուն գտանել, այ| գնեղումն արեան անձինն ի
վերայ շինութեան ուխտի եկեղեցւոյ ժչէր բմբո-
նել. բայց ձոգայը իբրն զբարեսեր, Թէ մի
գուցէ դժուար ինչ արանցն ի Թագատոբեն դի-
պիցի, ն փասիցին»
Բայց իշխանն Սմատունեաց Վանան ny umn y[r
et]
դուլ ն դադար զօրավարին Հայոց Վարդանայ,
այլ. մերթ ինբեաժմբ ե մերթ այլովքբ։ ստիպեր
վաղվաղակի յայտնել գիրս : ապստամբութեանն,
կարծեցուցանելով որալէս ձոդւոյ նեք հոգալ գգիւտ
`, ֆրկութեպն, բայց ոչ հոգալով ինչ կարի յայն.
| միտա՝ ee. խօսի ցն փութացուցանէը զյայտնել:
իրացն, այլ վասն. մԹերից: առածին ոխութեանն,
զոր ունէին առ միմեանս իշխանն Սիւնեաց Վա
Տանը. խոճականու թեան իւրոյ հայեցեալ. կաշ
տէր, է. UD չիաւանեալ ապստամըել իշխանն
Սիւնեաց Վասակ՝. մեդանի միւրոցն .ընկերաց.
անարժան մահուամբչ, pul gH ձաւանեալ առ.
վտանգին ապստամբել՝ արգելեալ անդրեն ի դրանն
որդիքն երկոքեան չարաչար, կենօք. վտանգեսլ
պատահեն մանու hk: լամ բազմաժամանակեայ.
կարնոր կապանաց. ն, բանդից գիպեալք՝ տանծին
անխնայ: իսկ, սուրբ այրն. Աստուծոյ. Վարդան
տերն Մամիկոնէից է: Հայոց. զորավարն, ոչ ի
բանս ինչ տւրուք հայեր, պյլ զծոգ,. ընկերացն,
ձհոգայր ե ի «ահատակութիւնն,. ցանկացեալ, բն».
թանայրչ, Եշ այնպես. ձգեալ բոնի զաւուրս գար
նանոյն,' վերկար,. մինչե վութ. թոյն. dob:
լոյ». ն ձասեալ, աժիսք. տոլն Չերմութեան՝ չու
արարեալ ամենայն բազմութիւնն Հայոց ի տե
ղիս ձավոց՝: դային. հասանեին ի գաւառն որ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 12?
կոչի Ծ աղկուտն, մերձ ի բեքդն ամուր, զոր. Անդղն
անուանեն. զա յն. տեղօք. արարեալ բանակետեղս
արպնց՝ դագարէին անդ զաւուրս, տօթոյնձ
, 1Բ. իսկ մոգքն, որ ի դրանեն Պախաբարքն
Հայոց ուսուցիչս ածեալ էին ընդ ինքեանս, իբ
րն տեսին, Թէ. արհամարձեալ են յաչս նոցա
ինքեանք ն օրէնք նոցա,— քանզի կանայք: նա-
խաբարացն, զորս կարծէին մոդքն աշակերտել
այնք ն տեսանել անգամ, գարյեին զնոսա, այլ
զորդիս իւրեանց ն զգստերս պատուիրեին ստեպ
դաստիարակացն՝ չանցուցանել երբեք աո, նոքօք
մօտ. իսկ արքն, որք. պատճաոանօք կարծեցու-
ցանէին զինքեանս ուրացողտ սուտ վարգապե-
տացն, ն. հաց. ուտել. առածի. իւրեանց ֆյոտային
թոյլ). շրջեին ողորմելի. սովամանք.—դնալ ի
բաց ն փախչել չիշխնին, ն կալն առ նոսա գմահ
ծանուցանէը նոցա ե. զկորուստ. կ տակաւին:
գրել գաղտ ի դուռն. զիրս pp bit
փութանային:
: Սպա իմացեալ սպարապեսվի Հալոց Վար»
դանայ» Թէ կարի հաչակին. իրք. ապստամբու-
եանն, ն ի կարի նեղգալոյն, մեծամեծ գործեին
ասք, խորձուրդ ի մեծառեալգաւուրս բազումս,
ն ժողովեալ զպատուապկան, եպիսկոպոս ն. զղակա-
նաւոր երիցունս hk զառագ, տանուտեարպն Հայոց.
ն զսեպունսն առանձինն, —չն դեռ ես. յայնմ
128 ԴՐՈՒՍԳ Բ.
ժամու կամ եցեալ յայտնել զբանսն իւրեանց մ, արղ-
սանին Հայոց Վասակայ, դիտելով ny frees յ/ն
"կ վասն որդւոցն հեց զկասումն առն ի փրկու-
թեան դարձէն, այ| ղառաւեկլ փառասէր աստուած-
ատեաց խորձրդոց նորա ձանաչեալ զորոճմունս՝
— ասեր ցամենեսեան այնունետն յայտնապէս
այրն երանելին Վարդան, BE «Մ ինչե ցերը ձան-
դուրժեմք Bագուցանել զճշմարտութիւնն k կորբն-
չիմք։ ն այս համրաւ ելեալ տարածեալ ելից գա-
մենայն տեղիս. ա | յայտնի լուսով գնասցութք
իբրն ի տուրնՉեան ն որդիս [Mung կոչեսցուք»:
Մ ի nif յՈստանեայ տանէն, որում նուն
Զանդաղան , սերմն ժանդ, որդի անօրէնութեան,
որ բազում ե անապաշխար շար գործեալ էր F
կեանս իւրում լէր յոմանց գխորձետլսն Հայոց
ե երթեալ վաղվաղակի գուշակէր նմանւոյն իe-
բում Վասակայ: Որոյ բանից իբազգած եղեալ
նենգաւոր pսnւfն աoագ նախարարքն Հայոց՝ hm
լեալ զնա ի դեօղն որ կոչի Արծակ՝ տարեալ
կապեցին ի միւսում hu ի դեօղ յանուանեալ
Բերդկունս, ի նմին Բագրնանդ գաւառի. զոր hk
n§ jետ բազում աւուրց րստ արժանի գործոց
իւրոց անօքենութեանց քարկոծեալ սատակեցին:
ծ. ապա յայտնապէս ժողովեալ միաբանու
Bbhudp ամենայն տանուտեարքն Հայոց ն uե~
պունք J եպիսկոպոսօքն ե բազմ. ութեամ, բ ամենա Jl
10ՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 129
een 2 eam — ——————————
քանանայչիւք ն ժողովրդովք, առ երանելի սսպա-
րապետն Հայոց տէրն Մ ամիկոնէից Վարդան, ն
հանդերձ նովաւ մտին Թափ րսա գրոց ձրամա-
նին բոլորեքեան առ իշխանն Սիւնեաց Վասակ,
առ մարզպանն Հայոց» նե յայտնեալ նմա միաթբան
ամենեցուն զխորձուրդն, Թէպետ Չանայը յապա-
էին, ն դարձեալ զի նկեանքն իւր իսկ ի խնամս
չարին միտէին հանա ազ՝ nծ ինչ այնուձնտն
թոյլ տային սայթաքել խորհրդոց նորա այսը
անդր» ա | Bէպէտ h n$ կամաւ, սակայն ի հար»
դարձեալ ձրամայէին նախարարքն Հայոց սուրբ
եպիսկսպոսացն ն երիյանցն՝ զնւետարան ուխ»
տին սրբոյ. ն երդունալ ամենայն բազմութիւն.
ղօրացն ազատաց ն անազատաց, հանդերձ իշխա»
նաւն Սիւնեաց Վասակաւ ն ամենայն տանուտե-
որոց մատանեաւ չն նս էր կնքեալ զԱւետարանն՝
կնքէին. ն ձամբրարձեալ առ հասարակ պճձեոս րնդ
երկինս բաթբառելով ասէին այսպէս աժենայն
բազմա թիւնն, այր ն կին միաբան խնդալիցք»
«Զքեզ, սուրբ ծայր, արարիչ երկնի ն երկրի,
ն զնրդիգ քո միածին զտէր մեր Յիսուս
իշ ն գանքակ ծրբորդութեանդ միութիւն. խոս~
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 9
130 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
տովանիմք արարիչ երկնի ն երկրի, տեսակաց
այլ ոք բաց ի քէն: Որ ն րստ մարդասիրութեան
յաղագս փրկութեան տիեզերաց ի վախճան
աւուրցս մի ի սրբոյ Շրըորդութենեդ ծնար ի սուրբ
կուսէն Մարիամայ, ն զամենայն կարիս բարձեալ
ծին կուսէն առեր տարեալ բնեռեցեր ի խաչին
փայտի. յորում հեղեալ զսուրբ արիւնդ քո՝ ազա
ծից» մեռար, Թաղեցար ն յարեար, ն վերացեալ
քեղ զամենեսեան, որ խատովանին առ քեզյ
Աստուած ճշմարիտ, Թագաւոր Թագաւորաց ն տեր
ջաւիչ մեղաց մերոց, ուրացեալքս՝ ն զղծացեալքսչ
յանցուցեալքս՝ ն յողորմութինդ ապաւինեալքս,
գլորեսլքս՝ ն կանգնեալքս: Ընկալ զմեզ որպէս
ղոբդին ուրացող, որ ծախեալ աղտեղեցաք զծան-
թաւալեցաք ի տղմի ուրայցութեանց իբբն զգա-
սակսն խոզաց:
«եւ արդ գարձեալ առ Spdaph Հայրդ be
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 131
առածի pm շնորձեսս մեղ բարեխօսութեամբ [ոe-
աաւորիչ առաքելոցն hk վաստակովք սուրբ նանա»
տակին Գրիդորի նոցին նմանոյն ն դործակցի՝
զթողութիւն մեղաց մերոց. h զգեցո մեզ ղա
ոածին պատմուճանն ն մաքրեա զոտս մեր ի խո-
չիցն չարեաց, որով ծակոտեալ Bշնամւոն կաղա
gnyg մեզ: եւ ագո մեղ կooիկս պահպանութեան՝
Աւետարանին սրբոյ: ն դիր զմատանին, զգծած
խաչի PY ի մատին ածոյ ձեռին մերոյ, որով
կնքեալք ղբոլոր անգամ մեր՝ սարսեալ բանսար»-
կուն փախիցէ ի մէնջ: ծւ որպէս եղեր դու զա
ըինդ քո սուրբ ի վերայ մեղաւորաց, ի փրկուն
Bիւն յանցաւորաց՝ պարգնես A մեզ հեղուլ զա»
բիւնս մեր ի վերայ խոստովանութեան այսորիկ
hk իւրաքանչիւր թողութեան մեղաց: ծւ որ ոբ
ձեռացեալ յուխտէ երդմանցս այսոցիկ ցույցի
ուխտազանց ն ի միարանութենէս մերմէ որու
շեսցի՝ ելցէ նա արտաքս ընդ Ցուդայի, որ մեր-
ժեալ ընկեցաւ ի գնգէ սուրբ առաքելոցն, ն
առանց ամենայն թողութեան կացեալ ի ձախու
կողմանն՝ լուիցէ ի քեն զահագին բարբառն, զոր
ասես յաւուրն հատուցման, BE «ծրթայք յինէն,
անիծեալք», ի ձուրն յաւիտենից, որ պատրաս»
տեալ է սատանայի k արբանեկաց նորա:
Եւ ասացեալ զամենայն խոստովանութիւն
գօրձնութեանն ն գանիծիցն միաբանութեամբ
132 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
ամենայն բազմութեանն ի ձայն մեծ արանց ե
նեալ իշխանին Սիւնեաց Վասակայ ն ապա մա-
սեպհնացն, hk եդեալ ի սուրբ Աւետարանի երդ-
բեալ աս ամենայն այսպէս դիմեցին մեծաւ
ցնծութեամբ ն հոգնոր հրգովք ի տուն Shun,
նՊերկրպագեալ միոխն միայնոյ ճյմարտին Աս-
տուծոյ լի անձկով ե յերկար ն անձանձրոյց
ծունրդրութեաժբ կատարեցին զաղօքթսն»
Եւ. արձակեալք յաղօթիցն՝ ռամիկ զօրացն
բազմութիւնն դիմեցին ի տուն մոխրանոցին,
չմնալով բնաւ աւադացն հրամանի , ն առհալ
զկրակարանե՝ վարեցին ի շաւրսն զկրակսն, որ-
պես ի դիբկս եղբօր, րստ ասելոյ սուտ վարդա
պետացն Պարսից. զոր ըմբոնեալ շրոցն թշնա
մաբար ն ոչ եղբայրաբար ծախեցին: Բայց զմո-
զգուշութեամբ» ն ի վաղին րնդ ծագել արնաւն
արս ի նոցանէ թուով սոլանին արավ ի դին,
որ կոչի Զարենաւան:
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 133
Lnւրա mof}nյն: ծւ wa փութացան իջանել Juյ-
րարատ դառառ. քանզի լուան, gE Մ իորներսեն
Արեաց հազարապետ եկեալ ի Փայտակարան Ppu-
ղաք՝ գունդ կազմէ ե րնդ Աղուպնս արձակէ ի
Հայաս» ղոր hk Աղուանից ազատքն, որ ուխտակիցք
էին: Հայոց` ստէպ փութացուցանէին ձասանել առ
ինքեանս ն անդէն յԱղուանս ի դիմի հարկանել
նոցա պատերազմաւ:
եւ արդ եկեալբ յԱյրարատ գա ն զայս
համբաւ լուեալ ի կողմանցն Աղուանից՝ ստիպէր
ղերանելի. սպարապետն Հայոց Վարդան զտէրն
Մ ամիկոնէից իշխանն Սիւնեաց Վասակ՝ գնալ upա-
տահել նոցա գնդա. A զինքն մնացուցանէը ան«-
դէն պատճառանօք 3 ասելով, Bt «Ou աստէն:
պատրաստի. գուցէ, ասէր, a {{ ինչ իմացեալ
չարախորձուրդն Մ ինրներսեն՝ գործիցէ րդ մեղ»:
Այլ ինքն Վասակ գխարն ութեան ճանապարհն
կազմեալ նիւ թէր ի սրտի իւրում ’ ունելով կա-
մակիցս ն այլ աստուածանենգ արա խորձրդոցն
իրոց՝ յազատացն Հայոց: Ւսկ երանելի սարա»
պետն Հայոց, տէրն Մ ամիկոնէից Վարդան, ասէր
ցիշխանն Սիւնեաց Վասակ, BL «Որպէս ածաք
զմտաւ" պարտ է մեզ Դոս խս զորա առաքեմքն wn
կայսը՝ արձակել, ն ապա գոր ինչ հրաժմայեսցես
PuՀ՝ «ւնն անխափան » ծ. նորա J ղագս Ah-~
134 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
պով զիւը առածի եդեալ գխորձուրգն կատարե
լ"S՝ յանձն իր: առնոյը զասացեալսն յերանելի
սպարապետէն ի Վարդանայ կատարել:
եւ վաղվաղակի նամականի արարեալ առ
կայսը ն առ ամենայն աւադանի դրանն Յունաց
ն առ յլ իշխանս ն կողմանակալսյ, wn բդեշխ
Աղձնեաց ն առ իյխանն Անդեղ տան, ի Ծափս ն
ի Հայտեանս ն յեկեղեաց ն այլ իյխանաց խւ-
րաքանչիւր տեղեաց ե առ մեծ սպարապետն
Մնտիոքայ: ծւ զայս ամենայն թղթ եան կնքէր
նախ ինքն իշխանն Սիւնեաց Վասակ իւրով մա-
տանեաւյ ն ապա ամենայն տանուտեարքն Հա-
J"y: եւ պատրաստեալ ճանապարհին Յունաց
կազմէին զիշխանն տանն Ամատունեաց Վանան,
| որպէս զայր մտացի ն խորձրդական, ն զսուրբ
սեպուհծն զծմայեակ, զեղբայրն երանելի ղօծրա«.
վարին Հայոց Վարդանայ F Մամիկոնէից տոն.
մէն, ն ղերանելին Մ ենրուժան ղեղբայբ սրբոյն
Աղանայ՝ F nn մէն Սրծրունեաց: Յորոց ձեռն
տուհալ զնամականին իշխանին Սիւնեաց Վասա-
հայ ն ամենայն նախարարաց աշխարհին Հայոց՝
յJուղարկէին ա կայսրը ն առ այ| ամենայն լառա-
Սադրեալսն աւագանին Հայոց:
ԼԴ. ծւ սպարապետն Հայոց տէրն Մ ամիկո--
նէից երանելին Վարդան, առեալ րնդ իր ի տ u~
նուտերացն Հայոց, որք ՋՉերմեոանգն սիրով ah~
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 133
պէին մարտիրոսուցեան ժամուն պատահել, որք
էին այսոքիկ. Խորեն Խորխոռունի , Արշաւիր կամ.
սարական, ն Թաթուլ Դիմաքսեան, ե Արտակ
Պալունի, ն Գիւտն Վահճնունեաց, ե Հմայեակ
Դիմաքսեան, ն այլ տանուտեարք ն սեպուձք, ե
բազումք ի զօբացն Հայոց, որք ինքնայօժար
փութով փափագեին լինել վրեժխնդիր ուխտի
սուրբ եկեղեցւոյ, ն տալ զանձինս ի ման ի վե-
ր"յ սուրբ A ճշմարիտ հաւատոյն Քրիստոսի. hk
այլ գունդք ի ղօրացն Մ արդպետական այրուձիոյ,
փոյթբք ի դործ պատերազմին առաքինութեան.
զորս hk չարախորձուրդ իշխանին Սիւնեաց Վա»
սակայ ծանուցեալ ոչ հաւանս իւրոյ ջար մտա
ծութժեանն՝ կազմեալս առաքէր րնդ նմա. ե qո~
րոց գիտեր զնոլովունն ի վատթար կողմ, ե ոչ
ուղղակի ի խորձուրդ ուխտապահձութեանն՝ ի
տանուտերացն Հայոց kh F սեպհացն, որք էին
երնելագոյնք, ն յայլ ուամիկ բազմութենէն՝ զայնս
արդգելեալ wn բբ պահէր:
ծւ հրաժարեալ երանելի զօրավարն Հայոց
տէրն Մ ամիկոնէից վարդան, հանդերձ ընկերակ»
ցօքն իւրովք ն այլ զօրուն արամբք որ եին բնդ
նմայ, յիշխանէն Սիւնեաղ Վասակայ ն յայլ մա
ցելոցն րնդ նմա աւագանւոյն՝ ողՋախորձուրդ
մտօք գնային ի գործ պատերազմի: եւ մտեալ
ի տուն Ցեառն, ոլ է սուրբ եկեղեցի, երկիր
136 ԴՐՈՒՍԳ Բ.
ոլագանել տեառն Աստուծոյ աժենակտյի, unk eլ
պսուրը Աւետարանն ն գնշան կենսատու: խաչին՝
ողիուներ, դնելով անյադ ի վերայ բբաց աչացն
hk ճակատուչ Զնոյն սոնէին Ջերմեռանդն սիրով
ն որք ընդ նմայն էին ամենեքեան. ն ողֆամբ
գնային ամենեքեան յJորդորմաւմբ սիրոյ: ւ sh
heer հեռացեալբ)» տեսանէր ծ նանս ոչ բազումս
յՍյբարատոյ երանելի սպարապետն Հալոց Վար»
դան ն իշխանն Սինեաց Վասակ վաղվաղակի
urn դեսսանա առնէր առ Մ իհրներսեհն հազա
ըրապետն Արեաց ե զիւր նենդգաւոր խորհուրդն
նամակաւ ծանուցանէր նմաչ Նոյնպէս տրար Նա
մակ ե առ Նիխորական Սեբուխւտ ն առ այ|
աւագայ զորս արարեալ էր Մ ինրներսենի ի վերայ
Հայոց,— նե զվ ենշապուն հաւատարիմ վերակա-
ցու արար, որ էր ի ժամուն սենեկապան ար»
քունի, J այնորիկ ասլա kk դալրապնետ` եղն
Արեաց,— յորում գրեալ եցոյց նուա նենգաւոր
իշխանն Սիւնեաց Վասակ զիւր խտրէուցեանն
hամս. «ուք, ասէ, անձոգ լերուք յեկելոցդ ընդ
Վարդանայ ի վերայ ձեր, ն մի ինչ ղարձուրիք.
վասն զի շատք այն են՝ զորս ես աստէն պահե
ցի un իս. ն զայլս բազումս րնդ այսը րնդ այնր
ցրուեցի։ ե դա յոյժ սակաւուք էն ns բազմօք»:
նւ զայն ոչ յիշեր անօրէնն, ԹԷ սիրտք իշխա
նաց ի ձեոս Աստուծոյ են. քանզի որով կարծէր
ՂԱԶԱՐ: ՓԱՐՊԵՑԻ 137
aaa
չարախորձուրդն շնորհ ինչ անել նոցա՝ wnաm~
ւել հս զօրութիւնն ՄՍատուծոյ ի բարկութիւն
սրտմտուխժեհան փոխէր, h այնու դրգոնը զնոսա
ի վերայ նորա. որ ն ի ժամուն կհատարեալ՝ lyne~
տեղա. ի գլուխ նորա ցուցակութեամբ:
Lb. ծւ հասեալ վյԱդուանաս երանելւոյ զօրա»:
վարին Հայոց Վարդանայ տեաոն Մ ամիկոնէից՝
աղդ եղն զօրագլխացն Պարսից եկք Հայոց: որոց
լուեալ՝ փութացան անցանել րնդ գետն մեծ, զոր
կուր գետն կոչեն, kh րնդ առած եկին նոցա մին»
չե ի գեօղն որ կոչի Թաղխաղ, յերկրին Աղուա-
նից: ծւ տեսեալ սրբոյ սպարապետին Հայոց
Վարդանալ գանԹիւ բազմութիւն գնդին Պարսից,
ն յինքեանս ձայեցետալ, Թէ յոյժ սակաւք են
ulus խօսել րնդ ղօրն Հայոց ն Jիշեցուցանել
զբան սուրբ Հոգւոյն, զոր մայրն մարգարեին
Սամուէլի ցնծութեամբ քածալերեալ ի Քրիստոս՝
երգելով ասէր, Թէ «Մի պարծեսցյի զօրն ի զօ-
րութեան իւրում, hk մի պարծեսցի մեծն ի մ h~
ծութեան իւրում. այլ ոբ պարծելոցն իյ է՝ յԱա-
տուած պարծեսցիչ Քանզի ոչ ինչ է ի նուազս
ն ի բազումս յաղժութիւն k պաքտումն, այ|
վԱստուծոյ ակնարկութեանն հրամանի»: եւ ղայս
ասացեալ երանելւոյ զօրապետին Հայոց տեառն
Մամիկոնեից մարդանայյ հայեցեալ hk ի կամս
ընկերակյցաց իւրոց ն ամենայն գնդին ոբ թնդ
138 ԴՐՈՒԱՍԳ Բ.
նոսայ թէ որպէս Չերմեռանդն սիրով զօրացեալք
էին ն քածալերեալք՝ խրախալից dnop փառա-
ւորէր զՓրկիչն ամենեցուն զտէր Յիսուս Քրիս-
minut |
եւ հասեալք ի ժամ մարտին՝ հայեցեալ տե-~
սանէին բատ օրինի կարգման նկատելոյ զգունդսն
Պարսից: Կարգեր IA զիւր գունդն երանելի go-
րավարն Հայոց Վարդան, րստ բաւականին Ր
րուձիոյն իւրոյ» ընդդէմ նոցա, յերիս առածս
բաժանեալ՝ տա յը ի dhnu իւրաքանչիւրը դօրա»-
դլխի» որում ածոյ կողմանն կացույանէր ղօրա-«
դլուխ զիշխանն Արշարունեաց զԱրշաւիր նամ»
սարականն, որ էր ն փեսայ զօրավարին Հայոց
սրբոյն Վարդանայ տեառնն Մամիկոնէից, ունե-
լով զդուստր նորա ի կնութեպն. h նիզակակից
տա յ[ նմա զՄ' ույ, զառագ սեպուհ յազգէն Դի-
մաքսենից. hk զահեակ կողմն տա յը ի ձեռն Խո-
րենայ Խորխոռունւոյ, հ զօրավիդն րնդ նմա կա
ցուցանէր դծՀմայեակ Դիմաքսեանն. hk ինքն սուրբ
զօրավարն Հայոց Վարդան պատրապստէր զինքն
միջոյ տեղւոյն յարձակման» Եւ այսպէս Jօրի-
նեալ զճակապտն h յԱստուծոյ խնամսն ապաւի-
նեալք՝ յարձակեցան ի վերայ Pշնամեացն:
Յորս նախագոյն յառածեալ ի տեղի մարտին՝
կամսարականն Արշաւիր h Մու, սեպուհն Դի-
մաքսենից, ոբք յանդիտութենէ տեղեացն՝ դի-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 139
մանէն երիվարացն՝ անկեալ ի տիղնն ձանգերձ
երանելի սեպունն Դիմաքսենից Մուշ ի նիխորա-
վարէն' ի հետիոտս սպանանէր զվուրկն, զեղ-
բայը Լնփնաց թագաւորին, ն իրի բաց ձգեսլ
րին. ն ինքն Կկամսարականն միամոյկ, տղմացա-
թաւ, հանդերձ ամենայն գինուն, հանեալ զերի-
վարն ի ցամաք՝ անվեներ քածաբար Կման թրոչ-
րոց զկէսն սրովք իւրեանց դիաթաւալս յերկիր
կործանէին ն զկէսն գետավէժս արարեալ նեղճա-
140 ԴՐՈՒՆՍ Բ.
նել ճեպէինչ Որ ն զկամսարականն Աբշաւիր 4իշ-
խանն Արշարունեաց ստիպով փութագուցանէր
երանելի դօրավարն Հայոց Վարդան զկնի փախա
տէ ից նաւացն Ֆետաձիգ լինել, ի հաստասոածգու»
թիւն ն յանվրէպ դիոողութիւն-աոնն վստահել:
Ւսկ կամսարականն Արշաւիր, որսլէս A fron
կամակատար էր բանի «բբոյ զօրավարին, վաղ-
վաղակի հաւանեալ wn ի նմանէ հրաժմանին՝ գկնի
Ֆաւավարայցն ն փախստէիցն նհտաձիգ լինէր:
եւ խոցեալ զնաւավարպսն ն զա յլա բազումս F
նաւան՝ կարեվէրս առնէր. որոց րնդ տապալել
վիրաւորացն կործանէ ին նաւքն. ն բազումք ի
նաւավարացն ն ի դլխաւորացն Պարսից դետա«
un jq եղեալ կորնչէ ինչ եւ այսպէս շնորձեալ Tոa~
gա զյաղքութիւն վերին օգնուքժեանն՝ գառնային
ի բանակա իւրեանց, դոհանալով hk օրհնելով դԱպ-
nուած:
եւ դադարեալք անդէն ի տեղւոֆն զօրն
զայն՝ ի վաղիւն չունեալք անցանէ ին րնդ դետն
մեծ, անուապնեալն կուր գետ, հ հասանէին ի պա-
ճակ որմոյն, որ Է ընդ մէՋ իշխանութեանն Ս-
ղուանից հ Հոնաց. ն գտեալ անդ զպ անառանա
պահակին ի || ղօրականպս պարսիկս բազումս,
Jո՞րոց սուր ի վերայ եդեալ կոտորէին. A դապա-~
հակն յանձն առնէին թադաւորազնի միում
Ադղուանի, որում անուն էր Վանճան, hk զնոյն ախ
if 4
J .
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 141
ne է ն դեսպան Հոնաս ն առ ա ամրականպս
Laie ! JI Ր
տեղեացն, զորս հաւանեցուսցէ միաբանել նոցա
դեդաւ. որոց կամաւ ն յօժարութեամբ ղօգնելն
յանձն առեալ հաստատէին երդմամբ:
1.9. Եւ մինչդեո 1 fu ամենայն կատարեր
այսպէս յածողուեամժմբն Աստուծոյ րատ կամաց
նոցա՝ յանկարծակի դեսպան հասանէր arn երա-
նելի զօրավարն Հայոց Վարդան ն առ ամենայն
դունդն "pf րնդ նմա էին. ոյժ տրտժմուժեան [
համբաւ շարաչարբր տայր նոցայ ասելով, BE
«Ստեաց անօրէնն Վասակ ուխտին Աստուծոյ
ն նենդեալ դրժեայ Աւետարանին երդմանն, ե
ի յետս կացեալ ապստամրեաց ի միարանուե-
նէ ճշմարտութեանն. նոյնպէս ն մնացեալքն ան-
դէն առ նմա աւազանին Հայոց յետս կացեալ՝
բենդ Tef'ses ապստամբեցին, kh դարձուցեալ գերեսաս
իւրեանց ի ճանապարձէն արդարութեան՝ մոլո-
րեցան զկնի սատանայի. դեսպան արձակեցին ի
Պարապ ե նամ ակօք ուխտադրեցին բեդ nu. kb
ղբերդեան ամրոցացն Հայոց ի բ*y կալան, [ո
զիւրեպանցն բեբդակալս արարեալ՝ զգուշացուցինչ
ե զորդիս տոհմին Մամիկոնէից hk նամսարա»
lhuturg k sta ff 5e] տանուտերացն ժողովեալ Jիe-
ըաքանչիւր դայեկաց՝ յամուրա բերդից իշխա-
յեաց պահել զամուրսն զգուշութեամբ, ե ասա
,
142 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
նենդաւորն Վասակ տայ. տանել զտղայսն առ
թագաւորն Պարսից: եւ որք խոտորեցան զկնի
սատանայի ընդ ուխտանենդին Վասակայ են այ-
սոքիկ. իշխանն Բադրատունեաց՝ Տիրոցչ իշխանն
Խորխոռունեաց՝ Գադիշոյ, իխանն Ապանու-
նհեաց՝ Մանէճ, իշխանն Վաննունեաց՝ Գիւտ, իշ-
խանն Պալունեաց՝ Վարազշապունն, իշխանն Արե-
ղենից՝ Արտէն՝ իշխանն Ուրծայ. Ներսէն, ե
այլք վոստանկաց ն սեպուհք ոմանք յիւրաքան-
չիւր տnոհմէ»:
Եւ լուեալ զայս ամենայն գործ աղէտից,
զոր էր գործեալ նենդաւոր իշխանն Սիմնեաց
Վասակ ե այլ նախարարացն որ ընդ նմա, երա-
նելւոյ սպարապետին Հայոց տեառն Մամիկոնէից
Վարդանայ, հանդերձ նախարարօքն ե զօրուն որ
րնդ նմ այն էին՝ չտրտմել nչ$ կարէին. ե զան-
գինսն ն զգերեալ տղայսն ի պանպանութիւն
ամենաձնար ածոյն յանձն արարեալ նուիրեին,
ասելով այսպէս, «iw առեալ ձեծանոց ի ձեռն
Փրկիչն ամենեցուն Քրիստոս` սրբել ղկալ իր ն
ընտրել զցորենահատն, ժողովել յերկնից ի շտե-
մարանսն, ն դյարդն մատնել անէ) բոցոյն կի-
ղուց անխնայ: եւ եղիցուք մեք սրբեալք ցորե-
նանատ, ն գանկուժեամը սպասեսցուք աւուր
նահատակութեան մերոյ, յորում Թէ արժանի
| եղեալ դիպեսգուք մասին սրբոցն՝ վախճան մեր.
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 143
բարի aմեղ պսակէ, ն զտղայս պանպանեալ սնու»
ցանէ ն ի տեղիս իւրաքանչիւր IA յիշխանութիւն
ածեալ հասուցանէ, h զարբանեակսն սատանայի
բազում զղջմամբք պամաչեցուցեալ նշաւակէ wum
ն ի հանդերձելումնոք:
Եւ ասացեալ զայս երանելւոյն՝ տուեցին միա-
բան ամենեքեան յաշխարձէն Աղուանից յերկիրն
Հայոց ի գաւառն Այրարատոյ. ն անդ զաւուրս
դառնաշունչ ony ձմերայնւոյն րոտ սովորու»
թեան իւրեանց դագարեալք՝ փութային առ ձա
սարակ անձկով զաւուրս դարնանային ամսոյն
տեսանել ն Joբ իւրեանց նահատակութեան պսա-
կին հասանել Քանդի ոչ hu ինչ այ| բնաւ ածէր
զմտաւ ոք զյաղթութին ն կամ պզպարտումն,
| ցանկացեալք) որպէս ծարաւիքչ բաժակին
փրկութեան իւրեանց կատարմանն պատանել ն
իսկ նենդաւոր իշխանն Սիւնեաց Վասակ
ոչ երբեք դադարեր գրել նամականի առ իշխանս
վկայութիւնս ընգունայնս, ԹԷ «Արքայից արքայ
զքրիստոնէութիւն շնորհեաց աշխարհի, hk դվնաս
թենէն ասէ, ԹԷ «բնաւ ն յիշեմ իսկ ոչ, միայն
թէ ի բաց դառնայք ի խրատուն ն ի բանից Վար»
144 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
դանայ, ն df կորն չիք րնդ դմա»: եւ զինքենէ
դրէ ուխտանենդն Վասակ, Bt chu լինիմ մի 9-
նորդ այսմ ամենայնի, ն անխաս պահեմ զաշ-
խարձս Հայոց: ծւ տուեալ ի ձեոս un քահա»
նայից ղգրեալսն՝ նենդգաւորին Վասակայ, որոց
անուանքն ե՛ն չքաձհանայիցն a fu + Զանգակ մ
nifl, Սահակ Զայնող, ն մի nif Պետրոս Շրկա-
թի: ծւ էին Սանակն նե Պետրոսն ի գաւառն
Սիւնեաց. J"Ր"ցy dhեnuս աայը գաղտ յերանելի
սպարապետնեն Վարդանայ նենգաւորն Վասակ
զգբեալսն շրշեցուցանել ընդ աշխարձա Հայոց.
զոր լուեալ ուլացելոցն ի հաւատս ն պանյուսիցն,
հաւատացեալ բանից նենգաւորին՝ կորն չէին: Ւսկ
պինդքն hk մարտիրոսութեան տե՛նչողքն իբրն
լսքին զայս ամենայն բանս ցնորից՝ hu առաւել
պնդեալք ղօրանային, hk win fl աւնկտարեր փրը-
կութեան իւրեանց սպասէին յուսով:
ԼԻ. եւ կատարեալ զաւուրս ձմեռնային ՑցՐբ-
տայունչ օդոցն hk հասեալ ի mnoն մեծ զատկին
բովանդակ ուխտապանքն, հ ամենայն աշխարձի
եղե խնդութիւն, հրեշտակաց ե մարդկան. քանդի
խառնուրդթ խաղաղութեան եղեն բնդ միմեանս
աւետաւոր յարուժեամբ կենարարին. fոր աo~
նեալ ուրախութեամբ զուարձանայինչ
&. Jb սակաւ ինչ mn րց անցելոց լուն,
եթէ զօբ եհաս բազում ի Հեր ն ի Զարնանդ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 145
գաւառ: ծւ երանելի սպարապետն Հայոց տէրն
Մամիկոնէից Վարդան ազդ առնէր ուխտապա»
հացն, որք յաղագս տօնի աւուրցն երժեալք էին
ի տունս իւրեանց կատարել զտօնն զատկի առ
ւորս. արդ որ ոք ցանկայ առնուլ անճասպարե-
ցէջ, զի մի վրիպեսցի ոք ն ղղֆանայցե։ ծւ եթէ
ոք խորհի այլազդգ ինչ, որպես ն այլքն, որք խո-
տորեցան ղկնի սատանայի՝ դադարեալ ձանդիցէ՝
ուր h Bուեսցի hwնճոյ ումեք: Քանդի n} ոք
պսակի ընդ ընկերաց իւրոց Թէ ոչ տանձի. այլ
ղենսս hk դյաւիտենականպսն»:
եւ զայս լուեալ ճշմարտասիրացն ն ղան»
լով զմիմեամբք, որպես հօտք, որ ի ձայն աղի
փութայցեն զկնի հովուացնչ Թուի ինձ, ba այն-
պէս րնթացեալ երադունս Արրանամայ ի տանել
զորդին՝ որպես ճեպեալ բնթանային զօրքն ծա
Jng qb երանելւոյն Վարդանայ սպարապետին
Հայոց, երթալ յբնթրիսն Քրիստոսի ն ուտել զծաց
հրեշտակաց:
Եւ այսպէս եղեալք րստ նմանութեան սուրբ
առաքելոցն ամենեքեան մի սիրտ A մի ձագի՝
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 10
146 ԴՐՈՒՍԳ Բ.
առաքէր երանելի սպարապետն Հայոց Վարդան,
միաբանութեամբ աւագանւոյն որ բնդ նմայն
էին, սեպուն մի յազգէն Ամատունեաց, որում
անուն էր Սոանձար, իբրն երեք հարիւր նեծե~
լով` երթալ լրտեսել զբազմութիւն զօրացն Պար-
սից, h տալ դրդիոս, եթէ հնար իցէ, աո ի փու-
թապէս, ասէ, գալ բերել մեղ զպսակս արքայ-
ութեան, դոր ի ձեռն նոցա պարդնէ մեղ Փրկիչն
Քրիստոս, յաւիտենից բարութեանցն տուխչ: Եւ
երթեալ Առանձար ն դունդն որ բնգ նմա՝ այն-
պէս շնորձեցաւ նմա յԱստուծոյ, որպէս զի տե~
սին ղզբանակն Պարսից. ն ղեզօր վերապահ Bնով
միով անկեալ՝ զբազումս ձանէին րնդ սուր, ն
վա յլ" փախստականս արարեալ արկանէին ի զօրն
Պարսից. ն ինքեանք դարձեալ ողցանգամք Rw
սանէ ին ուրախութեամբ ի դուն փն Հայոց ն uպատ»-
մէ ին նոցա զԱստուծոյ զօրութիւնն, զոր Jացո-
ղեայ նոցա Փրկիչն:
եւ լուեալ երանելւոյ սպարապետին Վար-
դանայ հանդերձ միաձամուռ զօրօքն՝ գոձանային
hk օրձնէին զամենահձզօրն Սստուած: Պատմէ ին hk
վասն ղօրագլխացն, Bt Մ ուշկանն Նիւսալաւուրտ
ն Դողվճն են. տային դիտել hk ղայն: hu սժա-
փութեամըբ հասանել ի միջոյ կողման աշխարձիս:
Զոր լունալ երանելւոյ սպարապետին Հայոց A
որ րնդ Ննմայն էին՝ hu առաւել ճեպէին երալ
ee —————————————————uy—————— i a -
ՂՍԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 147
———————— ——— er —————— or ——— —
ընդդէմ նոցա. նախ` վասն վաղվաղակի պատա»«
հելոյ նոցա ժամու մարտիրոսութեան. քանգի
անձանձրոյժ ազօթէին հանապազ ի տուէ ե ի
գիշերի, լինել արժանի այնպիսի մասին երկնա
որի. ն երկրորդ` ասէին, Թերես անդէն ի տեղ-
ւոն ի Հեր h ի Զարնանդ գաւառին վճարին ելք
գործոյն պատերազմին, ե ns np լինէր արգել no~
բուն Պարսից հասանել յաշխարհն Հայոց սպանու»
թեամբ ն գերելով յարձակել ն ասել: եւ սո-
jyա Pէպէտ hk ածեալ զայսպիսի ինչ զմտաւ hu
մէին փութալ սակայն նս առաւել ստիպով եկեալ
հասանէին գունդն Պարսից ի գաւառն Սրտազ,
Տուպ ի դեօղն որ կոչի ՍԾւարայը, ի շրֆափակ
տեզի Տղմուտ դաշտին, զոր ընտրեաց Jաղագս
երկիւղի զօրացն Հայոց. ամուլ ապաստանի ան«-
ձանց ձամարէին պատշաճ, ն ի միծի Նորա
ածեալ ղակիշ բնակէին»
ԼԸ. Ւսկ ի J“ cուր ուրբախժու մեծի տօնին
պենդէկոստէին դիմեալ հասանէին մերձ ի նոյն
տեղիս զօրքն Հայոց, դտեալ անպատրաստապոյն
զօրսն Պարսից. որոց Bt կամեցեալ էին՝
հարող էին մասնաւորապէս վնասել երամա-
կարձակ ծուլացելոցն, Pg Bոյլ տուեալ դ
դարեցին յայնմ wLnւ[ քանգի nչ էր եդեալ ի
մտի նանատակուցեան փափաքողաց՝ այնունե-
nl յաղթել, վասն տեսանելոյ հանապազօր զիո-
148 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
—————————————— —— re —— a cee — mt ween a
սազ ի hm կոչման A տենչալի մարտիրոսու- fn
թեանն փութանային ձասանել:
Շւ ժողովեալք այնունետն մօտ առ զօրսն
Պարսից բանակէին, մինչ եդեալ սան մանն րն-
թացից տուրնծեանն կատարեր: նւ ձասեալք ի
ժամ` երեկոյին ն զկանոն պաշտաման ժամու
աղօթիցն ըստ սովորութեանն լցեալ ղուարճա-
նային չափաւոր ուրախութեամբ կերակրովքն»
եւ կատարեալ զամենայն առնուին ձրաման ի
սուրբ ջաձանայիցն՝ արթուն խնդրուածովք կա-
դասք քահանայիցն, մերթ սաղմոսարանին գոր-
ղայիւք, մերթ վարդապետական բանիւք, քաշա-
լերեին զբազմութիւն զօրացն վայր մի քաշա-
իսկ սուրբ երէցն Յովսեփ, որն զկաթողիկոսու-
Թ եանն Հայոց ունէր գախողռ, հրաման տայր երա»
վուրդն ն քածալերել: Եւ սուրբ երեցն Դնմնդ
զամենայն զգիշերն անձանձրոյժ առաքելական
վարդապետութեամբ ղօրացուցեալ ուսուցաներ
հաց մեկնութեամիրքյ հոգէշնորձ վարդապետու
բղխեին ի բերանոյ արդարոն, որ եր լսողացն.
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 149
ցնծութիւն» ե պախորժարար զնա ծանուցանէր
վերին ազդեցութեամբ լուսաճաճանչ պայծառու»
Bիւնն ի նմա ներքին մարդոյն ն տեսակութիմն
հրեշտականման երհեսացն կերպարանիչ՝ Զոր h
յառածադոյն ժամանակի, կալով ի քուն սրբոյն,
այրն Աստուծոյ Մաշտոց վարդապետն նորին՝
հանդերձ ն այլ աշակերտօք իւրովք, երանելեաւն:
ձորեամը ն Արձանաւ, տեսանէին արթնութեամբ
ճառագայթեալ շուր) զնովաւ լոյս սաստիկ. որք
անդէն ն անդ ծանեան երանելի արքն սուրբ
Հոգւով ղվախճան սրբոյն, Թէ նահատակութեամբ
կատարի» դոր Bէպէտ ե նմա nn յայտնեցին
ղսքանչելագործուքժեան զտեսութիւնն, սակայն
ի բազում շշ 9ելն՝ պատմեալ հուջակեցաւ բան
երնմանս այսորիկ: Որ յուսուցանելն pepում բ"
ղում բանս ձոգնորս՝ յիշեցուցանէր ամենեցուն
զվարս ն ղժուժկալութիւն առախնոցն, ն նախ
զղանպատումն զեամբերութիւն սրբոյն Գրիգորի,
ապա զայլոցն ամենեցուն. «Որոց դիտացեալ,
ասե, զվաղ ն ղանագան կենցաղոյս զվախճան՝
ընտրեցին րմբոնել զյաւիտենից կեանսն: Ոմանք
տան ծանօք ի մահուամբ, ոմանք պահօք hk դետ»-
նատարած անկողնօք, այլք աղքատսիրութեամբք
ն օտարասիրութեամրք յանգէտս ընդունել զերեշ-
տակս արժանի եղեն, ն կէսք աշխարձաշինու»
Bեաժմբրք hk արդար դատողուե ամբ երնեալ՝
150: ԴՐՈՒՍՏ Բ.
— — -_———————— — -—— ——— ~ — ——-—— ——
ընտիր դտան Աստուծոյ: Քանգի ոչ բոլորեցունցը
դիպի մարտիրոսութեան վիճակն, այլ ըստ ժա~
մանակի որպէս hk բաշխէ վերին տեսչութիւն: ծւ
պարտին առողքն՝ արդար վաճառականուցեամբ
դնել րնդ անցաւորիս զանանյցն, րնդ ապակա»- |
նացուխս զանանց բարութիմնսն: Ւսկ պահեալքդ
այժմ մեծի h պատուական բաժակի՝ փութաս«
gուք լինել արժանի հասանել ի մասն ժառան»« .
գութեան սրբոցն ի լոյս. զորոց զաատուակա-
նութիւնն սաղմոսերգուն դոչէ ասելով. «Vw
տուական է առածի Տեառն մակ սրբոց իւրոց»:
Սա ն ճգնասէրն Գրիգորիոս վարդապետն ձեր
կոչէ զձեզ յերկնային քաղաքն Երուսաղէմ, յա-
մենատենչ ն յանուշահձոտ ըրնթրիսն Քրիստոսի,
ուստի մերժեալ են յցաւք ն տրտմութիմնք ն նե~.
ծութիւնք»»
Բազում ն այլ բանիւք հոգե ղինօք ն շնոր».
օք վարդապետութեամբբ քաշալերեր զիւրաքան-
չիւր ոք ի մեծամեծ աւագանւոյն Հայոց սուրբն:
Ղնոնդ, հանդերձ երանելեաւն Ցովսեփաւ. որ
Թէպէտ ն զծեոնադրութիւն երիցութեան ուներ"
սակա ն յաթոռ կաթողիկոսութեանն էր վիճակեալ
արժանաւորապես: Որոց խրատեալ ն զօրացու-
ցեալ հոգնոր բանիւք զամենայն գիշերն լիներ
ամենայն մարդ ի կամաւոր լոողացն վառեալ,
որպէս աներկիւղ ամրութեամբ, սուրբ ծոդւոյն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 151
զինու: Որք զօրինադրեալ ժամս դիշերոյն կար-
ծէ ին երկայնագոյն քան զայլ գիշերացն, ն mh
սանել զառաւօտ փրկութեանն բաղձային, որպէս
զի հասեալբ արբցեն զբաժակ արքայութեանն
երկնից»
Որոց աստուածաշնորհ բանից h մարտիրո-
սայորդոր վարդապետութեան հրեշտականման
տեառն Ցովսէփայ ն Ղնոնդի մտադիւրութեամբ
լուեալ երանելւոյն Վարդանայ տեառն Մ ամիկո-
նէից՝ տայր պատասխանի, Bt «Սուրբ քանա»
նայից եկեղեցւոյ պատիւ ձեռնադրութեան nn, է
ի մարդկանէ, այլ ի սուրբ Հոգոյն յածորդեալ
շնորհէ. նոյնպէս hk բանք սոցա զամենայն առողջ
խորձուրդս լսողացն ի յերկինս հայեցուցանէ,
որպէս h այժմ իսկ զամենայն գիշերս անձան-
դիստ ձայնիւ յորգորէին զամենեսեան յերկնա-
ւոր րնթրիսն, յիշեցուցանելով մեղ ղզչարչարանսն
սրբոյն Գրիգորի յորոց բազումք որ աստ կամք,
nչ միայն աշակերտք) ա | աղդախառնութեամբ
bfp հաղորդգեալք: Փութասցուք ժամանել ի հար»-
սանիսն Քրիստոսի hk ի հրաւիրակսն, ի գունդ
սուրբ առաքելոցն, k յրնԹրատուն Քրիստոս, որ
բացեալ զդուռն արքայութեանն՝ սպասէ ընդու»
նել զամենեսեան hk ուրախ առնել, որոյ ուրա»
խութիւնն մշտնՋենաւոր է ն անանց ն անվախ»
Ku: Փութասցուք առանց յապաղելոյ, ն մի ոք
152 ԴՐՈՒՍՑ Բ.
նման Յուդայի, որ յառաքելական դասուէն քակ»
տեցաւ: նման նմա գտցի» որպէս hk յայսմ գիշե-
ի տեսէք, որք մեղկեալ զկնի սատանայի բն«
թացան: Այլ bu բաժակին, որում վաղնֆջուցն
ցանկացեալն էի՝ փափաքանօք րնդունիմ, hk բատ
դրեցելումն դոչեմ, «Զբաժակ փրկութեան րն-
հուլայց hk զանուն Sեառոն կարդացից»:
bւ զայս ամենայն այսպէս խօսեցեալ upբոյ
ղօրավարին՝ ի ժամ ձաւուն ասելոյ հրաման mu
յին սուրբն Յովսէփ ն Դնոնդ, հանդերձ wh ~
նայն քահձանայիւքն, ղպայտօն կանոնին կատա»
րել, որով նպարակեալ վառեալ զինու Հոդւոյն
յուզարկէին յաստուածատունկ վայելչութեան
դրախտն: ծ. հաղորդեալ ղօրացն Հայոց ի պpա~
տուական խորհրդոյն մարմնոյ ն արեան՝ ի դործ
առածիկայ երկնաւոր իրացն փութային:
10. Վասն զի մերձեալ էր այնուհետն ժա
ելից արեգական, A գունդն Պարսից ճակատել ի
պատերազմն պատրաստէին ն վառոէին, A սուրբն
Վարդան տէրն Մամիկոնէից բաժանեալ զիւր
գունդն յերիս առածս՝ միշոցի գնդին կարգէր
գլխաւոր զտէրն Արծրունեաց, A զմարդպետն
Մինրշապուն՝ հանդերձ իշխանաւն Սրշարունեաց
Արշաւրաւ ն երանելի արամբն Արտակաւ, իշ-
խանաւն Մոկաց, hk այլ առագ նախարարօքն. ն
կողմանն աջոյ կարգեր աւագ՝ ղերանելին
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 153
—————————————— — ee een oo — oe me ——— ————
Մ ախազ Խորէն, հանդերձ երանելեաւն Թախյաւ,
տեառն Վանանդայ, ն սուրբը արամբրն Ներսենիւ
Քածբերունոյ ն այլ աւագ նախարարօքն: ե ընդ
անեկէն կողմանէ պատրաստեր զինքն իւրով
գնդո ն իշխանաւն. Առաւեղենից Փափագաւ. k
այլ իշխան նախարարօքն Հայոց: քանզի յայն
կողմանէ առաւելապէս երեէր ղակի, գնդին Սի
նի գօրուն ե այլ զօրաւոր արանց նշանք դրօ«
շիցն։ եւ դծամազասպեան զիւր եղբայրն ո«
ղոյը վերջապահ, ն պատուիրէր նմա մի զոք
բոնագատել, այլ յորդորել միայն բանիւք յազ
ղագս իւրեանց փրկութեան:
Եւ այսպէս բաժանեալ յերիս առաս ղղօրսե
Հայոց սրբոյն Վարդանայ, k opհնեալք ի բերա»
նոյ սուրբ քահանայիցն, օրծնաբանկելով դզՍաստու ած՝
յարձակէին ի վերայ միմեանց երկոքին կողմանքն,
Հայոց ն Պարսից: ծւ ելնելս արարեալ այնուննե.
տոն` լառածէին արք գանկացողք մարտիրոսու«
թեան պսակին, ե զգօրսն Պարսից ի փախուստ
դարձուցանէին պաոռածիննչ Ւսկ | բազմութիւն
ղօրացն Հայոց, որբ առ հարկի ն ոչ կամաւ,
մանաւանդ զի ն զայլս յերկուանալոյն դարձու-
ցանելոյ յեսա, որք երկնից բարուցեանց գան-
կացեալք էին՝ անդէն ի փախուստ դարձեալ կորրըն«
չէին ղյաւիտենից կորուստն: եւ տեսեալ զօրացն
Պարսից ղգունդն Հայոց լքեալս A պարտտսեալս
154 ԴՐՈՒՍԳ Բ.
—_—_——— -— ee —— er ———————— mm —e ee —— ee ——— ap tee ——— i ——— rm — a — een
առ ի կոտորել դազպգն իւրեանց, հայեցեալ h յայն
նս, զի փախուցեալ երթային զօրքն Հայոց ի
SE) առեալ շուրՋ զնոքօք պատեալ ծովանային.
ուր ե ցանկալի խնդրոյն դիպեալք՝ կատարելն
այնոքիկ: Ստիպով այնունետն պեետ փախստէիցն
Հայոց անցանէին զօրքն Պարսից. որոց հասեալ
պոմանաս կոտորէին, k զայլ ոմանս արդելեալ ի
տեղի ինչ ամրոց արդելուին. որոց ոմանք նա
տեալ զնիղակափակ գիշերոյն պանապանացն kh
զբազումս ի նոցանէ կոտորեալ՝ գնացին ողֆան-
ամք: Եւ այգոյն ի փախստէիցն Հայոց ձերբա»
կալ արարեալ ածին ի բանակն h կոտորեցին
սրով, ն զայլս բազումս արկեալ ղփղօp սպանա«
նէին. h մնացորդք փախստէիցն Jy h ա( տե~.
ղիս Հայաստան աշխարհիս ցրուեցան:
Բայց որ ի ժամուն երանելի h երկնաւոր
կոչմանն եղեն. արժանաւորք րնդ սրբոյն այք
դանայ A նանատակեցան՝ են այսոքիկ» յազգէն
Խորխոռունեաց՝ երանելին Wyn էն. յազգէն Պա
լունեաց՝ երանելի սեպուհն Սրտակ. յազգէն
Գնդունեաց՝ երանելին Տաճատ. յազգէն Դիմաքսե-
Պից' երանելին Հմայեակ. յազգէն Քածբերունեաց՝
երանելին: Ներաէձ. յազգէն Գնունեաց՝ երանելին
անան. յազգէն Ընծայնւոյ՝ երանելին Սրահն.
յազգնքն Սրուանձտայ՝ երանելին E Գարեգին: Եւ
որպէս շատ խուզիւ h բազում քննութեամբ հար«
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 155
ծւ զորս յամրոցացն իջուցեալ սպանին սրով hk
կամ փղօք կոխեցին՝ bof հարիւր kh յիսուն այը'» Ն.
որք լինին միահամուռ հազար երեսուն hk վեց
այր» որոց իւրաքանչիւր անուն վարձանատոյցն
Fրիստոս գրեալ պահէ բ դպրուցժեան կենաց:
Ւսկ ի ղօրացն Գարսիցն, որք անհան ի պատե-
րազմին յաւուրն յայնմիկ, ղոր ստուգիւ նամ ա-
րեալ պատմեցին մեղ, տեղեկացեալք ի ղօրա-
դլխացն Պարսից, երեք ձաղզարք հինգ ծարիւր
քառասուն ն չորս այր:
Jv. ծւ Jn վճարելոյ այսպէս գործոյ uա~
տերազմին, [ մարդասիրին Աստուծոյ զիւր սի-
բելիսն wn ինքն կոչելոյ՝ հրովարտակ առնէր
Մ ուշկան Նիւսալաւուրտ wn Թագաւորն Արեաց
Յազկերտ, ն ղելս գործոյ | պատերազմին դիտել
uy, գրեալ զյաղքուցեանն աւետիս ե: յանուա»
նէ զծամար անկելոցն յերկոցունց կողմանցն սլա
տերազմին: Զոր լուեալ արքային Յազկերտի
գկոտորումն լ արանց ի դնդէն Պարսից ն զման
առն Վարդանայ՝ յահաւոր unւգ ընկղմեալ խոոռ-
վեր» յիշելով դջաշութիւն առնն ն զլաւութիւնն
զոր արարեալ րնդ Bշնամիս բազում անդամ ի
վերայ աշխարձին Արեաց եցոյց: Պատասխանի
156 ` ԴՐՈՒՍՖՓ Բ.
oe a et ~~ — teem mr
առնել ձերամայէր ձրովարտակին, ն զՄուշկան
Շիւսալաւուրտ հանդերձ դեդամն ի դուռն կոչէր:
ծւ զՍտրորմիզդ ոմն անուն, յաշխարհէն Հայյոցյ
մարզպան հրամայէր թողուլ, որում յանձն առ
նէր ձրովարտակով զմարդիկն Հայոց չրնդոստու-
ցանել, այլ «իրով նուաճել, ն զպաշտօն քրիստո-
Ննէութեանն համարձակապէս ունել ամենեցուն:
կեն՝ կացուցաներ ի Հայս մարզպան զԱտրորմիղզդ
ԱՍրշական, ն գիրս ամենայն րստ գրեցելոցն ի
հրովարտակէն ցագաւորին՝ Tif յանձն առնէր:
ամենայն գնդին յերկիրն Պարսից: նւ ճացեալ
Ատրորմիզդ մարզպան այխարձիս Հայոց` բազում
թուղթս խաղաղուքեան առնէր ի տեղիս տեղիս
Հայոց աշխարձին, ԹԷ «Եկայք շինեցաբձւք աներ-
կիւղութեամբ, ն մի ինչ զարձուրիք»։ յորս գբեր ն
| կնքէր աւհտաւոր բանս, շնորհել ամենեցուն դկարգ
ջրիստոնեութեան, որպէս ն կամիցի ըստ իւրա
քանչիւր կամաց: Որք ի համբամն՝ խնդութեաժը
ի Պարսից ն ի Սիւնեաց ժողովեցան ամենեքեան:
Ju Ա. Սա ն F վերայ ժողովելոցն MIL bp
նելին Հմայեակ յամուրմսն Տայոց՝ գունդ կազմէր
այրընտիր բաղմութեամբ ի Պարսից ն ի Սիւնեաց.
ե յերկուս բաժանեալ զգունդն՝ կարգեր Նոցա
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 157
պօրագլուխս զնրտէն Փաբեղեան ն ղվարագշա-
պլուն Պալունի: Քանզի բազմութիւն փախստէիցն
Հայոց, նախարարք ն սեպունք, ոստանիկք ն
ոամիկք, դիմեալ ի յերկիրն Տայոց ժողովէին
առ ձմայեակ եղբայը սրբոյ զօրավարին Վար-
դանայ, որ էր յամեալ յաշխարձին Ցունաց, խրնդ-
բել դօրս ի Թագաւորեն, րստ յառա)ադոյն գրե-
լոցն ի կարգի: Որք երթեալք յանդիման եղեն
թագաւորին Թեէսդոսի. որոյ լունհալ ղպատճառ
նոցա երթիցն՝ սիրով լսեր ի նոցանէ, ն յանձն
առնոյր օգնել նոցա գնդի. kh մինչդեո սատ»
բաստէր գիրս խոստմանն՝ հասեալ վախճան սրբ»
բոյն՝ վճարէր ի կենցաղոյս: ե. թագաւորէ փո-
խանակ նորա Մարկիանոս, որոյ ն տեղեկացեալ
նորա զպետաս խնդրոյն իրացն Հայոց հարցանէր
զաւաղս դրանն, BE որպիսի ուի ձեղ պատաս-
խանի առնել արանցդ եկելոց յաշխարձէն այոց
mL ձեղ: Պատասխանի տուհալ Անատոլեայյ որ
ի ժամուն ասպարապետ էր Սնտիոքայ, ն Փղո-
բենտի: ուրումն առն՝ ասորի ազգաւ, որ էր աւագ
դրանն Թադաւորին, ն ասեն. «S եզ n$ թուի Bute
ճոյ արձամարձել զուխտ ն զհաստատութիւն, գոր
ի բազում ժամանակաց դրեալ h կնքեալ է առա»
be թագաւորացն, uk դրդոել պատերազմաւ. իր»
Pi խազաղացեալսյ, kh ի բ"y հանել զաշխարհ մի
F ծառայութենէ թագաւորին իւրեանց: Այ ն
158 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
զելս անյայտ իրացդ պարտ է ածել զմտաւ, զոր
ոչ ոք կարն դիտել, ԹԷ ձրպես, դիւրեմւ ն կամ
ըեսցի»: ծւ զայս այսպէս ասացեալ կասեցու-
թիւն Հայոց, որում Ա) եդեալ մնային, A ”nչ
պատահեցաւ: ծւ մինչդեո յապաղեալ էր զրոյց
րազմին Հայոց ե Պարսից կատարեր:
երթեալն էին յաշխարհն Յունաց, իբրն տեսին,
Bէ ոչ ինչ օգտեցան յաղագս որոչ աշխատն եղեն՝
դարձան ե փութային դոնեայ ի յուսոյ փրկու-
Bենէն չվրիպել, այլ զի արժանի լիցին ընդ բն-
ժակնչ Եւ n$ ժամանեալ ի գործ ժամու պատե»
բազմին՝ առ վայրը մի առ լերամբն որ կոչի
ցին, Թէ ձրպես առածիկայ իրացն մարթասցեն
պատրաստել: Յորոց վերայ տեղեակ առած»
Ննորդօք եկեալ զցայգն, ե րնդ ծագել առաւօտուն
Նորին ընկերաց Հմայեկայ Մամիկոնեի, ի գիւղն
որ անուանի Որջնձաղ, ի գաւառին Տայոց» քան-
զի ի ժամուն իջեալ էին ի յամրոցացն լերինն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 159
—m————————— i ee —— oe mm —— ———— —— - ——o—e— — oo
Պարխարայ. արք փախստեիցն ճեպով յիւրաքան-
չիւր երիվարս հասանէին: Ոմանք մերկանդամժմք
Պամիծին ն զայլս ի մէՏ այգեստանւոյն յերկիր
դունէր, զոր երանելի սեպունն Հմայեակ փափա-
նել զկնի սուրբ եղբօրն ի«րոյ, ն վաղվաղակի
լսելի լինէր. զի հայեցեալ Աստուծոյ ի փափագ
առնն՝ կատարէր զհայցուածան ե պսակէր զսուրբն:
Ւսկ դօբն ուխտապահացն, որք առ սրբոյն
Հմայեկի ժողովեալ էին, իրրն տեսանէին գիրսն՝
անձին այի իւրաքանչիւր զվճիո վատ մահձու ն
ցարաչար կորստեանն կատարեալ տեսանէր. գար»
հուրեալք անդէն ի վեր ի լեառն դառնային ի
Պարխար, հայթայթանս ին աո չարի ն unc.
պատճառանաց մեծի kh անաւոր հասելոյ տրաժմու»
թեան նաշուէին: եւ լուեալ Ատրորմզդին մարզ-
պանին Հայոց զայն չափ [- արանց ղծախաս ի
դնդէն Պարսից ե Սիւնեաց, Bէպbտ kh սաստիկ
տրտմութեամբ խոովեր, այլյորժամ լսեր զվախ-
նան հրաժարելոցն սրըոյն Վարդանայ ն .Հմայե-
160 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
կի մխիթարեալտւրախանայը մեծապէս, ճանա-
չելով զբարձումն սպառո ուռ քած զօրավարացնչ
Ju A. Խորձուրդ ի մէ9 առետլ, Թէ որպէս
հնարեսցին որսալ զարսն փախստականս առանց
Ծրեաց hnnւny, k րմբոնել բոտ կամաց եի հար-
կատրութեան կացուցանել ղաշխարձա ձծայոց, ե
Ju fu միտս հաստատեալ կային, BL բյy միայն
unւտ երդմամբ ն սնոտի խոստմամը հանանե-
ցուցանել զմիտս որերոյլն կարասցեն, առանց
կոուոյ: Առաքէր առ նոսա մարգպանն Ատրոր-
միզդն ի բանեն արքային Յազկերտի, ն երգնոյբ
նոցա դաւով, BE "$$ զոք սպանանեմք ի ձէՆ9,.
h n$ զտէրութիմնդ A զպատիւ հանե մք Jումեpt:
եւ այսպէս նենդգով նուաճեալ. զմարդիկն՝ հալա
զամենեսեան, h աա jp խաղացուցանել pf դուռն
Արեացն՝ զիշխանն մեծ Արծրունեաց զներշապուն,
A գիշխանն տանն Ամատունեացյ hk զիշխանն
տանն Վանանդեայ, ն զիշխանն տանն Արշարու»
նեաց զդԱրշաւիր, ն զիշխանն տանն Սնձնա եաց
Շմաւոն, ե զիշխանն տանն Ամատունեաց գվա»
ծանն, ն զիլխանն Փնթունեաց, ե զիշխանն' Աշո-
յաց hk զիշխանն Առաւեղենից ցՓափաք, A զիշ-
խանն Տաշրայ զմրէն, ն զիյխանն Արծրունեաց
գԱպրսամ, հ զայլս F տանուտերացն ե J
սեպհացն, խաղացուցանէին ի դուռն Bագաւո-
բին Յազկերտի: կամեցեալ: չու առնել գնալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 161
ի դուռնն ն ինքն նենդաւոր իշխանն Սիւնեաց Վա-:
իսկ ի սուրբ քահանայիցն Հայոց, զորս կա-
լեալ էր նախադոյն ն եդեալ ի տեղիս տեղիս
յամուրս բերդիցն Սիւնեաց՝ ղսուրբ երէցն' Յով-
սեփ, որ զկաթոզղիկոսութեանն ուներ ղաթոռ ի
ժամուն, ե զաեր եռն, ե զքանանայսն Արա-
ծայ՝ գաէրՀՍամունլ ե ցեր Արրանամ. րնդ որս
կալեալ տանէին hk զսուրբ եպիսկոպոսն Ըոշյտու-
նեայ զտեր Սանձակ, ե զդրան երեցն իշխանին
Արծրունեաց ներշապծոյ՝ զանը Մույէ, ն զսուրբ
երեցն զնրշէն ն զսուրբ սարկաւաղն կքաֆած։
Բայց զսուրբ եպիսկոպոսն Բասենոյ զտէր Թա»
թիկ՝ էր յառաշագոյն տունալ տանել ղօրագլխացն
Պարսից F Խուժաստան, | ded քսնլոյ իշխանին
խաղացուցանել ն զտղայսն, զոր կալեալ էր իւր
ի տոհմէն Մամիկոնէից ն Կամսարականաց ե ի
թագաւորութեան hk ղպարդնսչ: Որ lu առաւհլա-
պEս եղն նմա յԱստուծոյ wճnւifl ՀՃաղանաց J
np թ շնամանաց ի-Ր"ց» t յորժամ նշաւակեալ
խայտառակեաց զնա Ցազկերտ՝ ամենայն աւա»-
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 11
32 “yy
/2
LST
162 ԴՐՈՒԱԴ Po’
ee mm mem mm orm me mame
տուծոյ:
Արդ խազացուցեալ պամենեսեան զնոսա HINLEUd~
Չի իւը յերկիրն Պարսից նենդաւորն Վասակ, յե-
ըեքտասաներորդում ամի Յազկերտի արքային
Պարսից, ե ինքն չու արարեալ սաստիկ կազմու
թեամբ ն ուժգին ախիւք, մերձ ի հասանելն առ
թագաւորն Պարսից, ն զկարծեցեալ զխարեական
զիւը ղմիամաութիւնն ծանուցեալ թագաւորին
մոլեկան խորձելոյն իւրոյ զթագաւորութիմնն իսկ
Հայոց: «Ապա ԹԷ յայնմանէ վրիպեալ ինչ, ասե,
դտանիմ" ձամալյն զայն ամենայն, զպատիւ ն
կուանալոյ դտանեւ, ն իմ են»: եւ զտէր. Աս
տուած ns հարցեալ, որ ասէ մարգարէին, Թt
«Թադաւորեյցին, h ns ինե, ն դաշ ինս կոեյցին,
ն n$ իմով կամաւ»: Որում ի ժամ պատահելոյ
մեծամեծ պատուոյ, յառածեալ արդարախնդիլ
բանն Աստուծոյ, ե ղդիմակս նենդգաւոր խորձրը»
դոց նորա. մերկացեալ ցրունալ՝ վեր ի վայը տա
որպես ղվայրաթոյն խորհուրդն Ակիտովփելայչ
ենւ արդ ելեալ սա զմիծոցաւ ճանապարհին,
ՂՍ.ԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 163
nf զսուրբ քահանայմսն Աստուծոյ տանէին կա-
պեալս, նատուցեալս ի վերայ Չորւոցչ, ն բազմու-
Bիմնք չուելոցն ) որ է ինն րնդ անօրինին Վասա-
կայ՝ հասին նահատակացն Քրիստոսի: Ե. Ֆոցա
ճարցեալ, եԹԷ «յը է բազմութիւնս այս»՝ լուան
ի մարդկանէ, Bt «Սիւնեաց տեառն է». ն Պո~
քա ասեն. «Աւադիկ մօտ առ մեղ դայ»: Լոեալք
ի Տարցանելոյ սուրբքն՝ ճանապարհին ուլադրէին.
ն սուրբն Ցովսէփ ձարցանէր գայրն Աստուծոյ
Դնոնդ, Թէ «Գիտեմ Թէ հասեալ գայ ի մեզ Վա-
սակ՝ լրբի անամօթութեամբ սրտիւ դալ առ մեղ
ողջոյն. ե քոյ զմտաւ ածեալ ձրպէս պարտ է
առնել մեղ հրամայետ, ն այնպէս առնեք մեք»:
Ե. սրբոյն Դնոնդի պատասխանի տուեալ ասէ.
«Զվարդապետութիւն Փրկչին մի խնդրեր ուսա»
նել ի մարդոյ» «Յոր Քաղաք կամ ի դեoօղ մտա«
նիցեք՝ ողշոյն ասացեք. ն ուր դայի որդի ող-
Jունի՝ հանդից ողծոյնն ձեր ի վերայ նորայ
ապա Թէ ոչ իցէ արժանի առ ձեղ դարձցի ող-
Ջոյնն»չ ծւ այն ինչ կատարեալ նոցա զար»
դցուածան un միմեանս՝ եկեալ հասանէր uur Tine
ստա նենգաւորն Վասակ Սիւնեաց տէր. ն տեղե-
կացհալ ի նոցանք՝ վաղվաղակի իշաներ յերխիվա-
բեն ե ող)ուներ ղսուրբան. որոց ոչ ինչ բնա
կարծեցուցեալ թշնամութիւն րնդ նմա յոյժ
խնդալից: սիրով տեսանքքն դհա: 8: անա անվ
<9
164 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
սուրբն Դնոնդ, որոյ անտր տում ն զուարթերետ
միշտ տեսակ ի kh ախորժակ բանիւ [րջ աու
թեամբ խօսէր երկարս ընդ Վասակայ Սիւնեաց
իշխանին: Որ իբրն լսեր զքաղզցրաբանութիւնն ն
գշնորհալից բանս երանելւոյն խելացնորեալ ի
դի են` կարծեաց, Թէ սոքա ոչ գիտեն իսկ զիմ
արարեալ ի unuu զչջարիս. Jսղագս որոյ ն WILE
ւելագոյն մխիթարեալ ի բանից առն Աստուծոյ
1նոնդի՝ երթայր ընդ նոսա երկարադոյնս։
Եւ յետ կատարման խօսիցն՝ կամեցեալ կո-
չել զնոսա Սիւնեաց տէրն, զորս ն յաւուրն յայն-
միկ աղաչեաց զսուրբսն՝ ճաշել րնդ նմա Jog h-
անին: եւ յառածեալ սակաւ մի նենգաւորին
Վասակայ ի նոցանե՝ ձայն զկնի եդեալ սրբոյն
Ղնոնդի՝ կոչէր զնա պատուոյն անուամբ մեծա«
ձայն. «Սիւնեաց տէր, Սիւնեաց տlրշ: եւ նոքա
յօժարապէս պատասխանի արարեալ. «Sեարքչ
զինչ ասէք»: եւ սրբոյն ասացեալ. «Զամենայն:
ինչ մեր ասացեալ ընդ քեղ՝ ղպիտոյսն ն գաոա»«
ւել օգտակարսն մոռւացաք հարցանել, Bt Aft
երթաս»: եւ նենգաւորին Վասակայ լուեալ զայս
ն ի մեծ տրտմութիւն ընկղմեալ՝ ասէր գար-
մայմամբ. «Un տէրն իմ երթամ, գտանել ի նմա-
Նէ բոտ արժանի մեծ վաստակոցն պհատուցունն
մեծ»: ծւ սրբոյն Դնոնդի պատասխանի տուեալ
ասէ, «կարծեցուցանէ զքեզ դնդ, որ պատրեալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 165
———— mm ——— —————————————————————————— em ——— —— em een
տի, Թէ արդ միայն Թագաւորութեամբ աշխար»
ձին Հայոց կարեն Սրիք տալ քեզ ըստ արժանի
վաստակոց Ք"y զնծատուցումն. այլ ն ոչ մի ինչ
չէ որ կարեն տալ քեղ փոխարննս. բայց ԹԷ ար-
գարն դու կենդանութեամբ ղդգլուխդ ի վերայ
nւuny ի Հայս տանիս՝ ասլա րնդ իս տեառն
Աստուծոյ sk խօսեցեալ: ե. ցայս լուհալ նեն-
ամենայն սնոտի յոյսն իր» hk անդէն ծանեաւ զբե-
կումն անձին իւրոյ, որ մերձ` րնդ մերձ հասա»
նելոց էր ի վերայ նորա» Բանգի ոչ վրիպէր բան
սրբոյն, մինչն կատարէր ամենայն:
7/0. եւ արդ՝ հասեալ ի դուռնն նենդաւոր
դրանն արքունի մատաներ ե առածի թագաւորին
բանօք ն շքեղութեամբ: Զի Թեպետ ե գիտեին
զխաս նորա ն զերդումնն, ն զուխտն զոր ուխ»
տեալ էր նենգութեաժմը րնդ սրբոյն Վարդանայ
ն ընդ ամենայն իշխանս աշխարհին Հայոց, յա-
ցուցանելոյ՝ սակայն ոչ ինչ զգդացուցեալ տային
գիտել նմա. այլ լոութեամբ որպես զանդնտս
պատունին զնա՝ որպես զայր ձաւատարիմ ն զբա
166 ` ԴՐՈՒՍԻ Բ.
ըեդործ, մինչն ածեալ հասույանէե ին ի qn
զսուրբ քաճանայսն Աստուծոյ kL ղաւագս ի տա
նուտերացն Հայոց ի սեպնացն՝ որ ապստամբ
էին, րնդ նոսին ն ի տոհմէն Մ ամիկօնէից ն
կամսարականաց ն յայլ ազգաց զտղայ մանկունսն
ապստամբացն, զորս նախագոյն տարեալ նեն-
գաւորին կացուցաներ առածի ձաղզարապեախն
Մ իերներսենի հ այլ աւադգանւոյ դրանն:
եւ անօրէն հազարապետն Սրեաց հրամայէ
նախ գքանանայսն ածել զառածեաւ. ե հարցա»
նէր զսուրբ երեցն Արածայ գՍամունլ, ե գնո
բին զնոդւոյ որդին, զսուրբ սարկաւագն զԱբրա-
նամ, որոյ զկրակն անցուցեալ էր զԱրտայատու,
all” թլիսի ձամարձակութեամը hk ռյր հրամանաւ
bahgbe գործել զայդիսի մանապաքթտութեան
գործ, ն ոչ ածէք զմտաւ զած Pագաւորաց: h
գերկիւղ իշխանաց, ն այնպիսի մեծ կրակի իշ-
խեցէք ձգել զձեռս ձեր. զի ԹԷ մարդոյ եղեալ
էր այնպիսի յանդդնությն՝ նամայն արժանի
մահու էր գործն, թող Թէ վաստուածան»: Եւ
լուեալ զայս սրբոցն երկոցունց, տեառն Սամուէ-
ւի A Մբրանհամայ՝ ետուն պատասխանի միաբա»
նութեամբ, էր ինչ որ ստուգախօսութեամբ, ե
էր որ եպերանօք, ցուցանելով զիւրեանց աներ-
կիւղ համարձակութիւնն ն լսողացն զանղգայա-
բար հարցմամբն ծիծաղելով: Ասեն. «երկնչել
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 67
զերկիւղ զարժանն ն զարդար ի Թագաւորաց ե
իշխանաց՝ նոյն օրէնքն մեր ձրամժայեն... բայց
զնատուծոյ երկիւղն փոխանակել ընդ երկիալի
մարդոյ՝ ոչ. առնումք յանձն: Իսկ յաղագս, կրա-
կիդ որ ասէք յմեղ, ԹԷ սպանեք մեք դկրակն
nչ գան հարկանելով ն ոչ չարաչար խոշտանգանս
ածելով uմա՝ փնասեցաք ինչ. այլ հայեցեալ ի
ժամանակ ամբոխին ն ի սպասաւորաց վատթա-
բութիւնս, որք առ ոչինչ համարեալ պեբկիւղ
աստուածոցն իւրեանց, թողին, զնա` որպես զո-
չինչ արձհամարձանօքչ ե ինքեանք գնացին. ն մեր
տեսեալ միայն զկրակն, առանց մՎարգոյ df
րեալ, ն այնպես կացեալ ի բազում աւուրս առանց
ուրուք խնամ «տանելոյ՝ առաք զմոխիրն հեղաք
ի բաց. վասն գի գայն ի նորին սպամասորացն
տեսանեաք հանապաղօր, կրելով ցանկ զմոխիրն
ն ձեղլով յերկիր: Բայց որպես չարախօսացն մե-
րոց իմացուցեալ է ձեղ զմեն), Թե առեալ զկրակն
ի շուր վարեցին յայդմ բնաւ իսկ չէ արժան
արդարադատութեանդ ցապնույլ մեզ ն առ մա
առնել արժանի: Զի Թէ արդարն. րստ ձեր բա
նիցդ, ղոր լունալ Է յուսուցչացն ձերոց խօսիք,
ն ճշմարիտ Է վկայութիւնն այն, |ն| գի եղբայր
Է Չուր կրակի մեր ոչ միայն զի անյցուցեալ չԷ
հ փխասեալ զկրակն, այլ ն մեծարել է գնա ե
168 ԴՐԲՈՒԱՖ Բ.
բարի արարեալ: Սրդ՝ Թէ արժանի մանու են:
այնոքիկ ե՛ն արժանի, որ թողին h արձհամար»
եցին զկրակն ն գնացին, ն ոչ մեք, որ առաք
ն յեղբայր նորին տուաք, ղի պահեսցն սիրելա-
ցէ ի բաց»:
հարցանէին ն ղայլ սուրբ քանհանայսն Աստուծոյ,
զսուրբն Ցովսէփ, զարդարն զկաթողիկոսն Հայոց,
ն զսուրբ եպիսկոպոսն Ռորշտունեաց զանր Սա-
ձակ, ն ամենասուրբ երէցն զտքր Դնոնդ, ն զայլ
սուրբ բաձհանայսն, որք էին ընդ նոսա ի հարց-
մանն. զսուրբն Մուշն Աղբրակացի, որ եր դրան
երեց իշխանին Արծրունեաց ներշապիեոյ, ն զսուրբն
զնրշեն երեցն, որ եր ի գաւառնն Բագրնանդայ,
ի դեղծեն որ կոչի Շղեդեակ, ն զսուրբ սարկա
ազն գԲածած, որ էր ն նա ի գաւառէն (onւ~
նեաց, աշակերտ սրբոյ եպիսկոպոսին Սահակայ,
Bt «Որպիսի աներկիւղ համարձակութեամը,
անձամբ ի վերայ թPշուառացեալ անձանց ձերոց
զայդչափ բազում մանապարտութիւնն դիզեալ
զայնպիսի ճոխ կրականի, որ յաստուածոց շնոր»
ն փմխասակար իրաց, որ ի Թշնամեաց ուստեք դի-
մեալ յարձակէին ի վերայ մեր ն ամենայն կող-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 169
me eam orem —— ——— — an —— ee no ——— ———— em —— meres mm mm natn moe
մանց՝ այն կրականւոյն անվնաս պահեալ էր զմեզ
ն պահէին: Սպանէք զմոգեանն. կորուսէք Հերով
կախարդութեամբ զայնպիսի քա) այր ղվարդան,
զի յօգտակարութիւն էր Արեաց տեառն. ն. զմե-
ծամեծ գործոց նորա Jon il an Արեաց աշխար-
ձին, զոր բազում ղօրագլուխք ն այլ Աբիջ յի-
շեն, ընգ որս նորա կոխ եղեալ էր, այլ ե զոր
իւը իսկ աստուածանման տեառն իւրովք աչop
տեսեալ էր ի Մ արվիոռտ՝ զնորա քածասրտաու»
թիւնն" սակաւ մարդիկ են յԱրեաց: աշխարի
որ կարեն ասել րստ արժանի գովուքթեան յայրն
ե ի նորա արարած. ն դուք ձերով անպիտան ե
խասակար ուսմամբ թշուառացուցեալ կորուսէք
զայնպիսի այր» ծւ յայնպիսի աշխարձի ձեղան
անթիւ արինք բաղում Արեաց hk անարեաց:
ծւ արդ ոչ կարէք արդեօք ձեզէն ձերոյին ան-
Հանցդ գտանել Տնարս մանու ն վճարիլ ի բա-
րերար լուսոյն, զոր: անարժանուժե ամը Re n$
իրաւացի տեսանէք այսօր, քան Թէ աաստիկ ե
րստ արժանի Հերուց գործոցդ «ատահեալ բազում
տան)անաց վատամ ահ լինիք»:
եւ լուեալ այս ամենայն frouu սպառնա»
լից" հ զբանս պատուձասալիցս զչարախթոյն Bur
զարապետին Արեաց Մ ինրներսենի, ն զամենայն
Դրան աւագանւոյն՝ յառած կացեալ այրն Աս-
տուծոյ ԴՂնոնդ ետ պատասխանի ն ասէ, «Սոքա
170 « ԴՐՈՒԱՖ Բ.
ամենեքեան, որ կանս ի հարցմանս առածի. իր-
խանութեանդ ձերոյ, ընդ որս գուք գրանս եր
կարեալ խօսիք, բոտ օրինաց մերոց ն ըատ ապս
տուածատուր հրամանի կարպագրութեան եկե-
պատուոյ»: նւ ծանուցանելով ղմի մի ի սրբոց՝
ցուցաներ նոցա զիւրաքանչիւք ոք, ժէ ո ոք է,
kt կամ զինչ է անուն ուրուք. նոցայ ն Mt nt
պիսի աստիճանա րստ քրիստոնեական կարգի
պատունալ է: անդի Թէպէտ ե րսա ձամբաւոլ
լուեալ էր նոցա լ զանուպնս N սրբոցն: h զգործ
վպիւբաքանչիւք. ուրուք, զոր գործեալ էր քաշ-
խարհին ' Հայոց՝ սակայն IA անծանօ էին պնուպնք
սրբոցն, ե րատ քրիստոնէուժեան օծմանն ան»
աեղեակ էին իւրաքանչիւրը պատուոյ: Ց. զսրթոյն
Յովսեփայ wubp. «Dum զոր տեսանէքս, Ptwbw
ն մանկագոյն քան զիս. տեսանեք տիովք, այլ
պատուով. կարգեալ t պրժանաւորասէս, ն դուխ
է ամենայն Հաց բահանայութեատնց»չ, Եւ զսուրբն
Սանակ զուցեալ ասէր.. «Սա հարդ: od fuk pn
թեան մերոյ օրինաց: զկատարեալն «ւնի. իսկ
այլք" ն. ես միապնս եմք րստ կարգի քանանայու»
բելութեան ն գտցի արժանի, ն մեծ.նս է տարն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 11
պիսին յաննախանձ արքայութեանն Uumn ծոյ.
ն ոչ է իմ բանս այլ որ արարիչն է մեր ե վար»
դապետ՝ Lu muy, Bt «ր ախորժելով Mur
սաւորե ամենեցուն՝ ժեծ կոչեսցի J4րքայու-~
Png ընդ մեղ. յ բանից ն ազղառնալեաց
հրամալեցիք առնել մեզ. ինչ. ջանզի ոչ իբրն
զանդետս գործեցաք. անխորձուրդ զայնպիսի մեծ
hk ահաւոր գործ, . ն զղֆացեալ bp, hk կամ ակժմ
bale յոմանց՝ —— ն ոչ ուրախու
bgp
«Իսկ յաղագս ` ատրուշանացն աւերելոր ո
ասէքդ, ն կամ կրակին սպանանելոյ՝ ասէ ի մեր
Գրի, ԹԷ «Աստուածք, որ զերկինս ե զերկիր ոչ
արարին՝ կորիցեն ի ներքոյ երկրի» Վասն զի |
կրակ ի բազում նիւթոց լինի. ե Է գի յորոց |
նիւթոց լինի՝ ի նոցունց ն շիֆանի, ն է յորմէ |
լինի՝ ի նոցունց աճեալ բորբոքի: Սրդգ՝ ծնանի՝
ձուր յերկաթոյ, ն ի քարէ, նի րոյ, ն ի փալտէ.
այլ Է ն ուն սպիտակ, որ. ի նմանէ լինի հուր»
փնի ի կաւարծաթոյ նուր, յորժամ ընդդեմ աշ
բեգական ոթ շողացուցեալ. դիցե։: ւ ծնեալ
172 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
յերկաքժոյ ձուրն, Թէ կուտեսցես ի վերայ նորա
երկաթ կորնչի. ն եղեալն ի քարէ, եթէ ծած-
կեսցես զնա քարամբք անցանէ, նոյնպէս որ ի
րոյն ն յայլ նիւթոյ, իսկ ելեարն ի փայտն հուր՝
ի փայտէ վառեալ զօրանայ, արդ ոչ հուրն, wf
փայտն արժանի է անուանել աստուած, որ կն
ծնանի ն կենադործէ: Արդ՝ ռչ արդեօք իցէ fh-
տին մոլորութիւնն չար, զթշնամիսն միմեանց՝
եղբարս անուանել ն զմարդկան նհաստուածսա՝ աս
տուած: Որ զիւր ղեղբայը ն ղծնող որպես Թրշ-
նամիս ծախէ, զիտմրդ Նա զժշնամանիչս իբ h
կամ զերկրպազունսն գիտէ պատուել ն կամ
Bշնամանել. ն դարձեալ յորմէ ծնանին՝ զնոյն
ուտեն. h անխնայ: fs պակասէ յամենայն նիւ խս
ճուր, ապա ուրեմն ամենայն նիւթք երկրի աս-
տուածք. ապա Թէ այդպէս դիտէք, րնդբր կու-
բացեալ մտօք զկէս մասն անուանէք աստուածքյ
ե զկէսն յաղտեզի գործ ծախեալ Թշնամանէք.
որպէս յաղիւսոց ն ի քարանց զկէսս ապարանս
շինէք, ե զկէսս տունս դաշտանաց ն աղտեղու»
թեան չինէք. ն յարծաթոյ գկէսս ըմպելիս կազ-
dbp, ն զկէսս անօխս աղտեղուցեան կաղզմէք:
Հրով աստուածոցն զարծառս ն զոչխարս խորո-
վtp հ եփէք, ե Ջրով զփգաշտանս ն զժարախս ն
ղզաղբս լուանայքչ ն զկէսե առանձինն ե hամ
խառնեալ ընդ դինի՝ ըմպեք, ն ոչ ղարձուրիք ն
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 173
սոսկայք: ծւ զի նս մի բոտ միոջէ հարկաւորի-
gիմք ասել ն կամ Թունել պանզգայուիւնդ ձեր.
զոր արուն ն քած նանատակն Վարդան ն նո-
ցունց նմանիքն, որք ոչ կարացեալք այսպիսի
խարքուքժեան ծառայել՝ բողոքէին ձեղ հանապա»«.
ղօբ» Bt սուտ են պայշտաժմունքդ ձեր A անմ տաց
վարդապետութիւնք, ն չլսեիք» ղի բոնութինք՝
զիրաւունս ոչ տան ճանաչել, որսլէս ն այժմ:
Յաղագս որոյ ny հանդուրժեալք՝ ետուն զանձինս
իւրեանց F ման ն պսակեցան, որոց ն մեք Ppu-
Չալերիչք էաք ն արդարն ճշմարիտ վարդապետք
նոցա:
ծ. ասացեալ ղայս ամենայն սրբոյ առն Աս-
տուծոյ Ղնոնդի՝ որպէս բնդ մի բերան գովեցին
սուրբ քանանայքն մեծաձայն բարբառով k ուրախ
եղեն յոյժ: ծւ լուեալ զմեծարարբառ դովութիւն
սրբոցն, ն զբերկրումն երեսաց նոցա տեսեալ
անօրէն Մ ինըներսեհի ե uf | աւագանւոյն Արեաց ’
որ նստէին առածի նորա՝ ի ցասումն բարկու-
թեան եղեալ, ասէ ցնոսա. cfs հրամայեն մեղ
օրէնքն մեր ցամնուլ ումեք, մինչ sh ինչ լուեալ
ի բերանոյ նորա. արդ՝ զուարթացեալս իմն. տե-
up զձեզ րնդ խouu աշխարհձակորուսիգ ա jm} n~
բիկ, զորոյ քած տեղեկացեալ լունալ Է մեր զա-
մենայն գործս ն զնկախարդասար վարդապետու»
թիւն դորա, որով կորոյս զպիտանի այրն զքածն
174 - ԴՐՈՒՍԴ Բ. z
Վարդան ե զրնկերս նորին. րստ որոյ արժանի
պատրաստեալ պահին դմա ցարաֆծար հատուց»
մունք ե մանք: Բայց դուք դիտել տուք dha,
Թէ ե ձեր նճլն բանք են, զոր: մահապարտդ՝ այդ
իշխեաց աներկիւղ համարձակութեամբ յանդգնել
A խօսել առածի մեր»:
եւ սուրբն Յովսէփ ե սուրբն Սահակ ետուն:
պատասխանի հ ասեն. «Զամենայն բանսդ hk զպա»«
տասխանիսդ, զոր րստ արժանի իւրոյ սրբու
Bեանդ. արաբ Աստուծոյ օգնականութժեաժմբն
քածալերեալ, hk խօսեցաւ րնդ ձեզ տէրդ Դնոնդ՝
ի յերկար ժամանակաց բազում անդամ զմտաւ
ածեալ հասարակաց մեր ամենեցուն, զոր այսօր
դա րատ իւր աստուածաշնորհ դիտութեանդ դե-
ղեցկապէս յօրինեալ կարգեաց առածի ձեր` խոր»
հեալ էր մեր hk խօսեալ. որք ի դոյն միտս ամե-
Ննեքեան A ի դոյն կամա ամենեքեան կամակիցք
եմք, ն խնդրեմք զի արժանի լիցուք վճարիլ է
դմինչ Ւսկ դու ախտի դառնուժեան առո զայ».
բացմանդ Թշնամանեցեր զգա: Շրանի այնոցիկ),
ոը մաաց: wm Sop սրտ տեսք իցեն h արդգարանայ«
եացք» այ| մարմնական ախտիւ մեծամեծք: րմ-
բոնհալ կարանան,. է` գի ե հրսերք» ե դո p'
զոբ: այդպիսի ախտիւ մի զայրազնեալ Թշնամա
Նեջ, գի դութ էք արժանի նսերանաց: բազմաց»:
ն զայրագնեալ:ի վերայ սրբոցն. անօրեն
. ԶԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 175
—_—— —Շ————————————————————_—— —— —-_ o_o ——_—— ——
իշխանն յաղագս Թշնամանացն, որպես. Թէ ի
թագաւորն կողն դարձուցին սուրբքն ղքրքանսն՝
հրաման: ետ. դանճացն ձարկանել խստապէս շղքա-
Jի-p զբերանասն երանելեացն, մինչն լցեալ բե-
րանք նոցա արեամբ հոսէր արտաքս: ծւ այսաէս
վճարեալ արձակեաց զատեանն. իսկ սուրբքն
ըստ օրինակի սուրբ առաքելոցն՝ գնացին խնդու-
Թեամբ յերեսաց ատենին, զի արժանի եղեն վասն
անուանն Քրիստոսի անարդգանաց kh գանից ն
պատասխանատուութեանչ:
ԽԵ. Իսկ զայլս ի կապելոց, որջ էին ի տաշ
նուտերացն ն յաւաղ սեպնացն, որք էին ի նմին:
ատենի հրամայէր Մինձրներսեն դահծճացն՝ տա»
նել գնոսա ե խիստ կասանօք պահել, մինչն
ինքնին Թադաւորն, ասէ, առածի իւր հարցցէ ն
լուիցէ զոր ինչ խօսին: նւ մահալի վաղիւն
անօրէնն Մ իձրներսեն առածի Թագաւորին Յազ-
կերտի՝ տալ նմա գիտել զամենայն ձարցուածսն։
իւր ն զպատասխանիս քահանայիցն Հայոց: ծւ
սրտամահալ Թագաւորն հրամայեաց ի վաղիւն
ատեան մեծ լինել առածի իւր, ն ամենայն այր,
Արի ե անարի, ն զոր. ինչ ն ունէր ոք զպատիւ
թագաւորին կազմ առածի իւր եկեսցեն, ն զկա
պեալսն զամենեսեան ածել առածեաւչ: Բայց:
գաղայսն ե զմանկունսն ի տոհմէն Մամիկոնէից.
k. կամսարականացն ն nip: 4 աոնմէն՝ bpd
776 ` ԴՐՈՒՅ Բ.
կամեսցի: '
եւ լուեալ ա յս ամենայն զինուռորքն՝ np ոք
ունէր զպատիւ Թադաւորին՝ վաղ անգր նասա»«
նէին յատեանն։ Իսկ ուխտանենգ իշխանն Սիւ-
տիա, զոր ուներ ի Թագաւորքն՝ գայր մտաներ
ի խորանսն արքունի մեծաւ շքեղութեամբ. քան-
զի բաց ի պատուոյ թԹադաւորացն որ նուազել
նմա՝ այլ ոչ ինչ ի պատուոյ արքունի պիտոյ
էր՝ ղոր ոչ ունէր. ն կարծէր այնունետն առնուլ
զժագաւորութիւնն մեծ աշխարձին Հայոց: եւ
ղայն ոչ գիտեր Թշուառայեալն, եթէ Տեր հե-
ոացեալ էր ի նմանէ, ն այսն պիղծ խեղգէր զնա.
ն բան սրբոյ առն Սատուծոլ Ղնոնդի ի նմին
ժամու կատարէր ի վերայ Թշուառականինչ: եւ
ծրաման տայր Թագաւորն ղզապստամբան ձայոց
կապանօք ածել առածեա
եւ ածեալ կացուցանէին զնոսա առածի Bա-
գաւորխինչ եւ. հարցեալ Թադաւորին՝ ասէ ցնոսա,
«Ռրպիսի համարձակութեամբ ն huuf զի՞նչ զմտաւ
ածեալ ն կամ ձր պատրանօք ն կամ զինչ ոյժ
ձանց ձերոց ն զաշխարձին, որպէս եղե իսկ ն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 17%
wտhutpy: Be լուհալ զայս ամենայն նախարա-
րացն Հայոց՝ [cn եղեն wn վայր fh A "nչ ինչ
հեաուն պատասխանի: ծւ երկրորդեալ գրանպսն
Pագաւորին բտ առածին ձարցմանն՝ խնդրէր
ի նոցանէ ստիպով պատասխանի: ծւ նոցա տուհալ
պատասխանի՝ ասեն. «Շնորձեսցէ մեգ բարերա-
բութիւնդ ձեր զայը մի, զոր մեք ի մեն) ցու-
ցանեմք, լսել ի նմանը դամենայն ի բնէ զմե-
"ց իրաց զաճումն, զխորձելն kh զառնելն, վասն
զի ns £ սլա բաս ամենեցուն մեզ անկարգ ամրո»
խի. խօսել առածի pr»:
եւ Pադաւորին ն ամենայն աւագանւոյն
յօժարութեամբ յանձն առեալ՝ հրամայեաց: ծւ
նոցա յառած մատուցեալ գկամսարականն Ար-
շաւիր՝ ասացին լսել ի նմանէ բովանդգակապէս
զամենայն. kh կամսարականն Արշաւիր, դղօրա-
ցեալ ի սուրբ Հոգւոյն, յառած մատուցեալ, ան-
երկիւղաբար սկսա խօսել առածի թագաւորին
ն ամենայն աւագանւոյն ն ասէ.
«ի սկզբան իսկ զիրացդ զայդոցիկ զատ»
յայտնեցաւ մեղ բանն, kh գիրացդ բուռն հարեք,
որում մեզ ծառայել ձրամայէիք, ն օրէնս ինն
հարկաւ որէիք ունել մեզ, ap ոչ մեք L ռչ նախ»
նիք նախնեաց՝ մերոց գիտէին ն կամ ծառայեալ
էր» ն. pqում անգամ բողզոքեցաթ ’ թէ անձենար
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 12
178 ԴՐՈՒԱՖԳ Բ.
է մեղ յանձն առնուլ ն ծառայել օրինաց), որոց
նախնիքն մեր ns ծառայեցին, որ ե մտաց մ'ե~
Ր"ց ծանը ուի A արհամարհանք. ն այսպիսի
ի մէն) բողոքելոյ՝ Հերոյին իսկ վկայէ անսուտ
հրապարակգ: ծւ իբրե ոչ կամեցաք լ"ել, բտ
բոնաւոր կամացդ ձերոց՝ ն հարկաւորութեամիբ
յանձն հտուք առնուլ զպաշտօնն. զոր շրթամբք
mun երկիւղի մեծարեցաք unl), կամեցեալ 4n~
ղանալ վայրը մի խարնութեամբ ղերկիւղ ձեր, ն
սրտիւք դարշելի համարեցաք զգործն A ատէաք,
եդեալ ի մտի զերծանել հնարիւք h երթալ J“2-
խարհն մեր ն թողուլ զաշխարհն մեր h գնալ
կնա k որդւովքյ hk «երթալ կորնչել Jomup եր-
հիր: Զոր նախ քան զամենեսեան բատ ամենե-~
ցուն խորձրդոցն երնելին րստ աշխարձին իշխա
նացյ ծառայն ձեր մարդան արար, զոր դիտեն
ն վկայեն բանից իմոց արք պարսիկք յաւագ
maնմաց, որ այժմ ողջ են ն աստ են առ ձեզ:
Առեալ լոկ զիւր կին ն զրնտանիս իւր դէմ եդեալ
գնաց փախստեայ ի ձերոյ երկիւղէ յերկիրն
Յունաց:
«ծ զգացեալ զայս տեառնդ Սիւնեաղ Վա
սակայ՝ փութով զնե դեսպանս արար զաւաղ
տանուտեարմն hk սեպուհսան h զսուրբ քահանայսն,
ն զսուրբ գիր» օրինաց մերոց կնքեալ իւրովք
մատանւով, որով ն երդուան իսկ՝ bm տանել ur L
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 179
նա. րնդ որս յղեաց ն զիս: ծւ գրեաց ի նամա»
կին wn նա այսպէս, թէ «QF hu փախուցեալյ:
ն կամ զինչ է երկիւղդ քո» յորմէ դու երկրն-
չիս, ե ինչ ոչ յայտնեցեր. արդ մի փախչիր ն
մի երկնչիր յումեքէ. զի Թէ յԱրեաց տեառնէն
ն ի նորին ուժոյ զղարձուրեալ ես՝ մի երկնչիր.
դարձիր, ն նամակ առնեմք առ կայսրը, ն զան-
ձինս մեր նմա ի ծառայութիւն տամք. ե Պա
հաւատայ, BE գայսպիսի մեծ աշխարհ նմա մեր
կամաւ ի ծառայութիւն տամք խնդութեամբ ն
կամաւ յանձն առնու, hk gop wwf մեզ. hk նոքա
ն մեք միարանեալք՝ միշտ աշխատ ունիմք գտէրն
Սրեաց ն զնրիս։ Սպա Թէ կայսը այլազգագոյնաս
ինչ խորձի ն չճանաչէ գիւը օգուտան՝ hb hu մինչ
ձեռին էր՝ բաղում զօրագլուխք Հոնաց ընգ իս
բարեկամացան ուխտի ն երդմամբ, ն այսօր
նովին երդմամբ երթնեեկեն առ իս. ն ձարկքս
ամենայն աշխարձիս Հայոց առ խս են, ն գոր-
ծակալք ամենայն յիմում ձեռին են, ե այլ նս
բազում կարասի, զոր ի պարսիկ դործակալացն
հանի՝ որ աստ ի Հայս էին, ն յիմում դանձի
անտի այնչափ սաստիկ հանեմ Հոնս, որչափ զի
հողն Պարսից չբաւիցե նոցա յաւարիշ։ |
«ծ դրեալ զայս ամենայն երդմամբ Վասա«
180 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
a
կայ Սիւնեաց տեապոն դարձոյց բոնի դմարդանդչ
որ էր մօտեալ յօտար իշխանաց իշխանութիւն,
np ns ե՛ն ծնազանդեալ ձերում իշխտնութեանդ»
եւ նամակն զոր գրեաց urn Մարդան ՍիւՖեաղ
տէրդգ՝ ողջ է, ե հնիք wun wn մhrq: Sեսանել
հրամայեցէք: եւ յաղագս որդւոյն իւրոց այսպես
ասէր, է «flր ի Հայս Պարսիկ է՝ զամենեսեան
հապանօք յամուր բերդս գնեմ, մինչն հարկաւ
արքայն ղիմ որդիսն ի բայ արձակիցե»։ Յոլ
կալաւ արս սակաւս ի Պարսկաց, առ վայր մի
հապեաց. նե յորժամ ինքն Ննենգաւորութնամլբ
զմերոյ կորստեպան խորձուրգ ի միտ արկեալ տա»
րաւ ի գլուխ ասպա զնոսա ի րաց արձակեաղէ
նամականի արարեալ առ կայսը ն առ այլ` աւա-
դանի դրանն ն առ սպարապետն Մնտիոքայ. hi
դՎվաճձան Ամատունի hk Ր ad | ի նախարարացն
յիւրաքանչիւր mn մէ ի Հոռւումս արձակեաց: kh
դՎարդան ն զմեզ գնդա յԱղուանոս ի կոխի դգու-
մարեաց. ն ինքն յանղգայս մեզ նենդգեալ՝ յայս
չար մղեաց, hk զայնպիսի պիտանի զձեր ծառայ
սպան, hk այնչափ բազմութեան Պարսից hk Հա-
յոց կոտորածի ն: աշխարձին կորստեան եղն
պատճա: ծւ արդ ինքն զարդարեալ աւադիկ
որպէս բարեդործ նստի ի միծի ձերում անձո-
դութ եամբ: Բայց դուք զնամականին զամենայն,
զոր գրեալ ն կնքեալ Է առ կայսը ն առ ամե
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 181
Պայն աշխարհն Հոռոմոց ն կամ պառ այլս բազումս՝
տեսանել հրամայեցէք զայն. A որպէս Ցեղ Արեաց.
կամ Է հրաման տուհալ կատարեցէք ի վերայ
մեր Զի ուր գրեպլք ե կնքեալ ի Վիձի. Էն,
ոբպէես ձեր արդարութիւնդ խնգրէ, աւելորդ բա»
Ֆից ն շատխօսուե ան պէաք անդ "3. ե՛նշ:.
Ե. լուհեալ զայս ամենայն. կարգաւ ի. ցամ»
աաբականքն Ծրյաւրայ արքային Պարսից նամե»
ին, զոր գրեալն էր Վասակայ Սիւնեաց wեառն,
h ի վերայ See մեծապէս եալ Pee
մացան:
70.9. Ցայնժամ յառած կոչեցեալ աշա
բին զիշխանն Սիւնեաց Վասակ) սկսաւ. սաստիկ
ն առաւելապէս զայրացեալ սրտիւ խօսել ընգ
նմա ե ասել» «cb արդարե լուհալ մեր զայդ ամե»
"նայն նենգաւոր իբր» Pp" hk ղարարուածս. բայց
աբդ. աղե ասա զինչ խորհելով ն, կամ րպիսի
ինչ զմտաւ ածեալ զայդպիսպի իրս փխասից իշխեշ
ցեր ձեռնարկել ե գործել. քանզի գու էիր իշ
խան ե գլուխ աշխարձին Հայոց» նախ քաշալե-
րել բանիւ ղմարգիկն, զոր ի նամակացն դրելոց
ի քէն, զոր տուեալ մեր կարդալ ստուզութնամբ
զայնպիսի պիտանի ծառայն, մեր վզբաֆն Վար.
182 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
er ————— ———— —— — nme m=
դան ն զրնկերակիցս նորա՝ խաբեցեր նամակա»«
նիւ wn կայսը ն առ նորին սպարապետն, երդ»
մնեցուցեալ նենգով զայնպիսի քած A պիտանի
զվաստակաւորսն մեր զվարդան ե զայլ րնկերս.
h դարձեալ դումարեալ զնա զօրու յԱղուանո՝
ի վերայ Պարսկաց գումարտակին համարձակա»-
ցուցեր երթալ. նենգութեամբ մատնեալ զաշ-
խարհն Արեաց կորուսեր ն կոտորածի ա ն չավ
իմոց ծառայից Արեաց A անարեայց եղեր պատ»-
ճառ: Զի զայնպիսի ծառայ մի զմեր, որպես
զվարդան, ն կայսը ն կամ Հոնաց արքայ բոնու-
թեամբ յինէն հանել կամէին ամենայն Արեաց
ուժովս կոուէի, ն չծտայի հանդչել՝ մինչն այսրէն
յիս հանէ ի, h արդ՝ գու րնդ Pp" ձեոն զայնպիսի
օգտակար ծառայն սպաներ, h զմեծ ն զպիտա-
նի աշխարհ մի կորուսեր, ն դու իշխեցեր լրբա-
բր առ մեղ, իբրն անդն տս Pp" նենգաւոր դոր»-
ծոյդ» դալ hk զմեղ տեսանել: Բայց զայս դիտեմ,
զի յայսմ նետէ Սիւնեաց տէր shu. kh զչարիսն
ամենայն, զոր խորձեցար A կատարեցեր՝ hու~
տեսցի ամենայն ի վերայ ջար դլխոյ pm: ծւ
զծարկեր զիմոյ աշխարձին Հայոց ն կամ զարս
կացն զոր սպաներն, h զկարասին այնչափ զոր
հաներ՝ երամայեցաք խնդրել ի տանէ քումմէ ն
J՞ՐԴ "ց քոց՝ մինչն վճարհեսցի ամենայն»:
իսկ ողորմելի ուխտադրաւժն Վասակ է-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 183
պտ hk կամէր խօսել ինչ A mu| պատասխանի՝
չդնէր ոք բնաւ ունկն բանից hk կամ պախորժէր.
վասն գի ուխտանենգութիմնն սրբոյ Աւետարա-
Պին ն բանն անիծից երանելւոյն առն Աստուծոյ
Ղնոնդի եկեալ հասեալ ի վերայ նորա՝ պատեալ
փակեալ պաշարեցին զնա: Որ Թեպետ ե կայր
ինչ վաստակս առնն wn Պարսիկս, hk Ջանայր
ցուցանել ի ժամուն ե այն ns ինչ էր on ,
այլ առաւել hu ի դատախազութիւն եղեալ վնա-
սէն նմա: եւ կատարեր առ նա բան սաղմոսեր»-
դին, Bt ac դատաստանէ իրմէ ելցէ դատա ~
պարտեալ, ն աղօթք նորա ի մեղս դարձցին»:
Հրաման տայր թագաւորն Յազկերտ անդէն ղա»
ռածեաւ կողոպտել ի նմանէ Pշնամանօք զամե-
` նայն պատիւն զոր ունէր. հ ձաղկեալ զնա սպայ»
կացն մերկացուցին զնա. մերկացուցեալ ի նմանէ
զզարդարանս պատուոյ տէրութժեանն՝ հանէ ին
խայտառականօք արտաքս քան զերապարակն ալ
քունիչ be ի նմին աւnւ զժշնամին նորա, ղubե~
պունն սինի, զուրացողն զմարազվաղան՝ տեր
ի վերայ աշխարձին Սիւնեաց կացուցանեին, որոյ
որքան ժամանակս կալեալ զիշխանութիւն Սիւ-
նեաց՝ բազում արարեալ անիրաւութիմնա ն բազ
զում տունս մոխրանոցս շինեալ յաշխարհին Սիւ-
նեաց, ի գայթակղութիւն տանն իւրոյ, բազմա
ժամանակեայ տան ծեալ ի դի «է րստ Jառածապտ
184 ԴՐՈՒՍՏ Բ. -
դգրելոցն՝ դառն մանուամբ սատակեցաւ շարաչար
ծւ նենգաւորն Վասակ կացեալ ի դրանն
ամս ինչ կարի վշտագին ե նեղութեամբ բազմա
մաշէր զաւուրս իւր հառաչելով ն յոգւոց հանե.
լով զամենայն օր ն գժամ, մինչե Թշնաժմանա-
կերպ ձաղանօք սփուեալ զժախթես ձեռաց իբոց՝
ինքնին զիւրոյին ծեծէր զդէմսն, ասելով. «Uw
ընկալ զայս Ճաղսասյ ասէր, ղոր brn բերել phy
ուխտանենդգուիւն սրբոյ Աւետարանին ն արիւն
նանատակուժեան սրբոյն Վարդանայ Մամիկոնէի
ն այլոցն ցանկալի ձաղորդելոցն ընդ նմա, որոց
ժառանգեալ զյաւիտենից կեանսն՝ ընկալան դա-
նուն բարի յերկրի ն անանց ազգաց յաղգս իւր»
եանց: Ւսկ դույ ասէ, մեղաւոր անձն իմ, կեաս
խղճիւ ե ցաւովք մտաց ` զսակաւաթիւ զաւուրս
կենցաղոյս, ն պատրաստեալ պահիս մշտնՉենա-
ւոր ն անանց գեձենին»: եւ զայսպիսի բանա
հառածչանաց նորա kh "լոլ մինչն Joը մահուան
իւբոյ՝ խօսէին ընդ մեզ զայս արգարապատուքն
uuասաւորբք նորին իշխանին Վասակայ Որոյ ե
վախճանն խր անդէն յերկիրն Պարսից վճարեր,
բ" բանի սրբոյ առն Աստուծոյ Դնոնդի:
7vիԻ. Ւսկ զսուրբ քահանայսն Աստուծոյ,
պտեր Ցավխեփ կաթողիկոս, ն դաեր Սանակ Ռրյ-
տունեաց եպիսկոպոս, kh գերանելի երէցն գան ր
Ղնոնդ, ն զտէր Մուշէ, ղդրան երէցն Ներշապնոյ
______ _ 2030 POPUՑԻ 186
ՍԾրծքունեաց տեառն, ե զտէր Սամուէլ երէցն
Արածայյ ն զտէր Արբանամ սարկաւաղ, ն զանբ
Արշեն երեց Շղեգեկի, ն զտոեր Բացած սարկա»
1ազչ— զսոսա ուք քահանայս. ե գքրիստոսասնքը
կապեալ նախարարմն Հայոց, որոց անուանք: են
այսոքիկ, ի տոհմէն Սիւնեաց երկու եղբարթ՝
Բաբկէն hk Բակուր, ի տոն մէն Արծրունեաց Ներ-
շապուհ ն Cwm h Շնդին ն Պարդե ն Sաճատ,
ի տոհմէն Մ ամիկոնէից Համաղասպեան ե Համա»
դասպ ե Արտաւազդ ն Մ ուշեղ, ի տոհմէն 2ամժ-
սարականաց Արշաւիր kh Թաթ ն Վարձայյ ի տոհ-
fELն Սմատունհաց Վանան ե Սոանձար kh Առնակ,
p nd մէն ֆնաւնեաց Und, ի տոնն Դիմաք-
ubն ից Wun A Uատոյյ երկու նս այլովք mah
մակցովթ, ի տոհմէն Անձնացեաց Շմաւոն ն
Սոաւան, ի տոհմէն առածին Ատաւեղենից Փա-
կ ե Վարազդեն i Pas, ի տոնմէն Արծրու-
նեաց Ապրսամ՝ pf տանէն Մ պնդակաւնկե աց Սա-
հակ ն Փարսժման, ի առն մէն Տաշրացեաց J pL,
F wn մէն Ռովաննից Բաբիկ ն Յռճան.— նե. զսոսա
երեսուն ե մի այր ի նախարարացն ձայոց՝ hprse~
ման այր Թագաւորն Յազկերտ our ապա
նop անել անդէն ի մրկանի, մինչն: յամս վեյ.
տառանեկրորդ թագաւորութեանն: իւpոյt N
ԽԸ, եւ. յամի վեշաասաններորդի Թազաւո-
prefs fրոյ Bաղմկերա՝ $a. արարեալ ամի
186 ԴՐՈՒԱԳ Բ:
Ֆայն բազմութեամբ իւրով խաղայր ի պատերազմ
ի վերայ Քուշանաց. հրամայէր k զկապեալսն
Հայլոցչ ղքահանայսն hk զնախարարան, խաղացու-
ցանել րնդ իր ի Վրկանէ: ծւ ելեալ յՍպար me
խարհ, ե եկեալ ի շահաստանն որ անուանեալ
կոչի Նիւյապուն՝ հրամայէր պահել անդ զկա-
պեալմսն Հայոց, ղքաձանայմսն kh զնախարարպան,
ի դղեակ շահաստանին Նիւշապուն: Բայց զերա-
նելի գերկու քանանայսն, զտէրՍամուէլ ե զԱբ-
բահաս, հրամայէր րնդ իը խաղացուցանել,
ղոր չարաչար վշտով k բուռն կապանօք hk դա»-
Պի տայր նեղել հանապազօր) ան ե երկիւղ ար
կանել ի վերայ քջրիստոնեիցն, որք ընդ նմա ի
կարաւանին էին: ծւ հասեալ ի սան մանս շնա.
ժմեացն՝ ն nչ սակաւ մի մասամբք կատարէին
խնդիրք թագաւորին, այլ ամենայնիւ նկուն եղեալ
դառնայը ամօժալից, կորուսեալ ի զօրաց ի-բրոց
արս ընտիրս ն ականաւորս, նոյնպէս ն յայլ ուա-
միկ այրուձիոյ: Քանզգի nչ դէմ յանդիման fu~
կատեալ թշնամեացն պատերազմէին րնդ զօրսն
Պարսից, այ| յեղակարծումն անկեալք ի վերայ
միոյ միոյ թնի հանէին րնդ սուր զբազումս, hk
ինքեանք դարձեալ անխասք աներեոյթք լինէին:
be այսպէս ի բաղում աւուրս արարեալ՝ վատ-
Նէ ին սաստիկ ձարուածովք ղղօրսն Պարսից:
եւ թագաւորին Յազկերտի տեսեալ գալնպի»-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 187
սի Թեթեութիւն ծանականաց իւրոց, յանձնարին
խնդրէր գիտել, ԹԷ վասն որձյ պատճառանաց
եղն դիպեալ նմա այնպիսի ծանըր Թեթնութիւն։
եւ կացեալ ի տարակուսի՝ ձՃգէր զղպվատճառսն մերթ
յանմժիաբանութիւն գնդին իւրոյ ե մերթ ի մո-
գուցն ծուլութիւն, Թէ «Ուրեմն ոչ կարային
զմիտս աստուածոցն. որոց ցասուցեալ՝ ոչ կա-
Հաք լի ամօթով»: ծւ մոգուցն իմացեալ զտրրտ-
մութիւն թագաւորին, խորձուրդ ի մէջ առեապլ,
սկսան խօսել րնդ թագաւորին ն ասեն. «Արեաց
քած, մի յածեսցին միտք բո յայլ խորհուրդս
վասն վատ պատահմանց, որ դիպեցաւ մեղ ի
թշնամեացն. այլ ի ցասմանէ աստուածոցն, որ կա-
էին dwնու, ն ձեր անփոյլժ արարեալ՝ կան
կենդանի մինչն ցայսօր Ցի եթէ լոկ մարդաս-
պանք իսկ էին, ն դուք այդքան յերկարեալ պաշ
տուածս իշխեցին ձգել զծեոս՝ սպանանել, ն նո-
188 .ԴԲՈՒՍՓ Բ...
Քա կեան. ն դարե տեսանեն.. յիրա պատժեալթք
մեք յաստուածոցն գաանիմք. անխնայնչ:.
ծւ. լուեալ զայս Թագաւորն ի մոդուցն, ն
կարծեցեալ ստոյգ զսուտ. պատճառս նոցա, ն ի
մեծ. տրտմութիւն գրգոնալ ընդ կապեալ pub
Ննայսն, հաշուելով Bt արդարն վասն նոցա. եղն
այսչափ կոտորած ղօրացն իւրոց. վաղվաղակի
հրաման տայր նախ զնոսա, որ բնդ իւր քահա
նայքն էին, դսուրբ երէցն Սամունլ. ն զսուրբ
սարկաւագն Աբրաձամ J յաներնոյը | աեղի. ինչ
տանել, շատ. ի կարաւանէն ձեռի, ն անդ գլխա»
անել, յաղագս չղտանելոյ ուրուք ի քրիստոնէից
ն պատունլոլ զոսկերս նոցա. Բայց յառած. քան
գսպանանելն զնոսա՝ հրաման տայր՝ զած ձեոն
կտրել զսրըոյն Սամուէլի. ն դնել ի ձեռին. տեառն
Աբրրանամույ նոյնպէս հրամայեաց ն զսրբոյն
Արրաձամու կտրել զած ձեռնն ն. դնել ի ձեռին
տեառն Սամուէլի, «Փոխանակ, wut, գի. իշխ b-
ցին ձգել զձեռս իւրեանց ի պատուական. կրակն
ն սպանանել», ն ապա սրով հարել զգլուխո Une
ցաւ. Շւ այսպէս վկայեցան սուրբքն յամսեանն
հրոտից,- որ օր'եօժն էր ամսոյն, ի գաւառին
որ: անուանեալ կոչի Վարդգէս.
ՍԹ... ծետ. այսորիկ դեսպանս երամայեր wae
նել թագաւորն Յաղկերտ վաղվաղակի ն յոյժ
փութով յաղագս երանելւոյ եպիսկոպոսին Fue
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 189
— ————§
ը, em
abun Թաթկայ, որ կայը ի կապանս յԱաորես«
տանի, ի բազում ժաժուց տանծեալ չարալլուկ
տանջանօք: ն հրամայէր սպանանել անդէն ե
անձետ առնել զմարմին սրբոյն, յաղագս ծգտա«
Կելոյ ուրուք ի քրիստոնէից, ի պատիւ տանելոլ
զոսկերս նորա ծւ հասհալ դեսպանին անդ հա«
տարեալ մոզուցն զերամանն ն լցեալ խնդութեամբ.
բայց յառած բան զվախճան սրբոյն քերեցին
Կախ տանջանօք զաւուրս բազումս զմարմինն
սբբոյն յոսկերացն, ն ապա րստ ձրամանի Թա-
դաւորին հատեալ սուսերաւ զգլուխն ն սպանին:
&. Նոյնպէս տայր հրաման ն վասն այլ քա-
հանայիցն սրբոց, զորս Թողին կապեալս ի Նիւ-
շապուն ի դղեկին: Ցայը ձրաման Վենդենշապեոյ
ամբրարապհտի առնուլ րնդ իւր երկուս նս այլ
օգնականո յաւագանւոյն, դՋնիկան «այպետն
արքունի, ն պՄ ովան անդերձապետ ի ձեռանէ
մովպետան մովպետի, երալ փութով յառած
քան պգիեքն, ե հանել զսուրբ քահանայմսն ի բան-
տէն, ուր էին կապեալք նոքա ն նախարարքն
Հայոց, հ տանել զնոսա ձեռի ի քաղաքէն յան-
հոխ ե յանտսպատ տեղի, ն անդ չարալլուկ տան»
անօք, որպէս ն կամեսցի, բարձցէ պզնոսա ի
կենացու Բայց յոյժ պտտուիրանաւ զգուշացու»
ցանէր Թագաւորն Վենդենյապնոյ՝ ոչ տալ ումեք
գիտել, n§ առնուլ hk ղգնալ զնոսա ի քաղաքէն,
190 - ԴՐՈՒԱԴ Բ.
IA n$ զճանապարհն րնդ որ տանիցին, hk ns) գտե-
զի մահուանն ուր սպանանիցեն զնոսաչ «Քանգի
լունալ է, ասէ, մեր ստուգութեամբ, Թէ աւելի,
ասէ, վասն այսր կարի խնդան ի ման որք ի
մոլար աղանդն են Քրիստոնէ ից. զի այդպէս ասեն,
Թէ ոսկերք այնոցիկ, որք յաղագս Սատուծոյն
իւրեանց մեռանին, ն որ ոք, wut, յիւրում տանն
ունիցի ինչ անտի, Թէ ե փոքր խրխոր ինչ ունի՝
kh վատ ինչ k խորամանկ ի նա ե ի նորա տունս
ն ի սիրելիս ոչ մերձենայ: Այլե զայս նս, ասէ,
ասեն, է ի բանս ատենի ածողութիւնաս տան ե
իմաստա ն քածութիւնս դտանել ե պահպանու»
թին: եւ մինչն ի ման Չանան անձամբ ն կա-
րասւով գոնէ ատաճն մի կամ եղունկն մի գտա-
նել յայնպիսեացն, hk ի տունս իւրեանց տանել:
Սյ A զայն hu ի հաւատարիմ մարդկանէ, որք
ի մոլար ազանդին նոցա ե՛ն եղեալ, ա սվա զմեր
լո սաւոր hk զարդար օրէնս ունին, տեղեկացեալ
եմք, BE կանայք նոցա, ուստերք A դստերք, hk
զղարդս ոսկւոյ ն արծաթոյ ն մարգարաոյ աա»
րեալ ուրուք նոցա, Թէ կարի փոքր ինչ յոսկե-
ր"ց այնը մեռելոց տայր նոցա՝ զայն մեծարգոյ
ե պատուական համարին: ծւ զինչ նս այլ աւհ~
tf ասեմ, ն զհարց ն զմարց զարդս, զոր յանուն
նոցա արարեալ է մեծաւ աշխատութեամբ, ճի-
տակս ն կամ զտակս ինչ մարգարտոյ կարի մh~
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 191
ծադնոյ՝ կանայք քրիստոնեիցդ չհամարին ինչ
հանել յանձանց k տալ ե դնել փխրանս ինչ Jru-
կերաց այնպիսեացն։ Այլ դուք ուշիմ լերուք, ն
յայնմ վայրի եղիցի «պանումն նոցա, ուր յայն-
որք սպասեն ոսկերացն՝ վրիպեալ լիցին»»
ւորէն ամբարապետին Վենդենշապինոյ յՍպար Woe
խարհին, ե մտեալ ի դղեկ շաձաստանի Նիւշապնոյ՝
խօսէր բանս unւտu, ե տայր աւնհտիս նենդգու»
թեամբ, ԹԷ «Արքայից արքայ հրաման ետ ինձ՝
զծայ երիցունսգ որ աստ ի կապանս են արձա»
յորժամ դամ արձակեմ ի հապանաց): Եւ լուեալ
կարծէին գոլ արդար զխօսեցեալսն ի Վենդեն-
շապճոյ: Բայց սուրբ քանանայքն իբրն լուան՝
իսկոյն գիտացին ազդեցութեամբ սուրբ Հոգւոյն
իւրեանց, սկսան խօսել ընդ նախարալան Հայոց,
բնդ որա կապեալն էին, ն ասեն. «Թէպէտ A
զճշմարտութեան բանն՝ ոչ կարաց. քանզի երկո-
ջեան մեր այդ իրք այդպես կատարելոց են, որ-
պէս ն լուանն իսկ ի նմանէ ամենեքեան. զի ն
192 ԴՐՈՒԱԳ Բ..
դուք իբրն ողորմութեամբն Ժրիստոսի արձակե-
I"y էք # կապանացդ, U hp զօրութեամբ սուրբ
Հոգւոյն կատարեալ զտաղտուկ զաւուրս կենցա-
ղոյս պանդխտանոցիս՝ գնալոց եմք ի բնիկ աշ-
խարձն մեր kh յրնտանիս, ուր դասք առաքելոցն
են ե օթնանք սրբոցն, ի բանակ տանուտեառնն
hk արարչին ամենեցուն Քրիստոսի, որ ասացն,
«fp եսն հեմ անդ ե պաշտօնեայն իմ եղիցիշ:
ԺԱ. ծւ ung ա դեո նս խօսելով զայս այս-
պէս՝ մի nih ի դանճացն, որ սիրելապէս ընդու
նելութիւնս ունէր ընդ կապեալ նախարարպա Հա
J"y, լուեալ ճշգրտապնս յերանելի Խուժկէն՝
եկեալ յայտնէր նոցա ղստոյգ խորձուրդն, A wu j fT
դիտել զարդարն, Bt որպէս տուեալ է հրաման
թագաւորին J զագս սպանման քանանայիցն:
Զոր ստուգեալ նախարարացն՝ լային դառնապէս.
իբրե ոչ եթէ "9 կամելով զնաձատակութիւն
սրբոցն, որում ե ինքեանք իսկ փափաքէին լինել
տրժանի, Or | վասն մնալոյ ի նոցանէ որբք ն
անմխիթարք»
հսկ սրբոցն ե առնեն իսկ ճշգրտեալ գիւ
րեանց հաստատապես աւեոխսն՝ զօրացեալք
զուտրճանային ցնծութեամբ, hk տուեալ Ր Ա
Աստուծոյ՝ իսկոյն երեկոյին պաշտամանն afin ~
ըաստէին, քանդի k անագանագոյն իսկ էր wf
նունն տն ր" gf աւուրց uo srne Ses ժամ: Որ
en
12a: ՓԱՐՊԵՑԻ 193
անդի ն v™ ամրարանապետին, f ապման
ոչ ինչ էին վաղ, վասն որոյկալ զգիշերն անդեն
հարկաւորեցաւ՝ ի շանտսապնին:' ծ. արբոցն: հա
տարեալ ղկպանոն երեկոյին պաշտամանն՝ վայե-
(եին սուղ ինչ ն` դոյզն «ոճկոմխ: որպէս բազմա»
խորտիկս անուշյանոտուցեամբ»՝ են անուշակ ընլ-
ըեացն ուրախութցժեանն 'յերկարեաբ գուրախու-
թիւն ճաշակմանն մխիթարութեան շնորդիւյ, yo-
րութեամբ Աստուծոյ սուրբ Հոգւոյն, k յարու-
ցեալ յրնթրեացն 3: փառաւորելով hk: օրձնելով զԱս-
տուած` կատարէին: զաղօթսն: : Հրաման տային
unւpբ քաձանայապետքն Աստուծոյ կապելոցն:
նախարարաց՝ աղօթից: ն տթնութեան պարապե-
լոյ ըստ կարդի իւրաքանչիւր ուրուք զգիշերն
զայն, ասելով ցամենեսեան այսպէս. « ի եթէ
զոք ի ձէնջ այսօր յուղարկէիք ի Հայս, նչ ասրա-
քէն առ իւրաքանչիւր սիրելիս թուղթս ողու-
նայցոյցո ն պատգամո ուրախալիցս յղէիք խըն-.
դութեամբ. նան յաղադս ` ճանապարհձորդելոյ ի
ՃէՆն 9. ուրուք խնդրէիք: յԱստուծոյ՝ ողՋամր Bu
սանել un իւրաքանչիւր ընտանիս ե ղեդեալ
ձեզ նմա զբանն կատարել: եւ արդ՝ աւասիկ Jre~
դարկիմք մեք ի ձէն9 առ Աստուած խնդրեցէք
ամենեքեան ի Փրկչէն Քրիստոսէ h ի: սուրբ
Նորա Հոդգւոյն՝ լինել աներկիւղ քածալերութեամիբ
ամենեցուն մեզ արժանի երկնաթոխիչ ցանկալի
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 13
194 ԳՖՐՈՒՑԴ Բ.
դւգւսյկ, տանել ձեզ սզծոյն ե զյախծն արս
իւն առ բացումոգորնի Ֆրիաօրս ն պո սուրբ
գունդն ասաքելոց ն մարգարեից ե պմենայն
սրբոց: Ռրոց միշտ բարեխօսութեաժբ Bավապն-
Հեսցի գորովալից գութ բազումոզորի աթարչին
Քրիստոսի լինել ձեղ միփթարիչ ն փրկիչ ն բ»
Հակհսցէ զճեզ յերնելի կապանացգ յորում էթ»
ն ամա չեցուցանէ զնախանձորդս ձեր ն գթշնա-
միա: Sացէ ձեղ տեսանել զաշխարձն Հայոց ե
ղրնտանիս ձեր, ն անդ ամփոփեալ զոսկերս իւրա»
քանչիւր ուբուք զձեր՝ աո ոսկերպս արց ձերոց
ժոզովեսցէ, ն յաներնոյքժ կապանաց սատանայի
տեառն Յիսուսի Քրիստոսի»:
հանա յիցն Քրիստոսի ամենայն նախարարացն՝
յաղթիցե քուն յարքայութեանն, ուր ոչ գոյ արք-
նութիւն նո bi ծանրուժիւն տաղտկութեան, ե
համ ռ արդեօք ախտացեալ տրտմեսցի յանանց
բարութեանն, ուստի մերժեալ են ցաւք ն տրրա-
դապետութիւնք սուրբ քանանայից Աստուծոյ
քարոզեալ լսելի լինէր ի միջի մերում: եւ տրրտ-
մութիւն ընդէ՝ ի իսկ բնաւ ծնանիցի ի սիրտս
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 195
ուրուք, որք արժանի եղաք յանն զծնողս մեր
h գնոդեոր վարդապետս ի կենդանութեան fh
բում ի մարտի իբրն ղերեշյտակս տեսանել, ն ի
վախճանի իրրե ոզուարթԹունս: Բայց որ սրտատ-
umeh մրս փղձկալով՝ որպէոռ Փրկ b ամենեցուն
Fuses դնրուսադէմ տեսեալ կամ զպՂազար,
գոբ յարոյցն ի մեռելոց, ԹԷ ընդքը իսկ անման
ձն ան ախա ատեղծուածս յՍրարչէն, դերեսլ ի
խարեութենէ Pնամւոյն, դարձեալ ի ձող՝ ան
lyse. ընդ ախտի ն մահուամբ:
ծւ այսպիսի բանաս աւհտալիցս լուհալ ի Պա
խարարազցն սուրբ քահանայիցն Աստուծոյ՝ մե -
ծաւ ուրախութեամբ սկսան ամենեքեան տարա»
ծել զձեռս ի յերկինս, գոհանալ զԱատուծոյ k
ասել. «ԳՓոնճանամք դգքէն, Աստուած, որ ի շնորհէ
քարոզութեան սուրբ առաքելոցն բազումս ծնար
առաքեալս, ն ի շնորհէ ճգնազդգեցիկ մարտիրո-
սացն անթիւս ծնար նահատակ, որպէս առա~
ֆքեալն hk խոստովանողն տէրն Գրիգորիոս, արա»
րողն ուղիղ գործոց p ուսուցիչն յստակ ն ան-
թեղ վարդապետութեան, նախանձեցուցեալ զա-
մենեսեան ի բարի նախանձս՝ ծնաւ վարդապետս
ki անթիւ նահատակսյ յոլով միանձունս, ան չավ
դասս կուսանաց, զամենայն անձն բնաւ տաճար
բնակութեան սուրը ծրրորդութեանդ յJօրինեաց:
Գոնճանաւմք զքէն, Փրկիչ, որ ի հօտէն սրբոյն
7ee | ԴAՈԻՍՑԲ՝
Գրիգորիոս զոչխարան առաւել քան զեովիւաս
բանաւորձ` արարեր, L զաշակնրոս՝ Ւ Ժողավրգնե-
նէն առաւել քան զվարդապետաս՝ յօիինեցել դգի-
տունս: Սհա՛ն՝ մեք այժմ զօրացնլք քածալե-
րեցաք k բանից շնորձալից ձոգնոր. ծննդոցս մեր,
ծարք յորդոցյ վարդապետք աշակերտաց, ջա
ծանայք ի ժողովրդոց» Ծւ արդ՝ յուղարկիմք ի
սոցանէ ուրախութեամբ. որոց արկեալ զմեգ
յուղի՝ աղ pեզ առաքեն, ն ինքեանք մնալով ի
մարճնի՝ րնդ քեզ են ե՛ առ քեզ, ն քնե գօրանան»
Պանեա զսոսա ամենազօր ածովդ p> պարսսլես
զնոսա ամրութեամբ սուրբ. Հաղւոյդ ` Pp" մխի-
թարեա զսոսա ուրախութեամը բանի pm զխա-
ղաղութիւն` pn տուր ung ։ աճեցմ ի unuu
զշնորձան»:
Եւ այսպես: օրհնեալք դերանելի կապեալսն
hk հզօր ամենակալին յանձնեալ՝ ասեն. «Նա պա-
հեսցէ nձեղ ողջս, k Հոգւով իւրով սրբով մխի-
Bարեսցէ պճեղ հանապազ: Եւ դուք մի տրտամիք,
այ| ուրախութեամբ ուրախ լերուք յայն որ
ասացն, թ; cll; թոզից qձեզ որբա» դամ, ասէ
wn Հեզ». որ եկեալ իսկ: է ե է ի միջի Հերում,.
որ արձակէ զձեզ ի կապանացդգ յորում էքդ, ն
պահեսցէ qզճեղ յուսով օգնականութեան իւրոյ
hk տայ ասել ձեզ ձամարձակաձայն պարծանօքչ
BE «Վասն Pp" մեռանիմք զօրձանապաղ» RBuա
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 197
—_—— {| -— — — — _—— - —————— em — —
բեցաք որպես զոչխար. ի սպանդը: ծւ ամենա-
տերն խորտակէ զսատանայ ի ներքոյ ոտից ա.
ոց, երնելիս hk պայծառ ցույցի զձեզ. ի JSէ9.
ազդիս ամբարշտի, ե դարձուսցէ զձեզ ի յերկիր.
ձեր: Պանեսցէ: զոունս ձեր, սնուսցէ զտղայս
ձեր, ժառանդեցուսցէ՝ զաւակի ձերում դվիճակ
հարց իւրեանց. նմա փառք ե այժմ ն յամենայն f
յաւիտեանս. ամէն»: —_
եւ կատարեալ սրբոյն Ղեոնգի դանա վար-
դապետութեան h մխիթԹարութեանս. .այսորիկ՝
բոտ հրամանին սրբոյն Ցովսեփվայ ե սրբոյն Սա y
հակայյ որոց ե Նոցա` օրհնեալ զերանելի Պախա-
բարսն A զայլ Ժողովեալսն րնդ նոսա՝ յանձնե-
yին զամենեսեան սրբոյ ծրրոբդութեանն, ե: կա |
տարեցին զաղօթս: Եւ եղն ամենայն անձն երա-
նելի կապելոցն նախարարացն որպէս զանձինս -
այնոցիկ, որք ժողովեալ. էին ի վերնատունն ե
բնակէին ընդ սուրբ առաքեալն, , լցեալք սուրբ
Հոգւոյն շնորձիւ, քաֆալնրեալք ե te
է յոյսն երկնաւոր,
ՓՈ. ծւ մինչդեռ ուրախացեալ ցնծայը ամե-
Նայն խոձարան լսողացն, որպես բաղմախորտիկս n
անուշանուղ ճայակօքչ հոգեշնորհ վարդապետու»
Pեամը առաքելանման վարդապետացն՝ գային
ձասանէին յանկարծակի բաղզմութիւնք դահճացն
ճամրարապետէեն, Չանխիւք բաղմօք սաստկապէս
198 ԴՐՔԻԱԳ Բ.
լուցելովբ. բանզի ըատ անանց, ն անփոփոխ ձայ
նտրձակութեան յաստուածային հրամանաաուաւ-
HենէՆ թուչնոյ՝ ժամ էբ այնունեան. Bunch peo
սել» անելով. ընդ ինքեանս բազմաւթիմն դարբ»
նաց գործովք տլոունստաւորուքե ան pipbանցգ,
սալիւք հ ուոաժրք, կռանօք ն խարասցովք, իտպր-
անել ե կտրել ն ի բաց ձանել զերկաքսն ի ձե—
ռաց ն յոտից ն ի պարանոցն սրբոցն. ն զօր աչն
կաբրասգցեն կտրել խարտոցօքն՝ ուռամբք Չարդեալ
զբնեռս. երկախոյն, դնելով ի վերայ սալիցն, թե-
կեալ հանցեն ի բաց անգի Աուարք էին. hk
ծանդւնք pul զբնութիւն ամենայն երկախթոչ,
ոբավք զայլ մահապարտսն կապեին, ղոր ի նորա
իսկ անուն տուեալ էր առնել մոգուցն, որպես:
յանուն արանց վատախրատից ն տշխաթհակսրաւ-.
սաց. ե աստուածասսպատնաց , ե մանաւանդ 424 ge
սրբոյ կամոդիկոսին Յովսեփայ. գար նա sanwehy
քան գսասակաւժիւն այլոց շղ յpցն a
դգոյնս ասչեին զնոբայն ե անձեդե դս:
Եւ տեսեալ սուրբ քահանայիցն Աստուծոյ
զեկեալս ի դանճացն բնդ Վենդենյասծոյ, ն. զրազ-
մաին դարբնացն գիտացեալ տրտմեալք խոո--
վէին տո հասարակ. վասն զի ցանկանային երկ»
նանրաւիրակ կոչմանն Պոյն զաթյու, զոք յաղտագա
ածաւանն Աստաւծոյ արժանի եղեն հրելոյ գայն-.
չափ ժամանակս կամա. ե gնծու թեամբ p sep
ՂԱԶԱՐ ՓՅՐՊԳԵՅԻ 195:
Կի փեինենը, Թէ հ նատեալք՝ Պավիմի ի ձերի
Պոաճ մսա եանն, ուր եպենք արժանքթ յմ.
«փոոննից փառացն, անդ առա դնելով բնա ման.
դգանիայծ: վոլթհայմն ն պգկտսանս երնրային ծան.
բաշխեց այոր աշիարձիս կրոմեին ափխորժելոփ
հարի պոր օրինակ մոլեկան փառացն ցանկա.
կնթ» արք ե հանայք, որք անյադութե արն LO
մակենսկչթ ոռնկշովք ե պատուական ոակսժթթ ե
մալոլարաովք, կոպեն ախորժելով դիւրոյին ահ»
ձան գծե ն զոտս ե գտսարանով: զորս Թէ ոթ:
ի Թ/նամետաց ն կոմ ի բոնաւոր իխանեաց եե `
սեր առ վտանգի ե նովիմը տայր կաղ ե չնանել՝
ի բաց առատանային փղծկալով, հ չուննին ժոյժ
ն առ վայր մի. ն արդ ինքեանք զինքեանս կա-
պեն, ե չնամարին ծանը hk ոչ պգան, այլ ն զոր
Yայյրո՛ն տեսանեն յայնպիսի. նիւթոյ Դinխանձին) '
Թէ ըոդէր ոչ ն ախն նս ի մերում պարդուն ee
բայց իբրն այլոյ կայ, հես իւ երենի քան զոք
ահի. hi թէ կուտէր np զամենայն Ֆի ւթ Ր
խարձիո պտտհւականուցեան ի փել ակնսրիս-
inf, մժfսչն ձեղձամղձուկ bղbin խեղդէր՝ jeminta
sunbyrs Բայց ն ոչ այնպիսիքն հրնեին սոճու»
ճեաղթ անդյաւոր զարդուքն, այնպէս գեղեցիկ
1 php Ah ամենայն տեսողած պատու ականք,
հրոէս ձնրնքին ձայրանման` ոլչիք «Tube vhs
Պրիգորի ցանկալի շղԹայիւքն՝ երշանիկը ն երե
200 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
տականմանք ) զոր. ունէին պարծանօք hk խնդու-
եամբ ի սուրբ «եոս. խրեանց ե ի պարանոցի:
ՑBnpu մատուցեալ. գդասրբինքն ե-ի բազում ժամս
Չանացեալ խարտացօք ե այլազգի ազգի հնարիւք՝
ն ոչ կարացին: կտրել գսառւարութիւն բնեոացն.
Ժետոյ ապա եդեալ ի վերայ սալիցն ն ուոամբք
շարդեալ՝ հագիւ. ղերծուցնալ հանեին գերկաթասն
ի մարննոյ սրբոցն, չարաչար. կոտորելով ե վի-
ըրաւորելով զմարժմինաս նոցա. որք զանագին. gաւս
վշտացն. An. ‘ns fնչ Դ ' դա արեալ» | kh. ձՃգտնեալ:
- յերկարէր. գործն. մինչն յերրորդ. ժամ աւուրն,
հանդերձ բնգ. Linum կապելովք նախարարօքն Հա
յոց աղօթից ն, Pea gg ածքի
qfpրիստոս vբծնէին:.. Ww
04. Յայնժամ. եթաման տայլ՝ Վենդենյա-
ուն ն «րջ բնգ. նմա օգնականքն Էին կոչել ի
ծածուկ ի գիշերի զականաւոր . արս շահաստա-
Նին, նոյնպէս ն զերնելիս ոմանս ի մոգուցն, ն
պատուխրէխն Tr հրամանաւ Վ արքունի, «Դիք ,
աս, զկեանս է: մախ զի«րաքանչիւր. _ անձին kh
աան, ն յիշեցէք զերկիւղ թագաւորաց, որք նման
աստուածող իչխեն.. սպանանել ի ն կեցուցանել,
պատունլ հ: անարգել: kh մի զոք. յօրես Ju ա
նէ մինչե: ցրովանդակել.. ամենայն. կարաանին
արքունի kh ի Վվրկան Տասանել, զեայ այըի ուստի
ն իցէ, կամ ի մպնկտւոյ կապելոց նախարարացն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 201
կանց կապելոցս երիցանցա, :: զորս մեք այսօր ի
բաց. տանիմք,: ե, կամ բնաւ. ձայ զոք) որ անս
կարծ ՔԷ ն այլուստ տւտոեք եկեալ իցէ այս
բնակել". Քողուլ "աբեկոասքա քան \ Aner : = շահա
տանիս». kh. գտանիցիթ,. առանց, ' ամենայն. Թողու»
թեան ազգա» ձարեալթ ե, դառն vdfwhinւ haw
նիդիջ ի Քագաւորեն, ն մեր: անձինը: անպարտ
լիցին, յայնպիսի չարեաց, որ ի վերայ ձեր հաաա
նիցեն.. այլ զգուշացարութ երկիւղիւ ն հոգալով
հասուցանել. բարի ak Ld ի. վերայ:
ամանի Քագաւորին երկն էին,. BE մի: գաւկէ:
ոք ի. մանկանց: նախարարացն: կապելոց, գաղա
այլակերպեալ, հետազօտիցէ | զայն | ճանապարհ
նայից, նացա ։ Զոր Փրկիչն Քրիստոս բնդ նոսին
ի«կ առաքեալ եր զցաւցակ ե գյայանիչ աշխար
գի: պանձուն մեծի, lh Tnpay « Tif we, Հրէից ,
Պիղատոսի. զօրսն. հրամժայեին պանել. զգերեղ-
մանն, գոր ՆՀՔանն Աատուած ձծրեշտակօք բացեւոլ i
յայտնէր զինքն «հաւատացելոց յանուն նորա. ր
A ասացն ն` կատարեալ երնեցուցանէ.,անաուս
զասացեալս իք հանապագ, BE. «Որ. հաւատայ
չիս գործն, զոր ես 'գործեմ'..ն. նա. wry,
kh պոաւել hu. պործեսցէշ: TS Py
Դ. ե.. Ap eg rs pe hpute
«.?
ee WER
dni Big bWomafbng rang ttcy By hs fore Be
ան ի շանատոոնէն զատարչան վփութոային Ե. իե
անալ պայն Ֆախարարայն Հայոց) ոթք Ռոք ի
պարեփի շանատսանին Մալոց էին վ կապած pti
ծալերեալք ն ապաւինեոզք ի յոր երկնասոի,
«ծրհկիւղ համարձամութնամբ ոմածի սմննայն
poe Prt կ Գաղոժաց) ղուց
ad աաեայի Bommebո)' խնդայից h m1 prides
իապիրոք Համբաւթեին յերկար ողիունիւ՝ վատն
նայա, աղաչելով հ սելով, ԹԷ Կյիլեածիջ կեղ
անժմոռտց oe purfeeme Pb awh ձերում ե արքու
թեանն»: Նոյնպէս հ սուրբ ջանածայքն Մահու
ծոյ բերկրեալք սրտիւք հ զուարթալիկ հրեսեք
(հիալեաղ ղաժնեհսնան ի քիրնս իւրեանը՝ «անքն.
«Bern end qoprme fury ա adhy, h wg t
db անողութիւն ձաժրըերութնան fF փծուն satin Sint
իւրոյ, ե զօրոցուսցէ պծեղ առածի աղգայա հեզ
թ ոճոսականտդ. ն surpr&is ley զարմ ֆնե dtp yh
րեելի կապզանաջդ յորում էջդ՝ աոաջնորդնսչէ
ձեղ յաշխարծե ծննդեահ ձերոյ, ն ի դիր ծորցի՝
ձերոց ծանդգուսցէ զոռկերա ձեր) hk յանն րնոյթի
կապանացն սատանայի mpd bry qոդիե եր
ածյէ: qéhy ի qատո, ուր qfbry ուղարկեց էք,
hk բնակեցուսցէ զմեղ dhop ձանդերձ յաւ փիածնից
J»րկսն yուր Քրիստոռ £ ընդ she 9 ft Baamւժո J op» #-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 20s
ծ. տեսեալ անօրինացն զայնդիաի օրա:
ըը րաժեշտ ի միմեանց «ութի քանանայիցն Ni
Seppe Smyng pupնէին ep fea
իւրեանց ծագբելով: հաշաւնին գետսա լինել անո
գետա հրամանի ազաւորին, ե ասէին գաղա
pps. «Bp BE ppabpն bpից նիա զժանն,
ane speek ալ Է ցա ունեին սղեօք բո
զում ատտարա ալո գինքենանո, այլ այդպես ծ
ծաղել ն ուրախանալ ոչ լինէին կարող»: Ծւ զայն
ոչ դիաեին ամբարիշտքն, Թե ոյա այն էր
յնծութիւն ե նոյն լութ ուրախութեան, ն (նգ
այն գուարձմտնային անյագ խնգութեամբ, pm
ոց չաւղարկնաղք գնային, կոչեցեալ ի սոա-
hacifle ծ. bp bap anւpբ pահանայքն Damme
day կգdմէին ճհսավ ե այլ մանկունք ի «սրա
թաւարացն հրաննլնացն, որբ եկեալ չեին իդ
նռաա ինքնակամ յօժարութեամը յաշխարձեն
Հայոց, արբանեկել նոցա ե սապատաոքթել ի ա-
սրանան, app ե վեճանի բարւոյ մասինն լինել:
արժանիք Ր Ա 8 մանաւանդ: առաւել.
Repth bրեց, ո եր ի գաւառեն Մյրալատու, ի
դեղքէն որում անուն էր Որկովի, ն երանելին
Աբբանամ երեց, ոթ էր ի գաւառէն Տայոց, ի:
դեդծէն որում անուն էր Զենակա՝ Զոր տարեալ
204 ԴՐՈՒԱՖ Բ.
UD? CM
Վենդենշապեոյ kh որք բնդ նմ այն էին, hk հարցեալ
BE «tne J* կազմիք»» kh ւալ ի նոցանէ, BE
«ուր "զեռգնոր՝ տեարսդ ՝ մեր' ն զվար գարե
տանիք՝ ընդ դոսա` պատրաստ khմքp' ՝երթալ,՝ ի
կեանս կամ ի մանք: ծւ սրտմտեալ` Վ ենդննշապբ-
հոյ հրաման` տայր բռնարար | ունել զնոսա k
պահել` անդէն ի շահաստանին. պատուէր: տայի
րստ առածին ձրամանին` զգուշանալ նոցա: բա»
գում պլաձանութեամբ մինչն ցժամանակ. մատա»
նելոյ. ամենայն զօրացն արքունի յոստանն: ‘kh
Au fas y ասեն,) իշխեսցէ dau ՝ np կապելոց Tr ~
խարարացն`՝ "Հայոց ` ելանել` p "յանաստանէն h
wb արրանեկութեանն,: ւփ: bi առաքեմցեն
տեարքն իւրեանց»: Զոր իբրն տեսեալ երանե-
լեաց քահանայիցն Խորենայ ն Սբրաձամու զբոնա-
բար դահճացն արգելուլն ՝ զնոսա անդէն փ շա-
հաստանին՝ Մեծապէս խոռովեալք: "տրպմեին, Bue
շուն լով անարժան զանձինս այնպիսի երկնաւոր
պսակի, զոր ե առնլոց՝ ‘են մուրի վարդապետք
նոցա" որդիք նահատակին Փրիգորի» |
Դ. Չուէր այնունետն ամրարապետն Վեն-.
դենշապուն Հանդերձ քանճանայիւքն ի Նիւշապնոյյ
ի վեցերորդ ժամու աւուրն, ՝ րնդ: ճանապարձն
որ ելանէ F Վրկանն: rg լուհալ՝ զայս առն միոյ
վաճառականի ոբ: էր` ազգաւ Խուժիկ, որոյ րստ `
օրինի. վաճառականութեան 2 անդամ ճանա»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 205
պարձորդեալ էր ի Հայս, որ ե գլեզու ճայերէն
խօսից բաֆ տեղեկաբար գիտեր. ն էր ինքն
այր ի մանկութենէ իւրմէ կեցեալ ` առաքինի
վարուք, եղեալ որդի քրիստոսասէր ե հաւատա»«
ցեալ ծնողաց, որ ն զերանելի քանձանայսն Աս-
տուծոյ ն զնախարարսն: Հայոց որ ի կապանսն
բազում ծախս JԸնչից. ե սպասաւորութիւն արա«
բեալ էր» մինչ ի Դրան էին, "գելով զա-
պաղ, ոչինչ զգացուցեալ ումեք, Թողոյր-ն զգրաստ
ն ուժեղս, k նմանեալ առն կարաւանի՝ գնայր
ընդ ճանապարձ որ երթԹայը յնպար աշխարհն, ե
ուղեկյեալ ճանապարձորդեր ընդ ամբարապետին
պարհայնն hk JօԹն անս ուր հանգչէիխն՝ բազում
Ջունէր., վասն զի Աստուած էր, որ յածողէր գզիրն»
206 ԴՐՈՒԱԴ Բ.
փելոյ, ամբաթապետն զնուժիկն ողագս գեղծե
Պարան ծնողացն, Թէ ձրիախթ էին ն ուսա»
եւ կոսժիկն պատճառադրելով խօսեր նդ նա
այլաբանուիմնս, սուտ պատճառս նե freeperepes
ըսա առածարկելոյ իրացն գործոցն «Որդի եղեալ
եժ ես, ասէ, ծնողաց օրինաւորաց, որք ի նախ»
նեաց. իւրեանց կրակի ն արեգական ձաւատար»-
մապէս եղեալ են ծառայք, որոց զիս ի նո.
յանձնեալ է ի մանկութենէ իմմէ, ն նոցա սրան»
պանութեամբն հացեալ bo է: միջի մինչե ցայ~
uoft ե կամ , ճանաչելով յայտնապես յանձին իմո
ղաստուածոցն օգնականութիւն»: Յիշելով երա
նելւոյ Խուժկին ղպատճառադրութիւնսն վալրդա-
պետին հեժանոսաց Պօղոսի, որ հրրեմն հասա«
տոն փարիսեցի լիներ, ն դարձեալ այլուր հուո-
մայեցի. որ ոչ էր յայսցանէ ի ժամուն ե nծ մի,
այլ հաւատովք՝ Աւետարանին քարոզ էր ե վար-
դապետ, ն քաղաքաշ ի կիւլիկեցւոց դաւառքնն
էր, տարսոնացի, մանաւանդ Թէ սուրը ն ձոդե-
ղեն վերին զօրացն էր դասակից. բայց դմխիտս
լսողացն առ վայր մի սայթժաքեցուցանէր այսր
անդր, զի զճշմարտութիւն աճեցգուցնալ հաստատ
տեսցէ: Այսպէս ն երանելի Խուժիկն պատրոգա»
կան բանիւք զմիտսն Վենդենշապենոյ խն դացու-
ցաներ ի ժամուն, որպէս զի զիւր ըրնթԹացիցն տեն-
ֆա՛նա տարեալ ի դլուխ՝ կատարեսցէ ըա կամի:
ՂԱԶԱՐ ԺԱՐԳԵՑԻ 300
Pa. dppb. Uribe poy,
RE pawns dng, Suu. qepnmwineil lle.
Խուdկին, տեսանելով զայքն չամենայնի ածոգակ,
ն ագաւնել վարկաներ, Տաասապքթիմ՝ ն ըմբռն դոր
ծոց իրացն, յր երալը» ասի սրոյ ն չաասբ,
Pu wah IA uF 2 ժամ վի հկսանալ յիւրմէ, My: ի:
աուն նե ի գիշերի մօտ ուներ առ խր ագամ:
Jարգանօք. ե սիլտվ. կ հայպտայր նմա ղիոր»
ձուրգ Թոագաւորփն ն զպէետս գործոյն յոր եր»
թոր» վասն դի ըստ յառացադոյն ասացելոցն,
Աստուած էր որ անաեսեր գիան. բատ իւրոց,
կամպցն, ի քակասւմն ն յամօք դասա անորի-
նացն, ե յօգուտ ն ի փառս եկեղեցւոյ խրպ
«րբ: ծւ կատարեր բանն սաւբբ Հոգւոյն որ
ասէր, ԹԷ «Խորհեցան, ն ոչ ինե, կ դաշխնս կոն»
ցին, hk "ոչ իմով բանիւ». ն սազգմոսերպն ասէ.
«Խսբձեցան խարնուրդ գոր ոչ կարացին հաստա»
տbելքչ:
ինչ զիւբ տեսանել այլուր, ն խնդրեր ագաչելով
տակար իրաց ն կարծեաց ձեռացուցնալ դմիտս
ամբպքակապնետին՝ առաւնլ հաւատարմագոյն ցու
ցաներ նմա զինքն, գխոհլով յազդեցութենե սուրբ
Հոգոյն , եթէ ny unm Bոյլ Աստուած արձակել
զնա նմա: Ւսկ Վենգենյապուն ե բնաւ իսկ ոչ
>
ի 4
1, Vu att ont 1
208. a ՐՈՒՍ Ւ.
առնոյր. յանձն' ալ նի ուժին," wy|՝ ասեր
ցնա գաղտ. եէ «Դու որ օրինօք ` "անել եո
կեաս. ի պուտ կբակաց,: ft nn fu od
րութեամբ. ն. տեսանես գկորունստ `: անօրէն հրա-
կասպան` «մահապարտացն, hk. հւրախանտոչ ծւ
երանելւոյ Քուժկին լուեալ զաքնպիեի բանս վամ»
բարապետէն՝ մեծաւ «երկրպագութեաժբ'' շնորհ
ուներ սիրոյն Վենդենշապնոյ, այլ ի սրտի՝ իւրում
փառս տալով օրձնէր-- Վամենանգօրն i q յարդու-
րիչն: ամենայնի զԱստուած, որ Հայրն խօսել
ամ բարակապետին je / աղա shլ զգուշակ ՝ Ննշխարացն
սրբոցն՝ երթալ: ընդ Terme ins ի տեղի նաձատակացն
Սաստուծոյ. այն որ լինելոց էր ցրիչ ե խայտա-
ոակիչ թագաւորին հրամանի, yA ցուցակ Lk բ"o~
խիչ մեծի ե երկնաւոր գանձու սրբոցն:
Ւսկ երանելւոյ Խուժկին:: համբարձեալ an
տեր Աստուած զաղօթս սրտի իւրոյ խնդրեր ի
բարձրելոյն շնորհել նմա ուշ'ն լայնութիւն արտի,
որով արժանի լցի գրել հաաստեաւ ի առախխ-
տակս մտաց իւրոց, որպես յարձանագրի, զա-
մենայն հարցմունս բոնաւորացն ն զպատասխա-
նիսն ե զաղօթսն, զոր իւրաքանչիւր ոք ի որբ-
բոցն ի ժամ կատարմանն մատուցանէր Աստու.
ծոյ. որպէս զի պատմել | ճշմարտապէս կարասցէ
ի կարգի ui ի Joni ամենայն հաւատացելոց
լսողաց յազգս յաւիտենից: ծւ ընկալեալ ի յա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 209
խորժալուր ի տուչէն զգիւտ մաղթ անօք խնդրոյն
իւրոչ՝ պատմել անդադար ցնծալից սրտիւ wմե~
նայն ուղղափառ ժողովրդոց յամենայն տեղիս, ի
զարմացումն ն ի փառս անուանն Քրիստոսի:
ծ. Ւսկ Վենդենշապեոյ ի սկզբանն ոչ Bute
մարեր արժանի պատմել Խուժկին զսուրբ քա»
հանայիցն, գոր ինչ գործելուց էր րնդ նոսա, այլ '
ասէր, BE «fp վրկան տանիմք hk անտի արձա»
կեմք»: եւ երթային այն օր ի դhoq մի, որում
անուն էր Ռենան, հեռի ի Նիւշապհոյ որոլէս
հրասախօք վեցիւք հ Bէ աւելի նս, րստ չափոյ
համարուց Գարսկացն, hk դադարէին անդ մինչն
ցառաւօտուն պանն: ծւ յառաւօտեան պանճուն
յարուցեալ փութով գաղա, ոչինչ զգացուցեալ
ումեք ի դեղջէն, այ| kh "ծ ամենեցունց զորս.
րնդ ինքեանս, բայց միայն երանելի Խուժկաւն
ե անօրէն դահճօքն, որովք սպանանելոց էին
զսուրբսն րստ հրամանի թագաւորին գնային ի
գեղջէն լոելեայն: ծւ առեալ զսուրբան դահճացն՝
գնացին զբովանդակ մնացեալ մասն ի գիշեքոյն
րնդ անկոխ անապատն, ձեռի ի գեղջէն որպէս
պարսիկ ձրասախաւ միով ն Թէ աւելագոլն, ն
րնդ ծագել առաւօտուն հասանէին ի տեղի մի
քարուտ, յառապարաճոր wաuuqոcd, ի տեղի՝ Jf
ns հասանէր արօտական ն ns. բնաւ անցանէր
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ = 14
210 ԴՐՈՒԱԴԳ Բ. :
— _—— —— —-— = ————————
—_—_ ———— —Շ ——— ——
ընդ Ֆա ուղնոր, վասն ոչ գտաանելոյ երբեք ի
` մատ ճանասարձ: —————
ծ արկեալ ախքճոռս երեցունց իշխանացե՝
նստէին ամրարապետն Վենդենշապուն ն Ֆեխիկան
մայպետեն արքունի հ Մ ովան անդերձապետնչ
Իսկ երանելւոյ Խուժկին համբտրձեալ wh Արա-
րիչն աժենայնի qnւշն:
ասէ ցնոսա Վենդենշապուն, «Բազում ն անձա-
մար չարիս դործեալ է ձեր, kh բազում Արեաց
կոտորածի պարտաւոր էք. զի Թէ լոկ միայն
երկուց ն կամ երից անձանց մահու պատճառ
էիք՝ սակայն մեծ էր, ն չէիք արժանի կելոյ,
թող ԹԷ այնպիսւոյ աշխարձի մեծի, որպես Հայքն
հն, A այնչափ բազում արեպնց որ անոդ հեղան.
հ ամենայնի այնմ դուք էք պարտաւորք, ն ձեր
առնելով ն խրատու գործեցաւ ամենայն գործն
այն: ծ ի վերայ այդ չա ձերոյ յանցանաց ե
մժանապարտութեպն՝ արքայից արքայ առ ձեզ
կարի բարերարուքին արար, զի մեզ հրաման
hn k ասէ. «Wn է հաւանին արեգական h կրակի
երկիր պաղանել, հ զմեր օրենս յանձն առնուն
պայշտել՝ նոցա զմանապարտուցիւնն Թողում, ե
ղազատորհարպան զոր կապեալ է' արձակեմ ի Հայա ի
հ զիւրաքանչիւքր ուրուք գտանուտնծրությիմն տամ
են զգան ն զպատիւ»։ Արդ դուք յիշեցէք Կ գծեր
1ՍԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 211
——— ——————- — — —_—— —— _—e —Շ— ———— oO ——————— —
անձինոդ զմտաւ ածել ն գայնչափ կասելոց զո-
դիս որք ի բանտին էին, ն (զիի գնրամանն ար»
քՔայից արքայի կամաւ ե ախորժելով յանձն առէք.
ն որպէս եղէք պատճառք բազում արեանց՝ լե-
բուք աժ մ պատճառք բազմաց կենդանութեան:
Սայա թէ ny առնութք յանձն, ե տակաւին ի նմին
ապոութեան յամառեալ կետայք՝ դուք մեռանիք,
ն զնոսա հրամայէ սպանանել. նհ ամենայն
արիւնքն որ յառտծն հեղան ն որ այժմ ձեղլոց
ht ի ձեր J"41ոy խնդրին աստուածոց: ՇԵ
զայս uf hնայն բանս խօubym Վենդենշապուն
հանդերձ ընկերօքն իւրովք ընդգ սուրբն»
Հրաման տային երանելւոյն Սանճակայ եպիո-
կոպոսին՝ ժարդմանել սրբոյն Յովսեփայ ն սրբոյն
Դնոնդի ն այլոց ընկերակգացն. քանզի սուրբ
եպիսկոպոսն միայն գիտեր պարսկերեն, ն այլ
ոջ ի սրբոցն ոչ գիտեր: Որոյ անդրէն պատաս»
խանի արարեալ սրբոյ եպիսկոպոսին Սանակայ՝
աս ցՊՓենշապսուն ն գայլսն որնստէին ընդ նմա.
«ի mw yp ինչ, ապէ, ասել ցղոսա բանս, np n 3
bu արժանի unger լոողուքթեան. վասն aF խօoup,
որ ինձ ատելի Թուին հ արժանի ծադղու, գի նս
ասե ցնոսա, գոր գիտեմ Թէ խիրրն լսեն ն զձեզ
Ն պյղելիոն ի միասին անգոսնեն, Աբարէջ դինչ
ե կամիր, ն մի յերկաբնալ խօսիք ընդ մեղ բանս
պ«եոտիս ե պատգաժմս ընդունայն):
212 ԴՐՈՒՍԴ Բ.
ծւ սրտմտեալ Դենշապհոյ / այլոցն ասեն
ցսուրբն. «ֆու հարկաւորութեամբ ասա ցդոսաչ»
թող գիտասցուք ն զդոցա խօսս ն զկամս: եւ
սրբոյ եպիսկոպոսին կարճառօտիւ գզբանսն ն
' զպատդամս Թագաւորին ասացեալ ցսուրբ րնկե-
րակիցսն իւր, ն սրբոցն լունալ՝ մեծաձայն ծա»
ղու անգոսնեցին պզբանիւքն։ զոր ե իմացեալ
անօրձն իշխանացն՝ առաւելապէս զայրացան: Սա
կայն պատասխանի տուեալ սրբոյ կաթողիկոսին
Յովսեփայ՝ wut, Թէ «եղն հարցումնդ այդ ատե»
նաւ ի դրան առածի ձազարապետին Արեաց
Մ ինրներսենի, h լուեալ ի մէն) զբանս մեր ե
զկամս, զոր ն Թագաւորին գիտել հտ: Նոյն են
մեր ամենեցուն կամք ն րանք, ն ոչ փոփոխեմք
զբանս մեր, որպես երբեմն խօլացեալք իբրն
զանխորհձուրդս՝ ն այժմ զղ)ացեալ ապաշաւեմք
իբրն զխասակարս» Այս նեթ խորձուրդն խնդիր
օր քան զօր աճէ ի սիրտս մեր, Թէ րնդեր ոչ
այսօր քան զերեկն ն զեոանդն ցուցանի գործ
յանձինս մեր լաւութեան ն արարուած բարւոյ,
— ի հաւատս յորում եմք խորհել ի սոյն ն կեալ
սովաւ h ի միասին վախճանել: By J զագս եր»-
կրպագութեան արեդականդ, որ ասեք, Թէ հրապ
ման հտ թագաւորն, զոր. Թէ յանձն առեալ հազ
ւանիք՝ ասէ, կեայք դուք ն ազատորեարն որ
ի կապանս են, yn եթէ յամառեյալ չկամիք TI
ՀԱԳԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 213
նուլ յանձն՝ ն դուք մեռանիք ն զնոսա հրամա»
յեմբ սպանանել.— մեզ մի լիցի ուրանալ զճրշ-
մարտութիւն kh ծառայել unum անուանելոց use
anւածոցյչ որ ոչ ե՛ն աստուածք. k մերով ne
րացութեամբ ումեք ի հաւատացեալ կապելոցն
մի լիցի արձակումն նի յաւիտենից անլոյծ կա»
պանսն անկանել. զոր ե Ֆոքա յժմ առաւկլ hu
քան զմեղ խնդրեն յԱստուծոյ, զմեր վասն Աս
winւծdոյ զվախճանն, քան Bt զկեալն մեր ուրա»
ցութեամբչ Այլ BE հնար էր ձեց այժմ դիտել
| մարգարէութեամբ, թէ որպէս ( վասն ) պատա»
միդ այդորիկ, զոր բերէք an մեղ հրամանաւ
թադաւորին, թուիք մեզ ան միտք ե կորուսեալք»
h դուք ն որ դձեզն յղեաց՝ ողորմելի զանձինս
ձեր k զն ագաւորին քան զամենայն թշուառա»«
ցելոց ի մարդկանք ձայշունիք: Բայց զոբ ինչ
կամիք՝ արարեք վաղ, ն կամ երբ կամիք»»
Եւ ասացեալ զայս սրբոյ կաթողիկոսին Յով»
անփայ՝ սրտմտեալ ղայրացաւ Վենդենշապուն ն
որք ընդ նմա հաւատարիմքն էին, ն հրաման ետ
սրբոյն Սահակայ ասել ցնա. «Զի թէպէտ ն Թուին
մhq ծանը թշնամանքդ) որով Hշնամանհեալ wu
ցեր qմեզ անմիտ k կորուսեալս, սակայն nL
ճամարձակապէսն յանդգնութեամբն, գոր իշխե-
ցեր յաստուածանման թագաւորն ասել բանս
անարժանաս՝ իբրն զոչինչ թուին ի մեզ կողմն
214 ԴՓՐՈՒԱԴ Բ.
թԹշնամանքդ մեր անձանց ե Թեթնուին: Բայց
me qfarhe, ap pեզtն գկոբաւստ անձինդ խրնդ-
բեցեր ն առեր, ն կեալ բեգ այսաւնետն անննալ
է. սակայն պարտ Է ժեզ ն զիւրաքանչիւր գալ»
լոց գիտել զկամս ն զրնտրոզութին,: վասն ղի
օրէնք մեր այսպէս ասեն»:
09. Շ ծրամայեաց սրբոյն Սահակայ ասել
ցնոսա, Թէ «Մի անսայք անմիտ բանից դորայ
ե զանձինս ձեր յայգպիսի խօլ խրատուն ի բոց
կալայք ե մարդկաբար զկեանս ընտբեցեք քան
մահն: ծւ դա որ ինքն այժմ իշխեաց խօսել
ղայդպիսի բանս մահապարաութեան՝ վասն գի
մեծամեղ է ե sk արժանի կելոլ՝ իբ իսկ վատ
գործքն չտան գմա կեալ: Ւսկ դուք BEuba k
էp տակաւին ինչ ժնասակարքչ kh զկամս ագա»
ւորին հեքժ առնէք ն արեգականն երկիր պագա-
նէք՝ հրամայեաց զնասն ժոզուլ ձեզ ն գձեզ
պատուով ն ողծանդամ ի տունս ձեր արձակել»:
Հրամայէին hu Վենդենշապուն ն այլ հաւա
տարիմքն որ ընդ նմայն էին սրբտյն Սահակայ,
ասել ցերանելի այրն Աստուծոյ Ղնոնդ, Թէ «Մ bp
լուեալ է վասն քո, Թէ op plug քրիստոնէից իբրն
բեղ ոբ տեղեակ sk, ն fF £" խրատուք chp
հս կորեաւ աշխսաբնն Հայոց» արդ այդպիսի մեծ
ն phan fens պարա £ ճանաչել զարթայից
արջայի ղբարերարութի ն, զի ղայնչափի դմխասն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 15
Ban ձhղ ն ձեգ ճod արիա wen 120 ի
yան Աքդ՝ որպէս եզեր խքատստու, ն բազումք
մեռան ի բո ասնելսլ լեր ալժմ խթատատու կե-
նաց, ն Թաղ կեան ն դոքա ե այլ pore uf
HBի անձինք. wud gգauw, զի ադ ցնեն արե գա»
կանն երկիր ե կեզցեն, ե դու այնպիսի պատլիւս
գաանես ի ժագաւռրէն, ոքովք անուանի լինիս
ի քում աշխարձին ն լամենայն ազգս»: ն. սուրբ
եաիսկոպսոսն Սանակ երկայնամտութեաժմբ. ն
Գագրելով. Թարդմանքնր առ վայր մի սրբոցն գա
մենայն բանա ամբրարակապետին ն գնորուն mtdea~
րէն դործակցացն, որպէս գի ձանուսցէ անօրի»
նացն պատասխանեօք սրբոցն զիւբաքանչիսբ
անձին զերանելեացն զկամս ն: զփափագ ն գան-
շարժ հաստատութիւն նոցա ի հաւատն:
be սրբոյ առն Աստուծայ Չնոնգի սկսեալ
fխouky առանձինն րնդ uppո Ld | անհակայ՝ wat,
Թէ «Մեղ դոցա պատասխանի այնքան պարա է
առնել՝ որչափ արար պատասխանի Փրկիչ» Պի-
ղատոսի յատենին: Բայց զի ծանուսյութ աներ»
կիւղ զղցանկութեանս մերոյ զինդիրն՝ ասա ցդո-
սա. «ուք ասացեք աւադիկ՝ զոր ինչ լուհալ է
ձեր վասն իմ, Թէ օրինացն մերոց տեղեակ եմ,
ն բազմութեան ժողովրգաոց եղեալ href nւunւyիչ»
դաւգանէ ձեզ տիոց իմոց մերձաւռրութիւն F
հատաբումն: ծ. արդ՝ ղնտրողութիւն [% գիտու
216 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
թեան իմոյ, որում դութ իսկ վկայեք, զի ուսեալ
br յԱստուծոյ A ns ի մարդոյ, Ww juop jաղաgմ
երկիւղի մահկանացու kh ապյեալ մարդոյ fun
ցհալ վախանակիցե մ k կորնչի S— put լիցի— ն
լուեալ յանդիմանիցիմ բանին, Թէ «Np nan ~
ցեր զրազումս՝ զանձն Pp" 2 ուսուցերՖ: Շւ
վասն պատուի h փառաց զոր իոստանայքդ տալ՝
a] մի լիցի առնու զպատիւ ի նողն ղէն ե ի
մահկանացու մարդոյ, զոր gեy ե nւտիճ ure ~
կանէ ե դող ական նատանէ ե տանի. որ զգե-
ghrmry մբ զփառս ե գպատիւս յերկնաւոր ե յան-
մահ ածոյն Բարձրելոյ, զոր ոչ հրկինք ե ոչ եր-
կիր hk կամ որ ի նոսա պատուականութիմնք եՆ՝
արժել ոչ- կարեն: Մի ինչ պակաս է ի մեր յե-
րանելի փառաւորութենէս, —— բաժակ մանու,
որում իբրն զպասքեալ ծարաւխիս փութամք բմ-
պել: Արբուցնք վաղվաղակի, ն Թող ուբախաշ
ցեալք զերծանիմբ յերերալից «խտարակաց կեն-
ցաղոյս. h մի: նս այ| յերկարեալ ձգտէք զանմժիտ
k զփիասակար բանաս բանդագուշեալ Puագաոշ
բին: ձերոյծչ
եւ արբոյ առն Աստուծոյ Ղնոնդի կատա»
րեալ զիւր պատասխանիսն՝ աղաչեցին զսուրբ
եպիսկոպոսն զՍանակ երանելի երէցն Մ nok ե
երանելի երէցն Արշէն ե երանելի: սարկաւագն
Քաֆած՝ ասել ցանօրէն իշխանն ն նոցա բանիւ,
____ 2BԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 217
թէ «Զոր ինչ ասացին սուրբ վարդապետքն մեր
ն հոգնոր ձարքս տէր Յովսէփ ն տէր Ղեոնը՝
դոյն են մեր կամբ ն խնդիրք» կատարեցիք վաղ
վաղակի յոր եկեալդ էք, ե մի յապաղեք, ե
իխնդրեմք յԱստուծոյ պարգեել մեզ ն արժանի
առնել զմեզ յաւիտենական պատուոքն ն երկնից
արքայութեանն,: |
ծւ լունալ զայս Վենդենշապուն ն անօրէն
գդործակյցացն ե: ի սրտմտութիւն բարկութեան
գրգունալք՝ կամեցան k այ| պատրողական բանա
ն խօսս ընդունայնս խօսել ընգ սուրբ Պան ա
տական, կարծեցեալք Թերենս կարասցեն ճեղքել
զոք ի գնդէ անքակ միաբանութեանն. որում
անձնար էր լինել. սկսան ստիպել ե տյլ զսուրբ
եպիսկոպոսն Սահակ, զի Bարգմանեսցէ նոցա k
"այլ զոր ինչ կամից ին խօսել: րնդ սուրբպնչ be
սրբոյ եպիսկոպոսին Սանակայ պատասխանի
mach wal ցվ ենդենյապուն k ցայլ գործակիցս
նոցա, թէ «bu որ մինչն yայժմս կամակատտը
ժծանուցայ ձեզ ե զասացեալն ի ձէնջ Թարգմանե-
ցի «րբոցս՝ իբրն ոչ ԵԹԷ ձեզ ն կամ «ակու
տեալ բանից Թագաւորին ձերոյ կամեցայ արբա-
Նեկել. քանզի զինչ արդեօք ձարկ ի վերայ կայ
մարդոյ, որոյ միտք իւր առ իւր են ն զգայ խնե:
լաց իւրոց, զայդպիսի դղծեր զբանգագույանաց
բանս՝ իւր իսկ լսել, Թող Թէ ն յական)ս այս»
218 _ ԴՐՈՒՍԳ Բ.
պիսի իմաստուն ն խոքծրդական մարդոց լսելի
առնել. Pg այսքան միայն՝ զի առաւել lu due
նիցի ձեր յիմաթութեանգ նյաւականք, ն ի մեզ
զօրացեալ հասաատնսցի Bod wpe ն աստուած»
»ւսոյը ջարոզութեանն մերոյ անշարժութիմնն»»
ՓԻ.. եւ սրտմտեալ անօրեն երեցունց իշ-
խանացն, ոչ hu uw ի յերկարան .հանգութժել
կարացեալ սրբոցն, որպես շնորձ առնելով Թա
գառ որին բնգ այն չափ Bշնամանելս J գնա՝ fupու-
ըեալ ինքնին Վենդենշայպուն առածի դործակցաց
իւրոց՝ նարկանէք սուսերաս գուս սրբոյ եպիակո
պոսին Սանակայ, k Reg ի գօտին մերձեցու-
ցաներ գվէրսն. k սրբոյ . եպիսկոպոսին ի Կաս»
տիկ. հարմաննն գրդուեալ՝ ոչ պլորեպլ անկանքնը
յերկիր, այլ ի քարի մի յեցեալ հաստատեր. ե
ռօրպէես ի բերանոյ ամենայն սրբոցն սկսաւ սանլ
այսպէս, «Փոձանամք գքէն,. Քրիստոս, որ բա-
quւմ անգամ կենդանարար դառնդ անմանծական`
qbնմաժմբ մատակարարեալ անծախութնամբ Peo
իեցար ի ձեռաց մերոց. իսկ արդ ն պմեղ իսկ
մարդասիրապես աթարեալ զենումն՝ ընկալ զա-
մենեսեանս արժանտաւոթապէպս զպատարագեպլոս՝
ի An անուշից»: ծւ ասացեսվ upբոյ եպիխսկսա-
պասին այսպես, Թէպէտ նյորդեալ հոսքին վատակք
արեանն ի վիր սթրոյն՝ սակայն կայը զգրացեալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 219
ուժով sbnphop ձգօրիփն, որպես պի բնաւ spgt
ծ. ապա ծրամայնին զսուրբ կաթողիկոսն
4Badul վ գլխատել «րով, ն մերկացուցնալ գահ»
ճացն ղսուրբն՝ ասաց երիցս. «ֆարձ ան Ճն Ff F
ձող ե ի հանգիստ բո, զի ծեր բարի արար քեզ»
ե այսպէս թնկալաւ սրով պզվախճան կատարե»
լո ւԹեանե»: '
հսկ յաղագս սրբոյն Ղնոնդի 5րաժան հաուն
դահճացն անօրէն իխխանքն՝ Վերկացույանել
զսուրբն ե քարել ուժգին ըեդ քարաժեռ կոպ-
ճուտ տեղիս լանծակողժմանցն:: Եւ այնպէս թար
շեցին յերկար ժամս, մինչն զամենայն dwpժինս
«րթոյն, ն զլանացն ն զթիկանցն, բանցեալ թե-
րեցին ի ժորթոյն, մինչն ոսկերացն ժերկանալ
ի մորթոյն. վասն գի զերանելի տյրն Աստուծոյ
զtնոնդ առաւելագոյն ասէին ամենախն Պարսիկք
խրբատատու ն պատճառ լինել ամենայն իրացն
Վարդանայ ե գործոցն որ ի ժամանակին յայնմ
գործեցան յաշխարձիս Հայոց: ծւ մինչդեռ կեսքpե
ի դանծճացն բարշնին ղերանելին Պնոնդ՝ այլքն
կտրեցին «բով զգլուխ «բբոյ երիցուն Մուշի ե
զարբոյ երիցուն Արշենայ ե զսբբոյ սաքկաւագին
Burtածայ. որոց ի ժաժ վախճանին կատարմանն
ասացնեւտլ, «Stp Ցիսուս, ընել զոգիս մեր»:
ծւ աոա աշխատեալ դաձիճքն որ քարշէին
220 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
—_——————— ——— ——— —
զսուրբն Դնոնդ՝ ածին ի նոյն տեղիս սուղ ինչ
ոգւով, ուր ե այլ սուրբքն կատարեցան, ն անդ
ձատին զգլուխ սրբոյն սուսերաւ. որ ի ժամ
իւբոյ կատարմանն զուարթագին ձայնիւ ասաց»
«ֆոնձանամ գբէն, Քրիստոս, որ բազում գքու-
Թետմբ բո. օգնեալ պանեցեր զիս ի մանկութե-
Նէ իմմէ ն հասուցեր F ժամս յայս, արժանի
արարեր մասին սրբոց քոց: ի ձեոս Ք" Փրկիչ,
անձն առնեմ զնոգի իմ»: ծւ սուրբ եպիսկոպոսն
Սահակ կայր hu սակաւ ոգւով. զորոյ jhe վախ
ձանելոյն ամենեցուն կտրեցին զգլուխն սուսե»
բաւ. որոյ մատուցեալ նուաղ ձայնիւ աղօթս ե
ասացեալ զամէինն՝ աւանդեաց զոգին:
bւ այսպէս ի վեշտասաներորդում ամի Թա-
գաւորուցեպն Յազկերտի, որ օր. քսան ն եօթն
էր ամսոյն ձծրոտից՝ պսակեցան սուրբքն վեցե.
ջեան. սուրբ կաթողիկոսն Ցովսէփ ի Վայոց ձո-
բոյ, սուրը եպիսկոպոսն Սահակ յՌրշտունեաց,
սուրբ երէցն Արշէն ի Բագրնանդայյ սուրբ այրն
Աստուծո / Դնոնդ երէց ի Վանանդա վ» սուրբ երէցն
Մուշէ յԱզբակոյ, սուրբ սարկաւագն փախա)
յՌրշտունեաց, յՍմպար աշխարհի, մերձ ի գեօղն
մոգուց որ անուանեալ կոչի Ռենան: եւ որպէս
ստուգիւ ն Չերժմ խնդրով կամսարականին Ար-
շաւրայ հարցեալ ցերանելի Խուժիկն, ն լունալ
ի նմանէ պաամեաց մեզ զխօսս իւրաքանչիւր
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 221
ն զվախճձան սրբոցն գրեցաք: ձաւաստեաւչ
ծւ գնացեալ ի բաց ի տեղւոջէն Աենդեն-
շապեճոյ ն այլ իշխանացն որ ընդ նմա էին, բնտ-
րեալ արս ինն Թուով' Թողին ի տեղւոծն կազմ
զինու. ընդ որս նախ առածին րստ Աստուծոյ
ազդեցութեանն զերանելի Խուժիկն բնտբրէր
Վենդենշապուն ն Թողոյը աղաչելով, որպես
զկարի սեպնականագոյն ն պիտոլ իւրում հրա»-
մանին: Որոց հրաման տուեալ ասէին ցպահա-
պանասն, Bt «J ինչն ցաւուրս տասն ե կամ hu
աւելի պանձեցէք զգուշութեամբ ղդիակունսդ, որ-
պէս զի դիշատեալք ի Թոչնոց՝ րնկեսցի այսը
անդր ոսկրոտին, ի գլուխ լերանց ն կամ ի խո-
րաձոր տեղիս քարանձաւացյ, մինչն եկեալ անց-
ցէ ի բաց կարաւանն արքունի. գուցէ, ասէ,
եկեալ ոբ ի բրիստոնեիցն, իրազգած յումեքէ
եղեալ գտանիցն զոսկերս դոցա ն առեալ սփոիցէ
յամենայն քրիսառոնեայս, ն մեք գտանիմք մա-
հապարացք առածի Bագաւորին»:
ծ... մնացեալ անդ պահապանոացն pm երա
մանին Դենշապինոյ եՄ ովան անդերձապետի ն
Զնիկանայ մայպետի, ն կացեալք զայն աւուրս
խորձէր ի միաս իւր երանելի Խուժիկն, եէ
զինչպիսի հնարիւք ցուցանիցէ Աստուած ճանա»
պարն առնն, որով արժանի լիցի Դողանալոչ
զնոխարհաս սրբոցն Jյ("ց պանապանացն: Շւ մ ինչ-
228 ԴՐՈՒՍԳ Բ.
fo
— — me ——————————— -_—- —— — ee —— me ————
դեո երանելի այրեն այնպիսի խոնականութեան
վտանդի կայբ՝ յանկարծակի ի Կմին աւուր յե-
ըեկորեացզ դիշերոյն լիներ շարժումն ժեծ ի տեղ-
յանդնդոց Տնչէին. կուտեալք բազժութիւնք ա
պոզ զերկիրն ծածկէին. ձայնք որոտժանց ն փայ»
փակէրչ եւ կործանեալ յերկիր պահապանքիե՝
կիսամեոք լինեին, չգիտելով այր զրեկեր բնաւ
արդեօք Թէ ձր իցէ. «րք ն դլորեալջ յերկիր՝
նոյբ յեթկբէ, ն այսպես կքեալ ոտիւք ն կար»
կեալ խօսիւք լինէին խորտակեալք ամենեքեան:
իսկ պերանելի ԽԹուժիկն ած ձգօրին պահէր ան»
հոգա. ուրախալից մտօք փառաւորէր զպԱստուտծ,
իմացեալ այնունետն, Թէ արդ հաստատ կատա
րին բազմաժամանակեայ յամենայն կամաց իւրոց
ինդիրք: ծ. կատարեալ միասէս երկիւղի զգի-
շերն աղքոյն ն գաի բովանդակ ն երկրորդ նս
գիշերն մինչե ի ժամ արեգականն ծագմատ ե
ապա լոնին ձանք անդեդոցն ձեչմանց, ն որոտ»
fauchp ամալոցն aw sarc ey ցածնուխն, h pq ա
Էչբ երկիրն ի շարծելոլ, ն յցայաժանք վոսյըա
IT -
Ղ10ԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 323
տակմանցն ամփոփիչ ին յերնեելոյ, k [LER Ged ied
լոկ շուրջ) զտեղեաւն իբրե ասպարիսօք երկուք:
Fak պանասրանքն յանադգին ասրուժենք Pdpne
թեանն սակաւիկ ի ոդի առ ետլ՝ Li ած էին
փախչելոյ ի աեկղւոցնէն. այլ ի յոյժ բեկմանե
սթոիցն երկիւղէ՝ ոչ կարնին կանզնելի յերկրէն.
nh հայ ին hid (նդ Afb kg դէմ yf. խօoaky
ինչ »չ կարէին:
Fug qինն duմdու աւուրն երրորդի յարու»
ցեալ երանելի Խուժիկ», որոլէս թէ կամաւ կաղա
ի կաղա, հայելով զննի խր փախչեր ի տեղ ո-
շեն, զի զնոսա ղօրացուսցէ ի կանգնել ն գկեխի
իը հեռւացուցանել ի վայրացն: Որոց տեսեալ
զերանելի Խու ժիկն , qի երթայր իխեհկրեկս 4իե-
թացի ուշաբերեալք առ վտանգի զկնի ոլո
սրանա չին p տեղւոյն, Տիշխեցեալք | բնաւ qure~
Պալ h հայել F տծղիսն i Խրեխ«ղիչ ն պնդեալք
qin Lhighuouihay hk գործակցացն նորա փու
թային: Բայց երանելի Weve ժի 4h (un. ff ճանա«
upewepth որոշէր F նոց անեն: Եւ hoe in| պ անապա
Tացն առ իշխանան Jւուրն փեդերորդի՝ ատ
SE pt qu blr fhe անցս աղէտիցն, rp անցին րնդ
նոսա զտիւն մի ն դգիշերս երկուս. զորոց գգոքն
hpեսացն nbrwk լ Pbնշանոյ A (ե կերացի Un~
րա, ե զանցս անագին իրացն ի pun իո 9
լունալ՝ զարձուրեին, A ասի եալթ F pu qecit mls
224 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
հիանային: Խորձուրդ ի dE 9 առեալ՝ nչ ինչ կա-
րեին իմանալ նարայ բայց զպահձապանսն նեց
լոեցուցանել անային, չյայտնել ումեք ամենե-~
փն A ոչ բնաւ JFշել wn ումեք զման քանանա-
յիցն ե կամ զայնպիսի նշանաց երնեմունսչ: Բայց
ինքեանք միայն իոճոճելով առանձինն զարմայ-
մամբ որպէս յանզգայուցիւն ընեղմէին, ասելով
Դենշապուն ն Ջնիկան ցմիմեանս, եթէ alls ե՛ն
իբջ Քբիստոնեից Թեթե իմն ն դուզնաքեայ, այլ
հաստատ մեծ է գօրութիւն օրինաց նոցա ն հա
ւատոց. ն մեք յանգդիտութեպան փնասեալ կորըն-
չիք ն չզգամք»:
իսկ երանելի Խուժիկն դիտացեալ, Թէ ցազ
ծոց Աստուած զամենայն կասկած յամենայն
կողմանց, այլ ե զպատասխանիսն իշխանացն
[7 cաւ, զոր ինչ պահապանացն արարին, ն BE
ns np առնէ փոյթ ոսկերացն սրբոց՝ առեալ րնդ
իւր տամն ես այլ ընկեր, զորոց կարի ջած գի-
տեր զծաւատս քրիստռնէութեանն՝ առնուին ընդ
ինքեանս ն դրաստս, ն րստ իւրաքանչիւր ան-
ձին սրբոցն սապատպս չորեքկուսիս, ն գնացին
լռելեայն ի գիշերի յիր«նչ ւ մերձեսլք ի վայրն՝
վրիպեին ի տեղւոյն, ուր մարմինք սրբոցն կա-
մին, քանզի ոյժ.աղծցամղծին էր գիշերն» ն աշ».
խատեալք առ վայր մի տրտմէին, անարժանս
կարծեցեալ զանձինս գիւտի երկնաւոր գանձունչ
ՂԱԶԱՐ ՓՅՔՐԳԵՑԻ 225
եւ մինչդեո Նոքա. խոշ վետլք յածէին րնդ nb-
ղիսն՝ ն անա յանկարծակի ի նմանութիւն լու-
uաւոր արծուոյ սլացեալ հասանէր յերկնից ե
իջեալ նստէր ի վերայ մարմնոյ սրբոյ առն Աս-
տուծոյ Դնոնդի։ ն լուսաւորեալ: տեղիքն wաոա~
hf hu քան ի տուէ՝ երնէին յայտնապէս մար»
մինք իւրաքանչիւրոց սրբոցն: a նոցա ուրա»
խալից սրտիւք զուարճացնալք երկիր պագանէին
տեառն Աստուծոյ. ն ձեոն ի գործ արկեալ՝ ժո~
ղովեցին գզիւրաքանչիւր ոք յականէ ի մի մի
uuu, որպէս նշմարեալ երնիւր | իբրն գրով
երանելի Խուժկին. Jորոց բուրեալ նոտ անոյշ
ի մարմնոց սրբոցն՝ լցեալ զուարթացուցանէր
զամենեցուն զգայութիւն խելացն:
Եւ բարձեալ վաղվաղակի գրաստուց ' փոխեին
Jt տեղի յանապատին, նեռի ի տեղւոյն իբրն
երիւք պարսիկ հրասախօք. հ դադարեալ աւուրս
եօժն, վասն քած ցածնլոյ իրաց երկիւղին՝ ապա
մաքրեցին զոսկերս սրբոցն յանուշահուտ մարմ»
նոցն. զոր kb պատետլ արժանաւորապէս կտաւօք՝
թաղէին պատուով անդէն յանապատին Ագգուշու»
թեամբ. ն զոսկերպան առեալ: բերէին ի շանհաս-
տանն ն աւուրս բազումս ունէին ur ինքեանս
ի ծածուկ: Սպա լոելեայն սկսանէ ին տալ hk ոմանց
յառաքինի քրիստոնեից որք ի կաբաւանին էին.
որք րնդունէին՝ ձաշունլով դիւտ փրկուքժեան
ՂԱՃԱՐ ՀԱՐՊԵՑԻ 135
226 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
ոգւոց ե մարմնոց» ծւ ստիպով յիւրաքանչիւր
աշխարհ տային ճասուցանել վաղվաղակի, յօգուտ
երկնաւոր կենդանութեան ընտանեաց միանգա-
մայն ն գաւառին: Բայց զառածին պտուղ: աս-
տուածաշնորհ մեծի դանձուն՝ բերեալ նախ երա»
նելւոյ Խուժկին մատուցանէ կապելոց նախա»
ըարացն Հայոց. որք իբրն արժանի եղեալք ըն-
դունքին զայնպիսի փրկութեան իւրեանց ղգիւտն՝
անդէն ն անդ ճանաչէին, BL այցելուժեամըբ ա /y
առնէ նոցա Սստուած, նե երբ ն է արձակին ի
կապանացն, բարեխօսութեամբ ոսկերաց սրբոցն,
րստ բանի սրբոյ առն Աստուծոյ Դնոնդի, ղոր ի
խրատելն իւրում ի դիշերին աւետաւորեաց զդի-
պելոց նոցա ի շնորհէն Սստուծոյյ տեսանել զայ»
խարհ իւրեանց. որք կատարելոցն էին ասացեալք
սրբոյն ի ժամու իւրում:
Սկսեալ այնունետն մի րստ միոջէ պատմել
կապելոց նախարարացն Հայոց երանելի այրն
-ՍԾստուծոյ Խուժիկն, դոր անուանել յայսմնետէ
Խուժիկ՝ ծանրանա, ն զանուն սքանչելւոյն n ծ
ոք հոգացեալ պատմեաց մեզ, այլ ամենագէտն
դրեալ պահէ յօր մեծ այցելութեանն ն պարգնէ
առատապես զվարձս վաստակոց նորա րնդ
հաճոյս անուան իւրոյ: Ասէր hk nn, լոէր զինամս
եծամեծաս ն ղօգնութիւն եզօրին զոր արարեալ
էր նմա. ն Թէ որպես ի Վարդդես յայտնեալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 227
Քրիստոսի զխորձուրդ թագաւորին ծանոյց նմա y
ն նոյն ուղեկցեալ առաֆնորդեաց նմա. Jուսով:
«Մ եծարոյ, ասէր, k հաւատարիմ առածի Դեն»
շապհոյ ձամբարակապետի երնեցոյց զիս, մինչ
զի ազաչելով զիս ն բոնի տանելով անօրինին ի
ձեռն հզօրին Աստուծոյ ի տեղի տենչալի նահա
չտակութեան սրբոցն, որում կամաց հնարաւոր է
ամենայն» որ եղէ արժանի տեսանել ղամենայն,
զոր ոչ կարծէի տեսանել, ե լսել մի բոտ միոջէ,
որում ns արժանի լսելոյ համարէի զանձն իմ.
դծարցումն բոնաւորացն ե ղվպատասխանիսն միոյ
միոյ սրբոցն, զաղօթս ն զկատարումն զիւրա-
քանչիւր անձին ոեաի կարգաւ ե լուայ. ահա
արդ ե մեծի մառին, ձերոյ անձանձրոյք խնդրե-
լով զիս անարժանս արժանի արար շնորհ սուրբ
Երրորդութեանն, մինչն երկնաւոր գանձու Նրշ-
խարացն սրբոցն գտայ լինել ձեզ բերող: Փա
kԽոյց ամօթով զպանապանան տագնապեալս, գար»
հուրեցոյց զանձաւատ զվերակացուացն զսիրտս,
ցրունեայց զանմիտ թագաւորին զխորձուրդս ն
բարձրացոյց զանուն եկեղեցւոյ իւրոյ սրբոյծ:
Զայսպիսի բանս պարծանաց hk խնդուժեան պատ-
մէր անձանձրոյթ երանելի վաճառականն՝ ամե-
Պայն հաւատացելոցն ի Քրիստոս. որ էր երբեմն
վաճառական երկրաւոր դանձուն՝ ն եղն յան-
կարծ վաճառական բարի գործովք պատուական
228 ԴՐՈՒԱԴ Բ.
KS Soon ee — ——— ——— ————— ———-— — mm —— —- ———
մեծի երկնաւոր դանձուն մարտիրոսական Նրշ-
խարաց:`
Նոյն խօսup kb մխիթարութիւն էր յաւէտ կա
պելոց նախարարացն Հայոց J ելս ն ի dուտս
իւրեանց, ի նստել ի տան ե յառնել, ի աօնս ն
յամսագլուխաս. զոր ե պատմեալ ա՛ն յազ gնծու-
թեաժբ՝ զուարձճացուցանէին նորոգելով զամենայն
մեղկեալ միտս լսողացն ե հաստատէ ին ի we
Lwin արդարութեան: ծւ մանաւանդ տէրն Ար-
շարունեաց կամսարականն Արշաւիր, որ yuh
Նայն ժամու ի տուէ h ի դգիշերի՝ վարդստետու-
թիւն սրբոցն, ե մանաւանդ fխoup bh ingնոր
խրատ սրբոյն. ԴՂնոնդի, ն պատասխանիք իւրա-
քանչիւր ուրուք րստ հարցմանն սպանողացն, ն
աղօթք միոյ միոյ ի ժամ կատարմանն եղեալք՝
այն էր նորա հոգւոյն կերակուր ե որոճում
Ք"ղցըի: զոր ասեր ե ընդ գուրողայս սաղմոսին
միաբանեալ պատմէր անձանձրոյթ հանապազ:
Զոր A մեր յոլովագոյն լուեալ ի հրաշալի կա.
սարականէն՝ գրեցաք յօժարապէես ձոգալով. զոր
Bէպետ բատ տկարաժաուցեան մերոյ n$ եղեաք
բաւական յիշել զբովանդակն ի կարդի, այլ ն ոչ
բնաւ գտեալ անյուշք՝ յապաղեալ Trg ինչ
Ժուլանալով:
ՓԸ. ե. մտեալ թագաւորին Յազկերտի pu
կարգելոլ ժամանակին յոստանն ի Վրկան ն միա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 229
համուո ամենայն աւագանւոյն ն զօրացն որ ընդ
նմա 4ին՝ համարձակութիւն այնուձնետն տային
բնակիչք շահաստանին որք ի Նիւշապունն էին,
pn հրամանին Դենշապհոյ, նախարարացն Հա-
յոց "րբ ի դղծկին ի կապանան էին արձակել
զմանկունս իւրեանց ն կամ գայլ ոք որ րնդ
Պոսա լինէին՝ ի պէտս արբանեկութեան ուր ե
կամիցին։ Զոր իբրն լուան երանելի երիցունքն
Խորէն ն Աբրաձամ՝ վաղվաղակի, փութով ի Վրկան
հասանէին, ե անկեալք հրապարակաւ առածի
ամրարապետին Դենշապնճոյ՝ բողոք բարձեալ
ասէին, եթէ «Pas յորժամ զծոգնոր տեարսն մեր
hk զվարդապեւտս ի Նիւշապհոյ առեր դնացեր,
րնդ որա kh մեք կազմեցաք ուղեկից լինել, ե դու
բոնաբար հրամայեցեր խիստ պանպանութեամբ
արգելուլ qadhզ անդէն մինչն ցայժմ. արդ եթէ
տարեալ ուրեք յերկիր օտ ալ ն յանդարձ անցու»
ցէք զնոսա՝ առնելով բարերարութիւն պատմե-
gbp մեզ, երթալ ն մեզ լինել անգարձ րնդ Un
սա. այլ կեալ անդէն hk վախճանիլ պատրաստ
եմք, տեսանելով նեց զնոսայ ցանկաժմք արժա»
Նի լինել. hk եթէ սպանէք զնոսա՝ կամեցարութք
hk ի վերայ մեր տալ զնոյն հրաման, զոր պա»
տուական kh մեծարգոյ համարէաք զմանն այն»
պիսի քան զամենայն զփառս ն զմեծութինս
աշխարձիասք ջ
+ .
230 ԴՐՈՒԱԴ Բ.
vn Վենդենյապուն՝ լուեալ զայնպիսի բանս
ի Ֆոցանէն, ն րնդ համարձակութիմն աներկիւ-
ղածութեսն արանցն զարմացեալ ինքն ե ամե
Պայն բազմութիւն երապարակին՝ ` պատասխանի
հուհալ ասաց ցերանելիսն, BE «Զճանապարի
վարդապետացն ձերոց nծ ոք ցուցանէ.՝ բայց
վասն ձեր հարցանե մք յդարքայից արքայ. Պա
իշխ: ղոր ինչ հրաման տայ ի: վերայ ձեր» եւ
մաեալ ի ներքս Դենյապուն՝ պատմէր Թագաւո-
| բին Յազկերտի զամենայն բանս ն պխնդիրս՝ երա
ելի | երիցանցն: Եւ թագաւորին հրաման տուեալ
ասէ. RE ի նոցա վերայ վնաս ինչ np: fur
` չառնէ, LA դատախազ ոք. sk զեետ՝. երկիր պագ»
գեն արեգական hk պատունլ զկրակն յանձն We
4են, kh ընկալեալ զպարդգնս մեծամեծս ի մէն
արձակեսցին յաշխարհն իւրեանց. ասլա թէ shu
ւանեսյին: յանձն առնուլ դմեր հրամ ան՝ պաunnու~
ճաս կրեսցեն խեղութեամբ, ն երթեալ յԱսորես-
տան մշակութիւն արասցեն րնդ արքունի մշական,
ե ի ձարկի կայցեն մինչն յվախճան իւրեանց»:
եւ եկեալ Դենշապուն ասաց ցերանելի երեցն
Խորէն kh ցերանելի երէցն Աբրաձաւմ զերաման
թագաւորին: ծւ լուեալ այս պատուական pu-
ճանայիցն՝ ետուն պատասխանի | որպէս րնդ մի
բերան ն ասեն. «hp ոչ միայն խեղանաց նեց
| պատրաստ fp վասն անուանն Քրիստոսի, ա f{
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 231
hk քերանաց ն մանու: Ny վասն արեգական եր-
կբրպագութեանդ որ ասէք՝ մեp ինդ ձեր ոլո
րութեանդ ապութիւն տրտմեսլք խոովիմք, ն
խնդրեմք յԱստուծոյ զգալ ձեղ ի թ մրութենէ
անգիտութեանդ այգորիկ, - Թող ԹԷ մեզ նմանել
ձեզ. ն մի լիցի Թողեալ զարարիչն՝ արարածոց
երկիր պադանել»։
Եւ լուեալ ղայսպիսի պատասխանի աներ
կիւղ՝ իշխանացն ի բերանոյ երանելի երիցանցն'
կատարեցին ղհրամայեալսն ի Pագաւորքն: եւ
կտրեալ զերկոցունց գական ֆսն՝ . տուն տանել
յՍաորեստան, ի դաւապսն որ անուանեալ կոչի
Շափուլ, կալ անդ նոցա ի հարկի ն առնել մյա-
կութիւն արքունի: be լուհալ զայս հաւատացե-
լոցն աշխարհին որք յՍսորեստանին. էին, զերթս
երանելեացն անդր՝ րնդ առած ելին նոցա խրն-
դութեամբ kh պատուեցին գնոսա որպէս զնշխարպս
նահատակելոցն սրրոց» որջ ե արժանի իսկ չին
այնպիսի մեծարանաց. նա ն զկարասի իւրաքան-
չիւր ուրուք զինչ ն ուներ՝ բերեալ դնեին առ
nau երանելեացն, առնուլ kh մատակարարել ի
պետս հոգնոր մասին ի փրկութիւն անձանց
իւրեանց ն ընտանեաց: եւ երանելի երիցանցն
բնկալեալ յբնծայից հաւատացելոցն րստ արժա»
Ֆի մասն ինչ՝ Պոցին իսկ տային տանել յԱպար
232 ԴՐՈՒԱԳ Բ.
աշխարհ կապելոց նախարարացն Հայոց. որք
խնդութեամբ hk բազում յօժարութեամբ իրա
քանչիւր ոք աղաչէր զերանելիսն՝ առնել արժա-.
նի այնպիսի հոգնոր ճանապարհի: Էր զի հրանե-
if երէցն Աբրահամ , առեալ զտույա հարաւային
կողմանցն Ասորեստանեացնյ տարեալ մատակա-
բրարէր կապելոց նանհատակացն Հայոց, բոտ իւրա-
քանչիւր պիտոյից» kh արարեալ գայս այսպէս
բազում անդամ կարգաւ քրիստոնէից աշխարհին,
ն ապա իսկ ինքն երանելի երէցն Աբրահամ բ»
ղում ամայ մինչն յ"րձակումն կապելոց նախա»
րարացն Հայոց աշխարհին, անվեհեր լինէր նոցա
Bոշակատար ի հաւատացելոց աշխարհին anne
ղաց: ծւ կեցեալ ամս երանելւոյ երիցուն Խորե-
Պայ անդէն յԱսորեստանի վախճանիւր:
իսկ երանելի երէցն Արրանամ, երաշխաւո-
րութեամբ հաւատացելոց աշխարհին, որք զտունս
իւրեանց ե զարարս փոխանակ րնդ հարկի նորա
գրեցին յարքունիս դվախճան նորայ kL հատա»
րեցին զկարգեալմն անվեհեր յաղագս նորա, ար»-
ձակեալ զերանելի այրն՝ եկն ի Հայս: Որոյ տեսն
իսկ իւր առանց ամենայն երկրայութեան զկեր-
պարանս հրեշտակի ցուցեալ ծանուցանէր ամե-
նայն տեսողաց գայրնչ Be ձեռնադրեալ յաստի«-
ճան եպիսկոպոսութեան աշխարհին Բղնունեաց՝
_ __ 1ԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
— —————— ——————— —— ———————
233
բազում ուղղութեանց աշխարձին մարդկան լինէր
ուսուցիչ, ն վախճաներ ի նմին կարգի ի բար-
ւոք ծերութեան: Որում արժանի եղիցուք ն մեք
ի Քրիստոս ՑBpսուս ի ոէր մեր, ն նմա փառք
յաւիտեանս. ամէն:
Դիր ԱՊ Գն
0/0. Արդ դարձեալք անդրէն յառածին
Աշուշայ աղաչէր դղաւաղդաս դրանն արքունի, բա
ումեք, ն մանաւանդ առաւել անօրէն հազարա»
պետին Մ ինձրներսենի. զոր մեծաւ Ջանի hk uid
տոհմէն Մամիկոնէից, ղոր առեալ էր նենդաւոր
զորդիս մանապարտաց, ն տարեալ էր ի դուռն,
սիր ին Աստուծոյ, բարեխօսութեամբ սրբոյ
արեան հարց նոցայ հաւանեցուցեալ զմիտս թա-
` գաւորին՝ պարդնեաց Այույայի, որպես կարի
առն սիրելւոյ hk վաստակաւորի՝ զանհաւատալի
ամենեցուն զմեծ նորա խնդիրն:
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 235
թաղաւորեն զմեծն պարգն՝ յարուցեալ ի խոբա-
Պին առածի ամենեցուն անկեալ յերկիր. ձոլովէր
այսր հ անդր, ն ապա ձարկաննր զգլուխ ի գե-
տինն. այսպէս կատարէր զերկրպագութիւնն-. եւ
խորանին էին, ն զարմացեալք մեծապէս, . BE
զինչ արար այրն, ձարցաներ ցնա Թագաւորն,
ԹԷ «Վրաց բդեշխ, զինչ Է այդ նոր ինն դործ,
դոր ցուցեր դու: մեզ այսօր»: Եւ պատասխանի
տուն ալ Աշուշայի՝ ասաց, Bt «Բարերար արքայ,
դուք ինձ: նոր պարդն շնորհեցեք, զոր այլ իմ
բնկերաց ծառայի ի ձէնջ չէր գտեալ. ն ինձ
արժան է նոր երկրպագուժեաժմը երկիր պագա-
նել ձեզ, ղոր Վեր յայլ ծառայէ զայնպիսի եր»
կրպագութիւն երբէք չէր տhuhuD ծ. լուեալ
ղայրն ն մեծապէս զարմացան:
Y. Եւ կեցեալ Յազկերտի Թագաշորին Գար-
սից զծափ ժամանակի կենաց իւրոց՝ վախճանէը
ի Փառսսում: ծւ Թադաւորեցին նորա երկու որ»
դիքն, հակառակելով րնդ միմեանս. ե դիմեսլք
F վերայ միմեանց պատերազմաւ յաղթաձարեալ
սպան կրսերն զաւագն ն ինքն թագաւորեաց
որում անունն էր Պերող: ե. ի նմին ամի թա-
236: ԴՐՈՒԱԴԳ Գ.
դաւորութեանն իւրոյ պռաքե աց զՑրզատվյնասպ
ղիւբ դայհակորդին, զոր կարի յոյժ սիրեր առազ
ւելապէս, k հրաման ետ արձակել զնախարարան
Հայոց ի կապանաց ն կարգել նոցա ոսճիկ ի
Հրե. «կայցեն, ասէ, անդէն այրուձիով hk hue
տարեսցեն զգործ՝ որ ինչ h դիցէ նոցա U,ատ
հայրն Ցրզատվշնասպայ»: be եկեալ Ցրզատվր-
նասան՝ bn նոցա աւետիս ասելով եթէ «Սրքա-
արքայ զմանապարտութիւնն եթող ձեզ,
ն ի կապանացդ հրամայեաց արձակել, hk կար-
գեաց ձեզ ոոճիկ ի Հրեն, ե կանանց ձերոց յաշ-
խարհի ի«րեանց. hk ձեզ հրաման bm կալ ի գործ
արքունի, ն լսել ամենայն բանի ն կատարել
զոր հայր իմ Աշտատ հրամայէ ձեզ»: ծ. լուեալ
նախարարացն Հայոց ղայս ամենայն բանս ՑՅբ-
բ զատվշնասսայ՝ ետուն փառս Աստուծոյ, հոգողին
իւրեանց ե բարերարի, յորմէ ե կատարելապէս
hk այ| բարով, բարեխօսութեաժբ նշխարաց սրբ»
բոցն, սպասէին երկայնմտութեաժմբ:
ծւ ի տեսանել զնախարարան Հայոց ՑՅրզատ»-
վշնասպայ ն առ սակա սակաւ ըբնդելնուլ ընդ
Ննոսա՝ շնորհեցաւ. որպէս յաստուածայինն ակնար-
կութենէն, խնամարկեալ սիրեաց զկամսարականն
Արշաւիր ըստ սիրոյն ՑՅոաթանայ զֆՊաւիթ.
յաղագս ն այլոց նախարարացն Հայոց նոգայր
բարեխօսութեամբ հանապազ: Տարեալ այնունե»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 237
nh գնախարարպն Հայոց ի Հրե, ե կարգեալ
իւրաքանչիւր ումեք ոոճիկս՝. գումարէին զնոսա
ի ձեռն Այտատայ, ունել զնոսա ի գործ պատե»
րազմի: Զորս մեծարեալ յարդգեաց Աստուած
առածի զօրադլխի դնդին՝ յածողելով նոցա քա
Ջութիմն երնելապէս, այլ ն առածի ամենայն
քաղաքացեացն Հրեայ hk գաւառին՝ շնորհելով
աջոյ Բարձրելոյն բազում ե ազգի ազգի բժշկու»
թիւնս ախտաժետաց ի նշխարաց սրբոցն, զոր
ունէին քահանայքն որ առ նոսա էին՝ դաղտ առ
ինքեանս. վասն որոյ հուջակեալ անուանեցան ի
զօրագլխէն ն յամենայն գաւառին՝ pածք ե ղար»
մանալիք» Dy իշխանն Հրնայ Հրն-շնոմշապուն
«իբեր ղկապեալսն Հայոց յոյժ, ն զքածութիշն
նոցա ն զլաւ բարս ն զմարթչութիւնն բազում
անդամ գրով ծանուցանէր մեծամեծացն ի դուռն
հ իւրոց սիրելեացն որք ի հրապարակին էին:
Կ, ծ վասն զի բազումք իշխէին խուղել
գերանելի կապելոցն զակարանալ ինչ մարմնով,
զնոյն ն հարցանել յանդգնէին, որոց մոռացեալ
յիւրեանց ականն զգերանն, բատ բանի Փրկչին
«անձնաձաճ սնապարծութեամբը: մատուցեալ յայ»
լոց ական զշիղ կրկտեն։ ծւ իմ լուեալ զայս
դողացեալ զարձուրիմ. քանզի ձայեցեալ ի կաշ
մաւր նոցա յաղագս յաւիտենից յուսոյն զանա»
զան տանՋանացն մասունս, ն տեսեալ զմեծ նո-
238 .ԴՐՈՒՍԳ Գ. :
—————————— — — ——— ee —— eae ——————— ——.
ցա զտնողութիսն համբերութեանն,— արձհամար-
նելով: զմեծութիւն, un. ns ինչ համարելով դիշ-
խանութիւն,, ձեռանալով յրնչից, տալով աներկիւղ
բել կապանաց, տարեալ բանդից ն Թշնամանաց,
իլ ի քաղցոյ, հաշիլ ի ծարաւոյ, ատել զրնչից
Ժղփութիւնս, ախորժել զաղքատութեան վիճակն,
անարդել զփափկութիւն, սիրեցեալ զիստամրկ-
բութիշն,—ն զայլ բազում մասունս կարեաց
մարդիկն այն կրեցին ախորժելով՝ չիշխեմ բնաւ
ն ոչ յիշել զակարացեալ մասն ինչ յայնպիսեաց
անձինս. որպէս զերանելի մարդարնիցն ն զսուրբ
sh մք արժանի kh n ծ նկատել զմի ինչ մասն մարդ-
կային ի նոսա, որք լցեալքս եմք բիւր չարեօք,
զոր անգամ ն #1 $ Jիշb ք երբէք մերն ն համ
«մտաւ ածեալ ղղֆանամժմք: Մին միայն է արդար
ն սուրբ, որ ասացն, ԹԷ «ես միայն յաղթեցի
աշխարհի:
իսկ ոմանք ի կապելոց նախարարացն յայն-
ցանէ, որում ականատես իսկ եղաք, արդարկե
Ժերկբրի երկնաւորք էին ն ի մարմի հրեշտակք
երնէին։ Որոց կարգեալ անձամբը անձանց դպրոց,
ե ուսեալ զկտակարանս եկեղեցւոյ հոգնոր կրօ-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 239
—— ee ——
Պիւք` զանապատական առաքինեաց զվարա ձա
ւորեալ յանձինս իւրեանց անվեներ կատարեին
կարդեալ` կանոնո գուբղայից h կարդացմունս
ընԹերցուածոց. զցայդ ե զցերեկ յոլովեին ի նոյն
անդադար, ի գումարտակի որպէս ի տան. եր-
բեմն յայտնի IA երրեմն բստ ժամանակին ի ծա-
ծուկ զնոյն աճեցուցանել nչ յապաղէին. վառեալք
գինու րնդ մ իտա իւրեանց: պաշտէին. յարձա-
կետլք ի վերայ թշնամեաց յաղօթս կային ի
սիրտս իւրեանց: ն յամենայն կոուոյ, օգնակա-
նութեամբ ձզօրին, ողՉանգամք յաղթողք ն անուա-
նիք դառնային: ' որք յաղագս ծերութեան ն
կամ ծանրամտութեան, րստ մարմնոյ բնութեան,
ուսանել ոչ զօրէին՝ համայն յերկար աղօթիւք
h անվաստակ յուն կալով առաւել նս կամաւոր
Jօժարութեամբ անքուն ն անձանգիստք լինէին.
L էր տեսանել զամենեսեան որդիս [Mung ն
մանկունս արքայուցեանչ
Նոյնպէս ն կանայք որոց նանատակեալ մար»
տիրոսացան արքն, ն այլոց կանանց, որոց էին
ի կապանս արքն ի ծրե՝ բաղում պարկեշտասեր
առաքինութեամբ մի զմիով ելնելս առնէին, օր
ամենայն մեռանելով ամենայն ախտից: րստ
բանի մարգարէին կենդանի մարտիրոսք էին.
առ որս յաղժի բան ասել որոշողզութեամբ զսսա-
տիկ վարուցն նոցա ճգնութիւմնս, որք անցուցին
240 ԴՐՈՒԱԴԳ +. oo
զբազում արամբք), hk զբնական տկարութիւն
մարմնոյ կանանց զօրացուցեալ առաւել քան զա
րանց՝ քածայաղթողք եղեն: կանայք փափուկք,
դստերք նախարարացն kh կանայք աւագացչ փո-
խանակ նաշնոյ կորեակ ուտեին, ե փոխանակ
պարզ գինւոյ Չուր չափով րըմպեին. փոխանակ
կերպասեայ nalEoncn զդեստուցն խոշոր բրդեայս
զգենուին, ն փոխանակ բազմադիմի անկողնոցն
փրիսայիւք ի վերայ երկրի դետնատարածք լի-
նէին. kh որք յառածագոյն յամրանային ի քուն՝
նմանեալք վերնոցն անքունք եղեն: Qodան իւղով,
չյարմարեցին սանտրով զհեր գլխոյ իւրեանց. ն
որում անհնար է յղել կանանց, շատխօսու-
եան hk ստէպ րնդ քօoղով այսր անդր հայնեցո-
ղութեան զածս յածելոյ՝ +o. ի ստէպ, լ ցածու-
ցին գլեզուս իւրեանց յաւելորդ խօսից:
Յորոց խնդրուածս kh ի վաստակս ի միասին
արանց hk կանանց ամենողորմժն Աստուած հայե-
ցեալ՝ Jիշեաց զնաձհատակութիւն սրբոյն Վարդա»
նայ ն զամենայն միաբանելոցն րնդ նմա, ե զբա-
րեխօսութիւն վկայելոց քահանայիցն Աստուծոյ,
շնորձեալ պարգնեաց դառնալ կապելոցն յաշ-
խարհձաս Հայոց: Որք եկեալ ի տունս իւրաքան-
չիւբ յամի վեցերորդի Bագաւորութեանն Պերո-
զիչ A կեցեալք իւրաքանչիւր ոք րստ սան ժմա-
նելոյ ի Տեառնէ՝ վախձանեալք Թաղեցան ի դիր»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 241
հարց իւրեանց խաղաղութեամբ ըստ Աստուծոյ
հաճոյիցն, օրձնեալք ամենեքեան ի բերանոյ
սուրբ կաթողիկոսին Գիւտա /*
ԿԲ. Քանդի յետ կատարման սրբոյ կաթողի-
կոսին Յովսեփայ յածորդեաց զկաթողիկոսութիւնն
յաշխարձիս Հայոց տէր Մելիտե, որ եր յազգէն
Մ անազկերտեգեացն. ն զնետ նորա տներ Մ nef~
սէս, որ էր ն նա ի նոյն ազգէ: ծւ ապա րստ
Աստուծոյ տեսչութեանն յածորդեաց զկաթողի-
կոսութիւն աշխարհիս Հայոց տէր Գիւտ, որ էր
ի գաւառէն Տայոց, ի գեղջէն Արանեզայ, Ր FT
լի գիտութեամբ ձայուվաս A առաւելեալ յունիւն,
յորդասաց բանիւ ն առատարուղխ վարդապետու»
Bեամբ. զոր ոչ երբէք արդգելոյը անգիտութեանն
տկարութիւն, այլ զծածուկս ասացեալ Հոդգւոյն՝
նոյն սուրբ Հոգւոյն շնորհն յայտ արարեալ
նովաւ լուսաւորապէս ուսուցանէր բովանդակ
ժողովրդոց. որոյ բանք իւր նման Jորգառատ անձ-
բնի զամենայն լսողի ծաղկեցուցեալ պտղաբերնբ
զոգիս։
Եւ զնացեալ դեռնս ի տղայութեան հասա»
կի զորդիս նաձատակելոցն ընդ սրբոյն Վարդա
նայ, որք ի նոյն տոնմէ Մամիկոնէիցն էին ն
կամ որք ի տոհմէ կամսարականացն ե կամ յայլ
աղգաց, կանայք նաձատակելոցն արանց ե կա»
պելոց՝ ի դրանն, Թէպէտ ն ի նեղութեան էին,
ՂԱՀԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 16
242. «ԴՐՈՒԱԳ Պ:.
_—. 2S ——— ————————_— ————
սակայն ուսուցեալ ն` բազում : հոգողութեամբ
ուսուցանել. տուհալ: հ իրատեալ՝ ns իբրն գան-
փոյթաս kh պանպիտան. "կանայս, - այլ իբրե
զբաֆայբս՝ պառածիկայ: զօգտաբեր շքեղաբար
հրանձանդաս մանկանցն հոգացեալ (նուխն: եւ մանա»
ւանդ կին. նահատակին Հմայեկայ Մ ամիկոնէի.
եղբօր սրբոյն Վարդանայ, որ եղն կին անուանի
ն առաւելեալ. ամենայն լաւ ն մտաւոր մասաժմբք
յամենայն կանայս ի Հայաստան աշխարհիս. որ
սնսյց ն խրատեաց զորդիսն իւր յաշխարձին
Վրաց, ի տան Սշույայի Վրաց բդեշխի, զորս
բդեշխին Վրաց Աշուշայ խնդրեաց պարդնս ի յար-
քայէն Պարսից ՑՅազկերտէ, րստ առածագրելոցն
կարգի, ն ածեալ ետ ցմայրն իւրեանց, որում
անուն էր Ջուիկ. վասն ղի զքոյըն Ջրմկայ ուներ
ի կնութեան բդեշխն Վրաց Աշույայ,: որում
անուն էր. Անուշվոսասմի. ծ սնուցեալ անդ ման»-
կունքն. ն: ուսետլ՝ յառածադէմթ էին. ամենայնի
ե. ձոչակաւորք» որք մինչ դեռես ի տիս ժան»
կութեան էին՝ ամենայն տեսանող մտաց երնէին
ածողակք ն զարմժանալիք. որում անուն էր առած»
նոյն Վահան, ն երկրորդին Վասակ, ն երրորդին
Մրտաշէս:' Բայց եր նոցա միւս նս եղբայր կրսեր,
անուն. Վարդ,՛որ եր Rg տղայ ի Hw
իւր ի Տայ
նֆ. Զսոսա տեսանելով, որք ի Ժամանակին
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 243
իւրաքանչիւրը ի տունս որպես գաղտագողի հապ
բանօք: իբրն զանպիտանս դտանէին, ի Գարսկաց :
զտանուտէնրուքցիմնն դնեալ ուրացութեամըբ բաո
անարժանութցեանն, ն n$ տիրացեալք աստուած
պաշտութեամբ իբրն ղարժանաւորս, արք ան-
միտք ե փասակարք, անպիտանք ն ոչ պիտանիք,
վատք ն ոչ քաք: յորոց ոմանք ի լեռնախոյղ
աւազակաց ի մեՉ անցեալ ուրացութեամբ վեր-
ի միասին Թլխամանեին. անմարդք ի ստոյգ
մարդկանէ, kh անարժանք: ն անծանօխժք յազգէ
հիս Հալոց գզլաւութիւն հեռացեալյ, զիմաստու-
թիւն կորուսեալ, գբածութին ննոացեալ ն
երբեմն քաֆանուն զօրքն Հայոց ի մէՋ այլ զօրացն
ամենայնի երնէին, ն գօրագլուխք անուանիք ն
կանք. մինչն ինքն իսկ Թադաւորն Պերող յայտ
Պապիս նախատելով երբեմն առածի ամենայն
ատենին: ասէր, BE «Up անպիտան h դունդ
յետին, որ գամ մի յիմ իշխանութիւնն է Ասոր-
ւոց է. բայց քան դնաորի՝ Հայն Է այրը յետին ն
անպիտան»: եւ էր լուրն այն արժանի “I kh:
ողբալո |
244 a ԴՐՈՒԱԳ Գ.
ծւ այնպիսի անպիտան իշխանք ժամանա»
կին իբրե տեսանէին of րստ օրէ դանճումն՝ Jա-
Մամիկոնեից, զոր ոչ ի տուչութենէ մարդոյ
վստահեալ ունէին յանձինս, այ| օդնուքժեամբ
վերին խնամակալութեան, ի բարեխօսութենէ
սուրբ արեան նախնեացն իւրեանց, զոր ի վերայ
կային աներկիւղապէես ի մէՉ անուանեալ իշխա
Պացն Հայոց, որպէս ի SEY Pշնամեաց: WEE
լաւագոյնք էին ն երնէին յամենայնի, ն ակա
նաւորք ի խորհրդի, մտաւորք ն իմաստնագիւտք-
ցողք, յորս Թեթնայշարժք ե նախասպանք, յեր-
ուղղակիք ն շնորձալիցք- զորոց ձանձրացուցա-
նէին բազմածառայքն զանծառայիցն ղդուրան,
խնդրելով հանապազ զմիս այլ ե այլ որսոց, ե
կամ այլ պատուական ն մեծագին գիւտից խրնդ-
րովբ ըստ իւրաքանչիւր աշխարհաց: Նոքօք
ն ընտանիք: նմանեցուցեալ ինքեանց ի յառա
— ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 245
հ աղգախառն իւրեանց էին ծնունդք դստեր
մարտիրոսին Վարդանայ. խրատել ն ձրաձանգել
րստ իւրեանց իմաստութեան հ արուեստի Չա-
Պային:
Եւ դայսպիսի ինչ բ"րւոյ մասունս առնել
եամբ յորդորագոյն էր աւագ որդին սրբոյն
Հմայեկայ, որում անուն էր J անան: Քանզի էր
այը մտացի, առողծախորձուրդ ն բարեսեր. յոր
դործ ն ձեռն արկանէր գործել` Տէր յածողէր
+ ձգhոnս նորայ A զօրանայր» Պա A գործակալք
Պարսիկք որ գային ի դրանէ, Թէպէտ ոչ կամաւ,
wd | բտ Աստուծոյ սադրելոյ սիրէ ին զնա ե
պատունին: Որք հ առածի թագաւորին Պարսից
գովէին զլաւութիւն առնն ն անմոռաց յիշէին.
մինչն ինքն խսկ Թագաւորն Պերոզ գլխովին
նեցուն դովէր ն արժանի պատուոյ հաշունրչ
Bեանն Թէպէտ ն ածէր զմտաւ պատուել զնայ
այլ յիշելով զհիարցն ն գնախնեացն Նորա զիրս
ժապաղեալ կասեր, ն լուեալ Թագուցաներ զար-
տեպ լսեր զնախանձորդացն զբանսարկութիւն,
246 ՊՐՈՒՍՖ. Գ:
որք առ վտանգի ժամանակի տանուտնեարք Հա-
J"y անուանեալ Հին, զորս. կարի առաւելասնստ
երկեցուցաններ աճում. յառածադիմութեան Մա-
միկոնէին Վանանայ. կասկածէր երկիւղի առ: ի
յառածիկայսն՝. զանարժան դոռոզացելոցն ՝ բեկա-
նել դսիրտս.
-Pսuկ ["- ոք այը յանկարծ ն կամ արժանա»
ւոր: . Թեպետ ե. էր ի ժամանակին, որպէսպ.. pu
այրը: Բաբրիկն Սիւնի ն կամ աքանչելին Առնակն
Ամատունի ն կամ այլ ոք նման նոցին, ի հոդէ-
սպանուժենէ մոլեկան Pադգաւորին kh ի կատա»
ղութենէ ամբրարշտեալ ժամանակին: իշխանացն,
որպէս նապաստակք ի սլացմանէ գիշակեր ար»
ծուեաց, ի ծերպս վիմաց ն կամ ի ժացառուտ
տեղիս մայրեաց ղօղեալք թաքչէին. կարեոր Bw
մարէին համբերութեամբ ի քրիստոնէութեան
կարդի վախճանել, քան թէ փառախնդիր յած-
մամբ պատահել ուրացուքթեան k կորնչել: ա
համարէին ը բանի Գրոյն զնախատիխնս վասն
Քրիստոսի, քան mn ժամանակ մի Bաթաւել րնդ
սնոտի փառս աշխարհիս, hk յաւիտենից տանֆա-
նացն լինել ժառանդ. որք իբրն զԲաբելոնի Bun:
ցին Բ"ց տեսանէին բարձրացեալ զամբարշտու»
եանն կիզումն, ե n$ np էր որ շիջուցանեէր:
ժողովեալք նստէին աո սուրբ քանանայապետին
Հայոց Գիւտայյ, որ ոչ երբէք լոէր յարտասունլոյ
ԴԱԶԱԲ ՓԱՐՊԵՑԻ 247
զմսխրասիրացն զմոլորութիւնս,,. որ խնդրեր
լռելեայն պանարպանս : հայ այժանաց հանդգերձ
նոքօք» երբեմն փախչել յօտարութիւն, kh երբեճն
ի խնդիր (Ֆեր օփնականութեան: hk ապստամբել:
Առաքէին դաղտ ն պատգամաւորս: միանդամ ն
երկիցս առ Թագաւորն: Յունաց Լն, որոյ Թէ-
wb h յանձն աոհալ կամէր օգնել՝ l Jere
ժան ն խափանէին խորձեալքն:
ԿԴ. Մկսանէր այնուձծետն սուրբ կաթողի
կոսն Հայոց' Bem wn ի Ֆժուժալ սրտին՝ June
Պապ էս ոխութետմբ: գրդոնլ րնդ անօրէն ուրա»
ցելոցն, 4 սիրել A պատունլ ղկողմն տառապեալ
——— Dl — —— —
հաւատացելոցն:' Ծէ մանաւանդ un. վատթար
ունէր հ արձհամարձէր գՄ ախւտազն Գագիշոյ, որ
ղօրագլուխն ն քածալերիչն էր ամենայն ամբա-
բոշտելոցն դասու: Որոյ չկարացեալ տանել
արձհամարձանաց սրբոյ կաթողիկոսին: Հայոց Գիւ-
տայ զօդեալ բիւր բանս Թշնամուցեան՝ ամբաս»
տան լինէր գնմանը առ Թագաւորն Պարսից
Պերող, ասելով, եթէ «Զմարդիկ, որ զկամաց ջոց
զիրաման կամին կատարել hk gpa օրէնպս խորձին
յանձն առնուլ ն սիրել՝ կոչէ առ ինքն, ն է որ
ինչ տալով, ն է զորս քաղցը բանիւք պատրե,
ն յիրացն ի բաց դարձուցանն։ Վասն զի բազումք
եկեալ են առ իս ն յանձն առեալ ունել գօրէնս
PP" ն նորա կոչեալ mn ինքե՝ պատրանօք ի բ"
248 _ ԴՐՈՒԱԳ Գ.
տուեալ է Bողուլ զիրսն ն արձամարձել, այլ ն
զմեզ, որ գքեզ սիրեմք նհ արեգական ն կրակի
երկիր պագանեմք ն կամաց քոց ծառայեմ.
ատեայ ն ժշնամանէ։ Եւ ինքն ընդ կայսեր խօսի
ն պատուական րընծայիւք ձհպատակէ Նմա ե
մեծամեծացն որ ի դրան նորա են»: ծւ այլ բա-
դում բանիւք րստ օրինի Թշնամոյ խօսէր րստ
կամի:
ծւ լուեալ գայսպիսի բանս. ամրաստանու-
թեան Թագաւորին Պարսից Պերոգի ի Մախազէն
Գադիշոյէ՝ զայրացեալ սրտմտութեամբ հրաման
տայր սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց ի դուռն
հասանել hk անդ պատասխանի առնել բանից ann
խազին: Ւսկ երանելի կաթողիկոսն Հայոց Գիւտ
կամաւ ե յօժարուժեամը ի դուռն երթայր ե
յանդիման լինէր աւազգաց դրանն: Որոց առածի
շքեղացուցեալ զսուրբ այրն զօրութեան վերնոյն՝
(/
a անսաննը ամենայն մարդ զերեսս նորա իբրն
ve գերեպսս հրեշտակի. յորմէ ն հեթանոսք մեծա
զգուշութեամբ խորշեալ պատկառէին ի նմանէ:
Այլ բրիսաննեայքն ն նսիսկոպոսն Տիղբոնի ն
Խուժաստանի kh Հրեեայ, ն ամենայն կոզմանցն
այնոցիկ երիցունք ն սարկաւադունք երկուցեալ
դողային ի սրբոյն որպես ի մարգարեն տեառն
Աստուծոյ:
Եւ լուեալ թագաւորին Պերոզի զերթալ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 249
mm -— a ————
սրբոյն ֆիւտայ՝ Jatp wn նա մի րստ միոջէ qu»
մենայն բանա ամրաստանա եանն Մախազույ,
դՑրզատվշնասպն: զորդի Այտատայ ի Միձրան
տանէ: եւ սրբոյ կաթողիկոսին Գիւտա J pwr
խանի արարհալ բանից Թագաւորին՝ ասեր, «fl չ
ե՛ն ամենայն ասացնեալքդ Մ ախազու դինէն WAL
ձեզ սուտ. այլ ե՛ն որ արգար են, ե ե՛ն որ ոչ
ե՛ն ստոյգ արդար: Քանդի սիրել գքրիստոնքու-
թին ն որ ոք քրիստոնեայ է՝ զայդ ոչ այսօր
քբնտրեալ պանե յանձին իմում, այլ ի մանկու-
BեՆնէ իմմէ. k զամենայն մարդ որ վբիպեալ է
ի ճշմարտութենէն՝ ատեմ. ն կամիմ, Թէ ամե-
նայն, որ ի ճշմարտուքենէն մոլորիլ կամէր k
գնալ զճանապարհ որ ոչ Է ուղիղ, ն գոյը հնար
բոնուցժեամը հ կամ աղաչելով, այլ BE kL
կարապսւով կարէի հաւանեցուցանել՝ Ջանայի անվե-
Տեր մd mop A nչ տայի կորնչել այնպիսւոյն զան-
գիւտ կորուստն: Այլ որ ասենդ, ' Թէ երթնեկք
Նորա f Հոռոմաս՝ ոչ րստ դորա կարծեաց ե խuo-
սիցն այդպէս են իրքն, քանզի unւտ է.. այ| վասն
ap զդպրութիւն գիտութեանս մերոյ kh զիմաստ
բանաւոր ուսմանց յաշխարհին Հոռոմոց ուսեալ
եմ, ն են իմ անդ ծանօցք բազում ն ուսում-
նակիցք: այլ ն զկերպարան ձանդերձիցս զոր
ունիմքս մեք՝ անտի գնեմք, վասն զի ն ոչ յայլ
աշխարհի գտանի սա ուրեք, բայց ա՛նդ՝ հարկա«
250 +ԴՐՈՒԱԳ
—— lS —_———— —_ em — ———— ——_—————— > —-———— — ee mm tt Cc
ւորիմք անտի, դնել զայրո բո ժամանակ ին պի»
| unիցe ԾԸ ` պննազանդուիւն ծառայութնենան՝
օրէնք իոկ մել պատուխրնեն. հատուցանել : nb
րանց, զդիպողսն: kh: զարժանաւորս»:
a ծւ տարեալ զայս ամենայն բանս. պատգա»
մաւորին wn Թագաւորն. իսկոյն ծանեաւ: թագա-
որն, թէ ատոյդ ն մաացերար եՆ ‘fuoup սրբոյն,
ht umm homan քՔինաւորուք եանն խօսի: Մաղխազ
պնմանէն, զոր ինչ ke ube du գին Աստուած
[rer հաճոյից: սրբոյ առն unr [| լսել Bադաւորին
զիօսա նորա. բայց զի մի Թեթեկացուցեալ զկարգ
օրինացն իւրոց: երեեցուսցէ քրիստոնեից՝ լունալ
թողոյը: զիօս Մաղխազին ն 'չնարցաներ . ինչ
-Ժանունասւ Բայց: Jp ա երանելի. կտթողիկոսն
Գիւտ, Bt «Մ ինչն ցայժմ pm իշխանությ նդ
առանց իժ հրամանի կալեալ Է, kh ծառայ մար»
դիկ են, որոց քեզ զայդպիսի մեծ գործ տունհալ
է, ն ռչ ինչ Juba ունիս վստաձութիւն: Բայց
այժմ եԹԷ գիմ կամս առնես, ն գիմ օրէնս ունիս
ե արեգական երկիր պադանես՝ ղղործդ զայդ
քեզ ն քում ազգին որում դու կամիս Կատրշրաւ
uta մինչն յաւիտեանս, h qpեզ պատուով այն-
պէս արձակեմ ի Հայաս, զի Հայոյ ուրուք ի մեր
դբացս պատիւն շքեղաւթիւն այնպիսի չիցէ
գտեալ, որպէս դու գտանեպս: Ասլա Bt յամառնար
չհաւանիս կատարել զկամս իտ զեպիսկոպոսու-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 251
թիւնդ ի բաց առնում ի քէն ն ի պործոցդ ի
բաց հանեմ, ե դու անարգանօք ն Bieler fap
bp ի տուն բոն յաշխարձն»:'
ծւ երանելի այրն Աստուծոյ կաթողիկոսն
Հայոց Bow լցեալ զօրութեամբ սուրբ Հոգւոյն՝
ասաց յպատգամարերն արքունի: «կամի Bt
այդպիսի բանից պատասխանիս ես ինձէն առնէի
առածի Թագաւորին. քանզի ոչ է հնար քեզ, ն
ոչ իշխես համարձակապէս պատմել Քագաւորին
լիով: զամենայն լուհեալսն ի բերանոյ իմմէ: ծւ
պատգամաւորին պՎաստասխանի տուեալ տսէ
ցսուրբն. «Համարձակութիւն nba: է, wut,
թագաւորաց ասել զարդար լուրն ի մե) երկուց
կողմանց. զոլ ն'լսեն պատգամաւորք, ն չիշխեն
եթէ չասենք: a ծուրբ այրն Աստուծոյ han
պատասխանի ht wut. aus ցժագաւորն, է Jա-
ղագս գործոյս, զոր ասես. Թէ ցայժմ քո ի ծա-
ոայից ն ոչ յինէն կալեալ գործակալութիմն' Թէ
դու կամ Bt np ի ծառայիցն Ք"ց "բ ետուն) hk
առնուք յինէն՝ ուրախ եմ ն կամիք. վասն ղի
յժաշխարձատանՋջ ձոգոյ ն կարեաց ապրեալ՝ ան-
ձին պարապեմ ն աղօթից: իսկ յաղադս եպիս-
կոպոսական ձեռնադրութենանս որ ասես, Թէ ի
բաց առնում ի քէն՝ զայս երկնաւոր ձեռնագ-
րութեան պատիւ առնուլ յինէն nչ Bագաւորք
ն ոչ յիշխանաց ոբ, այլ մած, ոչ իշխէ, քանզի
268 ՐՈՒԱԳ 4
ն կարէ իսկ ոչ. ն ոչ բնաւ երկնչիմ ի մանկա»
ացու մարդոյ՝ տալ զպատիւս զայս ինձ k կամ
առնուլ յինէն: Բայց վասն օրինացդ Քոց որ Foգ
ունել հրամայնա, յաղագս որոյ ն պատիւս hk
պարգնս խոստանաս տալ ինձ՝ ոչ ուրուք է յեր-
կրաւորացս պատիւ մեծ ն իշխանութիւն հզօր
առաւել քան զքոյդ որ ունիս. բ/y վասն ան-
պիտան ե գարշելի օրինացդ քոց զոր ունիսդ՝
գու ինքնին գլխովին որ Թագաւորդ ես, ն ամե
նեքեան որ ղայդ օրէնս ունիք՝ մեռեալ համա
րեալ էp յաչս իմ, h ոչ կենդանիք» kh զպատիւս
Ք" k գփառս՝ անարդգանս համարիմ ն մանկտւոյ
ծաղը ն կատականս»:
Եւ լուհալ զայսպիսի բանս պատգաժմաւորխին
իբ «բբոյ կաթողիկոսէն Հայոց Գիւտայ՝ ասէ ցե-
բանելին. «Թէ արդարն ի վերայ դորին բանից
պնդեալ կաս ապա արդար ասեիր, ԹԷ չիշխես
տանել զասացեալս իմ wn թագաւորն, ե իրաւ
ասեիր» զի ոչ ուրուք երբեք այդպիսի բանս
ստամբրակուքթեամբ յղեալ է առ այր Թագաւոր.
բայց տես, Թէ նար է փոխել զխօսսդ, ուշիմ
լեր»: | սրբոյն պատասխանի արարեալ ասէր.
«Sեսանեքսյ զի դու ընդդիմանաս պատուիրանին
Աստուծոյ, hk չերկնչիս. վասն գի դուք mubp,
է որ ոք դերաման Hագաւորխին լուծանէ՝ դԱս-
տուած անարգէ. ն դու ասացեր, Bt Թագաւորաց
ne a ——————
_ ԴԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ ՝ 253
օրէնք են՝ չիշխել պատգամաւորի նուազե-
ցուցանել բան մի ի բանից առաքողին kh կամ
առաւելուլ: Արդ՝ եր աս զոր լուար յինէն.
քանզի ինձ nn} £ հնար խորհել այլ ինչ kh կամ
ասել»:
ծւ երթեալ պատգամաւորն առածի Թագա.
ւորին՝ ասէ ցԹագաւորն, alls իշխեմժ bu զխօ-
սեցեալս առն յանդգնաբար երկրորդել առածի
ձեր, բայց եէ ի ձէնջ հրաման առնում»: Եւ
հրամայեալ թագաւորին ասել համարձակապէս
զամենայն լուհնալսն առանց երկիւղի, kh ի usin
մել այնունետն մի րստ միոծէ ղամենայն բանտ
առն Աստուծոյ Գիւտայ, ն լունեալ Bագաւորին
զամենայն աներկիւղապէս խօսեցեալսն Գիւտայ՝
ի զայրացումն սրտմտութեան գրգունալ, կամե-
ցաւ տալ հրաման խստութեամբ. kh յանկարծակի
դադարեցուցեալ զինքն՝ աո վայր մի լոնաց.
hk ասա սկսաւ խօսել hk ասէ. «Չէ հնար. եթցէ
ոչ՝ կատարին համք խնդրոյ "նորա, զոր այն
համի. ն ”§ տամ համբուրել քրիստոնէից զնա-
դանս նորայ kL n§ երկիր պադանել ոսկերաց'
Ֆորա, որպէս սովորութիւն: Լունալ է իմ զսլաշ-
տամանց նոցայ Bt չառնեն զայն պատիւ կեն-.
դանեաց, դոր այդպիսի մեռելոլ՝ առնեն: Բայց
wud ցնայ թէ այդ պատուոյ չտամ phեղ սա-«
տանել, զոր դու ցասուցանելով զիս՝ գտանել
254 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
_—_— —_ nl ———————m
կամիս յինէն: կադ ուր ն կամիս, բP"4g. ի դոր».
ծոյ կաթողիկոսուժեանդ ձեռի ես, ն չէ. քո»
եւ լուհալ զայս սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց
Գիւտայ՝ ժասամբ միով: ուրախացաւյ ն իսով
hu մասամբ տրտմեցաւ մինչե ի ման. քանգի
լուեալ, Bt. ի գործոյն ի բ"y եղն՝ ուրախացաւյ
հանդչելով ի. զբօսանաց . աշխարհիս. ե լուեալ,
Bt ns կապանաց ել հրաման ի ժագաւորէն վասն
Նորա hk nչ մահձույ որում ցանկանայր ի բազում
ժամանակաց, տենչայր լինել արժանի՝ խոռվեալ
տրտմէր անմխիթար վասն չպատահելոյ դանկալի
ն մեծ խնդրոլն, որում փափագեալյն էր ձա
սանել: —_— |
կացեալ այնուձետն է դրան բոտ իւրում
կամելոյ սուրբ կաթողիկոսն Հայոց Գիւտ, բա
զում համարձակութեամբ պատուեալ, ոչ միայն
ի քահանայիցն ն ի քրիստոնքնիցն,: այլ ն առոա-
ւել ի հեթանոսացն, որ իւրաքանչիւր` ախտից
դաանեին զբժշկութիւն յաղօթից սրբոյն» ն այլք
ի ջրիստոնեիցն կողմանցն այնոցիկ ցանկանային
ի սուրբ ածո առն Աստուծոյ գտանել ձեռնադ-
բութիմնչ Յորոց զոմանա. ԳՀեռնադրէր յեպիսկո-
պոգութիչւն, Lk զայլս բազումս յաստիճան
երիցութեպն կարգեր: Ւր այսպէս. պատուեալ
յամենեցսւնց ուրախալից շքեղութեամբ հրաժարնը.
գնալ յաշխարհն Հայոց» օրհնեալ զամենեսեան
` ՂԱԶԱՐ ԺԱԲԳԵՑԻ 256
—_—————— -—e———— a — —— ——
յանձն առներ Աստուծոյ, ուղի անկեալ գնա iT
յաշխարհն Հայոց. ծ. կեցեալ. առաւելապէս
պատուովք քան զառածինն F Հայս հանգչէր եր-
կայն ծերութեամբ, հ եդեալ ի դիրս հարց իւրոց
խաղաղութեամը ի..գեօղն, որ կոչի Ոդմսու 4koq,
ի դաւառին Վանանդայ։ ԵԹող օրհնութեամբ դա
մենայն ժողովութգն սուրբ եկեղեցհեացս: Հայոց:
ԿԵ. նկեալ ի դրանք ն Մաղխազն Գադիշոյ,
hk ժողովեալք առ նա. ասք ուրացողացն. որ.
Bեպէտ hk ուրախանային պառժամանակեայ թաղ-
ծալից ուրախութիւն մենգաղոյս՝ սակայն իբրն
տեսանէին զՄ աժմիկոնեանն Վահան այնսլես երե-
ելի յաճմունս բարւոյ ձծամակեալ՝ ներկեալք.
խամրեին ե ծնկեալք Թարյամեին։. Խնդբէին ի
վերայ Նորա. հնարա. պատճառանացյ որով զնա lh
ղեղբարս. նորա կորուսանել. կարասցենչ Տային
գիտել մեծամեծաց. դրանն, այ| էր Pvs որ ե
Bադաւորին,. BE. n$ է հնար uw պուանց. ավը ս~
տամբութեան կալ ի ծայս։ Յիշեցուցանեին Սրեաց
ն զնախնեացն' նորա գմիոյ միոյ, Թէ ով ի նո-
ցանէ ոչ խոովեցոյց զԱրեաց աշխարհն ն ոչ արար
մեծամեծ. .խասս. ն. մահունա. արդ՝ երբ ն է,
ասեն, hu զնոյն խոսվութիմնս վարուցանելոց
է f վերայ ձեր. Որոց լուեալ զայս ամենայն
բանս քսուցժեան ի ստէպն բանսարկուաց՝ հապս-
256 ԴՐՈՒԱԴ 4.
- —e—— em ——— mm SSS ———————————— ——_—
կութիւն h յի մասան՝ | տրտմէին a ul pt
Տեսեալ այնունետն Վահանայ զայնչափ յա-
բուցմունաս նախանձաւորացն ի վերայ նորայ BE
"n$ երբէք կասեալ լուեն F չար նախանձալից
խօսիցն՝ չկարացեալ տանել հանապազօրեայ բան-
սարկութժեանն, երթեալ ի գուռն տկարանայլ
ի հաւատն» ն եկեալ: ի Հայս, սակայն ն այնպէս
խնուլ զբերանս չարախօսացն ոչ կարէր: Զի որ
ոջ բան ուղիղ ի հրապարակի առածի իյխանի
չգիտէր խխօսել՝ զնա ատեայր» k որ ռք յորս կամ
ի Թիրախ նետ չգիտնը ձգել զնա պարտաւո-
րէր» «Նստի ասէին, k աժմենեցուն ունչա առնէք
ծւ որ ոք անմտութեամը զգործս արքունի չմար»-
էր գործել՝ ի Նա բերէր ղպատճառն. «Նայ
ասէին, յառածէ յամենայն ի գործս, ե չտայ
ինչ ումեք դործել կամ oգտmbhD: Վասն գի էր
նորա դործակից)» որում անուն էր վրի, անա«
Ֆու՛ն րստ ազգի ն անփորձ իբrի , որդի առն Ասորւոյ ,
| բ"յց շատխօսուժեամբ ն ընդվայրաբանու
թեամբ առաւելեալ նմաննը ազգի Ասորւոց. որոյ
չմարթացեալ գործել ղգործ արջունի՝ երթեալ լի-
նէր ամբրաստան զՎվահձանայ առածի թագաւորին
Պերոզի, ասելով, Թէ «Pu ի գործ ոսկէնատին
sh ինչ fom երթալ. h իը ժողովեալ պամե-
Դա fն ոսկի պշխարձին՝ խորձի երթեալ nL կայսը
ԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 257
ն կամ յաշխարհն Հոնացյ hk տուեալ զոսկին՝ կամի
խնդրել գունդ ն ապստամբել:
ծւ լուեալ զայս ամենա յն բան ամբաստա-
Պութեան գինքենէ իմաստախորձին Վանանայ,
առեալ փութանակի զբազմութիւն ոսկւոյն՝ նա
սանէր ի դուռն: եւ լուեալ Թագաւորին Պերոզի
ղճեպով երթալն Վանանայ՝ զարմացեալ ասէր,
Bt «bկդ Վանանայ այդպես երագ՝ շատ րնդդեմ
է բանիցն մրուայ, մանաւանդ Bt բերեալ նս
ինչ է»: եւ եղեալ յանդիման թագաւորին՝ mbh~
ղեկանայր ի նմանէ Hագաւորն Պերոզ, BE
արգարնե բերեալ ինչ 4. ն լուեալ ի Վանանայ
զքանիօնուիւն բազմութեան ոսկւոյն. զոր բե-
րեալ էր՝ hk ուրախանայր nj: Ապա h յանդի-
ման Վանանայ տայր ասել վ րուայ զբանսն, ղոր
ասէր զնմանէ յառածագոյնչ Եւ լուեալ Վանանայ
զամենայն ասացենալմն Վրուայ՝ bran պատասխանի
առածի թագաւորին ն ասէ. «Փիտեմժ ն hu դա~
իմաստութիւն անձին իմոյ, րստ ցուցանելոյ
զիս Հեզ Վրուայ. բ"4y սակայն . անքան կոյր
չեմ, Թէ զնրեաց ոյժ ն տեսանել անգամ չգի-
տնե մ. որոյ ուժոյ զբազում ազգս ապստաժմբաց
հարեալ է սաստիկ երկիւղիւ, A հնազանդեցուցեալ
րնդ ձեոամբ իւրեանց ունին: Իսկ hu, որ
ապստամբել կամիմ րստ դորա ասելոյդ՝ դոյն
իսկ ինքն գիտն, զի մի ծառայ չգդտանի իմ, որ
ՂԱՋԱՐ ՀԱՐՊԵՑԻ 1?
258 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
ինձ խոնձկերութիւն առնէ, ն ոչ երկուց կամ երից
պատանեաց իշխեմ տիրաբար, որ ինձ երկիւղիւ
սպաս ունին. գնդի իմ ոյժ այդ է: Բայց եթէ
նեղ ինչ եր ինձ ի ձեն), ն ուրեք յօտար երկիր
գնալ ե կորնչել կամեի, զայդչափ ոսկի այսը զի
բերեի, «ր մինչն ցման իմ, թեն կարի շատ կնի
յիմ վերայ չեր կացուցեալ, որ ԹԷ ինձ ի ձարկէ
տայր բերել այսի զայդչափ բազմութիւն ոսկւոյ:
Բայց ԹԷ վաստակել դիտեմ ձեզ դուք կարող
էջ որ ղիս Թէ կամիք կեցուցանել, վաղվաղակի
ն առ ժամայն մեծացուցանել, որպէս h կամիք»:
Ե. լունալ զայս թագաւորին Պերոզի ե այլ
աւագանւոյն զայնպիսի իմաստութեան զխօսս
Վրիւ ելանէր ամաչեցեալ ն արձամարձեալ: be
բազում շքեղութեամբ եկեալ հասանէր յաշխարհս
Հայոց:
ռանօք ն ոչ ճշմարտութեամբ կրէր յինքեան,
ԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 269
տարակուսեր յանձն իւր, Թէ մի դուցէ պատրեալ
նանդերձելոյ աշխարձին, ն փմասիցի: եւ այսպէս
ցանկ մաշելով ի միտս խր ծանույաներ առ
երմ սիրողաց զիւրն ձոդալ, ն հնարս ձայցեր
ն անդադար խնդրեր ի Փրկչեն Քրիստոսէ՝ շնոր»
ձել նմա ժամ բարի, ասելով ընդ միտս իւր, Թէ
«Մ իշտ րնդ Քեզ, տէր Աստուած, ամենայն ինչ.
Տնարաւոր է, ն տկարանայ քեզ ն ոչ ինչ. դու,
տէր, ապաւէն իմ լեր: շնորհեւս ինձ ժամանակ
դարձի խոստովանութեան, h nւun ինձ առնել
զկամս Pp", զի դու ես Սստուած իմ»:
9. եւ մինչդեո Վահան յայսպիսի յուզմունս
մտաց կայր տարակուսեալ՝ լիներ յանկարծակի
խոովութիւն յուզմանց յաշխարձին Վրաց. Վախ»
թանդ սպանանէր զբդեշխն ղանօրենն Վազգեն
յամի քսաներորդի հինգերորդի Պերոզի արքայի»
Զոր լուեալ Հայոց աշխարհիս մարդկան, յորոց '
բազումք այն ամ յնղուանս էին, յապստամբ
ամրականացն կռուի, որոց բովանդակին վօ-
բադլուխ եր Զարմինր Հաղարաւուխտ, ն Հայոց
իսկ քրիստնեայ մարդիկն Հայոց, որ այն ամ անդ
ոուին էին՝ նա եալք մաշէին առաւել նս լար».
բալք «42 | ՎՐ
—— oe Lm ———B—
260 ԴՐՈՒԱՖ ֆ.
Հայոց, որք ուրացութժեամբն դոռոզացեալ ամ-
բարձհաւաճէին ի ժամանակին, քան Bէ ի բոնու
Թենէ պարսիկ զօրագլխացն գործոց: Որջ ի
ժամանակին իբրն լուան զապստամբութիմնն
Վրաց արքային՝ յնծային ուրախալից սրտի
Վասն գի դայ ա նոսա թամբաւյ թէ վրաց
արքայ wut, է «bu միում ումեք զկոիւ չտամ
տեսանել, ա (| այն չափ հանեմ Հոնս, որում nչ
կարիցեն ձարկանել ի դիմի զօրքն Պարսից»:
Զօրացեալք յայնպիսի համբաւոց քրիստոսասնրքն՝
kh անձանց ակն ունէին օգտի ե բարի այցելու-
թին դտանել ի Բարձրելոյն. P"“4y երկնչէին,
է մի գուցէ առեալ ղգունդն Հայոց զօրադլխացն
Գարսից՝ րնդ նոյն ի դուռն դումարիցեն:
Ս Քրիստոս յայնպիսի կարծեացն զերծու«
ցեալ զպնոսա՝ դային ի Հայս. ն եկեալք ի գաւառն
Շիրակայ, ի դաշտն, ուր բանակքըր մարգզպանն
Հայոց Ատրվշնասպ Յոզղմանդեան, ն առ նմին
հազարապետն Հայոց Վենվեննաս, uu խորհուրդ
ի SE 9 առեալ արանց ոմանց նախարարացն Հայոց,
որք ղտրտմելն ն զտարակուսելն ի բազում ժա-
մանակաց գիտէին զՄամիկոնէին Վահանայ յա
ղագս մոդութեանն անուպնյ հասէին, Bt «կարի
պատեն էր ե մեղ ն նմա ժամս այս փրկութեան.
նմա ապրել ի խղճէ մտացն խրոց, ե մեզ
զերծանել ի հանապավորդեայ կասկածանացս hk
1ԱԶԱՐ: ՓԱՐՊԵՑԻ 261
e—_——— _— — ————————— re ——————— ——— —
յարաժամ արանացսյ որոց ծառայեմքս ի հարկէ
հեղձամղձուկս նախանձու: Եւ արքայդ Վրաց
Վախթանդ այրացի է. 4 գիտե, ն բազումողորմ
Աստուած հայեսցի ի վտանդս մեր ն օգնեսցէ
մեղ, ն հանդերձ Վրօք Թերես կարող լինեաք
ui սակաւ մի աշխատ առնել դգՊարսիկս»: ծ.
խորձեալ այսպես սակաւ ոմանց ի Հայ նախա
eg լ«ելի լիներ խորձուրդն ն յայլս ոմանս.
ն որպես յՍստուծոյ առաֆնորդութենե՝ միաբա»
էին կամաւ ն yoduաւթեամբ ամենեքեան որք
լսէին զխորձեալսն:
Յայտնէին այնուձծետն համարձակեպլք ի դի-
շերի միում զբանս մտածութեանն իւրեանց
Մամիկոնէին Վանանայ. որոյ իբրն լուհալ՝ ասէր
ցամենեսեան. «Գիտեն ոմանք, Bէպէտ lL ոչ
ամենեքեան որք էք ի խորձրդիս յայս, է ձր-
պէս վտանգեալ տադնապիմ յամենայն ժամու
յաղագս սուտ անուանս, զոր ատելութեամբ կրեմ
յանձին իմում. զի մերձեալ յերեկոլն՝ կասկածեմ'
դառաւօտն, ն հասեալ յառաւօտն՝ երկնչիմ գե-'
բեկոյն, հայելով ի փութանակի ն յանյայտ կեն-
ցաղոյս վախճան, որ երագածաս Է ն յանկարծա-
կի, Թէ գուցէ այսպիսի անուամբ գնալ յաշխար»
հես. ապա կամեի ն րընարելագոյն էր ինձ, ԹԷ
բնաւ ե ծնեալ իսկ չէր զիս մօր իմոյ յայս աշ-
խարձս, ն գտանել հնարա զերծանել ինձ ի խղճէս
262 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
որ նե ղէն զիս՝ աղաչեմ զԱստուած անդադար
Բայց միաբանել խորձրդոյդ ղոր դուքդ խորճիջ»
hk ասել ձեզ, է լ" է իմաստդ hk արարէք՝ $a
կարեմ ասել ն չիշխեմ. վասն զի պԱՍրեաց ոյժն
ն ստամբրակուքի ւնն քած դիտեմ, ե զծոռոմոց
զժուլութիւնն ե ղզխարէութիւնն. ե զձեր ծանու»
ցեալ Է փորձիւ իմ, Թէ որպէս ձարանցը մերոց
ուխտեցին երդմամբ, ն ստեցին: ծւ վասն Վրաց
արքայի ն ձոնացդ ղորս ասեք Վիրք առանձին
թեթե ինչ աշխարհեն ն այրուձիով սակաւաւորք»
բայց վասն Հոնաց ն գիտաց, ձաւանին գալ Թէ
ոչ, որբ չենն ի միշի ն չերեին։ Բայց քան զա-
ժենայն՝ hu առաւել յանձանց երկերուք, վասն
զի մարդիկ սուտք էք ն անվստանք։: Բայց եթէ
զիս ձարցեք, ն զբանն իմ առնեք ն ձաւանիք՝
թողեք ի բաց զբաներդ, ն զՍստուած աղաչե-
ցեք միայն` գտանել հնարս իրացդ, որում դիւրին
է առնել զոր ինչ ն կամի. այլ յրնդունայն ն
յանպիտան խորհուրդս ձեր զիս մի աշխատ
առնէք»:
եւ լուեալ դա յս ամենայն բանս նախարա»
րացն Հալոց ի Մամիկոնենէն Վանանայ՝ ետուն
պատասխանի միաբանութեամբ ե ասեն, Թէ
«Զամենայն զոր ասացերդ՝ լի ասացեր, որպէս
վայել է քում իմաստութեանդ. ճշմարիտ ասա
` ցեր ն արդար» բայց զյոյա՝ մեր ոչ ի Հոռոմս
|
‘4
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ — 263
եդեալ է ն ոչիՀոնս, բայց նախ յողորմութիւմնն
Աստուծոյ, բարեխօսութեամբ սրբոյն Գրիգորի
նի ման նախնեացն, որ նԿահատակութեամբ
իւրեանց hաճոյ եղեն Փրկչին Քրիստոսի, k ապա
ի մահ անձանց մերոց. քանզի [ա համարիմք
մի ժամ մեռանել, քան Թէ զամենայն օր զեկե-
ղեցտոյ ե զքրիստոնէութեան ղարհամարհանա
տեսանել k զքակտումն»:
Եւ լուեալ զանուն մանուան Մամիկոնէին
Վահանայ ն բածի եղբօր նորա Վասակայ քա-
Չալերեալք զօրացան, ն լցեալք սուրբ Հոգւոյն
շնորեիւ յորդորեցան։ Սկսաւ խօսել Մամիկոնեանն
Վահան ն ասե. «Դուք դիտեք, զի Վարդ իմ
եղբայը ի դրանն է. ն գիտեմ, ԹԷ լուեալ է
ղխորձուրդս մեր Պարսկաց՝ կապեն զնա ն վլտա-
ցուցանեն, բայց ի ման յօժար եմ քան Թէ այսպէս
կեալ ուրացութեամբ. ն յայդ բան ձաւանիմ ձեզ,
որ ոք կարէք առնել: եւ ամենագիտին ձայեցեալ
ի դարձս իմ, ն ծանուցեալ, ԹԷ արդարն յամե-
նայն սրտէ Է իմ դարձիս կամք արասցէ յիս
նշան բարի ն դարձուսյէ առ իս զանձկալի եղ-
բայրն իմ զմարդ ող), ե տացն տեսանել զնա
աչաց իմոց ն ուրախանալ. ն ապա կատարեսցէ
ի վերայ իմ զծաճոյան իւր, որ ինչ Թուիցի յաչս
նորա»:
ծւ զայս ասացեալ յառնեն ամենեքեան
264 ԴՐՈՒՍԳ ֆ.
միաբանութեամբ, քՔրիստոնեայքն ն ուրացեալքն,
ե յաղօթս կացեալ խնդրեն գԱւե տարանն սuուրբչ
ծ մատուցեալ յառած) սրբոյ քահանային, որում
անուն էր Սթիկ, որ էր րնդ նոսա ի բանակին, ա jf
բանիբուն բանիւ ն խորձրդապահ սրտիւ, յերնելի
դեղջէն որ կոչի ԲճՆի, IA բերեալ սուրբ Աւետա»
բան՝ ողջունէին ամենեքեան, hk եդեալ իւրաքան-
չիւր ուրուք զձեռս ի վերայ՝ ասէին, Bt «fp
ոք խոստովանեսցի զհաւատս զայս, զոր Փրկիչն
ամենեցուն k տէր Յիսուս Քրիստոս վարդապե-
տեալ գրեաց ի սմա՝ կ Որդի մարդոյ խոստովա-
նեալ տարցի զնա առածի Հօր իւրով» ժառանդե-
ցուցանել նմա զերկնից բարութիմնսն: Եւ որ
np խոտորեալ ուրապսցի ի հաւատոյս յայսմանէ
հ նենդեալ ստեսցէ Սւետարանիս երդման ե
Որդի մարդոյ ուրացեալ հանէ զնա ի խաւարն
արտաքին, ուր լալ աչացն է ն կրճել ատամանցն»:
ծւ այսպես երդուեալք ի գիշերին ն հաստատեալք
ի հաւատն Քրիստոսի ն երաժարեալք ի միմեանց՝
յիւրաքանչիւր վանս գնացին հանդ չել:
ԿԻ. Մի nif անդէն hk անդ F նախարարացն
Հայոց, որում անուն էր Վարազ-շապուն, ի mn
dL Ամատունեաց, ելեալ ի խորհրդենէ միաբա»
նութեանն, որպես մերժեցաւ Յուդա ի դնդնն
սուրբ առաքելոցն՝ դնաց ի նմին դիշերի hk uu ~
մեաց մարզպանին h այլոցն ամենեցուն զխորձուրդ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ - 265
—_—_—ր[——— — ——— — ee ———— mm
զխօսս ամենայն նախարարացն Հայոց: Զոր իբրն
լսէր մարզպանն Ստրվշնասպն ե այլ պարսիկ
մարդիկն ն շոկք ուրացողացն Հայոց` սրտարեշ
կեալք զարձուրեին ն անքունք լինեին զնացոբդ
ւօտուն՝ չունին a տեղւոյն ն երթեալ բանակէին
մօտ ի պարիսպ բերդին, որ անուանեալ կոչի
Անի. ն առ աղէտի՝ խըրոտատուք խաբրէութեանն
ն մարզպանն կասկածանօք կային գտին զայն
անդեն, ծանուցանելով այլոցն ստուդիւ, Թէ ն
վաղիւն անդէն լինին: ծւ ի նմին գիշերի ձեծեալք
յիւրաքանչիւր յերիվարս մարզպանն ն հազարա»
տականք լինեին: Զոր զգացեալ նախարարացն
Հայոց՝ հետամուտ լինէին զկնի փախստէիցն. ն
վասն զի տեղեակ առաֆնորդօք փախչեին մարզ-
պանն hk հազարապետն, ny րնդ ուղղորդ տեղիս
ճանապարհձացն, այլ րնդ այլ ե այլ տեղիս զեր-
ծհալք անկանէին ի բերդն Սրտաշատու., որոց
ns կարէին հասանել նախարարքն Հայոց: Բայց
ի ճանապարձին, ն զՄախազն Գադիշոյ ձերբա-
ի Դուին' երթեալ պաշարեին զբերդն Սրտայշա-
266 ԴՐՈՒԱԳ Դ.
գիշերի ելեալ ի բերդեն փախստեայ գնային ի
կողմանս Ատրպատականի: ծւ սեպուհ մի ուր-
ծացիչ որում անուն էր Վարազներսեն, որդի
կողթեկայ իշխանին Ուրծայ, որ էր յերդմանն
երթեալ աւերեր պզյանհաստանն Բոնավիժի, ե
ամրանայր ի բերդն որ անուանեալ կոչի Սագրայ
բերդ) որ էր բերդ ամուր իշխանուեանն իւրեանց»
իսկ ոմանք ի ձայ նախարարացն ամբարըը-
Ատրվշնասպայ՝ ասեին, Թէ «Թագաւորն Վրաց
ապստամբրեալ է ե Հոն կամի հանել, բ"/g հանեալ
sh hu Ek. hh դարձեալ՝ Հայոց wr կայսը զգնդէ
յղեալ է, ն դեռ չն հս երենի ի միշի. ն ինքեանք
sh hu pծ կազմեալ են, որպէս արժան է. ն
դու է այժմ փուքժով Քասանես ի վերայ նոցա՝
դիւրով ն Թեթնով վճարես զգործ մի կարի մեծ,
ն լաւ անուն յանձն առեալ պատիւ ն շատ
պարդնս գդտանեմք յարքայից արքայէ ն գուն
մեք: Սպա ԹԷ ծուլացեալ հեղգաս՝ երկնչիմք,
մի դուցե զօրացեալ անձամբ հ կամ ուստեք
օգնականութիւմն դտանելով՝ ns գիտեմք, Bt nր~
պէս պատահեալ իրացն աշխատիցիմք ե զղ)ա-
նայցեմք»:
Եւ ձաճոլ թուեցաւ բանն մարզպանին ն
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 267
————— me ——— am —— swear oe
et em — —— er ———— — ——— —— —— ————
"ամենեցուն որ րնդ ն մայն էին. ն վաղվաղակի
յԱտրպատականէ գունդ առեալ, kh ի կոպրեաց
մարզպանէն, ն ղգունդն կատշաց որ զայն տեղօքն
էին՝ դայր հասանէր վաշխարձն Հայոց, ի դետեզերն
նրասխայ. կամեցան անցանել F դեօղն որ կnsի
Նախճաւան, ի սանմանակդգուժեանն Սիւնեաց:
ԿԸ. Ազդ եղն wn տէրն Բագրատունեաց
Սահակ, զոր Հայք kh զօրավարն Հայոց Վանան
ի ժամանակին յայնմ մարզպան կարգէին Հայոց.
ասպետն Սանակ՝ զմարզպանութիւնն, ն Վանան՝
զտքնրութիւնն Մամիկոնէից ն զսպարապետու-
թիւնն Հայոց» որք նախ հաստատապէս ի վերնոյն
հրաման ն ապա ի Հայոց ընկալան ղգործակա-
լ" Թի նն. առ որս ն եկք Պարսից գնդին լսելի
եղեն: եւ տեսեալ դեռ liu անկազմագոյն դայաւտ»«
ըրաստուքիւն ղօրուն իւրեանց՝ խորձէ ին wr վայր
մի յամուր տեղիս գաւառին Sայոց չուհլ: Եւ
դարձեալ զամենայաղիժ օգնութիւն Աստուծոյ
միշելով՝ ասեին, Թէ «Ոչ է յաղթութիմն ի բաշ
գումն ն ի սակաւսյ uw | ի վերին կշռողուքեան
ձեռինն, ն մանաւանդ մեր գործս, որ ամեննիմբ
ի նորա ածողուիմնն հայի: Արդ սլար է ut y{
ոչ ինչ խորհել բնաւ, բայց ստիպով րնդդեմ
նոցա գնալ, ե զղօրութիմն յաղթութժեանն ի
Փրկչէն բոլորեցունց հայցել»: Խորձէին h այս
hu Աստուծոյ մտարկութեամբյ, մնալ մարզպանին
268 ԴՐՈՒԱԴ Դ.
Մամիկոնենի ն ոմանց յայլ նախարարացն անդէն
յոստանին, ի քաշալերութիւն ե ի բարի յոյս
երթելոցն յառած, ի զարհձուրումն ն ի բեկումն
սրտից կողման անօրինացն: ւ որք պատրաս»
Սիւնին Բաբգէն, զոր անուանեցին ի ժամուն
սեպուծն Մամիկոնեից Վասակ, եղբայրը սպարա»
պետին Վանանայ, ն ԳՓարծոյն Մաղխազ, ն եր-
կոքեան որդիքն երանելւոյ Կամսարականին
Սրշաւրայ, Ներսեհ տէր Շիրակայ նե Հրահատ
Պորին եղբայր, ն երկու արք ի ֆնունեաց տոհմէն,
Ատոմ իշխանն Փնունեաց ն եղբայր նորին Առաս-
տոմ, ն գունդ րնդ նոսա, որ եին թուով րնդ
բնաւ չորեք ձարիւր այր»
Եւ մտեալ նոցա յեկեղեցին երկիր պագա-
նէին տեառն Սստուծոյ hk արարչին ամենայնի
ն զօրացուցչի, ն խնդրեին ի նմանէ առաքել
օգնականս րնդ Պոսա զճգնութիւն սunւրբ նանա-
տակին Փրիգորի ն զամենայն սրբոց ն զարդիս
նաճատակելոց քրիստոսասիրացն Հայոց, ն զղօ-
բութիմն սուրբ խաչին: ենւ Փրկչին փրիստոսի
դթացեալ մարդասիրապես ն հայեցեալ յարժա-
նաւոր խնդրուածս նոցա առաքեր րնդ նոսա
օգնականս զոր խնդրեցին ինմանը, ն յուղարկնր
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 269
ae —————— ——————————— ——Շ————- ——————
խաղաղութեամբ: երկիր պադանեին նախարարքն
ն ձրեշտակակըօն սրբոյ կաթողիկոսին Ցոնանայ,
որոյ նպարակեալ յուղարկեաց զնոսա իւր ստոյգ
ն արդար ոգւոյն օրհնութեամբ ի դործ պատե
բազմին: |
ծւ ապա ձրաժարեին յասպետեն Սանակայ
մարղպանեն ն ի զօրավարեն Հայոց Վահանայ
Մամիկոնենէ ե յայլ ընկերակցաց իւրեանց, որ
անդէն յոստանին առ նոսա մնալոց էին. ն դնա-
ցին ստիպով խնդալից յօժարութեամբ: եդեալ ի
մտի՝ ասեին, ԹԷ «ՈՎ դիտէ, կարեմք հասանել
ն դարձեալք յաներնոյք տեղւոծ ուրեք սպասեմ.
ն յորժամ գիտեմք, եթէ կէս գնդին անցեալ է
րնդ դնտն' անկանիմք ի վերայ անցելոցն, ն
երես վնասել ինչ կարեմք. նոյնպէս hk մնացե-
լոցն ի նոցանէ դարձեալ դիւրով կարեմք լինել
դամագիւտ):
Եւ եկեալք ի գիւղն որ անուանի Վարաղ-
կերտ, լուան եթէ դունդքն Պարսից անցին րնդ
գետն ամենեքեան, ն են Թուով եօթն հազար:
Եւ քաշ սեպուծն Մամիկոնեից Վասակ, քանզի
առածապահ էր այն օր գնայր յառա) ի դեօղն
որ անուանի կոուակք։ Թերենս լինիցի ինչ հնար,
ասէ, Ջանամ առնուլ զգնդին Պարսից զնանդամանաս,
270 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
——— ————— S———e—— me -_————_———— —— em ———— — —————————————— a — ees
թէ են ինչ եթէ ny: եւ երթեալ ի կոուակս յօթ՝
յանկարծակի յառաւօտուն ծագել հասեալ ի նոյն
դեօղ hk մարզպանն պարսիկ Ատրվշնասպ՝ լէր
դՄամիկոնենէն Վասակայ, Թէ անդ է։ եւ քած
սեպհին Մամիկոնէից Վասակայ դիտացեալ
դՍտրվշնասպայ ն զնոցանէն որ անգ էին՝ հնարա
փրկութեան քաջութեամբ խորձեցաւ, որով
զգունդն իր ապրեցուցանել կարասցէ ի ժամուն:
Հրաման տայր երկուց երկուց զոյգ, ն կամ երից
A կամ նս յոլովից, րնդ ui 4[ b ա j{ անյայտ տե-
ղիս ն ընդ փողոցս ելանել ի շինէն, ն զատ ի
միմեանց փութալ հասանել ի դեօղն մարազկերտ,
ուր նախարարք ե այրուձի Հայոց էին, hk տայր
դիտել նոցա։ եւ ինքն քած սեպունն Մամիկոնէից
Վասակ պատրոզական բանիւք բանդագուշացու»
յաննը պատգամաւորօք զԱնտրվշնասպ ասելով,
Bt «bu պատգամ ունիմ un Քեզ զծայոցյ զորա
լուեալ Ք" ն որք րնդ Քեզ են` հաստատ հաճոյ
համարխիք ն ogni զայնպիսի ["-Ր ն՛ Արեաց
տեառն կն Հայոց աշխարձիաս»: Եւ Ատրվշնասպայ
լուեալ, թէպէտ hk գաղտ ի միտս ուրախանայր)
կարծեցեալյ է Bաստատ ի Ննուաճումն դան՝
այլ սակայն առ նա խստագոյնս յղեալ ասէր,
Ht «Աշխարձ մի ապստամբ wn իս զի՞նչ uj urine
դամ Jղեն»:
Եւ քածի սեպնին Մամիկոնէից Վասակայ
ԴԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 271
——————— —e—— —
դիտացեալ զիւրոյ այրուձիոյն ղերծեալք աննասք,
hk թէ իբ ինչ կասկած այնուձնետն՝ պատասխանի
արարեալ եկելոցն յՍտրվշնասպայ՝ ասաց, Թէ
«Մեր ցայժմ ոչ վատ ինչ գործեալ է ն արքունի
իրաց վաս արարեալ, բայց դու ինձ հրամայես
րոք յարժանն, L ծաներուք զոր ինչ պարա է
առնել»: Եւ արձակեալ ղպատգամաւորսն, ե ինքն
Տեծեալ յերիվարն՝ ասաց ցայլ Պարսիկսն որ կային
անդ, BE «bu ծաղը առնելով րնդ ձեղ խօսեցայ
ղբանսն առ պատգամաւորսն. այլ գիս ուրուք
առ ձեղ պատդամ չէ յզեալ. բայց ես տեսանել
զձեզ եկի, ԹԷ որպիսի ինչ էք. այլ դուք էք
մարդիկ վատք ն անպիտան, ն եկեալ եբ ի
վատի խնդիր, ն պատահնեք չարի ե կորնչիք»։
Սսացեալ այսպէս բաշի առն գնաց ինքն ի բաց.
ի գունդն Հայոց` պատմեաց նոցա, Թէ գունդ
բազում է, բայց յոլովք ի նոսա անպիտանք են
ն քնրթաքաղ իշավարեան:
Եւ լուեալ զայսպիսի բանս ի քաշ Մամի-
կոնեան սեպունէն միաբանութնամբ արք զօրուն
Հայոց` խորձուրդ ի մե առեալ ասաց, Թէ պարտ
է.զի ի դաշտանն ի լեռնակողմն փոխել. խորհելով
միաբան զայս. «Յի եթէ ձարեալք, ասե, ի դիմի,
օգնականութեամբն Աստուծոյ պօրեմք՝ այն ածող
272 | ԴՐՈՒԱԳ Գ.
իսկ է ն բարի. ն եթե այլազգ ինչ դիպի պահ-
պանութիւն է մեր ամրութիւն լեոնակողմանն
h ogni մեղ»: ծւ եկեալ չուեալք բանակեցան
ի դեօղն Մասեաց, որում անուն էր Ակոռի:
ԿԹ. եւ լուհալ, թէ urn վաղիւ գունդն Պար-
սից գայ ի վերայ նոցա ի պատերազմ՝ կանխեցին
րտ սովորութեան աւուրցն խի պաշտօն դիշերոյն.
ե կատարեալ զաղօխժս առաւօտուն՝ կազմէին ե
նոքա որ անդ էին՝ ընդդէմ նոցա ի պատերազմ:
ծւ բաժանեալ զչծորեք հարիւրսան ի չորա առաս
միշին վայրին կարդեին գզօրադգլուխս ի ժամուն
զիշխանն Սիւնեաց Բարդնէն ն զքած սեպուհն
Մամիկոնէից Վասակ, h անեակ կողմանն գֆՓար»
Ջոյլն Մաղխազ, ն կողմանն un զֆնունիսն
երկոսին, դիշխանն Գնունեայ Ստոմ ե դնորուն
զեղբայրն դԱռաստու. kh րնդ JE) երկոցունց
մասանցն գքածն kh զրնտիրն գիշխանն Շիրակալ
գներսենն կամսարական L զնորուն եղբայրն
զծրանատն պատրաստական յօրինէ ին» Զի Af
կողմն տկարասցի՝: ասեն, նոցա հասեալ փութով
ոյժ լինիցին: քանզի ամենեքեան վստահ էին ի
յարսն որպէս ի լաւս ն յարդարս ն Jef
պահա:
ծ. այսպէս յօրինեալ ղզչորեք հարիւր արան,
ե տուեալ փառս Աստուծոյ՝ աղաղակէին միարան
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 273
ասելով, «0quhiw մեզ, Սատուած փրկիչ մեր,
վասն փառաց անուան քու ժի. երբէք ասասցեն
ի Հեքանոսս, Թէ մւր է Աստուած. նոցա: ծ
ելեալ կային ճակատեալք բ վերայ բարձրատն-
դակի լանՋակողմանցն յայտնաւ որին: Զորոց
այնքան. զսակաւութիւնն Հայոց տեսեալ զօրացն
Պարսից՝ ոչ ինչ այլ կարծեցին, բայց եԹԷ կա-
մաւ խելացնորեալ ի խնդիր մահու են եկեալք:
Շւ քած ի Հեռաստանէ այրրնտիր ի գօրացն Պար-
սից յարձակեալք ի վերայ զօրացն Հայոց" բ
զումք յետսէին վատաձիոցն Պարսից) ն քածաձիքն
յառածեալ հասանէին ի տեղի պատերազմին:
Յորս ն ի ժամուն Մաղխազն Գարֆոյլ, առեալ
զիւրն զհարիւրսն, նենգեալ ուխտի Աւետարանին՝
ի գունդն Գարսից անկաներ. ն մնային Չոկք րաստ
հրամանին Աստուծոյ երեք ձարիւրն Հայոց, բատ
ընտրութեան երեք: հարիւրոցն րնդ Գէդէոմիչ
Որբ դիմեալք ի վերայ զօրացն Պարսից, օգնա
կանութեամբ Բարձրելոյն յառածեալ զրնտիր
ընտիր արս պատերազմին անդէն ն անդ ի տեղ»«
ւոշն դիաթաւալ յերկիր կործանեին. ն զայլ
բազմութիւն գնդին Պարսից ձորոց ն առասխար
տեղեացն ցգրուեալ վատնէին: Անդ ի կողմանն
pIին Վասակայ սե պհոին Մ աժիկմնէից ն Սիւն-
ւոյն Բարգդենալ անկեալ սատակէր Ատրվշնասպն
մարզպանն ն այլ արք աւազ ե նախարարք յու-
ՂԱՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 18
274 ԴՐՈՒԱԴ Գ.
այցողացն Հայոց ն 2 | բազում Պարսիկք. Ln fն-
bu ն բ կողմանն Ատոմայ ն Առաստոմայ
բազումք մեռանէին ի քած արանց: Որ ն զտէրն
Սիւնեաց զԳդինոն պահելով միւսում lu չար
ժամ'ու՝ զերծեալ ապրեցուցանէր թշնամին ար -
դարութցեան մազապուր բ ձեռացն Ատոմայ h
Սռաստոմայ: Բայց նախ ղյառածեալ այրը ի գնդէն
Պարսից՝ Հրանատ որդի երանելւոյ կամսարակա-
Նին Արշաւրայ հարեալ նիզակա սատակէր:
եւ մինչդեռ նոքա այսպէս քածալերեալք
ա ծով հզօրին դործամխեալք Էին՝ առեալ Գար»
Ջուլայն Մախազու զգունդն կատոաց հանդերձ
k wy | ապստամբօք ` Հայ որերով hk այնու hu
դնդաւ որ ընդ իրն էին, նյայլ կողմն կարթեալ
րատ աներնեոյժ ձորոցն խորութեան՝ հասեալ կայր
զկնի ուխտապահ զօրացն Հայոց ի կողմանէ.
կարծեցեալ անմտադիւր զնոսա յայնմ պարա»-
պուքժենէ կոտորելոյ զժշնամիսն Աստուծոյ,
կամեր ի թիկանց կուսէ անկանել ի վերայ ղօ-
րացելոցն բ Քրիստոս, ն տանել զյաղթութինն
խաբէութեամբ ն անուն մեծ ժառանգել: Իսկ
ուրումն յանկարծակի զձայն խողխողման դծայ
սպանանելոյ ի կայտացն լուհալ՝ բողոք արկանէր
TIT արպսն կամսարականս. որոց ցասուցեալ առնն՝
համէին սպանանել զնա, թէ դունդ մեր է, kh
դու խաբէութեամբ զմեծ իր" կորուսանես: եւ
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 275
ասլա հաստատեալ Ներսենի ի լբոեսելն եղբօրն
իւրոյ Հրանատայյ եթէ գունդն՝ Bշնամեաց է՝
դիմեալ յարձակէին ի վերայ ան չավ բազմու-
Bեան երկոքին եղբարքն սակաւ արամբք: Անդ
հասեալ հայրանման կամսարականն ներսեն՝ qզօ~
բագլուխն կԿատյշաց, վայր հզօր ն զմարտիկ,
ձարհալ նիզակաւ անդէն ի տեղւոֆն սատակէր,
A դալ ամենայն դունգն արկեալ առածի՝ բազում
արանց դիակունս, առաւել քան զայլ մեոնալս
պատերապմին՝ կործան յերկիր վարէին: ծւ լիՆէր
օրն այն of նշանաւոր ուրախութեան նաւ ատա»
ցելոցն ի Քրիստոս, ե of wամօխժոյ A կորանաց
ամենայն ուրացելոցն ի Քրիստոսէ, A ճշմարտա»
պս կատարեալ հաստատէր բան մարգարէին որ
wut, Bt «Որոց Սստուած օգնէ մփ գհազարս
հալածէ, A երկուս զբիւր»ս շարժէ:
եւ տեսեալ այնպիսի փառաւորապէս վճա
բումն գործոյ թշնամւոյն արդարութեան uur ~
նայի, ն ի կոր կործանեասլ, խորձեալ, ԹԷ կարի
տնձնարին ամենայն ինչ ընդդէմ իմոց կամացս
դործեցան, hk արդ՝ JI ինչ shy գեռնձեաս կ
Ֆկու՛ն գտայ՝ դոնէ un վայը մի տրտմեցուցանեմ
գասիրտաս քածացն, որք hn hu nչ. գիտեն զանցս
աղէտիցս իմոց ն զկործանման։ եւ գտեալ իւր
արա. երկուս արբանեկեալսյ զմին ի nn մէն
ԳՆնթունեաց, որում անուն էր Վառոդոշ, hk զմիւսն
276 ԴՐՌՒԱԴ Դ.
————————— _————— — — —— —=—— —— —— — we
ի տանմէն Աանառունեաց, որում անուն էր Վա-
սակ. ն եկեալ արքե երկոքեան ի վաղիւն ճեպով
բեդ ժագել wnt Om wT ոյժ աղաղակի ելի
անէ ին Jl ան 9 hes pp ոին "upբոյ Bui wննու
kh եբկոցունց աւագ pշխանացն Հալոց, մ րզավայ-
նին Սանակայ k Վանանայ Մ ամիկանէ իչ: «sen ~
նեցան, ասեն, սաստկասէպս կողմանքե երկոքեան
ի պատերազմ, — որոց բնաւ h տեսեալ չէր ղգործ
պատերազմին, — ե qopmgm huni Գարոից, եի
"պարտութիւն մատնե ցար գաւնդգն Հայոց, F ի ~
ուտ դարձան. kh անկեալ դօրաւորթն ի une ր
Թ շնամեացն՝ dhnu pածն Մ ամիկոնեան Վասակ
ն լաւ Աիւնին Բարդէն ն երկաթեան արքն անստւա-
Նիք, տերն Շիրակայ Ներսեն, սիրելի եղզթարբն
| հանդերձ Հ անատառ է եւ աթբն ֆեունիք
Unf hb ԱUnաստոմ կե PY ued blow fhe գօրքն Հայոց
F pel Sis orp ofan Ակոաա jeu uf seein անկեալ
դիսմնացան, kh մեթ միայն մնաց աք բ Hn pg
Յոբայ, h ենեսյլթ պատմել ձեզ»:
ե. sh he stfu href maw pa dst Efe նամա
այս ի հաւխն, զի մի յատպագոյն ուրախասցի
աղմկելով դջաղաքն չաթ գեն գայր ծասանքթ
ազմո դակի հրեշտակ use hares © [1 la wan bE Bane.
Taw fy mp մ անուն kp Ursus ամ. du fh fo
dls sy գոչելով ասէր» c Baus binzy qopn fd fa ot fre. frfe
խաչին, ե միշա ապէ»: ծայբ զբոյց ե գաթան
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ 277
չելիսն Աստուծոյ, գոր աբար սրբոցն բարեխօ«
սութեամբ առ. իր աիրելիսն, ե զչարաչար
բեկումն ե զամօցե, զոր գանալ ժառանգեցին
փիաղան. ուրացողացն: ծւ լոշհալ: Hur fas ձայն
աւետեաց հայրապետին Հայոց Յոհաննու ն աւագ
իշխանացն, մարզպանին Սանակայ-ն «պարապե
Հայոց ն ռամկացն՝ դի մեալք միաբանութեամբ
ի տունն Աստուծոյ, որոյ ձզօր Է զօրութիւն իւր՝
գոծանային, երկիր Վադանեին միայնոյ ճշմար»
կամաց իւրոց: Եւ երանելի կաթոզիկոսն Հայոց
Յոնան ws [1 սաղմոսել ի սաղմոսէն քսաներորդէ
իններորդէ. «lnւwւ ինձ տէր ն ողորմեցաւ, A
տէր եղն ինձ օգնական»: Դարձոյց զuուղ իմ
յուրախութիւն. զերծ յինէն զքուրձ,' ե ինձ զգե-
ցոյց զղուրախութիւն։ Որպէս սաղմոս ասառցեն
Քեզ փառք իմ, ն այլ մի նս: զղծացայց, տեր
Աստուած իմ, յաւիտեան խոստովան եղէց pեղզ»:
ե. կատարեալ զպաշտօնն՝ զատիկ ուրախութեան
առնեին, նախ հոգալով զաղքատացն յագումն
նկատէին, ն ապա ինքեանք ուրախանային
ցնձծալից ուրախութեամբ»
եկեալ հասանէին A զօրքն ի պատերաղժէն,
պատմելով զնորող Աստուծոյ ղօրուժեանն J ղ-
ութիւն, շնորձեալ նոցա զմեծ յաղթութեպանն
278 -ԴՐՈՒԱԴ Գ.
անուն, ն դժ շնամեացն | զխորտակման kh զա
Sony գվիճձակն. ե փառաւորելով զԲրիստոս՝
համ բուրեին զմիմեանս ողջունի ուրախութեան,
ն անձոդ խաղաղութեան ի հանգիստ Հժմերանւոյն
մ տանէին. հոդային աո գարունն զպատրաստու-
թիւն պատերազմին:
Հ. եւ դեսպան ստիպով un Քադաւորն
վրաց Վախթանգ առնէին, տ|{ նոցա Հոն րա
բանի խոստմանցն իւրոց: եւ նա ժամավաճառ
բանիւք երկայնէր զասացեալսն իը» hk ապա
ուստեք ժողովէր Հոնս երեք հարիւր h առաքեր
բ Հայս. k չh hu անցեալ ամիս մի ի ձժմերա»«
նւոյն՝ փոյթ պատճառադրութեամբ անդրէն PIT
ինքն կոչէր: եւ մնայր աշխարհիս Հայոց ղopրու»
թիմն օգնութեան՝ Քրիստոս, J"Ր ապաւինեալն
էին ն յուսային. այ| F մարդկանէ nչ np էր որ
օգնէր նոցա:
` Առաքեր գօրավարն Հալոց Մամիկոնեանն
Վահճան յերեելի ն յականաւոր ազգն Արծրունեաց,
h Juզգս գաւառին Անձնացեաց h Մոկաց, ե առ
ազատորեարն Ռրյշտունեաց. aw jf դիտել, եթէ
որպէս յառածնումն օգնեաց Աստուած Jum
ցելոց իւրոց, ն ասէր, Թէ «Զճշմարիտ ն զարդար
օրինացս մերոց զեծաւատ նկ ղքարոզուիւն իւրա-
քանչիւր ոք ի ձէն9 քած դիտէք, ե ոչ էք կարօտ
յումեքէ ուսանել, ա (| հ զտոչորումն իբրե ղեծնոց
’ D
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 279
մոլորութենան մոդուցն տեսեք, Թէ ձրպէս վա-
տոսի), որոյ առեալ ղնեծանոցն սրբել զկալ բր»
ղովէ, ե զլարդն անշէջ յաւիտենից հրոյն մատնէ
րնծայեսցէ զինքն Աստուծոյ, ն կեցցէ. ն որ ոք
յետս ընկրկեալ յարդեսցի՝ յաւիտենից ն անանց
դեհենին եղեալ լուցկիք այրեսցի ե մի շիծցի
Եւ ես ոչ զոք բոնաբարելով քարչեմ յօգուտ
իւրաքանչիւր անձին, այլ յորդորելով յիշեցու-
ցանե ամենեցուն զփրկութիւն ե գկորուստ,
որ դիպի յայցելութեան աւուրն: Քանզի որ ոք
խոստովանի զճյմարտութիւնն՝ փրկի ի գենենէն,
ն որ ոք սայթաքեալ մոլորի յուղղորդ ճանապար»
են` զանդիւտ կորուստն կորնչի։: Արդ ոբ ոք
եոգացեալ խնդրէ զգիւտ անձին ն տենչի անման
կենացն լինել ժառանգորդ եկայք խնդրել զվբրեժ
եկեղեցւոյ Ցյնամանաց, որով թշնամանեցաւ ի
ուրացողացն: եւ որ ոք խորձիք զմարճնոյ երկիւղ
h ծառայել ցանկայք մոլորութեանն բարբան 9-
մանցն՝ բնակեցէք ի խաւարի, չեղեալք արժա
նիք հայել արդարութեան արեգակն Հրիստոս.
280 ԴՐՈՒԱԳ ֆ..
ա 4| նձ հոգդողապես բողոքոյս հատուսցէ' վարձս
արգար: վարձանատոյցն Քրիստոս»:
ծւ: լուեալ գայս պատգամ չորեցունց գա-
առաց նախարարացն, կէսքն փափաքրեայլք աջոյ
կողմանն՝ գրոն տուեալ ընԹանային ի հօտ ոչխա-
բացն ժամանել. ն ա {Pp րնդ դասակս այծեաց
ձախակողմեան հաղորդեալք՝ գնային անդգարձուշ
Bեամբ բ խաւարն արտաքին: ifs յԱնձաւագեաց
Ֆախարարացն սեպուհ, որում անուն էբ Յոճան,
ն միա նս երուանդունի, Ներսեն անուն, միա-
բանեալ ի խնդիր բարի ցանկութեան, րնդ որս
hk հաւանեալ kh այլ արք ճշմարտութեան նուիրիչք՝
գնային խառնել ի գունդն դօրավարխն Հայոց
Վահանայ Մամիկոնենի: ե. մինչդեո ժողովեալ
գնային ի ճանապարձի, մերձեալք ի քաղաքագնեօղն
որ կոչի Առեստ, ի ժամանակի քառասնորդացն
պահոց, ի մեծի շարախժու զատկին, յանկարծակի
յանզգաստից եկեալ հասանէին ի վերայ նոցա
իշխանն Անձեացեաց Սնուկ անուն ե իշխանն
Մոկաց Յոհան անուն, բազում այրուձիով, րնդ
առաւօտուն ծագել: Եւ սungա զգացեալ՝ կէսքն
պինեալք ն կէսքն Թէպէտ անպատրաստք էին,
1 f{ օգնու թեամբն Բարձրելոյն բածալերեալք՝
հարկանէին ի դիմի աներկիւղապէս. հ նախ
Ներսենճ ծրուանդունի յարձակէր բ փերատյ իշխա
նին Մոկաց Յոնանայ, h հարեալ նիզակաւ,
1UԶԱՐ | ՓԱՐԳԵՑԻ 281
օգնելով Tw ն Անձնագցւոց ` սեպհին Յռնանայ՝
յերկիր կործանէին: Ռրոյ: պսացեալ էր եթե մն
հպար աաա պարծելով դՄնձեացի սե սն է՛ն Յո-~-
հանա, BL: «Նմա, որպէս կովու, P49 BE: անուր
եե սիախ արկանել,. wf { Պա ումպիաոռյ է PI
իր", յօգուտ կամ ի աար: եւ TLL Le
տասխանի յազգակցէն Յոնանայ, յիշխանէն Ան-
ձնացեաց Սնեկոյ, Bt «Զանութրն bu բերեմ , բայց
արկծիր դու ի պարանոցն»: Որ յաղագս ամբար-
տաւակուժեան բանիցն, հարեալ կովուն եղջերբն
շարաչար՝ ընկեաց յերկիր յերիվարբեն ն կոխեաց»
ծւ զայն տեսեալ զօրացն բազմուժեանն՝ ի փա-
խուսա դառնային. գորոց զետ եղեալ՝ զոմանս
սպանանէին hk զնացեալսն փախստականս արա»
բեալ ցրուէնին աստ ե անդր եւ անդէն յայտնապէս
ճանաչեալ hk փառաւորեալ պՍատուծոյ գօpբու»
թիւնն, որ անկազմ՝ սակաւուքն զայն չափ բ44-
մութիւն ղոբացն յրուեացյ վեր ի վայրը պատմեալ
թԿչէր լ" անկարծելի դործոյս այսորիկ յամենայն
աշխարհիս Հայոց ան հզօրին Աստուծոյ:
ծկեալ ա fնունե տի սեպունն Անձնացւոցն
Յոհան ն Ներսեն երուանդունի ն արքն որ ընդ
Linum, Jpոy ձեռն արար Աստուած զնշանսն ն
զզօրութիմնասն, A ակեսեալ զնոսա սրբոյ կախ ո-
զիկոսին ՑՅովձաննու՝ տօն ուրախութեան նե
ատ արադս րնդունելիս մատուցանէին տեառն
282. ԴՐՈՒԱԳ Գ.
———— ——————— ——— - — ec mmm a —————— ——————— ——a————m——
Աստուծո ND որ շնորձհեացն n յաղթութիւնն h
բարձրացոյց զպարծանս եկեղեցւոյ միոյ սրբոյ,
ե ողջունեալ զնոսա ուրախանային ի Fրիստոս
oni + ՀԱ. a անցուցեալ զաւուրս դառնաշունչ
ձժմերայնւոյ ցրտոյն՝ հասանէին գարնանային
ժամանակի օդոյն բարեխառնութեան. լ«էին, BE
ղօր բաղում խաղացեալ գայ ի Պարսից. եկեալ
հասեալ ե՛ն բ սան մ անաս Հերայ ն Զարաւանդ qu
ւառի բազում ղօրագլուխքյ որք էին այսոքիկ.
Ս ն 4 ե Ատրներսեն, 12
pute iy որէ zd Le “ը լ Ա fie = Sw
. +— աա վին-ի-խԽոռեան, k հտրվոնասպն-ի- Uli
պեան,. ե Փդինոն Սիւնեաց տէր. ե ի սոսա
թեպետ A "տ գանոյ Լր np բ վեր՝ ա {| հրամա
նատու ե աւագ զօրու՛ն՝ փուշտիպանան uաղալր էր»
Փութացաւ kh դօրավարն Հայոց Վ անհան
Մամիկոնեան, աոեալ րնդ իը ն զսուրը հայրա»
պետն Հայոց զտէր Ցոնան, յուսալով յաղօթս
առննյ թէ ամենայն ինչ բոտ նորա համելոյ
կատարի յՍստուծոյ, ն գումարեալ զզօրսն Հայոց՝
ճեպէր հարկանել նոցա ի դիմի անդէն զայն
տեղեօք. «Թերենս "$y ասէր, Na անցանել բ" զ-
մու ժեանն Պարսից ի միծոց կողմն աշխարձիս
Հայոց»: Եւ առեալ ընդ իը զնախարարան k |
դազատպմ kh զայլ ամենայն ոամիկն, որք կամա-
Ln խնդութեամբ երթային բ գործ պատերազմին.
A չուեհալք ի Դունայ զօրքն Հայոց՝ րտ աւուր
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ 283
——Y - —— ————
օթնանացն երթեալ ձառանէին ի գաւառն յԱր-
ung ն մօտեալք ի գունդն Գարսից՝ բանակէին
ի դիւղ մի, որում անուն էր Ներսննապատ:
ծւ սուրբ կաթողիկոսն Ցոնան հրաման տայր
ամենայն գնդին Հայոց` Չերմեոանդն խնդրով
պարապել աղօթից զգիշերն ողշոյն ն խնդրել ի
մարդասէր Փրկչէն՝ բարձր առնել զանուն իբ
մեծ ի մէ9 բազմութեան ժողովելոցն ձեժանո-
սաց, տալ բաժին պարծանաց ծառայից իւրոց»,
ե զմասն ամօժոյ՝ ուրացողացն դասուչՀ եւ պյն-
պէս զօրավարին Հայոց Վանանայ Մամիկոնենի,
սքանչելի ասպե տաւն Սահճակաւ մարզապանաւ k
ամենայն գօրօքն Հայոց, J"ՐԴդոր սրտիւ խնդըե-
լվ յԱստուծոյ օգնութիւն կատարէին զսանմա-
նեալ ժամս գիշերոյն. k հասեալք ի "J"
առաւօտուն՝ սուրբ կաթողիկոսն Հայոց Ցոճան
օրձնէր զամենեսեան, քածալերեցուցանելով ասէր»
«Յուսացեալքն յԱստուած nչ երբէք ամաչեցին.
kh ընտիր անօխժ սուրբ Հոգւոյն Voղnu դոչէ Rw
մարձակաձայն բարբառով hk ասէ, «Bnյu երբէք
ns պամաչեցուցանէ, J"Ր"y սիրտս սէրն Աստուծոյ
սփոնեալ ED: Զօրացարդւք ի տէր h ի ղօրութիւն
բազկի նորա, h կարող լբՆիբք զամենայն նետս
մուխաս չարին շիջուցանել, ղերնելիս A ղաներե-
nu: եւ մ ոք է բազմութիւն զօրու անօրի-
նացն հայեցեալ զարձուրիցի ինչ. վասն զի
284: ՊԴՐՌԻՍՑ ԴԳ.:
a 2 (mm oem em mm mmm ———————————— —————————————— ——— ——— em mn cD
լինելով pնդ ձեզ Աստուած՝ բազմագոյնպս qճby
ցուցանէ նոigա, A շարժեալ իբրն գխոխւ ի uti
ն բլրոց՝ վեր ի վայը կոբուսանէ։ Արգ' օրհնեսյէ
դձեց us § հպօրին. ն ղօրագուսցէ yձեղ, առած»
նորդեսցք ե յաղթող: արասցե, նմա փառք ն
Ոբդւոյ իւրում ե Կուր Հադւոյն յամենայն Ju~
ւիտեանս, ամէն»:
տեցան ի պատերազմն. ե զինեալ գունդքն
Հայոց ընդդէմ թշնամեացն լինէր ն երանելին
Հայոց Վանան Մ ամիկոնեան յօրինել բա պատ»
շաճի զիւրաքանչիւըր կողմն ճակատուն։ Զմիշոց
առն Սահակայ մարզպանին ասպետի. ն ի կող-
ման ածոյ Թնին կարգեր ղբալղ Վահնունի նե
Պալունի, իւրաքանչիւր այրուձիով ն այլ նս յա
ւելուածով։ A յահեկէ կողմանէ հանդերձ ուխ»
տասեր կամսարականօքն ն իւր սիրելի եղբարբքն,
իւրաքանչիւր այրուձիով դնդացն՝ կազմեր զինքն:
Պատրաստեր ե զայլ արս աւագս ընտիրս այրու-
ձիով հանդերձ A վրենաւ Վանանդացւով. um
որս ն առաքեր զՊապ Արտակունեացյ զայր ոս-
- _—
ՂԱԶԱԲ ՓԱՐՊԵՑԻ " 285
տանիկ, զորդի Բաբոցի, ասել ցիւբաքջանչիթ
կողմանց աւագս, Թէ « Hu sasrer հզօրադոյն արանց,
զոր յառաֆագոյն տեղեակ եժբ զարանց. Պարս-
հաց hk պկատշաց ն ղգնդին Up Պեաց՝ abu եմ
զի դեպ ի մեզ դիմեալ գան, արդ՝ դուք մեղմով
երթայք, ն: ուշադրեալ հայեցարձւք ի մեղ. Թող
մեզ նախ լինի յարձակել. ն եԹԷ շնորձիւն Քրիս-
տոսի մեք զմեր կողմնն. շարժեալ փախուցանե մք
ad | կողմանքն Tip FA kr առածի ռչ
Ho կալ»«
տին Հայոց անանայ Մ ամիկոնէի 1h իւրաքան-
չիւը աւաղա կողմանցն, Թեպետ ե կաժէխն բատ
դունգն Պարսից յիւրաքանչիւը Թե կողժանցն՝ ոչ
wes [oe spre» pL pb phn mony, ep
Far yh Վանեունի էր` փախուցանէին: 8. bp
փուշտիպանաց սաղալրի՝ վբիպեցին ի միմեանց
popguhe bplnphան, ե մombup un fib
երիվարացն՝: բուռն hasph sy ydpdhshry ihpeg k
ham lp: ծւ srk shrew: qopued a pb Հա pg nO /
Մ ամկոնենի, Թէ աղմկեցան զօրբա Հայոց է
Leto Leib «Buoresodhiis, mot, f hp
Paudbagն hi dha% pf ֆարծ ur pus սատն րզժել»»
286 ԴՐՈՒԱԴ Գ. a
եւ նորա պզարձուրեալ՝ ասացչ եթէ alls եմ կա
բող: յիս ինչ` ապաստան յայսմ. ժամու դու մի
լինիր»»: եւ զօրավարին Հայոց Վահանայ Մամի-
կոնէի զօրացեալ սրտիւ, hk նշանաւ խաչին
կնքեալ զինքն՝ հանդերձ կամսարականօքն եր»
կոքումբք յարձակէին ի վերայ հասելոց ung ա
Pշնամեացն. ն ոչ ինչ բնաւ տուեալ կալ առածի,
այլ շարժեալ սաստկապէս զկողմն ի«ըեանց՝ ի
փախուստ դարձուցանէին. kh առեալ զեն ղզայն՝
արկանէին զմիւս hu Bեոփ ղմիծոցի կողմանն.
A արկեալ առածի զկողմանցն երկոցունց զգունդսն՝
անթիւ բազմութիւն արանց քաջաց ի փոքբ լան-
Սակողմանն դիախթաւալ յերկիր կործանէին ն
սաստիկ արեանց հանէխին ձապաղիս: Բայց միայն
վ ինն Խոռեան երկուք նս այլ զօրաւոր նիզա-
կակյօք զօրու դարձեալ ընդդեմ խիզախէր. ուր
անդէն առ նմին քած զօրավարն Հայոց անան
Մամիկոնեան սատակէր ձգօրեղապէս, ե գնտր-
վշնասպն Տապեան տէրն Շիրակայ Նեքսենն կամ.
սարական, ն այլքն ամենեքեան իւրաքանչիւր
զբազում արս քաւ ծս րնկեցեալ յերկիր -կործանէին:
եւ հայեցեալ յայն՝ գունդն Բարշղի ն ա | փախա-
տէիցն Հայոց, A տեսեալ, է բեկաւ ոյժ դօրու
գնդին Պարսից, ն երթան փախստական առածի
գնդին դօրավարին Հայոց Վանանայ՝ ոգի առեալ
զօրանային. hk դարձեալք անդրէն. ե՛ գկնի Rut
a ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 287
oe errata — ee ———— _—Շ—— D——————————— -.— — —————— overeat ce om oh
լածչացն եղեալք՝ գբազումս սպանանեին, ն
զբազումս արկեալ պռածի՝ հալածականաս առնէին:
Ե. լինէր առաւելագոյն թի« կոտորելոցն ի դնդէն
Պարսից, քան Bէ զերծելոցն փախստնեիցն. վասն
զի Զատ hu լինէր համար մեռելոցն ի տեղիս
տեղիս վիրաւորացն, քան BE կոտորելոցն ի
դնդէն Պարսից անդէն p տեղւոֆն պատերազմիչ
եւ դարձեալ գունդն Հայոց բարի անուամբ
հ բազում փառօք, [%S wաompաւ ն սաստիկ րն»
առ պատուական կաո nul Հա fn Յռնան
ք "4 | J"g
ի բանակն, փառաւորելով A օրձնելով գտուխչն
այնպիսի յազթուցեան զՔրիստոս. որոյ րնդ
առա) ելեալ յաղթող գնդին ցնծալից սրտիւ
օրձնէր զնոսա օրձնուժեամբ բազմաւ, h զուար»
ձացեալ ոգւով զօրուժեան սուրբնյ, ն ասէր կyա-
մենեսեան. «Ուրախ եմ յոյժ, ն բանիւ վճարել
գխնդութիւմնս սրտի nչ կարեմ: Բայց hu առաւել
զուարձացեւալ բերկրիմ, տեսանելով զԱստուած
bu րնդ ձեզ. քանզի յաղթութիմնս խնդացու-
ցանէ գիս, այ| hu առաւել բերկրիմ զԲրիստոս
տեսանելով գործակից Հեզ, որ ետ ձՃեզ՝ յաղթել,
ե ամաչեցոյց զհակառակորդս տրդարուքցժեան:
եւ Աստուած որ ղօրացոյցն 4ձեզ այժմ նա
ղօրացուսյցէ զձեզ հանապազ, ն եղեալ րնդ ձեզ՝
մ թողցէ qձեզ մինչն ի սաfաոծչ
ՀՌ. եւ մինչդեռ զօրացեալք ցնծալից սրտիւք
288 «ԴՐՈՒՍՓ Գ.
դարձեալ գային ի գործոյ պատերազմին, զոր
վճարել եհան ի գլուխ ազդեցութիւն վերնոյն
բոտ կամաց ծայրապետին սրբոյն Ցոնաննու ե
ամենայն զօրացն Հայոց՝ երկրորդ ուրախութիւն
մեծ ե ["-ը անկարծակի աւետեաց տարածեալ
քարոգէր րնդ ամենայն բանակն Հայոց: ծւ եկն
Վարդ ողջ, զերծեալ ի կապանացն զօրութեամբն
Սստուծոյ, եղբայր զօրավարին Հայոց Վանանայ
Մամիկոնէի, ե լցեալ այսպիսի աւնտաւոր համ
բաւով րնդձանուր աշխարհա Հայոց՝ գրոհ տուեալ
փութայր ամենայն ոք ի մեծ այցելութիւնն, զոր
` արար Աստուած աշխարձիս Հայոց. J"բոց բազումբ
առ խնդին, իբրն տեսանէին զանձաւատալի տ hr~
սիլն՝ յերկուտյցեալք հերպարան ն ոչ Kod wpe ~
իւն զիրսն կարծէին։ Բայց յիշելով զԱստուծոյ
գօրութեանն զանրընդդիմակայ սքան չելիս՝ փառս
dhe fb ն երկրպագութիւն մատուցանէ ին ամե -
Կաննարին, տրոյ կաժմելութԹեան ե երամանի
ws fbeYrows TL դժուարինք h անձնարինքն դիւրինք
bն ե հնարաւարթ» յիշելով ղցօգադարձութիւն
Տեսցին ի Բաբելոնի, ն զսառնաշէն պարիսպն
եգ իոլատ կան Կարմիր ծովուն, զգան ալն րնդ
կրունմն Ցորդգանանույ ն qանկմունասն Շրիջովի
պարսապվացն՝ wpաղամբաւ: Yյ wf hte fh JիշմուՖք
հաւատացեալ խորձրդոց դբուատիպս միայն գa~
վութեան pune ւել F աղօթիւք մատուց անել
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 289
յօժարեցուցանէին ամենաձդօրին. որ առաւնլա-
գոյնս քան առո սուրբ առաքեալն Պետրոս արաբ
զզօրութիւմնան. վասն aի գնա անձամբ միայն
ճանեալ հրեշտակին արձակեաց պգերծանել, յա-
ճում քարոզութեան կենաց. իսկ զայրն Մամի-
կոնետն զմարդ ny միայն լոկ անձամբ, այլ ն
ծառայիւք, դրամբ ն կազմածով, յամուր տեղեուց
շաձաստանին, ի բարձրաբերձ պարսպացն ն
յասպվպարափակ բազմուքենէ պահապանացնչ բն-
կալեալ իբրն զաբծուի ի թես իւրն ընդ բազում
պանցսւցեալ օժ նանս՝ ածեալ հասուցանէը խաղա-
ղութեամբ ի յերկիրս Հայոց:
Յայնժամ ծանուցեալ յիշէ ին ուխտակիցք»,
արք աստուածասէրք, զերդումն Մ ամիկոնէին
Վանանայ,—զրնդունելութիւն Աստուծոյ դարձին
նորա hk վկայութեան IA հաւատոց,—վզոր ասաց
յաւուր միաբանութեան առածի սրբոյ Աւհտա-
բանին. «Թ է արդարն, ասէ, ծանուցեալ Սատու-
dn գզբազմաժամանակեայ գքժախանձ հ գփղգձկումն
«րատի իմոյ, զոր հառաչէի J" eng հանելով ի
մոլորութեանն, hk ընկալաւ ղպտուղ շրթանց
խոստովանութեան pմոյ, ն ձաճո J եղն աժ, հնագիտխին
խորձուրդս իմ ն ուխա՝ ապա րստ pepncdմ գօրեղ
տէրուքժեսնն արարեալ յիս նշան բարի՝ տացէ
pնձ մերձ ինդ մերձ տեսանել ինձ գեղբայըն իմ
դգմարդ hk ուրախանալ»: եւ էր անուննե տն լսել
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 19
290 | ԴՐՈՒԱԳ Գ. |
հ e—————————
յամենայն եկեղեցիս Հայաստանեայց աշխարձիս,.
ի վկայարանս սրբոց, ի տօնս ե ի ժողովմունս
միաբանութեան, ի բերանոյ քահանայից ն միա
բան ամենայն ժողովրդոց, յարանց hk ի կանանց
առ հասարակ, Թէ «Զինչ բարի, կամ զինչ վա-
յելուչ, այ| բնակել եղբարց ի միասին»: 7 wn
սրբոյ եկեղեցւոյ ասէին սաղմոսելով. «Նոքա
եղաք». h «ամենայն եղծիւրք մեղաւորաց փրշ-
րեցան, ն բարձր եղն եղջիւր արդարո յնը: եւ
շնորձակալութեամբ գովաւթին ի մէ) առեսլ
ասէին, «Այլ մեք. ժողովուրդք ն խաշն արօտի
PP" խոստովան եղիցուք wn pեզ յաւիտեան.
աղդե յազգ պատմեսցուք զօրհնութիւնս բոշ:
Հֆ. իսկ յետ աւուրց ինչ բազմաց անցելոց,
տեսեալ իմաստախնդիր մարդոց ն ձանձարեղ
զսրբոյն Վասակայ, ղեղբօր զօրավարին Հայոց
Վանանայ՝ անդէն ն անդ ծանեան. Թէ վասն զի
մերձ ուրեմն էր կատարումն սրբոյն. որ ն խրնդ-
րեաց յԱստուծոյ սուրբն Վասակ՝ տեսանել
ի մարի զեկս անձկալի եղբօրն իւրոյ Վարդա,
ն ապա ղօր րղձի խնդրոյ իւրոյ բմբոնել ցնծա»
լով: եւ ամենահզօրն Աստուած եղն փութով
կատարիչ խնդրոյ սրբոյն իւրոյ, ոչ ինչ յերկա-
ԴԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 291
րեալ յապաղեաց զկամս առնն յ us (| վաղվաղակի
kh ճեպով րնկալեալ զխնգիրն, ն ածեւսլ ղեղբայրն
զմարդ ե ցուցեալ նմա ե ամենեցուն՝ եթող
տոզջամը wn մնացեալ կենդանի ծառայսն իւր,
k զսուրբ վկա յն իւր զմ ասակ փոխեալ urn ինքն
պսակել բնակեցոյց յարքայութեան խորանսն,
րնդ հրեշտակս յերկինս» `
Գային հասանէին ալնուձետն ի Ծաղկէոտն.
ն կամեցհալք urn վայր մի հանգչել ի Ջերմ կին
որ կոչի վարյշակի՝ դայը հասանէր դեսպան ի
թագաւորէն վրաց Վախքթանգայ, թէ «Փունդ
սաստիկ ենաս յերկիրս Վրաց, ն իմ տեսեալ,
Bt ոչ ե կարող կալ առաֆծի՝ խոյս տուեալ ի
լերինս Հայոց, fou ի սանմանակցութցեանն վրաց՝
Mf ձեզ»: ծւ ամակ ունէր դրեալ ի Մախ-
թանդալյ խաբէութեամբ, Թէ «ծոն գնդի հրաման
ետու դալ, A sh նս հասին. P“4ց մինչ դուք
դգայք՝ հասանեն, ե այնուձետն դուք hk մեք ն
Հոնք զնոսա կորուսանեք: Բայց թուի ինձ, թէ
ns հասանէ. նոքա իսկ վճարեն ղգործն. գի ան-
չափ բազմութեան հրաման ետու դարն:
ծւ զօրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի
hk ամենայն աա տանուտերացն ն սեպնացն
ձայոցյ վասն զի երդումն էր Աւետարանաւ hk
խաչի ընդ թագաւորին Վրաց Վախթանգայ
292 ԴՐՈՒԱԴ Գ.
յարուցեալ վաղվաղակի k անյապաղ ամենայն
գօրքն Հայոց ar արքայն վրաց հասանէին, [Pa
բանակեալք mm վայր մի ի դաւառին կանդարաց
դադարէին: Ուբ պատրողական բանիւք խարէու-
թեան Թարթափեցուցաներ Թագաւորն Վրաց
Վախթանգ զմիտս զօրավարին Հայոց Վանանալ
Մամիկոնէի ն գայլ աւագ տանուտերացն Հայոց-
մերթ ասելով, թէ «Մ իհրանայ զձեր եկդ լուհալ՝
խոյս ետ ի սահմանաց Վրաց, ն յԱղուանս փա»
խետ wn երկիւղի. ե դարձեալ՝ թէ «Զերկուպս
աւուրս հ գունդք Հոնաց հասանեն». ն անցեալ
երկու աւուրք ժամադիր խաբքէութցեանն՝ ասս
յերրորդ ն ի չորբորդ օր ձգեր զպատճառադրու-
թիւնն, ն յետ այնորիկ յայլ ի վեցն յեօթն օր»
Դարձեալ լրաեսս տայր արձակել արա ի գնդէն
Վրաց ն Հայոց. որք իշեալ ի տեղիս ինչ դաշ-
տացն՝ տայր երնեցուցանել լոյսս կրակաց բազ-
մաց ն կոճեղս ծառոց գինեալս այրանմանս, uur
խարէութեան Մ ակեդոնացւոյ Աղէկսանդրի: Դար-
Հել ասէր, afls գայ գունդն Հոնաց wn մեղ F
լերինսս, այլ սաեն, ԹԷ աստ ի դաշտիս ած ցոյց
մեղ ղծայասյ ե ամենայն բանից Ք"ց հաւատամք,
զոր £7 խօսեալ է րնդ մեզ k երդուեալ. hk aad
նունետն զոր ինչ ե հրամայես առնել մեզ՝ ա-~
մենայն կատարեմք. ասլա թէ ոչ՝ չնեաւատամքչ
թէ Հայք ընդ քեղ միաբան են. բայց Թէ արգարն
ԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 293
թողեք, ն ձեղ փոյթ մի լիցի: րդ Թէ դութ ի
դաշտն չիֆանէք, A Հոն գունդ թն, վասն pad
չիաւատալոյ, ի վեր ի յաշխարհեն չշարժին ուրեք,
h Մ իձրան դառնայ A զՎ իրս աւերէ՝ ինձ ձեր
եկք զինչ օգուտ է»:
ծ. Հայոց գունդն, վասն զի ուխտադիր էր
ընդ թագաւորին Վրաց՝ զոր ինչ գամ մի ասեր
երկիւղի զամենայն կատարել: Զի Թէպետ ն տօթ
Ձարմանայնուչ եւ Jիշխանացն Հայոց ոմանք nչ
յածող համարեին զեծս գնդին Հայոց ի Վիրս.
զոր Թէպէտ ն բազում անդամ ասացին չհասա
ծ. իջեալ գունդն Հայոց ի Վիրս ե բանա»
կեալք յառածագրեալ տեղիսն, hk չե hu անցեալ
աւուրք երեք կամ չորք՝ դայր հասանէր Մ ինրան
ն բանակէր դէմ յանդիման բանակին Հայոց,
անուանեն. ե բանակն Հայոց չուհալ JI տեղի
հեռագոյն ի բանակէն Պարսից, ն առնէին զիւրեանց
օթնանին տեղին» ծւ բազմաց ի գնդէն Հայոց
ի գիշերին յայնմիկ, մոռացետլ զերկիւղ ուխտին
Աստուծոյ, h զահաւոր երդումն Աւետարանին
ՈՒՍ Դ.
294
———։ —-————— —
խօսեցան ընդ իւրաքանչիւր ոք սիրելիս զօրացն
Պարսից) Bt «Մ եք ի բոնուժենէ զօբավարիս
Հալոց Վանանայ hk nչ սրտի կամաւ անկեալ bp
յիր» յայս, արք թուով. բայց միտք մեր ն խոր»
հուրդք առ ձեղ են. ն գիտեմք, եթէ ի ձերմէ
ծառայութենէ ship ելանելոց, wf վատ անձանց
մերոց որսացեալ աճեցուցաք ցայժմ զվնասս ի
մեղ: Բայց արդ՝ եԹԷ չյիշիցէք զայս բանս մեր
երբեք, ն առնիցեք մեզ Թողութիմն՝ դուք իշխե-
ցէք: Այլ մեք վաղիւն, յորժամ ի կոուռոյն տե
րնդ մեզ փախուցանեմք ի գնդէս»։ ծւ ընկալեալ
զբանսն:
ծւ ձասեալ ի վաղիւն ի տեղի պատերազ»
զօրավարին Հայոց Վանանայ ն ընդ այլ ասաղ
«lu եղե մեղ կռուելս այսօր րնդ զօրս Պար»-
չկարեն կալ առածի, բայց Թէ այսօր նս հեղգա-
ցեալ էր մեր՝ գալոց էին Հոնք ն զանուն յաղ-
էին»: եւ մինչն ցայն ժամ նս յերկարեալ խարեր
պատիր բանիւք:
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 295
ouu արքային վրաց զօրավարն Հայոց Վահան
Մամիկոնեան, ծանուցեալ ե զժուլութիմն գնդին
Հայոց, գոր տեսանէր լբեալս hk մեղկեալս ե n§
ինչ բնաւ նմանս ա ("ց ժամանակաց փուքժ ոյն
ն յօժարութցեան, սակայն զգունդն զօրացն կազ-
մէր Մամիկոնեանն Վանան բոտ օրինի ճակատուն
պատրաստութեան. h տուեալ զկողմն ածո ի
ձեռս Բարշղի Վաննունւոյ ն Սատոնի Գարեղինի,
hk զկողմնն անհեակ տակը Վախխժանգայ արքային
Վրաց, ե զմիշոյ կողնն կազմէր զինքն երե-
քումբք արաժրքն որդւովք երանելւոյն Արշաւրայ,
ե երանելեաւ. տերամբն Գնունեաց. ն զերանելին
ասպեւտն Սահակ hk զՍիւնին Բարդէն րնդ JE 9
իը ե Բարշլի կացուցաներ:
ն. մինչ չն դիմեալք ի կոխ, այլ կային
ճակատեալք երկոքեան կողմանքն դէմ ընդդէմ
միմեանց, Պարսից h Հայոց, ն որ զնահատա»«
կութեան պսակն րնդունելոց էին յաւուրն՝ եցոյց
վերին զօրութիւնն հայեցող w$op մտացն. hk
յառած քան դնատարումնն՝ յայտնապէս անծա»
ծուկ զանագնափոխութիւն երեսացն ի մանկա»
նացու բնական տեսչութենէս ի լուսափայլութիւն
վերին զօրութեանցն կերպարանի, ն մանաւանդ
ղքածութիմնն առնն զմասակայ Մամիկոնէի,
զեղբօր զօրավարին Հայոց Վանանայ. որոյ փա»
ոռոաւորեալ երեսքն լուսով փառացն Աստուծոյ,
296 ԴՐՈՒԱԳ ՓԳ.
մինչե բազումք յրնկերակցացն որբ նիգակակիցք
փառաւորելոյ երեսացն Վեծի մարգաբէին Մով-
սէսի, nչ հանդարտէին: Զոր ն իբ իսկ եղբօրն
մեծի զօրավարին Հայոց Վանանայ տեսեալ ե
թէ սա յինքնն ե ի զազրալի կենցաղոյս այսօր
MIFLUL kh փոխեցաւ յայն բանակ գուարթժնոցն,
Պարսիկք, dէպէտ A զօրավարն Հայոց Վաճան
դարձուցանէին ի փախուստ, մինչն տարեալ ան»«
ցուցանէին զբազումս ի զօրացն Պարսից յայնկոյս
կուրն գետոյն, hk դրազումաս ի զորացն Պարսից
դնդէն Պարսից յերկիր կործաներ. որե բեկաներ
նիզակն իւր յանկարծակի. ն քածին Մամիկոնենի
Վասակայ ելեալ ի խնդիր այլում նիզակի ն
գտեալ՝ դառնայր անդրէն փութանակի ուրախա-
ի խնդիր էր այլում Կիզակի. ն բախի Մամիկ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 297
— — —_— — — —
նենին Վասակայ ձայն ի վերայ եղեալ ասէր.
«Փութայ Ներսեն, դտանել նիզակ, A դարձիր
եկ արադ. քանզի ոչ երբեք կարեմք գտանել
Ժամ սքանչելի այսպիսի վաճառու, nef ման
զպանմաձծութին ն առժամանակեայս զ լաւ իտենա-
կանն ն ապականացուս զանապականելի կեանսն.
վաղվաղեպ, քանզի shմp կալոց անմահք. գուցէ
վրիպեալ յանուանի ն ի փառաւորեալ կատարժմա»
նէս՝ անանուն ն անպիտան մանուաժմբ ելանիցեմք
է կենցաղոյս»: ծւ զայս լուր ի սրբոյ առնեն
Վասակայ Մամիկոնենէ՝ ձաւաստի երդմամբ
պատմէր մեզ բազում անդամ ինքն տէրն Շիրա-
կայ Ներսեն կամսարականն:
| եւ մինչդեո զօրավարն Հայոց Մամիկոնեանն
Վահան այսպէս մրցեր հանդերձ երանելի եղբարբն
Վասակաւ ն երկոքումբք որդւովքն կամսարակա»«
նին Արշաւրայ՝ յանկարծակի փախուցեալք առ
ե Վրաց. որոց բազումք ի նենգաւորացն աղա»
զակէին աո միմեանս անհանգիստ, Bէ «Փախեան
Հայք, անձնապուրք լերուք»: ծւ վասն զի ոչ
ըստ փութոյ ն յորդոր խնդրոյ շնորձէր ի ժամուն
վիճակ մարտիրոսութեան ի վերին զուգակյոող
աջոյ ամենագիտին, րստ ծածուկ ն անքնին իւրոյ
կանխատեսուժեանն՝ քածի զօրավարին Հայոց
Վահանայ Մամիկոնէի ե այլոց րնդ նմա ուխտա-
298 | ԴՐՈՒԱԳ. Գ.
—_—— = ——— — - —— a emma
պահ րնկերացն, որ ախորժելով տենչէին բաժակի
մարտիրոսուժեանն, ն չգտան արժանիք), դար-
պատահեր Բարգենայ Սիմնւոյ, անկելոյ ի զօ-
բացն Պարսից կարեվեր. զոր հեծուցեալ ի վերայ
ն բնդ սրբոյ քաշին Վասակայ Մամիկոնենի, ն
կատարեցան յաւուրն՝ ն անուանքն ե՛ն այսոքիկ...
հսկ զօրքն ամենայն Հայոց, րնդ որս ն
իւրեանց Վախթանգաւ, վատնեալք ցյրունին.
զորոց զկնի հետամուտ եղեալ գունդբն Պարսից՝
զբազումս կոտորեին, ե բազումք յայլ ե այլ
տեղիս զերծեալ ապրեին»
Բայց գծրանձատն կամսարական, սաստկապէս
վազս առեալ երիվարին իւրոյ ընկենոյր, ն հա-
սեալ Պարակացն, մինչդեռ էր հետիոտս՝ կալեալ
ածէին առ Մինրան. զոր տեսեալ Միներանայ՝
խստութեան, ն կապեալ տայր պահել զգուշու-
թեամբ. ն ուր երթայը յաշխարհիս Հայոց` ընդ
ի«բ շրշեցուցանէր: Ընդ որս կալան ն սեպուհ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 290
մի Սիւնի, որում անուն էր Յազդ, ե զայլս
ոմանս ի Վրաց աշխարձէն:
Հh. Ւսկ զօրավարն Հայոց Վանձան Մամիկո-
նեան երթայր առ վայրը մի յամրագոչյն տեղիսն
Տայոց, ուր ե սինլքորք փախստեիցն Հայոց առ
նա ժողովէին ե այլք յաւագ նախարարացն Հա
Jոց» այլ կամսարականքն երկոքեսպն ընդ նմա
իսկ էին միշտ, ն անքակ ի նմանէ ն միաբան:
Զորոց qhետ եկեալ Միհրան դնդամն իւրով ն
Ջանայը կամ սպանանել պատերազմաւ, ն կամ
ունել հնարիւթք, ն կամ հաւանեցուցանել hk
նուաճել:
եւ էր բանակ սաստկուքեան ղօրուն Արեաց
ի գեօղն որ անուանի Դու, ի սանմանակցութժեան
Պարսից ե Հոռոմոց. ն զօրավարն Հայոց Մա
միկոնեանն Վահան մերձ ինա իբրե երկուք
հրասախօք, ի գեօղ մի որ կոչի Մկնառինճ,
արամրք որպէս ԹԷ Տարիւրովք ե թերնս սակա
Lուք h կամ Jոլովիւք:: եւ Մ ինրան այն չավ Bure
զարօքն առ նա բանակեալ էր մօտ, ն. տեղին
ուր զօրավարն Հայոց Վմանան Մամիկոնեան էր՝
միշխանութեանն Պարսից Թագաւորին էր ւ
այնչափ սաստկապէս զեղեալ էր Աստուծոյ զմեծ
շնորհ զօրութեան իւրոյ ի վերայ- քաշի առն
Վանանայ Մամիկոնէի, զի ի մե) այնչափ բազ-
մութեան գնդի ն ի զօրաւոր քաշորերոյ՝ դողա
300 ԴՐՈՒԱԳ +.
——— ete a em mmm om mene om me — mm room tm em nm me mn eo ree me aan mmm owe oot enon
ցեալ սարսեալ կայր Միձրան դնդաւն, փակեալ
ընդ երկիւղագին ահի վերնոյն, ե չիշխեր դիմել
ի խաղաղութիւն, ասելով, Թէ «Մի կորնչիր, ե
յարքայից արքայի ի ծառայութենն մի ելաներ,
հնազանդութիւն եկ Bադաւորին, ն հս միջնորդ
լինիմ. քանդի վասն իւրոյ բարերարութեան սիրե
զիս, ն բանից իմոց լսէ. ե ես աղաչեմ զժագա-
ւորն, ն հաշտեցուցանեմ րնդ pեզ, հ ինչ nf
արժան է #1 Քեզ՝ Jանամ՝ զի ww JD:
be սպարապետին Հայոց Վահանայ Մամի-
կոնէի պատասխանի արարեալ ասէր ցՄ իձրան,
եթէ «Սրեաց տեր որ լինի` արդար աչօք պիտի
նայել յամենայն մարդ իբրն զԹագաւոր, ն ար-
դարապէես տեսանել h արդարապէս լսել, բոտ
արժանի Թթադաւորի: Բայց: այը: Թագաւոր, որ
ուղիղ աչօք չայի ի ծառայս ն ուղիղ լսողու-
Bեամբ չլսք ուրուք զբանս, ek | համակ բո
իշխանութեան վարի, ն ոչ ըստ արժանի իրաւանց
քննութեան, այլ առաւել հս որ կարի դժնդա-
sop h լել ա", ականֆօք՝ ծանը է ծառայու»
. ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
301
թիւնն այն h դառն, ն վտանգ՝ npում ns ոթ
կարէ կալ առածի: Վասն զի անր, որ յիր ի
ծառայից գլաւ ն դվատթար չգիտէ ընտրել, ե
զպիտոյսն ոչ կամի այնպիսին լաւ ծառայի
տեր դժուարաւ կարէ լինել: Արդ՝ Հայոց աշխարձպս
ճրպիսի մեծ ե պիտոյի այշխարե է. ն արդ ցոյց
Bնձ այր մի յայսպիսի աշխարհի, որ ԹԷ առաշ
ւելաւ Bագաւորութեաչժբ արժանաւորապէս Bui
սեալ է ի տանուտէրուիւն. “|| ռորեար աւազակ
գան զայնպիսի մեծ Թադաւորութիւն խարեն, ե
րնդ կրակի փառս գնեն ն տէրութիւն. ն ի ձէնջ
ն յանթԹեղ զաղբ իւրեանց արկանեն, ն գվաճա-
ոականն ն զվանառն ի միասին Թշնամանեն։ եւ
8s 4 { լաւութիւն hk քածութիչճն h միտք k դիտու-
Թիմն, որով աշխարհ շինի ն միշի լինի արխ
չինդրի kh արձհամարձեալ է. ա y| պնպիստուն ն
անցեալ յարդի, հ դուք առ ճանաչողս ունիք
ձեզ: լուեալ է Pr» որ Մ ինրանդ hu, h ամենայն
Պարսից՝ զբանս զայս Արեաց տնառննն ի Պերոգէ
առածի ամննեցունց յատենի, Bt «Այբ վատ ե
դունդ անպիտան Ասորի է. բայց քան պԱսորի:
302 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
եւ nչ արդեօք լաւ էր ման քան : ղայն լ"
յայնպիսի Թագաւորե: ւ արդ իմ երկուս կուս
արարեալ է ընդ րի մարդկան, ն երրորդն այս
է որ րնդ քեզ արարաք. ե րնդ որս զերկուս
կոիւսն արարաք՝ րնդ այնպիսի երնելի ե քա)
մարդկան կոուեցաքյ զոր ինքն Արեաց տէրն նկ
ամենայն Արիք ճանաչեին, ԹԷ ձրպիսի որեար
էին: Եւ ommu {1 մարդոյ մեղ չէր օգնեհալ, Հոնի
բայց միայն այս Հայոց, զոր դուք գիտեք, սոցա
վճարեալ է զայնպիսի մեծ դործ, զոր դուք ամե-
նայն Արիք [Mp hk տեսէք. kh nչ բազում ա f~
րուձիոյչ ա y{ հարիւր արամբ h hf հս նուազի
unpop+ ծ. յայսմ կոուխ մի այս դղմտաւ ածեալ
պարծիք, Թէ աւելի ինչ քածութեամբը յաղթեցէքք
մեզ. ա || ի մեր երկպառակութենէ ե-ի նենգելոյ
եղն մեղ նաս: Զի է էր այս հայ գունդ, Jո"Րրով.
վերայ ան ե երկիւղ էր, որպէս. Արեաց տեաոն
իը ծառայի վերայ, hk իմում ձեռին այնպէս
էին, որպէս րնդ իմ նախնեացն ձեռամբ, ն նաշ
մարձակապէս իշխէի զվատացեալսն ի կոուի
տամբ kh hենօp հարցանել ն գլխով պատիժ աn~
նել, ն քածացելոցն կարէի բարի առնել ե պատիւ
տալ՝ ցուցանէ ի Արեաց տեառն.ն ձեղ ամենեցուն,
թէ հր կարի գունդ յԱրիս անուանի էր հ լաւ.
——— —- ——_—————— _—— —— — ————_
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 303
բայց եթէ լաւագոյնք նս ն քաք չերենին՝ այլ
ի խոնարհ սակաւ մի k նուազ չտայի երնել:
Բայյ արդ՝ զոր Հեր ի վատ mn naմdէ ն` անպիտան
ի մարդկանք աշխարձիս Հայոց իշխան կարգեալ
էջ՝ դոքա ըստ իւրեանց յետնութեան կորուսին
յաշխարձէս Հայոց զքածութիւն ն զանուն բարի
ն զլաւութին։ Զի գնդի, որոյ զօրագլուխն վատ
է դնդին լաւ լինել չէ հնար, ն աշխարհի, որոյ
իշխանքն յետին են աշխարձեին այնմ անձնար
է յառածադէ մ ն անուանի լինել:
«Իսկ J" զագս իմ դուք ամենեքեան գիտէք,
զի ի ծարցն իմոց ես տղայ մնացի. ոչ զվաս-
nb, L ոչ յանցման նոցա հաղորդ ինչ էի: Բայց
ինչ bu յանձինս զգացի, IA ձեզ Արեաց տեառնն
արբանեկութեան արժանի եղէ՝ ի մտի եդի առածի
Սատուծոյ ն մարդկան արդար մտօք տեառն ն
ձեղ ծառայութիւն առնել h արդար վաստակա
վաստակել: Եւ որչափ ես զլամն ծոգայի ն ի
ր" վաստական յաւելուխ՝ k վատ անարժան
իշխանքդ Հայոց զինչպետ բանսարկութիւնս առ»
նեին, ն դուք անքնին մտօք լսեիք ն րնդ իս
չհայէիք ուղիղ: ածի զմտաւ, ԹԷ զինչ արդեօք
այլ ծնար դոյը, որով ես կարող լինեի գԱրեաց
հթԼ գտանեի ինչ ոչ պարգնս՝ գոնեա լոկ աչօք
304 — FՐՈՒՍԳ
_————-—— — — a— ——— - —— ——RRR
ուղիղ ձայէին ընդ իս, ն շատ էր ինձ ծւ իրը
F վաստակսն, գոր վաստակէի բտ իժում գիտելոյ,
թերութիւն ինչ nչ տեսանէի, h առաւելս ինչ
յաւելուլ ն վաստակել չգտաննի հնարա, h զ շնա-
մեացն բերանս ի բանսարկութենէ func; ոչ
կարէի, ն տեառն ն ձեր ականծբ ի րաց էին ի
լսել զստութիւն ն չխորձել վասն իմ ուղղակի,
h իբրն ոչ ինչ դտի պատճաոպնս ծանը տրտմու-
թեանն որ կրէր յանձին իմում ի սպառ, ն
փախչել յաշխարհս չկաբեի՝ խորհուրդ չար ի
մատի արկի, h անձամբ զանձն սպանի. ն երանի
եթէ լոկ զմարմինս էր սպանեալ. "| bru զնոգիս
ն գմարմինս F միասին կորուսիչ Քանզի ուրա»
ցայ զծյմարտութիւնն զոր դիանի, Թէ ստոյգ
Աստուած է արարիչ ն տէր ամենայնի, ե երկիր
սագի ստուցեան h մոլորութեան. զոր այսօր
առածի hp ե առածի ամենայն աշխարհիս խոս-
տովանիմ, Թէ ստութիւն Է ն աղտեղի խարէու-
թիմն: եւ jետ կործանմանն յորում կործանեցայ՝
մաշէի յերկիւղէ զամենայն օր, Թէ գուցէ մե-
ոանիցիմ սովին dhղop ե կորնչիցիմ զյաւիտենտա-
կան կորուստն. կալեալ ի բոն գոգի իմ ՝ ի բաց
մերժեցի զերկիւղ Թագաւորաց , ընկեցեալ յանձնէ
կոխեցի զուրացութենանն խիղճ ն լոշւսաւորեցայ:
Այսունետն ուրախ եմ ե ատ րաստ հալածանացյ,
աղքատուքժեան, վշտի ն մանուն, դի որում kt
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ 305
դիպի Քբիստոնէութեամբ՝ ուրախ bf ն անահ:
«Rujy 4 զոր խօսիսդ՝ ն արդարն կարես
առնել, ն burs slop թագաւորն նուաճել պմեզ՝ ե
Leeper pub qr thon ն գքրիստոնէութիւն շնորհէ
ա Հայոց, ն զաղտեզի վաճառդ ձհատանէ
յաշխարձէս մերմէ, գոր անպիտան A վատ մար-
դիկ գնեն ի ձէնջ խարնութեամբ, ն ընկալեալ
ծաղրը առնեն ե géky kh պմոխխիլն. ե զմարդ ճա-
Les bp գլամն h գանոչիտան, hk գործ խնդրէք
յիւրաքանչիւր ումեքէ, ն ոչ կատակաբանութիւն.
ն ի գործ հայիք՝ տալ ըստ վաստակոց զծատու-
ցումն, kh n$ ի լկտէբանութեան խարէութիւն.
ն կարեք գրել ն կնքել, ԹԷ ի մերմէ բոնութենէ
ելն ձեբ յանյումնդ, ն ոչ ի ձեր ստահակելոյ ն
յանդգնութենէ, A թողուք։ hk զտոհմիկն աո տոն
միկս ունիք ե զվատտոնմակսն առ անտոնմակա.
ն Թէ այդպէս նուաճէք զմեզ մեր բնիկ տեարք
էք h հարցն մերոց ե նախնեաց, ն մեք ծառա-
յութիւն առնեմք kh հպատակ լինի մք: Ապա եթէ
Sոfնպէս դյետինսն wn լաւսն ունիք: ե զլաւսն
[hme տանիք» h աղտեղի մեղաց վաճառք զիշ-
խանութիւն աշխարհիս, hk ոչ րստ իրաւանց
հայել յորժանաւորպան ն ի պիտանիսն տավ ք՝ մhp
որ ապստամբեցաքն՝ "9 եթէ գիտենաք, եթէ մեք
Արեաց առածի ինչ կարեմք կալ, գին գմեր
տատ ուապանացս nd դիտնւմք ե դԱթեաց այնպիսի
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 20
306 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
— - —_~- —— ————————
մեծ ե անհամար գնդի h ուժոյ ղսաստկութիւն.
Fy միայն զմեռոանելն եդաք առածի, hk նմին
պատ րաստ եբ. kh առաւել hu ուրախ bp, զի
զանուանի ն զրա 14 մեոանիմք քՔրիստոնէու-
եամբ, քան Bt ուրացուժեամըբ դնել զանցաւոր
փառս, ն զյաւիտենից կորուստն ժառանգել»:
4.9. Եւ մինչդեո Մ ինրան hk զօրավարն Հա
J"g Վահան Մամիկոնեան զայսպիսի բանս րնդ
միմեանս խօսէին՝ յանկարծակի դեսպան հասա
նէր F դրանէ h ստիպով դՄ ինրան F դուռն կn~
չէին: եւ նորա տուեալ ամենայն բազմութեամբն
գնայը ճեպով ի դուռն, առեալ րնդ իւր զկա-
պեալն Հրանատ kh դերանելին Ցազդ hk զայլ կա-
պեալսն: Զորոց զհետ երթայր տրտմութեամբ ն
բաղում փութով սիրելի եղբայր Ննորուն, տերն
Շիրակայ ներսեն, արամբք րնտրելովք, որոց
տեսեալ զանհնարին անսպառ ողբումնեն Ներսենի,
սիրով խանդաղատեալ, զբարիս նոցա յիշելով
երթային րնդ նմա: Որոյ Jopէ ունելոյ զծրանատն
Պարսկացն՝ ns էր եղբօր նորա Ներսենի տեառն
Շիրակայ դադարեալ ի լալոյ, ն ոչ էր հանդգու-
ցեալ ի վերայ անկողնոյ, ն ոչ ճաշակեալ հաց
առանց արտասուաց: այլ h ցոր ճաշակէրն՝ arr
չարի դառնացեալ լինէր բերան նորա: ծւ եր-
թայը զետ դնդին Պարսկաց, ածելով զմտաւ,
Թէ 4 դիտէ, լրտեսեալ ուրեք ի ղատագոյն Թեի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 307
գնդին՝ անկեալ ի վերայ կարասցե զնա զերծու-
ցանել. ն lyf է nչ՝ գոնեայ hu դիպեալ մահնու՝
բաղում անդամ օթս ղնետ, ն ոչ ինչ կարայեալ
գտանել հնարս, ն մերձեալք որպէս Թէ օթնա-
Պա միով ի սուրբ տեղի տան նահատակին Գրի-
դորի F դեօղն որ անուանեալ կոչի Բագաւան, k
տեսեալ Կամսարականին Ներսենի զտեղին նանա»
տակին Փրիգորի, ն յիշելով զտրտմակցութիւն
սրբոց ընդ վշտացեալս, ն զծամարձակութիւն
սրբոյ առն Գրիգորի un Սստուած՝ ձայն UU ~
տիկ բարբառոյ հանդերձ արտասուօք արձակեալ
urn այրն Սստուծոյ՝ աղաղակեաց ասելով. «SEpր
Գրիգոր, որ զսաստիկ մեգ ամբարշտութեանն
մեղաց մերոց մերժեալ փարատեցեր յաշխարձէս
Հայոց, փարատեմ ն զիմ սաստիկ մեգս տրրա-
մութեանս ի սրտէս, ն շնորձետ ինձ գանձկալի
զեղբայրն իմ տեսանել առող) առ խս. քանզի
Տնարաւոր Է Աստուծոյ ամենայն, ե զբո խնդիր
Քած ախորժելով կամի լսել ե կատարէ»: Եւ այս
պես մեծաձայն բարբառով ն ողբալով աղաղակեաց
դորիոս. ոչ Թէ բերանով բարբառներ, այլ սրտիւն
աղաղակեր։: եւ նորա լուեալ վաղվաղակի ասաց
ցիրիստոս, ն փրկչին Սատուծոյ անդ ն անդ
Տանեալ զկապեալն ծրանատ ի շրֆափակ զգուշ
308 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
—Շ ee —— c———— ————0o—e————— —
լութենե պաճապանացն, արձակեր խաղադու-
թեամբ առ սիրելի եղբայրն իւր ն յաշխարհ:
Յայնժամ տեսեալ զաներկիւղատքս ե գքա-
Ջարբար ելս կամսարականին Հրանատայ՝ դօրա-
գլխին Արեաց. Մ իհրանայ ե այլ աւագանւոյն. fr
րնդ նմա էին երաման տային ածել գերանելի
սեպուհնն Միւնեայց գՅաղդ ի նմին աւուր զառա-
Sh իւրեանց: be սկսան ապտիւ խօսել րնդ
նմա նե պատուհասել, afls է, պսեն, հնար hhwy
մարդոյ, որ բազում ասս ե չարիս առ խր
իսկ նմանի մարդիկ գործեալ իցե, Թող Թէ առ
աէրն Արեաց, որ աստուածանման է ե իշխա-
նութիւն ունի ի վերայ ամենայն մարդոյ սuա~
նանել k կեգուցանել: Արդ ղխասակար Հրահատ
հե գարժանին բազում մահուց, զոր րստ նորա
ծար գործոցն պաշարեալ մեծ փառացն արքայից
արքայի՝ hm ի ձեռս մեր, ղոր hk մhp BEubw [a
խնայել կամեցաք հ ապրեցուցանել, սակայն իւր
մահապարտութեան գործոցն որսացեալ զայրն
չետուն լինել նմա արժանի թողութեան, 4s ff
վաղ ն կամ անագան կորուսանեն զնա. քանգի
ի մեծ ն ի հզօր իշխանք ոք փախուցեալ Bf
կարէ գանձն Թաքուցանել, Bող Թէ փախուցնեալն
յաստուածոցն ուր կարէ Bաքչել ն ասել: Արդ
h գու րնկեր նորին ջար դործովք մահապարատու»
| թեամբ ո $ իւիք կարես գտանել հնարս փրկու»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 309
թեան անձինդ ն ապրել, բայց Թէ ապա փնկալ
ի կրակ պադանիցես երկիր արեգական, ե նոցա
բարեխօսու ժեն ամը դտանիցես թողութիւն ի թա-
գաւորէն, hk կեցցես: եւ hp խնայելով ի քեզ՝
տամք զայսպիսի խրատ քեզ. վասն զի կաժիմք
զկեանս Ք" hk ns մեռանել»: ի un յն միտս Jom
բեցուցյեալ դրգոնը բազում ան դամ պատգամա
ւորօբ ե Թղթովք, էր երբեք ե յորժամ ինքն
աո. ուագսն Պարսից լինէր ի բանակի, անօրէն
իշխանն Սիւնի Գդիձոն, ի վերայ երանելի Սիմ»
ւոյն սեպհին ՑՅազդայ, իբր զծարկամ hk զնա»
խանձոտ եղբարց, ն ոչ զի ուրացեալ ապրեսցի,
ա վ| զի ուրացութեամբ մեոցի վատանուն:
եւ լուեալ զաչս ամենայն բանս երանելւոյն
ՑՅազդայ ի Մինրանայ ն յայլ ամենայն աւագան-
Ln fն Պարսից, ծանուցեալ զկամս ն զխորձուրդս
զանօրէն զեղբարց նոյն ի-րոյ Գդիհձոնի՝ սատա
խանի տուեալ ասաց, Bt «Զժամանակաւոր
պմարճնոյ կեանսս Bէ վաճառէր ոք, hk հասաներ
ua գնել ն կեալ, յաղագս ցաւոց մարմնոյ h
սիրոյ կենցաղոյս տայի արդեօք զամենայն ինչ
բտ աղքատութեան իմոյ դիւտի ն դնէի. Բ"4g
գյաւիտենից պատուձասն ե զանշէ) գենենին
սպառնալիսն գնել րնդ կարասւոյ՝ յոյժ անմ տուտ
թիւն է. մանաւանդ գի անյայտ Է երնումն
վաճառուն. քանգի ոչ ոք գիան: գկեալն իւր»
370 ԴՐՈՒՍԳ +.
զնեռոին A զմօտեալն ի դուրս. գուցէ գնեար
խնդայցե, ն ի վաղիւն վախճանեալ յուղարկիցի
ի խաւարն արտաքին: Այլ զայսպիսի աղտեղի
ն կորստական վանառյ Bt ուրացեալ էր իմ,
ընդեր այժմ դնեի զդա վասն կելոյ, այլ վաղ
իսկ առնուի հանդերձ փառօք ն մեծամեծ
զսոյն համարեալ լաւ ն պատուական՝ ասէ, ուրախ
եմ ն խնդամ վախճանել քրիստոնէութեամբ,
թեամբ, ի յաւիտենից անվախճան պատուձասին
լինել ժառանգաւոր»:
Եւ լուեալ զայսպիսի բանս անօրէն դատա»-
ւորացն ի սրբոյն Յաղդայ՝ սրով կտրել զգլուխ
Գրիգորի, ի դեօղն որ կոչի Բագաւան, ի Tu
որ անուանի Նպատ. dow սunւրբ տեղի մատրանն
որպէս երկու քարրնկեցօք: եւ կատարեալ սրբոյ
դէն ի սուրբ մատրանն Փրիգորի:
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 311
hk կատարեալ զուխտ պատ արագաց ի Վաղարշա»
սյա քաղաքին, հանդերձ բնդ իը ուխտապահ
նախարարօքն h ա {| գopopն Հայոց, ի տանն
Աստուծոյ ն F վկայարանս նահատակեալ կուսա-
նացն, զուխտս պատարադաց k ղսովորական
Պունրս րնծայիցն Աստուծոյ: h նախ հոդացեալ
ղաղքատաց դարմանս՝ ասա մեծաւ ցնծութեամբ
ուրախանային ն ինքեանք, փառաւորելով զԱս-
տուած: եւ չուհալք անտի երթեալք հանգչէին
ի բնական ոստանին Հայոց ի Դունի, մինչ
դղաւուրս ցրտաշունչ ձժմերայնւոյն սառնամանեացն
անցուցանէին: |
եւ մինչդեո կամէին հանգչել առ սակաւ մի
L ողի առնուլ յաշխատութենէն՝ դային յանկար-
ծակի ի կողմանց Վրաց արք դիւաղգեցիկք ն
խելաշուրծք, խօսելով բանս սուտս կ տեսիլս
խարէութեան, զոր ոչ էր տեսեալ, F կործանումն
zk յերկպառակութիւն զօրաց նորին՝ wn զօրավա-
րին Հայոց Վանանայ յոստանին. ` հ ասէին ցա-
մենեսեան, է «9 են ն կենդանի սքանչելի
ասպետն Սահակ ն քած սեպունն Մամիկոնեան
Վասակ. hk մեզ Jղեցին PITY A ձեզ, Bt «F փախչելն
ձեր F կոուոյն վրաց՝ մնացաք kp ի կոուատեղն,
խոցեալք կարէվէրք. A րտ Աստուծոյ ազդեցու»
եանն, ի սաստկութենէ ն ի կարնոր վիրացն,
զոր ունէաք ի մարմնի մերում՝ մերի F ung k
312 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
մերթ անձնքարշաւթեամբ հասաք առ միմեանս,
ն ձոլովեալք անկաք ի խիստ Թաւուտ Թուվփա
դժնկաց. ն կացեալ ի վերայ մեր ըստ Աստուծոյ
ցուցակութեանն առն միոյ քանձանայի ձոգնորի
ի Sեղացն անապատն, ն ի նմին ժամու բարձեալ
ի մենՉ զմի մի րստ անձին տարաւ ձեռի ի
տեղեացն որպես պարսկա միով հրասախաչափվայւ.
skh hu գիտելով, թէ ” np pgbե մք hk կամ յորմէ
գաւառէ, այլ ըստ առաքինութեան իւրոյ՝ իբրե
զարս յաղագս Աստուծոյ վիրաւորհեալս՝ ապրե-
ցուցանել զմեզ. կամեցեալ, ն կամ դիպեալս
վախճանի ամփոփել զոսկերս մեր յօգուտ ձոգւոյ
իւրոյ տենչացեսլը. ն ապա որպէս անկասկած
տեղի հեռացուցնալ զմեզ ի տեղւոծէն առն ե
լինէր անձողացեալ: Շրթեալ այնուձհետնե ի վան-
կունսն իւԸ՝ բերէր մեզ կերակուր ինչ դուզնաքեայ
նե Չուր, ածեալ րնդ իւր ն մանուկ մի միւս նս
|» h մատուցեալ մեզ աղաչէր ճաշակել. ն մեր
ընկալեալ ըստ կարի զկերակուրն ի ձեռանէ սրբոյն
Չամբելով՝ զօրացաք սակաւ միչ եւ նորա դիտա
ցեալ, ԹԷ սակաւ մի բերեալ ոգի բացաք զաչս
սկսաւ նա այնունետն հարցանել զմեգ, է ուստի
էք ն կամ յորմէ դաւառէ. քանզի ձեղ ձեր ն
կերպարան ազատս կարծեցուցանէ զձեզ: ծւ
մեր զառաքինութիւն զառնն տեսեալ զստոյգ
իսկ ինչ պատմեալ ասայաբ նմա aմէն9 յանուանէ,
։ ԴԱԶՍՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 313
ae — mmr ———— _—— ol —— nD — ————————
P/ Tenn prams | լունալ՝ ban իաուս Աստուծոյ. k թողեալ
ւ fq պմանուկն , դնա Jf ի մէն 9 f Ի
իր ծ ի միաում նս գիշերին ածեալ դրագստ,
միւս նս այլ մանկաժմբ՝ ձանէին դմեզ ի գրաստն,
kh օժանդակելով մեզ երեքեան տանէին DD a ,
ուր ինքեանք բնակեալ էին. ե Թագուցեալ գմեզ
անդ un իբ wn րս բազումս՝ բժշկեալ ողՋացաք
դօրութեամբն Սստուծոյ: ծւ որպէս սովորութիւն
է հակառակորդ դի ին՝ շն չել յական Չս ոմանց
աստուածատնեաց մարդոց որաալ adեg սկսեալ
նն անձանձրոյժ ն կամին սպանանել, ն անձանց
Ի դատանել p Պարսկաց hk պատիասչ: ծ. սուրբ
վանական րնդ բազում ամաս այտ տեղիս kh fi
բազում խորաձորա քարանձաւաց շրջեցուցանք
զմեզ ի ծածուկ. բ"Վg ածել այդր աո ձեզ երկնչի.
գուցէ, ասէ, քննեալ aLcprncp զնե տս՝ գտանիցն
qմեզ ե սպանանիցէ: Բայց արդ՝ փութացարութ ար»
Ճակել այտի գունդ սաստիկ hk զօրագլուխ Rect
ահալք առ ձեզ լիցուք ի միասին վրեժխնդիրք
հաւատոցն ճշմարտութեան»:
8. լուեալ զայսպիսի սատանայական fխouu
արանց անմտաց՝ իսկոյն հաւատացեալ ասէին,
Թէ «Սնրդ փութալ նեթ պիտի. զի յորժամ նոքա
nq Ip F Հայս գան, ն Պարսիկք զայն լսեն, թէ |
արգարե նոքա ողջ են խորտակին ամենայն զօ-
314 — ԴՐՈՒՍԴԳ Դ.
բութինք նոցա, ե լբքանին: Սյլ մանաւանդ Jոր-
ժամ յական9ս կանանց նս ենաս բան արանցն
իւրեանց, ն լուան ԹԷ ողջ են,—քանգի ե զխօսս
անդամ ի գիշերի զառն hk զկնոֆծ խօսէին նշա~
Toss դիւազգեցիկ ul քն A հաւատալի առնէին, —
չառնէին այնուձծետն դուլ կանայքն F տուէ ն ի
գիշերի, բտ սայաք ն անձաստատ բնութեան
կանանց, այլ գրդոնին զսիրելիս իւրեանց ն զազ-
դականս, ղղայեակս նոցա h զծառայս փութալ
ճեպել հասանել վաղվաղակի ե ածել զնոսաչ
ծւ զայս ամենայն բանս դիւազգեցիկ արանցն
եկելոց ի Վրաց, ն զկամս ն զնաւանութիւն բազում
արանցն ի Հայ մարդկանէ, lu առաւել զանդլու-
թիւն կանանց hk ղճեպս A զանժուժկալութիւն,
որ նման բոց" տոչորէին F խորձուրդս նոցա,
A nչ ոք զօրէր ցածուցանել, լուհալ ամենիմաստի
hk զգայուն մտաց Մամիկոնեանն Վահանայ go-
րավարին Հայոց՝ ասէր. «Uյդ բանք ն խորհուրդք՝
արանց վատախորձրդաց են ն որք չարածար են
իմաստիւք: Քանգի գիտացեալ զեկս պարսիկ գու-
մարտակի գարնանի յերկիրս Հայոց՝ խորձեալ
իմացան գայլ, ԹԷ քայքայել կարեմք ն պառակտել
զժողովումն ղօրաց Հայոց որ յոստանին էին, hk
այսը A անդր ցբուել. ավա թ: կարի սակաւ. գունդ
կայ ի Պարսից: Թեպետ ն ձերբակալ արաբեալ
կորուսանեն զնոսա: Այլ է րնդդէմ ոմանց բանքաս
tf
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 315
իժ n$ Bուին՝ ku աշխարձակոդրուստ արանցն ողջ
ոչ տայի գնալ յաշխարձես ձայոց: Վասն զի զե-
րանելի զեղբօրն իմոյ զնանատակութիւն յաւուր
կատարման իւրոյ, ն յառած քան զպսակելն նորա
տեսի գասակն. ն նախ բան զվախձճձանն՝ ցուցա
ինձ դոյնն ե կերպարան բանակի այնը ն զօրու,
յոր բանակ նախադնելոց ն վերանալոց եր. քանզի
վաղագոյն քան զյարձակելն մեր ե հասանելն wn
միմեանս՝ լուսաւորեցան երեսք նորա ուսով,
գորոյ զնմանութիւն [Mung n ծ կարեմ ասել. ն
զարմացեալ րնդ նորա տեսիլն՝ կամեցայ միւս-
անդամ հայել րնդ նայ hk hu առաւել ճառագայ»
Bարձակ [cuny երեսացն զարձուրեալ՝ ոչ hu
կարացի հայել: Որ թուի Թէ ն այլոց երնեցաւ
նոյն տեսիլ սքանչելութեան գունոյ նորա fo ժա«
մուն. kk bu անդէն ն անդ գիտացի), թէ նա առաւ
յինէն k JԿJ| ԱՐ խառնեցաւյ որոյ զօրաց այն
ե արան է ն յուսաւորու ւն: ծ. bu ասեմ,
կերպար | Ր
է զնա ի խնդրէք ն վասն ասպետի մի աշխատիք:
Ապա ԹԷ որպէս զորդիս մարգարեիցն կամիք
թարթափել յրնդունայնս, որբ զեղիայն խնդրեին
ապշեալք, որոց բողոքեր Եղիշայ՝ չաշխատել, ն
չլսէին՝ դառնայք ամօթով նոյնպէս A դոacpչ որպէս
k նոքա. դարձան ամօթալից ն ունայնք: Բայց զի
մի երնեցայց nւմեքp բարենախանձ՝ առածի Հեր
են արբ զօրուդ Հայոց kh նախարարքդ» kh ոf| np
316 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
կամի երթալ չաթդելում. բայց յիշեսծիջ հ դի-
տաս ծիք ’ BE Կրքան կորուռտ յանծգուտ երթիցդ
յայդոցինկ հասանէ աշխարեիս Հայոց»: |
թեթեամիտ մարդոց, ն մանաւանգ կանանց նո
հատակելոցն k նոցունց ընտանեաց kh դայեկնաց,
իր գնդաւ արձակնին ընդ արան շաղաւաշութթա
վրաց՝ յածեյցուցանքէին զկնի սատանայի, npոյ
ցնոսա. «Փախուցեալք ի սպանողացն՝ ի թաքրո-
տոց Էին, փոփոխելով յայլ ն այլխորաձորս քա
ծ. այսպես ի բազում աւուրս իխելացնորեցուցնալ
յածեցուցանէին զսեպունն Մ աժմիկոնէից դՄ ու ol
4 զգունդն որ րնդ նմայ մինչն ցվախձանել gրաոա~
շունչ հողմոց Հմերանւոյն սառնամանեաց:
ՀԸ. ծւ եկեալ ժամանակ ծաղկոցաց գար-
Պանւոյն օդոյն շնչմանց, աւետաւոր Sերմութեպնց
մերկոցն չքաւորաց՝ եկեալ հասաներ յանկարծակի
յերկիրս Հայոց Զառմինր Հազարաւուխտյ, սաս»
տիկ ն բազում այրրնտիր զօրօք- դիմեալ անցա-
ներ ստիպով ընդ կամուր) գետոյն Ծրասխայ, ե
DN DOO as nen oe 0-20 4
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑՅԻ
ի դիղաքազաբին որ կոչի Արտաշատ բանակեր
այն օր: անդի ղգացուցնալ էր նմա քած տեշ`
դեկութետմը ուխտանննդացն յայխաթնես Հայաց՝
դերթն կիսոյ գնդին Հայոց ի Վիբո, ն ԹԷ սաա
pingh in Հայոց Ll Մ, wbfely nah wk կ Pnend
Նախարարձք ն սահաւ wյըուձիով ի յոսաոանիդ.
«Յորոց վերայ հասեալ քո այսչափ ընտիր բազ-
մութեպմբ, Թէպէտ ն եդեալ նոցա զանձինս ի
ման, չկարիցես առնել ձերբակալս այդչափ բազ»
մու dետամբ այրուձիոյ՝ այլ երեթկնակի ն չորեք-
կնակի պատեալ պաշարեալ զնոսա ձանես բնգ
սւ ամենեսեան. hk կատարեալ տանիս ի գլուխ
գիրս գործոչս աշխատութեան, ե դու պատուհսվ
փառաւորիս ի թագաւորեն, ե մեք հանդ իք
յեբերագին աշխատութենես յայսմանէ»: be լուեալ
զայսպիսի բանս Հաղարաւուխտոյ ե այլ աւա»
դացն որ ընգ նմայն էին՝ առաւել նս ուրախա».
նային, ն ճեպով ի վաղին դիմեր փ վերայ
ղօրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի ե
դղօլացն ռի բնդ նմ ui IL էին F ժամուն: ւ հասե ալք
մօտ ի քաղաքն Դուխն՝ Jօբինէր Հաղարաչուխնտ
զճակատն բատ օրինի գործոյ պատերազմին, h
կարգեալ ղոաղմն ի միջոցե մայրւոյն, որում
Խոսրովակերատն ասեն՝ անցաւցանէր ի վերայ
դապստակերտին, մինչն ի լեռնակողմնն պոր
Զրվէժն կոչեն:
317
———
318 ԴՐՈՒԱԴ Գ.
զայսչափ բազմութիւն զօբացն Պարսից, ն այլ
նախարարացն Հայոց որ ընդ նմա էին, ն այլ
ռամիկ այրուձիոյն Հայոց, Թէպէտ ն զանրնդդի-
մակայ չափաւորուիւն իւրեանց գիտէին, տե-~
զարհուրեալք փախչել փութային. այլ րստ բա-
ւականի գօրուն իւրեանց բաժանեալ ի մի մի
առեալ քածասրտաբար մասն ի գնդէն Պարսից՝
բազում արս ընտիրս դիաթաւալ յերկիր կործա-
նէին, h իւրեանց դարձուցեալ զերասանակս
երիվարացն՝ դնացին ի բայց քաշաբար։ Վասն ղի
երկիւղի գուշակք առ միւսանգամ ՝ դործ Թշնա-
տայ քախագոյն սնապարծ իշխանն Սիւնեաց
Գդինոն:
Բայց անդէն ի տեղւոֆն որք ընտրեցին կա-
մաւոր յօժարութեամբ գման անձանց ն նանա
տակեցան՝ երկուք արք ի նախարարացն Հայոց
կոուեալք լաւաբար, ե զքածութին գործոյ
ցուցեալ՝ երանելին Որդի ի տոնմնն Դիմաքսենից,
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 319:
a me ——— re ——— — ae ———— ———— —————— — —— — amen ae — ——
IA երանելին Քածած ի wn մ էն Սահառունեացյ,
եդեալ զանձինս ի վերայ ուխտին սրբով՝ պսակե-
ցան: Անդ չարաչար խոցոտին hk փախչին ղօրքն
Պարսից: Ե. զսուրբ հայրապետն Հայոց տէր
Յոհան րնկեցեալ ի ձիոյն՝ թողին կիսամահ:
Վասն զի այնպէս ճեպով հասուցին սադրիչքն
անօրէնութեանն գզծազարաւուխտ ի վերայ Հայոց,
դի kh "ծ աւուրբ միով յառած ժամանեցին խոյս
տալ ի քաղաքէն ն անձին հոգալ, ն ոչ ինքն
կաթողիկոսն Ցոնճանչ: Այլ ամենազօր գթութիւն
Փրկչին Քրիստոսի ողորմեալ խնայեաց յուխտա-
սէր Gon իբր» k ածեալ ողջ զհայրն: սուրբ՝
եցոյց խաղաղութեամբ ժողովրդեան իւրում kh
ուրախացոյց:
ե. ի նմին աւուր, fhm վճարելոլ գործոյ
պատերազմին, դայր հասանէր աեպուհն Մամի-
կոնէից Մուշեղ հանդերձ այրուձիուխ որ էին
րնդ նմա. h իբրն ns ինչ ժամանեալ յանբաւ կ
գործոյ պատերազմին պիտոյից՝ դարձեալ ընդ
այլ փախստեիցն գնային ի բաց:
Հ. եւ այսպէս ցրուհալ այսըն անդր զօրքն
Հայոց իւրաքանչիւր սփո Էն: Եւ գնայր դղօրա»-
վարն Հայոց Վահան Մամիկոնեան ինքն ն նա-
խարարքն Հայոց որք ընդ նմա եին, ձանդերձ
իւրաքանչիւր ուրուք դայեկօք hk սիրելի ծառայիւքյ
"12 եդեալ երթալ դադարել աե վայր մի յամուր
320 ԴՐՈՒԱԴԳ Գ.
— om nl — ee ———————e— ——————~ ————— met ————————— — _—Շ—————
wh ղիս սահմանացն Խազտեազ, nf առնուլ ն
հանդչել om վայր մի, hk մնալ Jուund k սպասել
փթկուժեան Sեառնչ` DLnpny զկնի հետամտեալ
ճեպով անձանգիստն Հազարաւուխո՝ երթայր դի-
մեա ամենայն զօրօքն հանդերձ. hk զբազում
տեղիս ամրոցացն Հայոց pնգ երթալն: առեալ
հարկանէր, քակէր աւերեր ն անցանէր. ն զբա-
գումա կոտորեալ՝ հանքը արեանց ճապագիաս.
խնդրէր հնարա, փթալով մեծամեծս, կամ առնել
ձերբակալաս դքած Մ ամիկոնեանն Վահան kh hf
սպանանել պատերազմաւ, ե us w{ ա հանգչել:
եւ երթեալ յՈքաղն բանակէր մօտ ի գեօղն,
որում անուն էր միում Գիղիկ ե միւսումն
մարդաշէն. ն բանակեալ անդ զօրն զայն լսէր
ի վաղիւն, Թէ Մամիկոնեանն: Վանան մօտ է ի
նա ի Վարայրվարոյն ի Հոռոմ տան), ի գաւառն
ով կոչի Շաղագոմ: եւ կարծեցեալ անդ Feb
զիմաստախորհձուրդ Մ ամիկոնեանն յանձոդգս, որ»
պէս ի Հոռոմ տուն անկեալ՝ պնդել յանկապս-
կածս ղցայգ ի տեղին՝ տեղեակ առածնորդօք
հասանէր րնդ առաւօտուն ծագել: եւ դտեալ անդ
բազմութիւն այլ մարդկան, ընդ որս դիպեցան
ն կանայք երկուց կամսարականացն, տե առնն
Շիրակայ Ներսենի ն Հրանձատայյ J՞Րոց վերայ
անկեալ յանզգաստաս զօրացն Գարսից՝ զբազումս
ի ռամիկ մարդկանէն Հայոց սպանանէին. ե
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 321
—_— — ———————— —m———e————————— — © ——— -— ——— — -— ——— e——
զկանայս երկուց կամսարականացն եղբարց,
գՆներաենի hk պծրանատայյ բմբոնեալ. տանէին F
բանակն Գարսից:
Բայց զօրավարին Հայոց Վանանայ Մամի-
կոնենի kh այլ ումեք ի նախարարացն որք րնդ
նմայն էին, ոչ պատահեալ՝ դառնայր ոչ ես քած
դի ւրասրտութեամ բ Jղագս ոչ կատարելո /
խնդրոյն՝ որում հասանել ցանկայր», hk վրիպեցաւ:
Ստուգեալ վասն կանանցն կամսարականաց, թէ
արդարն նոցա կանայքն ե՛ն՝ զուարճձճացնեալ ուրա-
խանայը ընդ միտս իւր. խորհելով այսպես, Թէ
արդ նոpop հա տատ կարեմ որսալ k ըմբոնե
զվանան. քանգի նոքա ե՛ն նորա սիրտ ն հաւաս»-
տապէս միանձնապէս միութիւն. ն Թէ քակտեալ
Պոքա ի նմանէ լինին գամ մի, ն նա միայն
մնայ առանց այն արանց՝ hd նուաճեալ նա
զանդի մեզ, որպէս ն կամիմք, ն կամ փախու-
յեալ յօտար երկիր կորնչի միայն առանձինն:
Բայց զկանայս նոցա, երկուց կամսարականացն,
հրամայէր բտ օրինացն քրիստոնէիցն, որպէս
լուեալ էր Տաստատապէս, պահել սրբութեամբ
kh ամենայն զգուշութեամբ: եւ ինքն չուհալ
յՌքաղայ՝ իջանէր ի գաւառն Բասեան ե բանա-
կէր fom ի դhoqն որ անուանի Դու, ի դաշտին
աղբերականց, վոր Արծաթաղրերմն կոչեն: ծ.
կացեալ անդ օր մի՝ դեսպան ի դրանէ հասանէր
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 21
322 ._ ԴՐՈՒԱՍԳ Գ.
առ նա ձրովարտակաւ. յորում գրեալ եր Թագա
ւորին Գերողի՝ տալ գիտել նոցա զիւր ամենայն
Արեաց ուժով ի վերայ Հեփթազին գդիմեցումն.
Վրաց զվմախթանդ կամ ունել ե կամ սպանանել
ն կամ ի բաց փախուցանել յայխարձէն, ն գՇա-
Հայոց Թողուլ գնգաւ մարզպան:
Ձ. ծւ Հազարաւուխտոյ ընկալեալ զերովար»
աստեն զՇապուծն պարսիկ այրուձիով, այրընտիր
Ֆայն դաւառին Սիւնեաց գնդաւ, ն ինքն փու-
թով գնայր ի Վիրս» ծւ երթեալ անդ ժողովեր
առ ինքն զուխտանենդաց դասս, որոց նենգեալ
թագաւորին Վախթանդայ հ երդման Աւետարա-
առ նա ն այնք հս որք ընդ արքայից արքայի
միաբանութեամբ էին: Եւ նա ումեմն Թագաւո-
րութիւն խոստանայր, k ումեմն գահ h պատիւ
հ պարգն բազում, ե այլոց բազմաց զապես
խարձէն Վրաց՝ գունդ կազմեր: ծւ զայն տեսեալ
թողին զնա ն գնացին առ Հազարաուխատյ A
Հայք դhn hu ինքեանք անձեոննաս են ն վտան-
` ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 328
—— Som — —. i————-
դեալջ՝ խոյս տուեալ աշխարհեն Վրաց ի կող-
մանս եդեր աշխարձին հասանէր առ վայր միչ
Իսկ Շապեոյ տարեսվ զկանայս կամստարա-
կանացն յամուր բերգն Բասենոյ, գոր Բողբերդն
Վլոչնն՝ անդ Թողոյը: ն յանձն արարեալ Յրգատ-
Վշնասպայ բերդակալի զկանայս Կամսարականաց՝
պատուիրէր նմա բազում զգուշութեամբ պահել
րստ օրինացն քրիստոնեից զնոսա, սրբութեամբ:
Քանզի կանայքն իսկ կամսարականացն զնոյն
ասէին բազում անգամ համարձակապէս բողոքով.
aR է զարան մեր արդարն կամիք նուաճել՝ զայդ
ն եթ տուք լսել նոցա, Թէ մեք խաղաղութեամբ
եմք, ապա զոր ինչ հրամայէք նոցա՝ լսեն ե կա
տարեն: անգի ամենայն Հայոց գիտելով ասեմք
զայս, ն վկայեն որ աստ առ. ձեզ հայ մարդիկ
են, գի քն qմեզ գայլ կին նոքա n$ դիտեն.
ալա Bg | ինչ լսեն վասն մեր՝ ի ախ ատա-
նաց իսկ ն. յամօթոց, Թող ի մեղաց ն ի գար
շութենը՝ րոտ մերոց օրինացն, առաւել դնեն
զանձինս ի dh, կորնչին»: Քանզի kh ինքն իսկ
Շապուն ոչ միայն ի LP" նե գիտեր զնոցա
պնդութիւն Jազագս Քրիստոնէութեան, we { ինքն
իկ npպեպա hal ձեռնասուն որդւոյ՝ տեղեակ էր
նոցա ամենայն իրաց, ն քրիստոնէութեան պրն»
դութեան, ն յայլ« ամենայն ի հրանձանդս ն .ի
affine Որ վասն առաւել .. սուրը պահձելոյ զկա-
324 ` ՊՐՈՒՍԳ Գ.
——— —— oe ———————e
Ննայսն՝ բազում անդամ յանձն առնէր բերդակա-
լին, է զնոյն համբաւ ն պատուէր ստէպ տայր
Թէ «Մի կորնչիք, ն արքայից արքայի ի ծառա
յութենէ ի ելանէք. wu y{ եկայք նուաձեցարությ
ե պկանայս dbp Tif A ձեղ wntp, հ իմով միֆնոր-
դութեամբ ղվխասդ Թողուլ տամ արքայից ար-
քայի: ղոր ինչ արժանն է՝ շնորհել ա Հեզ, kh
գքրիստոնեութիւնդ զոր սիրեքդ. որպէս ցայժմ
կալեալ էք հաստատութեամբ՝ հս առաւել յայսմ
Bbետէ կալարությչ kh մի երկնչիք։ ե ես վասն: գի
սիրեմ զձեզ իբրն զորդիս զաւակաբար խրա
տամ ձեղ, որով կեալ կարէք ն ի միջի լինել»
Սպա ԹԷ խորձել կամիք, նկարեք ինչ լաւ սպաս
ցուցանել արքայից արջայի, ն Տնարեք զվահան
` սպանանել գտանիցեք ի Թաղաւորեն պարդես ն
պատիւս, ղոր ոչ Է գտեալ ձեր` ուրուք ի նախ»
նեաց ի Թաղաւորաց. յորում վայելեալ ուրախա-
նայք խաղաղութեամբ, դուք ն ձեր որդիքն
մինչե յաւիտեան»: :
ծ. լուեալ զայսպիսի պատգամս երկոցունց
կամսարականացն իզօրագլխէն Պարսից Շապենոյ,
Bէպետ այլ ն այլ պատասխանիս առնեին բանիցն,
խաբելով ղՇապուն ի բաղում աւուրն, ապա
գլուխ հաստատապես պատգամին Շապհոյ, եր«
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 325
Շիրակայ ներսեն ն չծրաձհատ, զայս յղէին, Թէ
«Մեր գործ ն աշխատութիւն. + վասն երկրա»
ւոր ինչ վայելից» ն ns վասն կնո IA որդով» որ
ձեղ ծանր թուի ն կարնոր.. բայց խորձուրդ է
ձաւատոյս մերոյ մեծ ն պատուական: Մեզ, wn
ահաւոր այնպիսի խորհրդոյն սիքով՝ ամենայն
ինչ կենցաղոյս վայելչութիւնք փոջը Քուխն ն
ոչինչ, աշխարհ h կին kh ստացոմածք ն մեծու
Bին: Զի եթէ "ոչ հաւաստեաւ տեսանէաք, եթէ:
երկինք ն երկիր ե ամենայն որ ի նոսա է, sk
համեմատ անմ պատուականութեան, որում մեք
ցանկամջ՝ չէաք այնքան անզգայք, . Թէ ոչ կա-
բէաք խաբել զճեղ, որպէս ն այլ հացկատակեանդ
որ առ ձեզ են, ն առնուլ կապիճ մի մոխիր ե
տալ ցաղախին մի մեր, որպես նա զայն կամէր՝
պղծել, ե մեք սնոտի փառօք ի ձէն9 առ վայր
մի վայելէաք ն պայծառք երնէաք, ն ապա զյա-
«իտենից կորուստն կորնչեաք չարաչար: Սյլ
վասն կանանց դ մերոց տամք ձեղ նշան ինչ, kh
ձեր փորձեալ քած) քննեցեք. ղի եԹ արդարն
մեք յաղագս ձաւատոյն, զոր սիրեմք նե ունիմք
հաստատապէս, ն վասն այնը տենչալի յուսոյն
ն փառացն հրեմք զայս վիշտս, ն հաճոյ է գործս
մեր ճշմարտին Աստուծոյ ն րնդունելի զմեգ
փրկէ ի նեղուքթենէս, ն. ղկանայսդ մեր պահք
ամենայն սրբութեամբ ն տայ ցմեզ. ապա Թէ
326 ԴՐՈՒԱԳ: +.
— ——- — —— ee —— i — ——————————————— oe ———————een —e— oo ED
ոչ այդպես լիՆի՝ մերում թերաճաւատաւթեան
մեղագրեսցութք, ե մի ինչ ձերում pro he
հ սաստից»:
| Be զայս բանս այսպէս յղեալ երկոցուն bw -
սարական եղբարցն wr Հաղարաւուխոո՝ ինքեանք
ha առաւել. քան` պառածինն, - անձաժը hk գայլ"
Jորդորելով, | փոյթք հ: պատրաստք էին արբրանե-
կութեան զօրավարին Հայոց Վանանայ Մամիկո-
նեՆի՝ զամենայն գործ ղոր ե հրամայէր Lng աչ
ՉԱ. եւ qin գնացիցն Հազարաւուխոոյ ի
Վիրս՝ ժնայը Շապուն յՌքաղս, kh Ջանայր կատա
րել զծերամանն Հազարաուխատոյ) ն: որսայը
գՄ ամիկոնեանն Վանան՝ գտանել զնա | ի գեղծի
hk սպանանել. hk ns ինչ լինէր ձեռննառ. քանզի
ամրութիւ վերնոքն չուրֆ զնովաւ պարսպեար
պածէր զնա: Բայց Մաժմիկոնեանն Վանան զամե-
Ֆայն օր ոչ տայիր դուլ: wn զopրօp իւրովք
Գարսկաց ի ղակոին. այլ զցայդ ամենայն ետա
ձիգ լինելով ի ներքս էր զոր ինքեանց Հայոց
խոցոտեալ նետիւ սպանանէին, ե էր զոր ին-
բեանք Պարսիկքն զինքեանս ի վերայ միմեանց
կուտակելով եղձամղձուկս առնէին: եւ երթեալ
ղօրավալն Հայոց Վահան Մամիկոնեանն հանդերձ
արամիքն որ ընդ նմա էին բանակներ ի դիշղ մի
մերձ, որ էր րնդ իշխանութեամբն Մ ամիկոնեից,
որում անուն էր Ծաղիկ. կամեցեալ անցանել ի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 327
գաանելոյ ի նոցանէ օգնութիւն:
. Սղդ հղն Շապեոյ գօրավարին Պարսից, եթէ
անձաւասիկ: Մամիկոնեանն Վանան բանակեալ Է
ի գի«ղ մի, ն արք են (րնդ: նմա Թուով յոյժ
թեամբն որ ընդ նմա յանկարծակի ի Վերայ
ելանէր գնգին Հայոց: Շւ գունդն Հայոց իբրն
հանապազավգոյշս, վասն ցանդ անծոյլս յօրինելոյ
զնոսա զօրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնենի,
լինելով պատրաստք՝ գնային ի տեղւոյն անասք»
սակայն գունդք գօրացն Պարսից ոչ ինչ փոյթ
առնէին այլոցն, զկնի զօրավարին Հայոց Վանա
ֆայ անցանէին. քանզի ասէին. «Թէ նմա միայն
գտանեմք ձնարս' ամենայն իրք Վեր վճարեալ
են ե լանդ»: ծւ պօրավարն Հայոց Վահան Մա-
Կարնոյ, ե գունդք գօրաւորացն Պարսից զկնի
Tոլոա երթային անձասուքժեամբ: եւ Մուշեղ ի
տոնմէն Մամիկոնէից ն Ներսեն կամսարական
տէրն Շիրակայ, րնդ կողմանն հիւսիսոյ ծովուն,
վրիպլեալք առ փոյթ ժամուն ի ղօրավարէն Հա-
J"g Վանանայ Մամիկոնենլ, սակաւ արամբք
երթային խոովեալք. ե մերձեալք ի գիւղ ժի
328 ԴՐՈՒԱԳ գ.
ի ձեղեղատ-մի որ մերձ էր ի գիւղ մի, ն կաշ
մեցեալք յեզեր ձեղեղատին առ վայ մի հանդ-
չել, ուր h հնձողքն արտորայոցն շուրջ զոահեղօpն
գործքին։ ւ իբրն գիտացին Պարսիկքն, Թէ ոչ
եղեն նոցա հասու" կամեցան մշակացն տեղեացն
խասել, ԹԷ «Ընդեր բնաւ ծառայից արքայից
արքայի տայք շրջել յաշխարհի ձերում»:
ծւ տեսեալ Խուրսայյ nf էր ի դաւառէն
Արշամունեայցյ, ի գեղջէն Շիրմացյ, դայեակորդի
տեառնն Շիրակայ կամսարականին, զոն ի Vurp~
սից զօրացն, զի կամեր սպանանել զայր մի
կարնացի ի մշակացն. hk մշակն շուր) գալով
զբարդիւ միով խուսափէեր ի սպանողէն. ե տե-
սեալ- զայն Խուրսայ դայեակորդչոյն կամսարա-
կանին Ներսենի, զայրացեալ րնդ սեպեին
Մամիկոնէից Մուշեղի hk րնդ կամսարականին
Ներաեհի՝ ասէ աներկիւղապէս. all's ապաքէն
ման այլ աշխարհաց առնն, Թէ մեռանի ի Պարս-
հhէն՝ ի մէն) պահան է Վվրէժխնդիրն Աստուած»:
եւ յարձակեալ նիզգակաւ Խուրսն ի վերայ
Պարսկին՝ անդէն ի տեղւոծն սատակէր, ն զեր-
ծուցեալ ապրեցուցանէը դկարնացին ի «պանողեն:
ծւ դրգոնալք րնդ բանսն Խուրսայ սեպուհն Մա
միկոնէից Մուշեղ hk կամսարականն տէրն Շի-
րակայ Ներսեն, kh րնդ գործն հայեցեալ րնդ
խԽուրսայ, ղոր գործեաց քածարար, տեսեալ Lk
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 329
——_———————
դենտամուտսն գկնի նոցա, PL skն կարի բազումք՝
յարձակեցան ի վերայ Պարսկացն սակաւ արամբք
ոբ բնդ նոսա էին, k գօքրացեալ օգնականու-
Bեամբն Աստուծով՝ բազում արեանց ճապաղիս
F աեղւոջն ձանէին i զայլսն փիախաստականա
արարեալ դարձուցանէին ընդ կրունկն ամօթով:
ծւ եղն թիզ մեռելոց fF տեղւոջն եօթանասուն
k երկուց արանց: Եւ լուհալ զայսպիսի Jածողու-
թեան դործ զօրավարին Հայոց Վանանայ Մամի-
հոնէի՝ hin փս Աստուծոյ, Կր h առանց նորա
կորացուցեալ խորտակէր Աստուած զղօրութիւմն
աամւոլնչ եւ ինքն գնա սանմ անս Հաշտե-
Pi J Քն գնայր շ
նից, բոտ յառածագրեալ խորձրդոյն. իւրոյ, kh
հասեալ բանակէր ի դաւառին Արշամունեաց, ի
դիւղն որ կոչի երէղ. կամեցեալ հանգչել wi nւpu
երկուս: |
ՉԲ. եւ զօրավարն Սիւնեաց Գդիձոմխխ փու~-
թացուցանէր ստիպով ղզօրագլուխն Պարսից գնդին
զն ապունն ասելով BE «Աոնն Վանանայ Մամի»
կոնք ից փորձ քածուքթժեանն hk դու առեր հ ամե-
նայն աշխարձն Արեաց». ե bu իրաց k գործոց
առնն իմանալ ինչ hu "ծ կարեմ. զի թերնես
դոմնդն. ամենայն ի Դունի աո. նմա միաբանեալ
ip նա մեզ անդէն զիւր քածուժեանն գործ
ցուցաներ. բայց արքայից արքայի թագն ն Արեաց
փառքն մեզ այնպես յածողեցին, գի նորա իրք
330 ԴՐՈՒԱԳ 4.
այնպէս դիպեցան, որպես տեսաքթնյ h մեզ բարի
վճարումն եղն: be արդ՝ տեսէք, այդչափ սակաւ
արամբք զինչ գործ գործէ այրն, ն օր քան զօր
նուազեցուցեալ ղգունդս մեր ն վատնե: Արգ
թէ. ուստեք hu wn pM un կարէ դտանել օգնական՝
տեսծիք, զի նա ամօթով. պմեզ դարձուսցէ ե
սակաւաւորս. ա f| hk դառնալոյ իսկ մեղ անդէն
անվստահ եմ շատ Բայց փութա ե մի տար
ան հանգիստ առնուլ. գուցէ թէ մfkp ուա
ամք, ն նա առնիցէ զմեզ աշխատ, h ամաչի»
ցեմք։ եւ եթէ յիս միայն Թողուք զնա՝ ցուցա-
Պե ձեղ յաւուրս հինգ իմով իսկ գնդաւս, Թէ
nլ պիսի մատնեալ վատի կորուսանե մ զնա ն որք
րնդ նման են»:
ծ. վասն զի n ծ էին գործք առնն Փդինոնի
մաքուր հոգւոյ արժանի, այլ այտն պիղծ որ էր
ի նմս՝ գույակէր. նմին զանձեէ իւրմէ, Թէ. յետ
հինդ wen չար մահուամբ սատակելոց bu F
յարանցն, որք են ընդ Մ ամիկոնենին Վահանայ.
ջանզի Թափուր գտեալ ամենեիմը դիւին յԱա-
տուծոյ խնամոցն զայրն այնունետն նման Սա-
ւուղայ ուր կամքր սպանաներ զնա be լուեալ
զայս ամենայն բանս ղօրադգլխին Պարսից Շապ-
»ոյ՝ ոչ տայր դուլ անձինն ն ոչ դօրացն որ ընդ
ամայն էին, այլ փութով զեետ առնն երթայր
սրտմտեալ, h հասեալ ի տեղիս բանակէր. կար«
ԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 331
ծdէp յ -տեղիսն ուրեք url fen fart ot դետառուխին
Pepihbp
ծւ զօրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկմսնէի
ն իւր նս -զօրուն սր րնդ նմա, դոնետա զայն գի-
շեր ձանդստիւ: յագեալ քնով, ն հաւանհցուցեալ
զարսն ի գեղֆ հրիզայ. ` քանզի աժենայն անձն
երկիւղիւ h կամաւ. լսեր հրամանի նորայ իբրե
թագաւորի, որ կարգեալ իցէ յԱստուծոյ ի վե-
բայ երկրի. 4 Fupy Սատուած րնդ եմա էր
յամենայն ի գործ որ ն ուղղէր զկամս իւր:
§. whos րնդ իը զարս գօրուն pրոյ ն զչի-
Դահանմն պեծրիզացիսն՝ դայըր ձասանքր ի վերար
ղակշին ի գիշերի հ «պարափակ արարեալ ծրի-
զացօքն զտեղի կոուոյն իւրեանց, ե ինքեանք
րստ նմանութեան տեղատարափ sn չմ ան՝ Ննե-
ատպաձճիլ սաստկութեամբ զգունդս Պարսկացն
աձարեկէին: ծւ. խառնեալ ընդ միմետնս զամ բով
զօրացն որ F ղակ, ն էին ա (| hu առաւել ին-
քեանք զինքեանս Պարսիկք առաթուր հարեաբ
կոտորէին. ե լինէր ձայն լալոյ ն ձայն գուժի ի
բանակէ անօրինացն: Fury ի Հայոց գնդէն Գա
բաղ միայն, սեպուծն Գարեղեան, կաժաւորու-
Bեամբ կուն ալ ե մեծ արութիւն ցուցեալ՝
յետ տակաւ ինչ աւnւրց արժանի եղե րնդունել
յԱստուծոյ:
332 ` ԴՐՈՒԱՑ Գ.
- 24. ծւ զօթավարն Հայոց Վաճան' Մ ամիկո-.
նեան դարձեալ ի կոտորածէ թշնամեացն եր-
եալ հանդչեր ղացեալ մասն իգիշերոյն յՈղին
դեղջն, գոր Շտեայ. անուտպնեն, ի դոմա տեզեացն,
մինչն յառաւօտուն ծագել, .է ի ծագել լուսոյն՝
երթեալ բանակէր ի գիւղն Շտէոյ: եւ մինչ կա
մեյցեալ հանգչել mn վայրը մի. դղօրացն Հայոց
Վահանայ, Մ ամիկոնէի ի ծանբութենէ. գիջերոյն
աշխատուխժեանց՝ զաչս ի վեր առեալ ահսանէին,
k ահա հասեալ կայր ի վերայ նոցա զօրագլուխն
Պարսից Շապուհն. զայրագնեալ սրտիւ մnմdոայը
իբրն գգագան: Վասն գի առաւել քան զամենայն
ւել Թուէր նմա ե կարեոր. որ եզնն իսկ արդարն
այնպէս, այլ ոչ ինչ նման առածիկայ մեծ րեկ»
մանն, զոր առժամայն էր տեսանելոց ն ի սպառ
բեկանելոց: եւ տեսեալ զօրավարին Հայոց Վա-
ճանայ Մամիկոնէի դյանկարծանձաս գիմեցմսւնաս
զօրագլխին Պարսկաց Շապիհոյ ամենայն բազմու-
Bեամբ օրուն ի վերայ Ննոյայ: Buk’ ն ան»«
սատ րաստ տեսանէր զիւր դունդն ի ժամուն ե
կամ ի նուազայ բոտ սաստկութեան թշնամեաց
ղօրուն՝ սակայն զանդգիանր ն բնաւ իսկ ոչ. այլ
հրաման տուեալ փութանակի կազմէր որքան
իսկ էին. ի ձայն բարձր գոչէր ասխծաբարյ
ասելով, թէ «Մարդոյ հաւատացելոյ միում Jեր-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 333
կուց վրիպել անհնար է, kh դիպ ժունք երկոքեան
մեծարգոյ bն հ պատուական. ա url fն մինն
լերկոսնան առաւել նս մեծ ի գեր Է ն բաղձալի
ջան զղմիւսն. հ nչ ան օժ արք A անխորձուրդ
դիապմժունք) npում ն պատահե մք յերկոցունց.
ե որ ցանկացայք կեալ ժուժկալութեաժմբ ն մե-
ռանել յուսով, այ| կեալն kh ժեռտնելն մասն է
պարծանաց. ն մեռանել ի վերայ ուխտի սրբոյ
վիճակ է մարտիրոսութեան: Արդ յաղթութեան
մասամբն բազում անդամ պայծառացոյց ղմեղ
Աստուած, ն գոն եմք. իսկ որ առաւել մեծն է
hi քան պամենայն ի փվեր՝ զայն len պարգնեալ
շնոլհեսցէ մեզ հղօրն ն պսակեսցէ: Բաւյց ն այժմ
մի զանդգիտեալ np զարձուրեսցի Թերանձաւատու-
թեամբ. վասն գի սուրբ Հոդին ռր ասաց, Թէ
«Զորս mbր Աստուած արկանէ ն ի ձեռս իւրոց
սիրելետցն ցուցանէ՝ մին գհազարս` հալած, hk
երկուս. զբիւրս շարժն», արդ՝ ն kp Աստուծոյ,
ն Աստուած ձայի ի մեց օգնել: եմք մեք թուով
nակաւյ, բազում հարիւր առաւել, BE hu Jp
ն` կամ նուազք։ հ եթէ իխոստմունաս ասացելոցն
կատարել ի մեզ կամի հգօրն՝ ապա նոցա յերեք
հարիւր հազարա զօրուցն շատ մարդկան բաղ»
մրւթիմնք պիտին. քանգի «ոչ գոյ ի նոսա, րստ
կշոելոյ ական, աւելի քան զչորաս հաղար արանց:
Բայց dbp Աստուծով պարծեսցուք զօրհանապազչ
334 ՉՐՈՒԱԳ Գ.
ee —— ee ————————————— —— — ——— ————— — ea ———— en
ն անուան նորա խոստովան եղիցուք յաւիտեան»:
նւ ասացեալ զայս ամենայն րանս զօրավա-
րին Հայոց Վահանայ Մամիկոնենի,, բաժանեալ
որքան իսկ էին արք ղզօրուն րնդ նժմա՝ win
իւրաքանչիւր գօրագլխացն, զորոց կարծեր ԷԹ
pf դէպ t k պատյանճս:. եւ մինչ դեռ ես նա
կազմէր յարձակմանն, ե զօրքն Պարսից նակա-
տեալք կարգմամբ գային սաստկապէս ի պատե-
բազմ հաչեցեալ տեսանէ, պի գունդն ամենայն
Հայոց, դարձուցեալ գերեսս լուխտեն երդմանն
Աւետարանին ն ի խբատուէ զօրավարին Հայոց
Վահանայ Մամիկոնէի՝ երթային փախատե այք
ամենեքեան: եւ նաց ինքն ն յուխտապահացն
Մուշեղ ի աոհմէն Մամիկոնէից ն երեքեան կամ
սարականքն, որդիք երանելւոյն Աքյաւրայ, ին-
քեանց երկուք կամ երեք դայեկօք, ն այլ թուով
արք) որբ ի յաղատաց ե որ խը իսկ ի Մամի-
կենէից. աանէձն, ընդ բնաւ որպէս է քառասեիւթք
կամ նուազիւք նս Որոց ես տեսեալ զփախուսան
ամենայն գնդին Հայոց առհասարակ hk qարհոշ»
րեալք՝ ասեր ոմն ցզօրավարն Հայոց ցՎ անան
Մամիկոնեան, Ly aBnւy, տէր, յուշ). այսխնքն
թէ հնար ինչ է ի ժամուս տեզի աալ ե անձին
դգուշանալ: Be զօրավարին . Հայոց Վանանայ
a ամիկոնչի տեառնագրեալ զինքն՝ բորձր df ի
ասեր, Թէ «Յիս արդ ոք յուշ մի ասեք: զի ինձ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 335
յուսալ ի մարդն կավ պարծել մարդով քաւ
լիցի, բայց միայն ի խաչն աեառն մերոյ Յի-
unւuի Քրիստոսի» Ր
նւ քաաբար ի մէծ ամենայն զօրացն Պար-
սից յարձակէր հանդերձ լաւ ուխտապահ արամբքն
սակաւուք, որ մնային առ նմա: ծւ ապշեապլ րնդ
ահաւոր աներկիւղ ւժ ին գօրավարխին Հայոց
Վահանայ k բնգ wy { սակաւ. այնքան արանցն
ոբ ընդ նմա, զօրագլխին Պարսից Շապնոյ՝ ճեպով
ցիշխանն Սիւնեաց wn Գդինոն LI ասէ. «DQhbnb
տուր յիս կողմն, վասն զի իրս անաատումնն իմն
ե նոբոգս ցուցա. զի Թէ արդարն զօրութիւն
ին աներնեոյթ wa f{ է, ռր օգնէ նոցա kh մեզ չերնի՝
գայն hu "$ դիտեմ. բ"4 եթէ անմտութեամբ
ցանկան անձնամածք լինել` ապա ի մէՉ արարեալ
դգամենեսեան զնոսա ա յսuopր ձերբակալս առնն մք».
ծւ իշխանն Սիւնեաց Գդինոնն խնդալից եղեալ
րնդ կոչն Շահպոյ՝ նշկահելով փութանակի ի տեղին
արշաւեր։. Եւ զօրավարն Հայոց Վահան Մամի»
կոնեան, հանդերձ րնդ իւր միասիրտ սակաւ
արամբք, օգնութեամը աջոյ հղօրին յարձակեալ՝
հերձաներ զբովանդակ գունդն Պարսից, որպես
յորգահձոսանք բազմութիւնք Հրոցչ, որ ձհեղեղատեն
զերկիր A անցանեն: եւ ինքն հզօրաբար քած
ուխտակցօքն նման. առիւծու րնդ: SEY ամենեցուն
յայնկոյս ելանէր. ն սպանեալ իւր ն արանցն որ
336 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
րնդ նմա բազում արա հզօրս պատերազմժողս ի
զօրացն Պարսից՝ հարեալ խոցեին նիզակաւ ընդ
անութ կարեվէր ե գեպարտ իշխանն Սիւնեաց
զֆՊդիձոն, kh զահաւորալուր ամրութիւնն զինուն,
յոր պանծացեալ յուսայր անօրենն՝ յելեալ վեր
ի վայը Թափ ընդ լեարդն զնիզակատեդն հասու-
ցանէին: Որոյ դառնակոողոչ ծարալլուկ հեծմամբ
J cnւpu սակաւս վճարեալ զոգին՝ սատակէր ան~
խոստովան. որ պարծէրն ամրարտաւանութեամբ
ն ասէր, Թէ: abu րնդ Վանանայ. kh րնդ | Հա-
Jերդ ոչ եթէ նետիւ կոուիմ, այլ գղզրկով պու-
ղեալ զբոլորս ցնդեմ, ծն ե անդր ցիր ն ցան
արկից ձորոցդ ն դաշտացդ»։ Ծւ եղն բան հպար»
տութեան նորա բեկումն նմին. զոր մատնեալ
Աստուծոյ ի ձեոս արանց զօրուն Վանանայ Մա-
միկոնէի մի անգամ ե երկիցս զիշխանն Սիւնեաց
տուծոյ իբրն զմարդասեր՝ ներեր խնայելով, զի
թերես զղծացեալ դացե ժամ դարձի ն ապայ-
խարութեան, ն կեցցէ: Եւ իբրնոչ զգաստացաւ,
զաստիս ն ղհանդերձելոցն: ծւ զօրքն Պարաից
զկնի փախստեիցն ձայոց անցեալ երթային, յորոց ն
արս բազումս սպանին ի Թուլացեալ մեղկացելոցն»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 337
Բայց գօրավարխին Հայոց Վահանայ Մ ամի»
կոնենի հանդերձ իւրովք դործակցօքն զգործ
քածութեանն վճարեալ Աստուծոյ դօրութեաժբն՝
երթայր այնունետն յանձոգա, որպէս թեակից
գօբու՛ն Պարսից» ե դգունդք ամենայն i դօրացն
Շապհոյ kh հայել ի նոսա լոկ ns իշխ չին: Քանզի
այնպէս արկեալ էր Աստուծոյ զան ն. զերկիւղ
ղօրավարին Հայոց Վանանայ Մ ամիկոնէի ի վե-
բայ զօրացն Պարսից, ղի կարծէին, Թէ ի հայե-
ցուածէ լոկ առն Մամիկոնենի ն յարանցն որ
րնդ նմայն էին՝ չզերծանիցին առանց վտանգի:
Բայց ուխտապահ զօրացելոց աբանցն, որք ընդ
դօրավարին Հայոց Վահանայ յարձակեալք: նանճա«
տակեցան ի ժամուն՝ երանելին Քենթ Un wih
նեան, ն երանելին Ներս ՑՅովսեպեան, ե երա-
Ննելին Ատդէն սեպուհն Վանանդացի, hk հբանելին
Դերպարգոս որ էր ազգաւ յոյն:
2%. Ւսկ Սիւնեաց դղօրուն Թափեալ զփորոտխի
իշխանին իւբանց յերկիր, վամն կարի զաղզրապծքս
հոտելոյն, ն պատեալ եղեգամբ՝ առեալ գնացին
ազգականք իբ ն. Our p յաշխարձն Սիւնեաց:
Եւ ղայն տեսեալ Սունեաց այրուձիոյն բովան»
դակի, քամակակոտոր խորտակմամը գցրուեալք
հ քայքայեալք՝ ընգ այլ ն այլ ճանապարհս գնա-
ցին յիւրաքանչիւր տեղիս:
ծւ Շապուն պարսիկ գնդին գզօրադգլուխն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 2
338 | ՖՐՈՒԱԳ Գ.
_———- - o——— ———————— —-—— —————————e—e ——— ee ————— i —— — ————
իբրն տեսաներ գզքակատւմն Սի գնդին ն գա-
հար զoրութիւն ծակոոուակորդիե անանաչ Մոչ-
իոնի պոս ածեալ յիրեր զանրնղրիմամնայ
opm ւնի, ap մեոնալ գարձհութեր, ե ժէ գիՐ՞Կչ
առնիս ն` չիմանար. af ասէր». " aE f bles
Soe fh aD Y: այե պքփուոյ. առն, որպես Գգինան ծր,
ե այրընտիր գնդոո չազխնալ փորա նա վ որ
րնդ նմայն էին, յոմելուատծով ե այսոցիկ ժա
ft aru են առ ս, h համարեալ INL nth ա
ձոանպյ երեսուն ffpայն արամբք փ վերայ irpefey
ն չորից հազարաց արձակեալ իորտակեաց զա
ժենեգունց գսիրտաս, ն պաստառոնալ վեր ն: ի վայր
զղախչափ զօրաց բազմութիւն զայնսիսի մեծա-
մեծ գործեաց վնասա. փակ այժմ Քրոպլիսի վստա
5ութեամբ կարասյուք ` զայնպիսի քածորելոյ
տւնել wd սակաւագեալքաս: Այ k Վբաչյա qos
ածեալ երկնչիմ, Վի աւցէ սատ բազժաննու
րոյ իմաստուժե անն, առաքեալ ի. ժերձակայ
աահձմանակից տեղեագս առ Կայ մարդիկ «զաաս-
wfն udm kh hud Ժոփաց kk Հաշտենից, kh
առեալ ի նոցանէ օգնականս, որպէս յիւրսց ազգ
«ականաց՝ Ֆկարիցեմք h ապրումն անձանց, nf
Քնացեալքս եմք՝ գտանել այնուծետնչ Uy hr leingp
փութասցութք երթալ յոստանին Հայոց ի nkhrիս,
A ճեպաւ դեսպանօք Hwy nւuy Np արքայից ար»
քայի: Վասն ղի ն նորա, Թէ աստուածոց օգ-
ՂԱՋԵՔ ՓԱՐՑԵՑԻ 39
նուժեավմբն վճաքեալ է զիւբ դործն՝ ժաժ է
վոսապնն դառծսլոյ: ծւ այնուծնետան Թէ բուռն
գնդա, ն կամ իւր իսկ պով նա իշխն որպէս
ն գաանէ առնել գլուխ Հայոց դոբծոյո: Այլ ես
դեոանգի գործոյն անսչութի նն իբրն զմտաւ
ածեալ յիշեմ ոչ զօրեմ բնաւ խօքնել ինչ ն կամ
իմանալ. ղի Թէպէտ ն ոչ ինչ աւագ եմ ժամա
նակա, սակայն ն ոչ երբէք յԱրեաց լուայ ի
գօբագլխաց, NA կամ hu այժմու dud անավկասա VA
կամ յանցեալ դարսնախի պատեքազմողաց, եժ
ապան արամբ ոջ ի վերայ երից ազաբաց այբբն»
աք արպանց արձակեալ L զայնպիսի erty
գործ` Hes ինքն գերծեալ անվնաս:
եա Շ ազե չուհր վագին ի գաւառն Բասե-
նոյ, մ եկեալ ի գիւդն, գոր Սլուարն ձոչննչ: ւ
մինչդեռ տարակասհեալ տանծԼին խօբձուրգք գնա
մեբկիւղե զօրագաբին Հայոց Վանանայ Մամիկո-
նենի՝ եկեալ հասաներ յանկարծակի դեպգան ի
Պարսից, ունելով դոյժ չարաչար ն նամականի
փազում անողծայն, գոր գրեր առ Շասուն ի
Չարսից աւագորերոյ, ն յայլ փաաքանչիւբ աղ-
դականաց ն սիրելեաց, «որք յանթիւ սաստիկ
կոտորածէ Հեփթագին գերծեալք Էին Եւ բնկա-
չել Շալնոց գնաժմականին, ն հասեալ ի վեքայ
ծանր ն կարնոր չարեաց, հ դայնպխսփ ահաւոր
340 ԳՐՈՒԱԳ Փ.
te BeBe meee ee — em —————_———. —Շ— — —— ———————— — ea — meme oD
դբեկումն զաշխարձին Արեաց ծանուցնալ ի դրե-
լ"ցն՝ ի մեծ տրտմութիւն ապշութժեան բնկղժեալ
ղարձուրէր: ծւ կացեալ ժամանակա ինչ անխօսս,
իբրե Թալկացեալ՝ ոչ ինչ բան կարեր հարցանել
զայրն թղթ աբեր, hk ոչ անձին զգալ: եւ պգացնեալ
յետ բազում ժամուց, որպէս յասոութենէ h ի
Bմբութեանց, hk կոչեցեալ զայրն աոանձին
հարցանէր, Bt ռրպես ն կամ զիմրդ սպառսպուո
ենաս այնպիսի վախճան hk կործանումն Արեաց
աշխարհին. նհ կամ Ք կարացհալ ղերծանել երեր
«համբաւ կոտորածին ղայն չափ անթիւ բազմու
թեան զօրացն բովանդակի, ն կամ թէ ղիմրդ
արդեօք մեռաւ աստուածանման "երն bp» h
կամ ճրպիսի մահուչ
Եւ դեսպանին պատասխանի արարեալ ասէր,
Bt «Fn հարցանելդ պատշաճ ն ի դէպ է, որպէս
ամենայն մարդ, որ կամի լսել ի պատգդամաւո-
բացն զիրս պիտոյիցն ն զտեղեկութիւնն. բայց
ինձ կարի ծանր է խօսել զվատ րանս, ն տալ
զրոյց զայնպիսի չար աղետից ի ղերծելոց
փախստեիցն. h մանաւանդ որում np այն չավ
վնասուց A բեկման sk պատճա rE | ինքն
աստուածանման տէրն Արեաց Պերոզ. ե իբրն
ոչինչ առն ծառայի զաստուածոց ասել վատ ինչ՝
մահն է ե կորուստ: Բայց վասն զի ի. ժամուս
յաստուածոցն ցասմանէ վաո պատահձումն եղն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 341
—_— em —— — — rm _— en
տեառն Աբեաց kh բնաւի աշխարհին, hk wun~
ճառ ոչ ոք եղն այլ, բայց ինքն տէրն իւրում
անձինն hk Արեաց՝ ասել զտեսեալմսն A գլ ւհեալմն
հարկ է, ե չվճարի առանց ասելոյ: Tu մինչ.
դեռ. այդրեն իսկ էր ի Վրկանի Պերոզ, ն զօրա
ժողով արարեալ յամենայն կողմանց, կամէր
խաղալ ի վերայ Հեփթագին, խորձեալ առանձին
միայն, k ns gap հարցանէր ի մարդկանէ գզար-
ժանն ն զանարժանն. բայց զայս նեց գիտէր
ամենայն գնդին մարդ, եէ ընդ Հեփթաղին
կամի կռունլ: Լբեալ հ սրտարեկեալ ամենայն
մարդ՝ տեսանել լոկ սիրով չկարեր զայրն Հեփ-
թաղ ն կամ զանունն լոկ լսել, Թող Թէ կոուով
ընդդեմ Հեփթաղի երթալ ն կամ յայտնի ելանել,
ժիշելով զան ն զպաշարումնն, պոր անցին ընդ
տէրն Արեաց ե րնդ ՊԳարսիկս։ Շւ յայտնի աղա-
դակէր ամենայն բերան. «ծէ մանապարտ եմքչ'
հ արքայից արքայ զմեզ սպանանել կամի ինքն
իսկ աստէն սուր ի վերայ. եդեալ ձհրամայեսցէ
սպանանել, քան ելժէ սրով Հեփթաղին այ ln
րուսանել պԱրիս, nf դործ մինչն ցյաւիտեանս
զանձն ե զԱնրեաց աշխարհ վատանուն առնէ»:
Զսոն բանս ն ամենայն աւագանի դրանն խօ-
աէին առ միմեանս ձանապազ, ն մանաւանդ
ապարապետն Արեաց առաւել Վանրամ. պոր ն
հծամարձակապէս յականջս Պերոզի բազում անգամ
342 | ԳՐՈՒԱԳ. Գ.
հասուցնալ՝ kh հրապարակած prղdiphp: li Tir w$
լսեր ումեք, ն 4չ զգայք հ ոչ յիշեր բնաւ վաշ
դածին Թշնամոնս խայոասականած իւիմվ, զոլ
եգիտ անձամբ հ ամենա Արեծթ ի Հեվփթաղեն
Դիմեալ ի վերայ արչափ բազմութեամբ Արեօք
ն անարեօք՝ մնաց. որթ իբրն վմածապալրնատ խի
ման, ն nչ իբրե պպատնրազմողս ի կուունվ eft
թային: Տայխն զրոյց ապրեալքհ անտի ն վայն
hu, Mt յորժամ oul հասաք «՛նգր՝ առաքեամ
երդմամբ, գրով ն նքով, Թե չկաուխմ ընդ քեզ.
ե ձսանմանս կարդեցաքյ զորոհվք չիշխեսցութ
Pշնամութեաժմիբ անցանել uri ժիմնանա: արդ
FL գու ft hk զնե ղութեան պաշարու ծնն, յոր-
մանէ հոկորժմեալ իմ արձակեցի գբեղ, ե ոչ ստանի.
ե ի ըաց դարձիր խաղազուքեեմմը, ն մի մեղա
Կիր. ապա Թէ ոչ լեես բախից իմոց գիտա, զի
նորուսանեմ՝ պքեպգ ձ գամի յն զանպ ատն րազ-
մութիւնդ, յոր գու յումացեալ նու Հանգի ես
կու fofp; ե դrt A ուխնազ անցու թեանն umn
թիւն ի միասին էք. ն արդ դու ինձ գիմրգ.
կարես չաղքթել»: ծւ լունալ Արեաց զբոնան ձեփ-
թին ասէին Պերոզ, Bէ «նո: արդար t, &
մեք սուտ կոուիմբր»: ծ Պերձգի սեոկմաարէ 6
կայրակնալ Արեալ »ւագանւոյն՝ արան անի
ՂԱԶԱՐ ՓՃՌՐԳԵՑՅԻ 343
spp: հարաաաfնամը Հեվսրք ե ասե, ժե
«Tye py մոխ գնդին, զոր զոոք անապնեք՝
lofoserefer pug dhe hnoecpd he kapmamsdthd, b he
undo qhuq. trophy, nep pee (ff lghp weed,
որի ծախ հ որ ի վմ, զոբ հառած» (նումը
ծ աո անվպգայութեան սրտին աջ խմնանայր» Է
ah ակամբ ծառայից իւթոց ընչոց է գան, որ
aphwg Fp hep cu անձին: bepոy. he uvebls brewery ls
Աpեաց. ee br henbapp sin dhl, kh,
հարեարթ ի գիմնի՝ կարես ինքն ամենայն որգ անք
paprdp hk PN ee LONG ը qbhpրծեաչք ի lynp desta
մանէն. արթ սահաւ, ե Կրսեալբ hb Lp? wun
մեցին ամենեգուն գամենայն անցս չարեացաս
այառցիկ, կ զամենայն ազա աաղա ն գակ մեթո
դիկ» որ ի Պրկանին էին վփավոացին յԱտարես
ones Beker mprgfil fp Tfpe can Sars pum wa/wons
եԿ գիս այսբ ատ ձեղ աքձակեցին, փաքթկաչ
Fane. adbry wn dfefbmbu, bk geal; qi
«pավ լինիցին ի )ֆի ե Հեք Afi Կ Bpեաց
ադխավնն »:
29. br չաւնայփ զայս աննե ն ¢ sy ay
ի գեագանձն՝ պատասխանի աուենալ ասաց, Թէ
«ff bk գգունդս գոր այժմ դու ընգ իա hսպակհայ
Bieber py pep tuphag bp Amba, րնգ»
բէաջ պապնաս» պերծանելոլ ի գործոչս յոբա
եքա: Վասն գի այնատժա upha phn ying. me
344 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
sbynyy ն վատնեզնալ wofussnroey դեղ ապստամբրն
Վանան, որոյ խր իրք ե արարածք չնն որպես
զայսը ժամանակի մարդկան, զոր մեր unrtrerk sus
ն գիտեմք, այլ իբրն զառածին բաշացն, զոր ի
վէ պասն պատմեն A pub dp: Քանզի թող qայ( ժա
մանակաց զվնորա ն զարանցն որ. րնդ նմա ե
միշել զգործս ն զպաներկխւղաւթին, զոր իմ
կամ այլ աւագորերոյ որ տեսեալ է, այլ Jen)
քան գաշուրս տասն Թուով երեսուն արաժմբ ոչ
միայն ի վերայ այսը բազմուժեան, որ այժմ
աստ են ն տեսանես, յարձակեալ կոուհնցաւ,
ա ff աւելի hu գնդա իշխանն Սիւնեաց Brg fe Sif
ի-բ գաւառին այրրնտիր ձիով wu էր» hk Վահան
դէմ յանդիման այն երեսուն արամբը արձակեալ
ի վերայ, ն նման արծուոյ, յորում ժամու ի
կաթաւուց երամ սլանայցէ, իցէ զորսպանանիցէ
ն զայլ զամենեսեան ընդ ծերպս ե ընդ ոռրաս
վիմաց տեղեաց ցրուիցէ՝ ըստ նմին օրինակի
այսը անդը զայնչափ բազմութիւն զօրացն ար-
կեալ վեր ի վայբ ցրուեցին. սպանին ն զսկայա-
Նման զայրն զԳՓդինոնն, ե այլ բազումս կոտո»
րեալ ի գնդէն՝ գնային ինքեանք անփիասք, չեր-
կուցեալք բնաւ jnedbpE: եւ արդ՝ i$ անճանա«
nղ kh արձհամարհձուտ հպաքտութեպն Պերոզի hte
նեալ զայնպիսի որեար ն զայսպիսի մեծ նե
զօգտակար զաշխարհ յԱրեաց ի ծառայութենէ.
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
Dt cB met ame — tee re — —— —— — ————————— ————————— ee ——— aaa ae ee am
՝ KT,
345
զոր Թէ «յժմ զայնպիսի զայր, . որպես ն յառա
Ջագոյն գպվանանն գիտեի ն այժմ քածագոյն կաս
դիտացի kh գնորաւն զրնկեքսն Պր պսn Uմա ենյ
ն' մանաւանդ գերիս եղբաբան սբ ի. կամսարականն
տոհմէն են, ն հեարքէի նուաճել ե մեր առել
որպէս մեծ մասն մխիթարութեան ծամարեի Հաշ
անլոյ ծանը բեկմանն ի վերայ Արեաց. աշխարձին»«
Եւ իծսեցեալ Hu ju Մ իձրանեանն Շ usin
hk դեսպանին բնդ միմնեանա՝ հրաման տային go~
բուն, k բատ կարի օր ըստ օրէ չուոցն ճեսլեայլք՝
ծասանեին յաշխարձն Պարսից: Բայց զկանայս
կամստրականացն. թողեալ Շապհոյ անդքն ի-Բaղe
բեբդի՝ յանձն առնէր` բերդակալին, un u սազ
տուփրելով՝ բազում զգուշութեամբ պահել ն
առոտւնելապէս սրբութեամբ, րստ օրինի քրիստո»
նէից կարգի: ծւ գօրավարին Հայոց Վանանայ.
Մ ամիկոնենի լուեալ. զայս ամենայն բանս ե
գհամժմրաւս՝ յԱստուծոյ այցելութիւն ընկենոյը ն
զիր» ծամբաւոյն եզի ղաշխարծիս Հայոց զպետաս
ն: զծագողութին, որ գիտեն զիզրաքանջիւր ուրութ
զպատայաճ ն զօգուտ, ն մասակարարն ողորմու»
թեամբ: իւրով (ա ողՋջախոհութեան խնդրողացն:
եւ եկեալ հասանէր այնուձետն ի Վաղարշապատ
քազաք հանդերձ ողֆախորհձուրկդ: ն անն են դ ուխս~
տ ապահ. նախարարօքն Հայոց» կատարներ զսովո-
բական ուխտս ն զպատարադս ի սուրբ եկեդեց-
PE HRREF Գ. SS
cafe hd pbk, yep beep emporio
ժնծասզայծապո շքեղունամբ : ղծնարրծալ արծ
հախնճացն իշրոց, բաք զորավարի ծայ Մամի
Boalt we Bowtie Be fp sertrryfrer «flim yer prsdseg we
Tra fie Surarme gu bof արք աrացն ղաեատա՝ ն mupar
Maptahy nepufoyholp qe mptouhen ph rer
Phdpe Br whine snibep foreman ft Fe fe
մատանին, ե դաղարնեալ անոբ սուրս պորասէին
h wulfe vet foe Sp uf WS idan
Pppomeefs
— Թի. եւ լ" եալ Հա արագուխաոյ յադարձին
Ղրաց զսպածումնն Գնրոզի հ զանթիւ հոտորած
բազ մութեանն Ban prerfiey գարձուրեկալ uo lina woh pw
յանծե խր, գնալ վաղվաղակի երթալ. հասանել
յերկիրն Պարաից: ծւ ծասնալ ի դուոն ժողովեին
nn ‘udm. fնտցորբք Unpbwey wg hin jRy, ne pi
«գի ե այոր եղբայր, ըսա դիշտից ««րերոց ի
ժաժուն: Խորձուրվ ի Ր +4 առհալ), Թէ զո արժանի
Pm que npու եսն նմանեցուցոխնել կարոացեն,
fenpihey uet f pune mem pu Annas fy
միարանութնաժի զիրձմն ի վերայ Պաղարյու, որ
էր: եզբայը Թագաորին: Պերողի, որպես ի վերայ
ապ բաթնրարի ն TD ծ» ժողովնալք աժենե..
phadh on Վաղար սկսանէր խօոել Seaqropuw nw feu
հ այտնել նմա զխորձնալսն ամենեցաւն, յիչշն-~
gu yeh լով Դա գա նանանա իւնն կամակո
ՂԱԶԱՐ ՓԱԲԳԵՑԻ 347
իութիՊ զք ագաՀորին Գերողի« «Ռբ բոնութեամբ
df, wrebp, (im had, ն թէ ն Smdարնրոժ
լչ վոբ ն զամ խորնելով ընդ ումեք առներ
qn: Murs he hab witty, & petmcnp bonfires
իութեամը գործէր դինչ ն կամեր: Ռրոց ելք
անձարց զոք ծորա իմաստիցն՝ ոչ միայն Նորա
անձին մյչ ընդիախուր աշխարձիս Ծրեաց բերին
պնործանունն ե դրննումն: ծւ արգ կամաւ յօժա«
ինալ ամնՖեքեսն մեր ընտրեցաք. գքնգ, որպէս
փճյը քաղցը հ այխարճայնն կանգնել քե ն նաս-
տատել գդան Թագաւորութենան աշխարձիս Արեաց,
անել քե չէի գմասն Ձնայղեալ ՑԾրեայ աշխարճիս,
հ պայլ հս աշխալնմ, հոր ընդ Թագաւհրութնեաժբս
այսուիկ Պնսազանդեալ ն. բաղցրարձնուժնամբ
եհ սիրով տածել ի ճաւան: զազվդս, որ ընդդէմ ե
հեզնաամբ. ճանաչել գիւրաքանչխրը ոք յԱրհաց
կ լանտալնապ իմ pe prtied արժանաւորութեան.
դիտել ինարել կապիտանին ն զանպիտանն. խորձել
(դ իմատստունս, սիրել զինկերասէրս, ատել ն
կորուս աննչ դնե խանճուտոս հ գրանսաարկուս, Bou jbry
քամհնհսնան, ճանաչել զբարնդործս, ձատուցաշ
նել վաստակաւորաց զարժանի ձատուցուննն վաս.
տտհոց ի րնանց»: Զայս ամեհայն հ սոցին նման
խրատա խօսեցեշլ ընդ հմա հ նդնալ վնայութիւնաս՝
բարին յու գանձին զ ’ դ the Bsc Peat
Պարոխդ:
348 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
Շա ———_———— DOS ee — ———— ———— ————e—
ր -
ՁԸ. խԽորձուրդ ի մէջ առեալ ակունետն
Հազարաւուխտոյ միաբանութեամբ աւպդգանւոյն
յերկրորդումն աւուր ժագաւորութեանն Վաղար-
շու" խօսէր առածի ժագաւորխին Վաղարյու ն ասէր:.
«Պերոզ արքայից արքայ ձեր եղբայր, որպես ն
դուք իսկ գիտէք, գի բուռն ն անձնակամ ն ան-
նաւանյ ն բազումք յարձամարձոտ նորա կամա-
կորութենէն փախուցեապլք են յԱրեաց թPագաւո-
բութենըԼ, որք շատ k n} սակաւ մասամբ փասեցին
Արեաց աշխարձին: ծւ նախ առածին, որպէս մեծ
աշխարհս Հայոց, np hk այսօր ի ձեր ծառայութենէ
ի բաց կացեալ են. ն այրն որ զաշխարձն ի բաց
ունի ի ՃԼն9՝ ի չճանաչելոյ զայր ն զպիտանու-
թիւն նորայ Պերող կորուսեալ եճան յԱրեաց
ծառայութենէ զայր լաւ ն զայնպիսի աշխարհ»
ն BL որքան. ինչ յայնմ առնէ վնպսք kh հարումն
` Արեաց աշխարձիս եղն՝ գիտեն ամենեքեան. բայց
թուի Թէ ե ձեր լուհալ է զամենայն ն տեղեակ
էք: Բայց. աւելի Շապուհն-Մ ինրան, զոր դուք
կարգեցէք՝ wn զնորա քաջութեան փորձ ն զիրա-
տու. ն ԹԷ նարցանէք ն լսել կամիք՝ դոյն ինք
ասէ Հեզ»: | լ
ծւ թագաւորին Վազարշու հարցեալ զՄ ին»
րան-Շապուն զգործոյն Հայոց» BE «ԶF'us կարա»
ցեր գործել դործ յաշխարձին Հայոց, h Վանա»
Պայ զի՞նչ միտք են են ոյժ, ն ռրպէս կարաց
oo ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 349
———————— — ——— ——— —e————— —————m— OS —— ——————— — — —Շ- —e —————
այսքան պմս զդեմ ունել Արեագս»: [Bun ոչ
զօրութԹեամբն|։ ե Մ իհրանայ պատասխանի
տուեալ ասաց, Թէ «Արանց քած, պգկոխին զոր
Հազարաւուխտ մեօք հանդերձ ընդ Վանանա յ արար,
ե Թէ Վահանայ իւր զօրքն բովանդակ անդ եղեալ
էին թուի Թէ տանէր դյաղթութիմնն. այլ Թէ-
պետ ն յաղթեաք մեք ղայս դիտեմ, ղի անթիւ
բազմութեան ի մէն9 կոտորած առնէին: |)
ձեր Թագ այնպէս արարին, զի գնդին Հայոց կէս,
այրընաիր ոբեարն այլուր դիպեցան ի դործ»
Սակայն սակաւ արամբք որպիսի ինչ վնաս արար՝
որ պ՛նդ էին աւաճգք` Ւսկ յորժամ Հազարաւուխա
ի Վիրս գնայ ն զիս անդեն ղօրագլուխ եթող
գնդին, h յայնմնե տէ զինչ Վանձան մեղ աշխատ
կալաւ կարի սակաւ արամրք,—զոր երբեմն է
հարիւրօք ասե մ sub. J A վկայեն ինձ դնդիե
մերոյ աւագորեար որ անդ էին ն այժմ աստ
են,— կարի ծանըր է ասել ն անձաւատալի բանք),
Bէ այնքան սակաւուք դէմ յանդիման կոուել
աներկիւղութեամբ, ն զօր ամենայն ի ղակի
վերայ դալ ն մեծամեծ նաս առնել: Բայց qմիոյ
աւուր գործն ես իսկ յիշեմ որ անդ էի. սակայն
նոր համարիմ ն ի վեր քան զմարդկան իր» թող
Bէ որ լ"է՝ զիմրդ կարէ հաւատալ: Քանղդի թուով
երեսուն արամբք ի վերայ երից հազարաց առն
30 MARS
pulps pupdeկben, k qաքվիսի nepծ վՅwr
բեսվ, գոր ամենայն բ անգէծն Ճիֆի. «վսողքն
այսօր յիշեն. Թափ ԹԷ երկիւղ Դործացն չիլանձ
ի մաաց: op k ny բնչ LM sd իմիք նման չեին seg
նորտգ իրք, բայց Թէ յորժամ ժիր մշակք թաֆ
առը մանդաղաշ ն գերանդեա զխտո ձարվանփ-
ցեն, ն բագում Քրայս dom fp don un dhl
կուտեալ թողուցուն, ե ինքեանք ուբպխայից
ցնծութեամբ անձոց չիւրաթանչիւք պունս գնայ-
ցեն. առոյգ րստ այնմ օբինակի յարձակեսք փ
վերայ Մինրանայ այնքան աբամբք՝ ձերձին վեբ
փ վայը գրովանդակ դունդն, ն շատ լաւ ոքեաբ
կոտորեցին: նւ գանաւոբր այրն զՖգինոն դՄի.-
նեաց տերն սպանին. պոր յիմ միսս այսպէս
ասեի, Թէ լոկ ՉՖդինոն միայն ինքն տասն արամբ
յիւր գնդէն պատահեր այնչափ պոն այն միայն
առներ. ե զայնպիսի այրը ն գայլ ականաւոր ն
քած արս ի պարսիկ մարդկանն հանին ընդ Կութ.
ն ինքեանք ոչ ինչ խոյս տուեալ ի բաց վարե»
ցին գձիսնս իւրեանց, այլ մօտ ի մեզ Թնակից
երթային յանձոդս ի բազում 4ամս։ ծւ ի մեբ
դնդեն ոչ ուրուք իշխեցեալ ձայչել ի նոսա. վարն
զի աստուածք, հ «չ մարդիկ կարծեցեալ «մեշ
նեցուն փժուէին մեղ: Վասն nրոյ Buta kh պուածի
Հեր յանդգնութիւն Թուին բանքս VL սական
յաղագս կարձեաց ժամուս համաբձակիժ ասել,
` ՂԱԶԱՐ ԳՐԳԵՅԻ 351
դի գաշխապքրծին Հայոց զմնծովժին. ն գօգաւտն
գայն գուք փսկ թած դգիածնբ. բայց այրն Վահան
ձ այլ nphapն mp pnp Sobw de, li mpuep siege
գզաւթեամը փ ձեր Ժաապաւթեպն Էին՝ «եծ ամն
puns lo dopթաpուֆիեան կսզմնոp անր
պրամումեանո Վերոյ ձնամարեի գիթժն զայն: Ba
յորժամ ձալք այնպիսի ոթերով մեր եին Վիթբ
ձ Աղուանք գիչխեին բնաւ Թֆւրել գանձինս ն
"յրաղգգագտյնս ինչ խտրճել»»
եւ լունալ զայսպիսի կարքեալ բաժնա ազա
թին Վագաթշու յի Մ ինթանայ ն Հագարաուատյ,
ն այլ ամենայն Արեաց. աագանւոչե՝ Վիաքան
ասմենեքե տն գասացեալմն փ Մ ինձրանայ upndfkhla,
ՔԷ արգարե որպես են փակ նարե «անք
փապբար pdr եամր գարգարն: NI ամա»
ղակի ն փութօվ գնիխոր դմշնասպդատ, զայբ եզ
ն զմտացի ե աշխպրնաշնն, բացում այբբնտիչ
արամ ճք ի Հայս արծանկնին: Պատուիրեր նմա
ինքն փսկ թագաորն, այլ նս ատաել ծոզացո
Հութժեամբ Հազպրաւուխտ ն wt դրանն ա cur վն,
թէ «Երթ ի ծայս, ն որ նչ օրինակա. ե է
ամենայն թաղցրաւեամբ ն «իրով րսա վամացն
մանանա, ն նգրուն ընկերակցացն՝ նուաճեպլ զո»
բեպրնն չՍ րեաց ի ծառայութիւն ած: Բայց գաfՉ
լեր նախ. ձողովել առ. քեղ զայրոսձին Ատրսատտա»
կանի «ր մօտ ի ծայս իցեն, ն զայրուձին ծեր
352 — ԴՐՈՒՍՑ Գ.
Զարաւանդ գաւառի. P գուցէ յղեալ քո առ Վանան,
հ նա պատճառանօք քաղցը խօսելով րնդ քեզ խա-
բիցէ զջեղ ե փաս ինչ առնիցէ: Վասն դիայրն ինքն
քած է հ բազմամիտ է. քանզի ն ցայժմ ոչ այնքան
զայնպիսի գործեան վճարեաց նա ն որք րնդ նմա
էին՝ լոկ քաջութեամբ. այլ դու քած պատրաստես»
ֆիր» Բայց թուի Թէ արդ Վանան չխորձի զայդպիսի
ինչ. qի դայդ դործ). դոր համարձակեցաւ վ անան
գործել hk որք րնդ նմ այն էին՝ յանճանաչողութենէ
Պերոզի զմարդկութիւնն, րստ հպարտ ն անձնակամ
բարուցն իւրոց, kh չկարացեալ Վանանայ ն մարդ»
կանն որ միաբանեցան րնդ նմա, տանել արձա-
մարձանաց, դնելով զանձինս ի ման դիմեցին
առնել զայսպիսի իրս առ հարկի»: ծւ խօսեալ զայս
ամենայն բանս տեառն Արեաց Վաղարյու ն mամdh~
նայն աւագանւոյն րնդ վշնասպդատայ Նիխորոյ»
ն հրաժարեալ զնա արձակեցին ի Հայս:
20. ծւ եկեալ Նիխոր յաշխարձն Հայոց՝ pa
իշխեաց միշամխել ի Հայոց տեղիսս, այլ դադա
րեալ ի գաւառին որ կոչեր Հեր, I գեօղն որում
ւորս առ Մամիկոնեանն Վանան դՇապուն խորձրը»-
դեան դպիր ն զմ ինր-Վշնասպ Զուարյացի, որովք
տայր դիտել նմա զիրս գալոյն իւրոյ ի Հայս, ե
BE «Հրովարտակ ունիմ աու ձեղ ի թագաւորէն
Վաղարշու՝ նուաճել զձեզ խաղաղութեամբ, ն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 353
h որան է ձեզ ա A ե դարեր որ
բարին 4»։
ծ. տեսեալ Վահանայ Մամիկոնէի զպատ»
դամաւորսն Նիխորոյ, ն լուեալ զայս ամենայն
բանս պատգամին ի նոցանէն՝ ժողովէր առ ինքն
զամենայն հաւստտարիմ ուխտապահացն գունդ,
ն ձրամայէր Մամիկոնեանն Վանձան եկելոցն ի
Նիխորոյ՝ ասել առածի ամենեցուն զբանս թա-
աւագանւոյն: Շւ տուեալ լ"ել Մամիկոնենին
զպատգամն Նիխորոյ՝ ասէր ցպատգամաւորսն Պար»
սից՝ un վաղիւն առնել նոցա պատասխանի:
ծւ ժողովեալ ի վաղիմն ամենայն Հայորե-
րոյն առ Մամիկոնեանն Վանան, ն խորձեալ նախ
ընդ միմեանս զվաղն)ուց զպէետս ե զխնդիր
իրացն, եկեալ. ն պատգամաւորացն Նիխորոյ
յատեանն՝ սկսաւ խօսել Մամիկոնեանն ն առնել
պատասխանի բանիցն Նիխորոյ. «ծւ մեր տպրաս-
տամբրութեան իրացն, ե: այսպիսի կարեոր ե
են կարնոր. ն չԷ ծնար դրով վճարել ն կամ պատ»
գամաւ, բայց եթէ յանդիման խօսել ընդ նմա՝
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 23
354
ԴՐՈՒՍԳ Գ.
որ Սրեաց տէրն է, ն բնդ ձեզ որ դրանն աւազ
գանի էք: Բայց, երիս բանս ասեմ ձեզ, որ Թէ
այս երից թՎնից»ս պատասխանի: առնէ ինձ, սր-
պէս ես կամիմ ն ամենեքեան սոքա որ ասպէն
իսկ են, ն կարե զայս երիս խնդիրս տալ մեզ
գրով ե. կնքով Թադաւորին՝ զամենայն զոր ինչ
ասէր, զպատեհն ն զարժանն՝ առնեմք, ն րանի
ձերոյ. լսեմք՝ որպես ն նախնիքն մեր լուան
անդի ոչ իմ բանքս, զոբ խօսիմս ես րնդ ձեզ
այժմս, այլ նոցա ամենեցուն, աւագի հ կրասերոյյ
որ այժմ ձեր առածի են. ե nչ եէ wm juop ինչ
խորձեալ ն կամ իմացեալ է մեր զբանս ղայս,
զայս երիս ընտրութիմնս խորհեալ եղաք այր
ամենայն առա ծիչ Եթէ յանձն առցեն Պարսիկք
Թողացուցանել մhy ցայս երիս իր»՝ ծառայես»
nw ju. hk եթէ ոչ հաւանին յանձն առնուլ, ke
ոչ պագցուք»
«br. է մին յ/երիցն՝ նախ A առածին խնդիրս
այս կարնոր ն պիտանի. եթէ զհայրենի ն գբնիկ
օրէնս մեր ի մեղ Թողուք, ն գծայ այը զոք մի՝
մոդ nչ առնէքյ h ումեք Jզագս մոգութեան
գան ն պատիւ չտայք, ն զկրակարանն յաշխաբ-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 354.
Aku Հայոց ի բ"y տանիք, ն զեկեղեցւոյ շնա-
մանս յաղտեդի L յանպիտան մարդկանէ, nf
ցայժմ լինէր, յայսմ հետէ մեզ ջտայք տեսանել.
A քրիստոնեայ մարդկան ն քահանայից զկարգ ն
զպայշտօնն Քրիստոնէութեան ձամարձակուքժեամը
ն աներկիւղ տա fp պայշտել՝ ուր A համին. ապա
բարի է, ն առածին խնդիրն մեր այդ է:
«ծ. երկրորդ խնդիրն այս է, ԹԷ զմարդ ոչ
իշխանաբար ճանաչեք, այլ իրաւաբար գիտել
գլան ե զվատխժարն, ընտրել զպիտանին ե զան»
պիտանն, իմանալ զտոնմիկն ն զանտոնմիկն,
ունել wr լաւմն kh պատուականս՝ դքան ե goդ~
տակարն, արձամարհձել ն առ ոչինչ համարել
ղվատն ն զանպիտանն. սիրել զվաստակաւորսն
h ատել զանվաստակն, ունել ի dom զիմաստունս
kh խորձուրդս առնել, A զանմիտն ոչ մօտեցու-
ցանել, այ| ն ի հրապարակէ hu հալածել: եւ:
յորժամ այս ամենայն այսպէս լինի՝ ամենայն
Fre Սրեաց աշխարհիս ածող լինի ն անսխալ»
ապա եթե զրնդդեմն սիրեք, որպես ն յայժմ,
ն ոչ զդէպսն ն դործքն այդպէս ընդդէմ լինին,
որպէս hk եղենդ իսկ, h տեսէք:
«եւ երրորդ խնդիր մեր ա ju է. որ տէրն
է Սրեաց ն աշխարհի Թագաւոր՝ կամիմք, զի
ինքն տեսցէ իւրովք աչօք, նինքնլուիցէ իրով
ականծօք), hk ինքն գդիտասցէ ն ինքն խօսեսցի .
356 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
—_e——— Ո —————— ———————————— — ——eo—————————— -—— ——e— —— eae —as——e ————
իւրով բերանով.ն fi ա j["y w$op տեսցէ ն այլ" f
ականՋջօք լ" ցէ ն այլովք հանապազ դիտասցէ
զմարդ [- ն զանլաւյ ե այլոյ բերանով խօսbugի
զպէտսնչ Յաղագս որոյ չլինի ուղիղ հայեցուածն,
ն ոչ արդար լսողութիւնն. այլ յոլով unւu խօսքն
ճանաչին A հրամանքն ընդունայնք, ն բնաւ uw j{
րնդ ա |" լինի իմաստն ամենայն: ե. յորժամ
այս ամենայն այսպէս լինի կործանեալ ամենայն
վաստակք՝ ծառայխիւքն կորնչին, A nռ ծ կարէ կալ
աշխարհ kh ի նմա բնակեալք անշարժ ն հաստա»
տու՛նչ Բայց Թագաւոր, որ իւրովք առող աչօքն
հայի kh աննախանձ լսողութեամբ լ" ն արդար
բանիւ խօսի րնդ իը ծառայս կենդանացեալ
ծառայքն՝ չծյագին վաստակով, այ| յաւելեալ ի
վաստակն՝ of քան զօր անճեցուցանել Ջանան
զբարին։ Այսպէս աշխարձ շինի, ն տէրն շքեղա-
ցեալ պայծառանայ հանապազ:
«Արդ՝ եթէ զայդ այդպէս կարեք խոստանալ,
զխոստացեալսն գրով ն կնքով հաստատեալ տա յp
ցմեզ՝ ասա կոչեա, ն դամք կամաւ IA [ub fp
բանից ձերոց, ն հրամանի թագաւորին հաւանիմք
զոր ինչ ասէ: Սպա եթէ զայս երիս խնդիր» nչ
կարեք տալ մեզ, ն դիտեք ԹԷ չԷ հնար որպես
եդեալ մեզ մահ առածի՝ սլատր աստ եմք մեոա-
նել, ա j| ծառայութիւն առնել Արեաց տեառն
չկարե մք: Եւ ալ բանք, որ ինչ են, է ինձ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 357
լինի գալ ինձէն իսկ խօսիմ ընդ նմա, ապա ԹԷ
ոչ լինի դէպ դալ՝ նասցէ բանն ն Fրքն»:
Դ. ծւ խօսեցեալ այս ամենայն բանս Մա
միկոնենին Վանանայ րնդ Շապճոյ խորձրդեան
դպրի ե ընդ Մինր-Վշնասպայ Ձուարյացւոյ՝
Վանճան րնդ պատգամաւորսն Նիխորոյ A յիւր
կամսարականն, զերանելւոյ ղդԱնրշաւրայ զորդի,
hk զվասաւուրտ կարքային, k զԱնոաւան Աղբեւր-
ծրաժարեալ զամենեսեան զնոսա Մամիկոնենին
Վանանայ' արձակէր խաղաղութեամբ առ նիխոր:
Շւ երթեալ նոցա ա Նիխոր ի գաւառն ի
Հեր, hk տեսեալ Նիխորոյ զծայերն, որ չոքան
առ նա ի Մամիկոնենէն Վանանայ՝ ամենայօժար
սրտիւ խնդութեամբ ուրախացաւ: ծւ | հրաման
տուեալ ընթրեացն՝ ինկալաւ զնոսա բազում ge
հութԹեամբ kh յոյժ սիրով, յիշելով հանապաղ րստ
ամենայն բաժակի զքած Մամիկոնեանն Վահան.
ն կատարեալ զուրախալից րնԹրիսն՝ գնային յիւ-
րաքանչիւր վանա: եւ րնդ առաւօտն ժողովեցան
k պատգամաւորքն որ ի Նիխորոյ wh Մամիկո-
358 ԴՖՐՈՒՍՖ Գ.
վ շնասպն, ե այ նախարարքն ն այ արքն Fr
Մամիկոնենէն վանճանայ որ ընդ նոսա էին: ծւ
տուեալ զպատգամն Մամիկոնեանն ` Վանանայ՝
` Շապիեայ ն Մ իձր-Վշնասպայ առածի ամենայն
ատենին յայտնապէս: եւ լուեալ Նիխորոյ զամե-
Նայն զբրանսն ե զխօսս Մամիկոնենին Վանանայ,
ե խնդալից եզեալ՝ ասաց առածի ամենեցուն, թէ
«Ամենայն բանքդ այդ ն պատգամգ զոր յղեալ
£ Վանճանայ՝ արդարն աստուածոց արժանի. քանդի
որպէս անմեղ են մարդիկն այն, զորս բոնի uI~
բ Պերոզն h Հեփթաղին կոտորել ետ, ե զա-
մենայն զարիւնն զայն աստուածքն ի Պերոզի
` գլխոյն խնդըելոց են' նոյնպես անաս է Վանանն
յամենայն իը իրբ"» ղոր խորհեցաւ ն գործեաց.
at ի բոնութենէ չարութեանն Պերոզի գործեաց,
ե ոչ ի-բով կամաւ: եւ bu մինչն g"յjuօoր չէի
մխիթարեալ ի մեծ բեկմանէն որ ենաս Արեաց
աշխարհին. բայց “ԱԴ լոր ուրախագցուցեալ
մխիթարեաց պիս այսօրչ Բայց տացեն աստուածքն
ե զօրն տեսանել, որ Վահան յի ձեռն նուաճեալ՝
Արեաց ի ծառայութիւն ծնազանդի»:
եւ խօսեցեալ զայս այսպես Նիխորոյ առածի
ամենայն ատենին, hk լուհալ զայս ուխտապահ:
նախարարացն Հայոց ն այլ արանց, որ եկեալ
էին ի Վանանալ Մամիկօնենէ՝ տային փառս Սս-
maւdոյյ Jորով ձեոս են սիրտք իշխանաց, ն որ
ՂԱԶԱՐ ՖԱՐԳԵՑԻ "359
«լես ինքն կաժի՝ այ բարբառել Ֆոկա: Ynshy
ավնուննան վաղվաղակի Եիխոր զնոյն աոա
մաւողու, զՇապուն խորձրդեան դիր ն զԾ ինր
"Woks ererey Ժուալոացի, հ գրեր Ննաժակ ain Մ mrdffe~
կոնեանն Վահան օրինակ que
clmy, wt, ամենայն գխօսեցեարձե ph ի
-պատգորմաւորացն, զոր ես առտքեցգի առո քեզ. ն
գրեցի բովանդակ նոյն բանա քո փ նամակիդ,
անուցանել քեզ, Թէ արդարն խօսեցան բնգ խս
ամենայն, h {Pm mye Արդ արի bl ain. fre ferro
Sաւfժկնամը, ն զամենայ խնդիր» քոչ qe ի ձեոն
ոյա յղեցեր «ախս, ե այլ ինչ զոր դու Պահո՝
տւխտեուվ a մրեաց տեաոն հ und brea fh Uqitriay
աւ ագանւոչն՝ | red hk վառտարել. 4 քեղ {
որ ընդ քեզ ե, ոլողես քո կամք են Ծրմաց
~ipն ph ղ առն է A mpրձակէ ի Հարո»
ծ պնախարարան որ եկետլ էին ի T eavffe-
կոնենչն Վաձահայ՝ ոիրով ըեարեալ Նիխորայ ն
պատունալ՝ «րձանկչր ընդ պատգամաորս իւր
առ Մաժիկոնեանն Վանան. մեծաւ պատուիրելով
բանձենը նոցա՝ փաղխղտկի հ անյապաղ ածել
տ ամիկոնեանն Վ տնած. fh հրաժարա qtren ts
Նիլխորոյ՝ արձակէր ufrprerd] &. mfr bron) զայն ft ~
ատւածուրաց խարերայիյն, որբ ի իտա
fins Պտ րսկացծ քին, Թէ որպէս յապոտոմրացն
britany Հայք ի Նիխորոյ պտտունալք 4 մեծարնեցոն
360 . ՉՐՈՒԱԳ: գ.
ի Պարսկացն, ե ինքեանք արձամարձեալք b՛Ն
իբրն զանպիտանս՝ դարձեալք լի ամօթով յերկիր
կործանէին» ծւ տեսեալ գայն ուխտապահ Trenr ~
խարարացն Հայոց hk այլոցն որ րնգ Linu էին՝
ակն արկեալ ցուցանէին միմեանց զկորանս նոցա:
Ւսկ մի Կն ի յուխտապաձացն ասէ ցնոսա. «Զի
եթէ լոկ ի բանիցն խօսելոյ ընդ մեզ սիրով Նի-
խորոյ qéhop այդսես ամպ մժագին ն շափառուկ
անկաւ, kh չերնիք ի գետնոյդ, իսկ յորժամ
շնորնեսցէ. Քրիստոս, kA տեսանիցէք փառաո-
րեալ զմ ամիկոնեանն Վահան ե ղայլ ուխտապսահսն
որ ընդ նմա. են փառօքն, զոր տալոց է Քրիստոս՝
խորտակիցիք իսկ արդեօք ն ձեղձանիցիք: «այլ
ի մեծի wn յանշէ 9 դեհձենին զի՞նչ արդեօք
գործիցեք հէեքջդ ն Թշուառականքդ»:
եւ զայս ասացեալ առն՝ գնային ընդ պատ»
գամաւորսն Նիխորոյ առ Մ ամիկոնեանն Վահան:
ծ հասեալ պատգամաւորացն Նիխորոյ առ
Մամիկոնեանն Վանան hk մատուցեալ զնամակն
(եիխորոյ, ն յայնմանէ գիտաց ի դրելոցն, թէ լուհալ
սաեղեկացաւ. Նիխոր ի պատգամաւորացն զամե-
նայն. յղեալսն «ր ա նա, ն ոչ էր բան յամե-
նայն խօսիցն Մամիկոնենին Վանհանայ՝ զոր Bt
skp թուեալ Նիխորոյ: Ւ պատգամաւորացն
տեղեկացեալ ծանեաւ ե՛ զայն, թէ ռորպէս
խնդութեամբ L սիրով րնկալեալ զնախարարսն
Oe
a=
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ "361
a —— ——————— ——— — — rn ———— a DO — _——— ——— Cle or — ec
մեծարեաց Շիխոր» պատմեցին ն զծարաչար
կորան ուրացողացն քոկոյ, ն Թէ որպէս կարի
ե փութով զերթ» քո խնդրէ փափաքելով. զոր ն
պատգաժաւորացն Նիխորոյ ստիսպով ճաւանեցու»
ցանէին գնա երթալ:
ԴԱ. եւ չուեալ այնուծետն զօրավարին ծա-
J"ց Վանանայ Մ ամիկոնենի ամենայն ուխտապահ
նախարարօք ձանդերձ ն այլ բազում ն կազմ
գնդա. արոց լունալ զաւխտիւք զխնդիրն ի
ՆիխորոյՄաժմիկոնեանն Վանհանայ՝ յ կամաւ ն ցեծա-
լից «րտիւ երթային առ նմա: ծւ եկեալ Մ ամի«
կոնեանն Վ անան F գաւառն որ կոչի. Արտազ,
ի դեօղն որ անուանեն Շղինդ՝ դադարէը անդ
ինքն ն ամենայն գունդքն որ էին րնդ նմա. ն
առաքեր առ Նիխոր ե զիւր եկն տայր գիտել
նմա: եւ ասէր ցնիխոր Մ ամիկոնեանն Վահան.
«Արդ եթէ թուի քեզ դալ իմ ն տեսանել զքջեզ՝
տուր ածել առ իս արս աւագս րիս հ յակա-
` Նաւոր տոնմաց, որ եկեալ կացցեն աստ առ իմ
որեար, մինչն եկեալ ես տեսից զքեզ, ն խօսե-
ցեալ իմն քո րնդ միմեանս լուիցուք ի միմեանց՝
զոր ինչ ի դէպն թուի եղ առնել»: ե. Նիխորոյ
լուեալ զեկն ն զկամս խնդրոյն Մամիկոնենին
Վանհանայ՝ վաղվաղակի տայր. տանել ցնամսարա»
կանն տէրն Շ իրակայ Ներսենն զԲազէ գԱտրպայա-
կան 2 kh զՎեն-Վեննամ զծայոց հազարա-
362 ՖՐՈՒՍԳ Գ.
bn, Lb պՆերսյապաւծ «Մ ինրանայ qivpeeeyp A
գինդ հս այր այլ ասաց Vapreafeyeee եծ Մ wd hնո-
Ննենին. Վահանայ տեռնալ զաւագորնալրն «զալ
աստքեալ էր նիվխորոյ՝ բնգամներ զնոսա չանպաւ-
թեամբ. ե ի միասին ուրախացեալթ այն օր փ
վաղին Թոզոյը գուենսեան զնոսա առ իւր
Gass peo spe» sprog Bp isfosel eran gf apn nc
՝ qնասա ur ddr h qqուշանալ. h իեքն
չունենալ եցա k arab fbr asedys lear fy an Նի-
խոր: Մերձեպք ի գին «բ Նիխոր էր ձրա-
մայէր գօրուն որ ընգ նմա էին վառել բատ
օրինի պատրաստութեան պատներազժի. որք բնգ
FOL ի Մ ամիկոնենէն PY զհրաժանն՝ in
բաստեալք յամենայնի կազմ գուցտնքին Tf
զանձինա« Swյp հրաման Մ ամփկոն եանն Վ անան
նն չեցաւ ցանել զփովան պատերագմականս. ն փ
uwuտկուենչ nn gL dusիy hh 5 rosy երկիրն
քնդեր. յորմանէ զարծուրեալք արթ զորուն Նե
փխորոլ՝ կարծեցին, Թէ խարեութեամբ ի ֆոտանլ
զնոսա եկն Մամիկոնեանն Վանան, ե ոչ սիրով
# Live sehr fl խաղաղութեան:
ծւ Նիխոր առաքեալ ընդ առտծ նորտ արա
աւագս՝ տայր ասել ցՄ ամիկոննանն Վանծան, եթէ
cls [1 կարգի Արեաց mtd a gna այ, I f{
Lnpuգ իրօջ 1 ին Հեշանաս. որում յաամ նե
Քեզ կարի դմրեաց զկարգն պարտ Է անել ե
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ — 363
Տաւանել. քանգի ի չուի փողով չԱքեաց բանակ
սպարապետն միայն Աբեայց իշ մտանել, k
ավ ոջ ղայգ ձծամարձակուին ի Պարաիկս ոչ
ոք իշխէ առնել»: ծւ Մամիկոնենին Վանանայ
պատասխանի տուեալ "նիխորոյ՝ ասէր. «Նախ
չարա զիս Սրեաց տեառն ծառայ, ապա ն առանց
ի քէն իսկ ուսանելոլ թուի Թէ ն ես իսկ գի-
whol պնրեաց աշխարհի գկարգ ն զաքրժանն. մի
Bուհսցի քեզ ձայշուել զիս կարի մոռացկոտ.
քանզի ն ոչ բազում ինչ ամօք գնացեալ եմ ի
Abu 9D:
| Եւ զայս բանս այսպէս ի ձեռն պատգաժա՞
«որի խօսեյցեալ Մամիկոնենին Վանանայ րնգ
Նիխորոյ՝ ապա ինքն իսկ եկեալ տեսանէր Aum
յատենի ժամու. վասն զի րնդ ծագել արնուն
եկն Մ ամիկոնեանն պո. Նիխոք: Bւ Նիխորոյ տե-
սեալ զՄամիկոնեանն Վանան ն զայլ նախարարսն
ղուխտակիցսն ընդ նմա՝ ցնծալից ուրախութեամբ
բազում ժամս ընկալեալ ի գիրկ» իթ ողջոներ
ենա, տայր ն զողծոյն զԱրեաց տեառնն Վա»
յանուանէ ողջունէր ն զեկեալ նախարարսն
Մամիկոնենին Վանանայ՝ յոյժ սիրով, նոյնպէս
զամենայն արս գնգին, զպաւագս ն զկրսերս: Եւ
վուհսվ Մ ամիկոնենին Վաձանայ վպողծոն Արեաց
տեասնն ն զողծոյն ամենեցունց դրանն աւա-
364 ԴՐՈՒԱԳ Գ. Ն
՛դանւոյն՝ շնորձակալութեամբ գոնծանայր երկրպա»
գելով ն խնդալից ուրախութեամբ րնդունէր:
ծւ հրաման տուեալ Ննիխորոյ՝ զամենայն արս
զօրուն Վահանայ Մամիկոնենի ի ներքս թողուլ,
յատենին հրամայէր: ծւ կատարեալ զամենայն
ասացեալք Ննիխորոյ, ն լցեալ ամենայն ատեանն
արամբք որ ընդ Մամիկոնենին Վահանայ էին,
ն այլ Պարսիկ որերով՝ սկսաներ խօսել Նիխոր
ընդ Մամիկոնենին Վանանայ ն ասէր.
«Թէպէտ ն աշխարհձակցութցեան բնութեամբ
shu կեցեալ րնդ իս, այ| բատ բազում անգա
տեսանելոյ ղբեղ ի դրան ն լսելոյ յաշխարհի
մարդկանէ, ի Հայոյ ն ի Պարսկէ, ns յանձճանա-
չող ն յանպիտան մարգկանէ, այլ ի լաւ նի
հայեցող hk յիմաստուն որերոյ, զոր այժմ Jp
նապես փորձիւ ի միտ առեալ դիտացաք ամե-
նեքեան. զի գործ պատերազմի որպէս քաու-
Թեամբ՝ նոյնպէս hu առաւել խոձականութեամը
kh իմաստիւք վճարի. որպէս kh դու զերկոսեանն
դա յդ ի pում անձին լիով ետուր տեսանել ամ ե~
ձայն Արեաց աշխարձի ն ճանաչել: Փանզի
զքածութիւն յուցեր սակաւ արամբք. քանդի
ցանկ կաս կոուելով սակաւուք րնդ բազումս, ն
ունելով: Եւ զիմաստութիւն յայտ արարեր գի-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 365
pe eee ee ——— mr me ——— ——— ce ———————— — ee ——e—————————— ————_—_it—ltt~—ltwuդ—— __—_——
՞ տելով զժամ կոուոյն hk զտեղի տmալոյվ, ն անաս
ղգունդն ի միջի ունելոյ, kh միւսում նս ժամու
գործոյ պատրաստ լինել ն ՛չերկնչել: Զի եթէ
ոչ երկու այդ իրջ ի քեզ լի եղեալ էին զիմրդ
հնար լինէր pեզ այդչափ կարի սակաւ hk թուով
արամբք կալ ընդդէմ այնչափ անթիւ բազմու-
թեան պատերազմող որերոյ, ն երբեմն մեծապէս
յաղթել, ն երբեմն զարհուրեցուցանել hk աշխա»
տել: Ցաղագս որոյ զմտաւ ածեալ իմ ղբ" այդ-
պիսի արարուած հ զմտաւորութիւն՝ կարի քած
ճանաչեմ զամենայն պատասխանի, Զոր առնելոց
bu դու մեղ ամենայն բանի, զոր լսես ի մէն):
Վասն զի թ զապստամբութենէդ pում մ հար»-
ցանեմջ, Թէ զիմրդ իշխեցեր խորհել, Թող Թէ
h առնել՝ պատասխանի տուեալ ասհu, թէ չճա
նաչողութիւնն Պերոզի ն ի յետսահարուքիւն
բոնադատեաց զիս մեռանել. որ զծառայութիւնն
hk զվաստալկ որպէս զաստուած խնդրէր», ն զվաս-
տակոյն ղնծատուցումն առնել՝ hk ոչ իբրն զմի
յանմիտ մարդկանէ խորձէր հատուցանել: Զի քածի
առն քան զբազում ժամս հարանօք կեցեալ bl
լաւ Է մի օր ծանուցանել զլաւութիւն անձին ն
մեռանել: ե. ոչ ոք յԱրբեաց կարէ քեզ մեղադիր
լիՆել՝ խորհել բեղ այդպէս խորհուրդ IA առնել,
ոչ որ այժ մ Արեաց տէրն է, ն ոչ աւադանի
դրանն, որ գամ մի ի միջի են, ն դու գիտես:
366 5 ԴFPNՒԱԳ Գ.
Վասն ղի Պերոզ արքայից արքայ իբրե իւրում
անձ (ն k aրդւny չմարթաց Ang տանել՝ բարի
ծառայի առ նտ լաւ ինչ զիմձրդ կարէր խորհել
ն առնել: Զի զայդ գործ, զոր դու դործեցեր՝
բայց զի չկարեր ոք ե զի չիշխեր գործել յայն-
ժամ. ա || ամենայն ծառայ այի, տեսանելով
մենայն օր խորձէր առնել, ն չկարացեալ մեռա-
նել՝ կասէր»:
a«Fwյg Pp" kh արանց որ բնգ pեզ եղեն
միաբան, ա ոչինչ համարեալ զման անձին՝
դիմեցին յիրոդ քաշաբար. նհ որ մեռան ի ՀՆ 9՝
ի Պերոզի յամրարտաւանութենէն խնդրեն աս-
տուածք զարիւնն ղայն, ն որք ապրելդ կարացայք
ն ի միջի լինել անպարտ էք ն անաս էք:
Վասն զի որ այժմ Արեաց տէրն է ն ամենայն
աւագանին՝ զայդ նե խօսին հանապազ) ն ան-
մխիթար ողբան ն տրտմին, յիշելով Պերոզի
զանհաւան k զամրարհաւաճ զբարասն, ղոր ոչ
ունէր նման մարդոյ, այլ նման չար ն վայրենի
դազանիչ Որ կորոյս զինքն ն զամենայն Արեաց
աշխարձի զոյժ ն զզօրութիւն, ն զնագաւորու-
թիւն մի մեծ ն զազատ ի ծառայութիւն ետ
Հեփթազին. յորմէ ի դառն ծառայութենէ, մինչ
կենդանի է Արեաց աշխարձն՝ զերծանել ոչ կարէ:
Բայց դու Թէ հաւանեալ նուաճիս, ն բնիկ քո
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 367
նախնեացն: տեառն ծառայութիւն: առնես, ն որ:
ինչ վատթարն եղն ի մենծ ն ի Հենֆ մոոանապս
ն ի բաց Թողուս, գալա առծմա իմափի միքրոր-
դութնամբ՝: դու աստնն ի Հայս hu, dius թ
գաւորն կնքե ե տայ բերել ur pha. ե եկեալ
բարհաւ un տերն Արեաց, զամենայն np ինչ
բարի հ արժան. Eb poւմ անձինդ ն որում դու
կամիս տայ, սիրով: ն կամաւ ն կատարէ:
ՂԲ: եւ խօսեցեալ զայս աժեննայն բանս Շի-
խորոյ յատենին ընդ Մամիկոնենին Վանանայ hk
ընգ ուխտակից նախարթարսն Հայոց: որ ընդ նմա
էին, ն լուեալ Մ ամիկոնենին Վանանայ՝ տայր
պատասխանի: բանիցն Նիխորոյ ե ասէր. «նա-
տուծոյ: հաշտումիւն յորժամ է րնդ աշխարձի՝
յառածահձայեաց հ իմացող մաաց դիւրին է
անաշխատ ճանաչել: Յորժամ afro fu setve բարեսէրո
տայ ն լաւպաձանօթս ն աշխարձծայննս՝ անդէն ն
անդ արժան է Պուազամատին դիտել զբարերա-
րութեանն Աստուծոյ այցելութիւն, զոր. սփոելոց
է յաշխարհ ն նորոգելոց, որպէս ն այժմս ինձ
երեի k ամենեցուն: Զի զանծրե Արեաց իմ sh hu
է տեսեալ, բայց կամիմ տեսանել, եթէ տայ ինձ
Սստուած միֆնորդութեամբ քո, տեսանել այն-
պէս որպէս ն ամենայն քրիստոնեայ անձն կամի
ն ախորժայ։ Սակայն դքեղ տեսանելով, զոր նոր:
խաղաղարար ն առիք բարւոյ այնպիսւոյ աշխարհի
368 . "ԴՐՈՒԱԳ Գ.
միոյ առաքեալ է, որպիսի Հայքն, hk ha որ աշ-
խաբձին մարդիկ եմջ՝ կարի ձայեցող ակամբ
տեսանել, ն ամենեցուն զխնամսն ն գրարիսն,
ւոյ ն սիրիչ, անձին ձամարելով զբարի դիւան
ն պաշխարձին: իսկ վասն Պերոզի արքայից
արքայի բարուցն ն անձնանձաճութեանն զոր
ասացեր, անընտրող mop ունելով զծառայսյ
չրնարել դլաւն ի վատթարեն, զբածն ի վատեն,
զիմաստունն յանմտէն, գվաստակաւորն յանվաս-
բանն hk լիով ասացածնչ Ե. hu դոնանամ զՄս-
Bէպէտ էր այդ ամենայն տրտուն դՊՍերողէ, նը-
պէս հանապազ խարէին զնա ն զամենայն Արիս
արք անպիտանք, ատեցեալք յամենայն սրբասէր
տեղի գործող իւրեանց, լեառնախոյսք, աազա-«
կապետք, արիւնապարտք, հացկատակք, բանոր-
սողք, խաբերայք, շազակրատք, անյարուչք,
վատատոհձմակք, ճանաչելով զանձինս Bt ոչինչ
են, ն կալ իւիք չկարեն, կասեալք յիրէ, լջեալք
յորսոլ՝ գային անկանէին ի մոխիրն. ե ձերտունալ
զինդիրն՝ խնդալով յուղարկեիք, պարդնելով գան
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 389
ն պատիւ հ զայլոց զտունս ն զկեանս ն զմե-
ձութիւնս. ն նոցա սակաւ մի խոյս եղեալ ի
ձէՆնՉ, լոնեցից զայլ մեծամեծ dշնամանսյն, որով
թշնամանէին զկրակն յիսբաքանչիսր փ ատնա՝
այլ դատս ն նախատինս աւելորդ աղտոյ իւրեանց
ղկբակն առնէին: եւ վասն զի զայս գիտէ ամե-
նայն ոք, ն յայանի է, զի ամենայն արուեստա-
ւոր, որ զիր արուեստն ինքն գիտէ ն օդտեալ
է յաբաւնեպտնն՝ զնոյն ն սթղւոց իւրոց կամի
ուսուցանել, 4ի կեցցեն. ն այնպիսի խաբերայ
մարգկան ձԳանույեալ, Թէ ոչ իմաստիւ ն քածու-
թեամբ կեցեալ: ն մեծացեալ, այլ սուտ վաճա»
ոականուեպանն Վոխրով՝ զնոյն փութժալին ն
որդւոցն խւբեանց ուսուցանել: Վասն որոյ
բարձեալ էր յաշխարձէն Հայաց ե կորուսեալ
վաստակք, միտք, քաջութիւն, տոնմակութիւն ն
արդարութիւն. ն ի մէջ անցեալ փերներտին
դէմքն այդր ամենայնի, ն ձեր Արեաց տեսանե-
լով գայն ամենայն, ն չծանուցեալ, BE մեր գայն
հրանանգ եդեալ նոցա, ն Թէ չեն ուսեալ ինչ
ե չգիտեն՝ չե՛ն մեղադրելի, աւ} ն յատենի hu
այպանելով՝ ամենայն վատաց ե ի կոուոյ չետ-
նելոց դծայս ածէիք օրինակ, նախ Սաորւոց, ապա
(Ք ելոց: mug լուծելոց, wd {1 անդամալյուծաց:
Եւ բայց է ապա ն որ նոցա իսկ նման մարդ
էբ, ոբ ձեր խարող հացկատակաց շոկն էր ն ոչ
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 24
370
———— -—
ԴՐՈՒԱԴԳ Գ.
կորացեալ մտանէր րնդ գետին. վասն նոցա ն
խնգութիւն նս Թուր այնպիսի լուրն: Այլ որ
մարդ եր, ն ամօթ կայր ի սրտի, ն զայնպիսի
բանս Արեաց տեառնէն լսէր՝ ոչ միայն միան-
դամ ն երկիցս նեթ ի դեպ էր մեռանել, այլ ԹԷ
ն տասն անդամ կեայր, ն հանապազ զնոյն լ«էր՝
«Վասն որոյ ն մեք իբրն զխորհուրդս զայս
ի միտ արկեալ իշխեցաք խորհել, ն զայդպիսի
Ճաղանաց բանայ որ ի վերայ աշխարհիս եդեալ.
էր Սրեաց տեառնն ն հայր ի նմին հաստատեալ»
ն Bէպէտ ածաք զմտաւ երթալ րստ աշխարհ
ելանել A կորնչել, ճանաչելով գԱնրեաց ոյժ A
զբազմութիւն, — քանզի չէաք այնքան յիմարք ն
խելացնորք, Bէ մեք Արեաց առածի, Bուով mui-
ոապեալ մարդիկ, այն ավ անի բազմութեան
զօրաց, ոչ կարեմք կալ ընդդեմ ն կորնչիմք,
քաջ տեղեկութժեամբ դիտէաք. բ"/յց ապա զայս
ածաք զմտաւ յ թէ գաղտ բնաւ յանզգաստուց
զարձուրեալ դնամք՝ առաւել hu ստուգապէս
հաստատեալ ժառանգե մք զանուն վատութեանն
որ կայր ի վերայ մեր, Թէ մարդիկ, որ այնպես
յետին ն անպիտան էին լիրաւի կորեան, ն ան-
Bh եղեալ չերնին ուրեք. արդ նոցա լինել Ւ
միջի, ասէիք, ն չլինել զնոյն վճարե: Ապա
րնտրեցաք՝ նախ ծանուցանել զանձինս, In ապա
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 321
կամ մեռանել ե կամ կորնչել: «ծւ եթէ էաք
կացեալ միարանք, ե չէաք պառակտեալք hk
Քայքայեալք՝ ծանուցանեաք եկելոցն ի վերայ
մեր, Թէ արդարն որպես զնրի այր եմք, ն կամ
Թէ որպես զՍառրի: Բայց զայս նշան մի տամ
ձեզ, ն փորձեյէք. ղի զորեարն զայն, որ գամ
մի Պերոզի յիւրում թագաւորութեանն մոգու-
Bեամը տէր է արարեալ, ե այժմ գահ ունին
ն պատիւ, ն յիւրաքանչիւր գաւառի իշխան են,
ն ձիոյ տէր են ն զինու ն գնդի ձրաման տուք,
այրուձիով. ն մեք այս սոյն արք ուով, զոր
դուք գիտեք, որոց ոչ գոյ ոչ տուն ն ոչ ծա
ռայ, "ոչ գունդ ն ոչ տանուտէրութիւն, ե դուք
որ Սրիք էբ զձեր օգնութիւն վայր մի ի բաց
կալայք, ն զաշխարհս Հայոց ի մեզ ե ի նոսա
թողեք. ն որ ոք կարասյցէ ի միւսմէն Հանել
«Ե. արդ՝ զի մի բաղմաբանութեամբ զերա-
գալուր ձեր միտս ձանձրացուցից, այլ լոել զօ-
դուստն բազմաց ն չասել անհնար է. քանգի
ժաղագս մեծի աշխարհի են բանքս իմ՝ գիւտի
ն կամ կորստեան, ն ձարկ Է լիով ասել: Զի
մեք, որ զանձինս ի ման եդաքն յԱրեաց տեառ»
նեն ի բայ կայցաք՝ զայդ երիս ինչ ի ձեռն
պատգամաւորացն գրեցի առքեզ, ն դու նոյնպես
373 ՊՐՈՒԱԳ Գ.
դբով եբկրորդեալ ի Թագաւորեն. մեզ այդ
խնդիրջ ժիախ պիտի, ն շնորձեցէնք մեզ գրով
ն (բով ի թագաւորէն: Զայլ ինչ պարգե, զչբե-
ղութիւն, որ np վաստակել մարթասյցէ, A
տեսանիխցէք՝ հայեսծիք ն րտ իւրաքանչիւր w fr~
ժանաւորութեան հատուսծիք։ ն մեր բնիկ: տեարք
էք, ե մեք ձեր բնիկ ծառայք եմք: րընկալայք
զմեզ սիրով, fl ծառայհեցուցէքք խնայելով. kl
գյանցումն, զop ի բոնութենԼ յանցանել ետու ք՝
թողութիւն արարեալ շնորձեցէք մեզ»:
1ֆ. եւ նիխորոյ լունալ զայսպիսի կարգումն
բոաիցն F Մ ամիկոնենէն Վանանայ՝ մեծապէս
խնդալից «րտիւ ուրախազեալ պսաց առածի ատե-
նին, VL «Զտրտժուիւն մեծ բեկման Արեաց
աշխարհին np bhwաս, k զցժանձրաժմած խաւար
որ ենաս ե մածեալ Ֆստնէր ի վերայ սրտիս իմոյլ՝
հաժմարձակապնս ն ասար froup Վանանայ hk
Un uti dew աւետիք փարատեալ զամենայն՝ մխի-
Bարեալ ուրախագուցխին զիս»: Հրամայէր արձա-
կել զատեանն: «BL որ ինչ, wut, պէտք bh Fu
kh Վահանայ uf հս բանից՝ խօսիմք օր րստ օրէ,
ն wLeL րս քանի ի ուրախանամ win միմեանս»:
bւ այն of հրամայնը եիխոր Վանանայ՝ աո նմա
ուրախանալ ամենայն նախարարօքն ուխտակցօքն
ն բովանդակ գնդաւն որ ընդ նմա էին. բայց
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 373
արտաքոյ բնթրետգն ամօթ ալիցաս: նւ nւ րապ
ցեալք այն օր ըստ օրինի մեծապես րընխթրեացյ
ն հրաժարեալք ի նիխորոյ՝ գնացին ձանգչել ի
վանս իւրաքանչիւր»
bւ ի վաղիւն ժողովեալ ամենայն բազմու-
թին մարդկան ի հրապարակն՝ հրաման աապյը
Նիխոր, մինչդեո ինքն առանձինն էր» ղմ ամ ի-
կոնեանն Վվանան տանել ի ներքս ի սենեակ: նւ
խօսեցեալ րստ ժամուն րնդ նմա միայն րնդ
միայն զբազում ժամս զպետս կարնոր իրաց
աշխարհի, ըստ իշխանաց ձադողութեան՝ գային
երկոքեան ի միասին ի տուն ատենինչ Հրաման
տայր Նիխոր ամենայն եկելոցն րնդ Մամիկոնե-
նին Վանանայ, նախարարաց հ nամժմկաց), մտանել
յատեանն առ նոսա, ն արանց Պարսիկ ադ աց
դալ առ նոսա յատեաննչ Բայց զարսն, որ զին-
քեանս հաւատարիմս Պարսկացն կացուցանեին,
հիաման աոեալ նուիրակացն՝ ն ns ի դուրան
մօտել տային, ասելով, Bt «Փործոյ ինչ Դոք
չէք իմաստուն բանից, ե լսել իսկ չգիտեք. արդ
գտեղի ատենին յարժանաւոը առնէ ընդքր իխա-
փանեջ. գի Թող նստի անդ մարդ այն՝ որ զխօսս
աւագավցն ե բանս իմաստնոցն լսել գիտէ L
օգտել):
ր եր այնունետն տեսանել յարոնի Աստուծոյ
արդարաքնին հատուցումն, աիրելի ուխտակա-
374 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
տարացն ի-րոց տա զպարծանս hk զծամար»-
ձակութիւն, ն: խաբրերայ ուրացողացն դասու
զգեցուցանել զաւմօթ hk զանարգանս. hk գայր F
յատկութիւն բան րոյն ճշմարտապես, ԹԷ
«Աստուած լ"/" ED: Վասն որոյ ըստ նմին
լուսաւորեալ ծադէին ն երեսք աստուածասէր
պաշտօնէիցն ի-բոց րատ նմանութեան լուսոյն,
զոր ընտրեցին ինքեանք ն լուսաւորեցան: Իսկ
ի վերայ երեսաց մոխրապայտացն նոյն կերպա»
րան մոխրոյն իշեալ՝ նստեր: ի վերայ ամբարը»
տացն, որով մերկացեալ դիմօք պատրողական
ձացկատակացն հերնեցան կերպարանք, ցուցակ
ստոյգ լի ամօթալից ձաղանօք։ ծւ էին գոյնք
աժենեցուն արդարն, ր" ասացած|ի եկեղեցա-
կան հոետորին, ծիւրեալք ի ծնկեալք բ երիթացեալք ,.
պատկերի նմանեալք: ղորս արդարն յայտ
յանդիման. առածի երբեմն դերչացն խայտառա»-
կեալ նշաւակեաց խաչելութիւնն Քրիստոսի: ծ
կատարեալ առ նոսա ելանէր ի գլուխ բան
սաղմոսերգին. als այսպէս են ամբարխիշտք ling
այնսպէսքյչ որպէս էին թշուառացեալք hk ողորմելի
մարդիկն այն, որոց ատրուշանն շնորհ չունէր,
ն յեկեղեցւոյ սրբոյ անձամբ մերժեալ արտաքս
ընկեցան։ ժողովեալ նստէին առ միմեանս
ապյեալք, քամակարեկք, զարթուցեալք որպես
յերազոյ ցնորից գիշերոյ: Եւ ընդ Սատուծոյ ղօ-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 375
րութեան գործ զարձուրեալ ապշէին՝ փութանակի
ն յանկարծ առնել զնոսա այնպէս դժմիտս ն
ձաղադէմս առածի սիբելեացն իւրեանց. ցանկային
բազում գնոց առնուլչ Bt գոյը հնար, զապստաւմ-
բութեանն անուն, hk ռչ ոք տայր նոցա: Վասն
զի որ ոբ յայնպիսի անծանօթիցն կամեր երբեք
մտանել յատեանն՝ ՒԱ բազմութեան ասէր ցնուի-
րակսն, BE «Յապստաժմրացն գնդէն եմ», hk
վաղվաղակի Թողուին ի ներքս. այլ ոչ ոք տայը
մօտել ի դուրս ատենին, lng լսել զխօսս իշխա-
նացն որ զինչ խօսէին: Յայնժամ յայտնի տե-
սանէր յստակ ակն խորձրդոյ ձշմարտասիրացն
զպայծառարար յածողզութեան ճախրումն զսրբոյն
Գրիդորի, ամենայն ճգնազգեցիկ ընկերովքն
իւրովք Ր ի վերայ յերկարանձամբեր ուխտապաձացն
բանակին, որ զամենայն երեսս Պարսիկ մարդ»
կանն ն գայլսն՝ անձիշ ն խնդութեամբ ձայնցու
ցաննէըր ի Մամիկոնեանն Վահան. որում տայր
Քրիստոս իմաստ շնորձալից պատրաստաբանյ,
ացողակ ի գիւտ խոձականութեան, ձայնարձա-
կութիւն պատուհալ խօսիւp. k կատարեալ ելանէր
ի գլուխ բան Փրկչին Քրիստոսի, գրեալն յԱւհ-
տարանն. afls եթէ դուք Fgtp ոբ խօսիցիք» ասէ,
այլ Հագին Հօր ձերոյ, որ խօսիցի ի Հեղ»:
ծ երկրորդեալ յատենին զնոյն բանս Մա-
միկոնենին Վանանայ՝ սկսանէր միւսանդամ խօսել
376 ԴՐՈՒԱԳ Փ.
րնդ Նիխորոյ h ասէր, «Յաղագս իւրաքանչիւթ
ուրուք խնդրոյ hk օգտի, որ այժմ աստ են առածի
ձեր նախարարք ն ազատք A այ| p յոստանիկ
մարդկանէ ն յայրուձիոյ որերոյ՝ ճանաչող tp kh
կարողյ, hk դիտեք հատուցանել գարժանն. բ" յy
bu l ոլ րնդ pe ուխտապահ նախարարքն են,
զոր ինչ խնգրեցաք ի ջեն պատգամաւորօք ն
h գրելովքն, զոր ն երէկ ն "1 juoր դէմ յանդի-
ման խօսեցայ ընդ քեզ, ն դու հրամանաւ Upհաց
տեառնն ն հրամանաւ ամենայն տւազանւոյ
դրանն դրով ն կնքով խոստացար ալ մեզ, առանց
որոյ անհնար է կեալ մեղ ն ծառայութիւն առնել
Հեզ.—հաւատոյ քրիստոնէքուցեան հաստատու»
թիւն, մոգութեան hk ատրուշանաց յաշխարհս
Հայոց բարձումն, զեկեղեցւոյ բտ մեր hadաց
զպայծառութիւն hk ղպաշտօն, — այդ որ կարեոր
է մեղ ե հարկաւորապէս պիտոյի՝ կննքով ժագա-
ւորին հաստատեմ մեղ. ն այլ զոր ինչ դրհալ է
ի նամակին՝ դիտես զամենայն, ն ոչ ինչ է պիտոյ
բազմարանել առածի ք": Բայց յաղագս գանու
IA upumnaLy A շքեղութեան, հայելով յիւրաքան-
չիւր ուրուք վաստակս՝ տածիք անձոգութեամբ
ն մի զրկիցեջ»»
ԴԴ. եւ զայս ամենայն խօսեցեալ Մ ամիկո-
նենին Վանանալ՝ սիրով լսէր զամենայն Նիխոր,
ն տխորժելով յանձն առնոյր: Խնդրէր Շիխոլր ի
ՀԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 377
Մանանաչ զբնիկ Հայոց զայրուձին. «կաղզմեպա,
wut, փութով ն արձակեա ի դուռն. քանգի
Ջարեն որդի Պերողի, ընդդիմացեալ Արեաց արա-
րուածի՝ գունդ դեո կազմէր ի կորուստ անձին
Fpոյ ն հաւանելոցն րնդ իբ». kh դու փութա
արձակել գծայ այրնձի, որ նախ քան dp երթալն
ի դուռն՝ hk սպաս մի Ք" մեծ ծանուցանի ա (1~
րուածբդ առածի թագաւորին ն ամենայն Արեաց:
Վասն գին ինձ հրաման ետ Թագաւորն վաղ-
վաղակի մտանել ի դուռն. վասն զի ՛աստուածք
ղայս իրս յածողն բարերարութեամբ վճարեցին,
զի hu առաւել վաղադոյն երթամ անդ, ի դէպ
է h պատյանի: եւ ուրախացեալ Նիխոբոյ ն Մա-
միկոնեանն Վանանալյ. urn միմեանս ոչ բազում
ինչ աւուրս կազմէր ստիպսվ գործոյն պիտոյից:
Հրաժարեալք ի միմեանց չուէ ին խադաղուքթեամբ,
Նիխոթք MIN թագաւորն ի դուռն, hk գօրավաքն
Հայոց Մամիկոնեանն Վ անհան ի Դուին:
եւ հասեալք չեՎզբ դետոյլն սաստկապես ըստ
Ժամանակի իւրոյ պղտորութեանն, hk զկամուրջն
Արտաշատու. գտին աւերեալ. hk էր ինչ ոp ի
տեղե ացն բնակչացն, hk էր ինչ որ ի սաստկու-
Bենէն ծուրցն դիմեցմանց, ե տարակուսեալ
պօրքն՝ խնդրէին տեղիս անցի, kh $j դտանէին.
kh փորձելով ոմանց զբազում տեղիս՝ բնկդմեալք
F Ջուրսն, ն հազիւ գտեալ անդրեն ելս ապրէխն:
378 | ԴՐՈՒՍԴԳ Գ.
—_—— ———— — — _————— —~— —— ——————— ——————ere——_— —————— —©———, —_— — —
Ւսկ քած ’ ղօրսվարն Հայոց Վահան Մամիկոնեան
մերձեալ ի տեղի մի յեզը գետոյն, ն տեառնա-
գրեալ զինքն նշանաւ խաչին սրբոյ կենսատուխ՝
իջանէր ի գետն, ն որպէս ընդ յոյժ տեղի ծան-
ծաղ՝ անցանէր խաղաղութեամբ րնդ Ջուրսն, nf
ն տեղին ամենայն գնդին լիներ ճանապարհ
անցից անհձոգութեամյ Եւ լինէր այա նշան մեծ
յայտնի, որ ն առ nd կացաձի արանց լինէր
անցանել դիւրաւ րստ կամի A ամենայն այրն»
Գիոյն. ի ճշմարիտ հիմնացեալ հաւատոյն pած
դօրավարին Հայոց Մանանայ՝ լինէր նշան որպէս
Իսրայէլեան ժողովրդոցն՝ յանցանելն իւրեանց
ընդ Յորդանան: եւ ասա մտեալ յոստանն ի
ԴՊուին,. ն զշնորհակալուժեան ղպատարապն մա
տուցեալ Աստուծոյ արժանաւորապէս, ն Նախ
ղաղքատացն ողորմածութեամբ բոտ սովորութեան
կատարեալ զտուրս՝ ուրախանային ե ինքեանք
բատ Աստուծոյ հաճոյիցն խնդալից սրտիւ:
եւ կազմեալ Մամիկոնենին Վահանայ զայ-
բնձին Հայոց՝ արձակէր ի դուռն, կարգեալ
ղդունդն ի ձեռն վրենայ Վանանդացւոյ. րնդ nրպս
կազմեալ արձակերն զիւր եղբօրորդի մի, զորդին
նաճատակին Վասակայ զԳրիգոր: Որոց հասեալ
ի դուռն ժամանք՝ երթային պատրաստուխեան
գործոյ պատերազմին, ե հարեալք ի դիմի մի-
մեանց գունդքն երկոքեան, ն մատնեալ ի պար»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 379
eee ——— — _—— ————————m
տութիւն դունդն Զարեհի՝ փախստական լինէին,
ն բազում վիրաւորք անկեալ յերկիր կործանեին։
Անդ քածացեալ ծայրանման սեպուծն Մամիկո-
նէից Գրիդոր, ցուցեալ մեծ քաշութիւն' յայտնի
լինէր գօրավարին ե գօրացն ամենեցուն, ե
հոչակեալ նորա լաւութեան անուն՝ հասանէր ժին 2
ի Bազաւորն Վաղար: Լաւացեալ: ե սեպունն
Վանանդացի Վրէն, դործ երնեցուցեալ քացա-
Նայր։ Իսկ Զարկենն փախուցեալ ի լեառնակողմն
տեղիս ամրանայր։ զոր ձերբակալ արարին ն ածին
ի հրապարակն արքունի, ն անդ նման անասնոյ
փողոտէին յանխինայ:
2D. եւ յետ սակաւ աւուրց ատիպով ժողո
վեալ Մամիկոնենին Jանանայ զայրնեձին Հայոց,
ե ինքն ն ամենայն ուխտակից նախարարքն
րնդ նմ ա՝ չուեհալ գնայր ա թագաւորն Վաղարշ.
ն գնացեալք ըստ պատենի աւուրց օթժնանաց
ճանապարձին՝ երթեալ հասանէր ի դուռն: եւ
լուեալ Թագաւորին ն ամենայն Արեաց աւագան-
ւոյն զերցսն Վանանայ ի դուսն, վաղվաղակի ն
ճեպով ժամ արարեալ յանդիման լինէր Թագա-
ւորին ն ամենայն Արեաց աւագանւոյն: եւ ածեալ
թագաւորին Վաղարշու զՄ ամիկոնենին Վանանայ՝
միայն ստեպ սիրով հարցեալ զողծոյն ուրախա-
նայր, այլ ոչ ինչ աւելի բան զայն ձարցաներ
380 ԴՐՈՒՍԳ +.
գնա այն օր: եւ ի վաղիւն ժողովեալ ամենայն
աւագանի դրանն արքունի ն այլ ամենայն. բազ-
մութիւն Արեացն' ն լիներ խորան մեծ, լցեալ
սաստիկ: որերով:
Սկսանէր խօսել Hագաւորն Վաղար» (հդ
Մամիկոնենին Վահանայ. «Լուաք, ասէ, լիով
զամենայն խօսեցեալսն րնդ Նիխորոյ, դոր ինչ
պատգամաւորօք էիր ասացեալ, ն գոբ իհչ Tu
մակաւ, ն գոր ինչ դէմ յանդիման Pf" ե նորա
խօսեցեալ էր բնդ միմեանս պատժետց մեզ..ն
ոչ էր ջո սահալ ի բանիցն զոր խօսեցեալչ էր՝
IA nչ բան միչ Վասն ղի Պերոգի իմ եղբօրն անձ-
նահաճութիւն կամացն ն անձհաւանութիւն խոր-
հրդոյն ն պանլսողութիւն ումեք ն ամբրարտաւատ»-
նութիւն եթէ գեղ միայն էր կորուսեալ յնրեաց՝
Bեթնե ինչ էր վնասն. ծառայ մի կորնչէիբք» որում
Bերես փոխանակ գտաներ. ae | նա իրով հպար»
| տութեամբն անչափ անթիւ բագմութիւն pe
որերոյ կորոյս, որոց այսօր փոխանակ չիջ-
յետոյ ապան զինքն կորոյս ե զորդիս իր ն
ղկանայս: Արդ եթէ դու եղեալ ես պատճառ քո
կորստեանդ ն այնչափ բազմութեպանն ոլ կռրեան
րնդ Pp" ձեռն՝ դու այսօր հարցման արժանի էիր»
ն պատուհասի ն շարաչար մահու. բյy իբրն
լ է պատճառ ամենայն գործոյդ այդմ ն հսրս-
տեան, զոր դու գործեցեր՝ զքեզ ընդ այլով
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ — 381
——m ler ——— — OO ——— ——— ——— - ————— ee 2 —— ————————————— = ©S—— ———
pոնոe Ph wն ն վեասու պաստուձասել կարի ծանը
է b opFap Shp չենրամայեն: Քանգի ու դ գործ,
զար գուդ կարացեր գործել` առ Պերոզի արձա»
մարձոտ ն կամակոր բարաւցն'՝ բազումք խորձէին
յԱ րիս դործել, FP" 49 shդծ՛ն ձեռնհաս. զի չկա
րացին զանձինս ի ժան տալ այդպէս աներ-
կիւզ՝ որպես դուքդ ետուք, քաղցը ձաժարելով
զկենցաղոյս տեսիլ. բայց դուք բնաւ առ ոչինչ
համարելով զայս աշխարհ քածաբար մեռան որք
մեռանե, ն ես առաւել քաջաբար կեցայք, ոլ
ապդրեցայքդ ե ի միջի էք: Ծյլ երանք Թէ նայ
որերոյե, զորմ ի գուրն տարաւ կորոյս Պերսզ՝
կարացեալ էր առհել ղայդպիսի քաասրաութիւն,
ղոր դուքդ արարեք, ն Թերես այսօր կննդանի
էին իրն զծեզդ ե ի միջի ն առ մեզ»:
եւ պատասխանի աուեալ Մ ամիկոնենին
Վահանայ Թագաւորին Վաղարշույ առածի ամե-
նայե բազմութեանն՝ ասէ. «MWoubk առածի Ծս-
տուծոլ կ ասածի ձեր Թագաւորաց երկայն
բանիւք չէ արժան: Քանգի ես զամենայն զխօսս
մեր ն գխնդիր hk դեծաժարձակուիւն գործոյն,
գնել զանձինս ի ման, ցուցի ձեզ ն ամենայն
դրանն աւագանւոյ ի ձեռն Նիխորոյ գբով ն
կԿքով. զնոյն բադում անդամ ասել յերկարումծն
Լ խօսից ն ձանձրութիւն: Վասն զի գկամս ն
ղանձաւան բնութիւն, զոր ասացէք դուք զեդ-
382 ԴՐՈՒԱԴ Գ.
բօրէն ձերմէ զՊերողէ՝ շատ էր ն առն ժագա-
ւորի անպատշաճ: Բայց ի J“ "Ք արդեօք, J"Ր
լինէր ի նմանէ բոնուքժիւն՝ տամբ էր արդեօք
kh կամ կենօք ն կամ պատուձասիւ ինչ այլով.
իսկ զմեղ ձոդւովք ձարկանէիք. որում կարեաց
k վտանգի ns մեր նախնիքն kh ns մեք առածի
չկարացաք կալ: եւ հանապազ բողոքեալք kh. բո
ղոքեմք, եէ un Թուին մեզ օրէնքդ ձեր, ն
մարդոց անմատաց բարբանՋջմունք են. ե df ոնա.
դատեք qմhղ թշնամանել՝ զոր կամաւ ն խորհրդով
պատունլ nչ կարեմք ling սիրել, գի ծաղը Թուխն
մեղ kh չհաւատամք. ն իշխանաբար ն րստ բոնու-
թեան չլսեալ բողոքոյն մերոյ՝ ն կամէեիք կորու-
սանել մեղ, kh կորուսաք: Քանգի օրէնք մեր
զսրբութիւն խնդրեն, ն պամենալն աղտեղութիւն,
որով հոգիք մարդոյ կորն ին՝ չառնուն յանձն hk
չկամին. ն տերանց հրամայեն ծառայել ն նա.
զանդ լինել, որպէս Աստուծոյ: եւ արդ աղէ gaւ~
ցեք այրը մի որ ի Պերողէ արքայից արքայե, որ
ղձեր օրէնս կատարեալ է kL պատուեալ hն, թէ
վասն պիտոյութեան hk կամ ի կուուխ վաստակ
k գործ ցուցանելոյ գտեալ է: Վասն ap ձեր
Արեաց ղօրագլուխք բազում եղեալ ի տեղիս
տեղիս, ասասցեն զմիոյ ուրուք ի դոցանէ զերեելի
դործ ինչ, զոր նոցա արարեալ է ն ձեր զօրա»
դլխաց տեսեալ, kh վասն այնպիսի վաստակոյ
_ 2BԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 33
—————
նոցա ձեր հատուցումն աբարեալ է: Ւսկ
զաղտեղի գործս նոցա ն զմահնապարտութիւն
յայտնապէս գիտեն գաւառակիցք Նոցա ն այլ
մարդիկ աշխարձին Հայոց, ԹԷ որպիսի մարդիկ
են, լի ամենայն աղտեղութեամբք, սուտք, ան-
պիտանք, աղտեղագործք, դաղտաշուրձք, գոդք»
լեառնախոյսք, գերեզմանակրկիտք, խաբերայք.
ն ընդ որս կրսեր շինականք մարդիկ աշխարձին
Հայոց հաց գարշէին ուտել րնդ նոսա, ն կամ
բնաւ ի dom իսկ երթալ առ նոսայ զի մի պրղ»
ծիցին գուցէ րստ հրամանի օրինաց մերոց՝ դային
ի ձէնջ խարէութեամբ զճծեր օրէնսդ ունէին, ն
րոտ կամի աղտեղեալ զկրակն՝ զձեզ առ անմիտս
ունէին:
«Յաղագս որոյ ձհամարձակապնս ձայնիւ
բարբառով առածի Հեր ասեմ այսօր» ի բաց բար»
Հէք զխաբեութեան զդվաճառդ զայդ յաշխարձէն:
Հայոց, զոր չունիմք առ արդարս, ն չպատուէք
ոք իրրե Սատուած: Այլ յետինն զառաֆծինն,
վատքն զլաւն, ն անպիտանն զպիտանին, ն որդի
ստամրակ զհայր» L ծառայ չարագործ գտներ
իր» յորժամ ի յետս տանել (կամի) կամ կո-
րուսանել՝ զճեր սուտ օրենսդ ի ձեոն առեալ
զամենայն չարիս զոր ն կամի գործել դովաւ
վճարէչ Բայց wt, դուք ի մէնջ որպես ի due
ոայից զծեր աերանց զպատիւն խնդրեցքք, զգործ
384 1 ԴՐՈՒԱԴ ֆ..
h զվաստակ kh զեպատակութիւն, oqueu, 4up-
զիւրաքանչիւր մարդոյ ըստ իւբաքանչիւր վաս-
այդ բանք են ն այդ խնդիր. եթէ շեորհեալ
հաստատեք զխնդիրդ զայդ ժեզ, kh ի Ժառայու«
թենէ ձերմէ զմեղ ի բաց չկամիք հանել որպես
օրենքն են Թագաւորաց գրով ն կնքավ զայդ
մեզ հաստատուն արարէք, ն ի մէնջ որպէս ի:
ծառայ որերոյ գործ խնդրեցեք ն հաատակու
թիւն. ն ձեր մտացի ն ամենանայեաց ամամբ
զարժանն »:
կոնենին Վահանայ առածի Թագաւորին Վաղարոու
ն առածի ամենայն աւագանւոյ դրանն՝ A բարձր
Հայնիւ գովեցին ամենեքեան ն առ լաւս կալան,
որ ելանէին ի բերանոյ նորա: Նանղի ոչ միայն
միկոնենի, որ ախորժակ քաղցրութեամբ լսելի
լինէր յական ս ամենեցուն:
Որում պատասխանի աունեալ թագաւորին
Մաղարշու ասէր ցՄամիկոնեանն Վանան ն գա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 385
մենայն հայ նախարարսն ուխտակիցս Մամիկո-
նենին. «bւ զամենայն ղոր ինչ խորձեալ է ձեր
kh իմացեալ, ն խօսեցաւ առածի մեր ձեր Վա
հանն՝ տունալ եղիցի ձեզ մեր գրով A կնքով
զամենայն խնդիրդ ձեր այսօր մինչե ցյաւի-
տեանս: նւ զգործս ապստամբրութեանդ, ղոր ի
բոնութենէն Պերոզի, ն ոչ ի ձեր կամաց դոր-
ծեցէք՝ թողեալ լիցի ձեզ այսօր, ե մի ոք
իշխեսցէ ի Թագաւորաց որ զայս դահ ունին, ն
կամ Արի այբ յիշել զայդ կամ առանձինն
յիւրեանց foun k կամ առածի առն Հայոյ յայսմ
նետէ մինչն յաւիտեան: Բայց դուք հպատակու»
թիւն, զոր արժան է ծառայից առ տեառս առնել՝
հատուցէք առ մեղ լիով hk կատարեցէք»: եւ
2,9. իսկ ի վաղին խորձեսլ աւագանւոյ
դրանն թագաւորին Վաղարշու, զոր գիտեին Թէ
ննա ինքն կարի սիրով ախորժե ն կամի լսել
ն առնել, տալ Մ ամիկոնեՆնին Վանանայ զտքրու-
թիւն Մամիկոնենից k զսպարապետութիւնն
Հայոց: k Թագաւորն կամաւ k սիրով յանձն
առեալ ծանուցանէին Մ ամիկոնենին Վանանայ
զկամս Թադաւորին Վաղարյու, միաբանութեամբ
դրանն աւագանւոյ: եւ Մամիկոնենին Վանանայ
պատասխանի արարեալ ասեր. «Ընդդիմանալ կա
մացն ձերոց ն հրամանին՝ չունիմ իշխանութիւն,
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 28
386 ՓՐՈՒԱԳ +.
ane eo me —————— ———— ———— _*—_——
A չիս hnղitն կամք ձեր hk արարուսծ կարի մեծ
է hk առաւել: Բայդ կամէի այսպէս, թէ սակաւ
մի գործ յուցաննի ն սպաս, որով ձեզ րստ ար»
ժանի ձաճոլ եղեալ ձայէիք ի վերայ, ն ապա
որ ինչ Թուէր ձեզ ն կամէիք առնել առնէիք-
բայց առ այս նուագ կամեի թե ներեիք ինձ».
եւ Bագաւորին ն ամենայն Արեաց IL
գանւոյն լոնեցուցեալ գրանս Մամիկոնենին Վա-
հանայ՝ բազմեցուցանէին զնա Ւ գահու տէրու-
թեանն Մամիկոնէից, տունալ ցնա, րստ օրինի
նախնեաց իւրոց, ն զսպարապետութիւն ձայոց
աշխարհին: Շնորձէին ն այլոց ուխտապահ նախա»
բարացն ձայոց, որք ի միարանութեանն էին րնդ
տեառն Մամիկոնենից ե սպարապետին ձայոց
Վահանայ, իւրաքանչիւր ումեք ի ժամուն որ
ինչ պէտք էին պատշաճ ըստ անձին արժանա
ւորութեան: ծւ ընկալեալ զամենեսին թագաւորին
Վաղարշու ե ամենայն աւադանւոյն լի սիրով ն
կամաւոր պատուով ի հրաժեշտ կայուցանեին
երթալ խաղաղութեամբ յաշխարհն Հայոց:
եւ եկեալտէրն Մամիկոնենից ն սպարապետն
Հայոց Վահան հրաժարել ի Pադաւորէն Արեաց
ձարցանէր Թագաւորն Վաղար, զնա ն ասէր.
«Վանճան սպարապետ Հայոց, դո bu զէն), քա)
կալաք, ԹԷ պիտի ե այլ նս ինչ. ասա»: ւ զօ-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 387
րավարին Հայոց տեառն Մամիկոնենից Վահանայ
պատասխանի տաւհալ՝ ասէր ցթԹագաւորն Վա
ղարշ: «Զոր ինչ ձեր բարերաբրութիմնդ առ մեզ
արար՝ Բ"/ց Աստուածն, ոլո ամենեցուն արարիչն
է ն գամենալն մարդոլ կամ արի ն գօդուտ
1 J ԸԴ" ղբաբի է ղօգուտ,
նմա միայն հնար ն վայելուչ էր առնել ղայդ առ
մարդփ, դոր ն դուք առ մեզ անարժան ծառա»«
Jից" արարէք» ա || մարդոյ մահկանացուխ անթնալ
էր: Քանգի ղլխասն. Bողէpք, դահ ն պատիւ տուհալ
մեծա րեցէք J մhn ելութեան յարուցի ջ եղայք ,
զգլորեալ kh զկորուսեալ աշխարի մի գտեալ
կանգնեցէք: Բայց որովհետն հարցէք hk համ ար»«
ձակեցուցէք ղարդարն ասել՝ որպէս եղէք ur
տուածաբար կենդանացուցիչ մեոելութեանս իմոյ,
ն յարուցեալ ի միշի արարեք՝ կամեի, թէ
ղբովանդակ անձնս յարուցեալ էր, h ոչ զկէսս.
վասն զի դկէսս մեռեալ տեսանեմ դեո»: ե.
թագաւորխն Վաղարոու հարցեալ ասէր. «Uղէ,
յայտնապէս ծանո մեզ զայի տս բանիդ, դի դի-
տասgnւքpD»: եւ սպարապետին Հայոց տեառն
Վանանայ Մամիկոնէից ասացեալ. «If թէ էր A
հնար էր շնորհել ձեզ զտանուտէրութիւնն կամ»-
սարականին՝ nf բովանդակապէս շնորհեալ ի
ձէնՋ՝ տեսանեի զմեռելութիմւն ամենայն անդա-
մոցս կենդանագցեալ:
եւ թագաւորին Վաղարոու պատասխ տնի
388 ` ԴՐՈՒՍԳ Գ.
ete ee nena re mm ————————— mt ———————— ————e———— ——
արարեալ սպարապետին Հայոց տեառն Մ ամիկո-
նենից Վանանայ՝ ասէր, . «Ցաղագս ոչ կարի
տրտմեցուցանելոյ ղpիեզ ի ժամուս, hk դարձեալ՝
վասն զի նախ ն առածին զայդ պարգն խնդրեցեր
ի մէն9՝ եղիցի վասն p" տուեալ զտէրութիւն
կամսարականին: Իսկ յաղագս տէրութեանն Արծ-
բունւոյն Թող վայր մի, զի գիտասցեն մարդիկն
(է| որ ի տոհմէն են, սաս ինչ արժանաւո-
բապէս ցուցանել wn մեղ ն վաստակս ինչ Jone
Արեաց աշխարհիս վաստակել. հծայեսցուք ապա
ն hp յարժանն: Բայց դու այժմու ի մէն 9
պարգնիդ դոն լեր», h Ջան ամենայն ուժով տի-
րասէր լինել յայսմ hht k արդարամիտ ե I~
խարհձաշէն. ն երթ բարեաւ F Ք" րնտանիս ն
յաշխարհն. ն հասելոյ երբէք ի մէն 9 հրամանի
կազմ կաց A պատրաստ
ԴԻ. եւ հրաժարեալ թագաւորին Վաղարոու
զսպարապետն Հայոց զտքրն Մամիկոնէից զն ա-
նան ն ղամենայն նախարարս Հայոց՝ արձակէր
խաղաղութեամբ: եւ եկեալ զօրավարն Հայոց
տէրն Մամիկոնենից : Վանան յաշխարհս Հայոց,
ամենայն ուխտապահ նախարարօքն Հայոց. որում
րնդ աոած ելանէր սուրբ այրն Աստուծոյ կա
Թոզիկոսն Հայոց Յոհան, պատուական նշանաւ
խաչին ն սուրբ նշխարօք ճգնազդգեաց Ննանատա»-
կին Գրիգորի, որովք ն յուղարկեացն իսկ ի դուռն
——_ Due — ——— ™— ———————.
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 389
կոնենից Վահանայ ն այլ նախարարացն Հայոց
որ ընդ նմա ն ամենայն գօրուն բազմութեանն՝:
ողջունէր զնոսա օրհնութեան համբուրիւյ k ասէր
ուրախալից սրտիւ. «Ցնծասցէ անձն իմ ի Տէր,
զի զճգնեալ որդոց եկեղեցւոյ խրոյ Չնշեայց
զքիրան, որ վասն անուանն Քրիստոսի քրանե-
ցան. հանդոյց զաշխատութինն, մաքբեայ զաղատ
զինուցն, {PM -uy զոգիսն հաւատարմացդ ուխտա»
դերձ փրկութեան ն պատմուճան ուրախութեան.
ե որպէս փեսայից եդ պսակս, ն որպես հարսն
արքայութեան իւրոյ զարդարեաց զձեզ արդու:
Շնորձհեսցն բարեխօսութեամբ սրբոց իւրոց՝ ղար»
դարել զձեզ ն այնու զարդու, որով զարդարին
զորոյ զարդու պայծառութեան տեսչութիւն, զոր
ակն ոչ ետես, L ունկն ns [ոcաւ, ն ի սիրտ
մարդոյ ns: անկաւ, զոր պատրաստեաց Buտուած
սիրելեաց իւրոց»:
Եւ. ասացեալ զայս ամենայն սրբոյ կաթողի»
կոսին, ն օրհնեալ ղամենեսեան՝ նախ գային ի
ջաղաքն Վաղարշապատ որ այժմ անուանի Նոր
ՔP4ղրաք: եւ բ սովորութեան իւրում սարա»
պետն ձայոց Վանան, ուխտակից նախարարօքն
‘390 ԴՐՈՒԱՍԴ Գ. |
OO ——— ——
Հայոց որ ընդ: նմա Էին՝ կային ան դ mLnւրաuյ, ն
կատարէին գուխտա k զնունրաս ի սուրբ եկեղեց-
ւոֆն կաթողիկեի, ն ապա յիւրաքանչիւր տեղիս
ղպէտս դարմանոյ աղքատացն՝ լցեալք կատա»
րեին: Գային միարան ամենայն նախարարքն
Հայոց ն այլ բազմութիւն՝ զամենայն of մdhbdm~-
վարդապետաց եկեղեցւոյ սրբոյ» ուրախ լինեին
Մամիկոնէից Վանանայ ն առ միմեանս» ծւ հա
ցեալ անդ աւուրս ապա չունալ զօրավարին Հաշ
նէր ամենայն Հայոց բազմութեամբն ի բուն
բելով զսուրբ Երրորդութեանն զօրութիւնն:
ԴԸ. Ցայնժամ դայ յերկիրս Հայոց մարղպան,
apում անուն էր Սնդեկան, այբ խելացի,
մտադիր, իմաստաձայեաց, որ գիտեր ձանաչողու-
ի վատթարեն։ Որոյ տեսեալ օր ըստ օրե զօրա
զղիմաստից զառածատեսութիմն, զարդարախոհուշ
թիւն, զաշխարձհահոգութիւն, զքածութիւն սրտի,
զդիպողութի ն պատշաճ յամենայն իրս, ի բնաւի
դյառաֆադիմութիւն, տեսանէր ն զայն, Թէ յձր
` ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 301
գործ hk յօժարեցուցանէր զինքն, Bէպէտ.ն կարի
ի դժուարինսն՝ Sէր յածողէր ի ձեոս նորա, ե
ամենայն դիւրաւ վճարի kh անաշխատութեամժմիը:
ծւ. րնդ . այա չավ աստուածատուր իմաստուն
ածողութիւնս, որ բնակեալ էին ի զօրավարին
Հայոց տեառնն Մամիկոնենից Վահանայ, զամե
նայն օր րստ օրէ տեսանելով Անդեկանն hk զմտաւ.
ածելով զարմանայը ի միտս իւր ի ծածուկ ն
pum բարեսէր մտաց իւրոց ուրախանայր:
Սիրէր զնոյն Սնդեկանն, ե ի դուռն ամենայն
աւագդանւոյն դրանն ստէպ kh իւրոց սիրելեաց
զիմաստալից միտսն առնն ծանուցաննր, տայր
դիտել ե թագաւորին Վաղարոու լիով զամենայն:
BՇանապարձորդեալ յաշխարհձէս Հայոց hk ինքն
Սնդեկանն ի դուռնն՝ զամենայն աողութիւնս
զօրավարին Հայոց զատեառնն Մամիկոնէից վա»
նանայ (խօսէր) րնդ Bագդաւռորին մաղարոույ
առաջի ամենայն դրանն աւագանւոյն, յոյժ գար»
մանալով, Bt «be յամենայն այդպիսի [- իմաս
տունս, որ իմ աւ ձեզ բազում անդամ գրեալ էր
hk այժմ ինձէն ասացի, առաւելապես A of քան
ղօր լինէր տեսանել աճեցեալ, kh nn փոքր ինչ
երբէք նուազեալ ի նմանէ զսոյն յառածադիմու-
Pիմն: Յաղագս որոյ համարձակի առածի ձեր
ասել յայտնապէս, Bt աւելի ձեղ h անդէպ՝ us (|
մարզպան կացուցանել: Քանդի այ| մարզպան
ԴՐՈՒՍԳ 4.
392
որ երթայ յաշխարհն Հայոց՝ նախ A առածին
զայն խրատ. չունի՝ ղոր այրն այն ունի. զի: Jie
անձին այնչափ շնորհ A ածողակ խորձրդականու-
թին բնակեալ ,բայց ի Հէն) չոր պստուածանժանքդ
էք ն քան զմարդկային բնութինա ի վեր. այլ
ոբ ի մարդկանէ, ձամարձակապէս ասեմ, Թէ
սակաւ ոք է որ համեմատ Էէ նմաչ
abe դարձեալ՝ օտար մարզպանն որ երթայ
յաշխարհն Հայոց՝ աշխարհն մեծ է, յամս երկուս
ե երիս ծաղիւ կարէ ճանաչել նախ զիրա աշխար»
ձին, զդիւրն ն զդժուարն, ապա զմարդիկ աշ-
խարհին, զլաւսն ն զվատթարսն, զապիրատսն ե
պպիտանիսե, IA վարելով րստ անդիտութեան
խառն ի խուռն՝ ողւոց շատ ծանը լինի: Ւսկ Lau,
գի բնիկ ի յաշխարհէն է՝ զամենեսեան ի յականէ
ճանաչէ, ն զլաւմսն ML աւ ունի ն զանպիտանս
առ յետինս: Առաւել նս որ լինի յիրացն, ղոր
ես ասեմ ձեզ. մարզպանն պարսիկ որ երթայ
յաշխարձն՝ կնա երժայ ն որդւովք, դրամբ ն
սիրելովք, ծառայիւք ն աղախնեօք. ն այնք
ամենեքեան NL պԱրեաց տեառն զոոճիկ ուտեն՝
sk սակաւ ծախան, hk թէ պաշխարձին ուտեն՝ bed
վտանդ. հասանէ աշխարհին մարդկան: Ւսկ նա Թէ
լինի՝ զիւր տանն համբար ուտէ, հ այն ամենայն
յարքունի գանձ համարի, ն արքունի իրաց oգուտ
լինի: ծս յառն Վանանայ ի լաւութիւն հայելով
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 393
h յածողակութիւն, ի բազում ժամուց խորձելով
ի միտս խմ ն լաւ համարելով աշխարձին իրաց
k արքունի՝ համարձակեցայ ասել: Խորհել զար»
ժանն ն պառնել՝ դուք գիտէք, եղբարք»:
եւ լուեալ զայս ամենայն բանս յԱնդեկանայ
թագաւորն Վաղար ն ամենայն դրանն աւագան-
ւոյն' ձաճեալ ընդ բանս ամենայն Սնդեկանայ՝
զարմացան ամենեքեան որք լուանն, ն մեծաւ
դովութեամը wr լաւան կալան զԱնդեկան, ոի
պէս զայր. տիրասէր ն աշխարհաշէն:
1Թ. Վաղվաղակի հրամայէր Թագաւորն Վա-
ղարշ, միաբանութեամբ ամենայն աւագանւոյ
դրանն: ն Արեաց՝ հրովարտակ առնել ի Հայաս, k
զտէրն Մամիկոնենից ն զղօրավարն Հայոց Վա»
նան՝ մարզպան ի վերայ աշխարհձին Հայոց կար»
դել: ծւ բերեալ զերովարտակ մարզպանութեանն՝
տային ցղօրավարն Հայոց ցտէրն Մամիկոնենից
Վանան, hk աջով հգօրին Աստուծոյ մարզպան զնա
F վերայ աշխարձին Հայոց կարգեալ ձաստատէին:
Ւսկ տէրն Մամիկոնենից Վահան, զօրավարն
Հայոց ն մարզպան, րնկալեալ զերովարտակն
մարզպանութԹեանն ի ձեռաց դեսպանին, Թէպէտ
ն զխանտածութիւն Հայ մարդկան ճանաչելով
ծանրանայր ընդ իրս այլ սակայն ն ոչ բնդդի-
մանալ հրամանի Թագաւռրին իշխէր ն անձնա»
զանդ լինել: Առեալ գնրովարտակն՝ խնդրէր
394 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
վաղվաղակի անդրուվար՝ երթալ F տունն Աս
տուծոյ: Ե. լուեալ mi fu մարդկանն որ ի քաղա-
քին էին, դրոհ տուեալ ue TL հաստրակ wef նա fl
մարդոյ, նախարարաց A ug wաց ոստանկաց
ն ոամկացյ, արանց IA կանանց, ծերոց k տղայոցչ
ա (| IA հարսունք անգամ լառագաստացյ, մոուացեալ
առ վայր մի առ խնդին զամօց ձարսնութեան՝
դիմեալ ընթԹանային յեկեղեցին: ծւ ոչ բաւեալ
ընդունել զամենեսեան տանն Աստուծոյ՝ լնուին
արտաքոյ սրանք եկեղեցւոյն ն փողոցք ն ամե-
նայն տեղիք հրապարակացն շուրծանակիչ: Շ. էր
թիւն աստուածասեր բարեսիրացն ն ողծախոր»
ձալից ն տրամ ութիւն անմխիթար՝ bond տացն
ն խարդախաց:
տեսեալ զանկարծելի աւնտաւորութիւնն, շնոր-
բերկրեալ ցնծալից սրտիւ տայր սաղմոսել ի
ժամուն. «Յեկեղեցիս օրձնեցէք գնստուած, ե
ղծեր յաղբերացն Իսրայէլի». ե կարդացմունա
ձրամայեր՝ զտեղի ելիցն Իսրայելի ի ծառայու-
թենէն Փարաւոնի, հի Թագաւորութենէն՝ զրն-
Թերցուածն՝ ուր Թադաւորեցոյց Դաւիթ զորդին
իւը զՍողոմոն: ծ. եկեալ ինքն ի տեղի լսողու-
ՂԱԶՍՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 395
_—————————————— -———— —_ ————o— nn —-—————— —— ~ — —_——— —e—m
եանն աստիճանին, : hk ոունալ դիաղաղուք եան
ողծոյնն՝ ասէ.
if. «Բազում կերպարանօք ե ազգի ազգի
ցուցակութեամբք Փրկիչն մեր ն տէր Յիսուս
Fրիստոս գիւրոյ գալստեանն ե մարդանալոյն ի
սուրը ն յաստուածածին կուսէն ծրագրեալ՝ յայ»
տարերեր մեզ զօրինակն ի սկզբանէ. — մորենեաւն՝
ղպերպանելի կոյսն, եգիպտական նշանագործու»
Bեամբքն՝ զանապգատուքժիւն հրէական օրինացն,
զենմաւմբ գառինն՝ զազատարերութիւնն Իսրայէլի,
որոյ ճշմարիտ դառինն զենմամը փրկելոց՝ եին
ամենայն արարածք. ծովուն ճանապարհձորդու»
gեամբն՝ դուազանին զնորածնութիւն. հեղձմունս
Շդիպտացւոցն՝ զծնոյ մարդոյն մեոնելութիւն. ի
Յորդանան ճանապարձորդնելոյ ժողովրդեանն uf ar~
տmuնումն, րստ դգրելոյ ի: կարգին, երկոտասան
բղխեցելոցն աղբերցն, kh եօթանասուն արմաւե-
նեաց ծառոցն, («Ընարեաց, wut, Փրկիչն այլ ես
եօթանասուն, զորս kh առաքեաց ի բժշկութիւն
ձիւանդաց»|: որոց Թեպետ ն պտղոյն ճաշակ»
մունք զնեամս քաղցրութեան ունէին յինքեանս,
my| անդէն տնկագործեալ ի տեղւոջն ցուցան
աղբեւրս: Ւսկ ելք երկոտասան աղբերացն յոր»
դաբուղխ ականց ի բացարձակ տեղիս ծաւալեալ՝
զբազումս ծաւալեալ անդաստանաս ցուցանեն
ծաղկալիցս ն պտղալիցս ն պաղաբերս. որջ ղե-
396 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
րանելի երկոտասանից առաքելոցն ունէին գկեր-
պարանաս. զորոց ն այսօր սաղմոսերգն յայտնեաց
զճշմարտությիւն, - րստ ասելոյն. «ՑՅեկեղեցիս
օրձնեցէք զԱստուած, A զծէր յաղբերացն Իսրա
JE D+ Այս յորդաբուղխ աղբերաց շնորհ, Նման
Եդեմեան դրախտին աղբեր», զորմանէ ասէ,
a լանէր յերկրէ hk ոռւոգաներ զամենայն երեսս
երկրի» , ծծեալ սուրբ առաքելոցն ի կուսածին
աղբերէ Բանին լցեալ յուոթեցին զամենայն
երեսս երկրի: Ի սոցա քարողութեան ծովուս՝
մեղք մեոանին, արարածք կենդանանան. Փարա-
ւոն բնկղմի, Իսրայէլ ապրի» ծառայութիւնն
սպառի, պազատութիւնն հաստատի. գառն բաշխի,
ազինք անմաձանան. ճաշակողք դառինն երկնա-
ճանապարհձորդք լինին, անճաշակողք ծովասոյգք
կորնչին. հեթանոսք իսրայէլանան, սատանա լ
փարաւոնակերպ ի Յորդանանու յորձանսն unւ~
զեալ հիզուչ
«fl նոր L անպատումն սքանչելեաց գործ:
երեք անարատ մանկունքն՝ qբո"ցy ձնոցին ցօղա-
ցուցին, A վտակք երկոտասան աղբերցս քարո«
զութեան՝ զջուրպսն մկրտութեան աւազանին
հրացուցին: Այլ մի ն նոյն բարեձն Բաբելոնի
հնոցն ն բաբելացի անօրինացն բոցանայր» ho wun
ղոմանց աւազանին Ջուրք լուայցեալ զաղտ զոգւոց
մնրտելոցն՝ լուսազարդեալ նորոգեն, IA զարդա»
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 397
րութեան Թշնամին նանդերձ գործովք ձին մար-
դոյն՝ յայրիչ հուր անանցական փոխեալ կիզուն»
«Շկեղեցւոյ սիրիչք, առաքելոցն որդիք»
Քրիստոսի արեան գինք. մի ծառայեցուցանէք
զոգիս ձեր երկիւղի մարդկան. amnLp զկայսերն
կայսեր, ն գնստուծոյն Աստուծոյ». «յեկեղեցիս
oրձնեցէք զԱստուած, hk զծէր յաղբերացն Իսրա
յելի»։ Սա սիրեցեք զեկեղեցի, ն սիրեցայք
Jեկեղեցւոյ: զթագաւորս քաղցրացոյց եկեղեցի.
զղազանս ընդելացոյց, զգայլս գառինս արար.
qձեղ պայծառացոյց, զժծշնամիս ճշմարտութեան
ամաչեցոյց:
«U, bu wjuop առ ցնծալ սրտիս ն ուրա»
խանալ մտացս համբարձնալ qձhnս ի յերկինս՝
րնդ ծերոյն Դաւթայ աղաղակե մ առ Սստուած՝
ղոր ինչ դրուատեաց գոնութեամբ նա J "ղագս
որդւոյն իւրոյ Սողոմոնի մատուցանէր Աստուծոյ
բարձրելոյ. «Օրձնեալ է տէր Աստուած Իսրայէլի»
որ ետ ինձ ի զաւակէ իմմէ նստել յաթոռ իմ,
k աչ p իմ տեսանեն»չ Զայնակցելով րնդ մար»
դարէին՝ ասեմ զնոյն ն ես. «Օրձնեալ տէր Սս-
տուած Իսրայէլի, ոլ bm ինձ տեսանել զորդիս
եկեղեցւոյս որ նձ հաւատացաւ՝ պատուով 2p hե-
ղու թեամբ պայծառացեալ ի Քրիստոսէ: Հրէայքն
պապանձեսցին, ուրացողք ամաչեսցեն: Փախեաւ
Ադոնիա, որ առանց Աստուծոյ կարծէր Թագա-
386 ԴՐՈՒՍԳ +.
ն չիս կողմն կամք ձեր k արարուտծ կարի մեծ
է ն առաւել: Բայց կամէի այսպէս, Թէ սակաւ
մի. գործ ցուցանէի A սպասպչ որով ձեզ ր" ար»
ժանի հաճոյ եղեալ ձայեիք ի վերայ, ն ապա
ոխ ինչ ունր ձեզ ե կամէիք առնել՝ առնէիք»
բայց առ այս նուագ՝ կամեի Թէ ներեիք ինձ»։
եւ ԹBադաւորին հ ամենայն Արեաց ww
գանւոլյն լոռեցուցեալ զբանս Մամիկոնենին Վա-
հանայ՝ բազմեցուցանէին զնա ի դահու տէրու-
թեանն Մամիկոնէից, տուեալ ցնա, րստ օրինի
նախնեաց իւրոց, ն զսպարապետութիւն Հայոց
րարացն Հայոց, որք ի միաբանութեանն էին ընչ
տեառն Մամիկոնենից A սպարապետին Հայոց
Վանանայյ իւրաքանչիւր ումեք ի ժամուն՝ որ
ինչ պէտք էին պատյաճ րստ անձին արժանա-
ւորութեան։ եւ րնկալեալ զամենեսին թագաւորին
Վաղարշու ն ամենայն աւագանւոյն լի սիրով ն
կամաւոր պատուով ի երաժելտ կացուցանեին
երթալ խաղաղութեամբ յաշխարհն Հայոց:
Եւ եկեալ տերն Մամիկոնենից ն սպարապետն
Հայոց Վահան հրաժարել ի Թադաւորեն Արեաց
ձարցաներ Թագաւորն Վաղար, զնա ե ասեր.
«Վանան սպարապետ Հայոցյ դոն ես զմեն), քած
կալաքջ, ԹԷ պիտի ն այլ նս ինչ. ասա»: ծւ ղօ-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 387
րավարին Հայոց տեառն Մամիկոնենից Վանանայ.
պատասխանի տուեալ՝ ասէր ցթագաւորն Yur
ղարշ» «Զոր ինտ ձեր բարհերարութիւնդ MIN մեզ
արար՝ Բ“Jy Աստուածն, ոլր ամենեցուն արարիչն
է ն զամենայն մարդոյ կամի զբարի ն nդonւi,
fw միայն հնար hk վայելուչ էր առնել դա յդ առ
մարդ, դոր A դուք առ մեղ անարժան ծառա-«
Ig» արարէք. ա j| մարդոյ մանկանացուխ անհնար
էր: Քանդի զմասն Bողէp, դահ ն պատիւ տուեալ
մեծարեցէք բ) մեռելուքթեան յարուցիչ եղայք $
ցգլորեալ ն զկորուսեալ աշխարհ մի գտեալ
կանգնեցէք: Բայց որովհետն հարցէք h համար»
ձակեցուցէք զարդարն ասել՝ որպէս եղէք uItl~
տուածաբար կենդանացուցիչ մեռելութեանս իմոյ,
ն յարուցեալ ի միշի արարեք՝ կամեի, Թէ
զբովանդակ անձնս յարուցեալ էր, h ոչ ղնէսս.
վասն զի դկէսս մեռեալ տեսանեմ դեո»: եւ
թագաւորին Վաղարշու հարցեալ ասէր, «Uղէ,
յայտնապէս ծանո մեզ զայի տս բանիդ, զի դի-
տասցուքծ: ծւ սպարապետին Հայոց տեառն
Վանանայ Մամիկոնէից ասացեալ. «Զի թէ էր A
հնար էր շնորհել ձեզ զտանուտէերութիւնն կա»
սարականին՝ ասլա բովանդակապէես շնորհձեալ ի
ձէՆն9՝ տեսանէի զմեռելութիւն ամենայն անդա»
մոցս կենդանագցեալ:
եւ թագաւորին Վաղարյու պատասխանի
388 ԴՐՈՒՍԳ Գ.
Oo tate = em ame eee —————— ————————— —— ee ee mm mm —
արարեալ սպարապետին Հայոց տեառն Մ ամիկո-
նենից Վանանայ՝ ասէր, . Ցաղադս ոչ կարի
տրտմեցուցանելոյ զքեզ ի ժամուս, ն դարձեալ՝
վասն զի նախ ն առածին զայդ պարդն խնդրեցեր
ի մէն 9 եղիցի վասն Ք" տուեալ զտէրութիւն
կամսարականին: իսկ յաղագս տէրութեանն Արծ-
բունւոյն Թող վայը մի, զի գիտասյցեն մարդիկն
(է| որ ի nn մէն ե՛ն, սuվաս ինչ արժանաւո-
ըապեէս ցուցանել ur մեզ ն վաստակս ինչ Jone
Մրեաց աշխարհիս վաստակել. հայեսցութ ասպա
ն մեք յարժանն: Բայց դու այժմու ի մէնջ
պարգնիդ գոհ լեր, h Ջան ամենայն ուժով տի-
րասէր լինել յայսմ hbk k արդարամիտ A moe
խարձաշէն. ն երք բարեաւ ի Ք" րնտանիս ն
յաշխարհն. A հասելոյ երբէք ի մէն) հրամանի
կազմ հայց hk պատրաստ:
ԴԻ. եւ հրաժարեալ թագաւորին մաղարշու
զսպարապեւտն Հայոց զտնքրն Մամիկոնէից զվ ա-
հան ն զամենայն նախարար Հայոց՝ արձակէր
խազաղութեամը: եւ եկեալ զօրավարն Հայոց
տէրն Մամիկոնենից : Վահան յաշխարհս Հայոցչ
ամենայն ուխտապահ նախարարօքն Հայոց. որում
րնդ աոած ելանէր սուրբ այրն Աստուծոյ կա
թողիկոսն Հայոց Յոհան, պատուական նշանաւ.
խաչին ն սուրբ նշխարօք ճգնազգեաց նանհատա»-
կին Գրիգորի, որովք ն յուղարկեացն իսկ ի դուռն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 389
—— --———~ ———— — ————— i —— — ——e
կոնենից Վահանայ ն այլ նախարարացն Հայոց
ողջունէր զնոսա օրձնուքժեան համբուրի, հ ասէր
ուրախալից սրտիւ. «Ցնծասցէ անձն իմ ի Տէր,
զի զճգնեալ որդոց եկեղեցւոյ իւրոյ Չնշեաց
ցան. հանդգոյց զաշխատութիւնն, մաքրեաց գաղտ
զինուցն, լուաց զոգիսն հաւատարմացդ ուխտա»
պանութեան Ջրում, ե զգեցոյց ամենեցուն նան»
ն որպես փեսայից եդ պսակս, ն որպես ձարմն
արքայութեան իւրոյ զարդարեաց զձեզ զարդուչ
Շնորձեսցէ բարեխօսութեամբ սրբոց իւրոց՝ զար»
դարել զձեզ ն այնու զարդու, որով ղարդգարին
զորոյ զարդու պայծառուքեան տեսչութիւմն, զոր
ակն ns ետես, ն ունկն "3 [ոM-աւ, hk ի սիրտ
մարդոյ ոչ անկաւ, զոր պատրաստեաց Ծստուած
սիրելեաց իւրոց»:
ծւ ասացեալ զայս ամենայն սրբոյկաթողի-
կոսին, ն օրհնեալ զամենեսեան՝ նախ գային ի
քաղաքն Վաղարշապատ որ այժմ անուանի Նոր
քաղաք: ծւ բտ սովորութեան իւրում սպարա»
պետն Հայոց Վանան, ուխտակից նախարարօքն
390 ԴՐՈՒԱԳ -.
Հայոց որ ընդ: նմա. էին՝ կային անդ աւուրս, ե
կատարեին զուխտս ն զնունրս ի սուրբ եկեղեց-
ւոֆն Կաթողիկեի, ե ապա յիւրաքանչիւր տեղիս
զպետս դարմանոլ աղքատացն՝ լցեալք կատա»
րեին: Գային միաբան ամենայն: նախարարքն
Հայոց IA wy| բազմութիսն՝ զամենայն of մեծա
պէս ցնծութեամբ, սաղմոսիւք ն ճառխիւք ձոգնոր
վարդապետաց եկեղեցւոյ սրբոյ. ուրախ լինեին
զուարճացեալք առ զօրավարին Հայոց տեառնն
Մամիկոնէից Վանանայ ն առ միմեանս եւ կա
ցեալ անդ աւուրս ապա չունալ զօրավարին Հա-
J"ց տեառն Մամիկոնէից Վանանայ՝ դայըր dwnw~
նէր ամենայն Հայոց բազմութեամբն ի բուն
բելով զսուրբ Ծրբորդութեանն զօրութիւնն:
ՂԸ. Յայնժամ դայ յերկիրս Հայոց մարզպան,
որում անուն էր Անդեկան, այր խելացի,
մտադիր, իմաստաձայեաց, որ գիտեր ճանաչողու-
թեամբ որոշել զիմաստունն յանմտէն ե գլան
ի վատթարեն։ Որոյ տեսեալ օր ըստ օրե զօրա»
վարին Հայոց ղտեառնն Մամիկոնենից Վանանայ
զիմաստից զառաշատեսութիւն, ղարդարախոնու-
թիւն, զաշխարհահոգութիւմն, զքածութիւն սրտի,
զդիպողութիւն պատշաճ յամենայն իրս, ի բնաւ
զյառածադիմութիւն, տեսաներ ն զայն, Թէ յոր
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ 391
գործ kh յօժարեցուցաննըր զինքն, թէպէտ .ն կարի
ի դժուարխնսեն՝ SEpր յածողէր ի գhոnս նորայ ն
ամենայն դիւրաւ վճարի ն անաշխատութեամը:
ծւ. րնդ այա չավ աստուածատուր իմաստուն
ածջողությիւնպս, ոբ բնակեալ էին ի զօրավարին
Հայոց տեառնն Մամիկոնենից Վահանայ, զամե
նայն օր րստ օրէ տեսանելով Անդեկանն ն զմտաւ
ածելով՝ զարմանայր ի df իր ի ծածուկ ն
բատ բարեսէր մտաց իւրոց ուրախանայր:
Սիրէր գպնոյն Անդեկանն, ե ի դուոն ամենայն
աւադանւոյն դրանն ստէպ ե իւրոց սիրելեաց
զիմաստալից միտմն առնն ծանուցանէր, տայր
գիտել ե թագաւորին Վաղարյու լի"dվ զամենայն:
ՌBանապարձորդեալ յաշխարձէս Հայոց hk ինքն
Սնդեկանն ի դուոնն՝ զամենայն ածողութիւնս
ղօրավարին Հայոց զտեառնն Մամիկոնէից Վա»
հանայ (խօսէր ) րնդ Bաղաւորին Վաղարյույ
առածի ամենայն դրանն աւագանւոյն, յոյժ գար»
մանալով, թէ «b. յամենայն այդպիսի լ իմաս»
տունս, որ իժ wun ձեզ բազում անգամ դրեալ էր
kh այժմ ինձէն ասացի) առաւելապես hk of քան
goր լինէր տեսանել աճեցեալ, hk nչ փոքր ինչ
երբէք նուաղեալ ի նմանէ զսոյն յառածադիմու»
Pիւն: Յաղագս որոյ համարձակի առածի ձեր
ասել յայտնապէս, թէ աւելի ձեղ A անդէպ՝ wy |
մարզպան կացուցանել: Քանզի ա || մարզպան
392 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
որ երթայ յաշխարհն Հայոց՝ նախ A wn 9ին
զայն խրատ. չունի՝ ղոր այրն այն ունի. գի յում
անձին այնչափ շնորհ ն ածողակ խորձրդականու»
թին բնակեալ ,չ բայց ի ձL'ն9 չոր պստուպածանժանքդ
էբ h քան զմարդկային բնութիւնս F վեր. 2 4 |
np ի մարդկանէ, համարձակապէս ասեմ, ME
սակաւ ոք է ռր Buf hf usw է նմաչ .
"eb դարձեալ՝ օտա մարգպանն np երթայ
յաշխարհն Հայոց՝ աշխարհն մեծ է, յամս երկուս
նե երիս հազիւ կարէ ճանաչել նախ զիրս աշխար-
ին, զգին ն զդժուարն, ապա զմարդիկ այ-
խարձին, զլաւան ն ղվատթժարպն, զապիրատսն kh
զպիտանիսն, hk վարելով րստ անդիտութեան
խառն ի խուռն՝ ngւng owe ծանը լինի: Ւսկ Tu,
գի բնիկ ի յաշխարձէն Է զամենեսեան ի յականէ
ճանաչէ, hk զլաւսն ԱԼ ա ունի հ զանպիտանս
wn յետինս: Առաւել hu որ լինի յիրացն, զոր
ես ասեմ ձեզ. մարզպանն պարսիկ որ երթայ
յաշխարձն՝ կնա. երթայ hk որդւովք), դրամբ A
սիրելովք, ծառայիւք ն աղախնեօք. հ այնք
ամենեքեան Թէ գԱրեայց տեառն զոոճիկ ուտեն
sE սակաւ ծախսն, ն BL զաշխարձին ուտեն՝ Juin
վտանգ հասանէ աշխարձին մարդկան: Իսկ նա Թէ
լինի՝ զիւր տանն համրար nւտէ, ե այն ամենայն
յարքունի գանձ համարիչ ն արքունի իրաց oգnւտ
լինի: ես յառն Վահանայ F լաւութիւն հայելով
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 393
——_— :]qu —— — —
ժանն ն առնել՝ դուք գիտէք, եղբարք»:
ւոյն՝ ձաճեալ ընդ բանսն ամենայն Անդեկանայ
1Թ. Վաղվաղակի հրամայէր թագաւորն Վա-
դրանն ն Արեաց հրովարտակ ատնել ի Հայս, ե
զտէրն Մամիկոնենից ն զգօրավարն ձայոց Վա
ծան՝ մարզպան ի վերայ աշխարձին Հայոց կար»
տային ցզօրավարն Հայոց ցտերն Մամիկոնենից
Վահճան, ն աջով հգօրին Աստուծոյ մարզպան զնա
ի վերայ աշխարձին Հայոց կարգեալ հաստատեն:
հսկ տէրն Մամիկոնենից Վանան, զօրավարն
Հայոց ն մարզպան, ընկալեալ զերովարտակն
մարզպանութեանն ի ձեռաց դեսպանին, Թէպէտ
ն զխանտածութիւն ձայ մարդկան ճանաչելով
ծանրանայը ընդ իրս այլ սակայն ն ոչ ընդդի-
մանալ ձրամանի Թագաւորին իշխէր ն անձնա»
զանդ լինել: Աոեալ ղնրովարտակն՝ խնդրեր
394 ԴՐՈՒՍԴ Գ.
վաղվաղակի անդրուվար՝ երթալ ի տունն Սս-
քին էին, գրոհն տուեալ առ ձաստրակ ամենայն
մարդոյ, նախարարաց ե ազատաց, ոստանկաց
դիմեալ րնթ անային յեկեղեցին: ծւ nչ բաւեալ
րնդունել զամենեսեան տանն Աստուծոյ լնուխն
արտաքոյ սրահք եկեղեցւոյն ն փողոցք ե ամե-
նայն տեղիք հրապարակացն շուրծանակիչ: ծ. էլ
ալն of անյագ խնդութիմն hk անսպառ ուրախու
թին Sած ասել բարեսիրացն ն ողծախոր»-
Հալից ե տրտմութիւն անմխիցար՝ brody
ն խարդախաց»
Եւ սրբոյ կաթողիկոսին Հայոց Ցովձաննու
բերկրեալ ցնծալից սրտի տայր սաղմոսել ի
ժամուն. «Յեկեղեցիս օրձհնեցէք զՍստուած, ն
ղծեր յաղբերացն Իսրայելի». ե կարդացմունա
ձրամայեր՝ զտեղի ելիցն Իսրայելի ի ծառայու
թենէն Փարաւոնի, ն ի Թագաւորութենէն՝ զրն-
Թերցուածն՝ ուր Թադաւորեցոյց Դաւիթ զորդին
իւր ղՍողոմոն: նւ եկեալ ինքն ի տեղի լսողու-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 396
թեանն աստիճանին, ն տուեալ պիաղաղութեան
nղջոյնեԿ՝ ասէ.
OT. «Բազում: ներպարանօք kh ազգի ազգի
ցուցակութեամբք Փրկիչն մեր hk տէր Յիսուս
Քրիստոս զիւրոյ գալստեանն k մարդանալոյն: ի
unc ն յաստուածած ին կուսէն ծրագրեալ՝ JUf-
տարերեէր մեզ ղօրինակեն ի սկզբանէ .— մորենեաւն՝
ղերսախնելի կոյսն, եգիպտական Պշանագործու-
թեամբքն՝ զանազատուին հրէական օրինացն,
զենմամը դառինն՝ զազատարերուիւնն խսրայէլի,
որոյ ճշմարիտ գառինն ղենմամբ փրկելոց . էին
ամենայն արարածք. ծովուն ճանապարհձորդու»
Թեամբն՝ դաւազանին զնորածնութիւն. հեղձմունս
Շգդիպտացւոցն՝ զծնոյ մարդոյն մեոնելութիւն. ի
Յորդանան ճանապարհձորդելոլ ժողովրդեանն սպա-
տանում, րտ դրելոյ p: կարգին, երկոտասան
բղխեցելոցն աղբերցն, h եօթանասուն արմաե-
նեաց ծառոցն, [«Ընտրեացյ wut, Փրկիչն uf | hu
եօթ անասունասյ զորս A առաքեաց ի բժշկութիւն
հիւանդաց» |. որոց Bab kh պտղոցն ճայշակ-
մունք զեամս քաղցրութեան ունէին յինքեանս,
wf անդէն տնկագործեալ ի տեղւոջն ցուցան
աղբեւրս: Ւսկ ելք երկոտասան աղբերացն JոՐր-
դաբուղխի անանց F բացարձակ տեղիս ծաւալեալ՝
ղբազումս ծաւալեալ անդաստանաս ցուցանեն
ծաղկալիցս ն պտղալիցս ն պաղաբերս. որք զե-
396 ` ԴՐՈՒԱԳ Գ.
րանելի երկոտասանից առաքելոցն ունէին զկեր-.
պարանս. զորոց ն այսօր սաղմոսերգն յայտնեաց
զծշմարտուիւն, րստ ասելոյն. «Ցեկեղեցիս
օրձնեցէք զԱպտուած, hk զծէր յաղբերացն Իսրա
Jէ լի»: Այս Jորդաբուղխ աղբերաց շնորհ, նման
Շդեմեան դրախտին աղբեր, զորմանէ wut,
«ծլանէր յերկրէ ն ոռւոգդանկեր զամենայն երեսս
երկրի», ծծեալ սուրը առաքելոցն ի կուսածին
աղբերն Բանին լցեալ յուոթեցին զամենայն
երեսս երկրի: Ի սոցա քարոզութեան ծովուս՝
մեղք մեռանին, արարածք կենդանանան. Փարա-
Ln բնկղմի, Իսրայէլ ապրի» ծառայութիւնն
սպառի, ազատութիւմնն հաստատի. գառն բաշխի,
ազինք անմանձանան. ճաշակողք գառինն երկնա-
ճանապարհձորդք լինին, անճաշակողք ծովասոյզք
կորնչին. հեթանոսք իսրայէլանան, սատանայ
փարաւոնակերպ ի Յորդանանու յորձանսն սու- .
զեալ կիզոււ
afl” նոր ն անպատումն սքանչելենաց դործ:
ծրեք անարատ մանկունքե՝ ղբոց նոցին yօoղա-
ցուցին, ն վտակք երկոտասան աղբերյս քարո-
զութեան՝ զջուրսն մկրտութեան աւազանին
հրացուցին: Այլ մի ն նոյն բարեձն Բաբելոնի
հնոցն ն բարելացի անօրինացն բոցանայր. ն աստ
զոմանց աւազանին Ջուրք լուացեալ զաղտ զոդւոց
մնկրտելոցն՝ լուսազարդեալ նորոգեն, ե զարդա-
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 397
րութեան թշնամին հանդերձ գործովք հին մար»
դոյն՝ յայրիչ հուր անանցական փոխեալ կիզոմնչ
«եկեղեցւոյ սիրիչք, առաքելոցն որդիք»
Քրիստոսի արեան գինք. մի ծառայեցուցանէք
զոգիս ձեր երկիւղի մարդկան. amnւp զկայսերն
կայսեր, ն դԱստուծոյն Աստուծոյ». «յեկեղեցիս
oրհնեցէք զԱստուած, ն զՏէր յաղբերացն Իսրա-
յելի»: Ահա սիրեցեք զեկեղեցի, ն սիրեցայք
յեկեղեցւոյ: զնադգաւորս քաղցրացոյց եկեղեցի.
զդազանս ընդելացոյց, ղդայլս գառինաս արար»
դձեզ պայծառացոյց, զժշնաժմիս ճշմարտութեան
ամաչեցոյց: |
«U,յլ ես այսօր առ ցնծալ սրտիս hk ուրա»
խանալ մտացս, համբարձեալ qdեոս ի յերկինս`
րնդ ծերոյն Դաւ ժայ աղաղակեմ առ Աստուած՝
ղոր ինչ դրուատեաց գոհութեամբ նա J ղագս
որդւոյն իւpբոյ Սողոմոնի մատուցանէր Աստուծոյ
բարձրելոյ։ «Օրձնեալ է տէր Աստուած Իսրայէլի,
որ ետ ինձ ի զաւակէ իմմէ նստել յաթոռ իմ,
ն ածp ի տեսանեն»չ: Զայնակցելով րնդ մար»
դարէին՝ ասե զնոյն են հս. «Օրձնեալ տէր Սս-
տուած իսրայէլի, որ bmn ինձ տեսանել զորդիս
եկեղեցւոյս որ ինձ հաւատացաւ՝ պատուով 2p hb-
ղութեաժմբ պայծառացեալ ի Քրիստոսէ: Հրէայքն
պապանձեսցին, ուրացողբք ամաչեսցեն: Փախեաւ
Ադոնիա, որ առանց Աստուծոյ կարծէր Թագա
398 ; ԴՐՈՒԱԴ ՉԻ.
———— — -—— _— —— - Te oe —— ———— ce —r ——— — — —
ւորել. օգնականացն զգեցեալ զամօթ՝ սալարեալք
ընդ սեղանով Թագչին: [«Թադաւորեցին, ասէ,
ն ոչ ինն, դաշխինս կոեցին ն nչ$ իմով կամաւ»|։
Ուր են առանց Աստուծոյ գոռոզացեալքն։ ռր
ե՛ն առանց Աստուծոյ իշխանացեալքն. Ap են
արիմնաձեղքն. ուր են պոռնկասէրքն. [«Sap
ինձ,. ասէ,. զԱրիսակ Սոմնագցի», «kh զԱստուած
ոչ խնդրեցին, ե զծէր ղօրուցեանց ոչ ճանա»-
չէին»|. տուր են եկեղեցւոյ Քշնամանիչքն, առոպտն«-
ձարուք օրինացն, սրբրութեանն պղծիչք, շինիչջ
մոխըրատանցն,. մոռացողք ճշմարտութեանն, Rաy~
հոյողք արդարութեան. — փախեւմն, կորացսն,
ամաչեցին:
, «Ռ տայր զգլուխս իմ ի Չուր, ն զաչս
յաղբերս արտասուաց», ն նստեալ լայի զծիդա-
ցելոցն կորուստ: Սճա nhulp, անա մեռանի
իգատենչեն. այլ մի տայք մեռանել: Սատակի
առածի սեղանոյն արիմնանձեղն. ա չ| օգնել փու-
Թացարուք: Գլխատի Սի մէի, այլ ձեռն տուք
դալով. «չէ աստ, ասացէք Սողոմոնի. hk nչ.
ի ջարեղեն սալս գրեալ անթողութիմնք օրինացն:
Fրիստոս է աստ, |«Ծավփա արէք, ամենայն հե-
Bանոսք»|, որ wut, է «նկայք աո իս, ամենայն
աշխատեալք ն ոյք ունիք բեռինս ծանունսյ hk
hu հանգուցանեմ ձեզ)», kh դարձեալ թէ «lls
- ԴԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵծԻ 399
եկի կոչել զարդարա, այլ զմեղաւորս յապաշխաշ
բութիւն»։
«Այլ ն ձեղ պատուիրեաց, պօրադունիցդ
ն կարողացդ, ԹԷ «Դուք որ կտրողդ էք՝ զակա-
րութիւն տկարացն բարձնք»։ կոչեցեալք դուքի
հրիստոսք ե բաղմետլք, պատրաստեալք ուտել
զհացն երկնաւոր կոչեցնք ն ընդ ձեզ զկաղսն
ն զկոյրսն ն գնխանդս. ն մի տայք Թոյլ նոցա
բնդ Ադոնեայ ն րնդ Յովարայ՝ զեղծերաց սե-
յուներեն|։ Դիել կաթն յօժարեցուցեք զտգետան
ի սննդականութիւն, ն յուրախարար բաժակեն
ըմպել ուսուցեք, յանույարար ուրախութիւն
ոդւոցն փրկութեանն. յայնմ կաթնեն ի դինւոյ,
շնորհօք սուրբ Հոգւոյն յերգա երգոցն ասաց.
«Բանգի դեղեցկացան ստինք ջո, քոյը իմ հարսն,
քանզի դեղեցկացան ստինք քո՝ի գինւոյ»։ Բայց
ի Թմբրական դինւոյն հրաժարեցուցնք զախեդծասն
ն զեիւանդացեալսն ոդգւով զրնկերասն, զոր ի հրեա
կան ժողովրդոցն արբեալ անառակութեամըբ՝
Արարած գիրջ մեծ մարգարեին յանդիմանեալ
յիշատակէ այժմ IA մինչ ի վախճանն. «Նստաւ յ,
ասէ, ժողովուրդն ուտել ն յրմպել, A յարեան
ի խաղալ» ծւ միդարձեալի դինւոյն յայնմանէ,.
400 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
զոր Ղովտ ն Նոյ արբինչ եւ մի ընդ Սիմէի
նաւանդ յածել ի խնդիրս որդւոյ Հագարու:
Զիսանակայ տուք սերել գգաւակ, ն ի նորա
զարճորդեգիրն ի քարեղեն գրեալ սալսն՝ համակ
խստութիւն քարոզէ քարասրտացն A ջարաց։
զոր IA Պօղոս րտ այլաբանուքեանն առակախօ-
սեալ ասաց: «Բանգի Հագար, wut, լեառն Սինեպ
է Արաբիա, հաւասար Է այսմ երուսաղէեմի, ն
ծառայն որդւովքն իւրովք ձանդերձ. այլ վերին
վարդապետութիւնն «գրեալ յրնդունողացն ե
միացեալ ոչ ի քարեղեն սալսն, այլի տախտակ
սրտի մարմնեղէնս»:
«Բազում ե՛ն եկեղեցւոյ սրբոյ բժիշկք։ եկայք
—————————————— —— — - — ——
յառածագոյն ասագելոցն, բեռինս ծանունս, հ
wu ի բաց ընկեցեալ հանդերուք: Ւսկ դուք որ
այժմդ ի ներքսդ էp, լերուք կոչնականք ն հրա
ւիրակք արտաքո չ անցաւորացն. ելէք ի հրապա»
րակս ե ի փողոցս. ժողովեալ զամենայն ախտա«
ցեալս ոգւովք ն զբեկեալս մեղօք՝ ածէք այսր,
h բժշկին ամենեքեան, բերելով րնդ ինքեան
զխոստովանուժիւն hk ղարտասուս պաճանջԷ|։
եւ րստ խիրաքանչիւը ախտից բժիշկքն յայտնի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
401
ե՛ն k պատրաստ: Զմաքսաւորն urL Մատթէոս
աւետարանիչ ածէք hk Զաքէոս. զպոռնիկս wn
կինն պոռնիկ, որ այսօր դուստը է Բրիստոսի.
զաւազակս՝ առ աւաղակն դրախտաբաց: զուրա-
ցող" առ արքայութեան դոնապանն ն փակակալ
Պետրոս: Եւ գին աւելի ինչ ոք քան զաղօթս ե
ղարտասուս ոչ պահան)է. բայց միայն ի գոյաւո
րացն հայցի ողորմածութիւնն uu rL դատաստանաւն:
«ծւ արդ մվ ոք քան ղայնպիսին կայցէ 5էք
hk թշուառական, որ վասն խուն արտասուաց՝
յերկնից արքայութեննն վրիպեալ դտանիցին.
ն կամ քան ղմիւսն նս հրաշալի ն եր)անիկ, որ
ընդ սակաւ օր ըստ օրը արտասուաց՝ զյաւխիտե-
նից բարութիմնսն ժառանգիցէ։ անդի եԹԷ զկին
սիրելի ն կամ զորդի ն կամ զայլ ոք ի կարնոր
բարեկամաց տեսանէիր մեռեալ, ns ապաքէն լիր
չարաչար, ն լոել երբեք ն ոգի առնուլ ոչ կամէիր»
Եւ արդ զքոյին իսկ զնոգիդ տեսանես հանապազ
մեռեալ առածիդ» ն անէ նրոյն երկիւղ ն գենենին
սպառնալեացն յիշումն միշտ զխորձուրդսդխոցոտէ,
ն դույորսայս անկեալ հեղգաս. զիմրդ ձանդարտել
իսկնկամառ վայր մի կարիցես լոել ն ոգի առնուլ
«աւատացեք, զի ես ընդ բանսս իսկ զար-
հուրեալ դողաւ: Վասն որոյ զձեզ աղաչեմ, ղզջոկս
ձաստատնոցդ դեռ նս ն անգայթիցդ մի նմանե-
ցուցանէք զաղօթս Հեր փարիսեցւոյն, թէպէտ ն
ՂԱՋԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 26
402 ԴՐՈՒԱԳ Գ.
բի-ը բարեաց զանձինս դտանիցնք եղեալ պատ»
ճառ, այլ ասացեք, եթէ «Ծառայք անպիտանք
եմք». h մի առանց ի-ղ բառնալոյ րնդ անմիտ
կուսանսն ճանապարհորդիցեք ի ծարսանիան. գուցէ
փակիցի դուռնն, ն մնայցեք ամօթալից արտաքոյ:
Եւ մանաւանդ դուք, որ զամենայն ցերեկուքթեանն
աշխատութիւն, զաօոյ, ղքրատան, ղվաստակոյ hk
զտնողուքժեան յաստուածային այգեգործութեան
տնկելոյ Jոգւ ո ուրուք՝ յամենայնէ վրիպիցիք»
ե զբնաւն կորուսանիցէք:
Մքդ՝ եղիցի ձեղ ընդ այդպիսի ղարդո ն
զերկնից փափաքելի ղգենուլ զղարդն, նե րնդ
այսպիսի ուրախարար պսակի, որ թուով աւուրս
պայծառացուցանէ ղստացուղս ի-Ը՝ դլուսատեսիկ
ն ղերկնաւոր պսակն, զանապականն ն զմշտնջե-
նաւոր րնդունել յածոյ Փրկչէ՛ն մերոյ ն Տեառն
Յիսուսի Քրիստոսի, լել զփառաւորեալ ն գերա»
նելի բարբառն, Bt «Շկայք օրհնեալք Հօր իմոյ,
ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեղ արքայութիւնն
ի սկզբանէ աշխարձի»»
ցուն, շնորհօք ե մարդասիրուեամբ Տեառն մերոյ
kh Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, րնդ որում Հօր
միանգամայն h Հոգւոյն սրբոյ վայելէ փառք)
իշխանութիւն kh պատիւ. այժմ ն մշտ ն յաւի-
տեանս յաւիտենից. ամէն»:
ԹՈՒՂԹ
ՂԱԶՋԱՐԱՅ ՓԱՐՊԵՑԻՈՅ
ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻԻՆ
ՍՏԱԽՕՍ ԱԲԵՂԱՑՅԻիՑ
BUFLSUNEL ԹԹABY
ԱՌԱՔԵՍԼ ՑՅԱՄԻԹ ՔԱՂԱՔԻ
լուսաւորէ միշտ շնորհ աստուածային ղսի-
րող" արդարութեան ե մանաւանդ զայնոսիկ, որ
աստուածային բանին պարապեցին քննութեան.
քանգի ուսան ի Քրիստոսէ որ ասէ. «Fննեցքք
զգիրս»: Զի շահ մեծ անձանց համարելով դերկ-
նաւոր բանն, միշտ կիրթ ունելով զնոյնն, զի
Bնաւորեսցեն զոդգիս իւրեանց hk դլսողացն՝
այնպիսի մասանզ առաքինութեան. քանգի upu~
Ճա ղզօրուքժեան ն իմաստութեան բնկալան,
ուսեալ ի մարդարէէն. «Որ հանէ զպատուականն
յանարդէ՝ բերան իմ եղիցի»: Քանգի բան God ա-
բիո, արգար kh օրինաւոր ի խրատաբանութիւն
ժողովրդոց ծաղկեալ պտղաբերն զոդիս լսողացն
երկնաւոր լուսուն: Սոքա գօրէն վաճառականաց
րնդ ծով kh րնդ ցամաք աշխատասիրեալք՝ վասն
յոլով առնելոյ ղխորհձուրդս մտացն անապական
երկնաւոր դանձուն, տալ որոց խնդրէ ի նոցանէ
406 ԹՈՒՂԹ
Յորոց մի յայսպիսեացս երանելին Ղազար,
նախանձաւոր ն աշխատասեր այսպիսի երկնաւոր
արուեստի, անդստին ի մանկական տիոցն սկիզբն
արարեալ բանական գիտութեան՝ Ցունաց յաշ-
խարհն ճանապարձորդեր, ն անդ քաշաց ն առա»
ջինի մարդոց պարապեալ՝ լիով զմարգարիտն,
զբանն աստուածային, ընկալեալ յինքեան՝ եկեալ
ձասաներ յիւր աշխարհն:
եւ քանդի սովորեաց մարդկայինս բնութիւն,
զի իմաստունքն ն մեծամեծքն գնեն ի վաճա-
ռականաց զմարգարիտն ն ղպատուականս հան»
դերձիցն, զի երնելիք հ պայծառք երնեսցին
ղգիտութիւն բանի լուեալ իմաստուն ն գիտուն
մարդոց ընթԹերցուածոց պատուիրանացն Աստու»
ծոյ' գովեցին, ն խնդացին նովաւ յամենայն ժամ
եկեղեցիք ն վկայարանք սրբոց ե տեղիք վար-
դապետարանք. ծաղկեալք լինեին հոգիք լսողացն
ի շնորձացն որ ելանէին ի բերանոյ նորա. ն ի
մէ) հայրապետացն հ եպիսկոպոսացն իբրն զա-
բուսեակ պայծառացեալ երննր` բանական գի-
տութեամբն:
կամեցեալ մեծի իմաստութեանն Վանճանայ
մարզպանին, զօրավարին Հայոց տեառն Մամի-
կոնեից, զնա խր առաւել մերձաւոր ն սիրելի
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 407
պառնել՝ շնորհէր նմա ղզհոլակասպ A զականաւոր
տեղին ի Նոր քաղաքի, որում անուն էր սուրբ
կաթողիկէ եկեղեցի, վանօքն. ն նորա ընկալեալ
զբանն մարզպանին՝ խնամածէր զտեղին»
Պատանեաց նմա կրել տրտմութիւն ի վայ-
րապար մարդկանց, զի ի ծրոյ վնասեալ փոայտա-
կերտն եկեղեցւոյն: Վասն որոյ ածեալ զմտաւ
hk յիշելով զբանն Պօղոսի, զի յամենայն ժամ
աստուածասէրքն առանց խղճի մտաց կեցցեն,
որպէս աղօլժս առնէր ասելով. «Խնդրեմք յԱս-
տուծոյ, ղի ի շը ինչ պատահեսցէ ձեղ».
յայսմանէ կամ եղն նմա գնալ ի կողմանս Յունաց.
հասանէր յԱմիթ Ք"ղրաք» ե անդ wi IL ժամանակ
մի զտեղի առնոյր: Տեսանելով զայս չարանախանձ
մարդկան՝ յաւելուխն բանս una գտեղւոյն ն
զուսմանէն hu զնորա, զի զբարձը անունն խո-
նարձեցուցանել կարասցեն:
լուեալ զայս ամենայն Դազարու՝ իբրն զքած
պատերազմող զինեալ զինքն, զի բանիւ զօրու
եան զիւր ոգւոյն h զքածալերութեպան ն զպատկներ
կերպարանաց ի ձեռն դրոյ Թղթոյս այսորիկ
ծանուսցէ նոցայ զվաստակ բանի իւրոյ որ աո
նոսա յառածագոյն լուսափայլեալ, զի կարճեսցին
բերանք ծարախօսացն ղնմանէ. զի այսպէս, ասէ,
ի ձեռն անիմաստ hk վայրապար մարդոց եհաս
ձալածումն լաց hk պիտանի մարդկան աշխար»-
408 ԹՈՒՂԹ
հիս Հայոց: եւ մանաւանդ զի վստահ եղեալ
յամենիմաստ մարզպանն, եթէ դիտէ ճարտարու»
թեան բանի լինել “ող A դիանել զիրաւունս,
զի անմեղադրելի զինքն արասցէ ի ձեռն գրոյս:
Եւ առեալ ի ձեռն զգէն գիտութեան, զի
յաղթող երնեսյցի. A առաքէ զգրեալս ի ձեռն
բարեսէր մեծի ն պատուական նախարարին
Մամիկոնենին Համազասպայյ, որ ն պատճառ իսկ
եղե նմա այսըէն դարձին. զի յաղբերէն դիտու-
թեան նորա արբյեն միւսանգամ մարդիկ k
պտղարերք լիցին Աստուծոյ զարդարութիւն:
Վասն որոյ ե զերրորդ Պատմութիւնս Հայոց
երանելի իմ Դազար պատմագրեաց: Ընդ նմին
գրեցաք ն զԹուղթս, ղի ընթԹերցասէրքն զՊատ-
մութիմնս կարդալով, դ նմին ն զԹուղթժս րն-
թերցեալ՝ զփորձ առցեն նորա լաւութեան բանինչ
———— no SO ee —_——
OD ho մեր ն Sէր Յիսուս Քրիստոս p»9
ղգուշացուցանելով պատուիրեր առաքելոցն, Թէ
«Ցորժամ զամենայն արդարութիւնս կատարիցէք՝
ասասծիք)չ եթէ ծառայք անպիտանք b fp»: Ւսկ
ընդէը A հոգնոր մշակն Աստուծոյ սուրբն Պօղոս,
զկծեալ ինն երբեմն վասն արանց խանդացելոց
ընդ մեծ շնորհն որ էր ի նմա, ն բանս անհան»
ճարս խօսելոյ ընդ նորադարձ աշակերտեալսն, ի
կործանումն լոողացն,—վզորս անուանադրեալ un
մշակս կոչէ. --ն չկարացեալ տանել գայթակղու-
թեանն՝ արտաքոյ Բրիստոսի կանոնին վարեցաւ,
ն անձամբ զանձին լաւութիմնս ն զճգունս մե-
ծամեծ պարծանօք գրեալ մի րստ միոջէ կար-
գեայ, ն ոչ իմն րստգտեալ խոտեցաւ, այլ կաց
մնաց ի նմին առաքելութեան պայծառապէս։ Շւ
եթէ ընդէր այս այսպես լիներ ծանիցք քննողն,
Թէ կարասցէ, ապա ԹԷ ոչ լոնսցէ:
Սրդ՝ դու, տեր, այը քաղցը ես ն խոնարհա-
Աստուծոյ առաւել ընտանի, որպէս kh ամենայն
410 ԹՈհhՂ թ
նախնիքն քոչ ծւ ես անպիտանս ն ամենեցուն
կղկղանք, Թէպէտ ե երնիցիմ առածի տեառն,
առն եղեալ որդի, իբրե զանզդամ, որպէս մեծ
նմանութեամբ տարեալ, ներելով անզգամուԹեանս
իմում՝ ընկալ զիս իբրն զանզդամ:
Զկեալ զիմ ի տղայութեանն՝ գայն տերդ
իսկ ինքնին բաշ գիտէ: Ցարեալ զիս րստ վար»,
դապետաց իմոց հրամանի ի Հոռոմս՝ ժամ անա»«
կեցի անդ ամս. ն եկեալ անտի կեցի տո
կամսարականսդ յամենայն ամբոխսն, մինչն յամս
նուաճման ձերոյ: եւ զետ այնորիկ, որպէս թէ
ձանձրացեալ յաշխատութեն, շփոթիցն՝ կամեցայ
պարապել աղօթից ն ձանգչել: ծւ երթեալ ի
ըայրի, առ առն միում հոչակելոյ ի բնակչաց
անուն էր Մովսէս, ն տեղին անձուկ. ն զամառն,
յաղագս տօթոյ տեղւոյն, քահանայապետ այ»
խարհին տէր Մուշէ տանէր գիս wn ինքն՝ ուր
ն լիներ ի հովուչ
Սրդ՝ զառածին կելոյն իմոյ զվարս տեր
եւ դու յայց ելեալ խնդրել զիս, ն գանեալ յաշ-
խարհին յայնմ" ածեր ի տուն, ոչ իբբն գադքատ
` ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ, Ա
—————m—m—— — OO a —_——
ոք ի կազմածէն hk ի մանկտւոյն, hk n$ իբրն
օտար զոջ ի քեն կ կամ զծառայ ուրուք: քանդի
պարեգօտաւորք ազատեալ են ի Բքիսառոս: Իսկ
ի Հայս քեզ տեառն անկ էխ:
Դարձեալ՝ երանելի մայրն Ք" յորժամ un.
բդեշխն ած զձեզ, յորում դրան ե qմեզ ուսու-
յանէին, սակայն Թէպետ ն րստ տիոց աւագա-
գոյնք քան զձեզ էաք, այլ սննդակիցք էաք ձեզ
ն խաղակիցջ», կրելով ի խաղուզարկանելիս ձեր
զկնի ձեր. սնուցանէ մայրն ձեր օրձնեպլ ե
Մնուշ-Վոամ բտ իւրեանց հոգեսիրուքժեանն ն
զմեղ ընդ ձեզ որպես ե զձեզ: Այլ բոտ այնմ
ամենայնի քեզ տեառն անկ էի: Ւսկ րստ առաշ
գիտաց,—ապա արդարն քեզ իսկ ն արժանի:
Վասն զի ի դարուս յայսմ զքո զքածութիւմնդ
զշրացուցեալ պայծառացոյց վերին խնամակա-
լու Թիւնն բան զամենեցունց, որք էին ն կամ որ
այժմ bն ի Հայս, kh զիմ շնորձս՝ քան զբաղումս
ներեպա, աղաչեմ, փոքր մի անզգամութեանս իմոյ,
— պսա ստոյգ առաւել քեզ իսկ էի արժանի:
412 ԹՈՒՂԹ
եւ եմ ես այն Ղազար, րստ առ ի քէն
ոք գոյ փոխանակ: Ւսկ այժմ, unL նախանձու
աղետի, բաղումք նկրտեին լինել իմ փոխանակ.
բայց եթէ իցեն:
Քանզի ի սկզբանէ արարածոց բազում օճիրս
գործեաց նախանձ յաշխարձի։ Սնդէն ե անդ ի
բանսարկուին՝ դարձոյց զնա ի հող. ե վկայէ Գիր
F կաթողիկէսն, եէ «Նախանձու բանսարկուխն
ուտ ման յաշխարհ»: Երկուցն միայնոյ դեո
հս յԱդամայ ծնելոց յաշխարհ, Կայենի ն Հաբելի,
որպես ի փոքրիկ ն ի նեղ՝ յանբաւ բնակութիւն
տիեզերաց հայեցուցեալ դկայէն նախանձարկու
դի-ին՝ եղբայրասպանութեամբ զաւակաց: ի ձեռն
նախանձու գրգոնալ Ծսաւ ի վերայ Ցակովբայ՝
ման խորձեր: Ի ձեռն նախանձու զանմեղն Յով-
սեփ մոլեզնութեամբ եղբարքն ի ստրկութիմն
վաճառեցին: Եւ ի ձեռն նախանձու զերկուս
ժան խորձուրդյանդգնեցուցեալ՝ բորոտեցուցաներ
զմարգարէ կինն: Ի ձեռն նախանձու զախոյեա»
նաբեկ ե զժողովրդակեցոյց զայրն զֆՊաւփթ՝
անհանգիստ որսայը Սաւուղ ի կորուսանել:
Եւ արդ զինչ նս ասեմ ղարարածոցս առ
միմեանս, ուր h զամենեցուն զարարիչն ե զՏէր
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 413
Յիսուս Քրիստոս աո նախանձու ժողովուրդք
Հրեիցն hk քահանայապետք նախ ժամանակօք
ձաղեալ այպաննին, կոչելով զնա երբեմն կա-
խարդ, յասելն, BE «Բէեղզերուղաւ իշխանաւն
դիւաց հանէ դա ղդնս». kh դարձեալ՝ դինեմոլ
անուանէին ն ղեխասէր, ասելով ցաշակերտան,
BE «Ընդէ՛ր վարդապետն Հեր խառն ընդ մեզա
ւորս ե րնդ մաքսաւորս ուտէ ն րմպէ»: Ս kh
չպահեցողուքժեամբ kL անժամակերութեամըբ եպե-
րէին. ասեն. «Ընդէր աշակերտքն ՑՅովձաննու ն
փարիսեցիքն պահեն, kh Pp" աշակերտքդ խառն
ուտեն»: կոչեցին զնա ն դիւահար» all's, ասեն,
uտոյգ wub մք, BE Սամարացի ես դույ ն դն դոյ
ի քեղ»: եւ ժողովեալ unui վկայս՝ wn մոլեդ-
նութեան քինուն զին չպէտաս տային խօսել, ն
Քրջունին խրախացեալք առածի դատողացն. ուր
ծանուցեալ Պիղատոսի, րստ վկայութեան աւհ-
տարանչին, Թէ «առ նախանձու մատնեցին զնա,
լուացեալ դճեոս՝ ասէ. «ՍՄնպարտ եմ ես յարենէ
առնդ, զի ոչ ինչ գաի ի դմա վաս արժանի
մանու, դուք առէք, wut, bh puտ ձերոց օրինաց
դատեցարուքծ: Եւ րնկեցեալ զնա Jօրէնսն kh F
ժողովուրդս, որք եին երկոքեանն մահապարտք,
ն` ժողովուրդք Հրէիցն կհ օրէնքն» Որոց չհան»
դուրժեալ դիւամոլ նախանձուն՝ վիճակեցին
մահու, ն ոչ ուղղոց, այլ անիծից, իբրն ղչարա-
I
414 ԹՈՒՂԹ
գործ ն մարդասպան, այնինքն՝ խաչի, զարարիչն
hi զնորոդիչ, զկենսատու ն զմանասպանյ, ղզերախ-
տաւորն uin ամենեսեան), qՔաղցրն հ զբազում»
ողորմ:
եւ զայս ամենայն կարիս կրեալ յանձն իը
յաղագս մեր զսոյն ե իւրոց աշակերտացն ստէպ
ղգույացուցաներ, Թէ ն ձեզ դիպելոց է այս
ամենայն. յորում մի իբրն զանկազմս k զարն -
պատրաստ դտեալք նասելոց ի վերայ Հեր վշտացն՝
զանգիտիցէք: «bծթ է զիս սիրեցին wu ն ղձեզ
սիրեսյեն. եթէ գիս րնկալան'՝ ապա ն զճեզ
ընդունին. ամյա Bt զիս հալածեցին՝ ն զձեզ
հալածեն. եէ դիս ատեցին k ձեզ ատեն. ե
եթէ զիս որ տանուտէր էի, Բէեղզեբուղ կար»
դացին՝ ճրչափ նս առաւել ղձեզ ն զրնտանիս իմ»+
Դորին նմանեօք "տ ժամանակի որսացեալ
wn նախանձու՝ կուտէխն hk ի վերայ ի բազում
բանսարկութիւնմ, ասելով, եթէ «Ղազար ասէ,
BE պոռնկութիւն մեղք shh. զսոյն hi մարզպա-
նին սադրե»։ ծւ եթէ ընդքնր այգ այդպես դու,
տէր, pած դիտես քան qui կարծողմն: Եւ րն-
դունէին զեդխ k անեուրբ մնձինք Ք «ղցի ախոր-
ելով պուր այդաիսի բանից, ի սամարութիւն
բունելոց յինքն պնս ծար գործոմն:
Սրդ՝ ձր ոք յանօրինաց, Թող ԹԷ ի ջրիս-
տոնէից, ի միսա իւր խորել զայսպիսի ինչ բան,
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 415
Թող LS հ առ այլում զայսպիսի 2249 ել բանս.
ռր անմիտ, ր տգէտ, որ Հրեայ, որ այլաղանդ:
Եւ Դազմը զայդ քարոզէր. ned, kh կամ ուր, hk
է յուսմունս, ոլ մովսիսական օրինացն oտuip
է Lh քրիստոսատուր շնորձին անտեղեւտկչ ծ. չիցեն
արդեօք աբրեղեանս Հայոց արժանի | ողբոց ար»
nf տ գի տն է դրոց, որ անձրահմնգն
խօսել առ նախանձու զանարժանու
ցասումն Ծստուած դրդունալ՝ յայնպիսի անաւոր
շարժեայց ի բարկութիւն,յ—ածել զծրծեղեղն ի
վերայ ամենայն երեսաց երկրի, մինչն զամենայն
ծածկել զլերինս. ձչ ապաքեն բորբոքեալքն ի
պոռնկուժիւն: «Sեսեալ, ասէ, որդւոցն Աստուծոյ
զդստերս մարդկան խառնակեցան րնդ նոսա»:
Ցաղագս որձյ իրիք ձամարեցաւ այնպես մեծ
արդարութիւն Ահձարոնեան Փենենեզի ազգէ յազգ
մինչն. յաւիտեան եԹե ոչ յաղագս ձարկանելոյ
դեղարդեամբն ե յցցելոյ ընդ դետին» զԶամբըի՝
ծանդերձ Մադիանացի բոզիւն, ն ցածուցանելոյ
ղբարկութիւմմն Աստուծոյ: ՑՅորճւմ պատուձասի
քսան ն չորք հազարք արանց ի միում աւուր
անկան ի ժողովրդենէն Տեառն: Ամոն Ոչ ապա»
քէն վասն անձանճար խօսիցն բազմաժամանակեայ
ջինակալութեամբ սպանաւ յեղբօրեն»
416 ԹՈՒՂԹ
կամիցին զսոցուն անդստին ի Մովսիսադիր
պատմութենէն kL J“յ("ց մարդարէից լել զեա»
ն գտեալ հաճոյ Սստուծոյ՝ յանմահական փոխե-
զկուսութիւն մինչն ի հինգ հարիւր ամ, ն դկնի
սրբութեամբ՝ երկրորդ աշխարձիս սերելոյ գտաւ
պատճառս: Ըստ ամին ն մեծն ի մարգարէս
Մովսէս. սոյնպէս ն պաշտօնեայ նորին, պար-
զարմանալի ղառնեէն գզեղիայէ Ք ոք բաւական
իցէ ասել բանիւ զդովութիւն, որ ի մարմնի
ղանմարմնոցն բերելով զջաղաքավարութիւն՝ րե-
ղէն կառօք ի նոգեղէնսն վերացաւ ի կեանս իսկ
եթէ ի Բրիստոսատուր շնորձեն զսոցունց բաղ-
Հայցեն զնմանտս՝ ղխստագոյնս գտցեն ե զզար»
ուրելիս. որ զբնաւ դգործելոցն մեկուսի ընկե
ցեալ զղմեղանչականութիճմնա, ն զլոկ ի պատճառս
տենչ ից հայեցմունսն րնդ կատարեալ շնուքժեանն
լծեաց Փրկիչն ասելով, Թէ «Որ ձայի ի կին
ալ ն զնեթանոսաց նս զվարդապետին՝
Դ ԱԶԱՐ SԱՐՊԵԾԻ 417
=e ee ee ome ——— en —_—— ee ——— O_o ——
յաւնելետլ ի un fնս զբարոգուցիւն՝ լուեալ լոեսցեն
լիրբբն հ անամօքն, որ այլող բանիւ գիւրեանց
կամացն խօսին զախորժա, ն չսոսկան արամբն,
որով Քրիստոս խօսէր ընդ աշխարհի, որ գնա
ցորդ» չարչարանաց Փրկչին յիւրում ի ճգնա-
փորձալից ի մարի կրեր, Տարսոնացի սերովբէն
Voղnu: Սա վոր ինչ Jp ս պոռնկացելոցն
չժառանդելոլ զարքայութիւն գրեաց յամենայն
յիւր ի Թուղքսն՝ յոյժ բազում են, ն գրել զբնաւն
աւելորդս» քանզի ընդ դիտնոյ օրինաց են խօսքս»
Այլ սակաւ բանիւք զոր յերկրորդումն Թղթին
դրէ ի կորնԹացւոցն՝ ճանաչի ե այլն ամենայն,
թէ «Ընդէր իսկ բնաւ ե անուանի ի միջի dh~
րում պոռնկութիւն»: եւ առ Շփեսացիսն Թէ
«Պոռնկութիմն ն ամենայն պղծութիւն ն կամ
ագանհութիւն մի անուանեսցի ի միծի ձերում»:
Եւ անդէն առ նմին Թէ «Զայս գիտասծիք, դի
ամենայն պոռնիկ կամ պիղծ կամ պագան, որ է
կոապարիշտ, ոչ ունի ժառանգութիւն յարքա-
յութԹեանն Քրիստոսի»:
Արդ՝ մղէ ասասցեն ձէգք ե թյուառականք,
բնդեր առ նախանձ տրկանիցեն զանձինս նդ
անապաշխար մեղօք, զորոց ն Յովհաննէս յիշէ
ասելով, BE «ՇՆ մեղբ՝ ռր մահու չափ են». զոբ
ն յաւետարանչացն կարդան գանգ նե զանց առ
ՂԱՁԱՐ Հ ԱՐՊԵՏԻ of
418 ԹՈՒՂԹ
Նեն իբրն զարձհաժմարհձոտասյ, թէ «Mp հայձոյեսցէ
զծոգին սուրբ մի Թողցի նմա,—Վի յայսմ աշ»
խարհի ե մի ի հանդերձելումն»: Այլ գործէ ոք
մեղս րստ Թուլութեան մարմնոյ, որպէս ն եսս,
որ մեղաւորս եմ քան զամենայն հենդանիս. այլ
ասել զմեղսն չգոլ մեղս տրպիսի արձհամարձոտ
ն ամբարիշտ ձոգի կարիցէ ածել զմտաւ Ւսկ ոփ
ճանաչի ղյանցանսն ն զարձուրեալ սրտիւ կարող
լինիցի փութալ ի զղծումն՝ վաղվաղակի պատահի
Քողութեան. իսկ որ կամիցի ապաքինել ըստ`
hn անմիտ կուսանացն՝ չդիպի ողորմուցեան»չ
Սյ ասեն. «Աղանդաւոր. է»: նւ զայս ստէպ
[eS ted
ծանուցանել ամենեցունց ճեպէին. զորս աւա
տացուցեալ ի տկարամտաց՝ Թեր ի վարդապե-
տութիմն շնորհին ար էր ի յիս՝ հայեցուցանեին:
Որ hk զանուն անդամ աղանդոյն, որով բամբա-
սեին յանդդնեալքն՝ կարի յոյժ ծամարիմ աղտեզի՝
նշանակել դբով։ Այլ նկատումն ձայնոյանացն
զնոցունց իսկ զյառածագրելոցն բերը զնմանս,—
Bեթես kh չնչինս համարել ղպոռնկացնելոցն
զգործս:
Բայց իմ ըստ կարի պարապեալ յունական.
ուսմանցն, ն ր" ղօրելոյ ° տկարամտութեանս
իմոյ կարդացեալ զդիրս արանց սրբոց, որբ վա
ուեալք սուրբ Հոգւոյն զինու զunւրս հոգեփողոտաս
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 419
ի սիրտս նոցունց, ն զաղեղունս նոցա փշրեցին,
ն զփըկագործ վարդապետութիւն իւրեանց գրով:
մեզ աւանդեցին, հոգացեալ իբրն զարդարեն ոգեսէր
հարս զամենայն տգէտ-խորձուրդ մարդոց
ղօգուտն. զորոց յերկար ոք ն երմ սիրով. րնթեր-
ցեալ ղգրեալս՝ անվնաս հ դիւրազերծ կարէ
լինել հերարձակ նետից չար ձգողացն. զսրբոցն՝
sub զՍ թանասէ Աղեքսանդրացւոյ, ն զերկուց:
միանուն արանցն՝ պեիւրդէ Աղեքսանդրացւոյ ն
զկիւրղէ Երուսաղեժմացւոյյ ն զԲարսղէ կեսա `
րացւոլյ, ն զՓրիդորէ նաղզազացւոյյ որ ն յաղագս
պառաւելեալ ինմա շնորձի ուղղափառ գիտութեան.
Աստուածաբան յորջործեցաւ. ն զմերոյին աոա»
քՔելանման նահատակին: Ֆրիդորի, զվարդապետէն
Հայոց) ն գնոցունց նմանեացն, որք զնոյն շաւիղ
առողջամտուցեանն ձհետնեալվարդապետեցին....
Յաղագս որոյ ն զայլսն ամենայն ն զորս առ
նոսա արանցն'՝ ծառայք նորա ունին զամենայն
դրեալսն, զնրիոսի Աղեքսանդրացւոյ ն զնպո-
ղինարոսի մաւոդիկեցւոյյ kh ղնեստորի զՍնտիո-
քացւոյ, ն զեւտիքեայ կոստանդինուպօլսեցւոյյ
h գկումբրիկայ ստրկի, որ ն յետոյ Մանի դինքն
անուանափոխեաց, ուստի ն Մանիքեցիք կnsh~
ցան աշակերտեալքն նմա. ե զայլոցն բազմաց
ղնոյնանման կորստեան ճանապարհին ուղեկցաց,
որս սուրբ կաթողիկէ ն առաքելանման եկեղեցւոյ
420: ԹՈՒՂԹ
նզովեալ ն արտաքս րնկեզեալ՝ յամենայնէ |
բ"y hk մեկուսացեալք ի յԱստուծոյ ուղղափառ
ուխտեն, մինչն ցայսօր վարին ներկեալք իւրա
քանչիւր ախտիւ, անծածուկքն միմեանց, է
յայտնի են ամենայն ուղղափառ ժողովրդոց:
Եւ արդ Թեպետ ն գթեալ սոքա անբժշկուշ
թեամբ կազան ի հաւատն այլ սակայն բանիւ,
ն ոչ գործով. զի ըստ մարմնոյ պարկեշտութեան
յամենայն ճգնութիւնս մի գմիով ելնելս առնեն,
ն մանաւանդ ի կերակուրս ն յրմպելիս ն ի գի-
ջութԹեան ժուժկալաւթիւնս. ն զայս տեղեակ
դիտեն յամեալքն ի Յոյնս:
իսկ Հայոց աշխարձի աղանդ զոր ասեն
ի հաւատոյ hk յուսմանէ տդէտք երեխին, kh ի
գործս ծոյլք ն անժոյժք- յորոց, ըոտ անգիտու-
այդպիսի իսկ արդարն աղանդոց վայել էր բու
.սանել, րստ Joգուածոյ առասպելարանութեանն,
թէ «Ըստ խոզի ձարմնացելոյ՝ կոյածուր բաղա»
իջ»: «Մի արդարն պատմեսցի այս ի Գէթ,
բստ բանի ողբոյն, ե մի լաւիցի ի դրունս Սս.
կաղոմմխի». իսկ որ ընԹեոնուն՝ ի միտ առցէ»:
Բայց ես Թէ ե գիտեի զոք յայնպիսեացն՝
ընդ լրոյ դատել զոք ն կամ պարտաւորել ամե-
ննիմբ ոչ կամեի. վասն որոյ կարծեին չարա
ԴԱԶՍՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 421
ոյնքն, թէ ն ես Ննմանիցիմ նոցա: Քանզի ուսեալ
էի ի Փրկչէն, սր ոչ հրամայէ ամենեցունց՝ յոխորտ
ճշմարիտ վարդապետս. որպես սովոր են զվար-
դապետաս հրեշտակս անուանել աստուածեղէն
Գիրք, որպէս ն զիշխանս՝ աստուածա ասացին
մարդարէքն: Ւսկ bu, nչ հրեշտակս՝ ն վարդա-
պետ ն ոչ երբեք իսկ չեմ եղեալ բանիս այս,
բատ երբեք ի ծարցողաց ուրուք կամաց գործոյ
իշխանուքեան, kh ոչ երբէք: Քանգի Jսղադս
ատելոյ զիս, Թերես արդեօք ն րստ անարժա-
մեղաց աղատ ուսուցիչքդ Հայոց, Թող ի մեծա
մեծան ձգտեցուցանել զիս, յեպիսկոպոսութիւն
ն կամ ի նոցին յառածին ղգաստութիւն, h կամ
մեկեղեցւոյ դատաւորութիւնս՝ այլ ն քորեպիս-
կոպոս ոք չարար, ղոր Պարսիկք ն արք անար»
ժա՛նք գործեն kh ա juop:
վարդապետութիւն, որպէս ն զբազումս տեսանի
յանպիտանաց՝ այնպէս յահագին առնէն սարսէի,
ի Յակովբոսէ, որ բողոքեն ցանկ, ՔԷ «Մի բա
զում վարդապետս լինիք, եղբարք: գիտասծիք
զի մեծ դատաստան րնդունիք». ն ny դարձեալ
իբրն զլցեալտն սլիղծ ն վատթար գործովք, որոց
չհայեցեալ յիւրեանց դերանն՝ յայլոց մատուցեալ
յակնն՝ զննեն հանել շիւղ: եւ այսպիսի կեղծեօքp
նարեն կարծեցուցանել աշխարհի զանձինս ար»«
դարս. ե այն ոչ երբեք ծածկի, այլ ես առա»
ւելեալ յաւելուածովք կուտեն անձանց բարկու-
թին յաւուրն բարկութեան. ն Տլսե՛ն ղՊօղոսի
բողոքն, եթէ «Զանձինս դատեաքծչ: ծւ uP
ագահութեան ախտի վարակեալք՝ արկանեն րնդ
պարտեօք զարդարս ե զոչ արգարս, ն կարացեալ
հեթ րմբոնել զմամոնայն, յաղագս որոյ խուենն՝
այնուձետն զամենեսեան արդարս անուանեն ե
անմեղս, ն զմարգարէին Մմբակումայ ստունկա-
նեն զաղաղակ, մանաւանդ Թէ նովաւ զսուրբ
Հոգւոյն, Թէ «Վայ որ պանէ զագանութիմն չար
ի տան իւրում:
Դարձեսլ ասեին, ԹԷ «Գամ մի պիղծ ոք է
ն չարագործ Ղազարայ վանք անդ էն, ն սիրէ
ղնոսա»: նւ զայնպիսի բանից ղասացողաց զգործս
ես ահա լոեմ, ղի n ծ ինչ է ինձ ձարկ ասել.
բայց օր աձագին ն անաչառ Քրիստոսի ատենին
չլոէ, այլ անշէՋ բոցոյն մատնե: ւ անուանեին
բարեկամս ինձ եղբարսդ սրբոյ զդին գրուանին
դքո տեառն եղբօրորդւով: եւ ունին երեքեան
արքդ զամենայն սննդեան ն խրատու մասն ե
ղերանանդ ձոգեպէս ն մարմնապէս, hk զծանօ-
—————— —————— ee — —- — ———
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 423
քումմէ ն ի քէն ի տեառնէ: ծւ են արք: ոչ
թերակատարք ինչ հասակաւ hk կաս տխեղծք,
uw j| յամենայն մտաւորութիւնս ե յրս արիու«
եան tFe hk կատարեալք: Ընդ նոսին h դՄբե-
ղենից տէր, որ ն նա ի Pp" տետոն սիրոյն Lk
յամենրնկալ բարերարութենեդ ունի զամենայն
յարգանաց իւրոց ն լինելոյ ի միշի զպատճառ,
հ առ ի Տեառնէ. ն են ի Քրիստոսի շնորեէն
ամենեքեան ողջ kh միջի: Հարցցին բոտ մարմնոյ
դավետու եան իմոյ ap ան, ն ղոր ինչ լուեալ 5
սրբոյ Պաթողիկէի՝ պտղովք ն ամենայն պիտոյիւք»
որոց իւրաքանչիւր ուրուք տուրն յայտնի էր, ն
զի յօրէ, յորմէ հետն դու, տեր, ըստ քո անար»
բանի քում, ուրոյն ըստ կամի ղպտղատրութիւմն
զկարօտութին հոգալով. այլ ն զբանս իմ յոյժ
424 BՈONՒ1P
որպէս kL զառողծ - վարդապետի, ն սատունին
որպես hk զհայր» hk մանաւանդ առաւնլ տէր Հա
մազատպ, որում «տացէ Ցէր ողորմութիւն,
որպէս ն տանն ՈՌնեսիվոարայք ,չ բարեխօսութեամբ
ասովի զբանդ. զի բազում անգամ ձանգոյց զիս
ն ի հալածմանն կերակրիչ իժ եղն:
իսկ ոմանց ի տանդ տեառն ես իբրն զանօթ
էի աւելորդ: Քանգի J"Կղագս որոյ արուեստի
դո1, տէր, գիս սպասաւորեալ մեծարէիր՝ աւ լuմf
ինչ rp չէին տենչողք: արծա hk ոսկի, qոր
թէ իմ ի vie ումեքէ դտեալ էր, որում Bt
ոք ի ինդիր էր զայն ի պետս տեղւոյդ ծախնիչ
խԽոճակերաւթիւն ուսեալ իսկ չէի, bE ձկան
աղիս (Կտ ուրուք ճաշակելեացն մարթէի Jopի-
նել, A կամ զհաւուց փորոտիս, որովք Bերես
կարէի ումեք հաճոյ լինել:
Բայց ես ն ալլ նոր ին բանս ասեմ տեառնդ)
զոր ԹԷ Թուիցի «րդարախնդիր մտացդ՝ նախ
քան զամենայն աղաչեմ ղտէրդ՝ քնե ել զա լդ»
J"Րոյ ճշգրտի հասեալ ի վերայ՝ կամ գարմասծիը
h կամ խոտեալ իբրե զոչ արդար՝ անգոսնեսծիր»
Քանգի Jopէ, յորմէ նետէ տարար դույ տէր,
զիս F տեղիդչ մինչն Jo հալածման իմոյ, ի
մտից տեղւոյդ Lh կամ լերախայրեաց մինչն ցդրամ
մի յոմնձն իմ ոչ էր յարեալ, hk յիր» իմոց պի-
տոյից ումեք ինչ ոչ էր տուեալ. kh դիտեն զայս
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 425
բնակեալքն ընդ իս, այլ առաւելագոյն այր մի
Ակիթ անուն, որ եկեալ ի տեղիդ ի Փարդմանայ
վանաց ի նմիի WL nւ[s յորում հին արկա
տեղւոյդ, ն մինչն ցգնախն իմ ի տեղւոցդ էր, ն
արգ լուայ, BL ur Անդլոյ է. նա առաւել գիտէ,
ւոյդ։ ձարցցի, ԹԷ կմյ ուրեք ն ասասցի: Այլ
k Հրանատայ ի պետա դարմանոյ h հանդերձոյ
ն Ճիոյ՝ յայտնի է, նոյնպէս ն ի pf" aեառն
յեղբօրորդեացդ- ն այն իսկ շատ լիներ ինձ ն
բաւական, ա | երբեք h յաւելորդացն ի ap Eu
տաեղւոյդ ծախէր յիմոցն: Բայց բերեալքն իմ
յԱղուանից ե ի Վրայ ն ի Սիւնեաց ե յԱրյա-
րունեաց, kh np ի դոցունց իսկ F PP’ տեառն
եղբօրորդեացդ՝ ամենայն իւրաքանչիւր ուրուք
տուրն որոշոզուեամբ նաց ի տեղւոծն գրով.
ն զիս հձանին մերկ ն Թշնամանօք յամենայն
էի: Զի անդամ [A գhոոում դրեանդ nչ ետուն
զկնի իմ. որք կան այդր ընկեցեալ ի կերակուր՝,
ցեցոյ. բայց արդեօք կարդացեալ լուսաւորիցին
ի դոցանէ բնակեալքդ ի տեղւոծդ, ն կամ զայլս
լուսաւորիցե՞ն:
Եւ դոQչ տէր, զայս ն մի ինչ 2 դիտացեր,
բայց գիտել արժան էր. քանզի լուայ, եթէ
426 ԹՈՒՂԹ
ասեին զկնի իմ, ԵԹԷ չգոյը ինչ ի տեղւոֆն»
Զի ամենայն կաձիւ կազմածով եթէ սակաւ ժի
երենի նուազեալ քան. զայնոսիկ, որք յեբկերիւր
w մէ շինեալ վանորայքն՝ չհամարէի զանձինս
արժանի կալոյ: Զի Bէպէտ ն միանգամ ն եր-
կիցս Չարդեցաւ Բոլոր կանն յանձաստատուենէ
շինուածոյն, այլ զվերշինսն Թէ գիտացեալ էր
տեառնդ, h պահանՋջեալ յինէն համարս, դէմ
յանդիման զերնելիս գոլ առածի քո ընտրութեան,
գովու թեան hk կամ պարսաւանաց էի արժանիչ
Բայց ես րնդ օձտելոյն նեք այսը անդր * +... oe
Զի տրտում bf անմխիթար մինչն F ման,
որ նման դայլոց՝ յարձակեցան J րարս իմ ն գի-
շատեցին անխնայ, տեսեալ զիս եթէ մերժեցայ
յաչաց ջոց: ծւ արդ իմովրնչիւք շրշին պճնեալք)
ծաղրը առնելով զիս: Այլ որ Fնչ ի տեղւոջդ մնաց
իմ ուրախ եժ ե ցնծամ, զի ի սուրբ ե ի Bn~
դնոր տեղւոջ hwy:
Դարձեալ այ| շոգ մոգ բանիւք զայրացուցա«
նել զքեզ, տեր, ընդ իս փութային, ԹԷ «Մանուկ
մի՝ հոգաբարձ տեղւոյն չկարէ առնել): ծւ ինձ
հրեշտակ np n $ մարմնացաւ, որ թերնես բտ
հոգեղէն բնութեանն տեսեալ զառ ի ծածուկ
ձգեալ զորոգայլժ Pշնամեացն՝ մարթէր գգուշա-
նալ ն յանձն առնոյր լինել ինձ երկրորդ: Մարդ,
զոր hk առնէի՝ անդէն h պա՛նդ հասեալ dom
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 427
անկանէին ի դաւաճանութիւն նենգիչքն, ն ար-
բուցեալ հրապոյրա պղտորս՝ ասէին. «Md անմիտ
մարդիկ, բնդէը վաստակիք Jանօգուտա. pf
լայ ի զուր ի խորշակահար տեղւոծդ, ն խօլու-
թեամբ անձնամանք լինիք: Զի են ի Մամիկո-
նէից տանէ աւագ ծառայք ոմանք, ե այլ քահանայ
աւագ որ է ի տանն, որոց րնդ մեզ բանք են
երդմամբ, թէ երբ hk է Ղազարայ իսկ չտամ
հանգչել այդր» թող BE նորա ումեք»: Եւ ww ju~
պիսի բանիւք թուլացեալ լսողքն՝ այնուհետն
ի շալակս իւրեանց առաւել քան ի տեղիդ
փութային համրարել: Սակայն ես նման մեղուխ
բերելով յամենայն կողմանց բաւական լինէի ե
ծախողացն ն’ մերից տեղւոյնչ
Բայց դույ տէր, այր յերկարայուշ ես hl
անմոռաց) մանաւանդ է րստ ի pեզ հոգասի-
րութեանդ՝ h կամաւ lu խորձիցիս դյիշելդ» զտունալ
պատգամ երանելւոյն Յովհաննու, Գիւտայ հա
թողիկոսի եղբօրորդւոյն, քեղ տեառն ի Սեկոյ
դրախտին՝ յարանց ոմանց, որք խոստանալով pեզ
տեառն կարասի՝ խնդրէին զտեղիդ: եւ Ք" տեառն
կոչեցեալ զտէր Վարդ, զքո եղբայր, ե զծայդիկ
hk զիմ անարժանուիւնս՝ հրամայեցեր միւսանգամ
երկրորդել տեառն Յովհաննու ղպատգամսն. JոՐ
ասացեալ Pp" տեառն ե ա | բազում ինչ բանս՝
«Պարտ էր նոց իսկ ածել զմտաւ, ն զայդպիսի
ինչ ղել aul ի». բայց որովձհետն նոքա անզգա»
մեցան՝ սակայն hu զայսպիսի քրաամբ մեծ
դվաստակս k բազում աշխատութեամբ զծախս՝
վատ վաճառականուեամը ընդ թեթնե ըոչի տալ
n} կարեմ, k "ոչ ղհոգնոր ն զյաւիտենական դգանձ՝
անպիտոյ hl անցաւոր կարապսւոյ փոխանակել»:
Շ. րնդ տեառն Յովճաննու զայրացարյ Bt «Բնաւ
իբբն քեղ առն լսել իսկ էր արժան զայսպիսի
բանս, թող Bt WL իս բերել»:
Եւ ես վասն զի տկարամիտ ե անզգուշացող
այը եմ յերկրաւոր միտա՝ nչ զգացի ժամոյն դաւոյն.
այ| պարտ էր փութով ե երագ երագ անկանել ի
Jոտսդ արտասուօք A աղաչելով, եի բաց փախչել
ի հոգաբարձութենէ տեղւոյդ: եւ անա լինէի
պրծեալ ի չարաքոյն ժանեաց դազանացն, որջ
Jայնմ նետէ դարանամտեալք ի ծածուկ, hk րա
անհամար մեծութեան իւրեանց սաստիկ կարասաւ
գնեալ բազում յեսան՝ «սրեցին որպէս սուսեր
զլեզուս իւրեանց, ն Թոյնք իժից էին ի ներքոյ
շրթանց»: եւ ոչ իմ մարթացեալ աղօթել իբբ
ղսաղմոսերգն, թէ «Պանեա, Sէր, ի ձեռաց մե-~-
ղաւորի, ե ի մարդոյ չարե փրկեա զիս». որոց
հետամտեալ այնունե տն խափանեցին ղգնացս ի,
ն հասեալ խոցոտեցին զիս ի մահ: Սյ խնդամ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 429
յգոտեալ իմ հոգիս մեղօք՝ առողծայեալ զօրացաւ:
եւ այսպէս վճարեալ զամենայն կամաց խնգիր
ի վերայ իմ այնուձետն ուրախ լինէին որպէս ի
կատարելում՝ տօնի զուարճձճացեալք: Որոց պարտն
էր լալ զիս իբրե զանյուցեալ, նստեալ շուրծ
գինն իսենեկի, ն արտասուել պատել իբրն զվի-
աւոր ն դեղ դնել. ա || ղսոցունց ձատուցին
զծակառակն. այպն առնելով պատեցին շուրծ գինն,
ի սիրտս իւրեանց խնդալիցք. «Բացին ի վերայ
իմ զբերանս իւրեանց hk ասացին. վան, վան), տեսին
աչք մեր»: 5. զի ոչ լոկ բանից ընդվայրախօ-
սու թիւն է զոր ասեմս, այլ ճշմարտապէս արդիւ-
նաւոր փորձիւ՝ յանդիման կացուցանեմ տեառնդ
զբանս:
Զերնելի սեպուն մի յականաւոր տոհմէ
առաքեցի աո դլխաւորդ Հայոց քահանայուեան,
wr հիւանդտեսդ հոգւոց wubb. «Un ի բժշկու-
թին վիրաւորաց փութա, հաա Jօգնել. խոցոտեցայ
ի Pշնամւոյն անթիւ նետիւք» կարեվէր եմ մերձ
ի ման. pեզ է այսունետն հարկ՝ դնել դեղ ն
բժշկել. կամ թէ մեռանել՝ տանել ի շիրիմ ն Թա-
ղել»: ծւ Ֆորա պատասխանի արարեալ ասաց, —
ե պատգամարերն շնորձելով Քրիստոսի ողջ է, ն
այրն n§ ինչ Bեթե,— եթէ abu ն տեսանել իսկ
չիշխեմ դքեզ առ երկիւղի. դու ասես, եթէ գամ
aaah
—— ————e—————
430 Թ NRL R
բժշկեմ, ե կամ ժաղեա. մի գուցէ ղգացեալ ուրուք՝
ն զիս ընդ քեզ Թաղիցէ»։ |
Ուր աներկիւղութին քա) ձովուի է. ձր
հոգողութիւն արդար ուսուցչի» մր քրիստոսա-
արարիչն յաղագս մեղաւորաց գիւտի մարդ եղն.
թուջ յերես առնլոյ, ն փշեղեն պսակի, հանդերձ
սրսկել ընդ երեսս Թալկացելոյ վիրաւորի ոչ
իշխեաց՝ ի մարդկան երկիւղե: Սոեալ լիաբուռն
ղդանեկանս ի Շամարտացի գթածեն, զգինս դար»
մանոց հիւանդաց՝ ի սապատաս համբարէ, ն զհի-
ւանդս հանեալ ի պանդոկւոյն՝ ընկենու արտաքս
բազում անփութութեամբ: Փրկիչն Քրիստոս
«Եկայք ա իս, ամենայն աշխատեալք ե վապս-
հանգուցանեմ զձեղ». ն Voղnu զանյարական
զարկումն զանյայտ դիպեցման յաշխարհիս չե նս
դլորելոցն ղզգուշացուցանե, գրելով առ ֆաղա-
տացիսն. «եղբարք, «սե, եթէ յանկարծ ըմբրո-
Կեսյցի ոք ի ձեն) յինչ ն իցե յանցանս դուք որ
հոգնորքդ էք՝ հաստատեցնք զայնպիսին հողւով
հեղութեան. զգոյշ լինիցիք անձանց, զի մի ն դուք
փորձիցիք- զմիմեանց բեռն բարձէք, ե այնպէս
.
”
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 431
կատարեցէք զօրէնսն Քրիստոսի»: Ւսկ դա զնորին
հակառակն աղաղակէ, Թէ «8 գաս. չկամիմ,
չիշխեմ տեսանելք: Արդեօք տարմւ զիս ի սենեակ
միանգամ ն երկիցս, ն խօսեցաւ րնդ իս, որպէս
հրամայէ Փրկիչն, միայն րնդ միայն, ն կամ միով
h համ երկու ընկերօք, A դտեալ անձաւանյ Bute
մարեալ իբրն ղմեղաւոր ն զմաքսաւոր՝ հալածէր:
Յիշեալ, wut, ուրումն երբեճն առն աւագի
զանուն իմ առածի ոմանց պարեգօտաւորաց՝ ասաց
տրտմագին հառաչմամբ,. եթէ ally եղն իրաւացի
հեռանալ առն յաշխարհձէս, քանզի ղարդ էր եկե-
ղեցւոյշ: Եւ ns այ| ինչ կարացեալ ասել լսողացն՝
դա յս ն եժ ետուն պատասխանի, եթէ «Յաղագս
հալածման նորա մեք չեմք ինչ պարտաւռորք։ ԲF"/y
վասն գիտութեանգ որ ասէքդ՝ արդարնե յառածնում
£9 համեզս ասէր ն զօրաւորս, բայց ասա յարդի
ժամս բնաւ վատ ասէր»: եւ այս ոչ կարացին
դիտել, Ա յանդիմանութիւն հ judo անձանց
ի րեանց խօսէին զայնպիսի բանս:
1 աղէ ասասյցեն, յաղագս ճյր շնորհձեալ
պարգնէի վարդապետութեան բանս:
ապաքէն վասն ունկնդրացն պախորժալրութեան
ե խնդրուածոյ:. նայեցարդւք ընդ ժողովուրդն
Յունաց. յորժամ քարոզն լուեալ աղաղակէ, նոր
կամին ասել՝ ի կարգեալ տեղիսն մատ»չի՝ wմh~
նեցուն զարթուցեալ զսիրատա առ Աստուած վե-
րացուցանեն. տարածեալ ձեոօք խաչանմանք
լինին. միաձայն խնդրուածովք ն արտասուալից
գոչմամբ զՓրկիչն թախանձեյցուցանեն. «SAւp,
ասեն, բան. առաքե շնորհ. դու իսկ ինքն դո
վաւ, որպէս սրբում Գօղոսիւ, խօսեա րնդ մեզ.
նմա ծան դհաշտուիւն Ք" ընդ ծառայս Քո:
Մի նմանեսցէ դա յաղադս մերոց մեղաց՝ ստեր
ամբոց. այլ անճնանոս բղխ մամբ յորդեսյցէ յան-
դաստանս հոգւոց մերոց, որովք ծաղկեալք՝
պտուղք արժանիս ձաճուժեան կամաց քոց բե-
րեալ մատուսցուք»:
Եւ արդ յը ուրուք ի ադիտաց, Թող Թէ
սակաւ մի h ի հետնելոց բանի, "9% զարթնուցու
միտք, չվառիցի խոձարանն, չվերաբերիցք ի
դանձուն սուրբ Հոգւոյն զնոր A զհինս. մանա
ւանդ որ ըստ խոնարհութեան np, hk nչ հպար»
տական գիտութեամբ մատչիցի յասելն, ի լսողացն
յաղօթս, ն ոչ յանձինն պանձայցե գիտութիւն:
Զի եթէ ընտիր Աստուծոյ անօն Գoղոս առ իւր
աշակերտեալսն յնփեսոս գրէր, աղաչելով, «Աղօթաս
արարէք, ասէ, ն վամն իմ, զի ինձ տացի բան
ի բանալ բերանոյ իմոյ», ն արդ եթե որ հա-
ղարապետն էր խորձրդոցն Սատուծոյ, աղօթից
կարօտէր ե աղաչէր՝ ռրջամփ hu առաւել այժմու
մարդիկս, զգածեալ բազում տկարութժեաժմբ:
Ւսկ Հայոց աբրեղէնքս առ դառնաշունչ
—_ ————a—
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 433
նախանձու, որ միացեալ է ի սիրտս նոցա՝ ղնոցունց
հակառակսն երկնեն, hk արդարն բատ ասացածի
մարդարէին՝ «Յղանան դցաւս ն ծնան ին ղանօ-
րենու թիւն». աղօթս իսկ չառնեն ի վերայ ասողին.
ա || ն եթէ: յանկարծ շնորհի բան ի մարդասիրէն՝
հեղճնուն ի նախանձուն: Եթէ gոք տեսանեն ի
ժողովրդենէն եէ գովէ՝ ծաղը առնելով ամա-
չեցուցանեն. «Արդ լոել ինչ, ասեն, չգիտէ, h
րնդ վայր աղաղակէ hk ՔՐջո ի»: Ւսկ Յունաց
ժողովուրդսն ն տղայքն անգամ ի վերայ ուսոց՝
ծնոզացն, շարժեալ զճձեռներն ի գովութիւն այլոցն՝ '
ձայնս անյօդակապաս արձակեալ յայթոեն: Եւ
դոքա նստին դլխարկեալք պատատեալք երեսօpք, |
որպես առ հոտեալ դիական, պապանծեալք որ-
պէս համը դն ծւ եթէ գթացեալ մարդասիրին,
կամիցի տալ բան խրատու ի ժողովրդոցն փրբ-
կութիւն, հայեցեալ ի դառն խորձրդոցն նոցա
որոճմունս՝ յինքն ամփոփետալ արգելու զշնորհձն:
Անդիմակայ արդարն, | dd դրելումն /Օրձնու- -
թիւնս օրձնութեանց, երկոքին սոքա, սեր ն 4
նախանձ. «Թռիչք նորա Bfչջ Բ"ց"/ հրոյ»:
յորոց իւրաքանչիւր ոք յայս ի բարի վարողացն՝
արքայութիւն առ ժէ, hk ի չարիս աճեցույչացն՝
զդժոխս ժառանգեցուցանէչ
| ե. արդ՝ իyE ոք ի ժամանակս նմանող մար»«
դգարէին Շրեմիայի, որ ասէր ողբալով, 4d all”
ՂԱՋՁԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
/
‘
434 ԹՈՒՂԹ
տայր ղգլուխս իմ ի Չուր, ն զաչս յաղբերս ար-
տասուակյչ ե թող Նստեալ լ"յի lk
աշխարհիս»:
Եւ ասեն. cP Ի նախնումն դիտնաբար. խօսէր
Դազար, ն այժմ անդիտաբար»: Մինչ ի դոսա
ժողովրդոց յօժարեալս ի լսել, յորդորեալս ի
զլուսաւոր ն զանդայթ բանին բղխունն, ի հրաշ
պարակս ն ի փողոցս յայս նեթ հոչակելով առ
միմեանս խայտացեալք՝ ի կոր կործանեյցան, ն
ծնանել զնախանճձ: հսկ յորժամ իդոսա այնպիսի
առաւելաւ չարակամութիւն՝ լուեալ արգելա
բանն, ն ոչ Թէ յասողեն,—քաւ լիցի, քանզի
այլ ի դոցանէ, զի մի լուիցեն զբան փրկութեան
իւրեանց: Առ որս կատարի բան Հոգւոյն, որ
wut, Bt «Sաց Հեզ սով, n$ սunվ հացի,
ծարաւ ME ա || սով՝ լսել զպատգամս Տեառն»:
յածմունս՝ ն զայս նս յօդեալ յայլ չարախոր-
ծութիւնան՝ սաեին. «Այդ գիր ոչ կարդայ, ն
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 435
թէ գրոցն»: եւ յայս ոչ հայեցան դիտել, Թէ որք
պիտոյ է ի ժամուն անսխալ, ն ոչ fo ղգիրսն
չորից" ուսուցեալ մեզ ի սկզբանէ մինչն ի կա
զնոլնս, հ իբրն զֆաւթի սաղմոսն պաշտել մեզ
ձարկաւորեին։ Իսկ այժմ յոլովք ի լիրբ մախողաց՝
ն զանուանս անգամ ն կամ զքանօնութիւնս կա-
նոնեալ եկեղեցական դրենոյ ձաղիւ կարեն դիտել,
ն դրգոութեամը նախանձարկու դիւին, նստեալք
wun միմեանս՝ լ" իբ լու այլոցն գինչպէտս խօսին:
եւ արդ զինչ ես ասեմ. զի չէ բաւական
ժամանակս՝ համարելոյ զանթիւ յիս ի նե տա-
Հգութենէ թշնամւոյն զվերս, զոր աւուր աւուր
ամենայնի ի հարկէ: Քանզի ե նծկեալ, որպէս
սաստիկ ն պինդ կապով, քաղցը ե ամենանեշտ
Քո տեառն ախորժակ սիրովս,—զորոյ եթէ դամ
կամէի մեռանել քան Թէ յայսմանէ վրիպել:
դէպ ն ի պատշաճ համարիմ յիշել զզարմանալւոյ
ն զերիցս երանելւոյ աւազակին զբան, զոր ի
436 BOR R
խաչին սաստելով ասեր ցեղկելի յիւր ընկերն,
BE «Մ'եp բատ արժանի ղոր գործեցաքն՝ ընդու-
նիցիմք զծատուցումն,. ն ի Փրկիչն հայեցուցա»
նելով թէ «Puկ սա րնդէ ր» Արդ՝ ես անա րտ
արժանի որոց դործեցին՝ րնկալայ ղպատունասնյչ
ե խոստովանիմ առածի հրեշտակաց ն մարդկան.
իսկ այ| առաքելանման մարդիկն րնդէր այս»
պիսումն հ նս առաւել քան ղսոնս դիպեալք ի
վաշխարհձիս ի յայսմ խստագոյն | վշտի վախ»
ճանեցան:
երանելի փիլիսոփոսն Մովսէս, որ արդարն
մինչդեռ էր ի մարմնի ցանկ երկնային զօրացն
էր քաղաքակից. 4չ ապաքեն ի տեղւոծ)ը ի տեղի
արեղեանդ Հայոց հալածական արարխինչ ms գլո ւ-
սաւորիչն հ զադիտանալած զգրեանն նորա՝ ur
անգիտութեան փաթաղ-իկէս կոչէին. հ այ| բա
զում ինչ իրօք Pշնամանեալ՝ յետոյ ապա յաղագս
ա յլ"ցy ամօթ ոյ" զխաբրէական զեպիսկոպոսութիւնս
նման դեղոց մանու արբուցեալ սրբոյն՝ նեղձու-
ցին: Որոյ ի ժամ վախճանին զին չպիսի ահաւոր
նզովս գրով ի վերայ գլխաւորաց քահա
նայութեպանդ ասացեալ է՝ Հեզէ՛ն իսկ գիտէք
տեղեկացեալք + +» + + .
*¥+. + զտեառնէ, զնա կացոյց ի վերայ ան չավ
անհանգիստ աշխատուքթեանց hk վաստակոյն՝
գյyայգ ն զցերեկ, ի լուսաւորութիւն աշխարհիս
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ 437
———— ee — —e——————
Հայոց: Զոսկերսն ի գերեզմանէն ձանել տային
ն ի դետ արկանել: Ցերեշտականման այրն գծէր՝
որջ ն այժմ դեռ նա «up uգութ եամբ ջինով Ro
մեռելոյն կագին:
տէր Խոսրովիկ, չh lu հասեալ ի սահմանա մեր,
մինչդեո գայր ի ճանապարհի, k լուան՝ որպէս
ի վերայ Թշնամւոյ ընդդէմ զինեցան, ասելով.
«Uiա Aւր դայ միւս liu թարդմանն»: ծւ օրձնե-
լոյն ի նհեռաստանէ լուեալ զդոնչ իւն մ ահաձայն
վաղակի ընկալաւ զխնդիրն. որում ն տենչալի
Դիաբացի այլք, ն ոչ մեք, արժանի եղեն
Այլ ի դեպ համարիմ ընդ նոսին յիշել ն
զտէր Աբըաձամ զեպիսկոպոսն, որում րստ ձայնի
խորհրդոյն ն չեանգուցանէր ի ծերութեանս, ն
հարող լինէի առ նմա գոնեա un ինչ ժամա»
նակ մնալ. Թեպետ ե ոչ Թերակատար գոլով
սուրբ նե ստոյգ հաւատ, զոր ուսեալ ի տղայուշ
թեանն յերանելւոյ Ազանայ՝ կեամ նովիմբ ի
նմին անփոփոխութեամբ մինչն ի վախճան կեն-
ցաղոյս իմոյ. այլ յաղագս իմաստաւոր բանի,
` նմանեն՝ ճանգոյն մեծի գանձու ամփոփելոյ հազ
_-
438 ԹՈՒՂԹ
շուէի ղպարապումն զայն:—Ցորոյ վերայ տեսեալ
պարեգօտաւորաց զայբագնեալ ին: ղօրհձնելոյ
տիկնոֆ աւագի զմիտան՝ nչ: ծանուցխին un du
մայն, նա աղաչելով զերանելի մայրն՝ հոգացեալ
իբրն զեղբարս ի վերայ եղբօր: այլ առաւելս
զայրացույեալ գրդոելով՝ ղկամացն իւրեանց
նովաւ կատարեցին զնանճոյսն:
եւ ա յսp այսպէս թշնամանեալք hk հայհոյա-
Lop հալածեալք) n9 յերեկոյս ինչ ժամանակաց
դբուցատրութեամբք յումեքէ համբաւուց ծա-
նուցաւ մեզ, այ| առ մեop իկ A ի մերում
ժամանակի եղեալ տեսաք զայս ամենայն: Իսկ
ղյառածագոյն գրելոցս սուրբ արանցն, զորս F
Պատ մութեանն նահատակին Գրիգորի դրոշմեալ
յիշատակը, զինչ նս ասացից,—ղարդար ե զար-
ժանաւոր բարեպաշտ կաթողիկոսքն՝ զսրբոյն
ներսիսէ, ն պզկրօնաւոր առաքինւոյն ն զմեծ
լուսաւորչեն Հայոց՝ զտէր Սահակայ, ե զայլո"ց
բազմաց, որոց ոչ բացեալ ի բարեբան զբերանս
իւրեանց ի վերայ աշխարհիս այսորիկ վախճա-
նեցան: է. Ol
Յաղադս որոյ երկնչիմ ղարհձուրեալյ, մի գուցէ
ն ի դոսա յարիցեն Աւետարանին սպառնալիքն»,
որ ասէ. «Սճաւասիկ ես առաքեմ ur ձեզ մար»
դգարէս h իմաստունս k դպիրս, hk ի նոցանէ
սպանանիցէնք ն խաչիցէք ն տանծիցեք ի ժողո-
—_— -
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ 439
վուրդս ձեր, ե ձալածիցեք ի քաղաքն ի քաղաք»
որպէս զի եկեսցէ ի վերայ ձեր ամենայն արիւն
արդար հեղեալ յերկիր, յարենէն Աբելի արդարոյ
մինչն ցարիւնն Զաքարիայ որդւոյ Բարեքայ, ղոր
սպանէք ի SEY տաճարին ն սեղանոյն. wjn ասեմ
ձեղ, զի խնդբեցից յազգեդ յայդմանէ»։ Այլ
մխիթարիցիմբ ի տդիտաց՝ առ ժողովուրդն միայն
Հրէից կարծեցեալ զբանիդ ասացումնչ: Խոկասցի
այնպիսին ուշադրելով. «Յարենէն, ասաց, Հաբե-
(F արդալխրոյ»չ, որպէս գի հայեցեալ ի ժամանակ
սպանման Ննորա՝ ծանիցէ երկիւղի«, BE առ ամե»-
նեսեան է բանդ, որ նոյնպիսի գործոց լինին
Պմանողք:
Համարձակ իմ ասելի սոնա յանդգնութեամբ
ե զայս hu.—h եթէ ոչ իցեն un ft կարծեցեալքս
յինէն, դուտեր, քաղցրութեամբ զանյ արարեալ՝
ներեսծիր ինձ որպէս տկարամտի.— վզի քոյում
իսկ ամենասքանչ անձինդ, յորմանէ ամենայն
մարդ ի Հայս, Jc hk ի կրտսեր, հասեալ է
մեծապէս օգտակարութիւն k գահ ն փառք, իսկ
ոմանց՝ ն ի մահուանէ ի կեանս, ն ի կորստենէ
գտանել ն ի միծի լինել, դու տէր, եղեալ ես
պատճա: ծւ արդ՝ տեսանելով զայդպիսի օր ըստ
օրէ զքո տեառն յԱստուծոյ փառաւորուեանն
լցեալ զեմտութժիւն, որ պարգնեալ առ նոսա բե-
րեալ շքեղու թիւնս A պարծանսյ hk թէ էր՝ կազ
440
—_—————- — ——e
ԲՈՒՂPԹ
մէ ին դտանել հնարս՝ շատք էին, ոխ առ նախանձու
չհատուցանէին զբարի փոխարէնս. փոխանակ Ք"
տեառնդ բարւոյն, wy | զնոցուն հակառակն:
Ւսկ վերին արդարատես : ակնարկումն չհայի ի
ջար կամացն խնդիր», uj | ի-բ խնամակալու»
թեանն յածողութեամբ՝ կատարէ հանապազ ան»
փոփոխուխժեամբ ի բարիս, ի փառաւորութիւն
անուան իւրոյ սրբով» այժմ ե իշտ kh յաւի-
տեանս յաւիտենից. ամէն:
ՑԱՆԿ
ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ
——————— — ee ——— ——
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ
Աբրեղեանք 92, 122, 142,Ադրակ 220
423 Աղէքսանդը (Աղէկսանդր)
Աբէլ 439 տես ն Հարբել Մակեդոնացի 297
Աբրիսակ Սոնայի 398 Աղձնիք 134
Աբբանամ եպիսկոպոս 437 Աղուանք 14, 87, 88, 90,
Աբրըաձաժմ bրէց ի Զենակաց 96, 98, 99, 100, 102,
203, 204, 229, 230, 232| 103, 106, 110, 112, 115,
Աբրրանձամ նանճապեւտ 67, 145| 133, 137, 140, 143, 179,
Արրանամ սարկաւագ յԱրա- 182, 259, 351, 425
ծայ 161, 166, 185, 186, Ամատունիք 77, 92, 98,
188 125, 126, 146, 160, 185,
Ադաթանգեղոս 5, 7, 9, 10| 264
Ադամ 422 Ամրակում 422
Ադոնիա 397, 399 Ամիթ 405, 407
Աթանաս Աղէքսանդրացի Ամիրներսէն որդի Վասա-
419 հայ 116
ԱԹիկ 264 Ամոն 415 .
Ալուար 339 Այրարատ 19, 21, 23, 78,
Ակիթ 425 134, 136, 143
Ակիտովփէլ 162 Այրարատեան գաւառ 18,
Ակոռի 272, 276 24, 203, 310. Shu kk Այ-
Աճարոն 412, 415 րարատ
Աղան Արծրունի 13,92, 411,| Անակ Պարթե 7
437 Սնանիա 91
444 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ
ee ———— ——m— —e - -——— me De — er —e—————— —————————————— — - ———e——~——
Սհատոլ 157 ` |Առաստոմ Գնունի 268,272,
Անգեղ տուն 134 274, 276
Անդղ 127 Աոեստ 280
ԱնդեկաՆն 390, 391, 393 Աոնակ Ամատունի 185, 246
Անդուլ 425 Ասկադոն 420
Անի բերդ 265 Ասորեստան 54, 189, 230
Սնձնացիք 91, 92, 98, 160,|, —232, 342
185, 278, 280, 281 (Ան-մաորեստանեայք 232
Հաւացիք) Ր ատրիթ 12, 33, 54, 243,
Անձտայ գաւառ 338 256, 369, 371
Սնուշ-Վոամ 242, 411 Աստուածաշունչ կտակա-
Անտիոք 134, 157, 180 րան 33
Uշngp 92, 160 Ատգէն Վանանդեցի 337
Աշուշա 98, 108, 116, 125, Ատոմ Գնունի 92, 185, 268,
234, 235, 242 272, 274, 276, 284
Այտատ 236, 237, 249 |Ատրներսէն փուշտիպանան
Ապանունիք 92, 98, 142 |Ատրորմիզդ Արշական 156
Սպար աշխարձ 185, 191,| 159, 160
205, 220, 231 Ատրպատական 265, 267,
Սպողինարոս Լաւոդիկեցի 351, 361
419 Ատրվշնասպ Յողմանդեան
Սպլրսամ Արծրունի (dfeu) 259, 260, 265, 266, 270,
160, 185 orl, 273
Առանձար Ամատունի 146, Ատրվշնասպ—ի — Տապեան
185 282, 286
Աոաւան Աղբնրակցի 337 Արաբիա 400
Առաւան Սնձնացի 185 Արած 161, 166, 185
Սոաւան Վանանդեցի 92 Արանձեզ 241
Առաւեղեանք 92, 153, 160, Արամանայ գիւղ 120, 122
185 Արիոս Աղէքսանդրացի 419
ՅԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ
tm —————e—— —— ee ———— ————————— - ————— —— ———— —
445
Upիջ 39, 48, 50, 80, 84,| 228, 244, 425
87—89, 95, 99, 100, lat, Արշաւիր Արշարունի Կ nr.
113 — 115, 133, 136, սարական 92, 122, 135,
155, 160—162, 165, 166,| 138—140, 152, 160, 177,
168, 169, 173, 175, 176,| 181, 185, 220, 228, 236,
179, 181, 182, 187, 210,| 244, 268, 274, 295, 297,
255, 262, 270, 299—303,| 334, 357
305, 308, 322, 329, 339|Արշեն 161, 168, 185, 216,
—348, 351—356, 358,| 218, 220
359, 362—372, 376, 377|Արսէն Ընծային 154
—382, 386, 392 — 393|Արտազ գաւառ 147, 283,
Տես ն Պարսիկք 361
Արծաթաղբերք 321 Արտակ Մոկացի 92, 98,
Արծաթի 327 107, 108, 152
Արծակ 128 Արտակ Պալունի 135, 154
Արծկէ 47 Արտակ Ռշտունի 98
185, 278, 388 Արտաշատ գիւղաքաղաք 31
Արծրունիք (միւս) 160, 151, Արտաշատու բերդ 265
168, 185 Արտաշատու կամուրջ 377
Արձան 149 Արտաշէս որդի Հմայնկայ
Արշակ որդի Պապայ 5, 18,| եղբ. Վանճանայ 242
19, 24 Արտաշէս որդի ոամշապեոյ
Արշակ որդի Տիրանայ 6,17,| 39, 47, 48, 50—952
19, 53 Արտաշիր Ստանրացի Ց, 7
Արշակունիք 7, 9, 17, 24, Արտաւազդ Մամիկոնեան
25, 27, 30, 37,39, 31—| 185
54, 70, 71 Արտաւան, Արտնան Արշա-
Արշամունիք 328, 329 կունի 5, 7
Արշարունիք 92, 122, 152, Արտէն Արեղէնից իշխան 142
446 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ
Արտէն Գարեղեան 157 Բարշղ կամ: Բաշղ Ywihine~
մւարայր 147 ' Նի 284—286
Աւետարան 97, 110, 111, Բարսեղ կհսարացի 419
115, 122—124, 129, 136, Բերդկունք 128
141, 183, 184, 206, 264, Բզնունիք 47, 91, 232
266, 289, 291, 293—322, Բիւզանդիոս քաղաք 10, 11
334, 375, 438 Բ իւզաա 10
Բլուր 73
Բճնի 264
Բարգէն, Բարկէն Սիւնի 185 Բողբերդ 323
268 272, 273, 276. 284 Բոնավէժ 266
295, 298 Բրջիշոյ 54, 55
Բաբելոն 246, 288, 396
Բաբիկ որդի Վասակայ |
Սիւնւոյ 116 Գարաղ Գարեղեան 331
Բարիկ Ռոփսեան 185 Գադ 91
Բաբիկ Սիւնի, «լաւ այր» Փադիշոյ Մախազ, Խորխո-
246 ոունի 98, 142, 247 —230,
FԲարոց Արտակմւնի 285 2505, 265
Բագաւան 307, 310 Գազրիկ Արեղեան 92, 122
Բագրատունիք 142, 267 Գաղատացիք 430
Բագրնանդ, Բագրաւանդ, Փարդմանայ վանք 425
73, 91, 120, 128, 168, ԳՖարեգին Սրուանձտայ 154
220, 310 Գարֆջոյլ Մախաղ 268, 272—
Բազէ շանապ 361 274
Բակուր 185 Գղիձոն, Գդիձոխ ն ինի
Բաշղ Վաճնունի. տես Բարշղ| 274, 282, 309, 318, 329,
Բասեան, Բասեն 91, 120,| 330, 335, 336, 338, 344,
161, 321, 323, 338 350
Բասիլ 91 Գէդէոցխ 273
Բարեք 439 Գիւղիկ 320
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ 447
oe eee ———— re amare mam — — — am —— meme ———— ema mm mmm verona wera em am mame
Eg 420 Դաւիք երէց 92
Գիւտ կաթողիկոս 241, 246 Դաւիթ մարգարե 41, 116,
—254, 427 236, 412, 435
Գիւտ Վաննունի 92, 98, 135,|ֆենշապուն. տես ն Վենդեն»
142. ' շապուն 211: 212, 221,
Գեէլ 53 223, 224, 227, 229, 230
ԳնԹունիք, Դնդունիք 154, Դիմաքսեանք 92, 122, 139,
160, 275 154, 185, 318
ՓՖնունիք 92, 154, 185, 268,(Պողվճ 140
272, 276, 295 Դու գիւղ 299, 321
ԳՓոտորդ 13 Դուին 265, 276, 282, 311,
Գուքք 10 317, 346, 377, 378, 390
Գրիգոր, Գրիգորիս Գրիշ
գորիոս մուսաւորիչ 5, 8,|
9, 34, 43, 54, 55, 56, Եգերաց աշխարձ 316
57, 65, 70, 71, 76, 80, եգիպտացիք 24, 395
85, 103, 107, 116, 131, եդեմեան դրախտ 396
149—151, 195, 196, 199, Եզնիկ 91
204, 263, 268, 307, 310, Եկեղեաց qաւաո 31, 134
375, 388, 419 Եղրայր 91 |
Գրիգոր Նաղզազացի 419 Շղեգեակ 168, 185
Գրիգոր որդի Վասակայ Մա- Եղիա 315, 416
միկոնենի 378, 379 Եղինդ 361
Փրիգորի Պատմութիմն 438 եղիշայ մարգարէ 315
Փրիգորիսի Դիրք 5 Եղիշէ եպիսկոպոս 92
- Ենովք 416
Դանիէլ եպիսկոպոս 31 Եսաւ 412
Դանիել մարգարէ 68, Երասխ 267, 316
394, 397 Երեմիա եպիսկոպոս Ապա-
ատ Աոաւեղեան 185 հունեաց 92
Ր
7 m— nn» TR
-—™
Urry Rp \ Fie) ©
—-
_
-—_ -_
-
Trees "
-~ — ար
Bma'- 3 yf Ր ա
3» TF cm iit |
Խուժաստան 161, 248
Խուժիկ 192,
220—226
Խուրս Արշամժունի 328
Ծաղիկ 326
Ծաղկէոտն 291
Ծաղկուտ գաւառ 127
Ծոփք 134, 338
կամսարականք 141, 161,
166, 185, 241, 284, 286,
320—324, 334, 345, 388
Կայէն 412
կանգարք 292
կատշաց գունդ 274, 275,
285
կարմիր ծով 288
կարնայցի 328
կարնոյ ծով 327
կարնոյ բ" ղաք 327
Կիւլիկեցւոց գաւառ 206
Կիւրեղ Աղեքսանդրացի 419: Համազասպ
Կիւրեղ Երուսաղէմացի 419) adhd նախարար »
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ
|
i
{
j
'
|
|
|
|
|
449
—— — ——
Բիւզանդիոս քաղաք 11
204 — 210, Կորիւն 28, 76, 149
Կորհթացիք 59, 417
Կումրրիկոս. տես ն Մանի
| 419
Կուր դետ 137, 140, 293,
| 296
կոուակք 269, 270
կրման արքայ Վոամ 37
Հարել որգի Ադամայ 412,
439
արել քանանայ 30, 31
Հագար 400
ծադամակերատ 14
Հազարաւուխտ 259, 316,
317, 319, 320, 322, 326,
343, 346, 348, 349, 351
Համազասպ Համաղասպեան,
76,
’
եղբավը Վարդանայ
122, 153, 185
Համազասպ, Ֆայը Վարդա
Պայ 76 |
Մա միկոնհան
408,
Կողթեկ կամ կողցեակ 266: 424 0)
Կոպրիք 267
կոստանգիանոս (Մեծն) 10,
11 |
Հայաստան աշխար». տես k
:» Հայք (աշխարձ) 6, 8, 9,
| 12, 14, 28, 34, 242, 290
կոստանդինուպօլիս. տես նձայդիկ 427
444 ԴՍԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ
————— — ——————— —-— _—_— oo ————— mem ee ———_—————— -— © ———e ————
Սֆատոլ 157 ` |Առաստոմ Փֆնունի 268, 272,
Անգեղ տուն 134 274, 276
Անդղ 127 Առնստ 280
Անդեկան 390, 391, 393 Առնակ Ամատունի 185, 246
Անդուլ 425 Ասկադոն 420
Անի բերդ 265 Ասորեստան 54, 189, 230
Սնձնացիք 91, 92, 98, 160, —232, 342
185, 278, 280, 281 (Ան-Ասորեստանեայք 232
ձաւացիք)։ Ասորիք 12, 33, 54, 243,
Սնձտայ գաւառ 338 256, 369, 371
Անուշ-Վոամ 242, 411 Աստուածաշունչ կտակա«
Անտիոք 134, 157, 180 րան 33
Uշngp 92, 160 Ատգէն Վանանդեցի 337
Աշուշա 98, 108, 116, 125,|Ատոմ Գնունի 92, 185, 268,
234, 235, 242 72, 274, 276, 284
Աշտատ 236, 237, 249 |Ատրներսեն փույտիպանան
Ստ իշատ 76 սաղար 282
Ապահունիք 92, 98, 142 Ատրորմիզդ Արշական: 156
Սպար աշխարհ 185, 191,| 159, 160
205, 220, 231 Ատրպատական 265, 267,
Սպլողինարոս Լաւոդիկեցի| 351, 361
419 Ատրվշնասպ Յողմանդեան
Սպրսամ Արծրունի (միւս) 259, 260, 265, 266, 270,
160, 185 271, 273
Առանձար Ամատունի 146, Ատրվշնասպ—ի — SՏապեան
185 282, 286
Առաւան Ազբնրակցի 357 |Աբարիա 400
Առաւան Անձնացի 185 Արած 161, 166, 185
Սոաւան Վանանդեցի 92 Արաձեզ 241
Առաւեղեանք 92, 153, 160, Արամանայ գիւղ 120, 122
185 Արիոս Աղէքսանդրացի 419
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ _ 445
De ee ——————— — —————— ee —— ——————— ———————— _ ————— — ———————n
Unիp 39, 48, 50, 80, 84,| 228, 244, 425
87—89, 95, 99, 100, 101, Արշաւիր Արշարունի UY fe
113 — 115, 1383, 136,| սարական 92, 122, 135,
155, 160—162, 165, 166,| 138—140, 152, 160, 177,
168, 169, 173, 175, 176,| 181, 185, 220, 228, 236,
179, 181, 182, 187, 210,| 244, 268, 274, 295, 297,
255, 262, 270, 299—303,| 334, 357
305, 308, 322, 329, 339|Uրշէեն 161, 168, 185, 216,
—348, 351—356, 358,| 218, 220
359, 362—372, 376, 377|Արսէն Ընծային 154
—382, 386, 392 — 393 Արտազ գաւաող 147, 283,
Shu hi Պարսիկք 361
Արծաթաղբերք 32] Արտակ Մոկացի 92, 98,
Արծաթի 327 107, 108, 152
Արծակ 128 Արտակ Պալունի 135, 154
Արծկէ 47 Արտակ Ռշտունի 98
108, 152, 160, 161, 168, Արտաշատ 166
185, 278, 388 Արտաշատ գիւղաքաղաք 317
Արծրունիք (միւս) 160, 151, Արտաշատու բերդ 265
168, 185 Արտաշատու կամուրջ 377
Արձան 149 Արտաշէս որդի Հմայնկայ
Արշակ որդի Պապայ 5, 18, hղբ- Վանճանայ 242
19, 24 Արտաշէս որդի Վոամշապեոյ
Արշակ որդի Տիրանայ 6,17,| 39, 47, 48, 50—352
19, 53 Արտաշիր Ստանրացի 5,7
Արշակունիք 7, 9, 17, 24, Արտաւազդ Մամիկոնեան
25, 27, 30, 37,39, 51—| 185
54, 70, 71
Արշամունիք 328, 329 կունի 5, 7
Արշարունիք 92, 122, 152, Արտէն Աբրեղէնից իշխան 142:
Արտաւան, Արտնան Արշա-
446 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՅԻ
Արտէն Գարեղեան 157 Բարշղ կամ Բաշղ Վաննու
մՍւարայր 147 | Tf 284—286
վնւետարան 97, 110, 111, Բարսեղ կհսարացի 419
115, 122—124, 129, 136, Բերդկունք 128
141, 183, 184, 206, 264, Բզնունիք 47, 91, 232
266, 289, 291, 293—322, Բ իւզանդիոս քաղաք 10, 11
334, 375, 438 Բ իւզսա 10
Բլուր 75
Բճնի 264
Բաբգէն, Բարկէն Սիւնի 185 Բողրերդ 323
268 272, 273, 276. 284 Բոնավէժ 266
295, 298 Բրջիշոյ 54, 55
Բարելոն 246, 288, 396
Բարիկ որդի Վասակայ
Բալիկ Սիւնի, «լաւ այր» Փֆադիշոյ Մախազ, Խորխո-
246 ոունի 98, 142, 247—250,
FԲարբոց Արտակունի 285 239, 265
Բագաւան 307, 310 Գազրիկ Արեղեան 92, 122
Բագրատունիք 142, 267 Փաղատացիք 430
25, 91, 120, 128, 168, Փարեգին Սրուահնճտայ 154
220, 310 Գարֆջոյլ Մախաղ 268, 272—
Բազէ շանապ 361 274
Բակուր 185 Գդիճոն, Գդիճոմխն ն իւՆի
Բաշղ Վաննունի. տես Բարշդ| 274, 282, 309, 318, 329,
Բասեան, Բասեն 91, 120,| 330, 335, 336, 338, 344,
161, 321, 323, 338 350
Բասիլ 91 Գէդէո 273
Բարեք 439 Գիւղիկ 320
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ 447
oe teem — —— aa — me — em meme me om
ԳէԹ 420 Դաւիցժ երէց 92
Գիւտ կաթողիկոս 241, 246 Ֆաւիթ մարգարէ 41, 116,
—254,427 236, 412, 435
Գիւտ Վաննունի 92, 98, 135,|Իենշապուն, տես ն Վենդեն»
142 . շապուն 211: 212, 221,
Գեէլ 53 23, 224, 227, 229, 230
Գենթունիք, Դնդունիք 154 | Պիմաքսեանք 92, 122, 139,
160, 275 154, 185, 318
Փնունիք 92, 154, 185, 268, Դողվճ 140
272, 276, 295 Դու գիւղ 299, 321
Գոտորդ 13: Դուին 265, 276, 282, 311,
Գու 10 317, 346, 377, 378, 390
Ֆրիգոր, Գրիգորիս, Գրի-
գորիոս lուսաւորիչ 5, 8,!
9, 34, 43, 54, 55, 56, Եդերաց աշխարհ 316
57, 65, 70, 71, 76, 80, նգիպտացիք o4, 395
85, 103, 107, 116, 131, Եդեմեան դրախտ 396
149—151, 195, 196, 199, եղնիկ 91
204, 263, 268, 307, 310, Եկեղեաց գաւառ 31, 134
375, 388, 419 Եղբայրը 91
Գրիգոր Նաղզազացի 419 Եղեգեակ 168, 185
Գրիգոր որդի Վասակայ Մա- Եղիա 315, 416
միկոնենի 378, 379 Եղինդ 361
Գրիգորի Պատմութիւն 438 Եղիշայ մարգարէ 315
Փրիգորիսի Գիրք 5 Եղիշէ եպիսկոպոս 9
վ Ենովք 416
եսայի 36
Դանիէլ եպիսկոպոս 31 Եսաւ 412
Դանիէլ մարգարէ 68, Երասխ 267, 316
394, 397 նրեմիա եպիսկոպոս Ապա-
ատ Աոաւեղեան 185 ձունհաց 92
448 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
Երեմիա եպիսկոպոս` Մար- Թա կամսարական 183
դաստանի 91 `. Թաթիկ 91, 161, 189
Երեմիա երէց 122 Թաթուլ Դիմաքսեան 135,
Շրեմիա մարգարէ 433 185
Երէղ 329, 331 Թաթուլ Վանանդեցի 158
Երիզացիք 331 Թէոդոս (Փոքր) 157
Երիքով 288 Թրակացիք 10
Երուսաղէմ 10, 150, 195,
400 |
Եւտիքէս կոստանդինուպօլ- ի սահակ նահապետ 67, 400
սեցի 419 Իսրայէլ 394—397
Եփեսոս 432 սրայելացիք 109, 378
Պամբրի 415 Լենոն (Բ) կայսր 247
Զանդակ 144
Զանդաղան յՈստանեայ 1s - LA bp 139
Ֆէն 125
Զարաւանդյ, Զարնանդ 144, պաղխազ գիւղ 137
147, 282, 352 Խաղտիք 158, 320
Զարեն որդի Պերոզի 377, Խողոցիմք 8
Գարեճաւան 132 Խոսրով Գ. 17, 25, 26, 27,
Զարմինը կամ Զառմինը. 28, 37
Զաւէն 92 Խոսրովիկ 437
Զաքարիա որդի Բարեքայ Խորէն հրէց 92, 122, 203,
439 204, 229, 232
Զաքէոս 401 lie Մախազ Խորխոռու-
Զենակք 203 Պի 135, 138, 153, 154
Խորխոռունիք 98, 142, 154
Ընծային 154 Խորձեան 31
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ 449
— - — ————— ——
—e ————
` Զուժաստան 161, 248 Բիւզանդիոս քաղաք 11
Խուժիկ 192, 204 — 210,Կորիւն 28, 26, 149
220—226 Կորհթացիք 59, 417
Խուրս Արշամունի 328 |գումրրիկոս. տես ն Մանի
| 419 |
| Կուր դետ 137, 140, 293,
Ծաղիկ 326 | 296
Ծաղկէոտն 291
Ծոփք 134, 338
կոուակք 269, 270
կրման արքայ Վոամ 37
|
|
|
| -
արել որդի Ադամայ 412,
կամսարականք 141, 161, 439
166, 185, 241, 284, 286, Հարել քանանայ 30, 31
Կայէն 412 Գադամակերտ 14
կանգարք 292 ժազարաւուխտ 259, 316,
կատյշաց գունդ 2Չ74, 275, 317, 319, 320, 322, 326,
285 343, 346, 348, 349, 351
կարմիր ծով 288 Համազասպ Համազասպեան,
կարնացի 328 ` եղբայրը Վարդանայ 76,
կարնոյ ծով 327 | 122, 153, 185
կիւլիկեցւոց գաւառ 206 Պայ 76
Կիւրեղ Աղեքսանդրացի 419 Համազասպ Մամիկոնեան
Կիւրեղ Երուսաղէմացի 419) adhd Նախարար» 408,
Կողթեկ կամ Կողթեակ 256 424 0)
կոպրիք 267 Հայաստան աշխարհ. alu kh
կոստանդիանոս (Մեծն) 10,,: Հայք (աշխարՀ) 6, 8, 9,
11 | 12, 14, 28, 34, 242, 290
կոստանդինուտօլիս. տես նծայդիկ 427
450: - ԶԱԶԱՐ: ՓԱՐՊԵՑԻ:
Հայք, Հայոց աշխար» 2—. 120—129, 133, 156, 165
—8, 12, 13,17, 18, 24, 193, 205, 210, 232, 255,
27, 30, 33, 34, 36, 37, 256, 274, 292, 296, 297,
38, 47, 48, 52, 55, 58, 313, 351—353, 359, 367
?6, 78, 84, 87—89, —369,377,387, 411, 439
92, 95, 96, 98, 99, 102, Հաշյտեանք 134, 327, 329,
103, 104, 106, 121, 124,: 338 *
125, 129, 133, 148, 150, Հացեկաց դիս Չ7
153, 154, 156—158, 160 Հbղինէ 10
—162, 165, 168, 170, Հեր 144, 147, 282, 351,,
176, 177, 179-—182, 185 352, 357
—187, 189, 191, 192, Հեփթաղք 322, 339, 341—
194, 200, 201, 203—205, 343, 358, 366
214, 219, 226, 228, 229, Հմայեակ Դիմաքսեան 92,
232, 236, 237, 240, 241, 122, 135, 154
243, 244, 246—248, 251, Հմայեակ Մամիկոնեան 76,
252, 234, 205, 208, 209,: 119, 122, 134, 138; 156,
260, 262, 264—271, 273, —159, 242, 245
274, 276—278, 280— 303, 3nu, dnup 141, 179, 257,
305—307, 310, 311, 314 200, 262, 263, 266, 27
—323, 326, 327, 329, 291, 292, 294
331, 332, 334, 336—339. Հոռոմոց աշխարձ 180, 181,
345, 346, 349, 355, 358, 249, 320 (Հոռոմ տուն)
360, 361,: 367, 369, 311, Հոռոմք 249, 262, 299, 302,
372, 376—379, 383, 385. 410. տես ե Յոյնք
—394, 406, 408, 415,'Հոոմայեցիք 109
419—421, 429, 432, 436: Հոովմայեցւոց քաղաք Ց
437 ձրանձատ Աշոցայ 92
Հայք (ազդ) 5— 8, 14, Հրանատ Կամսարական 268
92, 98, — 109, 110, 272, 274 — 276, 284,
112, 114 — 116, 118: 298, 306—308, 320, 321,
.
tem
- ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ 451
325, 410 122, 123, 124, 126,
Հրեայք 110, 395, 397, 413 | 129, 133 — 142, 145,
415, 439 151, 152, 161, 166, 175,
269, 270, 272, 273, 290,
296, 316, 319, 326—329
324, 385—388, 390, 391,
Զիւնական Վրեն 92 393, 406, 427
ՊՉուիկ Չ42 | Մանազկերտցիք 241
Մանանաղի 92
Մանդակունիք 185
Հրեւ 236, 237, 239, - 248 185, 234, 241, 244, 267,
Հրհւ«Շնոմշապունծ Չ 23
|
ուցեալ 195
. Դաղարյ յարուցեալ 9 Մ անէճ Ապաձունի 92, 98,
Դազար Փարպեցի 1, 4, 5, |
408, 412, 414,'
1 Dv jo 434 Մանի 419
A ’ b 10 Մանիքեցիք 419
Lեկովբ գե Մանձկերտ 91
Դերպարգոս 337 _ -
Ղնոնդ 92, 122, 148, 150, “29 27—33, 32, 77,
7 78, 149
—15 161 163 164,
Չ ’ ’ Մասեաց լիառն Չ
8, 169, 173, 174, 176
168, 169, 149 14 7 WF wpa ն աարանիէ401
183, 184, 197, 211, 214,
Wo 219, 220, 225 ծ» Մարդպետական այրուձի
z 135, 357 (գունդ)
Tովատ 400 Մարիամ Ս. կոյս 130
Մարիամ Քոյը Աճարոնի
412
Մարկիանոս 157
Մարվիոոտ 169
Մամիկոնեանք 76, 92, 98,| կերտոյ 91
104 — 108, 114, '115,Մելիտէ կաթողիկոս Մա-
142
Ձուրմանայնու աշտ 293
452 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
_ - - ne ———— ee ———— =
Հազկերտցի 241 . նեաց 91
Մերուժան Արծրունի 134 Մուշէ քահանայապետ Ս pe
Մ իձրան զօրավար Պարսից նեաց 410
292, 293, 398, 299—301,|U ուշէ Տարօնացի 31
306, 308, 309, 322, 349, Մուշկան Նիւսալաւութտ 31.
350, 331 Մրեն 92, 122
Միձրան տուն 249, 322
Միձրներսեն 79 — 82,
86, 89, 96, 113, 133,8ազդ Սիւնի 306. 308—310
136, 166, 169, 173, 175,'Յազկերտ Ա. եղբայրը Վոա-
187, 212, 234 | մայ, որդի Շապծոյ 37, 39
Մ իշրվշնասա Ձուարշացի, 75, 78, 79, 89, 92, 96,
352, 357.—359 : 98, 99, 101, 113, 116,
Մկնառինճ 299 ' 125, 155, 156, 160—162
Մոկք 91, 92, 95, 107, 108, 165, 175, 183, 185, 186,
152. 278, 280 188, 220, 228, 230, 234
Մովան անդերձապետ 189, 235, 242
210, 221 Ցակոր Նաձապետ 67, 412
Մովսէս կաթողիկոս Մա-Ցակոքոս առաքեալ 421
նազկերտյի 241 ՑՅաշկուռ Արծրունի 357
Մովսէս կրօնաւոր 410 Յեսու 416
Մովսէս մարգարք 416. Յրզատվշնասա 236, 249,232
Մովսէս փիլիսոփոս 436 Յոր 276
Մուշ Դիմաքսեան 139 'Յոձան Սնձաւացի 280, 281
Մուշեղ Մամիկոնեան 185,Յոձան Եկեղեցացի 31
316, 319, 327, 328 Ցոճան կամ Յովնան կաքժո-
Մուշ Աղբակեցի, դրան ե-| ղիկոս 269, 276, 277,
րեց Արծրունեաց 161, 281—284, 319, 388, 395
168, 184, 216, 219, 220|Ցոնան Մոկացի 280
Մուշէ եպիսկոպոս Արծրու-|Յոծան Ռոփսեան 1835:
8ՍՆն ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ 453
-—-—
_ -—— —_—-
Յոյնք 11, 12, 17, 48, 24, Ներսէն կամսարական տէր
25, 26, 32, 37, 120, 134, Շիրակայ 268, 272, 284,
157, 158, 178,247, 406, 286, 296, 297, 306, 307,
407, 420, 431, 433 տbես| 320, 321, 325, 327, 328,
ն Հոոմք | 361, 410
Ցովար 393 Ներսէ: Ուրծայ իշխան 142,
Յովճաննէս եղբօրորդի Գիւ«Ներսէն Քաջբերունի 153,
այ կհացողիկոսի 427, 154
428 Ներսէձապատ 283
Յովճաննէս Մկրտիչ 413, Ներսէս կաթողիկոս պարթե
417 24, 35, 39,53, 438
Յոախթան 236 Ներսշապուն 362
Յովսէփ երէց, կաթողիկոս Նիխոր մշնասպդատ 331—
91, 148, 150, 152, 161, 353, 3357—364, 367, 372,
168, 170, 174, 184, 197, 373, 377, 380, 381
198, 211, 213, 217, 220, Նիխորական 139
241 Նիկիացւոց քաղաք 39
Յովսէփ նահապետ 32, 412,'Նիւշապուն 186, 189, 204,
Յովսէփ Պողնացի 31 209, 229
Յորդանան 288, 378 395,'Նոյ 400, 416
396 Նոր քաղաք տես ն Վաղար-
Յուդայ 111, 131, 152, 264. շապատ 77, 122, 389, 407
Ցունաց աշխար». տես Յոյնք Նուարսակ 352
Նպատ 310
Նախճաւան 267
Նեստոր Անտիոքադի 419 Շաղագոմք 320
Ներշապուհ Արծրունի 92, Շամարտացի գթած 430
98, 161, 168, 184, 185 Cամուէլ 55
Ներս. ՑՅովսեփեան 337 Շապուհ U 17, 26. 27, 37,
Ներսէն հրուանդունցի 280, 39
381 Շապուն Բ ցագաւորեալն
454 ԴԱՅԱՐ. ՓԱՐԳԵՑԻ
Հայոց 37, 39 Պաղանական տուն 31
i խորձրդեսն դպիր Պաղապտն 11. տես ն կոս
,) 397, 339 տանդինուպօլիս, Բիւ գան-
Oe Մ իՀլան 32?2—324,| դիոն
26, 327, 329, 330, 332, Պաճոկ 337
333, 337, 339, 343, 343, Պաս Արտակունի 28d, 285
348, 337 Պապ Թագաւոր 3.
Շաւասսլ Արծրունի 185 Պարգն Արծրունի 185
Շափուլ 231 Գարթեք 39
Շիրակ 260, 268,272, 276, Պարխար 158, 159
286, 297, 306, 320, 325, Պարսիկք 17,—19, 24, 25,
328, 361 26, 37, 39, 52, 80, 98,
Շիրմանց գիւղ 328 101, 112, 115, 125, 132,
Շմաւոն Սնձեացի 92, 98,| 137, 139, 142, 146—
160, 185 148, 152 — 356, 158,
Շնգին Արծրունի 185 - | 169, 161, 162, 179, 180
Շանհայ կամՇտեոյ գիւղ 332 -—184, 186, 202, 209,
219, 235, 242, 243, 245,
247, 248, 260, 261, 263,
Ոդսմու 2380
Ողին գիւղ (?) 332
Ոնեսիփոր 424
|
|
|
276, 282, 283, 285, 287,
| 293—296, 298—301, 306,
Ոստանհայ տուն 128 | 309, 313, 314, 318—321,
Որդի Իիմաքսեան 318 | 324, 327—329, 331, 334
Moo 138 : 347, 354, 357, 309, 360,
Ոքաղ 320, 321, 326 Պարսք» Պարսից աշխար»
| 75, 80 140, 141
Պետրոս առաքեալ 289, 401
Պալունիք 92, 142, 154 (Պետրոս երկաթի 144
265, 267, 269, 271—274,
ՅԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ 455
Պերոզ 235, 240, 242, 245, Սաճակ եպիսկոպոս Տարօ-
247, 248, 256—259, 301 Ln 91
322, 340--342, 344, 346 Սաձակ կաթողիկոս 29, 31,
—348, 352, 358, 365, 32, 33, 35, 36, 39, 40,
366, 368, 371, 377, 380 . 41, 47—51, 55, 56, 60,
—382, 385° — 65,75, 77,109, 119, 438
Պիղատոս 201, 215, 413 Սահակ կամսարական 337
Voղnu առաքեալ 43, 45, 37, Սաչակ Qայնող 144
58, 66, 109, 110, 206, Սաձակ Մանդակունի 185
283, 400, 407, 409, 410, Սաճառունիք 276, 319
422, 432 Սամարայի 413
Սամուէլ մարգարէ 137
Սամուէլ քաՀանայ Արածայ
Ջնիկան ժայպետ 189,210, 161, 166, 185, 188
221, 224 ասան 5, 7
Քրվեժ 317 Սասաննանք 5, 7
Սատոլ Դիմաքսեան 185
Ռենան 209, 220 Սատոն Գարեզեան 295
Ռշտունիք 91, 98, 161, 168, Մաւուղ 330, 412 |
184, 220, 278 Սերուխտ Նիխորական 136
Ռոփսեանք 185 Սեւկոյ դրախտ 427
Սեւուկ Անձնացի 280, 281
Սիմէի 398, 400
Սաճակ ասպետ Բագրատու- Սիւնիք 79, 84, 86, 88, 91,
Tի 267, 269, 226, 277, 98, 121-—123, 125, 126,
283—285, 295, 298, 311 129, 132—136, 141—144,
Սաձակ եպիսկոպոս (շտու« 153, 156, 159, 161, 163
Thաց 91, 161, 168, 170, —165, 126, 178, 180—
174, 184, 197, 211, 213 183, 234, 267, 268, 272,
—217, 220 | 274, 282, 285, 308, 318
456 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐԳԵՑԻ
~~
321, 335—337, 344, 350 334—339, 344—346, 349,
410, 425 331—353, 337 —364, 36°,
Սողոմոն արքայ 394, 397 372, 373, 375—381, 384
— 399 —393
|
|
Սուրբ գիրք 32, 109 Վաճձնունիք 92, 98, 135,
Սուրէն Պածլաւ կամ Պալծաւ 142
48, 49, 50 Վանրամ սպարապետ 441
Սուրէն ածա ղօրագլուխ Վաչրիճ 30, 31
282 Վաղարշ ալ բայ Պարսից 346,
Սուրժմակ 47, 52, 91 — 348, 351, 352, 379—381,
Ստանրացի 3, 7h hk Ար- 384—388, 391, 393
տաշիր Վաղարշապատ 8, 60, ¢7,
Սրուանձտայ ազգ 134 — 311, 345, 389
Վայոց ձոր 78, 220
Վազգէն 259 220, 2393
Վախթանդ 239, 261, 278, վառգոշ Գնթունի 275
291, 295, 298, N34 Վասակ Արծրունի 18
Վանճան Աղուան 140 Վասակ Մամիկոնեան 242,
Վաճան Ամատունի 77, 92, 263, 268—270, 272, 273
98, 125, 126, 134, 160, 276, 290,291, 293—298,
180, 183 311, 378,
Վաձան Գնունի 154 Վասակ Սանառունի or
Վաչան կամստրական 280 Վասակ Սիւնի 79, 80, 92,
1 աՀան Մամիկոնեան 1.7, 98, 116, 121—123, 135,
12—14, 242, 245, 246, 126, 128.129, 132— 136,
203— 2603, 268, 269, 276 141—144, 161 —165, 1¢6,
—278, 280, 283—292, 178—181, 184, 234 |
294—300, 306, 310, 311 Jասաւուրատ կալքային 357
—314, 317, 319—321,Վարաղղեն Առաւեղեան 185
324, 326, 327, 329 —332, մարազկերտ 269, 270
4».
-» PFE 2 rns
ՑԱՆԿ ՅԱՏՈՒԿ ԱՆՈՒԱՆՑ: 457
—_——_ mL =o
Վարազներսեն 266 | 98, 99, 100, 102, 103,
մարազշապուն Ամատունի 106, 108, 109, 110, 115,
2604 116, 125, 179, 234, 235,
Վարազյապուն Պալունի 92,| 242, < +91—295, 297—299,
142, 157 | 31], 314, 316, 317, 425
Վարազվաղան Սիւնի 79, Վուրկն Լփնացի 139
80, 81, 83, 183 ոա կրման որդի Շապճնոյ
Մարայր Վարոյ 320 Ա. 37 |
մարդ 242, 2603, 288—290, nw որդի Շապհոյ Բ. 39,
291, 427 — 427—50,52,54,55, 75,78
մարդան ծայը Մաշտոցի 27 Վվոամշապուն 27, 28, 30,
Վարդան Մամիկոնեան 76, 33, 35, 37, 39 |
92, 98, 101, 102, 104, Վրաց աշխար 98, 232, 2-1
106—108, 112, 114, 115,' Վրեն Զիւնական 92
118, 120, — 129, 133 —' Վրէն Վանանդգացի +84, 283,
146, 151—155, 157, 165,. 378, 379
169, 173, 174, 178, 180— Վրէն Տաշրացի 160, 185
182, 184,219, 240—242,Վրիւ գործակից Վաձանայ
245, 406 | 256—258
Վարդաշէն 320 Վրիւ Մախապ 92
Վարդգէս դաւառ 188, 226'Վրկան 185, 200, 205, 228,
Վարձայ կամսարական 188. oY, 341, 343
Վարշակի 291
Վեճգենշապուն 189, 191,:
198, 200, 202, 204—214, Տաճատ Արծրունի 13, 185
217, 218, 221, 223, 227, Տաճատ ԳնԹունի 154
229, 230 Տաճատ եպիսկոպոս 91
Վենշապուն 136 Sայք 91, 156, 157, 2083,
Վին-ի Խոռեան 282, 286 Տաշիր 160
Վիրք 14, 8%, 88, 90, 96, Տաշրացիք 185
458 ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ
Տարբըերունիք 92 Քաֆած Սանառունի 319
Տարսոնացի 417 Քածած սարկաւագ 161, 168,
Տարօն, Տարուն 27, 73, 91: 1785, 216, 219, 220
Տեղաց անաս աո 312 Քածբերունիք 154
Sէր 415 Քասուն եպիսկոպոս Տար»
Sէր Խորձենացի 31 | բերունւոյ 9Չ
Տիզբոն 248 Քոն Աոաւհնեան 337
Տիրան Բ 6, 53 Քուշանք 185
Shրոց իշխան Բագրատու» Քրիստոս 6, 8, 34—36,
նհաց 142, 42, 43, 46, 537, 60, 66,
Sqdnւտ 147 67, 76, 91, 97, 1083, 104,
Տուարծատափ 120 — 107, 110, 111, 117—120,
Տրդատ արքայ Ց — 123, 129, 137, 138, 142,
' 145, 146, 150, 151, 163,
175, 192—195, 201, 202,
209, 218, 220, 227, 233,
259, 263, 264, 208, 274, :
275, 279, 280, 282, 287,
307, 319, 335, 346, 360,
374, 375, 389, 395, 397:
- _— 402, 405, 409, 411,
413, 422, 429, 430, 431
Փայտակարան. քաղաք 133
Փափազ, Փափակ, Փափագ,
Առաւեղեան 92, 153, 160,
185
Փապակ Պալունի 284 |
Փաոսսում 0) 235
Փարաւոն 394, 396
Փարսման Մանդակունի 185)
Փաւստոս, Փոստոս Բիւզան-
դայ 3; 9, 12 |
Փենեչէղ Աշարոնեան 415 |
|
Փղորենտ 157 Օշական 77
Վ
—— 02> < RO—-
-u +e
ԳՐՈԴ ՈԿ
ԳՐԻԳՈՐ ԱՓԱԼԵԱՆԻ
~<
՛™
¥
‘a
Ր
x.
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11