Skip to main content

Full text of "Opera omnia"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


iiiiQnt,  ^acQsUii-'  rojj^i 


i^ntj   vJOrcjj 


PATROLOGIyE 

CURSUS   COMPLETUS, 

SEU  BIBLIOTHECA  UNIYEI\^AL1S,  INTEGRA,  UNIFORMIS,  COMMODA,  QECONOMICA, 

OMNIDM  SS.  PimiDM.  DOCTORDH  SCRmOIIIQOE  ECCLESIASTICOiUIM. 

8IVB  LATINORUM,   81VB  GltSCORUM, 

QVl  AB  jEVO  APOSTOLICO  AD  TEMPORA  CONCIUl  TRIDENTINI  {ANNO  1216)  PRO  LATINIS, 
BT  CONCILII  FLORENTINI  (ANN.  1439)  PRO  GRMCIS  FLORUERUNT : 

RECUSIO    CHRONOLOGICA 

OMNIUM  QUiE  EXSTITERE  MONDMENTORUM  CATHOLICiE  TRADITIONIS  PER  QUINDECIM  PRIMA 

ECCLESIiE  S^CULA  ET  AMPLIUS, 

JUXTA  BDITIONBS  ACCURATI88IUAS,  INTBR  SB  CUMQUE  N0NNULLI8  C0DICIBU8  MANU8CRIPTIS  C0LLATA8,  PBRQUAM  DILIGBN- 

TER   CASTIGATA;    DI88ERTATI0NIBUS,   C0MMBNTARII8,    VARIISQUE    LECTIONIBUS    CONTINENTBR    ILLUSTRATA ;  0MNIBU8 

OPERIBUS  P08T  AMPLI88IMAS  BDITI0NB8  QVAt  TRIBU8  N0VI88IMI8  SiGCULIS  DBBEXTUR  ABS0LUTA8  DETBCTI8,  AUCTA  ; 

INDICIBUS  PARTICULABIBUS  ANALTTICIS,  8INGUL08SIVET0M0S  SIVB  AUCT0RB8  ALICUJUS  MOMRNTI  SUB8EQUBNTI- 

BUSjDONATA;  CAPITULIS  INTRA  IPSUM  TEXTUM  RITE  DI8P0SITI8,  NECNON  ET  TITULI8  8INGULARUM  PAGINA- 

RUM  MARGINEM  8UPERI0REM  DI8TINGUBNT1BU8  SUBaBCTAMQUE  MATERIAM  8IGNIF1CANTIBUS,  ADORNA- 

TA;    OPERIBUS    CUM     DUBIIS,    TUM    APOCRYPHIS,     ALIQUA    VtRO    AUCTORITATE    IN    ORDINB    AD 

TRADITIONBM  ECCLB8IA8TICAM  P0LLENTIBU8,  AMPLIPICATA; 

DUCENTIS  ET   AMPLIUS   LOCUPLETATA   INDICIBUS   AUCTORUM    SICUT  ET  OPBRUM,   ALPMABETICIS,    CHRONOLOOICIS,    8TATI- 

STICiS,   8YNTHETICIS,  ANALYTICIS,    ANALOGICIS,    IN  QUODQUE    RELIGIONIS  PUNCTUM,    DOGMATICUM,     MORALB,    LITUR- 

GICUM,    CANONICUM,    DISCIPLINARE,    HI8T0RICUM,    BT    CUNCTA    ALIA    8INB   ULLA   BXCEPTIONE;    SED   PR^SERTIM 

DUOBUS    INDICIBUS     IMMENSIS     ET     GENERALIBUS,    ALTBRO     8CILICET    RERUM,    QUO    CONSULTO,    QUIDQUID 

NON    SOLUM   TALIS    TALISVB   PATER,    VBRUM    BTIAM   UNUSQUISQUB    PATRUM,    NB    UNO     QUIDBM    0MIS80, 

IN      QUODLIBET     THEMA       8CRIP8ERIT,      UNO       INTUITU       C0N8PICIATUR ;      ALTERO      SCRIPTUR/£ 

SACRiE,    EX  QUO    LECTORI    COMPERIRE    SIT    OBVIUM    QUINAM    PATRES   ET   IN   QUIBUS    OPBRUM 

SUORUM     LOCIS     SINGUL08     8INGUL0RUM     UBRORUM      S.     SCRIPTURiG    VERSUS,      A    PRIMO 

GENESE08  U8QUE  AD  N0VI88IMUM  AP0CALYP8IS,   COMMENTATI   8INT: 

EDITIO   ACCURATISSIMA,    CiBTBRISQUE    OMNIBUS     PACILB    ANTBPONENDA,     81    PBRPBNDANTUR     CHARACTERUM     NITIDITA8, 

CHART^      QUALITAS,      1NTEGRITA8      TEXTU8,      PBRPBCTIO     CORRECTIONIS,      OPERUM      RBCUSORUM      TUM      VARIETA8, 

TUM   NUMERU8,   FORMA    VOLUMlNUM    PERQUAM    COMMODA    8IBIQUE   IN   TOTO  PATROLOGI>B   DECURSU    CONSTANTBR 

8IMILIS,     PRBTII     BXIGUITAS,      PRvESERTIMQUE     I8TA     COLLECTIO,     UNA,     METHOUICA     ET     CHRONOLOGICA, 

SEXCENTORUM    PRAGMBNTORUM    OPUSCULORUMQUE     HACTBNUS    HIC    ILLIC    SPARSORUM,    PRIMUM  AUTEM 

IN  N08TRA  BIBUOTUECA,   BX  OPERIBUS   ET  M88.  AD   OMNES   A^TATES,  LOCOS,   LINGUA8  FORMASQUB 

PERTINBNTIBUS,  COADUNATORUM. 

SERIES   LATINA  PRIOR. 

IN  QUA  PRODEDNT  PATRBS,  DOCTORES  SCRIPTORBSQUB  ECCLESLE  LATIN^ 

A  TERTOLIANO  AD  INNOCENTIUH  IQ : 

AGGURANTE   J.-P.    MIGNE, 

Bibliolheeae  Oeri  «Biversae, 

SIV£    GURSUUM    GOUPLETORUM    IN    SINGULOS    SGlENTIiE    EGGLESIASTIGiE    RAMOS    EDITORE.    . 


PATROLOGIjE   tomds  lxxil 

JoANNEs  PAPA  III,  S.  Martinus,  Bragarensis  episc.,  S.  Germanus,  Parisiensis  episc, 
S.  DoMNOLUS,  Cenomanensis  episc.,  S.  BADecuNDis,  Benedictus  papa  I, 

LlCINIANUS,   CaRTUAGINENSIS  EPISG  ,  F^LAGIUS  PAPA  Hj  ETAJLfl  NUMEBO  TAZ^ECIM. 

TOMUS    UNICUS. 


1 1  • 


•  *  • 


• . .  '    •  •        .  •    *  •     ,  . 


•  • 


PARISIIS, 

APUD  GARNIER  FRATRES,  EDITORES  ET  J.-P.   MIGNE  SUCGESSORES, 
IN  VIA  DICTA  AVENUIi-DU-ilAINE,   189,   OUM   CHAUSSSE-DU-MAINE,   127 

1878 


I 


•  •    • 


•  «1 
•  ( 

•  •  < 


•  " 


•  ••  ( 


•  _  • 


•  • 


•       • 
•    • 


; 


PELAGII    II, 

JOANNIS   III,    BENEDICTI    I 


SUMMORUX    PONTIFIGUM 


OPERA    OMNIA. 

INTERMISCBNTUR 

&  IfARTim,  S«  DoMNou,  S.  Vbrani,  S.  AuNARUy  S.  Leandri,  Liciniani,  Sbdati,  Marii,  Joannis 

OUOaUM    EPISGOPATU  SBDES  BRACARENSISy  CeNOMANENSIS,   GaBBLUTANA, 
AuTISSIODORBNSIS,    HiSPALBNSIS,    GaRTHAGINENSIS,    BiTERRBNSIS,    AVBNTICBNSlSy 

ARELATBNSIS  ILLUSTRATiE  SUNT, 

NECNON 

SANGTI    GERMANI 

PARISIENSIS  BPISCOPI 

S.  Radegundis,  S.  Arigii,  Floriani,  Joannis  Biglarensis, 

VnAM    MONASTICAM    PROPESSORUM 
AC    DEMUM 

Gogitosi,  Antonini  Placbntini,  Luculentii,  Anontmi 
sgripta  qu.«  eistant  universa 

AD  S.  GeRMANI  OPUSGULA  IN  APPENDICIS  VICBM  ACCBDENTIBUS   PRBTIOSISSIMIS  ANTIQUiE  LlTURGIiE 

monumbntis,  inter  qu£  locum  pringipem  obtinent  Habillonii  lidri  tres  db  liturgia  galligana. 

tomum  claudit 

STNTAGMA  LEGUM  DEGRETORUMQUB    SBLEaORUM  QUIBUS  SIVE  REGES  SIVE  IMPERATORBS,   SEXTO 
PRiESBRTIM  SiECULO,  SESE   RBBUS  EGGLCSIASTIGIS  INGBSSRRUNT  AUT  SUAM  IN  DBUM  PIETATEM  TESTATI  SUNT. 


TOMUS  UNICUS 


YBNIT  10  FRANGIS   6ALLIG1S. 


•  •  •  *       .  • 

V  4  rf  » j      •  • 

*  •  .»  -      -  -  - 


•  ••     ••        *  • 

-  -      - 

•      •-••>*••• 


4  •     • 


•  •    •  •  • 

•  .  •      • 


PAKISIIS,      .:•,.-/•;•''""      - 


-•  -     .••  -•- :  :  •  *  • 

"     .  j » 

•     w  w       • 


•  J     - 


APUD  GARNIER  FRATRES,  EDITORES  ET  J.-P.  MIGNE  SUGGESSORES. 

IN  VU  raCTA  AVESUE-DU-MAINB,  189,    OLIM  CHAUSSEE-DU-MAINE,  127. 

1878 


ELENCHUS    OPERUM 

QUiE   IN   HOC   TOIIO   LXXII    CONTINENTUR. 


7 


JOANNES  PAPA  10. 

Epistol»  et  Decreta Gol.  9 

S.  iiARTINU&,  DUBIIENSIS  EPISG. 
Opuscnla septem .  .  .' 21 

S.GERMANUS,  PARISIENSIS  EPISG. 

Epistola  ad  Branichildem 

Privilegium  monasterH  S.  Germani 81 

Expositio  brevis  aniiquseliturgix  Gallicans 83 

Appendix  ad  opera  S.   Germani,  varia  monumenta  liturgica  continens,  inter  qux 
principem  locum  obtinet  Mabillonii  opns  de  liturgia  Gallicana  .  ; 99 

S.  DOMNOLUS,  CENOMANENSIS  EPISG. 

S.  Domnoli  ViU  et  Testamentum • 629-681 

S.  RADEGUNDIS. 
S.  Radegundis  Vita  et  Testamentum 6S1-681 

BENEDICTUS  PAPA  I. 

Eplstol» Ibid. 

LICINIANUS,  GARTHAGINENSIS  EPISC. 
Epistol»  dux 637 

S.  VERANUS,  CABELLITANUS  EPISC. 
Senlentia  de  castitate  servanda 701 

PELAGIUS  PAPA  U. 

Epistolse  ct  Decreta Ibid. 

S.  AUNARIUS,  AUTISSIODORENSIS  EPISG. 

Relalio  concilii  ab  Aunario  celebrati 761 

Aunarii  et  Stephani  abbatis  epistolse  amcebxx 767 

SEDATUS,  BITERRENSIS  EPISC. 

Homilia  de  Epiphania 771 

Sermones  dno  (hlc  tantum  memorati) 773 

S.  AREGIUS. 
Vita  et  Testamentum  (hlc  tantum  memorata) Ibid. 

COGITOSUS. 
Vita  S.  Brigidse  virginis 775 

MARIUS,  AVENTIGENSIS  EPISG. 
Ghronicon 793 

LUCULENTIUS. 

Commentarii  in  aliquot  Novi  Tcstamenti  partes 803 

JOANNES,  ARELATENSIS  EPISC. 
Epist.  ad  virgines  monasterii  Sanciae  Mari» 8S9 

JOANNES,  BICLARENSIS  ABBAS. 
Chronicon 

S.  LEANDER,  HISPALENSIS  EPISC. 

Regula 

Homilia  in  laudem  Ecclesi» 893 

ANTONINUS  PLACENTINUS. 
Itinerarium 

•••:::•♦:    :•♦:.♦•.•.     •••....     FLORIANTJS  ABBAS. 
Epist(il|i*jicrp..  •-Nlcctianii  .  :.:v:.-^; 917 

•"  ANONYMUS. 

Appendijc  ^d Jilasebii  ChDQnicon  Xhip.  U^ntnm  memorata) 919 

•.  •  •-.-' :':' ...- .::      V    :  :';/: :'  SE5Jtl:SyECULI  SUPPLEMENTUM. 

Syntagma  decretoram,  'pfxcep'tio'nuYn^  nc  edictorum  prscipuoram,  quibus  sive  impe- 
ratores  sive  reges  scse  rebus  ecclesiaslicis  ingesserunt Ibid. 


863 

873 
893 

897 


Clichy.  —  Ex-(ypis  Panl  Dupgnt,  IS  \i&  dicU  Bac-d'Asniires  (l'06, 3-8). 


SSS     ' 


ANNI  DOMINI  DLX-DLXXII% 


JOANNES  PAPA  III 


(Mansi,  Collect.  ConciL) 


VITA   JOARII^IS   III, 

Ex  Libro  Pontificali, 

(NoTA.  Labbseo  esse  tribueDdum  qnidquid,  uncinis  []  conclusum,  non  cod.  Lucensi  nominatim  tribuitur.) 


Joannes  (a)  natione  Romanus  de  patre  Anastasio  ^  illustri  [Cod,  Luc,  illustrioj,  sedit  annos  duodecim 


iNOT^  SEVERINI  BINII. 


(a)  Die  27  mensis  Junii,  anno  Ciiristi  Redemptoris 
559,  qui  est  Justiniani  imperatoris  33,  in  locum 
Pelagii  subrogatus  fuit  Joannes  hujus  nominis  papa 
terlius,  postquam  sedes  apostolica  tribus  mensibus 
et  viginti  quinquc  diebus  paslore  orbata  et  viduata 
fuisset.  His  tcmporibus  Theodomirus,  post  filium 
suum  in  trausportatione  reliquiarum  sancti  Marlini 
mii*aculose  sanatum,  ab  Arianismo  ad  tidem  catho- 
licaui  est  convHrsus.  Gens  Pictomni,  in  Britannia 
insula  commorantium,  persanctumColumbanumad 
fidem  Chrisli  perducta  fuit  (Beda  de  Gestis  anglicis, 
lihro  III  mp.  4).  Belisarius anno  3  pontificatus  Joannis 
in  suspicionem  conjurationis  adductus,  a  Justiniano 
impei-atore,  omnium  scriptorum  testimonio,  in  ordi- 
nein  redactus  fuit ;  eamque  su»  impielatis  poenam 
inciirrit,  de  qua  supra  dixi  in  notis  ad  VitamSilverii, 
qiiem  iile  innocentem  injuste  relegaverat.  Post  obi- 
tuui  Childcberti  regis,  Clotarius  germanusilUus  frater 


eisilii  bellum  dictaret,  visibili  ictus  pla^a  ex  hac 
vita  excessit.  »  Quando  nimirum  annis  tnginta  octo 
et  mensibus  octo  imperium  administrasset. 

Corrupticola;  sive  Severiani,  et  Aphthardocitfls 
sive  Incorruptibiles,  gui  erant  duarum  Eutychiana- 
rum  sectarjm  diversi  sectarii,  his  temporibus  inter 
se  coniligebant.  Corrupticolie  aflirmabant  (quod  hae- 
reticum  est)  Christum  habuisse  carnem  corruptihilem 
et  passioniijus  ex  necessitate  obnoxiam,  ut  nequa- 
quam  se  ab  his  ILberum  reddere  potuerit.  Aphthar- 
docitffi  contra  docebant  Christi  carnem  (quod  non 
miniis  erroneumest)  sua  natura  incorruptibilem  et 
passionum  expertem  fuisse  ,  tamen  quando  volebat| 
eam  passioniJ)us  subjicere  potuisse.  Horumde  incor- 
ruptione  venenosam  sententiam  Justiaianus  non 
tautum  imbibit,  sed  etiam  inconsulta  sententia  epi- 
scoporum,  edicto  publico,  ut  refert  Evagrius  lib.  iv 
cap.  38,  stabilivit  et  contirmavit ;  ita  ut  exsihi  pce- 


regnum  accepit;  ejectisque  filiabus  Childebeili,  so-g  nam  incurreret  qiiisquis  contra  suam  hacde  re  opi- 


lus  totius  Francici  regni  monarchia  potitus  fuit.  Hic 
cum  Pdrisios  venisset,  ibique  repente  in  morbum 
incidisset,  ideo  quod  sanctum  Germanum  ejus  civi- 
tatis  episcopum  contempsisset,  pcr  ejusdem  sancti 
Germani  contactum  miraculosesanitatem  recuperavit 
{Fortunaiusin  Vita  sanctiGermnniaimd  Suriam, eic), 

Rex  compluribus  delictis  obnoxius,  ob  incestas 
nuptias  a  Nicetio  Trevirensi,  quem  relegaverat  sa?pe 
monitus  et  excommunicatus,  obiit.  Defuncto  illo, 
quatuor  illius  iiiii,  nempe  Charibertus,  Chilpericus, 
Gimtheramus  et  Sigebertus  regnum  vicissim  intcr  se 
partili  fuerunt,  anno  post  natum  Christum  oCo  [imo 
o61 ,  aut  l»62],  postque  obitum  Clodovei  regis  51 . 

Justinianus  imperator,  qui  se  divinis  rebus  plus 
nimio  immiscuit,  quique  pontiticium  munus  uiferen- 
dis  legibus  ecclesiasticis,  lisque  exigendis,  etiu  rele- 
gandis  episcopis,  sibi  arroganter  assubinsit,  cum 
haereticis  velamento  pacis  et  concordiai  familiarius 


nionem  sentiret.  Nulfo  metu  exsilii  aut  mortis  pro- 
hibente,  Anastasius  Antiochise  episcopus  edicto 
imperatoris  contradixit.  Justinianus  eum  sine  dubio 
gravi  poena  rele^tionis  punivisset,  nisi  ultione  di- 
vinapercussus,  m  proposito  suo  exsequendo  morte 
prseventus  fuisset.  Facti  hujus  turpissimi  illum  in 
extreuiis  pcenituisse,  atque  Eutychium,  quem  rele- 
gaverat,  ab  exsilio  revocari  mandasse,  non  citra 
probabilitatem  a  plurimis  asseritur  ex  eo,  quod  san- 
ctus  Gregorius  papa  una  cum  Patribus  synodi  vi 
aUisquc  pluribus  eum  nominet  imperatorem  picB 
memorioi,  quando  ilUus  alibi  mentionem  facit.  Utut 
sit,  non  immerito  respuit  Ecclesia  illa  Justiniani 
scripta  et  constitutiones,  quas  de  usuris,  ecclesiis, 
personisque  ecciesiasticis  arroganter  nimis  edidit. 
Suidas  tradit  illum  litterarum  imperitum  ac  plane 
analphabetum  fuisse.  Quod  si  verum  est,  aCfirmari 


debet,  quod  sicut  Triboniani  fuerunt  le^es  civiles 
quam  oportebat  agere  consuevit,  a  Theodoro  illo  p  ita  etiam  Theodori  CaBsariensis  fuerint  illa  scripta 
nequissimo  CaesaraB  Cappadociffi  archiepiscopo  Ori-  ^  atque  edicta  de  fide,  quffi  sub  nomine  Justiniani 
gcnista  et  oceulto  Eutychiano,  in  errorem  Aphthar-      vulgata  leguntur.  Justinus  ex  sorore  Justiniani  ne- 


docitarum  sive  incorruptibiUum  justo  Dei  vindicis 
permissu  inductus,  et  specioso  Incorruptibilis  no- 
mine  deccplus,  exsecrabil^im  et  delestabilem  haere- 
sim  in  ecclesiam  induxit,  eorumque,  qiiibuscum 
liherius  vivebat,  veneua  pestilentissima  imbibit.  Re- 
sistentem  suae  senten^ite  Eutychium  Constantinopo- 
litanum  episcopum  exsiUis  multavit :  cumque  «Ana- 
stanii,  iiiquit  Nicephorus  lib.  xvii  cap.  31,  sacerdo- 
tumque  ejus,  qui  eodem  cum  illo  ardore  ilagrabant, 


pos,  prout  illi  Eutychius  episcopus  ante  triennmm 
prsedixerat,  defuncto  Justiniano  successit :  insignia 
imperu  non  prius  accepit,  quam  ad  templum  pro- 
gi*essus  pias  preces  fudisset.  A  patriarclia  Joanne 
benedictus,  coronatus,  et  in  solio  coUocatus,  abso- 
lutis  acclamationibus  ad  populum  orationem  habuit, 
aute  cujus  initium  frontem  signo  crucis  obsignavit. 
De  Ude  catholica  edictum  edidit.  Quse  sane  maxima 
laude  digna  forent,  si  non  admodum  in  voluptatibus 


•  Auctoribus  quos  in  hoc  lomo  recudimus,  locum  nntc  Gregorium  Turonensem  viudicabat  ordo  chronologicus :  qnia 
TdTO  paucistantum  annis  ab  illo  distabant,  justumque  poterat  ex  ipsius  operibusincunctanter  coalescere  yolumen,  cum 
plerisque  alionim  opuscuUs  nqnnisi  per  longas  investigalionnm  vel  transcriptionum  ambages  potiri  Uceret,  sanctum 
Episcopum  prsponere  non  dubilavimus,  Ucenti»  dobio  procnl  ixmocu»  (acilem  apud  lecU^x^^^^^^o&n^^DisdcA^^^ 

Patrol,  UlUL  V 


"b 


« 


Jb 


II  S.  JOAiNNIS 

(a),  menses  undecim,  dies  viginti  sex.  Hic  ampliavit  ^ 
[Cod,  Zuc,  amavit]  et  restauravit  coemeteria  sancto- 
rum  martyrum.  Hic  constiluit  ut  oblationes^et  amu- 
lae,  vel  luminaria  in  cadem  coemeteria  per  omnes 
dominicas  dc  Latcranis  minislrarentur.  Hic  pcrfecit 
ecclesiam  sanctoinim  Philippi  et  Jacobi,  et  dedicavit 
eam. 

Eodem  tempore  Eruli  [Forsan,  Heruli  in  Tusciam] 
in  Tursiam  [Cod,  Luc,  Tassiam]  exierunt,  et  leva- 
verunt  sibi  regem  Sindual  [Cod,  Luc,  Sinduad], 
et  premebant  cunctam  Italiam.  At  egressus  Narscs 
ad  eum,  interfecit  regem  [Cod,  Luc,  interfectus  est 
rex],  et  omnem  gentcm  Erulorum  sibi  subjugavit. 
Deinde  venit  Amingus  dux  Francorum,  et  Bucel- 
linus  (6),  et  simili  modo  ipsi  premebant  Haliam.  Sed, 
auxiliante  Domino,  et  ipsi  a  Nirsetc  interfecti  sunt.  B 
£rat  ergo  tota  Italia  gaudens.  Tunc  Romani  (c),  in- 
vidia  ducti  suggesserunt  Justino  [Cod.  Luc,  Justi- 
niano]  et  Sophiae,  quia  expediret  [Forsan,  quia  magis] 
Romanos  Gothis  servirc,  quam  Grscis,  ubi  Narses 
eunuchus  imperat,  et  servitio  nos  subjicit,  et  piissi- 
mus  imperator  hcec  [Cod,  Luc,  princeps  noster  haic] 
ignorat.  Aut  libera  nos  de  manu  ejus  et  civitatem 

obscenb  volutatus,   illicita   conjugia  constitutione 
8ua  approbasset,  justumque  matrimonium  comniuni 
conjugum    consensu  dissolvi    posse,  lege  sancita 
edixisset;  denique,  si  non  pecunioe  ardenter  appe- 
lens,  etiam  ipra  sacerdotia  plebeiis  hominibus  vena- 
lia  exposuisset  (Evagrius  lib,  v,  cap,  i),  De  Justino 
refert  Cedrenus,  quod  cum  apud  rebelles  subditos 
scriptis  non  proficeret,  ad  popukim  libere  dixerit,  si 
pneceptis  suis  parere  noUent,  alium  sibi  suo  arbitrio  p 
imperatorera  aeligerent.  «  Ego  enim  (illum  dixisse  ^ 
ait)  contumacibus,  injustis  et  aliena  volentibus  ira-    ' 
perare  nolo.  »  Addit  imius  refractarii  graviore  et 
acerbiore   supplicio  effectum  fuisse,  ut  ubique  in 
summa  paceviveretur,atque'intra  trigesimam  diem 
neque  actor  ulhis  esset,  neque  reusinjunanim. 

Anno  0  pontificatus  Jonnnis,  qui  est  Christi  568, 
Alboinus  rex  Langobardorum  e  Pannonia  (quam,  ex 
Scandinavia  insula  progressus,  per  suos  occupatam 
quadraginta  duobus  annis  obtmuerat)  primus  in 
Italiam  magnis  viribns  potens  ingreditur.  Per  conju- 
gium  Clothosindse  Clotarii  iilisp,  quam,  teste  Gre- 
gorio,  in  uxorcm  duxcrat,  quatuor  reges  Franconim 
sibi  confoederavit,  ita  ut  alionim  etiam  barbdronim 
auxilia  adeptus,  Romanis  effectus  fuerit  formidabilis. 
Post  vastatam  Vcnetamprovinciam,  captasque  prope 
universas  Ligurice  civitates  (justo  enini  Deijudicio 
primum  feris  barbaris  consumendi  traduntur  schis- 
matici  Aquileiensis  provinciffi  illi,  quos  tam  multis 
litteris  Pelagius  papa  ad  Ecclcsise  unionem  invita-  D 
verat)  prseter  eas  quae  in  littore  maris  sitce  sunt, 
insidiis  Rosimundffi  uxoris  interficitur,  cum  tres 
annos  et  sex  menses  in  Italia  regnasset.  Successit 
post  Alboinum  Clephis,  tenuitque  rcgnum  Italioe 
anno  uno  et  mensibus  quinque.  Ita  Dei  permissu 
feri  barbari  Italiam  iuvadere  cceperunt,  nt  ejus  do- 
minio  orientales  iniperatores,  quibusvis  barbaris 
adversus  Komanos  trucnlentiores,  paulatira  exueret; 
sicque  tandem  lieret,  ut  excussa  Graeconim  tyran- 
nide,  et  vi»ndicata  a  Francis  cura  uibe  Italia,  eadem 
Biagna  ex  parte  Romano  pontiiici  cederet.  {Paulus 
diaconus  de  Gestis  Langobardorum  lib,  n  cap,  iO  et 
ieqq.) 

(a)Annis  tredecim  atque  diebus  quatuordecim  pon- 
tiiicatum  tenuisse  indicant  ea  tempora  quibus  hoc 
munus  apostolicum  administrare  coepit  et  desiit. 

III  Idu8  Julii  deftinctum  esse  fatetiir  Anastasius,  Si 
ergodie27  JunUpostinterregnum  trium  mensiumet 


PAP.*:  HI  it 

[Cod.  Luc,  aut  certe  et  civitatem]  Romanam,  aut 
certe  gentibus  deserviemus.  Quo  audito,  Narses 
dixit :  Si  mala  feci  Romanis;  male  inveniara.  Tunc 
egressus  Narses  dc  Roma,  venit  in  Campaniam,  ct 
scripsit  genti  Langobardoruni  ut  vcnirent,  et 
possidcrcnt  Italiara.  Ut  cognovit  Joanncs  papa,  quia 
suggestionem  suam  ad  impcmtorem  contra  Narse- 
tem  raisissent,  festinus  venit  Neapolim,  coepitque 
eum  Joannes  papa  rogare,  ut  revcrleretur  Romam. 
Tunc  Narscs  dixit  ei  :  Dic,  santissimc  papa,  quid 
mali  fcci  Romanis?  Vadam  ad  pedcs  ejus  qui  rae 
misit,  ut  cognoscat  omnis  Italia,  quoraodo  totis 
viribus  laboravi  pro  ea. 

Respondit  Joannespapa,  dicens :  Citius  cgo  vadara, 
quam  tu  de  hac  terra  egressus  fueris.  Reversus  est 
ergo  Narses  cum  Joanne  sanctissirao  papa.  Tunc 
sanctissimus  papa  retinuit  se  in  ccemeterio  sancto- 
rum  Tiburtii  ct  Valeriani,  et  habitavlt  ibi  raultum 
temporis,  ut  etiam  episcopos  ibi  consecrarct.  Nai^scs 
vero  ingressus  Romam,  post  non  [In  Cod.  Luc  non 
deest]  raultura  temporis  raortuus  est.  Cujus  corpus 
positura  estin  locello  plumbeo,  et  reductum  est  cum 
omnibus  divitiis  ejus  Constantinopolim.  Eodem  tem- 

viginti  quinque  dicrum,  pontificatum  adeplus  fuit 
anno  Christi  559  ut  supra  dixi  necessario  aftirmari 
debet  quod  qui  ad  raenscm  Juliura  anni  572  super- 
vixit,  per  annos  ti»edecira  et  dies  duodecini  sedem 
pontificiara  obtinuerit. 

(b)  Ilaec  tcste  Agatliia  lib.  iv  contigerunt  anno  29 
Justiniani  imperatoris,  anno  Domini  555,  sub  pon- 
tificatu  Vigilii,  et  Thcodobaldo  Francorura  rege. 
Errat  itaquo  Anastasius,  qui  hanc  historiam  ad  teni- 
pora  Joannis  papae  III  hic  refert  (Vide  Baronium 
anno  555  niim,  12  fH5). 

(c)  Ad  historiam  istam  Anastasii  Paulns  diaconus 
lib.  I  cap»  5  de  Gestis  Langobardorum  addit,  Narse- 
tem  Romanorum  invidiara  incurrisse,  quia  niultiim 
auri  et  argenti,  aliaruinque  rerura  divitias  acquisi- 
visset.  In  reliquis  fere  conveniunt;  nisi  quod  Paulus 
diaconus  hisloriara  hanc  paulo  prolixius  receiiseat. 
Utriusque  historiam  tanquam  fabulosam  et  plane 
comraentitiain  refellit  Baronius  anno  507,  nuin.  I  i 
et  saqq.,  ubi,  auctore  Corippo  grnmmatico  Africano, 
ostendit  Narsetem  ante  annum  507,  quo  Langobardi 
ex  Pannonia  in  Italiara  irruere  cceperunt,  Constan- 
tinopoliin  revocatura,  raagnuraque  honorcni  conse- 
cutura  fuisse.  Deinde  idera  eo  arguraento  convincit, 
quod  ipsi  scripto  proprio  fatentur  raoiiui  cadaver 
cura  honore  Constantinopolira  franslatura  esse.  Quod 
si  verum  est,  ipsi  Narsetem  ab  Italia  prodilionis  cri- 
mine  immunem  reddunt,  suamquP!  hac  de  re  enarra- 
tionera  in  raendaciorum  textrina  contexta  esse, 
propria  confessione  revelant.  Nam  si  Narscs,  quod 
referunt  illi,  Langobardos  in  Italiara  evocavit,  pro 
sceleris  magnitudine,  non  modo  tanto  honore  et 
triumphospoliandusfiierat,  sed  potius  exhumandus, 
combustisque  cineribus  plane  foras  ojiciendus  erat. 
Si  dicas  ipsura  Narseteiu  ab  imperatore  iteruin  in 
Italiam  esse  missum  cura  eodera  raunere  pi\Tfecturae ; 
repugnant  onines  scriptores,  qni  unanimi  consonsu 
fatentur.  Longinura  in  locura  Nai^etis  subrogatum 
fuisse.  Explosa  igitur  fabulosautriusque  hac  enarra- 
tione  de  proditione  Narselis,  ejusque  obitu  et  trans- 
latione,  cura  Grajcis  scriptoribus  asseranius,  ipsum 
honoriflce  Constantinopolim  esse  reversum,  siibsti- 
tutoque  illi  Longino  successore,  rairiiice  cullura, 
ibidem  usque  ad  obitum  permansisse,  et  sumptuosa 
flediticia  erexisse.  Hsec  ex  Cedreno,  Corippo,  aliisque 
9criptoribu8,  Baronius  ann.  567  et  508,  num,  3  et 
•ec[uentibu8. 


13 


EPISTOLA  AD  EPISCOPOS  GERMANLE  ET  GALLIiE. 


14 


pore  Joannes  papa  et  ipse  mortuus  est,  et  sepuUus  ^  tim  cum  nullus  ex  septuaginta  discipulis,  quorum 


in  basilica  beati  Pctri  apostoli,  iu  Idus  Julias  [In  Cod, 
Luc.  m  id.  Jul.  deest].  Hic  fecit  ordinatioues  duas 
per  mensem  Decembrium,  presbyteros  triginta  octo 
[In  Cod.  Luc,  triginta  novem]  diacones  tredecim 
episcopos  per  divci*sa  loca  numero  sexnginta  unum. 
Et  cessavit  episcopatus  menses,  dics  tres  [In  Cod, 
Luc,  menses  decem,  dies  tres  sub  die  13  mensis 
Jul.] 

EPISTOLA*  (a)  JOANNIS  PAPiE  Hl 

AD  EPISCOPOS  GERMANIiE  ET  GALLLE. 

I.  Primwn  charepiscopos  qxiosdam  temerarios  olimjam 
damnatos  arguit,  quod  nimium  sibi  sumerent  auC' 
toritatis  in  impositione  manuum. 

II.  Beinde  monstrat  Clementem  I  post  beatum  Petrum 


speciem  in  ecclesia  gerunt,  legatur  donum  Spiritus 
sancti  per  manus  impositiohem  tradidisse.  Quod  aa- 
tcm  solis  apostolis,  eorumque  successoribus  proprii 
sit  offlcii  tradcre  Spiritum  sanctum,  liber  Actuum 
apostolorum  (Act.  vm)  docet.  In  concilio  vero  C®sa- 
reensi  ita  de  chorepiscopis  babetur  scriptum  (Neocass, 
conciL,  can.  13} :  Cborepiscopi  quoque  ad  exemplum 
et  formam  septuaginta  videntur  esse :  ut  comministri 
autem,  propter  studium  quod  erga  pauperes  exhi- 
bent,  honorentur.  Si  enim  meliores  sanctioresque 
sanctis  apostolis  [vos]  esse  putatis,  facite  quse  illi 
non  fecerunt,  et  superextoUite  vos  iUis.  Si  vero 
ejusdem  ordinis  estis,  et  flequiparare  vos  vultis  illiS| 
nolite  ea  agere,  quee  illi  non  egerunt :  sed  imitamini, 


sedem  apostolicam  rexisse,  idque  tradente  sibi  ipso  B  prout  meHus  potestis,  exempla  et  vestigia  eorum.  Illi 

autem,  prsecipienteDomino,  illisque  denuntiante,  ut 
illi  et  successores  eorum  tantummodo  per  manos 
impositionem  traderent  Spiritum  sanctum,  nulli  un- 
quam  ex  septuaginta  traderc  Spiritum  sanctum  per 
manus  impositionem  permiserunt,  eis  (quorum  tj^ 
pum,  ut  prsedictum  est,  chorepiscopi,  antequam  pro- 
hibiti  esseut,  gerebant  in  ecclesia)  scientes  illicitum 
fore,  dantes  successoribus  eorum  exemplum,  ne 
unqnam  talia  prsesumerent.  Unde  in  Actibus  aposto-* 
lorum  scri])tum  est  (Act.  vii)  :  Cum  audissent  apoS' 
toliqui  erant  Eierosolymis,  quia  recepit  Samariaver* 
bum  Dei,  miserunt  ad  eos  Petrum  et  Joannem.  Qui  cum 
venissent,  oraverunt  pro  ipsis,  ut  acciperent  Spiritum 
sanctum.  Nec  dum  enim  in  quemquam  illorumvenerai. 


Pctro 
m.  Tertio  tradit  quanta  cura  aique  sollidtudo  illi 

subeunda  sit,  qui  gregem  Christi  pascat. 

Joannes  episcopus  universis  jier  Germania  et 
Galliae  provincias  constitutis,  in  Domino  salutem. 

Optaveram  siquidem,  charissimi,  pro  noslri  cha- 
ritate  collegii,  omnes  Domini  sacerdotes  in  una  de- 
volione  persistere,  nec  quemquam  prohibita  gratia 
aut  favore  sacerdotuni  sectari,  aut  a  via  recta  disce- 
dere.  £t  quanquam  credamus,  Dilectionem  vestram 
ad  omne  opus  bonum  esse  paratam  [devotam],  ut 
tamen  efficacior  fiat  congruum  nobis  visum  est,  lit- 
teris  sedis  apostolica:  (ut  antecessorum  quoque  no- 
strorum  vestigia  imitemur    vos  monere,  prsecepta 


divina  et  apostolicse  sedis  instituta  viriliter  peragere,  ^  sed  baptizati  tantum  erant  in  nomine  domini  Jesu, 


et  prohibita  non  tangere,  sed  cavere;  nec  cuiquam 
liceat  unquam  doclrinam  Patrum  deserere,  et  sacer- 
dotali  honore  gaudere. 

1.  Perlatum  est  ad  sedem  apostolicam  emersisse 
et  denuo  reviviscere  prohibitum  et  funditus  exstir- 
patum  tam  a  sancto  Daniaso,  quam  a  sancto  Leone, 
viris  apostolicis,  atque  ab  universis  synodali  aucto- 
ritate  episcopis,  reprehensibilem  atque  oppido  ino- 
litum  usum,  eo  quod  quidam  chorepiscopi  (qui  et  a 
prsdictorum  antecessorum  sanctorum  apostolicorum 
patribus  et  viris  apostolicis,  et  ab  ipsis,  sive  a  nobis 
sont  prohibiti,  sicut  eorum  hactenus  testantur  dc- 
creta)  ultra  modum  suum  progredientes  (Conc.  Pari- 


Tunc  imponebant  manus  super  illos,  et  aceipiebant 
Spiritum  sanctum.  Non  ergo  (ut  jam  dictum  est)  ali- 
quem  ex  septuaginta,  licet  pauci  essent  apostoli, 
ad  hoc  opus  perficiendum  direxerunt,  sed  Petrum  et 
Joanncm  apostolos  per  manus  impositionem  tradere 
Spiritumsanctum  miserunt :  quorum  vicem  episcopi 
in  ecclesia  gerunt,  et  non  chorepiscopi  (Nicol.  I,  in 
epist.  ad  Rudolpiaim  Bitur.  arch.),  qui  septuaginta 
discipulorum  formam  ante  prohibitionem  eorum  ge- 
rebaut.  Quod  illi  non  fecerunt,  vos  facere  nolite,  ne 
dissimiles  eis,  et  indigni  eorum  successione  et  mini* 
sterio  esse  videamini :  quia  (ut  ait  Dominus  in  Evan* 
gelio)  qui  non  est  mecum,  adversum  me  est :  et  qui 


siense  vi.  lib.  i  c.  27),  donum  sancti  Spiritus  perrv  non  coUigit  mecum,  dispergit  (Luc.  xi,  23). 
impositionem  manuum  tradant,  ct  alia,  quse,  solum         11.  Si  autem  Petrus  princeps  apostolorum  a^ju- 
pontificibus  debentur,  contra  fas  peragant :  preeser-     tores  sibi  ascivit  Linum  et  Cletum,  non  tamen  po« 

(a)  Adulterinam  omnes  docti  censent,  nec  ipse  Baronio  prseeunte  ausus  est  refragari  Binius.  Labb. 

NOTA  SEVERINI  BINII. 


•  Hanc  epistolam  ab  aliquo  impostore  subnomine 
Joannis  papce  III  post  obitum  illius  suppositam  fuisse, 
multis  argumentis  ostendi  potest.  Primo,  quod  sub 
consulatu  16  Justini  iv  Kalendas  Augusti,  anno 
7  Justini,  et  572  Christi  scripla  fuisse  reperia- 
tur,  quo  tempore  Joannes  papa  jam  in  vivis  esse  de- 
sierat.  Secundo,  quod  nota  consulari  insignita  sit. 
mia  his  temporibus  epistolse  pontiticiee  consignari 
desierani.  Tertio,  quod  in  ea  scribatur  linum  etCle- 
mmfiiiase  tantam  chorepiscopos;  quo  tamen  omnis 
pen6  antiqiiitas  seriptorum  optimorum,  ut  in  notis 


ad  Vitas  eorumdem  pontificum  diximus,  pro  veris 
pontiticibus  agnovit.  Tacco  quod  nomen  chorepi- 
scoporum,  de  quorum  munere  integra  epistola  scri- 

Sta  est,  iu  Gallia  et  Gennania  plane  abolitum  fuerit. 
oc  unum  duntaxat  sanctissimi  pontificis  scriptum* 
commentitium,  germanis  ejusdem  epistolis  deperdi- 
tis,  exstare,  vehemeuter  est  dolendum  (Vide  Baro^ 
nium  anno  572,  num.  3). 

*  Ab  inficeto  plagiaro  qui  sub  Isidori  larva  delitcscily 
mercesque  soas  imperltis  obtrudit  et  obcaBcatis  scripto- 
ribus.  IAbb. 


15 


S.  JOAN.  PAPJR  m  EPIST.  AD  EPISCOPOS  GERMANIiE  ET  GALLLE. 


16 


testatem  pontificii,  aut  ligandl,  aut  solvendi  eis  nor-  ^  difficile  fuerit  aut  propter  instaniem  necessitatem, 


mam  tradidit,  sed  successori  suo  sancto  Clementi, 
qui  sedem  apostolicam  post  eum,  et  potcstatem 
pontificalem,  tradente  sibi  beato  Petro,  tenere  pro- 
meruit.  Linus  vero  et  Cletus  ministrabant  exteriora, 
princeps  autem  aposlolorum  Petnis  verbo  et  orationi 
insistcbat :  quce  non  incongrue  ad  traditionem  Spi- 
ritus  sancti  per  manus  impositionem  pertinent.  Unde 
et  in  AcUbus  apostolorum  scriptum  habetur  {Act.  vi): 
Non  est  (xquum,  nos  relinquere  verbum  Bei,  et  mi- 
nistrare  mensis,  Quapropter  septuaginta  electi  sunt 
discipuli,  qui  exteriora  peragerent,  ipsi  vero  apos- 
toli  verbo  et  orationi  insisterent ;  inde  et  in  Evan- 


aut  propter  ituieris  longitudinem,  a  tribus  tamen 
omnimodis  in  idipsum  convcnientibus,  et  absentibus 
quoque  pari  modo  decementibus,  ct  per  scripta 
conscntientibus,  tunc  ordinatio  celebratur,  Firmitas 
autem  corum  quaj  gerentur  per  unamquamque  pro- 
vinciam,  metropolitano  tiibuatur  episcopo.  Omnia 
quoque  maxima  concilia  affirmant,  cum  non  csse 
episcopum,  qui  minus  quam  a  tribus  episcopis,  auc- 
toritate  etiam  metropolitani,  fuerit  factus  episcopus. 
Ideoque  illos  quos  chorepiscopos  vocatis,  quia  ab 
uno  (ut  audivimus)  fiunt  episcopo,  episcopos  non 
esse,  nec  aliquid  dc  pontificali  privilegio  agere  de- 


gelio  secundiun  Lucam  scriptum  est  ita :  Post  hcec  bere,  pcrspicuum  est.  Quoniam  si  nomen  non  ha- 
autem  designavit  Dominus  et  alios  septuaginta  duos,  et  "bent,  quomodo  officium  possunt  habere  [facerc]  ? 
misit  illos  binos  ante  faciem  suam  in  omnem  civi-  B  Si  ergo  episcopi  non  sunt,  ct  presbyteri  (quorum 


iatem  et  locum,  quo  erat  ipse  venturus.  Et  dicebat  illis : 
Messis  quidemmulia,  operariiautem  pauci.  Rogate  ergo 
dominum  messw,  vi  mittat  operarios  in  messem  suam. 
Ite.  Ecce  ego  mitto  vos  sicut  agnos  inter  lupos.  I(olite 
portare  sacculum,  neque  peram,  neque  calceamenta ; 
$t  neminem  per  viam  salutaveritis.  In  quamcunque 
domum  intraveritis,  primum  dicite  :  Pax  huic  domui. 
Et  si  ibi  fuerit  filius  pacis,  requiescet  super  illum  pax 
vestra;  sin  autem,  ad  vos  revertetur,  In  eadem  autem 
domo  manete,  edentes  et  bibentes  quce  apud  illos  sunt, 
Dignus  esienimoperariusmercedesua.  Nolite  transire 
de  domo  in  domum.  Et  in  quamcunque  civitatem  intra- 
veritis,  et  susceperint  vos,  manducate  quce  apponuntur 
vobis,  et  curate  infirmos  qui  in  illa  sunt,  et  dicite 
illis :  Appropinquabit  in  vos  regnum  Dei.  In  quamcun- 
que  autem  civitatem  intraveritis,  et  non  receperint  vos, 
exeuntes  in  plateas  ejus,  didte  :  Etiam  pulverem  qui 
adhcBsit  nobis  de  civitate  vestra,  extergimus  in  vos.  Ta- 
men  hoc  scitote,  quia  appropinqmbit  regnum  Dei.  Dico 
vobis,  quia  Sodomis  in  illa  die  remissius  erit  quam  illi 
cioitati  (Luc.  x).  Etin  Matthaeo  evangelista  est :  Ecce 
ego  mitto  vos  sicut  oves  in  medio  luporum.  Estote  ergo 
prtidentes  sicut  serpentes,  et  simplic^  sicut  columbce. 
Cavete  autem  ab  hominibus.  Tradent  enim  vos  in  con- 
cUiis,  et  in  synagogis  suis  flagellabunt  vos ;  et  ad  reges 
ei  prcBsides  ducemini  propter  me,  in  testimonium  illis 
et  gentibus.  Cum  autem  tradent  vos,  nolite  cogitare 
quomodo  aut  quid   loquamini.  Dabitur  enim  vobis  in 


vicem  gerunt,  quia  ad  exemplum  et  formam  septua- 
ginta  olim  flebant)  esse  despiciunt,  quid  erunt  ?  Pro- 
fecto  quod  rationc  caret,  aut  nibil  aut  pamm  pror- 
sus  est.  Si  quis  de  his  amplius,  ct  quod  ficri  non  de- 
beant,  voluerit  scire,  legat  pnedictorum  apostolico- 
mm  (Damasi  scilicet  et  Lconis)  decreta,  et  ibi  repe- 
riet.  Dequibusaliqua  cthicinserere,dignumduximus. 
in.Si  Domini desideramus esse  discipuli  (a),  ipsius 
imitemur  vestigia,  ut  de  nobis  dicatur  :  Ego  sum 
pastor  bonus,  et  agnosco  ovcs  meas,  et  voco  eas  nomi- 
natim,  et  cognoscunt  mc  mex,  et  reliqua  [Joan.  x). 
Et  ilerum,  mouente  dominicae  vocis  imperio,  quo 
bealissimus  aposlolus  Pelrus  trina  repetione  mysti- 
,  coe  sanctionis  imbuitur  (Joan.  ult.),  ut  Chrisli  oves, 
'  qui  Christum  araat,  diligenter  et  cum  magna  cura 
pascat,  quoniam  ipsius  sanctffi  sedis  (cui  per  abun- 
dantiam  divince  gratiae  praesumus)  ipsius  amore  et 
reverentia  coarctamur,  ut  tantaj  superstitionis,  quse 
nuUius  (ut  saipe  dictum  est)  fulcitur  auctoritale,  pe- 
riculiun  (quanium  possumus)  declinemus,  ne  beati 
magistri  nostri  Petri  summi  apostoli  dilectio,  qua  se 
amatorem  Dei  esse  testatus  est,  vana  inveniatur  in 
nobis  :  quoniam  omnis  negligenter  pascens  toties 
commendatum  sibi  dominicum  gregem,  convinciiur 
summum  non  amare  pastorem,  nec  cjus  vellc  se 
discipulum  ficri,  cujus  exempla  negligitimitari.  Nara 
gratia  prorsus  major  acquiritur,  si  de  coniraissis  ovi- 
bus  lucrum  offerat  domino  sollicitudo  pastoris.  Nam 


illahoraquid  loquamini.Nonenimvosestisquiloqui-r\ei  beatum  Jacob,  qui  pro  uxoribus  diu  servierat, 


mini,  sed  Spiritus  Patris  vestri  qui  loquitur  in  vobis. 
Tradet  autem  fratcr  fratrem  in  mortem,  et  pater 
filium,  et  insurgcnt  filii  in  parentes,  et  morte  eos  affi,- 
eient.  Et  eritis  odio  omnibus  propter  nomen  meum. 
Qui  autem  perseveraverit  usque  in  'finem,  hic  salvus 
erit  (Matth.  x).  Linum  namque  et  Clctum  nihil  legi- 
tur  unquam  ex  pontificali  rainisterio  egisse  potesta- 
tive  :  sed  quantura  eis  abeato  Petro  prsecipiebatur, 
tantum  solummodo  agebant.  Nam  et  in  canone  legi- 
iur  Nicseno  (Nicaeni  concilii  can.  4)  :  Episcopum 
namque  convenit  maxime  quidem  ab  omnibus  qui 
funt  in  provincia  episcopis  ordinari.  Si  autem  hoc 


dixisse  merainiraus  (Genes.  xxxi)  :  Viginti  annis  fui 
tecum  :  oves  tuae  ct  caprae  steriles  non  fuerunt :  arietes 
gregis  tui  non  comedi,  nec  captum  a  bestia  ostendi  tibi : 
ego  damnum  omne  reddebam,  et  quiquid  furto  perie- 
rat,  a  me  exigcbas.  Die  noctuque  xstu  urebar  et  gelu, 
fugiebat  somnus  ab  ocuHs  meis.  Si  igilur  sic  laborat 
et  vigilat,  qui  pascit  oves  Laban,  quahto  labore, 
quantisque  vigiliis  debet  intendere,  qui  pascit  oves 
Dei  ?  Sed  in  his  omnibus  ipsc  nos  inslruat,  qui  pro 
suis  dcdit  ovibus  aniraara,  et  adjuvet  uos,  ut  de  his 
qui  nobis  comraissi  sunt,  fmctura  multiplicem  [muU 
tiplicet],  ac  mensuram  superefQuentem  ad  seterna 


(a)  Damasi  papie  epistola  5,  imo  impostoris  Mercatoris  ineptus  cento.  Labb, 


17  S.  MARTINUS  DUMIENSIS.  NOTITIA.  i^ 

gaudia  rcportare  concedat  :  tantasque  vos  beati  4  non  eis  favere,  decertaycritis ;  et  ita  in  postmodum 
Petri  apostolorum  principis  amor  accendat,  ut  in 


ovili  ipsius,  cui  omnes  creaturae  sunt  traditae,  onmes 
laliter  eri^antes,  et  illicita  atque  proliibita  praesumen- 
tes,  sanctis  vestris  studiis  summo  redintegrare  cum 
desiderio  festinelis,  qualiter  animoe  pretioso  Christi 
sanguine  redemptffi,  eorum  non  depereant  dece- 
ptione.  Restat  etiam,  quod  per  ostium  hi  nequaquam 
subintrarunt,  quia  non  habebant  ostium  per  quod 
ingrederentur  :  quia  (ut  dictum  est)  si  ncc  epi- 
scopi  sunt,  et  plusquam  presbjteri  esse  ambiunt, 
per  quod  ostium  intrabunt !  cum  hi  tantum  duo  or- 
dines  in  ecclesia  legantur,  nec  amplius  ad  pastoralo 
officium  aliquod  patet  ostium,  per  quod  pastor  intret. 
Audite,  fratres,  non  me,  sed  ipsam  Veritatem  dicen- 
tem  [Joan,  x)  :  0"*  wow  intrat  per  ostium  in  ovile  B 
ovium,  sed  ascendit  aliunde,  ilk  fur  est  et  latro,  et 
reliqua.  Cura  etiam  egregius.pnedicator  dicat :  Fun- 
damentum  aliud  nemo  potest  ponere  pi^aeter  in  quod 
positum  est :  [I  Cor,  m)  :  prsedicta  duo  fundamenta 
inEcclesia  tantummodopositainveniantur,  quidquid 
amplius  in  his  positum  invenitur,  stare  nullatenus 
poterit.  Et  ideo  cum  omnibus  suis  fundamentis,  actio- 
nibus  atque  radicibus  ul  evcllatur,  necesse  est,  ita  ut 
anjpliusnec  pullulare,  necgcrminare  valeat.  Non  ergp 
generet,  et  non  faciat  vobis,  fratres,  toties  repetita 
locutio  fastidium  :  quia  summa  necessitas  est  saipius 
prohiberi  quod  toties  illicite  usurpatur :  et  quoniam 
verilas  s^pius  exagitata,  magis  splendescit  inlucem; 


dc  tali  re  querela  cessabit  :  quia  contumelise  studio 
flt  [appetitur] ,  quicpiid  interdictum  toties  usurpa- 
tur.  Omniahcec  decretalia,  et  cunctorum  decessorum 
noslrum  constituta,  qu»  de  ecclesiasticis  ordinibus 
et  canonum  promulgata  sunt  disciplinis,  ita  vobis  et 
omnibus  episcopis,  ac  cunctis  generaliter  sacerdoti- 
bus  custodiii  debere  mandamus,  ut  si  quis  in  illa 
commiserit,  veniam  sibi  deinceps  noverit  denegari : 
quoniam  occurreret  veritas,  si  falsitas  displiceret. 
Et  merito  nos,  qui  summa  eccIesiiB  tenere  dcbemus 
gubeniacula,  causa  respicit;  si  silentio  faveamus 
crrori  (a).  Data  xiv  Kalendas  Augusti,  Justino  [Ju- 
sliniano]  sexto  et  Narsete  viris  clarissimis  consu- 
libus  (6). 

EPiSTOLA  JOANNIS   PAPiE   III, 

AD  EDALDUM  VlKNNiE  ANTISTITEM. 

OBSERVATIO  LABB^. 

Joaunes  a  Bosco  monachus  ord.  Coelestiuoram,  editor 
Bibliothecce  Floriaceusis  cop.nobii  0.  B.,  vulgavil  per- 
brevem  Joannis  111  papsB  epistolam  ad  Edaldnm 
ViennflB  anlistitem,  quoB  sic  habet : 

Joannes  episcopus  Edaldo  Viennensi,  archie- 
piscopo. 

De  officiis  missarum,  de  quibus  in  litteris  vestris 
requisislis,  sciat  Charitas  vestra  quia  varie  apud  di- 
vcrsas  Ecclesias  fiant ;  aliter  enim  Alexandrina  Ec- 
clesia  ,  aliter  Hicrosolymilana ,  aliler  Ephcsina , 
aliler  Romana  facit  :  ciyus  morem  et  instituta 
debet  servare  Ecclesia  tua,  quse  f undamentum  sancti 


et  quod  loties  repeteirdo  admonetur,  minus  usuiim-  p  habitus  ab  illa  sumpsit.  Venerabilis  pallii  usum  per 


tur.  Super  his  enim  multa  jam  ab  antccossoribus 
nostrisdicta  sunt;  a  quibus  ipsi,  sicut  nunc  a  nobis, 
ita  olim  ab  ipsis  damnati  et  prohibiti  sunt.  Ideo  sa?pius 
repptentes,  omnes  monemus,  ut  vitentur  hujusmodi, 
el  a  talibus  se  abstineant,  qui  noluerint  una  cum  eis 
a  sacerdotali  ministerio,ut  rebelles,  fieri  alieni.Quod 
demum  probare  potcrimus,  si  tales  exstirpare,  et 

!''/;nactenusex  laciniis  Isidori  sub  persona  Damasi 
delitescentis.  Labb. 


sanctum  presbyterum  vestrum  Felicem  tibi  destina- 
vimus  nolentes  teprivariantiquo  beati  Petri  munere : 
simul  mitlentes  de  capillis  sancti  Pauli,  ut  esset 
Ecclesioe  vestrae  illus  intercessione  solatium,  per 
cujus  discipulum  suscepit  primum  religionis  hono- 
rem.  Et  alia  manu  :  Benedictio  apostolorum  vos 
ab  imbre  malignorum  defendat. 

(b)  Falsa  consulum  nota.  Ladb. 


ANiNO   DOMINI   DLXXII. 


S.  MARTINUS  DUMIENSIS 

EPISCOPUS  BRACARENSIS. 

(Galland.  nibliolh.  tom.  XII.) 

NOTITIA  DE  SANCTO  MARTINO 

EPISCOPO   BRACARENSI. 


I.  fnler  eos  viros  eniditos  qui  sancli  Martini  Bra-  j) 
carensis  epLscopi  gesta  litteris  tradidere,  cl.  Mabil- 
lunius  emmere  nobis  videtur ;  ex  quo  proinde  caiteris 
sumoiatim  pro  instituti  nustri  rationc  nonnulla  hic 
descfibenda  censuimus.  Et  primum  quidem  iu- 
quit(a) : «  MartinumaIiiPannoniumaPatria,a1iiGalIi- 

;a)  Slabill.  Act  SS.  Ord.  Den.  ssc.  L  241. 


ciensem  a  provincia  Hispanica  inqua  degil,  Dumien- 
sem  et  Bracarensem  alii  a  sedibus  quibus  episcopus 
prsefuit,  cognominarunt.  »  Ex  his  pon*o  viri  docti 
verbis  nobis  succurrit,  quod  in  Baronio  nostro  Ta- 
may us  notavit  (6) ;  ipsum  nempe  res  Hispanicas  obi- 
ter  tractantem,  de  unico  Martino  tres  contlass^^ 

(b)  Tamay .  Marlyr.  B\&p.  lom.  \\,  ^^^^.  ^^* 


i« 


S.  MARTINI  DUMIENSIS 


20 


Galliciensem  scilieet,  BracarensemetDumiensem  (a).  i  struxisse.  )>  Hi^usmodi  autem  monasterium  ex  con- 


Verum  si  censor  iste  Hispanus  ea  novisset  qxm  ma- 
gnus  Annalium  ecclesiasticorum  pai*ens  de  suis  illis 
notationibus  in  Tabulas  ecclesiasticas  praemonitum 
lectorem  Yoluit,  fortasse  paulo  mitius  cum  viro 
maximo  egisset.  Sic  igitur  ille  (b)  :  k  Quod  autcni  in 
nostris  notis  ad  Romanum  Marijrologium  negatum 
est,  Lucium  esse  passum  sub  Volusiano,  ei  Annali- 
bus  errorem  corrige  :  sicque  sempcr,  cum  videris  dis- 
crepare  ab  iisdem  notis  Annalcs,  eas  cx  liis  emenda. 
Nunquam  hactenus  concessum  doleo,  ut  easdom 
singulas  recognoscerem.  »  Hac  igitur  gcucrali  rcgula 
adhibita,  quam  ipsemet  Notationum  auctor  pi  a^scri- 
psit,  se  ipsum  jam  dudum  cmcndasse,  neque  Tamayo 
naiSevKc^  opus  habuisse  intclligimus.  Agnovit  enim 


cilii  Lucencis  i  decreto  in  sedem  episcopalem  erecium 
comperimus  (i)  eique  familia  regia,  sive  ut  in  aliis 
exemplaribus,  familia  servorum  sex  attributa.  Quie 
tamen  posterior  lectio  sic  reforraanda  videiur  cum 
Harduino,  ut  legatur  Familia  Suevorum  pro  servorum 
vulgata.  Testatur  siquidem  Isidorus  (j),  Martinum 
cum  in  Gallaiciam  pervenisset,  «  conversis  ab  Ariana 
impietate  ad  fidcm  catholicam  Sucvorum  populis  » 
cum  Theodemiro  coiiim  rege,  «  regulani  fidei  et 
sanclce  religionis  constituisso,  ccclcsias  confirmasse, 
monastcria  condidissc,  etc.  »  Quapropter  Dumiensis 
coeuobii  ab  eo  construcli  primus  abbas  et  cpiscopus 
efFcctus,  sibi  assignataj  Familice  regice  sive  Familiie 
Suevorum  regimen  sumpsisse  dicendus  videtur.  Ve- 


fuisse  unum  eumdemque  Martinum  Dumiensem  et  B  rum  alio  sensu  synodi  Lucensis  verba,  Familia  servo- 


firacaronsem,  ut  ex  Annalibus  compertum  habemus 
(c);  qui  nimirum  primum  fuerit  monastcrii  Dumien- 
sis  episcopus,  deinde  tanquam  metropolitanus  con- 
cilio  Bracarensi  n  praesederit.  Quod  si  alicubi  etiam 
Galliciensem  episcopum  post  Gregorium  Tiu*onensem 
{d)  appellat,  existimandus  proptcrea  eum  sic  nomi- 
nasse,  quod  Bracara  qua  in  urbe  scdcbat,  GallxcioB 
metropolis  ordine  cciisebatur. 

II.  Verum  his  missis,  ut  ad  ea  propius  accedamus 
qu(B  sunt  reliqua  de  prajsule  nostro  enarranda,  e 
Pannonia  digressus  ille,  in  Orientem  tum  religionis 
lum  litterarum  discendarum  gralia  profectus  est; 
unde  postea  redux  in  GalliEciam  pervenit,  ut  cx  Grc- 


rum  sex,  inlerpretatur  Garsias  Loaysa  (A),  sic  in- 
quiens  :  «  Atlribuitur  ei  tantum  Familia  regiaj  hoc 
est,  regimen  sanctorum  monacliorum ;  nani  ipsi  suut 
ex  regia  familia;  et  alibi  dicitur  Familia  scrvorum, 
qui  Christo  rcgi  suramo  dicati,  studium  onme  in 
cultu  religionis  et  pictatis  collocant.  »  Cur  porro 
non  edisseruit  interpres  uuraerum  illuni  sex  m 
synodi  contcxtu  additura  vcrbis  iis,  Familia  strvo- 
rum  ?  Existiraarira  equidera  pro  sex  (VI)  rcscriben- 
dura  vndecim'[XI)  ut  intelligatur  Christi :  qua  quidem 
restitutione  adraissa,  proba  videri  queat  Garsice  sen- 
tentia,  ut  svoiodi  locus  accipiatur  de  Familia  servorum 
Christi. 


gorio  Turonensi  (e)  et  Isidorio  Hispalensi  (/)  erudi-  p      III.  Utcunque  autem  res  se  habeat,  Martiuus  epi 


mur;  quomm  prior  diseriius  l^aec  habct :  «  Mailiuus 
Galliciensis  episcopus  Pannoniai  ortus  fuil,  et  exinde 
ad  visitanda  loca  sancta  in  Orientcm  properans,  in 
tantum  sc  litteris  imbuit,  ut  nulli  secundum  suis  lcra- 
poribus  habcrelur.  Exinde  Galliciam  venit,  ubi  cum 
beati  Martini  reliquiai  poi*tarentur,  episcopus  ordi- 
natur.))Posieriorvero  : «  Martinus,  inquit,  Duniiensis 
monasterii  sanctissimus  pontifex,  ex  Orientis  partibus 
navigans,  in  Gallseciam  venit.  )>  Porro  ut  sancti  an- 
tistilis  Hjspalensis  verba,  quibus  tum  hic,  tura  in 
Chronico  Suevorum  sub  fmcm  (g),  Martinura  Du- 
miensis  monasterii  ponlificem  et  episcopum  vocat, 
rite  percipiantur,  animadvertendum  pra?sulem  no- 
strum  de  quo  loquimur,  aediricasse  in  Dumio,  nobOi 


scopali  characterc  iusignitus,  autequara  sedera  Dra- 
carenseni  obtinuisset,  concilio  Bracarensi  i  subscrip- 
serat  (/),  quod  male  in  editis  ordine  u  inscribilur ; 
adeoque,  ut  recte  arguit  Mabillonius  (m)  «  si  acla  sy- 
nodi  Lucensis  i  conferantur  cura  synodo  Dracarcnsi  i 
anno  3  regis  Theodemiri  sive  Christi  o63  habila,  cui 
Martinus  jam  episcopus  Duraiensis  subscripsit ;  fa- 
cile  intelligemus  couciliura  Bracaronse  i  i)Ostcrius 
esse  Lucensi  ilidera  i,  in  quo  Martino  abbati  Dumiensi 
episcopalis  dignitas  et  ditio  concessa  est.  »  Deinceps 
vero  metropolitoj  Bracarensi  Lucrctio  deccdenti  suf- 
fectus  perhibetur  antistes  noster  Dumicnsis  :  qno  au- 
lcm  anno,  haud  satis  liquet.  Ilanc  certe  novara  di- 
gnitatem  dudum  consecutus    fuisse    existiraandus 


Tarraconensis  Hispanioi  oppido,  vix  uno  milliari  a  J)  anno  572,  quo  pra^fuit  concilio  Bracareusi  ii  quod  pcr- 


Bracara  distante,  illustre  coenobium  instituti  Bene- 
dictini,  ut  concilium  Tolelanum  x,  anno  6^56  celebra- 
lura,  perhibet  hisce  verbis  (h) :  «  Delatum  est  ad  nos 
in  conventu  sancti  concilii....  testamentura  gloriosce 
memoriae  sancti  Martini  eccIesioB  Bracarensis  epi- 
scopi,  qui  et  Dumiense  monasterium  visus  est  con- 

(a)  Baron.  Notat.  in  Mariyr.  Rom.  ad  diem  xi 
Kal.  Jul. 
(6)  Id.,  ad  ann.  257,  §  3. 


(c)  Id.,  ad  ann.  560,  5  i2  et  572,  §  iO. 

(d)  Grej.  Tur.  Hist.  Franc.  lib. 

(e)  Id.,  ibid. 


v  cap.  38. 


(f)  Isid.  Hisp.  lib.  de  Vir.  illustr.  cap.  35  edit. 
Breul.:  al.,  22. 

(g)  Id  Chron.  Suev.  pag.  404  edit.  Paris.  1601. 


peram  in  editione  Labbeana  dicitur  ni  {n).  Denique 
post  plurima  virtutum  iusiguia  quibus  Dei  Ecclesiain 
illustravit  in  coelos  migravit.  Ejus  obitura  Gregorius 
Turoncnsis  anno  5  Childeberti  II  consignat  (o);  adoo- 
que  supremum  diem  clauserit  beatissimus  pra^sul 
anno  580,  in  quein  juxta  corarauniorera  sententiam 

(h)  Concil.  tora.  VII,  pag.  482,  c,  cditionis  priinaj 
Ven.  Labb. 
(t)  Concil.  tom.,VII,  pag.  557,  a. 
(j)  Isid.,  loc.  cit. 
(k)  Concil.  tom.  VI,  pag  570,  e. 
(/)  Ibid.,  pag.  523,  c. 
(m)Mabill.,  pag.  246,  §11. 
(n)  Greg.  Tur.  lib.  v  capp.  34  et  38. 
(o)  Concil.  t.  VI,  p.  575  et  581,  d. 


21 


OPUSCLLLM  PHIMLM.  FORMUU  HONESTiE  VITJ;. 


U 


inciditannus5Childebertijunioris.SicMabillonius(a).  ^operaGilberti  Cognati  anno  i562,  Basilett,  tnm  i^ 


X}ua  de  re  videsis  Pagium  (6)  et  Dollandianos  (c). 
Ejus  dies  festus  celebratur  die  20  Martii.  Exstat  apud 
Fortunatum  (d)  luculentum  carmen  cui  prsemittitur 
epistola  eidem  Martino  inscripta,  ubi  prasclare  ejus 
gesta  miris  laudibus  exornantur.  De  eo  itf^m  refert 
alia  nonnnlla,  prceter  superius  allata,  Gregorius  Tu- 
ronensis  (e). 

IV.  Plura  exstant  ipsius  ingenii  monumenta  :  «  In 
his,  inquit  Mariana  (f),  quoniam  crebris  sententiis  et 
stjli  acumine  ad  Senecse  simiiitudinem  proxime  ao- 
cedit,  duo  libri  De  moribus,  et  De  differentia  quatuor 
mrtutum  cardinalium,  ejus  philosophi  nomine  inter 
reliqua  ejus  opera  circumfemntur.  »  Septem  itaque 
beati  hujus  praesulis  typis  excudenda  tradidimus  opu- 


heroicis  et  ecclesiasticis  Qusestionibus  Boethii  Epo* 
nisDuaci,  anno  1581. 

Opusculum  istud  cxcipit  alterum  De  moribus,  cura 
Leodegarii  a  Quercu  anno  1556,  Parisiis,  in  lucem' 
emissum.  Utrumque  pon*o  excusum  exstat  in  biblio* 
theca  PP.  Lugdunensi  (l),  ut  alias  editiones  omitta- 
mus.  Quae  vero  sequuntur  reliqua  quinque,  Pro  r«- 
pellenda  jactantia,  De  superbia,  Exhortatio  /lumi/tto- 
tis,  De  ira  et  De  Pascha,  ex  codicibus  manu  exaratis 
descripsit  ediditque  Joannes  Tamayus  Salazar  in  suo 
Martyrologio  Hispano  (m),  unde  illa  desumpsimus. 
subjectis  nonnullis  conjecturis,  quibiis  melior  lectio 
fortasse  alicubi  reddatur.  Denique  septem  hisce  opu- 
sculis  subdidimus  ejusdem  sancti  Martini  carmina 


scula,  quse  in  antea  editis  dinilsa  habebantur.  Eo-  B  tria,  quse  Sirmondo  acccpta  referimus  (n),  quorum 

prius  Gregorio  Turonensi  memoratur  his  verbis  (o) : 
((  Versiculos,  inquit,  qui  super  ostium  sunt  a  parie 
meridiana  in  basillca  sancti  Martini,  ipse  (Martinut 
Galliciensis  episcopus)  composuit.  »  Qui  quidem  Gre- 
gorii  locus  cl.  editpri  haud  succurrit.  Porro  non  est 
cur  hic  disseramus  neque  de  Sententiis  patrum  JEgy" 
ptiorum  ab  auctore  nostro  ex  Grseco  Latine  redditis, 
quas  in  Vitis  Patrum  edidit  Rosweydus;  neque  de 
CoUectione  canonum  orientalium  ex  Grcecis  synodii, 
quorum  item  Latinam  versionem  idem  elucubravii , 
de  qua  vero  Collectione  plura  videas  apud  Fahri* 
cium  {p). 


rum  primum  inscribitur  Formula  honestx  vitne,  prout 
illud  ex  auctoris  sententia  laudant  Trithemius  ig)  et 
Sigebertus  (h),  Idem  tamen  se  legisse  testatur  sanctus 
Isidorus  sub  titulo  De  differentiis  quatuor  virtutum  (i); 
cui  proxime  accedit  anonymus  Mcllicensis  (/). 
flujusmodi  libellum  dicavit  auctor  Ifironi  regi  GaUi- 
cix :  quam  nuncupatoriam  epistolam  vclut  adhuc  ine- 
dilam  Dacherius  in  suo  Spicilegio  evulgavit  (k) ;  cum 
jam  pridem  eam  edidisset  Pictavis  anno  1544  Elias 
Vinetus,  et  quidem  alicubi  emandationem,  ut  ex  col- 
htione  ab  editore  Dacheriano  instituta  constat.  Pro- 
^  diit  Tero  libellus  idem  absque  praefatione  tum  inter 

[a)  Mabill.  loc.  cit,  pag.  247,  num.  15. 

[b)  Pagi.  adann.o83,  §8.  C 

[c)  Boiland.  Act.  sanct.  tom.  III.  Mart.,  pag.  86, 
§  1,  nom2. 

[d)  Fortun.  lib.   v,   carm.   1,   Bibl.  PP.  Ludg. 
tom.  X,  pag.  552  sea. 

[e)  Greg.  Turon.  lib.  i  de  Mirac.  sancti  Martin. 
cap.  11. 

[f)  Marian.  de  Reb.  Hispan.  lib.  v.  cap.  9,  tom.  I, 
p.  177,  edit.  Hag.  Com.  1733. 

[g)  Trithcm.  de  Scciptor.  eccl.  cap.  221. 


ih)  Sigebert.  de  Scriptor.  eccl.  cap.  19. 
(i)  Isid.  Hisp.  de  Vir.  illustr.  cap.  35 ;  al.,  32. 
m  Anon.  Mellic.  de  Script.  eccl.  cap.  68. 
(k)  Dacher.  Spicil.  tom.  III,  p.  312  nov.  edit. 
ll)  Bibl.  PP.  Lugd.  tom.  X,  pagg.  382  seqq. 
(m)  Tamay.  MartjTol.  Hisp.  tom.  II,  pagg.  317- 
328. 

'n\  Sirmond.  opp.  tom.  II,  p.  907  seq.  edit.  Paris. 
\o)  Greg.  Turon.  Hist.  Franc.  lib.  v  cap.  38. 
i)  Fabric.  Bibl.  Gr.  tom.  XI,  p.  65  seq. 


SANCTI  MARTINI  DUMIENSIS 

EPISCOPI  BRACARENSIS 

OPIJSCULA  SBPTEM 


OPVSCULVM  PRIMVM. 

FORMULA   HONEST2:   VITiB. 


AD  MIRONEM  REGEM  GALLICIiE  •. 

Gloriosissimo  ac  tranquillissimo,  et  insigni  catbo-  j)  milis  episcopus.  Non  ignoro,  clementissime  rex,  fla- 
licse  fidei  prsedito  pietate,  Mironi  regi  Marlinus  hu-      grantissimam  animi  tui  sitim  sapientise  insatiabiliter 

*  Hanc  praefktionem  desumpsimus  ex  Dacherii  Spicilegio,  tom.  III,  pag.  312.  Eam  laudat  Trithemius 
lib.  de  Scnptor.  eccl.  cap.  221. 


M 


S.  MARTIM  DUMIENSIS 


24 


poculis  inhiare,  eaqne  te  ardenter  quibus  moralis*  ^  videtur,  non  continuo  falsum  est.  Crebro  siquidem 


scientisB  rivuli  manant,  flucnta  requircre.  Et  ob  hoc 
humilitatcm  meam  tiiis  sccpius  littcris  admones,  ut 
Dignationi  tuic  crebro  aliquid  pcr  epistolam  scribcns 
aut  consolatiouis  aut  cxhortationis  alicujus,  et  qua- 
liacunquc  sint  dicta  olfei^am  ^.  Sed  qiuunvis  hoc  a  me 
exigat  laudabile  tuoB  pietatis  studium,  scito  tamen 
tenuitatis  meoe  insolentcm  contiuuo  a  cautis  impingi 
propterviam,  si  regalis  rcverentiai  gravitatcra  aut 
assiduis  aut  vilibus,  ut  Ubct,  dictis  adjungam.  Et 
ideo  ne  aut  ego  hcentia  pia)  invitationis  abutcrcr  lo- 
quendo,  aut  vestro  magis  desidcrio  obsislcrcm  reti- 
eendo,  libellum  hunc  nulla  sophismatum  ostentatione 
poUtum,  sed  planitie  pursc  simpUcitaUs  exccrplum, 
capacibus  fldentcr  auribus  obtuU  rccitandum.  Qucm 


faciem  mendacii  veritas  retinet.  Crebro  mendacium 
specie  veritaUs  occuUtur.  Nam  sicutaUquaudo  tristem 
frontcm  amicus,  et  blandam  adulator  ostendit ;  sic 
verisimiUtudine  coloratur  veritas  et  ut  faUat  vel  su- 
brei>at,  coloralur.  Si  pnuiCiis  esse  cupis,  in  futu- 
lum,  prospectum  intcmde ;  et  qu»  possunt  contin- 
gere,  animo  tuo  cuncta  propone.  Nihil  tibi  subitum 
sit,  scd  per  otium  ante  conspicics.  Nam  qui  prudens 
est,  non  dicit :  Non  putavi  quidom  hoc  fieri ;  quia 
non  dubitat,  sed  oxspectat;  nec  suspicatur,  sed 
cavct.  Cujuscunque  facti  causam  reqiure :  cum  initia 
invencns,  exitus  cogilabis.  Scito  te  in  quibusdam 
debere  pei*severare,  quia  coepisti :  quaidam  vero  nec 
incipore  in  quibus  pcrsevcrare  sit  noxium.  Prudens 


nonvestraspeciaUter  insUtuo  potestaU  cui  naturaUs  B  faUere  non  vuU,  falU  non  potest.  Boni  est  viri,  etiam 


flapienti(B  sagacitas  prssto  est,  scd  generaUter  his 
conscripsi,  quos  ministerUs  tuis  astautes  hoec  con- 
▼enitlegere,  inteUigere  et  tenere.  Titulus  autem  U- 
beUi  est :  Formula  vitte  honestcB ;  qucm  idcirco  taU 
▼olui  vocabulo  supcrscribi,  quia  non  iUa  ardua  et 
perfecta,  quoe  a  paucis  et  peregregiis  DeicoUs  pa- 
trantur,  instiluit;  sed  ea  magis  commonet,  quae  et 
sine  divinarum  Scripturarum  praeceptis,  naturaU 
tantum  humanae  intcnigentiae  lege  etiam  a  laicis 
recte  honesteque  vivanUbus  valcant  adimpleri. 

Quatuor  virlutum  species  muUoruni  sapientium 
sententiis  dciinita;  sunt,  quibus  aninius  humanus 
componi  ad  honestatcm  vitoe  possil.  Ilarum  prima 


in  morte  neminem  fullere.  Opiniones  tu»  judicia 
siut.  Cogitatioucs  vagas  ot  inutilcs,  et  velut  somnio 
siniiles  non  recii»ies ;  quibus  si  animus  tuus  se  ob- 
lectaverit,  cinn  omnia  disposueris,  trislis  reuiaue- 
bis  :  sed  cogitatio  tua  stabilis,  et  certa  sit ;  sive  de- 
liberet,  sive  qua^rat,  sive  conlemplotur,  non  recc- 
dat  a  vcro.  Sermo  quoque  tuus  non  sit  inanis,  scd 
aut  suadeat,  aut  nioneat,  aut  consoletur,  aut  prroci- 
piat.  Lauda  parcc,  vitupera  parcius.  Nam  simiUter 
repreheusibilis  est  nimia  laudatio,  ut  immoderata 
vituperatio.  lUa  siquidem  adulatione,  ista  maUgni- 
tate  suspecta  est.  Testinioniura  veritali,  non  amici- 
tia;  reddes.   Cum  considcratione  promittc  plenius 


est  prudentia;  secunda  magnanimitas;  tcrtia,  conti-  p  qwai  promiseris  prjcsta.  Si  pnidens  est  aninius  tuus, 
nentia;  quarta,  justitia.  Singula;  tibi  in  ofllcusquaj      tribus  temporibus  dispeusctur.   Pra^sentia  ordina, 


subsunt,  annexse  sunt,  ac  bene  mt»ratum  virum  cfli- 
ciunt. 

CAPLT  PRIMUM. 

De  prudentia. 

Quisquis  pnidentiam  sequi  desideras,  tunc  per 
rationem  rccte  vives,  si  omnia  prius  existiracs  et 
perpenses,  et  diguitatem  rebus  non  cx  opiniunc  nuil- 
tonim,  sed  ex  earum  natura  consliluas.  Nam  scire 
debes  qnia  sunt  qua;  vidcantur  esse  bona  et  non 
sunt,  et  sunt  qua;  videantur  non  bona  esse  et  sunt. 
Quoecunque  autem  ex  rcbus  transitoriis  possides, 
non  mircris,  nec  magnum  existimes  quod  caducum 
est;  nec  apud  tc  qua;  habcs  tanquam  aliena  servabis, 
sed  pro  te  tanquam  tua  dispenses  et  utari?.  Si  pni   j)  proximis  rcmota,  cx  parlibus  tota.  N(m  te  moveat 


futura  pra^vide,  praiterita  rocordare.  Nam  qui  nil  de 
pra»lerito  cogitat,  pordit  vitam,  qui  nil  de  futuro 
pra^meditatur,  in  omnia  incautus  incidit.  Proponas 
in  animo  tuo  futura  mala  et  bona  ut  illa  sustinere 
possis  ot  ista  moderari.  Non  senipor  in  actu  sis,  sed 
interduni  animo  tuo  rcquiom  dato  :  ot  rcquies  ipsa 
plona  sit  sapicntia^  studiis,  et  cugiialionihus  bunis  : 
nam  prudens  nunquam  otio  niarcet.  Ilabet  autem 
aliqnando  roniissum  animum  nunquara  suhitnni. 
Accelorat  tarda,  porploxa  expedit,  dura  mulUt,  exfc- 
quat  ardua.  Scit  onim  quid  qua  via  aggredi  dobcat  : 
et  distincte  cuncta  videt.  Consilium  peritonim,  ox 
apcrtis   obscura  wstimat  ox  parvuUs  magna  ,    ex 


dentiam  amplecteris,  ubique  idem  oris;^  prout  re- 
rum  ac  tcmporum  variclas  exigit,  ita  to  accommodcs 
tempori  ;  ncc  te  in  aliquibus  mutes,  sed  potius 
aptes  :  sicut  manus  qus  eadem  est,  el  cum  ui  pal- 
mam  extenditur,  et  cum  in  pugnum  astringitur.  Pru- 
dentis  proprium  est  examinarc  consilia,  et  non  cito 
facili  creduUtate  ad  falsa  prolabi.  De  dubiis  non  de- 
tlnias,  sed  suspensam  teneas  sententiam.  NihU  inex- 
pertum  affirmes  quia  non  onme  verisimile  statim 
verum  est;  sicut  et  sflcpius  quod  primum  incredibilo 


dicentis  auctoritas,  noc  quis,  sed  quid  dicat,  inlen- 
dito.  Nec  quam  multis,  sed  qualibus  placcat,  cogita. 
Id  quaere  quod  invonirc  possis.  Id  disce,  quod  poles 
scire.  Id  opta,  quod  optari  coram  bonis  potest.  Nec 
altiori  te  rei  imponas,  in  qua  tibi  stantitreracndura, 
ascendenti  cadendum  sit.  Consilia  tibi  salutifera  ad- 
voca.Cum  tibi  alluditvitoe  prosperitas,  tunc  te  velut 
in  lubrico  retinebis  ac  sistes,  nec  tibi  dabis  irai)etu<^ 
liberos,  sed  circimispicies  quo  eundum  sit,  vel 
quousque. 


•  Sic  ex  editione  Vineli  Pictavis  vulgata  anno 
4544  Baluzius ;  antea  mendose  legebatur  mortalis.  — 
Editor  Bacherianus,  qui  ex  eadem  editione,  mox  iuis 


addidit  ante  iUa  scepius  litttris, 
^  Sic  idem  rescnbit,  ubi  antea  erat  afferam  dictu. 


J5  OPUSCULUM  PRIMUM.  FORMULA  HONEST2E  mJE,  ti 

CAPUT  n.  A  riliter    efFusus,  si    muliebriter    fractus.  Odibilem 

De  tnGgnanimitate.  quoque  hominem  facit  risus,  aut  snperbus,  aut  cla- 

rus  [Awelatus?]  aut  maligmis  et  furtivus,  aut  alienis 
malis  evocatus.  Si  crgo  ipsos  jocos  exigis,  hoc  quo- 
que  dignitale  sapicnti«  gere,  ut  te  nec  gravent  tan- 
quam  asperum,  nec  contemnant  tanquam  vilem. 
Non  erit  tibi  scurrilitas,  sed  grata  urbauitas.  Sales 
tui  sint  sine  dente,  joci  sine  vilitate,  risus  sine  ca- 
chinno,  vox  sine  clamore,  incessus  sine  tumultu  : 
quies  tibi,  non  desidia  erit;  et  cum  ab  aliis  luditur, 
tu  sancti  aliquid  honestique  tractabis.  Si  continens 
es,  adulationes  evita  :  sitque  tibi  tam  triste  laudari 
a  lurpibus,  quam  si  lauderis  ob  turpia.  Lff.tior  esto, 
quoties  displices  malis,  et  malorum  de  te  existima- 

^.  .  ......  tiones  malas,  veram  tui  laudationem  ascribe.  Diffl- 

dere.  Non  geres,   conflictum  nisi  mdixeris;   nam  o     n-  x-       i-  x  1  i-  j  1 

.,,..,.,,        ,        .  „  .  '.         B  cilhmum  contmentioe  opus  est,  assentationes  adula- 

fraudes  et  doli  imbecillum  decent.  Eris  magnanimus, 


Magnanimitas  vero,  qua;  et  fortitudo  dicitur,  si 
insit  animo  tuo,  cum  magna  fiducia  vivcs  liber,  in- 
trepidus,  alacer.  Magni  animi  hominis  bonum  est 
non  vacillare,  constare  sibi,  et  iinem  vitae  intrepidus 
exspectare.  Nil  aUud  magnum  in  rebus  humanis,  nisi 
animus  magna  despiciens.  Si  magnanimus  fueris, 
nunqnam  judicabis  tibi  contumeliam  fien.  De  inimico 
dices :  Non  nocuit  mihi,  scd  animum  nocendi  habuit; 
et  cum  illum  in  potestate  tua  videris,  vuadictam  pu- 
tabis,  vindicare  potuisse.  Scito  enim  honestum  et 
magnum  genus  vindictae  esse  ignoscere.  Neminem 
sosurro  appctas,  neminem  suffodias,  palam  aggre- 


si  pericula  nec  appetis,  ut  temerarius,  ncc  formides, 
ut  timidus ;  nam  nil  timidum  facit  animum,  nisi 
reprehensibiHs  vitae  conscientia.  Mensura  ergo  ma- 
gnanimitatis  est,  ncc  timidum  esse  hominem,  nec 
audacem. 

CAPUT  III. 

De  continentia, 

Continentiam  vero  si  diligis,  circumcide  superflua 
et  in  aix;tum  desideria  tua  constringe.  Considera 
tecum,  quantum  natura  poscat,  et  non  quantum 
cupiditas  expetat.  Si  continens  fueris,  eo  usque 
pervenifcs,  ut  te  ipso  contentus  sis.  Nam  qui  sibi 
ipsi  satis  est,  cum  divitiis  natus  est.  Impone  concu- 


.0 


tione  repellere,  quarum  scrmones  animum  voluptate 
resolvimt.  Nullius  per  assentationem  amicitiam 
merearis,  nec  ad  tuam  promerendam  per  hanc  adi- 
tum  pandas.  Non  eris  audax,  nec  arrogans  :  sub- 
mittes  te,  non  projicies;  gravitate  servata,  admone- 
beris  libenter,  et  reprehenderis  patienter.  Si  merito 
objurgabit  aliquis,  scito  quia  profuit;  si  immerito, 
scito  quia  prodesse  voluit.  Non  acerba,  sed  blanda 
timebis  verba.  Esto  vitiorum  fugax  ipse;  aliorum 
vero  neque  curiosus  scrutator,  neque  acerbus  repre- 
hensor,  sed  siue  exprobratione  correptor,  ita  ut 
admonitionem  hilaritate  priEvenias,  et  errori  facile 
veniam  dato.  Nec  extollas  quemquam,  neque  deji- 
cias.   Dicentium  esto   tacitus  auditor,   audientium 


pisccntiae  tuoe  frenum  et  modiim,  omniaque  blandi-  ^  promptus  receptor.  Requirenti  facile  responde,  con- 


menta  quas  occultam  voluptatem  trahuat,  rejice. 
EJe  citra  cruditatem,  bibe  citra  ebrietatem.  Observa 
ne  in  convivio  aut  in'qualibet  vita;  communitate, 
quos  non  imitaberis,  damuare  videaris.  Nec  pr(B- 
scntibus  deliciis  inhffirebis,  nec  dcsiderabis  absen- 
les.  Victus  tibi  ex  facili  sit,  uec  ad  voluptatem,  sed 
ad  cibum  accede.  Palatum  tuum  fames  excitet,  non 
sapoies.  Dcsideria  tua  parvo  redime,  quia  hoc  tan- 
tum  curare  debes,  ut  desinant  :  atque  quasi  ad 
exemplai'  compositus  divinum,  a  corpore  ad  spiri- 
tum,  quantum  potes,  te  festina  reducere.  Si  conti- 
nealiie  studes,  habila  uon  amoene,  sed  salubriter  : 
ucc  duminum  esse  veUs  notum  a  domo,  sed  domum 


temnenti  facile  cede  :  ne  in  jurgia  exsecrationesque 
discedas.  Si  continens  es,  animi  tui  motus  corpo- 
risque  observa,  ne  indecori  sint.  Nec  illos  ideo  con- 
temnas  quia  latent;  nam  nil  differt,  si  nemo  videat, 
cum  tu  ipse  illos  videas.  Mobilis  esto,  non  levis; 
constans,  non  pertinax.  Alicujus  rei  scientiam  habere 
te  nec  ignotum  sit,  nec  molestum.  Omnes  tibi  pares 
facies  :  sed  inferiores  superbiendo  non  contemnes. 
Superiores  recte  vivendo,  non  metuas.  In  reddenda 
ofliciositate,  neque  negligens,  neque  exactor  appa- 
reas.  Cunctls  esto  benignus,  nemini  blandus,  paucis 
familiaris,  omnibus  cequus.  Severior  esto  in  judicio 
quam  sermoue,  vita  quam  vultu  :  cultor  clementise, 


a  doixiino.  Non  tibi  ascribas  quod  non  eris,  nec  quod  r^  detestator  saivitia;,  bouse  famaj,  neque  tuae  semina- 


es;  nec  majus  quam  es  videri  velis.  Hoc  majus  ob- 

serva,  ne  paupertas  tibi  immunda  sit,  nec  parcimo- 

iiia  sordida,  nec  simplicitas  ncglecta,  uec  lenitas 

Lmguida;  et  si  libi  res  exigu»  sunt,  non  tamen 

sLnl  angusUB-.  Nec  tua  dcfleas,  nec  aliena  mireris.  Si 

continentiam  diligis,  turpia  fugito  ante  quam  acco- 

dant;  nec  quemquam  alium  vereberis  plus  quam  te. 

Omnia  tolerabilia  praeter  turpitudiuem  crede.  A  ver- 

his  quoque  turpibus  abstineto,  quia  eorum  licentiam 

ioiprudentiam  nutrit.  Sermones  utiles  magis  quam 

facetos  et  amabiies  ama,  rectos  potius  quam  obsc- 

cundantes.  Bliscebis  interdum  seriis  jocos,  sed  tem- 

peratos,  et  sine  detnmento  dignitatis  ac  verccundiae. 

f^am  reprehensibilis  risus  est,  si  immodicus,  si  pue- 


tor,  ueque  aUenaj  invidus.  Rumoribus,  criminibus, 
suspicionibus  minime  credulus  vel  malignus,  sed 
potius  his  qui  per  specicm  simplicitatis  ad  nocendum 
aUquibus  subrepuut,  oppositissimus.  Ad  iram  tardus, 
ad  misericordiam  pronus,  in  adversis  flrmus,  in 
prosperis  cautus  et  humilis  :  occultator  virtutum, 
sicut  aUi  vitiorum.  Vanse  glorijE  contemptor,  et  bo- 
norum  quibus  praidilus  es,  iion  acerbus  exactor. 
NuIUus  imprudentiam  despicias.  Rari  sermonis  ipse, 
sed  loquentium  patiens.  Severus,  non  ssevus;  sed 
hilarem  non  aspernens.  Sapicntiffi  cupidus  et  dociUs  : 
quaj  nosli,  sine  arrogantia  postulantiimpartics;  qu«B 
nescis,  sine  occultatione  ignoranliye  tibi  postula  ini- 
partiri.  Non  conturbabit  sapicns  mores  vubUco*^^  xjLac 


27  S.  MARTLM  DUMIENSIS  OPUSC.  I.  FORMULA  HONESTJ^:  VIT^E.  58 

populum  in  se  vit«  novilate  convertct.  Justitiae  post  ^  ergo  maculas  prudentia  immensurata  perducet.  Qui^ 

cunquc  in  illa  mediocri  lance  persistit,  nec  obtusum 


hsec  yirtus  est, 

CAPUT  IV. 
De  justitia. 

Quid  cst  justitia,  nisi  naturae  tacita  conventio,  in 
adyutorium  multorum  invonta?  Justitia  non  nostra 
constitulio,  sed  divina  lex  est,  vinculum  societatis 
humanffi.  In  hac  nou  cst  quod  (Estimcmus  quid  expc- 
diat :  expedit  tibi,  quidquid  illa  dictaverit.  Quisquis 
ergo  hanc  sectari  desidcras,  Deum  time  prius  ct 
ama,  ut  ameris  a  Dco.  Amabilis  eris  Dco,  si  iu  hoc 
illum  imitaberis,  ut  vclis  omuibus  prodesse,  et  niilii 
nocere.  Et  tunc  te  justumvirum  appellabunt  omiics, 
sequentur,  venerabuntur  ct  diligeiit.  Justus  enim  ut 


in  se  aliquid  habeat,  ncc  versutum. 

CAPUT  VI. 
De  moderanda  fortitudine. 

Magnanimitas  autem  si  se  extra  modum  suum 
oxtollat,  faciet  virum  minacem,  inflatum,  turbidum, 
inquietum :  et  in  quascunque  extollentias  dictorum 
actorumque ,  ncglecta  honestate ,  festinum ;  qui 
momentis  omnibus  supercilia  subrigens,  et  bestiarius 
etiam  quieta  excitat,  alium  fcrit,  alium  fugat.  Sed 
quamvis  audax  sit  impugnator,  tamen  multa  extra 
se  valentia  ferre  non  poterit.  Scd  aut  miserum  appe- 
tit  finem,  aut  airumnosam  sui  memoriam  derelinquit. 


sis,  non  solum  non  uocebis  sed  etiam  nocentes  pro-  fi  Mcnsura  ergo  magnanimitatis  est,  nec  timidum  esse 

hibi^bis  :  nam  nilnocere,  non  esl  justitia,  sed  absti-      hominem  nec  audacem. 

nentia  alieui  est.  Ab  his  crgo  incipe,  ut  non  auferas, 

ut  ad  majora  proveharis,  et  aliis  ablata  rcstituas.  Ra- 

ptores  quoque  ipsos  ne  aliis  timendi  sint,  casliga  ct 

cohibe.  Ex  nulla  vocis  arabiguitate  coutroversiam 

nectes,  sed  animi  qualitalem  specularc.  Nihil  tibi  in- 

tersit,  aa  flrmcs,  an  jures*.  De  iide  et  religloue  scias 

agi,  ubicun|ue  de  verilate  tractatur  :  nam  si  jureju- 

rando  Deus  invocetur,  et  non  invocanti  testis  est, 

tamen  non  transies  veritatem,  ne  justiliffi  transeas 

legem.  Quod  si  aliquando  coarcteris  uti  meudacio, 

utere  non  ad  falsi,  sed  ad  veri  custodiam  ^  ;   et 

si  contigerit  iidelitatem  mendacio  redimi,  non  men- 

tieris,    sed  potius  excusaberis  :  quia  ubi  honesta 

causa  est,  justus  secreta  non  prodit,  tacenda  enim  ^ 

tacet,  loquenda  loquitur :  atque  ilU  aperta,  et  secura 

tranquillitas,  ut  dum  alii  vincantur  a  malis,  vincan- 

tur  ab  illo  mala.  Ilajc  ergo  si  studere  curaveris,  laitus 

et  intrepidus  cursus  tui  finem  exspectabis,  prospicies 

haec  tristia  hujus  mundi  hilaris,  tumultuosa  quietus, 

extrema  securus. 

CAPUT  V. 

De  mensura  et  modcratione  prudeniice. 

Ilis  ergo  institutionibus  observatis,  quatuor  virtu- 
tum  species  perfectum  te  facient  vimm,  si  mensuram 
rectitudinis  earum  aequo,  vivendi  fine  servaveris. 
Nam  si  prudentia  terminos  suos  excedat,  callida  et 
pavida  commiseris,  investigalor  Jatentium,  et  scru- 
tator  qualiumcunque  noxarum  ostenderis,  notaberis 
timidus,  speciosus  \forte,  suspiciosus] ,  attentus  sem- 
per  aliquid  quaerens,  semper  aliquid  timens,  semper 
aliquid  dubitans,  et  subtilissimas  suspiciones  suas  ad 
auimi  tui  apprehensionem  impiugas.  Monstraberis 
digito  astutia  plenus  /'ersipellis,  e  tsimplicitatis  ini- 
micus,  contemplator^jie  culparum  et  postrcmo  uno 
nomine  vocaberis  a  cunctis,  malus  homo.  In  has 


D 


•  Caute  lege  :  nam  multum  interest  inter  simpli- 
cem  assertionem  et  juramentum.  Et  hoc  sane  opus 
est  religionis  :  illud  non.  Forsau  liyporbolice  itii  lo- 
cutus  cst,  quod  vir  probus  atque  perfectus.  Est  cst, 
Non  non,  nisi  major  adsit  necessitas,  contentus  esse 
debet,  ut  Christus  monet  in  Evangelio. 

b  Caute  ista  lege  :  nam  certum  est,  mendacium 


CAPUT  VII. 
De  modo  temperantioe, 

Continentia  deinde  his  terminis  astringat  :  cave 
ne  parcus  sis,  ne  speciose  et  timide  manum  contra- 
has.  Ne  in  minimis  quoque  speculum  ponas.  Nam 
talis  ct  tam  circumcisa  vilis  putibitur  iutegrilas.  Hac 
ergo  mediocritatis  linea  continentiam  obsen^abis,  ut 
nec  voluptati  deditus,  prodigus  et  luxuriosus  appa- 
rcas  nec  avara  tenacitate  sordidus  aut  obscurus 
exsistas. 

CAPUT  VIII. 

Qualiter  sit  modcranda  justitia. 

Justitia  postremo  eo  mediocritatis  tibi  itinere  re- 
gendaest,  ut  ncc  ductujugiter  [AL  turpiter]  levi  im- 
motam  semper  animi  rationem  negligentia  subsc- 
quatur.  Dum  neque  de  magnis,  neque  de  minimis 
errantium  vitiis  corrigendi  curam  geris,  sed  neque 
licentiam  peccandi,  aut  illudentibus  tibi  blande,  aut 
illudcntibus  proterve  permittis,  neque  rursus  nimia 
rigiditate  et  asperitate,  uil  venise  aut  benignitati  re- 
servans,  humanae  societati  durus  appareas.  Ila  ergo 
justitiac  regula  tenenda  est,  ut  reverentia  discipliuai 
ejus  neque  nimia  negligentiaj  communitate  despecta 
vilescat,  neque  severiori  atrocitate  diuturna  gratiam 
humanoi  amabilitatis  amittat. 

Conclusio  prcemissorum. 

Si  quis  ergo  vitam  suam  ad  utilitatem  non  tantum 
pariat,  sed  multorum  inculpabiUter  componere  dcsi- 
derat,  hanc  praBdictarumvirtulum  formulam  pro  qua- 
litatibus  temporum,  locorum,  personarum  atque  cau- 
sarum  sequatur :  eo  mediocritatis  insistcns,  quo  pcr 
abrupta  altrinsecus  pryecipitia,  aut  rucntem  corporis 
devitet  insaniam,  aut  efficientem  puniat  ignaviam  c. 

quantumvis  officiosuni,  nunquam  esse  licitum.  Vide 
S.  Thomam  2.  2.  quaest.  110,  art.  3,  et  Sixtum  Se- 
nensem  lib.  v,  Bibl.  annot.  107. 

c  lu  ms.  Codice  his  verbis  desinit  hoc  opusculum  : 
Aut  deficientem  contemnat  invidiam,  ut  observat  lau- 
datus  editor  Bucherianus. 


OPUSCULUM  H: 

LIBELLUS  DE  MORIBUS. 

I.  Omne  peccatnm  aclio  est.  Actio  autem  omnis^lis  displicere,  est  laudari.  Male  de  te  loqiiuntur  ho- 


Tolantaria  est  tam  honesta  quam  turpis;  ergo  volun- 
tarium  est  omne  peccatum.  Tolle  excusationem.; 
nemo  peccat  invilus.  Educatio  et  disciplina  mores 
faciunt ;  et  id  unusquisque  sapit,  quod  didicit.  Itaque 
bona  consuetudo  excntere  debet  quod  mala  instruxit, 
nihil  interest  quo  animo  facias  quod  fecisse  vitiosum 
est,  qnia  facta  cernuntur,  animus  vero  non  videtur. 
Nulla  autem  laus  est  non  facere  quod  facere  non  pos- 
sis.  Quid  homini  est  inimicissimum?  Homo.  Liben- 
ter  feras  quod  necesse  est;  dolor  patientia  vincitur. 
Exspecta  quo  nunquam  poRniteas.  Non  quam  multis 
placeas,  sed  qualibus  stude.  In  hoc  tantum  incumbc, 
ut  bbentius  audias  quam  loquaris.  Multos  vilam  dif- 
ferentes  mors  juncta  praevenit.  Itaque   omnis  dies 


mines,  bene  autem  loqui  nesciunt;  non  quod  merea- 
ris,  sed  quod  solent  ipsi.  Homines  de  te  mala  loquun- 
tur?  Si  merito,  non  quod  loquuntur  molestum  cst, 
sed  quod  non  mentiuntur.  Si  immerito?  Innocentia 
mca  nunc  maxime  gaudeo ;  apparet  enim  illos  vera 
objectiiros  si  possent.  Non  es  in  patria  tua?  Patria 
tua  est,  ubicunque  bene  es;  illud  enim  per  quod 
bcne  est,  non  est  in  loco,  scd  in  homine.  Nihil  ma- 
gnum,  nisi  magno  animo  despicias.  Quje  sunt  maxi- 
mae  divilise?  Non  desiderare  divitias.  Quis  plurimum 
habet?  Is  qui  minimum  cupit-  Quid  est  dare  benefi- 
cium?  Deum  imitari.  Ilonestius  est  cum  judicaveris 
amare,  quam  cum  amaveris  judicare.  Dissensio  ab 
alio  incipiat,  a  te  autcm  reconciliatio.  Succurre  pau- 


velut   ultimus  judicetur.  Tristitiam,   si   potes,   ue  B  pertati,  amicorum,  imo  occurre.  Amicos  secundae  res 


admiseris;  sin  minus,  ne  ostendcris.  Amico  secreto 
admone,  palam  autem  lauda.  Vcrba  rebus,  non  per- 
sonis  a»timauda  sunt.  Oratorem  te  puta,  si  tibi  ante 
omnes  quod  oportet  persuaseris.  Ut  licentiosa  man- 
cipia  animi,  imperio  coerce  linguam,  ventrem  et 
libijinem.  Quod  tacitum  esse  vclis,  nemini  dixeris. 
Si  tibi  non  imperasti,  quomodo  ab  alio  silentium 
speras?  Ridiculum  est  aliquem  odio  nocentis  inno- 
centiam  perdere. 

II.  Monstro  similis  est  avarilia  senilis.  Quid  enim 
stultius^est,  quod  dici  solet,  quam  via  deficiente  via- 
ticum  augere?  Omnes  infantes  terra  nudos  excipit. 
Non  pudet  te  fortius  nasci  quam  viverc?  Quid  dulcius 


parant,  adversse  certissime  probant.  Pejora  sunt 
tecta  odia  quam  aperta.  Ilaque  te  minus  loquax  ini- 
micus  ofTendit  quam  tacitus.  Mira  ratio  est,  quoe  non 
vult  praedicari  quod  gaudet  intellegi.  Ignosci  amat, 
qui  quod  odit  ostendit.  Eleemosyna  non  tam  acci- 
pientibus  quam  dantibus  prodest.  Et  spes  prsemii 
solatium  sit  laboris.  Quae  est  maxima  egestas?  Ava- 
ritia.  Pecunise  imperare  oportet,  non  servire.  Nul- 
lum  conscium  petcatorum  tuorum  magis  timueris 
quam  temetipsum.  Alium  potes  eflfugere,  te  autem 
nunquam.  Quis  est  pauper?  Qui  sibi  videtur.  Qui  a 
multis  timetur,  multos  timet.  Infelicem  erige,  sub- 
mitte  felicitatcm.  Vera  felicitas  innocentia  est.  Ne- 


quam  habere  amicum  cum  quo  audeas  ut  tecum  p  quitia  ipsa  sui  poena  est  Mala  conscientia  saipe  tuta 

*1  "A^VV  **  B  1*  11  ^^  A.  *  *t  *a1*l  T^  /^        *  *  A  ' 


bmnia  loqui?  Magnarum  virium  est  negligere  loeden- 
tem.  Quid  sis  interest,  non  quid  habeas.  Nondum  es 
felix  si  te  turba  non  deriserit.  Si  vis  beatus  esse, 
cogita  hoc  primum,  coutemnere  et  contemni.  Prius 
quani  promittas  deliberes;  et  cum  promiseris,  fa- 
ci:i?.  Id  agas,  ne  quis  merito  te  oderit;  et  si  nullos 
iuimicos  libi  facict  injuria,  multos  facit  invidia.  So- 
litudinem  quaeret,  qui  vult  cum  innocentibus  viverc, 
optimus  ergo  animus  et  pulcherrimus  cultor  Dei  est. 
Abstinebis  ab  alieno  matrimonio.  Pnestabis  parenti- 
bas  jiietatem,  cognatis  indulgentiam,  omnibus  mqui- 
tatem.  Devitabis  crudelilatem,  et  ministram  cnideli- 
titis  irain.  Non  alitcr  vivas  in  solitudine,  aliter  in 
foro.  Nihil  petas,  quod  negaturus  fuisti  :  nihil  nega- 


est,  sccura  qui  exitum  cogitabit.  Beneficii  accepti 
nunquam  oportet  oblivisci ;  dati,  protinus. 

IV.  Inhonesta  victoria  est,  suos  vincere.  Satis  est 
poenarum,  potuisse  punire.  Inimicitias  tarde  suscipe, 
amicitias  exerce  moderate.  Simultates  depone. 
Imago  animi  scrmo  est.  Qualis  vir,  talis  oratio. 
Magna  res  est  vocis  et  silentii  temperamentum.  Qui 
(equo  animo  malis  inmiiscetur,  malus  est.  Neminem 
laudaveris,  neminem  cito  accusaris  :  semper  puta  te 
cum  diis  testimonium  dicere.  Vitium  est  omnia  cre- 
dere,  vitium  nihil  credere.  Utendum  est  divitiis,  non 
abutendum.  Nullum  putavcris  locum  sine  teste.  Ex- 
cusationem  quoerere,  vitium.  Fortior  cst  qui  cupidi- 
tatem  vincit  quam  qui  hostem  subjicit.  Est  difficilli- 


bis  quod  petiturus  fuisli.  Pacem  cum  hominibusha-J)  mum,  se  ipsum  vincere.  Inique  irascitur,  qui  suis 


bebis,  cum  vitiis  bellum.  Hoc  habet  omnis  alFectus, 
ut  in  quod  ipse  insanit,  in  id  putet  etiam  caeteros 
furere.  Maximum  ih  eo  vitium  est,  qui  non  meliori- 
bus  vult  placere,  scd  piuribus.  Vis  omnibus  esse  no- 
tus  ?  prius  effice  ut  neminem  noveris.  Bonuni  est  non 
laudari,  et  esse  laudabilcm.  Stultum  est  timere  quod 
Titare  non  potes. 

III.  Male  opinentur  de  te  homincs,  scd  mali.  Ma- 


irascitur.  Amarc  sic  incipe,  tanquam  non  liceat 
desinere.  Maguarum  rcrum  etiam  si  successus  non 
fuerit  hohestus  est  ipse  conatus.  Nobilitas  animi  est 
generositas  sensus;  nobilitas  corporis,  generosus 
animus.  Honestior  est  quem  sencctus  ad  otium  rctu- 
rit,  quam  quem  in  otio  invenit,  et  tunc  incipit  labo- 
rare.  Turpe  spectaculum  praebet  animus>ger.  Nun- 
quam  sit  trislis  focies   tibi   in  commodo  alterius. 


•  •   •  •  • 

•  •  •    • 

••  •  •    • 


.ai  •      5L\RTLM  DUMIENSIS  32 

•  /*•  •*•  •  •  ••.    • 

2»pifttf  ailaJ:  c&rAiAodd  (fe^dtijl|o.«eoundarupa  rerum  4  facit.  Merito  damnari,  poena  est :  damnatio  immerita, 

•••      •#•       •.•      ••.••^  ••         ••m*2****    •      t 

invidiam?  Si  feliWtateni  jaCtaM^Vi^j  cWhituJtis  dives      daninantis  est  calamitas. 

VI.  Si  ali([uid  cogitavcris,  cito  apparebit  conver- 
santibus.  Videri  vis  ab  omnibus?  nunquam  bonae 
honestatis  simulatio  longa  est.  Quod  de  alienis  trac- 
tas,  ex  tuis  judices.  Mulli  simt  obligandi,  pauci 
offcndendi ;  nam  memoria  beneficiorum  facilis  cst, 
iujuriaruni  tenax.  Objurgationi  semper  aliquid 
bbnde  admisce;  facilius  enim  penetrant  verba  quae 
molli  vadunt  via,  quam  aspera;  nemo  enim  se  mutat, 
quia  mutari  se  desperet.  Quoties  scribeus  aliquid 
diclurus  es,  scito  raorum  tuorum  te  hominibus  chi- 
rographum  dare.  Qui  in  servos  irascitur  et  crudelis 
est,  satis  ostendit  potestatem  adversus  alieuos  sibi 
dcfuisse.  Qui  nescit  tacere,  nescit  loqui.  Facilius  cst 

ribus  couvenire.  Mihi  creie,  non  potes  dives  esse  1>  pauperi  contemptum  effugere  quam  diviti  invidiam. 


eris.  Quomodo  opliuie  potentiam  tuebor?  Impotcn- 
tia  occasionis.  Locum  tenet  innocentiae  proximum 
confessio.  Ubi  confessio,  ibi  remissio.  Irse  severitas 
in  vitio  est.  Boui  judicis  est  dispensare,  non  tantum 
quid  danmandum  sit,  sed  quatenus.  Proximus  justi- 
tiae  modus,  severitas. 

V.  Quietissimani  vilam  agerent  homines  in  tevris, 
si  ha?c  duo  verba  a  natura  omnium  rerum  tollereut, 
meum  et  tuum.  Qui  paupertatem  timet,  timendus 
est.  Vires  tuas  amici  magis  scntiant  beneficiis  quam 
iiyuriis.  Pecunia  non  satiat  avaritiam,  sed  irritat. 
Homo  semper  iudigens  pecunia,  scit  cuni  ejus  mo- 


et  felix.  Auribus  frequcntius  quani  lingua  utere. 
Quidquid  dicturus  cs,  ante  quam  aliis,  dixeris  tibi. 
Nihil  interest  intcr  iratum  et  iusanum,  nisi  unus 
dics  :  alter  non  scmper  irascitur,  alter  sompcr  in- 
sanit.  Facillime  bonus  fucris,  si  ea  vitaveris  qute 
vituperaveris.  Cum  alienos  timueris,  te  ipsum  ve- 
rcrc :  nam  sajpe  sine  aliis  esse  potes,  sine  te  nuu- 
quam.  Si  benc  te  instraxeris,  pudeat  deleriora 
facere.  Quod  persuaseris  erit  diuturnum,  quod  coe- 
gcris  erit  in  occasione.  Alteri  semper  ignoscito, 
tibi  ipsi  nunquam.  Tantuui  ad  virtutem  adjicies, 
quantum  ex  voluptate  abslraxeris.  Stultum  est  somno 
dejectari,  et  quasi  mortcni  moliri.  Bonis  nocet,  qui 


Boaus  fruitur  bona  conscicntia.  Malis  hominibus  tu- 
tissimum  cst  cito  fugere.  NuIIa  pusilla  domus,  quse 
multos  amicos  capit.  Scire  uti  pauperlate,  maxinia 
felicitas.  Acuit  intentio,  frangit  animum  remissio. 
Nunquam  scelus  scclere  vincendum  est.  Bonus  vir 
est  qui  eo  porduxit  affectu  animum,  ut  non  tantum 
pcccare  non  vclit,  sed  etiamnon  possit.  Regnantibus 
ppjus  multo  periculum  quam  his  qui  judicantur;  hi 
enim  singulos  timent,  illi  universos.  Nunquid  forlis 
fortem  se  gloriabitur,  quem  corporis  ajgritudo  eHh  it 
infirmum?  iVunquid  dives  in  opibus  suis  gloriabitur, 
cujus  spom  furvel  tyrannus  abrupit?  Nunquid  nobi- 
litas  gloriabitur  alfecta,  nonnunquam  indignis  et 


malis  parcit.  Multi  cum  aliis  maledicunt,  sibi  ipsisp  miserabilibus  serviens?  Diabohis  aliquando  se  glo- 
convitium  faciunt.  Nihil  turpius  quam  qiii  objicit      riabatur  iuterfectorcm  tuce  misericordiae ,  nunc  in- 


alteri;  sibi  objiciendum.  IJt  licentiosa  maneipia 
animi,  imperio  rege  linguam,  libidinem,  ventrem; 
cupidititemque  comprimc  ;  si  non  potcs,  paululum 
remitte.  Saipe  ea  quro  sanari  ratione  non  poterant, 
sanalfc  sunt  tempore.  Qui  propter  pecuniae  amorcm 
et  libidinum  moritur,  ostendit  se  nimquam  sui  causa 
vixisse.  Turpia  ne  dixeris,  paulatim  enim  pudor  per 
verba  discutilur.  Sic  habila,  ut  polius  laudetur  do- 
minus  quam  donuis  :  consuetudinaria  res  est  inno- 
centia.  Non  damnatio,  sed  causa  hominem  turpem 


tergemiscit  socios  tutc  bealitudinis.  Fugienda  suut 
omnibus  modis  et  abscuidenda  igni  ac  ferro,  lotoque 
artificio  separanda,  languor  a  corpore,  imperitia  ab 
animo,  luxuria  a  mente,  a  civitate  seditio,  a  dunio 
discordia,  a  cunctis  rebus  intemperautia.  Dixit  qui- 
dain,  aniicorum  omuia  esse  communia,  et  amicum 
se  ipsum  esse  alterum.  Duorum  temporum  maxime 
habendam  curam,  ct  eorum  quae  acturi  sumus,  et 
eorum  quse  gessimus.  Post  Deum  veritatem  colcn- 
dam,  quoe  sola  homines  diis  proximos  facit. 


OPUSCULUM  111. 

PRO  REPELLENDA  JAGTANTIA^ 


I.  Multa  sunt  vitioinim  genera,  quibus  humanan 
fragilitas  infestatur,  et  quorum  vulneribus  pene  om- 
nes  homines  sociantur.  Nam  ut  dicam  pauca  de. 
multis  aliis  :  qui  ab  iracundia  vincitur,  caidibus 
homicidiis,  clamori  ac  seditioni  deservit.  Alius  qui 
avaritia  impellitur,  inhumanitatem ,  mpacitatem , 
falsa  testimonia,  violentias,  perjuria,  furta,  menda- 
cium  et  fraudationes  exercct.  Alius  qui  a  libidine 

•  Hojc  et  qua  sequuntur  opuscula  quinque  primus 
edidit  Joannes  Tamayus  Saiazar  in  suo  Martirol. 
Hisp.  tora.  II.  pag.  317-328.  Quorum  tria  priora 
descripsit  e  pervetusto  Codico  ms.  bibliothecffi  D. 


sordidatur,  turpiloquiis ,  ludibriis,  scurrilitatibus, 
adulteriis  et  fornicationibus  succumbit.  Alius  qui 
gul«  ingluvie  superatur,  comessationibus,  crapula^, 
ebrietati  deservit.  Et  ut  non  multa  prosequar,  quai- 
cunque  memorare  per  longimi  est,  cum  singulos  ho- 
mines  constet :  unus  inter  haic  omnia  morbus  est, 
qui  conditionis  suse  non  singillatim  quosdam,  sed 
congregatim  cunctos  addicit;  et  cum  caitera  vitia 

GarciflB  de  Loaysa.  ReUijua  vero  duo  unde  desum- 
pserit,  expresse  non  indicat,  quoe  tamen  cx  eodem 
Codice  ille  hausisse  videtur. 


33 


OPUSCULUM  in.  PRO  REPELLENDA  JACTANTU 


34 


particulatim  sibi  vindicent  qnos  Viccrint,  hoc  unum  ^  de  se  sibi  hoc  quod  Tevum  est  confitetur,  gloriam 


non  nisi  omnibus  dominari  contcntum  est.  Id  autem 
est  inane  laudis  studium,  quod  Greci  x£vooo$(a,  Lati* 
ni  vanam  gloriam  seu  jactantiam  vocant.  Quod  quale 
sit  raalum  et  quomodo  universos  vulneret,  dicam. 

II.  Cum  in  omnibus  hiijus  vitae  studiis,  aliqua 
plus,  aliqua  minus  humano  generi  placeant,  nihil 
magis  delectabilius  ab  omni  homine  quam  studium 
humanee  laudis  appetitur.  Et  alia  quidcm  quamvis 
ardentissima  cupiditatis  ambitione  sunt  acquisita; 
tamen  postquam  haberi  cc^perint  ipso  quotidiano 
sui  usu  quamvis  magna  sint,  continuo  fastidiuntur. 
At  vero  inane  hoc  vance  glorice  desiderium  ianto  am- 
plius  quseritur,  quanto  amplius  inventum  est":  ita  ut 
nihil  ex  omniopere  plus  homo  cupiat  quam  laudari; 


suam  cx  aliena  opinione  suspendit ;  et  cum  dicitur 
beatus,  magnificus,  potcns,  non  quia  ita  est  de  se, 
sed  quia  ita  dicilur  credit.  Hoc  enim  est  mortiferum 
illud  viliuni  de  quo  Dominus  in  Evangelio  ita  loqui- 
tur  ad  Judaios  :  Quomodo,  inquit,  vos  potestis  cre^ 
dere,  qui  glorkvn  ab  invicem  accipitis,  et  gloriam  qum 
a  solo  Deo  cst  non  quceritis  [Joan,  v,  44)  ?  Ostendit 
enim  Dominus,  quia  quisquis  ab  hominibus  gloriam 
quaerit  a  Dco  non  habet  quod  exspectet.  Undc  etiam 
illud  de  h}*pocritis  eleemosynam  facieutibus  dicit  : 
Ideo  hoc  faciunt,  ut  ghrificentur  ab  hominibus.  Amen 
dino  vobis  quia  recepcrunt  mercedem  suam  (Matth. 
vj,  2);  id  est,  laudem  humanam  solummodo  in 
pro^scnti.  Paulus  quoque  Apo*tolus  nos  monet :  No* 


nec  ahud  aliquid  gratius  sibi  cxistimet  rcddi,  quamB  lite,  inquit,  ficri  inayiis  giorice  cupidi  [Gal,  v.  26). 

si  quis  illum  quasi  gloriosum  fuerit  admiratus.  Hoc 

ergo  reges,  hoc  judices,  hoc  urbani,  hoc  rustici,  hoc 

viri,  hoc  feminse,  pueri ,  adolescentes,  juvcnes  et 

senes  hoc  ambiimt.  Omnes  laudari  volunt,  quamvis 

false  laudentur.  Nam  pueri  adolescentum  sibi  inge- 

nium  vindicant,  adolescentes  juvenum  in  sc  fortitu- 

dinem  mentiuntur,  juvenes  scnum  sibi  prudentiam 

ascribunt  :  senes,  quia  ulterius  ire  non  possunt, 

redeuntes  retro,  gloriam  sibi  exigunt  de  Iransactis ; 

fenriinfie  quamvis  sexu  non  possunt,  animo  sc  tamen 

virilitatis  extollunt;  rustici  urbanos  videri  se  ges- 

tiunt;  judices  hoc  sibi  qu8?runt  deferri,  quod  rcgi- 

bus ;  reges  hoc  se  somniant  posse,  quod  Deus.  Atque 

ita  dum  singuli  se  plus  volunt  videri  quam  sunt,  p  morbus  :  cx  utraquc  parte  pcstiferat,   ac  inc 

gloriam  laudis  quffi  soli  Deo  verticiter  dcbetur  hosti-      exulcerat.  Nam  alii  sibi,  quia  boni  sunt :  alii, 

liter  depra?dati  sunt.  Et  quod  ad  summum  nofas  per- 

tinet,  hinc  illud  sacrilegium  exoritur  blasphemnm, 

ut  quia  totum  quod  laudis  est  homo  diripit,  nihil 

aliud  Deo  nisi  sola  vituperatio  rclinquitur.  Excessit 

mensuras  suas  genus  humanum,  dum  neminem  in- 

venias  qui  non  ita  mirari  se  velit  ut  Deus.  Quis  ergo 

modos  potest  esse  talibus,  a  quibus  et  coelnm  est 

pignoratum  ad  cujus  altitudinem  nisi  quis  fuorit 

humilis,  non  attingit? 

Ilf .  His  autem  a  quibus  id  quod  supernum  est  usur- 
patur,  ut  mihi  videtur,  nihil  aliud  rcrnanet  quam  in- 
femum.  Non  enim  habent  quo  ascendant;  quia 
semper  ascendendo,  hoc  illis  tantum  superest,  quod 


Inanem  appellans  gloriam  quam  fenerat  mendice 
mondicus.  Inanom  dicens  et  vacuam  qua  si  quid 
boni  agitur,  duni  sibi  homo  tribuit,  omnium  labo- 
rum  fmctus  evacuat. 

IV.  Nec  solum  merila  virtutum  excludit,  sed 
etiam  reus  efficitur  a^terni  supplicii  :  quia  opus  bo- 
nuni  quod  obtenlu  jubentis  Doi  debuit  exerceri,  ac- 
qnironda»  laudis  gratia  excrceatur.  Tolle  favores,  tolle 
admirationes  humanas,  paucos  invenies  qui  aliquid 
boni  aut  amoro  Dei,  aut  (si  hic  non  fuerit)  timore 
perficiant.  Undc  non  levior  nos  culpa  commaculat, 
quia  homines  Deo,  et  gloriam  humanam  gloriaj  coc* 
Icsti  prajponimus.  Acutus  nimis  hic  elationis  est 

incautos 
quia 

mali  sunt,  gloriantur.  Sed  de  bonis  elatis  dicitur : 
Quoniam  Dcus  dissipavit  ossa  hominum  sibi  placen^ 
tium  [Ps.  Lu,  0).  De  malis  vero  inflatis  dicitur  : 
Quoniam  laudatur  peccator  in  desideriis  animce  suoe,  et 
qui  iniqua  gerit  benedicitur  [Ps.  i ;  sec.  Heb.  ni).  Et 
illud  apostolicum  :  Quorum  deus  venter,  et  gloria  in 
confusionem  ( Philipp .  in ,  1 0) . 

V.  Ubique  enim  Iioc  jactantice  vitium  serpit,  et 
suas  utrobique  partes  exercet.  Sed  si  illos  qui  in 
bonis  operibus  viventes  humanam  gloriam  aucupan- 
tur,  auctoritas  divina  condcmnat,  eo  quod  se  in  illis 
magis  voluerunt  laudari  quam  Deum ;  quid  de  illis 
fiet  qui  et  male  vivunt  et  tamen  laudari  volunt?  Ipsi 


descendant.  Omnes  enim  ad  gloriam,  nec  tamen  una  n  considcrent.  NuIIus  igitur  vanro  gloriee  finis  est :  ncc 


via  concurrunt;  aliienim  de  acceptis  honoribus  lau- 
dem  cupiunt,  alii  de  relictis;  quidam  auro  elati, 
quidam  panno  vilissimo  gloriantur;  alius  quia  deli- 
ciose  Tivit  placere  vult,  alius  quia  parce ;  postremo 
aJter  vitiis,  alter  virtutibus.  Omnes  ubique  famam 
suam  prorogare  contendunt  :  etideo  difficillima  cst 
hujus  jactantiae  curalio,  quia  non  vitiis  tantum,  sed 
etiam  virtutibus  se  immiscet.  Nec  enim  pemiittit 
horainem  qualis  sit  a  semctipso  dignosci ;  quia  dum 
laudibus  alienis  adgaudet,  ejus  exaltatio  scquitur 
gaudium,  exaltationem  vero  tumor  et  nimia  ffisti- 
matio  sui,  plus  siquidem  in  se  estimat  quam  quod 
Tidet.  Atque  ita  fit  ut  non  tantum  ahena  adulatione 
iimiis  miseriy  sed  etiaza  nostra :  pam  dum  nuUus 


solum  ea  quo;  gesta  sunt  requirit,  sed  etiam  ca  qusa 
gcrenda  sunt  antecedit.  Nam  si  quid  boni  operis  ab 
aliquo  destinatum  est,  continuo  haec  alludit;  et  quan- 
tum  ex  eo  admirabilis  fiat  cffiteris,  jam  depingit.  Si 
aliquid  recte  quosdam  docere  voluerit,  prius  quam 
ab  aliis  cruditus  aut  eloquentissimus  appelletur,  jam 
hoc  pKomissffi  suspicionis  delectatione  aures  depru- 
riunt  audirc.  Si  quotics  aliquando  dirigatur  littera 
ad  amicum,  prius  quam  transmittantur,  aut  in  ma- 
nus  cjus  cui  sunt  scriptaj  pcrvoniant,  quantum  in  eis 
apud  illum  doctissimus  videatur,  quantumque  illi 
admiralionis  per  qucedam  dictatus  sui  loca  nascatur, 
sagaci  quodam  commendationis  suoe  cogitamine  proe^ 
divinat.  Si  alicui  in  loco  necessitatis  beneficiQi^ 


35  MARTLNl 

prompte  prffistetur,  antequam  accipiat,  qui  prsebet, 
quantum  ex  eo  benignus  omnibus  aut  largientissimus 
vidpatur,  hic  qui  datunis  est  mctitur.  Miles  denique 
ipse  sumptis  armis  pergit  ad  pralium;  dum  adhnc, 
cui  cedat  victoria,  nescitur,  praisumpta  sibi  forti- 
tudinis  arrogantia ,  ita  typhosus ,  qiiasi  jam  viclor 
ingreditur.  Prailudit  ergo  elatio  in  quibusdam,  et 
yelutduxquffidamsuadetomnibus.  Ncc  solummagnis 
dat  animum,  sed  et  parvis.  Nam  in  quovis  operis 
conatu  vel  pondens,  quamvis  invalidum  mox  lau  • 
daveris,  plus  valebit.  Si  parum  ponderis  portantem 
quasi  admiratus  fueris,  majori  succumbit.  Si  pigro 
dixeris  quia  velox  est,  continuo  evolabit.  Postremo 
ct  cui  vires  vana  gloria  dare  non  potuit,  vel  impetum 
commodavit.  Itaque  ergo  quffidam  prfficedit,  quffidam 


DUMIEMSIS  36 

A  sequitur  :  ut  nisi  quis  iilam  in  omni  opere  suo  cir- 
cumspecte  provideat,  nihil  Deo  ex  omni  opere  ejus 
nihil  proximo,  nihil  denique  eidem  ipsi  proficiat; 
sed  velut  inft^lix  mancipium,  sub  aura  domina  qua- 
tumvis  laboraverit,  tamen  somper  est  nudum. 

VI.  Sed  dicct  mihi  aliquis  :  Ergo  nihil  charitati, 
nihil  miscricordiffi,  nihil  postremo  quod  gossimus, 
cuicunque  deputabitur  bonitati?  Audacter  dicam  : 
nihil.  Quia  soli  inanitati  suffi  vana  gloria  vindicat, 
quidquid  non  bonitatis,  sed  ejus  imperio  est  perfec- 
tum.  Multa  sunt  quffi  de  hac  contagione  dicantur; 
sed  quia  jam  multiformis  subtiUtas  ejus  potest 
sapienti  viro  his  paucis  judiciis  perlucere,  nunc  ad 
reliqua  transeam,  et  quid  aliud  pejus  ex  hoc  malo 
generetur  expediam. 


OPUSCULUM  IV. 

DE  SUPERBIA, 


I  Qualis  electus  sit  David  in  populo  Dei  prophetag 
et  rex,  quantaque  misericordia,  sumniffi  et  mansue- 
tudinis  fuerit  prffiditus  dignitate,  puto  tc,  charissime 
sacrorum  voluminum  testimouiis  agnovisso.  Intendat 
ergo  prudentia  tua,  quomodo  ille  Deo  placidus  [For- 
te,  placitus]  vir  hunc.nequissimum  vauffi  gloriffi  spi- 
ritum,  ne  sibi  subreperet,  formidavit.  Couspiciens 
enim  qunlia  et  quanta  bona  illi  quotidie  Dei  gratia 
largiretur,  id  est,  tot  victorias  alienigenarum,  tantam 
divitiarum  affluentiam,  vindictam  in  ffimulis,  innu- 
merositatem  in  civibus,  mansuetudinom  in  judiciis, 
postremo  prophetiam  Spiritus  sancti  in  agnitionem 
omnium  futuroi*um ;  tamen  ne  illum  in  histantis  bo- 
liis  aliqua  vana  gloria  usum  inflaret  elatio,  orat  Deum 
attentius,  dicens  :  Non  vcniat  mihi  i^es  superbioe,  H 
manus  peccatoris  non  moveat  me,  Ibi  cecidcrunt  omnes  C 
qui  operantur  iniquitatem ;  expulsi  swit,  necpotuerunt 
stare  (Ps,  xxxv,  12, 13).  Vidcamus  ergo  quid  est  hoc, 
quod  dixit  :  Non  veniat  mihi  pes  superbioe,  et  manus 
peccatoris  non  moveat  me.  Pes  siquidem  in  homine, 
quantum  ratio  indicat,  quamvis  extremitas  corporis 
sit,  tamen  quasi  fundamentum  aliquod  initium  sur- 
gentis  status  est ,  a  quo  etiam  veluti  fabricata  for- 
matffi  camis  altitudo  consurgit.  Quod  ergo  ait :  Non 
veniat  mihi  pes  superbice,  tale  est,  ac  si  diceret :  Non 
veniat  mihi  initium  snperbiffi,  id  est,  vana  gloria,  ex 
cujus  fundamento  ruinosa  illa  Superbice  celsitudo 
producitur.  Una  enim  generatur  ex  altera,  ct  propin- 
quitas  earum  vix  paucorum  forte  discretione  cogno- 
scitur.  Nam  ex  quocunque  bono  nimium  fuerint  ho- 
ipines  gloriati,  hoc  continuo  subsequitiu*,  ut  ipsum 
bonum,  non  largitori  Deo,  sed  suffi  tribuant  pote- 
stati. 

II.  Vana  gloria  est  ergo  humanis  laudibus  dcle^ 
ctari :  superbia  vero  est,  bonum  pro  quo  aliquis  lau- 
datur,  sibi  hoc  applicari,  non  Deo.  Et  vana  gloria 
qaidemex  aliena  ffistimatione  nutritur,  superbia  ▼ero 


D 


ex  vana  gloria.  Cum  semcl  aliorum  assentationibus 
consuevit  homo,  quod  magnus  sit,  necesse  est  ut  hoc 
sibi  et  ipse  consentiat.  Quam  miseriam  illud  quod  est 
pejus  asscquitur  :  quia  quidquid  apud  se  ctiam  pro- 
prio  testimouio  roboravit,  quamvis  falsum  sit  nulla 
id  ei  [Edit,,  cum]  poterit  cxtorquere  suasio ;  et  ob 
hoc  incmcndabilis  status,  spretis'  aliis,  se  tantum 
quotidie  admiratur,  id  solum  irreprchensibile  per- 
fectumque  judicans,  quod  ipse  sapuerit.  Hoc  igitur 
erat,  quod  rex  David,  ne  iUi  subreperet,  exorabat; 
ne  forte  aliqua  suasione,  vana  laudis  inductio,  non 
hoc  divinffi  gratiffi,  scd  suffi  potestati,  quia  tam  ma- 
gnus  erat,  ascriberet. 

III.  Quid  autem  superbiffi  spiritu  inflatos  homines 
subsequalur,  proximis  idem  propheta  verbis  adjunxit. 
Cum  enim  dlxisset  :  Non  veniat  mihi  pes  superbice^ 
continuo  addidit  :  Et  manus  peccatoris  non  moveat 
me,  Sciebat  enim  quia  omnem  superbiam  mobilitas 
statim  sequitur  peccatorum.  Ita  re  vera  est.  Nam 
quisquis  supcrbiffi  tumore  [Edit,,  timore,  mendose] 
distenditur,  in  hoc  Dei  gloriam  imitatur  quod  nemo 
illi  sit  similis  :  tanquam  vere  profanus,  qui  ad  inju- 
riam  Dei  consurgit,  derelictus  ab  eo,  in  manibus  tra- 
diturpeccatorum,in  operibus  actuumimmundorum, 
at  ignominiosis  passionum  flagitiis  incurvatus,  di* 
scat  se  tcrram  esse  et  cinerem,  et  quod  inflatus  in  se 
videre  non  potuit,  humiliatus  agnoscat.  Unde  et  Sa- 
lomon  ait :  Immundus  est  ante  Deum,  qui  exaltat  cor 
8uum  [Provei^b,  xvi,  18;  xvni,  12). 

IV.  Quid  autem  post  hffic  rex  David  secutus  sit^ 
videamus.  Ibi,  ait,  ceciderunt  omnes  qni  operantur 
iniquitatem  :  expulsi  sunt,  nec  potuerunt  stare,  Evi- 
denter  ostendit  quia  in  superbia  omnium  iniquorum 
prima  ruina  est.  Idemque  etiam  alibi  scriptum  est : 
Initium  peccati  superbia  (Eccli.  x,  15).  Quod  ut  aper- 
tius  demonstretur,  angeli  illius  primi  recordemur 
ezitium,  qoi  pro  splendore  deooris  sui  Lucifer  nomi< 


37  OPLSCLLUM  IV.  DE  SUPERBL\.  5S 

natus,  ex  illo  sublimi  beatoque  angelorum  loco,  nullo  ^  ptura  conimcmorat  :  Et  cibus,  iaquit,  ejus  ekctus 


alio  nisi  hoc  solo  superbisB  vitio,  ad  infcrna  dilapsus 
est.  Quia  cum  inter  caeteras  supernas  virtutes  cla- 
rioris  piilchritudinis  luminc  prffiemincret,  non  hoc 
beneticio  crealoris  sui,  sed  propria  virlute  se  credidit 
obtincre ;  et  tanquam  ntillius  non  egcret  auxilio,  si- 
ciit  DeiJs  ita  se  illi  similem  judicavit,  dicens  :  Ponam 
sedem  meam  ab  aquihne,  et  ero  similis  Altissimo  {Isai, 
XVI,  13,  U).  Hffc  enim  cogitatio  sola  illum  dejecit : 
nam  mox  deserlus  a  Deo  cujus  se  protecticne  credi- 
dit  non  egere,  infirmus  subito  et  miser  effectus,  et 
nintabilitatem  naturae  susb  quam  non  agnoverat  scn- 
sit,  et  Deimunus  quod  habcbatamisit.  Post  hsec  etiam 
videns  a  Deo  hominem  factum  ex  pulvere  in  loco 
beatitudinis  quem  ipse  perdiderat  subrogari,  instiga- 


(Ilabac.  I,  16).  Electos  illc  viros  et  sublimes  aggre- 
ditur.  Illis  suggiTit  qnia  magni  sunt,  quia  nihil  indi- 
geant,  quia  quidquid  agunt,  cogitant  vel  loquuntur, 
totum  id  sapicntia  sit  totumque  prudentia.  Quibus  si 
quid  utilc,  Doo  id  gubcrnante,  provenerit,  suisillud 
continuo  viribus  suajque  industrise  deputantes,  cla- 
niant  :  Ego  hajc  feci,  Ego  dixi,  Ego  excogitavi;  et 
quasi  stupentibus  cunctis,  prarepta  gloria  Dei,  ad 
ejus  se  similitudinem  proferunt  admirandos.  Quibus 
justo  Deus  judicio  prsesidia  sua  subduccns,  tradit  il- 
los,  sicut  ait  Apostolus,  in  reprobum  sensum,  ut  fa^ 
ciant  vel  cogitent  quw  no7i  conveniunt  (ilom.  i,  28), 
Quia  cum  in  omnibusDeiprovidentiamadesse  cogno- 
scant,  non  ut  Deum  magnificant  vel  gratias  agunt. 


tus  invidia,  eodem  superbise  illum  telo  quo  ipse  est  B  scd  gloriantes  in  semetipsis  evanescunt  in  cogitatio- 

dejectus  appetit.  Sibi  enim  dixerat :  Ero  similis  Al- 

tissimo,  Adae  et  Evae  dixit  :  Eritis  sicut  dii  (Gen,  ui, 

6).  Quod  illi  concupiscentes,  non  ob  aliam  causam, 

sed  tantum  ut  dii  iierent  mandatum  Dei  transgressi 

sunt.  0  qnanta  est  cccitas,  in  appetitu  vana;  gloriael 

Non  vidit  homo  tam  apertam  fallaciam,  iu  qua  illi 

versa  vice  similitudo  Dei  non  ex  obedientia  ejus,  sed 

ex  contemptu  promittitur. 

V.  Ecce  hic  est  primi  illius  veneui  saporatus  inte- 
ritus,  qui  amarissimo  iuanis  jactantiae  melle  circum- 
litus,  et  angelum  fefellit  et  hominem.  In  hoc  et  coe- 
lestis  et  terrena  cecidit  creatura.  Ob  hoc  de  sedibus 
suis,  ille  de  ccelo,  hic  de  paradiso  expulsi  sunt ;  et 


nibus  suis.  Dicentes  se  esse  sapientes,  stulti  sunt; 
jactantes  se  esse  stabiles,  invictos,  potentes,  infirmi, 
victi  et  impotentes  exsistunt. 

VH.  Quo;  cum  ita  sint,  satis  manifestissime  est 
compertum  quia  omni  vigilantia  omnisque  cordis  in- 
dustria  appetitus  nobis  vanoc  gloriae  est  fugiendus, 
ne  forte  si  virulentum  vel  semel  morbi  contagium  in 
penetralibus  nostri  cordis  irrcpserit,  in  omni  operum 
nostrorum  prosperitate  ,  sublilissima  humanarum 
laudum  delectatione  succrcscens,  ex  abundanlia  ne- 
quitiffi  suoc  deterrimum  iliuni  et  crudeliorem  super- 
biaj  proferat  partum.  Quae  cum  utraque  pestiferis 
fundata»  radicibus  humanse  mentis  arcana  suppleve- 


non  potueruntstare,  quia  graviter  ceciderunt.  Quale  p  riiit*,  undique  mutata  insidiarum  specie  improvisis 


ergo  superbiae  malum  sit  quod  rex  David  aperte  ti- 
muit,  subjeclisruinarum  causis  ipse  monstravit. 

VI.  Omnia  peccatorum  genera,  id  est,  luxuria, 
avaritia,  adulterium,  et  si  qiia  sunt  alia,  quamvis  et 
in  hisomnibus  Deus  irascatur,  tamcn  aut  per  angelos, 
aut  per  homines  talium  etiamnum  vindictas  exse- 
quiiur.  At  vero  superbia,  non  per  alium  quempiam, 
sed  ipsum  per  se  Deum  meretur  habere  contrarium. 
Ita  enim  scriptum  est :  Superbis  autem  ipse  resistit 
(/  Pet,  V,  5 ;  Jac,  iv,  6).  Caetera  enim  vitia  vel  in  eos 
ipsos  qui  illa  perpetraveiint,  retorquentur  vel  in 
alios  homines  videntur  admitti.  Hic  vero  superbiae 
tumor  proprie  nititur  contra  Deum,  et  idcirco  illum 
patitur  inimicum ;  quia  se  in  excelsum  tendens,  hic 


occurrant.  Nam  his  qui  ad  spirituaJia  se  studia  con- 
tulerunt,  raox  vana  gloria  illis  de  jejunio,  de  vigiliis, 
de  leclione,  de  soUtudine  eremi,  de  patientia,  de  ta- 
citurnitate  blanditur.  Et  si  statim  haec  prima  soUici- 
tatio  circumspectee  mentis  oculo  deprehensanonfue- 
rit,  dirior  illam  e  vestigio  superbia  comes  assequi- 
tur;  quiB  illis  mentiatur  et  sanctiores  eos  melioresque 
omnibus  esse,  et  in  summo  perfectionis  culmine, 
propria  otiam  virtutis  stabilitate,  quasi  nunquam  ca- 
suros  stare  divendit.  His  vero  qui  adhuc  carnalium 
passionum  oblectationibus  quibus  subrepunt,  cum 
semel  sibi  obtinuerint  domicilia  mentium  humana- 
rum,  tum  multifomiem  ex  utraque  fomitem  pullu- 
lant  vitiorum.  Nam  vana  gloria  generat  ex  se  praesum- 


sempcr  appetit  quod  illi  soli  est  proprium.  Quamvis  J)  ptionem  omnium  novitatum,  adinventiones  falsorum 


autem  generaliter  haec  superbiae  labes  infesta  sit,  non 
plus  tamen  aliis  metuenda  est  quam  his  qui  aut  spi- 
ritaliter  ad  perfectionem  virtutum,  aut  carnaliter  ad 
diviiiarum  copiam  et  summos  honorum  titulos  per- 
venerint.  Tantum  scilicet  in  illis  major  cfiicitur, 
quantum  et  major  est  qui  superbit.  Neque  illa  viles 
qiioque  aut  populares  subvertisse  contcnta  est,  sed 
et  in  illorum  qui  maximi  insidiis  assidet :  quonim 
quantum  altior  gradus  est,  tantum  altior  et  ruina. 
Unde  etiam  et  illud  de  eodem  superbiac  spiritu  Scri- 


dogmatum,  quaestionum  tortums,  contentiones,  hae* 
reses,  sectas,  schismata.  Superbia  vero  parit  indig- 
nationem,  invidiam,  contemptum,  detractionem, 
murmurationem,  et  exsecrabiliorem  his  omnibua 
blasphcmiam.  Quorum  malorum  causa  si  quis  cxstir*» 
pare  in  veritate  desidcrat,  origines  earum  a  se  prius 
et  radices  excidat.  Ita  namque  omnium  vitiorum 
funditus  poterunt  soboles  exstirpari,  si  ipsa  quoque 
eorum  semina,  priusquam  germinent,  evellantur. 


*  An  iuccrwerintl  Malim  tamen  supplantaverint. 


OPUSCULUM  V, 

EXHORTATIO  HUMILITATIS. 

I,  Qiiisquis  nuta   Dei  cujuslibet  officii  dignitate  j^  Oleum  autcm  peccatoris  adulatio  est ,    quae    ievi 


prffiluccs,  hic  providoe  gubemationis  utililate  caBteris 
prsecedis^hominibus,  hanc  exhortatiuncalam  meam 
diligentcr,  quaeso,  recipias,  nec  pomposas  in  ea  spu- 
mas  rhetoram  quaras;  quia  humilitatis  virtus  non 
verborum  clationc,  sed  mentis  puritate  requiritur. 
Et  si  forte  durius  aliquid  vidcor  loqui,  veritatis  hoec 
culpa,  non  mea  est.  Nam  ideo  quaidam  dura  sunt, 
qusedam  mollia ;  sed  et  quamvis  alterutrum  sibi  om- 
nes  homines  debeant  veritatem,  libere  tamenloquar : 
nemini  vcrius  deberc  aUquid  dici,  quam  ei  qui  proe- 
sidet  multis.  Cui  etsi  asperum  aliquid  cx  veritate 
aliquando,  ut  assolct,  offeratur,  velut  antidotum 
quoddam,  quamvis  forte  sit,  tamen  quia  salutiferum 
est,  etiamsi,  amaricet,  bibendum  est. 


quadam  et  suavi  unctione  caput  interioris  hominis, 
quod  est  cor,  quasi  ungendo  dinitidat.  Melius  ergo 
sibi  ipsi  esse  dixit  propheta  David  ab  homine  justo 
argui  vel  moneri,  quam  a  quovis  adulatore  laudari. 
Recte  autem  adulatorem  peccatoris  nomine  denota- 
vit,  cujus  id  maximum  ante  oculos  Dei  et  detestabile 
est  peccatum,  aliud  corde  tenere,  aliud  ore  proferre. 
De  talibus  enim  ct  in  alio  Psalmo  dicit  :  Molliii  sunt 
sei^mones  ejus  super  oleum,  et  ipsi  sunt  jacula 
(Ps.  I.1V,  22).  Dc  justo  autem  dicit ;  Loquitur  verita- 
tatem  in  corde  suo,  et  non  egit  dolum  in  lingua  sua 
{Ps.  XIV,  3).  Ut  autem  in  his  rebus  quaevis  hominum 
subtilitas  nullo  unquam  laudationis  titillamento  ^  cre-  ^ 
dulitatem  mentis    tuas    attrahat  in  consensu,    ad 


II.  Iloc  crgo  hortor  in  primis,  ut  semper  delecta-  B  ipsius  Domini  nostri  Jesu   Christi   evangclica  illa 


bilia  illanimis  hominum  blandimcntaperlimeas.  Non 
enim  in  hac  rc  tonta  vigilantise  industria  adhibenda 
est,  quantum  in  illis  sermonibus  repellendis,  qui 
si^  rigiditatem  animi  quadam  siamlationum  delecta- 
tione  subnei^vant,  qui  promerenda}  gratiaj  aditus,non 
laborum  merito,  sed  adsentationum  rimatur  acumine. 
Utilia  ergo  potius  quam  obsequenlia  verba  recipies, 
recta  magis  quam  affabilia  et  jucunda  captabis.  Adu- 
lanti  siquidem  adgaudere,  regium  vilium  est ;  adu- 
lari  vero,  servile  est.  Scd  quamvis  adulanti  adgau- 
derc  regium  sit,  tamen  vitium  usu  vernaculum  hoc, 
et  quasi  proprium  munus  cst,  egregie  vcrba  poten- 
tum  subsequi,  et  cx  illorum  voluntatibus  formare 


gesla  convcrtere;  et  invenies  illum  dominaniium 
Dominum  {Apoc.  xix,  16)  magnum  nobis  dcdisse 
inter  humanas  laudes  humilitatis  exemplum.  Hanc 
ergo  excole,  hancque  magistram  habeto,  hanc  tibi 
intcr  laudaiionum  illecebras  arbitram  ponc.  Quanta 
portio  ex  his  quse  homines  adlaudando  tribuunt,  vel 
quanto  tempore  tua  sit,  hsec  non  permittas  placidis 
auribas  audire,  quia  ficta. 

IV.  Postremo  haic  sancta  humilitas,  subductis  a 
te  omnium  simulationum  illecebris,  tunc  tibi  ccelum 
aperiet,  cum  tibi  in  aure  dixerit :  Quia  terra  es  {Gen. 
III,  19);  tunc  te  in  illa  vera  societate  hsereditatis 
Dei  introducit,   cum   te  in  omnibus  admonuerit  : 


sermonem.  Nam  si  quid  fortc  laudaverint,  et  id  non  p  Quia  homo  es  et  peccator.  Et  cum  universas  rationes 

i«i-^_»__    _„j:.  •    :_!.      i: - *.    -:  vi v  :_ j  * j: i    :_  u..;..-  i...^..:i:in4;<.  «^.it-^ 


libenter  audiri  prospexerint,  contmuo  accusant,  si 
quid  paulo  ante  laudaverunt.  Si  quid  vero  vitupcra- 
verint,  id  iterum,  si  ita  patrono  visum  fuerit,  lau- 
dant.  Atque  ila  inter  hos  tales  adulati  animus  fertur 
tanquam  navis  inter  varios  aurarum  flatus,  quia  non 
habet  nnde  exeat  et  lluctuatur.  Inter  hos  'ergo  quo- 
rum  uberrimus  quKstus,  hic  maxime  est,  desideriis 
Tivere  alienis,  animum  tuum  summa  discretionis 
mensura  constringe;  ut  cum  multi  adulantes  hinc 
atque  inde  nihil  aliud  nisi  tantum  quod  delectet  in- 
sinuant,  oflfcrcntes  qusedam  glorice  verba,  in  quibus 
hoc  tibi  dicitiir  quod  et  Deo,  agnoscas  nihil  aliud  ex 
his  proprium  tuum  esse',  nisi  hoc  tantum  quod  et 
tecum,  et  cum  de  hac  vita  excesseris,  permansurum 
est. 

III.  In  omnibus  ergo  in  quibus  adulationum  ni- 
mictas  eliam  terminos  homini  competentes  excessit, 
illud  Davidicum  recordaveris  documentum,  in  quo 
ille  venena  adulationum  devitans,  ait  :  Corripiet  mc 
justus  in  misericordia,  ct  arguet  me  ;  oleum  autem 
peccatoris  non  impinguet  caput  meum  {Ps.  cxl,  5). 

*  Forte,  utlectio  constet,  legendum,  utprovidce,,, 
prcecedas. 
^  Particulasiredundarevidetur,  alioqain  suspensa 


ex  his  quse  ad  te  pertinent,  in  hujus  humilitatis  s\i\>- 
putalione  prospexeris  (miram  rem  dicam),  invenies 
homines  ad  honoris  tui  cumulum  augmentando  mi- 
nuere,  hanc  vero  solam  minuendo  plus  addere. 
Quantum  ergo  magnus  es,  ut  ait  Salomon,  tantum  te 
humilia  {Eccli.  iii,  20).  Quia  et  cum  multos  guber- 
naveris,  non  est  tamen  pcrfectio,  si  hoc  quod  majus 
est,  tu  solus  restiteris,  quem  gubernare  non  possis. 
Tunc  enim  aliis  verc  praeibis,  cum  prius  prseiveris 
tibi.  Nec  cnim  malis  nunc  ergo,  sed  quam  maxime 
bonis  hojc  loquor.  Nam  si  ad  magisterium  Dei  re- 
spicias,  non  solum  peccatori,  scd  sanctis  data  prae- 
cepta  sunt.  Dicitur  et  illis  verbum  veritatis,  non  ta- 
men  ut  fiant  boni,  quod  sunt;  sed  ne  fiant  mali, 
J)  quod  non  sunt.  Credo  autem  quia  bonis  plus  hoc 
quod  purum,  quod  sincerum  est,  placeat.  Nam  Dcus 
nostcr  non  tantum  dulcibus  adorantiumse  precibus, 
quantum  innocentia  et  simplicitate  placatur.  Plus 
illis  autem  inclinans,  qui  sinceram  puramque  ei 
mentem  ofFerunt,  quam  qui  suavia  oralionum  intu- 
lerint  blandimenta.  Non  enim^ad  alium  mihi  dc  vana 

sententia. 
c  Ita  rescripsimus  quo  titulamento  Edit. 


41 


MARTINl  DUMIENSIS  OPlSCLLUil  VI.  DE  IILV. 


42 


gloria  aut  superbia  visum  est  loqai,  nisi  ad  te,  qui-  ^  corde.  Ecce  hoc  est,  quod  incurvatum  ssepius  erigit 

cumque  prior  es  aliis  :  qui  etsi  non  recipias,  tamen 

omnes  hsec  ingerunt,  omnes   blandiuntur,  omnes 

extollunt ;  nemo  ex  illis  id  olTerens ;  quod  ita  dulce 

sit,  ut  tamen  a  periculo  longe  sit.  Nec  enim  miror 

omnibus  esse  in  promptu,  quia  laudare  potentem, 

flicut  nec  labor,  ita  nec  timor  est. 

V.  Tibi  igiturme  oportuit  hsec  humilitatis  instru- 
menta  porrigere,  tibi  gubernaculi,  quamvis  et  ipse 
habeas,  etiam  hoc  superfluiun  addere  moderamen. 
Quia  ibi  semper  elationis  fortior  ventus  est,  ubi 
honori  fortior  altitudo.  Cupio  ergo  te  ante  oculos 
Dei  quibus  nuda  est  abjssus  humanse  conscientise 
humili  corde  semper  incedere,  quia  scriptum  est : 
Super  quem,   inquit  Dominus,   requiescet  spiritus 


inimicum.  Peccatum  namque  elationis  nostrse,  robur 
illius.  Sola  ergo  humilitas  cordis  est,  quee  se  infir- 
mam  dicendo,  omnia  potest,  quse  totum  quod  boni 
est  obtinet,  Dco  hoc  semper  applicando,  non  sibi; 
in  qua  si  quis  ascenderit,  non  habet  unde  cadat. 
Omnes  aliai  virtutes  ad  perfectionem  suam  per 
excelsa  quaedam  nos  et  ardua  poterunt  provocare, 
hsec  sola  in  plano  est;  et  quamvis  humilior  aliis  vi- 
deatur,  coelo  tamen  est  altior,  quia  in  regno  ejus 
hominem  non  ascendendo,  sed  descendendo  per^ 
ducit.  Per  hanc  obtiuuerunt  sancti  futurae  beatitu- 
dinis  pr£Bmia,  custodientes  dominicum  illud  elo- 
quium  :  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est 
regnum  mlorum  {Matth.  v,  3).  lile  scilicet  est  hu- 


meus,nisisuperhumilemettrementemverbam€a(Isai.^m\\is,  qui  spiritu  plenus  est,  flatu  quodam  elationis 
Lxvi,  2)?  Cupio  te  omnia  mandata  Christi  servare;      abundans  elatus,  ut  uter  est. 


et  cum  illa  opcribus  bonis  adimpleas,  illud  quod 
ipsis  apostolis  dictum  est,  recordari.  Ait  enim  illis  : 
Et  cum  hcec  omnia  feceritis  quce  mando  vobis,  dicite  : 
Qtda  servi  inutiles  fuimus ;  quoe  debuimus  facere  feci' 
mus  [Luc.  XVII,  10);  id  est,  non  ex  dono  tanquam 
liberi,  sed  ex  debito  tanquam  servi.  Nullus  enim 
quamvis  perfectus  in  omnibus  vir,  ita  aliquando  hoec 
praeoccupavit  quae  Deo  sunt  placita,  ut  prius  aliquid 
illi  fenerans,  non  debitor  fuerit,  sed  exactor.  Quis 
enim  aliquid  habct,  quod  ab  illo  datum  non  est? 
Aut  quis,  sicut  Apostolus  ait,  prior  dedit  illi,  et  re- 
tribuetur  ei  ?  Quoniam  omnia  ex  ipso,  et  per  ipsum, 
et  in  ipso  :  ipsi  gloria  in  scBcula.  Amen  (Rom.  xi, 
35,  36). 

VI.  Ecce  haec  est  vera  illa  et  Christiana  humilitas. 
hi  hac  eos  quibus  prsesides,  optime  gubemabis.  In 
bac  victoriam  ex  onmi  vitio  poteris  promereri,  Deo 
hoc  quod  viceris  tribuendo,  non  tibi.  Nam,  quod 
aliquoties,  patientia  victa,  vitia  iterum  vires  acci- 
piunt,  nihil  aliud  est,  mihi  crede,  nisi  quia  non 
didmus  Deo,  quod  belligerator  ille  David  bella  Do- 
mini  bellans  :  In  te,  inquit,  inimicos  nostros  venti- 
lavimus,  et  in  nomine  tuo  spemimus  insurgentes  in 
nos  (Ps.  luii,  6).  Et  iterum  :  Quia  non  virtute  sua 
potens  est  vir;  Dominus  infirmum  facit  adversarlum 
ejus,  Sed  forte  respondetur  mihi :  Ergo  et  Deo  non 
agimus  gratias,  non  seferimus  laudes  ?  Credo,  quia 


VII.  Sed  jam  quomodo  ipsa  virtus  obtineatur, 
charitas  tua  paulisper  intendat.  In  primis  si  quid 
volueris  boni  operis  inchoare,  non  hoc  proposito 
acquirendse  laudis,  sed  studio  inchoationis  faciendse 
bonilatis  incipies.  Dehinc  cum  perfectum  fuerit  opus, 
illud  quodcunque  est  opus,  omni  custodia  serva  cor 
tuum,  ne  forte  humanis  favoribus  acquiescens,  inde 
te  existimans,  tibi  ipse  complaceas;  aut  aliquara  ex 
quovis  actu  gloriam  quseras,  quia  natura  gloriee  ita 
est,  ut  umbra  corporis  :  si  illam  sequeris,  fugit;  si 
fugeris,  sequitur.  Sed  semper  te  minimum  omnium 
a;stima,  et  reminiscere  :  Quidquid  tibi  in  omni  vita 
boni  successerit,  totum  hoc  Deo  qui  dedit,  non  tibi 
^  qui  accepisti,  conscribas,  convincens  te  illo  testimo- 
nio  Pauli :  Quid  autem  habes,  quod  non  accepisti?S% 
autem  accepisti,  quid  gloriaris  quasi  non  acceperis 
(I  Coi\  IV,  7)  ?  Similiter  et  illud  apostolicum  :  Quia 
omne  datum  optimum  et  omne  donum  perfectum  de- 
sursum  est,  descendens  a  Patre  luminum  (Jac.  i,  17). 
Cumque  ex  his  pretiosissimis  sanctae  humilitatis  Ia« 
pibus,  in  corde  tuo  Spiritui  sancto  templum  oma« 
veris,  tunc  orans  in  eo,  assumens  cantic.um  David 
prophetfle,  non  verbo  tantum,  sed  et  opere  decanta* 
bis  :  Domine  non  est  exaltatum  cor  meum,  neque  elati 
simt  oculi  mei;  nec  ambulavi  in  magnis,  nec  in  mtra- 
bilibus  super  me  (Ps.  cxxx,  1).  Quod  carmen  tunc  in 
veritate  offerre  poteris  Deo,  quem  te  humiliando 


agimus  gratias;  potest  iieri,  sed  verbo  tenus,  sed  iurv  laudas;  cui  veraciter  cum  omnibus  fidelibus  et  tu 
sinn.  Deoprivatimgratiasagimu8,nobispubIice;Deo  quotidie  dicis  :  Te  decet  laus  (Ps.  lxiv,  2),  illum 
in  labiis  laudem  tribuimus,  nobis  et  in  labiis  el  in     gloriiicans. 


OPVSCVLVM  VL 

DE  IRA. 


PRiEFAHO. 

Domino  ae  beatissimo,  mihi  desiderantissimo  in 
Christo  patri,  Vitimiro  episcopo  Martinus  episcopus. 

Dum  simol  positi  dudum  mutuo  collationis  allo- 
^o  fhieremur,  illud  inter  caetera  tuee  a  me  dili- 

Patrol.  LXXII. 


gentise  charitas  elicuit,  ut  de  passibilitate  irse,  vel 
qualitatis  ejus  effectibus,  brevi  tibi  aliqua  libello 
digererem.  Parui  protinus  libens,  paucisque  h«jc  tuo 
studio  de  fugienda  ira,  saltem  si  id  non  eveniat,  de 
lenienda,  disserui.  Quidam  de  sapientibus  iram  dixep 


43 


MARTUSI  DIMIENSIS 


44 


runt  brevem  esse  insaniam,  Ea  enim  sui  esl  impotens,  ^  animos,  scd  abducit.  Cffitera  viUa  illiciunt ;  ir^L  vero, 


obliviscitur  hoiieslatem,  afTectuum  inunemor,  rationi 
consiliisque  prseclusa;  dum  vaxuis  agitata  causis,  ad 
considerationem  justitioi  inhabilis  et  inince  fit  simul, 
superque  iu  quod  oppresserit,  frangitur. 

CAPUT  PRIMUM. 

De  habitu  irw, 

Ilabitus  audax  et  minax  vultus,  tristis  frons  et 
torvus  intuilus,  faciei  aut  pallor  aut  rubor  :  xstuat 
ab  imis  prsecordiis  sanguis,  tlagrant  et  micant  oculi, 
tremunt  labia,  compriumntur  dentes ,  crebro  et  ve- 
hementius  acto  suspirio  quatitur  pectus,  gemitus 
anxius,  et  paulo  explanato  sono  sermo  est  prfleceps, 
rabida  Vocis  eruplio,  colla  distcndit,  inquietfie  ma- 
nus,  ssepiusque  conipulsi  coitus  digitorum,  dentesB 
strident,  citatus  gradus,  pulsataque  pedibus  humus, 
artus  trepidi,  et  instabili  flucluatione  totum  conci- 
tatum  corpus ;  magnas  ex  se  proferens  iras  horribilis 
ira,  depravat  se  atque  intumcscit;  ita  ut  nescias 
utrum  magis  detestabile  sit  vitium,  an  deforme. 
Qualem  putas  intus  essc  animum,  cujus  extm  imngo 
tam  foeda  est?  Csetera  vilia  absconduntur  et  in  ab- 
dito  refugiunt;  ira  se  prodit,  et  in  facie  exit;  quan- 
toque  major  est,  tanto  manifestius  exardescit.  Nihil 
ergo  minus  quam  irasci  prudentcm  decet. 

CAPUT  IJ. 
De  effectibus  irce. 


ut  solcnt  (lumina  procelloequc,  praicipitat,  nullaque 
magis  urget,  sive  valct  superba,  sive  frustmtur 
insana.  Alia  vitia  a  ratione,  ira  auteni  a  sanitate 
discedit;  nam  nec  repulsa,  in  tffidium  agitur  sui; 
sed  ubi  adversarius  subtrahitur,  morsus  suos  in 
semetipsam  convertit.  Coitera  vitia  singulos  quos- 
que  corripiunt,  ira  autem  intcrdum  multos  publice 
invadit,  nain  nunquam  populus  universus  simul 
fomicandi  cupiditate  succensus  est;  nec  iu  lucrum 
pecuniee  spem  suam  tota  simul  civitas  misit;  nec 
honoris  ambitus  gregatim  cunctos,  sed  viritim  sia- 
gulos  occupat  :  at  vcro  in  iram  uno  sa>pe  agmine 
curritur  catervatim. 

CAPrT  III. 
De  tribus  irce  remediis, 

In  ii*am  primum  remedium  cst,  non  irasci ;  sccun- 
dum,  cito  desinere;  terlium,  alience  quoque  ira?  me- 
dcri.  Primum  est  ergo,  ne  incidamus  in  iram  :  quod 
si  acciderit,  secundum  remedium  est,  ne  in  ira  pec- 
cemus.  Nam  sicut  in  corporum  cura,  alia  de  con- 
servanda  sanitate  prrecepta  sunt,  alia  de  medendis 
morbo  correptis ;  ita  aliud  est  iram  cohiberc  ne  in- 
surgat,  aliud  compescere  jam  erectam.  Sicut  enim 
pars  superior  et  propinqua  sidcribus,  ncc  in  iiubem 
constringitur,  ncc  in  turbinem  vertitur;  iufcrior 
vero  so^pius  fulminatur  :  codem  modo  subliniis  ani- 
mus,  quietus  semper  et  in  ti*anquilla  statione  loca- 
tus,  omnia  infra  se  premens  quibus  ira  contrahitur. 


Ira  omnia  ex  optimo  et  justissimo  m  contranum  ,  , .,.     . 

^  .   ^  1.1-         A       11-  .    f!  modestus  ac  venerabihs  mvenitur.  Aniuius  autem 

mutat.  Quemcunque  obtmuerit,  nullms  eum  memi-  ^      .  .  »       ,.         .      .        . 

qui  m  negotia  multa  discurrit  et  varia  tentat,  in 


nisse  ofticii  sinit.  Da  eam  patri,  inimicus  est;  da 
lilio,  parricida  est;  da  matri,  noverca  est;  da  rogi, 
tyrannus  est.  Ira  nec  in  prailiis  utilis  invenitur, 
quia  in  temeritatem  prona  est;  et  pcricula  dum 
inferre  vult,  non  cavet;  venitque  in  aliam  pote- 
statem  dum  non  est  in  sua.  Ira  ex  proprio  libito 
judicat;  audire  non  vult,  nec  patrocinio  relinquit 
locum.  Judicium  suum  eripi  sibi,  etiamsi  pravum 
sit,  non  sinit.  Amat  et  tuetur  errorem  suum,  nec 
Tult  argui,  etiamsi  oculis  manifesta  veritas  ingera- 
tur.  Honestior  illi  in  male  ooeptis  pertinacia,  quam 
correctio  sestimatui*.  Quamvis  enim  vanse  illam  con- 
citaverint   res,  perseverare  vult,   ne  videatur  sine 


multis  incidit  querelis.  Alius  spem  ejus  follit,  alius 
differt,  alius  intcrcipit  :  atque  ita  omuiuni  rerum 
exsistit  impatiens,  et  ex  levissimis  irascitur  causis, 
nunc  persona?,  nunc  negotio,  nunc  tcmpori,  nimc 
loco,  riunc  sibi.  Ut  ergo  quietus  sit  animus  non  est 
multarum  rerum  actu  lassandus,  nec  magnarum  ac 
supra  vircs  appetitarum.  Facile  est  enim  levia  ap- 
plicare  cervicibus,  et  in  utramlibet  partem  sine 
lapsu  transferre. 

CAPUT  IV. 

De  causis  quibus  enascitur  ira, 
Contra  primas  ergo  causas  iree  pugnaudum  est. 


causa  ccepisse.  Et  quod  est  iniquius,  dum  retinetur,  t\  Causa  autem  ira»,  opinio  est  injuriai  :  cui  non  facile 

<*,  i.*         •  A  «1  ♦  •»  •  ••       ^^       .  1        1  i'_ ;j  ..w>    ^■^^.^i.e ^^n^^,...^ 


fit  pertinacior  et  augescit,  quasi  hoc  ipsum  graviter 
irasci  justae  irce  sit  argumentum.  Quod  si  quantum 
minatur,  tantum  valuerit,  ob  hoc  etiam  quia  terri- 
bilis  est,  amplius  est  invisa.  Si  vero  sine  viribus 
est,  contemptui  est  magis  exposita,  derisumque 
non  fugit;  sed  periculosius  est  illud,  tamen  tutius, 
despici.  Omnes  aUas  passioncs  ira  sibi  subditas 
facit,  nullaque  est  ambitio  animi  in  qua  ira  non 
dominetur;  ct  avaritiam  pessimum  inalum  minime- 
que  flexibile  ira  calc^t.  Quoties  scilicet  iratus  animus 
opes  suas  adactus  spargitl  Quoties  magno  o^stimata 
pretio  insignia  projicit !  Irse  violentia  rcpentina,  et 
universa  est :  non  paulatim  procedit;  sed  dum  inci- 
-pil,  toia  est;  nec  aliorura  vitiorum  more  sollicitat 


est  crcdendum,  nec  apertis  quidein  manifestisque 
conjectationibus  statim  est  accedendum,  quia  inter- 
dum  falsa  veri  specicm  ferunt.  DifFcrendum  semi^er 
est  tempus  :  dilatus  dies  aperiet  veritatem.  Non  fa- 
cile  aures  criminantibus  pateant;  sed  hoc  humanae 
naturm  vitium  suspectum  notumque  sit  nobis,  quod 
ea  quffi  inviti  audimus,  faciie  credimus,  et  irascimur. 
Multi  enim  suspicionibus  impelluntur,  el  ex  vultu  ri- 
suque  alieno  pejora  intcrpretati,  innocentibus  iras- 
cuntur.  Plurimum  mali  credulitas  facit.  Quamobrem 
saepe  nec  audiendum  quidem  est,  atque  ex  animo 
tollenda  suspicio.  Nunquam  argumentatio  deest,  et 
coojecturas  irritamenta  fallacia.  Simplicitate  et  be- 
nigna  rerum  cestimatione  opus  est  uti.  Nihii  crodere 


4o 


OPUSCULIM  VI.  DE  IRV. 


U 


oportet,  nisi  quod  manifesle  occurrit  in  oculos;  et  4  Jussus  fecit,  necessitatc  fecit;  quare  succenseas? 


quoties  suspicio  apparet  in  animo,  credulitas  ob- 

jurgetw.  Haec  enim  objurgatio  consuetudinera  non 

facilc  credendi  efficiet.  Si  non  vis  in  iram  incidcre, 

ne  sis  curiosus.  Qui  inquirit  quid  de  se  dictum  est, 

et  maiignos  sermones,  etiamsi  secreto  dicli  sint, 

eruit,  ipse  se  inquietat.  Dum  enim  perpctrantur,  ad 

hoc  producuntur,  ut  videantur  injuriae.  Sed  in  ea 

perpetratione,  alia  defendcnda  sunt,  alia  donanda, 

alia  deridenda  :  atque  ita  his  modis  praivenienda  est 

ira.  Multas  injurias  transit  prudcns,  et  plcrasque 

noD  accipit;  quia  aut  eas  nescit,  aut  si  scierit,  in  iu- 

dum  eas  jocumque  convertit.  Nam  si  quereletur  aut 

falsa  suspicando  aut  levia  aggravando,  non  ira  ad 

illum,  sed  ipse  venit  ad  iram;  qua?  nunquam  accer- 

senda  est,  sed  cum  irrcpseritrefutanda.  Magni  animi  B 

est,  despiccre  injurias;  altius  in  se  demiltere  [Edit., 

demisere],  dum  vindicant;  potius  est  non  agnovisse, 

quam  ignovisse  injuriam.  Enimvero  iJle  magnus  est 

et  nobilis,  qui  more  magna;  fera?  latratus  minuto- 

rum  canum  securus  exaudit.  Sanctius  siquidcm  est 

dissimulare  injuriam  quani  ulcisci.  Potcntiorum  vero 

injurise  non  tantum  patientia,  sed  etiam  hilari  vuitu 

ferend»  sunt.  Facient  iterum,  si  te  passum,  et  se  fe- 

cisse  crediderint.  Adeo  enim  injuriam  sfepe  vindi- 

care  non  expedit,  ut  nec  fateri  quidem  expediat. 

Abstinendum  itaque  ab  ira  est,  sive  superior  sit  qui 

lacessit,  sive  par,  sive  inferior.  Cum  superiore  con- 

tendere,  furiosum  est;  cum  pari,  anceps;  cum  in- 

feriore,  jam  sordidum. 

CAPUT  V. 
.\j^i7  susurronibus  credendum;  nec  nobis,  nudiendo 

aut  videndo. 


£x  his  autem  quse  solent  offendere,  alia  renun- 

tiantur  nobis,  alia  ipsi  audimus,  alia  et  videmus.  De 

his  ergo  quse  narrantur,  cito  non  debent  credi,  quia 

alii  mentiuntur,  ut  decipiant;  alii  mentiri  non  exi- 

stimant,  quia  et  ipsi  decepti  sunt.  Alius  criminatione 

graUam  captat;  et  ut  videatur  loqui,  finxit  injuriam. 

Est  eUam  aliquis,  qui  hoc  occulte  loquitur  et  ma- 

iigne,  ut  amicitias  dirimat  cohcerentes,  aut  ut  certe 

wum  apud  te  insimulet  inimicum.  Dicitur  aiiquis  de 

tc  malc  locutus.  Cogita  an  prior  hoc  feceris.  Cogita 

de  quam  multis  ipse  loquaris.  Cogita  non  facere  ali- 

quos  injuriam,  sed  reponere  aliquos  pro  nobis  fa-  J) 

cere ;  alios  adversus  nos,  sed  coacte ;  alios  et  igno- 

ranter.  Eos  autem  qui  volentes  scientesque  faciunt, 

non  ipsam  injuriam  appetere,  sed  aut  dulcedine  ur- 

banitatis  prolapsos;  aut  fecerunt  aliquid,  non  ut  no- 

bis  obesscnt,  sed  quia  aliter  consequi  quae  volebant 

non  potuerunt.  Ac  in  his  quo;  audiendo  aut  videndo 

eognoscis,  naturam  voluntatemque  discuties  facien- 

iis,  peccantisque  animum  perpensabis  :  voluerit,  an 

inciderit;  deceptus  sit,  an  coactus.  Pucrum  cxcuset 

«las,  quia  nescit  an  peccet;  extraneum  libertas; 

domesticom  familiaritas.  Si  primum  offendit,  cogita 

qiiam  dia  placaerit.  Si  ssepe,  fer  quod  saepe  tulisti. 


Quod  si  injuriam  recipis,  non  est  injuria,  quod  su- 
perius  feceris  paU.  Judex  est;  si  nocentem  punit, 
cede  jusUUa?.  Amicus  cst ;  fecit  quod  noluit.  Inimi- 
cus  est;  fecit  quod  debuit.  Pater  est;  cogita  quia 
tantum  profuit,  ut  ipsi  etiam  injuriam  facere  fas  sit. 
Mutum  animal  est;  ipsum  si  irasceris,  imitaris.  Pos- 
trcmo  si  bonus  vir  cst  qui  injuriam  fecit,  noU  cre- 
dcre ;  si  malus,  noU  imitari.  Prudentiori  cede,  stulto 
remitte.  Regis  quisque  intra  se  animum  habet,  ut 
Ucentiam  sibi  in  aiios  dari  velit,  in  se  noiit.  Qui 
ergo  semper  futurum  aliquod  quod  se  offendat 
exisUmat.  minime  cum  acciderit  irascetur. 

CAPUT  VI. 

Alice  in  iram  ccnsurce, 

Quin  illud  valde  in  hiuc  iiliberalc  et  foidura,  cum 
rainirais  sordidisquc  aniraus  cxacerbatui'in  rcbus.  Si 
paruni  agilis  fuerit  puer,  si  lepidior  aquapoturo  por- 
rigitur,  si  turbatur  lorus  aut  raensa  neglecUus  posita, 
si  rausca  paruin  furiose  fugata,  si  e  raanibus  servi 
negligentius  clavis  clapsa ;  cura  ha?c  non  in  tuam 
conturaeliara  fecil,  nec  sic  ul  te  ofTenderit,  fecit,  in- 
noccntibus  parcc.  Sa'pe  ctiara  quam  stulte  his  rebus 
irascimur,  qua^  [Edit.,  qui]  u'ara  nostram  nec  me- 
rucrunt,  nec  sentiunt.  Ecquid  hac  insania  demen- 
tius,  quam  bilem  in  horaines  collectara,  in  rebus 
effundere^iEger  et  infehcis  valetudinis  aniraus  est, 
quera  taliura  rerura  levis  cura  conturbat.  Ubi  enim 
et  aniraura  siraul  et  corpus  voluptates  corruperint, 
C  nihil  est  tolerabile;  quia  illa  dura*,  sed  quia  qui  pa- 
titur  raollis  est.  NuIIa  itaque  res  raagis  iracundiam 
alit  quam  intemperans  et  unpatiens  luxus.  Dure  ergo 
tractandus  est  animus,  ul  ictum  non  senliat,  nisi 
gravem.  Ad  coerciUonera  autem  errantium,  irato 
castigatore  opus  non  est.  Nara  cuni  u*ai  deUctum 
aniraa?  sit,  non  oportet  peccantera  peccato  corrigere, 
Quod  si  tanlura  irascatur  sapiens,  quantura  scele- 
runi  iniquitas  exigit,  non  irascendura  illi,  sed  insa- 
niendura  est.  Furta,  fraudcs,  inficiationes,  et  si  qua 
sunt  alia;  oninia  isla  tara  propitius  aspicit  sapiens, 
quara  mcdicus  jegros  suos.  Nunquara  itaque  iracun- 
dia  admittcnda  est,  aliquando  siraulanda.  Si  segnes 
audienUum  aninii  concitandi  sunt,  aliquando  incu- 
tiendus  est  his  metus,  apud  quos  non  proficit  ratio. 

CAPUT  VII. 

Quo  modo  leniatur  ira, 

Haec  dicta  sunt,  nc  veniat  quis  in  iram  :  quod  si 
jam  ira  proruperit,  maxirauni  illi  remedium  est, 
moree  dilaUo.  Hoc  primura  petatur,  non  ut  ignoscat, 
sed  ut  judicet.  Si  exspectaveris,  desinet;  nec  uni- 
versam  illam  tentaveris  tollere,  quae  [Edit,,  qui] 
graves  habet  impetus  primos.  Tota  vincitur,  si  par- 
tibus  capiatur ;  donec  quod  ex  ejusimperio  eratagen- 
dum,  ipsi  poUus  jubeamus.  Agendum  est  enim  ut 
primus  ejus  fervor  relanguescat,  et  caligo  quae  pre- 
mit  mentem  aUquantulum  tenuetur.  Pugnet  autem 


*  9ie  «^t;  Md  legendum,  mn  quia  illa  dura. 


47  MARTINI  DUMIENSIS  48 

imasquisque  secum,  ut  si  vincere  jam  non  potest,  yel  ^  feret  se  contemni  cuicunque  venit  in  mentem  nul- 


celare  meminerit.  Si  exitus  illi  non  datur,  signa  ejus 
obrui  possunty  licet  cum  magna  hoc  molestia  fit.  Gu- 
pit  enim  exsilire  ira,  et  incendere  oculos  faciemque 
mutare ;  et  si  paululum  illi  extra  nos  emittere  licue- 
rit,  supra  nos  est  ut  in  imo  pectoris  recessu  condatur ; 
feraturque,  non  ferat.  In  contrarium  omnia  cjus  fle- 
ctantur  judicia,  vultus  remittatur,  vox  lenior,  gra- 
dusque  ait  lentior ;  et  ita  paulatim  cum  exterioribus 
interiora  formantur.  Sicque  fiet  ut  si  aliquis  iram 
tuam  intelligat,  tamen  sentiat  nemo.  Faciuntergo  nos 
moderatiores  respectus  nostri,  si  consulamus  nos; 
nam  tale  aliquid  et  ipsi  aliquando  commisimus.  Nam 
sisic  erravimus,  expeditne  nobis  inaliis  illa  damnare 
qu8B  efTugere  ipsi  nequivimus  ?  Faciet  etiam  nos  mi- 
tiores,  si  cogitemus  quid  nobis  ille  cui  irascimurB 
aliquando  profuerit,  et  sic  prssens  offensa  prioribus 
meritis  redimatur.  Ulud  quoque  occurrat,  quantum 
nobis  commendationis  allatura  sit  fama  clementise, 
quam  multos  inimicos  venia  fecerit  utiles.  Nihil  glo- 
riosus  quam  iram  amicitia  commutare.  Irascitur  ali- 
quis?  tu  contra  beneilciis  provoca.  Cadit  statim  si- 
multas  ab  alterutra  parte  deserta,  nisi  paria  non 
pugnant.  Quod  si  utrumque  certaverit,  ira  concurri- 
tur.  nie  est  fortior,  qui  prior  retulit  pedem ;  victus  est 
8«pe,  qui  vicit.  Percussitte?  recede;  nam  referiendo, 
et  occasionem  dabis  sspius  feriendi  et  excusatio- 
nem  :  pottremo  cum  volueris  reverti,  non  poteris. 


lam  esse  tantam  potentiam  in  qua  non  incurrat  in- 
juria.  Demus  spatium  peccanti,  quo  possit  conside- 
rare  quid  fecerit,  et  ipse  se  castigabit.  Quid  ergo. 
inquis,  impune  iiie  erit?  Puta  velle  te;  nam  non  ent. 
Quia  non  magis  gravius  addicitur  quam  qui  ad  sup- 
plicium  pcenitentiffi  datur.  Respiciendum  est  deinde 
ad  conditionem  rerum  humananim,  ut  omnium  ac- 
cidentium  ®qui  judices  simus.  Iniquus  est  autem 
qui  commune  vitium  singulis  objicit.  Omnes  in- 
consulti  atque  improvidi  sumus;  omnes  incerti  que- 
ruli,  ambitiosi.  Quid  levioribus  verbis  publicum  ma- 
lum  abscondo?  Omnes  mali  sumus.  Quidquid  in  alio 
deprehenditur,  id  unusquisque  in  sinu  suo  inveniet. 
Mali  vivimus  inter  malos. 


CAPUT  VIII. 

Injuriam  vindieare  est  vitium  vitio  opponere. 

Qui  irascitur  ix^urianti  se,  vitium  vitio  opponit. 
Nunquid  non  insanire  videtur,  si  mulum  calcibus  pe- 
tat,  aut  canem  a  quo  morsus  est  lancinet  ?  Eodem 
loco  est,  quisquis  concilio  caret.  Quid  enim  refert,  an 
alia  mnlta  dissimilia  habeat,  si  hoc  simile  habet, 
quod  omni  peccata  munda  defendit?  Eo  nos  loco 
constituamus,  quo  ille  est  cui  irascemur.  Nostram 
esse  causam  illius  aflQngamus :  nam  fecit  nos  iracun- 
dos  iniqua  nostra  estimatio ;  quia  ea  quse  volumus 
&cere,  nolumuspati.  Mementoetiam  quiasanctissimi 
quique  viri  multa  delinquunt :  quod  si  etiam  pru- 
dentissimiviripeccant,  cujus  errorcausam  non  habet 
ignoscendi?  Nemo  est  tam  timidus  ofTensarum,  qui 
non  illas  dum  vitat,  admittat.  iEquiore  enim  animo 


CAPUT  IX. 
AliencB  irce  euratio, 

Nunc  jam  tertio  in  loco  videamus  quo  modo  alie- 
nam  iram  leniamus.  Nec  enim  sani  tantum  esse  ve- 
limus,  sed  sanare.  Primam  ergo  iram  alterius  non 
audebimus  nostra  ratione  mulcere,  surda  est  enim 
et  amens  :  dabimus  illi  spatium ;  nam  remedia  me- 
dicorum  non  in  accessibus  inflrmitatum ,  sed  in  re- 
missiouibus  prosunt.  Quod  si  tumentes  ocnlos  quis 
tentet  inungere,  recente  vi  magis  incitat  commo- 
venda.  Sapiens  furenti  amico  omnia  ultionis  instni- 
menta  occultius  removebit,  ipseque  iracundiam  ai- 
mnlabit  ut  tanquam  auditor  doloris  et  comes,  plos 
p  auctontatis  in  consiliis  habeat,  moras  nectet  :  .et 
dum  mcgorem  pcenam  queerat,  preesentem  interim 
differet,  et  omni  arte  furori  requiem  dabit.  Quod  si 
tu  potentior  es,  aut  pudorem  illi  cui  vi  resistis,  aut 
metum  incuties.  Alteri  dices  :  Indignum  nimis,  et 
non  invenio  dolendi  modum ;  sed  expectandum  est 
tempus  :  dabit  pcenas.  Serva  istud  animo  tuo,  et  pro 
mora,  cum  poteris,  reddes.  Alteri  dices  :  Vide  ne 
iracundia  tua  voluptati  sit  inimicis.  Aiteri :  Vide  ne 
magnitudo  animi  tui,  et  creditum  apud  plerosque 
decidat  robur.  Ita  enim  abscondet  et  medicus  ferra- 
mentum,  et  seger  dolorem,  dum  sperat,  feret  [Edit., 
ferat] ;  nam  qusedam  non  nisi  decepta  sanantur.  Ca- 
stigare  autem  irascentem,  et  ultro  irasci,  castigare 
est.  Itaque  vario  modo  ira  sananda  est. 


OPUSCULUM  VIL 
DE  PASGHA. 


1.  Plerique  mysterium  Pascha  enarrare  voluerunt  n 
ex  ratione  supputationis  in  mense,  et  luna,  et  die  : 
sed,  sive  scientiffi,  sive  sermonis  impossibilitate,  id 
reliquerunt  obscuriusi  quasi  nihil  inde  dixissent. 
Scio  enim  multos  scrupolosius  interrogare  solitos 
quare  secundum  morem  Judsorum  ad  lunn  compu- 
tationem  diversis  generibus  Pascha  celebremus,  di- 
centes  rectius  sibi  videri  si  dominic®  passionis  com- 


memoratio  agatur,  nt  unum  anniversarium  natalis 
diem  observemus»  sicuti  a  plerisque  Gallicanis  epi- 
scopis  usque  ante  non  multum  tempus  custoditum 
est,  ut  semper  vm  Kal.  April.  diem  PaschflB  celebra- 
rent,  in  quo  facta  Christi  resurrectio  traditur.  Pla- 
cuit  autem  mihi,  inquirenti  curiose  quid  msgores 
nostri  secuti  essent,  aperte  exponere. 
IL  Passio  Chnsti  redemptio  est  creatur»,  de  aqu 


4« 


OPUSCULUM  VII.  DE  PASCUA. 


SO 


Jlpostolus  ait  quod  $ubjecta  fuerit  servituti  non  sua  4  xisse  enim  traditut  Dominus  vii  Kal.  Apr.  Dominiea 


iponie,  sed  propter  etm  qui  eam  subjecit  in  spe :  quia 
ipsa  Uberabitwr  a  servitute  interitus,  cum  libertate  fi- 
liorttm  Bei^hom,  viii,  20, 21).  Hsc  creatura  est  spiri- 
tus  Tite,  qui  *  creavit  omnia  terrense  corporatursp, 
mbjectus  in  eam  spem,  ut  de  corruptelaB  interitu 
eom  libertate  fUiorum  glorifie  liberetur  :  qu£e  utique 
in  hodie  subjecta  est  servituti,  in  quoi>  mundus 
effectus  esty  quam  Christus  liberare  venisset,  et  ser- 
Tavit,  ut  in  eo  tempore  pateretur,  in  quo  creatura 
sobjecta  erit  [An  erat?];  ut  qui  dies  iile  tristitiae  fue- 
rat,  jam  Isetitiae  redderetur.  Quoniam  vero  agni  hu- 
jus  sacramenta  tanta  essent,  ut  veritatis  ipsius  etiam 
ombra  proficeret  ad  salutem  liberandi,  sicut  de  his, 
de  servitute  Pharaonis,  quasi  jam  libertas  creaturse 


die.  Quinta  feria  autem  prsecedente,  Pascha  cum 
discipulis  comedisse  :  quod  fuit  xi  Kal.  Apriles. 
Rationem  hanc  temporis  hi^us  habuerunt,  quod 
creatura  quam  liberarat  in  sanguine  suo,  in  eo  tem- 
pore  servituti  fuerat  subjecta.  Probandum  itaque 
nobis  est,  in  hoc  tempore  mundi  initium  constituisse 
[Forte,  constitisse].  Inchoassemundum  veris  tempore 
Genesis  docet.  Gum  primum  appareret  aridam  quam 
vocavit  Deusc,  dictum  est :  Germinet  terra  omnefenum 
omne  pabulum,  et  omne  viride  ligni  quod  ferat  semen 
secundum  genus  suum  [6en,  i,  1 1).  In  quo  germinare 
omnia  videmus;  atque  ita  in  eo  esse  principium 
mundi,  non  dubitamus.  Sed  cum  tres  menses  ver- 
num  tempus  habeat,  horum  trium  medius  est,  qui 


de  servitute  corruptelae  figuraretur.  Figurce  passio-  B  initium  mundo  dedit.  Nec  solum  mensis  medius,  sed 


nis  Christi  imago  in  adventum  salutis  operata  est ; 
et  ideo  dictum  est  a  Deo,  ut  in  primo  mense  anni 
quarta  decima  luna  agnus  immaculatus,  anniculus, 
immolaretur,  de  ciyus  sanguine  domos  suas  super 
limina  obsignarent,  ne  a  vastatore  angelo  terreren- 
tnr ;  atque  in  ipsa  domo,  comesto  per  domos  agno, 
quod  est  Paschs  celebratio,  liberationem  per  fugam 
servitutis  acciperenL  Non  obscura  est  figura,  agnum 
immaculatum  esse  Ghristum  :  higus  immolationem, 
ad  servitutem  nostri  interitus  liberandam.  Nam 
signo  crucis  ejus  quasi  sanguinis  aspersione  signati, 
usqoe  ad  consummationem  mundi,  a  vastatoribus 
angelis  vindicabimur.  Hoc  breviter  et  strictim 
dixisse  sufBciat,  ut  id  quod  quaerere  propositum 


etiam  dies  mensium  medii.  Ex  v  Id.  Febr.  veris  esf 
inchoatio  :  in  v  Id.  Mart.  in  viii  Kal.  Apr.  quindecira 
dies  sunt,  id  est,  medietas  mensis :  ita  unus  et  dimi- 
dius  mensis  subsequitur.  viii  Kal.  Apr.  sequalis  est 
nox  et  dies,  sicuti  factuih  mundi  initium  Genesis 
docet,  dicens  :  Divisit  Deus  inter  lucem  et  tenebrds, 
et  vocavit  lucem  diem,  et  tenebras  vocavit  noctem  {Ibid, 
4,  5).  Omnis  enim  divisio  eequalitatem  habet.  Ita, 
in  quo  flequalitatem  noctis  et  diei  invenimus,  in  eo 
initium  mundi  constitutum  intelligamus. 

V.  Sed  non  sine  causa  majores  nostri  super  viii 
Kal.  Apr.  tres  dies  addiderunt,  ut  primum  diem 
mundi  invenirent.  ii  Kal.  Apr.  primum  mensem 
mundi  et  diem  migores  nostri  existimaverunt :  quia 


est,  rationem  observationis,  et  Paschae,  et  mensis,  ^  ante  quam  sol  in  principatum  mundi  conderetur, 


etlonae,  etdiei,sine  molestiamultiloquii  aperiamus. 
in.  Quaesitum  est  ergo  a  majoribus  nostris,  se- 
cundnm  id  quod  scriptum  erat,  quis  esset  primus 
dies,  et  in  quo  die  decima  quarta  luna  efQceretur 
Pascha  celebrari.  In  illo  enim  tempore  in  quo  Ju- 
dsis  facta  traditio  est,  necdum  mensis  ad  lunse 
corsam  significatione  nominum  computabatur.  De- 
dit  auiem  illis  argumentum,  jam  calculo  computa- 
tionis  invento,  tempus  et  dies  passionis ;  ut  ex  eo 
intelligerent,  quem  primum  mensem  anni,  et  quem 
primum  ejusdem  diem,  et  quando  quartam  deci- 
mam  lunam  [Edit,,  quarta  decima  luna]  fuisse  sus- 
ciperent,  et  quare  hoc  mysterium  Paschae  secun- 


triduum  ante'  praecesserat.  Refert  Genesis  (I6td.  16, 
19)  quarta  die  facta  luminaria  solis  et  lunse  :  prop- 
terea  invenimus  Christum  viii  Kal.  Apr.  resurrexisse. 
Verum  xi  Kal.  de  Pascha  cum  discipulis  inchoasse  : 
quo  die  primum  subjecta  fuerat  creatura  servituti 
suse,  quam  per  passionem  suam  venerat  liberare. 
Diem  autem  Dominicam,  primam  diem  esse  mundi, 
dubitari  non  potest ;  quia  dicit  Scriptura  {Gen,  ii, 
2,  3),  sex  diebus  factum  esse  mundum,  et  septima 
die  requievisse  Deum  :  quam  septimam  diem  Sab- 
batum  appellavit.  Unde  est  manifestum  primam 
diem  mundi  Dominicam  fuisse  :  et  plenam  lunam 
factam  intelligimus,  quia  facta  est  in  inchoatione 


dum  diem  et  lunam  observari  deberet.  Hoc  autem  j^  noctis  et  principatus.  Sed  hoc  sicuti  computatione 


in  primis  judicaverunt,  cum  per  singulos  annos 
Pascha,  et  tempus  non  conveniret  ad  lunam  et  ad 
diem,  melius  esse  tempus  extendere,  quam  non 
ianam  diemque  retinere.  Primum  quia  duae  res 
jastius  praeberentur.  Deinde  quia  heec  viderentur 
in  observatione  potiora. 

IV.  Definiamus  igitur  quis  primus  mensis  in  men- 
sibiis  anni ;  deinde  quis  primus  ejus  dies.  Diximus 
ergo  argumentum  habuisse  majores  nostros  ex  tem- 
pore  passionis  et  resurrectionis  Domini.  Resurre- 

*  Lage  qtfa,  respectu  habito  ad  illud  vitce,  id  est, 
Chrtiiif  ut  ipsemet  de  se  ait :  Ego  sum  via,  veritas  et 
«tta.  Qtue  q^iidem  vita  creavit  omnia,  ut  ait  auctor, 
terrenoB  corparahtrtB.  Nam  omnia  per  ipsum  facta  sunt. 
Ateirdiim  quippe  de  spiritu  hsec  intelligere,  qui  au- 


ostenditur,  percurrere  sibi  per  sing^os  annos  non 
potest,  scilicet  xi  Kal.  Apr.  die,  semper  et  quarta 
decima  luna  die  Dominica  inveniatur.  Sequenti  au- 
tem  anno  xi  Kal.  Apr.  invenitur  luna  vicesima  quinta 
et  feria  secunda.  Itaque  cum  duse  res,  et  luna  et 
dies,  commutatse  inveniantur,  recte  xi  Kal.  Apr.  na- 
talis  mundi  observari  visus  est. 

VI.  Itaque  majores  nostri  judicaverunt  mensem 
integrum  esse  observandum  ad  natalem  mundi,  et 
Pascha  celebrandum,  in  quacunque  parte  ejus  et 

ctori  statim  dicitur  subjectus  in  eam  spem,  ut  de  cor- 
nmteloB  interitu liberetur, 

>>  Forte,  ex  quo,  Quse  sequuntur  manca  videntur. 

c  Vox  terram  deesse  videtur. 


^l 


D.  MARTLM  DLMIENSIS  VARll  VERSUS. 


bl 


dies  et  luna  coucurrerent.  Neque  enim  hoc  sine  a  enim  rediit  [Forte,  redit],  et  finem  dierum  renovat. 


ScripturaB  auctoritate.  Ait  enim  Moyses  :  Metisis  hic 
vohis  initixm  mensium  est :  primns  ent  in  mensibus 
anni  [Exod.  xii,  2).  Quo  verbo  totum  mensem  ad 
natalis  mundi  diem  consecravit.  Ita  majores  nostri 
qui  XI  Kal.  Apr.  die  natalem  mundi  invenerunt, 
mensem  primum  constitucntes  in  xi  KaL  Maias  de- 
linierunt  Sic  Pascha  nec  ante  xi  KaL  Apr.  nec  post 
XI  KaL  Maias  celebrare  Uccbit.  Sed  cum  in  hoc 
mense  et  luna  et  dies  convenissent,  luna  scllicet 
decima  quarta  et  dies  Dominica,  tunc  Pascha  cele- 
braretur.  Sane  quia  rursus  frequenter  iuna  decima 
quarta  cum  Dominica  die  concurreret,  extendi  lunam 
septem  dies  maluerunt,  dummodo  diem  Dominicam 
in  resurrectionis  la^titia  retinerent.  Ita  quando  sic 


Hsec  magis  erunt  in  natalis  Isetitia,  et  in  creatursB 
liberatione  servauda,  maxime  cum  intra  primi  men- 
sis  terminos  retineiUur.  Rursum  majorem  diei  reli- 
gionem,  quam  lunee  dicerunt.  Decimam  quartam 
enim  lunamegredimur;  diem  autem  nunquam  egre- 
dimur,  quia  tota  salus  est  in  resurrectione  diei. 
Dies  autcm  Dominica  et  iuitium  dicrum  habet  et 
resurrectionem ;  propter  quod  in  ipsa  dominus  re- 
suiTexit;  luna  vero,  licet  usque  ad  vicesimam  pri- 
mam  partein  extensam  [An  extcnsatj,  non  totam 
complet  noctem  :  plurimum  tanien  noctis  illuuiinat, 
et  post  se  quidem  relinquit  tenebrois,  sed  eas  quee  in 
ante  sunt  superat :  in  quo  majorcs  nostri  maluerunt 
usque  ad  vicesimam  *  quam  aiite  decimam  quurlam 


dies  venerit  usque  ad  vicesimam  primam  lunam,  U  Pascha  celebrari.  Quia  relinquere  tcnebras  post  ter- 


propter  Dominicam  diem  Pascha  differimus  semper, 
ut  nee  ante  xi  Kal.  Apr.  nec  post  xi  Kol.  Maias  ce- 
lebretur  :  sic  inventum  est,  ut  meusis  et  dies  et  luna 
in  celebrationc  Paschae  retineretur. 

VII.  Prudenler  igitur  magis  ad  lunaui  et  diem, 
quam  ad  xi  Kal.  Apr.  ad  natalem  mundi  redigcmur. 
Luua  enim  priina  totas  noctis  illuminat  tenebi^as, 
et  Dominica  dies  resurrectio  est  dierum  :  ad  initium 

■  Ex  antea  dictis  rescribendum  videtur,  ad  vicesi' 
mam  prtmam. 


gum  melius  est,  quani  autecedentes  non  posse  su- 
perare.  Itaque  hac  summa  et  hac  conchisione,  qu« 
a  majoribus  constituum  est  *>,  Pascha  ueque  ante  xi 
Kal.  Apr.  nec  post  xi  Kal.  Maias  posse  celobrari. 
Cujus  pinacis  constitueiidi  quffi  fucrit  ratio,  in  quo 
niediocritas  potuit,  ediximus  :  per  gratiam  Salvatoris 
nostri  Jcsu  Christi,  cui  est  houor  et  gloiia  in  saecu- 
lis,  ct  in  sajcula  sa^culonim.  Amen. 

^  Aut  delendum  relativum  qiKe,  aut  rescribendum 
constituta  est,  Quod  tamen  posteiius  minusplacet. 


B.    MARTINI    DUMIENSIS    EPISGOPI   YARII   VERSUS. 


IN  BA8ILIGA.  Q 

Post  evangelicum  bisseni  dogma  senatus, 
Quod  regnum  Christi  toto  jam  personat  orbe, 
Postque  sacrum  PauU  stylum  quo  curia  mundi 
Victa  suos  tandem  stupuit  siluisse  sophistas. 
Aretous,  Martine,  tifci  in  extrema  recessus 
Panditur,  inque  via  lidei  patet  invia  toHus. 
Virtutum  signis,  meritorum  et  laude  tuorum, 
Excitat  affectum  Christi  Germania  frigens, 
Fiagratet  accenso  divini  Spiritus  igne, 
Soivit  ab  infenso  strictas  Aquilone  pruiuas. 
Immanes,  variasque  pio  sub  foidere  Christi 
Asciscis  gentes.  Alamannus,  Saxo,  Toringus, 
Pannonius,  Rugus,  Sclavus,  Nara,  Sarmata,  Datus, 
Ostrogothus,  Fmncus,  Bur^undio,  Dacus,  Alanus, 
Te  duce  nosse  Deum  gaudent.  Tua  signa  Suevus    D 
Admirans  didicit  iidei  quo  tmmite  pergat, 
DevotQsque  tuis  meritis  hajc  atria  claro 
Culmine  sustollens,  Christi  venerobile  templum 
Constituit,  quo  clai-a  vigens,  Martine  tuorum 
Gratia  signorum  votis  te  adesse  precatur. 


Electum,  propriumque  tenet  te  Gallia  gaudens 
Pastorem,  tcneat  GalUecia  tota  patronura. 

EJUSDEM   IN    REFEGTORIO. 

Non  hic  auratis  ornantur  prandia  fulcris  : 

Assyrius  murex  nec  tibi  sigma  dcdit. 
Nec  per  mulliplices  abaco  splendente  cavenias, 

Ponentur  nitida?  codicis  arte  dapes. 
Noc  scyphus  hic  dabitur  rutilo  cui  forte  metailo 

Crustatum  stringat  tortilis  ansa  latus. 
Vina  mihi  non  sunt  Gazetica,  Chia,  Falorna, 

Qua?que  Sarapteno  palmite  missa  bibas. 
Sed  quidquid  tenuis  non  complet  copia  meuso?, 

Suppleat  hoc  petimus  gratia  plena  tibi. 

EPITAPHIUM   EJUSDEM. 

Pannoniis  genitus,  transcendens  equora  vasla, 
Galliciai  in  gremium  divinis  nutibus  actus, 
Confessor,  Martine,  tua  hac  dicatus  ■  in  aula 
Antistes,  cultum  instituit  ritumque  sacrorum  ; 
Teque,  patrone,  sequens  fumulus  Martinus  eodeni 
Nomine,  non  merito,  hic  in  Christi  pace  quiesco. 


'  Sic  Bollandiani  Act.  saiict.  Martiui  toni.  III,  pag.  89,  uuin.  13.  Al.,  dicatur. 


at 


ANNO  DOMINI  DLXXVl. 


SANCTUS  GERMANUS 

PARISIENSIS  EPISCOPUS. 


NOTITIA 

{Ex  Gallia  christiana). 


\u  pago  ^€duensi,  vico  Lausia,  Eleulherio  et  Euse-  A 
bia  pareutlbus  natus  Germanus,  diaconus,  triennio- 
que  post  presbyter  a  sancto  Agrippino  Augustodu- 
nensi  episcopo  ordinatus,  abbasque  Sancti  Syrapho- 
riani  a  Nectario  praefeclus,  cum  eo  coucilio  v  Aure- 
lianensi,  anno  549,  interfuit.  Cuui  autem  sanctitate 
vitae,  moribus  etmiraculorum  virtute  clareret,  voca- 
tiir  ad  regimen  Parisiensis  Ecclcsiae,  mortuo  Eusebio 
an.  555  {Act.  sanct,  Bened.,  t.  I,  p.  234)  ut  testis  est 
Fortunatos  auctor,  suorum  temporum  episcopus  Pic- 
taviensis  qui  res  ab  eo  praeclare  gestas  libro  de  vita 
ejus  scripto  tradidit,  consentitque  Gisscmaiiis  iu 
Vita  sancti  Droctrovei. 

Nibil    novus  dignitatis  gradis  nuitavit  iu   cultu, 

victu,    vigiliis  et  aspcritate  pa;nitentiai  sanctissimi 

vii-i.  luterfuit  anno  557  Parisiensi  lu  concilio,  habito  B 

ad  resarcienda  damna  omnia  Ecclesiro  ex  bellis  civi- 

libus  illaia.    Astitit   anno   558    translationi   sancti 

Ursini  Bituricensis  episcopi,  sicut  et  Sancti  Albini 

Andegavensis,  cujus  tempus  non  adnotatur.  Hujus  in 

honorem  ecclesiam  voluntate  et  imperio  Childeberti 

regis  ante  portam  Andegavensis  urbis  fundasse  me- 

moratur  in  charta  Nesingi  episcopi,  in  notis  Baluzii 

ad  Servatum  Lupum,  pag.  378.    Quantiim  sub   eo 

proBsuIe  Childebertus  rex  pietate  enituerit,  ostendit 

iinpnmis,  qaod  Ecclesia;  Parisieusi,  sanitate  recepta 

precibus  sancti  Prcesulis,  cellas,  regiam  villam  in 

quaconvaluerat,  cellamque  in  provincia  cum  basilica 

Sancti  Homani  donaverit  anno  regni  47,  in  mense 

Januario  {Hist.  Eccles.  Paris.,  t.  I,  pag.  82).   Sed 

pi-aaertim  notatu  digna  regis  hujus  effusa  in  paupe-  ^ 

res  liberalitas,  ita  ut  auream  et  argenteam  supcllo- 

clilem  ad  eos  nutriendos  et  fovendos  confringeret  ac 

conllaret,  consilio  et  exemplis  Germaui  permotus  : 

tuide  forte  nata  opinio  sanctum  Gcrmanum  fuisse 

regi  ab  eleemosynis  primum,  et,  ut  modo  loquimur, 

inigDum  eleemosynarium.  CaBsaraugustaj  urbis  opu- 

lentissimai  in  Hispania  ad  ripas  Iberi  obsidione  soluta, 

el  inde  allata  Vincentii  diaconi  et  martyris  stola, 

reversus   Lutetiam   Childebertus    aedificare   ccepit 

Pjid.,p.  87)  sancti  Germani  pontificis  horlatu,  sancti 

Vincentii  nomine,  illustrem  basilicam,  in  qua  dictam 

flulam  deposuit.  Hanc  autcm  absolutam  dicavit,  ct 

[>iurt}iU5  donatiouibus  auxil  sanctus  Gcrmanus  23 


Dec.  558 ;  qua  die  defunctus  Childebertus  paulo  post 
inibi  sepelitur.  Successor  ejus  Clotarius  Francorum 
coronam  adeptus,  Parisios  venit,  ubi  ob  contemptum 
beatum  Gcrmanum  in  gravcm  morbum  incidens,  ab 
eodem  sancto  sanatur,  scribcnte  fortunato.  Eumdem 
acceptis  regina;  Radegundis  sacramentalibus  litteris 
a  proposito  uxoris  recipiendae  deterret  sanctus  Ger- 
manus  ann.  559 ;  tum  Pietavos  profect,us  ut  ab  eapro 
rege  veniam  deprecarctur,  Agnctemcoramaliisepis- 
copis  in  monasterio  saiV^Ue  Radegundis  abbatissam 
consecravit,  quod  in  epistola  ad  episcopos  concilii 
Turonensis  ipsa  memorat  Radegundis.  Ordinavit 
anno  circiter  500  Syagrium  Alduenscm  episcopum. 
Inter  alia  privilegia,  immunitatem  ab  episcopo  Pa- 
risiensi  et  quovis  alio  monachis  Sancti  Vincentii  lar- 
gitus  et  XII  Kal.  Septembris  anno  5  Chariberti  regis, 
Christi  565  {Ibid.,  p.  89).  Astitit  an.  566  xv  Kal. 
Decemb.  concilio  Turonensi  ii,  ubi  dccretum  cpisco- 
porum  de  suscepta  bcataj  Radegundis  cpistola  con- 
scriptum  est  {Conc.  Hard.  tom.  III,  col.  367).  Conse- 
cravit  anno  568  Feiicem  Biturigum  episcopum.  Circa 
idem  tempus,  est  Charibcrtus  rex  incesti  crimine 
insimulatus;  quippe  qui  repudiata  legitima  conjuge 
Ingoberta,  Meroflcdcm  ac  postea  Marcofevam  ejus 
sororem  religiosa  vestc  indutam,  conjugio  sibi  copu- 
laverat.  Cum  nollet  eam  dimittere,  ab  eodcm  Ger- 
mano  sacris  interdictus  est :  quod  recitant  Gregorius 
lib.  IV,  cap.  26,  et  Gesta  veterum  Francorum  cap.  30, 
ubi  et  legitur  a  rege  Chariberto  Eucoiismam  civita- 
tcm  missum  Germanum  cum  Gregorio  Turonensi 
consecrassc  basilicajn  sancti  Eparchii  {Labb.  Nov. 
Riblioth.  t.  I,  ]).  t52\  qui  inibi  nuper  sepultus  fue- 
rut.  At  errorem  in  iiomiiiibus  deprehendunt  doctis- 
simi  BoIIandista^  ex  teinporis  ratione  :  nam  sanctus 
Germanus  a?que  ac  Charibcrtus  rcx  ante  sanctum 
Eparchium  e  vivis  excesscre,  ut  notant  tomo  I  Julii, 
pag.  109.  Invitatus  a  Domnolo  Cenomanensi  cpiscopo 
ad  dedicationem  monastcrii  Sancti  Vincentii  juxta 
urbem  Cenomanorum  eidem  astitit  anno  571,  Kal. 
Novemb.,  ut  constat  ex  litteris  Domnoli  pridie  nonas 
Martias  datis  in  hanc  rem,  quibus  subscripsifGerma- 
nus.  Interfuit  anno  573  concilio  Parisiensi  iv  {Conc. 
Hard.  tom.  III,  col.  404),  ubi  inter  cwtera  depositns 
est  Promotus,  qui  cpiscopalc  officium  in  dioe<*csi  Car- 


85  SANCTUS  GERMANUS, 

notensi  usurparat,  niminim  in  Castrodunensi,  et  qiii 
ad  synodum  a  Germano  invitatus  venire  contempse- 
rat.  Anno  573,  Brunichildem  rcginam  luculenta  hor- 
tatus  est  epistola  ut  Sigibertum  conjugem  a  cojisilio 
belli  quod  fratri  inferebat  suo  revocarot  {Hist,  eccL 
Paris,,  t,  /, ;).  96).  Hanc  habes  in  appcndice  Operum 
Gregorii  Turoncnsis  novissima»  editionis,  col.  i3i3 
[Vid,  infra  col.  900).  Infinitus  essem  si  sancti  anti- 
stitis  virtutes  et  miracula  rccenserc  veilem.  Hunc 
Robertus  rex  in  diplomate  Parisiorum  clypeum  inex- 
pugnabilem  nuncupat.  Celebrat  Fortunatus  ejus  mo- 
rum  sanctitatem,  clcrique  Parisicnsis  sub  eo  ponti- 
ficcreligionem  eteccleslastici  chori  conccntum :  nam 
poemate  19,  lib.  ii,  ejus  institulum  recens  de  psal- 
modia  commcndat,  quam  a  populo  et  clero  parisiensi 
mira  frequentia  ct  animorum  alacrilate  perhibet  su- 
sceptam  fuissc.  Demum  fere  octogenarius  in  coelum 
migravit  Germanus  v  Kalend.  Junias  anno  576, 
paulo  post  quam  Sigiberto  regi  comminatus  mortem 
fuisset  ac  prffidixissct,  ut  refert  Gregorius  Turonensis 
lib.  IV,  cap.  52.  Diem  quoque  sui  ipse  obitus  paulo 
ante  pronuntiaverat.  De  ejus  funere  ita  laudatus 
Gregorius  lil>ro  v,  cap.  8  :  «  In  cujiis,  inquit,  exse- 
quiis,  multis  virtutibus  quas  in  corpore  gesscrat,  hoc 
miraculum  confirmationem  fecit.  Nam  carcerariis 
acclamantibus,  corpu^  in  platea  aggravatum  est,  so- 
lutisque  eisdem,  rursus  sine  labore  levatur :  ipsi  quo- 
que  qui  soluti  fuerant,  in  obsequium  funeris  usque 
ad  basilicam  in  qua  sepuitus  est,  liJjcri  pervenerunt. 
Ad  sepulcrum  aulein  ejus  multas  vii-tutes,  Domino 
tribueute,  credentes  experiuntur.  »  IIopc  Gregorius, 
qui  postea  commendat  librum  vitte  sancti  ponlificis  a 
Fortunato  presbytero  compositum.  Alii  citius,  tardius 
alii  mortem  ejus  assignant,  nempe  annis  575,  577. 
Baronius  biennio  post  defunctum  tradit  Germanum, 
et  Hugo  Flaviniacensis  ex  Chroiiico  Virdunensi  apud 
'  Labba^um  p.  101,  9  Februar.  582,  ubi  perperam 
fratrem  ei  fuisse  Pauluin  Virdunensem  episcopum 
asserit,  qui  vigebat  anno  630.  Tumulatur  in  oratorio 
sancti  Symphoriani,  quod  ipse  construxerat  in  in- 
gressu  basilicoe  sancti  Vincentii,  ubi  prius  sepultura? 


PARISIENSIS  EPISCOPUS.  of^ 

^  dati  fuerant  parentes  ejus  Eleutherius  et  Eusebia, 
pro  quorum  anniversario  multa  largitusfuerateidem 
ecclesi».  Germani  epitaphium  a  Chilperico  rege,  in 
poeticis  litteris  exculto,  conscriptum  notat  Aimoinus 
lib.  III,  cap.  16;  quod  tamen  alii  a  rege  ei  positum 
tantum,  ab  illo  vero  qui  Vitce  sancti  Germani  acta 
composuit,  scriptum  esse  contendunt.  Mabillonius 
ad  annum  576,  n.  68,  a  Chilperico  rege  compositum 
quidem  epitaphium  conjicit,  sed  ab  Aimoino  expo- 
litum.  Sic  autem  habet : 
EcclesicB  speculum,  patrice  vigor,  ara  reomm, 

Et  pater,  et  medicus,  pastor,  amorque  gregis, 
Germanus  virtute,  fide,  corde,  ore  beatus, 

Carne  tcnet  tumulum,  mentis  honore  pohm, 
Vir  qui  dura  nihil  nocuerunt  fata  sepulcri, 
B      Vivit  enim,  nam  mors  quem  tulit  ipsa  timet. 
Crevit  adhuc  potius  justus  post  funera,  nam  qni 

Fictilc  vas  fuerat,  gemma  superba  micat, 
Hujus  opem  ac  mcritum  mutis  data  verba  loquuntur, 

Redditus  et  ccecis  proidicat  orc  dies, 
Nunc  vir  a2)ostolicus  sapicns  de  carne  trophceum 

Jure  triumj^hali  considet  arcc  throni. 

Translatum  est  sacrum  (Jermani  corpus  ad  ma- 
jorcm  ecclesiam  viii  Kal.  Augusti  anno  755-,  astante 
Pipino  rege,  latus  ejus  stipantibus  Carlomanno  et 
Carolo  qui  postea  dictus  est  Magnus,  sub  Lansfrido 
sancti  Germani  abbate,  cujus  festi  memoria  recoli- 
tur  die  25  Julii.  Ejus  in  hoiiorem  Bertichramnus, 
Cenf»manorum  episcopus,  qui  ab  eo  presbyter  or- 
dinatus  fuerat,  monasterium  apud  Cenomanos 
^  ultra  lluvium  Sarthai  condidit  et  dotavit,  quod 
nunc  redactum  est  in  paraicialem  ecclesiam  sub- 
urbanam.  Ab  ejus  quoque  nomine  dicta  apud  Pa- 
risios  ecclesia  sancti  Germani  vcteris,  prius  capella 
Sancti  Joannis  Baptistae  ab  ipso  saucto  Germano 
tunc  abbale  Sancti  Symphoriani  constructa,  in 
quam  ob  metum  Normannorum  ejusdem  sancti 
corpus  translatum  anno  886,  per  biennium  depo- 
situm  mansit.  Sancto  Germano  tribuitur  opus  de 
Missa  tomo  V  Anecdot.,  col.  91. 


SANCTI  GERMANI, 

PARISIENSIS  EPISCOPI 

VITA, 

AUCTORE  \ENANTIO  FORTUNATO  EPISCOPO  PICTAYIENSI 

Ad  mss,  Codd.  diligenicr  recoginta. 


I.  Beatus  igitnr  Germanus  Parisiorum  pontifex,  j)  quod  hunc  post  alterum  intra  breve  spatium  conce- 
territorii  Augustodunensis  indigena,  patre  Eleuthe-  pisset  in  utero,  pudore  mota  muliebri  cupicbat  ante 
rio,  matre  quoque  Eusebia,  honestis  honoratisque  partum  infantem  exstinguere :  et  accepta  potione  iil 
parentibus  procreatus  est.  Cujus  genitrix,  pro  co      abortivum  projiceret,  dura  noccre  non  posset,  incu- 


S7 


VITA. 


08 


babat  in  ventre,  ut  pondere  prcefodaret  quem  ve-  a      IV.  Igitur  quadam  vice  dum  cibum  fessus  accipe- 


nena  csdere  non  valerent.  Gertabat  mater  cum 
parvulo,  renitebatur  infans  ab  utero  :  erat  ergo 
pugna  inter  mulierem  et  viscera.  Lffidebatur  ma- 
trona,  nec  nocebatur  infantia  :  obluctabatur  sar- 
cina,  ne  genitrix  fieret  parricida.  Id  actum  est,  ut 
servatus  incolumis,  ipse  illaesus  procederet,  et  ma- 
trem  redderet  innocentcm.  Erat  hinc  futura  prfle- 
noscere,  ante  fecisse  [AL,  factam  pro  eo]  virtutem, 
quam  nasci  contigerit. 

II.  Deinde  cum  Avallone  castro  (a)  cum  Stratidio 
propinquo  puer  scholis  excurreret,  mater  parentis  (6) 
ut  ejus  hffireditatem  acquireret,  de  adolescentis 
fallitura  nece  tractavit.  Qu»  temperatam  potionem 
in  ampullula  condidit,  vinum  quoque  in  altera,  prce- 


ret,  ingrediente  Amando  monacho  in  fenile  cum  lu- 
mine,  carbone  decidente,  flamma  fenum  corripuit,  et 
arida  nutrimenta  vorax  ignis  allambit.  Concurron- 
tibus  reliquis,  nec  tamen  incurrentibus,  tardius  ipse 
prosiliens,  rapta  de  foco  cucuma,  ascendens  supra 
fabricam  concinens  AJleluia,  fundens  paululum  aquo 
in  crucis  imaginem  restinxit  incendia :  ac  de  manu 
Sancti  imbre  sedata  est  ignis  unda,  quam  vix  ex« 
stinguerent  flumina.  Quod  tamen  postero  die  cujus 
insidiis  actum  est  hostis  ipse  confessus  est. 

V.  Chariulfus  quidam  Francus  partim  villaB  basi- 
licse  res  obstinatus  invaserat.  Quem  cum  Vir  Dei  ad 
reddendum  aliquatenus  commoneret,  nec  tamen 
profic^ret,  ad  orationem  se  convertit,  nec  fides  vin- 


cipiens  puellae  ut  venientibus  ambobus  illi  porrigeret  B  dictam  distuiit.  Statim  ex  vicino  ferus  ursus  exsi- 


dc  vino,  isti  de  maleficip.  Sed  ignorans  ministra, 
ampullulam  mutat  et  pocula;  vinum  sancto  Ger- 
mano,  venenum  dat  Stratidio ;  et  dum  insonti  pr»- 
paratur  interitus,  auctor  cadit  in  laqueum.  Quo 
mater  ejus  cognito,  puellam  increpat  cum  fletu, 
exstinxisse  se  filium.  Cui  Stratidio,  sollicite  impenso 
studio,  facto  de  ipsis  maleficiis  vario,  etsi  mors 
vilam  non  absiulit,  tamen  signum  mortis  infixit. 

III.  Binc  ad  parentem  suum  sanctum  Scopilionem 
Lausia  (c)  se  confereus,  moribus  hoi^estis  alitus  et 
institiitus  est.  Qui  cura  fere  mille  passus  longe  a  vico 
consisterent,  jugiter  ad  matutinos  currebant,  ducti 
fidei  calore  per  tempestatem,  per  hiemem.  Qui  intra 
terni  lustri  spatium  (d)  a  beato  Agrippino  diaconus 


liens  tres  illius  equos  interfecit,  nec  sic  a  duritia 
resipiscit.  Sequenti  vero  nocte  duplicavit  ultor  per- 
niciem.  Sex  jumenta  interemit,  nec  si  quoque 
poena  sulfecit.  Tertia  idem  nocte  novem  vehicula 
prosternit,  triplicato  cadavere  :  sic  labor  crescebat 
in  cladem.  Dehinc  ad  beatum  Virum  tardius  dirigit 
puerum ;  agrum  reformat  invasum,  calamitas  com- 
pescitur.  Id  actum  est,  ut  bestia  castigante  homo 
sensum  acciperet,  et  daret  non  intelligenti  bellua 
rationem. 

VI.  Dehinc  bcatus  Agricola  Cabillonensis  {Chalon- 
sur-Saone)  episcopus  habens  cubicularium  graviter 
vi  febrium  fessum,  qui  destinato  animo  totus  pen- 
debat  in  transitu,  dirigit  ad  sanctum  Virum  interce- 


instituitur,  et  sequente  triennio  presbyter  ordinatur.  ^  dendi  suffragium.  Tunc  perceptis  apicibus  basilicee 


Dehinc  a  pontifice  Nectario  abbas  ad  Sanctum  Sjm- 
porianum  merito  dignus  asciscitur.  Quanta  vero  inibi 
abslineutia  vixerit,  quantis  quoque  vigiliis  conti- 
nuando  duraverit,  quibus  eleemosynis  profusus  ex- 
&Utent,  illa  res  una  testis  esi,  cum  jam  rebus  reli- 
quis  pauperibus  erogatis  nec  panis  ipse  resideret 
quatenus  fratres  reficercniur.  Qua  de  re  insurgenti- 
bus  adversuin  se  monachis,  retrudens  se  in  cellula, 
amare  flevit  et  doluit.  Inter  heec  ipso  orante  qua^dam 
Anna  matrona  duorum  saumariorum  (e)  cum  pane 
dirigit  onera.  Sequenti  etiam  die  cum  annona  des- 
Unavit  plena  carpenti  vehicula  :  ita  ut  exinde 
raonachi  cura  saturareniur  cibo,  terrerentur  rai- 


sub  porticu  ad  sancti  Syraphoriani  sepulcrura  pro- 
grediiur.  Inierea  vir  jusius  oraiioni  incubuii,  ter- 
rara  corpore  premens  ei  sidera  raenie  transcen- 
dens ;  et  quasi  ante  se  habens  prseseniiam  Doraini, 
pro  voto  supplicis  obsecraior  accedii.  Nara  raox 
vicinus  Rederapioris  auribus  cxaudiiur,  ei  adhuc 
islo  recubanie  in  pulvcre,  ©grotura  raedicina  per- 
fudit;  ac  jusio  jacente  iii  paviraenio,  languidus 
surgii  de  lectulo,  anie  currentera  raedelara  [Pro 
currenie  raedela]  quara  peroret  qui  supplicat  :  iia 
ui  poriiiori  redeunii  obviara  puer  occurrerei  cui 
parabaniur  exsequise ;  ut  non  esset  arabiguura  ea- 
dera  hora  languidura  saluii  fuisse  redditum,  qua 


raculo  (f),  His  iiaque  celebriier  inienius  officiis,  rv  Vir  beaiissimus  fusus  orasse  comperitur. 

non  desiit  pra^dicandis  raanifesiari  rairaculis.  VII.  Nec  illud  oraiiii  convenii,  quod  ad  doraum 


(a)  Avallo  seu  Aballo  {Avallon),  oppidum  in  ducaiu 
Burfnintia?  inter  Augusiodunum  et  Antissiodorura. 

(6)  Alia  exemplaria  habent,  propm^ui,  sed  utraque 
vox,  parens  et  propmquus,  Foriunaio  synonyraa  est. 
Hinc  ad  parentem  suum  sanctum  Scopilionem,  eic., 
hic,  nura.  3. 

(c)  Lausia  seu  Lansea  {Luzy),  oppiduiura  inter 
Au^tistodunum  et  Ligerim  raedio  rere  iniervallo 
positum. 

(d)  Dubium  est  an  spaiium  istud  quindecim  anno- 
rum  a  sancti  Germam  nativitaie,  an  a  icrapore  quo 
Scopilionis  disciplinara  subiit,  sit  raeiiendura.  Posie- 
rius  magis  arriaet :  nam  Agrippinus  iCduensis  epis- 
capus,  qui  Germanum  ordinavit  diaconura,  nondura 
sedem  obUnebat  anno  517,  quo  Pra^raatius  ipsius 
Agrippini  decessor  Epaonensi  conciiio  subscripsit. 


At  vero  sancius  Gerraanus  anno  ciiato,  viginii  rai- 
nimum  annos  jam  aiiigerat,  siquidem  fere  ocio- 
genarius  evolavit  ad  ccelos  {Ex  Fortunato  num.  76) 
anno  676. 

(e)  Sauraarii,  equi  Sarcinarii,  Gallis  sommiers  a 
aoYiia,  sarcina, 

(f)  Post  haec  verba  apud  Suriura  ei  in  nonnullis 
apogi'aphis  posierioris  «^iaiis  inseruniur  hi  versus  : 
«  C^jus  bonis  operibus  inflararaatus  episcopus,  sano- 
iura  Virura  neque  adhuc  isia  recusaniera,  quem 
eUam  prGedicabaiii  dseraonia,  in  custodiara  trusit. 
Cui  faieor  nutu  divino  aperiebaiur  ergasiulura,  sed 
non  hinc  egrediebaiur,  nisi  supplcx  ei  episcopalis 
dareiur  praecepUo.  »  At  cura  isla  in  anliquioribus 
sincerionbusque  nierabranis  non  ieganiur,  huc  re- 
vocanda  in  secessum  duximus. 


H*  SANCTIS  GERMANUS,  PAKlSIExNSIS  EPISCOPLS.  60 

Ebronis  pro  fide  Justi  collalum  est.  Giyus  ingre-  ^  testimonio.  Qua  occasione  filii  vel  fiiiffi  iia  sancte 


diente  domum,  Anna  matrona  proclamai  rem  mira- 
bilem  se  videre.  Inquisita  a  coqjuge  quid  esset  quod 
inspiceret,  ait :  Ecce  beatus  Germanus  cornuta  facie 
mihi  videtur  incedere  :  quod  pene  vix  valeo  aut  iu- 
tueri  lumine,  aut  sennone  conferre,  sanctum  virum 
novo  more  cornibus  radiantem.  Consternataque 
mirabatur  mulicr  hominem  nostro  tempore  in  figura 
Moysi  potuisse  conspicere.  Credendum  quod  et  iste 
post  colloquium  Domiui  potuit  a  mulierc  cornu 
exaltatus  agnosci.  Cujus  causas  pavore  Ebro  eadem 
die  juxta  Sanctum  sedere  nullatenus  preesumpsit 
duplici  pro  merito,  moerore  pariter  ct  terrore. 

VIII.    Contigit    ut    pro    villis    Augustodunensis 
EccIesiaB  Theodcberto   regi  Cabillone  occurreret. 


conversati  sunt,  ut  per  monasteria  nunc  regani 
agmina  monachorum.  Quae  causa  modo  mirabili 
profuit  patri  vol  gcrmini,  ut  parvum  geniioris 
flagitium  posteris  transiret  in  luctum. 

XI.  In  pago  Alisiense  (6)  hsec  res  gesta  esi.  Con- 
jux  illustris  viri  Vulfarii,  Destasia  nomine,  vitalis 
spei  destituta  solatiis,  linguoe  carens  offlciis,  per  bi- 
duum  jam  muta,  spiritu  dedciente  decumbens,  appa- 
ratis  exsequiis  jam  palpitabat  exanimis.  Cui  euiogiis 
per  presbyterum  suum  direclis  et  violenter  adaperiis 
pra^mortusB  deniibus  in  ore  transjectis,  mox  ut  fau- 
ces  semivivoe  liquor  benedictionis  introiit,  statim 
incipit  prseniortua  vitse  flatibus  anhelare,  ocuH  nece 
praeclusi  lumen  diei  requirere,  ut  post  funerum  pal- 


Memor  sancti  Symphoriani  in  ingi*essu  palatii,  iia  C  iorein  facies  in  ruborem  transiret,  donec  cunctis 

stupentibus  vivificata  consurgeret,  et  circumstanles 
auctorem  muneris  gratiam  prsedicarent.  Quce  sin- 
gulis  annis  tributum  vitte  solvit  pro  prctio. 

Xli.  Caeterum  revelaliouum  suaruni  quis  scruiator 
introeat,  cui  ante  quatuor  annorum  curricula,  ipsa 
episcopatus  sui  causa  non  est  abscondita?  Itaiiue 
posilus  in  sopore,  inspicit  a  quodani  sene  claves 
sibi  portffi  Parisiacai  porrigi.  Intem)gans  quid  hoc 
ficret,  acc^epit  responsiun,  ut  salvas  cas  facrerel. 
Quod  post  civitatis  ejus  episcopo  (c)  dccedonte  dum 
pra»cellentissimo  regi  Childeberlo  occurreret,  in  ejus 
electione  eflectum  illa  vox  proraeruit.  Ordinatusque 
pontifex  qualis  quantusque  se  gesserit,  hoc  cxpedire 
lingua  mortalis  non  sufflcit,  quoniam  supra  homi- 
nem  fuit  omne  quod  edidit.  Denique  adeptus  gra- 
dum  cura?  pastoralis,  <le  reliquo  monachus  persis- 
tebat.  Ilinc  se  frequentibus  exercebat  vigiliis,  inde 
contiimatis  macerehat  inediis.  Pernoclahat  algida 
sonectus  per  hiemem  sustinons  dupliciter  frugus, 
n*tatis  et  temporis,  quod  nec  tolerarc  possint  petu- 
lcnli  juvcnes  :  seipsum  pene  ohliviscens  pro  victoria 
corporis,  tanquam  si  simul  accessissent  dignitas  et 
neccssitas;  qua3  vero  eleemosynffi  tani  de  rebus 
ecciesiaj  quam  populi  oblatione  vel  rogio  niuncre 
per  manus  Sancti  factffi  sunt,  solus  ille  qui  omnia 
sil,  novit  et  numerat. 

XIll.  Denique  quadam  vice  prsecellentissimus  Chil- 
debertus  rex  cum  ei  direxisset  sex  millia  solidorum 


Spiritu  Dei  redundante  locutus  est,  ut  ante  rex  an- 
nueret,  quam  vcrba  petitor  explicaret.  Cui  et  ore 
prophetico  finem  dixit  de  transitu.  Quod  paucis 
interim  diebus  (a)  dum  ad  Rhemos  remeavit,  in 
ipso  itinere  rex  extrema  sorte  defecit,  quasi  sancti 
Viri  sermo  dictus  fuisset  ab  angelo. 

IX.  Et  quoniam  beatissimo  erat  familiare  in  basi- 
lica  sancti  Symphoriani  soli  vigilias  ducere,  euntem 
eum  monachus  Sylvester  proseqiiitur.  Et  ingressi 
pariter  ad  sancti  martyris  tumulum,  circa  noctis 
medium  ab  altari  tumultumfrequentantemrumores 
accipiunt,  tanquam  si  ad  rapinam  collecta  cuiTcret 
multitudo.  Credens  enjm  vir  Dei  versari  latronum 
incursum,  imperat  monacho  ante  sepulcrum  psal- 
lere.  Ipse  vero  accedit  ad  altare.  Dcliine  illa  turba 
ad  monachum  quo  psaltebat  alacriter  properat.  Quo 
mactato  graviter  et  in  terram  projecto  ac  semivivo 
rdicto,  veloces  elfugiunt.  Qui  vix  voce  tlebili  cladem 
suam  replicans,  a  dffimonibus  se  cicsum  gravi  con- 
gressu  confessus  est. 

X.  Accidit  ut  Sabarici  famulus  ^4:}sarius  nomine 
a  l  virum  de  quo  ioquimur  injuriam  passus  confu- 
gcret,  supplicans  ut  quolihet  pretio  eum  de  inso- 
lentis  domini  servitio  liberaret.  Quod  indignatus 
Sabaricus  pro  ^4:Isario  ct  conjuge  vel  unico  ejus  Filio, 
octoginta  solidos  pretii  nomen  petiit,  quominus  fa- 
mulos  servili  ditione  laxaret.  Tamen  hoc  non  dubi- 
tavit  misericordia  Justi  vel  pcrquirere  vel  donare. 


B 


Qao   pretio  persoluto,  contigit  ut  ante  basilicam  n  pauperibus  eroganda,  expendens  tria  millia  revcrti- 


sfiepe  dictus  Sabaricus  pra?teriret,  nec  tamen  ora- 
tioni  quoque  occurreret.  Qui  domum  suam  ingrc- 
diens,  statim  affligitur,  ligatur,  ct  calenis  revinctus 
ad  Sanctum  porducitur.  Neque  sic  a  pio  viro  mise- 
ricordia  tollitur,  sed  statim  missa  preco  ejus  ohti- 
nente  fide  purgatur.  Tunc  adjecit  Sabaricus  adhnc 
viginti  aureos  ad  pretium  quod  acceperat,  et  de 
centum  solidis  crux  ad  sepulcrum  beati  Symphoriani 
ab  ipso  suspensa  est  :  quae  usque  hodie  res  est  in 

(a)  Et  tamen  Gregorius  Turon.  in  lib.  iii  Uist., 
cap.  36,  scribit  Theodobertum  diutissime  eegro- 
tasse,  et  cap.  37,  anno  37  post  Clodovei  obitum, 
retfni  sui  1  i,  Christi  scilicet  558,  obiisse. 

(b)  Alexia  (Alisc),  oppidum  quondam  validissi- 
m  iin  in  colle  apud  Maiidubios  in  Bm^gundia  situm. 


tur  ad  palatium;  intcrrogatus  a  rego  si  adhuc  resi- 
dorot  quod  egenis  trihueret,  respondit  inedielatein 
rosedisse,  nec  invenisse  inopes  quibus  totum  expcn- 
deret.  Cui  rex  iiiquit :  «  Domine,  dona  qiiod  restitit  : 
nam  Christo  largiente  quod  donetur  non  deficiet : »» 
iiicidens  orata  missoria,  argenteavasacomminuens, 
qiiidquidprimum  hal>uit  dans  sacerdoti  ne  porderet. 
Erat  ergo  cxspectanda  contentio  inler  sacerdotcm  et 
principem.  Faciebant  apud  se  de  misericordia  pugnam 

Ca^sari  notissimum  lib.  vii  de  Bell.  Gall.,  nuiic  vi- 
cus  est  colli  declivis  impositus. 

(c)  Eusebio  sanctus  Gcrmanus  successit  in  sedeni 
Parisiacam  ante  concilium  Parisiense  iii,  anno  557 
cclebratum,  cui  Germanus  subscripsit. 


61 


VITA. 


62 


ei  do  pietate  ceriamen,  thesauros  ut  spargorent,  et  J^  Christi  nomine  invocato,  concussa  sanctis  digitis  ad 


de  suis  talentls  egeni  ditescerent,  festini  ad  futura 
lucra,  ut  bratheum  semen  (a)  sererent,  et  post  mes- 
sores  accederent  aurolentam  per  segetem :  ut  sacerdos 
locupletaretur  regalibus  thesauris,  et  in  regem  flore- 
ret  gralia  sacerdotis,  qui  suum  solum  hoc  credidit, 
quod  nudus  aut  egenus  accepit. 

XIV.  Sed  revertamur  ad  ordinem.  Quidam  in  Exona 
(Essonej  prope  Corbolium)  vico  de  fiscalibus  famulis 
Gildomeris  nomine,  cum  die  Dominico  quiddam  ope- 
ratus  sit,  ita  conli*ahilur  digitis,  ut  unguium  acumen 
partem  transiret  in  alteram.  Qui  Parisius  sancto  viro 
occurrit  in  oratorio ;  et  oratione  data,  manuque  per- 
uncta  oleo,  ungues  de  palma  retractffi  sunt.  Digitis 
redditur  organum  et  in  antiquo  officio  nervorum  tela 


se  juDctora  revertitur,  et  suce  fidei  merito  salvus 
domum  reducitur. 

XIX.  Item  faber,  Ligerius  nomine  turbulenti  dse- 
monis  arreptus  insania,  ita  bestiali  feritate  proru- 
perat,  ut  catenis  collo  manibusque  revinctus  vix  ad 
beati  Vii'i  traheretur  prfesentiam.  Ipde  miserabilior, 
ut  qui  sustinebat  ab  hoste  violentiam,  ipsi  adderetur 
altera  poena  per  vincula.  Quem  tamen  sacerdos  apud 
se  imperat  detineri;  et,  sicut  septimo  die  Deus 
quievit  ab  opere,  'ita  et  opera  Dei  transacta  hebdo- 
mada  eripitur  a  daemone ;  sicque  in  propria  redire 
securus  mcruit  liberatus  ab  hoste. 

XX.  Waddo  vir  illuster,  consiliis  regis  particeps, 
typum  dupliciterincurrens  febrisetfrigoris,  exspur- 


retexitur.  Quem  clericum  post  effectum,  et  ut  inte-  B  gandus  sancti  Viri  praesentatur  obtutibus.  Interea 


grum  salvum  facerct,  peste  liberavit  et  crimine. 

XV.  Rursus  qusedam  mulier  nomine  Favonia  in 
urbe  Parisiaca  per  novcm  dies  percipiens  nihil  pree- 
tcr  pulticulam,  ore  aperto  inhians  sancto  Viro  oblata 
eil.  Quffi  velut  ferro  opposito  nulla  lege  poterat  jun- 
gere  dentes  aut  labia.  Quara  in  oratorio  sacro  per- 
uncta  oleo,  palpato  undique  capite  sine  tarditate 
saluli  restituit. 

XVI.  Accidit  ut  puella  qusedam  de  Medardi  Mogli- 
dunensis  (6)  familia  filans  die  Dominico,  contracta 
manu  damnaretur  supplicio.  Qua  contacta  oleo  virtus 
iufudit  remedium.  Hiuc  stupentes  digiti  vigorem  pri- 
stinum  resipiscunt,  oblitum  artis  oftlcium  reducti  ar- 
ticuli  meditantur,  manusiamosa  disteuditur,  etpur- 
gata  vitio  dextera  saluii  reducitur. 

XVn.  Recte  creditur  inserendum  illud  quoque  mi- 
mculum.  Boboliuus  quidam  de  vico  Noviomo  (NoyoHj 
iii  Picardia)  vehementer  inimici  pervasus  insidiis,  ad 
Uoniincm  Dei  vinculis  nexus  adducitur,  rebelli  spi- 
ritu  i-otatus  excutitur  nec  lassatur.  Qui,  exorante 
«mcto  Viro,  quasi  de  longo  itinere  ad  se  suamque 
nieniem  septimo  die  revertitur.  Sic  dupliciter  libe- 
raius,  dum  fugit  umbra  de  sensibus,  cateua  cadit  de 
nidnibus  et  sauus  redditur  et  soiutus. 

XVIII.  lioc  autem  memoriae  jure  perpetuo  est  tra- 
d.ndimi.  Quidam  ex  Nantharici  [An  Nemptodori? 
Xmtcrre?]  familia,  separatis  ab  invicem  maxillarum 
jnncturis,  ore  aperio  ad  sanctum  Virum  perducitur. 


hora  solita  febre  concussus  gravissima,  ut  refrigera- 
retur  vel  aquam  instanter  expostulat.  Qua  sibi  dene- 
gata  in  sancti  pontificis  insolescit  injuriam.  Vir  ta- 
men  Dei  contentus  ut  obtineret  victoriam,  oratione 
explioata,  potum  ei  donans  in  calida,  hominem  re- 
vocavitsalutem  ad  pristinam,  etimminens  periculum 
tali  curavit  antidoto,  febrem  curans  per  calidam. 

XXI.  Nec  illud  est  prsetereundum  similis  causae 
miraculum.  Regino^  ChrodosintfE  (e)  minister,  Uifus 
nomine,  typo  [Id  est,  fehri  'periodica]  vexabatur  gra- 
vissime.  Poscens  suffragia  medelae,  perrexit  ad  pon- 
tificem.  Quem  vir  Dei  constanter  ducit  ad  baptiste- 
rium.  Sed  exorante  Sancto  coepit  afQigi  gravius  in 

p  proximo  liberandus.  Postulat  ardens  et  aestuans  aquae 
modicum,  sed  negatur.  Qui  fellis  amaritudine  susci- 
tatus  acerrime,  balteum  suum  ad  Sancii  vesiigia 
projecit  clamans  :  Tu  me,  domine,  interficis,  cum 
sanare  debueras.  Sed  hoc  tibi  notum  sit,  quia  per 
te  morior.  Vita  mea  a  te  erit  requirenda  a  rege  vel 
a  pareniibus.  Interdum  pr»  calore  per  bapiisteiii 
pavimentum  voluiaiur.  Oranie  beaio  Viro  in  sopo- 
rem  converiiiur,  et  aliquantulum  post  somnum  ex- 
ciiatus,  ab  ipso  in  omncm  incolumitaiem  languidus 
reformaiiu*.  Inquisitus  a  poniifice  cur  ianium  locutus 
sii  ad  injuriam  sacerdoiis,  respondit  solum  ei  graiias 
referens,  nihil  se  de  suis  verbis  recordari  confessus 
est. 

XXII.  Praecelleniissimus    Childebertus  rex    cum 


Quem  signo  ci-ucis  impresso  sanitaii  reddiium  vetuii  J)  equum  necessarium  ad  sellam  beaii  viri  donasset 


iie  acciperet  vini  potum  aut  carnis  edulium  (c).  Qui 
prceccpto  posiposito  ad  normam  sui  langoris  staiim 
roductus  est.  Sed  ne  pra^varicantis  negligeniia  justo 
siibii-aheret  gloiiam,  in  Spedoieno  (d)  villa  rursus  ei 
oblatus  est.  Cujus  loca  maxillarum  sancio  perunguens 
oleo,  ac  beatis  nunibus  meutum  astringens  et  labia 

(a)  Ila  mss.  Codd.,  ubilegendum  videtur  bracteum 
f^men,  hoc  aureum  vel  argenteum  :  nam  braciea  est 
i:uh  vel  argenti  lamina  suoiilior.  Cui  inierpreiationi 
fdvet  quod  sequiiur  de  aurolenta  segeie. 

(6}  Melodunnm  (Melun),  ad  Sequanam  decem  leu- 
^is  supra  Luietiam  Parisionim.  In  quibusdam  Mss. 
l^gitur  de  domo  Medardi  Meglidmwisis  famHim, 

(c)  Simiie  quid  de  sancto  Patre  Benedicto  legiiur 
in  iib.  u.  Dial  greg.  Magni,  cap.  16. 


vehiculum  rogai  ipse  qui  dederat  ut  eum  sibi  rcii- 
nerei,  nec  cuiquam  iribueret.  Interim  beatus  vir, 
postulanie  captivo,  equum  donat  in  preiio,  quoniam 
apud  pontificem  plus  fuii  quam  illa  regis  vox  pau- 
peris.  Jubei  igitur  ui  quindecim  eum  venundaret  so- 
lidis  :  quem  pauper  ipse  cum   duceret,  negoiiator 

(d)  AI.,  Spedenoio  (Espone)^  vicus  prope  Medun- 
tam  Castnim  (Mantes)  decem  leucis  infra  Lutetiam 
Parisiorum,  non  longe  a  confluenie  Mandr®  in  Se- 
quanam. 

(e)  Gregorio  Turon.  In  lib  iv,  cap.  3,  Cloisinda 
vocalur,  Clotarii  rcgis  filia,  qua»  Alboino  Langobar- 
dorum  rcgi  postea  nupsit.  Ex  hoc  loco  videas 
regum  Francoruin  filias  in  patcrna  donio  adhuc  de- 
gentes  reginas  appellari. 


*J  SANCTUS  GERMANUS, 

occurrit,  eruitque  prffidictiuu  equum  daodecim  au- 
reis.  Qao  emptonegotiatoradducitadstabulum.  Sed 
quoniam  minus  dederat  quam  virDei  prseceperat, 
equus  sub  nocte  moritur,  ne  Sancti  Terbum  iret  in- 
cassnm.  Unde  sequenti  die  sellarem  de  stabulo  jnn- 
ctis  bobus  extinctum  retraxit  emptor  mortnum  ve- 
hiculum,  qui  versa  vice  capistro  non  capite,  sed  pe- 
dibus  alligatus  educitur. 

XXIII.  Est  operce  pretium  illud  memorice  tradere, 
qualiter  Sacerdos  Christi  solitus  erat  de  ipsis  quoque 
regibus.triumphare.  Igitur  cum  glorioso  Clotario  regi 
occurrisset  ex  solito,  nec  tamen  de  sancto  Virostante 
ante  palatium  ei  fuerit  nuntiatum,  mora  facta  ante 
vestibuliun  non  reprsesentatus  inde  domam  reverti- 
tur.  Seqncns  nox  in  oratorio  vigiliis  ducitur,  rex  do- 
lore  atque  febris  infestatione  torquetur.  Vix  primo 
diluculo  ad  domum  ecclesiae  a  proceribus  concursa- 
tur;  poena  regis  eiponitur,  ut  sua  visitatione  regis 
doloris  vim  mitiget  optimatesdeprecantur.Mox  apud 
pietatem  iiyurifle  causa  postponitur,  qui  ante  nec 
nuntiabatur,  intrat  honoratus  et  exoratus  palatium. 
Rexvix  assurgitde  lectulo,  csesum  se  divino  flagello 
conqueritur.  Allambit  sancti  palliolum,  vestem  Sa- 
cerdotis  deducit  per  loca  doloris.  Culpam  confessus 
criminis  mox  dolor  omnis  fugatur :  idque  actum  est, 
ut  cujus  incurrerat  de  conteraptu  periculum,  senti- 
ret  tactu  remedium. 

XXIV.  In  pago  Parisiaco  Vico  Novo  {Infra,  num. 
40)  res  gesta  est.  Quidam  in  eodem  loco  impetu 
lupi  rabidi  laceratus  et  extra  sensum  effectus  beato 
Sacerdoti  miserenter  oblatus  est.  Hic  ad  illa  suae  ar- 
tis  recurrens  sufTragia,  mox  brachio  olei  benedicti 
liquore  circamlito  et  sacris  eo  digitis  medicabiliter 
attrectato  pestis  illa  quae  viscera  dolore  grassante 
pervaserat,  loca  fugit  obsessa,  etjam  putredine  reso- 
luta,  vigore  pristino  restituto,  sine  cunctatione  velut 
experrecto  de  sopore  dolor  recessit,  mens  rediit. 

XXV.  Item  de  Vico  Mantola  (a)  Waldulfi  ciyusdam 
ancilla,  anno  et  novem  mensibus  gravi  cfficitate  per- 
cussa,  per  soporem  admonita  ut  fimbriam  Sancti  si 
tangeret,  mox  visum  reciperet,  die  quadam  sacerdoti 
occurrit;  sed  multa  nocte  circumdata  ita  constrictis 
luminibus,  ut  unde  oleum  benedictum  ii^jiceret,  lu* 
minis]additum  non  prsestaret.  Tamen  peruncti  palpe- 
bris  desuper  et  locis  reliquis  capitis,  oratione  data, 
pane  et  sale  signato,  mulieri  prsecepit  ad  mansionem 
se  condere.  Ipse  a  primo  somno  in  oratorio  pervigil, 
circa  medium  noctis  mnlier  clamat  hospitem  se 
lacrymare  profuse.  Tum  accenso  lumine  ab  ocu- 
lorum  compage  cemit  manare  sanguinem.  Quse  cum 
eodem  cruore  mane  ad  Sanctum  rediit,  sed  ipse  cum 
aqua  palpebras  fovens  et  abluens,  orationibiis  addi- 
tis  oculus  uniis  apertus  est;  deinde  altero  peruncto 
mulier  domum  revertitur.  Dehinc  eadem  sub  nocte, 
nimium  fuso  sanguine,  appropinquante  die,  Sacerdoti 
se  obtulit.  Qui  cum  de  regis  occursudomum  reverte- 

(a)  An  castrum  Medunta  aliis  appellatum?  Certe 
vernaculum  nomen  Ifan/es,  satis  accedit.  Vide  supra» 
nam.  18, 


PARISIENSIS  EPISCOPUS.  64 

j^  retur,  ingressus  in  oratorium  statim  mulieri  alter 
oculus  aperitur,  et  praestante  Domino  gemello  se  vi* 
dere  lumine  gratulatur. 

XXVI.  MagnoQedis[A/.>Rannoflidis]pueIIacum  ta- 
libus  decepta  illnderetur  insidiis,  ut  quoties  ad  eccle- 
siam  voluisset  accedere,  gressum  facere  non  valeret, 
servo  Dei  in  villa  Savara  (6)  praesentata  est.  Confestim 
ut  Sancti  manus  super  caput  puellae  titubantis  impo- 
nitur,  tali  investigatione  occnltus  hospes  [AL,  hostis] 
detegitur,  et  se  diu  latuisse  multo  gemitu  confitetur. 
nec  in  Bcati  preesentia  clamat  proprio  se  posse  ce- 
lare  prsestigio.  Ergo  ita  se  proditum  et  egressurum 
gravi  ardore  conqueritur.  Interim  non  cessante  sa- 
cerdote  manu  crucis  signum  depingere,  expectanti- 
bus  omnibus  in  muscae  similitudinem  prorumpens, 

B  cum  sanguine  de  naribus  mulieris  inimicus  egressus 
est.  Quam  sanitati  restitutam,  monachali  veste  mu- 
tatam,  Dei  servitio  traditam  bis  triumphare  fecit, 
hoste  victo  vel  seeculo. 

XXVIf.  Quid  illud  quod  sinc  mora  cnravit  debi- 
lem  dexteram?  Cum  ad  festivitatem  sancti  Martini 
Turonis  accessisset,  egresso  de  monasterio  ofTert  se 
mulier  barbara,  manu  nervis  contracta,  postulans 
medicinam.  Quam  sub  casula  receptam,  suo  sputo 
illitam  velut  sparsum  farinae  collectum  commace- 
rat.  Hinc  resudante  dextera  digitos  tendit  et  repli- 
cat,  torporem  veteratum  ad  vivacitatem  resuscitat. 
Et  priusquam  veniret  ad  beati  Martini  januam  digitis 
suis  extensam  reddidit  incolumem  dexteram.  Qnam 
mox  sentiens  esse  directam,  mulierem  a  se  repulsus 

^  est  [Pro  repulit],  ingressus  basilicam. 

XXVin.  Deinde  egrediente  de  praedicta  basilica, 
cum  se  ad  mansioncm  servus  Dei  reciperet,  offert 
se  manca  altera  palma  digitis  afQxa,  quae  prius  tacta 
de  saliva,  dehinc  oleo  peruncta,  pristinae  sanitati 
de  prffisenti  est  reddita.  Nam  causas  infirmitatis  hoc 
erat  sancto  Viro  curare  quod  tangere. 

XXIX.  Erat  sane  mirabile,  quoties  famulus  Dei 
ad  Augustodunum  voluisset  accedere,  mox  ad  San- 
ctumSymphorianumdaemonesnuntiabant.  Et  occur- 
rentes  per  Murvinum  (Num.  32),  fletu  gemituque 
clamabant :  Vir  sancte,  si  de  locis  cultis  nos  incon- 
sideranter  repellis  vel  habitare,  concede  silvarum 
per  solitudinem,  utliceat  miseris  per  deserta  securos 

T\  errare.  Ante  tuos  oculos  nec  corpora  nos  celant, 
nec  nemora.  Qui  deflentes  et  Sancti  non  tolerantes 
praesentiam,  admota  ejus  dextera  de  obsessis  corpo- 
ribus  passim  vertebantur  in  fiigam,  et  de  salute  po- 
puli  projecta  deemonia  lamentabatur. 

XXX.  Producatur  in  medium  nobile  illnd  miracu- 
lum.  Cum  rcgrederetur  pontifex  de  sancto  Sympho- 
riano,  castello  Avallone  (Supra  num.  I)  iter  agens 
ingreditur,  ubi  reorum  multitudo  tenebatur  ergastulo. 
Hinc  a  Nicasio  comite  invitatus  ad  prandium,  Vir 
Dei  coepit  de  misericordia  habere  colloquium  :  ut 
datb  fidejussoribus  laxarentur  de  vinculo,  et  partem 

(6)  Savara  (Sivres),  duabus  lencis  infra  Parisios, 
prope  Meudonis  castellum  (Meudon). 


63 


MTA. 


66 


lit  obstinaio  spiritu.  Unde  antequam  perpranderet, 
se  de  mensa  Sanctus  proripuit,  et  carceri  subterra- 
neo  superjectus  diutius  oravit  cum  iletu,  ut  divino 
conferretur  auxilio  quod  a  temporali  judice  non  esset 
obtenium.  Sic  cursus  iile  lacrymarum  per  aera  surgit 
in  ccelum,  et  gemitus  pervenit  ad  yotum.  Itaque  de- 
putaiur  angelus  ad  effectum.  Dehinc  vir  venerabilis 
spem  promittens  inclusos  hortatur.  Necperdit  sermo 
quod  loquitur :  fides  gestis  impletur.  £o  discedente 
mox  catenarum  bacse  (a)  franguntur,  vinctee  januee 
reserantur,  dies  in  carcerem  reducitur,  damnati  de 
tenebris  in  lucem  procedunt,  nec  diutius  poena  te- 
nuii  quos  torqueret.  Sic  erepti,  Parisios  occurrunt 
poniiflci,  qui  periclitabantur  inclusi.  Sed  ut  culpa- 


culpffi  cederet  pietatis  intuitu.  Quod  ille  facere  distu-  ^  suinthi]  matrona,  dum  tempore  litaniarum  pr®  cae- 
,...  -,._*._.*_  __._...-  tT_j        X  j      X       g^^jg  Q^yjjg  j^Qj^  p^ggg^  j^^  ^^  populo,  audiens 

chorum  psallentium  cum  lacrymis  domini  Germani 
implorat  auxilium.  Tertia  sequenti  nocte  per  sopo- 
rem  visus  est  ei  vir  beatissimus  astare  prope  lec- 
tulum  et  quasi  caecis  oculis  fecisse  signaculum. 
Evigilans  mulier  marito  narrat  qua;  gesta  sunt.  Mox 
stillante  sanguine  dies  oculis  redditur,  et  diutumum 
post  nubilum  lumina  sereno  radio  micuerunt.  Cla- 
rescente  quoque  die  ad  missam  cum  populo  pro- 
greditur  mulier  in  processu,  ita  ut  sancti  viri  sic 
visa  per  somnium  esse  imago  remedium. 

XXXIV.  Adest  nec  minus  laudabile  reddita  vita 
infantulffi.  Cum  in  Turonico  illustris  viri  Pienti  ma- 
trona  cxpositae  fili»  lamentaret  extrema,  et  obseratis 

bilibus  aliquid  plus  conferret,  a  rege  quidquid  fisco  B  oculis  nec  anhelitu  mobili  respiraret  infantula  ad 

sancti  Viri  prffisentiam  tota  committit  prffisidia.  Qui 
per  missum  invitatus,  quantum  valet  ad  conclamatffi 
pucllffi  cadaver  [Antiq,  Codd,,  cadaverem]  properat. 
Exceptus  multis  fletibus,  deplorante  familia,  appro- 
pinquat  subsellio  quo  jam  rigebat  infantula.  Ccelo 
vim  facit  questibus.  Fere  transacto  inter  hffic  unius 
horffi  spatio,  mobili  singultu  flatus  puellffi  reducitur, 
viscerum  vitalis  calor  per  membra  diffunditur.  De- 
hinc  [paulatim  animata  potum  poposcit  ut  biberet. 
Tunc  a  beato  Viro  pane  signato  vel  calice  degus- 
tato,  infantulffi  revocat»  de  funere  totum  vertitur 
in  salutem.  Quffi  post  in  monasterio  beatffi  Rade- 
gundis  felicioris  vit»  terminum  consummavit. 

XXXV.  Quidam  clericus  de  juxta  monasterio  beati 
XXXII.  Prorsus  illud  stuporis  retexatur  in  pagina.  ^  Sylvestri  in  Ternoderinse  (c)  cum  die  Dominico   ut 

^l^^i"'^"*' ex  consuetudine,  caligas  circin^sset,  debi- 
litatem  manuum  vel  pedum  incurrit.  Sed  de  beato 
Sylvestro  gressus  recepit  officium ;  per  soporem  ad- 
monitus  occurrit  sancto  Germano  poscens  salutis 
compendium.  A  quo  interrogatus,causamculpfficon- 
fessus  est.  Tum  imperat  clerico  ut  clamaret  per  po- 
pulum,  nec  quis  temere  die  operaretur  Dominico. 
Quo,  quinto  die  transacto,  superfuso  oleo  debilis 
palma  dirigitur,  et  ad  propria  eundi  cum  libertate 
dimittitur. 

XXXVI.  In  pago  Amoniense  (Mosny  in  Bria)  quod 
gestum  est  replicetur.  Rotegiaco  [Rozoy]  villa  Pari- 
siacffi  Ecclesiffi  septem  ei  viri  debacchantes  oblaii 

sepis  palo  iransfoditur.  Sic  uirique  vastaiores  uno  ^^  sunt.  Quibus  curatis  unus  qui  graviore  vexabaiur 
momento  perimuniur  ei  ipsi  sibi  confestim  arma     spiritu  cum  exire  cogeretur,  homini  Dei  professus 

6**^»  expulso  se  de  illo  loco  gravem  lamentationem 
Parisiacis  facere.  Tunc  fugaU  pesUs  de  sancti  viri 
Germani  transitu  famam  fudit  per  populos,  ei 
pastoris  pro  obitu  gregem  movit  in  fletum.  Qui 
Umen  energumenus  etsi  seminavit  mendacium, 
expulsus  non  defendil  obsessum. 

XXXVII.  Et  quia  Justi  opera  crescere  cogebant 
miracula,  item  in  prffidicto  loco  affertur  ei  paralyii- 


pro  his  debebatur  obtinuit. 

XXXI.  Dehinc  ad  sanctum  virum  Nicasius  cum 
vellei  occurrere,  et  jam  prffisentatus,  mox  gravissirao 
easu  in  ierra  prostratus  est,  et  pene  omnibus  salutis 
desiiiuto  solatiis,  ipso  Sancto  intercedente  homini 
desperaio  virtus  et  sensus  regressus  est.  Mox  bal- 
ieum  quo  cingebatur  et  spaiam  pro  munere  beato 
Germano  contradidit :  quod  ipse  comes  dato  pretio 
posi  redemit.  Id  actum  est  ut  quod  prius  incarce- 
raiis  concedere  distulit,  hic  duplicato  fenore  debi- 
tor  compensarei,  et  aucta  dote  damna  sarciret,  prius 
pro  eis  differens,  post  et  seipsum  redimens.  Ante 
non  illis  pius,  modo  et  de  se  trepidus,  didicit  casu 
proprio  ffirumnis  succurrere  alienis. 


Eunie  sancto  viro  ad  beati  martyris  Symphoriani 
occursum,  dum  de  vico  Cervedone  in  Murvino  (6) 
progrediiur,  habitatores  loci  occurrentes  suggerunt 
at  segeiem  Panitiffi  [An,,  Pistoficiffi]  mulieris  vidu» 
nihil  habentis  residui,  quffi  ab  ursis  vastabatur,  visi- 
iare  prseciperet,  et  sancto  suo  adventu  repellereiur 
incursio.  Qui  concitus  ministris  irrideniibus  ad  lo- 
cum  perducitur,  et  oralione  data  desuper  fecit 
signaculum.  Hinc  instinctu  divino  in  parentales 
besiias  feralis  ira  succenditur,  odium  nascitur  in 
affeciu,  in  pace  pugna  committitur.  Furore  bestiffi 
bis  armantur,  statim  prffifocatur  unus  ursus  ab  al- 
iero,  et  ipse  qui  restilerat  dum  vellet  foras  egredi, 


moriis  effecii  suni.  Posi  ipsi  redeunti  mulier  pelies 
orsorum  obtulit  ex  studio,  et  quasi  victori  suo  re- 
{meseniai  spoiium,  quod  iamen  omnino  ipse  recu- 
savii  accipere ;  et  qui  prius  riserant,  poeniiere  cce- 
peruni  videntes  miraculum. 

XXXIIl.  Ei  quoniam  de  Dei  dono  non  debet  esse 
fastidium,  illud  eiiambreviter  ducimus  explicandum. 
Bereirudis  qusdam  mulier  Munsunihi  [AL,  Mun- 

'(a)  Bacffi,  seu  Baccffi,  lauri  vel  juniperi  fructus, 
item  gemmas  et  moriuorum  capulum  signiflcat,  hic 
insolito  quidem  caienarum  annulos. 

(6)  Cervedo  (Cervon)^  vicus  prope  Corbiniacum, 
Tulgo  8.'l4onoard  de  Corbigny,  in  traciu  Morvinensi  [k 
Mcfvm\  qui  iractus  Burgundiam  a  Nivernis  dirimit, 


(c)  Ternodorensis  tractus  cujus  caput  Ternodorum 
8euTornodorum(ronncrre),in  Burgundi»  ducaiu! 
extenditur  usque  ad  monasterium  Reomense,  vulifo 
MoustierSatnt-Jean,  cui  tum  sanctus  Silvester  abba» 
prffierat.  Lege  Vitam  sancti  Joannis  Reomensis    ' 


67  SANCTIS  GEIUI.LNUS,  PARISIENSIS  EPISCOPUS.  HH 

cus  membris  dissolutus,  carpento  subvectus,  gressu  a  pecunia  in  domo  lumina  dispensaret.  Sed  hspc  in 


destitutus  et  actu.  Quo  sanctificati  olei  liquore 
perfuso  cum  cutis  summa  tctigisset,  vigor  medullas 
introiil.  Dehinc  redivivffi  manus  ad  usum  mobilem 
redeunt :  thorace  pectoris  vitali  appulsus  fit  fortior, 
genua  columnaris  imbecillitas  roboratur  (a),  plant» 
solidatis  basibus  subriguntur.  Inter  hajc  tota  mem- 
brorum  fabnca  repai'atur  :  qui  sanitdte  recepta, 
redeunte  sancto  viro  occurrit  in  itinerc,  praeparato 
exenio  gratias  Chi*isto  rcferens  de  reddito  cor- 
pusculo. 

XXXVIII.  Nec  hoc  pr(fitereundum  est,  qualiter 
simili  merito  claruit  virtus  in  altero.  Igitur  Emmo- 
gesilus  de  vico  Bucciaco  (6),  quidam  pucr  admodum 
I^arvulus  membris  paralyticus  in  sella  Parisios  ad 


cubiculo  proesente  me  gesta  sunt. 

XLI.  Cum  ad  possessionem  ecclesife  quae  dicitur 
Inethe  (A/.,  in  JElhe),  Sacerdos  accederet,  quidam 
ei  fit  obvius,  conquerens  de  quadam  villa  se  solum 
incolumen  esse,  universos  vero  accolas  gravi  taedio 
laborare.  Cujus  eulogiis  ad  infirmos  portatis,  statini 
ab  ffigrotis  languor  omnis  fugatus  est,  ot  primo  gustu 
culogiarum  morbus  cum  pane  consumptus  est.  Sic 
fuit  ab  illa  turba  cum  esca  sanitas  manducatft ! 

XLII.  Item  cum  Parisios  ad  basilicam  beatce  cru- 
cis  (e)  vir  Dei  procedcret,  mulier  parvulum  in  albis 
ultimo  flatu  palpitantem  et  jam  migraturum  ante 
Sanctum  exposuit  dicens  :  Pie  Pater,  si  velles  ad  la- 
mentantem  rospicere,  mater  flebilis  non  orbarer. 


sanctum  virum  manibus  bajulantium  dolatus  cst  (c).  B  Neque  hinc  discedere  mallos  plenam  gomilu  vacua- 


Noc  dextra  vigens  mobili,  ncc  planta  surgons  sta- 
bili,  nec  lingua  sonans  volubili,  totius  debilitatis 
marcore  captivus,  quodammodo  sine  natura?  ordine 
in  rerum  nalura  prsefusus.  Qucm  Sanctus  conti- 
nuatim  per  triduum  sacro  linions  oleo,  sanitati 
restituens  uno  sub  momento  voce,  manu,  vestigio. 
Cunclos  stupor  aniplectitur,  clamor  in  ccplum  odu- 
citur  omnem  artem  medicorum  sanctum  superassc 
Germanum. 

XXXIX.  Item  de  eodem  vico  Bucciaco  qua^dam 
occurrit  Parisios  ita  manu  contracta,  ut  unguium 
acumen  palmam  foraret  in  intimam.  Qui  tantum 
oris  sui  ducta  saliva  poUice,  nervorum  distentio- 
nem,  manus  reformat  imaginem. 


tam  de  fructu.  Et  nisi  fostines  succurrore,  vides  in- 
felicem  extorquente  morte  rapi  natum  ab  ubere.  Aut 
filium  restituo,  aut  pariter  cum  ipso  funcraturam  me 
obtine.  Indulge,  pastor,  miserjp  quam  suus  dolor 
facit  audacem.  Qua  flebiliter  posconte,  mox  ut  Beali 
dextera  supra  expirantom  signum  crucis  impressit, 
quasi  vigil  de  sopore  lac  matris  oxpetiit,  qui  jam 
frigebat  in  funero.  Ita  momonlo  tcmporis  filius  de 
mortis  fauco,  mater  toilitur  de  mcnroro.  Hinc  cir- 
cumstans  populus  stnporo  concutitur,  fragor  in 
partes  attollitur,  gratias  Croatori  rofercntes  de  prsc- 
mio  tempore  Sacerdotis  pra?cipuo,  a  quo  morbis 
jugiter  et  mortibus  imperctur. 

XLIII.  Doindo  accedcnte  in  Bradeia  vico  (Bn>- 


XL.  Retinet  ejus  laureas  et  pagus  Bituricus.  Igitur  ^  Com/c-flo6cr/,  in  Bria),  pagi  Parisiaci,  missa  cele- 


Pastor  bonus  cum  de  vico  Novigento  ad  Vicum  No- 
vum  (d)  visitandi  regis  cura  solita  pervonisset,  of- 
fertse  quadam  vetula  annorumbis  quaterna  gerens 
in  cfpcitate  curricula.  Cujus  super  oculos  signum 
nostraj  redemptionis  Sacerdos  imponens,  imperatut 
sequens  iret  qua  Pontifex  pergeret.  Altera  quoque 
die  cum  prsedicto  occurreret  ei  ex  improviso,  sangui- 
nem  manantem  de  lumine  largo  fonte  salutem  suam 
oculi  lacrymabant.  Qua?  inter  reliquos  astante  sancto 
viro  conspicitur.  Qui  tollens  se  de  conscssu,  mulic- 
rem  ut  pote  cflecam  trahit  in  diversorium,  quo  sibi 
erat  cubiculum.  Cigus  lumina  aqua  tepida  suis  ma- 
nibus  abluens,  diem  refudil  in  oculis.  Qua»  mox  lu- 


brata,  etin  sacrario  cathedra  dcportata  oflfertur  pa- 
ralytica  universorum  mombrorum  damnata  gerens 
officia,  nullum  vigorom  retinens  plantjo  vel  dextera?. 
Mox  habens  in  eo  fiduciam,  qui  dona  sibi  larga  prse- 
slabat,  eam  ut  vitalis  olci  benedictione  superlinivit ; 
statim  morbus  oxcluditur,  salubris  vigor  illabitur ; 
recreatisquevisceribus,  meliusrenascitursaluti  quam 
germini,  plus  acquirens  ex  munero  quam  sumpsis- 
set  origino.  Ita  ut  suis  postea  manil)us  tunicam 
Sancto  faceret  quasi  acquisita»  tributaria  modicina?. 
XLIV.  Tradidit  memoria»  quod  juvat  in  laudc. 
Itaque  Audegisilus  major  domus  regiae  cum  quartano 
typo  graviter  ageretur,  occurrit  bcato  viro,  fidens 


cem  inspicit,  sancti  viri  digitos  insatiata  gaudio  suis  t\  de  beneficio.  Homo  Dei  in  sua  cella  doputat,  et  cum 

*  *  ±.       £^  *1^  *£  **A*  'A^  _.  ,.  •1«>1  #«  *  ■ 


immersit  faucibus,  pariterque  ministris  compunc- 
tione  deflentibus  videre  se  hominem  qui  cfficis  pro 

(a)  Ita  Mss.  Codd.  Legendum  tamen  videtur  : 
Thorax  pectoris  vitali  pulsu  fit  fortior  genuum  colum- 
naris  imbecillitas,  etc.  :  nisi  forte  genua  adjective 
suraatur. 

(6)  Bucciacus  (Poissy)^  paulo  supra  Lutetiam,  in- 
ter  Sequanam  et  Matronam. 

(c)  In  pluribus  Mss.  hic  inseruntur  ista  verba  : 
c<  Per  triauum  voce,  manu,  vestigio,  pudore  concu- 
titur,  rumor  in  partes  tollitur,  g^ratias  creatoris  rc- 
ferentes,  hominem  a  quo  morbis  jugiter  et  moribus 
imjperetur.  »  Sed  cum  textu  non  bene  cohferere 
▼identur. 

(d)  Fortunatus,  supra,  num.  26,  mentionem  fecit 
Yici  Novi  quem  juxta  Parisios  locat.  Hic  idem  omnino 
^sse  videtur  apud  Bituricas  a  quodam  Gallico  para^ 


uno  diacono  residerc  jubot  inclusum.  Tum  anxius  et 
jejunans  minister,  quid  faceret  cxcogitat  lrepidu8 

phraste  perperam  quffisitus,  cum  solita  cura  a  sancto 
Germano  visitaretur.  Fucrit  proindc  mulier  illa  Bi- 
turicensis  dioecesis,  sed  nequaquam  Novigentum, 
vel  Vicus  Novus.  Sancti  Clodoaldi  vicus,  vulgo 
Saint-Cloud,  olim  Novigentum  dicebatur.  Vero  ta- 
men  similc  est  hunc  locum  interpretandum  de 
Novigento  silvee  Vincensi  (Vinccniies)  proximo,  a 
quo  non  longe  distat  Villa  Nova  sancti  Georgii 
communiter  appeHata. 

(e)  Basilica  sanctse  Crucis,  alias  sancti  Vincentii, 
nunc  sancti  Germani  Pratensis,  in  suburbio  Pari- 
siensi.  Lege  Vitam  sancti  Droctrovei  abbatis, 
num.  13.  Amanuensium  interpretatio  est  id  quod 
in  nonnullis  Mss.  Editisque  libris  additur,  in  mb* 
nrbio  ejusdem  civitatis  positam. 


1,0 


VltA. 


:o 


ande  curaretur  infirmas .  Idcirco  febricitantem  vi-  ^  tes  :  Bone  pastor,  adhuc  quod  hiiic  languidoe  medi- 


rum  Dei  Servi  rachena  (a)  undique  obvolutum  com- 
ponit  ejus  iu  lectulo.  Eadem  quoque  die  tactu  vestis 
nobilis  quasi  impetu  fluminis,  ita  quartanset  febria 
iguis  omnis  exstinctus  est.  £t  redeunte  de  prandio, 
reserato  cubiculo,  sanus  surrexit  e  lectulo,  exsul- 
tante  ministro  pro  sanitatis  pra^mio,  tunc  sibi  reso- 
luto  jejunio.  Sic  tactu  Beati  vestis  saiutem  operatus 
est  absens. 

XLV.  Exsequamur  itineris  accepti  viaticum.  Ita- 
que  cum  Pictavis  {Poitiers)  vir  Dei  ad  beatum  con- 
fessorem  proficisceretur  Hilarium,  quu^dam  Baudo 
Feifa  de  Sene  Corbiaco  [Secorbi),  vilia  inter  duos  vix 
advecta  ei  repraesentata  est,  qua;  erat  muta,  clauda 
?el  manca.  Lingua  rigebat  immobilis,  anhelitu  pal- 


cinse  restat  impende.  Nam  tibi  credimus  reservatum, 
unde  teneres  pracconium,  ut  restituta  familia  acquirat 
a  sacerdote  quod  amisit  de  germine.  Tunc  pietas  in- 
signis  advocatur  in  lacrymas ;  mox  ad  militise  suse 
belliger  arma  convcrtitur,  et  ad  obtinendam  victo- 
riam  preces  ofFert  fortis  orator.  Tunc  vir  beatus  sur- 
gens  ab  oratione,  oleo  benedicto  loca  perungens 
capitis,  in  Trinitatis  nomine  trino  depulso  languore, 
statim  patefactis  aurium  oculorumque  meatibus, 
plaudentibus  universis  muta  loquax  effecta  est.  Quo 
facto  negotiatores  civitatis  Nanneticae  quisque  sui 
remediiun,  pecuniam,  ut  potuit,  sancto  viro  dispen- 
sandam  pauperibus  devote  vel  obtulit  vel  direxit. 
XLIX.  Leudegesilus  vir  illuster  juxta  quod  ipse 


pitante,  pars  erat  tota  de  funere,  ut  videntibus  oculis  B  professus  est,  cum  aliquis  ex  familia  sua  domus  in- 


reliquiim  esset  cadaveris.  Super  quam  misericorditer 
ut  signiim  sacrae  cracis  expressit,  confestim  omnis 
vigor  per  membra  diffunditur,  venarum  Huxuosi 
rivuli  suscitantur,  nervorum  imbecillis  stupor  excu- 
titur,  naturalibus  motibus  ad  vitalem  usum  tota 
fabrica  renovatur.  Mox  lingua»  plectrum  resolvitur, 
digitorum  glomi  tenduntur,  pedum  bases  solidan- 
tur,  totam  quse  viscerum  molem  hoc  fuit  apud  san- 
ctum  vivificare  quod  tangere.  Quae  convalescente 
medela  tertia  die  ad  civitatem  Sancto  gratias  refe- 
rens  suis  occurrit  vestigiis. 

XLVL  Opera?  pretium  creditur  etiam  illud  inse- 
rere  curationis  prwconium.  Pago  Vindocinensi  (Le 
Vendomoi$)j  vir  beatus  dum  praeteriret,  in  Ransi- 


curreret  typum  cujuscunque  febris  aut  aliquid  frigo- 
ris,  lavans  illas  litteras  quas  in  subscriptione  manus 
Sancti  depinxerat ,  quamplures  suos  hac  medela 
saluti  restituit. 

L.  Breviter  his  perstrictis  prosequamur  ex  reli- 
quis.  Chusuius  quidam  incongrue  dum  die  Domi- 
nico  equo  curam  impenderet,  missa  manu  in  vul- 
nere  digitus  ejus  intumuit.  Hinc,  grassante  fervore, 
tota  pai^s  brachii  relaxatur  putredine.  Qui  per  Bel- 
sam  (La  Beauce)  Sancto  itinerante  ut  ad  domum 
suam  diverteret  precibus  fusis  obtinuit.  Mox  ejus 
brachium  vir  Dci  aqua  callida  confovit;  insuper  oleo 
benedicto  penmgens  superpositis  caulis  foliis  mirifi- 
cus  medicus  alligavit.  Sic  quidquid  inerat  ulceris, 


donem  (Ransc^),  manendi  gratia  declinavit :  ubi  tanti  ^  pretiosa  cura  restinxit.  Post  ipse  gratias   referens 


robur  benedictionis  invaluit,  ut  stipulam  iectuli  in 
quo  vir  sanctus  requievit,  quisquis  fidcliter  abstulit, 
donum  medelse  portaverit,  et  de  semine  paleee  fru- 
gem  meteret  medicinie. 

XLVII.  Reddat  hic  testimonium  nobilis  facti  urbs 
.Nannetum  (Nantes  in  Armorica).  Quo  vir  Dei  acce- 
dens,  religioso  admodum  exceptus  obsequio,  occurrit 
ei  Tecla  Damiani  matrona  hominis  prompti  negotiis, 
supplicans  ut  virum  suum  aut  ipse  pastor,  aut  missi 
sui  requirerent.  Quo  quia  ipsi  fuit  accessus  difficilis, 
cum  chrismariis  (b)  suis  diaconum  direxit.  Qui  per- 
currens  ad  hominem  ut  sibi  jussum  fuerat,  infirmi 
viscera  tangit.  Altera  die  exoratus  ipse  sacerdos  ac- 


sancto  viro  occurrit  tali  curatus  malagmate. 

LI.  Item  servus  ecclesiee,  Libanius  nomine,  die 
Dominico  sepem  inconsulte  dum  clauderet,  manus 
ei  contractse  sunt  ultione  pra?senti :  qiii  ad  sanctum 
virum  Parisios  morbo  castigante  percurrit.  Quem 
olei  benedicti  liquore  perfusum  ac  mysterii  potius 
unguento  respersum  addita  oratione  incolumitati 
restituit. 

Lll.  Per  singulorum  compendia  currant  rerum 
miracula.  Namque  Andulfus  Ecclesise  Parisiacae  cle- 
ricus  dum  die  Resurrectionis  [Id  est  die  Tkminico] 
in  vincula  sua  nuces  ab  arbore  excuteret,  pro  eo  quod 
operatus  est  in  die  illuminationis,  caecitate  percussus 


cedit  ad  debilem,  qui  duplici  sub  tortore,  hinc  pres-jx  est,  et  vultu  tenebroso  perstitit  anni  spatio.  Dehinc 


8115  valetudine,  inde  podagrae  vulnere  cruciabatur 
homo  miserandus  procaciter.  Tum  Sacerdos  Altissimi 
infirmum  oleo  benedicto  pcrunxit.  Eo  momento  de- 
bilis  statim  manibus  directis  longinquo  de  languore 
gressu  solidato  prosilivit. 

XLVIII.  Sed  ut  duplicaretur  in  ima  domo  myste- 
riuai,  et  quce  prsecessit  in  patre  medela  perveniret 
ad  prolem,  habentes  filiam,  offerunt  ei,  nomine  Ma- 
riam  C8ecam,  surdam  et  mutam.  Exponunt  vivum 
eadaver  [Al.,  cadaverem]  ante  sancti  vestigia  dicen- 

(a)  Alii  scribnnt  rachano!,  sed  utrumque  recte,  a 
verbo  Grseco  f^»  quod  divulsiones  significat.  Unde 
Tachana,  viiis  et  lacera  vestis  Vossio  de  Vitiis  serm. 
fidetar.  Sed  aptior  huic  loco  Menardi  nostri  inter- 
pretatio  in  Concord.  tegul.,  pag.  92i,  ubi  rachanas 


Pontifici  oblatus,  et  sancto  unguine  perfusus,  diei 
rursus  redditus,  et  sacerdotis  serenum  purgavit  cle- 
rici  nubilum.  Sic  quidquid  minister  amisit  medica- 
bilis  praesul  obtinuit» 

LIIL  Et  quia  crescunt  genera  miraculomm  per 
tempora;  cum  regi  prajsentandus  vir  beatus  occur- 
reret  villa  Roteiaco,  clericus  ei  nequiti»  spiritu  vexa- 
tus  adducitur.  Unde  expulso  adversario  videntibus 
circumstantibus,  velut  avis  parvula  de  capite  ener- 
gimieni,  umbra  fugata,  egreditur.  Quam  dum  reliqui 

prb  lectoiiim  operimentis  usurpat.  Alibi  tamen  Vos- 
sii  expositio  quadrat,  ut  in  lib.  ii  Vitse  sanctae  Rade- 
gimdis,  num.  4. 

(6)  Chrismaria  vasa  erant  ad  recipiendum  Chri- 
sma. 


71  SANCTUS  GERilANUS,  PARISIENSIS  EPISCOPUS.  ^-2 

per  domum  yolitantem  insequQreiitur,  ipse  Sanctus  j^  potuit  :  manibusque  contractis  ad  reliquias  sancti, 


suis  eam  contrivit  vestigiis  :  et  cum  pede  compri- 
meretur,  conversa  est  repente  fallax  in  sanguinem, 
geminato  prseconio,  ut  nec  calcaretur,  et  sui  casus 
indicio  multifarius  artifex  fieret  sanguis,  reus  san- 
guinum. 

LIV.  Producat  pagus  Oximensis  (a)  inter  nostra 
quod  suum  est,  ne  teneatur  in  obscuro  posteritati  res 
luminis.  Siquidem  vir  sanctissimus  ad  villam  Tasi- 
liacum  (Ville-Taillac)  cum  declinasset  itinere,  oiTer- 
tur  ei  mulier  cui  duplcx  morbus  erat,  inde  vetustas, 
hinc  csecitas.  Salutem  deprecari  verbis  trementibus 
incepit.  Qua  supplicatione  motus  senis  mulieris  et 
debilis  oratione  praecedente  oleo  superfuso,  lucernae 
oculorum  reddunt  luminis  radios,  et  datis  speculari- 


manu  mariti  portata  est.  Inter  hsec  dicti  poenitens, 
miserante  pio  viro  saluti  reducta  est,  confitens  ejus 
de^pectu  sibi  repentinum  accessisse  periculum. 

LVin.  Et  quoniam  suo  merito  semiua  salutis  per 
quaeque  loca  dispersa  sunt,  contigit  ut  venerabilis 
Flameris  abba  de  Cadone  (Chinon,  supra  Ligerim) 
Turonico,  manu  beati  Germani  subscriptam  acce- 
pisset  epistolam.  Qui  cum  suum  monachum  per  duos 
annos  febribus  decubantem  ad  lectulum  visitaret,  re- 
quirit  infirmus  unde  venisset  pagina.  Respondit  abba 
a  Domino  Germano  sibi  fuisse  directam.  Quam  petiit 
sibi  porrigi.  Qui  de  subscriptione  ejus  lingua  deter- 
gens  litteram,  salus  descendit  in  viscera,  et  atramenti 
pictura  cuncta  vicit  imguenta.  Unde  approbatum 


bus  tenebree  fugerunt.  Qua  illuminata,  Deo  reddentes  B  est  languido  recuperato  ut  dicamus  communiter,  de 


gloriam  per  quem  Christus  operatur,  astantes  sancti 
Germani  prseconati  sunt  merita. 

LV.  Dinumerandi  sunt  morbi,  ut  prsedicetur  fons 
medici.  Daningus  ArdulQ  iilius  ita  capite,  oculis  et 
totis  hydropis  morbo  tensus  erat  visceribus,  ut  in 
utris  similitudinem  quasi  totus  venter  esset,  pene- 
tratis  vilalibus  velut  vitrum  perluceret  infecta  cutis 
intriasecus.  Qui  a  medicis  desperatus,  ad  Beati  con- 
fugit  extrema  sorte  remedium.  Quem  mox  vestibus 
exutum  et  sacris  manibus  perunctum,  hydropis  in- 
clusus  liquor  liquore  consumitur,  et  aqua  infusione 
olei  desiccatur.  Sic  modo  admirabiii  nec  humor  fohs 
egressus  est,  nec  intus  languor  retentus  est,  arte 
prsedicabili  humorem  ex  humore  siccari. 


Sancti  subscriptione  sibi  salutem  linxisse. 

LIX.  Dehinc  cum  ad  Carnonam  (Charoy,  in  tracta 
Wastinensij  castellum  accederet;  quidam  se  ei  in- 
gerit  manu  contracta  debilis  pro  eo  quod  die  Domi- 
nico  aliquid  operatus  sit.  Quem  prsecepit  in  villa 
Cariaco  (Chevry)  post  se  festinum  occurrere.  Quo 
accedente,  dum  digitos  ejus  sacro  perungeret  oleo, 
subito  sicca  palma  revirescit  ex  altera.  Astricta  cutis 
ossibus  intercurrente  humore  relaxavit  articulos. 
Juncturse  pene  disjunctoe  i^tenduntur  in  digitos, 
ariditas  diutuma  suffusa  reHorescit  in  vena,  statim- 
que  vulnere  clausa  dextera  inter  manus  medici  sana 
redditur  et  distensa« 

LX.  Accidit  ut  sanctus  vir  remeans  de  Namnetico, 


>....  ^ — — ^, 

LVI.  Item  cum  ad  basilicam  beatissimorum  Ger-  ^  domum  Nunnichi  illustris  [AL  illuster]  illustraret  et 


TasLi  et  Protasii  vigilaturus  accederet,  quidam  cae- 
cus  institit  misericordiam  postulans.  Cui  vir  Dei 
prsecepit  inter  altare  et  sanctorum  reliquias  ut  jace- 
ret.  Qao  peracto  primo  diluculo,  mox  super  oculos 
signum  crucis  intulit,  lux  effiilsit.  £t  totus  labor 
medici  curam  virtute  crucis  impendit. 

LVil.  Mulier  de  Oximense  petens  redemptionem  a 
sancto  viro,  qua  sorte,  nihil  accipere  meruit.  Dehinc 
Britannum  presbyterum  pro  infirmitate  rectoris  pa- 
triee  su®  benedictionem  prsedicti  et  reliquias  expe- 
tiit.  Qui  iter  suum  egrediens,  mansionem  in  villa  qua 
preedicta  muUer  habitabat  obtinuit.  Quam  mahtus 
allocutus  ut  sicut  alii  et  ipsi  ad  reliquias  domni  Ger- 


vestigia.  De  cijgus  veste  matrona,  rapto  fideliter 
filo,  recondit  in  oratorio;  quae  valetudinem  irniens 
[incurrens] ,  vigiliis  in  honore  sancti  solemniter 
celebratis  ac  missa  revocata  (b)  de  preesenti  curata 
est.  Ita  Beatissimus  non  solum  manu  sanavit  quod 
tetigit,  sed  nominatus  curas  sparsit. 

LXI.  Attila  vir  illuster  ac  regalis  aulee  domesticus, 
corruens  in  balneo,  laeso  graviter  brachio,  compu- 
truerat  ipsa  tota  manus  ab  humero.  Qui  medico 
adhibito  dum  curam  velet  impeudere,  rupta  vena 
viscerum  pene  omnis  in  momento  vitse  sanguis 
effusus  est.  Nuntiatur  Pontiflci  hominem  esse  in 
funere.  Pietatis  impulsu,  occurrit  senior.  Quem  la- 


mani  occurrerent.  Quse  despexit  pro  eo  quod  ei  san-  t\  crymis  conclamantum  sine  ulla  spe  oculis  clausis 


ctus  vir  redemptionem  non  dederat.  Sed  statim  in 
loco  quo  stetit  velut  fixa  stipite  gressum  movere  non 

(a)  Vicus  Oximensis  [Hyesme) ,  in  Normannia,  ex 
sancti  Ebrulfi  monasteno  nomen  accepit,  vemacule 
Saini-Euroul. 

(b)  Phrasis  inusitata  et  Fortunato  peculiaris,  ab  eo 
iterum  in  lib.  i  Vitse  sanct«e  Radegundis,  num.  14, 
usurpata,  sed  utrobique  in  libris  editis  depravata 
foedissime.  Hunc  locum  Surius  recentiorum  exem- 
plarium  tidem  secutus  ita  exhibet, «  Vigiliis  in  honore 
sancti  eodem  in  oratorio  devote  celebratis  ac  missa, 
de  prsesenti  curata  est.  »  Omnino  vero  exemplaribus 
veterrimis  in  nostram  lectionem  coeuntibus  subscri- 
bendum.  Quid  er^o  missa  revocata?  Nempe  dies 
festus  annua  vertigine  recurrens.  Patet  ex  conc. 
Pistensb  cap.  3 : «  Gommuni  placito  constituimus,  ut 
lYsque  ad  missam  (sancti  Remigii),  hoc  et  kalendas 


oppressum  invenit  expositum.  Cigus  vix  adaperit 
fauces  cum  cultelli  manubrio,  oratione  prius  data, 

Octob.,  spatium  habeant  illi  qui  in  istis  temporibus 
istas  deprcedationes  et  aha  maie  facta  crirainaiiter  et 

!)ublice  fecerunt,  ut  inde  apud  Dominum  et  apud  eos 
quibus)  makfecerunt  se  pacificent.  »  In  capitul. 
lib.  II,  cap.  10,  Carolus  Maenus  monetae  emendandee 
concedit  spatium  usque  ad  missam  sancti  Martini ; 
et  cap.  20,  pontibus  resarciendis  ad  missam  sancti 
Andrese.  Si  igitur  missa  sancti  Remigii,  sancti  Mar- 
tini,  sancti  Andrcce  pro  die  ipsis  dicato  sumitur,  ut  ex 
locis  adductis  mamfestum  est,  recte  et  ad  textum 
apposite  Fortunatum  hic  de  anniversario,  ut  loquun* 
tur,  festi  sancti  Germani  recursu  interpretari  licet, 
nec  aUter  fortasse  licet.  Cum  enim  de  sacro  sancto 
missse  sacrificio  is  auctor  agit,  non  recedit  ab  usitat^ 
loquendi  more,  supra,  num.  43, 


VITA. 


Vk 


intulit  ei  in  ore  paululum  aqusD  frigidae  semel,  se-  ^  clamore  prosequitur,   multa  ipse  concrepitans,  ut 


cundo  vel  tertio.  Interim  exspectans  quis  esset  rei 
exitus,  assedit  ciixia  lectulum.  Transacta  fere  hora, 
redivivo  singultu  exanimatus  concutitur,  ac  mollis 
motu  anhelitus  evocatus  reducitur.  Faucium  meatus 
relaxatis  visceribus  spiritu  intercurrente  reducitur, 
paulaiim  convalescens,  vita  de  morte  revertitur. 
Dehinc  quasi  de  sopore  expergefactus,  interrogat  ad 
caput  cjus  quis  fuit.  Adesse  domnum  Germanum  a 
drcumstantibus  dicitur.  Postulat  manum  Sancti 
sibi  dignanter  porrigi,  ita  incipiens  alloqui  :  Domne, 
tu  me  revocasti  longo  eimtem  itinere.  Statim- 
que  obtulit  sacculum  plenum  pecunia  et  balteum 
ampli  ponderis,  quos  pauperibus  erogaret  mercedem 
Titae  vel  gratise. 


loqui  solet  calamitas.  Tunc  sancti  Germani  manu  lu- 
men  in  locum  reducitur,  et  ab  eo  ad  beatum  Sym- 
phorianum  dirigitur.  Qui  pro  ipso  tandiu  vigiliis 
institit,  donec  amissus  oculus  purgata  pristina  ma- 
cula  addito  beneficio  integrior  rcdditur,  et  melius 
redil  post  vulnera,  quam  quod  natus  erat  per  natu- 
ram.  Qui  Florentinus  [Florentinm  episc,  Matiscon.), 
deinceps  Matiscone  (Mdcon)  ordinatus  est  episcopus. 
LXV.  Quanta  vero  fuerit  virtus  ejus  signaculi, 
adest  inter  rehqua  res  ista  testimonii  qu®  producitur 
in  sequenti.  Cum  de  basiiica  sancti  Martini  ad  viilam 
sanctae  ecclesiae  Severiaco  (Sivray  apud  Turones)  re- 
curreret,  adjungitin  itinere  qucmdam  Amantium  ju- 
venem,  quem  deprehendit  a  Judseis  duci  nexum  in 


LXII.  Pergens  Augustodunum  vir  sanctus  Rota-  B  ferreis.  Requiritur  quid  fecerit.  Puer  respondit  ve- 


giaco  (Rozoy,  in  Bria)  dum  pervenit,  comperit  ab 
Abbone  quosdam  retrusos  in  carcere.  Igitur  pro 
absolvendis  supplex  tribuno  suggerit ;  sed  ille  durus 
non  annuit.  Hinc  ipse  cauto  consilio  dum  dicit  se 
campum  circumire,  currit  devotus  ad  carcerem.  Ita- 
qne  ad  exorandum  provolutus  stemitur,  ibique 
iempore  noctumo  caten(B  discussse  sunt,  validus 
tormenti  rigor  ad  fragmenta  redigitur  sera  gravis 
iUiditnr,  postis  cardine  vellitur,  fe^^alis  carcer  reclu- 
ditur^  damnati  ad  vitales  auras  quasi  redeunt  de 
sepulcro.  Ita  ilt  ut  ei  Rotagiaco  matutino  tempore 
ingressi  occurrerent  :  et  qui  Sancto  non  prastitit 
pro  absolutis  reis,  tribunus  reus  effectus  est. 
LXIII.  Igitur  cunctorum  saluti  scmper  instans  sol- 


raciter  ob  hoc  duci  in  vinculis,  quia  se  recusaret  le- 
gibus  subdi  Judaicis.  Tunc  dissimulabant  cum  clave 
Judcei  vincula  ferri  reserare.  Facto  a  sancto  viro 
desuper  crucis  signaculo,  mox  ferri  sera  revelhtur. 

LXVI.  Itidem  cum  Parisios  ad  basilicam  sancto- 
rum  Gervasii  et  Protasii  orandi  causa  grocederet, 
januis  obseratis  ingressus  illi  negatus  est.  Tunc  re- 
quisitis  clavibus,  nec  ipsis  aperientibus,  sic  resera- 
vit  pessulum,  facto  crucis  signaculo.  Stupor  animos 
invasit  praesenti  miraculo,  aperiri  de  virtute  quod 
clave  duce  non  potuit.  Ila?c  quoque  veneranda  prae- 
sente  me  gesta  sunt. 

LXVII.  Et  quia  beato  viro  nullum  obstitit  Inetal- 
lum,  cum  hgna,  saxa,  ferramenta  ante  ipsum  soluta 


hcitus,  cum  Bituricas  (Bourges)  accessisset  pro  or-  ^  sunt,  accidit  una  diemm  Parisiis  orationem  cum 


dinaiione  Felicis  episcopi,  praedicante  sacerdote 
Sigerius  quidam  Judeus  fidei  sacramento  percepto 
conversus  est ,  habens  in  Judaismo  Mammonam  no- 
mine  conjugem.  Quae  cum  de  conversione  nec  men- 
tionem  reciperet,  et  per  missos  Beati  admonita  re- 
fiigeret,  facta  ab  eo  vigiha  Doctor  ipse  profectus  est. 
Qnse  com  beatum  vimm  nec  visu  vellet  intendere, 
cantato  cursu  tertise,  manum  suam  Pbntifex  ad  mu- 
heris  frontem  dignanter  admovit,  pietatis  ex  opere. 
Staiim  a  circumstantibus  de  mulieris  naribus  scin- 
tillante  igne  fumus  egredi  visus  est,  ut  cunctis  clare- 
fieret,  ^ecto  insidiatore  muherem  usque  tunc  iUum 
Mluti  suffi  repugnasse  per  obsidem.  Tunc  exonerata 


daret  ad  ostium  carceris,  sequenti  nocte  tmsis  appa- 
ret  lumen  in  carcere.  Visus  est  eis  admonere  quod 
foderent  ut  foris  procederent.  Qui  dicentes  ad  invi* 
cem  donmum  Germanum  se  vidisse,  et  signa  singuli 
referunt.  Inventa  costa  de  pecude,  fodienies  amovent 
lapidem,  et  prsedicto  amico  Dei  occurrunt  ad  eccle- 
siam  matutmo  tempore,  cum  rediret  ad  requiem. 
Sic  raultis  causa  salutis  fuit  imago  Pontificis,  et  ad 
vicem  beati  Petri  dedit  nostri  Sacerdotis  ipsa  hgura 
remedia. 

LXVIII.  Dehinc  iUis  ereptis,  tribunus  civitatis 
Sflevire  coepit  in  nulites,  deputans  eorum  fuisse  ne- 
gligentiam,  quod  viro  sanctissimo  deputatur  ad  glo- 


inimici  fasce,  respirans  confessa  est  nunquam  se  t\  riam.  Conversa  in  custodes  iracundia  judicis,  qui 


prius  faciem  beaii  viri  potuisse  conspicere.  Qua  pe^ 
tente  ac  precante,  efQci  Christiana  cum  propria 
domo  promemit,  et  quasi  capite  subdito  exemplo 
cgns  multi  Judfieorum  conversi  simt. 

LXIV.  Decet  hic  illud  inseri,  qualiter  peregrinula 
nt  rerocata  luxocuh.  Itaque  pergens  Augustodunum 
]»o  ordinatione  Syagrii  episcopi,  huc  inter  rehquos 
dTes  Florentinus  iUusier  pro  consensu  delatus  est 
habens  nieyum  in  oculo  speciositati  derogans  aU- 
^aantulamne  llorens  haberetur  in  vuliu.  Interea  dum. 
laodes  acdamanturepiscopo,  a  quodam  ignorante  ex 
inqpiroviso  percutiiar  eodem  in  oculo,  evulsoque  de 
loeo  coBpit  supra  maxillam  dubio  pendere  cum  visu. 
Qoi  corsu  prsepropero  ad  beatum  Germanum  cum 
Patkol.  LXXII. 


solebant  asservare,  tradidit  servandos  in  carcere,  et 
ablatis  clavibus  judex  fiit  custos  custodU)us.  Interim 
vir  beatus  tribunum  vocat  ad  prandium.  Ac  dum 
pariter  sedereni  in  eodem  convivio,  ad  mensam  san* 
cti  viri  occurrunt  et  ipsi  qui  fuerant  missi  pro  reis  in 
compede.  Claves  habens  in  manibus  cum  tribunus 
de  ereptis  vix  crederet  quod  videret,  agnoscens  se 
sic  custodisse  simUiter  sicut  et  miUtes  carcerem, 
data  vicissim  venia,  culpa  transit  in  gratiam. 

LXtX.  Inferat  Aurelianis  (OrUans)  nobUe  viri 
prseconium.  Qua  de  civiiate  vir  sanctus  progrediens 
danmedorum  voces  exaudivit  in  carcere,  quo  cerie 
subierraneum  habebaiur  ergasiulum.  Quo  super 
ascendens  et  prosiraius  accubans  orationem^  dedit 

3 


7o  SANCTUS  GERMANUS, 

amicus  Christi  ciim  lacrymis.  Prorsus  obtcnlu  ora- 
culi  insequcnti  nocte  carcere  patcfacto  ab  basilicam 
sancti  Aniani  confugiunt.  £t  ita  beatus  Pontifex 
quamvis  prajtereundo  post  se  reliquit  suiTragium. 

LXX.  Non  fastidium  sit  audire  quod  Christus 
praestat  fidelibus,  dum  miraculorum  simul  virtus 
crescit  et  numerus.  Itaque  Sanctissimo  occurrit  qui- 
dam  Parisius,  cujus  quasi  pugnus  extuberaverat 
oculus,  ut  etiam  dictus  vergeret  in  ruina  post  vul- 
nera.  Quo  regnante  vir  Dei  de  salivaoris  sui  oculum 
illiniens,  medelam  lumini  rcvocavit  et  gratiam. 

LXXl.  Moverta  [Al.  Noverca]  quajdam  Parisiis 
pustulam  habens  in  brachio,  cruciata  doloribus,  oc- 
currens  beato  viro,  pari  medicamine  tactu  salivae 
curata  est. 

.  LXXH.  Sed  si  exsequamur  miraculorum  singula 
quae  suis  gestis  praesenti  lloruerunt  in  vita,  hatc  sine 
flne  sunt  cocpta,  non  erit  modus  in  pagina.  Quia 
qufficumque  Pontificis  se  convertit  pra?sentia,  nulla 
morborum  generibus  defuit  medicina  et  quanta  se 
obtulerunt  languentium  vulnera,  salutis  fudit  tot  se- 
mina.  Namque  prima  PontiOcis  exsequamur  vel  ul- 
tima,  cum  per  salivam  oris  sui  multa  curata  fuerint 
ulcera,  purgata  sint  energumena.  Ante  quem  quam- 
vis  occulte  venisset  hostis  nequitia,  statim  se  mani- 
festavit  fraudulenta  fallacia  :  ac  de  conspectu  sancti 
viri  quia  celari  non  poterant,  nec  tolcrabant  preesen- 
tiam,  terribili  ululatu  sua  gemebant  incendia,  pas- 
sim  per  loca  volitantia  exponebant  et  crimina,  sus- 
pensi  per  aera :  frequenter  nec  interrogati  conilteban- 
tur  et  nomina.  Cum  ssepc  suo  impulsu  currebant  ad 
sanctum  virum  crucianda  deemonia.  Ciyus  minister 
quo  loco  Sancti  tenebat  baculum,  illic  energumenus 
pendebat  religatus  aero  vinculo,  et  quasi  clavis  af- 
fixo  tenebatur  vestigio. 

LXXIIL  Et  quia  sancto  viro  scepe  inimici  tende- 
bantur  insidice,  ut  aut  equus  lapsum  incurreret.  vel 
ramus  arboris  tangeret,  aut  aqua  vallis  vel  glacies 
periculum  generaret;  mox  qui  aut  quanfci  aut  quali- 
ter  totum  energumina  factum  omne  confitebantur 
et  numerum.  Cum  vero  pedem  efferret  de  domo  vel 
ecclesia,  videres  strages  daimonum  ante  tanti  Ponti- 
flcis  ac  triumphatoris  obtutum.  Cadebant  circa  Sancti 
catervatim  vestigia  diversis  modis  effusa :  heec  muta, 
illaclamantia;  illa  fixa,  hsec  lubrica.  Et  velut  ad 
judicem  dum  gesta  referrent  propria,  non  effugie- 
bant  tormenta.  Sed  ad  Sancti  prseconium  quanta  est 
hffic  laudatio,  cum  ineffabiliter  multa  et  stupenda  ab 
eo  fferent  sub  momento  ? 

LXXIV.  Caeterum  eleemosynis  quantum  fueiitpro- 

(a)  Scriptores  antiqui  cursus  seu  decursus  nomine 
divina  officia,  sive  horas,  ut  vocant,  canonicas  in- 
telligebant,  quod  i>ersolvantur  quotidie  ac  decurran- 
tur.  Regula  sancti  Macarii,  cap.  9  :  «  Cursum  mo- 
nasterii  super  omnia  dihges ;  qui  vero  saepius  orare 
voluerit,  uberiorem  inveniet  misericordiam  Christi.» 
In  Vita  ms.  sancti  Serenici  abbatis  (soeculo  vii  Bened,) 
hflec  leguntur:  «  In  orationis  autem  studio  tantusil- 
luxn  fervor  accenderat,  ut  absque  peculiari  suppli- 
catione  Romanum  seu  Gallicanum^  et  sanctorum 
Patrum  Benedicti  seu  Columbani  cursum  horis  sin* 


PARISIENSIS  EPISCOPUS.  76 

A  digus,  explicari  non  poterit,  nec  si  totius  populi  vox 
in  uno  se  glutinet.  Qui  frequenter  contentus  casula 
vel  tunica,  quidquid  crat  residui,  nudum  pauperem 
vestiebat,  utinops  calefieret  largitore  algente.  Quanta 
etiam  fueritredemptioniseffusio,  nullatenus  explica- 
bitur  vel  loco  vel  numero.  Unde  sunt  contigua;  gen- 
tcs  in  testiraonium,  Hispanus  Scotus,  Brito,  Wasco, 
Saxo,  Burgundio,  cum  ad  nomen  Beati  concurrerent 
undique  liberandi  jugo  servitii.  Cum  vero  aliquatenus 
nihil  esset  prsn  manibus,  tristis  sedens  et  anxius 
severior  in  .  vultu,  austerus  erat  alloquio.  Tunc  si 
fortassis  ab  aliquo  invitaretur  ad  prandium,  compel- 
lebat  convivas  aut  ministros  proprios,  ut  confercntes 
pariter  unde  vel  unum  captivum  servitio  liberarent, 
et  sic  aliquantulura  Sacerdotis  rcspiraret  animus  ex 

B  mcerorc.  Quod  si  Dorainus  aliquid  per  manus  Sancti 
dispensandum  alicunde  dirigeret,  mox  in  spiritu  proe- 
videns  solitus  erat  dicere  :  Gratias  agamus  divinae 
Clementia?,  nam  unde  fiat  redemptio  appropinqua- 
vit.  Continuo  sine  ambiguitate  pra^sens  probabatur 
effectus.  Quod  dum  acccpissct  in  manibus,  resoluta 
ruga  frontis  vultu  florebat  senior,  gressu  pergebat 
alacrior,  lingua  iluebat  jucundior:ut  crederes  horai- 
nem  pro  redimendis  aliis  se  ipsura  servitutis  vinculo 
libcranduni. 

LXXV.  Quis  vero  digne  repetat  quanta  virtus  verbo- 
rura  ab  ore  rotabatur  cum  pra»dicaret  in  populum,  ut 
omni  litteraturae  nasceretur  stupor,  et  ilcret  in  com- 
mune  generalis  compunctio,  atque  ex  ore  dicentis 
rj  crederes  ut  verba  formarentur  ab  angelo,  dum  plus 
quam  homo  loqueretur  translatus  in  mentis  excessu, 
cum  abrasis  maculis  sinceritate  dogmatis  pectora 
plebis,  cogeret  divinis  effragrare  pigmentis. 

LXXVI.  Qui  equitans  in  itinere,  semper  Deo  ali- 
quid  aut  verbo  contulitaut  cantavit,  cursum  (a)nudo 
capite  dicens,  etsi  nix  aut  imber  urgeret.  Cum  vero 
venit  admensam  confestim  recitans  adfuit  minister 
divina  colloquia,  ut  inter  cibi  fercula  animi  pastus 
alimento  plus  saturaretur  conviva.  NuUum  tempus 
interpolans  quo  non  aut  aliis  prodesset,  aut  non  ipse 
proficeret. 

LXXVII.  Quantam  vero  vigiliarum  curam  semper 
impenderet  quis  enarret  ?  Aut  toleratos  algores  ar- 
j^  dore  fidei  praedicet?  cum  frequenter  in  lectulo  ante- 
quamreliquosde  sopore  commoneret  assurgere,  quin 
quaginta  psalmos  vel  amplius,  indefessus  in  templo 
sui  pectoris  Domino  decantaret.  Sed  quis  illud  fur- 
tum  felix  ]Al.,  felicem]  vel  auditu  senserit  vel  visu 
deprehendeht,  cum  ipse  de  lectulo  frequenter  sine 

gulis  Domino  decantaret.  >»  Ubi  particula  seu  utro- 
bique  copulativa  est,  nec  cursus  Komanus  hic  alius 
est  a  Galiicano.  Nam  GaUosoUm  Romanos  appeUatos 
in  Vitae  sancti  Samsonis  episc,  prsefat.,  pag.  165, 
observavimus  (m  Actis  sanct.  ord.  sancti  Senedicti). 
De  cursu  GaUico  iterum  mentio  fit  in  Vita  sancti  Wa- 
'larici  abb.,  apud  Surium,  1  AprU.,  num^  14.  Porro 
nihU  hac  voce  usitatius  apud  Gregorium  Turon.,  qui 
librum  unum  de  cursibus  ccclesiasticis  a  se  compo« 
situm  in  lib.  x  Hist.  commemorat. 


VIT 


caligisyiiesentireturabaliquoyperrexitm  oratoriunij  ^ 
nullumsibicupienstesteminillud  [AL,  illum]  furtum 
praeter  Christum  occurrere.  Qui  celebrata  vigilia  re- 
zneans  ad  lectulum  quasi  nihU  egcrit,  tunc  primum 
reliquos  excitaret.  Quanta  vero  ad  psallendum  fuit 
constantia,  dum  velut  ferri  rigore  induta  caro  sub- 
sisteret,  cum  saxa  frigus  decrustaret,  et  aquas  in 
crustam  yerteret?  Qui  cum  suis  visceribus  dimicaret 
et  Tinceret,  pene  seipsum  obliviscens,  ut  domestico 
tonnento  snperato  corpore  de  se  triumphum  in  pace 
iactas  martyr  acquireret :  ut,  se  mutantibus  clericis, 
sine  vicissitudine  ipse  decantandi  modulamina  non 
finiret.  Cum  pene  hoc  incredibiliter  dicitur  quod  sci- 
tur :  quia  tertia  noctis  hora  ingrediens  in  ecclesiam, 
Don  est  egressus  ulterius  psallentium  ab  ordine,  do- 
nec  clarescente  die,  decantatus  solenmiter  cursusB 
uniTersus  consummaretur  ex  canone.  Cum  vero  do- 
mum  regrederetur  fatigatus  setate  vel  frigore,  autil- 
lata  diversorum  inquietabat  suggcstio,  aut  ab  ipso 
requirebatur  nbi  prseberet  suffragium  :  ut  etiam  ad 
requiem  reclinanti,  vel  paululum  de  querelis  occur- 
rentium  afflictorum  vel  pauperum,  crux  pararetur  in 
lectulo;  postponens  suas  ii\jurias,  ne  suggerentem 

(a)  De  sancti  Germani  obitu  Gregorius  Turon.^  in 
lib.  T,  cap.  8,  ita  scribit :  «  Eo  anno  (primo  scilicet 
Childeberti  juniorisy  Christi  526),  et  beatus  Germanus 
Parisiorum  episcopus  transiit  :  in  cujus  exsequiis 
muitis  virtutibus,  quas  in  corpore  gesserat,  hoc  mi- 
raculum  conilrmationem  fecit.  Nam  carcerariis  ac- 
clamantibus,  corpus  in  platea  aggravatum  est,  solu- 
tis^ne  eis  rursus  sine  labore  levatur  :  ipsi  quoque 
q[ai  solnti  fuerant  id  obsequium  funeris  usque  ad  ba-  C 
silicam  in  qua  sepnltns  est,  liberi  pervenenmt.  Ad 
sepulcrum  autem  ejus  multas  virtutes  Domino  tri- 
buente  credentes  experiuntur  :  ita  ut  quisque  si  justa 
petierit  velociter  exoptata  reportet.  Si  quis  tamen 
strenuas  virtutes  illius  quas  in  corpore  fecit,  sollicite 
Tnlt  inquirere,  librum  vitse  illius  qui  a  Fortunato 
presbytero  compositus  est,  legens,  cuncta  reperiet.  » 
£t  Iib.de  Glor.conf.,  cap.  90  :  «  Ingrediente,  inquit, 
Chilperico  rege  in  urbem  Parisiacam,  postridie  quam 
rex  mgressus  est  civitatem,  paralTticiis  qui  in  por- 


\.  78 

premeret  illata  necessitas.  Paratus  pro  misericordia, 
seraper  currens  pro  venia,  pater  et  pastor  populi  a4 
se  alienas  causas  transferens  et  querelas,  aut  pro 
parte  mitigabat,  dolores  compatiens  aut  quantum 
posset  ex  toto  curabat  corde  subveniens, 

LXXVUI.  In  tantum  quoque  sacris  anl^lificatus 
provectibus,  etiam  diem  beati  sui  transitusita  prae- 
dixit  ut  subdimus.  Ante  aliquos  dies  nam  vocans  ad 
se  notarium  suum,  imperat  in  cubiculum  supra 
lectum  suum  scribere  hoc  tantummodo,  sed  ne- 
scientibus  (v  Kalendas  Junias)  omnibus  qiiid  hoc 
esset;  post  ejus  Sanctus  discessus  manifestavit  de 
so^culo;  nam  neque  hoc  Dominus  familiari  animse 
abscondere  pertulit.  Denique  eadem  dieTpost  pera- 
ctum  praeUum  Beatus  migravit  ad  Christum.  His  et 
consimilibus  studiis  occupatus  ac  scmper  intentus 
fere  octogenarius  per  orbem  mirandis  actibus  ascis- 
candus  martyribus,  apostolis  aggregandus,  glorifi- 
candus  meritis,  coronandus  in  populis,  ereptus  cor- 
poreo  vinculo,  immaculato  spiritu  beatis  iidei  dotibus 
perpetuahter  victunis,  victor  evolavit  ad  coelos,  (a) 
regnante  Domino  nostro  Jesu  Christo,  cui  est  gloria, 
honor  et  potestas  in  s«ecula  seeculorum.  Amen. 

ticu  basilicae  sancti  Vincentii,  in  qua  beatus  Germa- 
nus  requiescit  in  corpore,  residebat,  dirigitur.  »  Ad- 
dit  Aimoiuus  in  lib.  iii  de  Gest.  Franc,  cap.  i6, 
«  quod  cum  regi  nuntiatum  foret  magna  cum  devo- 
tione  illuc  adveniens,  et  tanto  gavisus  miraculo  ejus 
epitaphium  his  distichis  rhytmice  composuit,  »  ab 
Aimoino  fortasse  expolitis. 

Epitaphium  sancti  Germani  per  Chiipericum  regem. 

Ecclesioe  speculum,  patriae  vigor,  ara  reorum 

Et  pater  et  medicus^  pastor  amorque  gregis, 
GermaDus  virtute  fide,  corde,  ore  beatus, 

Came  tenet  tumulum,  mentis  honore  polum, 
Vir  cui  dara  nihil  nocuerunt  fata  sepulcri  : 

Vivit  enim,  nam  mors  quem  tulit  ipsa  timet. 
Crcvit  adhuc  potius  justus  post  funera ;  nam  qui 

Fictile  vas  merat,  gemma  superba  micat. 
Hujus  opem  ac  meritum  muris  data  verba  loqauntur, 

Redditus  et  cgbcis  prcedicat  ore  dies. 
Nunc  vir  apostolicus  rapiens  de  carne  tropeum, 

Jure  triumphaU  conflaet  arce  poli. 


SANCTI  GERMANI, 

PARISIENSIS  EPISCOPI,     - 

EPISTOLH  iD  BRUNIilHILDEM  DEGINAI. 


Dominse  clementissimce  atque  prcecellentissimfie, 
et  nobis  semper  piissimse  dominse  et  in  Christo  san- 
etse  Ecdesiffi  filise  Brunichildi  reginse  Germanus  pec- 
cator.  Quia  charitas  congaudet  veritati  et  omnia 
sostinet  et  nunquam  excedit,  propterea  ex  contri- 
bnlato  corde  et  ex  intima  animi  dilectione  audemus 
Tobts  siiggerere.  Quia  eo  tempore  quando  minor  erat 
nameiiis  populi  Ghristiani,  et  cum  Dei  auxilio  lice- 
bat  retidere  qoietam)  cum  apostoli  dicebant :  Ecce 


j)  nunc  im^jpus  accepiabile,  ecce  nunc  die$  saltUis»  Nunc 
e  contrario  tam  funestos  et  luctuosos  ante  oculos 
habentes  dies,  flenter  dicimus  :  Ecce  dies  tribulatio- 
nis  et  perditionis  nostrse  adveniunt.  Vee  nobis  quia 
peccavimus.  Si  nos  istse  conteruissent  amaritudines 
ettribulationes,  et  corporiexhibuissent  infu*mitatem, 
per  nosmetipsos  vestrae  debuimus  occurrere  pietati. 
Quia  si  fas  dici  est  singulariter  et  vestri  dilectionem 
in  nostro  gestamus  pectore,  et  unice  de  vestra  prce- 


79 


MTA. 


80 


sentia  spirituali  desiderio  sitientes,  sicut  cultores  et  ^  siistinebit,  quam  suac  cupiditatis  consuluisset  avidi- 


peculiares  filii  Dei,  ambientissime  vos  vivere  atque 
prolicere  in  omnibus  pie  optamus.  Sed  quicunque 
homineminanimadiligit,  si  minus  oculis  camalibus 
eum  valet  intueri,  quae  ad  animac  et  corporis  vel 
prosperitatem  pertinent  et  salutem,  omnimodis  litte- 
rario  ofBcio  reticeri  non  debet.  Vulgi  verba  iterantes 
quie  nos  maiime  terrent,  vestrffi  pietati  in  notitiam 
deponimus,  qua;  ita  disseminat,  eloquentium  ora 
detrahuntur,  quasi  vestro  voto,  consilio  et  instiga- 
tione  Dominus  gloriosissimus  Sigiberlus  rex  tam  ar- 
due  hanc  velit  perdere  regionem.  Non  propterea  hsec 
dicimus,  quasi  a  nobis  credalur :  sed  supplicamus, 
utnulla  occasio  tribuatur  dicendi,  unde  vobis  tam 
maximum  et  periculosum  gcneretur  blasphemium. 


tati.  Ipse  Judex  (etemus  nunc  judicat,  perpetuam 
judiciariam  possidet  potestatem  :  non  corrumpitur 
praimiis,  aut  aspicit  ad  vota  impiorum,  sed  conside- 
rat  cogitationes  cordium,  et  reddet  unicuique  secun- 
dum  opera  sua.  Inhonesta  victoria  est  fratrem  vin- 
cere,  doraesticas  domos  humiliare  et  possessionem  a 
parentibus  coustmctam  evertere.  Contra  semetipsos 
pugnant  suamque  feUcitatem  exterminant  :  de  sua 
perditione  gaudet  accelerans  inimicus.  Qua  fide  et 
ex  animo,  qua  devotione  hsec  scribimus  Deo  sufQcit 
nosse,  ut  vobis  bona  futura  praeparetis,  et  nos  cum 
Deo  absolutos  esse  vel  paululum  sentiamus.  Sed  quia 
sacerdotibus  praeceptum  est  :  Ut  tuba  exalta  vocem 
tuam  et  annuntia  populo  meo  opera  eorum ;  ergo,  piis- 


Licet  haec  regio  jam  caruisse  fehcitatem,  et  perditio-  B  sima  domina,  intelligite  mysterium  et  cavete  exem- 


nis  nostrae  concludamus  terminum  :  sed  de  miseri- 
cordia  non  desperabamus  divina,  adhuc  ultionis  sus- 
pendendi  manum,  dum  emendationis  expectatur 
remedium,  si  non  dominaretur  intentio,  quac  mortem 
operatur;  cupiditas  quae  radix  est  omnium  malomm ; 
iracundia  quae  sensum  aufert  pmdentiae.  Salvator 
noster  perspiciens  suae  passionis  imminere  tempus, 
dixit :  VcB  homini  per  quem  scandalum  venit.  Quod 
ore  proprio  detestatus  est,  impunenon  posse  manere 
credimus,  onmibus  clamamus  omnes  conscientiae 
8uae  cogitationes  et  actiones  considerent  et  caveant 
ne  cum  Juda  proditore  hujus  condemnationis  sor- 
tiantur  judicium.  Deo  sufficit  nosse,  optabam  aut  pro 


plmn.  In  principio  duobus  fratribus ...  erat  mundus: 
unus  ex  ipsis  Cain  fratricidium  perpetravit  et  usque 
septuplumpunitionissententiam  suscepit.  Josephfra- 
tres  sui  per  invidiam  vendiderunt,  et  postea  servituti 
ipsius  subjugati  sunt.  Saul  sanctum  David  per  invi- 
diam  nitebatur  occidere,  ipse  postea  in  eum  miseri- 
cordiam  exercuit.  Absalon  fratrem  interfecit,  patrem 
e  regno  voluit  removere,  et  qualem  suscepit  interi- 
tum  nulli  habetur  iucognitum.Praecipue  quoque  David 
propheta  dicente  :  Quoniam  quinequiter  agunt  exter- 
minabuntur;  qui  vero  exspectant  Dominum,  ipsi  hatre- 
ditabunt  terram,  Apostolus  clamat :  Qui  odit  fratrem 
suum,  homicida  est,  et  in  tenebris  ambulat,  et  nescit 


ipsis  mori,  ut  ilU  viverent  aut  ante  corum  interitum  ^  quovadat,  Salvator  denuntiat :  Beati pacifici,  quoniam 


quocunque  casu  vitam  iinire,  ut  nec  eorum,  nec  re- 
gionis  cerneremus  interitum.  Sed  alter  ab  altero 
excusatione  utitur,  et  nullus  ex  ipsis  ante  oculos 
Dei  ponit  judicium ;  neque  aliquid  Dei  reservat  pote- 
stati  judicandum,  nec  credent  se  jam  sub  Dei  notitia. 
Quia  a  nuUo  audiri  meremur,  vobis  et  ideo  suppli- 
camus  :  quia  si  iUi  regnum  perdiderint,  nec  vos  nec 
iUii  vestri  magnum  possidebitis  triumphum.  Ad  hoc 
vos  haec  regio  suscepisse  gratuletur,  ut  per  vos  sa- 
lutem  non  interitum  percipere  videatur.  In  hoc  po- 
puli  restinguitis  verba  si  mitigatis  furorem,  si  Dei 
facitis  exspectare  judicium.  In  veritate  suggero,  si 
meam  humilem  non  despicitis  supplicationem,  adhuc 
devotoram  vestromm  gaudemus  plenitudine.  Pro- 


filii  Dei  vocabuntur,  Pacem  meam  do  vobis,  pacem 
meam  reliJiquo  vobis,  Ubi  est  pax  et  charitas,  ibidem 
est  Dei  pietas.  Legimus  per  Esther  reginam  populo 
fiiisse  concessam  salutem.  In  hac  parte  et  vestram 
ostendite  pmdentiam,  et  fiidei  vestrae  salubritatem 
atque  perfectionem,  ut  et  dominum  regem  a  Dei  re- 
vocetis  offensa  et  populum  a  parte  sua  vivere  liceat 
quietum  donec  Judex  aetemus  consuetam  discernat 
justitiam.  Quia  evidentissime  omnibus  patet,  qui  cha- 
ritatem  fratemam  postponit  despicit  consortium, 
non  acquieseit  veritati.  Omnes  prophetae  contra  ipsum 
loquuntur,  onmes  apostoU  ipsum  detestantur,  et  Deus 
omnipotens  ipse  quod  constituit  judicabit.  Praemissa 
salutatione  obsequia  supplicamus,  ut  latorem  prae- 


pterea  haec  dolens  scribo,  quia  video  qualiter  praeci-  J)  sentium,  servum  vestrum  Gundulphum,  commenda- 


pitantur  et  reges  et  populi,  ul  Dei  incurrant  offen- 
sam.  Ita  legimus  :  Quicunque  in  brachii  sui  fortitu- 
dine  speravit,  antea  confusionem  quam  victoriam  pro- 
meruit,  Quicunque  adminiculo  genlis  sibi  a^juvari 
posse  confidit,  antea  periculum  mortis  quam  salutem 
promeruit.  Quicunque  propter  copiam  auri  et  argenti 
elevatur  in  superbiam,  antea  desolationis  opprobrium 


tum  habeatis,  et  quae  per  eumdem  verbo  mandamus 
absque  haesitatione  credentes  recipiatis,  et  implere 
non  despiciatis  et  elaboretis,  qualiter  de  vestra  sa- 
lute  nobis  gaudia  praeparetis.  Illud  petimus  ut  per 
vestrae  pietatis  rescriptum  ex  onmibus  jucundari 
mereamur. 


PRIVILEGIPM 

HWTERII  mm  fiERHAM,  PillllSIENSiS  EPnPI, 

SIVE     CHARTA  ■    QUA     GERMANUS,    PARISIENSIS     EPISCOPUS ,     DIMUNITATES     CONCEDIT     PARISIENSl 

BASILICiE   SANCTiE  CRUCIS   ET   SANCTI  VINCENTII. 

(Ex  BreqoigDy  opere  cui  Utalos :  Diplomata,  chartse,  epistoloe  et  alia  moDumenta  ad  res  FraQciscasper/men/ia.) 


2i  Aug,  566.  —  Dominis  viris  apostolicis,  sanctis  et  ^ 
in  Christo  fratribus,  omnibus  episcopis  Parisiace  urbis 
cum  gralia  Dei  futuris,  et  celesti  visitatione  ditatis, 
Germanus  peccator.  Omnibus  non  habetur  incogni- 
tum,  qualis  ac  quantus  circa  monasteria  et  ecclesias, 
aut  erga  Deum  timenlium  virorum  fuerit  inclite  me- 
morie  gloriosissimus  Childebertus  rex,  cujus  summa 
benivolentiamultis'largitaest  copiosa  bcneficia,  et  im- 
munitati  nostre  stabilitatem  perpetuam.  Scilicet  cogi- 
tans  quia,  qui  ista  temporalia  reservaret  metenda, 
sibi  mul  to  maj  ora  a  Deo  illi  attribucrentur ,  si  ob  ej  us . . . 
iSie  apud  BuUiardim)  ecclesias  et  templa  fundaret,  et 
egentium  inopiam  sustentaret,  et  pro  magnis  parva 
olferret,  atque  pro  terrenis  celestia  adipisceretur. 
Unde  et  nobis  ob  sepulturse  suse  meritum  aliqua  a  se 
considerare  mandavit  et  considerata  cessit.  ItaqueB 
inclitus  iste  princeps  Parisius  basilicam  in  honore 
sancta?  crucis  et  domni  Vincentii  vel  reliquorum 
sanctorum  in  unum  membrum  conslruxit,  et  sibi 
sepulturam  inibi  collocavit,  ac  largitatis  suas  copiam 
per  testamenti  sui  paginam  nobis  habere  decrevit,  et 
habendi  meritum  loco  tanti  ordinis  constituit.  Sed 
dum  pagina  testamenti  sui  et  cordis  fides  sub  humana 
fragilitate  temporaliter  vigeret,  agente  in  quorum- 
dam  calliditate,  ne  aptema  illi  tribueretur  beatitudo, 
ac  scriptum  non  sortiretur  effectum,  simulque  abbas 
et  congregatio  deputata  non  perciperent,  ac  slerili- 
late  riclus  et  vestitus  deperirent,  monuit  me  illius 

•  Privilegium  hoc  immunitatis  primus  typis  man-  p 
dari  curavit  Breulius  cum  notis  suis,  in  editione  His-  ^ 
toriae  Aimoini  (Aimoini  Hist,,  p,  74  seq,,  edit,  1603), 
in  quam  illud  iuseruit.  Codicem  Aimoini  manuscrip- 
tum  quo  usus  est,  nos  ipsi  vidimus  in  bibliotheca 
abbatiae  sancti  Germani  a  Pratis  et  saeculo  xi  tribui- 
mus.  In  eo  fit  mentio  praecepti  immunitatis  a  Childe- 
berto  concessi,  at  ibi  transcriptum  non  est.  Chartam 
saepius  recusam  a  Gerardo  Dubois  [Uist,  eccles.,  Paris., 
Hb.  II,  cap,  6),  Cointio  (Anual.  eccles.,  t.  II,  p.  63)^, 
Felibiano  (Hist.  Paris,,  t.  III,  p,  16),  et  aliis  qui  de 
anti^uitatibss  Parisiorum  scripsere,  vulgavit  tandem 
Bulhardus  (Hist,  S,  Germani  a  Pratis.  prob,,  p,  2), 
ex  originali,  ut  vocat,  depromptam,  eiaralo  in  cor- 
tice,  et  quod  ipse  Breulius  viderat.  Magna  fuit  de 
sinceritate  hujus  chart«  controversia,  prsecipue 
inter  J.  Launoium  et  Rob.  Quatermairium  *.  Hic 
notabimus  :  Mabillonium,  cui  jura  Sangermanensis 
monasterii  cordi  esse  debuerunt,  non  ausum  fuisse 
veritatis  higus  instrumenti  seassertorem  constituere 
[Annal.  Bened,;  t.  I,p.  137);  Cointium  (Annal,  eccl.,U 
t.  n,  p.  64  et  seq.)  pro  flctitio  apographo  habuisse 
id  quod  Bulliardo  autographum  visum  est.  Palsum 
autem  prsecipue  arguit  Comtius  ex  subscriptionibus 


recordatio,  et  ob  amorem  illius  terruit  me  tanta  se- 
cuintas  simulque  pietatis  et  caritatis  affectus;  iUe  et- 
enim  post  Deum,  dum  superesset,  fuitnostra  immu- 
nitas  et  securitas,  pax  et  recuperatio  ac  sequestratio 
omnis  a  civili  negotio.  Nos  vero  in  hac  re  pietati 
illius  consulentes,  et  caeterorum  Regum  velle  stabiliri 
conantes,  caritatem  fratemse  dilectionis  vestra;  no- 
biscum  volumus  concordari,  quatinus  illius  sancti 
loci  honor  celeberrimus  et  memoria  jam  dicti  prin- 
cipis  gloriosi  eniteat  eodem  in  loco  omnibus  ejus  aevi 
temporibus,  habeatque  abbatem  ex  propria  congre- 
gatione  ipsa  ecclesia,  qui  sub  gubematione  regum, 
per  successiones  eumdem  locum  provideat;  sitque 
alienus  pontifex  omnis  Parisiorum  ab  eodem  loco,  ut 
non  deinceps  aliquam  potestatem  in  omnibus  ad  ip- 
sum  locum  pertinentibus  habeat;  simulque  sancimus 
ut  nullus  metropolitanus,  aut  aliquis  suffraganeus 
ejus,  causa  alicujus  ordinationis  illuc  ingredi  pra;- 
sumat,  nisi  solummodo  ab  abbate  ejusdem  loci  vo- 
catus  venerit  ad  sanctitatis  misterium  celebrandum, 
aut  ad  ecdesias  consecrandas,  aut  ad  benedictiones 
clericorum  vel  monachonim  instituendas;  quod  de- 
bitum  renuere  nullatenus  debet.  Cseterum  quicquid  a 
die  praesenti,  tam  a  tempore  meo,  quam  et  successo- 
rum  meorum  omnium  in  sede  Parisiorum  residen- 
tium  episcoporum,  vel  a  Deum  timentibus  principi- 
bus  ejusdem  plebis,  in  fiscis,  villis,  agris,  in  auro 
vel  argento  fuerit  delegatum  vel  donatum,  ut  ad  in- 

Episcoporum,  quoe  fere  omnes  nulli  episcopo  sedem 
suam  assignant,  ut  infra  declarabimus.  Sic  et  Gerar- 
dus  Dubois,  qui  confictum  conjicit  apographum  post 
tempora  Gre^orii  papae  Vll  (Ubi  supra,  p.  92).  Quod 
si  nobis  fas  sit  sententiam  nostram  aperire  de  hoc 
instrumento,  apographum  censemus  non  quidem 
onmi  ex  parte  confictum,  sed  forte  in  pluribus  locis, 
certe  in  subscriptionibus  quoad  sedes  episcoporum 
subscribentium,  adulteratum  ab  imperitofalsario,  qui 
chartffi  lidem  abstulil.  Fatebimurplures  ex  Romanis 
pontiticibus  privilegium  in  ea  contentum  confirmasse 
seculis  XI  et  xu  (Gall,  christ,,  2*  edit.,  t.  VII,  col. 
417).  Cum  vero,  seculo  xvu  frequenter  impetitum, 
litium  infinitarum  fons  esset  perpetuus  inter  Pari- 
sienses  antistites  et  Sangermanenses  abbates  et  mo- 
nachoSjinter  utrosque  intervenit  concordiaanno  16(58 
(Gall.  christ.,  ubi  supra),  et  missa  disputatione  de 
sinceritate  primigenii  documenti,  unicuique  jura  sua 
in  postremum  assignata  sunt. 

*  Launoii  Jnquisitio  in  chartam  immunitatis  S.  Get' 
mani,  1657,  Quatermairii  Privil,  S.  Germani  propugna* 
tum,  1657,  S,  Germani  jura  propugnata,  1668, ^tc. 


83 


SANCTl  GEUMANl  PAHISIENSIS  EPISCOPI. 


84 


tegrum  habeai  volo,  rogo,  copjuro.  Decrevi  etiam  a  cetius  Lugdunensis  episcopus  in  Christi  nomine,  pe- 


per  hanc  cartulam  immunitatis  et  cessionis,  meam 
basilicam  superius  memoratam  sine  gestorum  obli- 
gatione  manere.  Et  quia  id  antea  consuetudo  non 
fuit.  et  modo  a  regibus  et  principibus  mihi  est  con- 
cessum,  voluntatem  pietatis  vestra  in  hoc  scripto 
pretermittei^e  nolui,  sed  in  omnibus  per  vos  robo- 
rari,  et  conformari  exposco,  ut  deinceps  ratum  per- 
maneat.  Et  si  quis  unquam  fuerit,  qui  contra  hanc 
deliberationem  meam,  quam  ego  pro  Ormitatis  stu- 
dio  cum  metropolitani  et  reliquorum  episcoporum 
consilio  ac  suasione  decrevi  conscribere,  quoquo 
iempore  venire  temptaverit,  aut  fortassis  locura  re- 
fragandi  quesierit,  in  primis  a  liminibus  sanctarum 
ecclesiarum  ab  omnibus  episcopis  et  sacerdotibus  Dei, 


tente  apostolico  domno  et  fratre  meo  Germano  epi- 
scopo  et  domna  Ulthrogothe  regina,  atque  domna 
Chrodesinta  ac  Chroberga,  constitutionem  hanc,  sci- 
licet  a  presenti  iempore  a  successoribus  domni  Ger- 
mani  episcopi  perpetuo  custodiendam  relegi,  et  ma- 
nus  mee  subscriptione  corroboravi  notato  die  ^.  Pre- 
textatus  Cabillouensis  episcopus,  deliberationem  su- 
perius  comprehensam,  rogante  et  presente  domno 
Germano  episcopo,  gaudenter  suscepi  relegendam  et 
subscripsi  notato  die.  Felix  Aurelianensis  episcopus 
juxta  consensum  ct  deliberationem  domni  Germani 
in  perpetuo  raansuram,  subscripsi  notato  die.  Eufro- 
nius  Nivernensis  episcopus,  rogante  domno  aposto- 
lico  Germano  episcopo,  hanc  deliberationem  relegi 


tam  presentis  temporis  quam  futuri,  sit  excom-Bet  subscripsi,  notato  die.  Domicianus  Carnotensis 


municatus,  et  alienus  a  pacc,  et  in  futuro  judicio 
cum  sanctis  et  amicis  Dei,  in  quorum  honore  hec 
conscriptio  facta  est,  meum  ac  dominorum  meorum 
metropolitanorum  seu  episcoporum  presentium  super 
se  adesse  sentiat  judicium,  et  sit  anathema  marana- 
tha.  At  insuper  ut  hec  cartula  firmiorem  possii  adi- 
pisci  pleniiudinem ,  comprovincialium  dominorum 
episcoporum  et  fratrum  meorum  presbyterorum  seu 
diaconorum  conscriptionibus  ipsam  volui  corrobo- 
rare.  Acium  Parisius  civitate,  sub  die  xii  Kalend. 
septembris,  anno  5  Chariberii  regis  *.  Germanus 
peccator  hauc  cartulam  cessionis  et  emunitatis  a 
me  factam  relegi  et  subscripsi,  sub  die  quo  supra.  Ni- 

■Cum  Chlotarius,  Chariberti  pater,  ad  annum  561, 
ultra  diem  decimam  novembris  vitam  produxerit 
(I/mguermm,  p.  164,  dies  xij  kal.  sept.  id  est2i  Au- 
gusti,  anni  quinti  Chariberii,  incidit  m  annuui  Chri- 
sti  566. 

b  Ex  episcopis  quonun  hicapposita  sunt  nomina,  si 
Necetium  et  Domnolum  excipias,  nulli  sua  sedes  as- 


episcopus,  juxta  consensum  et  deliberationem  fratris 
mei  Germani  episcopi  conscnsi  et  subscripsi  notato 
dic.  Donnolus  Cenomanensis  episcopus ,  consensi  et 
subscripsi  notato  die.  Caletricus  peccator,  juxla  con- 
sensum  ei  deliberaiionem  domni  Germani  episcopi, 
consensi  et  subscripsi  notato  die.  Victurius  pecca- 
tor,  juxta  deliberationem  hanc,  Germano  presente 
fratre  meo  et  rogante ,  consensi  et  subscripsi  notalo 
die.  Leodebaudus  peccator  consensi  et  subsc^ripsi 
notato  die. 

Amanuensis  notarius,  sub  jussione  doinni  Gcrmaui 
episcopi,  hoc  privilegium  cessionis  scripsi  el  sub- 
scripsi. 

C  signatur.  Prffiiexiatus  enim  tunc  erat  episcopus  Roto- 
magensis,  Felix  Nannetensis,  Eufronius  Turonensis, 
Domitianus  Andegavensis;  ut  arguit  Cointius  (Ubi_ 
supra,p,  67)  ex  subscriptionibus  concilii  Turonensis 
habiti  post  menses  duos  et  27  dies  a  tempore  quo 
data  iingitur  charta  de  qua  agimus. 


SANCTI  GERMANI, 

PARISIENSIS  EPISCOPI, 

EXPOSITIO  BREVIS 

ANTIQUvE   LITURGI^  GALLICAN^ 

Ex  ms.  Codice  sancti  Martini  Augustodunensis  a  D.  Martene  exscripta  Thes.  anecdot.  t,  V. 


D.  MARTENE  ADMONITIO. 

Post  abrogatam  apud  patres  nostros  antiquam  Ecclesiaj  GaUicanse  Liturgiam,  quae  ei  suffecta  est  missa 
Romana,  brevi  tempore  adeo  prcevaluit,  ut  paucis  post  annis  onmis  illius  memoria  apud  universos  pene 
oblitlerata  videretur,  vixque  ipsius  nomen  apud  aliquos  audiri  coniingeret.  Quapropter  qui  nostra  a?tate 
de  rebus  liturgicis  traclaverunt  scriptores  accurati,  hanc  in  se  provinciam  in  primis  susceperunt,  ut  cam 
jacentem  ac  pene  sepuHam  in  tenebris,  ex  pulvere  suscitarent.  Primus  nec  sine  digna  laude  id  tentavit 
pm  memuria;  cardinalis  Bona  in  libro  :  Rerum  liturgicarum,  cap.  12,  ubi  aniiqui  ritus  Gallicani  vestigia 


&3  EXPOSITIO  BREVIS  LITIRGLE  GALLIC.  —  ADMOMTIO  M 

ez  Teteribus  scrlptoribus  ob  oculos  ponit.  Sed  hsec  pro  rei  dignitate  et  magnitudine  levia  siint.  Multo 
felicius  rem  exsecatus  est  \ii  multse  eruditionis  Josephus  Thomasius,  qui  Romee  tres  veteres  Codices  Litargia 
Gallicanffi  ex  bibhotheca  reginaB  Sueciaii  typis  mandayit ,  rursum  Parisiis  recusos  a  Mabillonio  cum  veteri 
Lectionario  Galiicano  ab  eo  in  Luxoviensi  monasterio  reperto,  ct  eruditis  observatiouibus  illustrato  :  qui  et 
ipse  quartum  Liturgiee  GalUcansc  Codicem  ex  bibiiotheca  Bobiensi  publici  juris  fecit  in  Musei  Italici  tomo 
primo.  Verum  his  omnibus  in  libris,  id  unum  duntaxat,  quod  tamen  prsecipuum  est,  habemus,  ut  eas 
sciamus  preces,  quas  ad  altare  celebrans  sacerdos  recitaret,  cum  lectionibus  quas  sacri  ministri  populo 
pronuntiabant.  At  quid  interim  chorus  decantaret,  quove  ordine,  nos  hactenus  latebat.  Id  quidem  auctori- 
tate  veterum  demonstrare  quidam  tentaverunt;  verum  omnino  fere  incassum.  Nam  proeterquam  quod  in 
multis  defecerunt,  in  aliquibus  etiam  erraverunt. 

Illud  autem  emolumenti  ex  sequenti  Expositione  antiquse  Gallicanffi  Liturgise  accidit,  ut  integrura  illius 
ordinem,  quidve  in  choro  cantaretur,  penitus  resciamus^ 

Nam  primo  Uturgia  incipiebat  ab  antiphona,  quam  cum  versu  psalmi  et  gloria  Trinitatis  chorus 
prsecinebat. 

2.  Antiphonam  sequebatur  praefatio,  seu  admonitioadpopulum,  quam  sacerdospra^legebatadhortandam 
plebem,  ut  ad  quam  conveuerat  solemnitatem  debita  cum  veneratione  celebraret.  Non  me  latet  quosdam 
inter  antiphonam  et  prcefationem  constituere  hynmum  angelicum  a  choro  decantandum.  Verum  id  absque 
ullo  auctoritatis  fundamento.  Nam  duo  ex  Gregorio  Turoneusi  loca,  quse  ad  id  probandum  proferunt,  nihil 
prorsus  evincunt,  sed  hymnum  illum  in  quibusdam  aliis  supplicationibus  publicis  decantatum  fuisse 
demonstrant.  Imo  in  Liturgia  Gallicana,  quam  ex  Codice  Bobieusi  vulgavit  Mabillonius,  hymnus  Gloria  m 
excelsis  Deo  pro  gratiarum  actionibus  post  missam  privatim  recitandus  constituitur.  Itaque  antiphonam  se- 
q\iebatur  pra?fatio  seu  pra^lectio,  uude  iu  uostra  sequenti  expositione  dicitur  Antiphona  ad  praelegendo,  id 
est  ante  prsefationem  quam  pcr  modum  exhortationis  pra^legebat  sacerdos. 

3.  Post  prspfationem  diaconus  alta  voce  silentium  indicebat,  cujus  ritus  meminit  Gregorius  Turonensis 
Hb.  vii  Hist.  Franc.  cap.  8,  his  verbis  :  «  Unde  factum  est,  ut  quadam  die  dominica  postquam  diaconus 
silentium  populis,  ut  missse  auscultarentur,  indixit,  »  etc.  Quo  loco  missce  pro  orationes  sumi  non  dubito. 

4.  Indicto  silentio,  sacerdos  populum  salutabat,  ac  populi  responsioni  collectam  subjiciebat  a  cunctis 
Qexis  genibus  devote  audiendam,  ut  probant  sancti  Goesarii  quidam  sermones. 

5.  Post  collectam  chorus  cantabat  trisagium,  et  quidem  grcece  et  latine,  quod  sequebatur  canticiun 
Zachariae  Benedictus  Dominus  Deus  Israel,  Hoc  tamcn  canticum  in  Quadragesima  cum  aliis  laetitise  hynmis 
siipprimebatur. 

6.  Sequebatur  lectio  ex  prophetis  et  ex  apostolo.  Nam  prseter  Evangelii  lectionem,  duas,  unam  ex 
veteri,  alteram  ex  Novo  Testamento,  lectiones  cantabant,  quem  ritum  videre  est  apud  Gregorium  Turo- 
nensem  lib.  i  de  Miraculis  sancti  Martini  cap.  5,  ubi  hiec  habet :  «  Factum  est  ut  illa  Dominica,  prophetica 
iectione  jam  lecta,  ante  altarium  staret,  qui  lectionem  beati  Pauli  proferret.  »  In  sanctorum  festivitatibus 
sive  martyrum,  sive  confessorum  acta  eorum  etiam  publice  legebantur,  ut  auditis  eorum  virtutibus  populi 
ad  similia  perpetranda  accenderentur.  Ita  Gregorius  Turonensis,  lib.  i  de  Gloria  martyrum  cap  86,  lectam 
fuisse  sancti  Polycarpi  passionem  narrat. 

7.  Lectionibus  pronunciatis,  chorus  hymnum  trium  puerorum  decantabat,  et  quidem,  ut  reor,  per 
modum  responsorii,  quem  sane  hymnum  a  Gregorio  Turonensi,  Historiffi  Francorum  lib.  viii,  cap.  3, 
psalmum  responsorium  dici  conjicio.  Nam  qucelibet  ex  Scripturis  cantica  psalmorum  nomine  donare  consue- 
verant  veteres.  Porro  ad  hunc  ritum  spectare  existimo  canonem  13  concilii  Toletani  iv,  «  Ut  per  omnes 
Hispaniae  Ecclesias  vel  Gallice  in  omnium  missarum  solenmitate  decantetur  hymnus  trium  puerorum  in 
pulpito.  » 

8.  Dum  diaconus  ad  analogium  Evangelium  cantaturus  procederet,  chorus  interim  tnsagium  preecinebat, 
quod  quantato  Evangelio  iterum  repetebat. 

9.  Post  Evangelium,  episcopus  verbum  e  suggestu  habebat  ad  populum ;  aut  si  per  infirmam  valetudinem 
id  sibi  non  liceret,  vel  forte  tardioris  esset  lingufle,  homilias  proprias  aut  ab  aliis  compositas,  maxime 
sanctorum  Patrum,  pronuntiari  a  sacerdotibus  aut  diaconis  jubebat. 

10.  Deinde  diaconus  super  audientes  et  catechumenos  preces  constilutas  effundebat,  de  quibus  ritibus 
salis  egimus  in  libro  i  de  antiquis  Ecclesise  ritibus. 

11.  Ejectis  catechumenis,  diaconus  silentium  indicebat;  tum  corpus  Domini  in  turri  conservatum  ex 
praecedenti  sacriQcio  deferebat  ad  altare,  ut  constat  tum  ex  hac  nostra  expositione,  tum  ex  Gregorii  Turo- 
nensis  libro  de  Gloria  martyrum,  cap.  85.  Romani  non  in  turri,  sed  in  capsa  illud  deferebant,  idque  in 
noimaUis  etiam  GaUicanis  Ecclesiis  observabatur.  Porro  ex  hoc  ritu  lucem  aliquam  afiferre  possumus  ca- 
noni  17  concilii  Arausicani  i,  ad  quem  omnes  fere  eruditi  hactenus  caecutiunt  :  «  Cum  capsa  et  calix 
oflerendas  est  et  admixtione  Eucharistifie  consecrandus, »  ut  scilicet  capsa  domimcam  corpus  continent 


67  IN  S.  GERM.  EXPOSITIONEM  UTURGL£  GALL.  ADMONITIO.  M 

afferatur  ad  altare,  cum  facienda  est  in  missa  oblatio  calicis  cum  admixtione  seu  prssentia  Eucharistiffi 
consecrandi. 

12.  Allata  ad  altarc  Eucharisiia,  flebat  panis  et  vini  consecrandi  oblatio,  atque  interim  chorus  canebat 
S(mum,  id  est  antiphonam  qua^  nostro  offertorio  respondebat,  aut  quid  simile.  Forte  Sonus  aliud  nihil  erat 
quam  quod  Expositio  nostra  mox  Laudes  appellat.  Lau$  autem  in  Missali  Mozarabum  constat  ex  Ailehiia  et 
uno  Torsiculo,  sed  in  Gallicana  Liturgia  tcr  repetitum  fuisse  Alleluia  ad-significanda  tria  tempora,  ante 
legem,  sub  lege,  et  sub  gratia,  docet  noslra  Expositio,  idque  forsan  cum  triplici  versiculo. 

13.  Facta  oblatione,  sacra  recitabanlur  diptycha,  hoc  est  nomina  episcoporum  et  aliorum  scripta  in 
tabella  altari  superposita.  Hnjusmodi  tabellam  ebumeam  vidi  in  Ecclesia  Bituricensi,  in  qua  archiepisco- 
ponim  nomina  continentur,  sed  hodie  nullus  illius  usus  superest  apud  Biturigas. 

14.  Recitatis  diptychis,  sacerdos  Collectionem  post  nomina  dicebat,  postea  pacis  osculum  fideles  sibi  in- 
vicem  impertiebant ;  tum  sacerdos  recitabat  CoUectionem  adpacem,  quam  sequebantur  contestatio  (ita  prffi- 
fationem  illi  appellabant)  et  canon  qui  brevissimus  erat. 

io.  Post  consecrationem  sacerdos  recitabat  orationem  Post  secreta,  quaeverba  demonstrant  consecrationis 
verba  secreto  ac  sub  silentio  a  sacerdote  fuisse  prolata.  Post  ea  fiebat  confractio  et  commixtio  Corporis 
Chrisii.  Atque  inierim  chorus  aniiphonam  concinebat,  eaque  hniia,  sacerdos  collectam  ante  oraiionem 
Dominicam  reciial)ai,  oraiionem  Dominicam  sequebalur  altera  collecia  a  sacerdoie  pronuniiaia. 

16.  Ante  communionem,  benedictio  populo  imperliebaiur,  ci  quidem  tribus  oraiionibus  ab  episcopo, 
unica  eaque  brevi  a  simplici  sacerdotc,  hoc  modo  :  Pax,  fides,  et  charitas,  et  communicatio  corporis  et  san- 
guinis  Domini  sit  scmper  vobiscum, 

17.  Dum  fiebat  communio,  aut  ca  peracia,  chorus  psallebai  Trccanum.  Quid  auiem  essci  Tre<;anum  non 
salis  capio.  Triplicem  cantum  vocis  et  etymologia  significare  videtur.  In  regula  auiem  Aureliani  pra»scri- 
biiur,  ui  psaUendo  omnes  communicent.  Erii  forte  qui  Trecanum  inierpreietur  symbolum  aposiolorum  san- 
ctae  Triniiatis  fidem  explicans,  quod  in  Missali  quidcm  Mozarabum  posi  consecrationem  anie  communionem 
dicendum  pr»scribitur,  in  Gallicana  vero  Liiurgia  post  communionem  reciiareiur. 

18.  Tandem  sacerdos  dicebai  orationem  Post  Eucharistiam,  quam  sequebaiur  alia  collecia. 

Ha;  sunl  fere  omnes  antiqua*  Gallicanffi  Liiurgia»  partes,  quas  hic  breviier  ob  oculos  ponere  ei  illustrare 
libuii  ad  promptiorem  sequeuiis  operis  inielligcnliam;  in  cujus  parte  seu  episiola  secunda  multa  alia  no- 
tatu  dignissima  occurrunt,  ea  maxijne  qum  de  Quadragesima  ei  de  tradiiione  symboli  competentibus  nar- 
rat,  in  quibus  riius  hacienus  ignoii  oxpenduntur. 

Verum  ad  antiquorum  riiuum  cognitionem,  quam  ex  sequenii  opere  accipimus,  illud  acccdit,  et  quidcm 
longe  majoris  momcnii,  quod  duo  pra^cipua  Ecclesise  catholico}  dogmata  de  Eucharisiia  in  ea  clare  omnino 
asseruntur.  Transsubsianiiationem  dico,  et  realem  Chrisii  sub  fipeciebus  panis  et  vini  pra>seniiam  :  quo; 
duo  prtpseriim  impugnani  hodie  heterodoxi.  Primum  clare  enuntiatur  his  verbis  :  Panis  vero  in  corpore  et 
vinum  transformatnr  in  sanguine,  dicente  Domino  de  corpore  suo  :  Caro  mea  vere  est  cibus,  et  sanguis  meus 
vere  est  potus,  Alterum  cnm  aii :  Antiquitus  sanctis  Patribus  fuit,  ut  dum  sacerdos  oblationem  frangeret  vide- 
batur  quasi  angelus  Dei  membra  fulgentis  pueri  cuUro  concidere,  et  sanguinem  ejus  in  calieem  excipiendo 
coUigere,  ut  veracius  diceret  verbum  dicente  domino,  camem  ejus  esse  cibum  et  sanguinem  esse  potum. 

Reliquum  est  ui  de  auctore  hujus  operis  et  de  iempore  quo  scripium  sii  breviter  inquiramus.  De  auciore, 
cum  nomen  ejus  non  pneferat  veius  Codex  sancii  Martini  Augusiodunensis,  ex  quo  illud  descripsimus,  nihii 
cerio  deflnire  possumus;  conjecturas  ianium  damus.  Iniiio  h(ec  leguntur  :  Germanus  episcopus  Parisius 
scripsit  de  missa,  fgiiur  aut  Germani  feium  hic  esse  existimamus,  aut  proUxioris  ejus  operis  epitomen,  ab 
aliquo  ejus  discipulo  conscriptam  et  forte  in  iEduensi  sancii  Symphoriani  coenobio,  ubi  ille  vitam  monasti- 
cam  profitebaiur,  priusquam  ad  infulas  ecclcsioB  Parisiensis  evehereiur. 

De  tempore  quo  scripta  fuerit  sequens  missse  Gallicanae  Exposiiio,  duo  mihi  certo  consiare  vidcniur, 
primum  post  assumpium  ad  sedem  Parisiensem  Germanum ;  alterum  anie  abrogaiam  in  Gallicanis  Ecclesiis 
antiquam  painmi  nosirorum  Liiurgiam,  quw  siatim  post  inductam  ejus  loco  missam  Romanam  non  com- 
paiiiit  scripiam  fuisse  :  id  auiem  facium  a  Carolo  Magno,  hortanie  Adriano  papa,  vulgo  doceni  qui  de  his 
rebus  accuraiius  scripserunt,  hoc  est  sub  flnem  sseculi  viu.  Verum  ut  ad  Germani  episcopi  tempora  hanc 
scriptionem  referam,  illud  facit,  quod  post  lectas  sanctorum  Patrum  homilias,  declarat  preces  a  diacono 
super  caiechumenos  factas  anle  eorum  ei  infldeUum  de  ecclesia  ejeciionem,  qui  ritus  vix  Germani  tempora 
attigii.  Quapropter  saliem  medio  sfeculo  vi  opus  seqoens  scriptum  fuisse  existimamus,  cujus  vel  inconditus 
scribendi  modus  et  barbarte  voces  aniiquitaiem  demonslrant;  unde  ei  religio  nobis  fuii  quidquam  iu  eis 
corrigere. 


•tmt 


EXPOSITIO  BREVIS 

ANTIQUiE  LITURGIiE  GALLIGANJE 

IN  DUAS   EPISTOLAS  DIGESTA. 


EPISTOLA  PRIMA, 


QUOMODO  SOLEMNIS  ORDO  ECCLESLE  AGITCR,   QUIBUSVE  INSTRUCTIONIBUS  CANON  ECCLESUSTICUS 

DECORATUR. 


Germanus  episcopus  Parisius  scripsit  de  missa  :  ^ 
— Prima  igitur  ac  summa  omniumcarismatum  missa 
canetur,  in  commemoratione  mortis  Domini,  quia 
mors  Christi  facta  est  vita  mundi,  ut  offerendo  pro- 
ficerit  in  salute  viventium  et  requiem  defunctorum. 

DE  PILf:LEGERE. 

Antiphona  ad  prselegendo  canetur,  in  specie  pa- 
triarcharum  illorum  qui  ante  diluvium,  adventum 
Christi  mysticis  vocibus  tonuerunt,  ^cut  Enoc  sep- 
timus  ab  Adam,  qui  translatus  est  a  Deo,  propheta- 
vit  dicens  :  Ecce  venit  Domlnufi  in  sanctis  mirabilibiis 
suis  facere  judicium  [Judce,  14),  et  reliqua.  Quod  tes- 
timonium  Judas  apostolus  frater  Jacobo,  in  Epistola 
sua  commemorat.  Sicut  enim  prophctantibus  venit 
manus  Domini  super  arcam,  ut  in  damnatis  daret 
reUquias  terra?;  ita  psallentibus  clericis  proceditB 
sacenios  in  specie  Christi  de  sacrario  tanquam  de 
coelo  in  arca  Domini,  qua»  est  Ecclesia  ut  tam  mo- 
nendum  *  quam  exhortandum  nutriat  in  plebe  bona 
opera,  et  extinguat  mala. 

DE  SILENTIO. 

Silentium  autem  diaconus  pro  duobus  rebus  an- 
nunciat,  scilicet  ut  tacens  populus  melius  audiat 
verbum  Dei,  et  sileat  cor  nostrum  ab  omni  cogita- 
iione  sordida,  quo  melius  recipiatur  verbum  Dei. 

Sacerdos  ideo  datur  populo,  ut  dum  ille  benedicit 
plebe  dicens  :  Dominus  sit  semper  vobiscum,  ab  om- 
nibus  benedicatur  diccntibus  :  Et  cum  spiritu  tuo  : 
ut  tanto  magis  ille  dignus  sit  populo  benedicere, 
quantnm,  favente  Deo,  de  ore  totius  populi  recipit 
benedictioncm.  C 

DE  AlUSb. 

Aius  vero  ante  prophetia  pro  hoc  cantatur  in 
Grsca  lingua,  quia  prccdicatio  Novi  Testamenti  in 
mnndo  per  Grseca  Ungua  processit,  excepto  Ma- 
theo  apostolo,  qui  primus    in  Judea  Evangelium 

*  Id  est  monendo  et  exhortando. 

^  Aius  pro  Agios  hic  poni  nemo  non  videt,  intel- 
ligiturque  de  trisagio  seu  brevi  oratione  quam  cho- 
nispost  benedictionem  ante  prophetiamdecantabat, 
qualem  forte  legimus  in  missa  Mozarabum  in  hunc 
modum,  Agios,  Agios,  Agios,  Domine  Deus  rex  ceter- 
n^.  tibi  laudes  et  gratias.  Aut  similem  iUi  quam  in 
Parasceve  concinit  Ecclesia  Agios  o  Theos,  Agios  Is- 
ckyro$,  Agios  Athanatos  eleison  imas. 

c  Ita  sacro  Parasceves  die  Ecclesia  Gra^ce  et  La- 
tine  decantat  Agios  o  Theos,  Agios  Ischyros,  Agios 


Christi  Hebroiis  Utteris  edidit.  Servate  ergo  honorem 
Ungua;,  qusB  prima  EvangeUum  Christi  vel  suo  senio 
recipit,  vel  suis  litteris  docuit  primum  canticum.  In- 
cipiente  prfiesule  Ecclesiffi  Aiusc  psallet  dicens  La- 
tino  cum  Grxco,  ut  ostendat  junctum  Testamentimi 
Vetus  et  Novum.  Dictum  Amen  ex  Hebrfeo  instar  ti- 
tuli  quod  in  trinitate  Unguarum  instigante  DeoPila- 
tus  posuit  super  crucem  confitens  quamvis  ignarus 
Jesus  Nazarenus,  id  est  Sanctum  et  Regem.  Tres 
autem  parvoU  qui  ore  uno  sequentes  Khyrie  Eleison 
Hebraia  sciUcet  Gra?ca  et  Latina,  vel  trium  tempo- 
rum  so^culi,  antelegem  scilicet  sub  lege  et  sub  gratia. 

DE  PROPHETIA. 

Canticuni  ^  autem  Zachario;  pontificis  in  honorem 
saiicti  Johannis  Baptistse  caatatur,  pro  eo  quod  pri- 
mordium  salutis  in  baptismi  sacramenta  consistit, 
quod  in  ministerium  Johannis  Deo  donante  suscipit 
et  deficiente  umbra  veteris,  et  oriente  nova  Evan- 
geUi  claritate  Johanncs  medius  est  prophetarum  no- 
vissimus  et  evangeUstanim  primus  ante  faciem  verce 
Lucis  radians  lucema  fulsit  :  ideo  prophetia  quam 
pater  ejus  ipso  nascente  cecinit,  altemis  vocibus  ec- 
clesia  psallct. 

DE  PROPHETA  ET  APOSTOLO. 

Lectio  vero  prophetica  suum  tenet  ordinem,  vete- 
ris  videlicet  testamenti  corripiens  mala  etadnuncians 
futura,  ut  inteUigamus  ipsum  Deum  esse,  qui  in  pro- 
phetia  tonuit,  quam  qui  et  in  Apostolo  docuit,  et  in 
Evangelico  splendore  refulsit. 

DE  APOSTOLO. 

Quod  enim  propheta  clamat  futunim,  apostolus 
docet  factum.  Actus  autem  apostolorum  vel  Apoca- 
Ijpsis  Johannis  pro  novitate  gaudu  PaschaUs  legim- 
lur,  servantes  ordinem  temporum  sicut  historia  Te- 
stamenti  Veteris  iu  Quinquagesimo,  vel  gesta  san- 
ctorum«   confessonim  ac  martyrum  in  solemnitati- 

Athanatos  eleyson  imas.  Sanctus  Deus,  Sanctus  fortis, 
Sanctus  immortalis  miserere  nobis, 

<*  Canticum  iUud  ipsum  est  quod  referlur  Lucsb 
capite  1,  quodque  Kcclesia  quotidie  in  matutinis 
l^audibus  u^equentare  solet,  sciUcet  Benedictus  Do- 
minus  Deus  Israel,  elc. 

«  Acta  sanctorum  martyrum  et  confessorum  in 
Liturgia  GaUicana  olim  recitata  fuisse  demonstravi- 
mus  in  lib.  i  de  Antiquis  EcclesiaB  ritibus  cap.  4,  art. 
4,  quem  ritum  Ecclesia  Romana  non  recipiebat. 


61 


S.LNCTI  GERMANI  PARISIEiNSlS  EP1SC()1>I 


02 


bus  eorum,  ut  populus  inlcllegit  quantum  Christus  ^  sola  prcedicatione  ponuntur,  ut  quicquid  propheta, 


amaverit  famulum,  dans  ei  virtutis  indicium,  quem 
devota  plebicula  suum  postolatpatronum. 

DE  HYMNUM. 

Hymnum  autem  triumpuerorum,  quod  post  lectio- 
nis  canetur  in  figura  sanctorum  veterum,  qui  seden- 
tes  in  tenebris  adventum  Domini  expectabaut.  Sicut 
enim  illis  silentibus  quartus  angelus  adfuit  in  nubem 
roris,  inferens  iguis  incendia  vicit :  ita  et  istis  Chri- 
sto  prffistolantibus  ipse  Dei  Filius  magni  consilii  Au- 
gelus  adfuit,  qui  tarlaria  frangens  imperia,  gaudium 
resurrectionis  illos  liberans  intulit,  quod  Evangelista 
docet.  Secundum  hoc  etiam  ecclesia  servat  ordinem, 
ut  inter  benedictionem  et  Evangelium  lectio  interce- 


Apostolus,  vel  Evangelium  mandavit,  hoc  doctor  vel 
pastor  Ecclesifc  apertiori  sermone  populo  prsedicet, 
ita  arte  temperans,  ut  nec  rusticitas  sapientes  offen- 
dat,  nec  onesta  loquacitas  obscura  rusticis  fiat. 

DE  PRECE. 

Preces  vero  psallere  levitas  pro  populoaborigine  li- 
bris  Moysacis  ducit  exordium,  ut  audita  apostolis  pr»- 
dicatione,  levitae  pro  populo  deprecentur,  et  sacerdo- 
tes  proslrati  ante  Dominum  pro  peccata  populi  inter- 
cedant,  dicente  Domino  ad  Aaron :  Tu  et  filii  tui  velom' 
nis  tnbus  Leviportabitis  peccata  populi  mei,  utique  non 
psenaliter  sustinendo ;  suis  sed  precibus  sublevando. 

DE  CATICUMINO. 


dat  nisi  tantum  modo  responsorium,  quod  a  parvolis         Caticuminum  ergo  diacon.us  ideo   clamat  juxU 


canetur,  instarinnocentuui  qui  pressi  in  Evangelium 
consortis  Christi  nativitatem  leguntur,  vel  eorum 
parvolorum  qui  propcraute  ad  passionem  Domini, 
clamabant  in  templum  Osannn  Fili  David,  Psalmista 
canenle  ex  ore  infantium  et  lactentium  perfecisti  lau- 
dem  {Ps.  vni,  3). 

DE  AIUS   ANTE  EVANGELIUM. 

Tuncin  adventu  sanctiEvangelii  claro  modulamine 
denuo  psallet  clerus  Aius  in  specie  angelorum  ante 
facicm  Christi  ad  portis  inferi  clamantium  :  ToUite 
portas  principes  vestras,  et  elevamini  portoe  cetemales, 
et  introibit  Dominus  virtutum  rex  glorice  (Ps.  xxiii,  7). 

DE  EVANGELIO. 


anticum  ecrlesiee  rilum,  ut  tam  Judcei,  quam  haere- 
tici,  vel  pagani  instructi,  qui  grandis  ad  baptismum 
veniebant,  et  ante  baptismum  probantur  starent  in 
ecclesia,  et  audirent  consilium  Veteris  et  Novi  Testa- 
menti,  postea  deprecarent  pro  illos  levitse,  diceret 
sacerdos  coUecta,  post  prece  exirent,  postea  foris, 
qui  digni  non  erant  stare,  dum  inferebatur  oblatio, 
et  foras  ante  ostium  abscultarent  prostrati  ad  terram 
magnalia  :  qua^  cura  ad  diaconum  vel  ad  ostiarium 
pertinebat,  ut  illis  adnioneret  exire,  isle  provideret 
ne  quis  indignus  retardaretur  in  templo  dicendo  no- 
lite  dare  Sanctum  canibus,  neque  mittatis  margaritas 
vestras  ante  porcos.  Quid  enim  in  terra  sanctius  con- 
fectione  corporis  et  sanguinis  Chrisli  ?  et  quid  plus 


Egreditur  processio  sancti  Evangelii  velut  potentia  ^  .  ,  .     .         -o  c-     r»  j-      ,, « 

^i    .  .•  .  •        1      ,.    1  ,•  C  iiMHiundum  canis  et  porci  ?  Smuliludine  compai-an- 

Christi  triumphanlis  de  morte,  cum  praediclis  armo-      ,  ,      .  ,  *      u     r  i  «^« 

^  jiu-    I      •  •  dum  eo,  vel  qui  non  est  purgatus  baptismo,  vel  non 


nus,  et  cum  septem  candelabris  luminis  quce  simt 
septem  dona  Spiritus  sancti  vel  v.  legis  lumina  my- 
sterio  crucis  confixa,  ascendens  in  tribunalanalogii*, 
velut  Chiistus  sedem  regni  paternae,  ut  inde  intonit 
dona  vitai,  claraantibus  clericis  Gloria  tibi,  Domine,  in 
specie  angelorum  quinascente  Doinino  Gloria  in  excel- 
8is  Deo  [Luc.  ii,l  4)  pastoribus  apparentibus  cecinerunt. 

DE  SANCTUS  POST  EVANGELIUM. 

Sanctus  autem  quod  redeunte  sancto  Evangelio 

clerus  cantat,  in  specie    sanctorum,  qui  redeunle 

Domino  Jesu  Christo  de  inferis  canticum  laudis  Do- 

minum  sequentis  cantaverunt,  vel  septuaginta  qua- 


monitus  crucis  signaculum. 

Spiritaliter  jubemur  silentium  facere  observantes 
ad  osliuin,  id  est  ut  taceutisa  tumullu  verborumvel 
viliorum  signum  crucis  ponamus  ante  faciem  no- 
stram,  ne  intret  concupiscentia  per  oculis,  ira  per 
aurem,  ne  prodeat  sermo  turpis  ex  labiis,  et  hoc 
solum  cor  intendat,  ut  iu  se  Christum  suscipiat. 

DE  SONO. 

Sonum  autem,  quod  c^netur  quando  procedii 
oblatio,  hinc  Iraxit  exordium.  Proecepit  Dominus 
Moysi,  ut  faceret  tubas  ai*genteas,  quas  levitee  clan- 
gerent  quando  ofierebatur  hostia,  ethoc  essetsignumy 


tuor  seniorum  quos  in  Apocalypsin  Johannes  com-  ,  intelligeret  populus  qua  hora  inferebatur 

memorat,  qui  mittentes  coronas  suas  ante  Agnum  l^  ^^^^^^^^  ^^  ^^^^  ^^^^^^  adorarent  Dominum, 
dulce  canUcum  cantaverunt.  ^^^^^  ^^^^^  ^^^^^^  .^^-^  ^^^  ^^^^  ^^.  ^^^, 

DE  OMELIAS.  ceret  sacrificium.  Nunc  autem  procedentem  ad  alta- 

Homelias  autem  sanctorum  qucB  leguntur  ^  pro     rium  corpusc  Christi  nonjam  tubis  inreprsehensibi- 


*  Analogium  dicitur  locus  altus  supra  chorum,  ubi 
stant  hbri  sanctae  prcedicationis,  inquit  Petrus  Bohe- 
rius :  cui  favet  sanctus  Isidorus  lib.  xv  Origin.  cap.  4. 
Alii  analogium  interpretantur  pulpitum. 

b  Hinc  colliges  pastores  oUm  intra  missarum  so- 
lemnia  non  semper  perorasse  ad  populum,  sed  eos 
aui  impeditioris  erant  linguae  aut  iufirmae  valetu- 
ainis,  homilias  sanctorum  Patrum,  aut  a  se  compo- 
sitas  legisse  aut  ab  aliis  legi  jussisse.  Ita  Caesarius 
Arelatc^sis  antistes,  cum  propter  valetudinem  jam 
concionari  per  se  non  posset ;  a  sacerdotibus  atque 
diaconis  sermones  proprios,  aut  sanctorum  Ambro- 


sii,  Augustini,  sive  aliorum  conciones  recitari  jube- 
bat,  ut  legitur  in  ejus  Vita. 

c  Olim  solemnis  missa  non  celebrabatur,  quin  ex 
prfecedentis  diei  sacrificio  Eucharistia  deferretur  ad 
altare ;  id  in  ecclesia  Romana  initio  missae  praesta- 
bant  acolythi  in  capsis,  ut  constat  ex  veteri  Ordiue 
Romano  i,  num.  8.  Musei  Italici  tom.  II.  In  Gallicana 
vero  diacoui  hoc  munus  obibant  ante  oblationem, 
corpus  Christi  deferentes  in  turribus,  ut  patet  ex  hoc 
loco,  quem  mire  UlustratGregorius  Turonensis  libro 
de  Gloria  martyrum  cap.  85,  his  verbis :  «  Tempus 
ad  sacrificium  offerendum  advenit,  acceptaque  turre 


M  EXPOSITIO  BREVIS  ANflyl.E  LITURGL*:  GALLICANifi.  f>i 

libus,    sed    spiritalibus  vocibus    prcBclara    Christi  a  caelos  ascendens,  pacem  relinquo  vobis,  pacem  meam 


magnalia  dulci  modilia  psallet  Ecclesia.  Gorpus  vero 
Domini  ideo  defertur  in  turribus,  quia  monumentum 
Domini  in  similitudinem  turris  fuit  scissum  in  petra, 
et  intus  lectum  ubi  pausavit  corpus  dominicum, 
tmde  surrexit  Rex  gloria;  in  triumphum.  Sanguis 
yero  Christi  ideo  specialiter  offertur  in  calice,  quia 
in  tale  vasam  consecratum  fuit  mysterium  Eucha- 
ristiee  pridie  quam  pateretur  Dominns  ipso  dicente, 
Eie  est  calix  sanguinis  mei  mysterium  fidei  qui  pro 
multis  effundetur  in  remissionem  peccatorum  (Matth, 
XXVI,  28).  Panis  vero  in  corpore  et  vinum  transfor- 
matur  in  sanguine,  dicente  Domino  de  corpore  suo  : 
Caro  enim  mea  vere  est  cibus,  et  sanguis  meus  vere  est 
potus  (Joan,.  vi,  55).  De  pane  dixit  hoc  est  corpus 


do  vobis  (Joan.  xiv,  27),  et  in  hoc  cognoscent  omnes 
quod  discipuli  mei  estis,  si  nos  invicem  dilexeretis. 
Sursum  corda  ideo  sacerdos  habere  admonet,  ut 
nullacogitatio  terrena  raaneat  in  pectoribus  nostris 
in  hora  sacrce  oblationis,  et  tanto  melius  recipiatur 
Christus  in  mente,  quanto  sola  cogitatio  ipsum  cona- 
tur  attendere.  Confractio  vero  et  commixtio  corpo- 
ris  Domini  tantis  mysteriis  declarata  antiquitus 
Sanctis  Patribus  fiiit,  ut  dum  sacerdos  oblationem  • 
confrangeret,  videbatur  quasi  Angelus  Dei  membra 
fnlgentis  pueri  cultro  concajdere,  et  sanguinem  ejus 
in  calicem  excipiendo  coUigere,  ut  veracius  dicerent 
verbum  dicente  Domino  camem  ejus  esse  cibum  et 
sanguinem  esse  potum.  In  hac  confractione  sacerdos 


meum,  et  de  vino  hic  sanguis  meus  (Matth,  xxvr,  26).  B  vult  augere,  ibidem  debet  addere,quia  tunc  cselestia 


Aqua  «utem  ideo  miscitur,  vel  quia  decet  populo 
unitum  esse  cum  Domino,  vel  qu\a  de  latere  Christi 
in  cruce  sanguis  manavit  et  aqua,  et  unum  munde- 
mur  a  labe  culparum,  alio  pro^paremur  ad  regna 
cslorum. 

Patena  autem  vocatur  ubi  consecratur  oblatio, 
quia  mysterium  Eucharistioe  iu  commemoratione 
offertnr  passionis  Domini.  Palla  vero  linostima  in 
illius  indumenti  tenet  figuram,^quia  in  gyro  contexta 
a  militibus  non  fuit  divisa,  tonica  scilicet  Christi. 
Corporalis  vero  palla  ideo  pura  hnia  est  super  quam 
oblatio  ponitur,  quia  corpus  Domini  puris  lintcami- 
nibus  cum  aromatibus  fuit  obvolutum  in  tumulo. 
Coopertum  vero    sacramentorum  ideo  exomatur, 


terrenis  mixcentur,  et  ad  orationem  sacerdotis  cseli 
aperiuntur.  Sacerdote  autem  frangente,  supplex 
cleras  psallet  antiphona,  quia  patiente  dolore  mortis 
omnia  trementis  testuta  simt  elementa. 

Oratio  vero  Dominica  pro  hoc  ibidem  ponitur,  ut 
omnis  oratio  nostra  in  Dominica  oratione  claudatur. 
Renedictionem  vero  populi  sacerdotibus  fundere 
Dominus  per  Moysem  mandavit  dicens  :  Loquere  ad 
Aaron  et  ad  filios  ejus ;  sic  benedicetis  populo  :  Bene- 
dicat  tibi  et  custodiat  te  (Num,  vi,  23),  et  cetera  quae 
sequuntur.  Aaron  igitur  locum  Christi,  filii  ejus 
locum  presbyteromm  portavemnt.  Ambobus  igitur 
mandavit  Dominus  benedicerepopulum;  sed  tamen 
propter  servandam  honorem  pontificis,  sacrse  con- 


quia  omnia  omamenta  prsecelht  resurrectio  Christi,  ^  stituemnt  canones,  ut  ^  longiorem  benedictionem 


vel  camara  c£eh  qniR  nunc  Dominum  teget  ab  oculis 
nostris.  Siricum  autem  omatur,  aut  auro,  vel  gem- 
mis,  quia  Dominus  Moysse  in  tabernaculo  fieri  vela- 
mina  jussit  ex  auro,  iacincto,  et  purpura,  coccoque 
bis  tincto  et  bysso  retorta  :  quia  omnia  illa  mysteria 
in  Christi  praecessemnt  stigmata. 

Laudes  autem,  hoc  est  Alleluia.  Johannes  in  Apo- 
cai^rpsi  post  resurrectionem  audivit  psallere.  Ideo 
hora  iila  Domini  palleo  quasi  Christus  tegitur  cselo, 
Ecclesia  solet  angeUcum  canticum*  :  quod  autem 
habet  ipsa  Alleluia  prima  et  secunda  et  tertia  signat 
tria  tempora  ante  lege,  sub  lege,  sub  gratia. 

Nomina  defunctomm  ideo  hora  illa  recitantur  qua 


episcopus  proferret,  breviorem  presbyter  funderet, 
dicit  :  Pax  fides  et  caritas  et  communicatio  corporis  et 
sanguinis  Domini  sit  semper  vobiscum.  Nam  licet  illam 
benedictionem  quam  Moysi  Deus  dictavit  et  nulhis 
contradicere  presbytero  potest ,  quia  c^elum  et  terra 
transibunt.  Hoc  ergo  ante  communionem  benedictio 
traditur,  ut  in  vas  benedictum  benedictionis  myste- 
rium  ingrediatur.  Jam  vero  quam  dulcis  sit  animss  ^ 
et  corporis  sacra  communio,  Christus  verbis  evan- 
gelicis  ostendit  dicens  :  Si  manseritis  in  me,  et  verba 
mea  invobis  manserint,quodcumque  petieritis  Patrem 
in  nomine  meo,  fiet  vobis  (Joan,  xv,  7). 
Trecanum  vero  quod  psalletur  sigaum  est  catholi- 


palleo  tolletur,  quia  tunc  erit  resurrectio  mortuo-  r^  ca;  fidei  de  Trinitatis  credulitate  procedere.  Sic  enim 


ram,  quando  adveniente  Christo  ceelum  sicut  liber 
plicabitnr.  Pacem  autem  ideo  Christi  mutuo  pro- 
fenint,  nt  per  mutuo  osculo  teneant  in  se  caritatis 
affectum,  et  qui  aliqua  fuscatur  discordia,  cito  re- 
eorrat  ad  gratiam  vel  petaf  proximo  veniam,  ne 
paeem  falsam  dando  incurrat  proditoris  consortium, 
et  tantum  melius  proficiat  Eucharistia  suscepta  vel 
benedictio  tradita,  quantum  Christus  conspicerit 
pacifica  eise  corda,  quia  ipse  mandavit  discipuUs 

diaconas  in  qua  mysterium  Dominici  corporis  habe- 
batnr,  ferre  ccepit  ad  ostium  ingressusque  templum, 
ut  eam  altari  superponeret,  »  etc. 

*  AddB  eantare. 

^  L(Hiffiorem  benedictionem  super  populum  ante 
eoinmttnuMiein  proferd>at  olim  episcopus,  ut  pote 


prima  in  secunda,  secunda  in  tertia  et  mrsum  tertia 
in  secunda  et  secunda  rotatur  in  prima.  Ita  pater  in 
Filio,  mysterium  Trinitatis  complectet,  Pater  in 
Filio,  Fihus  in  Spiritu  sancto,  Spiritus  sanctus  in 
Filio,  et  Filius  rursum  in  Patre.  Sed  jam  epistola 
finem  accipiat  in  qua  soUemnis  Ordo  brevi  declaratus 
ostenditur  quatenus  in  sequutura  epistola  de  com- 
mime  officio  donante  Domino  auribus  pandatur. 
Qui  vivit. 

tribus  constantem  orationibus,  qualem  videre  est  in 
plurimis  Sacramentomm  libris  mss.,  qualem  etiam 
nunc  profemnt  adhuc  pontifices  in  quibusdam  eccle- 
siis,  cum  solemnibus  diebus  celebrant.  E  contra  vero 
benedictio  presbyterorum  unica  ct  brevi  perficieba- 
tur  oratione. 


I«l 


mm 


INCIPIT  EPISTOLA  SECUNDA 


DE  COMMUNI  OFFICIO. 


Qiiia  favente  Domino  ordinem  sacrae  oblationis  in  j^  conficienda  unguenta,  ve]  prasparanda  lucema,  vel 
priore  epistola  breviter  explananda  perstrinximus,      fovenda  pefccaminum  vulnera. 


nunc  diversa  Ecclesiae  carismata  qua  ratione  sub- 
sistant  juxta  quod  Dominusnobis  intelligere  tribuit, 
brevi  paginola  conmiendemus. 

Antiphonas  vero  quas  dulci  cerimonia  psallet  Ec- 
clesia  binc  traxerunt  exordium.  Rex  Salomon  cum 
domum  celebernmum  instruxisset,  ibidcm  cantores 
instituit,  qui  cum  diversis  organis  Dei  magnalia  de- 
cantarent,  ut  inter  reliqua  omamenta  quse  fulgebant 
in  templo,  etiam  divina  eloquia  dulci  proferrentur 
eloquio,  ut  toto  [Leg,  tanto]  plus  delectaretur  Dei 
verbum,  quanto  elegantius  volvebatur  vocis  omatu. 
Propter  carnalis  namque  in  ecclesia  non  propter 
spiritualis  consuetudo  est  constituta  cantandi,  utqui 


Symbolum  quoque  pro  hoc  competentibus  supra 
scripto  die  tradetur,  ut  sicut  quando  dixit  Deus  Fiat 
lux,  quod  signat  illuminatio  credulitatis,  appareat. 
Septima  Die  benedixit  et  sanctificavit  in  requie :  ideo 
hac  die  fides  populi  firmatur,  symbolum  et  lacte 
chrismatis  enntritur,  quia  in  die  septima  requies 
Christi  in  sepulcro  coletur,  et  declinante  jam  die 
triumphum  resurrectionis  illius  consecratur.  Ideo 
autem  venientem  sacerdotem  symbolum  tradere,  ex- 
pandctur  super  cancellum  molliciis  plumarum,  vel 
candida  sabana,  et  defertur  in  calicis  vascula  chri- 
smatis  et  olei  bencdicenda,  vel  codix  sacri  Evange- 
lii  rubro  textus  velamine,  quia  populus  ad  fidem 


verbis  non  compunguntur,   suavitate  modolaminis  ^  ^^^i^^s  infanU®  figuram  tenet.  Sicut  enim  infans 


moveantur,  pensanies  quanta  sit  dulcedo  cffilestis 
cantici,  quando  in  incolatu  hujus  sfficulitam  elegan- 
ter  resonat  Ecclesia  laudes  Christi.  Antiphona  autem 
dicta  quia  prius  ipsa  anteponitur,  et  sic  ponetur 
psalmi  versiculum,  cum  gloria  Trinitatis  adnectetur, 
quarum  quatema  sunt  genera,  organo  ex  prophe- 
tico,  tympano  ex  evangelii  sacro  tonitruo,  vel  com- 
passione  [Leg,  compositione]  catholicomm  Patnun 
pro  ordine  tempomm,  vel  deprecando,  vel  nar- 
rando  vel  laudes  divinas  tympanizando  compo- 
sitae. 

Responsoria  vero  quae  in  divinis  ofQciis  die  aut 
nocte  cantantur,  de  Pentateucho  Moysi  duxemnt  ori- 


est  tener  et  novus  in  corpore  :  ita  caticuminus  tener 
et  novus  in  fidem,  infantis  membra  super  plumacia 
ponuntur,  ut  melius  nutriatur.  Caticumino  blanda 
verba  Domini  profemntur,  quo  amplius  delcctetur. 
Non  enim  potest  sustinere  fortiora  prsccepta  ante 
quam  per  baptismum  Spiritus  sancti  confu^metur  in 
gratia.  Membra  parvoli  sabana,  id  est  candido  ac  vi- 
lati  linteo  exterguntur,  ne  corium  ei  la^datur.  Ita 
caticumino  subtilitas  fidei  aperitur  in  symbolo,  ut 
percredulitate  tergatur  ab  omni  peccato.  Prius  liniter 
per  blanda  prajcepta,  ne  exasperctur  tener  in  intel- 
ligentia,  post  modum....  per  fortiora  mandata  ut 
convalescat  per  opera.  Infans  lacte  nutritur,  et  cati- 
cumenis  chrismate  unguetur.  Lac  ex  matris  ubera 


ginem,  quando  Pharaone  submerso    Maria  prophe-  C  3^4^  .^  chrisma  in  sinu  «mcte  matris  Ecclesia» 
tissa  sumens  tympanum,  prsecinebat  canticum,  et     ^^«50  ^«* 

Liber  autem  Evangelii  in  specie  corporis  Christi 
rubro  tegitur  vclamiue,  sanguinis  signo  monstrante 
In  calicis  autem  chrismse  vascula  defemntur,  quia 
omnia  sacramenta  baptismatis  in  Christi  passione 
firmantur.  Vitrea  autem  vel  cristallina  vasa  chrisma- 
tis,  claritatem  signant  baptismatis.  Balsamum  autem 
chrisma  conficitur.  Lentbcus  genus  ligni  dicitur, 
unde  risiua  balsamee  tolletur,  de  hoc  lentisco  in 
cruce  dominica  illa  pars  fuisse  traditur,  ubi  sanctas 
manus  Domini  clavo  confixit  impius,  perFicitur.  Ideo 
et  risina  hgni  ipsius  dispensante...  etiam  ab  amtiquis 
temporibus  imprimatis....  transfundetur.  Angelus 
jj  enim  Dei  ad  secreta  super  altare  tanquam  super  mo- 


respondebat  populus  adunatus  in  choro.  Horum  vero 
quatema  ratio  constat,  sicut  de  Antiphonabus  su- 
perius  continetur.  Consuetudo  prrocinendi  et  respon- 
dendi  non  solum  ad  mare  Rubmm,  sed  in  multis 
EbrsBomm  gentibus  comprobatur,  quod  plenius 
Yeteris  Testamenti  narrat  historia. 

Sanctus  Deus  archangelorum  in  quadragesimo 
concinetur  et  non  canticum  Zacharise ,  quia  ista 
modulatio  deprecabilis  est  populo,  sicut  verba  texti 
ipsius  continentur.  Et  propter  hoc  non  canetur  pro- 
phetia,  propter  quod  et  baptisterium  claudetur;  sci- 
licet  quia  canonis  pi^o^cipiunt,  vel  baptismum  qua- 
dragesimse  non  est. 

Oleum  autem  quod  cum  chrisma  benedicitur. 
voce  psalmi  ostenditur,  qui  de  Christo  profertur 
(Psal,  XLiv,  8)  :  Unxit  te  Deus  de  oleo  lcetitus  prce 
consortibus  tuis,  vel  illud  :  Oleo  sancto  meo  linui  eum 
(Psal,  Lxxxvm,  21),  prius  ergo  ungebantur  veteris 
oIeo,sic  perfundebanturunguento.  Specialiter  autem 
oleum  Grsece  Latine  misericordia  dicitur,  et  per 
olenm  Sancti  Spiritus  gratia  designatur.  Hunc  enim 
liquorem  cousecravit  Deus  in  Ecclesia  ad  mystica 


numentum  descendit,  et  ipsam  hostiam  benedicit, 
instar  illius  angeli  qui  Christi  resurrectionem  evan- 
gelizavit.  Tunc  libera  lingua,  et  voce  clara  omnia 
cantica  quae  in  quadragesima  fuerunt  sub  silentio 
clausa  recipiuutur,  et  submersio  Pharaonis  et  San- 
ctus  de  cselis  et  alleluia  cum  gaudiis  quia  surrexit 
Dominus.  Media  autem  nocte  in  ofticio  consumma- 
tur,  quia  media  nocte  fregit  infemum  Salvator,  tunc 
ab  ore  fidelis  popuU  Agni  caro  comeditur,  et  sauguis 


97  EXPOSmO  BREVIS  ANTIQU.E  LITURGLE  GALLICANiE.  98 

dulciter  bibetur,   per  quod  oronis  mundus  pretio  ^     Vestimentum  parvolum,  qiiod  non  sit  in  alio  uso. 


daro  redimitur,  atque  illico  discitur  ut  auroris  tentae 
diiiculo  laus  resurrectioni  Domini  claro  cantico 
cum  benedictionibus  celebretur. 

Palleum  vero  in  pascha  cum  tintinnabulis  Eucha- 
hstia  velatus  instar  veteris  testaroenti,  ubi  tonica 
sacerdotis  plena  tintinnabulis  signans  verba  prffidi- 
cationis  ostenditur.  Prsecinctio  autem  vestimenti 
candidi  quod  sacerdos  baptizaturus  praecingitur  in 
sigpa  sancti  Joannis  agetur,  qui  prsecinctus  baptiza- 
vii  Dominum.  Albis  autem  vestibus  in  Pascha  in- 
duetur  secundum  quod  angelus  ad  monumcntum 
albis  vesiibus  cemeretur.  Albae  etenim  vestis  exul- 
taiionem  significant. 

Casula  quam  amphibalum  vocant,  quod  sacerdos 


nisi  ad  frequentandum  sacrificium,  vel  significat 
quodnon  graventur  manusnostrae  honoribus  saeculi, 
sed  circumdentur  subtilia  exercitia  mandatorum 
Dei.  Prohibet  autem  manica  tonica  ne  appareat  vile 
vestimentum,  aut  quocumque  indignum  tactum 
sordium  super  divina  sacrificia,  quo  manus  imroo- 
lantes  discurrunt. 

Albas  vero,  quas  levitae  utuntur,  ideo  statuerunt 
patres,  quia  in  vestxmento  tincto  non  sic  apparet  cito 
macula  quomodo  in  albo  :  et  roinister  altaris  ideo 
utitur,  ut  observet  et  cavcat  omnem  maculam,  et 
nullatenus  vestimenta  ministrantinm  vel  leviore  tactu 
apparcant  sordita;  sed  candida  sint  cxterius  veste, 
interius  mente.  Sirico  aut  vellere  fietur,  quia  Domi- 


induetur,  tota  unita  per  Moysem  legiferum  instituta  B  nus  sacerdotibus  ideo  exinde  habere  indumenta  man- 


primitus  demonstratur.  Jussit  ergo  Doroinus  fieri 
dissimilatum  vestimentum,  ut  talem  sacerdos  in- 
duerit,  quale  indui  populus  non  auderetur.  Ideo  sine 
manicas,  quia  sacerdos  potius  benedicit  quam  mi- 
nistrat.  Ideo  unita  prinsecus,  non  scissa,  non  aperta, 
quia  multsB  sunt  scripturae  sacroe  secreta  mysteria, 
que  quasi  sub  sigillo  sacerdoti  doctus  debet  abscon- 
dere,  ei  unitatem  fidei  custodire,  non  in  hserese 
vel  schismata  declinare. 

Pallenm  vero  quod  circa  coUo  usque  ad  pectus 
venit,  rationale  vocabatur  in  vetere  testamento,  sci- 
licet  signum  sanctitatis  super  memoriam  pectoris, 
dicente  propheta  ex  persona  Domini  Spiritus  Domini 
super  me,  Et  post  pauca,  ut  ponerem  gloriam  lugen- 


davit,  ut  eorum  vestis  spem  resurrectionis  ostende- 
ret.  Sirico  enim  de  ligno  per  verme  fictur.  Vermis 
post  mortem  procedit  in  alate,  et  post  occasum  et 
volatum  figurans  Christum,  qui  ex  ligno  crucis 
quiescens  in  sepulchro  tamquam  vermis  clausus  in 
sacculo  augusto,  surrexit  de  tumulo,  et  ad  ceelos 
sumsit  volatum.  Alterius  vero  velleris  alba  inno- 
centiam  tantum  vit»  demonstrant.  Alba  autem  non 
constringitur  cingulo,  sed  suspensa  tegit  levitae  cor* 
pusculum,  quia  onmis  conversatio  Levitica  in  desi- 
derio  cselestis  patriae  a  terrenis  operibus  debet  esse 
suspensa,  nec  cingulo  peccatorum  constricta. 

Stola  autem  quam  super  alba  diaconus   induit, 
significat  subtiUtatis  intelligentiam  in  divina  myste- 


tilm  Sion,  et  darem  eis  coronam  pro  cinere,  oleum     ria,  licet  veteri  stola  induentes  gaudium  solemnitatis 


gaudii  pro  luctu  {Isai,  lxi,  3).  Palleum  laudes  pro 
spiritu  meroris.  Quod  autem  collo  cingit,  antiquse 
consuetudinis  est,  quia  reges  et  sacerdotes  circum- 
dati  erant  palleo  veste  fulgente,  quod  gratia  prae- 
signabat  Quodantem  fimbriis  vestimenta  sacerdotalia 
adneciuntur,  Dominus  Moysi  prsecepit  in  Numeris, 
at  per  quatuor  angulos  palleorum  filii  Israel  fimbrias 
lacerent,  ut  populus  Domini  non  solum  opere,  sed 
etiam  ei  Testiiu  mandatorum  Dei  signum  portaret. 
Manualia  vero,  idest  manicas  induere  sacerdotibus 
mosesi  inslar  armillarum,  quas  regum  vel  sacerdo- 
tom  brachia  constringebantur.  Ideo  autem  ex  quoli- 
bet  preiioso  vellere,  non  metalli  duritia  extant,  vel 
nt  omnes  communiter  sacerdotes,  etiam  minoris  di- 
gnitatis  in  ssculo  facilius  inveniant. 


se  habere  monstrabant.  Et  pro  hac  causa  in  quadra- 
gesima  pro  humiliatione  non  utetur,  sicut  nec  alle- 
Inia  in  nostra  Ecclesia,  Sanctus,  vel  prophetia, 
hymnum  trium  puerorum,  vel  canticum  Rubri  maris 
illis  diebus  decantantur.  Stola  alba  namque  angelus 
prsecinctus  apparuit  quando  sedens  in  monumento 
Domini,  solemnitatem  resurrectionis  illius  nuncia- 
vit.  Ideo  in  Quadragesima  prohibendum  haec  can* 
iica,  quia  cselestia  et  angelica  sunt.  De  ca^Iis  enim 
columna  ignis  in  nocte,  et  columna  nubis  in  die, 
angelus  in  camino  fiammse  in  cielis  audita  est.  Alle- 
luia  vel  Sancti  tacentur  ergo  in  poenitentia,  ut  nova 
fiant  in  Resurrectione  dominica  quando  reserantur 
et  baptisma.  Oportet  ergo  levita  caelesiem  cantet 
canticum. 


» Id  est  breves  orationes  illee  qiise  a  verbo  Sanctus  incipiebant,  quales  cantabantur  ante  propheiiami 
inte  et  post  Evangelium. 

NoTA.  In  hac  S.  Germani  Eamositione  recudenda  Mabillonianum  exemplar,  sive  quod  idem  est,  codicem 
Angusiodunensem  de  verbo  ad  verbum  exscripsimus.  Menda  igitur  quibus  non  semel  syntaxis  leedituTi  cui 
par  est  tribuat  lector  benevolus.  Edit. 


tfm.-,'  *- 


APPE]\DIX  AD  OPERA 

SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS, 

VARIA    LITURGICA    MONUMENTA    CONTINENS. 


MONITUM. 

Si  quis  lcctorum  interrogaverit,  qusenam  relatio  S.  Germani  opera  sequentibus  monumentis  ita  colliget, 
ut  liis  Appendicis  uomen  aliquo  modo  conveniat,  ultro  fatebimur,  non  aliam  relationem  inter  utraque  inter- 
cedere  nisi  quod  sauctus  ipse  Germanus  pauca  quscdam  de  liturgia  Gallicana  scripserit,  nosque  ex  Scripto- 
rum  illius  editione  minus  causam  quam  occasionem  banc  summulam  liturgicam  proferendi  suscepisse,  rei 
etiam  opportunitate  stimulantc,  siquidem  Ecclesia  nostra  quotidianis  de  boc  Ibemate  ferveat  controversiis. 
Ca^terum,  prsetcrquam  quod  S.  Germanus  liturgiam  calamo  attigerit,  nuIluQi  inter  auctores  ecclesiasticos, 
quibus  Gallia  uostra  ante  Carolum  Magnum  gloriata  est,  illustriorem  excogitare  potuimus,  cujus  operibus 
ba^c  monumenta  meliori  jure  subjicerentur.  Et  quis  antiquitatis  ecclesiastica;  studiosus  maximas  nobis 
gratias  abjudicet,  cum  perpenderit,  se  jamdudum  conspicuam  liturgioe  Romanai  partem  inter  Gelasii  papie 
Incubrationes  typis  nostris  expressam  accepisse,  ejusdemque  complemento  simul  ac  Gregorii  Magni  ope- 
ribus  esse  potiturum?  Quibus  si  liturgiam  Mozarabicam,  Isidori  Hispalensis  scriptis  subnectendam,  ad- 
junxerit,  statim  quasi  spe  repentina  commotus  exsultabit,  traditionibus  antiquie  liturgiae  pretiosissimis 
fruiturus. 

His  prsmissis  notandum  nobis  superest,  sequentes  libros  de  verbo  ad  verbum  ex  Mabilloniana  editione 
fuisse  exscriptos,  ne  scilicet,  cum  voces,  ortbograpbia,  syntaxis  exauctorata;  vel  etiam  mendosse  identidem 
occurrerint,  non  tam  codicum  vetustatem  quam  nostram  incuriam  arguere  videantnr. 


Dfi  LITIRGU  GALLKAM 

LIBRI  TRES, 

QUIBUS  SUBJUNGITUR  DISQUISITIO  DE  CURSU  GALUCANO 

AUCTORE   MABILLONIO*. 


Prfleter  eas  beatissimee  et  apostolicfie  sedis  inviolabiles  sanctiones,  quibus  nos  piissimi 
patres,  pestiferfle  novitatis  elatione  dejecta^  et  bonse  voluntatis  exordia,  et  incrementa  pro- 
nabilium  studiorum,  et  in  eis  usque  in  finem  perseverflintiam,  ad  Christi  gratiam  referre 
docuerunt ;  obsecratlonum  quoqne  sacerdotaUum  sacramenta  respiciamus,  qu8B  ab  aposto- 
Ub  tradita,  in  toto  mundo,  atque  in  omni  Ecclesia  cathoUca  uniformiter  celeorantur,  ut  le- 
gem  credendi  lex  statuat  suppUcandi.  (Ccelestius  papa  in  epistoia  ad  Episcopot  QaUim») 


Illustrissimo  EcGLEsiJt  pRmapi  Carolo  Mal^ricio  Tellerio  Rbemorum  archiepiscopo,  Duci,  PRiMo  Francl/k 

PARI,   SANCTJB  SEDIS  APOSTOLICiB  LEGATO  NATO  GaLLIJS  BeLGIC^  PRIMATI,   ETC. 

Quod  litterati  omnes  in  te  suspiciunt,  quod  tuum  certatim  patrocinium  ambiunt,  illustrissime  archiprxsul,, 
hoc  dignitati  meritisque  tuis,  hoc  tuse  in  litteras  charitati  et  soUidtudini  debes  imputare ;  ne  quid  dicam  de 
splendore  amplissimsB  familiw  tux,  qux  omnia  summa,  virtute  duce,  maximi  principis  judicio  consecuta  est, 
Mihi  vero  adeo  non  deeunt  causse,  quw  me  ad  hunc  librum  nomini  tuo  inscribenaum  impukrint,  ut  contra  tam 
diu  prxtermissi  me  suppudeat  officii;  et  longe  magis  timendum  sit,  ne  mihi  desint  justx  excusationis,  quam  libri 

*  Integer  bigus  operis  titulus  sic  se  habet :  De  Li-  cursu  Gallicano,  seu  de  divinorum  officiorum  origine 

turgia  Gallicana  libri  tres,  tn  quibus  veteris  missse,  et  progressu  tn  Ecclesiis  Gallicanis,  Opera  et  studio 

quse  ante  annos  mille  apud  Gallos  in  usu  eraty  forma  dcmni  Joannis  Mabillon,  presbyteri  et  monachi  ord. 

ritusque  eruuntur  ex  antiquismonumentis,  Lectionario  sancti  Benedicti  e  congregatione  sancti  Mauri,  Lutetu9 

Qallicano  hactenus  inedito  et  tribus  Missalibus  Tho-  Parisiorum,  anno  i785. 
fnasianisque  integra  referuntur,  Accedit  Disquisitio  de 


U*i  PR;EFATIO.  i02 

tibi  nimcupnndi  rationes.  Id  mim  jamdudum  exiycrc  vidchantur  privata  iii  metua,  imo  ct  communui  in  totam 
Bhemensem  j»'Ovinciam  heneflcia,  qux  peculiari  im  me  titido  redundarc  jncrito  cxiMimaham.  Nam  cum  in  ea 
dia^cesis  tuas  regione,  quse  te  sacras  disciplinae  instauratorem  agnoscit,  lucis  usuram,  Deo  volente,  acceperim, 
et  in  illo  Academix  Remensis  seminario,  cujus  altcr  fundator  cs,  prima  litterarmn,  quae  mihi  ad  te  aditum, 
concUianmt,  cleinenta  didicerim  :  sane  committendum  non  erat,  ut  non  in  me  partem  suscipcrcm  eorum  benefi- 
ciorum,  quas  tua  sollicitudinc  et  munificentia  utrisque  locis  amplissima  provencrunt. 

Fuit  aliquando  tempus,  cum  remotior  iUa  Campanim  plaga,  in  qua  Rhemeyisium  anti^titum  aUera  sedes  est, 
cisdem  vi  dcliciis  erat.  Istic  frcquentia  secundae  Belgicds  conciUa,  Mosomensia  inquam,  Duciacensia,  et  Atti- 
nia^cjisia  complura ;  ncc  fcrmc  uspiam  in  tota  provincia  magis  vigehat  religio.  Ita  heati  Remigii  xvo ;  ita  Ilinc- 
mari  et  Adaiberonis  pontificatu  res  se  hahebant.  At  processu  temporis  eum  in  statum  rcvoluta  sunt  omnia  (quod 
tetnporum  iniquitati  malim,  quam  superiorum  pontifimm  incuriw  ascribere)  ut  ad  iUam  gentem  emendandam 
strenuissimo  et  eccksiasticae  discipUnx  studiosissimo  archiprapsulc  optis  essct.  Jacehant  pene  sine  reverentia 
neghcta  sacra  ;  sine  doctrina  et  discipUna pastores,  prwter  admodum  paucos,  quos  in  tanta  Ucentia  pudor  ac 
Dei  timor  intra  modestix  fines  continucrat :  ad  hscc  legum  divinarum,  ne  dicam  humanarum,  vix  uUus  respectus. 
Deniqme  rara,  si  tamen  uUa,  summis  pastoris  iUis  in  partibus  visitatio  ;  ut  eas  non  mirum  esset  densissimis 
ignorantiae  tenebris  csse  obmtas  ac  sejmltas,  quse  tandiu  solis  aspectu  caruissent.  Uwresis  ex  advcrso  inter  illas 
caligines,  negotium  pronmvcre  tenebrarum;  in  ipsa  regionis  quasi  metropoli  altera  sedem  suam  figere,  arcem 
cathoUcve  religioni  ohjicere  pene  inaccessam  et  pei*versx  doctrinx  academiam.  Verum  uhi,  Aiitistcs  vigilantis- 
sime  Rhemfinsis  Ecclesix  clavum  moderari  co^pisti,  quidqidd  auctoritatis  in  summa  dignitate,  quidquid  indus- 
triae  et  soUicitudinis  in  actuosa  virtute,  quidquid  doctrinx  et  cniditionis  in  magno  genio  positum  fuit ;  totum 
idquantum  quantum  est,  ad  hoc  maxime  convcrtisti,  ut  illa  parochix  tux  portio,  quae  remedio  fariiori  ac 
promptiori  indigehat,  in  mcliorem  fonnam  restitueretur ;  idque  dernum  effecisti  ut  modo  vix  ulla  sit  alia 
ecclesiasticis  regulis  magis  addicta,  et  quae  rectores  habeat  meliores. 

Quod  si  tanta  fuit  in  remotiores  illas  provinciae  tuxplagas  sollicitudo  ac  dUigentia  tua;  non  minim  si  vici- 
niores  ex  eadem  ita  profecerint,  ut  si  qua  latereiit  ncglcctarum  ovium  vitia  aut  pericula,  nec  summi  pastoris 
ocuUim  vigilem,  nec  medicam  maniim  effugerint.  Nihil  curie,  nihil  providentiae  tuae  expers.  A  te  hahent  divina 
officia,  et  sacri  ritus,  quihus  administrantur  sacramenta,  decentiorem  et  augustiorem  formam;  a  te  probi 
Ecclesiarum  ministri  gratiam  et  patrodnium,  improbi  animadversionem ;  Ecclesix  visitationes,  instaurationem 
et  profectum ;  denique  universa  dicpcesis  rectum  ordinem  et  tranquiUitatem, 

Atque  ut  opus  tam  arduum  ac  difficile,  si  fieri  posset,  redderetur  immortale;  et  ne,  defidentibus  probis,  quos 
prxcipuo  delectu  instituisti,  pastoribus,  etiam  haec  salubris  dUciplina  scnsim  deficeret;  in  urbc  tua  novum 
a  fundamcntis  seminanujn  condidisti,  amplissijnis  aedifidis  copiosis  pj^ovcjitibus  instructujn.  Uic  ad  centum 
telcdae  juventutis  adolescentes,  gratuito  plerique,  educantur,  et  sub  optijnis  eruditisque  pi^aeceptoribus  ac  ma- 
gistris  ad  pietatem  doctrinajjxque  infijrmantur ;  ut  obeuntiujji  pastojMjn  vices  aUquando  suppleant,  et  redivivae 
religionis  ac  discipluiaB  studiwn  fovcant  et  conservcjit.  Hos  ojjmes  et  sijigulos  ex  jiojjujic,  eoi*ujjxque  jjiores  co~ 
gnitos  et  perspectos  habcs  :  tantaque  est  in  eorujji  deleclu  aoquitas  et  perspicacia  tua,  ut  wms  [heneficiis  aU' 
geatur,  quem  majus  doctrinae  et  prohitatis  jnei'itujn  commejxdaverit.  Uinc  proficit  ex  vicijxi  seminarii  aemula- 
tione  et  eruditione  Rhemorum  Universitas,  quae  in  tantwn  sub  tuis  auspidi.^  reflorescit,  ut  aim  olim  ferme 
incuUa  esset,  et  scholarium  numera  d^stituta,  nunc  eorum  frequentiam  vix  capiant  ipsi  parietes. 

Sed  ne  in  posterum  haeresis  attoUat  caput,  eajjx  in  ipsa  ejus  arce  agj^essus  es,  cum  scholas  ejus  male  feriatas, 
eiiajn  et  dotatas,  in  aliud  clericorum  scjjiinarium  convertisti,  j*editus  a  j^ege  assignatos  his  attjibucjido  in  Eccle- 
si^  profectum,  quibus  ajitea  haeresis  in  ejus  pernidem  abutebatur.  De  his  ojnnibus  merito  plaudit  ac  sibi  gra- 
tulatur  Belgica  provijicia,  imo  tota  Ecclesia  Gallicana,  quas  «  Jiovit,  »  ut  Ivonis  ad  Urbanum  II  verbis  utar, 
Rhejiiorum  «  sedem  diadema  regni  habere»  et  omjiibus  pene  Gallicanis  Ecclesiis  exemplum  ruinae  vel  reswrec^ 
tionis  existere.  » 

Quaproptermagnoperepeccaremihividerer,illustrissimepritnas,siRhemejisipj'ovindao  et  ego  ejus  alumnus 
ob  tam  laetos  successus  noji  gj*atularer;  neque  porj^o  cojnjjxittej'e  licet,  ut  tum  ob  has  causas,  tum  ob  singula- 
rem  in  me  tantiUum  homijiem  benevolentiam  et  gratiam  tuam,  quod  superest  vitae  ac  spiritus,  sine  aUqua  grati 
animi  testificatione  elabi  sinam.  Et  quidem  hactenus  occasio  potius  defuit  quam  voluntas  :  propterea  quod  ea 
qux  versabam  studia  nominis  tui  dignitati  non  satis  respojiderent.  Sed  cum  nova  in  me  accessissent  beneficia 
tua,  felidter  sese  obtulit  Litdrgia  Gallicana,  quam  meis  sociorumque  meoj*um  studiis  e  tenebris  eruere  et ' 
Uiustrare  aggressus  sum.  Quid  enUn  summo  sacerdoti  convenientius  oferripoterat,  quamdivini  forma  sacrifi^ni 
eujus  ritum  instituerujit  sive  tenuerunt  clanssima  GaUicanae  Ecclesiae  Iwnvia,  Hilarius,  Martinus,  Sidonius, 
Avitus,  Remigius,  CaesajHus,  aUique  sanctissimi  antistites?  Quid  inquam  catholicae  reUgiojiis  studiosissimo 
pcntifici  acceptius  quam  antiqua  illa  GaUicanorum  Patrum  oracula,  in  quibus  nostra  de  Eucharistia  fides  tam 
dari$  et  illustribus  consignata  est  monumentis  ?  Erunt  alii  qui  alia  tibi  majoris  operae  et  eruditionis  inscribani. 
Ego  vero,  cui  nuUa  spes  est  perveniendi  ad  illam  aUquando  facuUatem,  ui  a  me  quidquam  egregium,  ei  nomine 
tuo  pUine  dignum  exspectan  debeat ;  saltem  id  assecuius  mihi  videor,  ui  argumenti  graviias  tuas  digniiaii  res' 
pondeai,  et  observaniiae  in  ie  meae ;  et  si  non  alia  re,  vel  utiUtate  sua  ipsa  se  lucubratio  iueatur,  Caeterum  etiam 
atque  eiiam  a  te  peio,  iUusirissime  Ecclesiae  princeps,  ui  soliia  benignitaie  ei  benevoleniia  tua  hos  labores  noS'' 
tros,  qui  tua  auctoriiate  nixi  in  puhUcum  prodeunt,  iibi  acdpiendos  exisiimes,  Quod  si  pro  tua  humanitaie  id 
eoncesseris,  non  dubiio  hoc  opus  ioH  GaUicanae  Ecclesiw  approhaium  iri,  quod  iibi  graium  et  acceptum  esse  ' 
eonsMerit,  Idporro  non  iam  meo  quam  totius  congregationis  nosirae  nomine  tibi  offero  :  quam  si  tuo  pairocinio 
tueripergas,  noc  me  beatum  reputabo,  et  egregium  laboris  mei  frucium  retuUsse  mihi  gratulabor. 

F.  Joannes  Mabillon  M.  B. 


s 


PRiEFATIO. 


I.  Qfm  omninTn  apud  nos  ecclesiarum  ore  ac  reverentia  quondam  consecrata  fiiit  Liturgia  GaUicana,  hflec 
ib  annis  retro  nongentis  ita  non  modo  in  desuetudinem,  sed  etiam  in  oblivionem  abiit ;  ut  ^us  nec  vesti* 
gium  pene  ollam  relictum  sit,  nec  ritus  apud  viros  nostree  setatis,  etiam  doctissimos,  certus  et  exploratus. 
Kon  defaeront  e  Gallis  nostris  eruditihomines,  qui  hoc  argumentum  illustrare  tentarunt :  sed  irrito  conatvy 


^03  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANl  PARISIENSIS.  10'^ 

dcficienlibus  quippe  idoncis  hujus  rei  monumentis.  Illud  apud  omnes  in  confesso  est,  Liturgiam  Gallica- 
nam  principio  a  Romana  fuisse  diversam,  ejusque  mutationem  ante  annuni  Christi  octingentesimum 
contigisse  Caroli  Magni  principatu.  Is  enim  sancti  Gregorii  Sacramentarium,  quo  Romani  in  sacris  ute- 
bantur,  utunturque  etiam  nunc,  ab  Adriano  papa  primo  suscepit,  edito  Capitulari,  ut  missa  in  posterum 
ordine  Romano  in  Gallicanis  ecclesiis  celebraretur. 

II.  Quffinam  fuerit  hujusce  mutationis  causa,  in  ambiguo  est.  Hoc  sine  temeritatis  nota  dicere  licet, 
Adiianum  id  satis  egisse  apud  Carolum  :  qui  ultro,  ut  Romano  pontifici  gratificaretur,  petenti  annue- 
rit.  Idem  magno  molimine  tandem  evicit  Gregorius  VII  apud  Hispanos,  qui  ab  avitis  et  patriis  ritibus  seger- 
rime  discesserunt.  Nimirum  haec  semper  fuerunt  summorum  pontificum  ardentissima  studia,  ut  Romanae 
Ecclesiae  ritus  aliis  Ecclesiis  approbarent  ac  persuaderent,  rati  id  quod  res  erat,  eas  facilius  in  una  fidei 
morumque  concordia,  atque  in  Romano;  Ecclesia?  obsequio  perstituras,  si  eisdem  caeremoniis,  eademque 
sacrorum  forma  continerentur.  Ea  mens  fuit  Innocentii  I  in  epistola  ad  Decentium  episcopum  Eugubi- 
num  :  eadcm  ctiam  omnium  cujusque  regni  autprovincia»  proecipuorum  antistitum,  quibus  haec  in  primis 
cura  fuit,  ut  ad  uniformem  modum  oranes  sibi  subditae  Ecclesiee  componerentur.  Ita  Patribus  concihi  iv 
Toletani,  Bracarcnsis  I,  et  Gerundensis  apud  Hispanos  atque  Venetici  ct  Epaoncnsis  apud  Gallos  visum 
est.  Hanc  rituum  in  divinis  officiis  concordiam  magnopere  curarunt,  teste  Cassiano,  etiam  primi  vitae  re- 
ligiosce  institutores  :  «  Vcrentes  scilicet,  ne  qua  in  quotidianis  solemnitatibus  inter  viros  ejusdem  cultura» 
consortes  dissonautia  vel  varietas  exorta,  quandoque  in  posterum  erroris,  vel  aemulationis,  seu  schismatis 
noxium  germen  emittcrct,  »  ut  ipse  scribit  in  lib.  ii  Institutorum,  cap.  5. 

III.  Hsec  Liturgiae  Gallicanae  in  Romanam  mutatio  tanta  universae  Galliae  Ecclesiarum  consensione  facta 
est,  ut  rcgnante  Carolo  Calvo,  Magni  nepote,  missae  Gallicance  notitia  jam  pcnitus  oblitterata  esset.  Unde 
Carolus  Calvus,  ut  ejus  a  Romana  discrimen  oculis  perciperet  ac  eomprobaret,  missam  Toletano  more  a 
quibusdam  presbvtcris,  qui  ex  partibus  Toletanw  Eccleside  ad  se  venerant,  celcbrari  voluit  :  quoniam 
vetcrem  Gallorum  Liturgiam  cum  Toletana  convenisse  didicerat.  Id  patet  ex  ejus  epistola  ad  Clerum 
RavennaJtem,  in  qua  hcec  subdit :  w  Celebrata  etiam  sunt  coram  nobis  missarum  solemnia  more  Jerosolj- 
mitano,  auctore  Jacobo  apostolo;  et  more  Constantinopolitano,  auctore  Basilio  :  sed  nos  sequendam 
ducimus  Romanam  Ecclesiam  in  missarum  cclebratione.  »  His  verbis  Carolus  innuit,  eam  hujus<'.e  facti 
rationem  fuisse,  ut  visis  compertisque  diversarum  Ecclesiarum  variis  celebranda?  missae  ritibus  statueret, 
qualem  alteri  forraam  pr»ferendara  existiniaret  :  sed  Roraanura  tandem  ritura  sibi  pr»  caeteris  placuisse. 
Ab  eo  terapore  nemiui  de  restituenda  Liturgia  Gallicana,  Romanave  dimittenda  quidquam  tentare  venit  in 
animum,  nec  ante  nostram  aetatem  apud  Gallos  de  prisco  illo  ritu  fuit  ulla  fere  mentio  aut  memoria. 

IV.  Inter  primos  ejus  notitiam  denuo  revocandi  occasionein  pra^buit  Matlhias  Flaccus  Illyricus,  cenlu- 
riatorura  Magdeburgensiura  facile  princeps  :  qui  cum  veterem  quamdani  raissam  Latinara  ex  Codice  ms. 
eruisset,  atque  Argentinae  anno  1557  edidisset,  eam  esse  suspicatus  est  qu?e  ante  Romanara  in  usu  fuerat 
apud  Gallos  et  Gerraanos.  Ilanc  conjecturara  pro  indubitata  sententia  excepit  Guilleraus  Peyratus  in  His- 
toria  Capellae  regura  Francorura;  euraque  secutus  Carolus  Cointius,  doctissimus  Oratorii  presbyter,  in 
tomo  II  suorum  Annalium.  Utriusque  sententiam  ad  cxamen  revocavit  clarissimae  memoriae  cardinalis 
Bona  in  insigni  opere  Rerum  liturgicarum ;  idoneisque  asseruit  argumentis,  longe  diversam  ab  Illyriciana 
fuisse  missam  Gallicanam  :  in  cujus  taraen  inquisitione  se  implicatum  fateri  non  erubuit  vir  roodestiae  sin- 
gularis.  Nihilo  rainus  Liturgiae  Gallicanae  quatuor  assignavit  indicia;  ct  Missalia  duo,  unum  Vaticanae 
bibliothecae,  alterum  serenissimae  Suecorum  reginw,  indicavit,  quae  pro  genuinis  Gallicanis  habenda  esse 
arbitratus  est.  Duo  ha;c  Missalia  ante  biennium  integra  protulit  in  lucem  Josephus  Thomasius,  clericorum 
regularium  in  Urbc  presbyter  rerum  sacrarum  studiosissimus,  tertio  Missali  addito,  quod  itidem  ad  pris- 
cum  Gallicanae  Ecclesiae  ritum  pertinere  existimavit. 

V.  Cum  res  ita  se  haberent,  adeundo  Germaniam  contigit  ut  in  Luxoviense  monasterium  accederemus, 
atque  inter  semilaceras  veteris  cjus  loci  bibHothecae  reliquias  antiquissimum  Lectionarium,  quod  in  sacris 
ad  legendas  prophetias  et  Epistolas  cum  Evangeliis  ante  annos  mille  in  usu  fuerat,  invcniremus.  Mox  prae 
gaudio  exsilientes,  illud  GaUicanae  Ecclesiae  proprium  fuisse  suspicati  sumus.  Nec  nos  fefellit  conjectura. 
Nam  re  maturius  in  reditu  oxpensa,  nullus  nobis  relictus  est  ambigendi  locus,  hoc  esse  antiquissimum 
Lcctionarium  Ecclesiae  Gallicanae.  Quam  ob  rem  amicorum  consultu  quoddam  operae  pretium  fore  duxi- 
mus,  si  hoc  de  argumento  singularem  conderemus  tractatum  :  in  quo  Liturgiae  Gallicanae,  qualis  ante 
Carolum  Magnum  apud  majores  nostros  recepta  erat,  vera  forma,  genuinique  ritus  explicarentur.  Id  pro 
modulo  exsecuti  sumus  :  quo  fructu,  alii  viderint.  Nobis  certe  (sine  jactantia  dicere  liceat)  diligentia  pro 
materiae  dignitate  non  defuit. 

VI.  Totum  opus  in  tres  libros  tribuimus.  In  primOy  postquam  de  variis  Ecclesise  Latinae  Liturgiis  bre« 
Titdr  actum  est,  Gallicanae  indicia  veraeque  notae  afferuntur,  expenduntur,  et  probantur.  Deinde  facta 
ejusdem  Liturgiae  cum  Mozarabica  comparatione,  totam  ejus  seriem  ex  Gregorio  Turonensi  episcopo, 
filiisque  priscis  monumentis  eruimus  et  illustramui.  Quibus  absolutis,  vetus  sacra^  supellcctilis  apud  Gallo^ 


105  IN  LIBROS  DE  LITURGIA  GALLICANA  PRiEFATIO.  m 

nostrates,  ecclesiarumqiie  forraa  et  apparatus  describitur.  Porro  in  exordio  et  fine  libri  exponitur  qualis 
faerit  majorum  nostrorum  per  id  tempus  de  Eucharistia  lides  et  persuasio.  Argumenta  repetere  hoc  loco 
non  juvat.  IUud  quadam  explicatione  indiget,  quod  agendo  de  ciboriis  antiquis  (aediculfie  erant  umbellarum 
instar  super  altaria,  quatuor  minimum  columnis  innixffi)  in  exemplum  adducimus  altare  parthenonis  Vallis 
Gratiae  apud  Parisios,  quod  recentiori  Romanorum  usu  non  ciborium,  sed  baldachinum  appellari  debet,  ut 
me  monuit  eruditus  et  venerabilis  Claudius  Castellanus  Ecclesise  Parisiensis  canonicus.  Id  vero  inter 
utrumque  discriminis  est,  quod  baldachini  pars  superior  aperta,  et  in  coronse  modum  convexa  est ;  ciborii 
cequa  et  plana,  non  aperta;  armarium  quadratum  in  summo  habens  ad  asservandas  reliquias;  et  porticulas, 
Tulgo  ringuUres,  in  circuitu  armarii.  Ita  Romse  ciboriam  sancti  Joannis,  et  sanctse  Praxedis;  baldachinum 
aancti  Petri  appellatur.  An  utrumque  apud  antiquos  in  usu  fuerit,  non  hquet  :  at  certe  una  fuit  apud 
omnes  ciborii  appellatio.  Unde  ciborium  sepulcri  sancti  Petri  in  Vaticano  vocatur  a  Gregorio  Turonensi 
episcopo  in  hb.  i  de  Gloria  martyrum  cap.  28.  Id  monuisse  hoc  loco  aliquanti  momenti  est. 

VU.  Secundus  liber  exhibet  Lectionarium  Gallicanum,  quod  in  Luxoviensi  Benedictinae  congregationis 
sancti  Vitoni  percelebri  monasterio  reperimus.  In  ipso  hujusce  libri  limine  nonnulla  de  Adventu  Domini, 
et  de  festis  apud  Gallos  antiquitus  receptis  prsemittuntur,  singillatim  deinde  suis  locis  per  totum  librum 
explicanda.  Nihil  in  illo  Lectionario  non  dignum  observatione  :  multa  singularia,  prsesertim  quse  ad  pas- 
sionem  Domini  et  ad  Rogationes  pertinent.  Lectiones  ex  Scriptura  nec  multum  recedunt  a  Vulgata  nostra, 
nec  omnino  cum  illa  conveniunt.  Varietates  insigniores  in  fine  operis  referemus.  Lectionarii  hujus  antiquitas 
ex  festis  in  eo  recensitis,  et  ex  htterarum,  quibus  exaratus  est  Codex,  forma  intelligitur.  Pauca  quippe  in 
eo  festa  :  nullum  sanctse  Genovefee  die  natali  recentius.  Characteres  ipsi  Merovingicam  referunt  scriptu- 
ram,  quae  sub  prima  regum  nostrorum  slirpe  usitata  erat.  Sed  ne  lectori  fucum  facere  videamur,  specimen 
scripturse,  quce  in  illo  codice  ubique  sequalis  est,  asri  incistim  hic  exhibemus. 


>\$8^\mm»Wm\)ii(iOKcSji^  •S^wflmi 


Hoc  specimen  si  quis  cum  illis,  quae  in  libro  v  de  Re  diplomatica  exponuntur,  conferre  voluerit  eam 
Merovingicam  esse  scripturam  nobiscum  ultro  fatebitur.  Haud  scio  an  uUum  sit  Lectionarium  hoc  Galli- 
cano  antiquius  :  si  forte  excipias  librum  comitis,  indicantem  lectiones  ad  usum  Ecclesifie  Romanse  :  quo  de 
lihro  mentio  fit  in  charta  Comutiana,  quse  Leone  Augusto  iv,  et  Probiano  coss,,  seu  anno  Christi  471 
dataest. 

VIII.  Tertium  librum  constituunt  Missalia  tria,  quonim  primam  editionem  Josepho  Thomasio  mox  lau- 
dato  acceptam  referre  debemus.  Primum  est  Gothicum  seu  Gothicogallicanum  :  quo  scilicet  utebantur  Galli 
Visigothonim  imperio  subjecti.  Exemplar  exstat  in  bibUotheca  serenissimae  Christinae  Suecorum  reginae  lit- 
tcris  quadratis  et  majusculis  scriptum  ante  annos  nongentos,  ut  peritorum  judicio  censuit  emiuentissimus 
cardinalis  Bona,  et  Thomasius  post  eum.  Nullum  in  eo  festum  recentius  quam  sancti  Leodegarii,  anno 
678  nece  affecti.  Alterum  Missale  brevius  vocatur  Francorum,  ex  eadem  bibliotheca,  quod  uncialibus  et 
quadratis  litteris  itidem  scriptum  asserit  Morinus,  qui  illud  quondam  vidit,  et  ante  annum  560  exaratum 
existimavit.  Malim  dicere  post  Gregorium  Magnum,  ctgus  additamentum  in  canone  missae,  nempe,  diesque 
Ticstros  in  tua  pace  disponas,  in  eo  missali  habetur.  In  orationibus  pro  regno  et  regibus  indicantur  Francorum 
reges  et  rectores,  Qaod  argimiento  est  non  ad  unum,  sed  ad  plures  tunc  pertinuisse  principatum.  Tertium 
Missale  dicitur  Gallicanum,  a  cardinale  Bona  laudatum  :  cui  imperitus  nonnemo  MissaB  Romans  titulum 
affixerat.  Eodem  characterum  genere  scriptum  est  ac  priora  duo.  Asservatur  in  bibliotheca  Vaticana,  eo 
traoslatum  ex  Palatinaseu  Heidelbergensi.  Plura  de  his  tribus  Missalibus  initio  libri  iii. 

IX.  Duobus  aliis  tum  integritate ,  tum  antiquitate,  longe  praestat  Missale  primum,  quod  Gothicum  sea 
GothicogailTcanum  appellamus.  Higus  fragmenta  quaedam  in  tomo  postremo  Bibliothecae  Patrum  addu- 
cantur  ex  ofQcio  tridui  ante  Pascha.  Et  quidem  in  ofticio  Sabbati  sancti,  cum  orationes  ad  baptismum 
referantur,  quaedam  lectionis  varietas  est  in  ultima  collectione  ad  haec  verba  :  Oremus,  fratres  charissimi, 
Ikmdnum  et  Deum  nostrum  pro  aufetis  nostris.  Ita  apud  Thomasium ;  at  in  Bibhotheca  Patrum,  pro  amphibiis 
««.  Sed  oeutra  lectio  nobis  probatur ;  potiusque  legendum  videtur,  pro  neophytis  nostris,  ut  suo  loco 
monuimus.  Laculenta  vero  ex  hoc  Missali  Gothico  testimonia  eruuntur  ad  demonstrandam  veram  Christi 
corporis  et  sanguinis  in  Eucharistia  praesenliam,  verumque  missae  sacriflcium,  et  Romani  pontificis  super 

Patrol.  LXXII.  V 


107  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PAklSIENSIS.  i08 

omnes  episcopos  primatum.  Non  repetimus  modo  qua»  de  ipsa  Christi  prssentia  in  exordio  et  in  fine  libri 
pnmi  ifide  protulimus.  Illud  tantum  addimus  in  praesens,  vocabulum  transformationis  sajpius  adhiberi  ad 
si(^nificandam  (quam  vocamus)  transsubstantiationem,  ut  in  missa  octava  de  Circumcisione,  pag.  202*,  in 
missa  vicesima  pro  cathedra  sancti  Petri,  et  in  missa  scptuagesima  quinta  de  sancto  Leodegario.  Simi- 
liter  occurrit  idem  vocabulum  in  missali  Francorum,  pag.  307,  el  in  Gallicano,  cujus  sententiam  mox  re- 
laturi  sumus. 

X.  Egregius  locus  est  Missalis  Gothici  in  ofGcio  septuagesimo  octavo  de  sacrificio  corporis  et  sanguinis 
sui  a  Christo  in  coena  instituto.  Qui  formam  sacrificii  perennis  instituens,  hostiam  se  tibi  (Deum  Patrem  sa- 
cerdos  alloquitur)  primum  obtulit,  et  primus  docuit  offerri,  Quod  de  sacrificio,  non  crucis,  sed  can»  dictura 
esse  quivis  cordatus  lector  inteliigit.  Praeter  hoc  testimonium,  quod  initio  libri  iii  exposuimus,  aliud  nobis 
idem  Missale  suppeditat  in  Missa  praecedente,  ubi  in  oratione  post  mysterium,  id  est  post  consecrationem, 
haec  leguntur  :  Magnum  hoc  munus  misericordiw  est,  qui  nobis  docuit  redemptionis  nosiraB  sacrifida  celebrare, 
sicut  obtulit  Dominus  noster  Jesus  Christus  in  terris.  His  accedit  tertius  locus  ex  Missali  Gallicano  in  Coena 
Domini,  in  qua  Dominm  noster  Jesus  Christus  in  novo  Testamento  sacrifijcandi  ritum  instituisse  memoratur, 
dum  panem  et  vinum,  quas  Melchisedech  in  praefiguratione  futuri  mysterii  sacerdos  obtulerat,  in  sacramentum 
suicorporis  et  sanguinis  transformavit.  Nec  omittendum  hoc  loco  id  quod  legiturin  Missali  Francorum  pag. 
325  :  Remotis  obumbrationibus  camalium  victimarum,  spiritalem  tibi,  summe  Pater,  hostiam  supplici  seixitute 
deferimus  :  quse  miro  ineffabHique  mysterio  et  immolatur  semper,  et  eadem  semper  offertur;  pariterque  et  de- 
votorum  munus,  et  remunerantis  est  praemium.  Ubi  spiritalem  hostiam  dicit  sacerdos,  quod  spiritaliter  immo- 
letur  vera  Christi  caro,  verusque  sanguis.  Quid?  quod  adoranda  sacrificia  appellantur  in  fine  tertii  Missalis, 
scilicet  Gallicani,  pag.  377.  Alia  id  genus  non  pauca  prsetermittimus. 

XI.  Quod  attinet  ad  primatum  Romani  pontificis,  eum  probat  missa  de  sancto  Xysto  papa  et  martjnre,  quse 

in  Missali  Gothico  est  ordiue  quinquagesima  octava  :  Ex  quibus  est  sanctus  ac  venerabilis  Sixtus  martyr 

qui  dum  apostolicae  sedis  accepisset  insignia,  et  se  primum  esse  conspiceret  sacerdotum,  id  est  episcoporum, 
qui  in  his  Missalibus  solent  appellari  sacerdotes,  presbyteri  vero  non  semel  seniores,  ut  col.  000.  Hujus  loci 
occasione  in  mentcm  recurrit  solemnis  locus  ex  Cypriani  libro  de  Unitate  Ecclesiae,  ubi  primatus  Petro 
datur,  Id  tanquam  assumentum  rejecerunt  nuperi  editores  Oxonienses,  freti  antiquorum  auctoritate  codi- 
cum,  quorum  nonnulli  hanc  clausulam  non  habent,  aliis  eam  habentibus  numero  et  bona  nota  (ut  ipsis 
videtur)potiores.  At  nullum  Codicem  proferent  (ut  quidcm  putamus)  antiquiorem  Pelagio  papa  ejus  nominis 
secundo,  qui  in  epistola  sexta  hunc  Cypriani  locum  ita  refert :  Sed  et  beatus  Cyprianus,  egregius  martyr,  in 
libro,  quem  de  Unitatis  nomine  titulavit,  inter  alia  sic  dicit :  Exordium  ab  unitate  profimcitur,  et  primatus 
Petro  datur,  ut  una  Christi  Ecclesia  et  cathedra  monstretur.  Et  pastores  sunt  omnes,  et  grex  unus  ostenditury 
qui  ab  apostolis  unanimi  consensione  pascatur,  Pro  hac  lectione  editores  citant  Codices  decem  :  sed  eos  re- 
jiciunt,  nulla  Pelagii  papce  facta  mentione.  At  sufficit  ad  primatum  Petri,  quod  Cyprianus  Ecclesiae  unitatis 
originem,  ab  uno,  id  est  a  Petro,  ineipientem,  asserit  a  Christo  institutam.  Clarius  in  Epistola  ad  Jubaianum  : 
Petro  primum  Dominus,  super  quem  sedifieamt  Ecclesiam,  et  unde  unitatis  originem  instituit  et  ostendit ;  po- 
testatem  illam  dedit,  etc.  Sed  quam  praeclarus  locus  in  ejusdem  epistola  ad  Quintum  :  Nam  nec  Petrus, 
quem  primum  Dominus  elegit,  et  super  quem  aedificavit  Ecclesiam  suam,  cum  secum  Paulus  de  circumcisione 
postmodum  disceptaret,  vindicavit  sibi  aliquid  insolenter,  aut  arroganter  assumpsit,  ut  diceret  se  primaium 
tenere,  etc.  Pe tro  pnonto^em,  et  si  lubet  prtma^um  concedunt  editores  Oxonienses  in  notis  ad  hanc  episto- 
lam,  modo  ne  principatum,  Quantumvis  autem  (ut  ipsi  obtendunt)  Africani  praesules  prohiberent  appella- 
tiones  transmarinas;  apud  eos  tamen  Ecclesia  Romana  caput  omnium  Ecclesiarum  censebatur,  teste  Eugenio 
episcopo  Carthaginensi  apud  Victorem  Vitensem  in  lib.  ii.  Sed  longius  provehimur.  Unum  tamen  addimus 
nempe  ex  praeconcepta  illa  de  Romani  pontificis  primatu  apud  Catholicos  persuasione  forsan  factum  esse, 
ut  Catholici  apud  Gregorium  Turonensem  episcopum  Romani  non  semel  dicti  sint.  Unus  locus  est  in  lib.  i 
de  Gloria  martyrum  cap.  25,  ubi  Gregorius  agens  de  violatis  per  hcereticos  Lusitanise  fontibus,  et  de  coe- 
lesti  vindicta  in  violatores,  haec  subdit :  «  Denique  Theodegisilus,  hujus  rex  regionis,  cum  vidisset  hoc  mi- 
raculum,  quod  in  his  sacratis  Deo  fontibus  gerebatur,  cogitavit  intra  se  dicens,  quia  ingenium  est  Roma- 
norum  (Romanos  enim  vocitant  homines  nostrse  religionis)  ut  ita  accidat,  et  non  est  Dei  virtus.  »  Idem  in 
ejusdem  libri  cap.  80  refert  miraculum  pro  fidei  Christianae  approbatione  factum  in  presbytero  catholico 
adversus  presbyterum  Arianum  :  qui  catholicus  presbyter  nostrae  religionis  a  Gregorio ;  Romanorum  vero  ab 
haereticis  appellatur.  Imo  etiam  a  Catholicis  ipsis  Romana  fides  pro  catholica  ante  id  tempus  sumebatur. 
Sic  Hieronymus  in  prima  Apologia  adversus  Rufinum  :  «  Fidem  suam  quam  vocat?  Eamne,  qua  Romana 
pollet  Ecclesia,  an  illam,  quae  in  Origenis  voluminibus  continetur ?  Si  Romanam  responderit :  Ergo  Catholici 
Bumus.  »  Non  ergo  novitium  est,  quod  Catholici  Romani  dicimur.  Haec  occasione  MissaUum  Gallicanorum. 

XIL  Erit  fortasse  qui  inquirat  quo  pacto  hfiec  Missalia  ex  Gallia  Romam  deportata  sint;  nullumque  forsan 
•upersit  apud  ipsos  Gallos  Liturgiae  Gallicanae  exemplum.  Nimirum  haec  nostratium  (neque  enim  dissimulare 

*  Hlo  et  inflra  roTOoator  leetor  ad  nameroi  in  texta  oraniori  obaraotere  espreitoi.  Bdit. 


109  IN  LIBROS  DE  LITUBGIA  GALLICANA  PILEFATIO.  iiO 

licet)  incuria  fuit,  ut  ad  exteros  tam  preeclara  rerum  nostrarum  monumenta  transferrentur :  actumque  eral 
de  Liturgiffi  Gallicanee  mcmoria,  nisi  hsec  Missalia  in  doctas  et  eruditas  nec  minime  invidiosasmanusiiie% 
dissent.  Quo  pacto  haec  migraverint  Romam,  jam  diximus.  Nempe  duo  ex  his  per  serenissimam  Sueci«~ 
reginam  eo  delata;  tertium  ex  bibliotheca  Palatina  in  Vaticanam.  Et  illa  quidem  duo  ex  Alexandro  Petavio 
comparata  fuerant :  hoc  vero  tertium  ex  Jacobi  Bongarsii  hoereditate  in  principis  Palatini  potestatem  vene- 
rat.  Unde  autem  hsec  supellex  sive  Petavio,  sive  Bongarsio  provenerit,  modo  exponendum.  Uno  vsrbo  dico, 
fere  omnis  ex  bibliotheca  Floriacensi.  Rem  breviter  narro.  Cum  anno  1562  haeretici,  Aurelianomm  urbe 
expugnata  et  expilata,  etiam  finitima  loca  diriperent,  praedae  avidi  etiam  convolarunt  Floriacum,cujus  abbas 
s^cularis  lunc  erat  cardinalis  CastiUioneus,  et  ipse  accerrimus  haereticorum  fautor.  Huic  in  primis  acceptus 
erat  Petrus  Daniel,  Causidicus  apud  Aurelianos  eruditus,  et  Floriacensis  Ballivius :  qui  cardinahs  gratia  dex- 
tere  usus,  Floriacensis  Bibliothecse  Codices  mss.  a  prfiedatoribus,  quibus  nullius  ferme  pensi  erant,  qua  arte 
quo  pretio  facile  impetravit.  His  anno  1564  ex  uno  horum  Plauti  Aululariam;  ex  aUo  Servii  commentarios 
in  Virgilium  anno  1600  vulgavit.  Lupi  Ferrariensis  epistolae  primum  ex  eodem  penu,  atque  Justini  editio 
correctior  prodierunt.  Anno  1603,  mortuo  Daniele,  Paulus  Petavius  senator  Parisiensis,  et  Jacobus  Bongar- 
sius,  Danielis  ambo  amici  et  affines,  pacto  cum  ejus  heeredibus  mille  quingentorum  francorum  pretio,  hos 
libros  inter  se  partiti  sunt.  Pauli  portio  Alexandro  filio  cessit :  qui  ex  eis  Audreae  Chesnio  suppetias  ad  in- 
struendam  veterum  Galliae  scriptorum  collectionem  subministravit,  suaraque  demum  veterum  Codicum 
partem  serenissimae  Christinae  vendidit.  Bongarsius  publicis  ab  Henrico  iV  Francorum  rege  apud  Germanos 
negotiis  admotus,  eam  quae  sibi  contigerat  portionem  Argentoratum,  ubi  residere  solitus  erat,  convehen- 
dam  curavit;  eamque  demum  hospitae  suae  (quae  Lugdunensis,  et  gemmarii  hominis  uxor  erat)  filio,  nomine 
Graniceto,  testamento  legavit.  Itaque  cum  Lutetiae  Parisiorum  anno  1612  Bongarsius  ex  morbo  decu- 
buisset,  princeps  Palatinus,  Jani  Gruteri  bibliothecarii  sui  persuasu,  Bongarsii  librariam  supellectilem, 
Argentorati  relictam,  numerata  pecunia  comparavit,  et  in  bibliothecam  suam  Heidelbergensem  comportari 
curavit.  Denique  bello  inter  Ferdinandum  imperatorem  et  Fredericum  electorem  palatinum,  qui  de  regno 
Bohemiae  decertabant,  exorto;  Bavaricus  princeps,  facto  in  Palatinatum  impetu,  magnam  ejus  partem 
occupavit,  Heidelbergam  anno  1622  in  suam  potestatem  redegit,  libros  abstufit  ex  bibliotheca,  plerosque 
summo  pontifici  Gregorio  XV  dono  dedit,  in  VaticansLm  bibliothecam  tandem  illatos.  Haec  bibliothec» 
Flonaeensis  fortuna,  qualem  didicimus  ex  integerrimo  viro  Jacobo  de  Givet,  apud  Aurelianos  regio  advo- 
cato.  Hinc  coi^jicere  licet,  tria  haec  missalia  ex  Floriacensis  bibliothecae  distractione  Romam  tandem  ap- 
pulisse,  atque  duplici  via  istuc  commigrasse  cum  aliis  ejusdem  bibliothecae  libris. 

Xn.  Haec  missalia  cum  Lectionario  nostro  conjuncta  totam  propemodum  veteris  missae  Gallicanae  seriem 
Dobis  repraesentant.  Duo  tantum  desiderantur,  nempe  capitula  illa  Psalmorum,  aliarumve  sacrse  Scripturae 
libromm,  quae  tum  ad  missae  initium,  tum  post  propheticas  et  apostolicas  lectiones,  ac  tempore  oblationis 
cani  mos  erat :  et  forma  verborum,  quibus  consecratio  peragi  censetur.  Canonem  quidem  missae  pro  singu- 
lis  missis  diversum,  sed  brevissimum  exhibet  Missale  Gothico-gallicanum  :  at  cum  ad  haec  verba,  Quipri' 
die  quam  pateretur,  ventum  est,  sequentia,  quae  consecrationem  continere  debebant,  tanquam  eo  tempore 
vulgaria,  uno  etc.  comprehenduntur.  Morem  catholicum  hac  in  re  a  nostris  observatum  testatur  Gregorius 
in  cap.  16  de  Vitis  Patrum.  Formam  Ambrosianam  in  panis  consecratione  adhibitam  fuisse  non  dubita- 
mus.  Est  autem  hujusmodi :  Hoc  est  enim  corpus  meumf  quod  pro  vohis  confringetur.  Quatuor  postrema  vo- 
cabuia  (nam  de  prioribus  nulla  difficultas)  a  Gallis  nostris  addita  fuisse  inde  colligimus,  quod  in  duabus 
post  sacram  actionem  orationibus,  in  quibus  mox  factae  consecrationis  fit  specialis  et  attenta  commemora- 
tio,  mentio  injicitur  de  confracto  Christi  corpore,  uti  et  de  sanguine  effuso.  Quod  indicio  est,  verbum  ccm- 
fringetur  in  consecratione  panis  praemissum  fuisse,  uti  et  effundetur  in  consecratione  calicis.  Uterque  locus 
est  in  Missali  Gothico  :  et  primus  quidem  in  missa  de  Nativitate  Domini  Post  secreta  :  Credimus,  Dom!ine, 
adventum  tuum ;  recolimus  passionem  tuam.  Corpus  tuum  in  peccatorum  nostrorum  remissionem  confractum  : 
sanguis  sanctw  tuus  in  pretium  nostrae  redemptionis  effusus  est.  Haec  omnia  verba  ad  praemissam  consecra- 
tionis  formam  referuntur  :  in  qua  haec  recitari  solebant  ad  utriusque  symboli  consecrationem  :  Hwc  quo^ 
Hesamque  feceritis,  in  mei  memoriam  facietis.  Unde  sacerdos  ait :  recolimus  passionem  tuam.  Verbum  confra- 
ctum  (ut  mox  dicebamus)  ad  confringetur ;  effusus  ad  effundetur  spectat.  Sic  cum  affectu  sacerdos  verba  ge- 
miiiabat  post  Sanctus,  subdens  :  Vere  sanctus,  vere  benedictus,  etc.  Alter  locus  est  in  missa  dominicali,  n.  78, 
ubi  Post  secreta,  sacerdos  ita  precatur  :  Credimus,  Domine,  credimus  in  hac  confractione  corporis,  et  effumne 
fttt  sanguinis  nos  esse  redemptos.  Pronomen  hac  denotat  prius  factam  esse  confractionis  mentionem.  Simi- 
liter  in  consecratione  calicis  praecesserat  mentio  sanguinis  effusi :  sive  eadem  fuerit  forma  cum  Romana, 
sive  potius  eadem  cum  Mozarabica,  quae  sic  efferebatur  :  Hic  est  calix  novi  Testamenti  in  sanguine  meo,  qui 
pro  vobis  et  pro  multis  effundetur  in  remissionem  peccatorum.  Cum  Ambrosiana  haec  tantum  haberet,  Hic  est 
emm  ianguis  meus.  Non  haec  erat  sine  dubio  apud  Gallos  forma  verborum  in  calicis  consecratione,  qu« 
▼eii>um  efjltndetur  continebat,  ut  ex  superiori  repetitione  intelligitur. 

Xni.  Bce  sunt  qiis  praefari  visum  est  ad  exponendam  instituti  nostri  rationem  de  Litur^a  Ga.U.\&^\M.^ 


ill  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  ii2 

fiuic  operi  coronidis  instar  subjicimus  Disquisitionem  de  cursu  Gallicano,  id  est  de  divinorum  ofliciorum 
l^rigine  et  progressu  in  Ecclesiis  Gallicanis  :  cui  Disquisitioni  succedent  nonnulia  monumenta  ad  utrius- 
que  operis  probationem.  Quae  omuia  faxit  Deus  optimus  maximus  ut  cedant  in  profectum  Ecclesise  catho- 
licse,  cujus  judicio  ac  censurse  hanc  opellam,  nosque  ipsos  lubenter  submittimus.  Nec  refugimus  etiam 
censuram  eruditorum  hominum.  Non  enim  vincimur,  quando  offeruntur  nobis  meliora,  sed  instruimur,  ut 
verbis  otainur  magni  Cypriani  ex  epistola  ad  Quintum. 


DE  LITURGIA  GALLIGANA 

LIBER  PRIMUS. 


CAPUT  PRMUM. 

Liturgiarum  considerafio  quam  utilis  ad  fidem  Eccle- 
six  catholicaB  de  Eucharistia  confirmandam. 

\  i .  Cum  varia  sint  argumenta  quae  veram  in  £u- 
charistia  Christi  corporis  sanguinisque  prcesentiam 
probant ;  non  inferiorem  in  his  locum  tenent  augus- 
tissimi  ritus  ac  solemnes  iilfie  preces  quibus  Chris- 
tianse  ubivis  gentium  legitimse  societates  ab  initio  in 
re  sacra  usae  sunt.  Id  enim  modis  omnibus  agit  Spi- 
ritu  sancto  animata  Ecclesia,  ut  magnum  aliquid  ac 
plane  divinum  hoc  sacrificio  contineri  palam  protes- 
tetur.  Huc  spectant  prseviee  ex  utroque  Testamento 
lectiones,  quarum  meditatione  fidelium  animi  ad 
tantum  mysterium  disponantur  :  huc  panis  studio 
praeparatus,  ejusdemque  cum  vino  Deo  facta  oblatio 
verbis  arcanis  cum  2  sacro  suffitu ;  huc  ad  circum- 
stantes  conversa  oratio  Pra^fationis  instar,  ut  eorum 
aures  et  corda  in  coelestia  erigantur :  huc  actio  sa- 
cra,  et  consecratio  mysticis  Christi  verbis  peragi 
solita ;  tum  hosti©  calicisque  elevatio  cum  insigni 
reverentia  sacerdotis  et  populi  procumbentis ;  ad 
haec  vivorum  defunctorumque  memoria;  huc  deni- 
que  communio  cum  iis  religionis  et  venerationis 
signis,  cum  ea  gratiarum  actione,  nuUus  ut  intuen- 
tibus  dubitandi  locus  relinquatur,  hanc  csse,  sem- 
perque  fuisse  Ecclesiae  fidem  ac  persuasionem, 
Christum  vere  in  hoc  sacriflcio  exhiberi. 

2.  Et  hsec  quidem  in  commune  Liturgise  omnes 
reprffiscntant.  Si  vero  singulares  uniuscujusque  ritus 
considerare  nunc  vacaret,  nullos  in  eumdem  scopum 
non  collimare  faciie  intelligeremus.  Quo  in  genere 
preeclarum  est  in  missa  Mozarabica  institutum,  ut 
recitato  Canone  sacerdos  hostiam  consecratam  super 
calicem  tenens,  Symbolum  CP.  prsecinat  ex  decreto 
concilii  iii  Toletani,  subsequente  clcri  et  populi  con- 
centu.  Hac  enim  confessione  omnes  et  singuli  con- 
testari  videntur,  se  ea  fide  verum  Christi  corpus  et 
sanguinem  in  Eucharistia  credere,  qua  fide  omnipo- 
tentem  Dcum  unum  atque  trinum,  ac  Filium  incar- 
natum  credimt.  Ideo  quippe  Toletani  Patres  hoc 
Symbolum,  jpriusquam  Dominica  dicatur  oratio,clara 
voce  a  populo  decantari  prsecipiunt,  quo  et  fides  vera 
manifestum  testimonium  habeat,  et  ad  Christi  corpus  et 
fanguinem  pvBsUbandum  pcctora  populorum  fide  puri- 


B 


X  ficata  accedant,  Quod  non  solum  de  flde  Trinitatis  et 
Incarnationis,  sed  etiam  de  fide  Eucharistise  intel- 
ligendum  est,  secundum  illud  quod  in  Missali  Go- 
thico  gallicano  legitur,  nimirum  in  missa  75.  Ut 
solemne  hoc  sacrifi^um  sanctificet  corda  nostra,  dum 
creditur,  deleat  peccata,  dum  sumitur, 

3  3.  Verum  si  ad  precationes  in  Liturgiis  adhiberi 
solitas  attendamus ;  plura  utique,  eaque  magis  ex- 
pressa,  huic  rei  confirmandae  testimonia  nobis  oc- 
current.  In  his  luculentum  est  illud,  quod  nobis  sup- 
peditat  Liber  Sacramentorum  Gregorii  magni  in 
Dominica  quinta  post  Epiphaniam,  ubi  in  Praefa- 
tione  haec  leguntur :  Singuli  accipiunt  Christum  Do- 
minum,  et  in  singulis  portionibus  totus  est ;  nec  per 
singulos  minuitur,  sed  integrum  se  praebet  in  singulis. 
Quod  testimonium  Guitmundo  tanti  visum  est,  ut 
illud  retulerit  in  librum  suum  de  corpore  et  san- 
guine  Domini;  itidemque  Algerus  in  lib.  i  cap.  i5, 
ex  Ambrosio,  id  est  ex  Liturgia  Ambrosiana,  in  qua 
hsec  leguntur  apud  Pamelium  Dominica  quinta,  et 
in  hodierno  Missali  Ambrosiano  Dominica  sexta 
post  Epiphaniam. 

4.  Quod  si  auctores  illi  alias  etiam  Liturgias,  in 
primis  vetcrem  Gallicanam,  in  promtu  habuissent, 
haud  dubie  multas  inde  suppetias  hausissent  ad 
asserendam  catholicam  fidem.  Tres  tantum  locos 
huc  adducere  juvat  ex  Missali  Gothico  seu  Gallicano 
perantiquo,  quibus  locis  nihil  signantius  aut  lucu- 
lentius  afferri  potest.  Unus  exstat  in  missa  de  Epi- 

p  phania,  ubi  statim  ab  initio  hsec  solemnitas  vene- 
randa  proponitur,  exhortando  fideles  ad  ferventem 
orationem,  nempe  ut  qui  tune  aquasin  vina  mutavit, 
nunc  in  sanguinem  suum  oblationum  vina  convertai. 
Hic  necesse  est  agnoscere  veram  ac  sinceram,  non 
figuratam  duntaxat  vini  mutationem  in  sanguinem 
Ghristi;  ad  quam  scilicet  efficiendam  coelo  devoca- 
tur  omnipotentia  Dei,  ea  quidem  ipsa,  quse  aquas 
in  vinum  aliquando  convertit. 

5.  Sed  insignior  alter  locus  est  sub  finem  ejusdem 
Missalis  in  missa  dominicali.  Sic  enim  habetur  in 
oratione  secreta  :  Precamur  mente  devota  te,  Majestas 
setema,  4  u(  operante  virtute,  panem  mutatum  in  car^ 
nem,  poculum  versum  in  sanguinem,  illum  sumamus 
in  calice^  qui  de  te  fluxit  in  o^ce  ex  latere,  Quis  hodiQ 


ild 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMIS. 


Hl 


CatholicoruiH  suam  de  Eucharislia  fldera  apertius  i  respexerunt ;  raultum  discriminis  in  sacris  agnov©» 


et  efiicacius  posset  exprimere,  quam  istius  LiturgisB 
auctores?  quos  ante  annos  mille  vixisse  constat, 
cum  codex,  unde  haec  excerpta  est,  litteris  majus- 
colis  et  quadratis  scriptus,  superet  annos  nongen- 
tos,  ut  in  consequentibus  exponemus. 

6.  Ejusdem  est  momenti  aliud  ex  eadem  missa 
testimonium  postorationem  dominicam :  Liberanosa 
malo,  Ckriste  Jesu.  Corpus  tuum  pro  nobis  crucifixum 
edimus,  et  sanguinem  sanctum  tuum  pro  nobis  effusum 
bibimus,  Nihil  interpretatione  hic  opus  est.  Corpus 
Christi  in  Eueharistia  edimus,  non  qualecunque,  sed 
illud  ipsum  quod  pro  nobis  crucifixum  est :  sanguinem 
ejus  bibimus,  lon  umbraticum,  sed  illum  ipsum,  qui 
pro  nobis  effusus  est.  Uno  verbo  panem  sumimus. 


runt,  non  tantum  inter  Orientalem  et  Occidenta- 
lem,  sed  etiam  inter  Latinas  invicem  Ecclesias. 

3.  In  occidente  seu  apud  Latinos,  quatuor  mini* 
mum  solemnes  Liturgias  inter  sese  diver.sas  distin- 
guere  licet  :  puta  Romanam,  Ambrosianam  seu 
Mediolanensem,  Gallicanam,  et  Hispanicam,  quam 
secuti  sunt  apud  Hispanos  Christiani  Arabibus  per- 
misti,  ob  id  Mozarabum  appellatam  :  quibus  Litur- 
giis  addi  possunt  Africana  et  Hibernica. 

4.  Romanse  Liturgiee  triplex  veluti  ordo  seu  status 
considerandus  est.  Unus  primigenius,  ab  Ecclesifie 
nascentis  exordio  ad  Gelasium  usque  receptus ;  alter 
Gelasianus,  auctorem  seu  amplificatorem  habens 
Gelasium  papam   ejus    nominis  primum;   tertius 


divina  operante  virtute  mutatum  in  camem ;  poculum  B  Gregorianus,  ita  dictus  ex  nomine  Gregorii  Magni 


versum  in  sanguinem,  qui  in  cruce  ex  latere  Christi 
iluxit,  uti  superior  locus  diserte  astruit. 

7.  Ex  quibus  intelligitur  quantum  intersit  reipu- 
blicae  ChristianaB  de  vetustis  illis  Liturgiis  accura- 
tam  habere  notitiam,  ut  ex  illis  catholica  traditio 
reddi  possit  illustrior.  Quapropter  ne  in  posterum 
Liturgia  Gallicana,  quae  Gregorianam  praecessit, 
obscura  maneat,  induxi  animum  ea  in  unum  con- 
ferre,  quae  ad  illam  e  tenebris  oblivionis  vindican- 
dam  repenre  potuimus  :  ut  quando  hsec  in  usum 
jam  amplius  revocari  nequit,  saltem  ex  ejus  cogni- 
tione  asseratur  majorum  nostrorum,  id  est  veterum 
Gallorum,  religio. 

CAPUT  IL 


qui  Gelasianum  ordinem  correxisse  memoratur. 
Qualis  fuerit  primigenius  ille,  non  omnino  constat. 
Gelasianus  diu  desideratus  est :  sed  tandem  illum  e 
tenebris  eruit  vir  de  Ecclesia  bene  meritus  Jose- 
phus  Maria  Thomasius,  clericus  regularis,  atque 
ante  annos  quatuor  Romanis  typis  vulgavit.  Grego- 
rianus  demum  in  usu  communi  est  modo  apud 
omnes  fere  Ecclesias,  notis  et  observationibus  a 
Menardo  nostro  illustratus. 

5.  Grcgoriani  a  Gelasiano  totum  discrimen  est  in 
varietate  et  numero  earum  orationum  quas  Collectas 
vocant ;  nam  caetera  utriusque  eaedem  omnino  partes 
sunt.  In  Gelasiano  duae  aut  tres  ante  Epistolam  ora- 


VaruB  LUurgix  apnd  Latmos.  earumque  cmvenientia  C  "°°"  ^  unica  Secreta  ante  Pr«fationem ;  atque  du» 


et  differentiae, 
g  i.  In  celebrando  sacrosancto  missae  sacrificio 
omnes  Orientis  et  Occidentis  Ecclesiae  modum 
quemdam  in  summa  communem  ab  initio  habuere  : 
sJDguIae  tamen  ritus  aliquos  singulares  ac  diversos. 
Haec  omnibus  semper  communia,  nempe  lectiones 
sacrarum  Scripturarum  initio  Liturgiae,  psalraorum 
aliorumque  canticorum  recitatio;  oblatio  panis  et 
vini  aqua  misti ;  consecratio  utriusque  verbis  CIu*isti 
Domini  cum  benedictione  ac  signo  crucis  a  sacer- 
dote  facto ;  oratio  Dominica ;  et  sacra  communio 
cum  gratiarum  actione.  At  designatio  certarum  ex 
Scriptura  lectionum;  psalmorum,  aliarumque  pre- 
cum  numerus  et  definitio,  ministrorum  ritus  prae- 


post  communionem,  quarum  una  est  supra  popu/um. 
At  in  7  Gregoriano  tres  tantum  ad  singulas  missas 
assignantur  orationes,  quarum  una  ante  Epistolam 
altera  Secreta,  tertia  post  communionera.  Id  vero  in 
Ordine  Gelasiano  praestitit  Gregorius,  testante  Joan- 
ne  Diacono,  quodamulta  subtraxit,  pauca  convertit, 
nonnuIlaadjecit,))atqueGelasianumCodicem,intres 
libros  distinctum,  «  uno  volumine  coarctavit.  Quod 
volumen  Librum  Sacramentorum  praetilulavit.  » 
6.  Ita  ergo  procedit  Ordo  Romanus,  ut  primo  di- 
catur  antiphona,  quae  vulgo  introitus  appellatur,  de- 
inde  Kyrie  eleison,  tum  hymnus  angelicus  seu  Gloria 
in  excelsis  olim  diebus  festis  et  Dominicis  in  missa 
episcopali,  in  caeteris  tantum  in  Pascha;  postca  una 


ter  eos  qui  sunt  ex  institutione  divina,  liaec  veroDvel  plures  orationes;  exin  Epistola,  Graduale  cum 


omnia  pro  locis  ac  temporibus  varia  exstiterunt. 

2.  Qui  priorem  modum  attenderunt  auctores, 
missae  ordinem  ubique  uniformem  fuisse  dixerunt. 
Qaos  inter  Isidorus,  et  post  eum  iEtherius  et  Beatus 
Hispanici  scriptores  in  libro  i  contra  Elipandum, 
ioiidem  verbis  id  asseruerunt :  Ordo  missae  vel  oratio- 
num,  quibus  oblata  Deo  sacrificia  consecrantur,  primo 
a  sancto  Petro  est  institutus  :  cujus  celebrationem  uno 
eodemque  modo  universus  peragit  orbis,  Non  ignora- 
bant  eruditi  illi  auctores  discrepantiam  Liturgiae 
Hispanicse  a  Romana,  et  aliis,  sed  ita  loquebantur 
habita  raiione  modi  illius  gencralis  uniformis.  Ve- 
rum  qui  ad  ritus  singulis  Ecclesiis  Q  seu  regionibus 
proprios,  ad  oraiiones  peculiares,  aliaque  id  genus 


Alleluia,  Evangelium,  Offertorium,  oratio  Secreta, 
Praefatio,  Trisagion,  Canon,  oratio  Dbminica,  Agnus 
Dei,  antiphona  ad  communionera,  Postcommunio, 
et  benedictio.  Evangelium  sancti  Joannis  recentio- 
ris  est  instituti,  ut  cx  Micrologo  intelligitur.  Sym- 
bolum  post  Evangelium  Romani  «  nullo  modo  ce- 
cinerunt  usque  ad  tempora  divae  memoriae  Henrici 
Imperatoris,  »  scilicet  primi,  teste  Bernone  abbate 
Augiensi  :  nempe  quod  «  Romana  Ecclesia  non 
fuisset  aliquando  ulla  haerescos  faece  infecta.  » 
Quod  ergo  Galli  etiam  regnante  Carolo  Magno 
Symbolum  lecto  Evailgelio  recitaverint,  id  ex  veteri 
Ordine  Gallicano  videtur  manasse. 
7.  Liturgia  Ambrosiana  sevi  NL^dVoX^ti^Tv^iv^  ^>\\Vi^ 


115 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS, 


116 


habot  partes.  Prftmittitar  oratio  Secreta,  antequam  ^  tur  Ambrosius  in  prsefatione  super  psalmum  i :  «Mu- 


sacerdos  procedat  ad  allare;  itemque  alia,  cum  ad 
illud  accedit.  Dein  post  ingressam,  quse  Introitui 
nostro  respondet,  sequitur  populi  salutatio  cum  ora- 
tione  super  populum.  Rursus  alia  salutatio,  tum 
hjmnus  angelicus,  3  postea  Kyrie  eleison ;  et  prse- 
missa  salutatione  lectio  prophetae,  et  Psalmulus, 
quale  est  nostrum  Graduale.  Subsequitur  cum  salu- 
tatione  lectio  epistolse  deinde  Alleluiacumsuo  versu, 
tum  alia  antiphona,  mox  Evangelium  prsemissa  be- 
nedictione.  Finito  Evangelio  rursus  salutatio,  tum 
Kyine  eleison,  item  salutatio,  tum  antiphona  post 
Evangelium,  nos  Offertorium  vocamus.  Post  hcec  pax 
et  salutatio,  oratio  super  sindonem  seu  corporale, 
ut  loquimur,  oblatio  panis  et  vini,  orationes  Secretai 


lieres  Apostolus'in  ecclesia  tacere  jubet,  psalmum 
etiambene  clamant...  Quantum  laboratur  in  ecclesia 
ut  fiat  silentium  cum  lectiones  leguntur !  Si  unus 
loquitur,  obstrepunt  universi.  Cum  psalmus  legitur, 
ipse  sibi  effector  est  silentii :  omnes  loquuntur,  et 
nullus  obstrepit.  »  Haec  verba  innuunt  omnes  inter 
psallendum  cantu  occupatos  fuisse ;  cum  lectiones 
legerentur,  vix  silcntium  impetratum.  Sed  fortasse 
iste  locus  ad  Liturgiam  sacram  non  magis  quam  ad 
alios  Ecclesifle  conventus  pertinet.  In  libello  de  Li- 
taniis,  quem  ex  ritu  Ambrosiano  sanctus  Carolus 
Borromeeus  typis  vulgari  curavit,  ter  silentium  indi- 
citur  ante  Evangclii  lcctionem  in  tribus  diebus  Ro- 
gationum,  hoc  modo :  Diaconus  dicit :  Parcite  fabulis. 


et  offerenda  :  tum  praevia  salutatione  Symbolum,  B  Custos  item  :  Silentium  habete,  Ei  alter  respondet : 


rursus  salutatio  et  oratio  super  oblata,  deinde  Prae- 
fatio,  Trisagion,  Canon  Romano  perquam  similis, 
nisi  quod  lotis  manibus  sacerdos  verba  consecratio- 
nis  sic  effert :  Hoc  est  enim  corpus  meum,  quod  pro 
multis  confringetur.  Et :  Hic  est  enim  sanguis  meus, 
nec  plura.  Post  Canoncm  hostise  confractio  et  com- 
mistio  in  calice,  dum  interim  canitur  Confractorium. 
sive  antiphona  ad  confractionem  :  deinde  oratio 
Dominica,  pacis  nuntiatio,  Communio,  postmodum 
orationes  post  Communionem.  Quibus  dictis  com- 
munio  praebetur  astantibus  his  verbis,  Corpus  Christi, 
et  respondetur,  Amen,  Sub  haec  antiphona  Transi- 
torium  dicta ;  postea  salutatio  et  oratio  post  Com- 
munionem  :  iterum  salutatio,  Kyrie  eleison,  bene- 


c 


Habete  silentium,  Evangelium  deinde  pronuntiatur 
1 0  ^^^  missam.  Hsec  de  Liturgia  Ambrosiana. 

9.  Non  minor  est  Liturgiee  Mozarabicae  a  Romana 
discrepantia.  Ejus  partes  Isidorus,  etpost  eum  iEthe- 
rius  et  Beatus  iisdem  verbis  describunt  in  hunc  mo- 
dum :  «Prima  oratio  ejusdem  missae  commonitionis 
ergapopulum  est,  ut  omnesexcitcutur  ad  exorandum 
Deum.  Secunda  invocationis  ad  Deum  est,  ut  cle- 
menter  excipiat  preces  fldelium,  oblationemque  eo- 
rum.  Tertia  autem  effunditur  pro  offerentibus,  sive 
pro  defunctis  fidelibus,  ut  per  ipsum  sacrificium  ve- 
niam  consequantur.  Quarta  post  heec  infertur  pro 
osculo  pacis  et  cliaritatis,  ut  reconciliati  omnes  con- 
socientur  digne  perSacramentum  corporis  etsangui- 


dictio  populi,  ejusdemque  dimissio  his  verbis  :  Pro-^  nis  Christi...  Quinta  deinde  infertur  inlatio  in  sanc- 


cedamus  in  pace,  Respondetur  :  In  nomine  Christi, 
In  Ecclesia  Mediolanensi  ad  hunc  usque  diem  viget 
is  ritus,  cujus  auctorem  Ambrosium  agnoscit  Vala- 
fridus  Strabus  in  cap.  22  :  «Ambrosius  quoque  Me- 
diolanensis  episcopus,  tam  missse  quam  cceterorum 
dispositionem  officiorum  suaj  Ecclesise  et  aliis  Li- 
guribus  ordinavit.  Quee  et  usque  hodie  in  Mediola- 
nensi  tenentur  Ecclesia.  »  Certe  plerffique  funda- 
mentum  habent  in  libris  de  Sacramentis,  qui  Am- 
brosio  tribuuntur. 

Q  8.  Hunc  missse  Ambrosianse  ordinem  exhibuit 
anno  1571  Pamelius,  haud  dubie  ex  antiquo  ritu  :  a 
quo  discrepat  in  nonnullis  Missalc  Ambrosianum  edi- 


tificatione  oblationis  :  in  qua  etiam  ad  Dei  laudem 
terrestrium  creaturarum  virtutumque  ccelestium 
angelorum  universitas  provocatur,  et  Hosanna  in 
excelsis  cantatur,  Porro  sexta  proinde  succedit  con- 
firmatio  Sacramenti,  ut  oblatio  quffi  Deo  offertur, 
sanctificata  per  Spiritum  sanctum,  Christi  corpori 
et  sanguini  confinnetur.  Ultima  vero  Dominica 
oratio  est.  »  Hucusque  Isidorus  et  Beatus. 

10.  Mozarabici  ritus  partes  distinctius  et  fusius 
explicarunt  Vaseus  in  Chronico,  et  ex  illo  Pamelius, 
et  post  eos  clar»  memorise  Joannes  Bona  cardinalis : 
quibus  adde  scriptorcm  Vitae  Francisci  Ximenes  To- 
letani  archiepiscopi  et  cardinalis.  Hic  Missale  Moza- 


tum  anno  1560,  at  longe  in  pluribus  novum  annijj  rabicuniToIeti  excudi  raandavitanno  1500.  Sedquia 


1669.  Primo  in  missis  deest  Prophetia  in  novo,  praj- 
terquam  in  niissis  de  Quadragesima,  de  sanctissimo 
Sacramento,  et  in  missis  post  Pentecosten.  In  alio 
nulla  ante  Epistolam  lectio  ex  veteri  Testamento  in 
Dominicis  post  Pentecosten  :  sic  vero  in  nativitate 
Domini,  aliisque  solemnioribus  festis,  uti  et  in  Do- 
minicis  Quadi'agesimae.  In  festis  paschse,  Ascensio- 
nis  et  Pentecostes  Epistola;  praimittitur  lectio  ex  Acti- 
bus  apostolorum  in  utroque  Missali.Item  in  utroque 
verba  consecrationis  cadem,  quae  in  Romano,  cujus 
multi  ritus  in  ordinem  Ambrosianum  a  recentioribus 
inducti  sunt.  Ubique,  id  est  tam  apud  Pamelium 
quam  in  duplici  Missali,  nulla  fit  mentio  de  silentio 
ante  iectiones  indicto.  Cujus  tamen  meminisse  vide- 


rarissima  sunt  in  his  partibus  istius  editionis  exem- 
plaria,  ejusque  notitia  subsequentibus  illustrandis 
plurimum  conducit;  illius  Liturgiaj  partes  accuratius 
exponerc  operoe  pretium  est.  Principio  prsemissa 
confessione  et  oratione,  fit  initium  ab  antiphona  scu 
Introitu  cum  duobus  versibus  et  Gloria  et  honor  Pa- 
tri,  Sequitur  extra  adventum  et  Quadragesimam 
Gloria  in  excekis,  cujus  loco  die  Dominica  ^  ^  ante 
sancti  Joannis  Baptistce  Nativitatem  dicitiir  canticum 
Benedictus.  Tura  oratio  priraa  recitatur  absque  pra»- 
vio  Oremus,  eaque  recitata  sacerdos  sine  conversione 
ad  populura  dicit,  Dominus  sit  semper  vobiscum;  et 
audito  populi  responso  legit  Prophetiam,  ad  cujus 
titulum  populus  respondet,  Deo  gratias,  et  in  fine, 


ii:  D£  UTURGIA  GALLIGANA  UBER  PRIMUS.  iU 

Amen»  Deinde  repetiia  salutaiione  caniiur  aui  pro-  ^  tur.  Tum  hostiam  elevai  non  elevaio  calice.  Postea 


fertur  Psallendum,  quod  idem  est  cum  nostro  Gra- 
duali.  Postea  sacerdos  vel  diaconus  ait,  Silentium 
faciie,  antequam  subdiaconus  Epistolam  legat.  Hanc 
subsequitur  lectio  Evangelii,  quo  finito  respondetur, 
Amen,  Quod  sanctus  Benedictus  post  Evangelii  in 
vigiiiis  nocturnis  lcciionem  prescribit  in  regul«  suce 
cap.  11.  Lecto  Evangelio  posi  salutationem  mox 
cantatur  Allcluia  cum  suo  versu.  Succedit  hostifie 
oblatio  cum  oratione,  quam  sequitur  alia  dicta, 
Post  oblationem,  his  verbis,  In  spiritu  humilita' 
tis,  elc.  Veni,  sancte  Spiritus  sanctificator ,  etc. 
Dein  sacerdos  dicit,  Adjuvate  me,  fratres,  etc.,  tum 
canitur  Sacrificium,  quod  offertorium  vocamus. 
Hucusque  missa  cathecumenorum. 


eam  ienens  supra  calicem,  reciiai  Symbolum  Nicfie- 
num  seu  CP.  Sub  hscc  frangit  hostiam  in  novem 
particulas,  quse  liis  nominibus  designantur,  Corpo-- 
ratio,  1 3  Nalivitas,  Circumcisio,  Apparitio,  Passio, 
Mors,  Resurrectio,  Gloria,  Regnum.  Quee  particulfiS 
in  crucis  modum  disponuntur  super  patenam.  Mox 
facta  vivorum  commemoratione,  canitur  oratio  Do- 
minica ;  qua  recitanda,  ad  singulas  fere  petitiones 
populus  respondet,  Amen,  Post  orationem,  Liberati 
a  malis,  etc,  Romanai  persimilem,  saccrdos  particu- 
lam  Regnum  immittit  in  calicem,  dicendo,  Sancta 
sanctis,  et  conjunctio  corporis  et  sanguinis,  etc.  In 
Paschate,  Pentecoste,  et  fesio  sanctissimi  Sacra- 
menti,  saccrdos  hanc  particulam  ienens,  ter  altavoce 


11.  His  exactis,  sacerdos  manus  abluit,  et  dictaB  dicit :  Vicit  Leo  de  tribuJuda,  radix  David,  respon- 


oratione  Secreta,  aliam  subdit,  quse  vocatur  Missa, 
cura  praevia  salutatione.  Sequuntur  aliae  tres  oraiio- 
nes,  quarum  penultima  est  Post  nomina,  ultima  Ad 
pacem.  Dum  sacerdos  Missam  orationem  dicit,  inte- 
rim  populus  Deo  laudes  occinit,  dicens  ter  Agios,  In 
secunda  oratione  postulat  sacerdos,  ut  Deus  Chris- 
tianorum  preces  admittat;  statimque  infert :  Offe- 
runt  Deo  Domino  oblationem  sacerdotes  nostri,  papa 
Rometisis,  et  reliqui,  pro  se,  et  pro  omni  clero,  etc. 
Tum  :  Facientes  commemorationem  heatissimorum 
apostolorum  et  martyrum,  gloriosae  sanctae  Mariw 
virginis,  Zacharise,  Joannis,  Infantum,  Petri,  Pauli, 
et  caeterorum  apostolorum.  Quae  nomina  elata  voce 
recitantur.  ^2  Rcspondet  chorus  :  Et  omniummar- 


dente  ad  singulas  vices  choro,  Qui  sedes  super  che- 
rubin,  radix  David,  alleluia.  Statim  datur  benedictio 
eo  modo,  quo  nostrae  episcopales.  Post  hfiec  com- 
munio,  dum  interim  populus  cantat,  Gustate  et  videte 
quam  suavis  est  Dominus,  alleluia,  alleluia.  In  missis 
defunclorum  et  Quadragesimae,  Qui  venitad  menon 
esuriet,  Sacerdos  communicando,  penultimam  parli- 
culam,  cui  nomen  Gloria,  caeteris  majorem  accipiens, 
eamque  tenens  super  calicem,  memoriam  facit  de- 
functorum.  Mox  eam  in  os  sumit,  caeterasque  suo 
ordine,  primo  sumcns  eas,  quae  postremae  fuerint  in 
patena :  statimque  populo  communionem  impertit. 
Ipse  vero  inde  sanguinem  suscipit.  Dein  canitur 
antiphona  Post  communionem,  oratio,  saluiatio  ad 


tyrum,  Addit  sacerdos  :  Item  pro  spiritibus  pausan-  ^  populum,  vox  diaconi  :  Solemnia  completa  sunt,  etc. 


tium,  Hilarii,  Athanasii,  Martini,  etc.,  respondenie 
choro  :  Et  omnium  pausantium,  Dein  oratio  Post  no- 
mina,  qua  petitur  a  Deo,  ut  pacem  fidclibus  de- 
functis  imperiiat  :  et  alia  festo  congruens  :  tum 
adhortatio  ad  pacem,  quae  mox  datur,  dicenie  sa- 
cerdoie  :  Qui  modo  astatis,  pacem  facite.  Ei  cum  da- 
tur  osculum,  Uabete  osculum  dilectionis  et  pacis,  ut 
apti  sitis  sacrosanctis  mysteriis  Dei.  Interim  chorus 
canit,  Pacem  relinquo  vobis,  etc.  Deinde  praemisso 
versu,  Introibo  ad  altare  Dei,  confestimque  extensis 
manibus,  sed  junctis,  sacerdos  canii  Illationem, 
quam  praefaiioncm  appellamus.  lllationi  subjiciiur 
Trisagion,  postea  Canon,  qui  in  plerisque  missis 


NuUa  unquam  conversio  ad  populum,  nisi  in  fine  ad 
benedictionem,  quod  est  usus  recentioris.  Mozara- 
bicus  hic  ritus  in  unica  Toletanae  Ecclesiae  aedicula 
sacra  nunc  observatur. 

12.  In  libello  Eldefonsi  Hispaniensis  episcopi, 
cujus  libeUi  exemplar  Anicium  ex  Hispaniaper  Go- 
tescalcum  episcopum  anno  989  allatum  est,  quaedam 
^  ^  singularia  continentur  de  numero  hostiarum, 
quae  per  varias  anni  solemnitaies  offerendae  sunt. 
Verum  libellusistenonindicatmoremtunc  usitaium, 
sed  visum  ipsius  Eldefonsi  de  novo  illo  ritu,  quem 
nusquam  usurpatum  fuisse  existimo.Haec  fusius  per- 
sequenda  fuere  de  Liturgia  Mozarabica,  quoniam  id 


varius  esi.  Consecratio  quondam  his  verbis  :  Hoc  est  t\  neccssarium  videtur  ad  noiitiam  Gallicanae,  quae 


corpus  meumy  quod  pro  vobis  tradetur.  Quae  forma, 
veteri  Ambrosianae  consimilis,  ab  annis  septingentis 
ad  Romanam  redacta  est,  uti  et  forma  soquens  pro 
vini  consecratione.  Elcvando  sacram  hostiam  ait  : 
Quotiescumque  manducaveritis,  hoc  fadte  in  meam 
commemorationem.  Tum,  Similiter  et  calicem,  post- 
quam  ccsnavit,  dicens  :  Hic  est  calix  novi  testamenti 
ia  meo  sanguine,  qui  pro  vobis  et  pro  multis  effunde- 
tur,  etc.  Hinc  calicem  filiola  seu  amiculo  coopertum 
exhibet,  dicens,  Quotiescumque  biberitis,  hoc  facite  in 
meam  commemorationem.  Mox  dicitur  oratio  sexta, 
Tocata  Post  Pridie.  Deinde  sacerdos  dividit  caUcem 
suo  amiculo,  huicque  imponit  hostiam  sacram,  di- 
cendo  antiphonam,  quae  Ad  confractionem  appella- 


Mozarabicte  affinis  est.  Nunc  de  Africana  dicendum. 
13.  Jacobus  a  Vilriaco,  in  libro  de  Hisioria  orien- 
taU,  capite  81,  innuit  Christianos,  qui  in  Africa  et 
Hispania  suo  tempore,  id  est  saeculo  xiii,  versaban- 
tur,  Mosarabes  nuncupatos,  eadem  Liturgia  usos 
fuisse.  «  Consiituuni  autem,  inquit,  Sacramentum 
altaris  de  pane  azymo,  quemadmodum  alii  LatinL 
Sanctam  autem  Eucharistiae  formam  quidam  eorum 
in  septem  pai-les  dividunt,  alii  vero  in  novem  :  cum 
iamen  Romaiia  Ecclesia,  etalii  eidem  subjecti,  ipsam 
Eucharistiam  in  ires  iantum  portiones  partiantur.  » 
Verum  alium  apud  Africanos  Liturgiae  ritum  fiLntiqul- 
ius  fuisse  constai,  tum  cx  Isidoro,  tum  ex  Augustino. 
Isidorus  quippe  in  lib.  i  de  divinis  Officiis,  cap.  viu, 


lid 


APPE.ND1X  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


m 


«  In  AfricaniSy  ait,  regionibus  non  omni  iempore,  ^  Liturgiee  Romanse  a  Gregorio  Magno  adornatum,  ab 


sed  tantum  Dominicis  diebus  et  quinquaginta  post 
Domini  resurrectionem,  Alleluia  cantatur  pro  signi- 
ficatione  futurce  resurrectionis  et  laetitiae.  Verum 
apud  nos,  secundum  antiquam  Hispaniarum  traditio- 
nem,  praeter  dies  jejuniorum  vel  Quadragesimse  omni 
tempore  canitur  Alleluia.  »  Augustinus  vero  diserte 
formam  Liturgiae  Africanfie  describit  in  sermone  227 
novflR  editionis,  qui  est  quartus  in  die  Paschae  ad  in- 
fantes,  de  Sacramentis,  id  est,  de  mensee  dominicae 
Sacramento,  ut  ipse  initio  sermonis  explicat.  Sic 
autem  habet:  «  Hodie  incipit  liber  ipse  legi, »  nempe 
de  Actibus  apostolorum.  «  Tenetis  sacramenta  or- 
dine  suo.  Primo  post  orationem  admonemini  sursum 
habere  cor.  ^  5  ^^^^  ^^^  dicitur,  Sursum  cor,  res- 


Adriano  pontifice  petiit,  impetravitque,  testante  ip- 
sius  Adriani  epistola,  quse  est  oclogesima  secunda 
Codicis  Carolini,  in  qua  hcec  verba  :  «  De  Sacramen- 
tario  vero,  a  sancto  praedecessore  nostro  deifluo  papa 
Gregorio  disposito,  jam  pridem  Paulus  grammaticus 
a  nobis  eum  pro  vobis  petiit,  et  secundum  sanct® 
nostrae  Ecclesiae  traditionem  per  Johannem  mona- 
chum  atque  abbatem  civitatis  Ravennatium  vestrae 

regali  1 7  ^^^s^"^^^  Excellentiae.  olnde  postmodum 
Carolus  edicto  sancivit,  ut  unusquisque  Presbyter 
Missam  celebraret  ordine  Romano,  ut  legitur  in  Capi- 
tularium  lib.  v  cap.  371  novae  editionis,  alias  2i9. 
3.  Ab  eo  tcmpore,  quotquot  scripti  sunt  in  Gallia 
Missales  (quos  vocant)  libri,  ad  illum  Gregorianum 


pondetis,  Habemus  ad  Dominum.  Sequitur  Episcopus  B  Codicem  exacti  sunt  fere  omnes.  Gelasiani  tamen 


vel  presbyter  qui  ofFert,  et  dicit :  Gratias  agamus  Do- 
mino  Leo  nostro  ;  et  vos  attestamini :  Dignum  etjus- 
tum  est»  Deinde  post  sanctificationem  sacrificii  dici- 
mus  orationem  Dominicam.  Post  ipsam  dicitur,  Pax 
vobiscum,  et  osculantur  se  Christiani  in  osculo  san- 
cto.  »  Denique  cum  in  Ordine  Mozarabico  semper 
duae  lectiones  ante  Evangelium,  una  ex  Veteri  Tes- 
^tamento,  aha  ex  Novo  praemittatur ;  unica  erat  in 
Africano,,  teste  Augustino  in  sermone  7  de  verbis 
Apostoli  :  «  Apostolum  audivimus,  psalmum  audi- 
vimus,  Evangelium  audivimus  :  consonant  omnes 
divinae  lectiones.  »  Idem  clarius  habetur  in  ser- 
mone  10  de  verbis  apostoli,  et  in  sermone  33  de 
verbis  Domini  secundum  Lucam,  et  alibi. 

14.  Qualis  fuerit  apud  Britoncs  et  HLbernos  sacri- 
ficandi  ritus,  non  plane  compertum  est.  Modum  ta- 
men  illum  a  Romano  diversum  exstitisse  intelligi- 
lur  ex  Bernardo  in  libro  de  Vila  Malachiae,  capitibus 
3  et  8,  ubi  Malachias  barbaras  consuetudines  Ro- 
manis  mutassc,  et  canonicum  divinae  laudis  officium 
in  illas  Ecclesias  invexisse  memoratur. 

CAPUT  HI. 

Qux  et  qualis  fuerit  quondam  Liturgia  Gallicana  :  an 
ea  qusB  a  Matthia  Illyrico  edita  est,  Certae  ejus 
notse;  hsec  integra  tandem  reperta, 

1 6  i .  Sed  jam  demum  ad  Liturgiam  Gallicanam, 
cujus  gratia  haec  praemissa  sunt,  veniendum  est; 
inquirendumque  de  ejus  forma,  de  qua  hactenus 
eruditi  viri  disceptarunt. 

2.  Principio  advertere  convenit  Ordinem  Roma- 
num,  qui  apud  Hispanos  saeculo  xi,  insequenti  apud 
Hibernos  (ut  mox  dicebam)  receplus  est,  in  Gallia 
vigere  ccepisse  jam  inde  a  tempore  Caroli  Magni  sive 
id  effecerint  Romani  Pontifices,  qui  alias  omnes  ec- 
clesias  ad  unum  cum  Romana  concentum,  quantum 
in  eis  fuit,  adducere  curarunt;  sive  ad  eos  demeren- 
dos  id  voluerit  Carolus.  Initium  factum  est  a  cantu 
Romano,  quem  Pippinus  in  Gallicanas  Ecclesias  in- 
duxit,  ut  docct  Paulus  papa  I  in  epistola  ad  ipsum, 
cui  Antiphonale  et  Responsale  mittit.  Dii'ecti  etiam 
ab  eodem  principe  adolescentes,  qui  Romanum  can- 
tum  addiscerent.  Postea  vero  Carolus  Magnus  ejus 
filius  Sacramentarium  Gregorianum,  id  est  libnmi 


missales  quidam  saeculo  xi  erantin  quibusdam  Eccle- 
siis  Rhemcnsi  sancti  Reraigii  monasterio  subjectis, 
sicut  legitur  in  veteri  libro  ccnsuali,  qui  Hincmari 
tempore  scriptus  est.  Ad  haec  Alcuinus  Missalem 
Gregorianum  et  Gelasianum  simul  ordinasse  dicitur 
in  Chronico  Cenlulensi :  qualis  est  unus  Codex  re- 
gius  optimse  notae  n.  3865.  Unde  factum  est,  ut 
nullus  Codex,  qui  antiquiorem  illum  Ordinem  Gal- 
licanum  refcrat,  ante  hos  paucos  annos  inveniri 
potuerit;  atque  ad  id  tempus  semper  incerta  fuerit 
de  hujusce  Ordinis  ritu  sententia. 

4.  Matthias  Flaccuslllyricus,  centuriatorum  Magde- 
burgensium  princeps,  missam  Latinam  ex  veteri  Co- 

p  dice  vulgavit  Argentinae  anno  i  557  sub  hoc  titulo  : 
Missa  Latina,  qum  olim  ante  Romanam,  eirca  Domini 
annum  100,  in  usu  fuit,  bona  fide  ex  vetusto  authen- 
ticoque  Codice  descripta.  Codicem  non  satis  designat 
titulus :  sed  ex  variis  orationibus,  quae  ad  oblationem 
in  illa  missa  referuntur,  una  sic  habet  :  Suscipe, 
sancta  Trinitas,  hanc  oblationem,  quam  pro  seniore 
nostro  et  cuncta  congregatione  sancti  Petri ...  offero. 
Et  in  alia  paulo  ante :  Quam  tibi  offeropro  mepecca- 
tore  et  nostras  congregationis  salute,  et  pro  omnibus  m 
Christo  fratribus  et  sororibus  nostris.  Ex  his  conjicio, 
hunc  librum  fuissc  ad  iisum  monasterii  sancti  Petri 
Hornbacensis  in  dioecesi  Mctlensi,  quae  congregatio 
sancti  Petri  ex  monastcrio  Hombac  appellaturjn 
titulo  epistolae  cxiii  ^3  ioter  Bonifacianas  ad  Ri- 

J)  culfum  Lulli  successorem.  Haec  observatio  aliquanti 
momenti  in  consequentibus  erit. 

5.  Hujus  missffi  ab  Illyrico  editae  varia  fuit  fortuna. 
Prirao  triumphos  de  ea  egcrunt  Lutherani,  quasi 
Catholicis  penitus  advcrsaretur.  Ut  hos  triumphos 
reprimeret  Philippus  ii  Hispaniarum  rex,  dulcis  Al- 
bensisinstinctu,ejuslectioneinterdixit;eamdemquc 
postca  Sixtus  V  in  librorum  prohibitorum  classem 
redegit.  Lutherani  aperte  tandem  missam  Illyricia- 
nam  Catholicis  suffragari,  sibique  adversari  intelli- 
gentes,  illam  supprimere  modis  oinnibus  studuerunt. 
Catholici  ex  hac  palinodia  proficientos,  ipsammet 
accuratius  legerunt,  laudarunt,  comprobarunt,  etad 
asserendaEucharistiae,  confessionis,  et  sulfragiorura 
pro  mortuis  dogmata  adhibuerunt :  in  primis  quidem 


lil  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMUS.  122 

Guillelmus  Peyratus,  in  libro  ii  de  historia  Capellse  ^  quod  in  ea  passiones  martyrum  recitarentur,  ex  Hil- 

duiniepistolaadLudovicumAugustum,Areopagiticis 


regum  Francise,  cap.  13,  eumque  secutus  Carolus 
Cointius  in  Annalibus  ecclesiasticis  Francorum  ad 
annum  601,  ubi  missam  Illyricianam  a  Lutheranis 
suppressam  recudit.  Quod  etiam  praestitit  cardina- 
lis  Bona  in  fine  operis  sui  Liturgici. 

6.  Hanc  vero  in  occidente,  prcesertim  in  Gallia  et 
in  Germania,  antequam  Romanus  Ordo  admissus  es- 
set,  usui  fuisse  opinari  se  dicit  Illyricus  in  epistola 
prceliminari  ad  principem  Palatinum .  Peyratus  ipsam 
pro  antiquaGallicanaindubitanler  agnovit,eidemque 
sententiffi  Cointius  subscripsit :  ambo  porro  eam  ad 
primam  regum  Francorum  stirpem  revocant.  Ex  ad- 
verso  Menardus  noster  in  notis  ad  librum  Sacramen- 
torum,  etsi  antiquam  esse  concedit ;  qusedam  tamen 


praefixa.  In  hac  quippe  epistola  commemorat  «  anti- 
quissimos,  et  nimia  pene  vetustate  consumptos  Mis- 
sales  libros,  continentes  raissae  ordinem  more  Gal- 
lico,  qui  ab  initio  receptse  fidei  usu  in  hac  occiden- 
tali  plaga  est  habitus,  usquequo  tenorera,  quo  nunc 
utitur,  Roraanura  susceperit.  In  quibus  voluminibus 
habcntur  duae  missae  de  sancto  Dionysio,  quae  sic 
inter  celebrandum...  tormenta  raartyris  sociorum- 
que  ejus  succincte  comraemorant :  sicut  et  reliquae 
Missfle  ibidem  scripta;  aliorum  apostolorum  vel 
raartyrum,  quorum  passiones  habentur,  nolissime 
decantant.  »  Hfiec  passionis  raartyrura  commerao- 
ratio  in  Praefatione  facta  fuisse  videtur.  Quanquam 


in  contrarium  opponit,  sed  quae  rem  non  evincunt.  B  integra  acta  quandoque  legebantur,  ut  mox  de  ac- 

tis  sancti  .'Emiliani  videbimus. 

9«  Alterum  missffi  Gallicanae  indicium  est,  quod 
eodem  ritu  haec  celefiraretur,  atque  Toletana  seu 
Mozarabica.  Cujus  rei  testes  sunt  Cafoli  Calvi  litterae 
ad  clerum  Ravennatem  in  haec  verba  :  «  Usque  ad 
tempora  abavi  nostri  Gallicanae  Ecclesia?  aliLer  quam 
Roniana  vel  Mediolanensis  Ecclesia  divina  celebra- 
bant  officia,  sicut  vidiraus  et  audiviraus  ab  eis  qui  ex 
partibus  Toletanae  Ecclesiae  ad  nos  venientes,  secun- 
dum  morera  ipsius  Ecclesiac  coram  nobis  sacra  officia 
celebrarunt.  »  Qu»  verba  consequentiam  non  habe- 
rent,  nisi  eadcra  fuisset  Toletana  atque  Gallicana  Li- 


Missae  Illyricianae  sirailera  edidit  Menardus  ex  co- 
dice  Corbeiensi  Ratoldi  ejus  loci  abbatis,  atque 
aham  eminentissimus  cardinalis  Bona  in  libro  i  ^  Q 
Renim  liturgicarum  cap.  12,  ubi  Ulyricianam  neg^t 
veram  esse  veterem  Gallicanam,  cujus  notas,  indicia, 
et  vera  specimina  ibidem  producit.  Indicium  unum 
est,illudque  certumex  GregorioTuronensiepiscopo, 
in  missa  Gallicana  duas  lectiones  Evangelio  praemitti 
solitas,  imam  ex  Veteri  passini,  alteram  ex  NoVo 
Testamento.  Atqui  in  lUyriciana  mentio  fit  uniuS 
epistolae.  Deinde  in  hac  missa  Illyriciana  agitur  de 
Sequentia,  cujus  origo  saeculura  ix  haud  excedit, 
Notkero  Balbulo  sancti  Galli  raonacho  forsan  tri- 


turgia.  Certe  Hispani  vitas  sanctorura  (quod  de  GalUs 
buenda.Praeterea  inSymboIo  legitur  additamentum  ^  tradit  Hilduinus)  2d  i°  sacris  etiam  publicis  recita- 
FUioque,  quod  a  Caroli  Magni  terapore  exordium  bant,  ut  luculenter  inter  alia  probat  Braulionis  Cae- 
ducit.  Ut  in  pauca  rem  conferara,  Ordo  ille  Illyricia- 
nus  missam  pontiilcalera  conlinct  secundum  ritum 
Romanum,  etquidem  nihil  fere  aliud  quam  orationes 
privatas  ab  episcopo  recitandas,  dum  chorus  canendo 
occupatur.  Nam  post  orationes,  quae  cum  ante  mis- 
sam,  tum  sumendo  vestes  sacras  indicantur,  multae 
alise  subduntur,  donec  cantentitr  versus  ad  introitum, 
et  Kyrie  eleison,  et  deinde  carmen  angelorum,  Postea 
/Inito  angelica  lamle,  Missalem  orationem  dicat  Sacer- 
do$.  Deinde  Lectio  recitetur,  et  inter  Lectionem  et 
Evangelium,  id  est  tempore  Gradualis  et  Alleluia  ac 
Sequentiw,  episcopus  dicat  has  orationes,  etc.  Multis 
ioteijectis,  quandiu  Offertorium  et  versus  canuntur. 


saraugustani  episcopi  libellus  de  gestis  beati  iEmiliani 
abbatis,  qucm  libellum  ideo  conscripsit «  ut  posset  in 
missae  ejus  celebratione  quantocius  legi,  »  quem- 
admodura  BrauUo  ipse  in  Praefatione  sua  loquitur. 
10.  Tertiura  indicium  est  quod  in  ordine  GalUcano, 
testante  Gregorio  Turonensi  antistite,  facta  sit  prima  - 
lectio  ex  prophelis,  altera  ex  Apostolo,  tertia  ex 
Evangelio.  Id  coIUgitur  ex  facto  Chramni  Clotarii 
regis  fiUi,  qui  cum  Divionem  die  Dominico  acces- 
sisset,  sortem  suam  a  clericis  expetiit.  Clerici  positis 
super  altare  tribus  libris,  id  est  prophetiae,  Apostoli, 
et  Evangeliorum,  pro  more  illorura  teraporum  rem 
explorant,  eo  pacto,  ut  unusquisque  in  libro  quodpri- 


h<iB  dieat  orationes,  etc.  Pra^fatione  finita,  quando  aliiT\  mum  aperiebat,  hoc  ad  missas  etiam  legeret.  Ita  Gre- 


Sanctus  decantant,  haec  oratio  cursim  dicenda  est  a 
sacerdote,  etc.  Deinde  cum  reverentia  incipiat,  Te  igi- 
tur,  etc.  Qui  Canon  est  Ordinis  Romani,  ad  cujus 
ritum  indubie  omnes  illius  missae  Illyricianse  ora- 
tiones  respiciunt.  Quantum  vero  a  Gallicana  diffe- 
rant,  ex  consequentibus  amplius  manifestuni  fiet. 

7.  Primus  Liturgiara  Gallicanara  detegere  coepit 
piae  memoriae  cardinalis  Bona,  qui  in  hac  inquisi- 
lione  se  implicatum  20  "^^^^  fateri  non  dubitavit, 
professus  hanc  rem  raagni  esse  raoraenti,  eanique 
non  ex  proprii  ingenii  figmentis  aut  teraeraria  con- 
jectura,  sed  ex  vetustis  monumentis  investigandam. 

8.  Hujus  autem  veteris  niissae  Gallicanae  indicia 
qoatuor  nobis  exhibuit  optimus  cardinalis.  Primum, 


gorius  in  lib.  iv  cap.  46.  Et  in  lib.  viii  cap.  7,  raemi- 
nit  Prophetiae  die  Dominico  ad  missara  pronuntiatae 
a  Palladio  Santonensi  episcopo,  qui  sacris  tunc 
operabatur.  Ex  quo  intelUgitur,  lectiones  ejusraodi 
non  semper  a  subdiacono,  sed  ab  ipso  sacerdote 
seu  episcopo  aliquando  fuisse  decantatas,  quod  de 
Epistola  probat  Micrologus  in  cap.  8. 

i i.  Quartara  Gallicanae  Liturgiae  notam  nobis  sup- 
peditat  idem  Gregorius  in  lib.  vii  cap.  8,  nempe 
silentium  a  diacono  indictum.  Gregorii  verba  haec 
sunt  :  «  Unde  facLum  est,  ut  quadam  die  Dorainica, 
postquam  diaconus  silentiura  populis,  ulmissae  au- 
soultarentur,  indixit,  rex  Guntchramnusconversusad 
popuium  diceret, »  nempe  ut  tides  sibi  servarelur,  et 


l23  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  CERMANI  PARISIENSIS.  l24 

nepotes  suos  enutrire  sibi  liceret.  Haec  eo  dicente,  ^  eodem  Missali  locum  habet,  quod  proinde  Gothico- 
omnis  populus  orationem  pro  rege  fudit  ad  Domi-      gallicanum  appellare  licet. 


num.  »  Nusquam  Gregorius,  quo  missae  tempore  in- 
dictum  sit  silcntium,  discrte  tradit;  at  in  Missali 
Mozarabico  prajscribitur  22  ^^^^  Epistolam  his  ver- 
bis  :  Silentium  fadte.  Quod  officium  diacono  ante 
Evangelium  tribuitur  a  Beato  abbate  in  lib.  i:  «  Sic 
cumEvangeliumalevitasuperaltarelevatur,  alevita 
primum  dicitur:  Laustibi;ei  ab  omnibusresponde- 
tur  :  Laus  tibi,  Domine  Jesu  Christe,  Rex  xtemse  glo- 
rix,  Prfficedentc  Evangelium  cereorum  hunine, ... 
tunc  M  Silcntium  onmibus  imperat,  et  dicit :  Lectio 
sancti  Evangelii  secundum  Matthaeum,  aut  qucmHbet 
ex  tribus.  Respondctur  ab  omni  populo  :  Gloria  tibi. 


i4.  Porro  Gallice  Narbonensis  ecclesias  eumdem 
ritum  in  sacris  atque  Hispanicas  adhibuisse  patet 
ex  concilii  iv  Toletani  canone  12,  quo  statuitur 
ut  pari  modo  Gallia  Hispaniaque  celebret.  Nec  admit- 
tenda  est  correctio,  quse  ad  oram  librorum  editorum 
apponitur,  ubi  pro  Gallia  hic,  atque  etiam  in  cauo- 
ne  sequenti,  Gallicia  ponitur.  Hunc  quippe  locum  ita 
legit  Berno  abbas  Augiensis  cap.  2,  ubi  Gallos  et  Hi- 
spanos  in  missarum  suarum  celebritate  a  Romano  usu 
simihter  recessisse  fatetur.  Atqui  non  solum  Gallia 
Narbonensis,  sed  etiam  aliae  24  Gailiarum  provin- 
ciae  in  eodem  ritu  conveniebant,  ut  ex  jam  dictis 
colligitur,  constabitque  amplius  ex  iis,  quae  ex  Gre- 


Domine.  »  Prosequitur  diaconus  :  «  In  illo  tempore 

Dominus  noster  Jesus  Christus  ambulavit,  etc.  »  Hinc  B  ^qj,'^  Turonensi  epilcopo  postea  referemus. 

colligitur,  siientium  non  modo  ante  Epistolam,  sed 

etiam  ante  Evangelium  impositum  fuisse.  Quo  for- 

tasse  respicit  Nicetius  episcoptis  in  fine  tractatus  de 

psalmodia}  Bono,  Spiciiegii  tomo  III.  «  Ideo  enim  et 

diaconus  clara  voce  in  domo  Dei  sancti  .pra^conii 

admonet  cunctos,  ut  sive  orando,  sive  in  flectendis 

genibus,  sive  in  psallendo,  sive  in  lectionibus  solli- 

cite  audiendis,  unitas  scrvetur  ab  omnibus.  » 


12.  His  quatuorindiciisprflpmissis,  idem  cardinalis 
Bona  duo  laudat  Missalia,  quo;  Gallicana  putat :  unum 
ex  bibliotheca  olim  Petaviana,  nunc  reginffi  Suecia?, 
litteris  majusculis  scu  quadratis  ante  annos  nongen- 
tos  scriptum  :  altcrum  ox  bibliotheca  Vaticana  Pala- 


1 5.  Alterum  ex  Missalibus  Thomasianis  Franconim 
appellatur,  quod  missam  pro  rege  Francorum  exhi- 
beat,  uti  et  missam  de  sancto  Leodegario,  ac  Roga- 
tiones  antc  Ascensionera.  Eumdem  autem  ritum 
continet,  atque  praedictum  Gothicogallicanum. 

16.  His  duobus  Missalibus  tertium  adjecit  Thoma- 
sius  ox  Codice  olim  Pctaviano,  quem  laudat  Joannes 
Morinus  in  libro  de  sacris  Ordinationibus,  censetque 
scriptum  ante  annum  5C0  in  quo  habetur  missa  de 
sancto  Hilario,  itemque  alia  de  Rogationibus.  Hoc 
Missale  Thomasius  GalUcanum  vetus  appellat.  In 
Missali  primo,  id  est  in  Gothico  purus  Ordo  Gallica- 
nus,  in  secundo  et  tertio  nonnihil  admistum  ex  Ro- 


tina  :  ambo  (ut  quidcm  conjicio)  ex  bibliotheca  Flo-  Q  „^^110,  uti  fusius  exponemus  initio  libri  iii,  ubi  tria 
riacensi,  cujus  pars  Bongarsio,  deinde  Palatino  prin- 
cipi ;  pars  Petavio  quondam  sorte  cessit,  uti  alias  ex- 


hoec  Missalia  integra  rcfercmus. 


ponemus.  Duo  ha»c  Missalia,  quorum  specimina  idem 
cardinalis  ibidcm  cxhibuit,  Josephus  Thomasius  in- 
tegra,prout  in  scriptis  Codicibus  habentur,  Romanis 
typis  vulgavit  anno  1680,  eaque  ad  vetcrem  GaUica- 
num  Ordinem  pertincrc  demonstravil. 

23  ^^'  Argumentumejusunumest,quodprimum 
ex  illis  Missalibus  complura  Galliae  sanctorum  festa 
contineat,  videlicet  sancti  Saturnini  episcopi  Tolosani 
et  martyris,  sanctorum  Forreoli  Presbyteri  et  Fer- 
rutionis  diaconi  martyrum  Vesontionensium,  sancti 
Symphoriani  martyris  Augustodunensis,  sanctorum 


17.  In  his  Missalibus  Gallicanis  occurrit  primo  loco 
Pruifatio,  quae  est  prima  Liturgitc  pars,  veluti  adhor- 
tatio  ad  populum;  respondetque  orationi  ilh,  cujus 
meminit  Beatus  abbas  Ilispanus  agens  de  missa  Mo- 
zarabum  his  verbis  superius  relatis  :  «  Prima  oratio 
ejusdem  Missre  commonitionis  erga  populum  est,  ut 
omnes  cxcitentur  ad  exorandum  Deum.  »  Deinde  in 
iUis  MissaUbus  sequitur  Collectio,  quo  nomine  ora- 
tiones  Missse  appeilantur  in  concilii  Agathensis  ca- 
none  30.  Tertio  loco  succedit  Collectio  Post  nomina, 
scilicet  offerentium,  et  sanctorum.  Quai'to  Collectio 
Adpacem.  Qua^  duse  orationesitidemin  Mozarabico 


Mauricii  et  sociorum  martyrum  Agaunensium,  sancti  r\  hunc  locum  occupant.  Quinto,  Contestatio,  alias  Im- 

~  molatio  missae,  et,  ut  apud  Mozarabes,  lllatio,  nobis 
modo  Praefatio,in  qua  fideles  sursum  corda  se  habere 
contestantur.  25  Postea  sequuntur  alise  Collectio- 
nes  Post  Sanctus,  Post  mysterium,  id  est  consacra- 
tioneni,  Ante  et  Post  Dominicam  orationem,  Post 
Eucharistiam  seu  communioncm,  et  alise  similes.In 
illis  autem  Missalibus  desunt  lectiones  tum  ex  pro- 
photis  et  ex  Apostolo,  tum  ex  Evangelio ;  nec  quis- 
quam  eas  antehac  reperire  potuit.  Has  vero  jam  de- 
mum  felici  casu  nuper  invenimus  in  vcterrimo  co- 
dice  monasterii  Luxovicnsis,  littcris  Francogallicis 
anto  annos  mille  oxarato,  de  quo  postea  dicendum 
uberius.  Hactenus  Missalium  Gallicanorum  partes 
quar  omuino  cum  Mozarabicis  conveniunt. 


Leodegarii  episcopi  itduensis,  et  sancti  Martini  Tu- 
ronensis.  Deinde  quod  triduana;  Rogationes  ante 
Ascensionem  in  eodem  Missali  ex  Gaihcano  ritu  pne-< 
scriptee  sint.  Accedit  quod  ibidem  Collectiones  vo- 
cantur  orationos  Missse :  quo  nomino  appellantur  in 
concilii  Agathensis  canone  30,  et  quod  Symboli  tra- 
ditio  fiat  in  Dominica  Palmarum :  quod  ante  octo  dies 
dominicse  Resurrectionis  publice  in  ecclesia  competen- 
tibus  tradi  sancit  idem  concilium  canone  13.  Illud 
autem  Missale  Gothicum  nianu  reccntiori  inscribitur 
in  Codice  pcrantiquo,  propterea  quod  fuerit  ad  usum 
Gallorum,  qui  versabantur  in  Gallia  Narbonensi,  Go- 
thorum  regno  olim  subjecta.  Unde  festum  sanctae 
Eulalioe  virginis  et  martyris  Lusitanicce  iilustris  in 


125 


DE  LITURGU  GALLIGANA  LIBER  PRIMUS. 


126 


CAPUT  IV. 


GaUicansB  lAturguB  cum  aliis  Latinis,  maxime  cum 
Mozarabica  comparatio.  An  Mozarabica  antiquior. 
Quinam  Gallicanw  auctores. 

i .  Etsi  in  Gallicano  ritu  efiedem  omnino  partes  sint 
atque  in  Mozarabico,  alia  tamen  est  in  Gallicano 
Collectionum  compositio,  item  aliae  passim  Lectio- 
nes  ex  Veteri  ac  Novo  Testamento,  atque  etiam  alius 
sacrae  actionis  Canon,  qui  in  plerisque  missis  utro- 
bique  diversus  est.  Verum  longe  majus  erat  Galli- 
cani  Ordinis  discrimen  a  caeteris. 

2.  Primo  in  Gallicano  Lectiones  passim  duse  ante 
Erangelium,  utjam  diximus,  recitabantur,  una  ex  Ve- 
teri  Testamento,  altera  ex  Novo.  At  in  Romano  una 
tantum  Lectio  ex  Epistolis  Pauli,  ut  patet  non  tam 


L  tenda.  Quod  qua  occasionc,  quove  tempore  fieri 
cceptum  sit,  ex  veteri  bistoria  Compostellana  docet 
AmbrosiusMorales,  et  ex  eo  Baronius  ad  annum  918. 
Nempe  «  Sisenandum  Compostellse  episcopum  ad 
Joannem  papam  x,  qui  paulo  ante  Legatum  suum 
Compostellam  ad  venerandum  sancti  Jacobi  corpus 
direxerat,  misisse  Joannem  Presbyterum,  ut  Roma- 
nos  ritus  exploraret,  et  cum  Mozarabicis  conferret. 
£t  Joannem  quidcm  observasse,  quamvis  multa  ritu 
diverso,  in  nuUo  tamon  ea  discrepare  a  catbolica 
veritate.  Quam  ob  rem  Sisenando  in  synodo  visum 
esse,  omissis  reliquis  tanquam  levioris  momenti,  ut 
sacratiora  illa  potissimum  verba,  quibus  incruentum 
sacrificium  perficitur,  Romano  ritu  proferrentur , . 
quae  aliquibus  additis  vel  mutatis  ita  in  dicto  Missali 


ex  falsa  Damasi  epistola  secunda  decretali  ad  Hiero-  B  scripta  essent :  Hoc  est  corpus  meum,  quod  pro  vobis 


Djmum,  quam  ex  libro  Comitis,  et  ex  Walafridi 
Strabi  cap.  22,  prseterquam  in  Natali  Domini  et  qui- 
busdam  aliis  diebus,  de  quibus  Micrologus  26  ^^ 
capite  52.  Deinde  inRomano  seu  Gelasiano  alise  om- 
nino  erant  partes,  quod  ex  superiori  utriusque  com- 
paratione  manifestum  est.  Collectiones  quippe  Post 
nomina,Post  pacem,  AnteetPost  mysterium,  desunt 
in  Gelasiano,  in  quo  sempcr  idem  sacne  actionis  Ca- 
Don,  contra  quam  in  Gallicano.  Unica  etiam  eratin 
Africano  Lectio  ante  Evangelium  ex  dictis.  Ambro- 
sianus  porro  ritus,  etsi  duas  cum  Gallicano  et  Moza- 
rabico  admittat,  in  boc  tamcn  a  Mozarabico  diffcrt, 
atque  (ut  quidem  veri  simillimum  est)  a  Gallicano, 
quod  Alleluia  canatur  in  Ambrosiano  ante  Evangc- 


.c 


tradetur,  £t :  Hicestcalixnovi  Testamentiinsanguine 
meo,  qui  pro  vobis  et  pro  multis  effundetur  in  remissio- 
nem  peccatorum.  »  Ita  ergo  Mozarabici  ritus  mutata 
est  formula,  caeteris  immutatis,  quae  a  Romano  mul- 
tum  discrepant.  Sic  eliam  vetus  Ambrosiana;  Litur- 
giae  formula  consecrationis  ad  Romanam -accessit, 
cum  in  consecratione  sanguinis  haec  tantum  verba 
olim  exhiberet :  Hic  est  enim  sanguis  meus, 

4.  An  Gallicanus  ordo  Mozarabicum  praecesserit, 
eique  formam  et  exemplum  prffibuerit,  boc  loco  in- 
quirere  juvat.  Gallicanum  esse  antiquiorem  multa 
persuadcnt.  In  primis  Propbetioe  lectio  apostolicara 
praecedebat  apud  Gallos  tempore  sancti  Caesarii  Are- 
latensis  episcopi,  28  ^^^  ^"  sermone  ad  populum 


lium,secusinMozarabico,utpr6ecipitcanon  i2conci-^  habito,  ut  ab  ecclesia,  donec  sacra  peracta  essent. 


lii  IV  Toletani.  Denique  in  Mozarabico  leguntur actaet 
Vit2esanctorum,noninGeIasiano,autinAmbrosiano. 
3.  Romanus  Canon  ante  Grcgorium  idem  erat, 
paocuhs  verbis  exceptis,  atque  modo  usitatus :  quem 
Vigilius  papaex  apostolica  traditione  acceptum,  Gre- 
gorius  Magnus  a  quodam  Scholastico  compositum 
dicit,  Precem  appeUans  in  cpistola  ad  Joannem  epi- 
scopum  Syracusanum,  quae  est  64  libri  vii  indict.  2. 
Quo  nomine  etiam  utitur  Cyprianus  in  libro  de  Uni- 
tate  Ecclesise,  ubi  schismaticos  et  haereticos  arguit, 
quod  «  contemptis  episcopis,  et  Dei  saccrdotibus  de- 
relictis,  constituere  audent  aliud  altare,  Precem  al- 
teram  illicitis  vocibus  facere,  et  dominicae  hostiae 


non  recederet,italoquitur:«  Sidihgenterattenderi- 
tis,  cognoscetis  quia  non  tunc  fiunt  missse,  quando 
divinae  Lectiones  in  ecclesia  recitantur,  sed  quando 
munera  ofi^eruntur,  et  corpus  vel  sanguis  Domini 
consecratur.  Nam  Lectiones,  sive  prophcticas,  sive 
apostolicas,  sive  Evangelicas,  etiam  in  domibus  ves- 
tris  aut  ipsi  legcre,  aut  alios  legcntes  audire  potes- 
tis;consecrationemverocorporisetsanguinisDomini 
non  alibi,  nisi  in  domo  Dei,  audire  vel  videre  pote- 
ritis.  »  Itaque  missam  praeccdcbant  tcrnae  ejusmodi 
Lectioncs.  Quod  in  Mediolanensi  ccclcsia  vivcnte 
Ambrosio  usu  venisse  auctor  est  Sulpicius  Severus 
in  lib.  III  de  vita  sancti  Martini. 


veritatem  per  falsa  sacrificia  profanare. »  Orationcm  t\     5.  Lectiones  illas,  de  quibus  agit  Caesarius,  vero 


appellari  mavult  Augustinus  in  epistola  149  novae 
cditionis  num.  16 :  «  Omnis,  aut  pcne  omnis  frcqucn- 
tat  Ecclesia,  ut  Precationes  accipiamus  dictas,  quas 
facimus  in  cclebratione  sacramentorum,  antequam 
illud,  quod  est  in  Domini  mensa,  incipiat  bcnedici : 
0ratione5,cumbenediciturautsanctificatur,ctaddis- 
tribuendum  comminuitur.  Quam  totam  pctitioncm 
fere  omnis  Ecclesia  Dominica  oratione  concludit.  » 
AmbrosianusCanon  in  paucis  diflTert  27  ^  Romano : 
at  solemnibus  quibus  panis  consecratur  verbis  quae- 
dam  addit  Mozarabicae  formulse  similia,  inhunc  mo- 
dum  :  Hoc  e$t  eoi*pus  meum,  quod  pro  multis  confrin- 
getur,  M ozarabico,  tradetur.  In  vulgato  Bfissali  Moza- 
rabam  ad  marginem  notatur,  haec  verba  esse  omit- 


proximum  est  eas  ipsas  essc,  quas  in  ordinem  rede- 
gcrat  saeculo  v  Musaeus  presbyter  Massiliensis,  qui, 
teste  Gennadio  in  cap.  79  de  Vii'is  illustribus,  «  hor- 
tatu  sancti  Vencrii  cpiscopi  sui  exccrpsit  ex  sacris 
Scripturis  Lcctiones  totius  anni  festivis  aptas  dicbus ; 
responsoriactiam  psalmorum,  et  capitulatcmporiet 
Lectionibus  congruentia...  Scd  et  ad  personamsan- 
cti  Eustasii  cpiscopi,  succcssoris  praedicti  hominis 
Dci,  composuitsacramentorum  egregium  et  non  par- 
vum  voIumcn,per  membraquidcmproopporiunita- 
te  officiorum  et  temporum ,  pro  Lcctionum  tcxtu  psal- 
morumque  seric  et  dccantationcdiscretum  :  sedsup- 
plicandi  Deo  et  contestandi  bcneficiorum  ejus  soli- 
ditate  sui  consentaneum. »  Ubi  contestandi  vocabu- 


■■p 


■^ 


\i1 


APPENblX  AD  OPERA  SANCTl  GERAIANI  PARISlfeNSlS, 


|2§ 


lum  respicit  ad  primfievum  morem  Gallicanum,  in  k  atque  psalmis  multa  dulcisone  composuisse.  »  Unde 


quo  Contestatio  in  usu  erat  ad  significandam  quam 
hodie  vocamus  Missae  seu  Canonis  Prsefationera.  Mu- 
scBus  ergo,  qui  post  medium  sfficulum  v  e  vivis  ex- 
cessit  Leone  et  Majorino  imperatoribus,  scripsit  li- 
bnim  Sacramcntorum.  Quo  nomine  veteres  passim 
sacra  29  Eucharistite  raysteria  designabant.  Hinc 
Voconius,  Castellani  in  Mauritania  episcopus,  apud 
eumdem  Gennadium  composuisse  dicitur  volumen 
Sacramentorum.  Quo  modo  Augustinus  sacramenta 
vocat  Dominicse  mensce  sacrificium,  ex  dictis. 

6.  Sed  et  ante  Musaeum  Hilarius,  Pictavorum  san- 
ctissimus  antistes,  librum  Hymnorum,  et  alium  My- 
steriorum  scripsit,  auctore  Hieronymo  in  libro  de 
Scriptoribus  cap.  100.  Hymnus  Gloria  in  excelsis  ab 


Joannes  Mariana,  in  lib.  v  de  rebus  Hispanicis  cap.  v, 
ait  usum  obtinuisse  ut  Isidoro  ritus  Mozarabicus  tri- 
bucretur,  sed  tamen  Leandrum  nonnulla  invenisse. 
9.CardinalisBona  «  hoc  officium  concilio  iii  Tole- 
tano,  cui  Leander  interfuit,  antiquius  esse  »  arbitra- 
tur,  «  el  quidem  sceculo  vjam  viguisse ;  sed  de  primo 
ejus  auctore  non  constare.  Ab  ipso  tamen  Leandro 
illustratum,  auctum  ab  Isidoro,  atque  ab  aliis  pro- 
gressu  temporis  amplificatum,  nominatim  ab  lide- 
fonso,  cujus  opera  Julianus  Toletanus  in  appendice 
ad  librum  de  Scriptoribus  in  quatuor  partes  divisit, 
tertiamque  ait  fuisse  «  missarum,  hymnorum,  atque 
sermonum. »  Ad  haecFelicem  episcopum  librumMis- 
sarum  de  toto  circulo  anni  in  quatuor  31  partes  di- 


eodem  auctus  et  consummatus  dicitur  in  vulgato  Al-  B  visum  emendasse  atque  complevisse;  ac  postmodum 


cuino.  His  duobus  merito  annumerandus  est  Sido- 
nius  Arvernorum  episcopus,  cujus  libro  de  Missis  ab 
eo  compositisGregoriusTuronensispraifationem  ad- 
junxit,  ex  lib.  ii  Historise  cap.  22.  Et  Salvianus  Mas- 
siliensis  presbyter  clarissimus  «  homilias  episcopis 
factas  multas,  sacramentorum  vero,  quantas  nec  re- 
cordor,  ait  Gennadius,  composuit.  »  Quo  in  loco  sa- 
cramenlorum  homilifeintelligunturvel  sermonesde 
mysteriis  sacris,  inter  Missarum  solemnia  quondam 
ex  more  gallicano  recitari  solitis;  vel  orationes  seu 
prsefationcs  ad  missam.  Mitto  quod  in  fine  libri  vi 
Gregorius  Turonensis  ponlifex  tradit  de  Chilperico 
rege,  qui  inter  alia  opuscula  hymnos  scripsit  «  sive 
missas,  quo;  nulla  ratione  suscipi  possunt.  » 


y^  •M*' 


Petrum  Ilerdensem  antistitem,  et  Salvum  abbatem 
Albfieldensem  eidem  argumento  navasse  operam.  » 
Ast  EHpandus  Toletanus  episcopus  in  epistola  ad 
Albinum  seu  Alcuinum,  Toletanos  sanctos  Patres 
agnoscit  missarum  Mozarabicarum  auctores,  in  his 
Isidorum  :  signantervero  Eugenium,Ildefonsum,et 
Julianum  exprimit  libellus,  quem  confutant  Patres 
concilii  Francofordiensis  apud  Alcuinum.  Quorum 
nullus  saeculum  vii  prsecedit.  Non  ergo  ad  sasculum 
v  revocari  possunt  istiusmodi  officiorum  auctores. 
iO.  Duo  tamen  affert  idem  cardinalis  ad  produ- 
cendam  hujus  ritus  antiquitatcm.  Unum  est,  quod  in 
missa  de  sancto  Martino,  qui  ineunte  sfficulo  v  vive- 
re  desiit,  hffic  leguntur  in  officio  Mozarabico  :  Hunc 


4.  Tales  auctores,  id  est  Hilarium,  Musaeum,  ei^vii*um,quem  wtatisnostraetemporapraBiuleruntJubeas 


Sidoniuni,habuisse  videtur  Ordo  missoe  Gallicanus, 
quem  a  Romano  diversum  exeunte  sceculo  vi  fuisse 
constat  ex  epistola  Gregorii  magni  ad  Augustinum : 
qui  tertio  loco  Gregorium  interrogavit,  «  cur  cum 
una  sit  fides,  diversae  sint  Ecclesiarum  consuetudi- 
nes;  et  altera  consuctudo  missarum  in  Romana  ec- 
clesia,  atque  altcra  in  Galliarum  Ecclesiis  teneatur.» 
Denique  Hilduinus  in  epistola  Areopagiticis  praefixa 
existimat  30  "  missae  ordinem  more  Gallico  ab 
initio  receptae  fidei  »  in  his  partibus  obtinuisse  ad 
CaroU  Magni  principatum. 

8.  At  non  adeo  antiquum  esse  Mozarabicum  ritum 
consentiunt  Hispanici  auctores,  qui  ejus  originem  ad 


auxilium  nostris  afferre  temporibus,  Alterum,  quod  in 
concilio  iii  Toletano  anni  589  statuitur  capitulo  2, 
per  omnes  ecclesias  Hispaniae  vel  Gallix  Symbolum 
decantari,  priusquam  oratio  Dominica  recitetur.  Qui 
ritus  est  missfe  Mozarabicee  peculiaris.  Sed  reponi 
potest,  haic  verba,  mstrae  letatis,  vel  ex  antiquiori 
Liturgia  desumpta  fuissc,  vcl  longius  quam  ad  unum 
saeculum  protrahi  posse  ;  et  statutum  de  Symboli 
ante  orationem  Dominicamrecitationenovumfuisse 
ad  corroborandas  hominum  invalidas  mentes,  ut  lo- 
quuntur  conciUi  Patres. 

ii.  Certe  Romanum  ritum,  saltem  in  provincia 
Rracarensi,  Vigilio  pontifice  maximofuisse  receptum 


Leandrumetlsidorumsaeculiviiepiscoposrcvocant.  Tjconstat  ex  concilio  ii  Dracarensi  anni  563,  in  quo 

Don/^niiVd       nA       n»  .v..»m        ilOO       ^i 1 1_:  J ••*_. .        r         .  .A       9 «• ..   • ._»_ 


Daronius  ad  annum  633  ejus  auctorem  Isidorum 
agnoscit  hac  ratione.  Cum  enim  Patres  in  conciHo  iv 
Toletano  tunc  temporis  habito  decrevissent  canone 
2,  ut  per  omnem  Hiapaniam  et  Galliam,  scilicet  Nar- 
bonensem,  quae  Gothis  Hispaniarum  regibus  tunc  pa- 
rebat,  idem  modus  in  missarum  solemnitatibuscaete- 
risque  officiis  servaretur ;  hanc  curam  Isidoro  Hispa- 
lensi  sanclitate  etdoctrina  praestanti^imoepiscopo  a 
Patribus  demandatam  fuisse.  Favet  huic  sententiae 
titulus  officii  Gothici  in  Editis,  ubi  «  a  sancto  Isidoro 
ordinatum  »  dicitur.  Verum  Isidorus  ipse  in  libro  de 
Scriptoribus  ecclesiasticis  Leandri  fratris  sui  scripta 
recensens,  testatur  ipsum  «  in  ecclesiasticis  officiis 
non  parvo  studio  laborasse,  et  in  sacrificii  laudibus 


prwcipitur,  canone  4,  ut  eodem  ordine  missae  cele- 
brentur  ab  omnibus,  quem  profuturus  quondam  hujus 
metropolitanx  ecclesise  episcopus  ab  ipsa  apostolicae  se^ 
dis  auctoritate  accepit  32  scriptum.  Nempe  a  Vigi- 
lio  papa,  cujus  epistolam,  qu®  in  vulgatis  libris  Eu- 
therio  inscripta  erat,  Profuturo  scite  vindicavit  eru- 
ditus  Daluzius  tum  in  notis  ad  Gratianum,  tum  in 
tomo  inovae  Collectionis  conciliorum,  ubiipsam  epi- 
stolam  denuo  excudi  curavit.  In  ea  vcro  sic  legitur 
cap.  5  :  «  Ordinem  quoquc  precum,  in  celebritate 
missarum  niillo  nos  tempore,  nulla  fcstivitalesigni- 
ficamus  habere  divisum  :  sed  semper  eodem  tenore 
oblata  Deo  munera  consecrare.  Quoties  vero  Pascha- 
lis,  aut  Ascensionis  Domini,yel  Pentecostes,  et  Epi- 


129 


DE  LITURGIA  GALUCANA  LIBER  PRIMLS. 


130 


phaniae  sanctorumquedieifueritagendasolemnitas  ^  cimus :  Gloria  et  honor  Patri,  et  Filio,  et  Spiritui  34 


singula  capitula  diebus  apta  subjungimus,  quibus 
commemorationem  sanctffi  solemnitatis,  aut  eorum 
facimus,  quorum  natalitia  celebramus  :  csetera  vero 
ordine  consueto  persequimur.  Quapropter  et  ipsius 
canonicffi  Precis  textum  direximus  subter  adjectum, 
quem  Deo  propitio  ex  apostolica  traditionc  accepi- 
mus. »  Hoc  in  loco  Vigilius  Precis  nomine  Canonem 
sacrse  actionis  intelligit,  uti  jam  superius  obsen^avi- 
mus  :  quem  canonem  ait  fuisse  in  omnibus  festis, 
sicut  et  modo,  communem,  prseter  singularia  capi- 
tula  praecipuis  festis  peculiaria  :  in  quibus  sanctae  so- 
lemnitatis,  aut  eorum  fiebat  memoria,  quorumnatali- 
tia  cclebrabantur.  Qualia  etiam  nunc  habemusinora- 
tione  Communicantes,  quffi  in  praecipuis  festis  varia 


sa7icto,  amen,  Nam  et  ille  hymnus,  quem  nato  in  came 
Christo  angeli  cecinerunt :  Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in 
terra  pax  hominibus  bonae  voluntatis,  et  reliqua  qux 
ibi  sequuntur,  ecclesiastici  doctores  composuerunt. 
Apud  Galios  frequentabatur  Gloria  Patri,  teste  Gre- 
gorio  episcopo  Turonensi  in  lib.  vi  cap.  40.  Quod 
non  probant  Toletani  Patres  in  canone  15,  voluntque 
ut  Gioria  et  honor  Patri  dicatur. 

13.  Canone  18  arguitur  quorumdam  sacerdotum 
consuetudo,  qui  post  dictam  orationem  Dominicam 
statim  communicant,  et  postea  benedictionem  in  po- 
pulo  dant;  statuiturque,  ut  post  orationem  Domini- 
cam  et  conjunctionem  panis  et  calicis,  benedictio  in 
populum  sequatur  ante  communionem.  Huic  decreto 


est.  Hic  autem  ritus,  de  quo  Vigilius  agit,  haud  dubie  B  affine  est  quod  Ciesarius  in  sermono  281  appendicis 

ad  novam  editionem  sermonum  Augustini  fideles 
monet,  ut  qui  vult  missam  «  ad  intogrum  celebrare, » 
id  est  audire,  «  usquequo  oratio  Dominica  dicatur, 
et  benedictio  populo  detur,  »  se  in  ecclesia  conti- 
neat.  Qua»  benedictio  «  prsemissa  oratione  Dominica» 
dari  dicitur  in  sermone  sequenti.  Huc  spectat  quod 
legitur  in  lib.  i  de  ejusdem  Caesarii  vita  num.  14  : 
«  Post  hsec  quadam  die  prospiciens  de  altario,  vidit 
aliquos  lectis  Evangeliis  de  ecclesia  foras  exire,  qui 
verbum  beati  Viri,  id  est  praedicationem,  dedigna- 
bantur  in  primo  cognoscere.  Illico  occurrens  clama- 
vit  ad  populum  :  Quid  agitis,  0  filii?  Quo  ducimini 
foras  mala  suasione  subversi?  State  pro  animabus 
vestris  ad  verbum  admonitionis,  et  aadite  solliciti. 
Hoc  vobis  in  die  judicii  facere  non  licebit.  Moneo  et 
clamo  obtestorque ;  non  ergo  estote  fugitivi  vei 
surdi.  Ecce  oris  mei  buccina,  quasi  anima  cujusque 
vestrum  fuerit  diaboli  mucrone  pererapta.  Non  te- 
nebor  de  taciturnitate  culpabilis.  Ob  hoc  ssepissime 
ostia  post  Evangelia  claudi  fecit,  donec  Deo  volente 
gratularentur  35  coercitione  et  provectu,  qui 
fuerant  ante  fugitivi. 

14.  Hunclocum  integrum  retuli,  tum  quia  insignis 
est,  tum  ut  appareat  moris  fuisse  Cajsario,  lectis  ad 
missam  Evangeliis,  sermonem  ad  populum  habere. 
Non  solum  autem  in  provincia  Arelatensi,  sed  et  in 
aliis  invaluerat  prava  hcec  consuetudo,  ut  post  Evan- 
gelium  nonnulli  fidelium  ante  missam  disccderent. 


Gelasianus  erat :  quem  proinde  sxculo  vi  provincia 
saltem  Bracarensis  recepit.  At  cum  Toletanis  conci- 
his  III  et  IV  Bracarenses  episcopi  interfuissent,  no- 
vum  ritum  in  eis  prsescriptum  Romano  (ut  credere 
par  est)  prcetulerunt.  Et  quemadmodum  hymnos  ex 
sancto  Hilario,  sic  etiam  suum  fortasse  ritum  ex 
Gailorum  imitatione  acccperunt  Hispani.  Ubi  memo- 
ham  subit  factum  magni  Csesarii  episeopi  Arelaten- 
sis,  qui  «  pcr  Italiam  et  Hispaniam  »  homilias  sacras 
distnbui  curavit,  33  "  ^^  projectis  rebus  frivolis  et 
caducis,  juxta  Apostolum,  bonorum  operura  ficrent 
sectatores,  »  ex  ejus  Vita»  libro  primo,  num.  31. 

1 2.  In  concilio  Toletano  iv  quaedam  constitutiones 
fact^e  sunt,  quarum  commemoratio  huic  loco  non 
parum  conducit.  Canone  11  cavetur  Alleluia  in  Qua- 
dragesima  dici :  et  canone  {2 Laudes post  Apostolum 
decantari,  priusquam  Evangelium  praedicetur,  dum  ca- 
nones  praecipiunt  post  Apostolum,  non  Laudes,  sed 
Evangelium  annuntiari.  Garsias  Loiaisa  Laudum  no- 
mine  intelligit  hymnum  trium  puerorum.  At  certum 
est  Alleluia  signiflcari  hoc  loco.  Isidorus  de  divinis 
Ofliciis  cap.  13.  «  Laudes,  inquit,  hoc  est  Alleluia 
canere.  »  £t  signantius  Walafridus  Strabus  in  cap. 
22 :  «  Responsoria  et  AUcluia,  qu®  ante  Evangelium 
cantantur,  deinde  adjuncta  videntur,  postquamanti- 
phonffi  ad  ingressum  dici  exspirarunt.  Quae  et  viden- 
tur  prohibit^e  canonibus  Hispanorum,  qui  longo  post 
tempore  sunt  constituti.  In  illis  enim  jubetur  ne  ali- 


quis  hymnus  inter  lectionem  apostolicam  et  evange-  JQ  Quapropter  diversa  hac  de  re  in  conciliis  statuta  con- 


licam  in  ordine  missae  ponatur. »  At  quinam  canones 
ante  conciUum  iv  Tolctanum  id  vetent,  alibi  non 
lego.  Canon  13  rejici  vetat  hymnos  in  laudem  Dei, 
atque  apostolorum  et  marlyrum  humanostudio  com- 
posi tos :  Sicut  hiquos  beatissimidoctoresHilariusatque 
Ambrosius  ediderant,  Quos  tamen  quidam  specialiter 
reprobant,  pro  eo  quod  de  Scripturis  sanctorum  cano- 
num  vel  apostolica  traditione  non  existunt.  Hic  locus 
speciare  videtur  canonem  1 2  concilii  11  Bracarensis, 
in  quo  ejusmodihymni  reprobantur,  utietiam  in  re- 
gula  sanctorum  Pauli  et  Stephani  caput  15.  Addunt 
Paires  in  eodem  canone  12  :  Respuant  ergo  et  illym 
hymnum  ab  hominibus  composittm,'quem  quotidie  pu- 
Uico  frivatoque  offido  in  fine  omnium  psalmomm  di- 


dita  sunt,  nempe  in  Agathcnsi  canone  47 ;  in  Aurelia* 
nensi  primo  canone  26,  etin  tertio,canone29.Cujus 
hcec  verba  :  De  missis  nuUus  laicorum  ante  discedat,^ 
quam  Dominica  dicatur  oratio;  et  si  episcopus  fuerit 
prxsens,  ejus  benedictio  exspectetur.  Walafridus  id 
interpretatur  de  oratione,  quee  post  communionem 
dicitur.  At  repugnant  verba  concilii  Toletani,  alio- 
rumque.  In  Missali  Mozarabico  benedictio  ubique 
communioni  prasmittitur,  itemque  in  GaUicano  pas- 
sim  apud  Thomasium  :  ct  hactenus  benedictio  epi- 
scopalis  ante  communionem  datur.  Quippelicebatiis 
quinon  communicabant,  accepta  benedictione,  ante 
communionem  discedere,  ut  ex  proedictis  locis  intel- 
ligitur :  atquc  hinc  patct  non  omnes  qui  tunic  misfiim 


iU 


AWENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


i32 


aderant^in eadem comraunionem  accepisse.lrao vero  a  Missalibus Gallicanis apudThomasium vocaiur populi 


diaconus  ante  coramunionem  clamare  solebat  :  Si 
quis  non  communicat,  det  locum,  testante  Gregorio 
Magno  in  lib.  ii  Diaiogorum,  cap.  23,  quod  non  tan- 
tum  de  poenitentibus,  sed  etiam  de  quibusvis  aliis, 
qui  non  communicabant,  intclligendum  existimo. 
Por  romissa  expleta  c^nsebatur  ante  comraunionem, 
ut  docet  Gregorius  Turonensis  antistes  in  lib.  ii  de 
Miraculis  sancti  Martini,  cap.  47  :  «  Cumque  expletis 
missis,  populus  coepisset  sacrosanctura  corpus  Re- 
demptoris  accipere,  »  etc.  Cyprianus  ad  eum  fere 
modum  36  loquitur  in  ILbro  de  Lapsis :  «  Ubi  vero, 
solemnibus  adirapletis,  calicem  diaconus  offerre 
praesentibus  coepit,  »  etc.  Quantum  porro  duraret 
saeculo  vi  missse  celebratio,  declarat  Csesarius  in 


adraonitio  a  saccrdotc  facta  ad  diempieexigendum, 
qualera  in  Mozarabico  usurpatam  fuisse  ex  Beato 
superius  vidiraus.  Sic  in  Mozarabico  ad  natale  Do- 
raini :  Hodie  nobis  thesaurus  natus  est :  hodie  nobis 
hicema  Virginis,  quam  Spiritus  sanctus  ignivit,  verum 
lumen  apparuit,  etc.  In  Gothico  seu  Gallicano  in  die 
Natalis  Doraini  sirailis  Prsefatio  legitur  post  Evan- 
geliura.  At  initio  missse  ad  diem  sancti  Stephani 
protoraartyris  :  Venerabilem  atque  sublimem  beatiS' 
simiprotomartyris  Stephani  passionem  hodie  celebran- 
tes,  Beum  martyrum,  fratres  charissimi,  deprecamur, 
ctc.  Ubique  desinit,  per  Dominum  nostrum  Jesum 
Christum,  Sic  in  omnibus  fere  missis  Gothicis  seu 
Gallicanis  Prsefatio  inilio  ponitur. 


utroque  serraone  praelaudato,  ubi  ait,  divina  mys-  B     4.  Hanc  excipiebat  lectio  Prophetiffi.  Gregorius  in 


teria  «  unius  vel  duarum  horarura  spatio  »  peracta 
fuisse.  Unde  in  serraone  praecedenti  reprehendit 
quosdain  homines  praepotentes,  qui  presbyteros 
cogebant  «  missam  abbreviare.  » 

CAPUT  V. 

Missse  Gallicanse  partes  singillatim  explicantur  ex  Gre- 
gorio  Turonensi  episcopo,  aliisque  monumentis. 

■    i.  Haec  missas  Gallicanae  cum  Mozarabica,  quae 

raagnam  cum  ea  (ut  praedictura  est)  affinitatera  ha- 

bel,  comparatio  visa  est  hoc  loco  necessaria :  nunc 

vero  quid  ex  Gallicanis  monuraentis,  praesertira  ex 

Gregorio  Turonensi  antistite  de  Gallicana  Liturgia 

colligere  nobis  licuit,  exponendum  est. 

2.  In  omnibus  Liturgiis  raissa  incipiebat  ab  anti- 


lib.  VIII  historiae  Francorura,  cap.  7  :  «  Adveniente 
quoque  die  38  Dorainico  rex  Guntchramnus  eccle- 
siam  ad  spectanda  missaruin  solemnia  petit.  Fratres 
vero  consacerdotesque  qui  aderant,  locum  Palladio 
episcopo  ad  agenda  festa  praebuerunt.  Quo  incipiente 
Prophetiara,  rex  interrogat  quis  esset.  Cumque  Pal- 
ladium  episcopum  initiasse  pronuntiassent,  statim 
coraraotusrex  ait,»  etc.  Prophetiara  itaque  aliquando 
lector,  aliquando  sacerdos  pronuntiabat.  Post  pro- 
phetiani  Psalraus  responsorius,  qui  tractui  seu  Gra- 
duali  hodierno  respondet,  testante  Gregorio  in 
Historiae  Francoruni  lib.  viii,  cap.  3  :  «  Interea  jam 
medio  prandii  peracto,  jubet  rex  ut  diaconum  no- 
strum,  qui  ante  diem  ad  raissas  Psalmum  respon- 


«.. ... ^  .   .       '^    .  r  ~~~— '  ^ 

phona  quadam.  Unde  liber,  qui  ejusmodi  versus  con-  ^  sorium  dixerat,  canere  juberera. 


tinet,  Antiphonariura  a  Joanne  Diacono  vocatur  in 
Vita  Gregorii  Magni.  De  his  antiphonis,  quas  modo 
Introitus  appellamus,  interpretandum  videtur  conci- 
lium  Agathense  anni  506,  canone  30  :  Et  quia  conve- 
nit  (yrdinem  Ecclesise  ab  omnibus  sequaliter  custodiri, 
studendum  est,  ut  sicut  ubique  fU,  et  post  antipftonas 
Collectiones  ab  episcopis  vel  presbyteris  dicantur.  Id 
generis  forsan  erat  illa  antiphona,  quam  ex  improviso 
Primicerius  imposuit,  cum  missi  Clodovei  Magni 
contra  Alaricum  pergentis  basilicam  sancti  Martini 
ingressi  sunt,  exploraturi  37  ^^  Deum  propitium 
habiturus  esset,  ex  Gregorio  Turonensi  episcopo  in 
lib.  II,  cap.  39.  Antiphona  haec  erat  :  PraecinoDisti 
me,  Domine,  virtute  ad  bellum,  etc. 

3.  Antiphonam  et  vcrsura  sequebatur  ex  canone  3 
concilii  ii  Vasensis  Kyrie  eleison,  frequentatura  ad 
Matutinos  et  ad  missas;  quia  tam  in  sede  apostolica, 
quam  etiam  pet*  totas  Orientis  atque  Italix  provincias 
hsec  consuetudo  est  intromissa.  Apud  Graecos,  teste 
Gregorio  Magno,  nKyrie  eleison  simul  omnes  dicunt. 
Apud  nos  autem,  inquit,  a  clericis  dicitur,  et  a  po- 
pulo  respondetur,  et  totidem  Christe  eleison  dicitur, 
quod  nullo  modo  apud  Graecos.  »  Dein  sequebatur 
pro  ratione  temporumapudnostratesGalloshymnus 
angelicus  Gloria  in  excelsis  Deo,  ctgus  meminit  Gre- 
gorius  Turonensis  episcopus  in  lib.  i  de  Gloria  mar- 
tyrum,  cap.  63|  et  in  iib.  ii  de  Miraculis  sancti  Mar- 
Uai,  cap.  25.  His  succedebat  Praefatio.  Sic  enim  in 


5.  Hoc  finito,  diaconus  silentium  indicebat  ad  le- 
ctionera  Epistolse,  quae  a  subdiacono  recitabatur.  In 
quibusdara  missis  diaconus  ante  Orationes,  quas  le- 
ctionibus  praeraitti  mos  erat,  flectenda  genua  indice- 
bat.  Unde  Caesarius  in  sermone  285  novae  appendi- 
cis  Augustinianae  :  «  Supplico,  fratres  charissimi,  et 
paterna  pietate  commoneo,  ut  quotiescunque  Oratio 
indicitur,  qui  forte  pro  aliqua  inOrmitate  non  potest 
genua  flectere,  et  dorsura  incurvare ;  vel  cervicem 
hurailiare  non  difierat.  »  Et  in  sermone  sequenti  : 
«  Rogo  et  adraoneo  vos,  fratres  charissirai,  ut  quo- 
tiescunque  juxta  altare  a  clericis  oratur,  aut  Oratio 
diacono  claraante  indicitur,  non  solura  corda,  sed 

rv  etiara  corpora  fldeliter  inclinetis.  Nara  dum  frequen- 
ter,  sicut  oportet,  et  diligenter  attendo,  diacono 
clamante,  Flectamus  genua,  maxiraam  partem,  velut 
coluranas  ercctas,  stare  conspicio,  »  etc.  De  silentio 
per  diaconura  indicto  locum  superius  retulimus  ex 
Gregorii  Turonensis  lib.  vii,  cap.  8. 

6.  Post  epistolam  diaconus  ad  arabonem  procede- 
bat  ad  legendum  Evangelium.  Guntchramni  regiB 
haec  verba  sunt  apud  eumdem  Gregorium  inlib.  viiiy 
cap.  4  :  « In  39  ^^^  sancto  Paschae,  stante  fratre 
meo  Sigeberto  in  ecclesia,  procedente  diacono  cum 
sancto  Evangeliorum  libro,  nuntius  regi  advenity 
unaque  vox  fuit  pronuntiantis  lectionem  evangeli- 
cam,  ac  nuntii  dicentis  :  Filius  natus  est  tibi.  » 

7.  In  festis  sanctorum  has  lectiones  pracedebat 


133 


DE  LITURGIA  CALUCANA  LIBER  PRIMUS. 


i34 


lectio  passionis  seu  Vitse  Sanctoram,  quorum  festa  k  mulieribus  offeratur,  tam  panis  quam  vini,utperhas 

recolebantur.  Audi  Gregorium  in  lib.  i  de  Gloria 

martyrum,  cap.  86  :  «  Dies  passionis  erat  Polycarpi 

maxtyris  magni,  et  in  Ricomagensi  vico  civitatis  Ar- 

vernse  ejus  solemniacelebrabanlur.  Lectaigltur  pas- 

sione  cum  reliquis  lectionibus,  quas  canon  sacerdo- 

talis  invexit,  tempus  ad  sacrificium  offerendum  ad- 

venit.  »  Si  hsec  lectio  proxime  facta  non  fuisset  ante 

sacrificium,  eam  hic  commemorare  nihil  altinebat. 

EjusdemlectionisidemGrcgoriusmeminitinduobus 

aliis  locis,  nempe  in  lib.  ii  de  Miraculis  sancti  Mar- 

tini,  cap.  29  et  cap.  49,  ubi  haec  verba  :  «  Denique 

sacerdotibus  qui  advenerant,  ad  agenda  solemnia 

procedentibus,  cum  lector,  cui  legendi  erat  officium 

advenisset,  et  arreplo  libro  Vitam  sancti  coepisset 


immolationcs  et  peccatorum  suorum  fascibus  ca- 
reant,  et  cum  Abel  vel  canteris  juste  offerentibus  pro- 
mereantur  esse  consortes.  »  Rubeum  vinum  offerri 
sa^pius  prfficeptum  est,  tum  ob  periculum,  tum  ob 
mysterium  ;  nam  rubeum  expressius  Christi  sangui- 
nem  signat,  quain  album,  cujus  loco  aqua  non  raro 
sumitur,  facili  errore.  Ad  ruboum^l  colorem  allu- 
dens  Ambrosius  in  psalmum  cxviii,  initio  octonarii 
14  :  «  Cernis  rosam,  inquit,  hoc  est  dominici  cor- 
poris  sanguinem.  »  Apposite  Jacobus  a  Vitriaco  in 
Historiae  occidentalis  cap.  38  :  «  Sed  et  vinum,  in 
quantum  ex  diversis  acinis  confluit,  unitatem  eccle- 
siasticam  repraesentat ;  in  quantum  autem  calet 
aut  rubet,  charitatem  Ecclesiaj  designat.  » 


legere  confessoris,  »  etc.  Ex  quo  intelligitur,  hancB      10.  Facta  obiatione,presbyter  quantum  satiserat, 


lectionem  aHis  praemissam  fuissc.  Et  quidcm  acta 
Sanctorum  in  missa  legebant  Mozarabes,  ul  ex  Brau- 
lione  in  vita  sancti  iEmiliani  superius  vidimus.  In 
LecLionario  nostro  Gallicano  actasanctoruni  aposto- 
lonim  Petri  et  Pauli  Epistolae  pramittuntur. 

8.  Evangelio  Gregorius  subjicit  sacrificii  oblatio- 
nem  in  loco  mox  relato  desanctoPolycarpo,cui  loco 
alter  consimilis  est  in  cap.  17  de  Vitis  Patrum,  ubi 
agit  de  Nicetio  episcopo  Trevirensi.  Quem  locumita 
restituimus  ex  Codice  ms.  :  «  Advenit  dies  Domini- 
cus,  et  ecce  rex  cum  his  cui  ab  hoc  sacerdote  com- 
munioni  abesse  j  ussi  fuerant,  ecclesiam  est  ingressus. 
Lectis  igitur  lectionibus,  quas  canon  sanxitantiquus, 
oblatis  muneribus  super  altare  Dei,  ait  sacerdos  : 


ad  sacrificium  assumebat,  idque  j)alla  scu. pallio  con- 
tegebat.  Plures  hujus  rei  loci  sunt  apud  Gregorium. 
Unusin  lib.  vii  cap.  22  :  «  Putabam  me,  inquit,  quasi 
in  basiHca  sacrosancta  missarum  solemnia  celebrare. 
Cumquejam  altarium  cum  oblationibus  palHo  serico 
opertum  esset,  subito  ingredientem  Guntchramnum 
conspicio,  qui  magna  voce  clamabat :  Extrahite  ho- 
micidam  a  sacro  Dei  altario...  At  ego  cum  hsec  au- 
direm,  ad  te  conversus  dixi  :  Apprehende  paUium, 
infeHx,  quo  sacramuneraconteguntur,  nehinc  abji- 
ciaris...  Cumque  revertcres  adaltarium,  apprehen- 
debas  paUium,  sed  rursum  reHnqucbas...  Et  iile  : 
DeHberatum,  inquit,  habui,  ut  si  me  rex  ab  hoc  loco 
juberet  extrahi,  ab  una  maim  pallas  altaris  tene- 


Non  hic  ^Q  hodie  missarum  solemnia  consumma-  ^  rem,  »  etc.  lla?c  Gregorius  de  Eberulfo  regis  cubi- 


buntur,  nisi  communione  privati  prius  abscedant.  » 
Ubi  nota  primo  excommunicatos  ante  oblationem 
ejectos  fuisse  ex  ecclesia.  Quod  etiam  coHigitur  ex 
lib.  X  Historise  Gregorii,  cap.  8.  Deinde  missae  Ca- 
nonem,  id  est  Ordinem  GaHicanum,  Gregorio  dici 
antiquum  :  ac  proinde  Mozarabico  (ut  probavimus) 
esseantiquiorem.  Inter  EvangeHi  lectionem  ct  obla- 
tionem  nonnunquam  homiHa  ad  populum  interpone- 
batur,  teste  Caesario,  cujus  auctoritatem  paulo  ante 
retulimus.  Idem  probat  Audocnus  in  Hb.  ii  de  Vita 
sancti  Eligii,  cap.  22  :  «  AHquo  rursus  in  tempore 
agebatur  nataHs  beati  Martini.  Cumque  inter  missa- 
ram  solemnia,  evangeHca  juxta  morem   lectione 


culario  :  qnem  locum  fuse  retuli,  tum  ut  appareat, 
non  modo  sacras  oblationes,  id  est  panem  et  cali^ 
cem,  sed  et  allare  paHa  eadem  fuisse  coopertum, 
tum  paHam  iHam  ex  serico  factam;  tum  denique 
pallam,paUas,  etpaWum  hoc  loco  idem  esse.  De  hac 
paHa  sanctus  Benedictus  loquitur  in  regulae  sute  cap. 
59,  ubi  de  puerorum  oblatione  agens,  jubet  ma- 
num  pueri  offcrendi  involvi  in  palla  altaris,  sciHcet 
cum  oMalione  panis  et  vini,  ut  ex  utrisque  una 
Deo  fieret  oblatio.  Idem  fuisse  videtur  corporale 
pallium,  albis  stigmatibus  variatum,  quod  Pethelmo 
antistiti  dono  transmisit  Bonifacius  episcopus  Mo* 
guntinus  in  opistola  1 1 ,  pallium  altaris  dictum  in 


expleta,  divina  Eligius  populo  praedicaret    man-T\  epistola35.  42^^^'^^^^^^"^"™  ^^^^^r®^^"®*'^^^^^ 

operculum  lineum,  quo  calix  sacratus  tegitur  :  sed 
res  ipsa  longe  abest  a  vcteri  more.  Processu  tem- 
poris  corporali,  quod  Christi  corpori  supponitur, 
etiam  calix  contectus  est,  quod  hodie  quoque  facti- 
tant  Carthusiani.  Hunc  ritum  indicat  Jacobus  a  Vi- 
triaco  in  loco  mox  citato  :  Dum  corporale  deponitur 
de  calice,  ante  oculos  habeat  depositionem  Christi 
de  cruce.  »  Ilic  ritus  magis  accedebat  ad  veterem 
GalHcanum  morem,  quem  ex  Gregorio  mox  expH- 
cuimus.  Filiolam  vocant  Mozarabes  velum  illud  quo 
sacrum  caliccm  operiunt.  Sic  enim  rubrica  post 
sanguinis  consecrationem  habet :  JJic  ekvetur  catioi 
coopertus  cum  filiola, 
\  1 .  Ideo  yero  sacra  mysteria  palla  seu  pallio  alt^ 


data,  n  etc. 

9.  Postea  diaconus  sacrum  ministerium  seu  su- 
pellectilem  sacram,  id  est,  caliccm  et  c£etera  vasa 
sacra,  ex  sacrario,  quod  in  domuncula  ecclesiee  ad- 
haerente  situm  erat,  aut  certe  ex  armario  altari 
proximo  afferebat.  Gregorius  in  lib.  i  dcGloria  mar- 
tjrum,  cap.  86  :  «  Tempus,  inquit,  ad  sacrificium 
offerendum  advenit ;  acceptaque  turre  diaconus,  in 
qua  ministerium  dominici  corporis  habebatur,  ferre 
ccepit  ad  ostium  ;  ingressusque  templum,  ut  eam  al- 
tari  superponeret,  »  etc.  Tunc  autem  flebat  oblatio 
panis  et  ▼ini  ad  sacriflcium.  Concilium  Matisconen- 
se  Uy  anno  585,  can.  4,  decernit,  u  ut  omnibus  Do- 
minidB  diebiis  altaris  oblatio  ab  omnibus  viris  et 


m 


APPENDIX  Atf  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


i36 


ris  apud  veteres  Gallos  tegebantur,  ut  ne  a  circum-  j^Domine  Dens  noster,  peccatorum  trihuas  veniam,  et 


stantibus  videri  possent.  Propterea  baec  palla  non 
rara  tenuisve,  sed  densa  esse  debebat.  Argumento 
est  quod  Dado  quidam  ab  hostibus  interceptus  vo- 
vit,  se,  si  cvaderet  incolumis,  aliquid  ornamenti 
ecclesiaB  sancti  Nicetii  episcopi  Lugdunensis  largitu- 
rura  :  «  deditquecoopertoriumSarmaticum,  quoal- 
tare  dominicum  cum  oblationibus  tegeretur.  »  Illud 
autem  non  fuit  sancto  acceptum,  ut  homini  in  som- 
nis  testatus  est  his  verbis  :  «  Coopertorium  vero, 
quia  rarum  est,  non  ponatur  super  munera  altaris, 
quia  non  exinde  plene  tcgitur  mysterium  corporis 
sanguinisque  dominici.  »  Ita  Gregorius  de  Vitis  Pa- 
trum  cap.  20.  Adde  locum  ex  lib.  n  de  Miraculis 
sancti  Martini  cap.  25.  Ilac  palla  tegebatur  altare 


requiem  largiaris  aetemam ;  meritis  et  intercessionibus 
sanctonm  tuorum.  Mariae  genitncis  Bomini  nostri 
Jesu  Christi,  Joannis  Baptistae  et  praecursoris  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi,  Stephani,  Petri,  Pauli,  Joan- 
nis,  Jacobi,  Andreae,  Philippi,  Thomae,  Bartholomaei, 
Matthaeif  Jacobi,  Simonis,  Judae,  Matthiae,  Genesii, 
Symphoriani,  Baudilii,  Victoris,  Hilarii  episcopi  et 
confessoris,  Martini  episcopi  et  confessoris,  Caesarii 
episcopi,  haec  propitius  praestare  et  exaudire  digneris, 
qui  vivis  et  regnas  in  unitate  Spiritus  sancti  Deus  in 
saecula  saeculorum.  Amen. 

13.  Similem  formulam,  sedpro  vivis,  habemusin 
hodiernoCanone  Romano  ante  consecrationem,ubi 
oratio  quoe  incipit  a  verbo  Communicantes,  superiori 


etiam  extra  sacra.  Unde  abbatissa  Pictavensis  par-  B  Gallicanae  respondet.  Itaque  ritu  Gallicano  et  Moza- 


thenonis  sancta*  cruris,  cum  dc  nocle  ajjsicariis 
Chrodieldis  ad  necem  quaircretur,  «  ad  sanctoe  cru- 
cis  arcam,  id  est  aram,  sc  deportari  poposcit  (gra- 
vabatur  enim  dolore  humoris  podagrici).  Interea 
Justina  proeposita,  cum  aliis  sororibus,  palla  altaris, 
quod  est  ante  crucem  dominicam...  Abbatissam 
43  operit.  »  Vetitum  tamen  erat  concilii  Antissio- 
dorensis  canone  37,  ne  muUerpallam  dominicam  con- 
trectaret,  uti  in  titulo  canonis  exprimitur. 

12.  In  Missali  Gothico,  seu  Gallicano,  ad  singulas 
fere  missas,  post  oblationem  indicantur  orationes 
dua?,  una  quse  dicitur  Collectio  post  nomina ;  altera 
quse  Collectio  ad  pacem,  quales  etiam  inMozarabico 
assignantur,  alia  duabus  istis  praemissa.  Praedictas 
orationes  antecedebat  oratio  quse  omnibus  missis 
communis  erat,  de  qua  Micrologus  in  cap.  1 1  :  Com- 
posita  oblatione  in  altari,  dicit  sacerdos  hanc  oratio- 
nemjuxta  Gallicanum  Ordinem :  Veni,  Sanctificator 
omnipotens,  aeteme  Deus,  et  benedic  hoc  sacHficium  tuo 
nomini  prasparatum,  per  Christum  Dominum  nostrum. 
Dein  Collectio  post  nomina.  Quippepostoblationem 
diptycha  legebantur,  id  est  recitabantur  nominatam 
sanctorum  in  quorum  memoriam  sacrificium  Deo 
offerebatur,  quam  viventium  atque  defunctorum  pro 
quibus  offerebatur.  Id  probatur  cx  Missalis  Gothici 
variis  locis,  ct  ex  veteri  Missali  Gallicano.  Conci- 
lium  Vasense  ii  dcfinit  canone  4,  ut  nonien  domini 
papae,  quicunque  sedi  apostoUcae  praefuerit,  in  nostris 


rabico  fiebat  vivorum  atque  defunctorum  memoria 
adoblationem,  non  inipsoCanone ;  atque  sanctonim 
commemoratio  tum  fiebat  ad  suffragium.Posteapa- 
cis  osculum  fideles  sibi  invicem  impertiebant :  tum 
sacerdos  recitabat  Collectionem  ad  pacem. 

14.  Totumhunc  ordinem  paucis  praestringit  conci- 
lium  Laodicenum  canone  19  :  quodoporteat  seorsum 
primum  post  allocutiones  (aliis  sermones)  episcoporum, 
orationes  super  catechumenos  celebrari;  et  postquam 
catechumeni  egressi  fuerint,  supei*  eos  qui  sunt  in  pa- 
niteiitia  precem  fieri.  Ilis  etiam  accedentibus  ad  ma- 
num  sacerdotis,  et  discedentibus,  tres  orationes  con- 
summari  fidelium ;  ita  ut  prima  quidem  sub  silentio, 
secunda  vero  et  tertia  per  exclamationes  solitaSf  aliis 
perpronuntiationem  vocis,  expleantur;  et  ita  demum 
pacem  sibi  45  ifivicem  dabunt...  Et  ita  sancta  cele- 
brabitur  oblatio,  Has  orationes  subsequebatur  Con- 
testatio. 

15.  De  Contestatione  seu  Illatione,  quoe  etlmmo- 
latio  appellatur,  Prcefationi  nostrse  respondens,  in- 
signis  est  locus  apud  eumdem  Gregorium  in  lib.  ii 
de  Miraculis  sancti  Martini  cap.  14 :  «  Factum  estau- 
tem  ut  in  die  insignis  solemnitatis  beati  viri,  nobis 
missas  dicentibuSy  cum  nos  rite  sacrosancta  solem- 
nia  celebrando,  Contestationem  de  sancti  Domini 
virtutibus  narraremus,  subito  illa  (puella  paralytica) 
vociferari  ccepit  et  flere,  indicans  se  torqueri.  »  In 
hac  Contestatione  recitabatur  sancti  Vitae  compen- 


JScc/esiw reci^ef Mr.Formamhorumdiptychorum,qu8ej)  dium,  qutc  missai  initio  integra  lecta  fuerat.  Ejus- 


quondam  in  parthenone  sancti  Aureliani  episcopi 
Arelatensis  usui  erant,  nobis  item  suppeditat  Codex 
regularum,ubi  ad  finem  regulee  Aureliani  hseclegun- 
tur  :  Simulque  precantes  oramus  etiam,  Domine,  pro 
animabus  famulorum  tuorum  Patmm  atque  instituto- 
rum  quondam  nostrorum,  Aureliani,  Petri,  Florentini, 
Jiedempti,  Constantini,  Himiteri,  Hilarini,  Ja- 
nuarini,  Reparati,  Childeberti,  Ultrogothae,  vel  om- 
nium  fratrum  nostrorum,  quos  de  hoc  loco  ad  te  vo- 
care  dignatus  es.  Cunctorumque  etiam  hujus  loci  44 
memores  fidelium,  pariterque  parentum  nostrorum 
atque  servientium  hujus  loci :  et  pro  animabus  omnium 
fidelium  famulorum  tuomm,  vel  famularum,  ac  pere- 
grinorum  in  pace  Errksiac  dpfunrforum ;  ut  eis  tu, 


modi  Contestationis  varia  exempla  in  Liturgiis  no* 
stris,  etiam  post  admissum  ritum  Gregorianura,  vi- 
dere  licel.  In  omnibus  autem  Liturgiis,  tam  Lalinis 
quam  Gr edcisySursumcorda  habere  monentur;idque 
profitentur  fideles,  teste  e  Latinis  Cypriano  sub  fi- 
nem  libri  de  Oratione,  et  ex  Grsecis  Cyrillo  Jeroso- 
lymitano  in  catechesi  mystagogica  5,  ubi  prsediciis 
illis  verbis  alia,  etiam  nunc  solemnia,  in  usu  fuisse 
iestatur,  scilicet,  Gratias  agamus  Domino,  cum  po- 
puli  responsione,  Dignum  etjustum  est. 

16.  Post  verba  superiora  Gregorius  addilContes- 
tationi  successisse  Trisagion  a  populo  decaniaiuin : 
c(  At  ubi  expedita  Contestatione,  inquit,  omnis  po- 
pulus  Sanctus  inlaudem  Dominiproclamavit^siatim 


137 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMUS. 


138 


dissoluti  sunt  nervi  qui  ligati  erant,  et  stetit  super  a  mini,  ubi  post  Secreta,  id  est  post  consecrationem, 

pedes  suos  cuncto  populo  spectante;  et  sic  propi- 

tiante  Domino  usque  ad  altare  sanctum  ad  commu- 

nicandum   propriis  gressibus,    nullo   sustentante, 

perveniL  »  Ubi  obitcr  observa,  mulieres  etiam  ad 

altare  communicaturas  accessisse.  De  Trisagio  di- 

cendo  cxstat  canon  tertius  Concilii  Vasensis  ii,  sta- 

tuentis  ut  in  omnibus  missis,  seu  in  matutinis,  seu  in 

quadragesimalibus,  seu  in  illis  qux  pro  ^Q  defunc- 

torum  commemoratione  fiunt,  semp&r  Sanctus,  Sanc- 

tus,  Sanctus,  eo  ordinc  quo  ad  missas  publicas  dicitur, 

dici  debeat,  Ubi  notanda  est  missarum  matutinarum 

a  quadragesimalibus,  atque  etiam  a  publicis  dis- 

tinctio,  de  qua  infra. 

17.  Canon  missae,  qui  jTrisagion  consequitur,  et 


hfiBc  leguntur  :  Corpus  tuum  inpeccatorum  nostrorum 
remissione  confractum,  etc,  quae  verba  proxime  re- 
latis  consecrationis  verbis  respondent. 

19.  In  concilio  primo  Arausicano  obscurissimus 
est  canon  22  :  Cum  capsa  et  calix  offerendus  est,  et 
admistione  Eucharistiae  consecrandus,  Quid  sit  capsa 
hoc  loco,  non  liquct.  Duo  hic  significare  potest, 
nempe  vei  tunim,  qua  calix  includisolebat,  et  in  qua 
inferebatur  a  diacono  ad  altare,  ut  in  capite  8  expo- 
nemus;  vcl  patenam,  amplam  etprofundam,  in  qua 
panis  consecrari  solebat;  ut  sit  sensus,  non  solum 
panem  in  missa,  sed  etiam  calicem  simul  offeren- 
dum  cum  patena,  in  qua  panis  reponi  solet.  Huic 
-interpretationi  favere  videtur  canonis  titulus  :  Ut  in 


sacri  mysterii  actionem  antecedit,  varius  est  in  Mis-  B  unum  propositio  Sacramenti  consecretur,  Tametsi  non 


satibus  Gallicanis  pro  diversitate  missarum.  In  Mis- 
saii  Gothico  seu  Galiicano  ad  vigiliam  Nativitatis 
Domini  sic  habet :  Vere  sanctus,  vere  benedictus  Do- 
minus  n^ster  Jesus  Christus  Filius  tuus,  manens  in  coslis, 
manifestatus  in  tcrris.  Ipse  enim  pridie  quam  patere- 
tur,  etc.,  quaB  sunt  prima  verba  sacr»  actionis  seu 
consecrationis.  Et  in  Circumcisione  Domini  :  Vcre 
ionctus,  vere  benedictus,  Dominus  noster  Jesus  Chn- 
stus  Filius  tuus,  qui  venit  quaerere  et  salvum  facere 
quud  perierat.  Ipse  enim  pridie  quam,  etc.  Omnes 
ejusmodi  canones  breves  sunt  fere  ad  hunc  modum 
in  Missali  Gothicogatlicano,  itemque  in  subsequente 
veteri  Gallicano.  At  in  Missali  Francorum  Canon 
Gregorianus  assignatur,  tametsi  alice  missrn  partes 


tam  priorem  canonis  partem  spectat  hoc  lemma, 
quam  posteriorem,  qua  dicitur  calix  admistione  Eu- 
charistiae  consecrandus.  Horum  autcm  verborum 
sensus  non  est,  quasi  solo  Eucharistiae,  id  cst  panis 
consecrati,  contactu  calix  ^Q  consecretur,  sed  quod 
haec  admistione  simul  sacrentur,  et  unam  veluti  rem 
consecratam  efficiant.  Unde  hactenus  eadem  fere 
verba  retinemus,  cum  Eucharistiae  particulam  im- 
mittendo  in  calicem  hsec  profcrunt  sacerdotes  :  Haec 
commistio  et  consecratio  corporis  et  sanguinis  Domini 
nostri  Jesu  Christi  fiat  accipientibus  nobis  in  vitam 
aeteimam,  Clarius  Ordo  Ambrosianus  :  Commistio  con' 
secrati  corporis  et  sanguinis  Domini  nostri  Jesu  Christi 
nobis  edentibus  et  sumentibus  proficiat  ad  vitam  et 


ritum  veterem  Gallicanum  retinent.  Ex  quo  intel-      gaudium  sempitemum.  Ad  ordinem  redeo. 


ligitur,  majores  nostros  prius  Gelasianum  seu  Ro- 
manum  Canonem  admisisse,  quam  integrum  ritum 
Romanum. 

18.  Canoni  praedicto  continenter  subjicitur  actio 
sacra,  incipiens  ab  his  verbis,  Qui  pridie  quam  pate- 
retur,  etc.,  quae  verba,  ex  sanctis  Evangeliis,  Apo- 
stolo  et  traditione  accepta,  eadem  sunt  in  omnibus 
Liturgiis,  nisi  quod  in  nonnuUis  quaedam  voces  va- 
riant,  ut  superius  vidimus  de  missis  Mozarabica  et 
Ambrosiana,  in  quibus  post  haec  verba,  Hoc  est  enim 
ecrpus  meum,  additur  in  veteri  Mozarabica,  quod 
pro  vobis  tradetur,  in  Ambrosiana  item  veteri,  con- 
fringetur.  Item  quod  post  hsec  verba  in  Mozaralnca 


20.  Finita  calicis  consecratione,  Missale  Gothicum 
in  singulis  pene  missis  subdit  unam  orationem  Post 
mvsterium  seu  Post  secreta.  Mozarabes  Post  Pridie 
eodem  sensu  appellant.  Exemplum  esto  de  missa  in 
vigilia  Natalis  Domini,  quae  in  Gothico  sic  habet : 
Haecfacimus,  Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  seteme 
Deus,  commemorantes  et  celebrantes  passionem  uni' 
geniti  Filii  tui  Jesu  Christi  Domini  nostri,  qui  tecum 
vivit  et  regnat  cum  Spiritu  sancto  in  saecula  sseculO" 
rum.  Haec  tota  Canonis  et  sacri  mysterii  series 
Mozarabicae  omnino  consimilis  est,  tametsi  diversae 
sunt  unius  ab  alio  ritu  orationes. 

21.  Post  haec  Mozarabes  hostiam  frangunt  in  no- 


hfieci^^  ^^^^^^^^•^^^^^^^^^^^^^^'^^^^^'^^^'^^^D^^'^  portiones;  ac  deinde  dirit  presbyter  :  Frdc, 


facitetnmeam  commemorationem.  An  ejusmodi  verba 
in  veteri  Gallicana  missa  interjecta  fuerint,  incer- 
tum.  At  morem  catholicum,  id  ost  universalcm,  in 
hac  sacra  actione  servatum  f uisse  tradit  Gregorius  in 
cap.  16  de  Vitis  Patrum,  ubi  de  Venantio  Turonico 
abbate,  qui  presbytero  Missam  celebranti  proximus 
astitit  :  »  Ventumque  est  ut  sanctum  munus  juxta 
morem  catholicum,  signo  crucis  superposito,  bene- 
diceretur.  >»  lile  vero  vidit  quemdam  senem,  fcleri- 
catus  honore  venerabilem,  oblatum  altaris  sacrifi- 
ciam  dextera  extensa  benedicentem.  «  Formam 
Ambrosianam,  in  qua  additur,  quod  pro  multis  con- 
fringeiur,  in  Ordine  Gallicano  servatam  fuisse  conji- 
eimas  ex  Missaii  Gothico  in  missa  de  Nativitate  Do^* 

Patrol.  LXXIl. 


quam  corde  credimus,  ore  autem  dicamus.  Tum  elevat 
sacerdos  corpus  Christi,  ut  videatur  populo.  Mox  clio* 
rus  cantat  Symbolum  Constantinopolitanum,  ut  in 
capite  primo  praeniisimus.  Haud  scio  an  apud  Gal- 
los  id  eodem  modo  ficret.  Gregorius  consecrationi 
proximc  subjicit  confraclionem  in  lib.  i  de  Gloria 
Martyrum  cap.  87  :  «  Verum  ubi  explicitis  verbis  sa- 
cris,  confracto  dominici  corporis  sacramento,  et 
ipse  sumpsit,  et  aliis  distribuit  ad  edendum.  »  At 
siquidem  Gregorius  liis  verbis  sacris  intelligit,  non 
orationem  i^9  Dominicam,  sed  verba  consecratio- 
nis,  dici  potest  confractionem  non  statim  huic 
successisse,  cum  communionem  proxime  subjiciat, 
quae  certe  fiebat  post  Dominicam  orationem.  NiU] 


i39 


APPEiNDlX  M)  OPERA  SiJKCTl  GERMANl  PARISIENSIS. 


140 


porro  hac  de  re  in  Missalibus  Gallicanis  pra»scribi-  J^  quod  quadam  vico,  dum  juxta  consuetudinem  de 


tur  :  sed  orationi,  quae  post  mysterium  scu  post 
consecrationem  assignalur,  continuo  alia  subjicitur 
Prwfationis  instar  antc  orationcm  Dominicalem,  et 
varia  quidem  in  singulis  fere  missis.  Sic  in  Natali 
Domini  :  Non  nostro  priBSumentcs,  Pater  sancte,  me- 
rito,  sed  Domini  nostn  Jcsu  Christi  ohedientes  imperio, 
audemus  dicere :  Pater  nostcr,  ctc.  De  hoc  univer- 
sali  more  Ilieronvmus  ita  scribit  in  lib.  iii  contra 
Pelagium  :  «  Sic  docuit  apostolos  suos,  ut  quotidie 
in  corporis  sui  sacrificio  crcdentes  audeant  loqui  : 
Pater  nostcr  qui  es  in  cgp/w. 

22.  Ilanc  autem  orationem  Dominicam,  non  a  solo 
sacerdotc,  sed  etiam  al)  astante  populo  apud  Gallos 
prolatam  fuisse  docet  Gregoriusin  lib.  ii  deMiraculis 


basilicis,  quas  orationis  gratia  adicrat,  repcdaret, 
ct  in  basiiica  ad  missas  Dominicffi  orationis  verba 
decantarontur;  cum  illi  dixerunt,  Sed  libera  nos  a 
malo,  audivit  e  tumulo  cujusdam  vocem  dicentem 
similiter,  Libera  nos  a  malo.  »  Demum  posl  oratio- 
nem  Dominicam  in  Missali  Gothico,  non  secus  ac 
in  Mozarabico,  subditur  51  oratio  varia  pro  di- 
versis  missis.  In  Natali  Domini  :  Libera  nos,  omni- 
potens  Deus,  ab  omni  malo,  et  custodi  nos  in  omni  opere 
bono,  perfecta  veritas  et  vera  libertas  Deus,  qui  regnas 
in  S3ecula  Sdoculorum. 

23.  Communionem  subsequentem  praecedebat  be- 
nedictio  ab  episcopo  vel  sacerdote  impertita,  ad 
quam  diaconus  prajsentes  elata  voce  admonebat  ut 


sancti  Martini  cap.  30.  Quippe  «  quadam  dic  Domi-  B  ^e  inclinarent.  Ca^sarius  testis  in  sermone  285  jam 


nica,  dum  Missarum  solemnia  celebrarentur,  quse- 
dam  femina  muta  in  basilica  cum  rcliquo  populo 
stabat.  Factum  est  autem  cum  Dominica  oratio  dico- 
retur,  ha^c  aperto  ore  ca?pit  sancUim  orationem  cum 
reliquis  decantai*e. » Idem  fiebat  ctiam  tunc  tcmporis 
apud  Gra»,cos,  teste  Leontio  cpiscopo  in  libro  de  Vita 
sancti  Joannis  episcopi  Alexandrini,  cognomeuto 
Eiecmosynarii;  quicum  principem  quemdam  adcon- 
cordiam  cum  alio  revocare  vellet,  misit  qiii  cum  ad 
se  adduceret  atque  ipso  pra?sente  «  fecit  missas  in 
oratorio  suo,  nullum  habens  nisi  ministrum  suum. 
Cum  ergo  sancta  benedixisset  patriarcha,  ct  oratio- 
nem  Dominicam  inchoasset,  coepcrunt  dicere  tres 
tantum  illi,  Pater  nostcr.  Et  cum  pervenisset  ad  scr- 


laudata;  appendicis  Augustinianse,  num.  2  :  «  Et  hcc 
admoneo  simul  et  rogo,  fratres,  quoties  clamatum 
fuerit  ut  vos  benedictioni  humiHare  debeatis,  non 
Tobis  sit  laboriosum  capita  inclinare,  quia  non  ho- 
mini,  sed  Deo  humiliatis.  » 

24.  Post  benedictionem  et  sacerdotis  communio- 
nem,  fideles  communicaturi  ad  altare  accedebant, 
etiam  muliercs,  ut  num.  6  notavimus  :  contra  quam 
apud  Ilispanos,  apud  quos  sancitum  est  concilii 
Toletani  iv  canone  47,  Vt  sacei^dotes  et  levitx  ante 
altare  communicent,  in  choro  clerus,  extra  chorwn\ 
populus.  Idem  fere  statutum  concilii  Laodiceni  ca- 
none  19.  Contrarius  mos  apud  Gallos.  In  concilio  ii 
Turonensi  canon  quartus  vetat  laicos  choro  misceri 


monem  quo  dicitur,  Dimitte  nobis  d^bita  nostra,  etc,  ^  psallentium  clericorum  :  Ad  orandum  vero  et  commu- 


innuit  domcstico  palriaroha,  ut  gQ  taceret.  Siluit 
ergo  patriarcha,  et  remansit  princeps  solus.  »  Qua 
occasione  captata,  vir  sanctus  eum  ad  concordiam 
induxit.  Hunc  Graicorum  ritum  a  romano  discre- 
passe  testis  est  Gregorius  Magnus  in  lib.  vii  epis- 
tola  64,  indict.  2  :  «  Sed  et  Dominica  oratio  apud 
Grsecos  ab  omni  populo  dicitur;  apud  nos  vcro  a 
solo  sacerdote.  » Itaque  Griccanicum  morem,  ut  in 
aliis  nonnullis,  imitabantur  Galli.  Neque  enim  quod 
Dominicam  orationem  cum  sacerdote  ctiam  popuius 
decantabat,  id  fiebat  ex  imitatioue  Mozarabum,  apud 
quos  populus  ad  singulas  fere  Dominicm  orationis 
petitionesrespondebat  tantum,  Amen.  Noverathunc 


nicandum  laicis  et  feminis,  sicut  mos  est,  pateant 
sancta  sanctarum,  De  Guntchramno  rege  id  testatur 
Gregorius  in  lib.  ix  cap.  3  :  «  Interea  advenit  festi- 
vitas  sancti  Marcelli,  qute  apud  urbem  Cabilonensem 
mense  septimo  celebratur,  et  Gunt(ihramnus  rex  ad- 
fuit.  Verum  ubi  peractis  solemnibus  ad  sacrosanc- 
tum  altarium  communicandi  gratia  accessisset,  venit 
quidam  quasi  ahquid  suggesturus.  »  Ll)i  vides,  quod 
Buperius  observavimus,  missffi  solemnia  ante  com- 
munionem  astantium  censeri  peracta. 

25.  De  Eulalii  comitis  ad  altare  accessu  insigBis 
est  etiam  locus  opud  eumdem  Gregorium  in  lib.  x 
cap.  8,  52  ®^  ^^^  discimus,  particulam  hostise  com- 


ritumBoherius,quiincoinmentario2superregulamr|municaturi3  a  sacerdote  porrectam,  atque  ab  eis  in 


sancti  Benedicti  ad  caput  1  i  il^  habet :  «  Unde  legi- 
tur,  quod  Isidorus  Hispaleiisis  condens  missai  offi- 
cium  ordinavit,  utin  qualibet  petitioue  Paternoster 
clerus  responderct  Amen;  sed  ibi,  Panem  nostrum 
quotidianum  da  nobis  hodie  responderet,  Qui  es 
Deus,  »  quod  hodic  quoque  in  Toletana  Ecclesia  cx 
vetusto  ritu  observatur.  Nunc  in  Ecclesia  Latina,  ut 
omnibus  notum  cst,  post  rccitatam  a  solo  sacerdote 
sacram  illam  oratioiiem,  hssc  tantum  vcrba  excipiunt 
circumstantes  :  Sed  libera  nos  a  malo,  quod  de  offi- 
cio  divino  praecipit  sanctus  Benedictus.  At  secundum 
veterem  morem  illumGallicanwn  interpretandus  est 
Gregorius  in  cap.  16  de  Vitis  Patrum,  ubi  de  Ve- 
nantio  abbatc  Turonico  :  «  Sed  nec  illud  pr^teribo, 


manus  acceptam  fuisse  :  «  Convenientibus  civibus 
cum  sacerdote  (seu  episcopo  Arvernorum  Cautino), 
ad  festivitatem  beati  maryris  Juliani,  ad  pedes  epi- 
scopi  Eulalius  ille  prostemitur,  querens  se  inauditum 
a  communioue  remotum.  Tunc  episcopus  permisit 
eum  cum  cicteris  missarum  spectare  solemnia.  Ve- 
rum  ubi  ad  conununionem  veutum  est,  et  Eulalins 
ad  altarium  accessisset,  ait  episcopus  :  Rumor  po- 
puli  parricidam  te  proclamat  esse.  Ego  vero  utrum 
perpetraveris  hoc  scelus,  an  non,  ignoro.  Idcirco  in 
Dei  hoc  et  beati  martyris  Juliani  statuo  judicio.  Tu 
vero  si  idoneus,  ut  asseris,  accede  propius,  et  sume 
tibi  Eucharistise  particulam,  atque  impone  ori  tuo. 
Erit  eoim  Deus  respeotor  conscienti»  tU6Q.  At  ille 


141 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMUS. 


142 


accepta  Eucharistia  commanicans  abscessit.  »  Ex  a 
hoc  Gregorii  loco  quatuor  colligimus.  Unum,  Eucha- 
risti^e  nomine  hic  solam  panis  speciem  designari. 
Alterum,  ex  particula  ejus,  non  ex  integra  panis 
formula  communionem  datam  fuisse.  Tertium,  com- 
munionem  hac  in  occasione  su^  sola  panis  specie 
factam,  siquidem  Euhlius  accepta  Eucharistia,  id 
est  Eucharistiee  pariicula,  statim  abscessit.  Quartum 
denique,  Eucharistiam  eidem  in  manus  fuisse  tra- 
ditam,  ac  proinde  antiquum  illum  Ecclesio!  morem 
eo  usque  perseverasse.  Mulieres  tamen  linteo  domi- 
Dicali  utebantur,  ut  notum  est  ex  canone  42  concilii 
Antissiodorensis.  Sumpta  Eucharistifie  particula,  ca- 
lix  sacratus  porrigebatur.  «  Consuetudo  autem  Aria- 
norum  erat  ut  ad  altarium  venientes,  de  alio  calice 


CAPUT  VI. 


Missie  solemnes  et  privatse,  matutinae  et  vespertinx  seu 
quadragcsimales,  Unde  missa  pro  festo  ?  Quid  missa 
revocata?  Dispositiones  ad  missam, 

54  In  concilio  Vasensi,  quod  anno  529  celebratum 
est,  quatuor  missarum  genera  distinguntur  canone  3, 
nempe  matutinai,  quadragesimales,  pro  defunctorum 
commemoratione,  et  publicee.  Publicae  erant,  quae  iu 
frequenti  Qdelium  coetu,  diebus  festis,  et  quidem 
hora  tertia  celebrabantur.  De  his  concilium  Aurelia- 
nense  iii  canonc  i4  :  De  missarum  celebritate  inprse- 
cipuis  duntnxat  solemnitatibus  id  observari  debet,  ut 
hora  tertia  missarum  celebratio  in  Dei  nomine  in- 
choetur,  quo  facilim  intra  horas  competentes,  ipso  of- 
fkio  earpedito,  sacerdotes  possint  ad  vespertina  officia. 


reges  communicarent,  et  de  alio  populus  minor,  »  g  id  est  in  vespertino  tempore  convenire,  Ubi  particula 


teste  Grcgorio  in  Historiae  suae  lib.  iiicap.  31.  Nescio 
an  huc  spectet  quod  Gregorius  papa  II  in  epistola  9 
ad  Bonifacium  Moguntinum  antistitem  scribit,  con- 
gruum  non  esse,  «  duos  vel  tres  calices  in  altario  po- 
nere,  cum  missarum  53  solemnia  celebrantur.  » 
Porro  calicem  prsebebant  diaconi  :  at  corpus  Christi 
prsesente  presbytero  tradere  non  eis  licebat,  ex  con- 
cilii  Arelatensis  u  canone  15. 

26.  Qui  non  commimicabant,  eulogias  accipiebant, 
nisi  commimionis  ecclesiasticae  essent  exsortes.  Gre- 
gorius  auctor  in  historiae  Francorum  lib.  v  cap.  14, 
obi  de  Guntchramno  Bosone,  qui  «  post  missas  a 
Gregorio  ipso  petiit,  ut  eulogias  ei  dare  deberet.  » 
Quod  cum  refutaret  Gregorius,  ipse  clamare  ccepit  et 


duntaxatnon  est  exclusiva,  sed  explicativa,  pro  scilicet, 
quo  fere  sensu  apud  auctores  mediae  aetatis  accipitur. 
Matutinae  missffi  erant  quae  ante  horam  tertiam ;  qua- 
dragesimales,  quo;  sub  vesperam,  unde  serotinae  alias 
dictae,  celebrabantur.  Idem  concilium  canone  29  : 
Sacrificia  vero  matutina  missarum,  sive  vespertina,  ne 
quiscumarmispertinentibus  ad  bellorum  usumspectet, 
Haec  sacrilicia  vespertina  in  concilio  Matisconensi 
primo,  canone  9,  dicuntur  ordine  quadragesimah 
celebrari,  quia  nimirum  in  Quadragesimae  feriis 
missa;  ad  vesperam  differebantur.  Horam  nonam  vel 
decimam  his  missis  assignat  concilimn  Bracarense  ii, 
canone  9.  Missae  matutinae  et  vespertinae  seu  quadra- 
gesimales  a  publicis  gg  distinguebantur,  censeban- 


dicere,  «  quod  non  recte  eum  a  communione  sine  ^  turque  privatae  ex  superiori  canone  synodi  Vasensis, 


Iratrum  conniventia  suspenderet.  Illo  autem  hacc  di- 
cente,  cum  consensu  fratris  (id  est,  Ragnemodi  Pari- 
siorum  episcopi),  qui  praesens  erat,  contestata  causa 
canonica,  eulogias  a  nobis  (ait  Gregorius)  accepit.  » 
27.  Quid  tempore  communionis  apud  Gallos  ca- 
neretur,  videndum.  Psahni  cantabantur  in  Carthagi- 
nensi  seu  Africana  ecclesia,  teste  Au^ustino,  cujus 
tempore  id  Oeri  cceptum.  »  Inter  haec  (ut  ipse  ait  in 
Ub.  II  Retractationum  cap.  11)  Hilarus  quidam,  vir 
tribonitius,  laicus  cathohcus,  nescio  unde  adversus 
Dei  ministros,  ut  fieri  assolet,  irritatus,  morem  qui 
tunc  esse  apud  Carthaginem  coeperat,  ut  hjmni  ad 
altaredicerenturde  Psalmorum  libro,  sive  ante  obla- 


propterea  quod  fideles  his  interesse  nulla  lex  praeci- 
piebat.  An  autem  singulis  Quadragesimae  diebus 
sacra  vespertina  iierent,  in  libro  ii,  ubi  de  Quadra- 
gesima,  expendemus. 

2.  Licinius,  saeculo  vi  Andecavorum  antistes,  a  quo* 
tidie  missam  cum  ingenti  cordis  compunctione  can- 
tasse,  »  id  est  protulisse  memoratiir,  quod  de  Cassio 
Namiensi  episcopo  Gregorius  Magnus  observat.  Cae- 
temm  non  ita  frequentia  tunc  erant  sacrificia  missas 
quotidianae.  Adeo  ut  sacerdotes  etiam  a  presbytero 
missam  celebrante  aliquando  communionem  accipe- 
rent,  ut  fusius  demonstravi  in  praefatione  ad  saecu- 
lum  11  Benedictinum,  num.  36.  In  praefationis  se- 


tionem,  sive  cum  distribueretur  populo  quod  fuisset  t\  quentis  num.  7  ostensum  est  illis  temporibushcuisse 


oblatum,  maledica  reprehensione,  ubicunque  pote- 
rat,  lacerabat,  asserens  fieri  non  oportere.  »  Contra 
honc  Augustinus  libmm  scripsit,  qui  ad  nos  non 
pervenit.  Simile  quid  iiebat  in  Gallia,  nam  «  psal- 
lendo  omnes  communicare  »  praecipit  AureUanus 
in  fine  regnlae  suae. 

28.  Hsec  fere  sunt  quae  de  missa  Gallicana  apud 
Gregorium  ahosque  ejusdem  aevi  auctores  reperire 
potoimus,  praeter  alia  quaedam,  de  quibus  opportu- 
niWierit  inferius  dicendi  locus.  In  his  omnibus  id 
inaxime  curarant  GalUcani  Patres,  uniformis  ut  ubi- 
qae  ritns  servarelur,  quod  varia  conciliomm  decreta 
dooeni,  in  bis  eoncilii  Venetici  canon  15,  et  Aga- 
tbmsifl  caiuui  30« 


plures  in  uno  altari  missas  uno  die  celebrare,contra 
quam  multi  opinantur.  Quae  enim  hac  de  re  leguntur 
interdicta,  de  uno  eodemque  sacerdote,  non  de  di- 
versis  explicanda  sunt.  Id  colHgimus  ex  concilii  An- 
tisslodorensis  canone  10  :  Non  licet  super  uno  altari 
in  una  die  duas  missas  dicere;  nec  in  altario,  ubi  epir 
scopus  missas  dixerit,  ut  presbyter  in  illa  die  missas 
dicat,  Quibus  verbis  praerogativa  quaedam  episcopo 
prae  caeteris  praesbyteris  tribuitur,  ut  scihcet  in  illo 
altari,  in  quo  missam  celebrasset  episcopus,  pres- 
bytero  non  liceret  ipsa  die  sacrificium  offerre.  Ergo 
id  presbyteris  licebat  aliis  post  alios,  alioquin  addi- 
tio  de  episcopis  fmstranea  esset.  At  uni  eidemque 
presbytero,  imo  nec  episcope  £ei8  erat  in  uno  eodem 


i43 


APPENDIX'  AD  OPERA  SiVNCTI  GERMANI  PARISIEXSIS. 


i44 


altari  plures  inissas  dicere.  Unde  cum  Gregorius  Tu-  A  inde  faclum  puto,  quod  missa  dicta  sit  a  missione  seu 


roncnsis  anlistes  maledicenliffi  in  Fredegundem  ab 
lemulis  fuisset  accusalus,  apud  Brennacum  yillam 
pagi  Suessionensis,  «  restitit  ad  hoc  causa,  ut  dictis 
missis  in  Iribus  altaribus  se  de  his  verbis  exueret 
sacramento.  Et  licet  canonibus  cssent  contraria,  QQ 
pro  causa  tamen  regis  impleta  sunt,  »  uti  ipse  narrat 
in  lib.  V  cap.  49. 

3.  Itaque  missa,  ut  diccre  coeperam,  pra^cepta  erat 
tantum  diebus  festis,  unde  missce  vocabulum  pro 
festo  apud  veteres  inolevit.  Exempla  passim  occur- 
runt  in  Capitularibusregumnostrorum.  Dubitare  ta- 
men  licet,  num  etiam  in  diebus  jejuniorum,  quibus 
diebus  orationi  potissimum  vacandum  erat,  sacrificiis 
vespertiuis  interesse  dcberent  fideles,  videlicet  in  fe- 


dimissione  populi.  «  A  cujus  proprietate  sermonis 
(inquit  Avitus  Viennensis  antistes  in  epistola  1)  in 
ecclesiis,  palatiisque,  sive  praitoriis,  missa  fieri  pro- 
nuntiatur,cum  populus  ab  observatione  dimittitur.  » 
Ex  quo  fit,  ut  allusione  per  antiphrasin  ad  missoe  vo- 
cem  facta,  missa  revocata  dicatur,  cum  populus  antea 
dimissus,  denuo  ad  sacrificium  revocatur.  Favet  huic 
interpretationi  Gregorius  Turonensis  in  lib.  i  de 
Gloria  martynim,  cap.  51,ubi  eodem  loquendi  modo 
utitur  :  «  Vade,  et  vigila  totam  noctem  in  honore,  ac 
revoca  missas,  et  liberaberis  a  plaga.  »  Id  est,  cele- 
bra  missas,  etsi  ibi  de  matre  sua  Gregorius  agit.  Nam 
familiare  est  Gregorio,  ut  missa»  etiam  a  laicis  cele- 
brari  dicantur.  In  ejusdem  libri  cap.  75,  ubi  de  Si- 


riis  Quadragesima?,  in  triduo  Rogationum,  jejuniis  B  gismundo  53  ^^ge,  queni  ait  in  consortium  sancto- 


Quatuor  Temporum,  et  singulis  secundis,  quartis,  et 
sextis  feriis  a  festo  sancti  Martini  ad  Natale  Domini, 
de  quibus  canon  9  concilii  primi  Matisconensis  :  Ut 
a  feria  sancti  Martini  usque  ad  Natale  Domini,  se- 
cunda,  quarta,  et  scxta  Sabbatijejunetur,  et  sacrificia 
quadragesimali  debeatit  ordine  ce/e6ran.  In  Rogationi- 
bus  quidem  populum  missse  interfuisse  manifestum 
est  ex  Fortunato  in  libcllo  de  Vita  sancti  Germani, 
Parisiorum  episcopi,  cap.  33,  ubi  matrona  qua?dam 
ca^citate  liberata  tempore  litaniarum,  clarescentedie 
ad  missam  cum  populo  »  progressa  perhibetur.  Odo 
abbas  Cluniacensis  singulare  factum  cujusdam  pres- 
byteri  Turoncnsis  refert,  qui,  sancti  Andrese  festo 
cum  Dominica  prima  Adventus  concurrente,  «  pa- 


rum  ascitum  :  «  Si  qui  nunc  frigoritici  in  ejus  honore 
missas  devote  celebrent,  ejusque  pro  requie  Deo  of- 
ferant  oblationem;  statim  compressis  tremoribus, 
restinctis  febribus,  sanitati  pristinae  restaurantor.  » 
Itaque  missm  oblatio  fiebat  etiam  pro  requie  eorum 
qui  sancti  credebantur,  ut  in  Mozarabico  pro  spiri- 
tibus  pausantium  seu  confessorum,  nempe  ut  pro  eo- 
nim  requie  Deo  gratia»  ager^ntur.  Sed  ut  ad  rem, 
qua  de  hic  agitur,  redeam,  Gregorius  item,  in  libro 
de  Gloria  confessorum,  cap.  65,  utitur  etiam  verbo 
celebrandi  agendo  de  muliere  quee  «  per  annum  in- 
tcgruni  assidue  orationi  vacabat,  celebrans  quotidie 
missarum  solemnia,  et  ofierens  oblationem  pro  anima 
viri,  non  diftisa  de  Domini  misericordia,  quod  habe- 


gcnsibus  suis  utrasque  missas  audire  pripcepit.  »  Lo-  ^  ret  defunctus  requiem,  in  diequa  Domino  oblationem 


cum  adeat  qui  volet  in  Collationum  lib.  i  cap.  22. 
Redeo  ad  missas  Quadragesimai  et  Rogationum,  qui- 
bus  recte  aptari  potest  quod  de  slationibus  ait  Ter- 
tullianus  sub  finem  libri  de  Oratione  :  «  Nonne  so- 
lemnior  crit  statio  tua,  si  ad  aram  Dei  stetcris?  » 
Certe  sfficulo  ix  apud  nostrates  a  missis  quadragesi- 
malibus  abcsse  religio  erat,  ex  hbris  ii  de  Miraculis 
sancti  Dionysii  cap.  35. 

4.  In  prffidicto  libello  Fortunatus,  cap.  60,  secun- 
dum  57  textum  a  nobis  restitutum,  mentionem  facit 
de  missa  revocata,  itemque  in  hb.  i  de  Vita  sanctaj 
Radegundis  cap.  14.  In  priori  loco  sic  legitur  :  «  Ac- 
cidit  ut  sanctus  vir  (Gcrmanus)  remeans  de  Nanine- 


pro  ejus  anima  delibasset :  semper  sextarium  Gazeti 
vini  prcebuil  in  sacrificium  basilicaj  saiictae.  »  Locus 
sane  insignis  ad  probandum  sacrificium  pro  defun- 
ctis.  At  qua;  seqimntur  haud  minoris  sunt  momenti : 
«  Sed  subdiaconus  nequam  reservans  gul»  Gazetum, 
acetum  vehementissijnum  ofi^erebat  in  calice,  muliere 
non  semper  ad  communicandi  gratiam  accedente.  » 
Ergo  non  toties  communicabat,  quoties  ofFerebat,  ei 
sacris  intererat,  seu  (ut  cum  Gregorio  loquar)  cele» 
brabat.  Utitur  etiam  eodem  verbo  in  eodem  signifi<^ 
catu  Cyprianus  de  Oratione  Dominica  sub  initium. 
«  Etquando  in  unum  cum  fratribus  convenimus,  et 
sacrificia  divina  cum  Dei  sacerdote  celebramus,  ve* 


tico,  domum  Nunnichi  illustris  iUustraret  vestigio.  De  i\  recundias  et  disciplina;  memores  esse  debemus.  »  Ad 
cujus  veste  malrona  rapto  fideliter  filo  recondit  in      quem  locum  in  novissima  editione  Oxoniensi  hsec 


oratorio.  Quw  valetudincm  irruens,  vigiliis  in  honore 
sancti  solemniter  cclebratis,  ac  missa  revocata,  de 
praesenti  curata  est.  »  Nou  couvenit  huic  loco  missa; 
vocabulum  pro  fcsto,  uti  quondam  opinatus  sum  : 
cum  hic  agatur  de  vigiliis  ac  missa,  vivcnte  beato 
Germano,  celebratis.  Posterioris  loci  ha»c  verba  sunt 
de  sancta  Radegunde  :  «  Quid  egerit  circa  sancti 
Martini  atria,  templa,  basilicam,  flens,  lacrymis  in- 
satiata,  siugula  jacens  per  limina,  ubi  missa  revo- 
cata,  vestibus  et  oraamento,  quo  se  clariori  cultu  so- 
leLat  ferreinpaIatio,sacrum  componitaltare.  »  Utro- 
bique  nihil  oliud  intelligendum  puto  quam  missa 
celebrata.  Cur  autem  revocalu  dicatur  Fortunato , 


obscrvatio  adhibetur,  ignotam  olim  fuisse  solitarii 
sacerdotis  communionem.  Sed  ut  rem  ipsam  non  in- 
ficier,  id  non  evincitur  ex  verbo  celebrandi,  cum 
mulier  illa  quotidie  missarum  solemnia  celebrasse 
dicatur  a  Gregorio,  nec  tamen  quotidie  59  comniu- 
nioncm  accepisse.  Sed  quid  tunc,  id  est  cum  illa 
non  communicabat,  quid,  inquam,  de  calice  conse- 
crato  ficbat  ?  aut  quomodo  saccrdos  ipse  ex  eo  com- 
munionem  sanguinis  hauriebat?  an  duo  erant  cali- 
ces,  unus  pro  sacerdote,  alter  pro  muliere  commu- 
nicatura?  non  capio.  Cum  vero  mulier  subdlaconi 
fraudem  viso  agnovisset,  «  ad  matutinum  secundum 
consuetudioem  surrexit.  Quibus  expletis,  celebi^a* 


Uo  DE  UTIRGIA  GALLIGANA  LIBER  PRIMUS.  i4< 

tisque  missis,  accedit  ad  poculum  salntare.  Quee  tam  ^  statuit.  Imo  fideles  ipsi,  tametsi  non  communicaturi, 

missse  interesse  debebant  jejuni.  Quam  ob  rem  in 


fenrens  acetum  hausit  ex  calice,  ut  putaret  sibi  den- 
tes  excuti.  »  En  communio  etiam  sub  altera  specie. 
Sed  satis  de  yerbo  celebrandi,  quod  idem  significat 
revocare  missam  seu  missas,  ut  ex  dictis  intelligilur : 
idque  confirmat  Aredii  abbatis  Atanensis  testamen- 
tum,  obtestautis  «  per  corpus  et  sanguinem  Dumini 
nostri  Jesu  Ghristi  »  et  mcrita  omnium  sanctormn, 
ut  in  oratorio  sancti  Hilarii  quinta  feria,  omni  tem  • 
pore,  «  maturius  matutina  ct  missa  revocetur.  » 

5.  Missas  etiam  spectare  dicuntur  laici  apud  eum- 
dem  Gregorium  non  semel,  nempe  in  HistorisB 
lib.  VIII  cap.  7  et  31,  tum  lib.  jx  cap.  10.  etlib.  x 
cap.  8,  ad  hsec  in  lib.  ni  de  Miraculis  sancti  Martini 
cap.   19.  Imo  etiam    iu  concilio   lu   Aurelianensi 


libello  de  Vita  sailcti  Walarici,  cap.  15,  duo  ger- 
mani,  qui  ad  eum  in  festivitate  beati  Martini  adve- 
neraut,  increpantur  ab  ipso,  quod  «  ante  missarum 
solcmnia  bibere  praesumpsissent.  »  Ha?rent  etiam 
61  nunc  apud  plebem  hujusce  religionis  quaedam 
vestigia.  Qui  potuit  tanta  religio  aflicere  majores 
nostros  iu  suscipiendo  Eucharistiae  sacramento,  si 
solam  corporis  Christi  in  eo  figuram,  hoc  est  nudum 
panem  ac  merum  vinum,  residere  credidissent? 

CAPUT  VII. 

Ministrorum  in  missa  vestes  et  apparatus ;  ministeritm, 
id  est  sacra  supellex,  seu  vasa  sacra  et  omamenta, 

1.  Ad  hanc  missee  Gallicanaj  tractationem  perli- 


canone  29  prohibetur,  ut  ne  quis  sacinficia  missarum  B  iict  sacrorum  ministrorum  habitus  cultusque,  ante 

saeculum  vii  usitatus.  Hi  vestibus  albis  in  re  sacra 
utebantur,  teste  Gregorio  de  Gloria  confessorum  cap. 
20  :  «  Erat  autem  sacerdotum  ac  levitarum  in  albis 
vestibus  non  minimus  chorus,  »  nempe  in  trans- 
latione  reliquiarum  ad  dedicationem  oratorii  sancti 
Saturnini.  In  concilii  Narbonensis  canone  12  de- 
ceruitur,  ut  nullus  presbyter  aut  diaconus  absque 
aliqua  uifirmitate,  dum  missa  perficitur,  egredi  de  alta- 
rio,  aut  eamei^ese  alba  audeat.  Et  apud  Gregorium  in 
Ilistoriae  lib.  iv  cap.  38  agitur  de  archidiacono,  qui 
«  iudutus  alba,  episcopum,  ut  raos  est,  invitabat  ad 
altare.  »  Nempe  mos  erat,  ut  cum  episcopus  missam 
celebratums  in  ecclesiam  progrederetur,  «  archidia- 


cum  armis  pertinentibus  ad  bellorum  usum  spectet,  In 
his  omnibus  aliisque  tcstimoniis  spectare  forsan  pro- 
prie  respicit  eos  qui  prajsentes  aderant,  sed  non 
communicabant.  Non  male  huic  explicationi  quadrat 
Gregurii  locus  in  lib.  x  cap.  8,  ubi  de  Cautino  Ar- 
vemorum  episcopo  agens,  qui  Eulalium  comitcm  a 
communione  suspenderat :  «  Tunc  episcopus  (inquit, 
id  est  in  festi?itate  sancti  Juliani)  permisit  eum  cuin 
cateris  raissarum  spectare  solemuia.  Verum  ubi  ad 
communionem  ventum  eki,  et  Eulalius  ad  allarium 
aceessisset,  »  Cautinus  eum  voluit  prohibere.  Aliud 
ergo  erat  spectare  missarum  solemnia,  aliud  QQ 
communicare,  quando  Cautinus  uno  permisso,  aliud 


non  ferebat.  Mitto  alias  loquendi  formulas  apud  Gre-  p  couus  cum  clero  in  albis  venienti  (occurreret)  dia- 


gorium,  et  in  conciliis  Gallicanis  usitatas,  ut  missas 
tenere  (quod  etiam  de  laicis  dicitur  a  Gregorio  in 
lib.^  VI  cap.  48),  et  alia  id  genus,  ut  ad  missse  dispo- 
sitiones  progrediar. 

6.  Contra  eos  qui  polluto  animo  sacra  tractant, 
insignis  est  Gregorii  locus  in  lib.  i  de  Miraculis  mar- 
tvrum  cap.  86  :  «  Deflemus  scelera  nostra  et  plan- 
gimus,  cum  nos  mundos  esse  nescimus ;  et  ad  ipsum 
altare  Domini  accedentes,  audenter  sanctum  corpus 
ejus  et  sanguinem,  cum  simus  actu  polluti,  potius  ad 
judicium  sumimus,  quam  ut  veniam  consequamur. » 
In  capite  sequenti  deflet  audaciam  cujusdam  sacer- 
dotis,  qui  non  dubitavit  miser  vino  raadefactus 
appetere  quod  jejunus  quisque  non  sine  metu  potest 


conibus  thuiibula  gcrentibus,  »  ut  legitur  apudPau- 
lum  Emeritensem  in  cap.  6.  Confer  Sulpicii  Severi 
dialogum  2  de  sancto  Martino,  cap.  1.  Hac  veste 
alba  non  utebantur  extra  rem  sacram,  secus  atque 
patriarchaj  Orientis,  quorum  hic  proprius  habitus 
erat,  ex  Vita  Euthimii  apud  eruditissimum  Cotele- 
rium,  num.  61.  Albam  seu  lineam  vestem  potius 
quam  62  casulam  tunicse  nomine  designare  mihi 
videtur  Hieronymus,  cui  Nepotianus  presbyter  testa- 
niento  reliquit  « tunicam,  qua  utebatur  in  ministerio 
ChrisU,  »  ac  proinde  non  extra  ipsum  ministerium. 
Quo  spectat  Chrysostomi  locus  ex  homilia  83  in  Mat- 
thoeum,  ubi  ministri  tempore  sacrorura  «  tunicam 
candidissiraam ,  Xsux^v  yixtiiyi(rKo>f  »  gestasse   perhi- 


terrente  conscientia  exphcare,  »  id  estqui  nonjeju- J)bentur.  De  amictu  (quem  vocamus)  rara  (si  tamen 


nus  missam  celebrare  ausus  est.  Quo  ex  tempore 
jejunum  esse  oporteret  saccrdotem  qui  celebraturus 
esset,  innuit  eodcm  in  loco  Gregorius ,  ubi  hujus 
iacerdotis  culpam  in  ipso  Natali  Domini  perpetra- 
tam  eiaggerans,  «  ita  ut  afrirraarent  multi,  inquit, 
eQm  post  galli  cantum  in  ipsa  nocte  vidisse  biben- 
lem.  »  Denique  Patres  concilii  ii  Bracarensis,  canone 
10,  damnant  quosdam  presbytcros,  qui  in  missa  mor- 
tuorwn,  post  acceptum  merum,  oblationem  ausi  sunt 
mseerare, 

7.  Non  licebat  etiam  diacono  aut  subdiacono  post 
acceptum  cibum  vel  poculum  missas  tractare,  aut  in 
ecckiia  dum  missae  dicebantur  stare,  ex  canone  19 
concilii  Antissiodorensis,  qui  de  presbytero  idem 


ulla)  mentio  apud  auctores  nostros  ante  Caroli  Magni 
aitatem.  Ceeterura  nuUis  tecto  aut  velato  capite  sacra 
peragere  licebat,  propter  Apostoti  mandatum,  quo 
viris  universim  nudo  capite  in  ecclesia  orare  praeci- 
pitur,  et  ne  Christi  sacerdotes  viderentur  imitari  pro- 
fanos,  apud  quos  «  sacriflcantium  captiva  capita  ve- 
labantur,  »  ut  loquitur  Cyprianus  initio  libri  de 
Lapsis.  Certe  id  sacris  ministris  prohibetur  in  sy- 
nodo  Romana  sub  Zacharia  pontifice,  cap.  13.  Lege 
cmditi  Cotelerii  notas  in  Constltutiones  apostolorum, 
col.  1 55.  Excipio  Armenos,  qui  tecto  capite  sacra  ce- 
lebrant,  testante  Baronio  ad  annum  863.  De  orai'io 
sacerdotum  in  modum  crucis  ante  pectus  compo- 
neudo  exstat  decretum  concilii  ui  Bracarensis,  ca- 


147 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMAXI  PARISIENSIS. 


148 


none  4.  Ad  hmc  eoncilii  Narbonensis  canon  1  vetat  j^  cum  Turonensis  episcopns,  sibi  populoque  suo  ti- 


ne  clerici  purpureis  vestibus  induantnr,  nempe  in  usu 
vulgari. 

2.  Prceter  albam  Gregorius  casulam  Nicetii  Lugdu- 
nensis  antistitis  et  capsam  memorat  in  libro  de  Vitis 
Patrum,  cap.  8.  Casula  bactenus  priscum  nomen  re- 
tinet :  «  Capsa  autem  ita  dilatata  erat,  ut  solent  in  illis 
candidis  fleri,  quse  pcr  pc^schalia  festa  sacerdotum 
humeris  imponuntur.  »  Diaconus,  cui  hanc  Priscus 
episcopus  dederat,  ea  promiscue  indutus  absque  re- 
ligione  procedens,  «  deciso  cucullo,  »  tegumen  ex 
illo  pcdibus  aptavit.  Erat  proinde  capsa  illud  genus 
indnmenti,  quod  modo  cappam  appellamus,  cujus 
pars  g3  posterior  ex  humeris  dependens  pro  cu- 
cullo  quondam  erat  ad  caput  opcriendum,  qualis  est 


mens  a  furore  Guntchramni  regis  militum,  effracto 
uno  de  sacris  ministeriis  calice  aureo,  et  in  numis- 
mata  redacto,  se  populumque  redemit.  Gregorius 
auctor  in  Historise  lib.  vii  cap.  24.  Huc  spectat  fac- 
tum  Csesarii  Arelatensis  episcopi,  qui  in  redemptio- 
nem  captivorum  «  expenso  argento,  quod  venerabilis 
Eonius  antecessor  suus  ecclesice  mensie  reliquerat, 
custodiens  illud  quod  Dominus  inarantino  paropside 
tinxit  panem,  non  in  argenteo  vase,  opus  sanctum 
usque  ad  divini  ministerii  dispensationem ,  cum 
thuribulis,  calicibus,  patenisque  pro  eorumdem  re- 
demptione  »  vendidit,  non  parcens  etiam  colimma- 
rum  «  ex  argento  »  omamentis.  Tum  interpositis 
qiiibusdam  ejusdem  pontiiicissententiis  gravissimis : 


cappasanctiAudomariepiscopi,  in  sancti  Bertini  mo- B  «  Non  credo,  ait  (Vir  sanctus)  contrariiun  esse  Deo, 


nasterio  hactenus  asservata.  Casulam  processoriam 
vocat  Cjprianus  episcopus  Tolonensis  in  lib.  ide  Vita 
Csesarii  episcopi  Arelatensis,  num.  23,  qui  liancca- 
sulam  «  albamque  paschalem,  »  pauperi  cuidam  lar- 
gitus  est. 

3.  Sacram  supelleclilem  veteres  uno  vocabulo  mi- 
nisterium  ecclesioi  appellabant.  Eximius  est  locus 
interalios  apud  Gregorium  nostrum  in  lib.  in  Histo- 
rio»  cap".  10,  ubi  de  Childeberto  rege,  qui  exHispania 
rediens, « inter  reliquos  thesauros  niinisteria  pretio- 
sissima  detulit,  »  nimirum  «  sexaginta  calices,  quin- 
decim  patenas,  viginti  Evangeliorum  cajisas,  omnia 
ex  auro  puro,  ac  gemmis  pretiosis  ornata.  »  Idem 


de  ministerio  suo  redemptionem  dari,  qui  se  ipsum 
pro  hominibus  redemptione  tradidit.  »  Cumque  ejus 
factum  alii  culparent,  probarent  vero  alii,  subdit 
Cyprianus  episcopus  qui  hjBC  refert  in  lib.  i  de  Coe- 
sarii  Vita  num.  17  :  «  Nonne  in  vitro  sanguis  Christi, 
et.in  ligno  corpus  prctiosissimum  ejus  pependit  pro 
nobis  et  fulsit  ?  »  Qua»  sententia  Hieronymi  dictum 
in  memoriam  revocat  ex  epistola  ad  Rusticum,  ubi 
de  Exuperio  Tolosffi  episcopo,  qui  «  omnem  sabstan- 
tiam  Christi  visceribus  erogavit, »  atque  65  indubie 
vasa  sacra,  propter  verba  quce  sequuntur  :  «  Nihil 
illo  ditius,  qui  corpus  Domini  in  canistro  vimineo, 
sanguinem  portat  in  vitro.  »  Denique  concilium  Rhe- 


in  lib.  II  de  Gloria  martyrum  cap.  7,  ait  Burgundio-  ^  mcnse  sub  annum  627  celcbratum,  canone  22,  cavet, 


nes  in  Brivatcnsem  vicum  irruisse,  atque  inde  disces- 
sisse  «  direpto  miuistcrio  sacrosancto  »  :  ex  quo 
quatuor  eorum  perfugam  lapsi,«  patenam  et  urceum. 
qui  anax  dicitur,  »  in  patriam  detulerint,  et  patenam 
quidem  divisisse  in  multas  partes;  urceum  autem 
i*cgi  Gundobado  ab  ipsis  fuissc  oblatum,  ut  idcm  au- 
ctor  subditin  capite  8.  Patena  illa  sine  dubio  capa- 
cissima  crat,  similis  ei  de  qiia  scribit  ipse  Gregorius 
in  lib.  1  iteni  de  Gloria  martyruin  cap.  85.  Qui  locus 
quoniam  magnam  in  vasa  sacra  reverentiam  exhi- 
bct,  hic  ex  integro  referendus  est.  «  Britaunorum 
comcs  cum  graviter  a  doloribus  peduni  aftligeretur 
et  per  medicos  expcndens  substantiam  suam,  nihil 
commodius  habuisset,  dixit  ei  quidam  de  suis  :  «  Si 


ne  episcopus  ministeria  sacra  frangatpro  qnalicunque 
conditione,  excepto  si  evenerit  ardua  necessitas  pro  re- 
demptione  captivorum, 

5.  Prffiter  hos  alii  etiam  aiictores  ministerii  no- 
mine  usi  sunt  ad  sacram  supellectilem  significandam. 
Nam,  ut  ne  extra  Galliam  exempla  petamus,  occurrit 
Alcimi  Aviti  prseclarum  testimoniuin  in  epistola  6 
ad  Victorium  episcopum  :  «  De  ministeriis  hsereti- 
corum,  qua;  illis  sacra,  nobis  cxsecrabilia  judicantur, 
id  cst  patenis  paterisque,  quia  quid  censeam  perinde 
rescribere  me  jussisti,  valida;  quidem  observationis 
exemplum  est,  quod  legitur  in  Heptatycho  de  thu- 
ribulis  peccatorum.»  Et  infi-a  :  «  Heprehendat  certe 
quispiam  pro  sui  discretione  quod  sentio.  Fateor  de 


enim  ab  ecclesia  tibi  aliquod  vas  ministerii,  quod  in  J)  ininisteriis  illis  miuime  delcctari,  qua^  supcrioris 


altari  ponitur,  deferatur,  in  quo  pedes  ablueres,  po- 
terit  tibi  ho^o  causa  ferrc  medelam.  Stulti  ct  inertes 
(ait  piissimus  antistes),  non  cognoscentes,  quod  sa- 
crata  Deo  vasa  non  dcbent  ad  usus  humanos  aptari. 
At  ille  34  celeriter  ad  ecclesiam  mittit,  et  patenam 
sucrosancti  altaris  de  sacrario  suscipit,  ibique  pedes 
abluit.  Sed  siatim  doloribus  additis,  ad  plcnum  dcbi- 
litatus,  nusquam  postea  grcssum  facere  potuit.  » 
Addit  Gregorius  similiter  fecisse  quemdam  Lango- 
bardorum  ducem.  Adeo  sacra  omnia  cedunt,  cum  de 
potentum  salute  agitur.  ConciUi  ui  Bracarensis  canon 
2  sevcre  animadvertit  in  quosdam  sacerdotes,  qui 
vasa  sacra  in  profanos  usus  assumebant. 
4.  Longe  probabilior  fuit  usus  vasorum  sacronim 


Galliie  partibus  ad  ecclesias  legis  nostrse  captiva 
venemnt;  quceque  nil  voluntarium,  nil  innocens 
prFefei*entia,  si  dolentibus  rapiantur,  offerentibus 
prodesse  non  potcrunt...  Cur  de  thesauris  suis  le- 
ctissima  quceque  producens,  haud  onini  impendio  cu- 
rat,ut  in  his  quoe  ad  sanctum  ministerium  pertincbunt, 
non  magis  pretiositas  possit  placere,  quam  novitas?  » 
Haic  etsi  ad  coniirmandum  id  quod  in  proposito  erat 
non  est  necessarium,  erit  tamen  ad  hoc  probandum 
singulare,  ncinpe  vasis  hflerelicorum  ablatis,  et  ec- 
clesice  oblatis,  Deum  non  delectari,  quce  erat  Avili 
sententia,  nisi  «  infusa  fomacibus,  et  distenta  per 
laminas,  »  pura  efficiantur.  Idem  censet  de  eorum 
templis,  ratus  «  rem  insensibilem,  quse  primum  in- 


i49  DE  LITIRGU  GALLICANA  LIBER  PRIMUS,  m 

aovala  polluitur  (nulla  posse)  sanclificatione  pur-  ^  tudinum  Cluniacensium  cap.  29,  et  Hildeberti  epis- 

copi  Cenomanensis  epistola  8  ad  Anselmum.  In  usu 


gari.  »  Alia  fuit  mens  Gregorii  Magni  et  ante  eum 
Honorati  episcopi  66  Novariensis,  qui  templum  ido- 
lorum  in  ecclesiam  convertit :  in  cujus  dedicationem 
Ennodius  diaconus  Ticinensis  dictionem  Honorato 
submisit,  quse  dictio  est  secunda  apud  Ennodium. 

6.  Verum,  ut  ad  propositum  me  referam,  minis- 
terium  non  solum  vasa  sacra,  sed  etiam  alia  quae  in 
sacris  usui  erant,  significat  apud  Gregorium  in 
Historiee  lib.  i  cap.  27,  ubi  Clodovei  milites  «  de 
quadam  ecclesia  urceum  mirse  magnitudinis  ac  pul- 
chritudinis  »  (quem  sancto  Hemigio  Rhemomm  an- 
tistiti  rex  ipse  adhuc  paganus  restituit)  leguntur 
abstulisse  «  cum  reliquis  ecclesiastici  ministerii  or- 
namentis.  »  E^usmodi  supellectilem,  quae  ministerii 


erat  a  primis  temporibus  hoc  instrumentum  apud 
Grajcos,  quod  variis  testimoniis  probat  eruditissimus 
Cangius  :  quibus  accedit  locus  ex  Vita  Euthimii, 
num.  78  ubi  iiuoTixYi;  fiTiiSo?  fit  mentio. 

8.  Antequam  hoc  caput  finiam,  observare  conve- 
nit,  ex  Gregorio  nostrate,  saccrdotcs  in  itinere  con- 
slitutos,  ut  semper  ad  sacra  facienda  parati  essent, 
aliquando  gestasse  calicem  cum  patena.  Sic  enim 
habet  Gregorius  in  lib.  de  Gloria  confessorum  cap. 
22,  ubi  de  Maximo  abbate  :  «  qui  occulere  quod  erat 
cupiens,  apud  Insulam  barbaram  monasterii  Lugdu- 
nensis  peregrinari  expetiit ;  manifestatus  autem  et 
ibi,  ad  patriam  (id  est  ad  pagum  Turonicum)  68  ^^' 


nomine  censebatur,  recenset  Aredii  abbatis  Atanen-  B  dire  disposuit.  Denique  dum  Ararim  fluvium  transire 


sis  testamentum  in  ha?c  verba  : «  Quod  unusquisque 
locus  sanctus  constitutus  ibi  habeat  ministerium  de- 
claratum,  rectum  duximus  inserendum,  id  est  turres 
quatuor,  coopertorios  holosericos  tres;  calices  ar- 
genteos  quatuor,  (ex  quibus)  duo  ansati,  comparati 
solidis  triginta,  alius  solidis  sexdecim,  tertius  soUdis 
qoindecim,  quartus  solidis  quadraginta  quinque,  duo 
ex  ipsis  auro  sunt  fabricati.  Idem  coopertorium  li- 
neum,  valens  solidis  quatuor,  pallas  corporales  qua- 
tuor,  majores  quinque,  quinquaginta  quinque,  mi- 
nores  et  tribuna  valentia  solidis  duodecim,  et  alia 
quotidiana,  qus  sunt  antc  altare,  valentia  solidis 
quinque,  et.multa  alia  pretiosa  ornamenta. »  Paulo 
post  enumeraulur  «  tribunalia  duo,  valcntia  solidos  ^ 
quatuor;  vela  ad  ostia  tria,  valentia  solidossex;  tur- 
res,  calices,  pallaj,  et  coopertoria.  »  Omnia  satis 
perspicua  sunt,  praeter  turres  et  tribuna  seu  tribu- 
nalia.  In  tumbus  inclusi  erant  cahces,  qui  in  sccre- 
tario  reponebantur. 

7.  Favet  huic  interpretationi  Gregorius  in  libro 
de  Gloria  martyrum,  cap.  36  :  «  Tempus  sacrificii 
advenit;  acceptaque  turre  diaconus,  in  qua  miuiste- 
rium  dominici  corporis  habebatur,  ferre  ccepit  ad 
ostium;  ingressusque  templum,  ut  67  ^'^^^  altari 
superponeret,  elapsa  de  manu  cjus  ferebatur  iu  aera,» 
etc.  Itaque  ex  hoc  loco  patet,  ministerium  dominici 
corporis,  id  est  calicem  et  patenam,  ejusniodi  turre 
fuisse  inclusum.  Unde  iu  praidicto  testameuto  sem- 


cuperet,  nave  impleta  demergitur,  ac  ipse  sacerdos 
pelago  operitur,  habensad  collumcum  Evangeliorum 
libro  ministerium  quotidianum,  id  est  patenulam 
parvam  cum  caUce.  »  Ubi  vides  ministerii  nomine 
aliquando  solum  calicem  cum  patena,  ut  mox  turris 
occasione  dicebam ;  aliquando  alia  insuper  sacra  si- 
gnificari  omamenta  :  ex  quibus,  quse  in  hoc  capite  . 
preetermisimus,  in  caput  sequens  reservamus.  Postea 
statutum  est «  ut  presbyteri  sine  sacro  chrismate,  et 
oleo  benedicto,  et  sacra  Eucharistia  alicubi  non  pro- 
ficiscantur,  (nempe  ut)  ad  officium  suum  statim 
inveniantur  parati.  »  Quod  statutum  sancto  Boni- 
facio  archiepiscopo  Moguntino  tribuitur  in  Spicilegii 
tomo  IX. 

CAPUT  vin. 

Ecclesiarum  seu  basilicarum  forma  et  dispositio  apud 
Francos,  mrixque  ejm  partes  explicantur, 

1 .  Non  una  fiiit  apud  majores  nostros  ecclesiarum 
seu  basilicanun  forma.  Aliae  quippe  in  modum  cm- 
cis,  alioe  recto  parietum  et  porticum  seu  alamm 
ordine,  aliaj  in  orbem  constmcUe  erant :  qusedam 
laquearibus  vel  tabulatis,  nonnullae  fornicibus  in- 
structae;  omnes  in  absidem  seu  arcum  desinebant, 
atque  Orientem  spectabant,  quemmorem  usitatiorem 
vocat  Paulinus  in  epistola  12  ad  Severum,  quae  est  32 
in  novissima  editione.  Unde  Stephanus  episcopus 
Tornacensis,  in  epistola  86  ad  Lucium  papam  II (,  ait 
Parisicnsis  ecclesiae  sancti  Benedicti  forraam  «  dissi- 


per  turres  cum  calicibus  conjunguntur,  et  totidem  J)  milem  et  dissidentem  (esse)  ab  aliis  ecclesiis,  (utpote) 


turres  numerantur  quot  calices.  An  autem  in  illis 
turribus  Eucharistia  fuerit  asservata,  expendemus  in 
capite  sequenti.  Tribunalium  obscurior  est  signifi- 
catus.  Ha^c  vox  passim  ambonem  ac  pulpitum  signifi- 
cat :  sed  his  locis  sedilia  ministrorum  forsan  intelli- 
genda  sunt,  aut  certe  pulpita  mobilia,  seu  qusevis 
aiia  supcllex  mobilis  ad  omatum  altaris,  nam  hic 
mobilia  duntaxat  oraamenla  recensentur.  Coeterum 
non  solum  argentei  et  aurei  calices  erant,  ex  dictis, 
sed  etiam  crystaUini,  qualis  erat  ille,  de  quo  Grego- 
rius  in  lib.  i  de  Gloria  martymm  cap.  46.  His  omni- 
bus  addendum  videtur  fiabellum  quo  diaconus  mus- 
cas  a  sacris  et  ab  ipso  sacerdote  olim  abigebat,  quo 
de  instnimento  legendus  Udalricus  in  lib.  n  Consue- 


qu»  a  parte  sanctuarii  respiciebat  Occidentem,  ab 
inlroitu  Orientem.  »  Aptissima  est  huic  loco  basilicfle 
a^dl^^rpetuoTuronensi  antistite  conditae  descriptio 
apud  Gregorium  in  Historise  lib.  ii  cap.  14  :  «  Habet 
in  longum  pedes  centiun  quinquaginta  quinque,  in 
Latum  sexaginta  :  habet  inaltum,  usque  ad  cameram 
(id  est  fornicem),pedes  quadraginta  quinque.  Fene-' 
stras  in  altario  triginta  duas,  in  capso  viginti ;  co- 
lumnas  quadraginta  unam :  in  toto  sedificio  fcnestras 
quinquaginta  duas,  columnas  centum  viginti  :  ostia 
octo,  tria  in  altario,  quinque  in  capso.  »  Hoc  loco 
Gregorius  totam  ecclesiam  dividit  in  partes  duas, 
quamm  una  dicitur  altarium,  altera  capsum. 
2.  Quid  sit  capsum,  non  promptum  est  definire. 


)B1 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


152 


Hac  voce  naYim  (qaam  vocamus)  ecclesiae,  vel  caput  ^  signiiicare  altare.  »  At  in  Actis  sancti  Trudonis, 


seu  absidara  cum  choro  a^juncto  designari  constat. 
At  quo  minus  id  de  absida  interpreter,  illud  facit, 
quod  ostia  quinquo  capso  assignentur,  quod  non 
absidie,  sed  navi  conveuire  potest.  Sic  dicilur  capsa 
navis  in  Actis  martyrum  Africanorum  apud  Baro- 
nium,  ad  annum  302,  num  123,  ad  designandam 
imam  veraenavis  partem.  Posteatamen  capsum  etiam 
et  capitium  appellata  est  illa  ecclesix  pars,  in  qua 
altarelocatum,  presbyterium  vulgoappellata,  utdoc- 
tissimus  Gangius  observat.  Gregorius  iu  ejusdcm  11- 
bri  cap.  16  descrlbit  aliam  ecclesiam,  quam  sauctus 
Namatlus  apud  Arvernos  sediflcavlt,  u  habeutem  in 
longum  pedes  centum  quinquaginta,  In  latum  pedes 
sexaginta;  in  altum  infra  capsum  usque  cameram 


num.  25,  quidam  «  ante  lectum  piissimi  Patris,  » 
id  est  ante  ejus  tumulum,  se  prostrasse  dicitur.  Qno 
sensu  passim  apud  auctores  mediae  ffitatis  reperitur, 
ut  apud  Gregorium  in  lib.  i  de  miracuUs  sancli  Mar- 
tlni  cap.  35,  ubi  lectuli  sanctl  Martini  pro  tumulo 
meminit.  Omnino  dici  potest,  lectulum  hoc  loco  esse 
mensam  ipsam  altaris,  cujus  summa  pars  altare 
appellatur  ab  hoc  auctore,  qui  s^culo  vii  scribebat. 
4.  A  proposito  non  digrediemur,  si  referamus  id 
quod  Beda  Venerabllis  in  lib.  i  de  Historia  monastcrii 
sui  num.  5  commemorat,  videlicet  Benedictum,  co- 
gnomento  Biscopum,  Oceano  transmisso,  Gallias  pe- 
tiisse,  ut  «  caementarios,  qui  lapideam  sibi  ecclesiam 
(id  est)  cum  tabulatu  lapideo  (uti  explicat  Willelmas 


pedes  quinquaginta,  inante  absidem  rotundam  ha-  B  Malmesburlensis    monachus) ,  juxta    Romanorum, 


bens ,  ab  utroque  latere  ascellas  (id  est  alas  seu  por- 
ticus)  eleganti  constructas  opere,  tolumque  cedifi- 
cium  in  modum  crucis  habetur  expositum.  Habet 
fenestras  quadraginta  duas,  columnas  septuaginta, 
ostia  octo.  »  Quod  scribit  Gregorius, « inante  absidem 
rotundam  habens, »  mihi  prlma  lectione  referri  vide- 
batur  ad  capsum;  nam  si  ad  ecclesiam  referas,  scri- 
bendum  fuisset/ta &en^em.  Exqno  70  inferebam  cap- 
sum  ab  abslde  fuisse  distinctum,  cumante  se  absidem 
rotundam  haberet.  Verumtamen  postca  satius  visum 
est  ^a&ens  referri  ad  ecclesiam,  et  hahentem  legi  opor- 
tere.  In  utraque  ecclesia,  quam  ex  Gregorio  descrip- 
simus,  octo  erant  ostia :  et  tria  quidem  ad  altare  seu 


quem  semper  amabat,  morcm  facerent,  »  postularet. 
Deinde  cum  opus  «  ad  profectum  (accederet,  rursus) 
legatarios  misisse  in  Galham,  qui  vitrl  factores,  arti- 
fices  vldelicet  Bntannis  eatenus  incognltos,  ad  can- 
cellandas  ecclesife,  porticuumqiie  et  coenaculorum 
ejus  fenestras  adducerent.  Factumque  est,  et  vene- 
runt;  nec  solum  postulatum  opus  compleveinint,  sed 
et  Angloinim  ex  eo  geutem  ejusmodi  artihcium  nosse 
ac  discere  fecerunt.  Ad  haec  cuncta  quse  ad  altaris  et 
ecclesise  ministerium  competebant,  vasa  scillcet  vel 
vestlmenta,  quia  domi  invenire  non  potuit,  de  trans- 
marinis  regionibus  advectare  religiosus  emptor  cu- 
rabat.  »  Ubi  vides  quanta  fuerit  msgorum  nostrorum 


presbyterium,  quinque  ad  capsum.  De  illis  tribus,  p  in  ornandis  locis  sacris  sollicitudo  et  industria  pra* 


quibus  ad  presbyteriuna  patebat  aditus,  intelligen- 
dus  Paulinus  in  Natall  10  : 

Trinaque  cancellis  curreulibus  ostia  pandunt. 

Totidem  enumerat  Paulus  Silentiarius  :  «  Trlbus  au- 
tem  portis  totum  septum  sacerdotibus  patet,  »  in 
ffide  scilicet  sancto^  Soi>hia;.  In  capso,  quod  reliquam 
a  presbyterio  ecclesiae  partem  apud  nos  complecte- 
batur,  quuique  ostia  erant,  tria  nimii*um  in  majori 
porta  ad  occidentem  :  duo  ad  biua  latera. 

3.  Non  omittenda  est  hoc  loco  descriptio  ecclesiee 
Gemeticensis,  qualis  a  sancto  Filiberto  abbate  sce- 
culo  vij  condita  est :  a  Introrsus  domus  alma  fulget, 
habitantibus  dlgna,  ab  Euro  surgens  ecclesia,  crucis 
instar  erecta  :  cujus  apicem  obtinet  alma  virgo  Ma- 


allis.  Guthberctus  abbas  Anglicanus  cum  rursus  vitri 
ai*tiiices  apud  se  deessent,  aliquem  «  qui  vitrea  vasa 
bene  posset  faccre  »  petiit  a  Lullo  episcopo  Mogun- 
tino.  Confer  Alfredi  regis  Vitam. 

72  ^'  Q^^  ^^^^  fleret  primis  illis  temporibus  ec- 
clesiamm  apud  nostrates  dedicatio,  satis  explicat 
Gregorius  in  lib.  de  Gloria  confessorum  cap.  20,  ubi 
oratorii  a  se  factam  dedicationem  describit.  Et  primo 
quidem  in  alia  sancta  basilica  «  vigillis  noctem  unam 
ducentes,  inqult^  mane  venientes  ad  cellulam,  altare 
quod  erexeramus,  sancliilcamus. »  Deinde  a  regressi 
ad  basilicam,  sanctas  reliquias  exinde,  solemuiter 
radiantibus  cereis  crucibusque,  admovimus.  Eratau- 
tem  sacerdotum  ac  levltarum  in  albis  vestibus  non 


ria,  altare  ante  faciem  lectuli  condente  beatissimo  ])  minimus  chorus,  et  civium  honoratorum  ordo  prse- 


Filiberto,  pictum  gemmarum  lumine,  comptum  auri 
etargenticongerie.  Ab  utroque  latere  Joannis  et  Co- 
lumbani  arae  dant  gloriam  Deo.  Aderat  a  Borea  Dio- 
nysli  martyris  et  Germani  confessoris  tedicula  :  in 
dextris  nobile  permanet  sancti  Petri  oraculum  (id  est 
oratorium)  :  e  latere  sancti  habens  Mariini  sacra- 
rium.  »  In.hoc  contextu  plana  et  perspicua  fere  sunt 
omnia,nisi  quod  non  satis  explorata  est  lectuli  notio. 
Lectus  seu  lectulusaliquando  altai*e,  aliquando  sancti 
tumiilum  significat.  in  Actis  sanct»  Anstrudis  abba- 
tissiB  Laudunensis,  num.  33,  Adalsinda,  quse  ei  suc- 
cesserat,  coelitus  admonetur,  a  ut  lectum  citiusfaciat 
cediricari. »  Quod  cum  ab  alia  sanctimoniali,  71  cui 
id  revelatum  fuerat,  audisset, « intellexitlectum  illum 


clarus;  sed  et  populi  sequentis  ordinls  magnus  nu- 
merus.  Cumque  sacrosancta  pignora,  paUiis  ac  map- 
pis  exornata,  in  excelsum  deferremus,  parvcnimus 
ad  ostium  oratorii.  Ingredientibus  autem  nobis,  su- 
bito  replevit  cellulam  iUam  fulgor  tembilis,  etc.  » 
Coucilium  Ai-ausicanum  II  In  dedicatione  basilic®  a 
Liberio  Patricio  constructaa  celebratum  est  anno 
529.  Lege  Vigilii  papai  eplstolam  ad  Profuturum 
episcopum  Bracarensem.  Quales  ad  dcdicationem 
reliquise  adhiberentur,  constat  ex  eodem  auctore 
aliisque,  qui  reUquiarum  nomine  inteUigunt  quidquid 
aliquo  modo  sanctmnaliquem,ejusvetumulumatti- 
gerat,  scilicet  pannos,  Ilnteamina,  et  aUa  id  genus. 
Consulendus  hac  de  re  Gregorius  in  lib.  l  de  Mu-a- 


m  DE  UTURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMUS.  i54 

culis  sancti  Mai*Um,  cap.  H ,  et  lib.  i  de  Gloria  mar-  ^  cum  columnis  suis  qualuor  ex  argento  puro.  »  Et  in 

Leone  111:«  Fecit  in  basilica  beati  Petri  apostoli, 


tjrum  cap.  28,  ut  multa  alia  loca  prseteream,  eo- 
desiarum  nostrarum  partes  breviter  explicaturus. 

6.  Atque  ut  ab  altari,  quse  sacralior  ecclesiae  pars 
est,  axordiar ;  de  eo  hoc  statutum  habemus  in  con- 
cilii  Agathensis  canone  14 :  Altaria  placuit  non  sohim^ 
unctione  chrismatis,  sed  etiam  sacerdotali  benedic- 
tione  sacrari.  Et  in  concilii  Epaonensis  canone  26  : 
Altaria,  nisi  lapidea,  chrismatis  unctione  non  sacren- 
tur.  Formam  altaris  ecclesisB  73  sancti  Petri  apud 
Burdegalam  describit  Gregorius  in  lib.  i  de  Gloria 
martjnim  cap.  33  :  «  Hujus  altare  positis  in  altum 
pulpitis  locatum  habetur;  cujus  pars  inferior,  inmo- 
dum  cryptse,  ostio  clauditur,  habens  nihilominus  et 
ipsa  cum  sanctorum  pignoribus  altare  suum. »  Multa 


super  altare  majus,  ciborium  cum  columnis  suis  qua- 
tuor  ex  argento  purissimo  deaurato,  cum  diversis 
historiis  mirae  maguitudiuis.  »  In  ejusmodi  ciboriis 
crux  in  summo  erat,  uti  eliam  Rom®,  teste  Anasia- 
sio  in  Leone  IV  :  «  Sacnim  desuper  construxit  altare 
et  ciborium  cum  cruce.  »  Huc  spectat  c  noslris  Ha- 
riulfus  in  Chronici  Cenlulensis  lib.  iii  cap.  3  :  «  Su- 
pcr  illa  tria  altaria  habentur  tria  ciboria,  ex  argento 
et  auro  parata  :  in  quibus  tres  dependent  coronee, 
singulae  per  singula,  ex  auro  gemmisque  paratae, 
cum  aureis  cruciculis,  aliisque  ornamentis. »  Itaque 
in  summo  ciborio  cruces  seu  cruciculae  erant,  uti 
etiam  in  ciboriis,  quce  super  tumulos  sanctorum  erec- 


.  ejusmodi  altaria  edita,  et  super  cryptas  locata  super-  B  ta  erant,  apud  Gregorium  Turonensem  episcopum 


sant  in  ecclesiis  Gallicanis.  Ad  haec  altaria  quibusdam 
gradibus  ascensus  erat,  ita  ut  sub  gradibus  fideles 
oraturi  possent  consistere,  ut  pluribus  ostendi  in 
praefatione  prima  saecuH  iii,  num.  79.  Ejusdem  prope 
formse  erat  in  basihca  sancti  Cypriani  martyris  «  ana- 
logias,  in  quo,  Ubro  superposito,  cantatur  aut  legi- 
tur,  V  inquit  Gregohus  in  lib.  i  de  Gloria  martyrum 
cap.  94.  Nam  ex  uno  lapide  marmoris  totus  sculptus 
asseritur :  id  est  mensa  desuper,  ad  quam  per  qua- 
taor  gradus  adscenditur;  cancelli  in  circuitu,  subter 
columnce;  quia  et  pulpitum  habet  sub  quo  octo  per- 
sonffi  recipi  possunt.  » 

7.  Qui  hbtoriam  Eucharisticam  nuper  composuit 
Rocus  minister,  negat  ante  saeculum  viii  in  una  ec-  p 
clesia  plura  fuisse  altaria.  Ad  hoc  autem  revincen- 
dum  suf&cit  unus  Gregorius  Magnus  qui  in  lib.  v 
epistola  50  ad  Palladium  Santonensem  episcopum, 
tredecim  altaria  testatur  fuisse  in  ecclesia  quadam, 
in  honorem  apostolorum  ab  ipso  Palladio  constructa. 
Et  Gregorius  alter  superius  in  ecclesia  sancti  Petri 
apud  Burdegalam  duoaltaria  memorat,  unum  in 
pulpilis,  aliud  in  crypta  sub  illo  siunmo  altari. 
Brennaci  in  pago  Suessionensi  tria  erant  altaria,  in 
quibas  (ut  jam  vidimus)  Gregorius  missas  tres  cele- 
bravit.  Non  immoror  pluribus  testimonlis  congeren- 
dis.  Vide  quae  hac  de  re  a  nobis  dicta  sunt  in  prae- 
fatione  prima  seculi  lu,  ubi  tabulas  itinerarias,  quae 
vice  altaris  itinerantibus  sacerdotibus  essent,  in  usu 


in  lib.  II  de  Gloria  martyrum  cap.  20.  Aliud  ciborii 
genus  aevi  posterioris  videre  licet  apud  Hugonem 
abbatem  Flaviniacensem,  pag.  166.  Aliquando  tamen 
columba  loco  crucis  erat  in  sepulcris,  ut  de  tumulo 
sancti  Dionysii  Gregorius  tradit  in  lib.  i  de  Gloria 
martyrum  cap.  72.  Haic  observatio  de  cruce  super 
ciboria  alicujus  momenti  in  consequentibus  erit  ad 
explicandum  canonem  2  concilii  Turonensis  ii.  Ejus 
generis  ciborium  cum  7  5  Eucharistia  appensa  recens 
Beccenses  nostri  restituenmt  ad  exemplum  ecclesiae 
beatae  Mariae  de  Valle  Grati8P,in  qua  altare  cum  cibo- 
rio  sex  columnis  innixo  felicis  memoriae  Anna  Aus- 
triaca  more  antiquo,  regia  magnificentia  erigi  curavit. 
0.  Gregorius  Turonicus  antistes  non  uno  in  loco 
picturas  ecclesiae  parietum  memorat.  Unus  est  in 
lib.  i  de  Gloria  martyrum  cap.  6o,  ubi  de  basilica 
sancti  Antoliani  martyris  apud  Arvernos,  quam  duae 
mulieres  perillustres  construxerant  :  «  Erectis  pa- 
rietibus  super  allare  «dis  ilUus,  turrem  a  columnis, 
pharis,  heracliisque,  transvolutis  arcubus  erexerunt, 
miram  camerae  fucorum  diversitatibus  imaginatam 
adhibentes  picturam.  »  Addit  Gregorius  hoc  opus 
tam  «  elegans  et  subtile  »  fuisse,  ut  ruinae  periculum 
cemensAvitus  pontifex,  «  anticipans  futuram  colum- 
narum  stragem,  jusserit  tigna,  asseresque,  vel  tegu- 
las  amoveri.  Quibus  submotis,  nec  adjutoriis  colum- 
nis  appositis ...  dato  columnae  immenso pondere,  cum 
magno  sonitu  super  altare  et  circa  altare  diruerunt. 


fuisse  ante  saeculum  xi  contra  eumdem  Rocum  de-  D  completaque  est  aedis  nebula  de  efTraclae  calcb  pul- 


monstratum  est. 

74  ^*  Altaria  ciboriis  passim  instructa  erant 
praesertim  altare  majus,  quod  praevios  habebat  can- 
celios,  et  picturas  ex  utroque  latere  ad  parietes.  Ci- 
boria  ^rant  turritae  aediculae,  quatuor  minimum  co- 
Itunnis  innixae,  quae  aediculae  altare  tegebant  more 
Graeconmi,  apud  quos  «  supra  incontaminatam  men- 
sam  vastum  in  aerem  immensa  turris  exsurgit: 
quadrifidis  veroargenteisarcubus  incumbens,  argen- 
teis  perinde  coiumnis  attoUitur,  in  quarum  vertice 
argenteos  pedes  statuit  arcus  quadruplex,  ut  de  ci- 
borio  Sanctae  Sophiae  tradit  Paulus  Silentiarius 
apud  eruditissimum  Cangium.  Anastasius  in  Grego- 
rio  primo.  «  Hic  fecit  beato  Petro  apostolo  ciborium 


vere.  »  Quem  locum  integrum  refero,  tum  ut  vox 
calcis,  quae  in  calicis  perperam  mutata  fuerat,  resti- 
tuatur;  tum  ut  appareat  (quod  superius  notatum) 
colunmas  ad  altare  erectas  fuisse.  At  ex  superiori 
testimonio  ctiam  id  constat,  quod  modo  probandum 
suscepi,  picturas  parietibus  ecclesiae  appositas  fuisse. 
Hinc  illa  vox  mihtum  Gundobaldo,  Clotarii  (uti  sc 
ferebat)  Qlio,  insultantiura  apud  eumdem  Gregorium 
in  Historiae  lib.  vn  cap.  .36  :  «  Tune  es  pictor  ille, 
qui  tempore  Clotarii  regis  per  oratoriaparietes  atquo 
cameras  caraxabas?  »  Et  in  cap.  22  agitur  de  puel- 
lis  et  pueris  Eberulli,  qui  «  suspicicbant  picturas 
parietum,  rimabanturque  ornamenta  sepulcri»  beati 
Martini.  Idem  de  Wiremuthensi  ecclesia  legitur  apud 


tS8 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANl  PARISIENSIS. 


136 


Bedam  inlib.  ideHistoriamonasterii76sui,num.  A^'^^  ^^^^^^  dividitur,  charis  iantum  psallentium 


6.  Picturffi  etiam  erantin  illo  baptisterio  quod  Sulpi- 
cius  Severus  exstruxerat,  ubi  iraagines  sancti  Martini 
et  Paulini  Nolani  adhuc  viventis  depingi  curaverat. 
Quod  de  sua  improbat  Paulinus  ipse  in  epistola  nunc 
32  ad  Sevcrum.  Prseclari  sunt  Ennodii  versus  in  ba- 
ptisterio  agello,  ubi  picti  erant  martyres,  quorum 
ibi  reliquioB  conditsB  erant. 

Rapta  sepultaris  animavlt  corpora  pictor. 

Funera  viva  videns  mora  eat  in  tamulos. 
lllorum  tamen  iate  locus  complectitur  artus, 

Quos  paries  facie^  mene  tenet  alma  fide. 

Paulinus  mox  laudatus  in  natali  9  de  sancto  Felice 
memorat  picturas  porticibus  ecclesifle  appositas,  in 
quibus  historia  Mosis  ob  oculos  posita  erat.  Facti 

rationem  hanc  reddit,  nempe  ut  turba  rusticorum  , 

non  «  docta  legendi,  »  visis  sanctomm  actis  ad  Chii-  ^  excutiuntur  omamcnta.  » 


pateat  clericorum,  Paulo  aliter  apud  Graecos,  ubi 
clericos  ab  altari  separabant  cancelli,  quibus  soli  sa- 
cerdotes  continebantur ,  apud  Cangium  in  Descri- 
ptione  Sanctse  Sophia?,  num.  70.  Erant  et  cancelli 
ad  tumulos  sanctomm.  Gregorius  in  lib.  i  de  mira- 
culis  sancti  Martini  cap.  3o,  refert  cujusdam  factum, 
qui  «  lignum  venerabile  de  cancello  lectuli,  »  id  est 
tumuli,  sancti  Martini  abstulerat.  Porro  cancelli  ali- 
quando,  vel  saltem  eorum  ornamentay  constabant 
argento,  cui  non  pepercit  78  Caesarius  episcopus 
Arelatensis,  illud  expendens  in  captivorum  redem- 
ptionem.  «  Videntur  etiam  hodiequc  (ait  Cyprianus 
in  lib.  1  de  ejus  Vita,  num.  17)  securium  ictus  in  po- 
diis  et  cancellis,  dum  inde  columnarum  ex  argento 


stum  convertatur  :  deinde  ut  qui  vigiles  noctem  in 
ecclesia  ducebant  insomnes,  his  picturis  animos  pa- 
scerent,  et  a  compotationibus  avertercntur. 

10.  Non  itaque  in  altari  erant  picturai  aut  imagi- 
nes,  nisi  admodum  in  vcKs  ct  arcubus  ciborii,  quod 
eruditus  Cangius  observat  in  descriptione  Sancta; 
Sophiae.  Huc  fortasse  trahi  potest  idquod  Optatus  in 
fine  libri  iii  tradit  de  Paulo  et  Macario,  qui  diceban- 
tur  venturi,  «  ut  interesscnt  sacrificio ;  et  cum  alta- 
ria  solemniter  aptarentur,  proferrent  illi  imaginem, 
quam  primo  in  altari  poncrent ;  et  sic  sacrificium  of- 
ferretur.  »  Quo  rumore  ita  perculsi  sunt  animi,  ut 
sacrificium,  velut  «  sacrum  »  ac  detestandum,  aver- 


12.  Prajter  picturas,  etiam  palHa  (ut  vocabant)  seu 
tapetia  ex  parietibus  pendebant,  vela  in  ostiis.  Gre- 
gorius  in  lib.  i  de  Miraculis  sancti  Mailini  cap.  13 
ait,  hanc  apud  Italos  specialem  (mendose,  spiritalem) 
vigore  medelam,  ut  si  quis  pustulo?  percutiatur  vul- 
nere,  ad  propinquum  quod  fuerit  beati  Martini  oralo- 
rium  habeatur  perfugium ;  et  aut  ex  velo  januae,  aut 
paliiolisquae  pendcnt  deparietibus,  quidquidprimum 
ruptum  fuerit,  fit  salubre.  »  Apud  eumdem,  in  lib.  iv 
HistorioB  cap.  31,  avis  qua^dam  «  in  sacrarium  sub 
velo  »  Imnsisse  dicitur,  et  cicindelem  exstinguere 
voluisse,  »  nisi  «  ab  ostiariis  »  prohibita  fuisset. 
Sacrarium  locus  est  allaris,  quem  locum   vela  ad 


sarentur.  Sed  compertum  est  falsum  fuisse  rumorem.  n  ^^^^^  presbyterii  appensa  tegebant.  Inferiomm  vero 
«  Visa  est  puritas,  el  ritu  solito  solemnis  consuetudo      ministromm  id  ofticii  erat,  ut  senioribus  vela  ad  ostia 


perspecta  est.  »  Quamquam  exislimem  id  potius  de 
Constantis  impcratoris  quam  de  aliquasacra  imagine 
esseintelligendum.  Non  77  satis  constat  quo  in  loco 
esset  illa  Narbonensis  ecclesiffi  «  pictura,  quae  Domi- 
numnostmm,  quasi  proicinctum  linteo,  indicabat  cru- 
cifixum. ))  Christus  vero  cuidam  presbyteroappamisse 
dicitur,  conquestus  quod  se  nudum  spectantium  ocu- 
lis  exhibuissent.  Monitus  episcopus,  «  desuper  velum 
expandi  jussit,  »  apud  Gregorium  in  lib.  i  de  Gloria 
martyrum  cap.  23.  Dignum  nostrai  aitati  exemplum. 
11.  Venio  ad  ecclesioe  cancellos,  quos  sub  arcu, 
ubi  clerici  psallebant,  positos  fuisse  docet  Gregorius 
in  lib.  1  de  Gloria  martyrum  cap.  39.  Qui  locus  etsi 


suhlevarent,  ex  concilii  Narbonensis  canone  13.  Ne- 
potianus,  teste  Hieronymo,  maxime  sullicitus  erat, 
«  si  niteret  altare,  si  parietes  absque  fuligine,  si  pa- 
vimentum  tersum,  si  janitor  creber  in  porta,  si  vela 
semper  in  ostiis,  si  sacrarium  mundum,  si  vasa  la- 
culeuta,  et  in  omnes  caeremonias  pia  sollicitudo  dis- 
posita.  »  Ad  hcec  in  ciboriis  etiam  vela  quatuor,  ne 
sacra  quorumvis  aspectui  paterent,  suspensa  fuisse 
colligi  potest  exsimili  more  non  sohim  Grajcorum, 
sed  etiam  Romanorum,  de  quibus  Anastasius  in 
Leone  III :  «  Fecit  et  in  circuitu  altaris  alia  vela 
alba,  holoserica  rosata,  quce  pendent  in  arcu  de  ci- 
borio,  numero  quatuor.  »  Quanquam  de  ejusmodi 


ad  sancti  Pancratii  ecclesiam  ,  quoe  non  procul  a  D  ^®^^^  ^^  ciboria  nullam  invenio  apud  veteres  auctores 


Roma;  urbis  muro  erat,  pertineat,  hic  tamen  non  vi- 
detur  prailermittendus.  Ait  itaque  sanctum  Pancra- 
tium  sevemm  fuisse  de  perjuris  ultorem  :  «  Ad  cu- 
jiis  sepulcrum  si  cujusquam  mens  insana  juramen- 
tum  inane  proferre  voluerit,  priusquam  sepulcrum 
ejus  adeat,  hoc  est  antequam  ad  cancellos,  qui  sub 
arcu  habentur,  ubi  clericomm  psallentium  staremos 
est,  accedat,  statim  aut  arripitur  a  dajmone,  aut  ca- 
dens  in  pavimentum  emittit  spiritum.  »  Cancelli  cle- 
ricorum  chorum  ct  altare  a  laicis  separabant,  sicuti 
prcescribit  canon  4  concilii  ji  Turonensis  :  Ut  laici 
secus  altare,  quo  sancfa  mysteiia  celehrantur,  inter 
clericos  tam  ad  vigilias,  quam  ad  missas,  stare  pe- 
nitus  non  prxsumant :  sed  pars  illa  qux  a  cancellis 


nostros  mentionem.  llludetiam  hucfacit,  quod  pallas, 
quibus  sacra  tegebantur,  non  79  tenues,  ut  diximus, 
sed  densas  esse  volebant  nostrates  GalU,  ne  mysteria 
a  quibusvis  ceraerentur.  Quae  cautio  non  fuisset 
necessaria,  si  velorum  usum  in  ciboriis  habuissent. 
Pavimentum  vero  ecclesiae  non  raro  ex  musivo,  id 
est  tessellatis  lapidibus,  ut  Coloniensis  Thebaeomm 
apud  Gregorium  in  lib.  i  de  gloria  Martymm  cap.  62. 
Tectum  aliquando  ex  cupro  erat,  ut  de  basilica  san- 
ct«  Crucis  et  sancti  Vincentii  legitur  in  Vita  Drocto- 
vei  abbatis.  Sed  haec  minutiora  mitto. 

13.  Paulinus  in  epistola  ad  Sevemm  loquitur  de 
«  secretariis  duobus  juxta  apsidem,  »  refertque  ver- 
sus  indicantes  «  officia  singulomm.  »  Et  quidem  ad 


157  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMUS.  i58 

dextram  erat  «  yeneranda  penus,  qua  condilur,  »  et  ^  aditu  porticus  ad  totidem  portas :  quarum  una  capa- 


ex  «  qua  promitur  sacri  pompa  ministerii,  »  id  est 
sacra  supellex,  calices  scilicet  et  reliqua  :  ad  sini- 
stram  erant  libri  sacri,  nempe  libri  Psalmorum, 
Evangeliorum,  et  Epistolarum,  simulque  Missalis. 
liissalem  hunc  librum  intelligit  Gregorius  in  lib.  ii 
Historife  cap.  22,  ubi  de  Sidonio  Arvernensi  episcopo 
loqoitur  in  hunc  modum  :  «  Sanctus  vero  Sidonius 
tantae  facundi®  erat,  ut  plerumque  ex  improviso  lu- 
culentissime  quee  voluisset,  nuUa  obsistente  mora, 
componeret.  Contigit  autem  quadam  die,  utad  festi- 
Titatem  basilicse  monasterii  (scilicct  beati  Cyriaci) 
invitatus  accederet  :  ablatoque  sibi  nequiter  libello, 
per  qu«  sacrosancta  solemnia  agere  consueverat,  ita 


cior  poenitentes  excipiebat.  Media  navis  columnis  ex 
marmore  Aijuitanico,  id  est  e  Pyrenaeis  montibus 
exciso,  hinc  inde  vallata,  quasi  silvam  saxeam  exhi- 
bebat.  Apud  eumdem  auctorem  in  carmine  i6  pon- 
tifex  «  concionaturus  in  gradibus  venerabilis  arae 
(constitisse  dicitur),  plebe  circumsistente,  »  id  est 
stante.  Nam  concionem  sacram  auditores  nonnisi 
slantes  excipiebant,  ut  eximius  Sirmundus  ad  hunc 
locum  annotavit.  Neque  hoc  praeteream,  quod  idem 
Sidonius  in  carmine  \1  laudat  Gazetica  vina,  Grego- 
rio  Gazetum  vinum,  supra  in  cap.  6,  num.  4,  ita  di- 
ctum  a  Gaza  Palaestinse,  testante  Isidoro. 

CAPUT  IX. 


paratusatemporecunctumfestivitatisopusexplicuit,      r^     .    ,  ..  .  ...  ^    ,.« 

\  .         ...  iii^^R  v/wo  in  loco  positse  sanctorum  rehquiae;  an  et  ubt  Eu- 

otabomnibus  miraretor,  nec  putaretur  ab  astanti-  *>     charistia  ad  Viaticum  reservata  ante  sseculum  vin? 

QusB  tujic  temporis  ecclesix  Gallicanae  de  Eucha- 
ristta  fides. 

82  ^'  ^^  absolutam  de  missa  tractationem  perti- 
net  Eucharistiae  reservatio  ad  viaticum,  quam  ante 
saeculum  vm  aut  ix  factam  negant  quidam  novatores. 
Sed  antequam  id  expendamus,  de  reliquiis  sancto- 
rum  earumque  in  ecclesia  positione  agendumest,  ut 
planiora  fiant  quae  de  Eucharistiae  reservatione  di- 
cenda  sunt. 

2.  Tribus  in  locis  reliquias  sacras  conditas  fuisse 
Gregorius  est  auctor.  Primo  in  cryptis  subterraneis, 
nempe  subtus  altare.  Quod  probat  egregius  Gregorii 
locus  de  corpore  sancti  Petri  in  Vaticano  sepulti,  in 


bus  ibidem  hominem  locutum  fuisse,  sed  angelum. 
Quod  in  prfpfalione  libri  (subdit  Gregorius)  qiiem 
de  Missis  ab  eo  compositis  conjunximus,  plenius  dc- 
claravimus.  »  Missalem  Gregorianum  inter  primos 
appellat  Otkerus  scu  Otkarius  pontifex  Moguntinus 
in  epistola  ad  Tattonem,  qim  est  114  iuter  Bonifa- 
cianas. 

14.  Denique  in  saltitatorio  sacerdotes  sacras  vestes 
30  induebant,  causas  audiebant,  synodos  celebra- 
bant,  ibidemcpie  aliquando  manebant.  Quod  de  Na- 
matio  Arvernorum  antistite  tradit  Gregorius  in  Histo- 
riae  lib.  ii  cap.  21,  et  de  Eberulfo  in  lib.  vji  c.  22. 
Alia  erat  domus  ecclesise,  cujus  meminit  vai4is  in 


locis  idem  auctor,  haud  dubie  episcopalis  oedcs  ec-  p  lib.  i  de  Gloria  martyrum  cap.  28,  atque  alter  in 


clesiae  adhaerens  :  utpote  in  qua  maneret  episcopus, 

ct  convivia  celebraret,  ut  patet  ex  Historise  lib.  vii 

capp.  27  et  29,  et  ex  lib.  ix,  cap.  12. 

13.  Pene  exciderat,  quam  praetcrmittere  non  licet, 

descriptio  ecclesiae  Lugduni  exstructa?  perPatientem 

eplscopiun :  quamdescriptionem  ApoUinarisSidonius 

in  epistola  ad  Hesperium,  quo^  est  libri  ii  epistola 

decima,  versibus  exhlbet  in  hunc  modum. 

iEdes  celsa  nitet,  nec  in  siDistrum, 
Aat  destrum  trahitur^  sed  arce  frootis 
Ortum  prospicit  sequiDoctialem. 
lutus  luz  Dueat,  atque  bracteatum 
Sol  sic  soUicitatur  ad  lacuoar, 
Fulvo  ut  concolor.erret  in  metallo. 
Distinctam  vario  oitore  marmor 
Percurrit  cameram,  solum,  fenestras  : 
Ac  8ub  versicoloribDs  figuris 
Vemans  herbida  crusta  sapphiratos 
Flectit  per  prasinum  vitrum  lapillos. 
Huic  est  porticus  appUcata  triplex, 
Fulmeolis  Aquitaoicis  superba  : 
Ad  cujus  specimeo  rcmotiora 
Claadant  atria  porticus  secuadce  : 
Et  campum  medium  procul  locatas  . 
Vestit  saxea  silva  per  columuas. 
Hinc  agger  sonat,  bioc  Arar  resultat. 
Hinc  sese  pcdes,  atque  eques  refleclit, 
84  Strideotum  et  moderator  essedorum  : 
Gurvorom  hioc  chorus  helciariorum, 
RespoDsantibus  AUeluia  ripis, 
Ad  uhristum  levat  amoicum  celeuma. 
Sic  sic  psallite  oauta  vel  viator  : 
Namque  iste  est  locus  omoibus  peleodus, 
Omnes  quo  via  ducit  ad  salutem. 

Ecclesia  ergo  illa,  Orienti  obversa,  laqueari  deaurato 
omata  erat.  £x  marmore  fornix,  pavimentum,  et 
fenestrs,  vitris  versicoloribos  distinctee.  Triplex  in 


ejusdem  libri  cap.  32,  ubi  de  ecclesia  sancti  Petri 
apud  Burdegalam,  superius  a  nobis  relatus.  Idem 
astroit  (ut  alios  omittam)  Paulinus  in  natali  9  de 
sancto  Felice. 

Nam  quasi  contignata  sacris  coeoacula  tectis, 
Spectaot  de  superis  altaria  tota  fcoestris, 
Sub  quibus  intus  habent^Banctorum  corpora  sedem. 
Namque  et  apostolici  cioeres  sub  coelite  meosa 
Depositi^  etc. 

3.  Secundo  reliquise  locabantur  in  parietibus  ec- 
clesia?,  ubi  dcpingi  solebant  imagines  sacrse.Grego- 
rius  in  lib.  vii  cap.  31  factum  narrat  cujusdam  Eu- 
fronis  Syri,  qui,  allatis  sancti  Sergii  martyris  reli- 
quiis,  ecclesiam  in  ejus  honorem  apud  Burdegalam 
sedificaverat,  ubi  miracula  increbruerunt.  83  ^^^ 

D  accepto,  «  Mummolus  cum  episcopo  Bertchramno  ad 
domum  Syri  accedit,  vallatoque  homine,  pignera 
sibi  sancta  pra^cepit  ostendi.  Ncgatille...  TuncMum- 
molus  elevari  ad  parietem  scalam  jubct.  Erant  enim 
in  sublimi  parietis  contra  altarimn  in  capsula  re- 
conditffi.  » 

4.  Tertio  quandoque  in  baptisterio  collocabantur, 
testante  Gregorio  de  seipso  in  line  libri  x.  «  Bapti- 
sterium  ad  ipsam  basilicam  sancti  Perpetui  sedificari 
pra^cepi,  in  quo  sancti  Joannis  cum  Sergii  martyris 
reliquias  posui  :  et  in  illo  priore  baptisterio  sancti 
Benignimartyris  pignei^a  collocavi. »  Nusquam  super 
altare  positae  sunt  reliquitc,  nisi  forte  ad  breve  tem- 
pus.  Quo  spectat  Gregorius  in  Historiaj  lib.  ix  cap.  6, 
ubi  de  quodam  praestigiatore,  qui  cum  Turonos,  Gre* 


159  APPEiNDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSI^  I6d 

gorio  necdum  notus,  vespere  accessisset,  dicens  «  se  ^  moris  exempla  jam  inde  a  saeculo  iv.  Anno  442  ce* 


de  Hispaniis  adventare,  ac  reliq[iiias  beatissimoriim 
martyrum  Vincentii  levitfie  Felicisque  exhibere,  » 
Gregorius,  a  quia  jam  hora  prseterierat,  »  ut  reliquiis 
occurreret,  dixit:  «RequiescantbeateBreliquim  super 
altarium,  doiiec  mane  procedamus  ad  occursum  ea- 
rum.  »  Quod  argumento  est  aliquando  reliquias  ad 
breve  tempus  in  altari  expositas ;  sed  earum  proprium 
ibi  locum  non  fuisse,  ex  dictis  manifestum  est.  Quan- 
quam  neque  ad  breve  tempus  reliquias  super  altare 
positas  probavil  sanctus  Odo  abbas  Chmiacensis,  aut 
potius  sancta  Gualburgis  seu  Walburgis  :  quoe  cum, 
referentc  Bemone  abbate,  miracula  in  quadam  eccle- 
sia  ipsi  dicata  patraret,  «contigit  ut  cjusdem  sanctoi 
Gualburgis  reUquias  super  altare  per  aliquot  dies 


lebratum  est  in  Gallia  concilium  Vasense,  in  cujus 
canone  2  sancitum  est  de  poenitentibus  subito  mor- 
tuis,  ut  eorum  oblationes  recipiantur,  Quia  nefas  est 
eorum  commemorationes  excludi  a  salutoribus  sacris, 
qui  ad  eadem  sacra  fideli  affectu  contendentes,  dum  se 
diutius  reos  stratuunt,  indignos  salutiferis  mysteriis 
judicant;  ac  dumpurgatiores  restituidesiderant,  absque 
sacramentorum  viatico  intercipiuntur.  Mos  ergo  tunc 
erat,  ut  nisi  subita  morte  interciperentur  fideles, 
acciperent  sacramentorum  viaticum,  salutariasacra, 
salutifera  mysteria,  a  quibus  poenitentes  religionis 
causa  abstinebant.  Insignis  de  Viatico  est  canon  i  i 
concilii  xi  Toletani ;  et  Gregorius  III  de  his  qui  pa- 
rentes  suos  necassent,  decemit,  ut  toto  vit«e  tempore 


manerent :  sed  mox  miracula  cessaverunt.  Tandem  B  corpus  dominicum  non  suscipiant,  nisi  in  suo  exitu 


vero  ipsa  virgo  cuidam  cx  iaiirmis  apparens :  Idcirco, 
inquit,  non  sanamini,  quia  reliquia^  meffi  suut  super 
altare  Domini,  ubi  majestas  divini  mysterii  debet  so- 
lummodo  celebrari.  »  Ita  sanctus  Odo  in  lib.  u  Col- 
lationum  cap.  28.  Hffic  narratio  innuit^  raro  per  id 
tempus,  id  est  34  s^eculo  x,  rcUquias  altari  imposi- 
tas  fuisse,  tametsi  id  permiltit  Lco  papa  IV  in  homi- 
lia  quadam  his  verbis  :  «  Super  altai-e  nihil  ponatur, 
nisi  capsiB  et  reliquio?,  aut  forle  quatuor  Evangelia, 
etbuxida  cum  corpore  Domini  ad  viaticum  infirniis  : 
caetera  in  nitido  loco  rccondantur.  »  Quod  totidem 
repetit  verbis  Ratherius  Veroncnsis  episcopus  in 
syuodica  oratione  ad  presbyleros  suos. 
5.  Sed  fortc  quis  dicat  id  unum  ab  Odone  impro- 


pro  viatico.  Postea  vero  id  variis  Ecclesiae  legibus 
praeceptum  est. 

7.  Sed  ante  hsc  omnia  sacri  viatici  antiquiorem 
usum  observare  licet  in  epistola  synodica  ecclesiae 
Africanee  ad  ComeUum  papam,  quse  epistola  est  or- 
dine  54  inter  Cyprianicas  apud  PameUum,  de  pace 
lapsismaturius  dandaob  persecutionem  ingmentem. 
His  enim  ob  eam  causam  communionis  sacne  muni- 
mentum  concedunt  Patres,  ut  tuti  contra  adversa- 
rium  essent,  quae  instituti  viatici  ratio  est.  Sed  locum 
integmm  ex  iUa  epistola  referre  juvat  :  «  Nunc  non 
infirmis,  sed  fortibus  pax  necessaria  est;  nec  mo- 
rientibus,  sed  viveutibus  communicatio  a  nobis  danda 
est :  ut  quos  excitamus  et  hortamur  ad  praelium,  non 


batum,  quod  reliquia;  super  mensam  altaris.  ^i  qua  C  inermes  et  86  ^^^^^  relinquamus,  sed  protccUone 


ofTertur  sacriUcium,  posita?  sint :  nou  improbatums, 
si  in  loco  paululum  a  mensa  summoto,  ul  fit,  expo- 
nerentur.  Quidquid  id  est,  si  reliquiarum  sedes  soe- 
culo  IX  aut  X  ad  altare  esse  potuit,  aUus  fuit  mos 
pia^cedentium  soeculorum,  ut  ex  dictis  intelligitur : 
quibus  temporibus  neque  reliquiae,  neque  picturaj 
altari  apponcbantur.  Floribus  tamen  alUiria  ornari 
non  improbat  Venantius  Fortunatus  in  lil).  viii  car- 
miue  9  ad  Radegundem,  quod  carmen  De  floribus 
super  alt^re  inscribitur.  Tum  prsemisso  veris  re- 
deuntis  elogio  subdit. 

Indo  viri  postes  et  pulpita  floribDS  ornant, 
HIdc  uiulier  roseo  complet  odore  siDiim. 

At  vos  Don  vobis,  scd  Christo  fertis  odores  : 
Has  quOqne  primiUos  ad  pia  templa  daUs. 

Texistis  variis  altaria  festa  coroDis, 
PiDgitur  ut  flUs  floribus  ^ra  novis. 

6.  His  pro^missis,  agendum  est  de  Eucharistia  sa- 

cra,  cujus  usijm  ad  viaticum  eorum  qui  in  pace  Ec- 

clesisR  vita  defungebantur,  antiquissimum  esse  docet 

canon  12  (aliis  13)  conciUi  primi  Nicseni.  De  his  vero 

qui  recedunt  ex  corpore,  antiqu»  legis,  regula  obser- 

vabituretiam  nunc,  ita  ut....  ultirno  vitx  suas  viatico 

non  defraudentur.  Quod  de  communione  per  Eucha- 

ristiam  intelUgendum  esse  verba  35  subsequentia 

probant.  Accedit  Ambrosii  doctoris  sanctissimi  exem- 

]>lum  apud  Paulinum,  ubi  «  Honoratus  sacerdos  ec- 

clesice  VerceUensis  Sancto  in  extremis  agenti  Domini 

corpus  obtuUsse  «  dicitur.  «  Quo  accepto,  ubi  glu- 

tivit,  emisit  spiritum.  »  Non  desunt  aiia  ejusdem 


sanguinis  et  corporis  Christi  mimiamus.  Et  cum  ad 
hoc  fiat  Eucharislia,  ut  possit  accipientibus  esse 
tutela,  quos  tutos  esse  contra  adversarium  voluimus 
munimento  dominicm  saturitatis  armenms.  Nam  quo 
modo  docenms  aut  provocamus  eos  in  confessione 
nominis  sanguinem  suum  fundere,  si  eis  militaturis 
Christi  sanguinem  denegamus?  autquo  modo  ad  mar- 
tyrii  poculum  idoneos  facimus,  si  non  eos  prius  ad 
bibendum  in  ecclesia  poculum  Domini  jure  commu- 
nicationis  admitiimus?  » 

8.  Par  uti(pie  ratio  est  de  morituris,  ut  sacrce  Eu- 
charistiae  viaticum  accipiant,  ne  incrmes  etnudi 
reUnquantur,  sed  protectione  sanguinis  et  corporis 
rwCUrisli  muniantur.  Et  manifeste  innuit  Cyprianus 
morientibus  tunc  temporis  datam  fuisse  corporis  et 
sanguinis  Christi  communionem  :  «  Nunc,  inquit, 
non  infirmis,  sed  fortibus  pax  necessaria  est ;  nec 
morientibus,  sed  viventibus  communicatio  a  nobis 
dandaest,»  nimirum  communicatioper  Eucharistiam, 
per  corpus  et  sanguinem  Christi,  ut  postea  explicat. 
Ergo  etiam  tunc  infirmis,  et  morientibus  eadem  com- 
municatio  tribuebatur.  Quippe  «  idoneus  esse  uon 
potest  ad  martyrium,  »  certe  nec  ad  mortem,  «  qui 
ab  Ecclesia  non  armatur  ad  prwlium;  et  mens  deti- 
cit,  quam  non  recepta  Euchai*istia  erigit  et  accendit, » 
ut  idem  Cyprianus  in  consequentibus  habet.  Denique 
ait  pastoribus  imputandum  esse,  si  tam  in  persecu- 
tione  constituti  Eucharistia  non  muniantur,  quam  si 


16i 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMUS. 


m 


«  bonas  miles  (seu  Christianus)  qui  omnia  sua  dere-  A  etiam  apud  Greecos,  ex  eonim  Euchologio,  in  quo 


liquit,  et  contempta  domo,  et  parentibus,  ac  liberis, 
sequi  Dominum  suum  maluit ;  sine  pace  et  sine  com- 
municatione  decedit.  »  Quod  manifeste  de  viatico  in- 
telligendum  est. 

9.  Sed  longius  provehor  quam  esset  necesse  ad 
demonstrandumid  quod  in  argumento  erat,  nimirum 
antiquissimum  esse  in  Ecclesia  usum  viatici  infirmo- 
rum,  utpote  a  37  prinais  purioribusque  Ecclesiae 
temporibus  receptiun  :  ita  ut  pastoribus  in  culpam 
deputaretur,  si  quis  pie  viveus  absque  viatico  dece- 
deret.  Verum  divinam  Eucharistiam  ad  viaticum 
fuisse  tunc  reservatam  non  satis  inde  intelligitur  : 
tametsi  vix  aho  modo  poterat  infirmis  quibusque 
absque  hac  repositione  subveniri,  cun^  missarum  so- 


ita  legitur,  pag.  359,  apud  Goarem  :  «  His  dictis,  » 
scilicet  post  baptismum,  et  unctionem  baptizatis  im- 
pertitam,  «  palriarcha  iugreditur  cum  rccenter  illu- 
minatis  ad  Introitum,  et  deinceps  divinam  perficit 
missam,  xal  xeXsX  &xoXovOfa>;  ti?iv  Oeiav  XeiTOvpYCocv.  » 
Unde  consequens  est,  sacrum  Christi  sanguinem  ex 
praecedenti  sacrificio  fuisse  reservatum.  Quod  etiam 
de  alia  Eucharistise  specie  satis  innuit  Chrysostomus, 
ubi  ait  irrupisse  ubi  sacra  erant  reposila,  et  vidisse 
omnia  qu®  intus  erant.  Deuique  verbum  iicexeivTo 
idem  est  ac  repositum,  reservatum  ad  tempus.  Hanc 
reservationem  improbarunt  quidam  sfleculo  iv,  pu- 
tantes  «  mysticam  benedictionem  nihil  ad  sanctifica- 
tioneni  proficere,  si  quid  ex  ea  tiat  reliqui  in  alium 


lemnia  longam  moram  exigerent.  Scd  ut  id  planius  B  diem,  »  quos  <(  insanire  »  dicit  Cyrilhis  Alexandrinus 


fiat,  quaedam  hoc  loco,  quoad  brevius  fieri  poterit, 
observanda  sunt. 

10.  In  primis  non  ahter  potest  intelligi  Paulini 
narratio  de  Ambrosii  extrema  communionc,  nisi 
Eucharistiam  reservatam  admittamus  Ambrosius 
morte  immiuente,  «  ab  hora  circiter  undecima 
diei,  usque  ad  illam  horam,  qua  cmisit  spiritum, 
expansismanlbusin  modum  crucis  oravit.  Honoratus 
autem  sacerdos  ecclesiaj  Vercelleusis,  cura  in  supe- 
riori  domo  se  ad  quielem  composuisset,  tertio  vo- 
cem  vocantis  se  audivit,  dicentisque  sibi  :  Surge, 
festioa,  quia  modo  est  recessurus.  Qui  descendens, 
obtulit  Sancto  Domini  corpus.  Quo  accepto,  ubi  glu- 
livit,  emisit  spiritum.  »  Nemini  hic  fiugcre  animoli 


ad  Calosyrium  episcopum  scribens. 

12.  Sed  Grsecis  aliis  omissis  venio  ad  Latinos, 
quorum  int^r  primos  occurrit  Optatus.  Is  in  lib.  i 
conqueritur,  quod  faclio  Donatistarum  eo  usque  eru- 
pisset,  ut  jusserint  «  Eucharistiam  canibus  fundi.  » 
In  lib.  VI  cadem  querela  iteratur,  39  ^^^^  frege- 
rint  eraseriutque  altarin,  in  quibus  vota  populi  et 
membra  Christi  portata  sunt,  »  imo  «  ubi  corpus 
Christi  habitabat,  »  quod  non  de  transeunte  et  hora- 
ria  (ut  ita  dicara)  sacrificii  actione,  sed  de  perma- 
nenti  habitatione  interpretandum  est :  nec  sane  sa- 
cra  tura  fiebanl,  cum  Donatislae  in  ecclesiam,  in  ip- 
sum  corpus  Christi  grassati  sunt. 

13.  Eadem  reseivatio  probari  potest  ex  lib.  u  Dia- 


cet,  missam  ad  hoc  fuisse  celebratara.  Tempus  non^  logorura  Gregorii  Magni  cap.  24,  ubi  sanctus  Bene- 


sinebat,  hora  diei  minimum  duodecima ;  non  tempo- 
ris  articulus  et  angustise,  siquidem  Honoratus,  qui 
tnnc  ad  quietem  in  lecto  compositus  erat,  mox  ut 
descendit,  nulla  interposita  mora,  obtuUt  sancto 
Domini  corpus.  Ergo  ex  reservata  Eucharistia  id  fa- 
ctum  est. 

i  I .  Concedat  forsan  aliquis,  ex  reservata  quidem, 
non  in  ecclesia,  sed  domi,  quod  cuivis  iiceret  Eu- 
charistiam  deferre  in  proprias  aedes.  Nec  sane  video 
quid  ex  Paulino  huic  responsioni  possit  opponi,  ta- 
metsi  rem  aliter  se  habere  non  dubito.  Verum  con- 
feratur  hic  locus  cum  Palladii  testimonio  in  libro  de 
Vita  sancti  Johannis  Chrysostomi,  aut  potius  cum 


dictus,  audito  monachum  e  suis  quemdam  sepultura 
beneficio  divinitus  arceri,  nuntiis  «  raanu  sua  proti- 
nus  communionem  dominici  corporis  dedit,  (atque) 
hoc  dominicum  corpus  super  pectus  (mortui)  cum 
reverentia  poni  (praecepit,)  eumque  sepulturse  sic 
tradi.  »  Notanda  particula  protinus,  hoc  est  nulla 
interposita  niora,  quee  ad  sacra  celebranda  necessa- 
ria  erat. 

1  i.  Idem  mos  Eucharistioe  asservandse  apud  Gal* 
los  jam  obtinebat  terapore  Perpetui  Turonensis  epi- 
scopi,  id  est  saiculo  v,x  quo  tempore  Perpetuus  in  suo 
testaraento  «  Amalario  presbytero  capsulam  commu* 
nera  unani  de  serico,  item  peristerium  et  columbam 


ipsius  Chrysostomi  epistola  ad  38  lunocentium  arwad  repositorium  dat,  »  legatque.  Rocus  minister  na 

_     ,,     ,.  1    .       w  •.■11  •»  ..   «  •  ^        .1  1         1  j  T»  _   1 •   a: __j  ^-1 :j— : 


Palladio  relata.  In  ea  epistola  describit  Joannes  irru- 

ptionem  miUtum,  quae  in  ecclesiam  CP.  facta  est 

Sabbato  sancto,  cum  omnia  ad  solemnera  baptisraura 

essent  disposita.  Tunc  quippe  sacros  Fontes  cruore 

Tolneratorum  ex  promiscuo  sexu  perfusos  fuisse  scri- 

bit  :  sed  neque  hic  malum  substitisse.  Mihtes  enim 

«  uhi  sacra  erant  reposita  »  iiTumpentes,  «  'Evxa  ta 

&Yta  dffExeivTO,  viderunt  omnia  quae  intus  erant,  et 

sanctbsimus  Christi  sanguis,  t6  &Yt(oTaxov  al(ia  tou 

XftoTou,  in  prsedictorum  vestes  elfundebatur.  »  Id 

autem  factom  est,  cum  omnes  catechumeni  ad  sus- 

cipiendum  baptisma  aptati  essent.  Ergo  ante  sacra 

celebrata,   qu6e  Sabbato  sancto,  nonnisi  absolutis 

baptisiui  ceeremouiis,  ab  antiquo  inchoari  mos  est, 


gat  hanc  columbara  ad  Eucharistiam,  sed  ad  quidvis 
aliud  reponendum  fuisse  institutam.  Et  hflec  quidem 
rcsponsio  aliquid  valeret,  si  nullus  aHus  nobis  sup- 
peteret  locus  ad  probandum  usum  columbarum  ar- 
gcntearura  aureai*umve  ad  Eucharistiae  reservatio** 
nem.  At  muUa  id  cvincunt  veterum  testimonia,  atquo 
ritus  etiam  hodie  quibusdara  in  locis  perseverans,  ut 
in  ecclesia  sancti  Mauri  prope  Parisios  :  ubi  conti- 
nendae  divinoe  Eucharistiae  vasculi  loco  est  aurata 
columba.  Idem  raos  olim  vigebat  apud  Cluniacenses 
nostros,  teste  Udalrico,  qui  pyxidem  corpus  domini- 
cum  ad  viaticum  infirmorum  continentem,  «  in  aurea 
columba  jugiter  pendente  super  altare  »  fuisse  rc* 
condiiam  scribit  in  Ub.  i  cap,  8. 


163 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


164 


90  iS.  Sed  antiquius  esl  teslimonium  Vit®  Basi-  A  Verisimillimum  cst  columbas  illas,  etiam  qua  super 


lii  Magni,  quoB  licet  AmphitocLio  perperam  tribuatur, 
tamen  ab  auctoi*e  yetcrrimo  scripta  est,  atque  lau- 
data  ab  JEnea  Parisiensi  episcopo  in  lib.  adversus 
Groicos,  relatis  iisdemmet  verbis  quae  modo  in  argu- 
mento  vei^santur.  Basilius  quippe  post  elatum  in 
missa  dominicum  panem,  eum  in  tres  partes  divisit, 
quarum  unam  ipse  sumpsit,  aliam  in  aurea  columba 
super  altare  sacrosanctum  coUocavit,  t^v  iTepav  lv6eU 
icepi<rTEp^  XP^^  £xpe(AaTCv  iitoNtd  tou  &yiou  OuatoiTryiptou. 
Cum  itaque  Perpetuus  Amalario  presbytero  colum- 
bam  argenteam  ad  repositorium  cum  aliis  sacris 
rebus  legat,  de  columba,  quw  ad  asservandam  Eu- 
cbaristiam  facta  erat,  interpretandus  videtur. 
16.  Fatendum  tamen  est,  non  ubivis,  cum  fit  in 


altaria  appenso;  erant,  ad  boc  duntaxat  fuisse  insti- 
tntas,  nempc  in  figuram  Spiritus  sancti,  el;  tv^ov  tou 
&Ytou  nveu(iaToc,  uti  et  illas,  quoi  super  baptisteria 
pendebant. 

18.  Ad  triplicem  itaque  usum  institutse  erant  ejus- 
modi  columbffi,  nempe  ad  figucam  seu  mysterium, 
ad  ornatum,  et  ad  repositorium.  Primi  et  secundi 
generis  columbo^  erantin  baptisteriis  et  in  quibus- 
dam  altaribus;  tei*tii  vero  generis  aliae  passim  ad 
continendam  Eucharistiam  divinam. 

10.  Ad  harum  tamen  imitationem  columbae  quse- 
dam  ctiain  ad  reponendas  reliquias  sacras  facim 
sunt :  quo  in  92  g^nere  erat  illa  ecclesiae  beatse 
Marice  Landunensis,  cujus  meminit  Hermannus  mo- 


rebus  etiam  occlesiasticis  columbarum  meutio,  de  B  nachus  in  lib.  iii  de  Miraculis  sanctae  Marifie  cap.  28, 


/jolunibis  Eucliaristiai  servandae  aptatis  sermoncm 
esse.  Tribus  quippe  in  locis  columba;  adhiberi  in 
ecclesia  solebant,  nempe  in  baptisteriis,  in  tumulis 
cum  sanctorum,  tum  aliorum  hominum  insigniorum, 
et  in  altaribus  sacris.  In  baptisteriis  mysterii  causa, 
ad  significandum  scilicet  Spiritum  sanctum,  qiii  in 
columbse  specie  super  Christum  baptizatum  specta- 
bilem  se  pra^buit :  quales  etiam  nunc  super  bapti- 
steria  appensa}  sunt  quibusdam  in  locis.  Super  tumu- 
los  itidcm  martyrum  columbas  appendi  olini  mos 
erat.  Unde  fur  quidam  in  ecclesia  sancti  Dionysii, 
«  super  sepulcrum  sanctum  calcare  non  metucns, 
dum  columbam  auream  lancea  quairit  elidere,  elap- 


ubi  de  fuilo  Anselmi  cujusdam,  qui  «  cruces  aureas 
et  phylacteria  confringcns,  inter  ca^tera  etiam  au- 
ream  columbam  confregit,  quae  pro  lacte  et  capillis 
sancto!  Mariu?,  ut  ferebatur,  introrsum  reconditis, 
multum  erat  famosa  et  honorabilis.  Unde  et  in  msgo- 
ribus  fcstis  super  cjus  altare  solebat  appendi.  »  Ve- 
rum  non  semper  appenste  erant  ejusmodi  columbffi 
super  altarc,  sed  ad  breve  tempus  :  neque  primis 
sfficulis  reliquias  super  altaria  appendi  religio  fere- 
bat.  Ncque  forsan  alibi  uspiam  inveniri  possint 
ejnsmodi  columbse  ad  continendas  reliq[uias  :  nec  ob 
hoc  singulare  factum  elevari  debet  ex  Perpetui  testa- 
mento  pctita  auctoritas  ad  probandimi  usum  colum- 


sis  pedibus  ab  utraque  parte,  qiiia  turritus  erat  tu-  ^  barum  pro  Eucharistiai  seu  viatici  asservatione. 


mulus,  lancea  in  latere  defixa,  exanimis  est  inven- 
tus,  »  apud  Gregorium  in  lib.  i  de  Gloria  martyrum 
cap.  72.  Simile  pra»stabant  Langobardi  crga  con- 
sanguineos  suos,  referente  Paulo  Warnefridi  in  lib. 
V  cap.  34  :  «  Si  quis  enim  (suonim)  aut  in  bello, 
aut  quomodocunque  91  exstinctus  fuisset,  consan- 
guinei  sui  intra  sepulcra  sua  perticain  figcbant,  in 
cigus  summitate  columbam  ex  ligno  factani  ponc- 
bant,  quffi  illuc  versa  esset,  ubi  eorum  dilectus  obis- 
sct.  »  Ula»  itaque  columba;,  sive  qua»  in  baptisteriis, 
sive  quai  in  tumulis  appensm,  erant  ad  mysterium  vel 
ad  omatum^nonadasservandum  viaticum,  id  estnon 
ad  repositorium,  qualis  erat  ifia  Pei^petui  columba  : 
quae  cum  simpUciter  columba  ad  repositorium  appel- 


20.  Eucharistiffi  asservatffi  argumentum  ceriius  et 
exploratius  legitur  in  canone  3  concihi  ii  Turonen- 
sis,  qui  de  compositione  corporis  Domini  in  altari 
inscribitur,  his  omnhio  verbis  expressus  :  Ut  corjnjis 
Domini  in  altari,  non  in  imaginario  ordine,  sed  sub 
crucis  titulo  componatur.  De  hoc  canone  fusius  egi- 
mus  in  libello  de  Azymo  cap.  8.  Sed  qucedam  hic  re- 
tractare  juvat.  Tres  sunt  de  explicando  hoc  canone 
Catholicorum  sententifie.  Binius  existimat  hoc  de- 
creto  prohiberi  ne  corpus  Domini  inter  sacras  ima- 
gines  super  altarc  poni  solitas,  sed  potius  collocetur 
sub  ipsa  cnice,  quse  in  medituIUo  ipsius  altarisponi 
consuevit.  Jacobus  Sirmundus  e  contrario  censet 
nihU  aliud  hoc  canone  veiari,  quam  ut  panis  in  cor- 


leturi  non  de  alia  re  quam  de  Eucharistia  id  intcrprc- D  pus  Domini  consecrandus  non  aUter  pro  cigusque 


tandum  est. 

17.  Unum  restat  sciUcet  de  columbis  altaribusap- 
pensis,  qua3  haud  scio  an  omnes  etiam  Eucharistiam 
continebant.  In  libeUo  supplicationis  clericomm  et 
monachomm  Antiochia:  ad  Joannem  patriarcham  et 
ad  synodum  CP.  sub  Menna  congregatam  contra  Se- 
vemm  Acephalomm  antcsignanum,  graviter  expo- 
stuIantilU,  quod  Severas  neque  ipsis  sanctis  altaribus 
pepercisset,  neque  sacris  vasis  :  sed  et  «  columbas 
aureas  et  argenteas,  xp^^^c  ^^  &pYvpa(  TceptoTepdc » 
in  figuram  Spiritus  sancti  super  divina  lavacra  et  al- 
taria  appensas,  una  cum  aliis  sibi  appropriavit,  di- 
cens  non  oportere  in  specie  columbse  Spiritum  san- 
ctum  nonunaic,  »  tomo  V  ConcUiomm  pag.  159. 


arbitrio  quam  impressa  cmce  formetur.  Tertia  sen- 
tentia  est  cujusdam  viri  doctissimi,  hunc  canonem 
intelligendum  esse  de  componenda  oblatione  cum 
calice  temporc  sacrificii  e  regione  93  cmcis  in 
medio  altari  posita;,  non  vero  ad  dexteram,  aut  ad 
sinistram  e  regione  imaginum. 

21 .  Ut  sincere  ac  ingenue  profitear  quod  sentio, 
prsemittendum  est  imaginario  ordine  hoc  in  canone 
nilnl  aUud  significari,  quam  ordinem  seu  locum  ima- 
ginum.  Quo  sensu  imaginaria  pictura  dicitur  ab  Ana- 
stasio  in  versione  secundi  concilU  Nicaeni,  et  in  Ubro 
primo  Beati  abbatis  adversus  Eiipandum  imaginarie, 
id  est  secundum  imaginem,  et  aUa  id  genus  non  pauca. 
Deiude  titulus  crucis  idem  est  ac  cim  ipsa,  super 


i65  pE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  PRIMIS.  ,  i«G 

altare  (uli  superius  vidimus)  olim  erigi  solita.  Hoc  A^""^*^^  ^^  ^^^-  "^  carmine  25  ad  Felicem  Biturigen- 
sensu  monachus  Dervensis  anonymus  in  libro  de 


som  episcopum  in  tmTcm  ejus  : 


Miraculis  sancti  Bercharii  abbatis,  agens  de  extremo 
Hugonis  cujusdamariificismorbo  :  «  In  titulo  crucis, 
ait,  qui  stabat  ad  pedes  artificis  decumbentis,  subito 
visus  est  illucesccre  globus  ailhereus, »  in  saeculo  no- 
stroir,pag.  856, ubi  titulus  crucis  indubie  nihil  aliud 
significat  quam  crucemipsam,qua;adpedesfidelium 
in  extremis  agentium  apponisolet.Deniqueex  supe- 
rioribus  in  memoriam  revocandum  est,  imagincs  sub 
prima  stirpe  regum  nostrorum  vix  acne  vix  quidem 
altaribus  fuisse  appositas,  sed  parietibus  utrimque 
altari  adhaerentibus,  ubi  etiam  vasa  sacra,  et  libri  ad 
missam  necessarii  in  secretariis  asservabantur.  His 


Quam  bene  juncta  decent,  sacrali  ut  corporis  Agni 
Margaritum  ingcns  aurca  doDa  ferant ! 

Id  est  ut  calix  et  patena  ex  auro,  quae  in  illa  turre 

ex  dono  Felicis  continebantur,  sacrificiitemporepre- 

tiosam  margaritam,'  scilicet    ipsum  corpus  Domini 

cum  sanguine,  ferant. 

25.  Haec  namque  fuit  semper  Gallicanaj  Ecclesi® 

de  sanctissimo  Sacramento  fides,  cujus  non  alium 

testem  magis  illustrem  ac  certum  afierre  licet,  quam 

Hilarium  clarissimum  Doclorem,  cnjus   solemne  cf- 

fatum  est  :  «  Dc  veritate  carnis  et  sanguinis  non  re- 

lictus  est  ambigendi  locus,  »  ut  ipse  loquitur  in  lib. 

viii  de  Trinitate.  Eamdem  fidem  astruunt,  ut  initio 


observatis,  planissimus  est  prajmissi  canonis  sensus,  ^  hujuslibri  vidimus,  vetereslibriMissales  Ecclesiae  Gal- 


nempeut  corpus  Domini  nonin  sccretariiscum  vasis 
aut  librissacris,adeoque  noninter  imagines,  sed  sub 
crace  ipsa  componatur,  ita  ut  e  cruce,  quai  in  sum- 
mo  ciborio,  ita  ut  exposuimus,  eminebat,  penderet. 

22.  Non  immoror  refutandis  aliis  sententiis ;  nam 

prima  imagines  illis  temporibus  super  altare  positas 

fuisse  supponit  contra  veterum  morem.  Secundaj  et 

lertiaB  auctores  volunt  hoc  in  canone  corpore  Domini 

njhil  aliud  Q^  significari  quam  vel  confectionem 

panis  eucharistici,  qui  cruce  signandus  sit,  vel  com- 

positioncm  oblationis  in   altari  tempore  sacrificii, 

etiam  ante  consecrationem.  Quod  neutrum  stare  po- 

test,  cum  apud  scriptores  ecclesiasticos  corpus  Do- 

mvii  semper  significct  Eucharistiam  re  vera  conse- 

cratam,  non  vero  panem  conficiendum,  vel  etiam 

oblatum,  ante  consecrationem. 

23.  Quidam  existimant  hoc  canone  caveri  ne  Eu- 

cbaristia  in  turribus,  ut  fieri  antea  consueverat,  et 

quidem  inlra  armaria,  asservaretur ,  sed  potius  in 

ipso  altari  quales  fuisse  turres  aiunt  a  Gregorio  Tu- 

ronensi  antistite  et  a  Venantio  Fortunato  memora- 

tas.  Verum  in  illis  turribus  non  ipsum  corpus  Do- 

mmij  sed  ministerium  Dominici  corporis,  ut  Gregorius 

in  hb.  1  de  Gloria  martyrum  cap.  86  loquitur,  id  cst 

vasa  sacra,  quemadmodum  supraexposuimus,  serva- 

batnr.  Attamen  sanctus  Odo  abbas  Chmiacencis  in 

lib.  II  CoUationum  cap.  32,  ubi  hunc  Gregorii  locum 

refert,  boc  nomine  intelligit  capsam  cum  corpore  Do- 

tnini,  Sed  haud  scio  an  ejus  auctoritas  decretoria 


licanfe,  in  quibus  Christum  precatursacerdos,n^  ope- 
rantevirtute  divina,  panemmutatnm  in  carnem^pocu- 
lum  versum  in  sanguinem,  iUumsumatin  calice,  quide 
ipso  fluxit  ex  laterc.  Et  in  alio  ;  Corpus  tuum  pro  no- 
bis  micifixum  edimus,  et  sanguinem  sanctum  tuum  pro 
nobiseffusum  bibtmus.  HiTc  nostra,  ha^cmajorum  nos- 
tronim  fides,  quam  utinam  fratres  nostri  aversijam 
tandcm  vcl  sero  aguoscant ;  noque  nos  amplius  pro- 
vocent  ad  ficticiam  illamnovationem,  quam  Pascha- 
sio  Radberto  auctore  sa^culo  ix  contigisse  criminan- 
tur.  Ne  pluribus  hic  morer,  luculentum  his  testimo- 
niis  auctorem  adducere  sufficiat,  nimirum  Alcuinum 
Paschasio  superiorem,  cujus  uniusauctoritas,  tam  cla- 
raetmanifesta,  hanc  controversiam  dirimere  deberet, 
Is  itaque  in  epistola  1 1 3  ad  Paulinum  Aquileiensem  pa- 
triarcham  hsec  verba  habet,  96  litterisaureisinscri- 
benda  :  «  Ne  quaso  obliviscaris  in  tuis  sanctis  oratio- 
nibus  nomen  amici  tui  Albini ;  sed  in  aliquo  memo- 
riae  gazophylacio  reconde  illud,  et  profer  eo  tempore 
opportuno,  quopanem  et  vinum  in  substantiam  corpo- 
ris  et  sanguinis  Christi  consecraveris. »  Qui  tam  per- 
spicuis  verbis  detrabit  fidem,  is  non  veritatis,  sed 
contentionis,  sed  erroris,  sed  schismatis  amator  est. 
26.  Caiterum  ex  asservata  Eucharistia  soli  commu- 
nicabant  infirmi,  non  sani,  quibus  vix  unquam  extra 
missam  communio  a  sacerdote  porrigebatur.  Contra- 
rius  mos  in  ecclesia  Jerosolymitana  primum  ccepisse 
videtur  ex  Humberto  cardinale  in  responsione  contra 
Grecorum  calumuias,  in  haec  verba :  «  Ad  hajc  si  quid 


censenda  sit  in  re  tam  antiqua,  quae  ejus  setatem  tre-  j)  ex  sancta  et  venerabili  Eucharistia  in  Jerosolymitanis 

ecclesiis  superfuerit,  nec  incendunt,  nec  in  foveam 
mittunt ;  sed  in  pyxidem  mundam  recondunt ;  »  et  se- 
quenti  die  communicant  ex  ea  populum,  quia  quoti- 
die  communicant  ibi :  eo  quod  conveniunt  illuc  ex 
diversis  provinciis  Christiani,  qui  propter  fidem  et 
maximum  amorem  Filii  Dei  communicare  ibi  deside- 
rant.  »  Haec  longe  probabilior  est  ratio,  quam  eo- 
rum  qui  passim  id  actitant  sine  delectu  contra  vete- 
rem  Ecclcsise  morem.  Quo  tempore  id  fieri  coeperit 
in  ecclesia  Jerosolymitana,  non  est  exploratum.  Sane 
anticjuissimum  esse  asservandee  illis  in  partibus  Eu- 
charistiai  morem  colligimus  ex  Cyrillo  episcopo  Ale- 
xandrino,  qui  in  epistola  ad  Calosyrium  arguit  eos, 
qui  mysticam  benedictionem  nihil  ad  sanctiflcatic 


centis  amplius  annis  praecesserat. 

24.  Hanc  Eucharistiae  cum  sacra  cruce  in  altari 
compositionem  illustrat  Paulini  episcopi  egregium 
carmen  ad  Severum. 

Divmam  veneranda  tegunt  altaria  foedus, 
Compositigqae  sacra  cum  crucc  martyribus. 

Cancta  saiutiferi  coeunt  iDsignia  Christi : 
Gnix,  corpus,  sanguis  martyris,  ipse  Deus. 

Id  cst,  si  bene  hunc  locum  interpretor,  crux  in 

sumno,  corpuset  sanguis,  id  est  reliquiae,  martyris 

in  imo,  scilicet  subtus  altare ;  ipse  DeuSj  hoc  est  ipsum 

Domim  corpns  in  columba  appensum  in  medio.  Hic 

Tero  loquendi  95  modus,  ipse  Deus,  indubitanter 

asserit  veram,  non  umbraticam  Christi  in  Eucharis- 

tia  prmentiam,  quam  eodem  fere  modo  exprimit  Fo]> 


i67  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  m 

ncm  juvare  dicebant,   si  quid  ex  ea  fieret  reliqui  a  vivificantem  gratiam,  perpetuara  in  ipso  existere.  » 
in  alium  diem.  Quos  insanire  ait  Cyrillus.  Neque      Sed  longius  extra  metas  digredior,  ad  Gallicanum 
enim  alterari  Christum,  neque  sanctum  ejus  corpus     Lectionarium  venio. 
immutari :  sed  benedictionis  vim  ac  facultatcm,  et 


DE  LITURGIA  GALLIGANA 

LIBER  SECUNDUS, 


97  ^  *  Absolutis  iis  quse  ad  illustrandam  veterem  Liturgiam  Gallicanam  necessario  preemittenda  vide- 
bantur,  jam  tandem  aggrcdiraur  antiquum  Gallicanse  Ecclesi^  Lectionarium,  cujus  examen  in  himc  locum 
remisimus.  Repertum  a  nobis  est  in  percelebri  monasterio  Luxoviensi,  Utteris  Francogajlicis  seu  Merovin- 
gicis  ante  annos  mille  scriptum,  ut  ipsa  characterum  forma  demonstrat.  Continet  vero  Icctiones  prophetia- 
rum,  Epistolarum,  et  Evangoliorum  per  totum  annum  in  missa  et  in  aliis  majorum  solemnitatum  officiis 
recitandas.  lilud  Galiicanum,  tametsi  avulsis  aliquot  primis  foliis  titulo  destituitur,  appellare  non  dubita- 
mus,  non  solum  quod  in  Gallia  scriptum  est  antc  receptum  ordincm  Grcgorianum,-  sed  quia  lectiones  habet 
prisco  more  Gallicano  dispositas,  nempe  duas  pro  singulis  fero  niissis,  pro^ter  Evangelium.  Prseterea  cum 
paucis  ima  sanctorum  festa  contineat  iste  liber,  unum  ex  illis  assignat  sauclaR  Genovefo^,  cujus  cultus  apud 
exteros  93  ^"  ^^  festorum  raritate  tanti  non  fuisset.  Alia  ritus  GaJIicani  argumenta  suis  locisaduotabimus. 

2.  Lectionarii  Codex  antiquissimus,  sed  iuitio  mutilus,  iucipit  ab  his  Isaiae  vcrbis,  Neque  praedicenSf  neque 
audiens  sermones  vestros,  etc,  usque  laudem  ejus  in  insulis  nuntiabunt,  qua;  sunt  in  Isaiee  cap.  xu  a  vcrsu 
26  ad  versum  12  capitis  sequcntis.  Succedit  alia  lectio  cum  nota  numerica  8  ad  marginrm  ascripta.  Illo 
uumenis  decurrit  ad  12,  pro  numero  totidem  lcctionum.  Dciude  in  die  Natali  Domini  nova  mimeri  margi- 
nalis  series  deprchcnditur,  non  pro  singulis  lectionibus,  sed  pro  singulis  festis  :  dies  vero  Natalis  Domini 
numero  8  pra^ditus  est.  Unde  in  illo  Lcctionaiio  duplex  numericus  ordo  distingui  debet,  preeter  numeros 
quaternionum  margini  inferiori  appositos  :  unus,  qui  festis  seriatim  recensendis  adhibetur  :  alter,  qiii  ali- 
quando  lectionibus,  ubi  plures  sunt,  enumerandis,  quod  in  Sabbati  sancti  lectionibus  observatur,  ubi  toii- 
dem  numeri,  id  est  duodccim,  pro  totidcm  Icctionibus  adhibentur,  uti  et  in  vigiha  Natalis  Domini. 

3.  Hiuc  colligimus,  in  illo  Lectionario  septem,  quse  initio  ante  Natale  Domini  desunt,  numericas  officio- 
rum  seu  festorum  dierum  notas  proecessisse  in  fohis  avulsis,  cum  dies  NataUs  Domini  octavus  sit.  Sed 
qusenam  illa  ofticia?  Unum  est  de  vigilia  Nativitatis  :  de  aliis  non  ita  facilis  sane  conjectura.  Missale  Moza- 
rabum,  cui  Gallicanura  accedere  superius  diximus,  incipit  a  sex  Domiuicis  Adventus  ante  Natale  Chiisti,  et 
pro  eis  totidem  assignat  ofQcia.  Deinde  in  eodem  qnaedam  festa  sanctorum  subjiciuntur,  Andrcae,  Saturnim, 
Eulalio^,  Thoma;,  Annuntiationis.  Ante  annos  mille  Adventus  nomen  rariusculum  erat,  tametsi  res  ipsa  erat 
in  usu,  scihcet  praeparatio  quaedam  in  Ecclesia  solemnis  ad  Natalem  99  Domini  rite  proeveniendum.  Venim 
non  ita  ratus  ubique  ac  definitus,  ut  nimc,  Dominicamm  numems. 

1.  In  Ordinis  Gelasiani  libro  u  a  numero  80  assignantur  missae  quinque  de  Adventu  Domini;  in  Ambro- 
siano  sex,  ut  in  Mozarabico  :  at  in  Gothico  scu  Gallicano,  quod  hic  cx  Thomasio  exhibemus,  tantum  duse, 
quas  sequitur  proeparatio  ad  vesperam  NataUs  Domini,  cui  respondet  Ordinis  Ambrosiani  missa  de  -Exspe- 
ctato,  quae  de  Exceptato  in  Editis  appellatur.  Eaedem  sunt  in  Galhcano  duoe  primoe  oratioues  pro  ambabus 
missis,  atque  in  Gelasiano  pro  duabus  primis  :  prima  quidem  oratio  nou  multum  ei  dissimilis,  qufle  modo 
in  Dominica  prima  Adventus  recitari  solet,  secunda  omnino  eadem  cum  nostra  Dominicae  secundae. 

b.  In  homiUis  Cuisarii,  aUisque  ante  sfficulum  vii  editis,  nulla  de  Adventu  Domiui,  tanquam  de  singulari 
quadam  instituta  celcbritate,  homUia  legitur  :  sed  si  qua  occurrit,  cxhortatio  est  ad  Christi  Nativitatem 
cum  pictate  praiveniendam.  In  HomiUario  Sanctigallensi,  litleris  uiajusculis  ab  annis  miUe  scripto,  duo 
sermoues  habentur  pro  dic  Dominica  ante  Natalc  Domini,  sed  inscripti  hoc'  modo  :  Dicendtm  seu  Bictum 
ante  Natale  Domini,  sine  uUa  meutione  adventus  pcr  totum  Ulud  corpus  homiUarum,  quae  per  annum  tunc 
legebantur,  pleraeque  ex  Ca?sario  episcopo  Arelatensi.  Certe  neque  concilia,  neque  reguloe  illorum  tempo- 
rnm,  Caesarii,  Aureliani,  Ferreoli,  Benedicti,  uUam  de  Adventus  Domini  vocabulo  (si  bene  memini)  men- 
tionem  faciunt.  Ambrosio  tamen  hymnus  de  Adventu  Domini  tribuitur  in  Hymnario  Romae  nuper  im- 
presso. 

6.  In  quadam  epistola,  quae  sub  Augustini  nomine  ad  BU)ianum  Santonensem  episcopum  in  Codicc  Car- 
nutensis  100^^^<^^^  P^*i*i  monasterii,  ante  annos  octingentos  exarato,  post  HieronjTni  quaedam  opera 
reperitur ;  nonnulla  de  Adventu  Domiui  leguntur,  hic  paucis  delU>anda.  Auctor  ait  Bibiani  rogatu  se  dirigere 
«  Ordinem  Hipponasregiensis  ecciesifle,  qualiter  diviua  oflicia  (per  annum  in  ea  ecclesia  disposita  essenty) 


169  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  U.         •  ^  170 

totius  anni  opificium  in  lectionibus  divinis  (perstringendo,)  incipientes  (inquit)  ordinem  Adventus  Dominici 
a  VIII  Kalendas  Octobris,  (id  est)  aequinoctio  autumnali :  pro  eo  quod  eadem  die  Joannes  prsBcursor  Domini 
a  majoribus  nostris  traditur  et  angelo  nuntiante  conceptus,  et  Herodis  funesti  gladio  trucidatus.  Dignum 
namqne  est  (subdit  ille)  ut  ab  eadem  die  usque  ad  Nativitatem  Christi,  prophetarum  organa  tympanizando 
resultet  Ecclesia.  Sed  quia  sunt  nonnulli  qui  Adventum  Domini  a  festivitate  beati  Martini  Turonensis  urbis 
episcopi  videntur  insipienter  excolcre,  nos  eos  non  reprehendamus,  quia  non  omnes  omnia  possunt,  et  ma- 
xime  cum  Apostohis  dicat :  Unicuique  sicut  Deus  divisit  mensuram  fidei.  Sed  longe  aliter  estplenitudo  or- 
dinis  et  religionis  nostrae.  Martinus  etenim  sanctus  longe  post  Ascensionem  Domini,  vel  post  nativitatem 
prodiit,  vel  post  mortem  discessit,  quippe  qui  nostris  temporibuspropefuit,quamvis  in  brevi  tempore  fama 
sanctitatis  et  virtutis  illius  totum  mundum  replevit.  Apud  nos  itaque  ex  ejus  solemnitate  abstinentia  a  car- 
nibus,  vel  conjugali  copula  filiis  Ecclesiae  indicitur,  ut  ad  Nativitatem  Domini  securius  communicent.  »  Ex 
hac  epistola,  supposititia  quidem,  sed  tamen  antiquissima,  intelligimus,  ante  receptum  in  Gallia  Ordinem 
Gregorianum  non  ita  fixam  ac  ratam  fuisse  Dominici  Adventus  celebrandi  rationem  :  quam  cum  pleraeque 
Gallicanse  Ecclesiae,  forsan  exemplo  Turonensis,  a  festo  sancti  Martini  inciperent ;  prfledictse  epistolae  scri- 
ptor,  quisquis  ille  fuit,  altius  repetendam  voluit,  nempe  a  viii  Kal.  Octobris  :  quo  ex  tempore  ^  Ql  P^o- 
phetarum  de  Christo  vaticinia  in  divinis  offlciis  recitari  deberent.  Atque  ut  sententiam  suam  ahis  facilius 
approbaret,  sub  specioso  sancti  Augustini  nomine  confinxit  epistoIam,vuIgavitque  :  quamadcalcem  hujusce 
voluminis  integram  referemus.  Ca^terum  Gregorius  Turonensis  antistes  religionem  dierum,  qui  a  festo 
sancti  Martini  ad  Christi  Natale  interjacent,  nobis  suggerit  in  lib.  de  Vitis  Patrum  cap.  15,  ubi  ait  Senocum 
reclusnm  ad  se  venisse,  cui  consilium  dederit,  ut  ne  perpetua  se  reclusione  astringeret,  sed  tantum  in 
Quadragesima,  et  in  iliis  diebus,  «  qui  inter  dcpositionem  sancti  Martini  ac  dominici  NataUs  solemnitatem 
habentur.  » 

7.  Ex  his  omnibus  conjicio  sex  illas  numericas  notas  pro  totidem  officiis,  quse  in  Lectionario  nostro  de- 
siderari  diximus,  rcpetendas  esse  a  festo  sancti  Martini :  quo  ex  tempore  apud  Gallos  religio  Adventus,  id 
est  pra^paratio  ad  Natale  Domini,  initium  ducebat.  Certe  Missale  Ambrosianum,  anno  1560  editum,  incipit  a 
vigilia  sancti  Martini;  ac  reccntius  anni  1669  ab  Adventu.  Itaque  verisimillimum  est  Lectionarium  nostrum 
itidem  inccepisse  a  festo  sancti  Martini,  in  quem  major  erat  Gallorum,  quam  exteTOrum  devotio.  Deindefor- 
san  sequebatur  oflicium  de  sancto  Andrea ;  postea  qusedam  officia  pro  Adventu,  de  quo  dua;  missse  habentur 
in  Missali  Gothicogalhcano,  fortasse  repetendce,  quando  res  exigebat.  Nam  et  missae  dominicales  post  Pen- 
tecosten  hoc  modo  repetendai  erant,  siquidem  unica  in  Lectionario  noslro,  sex  in  Missali  Gothico,  et  sex  in 
llozarabico  tantum  assignnntur.  Quanta  pietate  Natale  Domini  prsevenii*ent  msgores  nostri,  docet  canon  9 
concilii  Matisconensis  primi,  statuentis  :  Ut  a  feria  sancti  Martini  usqae  ad  Natale  Domini,  secunda,  quarta, 
et  sexta  Sabbati,  id  est  hebdomadae,  ^  02  j^junetur,  et  sacrificia  quadragesimali  debeant  ordine  celebrari, 
Atque  ob  hanc  causam  jejunium  quatuor  temporum  in  mense  decimo  institutum  tradit  Egbertus  Eboracensis 
antisies  in  Dialogo,  «  nempe  propter  advenientcm  venerabilem  solcmnitatem  Domini  nostri  Jesu  Christi  ut 
unasquisque  fidelis  prseparet  se  ad  communionem  corporis  et  sanguinis  Christi  cum  devotione  sumendam. 
Quodet  gens  Anglorum,  inquit,  semper  in  plena  hebdomada  ante  Natale  Domini  consuevit,  »  scilicet  jeju- 
niis,  solitudini,  et  aliis  piis  operibus  vacando.  Hsec  de  Adventu  Domini  praemittere  operai  pretium  duximus 
ad  supplendum  ea  quse  ex  avulsis  foliis  in  Lectionario  nostro  desunt,  id  est  quaterniones  omniuo  septem : 
siquidem  primus  e  reUquis  numero  8  notatur. 

7.  Quod  attinet  ad  solemnitates  et  sanctorum  festivitates  quae  in  Gallia  quondam  celebrabantur,  certus 

earum  numerus  ex  Lectionario  nostro  ad  amussim  iniri  non  potest,  tum  quia  pro  locis  hic  numerus  varia- 

bat,  tum  quia  Lectionarium  integrum  non  habemus.  Omnino  ha;  sunt  quae  in  eo  assignantur  :  Nativitas  Do- 

mini,  et  festa  sancti  Stephani,  sancti  Joannis  Evangelist^e,  atque  Innocentium,  Circumcisio,  festum  sanctae 

Genovefae,  Epiphania,  festivitas  sancta;  Marise,  Cathedra  sancti  Petri,  Pascha,  Ascensio,  Pentecostes,  festi- 

Yiias  sancti  Joannis  Baptista,  festum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  Passio  sancti  Joannis  Baptistse,  deinde 

communc  martyrum  etconfessorum.  Praeter  hsec  assignantur  ofQcia  pro  Dominicis  tam  post  Epiphaniam, 

quam  post  Cathedram  sancti  Petri ;  deinde  pro  Quadragesima,  et  pro  Dominicis  post  Pascha ;  pro  triduo 

Rogationum,  et  pro  Dominica  post  Pentecoslem ;  denique  miss(B  qiuedam  de  Ecclesise  dedicatione,  ordina- 

tionibus  ministrorum  sacrorum,  pro  mortuis,  pro  itinenmtibus,  ^  03  decimis,  ct  fructibus  novis.  Videa- 

mus  an  in  Gallia  per  id  temporis  heec  fuerit  festorum  raritas  et  dispositio. 

8.  Majores  solemnitates  ubique  uniformi  ritu  observabantur,  nempe  Nativitas  Domini,  Pascha,  et  Pente- 
costes;  et  tres  alise  minus  precipuae,  Epiphania,  Ascensio,  et  Natalis  sancti  Joannis  Baptists  :  quas  omnes 
enumerat  concilium  Agathense  ineunte  seeculo  vi  celebratum.  Concilium  vero  Aurelianense  primum  paulo 
post  iisdem  festis  addit  tridnum  Hogationum,  qui  dies  non  tam  festi,  quam  poenitentiales  censendi  snnt. 
Cathedram  sancti  Petri  agnoscit  eodem  saeculo  concilium  Turonense  ii.  At  plures  festivitates  enumerat  Per- 
petmis  ejusdem  urbis  ssculo  v  episcopus  apud  Gregorium  sub  iinem  libri  x,  ubi  vigilias  instituit  aliquando 
in  ecdesia  (sic  absolute  majores  seu  episcopales  ecclesise  dicebantur),  aliquando  in  basilicis.  Heec  vero  festa 
nmt :  Natalis  Domini,  Epiphania,  Resurrectio,  v  Kal.  Aprilis,  et  preeter  eam  Pascha,  quod  mobile  entt; 

Patiol,  LXXIL  ^ 


I7i  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSIS.  ilt 

dies  Ascensionis,  dies  Quinquagesimus,  seu  Pentecostes,  quae  itidem  in  concilio  Aurelianensi  primo  Quin- 
quagesima  vocatur;  Natalis  sancti  Joannis,  ad  hsec  Passio  ejiisdem  :  Natalis  sanctorum  Apostolorum  Petri 
et  Pauli,  Nataiis  sancti  Symphoriani,  Natalis  sancti  Lidorii,  Natalis  sancti  Maiiini,  tum  sancti  Briccii,  ct 
Natalis  sancti  Hilarii.  Ex  his  omnibus  quatuor  postrema^,  excepto  diesancti  Martiui,  non  uliique  Galliarum 
observabantur.  In  Augusto,  quia  quotidie  missse  Sanctorum  erant  tempore  concilii  ii  Turonensis,  prandium 
habebant  monachi,  ex  canone  17,  nimirum  ob  ferias  messivas.  Ad  htec  quoddam  festi  genuscensebatur,  cum 
missse  indictee  erant.  Unde  Gregorius,  in  lib.  i  de  Gloria  martyrum  cap.  13,  missamm  festa  appellat  celebra- 
tionem  missse,  104  quam  episcopus  Vasatensis,  urbe  suaab  Hunis  obsessa,  indixit  pro  liberatione  po- 
puli  sui.  Porro  singulffi  civitates  et  ecclesise  suos  peculiares  patronos  singulari  cultu  venerabantiu*.  Insignio- 
res  e  Gallicanis  recenset  Nicetius  Trevirensis  pontifex  in  epistola  ad  Chlodosindam  reginam,  nempe  Marti- 
num,  GermaDnm,  Hilarium,  Lupum,  Remigium,  et  Medardum,  quos  miraculis  indiesclarescere  affirmat.  Ez 
his  festum  sancti  Martini  per  omnes  Gallianun  ccclesias  celebre  erat,  ut  ex  concilii  Antissiodorensis  canone 
5,  cx  Gregorio  Turoncnsi,  et  ex  Vitasancti  Eligii  intelligitur.  Itaque  non  dubitem  quin  idem  festum  in  Lec- 
tionario  nostro  locum  habuerit  in  illis  foliis  quse  desiderantur. 

9.  Sseculo  vu  non  magnopere  accrevit  festorum  in  Gallia  numerus.  Scio  mnlto  plura  numerari  in  quodam 
concilio  Rhemensi,  quod  ex  Codice  ms.  Majoris  monasterii  Binius  eruit.  Verum  conciliumistudlonge  recon* 
tius  esse  constat.  Majoris  est  aucloritatis,  et  quidem  certee,  Kalendarium  vetustissimum  ab  annis  fere  mille 
scriptum,  quod  habemus  ex  bibliotheca  Corbeicnsi,  inquo  notatur  xv  Kal.  Febiaiarii  Depositio  sanctse  Maritt 
virginis.  Deindepost  aliqua,  vni  Kal.  Martii,  Cathedra  sancti  Petri  apostoli,  vni  Kal.  Aprihs,  Passio  Domini 
nostri  Jesu  Christi;  Kalendis  Maii,  Natalis  Philippi  apostoli;  xKal.  Julii,  Natalis  sancti  Jacobi  apostoli,  qiia 
duo  fortasse  notata  erant  ad  memoriam,  non  ad  festivatem  indicendam;  viii  Kal.  Julii,  Natalis  sancti 
Joannis  Baptistse;  et  iii  Kal.,  Passio  sanctorum  apostolorum  Petii  et  Pauli.  Hoc  Kalendarium  mutilum  desi* 
nit  in  dic  2  Augusti.  Deniquc  praedictis  festis,  quse  ex  conciliis  superius  retiilimus,  sanctus  Bonifacius  Mo- 
guntinus  antistes  addit  Assumptionem  sancto;  Marise,  xviii  Kal.  Septembris;  Nativitatem  ^  05  ejusdem,  vi 
Idusejusdemmcnsis;  et  passionem  sancti  Andrcae,  pridic  Kal.  Decembris,  nulla  sancti  Jacobi,  nec  Cathe- 
drse  sancti  Petri  meiitionc  facta,  cx  Spicilegii  tomo  IX.  C.crtum  cst  tamen  cx  Gregorio  episcopo  Turonensi, 
Assumptionis  Deiparse  festum  antiquius  essc,  ut  suo  loco  inferius  ostendcmus.  Concilium  Narbonense  anni 
589  sancit,  ut  qainta  feria,  nisi  aliqua  festivitas  in  eam  incidat,  feriari  et  cessare  non  liceat,  ob  quorumdam 
Christianorum  supcrstitioncs  qui  ca  die  ab  opere  cessabant. 

10.  Hsec  sunt  quse  de  Lectionario  Gallicano  preefari  duximus,  fusiorcs  observationes  suis  locis  rcser- 
vantes.  Aiiimiis  erat  primo,  Lcctionarium  integrum  refoiTC  ob  antiquam  Scripturse  vcrsionem;  scd  postca 
suflicere  visiim  est  uniuscujusque  lectionis  initium  ac  iinem  indicarc,  exceptis  nonnullis,  quse  aliquando 
integi-a  ob  singularos  causas  adducemus.  Versio  hsec  in  plcrisque  cum  Vulgata  uostra  conveuit,  ditfert  in 
nonnullis,  de  quibus  alias. 


ANTIQUISSIMUM 

LEGTIONARIUl»  GALLICANUM 

CUAI   NOTIS  ET  OBSERVATIOMBUS. 


[iN  V1GU.I19  NATAUs  DOMixi.]  j^usque  Domus  orationis  vocabitur  cuncUs  populis,  ait 

8.  Lectio  Esnia5  proplielas.  Dominus.  (Isa,  uv,  1,  usque  i.vi,  7.) 

106  Laudatc,  ceeli,  quoniam    [iniscricordiam]  U.  Lcclio  Malncbi  propbcl». 

fccit  Dominus  :  jubilatc  cxtrcma  tcrroe,  ctc,  wsgue  Haec  dicit  Dominus  :  Eccc  ego  mittam  angclum 

Et  salus  mea  non  morabiiur,  ait  Dominus  Dcus.  (Isa.  meum,  qui  prseparabit  viam  ante  facicm  meam^  elc, 

xuv,  23,  usque  ad  finem  cap,  xlvi.)  usque  Percutiam  terram  anatbcmatc,  ait  Dominus 

9.  Sermo  saDcii  ac  bealissimi  Aup^usiioi  episcopi  de  Na-  Deus.  (Malach,  ii,  7,  usque  iv,  6.) 

tivitate  Domini  nosiri  Jesu  ChrisU.  Leclio  sancti  Evangelii  secundum  Johannem. 

.    Hodic,  fratrcs  carissimi,  caeli  dcsuper  roraverunt :  j^  principio  erat  Verbum,  et  Verbum  erat  apud 

liodie  aperta  est  terra,  et  genuit  Salvatorem.  Felix  ^^^^^^^  ^^  Deyg  ^^^  Verbum  ,  etc ,  usque  Plenum 

illa  tcrra,  qu»  sine  seraine  caelcstem  saeculo  et  mundo  ^^^^  ^^  veritatis.  (Joan.  i,  i  -1 5.) 
ffenuit  Salvatorem,  etc,  usque  Redimique  non  pote- 

jit  mundus,  nisi  fuerit  Christus  occisus.  NOTJS  ET  observationes. 

Lectio  Esaiffl  prophetoB.  1 07  ^®  duodecim  lectiones  indubie  legebantnr 

Hcec  dicit  Dominus  :  Landa  sterilis  quee  non  paris;  ad  vigilias  Nativitaiis  Domini,  quas  modo  Matutinas 

/i«canta  laadem  et  hioni  qaae  non  pariebas,  etc,  appellamus.Totidemlectionesprsescribit  Aurelianus 


m 


i)E  LITURGTA  GALLICANA  LIBER  II. 


hi 


Arelatensisepiscopusinregulasua.  «InNataleDomini,  ^scribit  in  Sabbatis  Quatuor  Temporum.  Aliter  in 


inquit,etinEpiphaniatertia  horasurgite.  Diciteunum 
Noctiu^num,  et  facite  sex  missas  (id  est  lectiones)  de 
Isaia  propheta.  Iterum  dicite  secundum  nocturnum, 
et  legantur  alise  sex  do  Evangelio.  »  Hic  duo  tantum 
noctumi.  In  hoc  Lectionario  lectio  nona  est  ex  ser- 
mone  sancti  Aagustini,  duodecima  ex  Evangelio 
Joannis.  Ad  eum  fnre  modum  sanctus  Benedictus  in 
Vigiliis,  prseter  lectiones  ex  Scripturis  tam  Veteris 
qnam  Novi  Testamenti,  assignat  «  expositiones  ca- 
rum  quse  a  nominatissimis  doctoribus  orthodoxis  et 
caihohcis  Patribus  factse  sunt,  »  in  regulae  cap.  9,  et 
in  cap.  11  ad  tertium  noctumum  «  quatuor  lectiones 
de  Novo  Testamento.  »  Porro  omnes  Leciionarii  no- 
stri  lectiones,  ut  jam  diximus,  cum  Vulgata  versione 


Lectionario  nostro  habetur  in  Sabbato  soncto.  Ex 
his  intelligimus,  leciionem  ex  Apostolo  non  continuo 
post  Prophetiam  lectam  fuisse  in  Ordine  Gallicano, 
quod  fiebat  sseculo  xi  in  Nativitate  Domini  ex  Micro- 
logi  cap.  52. 

Praeterea  in  hoc  Ordine  Gallicano  unica  missa  in 
Nativitate  Doniini  assignatur,  iiidenique  in  Mozara- 
bico  et  in  Ambrosiano,  apud  Pamelium;  secusinGe- 
lasiano,  Gregoriano,  etinnovo  Ambrosiano,  in  qui- 
bus  tres  missse  ad  ipsum  diem  habentur.  Gregorius 
episcopus  Turonensis  unius  missse  meminit  in  cap.  8 
de  Vitis  Patrum,  sub  iinem  vitse  Nicelii  episcopi 
Lugdunensis,  ubi  posttjuam  egit  de  peractis  vigiliis 
dominici  Naialis  :  «  Facta  quoque  hora  teriia,  inquit, 


ia  multis  conveniunt,  discrepant  ab  ea  in  paucis.  In  6  cumpopulus  ad  missarum  solemnia  conveniret,  etc.  » 


Mozarabico  longe  divcrsa  versio.  Sermo  qui  hic  Au-, 
gustino  tribuitur,  ejus  esse  non  videiur,  nec  locum 
habet  in  nova  editione,  uti  nec  sequens  de  sancto 
Stephano. 

Vni.   LE6ENDA  IN  DIE  SANCTISSIVJB  NATIVITATIS  DOUINl, 

AD   IIISSAM. 

Lectio  Eduiae  prophet®. 
Tempore  illo  locutus  est  Dominus  ad  Achaz  di- 
cens,  etc,  usque  Etelegere  bonum.  Deinde,  Et  dixit 
Dominus  ad  me,  Voca  nomen  ejus,  Adcelera  spolia 
detrahere,  etc,  wsgweCoramrege  Assyriorum.  Postea, 
Congregamini  populi,  et  vincimini,  elc,  usque  No- 
biscum  Deus.  Tum,  Parvulus  enim  natus  est  no- 
bis,  e^.,  usque  Zclus  Domini  exerciiuum  faciet  hoc 


Confer  alium  ejusdem  auctoris  locum  ex  lib.  ii  de 
Miraculis  sancii  Mariini  cap.  25.  In  libello  Eldefonsi 
Hispanici  episcopi,  qui  anno  855  scripsit,  tres  missa 
iudicantur  in  Natali  Domini,  Paischate,  Pentecoste, 
et  Transfiguratione. 

Quod  attinet  ad  tres  missas,  in  Ordine  Gelasiano 
et  Gregoriano  ad  Natale  Dpmini  prflescriptas,  hee  pro 
numero  stationum,  quee  Romffi  ab  ^  09  antiquis  tem- 
poi  ibus  ipsa  die  a  summo  pontifice  olim  fiebant,  in- 
stitutae  sunt,  non  in  eadem  ccclesia,  sed  in  diversis; 
neque  a  singulis  sacerdotibus,  sed  a  pluribus  cele- 
brandse,  ut  colligilur  ex  Ordine  Romano,  cujus  haec 
verba  sunt :  Prima  die  vigiliae  Natalis  Domini  hora 
nona  canunt  missam  ad  sanctam  Mariam,  Qua  expleta 


(/«..  vu,  1 0,  usque  .X,  8,  quibusdam  pr^te,-missis.)      C  ,„„„„t  vespertinalem  synaxim  :  deinde  vadunt  ad  ct- 
Danihel  cum  benedictione. 


Epistola  Pauli  apostoli  ad  Hebraeos. 
Multifarie  multisque  modis,  etc  usque  Et  anni  tui 
non  deficent  {Hebr,  i,  i-i2.) 

Lcclio  saucti  Evangclii  secuudum  f.ncam. 
108  Eactum  est  autcm  in  diebus  illis,  exiit  edi- 
dura  a  Coesare  Angusto,  ut  describenitur  nniversus 
orbis,  etc,  usque  Sicut  dictum  est  ad  illos.  (Luc.  ii, 
1-19.) 

NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Hic  post  Prophctiam  notatur  Danihel  cum  bene- 
dictione.  Hac  spectat  canon  13  concilii  iv  Toietani, 
insiitucntis  :  Vt  per  omnes  Hispaniae  Ecclesias  vel  Gal- 
ita?,  aliis  male  Galliciaej  in  omnium  missarum  Holem- 


bum.  In  crepusculo  noctis  intrat  apostolicusadvigiHam 
in  prxfatam  ecclesiam.  Tamen  non  cantant  ibi  J/iviYa- 
torium  in  Introitu  :  sed  expletis  Vigiliis  et  MatutiniSf 
sicui  in  Antiphonario  continetur,  ibidem  canunt  pri" 
mammisaamin  nocte,  Qua  expleta,  vadunt  ad  sanctam 
Anastasiam  canere  aliam  missam  de  nocte.  Hinc  com- 
memoratio  sanctfe  Anastasiae  in  sccunda  mi.-^sa. 
Deinde  pergunt  ad  sanctum  Petrum,  ut  ibi  vigilias 
celebrent  ab  eo  loco,  ubiinvenerintpsallere  qui  ibidem 
excitbant.  Ipsi  enim  intrant  ad  vigUiam  solito  tempore 
in  processu  noctis,  et  canunt  Invitatorium,  ct  prose^ 
quuntur  ordinem  Ajitiphonarii.  Unde  etiam  dupla  of* 
ficia  in  Romanorum  Antiphonariis  hac  nocte  describun^ 


vUaU  decanietwr  hymnus  trium  puerorum,  et  quidem  j)  tur.  De  hoc  duplici  officio  lege  sis  Amalarii  lib.  de 
tnpti/ptto,  at  legunt  Walafridus  Strabus  et  Bemo     Antiphoiiario  cap.  15. 


Aagiensis,  qui  observant,  hoc  canticum  apud  Ro- 
manos  non  esse  in  osu,  nisi  «  quater  in  anno,  »  nempe 
in  Sabbatis  Quatuor  Temporum.  Attamen  in  vulgato 
Missali  Mozarabico  rarius  hoc  canticum  prsescribiiur, 
€t  primo  quidem  in  Dominica  prima  Quadragesimse 
post  Prophetiam  hoc  modo  :  Dicit  presbyter,  Domi- 
^Miit  semper  vobiscum.  v}  Et  cum  spiritu  iuo.  Deinde 
traetus,  Daniel  propheta  :  Tunc  illi  ires  quasi  ex  uno 
ore  hymnum  eanebani,  et  benedicebani  Dominum  de 
fomaee  dicenies.  Postea  incipit  sacerdos,  Benedicius 
fi^Vom^e  Deus  patrum  nostrorum,  ei  admirabiHs,  ei 
utperexaUatu$  ia  $9cula,  Amen,  etc.  Hoc  canticum 
itt  «lifiibiui  dilliirt  ab  eo  qaod  Romanus  Ordo  pra- 


Cceterum  inMozarabico  Pi'ophetia  ita  incipi  t,  Prtmo 
tempore  alleviata  est  terra  Zabulon,  etc  Epistola  'ea- 
dem  est  atque  in  Gallicano  :  Evangelium  secundum 
Lucam,  Factum  est  autem  cum  essent  ibi,  impleii  suni 
dies  ut  parerei,  etc 

IX.  LEGENDA  IN   NATALI  SANCTl-  STEPHANI  AD  MATO- 

TINUM. 

I^ectio  Hierimiffi  prophottB 
Benedictus  Domino  vir  qui  confidit  in  Domino,  etc, 

usque  Et  non  paveam  ego,  ait  Dominus  Deus.  [Jerem. 

XVII,  7-18.) 

Scrmo  sancli  ac  bealissimi  Agiistini  episcopi  de  natale 

sancli  Slephaoi. 
Beatissimus  primus  et  ^reaci^uM^  \a%s^:^  ^W 


475  APPENBIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 

phanus,  fratres  carissimi,  post  apostulos  ordinatus  a  Leclio  Bancli  EvaDgelii  secnndam  Marcnm. 


476 


est^  ante  apostulos  coronatus  est,  etc.,  usque  Ad  sa- 
nitatem  pristinam  revocantur  auxiliante  Domino 
nostro. 

X.  LEGENDA  IN  NATALE  SANCTI  STEPHANI,  AD  MISSAU. 

Lectio  Actaam  apostolorum. 
110'^  diebus  autem  illis  crescente  numero  dis- 
cipulorum,  etc,  tisgue  Planctum  magnum  super  il- 
lum.  (Act.  VI,  4,  usque  viu,  2.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthseam. 
Tempore  illo,  accesserunt  qui  didrachma  accipie- 
bant  ad  Petrum,  etc,  usque  Salvare  quod  perierat. 
(Matth,  XYii,  23,  usque  xviu,  \\.) 

mrJE  ET  OBSERVATIONES. 

Du»  primae  lectiones,  altera  ex  Jeremiapropheta, 


Diebus  illis  accesserunt  ad  Dominum  Jesum  Jaco- 
bus  et  Johannes,  filii  Zebedffii,  dicentes  :  Magister, 
Yolumus  ut  quodcumque  petierimus,  faciasnobis,  etc 
(Marc.  X.)  Avulsum  est  unum  folium. 

OBSERVATIO. 

NuUae  hoc  loco  lectiones  pro  Matutinis,  neque  ulla 
ad  missam  lectio  ex  Veteri  Testamento.  In  Missali 
Gothico  inscribitur  :  Missa  in  natali  Jacobi  et  Johan' 
nis,  In  Mozarabico  lectio  ex  Sapientia  Salomonis  : 
Sapientia  justum  deduooit  per  vias  rectas,  etc,  prflemit- 
titur  lectioni  ex  Epistola  ad  Thessalonicenses  :  Kolo 
vos  ignorare  de  dormientibus,  etc  Evangelium  ex 
capite  XXI  Joannis  :  Simon  Joannis,  diligis  me  plus 
his,  etc  In  Lectionario  nostro  post  avulsura  folium 


alteraexsermonesancUAugustinidebeatoStephano,  6  sequitur  sermo  quidam  absque  initio  de  Innocenti- 

assignantur  Ad  Matutinum,  Hoc  nomine  plerique  vete- 

rum  in  plurali  numero  utuntur  ad  significandam  il- 

lam  ecclesiastici  ofticii  partem  quam  Laudes  appella- 

mus,  ducta  appellatione  a  psalmis,  qusi  a  laudis  voca- 

bulo  incipiunt.  Ita  sancti  Benedictus,  Aurelianus,  et 

Isidorus  in  regulis  suis  Matutinorum  vocem  usurpant : 

Cassianus  in  duplici  sensu,  nempe  pro  Laudibus,  et 

pro  ofQcio  Primffi  in  singulari.  At  vocem  hanc  pro 

vigiliis  uocturnis  adhibct  concilium  Turonense  ii  ca- 

none  18  :  In  diebus  festis  ad  Matutinum  sex  antiphonaB 

binis  psalmis  explicentur,  Eodem  in  signiiicatu  Gre- 

gorius  Turonensis  antistes  Matutinas  non  raro  appel- 

lat,  ut  in  lib.  i  de  Miraculis  sancti  Martini  cap.  33  : 

«  Mane  autem  facto,  signo  ad  Matutinas  commoto, 

reversi  sumus  dormitum.  »  Etinlib.  de  Vitis  Patrum 

cap.  8  :  «  Quodam  autem  mane  cum  surrexisset  ad 

Matutinas  sanctus  Nicetius,  exspectatis  duabus  anti- 

phonis  ingressus  est  in  sacrarium.  Ubi  dum  reside- 

ret,  diaconus  responsorium  Psalmum  canere  coepit.  » 

Cur  vero  in  Lectionario  nostro  aliquando  Vigiliariun, 

aliquando  Matutini  vocabulum  adhibeatur,  illa  di- 

scriminis  causa  csse  videtur,  quod  Vigilise  solem- 

nioribus  festis,  in  quibus  prolixiores  sacrse  excubise 

erant,  Matutinum  seu  Matutinse  minus  solemnibus, 

in  quibus  tardius  surgebatur,  melius  conveniret.  Sa- 

cerdotestamensingulisdiebus  de  nocte  surgebantad 

orationem,  ut  ex  Gregorio  aliisque  inferius  ostende- 

mus  in  Disquisitione  de  Cursu  Gallicano. 


bus,  haud  dubieadMatutinum,  quem  titulum  utique 
supplemus. 

[XII.   LEGENDA    IN  FESTO  INFANTIOM,  AO  HATUTINOM.J 

Sermo 

.....  et  non  faciat,  neque  aliquis  ex  vobis,  fratres 
dilectissimi,  112  futurae  pcrsecutionis  metus  mo- 
veat  Antichristi  imminentis  adventum  sic  terreatur, 
ut  non  evangelicis  exortationibus  et  prseceptis  c«- 
lestibusinstructus,  ad  omniainveniatur  armatus,  etc, 
wsgMeExpectatDeus,  expectantet  angeli  «^jus,  expec- 
tat  et  Christus.  Quanta  est...  dignitas  et  quanta  est 
felicitas  proeside  Deo  congredi,  et  Christo  judice  co- 
ronari. 

XIII.  LEGENDA  IN  NATALI  INFANTIUM,  AD  MISSAK. 

Lectio  Hierimise  prophetse. 
Hsec  dicit  Dominus  :  Vox  in  excelso  audita  est  la- 
mentationis,  fletus  et  luctus,  etc,  usque  Miserans 
miserebor,  ait  Dominus  Deus.  (Jerem,  xxxi,  15-20.) 
Lectio  Apocalypsis  lohannis  Apostoli. 
Tempore  illo  ego  Johannes  vidi  sub  altare  animas 
interfectorum,  etc,  usque  Qui  interficiendi  sunt,  si- 
cut  et  illi.  (Apoc,  vi,  9-1  i .) 

Leclio  sancti  EvaDgelii  secuDdum  Matthflenm. 
Tempore  illo  cum  natus  esset  Dominus  Jesus  iu 
Bethleem  Judaeoiin  diebus  Herodis  regis  etc,  mque 
Quoniam  Nazarieus  vocabitur.  (Matth,  ii,  i-23.) 

OBSERVATIO. 

Prophetia  eadem  in  Mozarabico,  ubi  legitur,  Vox 


In  missa  natalis  sancti  Stephani  nulla  hic  lectio  n  in  Bama,  etc  Lectio  secunda  ex  Epistola  II  beati 


er  Veteri  Testamento  H 1  epistolce  prsemittitur, 
neque  in  festo  sancti  Joannis  evangelistffi  nonnullis- 
que  aliis,  fortasse  ex  communi  ofticio  desumenda.  In 
Mozarabico  nunquam  prffitermittitur.  Et  in  festo  qui- 
dem  sancti  Stephani  lectio  repetitur  ex  festo  sancti 
Clementis,  nempe  ex  libro  Sapientise,  Justm  si  morte 
prmccupaiusfuerit,  ctc  Epistola  vero  eadem  estcum 
superiori,  tantisper  tamen  prolixior.  EvangeUum  ex 
Matthaei  cap.  xxiii :  Super  cathedram  Moysiy  etc 

XI.   LE6ENDA  IN  FESTO  SANCTI  JOHANNIS,  AD   MISSAM. 

Lectio  Apocalypsis  saucti  lohannis  apostoli. 
TemporeilloegoJohannes  vidi  Agniun  super  mon- 
tem  Sion,  etc,  usqtie  Mare  et  fontes  aquarum  (Apoc. 
XIV,  /-7.; 


PauU  ad  Corinthios  cap.  i  :  BenedixAus  Deus  et  Pater 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  etc  Evangelium  ex  Mat- 
thaei  capite  xviii  :  Oblati  sunt  Domino  nostro  Jesu 
Christo  parvuli,  etc 

XIV.  LEGENDA    IN    CIRCDMCISIONE  DOMINt,  AD   MATU* 

TINUM. 

Lectio  EsaiflB  prophets. 
Heec  dicit  Dominus  Redemtor  tuus  et  formator  tuus 
ex  utero  :  Ego  sum  Dominus  faciens  omnia,  etc, 
usque  Ego  113  Dominus  faciens  omnia  hnc,  ait^ 
Dominus  Deus  (Isa,  xliv,  24,  usque  xlv,  7.) 

XV.  LE6ENDA    IN  CIRCUMCISIONE   DOMINX,  AD  HtSSAM. 

Lectio  Esaiffi  prophet». 
Haec  dicit  Dominus:  Audite  verbum  Domini»  pria.* 


177 


DE  UTURGIA  GALUCANA  LIBER  U. 


i7S 


cipes  Sodomonim,  etc.»  usque  Et  yenite  et  arguite  A  ^^^^^^^  Gorbeiensi  superias  laudato:  m  Norm 


me,  dicit  Dominus.  (Isa.  i.  10-20.) 

Epistola  PaoU  apostoli  ad  Corintbios. 
Carissimi,  fugile  ab  idolorum  cultura,  ut  pruden- 
tibus  loquor,  etc.,  usque  Onmia  in  gloria  Dei  £Eicite. 
(ICor.x,i  4-31.) 

Leclio  sancti  Evangelii  secandam  Lncam. 
In  illis  diebus  postquam  consummati  suntdies 
octo,  etc.,  usque  £t  gratia  Dei  erat  in  illo.  (Luc.  ii, 
24-40.) 

OBSERVATIO. 

Eyangelium  idem  est  in  Mozarabico,  at  lectiones 
ex  Veteri  Testamento  et  ex  Paulo  diyers».  Mozara- 
bici  officii  lectio  prima  ex  Isaise  cap.  Lxvni  :  Audi 
me,  Jaeob  et  Israel,  quem  ego  voco,  etc.  Secunda  ex 


Januarii  depositio  sanctse  Genovevce. 

XVII.    LEGENDA    IN    D0UIN1C0     POST    CiacnMCISIONEll 

DOMINI. 

I^ctio  Esechihel  propheta. 
115  Haec  dicit  Dominus :  Fili  hominis,  bi  sunt  ri- 
tusaltaris,  in  quacumque  die  fueritfabricatum,  etc., 
usque  Implevit  gloria  Domini  domum  Domini,  dicit 
Dominus  omnipotens.  (Ezech.  xliii,  usque  xliv,  4.) 
Epistola  Pauli  Apostoli  ad  Ephcsios. 
Benedictus  Deus  et  Pater  Domini  nostri  Jesu  Chri- 
sti,  qui  benedixit  nos,  etc.,  usque  In  laude  glorin 
ipsius,  qui  est  benedictus  in  sscula.  (Ephes.  i,  3-14.) 
Legenda  sancti  Evangelii  secnndam  MaUhsnm. 
Tempore  illo,  obtulerunt  turbse  ad  DomiDum  Je- 


Paulo  ad  Philippenses  cap.  iii :  Eadem  vobis  scn6ercB  sumhominemmutumd8Bmoniumhabentem,etejecto 


mihi  quidem  non  pigrumf  etc.  Lectionarii  Epistola 
magis  convenit  illistemporibusquibus  superstitiones 
paganicae  Kalendis  Januariis  adhuc  vigebant.  In  Ge- 
lasiano,  Gregoriano,  etplerisque  aliismissa  est  altera 
hoc  die  Ad  prohibendum  ab  idolis.  Octava  diei  hora 
de  hac  re  missam  celebrari  preecipit  concilium  ii  Tu- 
roneDse  canone  17  prseter  privatas  litanias.  Legesis 
epistolam  Zacharisepontilicis  ad  Bonifacium,  quee  est 
132  inter  Bonifacianas ;  et  Menardum,  a  pag.  252. 

rVI.    LEGENDA  IN    FESTO  SANCTiE  GENOVEVJt  VIRGINIS. 

Epistola  Paali  apostoli  ad  Romanos. 
114  I^ratres  infelix  ego  homo,  quis  me  liberavit 
de  corpore  moriis  higus,  etc.,  usque  Non  secundum 


daemone  locutus  est  mutus,  ctc.,  usque  Curans  om- 
nem  languorem  et  omnem  infirmitatem.  (Matth,  iz, 
32-35.) 

XVIII.  LEGENDA  IN  VIGILIIS  EPHIPHANIiB. 

Vita  ct  passio  sancti  ac  beatissimi  Juliani  marlyris. 

Igitur  beatissimus  Julianus  ex  nobili  familia,  inlo- 
stris  erat  in  sseculo,  etc,  usque  adfinem,  ut  apud  301- 
landum  ad  9  Januarii,  ubi  Acta  Juliani,  Basilissm 
ejus  conjugis  et  sociorum  martyrum  referuntur.  Posi 
hsBC  in  Lectionario  sequitur  sermo  quidam  absque  n4h 
mine  auctoris,  qui  sermo  supponit  lectum  Evangelium 
de  adoratione  magorum,  ut  ex  hoc  ^us  exordio  appo' 
ret  : 

Audivit  nobiscum  caritas  vestra  evangelista  dicen* 


camem  ambulamus,  sed  secundum  Spiritum  perp     Audivitnobia 

Jesum  Christum  Dominum  nostrum.  (Rom.  vii,  24,     ^  •  ^um  natus  esset,  inquit,  Deus  in  Bethlem  Ju- 


usque  Yiu,  4.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundom  Matlhsam. 
In  Ulo  tempore,  dicebat  Dominus  Jesus  discipulis 
suis  parabulam  hanc  :  Simile  est  regnum  cffilorum 
decim  virginibus,  etc.,  usque  Nescitis  diem  neque 
horam.  (Matth.  xxv,  1-14.) 

OBSERVATIONES. 

Hicnihil  de  actis  sanctse  Genoveffie,  quse  ab  auctore 
quodam  anonymo  paulo  post  ejus  obitum  scripta  di- 
cuntur.  Varia  eorum  exempla  circumferuntur.  Inter- 
polata  suntillaquae  ex  pervetusto  Codice  incljtse  ba- 
siiics,  in  qua  Genovefa  monumentum  habet,  recens 
edita  sunt.  Auctor  co^jicit  ex  historiis  veterum  tem- 


dseam  in  diebus  Herodes  regis...  venimus  adorare 
eum.  Felix  illa  civitas,  fratres,  cui  civis  natus  est 
Deus !  quae  singulare  meritum  ante  adventum  Salva- 
toris  accipiens,primolaudari  meruit  per  prophetam, 
quam  disceret  quod  sumebat,  etc.,  usque  Ifaluit  vir- 
tutibus  disci,  quam  ante  tempus  occidi. 

XIX.  LEGENDA  IN  EPHIPHANU,  AD  MISSAM . 

Lectio  EsaiflB  prophetas. 
116  Haec  dicit  Dominus  :  Surge,  inluminare  Je- 
rusalem,  etc,  usque  Redemptor  tuus  fortis  Jacob,  ait 
Dominus  Deus.  (Isa.  lx,  1-16.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Tilnm. 
Carissime,  apparuit  gratia  Dei  Salvatoris,  etc., 


pus  quo  Virgo  nata  est,  quod  alias  sibi  non  satis  com-  D  usque  Heredes  simus  secundum  spem  vitse  €etem« 


pertumiatetur.  Vixitpostscriptam  a  Gregorio  Magno 
sancti  Patris  Benedicti  Vitam,  quam  speculum  vocat 
bonomm  monachorum,  relato  viso  de  obitu  beatis- 
simi  Germani  Capuani  episcopi.  Sinceriora  sunt  quse 
apud  Bollandum  exstent^  quorum  Scriptor  relato  mi- 
raculo  de  ampuUa  oleo  coelitus  per  beatam  Genove- 
fam  repleta,  subdit  se  «  post  ter  scnos  ab  obitu  ejus 
annos,  cum  ipsa  ampulla  oleum,  quod  in  oratione 
ejtts  creverat,  vidisse.  »  Quod  totidem  verbis  inter- 
pdaior(at  fit  non  raro)  commemorat.  InCanone 
Codicis  regii,  qoi  Ordinem  missse  ex  Gelasiano  et 
Gregoriano  mistum  continet,  in  secunda  sanctorum 
conimemoFatione  post  Agnetem  et  Anastasiam,  fit 
mentlo  de  GtnoTdbt  et  Scholastica.  In  vetustissimo 


per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum.  (Tit,  r,  11, 
usque  II,  7.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secondum  MatthsBam. 
Tempore  illo,  venit  Dominus  Jesus  in  Cana  Gali- 
l£cuc  in  Jordane  ad  Johannem,  ut  baptizaretur,  etc. 
(Matth.  III,  13-17.)  Tum  continue  subjungitur  :  Et  ipse 
Jesus  erat  incipiens  quasi  annorum  triginta,  ut  pu- 
tabatur  fllius  Joseph.  (Ltic.  ui,  23.)  Postea  consequen- 
ter  :  Et  die  tertio  nuptias  factffi  sunt  in  Cana  Galilesd. 
(Joan.  11,1-11.) 

NOTiE   ET    OBSERVATIONES. 

Mirari  subit,  cur  Acta  sanctorum  Juliani  et  Basi- 
lissse,  qui  Antiochioe  sub  Diocletiano  et  Maximiano 
martyrium  passi  sunt,  in  ipais  £piphani«  Vi^liia 


470 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSIS. 


ISO 


lecta  faerint,  maxime  cum  non  die  sexta,  sed  nona  ▲  Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthsum. 


Januarii  in  Martyrologiis  recenseantur.  An  vero  tam 
longa  historia  in  Vigiliis  illis,  pr(eter  a(]yunctam  ho- 
miliam  integra  legebantur?  Fortasse  breviahantur 
ad  nutum  choro  prGesidentis,eumadmodum  quo  Ca- 
rpjus  Moigi^us,  cum  Yigiliis  ihteresset,  Gnem  Lectio- 
^um  nutu  seu  sibilo  significasse  perhihetur  a  mona- 
.0ho  Sanotigallensi.  In  Mozarabico  celebris  est  etiam 
horpm  martyrum  fesUvitas,  sed  die  scquenti  post 
Epiphaniam,  ut  ex  Ulalione  manifestum  est. 
..  In  CQnciijo  Antissiodorensi  anni  578  statutum  est 
eanonp  2,  Ut  omves  presbyteri  ante  Epiphaniam  mis- 
sos  mos  dirigant,  qui  eis  de  principio  Quadragesimae 
nuntient,  et  in  ipsa  Epiphania  ad  populum  indicent,  Et 
in  libris  Sacramentorum,  puta  Gelasiano,  in  lib.  i 


Tempore  illo,  interrogavit  Dominum  Jesum  unus 
ex  Pharisffiis  legis  doctor  temptans  eum,  etc.,  usqu£ 
Qui  sc  humiliat  exaltabitur.  (Matth,  xxu,  36  usque 
xxiii,  12.) 

XXII.    LECENDA   IN    FESTIVITATE   SANCTJE    MAHIJS. 

EpiBtola  sancti  PauU  apostoli  ad  Corinlhios. 
Fratres,  de  virginibus  preeceptum  Domini  non  ha- 
beo,  etc,  usque  Quod  et  ego  spiritum  Dei  habeam. 
(ICor.  VII,  25-40.) 

Lrclio  snncti  Evangelii  secundum  Lncam. 
Tempore  illo,  exsurgens  autem  Maria  in  diebus 
illis  abiit  in  montana,  etc,  usque  Revcrsa  est  in  do- 
mum  suam.  (Luc,  i,  39-oG.) 

NOTiE    ET    OBSERYATIONES. 


pum.  i03y  Consecratio  sacrxvirginisin  EpiphaniavelD     Primo  conspectu  eiit  forsan  qui  existimet  hanc 

beatissimae  Deipara;  Virginis  festivitatem  non  aliam 
esse  a  Purificatione,  quod  et  festomm  series  hic 
observata  suadere  videtur.  At  certum  est  hoc  loco 
signilicari  ipsius  depositionem  seu  assumptionem , 
quam  xv  Kal.  Februarii,  id  est  die  18  Januarii, 
quondam  celcbratam  fuisse  antiquiora  Martyrologia 
tcstantur.  Hicronymianum  vetus  eeri  incisiun  :  xv 
Kal,  Februani  depositio  sanctae  Maiias,  Epterna- 
cense  :  Adsumptio  sanctae  Marix,  Lucense ,  quod 
Franciscus  Maria  Florentinus  vulgavit,  xv  Kal. 
Febr,  depositio  sanctds  ac  gloriosae  beatae  Marix  matris 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  Quem  in  locum  Florenti- 
nus  de  hujus  festi  ad  hanc  diem  institutione  multis 


seci/^da  feria  Paschae,  aut  in  apostolomm  natalitio  ce- 
lebrari  117  dicitur.  Quod  decretum  est  Gelasii  pri- 
mi  in  epistola  9  ad  episcopos  Lucaniae. 

Observatione  dignum  est  quod  Evangelium  pro 
festo  Epiphaniffi  ex  tribus  evangelistis  contextum 
0st,  uti  et  passio  in  die  sancto  Parasceves  ex  qua- 
luor.  In  Vigiliis  lectum  fuerat  ex  dictis  Evangelium 
ex  Matthoei  cap.  ii  de  adoratione  magorum ,  cujus 
etiam  fit  mentio  in  Missali  Gothicogallicano.  Itaque 
iriplex  Christi  Domini  roanifestatio  hac  die  etiam 
iunc  recolebatur,  nempe  adoratio  Christi  per  magos, 
jeyusdem  baptismus,  et  primum  miraculum,  quod 
contigit  in  nuptiis  apud  Canam  Galilcae.  Tria  hsec  a 


Paulino  memorantur  in  natali  0  de  sancto  Felice,  ^  disserit,  quam  a  Mauricio  imperatore  in  mensem 

1  •   j_   r*    '    1  _— »*      ^     *i     ^    •     1  •  1  \j|    »  t  •**•¥  •■»1^« 


ubi  de  Epiphania  agit,  eamque  inter  majores  solem- 
nitates  numerat.  Mazarabes  legunt  Evangelium  ex 
Matthffii  cap.  u  de  adoratione  magorum.  Minutulum 
est,  sed  tamen  non  omitteudum,  quod  in  Lectionario 
Gallicano,  itemque  in  Missali  Gothico  Ephiphania 
ubique  scrihitur,  mendose  quidem,  sed  veteri  more. 

XX.  DIE  DOUINICO  POST  EPIPHANIA. 

Lectio  EsaisB  prophetoe. 
Tempore  illo,  ego  Esaias  vidi  Dominum  sedentem, 
6\J^,yUsque  Convertatur  et  sanem  eum,dicit  Dominus 
omnipotens.  (Isa*  iv,  i-iO.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Gorinthios. 
Fratres,  videte  vocationem  vestram,  etc.,  usqueXn 
Domino  glorietur.  (/  Cor,  i,  6,  31 .) 

Lcctio  sancli  Evangelii  sccundum  Lucam. 
Tempore  illo,  vcnit  Dominus  Jesus  Nazareth,  ubi 
erat  nutritus,  etc,  usque  Quae  procedebant  de  ore 
ipsius.  (Luc,  VI,  16-22.) 

.     XXI.  LEGENOA  SECUNDA   DOMINICA   P06T  EPIPHANU. 

Leclio  Hierimiffi  proplietse. 

Hsec  dicit  Dominus  Deus  :  Ecce  ego  auferam  de 
loco  isto  in  oculis  vestris,  et  in  diebus  vestris  vocem 
gaudii,  etc,  usque  Quam  dedi  patribus  eorum,  ait 
Dominus  Deus.  [Jerem,  xvi,  9-15.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Corinthios. 

118  ^^y^  emm  vos  ignorare,  fratres,  quoniam 
p«itres  postri  omnes  sub  nube  fuerunt,  etc,  usque 
Ut  possitis  sustinere  in  Christo  Jesu  Domino  nostro. 
[lCor.x,  i-I3.) 


Augustum,  cum  primitus  in  Januario  celebraretur, 
translatam  fuisse  opinatur.  In  veterrimo  Kalendario 
nostro  Corbeiensi,  quod  vix  amplius  uno  post  Mau- 
ricium  sseculo  exaratura  est,  xv  Kal,  Februarii  depo- 
sitto  sanctae  Martae  virginis,  Denique  in  perantiquo 
Floriacensi,  119  quod  fuit  quondam  ecclesiae  Se- 
nonensis,  eodem  die  notatur,  iisdemqueverbisatque 
in  Martyrologio  Luccnsi.  His  omnibus  accedit  quod 
in  Missali  Gothico  statim  post  Epiphaniam  habetur 
Missa  in  Adsumptione  sanctae  Mariae  matris  Domini 
nostri ;  qua  in  missa  beatae  Virginis  corpus  de  sepulcro 
translatum  fuisse,  nec  resolutionem  pertulisse  memo- 
ratur.  Denique  (quod  rem  evincit)  Gregorius  Turo- 
nensis  episcopus,  in  lib.  i  de  Gloria  martyrum 
D  cap.  9,  ubiagit  de  basilica  per  Constantinum  in  ho- 
norcm  beatissimoe  Virginis  constructa,  «  Hujus  festi- 
vitas,  sacra,  inquit,  mediante  mense  undecimo  cele- 
bratur,  »  id  est  mense  Januario.  Quod  de  Gallia  in- 
telligendum  esse  sequentia  manifestant,  prohantque 
hoc  festum  Vigiliis  preeventum,  ac  proinde  celebre 
tunc  fuisse  :  «  Nam  in  oratorio  Marciacensis  domus 
Arvcrni  territorii,  cgus  reliquise  continentur.  Adve- 
niente  vero  hac  feStivitate,  ego  ad  celehrandas  Vigi- 
lias  ad  eum  accessi.  »  Itaque  per  id  tempus  celebris 
in  Gallia  erat  Assumptio  beatissima^  Virginis  in  Ja- 
nuario,  quee  festivitas  sanctae  Mariae  simpliciter  a 
Gregorio,  uti  et  in  Lectionario  nostro  appellatur. 
Coitcrum  Augusto  mense  hoc  festum  ponitur  in  Li- 
bro  Sacramcntorum  Gregorii  Magni,  quo  auctore 


m  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  II.  1»S 

GaJIi  indubie  illad  in  illummensem  transtulcrunt  a  A  °<^^**^^-^"J"^  ^«''*^  ^®**^  *"*^<I"^**^^  **^"***  ^y^'^' 


tempore  Caroli  Magni  cam  Ordinem  Grcgorianum 
susceperunt.  Serius  tamcn  apud  laicos  pr(Bccptum 
de  observando  boc  festo  receptum  est,  ut  constat 
tum  ex  Capitulari  Caroli  Magni  in  lib.  i  cap.  1^8 
novffi  ediiionis,  tum  cx  Annalibus  Dertinianis  adan- 
num  862,  quo  anno  Ilunfridus  Morinorum  cpiscopus 
id  pro  feriato  haberi  et  celebrari  mandavit.  Lege 
Analectorum  tomum  iii  in  pag.  339. 

XXIII.  LEGENOA  IN  CATHRDRA  SANCTI  PETHI. 

Lcctio  Actuum  upostolorum. 
Tempore  illo,  misit  Hcrodes  rex  manus,  ut  adfli- 
geret  quosdam  de  Ecclcsia,  etc,  usque  Quomodo 


de  festo  Cathcdrfle  BomanaB,  qui  hymnus  in  Hymna- 
rio,  Romae  anno  superiori  editis  tribuitur  Paulino. 
Porro  ut  potiusde  Calhedra,  quae  Januario  rccolitur, 
quam  de  altera  Leclionarium  nostrum  interpreter, 
illud  maximc  mc  movet,  qnod  in  eo  numerentur  Do- 
minicsB  tres  post  Calhedram  sancti  Pclri  antc  Domi- 
nicam  primam  Quadragesimffi.  Qui  Dominicarum 
numerus  a  dic  22  Fcbruarii  nunquam  compleri  po- 
test,  quantumvis  Pascha  ab  oequinoctio  declinet. 
Adde  in  codem  Loclionario  duas  tantum  Dominicas 
post  Epiphaniam  assignari,  qnac  non  sufficerent,  si 
ali»  tres  a  Cathedra  Februarii  numcrentur.  Atqui 
apud  Gallos  peculiaris  fuitCathedrfle  121  sanctiPe- 


r.      .  j..  ,  ,..  ..^x      tn  in  Januario  memoria,  ut  discimus  ex  pervetusto 

Dominus  eduxisset  eum  de  carcere.  lAct.  xii,  1-17.)  t%  ,     .    ^  ,.  •  .  .  v.    i         *  - 

^  '  t>  martyrologio  Gellonensi,  m  quo  heec  verba  leguntur, 

ad  propositum  notatu  digna  :  xv  Kal.  Febniarii  se- 

cundum  Gallos  Cathedra  sancti  Pelri  apostoli.  In  alio 

Gellonensi,  quod  tempore  Caroli  Magni  exaratum  cst, 

eodcm  dic  Calhedia  sancli  Pelri  apostoli,  qua  primo 

Romoe  sedit.  At  sive  hoic,  sivc  altera  intelligatur, 

nomine  Calhcdras  sancli  Petri  sine  adjuncto,  potius 

Pelri  confessio  et  primatus,  quam  sedes  Antiocheua 

Romanave  honoratur,  ut  missaj  Gallicauce  hffic  col- 

lectio  probat :  Deus  qui  hodicrna  die  bealum  Pelrum 

post  te  dedisti  caput  Ecclesia,  cum  te  ille  vere  con- 

fessus  sit,  et  ipse  a  te  digne  prselatus  sit,  etc.  Et  in 

Contcstatione  :  Teslis  est  dies  hodierna  beati  Petri 

Cathedra  episcopatus  exposita,  in  qua  fidei  merito 

revelationis  mysterium,  Filium  Dei  confitendo,  pr©- 


Lcclio  saDcli  Evaugclil  secundum  Multhflcum. 

Tempore  illo,  veiiit  DominusJesusinpartesCoesa* 
rese,  etc,  usque  Erit  solutum  et  in  cnclis.  {Matth, 
ivi,  io-19.)  Deinde  continenter  :  Post  haec  dicit  Si- 
meoni  Pctro  :  Simon  Johannis  diligis  me  plus  his? 
ctc.,  usque  Qua  mortc  clarificaturus  essct  Deum. 
{Joan.  XXI,  15-19.) 

KOTJE  ET  OBSERVATIONES. 

1 20  '^  ™3*  Codice  post  titulum  primum  hujus 
festi,  avulsum  est  unum  folipm,  quod  lectionem  pri- 
mam  ex  Veteri  Tcstamento  continebat.  Duplex  modo 
Cathedrae  sancti  Petri  festum  celcbratur,  alterum  die 
10  Januarii,  cum  Petrus  Romffi;  alterum  22  Februa- 
rii,  cum  Antiochise  primum  sedisse  creditur.  Utrum 


hoc  loco  intelligendum  sit,  quaestio  est.  Posteriori     latus  apostolos,  pro  apostolus  vel  apostolis,  ordina- 


illud  favet,  quod  in  ecclesiasticis  quondam  receptior 

fuerit  haec  festivitas,  uti  Menardus  noster  probat  in 

notis  ad  Gregorii  Sacramentarium,  in  quo  sola  haec 

Cathedra  locum  habet,  qua;  Februario  celebratur. 

Dcinde  in  Missali  Gothico  seu  GothicogalUcano,  post 

Conversionem  sancti  Pauli,  cujus  memoria  fit  yiii 

Kal.  Februarii,  subsequitur  Missa  in  Cathedra  sancti 

Petri  apostoli,  quae  quidem  antecedere  deberet,  si  de 

Cathedra  Januarii  hsec  missa  esset  intelligenda.  De- 

oique  in  concilio  ii  Turonensi  anni  567  canone  22 

reprehenduntur  ii,  qui  in  festivitate  Cathedrse  domni 

Petri  apostoU  cibos  mortuis  o/ferebant,  et  post  missas 

od  gentillum  revertebantur  errores,  Quod  de  Cathedra 

Februarii  Menardus  nosterinterpretatur :  quo  mense  J) 

apud  gentiles  Lupercalia  in  usu  erant,  quonim  reli- 

quias  in  Gallia  damnant  Patres  prsedicti  concilii  Tu- 

ronensis.  Et  tamen  Gelasius  papa  I,  qui  primus  apud 

Homanos  impia  hsec  sacra  sustuUt,  asserit  in  epistola 

saa    ad   Andromachum  senatorem,   Lupercalia   in 

Qalliis  nunquam  obtinuisse.  Ob  causas  preedictas  po- 

lius  de  Cathedra  Februaru,  quam  de  alia  Lectio- 

iiariiim  nostnun  forsan  interpretandam  nonnulis  vi- 

^ebitar. 

Venim  his  qusedam  mcgorismomenti  adversantur. 
LeTiosestqoodinLectionario  nostro  festum  Assum- 
ptioois  Deipar»  proxime  subsequitur  Cathedra  sancti 
Petri,  qoae  eodem  die,  hoc  est  xv  Kal.  Februarii,  in 
Jlartyrologiis  Locensi^  Corbiensiy  aliisque  noonuUis 


tur.  In  ciyus  confessione  est  fundamentum  Eccle- 
siae,  etc.  Ois  verbis,  ut  jam  dixi,  potius  Petri  con- 
fessio  et  primatus,  quam  Antiochena  vel  Romana 
Cathedra  designatur.  Unde  in  veterrimo  Calendario 
nostro,  Utteris  majusculis  scripto,  unicum  CathedrsB 
festum  exprimitur  absque  a^juncto  in  hunc  modum. 
VIII  Kal.  Martu  Cathedra  sancti  Petri.  Consule  Me- 
nardum  et  Frontonis  Calendarium.  Samson  Dolensis 
Episcopus  in  beati  ApostoU  Cathedra  ordinatus  di- 
citur  ab  anonymo  sequali,  qui  ejus  Vitam  duobus 
libris  scripsit  :  sed  utra  sit  illa  Cathedra,  non 
Uquet. 

XXIV.  DIE  DOUINICO  POST  CATBEDRAU  SANCTI  PETRI. 

Lectio  OsesB  prophetae. 
Ilsec  dicit  Dominus  :  Audite  verbum  Domini  filu 
Israhel,  quia  judicium  Domino  cum  habitatoribus 
terrse,  etc.,  usque  Confundentur  a  sacrificiis  suis,  ait 
Dominus  Deus.  (Oseae  iv,  1-19.) 

Epistola  PaoU  apostoli  ad  Galatas. 
Vos  autem  in  libertatem  vocati  estis,  etc.,  usque 
Sic  adimplebitis  legem  Christi.  (Galat,  v,  13,  usque 
VI,  2.) 

LecUo  sancti  EvangeUi  secundam  Mattbaenm. 
In  Ulo  tempore,  adsumpsit  Dominus  Jesus  Petrum 
et  Jacobum  122  ^^  Johannem  fratrem  ejus,  etc., 
usque  Donec  filius  hominis  a  mortuis  resurgat.  (Matth. 
XVII,  1-9, 


iS3 


APPENWX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


m 


XXV.  SECUWDA  DOMiNiCA  POST  CATHEDRAM  SANCTi      A  suflB  item  regulfiB  appendicc,  «  Ab  Epiphania,  in- 

""""^  quit,  usque  Pascha,  quotidie  jejunandum  absque 

majoribus  festivitatibus,  Sabbato  et  Dominica.  » 
Sed  haec  monachis  erant,  non  universim  omnibus 
prffiscripta.  In  Missali  Mozarabico  Dominica  Sep- 
tuagesimae  nonexstat,  necSexagesimse ;  at  Dominica 
ante  diem  Cinerum  Ad  carnes  tollcndas  appeliatur, 
quam  sequitur  feria  quarta  Cincrum,  forsan  haud 
ex  primaria  institutione.  In  regula  sancli  Patris  Be- 
nedicti  nuUa  mentio  de  Septuagesima,  et  AUeluia 
usque  ad  Quadragesimam  in  officiis  divinis  retine- 
tur,  uti  etiam  in  OrdincMozarabico.  At  in^Gelasiano 
Tulgato,  missse  pro  Septuagesima,  Sexagesima,  et 
Quinquagesima  habcntur.  Sexagesimam  memorat 
Magister  in  regulae  suae  cap.  28.  Caput  Quadrage- 
B  simfc  a  Dominica  prima,  non  a  feria  Cinerum  olim 


PETRI. 

Lectio  Hierimise  propheUe. 

Tempore  illo,  factum  est  verbum  Domini  ad  Hie- 
rimiam,  dicens  :  Hflec  dicit  Dominus  Deus  exerci- 
tuum,  Deus  Israhel :  Vade,  et  dic  viris  Juda  et  ha- 
bitatoribus  Hierusalem  :  Numq[uid  non  recipietis 
disciplinam...  ut  obediatis  mihi,  dicit  Dominus.  Ego 
autem  locutus  sum  ad  vos  de  mane  consurgens... 
neque  audistis  me.  Idcirco  haec  dicit  Dominus  excr- 
cituimi,  Deus  Israhel :  Ecce  ego  adduco  super  Juda... 
et  non  responderunt  mihi.  Tolle  volumen  libri,  et 
tcribe  in  eo...  et  propitius  ero  iniquitati  et  peccato 
eorum,  ait  Dominus  Deus.  (/erem  .  xxxv,  43,  usque 
xxxvi,  3,  quibusdam  amissis.) 

Epiatola  Pauli  apostoU  ad  Ephesios. 
-    Fratres,  fomicatio  et  omnis  immunditia  aut  ava- 
ritia  nec  norninetur  in  vobis,  etc,  usque  Subjecti  in- 
vicem  in  timore  Christi.  (Ephes.  v.  3-21.) 

Lectio  saDcli  Evangelii  secundutn  Lucam. 

Diebus  illis,  ecce  quidam  legisperitus  surrexit 
temptans  Dominum  Jesum,  et  dicens  :  Magister, 
quid  faciendo  vitam  fleternam  possidebo?  etc.,  usque 
Vade  et  tu  fac  similiter.  (Luc,  x,  25-37.) 

XXVI.   TERTIA  DOMINICA  POST  CATHEDRAM  SANCTI  PETRI. 

Lectio  Esaiae  prophelse. 
Hflec  dicit  Dominus :  In  tempore  placito  exaudivi 
te,  etc.,  usque  Redemptor  tuus  fortis  Jacob,  ait  Do- 
minus  Deus.  (Isa.  xlix,  8-26.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Colossenses. 


incipiebat,  etiam  tempore  Gregorii  Magni.  Argu- 
menta  hanc  in  rem  videsis  apud  Menardum. 

XXVU.   LEGENDA    IN   INICIUM   QUADRAGINSIM^. 

Lectio  Esaiee  propheloe. 

^24  H^^  ^^^^^  Dominus  :  Clama,  ne  cesses, 

quasi  tuba  exalta  vocem  tuam,  etc,  usque  Os  enim 

Domini  loquutum  est,  ait  Dominus  Deus.  (Isa,  lviii, 

I-i4.) 

Epistola  PauU  apostoli  ad  Coriathios. 

Ecce  nunc  tcmpus  acceptabile,  ecce  nunc  dies 
salutis,  etc.  Conventio  Christi (II  Cor,  vi,  2-1 S.) 

NOT^   ET    OBSERVATIONES. 

Consonat  titulus  Missalis  Gothici  seu  Gallicani : 
Ordo  missae  in  initium  Quadragesimw,  Epistolfle  hujus 


Frati*es,  induite  vos,    sicut    electi   Dei,  viscera  p  finis  et  Evangelium  consequens   deest,  quoniam 

•_^    • i: M  ^A   ^i.^       ^.^^-..^  r*-m.^*i.....  ..^^^t^^  r\^^  ,  .  .        .  y         ,  ,        n    ■».        r\. 


misericordise,  123  ^^'i  ^^Q^^  Gratias  agentes  Deo 
et  Patri  per  ipsum,  qui  est  benedictus  in  ssecula. 
(Coloss,  III,  12-17.) 

Leclio  sancli  Evangelii  secundum  Lucam. 
Tempore  illo,  factum  est  cum  introisset  Dominus 
Jesus  in  domum  cujusdam  principis  Pharisfleorum 
sabbato  manducare  panem,  etc,  usque  Beatus  qui 
manducabit  panem  in  regno  Dei.  (Luc,  xiv,  1-15.) 

NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Singulare  est  quod  superiores  Dominicfle  tres  no- 
tentur  Post  Cathedram  sancti  Petri.  Nulla  hic  mentio 
de  Dominicis  Septuagesimee,  Sexagesimse  et  Quin- 
quagesimse,  neque  de  feria  quarta  Cinerum  :  neque 
etiam  in  Missali  Gothico  seu  Gallicano.  Sexagesima 


avulsus  est  unus  quaternio,  id  cst  octo  folia.  Qua- 
ternio  sequens  incipit  a  flnc  Prophetiae  lcgendae  in 
Dominica  Palmarum.  Officium  feria;  sequentis  pras- 
ditum  est  numero  33.  Cum  vero  superius  officium 
Dominic€e  primaein  Quadragesimanumerum27pr8B- 
ferat,  quinque  numeros  sequentes  pro  totidem  con- 
sequentibus  Quadragesima".  Dojninicis  desiderari 
intelligimus.  Itaquc  nulla  in  Lectionario  nostro 
singularia  ofiTicia  pro  feriis  Quadragesima;  assignata. 
erant.  Certe  in  Missali  Gothico  seu  Gallicano  septem 
duntaxat  misso;  exstant  per  Quadragesimam  usque 
ad  missam  in  Coena  Domini.  Missa  prima  sic  in- 
scripta  est  :  Ordo  miss3e  in  initium  Quadraginsimse, 
Qualuor  sequentes  hoc  modo  :  Item  missa  jejunii. 


et  Quinquagesima  ante  Pascha  prohibentur  in  con-  J)  absque  designatione  Dominicffi.  Sexta,  Item  missa 


ciliis  Aurelianensibus  i  et  iv.  Prinmm  sic  habet  in 
canone  24  :  Id  a  sacerdotibus  omnibus  decretum  est, 
ut  ante  Paschse  solemnitatem,  non  Quinquagesima  sed 
Quadragesima  teneatur.  Et  in  iv  canone  2 ;  Hoc 
etiam  dccernimus  observandum,  ut  Quadragesima  ab 
omnibus  Ecclesiis  sequaliter  teneatur ;  neque  Quinqua- 
gesimam,  aut  Sexagesimam  ante  Pascha  quilibet  sacer- 
dos  preesumat  indicei^e,  Verumtamen  Caesarius,  Arela- 
tensis  eo  tempore  antistes,  in  regulai  su(e  ad  monachos 
cap.  22,  a  Domini  Natale,  «  usque  ante  duas  hebdo- 
madas  de  Quadragesima,  secunda,  quarta,  et  sexta 
feria  » jejunium  preescribit :  «  inde  postea  usque  ad 
Pascha  omni  die,  absque  die  Dominica.  »  Aurelianus 
vero,  ejusdem  Gflesarii  post  Auxanium  successor,  iii 


in  Quadraginsima.  Scptima  denique,  Missa  in  sym- 
buH  traditione,  de  qua  infra.  In  Missali  Mozarabico 
dua>  sunt  missae,  pra^ter  Dominicales,  per  singulas 
hebdomadas,  nempe  pro  quibuslibet  feriis  quartis 
et  sextis  :  aliae  feriaj  vacant. 

Dominicse  primae  in  Quadragesima  oflicium  in  eo- 
dem  Mozarabico  ita  incipit :  Ecce  nunc  tempus  accep- 
tabile,  alleluia,  ecce  nunc  dies  salutis,  alleluia.  Vep- 
s\is,Dominus  regnavit,  dccorem  induit,induit  Dominus 
fortitudinem,  etprsecinxit  se,  Deinde  prwcentor  re- 
petit,  Ecce  nunc  dies  salutis,  Tum  dicitur  Gkria  et 
honor  Patri,  et  Filio,  et  Spiritui  sancto  in  swcula 
saeculorum,  amen,  Posl  Gloria  in  excelsis  et  oratio- 
nem,  sequitur  Lectio  ex  Prophetia  Isaiea  cap.  lv. 


185  DE  LITURGIA  GALLIGANA  LIBER  H.  186 

Hxc  dicit  Ikminus:  Audite  atidientesme,  et  comedite  jf^ branda oblatio.  »  Nempe  diebus  Dominicis et Sabba* 


honum,  etc.  ^  25  Deindepostcauticura  trium  puero- 
rum  et  psalmum,  et  post  orationes  pro  poenitentibus, 
subsecpiitur  Lectio  ex  Epistola  II  ad  Corintbioscap.  v: 
Pro  Christo  legatione  fungimur,  etc.,  usque  Tanquam 
nihil  habentes,  et  omnia  possidentes,  Postmodum 
Evangelium  ex  Joaunis  cap.  iv :  Dominus  noster  7esus 
Christtis  reliquit  Judaeam,  et  abiit  in  Galilaeam,  etc, 
usque.  Quia  hic  est  vere  Salvator  mundi.  In  posterum 
AUehjna  omittitur  ad  Pascba  ex  prsescripto  concilii 
Toletani  iv,  can.  li. 

In  Missali  Ambrosiano,  cum  quo  vetus  Gallicanum 
quamdam  afiinitatem  babet,  Dominica  prima  Qua- 
dragesimee  inscribitur  De  Samaritana;  secunda  De 
Abraham ;  tertia  De  cseco :  quarta  Lazari,  propterea 
quDd  Evangelia  de  bis  assignentur.  B 

Saeculo  vi  in  Gallia  non  ita  rati  erant  jcjuniorum 
Ooadragesimalium  dies.  Aurelianus  in  regiila  sua 
Sabbatum,  Dominicam,  et  majores  festivitates  a  je- 
junii  lege  eximit,  ut  superius  vidimus.  Faustinus, 
Regiensis  (ut  quibusdam  videtur)  episcopus,  quinque 
tantum  per  bebdomadam  jejunii  dies  admittit,  in- 
▼ehens  in  eos,  qui  «  veriti  sunt,  credo,  inquit,  ne 
qainque  jejuniisprolongatis,  caro  eos  corpusque  de- 
ficeret,  et  exiles  ac  tenues  QuadragesimsB  abstinen-  . 
tiam  tolerare  non  possent.  »  Ha^c  ille  in  sermone 
habito  in  Dominica  aute  Quadragesimam,  cujus  ser- 
monis  fragmentum  iEneas  Pansiensis  antistes  refert 
in  libro  adversus  Grsecos.  Sic  in  ecclesia  Mediola- 


tis,  quibus  in  ecclesia  Mediolanensi  reloxatio  a  je- 
junio  erat,  ut  nempe  coena  serotina  in  prandium 
verteretur.  «  Tunc  utique  paratus  assiste,  ut  ibi  ac- 
cipias  munimentum,  ut  corpus  edas  Domini  Jesu,  in 
quo  remissio  est  peccatorum ;  postulatio  divinae  re- 
conciliationis  et  protectionis  setemse.....  Admonet 
etiam  sacrificium  vespertinum,  ut  nunquam  Gbri- 
stum  obliviscaris.  Non  potes  oblivisci,  cum  lectum 
ascendis,  ejus  Domini,  cui  in  occasu  die  precem  fu- 
deris,  qui  esurientem  te  sni  corporis  epulis  cxple- 
verit.  »  Eadem  sacrificia  vespertina  etiam  in  ecclesiis 
Gallicanis  celebrari  tunc  mos  erat,  ut  ex  conciliis 
Yasensi,  Aurelianensi  iii,  et  ex  Matisconensi  primo 
probavimus  in  lib.  i  cap.  5. 

[XXXII.   LEGENDA   IN   DOMINICA  PALIIARUU. 

Lectio  HierimiaB  prophetffi.] 

et  vir  fratrem  suum  dicens  :  Gognuscite  Dominum. 
Omnis  enim  cognuscent  me  a  minimo  eorum  usque 
ad  maximum,  ait  Dominus.  Quia  propitiabor  iniqui- 
tati  eorum,  et  peccati  eorum  non  ero  memor  am- 
plius.  (Jerem.  xxxi,  34.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  HebrsBOS. 
Fratres,  fide  inteliegemus  aptata  esse  ssecula  verbo 
Dei,  etc,  usque  Fortes  facti  sunt  in  bello.  {Hebr,  n, 

3-34.) 

Loctio  sancti  Evangelii  secandnm  Johaonem. 
Diebus  illis  ante  sex  dies  Pascbse,  venit  Dominus 
Jesus  Bethaniam,  ubi  fuerat  Lnzarus  mortuus,  etc, 


nensi,  etiam  in  Quadragesima,  Sabbatum  a  jejunio^  usque  Nisi  granum  frumenti  cadens  in  terram  mor- 


immune  erat,  prseter  Sabbatum  sanctum.  Verum  con- 
cilium  Aurelianense  iv,  canone  2  ita  decemit  :  Ut 
Quadragesima  abomnibus  Ecclesiis  sBqualUer  teneatur, 
neque  Quinquagesimam,  aut  Sexagesimam  ante  Pa- 
seha  quilibet  sacerdos  prxsumat  indicere.  Quod  nimi- 
rum  faciebant  bi  qui  Sabbatum  a  jejunii  religione 
eximebant.  Tum  subdunt  Patres  ad  sanciendam  Sab- 
bati  observatiouem  :  Sed  neque  per  Sabbata,  absque 
infrmUate,  quisquam  solvat  QuadragesimaBJejunium, 
nisitantum  die  Dominico  prandeat.  Magister  in  regulsB 
sus  cap.  53  ita  vult  in  Dominicis  Quadragesimee 
pranderi,  ut  «  tamen  in  sera  penitus  nibil  coenent,  ut 
nna  sit  in  ipsis  diebus  a  die  refectio  »  Sed  hsec  non 
sunt  hujus  loci. 


tuum  fuerit,  ipsum  solum  manet ;  si  autem  mortuum 
fuerit,  raultum  fructum  affert.  {Joan.  xii,  1-24.) 

NOTJE   ET  OBSERVATIONES. 

127  '^  Missah  Gotbico  septima  Quadragesim® 
missa  inscribitur  :  Missa  in  Symbuli  traditione.  Tra- 
debaturautem  Symbolum  competentibusin  Dominica 
Palmarum,  teste  Isidoro  in  lib.  de  OfQciis  ecclesia- 
sticis  cap.  27  :  «  Hoc  die  Symbolum  competentibus 
traditur  propter  confinem  Dominicse  Paschee  sole- 
mnitatem  :  ut  quia  jam  ad  Dei  gratiam  percipiendam 
festinant,  fidem  quam  confiteantur  agnoscant.  Eo- 
dem  spectat  canon  i3  conciiii  Agatbensis  :  Ut  Sym^ 
bolum  ante  octo  dies  Faschx  competentibus  praedicetur. 
Et  optime  quidem  Lectionarii  nostri  hac  die  lectio- 


In  Quadragesima  non  una  erat  de  missis  ferialibus  D  °^^  Symboli  traditioni  conveniunt.  Prophetia  Jere- 


et  quotidianis  apud  Latinos  disciplina.  Inquibusdam 
qaotidie,  in  aliis  tantum  certis  diebus  fiebat  sacrifl- 
ciam,  testante  Angustino  in  epistola  ad  Januarium. 
In  ecclesia  Mediolanensi  videtur  usus  fuisse  Sacrifi- 
cii  quotidiani.  Insignis  est  in  eam  rem  Ambrosii  lo- 
cus  in  sermone  octavo  super  Psalmum  ^  26  <^^^i" 
ad  versum  6  :  «  Indictum  est  jejunium ;  cave  ne  ne- 
gligas.  Et  si  te  fames  quotidianum  cogit  ad  pran- 
dium,  aut  intemperantia  declinat  jejimium,  tamen 
coelesti  magis  te  servato  convivio.  Non  epulse  paratffi 
extorqueanty  ut  coelestis  sis  vacuus  sacramenti.  Dif- 
fer  aliquantulnm,  non  longe  est  finis  diei.  Imo  ple- 
rique  sunt  ejnsmodi  dies,  ut  statim  raeridianis  horis 
idvenitndam  sit  in  ecclesiam,  canendi  hymni,  cele- 


mise  :  Dabo  legem  meam  in  visceribus  eorum,  et  in 

corde  eorum  scribam  eam Omnes  cognoscent  me  a 

minimo  eorum  usque  ad  maximum.  Lectio  ex  epistola 
PauU  ad  Hebrfftos,  ubi  multa  prseclare  de  fide.  Evan- 
gelium  Johannis,  in  quo  agitur  de  gentilibus,  qui 
accessemnt  ad  Philippum,  cupientes  Jesum  videre. 
Eumdem  diem  Gapitilavium  a  vulgo  appellari  tradit 
Isidorus,  «  quia  tunc  moris  esset  capita  lavandi  in- 
Cantium  qui  ungendi  sunt.  »  In  Missali  Ambrosiano 
Symbolum  competentibus  tradebatur  Sabbato  prse- 
cedente.  NuIIa  hoc  die  passio  in  Lectionario,  ne 
feria  tertia  vel  quarta  sequente,  sed  tantum  feria 
sexta.  In  Ordine  quodam  vetustissimo,  quem  in  Ger- 
mania  reperimus,  ad  hanc  Dominicam  passio  secun- 


187 


APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


it» 


dum  Matthseam  prffisciibitur,  rursus  in  Parasceve  j^  camis  assumptffi,  sicut  ntemus  et  piissimus  Pater, 

creatis  a  se  redemptisque  filiis  spem  indifltse  ado- 
ptionis  aperiens^  substantiamque  nobis  coelestem, 
ante  diem  suee  mortis  assignans,  testamentiim  fecit, 
quo  nos  hseredes  ab  his  quae  lai*giebatur  instituit, 
humana  quidem  comparatiuue,  scd  non  humana  nc- 
cessitate  :  non  amissurus  quod  liliis  dcputabat,  sed 
habiturus  magis  filios  cum  ho^rcditate  quam  scripse- 
rat.  Testamentum  hoc  appellamus  Testamcutum 
Novum  :  in  quo  exhssredatis  omnibus,  solus  hseres 
instituitur  populus  Christianus.  Non  autcm  juxta 
terrenum  morem  ha^reditas  ista  dividitur,  nec  cor- 
ruptibili  distributione  in  plures  dispersa  fenuatur. 
Omnes  rccipit,  onmes  iavitat;  nec  de  portione  to- 


repetita ;  quarta  vero  feria  passio  secundum  Lucam. 
OUm  in  Dominica  Palmarum  passio  legebatur  in  ma- 
jori  tantum  sacro,  non  in  privatis  missis. 

XXXin.   LEGENDA   IN  AUTENTICA   BEBDOMADA,    FEKIA    II, 

AD  MATOTINOS. 

Lectio  Danihel  prophetxe. 
Tempore  illo,  ego  Danihel,  cum  orarem  et  confl- 
terer  peccata  mea,  et  peccata  populi  mei  Israhel, 
etc,  usque  Ct  usque  ad  consummationem  et  fhiem 
perseveravit  dissolatio.  (Daniel,  ix,  20-27.) 

LEGENDA,    FERIA    III,   AD     MATUTINOS,    IN    AUTENTICA 

HEBDOMADA. 

Lectio  Hicrimiee  propbetffl. 
1 28  ^®c  ^*^*^  Dominus:  Revertaturunusquisque 


.  ,        .  .    .  .    j       nentum  toilitur,  quod  aliis  nascentibus  depuhitur.  » 

a  via  sua  mala,  etc,  usque  Animam  paupens  der*  ,;,.  .„^^^      a^,,^^/^^..,^  «„««  4;.i,.iu^»<,  ,».»^»^  u^ 


manu  malorum,  ait  Dominus  Deus.  [Jerem,  xviii, 
Ii-23)  Beinde  consequenter  :  Seduxisti  me,  Dominc, 
et  seductus  sum,  etc  (Jerem,  xix,  7-13.) 

LE6ENDA  FERIA   IV,   IX  AUTEXTICA  HEBDOMADA, 

AD   MATUTINOS. 

Lectio  Hioriinis  prophelae. 
Dixit  Hierimias  :   Ego  vir  videns   paupertatem 
meaminvirga  indignationis  tuse,  etc,  usque  Ideo 
sperabo  misericordise  Domini,    ait  Dominus  Deus. 
[Thren,  iii,  f-22.) 

XXXIV.   LEGENDA   IN   CENA   DOMINI    AD    MATUTINOS. 

Lectio  libri  Exodi. 
Tempore  illo,  mense  tertio  egressionis  Israhel  de 
terra  iEgypti,  in  die  hac  venerunt  ad  soUtudinem 


infra,  «  Agnoscamus  nunc  lideliter  summam  ha- 
reditatis  indeptse.  llhid  est  videlicet,  quod  ccenanti- 
bus  apostolis  ffiterui  libaminis  ordinem  consecravit. 
Itaque  videmus,  quod  nihil  nobis  de  substantiffi  plc- 
nitudinc  niinuit,  qui  quod  pro  nobis  assumpsit,  to- 
tum  nobis  reliquit.  Alii  haeredibus  suis  sua  tribuunt ; 
ille  semetipsuni,  id  est  carnem  vcl  sanguinem  cor- 
poris  sui.  »  Aurea  verba,  nec  minus  ilde  quam  con- 
solatione  plena. 

[XXXVI.   LEGENDA  AD  MATUTINOS   IN  PARASCEVEN. 

Evangelium  JohanDis.] 

...  hominem.  Deinde  dicit  ei  unus ex  servis  pontificis 
cognatus  ejus,  cujus  abscidit  Petrus  auriculam. 
Nonne  ego  te  vidi  in  ortu  cum  illo?  Et  post  pusil- 


Sinai,  etc,  usque  Et  ut  terror  ilUus  esset  in  vobis^iunj  (Matth,\  accesserunt  qui  stabant,  et  dixerunt 


et  non  peccaretis  amplius.  (Exod,  xix,  i ,  usque  xx, 

20.) 

Lcctio  sancti  Evangelii  sccnDdum  Matlhaeum. 

:   Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis  : 

Scitis  quia  post  biduum  Pascha  fiet tumultus  fie- 

ret  in  populo [Matth,  xxvi,  2.) 

NOT.E  ET  OBSERVATIONES. 

Numerus  marginalis  deest  in  tribus  primis  heb- 
domadae  sanct®  feriis,  in  quibus  unica  Lectio  ad 
Matutinos,  nullie  ad  missam  assignantur.  NuUa  etiam 
missa  his  diebus  exstat  in  Mozarabico,  neque  etiam  in 
Gallicano.  Hebdomada  vocatur  authentica,  ut  passim 
apud  Amalarium,  aliosque  rerum  ecclesiasticarum 
scriptores.  Evangelium  1 29  ^®^^®  quintee  mutilum 
est  in  Codice  nostro,  quoniam  avulsus  est  uuus  qua-  j^ 
ternio,  in  quo  habebantur  Lectiones  ad  missam 
Coense  Domini,  et  ad  Matutinos  feriffi  sextae,  ut  coUi- 
gimus  ex  vacuo  duphci  numero,  et  ex  sequenti  nu- 
mero  37,  qni  in  ofGcio  secundai  hora  ad  oram  Codi- 
cis  apponitur.  In  triduo  ante  Pascha  ad  Matutinos 
non  legebantur,  ut  modo,  Jeremhe  Lamentationes, 
sed  una  lectio  ex  praemissis ;  nec  passio  Christi  Do- 
mini  ante  feriam  sextam. 

DominicsB  Casnae  festa  vocat  Gregorius  in  lib.  tiii, 
eap.  43.  Alii  Natale  calicis,  quo  titulo  Avitus  Vien- 
nensis  pontifex  sermonem  habuit,  cujus  aliquot  fra- 
gmenta  vir  d.  Jacobus  Sirmundus  vulgavit.  Insigne 
est  prae  cseteris  fragmentum  tertium,  in  quo  hsec 
verba  :  « Impleturus  Redemptor  noster  sacramentum 


1 30  Petro  :  Vere  et  tu  ex  illis  es,  nam  et  loquilla 
tua  manifestum  te  facit.  Tunc  coepit  jurare  et  dete- 
stare,  quia  non  novisset  hominem.  Et  continuo  gal- 
lus  cantavit.  Et  conversus  Dominus  Jhesi^s  respexit 
Petix)  (Luc,)  Et  recordatus  est  Petrus  verbi  Domini. 
Jesu  quod  dixerat :  Prhisquam  gallus  cantet,  ter  me 
negabis.  Et  agressus  foras  flevit  amare  (Matth,), 

XXXVII.   LEGENDA  AD  SECUNDA   IN  PARASCEVEN. 

Esaiae  propheln. 
Ecce  intellegit  servus  meus,  et  exaltabitur,  et  ele- 
vabitur,  et  sublimis  erit,  etc,  usque  Pro  trangres- 
soribus  oravit.  (Isa,  lii,  13,  usque  liii,  12,  quibusdam 
omissis,) 

legenda  ad  secunda  in  parasceven. 
Evangeliam  Matthiei. 
Mane  autem  facto,  consiUum  inierunt  omnes  prin- 
cipes  sacerdotum  et  seniores  popuii  adversus  Domi- 
num  Jesum,  ut  eum  morli  traderent :  et  vinctum  a 
Caiphaadduxerunt  eum,  et  tradideruntPontio  Pjlato 
pra?sidi.  Tunc  videns  Judas  qui  eum  tradidit  quod 
damnatus  esset,  poenitentia  ductus  rettuUt  treginta 
argcnteos  principibus  sacerdotum  et  senioribus, 
dicens  :  Peccavi  tradens  sanguincm  justum.  At  illi 
dixerunt  :  Quid  ad  nos?  tu  videris.  Et  projectis 
argenteis  in  templo,  recessit;  et  abiens  laqueo  se 
suspendit.  Principes  autem  sacerdotum  acceptis 
argenteis  dixerunt :  Non  Ucet  eos  mittere  in  corba- 
nan,  quia  prfficium  sanguinis  est.  ConsiUo  autem 
inito,  emerunt  ex  ilUs  agrum  figuU  in  sepultura 


4W  DE  LITURGIA  GALUCANA  LIBER  II.  iM 

"peregprinonim  :  propter  hoc  vocatus  est  ager  ille  \  accusantes  eum.  SpraBvit  autem  illum  Herodes  cum 


Aeheldemach,  quod  est,  ager  sanguinis,  usque  in 
hodiernum  diem.  Tunc  impletum  est  quod  dictum 
e«t  per  Hieremiam  prophetam  dicentem  :  Et  acce- 
perunt  treginta  argenteos  prsetium  adprseciati, 
qnem  adprseciaverunt  a  filiis  Israhel,  et  dederunt 
cos  in  agrum  figuli,  sicut  mihi  Dominus  constituit. 
Jesus  autem  stetit  ante  praesidem,  et  interrogavit 
«um  prseses  dicens  :  Tu  es  rex  Judseorum  ?  Dicit  ei 
Dominus  Jesus  :  Tu  dicis.  Et  cum  accusaretur  a 
principibus  sacerdotum  et  senioribus,  nihil  respon- 
dit.  Tunc  dicit  ilH  Pylatus  :  Non  audis  quanta  ad- 
versum  te  dicunt  testimonia?  Et  non  respondit  ei 
ad  illura  verbum,  ita  ut  miraretur  prseses  vehe- 
menter. 


exercito  suo,  et  inlusit,  et  induta  veste  alba,  remisit 
ad  Pylatura.  Et  facti  sunt  amici  Herodes  et  Pylatus 
in  ipsa  die,  nam  antea  inimici  erant  ad  invicem. 
Pylatus  autem  convocatis  principibus  sacerdotum, 
et  raagistratibus  132  ®*  plebe,  dixit  ad  illos  :  Ob- 
tulitis  raihi  hunc  horainera  quasi  avertentera  popu» 
Iura,etecce  ego  coram  vobisinterrogansnullamcau- 
sam  invenio  in  horaine  isto  ex  his,  in  quibus  eura  ac- 
cusastis.  Sed  neque  Herodes.  Nara  reraisit  eura  ad 
nos :  et  ecce  dignura  raorti  nihil  aptura  est  ei.  Eraen- 
datura  ergo  illura  diraittara.  Per  diem  autem  soIem-> 
nera  (Matth,)  consueverat  prseses  diraittere  populo 
unura  vinctura  quera  voluissent.  Habebant  autem 
tunc  vinctura  insignera,qui  dicebatur  Barabbas.  Qui 


1 3d   Principes  autera  sacerdotura  (Joan,)  non  B  propter  scditionera  quandara   factara  in   civitate 


introierunt  in  preeturio,  ut  non  contarainarentur, 
§ed  manducarent  pascha.  Exivit  ergo  Pylatus  ad 
■eos  foras,  et  dixit  :  Quara  accusationera  affertis  ad- 
versas  horainem  hunc  ?  Responderunt  et  dixcrunt 
ei  :  Si  non  esset  hic  malefactor,  non  tibi  tradidis- 
semus  eum.  Dixit  ergo  eis  Pylatus  :  Accipite  eum 
V09,  et  secundura  legera  vestrara  judicate  eura.  Dixe- 
runt  ergo  ei  Judcei  :  Nobis  non  licet  interficerc 
<fuenquam.  Ut  serrao  Doraini  Jhesu  irapleretur 
quem  dixit,  significans  qua  raorte  esset  raoriturus. 
Introivit  ergo  iterura  prseturiura  Pylatus,  et  vocavit 
ad  sc  Dominura  Jhesura,  et  dixit  ei  :  Tu  es  Rex  Ju- 
daeonim  ?  Et  respondit  ei  Dorainus  Jhesus  :  A  te- 
metipso  hoc  dicis,  an  alii  tibi  dixerunt  de  rae  ?  Res- 


{Luc.)j  et  huraicidium,  raissus  fuerat  in  carcerem. 
Congregatis  ergo  illis  (Matth.),  dicit  Pylatus  :  Quem 
vultis  dimittara  vobis,  Barabban,  an  Jhesura  qui  di- 
citur  Christus?  Sciebat  enira  quod  per  invidiara  tt-a- 
didissent  eura.  Sedente  autera  iJIo  pro  tribunali, 
misit  ad  illum  uxor  ejus  dicens  :  Nihil  tibi  et  justo 
illi,raulta  enira  passa  sura  hodie  per  visum  propter 
eura.  Principes  autera  sacerdotura  et  seniores  per- 
suaserunt  populo  ut  peterent  Barabban,  Jhesura  vero 
perderent.  Respondens  autera  praesis  aitillis:  Quem 
vultis  vobis  de  duobus  diroilti?  Atilli  dixerunt!  Ba- 
rabban.  Dicit  illis  Pylatus  :  Quid  igitur  faciam  de 
Jhesu,  qui  dicitur  Christus  ?  Dicunt  oranes  :  Cruci- 
figatur.  Ait  illis  tertio  praesis  (Luc) :   Quid   enim 


pondit  Pylatus  :  Nuraquid  ego  Judseus  sura  ?  Gens  ^  male  fecit  ?  nullara  causara  raortis  invenio  in  eura. 


tua  et  pontifices  tradiderunt  te  raihi.  Quid  fecisti  ? 
Respondit  Dorainus  Jhesus :  Regnura  raeura  non 
eat  de  hoc  mundo  Si  de  hoc  mundo  esset  regnum 
menm,  ministri  raei  utique  decertarent,  ut  non  tra- 
derer  Judeeis  :  nunc  autera  regnura  raeum  non  est 
hinc.  Dixit  itaque  ei  Pylatus  :  Ergo  rex  estu  ?  Res- 
pondit  Dominus  Jhesus  :  Tu  dicis,  quia  rex  sum 
ego.  Ego  in  hoc  natus  sum,  et  ad  hoc  veni  in  mun- 
dum,  ut  testimoniura  perhibeara  veritati.  Oranis 
qui  est  ex  veritate,  audit  vocera  raeara.  Dicit  ei  Py- 
latus  :  Quid  est  veritas  ?  Et  haec  cum  dixisset,  ite- 
rum  exivit  Pylatus  foras  ad  Judseos,  et  dixit  eis  : 
Ego  nullam  causam  invenio  in  homine  isto. 


Corripiam  ergo  illura  et  diraittara.  At  illi  raagis 
claraabant  dicentes  :  Crucifigatur  (Ifa^tA.).  Et  inva- 
liscebant  voces  eorura  (Luc),  Videns  autera  Pylatus 
quod  nihil  proficeret  (Maith,),  sed  raagis  tumultus 
fieret  in  populo,  accepta  aqua  lavit  manus,  coram 
populo,  dicens  :  Innocens  ego  sum  a  sanguine  justi 
higus.  Yos  videritis.  Et  respondens  universus  po- 
pulus  dixit  :  Sanguis  ejus  super  nos,  et  super  filios 
nostros.  Tunc  dimisit  illis  Barabban.  Jhesum  autem 
flagellatum  tradidit  eis,  ut  crucifigeretur. 

XXXYIII.   LEGENDA   IPSA   DIE  AD  TERCU 

Lectio  Hierimis  propheloB. 
Quid  est  quod  dilectus  meus  in  domo  mea  fecit 


At  illi  invaliscebant  dicentes  (Luc) :  Hunc  inveni-  J)  scelera  multa?  etc,  usque  Properate  ad  devoran- 
mus  subvertentem  gentera  nostram,  et  prohibentem      dum.  (Jcrem,  xi,  15-20 ;  xii,  7-9.) 


tributa  dare  Cssari,  et  dicentem  se  Christum  regem 
esse.  Commovit  populura,  docens  per  universara 
Judaeam,  et  incipiens  a  Galilaea  usque  huc.  Pylatus 
autem  audiens  Galilseam,  interrogavit  si  homo  Gali- 
l«us  esset.  Et  ut  cognovit  quod  de  Herodes  pote- 
state  esset,  reraisit  eura  ad  Herodera,  qui  et  ipse 
Hierosoljmis  erat  in  illis  diebus.  Herodes  autem 
Tiso  Domino  Jhesu,  gavisus  est  valde.  Erat  ^nim 
eupiens  ex  multo  tempore  vidire  eura,  eo  quod 
4adiret  moita  de  iilo,  et  sperabat  signum  aliquod 
vidire  ab  eo  fieri.  Interrogavit  autem  illum  multis 
«ennonilMis  :  «t  ipse  nihil  respondebat  ilii.  Stabant 
•utem  prineipes  sacerdotum  et  scribee  constanter 


ITEM    AD  TERCIA. 

Secundnm  Matthffiom. 
1 33  Milites  praesidis  suscipientes  Dominum  Jhe- 
sum  in  prsetoriura,  congregaverunt  ad  eura  univer- 
sara  cohortem,  et  exuentes  eum  vestimentis  suis,  in- 
duerunt  eum  loricarapurpoream,  etclamidemcocci- 
ncam  circumdederunt  ei  :  et  plectentes  coronam 
de  spinis,  posuerunt  super  caput  ejus,  et  arundinem 
in  dextera  ejus,  et  genu  flexu  ante  eum  inludebant 
ei  dicentes  :  Have,  rex  Judseorum,  et  dabant  ei  pal- 
mas:  et  expuentes  in  eum,  accipiebantharundinem, 
et  percuciebant  caput  ejus.  Exivit  autem  Pylat^is 
foras  {Joan,)f  et  dixit  Judaeis  :  Ecce  adduco  eum 


Idl 


APPENDIX  AD  OPERA  SxiNCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


192 


foras,  ut  cognuscatis,  quia  non  invenio  in  eo  ullam  ^  autem  titulum  Pylatus  (Joan.),  et  posuit  super  cru' 


causam.  Exiit  ergo  Dominus  Jhcsus  foras,  habens 
spineam  coronam  et  purporeum  vestimentum.  Et 
dicit  eis  Pylatus  :  Ecce  homo.  Gum  ergo  vidissent 
eum  pontifices  et  ministri,  clamabant  dicentes". 
Crucifige,  crucifige.  Dicit  eis  Pylatus  :  Accipite  eum 
vos,  et  crucifigite  :  ego  enim  non  invenio  in  eo 
causam.  Responderunt  ei  Judsei :  Nos  legem  habe- 
mus,  et  secundum  legem  debet  mori,  quia  filium 
Dei  se  fecit.  Cum  ergo  audisset  Pylatus  hunc  ser- 
monem,  magis  timuit,  et  ingressus  est  praeturium. 
Iterum  dicit  ad  Dominum  Jhesum :  Unde  es  tu  ? 
Jhesus  autem  responsum  non  dedit  ei.  Dicit  ergo 
ei  Pylatus  :  Mihi  non  loqueris?  nescis  quia  potesta- 
tem  habeo  crucifigere  te ;  et  potestatem  habeo  di- 


cem.  Erat  autem  scribtum :  Jesus  Nazarenus  rez 
Judaeorum.  Hunc  ergo  titulum  multi  Icgerunt  Ju- 
daeorum,  quia  prope  civitatem  erat  locus  ubi  cruci- 
fixus  est  Dominus  Jhesus.  Et  erat  scriptum  He- 
braice,  Grece,  et  Latine.  Dicebant  ergo  Pylato  pon- 
tifices  Judeeorum  :  NoU  scribere,  Rex  Judseorum ; 
sed  quia  ipse  dixit,  Rex  sum  Judeeorum.  Respondit 
Pylatus  :  Quod  scribsi,  scribsi.  Milites  ergo  cum 
crucifixissent  Dominum  Jesum,  acceperunt  vesti- 
menta  ejus,  et  fecerunt  quatuor  partes,  uniciiique 
militi  partem,  et  tonica.  Erat  autem  tonica  inconsur 
tiies,  desuper  contexta  per  totum.  Dixerunt  ergo 
ad  invicem  :  Non  scindamus  eam,  sed  sorciamur  de 
illa  cujus  sit,  ut  scribtura  impleretur  dicens  :  Partiti 


mittere  te?  Respondit  Dominus  Jhesus :  Non  habe-  B  sunt  vestimenta  mea  sibi,  et  in  vestem  meam  mise- 

ruut  sortem.  Et  sedentes  servabant  eum  (Matth.). 
Stabant  autem  juxta  criicem  Domini  Jhesu  mater 
ejus  (Joan.)y  et  soror  matris  ejus,  135  Maria  Cleo- 
pae  etMaria  Magdalense.  Cum  ergo  vidisset  Dominus 
Jhesus  matrem,et  discipulumstantemquem  dilige- 
bat,  dicit  matri  suse  :  Mulier  ecce  filius  tuus.  Deinde 
dicit  discipulo  :  Eccc  mater  tua.  Et  ex  illa  hora 
accepit  eam  discipulus  in  sua.  Tunc  crucifixerunt 
cum  eo  duos  latrones  (Matth,),  unus  a  dextris  et 
unus  a  sinistris  :  Medius  autem  Dominus  Jhesus 
(Joan.).  Et  adimpleta  est  scribtura  quse  dicit :  Et 
cum  iniquis  reputatus  est  (Marc),  Jhesus  autem 
dicebat :  Pater  dimitte  illis,  non  enim  sciunt  quid 
^  faciunt  (Luc).  Praetercuntcs  autem  blasphemabant 
^  eum  (Matth.)y  moventes  capita  sua  et  dicentes  :  Vah ! 
qui  destruis  templum  Dei,  et  in  triduo  illum  remdir 
ficas,  salva  temetipsum.  Si  fiiius  Dei  es,  descende 
de  cruce.  Similiter  et  principes  sacerdotum  inluden- 
tcs  cum  scribis  et  senioribus  dicebant  :  Alios  salvos 


res  potestatem  advcrsus  mc  ullam,  nisi  tibi  esset 
datum  desuper.  Propterea  qui  traditme  tibi,  majus 
peccatum  habet.  Et  exinde  quserebat  Pylatus  dimit- 
tei^  eum.  Judsei  autem  clamabant,  dicentes  :  Si 
hunc  dimittis,  non  es  amicus  Cffisaris.  Omnis  qui  se 
regem  facit,  contradicit  Cffisari.  Pylatus  ergo  ciun 
audisset  hos  sermones,  iterum  adduxit  foras  Donii- 
num  Jhesum,  et  scditpro  tribunali,  et  dicit  Juda>is  : 
Ecce  rex  vester.  Illi  autem  clamabant  :  ToIIc,  tofie, 
crucifige  eum.  Dixit  eis  Pylatus  :  Regem  vestrum 
crucifigam  ?  Responderunt  pontifices :  Non  habemus 
regem  nisi  Coisarem.  Tunc  ergo  tradidit  eis  Domi- 
num  Jhesum  ut  crucifigeretur.  Suscipientes  autem 
Dominum  Jhesum  (M(i^^/t.),exuerunt  eum  clamidem, 
et  induerunt  eum  vestimentis  suis.  Et  cduxerunt 
eum  bajolantem  sibi  crucem,  ut  crucifigerent  eum 
(Joan.).  Erat  autem  hora  tercia  (Marc).  Exeuntes 
autem  (Matth.)  invenirunt  hominem  Cyreneum 
134  venientem  obviam  sibi,  nomine  Symonem. 


Hunc  angariaverunt  ut  tolleret  crucem  ejus  :  et  por-      fecit,  se  ipsum  non  potest  salvum  facere.  Si  rex 


taret  post  Dominum  Jhesum  (Luc).  Sequebatur  au- 
tem  illum  multa  turba  populi  et  mulierum  quse 
plangebant,  lamentabantur  eum.  Conversus  autem 
ad  ilias  Dominus  Jhesus  dixit  :  Filiffi  Hierusalem, 
nolite  flere  super  me,  sed  super  vos  ipsas  flete  gt 
super  filios  vcstros  :  quoniam  ecce  venient  dies,  in 
quibus  dicent :  Beatae  sterilis  et  ventris  qui  non 
genuerunt,  et  ubera  quse  non  lactaverunt.  Tunc  in- 


Israhel  est,  descendat  nunc  de  cruce,  et  credimus 
ei.  Confidit  in  Deo,  liberct  nunc  eum  si  vult  :  dixit 
enim,  quia  Dei  Filius  sum. 

Idipsum  autcm  (Luc)  unus  de  his  qui  pendebant 
latronibus  blasphemabat  eum  dicens  :  Si  tu  es 
Christus,  salvum  fac  temet  ipsum  et  nos.  Respon- 
dens  autcm  alter  increpabat  illum  dicens  :  Miser, 
neque  tu  timcs  Deum,  quod  in  eadem  damnatione 


cipient  dicere  montebus:  Cadete  super  nos,  et  colli- jj  es?  Et  nos  quidem  juste,  nam  digna  factis  recipi- 


bus  :  Operite  nos,  quia  si  in  viride  ligno  hcec  fa- 
ciunt,  in  arido  quid  fiet?  Ducebantur  autem  et  alii 
duo  nequam  cum  eo,  ut  interficerentur.  Et  venerunt 
in  locum  qui  dicitur  Golgotha  (Matth.),  quod  est, 
Calvarise  locus.  Et  dcdcrunt  ei  vinum  bibere  cum 
felle  mixtum  :  et  cum  gustasset,  noluit  bibere. 

XXXIX.   LEGENDA  AD   SEXTA   IN   PAKASCEVEN. 

Amo8  prophetffi. 
Audite  hoc  qui  conteretis  pauperem,  et  deficere 
facitis  egenos,  etc,  mque  Neque  sitim  aquo;,  sed 
audiendi  verbum  Dei.  (Amos  viii,  4-il.) 

Secundum  Malthaeum. 
Postquamcrucifixerunt  Dominum  Jhesum,  divise- 
runt  sibi  vestimenta  ejus  sorte  mittentes.  Scribsit 


mus  :  hic  vcro  nihil  mali  gessit.  Et  dicebat  ad  Do- 
minum  Jhesum  :  Domine,  memento  moi,  cum  ve- 
neris  in  regno  tuo.  Et  dixit  illi  Dominus  Jhesus  : 
Amen  dico  tibi,quiahodie  mecumeris  in  paradyso. 

NOT^  ET   OBSERVATIONES. 

Die  sancto  Paraceves  ad  omnes  horas  praescribitiar 
pars  aliqua  passionis  Christi  Domini,  singulis  horis 
conveniens,  prxmissa  ad  singulas  item  horas  Lectime 
ex  veteri  Tcstamento.  Excidit  e  Codice  nostro  part 
offijcii  ad  Matutinos,  id  est  prima  lectio  ex  Veteri  Te- 
stamento,  cum  initio  secund3B  Lectionis  ex  Evangelio. 
Decst  etiam  ad  Nonam  magna  pars  lectionis  ex  Zor 
charia,  et  tota  lectio  ex  Evangelio.  Passionis  autem 
series  non  legitur  continue  ex  uno  aliqw)  evangeUita 


m 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  H. 


494 


ied  ex  (mnibus  simul  in  catensB  modum  dispositis,  k^QT  HicritusetiamprasscriptuseitinSacramentario 

Gregoriano,  in  CcBna  quidem  Domini  et  in  Parasceve 
omnibus,  in  vigilia  Paschae  recens  baptizatis.  An  vero 
hic  mos  in  Galliis  ante  Gregorii  Magni  tempora  servor 
retur,  non  ita  liquet.  Id  tamen  colligitur  ex  regula 
Magistri  in  cap,  53,  ubi  de  feria  sexta  Dominicae  Pas- 
sionis,  quam  sine  refectione  transigi  praedpit,  Sic  au- 
tem  subdit  :  «  Sacramenta  vero  altaris  in  patena 
raajore  vitrea  finiantur :  ut  cum  sexta  feria  Juda^i  ad 
passionera  Ghristum  quaesierint,  sit  ipso  die  in  men- 
tibus  nostris  reclusus,  ut  Sabbato  nobis  per  resur- 
reclionem  in  novo  sacramento  appareat.  Jam  qui 
sexta  feria  refecturi  sunt,  sine  communione  refi- 
ciant  :  ut  agnoscatur  injuste  refici  sine  Christo.  » 
Ita  Codex  Corbeiensis,  Cum  ergo  in  poenam  percepti 


Qu€m  ob  rem  iniegram  huc  referre  visum  est  ad  sin- 
gulas  horas.  Non  multum  diversus  est  ritus,  qui  prae- 
scribitur  in  vetustisimo  Ordine  Germanico,  tomo  IV 
Analedorum  pag,  495  :  In  sexta  feria  Parasceves  ad 
Tertiam  legunt  passionem  Domini  secundum  Mat- 
thsum  ;  ad  Scxtam  secundum  Marcum.  Oora  vero 
nona  legunt  leqtionem  de  Osee  propheta  :  sequltur 
136  gradalis  cum  quinque  versiculis,  Domine,  au- 
divi.  Deinde  Lectio  de  Exodo,  et  Tractus,  Qui  habi- 
tat  in  adjutoiio.  Post  hsec  passio  Domini  secundum 
Johannem  sequatur. 

Duplex{utjam  notavi)marginalis  numerus  deestab 
offieio  Matutinorum  pro  Ccma  Domini  ad  officium  Ter- 
tiaepro  Parasceve.  Prior  ex  his  aptandus  videtur  offi- 


do  missae  in  Coena  Domini;  posterior  ad  Maiutinos^  cibi  Magister  abstinere  a  communione  hac  diejubeat; 


diei  sequentis.  Quippe  Evangelium,  quod  ex  Matthaeo 
kgitur  ad  Camam  Domini,  existimo  pertinere  ad  Ma- 
tutinos,  utpote  quod  agit  de  Christi  comprehensione 
facta  per  Judaeos,  Aliud  Evangelium  ad  missam  ex 
Evangelio  Joannis  de  Ccma  magis  quadrat.  Deinde  si 
quod  aliudofficium  numero  marginali  esset  notandum 
pro  die  Parasceves  post  Matutinos,  non  aliud  occurrit 
quam  ofpcium  Primae,  quod  in  hoc  Lectionario  nus- 
quam  comparet :  tametsi  aptissima  ejus  assignandi 
occasio  erat,  praesertim  in  triduo  Rogationum,  in  qui- 
bus  post  officium  ad  Matutinos  statim  subditur  offlciwn 
ad  Tertiam.  Itaque  officium  Matutinorum  assignatur 
pro  hora  Primae,  cum  hic  subsequatur  officium  ad  Se- 
cimdam. 


consequens  est  communionem  iis  qui  totum  diem  jeju- 
nabant  impertitam  fuisse,  In  Hispania  tamen  haec 
communio  in  die  Parasceves  et  Sabbato  sequenti  non 
videtur  fuisse  in  usu  tempore  concilii  iv  Toletaniy  hoc 
est  saeculo  vii,  ut  colligitur  ex  verbis  canonis  septimi, 
quae  praemissa  subsequuntur.  Ideo,  inquiunt  Patres, 
oportet  eodem  die  Parasceves  mysterium  cruds,  quod 
ipse  Dominus  cunctis  nuntiandum  voluit,  praedicari, 
atque  indulgentiam  criminum  clara  voce  omnem  po^ 
pidum  postulare  :  ut  pa^nitentiae  compunctione  mun- 
dati,  venerabilem  diem  dominicae  resurrectionis,  re- 
missis  iniquitatibus,  suscipere  mereamur;  corporisque 
ejus  et  sanguinis  sacramentum  mundi  a  peccatis  su- 
mamus.  lidem  canone  sequenti  arguunt  eos,  qui  ad 


InMozarabicoindieComaeprxscribitur Evangelium^horam  nonam  ipsa  die  jejunium  solvunt,  eosque  a 
ex  Lucae  cap.  xxu,  incipiendo  a  celebratione  comae,  et     paschali  communione  removent. 


desinendo  in  lacrymas  Petri :  in  quibus  lacrymis  de- 
sinit  Lectionarii  nostri  officium  ad  Matutinos  diei  se- 
quentis,  Idem  Mozarabicum  die  Parasceves  assignat 
Evangelium  ex  Matthaei  cap,  xxvii  a  versu  i  :  Mane 
autem  facto,  inseriis  quibusdam  verbis  ad  rei  gestae 
ordinem  signandum  :  Mane  facto  coma  pura  quod  est 
ante  Sabbatum  {quae  verba  utique  a  Vulgata  absunt) 
concilium  fecerunt  summi  sacerdotes  et  seniores 
populi  de  Jesu,  ut  interficerent  eum,  etc,  usque  ad 
fnem  capitis,  signantes  lapidem  cum  custodibus.  Non 
aJia  passio  hac  die  in  Mozarabico. 

In  Africa  tempore  sancH  Augustini  unica  legebatur 
passio,  et  quidem  ex  Matthaeo.  Sic  enim  habet  ille  in  t\ 
sermone  232  novx  editionis  :  a  Passio  autem,  quia 
uno  die  legitur,  non  solet  legi,  nisi  secundum  Mat- 
thseum.  Volueram  aliquando  ut  per  singulos  annos 
secundum  omnes  Evangelistas  etiam  passio  legere- 
tur.  Factum  est.  Non  audierunt  homines  quod  con- 
sueYcrant,  et  perturbati  sunt.  »  Patres  concilii  Tole- 
tent  IV,  canone  6,  nonnullas  Ecclesias  reprehendunt, 
uibiin  die  sextae  feriae  Passionis Domini,  clausis  basi- 
Ucarum  foribus,  nec  celebratur  offidum,  nec  passio 
Domni  pcpulis  praedicatur. 

In  hoc  iriduo  aliquando  facta  est  communio,  non 
sohtm  in  monasteriis  (quod  ex  Cluniacensium  ritibus 
aUiique  oonstat)  sed  etiam  in  aliis  ecclesiis,  teste  Theo- 
dulfo  episeopo  Aurelianensi,  in  Capitularis,  articulo  41 . 


[LXL    LEGENDA   LN   SABBATO   SANCTO.] 

inundaverunt  terram  anno  sexcentesimo  viae  suffi. 
etc,  usque  Odoratusquc  est  Dominus  odorem  sua- 
vitatis.  (Genes.  vii,  iO,  usque  viii,  21.) 

4.  Lectio  libri  Genesis. 

Tempore  illo,  temptavit  Deus  Abraham,  et  dixit 
ad  eum  :  Abraham,  etc,  usque  Abieruntque  Bersa- 
bee  simul,  et  habitavit  ibi  (Genes.  xxii,  1-19.) 

5.  Leclio  libri  Genesis. 

138  Tempore  iJlo,  senuit  Isaac,  et  caligaverunt 
oculi  ejus,  etc,  usque  Solvam  jugum  ejus  de  cer- 
vicibus  tuis.  (Genes.  xxvii,  1-40.) 

6.  Lectio  libri  Exodi. 

Tempore  illo,  dixit  quoquc  Dominus  ad  Moysen 
et  Aaron  in  terra  iEgypti  :  Mensis  iste  vobis  prin- 
cipium  mensium,  etc,  usque  Fecerunt  omnes  filii 
Israhel,  sicut  prseceperat  Dominus  Moysi  et  Aaron. 

(Exod.  XII,  1-50.) 

7.  Lectio  libri  Exodi. 

Tempore  illo,  armati  ascenderunt  filii  Israhel  de 
terra  ^Egypti,  tulit  quoque  Moyses  ossa  Joseph  se- 

cum,  etc,  usque  In  castris  super  mare  omnes 

(Exod.  XIII,  18,  usque  xiv,  9.) 

Exortatus  es  in  virtute  tua,  et  in  refrigerio  sancto 
tuo.  Audierunt  gentes,  et  irat»  sunt  :  doloris  com- 
prsehenderunt  inhabitantes  Philistym.  Tunc  festina- 
verunt  duces  Edom  etprincipesMoabitarum.  Adproe* 


m  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  (96 

hendit  eos  tiroor,  fluxerunt  omnes  inhabitantcs  Gha-  ^  num.  Benedicite  IsrahelitsBDominum.Benedicitefilii 
naan.Decidat  supereos  timoret  trimormagnitudinis 
brachiitui.  Fianttamquam  lapis,  donec  transiatpo- 


pulus  tuus  Domine,  usquedum  pertranseat  populus 
iuus  hic  qucm  liberasti.  Inducens  plantas  eos  in  mon* 
tem  heceditatis  tuae,  in  preeparata  habitationis  tuae, 
quam  [>rseparasti  Domine,  sanctimonium  tuum  Do- 
mine  quod  prffiparaverunt  manus  tuse.  Domine  tu 
regnas  in  ffiternum  et  in  sseculum  sseculi,  et  adhuc : 
quoniam  intravit  equitatus  Pharaonis  cum  curribus 
et  ascensoribus  in  mare,  et  induxit  Dominus  super 
eos  aquas  maris  :  filii  autem  Israhel  abierunt  per 
siccum  per  medio  mare.  Sumpsit  autem  Maria  Pro- 
phetis,  soror  Aaron,  tymphanum  in  manu  :  egre'^©- 
que  sunt  omnes  mulieres  post  eam  cum  tymphanis 
et  choris,  quibus  prsecinebat  dicens :  Cantemus  Do-  B 
mino,  gloriose  cnim  magnificatus  est,  equum  et 
ascensorem  ejus  dejecit  inmare.  (Eoeod.  xv,  14-21.) 
8.  Leclio  Ezechiliel  prophetffi. 

Tempore  illo,  facta  est  super  me  manus  Domini, 
et  eduxit  me  139  ^^  spiritu  Domini,  et  dimisit 
me  in  medio  campi,  etc,  usque  Et  scietis  quia  ego 
Dominus  loquutus  sum  et  feci,  ait  Dominus  Deus. 
(Ezech,  xxxvii,  1-14.) 

9.  Lcclio  EsaisB  prophetie. 

Yisio  Esaiae  fllii  Amos,  quam  vidit  super  Judam 
etHierusalem  in  diebus  Oziee,  etc,  usque  Ut  pulvis 
ascendet,  ait  Dominus  Deus.  (Isa,  i,  1.) 
10.  Lectio  libri  Hiesum  Nave. 

Tempore  illo,  Josue  de  nocte  consurgens,  movit 


hominum  Dominum,  hjmnum  dicite.  Benedicite 
Sacerdotes  Domini  Domino.  Benedicite  servi  Do- 
mini  Domino.  Benedicite  spiritus  et  animae  justo- 
rum  Domino,  hymnum  dicite.  Benedicite  sancti 
et  humiles  corde  Dominum.  Benedicite  AnnaniaSy 
Azarias,  Misahel  Dominum.  Benedicamus  Patrem, 
et  Filium,  ct  Spiritum  sanctum  Dominum,  hymnum 
dicamus,  ct  superexaltemus  eum  in  ssecula.  Quia 
cripuit  nos  Deus  in  inferno,  eic,, usque  Potestas  ejus 
in  generationem  et  generationem.  (Dan,  iii.) 
Epistola  PauU  apostoli  ad  Romanos. 

Fratres,  an  ignoratis,  quia  quicumquc  baptizati 
sumus,  etc,  usque  Viventes  autem  Deo  in  Ghristo 
Jesu  Domino  nostro.  (Rom,  vi,  3-12.) 

Lectio  saDcti  Evangelii  secundum  Mattharam. 

Vcspere  autem  Sabbati,  qua  luciscit  in  prima 
Sabbati,  ctc,  tzsgue  Omnibus  diebus  usque  ad  con- 
summationem  saeculi.  (Math,  xxviii.) 

NOT^    ET    0B8ERVATI0NES. 

Ab  hoc  officio  Sabbati  sancti  inseritur  altera  nu» 
merorum  marginalium  in  Lectionario  series  (ut 
supra  notavimus)  ad  designandas  Lectiones.  £x 
duodecim  lectionibus  quse  legebantur  ante  missam 
in  gratiam  baptizandorum,  trcs  primie  desunt. 
Esedcm  fermc  sunt  in  Mozarabico,  nec  multum  dif- 
ferunt  a  modo  usitatis  in  Missali  Romano  hodierno. 
Tria  cantica  inseruntur,  nempc  Mosis  post  septi* 
mam,  Jonse  post  undccimam,  trium  puerorum  port 
duodccimara,  ut  fcrc  in  Mozarabico  :  nisi  quod  loco 


castra,  egredicntesque  de  Sctim,  vcnerunt  ad  Jor-  ^  cantici  Jonce  cst  canticum  Habacuc  post  LecUonem 


danem,  ctc,  usque  Ut  et  vos  timeatis  Dominum 
Deum  vestrum  omni  tcmpore.  (Josue  iii,  iv.) 
11.  Leclio  louflB  prophetJD. 

Teraporc  illo,  factum  cst  vcrbum  Domini  ad  Jo- 
nam,  fllium  Amathi,  diccns  :  Surge,  vadc  in  Ncni- 
vcn  (Jon3e  i),  etc,  usque  Et  oravit  Jona  ad  Domi- 
num  Deum  suum  de  utcro  piscis,  et  dixit.  Clamavi 
ad  Dominum  Dcum  mcum,  etc  £t  dixit  Dominus 
pisci,  etc,  usque  Loquutus  fucrat  ut  facerct  eis,  et 
non  fecit,  ait  Dominus  Deus. 

IS.  Lectio  Daailiel  prophets. 

Anno  octabo  decimo  Nabuchodonozor  rex  fecit 
statuam,  etc,  usque  In  conspectu  tuo  hodie  ut  pla- 


ex  eodcm  propheta. 

In  Mozarabico  Lectionibus  istis  prsemittitur  cerei 
benedictio,  cujus  formula  diversa  est  a  Romana, 
quffi  eadem  cst  cum  vetere  Gallicana.  Primo  fit 
benedictio  lucernse :  quse  benedictio  auctorem  habet 
Isidorum,  teste  Elipando  episcopo  Toletano,  qui  ez 
eo  haec  verba  refcrt  in  1411  cpistola  ad  Alcai- 
num.  «  Nam  ct  ipsi  canimus  in  vigilia  Paschce, 
beato  Isidoro  dicente  :  Induit  carnem,  sed  non 
exuit  majcstatcm;  nostram  substantiam  expetens, 
sed  propriam  non  rclinqucns.  »  Qu»  totidem  ver- 
bis  in  Mozarabico  leguntur  ad  bencdictionem  la* 
cernffi.  Alia  testimonia  ibidcm  ex  Missali  Toletano 


ceat  tibi n  profert  idem  Elipandus  ad  ha^resim  suam  confir- 

mandam,  quorum  aliquainMozarabiconon  exstanty 
ncmpc  quffi  cx  missa  in  Coena  Domini,  et  quee  ex 
feria  tertia  Paschee,  itcmquc  cx  missa  sancti  Spe« 
rati,  et  quae  ex  missa  defunctorum.  Alia  quidem  ab 
ipso  prolata  rcperiuntur  in  isto  Missali,  ut  quod  ha- 
bet  ex  feria  quinta  Paschae;  at  in  liiatione  ejusdem 
ferieeloco  adoptivi,  in  cditislegituro^nonpft;  itemque 
in  missa  de  Ascensione  assumptionem,  non  (ut  ipse 
legit)  adoptionem,  Has  omnino  emendationes  sug- 
gesscrunt  in  libro  ii  adversus  Elipandum  Leidra» 
dus,  Nefridius,  episcopi,  et  Renedictus  abbas,  seu 
potius  Alcuinus  duplicis  istius  libri  scriptor. 

Post  benedictionem  lucemse  sequitur  cerci  bene* 
dictio  post  aliquas  orationes,  hoc  modo  incipieiu  : 


Bencdicite  imberctrosDominum.  Renedicite  omnes 
spiritus  Dominum.  Rencdicitc  ignis  et  calor  Domi- 
num,  hymnum  dicitc.  Rcncdicite  noctes  et  dies  Do- 
minum.  Ronedicite  tenebree  etlumen  Domino.  Rene- 
dicitc  frigus  ct  sestus  Dominum,  hymnum  dicite. 
Renedicitc  pruina  ct  nivis  Dominum.  Rcnedicite  ful- 
guraet  nubis  Dominum.  Rcnedicite  terra  Dominum, 
hymnum  dicitc.  Rencdicite  montes  et  colles  Domi- 
num.  Renedicite  omnia  nascentia  terrse  Dominum. 
Renedicite  maria  etllumina  Dominumjhymnum  di- 
cite.l40^®i^®^^^*^®^^^^^^^A^u™Do™iQum.Re- 
•aedicite  bylua;  et  omnia  qute  morantur  in  aquis  Do- 
<minum.  Rendicite  omnes  volucris  caeli  Dominum, 
hymnam  dicite.  RenedicitebestiaeetjumentaOomi- 


197 


BE  LmjRGIA  GALLICANA  LIBER  H. 


19B 


Yere,  Domine,  saiis  dignim  etpulchrum  est,  in  quan-  a  gustinus  ipse  in  lib.  xv  deCivitate  Dei  cap.  3^  quos> 


tum  nos  munere  tuo  iilustras,  tihi  semper  gratias  agere, 
apud  quem  est  fons  mtse,  in  cujus  lumine  videbimus 
Jumen,  etc.  De  benedictione  lucernae  et  cerei  exstat 
canon  nonus  concilii  iv  Toletani  :  Lucerna  et  cereus 
in  praevigiliis  Paschae  apud  quasdam  Ecclesias  non  be- 
nedicuntur;  et  cur  a  nobis  benedicantur  inquirunt. 
Propter  gloriosum  enim  noctis  ipsius  sacramentum  so- 
lemniter  hxc  benedidmus,  ut  sacrae  resurrectionis  Chri- 
sH  mysterium,  quod  tempore  hujus  votivae  noctis  adve- 
nit,  benedictione  sanctificati  luminis  accipiamus,  Et 
quia  hsec  observatio  permultarum  loca  terrarum  regio- 
nesque  Hispanix  in  Ecclesiis  commendatur,  dignum  est 
ut  propter  unitatem  pacis  in  Gallicanis  Ecclesiis  con- 
sercetur,  Ubi  quidam  male  Gallicanis  legendum  pu- 


dara  versus  refcrt,  quos  «  in  laude  quadam  cerei » 
scripsit,  ut  patet  ex  nova  editione,  ubi  locus  iste  ex 
Mss.  restitutus  cst  a  nostris.  In  utraque  cerei  bene- 
diclione  Ennodius  testatur,  ex  cereo  benedicto  de- 
cerptas  a  fidelibus  fuisse  particulas  contra  procel- 
las.  Inde  Agnorum  Dei  cereorimi  origo. 

Postea  in  praedicto  Missali  Gothico  subsequuntur 
varisp'  CoJlectiones  scu  orationes  omnino  duodecim 
cum  totidem  pro^fationibus,  quarum  singuls  post 
singulas  lectiones  praemissas  recitari  debent.  Una 
est  pro  spiritibus  pausantium  seu  defunctorum. 
Deinde  succedunt  Orationes  ad  Christianum  facien- 
dum,  ad  fontes  benedicendos,  atque  ad  baptizan- 
dum,  quas  sequitur  missa  in  Vigiliis  Paschse,  cujus 


tant.  In  Hispaniis  antiquum  esse  benedicendi  cerei  B  missa  Epistolam  et  Evangelium  superius  ex  Lectio- 


morem,exPrudentio  nonnulli  colligunt,  cujus  hym- 

num  Ad  incensum  cerei  paschalis  compositum  lau- 

dant.  Et  hunc  quidem  hjTnnum  ad  benedictionem 

cereipaschalis  ejfhibet  vetus  Ordo  Romanus,  et  Hym- 

narium  antiquum,  Roma»  anno  superiore  impres- 

sum.  At  quia  hymnus  iste,  qui  in  Cathemerino  quin- 

lus  est,  inscribitur  in  membraneis  libris,  Hymnus  ad 

incensum  lucemae,  non  cerei  paschalis ;  hinc  Sirmun- 

dus  in  notis  ad  Ennodium,  et  Menardus  in  Concor- 

diam  regularum  inferunt,  cumderahymnum  adac- 

cendendas  in  Lucernario  seu  Vesperis  quotidianis 

lucemas  compositura   fuisse.  In  eadera  sententia 

est  Nicolaus  Heinsius  in  nova  Prudentii  cditione, 

^^2  ^i  cercipaschalisritura  Prudentii  sevo  igno- 

tum  fuisse  censet  colligi  ex  antiquitatibusecclesias- 

ticis.  Verum  lucernx  vocabulum  in  titulo  hvmni  non 

BufGcit  probando  id  quod  hi  viri  docti  intcndunt : 

quandoquidem  in  VigiliaPaschsebencdictio  etiam  lu- 

cernfffiebat,  cxdictis.  Deindein  illohymno  fit  men- 

tio  de  Christi  Domini  resurrectione,  quod  priori  sen- 

ienlis'  confirmandae  quoddara  robur  addere  potest. 

Sed  alia  ratio,  quam  Mcnardus  nostcr  afFert,  melius 

probat  hymnura  hunc  de  Luccrnario  quotidiano  in- 

terpretandura,  nerape  ipse  tituluslibri  Cathemerinon, 

quo  «ignificantur  ea  quae  pcr  diem  aguntur.  Idera 

suadet  etiara  libri  ipsius  ordo,  in  quo  priraus  hpnnus 

cst  Ad  galli  cantum,  sccundus  Matutinus,  tertius 

Ante  cibum,  quartus  Post  cibum,  quintus  Ad  incen^ 


nario  indicavimus.  Baptismi  solcmne  tcmpus  erat  in 
Vigiliis  Paschae  et  Pentecostes,  aliquando  ctiam  in 
Vigilia  Natalis  Domini,  ot  in  natali  sancti  Joannis. 
Huic  rei  probanda?  unus  ferc  sufficit  Grcgorii  locus 
ex  lib.  vni,  cap.  9,  ubi  Guntchraranus  rex  ita  lo- 
quitur  :  «  Germanus  raeus  Chilpericus  raoriens  di» 
citur  ^43  filiiinireliquisse,  cujus  nutritores  raatre 
dcprecante  petierunt,  ut  eum  de  sancto  lavacro  in 
Dorainici  Natalis  soleranitate  deberera  excipere  :  et 
non  venerunt.  Rogaverunt  deinceps  ut  ad  sanctum 
Pascha  baptizaretur ;  sed  nee  tunc  allatus  est  in- 
fans.  Deprccati  sunt  autem  tertio,  ut  ad  festivita- 
tem  sancti  Joannis  exhiberetur ;  sed  nec  tunc  ve- 
nit.  »  Chilbebertus  vero,  Sigeberti  filius,  «  baptis- 
mura  in  die  sancto  Pentecostes  accepit,  ex  ejusdera 
libri  cap.  4.  Verum  Patrcs  synodi  Matisconensis, 
canone2,conqueruntur,  quodjpene  persingulos  die$ 
ac  Jiatales  martyrum  baptisraus  conferretur;  vete- 
remque  usum  ad  Pascha  revocant. 

[XLII.    LEGENDA   IN   DIE    SANCTO    PASCHiE,   AD    MISSAM.] 

Epislola  Pauli  apostoli  ad  Corinthics. 

Notum   autem  vobis  facio,  fratres,  Evangelium 

quod  praedicavi  vobis,  quod  et  accepistis,etc.,  usque 

Miserabiliores  sumus  omnibus  hominibus.  {lCor,  xv.) 

Lectio  sancli  Evnngclii  secundum  Lucam. 

Dicbus  illis,  una  Sabbali  valde  diluculo  venerunt 

mulieres  ad  monumentum ipsum  vero  non  vi- 


sumlucemx,  ^QxiMs  Ante  somnum.  Ubi  quintus  den  derunt.....  (Luc  xxiv,  i.) 


Vesperis  indubie  intelligendus  est,  in  quibus  so- 
lemni  more  in  dies  accendi  lucernas  tunc  mos  erat, 
ul  recte  Menardus  ibidem  probat,  nirairura  in  ca- 
put  24  Concordiffi  regularura,  §  2.  Nequc  taraen 
propterea  tam  novus  est  cerei  in  Vigiliispaschalibus 
benedicendi  ritus,  uti  Heinsio  visum  est :  cum  En- 
nodius,  Ticinensis  ante  annum  520  episcopus,  ge- 
minam  cerei  paschalis  benedictionem  scripserit. 

In  Missaliitem  GothicogaUicano  occuni  Benedictio 
cerx  beaii  Augustvni  episcopi,  quam  adhuc  diaconus 
cum  esset,  edidit  et  cecinii,  sub  hoc  exordio :  Exsultet 
jam  angelica  turba  ccelorum^  etc,  ut  modo  in  usu 
habetur.  In  Mss.  nonnullis,  pula  in  Noviomensi  aliis- 
^e,  idem  istiuA  benedictionis  titulus  legitur ;  Au- 


NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Avulso  uno  item  folio,  deest  prima  Lectio  ad  mis* 
sara,  qu8B  lectio  indubie  erat  ex  Apocalysi,  sicut  et 
ahse  sequentes,  etiara  in  Mozarabico,  in  quo  lectio 
priraa  in  die  Resurrectionis  Doraini  sumitur  ex  prin- 
cipio  Apocalypsis,  secunda  ex  capite  ii  Actuum  apo- 
stolorum;  Evangelium  ex  Joannis  cap.  xx.  Ex  notis 
nuraericis  apparet  in  Lectionario  nostro  nullas  pro 
Dorainica  Paschse  lectiones  ad  Vigilias  seu  Matutinum 
assignatas  fuisse  ;  nec  fortasse  tempus  istis  Vigiliis 
celebrandis  reliquura  esse  poterat,  cum  omnia  qu® 
superius  de  Sabbato  sancto  retulimus,  in  multam 
noctem  protraherentur.  Alia  ratio  est  de  monasto* 
riis,  in  quibus  baptismus  non  conferebatur.  In  Mia« 


199 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


m 


sali  Geltisiauo  notanda  est  ruhrica  de  baptizatis  :  a 
Postea  si  fuerit  oblata,  ogendaB  sunt  misssB,  et  commu- 
nicat ;  sin  autem,  dabis  ei  tantum  Sacramenta  corporis 
et  sanguijiis  Christi,  dicens  :  Corpus  Domini  nostri 
^  ^41  JesuChisti  sit  tibi  in  vitam  xternam.  Ubi  com- 
muDio  sub  una  spccie  Scramenta  corporis  et  san- 
guinis  ChrisLi  appellatur.  Qui  locus  notandus  est  ad 
probandam  sub  una  specie  communioncni,  et  ad 
similes  locos  explicandos,  ubi  communio  corporis 
et  sanguinis  Ghristi  non  raro  pro  una  panis  specie 
sumitur. 

Preeclarum  exstat  fragmentum  ex  sermone  Aviti 
episcopi  Viennensis,  in  die  Pascha»,  ubi  hcec  verba 
Christi  nomine  ad  apostolos:  «Universis  igiturferte 
quse  sumitis.  Quodmcnsae  apposui,mundotransmisi. 


Epistola  Pauli  apostoli  ad  Corinthios. 


Fratres,  primus  homo  de  terra  terrenus,  etc, 
usque  Labor  vester    non   est  inanis   in  Domino. 

(I  Cor.  XV,  47-58.) 

Lectio  sancti  EvaDgilii  secundum  Johannem. 
Diebus  illis,  erat  autem  quidam  languens  Lazanu 
a  Bethania,  etc,  usque  Et  viderant  qusB  fecit,  credi- 
derunt  in  eum.  (Joan.  xi,  i-45.) 

NOT^  ET   OBSERVATIONES. 

1 46  ^^  Mozarabico  omnes  primse  Lectiones  ad 
missam  ex  Apocalypsi,  secundai  ex  Actibus  aposto- 
lorum,  a  Pascha  ad  Ascensionem  :  in  Lectionario 
nostro  ita  passim,  non  tamen  semper.  Conciiii  To- 
letani  iv  canon  16  sub  gravi  interminatione  definit 
ut  liber  Apocalypsis  a  Pascha  usque  ad  Pentecosten, 


Calix,  quem  vos  gaudetis  gustasse,  cunctorum  est.  >>  B  missarum  tempore  in  Ecclesiis  pr^dicetur. 

In  Africa  tempore  sancti  Augustini  quatuor  evan- 


[XLIII.   LEGENDA  FERIA    II   PASCUiE,   AD   IIISSAM.] 

Lectio  Apocalyp&is  beati  loannis  apostoli. 

candidi  tanquam  lana  alba,  et  tanquam  nix,  et  oculi 
ejus  velut  flamma  ignis,  etc,  usque  Quod  est  in 
paradiso  Dei  mei.  (Apoc.  i,  2-7.) 

Lectio  Actuum  apostolorum. 

Tempore  illo,  stans  autem  Pctrus  cum  undecim, 
levavit  vocem  suam,  elc,  usque  Testificatus  est,  et 
exhortabatur  eos.  (Act,  ii,  14-20.) 

Lectio  s/iDcti  EvaDgelii  secundum  Marcum. 

In  illo  tempore,  Maria  autem  Magdalcne  et  Maria 

Joseph  aspiciebant,  ubi  poncretur  Dominus  Jesus, 

ctc,  usque  Non  crediderunt  ei.  (Ifarc.  xv,  47,  iisque 

XVI,  11.) 

NOT.E    ET   OBSERVATIONES. 

Et  hic  avulsum  est  unum  foliiim,  deestque  finis 
Evangelii  quod  legebatur  in  die  Paschce,  cum  initio 
Leclionis  ex  Apocalypsi  pro  feria  secunda.  In  Missali 
Gothico  seu  Gallicano  hsec  missa  ita  inscribitur  : 
Missa  matutinalis  per  totam  Pascha  pro  parvulis  qui 
renati  sunt. 

XLIV.     LEGENDA      FERIA     III     PASCB^. 

Lectio  Apocalysis  Johanuis  apcstoli. 

d45^&^J^^^*^*^*^^"^^'^  spiritu,  et  audivivocera 

dicentem  mihi  :  Angelo  Zimirnoi  ecclcsia".  scribe, 

eic.fUsque  Calcolum  candidum,etin  calcolo  nomen 

novum.  (Apoc.  ii,  8-17).  Eadem  in  Mozarabico. 

Lectio  Actuum  aposloloruoa. 


gelistse  a  die  Paschatis  legebantur,  unus  post  alium : 
«  Prima  enim  die  lecta  est  resurrectio  secundum 
Mattliseum ;  alio  die  secundum  Lucam ;  tertio  secun- 
dum  Marcum  ;  quarto,  id  est,  hesterno,  secundum 
Joanneni.  »  Ita  Augustinus  in  sermone  247  nove 
editiohis,  qui  est  18  in  diebus  paschalibus.  Paulo 
aliter  evangelistarum  ordo  se  habet  in  ejusdem  ser- 
mone  232. 

XLYl.     LEGENDA     FERIA    V     PASCH^. 

Lectio  Apocalypsis  loannis  apostoli. 
Tempore  illo,  cgo  Johannis  vidi,  et  ecce  Agniis 
stabat  super  montein  Sion,  ctc,  usque  Et  mare  et 
fontes  aquarum.  (Aj)oc.  xiv,  1-7.) 

Leclio  Actuum  apostolorum. 
Tempore  illo,  Pctrus  et  Johannis  ascendebant  in 
templum,  etc,  usque  £t  convertimini  ut  deleantur 
peccata  vestra.  (Act.  iii,  1-19.) 

Leclio  sancli  Evangclii  secundum  lohannem. 
Diebus  illis,  una  Sabbati  Maria  Magdalene  venit 
mane  cum  adhuc  tenebrse  essent,  etc,  usque  Quia 
oporterit  eum  a  mortuis  eum  resurgere.  (Joan,  xz, 
1-9.) 

XLVII.    LEGENDA  FERIA  VI   PASCBJE. 

Leclio    Apocalypsis    lohannis   apostoU. 
Tempore  illo,  ego  Johannis  audivi  vocem  de  sede 

dicens,  etc,  usque  In  femore  suo  scribtum,  Rex  re- 
gum,  et  Dominus  dominantium.  (Apoc.  xix,  5-16.) 
Lectio  Actunm  apostolorum. 
Tempore  illo,  exsurgens  Pctrus  in  medio  fratrum  J)     147  Tempore  illo,  exsurgens  autem  princeps 


dixit,  erat  autem  turba  hominum,  etc,  t/sgiie  Et  an- 
numeratus  est  cum  undecim  apostulis.  (Act.  i,  1 5-26.) 
Lectio  saucti  Evangelii  secundum  Marcum. 
In  illis  diebus,  duobus  discipulis  Domini  Jesu  am- 
bulantibus  ostensus  est  in  alia  effigie,  etc,  usque 
Sermonem  confirmante  sequentibus  signis.  (Ifarc. 
xvi,  12-20.)  In  Mozarabico  Evangeliujn  ex  Luca  de 
duobus  discipulis  euntibus  in  Emmaunta. 

XLY.   LEGENDA  FERIA   IV   PASCHiE. 

Leclio  Apocalypsis  lohannis  apostoli. 
Tempore  illo  ego  Johannis  vidi  in  dexteram  se« 
dentis  supra  thronum  librum,  etc,  usque  Gloria 
et  potestas  in  s^ecula  saeculorum,  aroen.  (Apoc.  xv, 
1-43.) 


sacerdotum,  et  omnes  qui  cum  illo  erant,  etc, 
usque  Pro  nomine  Jesu  Christi  contumilia  pati. 
(Act.  V,  17-41.) 

Leclio  saDcli  Eyongclii  secundum  lohannem. 
Diebus  illis,  Mana  stabat  ad  monumentum  foris 
plorans,  etc,  usque  Vidi  Dominum,  et  haec  dixil 
mihi.  (Joan.xx,  11-18.) 

XLVIU.   LEGENDA  DIE   SABBATI  PASCHJB. 

Lectio  Apocalypsis  lohannis  apostoli. 
Tempore  illo,  ego  Johannis  vidi  cselum  noYum  et 
terrara  novam,  etc,  usque  Ardenti  igni  et  solfore, 
quod  est  mors  secunda.  (Apoc.  xxi,  1-8.) 
Epistola  PauU  apostoli  ad  Corintbios. 
Fratres,cottidie  moriorpervestramglori&m,  etc,, 


201                                                DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  H.  202 

usque  NoYissimus  Adam  in  spiritum  yiyificantem.  (I  k  Mozarabico  sex  Dominica  post  Pascha  recensentur. 

Cor.  XV,  31-45.)  LV.  lectiones  qvm  legendjk  sint  in  bogationis 

Lectio  sancti  Evangclii  secandam  lohannem.  pbimo   die,   ad    matutinos. 

In  illo  tempore,  manifestavit  se  iterum  Dominus  Lectio  Danihel  prophetffi. 

Jesus  discipulis  suis,  etc.,  usque  Cum  resurrexisset  Tempore  iUo,  ego  Danihel  intellexi  in  libris  nume- 

a  mortuis.  (Joan.  xxi,  1-14.)  rum  annorum,  de  quo  factus  est  sermo  Domini  ad 

XLIX.  legenda  aADSDM  PAscHiB.  Hierimiam,  etc.,  usque  Super  civitatem  et  super  po- 

Lectio  Esaiffi  prophetae.  pulum  tuum.  (DanieL  ix,  2-19.) 

Spiritus  Domini  super  me,  eo  quod  unxerit  Deus  legenda  prima  die  ad  tertia  in  lbtanus. 

me,  etc.,  usque  Lsetitia  sempitema  ent  eis,  ait  Do-  Epistula  sancti  ac  beati  lacobi  aposloli. 

miiius  Deus  {Isa.  lxi,  1-7.)  Jacobus  Dei  et  Domini  nostri  Jesu  Ghiisti  servus, 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Gorinthios.  etc.,  usgue  in  finem,  cum  decem  divisionibus  per  litte- 

Fratres,  si  autem  Christus  preedicator  quod  resur-  ram  rubeam, 

icxit  a  mortuis,  etc.,  usque  Ut  sit  Deus  omnia  in  ,     ,.          ..       ^    ..  .      , . 

.,        ,-  ^            ,^  cJ^  ^  Lectio  sancti  ac  beati  lacobi  apostoli. 

onimbus.  (I  Cor.  xv,  12-28.)  -,             .„                           p  •     * Vi     •       i 

^  '  '  *.     Tempore  iUo,  cum  mgressus  fuisset  Dommus  Jesus 

danihel  cdm  benedictione^  jicdt  primo  die  sancto     B  in  teniplo  \imo  in  monte]  ut  doceret  turbas,  dicebat 

LecUo  sancti  Evangelii  secundum  lohanfaem.  ^^^  •  ^oUte  putare,  quoniam  veni  solvere  legem,  etc., 

148Diebus  i]lis,  cum  esset  sero  die  illo,  una  «5gweDonecreddasnovissimumquadrantem.(Jtfa*fA. 

sabbatorum nisi  videro (Joan.  xx,  19.)  ^»  ^7-26.) 

NOTiS  ET  OBSERVATIONES.  Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Mattbffium. 

Concilium  Matisconense  ii  statuit  canone  2,  ut  illis  Petrus  Apostolus  Jesu  Christi  electis  advenis  Pon- 

sanctissimis  sex  diebus,  qui  Paschae  diem  subsequun-  ti,  etc.,  usque  ad  finem,  exceptis  tribus  ultimis  versi- 

tur,  nullus  servile  opus  audeat  facere;  sed  omnes  si-  bus,  divisa  in  undecim  partes. 

mul  coadunati,  hymnis  paschalibus  indulgentes,  perse-  legenda  eadem  dds  ad  sexta. 

verationis  nostrx  praesentiam   quotidianis  sacrificiis  Epistola  sancti  ac  beatissimi  Petri  apostoli. 

ostendamus,  laudantes  creatorem  et  regeneratoremno-  150  Tempore  illo,  dicebat  Dominus  Jesus  disci- 

strwnvespere,  mane  et  meridie.  Avitus  Viennensis  epi-  pulis  :  NoUte  judicare,  ut  non  judicemini,  etc.,  us- 

scopus  in  feria  sexta  Paschee  sermonera  habuit  cu-  que  Haec  est  enim  lex  et  prophetee.  (Matth.  vii,  1-12.) 

jus  fragmenta  exstant.  Dominica  sequens  Clausum  ^ecto  sancti  Evangelu  secundum  Matthasum, 
Paschse  hic  appeUatur,  itemque  in  MissaU  Gothico-  C     ni,^  Tobith  usque  finem,  postea  Evangelium. 

gaUicano.  Et  sic  fortasse  legendum  apud  Gregorium  ^^^^  ^^  ^^^^  ^^^^  ^^^  ^^  ROOATioNraDs. 

m  HistoruB  lib.  x  cap.  ulUmo,  ubi  Clausum  Pascha  LecUo  sancti  EvangeUi  secundum  Matthaum. 

legitor.  Diebus  ilUs,  dixit  Dominus  Jesus  turbis  :  Adtendite 

Lm.  legenda  DOiUNiCA  IV  POST  CLADSDM  PASCHiR.  ne  justitiam  vestram  faciaUs  coram  hominfl)us,  etc, 

• u^^ue  Sed  Uberanos  amalo.  (Mat^A.  VI,  1-13.) 

•  ■     .•••....•..••■•• 

LecUo  sancU  EvangelU  secundum  Lucam.  LYL  legendda  die  ii  iN  rogationibds,  ad  matdtinos. 

•  .     •     • •     .     •     .     .  LecUo  lohel  prophetffi. 

Factum  est  autem  ut  moreretur  mendicus,  etc.,  ^g,^  ^icit  Dominus  :  Accingite  vos,  et  plangite  sa- 

usque  Si  quis  ex  morluis  resurrexerit  credent.  (Luc.  cerdotes,  etc.,  usque  Et  terribilis  valde,  et  quis  susU- 

^^^•)                                             •  nebit  eum?  (Joel.  i,  13,  usque  ii,  11.) 

LIV.   LEGENDA  DOMINICA  V  POST  CLADSDM  PASCH *•  LEGENDA  EODEM  DIE  AD  TERTIA. 

LecUo  Actuum  apostolorum.  Epistola  sancti  ac  beatissimi  Petri  apostoU. 

Tempore  Ulo,  adpr»hendentes  popuU  Paulum  et  gimon  Petrus  servus  et  Apostolus  Jesu  ChrisU  his 
Silam,  etc.,  usque  Igitur  exeuntes  ite  cum  pace.  (Act.  j)  ^  cocequalem  nobis  sorUU  sunt  fidem,  etc,  usque 

XYi,  19-36.)  in  finem  secundx  Petri. 

Lectio  sancli  EvangeUi  secundum  Marcum.  ...          ,.  -         ...           .       .,  ,., 

-^  ,       .„.     ^        .        r.      .        w         j     /5  .1.  LecUo  eancU  Evangehi  secundum  Matthaeum. 

Diebus  lUis,  transiens  Dommus  Jesus  de  nmbns  ^.  ,      .„.     .  ^   .  iT     •        t                               * 

^     .         ..        o.^             .               ^.        ^      ^    ..  Diebus  lUis  stabat  Donunus  Jesus  secus  mare,  et 

Tyn,  vemt  per  Sidonem,  etc.,  usque  Et  surdos  facit  ^          .     ,          *    v     _  u      ^*      - ««... 

•^,.       ^    ^ ,     .      .   ,'       '     \..  n„v  congregat®  sunt  ad  eum  turbae  multaB,  etc,  usque 

andire,  etmutosloqm.  (Marc.  VII,  31-37.)  r^  -.   ?  ^              j-     j-      j- x  /i#^**l    •,,    «  «o  \ 

'                  ^      ^              '           '  Qm  habetauresaudiendi  audiat.  (MaWA.  xm,  2-23.) 

NOT-fi  ET  0B8ERVATI0NES. 

149  In  MissaU  Gothico  post  Clausum  Pasch«,  "«^^!^^  "f  "^  die  ad  sexta. 

*    •.       j    ,x      .   .  .                    ^-L         Ax         •  Epistola  sancU  ac  beatissimi  lohanms  apostoU. 

nullamissadeDomimcisconsequentibusnotatur:  sic  ^                             ,      ,.  .                ,    .^. 

.         X    1     1.                       rk      '  •  Ouod  fuitabimcio,  quodaudiTimus,  quodvidimus 

▼eromno8troLecUonano,mquo  Donumcffi  qmnque  vfuv"^""~'*"      >^                        .        ,  ,       . 

„  .         .    .                       X.     11-  •*  ocuUs  nostris,  etc,  wsgwc  m /Inem  pnwi»  lohannts. 

numerantur  ante  Ascensionem,  uU  coUigitur  ex  nu-  "^^'  i*uj»h«,  ^i^  ,     ^          ,         ^ 

mericis  noUs ;  tametsi  amisso  uno  quatemione  desunt  Lec^<>  «^cU  E vangelU  secundum  Lucam. 

misse  tres  post  Qausum  Paschae,  et  media  pars  le-  1 51  In  iUo  tempore,  dicebat  Dominus  Jesus  tur- 

cUonumprq»,Dominicaquarta.MirumestinDominica  bis  :  Videte  et  cavete  ab  omni  avariUa,  etc,  usque 

qointa  nnllam  asaignari  lecUonem  ex  Apocalypsi,  In  Et  h«c  onmia  adicientur  vobis.  (Luc.  xii,  15-31 .) 

Patrol.  LXXII.  "^ 


203  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  «Oi 

LKGBNDA  AD  MONA  EODEM  DiE  iN  ROGATioNiBus.         A  quffidam  mulier,  «  dum  tempore  Liianiarmn  prse  cm- 


Liber  Judith  usque  finem,  postea  Evangelium. 
Leclio  sancti  EvaDgelii  secundum  Matlhffium. 

Diebus  iliis  dixit  Dominus  Jesus  turbis  :  Audistis 
quia  dictum  est,  Quicumque  dimiserit  uxorem  suam, 
det  illi  libellum  repudii,  etc,  usque  sicut  et  Pater 
vester  ccelestis  perfectus  est.  (Matth,  v,  31-48.) 

LVIf.  LEGENDA   DIE   III  IN   ROGATIONIBUS  AD  MATUTINUU. 

Lectio  OsesB  prophetae. 
Haec  dicit  Dominus  :  Audite  hoc,  sacerdotes,  et 
adtendite,  domus  Israhel,  etc.,  usque  Scientiam  Dei 
plusquam  tiolocausta,  ait  Dominus  Deus.(0$ea?  v,  i , 
ttsque  VT,  6.) 

LEGENDA  EODEM  DIE  AD  TERaA. 

Epistula  sancti  ac  beatissimi  lohannis  apostoli. 


catis  oculis  non  posset  ire  cimi  populo,  audiens  cho- 
rum  psallentium,  cum  lacr^rmis  domni  Germani  im- 
plorat  auxilium.  »  Tertia  die,  recepto  lumine,  «  mu- 
lier  clarescente  die  ad  missam  cum  populo  progreditnr 
in  proccssu.  »  An  Litaniae  dictse  sint  ex  eo  quod 
sanctorum  nomina  in  eis  frequentarentur,  an  vero 
hujusmodi  preces  ^  53  ^^  ^^^^  supplicationibus  Lita- 
niarum  nomen  acceperint,  parum  interest.  Illud  ex 
Gregorii  lib.  x  cap.  1  constat,  in  illis  supplicationi- 
bus,  quas  Gregorius  alter  seu  Magnus  Rom»  institoit 
ad  pestem  depellendam,  Kyrie  eleison,  quod  Litania- 
rum  nosti^arum  initium  est,  per  plateas  urbis  canta- 
tum  fuisse. 
Sed  non  in  solis  precibus  aut  jejunio  consistebat 


SeniorElect«domine,etnaliseja»,«iuosegodi-Bg^^^^     .^^  ^^  ^^^^  Rogationum;  multum 
Ugo  in  Teritate,  etc.,  usque  Communicat  operibus     etiamimpendebaturlectionisacrarumScriptumrum; 

illarum  maxime  quse  ad  commendandam  orationem 
et  eleemosynam  pertinent.  Harum  autem  lectionum 
modum  discimus  ex  nostro  Lectionario,  in  quo  om- 
nes  accurate  referuntur,  utmodo  vidimus.  Optandnm 
esset  ut  pius  hic  ritus  saltem  ex  parte  restitueretnr, 
ubi  hactenus  perseverat  in  ecciesia  Mediolanensi  in 
triduo  Litaniarum,  quae  post  Ascensionem  Domini 
celebrantur.  Quod  quia  non  omnibus  notum  est,  id 
paucis  exponere  juvat  ex  libello  singulari,  ci]gus  hic 
titulus  est :  Litaniae  majores  et  triduanm  solemnes  ritu 
Ambrosiano;  a  sancto  Carolo  cardinale  tit.  sandx 
Praxedis  archiepiscopo  editae,  nunc  denuo  recogniim 
Mediolani  anno  1667.  Ita  vero  hae  Litanise  proce- 


illius  malignis.  Deinde  consequentcr  epiMola  Johannis 
"  tertia  sine  titulo  :  Senior  .Gaio  carissimo,  quem  ego 
diligo  in  veritate,  etc. ,  usque  Quoniam  testimonium 
nostrum  verum  est,  omissis  versibus  i3  et  14. 

Lectio  sancti  Evangelii  sccundum  Matthseum. 
In  illo  tempore  relicta  Dominus  Jesus  civitate  Na- 
zareth,  venit  et  habitavit  in  Caphamaum  maritimam, 
etc.  (Matth,  IV,  13-17.)  Tum  consequenter :  Venite  ad 
me  omnesqui  laboratis,  etc.  (Matth,  xi,  28-30)  etonus 
meum  leve. 

LEGENDA  EODEM  DIE  AD  SEXTA. 

Epistula  sancti  ac  beatissimi  ludflB  apostoli. 
1 52  Judas  Jesu  Christi  servus,  frater  autem  Ja- 
cobi,  etc,  usque  in  finem, 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthseum. 
In  illo  tempore  loquutus  est  Dominus  Jesus  ad 

principes  sacerdotum  et  ad  Pharisseos  parabolam 
hanc  :  Homb  habebat  duos  fllios,  etc,  usque  Postea 
ut  crederetis  ei.  (Matth,  xxi,  28-32.) 

LEGENDA  AD  NONA  EODEM  DIE  IN  ROGATIONIBUS. 

Liber  Hester  usque  piem^  postea  Evangelium, 
Lectio  saucti  Evaogelii  Becundum  Mattbseum. 

Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  :  Si 
enim  dimiseritis  hominibus  peccata  eorum,  etc, 
usque  Et  omnia  haec  adicientur  vobis.  (Matth.  vi, 
14-33.) 

NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Quod  in  una  Viennensi  ecclesia  ex  singulari  occa* 
sione  instituit  Mamertus  episcopiu  ssculo  v,  qui  T\  pon^orium,  quod  primus  notanus  pnecinit,  pnmns 


dunt. 

Primo  die  harum  Litanianim  triduanarum,  quae 
proximis  post  Ascensionem  Domini  feriis  secunday 
tertia  et  quarta  celebrantur,  clero  et  populo  in  me- 
tropolitanam  ecclesiam  congregato,  archiepiscopus 
vel  pcenitentiarius  cinerem  ex  olivarum  ramis  factum 
benedicit;  deinde  singulorum  capitibus  imponit,  di- 
cens  :  Memento,  homo,  quia  cinis  es,  et  in  cinerem  r^ 
verteris,  Respondet  accipiens :  Memor  ero.  Deinda 
proceditur  ad  basilicam  sancti  Simpliciani,  ubi  diet» 
Litaniis  et  oratione,  snbditur  DominiLS  vobiscum. 
Tum  lector  major  secundicerius  recitat  Lectionem 
ex  Joele  propheta  :  Hsec  dicit  Dominus  Deus  :  Con' 
vertimini  ad  me  in  toto  corde  vestrOf  etc.  Et  post 


dum  urbs  haec  insolitis  terrse  motibus  quateretur, 
«  appropinquante  Ascensione,  indixit  populis  jeju- 
nium,  instituit  orandi  modum,  edendi  seriem,  ero- 
gandi  liberalem  dispensationem,  »  quod,  inquam, 
sanctus  pontifex  ex  hac  peculiari  causa  indixit, 
«  cessantibus  exinde  terroribus,  per  cunctas  provin- 
cias  dispersa  facti  fama  cunctos  sacerdotes  imitari 
commonuit,  quod  sacerdos  fecit  ex  lide,  »  ait  Gre- 
gorius  in  Historia  lib.  n  cap.  34.  Idem  in  lib.  ixcap. 
6  modum  tradit  quo  Rogationes  illae  celebrarentur  : 
nempe  ut  «  procedens  pontifex  cum  populo  suo,  loca 
sancta  circumiret.  »  Rogationes  iilfle  alio  nomine  Lv- 
ianisB  dictae  sunt,  quo  vocabulo  Fortunatus  utitur  in 
Yitt  sancti  Germani  Parisiorum  episcopi  cap.  33,  ubi 


diaconus  ordinarius,  prsemisso  DonUnus  vobiscunt^ 
recitat  Evangelium  ex  Matthseo  :  Nolite  putare,  quo^ 
niam  veni  solvere  legemj  etc.  Idem  fit  proportione  per 
duodecim  ipsa  die  ecclesias,  in  quibus  epdem  ordine 
diversae  ex  Scriptura  lectiones  fiunt. 

Secunda  die  item  fit  processio  per  novem  ecde- 
sias,  in  quibus  singulis  singuke  duee  leguntur  Lectio- 
nes,  una  passim  ex  Veteri  Testamento,  altera  ex 
Evangelio.  In  ecclesia  septima^  quee  est  sancti  Naia- 
rii,  diaconus  ante  lectionem  Evangelii  elata  yoce  «it : 
Parcite  fabulis.  Custos  etiam  :  Silentium  habete.  Al- 
ter  vero  respondet :  Habete  sikntium.  Tum  legitur 
Evangelium  ex  Luca  :  Accessit  ad  Dominum  Jesum 
quidam  154  Princeps,  et  interrogavit  eum  dieem 


205 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  II. 


20C 


Magister  bone,  quid  faciens  vitam  «^miam  posside-,  j^  Theophile  etc.,  wsgwe  Quemadmodum  vidistis  eum 


bo?  etc. 

Tertia  die^,  supplicatio  inslituitur  per  undecim  ec- 
desias ;  et  in  quinta,  quse  est  ad  sanctum  Lauren- 
tiima,  dicitur  item  a  diacono ;  Parcite  fabulis,  et  reli- 
qua  ut  supra;  postea  Evangelium  secundum  Lucam, 
Homo  quidam  habuit  duos  filios,  etc.  Ho^c  non  parum 
conducunt  ad  illustrandum  Lectionarium  nostrum 
Galiicanum. 

Aliis  etiam  diebus  fiebant  in  Galliis  ejusmodisup- 
plicationes,  in  Epiphania,  Ascensione,  et  prima  die 
Novembris.  De  Epiphania  testis  est  Gregorius  in  Hi- 
storiae  lib.  v  cap.  4  :  «  Interim  advenit  dies  sanctus 
Epiphanise,  et  hic  (Roccolenus)  magis  ac  magis  tor- 
queri   coepit.  Denique  cum  psallentes  de  ecclesia 


euntem  in  ccelum.  [Act,  i,  i-H). 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Epbesios. 

Fratres,  obsecro  vos  ego  vinctus  in  Domino,  etc, 
usque  In  mensuram  cetatis  plenitudinis  Christi.  ( Ephes. 
IV,  4-43). 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  lohanaein. 

In  illo  tempore,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis 
suis :  Filioli,  adhuc  modicum  vobiscum  sum,  etc. 
(Joan.  XIII,  33-35.)  Tum  Joan,  xiv,  4-44;  ac  de- 
mum  Luc,  xxiv,  49-o3,  desinens  sic  :  Laudantes  et 
benedicentes  Deum. 

LIX.    LEGENDA  DIE   DOMINICO  POST  ASCENSIONEU. 

Lectio  Actuum  apostolorum. 
Tempore  illo,  cum  venisset  Paulus  Ephesum,  etc. 


egressi  ad  basilicam  (nempe  de  ecclesia  cathedrali  B  usque  Spiritus  nequam  egrediebantur  per  nomen 

Toronensi  ad  basilicam  sancti  Martini)  properarent, 

hic  post  crucem,  praicedentibus  signis,  equo  super- 

positus  ferebatur.  »  Itaque  in  illis  supplicationibus 

pra»ferebantur  crux  et  signa,  uti  etiam  nunc,  id  est 

vexilla.  Idem  Gregorius  de  Ascensione  in  libri  item 

V  cap.  14  :  «  Die  autem  beato,  inquit,  quo  Dominus 

ad  ccelos  post  redemptum  hominem  ascendit  glorio- 

sus,  eum  sacerdos  (Is  est  Avitus  episcopus  Arver- 

nensis)  de  ecclesia  ad  basilicam  psallendo  procedc- 

ret,  eie.  Ex  his  colligimus  in  Gallicanis  olim  ec- 

desiis  moris  fuisse  ut  similes  supplicationes  in  majo- 

ribus  festis,  ut  modo,  iierent.  Alias  Litanias  indixit 

concilium  Lugdunense  ii   canone  6  :  JJt  in  prima 


Domini  Jesu  Christi.  (Act.  xviii,  22,  usque  xix,  42). 
Leclio  sancti  EvaogoUi  secundum  lobnnnem. 
In   illo  tempore,  elcvavit  Dominus  Jesus  oculos 
suos  in  coelum  et  dixit :  Pater  venit  hora,  clariflca 
Filium  tuum,  etc,  usque  Ut  dilectio  qua  dilexisti  me, 
in  ipsis  sit,  et  ego  in  ipsis.  (Joan.  xvii,  4-26.) 

NOT.E   ET   OBSERVATIONES. 

156  '^  missa  Ascensionis  priina  Lectio  est  ex 
Novo  Testamento,  id  est  ex  Aclibus  apostolorum  ; 
in  Mozarabico  ex  capite  iv  Apocalypsis,  Ego  Joannes 
fui  in  spiritu,  et  vidi,  etc  Lectio  secunda  in  Mozara- 
bico  eadem  est  cum  nostra  prima ;  Evangelium  ex 
Joannis  capite  xvi,  Vadoad  eumqui  misit  me.  DifTert 


hebdomada  noni  mcnsis,  hoc  est  ante  diem  Bomini-  ^  etiam  in  Mozarabico  officium  missae  pro  Dominica 


eam,  qux  primo  in  ipso  mense  Hluxerit,  Litanix, 

ticut  ante  Ascenslonem  Domini  saiicti  Patres  fieri  de- 

creverunt,  deinceps  ab  omnibus  ecclesiis  seu  parochiis 

celcbrentur.  Ita  slatutum  anno  o67.  Denique  sanctus 

Gallus  Arvemoruni  antistes,  cum  «  lues  inguinaria 

(suo  tempore)  per  diversas  (Gallianim)  regiones  de- 

ssviret,  Rogationes  illas  instituit,  ut  media  Quadra- 

gesima,  psallendo  ad  basilicam  beati  Juliani  martyris 

itinere  pedestri  venirent.  Sunt  autem  in  hoc  itinere 

quasi  stadia  300.  »  Apud  Gregorium  in  Historiae  lib. 

IV  cap.  5.  Idem  in  lib.  de  Vitis  Patrum,  cap.  6,  men- 

tionem  facit  de  Rogationibus  illis  «  quse  quotannis 

ubique  in  Paschate  fiunt.  »  Sed  hic  Paschatis  nomine 

intelligendam  est  tempus  iilud  quod  a  Resurrectione 


post  Ascensionem,  in  quo  duas  tantum  lectiones 
prffiscribit  Lcctionarium  nostrum.  Apud  Paulinum 
in  natali  9  de  sancto  Feliee  Ascensio  inter  majores 
festivitates  non  numeratur,  sed  tantum  Natale  Do- 
mini,  Epiphania,  Pascha,  et  Pentecostes.  Confer 
ea  quse  diximus  initio  hujus  libri.  Exstat  fragmen- 
tum  ex  sermonc  Aviti  episcopiVienncnsis  de  Ascen- 
sione  Domini,de  quaetiamhymnusEnnodii  habetur. 

XL.    LEGENDA   LN   SANCTO    PENTECOSTEN. 

Lectio  lohel  propbeUs. 
Ileec  dicit  Dominus  :  Noli  timere  terra,  exulta  et 
lcetare,  etc.,  usque  Invocaverit  nomen  Domini,  sal- 
vus  erit,  ait  Doininus  Deus.  (JoeL  ii,  21-32). 
Lectio  Actuum  apostolorum. 


ad    Ascensionem,  imo  et  Pentecosten  excurrit.  Ne-  jj     Tempore  illo,  cum  complerentur  dies  Penteco- 


scio  an  de  his  Rogationibus  intelligendus  sit  Genna- 

dii  locus  ex  cap.  99  de  Scriptoribus  ecclesiasticis, 

oLi  de  Honorato  Massiliensi  episcopo  etiam  tunc  su- 

perstite  agens.  »  Litanias,  inquit,  ad  inclinandam 

Oei  clementiam  cum  plebe  sibi  credita  pro  viribus 

agit.  »  Avitus  Viennensi  in  illo  triduo  155  totidem 

sermones  habuit;  ex  quibus  unus  integer,  aliorum 

Tero  duorum  fragmenta  exstant.  De  Litaniis  contra 

barbarorum  incursiones  indicendis,  simulque    de 

moribus  corrigendis  exstat  insignis  Gregorii  Magni 

episiola,  nempe  45  lib.  ix. 

LVIH.   LEGKMDA   IN  ASCENSIONE  DOMINI   NOSTBI 

JE8U   CHRISTI. 

Leetio  Actuum  apostolorum. 
Primum  qoidem  sermonem  feci  de  omnibus,  o 


sten,  etc,  usque  Invocaverit  nomen  Domini,  salvus 
erit.  (Act.  ii,  1-2I.J 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  lohannem 
Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis : 
Si  diligitis  me,  mandata  mea  servate,  ctc,  usque 
Ut  cum  factum  fuerit,  credatis.  (Joan.  xiv,  46-29.) 

NOT-E  ET  OBSERVATIONES. 

Nullum  hic  officium  praescribitur  pro  vigilia  Pen- 
tecostes.  An  repetendum  ex  vigilia  Paschae  ?  Certe 
Vigilia  Pentecostes  in  Mozarabico  notatur  ad  No- 
nam.  Quod  jejunii  indicium  est,  cujus  tamennullum 
apudlsidorum  vestigium  invenio.  Certe  nequeapud 
Ambrosium  in  sermone  60.  Neque  enim  Ambrosii 
videtur  esse  sermo  ille,  cvgus  fragmntum  refertur 


207 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


208 


dist.  76,  cap.  9,  ubi  auctor  festum  Pentecostes  cum  ^  nis  Baptistse,  nec  etiam  proVigilia  festi  apostolorum 


Paschate  comparando,  ait  in  vigiliis  utriusque  fuisse 
jejunatum  :  «  Tunc  enim,  157  sicut  modo  feci- 
mus,  jejunavimus  Sabbato,  Vigilias  celebravimus, 
orationibus  pernoctantes  institimus.  »  In  Mozara- 
bico  Lcctio  prima  pro  die  Pentecosles  ex  Apoca- 
lypsis  cap.  xxii.  Lectio  secunda  cadem  cum  nostra, 
uti  et  tertia,  quae  in  Mozarabico  brevior  est,  desi- 
nitque  in  htec  verba  :  iVoTi  turbetur  cor  vestrum,  ne- 
que  formidet,  In  Lectionario  nostro  Paraclitus  di- 
verso  modo  scribitur,  primo  quidem  mendose  Pa- 
raclytuSf  deinde  rectius  Paracletus.  Nullum  officium 
praiscribitur  pro  sequentibus  diebus,  quod  nulla 
tunc  octava  Pentecostes  celebrarelur. 

LXI.    LEGENDA   PROXIMA  DOMINICA   POST  PENTE- 

COSTEN. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Galatas. 
Fratres,  quaicumque  seminaverit  homo,  ha»c  et 
metet,  etc.,  usque  Crucifixus  est,  et  ego  mundo. 
{Galat.  VI,  8-14.) 

Lectio  sancti  EvangeUi  secuQdnm  Mattbeeam. 
In  illo  tcmpore,  assumpsit  Dominus  Jcsus  duode- 
cim  discipulos  suos  secreto,  et  ait  illis  :  Si  quis  vult 
post  me  venire,  etc,  usque   Unicuique  secundum 
opera  ejus.  (Matth,  xvi,  24-27.) 

NOTiE  ET  OBSERVATIONES. 

Mirura  cst  unam  hic  Dominicam  postPentecosten 
locum  habere,  cum  plurium  post  Epiphaniam  et 
post  Pascha  Doniinicarum  officia  assignentur.  An 
aUo  in  Ubro  pro  aUis  Dominicis  pra?scripla  erant  of- 


Petri  et  PauU;  neque  item  in  Gothico  seu  GaUicano, 
sed  tantum  pro  ipso  die  festo.  In  Codice  regio,  qui, 
ex  Gelasiano  et  Gregoriano  conllatus  est,  tres  ex- 
stant  misssB,  nempe  missa  in  VigUia,  item  missa  in 
media  nocte,  et  missa  in  die.  Consule  Menardum. 
In  pra?.dicto  MissaU  Gothico  ante  festum  sancti  Joan- 
nis  habetur  missa  in  Inventiono  sanct«  crucis,  tum 
missa  sancti  Joannis  apostoU  et  evangelistse,  ante 
Rogationes,  ne  quid  dicam  de  missa  sanctorum 
FerreoU  et  Ferrucionis,  qu(e  post  Pentecosten. 

LXIII.    LEGENDA   LN   FESTO   SANCTORUM   PETRI    ET 

PAULI. 

Passio  sanctorum  apostulorum  Petri  et  PauU. 
159  Tempore  iUo  cum  venisset  Paulus  in  ur- 
n  bem  Romam,  convenerunt  ad  eum  omnes  Judxi, 
dicentes  :  Nostram  Udem,  in  qua  natus  es,  ipsam 
defende.  Non  est  enimjustum,  ut  cum  sis  Hebrseus 
ex  Hebrajis  venicns,  gentium  tcraagistrum  judices, 
etc.  Desinit :  Et  comprehenderunt  eos  in  loco  qui  di- 
citur  Catacumbas,  via  Appia,  milUario  tertio ;  et  ibi 
custoditasuntcorporaanno  uno  et  mensibus  septem, 
quousque  fabrecarentur  loca  in  quibus  fuerunt  po- 
sita  corpora  eorum ;  et  ibi  revocata  sunt  cum  gloria 
et  hymnorum  cantica,  el^posita  sancti  Petri  in  Va- 
ticano,  via  Neumacia ;  et  sancti  Petri  in  via  Ostensi, 
ab  urbc  Roma  miUiario  secundo  :  ubi  prsestantur 
beneUcia  Cliristi  per  orationem  eorum  in  saecula 
saiculorum. 

Epistola  PauU  apostoU  ad  Romanos. 


ficia  ?  an  vero  unum  oflicium  per  aUas  Dominicas  C     Fratres,  non  enim  accepistis  spiritura  servitutis 

iterum  in  timore,  etc,  usque  Quia  secundum  Deum 
postulatpro  sanctis.  (Ram,  viii,  15-27.) 

LccUo  sancti  EvangcUi  secuadum  Matlhseum. 
In  iUo  teraporc,  videns  Dominus  Jesus  turbas, 
ascendit  in  raontcm ;  et  cum  sedisset,  accesserunt 
ad  eum  discipuU  ejus,  etc,  usque  Glorificent  Patrem 
vestrum  qui  in  caiUs  est.  (Matth,  v,  1-16.) 

NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Videtur  loco  primoe  tcctionis  recitata  fuisse  passio 
apostolorum,  nisi  dicatur  rccitata  ad  Matutinum. 
Quod  tamen  in  Lectionario  nostro  haud  notatur. 
In  his  Actis  narratur  conflictus  Petri  cum  Simone 
raago,  referturque  falsa  Pilati  de  Christo  ad  Nero- 
nera  epistola ;  coderaquc  anno  et  die  Petri  et  Pauli 


rcpetebatur?  At  frustra  appositura  fuisset  in  titulo, 
proxima  Dominica  post  Pentecosten,  In  Missali  Go- 
thicogallicano  assignantur  sex  raissai  Dorainicalcs. 
Ergo  eas  rcpeti  necesse  crat.  Idcm  in  Mozarabico, 
in  quo  septem  duntaxat  missffi  habcntur  post  Pen- 
tecosten  usque  ad  Dorainicara  ante  jejuniura  Ka- 
lendarura  Novcnibriura.  Itaque  repetebantur  illa; 
raissiB,  quando  festa  sanctoruni  in  Dorainicas  non 
incurrebant. 

LXII.    LEGENDA  IN   FESTIVITATE   SANCTl   JOHANNIS 

BAPTIST.E. 

LecUo  Esaie  propbctae. 
1 58  ^^®^  ^ici*'  Dorainus  :  Consolaraiui,  conso- 
laraini,  populus  raeus,  dicit  Deus  vester,  etc,  usque 


Et  opus  illius  coram  eo,  ait  Dominus  Deus.  (Isa,  xl,  D  passio.  Altero  post  Petrum  anno  PauU  martyrium 

1-20.) 

LccUo  Actuum  apostolorum. 

Diebus  ilUs,  surgens  Paulus,  et  manu  silentium 
indicens  ait,  etc,  usque  Ut  sis  in  salutera  usque  ad 
extremum  terra?.  (Act,  xiii,  16-47.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam. 

In  diebus  Herodis  regis  Juda?ffi  fuit  sacerdos  qui- 
dam,  nomine  Zacharias,  de  vice  Abia,  etc  (Luc,  i, 
5-25.)  Deinde  Luc,  i,  39-47 ;  tum  Luc,  i,  56-67  ; 
Denique,  Benedictus  Dorainus  Dcus  Israhel,  et  mox, 
Puer  autera  crescebat,  etc,  qui  est  ultimus  versus 
cap,  I. 

NOT.E  ET  OBSERVATIONES. 

NuUa  hic  raissa  pro  Vigilia  nativitatis  sancti  Joan- 


accidisse  ait  Gregorius  in  lib.  i  de  Gloria  Martyrum 

cap.  29,  qui  proinde  aUis  actis  usus  est.  Fortunatus 

non  solum  eodera  die,  sed  et  eodcm  anno  passos 

fuisse  vidctur  asserere  sub  finem  libri  m  de  Vita 

sancti  Martini. 

tJna  nempe  die  quos  passio  sancta  beavit, 
Et  sacrasic  geminus  signavittempora  consnl. 

IBQNescio  quidsibi  veUtCathuIfiepistoIa  ad  Carc 

lura  Magnura  petentis  id  ab  co  constitui,  ut  «  sanc** — 

Petri  passionera  in  toto  (ipsius)  regno  celebrari »  cur^  - 

ret,  cum  ex  hoc  Lectionario  aliisque  testimoniis  ja~   i^ 

subMeroveadisregibushaBC  celebritasinstituta  vide^a-ji 

tur.  Exstat  Aviti  Viennensis  episcopi  fragmentum    ^j 

homUia  dicta  in  basilica  sancti  Petri,  quam  sanc^w 


i 


209 


DE  LITURGIA  GALUCANA  LIBER  II. 


210 


q[)i8C0piis  Tarantasiee  condidit.  Quod  fragmentiim  ^laetare,  etc,  tisgueNonconfundeturpopulusmeus  in 


prinmrn  est  in  Editis.  In  basilicis  Gallicanis  sancto- 
Tom  Petri  et  Pauli  imagines  pingi  solebant.  Unde 
Gregoritis  in  lib.  de  Vitis  Patrum  cap.  12  iaudat  ico- 
nicas  apostolorum,  aliorumque  Sanctorum,  super 
quas  conscriptsB  erant  litterse,  eorum  nomina  indi- 
cantes  ad  usum  spectantium. 

LXIV.   LEGENDA   IN  PASSIONE   SANCTI  JOHANNIS 

BAPTISTiK. 

Lcctio  EsaiaB  prophetffi. 
Haec  dicit  Dominus  creans  te,  Jacob,  et  forraans 

te,  IsraheL  Noli  timere,  etc,  usque  Et  in  nomine 
Domini  adsimilabitur,  ait  Dominus  Deus.  (Isa.  xliii, 
1-13).  Tum,  omissis  octo  versibus,  Isa,  xliii,  22  us- 
que  xuv,  5. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Hebraeos. 
Fratres,   omnes  sancti  per  lidem  vicerunt  re- 

gna,  etc,  usque  In  disciplina  perseverate.  (Heh,  xi, 

33,  usque  XII,  7.) 

Lectio  sancti  Evaugelii  secandum  Mattbaeum. 
In  illo  tempore  audivit  Herodes  tetrarcha  famam 

Domini  Jesu,  et  ait  pueris  suis,  etc,  usque  Et  cura- 

vit  languidos  eorum.  (Matth.  xiv,  1-14.) 

NOTJE  ET  OBSERVATIONES. 

In  Missali  Gallicano  habetur  missa  in  diem  pas- 
sionis  sancti  Joannis  Baptistse  et  martyris,  qiiam  se- 
qunntur,  quae  praecedere  debuerant,  missee  de  san- 
ctis  Sixto,  Laurentio,  Hippolyto,  et  Sinfuriano.  In 
epistolaad  Bibianum,  quce  Augustinotribuitur,  Joan- 


ffitemum,  ait  Dominus  Deus.  (Joel,  n,  21-27.) 
Epistola  Pauli  apostoli  ad  Gorinthios. 

Fratres,  quis  militat  suis  stipendiis,  etc,  usqueVi 
gloriam  meam  quisevacuet.  (I  Cor,  ix,  7-15.) 
Lcctio  saucti  Evangelii  secundum  Matthaeum. 

In  illo  tempore  abiit  Dominus  Jesus  Sabbato  per 
sata,  etc,  usque  Ex  hoc  pane,  vivet  in  setemum 
(Matth,  XII,  1-8).  Tum  consequenter  :  Nonne  vos 
dicitis,  etc  (Joan,  iv,  35-38).  Tum,  Ego  sum  panis 
vitae,  etc  (Joan,  vi,  49-52.) 

NOT.E  ET  OBSERVATIONES. 

162  ^^^  missa  continue  missam  de  sancto 
Joanne  subsequitur.  Evangelii  lectio  innuit  hanc  esse 
benedictioneranovarura  spicaram.  Maturse  uvsebene- 
B  dictio  in  Sacramentario  sancti  Gregorii  notatur  viii 
Id.  Augusti,  die  natali  sancti  Xysti,  quo  die  fit  etiam 
nunc  quibusdam  in  locis.  Fiebat  etiam  suo  tempore 
benedictio  novarum  fabarum,  novorumque  pomo- 
rum.  Udalricum  legere  non  poenitebit  in  lib.  i  Con- 
suetudinum  Cluniacensium  cap.  35.  Adde  Meuardi 
notas  in  Sacramentarium  pag.  173. 

LXVI.   LEGENDA   IN   FESTO   UNIDS  MARTYHIS. 

Lcctio  Esaiae  prophet». 
Haec  dicit  Dominus  :  Leva  in  circiiitu  oculos  tuos, 
et  vide,  etc,  usque  Rederaptor  tuus  fortis  Jacob,  ait 
Dominus  Deus.  (Isa.  lx,  4-16.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Timotheum. 
Carissime,  labora  sicut  bonus  miles  Christi,  etc, 


nes  eodem  die  traditur  conceptus,  et  Herodis  funesti 
gladio  trucidatus,  nempe  viii  Kal.  Octobris.  Est  eir,^^^  Persecutionem  paUuntur  (U  Tim,  ii,  3).  Avul^ 

n  alia  solemnitas  Joannis  ±  61  Ba-     ^^^  ^^^  ^^^^  ^^^^^^'  ^^^^^**  Epistola  U  Tim,  ui,  12. 


prseter  nativitatem 

ptistffi,  nr  scilicet  Kalendas  Septembris,  quando  in- 

ventum  legitur  caput  dominici  Prcecursoris.  De  ba- 

silicb  apud  Gallos  in  honorem  sancti  Joannis  Bapti- 

sts  erectis  lege  libnim  primum  -  Gregorii  de  Gloria 

martyrum. 

Omittitur  hic  festum  sancti  Laurentii,  et  officium 
sanctorum  Agaunensium,  quorum  memoria  apud 
Gallos  semper  celebris  fuit.  Inter  Aviti  fragraenta 
duo  habentur,  nempe  tertium  et  sextum,  quae  ad 
homiliam  pertinent  ab  eo  habitam  in  basilica  sancto- 
nun  Agaunensium  in  innovatione  monasterii  ipsius. 
In  priori  fragmento  :  «  Omantur  oppida  non  rainus 
sdibus  quam  patronis ;  imo  potius  illustratae  patro- 


Lectio  saneti  Evangelii  secundum  lohannem. 
Diebus  illis,   dicebat    Dominus  Jesus    discipulis 
suis  :  Hcec  mando  vobis,  ul  diligatis  invicem,  etc, 
usqu£  Reminiscamini  quia  ego  dixi  vobis.  (Joan.  xv, 
17,  usque  xvi,  4.) 

LXVII.   LEGENDA   DE  PLDRE8   UARTTRES  (sic). 

Lectio  Esaiee  prophetae. 
Hffic  dicit  Dominus  :  Ecce  servi  meicomedent,  etc, 

usque  Et  trementem  sermones  meos,  ait  Dominus 
Deus.  (Isa.  lxv,  13,  usque  lxvi,  2.) 

Lectio  Apocalypsis  lohannis  apostoli. 
Tempore  illo,  ego  lohannis  vidi  sub  altare  animas 
interfectorum,  etc,  usque  Honor  et  virtus  et  forti- 
tudo  Deo  nostro  in  ssecula  sseculorum,  amen.  (Apoc, 


tinii»  flant  urbes  ex  oppidis.  »  In  posteriori  vero  ait  D  ^,_  ^^  ^,^  ^,,^  ^^^^  ^^^^  enumeratione  Mbuum. 


sanctos  fuisse  «  decimatos,  donec  simul  colligerentur 

electi.  »  Quod  «  ex  consuetudinis  debito  series  lectse 

passionis  explicuit.  »  Unde  probatur  mos  legendi 

sanctomm  passiones.  Denique  omittitur,  quod  forsan 

in  Lectionario  primum  locum  habebat,  festum  san- 

cti  Martini,  quod  per  universam  Galliam  celebre  tunc 

^Qisse  diximus,  patetque  in  primis  ex  Venantio  For- 

tiimato  in  lib.  x,  carmine  10,  ad  Childebertum  et 

^riiniclLildem  de  natalitio  sancti  Martini. 

Ecce  sopervenlt  venerandi  in  saecula  civis 

Martini  meritis  luce  perenne  dies, 
Qui  modo  de  Gallis  totum  mire  occupat  orbero. 

LXV.   ITEM   AD  MISSAM  DE  NOVOS  FRUCTUS   (sic). 

Lectio  lohel  prophetflB. 
Hsc  dicit  Oominus  :  Nolite  timere  terra,  exulta  et 


Lectio  sancti  Evangelii  secundum    Lucaro. 
1 63  '^  ^^^^  diebus,  ait  Dominus  Jesus  discipulis 
suis  :  Cum  audieritis  proelia  et  seditiones,  etc,  usque 
Possedebitis  animas  vestras.  (Luc.  xxi,  9-19.) 

LXVIII.   LEGENDA  DE  UNO   CONPESSORE. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Timotheum. 
Carissime  omnis  scribtura  divinitus  inspirata,  etc, 
usque  His  qui  diligunt  adventum  ejus.  (H  Tim.  ui, 
16,  usqtie  iv,  8.) 

Lectio  sancti  E?angelii  secundum  Matthaeam. 

Diebus  illis  loquutus  est  Dominus  Jesus  ad  turbas 

et  ad  discipulos  suos  parabolam  hanc,  dicens  :  Sicut 

homo  peregre  proficiscens  vocavit  servos  suos,  etc, 

usque  Intra  in  gaudiom  Domini  tui.  [Matth,  zxv,  1 4-23 .) 


i{\  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANl  PARISIENSIS.  21 1 

LXIX.  LEGENDA  DE  PLCBES  coNFEssoRES.  ^  Dominiimsericordia,quodliaberetdefunctusrequiem 


Lectio  Hierimice  prophetfiB. 
Bonus  est  D6minus  sperantibus  in  eum,  etc.,  us- 
que  Idcirco  tu  exorabilis  {sic)  es,  Domins  Deus  noster. 
{Thren.  iii,  25-42.) 

Epistola  Pauli   apostoli  ad  Tiraolheum. 
Carissime,  nihil  intulimus  in  hunc  mundum,  etc., 
usque  Sed  nec  videre  potest,  cui  honor  et  imperium 
in  seecula  seeculorum.  (I  Tim,  vi,  7-16.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  lohaDnem. 
Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis- : 
Ego  sum  vitis  vera,  etc,  usque  Quodcumque  petie- 
ritisPatremin  nomine  meo,  det  vobis.  (Joan,  xv,  i  - 16.) 

.      NQT.E    ET  OBSERVATIONES. 

Commune  sanctorum  in  officiis  ecclesiasticis  jam 


indie,  qua  Domino  oblationem  ^  35  P^^  ^^^  anima 
delibasset.  »  Idem  auctor,  in  Historiee  lib.  iv  cap.  34 
ait,  Palladium  quemdam,  qui  sibi  mortem  conscive- 
rat,  «  non  juxta  Christianorum  cadavera  positum 
(fuissc),  sed  nec  missarum  solemnia  meruisse.  » 
Porro  locus  in  quo  fldeles  tumuiabantur,  u  sacerdo- 
tali  benedictionu  sacrati  »  erant,  ex  lib.  de  Gloria 
confessomm  cap.  106.  Ad  hsec,  defuncto  sancto  Sal- 
vio,  monachi «  noctem  in  fletu  etpsallentio  exigunt» » 
apud  eumdem  in  lib.  vii  cap.  1.  Denique  Baudoni- 
via,  in  Actis  sanctffi  Radegimdis,  de  ejus  exsequiis 
agens,  ait  sanctimoniales  «  genitum  pro  Alleluia  » 
reddidisse,  tum  subdit  :  «  Libera;,  qu»  ante  eam  ce- 
reus  portaverant,  totce  in  gyro  sepulcri  astabant. 


dudum  in  usu  fuit,  teste  Braulione  Caisaraugustano  B  Unaquoeque  iu  suo  cereo  suum  nomen  dabat  scri- 


episcopo  in  prologo  de  Vita  sancti  iEmiliani  :  «  De 
eadcm  quoque  solemnitate  (nempe,  beati  ^iniliani) 
ut  missa  recitaretur  communis,  injunxi  dilecto  fiUo 
meo  164  Eugenio  diacono.  »  Officium  de  apostoHs, 
quod  hic  prfiemitti  debuerat,  prcetermissum  est,  sed 
occurrit  in  Missali  Gallicano.  In  concilio  Bracarensi 
lu  graviter  reprehenduntur  canone  5  quidam  episcopi 
qui  in  solemnitatibus  martyrum  ad  ecclesiam  proces- 
suri,  reliquias  coUo  suo  imponebant,  seque  a  levitis 
gestari  volebant  quasi  ipsi  essent  reliquiarum  arca. 
In  Lectionario  nostro,  et  in  antiquis  Missalibus  Gal- 
iicanis  aliisquo,  una  est  classis  confessorum,  quos 
modo  distinguunt  in  pontifices  et  non  pontifices. 
Quod  antiquitus  in  usu  non  erat,  ut  vetercs  etiam 


plnm  :  toUe  uui  ex  famulis  cereos  ipsos  juxta  ordina- 
tioiiem  tradebant.  Fit  contentio  in  populo.  Alii  dice- 
bant,  cereos  ipsos  in  ejus  sanctum  sepulcrum  mitti 
debere ;  alii  dicebant  non.  »  Loti  et  vestiti  sepelie- 
bantur,  ex  Sidonii  lib.  m  epistola  3. 

LXXI.   LEGENDA   IN   NATALE  EPISCOPI. 

Epistola  Pauli  aposloli  ad  UebnBOs. 
Fratres,regnumimmobiIem  suscipientes,  habemus 

gratiam,  per  quam  serviamus  placentes  Deo,  etc.,  us» 
que  Quod  placeat  coram  se  per  Jesum  Christum,  cui 
gloria  in  sfficula  sceculorum.  {Hebr,  in,  28,  usque 
xm,  2i.) 

Leclio  Bancti  Evangelii  secundum  lohannem. 
Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipuHs  suis  : 


litaniffi  probant.  In  missa  unius  confessoris  unica^  Amen,  amen  dico  vobis,  qui  nonintratperostiumin 


Lectio  Evangslio  pra?inittitur.  Idem  vidimus  in  oflicio 
de  beatissima  Virgine,  et  sancta  Genovefa.  Nullum 
commune  virginiun  etiam  in  Missali  Gallicano. 

LXX.   LEGENDA   IN   DEPOSITIONE   CUI  VOHERIS. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Corinthios. 
Fratres  ecce  mysterium  vobis  dico  :  omnes  quidem 
resurgemus,  etc,  usque  Non  est  inanis  in  Domino. 
(ICor,  xv,oI-d8.) 

Lcctio  sancti  Evangelii  secundum  lohannem. 
Dicbus  illis  loquutus  est  Dominus  Jesus  discipulis 
suis  dicens  :  Amen,  amen  dico  vobis,  non  potestiilius 
a  se  facere  quicquam,  etc.,  usque  Sed  voluntatem 
ejusqui  misit  me.  (Joan,  v,  19-30.) 

NOT.E  ET  OBSERVATIONES. 


ovile  ovium,  etc,  usque  Unum  ovile  et  unus  pastor, 
(Joan,  X,  1-16). 

LXXII.   ITEM   IN   NATALE   EPISCOPORUM. 

Lectio  Ezechihel  prophets. 
Tempore  illo,  factum  est  verbum  Domini  ad  Hie- 

zechiel  dicens,  Fili  hominis,  propheta  de  pastoribus 
Israhel,  etc,  usque  Pascuoe  meie  homines  estis,  ego 
Dominus  Deus  vester,  dicit  Dominus  exercituum. 
(Ezech,  XXXI v,  I-3i.) 

Epislola  beati  Petri  apostoli  ad  gentes. 
166  Bcnedictus  Deus  et  Pater  Domini  nostri 
Jesu  Christi ,  qui  secundum  magnam  misericordiam 
suum  rcgeneravit  nos  in  spem  vitse,  etc,  usque  Per- 


cipietis  immarciscibilem  glorise  coronam  per  Jesum 

D  Christum  Dominum  nostrum.  (I  Petr,  i,  3-25.  Tum  1 

In  veteri  Codice  hic  deest  articuli  numerus,  quem     p^^j.  y  ^,^  \ 


supplere  visum  est.  Articulus  73  est  de  depositione 
episcopi.  In  Mozarabico  missce  sunt  etiam  particula- 
res  pro  diaconis,  tum  pro  subdiaconis  mortuis.  Extra 
QuadragesimamA//dt/(a  sappius  repetitur  inlntroitu, 
ct  post  Evangelium.  Deinde  ad  oblationem  dicitur 
Kyrie  eleison,  Christe  eleison,  Kyrie  eleison,  prajter 
morem.  Gregorius,  in  Historioe  lib.  iv  cap.  31 ,  Cato- 
nem  presbyterum  Arvernum  laudat,  qui  lue  in- 
gruente  «  populum  sepelierat,  et  missas  viriliter  dixe- 
rat.  »  Idem,  in  lib.  de  Gloria  confessorum,  cap.  65, 
agit  de  muliere,  quce,  mortuo  marito  suo,  «  per  an- 
num  integrumcelebrans  quotidic  missarum  solemnia, 
offerebat  oblationem  pro  memoria  viri,  non  difOsa  de 


Leclio  sancti  Evangelii  secundum  Matthsum. 
Diebus  illis,  ait  Dominus  Jesus  discipulis  suis  :  Vos 

estis  sal  terrce,  etc,  usque  Hic  magnus  vocabitur  in 

rcgno  ccelerum.  (Matth,  v,  13-19.) 

NOT.E  ET  OBSERVATIONES. 

Natale  episcopi  est  anniversarius  ejus  consecratio- 
nis  dies.  Gregorius  Turonensis  episcopus  hoc  sensu 
natalcm  episcopatus  sancti  Martini  appellat  in  lib.  i 
de  Miraculis  sancti  Martini  cap.  6  :  «  Sciatisquiapost 
hoc  triduum  natalis  episcopatus  ejus  esse  consueve- 
rat.  »  Ad  eum  modum  natalis  cathedrse,  natalis  cali- 
cis  in  vetustis  Kalendariis  appellatur.  Sic  infn 
natale  ecclesiae  pro  anniversario  dedicationis.  Quili- 


»13  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  II,  21* 

bet  episeopi  annivemrium  ordinationis  sasB  diem  ^  Hierusolymis,  ethiems  erat,  etc.  (Joan.  x,  22-28). 
quotannis  recolebant,  et  sermonem  ipsis  diebus  ad     Tumy  comequenter  Luc,  xix,  1-iO. 


populum  habebant.  Exstat  Ennodii  dictio  in  natali 
Laorentii  Mediolanensis  episcopi,  ubi  praeclara  hsec 
Terba  :  «  Tibi  ergo  debetur  venerabilium  ;custodia 
canonum,  »  etc. 

LXXni.  LEGENDA   IN  DEPOSITIONE   EPISCOPI. 

Lectio  EsaifiB  prophetffi. 
Hsec  dicit  Dominus  :  Aperite  portas,  et  ingrediatur 
gens  justa,  etc,  usque  Donec  petranseat  indignatio, 
ait  Dominus  Deus.  [Isa.  xxvi,  2-20.) 

Epistola  Paoli  apostoU  ad  Corinthios. 
Notum  autem  vobis  facimus,  fratres,  Evangelium, 
quod  praedicavi  vobis,  etc.,  usque  Ita  et  in  Chnsto 
omnes  vivificabuntur.  (ICor.  xv,  1-22.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secuDdum  lohannem.         Q 
1 67  Diobus  iliis,  dixit  Dominus  Jesus  discipnlis 
sois  :  Ego  sum  panis  vit»,  etc.,  usque  Honorificabit 
eum  Patermeus  qui  est  in  caelis.  (Joan,  vi,  49-59.) 

OBSERVATIO. 

In  depositione  seu  obitu  episcoporum  quid  apud 
Gallos  fieret,  docet  nos  Gregorius  in  lib.  de  Vitis  Pa- 
trum  cap.  6,  ubi  de  G&Ho  episcopo  Arvemensi :  qui 
mortuus,  «  ablutus  atque  vestitus  in  ecclesiam  defer- 
tur,  donec  comprovinciales  ad  eum  sepeliendum  con- 
venirent..  Jacuit  autem  in  ecclesia  triduo,  assiduo 
instantepsallentio,  cum  magnafrequentiapopuli.  Epi- 
scopis  autem  quarta  die  advenientibus,  eum  de  ec- 
desia  levaverunt;  et  portantes  in  sancti  Laurentii 
basilicam,  ibi  sepeliunt.  Jam  vero  in  exsequiis  ejus 


quantusplanctus,  quanti populi adfuere,  enarrarivixC  f^^alach.  i,  6-ii.) 


LXXV.   LEGENDA   IN  NATALB  ECCLESIiS. 

Lectio  Isaioe  prophetee. 
Lauda,  sterilis,  quee  non  paris.  Isiajam  superius 
in  vigiliis  Natalis  Domini  scribta  est,  (Ita  vetus  Codex.) 
Epistola  Pauli  apostoli  ad  Ephesios. 
Fratres,  gratia  enim  estis  salvati  per  fidem,  etc., 
usque  Cosedificamini  in  habitaculum  Dei  in  Spiritu 
sancto.  (Ephes.  ii,  8-22.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matlhffium. 
Diebus  illis  cum  introisset  Dominus  Jesus  Hieroso- 
lymam,  commota  est  universa  civitas,  etc,  usque  In 
Bethaniam,  ibique  mansit.  (Matth.  xxi,  10-7.) 

LXXVI.   LEGENDA  IN  VELATIONE  VIHGINUM. 

Lectio  Isaiffi  prophetffi. 

Gaudens  gaudebo  in  Domino,  et  exultabit  anima 
meain  Deo  meo,  etc,  usque  Donec  ponat  Hierusalem 
laudem  in  terra,  ait  Dominus  Deus.  (Isa.  lxi,  10 
usque  LXii,  7.) 

Lectiones  de  Apostulo  et  deEvangelio  require  superiui 
od  festivitatem  sanctx  Marisevel  sanct^e  Genovevae  vtr- 
ginis.  (Ita  vetus  Codex.) 

LXXYII.   HiSC  LECTIO    LEGENDA,   QQANDO    EPISCOPI 
PB£D1CARE  DEBENT,   UT  PLEDS  DECIMAS  BEDDAT. 

Lectio  Maiachiffi  prophetffi. 
169  H®^  dicitDominus  :  Piliushonoratpatrem, 
et  servus  Dominum  suiun,  etc,  usque  Magnum  no- 
men  meum  in  gentibus,  dicit  Dominus  exercituum. 


potest.Mulierescumlugubribns  indiunentis  tanquam 
si  viros  perdidissent;  similiter  et  viri  obtecto  capite, 
ntin  exeqniis  uxorum  mos  est;  ipsi  quoque  Judeei 
accensis  lampadibus  plangendo  prosequebantur...  Et 
quia,  ut  diximus,  provinciales  longe  distabant,  nec 
celerius  venire  poterant ;  ut  mos  rusticorum  habetur, 
glebam  super  beatum  corpus  posuere  fideles,  quo  ab 
eestu  non  intumesceret.  »  Idem  factum  in  sanctam 
Radegundem.  Quod  ait  Gregorius,  viros  tecto  capite 
in  Galli  exsequiis  processise,  id  etiam  nunc  obser- 
vatnr  in  fimere  regum  nostrorum  ac  principum  in 
ecdesia  Dionysiana.  jCceterum  episcopi  non  alio  modo 
quam  laici  in  tumulo  componebantur,  id  est  omnes 


Epistola  Pauli  apostoli  ad  Corintbios. 

Fratres,  quis  militat  suis  stipendiis  unquam?  etc, 
usque  Ne  quod  offendiculum  demus  Evangelio  Chri- 
sti.  (J  Cor.  IX,  7-42.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam. 

Tempore  illo,  audiente  Domino  Jesu  omni  populo| 
dixit  discipulis  suis  :  Adtenditc  ad  Scribis,  qui  vo- 
lunt  ambulare  in  scolis  (stc),  etc  (Luc.  %x,  45,  usque 
XXI,  4).  Tum  consequenter  Matth.  vi,  2-4. 

NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Observatione  digna  est  hsec  missa,  quando  episcopi 
prffidicare  debent,  ut  plebs  decimas  reddat.  Ejus  ge- 


pedibns  ad  Orientem  conversis,  exemplo  Christi  Do-  |v  neris  est  sermo  277  in  nova  appendice  sermonum 


mini,  cujus  corpus  in  sepulcro  hoc  modo  composi- 
tam  fuit,  ut  probat  Haimonis  homilia  in  vigilia  Pas- 
chae,  et  Baronius  ad  annum  34. 

LXXIV.  LEGENDA  IN  DEDICATIONE. 

Lectio  libri  Genesis. 
Tempore  illo,  egressus  Jacob  de  Bersabee  pergebat 
Haran,  etc,  tisgueDecimas  ofiferam  tibi.  (Gen.  xxviii, 

H-22.) 

Epistola  Panli  apostoU  ad  Gorintbios. 
Fratres,  Dei  enim  sumus  adyutores,  vos  agricul- 
lnra  estis,  etc,  usque  Templum  enim  Dei  sanctum 
est,  qnod  estis  Tos.  (ICor.  iii,  9-17.) 

Lectio  Bancti  ETangelii  secundum  lohannem. 
168  Diebus  illis  facta  sunt  autem  encsenia  in 


sancti  Augustini,  Caesario  ascriptus.  Habitus  est 
paulo  ante  nativitatem  sancti  Joannis  Baptists,  ex 
num.  4.  Quibus  ex  rebus  darentur  decimce,  patet 
ex  num.  1  :  «  Decimse  tributa  suntegentium  anima- 
nim.  Redde  ergo  tributa  pauperibus,  ofifer  libamina 
sacerdotibns.  Quod  si  decimas  non  habes  fructuum 
terrenorum,  quod  habet  agricola,  quodcumque  te 
pascit  ingenium  Dei  est :  et  inde  decima  expetit, 
unde  vivis.  De  militia,  de  negotio,  de  artificio  redde 
decimas.  »  Huc  spectant  epistola  episcoporum  pro- 
vincise  Turonicee  ad  plebem,  scripta  in  concilio  Tu- 
ronensi  ii,  et  canon  quintus  synodi  ii  Matisconensis. 
Confer  Cjpriani  librum  de  Lapsis  editionis  Oxonien- 
sis,  sub  finem  libri. 


215  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSIS.  DE  LITURG.  GAL.  LIB.  II.  216 

LXXYIII.  LEGENDA  QUANDO  DUCONUS  ORDiNATUR.     ^  suis  :  Quis  putas  est  fidelis  dispensator  et  prudens, 

etc.,  usque  Sapra  omnia  qus  possidet,  constituet 


Lectio  Ezechihel  propheta. 

170  ^^^  ^^^^^  Dominus  LeYitis  iiliis  Sadoc,  qui 
custodierunt  caeremonias  sanctuarii  mei,  etc.,  usque 
Et  custodiant  ceeremonias  meas,  dicit  Dominus  om- 
nipotens.  (Ezech.  xliy,  15,  16.) 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Timotheam. 

Carissime,  diaconos  esse  oportet  pudicos,  non  bi- 
lingues,  etc.,  usque  Et  multam  fiduciam  in  fide,  quas 
est  in  Christo  Jesu  Domino  nostro.  (I  Tim.  lu,  8-13.) 
Lectio  ETangelii  secundum  Matthaeum. 

In  illotempore,  ambiilante  Domino  Jesu  cumdisci- 
pulis  suis  in  via,  dixit  quidam  ad  illum  :  Sequar  te 
quocumque  ieris,  etc,  usque  Respiciens  retro,  aptus 
est  regno  Dei.  Hoc  Evangelium  est  sancti  Lucx,  cap. 
IX,  57-62.  Similia  in  Matth,  cap,  yiu,  20. 

NOT^  ET  OBSERVATIONES. 

Quid  a  diaconis  ordinandis  exigeret  Cflesarius  Are- 
latensis  pontifex,  tradit  in  lib.  i  de  Vita  ejus  Cjpria- 
nus  num.  32  :  «  Adjecit  etiam  hoc,  ut  nunquam  in 
ecclesia  sua  diaconem  ordinaret  ante  tricesimum 
eetatis  suse  annum.  Verum  etiam  et  hoc  addidit,  ut 
nec  in  qualibet  msgore  eetate  ordinaretur,  nisi  qua- 
tuor  vicibus  in  ordine  libros  Veteris  Testamenti  le- 
gerit  ante,  et  quatuor  Novum.  »  Canones  annum 
eetatis  vigesimum  quintum  exigunt.  Dispensatum  ni- 
hilo  minus  in  multis :  quos  inter  Epiphanius  Ticinen- 
sis  anno  setatis  octavo  decimo  subdiaconus,  vigesimo 
diaconus  ordinatus  est,  tcste  Ennodio  in  ejus  Vita. 
Nimirum  «  festinabat  ad  Leviticam  dignitatem  con- 
scientia,  quam  nunquam  vota  pra^sumpserant :  exi- 
gebat  conversatio  quod  desideria  penitus  ignora- 
bant.  »  Et  inferius  :  «  Talis  in  diaconatu  a  vigesimo 
incipiens,  octo  annos  explevit.  )>  Non  otiose  legenda 
sunt  verba  Catonis  presbyteri,  tametsi  vano  animo 
prolata,  apud  Gregorium  Turonensem  pontificem  in 
lib.  IV,  cap.  6  :  Lector  decem  annis  fui,  subdiaco- 
natus  offlcium  quinque  annis  administravi ;  1 7 1 
diaconatui  vero  quindecim  annis  mancipatus  fui,  » 
etc.  Diaconii  sacramenta  nuncupat  Ennodius  episco- 
pus  Ticinensis  in  lib.  iv  epistola  21,  ad  Constantium 
episcopum,  a  quo  petit  Vigilium  subdiaconum  ad 
diaconatum  promoveri. 

Nulla  hic  mentio  de  subdiacono  aliisque  inferiori- 


B 


illum.  (Imc,  XII,  42-44.) 

LXXX.  LEGENDA    IN  PROFECTIONE    ITINERIS. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Timotheam. 
Carissime,  haec  vobis  scribo,  sperans  me  venire 
ad  vos  cito,  etc,  usque  Adsumptum  est  in  gloria. 
(I  Tim,  lu,  14-46.) 

Lectio  sancti  Evangelii  socundum  Lucam. 
Diebus  illis,  factum  est  dum  complerentur  dies 
adsumptionis  ejus,  etc.  (Luc,  ix,  51-56).  Tum  conse- 
quenter  :  Et  dixit  illis  :  Sint  lumbi  vestri  prfiecincti, 
etc.  (Luc,  vii,  35-37.) 

LXXXL   LEGENDA  DE  REDEUNDO   ITENERE. 

Epistula  Pauli  apostoli  ad  Romanos. 
172  Eratres,  habeo  gloriam  in  Christo  Jesu  ad 
Deum.  Non  enim  audeo  aliquid  loqui,  etc.,  usque  In 
abundantia  benedictionis  Christi  veniam.  (Rom.  xv, 

17-29.) 

Lcctio  sancti  Evaugelii  secundum  lohanem. 
Tempore  illo,  cum  venisset  Dominus  Jesus  in  Ga- 
lilffiam,  exceperunt  illum  Galilaei,  etc,  usque  Cum 
veniret  a  Judaea  in  Galilseam.  (Joan,  iv,  45-54.) 

LXXXII.  INCIPIUNT  LECTIONES    COTIDUNAS  (sic). 

Lectio  Esaiffi  prophetfiB. 
HaBcdicit  Dominus :  Miserationum  Domini  recorda- 
bor,  etc,  usque  Quse  pra^parasti  expectantibus  te, 
ait  Dominus  Deus.  (Isa,  lxiii,  7,  usque  lxiv,  4.) 

Epistola  PauU  apostoli  ad  Epheaios. 
Fratres,  audiens  fldem  vestram,  quse  est  in  Christo 
Jesu,  et  dilectioncm  in  omnes  sanctos,  etc,  usque 
Omnia  in  omnibus  adimplivit  in  Christo  Jesu  nostro. 
(Ephes.  i,  15-23.) 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Joannen^ 
Tempore  illo,  vidit  Dominus  Jesus  hominem  cee- 
cum  a  nativitate,  etc,  usque  Et  procidens  adoravit 
eum.  (Joan,  ix,  1-38.) 

ITEM    LECTIONES   COTIDIANAS. 

Lectio  Malachi  prophetn.    • 
Hsec  dicit  Dominus  :  Enmt  mihi  oves  mese,  ait 
Dominus  exercituum,  in  die  qua  ego  facio,  in  pecu- 
lium,  etc,  usque  Percutiam  terram  anathemate,  dicit 


busordinibus.  In  Ordine  Romano(utidintranscursuj[)Dominus  exercituum.  Malac.  lu,  17,  ad  finem  pro- 
observem)  ordines  etiam  minores  conferebantur  sub     phetisB. 


eerto  titulo.  Unde  in  invitatione  ordinandorum  legi- 
tur :  De  domo  sanctse  Marix  eligimus  ill.  ad  ostia- 
rium  ad  eumdum  titulum.  Ita  de  lectore  et  exorcista. 
Quin  etiam  monachi  ordinabantur  sub  titulo  mona- 
sterii  sui,  ut  probatum  est  in  prcefatione  ad  ssecu- 
lum  V  Benedictinum. 

LXXIX.   LEGENDA    QUANDO    PRESBTTER    BENEDICITUR. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Titum. 
Paulus  servus  Dei,  apostolus  autem  Jesu  Christi 
secundum  fldem  electorum  Dei,  etc,  usque  Filios 
habens  fldeles  in  Christo  Jesu.  (Tit.  i,  1-6.) 
Lectio  sancli  Evangelii  secundum  Lucam. 
Tempore  iilo,  dicebat  Dominus  Jesus  discipulis 


Epistola  Pauli  apostoli  ad  Romauos. 
173  Eratres,  quam  speciosi  pedes  evangeliian- 

tium  pacem fldes  ex  auditu,  auditus  autem 

(Rom.  X,  16.) 

OBSERVATIO. 

Sic  desinit  Lectionarium  antiquissimum,  cui  pau- 
cula  folia  in  flne  desunt,  nempe  flnis  Epistols  prse- 
missae,  et  Evangelium.  An  alice  lectiones  pro  aliis 
rebus  consecuUe  sint,  incertum.  In  Lectionibus  Evan- 
geliorum  nunquam  simpliciter  elfertur  Jesus,  sed 
semper  Dominus  Jesus,  honoris  ac  reverentise  causa. 
Quod  etiam  in  Mozarabico,iet  in  aliis  nonnuUis  ve- 
tustis  Missalibus  observatur. 


DE  LITURGIA  GALLIGANA 

LIBER  TERTIUS, 

COMPLECTENS  TRIA  MISSALIA  ORDINIS  GALLICANI. 


174  ^-  Quautum  subsidii  ad  illustrandum  Liturgiam  Gallicanam  attulerit  Lectionarium  Luxoyiense,  ex 
superiori  libro  satis  intelligitur  :  sed  liuic  cognitioni  non  parum  deesset,  nisi  etiam  alios  veteres  libros, 
qui  cffiteras  ejusdem  Liturgiee  partes  continent,  aliunde  liabuissemus.  Primam  autem  hujus  rei  gra- 
tiam  debemus  piae  ac  mihi  in  primis  venerandffi  memorise  cardinali  BonaB,  qui  primus  veteres  illos  libros 
indicavit  in  opere  suo  rerum  Liturgicaram  :  nec  imparem  habemus  erudito  Josepho  Marise  Thomasio,  qui 
libros  indicatos,  id  est  tria  Biissalia,  ut  vocamus,  e  tenebris  in  lucem  protulit. 

2.  Primum  ex  iUis  Gothicum  seu  Gallicanum  appellat,  nos  uno  verbo  Gothicogallicanum  nuncnpare 
possumus,  propterea  quod  in  usu  fuerit  apud  Gallos,  Gothorum  imperio subjectos,  nempe  apud  175  ^P" 
timanos  vel  Novempopulanos.  Alterum  vocat  Francorum;  tertium  Gallicanum  vetus.  In  primo  purus  Ordo 
Gallicanus  :  in  secundo  et  tertio  Ordo  ex  Romano  et  Gallicano  mistus  exhihetur.  Tria  hsec  instar  proba- 
tlonum  integra  huc  referre  visum  est,  ne  ob  raritatem  exemplarium  Homanffi  edilionis  ea  huic  operi  deesse 
nonnulli  causarentur  :  sed  breves  notulas  adjecimus,  ad  explicandos  quosdam  locos  instituto  nostro  ne- 
cessarios. 

3.  De  Missali  Gothico  ita  scribit  cardinalis  Bona  in  lib.  i  Rerum  liturgicarum,  cap.  i2,  num.  6  :  «  Unus 
ex  his  codicibus  exstat  in  Bibliotheca  serenissimse  Suecorum  regino^,  ante  annos  nongentos  scriptus,  ut  pe- 
riti  censent,  littehs  quadratis  et  majusculis,  signatus  num.  626.  Quem  olim  fuisse  aiunt  amplissimi  viri 
Peiavii  Senatoris  Parisiensis,  emptum  vero  a  regina  post  ejus  decessum.  Desunt  ei  aliquot  folia  in  principio 
et  in  fine.  Initio  prfielixus  hic  titulus  est  manu  recentiori  :  Missale  Gothicum :  et  ex  queedam  Liturgic» 
precationes  excerptse  sunt,  et  tomo  sexto  Bibliothecse  velerum  Patrum  editionis  novissimse  Pariensis  in- 
sertae  pag.  i5a.  i»  Hactenus  pius  et  eruditus  cardinalis,  existimans  (quod  re  vera  est)  hoc  esse  vetus  Mis- 
sale  Gallicanum,  prsesertim  Gallise  Narbonensis,  Gothorum  Hispanicorum  regno  olim  subject^e;  ut  non 
temere  Gothicum  dixerit,  quisquis  sit  ille,  qui  recenUorem  titulum  Codici  apposuit.  Thomasius  Gallicanse 
Ecclesise  hoc  esse  Missale  comprobat  ex  compluribus  sanctorum  Gallise  festis.  ut  sancti  Satumini  episcopi 
Tolosani,  sanctorum  Ferreoli  et  Ferrutionis  raartyrum  Vesontionensium,  sancti  Symphoriani  martyris  Au- 
gustodunensis,  itemque  sancti  Leodegarii  ejusdem  urbis  episcopi,  et  sancti  Martini  Turonensis.  Aliud  etiam 
argumentum  desumit  ex  triduanis  ante  ascensionem  176  Rogationibus,  qu8e  in  Galliis  institutffi,  serius 
ad  alias  Ecclesias  pervenerunt :  imo  apud  Hispanos  post  Ascensionem  rejectse.  Adeo  ut  certum  sim  hoc  Mis- 
sale  non  esse  Hispanicum,  etsi  in  eo  referatur  missa  in  natali  sanctae  Eulalise  virginis  et  martjris  LusitansBy 
qus  apud  Francos  olim  celebris  erat,  ut  patet  ex  Gregorio  et  ex  Yenantio  Fortunato. 

4.  De  tempore  quo  scriptus  est  Codex  ille,  non  omnino  constat :  attamen  ex  forma  litterarum,  et  ex  Li- 
turgise  GaUicanse  abrogatione,  quse  pontilicatu  Adnani  I,  regnante  Carolo  magno  ante  annos  nongentos 
facta  est,  apparet,  hunc  ineunte  sseculo  viii,  nempe  ad  exemplum  alterius  codicis  vetustioris,  fuisse  exara- 
tam,  non  citius,  propter  festum  sancti  Leodegarii,  qui  anno  678  necatus  est. 

5.  Huic  Codici  ahqua  initio  deesse  ex  cardinale  Bona  et  Thomasio  discimus ;  sed  quid  illud  sit,  neuter 
explicat.  Mihi  vero  non  difficile  videtur  conjicere  ex  numehca  nota  iv,  quae  ad  ofQcium  NataUs  Domini  pree- 
figitur.  Hsec  enim  nota  indicat  tria  deesse  ofQcia,  quorum  unum  est  in  vigilia  Natalis  Domini,  in  Codice 
imperfectum.  Duo  itaque  restant  quee  de  Adventu  fuisse  colhgimus  ex  tertio  Missali,  quod  dicitur  vetus 
GaUicanom,  in  quo  duffi  tantum  missse  de  Adventu  Domini  ante  oflicium  pro  Vigilia  Natalis  Domini  assi- 
gnantur.  Hse  duffi  missse  si  in  illo  Gothico  suppleantur,  vix  quidquam  deerit  ad  ejus  absolutionem  prseter 
jiaucula,  quffi  in  fine  exciderunt.  Certe  multee  precationes  utrique  Bfissali  communes  sunt,  ut  facta  com- 
paiaUone  multis  in  locis  notavimus. 

6.  Secundiun  Missale  dicitur  Francorum,  non  solum  ob  missam  de  sancto  Hilario  episcopo  Pictaviensi, 
aed  etiam  ob  mentionem  regni  Francorum,  qua3  in  benedictione  177  i*6gum  non  semel  occurrit.  Hunc  Co- 
dicem  viderat  Joannes  Morinus,  ejusque  notitiam  suggerit  in  libro  de  sacris  Ordinationibus^  pag.  26 i.  «  In 
Bibliotheca  yiri  amplissimi  D.  Petavii  senatoris  parlamenti  Parisiensis  integerrimi,  Codex  est  omnium  Co- 
dicnm  ritualimn,  quos  nobis  videre  contigit,  antiquissimus;  accurate  admodum  scriptus  litteris  uncialibus 
m^oribos,  bene  quadratis,  splcndidissime  eiformatis.  In  gratiam  Ecclesiee  Pictaviensis  videtur  olim  descri- 
ptus.  NuUius  enim  sanctipraeter  sancti  Hilarii  missam  specialiter  continet;  ipsius  nomine  in  orationibus,  in 
pFBlktioii«,  Bt  infra  actionem  expresso  :  ceetera  missn  communes  sunt.  In  Memento  quoque,  post  Cosmam 


J19  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSIS.  MO 

et  Damianum,  Rilarii  fit  memoria  et  Martini.  Godicem  illum  Gallicum  fuisse  dubitari  non  potest,  eum  in 
missa  pro  regibus  Francorum,  et  in  variis  orationibus  imperium  Romanum  nunquam  commemoretur,  sed 
perpetuo  Deus  in  eo  pro  regni  Francorum  prosperitate  exoretur.  Itaque  mihi  videtur  Godex  ille  post  an- 
num  5i  i  y  sed  ante  annum  560  in  Gallia  scriptus,  Gallisque  nondum  in  unum  populum  cum  Francis  coale* 
scentibus.  Ter  enim  pro  regni  Francorum  nomine  preces  fiunt:  alias  pro  Francorum  principatu;  alias  pro- 
Principibus  Francorum;  et  semel  pro  salute  et  incolumitate  regni  Francorum.  Codex  ille  et  yetustate,  et 
characteris  magniflcentia  adeo  venerandus,  e  Gallia  migravit  Stokolmium  Suecorum  regiam,  a  Christina 
incomparabili  Suecorum  principe  cum  innumeris  aliis  auro  redemptus.  »  Haac  Morinus  :  qui  ex  eo  Codice 
vulgavit  quffi  ad  sacras  ordinationes  pertinebant.  Nunc  iste  Codex  Hom®  est  in  BibUotheca  serenissima 
reginse. 

7.  Quod  attinet  ad  ejus  antiquitatem,  certum  est  multa  ex  veteri  Gallicano  ritu  in  iUo  contineri  :  sed 
nec  difHtendum  qusedam  esse  ad  modum  Ordinis  Gelasiani  178  ^^  Gregoriani.  Ordinationum  quippe  ritus 
et  precationes  esedem  reperiuntur  in  Ordine  Romano  :  et  Canon  idem  est  item  cum  Romano,  adeo  ut  etiam 
verba  hsBc  :  Diesque  nostros  in  tua  pace  disponkis,  quse  a  Gregorio  Magno  addita  perhibentur,  in  illo  Canone 
legantur.  Unde  Codicem  non  seeculo  vi,  pace  viri  doctissimi,  sed  insequenti  conscriptum  fuisse  intelligitur. 
At  non  serius  ob  duas  rationes.  Primo  enim  in  benedictione  regum,  non  de  uno,  sed  de  pluribus  regibus 
seu  principibus  Francorum  fit  mentio,  in  hunc  modum  :  Francorum  regni  adesto  principibus;  tum  :  Protege 
regni  Francorum  nominis  ubique  rectoreSy  quse  arguunt  Francorum  principatum  tunc  penes  unum  non  fuisse, 
quando  vel  scriptus  est  Codex,  vel  composita  benedictionis  formula.  Deinde  in  Canone,  ubi  confessores 
martjribus  subjiciuntur,  uni  recensentur  Hilarius  et  Martinus,  cum  in  saeculi  ix  Codicibus  plures  alii  me- 
morentur,  ut  ex  libris  Sacramentorum  a  Menardo  nostro  relatis,  aliisque  manifestum  est. 

8.  Restat  ageadum  te  tertio  Missali,  quod  Thomasius  Gallicanum  vetus  appellat,  censetque,  illud  pro- 
prius  accedere  ad  ritum  Romanum,  «  cum  in  orationum,  inquit,  brevitate  ex  Romano  more,  tum  in  Canone 
missse,  quem  saepe  citat  et  supponit.  »  Verum  et  secundus  Codex  non  supponit  modo,  sed  etiam  fere  inte- 
grum  refert  :  cum  tertius  alium  Canonem  habeat  in  secunda  missa  de  Adventu,  nec  Romanum  supponat, 
nisi  in  Coena  Domini,  et  in  priori  missa  de  Adventu  ejus  partem.  Deinde  secundi  Missalis  orationes  non  tam 
diserte  Gallicanum  morem  sequuntur,  quam  tertii  Missalis  Collectiones.  In  secundo  enim  duse  consequenter 
assignari  sine  titulo  solent,  ut  in  Gelasiano :  nec  ubique  orationes  Post  Nomina,  nec  usquam  orationes 
Post  Pacem ;  nec  ullse  denique  Ante  orationem  179  Dominicam,  quae  in  tertio  Missali,  ut  semper  in 
primo,  saltem  aliquando  referuntur.  De  hoc  Codice  Thomasius  ita  prcefatur  :  «  Postremus  Codex  est  Pala- 
tinus  bibliothecffi  Vaticanae,  signatus  n.  493,  characteribus  uncialibus  sive  quadratis,  sed  negligentiori  sspe 
manu  conscriptus,  quam  plurimis  paginis  mancus,  et  erroribus  (scilicet  amanuensis)  refertus.  Addit  Tho- 
masius,  «  modemi  alicujus  manu  »  Codicem  inscriptum  fuisse  :  «  Missa  Romana,  Quo  titulo,  inquit,  ut  a 
vero  longius  aberrante,  sublato,  hunc  suffecimus  :  Missale  Gallicanum,  »  Scilicet  quod  illud  Missule  sequa- 
tur  ritum  Gallicanum,  non  Romanum ;  quod  in  eo  mentio  habeatur  horoe  duodecimse  in  Vigiliis  Natalis 
Domini  et  Paschse,  qua  de  hora  mentio  fit  in  concilii  ii  Turonensis  canone  18.  Denique  si  in  eo  Missali  ad 
Parasceven  oratio  fiat  pro  Romano  imperio,  id  ad  illud  tempus  referri,  quo  Galliarum  provinciae  Romani 
juris  exstiterunt. 

0.  Constat  porro  hoc  Missale  Gallicani  ritus  censendum  esse,  tum  quia  Collectiones  (ut  mox  dicebamus) 
codem  modo  in  eo  procedunt  atque  in  primo  Missali,  quod  indubie  parum  exhibet  Ordinem  Gallicanum ; 
tum  quia  utrobique  eodem  modo  appellantur  Collectiones,  Post  Nomina,  Post  Pacem,  Contestatio,  oratio 
Ante  et  Post  orationem  Dominicam ;  esedemque  aliquando  orationes  repetuntur  :  tum  denique  quia  in  utix>- 
que  ad  Sabbatum  Paschse  post  baptismum  fit  mentio  de  lotione  pedum  :  quem  ritum  a  Romano  diversum 
esse  testatur  Ambrosius,  seu  quisquis  est  scriptor  operis  de  Sacramentis  in  lib.  lu,  cap.  1  :  «  Ascendisti  de 
fonte;  quid  secutum  est?  Audisti  lectionem,  succinctus  est  summus  sacerdos,  pedes  tibi  lavit.  »  Et  infira  : 
«  Non  ignoramus  quod  Ecclesia  Romana  hanc  consuetudinem  non  habeat,  cujus  typum  in  omnibus  sequi- 
mur  et  formam.  Hanc  tamen  consuetudinem  1 80  ^^^  habet  ut  pedes  lavet.  Vide  ergo  ne  forte  propter 
multitudinem  declinarit.  Sunt  tamen  qni  dicant  et  excusare  conentur,  quiahoc  noninmysteriofaciendum  est, 
non  in  baptismate,  non  in  regeneratione ;  sed  quasi  hospiti  pedes  lavandi  sunt.  »  Eumdem  ritum  lotionis 
pedum  post  baptismum  in  ecclesia  Mediolanensi  nsitatum  fuisse  docet  Ambrosius  in  genuino  opere  de  Mys- 
teriis,  cap.  6.  Qui  haud  scio  an  dicturus  fuisset,  quod  preelaudatus  auctor  dixit,  suam  ecclesiam  Romana 
« typum  in  omnibus  sequi  et  formam, »  quandoquidem  multiritus  in  Mediolanensi  servantur  diversi  a  Roma- 
nis,  imo  etiam  plures  Ambrosii  «etate.  Sed  hac  de  re  agetur  in  nova  editione  operum  sancti  Ambrosii,  qus 
modo  cura  et  studio  nostrorum  sub  prelo  versatur.  Denique  in  tertio  Missali  occurrit,  num.  xvn,  verbum  trans- 
formamt,  ubi  agitur  de  conversione  panis  et  vini  in  Christi  corpus  et  sanguinem  :  et  in  Missali  primo  quater 
reperitur  vocabulum  transformationis  in  eodem  argumento,  quod  vocabulum  formse  conversionem  significat 

iO.  In  eodem  vero  Missali  Gothicogallicano,  quod  primo  locohabetur,  prseclarus  de  sacrificio  misss  Iogus 
est,  nempe  num.  lxxviu  in  Contestatione  misss  dominicalis:  Dignum  etjustum  est,  inmsib%lis,inse$timabilis, 
tmmense  Deu»,  ei  Pater  Dmini  nostri  Jesu  Christi.  Qui  formam  sacrificii  perennis  instituenSf  hoitkm  se  Obi 


t^\  DE  LITURGIA  GALLICANA  UBER  III.  222 

primum  obtulit,  ei  primus  docuii  offerri.  Ex  quibas  intelligimin,  quod  maxime  notaudam,  Christum  insti* 
tuendo  sacrificium  corporis  et  sanguinis  sai,  se  hostiam  Deo  Patri  primum  tunc  obtulisse,  cum  eam  primus 
docuit  ofiferri.  Itaque  hsec  fuit  ante  annos  mille  majorum  nostrorum  persuasio,  Christum  seipsum  Patri  in 
Eacharistia  obtulisse,  cum  illam  instituit.  Hijuc  persuasioni  conformis  est  sanctio  concilii  Tridentini  in  ses- 
sionis  22  capite  1 :  Dominus  noster,,.,  sacerdotem  181  secundum  ordinem  Mekhisedech  se  in  aetemum  con- 
stitutum  declarans,  corpus  et  sanguinem  suum  sub  speciebus  panis  et  vini  Deo  Patri  obtulit ;  ac  sub  earumdem 
rerwn  symbolis,  apostolis,  quos  tunc  novi  Testamenti  sacerdotes  constituebat,  ut  sumerent  tradidit ;  et  eisdem, 
eorumque  in  sacerdotio  successoribus  ui  offerrent  praecepit  per  hdec  verba,  etc.  Huc  non  refero  similia  Patrum 
loca,  imo  contentus  Leandri  Hispalensis  episcopi  testimonio,  quod  non  facile  cuivis  occurrat,  utpote  in  loco 
quasi  peregrino,  nempe  in  regulseejus  cap.  7,  ubi  de  sacrificiis  veteris  legis  obiter  agens :  «  Sacrificia  certe, 
inquit,  idcirco  pecudum  litabantur,  quia  verum  sacrificium,  hoc  est  Christi  corpus  et  sanguinem,  figurabant. 
Yenit  Veritas,  lunbra  discessit ;  venit  verum  Sacrificium,  et  cessavit  hostia  pecudum, »  Quod  manifeste,  non 
de  sacrificio  crucis,  sed  de  sacrificio  missse  intelhgendum  est, 

11.  Redeo  ad  Missale  Gothicum,  quod  ex  tribus  primum  locum  obtinet.  Incipit  ab  oratione,  quse  Collectio 
post  nomina  dicitur,  pertinetque  ad  ofQcium  missse  pro  Vigilia  Natalis  Domini,  quod  officium  tertio  loco  erat 
fut  prsemisimus)  in  Codice  ras.  Collectio  Post  Nomina  dicebatur  post  recitationem  nominum  eorum  pro  qui- 
bus  sacrificium  offerebatur.  Fiebat  autem  simul  commemoratio  tam  vivorum  quam  mortuorum.  Unde  in 
Vigiliis  Epiphaniae  Collectio  Post  Nomina  sic  habet :  Frmsentem  itaque  oblationem  ita  illabere,  ut  medelam  vi- 
vcntibus,  defunctis  requiem  praestet ;  et  quorum  texuit  recitatio  praemissa  sortem,  inter  electos  jubeas  aggregare, 
De  his  actimi  est  superius  in  lib.  i,  cap.  5,  num.  10,  ubi  notavimus,  etiam  hoo  loco  sanctorum  factamfuisse 
commemorationem.  £t  id  quidem  de  Mozarabico  ritu.constat ;  at  in  Gallicano  haud  itaexpressa  habeturhsec 
sanctomm  commemoratio,132  ^^^  admodum  generalis.  Attamen  in  fragmento  diptjchorum,  quod  eoloci 
ex  Codice  Regularum  protulimus,  singularis  eorum  memoria  occurrit.  Ejusmodi  diptjcha  ad  usum  Ecclesise 
Arelatensis  exstant  in  tomo  iii  Analectorum.  Diptychahaec  in  omnibus  Ecclesiis  usitata  erant;  sed  in  Romana 
in  Canone  tantum,  ut  modo,  noraina  recitabantur,  vivorum  quidem  ante,  mortuorum  vero  post  consecratio- 
nem;  at  in  Gallicano  et  Mozarabico  statim  post  oblationem.  Hunc  ritum  improbare  videtur  Innocentius  papa  1 
in  epistola  ad  Decentiem,  cap.  2,  ubi  rectius  putat  nomina  recitari  «  inter  sacra  mjsteria,  »  id  est  (si  bene 
eapio)  in  ipso  Canone,  quam  «  inter  alia  quse  prsemitti  »  solent.  Verba  ejus  integra  huc  referre  juvat  :  «  De 
nominibus  vero  recitandis,  antequam  preces  sacerdos  faciat,  atque  eorum  oblationes,  quorum  nomina  reci- 
tanda  sunt,  sua  oratione  commendet,  quam  superiluiun  sit,  et  ipse  pro  tua  prudentia  recognoscis :  ut  cujus 
hostiam  necdum  Deo  offeras,  ejus  ante  nomen  insinues.  Quamvis  illi  incognitum  sit  nihil.  Prius  ergo  obla- 
tiones  sunt  commendandse,  ac  tunc  eorum  nomina,  quorum  sunt  oblationes,  edicenda,  ut  inter  sacra  mj- 
steria  nominentur,  non  inter  alia  quse  ante  prsemittimus,  ut  ipsis  raysteriis  viam  futuris  precibus  ape- 
riamus.  » 

12.  De  his  diptjchis  exstat  Sigebaldi  Anglorum  regis  epistola  ad  Bonifacium  praesulem  Moguntiniun,  quse 

est  inter  Bonifacianas  ordine  49,  in  qua  haec  iegimus  ad  propositum  :  «  Notam  sit  tibi  quod  ex  eo'  tempore 

nomen  tuumadscriptumhabuissem,  cum  missarumsolemnia  celebrarem,  simul  cumnominibus  episcoporum 

nostrorum,  »  etc.,  ubi  obiter  nota  verbiun  celebrarem,  quo  rex  utitur.  Cujus  rei  exempla  retulimus  in  lib.  i, 

cap.  0,  num.  5.  Porro  hsec  nominum  recitatio  in  Ecclesia  Graeca  fiebat  per  diaconum,  apnd  Latinos  per  sub- 

diaconum,  ut  patet  ex  Folcuino  monacho  ^  33  Laubiensi  in  Chronici  Laubiensis  cap.  7  :  u  Dixit  etiam  epi- 

scopus  supra  nominatus  (scilicet  Adalbero  Rhemensis)  prsedecessorum  suorum  ductam  usque  ad  se  consue- 

tudinem  ut  inter  missarum  solemnia,  in  ca  speciali  commemoratione  defunctorum,  quse  supra  diptjcha 

dicitur,  et  in  consecratione  Dominici  corporis  solemniter  agitur;  quotidie  in  aurem  presbjteri,  recitante 

silenter  subdiacono,  omnium  ipsius  sedis  nomina  scripto  recitentur  episcoporum,  »  Nomina  hsec  catalogo 

inscripta  erant  «  qui  sacro  altari  tempore  sacrificii  superponebatur,  »  ex  litteris  societatis  initffi  inter  cano- 

nicos  Laudunenses  et  monachos  Remigianos.  Denique  id  genus  diptjcha  erant  in  usu  usque  ad  sseculum  xi, 

at  ex  Micrologi  cap.  13  et  ex  Leonis  Ostiensis  lib.  ii,  cap.  73,  manifestum  est.  Hermannus,  sfieculo  sequenti 

apudTomacum  sancti  Martini  monachus,  hunc  ritum  suo  tempore  in  desuetudinem  abiisse  innuit  his  verbis : 

<(  Mos  antiquitus  instituius  tunc  teniporis  servabatur  in  Ecclesiis,  ut  nomina  fratrum  circumadyacentium 

ecclesiarum,  quibus  se  mutuas  orationes  debere,  vel  societatem  promisisse  noverant,  super  sacrosanctum 

altare  scripta  ponerentur  :  quatenus  sacerdos  missam  cantantibus  nominatim  recitaret,  cura  ad  illura  locum 

▼enisset :  Memento,  Domine,  famulorum  famularumque  tuarum,  qui  nos  praecesserunt  cum  signo  fidei,  et  dor- 

niiunt  in  somno  pads.  Tunc  enim  unus  ministrorum  altaris  ei  propinquans  praesentabat  recitanda.  »  Imo 

tninister  ipse  recitabat,  ut  mox  vidimus.  Consule  eruditissimi  Cangii  observationes. 

13«  Itaque  postpanis  et  vuii  oblationem  in  Ordine  Gallicano  vivorum  et  mortuorura  nomina  recitabantur, 
ex  dictis  :  sed  qualis  esset  panis  oblatus,  non  satis  explicuimus.  Eucharistiae  particulam  ad  communionem 
in  184  D^nus  datara  fuisse  testis  est  Gregorius  in  Historiae  lib.  x,  cap.  8,  ac  proinde  ex  majori  pane  de- 
cerptam.  Ssculo  ix  in  Gallia  mos  erat,  ut  panb  ille  intra  ferrum  oblatorium  (Udalricus  characteratum  vocat) 
coqueretur,  ut  ex  libro  de  Miraculis  sancti  Wandregisili,  aliisque  probayimus  in  Ub.  de  Azymo  cap.  8  Pania 


i-23  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GE^ANl  PARISIENSIS.  DE  LITURG.  GAL.  LIB.  m.  224 

rotulas  Iso  sancti  Galli  monachus  appellat  oblatas  illas  qua^  circa  pectus  sancti  Othmari  ssculo  ix  reperta 
sunt  iUoisaB  :  quales  scilicet  in  tumulo  defunctorum  sacerdotum  apponi  mos  erat,  teste  anonjmo  sequali  in 
lib.  IV  de  Vita  sancti  Cuthberti  episcopi  Lindisfamensis,  qui  «  toto  corpore  lavato,  capite  sudaho  circum- 
dato,  oblatis  super  sanctum  pectus  positis,  vestimenta  sacerdotalia  indutus,  »  in  sepulcro  lapideo  sepultus 
est.  PrsBter  hsBc  nihil  de  pane  eucharistico  in  GaUiis  per  ea  tempora  adhibito  succurrit,  nisi  quod  nobilissima 
queedam  matrona,  nomine  Ermentrudis,  basilicse  sancti  Sinsuriani  (Simfurianum,  seu  Symphorianum  intel- 
ligo)  sitcc  in  pago  Meldensi,  qucedam  legat,  «  unde  ad  ipsam  basilicam  oblata  quotidie  ministretur :  » itemque 
ad  oratorium  Latiniaci  in  eodem  pago  (quod  Latiniacum  ad  discrimen  alterius  Siccum  appellatur)  vineam 
dat,  unde  ibidem  Oblata  occurrat.  »  Quod  similiter  de  alia  vinea  ad  usum  ecclesiee  sancti  Symphoriani  consti- 
tuit.  Signantius  vero  servum  quemdam  manumittit,  ea  conditione,  «  ut  ligna  tantum  ad  oblata  faciendum 
ministrare  procuret.  »  Hoc  testamentum  autographum,  sed  mutilum,  invenimus  in  archivo  Dionjsiano, 
scriptum  in  charta  seu  papyro  ^Egjptiaca  :  qua  in  charta  exaratus  erat  ille  Augustini  Codex,  quem  Ruricio 
Lemovicensi  episcopo  submittit  Turentius.  «  Chartaceus  liber  est,  inquit,  et  ad  ferendam  injunam  parum 
fortis,  quia  citius  charta,  sicut  nostis,  vetustate  consiunitur.  »  Insignis  de  charta  ^Egyptiaca  locus;  sed  in- 
signior,  et  ad  institutum  ^  85  nostrum  opportunior  alter  ex  testamento  Ermentrudis :  ex  quo  intelligitur, 
tempore  Merovingicse  stirpis,  panem  sacrificii  peculiari  studio,  ut  Patres  concilii  iv  Toletani,  canone  6 
statuunt,  apud  Gallos  compositum  fuisse. 

14.  Ad  oblatas  excipiendas  inserviebat  offertorium ;  colum  vero  seu  colatorinm  ad  vinum  expurgandum. 
Offertoria  vasa  erant  a  patenis  distincta,  in  quse  populus  panem  oblatum  ad  altare  deponebat :  quae  primo 
solida  erant;  deinde  linea,  seu  sericea,  aut  ex  qualibet  simiii  matcria.  Unum  aureum,  alia  argentea  me- 
morat  vetus  Chronicon  Fontanellense  in  cap.  i6,  ubi  de  Ansegiso  abbate  :  «  Offertorium  aureum  cum  pa- 
tena  sua  aurea  opere  mirabili.  »  Et  infra  :  Offertorium  argenteum  ejusdem  calicis,  habens  effigiem  rainfici 
operis;  alia  offertoria  argentea  eum  patenis  argenteis  eorumdem.  Unde  patat  ofifertorium  cum  patenis 
fuisse  calicis  appendicem,  patenam  vero  offertorii.  Similia  loca  apud  Hariulfum  in  Chronici  Centulensis 
lib.  ir,  cap  fO,  et  apud  Ardonem  in  libro  de  Vita  Benedicti  Anianensis,  num.  25,  quae  cum  aliis  habes  apud 
Cangium,  itidemque  varia  testimonia  de  offertoriis  lineis  et  sericeis.  Itaque  offertorium  ad  excipiendas  pa- 
nis  oblatas,  patena  ad  easdem  consecrandas  adhibebatur.  Nisi  dicas,  in  patena  repositam  fuisse  hostiam  quae 
sacerdoti  signanter  deputata  erat,  alias  in  offertorio  ad  communioYiem  fidelium.  fn  offertoriis  vero  lineis, 
quae  solidis  successerunt,  excipiebantur  itidem  oblataB  :  simulque  calix  et  patena,  dum  sacerdoti  ofiereban- 
tur,  iisdem  offerloriis  involvebantur.  Id  etiam  nunc  in  usu,  ut  patena  velo  obvoluta  teneatur  a  subdiacono, 
diacono  porrigenda,  et  in  quibusdam  Ecclesiis  calix,  imo  etiam  ampulla;  cum  velis  ad  altare  deferantur,  ut 
in  Rhemensi. 

186  ^^*  Colum,  seu  colatorium,  vasculi  seu  cochlearis  genus  erat,  tenuissimis  ac  subtilissimis  forami- 
nibns  in  imo  fundo  perforati,  per  quod  vinum  ex  amulis  seu  ampullis  in  subjectum  calicem  effundebatur. 
Id  usui  erat  in  ecclcsia  Romana  jam  inde  a  saBculo  v.  Nam  charta  Cornutiana  memorat  «  hamulam  oblato- 
riam,  colum,  thymiamaterium.  »  An  etiam  apud  Gallos  ante  receptum  ritum  Romanum  fuerit  usitatum, 
incertum  :  siquidem  nullam  de  colo  seu  colatorio  mentionem  reperio  apud  antiquos  nostros  scriptores,  Ca- 
roli  Magni  setate  superiores,  quod  etiam  de  offertorio  dicendum.  De  fistula  etiam  seu  calamo,  quo  sanguis 
Christi  hauriebatur,  non  minor  difncultas.  Quo:  omnia  in  Gallicanis  ecclesiis  saltem.a  ssbcuIo  ix  usitata  fuisse 
constat,  fortasse  exemplo  ecclesise  Romanae. 

• 

i  6.  Multa  siquidem  cum  rilu  Romano  in  Gallicanum  invecta  sunt.  Unde  cappsB  Romanae  in  Chronici  Fon- 
tanellensis  cap.  i6,  ubi  etiam  Ansegisus  abbas  «  altare  in  honore  perpetuse  virginis  MarisB  (perhibetur)  de- 
corasse  tabula  lignea,  quam  imaginibus  argenteis  diversis  cooperuit.  »  Idem  in  Flaviacensi  monasterio  «  in 
honore  sanctsB  Trinitatis  basilicam  sBdificavit,  ante  cujus  aram,  tabulam  argenteis  imaginibus  decoratam 
coUocavit,  ipsique  ara»  crucem  argenteam  imposuit,  universamque  basilicam  variis  picturis  decorari  jussit. » 
Ante  eum  Uvido  abbas  Fontanellensi  Ecclesiae  «  tabulas  fabricatas  ante  altaria  octo  »  concessit.  Antiquitus 
quippe  apud  nostrates  Gallos  non  altaria,  sed  parietes  picturaa  decorabant.  Cujus  rei  argumenta  retulimus 
in  hb.  I,  cap.  8.  Accedit  aUud  ex  Ruricii  Lemovicensis  epistola  i4,  lib.  ii,  qui  Ceraunifie  nobiU  matronee 
pictorem  direxit,  ut  cujusdam  basiUcaB  «  parietes  variis  colorum  fucis  depingeret.  »  Apposite  Fortunatus 
in  lib.  1,  carmine  13,  debasilica  sancti  Eutropii  Santonensis  : 

1 87  Sumpsit  imagineas  paries  imitando  figuras 

QiUB  neque  tecta  prius,  Iubc  modo  picta  nitent 

i7.  Porro  non  minus  proUxa  erat  Romana  missa,  quam  Gallicana.  Nam  unam,vel  duas  horas  exigebatad 
GaUicananrCaBsarius,  ex  dictis ;  ac  paulo  prolixius  temporis  spatium  adhibebat  Gregorius,  ciyus  haec  verba 
in  lib.  vni,  epistola  35  :  «  Ecce  enim  jara  biennium  pene  expletur,  quo  lectulo  teneor :  tantisque  podagrae 
doloribus  affiigor,  ut  vix  in  diebus  festis  usque  ad  horarum  triura  spatium  siu^gere  valeam,  missarum  so- 
lemnia  celebrare.  »  Ita  iUe  ad  Eulogium  episcopura  Alexandrinura.  Hujus  prolixitatis  partim  causa  erat  ho- 
unliarum  usus,  quaB  etiam  Romae  statim  post  Evangelium  ad  missam  fiebant,  prout  testatur  idem  Gregorius 
Magnus  in  prsefatione  ad  HomiUas  XL.  Sed  hsBc  extra  locum. 


■«■IMMMB 


mSSALE   GOTHICUSf 


SEU 


GOTHICOGALLICANUM. 


III.  ORDO   MISS^  IN   VIGILU  NATALIS   DOMINl.  j^ 

CollecUo  *  post  DomiDa. 
1 88  Graia  tibi  sit,  Domine,  qoaesumus,  hodier- 
nae  festivitatis  oblatio ;  ut,  tua  gratia  largiente,  per 
haec  sacrosancta  conmiercia  in  illius  inveniamur  for- 
ma,  in  quo  tecum  est  nostra  suhstantia.  Spiritihus 
qaoque  carorum  nostrorum  trihue,  ut  mortalihus 
segregati  coitihus,  litteris  mereantur  conscrihi  cce- 
lestihus.  Praesta  per  Dominum  nostrmu  Jesum  Chris- 
tum  Filium  tuum,  qui  tecum  viv.  dom. 

Collectio  ad  pacem. 

Da  nohis,  qusesiunus,  Domine,  ut  sicut  adoranda 
Filii  tui  natalitia  celehraturi,  ah  hodiernis  vigiUis  in 
confessione  tui  nominis  praivenimus ;  sic  ejus  mu- 
nere  capiamus  sempiternum.  Et  dirigere  dignare 
angelum  pacis,  qui  oscula  nostra  puris  sensihus  inli-  B 
gata  connectat  :  nosque  tihi  ah  omnihus  pcccatorum 
maculis  expurgatos  adjungat.  Per  couitemum  tihi 
Jesum  Christum  Filium  tuum  Dominum  nostrum. 

Immolatio  missoe. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  etjustum  est 
nos  tibi  gratias  agere,  Domine  sancte,  Pater  omni- 
potens,  «eterne  Deus,  amanda  pietas,  tremenda  vir- 
tus,  veneranda  majestas.  Qui  hanc  noctem  venturam, 
loto  orhe]venerandam,  cselorum  gratulatione,  et  ter- 
ranim  remuneratione,  angelica  exultatione  ditasti : 
ut  nascente  in  came  Domino  nostro  Jesu  Christo 
Filio  tuo,  superiora  pariter  et  infcriora  gauderent. 
Aspice  nunc  familiam  tihi  suppUccm,  conserva  po- 


Post  myBterium. 

Hsec  facimus,  Domine  sancte  Pater  onmipotens, 
aeterae  Deus,  commemorantes  et  celebrantes  Passio- 
nem  uoici  Filii  tui  Jesu  Christi  Domini  nostri.  Qui 
tecum  vivit  et  regnat  cum  Spiritu  sancto  in  ssecula 
sseculoram. 

Aute  oraUoDem  Domioicam. 

His  precihus  te,  Deus  Pater  omnipotens,  depreca- 
mur,  quihus  nos  Dominus  noster  Jesus  Christus  FUius 
luus  orare  praicepit,  dicens  :  Pater  noster. 
Post  orationem  DomiDicam. 

Lihera  nos  a  malo,  omnipotens  Deus,  et  custodi  ii^ 
hono.  Evacua  nos  viliis,  et  reple  virtutihus ;  et  hona 
nohis  tam  praesentia  quam  seterna  concede.  Per  Do- 
minum  nostrum  Jesum  FiUum  tuum. 

Beuedictio  popuU. 

Deus,  qui  adventum  tuae  majestatis  per  angelum 
Gahrihelem,  prius  quam  dcscenderes,  nuntiare  jus- 
sisti.  Amen. 

Qui  sine  ioiUo  sempiternu^  es,  terras  iUustrareper 
Virginem,  tartara  lavare  dignasti  per  crucem. 
Amen. 

Prsesta,  ut  hic  populus  tuus  in  praeceptis  ohedien- 
ter  amhulans,  sicut  est  partus  Virginis  singularis,  ita 
cis  henedictionum  tuarum  veri  luminis  imhrem  in- 
fundas.  Amen. 

Et  tentationum  insidias,  vel  aculeos  tentatoris, 
spuutalihus  armis  accinctos,  adversarii  teniamenta, 
et  prsesenUs  vitse  inlecehras  in  tuo  nomine  facias  su^ 


pulum  tuis  laudihus  personnantem ;  et  superventu-     perare.  Amen. 

rae  *>  noctis  ^  39  solemnitali  ita  pervigUes  redde,  ^     Et  prima;  uativitatis,  et  secundce  regeneraUonis 


ut  sinceris  mentihus  Domini  nostri  percipere  merea- 
mur  Natalem  venturum.  In  quo  invisihilis  ox  suh- 
stantia  tna,  visihiUs  pcr  carnem  apparuit  in  nostra 
tecumque  unus,  non  tempore  gcnitus,  uon  natura 
inferior,  ad  nos  venit  ex  tempore  natus.  Per  cigus 
nativitatem  iodulgentia  criminum  conceditur,  et 
resorrectio  non  negatur.  Merito  itaque  omnis  terra 
adorat  te,  et  conUtetur  tihi.  Sed  et  cccli  caelorum,  et 
angelicae  potestates  non  cessant  laudare  dicentes  : 
Saoctos,  Sanctus,  Sanctus. 

CollecUo  post  Sanctus. 
^  Vere  Sanctus,  vere  henedictus  Dominus  noster 
Jesus  Christus  FUius  tuus,  manens  in  cselis,  mani- 
festatus  in  terris  c.  Ipse  enim  pridie  quam  pat. 


Auctorem  suum  sciant  csse  quod  natum  est :  seque 
tihi  inteUigant  deberc  quod  sanctum  cst.  Amen. 

Quod  ipse  prsestare  digneris  :  qui  cum  Patre  et 
Spiritu  sancto  vivis  et  reg. 

Post  commnnioDem. 
1 80  C^lcsti  ciho  potuque  rohorati,  omnipotenti 
Deo  laudes  et  graUas,  fratres  carissimi,  referamus, 
poscentes,  ut  nos,  quos  dignos  hahuit  participatione 
corporis  et  sanguinis  Domini  nostri  Jesu  Christi  Uni« 
gcniti  sui,  dignos  etiam  ca^lesti  remuneraUone  per-' 
censeat.  Per  ipsum  Dominum  nostrum  Jesum  Chri- 
stum  FiUum  suum. 

CoUecUo  sequitor. 
-rw     Quod  ore  sumpsimus,  Domine,  mentihus  capia- 


c    Desunt  hic  in  missa   vigUia;  Natalis   Domini  Domini,  quem  titulum  proinde  supplevimus. 

PraefatioseuadhortaUoad  missararite  celehrandam,  ^   Brevissimus  Canon  in  omnihus  missis  GaUica- 

et  CoUectio  ante  Epistolam,  ut  ex  aUis  missis  inteUi-  nis,  varius  pro  variis  diebus,  ut  diximus  in  lU).  i, 

gitor.  cap.  5,  num.  14  et  seqq. 

b  Hinc  patet  hanc  missam  esse  de  vigiUa  Natalis 


227  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GEWIANI  PARISIEXSIS.  228 

mas  :  et  de  manere  temporali,  fiat  nobis  remedium  ^  miis  prceceptis  ejus,  quibns  nos  edocuit  ad  salutem. 


sempitemam. 

IV.   ORDO    MISSiE    ■    IN  DIE  NATIVITATIS  DOMINI  NOSTRI 

JESU  CHRISTI. 

CoIIectio  post  prophetia. 
Ortus  es  nobis  venis  Sol  justiti8e,JesuChriste.  Ve- 
nisti  de  cabIo  humani  generis  Redemptor.  Erexisti 
nobis  comu  salutis;  et  celsi  Genitoris  Proles  perpe- 
tua,  genitus  in  domo  David  propter  priscomm  ora- 
cula  vatum,  propriam  volens  absolvere  plebem,  et 
vetusti  criminis  delere  chirographum,  ut  ffiteraae  vitae 
panderes  triumphum.  Ideoque  nunc  te  quffisumus, 
ut  in  misericordifle  tuffi  viscera  nostris  appareas  men- 
tibus,  salus  aeterna,  et  nos,  eripiendo  ab  iniquo  hoste, 
justitise  cultores   efilcias,  omnique   mortis  errore 


Prajsta  per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Fi- 
lium  tuum  :  qui  tecum. 

CoUectio  post  nomina. 

Suscipe ,  quffisumus,  Domine  Jesu ,  omnipotens 
Deus,  sacrificium  laudis  oblatum,  quod  pro  tua  ho- 
diema  Incaraatione  a  nobis  offertur,  et  per  eum  sic 
propitialus  adesto,  ut  superstitibus  vitam,  defunctis 
requiem  tribuas  sempiteraam.  Nomina  quomm  sunt 
recitatione  complexa,  scribi  jubeas  in  seternitate; 
pro  quibus  apparuisti  in  carae,  Salvatormundi,  qui 
cum  coceterao  Patre  vivis  et  reg. 

Collectio  ad  pacom. 

Omnipotens  sempiterae  Deus,  qui  hunc  diem  In- 
caraationis  tuse ,  et  partum  beata:  Marie  Virginis 


spreto,  pacis  viam  recto  itinere  gradientes,  tibi  recte  g  consecrasti,  quique  discordiam  vetustam  per  trans- 


servire  possimus,  Salvator  mundi.  Qui  cum  Patre  et 
Spiritu  sancto  vivis,  dominaris  et  regnas  Deus  in 
Sfficula  sseculomm. 

Collectio  posl  precem  b. 
Exaudi,  Domine,  familiam  tibi  dicatam,  et  in  tuae 
Ecclesise  gremio  in  hac  hodierna  sollemnitate  Nati- 
Titatis  tuse  congregatam,  ut  laudes  tuas  exponat. 
Tribue  captivis  redemptionem,  ceecis  visum,  peccan- 
tibus  remissionem,  quia  tu  venisti  ut  salvos  facias 
nos.  Aspice  de  cselo  sancto  tuo,  et  inlumina  populum 
tuum,  quorum  animus  in  te  plena  devotione  conli- 
dit,  Salvator  mundi.  Qui  vivis. 

Prsefatio  missfle. 
Sacrosanctum  beatxe  Nativitatis  diem,  in  quo  nas- 


gressionem  ligni  veteris  cum  angelis  et  hominibus 
per  Incamationis  mysterium,  lapis  angularis  junxi- 
sti,  da  familiee  tuee  in  hac  celebritate  leetitiae,  ut  qui 
te  consortem  in  carais  propinquitate  Isetantur,  ad 
summomm  civium  unitatem,  super  quos  corpus  ad- 
sumptum  evexisti,  perducantur;  et  inter  semetipsos 
per  exteraa  complexa  jungantur,  ut  jurgii  non  pa- 
teat  intermptio,  qui  te  auctorera  gaudent  in  sua  na- 
tiira»  per  camis  venisse  contubemium.  Quod  ipse 
prsestare  digneris,  qui  cum  Patre  et. 

Immolatio  miss». 
Vere  dignum  et  justum  est,  «quum  et  salutare 
est,  nos  tibi  gratias  agere ,  Domine  sancte,  Pater 
omnipotens,  a?teme  Deus,  ^  92  ^^^^  hodie  Domi- 


ccnte  Domino,  virginalis  uteri  arcana  laxata  sunt,  C  ^j,  ^^^^^^^  j^^  Christus  dignatus  est  visitare  mun- 


incormptommque  genitalium  pondus,  sa?culi  leva- 
men  efifusum  est,  sicut  exoptavimus  votis,  ita  vene- 
remur  et  gaudiis.  Bic  namque  ortus  die  splendidior, 
luce  comscantior  est.  In  hoc  omnipotentem  Deum, 
qui  terrenam  fragilemque  materiam  ^  Q^  causa  no- 
Btree  redemptionis  adsumpsit,  fratres  diiectissimi, 
supplices  deprecemur,  uti  nos,  quos  ortu  corporis 
▼isitavit,  societate  conversationis  edocuit,  praecepto 
prffidicationis  instituit,  degustatione  mortis  redemit, 
participatione  mortis  amplexus  est,  divini  Spiritus 
infusione  ditavit,  sub  perpetua  devotione  custodiat 
et  in  his  beati  famulatus  studiis  permanere  conce- 
dat.  Qui  cum  patre  et  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat 
Deus  in  scecula  sseculomm. 

Colleclio  seqaitur. 
Deus,  qui  dives  es  in  misericordia,  qua  mortuos 
nos  peccatis,  convivificasti  Christo  Filio  tuo,  ut  for- 
mam  servi  acciperet,  qui  omnia  formavit,  ut  qui  erat 
in  deitate  generaretur  in  came,  ut  involveretur  in 
pannis  qui  adorabatur  in  steliis,  ut  jaceret  in  praese- 
pio  qui  regnabat  in  cselo  :  invocantibus  nobis  aurem 
majestatis  tua;  propitiatus  adcommoda,  donans  hoc 
per  ineffabilem  tuse  misericordise  caritatem,  ut  qui 
exultamus  de  Nativitate  Filii  tui,  qui  vel  ex  Virgine 
natus,  vel  ex  Spiritu  sancto  regeneratus  est,  parea- 

*  Hic  unica  missain  Natali  Domini;  unica  etiam 
in  Lectionario  GalUcano,  prseter  missam  de  vigilia 
ipsius  Natalis. 

^  Id  est  post  hymnum  trium  puci-omm,  quem  in 


dum.  Processit  de  sacrario   corporis  virginalis,    et 

desccndit  pietate  de  cffilis.  Cecinemnt  angeli,  Gloria 

in  excelsis,  cum  humanitas  clamit  Salvatoris.  Omnis 

denique  tm'ba  exultabat  angelomm,  quia  terra  Re- 

gem  suscepit  fleternum.  Maria  beata  facta  est  tem- 

plum  pretiosum,  portans   Dominum  dominorum. 

Genuit  enim  pro  nostris  delictis  vitam  prseclaram, 

ut  mors  pelleretur  amara.  Illa  enim  viscera,  quse 

humana  non  uoverant  macula,  Deum  portare  me- 

memnt.  Natus  est  in  mundo,  qui  semper  vixit  et 

vivit  in  cselo,  Jesus  Christus  Filius  tuus,  Dominus 

noster.  Per  quem  majestatem  tuam  laudant  an- 

geli. 

Posl  Sanetus. 

^     Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in  terra  pax  hominibus 

bonee   voluntatis,   quia   adpropinquavit  redemptio 

nostra.  Venit  antiqua  expectatio  gentium ;  adestpro- 

missa  resurrectio  mortuomm  :  jamque  prsefulget 

ffiteraa  expectatio  beatomm,  per  Christum  Dominum 

nostmm.  Qui  pridie  quam  pro  nostra  omnium  sal. 

Post  secreta. 

Credimus,  Domine,  adventum  tuum,  recolimus 

Passionem  tuam.  Corpus  tuum  in  peccatorum  nostro- 

ram  remissione  confractumc;  Sanguis  sanctus  tuus  in 

pretium  nostrs  redemptionis  eflfiisus  est;  qui  cum 

missa  Natalis  Domini  post  Epistolam  usitatum  ftiiMe 
dictum  est  in  lib.  ii. 

<^  Hffic  verba  videntur  alludere  ad  antiquam  oon* 
secrationis  formam,  qu®  in  Ordine  Ambrosiano,  et 


229  DE  LITURGU  GALLICANA  LIBER  IH. 

Patre  et  Spiriia  sancto  vivis  et  regaas  in  ssecul.  j^ 

Ante  orationem  Dominicam. 
Non  nostro  prsesumcntes,  Pater  sancte,  merito, 
sed  Domini  nostri  Jesu  Christi  Filii  tui  obedientes 
imperio,  audemus  dicere. 

Post  orationem  Dominicam. 
Libera  nos,  omnipotens  Deus,  ab  omni  malo,  ab 
omni  periculo,  et  custodi  nos  in  omni  opere  bono, 
perfecta  veritas,  et  vera  libertas,  Deus.  Qui  regnas 
in  seecula  s(ecul. 

Benedictio  populi. 
Deus,  qui  adventum  tuae  majestatis  per  angelum 
Gabrihelem,  priusquam  descenderes,  nuntiare  jus- 
sisti ;  qui  dignanterintra  humana  viscera  ingressus,  et 


230 


V.   OROO  MISSiE  IN  NATALE  SANCTI  3TEPHAN1 
PROTOMARTYRIS. 

Pnefatio*. 

Yenerabilem  atque  sublimem  beatissimi  proto- 

martyris   Stephani   passionem    hodie  ceiebrantes, 

Deum  martyrum,  fratres  carissimi,  deprecemur,  ut 

sicut  iili  contemplatione  meritorum  suorum  coronam 

dare  dignatus  est,  nobis  quoque  plenissimam  mise- 

ricordiam,  ipsius  precibus  flexus,  in  omnibus  largia- 

tur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Fihum 

suum. 

Collectio  sequilur. 

1 94  Deus,  qui  sancto  Stephano  martyri  tuo  et 

principatum  in  ministerio,  et  principem  in  marty- 

rio  [locum]  contulisti,  dum  uobis  sancti  diei  hujus 


alTO  Virginis  hodie  te  mundus  clarificatus  («ic)...      festi.^it^tgjj,  pj.oejusvel  comraemoratione,  vel  pas- 
Amen.  sione  donasti,  exaudi,  qusesumus,  supplices  familifle 


193  Amen. 

Tu,  Domine,  benedic  hanc  familiam  tuam,  quam 
hodiema  sollemnitas  in  adventu  tuo  fecit  gaudere. 
Amen. 

Da  pacem  populo  tuo,  quem  pretiosa  nativitate 
Tivificas;  et  passionis  tolerantia  a  morte  perpetua 
redemisti.  Amen. 

Tribue  eis  de  thesauro  tuo  indeficientes  divitias  bo- 
nitatis,  reple  eos  scientia,  ut  impollutis  actibus  et 
puro  corde  sequantur  te  ducem  justitice,  quem  suum 
cognoscunt  factorem.  Amen. 

£t  sicut  in  diebus  illis  advenientem  te  in  mundo 
perfidia  Herodis  expavit,  et  periit  rex  impius  a  facie 
Regis  magni ;  ita  nunc  prsesenti  tcmpore  celebrata 


tuae  preces ;  nobis  ejus  peculiare  prcesidium  tribue, 
cujus  pro  iniraicis  ac  peccatoribus  preces  piissimus 
acceptasti ;  tribue  etiara  ut  pro  nobis  intercessor 
existat,  qui  pro  suis  pcrsecutoribus  supplicavit.  Per 
Dorainura  nostrura  Jcsura  Christura  Filiura  tuum, 
qui  tecura  beatus  vivit. 

Collectio  posl  nomina. 
Oranipotens  serapilerne  Deus,  quiSanctorura  vir- 
tule  raultiplici  Ecclesiae  tua}  sacrura  corpusexornans, 
priraitias  raartyrura  gloriosi  levitee  tui  Stephani 
sanguine  dcdicasti,  da  nobis  diera  natalis  ejus  ho- 
nore  praecipuo  celebrare,  quia  non  diffidimus  eum 
fidelibus  tuis  posse  sufFragari,  qui  dominicse  carita- 


soUenmitas  peccatorum  nostrura  vincla  dissolvat.      ^  yg  imitator,  etiara  pro  suis  persecutoribus  supplica- 


Amen. 

Ut  cum  iterum  ad  judicandum  veneris,  nuUus  ex 
nobis  ante  tribunal  tuum  reus  appareat ;  sed ,  dis- 
eussa  de  pectoribus  nostris  caligine  tenebrarum, 
placeamus  conspectui  tuo ,  et  perveniamus  ad  illam 
terram  quam  sancti  tui  in  requiem  possidebunt 
etemam.  Amen. 

Post  communionem. 

Cibo  c«elesti  saginati,  et  poculo  «eterni  calicis  re- 
creaii,  fratres  carissimi,  Domino  Deo  nostro  laudes 
et  graiias  indesinenter  agamus,  petentes  ut  qui  sa- 
crosanctum  corpus  Domini  nostri  Jesu  Christi  spiri- 
taiiter  sompsimus,  exuti  a  camalibus  vitiis,  spirita- 
les  efiici  mereamur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum 

Filiom  sunm. 

Gollectio  seqnitur. 

Sitnobis,  Domine,  quaesumus,  medicina  mentis 
et  eorporis,  quod  de  sancti  altaris  tui  benedictione 
percipimus,  ut  nullis  adversitatibus  opprimaraur, 
qui  tanti  remedii  participatione  munimur.  Per  Do- 
minum  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

forsan  etiam  in  Galhcano  sic  efiferri  s(^ebant :  Hoc 
ett  enim  corpus  meum,  quod  pro  vobis  confringetur, 
Qu»  verba  ex  Apostolo  desumpta  sunt,  nempe  ex  i 
•d  GorinUiios,  cap.  ii,  24,  xX(o(ievov  in  Greco  le- 
citury  id  est  quoafrangitur,  in  Vulgata,  tradetur. 
Qoemadmodum  vero  post  Sanctus  in  hoc  ordine  Go- 
thieo  solet  repetere  sacerdos  :  Vere  sanctus,  vere 
befiedkha;  sic  et  postutram^ue  consecrationem« 
dicto :  Hme  quotiescunque  fecentU,  in  mei  memoriam 


vit.  Tribue,  qusesumus,  per  interventum  ipsius,  ut  vi- 
ventes  salutcra,  defuncti  requiera  consequantur  seter- 
nara.  Prssta  per  Dorainura  nostrura  Filiura  tuum 

Collectio  ad  pacem. 
Deus  caritatis  indultor,  Deus  indulgentiae  mune- 
rator,  qui  sancto  raartyri  tuo  Stephano  in  passione 
largitus  es  ut  irabrera  lapidura  cleraenter  exciperet, 
et  pro  lapidantibus  supplicaret,  pietatera  tuam,  Do- 
mine,  subnixis  precibus  exoramus,  ut  dura  raartyris 
tui  passionera  rccoliraus,  per  intercessionera  ipsius 
pacis  securitatem  cum  peccatorum  nostrorum  venia 
consequi  raerearaur.  Per  Dorainura  nostrura  Jesum 
Christum  Filium  tuura,  qui  tecum. 

Contestatio  misss. 
D  Dignum  et  justum  est,  aequum  et  justum  est  te 
laudare,  teque  benedicere,  tibi  gratias  agere,  omni- 
potcns  serapiterne  Deus.  Qui  gloriaris  in  conventu 
sanctorura  tuorura,  quos  ante  raundi  constitutionem 
preeelectos  spiritali  in  cselestibus  benedictione  si- 
gnasti,  quosque  Unigenito  tuo  per  adsuraptionem 
carnis  et  crucisredemptionemsociasti,  in  quibus  Spi* 

fadetis,  id  protcstatur  diccns  :  Recolimus  fassionem 
tuam,  Corpus  tuum...  confractum;  sanguis  sanctus 
tuus,,,  etfusus  est,  quod  repetit  ex  verbis  consecra- 
tionis. 

'^  Hic  alio  raodo  suraitur  Preefatio,  quam  in  Missa- 
libus  nostris  vulgatis,  ubi  Prcefatio  Canonem  pr«- 
cedit,  hic  i)riraa  sacerdotis  oratio,  qua  circumstan- 
tium  animi  preeparantur  ad  missam. 


231  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  m 

ritum  tuum  sanctum  regnare  fccisti,  per  quem  ad  ^  martyrii  nos  desiderium  amoris  sui  igne  succendat, 


felicismartyrii  gloriampietatis  tuae  favore  venerunt. 
Digne  igitur  tibi,  Domine  virtutum,  festa  sollemni- 
tas  agitur;  tibi  hiBC  dies  sacrata  celcbratur,  qua 
beati  Stephani  primi  martyris  tui  sanguis,  in  tuae 
veritatis  testimonio  profusus,  magnificum  nominis 
tui  honorem  signavit.  Hic  est  enim  illius  nominis 
primus  confessor  quod  est  supra  omne  nomen,  in 
quo  unicum  salutis  195  nostrse  praesidium,  Pater 
aBterne,  posuisti.  Hic  in  Ecclesia  tua  quam  splendi- 
dum  ad  cunctorum  animos  confirmandos  unica? 
laudis  prajcessit  exemplum  I  Hic  post  passionem 
Domininostri  JesuChristi,  victoriiE  palmam  primus 
invasit.  Ilic  ut  levitico  ministerio  per  Spiritum  san- 
ctum  ab  apostolis  consecratus  est,  nivco  candore 


1 96  ejusque  imitatorcs  efficiat,  qui  non  solum  pro 
sui  gloria,  verum  etiam  pro  exemplis  eruditionis 
nostrae  oassionem  sustinuit.  Et  cui  conferre  dignatus 
est  in  passione  vu^tutem,  intercedendi  pro  nobis 
tribuat  facultatem  ;  ct  orationem  quam  praecipere 
dignatus  est,  dicere  sine  cunctatione  permittat.  Pa- 
ter  noster. 

Post  oratioDem  Dominicam. 
Libcra  nos  a  malo,  omnipotens  Deus,  et  tribue 
nobis  supplicibus  tuis  tam  promptum  pro  Christo 
tuo  ad  patiendum  animum,  ut  probemur,  non  nos 
martyrio,  sed  nobis  defuisse  martyrium.  Per. 

Benedictio  popuU. 
Deus,  qui  tuos  martyres  ita  vinxisti  caritate,  ut 


confcstim  cmicuit,  martyrii  cruore  pm'pureus.  0  B  pro  te  ctiam  mori  cupcrent,  ne  perirent.  Amen.  Et 


benedictum  Abrah»  semen,  apostolicai  doctrinae  et 
dominicai  crucis  prior  omnium  factus  imitator  et 
testis  !  Merito  cselos  apcrtos  vidit,  et  Jesum  stantem 
ad  dexteram  Dei.  Digne  igitur  ac  juste  talem  sub  tui 
nominis  confessione  laudamus  omnipotens  Deus, 
quem  ad  tantam  gloriam  vocare  dignatus  es.  Suffra- 
giaejusnobisprotuapietate  concedc.  Talis  pro  hac 
plebe  precetur,  qualem  illum  post  trophaea  venicn- 
tem  exultans  Christus  exccpit.  IIH  pro  nobis  ocuH 
subUmentur,  qui  adhuc  in  hoc  mortis  corporo  con- 
stituti,  stanteni  ad  dexteram  Patris  FiUum  Dei  in 
ipsa  passionis  hora  vidcrunt.  Hle  pronobis  obtineat, 
qui  pro  persecutoribussuis,  dum  iapidarctur,  orabat 
ad  te,  sanctc  Dcus,  Pater  omnipotcns,  per  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum  FiUum  tuum.  Qui  pro  ^ 
peccatis  nostris  nasci  carne  per  Virginem,  et  pati 
dignatus  est  mortem,  ut  martyres  suos  suo  pati  do- 
ccret  exemplo.  Cui  merito  omncs  angeU  atque  ar- 
changeli   sine  cessatione    proclamant,    diccntes  : 

Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

CoUecUo  post  Sanclus, 
Vcre  sanctus,  vere  benedictus  Dominus  noster 

Jesus  Christus  Unigenitus  tuus,  qui  martyrem  suum 

Stephanum  cailestis  aulaj  coUegio  muneravit,   qui 

corporis   nostri  infirmitatem  suscepit,  priusquam 

pium  sanguinem  pro  humana  salute  funderet,  my- 

sterium  sacrae  soUemnitatis  instituit.  Ipse  enim  pri- 

die  quam  paterctur. 


beatum  Stephanum  in  confessione  ita  succendisti 
fide,  ut  imbrem  lapidum  non  timeret.  Amen.  Exaudi 
prccem  famiU»  tuse  amatoris  inter  festa  plauden- 
tem.  Amen.  Accedat  ad  te  vox  iUa  intercedens  pro 
populo,  pro  inimicis  quae  orabat  in  ipso  martyrio. 
Amen.  Ut  se  obtinente,  ct  te  remunerante,  perve- 
niat  illuc  plebs  adqueesita  per  gratiam,  ubi  te,  cse- 
lis  apertis,  ipse  vidit  in  gloriam.  Amen.  Quod  ipse 
praistare  digneris. 

CoUcctio  post  EucharisUam. 
Deus,  perennis  salus,  beatitudo  insestimabilis,  da, 
quaesumus,  omnibus  tuis,.  ut  qui  sancta  ac  beata 
sumpserunt,  et  sancti  jugiter  et  beati  esse  merean- 
tur.  Quod  ipse  prajstare  digneris. 

Cousummaiio  missffi. 
Gratias  agimus  tibi,  Dominc,  multipUcatis  circa 
miserationibus  tuis,  qui  et  FiUi  tui  nativitate  nos 
salvas,  et  martyris  Stephani  deprecatione  sustentas. 
Per  Dominum  nostrum  FUium  tuum. 

VI.   MISSA  IN  NATALE  APOSTOLORUM  JACOBl  *,   ET 

JOHANNIS. 

Elcctionis  Dominica;  praeclarum  tesUmonium , 
atque  apostoUcoe  congregationis  admirabile  orna- 
mentum,  et  evangeUcse  vcritatis  caeleste  prseconium 
sanctos  Dei  apostolos  et  martyres ,  Jacobum  et 
Johanncm,  pra?senti  festivitate  venerantes,  fratres 
carissimi,  Domino  ac  Deo  nostro  pariter  supplice- 
mus,  ut  qui  eorum  electionem  vocaUone  sua  prae- 


Post  mysterium. 
Hoc  ergo  facimus,  Domine,  hac  prrocepta  serva-  D  «ciit,  nostram  quoquc  vocationem  1 97  munerum 

mus,  hanc  sacri  corporis  passionem  sacris  soUem-     «"^  electione  confirmet ;  donetque  nobis  timoris 


nibus  praedicamus.  Qua^sumus  omnipotens  Deus,  ut 

sicut  veritatem  nunc  Sacramenti  cselesUs  exequi- 

mur,  ipsi  veritati  dominici  corporis  ac  sanguinishfie- 

reamus.  Per  Dominum  nostrum  Jcsum  Christum 

Filium  tuum. 

Ante  orationem  Dominicam. 
Gloriosi  levitee  exempUs  et  beatissimi  martjTis 

Stcphani  magisteriis  instituti,  ffiterno  Rcgi  et  Patri 

Deoprecem,  Fratres  carissimi,  cum  omni  humiUtate 

fundamus,  ut  dato  nobis  fidei  calore  vel  muncre,  ad 

•  In  Lectionario  GaUicano  mentio  fit  de  solo  san- 
cto  Joanue ;  at  in  Martyrologio  Gellonensi  apud 
Septimanos,  ante  annos  nongentos  scripto  :  vi  KaL 


sui  persevcrantiam,  qui  iUis  apostolatus  gratiam  vel 
Martyrii  dedit  coronam.  Pcr  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  Filium  suum. 

CoUectio  scquitur. 
Domine,  qui  beatissimis  apostoUs  Jacobo  et  Johan- 
ni  gloriam  martyrii  bibitione  tui  caUcis  praedixisti, 
ut  ct  confirmares  responsionem  quam  fides  pura 
protulerat,  et  conferres  virtutem  quam  caritas  de- 
vota  prsesumpserat,  hanc  eorum  passionis  memoriam 
Ecclesiarn  tuam  soUemniter  celebrantem  placatus, 

Janmrii  ordinatio  episcopatus  Jacobi  apostoli  ftatris 
Domini,  et  Asstmptio  sancti  Joannis  evangelistm. 


233 


DE  LITURGIA  GAJLLICANA  LIBER  III. 


234 


inteiide.  Prosit,  quffisumus,  commemoratio  sancto-  ^  riam,  pro  confessione  victoriam  prffistare  dignatus 


rum  beatissimorum  ad  obtinendum  tuae  miseratio- 
nis  auditum.  Prosit  apostolorum  titulos  ]*ecolere,  ut 
Majestatis  tuse  aures  oratio  nostra  valeat  inclinare. 
Prosit  supplicare  patrociniis,  ut  digneris  exaudire 
suifragiis,  Salvator  mundi.  Qui  cum  setemo  Patre 
et  Spiritu  sancto  vivis  et  regnas. 

Collectio  post  DomiDa. 
Domine,  quem  vocantem  sancti  apostoli  Jacobus 
et  Jobannes  ilde  integra  sunt  secuti,  et  quem  se- 
quentes  ex  caritate  integra  sunt  electi,  ut  mundi 
piscatores  lierent,  qui  profundi  retia  reliquissent, 
auribus  percipe,  qusesumus,  orationem  nostram,  et 
tribue  ut  dum  apostolicos  tiiumphos  admiramm*  et 
colimus,  si  adsequi  eorum  facta  nou  possumus,  im- 


est.  Ipse  enim  qui  pridie  quam  pat. 

Beuedictio  populi. 

Deus,  qui  tuos  apostolos  pretiosa  gentium  lumina 
praeparasti,  dum  Jacobum  ct  Johannem  ad  inlus- 
trandas  animas  inter  vasa  Ecclesiee  candelabra  ildei 
pra^tulisti.  Araen.  Da  plebi  tua}  imitari,  quod  unus 
exorando,  alius  docendo  formavit.  Amen.  Fructificet 
in  hoc  populo,  quod  seminavit  iste  verbo,  plantavit 
iUe  martyiio.  Ut  eorum  interventu  haec  turba  ilUus 
reficiatur  dulcedine,  supra  cujus  pectus  carus  Johan- 
nes  accubuit.  Amen.  Quod  ipse  prsestare  digneris, 
qui  in  Trinitate  perfecta. 

Post  communionem. 

Repleti,  Domine,  apostolorum  celebritate  tuorum, 


plere  saltim  monita  contendamus.  Quod  ipse  prees-  B  ^"«sumus  ut  te  semper  in  eorum  commemoratione 


tare  digneris,  qui  cum  Patre  ct  Spiritu. 

CoUectio  ad  pacem. 

Domine  aeteme,  cui  ita  in  sanctis  apostoUs  tuis 
Jacobo  et  Johannc  placuit  arcanum  dispensationis 

im ut  glorioso  passionis  cxemplo,  apostolorum 

chorum  iUe  praecederet,  iste  praemitteret,  atque  ita 
inter  utrumque  grex  consummaretur  beatus,  ut  om- 
nium  devotionem  iUe  praecederet,  iste  concluderet, 
miserere  nostri,  et  exaudi  nos,  et  praesta,  ut  possi- 
mus  prsedictomm  martymm  tuomm  apostolomm- 
qne,  vel  iUius  exemplo  fidem  tenere,  qua  coronatur, 
vel  istius  magisterio  caritalem  discere,  quam  doce- 
tur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  FiUum 
tuum,  qui  te. 

ImmolaUo  missse. 

Dignum  et  jastum  est.  Yere  sequum  et  justum  est 
nos  tibi  gratias  agere,  vota  persolvere,  Domine 
sancte,  Pater  omnipotens,  aeteme  Deus.  Quoniam 
tibi  vivimus  omnia  opera  tua,  et  in  factura  eomm  te 
conlaudant  et  bcnedicunt  omnes  sancti  tui,  quos  prse- 
destinasti  conformes  fieri  imaginiFiUi  tui.  In  198 
quo  exaltatum  est  comu  salutis  eomm  qui  nomen 
ejus,  quod  est  super  omne  nomen,  coram  regibus  et 
potestatibus  hujus  seeculi  voce  libera  confitentes, 
ipsius  Domini  Salvatoris  exemplo  per  patibula  poe- 
narum,  de  persecutoribus  suis  et  diabolo  triumpha- 
rant,  et  corpora  sua  dantes  hostiam  Deo,  pretiosa 
tibi  morte  cecidemnt.  Ex  quibus  exstant  beatissimi 


laudemus,  et  tuam  misericordiam,  iisdem  semper 
deprecantibus,  consequamur.  Per  Dominum. 

CoUectio  sequitur. 
Apostolorum,  quaisumus,  Domine,  intercessione 
nos  adjuva,  pro  quomm  soUemnitate  laetantes,  sancta 
tua  percepimus  dona.  Per  Dominum. 

VII.    MISSA  IN    NATALE   SANCTORUM   INFANTUM. 

Deus,  qui  universam  Ecclesiam  tuam  pretiosoram 
199  martyrum  tuorum  virtutibus,  velut  quibus- 
dam  fioribus  coronasti,  ut  per  trium,  hos  tuomm 
testium  et  soUemnitatum  gloriam  et  devotiommi 
exempla  susciperes,  sicut  in  hoc  die,  quo  pro  Do- 
mino  nostro  Jesu  Christo  Infantum  innocentiam  ex- 
toUis  usque  ad  merita  passionum.  Feliciter  pro 
^  Chiisto  mortui  sunt;  sed  feUcius  cum  eodem  in  eeter- 
nitate  victuri  :  qui  ad  hoc  tantimi  per  humanam  in- 
firmitatem  nati  sunt  ad  aemmnam,  ut  per  Dei  gratiam 
nascerentur  martyres  ad  coronam.  Praesta,  omnipo- 
tens  Deus,  in  hac  soUemnitate  diei  hujus,  ut  sicut 
iUis  dedisti  palmasvictorice,  itanobisquoque  consor- 
tium  tribuas  sempiternum.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  FUium  tuum,  qui  tecum  vivit. 

CoUecUo  sequitur. 
Deus  omnipotentiae  ac  benignatis,  Deus  misericor- 
dise  atque  pietatis,  qui  Bethleemiticse  plebi  ac  domi- 
nicse  civitati  pro  temporaUbus  «mmnis  gaudia 
aeterna  tribuisti,  ut  Rachel  sancta  ploransfiUos  suos, 
quae  praiferebat  ex  dolore  luctum,  noUet  ex  conso- 


apostoU  et  martyres  tui  Jacobus  et  Johannes,  quo-  ^  latione  solatium,  quia  Ucet  videretur  de  praesenti 


ram  natalem  hodie  celebramus,  obsecrantes  miseri- 
eordiam  tuam,  pussime  atque  omnipotens  Deus,  ut 
eoram  meritis  sufiragantibus,  preces  nostras  propi- 
tius  exandias,  per  Dominum  nostrum  Jesum  Chri- 
stom  Filium  tunm,  qui  est  sanctorum  omniimi  virtus 
et  ^oria,  victoria  martyrum  et  corona,  pastor  evium, 
et  hostia  sacerdotum,  redemptio  gentium,  et  propi- 
tiatio  peccatorum.  Ante  cujus  sacratissimam  sedem 
stmt  angeli  atque  archangeU,  et  sine  cessatione  pro- 
damant,  dicentes  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

GoUecUo  post  Sanctus^. 
Hosanna  in  excelsis.  Yere  sanctus,  vere  benedi- 
etas  Dominns  noster  Jesus  Ghristus  Filius  tuus,  qui 
Smetaf  in  sanctis  pro  morte  yitami  pro  poena  glo- 

Patrol.  LXXTL 


Infantum  amissione  conterrita,  erat  tamen  beata  de 
martyrum  perpetuitate  secura.  Da  cunctis,  Domine, 
in  hoc  loco  consistentibus,  et  universse  plebi  istius 
loci,  ut  sic  habeant  ex  sanctee  vitae  conversatione 
palmam,  sicut  habuerunt  parvuU  ex  passione  victo- 
riam.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christima  Filium 
tuum,  qui  tecum  vivit. 

CoUectio  post  nomina. 
Deus,  qui  id  quod  per  infantiam  videtur  exigimm 
magnum  facis  esse  per  merita,  qui  primordia  adven- 
tus  tui  triumphis  glorificas  parvulomm,  prius  eos 
passionis  martyrio  quam  setatis  provehis  incremento. 
Felix  mors  eorum,  et  beatificanda  conditio,  per 
quam  eis  contigit  ut  scevitiam  crudelissimi  Herodis 


23B 


APPENBIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


230 


deTicerint  triumphando,  et  Christum  mererentur  in  ^  pareat.  Cordisnostri  pra^putia,  quffi  gentilihus^Ol 


pra^mio.  Da  huic  populo,  tuo  nomini  consecralo,  per 
consimilis  gratire  administrationem,  meritorum  simi- 
lium  dignitatem,  ut  qui  hanc  sanctorum  Infantum 
festivitatem  pro  honore  nominis  tui  cclehrant,  ad 
ipsorum  Infantum  heatitudinem  profectu  fidei  sem- 
per  ascendant.  Quod  ipse  pra?starc  digneris,  qui. 

Immotatio  missaB. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  et  justum  est, 
nos  tibi  semper  et  ubique  gratias  agcre,  Domine  san- 
cte,  Pater  omnipotens,  8etome  Deus,  pro  his  prai- 
cipue  quorum  hodiemo  die  annua  festivitate  reco- 
lentes  memoriam  passionis  celebramus,  quos  Ilero- 
dianus  satelles  lactantum  200  matmm  ubcribus 
ahstraxit.  Qui  jure  dicuntur  martyrum  llores,  qui  in 
medio  frigore  infidelitatis  exorti,velut  primasemm-B 
pentes  Ecclesiai  gemmas  quaidam  pei^ecutionis 
pruina  discussit,  mtilante  fonte  in  Bethlehem  civi- 
tate.  Infantes  enim  quia  (ctate  loqui  non  poterant, 
laudem  Domini  cum  gaudio  [Forsan  gladio]  resona- 
bant.  Occisi  prajdicant,  quod  vivi  non  poterant.  Lo- 
quuntur  sanguine,  quod  lingua  uequivemnt.  Con- 
tulit  his  martyrium  laudcm,  quibus  abnegaverat  lin- 
gua  sermonem.  Praimittit  Infantes  Infans  Clu^istus  . 
ad  cojIos;  transmittit  nova  cxenia  Patri;  primitias 
exhihet  Genitori  Parvulorum  prima  martyria,  Herodis 
scelere  perpetrata.  Pra>stat  hostia  corpori,  dum  no- 
cet ;  beneficium  tribuit,  dum  occidil ;  moriendo  vivi- 
tur,  cadendo  reaurgitur,  victoria  per  interitum  com- 


vitiis  excrevemnt,nonferro,  sedspiritu  circumcidat, 

donec  caraaliiucremento,  facinoribus  amputatis,  hoc 

solum  in  natura  nostra  faciat  vivere,  quod  sibi  et 

servire  valeat  et  placere.  Quod  ipse   prsestare  di- 

gnetur,  qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vi.  et  reg. 

GoUeclio  scquitur. 
Sancte,  omnipotens,  aeteme  Deus,  tu  nos  conver- 

tcns  vivitica,  et  quos  error  gentihtatis  involvit,  agni- 

tionis  tuai  munus  absolvat,  ut   aculeo  moilis  ex- 

tincto,  wtemis  vivificemur  oraculis;  utsicut  per  in- 

firmitatem  carais  servivimus  injustitia;  et  iniquitati, 

ita  nunc  liberati  a  peccatis,  serviamus  justitis  in 

sanctificatione.  Per  Dominum  nostram  Jesum  Chris- 

tum  Filium  tuum. 

Gollectio  post  nomina. 
Auditis  nominibus  ofierentum,fratres  dilectissimi, 

Christum  Dominum  deprecemur,  ut  sicut  pro  ejus 
Circumcisione  camali  sollemnia  celebramus,  ita  spi- 
ritahum  nequitiaram  inlusione  devicta  lcetemur, 
praistante  pietate  sua;  ut  haec  sacrificia  sic  viventi- 
bus  proficiaut  ad  emendationem,  ut  defunctis  opitu- 
lentur  ad  requiem.  Per  Dominum  nostram  Jesum 
Christum  Filium  suum,  secum  viventem,  semperque 
regn.  in  unitate  Spiritus  sancti  in  ssecula  saecul. 

Gollectio  ad  pacem. 
Deus  qui  magis  circumcisionem  cordis  quam  cor- 

poris  diUgis,  et  non  admittis  inductam  per  lltteram 
pra^putii  circumcisionem,  sed  fidei    innexam  cum 


,  .  bono  opere  caritatem,  tu  nostras  aures  deseca,  ne 

probatur.  Pro  his  ergo  benefacus  et  pro  pr^senU     ^„^j^^^  ^       i^^„^ .  ^^^j^_  ^^  j^^^^j  ^^j^^    ^^_ 

soUemnitate  .mmensas  pietati  tu*  gratias  referentes  ^  ^      ^^  .^^,^^.^^^  ^^.^^^^^    ^^  .^  ^^^^^^  ^^^.^^ 

potius  quam  rependentes,  cum  sanctis  angelis  et  ar- 


changelis,  qui  unum  te  Deum  dominantem,  distin- 
ctum,  nec  divisum ;  trinum,  nec  triplicem  ;  solum, 
nec  solitarium ;  consona  laudamus  voce,  dicentes  : 
Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

Benedictio  populi. 
Deus,  qui  tibi  consecrasti  primitias  martyram  ab 
innocentia  parvulonma.  Amen.  Et  prius  tibi  coapta- 
sti  in  confessione  infantiam  quam  lingua  solvcretur 
in  verba.  Amen.  Concede  plebem  tuam  innocentem 
per  gratiam,  etsi  non  sint  tempore  sanguine  fuso 
martyria.  Amen.  Servetur  hic  populus  purgatus 
baptismate,  qui  tibi  placitam  fecisti  innocentiam  per 


quod  ])olliiit,  in  pedibus  quod  ad  malum  currit,  in 
praeputiis  quod  carnalia  concupiscit.  Tu  incide  quod 
laniat,  pro^cide  quod  vulnerat,  abscinde  qaod  lace- 
rat,  excide  quod  scandala  incrementat,  ut  amputato 
facinorc,  sola  in  nos  valeat  caritas  propagari.  Per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Immolatio. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  sequum  et  justum  est 

nos  tibi  gratias  agere,  teque  benedicere  in  onmi 
tempore,  omnipotens,  aeterae  Deus,  quia  in  te  vivi- 
mus,  movcmur  et  sumus,  et  nullumtempus  nullum- 
que  momentum  est  quo  a  beneficiis  pietatis  tua^  va- 
cuum  transagamus.  His  autem  diehus,  quos  variis 


cruorem.  Amen.  Ut  illic  suo  interventu  grex  accedat  t\  sollemnitatum  causis  salutarium  nobis  operom  tuo- 


per  lavacrum,  ubi  felices  Parvuli  perfusi  rore  san- 
guinis  gloriantur.  Amen.  Per  Dominum  nosti^um 
Jesum  Christum  Filium  tuum,  qui  tecum  vivit  et 
regnat. 

VIII.    ORDO    MlSS.f;    IN    CIRCUMCISIONE    DOBaNI    NOSTRI 

JESr   CHRISTI. 

Christo  Domino  nostro,  qui  pro  nobis  dignatus  est 
carae  nasci,  lege  circumcidi,  flumine  haptizari,  in 
hac  octava  Nativitatis  ejus  die,  qua  in  se  Circumci- 
sionis  sacramentum  secundum  praicepti  veteris  for- 
mam  agi  voluit,  fratres  carissimi,  humihter  deprece- 
mur,  ut  intra  Ecclesiee  uterum  nos  viventes  cotidie 
recreatione  parturiat,  quousque  in  nobis  sua  forma, 
in  qua  perfectse  eetatis  plenitudinem  teneamus,  ap- 


rum  et  muneram  memoria  signavit,  vel  innoYante 
la^titia  prseteriti  gaudii,  vel  permanentisbonitempas 
agnoscimus.  Et  propterea  exultamus  uberius,  quia 
sicut  in  recens  gaudium  de  venerabilis  gratiee  reco^ 
datione  reviviscimus.  Undehodiemum  202  ^^& 
die  salutiferi  Natalis  octavum,  legitima  Domini  se- 
cundum  caraem  geniti  Circumcisione  signatum,  or- 
dinata  commemoratione  recolentes,  sacrificium  pa> 
cis  in  votis  soUemnihus  honoramus,  et  tantae  digna* 
tionis  opus  in  Domini  Altissimi  pia  humilitate  Tciie- 
ramur.  Qui  sicut  mortalitatem  nostram  adsumpsit, 
ut  mortem  consumeret,  ita  et  jugun  legis  in  saa 
carne  suscepit,  ut  jugum  diaboU  a  nostra  oervioe 
discuteret.  Gircumcisus  est  in  carne  corporis  aostxi, 


237  I)E  LITURGIA  CALUCANA  LIBER  III.  238 

ut  nosper  yerbumSpihtussuiincordepurgati,  sine^ritu  sancto  vivis  et  regnas  in  saecula  sasculorum. 
camis  vulnere  circumcideremur  in  spiritu ;  ut  utrique     Amen. 


sexui  proficeret  circumcisio  spiritalis,  quia  pro  uni- 

yersitate  generis  humani  Salvator  advenerat.  Unde 

atrumque  sexum  sacramentum  Incarnationis  ample- 

xus  est,  suscipiens  Virum,  natus  ex  Femina.  Quam- 

obrera,  Domine,  sacriticium  Circumcisionis  sollem- 

nitate  votiva  pro  nostrae  eetemitatis  gaudio  suppli- 

citer  oflferentes,  placido  dignareconspectu  conspicere, 

et  offerentium  preces  placatus  exaudi,  per  Christuni 

Dominum  nostrum.  Per  queni  majestatem  tuam  lau- 

dant  angeli. 

Post  Sanctus. 

Vere  Sanctus,  vere  benedictus  Dominus  noster 
Jesns  Christus  Filius  tuiis,  qui  venit  queerere  et  sal- 
Tiim  facere  quod  perierat.  Ipse  enim  pridie  quam.  -n 

Post  secreta. 
Ha*c  nos,  Domine,  instiluta  ctpra^cepta  retinentes. 

soppliciter  oramus,  uti  hoc  sacrificium  suscipere,  et 

benedicere,   et  sanctificare  digneris,   ut  fiat  nobis 

Eucharistia  legitima  in  tuo  Filiique  tui  nomine,  et 

Spiritus  sancti,  in  transformationem  *  corporis  ac 

sangninis  Domini  Dei  nostri  Jesu  Christi  Unigeniti 

tui.  Per  quem  omnia  creas,  creata  benedicis,  bene- 

dicta  sanctificas,  et  sanctificata  largiris  Deus,  qui 

in  Trinitate  perfecta  vivis  et  regnas  in  ssecula  sa?cu- 

lorum. 

Anle  orationem  Dominicam. 

Omnipotentem  sempitemum  Dominum  deprece- 
mur,  ut  qui  in  Domini  nostri  Jesu  Christi  Circumci- 
sionetribuittotiusreligionisinitium  perfectionemque  ^ 
conslare,  detnobis  in  ejus  porlione  censeri,  in  quo^  FX.    incipiunt   pr.efatio.nks,    clm    collectiones    ix 


Collectio  post  communionem. 

Refecti  spiritali  cibo,  et  cailesti  poculo  reparati, 

omnipotentem  Deum,  fratres  carissirai,  dcprecemur, 

ut  qui  nos  corporis  sui  parlicipationc  et  sanguinis 

eff^usione  redemit,  in  requiem  sempiternain  jubeat 

conlocare.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christura 

Filium  suum. 

Gollectio  sequitur. 

Misericordiam  tuam,  Domine,  supplices  exoramus, 
ut  hoc  tuum  Sacramentum  non  sit  nobis  reatus  ad 
po^nara,  sed  fiat  intercessio  salutaris  ad  veniain. 
Quod  ipse  prtestare  digneris. 

Benedictio  b  popuH. 

Benedicat  vos  Dominus  omnipotens,  et  per  abun- 
dantiam  misericordio^  suce  cor  nostmm  conroboret. 
Amen.  Mentem  sanctificet,  vitara  araplificet,  casti- 
moniam  decoret,  atque  sensus  vestros  in  bonis  ope- 
ribus  semper  o^dificet.  Amen.  Prospera  tribuat,  pa- 
cera  concedat,  salutem  conferat,  quietem  nutriat, 
caritatem  inuniat,  et  ab  omnibus  diabolicis  et  huma- 
nis  insidiis  sua  vos  semper  protectione  et  virtute  de- 
fendat.  Amen.  Et  ita  dovotiohem  vestram  placatus 
semper  suscipiat,  ut  quaecumquae  ab  eo  postulaveri- 
tis,  clementer  concedat.  ^men.  Auferat  omnia  mala, 
quse  204  gessistis,  et  tribuat  gratiam,  quam  ro- 
gastis.  Amen.  Per  Dominum  nostmm  Jesum  Chris- 
tum  Filium  suum. 


totius  salutis  humanae  perfectio  summa  consistit,  et 
orationem  quam  nos  Dominus  noster  edocuit,  cum 
fidncia  dicere  permittat.  Pater  noster. 
Post  orationem  Dominicam. 
Libera  nos  a  malo,  omnipotens  203  l^^us,  et 
prsesta,  ut  incisa  mole  facinorum,  sola  in  nos  profi- 
ciant  incremanta  virtutum.  Per  Dominum  nostmm 
Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Benedictio  populi. 
Deus  rernm  omnium  rector  et  conditor,  qui  omnia 

qus  a  te  facta  sunt,  majestate  imples,  scientia  ordi- 

nas,  pietate  cnstodis.  Amen.  Respicere  dignare  hos 

populos  tuos,  qui  per  nostri  oris  officiuin  benedictio- 


VIGIUIS    EPHIPHANiE. 

Proefatio. 
Miraculomm  primordia,  qu»  Dominus  noster  Jesus 
Christus  proferre  in  adsumptse  carnis  novitate  digna- 
tus  est,  fratres  carissimi,  debita  exultatione  venere- 
mur,  quia  dum  se  Deum  intra  humana  viscera  pro- 
ferebat,  jam  de  salutis  nostrse  absolutione  tractabat. 
Homo  est  utique  invitatus  ad  nuptias;  et  quod  in 
nuptiis  protulit,  Deum  probavit.  Cujus  prseconia  nec 
inter  ipsa  quidem  virtutum  possumus  mdimenta  de- 
promere,  sed  dum  tantarum  rerum  stupesciraus  glo- 
riam,  temeritatem  proferendas  laudis  ingredimur. 
Humili  ergo  oratione  poscamus  ut  per  ipsum  ad  vi- 


num  tuaram  dona  desiderant.  Amen.  Reple  eos  tua3  j^  tam  aetemam  nobis  tribualur  ingressus,  cujus  nati- 

-^: «.Z^ 1.._j^a:.      ..a   I_     ^-^»:!...- J.A * *J  «rt4n4ia    1tin-iina  r\T.Vkia    inl t-io4r>a4iia    Aof     iinivAr*oi-ia      f)ii<^/l 


acientia  voluntatis,  ut  in  omnibus  mandatorum  im- 
perio  piflB  venerationis  famulentur  officio.  Amen. 
Averte  ab  his  inhonesta  et  turpia  libidinuin  probra. 
Averte  jocundas  et  noxias  corpomm  voluptates. 
Averte  invidiam  tuis  beneficiis  et  bonis  omnibus  ini- 
micam.  Amen.  Ut  in  omni  patientia  et  longanimitate 
crescentes,  a  te  vocati  ad  Patrem  aetemi  luminis, 
transeant  in  regnum  hereditarise  claritatis.  Amcn. 
Qaod  ipse  prsestare  digneris,  qui  cum  Patre  et  Spi- 

*  Idem  vocabulum  infra  in  missa  20  pro  Cathe- 
dra  lancti  Petri,  et  in  missa  65  de  sancto  Leode- 
gario.  Item  in  Missali  Francomm,  num.  8  ubi  de 
ordiiiatione  presbyterorum;  item  in  Missali  Galli- 
cano.  niim.  17. 

^  Hm  benediotio  est  alteriai  mii8«i  forte  coos 


vitatis  lumine  orbis  inlustratus  est  universus.  Quod 
ipse  pra3stare  dignetur,  qui  in  Trinitate  perfecta  vi- 
vit  et  regnat  in  soicula  sfficulomm: 

CoUectio  sequitur. 
Omnipotens  et  misericors  Deus,  plebi  tuce  suppli- 
citer  oxoranti  pia  benignitate  responde,  quam  cernis 
in  hoc  die  fideli  devotione  gaudere,  quod  Dominus  ac 
Deus  noster,  vera  humilitate  suscepta,  sic  servilem 
formam  misericorditer  ostendit  in  sscculo,  ut  divi- 

quse  erat  ad  prohibendum  ab  idolis.  Commimionem 
ubique  preecedit  benedictio,  ex  dictb  in  fib.  i,  cap. 
4,  num.  14,  patetque  ex  prsemissis  et  sequentibus 
missis,  prceterquam  in  missa  21  pro  Quadragesimse 
mitio. 


239  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARlSIENSIS.  240 

nam  potentiam  suam  mirabiliter  monstraret  incselo.  A  didit  nobis  salutis  jugum,  ut  omnes  nos  exaltaret  in 
Qui  enim  pro  nobis  puer  parvulus  fuit,  ipse  ad  se .    regnum ,  Fratres    dilectissimi ,    supplici    oratione 


magos  oflicio  stcUaj  praeeuntis  adduxit.  Obsecramus 

itaque,  Domine,  clementiam  tuam,  ut  sicut  illis  de- 

disti  Christum  tuum  vemm  Deum  in  vem  came  co- 

gnoscere,  sic  omncs  fideles  tuos,  quos  materno  sinu 

sancta  gestat  Ecclesia,   in  praesenli  tempore  pro- 

tegas  invictae  virtutis  auxilio,  et  in  futuro  facias  re- 

gni  c«lestis  adipisci  munere  sempiterno.  Per  ipsum 

Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum, 

qui  tecum  beatus  vi. 

PraBfalio. 

Omnipotentera  Dominum,  fratres  carissimi,  et 
Jesum  Christum  Filium  ejus  et  Salvatorem  nos- 
trum,  qui  tantis  virtutibus  se  manifestavit  in  terris, 
el  multa  mirabilia  demonstravit  in  populis,  uni-  t% 
versi  summis  precibus  deprecemur,  ut  qui  inlir- 
mos  curavit,  et  mortuos  suscitavit,  leprosos  mun- 
davit,  cfficos  inluminavit,  et  de  quinque  panibus, 
et  duobus  piscibus  quinque  milia  hominum  satiavit ; 
ut  qui  hcec  operatus  cst  in  tcrris,  nobis  quoque 
propitius  adesse  205  dignetur  in  cunctis  delictis, 
Scdvator  mundi,  qui  cum  aeterno  Patre  vivit  et  reg. 

Collectio  sequitur. 

Omnipotens  sempiterne  Dcus,  mundi  creator  et 

rector,  qui  hunc  superventurae  sollemnitatis  diem 
electionis  gentium  primitiis  consecrasti,  iniple 
mundum  gloria  tua,  et  subditis  tibi  populis  per  lu- 
minis  tui  lumen  appare,  ut  salulare  tuum  nova 
ceelorum  claritate  mirabile  nostris  sempcr  innovan- 
dis  cordibus  oriatur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  r 
Christum  Filium,  qui  tecum  vivit  et  regnat. 

'PraBfalio. 

Deum  omnipotentem,  quinobis  hujus  noctis  fes- 
tivitatem  indulsit,  fratres  carissimi,  deprecemur,  ut 
det  nobis  etiam  munditiam  cordis,  ut  sicut  magi, 
stella  praeeunte,  Dominum  Jesum  Christum  invene- 
runt,  et  optata  consecuti  sunt  gaudia,  atqueaperlis 
thesauris  suis,  obtulerunt  ei  munera  aurum,  thus, 
et  myrrham,  ita  et  nos  famuli  sui,  ejusdem  Salva- 
toris  nostri  auxilio  praemoniti,  lerram  promissionis 
mereamur  ingredi,  ut  gaudeamus  nos  seterna  regni 
cselestis  possessione  ditari.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  Filium  suum,  secum  viventcm, 
semperque  regnantem. 

GoUectio  sequitur. 

Deus,  qui  Verbi  tui  incarnationem  prseclari  testi- 
monio  sideris  indicasti,  quod  videntes  raagi,  oblatis 
Majestatem  tuam  muneribus  adorarunt,  concede  ut 
semper  in  mentibus  nostris  tuae  appareat  stellae  no- 
titia,  ac  noster  in  tua  sit  confessione  thesaurus.  Per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Prefatio. 

Oranipotentera  serapiternum  Dorainura ,  cujus 
non  minor  est  raisericordia  quam  potestas,  qui  licet 
fiestimatione  operura  univcrsorura  suorum  vicerit, 
ipse  tamen  suorum  operum  magnitudinem  pietate 
vicit,  mittendo  nobis  Jesura  Christum  Filium 
suum  Dominum  nostrum,  cujus  et  onus  leve  est,  et 
jugum  suave,  vir^inali  utero  procreatus  ad  hoc  tra- 


precemur,  ut  expellat  de  sensibus  nostris  pravae 
cogitationis  obscuritatera,  ut  nuUis  deinceps  pecca- 
torura  fusceraur  raaculis,  quibus  jubar  suae  splen- 
duit  caritatis.  Per  Dorainura  nostrum  Jesum  Chri- 
stum  FiHum  tuum,  qui  secum. 

GoUectio  sequitur. 

Exaudi  nos  salutaris  noster,  et  hanc  annuam  sol- 
leranitatis  nostrae  devotionera  dignanter  suscipe ; 
ut  sicut  Magis  ad  ostensionera  salutaris  viae  refulsit 
stella,  206  ^^^  nostris  raentibus  per  gratiam  tui 
muneris  lumen  infundas,  ut  possimus  in  viam  veri- 
tatis  confitentes,  te  protegente,  incedere.  Per  Do- 
minura  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Prsefalio. 

Narrantes  laudes  Domini,  et  potentias  et  mirabi- 
lia  quae  fecit,  fratres  carissirai,  cura  ante  conspe- 
ctura  populi  sui  mare  divideret,  lumen  praetenderet, 
ignera  praeferret,  cceli  januas  aperiret,  panem  an- 
gelicura  rainistraret,  rogemus  uti  quoque  nobis 
sirailibus  virtutura  suarura  circumdet  excubiis,  ne 
vel  saeculi  hujus  fluctus  obvolvat,  vel  incertum  vitae 
cursum  iter  teneat,  vel  caeli  aditus  orationi  non 
pateat,  vel  panis  vivus  vitara,  se  negando,  non  prae- 
beat,  sed  in  rederaptionera  adquisitionis,  atque  in 
laudem  gloriae  suae,  quod  tribuit  aenigmate,  tribuat 
veritati.  Per  Dominura  nostrum  Jesum  Christum 
Filium  suum,  qui  vivit  et  regnat. 

Glolectio  sequitur. 

Operum  tuorura,  Deus,  quantum  miranda  poten- 
tia,  tantura  raagis  est  gratia  diligenda.  Tuo  namque 
iraperio  stclla  raagis  ducatura  praebuit,  et  usque  ad 
Christura  certa  itineris  directione  perduxit  :  cujus 
huraanitas  vera  sic  fuit  in  carne,  ut  vera  majestas 
rcsplenderet  in  opcre.  Infans  enim  astris  famulan- 
tibus  ostenditur,  et  a  raagis  parvulus  adoratur. 
Quaesuraus  ergo,  Doraine,  ut  etiara  nostros  errores 
raisericorditer  corrigas,  et  ad  veritatis  tuae  saluti- 
ferara  visionera,  praecedente  nos  tuae  miserationis 
inlurainatione,  perducas.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Praefatio. 

^  Deum,  qui  sanctificavit  Jordanis  fluenta,  bene- 
dixit  conjugia  nuptialium,  fratres  carissimi,  depre- 
cemur,  ut  cujus  rairacula  annuis  recolimus  vicibus, 
sola  ejus  gratia  raereamur  indulgentiam  peccato- 
rum.  Quod  ipse  praestare  dignetur,  qui  cum  Patre 
et  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat. 

Gollectio  sequitur. 

Exaudi  nos,  Domine,  in  hujus  soflemnitatis  excu- 
bias,  et  quaesuraus  ut  plebis  hujus  corda  in  tuis  mi- 
rabilibus  sacratas  tibi  excubiascelebrantibus,  benig- 
nus  adesse  digneris;  et  qui  Jordanis  sanctiflcare 
dignatus  es  aquas,  nos  quoque  tibi  sanctos  et 
immaculatos  sistere  facias.  Qui  cum  Patre  et  Spi- 
ritu  sancto  vivis  et  regpaas, 


Ui 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  IIL  2^2 

X.  WSSA  IN  YiGiuis  EPHiPHANiiB.  ^  pallor  vina  produxii.  Amen.  Esto  tu»  famili»  ipsd 


Prsefatio. 

207  Incomiptarum  naturarum  benelicionim  Do- 
minum  ae  Deum  nostrum,  fratres  carissimi,  depre- 
cemur,  ut  nos  in  Epiphanise,  id  cst  Manifestationis 
suae  diem,  ad  sacram  cxcubiarum  sollemnitatem  col- 
lectos,  tales  faciat,  qui  inlustrationem  incamationis 
ejus,  vel  nativitatem  ex  Virgine,  vel  baptismum  apud 
Jordanem,  vel  mirabile  apud  Cana  signum  pro  no- 
stra  salute  credimus  factum,  nostro  in  nobis  opere 
demonstremus,  ut  beneficiorum  immensitatem  no- 
slris  confessionibus  lucidemur.  Per  Dominum  nos- 
trum  Jesum  Christum  Filium  suum :  qui  secum  vivit. 

CoUectio  sequitur. 

Deus,  qui,  per  Unigenitum  Jesum  Cbristum  Filium 


lux  itineris,  qui  stella  indice  clarificaius  es  Rex  sa- 
lutis.  Amen.  Converte  ad  te  qusereudum  stupidas 
mentes  hominum,  qui  nuptiale  convivio  vertisti  la- 
tices  in  falemum.  Amen.  Ut  juncta  cum  angelis  in 
excelsis,  Deo  tibi  cantet  gloriam  plebs  protecta. 
Araen.  Pra^sta,  Salvator  mundi,  qui  cum  Patre  et 
Spiiitu  sancto  vivis. 

XI.   MISSA   IN   DIEM   SANCTUM  EPHIPHANL€. 

Venerabilem  ac  primitivum  in  mirabilibus  Ephi- 
phanioe  diem,  in  quo  noster  Redemptor  et  Dominus 
virtutis  su8e  documenta  praetendens,  ab  annis  infan- 
tiffi  paternam  protulit  potestatem,  obsequiorum  no- 
stromm  famulantibus  votis,  et  celebri  sollemnitate, 


tuum  Dominum  nostrum,  sanctificationem  salutis  R  ^'^^'^'  carissimi,  veneremur,  pia  obsecraUone  po- 


«temee  aquas  regenerantibus  praestitisti ;  et,  veniente 
super  caput  illius  spiritali  columba,  per  Spiritum 
sanctum  ipse  venisti;  dona,  qua?sumus,  ut  veniat 
super  hanc  omnem  Ecclesiam  tuam  illa  benedictio, 
quae  cunctos  jugiter  protegat,  quce  diversos  sine 
cessatione  benedicat,  quae  cursum  te  sequentium  di- 
rigat,  quffi  se  expectationi  omnium  januam  regni 
caelestisaperiat.  Per  Dominum  nostmm  Jesum  Chris- 
tum  Filium  tuum,  qui  semper  tecum  vivit  et. 

CoUectio  post  DomiDa. 
Praesta,  omnipotens  Deus,  per  ineffabilem  miseri- 

cordiae  tuae  caritatem,  ut  cujus  virtus  atque  majestas 
in  mirabilium  tuorum  diversitate  clamit,  in  nostra- 
rum  quoque  mentium  puriflcatione  clarescat.  Proe- 


scentes  ut  qui  tunc  aquas  in  vina  mutavit,  nunc  in 
sanguinera  suum  oblationum  nostrarum  vina  con- 
vertat,  et  qui  aliis  saturitatem  meri  potatione  con- 
cessit,  nos  potationis  suse  libamine  et  Paracliti  Spi- 
ritus  infusione  sanctificet.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  Filium  suum,  qui  secum  vivit. 

Collectio  sequitur. 
Deus^  qui  mirificis  virtutum  tuamm  signis  salutis 
nostrae  indicia  declarasti,  qui,  magis  steUa  praeful- 
gente  degressis,  adorare  et  promereri  te  Regem 
ceternum  Dominumque  perpetuum  mysticis  mune- 
ribus  praestitisti,  qui  in  corpore  nostro  mirabilis 
baptismi  sacramento  regeneratos  ex  Spiritu  nos  ab- 
luis  renascendo,  et  ineifabilis  potentise  dono  hodie 


sentem  itaque  oblationem  ita  inlabere,  ut  medelam  C  ^^"^"  !'' "'''''''  «^^^^.^»  discipulis  tuis  tuam  mani- 


viventibus,  defunctis  refrigerium  praestet;  et  quo- 
mm  texuit  recitatio  praemissa  sortem,  inter  electos 
jubeas  adgregare.  Per  Dominimi  nostmm  Jesum 
Christum  Filium  tuum. 

CoUectio  ad  pacem. 
Deus  inluminator  omnium  gentium,  da  popuUs 

tuis  perpetuapace  gaudere;  et  iUud  lumen  splendi- 

dum  infunde  cordibus  nostris,  quem  trium  mago- 

nun  mentibus  aspirasti.  Per  Dominum  nostrum  Je- 

sQm  Christum  FiUum  tuum,  tecum  vi. 

Immolatio  missiB. 
Dignumetjustumest.  Vere  dignumetjustum  est, 

nos  te  laudare,  omnipotens  sempiteme  Deus ;  quia 

Dotam  fecisti  in  populis  virtutem  tuam,  et  Salutare 


festasti  209  divinitatem,  exaudi  nos  suppUces 
tuos  ob  diem  sacratissimce  soUemnitatis,  et  praesta 
ut,  gloriatua  inlurainati,  sseculo  moriamur,  tibi  Regi 
Christo  vivamus,  Saivator  mundi,  qui  cum  Patre, 
et  Spiritu  sancto  vivis  et  regnas  in  saecula. 

CoUecUo  post  Domioa. 
Auditis  nominibus  ac  desideriis  offerentum,  fra- 
tres  carissimi,  Dei  Patris  omnipotentis  clementiam 
depreceraur,  ut  qui  hodie  per  FiUum  suum  mirifice 
aquse  speciem  vertit  in  vinum,  ita  omnium  simul 
oblationes  et  vota  convertere  dignetur  in  sacrificiura 
divinura,  et  accepto  ferre,  ut  accepto  tuUt  Abel  justi 
sui  munera  et  Abrahae  Patriarchae  sui  hostias.  Et 
quomm  nomina  texit  recitatio  praemissa,  eomm  sor- 


tuum  cimctis  gentibus  declarasti,  hodiernum  decla-  D  icm  inter  electos  jubeat  adgregare.  Per  Dominum 


rans  diem,  in  qua,  ad  adorandam  veri  Regis  infan- 

tiam,  excitatos  de  mundi  partibus  viros  clarior  ce- 

teris  sideribus,  208  steUa  perduceret,  et  caeU  ac 

terraeDominum,in  salutem  omnium  corporaliterna- 

tum,  radius  tuae  lucis  ostenderet.  Propterea  profusis 

gaudiis  totus  per  orbem  terramm  mundus  exultat : 

sed  et  supemae  concinunt  potestates  hymnum  gloriae 

tuae,  sine  flne  dicentes  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

Benedictio  popoU. 
Deus,  qui  praesentem  diem  ita  dignaris  diUgera,  ut 

enm  tot  elegeris  miraculis  inlustrare.  Amen.  Qui  di- 

gnatos  88  pro  forma  facturae  salutis    nostrae,   in 

Jordanis  fontem  Fons  aquae  vivae  descendere.  Amen, 

In  quo  te  adorandum  steUa  magos  docuit,  et  aquae 


nostmm  Jesum  Christum  FUium  suum,  secum  vi- 
ventem,  semperque  regnantem. 

CoUectio  ad  pacem. 
Domine  Christe  Jesu,  qui  majestate  sublimis  es, 
et  potestate  subnixus,  cum  in  virtute  Patris  obse- 
queris  jussionibus  Matris,  ut  et  FiUum  hominis  os- 
tenderes  obsequiis,  et  Deum  virtutibus  adprobares, 
qui  ad  omnium  gentium  lavationem  Jordanis  alveum 
sanctificatums  intrasti,  ut  peccata  nostra  ablueres, 
conscientiasque  purgares,  visita  Ecclesiam  tuam,  et 
perfice  omnium  vota;  pacem  etiam  non  petentibus 
praesta,  ut  osculum  quod  in  labiis  datur,  in  cordibus 
non  negetur.  Quod  ipse  praestare  digneris,  qui  cum 
Patre  et  Spiritu  sancto  vivis  et  regnas. 


m 


APPENDIX  \D  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


241 


CoDtestatio. 


Vei^e  dignum  et  justiun  est  eequurn  et  justuiu  est, 
nos  tibi  semper  et  ubique  gratias  agere,  Domine 
sancte,  Pater  omnipotens,  eeterne  Deus.  Qui  nobis 
super  Jordanis  alveum  de  cffilis  vocem  in  modum 
tonitrui  praebuisti,  ut  Salvatorem  sseculi  dcmonstra- 
res,  et  Patrem  luminis  aeterni  ostenderes;  cwlos  ape- 
ruisti,  aerem  beucdixisti,  fontem  purificasti,  et  tuum 
Unicum  per  columbam  sancti  Spiritus  demonstrasti. 
Susceperunt  fontes  hodie  bencdictionem  tuam,  et 
tulerunt  maledictionem  nostram  :  ita  ut  credentibus 
puriiicationcm  omnium  delictorum  exhibeanty  et 
Deo  iilios  regenerando  faciant  ad  vitam  oitemam, 
quos  ad  temporalem  vitam  camalis  nativitas  fuderat. 
Nam  quos  mors  per  praivaricationem  ceperat,  hos 


j^recurrenti  tempore  moUiplicasti  Pastor  vina  prius 
in  hydriis,  deindecibos  in  cophanis.  Amen.  Descen- 
dat  a  sedibus  tuis  super  capita  famulonim  et  famu- 
larum  tuamm  Spiritus  sanctus  tuus  ille,  qui  in  Jor- 
dane,  baptizante  Johanne,  in  columba  corporaliter 
visus  est  descendisse.  Amen.  Reple  animas  eorum 
vino  justitise,  qui  sermone  tuo  hodie  ex  aquarum  sa- 
poi*e  mutasti.  Amen.  Adesto  tuse  plebi  devotione 
211  singulari  te  sacra  per  mysteria  veneranti. 
Amen.  Porrige,  Pastor,  epuhim,  quo,  victa  fame 
saeculi,  cibis  cetemitatis  animrc  saginentur.  Infunde 
ctiam  super  eos  spiritalium  dona  virtutum,  ut  nihil 
in  eis  inimicus  aut  violentia  subrepat,  aut  frande  de- 
cipiat.  Amen.  Sed  per  bonoe  conversationis  perseve- 
rantiam  ii,  qui  adoptionc  vocati  sunt  filiorum,  in- 


vita  eeteraa  a  morte  recipiens,  ad  cajlorum  regna  B  trare  in  possessionem  mereantur  heredum.  Amen. 


revocat.  Undedebita  exullationevocesnostrasjungi- 
mus  confessionibus  augelorum,  qui  gloriam  tuam 
mirabile  sacramento  hodierna  sollemnitate  veneran- 
tes,  21 0  P^o  apparitione  Jesu  Christi  Domini  nos- 
tri,  et  pro  nostraj  vocationis  eiordio  sacrificium  tibi 
laudis  offerimus,  per  ipsum  Dominum  nostrum.  Per 
quem  majestatem  tuam  laudant  angeli. 

Gollectio  post  Sanctus, 
Vere  sanctus,  vcre  benedictus  Dominus  noster  Je- 
sus  Christus  Filius  tuus,  qui  ad  puerperii  cmlestis 
indicium,  heec  hodie  contulit  mundo  suo^  miracula 
megestatis,  ut  adorandam  magis  ostenderet  stellam ; 
et  transacto  temporis  intervallo,  aquas  in  vino  mu- 
taret,  suoque  baptismate  sanctificaret  iluenta  Jorda- 


rt  cum  hinc  transferri  migrando  prfficipietur,  illic 
admitti  pcrmittatur,  unde  te  Deum  adoravit  magis 
admiratum  adstans  sidus  pra^sepio.  Amcn.  Quod 
ipse  prffistare  digneris,  qui  in  Trinitate  perfecta  vi- 
vis,  dominaris  et  regnas.  Amen. 

Post  Eucharistiam. 
Divinam    misericordiam,  fratres  carissinii,  con- 

cordi  oratione  poscamus,  uti  ho^c  salutifera  Sacra- 
menta  nostris  recepta  pectoribus  purificent  animam 
corpusque  sanciilicent,  atque  iu  spem  co^Iestium  vi- 
scerd  pariter  et  corda  coniirment.  Quod  ipse  praestare 
dignetur,  qui  vivit  et  regnat. 

GoUectio  sequitur. 
Respice,  Domine,  propitius  ad  plebem  tuam ;  et 


nis,  Jesus  Christus  Dominus  noster.  Qui  prid.  quam^  ^|^"^  ^*^'^"^^  tribuis  [proficere  sacramentis,  ab  om- 


pateret. 

Post  mydtcrium. 

Sacrificiis  prtesentibus,  Domine,  quffisumus,  in- 
tende  placatus  :  quibus  non  jam  *  aurum,  thus,  et 
myrrha  profertur,  sed  [quod]  iisdem  muneribus  dc- 
claratur,  offertur,  immolatur,  sumitur.  Per  Domi- 
num  hostmm  Jesum  Christum  Filinm  tuum,  qui 
tecum,  et  cum  Spiritu  sancto  vi. 

Ante  orationem  Dominicam. 

Non  nostro  prffisumentes,  Domine,  merito,  sed 
Domini  nostri  Jesu  Christi  Filii  tui,  quem  ut  nos  a 
tenebris  et  umbra  moriis  liberaret  misisti,  obedien- 
tes  imperio.  Indigni  quidem  sumus  nomine  iiUorum, 
scd  jubemur  dicere  :  Pater  noster. 

Post  orationem  Domiuicam. 

Libera  nos  a  malo,  omnipotens  aeterne  Deus,  et 

dominare  tu  nostri,  qui  mortis  a  nobis  dominia  re- 

pulisti,    ut  tua  semper,   Domine,  cogitemus  cum 

alacritale  mandata,  cum  timore  judicia,  cum  exulta- 

tione  promissa.  Per  eum  qui  tecum  vivit,  dominatur 

ct  regnat  Deus  in  unitate  Spiritus  sancti  in  s(ecula 

SiTcuIorum. 

Benedictio  populi. 

Omnipotens  Ariifex ,  qui  scepe  quamplurimis^  hodie 
tanien  insignibus  te  declarasti  miraculis.  Amen.  Qui 

•  IIoic  eadem  verba  in  oratione  Secreta  pro  Epi- 
phania  in  Ordine  Gregoriano.  Olim  Francorom  re- 
ges,  cxemplo  magorum,  aumm,  thus  et  myrrham  in 
die  Epiphania^  ad  aliare  offorebant,  ex  Nangii  Gal- 


nibus  absolve  peccatis.  Per  Dominum  nostrum  Je- 
sum  Christum  Filium  tuiun. 

XII.    MISSA    IN    ADSUMPTIONE  *>  SANCTJ!    MARLB    aiATRIS 

DOMIM    N09TRI. 

Generosse  diei  dominica}  Genitricis  inexplicabile 
sacramentum,  tanto  magis  prceconabile,  quantum 
est  inter  homines  Assumptione  Virginis  singulare  : 
apud  quem  vitee  integritas  obtinuit  Filium,  et  mors 
non  invenit  par  exemplum  :  nec  minus  ingerens 
stuporem  de  transitu,  quam  exultationem  ferens 
unico  beata  de  partu.  Non  solum  mirabilis  pignore, 
quod  fide  concepit;  sed  translatione  praedicabilisy 
qua  migravit.  Speciali  tripudio,  affectu  multimodo, 
fideli  voto,  fratres  dilectissimi,  corde  deprecemur  at- 
D  tento,  ut  ejus  adjuti  muniamur  suffragio,  quae  foe- 
cunda  Virgo,  beata  de  partu,  clara  de  merito,  felix 
prcedicatur  abscessu  :  obsecrantes  misericordiam 
Redemptoris  nostri,  ut  circumstantem  plebem  illuc 
dignetur  introducere,  quo  beatam  matrem  Mariam, 
famulantibus  apostolis,  transtulit  ad  honorem.  Quod 
ipse  praestare  dignetur,  qui  cum  Patre,  et  Spiritu 
sancto  21 2  ^^^^  ®*  regnat  Deus  in  ssecul. 

GoUectio  sequitur. 

Deus,  qui  dum  opus  illud  fabricse  mundialis,  quod 
sola  imperii  jussione  creaveras,  perire  non  pateris, 

lico  continuatore,  ad  annum  1578. 

^  Assumptionis  beatae  Marise  festum  apud  Gallos 
seu  Francos  in  Januario  quondam  celebratum  fuisse, 
diximus  in  lib.  a,  num.  22. 


!2i:> 


DE  LITIRGLV  GALUCANA  LIBER  lU.  24« 

domumtibi  inalvum  Virginis  fabricasti,  et  ne  periret  ^  ledictionem  indolore  generat,  istabenedictionem  in 


gens  a  te  plasmata,  revelasti  sceculisinauditamyste- 
ria,  ut,  quem  caelorum  excelsa  non  capiunt,  parvus 
puellulae  alvus  includeret,  precamur  supplices,  ut 
de  quibus,  et  pro  quibus  suscepisti  membra  morta- 
lia,  intercedente  beata  Maria  genitrice  tua,  capere 
facias,  devicta  sa?culi  ambitione,  victoriam,  Salva- 
lor  mundi,  qui  cum  aeterno  Patre  vivis  et  regnas 
Deus  in  unitate  Spiritus  sancti  Deus  in  ssecul. 

CoUectio  post  nomina. 
Habitatorem  virginalis  hospitii,  Sponsum  beati 

thalami,  Dominum  tabernaculi,  regem  templi,  qui 

eam  innocentiam  contulit  Genitrici,  qua  dignarctur 

incarnataDeitasgenerari;qu8e  nihil  saeculi  conscia, 

tantum  precibus  mens  attenta,  tenuit  puritatem  in 


salute  confirmat.  Illius  perfidia  serpenti  consensit, 
conjugem  decepit,proIem  damnavit;  hujus  obedien- 
tia  Patrem  conciliavit,  Filium  meruit,  posteritatem 
absolvit.  Illa  amaritudi  em  pomi  succo  propinat; 
ista  perennem  dulcedinem  Nati  fonte  desudat.  Illa 
acerbo  gustu  natorura  dentes  deterruit;  hoec  sua- 
vissimi  panis  blandienti  cibo  formavit,  cui  nullus 
deperit,  nisi  qui  de  hoc  pane  saturari  fauce  fastidit. 
Sed  jam  veteres  ge^itus  in  gaudia  nova  vertamus. 
Ad  te  ergo  revertimur,  Virgo  foeta,  Mater  intacta, 
nesciens  virum  puerpera,  honorata  per  Filium,  non 
polluta.  Felix,  per  quam  nobis  insperata  gaudia  suc- 
cesserant.  Gujus  sicut  gratulati  sumus  ortu,  tripu- 
diavimus  partu,  ita  glorificamur  in  transitu.  Parum 


moribus,  quamperceperatangelibenedictionevisce-B  ^^^,^^^^^  ^^^^,   ^i  ^^  Ghristus  solo  sanctificasset  in- 


ribus  ;  nec  per  Assumptionem  de  morte  sensit  inlu- 

viem,quoevitffiportavit  Auctorem;  fratrcs  carissimi, 

fusis  precibus  Dominum  implorcmus,  ut  cjus  indul- 

^rentiailluc  defuncti  liberentur  a  tartaro,  quo  beatas 

Virginis  translatum  corpus  •  est  de  sepulcro.  Quod 

ipse  praistare  dignetur,  qui  in  trinitate  perfecta  vi. 

Collectio  ad  pacem. 
Deus  universalis  machinse  propagator,  qui  in  san- 

rtis  spiritalit^r,  in  Matre  vero  Virgine  etiam  corpo- 

raliter  habitasti;  quce  ditata  tuae  plenitudinis  uber- 

tatf?,  mansuetudine  florens,  caritate  vigens,  pace 

gaudens,  pietate  prsecellens,  ab  angelo  gratia  plena, 

ab  Elisabeth  benedicta,  a  Gentibus  merito  preedica- 

tur  beata;  cujus  nobis  fides  mysterium,  partus  gau- 


troitu,  nisi  etiamtalemmatrem  adornasssct  egressu. 

Recte  ab  ipse  suscepta  es  in  Assumptione  feliciter, 

quem  pio  suscepisti  conceptura  per  fidem,  ut  quae 

terrae  non  eras  conscia,  non  teneret  rupes  inclusa. 

Vere  diversis  infulis  anima  redempta  :  cui  apostoli 

sacrum  reddunt  obsequium,  angeli  cantum,  Christus 

amplexum,  nubisvehiculum,  assumptio  paradisum, 

inter  choros  virginum    gloria    principatum,   per 

Ghristum  Dominum   nostrum.   Gui  Angeli    atque 

Archangeli  non  cess. 

CoUectio  post  Sanctut. 
Vere  sanctus,  vere  gloriosus  Unigenitus  tuus  Do- 

minus  nostcr  Jesus  Ghristus,  qui  cum  de  suo,  Geni- 

tori  esset  aequalis,  de  nostro  factus  est  minor  ab 


dinm,vitaprovectum,discessusattulithocfestivum;CangeUs,  et  ex  Patre  habens  immortalitatem,   ex 


precamur  supplices,  ut  pacem,  quai  in  adsumptione 

Matris    tunc  praebnisti  discipulis,  solemnib  nuper 

largiaris    in    cunctis,  Salvator    mundi,   qui    cum 

Patre,  et  Spiritu  sancto  vivis. 

Contestatio. 
Dignum  ct  justum  est,  omnipotens  Deus,  nos  tibi 

magnas  merito  gratias  agere,  tcmpore  celeberrimo, 
die  prae  ceteris  honorando.  Quo  fidelis  Israhel  egres- 
sus  est  de  iEgypto,  quo  Virgo  Dei  Genitrix  de  mundo 
migravit  ad  Christum.  Quae  nec  de  corruptione  susce- 
pit  contagium,  21 3  ^^^  resolutionem  pertulit  in 
sepulcro ;  pollutione  libera,  germine  gloriosa,  as- 
sumptione  secura  paradiso  dote  prailata;  nesciens 
damna  dc  coitu,  sumehs  vota  de  fructu;  non  subdita 


Matre  quod  moreretur  adsumpsit,  ut  in  se  liberaret 
genus  humanum  de  tartaro,  dum  ipsum  mors  non 
tcnuitiu  sepulcro.  214  ^pse  enira  prid.  quara  pat. 

Post  mysterium. 
Descendat,  Domine,  in  his  sacrificiis  tuae  bene- 

dictionis  coaeternus  et  cooperator  Paraclitus  Spiri- 

tus,  ut  oblationem  quam  tibi  de  tua  terra  fructifi- 

cante   porregimus,  cffilestic    perrauneratione ,    te 

sanclificante,  sumaraus,  ut  translata  fruge  in  corpore, 

calice  in  cruore,  proficiat  raeritis,  quod  obtuliraus 

pro  delictis.  Pr»sta  oranipotens  Deus,  qui  vivis  et 

regnas  in  saecula. 

Ante  orationem  Dominicam. 
Exaudi,  oranipotens  aeterne  Deus  supplicera  ple- 


dolori  per  partum,  non  labori  per  transitum,  nec  J)  jjgjQ  tuam  ob  honorem    Mariae  beatissimae   geni- 


vita  voluntate,  nec  funus  solviturvi  naturae.  Specio- 
bus  thalamus,  de  quo  dignus  prodit  Sponsus,  lux 
gentium,  spes  fidelium,  spcs  fideUura,  praedo  dae- 
monum,  confusio  Judaeorura,  vasculura  vitae,  taber- 
naculum  gloriae,  templum  caelestc  :  ciyus  juvenculae 
meUus  predicantur  merita,  cum  veteris  Evae  confe- 
runtur  exempla.  Siquidem  ista  mundo  vitam  protu- 
lit,  illa  legem  mortis  invexit ;  illa  prevaricando  nos 
perdidit,  ista  generando  salvavit.  lUa  nos  pomo  ar- 
hoTis  in  ipsa  radice  percussit ;  ex  hujus  virga  flos 
^xiit,  qui  nos  odore  reficeret,  fruge  curaret.  Illa  ma- 

•  Eadem  fuit  persuasio  Gregorii  episc.  Turonensis 
in  lib.  I  de  Gloria  martvrura,  cap.  4. 
b  Legendum  puto,  sollmniter,  seu,  ut  veteres  U- 


tricis;  et  ita  preces  nostras  benignus  intende,  ut 
cum  fiducia  dicere  mcrearaur  orationem,  quam 
nus  Dorainus  noster  Jesus  Ghristus  Filius  tuus  orare 
sic  docuit,  dicens  :  Pater. 

Post  oraUonem  Dominicam. 
Libera  nos  ab  omni  raalo,  ab  orani  delicto,  auctor 
oraniura  bonorura  et  conditor,  Deus;  et  intcrce- 
denlc  beata  Maria  genitrice  tua,  contra  colidiani 
hostis  insidias  coUdiana  nos  protectione  defende, 
Salvator  raundi,  qui  cum  Patre,  et  Spiritu  sancto 
vivis  et  regnas. 

bri,  sollempniter,  pro  sollemni  nuper, 

c  Non  dubito  quin  legendum  hocloco,  csBlesii  per- 
mutationef  ut  sequentia  probant. 


247 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


248 


Benediclio  populi. 


A  vit.  Vere  est  enim    honorandus  hujus  diei    na- 

talis,  quse  sic  terrena  generatione  processsit,  ut  ad 

divinitatis  consorlium  per  consecrationem  virgini- 

tatis  perveniret.  Per  Dominura. 

Coliectio  ad  pacem. 

Leela  nos,  Domine,  quasumus,  beatee  martyris 

tuae  Agnes  festivitas  semper  excipiat,  quce  et  jocun- 

ditatem  nobis  suae  glorificationis,  et  pacis  sinceri- 

talem  infundat,  et  tibi  nos  reddat  acceptos.  Per 

Dominum. 

Immolatio. 

Vere  dignum,  et  justum  est.  Tibi  enim,  Domi- 

ue,  festa  solemnitas  agitur,  tibi  dies  sacrata  216 

celebratur,  quam  beaUfi  Agnes  virginis  sanguis  in 

veritatis  tuoe  lestificatione  profusus,  magnifico  no- 


Deus,  qui,  cum  te  non  capiunt  ceeli,  dignatus  es 

in  templo  uteri  Virginalis  includi.  Amen.  Ut  mater 

integra  haberet  fructum  de  spiritu,  et  incorruptio- 

nem  de  partu.  Amen.  Da  plebi  Angelum  custodem, 

qui  Filiimi  Maria»,  fide  concipientc,  pra?dixit.  Amen. 

Sanctificet  gregem  tuum  illa  bcnedictio,  quae  sine 

semine  hiimano  Redemptorcm,  Virginis  firmavit  in 

utero.  Amen.  Ut,  tc  protegente,  cxultet  Ecclesia  de 

congregato  populo ;  sicut  Maria  meruit  gloriari  de 

fructu.  Amen.  Quod  ipse   praestare  digneris,  qui 

cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivis  et  regnas  Deus  in 

seecula  sceculorum.  Amen. 

Post  Eucharistiam. 
Adesto,  quaesumus,   Domine   fidelibus    tuis,   ut 

quflesumpsitfideliter,  etmentesibietcorpore,  beateeg  niinis  tui  honore    signavit.  Cui  ad  mirificandam 


Mariae  intercessione  custodiat.  Quod  ipse  praestare 

digneris,  qui  cum  aeterno  Patre  vivis  et  regnas. 

Collectio  sequitur. 
Qu8esumus,DomineDeusnoster,  ut,  interveniente 

beata  Maria,  sacrosancta  mysteria,  quoe  sumpsimus, 

actu  subsequaraur  et  sensu,  et  ejus  nobis  indulta 

refectio  vitam  conferat  sempiternam  per  eum  qui 

tecum  et  cum  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat. 

XIII.  MISSA  IX  NATALE  AGNES  VIRGINIS  ET  BiARTYRIS. 

21 5  ^^  beatae  raartyris  Agnes  natalitia  tripu- 

diantes,  fratres  carissimi,  dcvoto  cordc  Domino  ad- 

sistamus.  Vere  enim  hujus  est  honorandus  natalis, 

quae  sic  nata  est  mundo,  ut  sit  ca?lo  renata ;  sic  sub 

morte  legis  procreata,  ut  contererct  mortis  aucto- 

rem;  sic  infirmo  sexu  condita,  ut  raetuenda  virisp 

fortibus  despiceret  tormenta  ;  sic  fragili  conditione 

producta,  ut  puella  virginibus  et  potestatibus  trium- 

pharet.  0  vera  nobilitas,  quoc  sic  tcrrcna  genera- 

tione  processit,  ut  ad  divinitatis  consortium  per- 

veniretl  Oremus  ergo  ut  pro  nobis  interveniat  pre- 

cibus,  quae  digna  adsistit  divinis  obtutibus.  Quod 

ipse  praestare  dignetur  qui  cum  Patre,  et  Spiritu 

sancto  vivit  et  regnat. 

Collectio  sequitur. 
Deus  victricis  Agnes  adjutor  et  praemium,  exaudi 

nos  illius  interventu,  cujus  passionis  natalem  celc- 

bramus ;  cui  tanti  muneris  gratiam  contulisti,  ut 

diabolum,  qui  per  Evam  humanum  genus    omne 

subverterat,  tenera  aetate  Agnes  contererct,  et  sexu 


gratiam  tuam,  in  tenero  adhuc  corpore,  et  necdum 
puellare  florematuro,  hanc  virtutem  fidei  etpaticn- 
tia?  fortitudinem  contulisti,  ut  saevitiae  persecutoris 
non  cederet  constantia  virginalis,  quo  gloriosior 
fieret  corona  martyrii ;  quia  inter  acerba  supplicia 
nec  sexui  potuit  eripere,  necaetati.  Hujus  igitur  pas- 
sionis  diem  hodierna  dcvotione  cclebrantes,  immo- 
lamus  tibi,  Domine  Deus  noster,  victimam  laudis. 
Quam  cum  Filio  tuo  Domino  nostro  et  sancto  Spi- 
ritu,  per  claritatem  regnantem,  cum  angelis  et  ar- 
changelis  dominationes,  principatus,  et  potestates, 
cceli,  ccelorumque  virtutes,  ac  beata  scraphin  socia 
exultatione  concelebrant,  dicentes  :  Sanctus. 

XIV.   MISSA  IN   NATALE   SANCT.B  CMCIUM  VIRGINIS. 

Vencrabilem  ac  sublimem  beatae  martyris  CaecilisB 

passionem  et  sanctam  solemnitatem  pia  devotione 

celebrantes,  conservatorem  omnium  Deum,  fratres 

carissimi,  depreccmur,  ut  piis  Ecclesiae  suae  preci- 

bus  propitialus  adsistat;  et  sicut  illi  hodie  coronam 

dedit,  nobis  quoque  misericordiam  largiatur.  Per 

Dominum  noslrum  Jesum  Christum  Filium  suum, 

secum  viventem. 

Collectio  sequitur. 

Omnipotens  sempitcrne  Deus,  qui  eligis  infirma 

mundi,  ut  fortia  quaeque  confundas,  da  nobis  in 

fcstivitate  sanctie  Caeciliae  martyrae  congrua  devo- 

tione  gaudere,  ut  et  potentiam  tuam  in  ejus  pas- 

sione  laudemus,  et  provisum  nobis   percipiamus 


inbecilli   superaret,  veritatis  confectione   proster-  r\  auxilium.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum 
neret :  evidenter  ostendens  quod  non  solum  perpe-      Filium  tuum. 


tuae  virginitatis  martyra  esset  et  virgo  mansura, 

sed  Agni  immaculati  sponsa  fieri  mereretur  integre 

de  nominc.  Adsume  crgo  hujus  sacrificii  immola- 

tionem  gratanter,  qui  coronasti  gloriosam  pro  tan- 

tis  meritis  virginem.  Per  Dominum  nostrum  Jesum 

Christum  Filium  tuum. 

Collectio  post  nomina. 
Deus,  qui  virgineum  florem  per  Mariae  uterum  re- 

novas,  reddens  nobis  in  Matrc  virgine,  quod  per 

incontinentem    perditum    fuerat  matrem ,   quam 

sequentes  sanctac  virgines  cum  palma  martyrii  ad 

tuum  usque  thalaraum  pervenerunt.  Ex  quibus  est 

beata  Agnesraartyra,  cujushodie  passionis  solemni- 

tas  a^tur^  guae  nos  ad  laetitiam  suae  devotionis  excita- 


Collectio  post  nomina. 

Respice,  Domine,  quaesumus,  plebem  tuam  de 
sanctae  Caeciliae  martyris  glorificatione  gratulantem 
et  beneplacitum  tribue  sacratarum  tibi  mentium 
famulatum,  ut  qui  in  sanctis  tuis  te  honorare  non 
desinunt,  perpetua  donorum  tuorum  largitate  po- 
tiantur ;  et  quod  visibiliter  exhibent,  invisibiliter 
adprehendant;  ut  sicut  illius  grata  sunt  merita,  sic 
nostrae  servitutis  accepta  reddantur  officia.  Per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

CoUectio  ad  pacem. 

Sanctae  martyTac  tuae  CaeciUae,  Domine,  supplica- 
tionibus  tribue  nos  foveri,  ut  cigus  venerabilem 
soilemnitatem  prsevenimus  obsequio,  ejus  interces- 


^^^  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  III.  250 

sionibus  cgmmendemur  et  meritis.  Et  prcesta,  quae-  ^  simi,  omnipotentis  Dei  misericordiam  supplices  exo- 


sumus,  Domine,  217  ut  pax  quee  profertur  inla- 
biis  etiam  cordibus  non  negetur.  Per. 

Immolatio  missaB. 

Dignura  et  justum  est,  aequum  et  salutare  est,  nos 

tibi  semper  gratias  agere,  omnipotens  sempiterne 

Deus,  qui  perficis  in  infirraitate  viiiutem.  Quiabeata 

gloriosaque  Caecilia,  despecto  raundi  conjugio,  ad 

consortia  superna  contendens,  nec  aetate  rautabili 

praepedita  est,  nec  inlecebris  est  revocata  carnali- 

bus,  nec  sexu  fragilitatis  deterrita  ;  sed  inter  puella- 

res  annos,  intcr  saeculi  blandiraenta,  inter  suppli- 

cium  persequentiura,  raultiplicem  victoriam  virgo 

casta  mart}Ta  implevit,  et  ad  potiorem  triurapbura 

secum  ad  regna  cselestia  Vaierianura,  cui  fuerat 


reraus,  ut  interventu  sancti  Clementis  antistitis  et 
martyris  sui ,  def unctis  absolutionem  ,  viventibus 
tribuat  salutera.  Meraores  etiara  simus  fidelissimo* 
rum  suorura  Sisennii  ■  atque  Tbeodorae,  ut  quibus 
per  beatura  raartyrera  fidem  se  credendi  inseruit, 
eis  paradisi  regna  participet.  Per  Dorainura  nos- 
trura  Jesura  Cliristum  Filiura  suura,  secum  vi. 

CoUectio  ad  paccm. 
Concordator  discordiae,  et  origo  societatis  aeter- 

nae  indivisa  Trinitas,  Dcus,  qui  Sisennii  infidelitatem 
ab  Ecclesiae  unitate  disjunctam,  per  sanctum  Cle- 
raentera  antistitera  et  subdis  catbolicae  fidei,  et  in- 
neclis  perpetuae  caritati,  exaudi  preces  nostras,  il- 
laraque  nobis  pacera  tribue,  quara  quondara  aethe- 


Dupta,  perduxit.  Et  sic  coronara  pudicitiae  raeruit,  B  rem  ascensurus  apostolis  reliquisti,  ut  qui  praesen- 


ut  regium  thalamum  non  solum  virgo,  sed  etiam 
martjra  intraret,  per  Cliristura  Dorainura  nostrura. 
Per  quem  Majestatem  tuam  laudant  Angeli,  adorant 

Dom. 

Benedictio  populi. 

Summe,  optime,  misericordissirae  Deus,  benedic 
famulos  et  famulas  tuas.  Amen.  Tribue  eis  per  in- 
terventum  sanctae  Caeciliae  virginis,  cor  in  tuo  araore 
sollicitum,  in  tuo  tiraore  devotura,  in  tuo  honore 
perfectum.  Araen.  Daeistranquillitatera  teraporura, 
salubritatera  corporura,  salutera  aniraarum.  Amen. 
Mereantur  te  fide  quaererc,  operibus  invenire,  gra- 
tia  promereri.  Araen.  Et  illa  studeant  agere,  te  teste ; 
quae  digna  fiantin  rerauneratione,te  judice.  Anien. 


tium  labiorura  irapressione  inligati  fuerint  osculo, 
tua  custodia  pacifici  permaneant  in  futuro.  Quod 
ipse  praestare  digneris  qiii  cura  Patre. 

Immolatio  missae. 
Dignura  et  justum  est.  Vere  dignura  est,  nos  tibi 

gratias  agere,  Doraine  sancte,  Pater  oranipotens, 
aeterne  Deus,  in  solleranitate  sancti  raartyris  tuiCle- 
raentis.  Qui  cognationera  reIiquitetpatriam,etpost 
odorem  tui  norainis  terras  raariaque  transraeans, 
abnegansque  seraetipsura,  erucera  peregrinationis 
adsurapsit,  ut  te  per  apostolorura  tuorum  vestigia 
sequeretur.  Cui  tu,  Domine,  secundum  promissio- 
nera  Filii  tui,  tara  in  praesenti  saeculo  quam  in  futuro 
centuplicata  muneris  praeraia  repensasti.  Nara  bea- 


Quod  ipse  praestare  digneris,  qui  in  Trinitate  per-  C  tissirai  Petri  raox  traditus  disciplinis,  parentes  quos 


fecta  vi\is,  dominaris,  et  regnas. 

XV.  MISSA  IN   NATALE   SANCTl   CLEMENTIS   EPISCOPI. 

Diem  hunc  gloriosae  passionis  sancti  ac  vencrabilis 
Gementis  episcopi,  per  quem  superstitiosagentilitas 
conruit  Judaeorum,  et  fides  catholica  in  corda  homi- 
num  radiavit,  fratres  carissimi,  revohito  anni  cir- 
culo,  debito  veneremur  obsequio ,  Domini  miseri- 
cordiam  exorantes,  ut  qui  cum  luraen  teterrirao 
gentilitatis  errori  praebuit,  nos  suo  luraine  oriens  ex 
allo  clarificet :  qui  iUura  sacrae  praeposuit  ecclesiae, 
no5  sub  mundialium  fasce  curarum  geraentes,  ipso 
eiorante,  sublevare  dignetur.  Per  Dominum  no- 
strum  Jesum  Cbristum  Filium  suum,  secum  vi. 

GQllectio  sequitur. 


in  genitali  solo  perdiderat,  in  externa  regione  res- 
tituis ;  quos  terrenae  generationis  araiserat,  divinae 
reddis  naturae  participes.  Deinde  raagistri  sui  vica- 
rium  per  ordinera  subrogando,  Roraanae  urbis,  cu- 
jus  propter  te  despexerat  dignitatera,  tenere  consti- 
tuis  principatura.  Pro  quo  transituria  claritate,  cae- 
lesti  facis  honore  conspicuum.  Postremo  martyrii 
gloria  21 9  subliraatura,  pro  teraporalibus  gestis 
ad  aeternara  provehis  coronam,  per  Christura  Do- 
rainura  nostrura.  Per  quem  Majestatem  tuam  lau- 
dant  Angeli,  atque  archangeli  non  cessant  clamare, 
dicentes,  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

Benedictio  populi. 
Custos  sacerdotii,  dicator  martyrii,  palma  trium- 


Christe  omnipotens  Deus,  qui  beatum  Clementem  ^  phi,  Deus  benedic  famulos  et  famulas  tuas.  Amen. 


antistitem  propter  nomen  tuum  in  altitudine  maris, 

paganorum  tempestate  218  dimersum,  utin  cer- 

tamine  probasti  bellorum,  ita  post  bellum  patefactis 

arenis  educis  gloriosum,  quaesumus  pietatem  tuara, 

ut  nos  a  concupiscentiap  procellis  erutos,  Paternae 

gloriae  repraesentes  innoxios,  Salvator  raundi.  Qui 

cum  aeterno  Patre  vivis  et  regnas  Deus  in  unitate 

Spiriins. 

GoUectio  post  nomina. 

Xominum  serie  relata  defunctorum,  fratres  caris- 

*  Hinc  probatur  antiquitas  Actorum  sancti  Cle- 
meDtis,  in  (juibus  laudantur  Sisinnius,  Nervae  Imp. 
familiaris,  ejusque  uxor  Theodora,  a  Clemente  ad 
fidem  conyersi. 


Dona  eis  martyris  hujus  obtentu  recte  vivere,  sobrie 
agere,  salubriter  conversari.  Amen.  Ut  illa  agant 
suo  arbitrio,  quae  digna  habeantur  tuo  judicio  et 
indigna  inveniantur  subjacere  supplicio.  Amen. 
Quod  ipse  praestare  digneris  qui  in  Trinitate  per- 
fecta  vivis  et  regnas. 

XVI.   MISSA  SANCTI   SATURNINI  b    EPISCOPI    ET 

MARTTRIS. 

Deum,  quiimraortales  gloriosorum  martyrum  pal- 
mastriumphali  cruoreperfudit,  et  beatamdiei  higus 

b  Tolosatium  scilicet  episcopi,  cujus  festum  iii 
Kal.  Decemb.,  id  est  in  Vigilia  sancti  Andreae,  de 
quo  infra,  ubi  Rma  Garonnce  Tolosa  dicitur. 


^ol 


APPENDIX  xVD  OPERA  S.VNCTI  CERiLVNl  PARISIENSIS. 


2oi 


sollemnitatem  suis  pro  se  vincentibus  dedicavit,  ft^a-  ^  cum  tuae  Majestatis  super  nos  apparuerit  gloria,  me- 
tres  carissimi,  suppliciter  oremus,  ut  qui  dedit  dici 
hujus  sollemnitatem,  dct  plenum  sollemnitatis  effc- 
ctum.  Qui  dedit hoc  quod  cultus  festivitatis  amplecti- 
tur,  det  ut  affectu  devotionis  imitemur.  Et  quicquid 
sancto  viro  ac  beatissimo  martyrisuo  Saturnino  ho- 
dierno  die  profuit  ad  gloriam,  nobis  proflciat  ad  sa- 
lutem.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum 
Filium  suura,  qui  socum  et  cum  Spiritu  sancto. 

Gollectio  sequitur. 
Debitas,  omnipotens  sempiterno  Deus,  referimus 

gratias  Jesu  Christo  Domino  nostro,  incujus  simili- 
tudinem  beatissimus  Saturninus,  dum  offerretvicti- 
mam,  ipse  fit  victima ;  dum  sacerdotium electus agit, 
martyriunxdevotus  implevit,  ut  per  eminentiam  jus- 


ritorum  nostrorum  tribuas  indulgentiam,  per  Chri- 
stum  Dominum  nostrum.Cui  merito  omnes  angeli, 
atque  archangeH,chcrubim  quoque  etseraphim  sine 
intermissione  proclamant,  dicentes  :  Sanctus,  San- 
ctus,  Sanctus. 

XVII.  MISSA  IN   NATALE  SANCTI   ANDRE^  APOSTOLl. 

Prsefatio. 
ApostoUcum  et  toti  almum  sseculo  diem,  quo  re- 
tifex  ille  prfleclarus  Andreas  post  inluminatam  pr«- 
dicationeAchaiamfelici  martyrio  decoravit,  velpro- 
prii  corporis  hostiam  crucis  insignia  amplectendo 
gcstavit,  fratres  carissimi,  intentis  sensibus,  et  totis 
visceribus  excolamus,  inclytam  omnipotentis  Dei 
misericordiam  deprecantes,  uti  hunc  populum  crucis 


litiffi  atque  victoria?,  et  testis  fucrit  ct  antistes  :  in  g  sum  signaculo  221  pra?monitum,illucjubeatadire, 


quo  proficiens  fidei  latitudo,  dum  cathcdram  susci- 
pit  sanctitatis,  coronam  rapuit  passionis.  Ita  Majes- 
tatem  tuam,  Domine,  supplices  exoramus,  ut  qui 
ei  tantam  pro  nomine  tuo  praestitisti  toleranliam, 
per  ejus  intercessionem  tribuas  pro  delictis  plebi 
huic  veniam.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Chris- 
tum  Filium  tuum. 

CoHectio  post  nomina. 
Magnum  nobis  est  semperquc  festivum,  fratres 

carissimi,summi  pontificisetmartyris  Saturninime- 
ritis,  depensis  fideliter  precibus  exorare,  qui  Salva- 
toris  220  nostri  priecepta  custodiens,  non  solum 
sacerdotium  ac  vitoe  bcatitudinem  meruit,  se  etiam 
tanti  honoris  officium  felici  martyrio  consecravit. 
Per  cujusmeritis  deprecemuromnipotentem  Deum,  Q 
ut  illic  defunctorum  animas  transferat  a  tartaro, 
quo  illum  causa  amoris  sui  adsumere  dignatus  est 
posttriumphum.PerDominumnoslrum  Jesum  Chri- 

stuni  Filium  suum,  secum. 

GoUectio  ad  pacem. 
Dcus,  qui  viscera  misericordiae  atque  uberi  multi- 

plici,  sic  sanctos  tuos  coronas  pro  meritis,  ut  discor- 
dantium  animoseorum  intercessione  pacifices,  quaj- 
sumus  per  interventum  sancti  Saturnini  antiiititis  et 
martyris  tui  ut  pacificatam  plebem,  hujus  festivitali 
collectam,  sic  ab  omni  simultate  separes,  ut  perfe- 
ctam  tuo  conspectui  habere  digneris.  Per  Dominum 
nostrum  Jesum  Chi'istum  Filium  tuum. 

Gontestatio. 
Dignum  et  justum  est.  Optimum  sane  est,  nobis-  n 

que  speciali  devotione  preecipuum,  omnipotentiam 
tuam,  Trinitas  Deus,  pro  cunctorum  Lriumphalibus 
pcenis  servitio  linguae  supplicantis  cxtollere,  sed 
pi*aBcipue  hoc  tempore  beatum  Saturninum,tremendi 
nominis  tui  conclamantissimum  testem  debito  ho- 
nore  suscipere  :  quem  turba  gentifium  cum  impu- 
lit  e  fano,  intuht  coelo.  Siquidem  ipsc  pontifex  tuus 
ab  Orientis  partibusin  urbemToIosatiumdestinatus, 
Roma  Garonnse  in  vicem  Petri  tui,  tam  cathedram 
quam  martyrium  consummavit.  Unde  benedicimus  ^ 
tc,  Domine,  in  operibus  tuis,  et  supplices  depreca- 
mur,  ut  spiritaliaChristianipopuli  desideria  sollem- 
niter  impleantur,  et  misericordia  a  te  petita  per 
sancil  tui  Saturnini  suffragia  celeriter  impetretur.  Ut 


adminiculante  fide,  quo  martyr  praecessit  impleto 
certamine.  Quod  ipsc  prajstare  dignetur,  qui  cum 
Patre  et  Spiritu  sancto  vivit  et  rcg. 

Gollectio  sequitur. 
Christe  Domine,crucifergloriose,  quiconstantiam 

beati  Andrea»  apostoli  propter  gloriam  tui  nominis 
crucifixi  ita  confortasti  in  proelio,  ut  extolleres  in 
triumpho,  exaudi  huncccetumsupplicemacpraesen- 
tcm,et  praista  ut  qui  hoc  tempore  ejus  sollemnitati 
debitum  foenus  exsolvimus,  futuris  tcmporibus  mo- 
dum  vitffi  castissima?,  ipso  opitulante,  servemus.  Per 
te,  Christc  Salvator  mundi,  qui  cum  fleterno  Patre 
vivis,  dominaris  et  regnas  Deus  in  unitate  Spiritus 
sancti  in  sa^cula  soiculorum. 

GoUectio  postnomina. 
Omnipotentem  Deum  ac  Dominum  nostnim,  fra- 

tres  carissimi,  deprecemur,  ut  hodierna  sollemnia, 

que  pro  natale  beatissimi  apostoli  et  martyris  sui 

Andreffi  suscepimus,  sibi  ipse  commendet;  ac  sicut 

illi  hodie  ob  prsedicationem  verbi  sui  capto,  inter 

viucula  carceris,  fiagella  et  crucis  necem  adfuit,  et 

de  triumpho  nobili  coronam  dedit,  ita  interventu 

ejus  nobis  in  se  credentibus,  qui  pressuri»  hujus 

mundi,  et  insidiis  adversarii  fatigamur,  in  omnibos 

tentationibusadesse,  ac  misericordiam  largiri  digne- 

tur,  etofferentum  ac  pausantum,  quae  recitata  sunt 

nomina,  Apostoli  sui  intercessione  sanctificet.  Pcr 

Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filiam  suum, 

secum  viv. 

GoUectio  ad  pacem. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  tanta  tibi  cari- 
tate  beatum  Andream  apostolum  vinxisU,  ut  tuo 
auxilio  mundi  vinceret  fiuctus,  carnis  contereret 
motus,  nitentisque  gladiinonpaveretadsultiis,  quem 
crux  elevata  suscepit  humilem,ut  resUtueret  trium- 
phantem,  pacifica,  qusesumus,  hanc  fanuUam  ejos 
sollemnitati  coUectam,  ut  dum  praibet  oscula  proxi- 
mis,  indulgens  laedentibus  veniam  obtineat  pro  de- 
lictis.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Fi- 
lium  tuum,  qui  tecum. 

Gontestatio. 

Dignum  et  justum  est,  sequum  et  justum  est,  pie- 

tati  tuse  ineffabiles  gratiasreferre,omnipotens,sem- 
piterne  Deus ;  et  inaestimabili  gaudio  passionem  too- 


253  DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  III.  554 

rum  praedicare  sancLorum,  per  Christuin  Doniinum  p^  dera  sedens,  almum  nobis  sidus,  beatos  apostolos 

reliquisti,  quorum  speciosam  cohortem,felici  clari- 


QOstnim.Qai  beato  Andrea^inprima  vocationededit 
fidem,  et  in  passione  donavit  victoriam.  Acceperat 
hiec  utraque  beatus  Andreas ;  ideo  habebat  et  in  prae- 
dicatione  constantiam,  et  in  passione  tolerantiam. 
Qui  post  iniqua  verbera,  222  PO^*-  carceris  saepta, 
alligalus  suspendio  se  purum  sacrificiumtibiobtulit 
Deo.Extendit  mitissimus  brachia  ad  coelos,  ample- 
ctitur  crucis  vexillum,  deflgit  in  osculis  ora,  Agni 
cognoscit  arcana.  Denique  dum  ad  patibulum  duce- 
retur,  in  cruce  suspenderetur,  carne  patiebatur,  et 
spirituloquebatur.  Oblivisciturcrucistormenta,  dum 
dc  cruce  Christum  prceconat.  Quantum  enim  corpus 
ejus  in  ligno  extendebatur,  tantum  in  lingua  ejus 
Christns  exaltabatur,  quia  pendens  in  ligno,  sociari 


tate  pollentem,  prius  praeelegisti  merito,  ut  praede- 
stinares  in  reguo.  Amen.  Concede  propitius  cir- 
cumstantem  plebem  crucis  tuee  muniri  signaculo, 
ut  universum  superet  advei^sae  potestatis  incursum. 
Amen.  Infunde  sensibusejusapostolicadogmata,  qua 
tc  conterapletur  mente  serena.  Amen.  Utin  illo  tre- 
mendo^discussionis  tempore,  eorum  defenseturpraj- 
sidio,  quorum  est  secuta  praeceptum.  Amen.  Quod 
ipse  praestare  digneris,  qui  cum  Patre,  et  Spiritu 
sancto  vivis  et  regnas  Deus. 

XVIII.  MI3SA  IN   NATALK  SANCT.E   EULALI^b  VIRGINIS. 

Deum  omnipotentem,  Fratres  carissimi,  qui  tan- 


i  gratulabalur.  Absolvi»  se  non  patilur  a  cruce,  B  tumprudentcmvirginitatcmr.dcisociatamapice  glo- 


se  ei 

netepescat  certamen  in  tempore.Turba  circumspi- 

cit,  etiamentat;  deraitti  a  vinculo  cupit,  quera  re- 

paraloremmentis  intelligit.  Laxari  postulat  justum, 

ne  pereat  populus  hoc  delicto.  Intercafundit  Martyr 

spiritum,  possessurus  sompiterni  Judicis  regnum. 

Per  cujus  meritis  concede  nobis,  omnipotens  Deus, 

ut  a  malis  omnibus  tuti  atque  defensi,  tibi  Domino 

noslroDeomartyrum,  etPrincipi  apostolorum,  lau- 

des  semper  et  gratias  referamus  cum  angelis  et  ar- 

changelis,  qui  gloriam  tuam  non  cessant  claraare, 

dicentes. 

GoUeclio  post  Sanctus. 

Hosanna  in  excelsis.  Vere  sanctus,  vcre  benedic- 
lus,  vere  gloriosus  Dominus  noster  Jesus  Christus 


riae  consecravit,  ut  per  quem  facta  est  raater  Maria, 
fieret  martyra  Eulalia  :  illa  pariendi  effectu  felix, 
ista  moriendo  :  illa  iraplens  incarnationis  officium, 
ista  rapiens  passionis  exemplum ;  illa  credidit  An- 
gelo,  ista  restitit  inimico  :  illa  electa,  per  quam  na- 
sceretur  Christus,  ista  per  quam  vinceretur  diabolus : 
supplici  oratione  poscamus,utbeatara  Eulaliam  pro 
nobis  orantem  exaudiat  :  et  omnia,  quae,  peccatis 
adversantibus,  impediraur,  ejus  auxilio  ab  orani  labe 
peccarainura  eruaraur.  Per  Dorainura  nostrum  Jesum 
Christura  Filium  suum,  secum. 

Gollectio  sequitur. 
Deus,  qui  sanctae  martyrae  tuse  Eulaliae  pro  poeua 
gloriam,  promorte  vitam,  pro  infirmitate  virtutem, 
Filiustuus,quibeatumAndream  apostolum  primum  C  pro  passione  coronam  tribuisti ;  praesta,  ut  sicut  illa 


electione,  exinde  certamine  consecravit.  Ipse  enim 

pridie  quam. 

GoUectio  post  secreta. 

Recolimus  te,  Domine,  passum  pro  mundi  salute 
hnmiiem,  sed  credimus  subsistere  semper  in  Geni- 
lore  potentem :  precamur,  ut  qui  de  altario  tuo  par- 
ticipamur,  cum  beatisapostolisin  coelestibus  glorie- 
mur.  Praesta,  Salvator  mundi,  qui  cum  aeterno  Pa- 
tre  el  Spiritu  sancto  vivis. 

GoUectio  ante  orationem  Dominicam. 

Deu5,  qui  sanctos  apostolos  tuos,  exemptos  ab 
hujus  saeculi  fluctibus,  angelicis  jussisti  coetibus  ad- 
gregare,quosetiam  tuis  praeceptionibusinhoerentes, 
«pialiter  te  deprecarentur  exhortator  piissimus  in- 
formasti,  supplices  quaesumus,  ut  qui  illos  hilariD 
affatu  salubriter  imbuisti,  nobis  ipsam  precem  cum 
Gducia  permittas  clamare  vel  dicere :  Pater  noster. 
Collectio  post  orationem  Dominicam. 

223-^  omnimalonos  eripe,  omnipotens  Deus, 

etpraesta  ut  jubar  apostolici  luminiscircuradati,om- 

nem  naerum  criminis  cum  pompis  saeculi  respua- 

mus.Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filium 

luum. 

Benedictio  populi. 

Domine  Deus  omnipotens,  qui  gloriosus  super  si- 

*  Hffic  aliaque  verba  desumpta  videnturex  vulga- 
tis  sancti  Andreae  Actis,  quae  saeculo  viii  nota  erant 
apad  Hispanos  Beato  abbati,  qui  ex  eis  verba  refert 
sob  finem  libri  i  contra  Elipandum.  Libellns  de  Mi- 
racnlia  sancli  And^ece  laudatur  in  Chronici  Fonta- 


exultat  in  gloria,  sicnosde  tua  raisericordia  gratule- 
mur ;  et  in  aeternum  veniam,  te  donante,  consequi 
merearaur.  Per  Dominura  224  nostrum  Jesum 
Christum  Filium  tuum,  qui  tecum. 

GoUectio  post  nomina. 

Dcum  qui  sanctae  famulae  suae  Eulaliae  gloriosam 
et  immarcescibilem  coronam  martyrii  contulit,  fra- 
tres  carissirai,  supplices  deprecemur,  ut  praestante 
divina  misericordia,  ipsius  precibus  obtineamus  ve- 
niam,  qui  gloriam  non  meremur.  Caris  etiam  no- 
stris,  qui  nos  in  somno  pacis  praecesserunt,  peren- 
nis  aevi  beatitudinem  et  perpetuae  lucis  gratiam  re- 
munerare  dignetur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum 
Christum  Filium  suum,  secum  viv. 

GoUectio  ad  pacem. 

Deus  simultatum  discussor,  pacis  quaesitor,  cigus 
ut  pietatis  est  disjuncta  conjungere,  ita  amoris  est 
casta  pacifice  alligare,  tununc  nos,Domine,  aposto- 
lorum  tuorum  dogmate  obsequentes  pace  necte,  ca- 
ritate  orna,  castitate  sancUfica,  ut  qui  de  beatae  vir- 
ginis  Eulediae  passionemeruimushabereexemplum, 
mereamur,  devicta  iracundia,  obtinere  triumphum. 
Per  Dominum  nostrum  Josum  Christum  Filium 
tuum,  qui  tecum  viv. 

nellensis  cap.  14. 

b  Non  Barcinonensis,  sed  Emeritensis,  de  qua 
Prudentius  in  PeristephanAn  hvmno  3.  De  hac  Cre- 
gorius  Turonensis  in  lib.  i  de  Gloriamartyrum,  cap, 
91,  et  Fortunatus  in  lib.  viii,  carm.  4. 


S155 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 

Immolatio  miss®.  a  Gollectio  ad  pacem. 


256 


Dignam  et  justum  est,  jBequum  et  salutare  est, 
nos  tibi  seraper  et  ubiquc  gratias  agere,  Doraine 
sancte,  Pater  omnipotons,  aeterne  Deus,  teque  lau- 
dare  in  omnibus  operibus  tuis.  Qui  dono  gratise  tuse 
famulam  tuam  Eulaliam  nobiliore  mentis  stigmale 
decorasti,  ut  inlsesam  in  se  imaginis  tu®  puicritu- 
dinem  custodiret.  Digna  vere  comes  Filii  tui,  quas 
tenero  sexu  bellum  fortis  invaderet :  et  ultra  opi- 
nionem  bumano;  virtutis  ad  tolerantiam  pcenarum 
se,  zelo  tui  amoris,  obtulerit ;  quse  in  speciem  pre- 
tiosi  Unigeniti  sanguinemsuumsubtestimoniobonaj 
confessionis  efTundcret,  et  incorrupta  flammis  vis- 
cera  in  odorem  suavissimi  tbymiamatis  adoloret. 
Vadit  ad  tribunal  cruenti  pra?sidis  nec  qufesita,  lu- 


Deus,  qui  justitiaeleges  in  cordibus  credentium  di- 
gito  tuo  scribis,  quique  in  Paulum  bodierna  die  vo- 
cationis  ejus  de  coilis,  non  atramento,  sed  Spiritu 
tuo  vivo,  caritatis  tuse  fen'Orem  ita  scribis,  ut  pro- 
prium  quassandum  corpus  pro  Ecclesise  tuse  tradat 
membris,  qui  ipsius  Ecclesiffi  olim  contriverat  mem- 
bra,  sic  nobis  ipsius  interventu  doctoris  et  fidelis 
magistri,  fraternae  caritatis  sincerae  consortium  do- 
na;  et  de  tuse  dilcctionis, 'quam  ille  babuit,  multi- 
plici  flamma,  vel  unam  scintillam  dignare  largiri, 
ut  sequamur  per  dilectionem  ferventem  magistrum, 

cujus  flagrantia  in  caritate  fi^equentamus  praecepta. 

Immolatio  missae. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  226  «quum  et  ju- 


craturaregnum,contcmptura  supplicium,  inventura  g  stum  est,  nos  tibi  gratias  agerc,  Domine  sancte,  Pa- 


quflesitum,  visura  confessum ;  non  trepida  de  sen- 
tentia,  nonambiguadc  corona,  non  defessa  de  ecu- 
leo,non  difflsade  prffimio.  Interrogatur,  confitctur, 
ingentique  miraculo  Majestas  tua  exaltatum  Virginis 
spiritum,  quem  adsumpsit  per  flammam*,  suscepit 
per  columbam,  ut  hoc  prodigio  in  c»lis  virgo  et 
martjT  ascenderet,  quo  in  terris  Filium  tuum  Pater 
ostenderas.  Pcr  quem  Majestatem  tuam  laudant 
225  angeli,  atque  archangeli  non  cessant  cla- 
niare  dicentes. 

XIX.    MISSA   IN   CONVERSIONE  b  8ANCTI   PAULI. 

Deus,  qui  beali  Pauli  apostoli  dignitatem  ubique 
facis  gloriosam,  pra?sta,  qua?sumus,  ut  et  doctrina 
semper  ipsius  foveamur,  et  meritis.  Per. 

Collectio  sequitur. 

Sanctorum  decus,  remuncrator  justorum,  Deus, 
qui  super  omnes  et  per  omnia  et  in  omnibus  nobis 
es,  cui  sacrificium  cstcorcontritumet  oratio  purum 
incensum,  tribue  nobis  per  intercessionem  beatissi- 
mi  Pauli  apostoli  sanctificationem  cordis,  fervorem 
spiritus  corporis  puritatem,  ut  mortificatis  tcrrenis 
vitiis,  immaculati  spiritu  et  corpore  nostro,  tibi  sem- 
per  laudis  hoslias  referamus.  Quod. 

Deus  qui  apostolum  tuum  Paulum,  insolentem 
contra  Christiani  nominis  pietatem,  cffilesti  voce 
cum  terrore  perculsum,  hodierna  die  vocationis  ejus 
mentem  cum  nomine  commutasti ;  et  quem  prius 
persecutorem  metuebat  Ecclesia,  nunc  caelestium 


ter  omnipotens,  a^terne  Deus.  Qui  ut  ostenderes  te 
omnium  cupere  indulgere  peccatis,  persecutorem 
Ecclesife  ture  ad  unum  verbum  tuse  vocationis  lucra- 
tus  es,  et  statim  fecisli  nobis  ex  persecutore  docto- 
rem.  Nam  qui  alienas  epistolas  ad  destnictionem 
Ecclesiarum  acceperat,  coepit  suas  ad  restaurationem 
earum  scribere ;  et  ut  se  ipsum  Paulum  factum  ex 
Saulo  monstraret,  repente  architectus  sapiens  fun- 
damentum  posuit,  ut  sancta  Ecclesia  tua  catholica 
eo  oedificante  gauderet,  a  quo  fuerat  ante  vastata; 
et  tantus  ejus  dcfensor  exsistcret,  ut  omnia  supplicia 
corporis,  et  ipsam  ceedem  corporis  non  timeret.  Nam 
factus  est  caput  Ecclesi8e,'qui  membra  Ecclesiae  con- 
quassaverat;  caput  terreni  corporis  tradidit,  ut  Chri- 
^  stum  caput  in  suis  omnibus  membris  acciperet ;  per 
quod  etiam  Vas  electionis  esse  meruit,  qui  eumdem 
Dominum  nostrum  JesumChristum  Filiumtuum  in 
sui  pectoris  habitationem  suscepit.  Per  quem  Maje- 
slalcm  tuam  laudant. 

XX.    MISSA     IN     CATHEDRA  c      SANCTI    PETRI  APOSTOU. 

Sollemnitatis  praedicandje  diem  prcecipue  nobilem, 
in  quo  fidem  pra;ceflenti  Filius  excelsi  Dei  ori  Petri 
monstratus  esl,  et  in  coapostolos  interrogante  de  se 
Christo  quis  esset,  vere  confessus  est,  cum  beatus 
BarnJona  voce  Redemptoris  fide  devota  prffilatus  est, 
ut  per  hanc  Pctri  Petram,  bases  Ecclesiae  fixus  ost, 
vcnerantes,  fratres  dilectissimi,  deprecemur,  uttam 
gloriosa  laude  fidem  Petri  qui  prsetulit,  ipse  beati- 


mandatorumlaitatursehaberedoctorem;quemqueD^"^^^*'  ^"^*^"^  P^^^^""  conroboret.  Per  Dominum 
ideo  foris  caecasti,  ut  introrsus  videntem  faceres ;      nostrum. 


cuique  post  tenebras  crudelitatis  ablatas,  ad  evo- 
candas  gentes  divince  legis  scientiam  contulisti ;  sed 
et  tertio  naufragantem  pro  fide  quam  expugnave- 
rat,  jam  devotum  in  elemento  liquido  fecisti  vitare 
discrimen ;  sic  nobis,  qua^sumus,  ejus  et  mutatio- 
nem  et  fidem  colentibus,  post  ccecitatem  peccato- 
rum,  fac  te  videre  in  cailis,  qui  inluminasti  Pau- 
lum  in  terris ;  et  munera  praisentia  libens  accipe, 
quffi  Apostoli  tui  precibus  tibi  fiant  acccpta. 

•  Heec  Eulalise,  non  Barcinonensi,  quse  capitis 
abscissione  martyrium  consummavit,  sedEmeritensi 
conveniunt,  quee  bibit  ore  rogMm,  utPrudentius  canit, 
etsubspecie  columbse  coelos  petiit.Quod  postremum 


Collectio  sequitur. 

Deus,  qui  hodierna  die  beatum  Petrum  post  te 
dedisti  caput  Ecclesise,  cum  te  ille  vere  confessus 
sit,  et  ipse  a  te  digne  prselatus  sit,  supplices  exora- 
mus,  ut  qui  dedisti  pastorem,  ne  quid  de  ovibas 
perderes,  ut  grex  effugiat  errores,  ejusintercessione 
quem  prjefecisti,  salvifices.  Quod  ipse  prsest. 

Post  nomina. 

Deum,  qui  beato  Petro  tantam  potestatem  disci- 
pulo  contulit,  ut  si  ipse  ligaverit,  non  sit  alter  qui 

etiam  de  Barcinonensi  refertur. 

^  In  Martyrologio  Gellonensi,  annorum  900  :  vin 
Kal,  Febr.  beati  Pauli  conversio  in  Damasco, 

^  De  hoc  festo  vide  observata  in  lib.  ii. 


257  DE  LITURGU  GALLICANA  LIBER  III.  m 

solverit,  et  qu»  in  terra  solverit,  item  caelo  soluta  A  ^**'^"^  aeternam,  regnumque  perpetuum  conlatura 
sinl,  precibus  imploremus,  ut  eductis  227  ^  ^^" 


laro  defunctorum  spiritibus,  non  praevaleant  sepul- 
tis  infernse  portae  per  crlmina,  quas  per  Apostoli 
Mem  vinci  credit  Ecclesia.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Ghristum. 

Gollectio  ad  pacem. 

Glementissime  Conditor,  qui  tanta  caritate  suc- 
cendisti  discipulum,  ut  se  de  nave  jactato,  ad  te 
celer  festinaret  pede  nudo  per  pelagus,  et  videns 
hanc  dilectionem,  claves  ei  dares  siderum,  voces 
inspice  suggerentium;  ut  quicumque  ex  praecepto 
junguntur  ad  osculum,  livore  pectoris  excluso,  illuc 
per  gratiam  ducantur,  quo  cceli  Petrus  est  janitor. 
Presta  Scdvator  mundi,  etc. 

Contestalio. 

Dignum  et  justum  est :  qui  dives  infmitae  clemen- 
tiae  copioso  munere  plasmam  tuae  creaturae  in  tan^ 
tum  dignaris  erigerc,  ut  vernaculo  limi  patiaris 
homine  de  terrena  compage  claves  caeli  commit- 
teres,  et  ad  judicandas  tribus  solium  excelsae  sedis 
insublime  componeres.  Testis  cst  dies  hodierna, 
beati  Petri  Cathedra  episcopatus  exposita,  in  qua 
fidei  merito  revelationis  mysterium",  Filium  Dei 
confitendo,  praelatus  apostolos  ordinatur.  In  cujus 
confessione  estfundamentumEcclesiae,  nec  adversus 
hanc  Petram  portae  inferi  praevalent,  ncc  serpens 
vestigium  expremit,  nec  triumphum  mors  obtinet. 
Quid  vero  beato  Petro  diverso  sub  tempore  acces- 


bibituris.  Per  ipsum  Doriiinum. 

Ante  oralionem  Dominicam. 
Divino  magistcrio  edocti,  et  divina  institutione 
formati,  audemus  dicere  :  Pater  noster. 

Post  orationem  Dominicam. 

Libcra  nos,  aeterna  Pietas  et  vera  Libertas ;  neque 
sinas  ab  inimico  capi,  qui  a  te  cupiunt  possideri, 
Omnipotens.  Qui  vivis. 

Benedictio. 

Supra  coelorum  agmina  sedens,  totum  orbem  ter- 
rarum  pugillo  concludens,  votiva  hacc  hodierni  diei 
soUemnia  celebraturos  pcraudi.  Amen.  Ut  qui  sancti 
patroni  nostri  Pelri  tuique  apostoli  festa  colimus, 
per  ejus  intercessionem  tibi  placcamus.  Amen.  Da 
B  sacerdotum,  regum  cunctorumque  populorum  illa 
semper  in  mente,  ut  qui  Deum  vcrum  confitentes, 
laudes  dicentes,  inlata  c  nostrorum  crimina  salvan- 
tur.  Amen.  Et  quemadmodum  nos  fecisti  de  sacro 
fonte  procederc  puros,  ita  nos  jubeas  in  aeterna  re- 
pacula  cum  sanctorum  coetibus  sociari  perpetuos. 
Quod  ipse  praestare  digneris,  qui  cum  Patre. 

XXI.  ORDO  M1SS.€  IN  INITIUM  QUADRAGINSIM^  <*. 

Omnipotens,  sempiterne  Deus,  praesta  ut  Qua- 
draginsimalc  hoc  jejunium  sollemne  et  competen- 
tibus  inchoemus  obsequiis,  et  tibi  placitis  effectibus 
celebremus,  humani  generis  Conditor  et  Redemp- 
tor,  largire  propitius,  ut  continentiam  nostrae  res- 
taurationis  in  tuis  deputatam  sincera  conversatione 


sit  laudis  et  gloriae,   qu»  vox,   qute  lingua,  quis  Q  tractemus.  Quod  ipse  pr«stare. 


ezplicet?  Hinc  est  quod  mare  tremulum  fixo  calcat 

vestigio,  et  inter  undas  Hquidas  pendula  planta  pcr- 

ambulat.  Hic  ad  portam  Speciosam  contracti  tendit 

vestigia,  et  tactus  Petri  digito,  claudus  non  indiget 

baculo.  Hinc  carceratus  dum  dormitat,  Christus 

cum  ipso  pervigilat;  et  retrusus  ergastulo,  foras 

procedit  per  angelum.  Hinc  paralyticura  erexit  de- 

cubantem  in  lectulo,  ac  debilitato^verbo  dedit  vesti- 

gium.  Hinc  Tabitham  mulierem  revocavit  de  funere, 

et  virtute  imperanti  praedare  non  licuit.  Hinc  tanta 

fidei  dotem  *>   inter  apostolos  petiit,  ut  curaret  uni- 

Tersns  languores  dum  praeterit,  et  cadavera  viverent 

ombra  salubris  quae  tetigit,  per  Christum  Dominum 

nostrom.  Cui  mer. 

Post  Sancius,  D 

Suscipe,  Domine,  inter  angeUcae  vocis  officium, 
nostrae  quoque  servitutis  obsequium.  Per  Christum. 

Post  mysteriam. 
Hiec  igitur  praecepta  servantes,  sacrosancta  mu^^ 
oera  nostrae  salutis  offerimus,  obsecrantes  ut 
228  imnaiittere  digneris  Spiritum  tuum  sanctum 
saper  hffic  soliemnia,  ut  fiat  nobis  tegitima  Eucha-^ 
ristia  in  tuo  Filiique  tui  nonodne,  et  Spintus  sancti, 
in  transformatione  corporis  ac  sanguinis  Domini 
aosth  Jesu  Ghristi  Unigeniti  tui,  edentibus  nobis 

^  Videtur  legendum,  revelatwms  mysterio  Filium 
Dei  eonfiUndo,  prxlatus  ajpostolis,  vel  apostolus  ordi- 

^  h»f9  doU  Mer  afostolos  ftviiiU 


Collectio  sequitur. 
Deus  abstinentiae,  Deus  castimoniae,  qui  libenter 
jejunantium  humilitate  placaris,  et  humihantium  se 
precibus  benignus  inflecteris,  exaudi  preces  nos- 
tras  in  hac  hodierna  die,  quo  Quadraginsimale  in- 
choamusjejunium,etdivcrsaruia  tentationum  qui- 
bus  gravamur,  tempestate  discussa,  continentiam 
nobis  a  vitiis  tua  benignitate  infunde,  Salvator  mundi. 

Gollectio  post  nomina. 
OfTerentium  nominibus  recensitis,  qui  devota  al- 
taribus  munera  humiliati  jejunio  mentis  229  ®^ 
corporis  aDomino  deprecantur,  pro  merito  devotae 
sanctificationis  obtineant.  Pcr. 

Collectio  ad  pacem. 
Deus  continentiae,  Deus  caritatis  et  pacis,  qui  prd« 
cibus  humiliantium  se  inflccteris,  miserere  nos» 
tri,  exaudi  nos,  et  diversarum  turbinum  tempestate 
remota,  pacem  nobis  tuae  serenitatis  impertias  : 
quam  si  peccatorum  nostrorum  nimietate  perdidi» 
mus,  per  indulgentiam  tuac  misericordiae  consequa* 
mur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum. 

Immolatio  missod. 
Vere  dignum  et  justum  est ;  aequum  et  salutarft 
est,  nos  tibi  gratias  agere,  Domine  sancte,  Pater 
omnipotens,  aeteme  Deus,  per  Ghristum  Dominum 

c  Pro  inlatis eriminibus. 

<i  Ita  scribebant  ilU  veteres,   ita  in  LectioaariQ 
Galiicano« 


259  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMAiM  PARISIENSIS.  20O 

nostrum.  Qui  cst  Filius  tuus  unigenitus,  manens  ^  ctione  levari,  qui  cum  haec  dona  contulcrit,  cuncta 

nobis  utilia  non  negabis.  Per  Dominum  nostrum 


in  gloria  tua,  in  quo  jejunantium  fides  alitur,  spes 
provehitur,  caritas  roboratur.  Ipse  estenim  Panis  vi- 
vus  et  verus,  qui  de  ca^lo  descendit,  et  habitat  semper 
in  cttjlo  ;  qui  est  substantia  fleternitatis,  et  esca  vir- 
tulis.  Verbum  enim  tuum,  per  quod  facta  sunt 
omnia,  nonsolum  humanarum  mentium,  sed  ipso- 
rum  quoque  panis  est  angelorum.  Hujus  Panis  ali- 
mento  Moises  tuus  famulus  quadraginta  diebus  et 
noctibus  legem  suscipiens,  jejunavit,  et  a  carnalibus, 
cibis,  ut  tuffi  suavitatis  capacior  esset,  abstinuit,  de 
verbo  tuo  vivens.  Cujus  et  dulcedinem  videbat  in 
spiritu,  et  lucem  accipiebat  in  vultu.  Unde  nec  fa- 
mem  corporis  sensit,  et  terrenarum  est  oblitus  esca- 
rum,  quia  ilhim  et  gloriaj  tuai  clarificabat  aspectus, 


Jesum  Christum. 

CoDsummatio  missee  b. 

Virtutum  cselestium  Deus,  qui  plura  prsestas, 
quam  petimus  aut  meremur,  tribue,  qusesumus,  ut 
tua  nobis  misericordia  conferatur,  quod  nostrorum 
non  habet  fiducia  meritorum.  Per  Dominum  nos- 
trum  Jesum  Christum. 

Benedictio  popuU  in  inilium  Quadragiusimce. 

Ad  custodiam  gregistui,  animarum  Pastor,  qui  dor- 
mire  nescis,  invigila.  Amen.  Et  ne  nocturnis  terrori- 
bus  fatigetur,  invisibili  eum  adtactu  sanctiflca.  Amen. 
FragiTem  solida,  contritum  eleva,  invalidumque  con- 
firma,   pietate  alleva,  caritate    aedifica,    castitale 


et,  influente  Spiritu,  Dei  sermo  pascebat.  Hunc  Pa-  B  "^"^^da,  sapientia  inlumina,  miseratione  conserva. 


nem,  Domine,  nobis  per  hos  quadraginta  dics  (in 
quibus  hodie,  QuadraginsimaUs  maceration^m  ab- 
stinentiae  inchoantes,  ingredimur)  ministrare  digne- 
ris,  quem  ut  sitiamus  indesinenterhortaris.  Cujus 
carne  a  te  ipso  sanctilicata  dum  pascimur,  robora- 
mur  et  sanguine,  dum  hausto  sitienter  potamur,  ab- 
luimur,  per  Christum  Dominum  nostrum.  Per  quem. 

Post  Sanctus. 
Benedictus  qui  venit  in  nomine  Domini,  Deus 
scientiarum  Dominus,  qui  praestat  adinventiones 
suas,  ct  disponit  omnia  suaviter ;  qui  ascendit  super 
occasum,  Dominus  nomcn  est  illi.  Hic  Panis  vivus 
et  verus,  qui  de  cflelo  descendit,  ut  daret  escas  esu- 
rientium,  immo  et  ipse  esset  esca  viventium  :  fiat 


Amen.  Proficiat  fidei  vigilanti  amoris  tui  perseve- 
rantia,  morum  temperantia,  misericordifle  providen- 
tia,  actuum  disciplina.  Amcn.  Ut  pcrconcessa  mise- 
rationisindulgentia,  nonabjicias  eumapromissionis 
tu£e  magnificentia,  sed  perducas  ad  veniam,  quem 
hic  tibi  adoptasti  per  gratiam.  Amen.  Per  Dominum. 

XXII.  ITEM  MISSA  JEJtXII. 

231  Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  nobis 
in  observatione  jejunii  et  eleemosynarum  semine 
posuisti  nostrorum  rcmedia  peccatorum,  concede, 
quaesumus,  nos  opere  mentis  et  corporis  semper 
tibi  esse  devotos.  Quod  ipse  prflestare. 

CoUectio  eequitur. 

Deus  humanse  salutis  operator,  da  nobis  exercere 


nobisin  pane,  quo  corda  firmantur,  ut  in  virtuteC  jejuniacongruenter,  quibusnostrajsubstanU»  sem- 
Panis  hujus  pcr  hos  quadraginta  dies,  sine  impedi-      piterna  remedia  providisti. 


mento  carnis  et  sanguinis jejunare  valcainus,  ipsum 
panem  habcntes,  qui  pauperes  pascit  panibus  :  qui 
Moysi  et  Hehflc  per  quadraginta  dies  jejunantibus 
230  Quadraginsimam  dcdicavit ;  deinde  etiam  in 
suo  ipse  jejunio,  cumdem  nobis  numerum  dierum 
jejunii  soUemnitate  signavit;  ut  quod  ipscDominus 
in  nostri  corporis  infirmitate  pro  nobis  jugiter  in 
XL  diebus  explevit,  id  nos  vel  minutatim  eodem  nu- 
mero  dierum  calculo  distributa  observantia;^  vcs- 
pertinis*  refectionibus  studeamus  imitari.  Pcr. 

Post  mysterium. 
Accepta  tibi  sit,  Dominc,  nostrfle  devotionis  obla* 


Collectio  post  nomina. 

Deus,  qui  non  tantum  nos  a  carnalibus  cibis,  sed 
ab  ipsius  animfle  noxiis  delectationibus  prflecipis  je- 
junare,  sic  nobis,  qu»sumus,  indulgenticc  tuae 
prajbe  subsidium,  ut  jejunando  ab  inlicitis  conlagiis 
ad  supcrna  crescamus,  ct  nomina  quae  recitata  sunt 
in  caelesti  pagina  conscribi  prcecipias.  Per. 

Collectio  ad  pacem. 

Concede  nobis,  omnipotens  Deus,  ut  per  annua 
Quadraginsimalis  cxercitia  sacramcnti,  et  ad  inlel- 
ligendum  Christi  proflciamus  arcanum,  et  affectus 
ejus  digna  conversatione  sectemur,  ut  sinceram 


tio,  qufle  etjejunium  nostrum,  te  operante,  sancti- yv  nobis  pacem  tribuas.  Per  Dominum  nostrum  Jesum 
ficet,  et  indulgentiam  nobis  tufle  consolationis  obti-      Christum. 


neat.  Per  eum. 

Aote  orationem  Dominicam. 
Non  agnoscentes,  Domine,  meritum,  sed  praece- 
ptum,  quia  jubere  dignatus  es,  audemus  dicere. 
Post  oraUonem  Dominicam. 
Adesto,  Domine,  fidelibus  tuis,  et  quos  coelestibus 
instituis  Sacramentis,  a  terrenis  conserva  periculis, 

Salvator  mundi. 

Post  Eocharistiam. 
Goncede,  Domine,  queesumus,  morum  nos  corre- 

■  Notissima  Patrum  nostrorum  ad  vesperam  jeju- 
nia,  sed  tamem  vel  ad  humilitatem  nostram  et  pu- 
dorem  ilotanda. 

>>  Peculiaris  hac  die  oratio,  quaiis  in  superioribus 


Immolatio  miss». 
Vere  dignum  et  justum  est  nos  tibi  semper  et 
ubique  gratias  agere,  Domine  sancte,  Pater  omni- 
potens,  aeterne  Deus,  tibi  sanctificare  jc^unium, 
quod  nos  ab  initio  sfleculi  servare  docuisti.  Magnam 
enim  in  hoc  munere  corporis  gratiam  contolisti. 
Quod  si  ilia  humani  generis  mater  interdictam  sibi 
arborem  custodisset,  et  immortalitatem  retinuissek 
et  patriam.  Sed  peccatum  matris  antiqusB,  quod  in- 
licita  ligni  vetiti  usurpatione  commisit,  in  nostris 

missis  non  habetur,  praeterquam  in  missa  de  NataU 
Domini.  Similes  in  festo  sancti  Joannis  evange- 
listflB,  et  in  Circumcisione,  supra,  item-in£ra  in 
missa  76  et  sequentibus. 


261  DE  LITURGIA  Gx\LLICANA  LIBER  Ilt.  262 

oramus,  absolve  jejuniis;  et  qui  de  paradiso  non  j^ap^i*^i*6s;  et  recitata  nomina  cailesti  cliirographo  in 
abstinendo  cecidimus,  ad  eumdera,  nunc  jejunando,      ^^^  vitae  jubeas  adscribi.  Per. 


redeamus,   per   Christum  Dominum  nostrum.  Per 
quem. 

XXIII.   ITEM  ALIA  MISSA  JEJUNII. 

Deus,  qui  profundo  consilio  prospiciendo  moilali- 
bus,  sancta  instituisti  jejunia,  quibus  corda  lan- 
^entium  salubriter  curarentur,  tu  animam  nostram 
corpusqiie  castifica,  corporis  animseque  Salvator,  et 
stemae  felicitatis  benigne  Largitor.  Per  coffiter. 

Collectio  sequitur. 

Deus,  qui,  ob  animarum  medelam,  jejunii  devo- 

tione  castigaricorporaprfficepisti,  concede,  quaesu- 

mus  ut  corda  nostra  232  i^  pietatis  tu£e  valeant 

ezercere  mandata,  quatenus  ab  omnibus  semper 

possimus  abstinere  peccatis.  Per  Dominum  nostrum  g 

Jesum. 

GoUeclio  post  nomiDa. 

Defensio  tua,  Domine,  quaesumus,  adsitbumilibus, 
et  jugiter  protegat  in  tua  misericordia  confidentes  , 
necessariis,  in  quibus  indiget  huinana  conditio,  et 
immortalitatis  dona  prseveniat,  et  oiTerentium  no- 
mina  recitata  cselesti  chirographo  in  libro  vita;  ju- 
beas  adscribi.  Per. 

Collectio  ad  pacem. 

Vide,  quffisumus,  Domine,  iniirmitatem  nostram , 
et  in  jejunii  afQictione  positis  celeri  nobis  pietate 
saccurre,  ut  ad  superna  crescamus,  et  sinceram  no- 
bis  tribuas  pacem.  Per. 

Immolatio  missffi. 


Collectio  ad  pacem. 

Prffista  nobis,  omnipotens  Deus,  ut  quia  vitiis  et 
litibus  subjacet  nostra  mortalitas,  tua,  per  praesentia 
jejunia  nos  medicina  233  purificet  per  caritatem 
sinceram.  Per  Dominum. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  est  te  auctorem  et  sanctifi- 
catorem  jejunii  conlaudare  per  quod  nos  liberas  a 
nostrorum  debitis  peccatorum.  Ergo  suscipe  clemens 
jejunantium  preces;  atque  ut  nos  a  nialis  omnibus 
propitiatus  eripias,  iniquitates  nostras,  quibus  juste 
adfligimur,  rogamus,  absolve.  Per  Christum  Domi- 
mmi  nostrum. 

Oratiopost  Sanctus  inQuat, 

Deus  rerum  omnium  conditor  atque  creator.  qui  unus  in 
trinitale,  et  trinus  in  uuitate  cogDosceris ;  cujusmagDitu- 
dinem  deficicns  est  liDgua  humaDa  Darrare  ;  quem  siue 
cessatione  prociamaiit  aD^eli  SaDctus.  Ideo  nos  miDimi  fa- 
muli  tui,  ore  quidcm  iudigDo  dod  tres  SaDctos,  sed  ter 
SaDctusprsecoDio  vocisattolimus,  ut  cumsoDomodulami- 
Dum  proclametur  ter  repetila  laudatio.  Ob  hoc  pietatem 
tuam,  clemeDtissme  DomiDe,  exoramus,  oplata  tribuas, 
prsesumta  iudulgeas.  ut  detersa  Dube  peccamiDum,  pura 
et  libera  coDscieDtia  tuam  mereamur  oomipotentiam  con- 
laudare.  Salt. 

XXV.   ITEM    MISSA  JEJUNII. 

Concede,  qusesumus,  Domine  Deus  noster,  ut 
quod  nobis  de  alimoniis  ob  macerationem  camis 
subtrahimus  jejunando,  voluntate  a  te  data,  jocunde 


_.  .  .         ..,.,.  , .  conferamus  pauperibus  largiendo  quia  tunc  leiumi 

Diffnum  et  lustum  est  nos  tibi  hic  et  ubique  gra- /^    ,  x-         v  t.x      r     i  •    x  • 

^         ^.  .«  ...C  observatio  probabitur  fructuosa,  si  et  corporis  sen- 

tiasagere,  Donune  sancte,  Pateromnipotens,  seteme 


Deus,  et  tibi  sanctificare  jejunium,  (piod  nos  ad  ani- 
marum  medelam  et  castigationem  corporum  servare 
docoisti :  quia  restrictis  corporibus  anima;  saginan- 
tur;  et  in  quo  exterio;*  homo  noster  adfligitur,  di- 
latatur  interior.  Memento,  Domine,  in  hoc  jejunio 
nostro  miserationum  tuamm,  quas  peccatoribus  pie 
sempf  r  jejnnantibus  contulisti,  ut  non  solum  a  cibis, 
sed  a  peccatis  omnibus  abstinentes,  grato  tibi  jejunio 
placeamus,  inquo  non  inveniantur  voluntatesnostroe 
a  tua  voluntate  dissimiles,  per  Christum  Dominum 
nostram.  Ante  cujus. 

XXIV.    ITEM  MISSA  JBJUmi. 

Onmipotens  sempiteme  Deus,  qui  sic  hominem 


sibus  pcr  continentiam  castitatis  mens  nostra  sit 
purior,  et  conscientiam  pietatis  foecundet  affectus. 

Collectio  sequitur. 

Da  nobis,  omnipotens  Deus,  ut  jejunando  a  cor- 
poralibus  escis,  spiritu  vegetati,  satiemur  robore, 
et  abstinendo  ab  alimoniis  pariterque  delictis,  cun- 
ctis  proficiamus  in  virtute  hostibus  fortiores. 

GoUectio  post  Domiua. 

Prffista  nobis,  Domine,  quaesumus,  tuffi  auxilium 
gratioe,  ut  jejimiis  et  orationibus  convenienter  et 
devote  intenti,  mentis  et  corporis  a  vitiomm  hosti- 
bus  liberemur ;  quique  ad  hoc  es  jejunium  dare  di- 
gnatus,  ut  abstinentia  et  castigatione  macerati  car- 


condidisti,  ut  meliorem,    temporalibus  bencficiis  D  ^^^  ^  ^^^  inveniamur  firmi,  et  in  operibus  effica- 


competenter  instmctum,  ad  cselestia  dona  provehe- 
res,  prsesta,  quesumus,  ut  sicut  per  inlicitos  appe- 
titm  de  indulta  beatitudinis  region^  decidimus,  sic 
per  alimonia  tuo  munere  distributa,  et  transitoria 
iQstentetar  humanitas,  et  amissa  reparetur  eetemi- 

tas.  Per. 

Collectio. 

Semper  nos,  Domine,  qusesumus,  continentia 
Bilatans  eradiat,  qucB  et  nos  jejunio  intentos  effi- 
ciit  pnriores,  et  toa  nobis  dona  conciliet.  Per. 

O^Iectio  post  nomina. 

Tna  no8,  Domine,  gratia  et  sanctis  exerceat  ve- 
ooinda  jcyuniis,   et  caelestibus  mjsteriis  effioiat 

*  Hoc  in  membranula  litteris  minutis  inserta. 


ces,  suscipe  jejunantium  preces  cum  libatione  prae- 

senti,  defunctis  refrigerium,  superstitibus  indulgen- 

tiam  donans,  per  eam  placatus ;  et  nomina  quomm 

sunt  distincte  vocata  figere  in  scriptione  sempitema 

digneris. 

CoUectio  ad  pacem. 

Acceptum  tibi  sit,  Domine,  quflesumus,  hoc  sacri- 

ficinm  jejunii  nostri,  quod  expiando  nos  caritatis 

dono  tuae  faciat  sinceritatis  capaces,  et  per  eam 

conjunctos  ad  promissa  sempiterna  perducat;  cordi- 

busque  nostris  jejunii  adtenuatione  intentis,   per 

fratema  oscula,  puram  tnae  234  dilectionis  et  pro- 

ximi  caritatem  benignus  infonde,  ut  a  terrenis  jur- 


m 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARlSIENSIS. 


264 


giis  vel  Iffisionibus  cum  abstinentia  quiescentes,  pro-  ^  catricum  morbida  tabe  corruptsB,  reviviscant  ex  tua 


pensius  co^lestia  meditemur. 

Iminolatio  missce. 
Dignimi  et  justum  est  nos  tibi  semper  gratias 
agere,  Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  ffiteme 
Deus,  ut  modulum  terrense  fragilitatis  aspiciens, 
non  in  ira  tua  pro  nostra  pravitate  nos  arguas ;  sed 
immensa  clementia  puriilces,  erudias,  consoleris; 
quia  cum  sine  te  nibil  possimus  facere  quod  tibi  sit 
placitum,  tua  nobis  gratia  sola  preestabit  ut  salubri 
conversatione  vivamus,  per  Christum  Dominum 
nostrum.  Per  quem  Majestatem. 

XXVI.   ITEM   MISSA  IN    QUADRAGINSIMA. 

Domine  Deus,  qui  populis  tuis  et  juste  irasceris, 
et  clementer  ignoscis,  inclina  aurem  tuam  supplica- 


interius  visitatione,  sicut  Lazari  viscera  a  tua  fiie- 
runt  animata  voce,  Salvat. 

CoUectio  sequitur. 
Bone  Redemptor  noster  Domine,  qui  mansuetus 
mansueti  animalis  aselli  terga  insedens,  ad  passionem 
redemptionis  nostrse  spontaneus  adpropinquas,  cum 
tibi  ramis  arboreis  certatim  steniitur  via,  et  triura- 
phatricibus  palmis  cum  voce  laudis  occurritur,  quse- 
sumus  Mnjestatem  tuam  divinam,  ut  oris  nostri  con- 
fessionem  atque  corporis  in  jejuniis  humiliationem 
libens  suscipias,  et  fructum  nos  viriditatis  habere 
concedas :  ut  sicut  illi  in  tua  fuerunt  obvia  cum  ar- 
boreis  virgis  egressi,  ita  nos,  te  redeunte  in  secnndo 
adventu,  cum  palmis  victorioe  mereamur  occurrere 


tionibus  nostris,  ut  qui  te  in  jejuniorum  nostrorum  B  Ifleti,  Salvator  mundi. 


observatione  totis  sensibus  confitemur,  non  judi- 
cium  tuum,  sed  induigentiam  sentiamus.  Per. 

Gollectio  sequitur. 
Oblata  munera  superposita  altario  tuo,  Domine, 

sanctificare  dignare;  et  per  ea  placatus,  peccata 

nostra,  queesumus,  in  die  jejunii  nostri,  memor  hu- 

manse  conditionis  absolve ;  et  quicquid  eorum  retri- 

butione  meremur  averte.  Per  Dominum  nostnim. 

Post  nomina. 
Deus  bonaiiim  actionum  et  inspirator  et  doctor, 

qui  voluptates  per  inediam  jejunii  corporalis  restri- 

ctas,  agnitionem  tuam  nostris  cordibus  tribuis,  da 

nobis  iidei,   spei  et  caritatis  augmentum,  ut  per 

sanctiflcationem  jejunii  tuum  in  nobis  sit  templum, 


CoUectio  post  nomina. 
Ecce,  Domine,  de  te  Caiphae  pontificis  vaticinium, 
ignarum  sibi  ipsi,  in  populis  est  probatum,  ut  unus 
occumberes  pro  gente,  ne  cuncti  pariter  interirent ; 
et  tu  singulare  granum  in  terra  morereris,  ut  seges 
plm*imanasceretur.  Supplices  tibiipsi,quipro  mundi 
salute  es  Hostia  ceesus,  deprecamur,  ut  nobis  de  te 
ipso  veniam  dones,  qui  te  ipsum  obtulisti  pro  nobis. 
Et  bos,  quos  recitatio  commemoravit  antc  sanctum 
altare,  qui  in  pacem  jam  tuam  ab  his  sunt  vinculis 
corporeis  translati,  quacsumus,  Domine,  ut  te  ha- 
beant  ereptorem,  qucm  per  baptismum  meruerunt 
Redemptorem  habere.  Sed  et  si  qui  inter  hos  astan- 
tes,  qui  ad  baptismi  salutaris  sacramenta  prsepa- 


quod  prcemio  fiat  eetemum;  et  nomina  quse  voca-  C  rentur,  qusesumus,  Domine  Deus  noster,ut  imbutos 


bulorum  sunt  pro  setatibus  memorata  cetemitatis 

titulo  jubeas  pra?signari. 

Ad  pacem. 
Omnipotens  et  misericors  Deus,  exaudi  preces 

jejunantium  suppUces,  et  misericordise  tuoe  munus, 

omni  cessantc  fraudulentia,  propitius  impende,  ut 

per  conjunctionem  pacis,  omne  simultate  compressa, 

securis  tibi  mentibus  serviamus.  Per. 

Immolatio  missffi. 
Vere  digmun  et  justum  est  nos  tibi  et  ubique 

gratias  agere,  omnipotens  sempiteme  Deus.   Qui 

juste  corrigis,  et  clementer  ignoscis,  in  utmmque 

misericors  :  quia  nos  ea  lcge  disponis,  ut  coercendo 


in  fide,  instmctos  insensu,  confirmatos  in  gratia,  ad 
percipiendam  plenitudinem  gratiae  tuse,  Spiritus 
236  ^^  munere  jubeas  prseparari,  ut  sancti  lava- 
cri  fonte  desiderato  mereantur  renasci.  Quod. 

CoUcctio  ad  pacem. 
Universorum  ipse  dominator  qui  conditor,  creatu- 
rse  tuee  pr^estanter  amabiUs  et  amator,  cui  Martha 
satagit,  Mariapedes  abluit,  cum  quo  Lazams  redivi- 
vus  accumbit  (tota  nempe  domus  est  in  amore),  an- 
nue  plebi  tuffi  itase  exercitare  per  dilectionem,  utin 
te  possit  unita  manere  per  pacem.  Ministra  in  nobis 
Ulas  lacrjmas  quas  Maria  de  multa  dilectione  pro- 
tuHt;  fiagrare  orationem  nostram  facito,  sicut  un- 


perire  non  sinas  in  ffltemum,  et  parcendo  spatium     ^^„4^^  ^^34^^^^,^  ^^^  pl^y,  ^^^^^^  ^^^  ^^ 
tribuas  corrigendi.  Per  Christum. 

XXVII.   MISSA  ■  IN  SY31BUU  TRADITIONE. 


D 


235  ^  geminas  partes  diem  hunc  excolendum 
complectitur,  Domine,  nostrse  servitutis  famulatio,  vel 
dejejunii  cultu  sacrato,  vel  de  insignibus  tuis  quse  ho- 
die  fulsemnt,  mirabilibus  :  quo  Lazarum  reduxisti 
post  tartara,  cum  ad  vocem  tnam  intonantem  exsiUvit, 
f.t  quatriduani  j  am  foetentis  f unus  vivificans  animasti : 
vel  etiani,  C&usa  miracuU  obstupefeicta,  plaudens 
turba  Bethania  occurrit  cum  palmis  tibi  obviam  Regi. 
Exaudi  nos  in  hoc  geminato  servitutis  nostrae  obse- 
quio,  et  prsesta  propitius  atque  placatus,  ut  animee 
nostr®  quse  tumulo  sunt  peccatorum  conclus»,  et  ci- 


gravit,  ut  eam  pacem  consequamur  per  oscula  nostra 
in  altemtmm  porrecta,  quam  consequuta  est  Maria, 
sui  osculans  Redemptoris  vestigia,  Salvator  mundi. 

Immolatio  miss6B. 
Vere  dignum  et  justum  est,  tibi,  Domine,  ab  omni 
sexu,  setate  et  sensu  dicere  laudem  in  hac  die  jeju- 
nu,  et  laudis  tuse  trimphali  prseconio,  quo  ab  Hie- 
rosoljmis  et  Bethania  occurremnt  tibi  plurimse  po- 
pulorum  catervae,  una  voce  perstrepentes  :  Hosannt 
FiU  David,  benedictus  qui  venit  in  nomine  Domini. 
Tibi  enim  cum  lingua  coma  servivit  arborea,  com 
arenosa  itinera  ramis  viraerunt  composita.  Plebis 


quoque  indumentum  tuis  plantis  stemitur,nudatisqa6 
*  Pro  Dominica  in  Pahnis,  ut  notator  in  lib.  u  ad  hunc  diem,  et  inferius  in  Blissali  Gallicano. 


265  DE  LITURGIA  GALUCANA  LIBER  m.  266 

viris  Yia  Testitur ;  Victori  noyo  populus  prflestat  ^  fidei  deyotione  conlatis,  mutuffi  invicem  sollicitudi- 

nis  Tota  promamus,  a  Domini  pietate  poscentes  ut 


triurophum.  Surgit  totus  clamor  in  laudc ;  yoces  cla- 
mantium  penetrant  templum,  dicentes  :  Benedictus 
qui  venit  in  nomine  Domini.  Ecce,  Hierusalem,  qua- 
liter  tibi  Rex  tuus  sedens  super  asinum  mansuetus 
advenit.  Adveni  ergo,  rogamus,  et  in  medium  nostri 
adsiste  ;  et  qui  nos  tunc  reparasti  per  crucem,  per 
istum  immolatum  panem  et  sanguinem  iterum  lap- 
sos  repara,  ut  te  advenire  in  nostris  cordibus  sen- 
tientes,  exeamus  obviam  tui,  et  cum  supemis  illis 
virtutibus  clamemus  dicentes  :  Sanctus. 

Po8t  Sanctus. 
Hflec  est  sine  fine  felicitas,  hcec  est  beatitudo  sine 
termino,  sic  Deo  indesinenter  heerere,  ut  ipse  sit 
spes,  ipse  sit  requies.  In  ipso  vigilet  negotium,  in 


corda  omnium  oiferentum  ad  hostiam  rationabilis 
et  complacitee  sibi  sanctiiicationis  emundet,  et  quies- 
centium  animas  in  sinu  Abrahflexollocare  dignetur, 
et  in  parte  primse  resurrectionis  admittat.  Per  Do- 
minum  nostrum. 

CoUectio  ad  pacem.     . 

Deus,  qui  assumptimi  hominem  evecturus  ad  c«- 
los,  inter  prsecipua  mandatorum  tuorum  patribus 
nostris  apostolis  pacem  reliquisti,  tribue  nobis  fa* 
mulis  tuis  sectatoribus  eorumdem,  per  exterioris  ho- 
minis  osculum,  interioris  hominis  pacem.  Quod  ipse. 

Immolatio  missffi. 

238  Dignum  et  justum  est  per  Jesum  Christum 


ipso  otium  conquiescat.  Sic  nobiscibum  prflebendum  B  ^^^^"™  ^^^^  Dominum  nostrum.Qui  suorum  pedes 


vel  poculum,  ut  quicqaid  prflefiguravit  in  mysteriis, 

reddat  in  prflemi^e,  per  Christum  Dominum  nostrum 

Qui  prid. 

Post  secreta. 

Aspice  in  cselo  vultu  tuo,  pie  miserator,  hflec  mu- 

nera,  qui  semper  es  propensus  ad  dona;  et  ipsa  con- 

templatione  oblata    sanctifices  naturali  majestate, 

perpetue  sanctus  es,  et  sancta  largiris.  Quod  ipse 

pnest. 

Ante  orationem  Dominicam. 

237  VenersLbilibus  informati  prfleceptis,  incitati 
mnnere  pietatis,  qui  Marifle  flenlis  lacrymas  non 
spemis,  I^zaro  dignanter  cognomentum  fratris  im- 
ponis,  Ecclesifle  soboles  appellas  ore  gratiee  cohere- 


discipulorum  linteo  prcecinctus  abluit,  et  humilitatis 
exemplumtransituruseisdem  de  mundo  reliquit.  Ma- 
gisterquippe  verissimus  factisinformat,  quos  monitis 
salutaribus  frequenter  instmxerat.  Sed  quid  mimm 
si  prflecinxit  se  linteo,  qui  formam  servi  accipiens, 
habitu  est  inventus  ut  homo?  aut  quid  mirum  si  mi- 
sit  aquam  in  pelvem,  ut  lavaret  pedes  discipulorum, 
qui  in  terra  sfluiguinem  fudit,  ut  immunditiam  dilue- 
ret  peccatorum?  llle  itaque  linteo  quo  erat  preecinctus 
pedes  quos  laverat  tersit,  qui  came  qua  erat  indutus 
evfloigelistamm  vestigiaconfirmavit.  Lavit  ergopedes 
discipulomm  Dominus ;  quomm  autem  pedes  extrin- 
secus  abluebat,  ipsomm  animas  indulgentifle  hyssopo 


,      ....         v        I  ....  n^  mtnnsecusexpiabat.Oadmirabilejammentum.gran- 

des,  tibi  supplices  clamamus,  et  dicimus :  Pater.       ^  ,  .    .      .  «,    ,^  .      ,.  , 

t>«-»  ^««i.-^ n^^i^: ^  ^^  mystenuml  Turbatur  Petms  cemens  exemplum 

ismXsB  humilitatis  in  rege  tantee  majestatis;  tremiscit 


Post  orationem  Dominicam. 

Exerce,  liberator,  in  nobis  juris  proprii  facultatem| 

qui  Lazari  virtutem,  Marifle  pietatem,  Marthfle  labo- 

rem  remuneras,  favorem  plebis  excitas,  et  Patris 

voce  concina  gloriaris  omnipotens  Deus.  Qui  in  T. 

XXVIII.   MISSA  IN  COENA  DOMINI. 

Sacrosanctam,  fratres  dilectissimi,  hodiema  die 
inchoandfle  Paschfle  soUemnitatem,  ac  salutiferam  do- 
minicfle  immolationis  effigiem  in  sacrificio  spiritali, 
Christo  ofierente,  transfusam,  non  jam  in  amaritu- 
dine  azjmi,  neque  in  fermento  veteris  msditifle  cele- 
brantes,  sed  in  nova  et  sincera  conspsirsione,  imma- 
eulatflis  sacris  sdtaribus  hostias  oiferentes,  omnipo- 
tentem  Deum  per  unigenitum  Filium  suum  Domi- 
num  nostrum  Jesum  Christum  deprecemur;  quiD     Agnus  Dei,  qui  tollis  peccata  mundi,  respice  in 


pavenshunmnitas,  quia  ad  ejus  vestigia  sese  inclinare 
dignatur  Divinitas.  Sed  nisiDeus  adhominem  humi- 
Uatusinclinaretur,  ad  Deum  homo  erectus  numquam 
levaretur.  Ex  tunc  enim  homo  viventium  terras 
coepit  adpetere,  ex  quo  Deus  in  regione  mortfldium, 
humanitatis  est  dignatus  lumen  ostendere.  Ante  c. 

Post  Sanctus. 

Vere  sanctus  et  justus  es,  Domine,  vcre  magnus 

et  pius  es,  qui  Filium  tuum  Dominum  nostmm  Je- 

sum  Christum  nobis  lumen  ad  terras  ex  summa  coeli 

arce  misisti  captivomm  corpomm  redemptorem. 

Ipse  enim  q. 

Post  secreta. 


hec  in  sacri  corporis  et  sfluiguinis  sui  oblatione  be- 
nedicere  et  ssoictificare  dignatus  est,  ita  offerentium 
funulomm  suomm  munera  oblatabenedicat ;  ut  per 
inlustrationem  Spiritus  sancti,  deferentibus  nuntiis, 
odor  suavitatis  ascendat.  Per  Dominum  nostmm  Je- 
snm  Christum  Fil. 

Collectio  sequitur. 

DeuB  sanctificationum,  et  Dominus  cflelestium  vir- 

tutum,  exaudi  preces  nostras,  et  benedicteun  hanc 

plebem,  Domini  nostri  Jesu  Christi  redemptam  san- 

guine,  de  sede  sancta,  inaccessibilis  claritas,  exaudi. 

Per  coiet. 

Post  nomina. 

oblationibus  sacris  altaribus,  una  tamen 
Patrol.  LXXII. 


nos,  et  miserere  nobis,  factus  nobis  ipse  hostia  qui 
sacerdos,  ipse  prflemium  qui  Redemptor;  a  malis 
omnibus  quos  redemisti,  custodi,  Sal. 

Ante  orationem  Dominicam. 
Vivi  panis  alimenta  et  ssusri  scuiguinis  dona  sump- 
turi,  Dominica  prece  mentes  et  corda  firmemus. 
Agnoscat  Altissimus  Filii  sui  vocem;  et  verba  Chri- 
sti  ad  aures  Pateraas  concordis  populi  clsimor  adtol- 
lat  et  dicat :  Pater. 

Post  orationem  Dominicam. 
Libera,  Domine,  libera  nos  ab  omni  malo,  et  « 
fortissimis  adversariis  diabolo  et  morte,  ea,  qnm 
cunctis  fortior  est,  virtutis  et  deztersB  tun  protectio- 
ne  defende. 


«67 


APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS. 
Post  commaDionem.  ^  XXX.  pii£Fatio  in  tbspera  PASCHiC. 


tes 


Concede  nobis,  omnipotens  Deus,  ut  sicut  tempo- 
rali  ccena  tuae  passionis  reflcimur,  ita  satiari  merea- 
mur  ffitema. 

XXIX.  INCIPIUNT  ORATIONES  IN  BIDUANA  ». 

239  ^^  nobis,  Domine,  perpetuae  benedictionis 
munus  accipere,  pro  quibus  Unigenitus  tuus,  sputis 
inlitus,  palmas  accepit  et  colaphos.  Qui  tecum. 

•r 

Oratio  nunc  ad  Sextam. 
Respice,  Domine,  super  hanc  familiam  tuam  pro- 
pitius,  pro  qua  Dominus  noster  Jesus  Christus  non 
dubitavit  manibus  tradi  nocentium  et  crucis  subire 
tormentum.  Per  eum. 

Oralio  nunc  ad  Nonam. 


Domini  gratia  per  aquam  et  Spiritum  renati,  et 
per  multiplicem  Paternse  dilectionis  provisionem  in- 
numeris  laqueis  abstracti,  higus  divinse  dignationis 
auctorem  Dominum  incenso  vespertinse  prccis  sacri- 
ficio,  et  in  cselesti  patina  per  spiritum  erecto,  etigne 
illo  quem  ipse  in  nobis  accendi  desiderat,  sollemni- 
ter  assato,  precariis  affectibus,  fratres  carissimi,  de- 
precemur,  ut  totius  vitse  crimina,  et  cotidiani  erro- 
ris  maculas,  et  humanse  fragilitatis  debita,  in  anni  < 
septimanse  dienim  quadraginta,  ac  sepulti  corporis 
sui  Sabbato  nobis  concedat.  Nos  quoque  in  numero 
veri  Israhelis  JEgypio  egredi  faciat;  et  inimicis  per- 
cussis,  in  unam  Ecclesiam  catholicse  domum  pacis 
Domini  celebrantes,  Agni  immaculati  sanguinc  cor- 
Deus,  qui  pro  redemptione  nostra  accepisU  san-gp^^n^  nostronim  postibus  aspersis,  in  istiusnocUs 


guinem  Jesu  Christi,  solve  operam  diaboli,  et  omnes 
laqueos  dismmpe  peccati,  ut  creaturam  regeneraUo- 
nis  nuUa  polluant  contagia  vetustaUs.  Per. 

Oratio  sequitur. 

Deus  a  quo  et  Judas  reatus  sui  proditor  poenam, 
et  confessionis  suee  latro  prsemium  sumpsit,  concede 
Bobis  pisB  petitionis  effectum,  ut  sicut  in  passione 
sua  Dominus  noster  Jesus  Chrisius  diversa  utrisque 
intulit  stipendia  meritorum,  ita  a  nobis,  ablato  ve- 
tustatis  errore,  resurrectionis  suse  graUam  largiatur, 
Per  Dominum  nostrum  Jesum. 

Item  oraUones  in  Bid.  die  Sabbali  ad  Se  b. 

Deiim  omnipotentem  Patrem,  et  Filium,  et  Spiri- 
tum  sanctum,  universitatis  unum  creatorem,  in  hac 


venerabilis  sollemnitate,  vastatura  mundum  morte 
defendat,  orantibus  nobis.  Per  Dominum. 

Collcciio  sequiiur. 
Christe  Jesu,  in  vespera  mundi  vesperUnum  sa- 
crificium  per  cmcem  effectus,  dignare  nos  nova  cor- 
pori  tuo  fore  ^  sepulcra.  Sal. 

XXXI.     PRyEFATIO    AB   INITIO    NOCTIS    SANCTiB    PASCU. 

Auctorem  lucis,  principem  luminis,  inspectorem 
cordis,  credentium  redemptorem,  fratres  dilecUssi- 
mi,  cunctis  confessionibus  veneremur,  ut  vergente 
die  vocis  rugitus  exaudiat,  et  supervenientem  caligi- 
nem  noctis,  luminis  sui  splendore  inlustret,  ne  sit  in 
nobis  ulia  tentandi  vexandique  occasio  tenebramm. 
Sit  noster  defensor,  qui  est  verse  lucis  indultor,  ut 


magna  magn  i  matutina  SabbaU,  dominici  scilicet     semper  simus  in  lumine  ejus,  qui  Christum  Domi- 


corporis  requiei,  fratres  carissimi,  suppliciter  depre- 
camur,  ut  qui  Adam  de  profundis  infernalis  Umi  mi- 
sericorditer  eripuit^  nos  ejus  Filius  de  luto  faecis 
hujus,  cui  inhsesimus,  sola  misericordia  tantum  cla- 
mantes  emat.  Ciamamus  namque  et  oramus,  ne  ur- 
geat  super  nos  inferni  putens  os  suum;  emti  de  luto 
pecoaU,  ne  infigamur.  Per  Dominum. 

Golleciio  sequitur. 
Domine  Christe  Jesu,  Deus  pie  exaudi  nos;  et 
prfiBsta,  precamur,  quse  corde  rogamus;  et  hoc  ro- 
gamus,  ttt  tibi  placeamus,  Ubi  hsereamus  sine  One ; 
ut  semper  tibi  graUas  agamus,  quia,  240  Domi- 
ne*.  redemisU  nos  in  aeternarn  vitam   de  fieterna 


num  nostmm  gloriamur  auctorem.  Per. 

Oratio  sequitur. 
Rege  nos,  Domine,  per  alternas  tempomm  yices, 

et  conserva  nos  per  dispares  diemm  ac  nocUum  sno- 
cessiones,  ut  adljuU  sanctomm  tuorum  precibus,  qui 
diem  hunc  per  munus  misericordise  tuae  duximus, 
noctem  quoque  istam  placita  Ubi  animamm  et  cor- 
pomm  puritate  241  ducamus.  Per  resurgentem  a 
mortuis  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  Filium 
tuum. 

XXXII.  BENEDICTIO  CER^  BEATI  AUGUSTINI  •  EPISCOPI* 
QUAM  ADHUC  DUC0NU3  CUM  ESSET^  EDIOIT  ET  CE- 
CINIT. 

Exultet  jam  angelica  turba  cselomm,  exultent  di« 


morte.  Qui  descendisti  in  lacum,  ut  ex  inferis  vinctos  D  vina  mysteria,  et  pro  tanti  Regis  victoria  tuba  into- 
cduceres,  descende  nunc  quoque,  precamur,  visceri-  net  salutaris.  Gaudeat  se  tanUs  illius  inradiata  ful- 
bus  tuse  pietaUs,  ut  ex  vinculis  peccatorum,  quibus  goribus;  et  aeterni  Regis  splendore  inlustrata,  totius 
unusquisque  constringitur,  nosabsolvas,  Salvat.  orbis  sesentiat  amisisse  caliginem.  Leetetur  et  mater 


^  Sic  vocabant  Biduum  ante  Pascha,  ita  ut  una 
seorsim  dies  Biduana  dicefetiir,  infra  in  Sabbato 
sancto.  Idem  hic  in  Missali  Gallicano.  Miror  hic  non 
referri  varias  illas  oraiiones  quas  in  die  sancto  Pa- 
rascevescum  prseviis  gHnuflexionibus  post  passionem 
decantari  mos  est.  Certe  Gregorius  tesUs  est  eas  jam 
saeculo  vi  in  Gallicanis  Ecclesiis  in  usu  fuisse.  Sic 
cnim  habet  in  hb.  v,  cap.  41:«  Sacerdote  quoque 
orante,  »  scilicet  Avito  Arvernorum  episcopo  pro 
indeeis,  «  ut  conversi  ad  Dominum,  velamen  ab 
eis  litterce  mmperetur;  »  (quse  fere  verba  sunt  ora- 
tionis  nostree  pro  Judseis)  «  quidam  ex  his  ad  san- 
ctuni  Pascha  ut  baptizaretur  expeUit.  »  An  poUus 


Sabbato  sancto  tunc  fiebant  ejusmodi  orationes  qua- 
les  habentur  infra,  sed  nuUa  pro  Judffiis  ?  In  Missali 
GalUcano  inferius  oraUones  nostrae  solitse  in  Para- 
sceve  referuntur. 

b  An  ad  Sextamj  ut  in  die  prsecedente. 

c  Gallicano,  in  annis,  forte,  in  fine. 

d  Id  est,  esse,  stylo  veterum. 

«  Sic  invenimus  scriptum  in  aliis  Codicibus  mss. 
Qnanquam  hanc  benediciionem  sancto  Leoni  poUos 
quidam  tiibuendam  censent.  Confer  dicta  in  Ub  u 
ad  hanc  diem.  Eadem  habetur  in  MissaU  Gallicano 
infra. 


269 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  ni. 


270 


Ecdesia,  tanti  luminis  adornata  fulgore,  et  magnis  ^  rint,  statim  prodeundi  ad  laborem  cura  succedit; 


populorum  Tocihus  haec  aula  resultet.  Quapropter 

adstantihus  vobis,  fratres  carissimi,  ad  tam  miram 

sancti  hujus  luminis  claritatem,  una  mecum,  quceso, 

Dei  omnipotentis  misericordiam  invocate,  ut  qui  me 

non  meis  meritis  intra  sacerdotum  *  numerum  di- 

gnatus  est  adgregare,  luminis  sui  gratia  infundente, 

cerei  hujus  laudem  implere  prcecipiat.  Per  resurgen- 

tem  Fil.  suum. 

Consecralio  cenB. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  quia  dignumet  justum 
est  inyisihilem  Deum  omnipotentem  Patrcm  Filium- 
que  ejus  unigenitum  Dominum  nostrum  Jesum  Chri- 
stum,  toto  cordis  ac  mentis  affectu,  et  vocis  ministerio 
personare.  Qui  pro  nobis  ceterno  Patri  Adse  debitum 


dispersaeque  per  agros,  Ubratis  paululum  pinnibus, 
cruribus  suspensis  insedunt  ^^  partem  ore  legere 
flosculos,  oneratce  victualibus  suis,  ad  castra  re- 
meant :  ihique  aliffi  insestimabili  arte  celiulas  tenaci 
glutino  instruunt;  aliee  liquentia  mella  stipant;  ali« 
vertunt  flores  in  cera;  alise  ore  natos  fingunt :  ali» 
collectis  e  foliis  nectar  includunt.  0  vere  beata  et 
mirabilis  apis,  cujus  nec  sexum  masculi  violanti 
fetus  non  quassant,  nec  fUii  destruunt  castitatem  I 
sicut  sancta  concepit  virgo  Maria,  virgo  peperit,  et 
virgo  permansit.  0  vere  beata  nox,  quee  exspoUavit 
iEgyptios,  ditavit  Hebrceosl  Nox,  in  qua  terrenis 
caelestia  jungunturl  Oramus  te,  Domine,  ut  cereus 
iste  iu  honore  nominis  tui  consecratus,  ad  noctis 


solvit,  et  vetens  piacuh  cautionem  pio  cruore  deter- n  «    .,..  ,,        jjc' 

.,      '  ,      .     *   ,    ^     ,   ,.     .         .,  B  uujus  caligmem  destruendam  mdenciens  perseveret, 

sit.  Heec  sunt  enim  festa  Paschalia,  m  quibus  verus 


ille  Agnus  occiditur,  ejusque  sanguis  postibus  con- 
secratur.  In  qua  primum  Patres  nostros  filios  Israhel 
educens  de  iEgjrpto,  Rubrum  mare  sicco  vestigio 
transire  fecisti.  Haec  igitur  nox  est  quse  peccatorum 
tenebras  columnse  inluminatione  purgavit.  Hsec  nox 
est  quse  hodie  per  universum  mundum  in  Cliristo 
credentes,  a  vitiis  saeculi  segregatos  et  caligine  pec- 
catorum,  reddit  gratise,  sociat  sanctitati.  Hsec  nox 
est  in  qua,  destructis  vinculis  mortis,  Christus  ab 
inferis  victor  ascendit.  Nihil  enim  nasci  profuit,  nisi 
redimi  profuisset.  0  mira  circa  nos  tuse  pietatis  di- 
gnatio  I  0  incestimabiiis  dilectio  caritatis,  ut  servum 
redimeres,  Filium  tradidisti.  0  certe  necessarium 


in  odorem  suavitatis  acceptus,  supemis  luminaribus 
misceatur .  Flammas  ejus  Lucifer  matutinus  inveniat : 
ille,  inquam,  Lucifer,  qui  nescit  occasum ;  ille  qui, 
regressus  ab  inferis,  humano  generi  serenus  inluxit. 
Precamur  243  *^^S^i  Domine,  ut  nos  famulos  et 
famulas  tuas,  omnem  clerum,  et  devotissimum  po- 
pulum,  una  cum  Patre  nostro  beatissimo  viro  111. 
quiete  temporum  concessa,  in  his  Paschalibus  gau- 
diis  conservare  digneris.  Per  resurg.  a  mor.  Domi- 
num  nostrum  Fil.  t. 

Collectio  post  benedicUonem  cersB. 
Sancte  Domine,  omnipotens  Deus,qui  ad  nostram 
contemplaUonem  tenebrarum  hcec  in  mundi  hi^us 


AdiB  peccatum,  quod  ChrisU  morte  deletum  242  C  ''^'''"''''  luminaria  emicare  jussisti,  praesta,  ut  dum 


estl  0  felix  culpa,  quse  talem  ac  tantum  meruit  ha- 
bere  Redemptorem  :  0  beata  nox,  quee  sola  meruit 
Bcire  tempus  et  horam,  in  qua  Christus  ab  inferis 
resnrrexit!  Hsec  nox  est  dequa  scriptum  est :  Et  nox 
nt  dies  inluminabitur;  et :  Nox  inluminaUo  mea  in 
deUciis  meis.  Hujus  igitur  sanctiUcatio  noctis  fugat 
scelera,  culpas  lavat,  reddit  innocentiam  lapsis,  et 
msstis  Iffititiam  :  fugat  odia,  concordiam  parat,  et 
curvat  imperia.  In  hujus  igitur  nocUs  gratla  suscipe, 
lancte  Pater,  incensi  hujus  sacrificiumvesperUnum, 
quod  tibi  in  hac  cerei  oblaUone  solemni  per  mini- 
stroram  tuorum  manus  de  operibus  apum  sacrosan- 
eta  reddit  Ecclesia.  Sed  jam  colunmfie  hujus  prseconia 
novimus,  quam  in  honore  Dei  rutUans  ignis  acccndit. 
Qui  Ucet  divisus  in  partes,  mutuati  luminis  detri-D 
menta  non  novit.  Alitur  liquantibus  ceris,  quam  in 
suhstanUapreUosse  hujus  lampadis  apis  mater  eduxit* 
Apis  i>  cetensquae  subjecta  sunthomini  animanUbus 
antecellit.  Cum  sit  minima  corporis  parvitate,  ingen- 
tes  «nimos  augusto  versat  in  pectore ;  viribus  imbe- 
cilla,  sed  fortis  ingenio.  Hsec,  explorata  temporum 
vice,  cum  canitiem  proinosa  ^  hybema  posuerint,  et 
glaciale  senium  vemi  temporis  moderata  deterse- 

•  M eUus  alii,  intra  L^ivitarum  mmerum,  ut  inferius 
in  Missali  Gallicano.  Quandoquidem  levitae  hanc  be- 
nedicUonem  canere  solent,  et  Augustinus  eam,  cum 
aui  diaconus,  cecitdsse  dicitur.  Quod  an  verum  esse 
poflsit,  aUi  viderint. 

^  QusB  seqauntur  usgue  ad,  0  vere  beata  rioxt  ha- 
benturetiam  unaliiaCoaicibus,  sed  modoomittontar. 


adUlum  aetemitatis  diem  et  Unigeniti  tui  properamus 
occursum,  ad  hanc  interim,  quam  tenebris  prsepa- 
rasU,  lucernam,  dum  nox  ista  transcurritur,  sine 
peccatorum  offendiculo  ambulemus.  Per  resurg. 

GoUecUo  post  hymnum  cerae. 
Deus,  templum  ignis  aetemi,  Deus  verse  lucis  ha- 
bitaculum,  Deus  scdes  perpetuse  claritatis,  vota  tibi, 
Domine,  soUemnia  diei  consummaUonis  et  noctis 
inchoaUonis  celebrantes,  ac,  luminibus  altaris  tui 
incensis,  temporarium  lumen  offerentes,  ut  famulis 
et  famulabus  tuis  verum  ac  perenne  lumenlargiaris, 
oramus.  Per  resurg. 

XXXIII.  ORATIONES  PASCHALES  DUODECIM   CUM  TOTU)SM 

COLLECTIONIBUS. 

Oratio  •  pro  gratiamm  aetione, 
Prsefalio. 
Expectatum,  fratres  carissimi,  et  desideratum  no- 
bis  Paschse  diem  adepii,  gratias  agamus  omnipotenU 
Deo  Patri,  quod  nos  in  hanc  eamdem  diem  per  Fi- 
lium  suum  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  (quem 
pro  nobis  hostiam  dedit  in  salutem  ffiteraam)  voca^ 
yit :  ob  hoc  fideli  gratiarum  actione  laudemus,  be- 
nedicamus,  honoriUcemus  benedictum  et  beatum 

c  Pruinosa  in  aliis.  Sic  u  in  o  faciUs  et  promiscua 
quondam  mutatio.  Sic  iufra  prxmonitam  pro  prsmu-* 
nitam  et  alia  id  genus  pf^rmulta. 

<i  Ita  eUam  in  Gallicano.  An  insident? 

•  AU»  oraUones  habentur,  sed  simUes  in  MissaU 
GalUcano  inferius. 


271 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARlSIENSlS. 


in 


nomen  Dei  Patris  in  Filio,  Filiique  in  Patre  et  Spi-  k  diTitias  communicet,  qui  fidelium  animarum  inopis 


ritu  sancto  in  saecula  sfieculorum. 

Oralio  sequitar. 
Sancte  Domine,  omnipotens  Pater,  exaudi,  tuere, 
ac  sanctiiicaplebem  tuam  proemonitam  signo  crucis, 
baptismate  puniicatam,  chrismate  delibutam,  quos 
ad  celebrandam  prsesentis  soliemnitatis  beatitudi- 
nem  congregasti,  universisque  notitiam  tui,  partici- 
pationem  sancti  Spiritus  propitius  infunde.  Per. 

Oratio  pro  exulibus. 

Prcefatio. 

Unianimes,  et  unius  corporis  in  Spiritu  Dei  Patris 

omnipotentis,  244  Domini  misericordiam  deprC" 

cemur  pro  fratribus,  et  sororibus  nostris  captivitati- 

bus  elongatis,  carceribus  detentis,  metallis  deputa- 


sfficularis  substantiae    participant    facultatem.   Per 

resurg. 

Oratio  seqoitar. 

Piis  serrorum  tuorum  precibus  annue,  misericors 

Domine,   ut  quicumque,   prseceptorum  cselestium 

memores,  pauperibus  tuis  quae  sunt  necessaria  sub- 

ministrant,  incorruptibili  et  csel^esti  gloria  misera- 

tionis  tuse  et  misericordise  coronentur.  Per. 

Oratio  pro  peregrinantibus, 

Prficfalio. 

GselBstium,  et  terrestrium,  245  ^^  infemorum 

Dominum  Deum  Patrem  omnipotentem,  fratres  di- 

lectissimi,  deprecemur,  obsecrantes  uti  fratres  nos- 

tros  ac  sorores,  quicumque  peregripationum  neces- 


tis,  ut  eis  Dominus  adjutor,  protector  et  consolator  B  ^^^^^^  subjacent,    omnipotens  Deus  auxilio  suo 


existat,  neque  dcesse  sibi  reputet  eos  qui  fideli  se 
innocentia  perseverant. 

Oratio  sequitur. 
Tribue,  Domine,  relegatis  patriam,  vinctis  abso- 
Intionem,  captivis  libertatem,  ut  plebs  tua  et  in  hoc 
sfieculo,  et  in  fiituro  misericordise  tuse  munere  libe- 

retur.  Per. 

Oratio  pro  sacerdotibus, 

Prsefatio. 

In  sanctorum  sancta  admissi,  et  altaris  caelestis 

Sacerdotii  setemi  participes  eifecti,  Dei  Patris  omni- 

potentis  misericordiam  deprecemur,  ut  sacerdotes 

suos  ac  ministros  donis  repleat  spiritalium  gratia- 

rum. 

Oratio  seqaitar.  p 

Domine  Deus  virtutum,  justifica  et  sanctifica  pa- 

stores  et  preepositos  ovium  tuarum,  ut  adversarius 

noster  diabolus  flde  eorum  et  sanctitate  superatus, 

contingere  dominicum  gregem  ac  violare  non  sudeat. 

Per  resurg. 

Oratio  pro  virginibus. 
Prcefatio. 
Incomiptse  setemitatis  Deum,  et  inviolabilis  na- 
turse  Dominum  unianimiter  deprecemur,  orantes 
pro  fratribus  nostris  qui  gloriosam  virginitatem  cor- 
pore  ac  mente  vovemnt,  uti  eos  usque  ad  consum- 
mationem  propositi  sui  misericordio!  Spiritus  prose- 

quatur.  Per. 

Oratio  seqaitar. 

Respice,  Domine,  virgines  sacras,  et  spadones  vo- 


comes  adjutor  reducat  ac  protegat.  Per. 

Oratio  seqaitur. 

Restitue,  Domine,  peregrinis  desideratum  patrise 

solnm,  ut  contemplatione  misericordise  tuse,  dum 

ad  praesens  agunt  beneficiis  tuis  gratias,  cives  esse 

sanctorum  ac  tui  domestici  concupiscant.  Prsesta  per 

resurg. 

Oratio  pro  infirmis, 

Praefatio. 

Universse  salutis  Deum  et  universse  virtutis  Domi- 
num  deprecemur  pro  fratribus  et  sororibus  nostris 
qui  secundum  camem  diversis  segritudinum  generi- 
bus  insultantur,  ut  his  Dominus  cseieste  medicinse 
suse  munus  indulgeat.  Per. 

Oratio  sequitur. 

Domine,  cui  viviiicare  mortuos  facile  est,  restitue 
segrotantibus  pristinam  sanitatem,  ne  terreni  medi- 
caminis  remedia  desiderent,  quicumque  medelam 
cselestis  misericordise  tuse  deprecantur.  Per  resurg. 

Oratio  pro  pomitentibus  *. 

Gonfltentes  bonitatis  ac  misericordise  Deum,  qui 
peccatonim  mavult  psenitentiam  quam  mortem, 
communicatis  precibus  ac  fletibus  pro  fratribns  ac 
sororibus  nostris  Domini  misericordiam  deprecemur, 
uti  eos  peccati  sui  crimina  confitcntes,  a  bonitatis 
^usB  venia  non  repellat.  Per. 

Oratio  sequitur. 

Rex  glorise,  qui  non  vis  mortem  peccatoris,  sed 
ut  convertatur  et  vivat,  da  nobis  peccatorum  labe 


luntarios,  id  est  pretiosas  Ecclesise  margaritas,  ut  D  p^^^^g  pggj^.^^^^^  gj^^l  ^^^  Ag^^  ^^^  fj^^yj,^3  ^^ 


corpora  eorum  acspiritum  inlsesa  castitatis  conscien- 
tia,  pari  exsestimatione  custodiant.  Per  resurg. 

Oratio  eleemosynas  fadentibus, 
Prsefatio. 
Sanctum  ac  benedictum  retributionis  Deum  unia- 
nimes,  fratres  dilectissimi,  oratione  deprecemur,  ob- 
secrantes  pro  fratribus  et  sororibus  nostris  quomm 
ministerio  atque  sumptu  inopiamnon  sentiunt  qui  in 
Ecclesia  suntindigentes,  ut  iisdem  Dominus  spiritales 

•  Poenitentes  ciuondatn,  alii  voluntarii,  alii  addicti 
erant.  Ex  primis  erat  vir  magnificus  ille  Agricola 
Gallus  qui,  morbo  ingruente,  ut  poenitentem  proii- 
teretur,  nuUis  vestibus  indutus  cst,  teste  Ruricio  epi- 
Bcopo  Lemoviccnsi  in  lib.  u,  epistoIaSl.  Legeprseia- 


dolentibus,  et  cum  gaudentibus  gaudere  possimus. 

Per  res. 

Oratio  pro  unitate, 

Pnefatio. 

Unum  Deum  Patrem,  ex  quo  omnia  sunt,  et  unum 

Dominum  nostrum  Jesum  Ghristum,  per  quem  om- 

nia,  fratres  carissimi,  deprecemur,  ut  unitatem  Ec- 

clesise  suse  concordi  congregalionis  nostrse  voluntate 

confirmet.  Per  res.  Fil.  s. 

tionem  alleram  sseculi  m  Benedictini  num.  193. 
Avitus,  inhomiiiade  Kogationibus,  de  nocte  Paschse 
hsec  habet :  u  Adfuit  er^o  nox  illa  venerabilis,  quae 
ad  spem  publicse  absolutionis  votivum  solemne  pate* 
fecerat.  » 


1^73 


DE  UTURGIA  GALLIGANA  UBER  III. 


274 


CoUectio  seqnitnr. 


Omnipotens  Domine,  qui  es  246  ^^^^  bonita- 
tis  et  totius  consolationis,  te  suppiices  deprecamur, 
ut  heereticos  et  infideles  a  perpetuis  gehennse  igni- 
bus  manifestatione  tuee  veritatis  eripias,  quoniam 
▼is  omnes  homines  salvos  Deri  et  ad  agnitionem  ve-' 
ritatis  venire.  Per. 

Oratio  pro  pace  regum, 
PnBfalio. 
Dominum  dominantium  et  Regem  regnantium, 
fratres  carissimi,  oratione  unianimes  deprecemur, 
ut  nobis  populo  suo  pacem  regum  tribuere  dignetur, 
ut  mitigatis  eorum  mentibus,  requies  nobis  congre- 
gationis  istius  perseveret.  Per. 

CoUectio  sequitar. 
Camis  spirituum  totius  sator,  cunctorumque  re-  g  ^^  Spiritu  sancto  viv. 
gnorum  mundialium  indultor,  da  regum  culmini 
religionis  prosperitatem  et  pacis,  ut  nobis  regno 
tuo  caelesti  in  terris  adhuc  positis  liberius  liceat  de- 
scrvire.  Per  resurg. 

Oratio  pro  spiritibus  pausantium, 
Praefatio. 

Deum  Judicem  universitatis,  Deum  cselestium,  et 
terrestrium,  et  infernorum,  fratres  dilectissimi,  de- 
precemur  pro  spiritibus  carorum  nostrorum  qui 
Dosin  dominica  pace  prsecesserunt,  ut  eos  Dominus 
in  requiem  coilocet  et  in  parte  primse  resurrectio- 
nis  resuscitet.  Per. 

Oratio  sequilur. 

Jesu  Christe,  vita  et  resurrectio  nostra,  dona  con- 

sacerdotibus  et  caris  nostris  qui  in  tua  pace  requie-  n 

▼erunt,  exoptatse  mansionis  refrigerium,  et  si  qui 

ex  his,  daemonum  fraude  decepti,  errorum  se  mul- 

tis  maculis  poUuerunt,  tu,  Domine,  qui  solus  potens 

es,  peccata  eorum  concede,  ut  quos  damnationis 

suae  participes  diabolus  gloriabatur  eifectos  esse,  per 

misericordiam  tuam  socios  tuse  beatitudinis  inge- 

miscat.  Sal. 

Oratio  pro  catechumenis, 

Pfflefalio. 

Precem  spei  fratrum  nostrorum,  carissimi,  unia- 

nimes  adjuvemus,  uti  Dominus  omnipotens  ad  fon- 

tem  eos  beatse  regenerationis  suffi  eunte^,  omnes 

misericordiaB  suae  auxilio  Spiritus  prosequatur. 

Collectio  Bequitur. 


^  sciant,  crucis  tu»  sigillo  signentur ;  et  qui  indigent 


dietatem  >>  ad  sacri  nominis  tui  Baptismnm  perci* 
pere  mereantur.  Per  Dominum. 

Item  collectio. 

Accipe  signaculum  Christi,  suscipe  verba  divina, 
inluminare  verbo  Domini,  quia  hodie  confessus  es 
a  Christo.  P^r  Dominum. 

Item  coUcctio. 

Signo  te  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  san- 
cti,  ut  sis  Christianus  :  oculos,  ut  videas  claritatem 
Dei ;  aures,  ut  audias  vocem  Domini ;  nares,  ut  odo- 
res  suavitatem  Christi ;  conversus  c,  ut  confitearis 
Patrem,  et  Filium,  et  Spiritum  Sanctum ;  cor,  ut 
credas  Trinitatem  inseparabilem.  Pax  tecum.  Per 
Jesum  Christum  Dominum  nostrum  qui  cum  Patro 


XXXV.  COLLECTIO  AD  FONTKS  BENEDICBNDOS. 

Stantes,  fratres  carissimi,  super  ripam  vitrigi* 
fontes,  novos  homines  adduc  eis  de  terralitori  mer- 
catores  sua  commercia  :  singuli  navigantes  pulsent 
mare  novum,  non  virga,  sed  cruce ;  non  tactu,  sed 
sensu ;  non  baculo,  sed  sacramento.  Locus  quidem 
paruus,  sed  gratia  plenus.  Bene  gubernatus  estSpi- 
ritus  sanctus.  Oremus  ergo  Dominum  et  Deum  no- 
strum,  ut  sanctificet  hunc  fontem ;  u{  omnes  qui 
descenderint  in  hunc  fontem,  faciat  eis  lavacrum 
beatissimse  regenerationis  in  remissione  omnium 
peccatorum.  Per  Dominum. 

Collectio  sequitur. 

Deus  qui  Jordanis  fontem  pro  animarum  salute 

sanctificasti,  descendat  super  aquas  has  angelus  be- 

nedictionis  tuae,  ut  quibus  perfusi  famuli  tui,  acci- 

piant  remissionem  peccatorum,  ac  renati  ex  aqua 

et  Spiritu  sancto,  devoti  tibi  serviant  in  eetemum. 

Per  Dominum. 

Gonteslatio. 

Dignum  et  justum  est,  Domine  sancte,  Pater  om- 

nipotens,  eeterne  Deus,  initiator  sanctorum,  chrisma- 

tum  Pater,  et  248  ^^^^  P^^  unicum  Filium  tuum 

Dominum  etDeum  nostruminditor  sacramenti ;  qui 

portantibus  aquis  Spiritum  tuum  sanctum  ante  divi- 

cias  mundi  largires  ;  qui  Bethsaidas  aquas,  angelo 

medicante,  procuras;  qui  Jordanis  alveum,  Christo 

Filio  tuo  dignante,  sanctificas ;  respice,  Domine  su- 


Creator  omnium  Domine,  et  fons  aquae  vivse,  qui      per  has  aquas,  quae  praeparatae  sunt  ad  delenda  ho- 


per  lavacrum  baptismi  peccata  eorum  deles,  quibus 
Jam  donasti  resurrectionis  fldem,  ut  mortem  hujus 
saeculi  non  timeant,  reple  eos  Spiritu  sancto,  ut  for- 
mari  in  illis  Christum  ac  vivere  glorientur.  Per. 

XXXrV.   AD   CHRISTUNUM  FACIENDUM. 

247  Domine,  dignarebencdicere  hujus  infantiae 
famulotuo  ill.  ^quoniam  nec  conditione  quisquam, 
nec  aetate  depellitur,  dicente  dilectissimo  Filio  tuo 
Domino  nostro  :  Nolite  prohibore  infantes  venire  ad 
me.  Hi  enim,  Domine,  antequam  bonum  aut  malum 

*  Haec  nota  est  nominis  proprii,  quod  in  baptis- 
mate  impositum  fuisse  intelligimus  ex  Gregorio,  de 
Vitis  patrum  c.  8,  ubi  Nicetius  nomen  in  baptismo 
accepisse  perhibetur. 

^  An  pietatef  vel  cetate,  alii  divinabunt. 


D 


minum  peccata.  Angelum  pietatis  tuae  his  sacris  fon- 
tibus  adesse  dignare :  vitae  prioris  maculas  abluat,  et 
parvum  habitaculum  sanctiflcet  tibi,  procurans  ut 
regenerandorum  viscera  aetema  florescant,  et  vere 
baptismatis  novitas  reparetur.  Benedic,Domine,Deus 
noster,  hanc  creaturam  aquae,  et  descendat  super 
eam  virtus  tua :  desuper  infunde  Spiritum  tuum  san- 
ctum  Paraclitum,  angelum  veritatis.  Sancliflca,  Do- 
mine,  hujus  laticis  undas,  sicut  sanctiflcasti  fluenta 
Xordanis,  utquiin  huncfontem  descenderint,  inno- 

e  Lege,  linguam,  conversus  ut  confUearis. 

d  Forte  legendum,  mper  ripam  vitrei  fontis.  Et  in- 
fra,  mercaturos  pro  mercatores.  Nisi  si  in  priori  loco 
Vitrigi  est  nomen  proprium  loci,  ubi  baptisterium 
erat,  vel  conditoris. 


275 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS, 


t76 


Qiine  PatriSy  ei  Filii,  et  Spiritus  sancti,  et  peccato-  ^  ribus  liberati,  et  ad  justitiffi  atque  lucis  cfielestis  gra- 
ram  veniain,et  sancti  Spiritus  infusionem  consequi 
mereantur.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Cbristum, 
qui  est  bencdictus  apud  Patrem,  et  Spiritum  san- 
Cium  per  omnia  ssecula  sfieculorum. 

Deinde  facis  cruce  de  Chrisma  *  ei  dicis. 

Exorcizo  te,  creatura  aquae;  ezorcizo  te  omnis 
exercitus  diaboli,  omnis  potestas  adversaria,  omnis 
umbra  deemonum.  Exorcizo  te  in  nomine  Domini 
nostri  Jesu  Cbristi  Nazarei,  qui  incarnatus  est  in  Ma- 
ria  virgine,  cui  omnia  subjecit  Pater  in  C€elo  et  in 
terra.  Time  et  treme  tu,  et  omnis  malitia  tua ;  da 
locum  Spiritui  sancto,  ut  omnes  qui  descenderint  in 
hunc  fontem,  flat  eis  lavacrum  baptismi  regenera- 
iionis  in  remissione  omnium  peccatorum.  Per  Do- 
minum  nostrum  JesumCbristum,quiventurus  estin  B 
sedem  majestatis  Patris  sui  cum  sanctis  angelis  suis 
judicare  te,  inimice,  et  sseculum  per  ignem  in  see- 
cula  sfficulorum. 

Deinde  insufftas  aquam  per  tres  vices,  et  mittis 
ckrisma  in  modwn  cnicis,  et  dicis  : 

Infusio  cbrismae  salutarisDomini  nostri  Jesu  Cbri- 
sii,  ut  flat  fons  aquce  salientis  cunctis  descendenti- 
bus  in  eo,  in  vilam  €eternam.  Amen. 

Dum  baptizas  interrogas  ei,  et  dicis : 

Baptizo  te  iil.  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spi- 
ritus  sancti  in  remissionem  peccatornm,  ut  babeas 
vitam  ffiternam.  Amen. 

Dum  chrisma  eum  tangis,  dicis  : 

249  Pcrungo  te  cbrisma  sanctitatis,...  tunicam 


iiam  promissam  electi,  omnipotentis  Dei  Patris  in- 
fatigabilembonitatem  per  Cbristum  fllium  ejus,  fra- 
ires  dilectissimi,  deprecemur,  ut  Ecclesiam  suam 
sanctam  catbolicam  diffusam  per  orbem  terrarum, 
quam  sibi  amantissimi  Filii  sui  passione  et  glorio- 
sissimo  sanguine  conquesivit,  jugimajestatissueepro- 
tectione  cuslodiat,  atque  contra  omnes  mundi  insi- 
dias  tutam  defensamque  concedat,  acprsestet  ei  tem- 
pora  tranquilla  in  perpetuum.  Per  resurgeniem, 

CoUectio. 

Redemisti  nos,  Domine  Deus,  per  lavacrum  rege- 
nerationis  et  sanguinem  crucis,  ut  illa  caro  quae 
prius  in  Adam  mortalis  fuerat  effecta,  per  passionem 
Majestatis  tuse  rursum  revocaretur  in  cselum.  Salvat. 

Post  nomina. 

Oremus  pro  bis  qui  offerunt  munera  Domino  Deo 

nostro  sacrosancta250^P^^^^^  P^^  ^®»  ^^  P^^  ^' 
ris  suis,  et  pro  spiritibus  carorum  suorum,  in  com- 

memoratione  sanctorum  martjrum,  ut  Dominus 

Deus  noster  preces  iUorum  clementer  ezaudire  di- 

gnetur.  Per  resurg. 

Ad  pacem. 

Comple,Domine,vota  supplicum,  exaudi  gemitus 
peccatorum ;  osculetur  nos  ab  osculo  oris  suis  paci 
Magister  et  conditor,  ut  in  nobis  boc  recipieniibus 
holocaustum,  pacem  quam  speramushabeamus.  Per. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  esi,  eequum  et  justum  est,  nos 
tibi  bic  et  ubique  gratias  agere,  tibi  laudes  dicere. 


immortaliteUs,  qua  Dominus  noster  Jesus  ChristusC  e*  ^^Mas  immolare,  et  connterimisericordiastuas 


iraditam  a  Patre  primus  accepit,  ut  eam  integram 
et  inlibatam  perferas  ante  tribunal  Cbristi,  et  vivas 
in  ssecula  sa:culorum. 

Dum  pedes  ^  ejus  lavas,  dicis  : 

Ego  tibi  lavo  pedes.  Sicut  Dominus  noster  Jesus 
Christus  fecit  discipulis  suis ,  tu  facias  hospitibus  et 
peregrinis,  ut  babeas  vitam  seiernam. 

Dum  vestimentum  ei  imponis,  dicis  : 

Accipevestemcandidam,  quam  immaculaiamper- 
feras  ante  iribunal  Domini  nostri  Jesu  Cbristi. 

CoUectio. 

Oremus,  fratr-es  carissimi,  Dominum  et  Deum  no- 
sirum  pro  aufetis  <^  suis,  qui  modo  baptizati  sunt,  ut 


Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  8eteme  Deus,  quo- 
niam  magnus  esiu,  etfaciens  mirabilia ;  iu  esDeus 
solus.  Tu  fecisti  cffilos  in  intellectu  ;  tu  formasti  ier- 
ram  super  aquas ;  tu  fecisti  luminaria  magna,  solem 
in  potestatem  diei,  lunam  et  stellas  in  potesiatem 
noctis.  Tu  fecisti  nos,  et  non  ipsi  nos ;  opera  ma- 
nuum  tuarum  non  omittas.  Tuus  est  dies,  et  tua  esi 
nox.  In  die  enim  mandasti  misericordiam  tuam,  ei 
in  nocte  declarasti,  quam  bodiernis  vigiliis  in  lumi- 
nis  bujus  festivitate  colebrainus.  Hsec  est  enim  nox» 
salutarium  conscia  sacramentorum.  Nox,  inquave- 
niam  peccatoribus  praestas ;  de  veteribus  hominibus 
novos  eflRcis  ;  de  senibus  effetis  maturos  reddis  in- 


cum  in  majestale  sua  Salvator  advenerit,  quosrege-      ^antes,  quos  in  novam  creaturam  renatos  de  sacro 
neravitexaqua  et  Spiritu  sancto,  faciat  eos  ex  «ter- ^  ^onte  producis.  Hac  nocle  in  aeternum  diemrena- 


nitate  vestire  salutem.  Per  Dominum. 

Item  alia. 
Baptizatis  et  in  Cbristo  coronatis,  quos  Dominus 

noster  a  cbrisma  petentibus  regeneratione  donare 
dignatus  est,  precamur  omnipotens  Deus,  ut  baptis- 
mum  quod  acceperunt,  immaculatum  ipsum  perfe- 
rant  usque  in  finem.  Per  Dominum. 

XXXVI.  MISSA  IN  VIGILIIS  SANCTjE  PASCHiE. 

Sacrosanctae  noctis  istius  gratia  tenebris  seecula- 

^  Sic  chrisma  flectebant  veteres,^  ut  in  concilio 
Qracarensi  ii,  canone  4 :  Ut  pro  chrisma  mhil  episco- 
pus  acdpiat. 

^  Hujusce  lotionis  post  baptismum  mentio  flt,  ui 
initio  h^juslibri  diximus,apudAmbro8ium  in  lib.  de 


scentes  populi  procreantur,  regni  ca^lestis  atria  re- 
serantur,  et  beata  lege  commerciis  divinis  humana 
mutantur.  Heec  esi  enim  nox  illa  quse  facta  esi  in  de- 
liciis,  in  qua  maxime  delectasti  nos,  Domine,  in  fa- 
ctura  tua.  Nox  in  qua  inferna  patuerunt,  nox  in  qua 
absolutus  est  Adam,  nox  in  qua  inventa  est  dragma 
quce  perierat,  nox  in  qua  boni  Pastoris  humeris  re- 
portata  est  ovis  perdita,  nox  in  qua  diabolus  occu- 
buit  et  Sol  justitise  Christus  exortus  esi  :  et  soluiis 

Mysteriis,  cap.  6,  et  in  lib.  iii  de  Sacrameniis.  cap.  1, 
uni  in  Romana  Ecclesia  id  inusitatum  dicitur.  laem 
ritus  infra  in  Missali  Gallicano. 

c  Corruptus  locus,  ubi  legendum  videiur  pro  neo- 
phytis. 


277  DE  LITURGIA  GALUGANA  UBER  ni.  178 

inferni  nexibas,  claustrisqae  perfractis,  mulia  san-  j^  mazimaB  pietatis  et  potestatis  oronipotens  Pater, 


ctorom  corpora,de  sepulcris  erumpeniia,intraverunt 
in  sanctam  civitatem.  0  vere  beata  noz,  quae  sola 
meruit  sdre  tempus  et  horam  qua  Christus  resur* 
rexit !  de  qua  jam  in  psalmo  fuerat  prophetatum  : 
Quia  nox  ut  dies  inluminabitur.  Noz  in  qua  ezorta 
est  resurrectio  in  eeternum !  Te  enim  omnipotens 
Deus,  creaturarum  caelestium  multitudo  et  innume- 
rabiles  angelorumchorisinecessaiione  proclamant, 
dicentes :  Sanctus. 

Post  Sanctus. 

Tuo  jussu,  Domine,  condiia  suni  251  universa 

in  cffilo  et  in  terra,  in  mari  ei  in  omnibus  abyssis. 

Tibi  pairiarchae,  prophetffi,  aposioli,  martyres,  con- 

fessores,  atque  omnes  sancii  graiias  agunt :  quod  et 


quamlibet  nonsine  debiiarevereniia,  attamen  nulla 
officii  dignitate,  vilis  admodum  precaior  accedo,  et 
reus  conscieniioe  iesiis  adsisio,  Quidne  rogabo  quod 
non  mereor  ?  Atne  pie  (non  sine  Dei  pace  dicium 
sit)  quod  peccaii  magis  esi  accusator,  qui  pro  pecca- 
tis  debuit  esse  interventor?  Accuso  ergo  me  tibi,  et 
non  ezcuso,  ei  coram  iesiibus  confiieor  i^jusiitiam 
meam  iibi  Doroino  Deo  meo.  Confiieor,  inquam,  con- 
fiieor  sub  iestibus  injusiiiiam  impieiatis  mese ,  ut 
remittas  impietaiem  peccaii  mei.  Confiieor  quod  nisi 
remittas,  recie  me  punias.  Habes  me  confiieniem 
reum,  sed  (scip)  nisi  verbis  non  emendantem.  Verbis 
enim  placo,  operibus  offendo.  Culpam  seniio,emen- 
daiionem  differo.  Subveni  ergo,  subveni  pieias  inef- 


nos  facienies,  has  hostias  spiriiales  ei  sincera  liba-  B  fabilis.  Ignosce,  ignosce  mihi,  Triniias  mirabilis. 

mina  ut  libens  ezaudias  deprecamur.  Te  oramus,  uti 

boc  sacrificium  iua  benediciione  benedicas,  et  Spi- 

ntus  sancii  tui  rore  perfundas,  ut  sii  omnibus  legi- 

iima  Eucharisiia,  per  Chrisium  Dominum  nosirum. 

Qui  pridie. 

Collectio  ad  panis  fraciioDem. 
Respice  ad  hanc  oblaiionem,  onmipoiens  Deus, 
quam  tibi  ofTerimus  in  honorem  nominis  iui  pro  sa- 
lute  regum,  ei  ezercitu  eorum,  et  omnium  circum- 
adstantium ;  ei  prsesia  ui  qui  ez  ea  sumpserint,  ac- 
cipiani  sanitatem  meniis,  integritaiem  corporis,  iu- 
telam  saluiis,  iniellecium  sensus  Chrisii,  securiia- 
tem  spei,  corroboraiionem  fidei,  seierniiaiem  Spi- 


Parce,  parce,  parce ,  supplico ,  Deiias  placabilis. 
Ezaudi,  ezaudi,  czaudi  me,  rogo,  his  verbis  illius 
Filii  iui  clamantem  :  Pater,  fieterne  Deus,  peccavi  in 
cselo,  et  coram  ie  ;  jam  non  sum  dignus  vocari  filius 
iuus ;  fac  me  ui  unum  de  mercenariis  iuis.  Et  nunc, 
Paier  misericors,  unicum  misericordiseiuffi  porium, 
Christo  favente,  peto,  ui  quod  per  me  vilescii  per 
illum  accepium  ferre  digneris.  Qui  in  seiernum  te- 
cum  vivii  et  regnai. 

PnDfaiio  missfiB. 

Ezpectaium,  fraires  carissimi,  et  desideraium  no- 
bis  atque  universo  generihumanosfiilutaremPaschiB 
diem  adepti,  concordi  ac  religiosapreceomnipotenti 


ritus  sancti.  Praesia  per  eum  aui  tecum  viv.  ei  reff.  _  ^  . .  i       •        •      •      j  •      • 

P     ^iAXMx^i      ^w  o  Qj)g()gpg^^ja3agamus,posceniesejusmisencordiamm 


XXXVII.  MISSA  PRIMA  DIE  SANCTO   PASCHiE. 

GoUectio  post  propbelia. 

Summe  omnipoiensDeus,  quicornusaluiis  nosirse 

in  cmcis  tu£e  mjsierio  eztulisti,  ui  nos  in  domo  Da- 

yidpueri  tui  regali  fasiigio  sublimares ;  in  quo  etiam 

trifario  titulo  Trinitaiis  nobis  unitas  manifesiaia  cla- 

rescens  ostenditur ;  Salvaior  nempe  in  homine,  Sa- 

c€rdos  quippe  in  chrismaie,  Rez  scilicei  secundum 

earnem   ez  genere ;  preces  nosiras  iuse  supplices 

prostemimus  Majesiati,  ui  quos  in  iuo  nomine  per 

lavacrum  regenerationis  consecrare  dignaius  es, 

prsstes,  eiiam  in  sanctitaie  ei  justitia  iibi  Domino 

derrientes,  unanimiiatem  fidei  per  infusionem  Spi- 

ritus  tui  sancti  inviolabiliier  cusiodire,  ac  per  viam 

pacis  liberis  gressibus  properanies,  caelesiia  regna  'Q 

conseendere.  Per  resurg. 

Post  Preces. 
Dens,  qni,  evulsis  supersiiiionum  spinis,  in  Eccle- 
saa  toa  plantaria  fidei  alia  radice  posuisii,  ezaudi 
precem  familise  iuee ;  respice  de  cfielo,  et  vide,  et 
Tisita  Tineam  istam,  ei  prsesia  ut,  te  inriganie,  fru- 
etam  accipiat  in  ubertate,  qufie,  te  plantante,  incre- 
mentom  accipit  in  germine.  Per  resurg. 

Apologia  sacerdotis. 
Ante  tase  immensitatis  conspectum,  et  ante  iua 
ineffabilitatis  oculos,  o  M^esias  mirabilis ,  scilicet 
ante  toos  sanctos  vultus,  252  magne  Deus,  et 


hac  die  Resurreciionis  Domini  nosiri  Jesu  Chrisii  Fi- 
lii  sui,  ui  iribuai  temporum  quieiem,  regum  pacabi- 
litaiem,  judicum  mansueiudinem,  hosiium  infirmi- 
taiem,  corporum  salubriiatem,acris  iemperiem,anni 
benignitatem,  fruciuum  copiam,  schismaium  pseni- 
ieniiam,  geniium  vocaiionem  ;  ei  conveniumEccIe- 
siasticum  paciflca  et  pura  congregaiione,  Paracliti 
sui  sanciiflcaiione  conlusirei;  devotum  ac  dicaium 
sibi  virginalem  pudorem  ei  coniinentise  propositum 
gloriosum  atque  beaium  in  omnibus  cusiodiai;  vi- 
duarum  laboriosam  contineniiam  sua  miseratione 
confoveai;  orphanis  opem  pieiatis  paiernfie  imper- 
iiai.  Per  resurgeniem  a  mort.  Dominum  nosirum, 

CoUectio  sequitor. 

Deus  omnipoiens,  ezaudi  populum  iuum,  hac  die 
adgloriamResurrectionis  Domini  nostriJesu  Christi 
Filii  tui  in  iuo  nomine  congregaium,  ei  Majestatem 
253  tuam  suppliciier  ezoraniem  dirige  ez  prce- 
senii  fesiiviiaie  in  Isetiiiam  sempiternam,  aique  ez 
hac  hodiernfie  solemniiaiis  ezultaiione  ad  gandia 
incorrupia  transmitte.  Per  resurg. 

Post  nomina. 

Suscipe,  queesumus,  Domine,  hostiam  placationis 
et  laudis;  ei  has  oblationes  famulorum  famularumque 
iuarum,  quas  tibi  offerimus  hodie  in  Resurrectione 
Domini  nosiri  Jesu  Chrisii  secundum  caraem,  plar 


•  Id  est  pasipreem,  ui  in  Naiali  Domini,  scilicet  post  hymnum  trium  puerorum^  ut  quidem  interpre- 
tamnr. 


279  APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS. 

catus  adsume.  Tribue  etiam  per  intercessionem^  san-  ^  CoUectio. 


280 


ctorum  tuorum  caris  nostris,  qui  in  Christo  dormie* 
runt,  refrigerium  in  regione  vivorum.  Per. 

Ad  pacem. 
Annue,  qusesumus,  Domine,  supplicibus  tuis,  ut 
hffic  nostree  servitutis  oblatio  in  diem  Resurrectionis 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  salutem  nobis  confe- 
ferat  et  pacem.  Per  resurgentem. 

Gontestatio. 
Dignum  et  justum  est,  sequum  et  salutare  est,  nos 
tibi  hic  et  ubique  semper  gratias  agere,  Domine  san- 
cte,  Pater  omnipotens,  ceterne  Deus.  Sed  in  hac  die 
Resurrectionis  Domini  nostri  Jesu  Christi  Filii  tui 
gratulatio  major  exultat  in  cordibus  nostris.  Hic  est 


Famuli  tui,  Domine,  qui  ad  tuam  sunt  gratiam 
vocati,  tuo  indesinenter  protegantur  auxilio ;  ut  qui 
divino  sunt  baptismo  regenerati ,  nunquam  a  tui 
regni  potentia  possint  eveili.  Per. 

Post  Domina. 

Adesto,  Domine,  supplicationibus  nosths,  et  obla- 
tiones  famulorum  ac  famularum  tuarum,  quas  tibi 
offerimus,  placidus  ac  benignus  adsume. 

Ad  pacem. 

Concede,  quiesumus,  omnipotens  Deus,  ut  festa 

Paschaiia,  quse  devotione  colimus,  moribos  exse- 

quamur.  Per. 

Immolallo. 

Vere  dignum  et  justumest :  quia  verus  iile  Agnus, 


enim  dies  in  quo  nobis  exorta  est  perpetufle  causa  |^  qui  pro  nobis  est  immolatus.  Qid  mortem  nostram 


leetitiae.  Hic  est  dies  resurrectionis  humanse,  et  vitee 
natalis  aeternse.  Hic  est  dies  in  quo  satiati  sumus 
mane  misericordia  tua;  quo  nobis  ille  Benedictus, 
qui  venit  in  nomine  Domini,  Deus  noster  inluxit 
nobis.  Hic  enim  Dominus  noster  Jesus  Christus  Filius 
tuus  adimplens  prophetias  tcmporibus  prsestitutis, 
visitavit  nos  post  biduum,  die  tertia  resurrexit.  Hic 
est  enim  dies  tanti  muneris  benedictione  signatus, 
qui  hodierna  festivitate  gaudcntibus  in  toto  orbe 
mortalibus  frequenlatur.  Quia  omnium  morsperem- 
pta  est  in  cruce  Christi,  et  in  Resurrectione  ejus 
omnium  vitasurrexit.Et  nunc,  Domine  sancte,Pater 
omnipotens,  eeterneDeus,  supplices  deprecamur,  uti 
hanc  oblationem  benedicere  et  sanctificare  digne- 
ris.  Per  Christum  Dominum  nostrum. 

Post  Sanclus, 
Hsec  te  vox,  Domine,  mjstica  luce  comitatur,  quse 
cum  in  supernis  dominicee  perennitatem  laudis  exer- 
ceat,  celebrationem  tanti  nominis  invcxit  et  terris, 
ut  hujusmodi  personas  si  homines  tacerent,  saxa 
clamarent.  Viderunt  te  inferi,  Deus ;  viderunt ,  et 
timuerunt  a  voce  tonitrui  tui,  dicentes  :  Absorptaest 
mors  in  victoria  tua.  Ubi  est,  Mors,  aculeus  tuus  ? 
Adtonita  paululum  miserorum  stetere  supplicia ;  nec 
habuerunt  tormenta  cruciatum  ;  et  judicem  suum 
254  ^P^^  etiam  poena  contremuit,quianaturater- 
ribilium  tenebrarum,  prsesentia  tui  fulgoris  habita, 
jam  tunc  timuit  judicari.  Exultaverunt  sancti  in 


moriendo  destruxit,  et  vitam  nostram  resurgendo 
reparavit  JesusChristus  Dominus  noster.  Cui  merito 
omnes  angeli. 

XXXIX.  ITEM  MISSA  PASCHALIS,  TERTIA  FERU. 

Deus,  qui  omnes  in  Christo  renatos  genus  regium 
et  sacerdotale  esse  fecisti,  da  nobis  velle  et  posse 
quod  prsecipis,  utpopulo  ad  eeternitatem  vocato  una 
sit  fides  mentium  et  pietas  actionum.  Per. 

GoUectio. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  per  quem  nobis  re- 

demptio  prsestatur  et  adoptio,  respice  in  opera  pie- 

tatis  tuse ;  et  quse  dignatus  es  conferre,  conserva ; 

ut  in  Christo  renatis  seterna  tribuatur  255  bere- 

p  ditas,  et  vera  libertas.  Per. 

Post  nomina, 
Suscipe,  Domine,  munera  nomini  tuo  oblata,  qua 
in  Filii  tui  Resurrectione  triumphantis  in  gloria, 
universalis  ejus  adquisita  sanguine  offert  Ecclesia. 

Per. 

Ad  pacem. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  gerUnigenitum 
tuum  fieternitatisnobis  aditum,  devicta  morte,  rese- 
rasti ;  erige  ad  te  corda  credentium,  ut  omnes  in 
Christo  renati  ex  aqua  et  Spiritu  sancto  regnum 
cselorum  ingredi  mereantur.  Per. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  est  nos  tibi  gratias  agere,  om- 
nipotens  sempiternc  Deus,  per  Jesum  Christum 


gloria,Ifletantesincubilibussuis,quodAuctorempro.^  FiUum  tuum  Dominum  nostrum.  Per  quem  huma- 


missse  sibi  lucis  agnoscerent.  Quorum  tu,  Domine, 
stipatus  agminibus,  et  tibi  tantum  noto  splendore 
perfusus,  sacrificia  per  te  instituta  sanctifica,  non 
invitantis  merito,  sed  sanctificantis  exemplo,  ut  cun- 
ctis  rite  perfectis,  Salvatore  nostro  ab  inferis  jam 
reverso,  et  mors  se  intelligat  victam,  et  vita  revo- 
catam,  per  Christum  Dominum  nostrum.  Qui.pri- 
die  quam  p. 

XXXVIH.   MISSA    MATUTINALIS    PER  TOTUM    PASCHA   PRO 
PARVULIS  QUI  RENATI  8UNT,   SECUNDA  FERU. 

Deus,  qui  credentes  in  te  populos  gratiee  tu»  lar- 
gitate  multiplicas,  respice  propitius  ad  electionem 
tuam,  ut  qui  sacro  baptismate  sunt  renati,  regni 
caelestis  mereantur  introitum.  Per  Dominum. 


num  genus  vivificans,  Pascha  etiam  per  Moysen  et 
Aaron  famulos  tuos  Agni  immolatione  jussisti  cele- 
brari  :  consequentibus  temporibus  usque  ad  adven- 
tum  Domini  nostri  Jesu  Christi  (qui  sicut  agnus  ad 
victimam  ductusest)  eamdem  consuetudinem  in  me- 
moriam  observare  preecepisti.  Ipse  est  agnus  imma- 
culatus,  qui  prioris  populi  primumPascha  in  iEgypto 
fuerat  immolatus.  Ipse  est  Aries  in  verticem  montb 
excclsi  de  vepre  prolatus,  sacrificio  destinatus.  Ipse 
est  Vitulus  saginatus,  qui  in  tabemaculo  patris  no- 
stri  Abrahse  propter  hospites  est  victimatus.  Cigus 
passionem  et  resurrectionem  celebramus,  cigus  et 
adventum  speramus.  Et  ideo  cum  angelis  et  ar- 
changelis  claman.  dic. 


281 


DE  UTURGIA  GALUCANA  UBER  III. 


m 


XL.  ITEM  MISSA  PASGHAU3,  QUARTA  FERU. 

Dens,  quipopulum  tuum  sacrum,  Jordaneflumine 

transacto,  terram  tuse  fecisti  repromissionis  intrare, 

concede,  quflesumus,  ut  et  nos  quoque,  Mcgestatis 

tuse  revelato  mysterio,  diyina  semper  beneiicia  sen- 

tiamus.  Per. 

CoUeclio. 

Annue  nobis,  qusesumus,  Domine,  ut  quemadmo- 
dum  mysteria  Resurrectionis  Domini  nostri  Jesu 
Christi  soUemnia  colimus,  ita  et  in  adventu  ejus 
gaudere  cum  sanctis  omnibus  mereamur.  Per. 

Post  Domina. 

Auditis  nominibus  offerentum,  debita  cum  vene- 
ratione  beatissimorum  apostolorum  et  martyrum, 
omniumque  sanctorum  conmiemoratione  decursa, 


Ad  pacem. 

Tribue,  Domine,  ut  ita  apud  universm  redemptio- 
nb  tuae  famulos  infractae  caritatis  exundet  affectus, 
ut  nihil  odiorum  interpellatio  257  preevaleat  ad- 
petitus ;  sed  testimonium  osculi,  quod  pro  perfec- 
tione  mansurse  pacis  impenditur,  nulla  deinceps  si- 
multatis  fraude  frustretur.  Sal. 

Immolatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  unianimes  et  concor- 
des  omnipotentem  Deum  profusius  deprecari  cum 
unico  Filio  ejus  Domino  Jesu  Christo  Salvatore  no- 
stro,  qui  Ecclesiam  suam  secunda  liberavit  a  morte, 
quando  sanguis  ipsius  effusus  est  super  cruce.  Per 
ipsum  te  rogamus,  omnipotens  Deus,  ut  Ecclesiam 


.     a       .         ^  ^.  tuam  augeas  in  fide,  custodias  in  spe,  protecras  in 

et  offerentum  et  pausantmm  commemoremus  no-u  ^,^;»^.^    «♦  «««^n  •         *      lu  •         j- 

_. _^  _^ ,.,.   .  .._^..  D  cantate,  et  sacnficia  nostra  libens  suscipere  digne- 

ris  cum  gloria  et  honore.  Et  ideo  cum  angelis  et  ar- 


mina,  ut  fletemalibus  indita  paginis,  sanctorum  coe- 
tibus  adgregentur.  Per. 

Ad  pacem. 

Deus,  per  cujus  os  prolatum  est,  quod  pacem  om- 
nibus  dares,  256  ^^  P^^^'  statuta  relinqueres,  in- 
fonde  in  cordibus  nostris  pacis  studium,  et  pi» 
voluntatis  affectum,  ut  vitiorum  omnium  labe  pur- 
gati,  pacem,  quam  labiis  ore  prosequimur,  imma- 
cttlatis  cordibus  teneamus.  Per. 

CoDtestatio. 

Dignum  et  justum  est  nos  tibi  semper  laudes  et 
gratias  agere,  onmipotens  sempiterne  Deus,  per  Je- 
sum  Christum  Filum  tuum  Domimim  nostrum.  Qui 
sicut  ovis  ad  occisionem  pro  nobis  ductus  est,  et  ut 


changelis  laudamus,  dicentes. 

XLII.  ITEM  MISSA  PASCHALIS,  SEITA  F£RIA. 

Deus  qui  ad  eetemam  vitam  in  Christi  Resurre- 
ctione  nos  reparas,  da  nobis  caelestia  sapere,  et  a 
terrenis  cupiditatibus  abstinere.  Per. 

Collectio. 

Deus  gloriae,  cui  complacuit  in  Unigenito  tuo  om- 
nem  plenitudinem  habilari,  omnes  principatus  et 
potestates  exuere,  atque  in  eo  reconciliare  onmia,  in 
quo  condideras  universa,  aspice  festivas  subditse  con- 
gregationis  ezcubias,  accipe  preces  Paschalibus  sup- 
plicationibus  votivas;  et  qui  dedisti  nobis  dominic» 


agnus  coram  tondente  se  sine  voce,  sic  non  aperuit  p  Resurrectionis  temporum  revolutione  victoriam,  da 

»i'- • *   M.  .  ^     .  »>    •     »T    •  ..         »^.1.        >-< -.^u:-  :^^:...  r^»»:„:*<.t:>    ^.^^. - *:« x: i_i: 


os  suum.  Hic  enim  est  Agnus  Dei,  Unigenitus  Filius 
tuus,  qui  tollit  pcccatum  mundi;  qui  se  pro  nobis 
offerendo  non  desinit,  nosque  apud  te  perpetua  advo- 
catione  defendit  quia  numquam  moritur  immolatus, 
sed  semper  vivit  occisus.  Pascha  enim  nostrum  im- 
molatus  est  Christus ;  ut  jam  non  in  fermento  veteri, 
neque  in  carnalium  sanguine  victimarum,  sed  in 
azjmis  sinceritatis,  et  corporis*  veritatis  immole- 
mus.  Per  Christum  Dominum  nostrum. 

XLI.  rrBM  MISSA  paschalis,  quinta  feru. 

Deos,  qui  sollemnitate  Paschali  caelestia  mundo  re- 
media  benignus  operaiis,  annuse  festivatis  hi^us 
dona  prosequere,  ut  per  observantiam  temporalem 
ad  Titam  nobis  proffciat  sempitemam.  Per. 

CoUectio. 

Deas  qui  et  libertatis  nostrae  auctor  es  et  salutis, 
exaadi  supplicantium  voces;  atque  eos,  quos  sangui- 
nis  tni  effusione  redemisti,  prcesta,  ut  per  te  vivere, 
et  perpetoa  in  te  facias  incolumitate  gaudere.  Sal. 

Post  nomina. 

Auditis  nominibus  offerentum,  setemitatis  Domi- 
num  deprecemur,  ut  in  nobis  vel  timor  ejus,  vel  cor- 
dis  puritas,  vel  caritas  xjuae  casum  non  habet,  immo- 
bilis  perseveret.  Quia  hffic  est  salutaris  oblatio,  hsec 
vera,  hiec  ping^  hostia.  Ista  sunt  pura  libamina, 
qne  et  pro  nobis  et  pro  requie  defunctorum,  contri- 
tifl  et  humiliatis  cordibus,  offerentur.  Pcr. 


nobis  ipsius  festivitatis  operum  sanctificatione  Iffiti- 

tiam.  Per. 

Post  nomica. 

Da,  misericors  Deus,  ut  in  Resurrectione  Domini 

nostri  Jesu  Christi  percipiamus  veraciterportioncm. 

Per. 

Ad  pacem. 

Deus,  qui  populum  tuum  tuse  fecisti  redemptionis 

participem,  concede  nobis,  qusesumus,  ut  de  [die] 

Resurrectionis  Dominicse  in  perpetuo  gratulemur. 

Per. 

Immolntio. 

Dignum  et  justum  est,  nos  tibi  gratias  agere,  Do- 

mine  sancte,  Pater  omnipotens,  a^teme  Deus,  per 

Jesum  Christum  filium  tuum  Domiuum  nostrum , 

n  quem  pro  nobis  omnibus  tradi  hostiam  volubti.  0 

mira  circa  nos  pietatis  tuse  dignatio  I  o  ineffabilis  di- 

lectio  caritatis  ut  servum  redimeres,  Filium  tradidis- 

ti  I  0  certe  necessarium  Adse  peccatum,  quod  Christi 

morte  deletum  est  I  0  feUz  culpa,  quse  talem  ac  tan- 

tum  meruit  habere  Redemptorem  I  Nunquam  enim 

quantacirca  nos  pietatis  tuse  dilectio  esset,  cognosce- 

remus,  nisi  ez  morte  unici  et  coaeterni  FiUi  tui,  Do- 

miiii  ac  Dei  nostri  Jesu  258  ^nsti  probaremus. 

Vicit  malitiam  diaboli  pietatis  tuae  dignatio,  quia  ubi 

abundavit  peccatum,  superabundavit  et  gratia.  Sed 

plus  nobis  tua  misericordia  reddidit,  quam  invidus 

inimicus  abstulerat.  lUe  paradisum  invidit,  tu  caelos 


•  Sc  inferios  in  MissaU  GaUicano,  ubi  plures  esedem,  qu«  hic,  orationes,  ^t  cj^q&^bxsi  «a\>^\^TsXsa  ^^ 
mijiMimm  integritatem. 


i83  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  1S4 

donasli.  lUe  mortem  temporalem  intulit,  tu  vitam  ^  suum,  adsumptam  ex  carne  Virginis  viri  hominis 


perpetuam  tribuisti.  Propterea  profusis  gaudiis  totus 
in  orbe  terrarum  mundus  exnltat :  sed  et  supemffi 
concinunt  potestates  hymnum  gloriaB  tuce,  sine  tine 
dicentes. 

XLIII.  MISSA  IN  DIE  SABBATO  OCTAViE  PASCHiE. 

Conserva,  Domine,  familiam  tuam,  quos  ex  aqua 
et  Spiritu  sancto  propitius  redemisti;  ut  veterein 
hominem  cum  suis  actibus  exspoliantes,  in  ipsius 
conversatione  vivamus,  ad  cujus  substantiam  per 
haec  paschalia  dierum  octavarum  tuae  Resurrectionis 
mysteria  transtulisli.  Per. 

GoUectio. 

Fac,  omnipotens  et  misericors  Deus,  ut  quod  octa- 


formam,  mittere  dignatus  est,  fratrescarissimi,  sup- 
pliciter  exoremus;  ut  sicut  in  hac  Resurrectione 
ejusdem  nos  a  morte  perpetua  cnm  illo  rcsuscitavit, 
ita  pietatis  suob  dono  ab  omnibus  nos  inimici  tutant 
insidiis,  inleesos  faciat  in  matris  Ecclesise  gremio  re- 
sedere ;  et  conscientise  integritate  de  regeneraiione 
gaudentes,  setema  primitivomm  Ecctesiae,  quemad- 
modum  devotione  ad  prsesens,  ita  et  remuneratione 
adsociet  in  sBtemum;  et  heec  munera  plebis  suae  be» 

nedicere  dignetur.  Sal. 

Collectio. 
Deus,  totius  claritatis  conditor  et  moderator,  quem 
caelestia  mirantur,  et  terrena  pavitant,  infema  tre- 
miscunt;  cui  angelomm  turms  et  archangelomm 


Yarum  dierum  Resurrectionis  tu«  paschalibus  0616-^^^^.^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ 
bramus  ofQciis,  fructiferum  nobis  omm  tempore  sen-  ^ 
tiamus.  Sal. 


Post  Domina. 
Deus  misericordiae  sempitemae,  qui  in  ipso  Pascha- 
lis  festi  recursu  fidem  sacratse  tibi  plebis  accendis, 
auge  gratiam,  quam  dedisti,  ut  digna  omnes  intelli- 
gentia  comprehendant  quo  lavacro  abluti,  quo  Spi- 
ritu  regenerati,  quo  sanguine  sunt  redemti.  Per. 

Ad  pacem. 
Deus,  qui  per  Unigenitum  tuum  «etemitatis  nobis 
aditum,  devicta  morte,  reserasti,  deduc  nos  ad  socie- 
tatem  cselestium  gaudiomm,  ut  Spiritu  sancto  rena- 
tos  regnum  tuum  facias  introire.  Per  resurg. 

Contestatio. 
Dignum  et  jnstumest,  necessarium  et  salutare  est, 


ipsc  fecisti,  sed  ut  submas  mundi  pepcata,  qusB  dia- 
bolus  adinvenit;  quia  ita  dignatus  es  diligere  hune 
mundum,  ut  Unigenitum  tuum  traderes  pro  nostra 
salute,  cujus  cruce  redempti  sumus,  morte  vivificati, 
passione  salvati,  resurrectione  glorificati.  Per  ipsum 
itaque  te  supplices  invocamus,  ut  huic  familise  tn» 
in  omnibus  adesse  digneris,  sicut  adfuisti  patribus 
nostris  sperantibus  in  tua  misericordia  :  sic  et  his 
omnibus  adesse  dignare,  ut  sit  in  sensibus  eorum 
timor  devotionis  tuse,  in  corde  iides,  in  opere  justi- 
tia,  in  actu  pietas,  in  lingua  veritas,  in  moribns  di- 
sciplina,  ut  digne  riteque  immortalitatis  260  ^^^ 
pra^mium  consequi  mereantur.  Per. 

Post  nomiua. 


....      .  -.  ...  .,      ,  C     Concede,  qusesumus,  omnipotens  Deus,  ut  qiii  Re- 

ut  te  Dommum  ac  Deum  totis  viscenbus  humana^  ..     .    ,  „        .       ,.  . 

surrectionis  dommic®  sollemnia  colimus,  per  innova- 


conditio  veneretur,  Rex  mirabilis  Christe.  Cujus 
condemnatione,  tartareis  vinculis  absoluta  creden- 
tium  turba,  libertatis  insignia  gratulatur.  Qui  vere  ut 
Leo  de  tribu  Juda  mundo  ostensus,  animamm  devo- 
ratorem  extinctum  leonem  diabolum  omnis  terra 
Ifletatur.  Permittis  te  clavorum  nexibus  alligatum  ad 
stipitem  cmcis  tereri  >,  u  t  non  sit  parva  quem  impius 
quondam  expavescat  potentia.  Adc^jusvocem  emit- 
tens  spiritum,  terra  tremuit,  ccelum  expavit,  dies 
fugit,  sol  obscuratus  est,  astra  abscondentes  radios 
8U0S,  simul  omnia  migravcrunt.  259  Cujus  des- 
censu,  confractis  portis,  luget  infernum.  Quo  resur- 
gente,  laetantur  angeli,  exultat  terra  cum  habitato- 


tionem  tui  Spiritus  a  morte  animae  resurgamus.  Per. 

Ad  pacem. 
Exaudi  nos,  Domine,  sancte  Pater,  omnipotens 

Deus;  et  his  oblationibus  precibusque  susceptis,  pr»- 

sentise  tuse  viriutem  intersere,  ut  quod  singuli  ad 

Majestatis  tuae  obtulemnt  honorem,  cunctis  proficiat 

ad  salutem.  Per  resurg, 

Immolatio 
Digniun  et  justum  est,  necessarium  et  salutare  est, 

nos  tibi  gratias  agere,  omnipotens  Dens,  licet  glorias 

tuse  mortalium  membra  non  congruant,  Redcmptio- 

nis  nostrse  perferre  prseconia :  dum  hominum  gcnns 

mancipatum  morte,  infemorum  sedibus  tencbraram 


ribus  suis.  In  quo  triumpho  conspicitur  comitatio  ij  vincla  restringerent,  spiritaie  Verbum,  per  quod  in 


illa  prophetico  ore  promissa  :  Ero  mors  tua,  o  in- 
feme.  Ubi  est  ergo  victoria  tua?  Nec  enim  ab  alio 
poterat,  nisi  a  vita  mors  devorari.  Qui  descensu  suo 
eos  qui  tenebantur  a  morte  superis  reddidit  resur- 
gendo,  ut  ejus  resurrectio  vivorum  vel  mortuorum 
testimonio  formaretur.  Unde  sancte  Pater,  onmipo- 
tens,  ffiteme  Deus,  per  Jesum  Christum  Filium  tuum 
Dominum  nostrum  gloria  tibi  semper,  qui  in  te,  et 
ex  te,  et  tecum  semper  est.  Per  quem  te  laud.^. 

XLIV.  MISSA  CLAUSUM  PASCHJ:. 

Deum,  qui  pro  mina  totius  mundi  unicum  Filium 

*  Sic  in  Hissali  Gallicano.  An  teneri, 
^  Nihii  hic  de  pascha  annotinOy  quod  baptizatus 
quisque  anniversanum,  id  est  ipso  die  quo  baptismum 


principio  omnia  fuerant  constituta,  descendit  in  Ma- 
riam ;  quee  dum  partum  suum  Virgo  miratur,  iaclo- 
sum  hominem  edidit  Deum.  Quem  tamentuumesse, 
summe  omnipotens  Deus,  antequam  nasceretur,  co- 
gnoverat,  quippe  qu®  sciebat  mundi  esse  principium. 
Is  namque  crucem  spontanea  voluntate,  propter  re-  ' 
demptionem  hnmani  generis,  de  inimico  tyranno 
triumphaturus,  ascendit ;  et  relicto  pauUsper  corpo* 
ris  templo,  inferoram  clanstra  confringens,  pristinflB, 
ut  ante  fuerat,  vitffi  restituit.  Nec  suffecerat  solum 
hominem  emendasse  peccatum :  sed  per  ablutionem 

suscepisset,  quotannis  rememorari  debebat,  ex  He- 
rardo  s«eculi  ix  episcopo  Turonensi,  in  capitulo  03. 


285  DE  LITURGIA  GALLIGANA  UBER  m.  286 

eaelestem  renatus  rediyiyoaenovonatiyitatisgenere,  j^  Eva  decipitur ;  nunc  angelo  nonciante,  Maria  clarifi- 

catur.  Tunc  per  inyidiam  serpentis  homo  qui  fuerat 


remeans  ad  originem  suam»  nos  ad  cselestia  regna 
produzit.Oconsilium  diyinas  providentiae !  o  insBsti- 
mandamreparationis  auxilium !  Per  Virginem  nobis 
^oriosa  vita  restituitur,qufieperligniinobedientiam 
credebatur  extincta  :  per  aquam  mundi  peccata  di- 
lumiiury  per  quam  ante  senserat  mundus  ipse  nau- 
firagium.  Tibi  ergo,  sumne  Genitor,  pura  devotione 
immaculatum  munus  offerimus  :  et  elevatione  ma- 
nuum  nostrarum,  juxta  Filii  tui  Jesu  Ghristi  dispo- 
sitionem,  pium  sacrificium  celebramus.  Per  Ghris- 
tum  Dominum  nostrum. 

XLV.   MISSA  IN  INVENTIONE  a  SANCTiE  CRUCIS. 

Gloriemur  in  cruce  Domini  nostri  Jesu  Ghristi, 
fratrescarissimi,ettota  mentis  exultatione  laetemur; 
et  h^jtis  diei  festivitatem  cum  grandi  reverentia, 
261  ^^  spiritali  gaudio  celebremus,  in  qua  cruce 
ipse  Dominus  noster  et  Salvator  pro  nostra  salute 
pependit,  et  diabolum  triumphavit.  Per  hanc  ergo 
erucem,  malse  concupiscenti®  adpetitum,  quod  dul- 
eedo  arboris  inlexit,  amaritudo  felLis  coercuit;  et 
gulae  desiderium,  quod  suavitas  pomi  decepit,  aceti 
asperitas  refrenavit.  Sal. 

Gollectio. 

Dona  nobis,  omnipotens  Pater,  per  mysterium 

crucis  Unigeniti  tui,  ut  venenum  serpentis  antiqui 
(quod  fidelibus  nititur  propinare)  per  illud  medica- 
mentum,  quod  Ghristi  manavit  latere,  possit  a  fide- 
liam  pectoribus  expurgari ;  quosque  trangresaio 


B 


creatus  periraitur ;  nunc  per misericordiam  redimen- 
tis  homo  qui  perierat  liberatur.  Tunc  homo  manda- 
tum  non  custodiendo  de  paradiso  pellitur,  nunc 
latro  Ghristum  Dominum  confitendo  paradisum  me- 
retur.  Undesupplicesrogamus^clementissime  Pater, 
per  inclytee  262  crucis  innarrabile  sacramentum, 
et  per  Domini  nostri  Jesu  Ghristi  Filii  tui  admirabile 
regnum,  ut  ejus  festivitatem  celebramus,  hodier- 
num  diem,  in  quo  crucis  nos  omnes  cum  Isetitia 
spiritali  etmodestaexultationeperagere,  etinter  c»- 
lestium  virtutumlaudes  humilitatisnostrse  vocessus- 
cipias,  multiplici  confessione  ita  dicentes :  Sanctus. 

XLVI.  HISSA  SANCTI  JOHANNIS  ^   APOSTOLI  ET  EVANGE- 

LISTiE. 

Omnipotens  sempiternc  Deus,  qui  higus  diei  fe- 
stivitatem  fecisti  ad  Isetitiam  beati  Johannis  evange- 
listae,  da  Ecclesiae  tuae  etiam  amare  quod  credidit, 
et  praedicare  quod  docuit.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Ghristum  Filium  tuum. 

Collectio. 
Deus,  qui  per  os  beati  Johannis  evangelistae  Verbi 
tui  arcana  reserasti,  prssta,  qusesumus,  ut  quod  ille 
nostris  auribus  excellenter  infudit,  intelligentiae 
competenti  eruditione  capiamus.  Per. 

Post  nomina. 
Preesta,  omnipotens  Deus,  ut  Verbum  caro  factum, 


..    ,    ^      ^.  ,..  ^     .  quodbeatusJohannesevangehstaprsdicavit,  perm- 

prsecepu  de  Paradiso   expulit,  confessio  nomims  -.  .  j-       i.  i.-i  x  •        i.. 

rk^.*;:»  D.,.«^;.r.  ««^^««.1+  cli  C  tercessionis  suse  preesidium  habitet  semper  m  nobis. 

"" "" "     "      "  Per. 


Christi  in  Paradiso  reformet.  Sal. 

Post  nomina. 
Domine  Jesu  Ghriste,  qui  in  patibulo  crucis  sus- 

pensus,  Patrem  ex  forma  servi  quam  susceperas, 
Qt  quid  te  dereliquerit,  adclamasti,  et  ut  persecu- 
toribus  yeniam  tribueret  postulasti,  tuam  suppUces 
imploramus  clementiam,  ut  quod  tunc  pro  suscepta 
eamis  humilitate  a  Patre  expetere  videbaris,  nunc 
eum  eodem,  connexa  semper  Divinitatis  potestate, 
eonsistens  prsestare  digneris.  Sal. 

Ad  pacem. 
Deus,  qui  Ecclesiam  tuam  catholicam,  quam  tuo 

sancto  sanguine  redemisti,  numquam  derelinquis, 
nobisque  indignis  in  eadem  concurrentibus  crimi- 
num  indulgentiam  piacatus  concedis,  et  qui  latro- 


Ad  pacem. 

Pacem  tuam,  Domine,  de  ccelo  da  nobis ;  et  pos- 
side  nos,  ut  non  heereat  in  visceribus  nostris  frau- 
dulentus  osculus  proditoris;  sed  pax  iila,  quam  tuis 
reliquisti  discipulis,  semper  inlibata  permaneat  in 
cordibus  nostris.  Per. 

Immolatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  aequum  et  salutareest, 
nos  tibi,  omnipotens  Deus,  gratias  agere,  beati  Jo- 
hannis  apostoli  tui  et  evangelistee  natalia  venerantes. 
Qui  Domini  nostri  Jesu  Ghristi  Filii  tui  vocationo 
suscepta,  terrenum  respuit  patrem  ut  posset  invenire 
cselestem.  Retia  sseculi  quibus  implicabatur  abjecit. 


nis  tecum  in  cruce  pendentis  confessionem  justifi- D  «*  «ternitatis  dona  mente  libera  sectaretur.  Natan- 


care  dignatus  es,  qusesumus,  ut  omnium  in  te  cre- 
dentium  fldem  augeas,  multiplices ;  et  solita  pietate 
pacem,  quam  custodire  jussisti,  inlibatam  in  nos 
conservare  digneris.  Sal. 

Contestutio. 
Dignom  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  tibi  sa- 

crifiGiorum  vota  persoivere,  te  in  laudis  preeconio 
indesinenter  adtoUere,  ac  utriusque,  et  illius  scilicet 
habitatoris  paradisi,  et  istius  Redemptoris  humani 
generis  exempla  proponere.  Ille  quidem  prior,  sed 
iste  melior;  ille  terrenus,  iste  ccelestis;  ille  de  limo 
faetns,  iste  verbo  conceptus.  Tunc  diabolo  suadente, 

•  Hoc  festum  item  prsescriptum  est  in  Ordine 
Gregoriano. 


tem  in  lluctibus  navem  reliquit,  ut  ecclesiasticee  gu- 
bemationis  tranquillitate  consisteret.  A  piscium  ca- 
ptione  cessavit,  ut  animas  mundanis  gurgitibus  im- 
mersas  calamo  doctrinee  salutaris  abstraheret.  Des- 
titit  pelagi  profunda  rimari,  secretorum  scrutator 
redditur  divinorum ;  eo  usque  procedens,  ut  et  in 
coenee  mysticee  sacrosancto  convivio  ipsius  recum- 
beret  pectore  Salvatoris,  et  eum  in  cruce  Dominus 
constitutus  vicarium  sui  Magistri,  Virginis  filium 
subrogaret ;  et  in  principio  Verbum,  quod  Deus  erat 
apud  Deum,  ipse  prse  263  ceteris  ostenderet 
prsedicando,  per  Ghristum  Dominum  nostrum. 

b  Ad  portam  Latinam  appellamus. 


2187  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  28« 

XLVII.  ifissA  PRiBiA  DiE  iN  ROGATiONiBus^  A  ac  squalore  jejunii  substratos  intuens,  in  virtatum 


In  jejunio»  hoc  afQicti  corpore,  et  corde  contriti 
frequentamus  ad  te  preces,  clcmentissime  Deus,  ut 
cum  abstinentia  corporali  abstinentia  nobis  vitiorum 
donetur  :  ut  restricto  corpore  ab  epulis,  tu,  qui  es 
refectio  vera,  in  nostris  cordibus  oriaris.  Per. 

Gratias  tibi  agimus,  Domine  sancte,  Pater  omni- 
potens,  eeterne  Deus,  qui  no^,  post  transgressionem 
jejunii  vetitia  contingendo,  ad  continentiam  salulis 
reparasti  per  Christum ;  te  in  hoc  jejunium  supplices 
ac  provoluti  rogamus,  ut  dones  nobis  rectam  a  vitiis 
mentem,  et  Spiritu  principaii  (qui  est  mortificatio- 
nis  amator)  nos  conrobores,  ut  post  actum  jejunium 
ad  aeternse  refectionis  nos  pascua  perducas.  Per. 

Post  Domina. 


successibus  releva.  Per. 

CoUectio. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  mundentur,  qussu- 
mus,  viscera  nostra  a  cunctis  carnis  delictis,  jejunii 
adtenualione  confecta ;  ut  in  ipsius  jejunii  humili- 
tate  prostratis  non  valeat  carnisinfirmitas  dominari: 
quia  tu  institutor  sobrietatis,  si  vis,  potes  nostri  ci- 
tius  misereri,  ut  spiritalia  cogitemus,  et  concapis- 
centias  carnis,  te  adjuvante,  vincamus.  Per. 

Post  Domina. 

Deus,  qui  mentis  puritatem  adprobas,  non  jeja« 
nium  a  cibis  solummodo  gloriam  humanam  captan- 
tem,  dignare  oculos  cordis  nostri  in  hoc  jejunio  ita 
inluminare  introrsus,  ut  tibi  in  his  quse  honiines 


Tua  sunt,  Dominc,  aiimonia  quibus  in  cotidiano  g  nesciunt  in  occulto  a  vitiis  jejunio  placeamus  :  quia 


victu  adsustentationem  reficimur,tuaque  jejunia  qui- 
bus  carnem  a  lubrica  voiuptate,  te  prcecipiente,  re- 
stringimus.  Tu  ad  consolationem  nostram  vicissitudi- 
nes  temporum  disposuisti,  ut  tempus  edendi  corpora 
nostra  refectio  sobria  aleret,  et  jejunandi  tempus  ea 
in  justitiam  tibi  placitam  faceret  macerata.  Hanc 
hostiam  ob  jcjunium  triduanse  macerationis  a  nobis 
oblatam  sanctificans  dignanter  adsume,'et  pncsta 
placatus  ut,  sopita  delectatione  corporea,  mens  ab 
iniquitatibus  pariter  conquiescat.  Per. 

Ad  pacem. 
Refectio  tua,  Domine,  restrictis  corporibus,  in 

spiritu  contribulata  gustatur ;  et  ideo,  prostrati  je- 
junii  psenitentia,  supplices  exoramus,  misericordia 


doni  tui  est  hoc  ipsum,  quod  a  cibis  abstinemus, 

sit  muneris  tui  ut  a  peccatis  etiam  cum  jejonio 

emundemur;  et  desiderabile   fonte  ubertatis   ita 

hsec  munera  imbre  sancti  Spiritus  perfunde,  ut  a 

jejunantibus  percepta,  cuncta  vitia  mundent,  et 

virtutes  inserant  morum.  Per. 

Ad  pacem. 

In  jejunii  humilitate  substratis,  omnipotens  sem- 

piterne  Deus,  abstergo  omnem  labem  peccati,  ut 

mundata  nostri  cordis  arcana,  cum  abstinentia  d- 

borum,  jurgiorum   etiam  inquietudines  exclusas» 

diiectio  tua   et  proximi,  nostris  in  cordibas  pura 

succrescat.  Per. 

Gontestaiio. 


sola  petentes  quod  opere  non  meremur ;  ut  sentia-  q     y^^^  dignum  et  justum  est  te  tota  cordis  contri- 


mus  in  spiritu  dilectionis  tuee  pabulum  suave,  quod 
corda  nostra  ab  epulis  vacantia,  ad  proximi  dilec- 
tionem  succendat.  Per. 

Immolatio. 
Vere  dignum  et  justum  est  264  ^®  ^^  observa- 
tione  jejunii  quajrere,  qui  es  panis  verus  et  vivus  de 
caelo  descendens.  Te  ilaque,  humiliatis  jejunio  cor- 
poribus,  mente  famulantes  devota,  per  hanc  sacrificii 
immolationem  rogamus,  ut  humiliationem  jejunii 
hujus,  quam  pro  nostris  reatibus  in  hac  triduana 
observatione  persolvimus ,  ita  intuearis  placatus, 
ut  a  delictis  jejunantes  absolvas,  quos  incontinentia 
vorarum  in  pravitatis  transgressione  immersit.  Per 
Christum  dominum. 


tione  in  jejunio,  omnipotens  sempiterne  Deus,  per 
Christum  Dominum  nostrum.  Qui  nos  mysterio- 
rum  tuorum  secretis  informans,  pacificum  265 
nemus  ore  columbse  gestatum  Noe  oculis  ostendens, 
nobis  de  virente  arbore  crucis  gloriosum  signum 
expressit;  quem  columbsespeciesin  Christi  decoravit 
honore,  cunctis  colendum  Spiritus  sanctificatione 
demonstrans.  Cujus  animalis  innocentia  essesimiles 
prseoptantes,  ab  eoque  sanctificari  Spiritu,cigusipse 
sumpsit  specicm,  exorantes;  in  hoc  jejunio  triduana 
humiliatione  instituto,  invictum  hoc  signum  ^  cum 
plebium  cuneis  prseferentcs,  atque  Majestatem  tuam 
psallentii  c  modulatione  laudantes,  petimus,  omni- 


XLVin.  ITEM  MISSA  SECI.NDA  DIE  IN  ROGATIONIBUS.      ^  P"'""'   °"'*'  ""^  *"'P'*'  """''^  ''''^'''  '"^  *^**^" 

Deas,cuju»  exemplo  jejunium  datum  estpost  gus-     ^iT"  "'".'"''  '"^^*"^  s^bjecU;  et  ita  eos  in  hoc 


tum  prohibitionis,  per  inobedientiam  ligni  ingres- 
sum,  tibi,  Domine,  corda  nostra,  in  jejunii  maceratio- 
ne  subjecta,  per  inlustrationem  tuse  inspirationis  san- 
ctifica;  et  de  cselestibus  sedibustuis  nos  in  luto  ffficis 

■  Non  solam,  ut  modo,  abstinenliam,  sed  etiam 
jejunium  in  Rogationibus  pra;cipiunt  concilia  Galli- 
cana,  Aurelianense  i,  canone  27,  et  Turonense  ii, 
canone  17.  Unde  «  Rogationum  operosissimam  fe- 
stivitatem  >>  appellat  Avitus  in  homilia  de  Rogationi- 
bus  :  «  Festivitas  siquidcm  est,  cujus  jucunditas  tota 
sola  sobrielas,  cujus  epulae  lacrym»,  cujus  pastus 
esuries  est.  »  Hcec  «  non  per  Gallias  modo,  sea  pene 
per  orbem  totum  »  celenris  initio  homilise  dicitur. 
Tunc  lectum  fuerat  Evangelium  ex  Mattheei  cap.  viii, 
de  Christo  Domino  in  navi  dormiente,  et  a  discipu- 


jejunio  sanctifices,  ut  a  cunctis  mereantur  exuipec- 
catis.  Per  Christum  Dominum. 

XLIX.  MISSA  TERTIA  DIE  IN  ROGATIONIBUS. 

Deus,  qucm  nullus  mortalium  sensus,  usus  carnis 

lis  excitato ;  quod  Evangelium  in  nostro  Lectionario 
non  prflescribilur.  Itaque  varia  erat  Evangeliorum  in 
diversis  provinciis  lectio,  licet  idem  esset  ubique 
Galliarum  ordo  ac  ritus. 

^  Hinc  probatur,  quod  in  lib.  ii  ex  Gregorio  Tu- 
ronensi  episcopo  diximus,  crucem  in  his  supplica- 
tionibus  fuisse  praelatam. 

c  Avitus  in  Sermone  de  Rogationibus  ait,  Mamer- 
tum  «  cum  Deo  (definiisse)  quidquid  hodie  Psalmis 
ac  precibus  mundus  inclamat.  » 


289 


t)E  LITUR6IA  GALLICANA  LIBER  III. 


m 


inlecebra  prsgravatus,  nisi  a  te  jejunii  expiatione  j^  omnibus,  qusesumus,  benedictam,  ascriptam.  Et  re- 
fuerit  inlustratus,  agnoscit,  pelle  de  cordibus  nostris     liqua. 


cum  abstinentia  turbam  vitiorumde  ingluviae  saturi- 

tate  gignentium,  ut  pura  tibi  serviat  etiam  post  ex- 

actum  jujunium,  quam  tu  propitius  donaveris,  devo- 

tio  novitatis.  Per. 

GoUectio. 

Jam  in  triduani  jejunii  fine  conclusa,  sinceritatem 

tnam,    Domine,  deprecamur  in  visceribus  nostris, 

macerationejejunii  adflictis,  advenire ;  etut  de  alria 

tua  sancta  exaudias  peccatores  in  squalore  miseria- 

rum  jacentes  rogamus;  ut  des  nobis  fontem  gra- 

tiariim  tuarum,  et  pandas  iter  quo  post  jejunium 

escarum  camalium  itur  ad  refectionem  pascuee  sem- 

pitemam.  Per. 

Post  nomioa. 

Jejunantium,  Domine,  qusesumus,  suppllcum  vota 
propitius  intuere ;  et  munera  prsesentia  sanctilicans, 
per  perceptionem  eorum  occulta  cordis  nostri  reme- 
dia  tuse  clariQca  pietatis  :  ut  opera  camalia  nec 
fluxa  nos  teneant,  quos  institutor  jejunii  Cbristus 
reparavit  redemptor.  Per. 

Ad  pacem. 

Deus,  qui  intemperantiam  saturitatis  tuae  absti- 
nentise  dedicatione  superasti,  et  puritatem  castimo- 
nifie,  ut  cognoscaris,  dedisti;  serenus  nos  tuo  vultu 
drcumspice,  et  jejunantibus  pacem  proximi  et  tuam 
largiaris;  quam  ad  Patrem  ascendens,  266  Qobis 
reliquisti  sectandam.  Per. 

Immolatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  satisque  est  dignum 


L.    COLLECTIONES  IN    ROGATIONIBUS    PKR   DIVERSA   LOCA 

SANCTORUM. 

In  sancto  Petro  nunc  *. 
Deus  refugium  pauperum,  spes  bumiliuro,  salusque 

miserorum,  interveniente  pro  nobis  beatissimo  fun- 
datore  Ecclesioe  tuae  Petro,  supplicationes  supplicum 
tuomm  in  die  triduani  hujus  jejunii  clementer  exau* 
di;  et  tranquillitatem  a  vitiis  pariter  et  hostibus 
nostris  concede  temporibus,  ut  quos  justitia  flagel- 
lorum  tuomm  juste  facere  potestesse  adflictos,  abim- 
dantia  misericordise  tua;,  ipso  beato  Petro  obtinente, 
faciat  consolatos.  Per. 

Collectio. 
I^     Omnipotens  sempiterne   Deus,   qui   beato   Petro 

apostolo,  conlatis  clavibus  regni  cselestis,  animas  >> 
ligandi  atque  solvendi  267  pontificium  tradidisti, 
exaudi  propitius  preces  nostras  in  die  jejunii  hujus, 
et  intercessione  ejus,  qusesumus,  ut  a  peccatorum 
nostrorum  nexibus  liberemur.  Per. 

Colleclio  in  sancto  Paulo. 
Vide,  Domine,  quaesumus,  iniirmitatem  nostram ; 

et  in  diebus  jejuniorum  istomm,  quos  trina  conse- 

cratio  trino  numero   facit  extensps,    interveniente 

beato  apostolo  tuo  Paulo,  celere  nobis  pietate  suc- 

Curre  :  ut  quos  justitia  corripis,  misericordia  conso- 

leris.  Per. 

Ilem  collectio. 

Exaudi,  Domine  quaesumus,  gemitum  nostmm  in 
diebus  jejuniorum  trino  numero  Trinitati  sacrato- 


te  solum  a  jejunantibus  quflerere,  qui  es  magister  ^  nim;  et  intercedente  beato  Paulo  magistro  nostro 


abstinentise,  et  continentise  remunerator  eeteme  : 
qulque  a  jejunantibus,  fideletantum  corde  exposcant, 
abstergis  onmem  maculam,  quam  saturitas  contrabit 
indecens.  Hoc  itaque  sanctum  jejunium  in  Leviticis 
apicibus  per  famulum  tuum  Moysen  evidentius  de- 
darasti  :  in  quo  jussisti  ut  humiliaremus  animas 
nostraSy  ne  exterminaremur,  sicut  csu  gulae  deditus 
populus  exterminatur.  Quod  etiam  nobis  Unigenitus 
tuus  ita  sanctiflcavit  implendo,  et  ut  regnum  perdi- 
tum  per  jejunium  panderet,  et  peccatis  veniam  daret. 
£t  ideo  quse  instituisti  jejunia  suscipe  libens,  per 
ea  nos  a  reatibus  cunctis  absolvens,  per  Christum 
Dominum  nostmm. 

Post  Sanctus  per  totas  tres  missas  dicis  : 


atque  doctore,  qua;sumus,  ne  apud  te  plus  valeat 
offensio  delinquentiuro,  quam  miseratio  tua,  semper 
indultailetibus  supplicantium.  Per. 

Oratio  in  sancto  Stcphano. 
Praesta,  queesumus,  omnipotens  et  misericorsDeus, 

ut  fragilitati  nostrse  adflictae  in  diebus  istomm  jeju- 
niomm  magniOcus  levita  ac  beatus  Stephanus  auxi'» 
lium  interventionis  exhibeat :  qui  imitator  dominicss 
passionis  et  pietatis,  primus  in  cmorc  martyrii  eni-' 
tuit;  et  scmper  sit  perfectus  suffragator,  atque,  te 
concedente,  promptus  adjutor.  Per. 

Item  collectio. 
Preces  nostras  in  hoc  jejunio  protentas,  qusesu- 
mus,  Domine,  beati  levits  et  martyris  tui  Stephani 


jfosciancms  per  totas  tres  missas  aicis :  t\  ^      '.       x    x   j   i.      il-      jia- ^       - 

„       .  ..      ^^,  ..  *     .,.     .      ..,.     ,x    .•    Llprosequatur  oratio;  etutadsit  nobis  adflictis  mise- 

Hanc  igitur  oblationem  famihffi  tuse  tibi  adstantis,       .       ,.    ^  -v       j-  n 

°  ricordia  tua,  ejus  precibus  aqjuveraur.  Per. 


qaomm  tibi  fides  cognita  est,  et  nota  devotio,  quam 
tibi  offemnt  pro  devotione  animorum  suomm,  pro 
qiioram  tibi  placitis  desideriis  supplicamus,  memor 
esse  dignare,  Domine,  sancte  Pater,  seterae  Deus, 
in  diebus  jejuniomm  ipsomm,  ut  a  cunctis  eos  pec- 
catis  abstergas,  et  residuum  temporis,  quo  eis  alimo- 
nioram  perceptio  concedetur,  ita  eos  conservare  di- 
gneris,  ut  sobriam  vitam  habentes,  non  involvantur 
peceatoram  laqueis  ab  epulis  excitatis,  per  Christum 
X  Dominum  nostrum.  Quam  oblationem  tu  Deus  in 


Oratio  in  sancto  Martino. 
Porrige   dexteram  tuam,    qusesumus,  Dominei 

plebi  tuse,  in  die  jejunioram  suorum  miseiicordiam 

postulanti ;  ut,  intercedente  beato  Martino,  terrores 

imminentes  declinemus,  et  solatia  vitse  immortali- 

tatis  accipiamus,  et  sempitema  gaudia  comprehen- 

damus.  Per. 

Item  alia. 

Deus  auctor  jejunii,  institutor  abstinentiae,  qui  je- 
junii  formam  coraplectens,  submovisti  ingluviem  sa- 


■  Heec  particula  mnc  passun  occurrit  iu  Missali     de  sancto  Petro,  ubi  modo  legitur  absolute  ligandi 
Gallicano.  omissa  voce  animas, 

Sic  in  vetustis  aliis  Mss.  in  CoUecta  seu  oratione  , 


291 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


292 


turitatis,  ut  in  nobis  castimonise  sobrietas  regnaret ;  j^  glorise  tufie,  sedetque  ad  dexteram  tuam,  promissum 


respice,  Domine,  propitius  super  hos  supplices  tuos, 
jejunio  triduanae  abstinentise  vacantes;  et  interce- 
dente  summo  viro  beato  Martino,  graliam  tuam 
benedictionis  tuoe  nobis  omnibus  ab  eo  exoratus  in- 
funde;  ut  sicut  hoc  jejunium  ad  cultus  tui  timorem 
constitutum  vincit  ingluviem  guls,  ita  inluminatio 
tua  iu  sensibus  nostris  superet  omnem  nostrorum 
fomitem  vitiorum.  Per. 

Oratio  in  sancto  Gregorio. 
Omnipotens  sempiteme  Deus,  268  j^juni,  de 
tuis  etiam  donis  satiati,  vel  qualibet  maceratione 
confecti,  majestatem  tuam  supplices  exoramus,  ut 
expulsis  de  cordidus  nostris  peccatorum  tenebris,  in 
die  hac  jejunii,  intercedente  summo  antistite  nostro 


sanctum  Spiritum  in  filios  adoptionis  efifudit.  Unde 
laetautes  inter  altaria  tua,  Domine  269  ▼irtutem, 
hostias  tibi  laudis  ofiferimus  cum  angelis  et  archan- 
gelis,  per  Christum  Dominum. 

LII.  UISSA  IN  DIE  SANCTO  >>  PENTECOSTCN. 

Deus,  inluminatio  et  vita  credentium,  cujns  mu- 
nerum  inefifabilis  magnitudo  hodiemfie  festivitatis  te- 
stimonio  celebratur,  da  populis  tuis  capere  intellecta 
quod  didicere  miraculo,  ut  adoptio,  quam  in  eos 
Spiritus  sanctus  advocavit,  nihil  in  dilectione  tepi- 
dum,  nihii  habeat  in  confessione  diversum.  Per. 

Collectio. 

Mentes  nostras,  quaesumus  Domine,  Paraditus 
Spiritus,  qui  de  te  procedit,  inluminet;  et  ad  omne 


et  divinomm  mysteriorum  capacc  Gregorio,  ad  ve-  B  opus  bonum  perducat,  sicut  nobis  promisit  Filius 
ram  lucem,  quse  Christus  est,  nos  facias  perve-     yeritatis.  Per. 

Post  nomina. 
Munera  nostra,  qusesumus  Domine,  sancti  Spiritns 
tui  dignatione  sacrentur,  per  quse  a  peccatis  omni- 
bus  adoptionis  tuse  iilii  renascamur.  Per. 

Ad  pacem. 
Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  seteme  Deus, 
cujus  Spiritu  totum  corpus  Ecclesise  multiplicatur  et 
regitur,  conserva  in  novam  familise  tum  progeniem 
sanctiiicationis  gratiam,  quam  dedisti;  ut  corpore  et 
mente  renovati,  puram  tibi  animam  cum  securitate 
pacis  et  purum  pectus  semper  exhibeant.  Per. 

Immolalio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  nos  tibi  semper  hic  et 


nire. 

CoUectio. 

Omnipoteus  sempiterne  Deus,  cujus  jussu  caro  a 

voluptatibus  jejunii  maceratione  restringitur,  et  Sa- 

torem  suum  caro  nostra,  per  sobrietatem  restricta, 

cognoscit,  per  intercessionem  summi  apostolici  Pa- 

tris  nostri  Gregorii,  in  hoc  jejunio  tiibue  cunctis  im- 

maculatum  in  te  credentibus  exercere  cultum ;  ut 

etiam  si  jejunantibus  vitia  succedunt,  et  desemnt 

viHutes,  tua  erga  eos,  Pater  onmipotens,  custodia 

perseveret.  Per. 

LI.  UISSA  IN  ASCENSIONE  *  DOMINI. 

Deus,  qui  Ecclesiam  tuam  evangelicse  exhorta- 


tione  doctiinae  quae  sursum  sunt  jubes  sapere,  et  adC  ubique  gratias  agere,  et  gloriari  in  operibus  tuis, 


eam  se  altitudinem  ad  quam  Salvator  mundi  con- 
scendit  erigere,  da  supplicibus  tuis  subsequi  intel- 
lectu  quod  multi  videmnt  conspectu ;  ut  in  secundo 
Mediatoris  adventu  ditentur  donis,  qui  tuis  credide- 
mnt  promissis.  Per. 

Prsesta  nobis,  onmipotens  et  misericors  Deus,  ut 
sicut  humani  generis  Salvatorem  consedere  tecum 
in  tua  majestate  conQdimus,  ita  usque  ad  consum- 
mationem  sceculi  manere  nobiscum,  quemadmodum 
est  pollicitus,  sentiamus.  Per. 

Post  nomina.' 

Sacrificium,  Domine,  pro  Filii  tui  in  caelis  hodie 
Ascensione  deferimus;  preesta,   queesumus,  ut  ad 


Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  «eteme  Deus,  in 
hoc  prscipue  die,  in  quo  sacratissimum  Pascha  quin- 
quaginta  dierum  mysteriis  tegitur;  et  per  sua  vesti- 
gia,  recursantibus  diemm  spatiis,  colleguntur,  et 
dispersio  linguamm,  quse  in  confusione  factafuerat, 
per  Spiritum  sanctum  adunatur.  Hodie  enim  de 
cselis  repente  sonum  audientes  apostoli,  unius  fidei 
Symbulum  excepemnt,  et  linguis  variis  Evangelii 
tui  gloriam  gentibus  tradidemnt,  per  Christum  Do- 
minum  nostrum. 

LIII.  UISSA  SANCTORUM  PerbioLI  BT  FE&HUaOlllS* 

Dominum  Deum  nostrum,  fratres  carissimiy  suppli- 
ces  exoremus,  qui  sanctis  martyribus  siiis  Ferreolo 


tiiam  gloriam  per  ipsum  his  commerciis  venerandis  ^^  ^^  Fermcioni  qu«dam  tribuit  futurorum  pmmia 


surgamus.  Per. 

Ad  pacem. 

Deus,  qui  dum  subsellia  Deitatis  ascendis^  obser- 

vare  nos  pacem  evangelica  auctoritate  non  desinis 

docere,  da  nobis  placidus  pacem  tuam,  ut  dum  dis- 

cordie  prona  refugimus,  cseli  ardua  coasequamur» 

Per. 

Immolalio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  per  Christtun  Domi- 
num  nostmm.  Qui  mortuus  est  propter  peccata  no- 
stra,  et  resurrexit  propter  justificationem  nostram. 
Ascendit  super  omnes  cselos ;  et  exaltatus  throno 

*  Inter  Alcimi  Aviti  fragmenta  unum  est  ex  ser- 
mone  de  Ascensione  Domini. 
^  Et  de  hoc  festo  habentur  duo  firaigmenta  ex  ser- 


gaudiomm  in  ipsa  preesentium  conditione  certami- 
num  270  (du^  per  inextinguibilem  sui  amoris  ax^ 
dorem  intelligunt  suavitatemvitse  damnis  adquirere, 
et  mortem  moriendo  calcare  :  quibus-dum  prffitervo* 
lans  hic  dies  per  urgentium  poenamm  acerbitatem 
concluditur,  aditus  seternee  lucis  aperitur),  det  nobis 
famulis  suis,  ut  sicutillos  nulia  tormentommgenera, 
corpore  licet  deserente^  fregenmty  ita  nos  nuUs 
mundi  hujus  inlecebrse  a  suae  proposito  aenrituUt 
pemiciosa  securitate  deOectant;  ut  virtutem  fidei 
nostree  divinus  ignis  suse  caritatis  accendat^  et  onmii 

mone  Aviti,  in  cpomm  primo  egregius  locus  est  de 
Spiritus  sancti  divinitate. 


2^ 


DE  UTURGIA  GALUCANA  LIBER  m. 


294 


in  nobis  corpQraliumvitionimfiindamenta  consumat.  ^  animam  ad  martyrii  vota  componat  ?  aut  quis  non 

provocetur  ad  pugnam,  cimi  videat  magno  laboris 
fructu  remuneratam  martyrum  fuisse  victoriam?  Ro- 
gamus  ergo,  Domine,  ut  in  commemorationem  san- 
ctorum  tuorum  Ferreoli  et  Ferrucionis,  illorum  pre- 
tios»  virtutis  memoriam  recolentes,  partem  remune- 
rationis  admittas ;  ac  prsestes  ut  familia  tua  perseverare 
cursum  ccepti  laboris  expediat :  quatenus  qui  in  te 
credunt,  et  tibi  serviunt,  etsi  non  in  phma,  vel  in 
secunda  remunerationis  sorte,  locum  apud  te  me- 
reantur  obtinere  justitiffi.  Et  ideo  cum  angelis  atque 
archangelis  clamant  dicentes. 

LIV.  MISSA  IN  NATIVITATE  SANCTI  JOHANNIS  BAPTlSTit. 

Dous,  qui  beatum  Johannem  Baptistam  veritatis 


Per. 

Gollectio. 
Deus,  c^jus  amorem  piissimi  confessores  et  mar- 

tyres  tui  Ferreolus  et  Ferrucio  cruore  adserunt,  et 
morte  confirmant ;  qui  dum  tibi  tam  libenter  sumptum 
a  te  vitse  munus  impendunt,  neminem  non  pro  Yita 
mori  tostantur;  concede  ut  fidem  quam  cordibus 
nostris  proprio  inscriptam  sanguine  reliquerunt,  vitfls 
meritis  ezcolamus ;  et  quod  in  eis  admiramur  imite- 
mnr,  quod  colimus  diligamus,  quod  laude  prosequi- 
mur  conversatione  sectemur.  Per. 

Post  DomiDa. 
Recensitis  nominibus  fratrum  carorumque  nostro- 

nim,  oremus  Dominicam  misericordiam,  atinmedio 


Hierusalem  in  congrpgatione  sanctorum  haBC  nomina  ^^  t^slimonio  decorasti,  da  nobisquaesumus,  humilitatis 


tibi  faciat  ab  angelo  sanctificationis  in  beatitudinem 
etcmi  gaudii  recenseri :  sacrificinmque  hoc  nostrum 
sicut  in  prseformationem  Melchisedech,  in  virtute 
sanctiticet;  precesquoque  oiferentium  hanc  oblatio- 
nem  propiLiatus  exaudiat  in  commemorationem 
beatissimorum  martyrum  Ferreoli  et  Ferrucionis, 
omniumque  sanctorum ;  ut  eorum  precibus  adjuti, 
non  sohim  viventibus  prsesidia,  verum  etiam  defun- 
ctis  cahs  nostris  requiem  obtinere  mereantur.  Per. 

CoUeclio  ad  pacem. 
Mirabilis  in  sanctis  tuis,  Domine  virtutum,  etpec- 

catoribtts  nobis  beatissimorum  martyrum  tuorum 
Ferreoli  et  Ferrucionis  patrocinio  largire.  Uli  coro- 


ejus  exemplum  audire,  ut  desideremus  intelligere 

quod  exercuit,  et  adsequi  toto  amore  quod  meruit. 

Per  Jesum  Christum. 

CoUeclio  sequitur. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  beatissimiun 

prsecursorem  tuum  Johannem  Baptislam  ad  preepa- 

randas  Unigeniti   tui  vias   nasci  jussisti,  prsesta  , 

quffisumus  ut  intercessionis  ejus  auxilium  tribuaSi 

et  ad  implenda  mandata  prsepares  voluntates.  Per 

Dominum  nostrum. 

Post  Domina. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  hunc  diem  hono- 

rabilem  nobis  in  beati  Johannis  Baptistse  nativitate 

fecisti  insignem,  qusesumus,  ut  tuus  Prcecursor  (quo 


nas  insignes  gemmibus,  lapidibus  pretiosis  martyrii 
▼irtute  meruerunt ;  nos  eorum  suffiragiis,  te  donante  p  272  i^ter  natos  muUerum  onmibus  m^or  nonsur- 
delictorum  veniam  consequamur ;  et  concede  nobis  ^^^^4  nostram  fragilitatem  tuae  pietati  commendet ; 
ut  conjuncUo  labiorum  copula  efQciatur  animarum,      ®*  ^^^'^  nostris,  quorum  sunt  nomina  reciteta,  ita 


et  ministerium  osculi  perpetuse  proficiat  cahtati. 

Per. 

ContestaUo. 

Dignmn  et  justum  est.  Vere  dignum  et  justum  est : 
qaotienscumque  pugnas  sanctorum  recoUmus,  te 
laadamus;  et  in  quo  martyres  tuos  Ferreolum  et 
Ferrucionem  proferimus,  tuis  virtutibus  271  ^^~ 
icnbamur ;  quia  illorum  corona  tua  est  gioria,  qui 
per  nnicum  FiUum  tuum  Jesum  Christum  Dominum 
Bc  Salvatorem  nostrum  mortalia  corpora  docuisti 
pretiosi  palmam  portare  martyrii.  Juste  autem  tuis 
mehUs  exhibemus,   qoo  fortissimomm  martymm 


refrigehum  pietatis  impetret,  ut  ibi  recipiantur  vel 
ultimi,  ubi  ^ummus  praeminet  in  regno  cselorum 
Baptista.  Quod  ipse. 

CoUecUo  ad  pacem. 
Deus  *  qui  praesentem  diem  honorabilem  nobis  in 
beati  Johannis  nativitate  fecisti,  da  populis  tuis  spi« 
htaUum  gratiam  gaudiorum,  et  omnium  Udeliiun 
mentes  dirige  in  viam  salutis  et  pacis.  Per. 

Immolatio. 
Vere  dignum  est  nos  tibi  semper  hic  et  ubique 
gratias   agere,  Domine  sancte,  Pater  omnipotens, 
seterne  Deus.  Qui  in  omnium  sanctomm  tuorum  es 


&cta  veneramur,  qui  humanas  mentes  ad  cerlamen  ■p.  splendore  mirabiUs;  qui  prsesentem  diem  honorabi- 


celostis  glorioe  amore  tuee  pietatis  accendis.  Tu(e 
namque  virtutis  est  prfiemium  poena  sanctorum.  Nam 
in  qua  subjacuemnt  ssevi  membra  camiUcis,  tibi 
servit  martyrum  eifusus  sanguis,  tibi  triumplium  re- 
portat  manus  cruenta  Uctoris ;  quique  gladio  volun- 
taria  colla  sobposuit,  tibi  vicit ;  quique  unguUs  flam- 
misque  subjacuit,  tui  palmam  nominis  reportavit. 
Babcs  ergo,  Domine,  in  quo  exultes,  quotienscum- 
qne  tants  virtutis  memoham  recoUmus;  nec  inme- 
hto  iinguUs  quibusque  caelestia  dona  disponis,  qui 
tantom  per  sanctos  tuos  undique  amorem  adquihs. 
Qois  non  post  tantam  pietatis  tuse  magnificentiam, 

*  H«c  CoUectio  eadem  in  Ordine  Gregohano* 

^  Tres  craces  hic  denotant  thnam  popuU  benedictionem. 


lem  nobis  in  beati  Johannis  nativitate  fecisti;  ut| 
gratiae  tuse  operante  virtute,  ilie  (quo  inter  natos 
muUemm  nuUus  msyor)  ohretur;  da  populis  tuis 
eruditionem  spihtaUum  gaudiomm,  et  onmium  Ude-* 
Uum  mentes  dirige  in  viam  salutis  et  pacis ;  ut  quem 
manifestavit  testiUcatio  nuntu,  impleat  praesentia 
nuntiati,  per  Christum  Dominum  nostrum.  Per  quem 
Majestatem  tuam. 

BenedicUo  b  popuU* 
Deus,  qui  per  Zachahce  loquelam  manifestasti  na« 
tivitatem  sancti  Johannis,  f  praesta,  quaesumus,  ut 
qui  nataUtia  ejus  devotissime  colimus,  intercessione 


m  APPENDIX  AB  OPE^  SANGTI  6ERMANI  PAlUSIENSIS.  m 

illius  gaudeamus.  f  Ut  populus  tuus,  qui  ad  natiyi-  ^  vestigiis  Caput  omnium  nostrum  secutus  est  Chri- 
tatem  ejus  convenenint,  salventur  meritis  per  in-      stum.  Cui  merito  om. 


terventum  omnium  sanctorum  et  deprecationem  il- 
lius  meritis  adjuventur.  f  Da,  Dominc,  ut  illis  an- 
gelus  Gabriel  (quo  Zacliarias  loquente  obmutuit) 
intercessor  adsistat,  et  meritis  illius  adjuventur*et 
moribus. 

LV.  MISSA  SANCTOBUM  PKTRI  ET  PAULI. 

Omnipotens  »  sempiteme  Deus,  qui  hunc  diem 
beatissimorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  martyrio 
consecrasti,  da  Ecclesiffi  tuse  toto  terrarum  orbe 
diiTiisse,  eorum  semper  magisterio  gubernari,  per 
quos  sumpsit  religionis  exordium.  Per  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Colleclio  sequitur. 


Benedictio  populi  in  natale  apostolorum  Pctri  et  Pauli. 
Deus,  qui  membrisEcclesise,  velut  gemellumlumen 
quo  caveantur  tenebrse,  fecisti  Petri  lacrymas,  Pauli 
litteras  coruscare.  Amen.  Hanc  plebem  placitns 
inspice  :  qui  cselos  facis  aperire  Petro  in  clave,  Paulo 
in  dogmate.  Amen.  274  ^^  prseviantibus  ducibus 
illic  grex  possit  accedere,  quo  pervenenmt  pariter 
tam  ille  Pastor  suspendio,  quam  iste  doctor  per  gla- 
dium  in  congresso.  Per  Dominum  nostrum. 

LVI.  MISSA  IN  NATALE  *>  UNIUS  APOSTOLI  ET  MARTTBIS  . 

Domine  Deus,  omnimn  Sanctorum  splendor  mira- 
bilis,  qui  hunc  diem  beati  apostoli  tui  ill.  martyrio 
conseci^asti,  da  Ecclesise  tuae  digne  de  tanto  gaudere 


Exaudi,  quaesuraus,  Domine,  populum  tuum  cum  ^  apostolo,  ut  apud  misericordiam  tuam,  et  ezemplo 


sanctorum  apostolorum  tuorum  Petri  et  Pauli  patro- 

cinio  supplicantem ;  273  ^^  ^^^  auxilio.servati,  se- 

cura  tibi  possit  devotione  servire.  Per  Jesum. 

CoUectio  post  nomina. 

Apostolorum  tuorum,  Domine,  beatorum  Petri  et 

Pauli  desiderata  sollemnia  recensemus,  prsesta,  quse- 

sumus,  ut  honora  gloria  passionis,  sicut  illis  magni- 

ficentiam  tribuit  sempitemam,  ita  nobis  veniam  lar- 

giatur  optatam ;  et  nomina  eorum  quoe  recitata  sunt 

in  libro  vitse  censeas  deputari.  Per  eum,  qui  tecum 

vivit. 

CoUectioad  paccm. 

Deus  pacis  conditor,  Deus  caritatis  indultor,  da 
nobis  placiduspaccmtuam,  et  prsestautdum  sancto- 


rum  tuorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  festa  cele-  ^  postulet  et  cetema.  Per  Dominum  nostram. 


.0 


ejus  juvemur,  et  meritis.  Per  Dominum  nostrum 

Filium  tuum. 

Collectio  seqnitur. 

Majestatem  tuam,  Domine,  suppliciter  ezoramus ; 
ut  sicut  Ecclesise  tuse  beatus  ill.  apostolus  prsedica- 
tor  et  doctor  exstitit,  ita  sit  pro  nobis  perpetuus 
suffragator.  Per  Dominum  nostmm  Jesum. 

Colleciio  post  nomina. 

Leetificet  nos,  qusesumus,  Domine,  munus  obla- 
tum ;  ut  sicut  in  apostolo  tuo  te  mirabilem  prsedica- 
mus,  sic  per  illum  prsesumamus  indulgentiee  largita- 
tem.  Prsesta  nobis  ejus  desiderata  commercia;  ut 
cujus  perpetuam  dignitatem  sacrosancto  mysterio 
frequentamus  in  terris,  et  prsesentia  nobis  subsidia 


bramus,  per  eomm  intercessionem  pacis  securitatem 
cum  peccatomm  venia  consequi  mereamur.  Per  Do- 
minimi  nostmm  Jesum. 

Immolatio  misseB. 
Vere  dignum  et  justum  est  nos  tibi  semper  et  ubi- 
que  gratias  agere,  Domine  sancte,  Pater  omnipotens, 
ftteme  Deus  :  prsecipue  hodie  in  honorem  beatissi- 
moram  apostolomm  et  martymm  tuomm  Petri  et 
Pauli :  quos  ita  electio  tua  tibi  consecrare  dignata 
est,  ut  beati  Petri  ssecularem  piscandi  artem  in  divi- 
num  dogma  converteret,  quatenus  humanum  genus 
de  profundo  istius  mundi  praeceptomm  tuorum  reti- 
bus  liberares.  Nam  coapostolo  ejus  Paulo  mentem 


CoDteslatio. 
Vere  dignum  et  justum  est  te  laudare,  omnipotens 
Deus,  prsecipue  in  beati  apostolitui  ill.  festivitate,  in 
qua  gloriosus  ejus  sanguis  pro  Chrislo  efifusus  esL 
Cujus  venerabilis  annuse  recursionis  sollemnitas  et 
perpetua  semper,  etnova  est;  quia  et  in  conspectu 
tuse  Majestatis  permanet  mors  tuorum  pretiosa  justo- 
rum ;  et  restaurantur  incrementa  Isetitise,  cum  feh- 
citatis  seternse  recoluntur  ezordia.  Supplices  te  roga* 
mus,  omnipotens  Deus,  ut  nobis  donare  digneris 
apostolum  tuum  ill.  pro  peccatis  nostris  interce^so- 
rem,  necessitatibus  patronum;  ut  qui  pro  veritate 
sacmm  sanguinem  fudit,  ipse  ante  conspectnm  Ma- 


cum  nomine  commutasti;  et  quem  prius  persecuto-  p.  jestatis  tuce  vota  nostra  suscipiat.  Et  ita  eiobsequio- 


rem  metuebat  Ecclesia,  nunc  cselestium  mandatorum 
latatur  se  habere  doctorem.  Paulus  csecatus  est  ut 
videret,  Petms  negavit  ut  crederet.  Huic  claves 
caslestis  imperii  tradidisti,  illi  ad  evocandas  gentes 
divinse  legis  scientiam  contulisti.  Nam  ille  introdu- 
cit,  hic  aperit.  Ambo  igitur  virtutis  setemae  prsemia 
sunt  adepti.  Hunc  dextera  tua  gradientem  in  ele- 
mento  liquido,  ne  mergeretur,  erexit ;  illum  autem 
tertio  naufragantem  profunda  pelagi  fecit  vitare 
discrimina.  Hic  portas  infemi,  ille  mortis  vicit  acu- 
leum.  Paulus  capite  plectitur,  quia  gentibus  caput 
iidei  comprobatur ;  Petms  autem  prsemissis  in  cmce 


mm  nostromm  officiositate  placeamus,  nt  dum  nos 
ei  supplicamus  in  terris,  ille  noscommendare  digne- 
tur  in  cselis  Domino  Jesu  Christo.  Cui  merito  omnes 
angel. 

LVH.   MISSA  IN  DIEM   PASSIONIS  SANCTI  JOHANNtS 
BAPTISTJS  ET  MARTVRIS. 

275  Deum  Patrem,  et  Filium,  et  Spiritum  san- 
ctum  humili  confessione  et  supplici  devotione,  fratres 
carissimi,  unianimes  obsecremus;  ut  nos  hodie  va- 
ticinsRse  Vocis,  Verbi  Pracursoris,  legum  LimitiSy 
Luccm£e*lucentis,  sancti  martyris  Baptists  Johannis 
passionem  celebrantibus,  ejusdem  intercessione  in- 


*  AfQnis  est  hsec  oratio  Gre^orianae. 

b  Deest  hsec  missa  commums  in  Lectionario  nostro,  in  quo  nullum  est  Commune  Apostolorom. 


297 


DE  LITURGU  GALUCANA  LIBER  m. 


m 


luminet,  defendat,  et  sanctificet;  ut  qui  proveritate  ^ 
&acrum  sanguinem  fudit,  pro  nobis  ad  Deum  pre- 
ces  fundere  dignetur.  Per  Dorainum. 

Collectio  sequitnr. 

In  honorem  beatissimi  martyris  tui  Baptistae  Jo- 
hannis,  cujus  hodie  passionera  celebramus,  his  Ma- 
jestati  tuse,  omnipotens  Deus,  laudibus  servientes, 
sollemnia  festa  concinimus,  suppliciterdeprecantes, 
at  cijgus  meritis  obsequimur,  ejus^te  donante,  aput 
clementiam  tuam  precibus  adjuvemur.  Per. 

Post  nomiDa. 

Munera  populi  tui,  omnipotens  Deus,  quse  tibi  in 
hac  beatissimi  Martyris  tui  Baptistse  Johannis  festi- 
▼itate  deferimus,  quaesumus,  propitiatus  intende ; 
ut  perfecti  hujus  sacrificii  sanctificatione  purgati, 


Collectio  ad  pacem. 


Accipe,  qusesumus,  Domine,  munera  dignanter 
oblata,  et  beatl  Sixti  episcopi  et  martyris  suffragan- 
tibus  meritis,  ad  nostrae  salutis  augmentum  prove- 
nire  concede;  et  illam,  quse  in  eo  flagravit  fortis 
dilectiOy  in  nobis  adspira  benignus.  Per  eum  q. 

Immolatio  missse. 

Yere  dignum  et  justum  est,  aequum  et  salutare  est, 
tlbi  aSsiduas  laudes  canere,  Domine  sancte,  Pater 
omnipotens,  seterne  Deus,  per  Christum  Dominum 
nostrum.  Qui  per  adventum  suum  credentes  in  se 
homines  ad  cselestia  regna  transire  permisit :  quo- 
niam  hii  qui  se  tuse  testes  offerunt  veritatis,  inimi- 
cum,  dum  occiduntur,  occidunt.  Ex  quibus  est  san- 
ctus  ac  venerabilis  Sixtus  martjr,  cujushodie  sol- 


nostrorum  a  te  mereamur  consequi  veniam  delicto-  B  lemnitas  celebratur  :  qui  dum  apostolicee  sedis  ezce- 


rum.  Per. 

CoUectio  ad  pacem. 

Suscipe,  qusesumus,  Domine,  preces  nostras,  et 
intercessione  martyris  tui  Baptist^  Johannis,  quem 
in  tuo  honore  veneramur,  Ecclesise  tuee  vota  con- 
firma  :  qui  etiam  dignus  est  habitus  ut  ei  te  bapti- 
zandum,  mundi  Salvator,  offerres.  Dignum  est  enim 
hoc  mereri,  ut  omnes  nos  baptismatis  tui  gratia 
consecutos,  meritorum  suorum  intercessione,  con- 
ciiiet  Salvator  mundi. 

Immolatio  missa. 

Dignum  et  justum  est,  sequum  et  salutare  est,  nos 
tibi  semperagere  gratias,  omnipotens  etmisericors 
Deus,  inter  has  sacramentorum  epulas,  martyris 


pisset  insignia,  et  se  primum  esse  conspiceret  sa- 
cerdotum,  occasionem  salutaris  passionis  excipiens, 
non  tantum  ssecularis  exuit  sordes  contagii,  verum 
etiam  exemplum  fuit  ceteris.  Nam  mox  suus  quoque 
minister  eximius  venerabilis  Laurentius,  victoriffi 
palmam  imitatus,  accepit  ornamentum  quo  debuit 
poenam  subire,  ut  gloriam  mereretur  seternam  con- 
sequere.  Per  Christum. 

LIX.   MISSA  IN  NATALE   SANCTI   LAUBENTI   MARTTRIS. 

Deus,  fidelium  tuorum  salvator  et  rector,  omni 
potens  sempiterne  Deus,  adestovotis  sollemnitatis 
hodiernae;  et  277  Ecclesiae  gaudiis  de  gloriosa 
martyris  tui  passione  beati  Laurenti  conceptis,  be- 


lui  caput  cum  evangelica  recordatione  misceri,  et  C  '^^""®  adspira  :  augeatur  omnium  fides  tantae  vir- 


velut  in  disco  metalii  radiantis,  ita  super  mensam 
tuae  propitiationis  offerri.  Sit  ergo  nobis,  Domine, 
jocunda  laudatio,  sit  in  honorem  Martyris  recorda- 
tio  cantici  triumphalis.  £t  cum  his  caelestibus  super- 
nisque  virtutibus  fidelispopulisymphoniamisceatur, 
qoce  a  dextris  tuis  consona  voce  sub  trina  repetitio- 
ne  cantant,  dicentes.  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

LVin.  MISSA  IN  NATALE  SANCTI  SIXTI  ^AP^E  URBIS  ROMii. 

276  DomineDeus,fldeliuminsuperabilis  fortitu- 
do,  qui  inter  mundanae  conversationis  adversa  san- 
ctorom nos  maxime  glorificatione  solaris,...  tui  inde- 
sinenter  accendis,  excita,  Domine,  in  Ecclesia  tua 
Spiritnm,  cui  ille  servivit;  ut  studeamus  diligere 


tutis  ortu,  et  corda  laetantium  supplicio  martyrum 

igniantur;  ut  apud  misericordiam  tuam  illius  juve- 

mur  merito,  cujus  exultamus  exemplo.  Per  Domi- 

num  nostrum. 

Gollcctio  sequitur. 

Deus,  mundi  creator  et  rector,  qui  hunc  diem  in 
levitse  tui  Laurenti  martyrio  consecrasti,  exaudi  pro^- 
pitius  supplices  tuos,  et  concede  ut  omnes  qui  mar- 
tyriiejus  merita  veneramur,  intercessionibus  ejus  ab 
seternisgehennseincendiis  liberemur.  PerDominum. 

Gollectio  post  nomiua. 

Concede  nobis,  Domine,  gratiam  tuam  in  beati 
Laurenti  martyris  celebritate  multipUicem ;  ut  de 
tanti  agone  certaminis  discat  populus  Christianus, 


quod  amavit,  et  opere  exercere  quod   docuit.  Per  rw  et  flrma  solidari  patientia,  et  pia  exultare  victoria 


Dominum  nostrum  Jesum  Filium  tuum. 

CoUectio  sequitur. 

Praesta  nobis,  omnipotens  et  misericors  Deus,  ut 
beati  Sixti  martyris  tui  repetita  sollemnitas,  et  libe- 
rationem  nobis  perfectam  tribuat,  et  salutem.  Per 
Dominum  nostrum. 

CoUectio  post  nomina. 

Adesto,  Domine,  supplicationibus  nostris,  et  inter- 
cessione  martyris  tui  Sixti  perpetuam  nobis  miseri- 
cordiam  benignus  impende ;  et  nomina  quce  recita- 
ta  snnt  nostrorum  carorum  in  cselesti  pagina  jubeas 
intimari.  Per  Dominum  nostrum* 


Gollectio  ad  pacem. 

Sancti  Laurenti  nos,  Domine,  qusesumus,  preca- 
tio  justa  tueatur  ;  et  quod  nostra  conscientia  non 
prcesumit,  ejus  nobis,  qui  tibi  placuit,  oratione  do- 
netur.  Per  Dominum  nostrum  Filium  tuum. 

Immolatio  missce. 

Yere  dignum  et  justura  est,  omnipotens  sempiter- 
ne  Deus,tibi  in  tantimartyrisLaurenti...  laudishos- 
tiasimmolare,  qui  hostiam  viventem  hodie  in  ipsius 
levitse  tui  beati  Laurenti  raartyris  ministerio  per 
florem  casti  corporis  accepisti.  Cigus  vocem  per  hym- 
nidicum  modolamiui  *  psalmi  audivimus,  canentis 


•  Lege  modulwn,  vel  modulaii,  Hic  ergo  versiculus  tunc  in  festo  sancti  Laurentii,  uti  nunc,  canebatur  in 
Ordine  Gallicano. 

Patrol.  LXXII.  V^ 


299  APPENDK  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS.  300 

atque  dicentis  :  Probasti  cor  meuni,  Deus,  et  visita*  a  nostris  qui  in  Ghristo  dormiunt  refrigeria  eeterna 
sti  nocte,  id  est  in  tenebris  sscculi ;  igne  me  exami-     concedas.  Per. 


nasti,  et  non  est  inventa  in  me  iniquitas.  0  gloriosa 
certaminis  virtus  I  o  inconcussa  constantia  conflten- 
tis  I  Stridunt  membra  viventia  super  craticulam  im- 
posita ;  et  prunis  ssvientibus,  anhelantes,  incensum 
suum  in  modum  thymiamatis  divinis  naribus  exhi- 
bent  odorem.  Dicit  enim  Martyr  ipse  cum  Paulo  : 
Ghristi  bonus  odor  sumus  Deo.  Non  enim  cogitabat 
quomodo  in  terra  positus,  a  passionis  periculo  libe- 
raretur,  sed  quomodo  inter  martyres  in  caelis  coro- 
naretur.PerGhristumDominumnostrum.  Perquem. 

LX.   MISSA  SANCTI   YPPOLITI   MARTYRIS. 

278  ^^  nobis,  omnipotens  et  misericors  Deus, 


CoUectio  ad  pacem. 

Prcetende  nobis  misericordiam  279  ^-uam,  et 
esto  populi  tui  defensor  et  custos,  ut  sanctorum 
tuorum  Gornili  et  Gypriani  veneranda  soliemnia  se- 
curo  possint  frequentare  conventu.  Per. 

Immolalio  missae. 

Dignum  et  justum  est  semper  et  ubique  tibigra- 
tias  agere,  omnipoteus  setcrne  Deus,  teque  in  san- 
ctorum  marlyrum  pradicare  virtute :  quos  discretis 
terrarum  partibus  greges  sacros  pascentes,  una  ea- 
demque  fide,  de  diversis  licet  temporibus,  conso- 
nante,  parique  nominis  tui  confessione  coronasti, 
Per  Dominum  nostrum.  Per  quem. 


ut  beati  Yppoliti  martyris  tui  veneranda  solemnitas, 

et  devotionem  nobis  augeat  et  salutem.  Per  Domi-  B  LXD-  missa  in  natale  sanctorum  germanorum  johah- 

num  nostrum  Filium  tuum. 


CoUectia  sequitor. 
Prsesta  nobis,  omnipotens  et  misericors  Deus,  ut 
beati  Yppolili  martyris  tuirepetita  solemnitas,  etU- 
berationem  nobis  perfectam  tribuat,  et  salutem. 
Per  Dominum  nostrum. 

CoUectio  post  nomina. 
Deus,  tuorimi  gloria,  martyri  tuo  Yppolito,  quae- 
sumus,  ut  pro  nobis  supplicantem...,  omnia  nobis 
prospera  concede.  Per  Dominum  nostrum  Filium 

tuum. 

CoUectio  ad  pacem. 

Ut  nobis   tua,  Domine,  remedia  dent  salutem, 
beatus  Yppolitus  martyr,  qusesumus,  pro  nobis  sup- 


NIS  ET  PAULI. 

Qusesumus  i>,  omnipotens  et  misencors  Deus,  ut 
nos  geminata  leetitia  hodiernse  festivitatis  ezcipiat, 
quse  de  beatorum  martyrum  tuorum  Johannis  et 
Pauli  gloriflcatione  procedit,  quos  eadem  fides  et 
passio  fecit  esse  germanos.  Per. 

CoUectio  sequitur. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  ne  aput  justitiam 
tuam  peccata  nostra  nos  adgravent,  germanorum 
martyrum  sufTragiis  adjuvemur,  quos  et  partus,  una 
et  par  martyrii  palma  conjunxit.  Per. 

CoUectio  post  nomina. 

Suscipe,  Domine,  propitius  preces  nostras,  et  tuo- 
rum  deprecatione  justorum  Johannis  et  Pauli,  pie- 


plicans  copiosus  audiatur.  Per  Dominum  nostrum.  C  ^^  ^"«  perftce  benignus  acceptas ;  et  quos  sangoi- 


Immolalio  missae. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  seterne 
Deus.  Qui  beatum  Yppolitum,tyrannicis  adhuc  ob- 
sequiis  occupatum,  subito  fecisti  Laurenti  socium. 
Qui  spiritali  ardore  succensus,  dum  unigenitum  Fi- 
lium  tuum  Dominum  nostrum  coram  potestatibus  ve- 
raciter  confltetur,  poenis  subjicitur,  vinculis  inUga- 
tur,  cardis  configitur,  equorum  ferocitate  disjungi- 
tur;  et  adepta  palma  martyrii,  vita  perpctua  cum 
iucratore  et  magistro  Laurentio  coronatur.  Per 
Ghristum  Dominum  nostrum. 

LXl.  MI3SA  IN  NATALE  SANCTORUM  MARTTRUM  CORNILI  ET 

CYPRIANI  •. 

Sancte  Domine  omnipotens,  quem  GorniUus  et 


nis  propinquitas  conjunxit  et  fides,  patrocinium  no- 
bis  deferant  solaminis.  Per. 

CoUectio  ad  pacem. 

Intende,  Domine,  munera,  qusestmius,  altaribns 
tuis  pro  beatorum  martyrum  tuorum  Johannis  et 
Pauli  commemoratione  proposita ;  ut  sicnt  per  h«c 
beata  mysteria  Uiis  gloriam  contulisti,  nobis  indol* 
gentiam  largiaris.  Per  Dominum. 

Immolatio  miss®. 

Yere  satis  est  dignum  atque  justum  in  horummar- 

tyrum  Johannis  etPauH,  germanitate  pariter etbea- 
titudine  consortes,  tibi,  omnipotens  Deus,  dicere 
laudes  :  quos  et  fratres  sorte  nascendi,  etmagnifica 
prsestitisti  passione  germanos,  ut  simul  essentvene- 


Gyprianus,  triumphali  sanguine  coitfitendo,  vene-  D  randae  gloria  genitricis,  et  florentissima  proles  Ec- 


rabUes  extiterunt,  praesta,  quaesumus,  ut  uterque 
nobis  jugiter  suffragentur.  Per. 

CoUectio  sequitur. 

Sanctus  Gornilius  et  Gyprianus  sufTragia  nobis, 
Domine,  consueta  dependant,  et  pari  semper  inter- 
cessione  nos  foveant.  Per  Dominum. 

CoUectio  post  nomina. 

Beatorum  martyrum  pariterque  pontiflcum  Gor- 
nili  et  Gypriani  nos,  qusesumus,  festa  tueantur ;  eo- 
rum  nos  tibi,  Domine,  commendet  oratio,  ut  caris 

*  Tam  celebre  quondam  erat  his  in  partibus  sancti 
Gypriani  festum,  ut  ab  eo  sequentes  in  Adventum 
Dominice,  prima,  secunda,  et  sic  deinceps  nume- 
rarentur. 


clesioe.  In  quorummemoria  passionis  oblatum  sacri- 
ficium  accipe  libens,  Domine,  et  per  eum  nos  cum 
ipsorum  Martyrum  intercessione  emunda,  ut  liberis 
vocibus  et  consonis  mentibus  tibi  hymnum  dicere 
laudis  mereamur,  cum  angelis  et  280  &rchange- 
lis  clamantes  :  Sanctus. 

LXIII.   MISSA    IN    NATALE    BEATISSIMI    SINFURIANI    MAR- 

TYRIS. 

Sacratam  mysteriis  cselestibus  diem  ad  officium 
devotionis  nostree  soUcmnitatis  ingressi,  fratres  di- 

^  Eadem  nunc  in  Ordine  Gregoriano.  Haec  missa 
extra  ordinem,  uti  et  sequens.  De  his  fratribus  lege 
epigramma  in  tomo  IV  Analectorum,  Damaso  (ut 
puto)  auclore. 


301 


DE  LITURGIA  GALLIGANA  LI6ER  HI. 


302 


lectissimi ,  laudemus  Dominum  in   sanctis  suis  :  ^  pietate  transfertur  ad  prsmium,  cum  ei  insinuatur 


eumque  in  beatissimi  Sinfuriani  martyris  honore 
▼eneremur,  agentes  ei  gratias  pro  triumphis  ejus  et 
gloria ;  quem  adversus  corporis  infirmitatem  poena- 
mmque  ssp.vitiam,  spiritus  fortitudine  demicantem, 
jpei  viribus  roboravit,  muro  credulitatis  inclusit, 
successuque  victorise  ad  prscmia  inuuortalitatis  in- 
Texit.  Oremus  quoque  ut  nos  in  hoc  sfieculo,  etsi  non 
pari  agone  certantibus,  similisfortitudo  non  desinat ; 
et  sicut  illum  exhortatio  pise  matris  extulit  ad  per- 
agendam  certaminis  hujus  victoriam,  ita  nos  catho- 
licffi  fides  Ecclesioe  inreprehensibiliter  cnstodita  per^ 
ducat  ad  veniam,  provehat  ad  coronam.  Per  Domi- 
num  nostrum  Jesum  Ghristum. 

CoUectto  sequitur. 


lion  debere  mortem  metuere,  quia  martyribus  Tita 
non  toUitur,  sed  mutatur.  0  admiranda  gratiarum 
fides  I  quse  de  beato  filio  vitam  glorioso  e^ultat  affe- 
ctu;  et  quffilugere  credebatur,  gaudere  cognoscitur: 
secura  de  regni  tui  prsemiis,  filium  exhortatur  cum 
ingenti  Isetitia,  scientes  morientes  in  Christo,  Tiyere, 
et  amissam  Titam,  eo  restaurante,  recipere.  Digne 
ergo  hic  honoratur  in  nomine  tuo,  qui  te  honoraTit 
in  sanguine  suo;  qui  pro  te  afflictus  est  in  suppli- 
cio,  per  te  gloriflcatus  est  in  sepulcro ;  qui  te  hono- 
raTit  in  gladio,  tecum  regnat  in  cselo ;  qui  per  angu- 
stiam  prsesentium  tribulationum  perTcnire  meruit 
ad  amplitudinem  cselestium  gaudiorum,  per  Chri- 
stum  Dominum  nostrum.  Per  q. 


Sanctorum  omnium  gloriosa  protectio,  Deus,  qui  B      LXIV.  missa  sancti  ac  beatissimi  mauhiqi  cum 


beato  martjri  tuo  Sinfnriano  auxilium  non  nega^ti, 
et  per  iniqua  mortis  ludibria  ad  hanc  gloriam  Tocare 
dignatos  es,  preesta  ut  similes  nos  fides  martyrio  co- 
polet,  quos  tempus  passionis  in  stadio  non  reliquit ; 
ac  sicat  illum  iter  durum  et  scopulosum  per  eerum- 
nas  passionum  paradiso  conlocaTit,  ita  nos  preesen- 
tiam  Tolnptatum  contemptus...  Per  Dominum  no- 

ftmm. 

GoUectio  sequitur. 

Recitatis  nominibus  offerentum^  fratres  carissimi, 
omnipotentis  Deimisericordiam  deprecemur,  utplebi 
quffi  in  honore  beati  Sinfuriani  martyris  Tota  reddit 
altaribiis,  diTins  credulitatis  infundatur  afiectus; 
ut  ^us  administratione  firmentur,  qui  Martyris  me- 


sociis  suis. 
Omnipotentis  Domini  misericordiam  in  hujus  diei 
sex  millium  sexcentorum  martyrum  sollemnitate, 
fratres  carissimi,  deprecemur,  ut  qui  tantse  plebi 
gloriam  martyrii  contulit,  ita  nobis  diei  inmensa 
peccaminum  misericordiee  suse  largitate  Isetificet. 
Per  Dominum  nostrum  Jesum. 

CoUectio  sequitur. 
Deus,  qui  sanctis  tuis  Acauninsebus  pro  tuitione 

Christiani  nominis  persecutionis  audaciam  sustolisti, 
eorumque  animum  ad  adepiscendam  dignitatis  tuffi 
martyrio  prsefulgentem  gratiamincitasti,  exaudisup- 
plices  tuos,  et  prsesta  ut  sicut  illi  tuo  munere  283 
meruerunt  beatifice  coronari,  ita  eorum  suffragiis  ab 


riUsnonjunguntur;  ac  sicutiUepost  carcerissepta,  Qomni  conluTione  peccati,  te  auxiliante,  reddamur 
postpcenarum  ligamina,  postque  famis  inediam,  seter-     innoxii.  Per  Dominum. 


nilatis  gaudia  infinita  perfruitur,  ita  defunctorum 
animA,  laxatis  infemi  pressuris,  Abrahffi  patris  gre- 
mio  conlocentur.  Quod  ipse  prsest.  dignetur  q. 

CoUecUo  od  pacem. 
Largitor  bonorum  onmium,  Deus,  qui  inter  iUas 

martyrum  splendentium  niTea  fide  catervas,  toto  orbe 

terrarum  gratia  coruscante  diffusas,  pretiosum  pecu- 

Uaremque  nobis  beatum  Sinf urianum  martyrem  in- 

dulsisti,  largire  cotidianis  supplicum  281  tuorum 

Totisy  ut  in  ciigus  festa  devoto  exultamus  trepudio , 

(jus  inposterum  consortio  conjungamur;  hominum 

oscolis  corporalibus,  spiritaUbus  alligari  meieamur 

iffectibns.  Per. 

Immolatio  missse. 

Dignum  etjustum  est,  sequum  et  salutare  est,  nos 
tibi  in  honore  beati  martyris  tui  Sinfuriani  laudum 
hostias  immolare,  Domine  Deus  seteme.  In  cigus  nos 
iollemnitate  confortat  tcI  ratio  manifesta  rerum,  tcI 
emditio  perfecta  Tirtutum :  qui  splendere  meruit  non 
8olum  terrenorum  claritate  nataUum,  Terum  etiam 
sublimitate  cffilestium  Tirtutum ;  et  Fausti*  fulgidus 
genere,  faustt  martyrii  levatur  in  culmine.  Qui  bea- 
tos  patres  Andochium  Benignumque  secutus ,  per 
martyrii  flagrantiam  electus  pervenit  ad  palmam ; 
qui  dum  adflictionem  sequitur  prffisentium,  instru- 
dionem  effecit  posterorum.  £t  matemo  conloquio 

"  Fauiiui.  Symphoriani  pater,  genere  iUustris,  ex 
Actit  et  ex  noc  loco. 


CoUectio  post  nomlDa. 
Auditis  nominibus  carorum  nostrorum,  omnipoten- 
tem  Dominum  deprecemur,  ut  plebis  suffi  ministro- 
rumque  Tota  suscipiens,  oblationes  nostras,  quas  in 
commemorationem  sanctomm  Acauninsium,  ac  pro 
spiritibus  caromm  nostrorum  offerimus,  in  odorem 
bonse  suaTitatis  accipiat.  Unde  suppUces  simus,  ut 
beatissimomm  patriarchamm,  prophetamm,  apo- 
stolomm,  et  martymm,  omniumque  sanctomm  piis 

precU)us  adjuTemur.  Per. 

CoUectio  ad  pacem. 
Deus,  cui  acceptissimum  ac  jucundissimum  sacri- 
ficium  est  sanctomm  tuomm  fides  atque  dcTOtio, 
J)  adesto  famiUffi  tus  tU>i  supplici,  misericordiam  tuam 
per  sanctomm  tuorum  Acauninsium  suffragia  po- 
stulanti;  et  da  ut  qui  te  peccatomm  suoram  errore 
Isesenmt,  placere  tibi  per  sanctorum  tuorum  intcr- 

cessionem  mereantur.  Per. 

ImmolaUo  misse. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  ffiquum  et  justum  est 
nos  Ubi  gratias  agere,  Domine  sancte,  Pater  omni- 
potens,  eeteme  Deus.  Tu  enim,  Domine,  Thebseomm 
exercitum,  ad  popuU  tui  suppUcium  destinatum,  ita 
sabitajussionistuse  gratia  roTOcasti,  ut  plus  eUge- 
rent  sedula  dcTotione  interfici,  quam  de  Christiano- 
rum  sanguine  satiari;  nec  cum  tantis  *>  ut  te  auxi* 

^  ka  cunctantes?  Mendosa  etiam  quie  sequuntur. 


303  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PAtUSIENSIS.  504 

ante,   persecutionis  onus  excepere,  cervices  suas  ^  recitatione  paiefacta  sunt,  in  coelestibus  paginis 
persequentibus  inclinare.  £t  cum  rabies  inimici  de-     conscribaniur.  Quod  ipse  pra^st. 


cemerety  ut  Dei  populus  denumerationis  instantia 
deperiretyille  raptus  est  decimus,  qui  anticipatione 
martyrii  fieret  primitivus.  Clamor  in  castris  oritur, 
virtus  dimicandi  contemnitur ;  de  adsumatione  mar- 
tyrii  contentioardua  commovetur :  Dei  populus  ferro 
confoditur,  sanguis  innocentum  effunditur,  fides  in- 
libata  servatur.  Sic,  Domine,  milites  protegis  tuos, 
ut  nec  defuerit  in  passione  patientia,  nec  in  confes- 
sione  constantia,  inter  beatorum  bella  et  beata  cer- 
tamina,  plus  metuit  gloriosa  confessio  de  commilito- 
num  consoriio  dividi  quam  manuscamificis  gloriari. 
Totus  namque  Dei  populus  tanta  ardoris  fldei  alacri- 


Collectio  ad  pacem. 
Pacem  tuam,  Domine,  nostris  inlabere  pectori- 

bus;  et  cum  beatum  mariyrem  tuum  Leudegarium , 

in  hoc  sseculo  commorantem,  per  pacis  studium  ho- 

die  coelestis  aula  suscepit,  nobis  quoque  peccatoribus 

pacis  vinculum,  et  caritatis  studium,  ejus  meritis 

284  suffragrantibus,  largiri  jubeas  in  eevum.  Per 

Dominum. 

Immolatio  misss. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  sequum  et  pulcrum 
est  nos  tibi  hic  et  ubique  semper  laudes  et  gratias 
agere ,  laudesque  adtollere ,  Domine  sancte,  Pater 
omnipotens,  seteme  Deus,  per  Jesum  Christum  Fi- 


tate  flagrabat,  ut  si  tardaretur  persecutio  corporis,     ^^^^  ^^^^^  Dominum  nostrum,  ab  iniUo  s€ecuU  pro. 
preecederet  devotio  passionis.  Tanta  enim  fuit  con-  »  creatum.  Verbum  editum  Patris,  principia  b  saeculi 


stantia  populi,  et...  inimici,  ut  nec  furor  invenerit 
postmodum  quod  occideret,  nec  gloriosum  remanse- 
rit  283  ^o^  periret.  Factus  est  sacer  ille  Agau- 
ninsium  locus  per  suffragia  Martyrum  salus  prsesen- 
tium,  prsesidium  futurorum  :  quem  sanguinis  unda 
perfudit,  pretiosorum  corporum  societas  consecravit. 
Unde  merito  tibi,  Domine,  inter  choros  martymm  et 
voces  angelorum  laudes  tibi  debitas  agiinus  cum 
exultatione  dicentes.  Sanctus. 

CoUectio  post  Sanctut, 
Oremus,  fratres  dilectissimi,  ut  Domii^us  ac  Deus 
noster  speciem  istam,  suo  ministerio  consecrandam, 
ccelestis  gratise  inspiratione  sanctificet,  et  humanam 


istius  conlocatum  per  totimi  orbem  terrarum  contu- 
listi :  ubi  beatus  martyr  tuus  Leudegarius  episcopos 
de  altitudine  sseculi  hujus  per  altemas  mutilationes 
discerptus,  pompas  seeculi  fragilitatisqne  calcavit. 
Cui  tu,  Domine,  auxilium  ferre  dignatus  es,ut  pr»- 
sentis  sfficuli  amorem  despiceret,  et  coelestia  adepis- 
cere  promereret.  Vemmtamem  cmcem  suam  toUens, 
te  Pastorem  sequens,  ut  paradisi  delitias  possideret, 
prsesentia  omnia  dereliquit.  0  beatum  viram  Leu- 
degarium  antistitemf  qui,  per  nefandorum  consilia 
corpus  0  nexibus  absolutum,  os  labiis  minuatnm, 
oculisque  orbatum,  exilium  perpetratum,  lubricita- 
tis  seecuU  postpositum,  diversis  tormentis  passum, 


benedictionem  plenitudine  divini  favoris  adcumulet.  ^  i         v     •*     •  ^         • ^ 

^  ,  C  exemplumreUquitepiscoporumper  suam  passionem 

Per  Dominum  nostmm  Jesum.  i     ^.     *•         *   j     x  •*  » u 

vel  patientiam,  et  ad  extremum  vitie  perpetuse  resti- 


LXV.  MISSA  SANCTl  LEUDEGARTI  »  MARTTBIS. 

Summe,  omnipotens,  aeteme  Deus,  qui  vitam 
beati  antistitis  tui  Leudegarii  martyris  per  istius  sse- 
cuU  semmnas  transire  jussisti,  cujus  annua  festa  de- 
vota  mente  celebramus,  qusesumus,  ut  per  ejus  in- 
tercessionem  plebem  tuae  clementise  famulantem, 
ita  in  prsesenti  foveas,  ut  ad  coelesiia  regna  perdu- 
cas.  Per  Dominum. 

CoUecUo  seqaitur. 

Deus,  qui  beatum  martyrem  tuum  Leudegarium 
in  agone  probasU,  et  probatum  in  dolore  sustentasU, 
quem  hodierna  die  in  caelestibus  gaudUs  recipere 
dignatus  es,  prsesta  nobis  famulis  tuis,  ut  qui  glo- 


tutus,  caelesiia  regna  penetravit,  angelomm  choro 
sociatur,  coronse  immarciscibilibus  Uoribus  remu- 
neratur;  unde  post  multse  reliquise  flomemntin 
Galleis.  Precamur  ergo  te,  Domine,  ut  nos  famulos 
tuos  omnemque  plebem  reminiscentes  talem  Pasto- 
rem,  ejus  meritis  suffragrantibus,  veniam  mereamor 
obtinere  peccaminum,  per  Christum  Dominum  no* 
strum.  Cui  omnes  angeU. 

Post  Sanctut, 
Hosanna  excelsis.  Benedictus  qui  venit  in  nomine 

Domini.  0  vere  beata  vox,  quam  angelomm  et  ar- 
changelomm  concinunt  virtutes  f  quse  nos  hodie  in 
passione  beati  martyris  tui  Leudegarii  vox  una  pro' 


riam  non  meremur,  indulgentiam  peccatomm,  ipso  J)  rumpit  in  laude.  Ut  tu  Deus  Pater  omnium,  qui 


interveniente,  adepisci  mereamur.  Per. 

Gollectio  post  nomina. 
Auditis  nominibus  offerentum,  fratres  carissimi, 
Domini  majestatem  deprecemur,  ut  qui  vitam  summi 
antistitis  sui  Leudegarii  martyris  transtulit  ad  coro- 
nam,  per  interventum  sanctomm  patriarchamm, 
prophetamm,  apostolomm  et  martymm,  anachori- 
tarum  et  virginum,  omniumque  sanctomm  conce- 
dere  dignetur  ut  sacrse  prsesentis  oblatio  quse  offer- 
tur,  viventibus  emendationem,  et  defunctis  remis- 
sionem  obtineat  peccatomm ;  et  quomm  nomina  hic 

ft  Vel  ex  hoc  loco  patet  Missale  hoc  fuisse  Ordinis 
GalUcani;  atque  hinc  colUgitur  Codicis  setas,  cum 
Leudegarius  exstinctus  sitanno  678. 


nobis  veniam  tribuas  de  peccatis,  qusesumus,  da 

oblivionem   preeteritomm  facinorum,    qui    dedisti 

martyribus  post  triumphum  coronam.  Per  Dominum 

nostrum.  Qui  prid. 

Post  secreta. 
Hsec  facimus,  Domine,  passionem  tuam  comme- 

morantes;  haec  facimus,  Pater  Jesu  Chiiste,  qui  no- 

bis  de  lege  veteri  novam  tradidisti.   Goncede  no- 

bis,  intercedente  285  beato  antistite  tuoLeudega- 

rio  martyre,  cujus  hodie  annuam  commemorationem 

celebramus,  ut  descendat  hic  benedictio  tua  super 

b  An  legendum  Principium  ? 
c  Sic  accusandi  casus  ponebant  pro  sexto  casu 
absoluto. 


305  DE  UTURGIA  GALUGANA  U6ER  in.  SOd 

lumc  panem  et  calieem  in  transfonnatione  Spiritus  fi^  Immolatio  missa. 

toi  sancti,  uti  hflec  benedicendo  benedicas,  sanctifi-         Dignum  et  justum  est.  Yere  dignum  et  justom 


eando  sanctifices;  ut  quicumque  ex  utraque  bene- 
dictione  sumpserimus,  ffitemitatis  praBmium  et  vitam 
consequi  mereamur  eetemam.  Per. 

LXVI.  MISSA  UNIUS  MABTTRIS. 

Sancti  Martyris  tui  ill.  qusesumus,  Domine,  nos 
oratio  sancta  conciliet,  quae  sacris  virtutibus  vene- 
randa  refnlget.  Per. 

Collectio  Beqaitur. 
Beatus  ill.  Martyr,  qusesumus,  Domine,  pia  nos 
intercessione  commendet;  et  tibi  placito  fulti  suffra- 
g;io,   quam  non  meremur  indulgentiam  consequa- 
mor.  Per  Dominum  nostrum. 

CoUectio  post  nomlDa. 


est,  omnipotens  et  misericors  Deus,  te  semper  in 
laude  martyrum  honorare,  et  in  prsesenti  festivitate 
sancti  Martyris  tui  te  confitentis  gratias  agere.  Cui 
dedisti  ccelestis  palmam  triumphi;  nobis  quoque,  eo 
sulfragante,  emundationem  ac  Yeniam  concede  pec- 
cati,  ut  in  te  etiam  exultemus  in  misericordia,  in 
quo  ille  lcetatur  in  gloria.  Per. 

LXVUL  ITEM  MISSA  UNinS  MARTTaiS. 

Da,  qusesumus,  Domine,  Ut  sancti  Martyris  tui  ill. 
annua  sollemnitate  Isetemur,  et  tantce  fidei  proficia- 
mus  exemplo.  Per. 

CoUectio  Beqaitor. 

Exaudi,  Domine,  preces  nostras,  qusesumus,  et 


Adesto,  Domine,  supplicationibus  nostris;  et  inter-  ^  interveniente  sancto  Martyre  tuo  ill.  eas  ante  cons- 


cessione  beatissimi  Martyris  tui  ill.  perpetuam  nobis 
misericordiam  benignus  impende,  et  munera  super- 
imposita  dignanter  adsume ;  ut  defunctis  ad  refrige- 
riom,  Tiyentibus  proficiat  ad  salutem.  Per. 

Collectio  ad  pacem. 
Deus  pacis  conditor,  Deus  caritatis  indultor,  da 
nobis  placidus  pacem  tuam,  et  prsesta  ut  dum  sancti 
Martyria  tui  ill.  passionem  celebramus,  per  ejus  in- 
tercessionem  pacis  securitatem  cum  peccatorum  ve- 
nia  consequi  mereamur.  Per. 

Immolatio  misfiffi. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  et  justum 
esi,  nos  tibi  agere  gratias,  Domine  sancte,  Pater 


pectum  Majestatis  tuse  placatus  admitte.  Per. 

CoUectio  sequitur. 
Inpetret,  Domine,  quaesumus,  fidelibus  tuis  auxi- 
lium  oratio  justa  sancti  Martyris  ill.  ut  in  cujus  su- 
mus  celebritate  devoti,  simus  ejus  sorte  participes  : 
proflciant  hsec  quse  ofiTerimus,  pro  incolumitate  vi- 
yentium,  et  pro  requie  defunctorum.  Per. 

Collectio  ad  pacem. 
Suscipe,  Domine,  propitius  orationem  nostram 
cum  oblationibus  hostiarum  superimpositis;  et  Mar- 
tyristui  ill.  deprecatione  pietati  tuseperfice  benignui 
acceptas  ;  et  illam  quse  in  eo  flagravit  fortis  dilectio, 
in  nobis  adspira  benignus.  Per. 

Immolatio  missffi. 


ommpotens,  ceteme  Deus.  Tibi  emm  festa  sollemni-  p,rj-  i.-x  ±  -x  x 

.,;.,.,.  .      ,  ,     .  ,     ..    vj     Vere  dignimi  et  lustum  est,  omnipotens  seteme 

tas  agitur,  tibi  dies  sacrata  celebratur :  quam  beatis- 


simi  Martyris  tui  ill.  sanguis  in  yeritatis  tuse  testiti- 
eatione  profusus,  magnitico  nominis  tui  honore 
signaTit,  per  Ghristum  Dominum  nostmm.  Per 
quem. 

LXVII.   ITEM   MISSA  UNinS  MARTTRIS. 

Sancti  Martyris  tui,  Domine,  nos,  qusesumus,  in- 
terrentio  gloriosa  commendet,  ut  quod  nostris  acti- 
bus  non  valemus,  ejus  precibus  consequamur.  Per. 

CoUectio  seqaitur. 

Tnns  sanctus  Martyr  ill.  nos,  quaesumus,  Domine, 
abiqne  Isetificet :  ut  ejus  dum  merita  in  prsesenti 
festivitate  recolimus,  patrocinia  in  augmentnm  vir- 
tutnm  286  sentiamus.  Per. 

Collectio  poBt  nomina.  ]) 

Interveniat  pro  nobis,  Domine,  petimus,  sanctus 
taus  Martyr  ill.  qui  sanguinemsuum  pro  tuo  nomine 
gloriosum  fudit ;  et  ipso  interyeniente,  nomina  quse 
recitata  sunt  nostrorum  carorum  in  ceelesti  pagina 
jobeas  intimare.  Per. 

CoUectio  ad  pacem. 

Sancti  Martyris  tui,  Domine,  ill.  nos,  qusesumus, 
precatio  sancta  tueatur ;  et  quod  nostra  conscientia 
non  prsesumit,  ejus  nobis,  qui  tibi  placuit,  oratione 
donetur;  et  praesentia  mimera  ita  serena  pietate  in- 
tnere,  nt  sancti  Spiritus  perfundantur  benedictione ; 
et  in  nostris  cordibus  eam  dilectionem  validam  in- 
fondant,  per  quam  sanctus  Martyr  ill.  omnia  corpo- 
ris  toimenta  dencit,  Per. 


Deus,  te  in  omnium  martymm  triumphis  laudare, 
quoniam  tuis  donis  atque  muneribus  beati  Bfartyris 
287  ^u^  ^^-  passionem  hodiema  sollemnitate  vene- 
ramur.  Qui  pro  confessione  Jesu  Christi  Filii  tui  di- 
yersa  supplicia  sustinuit ;  et  ea  deyincens,  meruit 
coronam  perpetuitatis,  per  Christum  Dominum  no- 
strum.  Cui  merito  om. 

LXIX.   MISSA  DE  PLUBIS   MARTTRIS. 

Deus,  qui  sanctum  nobis  hujus  diei  sollemnitatem 

pro  commemoratione  beatissimorum  Martyrum  tuo- 

mm  ill.  et  ill.  passione  fecisti,  adesto  familise  tu« 

precibus;  et  da  ut  quorum  hodie  festa  celebramus, 

eorum  meritis  et  intercessionibus  acyuyemur.  Per 

Dominum. 

Collectio  sequitur. 

Annue  nobis,  qusesumus,  Domine,    sanctonmi 

Martymm  tuorum  ill.  et  ill.,  ut  opem  nobis  tuse  de- 

precationis  impendant,  et  iram  tuam,  quam  nostris 

pravitatibus  meremur,  eis  intervenientibus  evada- 

mus.  Per. 

Post  Bomina. 

Muneraquse  deferimus,  Domine,  benignus  adsume ; 
et  quia  de  nostris  impediuntur  oifensis,  sanctorum 
tuorum  Martymm  ill.  precibus  a^juvemur. 

CoUectio  ad  pacem. 

Propitiare,  Domine,  suppUcationibus  nostris;  et 
his  populi  tui  oblationibus,  intercedentes  Martyres 
tuos  ill.  et  ill.,  pr«esentia  tuse  virtutii  inlustra ;  et 
celebrantibus  tuorum  memoriam,  eam  dilectionena 


307 


APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


30S 


infunde,  per  quam  illi  cuncta  inlata  corpons  tor-  j^ 
menta  devicerunt.  Per  eum. 

Immolatio  misfiSB. 
Dignnm  et  justum  est^  omnipotens  sempiteme 
Deus,  te  Tictorem  mortis,  et  triumphatorem  Marty- 
rum  conlandare,  et  in  festivitate  prsBsenti,  in  qua 
Martyrum  tuorum  ill.  et  ill.  memoriam  frequenta- 
mns  :  quorum  nos  delectat  et  certaminis  recordari 
constantiam,  et  yictorise  contemplari  prsemia.  Et 
ideo  te  petimus,  ut  beatis  istis  Martyribus  ill.  et  ill. 
fieri  nos  imitatores  concedas;  ut  vel  ultimos  in  re- 
muneratione  eorum  participando  constituas,  qui  illis 
pro  certaminis  constantiabeatitadinem  tribuisti  sem- 
pitemam  :  per  Christum  Dominum  nostnun.  Cui 
merito  omnes. 

LXX.  ITEM  MISSA  MARTTRUM.  B 

Adesto,  Domine,  precibus  nostris,  quas  in  sanc- 
toram  tuomm  Martyram  ill.  et  ill.  commemoratione 
deferimus,  ut  qni  nostrsejustitifle  fiduciamnon  habe- 
mus,  eoram  qui  tibi  placuerunt  meritis  adjnvemur. 
Per  Dominum  nostram  Filium  tuum. 

Collectio  sequitur. 

288  Propitiare,  Domine,  supplicationibus  no- 

stris,  et  exemplo  sanctorum  Martjrram  tuorum  ill.  et 

ill.  flammam  in  nobis  tute  caritatis  accende;  ut  quo- 

ram  nos  feceris  imitatores,  jubeas  esse  consortes. 

Per. 

Gollectio  post  nomina. 

Sanctorum  Martyram  tuoram  ill.  etill. ,  quffisumus, 

Domine,  precibus  adyuvemur,  ut  quod  nostra  pos- 


LXXI.  TTEM  MIS8A  MARTTinM. 

Deus,  qui  nos  sanctoram  Martjrum  tuorum  tem- 
porali  tribuis  commemoratione  gaudere,  praesta, 
quffisumuSy  ut  in  ea  numeremur  sorte  salvati,  in 
qua  illi  sunt  confessione  tui  nominis  gloriosi.  Per. 

Collectio  sequitur. 

Deus,  in  cujus  conspectu  mors  est  pretiosa  sancto- 
rum,  tribue  ut  nobis  fidelibus  vita  conferat  quicquid 
illis  mors  dcYota  concessit. 

CoUectio  post  nomina. 

Exaudi,  Domine,  offerentium  289  pi^ces,  Yota 
suscipe,  peccata  dimitte.  Tribue  quoque  tuorum  in- 
tercessione  sanctonim  Martyrum  caris  nostris  qui  in 
Christo  dormiunt,  refrigerium  in  regione  viyorum. 
Per  Dominum  nostram. 

Collectio  ad  pacem. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  tribue  nobis  famulis 
tuis  ut  sicut  Martyres  tui  ad  bravium  supemsB  voca- 
tionis  tetenderant,  ita  nos,  superato  hoste,  victoriam 
consequamur;  etpacemquam  in  labiisoris  exsequi- 
mur,  immaculatiscordibusteneamus.  PerDominum. 

Immolatio  missae. 

Dignum  et  justum  est,  omnipotens  sempiteme 
Deus.  Quoniam  a  te  constantiam  fides,  a  te  Tirtutem 
sumit  infirmitas;  et  quicquid  in  persecutionibus  se- 
vum,  quicquid  in  morte  terribile  est,  nominis  tui  &- 
cis  confessione  superare.  Unde  benedicimus  te,  Do- 
mine,  in  operibus  tuis :  teque  in  sanctorum  Mar- 
tyram  tuoram  ill.  et  ill.  glorificatione  laudamus,  ob- 
secrantes  ut  intervenire  pro  se  excolentibiis  jubeas, 


sibilitas  non  obtinet,  eoram  qui  ante  te  justi  inventi  G  quos  perpetua  remuneratione  exaltas,  per  Cbristum 
sunt  nobis  oratione  donetur;  et  quorum  nomina     Dominiun  nostrum.  Per  quem. 


ante  altare  sanctum  sunt  recitata,  eos  quies  setema 
snscipiat.  Per  Dominum  nostram. 

Colleotio  ad  pacem. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  in  Sanctorum 

cordibus  flammam  tuse  dilectionis  accendis,  da  men- 

tibus    eamdem    fidem,    caritatisque  virtutem,   ut 

quorum  gaudemus  triumphis,  proficiamus  exemplis. 

Per. 

Immolatio  mises. 

Vere  dignum  et  justum  est  nos  tibi  gratias  agere, 
omnipotens  seteme  Deus,  per  Christum  Dominum 
nostrum.  Qui  glorificaris  in  concilio  sanctorum  Mar- 
tyram,  magnus  et  terribilis  super  omnes  qiii  in  cir- 


LXXII.  MISSA  UNIUS  CONFESSORIS. 

Deus  fidelium  remunerator  animarum,  praesta  nt 

celebritate  preesenti  sancti  confessoris  tui  et  episcopi 

ill.  sit  nobis  veneranda  soliemnitas  et  placitorum 

tibi  precibus  indulgentiam  consequamur.  Per  Domi- 

num  nostrum. 

Collectio  sequitur. 

Exaudi,  Domine,  preces  nostras,  quas  in  sancti 

Confessoris  tui  ill.  commemoratione  deferimus,  ut  in 

conspectu  tuo  et  qui  tibi  digne  merait  funulari  da- 

ras  semper  existat,  et  supplicatio  nos  ad|juTet  tibi 

grata  justorum.  Per. 

Collectio  post  nomina. 


cuitu  tuo  sunt.  Tibi  enim  serviunt  omnes  creaturffi  D     Lcetificet  nos,  qucesumus,  Domine,  sancti  Confes- 


tuffi  :  quia  te  solum  Auctorem  et  Dominum  reco- 
gnoscunt ;  et  in  omni  factura  eoram  te  conlaudant 
et  benedicunt  omnes  sancti  tui.  Qui  magnum  illud 
Unigeniti  tui  nomen,  quod  est  super  omne  nomen, 
coram  regibus  et  potestatibus  sseculi  hugus  voce 
libera  confitentes,  de  persecutoribus  tuis  et  diabolo 
triumpharant,  et  pretiosum  tibi  sanguinem  gloriosa 
morte  fuderant  Unde  benedicimus  te,  Domine,  in 
operibns  tuis ;  teque  in  sanctorum  tuoram  Mar- 
tjrram  ill.  et  ill.  commemoratione  laudamus  cum 
angelis,  et  archangelis,  thronis,  et  dominationi- 
bus,  «heiubin  quoque  et  seraphin,  qui  gloriam 
tnam  non  cessant  clamare ,  dicentes :  Sanctos , 
Sanctus,  Sanctns. 


soris  tui  et  Episcopi  ill.  annua  deyotione  repetita 
sollenmitas,  ut  per  hffic  pie  oblationis  ofGcia,  et  il- 
lum  retributio  beata  comitetur,  et  nobis  sacrse  tri- 
buatur  sufQcientia  servitutis.  Per. 

Collectio  ad  pacem. 

Per  studium  charitatis  non  fictee,  et  intercessione 
beatissimi  Confessoris  tui  et  Episcopi  ill.  tuere.  qoee- 
sumus,  Domine,  familiam  tuam,  et  per  dilectionii 
vinculum  spiritualibus  instrue  disciplinis.  Per. 

Immolatio  miBsos. 

290  ^^^  dignum  et  justum  est,  nos  tibi  aemper 
et  ubique  gratias  agere,  Domine  sancte,  Pater  omni- 
potens,  eeteme  Deus.  Qui  glonflcaris  in  confessione 
sanctorulh ;  et  non  solum  excellentioribus  prsemiis 


309 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LlfiER  UI. 


310 


martymm  tuorom  merita  gloriosa  prosequeris,  sed  ^  tuae,  et  da  pacem,  quam  permanere  jugiter  prsce- 


etiam  sacrum  ministerium  competentibus  senritiis 
exsequentes,  gaudium  Domini  sui  tribuis  benignus 
intrare ;  ut  qui  in  modico,  hoc  est  in  parvo  vitae 
prssentis  excursu,  fidelis  apparuit,  supra  raulta 
bona,  utique  in  sempiternum  mansura,  beatitudine 
disponatur.  Per  Ghristum  Dominum  nostrum. 

LXXIII.   MISSA  DE  PLURES   CONFESSORES*. 

Protege  nos,  qusesumus,  Domine,  tuorumdepre- 
catione  justorum,  ut  quorum  circumdamur  suffra- 
giOy  foYeamur  auxilio.  Per. 

CoUeetio. 
Adsit  nobis,  Domine,  qusBsumus,  precatio  sancta 

justorum  :  quse  nos  a  terrenis  affectibus  incessabi- 

liter  expeditos  coelesta  desiderare  perflciat.  Per. 

Post  nomiDa. 
Sacrilicium  tibi,  Domine,  laudis  offeriraus  in  ve- 

nerabilium  commemoratione  sanctorum  tuorum  : 
da,  qusesumus,  Domine,  ut  quod  illis  contulit  ad 
gloriam,  nobis  proflciat  ad  salutem.  Per. 

Ad  pacem. 
Oblationes  familiee  tuae,  Domine,  qusesumus,  bea- 

tissimorum  sanctorum  tuorum  confessio  beata  con- 

ciliet;  et  quse  nostris  minus  apta  sunt  meritis,  flant 

tibi  placit®  tuorum  deprecatione  justorum.  Per. 

Immolatio. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  et  justum 

est,  qui  non  solum  martyrum,  sed  etiam  confesso- 

mm  tuorum  es  virtute  mirabilis.  Licet  enim  illi 

-  passione  sint  clari,  qui  manifeste  acerba  supplicia 


pisti :  illud  etiam  specialiter  prsestare  digneris,  ut 

parem  charitatem  teneamus,  quam  pontifex  tuus 

Martinus  in  hoc  saeculo,  te  opitulante,  meruit  obti- 

nere.  Per. 

Immolatio. 

Dignum  etjustum  est,  nos  te,  Domine  Deusnoster, 
in  laudibus  sancti  Martini  honorare  :  qui  sancti  Spi- 
ritus  tui  dono  succensus,  ita  in  ipso  tyrocinio  flde 
perfectus,  ut  Christum  texisset  in  paupere ;  et  vestem 
quam  egenus  acceperat,  mundi  Dominus  induisset. 
0  felix  largitas,  qua  divinitas  operitur  I  o  chlamidis 
gloriosa  divisio,  quee  militem  texit  et  regem  I  Insesti- 
mabile  donum  est,  quod  ve^tire  Deum  meruit  Deitatis. 
Digne  huic  confessionis  tuse  praemium  commisistL 
Q  Digne  Arrianorum  non  subjacuit  feritati.  Digne  tanto 
amoreMartinuspersecutoristormentanon  timuit,  se- 
curus  quiatanta  eratgloriatiopassionis,  ut  per  quan- 
titatem  vestis  exiguse  et  vestire  Deum  meruit  et  vi- 
dere.  0  anirai  imitanda  benignitas,  o  virtutum  vene- 
randa  potentia  I  Sic  egit  suscepti  pontiflcatus  offl- 
cium,  ut  per  formam  probabilis  vitse,  observantiam 
exegerit  disciplinffi.  Sic  apostolica  virtute  speranti- 
bus  contulit  medicinam,  ut  alios  supplicationibus, 
alios  visu  salvaret.  Heec  tua,  Domine,  veneranda  po« 
tenlia  :  cui  cum  lingua  nun  suppletmeritis  exorare, 
operibus  sancti  Martini,  te  opitulante,  mereamur 
imitari.  Per  Christum  Dominum  nostrum. 

LXXY.    MISSA  ^    DOMINICAUS. 


.    .  .  XX-       .  X-  X  IX  292  Deus,  qui  nobis  omnipotentiam  tuam  par- 

sustmuerunt  et  tormenta,  etiam  isti  taraen  occulte  p     ^^^     .       \     .  ■.  .*   ^  ,..  ,. 

..     ^.     .«,...  .X.        .  -x  1.  ^  cendo  maxime  et  miserando  mamfestas,  multiphca 

proposito   castigationis  afllicti,  cruciati,   spintalis  ...  .    , .  . 

super  nos  gratiam  tuam,  ut  ad  tua  promissa  curren- 

tes,  caelestium  bonorum  facias  esse  consortes.  Per. 

Gollectio. 
Omnipotens  sempiterne  Deus,  cui  potestas  est  sine 

flne  miserendi,  respice  propitius  ad  humilitatis  nos- 
trse  supplicem  servitutem,  ut  tibi  subdita  mente 
perpetuum  defensionis  tuse  servet  auxilium.  Per. 

Post  nomina. 
Istis  et  omnibus  in  Ghristo  quiescentibus,  Domine, 

locum  refrigerii,  lucis  etpacisutindulgeas,  depreca- 
mur,  ac  si  qui  peccatorum  meritis  inferni  «  tenebris 
ac  suppliciis  detinentur,  misericordise  tuee,  oramus, 
indulge  clementia,  eosque  ad  requiem  transire  praeci- 
pias,  et  prima  anastasi  cum  sanctis  et  electistuis  ju- 
D  beassociari ;  utportio  tua  sintin  terraviventium.  Per. 


obsenrantise  disciplinis  illorum  sunt  vestigia  subse- 
cuti.  Per  Ghristum  Dominum  *. 

LXXTV.   MISSA  SANCTI    MARTINI   EPISCOPI. 

Summi  sacerdotis  tui  Patris  nostri  Martini  episco- 
pi  hodie  depositionem  celebrantibus  tribue  nobis, 
Domine,  ut  sicut  commemorationem  ejus  devotissi- 
me  colimus,  ita  et  opus  291  fldeliter  imitemur.  Per. 

Gollectio. 

Deus,  qui  sanctam  nobis  diei  higus  sollemnitatem 

praedicandi  ac  venerabihs  sacerdotis  tui  depositione 

Martini  episcopi  preestare  dignatus  es,  tribue,  quse- 

sumus,  ut  quod  nostris  obtinere  precibus  non  pos- 

sumus,  ipsius  mereamur  obtinere  suflragiis.  Per. 

Post  nomina. 
Auditis  nominibus  offerentum,  fratres  charissimi, 

omnipotentis  Dei  inenarrabilem  misericordiam  sup- 

plices  postulemus,  ut  nomina  nostra,  qui  in  hunc  ce- 

leberrimum  dieminhonoremsancti  antistitissuiMar- 

tini  offerimus,  benedicere  et  sanctiflcare,ipso  suffra- 

gante,  dignetur  et  quod  illi  hodie  conlatum  est  ad 

gloriam,  nobis  quoque  proflciat  ad  salutem.  Per. 

Ad  pacem. 
Inclina,  Domine,  aurem  tuam  ad  preces  familise 

*  Mirum  est  nullum  hic  esse  Gommune  virginum, 
nec  item  in  Legendario  Gallicano. 

^  Haec  et  sequentes  quinque  missse  dominicales 
assignatse  sunt  pro  Dominicis  postPentecosten,  non 
de  Adventu,  de  quo  missse  duse  initio  Missalis  pree- 
missa»  erant,  sed  avulsee. 


Ad  pacem. 
Deus,  cujus  summum  sacriflcium  est  concordans 
anima,  cui  holocaustum  pinguissimum  est  placata  et 
pura  conscientia,  concede  nobis,  qusesumus,  ut  con- 
junctio  labiorum  copula  efflciatur  animarum,  et 
ministerium  osculi  perpetuee  proflciat  charitati.  Per. 

Immolatio. 
Dignura  et  justum  est,  nos  tibi  gratias  agere,  Do- 

mine  sancte,  Pater  omnipotens,  seterneDeus,  tibi  de- 

«  In  superioribus  missis  12,  16,  20,  et  in  sequenti 
80  fit  mentio  de  tartaro,  Similes  loquendi  modi  in 
missis  nostris  pro  defunctis. 

*  Sic.  Forte  p/um  eonfessoris  leja^endom,  forma  ablativi 
corruptat  utsupra  num.  LXIX,  mtssa  de  pluris  martyris, 
Edit. 


311 


APPENDIX  AD  OP£RA  SANGTl  GERMANI  PARISIENSIS. 


312 


bitas  laudes  pio  honore  deferre,  et  mirabilium  tuo-  ^  quam  defunctorum,  vel  ad  merita  vel  ad  peccata 


rum  inenarrabilia  prseconia  devotse  mentis  venera- 

tione  celebrare.  Te  igitur  ineffabilem  rerum  omnium 

conditorem  laudamus,  benedicimus,  adoramus,  per 

Christum  Dominum  nostrum. 

Post  Sanctus. 

Vere  sanctus,  vere  benedictus  Dominus  noster 

Jesus  Christus  Filius  tuus  :  qui  venit  de  c«elis,  ut 

conversaretur  in  terris ;  homo  factus,  ut  habitaret 

in  nobis;  hostia  efifectus,  ut  nos  faceret  sacerdotes. 

Ipse  enim  qui  prid. 

Post  secreta. 

Ostende,  omnipotens  Deus,  gratiam;  agnosce 
doctrinam.  Tu  es  mysterium  pro  salute,  tu  pretium  : 
doce  perseverantiam  293  ^"™  docueris  discipli- 


respiciens,  alios  jubeat  ad  gratiam,  alios  ad  veniam 

pertinere.  Per. 

Ad  pacem. 

294  Inl^e]*c  inanimasnostras,  omnipotens  aeter^ 
ne  Deus,  et  templa,  quse  lapis  ille  angularis  tuus  ex- 
struxit,  ingredere ;  ut  Majestati  hostias  prseparatas 
per  ipsum  tibi  possimus  offerre,  qui  sanctum  con- 
stituit,  et  pacem  nobis  propitiatus  indulsit.  Per. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  est,  Majestati  tuee,  sancte  Pa- 
ter,  omuipotens,  eeteme  Deus,  laudes  pio  honors 
deferre,  et  mirabilium  tuorum  inenarrabilia  prsco- 
nia  devotee  mentis  veneratione  celebrare.  Te  nam- 
que  incomprehensibilem  atque  ineffabilem  Domi- 


nam;  utin  hac  oblatione  nos  liberes,  qui  pro  occi-g  num,  et  creatorem  omnium  semper  tremendum, 


dentibus  et  moreris.  Per. 

Ante  orationem  Dominicam. 

Non  sufflcimus  tibi  gratias  agere,  Domine  sancte, 
Pater  omnipotens,  ceterne  Deus,  pro  tantis  miseri- 
cordise  tuse  donis,  quibus  nos  vivificas,  sanctificas, 
©ternitates  prseparas,  et  institutis  Unigeniti  tui  Jesu 
Christi  Doraini  ac  Salvatoris  nostri  indulgentiam 
pietatis  tuse  cum  immerita  poscendi  orare  concedis. 
Gigus  praecepta  recolentes,  dicimus  :  Pater. 
Post  orationem  Dominicam. 

Libera*  nos  ab  omni  malo,  omnipotens  Deus  :  et 
quia  tibi  soli  est  praestandi  potestas,  tribue,  ut  sol- 
lemne  hoc  sacrificium  sanctificet  corda  nostra,  dum 
creditur ;  deleat  peccata,  dum  sumitur.  Per. 

Post  commoDionem.  r* 

Cibati  pane  vitae,  et  salutari  poculo  propinati, 
fratres  carissimi,  agamus  gratias  omnipotenti  Deo 
Patri,  obseerantes  misericordiam  ejus,  uti  hoc  san- 
ctum  benedictionis  suse  donum,  quod  in  nominis 
sui  honore  percepimus,  inlsesum  atque  inviolatum 
in  nobis  semper  servare  dignetur.  Per. 

Consummatio  missffi. 

Refecti  corporis  et  sanguinis  Domini  nostri  Jesu 
Christi,  in  aeternum  restituti,  hilares  Domini  mise- 
ricordiam  deprecemur.  Per. 

LXXYI.    ITEH  MISSA  DOMIMCALIS. 

Omnipotens  Deus,  dirige  nos  in  viam  justitiae,  ut 
haec  geramus,  et  illa  cogitemus,  quse  tibi  in  diem 
judicii  excusare  possimus.  Per. 

Collectio. 

Immensam  tremendamque  pietatis  tuse  clemen- 
tiam,  omnipotens  Deus,  supplices  exoramus,  ut  au- 
xilio  tuo  universa  a  nobis  terrenorum  vitiorum  sse- 
culariumque  discriminum  tentamenta  discedant, 
atque  in  Ecclesia  tua  catholica  religionis  semper 
maneat  inlibata  devotio.  Per. 

Post  nomina. 

Auditis  nominibus  recensitis,  dilectissimi  fratres, 
Deum  pietatis  et  misericordiae  deprecemur,  ut  hsec 
quse  obiata  sunt  benignus  adsumat :  nullum  um- 
quam  ex  his,  pro  quibus  holocausta  franguntur, 
muneris  sui  ezterum  esse  patiatur,  tam  viventium 


D 


per  Jesum  Christum  Filium  tuum  Deum  ac  Domi- 
num  Salvatoremque  nostrum  sentimus,  credimus, 
sequimur,  et  oramus.  Tibiquepurum  hoc  sacrificium 
offcrimus  gloriee  tuae  cum  angelis  et  archangelis»  et 
innumera  multitudine  nunciorum  nostris  laudibos 
prosequentes,  qui  in  conspectu  Majestatis  tuse  sine 
cessatione  proclamant,  dicentes. 

Post  Saneius, 

Vere  sanctus,  vere  in  excelsis  Dominus  Deus  no- 
ster  Filius  tuus  Rex  Israel.  Qui  pridie. 

Post  sccreta. 

Per  himc  te,  Deus,  Pater  omnipotens,  deprecamor, 
ut  sicut  sacri  mjsterii  obeditionem  retinemus,  ita 
ad  tutelam  nostram  ceelestis  virtus  operetnr.  Per. 
Ante  orationem  Dominicam. 

Concede,  Domine,  famulis  tuis  ut  orantes  cum 

flducia  dicamus,  sicut  ipse  jubere  dignatns  es  di- 

cere  :  Pater. 

Post  orationem  Dominicam. 

Libera  nos  a  malo,  omnipotens  Deus,  et  custodi  in 
bono.  Qui  vivis  et  regnas. 

Post  communionem. 

Accepto  coelesti  corporis  Sacramento,  et  salutia 
setemee  calice  recreati,  Deo  Patri  onmipotenti  gra- 
tias  agamus,  laudesque  dicamus.  Per. 

Consummatio  missos. 

Deus,  gratias  tibi  agimus,  per  quem  mysteria 
sancta  celebramus,  a  te  sanctitatis  et  misericordi» 
dona  deposcimus.  Per  Dominum. 

LXXVII.   ITEM  MISSA  DOMINICAUS. 

Sempitemam  Dei  Majestatem,  fratres  carissimi, 
deprecemur,  ut  sanctam  per  totius  orbis  spatia  tuea- 
tur  Ecclesiam;  conversationem  sacerdotibus  conce- 
dat  honestam;  vitam  popuUs  tribuat  sempitemam; 
virginibus,  viduis,  orphanis,  ac  pfienitentibus,  yel  in 
quibuscumque  necessitatibus  constitutis,  oportuna 
prsesidiatribuat;  et  295  '^^  placita  vota  conce- 
dat  :  in  peregrinationibus  prsemia,  in  doloribus 
medicamenta,  in  laboribus  preestet  auxihum. 

Coliectio. 

Deus,  qui  dives  es  ad  ignoscendum,  et  propterea 
voluisti  carnis  humilitatem  adsumere,  ut  nobis  hu- 


Eadem  oratio  in  missa  5  Missalis  GalUcani,  infira. 


ai3  DE  UTURGIA  GALUGANA  UBER  UI. 

militatis  exempla  relinqueres,  et  in  quibuscumque  ^  Post  orationem  Dominicam* 


344 


passionibus  nos  faceres  esse  constantes,  prssta  ut 

semper  bona  quffi  a  te  percipimus  teneamus,  et  quo- 

tiens  in  peccatis  labimur,  per  pfienitentiam  releve- 

mar.  Per. 

Post  nomina. 

Recensitis  offerentum  nominibus,  diYinam  mise- 

ricordiam  exoremus,  ut  offerentes  sibi  placitos  esse 

&ciat :  et  quse  ofTenmt  in  odorem  incensi  bene  fla- 

grantis  adsumat :  defunctis  pro  quibus  bsc  offerun- 

tor,  sBtemam  beatitudinem,  viventibus  gratiam  suce 

pietatis  concedat;  etquiagratis  non  merentibus  qu» 

smit  oportuna  prsestare  non  desinit,  et  illis  pro  qui- 

bos  oblatio  non  ofirertur,  remuneratio  beatitudinis 

Don  negetur.  Per. 

Ad  pacem. 

Deas  Pater  omnipotens,  tuae  pietatis,  ac  si  indigni, 

misericordiam  deprecamur,  ut  uniyersos  pacificos 

esse  facias,  quos  in  sancta  Ecclesia  ut  te  deprecen- 

tor,  invitas ;  concordia  in  se  alimenta  nutriant ;  et 

jurgiorum  incrementa  succidant :  yel  qui  se  affe- 

ctant  osculiSy  puro  sempercorde  complectant;  atque 

etiam  illi  studeant  esse  paciflci,  qui  se  non  yidentur 

labiis  osculari.  Per. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  sequum  etjustum  est, 

ineffabilis,  incomprebensibilis,  sempiteme  Deus,  nos 

tibi  semper  gratias  agere,  quos  immensanon  desinis 

zDiseratione  fovere.   Nam  quis  tuam  possit  digne 

laadare  potentiam,  cujus  nec  diyinitasmortaliaspectu 


Libera  nos  a  malis,  auctor  bononivi  omnium, 
Deus  :  libera  nos  ab  omni  tentatione,  ab  omni  scan- 
dalo,  ab  omni  baeresi,  ab  onmi  opere  tenebrarnm,  et 
constitue  nos  in  omni  opere  bono ;  et  da  pacem  in 
diebus  nostris,  auctor  pacis  et  veritas,  Deus.  Per, 

Post  communionem. 

Spiritalibus  pasti  epulis,  oremus  Patrem,  et  Fi- 
lium,  et  Spiritum  sanctum,  ut  mortiffcatis  desideriis 
camis,  in  onmibus  sit  nostra  conversatio  spiritalis. 

Per. 

Consummatio  missoB. 

Custodi  intra  nos,  Domine,  glorise  tuee  munus,  ut 

contra  omnia  prsesentis  sseculi  macula  Eucbaristin 

yiribus,  quam  percipimus,  muniamur.  Quod  ipse 

Q  praest. 

LXXVIII.  ITEM  MISSA  OOMimCALIS. 

Ad  aures  clementiee  tuse,  Deus,  vox  nostrae  sup- 

plicationis  ascendat,  et  tua  nos  misericordia  conse- 

quatur.  Per. 

CoUectio. 

Accepta  tibi  sit,  Domine,  nostrse  servitutis  oblatio, 
quffi  nos  et  a  reatibus  nostris  absolvat,  et  ab  immi- 
nentibus  malis  eripiat.  Per. 

Post  nomina. 

Offemnt  tibi,  Domine,  yirtutum,  munera  et  vota 
credentes.  Suscipe  nomine  tuo  debita  honoris  obse- 
quia  pro  pace  Ecclesise  tuse,  pro  commemoratione 
omnium  Sanctomm,  pro  sacerdotum  et  ministro* 
rum  puritate,  pro  regum  pacabilitate,  pro  sufQcien- 


cernitur,  nec   inmensitas  sermonibus  explicatur  ?  Q  ^*  remm,  et  tempomm  tranquillitate,  pro  perseye- 

Sufficit  ergo  quod  te  Patrem  diligimus,  Dominum  rantia   yirginum,    et   continentia   yiduamm,    pro 

▼eneramnr,  Greatorem   suscipimus,    amplectimur  orphanomm  tuitione,  et  pflenitentium  subleyatione, 

Redemtorem.  Prsesta,    clementissime   Dominator ,  pro  salute  omnium  yiyentium  et  pro  requie  defun- 

nt  angusti  callis,  quam  prsecipis  semitam  possimus  ctorum.  Per. 

ascendere,  per  quam  ad  setemam  yaleamus  beatitu-  ,    pacem. 

j.              _    .          ^      ir     •       j-A-    v  X      1-   X  A  cunctis  miqmtatibus  nostris  exue  nos,  omnipo- 

dinem  penremre;  nec  ullis  unpediti  obstacuhs  te-  ^          ^Ji^                        .            »         f^ 

j    ..      <•              •    •      -x-      •     X      «x  tens  Deus :  297  etm  tua  nos  fac  pace  ffaudere, 

nemnr,  sed  sit  nobis  cursus  ipsms  itmens  aetermtas  ^^  i     *      «•             ^»^  f**^  5«ixwi*>, 

Per 

salataris.  Per  Christum  Dominum  nostmm.  '  Contestatio. 

Post  Sanetus,  Dignum  et  justum  est,  invisibilis,  insestimabilia, 

Vere  sanctus,  yere  benedictus  in  excelsis  Domi-  immense  Deus,  et  Pater  Dominininostri  JesuChristL 

nns   Deus  noster  Jesus  Christus  FiUus  tuus,   Rex  Qui  formam  sacrificii  perennis  instituens,  hostiam  ^ 

Israhel.  Qui  sicut  oyis  ad  occisionem  ductus,  et  si-  gg  libi  primum  obtuUt,  et  primus  docuit  offerri.  Te 

cut  agnus  coram  tondente  se,  sine  yoce,  296  ^^^  enim,  omnipotens  Deus,  omnes  Angeli, 

non  aperuit  os  suum.  Ipse  enim  qui  prid.  Pog^  sancius, 

Post  mysterimn.  O     Sanctus  in  sanctis,  benedictus  in  terris,  Dominus 

Magnum  hoc  munus  nusericordise  est,  qui  nobis  noster  Jesus  Christus.  Qui  pridie. 


docoit  Redemptionis   nostrse  sacrificia    celebrare, 
sicnt  obtuUt  Dominns  noster  Jesus  Christus  in  ter- 
ris.  Per  quem  te,  Pater  onmipotens,  deprecamur, 
Qt  sopraposita  altario  tuo  munera  Isetus  aspicias  : 
atqce  hsec  omnia  obunibres  »  sancti  Filii  tui  Spiri- 
tos ;  ut  quod  ex  hac  tua  benedictione,  acceperimus 
etemitatis  gloria  consequamur.  Per. 
Ante  orationem  Dominicam. 
Memores  prseceptorum  tuomm,  Domine,  oramus 
etdidmus. 


Post  secreta. 
Credimus,  Domine,  credimus  in  hac  confractione 
corporis,  et  effusione  tui  sanguinis  nos  esse  redemp- 
tos  :  confidimus  etiam  quod  spe  hic  interim  jam  te- 
nemus,  in  setemum  perfmi  mereamur.  Per. 
Ante  orationem  Dominicam.' 
Diyino  magisterio   docti,  et  salutaribus  monitis 
instituti  audemus  dicere :  Pater. 

Post  orationem  Dominicam. 
Libera  nos,  omnipotens  Deus,  a  malis,  et  consti- 


*  Legendum  obumbrety  yel  spirUu  infra.  Christum  in  institutione  Eucharistise,  ut  in  concilio 

^  Notanda*  haec  yerba  de  sacrificii  oblatione  per     Tridentino. 


315  APPENDIX  AD  OPERA  SANGTi  GERMANl  PARISIENSIS.  3i6 

tne  nos  in  bonis :  evacua  nos  a  yitiis,  et  reple  yirtu-  ^  sanctum,  edentibus  nobis,  yitam  eetemam  regnom* 

tibus  tuis.  Pav. 

Post  commuDioneni. 

Corpus  *  tuum,  Domine,  quod  accepimus,  et  ca- 


licem  tuum  quem  potavimus,  hffireat  in  visceribus 
nostris ;  prsesta,  Deus  omnipotens,  ut  non  remaneat 
macula,  ubi  pura  et  sancta  intraverunt  Sacramenta. 

Pcr. 

GoDsnmmatio  missoD. 

Exaudi  preces  familiae  tuse,  omnipotens  Deus,  et 
prsesta  ut  sancta  hoec,  quee  te  donante,  sumpsimus, 
incorrupta  in  nobis,  te  donante^  servemus.  Per. 

LXXIX.   ITEM   MISSA  DOMINICALIS. 

Deus,  qui  nos  regendo  conservas,  parcendo  justi- 
ficas,  et  a  temporaU  tribulatione  nos  eripe,  et  gau- 
dia  nobis  setema  largire.  Pcr. 

Colleclio. 

Deus  in  te  sperantium  misericors  eruditor,  ab 

omni  nos  consortio  pravitatis  absolve,  nec  ullis  nos 

iniquitatum  vinculis  patiaris  adstringi ;  ut  unde  no- 

bis  est  tota  pietas,  inde  sit  tuta  libertas.  Per  Do- 

minum. 

Post  DomiDa. 

Exaudi,  Domine,  oiferentum  preces,  vota  suscipe, 

peccata  dimitte.  Tribue  tuorum  intercessione  san- 

ctorum  caris  quoque  nostris,  qui  in  Christo  donj^ue- 

runt,  refrigerium  in  regione  vivorum.  Per  Domi- 

num. 

Ad  pacem. 

298  Omnipotens  sempiteme  Deus,  largitor  pacis, 


que  perpetuum  conlatura  potantibns.  Per. 

Ante  oratioDem  DomiDicam. 

Non  nostro  merito,  onmipotens  Deus,  sed  Jesu 

Christi  Filii  tui  obedientes  prsecepto,  audemus  dice- 

re  :  Pater. 

Post  orationem  DomiDicam. 

Libera  nos  a  malis  prsesentibus  et  futuris,  omni- 
potens  Deus ;  libera  nos  a  periculis,  ab  infirmitati- 
bus,  ab  scandalis  ;  et  prsepara  nos  ad  omne  bonum 
per  bonum  et  benedictum  Dominum  nostrum. 

Post  communioDem. 

Divinam  misericordiam  concordi  oratione  posea- 

mus,    ut  haec  salutifera  Sacramenta,  nostris   re- 

cepta  visceribus,     purlficent    animam    corpusque 

Q  sanctificent,  atque  ad  spem  'cselestium  viscera  pa- 

riter  et  corda  confirment.  Per. 

Item  coUectio. 

Deus  justitioe,  Deus  misericordiae,  Deus  inunorta- 
litatis  et  vitoe,  Deus  splendoris  et  glorise,  ^QQqusb- 
sumus  te  et  oramus,  ut  divinis  muneribus  recreati, 
in  iUam  beatitudinem  servemur  a  te  tibi,  Per. 

LXXX.  ITEM  MISSA  DOMINICALIS. 

Multiplicibus  innixi  vinculis  delictorum,  fratres 
carissimi,  ad  singulare  confugiamus  absolutionis  di- 
vinae  remedium  i  et  humiliati  in  sacrificium  Domi- 
nnm  deprecemur  (quem  cotidie  pravis  inamarica- 
mus  opehbns)  quaUter  nos  sua  protegente  dextera 
ab  omni  contagione  ereptos,  regnorum  cselestium 


et  gencris  humani  formator,  da  servis  tuis  veram  r  haBredes  efficiat.  Per. 


voluntatem  concordiffi»  et  indulgentiam  tuae  pietatis 

infunde.  Per. 

ImmolaUo. 

Dignum  et  justum  est,  ffiquum  et  justum  est,  nos 
tibi  hic  et  ubique  semper  graUas  agere,  Domine 
sancte,  Pater  onmipotens,  seteme  Deus.  Qui  nobis 
pietate  Pater  es,  cumDomimis  potestate  permaneas: 
quoniam  quos  origo  fecerat  servos,  adoptare  digna- 
tus  es  in  filios;  et  quos  generatio  terrena  demerse- 
rat  in  mortem,  regeneratio  coelesUs  erexit  ad  vitam. 
Te  enim,  onmipotens  Deus,  omnes  AngeU. 

Post  Sanctus. 

Yere  sanctus,  vere  in  excelsis  benedictus  Dominus 
Deus  noster.  Per  quem  te  supplices  deprecamur. 


CoUectio. 

Inclina  aurem  tuam,  omnipotens  Deus,  et  esto 

nobis  prsesentis  vitae  rector,  ut  sis  remunerator  fii- 

turffi.  Per. 

Post  DomiDa. 

Oilerentum  nominibus  recensitis,  fratres  carissimi, 

Dominum  deprecemnr,  ut  eorum  oblationem  inter 

sanctomm  dona  suscipiat,  quorum  a  nobis  facienda 

commemoratio  est,  ut  et  nostri  memores  esse  di- 

gnentur.  Petamus  et  pro  his  qui  nos  in  Dominica 

pace  praecessemnt,  ut  tartareo  horrore  segregatos, 

in  sinu  Abrahee  conlocatos,  resuscitare  Onmipotens 

dignetur  in  prima  sua  resurrectione,  quam  facturus 

est.  Per. 

Ad  pacem. 


uti  hanc  oblationem,  quam  tibi  offerimus  pro  Ec-  D     oeus,  per  cujus  os  prolatum  est  qnod  pacem  om- 
clesiae  tuse  cathohc»  fide,  stabUitate,  concordia,  pro 


emundatione  viUorum,  et  remissione  peccatomm, 
pro  gloria  martymm,  et  requie  defunctorum,  propi- 
tiatus  aspicias,  aspiciendo  sanctifices,  sancUficando 
benedicas  per  sanctum  et  benedictum  Jcsum  Chri- 
stum  FUium  tuum  Dominum  nostmm.  Qui  pridie. 

Post  sccreta. 
Memores  gloriosissimi  Domini  passionis  et  ab  in- 
feris  resurrectionis,  offerimus  tibi,  Domine,  hancim- 
maculatam  hostiam,  rationalem  hostiam,  incruentam 
bostiam,  hunc  panem  sanctum,  etcaUcem  salotarem, 
observantes,  ut  infundere  digneris  Spiritum  tuum 


nibus  dares,  et  pacis  statuta  relinqueres  ;infande 

in  nostris  sensibus  pacis  studium  et  pioB  Tolnntatis, 

ut  vitiomm  omnium  labe  purgati,  pacem  quam  la- 

biis  oris  prosequimur,  immaculatis  cordibus  tenea- 

mus.  Per. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  est,  «equum  et  justum  est,  nos 

tibi  hic  et  ubique  semper  gratiasagere,  Dominesan- 

cte,  Pater  omnipotens,  aeteme  Deus.  Qui  nos  a  mor- 

te  perpetua  atque  ab  lUtimis  infemisedibus  liberasti. 

Venerat  quidem  mors  per  mulierem ;  sed  venit  vita 

per  Yirgmem.  Interitus  perUgnum;  sed  in  ligno 


»  Hanc  fere  orationem  recitant  sacerdotes  ad  ablutionem;  et  quse  sequitur  item  exstat  in  llissali 
Romano. 


317  DE  LITURGIA  GALLIGANA  LIBER  III. 

salus.  In  Jesu  Ghristo  facta  est  flnis  moriendi,  qui  k  Postorationem  Dominicam. 


S48 


perennitatem  vit»  suse  corpori  restituit.  Cui  omnes 

eelorum  cnm  multiplici  virtute  miiitiffi  hymnum 

debitum  et  gloriam  tuam  sine  cessatione  procla- 

mant,  dicentes. 

Post  Sanetus, 

Hosanna  in  excelsis.  Benedictus  qui  venit  de  cae- 

lis,  ut  conversaretur  in  terris,  caro  fkctus,  ut  per 

pasaionem  suam  vitam   credentibus   daret.   Ipse 

enim  qui  prid. 

Post  secreta. 

Explentes  sacrosancta  cderimoniorum  soUemnia 
ritu  Melchisedech  300  summi  sacerdbtis  oblata, 
precamur  mente  devota  te,  Megestas  seterna,  ut 
operante  virtute,  panem  mutatum  in  »  carne,  pocu- 


Libera  nos  a  malo,  Domine  Christe  Jesu.  Gorpus 
tuum  pro  nobis  crucifixum  edimus;  et  sanguinem 
sanctum  tuum  pro  nobis  effusum  bibimus  :  fiat 
nobis  corpus  sanctum  tuum  ad  salutem,  et  sanguis 
sanctus  tuus  in  remissione  peccatorum  hic  et  in 
setema  ssecula  seeculorum. 

Post  commDDionem. 
Agamus  omnipotenti  Deo  gratias,  quia  refecit 
nos  pane  ceelesti,  et  poculo  spiritali,  sperantes  ab 
ejus  benigna  clementia  ut  per  effusionem  Spiritus 
sancti  sui,  in  quibus  cibi  caelestis  virtus  introivit, 
sinceritatis  gratia  perseveret.  Per. 

CoDsommatio  missie. 
Tibi  gratias  agimus,  per  quem  mjsteria  sancta 


lom  versum  in  sanguine,  illum  sumamus  in  calice  g  celebramus  ;  a  te  quoque  sanctitatis  et  sanitatis 

qui  de  te  fluxit  in  cruce  ex  latere.  Sal. 

Ante  orationem  Dominicam. 
Agnosce,  Domine,  verba  qujB  pro^cepisti,  ignosce 
presumtioni  quam  imperasti.  Ignorantia  est  enim 
non  nosse  meritum,  contumacia  non  servare  prse- 
ceptum,  quibus  jubemur  dicere. 


a  Sextus  casus  pro  casu  accusandi,  ut  passim  in 
hi»  aJiisque  vetustis  iibris. 


...  tui  gratia  dona  desposcimus.  Per  Dominum. 

LXXXI.  MISSA   COTIOUNA  ^  ROMBNSIS.     -^ 

Deus,  qui  culpa  oifenderis,  poenitentia  placaris, 
afQictorum  gemitus  respice,  et  mala  quse  juste  in- 
rogas  misericorditer  averte.  Per. 

Caetera  desunt. 

^  Id  est  ex  Ordine  Romano  seu  Gregoriano. 


MISSALE   FRAIVCORUM. 


I.  INCIPIT  DE  SACRIS  ORDINIBUS.  ^ 

301  Ostiarius  cum  ordinaiur,  postquam  ab  archir 
diacono  instructus  fuerit  qualiter  in  domo  Dei  debeat 
emwersari,  ad  suggestionem  arcMdiaconi  tradai  ei 
epUcopms  cluves  ecclesise  de  altari  dicens  :  Sic  age 
quasi  redditurus  Deo  rationem  pro  his  rebus  qusB 
istis  ciavibus  recluduntur. 

Acolythus  cum  ordinatur,  ab  archidiacono  quidem 
doceatur  quoHter  of/icium  suum  agere  debeat ;  sed  ab 
^[oo  archidiacono  accipiat  ceroferarium  cum  cereo;  ut 
sdat  seadacc$ndmda  Ecclesise  luminaria  mancipari : 
acdpiai  et  ordolum  vacuum  ad  suggerendum  vinum 
EucharistisB  eorporis  Christi. 

Exorcista  evm  ordinatur,  acdpiat  de  manu  episcopi 
UbeUumf  m  quo  scripti  sunt  exordsmi,  dicente  sibi 
qpiseopo  :  Accipe  et  commenda  ;  et  habeto  potesta-  B 
tem  imponendi  manus  super  energumenum,  sive 
haptizatum,  sive  catechumenum. 

Diaconus  cum  ordinatuTf  solus  episcopus  qui  ei  6e- 
nedidtf  manum  super  caput  illius  ponat.  Per, 

Presbyter  cum  ordinatur,  episcopus  d  benedicat, 
mamm  suam  super  caput  ejus  teneat :  etiam  omnes 
presbffteri  qui  praesentes  sunt,  manus  stias  juxta  mor- 
episcopi  super  caput  Ulius  teneant. 


*  Esedem  orationes  in  Ordine  Romano  pro  his  et 
seqsentibus  ordinibus  usque  ad  episcoDatum  editse 
simt  apud  Morinum,  inlib.de  sacns  Orainationibus, 
p.36i  .Itedemitem  orationes  habentur  in  pervetusto 
Missali  I^Uothecae  regise  numero  3865,  ad  ciyus 


Episcopus  cum  ordinatur,  duo  episcopi  manus  co- 
rum  super  caput  ejus  ponant;  et  teneant  EvangeliO' 
rum  codicem  supra  cervicem  ejus ;  et  uno  super  eum 
infundente  benedictionem,  reliqui  omnes  episcopi  qui 
adsunt,  manibus  suis  super  caput  ejus  teneant. 

II.  BENEDICTIO  *  USTEARII. 

Deum  Patrem  onmipotentem  suppliciter  deprece- 

mur,  ut  hunc  famulum  suum  benedicere  dignetur. 

quem  in  oCficium  ustearii  eligere  dignatus  est,  ut  sit 

ei  fidelissima  cura  in  diebus  ac  noctibus  ad  distinc- 

tionem  horarum  certatim  ad  invocandum  nomen 

Domini.  Per. 

Alia. 

302  Domine  sancte  Pater  omnipotens,  seteme 
Deus,  benedicere  digneris  famulum  tuum  hunc  us- 
tiarium,ut  interjanitores  Ecclesiae  paretobsequia  et 
interpartem  tuam  mereaturhabere  mercedem.  Per. 

III.  BENEDICTIO  ACOLYTI. 

Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  aeteme  Deus, 
qui  Moysen  et  Aaron  locutus  es,  ut  accenderetur  lu- 
cema  in  tabemaculo  testimonii,  sic  benedicere  et 
sanctiflcare  digneris  hunc  famulum  tuum,  ut  sit 
acolytus  in  Ecclesia  tua.  Per. 

oram  hoc  loco  ita  legitur  :  Helias  Scotigena  sic  fa- 
debat;  et  episcopus  Ugo  secundum  Ordinem  Roma- 
num,  Hi  episcopi  erant  Ecolismenses,  Helias  quidem 
tempore  Caroh  Calvi ;  Hu^o  ncto  m^^Vi  ^^^\^a  ^, 
Itaque  hic  ritus  ealGa\^^ia.iL\x^  i^ioii  VOT^a»»». 


M 


APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS.  S20 

IV.  PRiEFATio  LECTORis.  ^  tudlnis,  Spiritus  scientise  et  pietatis.  Repleas  eom 


Eligunt  te  fratres  tui,  ut  sis  lector  in  domo  Dei 
tui ;  et  agnosces  officium  tuum,  ut  impleas  illud ; 
potens  est  enim  Deus  ut  augeat  tibi  gratiam.  Per. 

Benedictio  lectoris. 

Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  aeteme  Deus, 
benedicere  digneris  famulum  tuum  hunc  nom. 
illum  in  officium  lcctoris,  ut  assiduitate  lectionum 
distinctus  atque  ordinatus  curis  modulis,  spiritali 
devotione  lingua  resonet  Ecclesise. 

V.   PRjEFATIO  EXORCISTjB. 

Deum  Patrem  omnipotentem  supplices  depreca- 
mur,  ut  hunc  famulum  suum  nom.  ill.  benedicere 
dignetur  in  offlcio  exorcistae,  ut  sit  spiritaiis  impe- 
rator  ad  abjiciendos  dsemones  de  corporibus  obses- 
sis  cum  omni  nequitia  eorum  multiformi.  Per. 

Benedictio  exorcists. 

Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  seterne  Deus, 
benedicere  digneris  famulum  tuum  hunc  nom.  ill. 
in  officio  exorcistee,  ut  per  impositionis  manuum  et 
oris  officium  eum  eligere  digneris ;  et  imperium 
habeat  spirituum  immundorum  coercendorum  ;  et 
probabilis  sit  medicus  Ecclesiee  tuse,  gratise  curatio- 
num  virtute  confirmatus. 

VI.  allocutio  ad  subdiaconum  ordlnandum. 


Spiritu  timoris  tui,  ut  eum  in  ministerio  diTino 
confirmes ;  ut  obediens  atque  dicto  parens,  taain 
gratiam  consequatur.  Per  Dominum. 

VII.  ALLOCUTIO  AD  POPULUM  IN  ORDINATIONE 

duconi. 

Dilectissimi  fratres,  quamlibet  possint  ad  ordina- 

tionem  ecclesiastici  ministerii  promovendam,  sibi 

ipsa  sufQcere  privilegia  sacerdotum,  attamen  quia 

probabilior  et  nostra  apud  Dominum  conversatio 

est,  et  eorum  quorum  honor  augetur,  major  est 

gratia ;  si  id  quod  arbitria  nostra  eligunt,  etiam  ves- 

trse  confirmet  dilectionis  adsensus,  idcirco  filium 

nostrum  ill.  cupio  adofQcium  diaconatusin  consor- 

tium  nostrum  divinitatis  auxilio  promovere.  An  eum 

'i  dignum  hoc  ofQcio  censeatis,  scire  desidero;  et  si 

vestra  apud  meam  concordat  electio,  testimonium 

quod  vultis  vocibus  adprobate.  Per  Dominum. 

Oratio  ad  diaconum  ordinandum. 

304  Oremus,  dilectissimi,  Deum  Patrem  omni- 

potentem,  ut  super  hunc  famulum  suum,  quem  ad 

officium  diaconatus  vocare  dignatur,  benedictionem 

gratise  clementer  effundat,  et  consecrationis  indulta 

propitius  dona  conservet,  ut  preces  nostras  clemen- 

ter  exaudiat;  et  quse  nostro  sunt  gerenda  senritio, 


Exhibeatur  in  conspectu  episcopi  patena  *  et  calix    ^  suo  benigno  prosequatur  auxilio ;  et  quem  sacris  mi- 


vacuus,  et  dicat  ei  episcopus  : 

Vide  cujus  ministerium  tibi  traditur.  Etideo  si  us- 
que  nunc  fuisti  tardus  ad  Ecclesiam,  ammodo  debes 
esse  assiduus.  Si  usque  nunc  somnolentus  ammodo  rj 
vigiles.  Si  usque  nunc  303  ebriosus,  ammodo  so- 
brius.  Si  usque  nunc  inhonestus,  ammodo  castus. 
Oblationes,  quse  veniunt  in  altario,  panes  propo- 
sitionis  appellantur.  De  ipsis  oblationibus  tantum 
debet  in  altario  poni,  quantum  populo  possit  suffice- 
re,  ne  aliquid  putridum  in  sacrario  maneat.  Pallae 
vero  quae  sunt  in  *>  substraturio,  in  alio  vase  debent 
lavari:  inalio  corporales  pallce.  Ubi  pallee  corpora- 
les  lavat®  fuerint,  nullum  linteamen  ibidem  aliud 
debetlavari :  ipsaaquain  baptisterio  debetvergi.Ideo 
te  ammoneo,  tu  ita  te  exhibe,  utDeo  placere  possis. 

Et  trades  ei  calicem  et  patenam. 

Pnefatio  ordinationis  Bubdiaconi. 

Oremus  Deum  et  Dominum  nostrum,  ut  super 


nisteriis  exsequendis  pro  nostra  intelligentia  credi- 

mus  offerendum,   sua   potius  electione  justificet. 

Per  Dominum. 

GoDsecratio. 

Adesto,  qusesumus,  omnipotens  Deus,  honorum 

dator,  ordinum  distributor,  officiorumque  dispositor, 

qui  in  te  manens,  innovas  omnia,  et  cuncta  di^>onis 

per  Verbum,  Virtutem,  Sapientiamque  tuam  Jesum 

Ghristum  Filium  tuum  Dominum  nostrum,  sempi- 

terna  providentia  prseparas,  et  in  singulis  qufbusqae 

temporibus  aptanda  dispensas.  Gigus  corpus  Eccle- 

siam  tuam,  coelestium  gratiarum  varietate  distin- 

ctam  suorumque  connexa  discretione  membrorum, 

per  legemtotius  mirabilis  compagis  unitam,  in  [aug- 

mentum  templi  tui  crescere  dilatarique  largiris,  sa- 

cri  muneris  servientem  trinis  gradibus  ministrorum 

nominituo  militare  constituens;  electis  abinitio  Levi 

filiis,  qui  mysticis  operationibus  domus  tuee  fidelibus 


servumsuumnom.  ill.,quem  adsubdiaconatusofQ-D®^^"^^^  permanentes,  hereditatem  benedictionis 


cium  evocare  dignatus  est,  infundat  benedictionem 

et  gratiam  suam ;  ut  in  conspectu  suo  fideliter  ser- 

viens,  destinata  sanctis  prsemia  consequatur.  Per 

Dominum. 

Benedictio  snbdiaconi. 

Domine  sanctc,  Pater  omnipotens,  seteme  Deus, 

benedicere  digneris  famulum  tuum  hunc,  nom.  ill., 

quem  ad  subdiaconatus  officium  eligere  dignatus  es 

uti  enim  in  sacrariotuo  saneto  strenuum  sollicitum- 

que  ccelesti  militice  instituas,  ut  sanctis  altaribus  fl- 

deliter  subministret:et  requiescat  super  eum  Spiri- 

tus  sapientisB  et  intellectus,  Spiritus  consilii  et  forti- 

»  Huc  spectat  canon  6  concilii  Toletani  viii. 

b  Id  est  quibus  sternitur  altaris  planities ;  corpo' 


ceternse  sorte  perpetua  possiderent.  Super  hunc  fa- 
mulumtuuro,  quaesumus,  Domine,  placatus  intende, 
quemtuis  sacris  serviturum,  in  officium  diaconi  sup- 
pliciter  dedicamus.  Et  nos  quidem,  tanquam  homi- 
nes,  divini  sensus  et  summse  rationis  ignari,  higus 
vitam,  quantum  possumus,  sestimamus.  Te  autem, 
Domine,  quae  nobis  sunt  ignota  non  transeunt ;  te 
occulta  non  fallunt.  Tu  cognitor  pectorum,  tu  scru- 
tator  es  animarum.  Tu  veraciter  in  eum  cseleste  po- 
tes  adhibere  judicium,  et  velut  indignis  donare  qua 
poscimus.  Emitte  in  eum,  quffisumus,  Domine,  Spi- 
ritumsanctum  in  opus  ministerii  fideliterexsequen- 

raks,  quse  corpus  Ghristi  proxime  tangunt. 


3«4  DE  LITURGU  GALLICANA  LIBER  IH.  322 

di :  munere  septiformis  tuae  grati»  roboretur.  Abun-  ^  sanctum  consensus  unus  omnium  animorum.  Et  ideo 
det  in  eum  totius  forma  virtotis,  auctoritas,  mode- 
stia,  pudor,  constans  innocentia,  et  spiritalis  obser- 
yantia  disciplinee.  In  moribus  ejus  prsecepta  tua  ful- 


geant,  ut  snse  castitatis  exemplo  imitationem  sanctee 
plebis  adquirat;  et  bonum  conscientiae  testimonium 
perferens,  in  Christo  firmus  et  stabilis  perseveret ; 
dignisque  successionibus  de  inferioregradu,per  gra- 
tiam  tuam,  305  potiora  capere  mereamur.  Per 
Dominum  nostrum. 

Exaudi,  Domine,  supplicum  preces,  et  devoto  tibi 
pectore  famulantes  perpetua  defensione  custodi,  ut 
nnllis  perturbationibus  impediti,  liberam  servitutem 
tuis  semper  exhibeamus  ofQciis.  Per  Dominum  no- 
strum. 

Ad  consnmmandam  diaconatus  offlcinm.  Q 

Commune  votum  communis  prosequatur  oratio  : 
ut  his  totius  Ecclesise  prece,  qui  in  diaconatus  mi- 
nisterio  prseparatur  levitico,  benedictione  et  spiritali 
conversatione  prsefulgens  gratia  sanctificationis  elu- 
ceat.  Per  Dominum. 

Benedictio  sequitor. 

Domine  sancte,  spei,  fidei,  gratise,  et  profectuum 
munerator,  qui  in  cslestibus  et  terrenis  angelorum 
ministeriis  ubique  dispositis  per  omnia  elementa  vo- 
luntatis  tuae  defendis  afiiectum,  bunc  quoque  famulum 
tuum  ill.  speciali  dignare  inlustrare  aspectu,  ut  tuis 
obsoqoiis  expeditus,  sanctis  altaribus  minister  purus 
adcrescat;  et  indulgentia  purior,  eorum  gradu,  quos 
apostoli  tui  in  septenario  numero,  beato   Stephano 


electionem  vestram  debetis  voce  publica  profiteri. 
Per  Dominum. 

Oratio  ad  presbyteros  ordinandos. 
Oremus,  dilectissimi,  DeumPatrem  omnipotentem, 
ut  super  hunc  famulum  suum,  quem  ad  presbyteri 
munus  eligit,  ccelestia  dona  multiplicet :  et  quae  ejus 
dignatione  suscipiunt,  ejus  exsequantur  auxilio.  Per 

Dominnm. 

Item  alia. 

Exaudi  nos,  Deus,  salutaris  noster,  et  super  hunc 
famulum  tuum  benedictionem  Spiritus  sancti,  et 
gratiae  sacerdotalis  eff^unde  virtutem,  ut  quem  tuae 
pietatis  suspectibus  ofierimus  consecrandum,  perpe- 
tua  muneris  tui  largitate  prosequaris.  Per. 

Consecratio. 

Domine  sancte,  Pater  omnipotens^  ffiteme  Deus, 
honorum  et  omnium  dignitatum,  quse  tibi  militant, 
distributor,  per  quem  proficiunt  universa,  per  quem 
cuncta  firmantur,  amplificatis  sempcr  in  melius  na- 
turse  rationalis  incrementis,  per  ordinem  congruam 
rationem  dispositum.  Unde  sacerdotales  gradus,  et 
officia  levitarum  sacramentis  mjsticis  instituta  cre- 
verunt ;  ut  cum  pontifices  summos  regendis  populis 
praefecisses,  ad  eorum  societates  et  operis  adjumen- 
tum  sequentis  ordinis  viros  et  secundee  dignitatis 
elegeris.  Sic  in  eremo  per  septuaginta  virorum  pru- 
dentium  mentesMoysi  spiritum  propagasti,  quibus  iUe 
adjutoribus  usus  in  populo,  innumeras  multitudines 
facile  gubemavit.  Sic  et  Eleazaro  et  Ithamar  filiis 


dttce  ac  prsvio,  sancto  Spiritu  auctore  elegenmt,  di-r  Aaron  patemffi  plenitudinis  abundantiam  transfudi- 

- ^_;—A_A         _A        •    A    A*i_  •  •  •<  ••!  •  i*      i.    _J    i-~_Ar__     __i i__ _A     ^  _  »•       •  <M    •• 


gnus  existat;  et  virtutibus  universis,  quibus  tibi 
servire  oportet,  instmctus  compleat.  Per  Dominum 
nostmm  Jesum  Christum. 

VIll.  ALLOCUnO  AD  POPDLUM   IN  ORDINATIONE   PRB- 

SBTTERI. 

Quoniam,  dilcctissimi  fratres,  rectoris  navem  et 
naTigium  deferentis  eadem  est  vel  securitatis  ratio, 
vd  timoris,  communis  eorum  debet  esse  sententia , 
qnomm  causa  communis  exsistit.  Nec  fmstra  a  Pa- 
tribus  reminiscimur  institutum,  ut  de  electione  eo- 
rum  qui  ad  regimen  altaris  adhibendi  sunt  consula- 
tnr  et  populus,  quia  de  actu  et  conversatione  prse- 
senti,  quodnonnumquam  ignoratur  apluribus,  scitur 
apancis;  et  necesse  est  ut  facilius  quis  obedientiam 


sti,  ut  ad  hostias  salutares  et  frequentioris  officii 
sacramenta  sufficeret  meritum  sacerdotum.  Hac  pro- 
videntia,  Domine,  apostolis  Filii  tui  doctores  fldei 
comites  addidisti,  quibus  illi  orbem  totum  secundii 
prsedicatoribus  impievemnt.  Quapropter  infirmitati 
quoque  nostrse,  Domine,  queesumus,  hsec  a^jumenta 
largire,  qui  quanto  magis  fragiliores  sumus,  tanto  his 
plurius  indigemus.  Da,  queesiunus,  omnipotens  Pa* 
ter,  in  hoc  famulo  tuo  ill.  presbyterii  dignitatem  ; 
innova  in  visceribus  ejus  spuitum  sanctitatis.  Acce- 
ptum  a  te,  Deus,  secundi  meriti  munus  obtineat , 
censuramque  momm  exemplo  suse  conversationis  in- 
sinuet.  Sit  providus  cooperator  ordinis  nostri,  elu« 
ceat  in  eum  totius  forma  justitise,  ut  bonam  307 


exhibeat  ordinato,  cui  adsensum  prflebuerit  ordi- j)  rationem   dispensationis   sibi    credit»  redditums, 


nando.  Fratris  nostri  et  conpresbyteri  conversatio  , 
qoantnm  nosse  mibi  videor,  probata  ac  Deo  placita 
est,  et  digna  (ut  arbitror)  ecclesiastici  honoris  au- 
gmento :  sed  ne  unum  fortasse  vel  paucos  aut  deci- 
piat  adsensio,  aut  fallat  afiectio,  sententia  est  expe- 
ctanda  multomm.  Itaque  quid  de  ejus  actibus  aut  mo- 
ribas  noveritis,  quid  de  merito  censeaUs,  Deo  teste, 
consulimus.  Debet  hanc  fidem  habere  caritas  vestra, 
qnam  secundum  prseceptum  Evangelii,  et  Deo  exhi- 
bere  debetis  et  proximo,  ut  huic  testimonium  sacer- 
doti  magis  pro  merito  quam  pro  afiectione  306 
aliquid  tribuatis.  £t  qui  devotionem  omnium  expecta- 
mus,  intelligere  tacentes  non  possumus.  Scimus  ta- 
men  quod  est  acceptabilius  Deo,  aderit  per  Spiritum 


setemee  beatitudinis  prsemia  consequatur.  Per. 
Consummatio  presbyterii . 

Sit  nobis,  fratres,  communis  oratio,  ut  hic,  qui  in 
adjutorium  et  utilitatem  vestrse  salutis  eligitur,  pre- 
sbyteratus  benedictionem  divini  indulgentia  muneris 
consequatur,  ut  sancti  Spiritus  sacerdotali  dona  pri- 
vilegio  virtutum,  ne  impar  loco  deprehendatur,  ob- 
tineat  per  suum.  Per  Dominum. 

Item  benedictio. 

[DeusJ  sanctificationum  omnium  auctor,  cigns  vera 

consecratio,  plena  benedictio  est,  tu,  Domine,  super 
hunc  famulum  ill.  quem  presbyterii  honore  dedica« 
mus,  manum  tuse  benedictionis  infunde,  ut  gravitate 
actuum,  et  censnra  vivendi  probet  se  esse  senioren^ 


323  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 

his  instituius  disciplinis  quas  Tito  et  Timotheo  Pau-  ^  Oratio  et  preces  de  episcopis  ordinandiB. 


324 


lus  exposuit:  ut  in  lege  tua  dieacnocte,  Omnipotens, 
meditans,  quod  legerit  credat,  quod  crediderit  do- 
ceat,  quod  docuerit  imitetnr :  justitiam,  constantiam, 
misericordiam,  fortitudinem  in  se  ostendat;  exem- 
plum  probet;  admonitionem  confirmet;  ut  pm-um 
atque  immaculatum  ministerii  tui  donum  custodiat, 
et  per  obsequium  plebis  tuse  corpns  ct  sanguinem  Fi- 
lii  tui  immaculata  benedictione  transformet ;  et  in- 
violabili  caritate  in  virum  perfectum,  in  mensuram 
oetatis  plenitudinis  Christi,  in  die  justitice  aetemi  ju- 
dicii,  conscientia  pura,  fide  plena,  Spiritu  sancto 
plenus  persolvat.  Per  Dominum. 

Consccrallo  manus. 
Consecrentur  manus  ist«,  et  sanctificentur  per 


Oremus  ^,  dilectissimi  nobis,  ut  his  viris  ad  utili- 
tatem  Ecclesise  providendis  benignitas  onmipotentis  * 
Dei  gratise  suae  tribuat  largitatem.  Per  Dominum. 

Exaudi,  Domine,  supplioum  preces,  ut  quod  no- 
stro  gerendum  est  ministerio,  tua  potius  virtute  lir- 
metur.  Per  Dominum  nostrum. 

Propitare,  Domine,  supplicationibus  nostris  et 
inclinato  super  hos  famulos  tuos  comu  gratis  sacer- 
dotalis,  benedictionis  tuse  in  eos  effunde  virtuteoL 

Per  Dominum. 

Collectio  Bcqaitur. 

Deus,  totius  sanctificationis  ac  pietatis  auctorem, 
qui  placationem  suam,  et  sacrificia,  et  sacra  consti- 
tuit,  fratres  dilectissimi,  deprecemur,  uti  hunc  fa- 


istamunctionem,  et  nostram  benedictionem,  ut  quce-  B  mulum  suum,  quemexaltare  in  Ecclesia,  et  seniorom 

cathedi*a  (concordibus  sua  inspiratione  judiciis,  et 
effusis  super  plebem  suam  votis  fidelibus  ac  vocum 
testimoniis)  voluit  imponi,  conlocans  309  ^^^  ^^^ 
principibus  populi  sui,  ad  eerum  nunc  precem  uni- 
versam  eumdem  summo  sacerdotio  debita  honoht 
plenitudine,  chansmatum  gratia,  sanctificationum 
ubertate,  ac  praecipue  humiiitatis  virtute  locupletet; 
ut  rector  potius  non  extollatur,  sed  in  omnibns  se, 
quantum  est  major,  humilians,  sit  in  ipsisquasi  unus 
ex  illis  :  omnia  judicii  Domini  nostri  non  pro  se  tan- 
tum,  sed  et  pro  omni  populo,  qui  sollicitudini  suie 
creditur,  contremiscens  ;  ut  qui  meminent  de  spe* 
culatonim  manibusomniumanimas  requirendas,  pro 
omnium  salute  pervigilet,  pastorali  ergacreditas  sibi 


cumque  benedixerint  benedicta  sint,  et  qusecumque 
sanctificaverint  sanctificentur.  Per  Dominum. 

Item  alia. 
Unguantur  manus  istse  de  oleo  sanctificato  et  chi- 
smate  sanctiflcationis  :  sicut  unxit  Samuel  David  in 
regemetprophetam,  ita  unguanturetconsiunmentur 
in  nomine  Dei  Patris,  et  Fitii,  et  Spiritus  sancti,  fa- 
cientes  imaginem  sanctse  cmcis  Salvatoris  Df^mini 
nostri  Jesu  Christi,  qui  nos  a  morte  fedemit,  et  ad 
regna  cselomm  perducit.  Exaudi  nos,  pie  Pater, 
omnipotens,  aetemei)eus,  et  prsesta  quod  te  roga- 
mus  et  oramus.  Per. 

IX.    EXHORTATIO  AD   POPULUM,   CUM   EPISCOPUS   ORDI- 

NATUR. 


Servanda  est,  dilectissimi  fratres,  in  excessu  sa-  Q  oves  Domini  diligentiae  ejus  semper  se  flagrantissi- 


cerdotumlex  antiquse  Ecclesiee,  ut  decedentibus  aliis 
quidem  dignissimi  subrogentur,  per  quonim  doctri- 
nam  fides  cathoiica  et  religio  308  Christiana  sub- 
sistat;  ne  oviii  Dominipraedo  violentus  inrumpat.  et 
dispersas  absque  Pastore  oves  fur  noctumus  invadat. 
Hecepto  itaque  dispensatione  Dei  sacerdote  vestro, 
sollicite  vobis  agendum  est  ut  in  locum  defuncti  ta- 
lis  succcssor  praeparetur  Ecclesise,  cigus  pervigiU 
cura  et  instanti  solUcitudine  ordo  ecclesiae  et  creden- 
tium  fides  in  Dei  timore  melius  convalescat.  Qni, 
prsecipiente  Apostolo,  in  omni  doctrina  formam  boni 
operis  ipse  prsebeat ;  cuique  habitus,  sermo,  vultus, 
incessus,  doctrina,  virtus  sit;  qui  vos  ut  Pastor  bo- 


mum  adprobans.  Te  delictorum  adigitur  prsefutunis^ 
ex  onmibus  electus,  ex  omnibus  universis  sacris  sa- 
crandisque  idoneus  fiat  sub  hac  quse  est  homini  per 
hominem  postrema  benedictio  consununata  atque 
perfecta  suie  consecrationis,  nostrse  supplicationis 
attentissimai  concordissimisque  omnium  precibus 
adjuvemur;  omnium  pro  ipso  oratio  incumbat,  cui 
exorandi  proomnibuspondusimponitur.  Impetretei 
affectus  totius  Ecclesise  virtutem,  pietatem,  sanctifi- 
cationem,  et  ceteras  summi  sacerdotu  sacras  dotes 
universae  Ecclesise  profuturas,  Domino  Deo  nostro 
(qui  sacrorum  muncrum  profluus  fons  est,  qui  dat 
omnibus  adfluenter)  quod  sacerdoti  pio  affectu  posci- 


nus  fide  instruat,  exemplum  paUentice  doceat,  doctri-     tur  ad  exundandam  in  omnibus  sanctificationemsuo- 
nam  religionis  instituat,  in  omni  opere  bono  confir-  ^  rum  omnium,  promptissime  ac  plenissime  confe- 


met  caritatis  exemplo.  Secundum  voluntatem  ergo 
Domini  in  locum  sanctse  memorio!  ill.  nom.  virum 
▼enerabilem  ill.  testimonio  presbyterorum  et  totius 
cleri,  etconsilio  civium  ac  consistentium,  credimus 
eligendum,  virum  (ut  nostis)  natalibus  nobilem,  mo- 
ribus  clarum,  religione  probum,  fide  stabilem,  mise- 
ricordia  abundantem,  humUem^  justum,  pacificum, 
patientem,  caritatem  habentem,  tenacem,  cunctis- 
que  •  sacerdos  eligenda  sunt,  bonis  omnibus  exube- 
rantem.  Hunc  ergo,  dUectissimi  fratres,  testimonii 
boni  operis  electum,  dignissimum  sacerdotio  conso- 
nantes  laudibus  clamate  et  dicite :  Dignus  est. 

*  Forte,  in  cunctis  qtue  in  sacerdote  exigenda  mnt. 


rente.  Per  Dominum  nostrum  Jesum. 

Consecratio. 
Deus  honorum  omnium,  Deus  omnium  dignitatum 
quae  glorise  tuse  lacris  famulantur  ordinibus ;  Deus , 
qui  Moysen  famulum  tuum  secreti  familiaris  affectn 
inter  cetera  celestis  documenta  cultnrse,  de  habitu 
quoque  indumenti  sacerdotalis  instituens,  electum 
Aaron  mystico  amictu  vestire  inter  sacra  jussisti; 
ut  inteUigentiae  sensum  de  exempUs  priorum  caperet 
secutura  postcritas,  ne  emditio  doctrin»  tus  uUi 
deesset  cetati,  cum  et  apud  veteres  reverentiam 
ipsa  «ignificationum  species  obtineret,  et  apud  nos 

b  Hsec  et  tertia  oratio  est  in  ordine  Romano. 


325 


DE  LITURGIA  GALUCANA  LIBER  Ilt. 


326 


certiora  essentexperimenta  rerum,  quam  fienigmata  a  movere  dignatus  es,  quaesumus,  Domine,  placatus 

flgurarum.  Illius  namque  sacerdotii  anterioris  habi- 

tus  nostrffi  mentis  ornatus  est;  et  pontificalis  gloria 

non  jam  nobis  honorem  commendat  vestium,  sed 

splendorem  animarum.    Quia   et   illa,    quse  tunc 

camalibusblandiebantur  obtutibus,potiusqu{B  ipsis 

erant  intelHgenda  poscebant.   Et  idcirco    famulis 

tuis,  quos  ad  summi  sacerdotii  ministerium  elegisti, 

hanc,  quaesumus,  Domine  31 0  gratiam  largiaris; 

ut  quicquid  illa  velamina  in  fulgore  auri,  in  nitore 

gemmarum  et,  multimodi  operis  varietate  signabant, 

hoc  in  horum  moribus  actibusque  clarescat.  Com- 

ple,  Domine,  in  sacerdotibus  tuis  mysterii  tui  sum- 

mam,  et  ornamentis  totius  glorificationis  instructos 

caelestis  unguenti  flore  sanctifica*.  Hoc,  Domine, 


accipias,  ut  quod  divino  munere  consecutus  est,  tua 
in  eo  protectione  fiiinetur.  Per  Dominum  nostrum. 

Adesto,  misericors  Deus,  ut  quod  actum  est  nos- 
trffi  servitutis  officio,  tuabenedictione  firmetur.  Per. 

Ilecn  alia. 

Ecclcsiani  tuam,  Domine,  benignus  inlumina,  ut 

et  gralus  tui  proficiat  ubique  successus,  et  grati  fiant 
nominituo,  te  gubernante,  Pastores.  PerDominum. 

X.  BENEDICTIO  SUPER  VIRGINES. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  adjuva  qua^  virgi- 
nitatis  honore  dignatus  es  decorare.  Perferant  in- 
choati  operis  consummatura  aifectum,  et  votorum 
suorum  expediant  institutum  :  virginali  habitu  per- 
fectam  tibi  offerant  plcnitudinem,  et  initia  sua  per- 


copiose  in  eorum  caput  influat,  hoc  in  oris  subjecta  B  ^"^«^^e  mereantur  ad  linem,  ut  matura  sanctimo- 

decurrat,  hoc  in  totius  corporis  extrema  descendat, 

ut  tai  Spiritus  virtus  et  interiorum  ora  repleat,  et 

exteriora  circumtcgat.  Abundet  in  his  (eo)constan- 

tia  fidei,  puritas  dilectionis,  sinceritas  pacis.  Sint 

speciosi  munere  tuo  pedes  liorum  ad  evangelizan- 

dum  pacem,  ad  evangelizandum  bona  tua.  Da  eis, 

Domine,  ministeriumreconciliationisin  verbo,  et  in 

factis,  et  in  virtute  et  signorum  et  prodigiorum. 

Sit  sermo  eorum  (ejus)  et  prsedicatio,  non  in  persua- 

sibilibus  humanse  sapientise  verbis,  sed  in  ostensione 

spintus  et  virtutis.  Da  eis,   Domine,  claves  rcgni 

ca^Iorum  :  utantur,  nec  glorientur  potestate,  quam 

tribuis   in  sedificationem,  non   in   destructionem. 


nise  cumulent  merita,  et  centenarium  munus  de 

perfecto  agone  virginitatis  accipiant. 

Consecralio  virgiDum. 
Castum  veri  Dei  cultuni  incorrupta  <  religione  re- 

tinentcs,  inviolabilis  naturse  Dominum  suppliciter 
oremus,  ut  hanc  famulam  suam  corroboret,  quee 
sanctam  et  maximam  acceptabilem  Deo  virginita- 
tem,  adsumptis  spiritalium  cogitationum  viribus, 
dcdicavit,  bene  concepto  mentis  proposito  perseve- 
ret ;  ut  virginitas,  qum  Ecclesiffi  comparatur,  ct  si- 
ihilitudini  divinse  immolationis  induitur,  perenni- 
tatis  gratiam  consequatur.  Per  Dominum. 
Deusc  castorumcorporumbenignushabitator,  et 


^      ,  ....  .  ,.  mcomiptarum  Deus  amator  animarum,  Deus  qui 

Quodcnmquehgaverintsuperterramsitliflratumetin  ^ ,  x  .     ..  •    •  i.      •  -i.      j-  v  t 

,.      ^        .  1..  .,     C  h^^anam  substantiamm  pnmishommibus  diaboli- 

c«lis:etguodcumgue  solverintsuperterramsitsolu-  r      j      i.  i         i    •    ^r    i.   i  j 

ca  fraude  vitiatam,  ita  in  Verbotuo,  per  quod  omnia 


quodcumque  soiverint  super 
tnm  etin  cselis.  Quorumdetinuerint  peccata,  detenta 
sint;  etquorum  dimiserint,  tu  dimittas.  Quibcnedixe- 
rit  eis,  sit  benedictus  ;  et  qui  maledixerit  eis,  male- 
dictionibusrepleatur.  Sintservi  fideles  etprudentes, 
quosconstituastu,  Domine,  super  familiam  tuam ;  ut 
dent  illis  cibum  in  tempore  necessario,  ut  exhibeant 
omnem  homincm  perfectum.  Sint  sollicitudine  im- 
pigri,  sint  spiritu  ferventes ;  oderint  superbiam, 
diligant  veritatem,  nec  cam  umquam  deserant,  aut 
lassitudine,  aut  timore  superati.  Non  ponant  lucem 
ad  tenebras,  nec  tenebras  lucem.  Non  dicant  malum 
bonum,  nec  bonum  malum.  Sint  sapientibus  et  in- 
sipientibus  debitores  :  et  fructum  de  profectu  om- 


facta  sunt,  reparas,  ut  eam  non  solum  ad  primfie 
originis  innocentiam  revoces,  sed  etiam  ad  expe- 
rientiam  bonorum,qu8e  in  novo  saeculo  sunt  haben- 
da,  perducas,  et  obstrictos  adhuc  conditione  mor- 
taliumjam  ad  similitudinem  provehas  angelorum, 
rcspice,  Domine,  super  has  famulas  tuas,  quoe,  in 
manu  tua  continenti(B  sua?  propositum  conlocantes, 
tibi  devotionemsuam  oiferunt,  a  quo  ipsa  vota  sump- 
serunt.  Quomodo  enim  animus  31 2  n^ortali  carne 
circumdatus ,  legem  naturse ,  libertatem  licentise , 
vim  consuetudinis,  et  stimulos  aelatis  evinceret,  nisi 
tuperliberum  arbitrium  hunc  amorem  virginitatis 


^  .,         .    ^      .  ,    ,  clementeraccenderes,tu  hanccupiditateminearum 

mumconsequantur.Tribuaseis,  Domine.cathedramn       ,   ,      .  ,  *    r    *•*  j-  •  •  i         o 

,    ^   ,  ,       „    ,    .  .  ,       «^  cordebenignus  aleres,  tufortitudinemministrares? 

episcopalemadregendamEccIesiamtuam  etplebem      ««.  •  *  *•    i 

'^ .     '^        «•     .         ...  ....       Effusa  namque  in  omnes  gentes  gratia  tua,  ex  omni 

universam.  Sis  eis  auctoritas,  sis  cis  potestas,  sis  eis         ,.  ^     i.     i    .     »  ,i  ^., 

^  '  nationequseestsubcffilOjinstellaruminnumerabilem 


flrmitas.  Multiplices  super  eos  benedictionem   et 

gratiam  tuam,  ut  ad  exorandum  semper  misericor- 

diam  tuam  tuo  munere  idonei,  tua  gratia  possint 

esse  devoti.  Per  Dominum  *>  . 

Super  oblata. 
Suscipe,  Domine,  munera  quee  tibi  offerimus  pro 

famolo  tuo  31 1  ^^^^,  et  propitius  in  eodem  tua 

dona  custodi. 

Hanc  igitur  obiationem,  quam  tibi  offerimus  pro 

iDo  famulo  tuo,  quem  ad  pontificalem  gloriam  pro- 

•  Hec  et  sequentia  verba  leguntur  in  Ordine  Ro- 
mano,  postquam  unctum  est  episcopi  caput. 
^  Nihil  hic  de  benedictione  ornamentorum  episco- 


numcrum  iioviTestamenti  heredibusadoptatis,inter 
ceteras  virtutes,  quas  filiis  tuis  non  ex  sanguinibus 
nec  voluptate  carnis,  sed  de  tuo  Spiritu  genitis  inde- 
disti,  etiam  hoc  donum  in  quurumdam  mentes  de 
largitatis  tuse  fonte  defluxit,  ut  cum  honorem  nu- 
ptiarum  nulia  interdicta  minuissent,  ac  super  co- 
pulam  tua  benedictio  permanoret,  existerent  tamen 
sublimiores  animae,  quse  non  hoc  concupiscerent 
quod  habet  mortale  conubium ;  sed  hoc  eligerent 

palium. 

c  Hsec  in  Ordine  Romano.  Alia  infra  in  Missali 
Gallicano, 


327 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


328 


quod  prsemittit  divinum  Ghristi  Ecclesiseque  sacra-^  yoluptatum;  nesciat  etiam  incentiya  desideria;  ut 

mentum.  Agnovit  Auctorem  suum  beata  virginitas ; 

et  semula  integritatis  angelic^e,  illius  thalamo,  illius 

cuhiculo  se  devovit;  qui  sic  perpetuse  virginitatis 

est  sponsus,  quemadmodum  perpetuse  virginitatis 

est  filius.  Implorantihus  ergo  auxilium  tuum,  Do- 

mine,  et  confirmari  ex  henedictionis  tuse  consecra- 

tione  cupientihus  da  protectionis  tuse  munimen,  ne 

hostis  antiquuSy  qui  excellentiora  studia  suhtiliori- 

bus  infestat  insidiis,  ad  ohscurandam  perfecUe  con- 

tinentise  palmam  per  aliquam  serpat  mentis  incu- 

riam  :  et  rapiat  de  proposito  Virginum  quod  etiam 

moribus  decet  inesse  nuptiarum.  Sit  in  eis,  Domine 

per  donum  Spiritus  tui  prudens  modestia;  et  quod 

sunt  professse  custodiant,  scrutatori  pectorum  non 


soli  tihi  subdat  propria  colla ;  quo  possit  pro  labori- 
bustantis  sexagesimum  gradum  percipere,  mnnus 
dilectabile  sanctitatis.  Per. 

Item  alia. 
Domine  Deus  virtutum  ccelestium  seteme,  tibi 
supplices  fundimus  preces,  ut  hanc  famulam  tuam 
consecrare  di^eris,  quam  de  pristina  conversatione 
ad  novitatem  vilse,  exspolians  veterem  hominem, 
et  induens  novum,  convertere  fecisti,  ut  siciit  Anna 
prophetissa  multis  temporum  cnrriculis,  vestibos 
viduitatis  induta,  in  templo  gloriae  tuse  in  jejuniis  et 
orationihus  fideliter  serviebat ,  sic  et  hsec  famula  tna 
tihi  soli  Deo  in  Ecclesia  .tua  devota  mente  serviat. 
Per  Dominum. 


corpore  placiturae,  sed  mente.  Transeant  in  nume-  B     Dgug^  q^i  Annam  filiam  Fanuelis,  vix  per  annos 


rum  sapientium  puellarum,  ut  cselestera  Sponsum 
accensis  lampadibus  cum  oleo  prseparationis  expe- 
ctent;  nec  turbatse  improvisi  Regis  adventu,  secu- 
turse  cum  lumine,  ut  prsecedentium  choro  jungan- 
tur,  occurrant,  nec  excludantur  cum  stultis.  Rega- 
lem  januam  cum  sapientihus  Virginihus  licenter 
introeant,  et  in  Agni  tui  perpetuo  comitatu  proha- 
biles  mansura  castitate  permaneant.  Per. 

Accipe,  puella,  pallium,  quod  perferas  sine  ma- 
cula  ante  tribunal  Domini  nostri  Jesu  Ghristi,  cui 
flectit  omne  genu  caelestium,  et  terrestrium,  et  in- 
fernorum.  Benedicat  te  conditor  caeli  et  terrse, 
Deus   Pater  omnipotens,  qui  te  eligere  dignatus 


septem  sortitam  jura  conjugii,  ita  cum  annis  octo- 
ginta  quatuor  in  sancta  et  in  timorata  castitate  ser- 
vasti,  ut  noctihus  ac  diehus  orationes  jejuniaque 
miscentihns,  quse  ad  prophetise  gratiam  suh  circum- 
cisione  Ghristi  tui  justus  remunerator  adducaris, 
quique  deinceps  31 4  per  apostolicam  institutionem 
sanctarum  hujus  ordinis  manihus  feminarum  sexus 
ipsius  adolescentulos  juniores  instruxit,  cum  sancti 
charismatis  bencdictione  visitari  laudahili  dispen- 
satione  voluisti;  suscipere  dignare,  omnipotentissime 
rerum  omnium  Deus,  hujus  conservse  nostrse  ar- 
duum  et  lahoriosum,  nec  satis  discrepans  aperfecta 


virginitatis  proposito,  quia  tu  ereaturarum  onmium 
est  ad  instar  sanctse  Mariae  matris  Doraini  nostri  conditor,  probas  mundiales  inlecehras  diflicilius  poft 
Jesu  Ghristi  ad  integram  et  iramaculatara  virginita-  ^  experimentum  posse  vitari,  sed  cum  ad  te  venitur, 


tem,  quam  professa  es  coram  313  ^^^  ^^  angelis 
sanctis.  Idcirco  serva  propositum,  serva  castitatem 
per  patientiam,  ut  coronam  virginitatis  tuse  acci- 
pere  meresuus.  Nunc  exoro  Doraini  nostri  Jesu  Ghris- 
ti  divinara  misericordiam,  ut  hanc  virginem  conse- 
crare  ac  sanctificare  dignetur  usque  in  finem.  Per. 
Benedicat  te  Deus  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus 
sanctus  omni  henedictione  spiritali,  ut  maneas  sine 
macula  suh  vestimento  sanctse  Marise  matris  Domini 
nostri  Jesu  Ghristi.  Qui  tecum  vivit  et  regnat  in 
saecula  sseculorum. 

XI.  BENEDICTIO   VESTIMENTORUM   VIDUJE. 

Visihilium  *  et  invisibilium  rerum  creator,  Deus, 


idque  per  te,  numquam  animas  semel  tihi  dicatasvel 
terrihile  passionum  vel  divitiarum  hlandimenta  soi- 
licitant.  Nara  sensihus  (quihus  ipse  dignaris  infundi) 
nihil  est  desiderabilius  quam  regnum  tuum,  nihil 
terribilius  quam  judicium  tuum.  Da  ergo,  Domine, 
ad  petitionem  maximse  rei  tuse  misericordiam  tuam; 
et  trihue  ut  hsec  famula  tua  in  adgressse  castitaUs 
observatione  perdurans,  inter  conjugatas  uni  tantom 
viro  ferainas,  fructum  tricesimum  sortiatur.  Sit  in 
illa  cum  misericordia  discretio,  cum  hnmanitate  so- 
hrietas.  Opus  tuum  die  ac  nocte  meditetur ;  et  pro 
eo  quod  amisit  conjugis  solatium  temporale,  te,  qui 
rerum  omnium  requies  es,  sequatur ;  et  vitse  spatium 


adesto  propitius,  ut  hsec  indumenta,  sanctitatis  effi-  [)  spiritali  consolatione  compensa,  ut  in  die  vocationifl 


giem  ostendentia,  desuper  gratia  tua  inrigante, 
benedicere  et  sanctificare  facias.  Per  Dominum. 

Consecratio  vestium. 
Inlumina,  qusesumus,  oculos  raajestatis  tuse  ad 

benedicendam  hunc  viduitatisvestem,  ut  quse  inor- 
dinatis  vestihus  viri  sui  visibus  placuit,  in  sacratis 
indumentis  henedictionis  tuse  servire  mereatur. 
Per. 

Bcnedictio  vidase,  qum  fuerit  castitatem  professa. 

Gonsolare,  Domine,  hanc  famulam  tuam  viduitatis 
languoribus  constrictam,  sicut  consolari  dignatus  es 
Saraptinam  viduam  per  Heliam  prophetam .  Goncede 
ei  pudicitise  fructum  ut  antiquarum  non  memineat 

*  Hsec  in  Ordine  Romano  et  fere  quse  sequuntur. 


suae  talis  venire  mereatur,  quaiis  Anna  fuisse  con- 
stat,  quam  usque  ad  prophetise  spiritum  promovbti. 
Per. 

XII.  CPNSECRATIO  ALtARIS. 

Greator  et  conservator  humani  genens,  dator  gra- 
tise,  et  spiritalis  targitor  setemse  salutis,  tu  permitte 
Spiritum  tuum  super  vinum  cum  aqua  mixtum,  ut 
armata  virtute  cselestis  defensionis  ad  consecratio- 
nem  higus  ecclesise  vel  allaris  proficiat  Per. 

Praefatio  consecrationis  altaris. 
Ponis  super  comua  altaris  digito  tuo  vinxm  cum 
aqua  mixtumf  et  aspergis  altare  septem  vioibui;  re/t- 


329  DE  LITLRGIA  GAIXICANA  LIBER  III. 

quum  autem  fUndes  ad  basem,  et  offeres  incensum  su-  k 


330 


per  altare  odorem  suavissimum  Domino, 

■  Dei  Patris  omnipotentis  misericordiam,  dilectis- 
simi  fratres,  deprecemur,  ut  hoc  altarium  sacrificiis 
spiritalibus  consecrandum,  vocis  nostrse  exorandus 
oflicio,  preesenti  benedictionc  sanctificct,  nt  in  eo 
semper  oblationes  famulorum  suorum  studio  suse 
devotioDis  impositas  benedicere  et  sanctificare  di- 
gnetur,  etspiritaliplacatus  incenso,  precanti  familiae 
suse  promptus  exauditor  adsistat.  Per  Dominum. 

Benedictio  allaris. 
3d  S  Deus  omnipotens,  in  cujus  honorem  alta- 

riara  sub  invocatione  tui  consecramus,  clemens  et 
propitiuspreces  nostrse  hnmilitatisexaudi ;  et  praesta 
ut  in  hac  mensa  sint  tibi  libamina  accepta,  sint  gra- 


Ad  omDia. 
Dignare,  Domine,  Deus  oninipotens  Rex  regum, 

et  Dominus  dominantium,  Sacerdos  omnium,  Ponti- 

fex  universorum,  pcr  quem  una  cuni  Patre,  sancto- 

que  316  Spiritu  factasunt  universa,  Christe  Jesu, 

benedicere,  consecrare,  et  sanctificare  digneris  vasa 

haec  cum  hoc  altario,  linteaminibus,  ceterisque  va- 

sis ;  et  quemadmodum  sanctificasti  officia  taberna- 

culi  testimonii  olim  cum  arca,  oraculo,  cjrubin  alo- 

sis,  velis,  columnis,  candelabro,  altaribus,  argenleis 

basibus,  tabulis  deauratis,  holocaustis,  gereo  altare. 

cum  aeneis  vasis,  tentoriis,  funibus,  oleo  unctionis, 

et  ceteris  aliis  in  figura  nostri  per  manus  sanctorum 

sanctificasti  sacerdolum,  ita  nunc  manens  in  ajter- 

num,  summe  Sacerdos  sacerdotum  secundum  ordi- 


ta,  sint  pinguia,  et  Spiritus  sancti  tui  semper  rore  g  nem  Melchisedech  (ut  diximus),  patenam  hanc  et 


perfusa;  ut  omni  tempore  in  hoc  loco  supplicantis 
tibi  familise  tuae  anxietates  releves,  ffigritudines  cu- 
res,  preces  exaudias,  vota  suscipias,  desiderata  con- 
firmes,  postulata  conccdas.  Per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  Filium  tuum. 

Prsefatio  liDteaminum. 
Domine  Deus  omnipotens,  sicut  ab  initio  homini- 

bus  vitalia  et  necessaria  creasti,  et  quemadmodum 
vestimenta  pontificalia  sacerdotihus,  et  levitis  orna- 
menta,  quse  et  linteamina  fieri  famulo  tuo  Moysi  per 
quadraginta  dies  docuisti,  sive  etiam  ea  quae  Maria 
texait  et  fecit  in  usum  ministerii  tabernaculi  foede- 
ris,  sanctificare,  benedicere,  consecrarcque  digneris 
heec  linteamina  in  usum  altaris  tui  ad  tegendum 


calicem  hunc,  et  omnia  instrumenta  altaris  hujus 

ecclesiffi  seu  basilico?,  quoe  intcr  nostras  palmas  ha- 

bentur,  corde  precamur,  ut  benedicas,  purifices, 

consecres,  et  consummes,  quibus  inter  nos  et  ffiter- 

nam  unitatem  in  supremo  meatu  sine  flne  constare 

credimus,  Per. 

Pfflefatio  chrismalis. 

Oremus,  fratres  charissimi,  ut  Deus  omnipotens 
hoc  ministerium,  corporis  filii  sui  Domininostri  Je- 
su  Christi  gerolum,  benedictione,  sanctificationis 
tutamine,  defensionis  dominatione  implere  dignc- 
tur,  orantibus  nobis.  Per. 

Omnipotens  Deus  Trinitas,  manibus  nostris  openi 
tuffi  benetiictionis  infunde,  ut  per  nostram  benedic- 


involaendumque  corpus  et  sanguinem  Filii  tui  Do-  C  *^i«nem  hoc  vasculum   sanctificetur,    et    corporis 


Christi  novum  sepulcrum  Spiritus  sancti  gratia  per- 
ficiatur.  PerDominum  nostrum  Jesum  Christum  Fi- 
lium  tuum,  qui  tecum  vivit. 

XIII.    ORATIONES  *>  ET    PRECES    PRO   REGIBUS. 

Deus,  qui  fideles  tuos  ad  hoc  corripis,  ut  emen- 
des,  populum  tuum,  quffisumus,  ne  despicias  suppli- 
cantem,  ut  tuffi  virtutis  auxifio,  omni  hostilitate  de- 
pulsa,  et  securitate  patriffi  Iffitetur,  et  catholica 
semper  exultet  Ecclesia.  Per. 

Item  alia. 

Populi  tui,  quffisumus,  omnipotens  Deus,  propi- 

tiare  peccatis,  et  totius  hostilitatis  a  nobis  errores 
averte,  utregniFrancorum  nominis  secura  libertas 

in  tua  devotione  semper  exultet,  et  ab  hostium  nos 

Oremus,  dilectissimi   fratres,  ut  Dominus  DeusD  defendcformidinc;  utomniperturbationcsubmota, 


mini  nostri  Jesu  Christi.  Qui  tecum  vivit  et  regnat 

Deus. 

Fiant  omnia  ista  protectione  tua  tuta  atque  de- 

fensa,  potens  Domine,  vasa.  Per  Dominum. 
Ad  consecrandam  patenam. 
Consecramus  et  sanctificamus  hanc  patenam  ad 

conGciendum  in  ea  corpus  Domini  nostri  Jesu  Christi 

patientis  crucem  pro  salute  nostra   omnium.  Qui 

regnat  in  scecula. 

Item  alia. 

Consecrare  et  sanctificare  digneris,  Domine,  pate- 

nam  hanc,  per  istam  unctionem  et  nostram  bene- 

dictionem  in  Christo  Jesu  Domino  nostro.  Qui  vivit 

et  regnat. 

Ad  calicem  consccrandum. 


noster  calicem  suum  in  ministSrio  consecrandum 

caelestis  gratiffi  inspiratione  sanctificet,  ut  ad  huma- 

nam  benedictionem  plenitudinem   divini   favoris 

accommodct.  Per  Dominum. 

Item    collectio. 
Dignare,  Domine,  calicem  istum  in  usum  minis- 

terii  tui  pia  famuli  tui  devotione  formatum,  ea  sanc- 
tiiicatione  perfundere,  qua  Melchisedech  famuli  tui 
sacratum  calicem  perfudisti ;  et  quod  arte  vel  me- 
tallo  effici  non  potest  altaribus  tuis  dignum,  fiat  tua 
benedictione  pretiosum. 

»  Hsec  et  sequentia  in  Ordine  Romano,  sed  plura 

ibi. 
i>  Alue  orationes  aliusqueregisbenedicendimodus 

Patrol.  LXXII. 


liberis  tibi  mentibus  serviamus. 

Item  alia. 
Omnipotens  scmpiterne  Deus,  qui  regnis  omnibus 

ffiterno  dominaris  imperio,  inclinaadpreceshumi- 
litatis  nostrffi  auresmisericordiffi347  ^-^®»  etFran- 
corumregniadesto  principibus;  nttua  tranquillitate 
clementes,  tua  semper  sint  virtute  victores.  Per. 

Alia. 
Omnipotens  et  misericors  Deus,  cujus  regnum  cst 

omnium  sfficuIorum,suppIicationes  nostras  clemen- 
terexaudi,etFrancorumregumtibisubditumprotege 

in  Ordine  Romano,  et  apud  Menardum  in  unctione 
regum  Francorum, 


VV 


331 


APPENDIX  iVD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


33-2 


principatum,  ut  in  tua  virtute  fidentes,  et  tibi  pla-  a  confessoris  tui  Helarii  atque  pontiflcis  sollemnitato 


ceant,  et  super  omnia  regna  praecellant.  Per. 

Item  alia. 
Omnipotens  sempiterne  Dous,  in  cujus  arbitrio 

regnorum  omninmjura  consistunt,  protegeregum 

Francorum  nominis  ubique  rectores,  ut  eorum  vo- 

tiva  prospcritas  pax  tuorum  possit  esse  populorum. 

Super  oblata. 
Sacriflcium,  Domine,  quod  immolamus,  intende, 

ut  ab  omni  nos  cxuat  bellorum  nequitia,  et  in  tuse 

protectionis  securitate  constituat,  ut  et  a  nostris 

mundemur  occultis,  et  ab  inimicorum  liberemur 

insidiis. 

Suscipc  propitius  hostias  quibus  et  te  placari  vo- 

luisti,  et  nobis  salutem  potenti  pictate  restitue.  Per. 


deferimus,  ut  qui  tibi  digne  meruit  famulari,  ejus 

intercedentibus  meritis  ab  omnibus  nos  absolve  pec- 

catis  :  et  prsesta,  quffisumus,  omnipotens  Deus,  ut 

quia  nos  reatus  nostrae  actionis  gravat,  apud  inefla- 

bilem  misericordiam  tuam  beati  Helarii  confessoris 

tui  atque  pontiflcis  intercessio  nos  gloriosa  protegat. 

Super  oblata. 
Sancti  confessoristui  atque  pontiflcis,  qusesumus, 

Domine,  annua  soUemnitas  pietati  tuse  nos  reddat 

acceptos,  ut  per  haec  pia;  oblationis  ofTicia,  et  iUum 

beata  retributio  comitetur,  et  nobis  gratiee  tuee  dona 

conciliet.  Per. 

Sacriflcium,  Domine,  quoddesideranterofferimus 

gratum  tibi  beatus  Helarius  sufl^ragator  efficiat,  ut 


Veredignum  etjustura  est,  aequum  et  saluUre.  ^  gacris  alUribus,  Dominc,  has  hostias  superpositas  in 


Agnoscimus  enim,  Domine  Deus  noster,  agnoscimus 
sicut  prophetica  dudum  voce  testatus  es,  ad  peccan- 
tium  merita  pcrtincre,  ut  scrvorum  tuorum  labore 
qusesita,  sub  conspectu  nostro  manibus  diripiantur 
alienis;  ct  quo;  desudantibus  famulis  nasci  tribuis, 
ab  hostibus  patiaris  absumi ;  totoque  corde  prostrati, 
supplices  exoramus,  ut  et  praiteritorum  concedas 
veniam  delictorum ;  et  Francorum  regni  nominis  ini- 
micos  virtute  tuse  conprcmas  majestatis  :  quia  tunc 
defensionem  tuam  non  diffldimus  adfuturam,  cum 
a  nobis  ea  quibus  ofi^endinius  dignantcr  expuleris;  ut 
populus  tuus  fldei  integritate  Icetetur,  et  temporum 
tranquillitate  semperexultet.  Per  quemMajestatem. 
'  Hanc  igitur  oblationem  servitutis  nostrae,  quam 


salutem  nobis  provcnire  deposcat. 

Ut  nobis,  Domine,  tua  sacriflcia  denl  salutcm 
qusesumus  beatus  Confessor  tuus  precator  accedat 
Per.  Pax  fldi  sancta. 

Vere  dignum  et  justum  est,  sequum  et  salutare 
Quoniam  flducialitertibi  laudis  hostias  immolamus, 
quas  sancti  Helarii  pontificis  tui  confessione  praesenti 
confidimus  adjubandas;  ut  illius  patrocinio  nos  ad 
jubante,  debitanomini  tuoservituteplaceamus.Quia 
dum  beati  iflius  merita  gloriosa  veneramur,  auxilium 
nobis  tuse  propitiationis  adquirimus ;  nec  desperamus 
de  veniae  largitate,  quam  per  eum  qui  tibi  placct, 
deposcimus :  quia  supplicationibus  nostris  misericor- 
diamtuamconfldimusadfuturam,quambeatiHelarii 


tibi  off-erimus  pro  salute  et  incolumitate  vel  statu  ^  ^^j^^^^^^^jg  ^^-  poscimus  intervcntu  319  nobis  el 


regni  Francorum,  (pro  quibus,  Domine  omnipotens 

Deus,  tlbi  suppliccs  fundimus  preces ;  te  in  onmibus 

ducem,  te  in  omnibus  viis  suis  protectorcm  merean- 

tur  habere)  qusesumus,  Domine,  ut  placatus  susci- 

pias.  Per. 

Post  communionem. 
Protege,  Domine,  famulos  tuos  subsidiis  pacis  et 

corporis ;  et  spiritalibus  enutriens  alimentis,  a  cun- 
ctis  hostibus  redde  securos.  Pcr. 

Item  alia. 
Fidelem  populum  tuum,  quasumus,  Domine,  po- 

tentise  tuse  318  inuniat  invicta  defensio,  ut  pio 
semper  tibi  devotus  aflectu,  et  ab  infestis  liberctur 
inimicis,  et  in  tuajugiter  gratia  perseveret.  PerDo- 
minum  nustrum  Jesum  Christum  Filium. 


confessione  prsestari.  Quia  licet  nobismedelamsem- 

per  operetur  divini  celebratio  Sacramenti,  propen- 

sius  confldimus  adfuturam,  cum  sanctorum  tuorum 

etillorum  meritis  intervenientibus  exhibeiur.  Per 

quem. 

Hanc  igitur  oblationem  servitutis  nostrse,  sed  et 

cunctse  familise  tuse,  quam  tibi  offerimus  in  honore 

sancti  Helarii  confessoris  tui  atque  pontificiSy  qusp- 

sumus,  Domine.  Per. 

Post  communionem. 
Beati  Helarii  confessoris  tui,  Domine,  sufiragiis 

exoratus,  percepta  Sacramenti  tui  nos  virtute  de- 

fende,  ut  cailestis  remedii  sacramentum  ad  perpe- 

tuam  nobis  provenire  medicinam  obiineat.  Per. 


viv  ^«.-.™.  «  ^  D     Proteffatnos,  Domme,cum  tuiperceptioneSacra- 

XIV.  ORATIONES    ET  PRECES  IN   NATALl  SANCTI  HELARII.  .  ,  °  .!   ,      .  .  .  .    .  j       , 

menti  beatus  Helanns  confessor  tuus  intercedendo, 


Sanctus,  Domine,  Helarius  confessor  tuus  sua  nos 
intcrcessione  Isetiflcet,  et  pia  faciat  sollemnitate 
gaudere.  Per. 

Intercessio  nos,  quajsumus  Domine,  sancta  beati 
Hclarii  commcndet,  ut  quod  nostris  meritis  non  va- 
lemus,  ejus  patrociniis  adsequamur.  Per. 

Indulgentiam  nobis,  Domine,  qusesumus,  sancti 
Helarii  confessoris  tui  postulet  tibi  grata  precatio, 
ut  tuam  semper  misericordiam  percipere  valeamus ; 
utintercessio  illius  et  tuam  nobis  non  desinatplacare 
justitiam,  ct  nostram  tibi  devotam  jugiter  efflcere 
servitutem.  Per. 

Exaudi,  Domine,  preces  nostras,  quas  in  sancti 


ut  confesssonis  ejus  semper  experiamur  aaxilium. 
Per  Dom.  nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum. 

XV.    ORATIONES    ET    PRECES    UNIUS    MARTTHIS. 

Deus,  qui  nos  annua  beati  Martyris  tui  sollemni- 
tate  Isetiflcas,  prsesta  qusesumusutcigusgaudemus, 
meritis,  instruamur  exemplis.  Per. 

Beati  Martyris  tui,  Domine,  nos,  qusesumns,  me- 

ritaprosequantur,  ettuam  nobis  indulgentiam  sem- 

per  implorent,  ut  ejus  sacra  natalicia  et  temporali- 

ter  frequentemus,  et  conspiciamus  seiema.  Per. 

Item  alia. 
Prsesta,  Domine,  mentibus  nostriscum  exuliaiione 

profectum,  utcvgus  diempassionisannua  devoiione. 


333 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  IH. 


334 


recolimus,  etiam  fidei  conslaniium  subsequamur.  4  citer  dcprecamur,  ut  quae  sedula  sei^vitute,  doceutc 


Per  Dom. 

Super  oblata. 

Hostiam  nostram,  qusesumus,  Domine,  sancti  Mar- 
tyris  tui  et  yeneranda  confessio,  et  exaudibilis  com- 
mendet  oratio.  Per  Dominum. 

Vere  dignum  et  justum  est,  squum  et  salutare. 

Qaoniam  a  te  constantiam  fides,  a  te  virtutem  sumit 

infirmitas ;  et  quicquid  in  persecutionibus  saevum  est, 

quicquid  in  morte  terribile,  nominis  tui  facis  confes- 

sione  superari.  Unde  benedicimus  to,  Domine,  in 

operibus  tuis,  teque  in  sanctorum  tuorum  profe- 

ctione  laudamus.  Per  quem  Majestatem. 

Post  communionein. 
Qusesumus,  Domine,  salutaribus  repleti  mysteriis, 

ut  cigus  soliemnitatem  celebramus,  orationibus  ad- 

juvemur.  Per. 

Item  alia. 

Adesto,  Domine,  familisetuee,  ut  quibus  venerandi 
sanctos  tuos  praestas  benignus  affectum,  et  320 
vitffi  mortalis  concede  praesidium,  et  sempitemse 
retributionis  effectum.  Per. 

XV.    ITEM   DE   UNO    MARTTBE. 

Adsit  nobis,  qusesumus,  Domine,  beati  Martjris 
tni  sancta  precatio,  quee  nos  et  a  terrenis  affectibus 
incessabiliter  expediat,  et  cslestia  desiderare  perfi- 
ciat.  Per. 

Sancti  Martyris  tui,  Domine,  queesumus,  vene- 
randa  festivitas  salutaris  auxilii  prsestel  augmentum, 
et  qnam  prsevenimus  veneranda  sollemnitas  et  de- 
votionem  nobis  augeat,  et  salutem.  Per. 

Super  oblata. 

Mnneribus  nostris,   Domine,  sancti  Martjrris  tui 

festa  priBcedimus ;  ut  quse  conscientiffi  nostree  prae- 
pedimus  obstaculis,  illius  meritis  reddantur  accepta. 
Per. 

Adesto,  Domine,  supplicationibus  nostris,  et  in- 
tercedente  Martyre  tuo  ab  bostium  nos  defende  pro- 
pitiatas  incursu ;  ut  munera  nostra  commendet,  at- 
que  in  ejus  veneratione  tuee  Mcgestati  reddantur 
accepta.  Per  Dom. 

Vere  dignum  et  jastum  est,  sequum  et  salutare. 
Qui  non  solum  malis  nostris  bona  retribuis,  sed  ut 
miseris  uberiora  dona  concedas,  qui  digne  pro  nobis 
possent  intercedere,  contulisti,  ut  quod  nostra  scien- 


te,  gerimus,  dignis  sensibus  tuo  munere  Qapiamus. 
Per  Dominum  nostrum. 

XVII.  ITEM   DE   UNO   MARTYRE. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  fortitudo  certan- 
tiura,  et  Martyrum  palma,  soUenmitatem  bodierai 
diei  propitius  intuere,  et  Ecclesiam  tuam  continua 
fac  celebritate  Isetari,  et  intercessione  beati  Martjris 
tui  omnium  te  credentium  vota  perficias.  Per. 

Pr£Esta,  quopsumus,  nomine321  Deus,  ut  interce- 
dente  beato  Martyre  tuo,  et  a  cunctis  adversantibus 
muniamur  in  corpore,  et  a  pravis  cogitationibus 
muiidemur  in  corde.  Per  Dominum  nostrum. 

Grata  tibi  sint  munera  nostra ,  Doraine,  quie  et 
tui  sunt  instiluta  prfficeptis,  et  beati  Martyris  tui 
'^  festivitas  gloriosa  commendat.  Per  Dominum. 

Suscipe,  Domine,  sacrificium  placationis  etlaudis, 
quod  nos,  interveniente  sancto  Martyre  tuo,  et  per- 
ducat  ad...  ffiternam,  et  in  perpetuam  gratiamm 
constituat  actionem.  Per. 

GoDtestatio. 

Vere  dignura  et  justum  est,  eequum  et  salutare. 
Qui  Ecclesiam  tuam  sempitema  pietate  non  deserens, 
per  sanctos  tuosjugiter  et  erudis  et  protegis,  proeci- 
pue  solemnitatis  bodiemoe,  qua  beati  Martyris  tui 
passionem  consumptam  recolimus,  veneramur,  et 
ad  gloriam  nominis  tui  nitimur  debitis  magnificare 
prfficoniis.  Per  quem  laud. 

Hanc  igitur  oblationem  servitutis  nostrse,  sed  et 
^  eunctse  familiffi  tu»,  quam  tibi  offerimus  in  bono- 
^  rem  beati  Martyris  tui, 

Post  commuDionem. 

Gcelesti  niunere  satiati,  quoesuraus,  Domine  Deus 
noster,  ut  ba^c  nos  dona,  Martyris  tui  deprecatione, 
sanctiflcent.  Per  Dominum. 

Libantes,  Domine,  mensie  tuse  beatffi  mysteria, 
qusesumus  ut  sancti  Martyris  tui  interventionibus, 
temporalem  et  praesentem  nobis  misericordiam  con- 
ferant  et  eetemam.  Per. 

XVIII.  IN   NATALE  SANCTORUM. 

Deus,  qui  nos  sanctomm  tuomra  confessionibus 
gloriosis  circumdas  et  protegis,  da  nobis  et  imita- 
tione  proficere,  et  orationibus  fulciri.  Per. 

Prosint  nobis,  Doraine,  quaesumus,  tuomm  raar- 


tia  non  habebat,  intercessio  supplicaret  tibi  grata  ])  tyrum  sufTragia  conlata  sanctomm,  nt  quse  nostris 


jastoram.  Qui  bumanum  genus  de  profundo  mortis 

eripieus,  captivitatem  nostram  Jesu  Gbristi  Filii  tui 

Domini  nostri  passione  solvisti.  Per  quem  ita  virtus 

antiqiii  hostis  elisa  est,  ut  ejus,  quem  ipse  supera- 

Yerat,  etiam  beatura  Martyrem  suum  magnura  face- 

ret  esse  victorem.  C^jus  triumphum  in  die  quem 

sanguine  suo  sanctificavit,  colentes,  in  tua  gloria 

exultamus.  Per  quem. 

Post  communionem. 
Sumptis,  Domine,  Sacramentis,  qusesumus  ut  in- 

tercedente  beato  Martyre  tuo,  ad  redemptionis  6eter- 

Dse  proficiamus  augmentum.  Per. 

Samentet  gaudia  sempiterna  de  participatione 

Socrtmeiitiy  et  festivitate  beati  Martyris  tui,  suppU- 


non  possumus  orationibus  obtinere,  placentinm  tibi 
precibus  adsequaraur.  Per. 

Super  oblata. 

Offerimus,  Domine,  prceces  et  mimera  in  honore 
sanctorum  tuorum  gaudentes  :  prsesta,  qutesumus, 
ut  et  convenienter  haec  agere,  et  remedia  sempiteraa 
valeamus  adquirere.  Per  Dorainum. 

Suscipe,  Domine,  sacrificium  placationis  et  laudis, 
ut  benedictio  tua  larga  descendat,  quae  et  munera 
nostra,  sanctis  tuis  deprecantibus,  tibi  reddat  accepta, 
et  nobis  sacramentum  redemptionis  efficiat  Per. 

Vere  dignum  et  jnstum  est,  eequum  et  salutare. 
Confiteantur  tibi,  Domine,  omnia  opera  tua,  et  sancti 
tui  benedicant  te :  quoniam  gloria  virta^  eonua  Vv 


J3a 


APPEiNDIX  AD  OPERA  S.\NCT1  GERMANI  PARISIENSIS. 


336 


es,  322  quiLus  virtulem  in  confessione  pugnanti-  ^  cedant  :  precantes,  ut  Jesus  Christus  Filius  luus 


bus  et  gioriam  in  passione  vincentibus  contulisti.  Qui 

summum  illum  Unigeniti  tui  nomen  coram  regibus 

et  potestatibus  voce  libera  protestantes,  pretiosum 

tibi  sanguinem  gloriosa  morte  fuderunt.  Clementiam 

tuam  suppliciter  obsecrantes,  ut  cum  exultatione 

sanctis  in  cselestis  regni  cubilibus  gaudia  nostra  sub- 

jungas;  et  quos  virtutis  imitatione  non  possumus 

sequi,  de  vito!  veneratione  coigungamus  affectu.  Per 

quem. 

Post  communionem. 

Purificet  nos,  qucesumus,  Domine,  et  divini  per- 
ceptio  Sacramenti,  et  gloriosa  sanctorum  tuorum 
oratio.  Per. 

Prsesta,  qusesumus,  omnipotens  Deus,  ut  quorum 


Dominus  noster  sua  nos  gratia  consequatur :  et  quia 

sine  ipso  nihil  recte  valemus  efficere,  ipsius  semper 

mimere  capiamus,  ut  tibi  placere   possimus.  Per 

quem  Ma. 

Post  communionem. 

Cselestis  doni  benedictione  percepta,  supplices  te, 
Deus  omnipotens,  deprecamur,  ut  hoc  idem  et  sa- 
cramenti  causa  sit,  et  salutis.  Per  Dominiun. 

Ad  plebem. 

Veniat,  Domine,  queesumus,  populo  suppliccanti 
tuffi  benedictionis  infusio,  quoe  diabolicas  ab  eodem 
repellat  insidias,  quo;  fragilitatem  mundet  et  prote- 
gat,  quoe  inopem  sustentet  et  foveat... 

XX.  ITEM  ALIA   MISSA. 


tnemoriam  SacramenU  participatione  recolimus,  fi-  g     p       ^^^^  quKsumus,  Domine,  pace  cuBtodi,  qui- 
dem  quoque  proiiciendo  sectemur.  Per  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum,  qui  tecum. 

XIX.    INCIPIUNT    ORATIONES   ET  PRECES  COMMUNES    COTI- 

DIANA    CUM     CANONE. 


Post  prophetia. 

Deus,  qui  diligentibus  te  bona  invisibilia  praipa- 
rasti,  infunde  cordibus  nostris  tui  amoris  affectum, 
ut  te  in  omnibus  et  super  onmia  diligentes^  promis- 
siones  tuas,  qu£e  omne  desiderium  superant,  conse- 
quamur.  Per  Dominum  nostrum. 

CoIIectio. 

Deus,  qui  in  sanctis  habitas,  et  pia  corda  non  de- 
seris,  libera  nos  a  terrenis  desideriis  et  cupiditate 
camali,  ut,  nullo  in  nobis  regnante  peccato,  tibi  soli 


bus  in  te  spem  donasti,  et  tuse  pietatis  in  nobis  pro- 
pitius  dona  concede ;  et  ut  tuis,  Domine,  possimus 
inhserere  servitiis,  tu  nos,  quffisumus,  ab  omni  pra- 
vitate  defende.  Per. 

Exaudi  nos,  miserator  et  misericors  Deas,  et  con- 
tinentiae  salutaris  propitius  nobis  dona  concede.  Per. 

Deus,  cui  nulla  potest  conscientia  inculpabilis  in- 
veniri,  concede  nobis  tuae  pietatis  auxiiium,  ut  ope 
tuse  miserationis  a4juti,  a  peccatorum  nostrorum 
nexibus  liberemur.  Per. 

Praista  nobis,  misericors  Dens,  ut  placationem 
tuam  proinptis  mentibus  exoremus;  etpeccatorum 
veniam  consequentes,  a  noxiis  liberemor  incorsibus 


Domino  libeiis  mentlbus  serviamus.  Per  Dominum.  n 


Aute  nomina. 

Protector  in  te  sperantium,  Deus,  sine  quo  nihil 
est  validum,  nihil  sanctum,  multiplica  super  nos 
misericordiam  tuam,  ut  te  rectore,  te  duce,  sic 
transeamus  per  bona  temporalia,  ut  non  amittamus 
o^tema.  Per. 

Deus  virtutum,  cujus  est  totum,  quod  est  optimum, 

inscre  pectoribus  nostris  amorem  tui  nominis,  et 

prsesta  in  nobis  religionis  augmentum,  ut  quoe  sunt 

bona  nutrias,  ac  vigilanti  studio  quae  sunt  nutrita 

custodias. 

Super  oblata. 

Propitiare,  Domine,  siipplicationibus  nostris,  et 

has  oblationes  famulomm  famulammque  tuamm 


Super  oblata. 


Suscipe,  Domine,  quaesumus,  debitornm  munera 
famulomm  :  et  tuis  donis  puriflca  servientes  pieiate 
mysteriis,  quibus  etiam  justiiicas  innocentes.  Per. 

Alia. 

Munera,  Domine,  tibi  dicata,  quaesumus,  sancti- 
fica,  et  per  eadem  nos  placatus  intende,  et  a  cunctis 
nos  reatibus  et  periculis  propitiatus  absolve,  quos 
tanti  mysterii  tribuis  esse  consortes.  Per. 

Gontestatio. 

324  ^6^6  dignum  et  justum  est,  flequum  et  sa- 
lutare.  Ut  quia  tui  est  operis,  si  quod  tibi  placitum 
est  aut  cogitamus  aut  agimus,  tu  nobis  semper  et  in- 
telligendi  quse  recta  sunt,  et  exsequendi  tribuas  fa- 


benignus  adsume,  ut  quod  singuli  obtulemnt  ad  rv  ^^^*^^'"- ^t  non  in  nobis  nostra  malitia,  sed  indul- 

1 ?_?_    Af  ••  *>    •     .         .  1     .  "  tranHtn     4iiQa     r\t<flairaniat    aamw\aii*    afTonflia      /T111     Tti\Q.    tt 


honorem  nominis  tui,  cunctis  proflciat  ad  salutem. 
Per  Dominum. 

Adesto,  Domine,  supplicationibus  nostris,  et  his 
populi  tui  oblationibus  precibusque  susceptis,  323 
prffisentiam  tuse  mcgestatis  intersere,  ut  quod  singuli 
obtulerunt  ad  honorem  nominis  tui,  cunctis  profi- 
ciat  ad  salutem. 

Vere  dignum  et  justum  est,  «equum  etsalutare.  Om- 
nipotentiam  tuam  jugiter  implorantes,  ut  quibus  an- 
nua  celebritatis  hujus  vota  multiplicas,  plenam  di- 
vini  cultus  graUam  largiaris;  et  per  augmenta  cor- 
porea  profectum  clementer  tiibuas  animamm,  quo 
ad  incommutabile  bonum  per  mutabilia  dona  venia- 
mus,  temporalique  leetitiee  et  gaudia  sempiterna  suc- 


gentia^  tuse  prseveniat  semper  aifectus,  qui  nos  a 

noxiis  voluptatibus  indesinenter  expediat,  et  a  mun- 

danis  cladibus  dignantcr  eripiat.  Per  quam  Mcge. 

Post  communionem. 

Mysteria  sancta  nos,  Domine,  et  sacriQcis  expleant 

alimentis,  et  corporalibus  tueantur  auxiliis.  Per  Do- 

minum  nostrum. 

Item  alia. 

Da  veniam,  Domine,  peccatis  nostris,  et  medicina* 

libus  sacriiiciis  expiatos  ab  omni  pravitate  defende. 

Per. 

XXI.   ITEM  ALIA  MISSA. 

Post  prophetiam. 
Deus,  qui  nobis  omnipoientiam  tuam  parcendo 
mazime  et  miserendo  manifestas,  multiplica  saper 


337 


DE  LITURGU  GALLICANA  LIBER  Tll. 


33fl 


uos  gratiam  iuam,  ut  ad  tua  promissa  currentes,  j^  gubema  moderamine,  ut  adsit  ei  et  in  securitate 


cselestium  bonorum  facias  esse  consortes.  Per. 

Post  precem. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  abundantia 
pietatis  tuee  et  merita  supplicum  excedis  et  vota, 
effunde  super  nos  misericordiam  tuam,  ut  dimittas 
qu«e  conscientia  metuit,  et  adjicias  quod  oratio  non 
prssumit.  Per  Dominum. 

Ante  nomina. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  adesto  propitius 
invocationibus  nostris  :  ot  quia  sine  te  nihil  potest 
mortalis  infirmitas,  praesta  auxilium  gratise  tuse, 
ut  in  exsequendis  mandatis  tuis,  et  voluntate  tibi, 
et  actione  pariter  placeamus.  Per  Dominum. 

Creaturarum  omnium  auctor  Deus  et  Domine, 


cautela,  et  inter  aspera  fortitudo.  Per  Dominum 

nostrum. 

Ante  nomina. 

Prcsta,  quffisumus,  omnipotens  et  misericors 
Deus,  ut  inter  hujus  vitfie  caligines  nec  ignorantia 
fallente  mergamur,  nec  prsecipiii  studeamus  volun- 
tate  peccare ;  sed  quibus  fiduciam  sperandse  pie- 
tatis  indulges,  optatse  misericordise  prsesta  benignus 
effectum. 

Pateant  aurcs  misericordise  tuse,  Domine,  preci- 

bus  supplicantium ;  et  ut  petentibus  desiderata  con- 

cedas,  fac  iibi  eos,  qusesumus,  placita  postulare. 

Per  Dominum. 

Saper  oblata. 

Deus,  cui,  omnium  sacrificiorum  varietate  flnita. 


qai  universa  per  coseternum  tibi  Filium,  cooperante  B  hostiam  nunc  offerimus  singularem,  adesio  votis  tua 

inspiratione  concepiis,  ut  in  te  sperantium  et  deside- 
ria  jubeas  perfici,  et  peccaia  deleri.  Per  Dominum. 
Reraoiis  obumbrationibus  carnalium  victimarum 
spiriialem  tibi,  summe  Pater,  hostiam  supplici  ser- 
vitute  deferimus,  quae  miro  ineffabilique  mysierio 
et  immolatur  semper,  ei  eadem  semper  offertur, 
pariterque  et  devotorum  munus  326  ®^  remune- 
rantis  est  prsemium.  Per  Dominum. 

Qucesumus,  Domine  Deus  noster,  ut  nosiris  desi- 
deriis  expeditos,  devoiionem  tibi  nos  liberam  atque 
oblationem  offerreconcedas.PerDominum  nostrum 

Jesum  Christum. 
Vere  dignum  et  justum  est,  sequum  et  salutare. 


sancto  Spiritu,  condidisti,  da  populis  tuis  scire  quod 
prsecipis,  custodire  quod  prsestas ;  ut  et  tua  inspira- 
tione  credaris,  et  nostra  semper  voce  lauderis.  Per 

Dominum. 

Saper  oblata. 

Deus,  qui  legalium  differentias  hostiarum  unius 
sacrificii  perfectionem  sanxisti,  accipe  sacrificium  a 
devotis  tibi  famulis,  et  pari  benedictione,  sicut  mu- 
nera  Abel,  sanctifica,  ut  quod  singuli  obtulerunt  ad 
Majestatis  tuse  honorem,  cunctis  proGciat  ad  salu- 
tem.  Per  Dom. 

Suscipe  munera,  qusesumus,  Domine,  quse  tibi  de 
taa  largitate  deferimus,  ut  hsec  sacrosancta  mjste- 


ria,  graUffi  tuse  operante  virtute,  prffisentis  ritas  nos     y^^^^^  ^^^  yj,j  ^^^  „^„j^  co«teruum.  Qui  se- 
conversatione  sanctificent,  et  ad  gaudia  sempiterna  C  metipsumexinanivit,  formam  servi  accipiens,  factu» 


perducant.  Per  Dom.  nosirum  Jesum  Christum. 

Vere  dignum  et  justum  esi,  oequum  ei  saluiare. 

Ut  Filius  tuus  Jesus  Christus,  qui  se  usque  in  finem 

sfficuli  suis  fidelibus  32S  promisit  adfuturum,  et 

prtesentiae  corporalis  mysteriis  non  deserai  quos 

redimit,  et  majestatis  tuee  beneQciis  non  rclinquat. 

Ct  qui  te  auctore  subsistimus,  te  dispensante,  diri- 

gamur  :  non  nostris  sensibus  relinquamur,  sed  ad 

tuse  reducti  semper  tramiiem  veriiatis,  hsec  studea- 

mus  exercere  quse  prsecipis,  ut  possimus  dona  per- 

cipere  quae  promittis^  per  Dominum  nostrum.  Per 

quem  laudant. 

Post  communionem. 

Sumpti  sacriflcii  perpetua  nos  tuiiio  non  relin- 
quat,  et  noxia  sempcr  a  nobis  cuncta   depellat.  D 
Sancta  tua  nos,  Domine,  qusesumus,  ei  vivificando 
renovent,  et  renovando  vivificent.  Per  Dominum. 

Ad  plebem. 

Benedictio,  Domine,  qusesumus,  in  tuos  fldelesco- 
piosadescendat;  et  quam  subjectiscordibus  expetuni 
largiter  consequantur:quoniamsicutsuperbis  resis- 
tis,  sichumilibus  tuis  gratiambenignusimpendis.Per. 

XXII.  ITEM  ALIA  MISSA. 

PoBt  prophetiam. 
Concede,  qucesumus,  omnipotens  Deus,  ut  viam 
tuam  devota  mente  currentes,  subripientium  deli- 
ctomm  laqueos  evadamus.  Per. 

Po8t  precem. 
Eeelesiam  tuam,  Domine,  quffisuraus,  perpetuo 


obediens  usque  ad  raortera,  mortem  autera  crucis, 
in  qua  pius  saliguis  in  reraissionera  fusus  esi  pecca- 
torura.  Venii  enira  aniraam  suam  dare  redemptio- 
neraproraultis,  redditurus  utique  perenne  fidei  pree- 
raium,  pro  quibussilsiinuiicrucis  opprobrium.  Bona 
quippe  et  raala  erunt  oeierna,  qucedabii  judicaturus, 
qui  bona  et  raala  teraporalia  conterani  docuit  judi- 
catus.Nonenim  aliiernaturadelinquit  humana,  nisi 
aui  araando  quee  ipse  contempsit,  aut  iimendb  qufie 
ipsesusiinuit.  Unde  nos  tuaprovidentia  regi,  tua  nos 
redempios  gratia  gubernari,  nullura  esi  ceriius  do- 
curacntura;  quara  ejus  evidentianascentis,  patientia 
raorieniis,  poleniia  resurgeniis.  Per  Dorainum. 

XXIII.    INCIPIT   CANON  ACTIONIS. 

Sursum  corda.  Resp,  Habemus  ad  Dorainura.  Gra- 
iias  agaraus  Doraino  Deo  nostro.Dignura  et  jusiura  est 

Vere  dignura  ei  justum  est,  aequum  et  saluiare 
est,  nos  iibi  semper  et  ubique  gratias  agere,  Doraine 
sancie,  Pater  oranipotens,  seieme  Deus,  per  Chri- 
stura  Dorainumnosirum.  PerquemMajestaieratuam 
laudant  angeli,  adorant  dominaiiones,  tremunt  po- 
iestaies ;  ceeli  cselorumque  virtuies  ac  beata  Sy- 
rafin  socia  exultaiione  concelebrani.  Cum  quibus  et 
nostras  voces  ut  admiiii  jubeas  deprecaraur,  sup- 
plici  confessione  dicenies  :  Sancius,  Sancius,  Sanc- 
tus,  Dorainus  Deus  Sabaoth. 

Te  igiiur,  clementissime  Pater,  per  Jesum  Chri- 
stum  Filium  tuum  Dominum  nostrum  supplices  ro- 


33f  APPEiNDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  340 

gamus  et  petimus,  ati  accepta  habeas  et  benedicas  ^  omnipotentem,  tibi  gratias  egit;  benedixit,  fregit ; 


heec  dona,  hffic  manera,  hiec  sancta  sacriGcia  inli- 
bata  :  in  prirais  quse  tibi  ofFerimus  pro  tua  sancta 
Ecclesiacalholica;  quam  pacificarc,  cuslodire,  adu- 
nare  et  rcgere  digneris  toto  orbe  terrarum,  una  cum 
omnibus  orthodoxis  atque  apostolica^  fidei  cultori- 
bus.  Mcmento,  Domine,  327  famulorum  famula- 
rumque  tuarura,  etomnium  circumadstantium ;  quo- 
rum  tibi  fides  cognita  cst,  et  nota  devotio  :  •  qui  tibi 
ofierunt  hoc  sacrificium  laudis  pro  se,  suisque  om- 
nibus,  pro  redcmptione  animarum  suarum,  pro  spe 
salutis  et  incolumitatis  suce ;  tibi  reddunt  vola  sua 
ffiterno  Deo,  vivo  et  vero.  Communicantes  sed  et 
memoriam  venerantcs  in  primis  gloriosffi  semper 
virginis  Mariffi  genitricis  Dei  et  Domini  nostri  Jesu 


dedit  discipulis  suis,  dicens :  Accipite  et  manducate : 
Hoc  cst  cnim  corpus  meum.  Simili  modo  postquam 
ca^natum  est,  accepit  et  hunc  prfficlarum  calicem  in 
sanctas  et  venerabiles  manus  suas ;  item  tibi  gratias 
agens,  bcncdixit,  dedit  discipulis  suis,  dicens  :  Ac- 
cipite  et  bibiteex  hoc  omnes.  Hic  est  enim  caliz  san- 
guinis  mei,  novi  et  ffiterni  Testamenti,  mysterium 
fidci,  qui  pro  vobis  et  pro  multis  eiTundetur  in  re- 
missionem  peccatorum.  Hffic  quotienscumque  fece- 
tis,  in  mci  mcmoriam  facietis.Inde  et  memores  328 
sumus,  Domiue,  nos  tui  servi,  sed  et  plebs  tua  sanc- 
ta,  Christi  Filii  tui  Domini  nostri  tam  beatffi  passio- 
nis,  necnon  et  ab  inferis  resurreclionis,  sed  et  in 
cffilos  gloriosffi  ascensionis  :  offerimus  prseclane 


Christi,  sed  et  bcatorum  apostolorum  ac  martyrum  B  Msgestati  de  tuis  donis  ac  datis  hostiam  puram,  hos- 
tuorum  Petri,  Pauli,  Andrcffi,  Jacobi,  Johannis, 
Thomffi,  Jacobi,  Philippi,  Bartholomffii,  Matthffii, 
Simonis,  et  Tathffii,  Lini,  Ancleti,  Clementis,  Systi, 
Cornili,  Cypriani,  Laurenti,  Crisogoni,  Johannis  et 
Pauli,  Cosmffi  et  Damiani,  Helarii,  Martini,  et  om- 
nium  sanctorum  tuorum,  quorum  meritis  precibus- 
que  concedas  ut  in  omnibus  protcctionis  tuffi  mu- 
niamur  auxilio.  Per  Christum  Dominura  nostrum. 
Hancigitur  oblationem  servitutis  nostrffi,  sed  et 
cunctffi  familiffi  tuffi  (quam  tibi  offerimus  in  honore 
Domni  beati  martyris  tui  ill.  et  pro  peccatis  atque 
otfensionibus  nostris;  ut  omnium  delictorum  no- 
strorum  remissionem  consequi  moreamur),  quffisu- 


tiara  sanctam,  hostiam  immaculatam,  panem  sanc- 
lum  vitffi  ffiternffi,  ct  calicem  salutis  perpetuffi.  Su- 
pra  quffi  propitio  ac  sereno  vultu  aspicere  dignare, 
ct  accepta  habere,  sicuti  accepta  hab^re  dignatns 
es  muncra  pucri  tui  justi  Abel,  et  sacrificium  pa- 
triarchffi  nostri  Abrahffi,  et  quod  tibi  obtulitsummus 
saccrdos  tuus  Mclchisedech,  sanctum  sacrificium, 
immaculatam  hostiam.  Suppliccs  te  rogamus,  et 
pctimus,  omnipotcns  Dcus,  jube  perfern  per  roanus 
sancti  angeli  tui  in  sublimi  altari  tuo,  in  conspecta 
divinffi.  Majcstatis  tuffi ;  ut  quotquot  ex  hoc  altari 
sanctificationis  sacrosanctum  Filii  tui  corpus  et  san- 
guinem  sumpserimus,  omni  benedictione  cffilesti  et 


mus,  Domino  ut  placatus  suscipias,  diesque  nos-  ^  gratia  rcpleamur.  PcrChristum  Dominum  nostrum. 


tros  in  tua  paco  disponas,  atque  ab  ffiterna  damna- 
tione  nos  eripias,  et  in  electorum  tuorum  jubeas 
grege  numerari.  PerChristum  Dominum  nostrum. 
Quamoblationem  tuDeusinomnibus,  quffisumus, 
benedictam,  ascriptam,  ratam,  rationabiIcm,accep- 
tabilemquefacercdignare,quffinobis  corpus  etsan- 
guis  fiat  dilectissimi  Filii  tui,  Domini  autcm  Dei  no- 
stri  Jesu  Christi.  Qui  pridie  quam  paterctur,  accepit 
panem  in  sanctas  ac  venerabiles  manus  suas  ;  ele- 
vatis  oculis  suis  ad  cffilum  ad  to  Deum  Patrem  suum 


Memento  etiam,  Domine,  et  eorum  {Nbmina)  qni 
nos  prfficesscrunt  cum  signo  fidci,  et  dormiunt  in 
somno  pacis.  Ipsis,  Domine,  et  omnibus  in  Christo 
quiescentibus  locum  refrigerii,  lucis  et  pacis  ut  in- 
dulgeas  deprecamur,  per  Christum  Dominum  no- 
strum.  Nobis  quoque  peccatoribus  famulis  tuis,  de 
multitudine  miserationum  tuarum  sperantibus,par- 
tcm  aliquam  et  societatem  donare  digneris. 

Caetera  desunt. 


Deest  hic,  ut  in  multis  aliis,  quod  nunc  hoc  loco  inserimus,  pro  quibus  tibi  offerimiis,  vcl  qui  tibi,  etc. 


VETUS 


MISSALE  GALLICANUM. 


I.    MISSA   SANCTI   GERMANI   EPISCOPI.  ]) 

329*^®'^®^*^^^®"^^^^'^  atque  sublimem,fratres 
carissimi,  prompta  dcvotione  celebremus,  miseri- 
cordiam  Domini  nostri  suppliciter  cxorantes,  ut 
beatissimi  Germani  antistitis  et  confessoris  sui,  cujus 
exempla  miramur,  etsi  ffiquari  factis  ejus  non  pos- 
sumus,  saltem  vestigia  sequi,  et  fidem  nobis  con- 
tingat  imitari.  Per  Dom. 


Collectio. 

Gratias  tibi  agimus,  omnipotens  Deus,  pro  virtu- 
tibusbeatissimiGermaniantistitistui :  quasei,  Pater 
omnipotens,  non  immerito  tribuisti,  quia  te  aposto- 
lica  confessione  rebus  omnibus  plusamavit.  Discussit 
a  sc  divitias,  ut  paupertate  spiritus  cffilorum  regna 
consccnderet.  Mansuetudinem  tenuit,  ut  terram  sui 
corporis  spiritaliterpossideret.  Lugere  delectatus  est 


541  DE  LlirRGlA  GALLKIANA  LIBER  IIL  34i> 

in  sfficulo,  ut  cflelestem  consolationem  ex  muneris  ^  mandatis  universa  lex  et  prophetffi  pendebant,  ad 

eas  quas  diximus  evangelicas  beatitudines  perveni- 


iui  largitate  pereiperet.  Justitiam  esurivit  adque 
sitiyit,  ut  tuis  saturaretur  eloquiis.  Eleemosynam 
jagiter  fecit,  ut  indesinenter  non  tantum  sibi,  sed  et 
ceteris  pietatis  tuae  misericordiam  obtineret.  Purita- 
tem  cordis  habuit,  ut  te  videret.  Fidcm  servavit,  ut 
fiKis  tuis  fraterna  se  participatione  conjungeret.  Per 


ret.  Et  quia  tu,  Domine  Jesu  Christe,  apostolis  tuis 
dixcras  ut,  ountesper  universum  mundum,  universse 
creaturae  Evangelium  preedicarent,  et  virtutes  effice- 
rent,  haec  tuus  devotissimus  Germanus  episcopus 
Tartarum,  eorum  vestigiis  subsecutus,  per  totas  Gal- 


c^jns  interventum  precamur,  qui  illum  hono lias,  Roma,  inectalia  •,  in  Brettania  annis  triginta 


plis.  Per  Dominum. 

GoUectio  post  nomina. 
Auditis  nominibus  o£ferentum,  indeficientem  di- 

Yinam  clementiam  deprecemur,  ut  has  oblationes 
plebis,  quasin  honore  beatissimi  Germani  antistitis 
et  confessoris  offerimus,...  signatum  diem  hodier- 
n»  solemnitatis  celebremus  cum  inconcussa  Adei 


corpore  adHictus,  Januis  jugitor  in  tuo  nomineprae- 
dicavit;  hsereses  abstulit;  adduxit  populum  ad  ple- 
nam  et  integram  381  fidem;  ejecit  daemones; 
mortuos  suscitavit;  oegris  rcddidit  pristinam  sani- 
tatem;  implevitque  omnia  signa,  virtutes  utiquo 
adeptus.  Sic  ccepit,  ut  cresceret;  sic  pugnavit,  ut 


vincerct ;  sic  consummavit,  ut  mortis  tenebras  prae- 
libertote,  quam  ille  constanti  mente  defendit :  pre-  B  teriret,  martyriis  so  conjungeret,  stolam  cum  cente- 


cantes  ut  robur  patientiee  ejus. 


Oremus  etiam  et  pro  spiritibus  carorum  nostro- 
rum  (quorum  idem  omnipotens  Deus  et  numerum 
oovit  et  nomina),  ut  onmium  memoriam  faciat, 
omnium  peccata  dimittat.  Per  Dominum  nostrum. 

[Gollectio  ad  pacem.] 

330  I^^us,  pro  cujus  sacro  nomene  beatus  Ger- 

manus  antistes  tuus  desideravit  pati  persecutionem 
propter  justitiam,  ut  etsi  martyrium  non  perferret, 
fide  tamen  pertenderet ;  ncc  timeret  odiis  hominum 
et  maledictionibus  subjacere,  dummodo  mercedem 
copiosam  consequeretur  in  cselo  et  ad  illas  beatitu- 
dines  evangelicas  perveniret;  te  per  hujus  interven- 


simo  fructu  perciperet,  et  vita  hac  pcracta  regnum 
inhabitaret  seternum.  Quod  credentes,  Deus  Pater 
omnipotens,  supplices  exoramus,  ut  in  ejus  apud  te 
patrociniis  et  intercessionibus  pietati  tuae  commen- 
dati,  nos  in  omnibus  tuam  misericordiam  conse- 
quamur,  angelica  te  exultatione  laudantes  et  dicen- 
tes  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

CoUectio  post  Sancius. 
^cnedictus  plane  qui  venit  in  nomine  Domini ; 
benedictus  Dcus  Rex  Israel,  pax  in  terra,  gloria  in 
excelsis  per  Dominum  nostrum  Jesum  ChristumFi- 
lium  tuum.  Qui  pridie  quam  patcretur. 

Post  secreta. 


^    .  ,      ^      ,.,     ..         Descendat,precamuromnipotensDeus,superh8ec, 
Uun  precamur,  ut  pacem  quam,  te  jubente,  dilexit  p         ..,.«.:         ,r    ,        /  .  , 

,  1     11       T^    1    .  j     j       ^  quse  tibi  offerimus,  Verbum  tuum  sanctum ;  descen- 

m    saeculo,    perpetualiter   Ecclesise   possidendam      ^ 


tribuas  in  futuro.  Per  Dominum  nostrum. 

Contestatio. 
Dignum  et  justum  est.  Vere  aequum  et  justum  est, 

nostibi  gratiasagere,  etpietati  tuse  in  honore  summi 

sacerdotis  lui  Germani  episcopi  et  confessoris  gratias 

agere,  laudes  canere,  vota  persolvere,  ejusque  enar- 

rare  virtutes,  quas  ei,  Doraine  Pater  omnipotens, 

non  immerito  tribuisti,  quia  te  apostolica  confessione 

rebus  omnibus  plus  amavit.  Discussit  a  se  divitias, 

ut  paupertate  spiritus  ceelorum  regna  consequeretur. 

Mansuetudinem  tenuit,  ut  terrena  sui  corporis  spiri- 

taliter  possideret.  Lugere  delecCatus  est  in  sseculo, 

nt  cflelestem  consolationem  ex  m  uneris  tui  largitudine 


dat  ina!stimabilis  gloriae  tua;  Spiritus;  descendat 
antiquse  indulgentioe  tuse  donum ;  ut  fiat  oblatio  no- 
stra  hostia  spiritalis  in  odorem  suavitatis  accepta ; 
etiam  nos  famulos  tuos  per  sanguinem  Christi  tua 
manus  dextcra  invicta  custodiat.  Per  Dominum. 
Collectio  ante  orationem  Dominicam. 

Agnosce,  Domine,  verba  quae  prsecepisti,  ignosce 
praesumptioni  quam  imperasti :  ignorantia  est  non 
nosse  meritum ;  contumacia  est  non  servare  man- 
datum,  quo  dicere  jubemur  :  Pater  noster. 

CoUectio  post  orationem. 

Libera  nos  a  malis  omnibus,  auctor  bonorum 
Deus,  ab  omni  temtatione,  ab  omni  scandalo,  ab 


......  ....  .....      .  a  .       omni  opere  tenebrarum,  et  constitue  nos  m  omni 

perciperet.  Justitiam  esunvit  atque  sitivit,  ut  tuisn.  '  •     •,.  i_  .  .      .     ^ 

[^^ _^ , .._   p, ^  . u^Jf^^n  ..t  *^bono,  et  da  pacem  m  diebus  nostns,  Auctor  pacis 

et  caritatis.  Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum. 


saturaretur  eloquiis.  Eleemosynam  jugiter  fecit,  ut 
indesinenter  non  tantum  sibi,  sed  et  ceteris  pietatis 
tuae  misericordlam  obtineret.  Puritatem  cordis  ha- 
buit,  ut  te  videret.  Pacem  servavit,  ut  filiis  tuis  fra- 
terna  se  participatione  conjungeret.  Desideravit  pati 
persecutionem  propter  justitiam,  ut  si  martyrium 
non  perferebat,  fide  tamen  pertenderet  ad  coronam : 
nec  timuit  omnium  modismaledictionem  subjacere, 
dnmmodo  mercedem  copiosam  consequeretur  in 
cielo.  Dilexit  te,  Domine,  ex  toto  corde  et  ex  tota 
mente,  et  ex  tota  anima  sua,  et  proximum  suum 
tamqnam  seipsum ;  ut  secundum  quod  in  his  duobus 

»  Le^e  in  licUia,  Infra,  lanuiSf  qi^d  illud?  an  de 
Geaua  mtelligendum,  qua;  urbsianua?  non  raro  ap- 


Collectio  post  Eucharistia. 

Sumsimus  ex  sacris  altaribus  Christi  Domini  ac 

Dei  nostri  corpus  et  sanguinem...  credentes  unita- 

tem  beatse  Trinitatis  oremus,  ut  semper  nobis  flde 

plenis,  esurire  detur  ac  sitire  justitiam;  sicque  opus 

ejus,  confortati  salutaris  escae  gratia,  faciamus,  ut 

non  in  judicium,  sed  in  remedium  Sacramentum 

quod  accepimus  habeamus.  Per  Dominum  nostrum 

Jesum  Christum. 

Collectio. 

Aspice,  Domine,  qui  et  tuo  vesci  corpore,  et  tuum 

pellatur.  Hoc  vocabulum  cardinalis  Bona  omisit,  si< 
cut  et  Tar^arum,  supra. 


343 


APPENDIX  AD  OPERA  SAiNCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


3U 


corpus  efOci  vis  fideles  :  fac  nobis  in  remissionem  4 
peccatorum  esse  quod  sumpsimus ;  atque  ita  se  ani- 
mse  nostrflB  divina  alimonia  332  P^^  benedictio- 
nem  tnam  facta  permisceat,  ut  caro  spiritui  subdita, 
et  in  consensum  pacificum  subjugata  obtemperet, 
non  repugnet  per  Spiritum  sanctum,  qui  in  unitate 
Patris  et  Filii  coseternus  vivit  et  regnat  in  ssecula 
seeculorum.  Amen. 

II.   PRiEFATIO  AD   VIRGINEM  BENEDICENDUM. 

Faventes,  dilectissimi  fratres,  his  virtatibus,  quas 
prcestare  paucorum  est,  Deum  semper  pudicitiffi 
castitatisquc  custodem  acceptis  eidem  precibus  ore- 
mus,  ut  hanc  famulam  suam,  omnibus  saeculi  inle- 
ccbris  liberam  carnalibus,  ac  spiritu  integram,  Re- 


Ck>llectio  sequiiur. 


Excita,  quaesumus,  Domine,  corda  nostra  ad  pra- 
parandas  Unigeniti  tui  vias,  ut  per  ejus  adventum 
purificatis  tibi  servire  mentibus*mereamur.  Per. 

Post  nomina. 

Placare,  Domine,  qusesumus,  humilitatis  nostrs 

precibus  et  hostiis ;  et  ubi  nulla  suppetunt  sufi&^agia 
meritorum,  tuse  nobis  indulgentiae  succurre  praesi- 
diis ;  et  corum  nomina  qui  nos  praicesserunt  <^  cum 
signo  fidei,  et  dormiunt  in  somno  pacis,  ipsis  et 
omnibus  in  Christo  quiescentibus  locum  refrigerii, 
lucis  et  pacis,  ut  indulgeas  deprecamur.  Per. 

Gollectio  ad  pacem. 
Grata  tibi  sint,  Domine,  munera,  quibus  mysteria 
cclebrantur  nostrae  libertatis  et  vitse ;  et  qui  unitate 


gis  aeterni  thalamo   reservandam,  addita   calestis  g  ,^^^^3^  ^rib^e  ^^1,^3  jj^^j^  i^^^^j.^  p^^jj^  p^^. 

propositi   virtute   corroboret;  et  ad  sexagesimum      tuam,  caritatem  puram.  Per. 
fructum,  quae  propria  devotione  praisumit,  addat 
sua  libertate  centesimum.  Per  Dominum. 

CoUectio  ejusdem. 
Omnium  quidem  laudum  atque  virtutum,  sedpree- 
cipue  castitatis  adsertor,  custos,  auxiliator,  efFector, 
dicata;  tibi  in  sanctis  corporibus  pariter  ac  menlibus 
puritatis;  qui  vh^ginitatem  ideo  plus  intuesetdiligis, 
quia  tibi  origo  virginitas ;  quique  in  hunc  mundum 
natus  ex  Yirgine,  id  in  aliis  probas,  quod  in  matre 
elegisti ;  adque  ideo  aptissime  tibi  sponso  vir  », 
sponsam  virginem  dedicamus.  Tu,  Domine,  tribue 
hancpucllajjam  tuaj  scmper  optabilem  magno  pro- 
posito  pcrseverantiam,  et  contra  multiformis  inunici 


Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est...  Deus,  cui  proprium 
est  ac  singulare,  quod  bonus  es,  et  nulla  umquam 
a  te  es  commutatione  diversus.  Propitiare  suppHca- 
tionibus  nostris;  et  Ecclesise  tuse  misericordiam  tuam, 
quam  confitentur,  ostende,  manifestans  plebi  tuffi 
Unigeniti  tui  mirabile  Sacramentum ;  ut  universitate 
nationum  perficiatur,  quod  per  verbi  tui  Evangelium 
promisisti;  et  habeat  plenitudo  adoptionis,  quod 
praetulit  testificatio  veritatis.  Per, 

Post  hasc,  Hanc  igitur  obl. 

Benedictio  populi. 

Da,  quffisumus,  omnipotens  Deus,  cunctse  familie 


instantiam  sempcr  agitantis  insidias  indeflexam,  Q  tuo)  hanc  voluntatem  in  Christo  Filio  tuo,  Domino 


inexpugnabilcmque  constantiam  ;  ut  tibi  debeat  fe- 
lieem  consummationem,  quoe  jam  ante  habuit  bo- 
nam  voluntatem.  Per  Dominum. 

III.     PRiEFATIO     VIDUALIS. 

Deus  rerum  omnium,  Deus  noster,  qui  inter  cctera 
docuraenta  virtutum  salutem  nostram  castitatis  vi- 
gore  reparasti,  ut  sancti  Spiritus  domicilium  fieret 
pro  viduitatis  conservaiione,  atque  ut  isto  figuretur 
exemplo,  majestatis  Verbum  parituram  foecundatam, 
praesta  ut  haec  famula  tua,  quoe  conscientiam  suae 
puritatis  spondet,  te  custode  adque  rectore,  conser- 
vata  et  inviolata  permaneat ;  quia  nostrorum  nihil 
magnum  est  voluisse,  quod  te  non  fuerit  custodiente 
perfectum.  Per  Dominum. 

Benedictio   vidualis. 

Deus,  qui  Annam  filiam  FanueHs  ^ 

Desunt  hic  folia, 

333  I^6us,  qui  creaturffi  tuee  misereri  potius  eh- 
gis  quam  irasci,  cordis  nostri  infirma  considera,  et 
tuse  nos  gratia  pietatis  inlustra.  Per  Dominum. 

IV.    INCIPIT    MISSA    DE    ADVENTD    DOMINI    NOSTRI    JESD 

CHRISTI. 

Excita  potentiam  tuam,  Domine,  et  veni;  et  quod 
Ecclesice  tuae  usque  in  finem  sseculi  promisisti,  cle- 
menter  operare.  Per. 

Legendum  videtur,  sponso  virginum, 
b  Integra  suprain  Missali  Francorum  num.  ii. 


nostro  venienti  in  operibus  justis  aptos  occurrere, 
ut  ejus  dexterae  sociati,  regnum  mereantur  possi- 
dere  croleste.  Quod  ipse  praest. 

Collectio  post  communionem. 

Animae  nostrae,  quaesumus  omnipotens  Deus,  hoc 
potianturdesiderio,  ut  a  tuo  Spirituinflammentur; 
ut  sicut  lampadcs  334  divino  munere  satiati,  ante 
conspectum  venientis  Christi  Filii  tui  velut  clara  lu- 
mina  fulgeamus.  Per. 

Collectio  sequitur. 

Repleti  cibo  spiritalis  alimoniae,  supplices  le  de- 

precamur,  omnipotens  Deus,  ut  hujus  participatione 
mysterii  doceas  nos  terrena  despicere,  et  amare 
caelestia;  atque  omni  nexu  mortiferae  cupiditatis 
D  exutos,  regno  perpetuae  libertatis  consortes  efficias. 
Pcr  Dominum  nostrum. 

V.      ITEM    MISSA     DE     ADVENTD     DOMINI      NOSTRI     JESC 

CHRISTI. 

Excita,  quaesumus,  Domine  corda  nostra  ad  prae- 
parandas  Unigeniti  tui  vias,  ut  per  ejus  adventum 
purificatis  tibi  servire  mentibus  mereamur. 

CoUectio. 
Conscientiasnostras,  quaesumus,  omnipotensDeus 
cotidie  visitando  purifica,  ut  veniente  Domino  Filio 
tuo,  paratam  sibi  in  nobis  inveniat  mansionem.  Per. 

Collectio  post  nomina. 
Fac  nos,  quaesumus,  Domine  Deus  noster,  pervi- 

^  Haec  verba  in  Canone  Ordinis  Romani  seu  Gre- 
goriani. 


345 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  IIL 


346 


giles  adque  sollicitos  adyentum  expeciare  Christi  ^  ut  orationem,  quam  prfficepisti,  dicere  audeamus ; 


Filii  tui  Domini  nostri  :  ut  dum  venerit  pulsans, 

HOQ  dormientes  peccatis,  sed  vigilantes,  et  in  suis 

inveniat  laudibus  exultantes ;  carisque  nostris,  quo- 

rum  nomina  recitata  sunt,  placita  requies,  secura 

ezpectatio,  resurrectio  desiderata  contingat. 

Ad  pacem. 

Sacrificium  tibi,  Domine,  celebrandum  placatus 

intende  :  quod  et  nos  a  vitiis  nostrse  conditionis 

emiuidet,  et  tuo  nomini  reddat  acceptos,  et  commu- 

nicatio  prsesentis  osculi  perpetusc  proficiat  caritati. 

Per  Dominum. 

Immolatio  nunc. 

Vere  dignum  et  justum  est  nos  tibi  hic  et  ubique 

semper  gratias  agere,  Domino  sancte,  Pater  omni- 


sed  quia  permittis,  et  dicimus  :  Pater  noster. 

GoUectio  post  orationem  DomiDicam. 

Libera*  nos  ab  omni  malo  omnipotens  seterne 

Deus  ;  et  quia  tibi  soli  est  prsestandi  potestas,  tribue 

ut  hoc  soiemne  sacriAcium  sanctiilcet  corda  nostra, 

dum  creditur;  deleat  peccata,  dum  sumitur.  Per 

Dom. 

GoUectio  post  communionem. 

Gratia  tua,  Domine,  qusesumus,  populum  suppli- 
cem  benignus  inlustra  ;  et  donorum  tuorum  largi- 
tate  prosequere,  utamalis  omnibus,  te  protegente, 
defensos,  ad  ineifabile  mysterium  spiritaliter  cele- 
brandum  et  mente  praeparetur  et  corpore.  Per. 

Collectio. 


potens,  ffiterne  Deus :  cuiproprium  est  veniam  deli-g     Sumptis  muneribus,  Domine,  qusesumus  ut  cum 


ctis  impendere,  quam  poenaliter  inminire.  Qui  fa- 
bricam  tui  operis  per  eumdem  rursus  Lapidem  es 
dignatus  erigere;  ne  imago,  quffi  ad  similitudinem 
toi  factafuerat  vivens,  dissimilis  haberetur  ex  morte, 
mimus  venialis  indulgentise  praestitisti ,  ut  unde 
mortem  peccato  contraxerat,  inde  vitam  pietas  re- 
pararet  immensa.  flsec  postquam  prophetica  saepius. 
Tox  praedixit,  et  Gabrihel  angelus  Mariae  jam  prsesen- 
Ua  nanciavit :  mox  Puellse  credentis  in  utero,  fidelis 
Verbi  mansit  aspirata  conceptio ;  et  illa  proles  nas- 
cendi  sub  lege  latuit,  quae  cuncta  suo  nasci  nutu  con- 
cessit.TumebaturVirginissinus,  et  fcecunditate  suo- 
rum  viscerum  335  corpus  mirabatur  intactum. 
Grandemundo  spondebatur  auxilium,  feminiepartus 


frequentatione  mysterii  crescat  nostrse  salutis  aflfe- 

ctus.  Per. 

Benedictio  populi. 

Gregem  tuum,  Pastor  bone,  placatus  intende,  et 
oves,  quas  336  pretioso  sanguine  Filii  tui  rede- 
misti,  diabolica  non  sinas  incursione  lacerari.  Per. 

Itembenedictio. 

Preces  populi  tui,  quaesumus  Domine,  clementer 
exaudi;  ut  qui  de  adventu  Unigeniti  tui  secundum 
carnem  Iffitantur,  in  serundo,  cum  venerit  in  maje- 
slate  sua,  praemium  aeternse  vita;  percipiant.  Quod 
ipse  praestare  dignetur,  qui  vi. 

VI.    PR;EFATIO   AD   VESPERUM   NATALIS   DOMINI. 

Deus,  qui  omnium  mirabilium  et  virtutum  pius  es 


sine  viro  mysterium,  quando  nullius  maculse  nebula  C  effector  ;  qui  omnia  auxilia  contra  audaciara  inimici 


f  uscata  tenso  nutriebat  ventre  prsecordia,  mox  futura 
sui  genitrix  Genitoris.  Per  quem  omnes  angeli. 

GoIIectio  post  Sancius, 
Vere  sanctus,  vere  benedictus,  Domine  Deus  Pa- 
ter  omnipotenSy  salus  credentium,  et  omnium  Re- 
demptor  in  Ghristo.  Per  quem  te  deprecamur  et 
quffisumus,  ut  hanc  oblationem  gratam  adque  ac- 
ceptabilem  suscipere,  benedicere  ac  sanctificare  di- 
gneris :  quam  tibi  offerimus  pro  pace  Ecclesise  tuae, 
pro  sacerdotum  tuorum  et  ministrorum  omnium 
puritate,  pro  statu  loci  higus  adque  omnium  habi- 
tantium  in  eo,  pro  votis  adstantium,  et  omnium 
commemoratione  sanctorum,  ac  pro  requie  defun- 
ctonim,  per  ipsum  Dominum  nostrum.  Qui  pridie 
quam  pro  nostra  et  omnium  salute  pati  dignaretur. 

Gollectio  post  secreta. 
Descendat,  precamur,  omnipotens  Deus,  super 
ha?c,  quae  '^tibi  offerimus,  Verbum  tuum  sanctum  ; 
descendat  insestimabilis  glorise  tuee  Spiritus ;  des- 
cendat  antiquse  indulgentise  tuse  donum,  ut  fiat 
oblatio  hffic  Hostia  spiritalis  in  odorem  suavitatis 
accepta ;  etiam  nos  famulos  tuos  per  sanguinem 
Christi  tua  manus  invicta  custodiat.  Per  Dominum. 
Collectio  ante  orationem  Dominicam. 
Conseientiarum  nostrarum  errore  suspecti,  vel 
peceatorum  recordatione  confusi,  omnipotens  Deus, 
iodignosnosadinvocationem  tui  nominisjudicamus. 


D 


ipse  credentibus  prsestas;  qui  Sarram  stelirem,  An- 
nam  de  successione  tristantem,  adque  Helisabeth  se- 
nectute  provectam  sanctorum  hereditatededisti,sin- 
gulis  praemium  partus  in  successione  rcstituens,  ut 
Isaac  admoveretur  holocaustum,  Samuhel  clamare- 
tur  in  templo,  Johannes  profetaret  ex  utero.  Deus, 
qui  excellentem  gloriam  novitatis  ostendens,  supra 
hanc  magnitudinem  quamdonasti  omnibusterrenis, 
et  quod  erat  pretiosius  prsestasti,  ut  per  Spiritum 
sanctum  servi  sponsa  conciperet,  et  paritura  Domi- 
num  suum  virgo  Maria  portaret ;  etper  eam  Lumen 
sfficuli  natum,  angelo  nunciante  pastoribus,  sollici- 
tudo  cognoscit;  offerendum  eum  in  Jerusalem  mater 
adducit ;  Symeon  quoque  in  manu  sua  eum  suscepit 
adque  bencdixit ;  et  prolata  in  jejuniis  Anna  conlau- 
dat ;  per  caelestis  exercitus  praeconium  clamoris  ex- 
tollit,  dicens  :  Gloria  in  excelsis  Deo  et  in  terra  pax 
hominibus  bonse  voluntatis.  Et  magis  stella  novi  ful- 
goris  innotuit  mirum  in  nativitate  mysterium,  crea- 
turae  Dominus  adoratur  ;  in  munere  aurum  offertur; 
uno  denique  momento  regnum,  sacrificium,  sepul- 
tura,  adque  omnia  tempore  suo  ratione  complentur; 
diverso  apice  litterarum  in  titulum  dignitatis  Pilatus 
obsequitur :  et  ipse  pro  nobis  Hostia  viva,utnos 
salvaret  offertur ;  per  Joseph  sepultura  sancti  cor- 
poris  impetratur.  Implentur  ergo  omnia ;  ac  nos  de 
plenitudine  ejus  impleti  sumus,  et  acdpimusgratiam 


'  Eadem  oratio  in  missa  75  Missalis  Gothici,  supra. 


IX.  AD  FACIENDUM  c  SCRUTLMUM. 


347  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSIS.  348 

pro  gratia.  Implentur  ergo  omnia  laudibus,  coclum  ^  VIII.  item  oratio  iif  medu  nocte  natalis  domini. 
etterrasignisetprodigiis;  etipseinferniterroribus         Te  oramus,   Domine  sancte  Pater  omnipotens, 
descendit.  Per  ipsum  inimicus  occiditur,  resurrectio     fleterne  Deus,  in  hac  nocte  Natalis  Filii  tui;  noctis- 
in  carne  monstratur,  liber  vitae  peronnis  aperitur.     que  medise  tempore  tibi  adsistentes,  qusesumus,  ut 

Veniamus  ergo  ad  eum  omnes,  qui  onerati  sumus     sicut  separasti  lucem  a  tenebris 

peccatis,  quia  jugum  ejus  sanctum,  suave,  adque      Ethic  desunt  folia, 

onus  ejus  leve  est.  Nemo  formidet  vel  dubitet.  Non 
taurorum  aut  hircorum  sanguis  expotitur,  scdin  sim- 
plicitate  337  cordis  sacriilcium  laudis  postulatur. 
Hflec  ergo  Deus  in  nobis,  ad  nationes  nationum  ce- 
lebratissimam  noctem,  id  est  Nativitatem  Filii  sui, 
propitiatus  nobis  indulgcat ;  sanctiiicet  Ecclcsiam  ; 
aedilicet  sacerdoles*  ;  exaltet  seniores ;  inlustret  le- 
vitas;  benedicat  populum  suum;  extinguat  omnia 
peccata  nostra  ;  vilam  ffiternam  consequamur.  Per. 

Gollectio  DUDC  sequitur 


da  illi  misericordiam  tuam  et  pietatem,  per  lavacri 
regenerationem,  perduc  cum  ad  gratiam  spirita- 
lem,  ut  nobiscum  pariter  tibi  Domino  Deo  Patri 
omnipotenti  laudes  ct  gratias  referat :  induc  eum 
'  in  via  veritatis,  doce  eum  justiiicationea  tuas.  Per 
Dominum. 

X.  INCIPIT  EXORCISMUS. 

B  Adgredior  <i  te,  immundissime  damnate  spiritus, 
qui  es  inveterator  malitiflc,  materies  criminum, 
origo  peccati,  qui  fraudibus,  sacrilegiis,  stuprisy 
cfledibus  gaudes.  Te,  invocato  Domini  nostri  Jesu 

Christi  nomine,  in  o mus  et  adjuramus  perejus- 

dem  majestatem  adque  virtutem,  passionem  ac  re- 
surrcctionem,  adventum  adque  judicium;  ut  in 
quacumque  parte  membrorum  latitas,  propria  te 
confessione  manifestes  :  exagitatusque  spiritalibus 
flagris  invisibilibusque  tormentis,  vas  quod  occu- 
passe  flestimas,  fugias,  expiatumque  post  habitatio- 
nem  tuam  Domino  dcrelinquas.  Sufflciat  quod  prio- 
ribus  sfleculis  per  hominum  corda  psene  toto  orbe 
dominatus  cs.  Jam  in  dies  singulos  destruitur 
tuum  regnum,  tuaque  cotidic  usque  in  ilnem  tela 

^  deiiciant.  Jam  pridem  prflcfigurata  sunt  ista  qusB 
pateris.  Jam  tu  vastatus  iCgyptiorum  plagis,  tu  in 
Pharaone  dcmcrsus,  in  Hierico  destructus,  in  sep- 
tcm  Ghananseis  gentibus  stratus,  per  Sansonem  in 
Allophylis  subjugatus,  truncatus  in  Golia  per  David, 
per  Mardoceum  in  Aman  suspensus,  per  Danihel  in 
Belde  jectus,  in  Dracone  punitus,  per  Judith  in  Holo- 
pherne  transfossus,  per  Dominum  humanis  impe- 
riis  subjugatus,  per  Paulum  cflecatus  in  Mago,  ustus 
in  vipera,  per  Petrum  in  Simone  disruptus,  per  om- 
nes  sanctos  fugaris,  torqueris,  elideris,  setemis 
ignibus  ot  infernis  ienebris  deputatus.  Unde  homi- 
nem  Dominus  339  noster  Jesus  Ghristus  in  Adam 
sccundo  dum  de  tctriumphat,  eximit.  Abscede,  abs- 


Sublimem  ineiFabilis  clementifle  Rectorem  annuis 
supplicationibus  in  hac  vespertina  prece,  fratres  di- 
lectissirai,  unitis  animis  deprecemur,  ut  nobis  trans- 
acti  temporis  hactenus  debita  donet,  superven- 
turfle  noctis  solleranitatcm  Natalis  Filii  sui  prospe- 
ram  preestet,  assiduam  futuri  anni  ^  custodiam  red- 
dat,  ad  fleternce  vitse  gaudia  spiritali  defensione  nos 
perducat  orantes.  Per  Dominura. 

GoUectio  sequitur. 

Rege  nos,  Domine,  brachio  tuo  excelso,  ct  con- 

serva  nos  per  alternas  dierum  et  temporum  succes- 
siones;  ut  adjuti  sanctorura  precibus,  qui  diem 
hunc  per  munus  miscricordiffi  tuae  duximus,  noc- 
tem  quoquo  istam  placitam  tibi  animarum  et  cor- 
porum  puritate  ducamus.  Per  Dominum. 

VII.    INCIPIUNT  ORATIONES    AD    INITIUM    NOCTIS    NATALIS 
DOMINI.  ISTA   AD   DUODECIMA. 

Dei  Patris  omnipotentis  vivum  Verbum  te,  Do- 
mine  Jesu  Ghriste,  dcprecamur  ffiternum,  uti  nos  in 
ilde  tui  nominis  robores  per  speipersevcrantiam,  et 
caritatis  excellentiam ;  renovans  nostra  in  melius 
desideria,  ut  semper  in  bono  perseverantes,  te  pio 
sensu  intelligere,  et  mundo  corde  vidcre  possimus: 
qui  ex  utero  ante  luciferum  paterno  natus  ineifabi- 
liter,  Deus  de  Dco,  unusdo  uno,  lumen  de  lumine 
de  sempiterno  Patre  coaeternus  Filius.Gum  quo  sem- 
per  et  Spiritu  sancto  in  splendoribus  sanctorum  sine 
principio  et  aine  iine  regnas  et  pcrmanes  in  sfficula. 

GoUectio  sequitur.  ,  ^  »^     j.    * 

Mirabili  iterum  sacramento  nobiscum  Deus  abD^^**®^^^^"™^"®^^'^^^*^^^*^^*^®^^^^*^*^®'^^®^**- 
angclis  Emmanuel  nominatus,  Filius  hominis,  hoc     Interdicta  sint  tibi  ista  in  perpetuo.  In  nomine  Pa- 


est  Mariffi  virginis,  Jesus  nasceris  in  salutem  populi 
tui;  in  ci\jus  numcro  nos  esse  pic  Domine  concedas 
Ghriste,  cujus  Natalis  salutare  niysterium  celebran- 
tes,  in  noctis  higus  maguflc  initio  primitias  precum 
acsi  offerentes,  rogamus  tui  nominis  vim  nascendo 
nobis  quoque  a  338  ^^  donari,  Salvator  mundi. 
Qui  vivis. 

•  Sacerdotes,  id  est  episcopos ;  senioreSt  id  est 
presbyteros.  Supra,  in  Bussah  Francorum,  num.  8, 
ubi  de  ordinatione  presbyteri,  probet  se  esse  senio- 
rem, 

b  Nimirum  quia  novus  annus  a  die  sequente,  sci- 
Hcet  a  Nalali  Domini,  tunc  incipiebat. 

^  Scrutmii  tertii  pars  est,  quod  ilebat  olim  quarta 


tris  et  Filii  ct  Spiritus  sancti,  ct  in  gloria  dominics 
passionis,  cujus  cruore  salvantur,  cigus  adventum 
expectant,  judicium  coniltentur.  Per.  Dominum. 

XI.   INCIPIT  ^   EXPOSITIO  VEL  TfiADmO  STMBOU. 

Sermo  et  sacramentum  totius  Symboli,  fratres 
dilectissimi,  fides  est  Ghristiani  hominis  et  vita : 
iides  in  prffisenti,  vita  in  futuro ;  iides  in  via,  vita  in 

feria  tcrtifle  hebdomadse  Quadragesimfle.  Vide  Ordi- 
nem  Romanum. 

d  Alia  in  Ordine  Romano  :  Atidt,  maledicte  Sa- 
tana,  etc. 

*  In  ordine  Romano  alia  oratio,  et  preecedit  hanc 
expositionera  expositio  EvangeUorum,  quee  hic  se- 
quitur. 


349 


DE  UTURGIA  GALUGANA  LIBER  III. 


350 


patria;  fides  in  spe,  tita  in  re;  fides  in  prcelio,  yita  a  meus  dilectns,  in  quo  mihi  bene  complacnit,  ipsum 


in  regno  :  fldes  in  opere,  vita  in  retributione.  Ac  sic 

qui  fidem  cum  operibus  habuerit  in  hoc  so^culo,  vitam 

«etemam  recipiet  in  fiituro  :  et  ideo  statim  in  prin- 

cipio  Sjmboli  habet :  Credo  ui  Deum  ;  et  postea  in 

conclusione  Sjmboli  :  Vitam  setemam.  Sic  ergo  est 

Sjrmbolun,  dilectissimi,  quasi  pulcherrimum  sedifl* 

cium  bene  coeptum ;  cujus  et  firmissimum  est  ftmda- 

mentum,  et  immortale  fastigium,  cum  in  principio 

liabeat  Deum,  et  in  fine  vitam  aetemam.  Deus  est 

fandamentum,  et  vita  setema  fastigium.  Fides,  fra- 

tres  carissimi,  vitae  ostium,  vise  principium,  salutis 

est  fundamentum.  Qui  divina  mysteria  intelligendo 

se   magis  capere  a^stimat  quam  credendo,  sic  facit. 


audite.  Pater  ipsum  esse  dicit  Filium  suum,  et  ipsum 
audire  jubet ;  quis  est  qui  neget  essc  verum,  quod 
veritas  dicit?  Sequitur. 

Credo  et  in  lesum  Christum  Filium  ejus  unigenitum 
sempitemum.  lesus  hebraici  vocabuli  nomen  est,  quod 
aput  nos  Salvator  dicitur.  Christus  a  chrismate,  id 
est  ab  unctione  appellatur.  Unigenitum,  inquit.  Uni- 
cus  est  namque  Patri  Christus,  ut  splendor  igni,  ut 
forti  virtus,  ut  sapientia  sapienti. 

Conceptus,  inquit,  de  Spiritu  sancto.  Spiritus  ergo 
sanctus  refertur  dominicse  carais  et  templi  creator. 
Incipe  jam  hinc  intelligere  etam  sancti  Spiritus  ma- 
jestatem.  Sic  enim  ait  Evangelium  :  Spiritus  sanctus 


qnomodo  si  ahquis,  rehcta  via,  petat  devium,  vel  sme                   .  ^  •    ^      ^    ._x_    *  i..        .    ,       ,     , ..  ..^ . 
2     ^         M.          xxju-            1           1.X       u  supervemet  m  te,  et  virtus  Altissmu  obumbrabit  tibi. 
fundamento  construat  fledincium,  vel  per  objectum  D  ^^. ^^^^ 1 ^ -i^.  . . m_-«:x^x 

parietemVequirat  ingressum.  Adhibendum  estitaque 


credulitatissalubre  compendium,  ubi  imbccilla  mens 
capere  non  potest  cffileste  secretum.  Totum  ergo 
credulitatis  pectoris  sinum  ad  vitaUs  carminisezpan- 
damus  oraculum,  qnod  ita  incipit : 

Credo  inDeum  Patrem  omnipotentem,  Creatorem 
cspli  et  terrse.  Credo  et  in  Jesum  Christum,  Filium 
cjus  onigenitum  sempitemum.  Qui  conceptus  est  de 
Spiritu  sancto,  natus  est  de  Mariavirgine.  Passusest 
8ub  Pontio  Pilato ;  cracifixus,  mortuus  et  sepultus. 
Descendit  ad  inferaa.  Tertia  die  resurrexit  a  mor- 
tuis,  ascendit  ad  caelos.  Sedit  ad  dexteram  Dei  Patris 
omnipotentis.  Inde  ventums  judicare  vivos  et  mor- 
tuos.  Gredo  in  sanctum  Spiritum;  sanctam  Ecclesiam 


Videte  ergo  cooperantem  sibi  invicem  Trinitatem. 
Spiritus  sanctus  venire  dicitur  super  Virginem ;  et 
virtus  Altissimi »  ,  nisi  ipse  341  Christus,  qui  est 
Dei  Virtus  et  Dei  Sapientia?  Jam  jam  si  jubetis,  hsec 
quffi  dicta  sunt,  caritati  vestrae  sufQciant ;  et  die  cra- 
stina,  secundum  sanctam  consuetudinem  vestram, 
per  ministerium  fratmm  nostromm  ea  quse  restant 
maturius  audietis.  Quod  ipsi. 

Natus,  inquit,  de  Maria  virgine;  conceptus  est  de 
Spiritu  sancto ;  pnssus  sub  Pontio  Pilato.  Requira- 
mus,  dilectissimi,  cnr  Symboli  conditores  necessa- 
rium  judicamnt,  ut  ipsius  etiam  Pilati  nomen  insere- 
rent.  Ideo  utique,  quia  Antichristi  multi  futuri  erant, 
ut  nuUa  hseresis  Christum  alium  esse  diceret,  cum 


catholicam,  340  sanctomm  communionem;  remis-  ^  unum  utique  esse  constaret,  quem  sub  Pilato  passum 


sionem  peccatorum;  carais  resiurectionem ;  vitam 
setemam.  Amen. 

Symbolum,  fratres  carissimi,  non  in  tabulis  scri- 
bitur,  sed  in  corde  susceptum  memoriter  retinetur. 
Et  ideo  juvat  iterare,  quod  numquam  convenit  obli- 
visd. 

Credo  in  Deum  Patrem  omnipotentem.  Sicut  optime 
novit  caritas  vestra,  carissimi,  fides  onmium  Chns- 
tianoram  in  Trinitate  consistit;  et  ideo  etiam  ter- 
tinm  vobis  textum  Symboli  repetimus,  ut  ipse  nu- 
merus  rapetitionis,  in  signo  conveniat  Tnnitatis. 
Credo  in  Deum  Patrem  omnipotentem.  Symbolum, 
fratres  carissimi,  quod  audistis,  totum  vos  in  auris 


Symbohim  tradidisset.  Cruciflxus,  mortuus,  et  sepul- 
tus,  tertia  die  resurrexit.  De  manifesta  et  reprobata  a 
multis  Domini  resurrectione  Ucet  evidentissime  Evan- 
geha  testata  sint,  tamen  etiam  Apostolus  pro^dicavit 
dicens  resurrexisse  ab  inferis  Salvatorem  die  tertia. 
(Si  ea  die  qua  mortuus  est,  vel  nocte  quee  secuta 
est,  statim  resurrexisset,  vix  eum  ahqui  crederent 
vere  fuisse  defunctum.  Vides  quia  confirmatio  mortis 
est  dilatio  resurrectionis;  et  e  contrario  mortis  veri- 
tas  rationis  auctoritas  est.  Nisi  enim  quemquam  prius 
ostendens  inclinatum,  non  convincis  erectum ;  et  e 
contrafacile  probabis  in  somno  fiusse  resolutnm,cum 
docueris  suscitatum.)  Et  quia  visus  est  Cefse,  et  post 


auditum  convertite,  ut  semen  verbi  paratos  sulcos  ix  *^®^  ^^  undecim,  deinde  visus  est  plusquam  quin- 

iter  msidens,  et  radices  for-     »^°*^  fratribus  simul.  0  miram  Domini  et  inaeslima- 


inveniat,  quibus  salubriter 
titer  flgere,  et  tempore  retributionis  uberes  justitiae 
fructuspossit  afferre.  Sic  ergo  habet  exordium  Sym- 
boli :  Credo  m  Deum  Patrem  omnipotentem.  Deum 
cum  andis,  substantiam  intellige  sine  initio,  sine 
fine.  Patrem  cum  audis,  Filii  intellige  Patrem.  Hoc 
ergo  ipso  nomine  quod  Deus  Pater  appellatur,  cum 
Patre  parlter  subsistere  etiam  Filius  demonstratur. 
Quomodo  sane  Deus  Pater  genuerit  Filium,  nolo  di- 
scatias.  Credendus  est  ergo  Deus  esse  Pater  unici 
niii  8ui  Domini  nostri;  non  discutiendus.  Neque 
enim  &8  est  servo  de  natalibus  Domini  disputare. 
Contestatus  est  Pater  de  cseUs  dicens  :  Hic  est  Filius 


bilem  pietatem  I  Parnm  ad  confirmandum  Ecclesise 
fldem  existimavit,  quod  eum  post  resurrectionem  om- 
nes  apostoli  viderant,  nisi  videndum  se  etiam  turbis 
adstantibus  prsebuisset.  Sequitur  autem  in  Symbolo : 

Ascendit  ad  cselos;  sedit  ad  dexteram  Dei  Patris 
omnipotentis.  Non  corporaliter  hic  Dei  dextera  osten- 
ditur,  dilectissimi,  quia  divina  Majestas  non  secun- 
dum  humanam  speciem  designatur  sedere.  Ideo  ad 
dexteram  Patris  Filius  dicitur,  quia  in  eo  nulla  sini- 
steritas  invenitur.  Cum  cnimin  Scripturis  sacris  sem- 
per  quod  dextemm  est  ad  meliora,  quod  sinistmm 


ad  deteriora  pertineat,  idcirco  in  Deo  dextera^  id  est 
Supple,  obumbrabit  tibi,  Quse  est  virtus  Altissimi,  mi,  elc. 


35i  APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS.  35*2 

bona  sunt;  ubi  sinistra,  id  est  mala  possumus  suspi-  ^  nistris  illius.   Hii  quatuor   has  figuras  habentes, 

evangelistas  esse  non  dubium  est ;  sed  nomina  eo- 
rum,  qui  Evangelia  scripserunt»  hsec  sunt,  Matthseus, 
Marcus,  Lucas,  Johannes. 

Post  haec  legit  diaconus  initium  EvangelU  secundum 
Matthaeum.  Et  postquam  legerit,  tractat  presbyter  his 
verbis. 

Filii  canssimi,  ne  diutius  ergo  vos  teneamus,  ex- 
ponamus  vobis  quam  rationem  et  quam  figuram 
imusquisque  in  se  contineat ;  et  quare  Matthfieus  in 
se  figuram  hominis  habeat,  quia  initio  suo  nihil  aliud 
agit,  nisi  nativitatem  Salvatoris  pleno  ordine  gene- 
rationis  enarrat.  Sic  enim  coepit :  Liber  generaiicm$ 
Jesu  Christi  filii  David,  filii  Abraham.  Videtis  quia 
non  immeriio  huic  hominis  adsignata  persona  est. 


care. 

Jnde,  inquii,  venturusjudicare  vivos  et  mortuos. 

Credo  in  sanctum  Spiritum.  Ad  excludenda  haereti- 
corum  omnium  calamitosa  commenta,  eodem  verbo 
credulitalis  quo  in  priacipio  sui  Sjmbolum  Patrem 
honoravit  et  Filium,  in  conclusione  textus  sui  nunc 
honoratSpiritum  sanctum,  cum  ait :  Credoinsanctum 
Spiritum.  Ne  inferioris  ergo  fortasse  contumeliam 
342  pateretur,  jure  eum  sibi  aBqualiter  vindicare 
ei  Deitatis  ostendit  plenitudinem,  et  Pairis  ac  Filii 
dignitatem ;  quia  in  Trinitaie  divina  non  est  quod 
majus  minusve  credcndus  sit,  siquidem  ubi  unus 
major  diciiur,  deesse  minor  aliquis  indicaiur.  In  hac 
ergo  ipsa  Diviniiate,  si  aliud  majus  quis,  aliud  minus 


adserat,  ei  ipse  magestati  contumeliam  facit,  quam  B  quando  ab  hominis  natiyitaie  initium  comprehendit, 

nec  immeriio  (ut  diximus)  huic  mysteho  adsignata 
est  Matihflei  persona.  Explecit  secundum  Matth. 
Ineipit  Becandom  Marcum. 

Legit  diaconus  initium  Evangelii  secundum  Marcum, 
Exponit  presbyter : 

Marcus  evangelisia  leonis  gerens  figuram,  a  solitu- 
dine  incipii  dicere :  Vox  clamantis  in  deserto  :  Parate 
viam  Domini,  scilicet  quia  regnat  invictus.  Hiigus 
leonis  multifaria  invenimus  exempla,  ut  non  yacet 
dictum  illut :  Juda  illius  meus,  catulus  leonis,  de 
germine  mihi  ascendisti  :  recubans  dormisti  ut  leo« 
ei  sicut  catulus  leonis;  quis  excitabii  eum? 
iDcipit  secundum  Lucaoi. 

Legit  diaconus  initium  Evangelii  secundum  Lucam. 


majorem  putat :  quia  cum  scqualis  poiesias  ac  digni- 

tas  Triniiatis  sii,  quidquid  uni  detrahiiur,  cunctse 

procul  dubio  Deitaii  sequaliter  derogatur. 

Credo,  inquii,  sanctam  Ecclesiam  catholicam.  San- 

ctorum  communionem.  Camis  resurrectionem.  Vitam 

setemam.  Amen.  iEiemam  vitam  bene  in  conclusione 

Symboli  coapiavit,  quia  ipsius  Symboli  fides  prae- 

mium  est  oeterniiatis.  Ac  per  hoc  ordo  Symboli  sa- 

luiis  ascensio  est ;  quia  si  fideliter  quisque  ad  sum- 

mitaiem  illius  venerii,    certissime  saluiis  seiemae 

cardinem  possidebit,  regnante  Domino  nostro  Jesu 

Chrisio,  cujus  est  honor  et  imperium  per  omnia 

so^cula  sceculonim. 

CoUectio. 


Exaudi,  Domine,  supplicationem  famiUse  iuoe,  qui  ^  Ti^actat  presbyter  : 


fidelium  iuorum  consoriio  desiderant  sociari,  ut  in 
die  sanctae  sollemnitatis,  clemeniia  tua  donum  bap- 
tismaiis  percipere  mereaniur.  Per  Dom.  nostrum 
Jesum  Christum. 

XII.    EXPOSmO  ETANGELIORUM  IN  AURIUM  APERTIONE 

AD   ELECTOS. 

Aperturi*  vobis,  filii  carissimi,  Evangelia,  id  est 
gaudia  divina,  prius  ordine  insinuare  debemus  quid 
EvangeUum,  et  unde  descendai,  et  cujus  in*eo  verba 
ponantur,  et  quare  quatuor  sint  qui  hsec  gesia  scri- 
pserunt;  yel  qui  sunt  ipsi  hii  quatuor  qui  divino  Spi- 
ritu,  adnuncianie  propheta,  anie  signati  sint,  ne 
forte  sine  hac  ordinis  raiione  vel  causa  siuporem 


Lucas  evangclista  speciem  vituU  gestat,  ad  cuyns 
insiar  Salvaior  nosier  est  immolaius.  Hic  enim  Christi 
Evangelium  locuturus,  sic  coepit  de  Zaccharia  et 
Helisabei,  de  quibus  Johannes  Baptista  in  summa 
natus  esi  seneciute.  Ei  ideo  Lucas  yitulo  compara- 
iur,  quia  duo  cornua,  duo  Testamenta;  et  quatuor 
peduro  angulas,  et  quatuor  Evangelia  quasi  tenera 
infirmitaie  nasceniia,  in  se  plenissime  continebat. 

Item  kgit  diaconus  initium  Evangelii  secundum 
Johannem.  Tractat  presbyter  his  verbis : 

Johannes  habet  similitudinera  aquilse,  quod  nimis 
alta  petierii.  Aii  enim  :  In  principio  erat  Verbum;  et 
Verbum  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  Verbum.  floc 
vobiscum  in  mentibus  relinquamus.  Et  quia  ad  hoc  r|  «»*«*  ^^  prindpio  apud  Deum.  Et  David  ex  persona 


-  venisiis  ui  aures  vobis  aperiantur,  ne  incipiat  sensus 
vester  obiundi,  Evangelium  diciiur  proprie  bona  ad- 
nunciaiio.  Quse  utique  adnunciatio  est  Jesu  Christi 
Doraini  Dei  nostri.  Descendit  auiem  Evangelium  ab 
eo  quod  adnimciet  et  osiendat,  quod  is  qui  per  pro- 
pheias  suos  loquebatur,  venit  in  came,  sicut  scripium 
esi  :  Qui  loquebar,  ecce  adsum.  Explicantes  ergo 
breviier  quid  sit  Evangelium,  vel  qui  sunt  hii  qua- 
tuor,  qui  per  prophetam  anie  monsirati  sunt,  nunc 
figuras  adque  nomina  singulis  adsignemus  indiciis. 
Aii  enim  propheta  Hezechiel.  Ei  similitudo  vulius 
eomm  ut  facies  hominis,  ut  facies  leonis  343  ^ 
dexiris  illius;  et  facies  vituli,  et  facies  aquilae  a  si- 


Chrisii  dicit :  Renovabiiur  sicut  aquilee  juventus  tua, 
id  esi  Jesu  Christi  Domini  noslri,  qui  resurgens  a 
moriuis,  ascendit  in  caelos ;  unde  jam  vobis  conceptis 
regnans  gloriaiur  Ecclesia,  344  omni  festivitate 
voiomm  ad  nova  tcndere  Chrisiianfe  legis  exordia ; 
ui  advenienie  die  venerabilis  Paschse,  lavacro  ba- 
piismatis  renascenies,  sicut  sancti  omnes  mereamur 
fidele  munus  infantiae  a  Chrisio  Jesu  Domino  nostro 
percipere.  Qui  vivit  ei  regnat  Deus. 

Xlll.   PR^MISSIONES  AD   SCRUTAMEN. 

Te,  Domine,  deprecamur  et  poscimns,  ut  hos  fa- 
mulos  tuos  firmiter  siabilire  digneris.  Aperi  eis  totos 
aditus  fidei,  ut  creduUtatis  possint  muris  includi;  et 


»  Exsia.  in  Ordine  Romano,  et  qu»  sequuniur,  usque  ad  num.  sequentem. 


3o3 


DE  LITIRGIA  GALLlCAiNA  LIBER  lU. 


354 


Tiam  veritatis  eis  plenius  revelare  dignare,  ut  ne-  ^     Panem  nostrum  quotidianum  da  nobis  hodie,  Uic 


Bciant  per  semitas  falsitatis  errare.  Agnoscant  quffi 

sant  salutaria,  ut  possint  vitare  mortifera;  et  the- 

sauros  inteliigant  vitse,  ut  noverint  mortis  foveam 

evitare ;  et  residuum  quod  cum  caligine  habent,  de- 

ponant,  ut  inlustrationem  totius  luminis  sumant; 

nihU  intra  iUos  restet  ssecularium  macularum,  ut 

digni  sanctificatione  baptismatis  praeparentur.   Per 

Dom.  nostrum. 

GoUectio  seqaitur 

Christe  Jesu,  qui  cunctis  portas  aperis,  et  viam 
saluUs  ostendis,  venientes  famulos  tuos  ad  notitiam 
nominis  tui  libenter  amplectere ;  ut  hii  divinse  legis 
initiis  auspicaU,  te  desiderent  sensibus  sequi,  quem 
coeperunt  sermonibus  confiteri ;  et  ab  his  plasmatibus 


spintalem  cibum  intelUgere  debemus.  Christus  enim 
panis  est  noster,  qui  dixit  :  Ego  sum  panis  vivus , 
qui  de  cffilo  descendi.  Quem  cotidianum  dicens,  ita 
nos  semper  immunes  pro^cepit  esse  peccaU^  ut  digni 
simus  ca^lestibus  alimentis. 

Et  dimitte  nobis  debita  nostray  sicut  et  nos  dimitti- 
mus  debitoribus  nostris,  Hoc  pactum  est,  significans, 
non  nos  ahter  peccatorum  posse  veniam  promereri, 
nisi  prius  nos  in  nobis  delinquentibus  ahis  veniam 
relaxemus,  sicut  in  EvangeUo  Dominus  noster  dicit  : 
Nisi  dimiseriUs  peccata  hominibus,  nec  vobis  Pater 
vester  dimittet  peccata. 

Et  ne  nos  inducas  in  tentationem,  Id  est  ne  nos  pa- 


^  „,•,,..  .     .    -j.         A    V  ^*"*  mduci  ab  eo  qm  tentat,  pravitaUs  auctore» 

tms  repelle  diaboh  mcursantes  msidias,  ut  ab  omni  Pm-^j-»c-x  n  -     -  ^    .  .        .- 

,*^       .  ^      ,    ,  .  .       '  i>  Nam  dicit  Scnptura :  Deus  enim  mtentator  est  ma- 

ioco,ab  omni  fraude  dejectus,nec  ammoe  umquam  pos- 


sitnocere,  nec  corpori ;  ut  inimicus  divinai  inscriptio- 
nis  character  agnoscens,  quod  esse  jam  ccepit  tuum, 
a  se  fateatur  aUenum  per  signum  crucis,  quod  num- 
quam  delebit  impressum  inseecula  sa;culorum.  Amen. 

XrV.   INCIPIT  PltEFATIO   ORATIONiS   DOMlNICiE. 

Donunus  *  et  Salvator  noster  discipulis'suis  pe- 
tentibus  quemadmodum  orare  deberent,  non  solum 
formam  oraUonis  concessit,  verum  eUam  qua  mente 
et  puritate  precarentur  ostendit,  ut  in  praisenti  sacra 
haec  lecUo  demonstravit :  Tu  autem  cum  orabis,  in- 
ira  in  cubiculum  tuum ;  et  clauso  ostio,  ora  Patrem 
taum.  Cubiculum  quod  nominat,  non  occnltam  do- 


lorum.  Diabolus  vero  tentator  est.  Ad  quem  evinceu- 
dum  Dominus  dixit :  Vigilate  et  orate,  ne  intreUs  in 
tentationem. 

Sed  libera  nos  a  malo.  Hoc  ideo  ait,  quia  dixit 
Apostolus  :  Nescitis  quid  vobis  oporteat  orare.  Unde 
Deus  omnipotens  ita  a  nobis  orandus  est,  ut  quidquid 
humana  fragiUtas  cavere  et  vitare  non  prsevalet,  hoc 
ille  propiUus  nobis  conferre  dignetur  Jesus  Christus 
Dominus  noster,  qui  vivit  et  regnat  cum  Deo  Patre 
omnipotente  et  Spiritu  sancto  per  omnia  ssecula  sce- 
culorum. 

346  ^^^^^'^^^u™  vobis,  dilectissimi  nobis,  OraUo* 
nem  et  Symbolum  cathoUc®  fidei  cognovisUs  :  nunc 


mum  ostendit,  sed  cordis  nostri  secretum  :  id  est  ut         .       ,   v  i-  •  *       .n        r.  •    . 

.....       .  ,  ..     i.j  .    ,       /^  autem  habeUs  magistros  lUum  Pnmicenum,  et  Se- 

malae  cogitationi  pectus  nostrum  mysUca  fidei  clave  ti       j         •       n  j  x      ii  ^  x 

claudamus ;  ac  labUs  clausis,  incorrupta  mente  Deo 


loquamm*.  Deus  enim  noster  fidei,  non  vocis  auditor 
est.  Ergo  imde  sermo  est,  id  est  sapienUa,  Christus 
Dominus  noster  hanc  oraUouem  nos  docuit,  ut  ita 
oremus  : 

348  P<i^cr  nostery  qui  es  in  caelis.  tlcec  libertatis 
vox  est,  et  plena  fiducia.  Ergo  his  moribus  est  vi- 
vendum,  ut  et  filii  Dei,  et  fratres  Christi  esse  possi- 
mus.  Nam  Patrem  suum  Deum  qua  temeritate  dicere 
prsesumit,  qui  ab  ejus  voluntate  degenerat?  unde 
vos  dignos  exhibete  adoptione  divina,  quoniam 
scriptum  est :  Quotquot  crediderunt  in  eum^  dediteis 
potestatem  fiUos  Dei  fieri. 


cundum  ejus  iUum,  qiU  vos  edoceant  nuUo  mutato 
sermone,  sed  ut  audistis  in  prsesenti.  Potens  est  Do* 
minus  noster,  ut  vos  qui  ad  fidem  curriUs,  ad  lava- 
crum  aquse  regeneraUonis  perducat;  etnosqui  vobis 
mysterium  fidei  catholicse  una  tradimus,  vobiscum 
ad  ceelesUa  regna  faciat  pervenire,  praestante  Domino 
nostro  Jesu  Christo,  cui  est  honor  et  imperium  in 
ssecuia  sseculorum.  Amen. 

XV.   MISSA   IN   STMBOU  ^  TRADITIONE. 

In  geminas  partes  diem  hunc  excolendum  comple* 
cUtur,  Domine,  nostrse  servituUs  famulatio,  vel  die 
jejunii  cultu  sacrato,  vel  de  insignibus  tuis  quse  ho- 
die  fulserunt  mirabilibus  :  qua  Lazarum  reduxisU 
post  Tartara,  cum  ad  voccm  intonantem  exsUivit;  et 


SaneUficetur  nomem  tuum.  Non  quod  Deus  nostris     q^atriduani  jam  fffitenUs  funus  vivificans  ammasU ; 


saDctificetur  oraUdnibus,  qui  semper  est  sanctus: 
sed  petimus  ut  nomen  ejus  sanctificetur  in  nobis  ; 
nt  qui  in  bapUsmate  ejus  sanctificamur,  in  id  quod 
esse  coepimus  perseveremus. 

Adveniat  regnum  tuum,  Deus  namque  noster  quando 
non  regnat,  maxime  ci^gus  regnum  est  immortale  ? 
Sed  cum  dicimus  :  Veniatregnum  tuum,  nostrum  re- 
gnom  petimus  advenire,  a  Deo  nobis  promissiun, 
Christi  sanguine  et  passione  quaesitum. 

Fiat  vohmtas  tua,  sicut  in  cxlo  et  in  terra,  Id  est  in 
eo  fiat  voluntas  tua  ut  quod  tu  vis  in  cselo,  hoc  nos 
in  terra  posiU  inreprehensibUiter  faciamus. 

*  Ita  in  Ordine  Romano. 

^  Id  est  in  Dominica  Palmanim,  ut  videmus  in 
lib.  Di  et  in  MissaU  Gothico. 


vel  etiam  causa  mu^culi  obstupefacta  plaudens  turba 
Bettania  accurrit  cum  palmis  tibi  obviam  Regi. 
Exaudi  nos  in  hoc  genUnato  servitutis  nostrse  ob- 
sequio,  et  praesta  propitiatus  atque  placatus,  ut 
animce  nostrse,  quee  tumulo  sunt  peccatorum  con- 

clusa;,  et  cicatricum  morbidata  corrupt  » 

Desunt  hic  multa, 

Pater  ex  alto  clarificat;  ad  commune  gaudium  con- 
cuUturplebs  hominum;  movetur  et  caelum.  Ante 
cujus  conspectum  adstant  angeU,  et  archangeli  non 
cessant  clamare,  dicentes  :  Sanctus. 

c  Quce  hic  desunt,  repete  ex  MissaU  Gothicogall^. 
cano  num.  27,  ubi  eadem  oratio. 


355                                    APPENDIX  AD  OPERA  SAiNCTl  GERMANl  PARISIENSIS.  3:>f) 

Po8t  secreta.  ^  fiducia  resurgendi.  Digne  ergo  adtentiores  et  fre- 

Aspice  *  sincero  viiltu,  pie  miserator,  hasc  munera,  quentiores  pro  ratione  temporis  ipsius,  puriores  ad 

quisemperes  propensus  ad  dona;  ut  ipsa  contem-  audiendum  Symbolum  convenitis.   Quicquid  enim 

platione   oblata  sanctifices  naturali  majestate,  qui  prseformatum  est  in  patriarchis,  quicquid  denuncia- 

pei*petue  sanctus  es,  et  sancta  largiris.  Per  Dominum  tum  est  in  Scripturis,  quicquid  prsedicatum  est  in 

nostrum  Jesum  Christum  Filium  tuum.  prophetis,  vel  de  Deo  ingenito,  yel  ex  Deo  in  Deum 

GoUectio  ante  oratioDem.  nato,  vcl  de  Spiiitu  sancto  (quamvis  latenter  osten- 

Venerabilibus  informati  prseceptisjincitati  munere  snm  sit)  vel  de  suscipiendi  hominis  sacramento,  vd 

pietatis,  qui  Mariffi  flentis  lacrymas  non  spemis,  La-  je  morte  Domini,  resurrectionisque  348  W^^^^» 

zaro  dignanter  cognomentum  fratris  imponis,  Eccle-  totum  hoc  breve  tantum  juxta  oraculum  propheti- 

sice  soboles  appellas  ore  gratice  coheredes,  tibi  sup-  cum  Symbolus  in  se  continet,  continendo  et  salutem 

phces  clamamus  et  dicimus  :  Pater  noster.  nostram,  conlationem  fidei,  et  gratiam,  professio- 

Post  orationem  Dominicam.  nem  mysterii  memoria;  instruens  commendandam. 

Exerce,  liberator,  in  nobis  juris  proprii  faculU-  s^d  jam  ad  istius  sacramenti  plenitudinem  textum- 

tem,  qui  Lazanim  virtute,  Mariam  pietate,  Martham  ^^  veniamus,  quod  in  hoc  modo  incipit. 
labore  remuneras;  favorem  plebis  excipis,  et  pacisfi     Credo  inDeum  Patrem  omnipotentem,  Creatorem 

voce  concina  gloriaris.  Per  Dom.  nostrum.          ^  cfieli  et  terr»;  Et  in  Jesum  Christum  Filium  ejus 

Beoedictio  populi.  unicum,  Dominum  nostrum.  Qui  conceptus  est  de 

347  Perseveret  in  his,  Domine,  caeleste  signa-  5^^^.^^^  ^^^^.  ^^^^^^  ^^  j^^^a  Virgine;  passus  sub 

culum,  quod  in  eis  conferre  dignatus  es  f;  ut  pro-  p^^^^^  ^^^^^.  cmcifixus,  mortuus,   et  sepultus ; 

tecti  Spiritu  sancto,  incrementum  fidei,   tutelam  tertia  die  resurrexit  a  mortuis;  ascendit  victor  ad 

mentium,  sanitatem  corporum  consequi  merean-  ^^^^3.  ^^^^^  dexteram  Dei  Patris  omnipotentis ; 

'  ■  inde  venturas  judicare  tIvos  et  mortuos.  Credo  in 

Concede  in  his  immaculatffi  vit®  diviUas,  fldem  ^^^^  gpj^jj,^  ^^^^  Ecclesia  cathoUca,  sanctoram 

rectam,  pacemsinceram,  patientiamsanctam,  humiU-  communionem,  ac  remissionem  peccatorum,  camis 

tatem  reUgiosam,  et  conscienUam  puram  +.  Prospe-  jesurrectionem,  vitam  «temam. 

ret  eis  sanitaUs  tetitia,  plena  incolumitaUs  gaudia,  symbolura  istud,  dilecUssimi,  non  atramento  de- 

et  inluminaUone  ffitemaf;  ut  sancle  viventes,  de  ^i^gn^^.^  ^  humanis  cordibus  insertum  memoria 

hac  humili  terrenaque  prosapia  heredes  celestes  in  T.otinetur  bI  Credo 

iUo  beatffi  glori»  regno  cum  elecUs  angeUs  te  hy-  jterato  vobis  repetimus,  quo  faciUus  eum  tenere 
mno  confessionis  sine  fine  conlaudent.  Per  Dominum  vj  nossiUs  nl  Credo 

nostmm.      ^^^^  ^^^  EucharUtiam.  ^^^^ »«  »««"» ^"'^<»"-  ^*  V^ »«  nostraj  fidei  in 

Accej>Us,  fratres  carissimi,  spiritaUbus  cibis,  et  Trinitate  consistit,  tertio  repetimus,  ut  ipse  nume- 

ChrisU   cruore  gustato,  petamus  ut  possideat  pe-  ™*  repetiUonis  cum  signo  veniat  Trinitatis.  Credo 

ctora,  qui  nostra  ora  dignatus  est  sancUflcare  per  •'»  DeumPatrem.  Ergo  in  primo  habet  Credo.  Vides 

munera  :  ipse  corporis  nostri  purget  hospitium ;  ^^  0«««  "<»'«'■  ^on  vos  jubet  discutere  judicia 

totoqueinti-isecushominedeterso^sanctiflcatismem-  ^"°a.  ^  credere;  nec  rationem  requircre,  «ed 

bris  innovet  spiritum  sanctiorem.  ''dem  simpUciter  et  immobUiter  adhibere.  Bi  Detm 

CoUectio.                  *  Patrem.  Advertite  quod  dtun  Dei  Patris  nomen  in 

Panis  vitffi  nostras  aspice,  Deus  :  sis  custodia  cor-  confessione  coi\jungit,  ostendit  quod  non  ante  Dens 

ponmi,  sis  salvificator  animarum,  ut  pectora  uostra  esse  coeperit,  et  postea  Pater,  sed  sine  uUo  initio  et 

tanto  poculo  ciboque  firmata,  inimica  subdoU  ser-  Deus  semper  et  Pater.  Quia  ergo  semper  fuit  Pater, 

pentis  blandimenta  non  quatiant.  Per  Dom.  nostmm  semper  habuit  FUium  ciyus  Pater  est.  Omn^potenUm 

Jesum  Christum  FiUum.  'v^o  i<^eo  dixit,  quia  omnia  potest;  cuique  nihil  im- 
XVI.  •}•  iNcipiT  EiPosiTio  STHBOU.                D  possibUe  est :  quiacalum,  terram,  mare,  homines, 

Fratres  dilectissimi,  virtus  est  sacramenU  inlumi-  »^<I"«  °™°i»  animaUa,  non  aliquo  operis  actu  aut 

natio  anima! ;  plenitudo  est  credendi  in  eo,  qui  do-  «''tificio,  sed  solo  creavit  imperio.  Et  ideo  non  Tenit 

cetur,  ac  discitur ;  et  Unitas  est  Trinitatis,  et  Trini-  ™  cogitatione,  quomodo  hoc  ant  Ulud  potaerit  fleri, 

tas  disUncta   personU,  et  opulentia  Creatoris,  et  *P"  Omnipotentem  precamur  conflteri.   Creatorem 

redemptio  passionis.  Hoc  nexus  infldelitaUs  absolvi-  **"  *'  ^^-  ^^'^  "*'  '^'^  superius  dixit,  qoia 

tur,  hoc  vitffi  janua  panditar,  hoc  gloria  confessionis  """"'^  '"'*  '*'"''»  P«testate  perilcit. 

ostenditur.  Symbolus,  dUecUssimi,  brevis  est  verbis,  ^^^^ »»  ^*»""»  «'«•  ^dvertite  quomodo  in  Pa- 

sed  magnus  est  sacramentis ;  pamm  ostendens  im-  t""»'  »»«  «* "»  ™"°'  ""  credendum  :  et  qui  cnm 

minutione  latitudinu,  sed  totum  continens  compen-     P*"^^ 

dio  brevitatis:  exiguus  ut  memoriam  non  obmat,      '  'oesint  etiamhic  folUi. 

diffusus  ut  mteUigentiam  supercedat;  confirmans  XVII.  feru  v  in  coina  Domm. 

omnes  perfectione  credendi,  desiderio  confitendi , 

•  Hsec  et  dnse  sequentes  orationes  ibidem. 


357 


DE  LITURGIA  GALLICANA  LIBER  III. 


358 


349  graliam  utililatis  indulsit ;  ct  plenitudinem  ^  cruore  gustato,  petamus  ut  possideat  pectora,  qui 

tuae  benedictionis  adjccit.  Per  hunc  ergo  te,  Domine, 

per  quem  omnes,  licet  indignorum,  attamen  creden- 

tium  preces  placabili  aure  cxaudis,  suppliciter  ora- 

mus,  ut  huic,  quod  offerimus,  ungucnto  ex  aroma- 

tibus  horti  tui  et  paradisi  tui  flore  perpetuo  odorem 

suavitatisii\jicias;  accumules  insuper  eam  gratiam, 

eamque  virtutem,  qua  quondam  reges,  sacerdotes, 

prophetas,  cornu  a  dilectione  tua  exundante  perfu- 

sos,  plenus  officiorum  suorum  dignitatibus  induisti, 

ut  cum  exinde  novam  tibi  familiam   unxerimus, 

superveniens  in  eos,  cooperatione  Spiritus  tui  san- 

cti,  aura  gratise  caelestis  adspirct;  ut  his  quoque 

vere  Christi  tui  et  Filii  tui,  sancti  Spiritus  inlapsa 

virtute,  efficiantur  hujus  semper  nominis  cohere- 

des.  Per  Dominum  nostrum  Jesum. 

Post  Sanctut,  Te  igilur. 
Communicantes ,  et  diem  sacratissimum  cele- 

brantes,  quo  traditus  est  Dominus  noster  Jesus 

Christus ;  sed  et  memoriam  venerantes. 

Hanc  igitur  oblationem,  quam  tibi  offerimus  ob 
diem  jejunii  Coence  Dominica^,  in  qua  Dominus  no- 
ster  Jesus  Christus  Filius  tuus  in  novo  Testamento 
saciiOcandi  ritum  instituit,  dum  panem  ac  vinum 
(quse  Melchisedec  in  prcefjguratione  futuri  mysterii 
sacerdos  obtulerat)  in  sacramento  [Leg,  sacramen- 
tnm]  sui  corporis  et  sanguinis  transformavit,  quse- 
sumus,  Domine,  ut  placatus  accipias,  diesque  no- 
stros. 

Qui  pridie  quam  pro  omnium  salute  pateretur. 


nostra  ora  dignatus  est;  ipse  corporis  nostri  purget 
ostium ;  totoque  intrinsecus  homine  deterso,  sancti- 
ficatis  membris  innovet  spiritum  sanctiorem.  Per. 

CoUectio  sequitur. 
Panis  vitae  nostraj  aspice,  Deus  :  sis  custodia  cor- 
porum,  sis  salvificator  animarum ;  ut  pectora  nostra 
tanto  poculo  ciboquc  firmata,  inimica  subdoli  ser- 
pentis  blandimenta  non  quatiant.  Pcr  Dominum. 

XVUI.   INCIPIT   ORATIO   IN   VI    FERU. 

Eadem  vero  die  non  salutat,  non  psallit,  Legitur  Lec- 

tio  Osee,  Resp,  Dominc  audivi.  Item  alia  :  Mensis 

iste  principium.  Cantat : 

Deus  a  quo  et  Judas  reatus  sui  proditor  poenam, 
et  confessionis  SU6B  latro  preemium  sumpsit,  concede 
B  nobis  piffi  petitionis  effectum ;  ut  sicut  in  Passione 
sua  Jesus  Christus  Dominus  noster  diversa  utrisque 
intulit  stipendia  meritorum,  ita,  a  nobis  ablato  ve- 
tustatis  errore,  et  resurrectionis  suae  gratiam  lar- 
giatur.  Per. 

Item  post  lectionem  Evangelii  orationes  sollemnes. 

Oremus,  dilectissimi  nobis,  in  primis  pro  Ecclesia 

sancta  Dei ;  ut  eam  Deus  et  Dominus  noster  paci- 

flcare,  multiplicare  et  custodire  dignetur  toto  orbe 

terrarum,  subjiciens  ei  principatus  et  potestates, 

detque  nobis  tranquillam  et  quietam  vitam  degen- 

tibus  glorificare  Deum  Patrem  omnipotentem.  Per. 

Oremus. 
Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  gloriam  tuam 

omnibus  in  Christo  gentibus  revelasti,  custodi  opera 


hodiema  die  stans  in  medio  discipulorum  suorum,  C  misericordiae  tuoe,  ut  Ecclesia  toto  orbe  diffusa,  sta- 


accepit  panem.  Et  rel, 

Oollectio  ante  orationem  Dominicam. 
Precamur  nunc,  Domine  Deus,  ut  quemadmodum 

Filins  tuus  Dominus  noster  in  illa  gratiarum  actione 
mortem  nostram  suscepturus  auditus  est,  ita  nunc 
et  nos  qui  ipsum  et  vitam  ejus  quserimus,  audiri 
mereamur  in  oratione,  quam  nos  paterno  alloquio 
orare  docuit,  dicens  :  Pater. 

Post  orationero. 
Domine  Deus  omnipotens,  libera  nos  a  malo,  et 

in  tempore  accepto  salva  nos ;  ut  sicut  in  condem- 

natione  tui   perfidorum  piaculum  salus  omnium 

foity  sic  pro  misericordia  communis  gratia;  sit  cul- 

tus  iste  credentibus.  Quia  tibi  est  gloria  aput  ceter^ 

nam  Patrem,  cum  quo  beatus  vivis. 
Benedictio  ad  populum. 
Benedic,  Domine,  hanc  familiam  tuam,  quam 

plasmare  dignatus  es  ex  coeno,  et  deinceps  350  ^i' 
tifieare  per  lavacrum  :  prsesta,  ut  quos  pcrdidit  vita 
per  gostum,  mors  reddidit  per  patibulum,  merita 
glorificent  per  adventumf.  Ut  non  in  eis  inveniat 
dolosus  hostis  per  eos  quod  capiat,  divina  pietas 
(pK>d  repellat,  nltrix  flamma  quod  seeviatf.  Sed 
CQm  terribile  illud  judicii  tempus  advenerit,  tuba 
erocentur  ad  cffilum,  meritis  ducantur  ad  praemium, 
Nmam  accipiant  post  triumphum.  Quod  praest. 

Poet  communionem. 
AccepUs  *,  carissimi,  spiritalibus  cibis,  et  Christi 

*  Hadc  et  seqnens  oratio  exstat  supra,  uum.  14, 


bili  fide  in  confessionem  tui  nominis  perseveret. 
Per  Dominum  nostrum. 

351  Orcmus  et  pro  beatissimo  papa  nostro,  ut 
Deus  omnipotens,  qui  elegit  eum  in  ordine  episco- 
patus,  salvum  et  incolumem  custodiat  Ecclesiee  san- 
ctae  ad  regendum  populum  sanctum  Dei. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  cujus  oetemo  judi- 

cio  universa  fundantur,  respice  propitius  ad  preces 

nostras,  et  electum  nobis  antistitem  tua  pietate 

conserva;  ut  Christiana  plebs,  quee  tali  gubernatur 

auctore,  sub  tanto  pontifice  credulitatis  suae  meritis 

augeatur.  Per. 

Oremus  et  pro  omnibus  episcopis,  presbyteris, 

D  diaconibus,  acoljrtis,  exorcistis,  lectoribus,  ostiariis, 

confessoribus,  virginibus,  viduis,  et  pro  omni  po- 

pulo  sancto  Dei. 

Oremus. 
Omnipotens  sempiterne  Deus,  cujus  Spiritu  totum 

corpus  Ecclesiee  sanctificatur  et  regitur,  exaudi  nos 

pro  universis  ordinibus  supplicantes,  ut  gratiae  tuse 

munere  ab  omnibus  tibi  gradibus  fideliter  servia- 

tur.  Per  Dominum. 

Oremus  et  pro  Christianissimis  regibus,  ut  Deus 
et  Dominus  noster  subditas  iUis  faciat  omnes  bar- 
baras  nationes  ad  nostram  perpetuam  pacem.  Per. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  in  cujus  manu  sunt 


339  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  360 

omnium  temporum  potestates,  et  onmiajuraregno-^laudem  et  gloriam  nominis  tui.  Per  Dominum  no- 

strum  Jesum  Christum  Filium  tuum,  qui  vivit  et  re- 
gnat  in  sfficula  seeculorum. 


rum,  respice  propitius  ad  Romanum  benignus  im* 

perium,  ut  'gentes  quae  in  sua  feritate  confidant, 

potentise  tuce  dextcra  conpremantur. 

Oremus  et  pro  catechumenis  nostris;  ut  Deus  et 

Dominus  noster  adaperiat  aures  pra^cordionim  ipso- 

rum,  januamque  migericordiae,  ut  per  lavacrum  re- 

generationis  accepta  remissione  omnium  peccato- 

rum,  et  ipsi  inveniantur  in  Christo  Jesu  Domino 

nostro. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  Ecclesiam  tuam 

nova  semper  prole  foecundas,  auge  fidem  et  intelle- 

ctum  catechumenis  nostris,  ut  renati  fonte  baptis- 

matis,  adoptionis  tuse  filiis  adgregentur.  Per  Domi- 

num. 

Oreraus,  dilectissimi  nobis,  Deum  Patrem  omni- 
potentem,  ut  cunctis  mundum  purget  erroribus, 
morbos  auferat,  famem  depellat,  aperiat  carceres, 
yincla  dissoluat;  peregrinantibus  reditum,  infirman- 
tibus  sanitatem,  navigantibus  portum  salutis  indul- 

geat. 

Oremus. 

Omnipotens  et  misericors  Deus,  moestorum  con- 
Bolatio  laborantium  fortitudo,  perveniant  ad  te  pre- 
ces  de  quacumque  tribulatione  clamantium,  ut  om- 
nes  sibi  in  necessitatibus  suis  miserkordiam  tuam 
gaudeant  adfuisse.  Per  Dominum. 

352  Oremus  pro  hsereticis  et  schismaticis ;  ut 
Deus  ac  Dominus  noster  eruat  eos  ab  erroribus  uni- 


XIX.  ITEM  ORATIONES»  IN  COENA  DOMINI,   SITE  IN 

BIDUANA. 

Da  nobis,  Domine,  perpetuae  benedictionis  munus 
accipere,  pro  quibus  Unigenitus  tuus  sputis  inlitus, 
palmas  accepit  et  colaphos.  Per. 

CoUectio  sequitur. 

Respice,  Domine,  propitius  super  hanc  familiam 

tuam,  pro  qua  Dominus  noster  Jesns  Christns  non 

dubitavit  manibus  tradi  nocentum  et  crucis  subire 

tormentnm.  Per. 

Item  alia. 

Deus,  qui  pro  redemptione  nostra  accepisti  san- 
—  guinem  Jesu  Christi,  solve  opera  diaboli,  et  omnes 
laqueos  disrumpe  peccati,  ut  creaturam  regenera- 
tionis  nulla  polluant  contagia  vetustatis. 

XX.   ITEM  ORATIONES  IN  BmUANA. 

Oratio  ad  Secnnda  incipit. 
353  Commemorantes,  carissimi,  Domimcse  tra- 
ditionis  horam,  qua  sicut  ovis  ad  occisionem  ductus, 
et  sicut  agnus  tonsus  mansuetudine  os  suum  non 
aperiens,  ad  crucem  quam  pro  nobis  ascendit  volun- 
tarius  ducebatur,  et  oblatus  est,  quia  ipse  yolnit,  ani- 
mas  nostras  Christo  Domino  Deo  pio  commende- 
mus,  nostra  peccata  Agno  immaculato  (quodammodo 
figuralis  tangentes  hostiae  caput)  illo  favente  (qnod 
sui  pace  dictum  sit)  imponamus,  ut  nostras  iniqui- 
tates,  quas  ille  non  habuit,  portet  et  perdat.  Qui 


yersis,  et  ad  sanctam  matrem  Ecclesiam  catholicam  Q  cum  Patre  vivit,  dominatur  et  regnat. 


atque  apostolicam  revocare  dignetur.  Per  Dominum. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  salvas  omnes, 
et  neminem  vis  perire,  respice  ad  animas  diabolica 
fraude  deceptas ;  ut  omni  hxretica  pravitate  depo- 
sita  resipiscant,  et  ad  veritatis  tuse  redeant  firmita- 
tem.  Per. 

Oremus  et  pro  perfidis  Judaeis,  ut  Deus  et  Domi- 
nus  noster  auferat  velamen  de  cordibus  eorum,  ut 
et  ipsi  cognoscant  Jesum  Christum  Dominum  nos- 
trum.  Qui  vivit  et  reg. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  etiam  Judaicam 
perfidiam  tua  misericordia  non  repellis,  exaudi  pre- 


Item  oratio  ad  Tertia. 
0  pia  Dei  vivi  Sapientia,  o  tu  vivum  ffitemi  Patris 
Dei  sempitemum  Verbum,  sempitemaque  Yirtus, 
quia  et  sempitema  nativitas ;  qui  sempitemi  Patris 
sempitemus  Filius  Dei  es  et  Deus;  extra  quem  nihil, 
et  per  quem  omne;  in  quo  quod  est  constat;  qui  es 
Deus  super  nos,  et  homo  propter  nos ;  pro  nobis  enim 
quod  nos  esse  voluisti;  da  nobis  quod  promisisti, 
da  nobis,  indignis  licet,  quod  omnibus  commumter 
obtulisti,  passionem  scilicet  tuam,  nostram  esse  li- 
bertatem,  et  tuam  mortem  nostram  esse  vitam,  et 
tuam  cmcem,  nostram  esse  redemtionem,  et  tuum 
vulnus  nostram  esse  sanitatem ;  ut  tecum  cracifiii« 
tuo  dono  sursum  exaltemur  ad  Patrem  tuum.  Cum 


ces  nostras^  quas  pro  illius  populi  oboecatione  defe-  U  quo  beatus  vivis  et  regnas  in. 


rimus;  ut  agnita  veritatis  tuse  luce,  quae  Christus 
est,  a  suis  tenebris  emantur.  Per. 

Oremus  et  pro  paganis,  ut  Deus  omnipotens  aufe- 
rat  iniqua  de  cordibus  eorum ;  et  relictis  idolis  suis^ 
convertantur  ad  Deum  vemm,  et  unicum  Filium  ejus 
Jesum  Christum,  cum  quo  vivit  et  regnat  cum  Spi  • 
ritu  sancto  in  seecula  so^culomm. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  non  mortem 
peccatorum,  sed  vitam  semper  inquiris,  suscipe 
propitius  orationem  nostram;  et  libera  eosab  ido- 
lorum  cultura,  et  adgrega  Ecclesiae  tuse  sancta  ad 

^  Eaedem  orationes  in  Gothico  ad  feriam  6. 


Oratio  ad  Sexta. 
Christe  Deus^  Adonae  magne,  nos  tecum  quasi  huie 
mundo  cmcifige,  ut  vita  tua  in  nobis  sit;  nostraqoe 
peccata  super  te  pone,  ut  ea  cmcifigas;  nos  quoque 
ad  te  ipsum  trahe,  cum  pro  nobis  exaltatus  es  a 
terra^  ut  nos  eripias  ab  adultero  tjranno  :  quia  licet 
came  et  vitiis  diabolo  noxii  sumus,  tibi  tamen,  non 
illi,  optamus  servire;  et  sub  tuo  jure  vivere  deside- 
ramus,  et  a  te  gubernari  rogamus,  qui  nos  mortales 
et  a  morte  invasos  per  mortem  cmcis  liberare  vo- 
luisti.  Pro  quo  siugulari  beneficio  hodiema  tibi  no- 
stra  famulatur  devotio;  teque  nunc  hodie  supplices 


364  DE  LITLRGIA  GALLICANA  LIBER  III.  362 

adoramusjimploramus,  invocamus,  utad  nos  prope- ^  ricorditer  eripuit,  nosejusFilius  deluto  fsecis  hujus. 


res,  virtusieternaDeus :  quod  nobis  proliciat  tuacrux, 

triumphans  scilicet  de  mundo  in  nobisper  ciiicis  vir- 

tutem ;  atque  tua  pietas  nobis  illud  antiquum  restituat 

beneficium,virtutemscilicet,  et  gratiam  :  quiperpo- 

tentiam  futura  prfieterita,  per  prsesentiam  facis  simi- 

liter  prseterita  prffisentia,  redde,  ut  nobis  tua  passio 

354  sicsalutaris  sit,  quasi  prcesens  et  hodiema ;  et 

sic  nobis  hodie  illa  gutta  sancti  sanguinis  tui  super 

terram  olim  de  cruce  stillantis  sit  salus,  ut  omnia 

terr»  nostros  delicta  lavans,  et  corporis  nostri  humo 

quodammodo  immixta,  nos  de  terra  tuos  efliciat,  nos 

quoque  tibi  quasi  corpus  idem  reconciliati  Capiti. 

Qui  regnas  cum  Patre  sempcr  et   Spiritu  sancto, 

nunc  nobis  regnare  incipe,  Homo  Deus  Christe  Jesu, 

Rex  in  s^cula  seeculorum. 

Oratio  ad  Nona. 

0  salutaris  hora  passionis  I  o  magna  maximarum 

gratiarum!  Nona  hodiema,  maxima  horarum  hora. 

flac  nunc  tu,   noster  dilecte  Sponse,  osculare  de 

cruce,  licet  post  crucis  trophseum.  Osculare,  preca- 

mur :  salutare  tuum  impertire  nobis,  triumphator 

mirabilis,  auriga  supreme.  Deus  pie,  gloriosissime 

propugnator.  Avete,  valete,  invalescite  et  viriliter 

agite,  confortamini  dicito,  loquere  cordibus  nostris, 

inspector  Christe.  An  qui  olim  haec  fecisti,  nunc 

eadem  non  potes  facere  ?  Potes  utique,  potes ;  quia 

omnipotens  es :  potes,  amantissime,  potes  facere, 

quod  nosnou  possumus  cogitare;  quia  nihil  tibi  im- 


B 


coi  inhsesimus,  sola  misericordia  tantum  clamantes 
eruat.  Clamamus  namque  et  oramus,  ne  urgeat 
inferni  puteus  super  nos  os  suum;  eruti  de  luto 
peccati,  ne  infigamur.  Per. 

Collectio  sequitur. 
Domine  Christe  Jesu,  Deus  pie,  exaudi  nos  et 
prsesta,  precamur,  quiB  corde  rogamus :  et  hoc 
rogamus,  ut  tibi  placeamus,  tibi  hsreamus  sine  fine ; 
ut  semper  tibi  gratias  agamus,  qui  tu,  Domine, 
redemisti  nos  in  aiternam  vKam  de  aeterna  morte. 
Qui  descendisti  in  lacum,  ut  ex  inferis  vinctos 
educeres,  descende  nunc  quoque,  precamur,  visceri- 
bus  tuae  pietatis,  ut  ex  vinculis  peccatorum,  quibiis 
unusquisque  constringitur,  nos  absolvas.  Per. 

Item  oratio  In  Sabbato  requiei  dominici  corporis. 

Succumbente  Agno  nostra  pro  salute ,  Agno 
figurato  diu,  demum  eodem  vincente  letum,  illo  et 
Leone  Juda  veriore,  antea  tempus  captivatse  reditus 
fideliter  Adamse ,  fratres  carissimi ,  expectemus 
prfiedce;  ut  compilatis  inferi  spoliis,  cujus  mortem 
commemoravimus,  eodem  pietatis  cultu  illius  cum 
suis  regressum  ex  mortuis  celebrare,  illo  favente, 
tempore  possimus  redeunte. 

Collcctio.sequitur. 
Christe  Jesu,  caelorum  conditor,  Deus,  pro  tuacru- 
cifixe  creatura,  ineffabili  pietatis  sacramento  nos 
quoque  tuis  redime,  precamur,   jussis  :    Salvator 


possibile  est,  Deus  omnipotens.  Jesu  osculare,  quffi-      custodi  nos,  parvulorum,   Domine,  custos  tuorum  ; 
so,  dilectissime  (qui  triumphans  regressus   es  ad  ^  quo  tibi  semper  placentes,  tuo  et  per  te  Patri  ac  una 


Patrem,  cum  quo  semper  eras  et  permanes  unus), 
quia  osculum  tuum  dulce  est ;  et  ubera  tua  vino  dul- 
ciora,  fragrantia  optimis  unguentis ;  et  nomen  tuum 
saper  oleum,  quem  adolescentuloi  dilexerunt,  quem 
lecti  diligunt,  quos  trahis  post  te,  cujus  lectus  ilori- 
dus,  cujus  trophseum,  crux.  Qui  hac  hora  rubens  de 
Edom  de  cmce,  tinctis  vestibus  de  Bosra,  solus 
quasi  calcator  magni  illius  torcularis  ad  c«los  ascen- 
disti ;  cui  occurmnt  angeli,  archangeli,  dicentes  : 
Qais  est  iste,  qui  ascendit  tinctis  vestibus  de  Bosra  ? 
Qaibus  te  interrogantibus  :  Quare  ergo  rubrum  est 
vestimentum  tuum  ?  respondisti :  Torcular  calcavi 
solus,  et  vir  de  gentibus  non  fuit  mecum.  Vere,  Sal- 


sancto  Spiritui  gratias  agere  perseveremus.  Qui  te- 

cum  vivit  et  regnat. 

Item  oratio  ad  Sexla  die  Sabbato. 

Hac  hora  auspicatur  obrui  ferrugine  Titan  senante 

profunda  nonatenus  parente  tuito  stipitis  in  summo 

Hebrseis  nequaquam  suspendi  flammivovam  sui  hiare 

olim  non  ferens  rimam,  conspectansque  nefas ;  quo 

versa  vice  orbi  medetur  per  eum  qui  Patri  convivit 

regnatque  ante  mundi  ortum  et  in  siscula  seeculo- 

mm. 

Oratio  in  Sabbato  hora  Nona. 

ODomine,  Pater  omnipotens,  qui  Adam  novum  ex 
persona  veteris  Adam  clamantem,  quasi  ex  356 


Yator,  vere  mbrum  est  tuum  propter  nos  corpus,  q  iJ^^^ris  et  abyssis,  profundisque  laci,  libemm  tamen 


robmm  est  sanguine  uv».  Lavasti  enim  in  vino  sto- 
lam  tuam,  et  paliium  tuum  in  sanguine  uva;,  qui  es 
Deus  solus ;  cmcifixus  pro  nobis,  quos  antiqua  prse- 
Taricatio  morti  tradidit ;  cujus  vulnere  omnium  in- 
numera  peccatomm  vulnera  sanata  sunt.  Et  nos,  pie 
Cracifixe  Christe,  cum  tuisredimc,  salva,  piabonitas 
Deus.  Qui  regnas  cuni  Patre  et  Spiritu  sancto  unus 
in  letemum  et  in  sa^cula  sceculoixun. 

XXI.   ORATIONKS   POST   LECTIONES   SABBATl. 

358  I)6um  omnipotentem,  Patrem  et  Filium  et 
Spiritum  sanctum,  universitatis  unum  creatorem,  in 
hac  magna  Matutina  Sabbati,  Dominici  scilicet  cor- 
poris  requie,  Aratres  carissimi,  supplices  deprece- 
nur ;  ut  qoi  Adam  de  profundis  infemalis  limi  mise- 

Patrol.  LXXII. 


solum  inter  mortuos,  pro  sua  exaudisti  reverentia, 
exaudi  nos,  precamur,  per  ipsum ;  ut  quasi  conse- 
pulti  cum  Jesu  Filio  tuo,  sua  vita  resuscitati,  in  hac 
suae  superveniente  sanctae  resurrectionis  nocte,  ma- 
gnse  sollemnitatis  gratia,  suo  dono,  tuo  quoque 
bono,  et  Spiritus  sancti  consilio  et  mysterio  merea- 
mur  absolvi.  Per  eum  qui  tecum. 

Collcctio  sequitur. 
Christe,  fave  desideriis  et  precibus  nostris,  et 
prsesta  prosperam  hanc  supervenientem  sanctffi  Pa- 
schse  uoctem,  in  qua  tecum  resurgentes  de  moi*tP, 
transire  mereamur  ad  vitam  Salvator  mundi.  Qui 
vivis. 


Vi 


:m  APPEiNDIX  XD  OPEHA  SANCTI  GERMANT  PARISIENSIS.  364 

XXII.  ixciPiT  oR.vTio  iN  VESPERA  pASCHiE.  ^  gloria?,  introltu  tuo  inferni  fauces  inluminasti,  slu- 

pentibus  inferis :  quia  solus  intcr  mortuos  liber  a 
recurso  tuo  per  eamdem  noctem  Protoplasto  ut  spo- 
lia  revocasti,  per  quem  tibi  nunc,  Domine,  omnes 
sancti  gratias  agunt,  et  in  perpetuo  exaltant  nomen 
tuum.  Qui  cum  ffit. 

XXIII.  INCIPIT  BENEDICTIO  CER.E  BEATI  AUGDSTINI  EPl- 
SCOPI,  QUAII  ADHUC  DIACONUS  CUM  ESSET,  EDIDIT  ET 
CECINIT  FELICITER. 

Exultet  jam  angelica  turba  cselorum;  exaltent 
divina  mysteria,  et  pro  tanti  Regis  victoria  tuba  into- 
net  salutaris.  Gaudeat  se  tantis  illius  inradita  fulgo- 
ribus ;  et  cetemi  Regis  splendore  illustrata,  totius 
orbis  se  sentiat  amisisse  caliginem.  Lffitetur  et  mater 
Ecclesia,  tanti  luminis  adomata  fulgore ;  et  magnis 


Domini  gmtia  ■  pcr  aquani  ct  saiictum  Spiritum 
rcnati,  et  per  nmltipliceui  paternae  dilectiouis  pro- 
visionem  innumeris  laqucis  abstracti,  hujus  divinffi 
dignationis  auctorem  Dominum  incenso  vcspertinffi 
precis  sacrificio,  et  in  cselesti  patina  per  spiritum 
erecto,  et  igne  illo,  queni  ipse  in  nobis  accendi  desi- 
derat,  sollemniter  assato,  precariis  aifectibus,  fra- 
tres  carissimi,  depreceraur ;  ut  totius  vitse  crimina, 
et  cotidiani  erroris  maculas,  et  Lumanai  fragililatis 
debita,  in  annis  septiipana^  diemm  quadraginta,  ac 
sepulti  corporis  sui  Sabbato  nobis  conccdat;  nos 
quoquc  in  numero  veri  Israhelis  ^Egypto  egredi  fa- 
ciat ;  et  inimicis  percussis,  in  una  Ecclesia  catholicfle 
domus,  Pascha  Domini  celebrantes,  Agni  immaculati 
sanguine  corporum  nostrorum  postibus  aspersis,  inRpopuIomm  vocibus  haic  aula  resultet.  Quapropter 


istius  noctis  venerabilis  sollemnitate,  vastaturamun- 

dum  mortc,  defendat,  orantibus  nobis.  Per. 

Collectio  sequitur. 

Christe  Jesu,  in  vespera  mundi  vespertinum  sacri- 

ficium  per  cmcem  effectum,  dJguare  nos  nova  cor- 

pori  tuo  fore  sepulchra.  Qui  cum  ajterno  Patre  vivis 

et  regnas. 

Oralio  ad  duodecima  b  . 

Auctorem  lucis,  principem  luminis,  inspectorem 

cordis,  credentium  redemptoreni,  fratres  dilectissimi, 

cunctis  confessionibus  veneremur;  ut  vergente  die, 

vocis  rugitus  exaudiat,  et  superveniente  cahgine 

noctis,  nos  luminis  sui  splendore  inlustret ;  ne  sit  in 

nobis  ulla  tentandi  vexandique  occasio  tenebrarum  : 


adstantibus  vobis,  fratres  carissimi,  ad  tam  miram 
sanctihujus  luminisclaritatcm,  una  mecimi,  qasso, 
Dei  omnipotentis  misericordiam  invocate ;  ut  qui  me 
non  meis  meritis  intra  levitarum  numerum  dignatas 
est  adgregare,  utluminis  sui  gratia  infimdente,  cerei 
hujus  laudem  implere  pra^cipiat. 

Sursum  corda.  Gra. 

Contestatio  nunc. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  quia  dignum  et  justum 
est  invisibilem  Deum  omnipotentem  Patrem,  Filiumr 
que  Unigenitum  358  I^ominum  nostmm  Jesom 
Christum  toto  cordis  ac  mentis  affectu  et  vocis 
mysterio  personare.  Qui  pro  nobis  ffitemo  Patri  Adie 


sit  noster  defensor,  qui  est  verce  lucis  indultor ;  ut  f  debitum  solvit,  et  veteris  piaculi   cautionem  pio 
semper  simus  in  lumine  ejus,  qui  Christum  Domi-     ^^"^'"^  detersit.  Ha^c  sunt  enim  festa  Paschalium  *, 


num  gloriamur  auctorem.  Per  eum  qui  secum. 

CoUectio  sequitur. 

357  Rege  nos,  Domine,  per  altemas  temporum 
vices,  et  conserva  nos  per  dispares  diemm  ac  no- 
ctium  successiones ;  ut  adjuti  sanctomm  tuomm 
precibus,  qui  diem  hunc  per  munus  misericordifie 
tuse  duximus,  noctem  quoque  istam  placita  tibi  aui- 
marura  et  corporura  puritate  ducamus.  Per. 

Prsefatio  cerflB  incipit. 

Onmipotentem  Deum,  fratres  dilectissimi,  suppli- 
citerdeprecemur;  ut  vinculis  peccatommnostromm 
in  noctis  istius  solemnitate  dismptis,  procedamus  in 
voce  exultationis  et  confessionis,  sonus  epulantis. 


in  quibus  vems  ille  Agnus  occiditur,  ejusque  sangtiis 
postibus  consecratur ;  in  qua  primum  patres  nostros 
filios  Israhel  educens  dc  JEgypto,  Rubrum  mare  sicco 
vestigio  transire  fecisti.  Heec  igitur  nox  est,  in  qua 
peccatomm  tenebras  columnae  inluminatione  purga- 
vit.  Hffic  nox  est  quae  hodie  per  universum  mundum 
in  Christo  credentes,  a  vitiis  seeculi  segregatos  et 
caligine  peccatomm,  reddit  grati»,  sociat  sanctitati. 
Ha?c  nox  est  in  qua,  destmctis  vinculis  mortis,  Chri- 
stus  ab  inferis  victor  ascendit.  Nihil  enim  nolHS 
nasci  profuit,  nisi  redimi  profuisset.  0  mira  circa  nos 
tuce  pietatisdignatio !  o  ineestimabilisdilectio  caritatis, 
utservum  redimeres,  Filium  tradidisti  1 0  certe  neces^ 


Accensis  luminaribus  ad  inluminationem  nostram^  etj)  sarium  Adm  peccatum  nostrnm,  quod  (Ihristi  morte 


candoris  fidei  fulgore  rutilantes,  alter  alterius  quo- 
que  animam  iuluminet,  sicut  discipuli  Doraini  nostri 
Jesu  Christi  :  quia  ipse  in  hac  nocte  vita  et  resur- 
rectio  inferaura  inluminavit,  et  portas  lereas  pene- 
travit,  et  vectes  ferreos  confregit ;  et  mors  devicta 
est  in  victoria ;  et  antiqua  senlentia  damnavit  eam, 
ut  nos  de  perpetua  raorte  liberaret.  Per. 

Colleclio  sequitur. 
Non  est  similis  til)i  in  diis,  Domine,  et  non  est 
secimdum  operatua,  qui  per  magnam  misericordiam 
tuam  salvasti  nos  a  descendentibus  in  lacura.  Rex 

■  Heec  oratio  cum  tribus  subsequentibus  habetur 
in  Missali  Gothico,  supra,  pag.  240. 
*»  Ilcec  oratio  in  Missali  Gothico  inscribitur  :  Pr«- 


deletura  estlo  felix  culpa,  quffitalemac  tantummemit 
habere  Redemptorera?  0  beatanox,  quae  sola  meruit 
scire  tempus  et  horam  in  qua  Christusab  inferisresur- 
rcxit !  Hsec  nox  est  de  qua  scriptum  est :  Et  nox  ut 
dies  inluminabitur ;  et  :  Nox  inlummatio  in  deliciis 
meis.  Hujus  igitur  sanctificatio  noctis  fugat  scelera, 
culpas  lavat,  et  reddit  innocentiam  lapsis,  msestifl 
la^titiam  :  fugat  odia,  concordiam  parat,  et  currat 
iraperia.  In  hujus  igitur  noctis  gratia  suscipe,  sancte 
Pater,  incensi  hujus  sucrificium  vespertinnm,  ^od 
tibi  in  hac  cerei  oblatione  sollemni  per  ministrorom 

fatio  ad  initium  noctis  Paschae, 
*  Sic  in  Missali  Gothico ;  aliis,  paschalia. 


365 


DE  LlTLHi;iA  GALLICANA  LIBCR  IIL 


360 


tuorum  manus  de  operibus  apum  sacrosancta  reddit  A  inque  ipsum  nostr»  sit  deprecalionis  ascensio,  lua- 

Ecclesia.  Sedjam  column®  hi]gus  praeconianovimus, 

quam  in  honore  Dei  nitilans  ignis  accendit;  quilicet 

diyisus  in  partes,  mutuati  luminis  detrimenta  non 

novity  Alitur  iiquantibus  ceris,  quam  in  substantia 

pretiosffi  higus  lampadis  apb  mater  eduxit.  Apis 

cetens  quffi  subjecta  sunt  homini  animantibus  ante- 

ceUit :  cum  sit  nimia  corporis  parvitate,  ingentes 

animos  angusto  versat  in  pectore  :  viribus  imbecilia 

sedfortis  ingenio.  Hflsc,  explorata  temporum  vice, 

cumcanitiem  pruinosa  hybema  posuennt,  et  gla- 

ciale  senium  verni  temporis  moderata  deterserint, 

statim  prodeundi  ad  laborem  cura  succedit ,  disper- 

seqoe  per  agros,  libratis  paululum  pinnibus,  cruri- 

bos  suspensis  insedunt :  parte  ore  legerc  floscolos, 


nente  in  eo  et  cum  eodeni  divinitatis  gloria.  Per. 

CoUectio  sequilur. 

Respice,  Domine,  Ecclesiam  tuam  quse  admirabile 

nomen  tuum  toto  terrarum  orbe  concelebrat,  et  su- 

per  populum  360  tuum  vultum  tuae  pietatis  inlu- 

mina.  Per. 

Pro  EcclesiflB  unitate. 

Deum  Patrem,  carissimi  fratres,  uno  spiritu  de^ 
precemur,  ut  omnes  fidei  catholicse  vinculis  inligati, 
unum  sentiamus  in  Christo. 

CoUectio  sequitur. 
Deus,  qui  unus  et  verus  es,  te  suppUces  depreca- 
mur,  ut  in  omnibus  placita  tibi  semper  fides  catho- 
lica  perseveret.  Per  Dominum  nostrum. 
Pro  sacerdotibus  et  omni  clero. 


,  ,       ^  Deum  nostrum,  carissimi  fratres  supplices  depre- 

iJiffi  insestimabili  359  ^^  cellulas  tenaci  glutino 
instruunt;  ahse  liquantia  mella  stipant;  aliee  ver- 
tunt  flores  in  ceram ;  aliffi  ore  natos  fingunt ;  alise 
collectis  e  foliis  nectar  includunt.  0  vere  beata  et 


mirabilis  apisl  c^jus  nec  sexum  masculi  violant, 
fetas  non  quassant,  nec  filii  destruunt  castitatem  : 
aicat  sancta  concepit  virgo  Maria,  virgo  peperit,  et 
▼irgo  permansit.  0  vere  beata  nox,  qam  exspoliavit 
iEgjptios,  ditavit  Hebreeos  I  nox  in  qua  terrenis 
celestla  junguntur.  Oramus  te,  Dominc,  ut  cereus 
isie  in  honore  nominis  tui  consecratus,  ad  noctis 
hi]gu9  caliginem  destruendam  indeliciens  perseve- 
ret;in  odorem  suavitatis  acceptus,  supernis  lumi- 


cemur ;  ut  sacerdotes  suos,  quos  ceremoniee  religione 
devinxit,  sacii  mysterii  compotes  prsestet,  omnem- 
que  clerum  citra  culpam  alici:gus  maculce  jubeat 
permanere.  Per  Dominum. 

GoUectio  sequitur. 

Supplicantibus  domus  tuee  sacerdotibus  ac  mini- 
stris,  Deus  omnium  dignitatum,  perpetim  gratiam 
benignus  infunde.  Prsest.  sal. 

Pro  regibns  et  pace. 

Apicem  omnium  potestatum  et  supereminentem 
dominationem  Dominumdeprecemur,  ut  regum  no- 
strorum  exercitum  ita  sua  virtute  conroboret;  utper 
eosdem  gentibus  subditis  vel  fugatis,  Deo  vivo  jugi- 


naribus  misceatur.  Flammas  ejus  Lucifer  matutmus     ^j.  serviamus.  Per  Dominum  nostrum. 


l 


invemat ;  ille,  inquam,  Lucifer,  qui  nescit  occasum; 
Ule  qui  regressus  ab  inferis,  humano  generi  serenus 
inluxii.  Precamur  ergo  te,  Domine,  ut  nos  famulos 
toosy  omnem  clerum,  et  devotissimum  populum, 
qoiete  temporum  concessa,  in  his  paschalibus  con- 
servare  digneris.  Per. 

GoUectio  seqoitur. 
Sanete  Domine,  omnipotens  Deus,  qui  ad  nostram 
eontemplationem  tenebrarum  hcec  in  mundi  hi]gus 
obKuro  luminaria  micare  jussisti,  prsesta  ut  dum  ad 
illam  fletemitatis  diem  et  Unigeniti  tui  properamus 
occoisam  ad  hanc  interim,  quam  tenebris  nostris 
pnepaiasti,  lucemam,  dum  nox  ista  transcurritur, 
ane  peccatoram  oifendiculo  ambulemus.  Per  Domi- 
nnm  nostnmi. 

CoUectio  post  hymnom  cerel. 
Deas  templum  ignis  eeterni,  Deus  verse  lucis  habi- 
taculam,  Deos  sedes  perpetuce  caritatis,  vota  tibi, 
Domine,  soUemnia  diei  consummationis  et  noclis  in- 
choationis  celebramus ;  ac  luminibus  altaris  tui  in- 
cenns,  corporalium  lumen  oflerentes,  ut  famulis  tuis 
▼erum  ac  perenne  lumen  largiaris  oramus.  Per. 

XXIV.   INC1PIUNT   ORAnONES  IN   VIGIIJA   PASCHiB  PAO 

SOLLEMNITATE  SANCTA. 

Inter  prima  celebrandae  sanctse  Paschse  soUenmia 
TOtoromcontestationeet  gratiarum  actione  sumamus 
excHrdhun;  at  passum  et  immolatum  pro  nobis  Chri- 
stom  credentes,  sacris  mysteriis  fldem  concinentibus 
exuitationis  plaasibus  preeferamus ;  ac  per  ipsum, 


Coliectio  sequitur. 
Respice  famulos  tuos,  Domine,  quibus  orbis  regi- 
men,  et  remm  habenas  dedisti,  et  preesta  ut  tua  vir- 
tute  muniti,  populum  tuum  summa  fclicitate  defen- 
dant ;  ut  pace  nobis  ubique  concessa,  tibi  diebus  ac 
noctibus  serviamus. 

Pro  virginibos. 
Unum  Virginis  FUium  deprecemur,  ut  omnibus 
castitatis  amore  Uagi*antibus  perseverantise  palmas 
imperUat.  Per  Dominum. 

CoUecUo  seqoitur. 
Sancte,  omnipotens  Deus,  eam  virginitatis  culto- 
ribus  gloriam  tribue,  quam  Virgo  mater  obtinuit. 

Qui  cum  Patre. 
])  Pro  vidois  et  orphanis. 

Deum,  necessitatumomniumconsideratorem,  Do- 
minum  postulemus,  ut  viduis  orphanisque  clemen- 
tise  su8e  more  subveniat.  Per. 

CoUectio  sequitor. 
ReUgiosa  viduitate  potientes,  adque  orbati  par- 
TuU,  nuUo  se  preesidio  destitutos,  te  Domine  ad^u- 
vante,  nunc  sentiant. 

Pro  (Bgrotantibus. 
Medicince  cselestis  auctorem  Dominum,  fratres  ca- 
rissimi,  ca  qua  competit  suppUcatione  rogemus,  ut 
actus  animoruDi  nostrorum,  corpommque  languores 
virtutis  suee  verbo  sanare  dignetur.  Per. 

CoUectio  sequitur. 
391  Iniirma  segritadine  laborantihus^  omsi^^i^ 


'M) 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


368 


tens,  a?tenie  Deus,  paterna  inisemtione  succuiTe.  ^frati^es  carissimi,  qui  ornanienta  naturo  amissa  per 

culpam  dignatus  est  reparare  per  gratiam,  sub  reve- 
rendo  mysterii  prsesentis  oflicio  suppliciter  exore- 
mus,  ut  aquis  Lis  virtutem  transfundat,  in  aniraas 
benedictiones  infundat,  et  ad  peragendum  sacratis- 
simee  regenerationis  effectum  prsesentia  trina;  Maje- 
statis  adsistat :  confringat  et  conterat  super  has  aquas 
caput  draconis ;  ut  sub  undis  fecibus  transactione  se- 
creta  chirograpbum  pristinum  evacuetur,  et  debito- 
ribus  cum  Cbristo  per  baptismum  consepultis,  ita 
hic  agatur  mortis  imitatio,  ut  salvatis  pepdiiis  sola 
se  sentiat  in  terris  perditione.  Per  D. 

Collectio  sequitur. 
Omnipotens  sempiterne  Deus,  adesto  magnse  pie- 
tatis  tuffi  mysteriis,  adesto  sacramentis ;  et  ad  crean- 
B  dos  novos  populos,  quos  tibi  fons  baptismatis  partu- 
rit,  spiritum  adoptionis  emitte,  ut  quod  nostrfie  hu- 
militatis  -gerendum  est  ministerio,  tuffi  virtutis  com- 
pleatur  eifectu.  Per  Dominum. 

Exorcismus  aquse  foDtit. 
Exorcizo  te,  fons  aquse  perennis;  per  Deum  san- 
ctum,  et  Deum  verum,  qui  te  in  principio  ab  arida 
separavit,  et  in  quatuor  fluminibus  terram  rigare 
proicepit.  Sis  aqua  sancta,  aqua  benedicta,  abluens 
sordes,  et  dimittens  peccata  :  in  illius  te  nomine 
exorcidio  qui  dedit  discipulis  suis  novum  sacramen- 
tum  dicens  :  Ite  in  gentibus,  baptizantes  eos  in  no- 
mine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  Fiat  nunc,  Do- 
minc,  aqua  sancta  exorcidiata  ad  expiandos  tilios 
Dei.  Per  Patrem  et  Filium  ejus  Jesum   Christum 


Per. 

Pro  captivis,  vel  qui  in  carceribus  detinentur. 
Deum,  qui  mcestas  clades  dissolvit,  unianimiter 
deprecemur,  ut  omnes  captivitatis  jugo  depressos, 
et  in  carcerum  septa  detrusos,  pius  semper  miseri- 
cordia;  largitor  absolvat.  Pcr. 

Gollectio. 
Deus  omnium  laborautium  insigne  prsesidium,  li- 
bera  carcere  clausos,  atque  captivos,  eos  prflesertim 
qui  opem  tuw  pietatis  implorant. 

Pro  pcregriDanlibus. 
Habitatorem  caBli,  inspectoremque  omnium  regio- 
num,  Dominum  pro  peregrinantibus  unianimiter  de- 
precemur,  ut  eis  pro  sua?  pietatis  clementia  matu- 
rum  reditum  largiatur.  Per. 

Gollectio. 
Salvatorem  omnium,  qui  es  via  et  veritas  et  vita, 
itinerantibus  angelorum  ducem,  qua^sumus,  pius 
Pater,  adtribue.  Per. 

Pro  eleemosyDis  largitore. 
Auctorem  boni  operis,  et  fidelissimum  retributo- 
rem,  Dominum  deprecemur,  ut  omnes  qui  plenas 
indigentibus  manus  aperiunt,  et  hic  multiplicatum 
sui  operis  fructum  capiant,  et  in  futurum  gloriam 
consequantur  setemam.  Per. 

Gollectio. 
Respice,  Domine,  eorum  viscera  benedictione  cse- 
lesti,  qui  te  pauperum  pastu  reficiunt.  Per. 

Pro  poeDitentibus. 


Summse  pietatis  Dominum,  qui  non  vult  mortcm  C  Dom.  nostrum  qui  venturus  est  cum  Spiritu  sancto 
morienUum  dummodo  renascantur  et  vivant,  pro     judicare  mundum  per  ignem. 

Prsefatio  ad  benediceDdum  fontes. 
Dominum  immortalium  munerum  et  salutarium 
gratiarum,  fratres  dilectissimi,  concordi  mente  et 
humiii  oratione  poscamus  ;  ut  per  Verbum,  Sapien- 
tiam,  et  Virtutem  suam  Dominum  nostruni  Jesum 
Christiun  Filium  suum,  concurrenti  ad  baptismum 
salutarem  plebi  sus^  gratiam  novse  regenerationi» 
indulgeat ;  atque  accessus  hinc  penitus  malignie  cchi- 
tagionis  avertens,  363  infundat  vitah  lavacro  Spi- 
ritum  suum  sanctum ;  ut  dum  sitiens  fidem  popukis 
aquas  salutaris  ingreditur;  vere  (ut  scriptttm  est) 
per  aquam  et  Spiritum  sanctum  renascatur ;  et  con- 
l^  sepultus  in  lavacro  Redemptori  suo,  in  simihtudi- 


paenitentibus  Dominum  deprecemur,  ut  indulta  suo- 

rum...,  remissionis  suse  plenitudinem  largiatur.  Per. 

Collectio  sequitur. 

Tribue,  Domine,  munere  fontis  exutis  ut  fidelis 

pffinitentiffi  praimiis  iterum  glorienlur.  Per. 

Pro  neophytis. 

Pro  negUgentibus  tardisque  Domini  nostri  cultori- 

bus,  id  est  neophytis,  Dominum  deprecemur,  ut  eis 

t  desiderium  beatffi  et  perpetuse  regenerationis  infun- 

dat. 

Goilectio. 

Deus.  qui  semper  bona  facis  invenire  quserentes, 

prsesta  ut  eorum  rudimenta  tyronum  mercedem  con- 

summati  operis  consequantur.  Per  Dominum. 

Pro  competeulibus. 

Dominum  majestatis  oremus,  ut  cervi  more  fonte 
jam  proximo  sitientes,  mox  ad  ceelestis  palm^e  lau- 
ream  consequantur.  Per. 

GoUeclio. 

Sitiimt  ad  te  Deum  vivum  362  tuorum,  Do- 
mine,  corda  famulorum;  suscipc  cupienlcs  saeculo 
mori,  uttibi,  Domine,  renascantur;  da  praisentem 
petentibus  gratiam,  vitam  creduUs  daturus  aetemam. 
Per. 

XXV.    OPUS  AD  BAPTIZANDUM. 

Prsefatio  antequam  cxorcidietur'. 
Autorem  ac  reparatorem  nostrum  omnipotentem, 

*  Ita  passim  infra,  exorcidio,  etc. 


nem  sacri  divinique  mysterii,   cui  conmoritur  per 
baptismum,  eidem  conresurgat  in  regno.  Per. 

Benedictio  foDtis. 
Renedic,  Domine,  hanc  aquam  salutaris,  et  san- 
ctifica  eam,  omnipotens  Trinitas,  qui  humanum  ge- 
nus  formare  creareque  jussisti ;  quique  etiam  dedisti 
nobis  per  tui  baptismatis  mysterium  gratiam  rena- 
scendi,  respice  propitius  super  istius  aquae  creaturam 
reUgionis  mysterio  procuratam,  spiritalem  tuam 
benedictionem  perfunde,  ut  sit  eis,  qui  in  ea  bapti- 
zandi  sunt,  fons  aquce  salutans  in  remissione  Tete- 
rum  criminum  (te,  Domine,  largiente)  in  vitain 
ffitemam.  Per  D. 


369  DE  LITURGIA  GALLIGANA  LIBER  III.  370 

Contestatio  fontis.  A  Ad  pedes  *  layandos. 

Dignam  et  justum  est.  Vere  aequum  et  justum  est         Dominus  et  Salvator  noster  Jesus  Christus  aposto- 


nos  tibi  gratias  agere,  Domine  Deus  ceteme,  qui  so- 

lus  habes  inmortalitatem ;  eamque  ne  sohis  possi- 

deas,  nobis  quoque  renovata  setate  tribuisti ;  qui  hu- 

mano  generi  amissam  per  transgressio^nem  pristinaQ 

originis  dignitatem  reformare  in  melius  tam  pre- 

tioso  quam  feUci  baptismatis  munerc  voluisti.  Adsiste, 

quaesumus,  ad  invocationem  nominis  tui:  sanctiGca 

fontem  hunc,  sanctiiicator  gcneris  humani ;  fiat  lo- 

cus  iste  dignus,  in   quem  Spiritus  sanctus  influat; 

sepeliatur  hic  iUic  Adam  vetus,  resurgat  novus ;  mo- 

riatur  omne  quod  carnis  est,  resurgat  omne  quod 

spiritus;  exuantur  sordentes  vitiis,  et  discissis  cii- 

minibus,  amictus  splendoris  et  immortaUtatis  indu- 

menta  sumantur.  Quicumque  in  Christo  batipzabun-  B 

tur,  induant  Christum.  Quicumque  hic  renunciave- 

rint  diabolO;  da  eis  triumphare  de  mundo.  Qni  te  in 

hoc  loco  invocaverit,  tu  eum  cognoscas  in  regno. 

Sic  in  hoc  fonte  extinguantur  criraina,  ne  resurgant ; 

sic  invalescat  aquse  istius  beneficium^ut  aetemi  ignis 

restinguat   incendium.  Mitte  fontis  aUaribus  tuis, 

qaos  altaria  regnis  tuis  mittant.  Tolus  hic  horror 

mortis  intereat.  Quicumque  hic  tuus  esse  coeperit, 

tuus  esse  non  desinat.  Quicumque  hic  sc  sibi  nega- 

verit,  te  lucrifaciat;  et  per  ministerium  nostrum  et 

mjsterium  tuum  consecratus   tibi  populus,  «eternis 

ad  te  prsemiis  consecretur.  Per  Dominum  uostrum 

Jesiim  Christum. 


Us  suis  pedes  lavit;  ego  tibi  pcdes  lavo,  ut  et  tu  fa- 

cias  hospitibus  et  peregrinis  qui  ad  te  venerint.  Hoo 

si  feceris,  habebis  vitam  setemam  in  ssecula  sseculo- 

mm.  Amen. 

Post  bapUsmum. 

Deus,  ad  quem  scubias  ^  veteris  homines  infundit, 
et  depositas  noveUae  soboUs  propago  descendit,  dum 
in  novam  aetemampue  substantiam  salutaribus  aquis 
eluimur  et  nascimur,  conserva  in  nos  tui  laticis  pu- 
rum  liquorem,  ut  nequam  superinduere  maculas  non 
valeat  inimicus ;  nec  auferatur  Pater  a  filiis,  nec  Pa- 
tri  subtrahatur  hereditas. 

XXVI.  MISSA   IN   VIGIUA   PASCHiE. 

Prcefatio. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  hanc  sacratis- 

simam  noctem  per  universa  mundi  spatia  gloria  do- 

minicee  Resurrectionis  inlustras,  conserva  in  nova 

familiee  tuae  progeniesanctificationisSpiritum,quem 

dedisli,  ut  corpore  et  mente  renovati,  puram  tibi 

animam  et  purum  pectus  semper  exhibeant.  Per 

Dom. 

CoUectio. 

Deus,  qui  hanc  sacraUssimam  noctem  gloriosae 
dominicee  resurrectionis  inlustras,  concede  populo 
tuo,  originalis  delicti  365  errore  mundato,  post 
sacratissimum  fontem  terram  tuffi  promissionis  in- 


trare,  ut  dulcia  Sacramentomm  tuomm  alimenta 
Pastea  facis  tres  cruces  super  aqmm  de  chrisma,  et  ^  percipiant. 
'^''  -  CoUecUo  post  nomina. 

AudiUs  nominibus  offerentUm,  fratres  dilectissimi, 

omnipotentf  m  Deum  supplicemus,  |ut  super  hanc 

oblationem  cselestem  gratiam  suam  divini  Ulius  odo- 

ris  infundat,  quam  in  commeraoraUone  dominicae  re- 

surrectionis  offerimus ;  ut  acceptio  benedicti  corpo- 

ris  et  sacri  pocuU  pra^Iibata  communio  defimctis 

opituletur  ad  requiem,  viventibus  proficiat  ad  sa- 

lutem. 

GoUecUo  ad  pacem. 

Suscipe,  Domine,  preces  popuU  tui  cum  oblatio- 

nibus  hostiamm,  ut  Paschalibus  initiata  mysteriis, 

ad  aeternitatis  nobis  medelam,  te  operante,  profi- 

ciant;  ut  in  nobis  hoc  recipientibus  holocaustum, 

])  pacem  quam  in  labiis  proferimus,  in  intimis  tenea- 


dicis : 

Deus,  ad  quem  |sitientes  animse,  bibendique  im- 
mortalitatis  amore  festinant,  da  eis  famulis  tuis  sup- 
plicantibus  invenire  munus  364  quod  cupiunt, 
«dipisci  gratiam  quam  merentur ;  ingrediantur  fon- 
tem  regenerationis  auctorem,  in  quo  letiferam  illam 
primi  parentis  offensam,  mutata  in  novum  hominem 
cadacae  camis  fragUitate,  deponant.  Per  Dom. 

biterrogatio  :  Quis  dicitur  ?  i^.  lUi. 

Abrenuncia9  Satanse,  pompis  sseculi,  et  voluptati- 
ims  ejasT  14.  Abrenuncio. 

Credis  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  sanctum 
nnius  esse  virtutis?  iV.  Credo. 

Dicis.  Credis  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  san- 
ctum  ejusdem  esse  potestatis  ?  ly.  Credo. 

Credis  Patrem  et  FUium  et  Spiritum  sanctum  tri- 
ns  veritatis  \Forsan,  unitatis],  una  manente  sub- 
stantia,  Deum  esse  perfectum  ?  iV.  Credo. 

JHcis.  Baptizo  te?  iV.  Bap. 

Baptizo  te  credenteD(i  in  nomine  Patris  et  FUii  et 

Spiritos  sancti,  ut  habeas  vitam  a^temam  in  ssecula 

9«cuIomm. 

Infusio  cbrismte. 

Deas,  Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi,  qui  te  re- 
generavit  ex  aqaa  et  Spiritu  sancto,  quique  tibi  de- 
dit  remissionem  peccatomm,  ipse  te  lenit  chrismate 
soo  sancto,  ut  habeas  vitam  fletemam  in  ssecula  see- 
eolorum. 

*  De  hoc  ritu  yide  notata  in  MissaU  Gothico, 
ainn*  35. 


mus  visceribus.  Per  Dom. 

Contestatio  nunc. 

Vere  dignum  et  justum  est,  te  quidem  omni  tem- 
pore,  sed  in  hac  potissimum  nocte  gloriosius  praedi- 
care,  cum  Pascha  nostrum  immolatus  est  Christus. 
Ipse  enim  vems  est  Agnus  qui  abstuUt  peccata 
mundi.  Qui  mortem  nostram  moriendo  destruxit  et 
vitam  resurgendo  reparavil.  Propterea,  profusis 
paschalibus  gaudiis,  totus  in  orbe  terramm  mundus 
cxultat;  sed  et  supemee  virtutes  atque  angelicee  con- 
cinunt  potcstates  hymnum  gloriee  tuse,  sine  Une 
dicentes  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus  Dominus. 

^  Sic  legendum  videtur :  heus,  ad  quem  scabie  ve^ 
teris  kminis  in  fonte  depoiUa,  eUu 


371 


APPEJNDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


372 


Benedictio  populi. 


Benedic,  Domine,  populo  isti,  quem  liberavit  effa- 
sio  sanguinisy  ne  damnaret  conditio  servituiis.  Qui- 
bus  mortis  ta(B  vita  redditur,  numquam  inimici 
hostis  decipulis  includantur ;  et  quos  dignatus  es  re- 
dimere  per  justitiam,  nequaquam  praedo  perfldus 
obtineat  per  niinam.Permaneat  in  eis  secundse  prae- 
rogativa  naturse  per  baptismum,  quam  perdiderat 
primi  hominis  prcesumptio  per  delictum.  Fulgere 
semper  faciat  vivi  fontis  unda  quos  abluit,  protegat 
cselesti?  gratia  quos  redimit.  Et  sicut  in  diebus  Do- 
minicis  mysterium  divinum  excolitur,  ita  in  omnium 
pectoribus  splendor  tui  luminis  conservetur.  Quod 
prsestare  dignetur,  qui  cum  aet. 

CoUectio  post  communionem. 

Impleatur  in  nobis,  qusesumus,  Domine,  Sacra-  g 

menti  paschalis  sancta  libatio,  nosque  de  terrenis 
affectibus  ad  cseleste  transferat  institutum.  Per. 

CoUectio  seqaitur. 
Exuberet,  quaesumus,  Domine,  mentibus  nostris 

paschalis  gratia  Sacramenti,  ut  donis  suis  ipsa  nos 
dignos  efflciat. 

XXVII.   INCIPIT   mSSA   IN  DIE   SANCTO    PASCHiE. 

Prsefatio. 
366  Deus,  qui  per  Unigenitum  tuum  setemitatis 
nobis  aditum,  devicta  morte,  reserasti,  da  nobis. 
qusesumus,  ut  qui  Resurrectionis  dominicae  sollem- 
niacolimus,  per  innovationem  tui  Spiritus  a  morte 
animoe  resurgamus.  Per. 

Collectio  sequitur. 
Deus,  qui  nos  Resurrectionis  dominica;  annua  sol-  ^ 

lemnitate  latiflcas,  concede  propitius  ut  per  tempo- 
ralia  festa  qua;  agimus  pervenire  ad  gaudia  eetema 
mereamur.  Per  Dominum. 

Collectio  post  nomina. 
Quffisumus,  Domine,  jam  non  teneamur  obnoxii 

damnationis  humause  sententise,  cujus  nos  vinculis 

hsec  Hostia  paschalis  absolvit. 

Collectio  ad  pacem. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui   resurgens  a 

mortuis,  passione  cassata,  potentiorem  te  tuis  disci- 

pulis  reddidisti,  conccde  propitius  ut  nos  quoque 

Majestati  tuse  hoc  paschale  sacriflcium  in  bonis  ope- 

ribus  efficiat  promptiores,  et  gratiam  tuse  pietatis 

adquirat. 

Contestatio  nunc. 


^propitiatus  adsiste;  ut  prsesidio  tuffi  pietatis  adjati, 


et  prsesentia  possint  vitare  discrimina,  et  ad  cBter- 
nam  pervenire  coronam.  Quod  praestare  dignetur. 

Post  commanionem. 
Concede,  quoesumus,  omnipotens  Deus,  utpascha- 
lis  perfectio  Sacramenti  mentibus  nostris  continna 
perseveret.  Per  Dominum. 

Collectio  sequitur. 
Digni  nos  tui  nominis,  qusesumus,  Domine,  famu- 
los  tuos  salutaris  cibus  et  sacer  potus  instituat,  et 
renovationibus  conditionis  humanse,  quam  mjsterio 
continet,  367  ^  nostris  jugiter  sensibus  operctur . 
Per  Dominum. 

XXVIII.   UISSA  PASCHALIS. 

Prsefatio. 
Deus,  qui  paschalium  nobis  remedia  contulisti, 
populumtuum  c^lesti  dono  prosequere,  utinde  post 
in  perpetuum  gaudeat,  unde  nunc  temporaliter  exul- 
tat.  Per  Dominum. 

Collectio  sequitur. 

Deus,  qui  omnes  in  Christo  renatos  genus  regium 

et  sacerdotale  fecisti,  da   nobis  et  velle  et  posse 

quod  prsecipis,  ut  populo  tuo  ad  setemitatem  Yocato 

una  sit  fldes  cordium,  et  pietas  actionum.  Per  Do- 

minum. 

Collectio  post  nomina. 

Sacriflcia,  Domine,  paschalibus  gaudiis  immola- 

mus,  quibus  Ecclesia  tua  mirabiliter  et  renascitur  et 

nutritur.  Per  Dom. 

Collectio  ad  pacem. 

Paschales  hostias  immolantes,  qusesumus,  Domine, 

ut  quod  frequentamus  actu,  comprehendamus  affe- 

ctu.  Per  Dominum. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  te  quidem  onmi  tem- 
pore,  sed  in  hoc  prsecipue,  Domine,  die  laudare, 
benedicere,  et  prsedicare,  quod  Pascha  nostrom 
immolatus  estChristus.  Per  qnem  in  setemam  Titam 
fllii  lucis  oriuntur,  fidelibus  regni  cselestis  atria  te- 
serantur,  et  beatre  legis  commercio  divinis  humana 
mtitantur,  quia  nostrorum  omnium  Vita  resnrrexit 
Quem  in  susceptione  mortalitatis  Deum  majestatis 
agnoscimus,  etin  divinitatisgloriaDeum  ethominem 
confitemur.  Qui  mortem  nostram  moriendo  destm- 
Vere  dignumetjustum  est,  tequidemomni  tem-Dxit,  et  vitam  resurgendo  restituit  Jesus  Christus. 
pore,  sed  in  hoc  praecipue  die,  quo  tua  Resurrectio     per  Dominum  nostmm. 


celebratur,  omni  festivitate  laudare,  benedicere  et 
prsedicare  quod  Pascha  nostrum  immolatus  est  Chri- 
stus.  Per  qiiem  potestas  diabolica  cecidit,  tartarea 
infemi  sunt  vincula  resoluta,  chirographum  est  an- 
tiqua;  prsevaricationis  extinctum ,  aculeus  mortis 
obtritus;  nos  quoque  de  servitutis  jugo  dominationis 
ili]gyptiee  per  spiritales  aquas  educens,  triumphans 
resurrexit  in  gloriam,  et  libertati  nos,  misericordise 
tuse  munere,  donavit.  Per  quem  Majestatem  tuam. 

Beaedictio  populi. 
Deus,  qui  chirographum  quo  tenebamur  obnoxii 
pretiosi  sanguinis  efi^usione  delesti,  omnium  in  te 
sperantium  precibus  annue ,  cunctorum  necessitatibus 


Benedictio  populi. 

Prsesta,  Domine,  qusesumos,  famulis   tuis   tales 

fieri  tuse  gratise  largitate,  ut  bona  tua  et  fiducialiter 

implorent,  et  sine  difficultate  sumant.  Da  eis,  Do- 

mine,  regnum  tuum  justitiamque  semper  inquirere, 

utquibus  indigere  eos  perspicis,  clementer  facias 

abundare.  Tribue,  qusesumus,  ut  piis  sectando  quse 

tua  sunt,  universa  illis  salutaria  condonentur.  Quod 

ipse. 

Post  communionem. 

Adesto,  Domine,  qusesumus,  nostrse  redemptionis 

effectibus,  ut  quos  sacramentis  setemitatis  instituis, 

iisdem  protegas  dignanter  aptandos.  Per  l>ominum. 


373  DE  LITURGIA  GALUGANA  UBER  III.  374 

CoUectio  Mqaitor.  \  Oratio  gdquens. 

Purifica,  Domine,  quffisumus,  mentes  nostras  be-         Annue  nobis,  qusBsumus,  Domine,  ut  quemadmo  • 


nignus,  et  renova  cffilestibus  sacramentis,  ut  conse- 
qaenter  etcorporam  prffisens  pariter  et  futurum  ca- 
piamus  auxilium.  Per. 

XXIX.  ITEM   MISSA  III  FERIA   PASCHALIS. 

Pnefatio. 
368  Deus,  qui  multiplicas  Ecclesiam  tuam  so- 
bole  renascentium,  facias  eam  gaadere  propitius  de 
fuorum  profectibus  filiorum.  Per  Dominum. 

Itemalia. 
Deus^  qui  nostram  Istitiam  in  tuo...  prffista  timo- 
rem,ut  in  tuis  vigilantes  mandatis,  placere  tibi  pos- 
simus.  Per  Dominum. 

Collectio  nanc. 


dum  mysteria  resurrectionis  Domini  nostri  Jesu  sol- 
lemnia  colimus,  ita  et  in  adventu  ejus  gaudere  cum 
Sanctis  omnibus  mereamur.  Per  Dominum. 

Collectio  Qunc. 
Agnus  Dei,  qui  tollis  peccatum  mundi,  respice  in 
tuos,  et  miserere  nobis,  factus  ipse  bostia  qui  Sacer- 
dos,  ipse  prffimium  qui  redemptor  :  a  malis  omnibus 
quos  redemisti,  custodi,  salvator  mundi. 

Item  alia. 
Subjectum  tibi  populum,  Domine,  propitiatio  cs- 
lestis  ampliiicet ;  et  tuis  semper  faciat  servire  man- 
datis.  Per  Dominum. 

Immolatio  nunc  missffi. 


Prffista,  quffisumus,  onmipotens  Deus,  ut  quos  g     Dignum  et  justum  est  nos  tibi  semper  laudes  et 


aqna  suscepit  ad  abluendos,  et  regenerandos  muniat 

etjrenatos. 

Gollectio  saper  manera. 

Suscipe,  Domine,  munera  nomini  tuo  oblata,  quffi 

in  Filii  tui  Resurrectione  triumpbantis  in  gloria, 

universalis,  ejus  quffisita  sanguine,  offert  Ecclesia. 

Immolatio. 

Dignum  et  justum  est  nos  tibi  gratias  agere,  om- 

Qipotens  sempiterne  Deus,  per  Jesum  Cbristum  Fi- 

lium  tuum,  Dorninum  nostrum.  Per  quem  bumanum 

genns  vivificans,  Pascha  etiam  per  Moysen  et  Aaron 

£unulo8  tuos  agniimmolatione  jussisti  celebrare  : 

consequentibus  temporibus  usque  ad  adventum  Do- 

mini  nostri  Jesu  Cbristi  (qui  sicut  ad  victimam  du- 

ctus  est)  eamdem  consuetudinem  in  memoria  obser-  (^ 

vare  prfficepisti.  Ipse  est  Agnus  immaculatus  qni 

prioris  populi  prima  Pascba  in  ^Egjpto  fuerat  immo- 

ktus.  Ipse  est  Aries  in  vertice  montis  excelsi  de  ve- 

pre  prolatus,  sacrificio  destinatus.  Ipse  est  Vitulus 

saginatus  qui  in  tabemaculo  patris  nostri  Abrabffi 

propter  bospites  est  victimatus.  Cujus  passionem  et 

resurrectionem  celebramus,  cujus  et  adventum  spe- 

nmos.  Et  ideo  cum  angelis  et  arcbangelis  non  ces- 

aanias  clamare  dicentes  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

Benedictio  popali. 

Benedic,  omnipotens  sempiteme  Deus,  hanc  fami- 

liam  taam  benedictione  perpetua,  qui  vitam  humani 

generis,  pro  nobis  Filio  tuo  moriente,  salvasti;  prffi- 

sta  at  in  bac  populi  tui  devotione  fructus  proveniat 

gaadiomm.  Quod. 

Gollectio  post  commanionem. 

fanmortalitatis  alimoniam  consecuti,  quffisumus, 

Domine,  ut  quod  ore  percepimus  mente  sectemur. 

^er  Dominiim. 

GoUectio  sequitur. 

Repleamur,  Domine,  gratia  muneris  sacri,  ut  quffi 
gastu  corporeo  dulcia  venerati  contingimus,  dul- 
eiora  mentibus  sentiamus.  Per  eum. 

XXX.  MISSA   PASGHALIS  IV   PERIA. 

369  Deus,  qui  populum  tuum  sacro  Jordane 
flamine  transacto,  terram  tuffi  fecisti  promissionis 
intrarey  concede,  quffisumus,  ut  et  nos  quoque  Ma- 
jestatis  tuffi  revelato  mysterio,  divina  semper  bene- 
ficiajBeiitiamus.  Per  Dominum, 


gratias  agere,  omnipotens  sempiteme  Deus,  per  Je- 

sum  Cbristum  Filium  tuum  Dominum  nostmm.  Qui 

sicut  ovis  ad  occisionem  pro  nobis  ductus  est,  et  ut 

agnus  coram  tondente,  sic  non  aperuit  os  suum.  Hic 

enim  est  Agnus  Dei,  unigenitus  Filius  tuus,  qui  tol- 

lit  peccatum  mundi ;  qui  se  pro  nobis  oflferendo  non 

desinit,  nosque  apud  te  perpetua  advocatione  defen- 

dit :  quia  numquam  montur  immolatus,  sed  semper 

vivit  occisus.  Pascba  enim  nostrum  immolatus  est 

Cbristus ;  ut  jam  non  in  fermento  veteri,  neque  in 

camalium  sanguine  victimarum,  sed  in  azjmis  sin- 

ceritatis  et  corporis  veritatis  immolemus.  Per  Chri- 

stum  Dominum   nostrum.  Per    quem   Msgestatem 

tuam  laudant. 

Benedictio  popali. 

Faciat  vos  Deus  veros  esse  filios  Ecclesiffi ;  multi- 
plicet  vos  in  timore  suo,  et  abimdare  faciat  ab  uber- 
tate  cffilomm  in  omni  abundantia  sanitatis.  Repleat 
vos  omnibus  bonis  terrarum  vestramm,  copia,  fm- 
mento,  vino  repleat,  et  oleo  sanctitatis  Iffitificet  vos 
in  filiis,  exbilaret  in  familiis,  et  abundare  faciat  in 
amicis.  Per  Dom. 

Post  commanionem. 

Spiritum  nobis,  Domine,  tuffi  caritatis  infunde,  ut 
quos  uno  cffilesti  pane  satiasti,  una  facias  pietate 
concordes.  Per  Dom. 


XXXI.  ITEM   MTSSA  V  PERIA. 

370*  ^^^y  misericors  Deus,  ut  quod  pascbalibus 
Q  celebramus  officiis  fmctifemm  nobis  omni  tempore 
sentiamus.  Per  Dom. 

Item  collectio. 
Benedictionem  tuam,  quffisumus,  Domine,  sacr» 
plebi  copiosapietate  largire,  quffi  per  tuam  tibi  gra- 
tiam  semper  reddatur  accepta. 

Item  alia  collectio. 
Deus,  qui  populum  tuffi  fecisti  redemptionis  par- 
ticipem,  concede  nobis,  quffisumus,  ut  et  resurrec- 
tionis  dominicffi  in  perpetuo  gratuletur.  Per  Dom. 

GoIIectio  sequitar. 
Famuli  tui,  Domine,  qui  ad  tuam  sunt  gratiam 
vocati,  tuo  indesinenter  protegantur  auxilio,  ut  qui 
divino  sunt  baptismo  regenerati  numquam  a  tui  re- 
gni  potentia  possint  evelli.  Per  Dom, 


m 


APPENDIX  AD  OPERA  SAiNCTI  GERMANI  PARISIEiNSIS.  376 

Immolatio  dudc.  -  j^  fieterne  Deiis,  Rex  omnium,  sanciificator  et  conditor 


Dignum  et  justum  est  nos  tibi  gratias  agere,  san- 
cte  Pater,  omnipotens,  fleterneDeus,  per  Jesum  Chri- 
stum  Filium  tuum  Dominum  nostrum,  quem  pro 
nobis  omnibus  tradi  hostiam  voluisti.  0  mira  circa 
nos  pietatis  tute  dignatiol  0  ineffabilis  dilectio  cari- 
tatis,  ut  servos  redimeres,  Filium  tradidisti  I  0  certe 
necessarium  Adoi  peccatum,  quod  Christi  morte  de- 
letum  est  I  0  fidelcm  [Forsan  felicem]  culpam,  quse 
talem  ac  tantum  meruit  habere  Redemptorem  I  Num- 
quam  enim  quanta  circa  nos  pietatis  tuae  dilectio 
esset,  agnosceremus,  nisi  ex  morte  unici  et  coaeterni 
Filii  tui  Domini  ac  Dei  nostri  Jesu  Christi  probare- 
mus.  Vincit  malitiam  diaboli  pietas  iuiB  dignationis; 
quiaubiabundavitpeccatum,  superabundavit  et  gra- 


generis  humani.  Qui  Filio  tecum  setema  claritate 
regnante,  cum  de  nuilis  exstantibus  cuncta  protu- 
lisses,  homincm  limosi  pulveris  initiis  inchoatum  ad 
speciem  tui  dccoris  animasti,  eumque  credula  per- 
suasione  dcceptum  reparare  voluisti ;  spiritalis  gra- 
tiae  seterna  sufTragia  mitte  nobis  per  Jesum  Christum 
Filium  tuum  Dominum  nostrum.  Qui  mortuus  est 
propter  peccata  nostra,  et  resurrexit  propter  justifi- 
cationem  nostram.  Propterea  cum  angelis  et  archan- 
gelis  non  cessamus  clamare. 

Benedictio  popuU. 
Benedicat  vos  Dominus,  ct  custodiat  semper.  Os- 
tendat  Dominus  faciam  suam  super  vos,  et  miserea- 
tur  vestri.  Convertat  Dominus  vultum  suum  ad  vos. 


tia.  Sed  plus  nobis  tua  misericordia  reddidit  quam  B  et  det  vobis  pacem.  Per  Dominum. 


invidus  inimicus  abstulerat.  Ille  paradisum  invidit, 
tu  caelos  donasti ;  ille  mortem  temporalem  intulit,  tu 
vitam  perpetuam  tribuisti.  Propterea  profusis  gau- 
diis,  totus  in  orbe  terrarum  mundus  exultat.  Sed  et 
supernse  concinunt  Potestates  hjmnum  glohffi  tuse 
sine  fine  dicentes. 

Benedictio  populi. 
Benedic,  Domine,  hos  populos  tuos,  respectui  tuo 
se  supplici  oratione  curvantes.  Fac  ante  conspectum 
tuum  cum  justitiavivere;  si  secus  egerint,  judicare. 
Tribue  eis,  Domine,  in  fide  credulitatem,  in  labore 
virlutem,  in  affcctu  devotionem,  in  actu  prosperita- 
tem,  in  victu  abundantiam,  in  pace  Isetitiam,  in  con- 
versatione  gratiam,  in  luctatione  victoriam.  Per  Do- 
minum. 

XXXII.    ITEM   UISSA   PASCHALIS   VI    FERIA. 

371  Deus,  quiper  Unigenitum  tuum  eeternitatis 
nobis  aditum,  devicta  morte,  reserasti,  da  nobis, 
queesumus,  ut  qui  Resurrectionis  Dominicffi  sollem- 
uia  colimus,  per  invocationem  tui  Spiritus  a  morte 
anima;  resurgamus.  Per  Dom. 

Itcm  coUectio. 
Deus,   per  quem  nobis  redemptio  prsestatur  et 
adoptio,  erige  ad  tc  tuorum  corda  credentium,  ut 
omnes  regenerati  sacro  baptismate,  adprehendant 
mente  quod  mysteriis  susceperunt.  Per. 

Item  alia  coUectio. 


Post  commuoionem. 

Prsesta  nobis,  omnipotens  Deus,  ut  vivificationis 

tuoe  gratiam  consequentes,  in  tuo  semper  munere 

gloriemur.  Per. 

CoUectio. 

Sacramenta,  quse  sumpsimus,  Domine,  et  spirita- 
libus  nos  expient  alimentis,  et  corporalibus  tueantur 
auxiliis.  Per  Dom. 

XXXIII.   MISSA   UATUTINALIS  PER  TOTAU  *  PASCHAU   PRO 
PARVULIS  QUl  RENATI   SUNT,   UATURE  DICENDA. 

372  ^^^^>  Q^  c'*^^^^^^^  i^  te  populos  gratiffi 

tuse  largitate  multiplicas,  respice  propitius  ad  ele- 

ctionem  tuam,  ut  qui  sacro  boptismate  sunt  renati, 

regni  cselestis  mereantur  introitum.  Per  Dominum 

C  nostrum. 

Oratio  super  manera  in  dle  Sabbati  exitab  Pascha. 

Adesto,  Domine,  supplicationibus  nostris,  et  obla- 
tiones  famulorum  tuorum,  quas  tibi  offerimus,  diem 
octavarum  suarum  spiritalium  celebrantes  (quo  die 
eos  sacro  fonte  baptismatis  renasci  jussisti)  placitus 
ac  benignus  adsiune. 

Immolatio  die  Sabbati. 

Vere  dignum  et  justum  est :  quia  verusille  Agnns 
qui  pro  nobis  est  immolatus,  qui  mortem  nostram 
moriendo  destruxit,  et  vitam  nostram  resurgendo 
reparavit  Jesus  Christus  Dominus  noster.  Cui  onines 
angeli  atque  archangeli  incessabiU  voce  proclamant, 
dicentes  :  Sanctus. 

Benedictio  populi. 


Confirma,  Domine,  famulos  tuos,  quos  ex  aqua  etj)     Benedicat  vos  DcusPater  omnipotens,  qui  in  prin- 


Spiritu  sancto  propitius  redemisti,  ut  veterem  homi- 
nem  cum  suis  actionibus  deponentes,  in  ipsius  con- 
versatione  vivamus,  ad  cujus  substantiam  per  heec 
Paschalia  mjsteria  transtuUsti.  Per. 

GoUecUo. 
Concedc,  quaesumus,  omnipotens  Deus,  ut  festa 
Paschalia,  quee  devotione  colimus,  moribus  exsequa- 

mur.  Per. 

ImmolaUo. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  et  justum  est 
nos  tibi  gratias  agere,   sancte  Pater,  omnipotens, 

*  SimUis  etiam  in  Gothico.  Hodie  quoque  apud 
Mcdiolanum  tota  Paschee  hebdomadajmissa  pro  neo- 
phytis  celebratur. 


cipio  cuncta  creavit.  Benedicat  vos  Filius,  qui  de  su- 
perna  sede  pro  nobis  salvandis  descendit.  Benedicat 
ves  Spiritus  sanctus,  qui  in  columba  Jordanis  fiu- 
vium  in  Chnsto  requievit.  Ipse  vos  in  Trinitate  ac 
Unitate  sanctificet,  quem  omnes  gentes  expectant 
venturum  Judicem  ad  judicandum.  Quod  ipse  prse- 
stare  dignetur. 

CoUectio  post  commuDionem. 
Proesta,  qusesumus,  Domine,  ut  sancta  nos  tua  ex- 
pient,  dignosque  semper  sua  perceptione  perficiant. 
Per  Dominum. 

^  Id  est  exeunte  Pascha,  scilicet  Sabbato,  quse  dies 
octava  erat  baptismi. 


377 


DEi  LITXJRGIA  GALLICANA  LIBER  UL 


37S 


Collectio  sequitur. 


Adesto ,  Domine,  Deus  noster,  ut  per  haBC  quae  fi- 
deliter  sumpsimus,  et  purgemur  a  vitiis,  et  a  peri- 
culis  omnibus  exuamur.  Per  Dom. 

XXXrV.    IIISSA   IN   PASCHA  DIE   SABBATI. 

Deus,  qui  nos  Resurrectionis  dominicse  sollemni- 
tate  laetificas,  concede  propitius,  ut  per  temporalia 
festa  quce  agimus  pervenire  ad  gaudia  eetema  me- 

reamur. 

Collectio. 

Preesta,  quaesumus,  omnipotens  Deus,  uthujus  Pa- 
schalis  373  festivitatis  mirabile  Sacramentum,  et 
lemporalem  nobis  tranquillitatem  tribuat,  et  vitam 
conferat  sempiternam.  Per  Dominum. 

Item  alia  collectio. 


j^  ipse  fecisti,  sed  ut  subruas  mundi  peccata,  quse  dia« 

bolus  adinvenit,  quia  ita  dignatus  es  diligere  hunc 

mundum,  ut  Unigenitum  tuum  traderes  pro  nostra 

salute,  cujuscruce  redempti  sunlus,mortevivificati, 

passione  salvati,  resurrectione  glorificati.  Per  -ipsum 

te  itaque  supplices  invocamus,  ut  huic  familiffi  tuee 

in  omnibus  adessedigneris;  sicut  adfuisti  patribus 

nostris  sperantibus  in  tua  misericordia,  sic  et  his 

omnibus  adesse  dignare,  ut  sit  in  sensibus  eorum  ti- 

mor  devotionis  tuae,  in  corde  fides,  in  opere  justitia, 

in  actu  pietas,  in  lingua  veritas,  in  moribus  disci- 

plina,  ut  digne  riteque  immortalitatis  sibi  prsemium 

consequi  mcreantur.  Per  Dom. 

Collectio  post  nomina. 
Deum,  qui  pro  ruina  totius  mundi  unicum  Filium 


Respice,  quaesumus,  Domine,  et  peccatorura  no- g  suum,adsumptaexcarneVirginisverihominisforma, 


slroram  tenebras  averte,   ut  quos  eiercet  ^devotio 

soUemnitatis,  inlustret  solle/nnitas  piae  cognitionis. 

Per  Dominum. 

Item  collectio. 

Deus,  qui  in  sollemnitate  Paschali  mundo  remedia 

contalisti,  populum  tuum,  quaesumus,  caelesti  dono 

prosequere,  ut  et  perfectam  libertatem  consequi  me- 

featnr,  et  ad  vitam  proficiat  sempiternam. 

Immolatio  in  die  Sabbati. 

Dignnm  et  justum  est,  necessarium  etsalutare  est, 

utte  Dominura  ac  Deum  totis  visccribus  humana 

conditio  veneretur,  Rex  mirabilis    Christe.   Cujus 

condemnationetartareis  vinculisabsoluta  credentium 

turba,  libertatis  insignia  gratulatur.  Qui  vere  ut  Leo 


mittere  dignatus  est,  fratres  carissimi,   supplicitcr 

exoremus,  ut  sicutin  hac  die  Resurrectionis  ejusdem 

nos  a  morte  perpetua  cum  illo  resuscitavit,  ita  pie- 

tatis  suae  dono  ab  omnibus  nos  inimici  tutans  insi- 

diis,  inlaesos  faciat  in  matris  Ecclesiae  gremio  resi- 

dere;  et  conscientiae   integritate  de  regeneratione 

gaudentes,  aeternae  primitivorum  Ecclesiae,  quemad- 

modum  devotione  ad  prsesens,   ita  remuneratione 

adsociet  in  aeternum ;  et  heec  munera  plebis  suae  be- 

nedicere  dignetur.  Per  Dom. 

Immolatio  clausnm  Paschae. 
Dignum  et  justum  est,  necessarium  et  salutare  est, 

nos  tibi  gratias  agere,  omnipotens  (licet  gloriae  tuae 

mortalium  membra  noncongruant)redemptionisno- 


detribu  Juda  mundo  ostensus,  animarum  devora- ^  g^^^  ^^^^^^^«3  p^^^o^i^^  Dumhominum  genus  man- 
torem  extinctum  leonem  diabolum  omnis  terra  lae-      ^i^^^^^  ^,^^6,  inferorum  sedibus  tenebrarum  vincla 


tatur.  Permittis  te  clavorum  nexibus  alligatum^  ad 

stipitem  crucis  tereri,  ut  non  sit  parva  quam  impius 

quondam  expavescat  potentiam.   Ad  cujus  vocem 

emittens  spiritum,  terra  tremuit,  caelum  expavit, 

dies  fugit,  sol  obscuratus  est,  astra  abscondentia  ra- 

dios  suos,  simul  omnia  migravenmt.  Cujus  descensu, 

confractis  portis,  luget  infemus;  quo  resurgente, 

Isetantur  angeli,  et  exultat  terra  cum  habitatoribus 

suis.  In  quo  triumpho  conspicitur  conminatio  illa 

prophetico  ore  promissa  :  Ero  mors  tua,  o  infeme. 

Ubi  est  ergo  victoria  tua  ?  nec  enim  ab  alio  poterat 

nisi  a  Vita  mors  devorari.   Qui   descensu  suo  eos 

qui  tenebantur  amorte,  superisreddidit  resurgendo, 


restringerent,  spiritale  Verbum  (per  quod  in  princi- 
pio  omnia  fuerant  constituta)  descendit  in  Mariam  : 
quae  dum  partum  suum  Virgo  miratur,  inclausum 
hominem  edidit  Deum.  Quae  tamen  tuum  esse,  summe, 
omnipotens,  antequam  nasceretur,cognoverat,quippe 
quae  sciebat  mundi  esse  Principium.  Is  namque  cm- 
cem  spontanea  devotione  propter  redemptionem  hu- 
mani  generis,  de  inimico  tyranno  triumphatums, 
ascendit :  et  relicto  paulisper  corporis  templo,  infe- 
rorum  375  claustra  confringens,  prislinae  (utante 
fuerat)  vitae  restituit.  Nec  suffecerat  solum  hominis 
emendasse  peccatum;  sed  per  ablutionem  coelestem 
renatos,  redivivo  ac  novo  nativitatis  genere  remeans 


ut  ejus  resurrectio  vivorum  vel  mortuorum  testimo-J)  ^^^  originem  su®,  nos  ad  caelestia  regna  perduxit.  0 


nio  firmaretur.  Unde,  sancte  Pater,  omnipotens, 
aetcme  Deus,  per  Jesum  Christum  Filium  tuum  Do- 
minnm  nostrum  gloria  Ubi  semper,  qui  in  te,  et  ex 
te^  et  tecum  semper.  Quem  te  etiam  laudant  angeli. 

XXXV.   INCIPIT  IIISSA   CLAUS^   PASCH.£. 

Concede,  quaesumus,  omnipotens  Deus,  ut  qui  Re- 

surrectionis  dominicae  sollemnia  colimus,  per  inno- 

vationem  tui  Spiritus  a  moi*te  animae  resurgamus. 

Per  Dominum. 

Post  precem  a  missa. 

374  ^^  totius  claritatis  conditor  et  moderator, 

qnem  caelestia  mirantur,  et  terrena  pavitant,  infema 

tremiscunt;  cui  angelomm  turmae  et  archangelorum 

exercitus  militant,non  utimundum  expugne8,quem 


consilium,  o  divinae  providentiae,  o  inaestimandum 
reparationis  auxilium  I  Per  Virginem  nobis  gloriosa 
vita  restituitur,  quae  per  ligni  inobedientiam  crede- 
batur  extincta.  Per  aquam  mundi  peccata  diluuntur, 
per  quam  ante  senserat  mundus  ipse  naufragium. 
Tibi  ergo,  summe  Genitor,  pura  devotione  immacu- 
latum  munus  offerimus,  et  elevatione  manuum  no- 
strarum  juxta  Filii  tui  Jesu  Christi  dispositionem, 
pium  sacrificium  celebramus.  Per  quem  te  laudant 
angeli  et  archangeli,  dicentes. 

XXX VI.    INCIPIT   MISSA   DOMINICALIS    POST   PASCHA. 

Prsefatio. 
Deus  qui  in  FiUi  tui  humilitate  jacentem  mundum 

erexisti,  laetitiam  concedefidelibus  tuis,  ut  quos  per* 


370 


APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


380 


petuffi  mortifl  eripuisti  casibus,  gaudiis  facias  sempi-  \  apostolo,  conlatis  clayibus  regni  cffilestis,  animas  li* 


temis  perfnii.  Per. 

GoUectio  seqnitur. 

DeuSy  in  ciigus  prcecipuis  mirabilibus  est  bumana 

reparatio,  solve  opera  diaboli,  et  mortifera  peccati 

vincula  disrumpe,  ut  destructa  malignitate,  quse  no- 

cuit,yincat  misericordia  quse  redemit.  Per  Dominum. 

CoUectio  post  nomina. 
Benedictionem,  Domine,  nobis  conferat  salutarem 
sacra  semper  oblatio,  ut  quod  agit  mjsterio,  yirtute 

perficiat. 

Gollectio  sequitar. 

Deus,  qui  nos  per  bujus  sacriflcii  veneranda  com- 

mercia,  unius  summoe  Divinitatis  participes  efTecisti, 

preesta,  queesumus,  ut  sicut  tuam  cognoscimus  veri- 


gandi  adque  solvendi  pontificium  tradidisti,  exaudi 
propitius  preces  nostras  in  die  jejnnii  hijyus;  et  in- 
tercessione  ejus,  qusesumus,  ut  a  peccatorum  no- 
strorum  nexibus  liberemur.  Salvator  mundi. 
Oratio  in  sancto  Stephano. 
Prsesta^    qucesumus,  omnipotens  et   misericors 
Deus,  ut  fragilitatinostree  adflictffi  in  diebus  istomm 
jejuniorum  magnificuslevitabeatus  Stephanus  auxi- 
lium  interventionis  exhibeat,  qui,  imitator  dominica 
passionis  et  pietatis,  primus  in  cmore  martyrii  eni- 
tuit ;  et  semper  sit  perfectus  su£fragator,  atque,  te 
concedente,  promptus  adjutor.  Per  Dominum. 
Item  oraUo  in  sancto  Martino. 


,.     .          .,         ,  ,^  Porrige  dexteramtuam,quaesiunus,  Domine,  plebi 

tatem,  sic  eam  dignis  moribus  adsequamur.  Per.      n  *       •    J •    •  •     •  x,  •      •      j- 

'  ;,_*.,. ^  ^^^  *^  die  jejuniorum  suorum  tuam  misencordiam 

postulanti,  ut  intercedente  beato  Martino,  terrores 


CoQtestatio  nanc. 
Vere  dignum  et  justum  est...  per  Christum  Do- 
minum  nostrum.  Qui  humanis  miseratus  erroribus, 
per  Virginem  nasci  dignatus  est;  et  per  passionem 
mortis  a  perpetua  nos  morte  liberavit,  ac  resurre- 
ctione  sua  setemam  nobis  contulit  vitam.  Quem  lau- 
dant  angeli. 

XXXVH.   ITEU   UISSX   POST  PASCHA  ANTE  ASCENSA 

DOMINI. 

376  Deus,  qui  hoc  nobis  confers  gratia  tua,  ut 

justi  ex  impiis,  et  bcati  efnciamur  ex  miseris,  adesto 

tuis  operibus,   tuis  adesto  muneribus;  ut  quibus 

inest  fidei  justificaiio,  non  desit  perseverantise  forti- 

tudo.  Per. 

CoUectio. 

Deus,  qui  es  misericors  in  operibus,  justos  in  ju- 

diciis,  largus  in  donis,  multiplica  super  nos  miseri- 

cordiam  tuam  :  et  quia  tu  nobis  es  bonorum  causa 

meritorum,  custodi  quod  tribuis,  ut  invenias  quod 

corones.  Per. 

CoUecUo  post  DomiDa. 

Preesta,  Domine,  qusesumus,  veritati,  ut  ilUus  sa- 
lutis  capiamus  effectum,  cujus  per  hsec  mysteria  pi- 
gnus  accipimus.  Per. 

CoUectio. 

Respice,  Domine,  propitius  ad  munera  quse  sacra- 

mus,  ut  et  tibi  grata  sint^  et  salutaria  semper  exi- 

stant.  Per  Dom. 

ContestaUo  nuDc. 

Vere  dignum  et  justum  est,  devoto  munere  postu- 


imminentes  declinemus ;  et  solatia  vitse  immortalis 
accipiamus,  et  377  sempitema  gaudia  compre- 
hendamus.  Per  Dominum. 

Oratio  in  sancto  Gregorio. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  jejuni  de  tuis  eiiam 
donis  satiati,  vel  qualibet  maceratione  confecti,  Ma- 
jestatem  tuam  supphces  exoramus,  ut  expulsis  de 
cordibus  nostris  peccatomm  tenebris,  in  die  jejunii, 
intercedente  summo  antistite  nostro  et  divinomm 
mysteriomm  capace  Gregorio,  ad  veram  lucem,  qu« 
Christus  est,  nos  facias  pervenire.  Per  Dominum 
nostrum. 

Item  coUectiones  in  quo  loco  volueris. 

Qusesumus,  Domine  Deus  noster,  vitia  camis  spi- 
ritus  virtute  constringe,  ut,  interveniente  iU.  in  hoc 
jejunio,  nostra  in  virtutibus  reficiatur  infirmitas. 

CoUectio  seqnitar. 

Propitiare,  Domine,  supplicationibus;  et  nos  in 
jejunii  cultu  vacantes,  obtinente  beato  ill.  pervigili 
protectione,  custodi;  ut  nuUius  animam  diabolus 
perfldiae  telo  vulneret,  nullius  mentem  veneno  falsi- 
tatis  occidat. 

XXXIX.    INCIPIT  UISSA  IN   ROGATIONmUS. 

Memores  ceelestium  prseceptomm,  peccata  nostra 
coram  Domino  defleamus,  serentes  in  lacrymis  quid 
metamus  in  gaudiis  :  simus  in  oratione  soUiciti,  je- 
juniis  prompti,  in  eleemosjmis  liberales,  ut  promissa 
lantes,  ut  tempora,  quibus  post  ResurrecUonem  Do-  D  retributionis  gloriam  devota  flde  et  fmctuosa  opera- 
minus  noster  Jesus  Christus  cum  discipulis  suis  cor-     tione  mereamur.  Per  Dom. 


poraliter  habitavit,  pia  devotione  tractemus.  Quem  1. 

XXXVni.   INCIPIUNT  COLLECTIONES   IN   ROGATIONIBUS 
PER  DIVERSA  LOCA  SANCTORUU   NUNC. 

Id  sancto  Petro  *. 
Onmipotens  sempiteme  Deus ,   qui  beato  Petro 

*  Eaedem  fere  stationes,  esedemque  orationes  in 
.Missali  Gothico.  Unde  colli^ere  licet  has  orationes 
fuisse  communes,  non  loci  alici^gus  peculiaris,  ad 
quem  heec  Missaha  pertinuerint. 

b  Ita  etiam  jejunium  in  Gothico,  supra,  in  hoc 
triduo.  Vide  sermones  tres  Caesarii  episcopi  Arela- 
tensis  in  appendice  nova  tomi  V  novse  editionis 
sancti  AugustiDi  a  sermone  173,  qui  primus  est  de 
Litania,  ubi  jejunia  dicuntur  necessana  «  tribus  his 


CoUectio  sequitar. 
Deus,  qui  Ninivitis  pro  peccatis  suis  jejunantibus  ^ 
pepercisU,  te  supplices  deprecamur,  ut  et  nobis  ii 
hoc  jejunio  ^  nostrorum  indulgentiam  per  solit 
misericordiam  largiaris.  Per. 


diebus,  ouos  regulariter  in  toto  mnndo  celebrat 
clesia.  »  Hoc  in  sermone  item  CcBsarius  reprehen 
eos  qui  ad  Ecclesise  conventus  istis  diebus 
veniunt,  et  prius  quam  mjsteria  complesintur  ab: 


dunt;  et  in  ipsa  ecclesia  otiosis  fabulis  vacantes,  n.^ 
ipsi  psallunt,  nec  alios  psallere.  vel  orare  permh^/ 
tunt.  x>  Et  in  sermone  sequenti  hortatur  Fideles,  cj/ 
ne  se  «  de  Ecclesise  conventu  subtrahant  in  sex  IIo« 


ns  »  canomcis. 


m 


DE  GURSU  GALUGANO  DISQUISITIO. 


382 


Gollectio  post  noroina. 


Reeensitis  offerentum  nominibus,  accincti  absti- 
nentiffi  cibis,  et  devoto  pasti  jejunio,  petamus  a  Do- 
mino  SalvatoFe  nostro  uti  hsc  adoranda  sacrificia, 
quse  pro  spiritibus  pausantium  et  nostris  nostrorum- 
que  peccatis  cura  pietatis  offerimus,  sicut  munus 
Abel  justi  sui.  .  .  benedicat,  et  in  no.  .  .  iicata  cu- 
studiat.  Per. 

Gollectio  seqtiitur. 

378  Suscipe  preces  populi  tui,  clementissime 


f^  Pater,  et  directas  in  spiritu  tno  oblationes,  quasi 
odorem  incensi  flagrantis,  adsume.  Per  Dom. 

Gontestatio  nnnc. 
Dignum  et  justum  est  tibi  sanctificare  jejunium, 
quod  nos  ad  animarum  medelam  et  castigationem 
corporum  servare  docuisti  :  quia  restrictis  corpori- 
bus,  animse  saginantur ;  et  in  quo  homo  noster  exte- 
rior  adteritur,  dilatatur  interior.  Memento  itaque, 
Domine,  in  hoc  jejunio  miseration.  ^ 
Reliqua  desunt. 


Hactenus  tria  Missalia  quce  a  Thomasio  publici  juris  facta  sunt,  retulimus  :  quorum  primum,  id  est 
Gothicogallicanum,  paucis  exceptis,  integrum  est,  ac  potioris  momenti;  alia  duo  mutila  sunt.  Horum 
onminm  capitulationes  habentur  initio  hujus  operis.  Notas  numericas  in  capite  singulorum  articulorum 
8upple?imus  in  secundo  et  tertio  Missali  (nam  in  primo  adscriptas  erant  in  Codice  ms.)  pro  commodo  lec* 
torum.  Probationes  quasdam  coronidis  loco  adyiciemus  ad  calcem  operis,  id  est  vetera  qusedam  monu- 
menta  ad  illustrandara  tum  Liturgiam  Gallicanam,  tum  sequentem  Disquisitionem.  Utinam  hoc  opus  cedat 
in  Dei  gloriam,  etin  utilitatem  Ecclesiffi  catholicee,  in  primis  Gallicanee  t  Saltem  is  est  scopus  operis,  utinam 
et  fhictns ! 

PINIS  LITUBGIA  GALLICANA. 


DE  GCRSU  GALLICANO  DipiSITIO. 


379  ^  •  ^^^  commentarios  de  Liturgia  Gallicana,  Q 

Proximum  est  ut  de  divinis  ofQciis  quae  in  Ecclesia 

C^icana  jam  inde  a  primis  temporibus  obtinuerunt 

)>reYiter  disseramus.  Neque  vero  id  suasit  argumenti 

modo  afflnitas,  sed  etiam  Lectionarii  Gallicani  oc- 

casio,  in  qno  nonnulia  quae  ad  offlcia  ecclesiastica 

pertinent  referuntur.  Hanc  autem  Disquisitionem  in- 

scribimus  De  cursu  Gallicano;  quo  nomine  statas 

Ecclesiffi  preces,  quse  sub  Breviarii  nomine  per  sin- 

gulos  dies  decurri  ac  recitari  debent,  m&gores  nostri 

solebant  significare.  Hinc  Gregorius  Turonensis  an- 

tistes  librum  e  suis  imum  De  cursibus  ecclesiasticis 

inscripsit :  qui  liber  si  ad  nos  usque  pervenisset,  fa- 

cUis  et  compendiosa  esset  heec  de  Gallicanis  officiis 

commentatio.  Sed  quoniam  in  tenebris  (si  tamen 

Qspiam  est)  hactenus  delitescit  curandum  porro  est  ^ 

ut  ex  aliis,  qua  fieri  poterit,  monumentis  horum 

ofBciorum  notitiam  eruamus.  Ubi  in  ipso  limine  le- 

ctorem  monemus  nos  hic  non  tam  de  monachorum, 

380  quam  de  clericorum  officiis  acturos,  tametsi 

inonachi  moltis  in  locis  sacrae  psalmodise  exemplum 

praebuerunt. 

§1. 

Ou^dam  prxmittuntur  de  divinorum  offmrum  orir 
gine,  progressu,  et  incremento  apud  Orientales  et 
Oociikntalei. 

2.  Atque  ut  clara  et  facili  ratione  procedat  ha>c 

^iisqaisitio,  a  variis  divinorum  officiomm  modis, 

^toi  tam  in  Oriente  quam  in  Occidente  a  primordiis 

Uistituti  sont,  exordium  ducimus.  £t  quidem  si|x 

tonstaret  de  nomine  et  auctoritate  illius  scriptoris, 

ciijiis  de  cursum  ecclesiasticorum  origine  libellus 

tpud  Spelmannum  Tulgatus  est,  expedita  esset  hoc 

de  argumento  sententia,  modo  ut  sanior  et  integrior 


fuisset.  Sed  quisquis,  qualisve  sit  anctor,  eo  nobis 
utendum  est,  quando  saltem  ejus  antiquitas  ex  ipsa 
codicis  vetustate  comprobatur.  Suspicatus  sum  ali- 
quando,  hunc  esse  ipsummet  Gregorii  nostri  librum 
de  cursibus  ecclesiasticis ;  sed  postmodum  aliter  vi- 
sum  est,  tum  quia  de  cursu  sancti  Gohimbani,  qui 
vixdum  Gregorio  vivente  institutus  erat,  et  de  ejus 
atque  sancti  Eustasii  abbatis  Actis  post  Gregorii  obi- 
tum  scriptis  mentionem  facit ;  tum  quia  potius  Bri- 
tonem  aut  Scotum  refert  stjlus  ejus  et  oratio. 

3.  Quinque  autem  cnrsunm  ecclesiasticorum  ge- 
nera  totidemque  eorum  auctores  distinguit  ille  ano- 
nymus.  Primum  Asiaticum  appellare  licet,  quem  a 
sancto  Joanne  evangelista,  ejusque  discipulo  Polj- 
carpo  Smymeomm  primo  episcopo  institutum  dicit; 
ac  deinde  per  Trophimum  Arelatensem,  tnm  per 
Photinum  et  381  Irenaeum  Lugdunenses  episcopos 
inGallias  propagatum.  Alterum  voco  Alexandnnum, 
auctore  Marco  evangelista  :  qui  cursus  in  monaste- 
riis  Lerinensi  et  Massiliensi  Gassiani  receptus  sit, 
alque  inde  per  sanctos  Germanum  Antissiodorensem 
et  Lupum  Tricassinum  antistites  in  Scotiam,  et  per 
Cfiesarinm  in  Arelatensem  Ecclesiam  inductus,  quem 
demum  Columbanus  apudLuxovium  adn^iserit.  Ter- 
tius  cursus  orientalis  «  a  sancto  Chromatio  et  Helio- 
doro,  et  beato  Paulino,  seu  et  Athanasio  episcopo  edi- 
tus,  quiinGallommconsuetudine  nonhabetur;  quem 
sanctus  Macarius  decantavit ;  hoc  est  per  duodenas 
horas,  »  nempe  «  unaquaque  hora.  »  Quartus  cursus 
Ambrosianus  dici  potest,  seu  Mediolanensis,  quem 
«  beatus  Ambrosius  propter  hsereticomm  Ordinem 
dissimilem  composuit,  »  et  quidem  alium  qnam  qui 
«  in  Italia  antea  decantabatur.  »  Ex  quo  Bellarmini 
sententia  conflrmatur,  assereutis  contra  qiu)ramdam 


!)83 


.U>P£ND1X  AD  OPERA  SANGTI  GEHMANI  PARISI£NSIS. 


3Si 


alioram    opinationem,  Ambrosium  psalmodiae  in  ^  tus  originem  Ignatio,  tertio  post  Petrum  Antiochi» 


occidentalibas  Ecclesiis  primum  institutorem  non 
fuisse,  quod  ex  Augustini  Gonfessionibus  illi  colli- 
gebant;  sed  in  tantum  curasse,  ut  secundum  mo- 
rem  Patrum  orientalium  psalmi  atque  hymni  a  po- 
pulo  etiam  canerentur,  cum  antea  a  singulis  singuli, 
vel  certe  a  solis  clericis  apud  Italos  recitati  fuissent. 
Quintus  denique  cursus  est  sancti  Benedicti,  quem 
a  cursu  Romano  parum  discrepasse  tradit  vetustissi- 
mus  ille  scriptor,  cujus  libellum  Spelmannus  edidit 
in  tomo  I  Angliie  Conciliorum,  pag.  176.  Hic,  quis- 
quis  ille  est,  cursus  ecclesisticos  cum  Liturgia  con- 
fundere  videtur.  Nam  agens  de  cursu  per  sanctum 
Marcum  instituto,  ita  illum  describit,  ut  «  Sanctus, 
vel  Gloria  in  excelsis,  vel  orationem  Dominicam,  et 


in  Sjria  episcopo,  tribuit  in  lib.  vi,  cap.  8.  Scribit 
quippe  tt  Ignatium  vidisse  aiiquando  angelos  hymnis 
alternatim  decantatis  sanctam  Trinitatem  celebran- 
tes ;  indeque  canendi  rationem,  quam  in  illa  visione 
animadverterat,«  ecclesise  Antiochensi  tradidisse ; 
unde  ista  traditio  ad  omnes  postea  Ecclesias  permea- 
verit. »  Idem  auctor  eodem  in  loco  commemorat 
hunc  ritum  a  sancto  Joanne  Ghrysostomo  Gonstanti- 
nopoli  fuisse  institutum  ex  semulatione  Ananorum, 
«  qui  singulis  hebdomadis,  quoties  festi  dies  occur- 
rebant,  id  est  Sabbato  ac  die  Dominico,  in  unum 
congregati,  hymnos  apte  ad  suam  hseresim  composi- 
tos,  altematim  sibi  respondcntes  canebant,  noctumis 
scQicet  ac  matutinis  horis.  »  Hunc  vero  alternum 


Amen,  »  universi,  tam  viri  quam  femintie  decan-  B  cantum  Socrates  antiphonarium,   &vTi9b>vov  0(i.vci>$iatv 

appellat;  unde  antiphonse,  quae  ad  altemam  psal- 
morum  cantum  prsecinuntur,  nomen  retinuerunt. 

7.  Hcnricus  Valesius,  vir  cl.,  in  annotatione  ad 
hunc  de  Ignatio  locum,  ait  se  nescire  unde  haec  hau- 
serit  Socrates.  «  Gonstat  enim,  inquit,  primos  om- 
nium  Flavianum  ac  Diodorum,  regnante  Gonstantio, 
psallentium  choros  Antiochiae  bifariam  divisisse,  ei 
psalmos  Davidicos  384  altemis  canendos  eis  tradi- 
disse ;  eamque  rem  primum  Antiochffi  institutam, 
postea  ad  reliquas  totius  orbis  ecclesias  dimanasse,  » 
testante  Theodorito  in  lib.  u  Histori®,  cap.  24,  et 
ante  illum  Theodoro  Mopsuesteno.  Imo  eam  psal- 
modise  speciem  jam  ante  Flavianum  atque  Diodonim 


tarent. 

382  ^-  Vemm  longe  diversam,  et  quidem  accu- 
ratiorem  psalmodice  apud  Orientales  rationem  nobis 
exhibent  Gassianus,  Socrates  et  Theodoritus.  Gas- 
sianus  quippe,  omissis  variis  typis,  quos  pro  loco- 
rum  varietate  dissimiles  fuisse  dicit,  duo  prrocipua 
psalmodiie  apud  orientales  monachos  genera  descri- 
bit :  unum  eomm  qui  in  ^gypto  et  Thebaide,  alte- 
ram  eorum  qui  in  Pal(estina  et  in  Mesopotamia  ver- 
sabantur.  His  duobus  accurate  exponendis  secundum 
ac  lertium  institutomm  libros  insumit. 

5.  iEgyptiomm  typus  in  summa  is  crat.  Primo 
duabus  tantum  vicibus  in  oratorium  conveniebant, 


vesperi  scilicet,  ac  media  nocte,  et  singulis  vicibus  ^  a  Syris  fuisse  usurpatam  Valesius  colligit  ex  Theo- 

«^Ark  I  w^r%  ^0     ^  w  rv  j^  rvv^  r\.m         am«%4  a  1%  a  w«  4        ^  I  «  «m      E«.  a«m  m     v«.m  a1  — ^  ^  ^     •  ..>.     ^^     .1 *     %t A. -     J* A. 1        ___i*_       i       IkT  *        _  «  ■ 


psalmos  duodenos  cantabant,  aliis  horis  psalmos  in 
cellulis  suis  inter  laborandum  recitare  soliti.  Se- 
cundo  hos  duodecim  psalmos  unus  tantum  lector  aut 
cantor,  id  est  singuli  singulos,  vel  unus  admodum 
et  alter  scnos  in  medio,  fratrum  consistentes  decan- 
tabant,  caeteris  sedentibus  et  intentis.  Tertio  psal- 
mos,  prsesertim  longiores,  non  continue  et  uno  tractu, 
sed  meditatione  aut  brevi  oratione  inlerposita  reci- 
tabant ;  et  psalmos  ipsos,  non  versiculo  Gloria  Patri, 
sed  alia  brevi  precatione ;  duodecimum  vero  voce 
Alleluia  concludebant.  Quarto  iinitis  psalmis  duae 
lectiones  recitabantur,  una  ex  Veteri,  altera  ex 
Novo  Testamento ;  Sabbato  ex  Novo.  Quinto  his  per- 
actis,  omnes  in  genua  procumbebant :  et  tunc  abbas 


dori  Mopsuesteni  fragmento,  quod  ■  refert  Nicetas  in 
Thesauro  orthodoxae  fidei,  lib.  v,  cap.  30.  Qoidquid 
sit  de  auctore,  altemum  cantum  tempore  Gregorii 
Nazianzeni  in  monasteriis  utriusque  sexus  jam  rece- 
ptissimum  fuisse  manifestum  est  ex  iambico  ejus 
carmine  de  virtate,  sub  finem,  idque  omnibus  notis- 
simum  esse  dicit.  Eornm  chorum  angelicum  vocat, 
«  qui  nunc  simul,  nunc  vicibus  altemis  canit.  » 

£u(i9<i>vov,  dvrC^edvov  &'fflXcov  ordaiv. 

Itaque  saltem  inde  constat,  uno  ante  Gassianum  sie- 
culo  hunc  alternis  canendi  ritum  apud  Orientales 
inolevisse,  qui  sensim  inde  manavit  ad  Occidentales. 
Lege  eruditissimum  in  lib.  i  Disciplinse  ecclesiasticae 
capp.  34  et  35. 


seu  prsepositus  omnium  fratmm  vota  precesque  in  J)     8.  Quinam  psallendi  modus  Romse  per'  ca  tempora 


unum  colligens,  publica  precatione  (Gollectam  ap- 
pellamus)  ofticium  finiebat.  Sexto  denique  reversi  in 
cellas  suas,  hora  tertia,  sexta,  et  nona  ternos  psal- 
mos  inter  operandum  persolvebant,  privatis  de  caete- 
ro  precibus  intenti.  Illud  tantum  diebus  383 
Dominicis  et  festis  pecuUare  erat,  quod  ad  tertiam 
horam  in  oratorium  conveniebant,  ut  sacris  myste- 
riis  interessent.  Et  is  quidem  apud  iEpyptios  mona- 
chos  psallendi  ritus  vigebat  sceculo  v.  Idem  fere  obti- 
nebat  in  Palestinoe  et  Mesopotamise  ccenobiis,  nisi 
quod  ad  singulas  horas  solemnes  oratorium  f requen- 
tabant  ut  in  publico  conventu  temos  Deo  psalmos 
persolverent. 
6.  A  Gassiano  venio  ad  Socratem,  qui  altemi  can- 


servaretur,  non  facile  est  definire.  Si  certa  et  explo- 
rata  esset  vetusti  illius  apud  Spelmannum  auctoris 
sententia,  nempc  sancti  Benedicti  cursum  a  Romano 
parum  discrepasse,  obvia  esset  de  Romano  copjectu- 
ra,  cum  Benedictinum  in  regula  nostra  expressum 
habeamus.  At  Romanum,  saltem  in  aliquibus,  ab  eo 
diversum  fiiisse  hinc  colligitur,  quod  sanctus  Bene- 
dictus  ad  feriales  matutinas  laudes  «  canticum  unnm- 
quodque  die  suo  ex  prophetis,  sicut  psallit  Ecclesia 
Romana,  )>  instituat  cap.  13,  de  aUis  etiam  id  dictu- 
rus,  si  ipsius  ritus  cum  Romano  penitus  convenis- 
set ;  nec  sane  reUquisset  385  i^  abbatis  arbitrio  nt 
suam  psalmodise  dispositionem  mutare  possei,  si 
Romanum   canonem  in  omnibus  secutus  fUis^et* 


38o  DE  CURSL'  GALLICANO  DISQUISITIO.  386 

Theodemarus  abbas  Casinensis,  seu  Paulus  Diaco-  ^  rei  tcstem  habemus  Adriani  papa;  I  epistolam  3  : 


nus  ejus  nomine,  in  epistola  ad  Carolum  Magnum 

^sestione  proposita,  cur  sanctus  Benedictus  nullas 

in  sestate  pro  uocturnis  Vigiliis  lectiones  prwcipiat, 

hanc  affert  causam  :  quia  «  necdum  eo  tempore  in 

Romana  Ecclesia,  sicut  nunc  leguntur,  sacras  Scri- 

pturas  legi  mos  fuerit ;  sed  post  aliquot  tempora 

hoc  institutum,  sive  a  beato  papa  Gregorio,  sive,  ut 

ab  aliis  affirmatur  ab  Honorio.  Qua  de  re    (addit 

Theodemarus)  nostri  majores  institueruut  ut  in  hoc 

sacro  nostro  coenobio  tres  quotidianis  diebus  cestivo 

in  tempore  ex  Veteri  Testamento  lectiones  legantur, 

ne  a  sancta  Romana  ecclesia  discrepare  videren- 

tur. » 

9.  De  Theodemari  priori   sententia,  scilicet  sa- 


«  Vitoe  Patrum  sine  probabilibus  auctoribus  minime 
in  Ecclesia  leguntur.  Nani  ab  orthodoxis  titulatae  et 
suscipiuntur,  et  legimtur.  »  Imo  etiam  tunc  confes- 
sorum  Vitas  in  Ecclesia  Romana  recitari  mos  erat, 
probante  Joanne  Diacono  in  prffifatione  ad  Vitam 
Gregorii  Magni,  in  qua  Joannem  papam  VII  sic  allo- 
quitur  :  «  Nuper  ad  Vigilias  beati  Gregorii  Romani 
pontilicis,  Anglorura  scilicet  gentis  387  apostoli, 
lectione  de  Paulino  civitatis  Nolanffi  prsesule  consue- 
tudinaliter  personante,  visus  es  a  venerabihbus  epi- 
scopis,  divino  quodam  instinctu  commotus,  requi- 
rere,  cur  tantus  pontifex,  qui  multorum  sanctorum 
vitas  texuerat,  gestis  propriis  in  propria  duntaxat 
Ecclesia  caruisset.  » 


cras  Scripturas  in  Romana  Ecclesia  tempore  sancti  B     i  i .  Hinc  etiam  patet  tractatus  Patrum  defectu 


Benedicti  lectas  non  fuisse,  legitima  dubitandi  ralio 
est.  Neque  enim  veiisimile  est  aut  nullas  tunc  in  di- 
Yinis  oCQciis  lectiones;  aut  si  aliquse  ex  aliis,  non 
etiam  ex  sacra  Scriptura  institutas  fuisse.  Sane  cum 
Gelasius  papa  I,  in  concilio  Romano,  qui  hbri  Ic- 
gendi,  quive  non  legendi  essent  definit ;  id  de  le- 
ctione  publica  in  ecclesiis  facienda  intelligere  vide- 
tur.  In  eo  autem  Decreto,  etsi  gcsta  sanctorum  mar- 
tjrum  suscipiuntur;  nihilo  minus  eorum  Acta  non 
probantur  ad  publicamlectionem.  «  Sed  ideo  secun- 
dom  antiquam  consuetudinem  (inquit  Gelasius)  sin- 
golari  cautela  in  sancta  Romana  ecclesia  non  legun- 
tor,  quia  et  eorum  qui  conscripsere  nomina  penitus 


propriaiiim  lectionum  in  eadem  Ecclesia  receptos 
fuisse  :  quorum  delectus  in  arbitrio  episcopi  erat 
tempore  Gregorii  Magni,  at  constat  ex  Ub.  x,  epi- 
slola  22,  ad  Joannem  Subdiaconum  Ravennatem,  in 
qua  noh  probat  quod  Marinianus  ejusdem  urbis  epi- 
scopus  «  commenta  beati  Job  pubUce  ad  Vigilias 
legi  prflpcepisset.  Sed  dic  ei,  inquit,  ut  commenta 
Psalmorumlegi  ad  Vigilias  faciat,  quse  mentes  ssecu- 
larium  ad  bonos  mores  prfficipue  informant.  Neque 
enim  volo,  dum  in  hac  came  sum^  si  qua  dixisse  me 
contigit,  ea  facile  hominibus  innotescere.  »  Ita  pon- 
tifex  maximus  et  modestissimus. 

i2.   Idem  Gregorius  Magnus  in  synodo  Romana 


ignorantur ;  et  ab  infidelibus  aut  idiotis  supertlua,  p  statutum  edidit,  ut  ne  diaconi,  «  quos  ad  prsedicatio- 

1«  t  *Jf*l.  '        A  ^^  *  1  ■  1*  1  1 


aut  minus  apta,  quam  rei  ordo  fuerit,  scripta  esse 
pQtantur.  »  QuidamhocdecrctumGelasioabjudicant, 
atque  Hormisdae  tribuunt.  At  Gelasium  auctorem 
praefert  vetustissimus  386  Codex  Palatino  vatica- 
nos  n.  493,  in  quo  habetur  Missale  Francorum,  scri- 
ptum  litteris  quadratis  ante  annos  fere  mille ;  in  cu- 
jus  fine,  teste  Thomasio,  hoc  decretum  habetur  sub 
hoc  titulo  :  Incipit  Decretale  sancti  Qelasii  papae  ur- 
tis  RomsB.  Ad  hsec  inter  Codices  qui  Ludovici  Pii 
principatu  Ab  Ansegiso  abbate  Flaviacensi  monaste- 
rio  concessi  leguntur  in  Chronico  Fontanellensi,  re- 
censetur  volumen  unum,  prfleter  aUa  «  contineus 
decreta  Gelasii  papse  de  libris  rccipiendis,  et  non  re- 
cipiendis.  »  Itaque  nullatenus  dubito  quin  hsec  epi- 


nis  eleemosynarumque  studium  vacare  congruebat » 
in  posterum  cantorum  officio  fungerentur,  dum 
cantores  ipsi  ob  vocis  suavitatem  ad  sacri  altaris  mi* 
nisterium  adhiberentur.  «  Unde  fit  plerumque  ut  ad 
sacrum  ministerium,  dum  blanda  vox  quseritur,  quaeri 
congnia  vita  negligatur ;  et  cantor  minister  Deuni 
moribus  stimulet,  cum  populum  vocibus  delectat. 
Qua  de  re  prcesenti  decreto  constituo  ut  in  sede  hac 
sacri  altaris  ministri  cantare  non  debeant,  solumque 
evangelicffi  lectionis  ofiicium  inter  missarum  solem- 
nia  exsolvant;  psalmos  vero  ac  reliquas  lectiones 
censeo  per  subdiaconos,  vel,  si  necessitas  exigit,  per 
minores  ordines  exhiberi.  »  Hoc  decretum  refertur 
in  lib.  IV,  epistola  44,  et  apud  Agobardum,  de  cor- 


stola  decretalis  Gelasium  auctorem  habeat.  Cseterum  J)  rectione  Antiphonarii.  Ha;c  388  ^^  ^^^  Ecclesise 


prsdictum  Romanse  ecclesiae  morem,  ut  martyrum 
passiones  publice  non  legerentur,  carpere  vide  anti- 
quus  auctor,  qui  Acta  sanctorum  Cantianorum  scri- 
psit,  prout  in  consequentibus  inter  Probationes  refe- 
pentnr. 

iO.  £t  quidem,  ex  ejusdem  Gelasii  decreto,  u  Actus 
beati  Silvestri,  licet  ejus  qui  conscripsit  noraen 
ignoretur,  a  multia  tamen  in  urbe  cathohcis  lege- 
bantur,  et  pro  antiquo  usu  multa;  hsec  imitabantur 
Ecclesise.  »  Uude  apparet,  non  in  tota  Romana  Ec- 
clesia,  sed  plurimum  in  Lateranensi,  ejusmodi  Acta, 
qnse  auctoris  nomine  destituta  erant,  lecta  haud 
fiiisse.  Alia  vero,  quee  probabiles  habebant  auctores, 
flecnlo  VIII  in  Ecclesia  Romana  legebantur.  Cujus 


Romanse;  cujus  normam^  qualis  postea  in  divinis 
ofGciis  obtinuit,  ex  Gregorii  VII  decreto  intelligi* 
mus. 

i3.  De  Ambrosiano  seu  Mediolanensi  psallendi 
ritu  antiquo  (nam  modo  usitatus  recentior  est)  id 
tantum  compertum  habemus,  quod  populus,  id  est 
uterque  sexus,  Psalmos  promiscue,  sed  altemis 
cantaret.  Huc  facit  ipsius  Ambrosii  expositio  in  psal*' 
mum  I :  «  Mulieres  Apostolus  in  ecclesia  tacere  ju* 
bet:  psalmum  etiam  bene  clamant.  Quantum  labora- 
tur  in  ecclesia  ut  fiat  silentium  cum  lectiones  legun- 
turl  Si  unus  loquitur,  obstrepunt  universi;  cum 
psahnus  legitur,  ipse  sibi  efiector  est  silentii ;  omnes 
loqmmtur,  et  nullus  obstrepit. »  Itaque  cimi  lector 


38' 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


388 


Scriptiu^as  recitaret,  viximpelraripoteratsileutiuni ;  a  ecclesia  stans  tam  devote  voce  personui :  Nunquam 


cum  vero  psalmus  cantaretur,  obstrepebat  nemo, 
quoniam  omncs  cantuoccupati  erant.  Hujusce  ritus 
originem  describit  sanctus  Augustinus  in  lib.  ix  Con- 
fessionum,  cap.  7  :  «  Non  longe  coeperat  Mediola- 
nensis  Ecclesia  gcnus  hoc  consolationis  et  exhorta- 
tionis  celebrare,  magno  studiofratrum  concinentium 
vocibus  et  cordibus.  Nimirum  annus  erat,  aut  non 
multo  amplius ,  cum  Justina ,  Valentiniani  regis 
pueri  mater,  hominem  tuum  Ambrosium  perseque- 
retur  hseresis  sufle  causa,  qua  fuerat  seducta  ab  Aria- 
nis.  Excubabat  pia  plebs  in  ecclesia,  mori  parata 
cum  episcopo  servo  tuo...  Tunc  hymni  et  psalmi  ut 
canerentur  secundum  morem  orientalium  partium  , 
ne  populus  moeroris  tsedio  contabesceret,  institutum 


vidijustum  derelictum,  »  etc.  Verum  non  a  populo, 
sed  a  lectore  solo  quandoque  psalmum  integrum 
fuisse  cantatum  alibi  declarat  vir  sanctus,  nempe  ini- 
tio  enarrationis  in  psalmum  cxxxviii :  «  Psalmum 
nobis  brevem  paraveramus,  quem  mandaveramus 
cantari  a  lectore  ;  sed  ad  horam,  quantum  Tidetur, 
perturbatus,  alterum  pro  altero  legit.  Malumus  nos 
in  errore  lectoris  sequi  voluntatem  Dei,  quam  no- 
stram  in  nostro  proposito.  Idem  non  obscure  innuit 
statim  ab  exordio  enarrationis  in  psalmum  lxxxti  : 
a  Psalmus,  qui  modo  cantatus  est,  brevis  est  numero 
verborum,  magnus  pondere  sententiarum.  Nam  toUis 
lectus  est,  »  etc. 

15.  Sed  dicendum  videtur,  duobus  modis  in  Afri- 


est,  et  ex  illo  in  hodiernum  retentum,  multis  jam,  B  cana  Ecclesia  psalmos  fuisse  recitatos ,  nempe  vel 


ac  pene  omnibus  gregibus  tuis  et  per  cceteras  orbis 
partes  imitantibus.  »  Idem  sanctus  Augustinus,  in 
ejusdem  libri  ix  cap.  4  exprimens  animisui  affectum, 
cum  legeret  psalmos  David,  subdit  :  a  Quas  tibi  vo- 
ces  dabam  in  psalmis  illis,  et  quomodo  in  te  inllam- 
mabar  389  ^^  ^^^t  ^^  accendebar  eosrecitare,  si 
possem,  toto  terrarum  orbe  adversus  typhum  gene- 
ris  humani  I  Et  tamen  toto  orbe  cantantur,  et  non  est 
qui  se  abscondat  a  calore  tuo.  »  Et  in  capite  6  : 
«  Quantum  flevi  in  hymnis  et  canticis  tuis,  suave  so- 
nantis  Ecclesise  tuae  vocibus  commotus  acriter !  Vo- 
ces  illce  influebant  auribus  meis,  et  eliquabatur  veri- 
tas  tua  in  cor  meum ;  et  exoestuabat  indc  affectus  pie- 
tatis,  et  currebant  lacrymse,  et  bene  mihi  erat  cum 


cantando  ad  Deum  laudandum,  vel  alta  voce  pronun- 
tiando  ad  psalmum  exponendum.  Primus  modus  al- 
ternis  choiis,  secundus  per  solum  lectorem.  Hsec 
lectio  in  arbitrio  exjtonentis  erat ;  qui  quem  volebat 
psalmum  in  argumentum  su£e  concionis  assumebat. 
Cantus  vero  ille  certis  aliquando  psalmis  pro  dierum 
quaiitate  addictus  erat,  ut  patet  ex  Augustini  enarra- 
tione  2  in  psalmum  xxi,  num.  38,  et  ex  aliis  locis, 
quse  brevitatis  causa  prsetermittimus.  Postmodum 
cum  majores  in  vita  Christiana  progressus  fecisset 
sanctissimus  Doctor,  illam  modulationis  suavitaiem, 
qufle  tantopere  ipsum  ahquando  affecerat,  simplici 
psalmorum  prolationi  cum  gravitate  factce  postpone- 
bat.  Ita  enim  loquitur  in  hb.  x  Confessionum,  cap. 


eis.  »  Denique  cantum  cum  suavi  vocum  modula-  ^  33  :  «  Sed  valde  interdum,  ut  melos  omne  cantile- 


tione  coi\junctum  fuisse  idem  testatur  in  lib.  x  Con- 
fessionum,  cap.  33.  Psalmis  interserebantur  etiam 
hymni,  qui  ab  auctore  Ambrosiani  dicti  sunt.  De  his 
omnibus  tesiis  est  Paulinus  in  Ambrosii  Vita  :  «  Hoc 
in  tempore  primo  antiphonse  (id  est  alternus  cantus) 
hymni,  ac  vigiliai  in  ecclesia  Mediolanensi  celebrari 
coeperunt.  »  EtAmbrosius  ipse  in  Hexaemeron  lib.' 
iii,  cap.  5,  Ecclesiam  mari  comparat,  in  qua  «  re- 
sponsoriis  (seu  alterno  cantu)  psalmorum,  cantu  vi- 
rorum,  mulierum,  virginum,  parvulorum,  consonans 
undarum  fragor  resultat.  »  Idem  hymnorum  suorum 
meminit  in  opusculo  de  Spiriiu  sancto,  et  in  epi- 
stola  32. 


narum  suavium,  quibus  Davidicum  Psalterium  391 
frequentatur,  ab  auribus  meis  removcri  velim,  atque 
ipsius  Ecclesise  :  tutiusque  mihi  videtur  quod  de 
Alexandrino  episcopo  Athanasio  s«epe  mihi  dictum 
commemini,  qui  tam  modico  flexu  vocis  faciebat  so- 
nare  lectorem  psahni,  ut  pronuntianti  vicinior  essei, 
quam  canenti.  »  Aiius  igitur  erat  tunc  in  Ecclesia  ri- 
tus,  quando  Alexandrinum  Augustinus  prseferebdt. 
Denique  in  Africa  psaimis  etiam  intermiscebantur 
certis  diebus  lectiones,  «  quse  ita  erant  annuse-,  ut 
alise  esse  non  possent,  »  ait  idem  Augustinus  initio 
expositionisin  primamJoannis.  Inconcilio  Carthagi- 
ncnsi  III  statuitur  canone  47  :  Ut  prxter  SeripUtras 


14.  Quse  superius  ex  cantu  psalmorum  Mediolani  t\  canomcos^  nihil  in  ecclesia  legatur  sub  nomine  dtvtna- 

,«••_•  *l_*  'J*  ■*  ■•  11  ••  •      ^^^  O  •         A  f^  1  1  .«••• 


instituto  sibiaccidisse  narrat  Augustinus,  ad  baptismi 
ipsius  tempus,  id  est  ad  annum  387  referenda  sunt. 
Eumdem  ritum  in  Africam  ipse  invexit  episcopus. 
AltemumporrofuissecoIIigimus  ex  ejus  enarratione 
in  psalmum  xxvi,  num.  1 :  «  Vocesist^e  psalmi,  quas 
audivimus,  et  ex  parte  cautavimus,  »  etc.  Tum  enar- 
rando  psalmum  xlvi,  num,  1  :  «  Itaque  in  hoc  psal- 
mo,  quem  cantatum  audivimus,  cui  cantando  respon- 
dimus,  ea  sumus  dicturiquse  nostis.  »  Alii  ergo  uuum 
Tersum,  alii  alium  vicissim  decantabant ;  ac  deinde 
post  psalmum  ssepe  expositio  ab  episcopo  facta  sub- 
sequebatur.Cantabatur  390  a-utemapopulo  stante, 
ex  sermone  3  in  psalmum  zxxvi,  num.  2  :  «  Certene 
verum  est  quod  cantaTi?  certe  Terum  est  quod  in 


rum  Scripturarum,  Quse  clausulanon  excludit  tracta- 
tus  sanctorum  Patrum,  nec  lectiones  martyrum  pas* 
sionum,  quas  legi  permittit  concihum  Afdcanum^ 
cum  aniversarii  dies  eorum  cekbrantur.  Caute  vero 
ac  rehgiose  a  Patribus  synodi  Milevitanse  sub  Inno- 
centio  I  decretum  est,  canone  12,  utnullaepreces  di- 
cantur  in  ecclesia,  nisi  quas  a  prudentioribus  tractataf, 
vel  comprobatse  in  synodo  fuerint :  ne  forte  aUqmd 
contra  fidem,  vel  per  ignorantiam,  vel  per  mmm  stu- 
dium  sit  compositum, 

\  6.  Ab  Africa  non  tam  disparata  erat  Hispania  lo- 
corum  intervallo  quam  psaliendi  ritu,  qualis  in  Mo- 
zarabico  nunc  Breviario  exhibetur.  Nam  cum  in 
Ai^ica,  sicut  et  in  toto  orbe,  psalmi  tam  in  noctur* 


389  DE  CURSL  GALLICAXO  DISQUISITIO.  390 

nis,  quam  in  diurnis  fidelium  conventibus  caneren-  ^  gilias  nocturnas.  Isidoms  ex  reliquis  ofQciis,  pra>tcr 


tur,  ita  ut «  primus,  medius  etnovissimusesset  David ,» 
teste  Chrysostomo  apud  Mozarabes,  saltem  recen- 
Uores,  non  ita  utpote  qui  nec  in  vigiliis,  nec  in  ves- 
peris  uUum  psalmum  proescribunt.  In  omnibus  au- 
tem,  prseter  Completorium,  officiis  hic  ordo  servatur. 
Primo  Kyrie  eleison  praemisso,  secreto  recitant  ora- 
tionem  Dominicam  392  ^^^  salutatione  ange- 
lica ;  statimque  inchoant  ofHcium  ab  his  verbis  :  In 
nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  lumen  cum  pace,  ad 
quee  respondetur  :  Deo  gratias.  Nocturnae  preces 
brevissimae  constant  quibusdam  antiphonis,  et  res- 
ponsoriis,  quse  Laus  et  Sonus  appellantur ;  item  hym- 
no  et  cantico,  quod  aliud  est  a  cantico  Zachariee, 
praeterquam  in  festo  Prsecui^oris  :  sicuti  canticum 


beatffi  Mariae  in  vesperis  nunquam  dicitur,  praeter-  B  cap.  iO. 


Vesperas,  Completorium,  Vigilias  nocturnas,  etma- 
tutinas  Laudes,  rccenset  tantum  Tertiam,  Sextam, 
et  Nonam,  omissa  Primse  nedum  Aurorae  ofQcio, 
quod  Aurorae  qfficium  anle  Primarain  Breviario  Mo- 
zarabico  singulare  pricscribitur.  Atqui  in  his  diurnis 
ofQciis  Isidorus  tres  duntaxat  psalmos  assignat,  res- 
ponsorium  unum,  lectiones  ex  Veteri  Novoque  Tes- 
tamento  duas,  deinde  Laudes,  hymniun,  atque  ora- 
tionem,  quae  omnia  cum  Mozarabico  ritu  hodierno, 
non  conveniunt.  Cteterum  Isidori  tempore  hsec  apud 
Hispanos  disciplina  erat,  ut  «  quando  psallitur,  ait, 
psallaturab  omnibus;  cum  oralur,  oretur  ab  omni- 
bus ;  cum  lectio  legitur,  facto  sileutio,  seque  audiatur 
a    cunctis,    »   in    lib.   i   de    ecclesiasticis    OfQciis, 


quam  in  festis  beatse  Marise.  In  aliis  horis  canonicis 
quidam  psahni  recitantur,  adjectis  etiam  Laude, 
Sono,  et  antiphonis.  Officia  noctuma  et  vespertina 
claudit  ocatio  Dominica,  quae  elata  voce  recitatur, 
popolo  ad  singulas  petitiones  respondente  Amen, 
prseterquam  ad  Panem  nostrumf  etc,  ubi  responde- 
tur  :  Quia  Deus  es,  ut  in  missa.  In  fine  :  In  nomine  Do- 
mini  nostiiJesu  Christi  perficiamus  cum  pace,  Ad  quod 
respondet  populus :  Deo  gratias,  Plura  de  ofOcio  Moza- 
rabom  qui  volet,  legat  tomum  postremiun  Bibliothe- 
cse  Patrum  defectu  Breviarii  Mozarabici,  cujus  rara 
sunt  exemplaria,  aut  cardinalis  Bonffi  libnim  ii  de  di- 
vina  psalmodia,  cap.  \  8,  ubi  ait  hoc  ofQciumadhuc  vi- 
gere  ac  servari  Toleti  in  quinque  paroeciis,  et  in  sacel- 


18.  Fructuosus,  in  regulaj  prima»  cap.  2,  ab  Isi- 
doro  in  nonnullis,  sed  in  pluribus  a  Mozarabico  ritu 
diiTert.  394  ^^  ^^^  antcm  cum  Isidoro  convenit, 
quod  Psalmos  in  nocturnis  Vigilis  praescribit,  sed 
plures  quam  Isidorus  ^  temos  vero  in  diurnis,  ut  ille, 
officiis.  Id  peculiare,  quod  Primam  et  Duodecimam 
assignat,  quas  ille  prsetermittit ;  et  Duodecimam  qui- 
dem  a  Vespera  distinguit,  cum  horse  canonicse  ab  eo 
recensentur  hoc  modo  :  Tertia,  Sexta,  Nona,  Duo- 
deqima  videlicet,  atque  Vespera.  Concilium  vero 
Emeritense,  canone  2,  Vesperarum  officium  ad  mo- 
dum  aliarum  ecclesiarum,  sciiicet  Mozarabum,  ea- 
rumque  tres  partes,  Lucemarium,  Vespertinum  et 
Sonum  distinguit.Stctit  in  Fide  sancta,  inquiunt  Pa- 


lo  Francisci  Ximenez  cardinalis,  itemque  Salmanticai  ^  tres  nostra  est  unanimitas,  ita  pro  sancto  Dei  officio 


in  sacello  doctoris  Talabricencis,  quod  est  in  claustro 
majoris  ecclesise. 

17.  Hoc  Breviarum  in  editione  cardinalis  Ximenez 
inscribitur  :  Officium  Gothicum  sive  mixtum  secun- 
dwn  regulam  bcati  Isidori,  Sed  vereor  ut  ejusmodi 
ritus,  qualis  in  iilo  Breviario  descriptus  est,  ita  anti- 
quus  sit,  ut  ad  Isidori  tempora  possit  referri.  Constat 
siquidem  ex  ejus  Regulse  cap.  7  psalmos  in  onmi  sy- 
naxi  recitatos  fuisse.  In  vespertinis  enim  ofliciis 
primo  «  Lucemarium,  »  393  ^^  estprecatio  ad  ac- 
cendendas  lucemas  :  «  deinde  psalmi  duo,  respon- 
soriumunum,  Laudes,  hymnusatque  oratio  dicenda 
est.  n  In  uoctumis  autem  Vigiliis  primum  « tres  Psal- 


debet  esse  intentio  (forte  consensio)  summa,  Oportet 
igitur,  ut  sicut  in  aliis  ecclesiis  vespertino  tempore, 
post  lumen  oblatum,  prius  dicitur  Vespertinumy  quam 
Sonum  in  diebus  fcstis ;  ita  et  a  nobis  custodiatur  in 
nostris  ecclesiis,  Beatus  abbas  in  lib.  i  adversus  Eli- 
pandum,  de  ofQcio  apud  Hispanos  ante  sseculum  ix 
usitato  hsec  habet  :  «  Si  in  vcspertinis  lucernarium 
ante  altare  obtulerit,  non  potest  aliter  offerri,  nisi 
dixerit :  In  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  lumen 
cum  pace,  Si  etiam  completo  ofiicio,  non  potest 
egredi  sine  hac  solutione,  nisi  prius  dixerit :  In  no" 
mine  Domini  nostri  Jesu  Christi  eamus  cum  pace.  Sic 
in  vespertinis,  sic  in  matutinis,  sic  omnibus  horis, 


mi  canonici  recitandi  sunt;  deinde  tres  missce  psal-  t\  quibus  necessaria  officia  vel  canonica  in  ecclesia  per- 


morum,  quarta  canticomm,  quinta  Matutinomm  offi- 
ciorum.  Quid  sit  hoc  loco  missa,  obscumm  est.  Hoc 
Tocabulam  aliquando  lectionem)  aliquando  vero  col- 
lectam  seu  orationem,  nonnunquam  dimissionem 
significat.  Menardus  hunc  locum  de  CoIIecta  recte 
interpretatur :  «  In  Dominicis  vero  diebus,  vel  festivi- 
tatibos  maHyrum,  solemnitatis  causa  singulse  super- 
addantur  missse.  Verum  in  Vigiliis  recitandi  aderit 
USU8,  in  Matutinis  canendi  psallendique  consuetudo. 
Lectiones  autem  ex  Veteri  et  Novo  Testamento  tem- 
pore  officii  quotidianis  diebus  recitantur;  Sabbato 
aatem  et  Dominico  ex  Novo  tantum  pronuntientur.  » 
flftc  omnia  longe  discrepant  a  vulgato  BreviarioMo- 
arabumy  in  quo  psalmi  nuUi,  null®  lectiones  ad  Vi- 


aguntur.  »  Et  haec  quidem  hactenus  dicuntur  in  offi- 
cio  Mozarabum,  quod  in  aliis  multum  recedit  a  re- 
gulis  Isidori  et  Fmctuosi. 

19.  Dicat  forsan  aliquis  in  his  regulis  monasticos 
ritus  prsescriptos  fuisse,  non  communem,  quahs  in 
Hispanicis  Ecclesiis  observabatur.  Confirmatur  id  ex 
concilii  Bracarensis  primi  canone  1  relectionum,  ubi 
decemitur,  Ut  unus  395  ^^Q^  ^^^  psallendi  ordo 
in  matutinis  vel  vespertinis  officiis  teneatur ;  et  non  di- 
vers3e  ac  privatae,  neque  monasteriorum  consuetudines 
cum  ecclesiastica  sint  permixt3s,  Verum  haudqua- 
quam  verisimile  est,  Isidorum,  qui  tantopere  pro 
ritu  Mozarabico  laboravit,  ut  ejus  auctor  habeatur  : 
non,  inquam,  verisimile  est  in  monasteriis  ab  ipso 


391 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


392 


praescriptum  fuisse  rilum  tam  diversum  ab  eo  qui  ^     22.  Unum  est,  versionem  illam  Gallicanis  ac  qui- 


in  aliis  Ecclesiis  eodem  auctore  fuisset  institutus  : 
maxime  cum  in  hoc  antiqui  Patres  semper  conspira- 
verint,  ut  in  divinis  ofliciis  uniformis,  saltem  in  una- 
quaque  provincia,ritusobservare{ui\  Certo  in  conci- 
lio  IV  Toletano,  canone  2,  statutum  est,  Ut  unus  wdo 
orandi  atque  psallendi  per  omnem  Hispanium  et  Gal- 
liam  conservaretur,  unus  niodus  in  missamm  solem- 
nitatibus,  unus  in  vespertinis  matutinisque  officiis, 
Atqui  in  Gallia  etiam  Narbonensi  psalmos  semper  ad 
Vigilias  nocturnas  recitatos  fuisse  [non  dubito,  ta- 
metsi  fateor  nullam  hujus  rei  fieri  mentionem  in 
conciliis  Agathensi  et  Narbonensi,  in  quibus  de  vigi- 
liis  nocturnis  signanler  non  agitur. 

§n. 


busdam  Germanicis  Ecclesiis  ab  ipso  Hieronymocon- 
traditam  fuisse  in  sententia  Bemonis,  cum  Walafri- 
dus  eam  a  Gregorio  episcopo  Turonensi  in  Gallias 
invectam  397  tradat.  Verum  post  Gfegorii  tempus 
id  factum  videtur,  certe  post  Hieronymi  setatem. 
Hujus  rei  argumenta  nobis  suspeditat  Gregorius 
ipse  in  Historia  sua,  ubi  non  imo  in  loco  Psalmorum 
versiculos  refert  ex  alia  versione  quam  Gallicana. 
Duos  tantum  insigniores  proferre  juvat.  Unus  locus 
est  in  lib.  v,  cap.  14,  ubi  versus  18  et  19  psal- 
mi  Lxxii  adducit  in  hunc  modum  ;  Verumtamem 
propter  dolositatem  posuisti  eis  mala;  dejecisti  eosdum 
allevarentur.  Quomodo  facti  sunt  in  desolationem,  su- 
bito  defecerunt;  perierunt  propter  iniquitates  suas. 


Vsalmodis  orvjo  et  progressus  in  Gallicanis  Ecclesiis,  ^  Alter  locus  est  in  ejusdem  Historice  lib.  ti,  cap.  5, 
Lugdunensi,  Arelatensi,  Viennensi,  et  Massiliensi,      ubi  hemistichium  versus  noni   ex  palmo  xcv    ita 


Ubi  de  Psalterio  Gallicano. 

20.  In  ecclesiasticis  ritibus  investigandis  passim 
comprobatum  experimur  effatum  concilii  vi  Toleta- 
ni,  in  canone  6,  nempe  longinquitate  saepe  fieri  tem- 
poris  ut  non  pateat  ratio  originis.  Id  modo  probavi- 
mus  exemplo  cursuum  ecclesiasticorum,  quorum  ob- 
scura  primordia  in  Ecclesia  universa,  nec  magis  nota 
in  singulis  Ecclesiis,  nedum  in  Gallicana,  quod  in 
praesens  investigare  aggredimur. 

2i.  In  primis  Galli  antiquitus  peculiari  Psalterii 
versione  usi  sunt,  scilicet  ea  quse  a  sancto  Hierony- 
mo  euiendata  396  ^st.  Audiendus  hac  de  re  Wala- 


habet :  Dominus  regnavit  a  Kgno,  Quae  duo  loca  aliter 
l«guntur  in  versione  Vulgata  seu  Gallicana  :  magis- 
que  conveniunt  cum  versione  Romana,  in  qua  prce- 
missum  hemistichium  totidem  verbis  jacet :  versus 
autem  18  psalrai  lxxii  hoc  modo  :  Verumtamen  pro- 
pter  dolos  disposuisti  eis  mala.  Eadem  fere  lectio 
utrobique  in  argenteo  Codice  nostro  in  purpiu^ 
membranis  cxarato,  id  est  in  illo  Psalterio  quod  san- 
cti  Germani  Parisiorum  episcopi  fuisse  creditur. 
Prioris  enim  loci  hoec  lectio  est  in  illo  Codice  :  Ve- 
rumtamen  propter  dolositatem  posuisti  illis  mala.  Va- 
rietas  in  his  verbis,  perierunt  propter  injustitiam 


fridus  StrabodeRebusecclesiasticis,  cap.23  :  «  Psal- ^  suam.  Posterioris  autem  loci  eadem  prorsus  lectio 


mos  autem  cum  secundum  LXX  Interpretes  Romani 
adhuchabeant,  GallietGermanorum  aliqui  secundura 
emendationem  quam  Hieronymus  Pater  de  LXX  edi- 
tioue  composuit,  Psalterium  cantant  :  quam  Grego- 
rius  Turonensis  episcopus  a  partibus  Romanis  mu- 
tuatam  in  Galliarum  dicitur  Ecclesias  transtulisse.  » 
De  re  ipsa  eadem  est  Bemonis  Augiensis  abbatis 
sententia ;  de  tempore  vero  quo  hsec  vcrsio  a  Gallis 
recepta  est,  hic  cum  Walafrido  non  consentit.  Ber- 
nonis  verba  eo  lubentius  refero,  quod  accepta  sint 
ex  ejus  epistola  inedita  ad  Meginfridum  et  Benno- 
nem,  ubi  de  Hieronymo  agens :  « Inter  csetera,  inquit, 
ex  emendata  LXX  Interpretum  translatione  Psalte- 
rium  ex  Grseco  in  Latinum  vertit,  illudque  cantandum 


est  in  codice  Germanensi.  Eadem  versione  usus  est 
Fortunatus,  teste  ejus  hymno  dc  Cruce.  Ex  quo  in- 
telligimus  eo  tempore  quoGregoriusTuronensis  an- 
tistes  Historiam  suam  scribebat,  Psalterium  ab  Hie- 
ronymo  emendatum,  quod  Gallicanum  vocaturjnon- 
dum  receptum  in  Gallia  fuisse.  Medio  itaque  Grego- 
rium  inter  et  Walafridum  intervallo  admissum  est, 
fortasse  opera  sancti  Bonifacii  Moguntini  pontificis, 
qui  illud  Gallicanis  Germanicisque  Ecelesiis  tradiderit, 
398  ^^*  Alternum  in  Bcmonis  verbis  observan- 
dum  ilhid  est,  nempe  Romanos  ejus  tempore,  id  est 
medio  sseculo  xi  sua?  versioni  adhaesisse  :  qua  exver- 
sione  antiphonse  quae  in  cantu  Romano  adhibentur 
excerptse  sint.  Atqui  hoc  Romanum  Psalterium  usui 


omnibus  Galliai  ac  quibusdam  Germaniffi  Ecclesiis  j)  fuit  in  Urbis  ecclesiis  ad  pontificatum  Pii  V,  cujus 


tradidit,  Elob  hoc  Gallicanum  Psalterium  appella- 
vit  Romanis  adhuc  ex  cormptaVulgata  editione  Psal- 
terium  canentibus,  ex  qua  Romani  cantum  compo- 
suemnt  nobisque  usum  cantandi  contradidenint. 
Unde  accidit  quod  verba  quae  in  diurnis  vel  in  noc- 
turnis  ofQciis  cauendi  morc  modulantur,  intermis- 
ceantur,  et  coufuse  nostris  psalmis  inserantur,  ut  a 
minus  peritis  haud  facile  possit  discerni,  quid  nos- 
tra;  vel  Romanai  conveniat  editioni.  Quod  pius  Pater 
ac  peritus  magister  intuens,  tres  editiones  in  uno 
voluminecomposuit;et  Gallicanum  Psalterium,  quod 
nos  canimus,  ordinavit  in  una  columna,  in  altera  Ro- 
manum,  in  tertia  Hebrceum.  »  Hactenus  Berao  in 
epistola  ms.  quibus  in  verbis  duo  notanda  sunt. 


jussu  ubique  recepta  est  Vulgata  seu  Gallicana  editio 
proeterquam  in  unaRomaiVaticanaecclesia,  et  extra 
Urbem  in  Mediolanensi  :  quse  utraque  antiquum 
suum  Psalterium  retincnt,  uti  etiam  ecclesia  sancti 
Marci  apud  Vcnetias.  Denique  ille  antiphonarom  Bo- 
manarum  usus  ex  Romana  Ecclesia  in  Gallicanam 
invectus  est  Pippinum,  cui  Paulus  papa  Antiphonale 
et  Responsale  ex  Urbe  direxit. 

24.  His  de  Psalterio  Galhcano  prsemissis,  jam  dis- 
quireudum  est  quo  ordine  quibusve  modis  pubHca- 
mm  in  Gallicanis  Ecclesis  precum  institutio  facta 
sit,  quave  ratione  processerit.  Si  ab  exordio  receptce 
religionis  hic  ritus  admissus  esset,  Lugdunensis  £c- 
clesia  primas  sibi  hac  in  re,  ut  in  ipsa  religione,  vin- 


393  DE  GURSU  GALLICANO  DISQUISITIO.  394 

dicaret.  Sed  elsi  in  publicis  fidelium  convcntibus  jam  j^  In  primo  ex  his  tribus  libris  asserit  vindicatque  usum 
inde  ab  Ecclesise  nascentis  exordio  psalmi  aliseque 
preces  recitatse  sint,  tamen  longe  alia  erat  eo  teni- 
pore  quam  subsequenti  disciplina.  Neque  enim  can- 


tus  in  usu  tunc  erat,  nec  certa  psalmorum  aut  lectio- 

num  dispositio.  «  Primitiva  (quippe)  Ecclesia  ita 

psallebat,   ut  modico  Mxu  vocis  faceret  resonare 

psaiientem,  ita  ut  pronuntianti  vicinior  esset  quam 

canenti,  »  ait  Rabanus  in  lib.  de  Institutione  Cleri- 

corum  cap.  48  (Vid.  Augustin,,  supra,  pag.    391). 

Idem  subdit  quod  ex  Isidoro  accepit :  «  Propter  car- 

nalcs  autem  inEcclesia,  non  propter  spirituales,  con- 

suetudo  cantandi  est  instituta ;  ut  quia  verbis  .non 

compunguntur,  suavitate  modulaminis  moveantur.» 

Parum  itaque  399  verisimile  est  id  quod  scribit 


Ecclesise  Lugdunensis,  quae  nulla  cantica,  nisi  ex 
Psalmis,  nullos  hymnos  a  poetis  scriptos,  nullas 
prseterquam  ex  sacra  Scriptura  lectiones  in  Dci  lau- 
dibus  tunc  admitlebat.  «  Sed  et  reverenda  concilia 
patrum,  inquit,  decernunt,nequaquam  plebeios  psal- 
mos  in  Ecclesia  decantandos;  et  nihil  poetice  com- 
positumin  divinis  laudibus  usurpandum. »  Hic  locus 
respicit  canonem  duodecimum  concilii  primi  Bra- 
carensis,  quo  decernitur,  17^  extra  Psalmos  vel  canoni- 
carum  Scripturarum  Novi  et  Veteris  Testamenti,  nihil 
poetice  compositum  in  Ecclesia  psallatur,  sicut  et  san- 
cti  praecipiunt  canones,  nerape  concilii  Laodiceni, 
cujuscanon  1)9  plebeiospsalmos  inEcclesiacanivetat; 
nec  alios  libros  Fraeter  Canonem  legi.  Alia  fuit  disci- 


?etusauctor  apud  Spelmannum,  Photinum  Lugdu-B  plina  concilii  iv  Toletani  in  canone  12,  aUa  etiam 


nensem,  et  Trophimum  Arelatensem  episcopos  auc- 
tores  fuisse,  ut  cursus  Asiaticus  in  suis  ccclesiis  in- 
stitueretur.  Alia  proinde  ejusrei  origo  quaerenda  est. 
25.  De  Lugdunensis  ecclesise  cursu  nihil  antiquius 
occurrit  quam  quod  legiJLur  in  collatione  episcoporum 
anno  499  habita  coram  Gundobado  Burgundise  rege 
adversus  Arianos.  Designataarege  collatio  ad  diem 
festum  sancti  Justi.  In  vigilia  ipsius  solemnitatis, 
episcopi  decreveruntad  ejus  ;sepulcrum  pernoctare, 
utfulura;  collationis  successum  Deo  commendarent. 
« Evenit  autem  ut  ea  nocte,  cum  lector  secundum 
morem  inciperet  lectionem  a  Moyse,  incidit  in  illa 
vert>a  Domini :  Sed  ego  indurabo  cor  ejus,  etc.  Deinde 
cum  post  psalmos  decantatos  recitaret  ex  prophetis. 


quorumdam  Galliae  conciliorum,  ut  Agathensis,  ca- 
none  30,  et  Turonensis,  canone  23,  ubi  hymni,  et 
quidem  Ambrosiani  ad  ecclesiastica  officia  proban- 
tur,  imo  et  aiiorum  auctorum,  qui  digni  sunt  forma 
cantari,  Agobardus  401  addit,  cuivis  contra  sen- 
tienti  sufficere  debere,  quod  «  sicut  in  diebus  ad 
missas  nonnisi  divina  generaliter  eloquia  decan- 
tantur,  itaet  innoctibus  ad  sacras  Deo  Vigilias  exhi- 
bendas  ea  procui  dubio  lex  debeat  observari.  »  Idem 
probatin  sequentilibro  de  Correctione  Antiphonarii, 
ubi  haec  verba:  «  Non  ergo  cujuscunque  figmentis, 
sed  Spiritus  sancti  eloquiis  Majestas  divina  laudanda 
est.  »  Et  paulo  post  laudat  quosdam  «  religiosos 
viros,  qui  subjectis  sibi  fratribus  prseceptum  tale  de- 


oceurrerunt  verba  Domini  adEsiam  dicentis :  Vade,  ^  derunt, »  ut  «  nullus  praesumatresponsoria,  aut  an 


et  dices  populo  huic  :  Audite  audientes,  etc.  Cumque 

adhuc  psaimi  fuissent  decantati,  et  legeret  ex  Evan- 

geUo,  incidit  in  verba,  quibus  Salvator  exprobrat  Ju- 

dfleis  incredulitatem  :  Vae  tibi  Corazaim,  etc.  Deni- 

que  cum  lectio  fieret  ex  Apostolo,  pronuntiata  sunt 

verba  iila  :  An  divitias  bonitatis  ejus,  etc.  Quod  cum 

ab  omnibus  episcopis  observatum  ftiisset,  cognove- 

mnt  lectiones  illas  sic  occurrisse,  volente  Domino, 

ut  scirent  induratum  esse  corregis.  »  Ex  hocinsigni 

loco  quinque  discimus  de  antiqua  psallendi  apud 

Lugdunenses  disciplina.  Primum  in  vigiliis  noctur- 

nis  quatuor  lectionum  genera  facta  fuisse,  nimirum 

ex  Heptateucho,  ex  Prophctis,  ex  EvangeUo,  et  ex 


tiphonas,  quae  solent  aliqui  composito  sono  pro  libitu, 
non  ex  canonica  Scriptura  assumpta  canere,  in  con- 
gregatione  ista  vel  meditari,  vel  dicere.  »  Quse  verba 
sunt  sanctorum  PauH  et  Stephani  in  regulae  susb 
cap.  14.  Demum  ita  concludit  Agobardus  :  «  Qua- 
propter,  auxiliante  Dei  gratia,  omni  studio  pietatis 
instandum  alque  obscrvandum  est,  ut  sicut  ad  ce- 
lebranda  missarum  solemnia  habet  Ecclesia  librum 
mysteriorum  fide  purissima,  et  concinna  brevitate 
digestum,  habet  etlibrum  lectionum,  ex  divinislibris 
congrua  ratione  collectum,  ita  etiam  et  hunc  ter- 
tiumofficialemlibellum  id  estAntiphonarium  habea- 
mus  omnibus  humanis  figmentis  etmendaciis  expur- 


Apostolo.  Deinde  lectiones  iUas  fortuito  in  iUumrj  gatum,et  pertotumannicirculumexpurissimissan- 


diemincidisse,fortequodPentateuchumetsequentes 
libri,  400  *®^  prophetae,  EvangeUa,  et  PauU  Epis- 
toi«  consequenterlegerentur;  et  in  sequenti  officio 
inde  lectio  inciperet,  ubi  in  superiori  desiisset.  Ter- 
tiiim,  nocturnas  VigUias  a  lectione  incoepisse.  Quar- 
tum  vero,  lectionibus  Psalmorum  cantum  fuisse  in- 
terpositum.  Quintum  denique,  nuUas  de  passione 
sanctiJusti  lectiones  factas.  Quodquam  ob  rem  ob- 
servemus,  ex  consequentibus  intelUgetur. 

26,  Ab  eo  tempore  ad  saeculum  ix  nihU  de  cursu 
Lugdunensi  reperio  in  vetustis  monumentis,  pr®ter 
id,  quod  nobis  suggerit  Agobardus  ejus  urbis  antistes 
in  libro  de  divina  Psalmodia,  itemque  in  aliis  libris 
de  Correctione  Antiphonarii,  et  contra  Amalarium. 

Patrol,  LXXII. 


ctffi  Scriptura;  verbis  sufficientissime  ordinatum;  qua- 
tenus  in  sacris  officiis  peragendis...  una  a  nobis 
atque  eadem  custodiatur  forma  orationum,forma  lec- 
tionum,  et  forma  ecclesiasticarum  modulationum.  » 

27.  Hunc  ritum  in  aliquibus  etiam  nunc  retinet 
ecclesia  Lugdunensis;  sed  in  plerisque,  maxime  in 
Psalmorum  distributione,  cum  Romana  convenit. 
NuUos  hymnos  habet,  nisi  ad  Completorium ;  lec- 
tiones  ex  Actis  sanctorum  admittit. 

28.  Eumdemferme  ritumservatEcclesia  Viennen- 
sis,  quae  nuUos  pariter  hymnos  *canit,  nisi  ad  Com- 
pletorium,  402  varios  pro  variis  festis.  In  officio 
pro  mortuis  Vesperas  coUocat  post  Laudes.  Unde  in 
solemni   anniversario  oranium  defunctorum  Ve- 


3i*5  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSlS.  396 

speras  differt  in  diemsecundam  Novembris.  Etqui-jl^altaque  et  modulala  voce,  instar  clericorum  aJii 
dem  hoc  ordinc  praescribuntur  in  vetusto  Ordine 
Romano  ms.  In  Actis  sancti  Clari  abbatis,  qui  sajculo 


VII  iloruit,  recensentur  utriusque  sexus  monasteria 
duodecim,  in  quibus  numerosus  chorusassiduasDeo 
laudes  persolvebat.  De  cathedrali  sancti  Mauricii, 
aliisque  ejusdem  urbis  ecclesiis  haec  subdit  auctor  : 
«  Porro  in  domo  majori  sanctorum  martyrum  apo- 
stolicam  vitam  tenentes,  in  unumque  viventes  plu- 
rimi  clerici  erant;  ita  utturmis  dispositis  officiorum 
ministeria  peragerent.  Apud  sanctum  Severum 
quoque  coetus  clericorum  venerabiJis.  AJia  quoque 
venerabilia  sanctorum  in  unum  conversantium  ha- 
bitacula  ad  sexaginta,  sub  cura  pontificis  degentia, 
in  Viennensi  dioecesi  satis  ordinabiliter  sita  erant. 


Graecc,  alii  Latine^  prosas  antiphonasque  cautarent, 
ut  non  haberent  spatium  in  ecclesiafabulis  occupari.» 
Nimirum  non  solum  Latini  sermonis  homines  ibi 
erant,  sedetiam  GrseciproptercoIoniamPhocensein, 
quoe  Massiliam  immigraverat.Neque  vero  perid  tem- 
pus  Latina  iingua  in  Galliis  ita  familiaris  erat,  ut 
quivis  eam  absque  praeceptore  intelligerent.  Testem 
404  ^u^  appello  Gregorium,  Galliffi  nostrse  scripto- 
rem  insignem,  qui  in  cap.  12  de  Vitis  Patrum  agens 
de  Brachione  abbate,  qui  «  cum  esset  adhuc  laicus 
(sic  legendum  ex  Ms.)  in  nocte  bis  aut  ter  de  stratu 
suoconsurgens,  terraeprostratusorationem  fundebat 
ad  Dominum ;  nesciebat  tamen,  ait,  quid  caneret, 
quia  litteras  ignorabat,  »  id  est  linguam  Latinam. 


Sic  tunc  temporis  ad  gloriam  omnipotentisDei  Vien-  B     30.  Redeo  ad  Ceesaiium,  qui  de  instituta  psallendi 


nensis  Ecclesia  ilorebat.  »  Ad  hffic  sacra  loca,  quse 
Viennse  illis  temporibus  erant,  pertinere  videtur 
Aviti  sanctissimi  ejus  episcopi  fragmentum  5.  «  No- 
veruntsiquidemsceptra  sfleculinostriin  quo  sitvirtus 
temporis  sui;  quorum  inexpugnabiliter,  recte  ut 
confidimus,  plus  hoec  basilicis,  quam  propugnaculis 
urbs  munitur.  Cingitur  undique  sacrarum  sedium 
tutamine  dives  accessus ;  et  ad  portarum,  quamvis 
patentium,  limina  tutiora,  nisi  sanctis  janitoribus, 
non  venitur.  Desistat  hinc  plane  nutu  superno  usus 
armorum.  »  In  his  porro  sanctis  locis  psallendi 
ritum  viguisse  colligitur  ex  his  fragmenti  7  verbis  : 
u  Galiia  nostra  florescat.  Orbis  desideret  quod  locus 
invexit.  Incipiatur  hodie  exustioni  eeternitas,  digni- 


discipUna  animi  sui  Isetitiam  sic  effundit  in  sermone 
288  appendicis  novse  Augustinianse  :  Gaudium,  quod 
mihi  Dominus  de  vestra  sancta  et  fideli  deyotione 
concessit,  verbisnon  praevaleo  explicare.  Plures  enim 
erant  anni  quod  pro  hac  re  sestuabat  anima  mea,  el 
totacordisintentione  desiderabam  ut  istam  psallendi 
consuetudinem  vobispiusDominusinspiraret.  Unde 
benedico  Dominum  meum,  et  quantas  possum  jugiter 
gratias  ago,  qui  dignatus  est  implere  desiderium 
meum.  Cum  enim  vos  ego  ita  psallere  desiderarem, 
quo  modo  in  aliis  vicinis  civitatibus  psallebatur,  tali- 
ter  Deus  |»rseparavit  animum  vestrum,  ut  hoc  etiam 
meUus,Domino  adjuvante,  compleatis.  »  Ad  hfiee  in 
sermone  140 :  «  Et  ideo  rogo  vos,  fratres  charbsimi. 


tas  regioni.  Laudantibus  in  praesenti  skcuIo  Deum,  ^  adVigiIiasmatutinassurgite:adTertiam,adSextam, 


laudaturis  pariter  in  futuro,  renovet  magis  obitus, 
quam  .terminet  actionem,  »  etc.  Idem  in  fragmento 
6,  meminit  403  ^^  lectse  passionis  »  sanctorum 
Agaunensium  in  eorum  festivitate,  quod  «  ex  con- 
suetudinis  debito  »  factum  dicit. 

29.  Quod  sancto  Trophimo  Arelatensium  primo 
episcopo  tribuit  vetus  auctor  apud  Spelmannum, 
non  adeo  antiquum  videtur  institutum.  Apud  Sido- 
niura  ApoIIinarem,  in  lib.  iv,  epistola  11,  Claudia- 
nus  monachus,  Mamerti  Viehncnsis  episcopi  ger- 
manuset  vicarius,  laudatur,  quod  psalmos  praeci- 
nuerit,  et  lectiones  per  annum  ordinaverit. 

Psalmorum  hic  modulator  et  phonascuB, 
Ante  altaria,  fralre  gratolaiite, 
Inslruclas  docuit  sooHre  classes. 
Hic  solemDibus  auDuis  paravit, 
Quffi  qno  tempore  lecta  convenireDt. 

Secundum  Claudianum,  diviniin  iUa  Ecclesia  officii 
ampliUcator  censendus  est  sanctus  Csesarius  episco- 
pus,  teste  Cypriano  episcopo  Tolonensi  in  libro  primo 
de  ejus  Vita.  Sic  enim  legitur  num  10  :  «  De  profec- 
tibus  itaque  cunctorum  sollicitus  et  providus  Pastor 
statim  instituit  ut  quotidie  Tertice,  Sextflcque,  et  No- 
nee  opus  in  sancti  Stephani  basilica  clerici  cum  hym- 
nis  cantarent ;  ut  si  quis  forte  saecularium  vel  poeni- 
tentium  sanctum  opus  exsequi  ambiret,  absque  ex- 
cusatibne  aliqua  quotidiano  interesse  posset  officio.  » 
Et  num.  sequenti : «  Adjecit  etiam  atquecompulit,  ut 
laicorum  popularitas  Psalmos  et  hymnos  pararet. 


ad  Nonam  ante  omnia  convenite.  NuUus  se  a  sancto 
opere  subtrabat,  nisi  quem  infirmitas,  aut  publica 
utilitas,  autforte  certa  et  grandis  necessitas  tenuerit 
occupatum.  Nec  solum  vobis  sufficiat,  quod  Ln  ec' 
clesia  divinas  lectiones  auditis  ;  sed  eUam  in  domi- 
bus  vestris  aut  ipsi  legite,  aut  alios  legentes  requi- 
rite,  et  libenter  audite.  »  Ita  Csesarius  ad  laicos  ho- 
mines  civitatis  Arelatensis  :  qui «  frequenter  etiam 
ad  Matutinos  et  Lucernarium  propter  advenientes 
recitabat  homilias,  »  ex  Cypriano  episcopo  Tolo* 
nensi  in  ejus  Vita,  num.  4,  «  ut  nullus  esset  qui  se 
de  ignorantia  excusaret.  )>  In  his  Vigiliis  matutinis 
non  solum  Scripturas  sacras,  sed  etiam  passiones 
D  405  martyrumlectas  fuisse  ex  eodem  Csesario  in- 
teUigimus  in  sermone  300  appendicis  novfle  Augusti- 
nianse  :  »  Ante  aliquot  dies  propter  eos,  qoi  aut  pe- 
des  dolent,  aut  aliqua  corporis  insequalitate  labo* 
rant,  paternapietate  soIIicitusconsiUum  dedi,  et  qao- 
dam  modo  supplicavi,  ut  quando  aut  passiones  pro- 
lixfe,  aut  certe  aliquse  lectiones  longiores  leguntur, 
qui  stare  non  possunt,  humiliter  et  cum  silentio  se- 
dentes,  attentis  auribus  audiant  quse  leguntur.  Nunc 
vero  aliquse  de  Qliabus  nostris  putant,  quod  hoc  aut 
omnes,  aut  certe  plures  quae  sanae  sunt  corpore,  fre- 
quenter  debent  facere.  Nam  ubi  verbumDei  ooeperit 
recitari,  quasi  in  lectulis  suis,  ita  jacere  volunt, »  etc. 
31.  Ex  his  colUgimus,  primo  pubUcarum  precum 
institutionem  non  minus  in  gratiam  populi  quam 


3«7  DE  CUHSL  GALLICANO  DISQUISITIO.  398 

cleri  fiMtam  faisse.  Deinde  lectionum  tempore  iideles  ^  dialibus  prcecipiunt,  itemquepro  singulis  Dominicis 


stetissd  in  pedes,  exceptis  infumis.  Ad  hecc  nullam 
liic  de  Primffi  officio  iieri  mentionem,  sicut  nec  etiam 
in  [constitutione  Injuriosi  episcopi  Turonensis ,  de 
qua  inferius.  Postremo  hanc  psallendi  nonnam  in 
Ticinis  Ecclesiis,  antequam  in  Arclatensi,  fuisse  in- 
stitutam. 

32.  Non  multum  distat  Arelate  Massilia,  ubi  me- 
dio  sseculo  v  versatus  est  Cassianus.  Is  duobus  in  lo- 
ds  cursus  Gallicani  meminit,  et  primo  quidem  in 
lib.  II  Institutionum,  cap.  8  :  «  Illud  etiam  quod  in 
hac  provincia  vidimus,  ut  uno  cantante,  in  clausula 
psalmi  omnesadstantes  concinant  cum  clamore,  Glo- 
ria  Patri  et  FOh  et  Spiritui  sancto,  nusquam  per  om- 
nem  Orientem  audivimus,  sed  cum  omnium  silentio 


et  majoribus  festivitatibus.  Ab  eodem  Cffisario  con- 
diti  sunt  canones  concilii  ii  Vasensis,  cujus  canone 
3  statuitur,  ut  Kyrie  eleison  ad  Matutinos,  et  ad  mis- 
sas,  et  ad  Vesperam  frequentetur.  Eam  ob  rem  Au- 
reliani  rejorula  id  aliquando  ter,  aliquando  etiam  duo- 
decies  repeti  jubct.  Ejusdem  concilii  canon  5  decer- 
nit,  Ut  in  omnibus  clausulis  psalmorum  post  Gloria 
dicatur  Sicut  erat  in  universis  ejus  provincice  ec- 
clesiis. 

35.  Prceter  ea  Ferreolus  Ucetiensis  antistes,  in  re- 
gulfie  suae  cap.  18  :  «  Gesta  martyrum,  inquit^  id  est 
passiones  sanctorum  fidelium,  quse  quorumdam  com- 
pagiuata  studio  et  sermone  digesta  sunt,  tempore 
quo  nobis  diem  migrationis  eorum  anni  meta  cursus 


ab  80  qui  cantat,  finito  psalmo,  orationem  succe-  B  sui  legibus  repraesentat,  rec«nseri  in  oratorio  au- 


dere:  hac  vero  gloriiicatione  Trinitatis  tantummodo 
solere  antiphonas  terminari,  »  id  est,  si  bene  inter- 
pretor,  cantum  alternum.  Nam  hunc  antiphonae  no- 
mine  apud  antiquiores  auctoresintelligi  406  supe- 
lius  vidimus.  Alter  locus  est  in  lib.  iii,  cap.  4,  ubi 
duo  nos  docet  Cassianus.  Primum,  matutinam  so- 
lemnitatem,  id  est  I^udes,  «  expletis  noctumis  psal- 
mis  et  orationibus,  post  modicum  temporis  interval- 
luiD, »  in  Galliffi  monasteriis  fuisse  celebratam.  Quod 
etiam  in  regula  sua  prflecipit  sanctus  Benedictus ;  at- 
que  de  Emeritensi  Ecclesia  hiemis  tempore  in  more 
fiiissetraditPaulusDiaconus  inlib.  de  Patribus  Eme- 
ritensihas,  cap.  i.  Secundum  est,  alteram  «  matuti- 


dientibus  cimctis  omnino  decernimus.  »  Quod  etiam 
de  Viennensi  et  Arelatensi  Ecclesiis  superius  obser- 
vavimus.  Denique  Faustus  ex  monacho  Lerinensi 
episcopus  Regiensis,  teste  Sidonio  in  lib.  ix,  epist. 
3,  fuit  «  precum  peritus  insulanarum,  quas  de  palee- 
stra  eremitidis  et  dc  senatu  Lerinensium  cellulano- 
rum,  in  urbem  quoque  (suam)  transtulit,  nihil  al) 
abbate  mutatus  per  sacerdotem.  »  His  omnihus  ad- 
jungere  par  est  metropoles  Narbonensem,  Burdega- 
lensem,  et  Bituricensem,  quarum  episcopi  in  con- 
cilio  Agathensi  anni  506,  canone  30,  sancienint,  ut 
idem  ordo  indivinis  ofticiisubique  servaretur,  quem 
canonem  integrum  in  consequentibus  referemus.  Ad 


oam  solemnitatem,   »  quod  Primae   ofQcium    est,  p  hcec  GregoriusinHistorice  lib.  i,  cap.29,  tradit  apud 

.  : :j..: 1 1 • .•! » L v-i  n;x : A /%A  ^  »«:^«:«  ».«^/«»4«»   4\A^:    4/%«n*vyx»;ki«o 


M  in  occiduis  vel  maxime  regionibus  »  observatam. 
£t  tamen  Ceesarius ,  ut  modo  vidimus ,  Casaiano 
inferior  eetate,  nullam  Primoe  facit  mentionem; 
led  tamen  in  appendice  regulse  su»  eam  diebus  Do- 
minicis  ac  festis  praiscribit,  ut  postea  videbimus. 

33.  Non  prsetermittendus  hoc  IocaMuseus,seu  (ut  per 
TetostusCodexpreefert)  Maseus,qui  ohortatu  sanctiVe- 
nerii  episcopi  (Massiliensis)  excerpsit  ex  sanctis  Scri- 
ptnns  lectiones,  totius  anni  festivis  aptasdiebus,res- 
ponsoria  etiam  et  psalmorum  capitula  temporibus 
et  lectionibus  congnientia.  Quod  opus  tam  necessa- 
riiim  a  lectore  in  Ecclesia  comprobatur,  ut  expedi- 
tom  et  sollicitudinem  toUat,  et  moram ;  plebiquein- 
gerat  scientiam,  et  celebritati  decorem.  »  Heec  ex 


Biturigas,  408  ^  pnn^is  acceptce  fidei  temporibus, 
clericos  ordinatos  fuisse,  qui  «  ritum  psallendi  sus- 
ceperunt.  » 

36.  Hffic  fere  sunt  quae  de  Lugdunensi,  Viennensi, 
Arelatensi,  aliisquevicinisecclesiis  nobis  observanda 
occurrerunt :  ex  quibus  intclligimus,  primo  quidem 
psalmos  ab  uno  lectore  aliquando  fuisse  recitatos, 
testante  Cassiano,  et  post  finem  singulorum  versi- 
culorum  Gloria  Patri  ab  omnibus  cantatum ;  deinde 
vero  eam  psalmodise  disciplinam  successisse,  ut  om- 
nes  canerent,  quod  Cflesarius  Arelate  vicinarum  Ec- 
clesiarum  exemplo  instituit.  Nunc  ad  alias  Ecclesias 
progrediamur. 

§nL 


> 


Gennadii  cap.  79,  ubi  observa  lectiones  ad  dies  tan-  J)  d^  origine  et  propagatione  divinorum  officiorum  in 


tnm  festivos  designari,  non  ad  feriales. 

34.  Quaratione  ordinatafuerintMassilicedivinaof- 
flda,  non  liquet;  st  de  Arelatensi  ritu  conjectare 
possumus  ex  regulis  Coesarii  et  Aureliani,  qui  longe 
diTersom  a  Lugdunensi  modum  praescribunt.  Ambo 
vero  duos  tantum  noctumos  passim  in  Vigiliis  noc- 
tainis  assignant,  et  lectiones  uterque  missas  appel- 
lant.  Et  tria  quidem  folia  ad  unamquamque  exigit 
Cesarius;  tres  aut  quatuor  paginas,  pro  mensura  li- 
fari,  Aurelianus,  407  ^^  lectiones  de  passionibus 
iDtrtjmm  in  eorum  festis  prsescribit,  ut  permittit 
tertiam  concilium  Carthaginense.  Ad  heec  Ceesarius  et 
Aureliaaiis  in  matutinis  Laodihus  canticum  Magni- 
fcat  et  hjmnum  Qhria  in  excelsis  pro  diebus  pas- 


lAtgdunensi  secunda,  tertia,  et  quarUl^t  in  utraque 
Belgica. 

37.  Psalmodifle  antiquitatem  in  secunda  Lugdu- 
nensi,  id  est  in  Rothomagensl  Ecclesia,  nullum  il- 
lustrius  commendattestimonium,  quam  Paulini  epi- 
stola  ad  Victriciumejus  urbisepiscopum.  «  Denique 
nunc  Rothomagum,  et  vicinis  ante  regionibus  tenui 
nomine  pcrvulgatum,  in  longinquis  etiam  provinciis 
nominari  venerabiliter  audimus,  et  inter  urbes  sa- 
cratis  locis  nobilescum  divinalaudenumerari.Haud 
immerito,  cum  totam  illic,  qualis  in  Oriente  memo- 
ratur,  Hierusales  faciem,  apostolorum  quoque  pr«e- 
sentiam  merilum  tuee  Sanctitatbadduxerit^  quipe- 
regrinam  memoriis  suis  urbem,  aflfectu  sanctorum 


39ft 


APPENDIX  AD  OPERA  J5ANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


400 


spirituum,  etaffeclu  operum  divinorum,  sedibussuis  ^  hymnorum  composuit,  teste  Hieronymo,  et  posteum 


comparant,  qui  in  te  ipso  aptissimum  sibi  diverso- 
rium  repererunt...  Ubi  quotidiano  sapienter  psal- 
lentium  per  frequentes  ecclesias  et  monasteria  se- 
crcta  concentu,  castissimis  ovium  tuarum  et  cordibus 
delectantur  409  ^^  vocibus,  »  scilicet  amici  I>ei. 
Erat  ergo  jam  tunc,  id  est  sub  fmem  sfficuU  iv,  in 
illa  civitate  quotidianus  psallenf ium  concentus,  non 
modo  in  monasteriis,  sed  etiam  in  aliis  ecclesiis, 
exemplo  monachorum,  quos  huic  institutioniexem- 
plum  prsebuisse  facile  esset  demonstrare. 

38.  De  ecclesia  Turonensi,  quse  tertia  est  Lugdu- 
nensis,  id  memoriae  prodidit  Gregorius  sub  finem 
Historia?  suce,  Injuriosum  episcopum  ibidem  iusti- 
tuissQ  «  Tertiam  et  Scxtam  »  in  illa  Ecclesia,  «  quod 


Isidoro.  Exciderunt  hynmi  illi;  sed  eos  viderat  Hie- 
ronymus,  ex  quo  discimus,  in  hymnorum  carmine 
Gallos  indociles  ab  Hilario  vocari,  ut  ipse  Hiero- 
nymus  testatur  in  prcpfatione  libri  ii  commentarii  ad 
Galatas.  Unus  ex  his  integer  hymnus  inter  Hilarii 
opera  nobis  reliquus  est,  iambicis  versibus  constana, 
qui  flliep  ejus  Abra>  missus  dicitur.  In  eo  hymno  fit 
mentio  Matutinae,  cui  horae  is  aptatus  est.  Memoratu 
dignum  id,  quod  Baudonivia  in  fme  libri  ii  de  Vita 
sanctae  Radegundis  tradit,  scilicet  morem  tunc  foisse 
«in  festivitate  beati  Hilarii  reliquis  monasteriiscir- 
cumcirca  41 1  proximis,  usque  in  mediam  noctem 
Vigilias  celebrare ;  etde  media  noct#lttlumquemque 
abbatem  cum  suis  fratribus  ad  suum  [revertisse  mo- 


modo,  subdit,  in  Dei  nomiue  perseverat.  »  Haec  sub  B  nasterium  ad  suum  cursum  celebrandum.  »  Deniqne 


annum  530.  Paulo  post,  id  est  anno  567,  concilium 
Turonense  n  ordinem  psallendi  pnescripsit,  qui  tam 
in  ipsa  basilica  sancta  beati  Martiui,  quam  in  aliis  eo- 
clesiis  servaretur.  Hujus  rei  gratia  conditus  est  ca- 
non  18,  in  quoquid  singulis  anni  mensibus  ad  Matu- 
tinum  psallendum  sit,  delinitur,  nulla  aliarum  hora- 
rum  mentione  facta,  nisi  Sextce  et  Duodecima»,  sed 
tantum  comparando  veterum  de  Sexta  et  Duodecima 
institutum  cum  Matutini  observatione,  quam  concilii 
Patres  instituerunt,  nempe  ut  non  minus  quam  sex 
psalmi  in  Matutino,  id  est  in  noctumo  officio,  per- 
Bolvantur,  cum  ad  Sextam  et  Duodecimam  tolidem 
psalmos  Patrum  statuta  prfeceperint,  scilicet  iEgyp- 


in  Ecclesia  Pictavensi  Collectarum  usus  nondum  in- 
valuisse  videtur  tempore  Fulberti  episcopi  Camu- 
tensis,  ut  colligo  ex  epistola  79  ad  Hildegarium 
sancti  Hilarii  ecclesise  decanum  :  «  Finitia  autem 
capitulis,  post  orationem  Dominicam,  ubi  dicitur, 
Domine,  exaudi  orationem  meam,  statim  esset  sub- 
denda  oratio,  quse  ex  libro  Sacramentario  recitatur. 
Patere  tamen  Ecclesiam  retinere  suum  usum  usque 
ad  prsesens.  »  « 

40.  Ad  quartam  Lugdunensem  tunc  pertinebat  Pa- 
risiorum  civitas,  cujus  cleri  fervens  in  divinis  lau- 
dibus  persolvendis  studium  testis  locuples  asserit 
Venantius  Fortunatus.  Is  in  libello  de  Vita    sancti 


tiorum,  de  quibus  Cassianus  in  libro  ii  suarum  In-  ^  Germani  hujus  urbis  episcopi,  eumlaudat  ab  inde 

»4:t,.4:rv».-.»    »»»:«:Vv.«aK  A»  A   .«k:  u...»^  n..^/v«.«»v  j..rv   V-i  i» «t!    -i: *-_i.i- i.   „i.    . :- 


stitutionum,  capitibus5  et  6,  ubi  hunc  numerum  duo- 
decim  psalmomm,  tam  in  vespertinis,  quam  in  no- 
cturaisconventiculiscustodicndum  angeli  magisterio 
institutum  fuisse  dicitur.  Ubi  uocturaa  conventicula 
non  alia  sunt  quam  Matutinum  concilii  Turonensis, 
cujus  Patres  ad  hunc  locum  respexerunt.  Itaque  ad 
Tertiam  et  Sextam,  quas  Injuriosus  in  dies  ordina- 
▼erat,  concilium  adjecit  singulis  etiam  410  diebus 
Matutinum.  Ante  id  tempus  sub  Perpetuo  metropo- 
lita  habitum  estanno  465  concilium  Vencticum,  cu- 
jus  canone  15  sancitum  est  17/  idem  ordo  sacrorum  et 
psallendi  observaretur  intra  provinciam,  et  sicutunam, 
inquiunt  Patres,  cum  Trinitatis  confessione  fidem  te- 
nemus,  unam  et  officiorum  regulam  teneamus.  Et  ca- 


fessa  Vigiliamm  constantia,  quee  ea  erat,  ut  «  quin- 
quaginta  psalmos  vel  amplius  in  templo  sui  pectoris 
Domino  decantaret,  »  id  est  recitaret  «  antequam 
reliquos  de  sopore  commoneret  assurgere :  »  deinde 
ut  «  se  mutantibus  clericis,  sine  vicissitudine  ipse 
decantandi  modulamina  non  finiret.  »  Postremo 
«  tertia  noctis  hora  ingrediens  in  ecclesiam,  non  est 
egressus  ulterius  psallentium  ab  ordine,  donec  da- 
rescente  die,  decantatus  solemniter  cursus  universui 
consummaretur  ex  canone.  »  Hic  de  multis  nos  ad- 
monet  Fortunatus.  Primo,  episcopo  moris  fuisse  ut 
clericos  suos  ad  Vigilias  nocturaas  excitaret,  ac 
proinde  sub  eodem  tecto  cohabitasse  omnes.  Deinde 
clericos  sibi  invicem  in  canendi  vices  successisse.  Ad 


none  14  :  Ut  clerici,  qui  in  civitate  fuerint,  matutinis  D  heRC  tertia  noctis  hora  Vigilias  fuisse  inchoatas  in 


hymnis  inter^t.  Jam  ergo  in  provincia  Turoncnsi 
ordo  psallendi  erat  institutus,  sed  fortasse  non  pro 
singulis  diebus,  sed  pro  diebus  festis.  Unde  Injurio- 
8US  in  dies  feriales  Tertiam  et  Sextam  instituit. 

39.  Turonensi  Ecclesiae  adjungere  mihi  liceat  Pi- 
ctavensem,  quae  licet  alteri  metropoli,  nempe  Bur- 
degalensi,  subjecta,  magnam  tamen  cum  eaafQnita- 
tem  habet,  tum  ob  viciniam,  tum  ob  sanctum  Marti- 
num,  quem  Turonibus  concessit  Hilarius  sanctissi- 
mus  Pictavomm  antistes.  Huic  inter  primos  psalmo- 
diflB  originem  esse  tiibuendam  coi^iciebam,  tum  ex 
eo  quod  in  Phrygiamob  catholicam  fidem  relegatus, 
huncpsallendimorem  ex  Asia  in  Galliam  facile  in- 
vehere  potuit :  tum  quia  I^tinomm  primus  libmm 


Ecclesia  Parisiaca  :  quce  laudabile  hoc  institutum 
etiam  nunc  religiose  servat,  nocturnas  Vigilias  ad 
mediam  noctem  persolvendo.  Postremo  sacri  cnrsus 
canonem  tunc  ratum  41 2  ^^  fijtum  fuisse.  De  Lupo 
Senonensi  episcopo  id  etiam  litteris  mandavit  cjus 
VitiB  scriptor,  ipsum  «  ea  hora  qua  dero  incumbebat 
matutina  ^ragere  solemnia,  suis  manibus  signum 
pulsasse.  » 

41 .  Prseclamm  vero  est  ejusdem  cleri  Parisiaceiif- 
sis  ob  assiduam  psalmodiam  elogium  apud  eumdem 

Fortunatum,  in  lib.  ii,  carmine  10  : 

Celsa  Parisiaci  cleri  reverentia  poUens 
Ecclesiffi  genium.  gloria,  manas,  honos  ; 

CarmiDe  Davidico  aivina  poematapangenty 
Gursibos  assidais  dulce  revolvil  opus. 


*01  DE  CURSU  GALUCAJNO  DISQUISITIO.  40i 

^  eisque  «  sufficientia  victualia  constituit,  et  prfiedia 

quaedam  illis  contulit,  necnon  8Brarium  commune 

usibus  eorum  instituit.  »  Ita  Frodoardus  in  lib.  n 

cap.  11.  AtRigoberti  Vitee  scriptor  paulo  aliter  idem 

attestatur  his  verbis : «  Canonicam  clericis  religionem 

instituit.  Juxta  numerum  quoqueeorum,  quotus  iiJo 

in  tempore  erat,  sufficientia  et  continua  eis  victualia 

constituit,  quatenus  divino  cultui  liberius  atque  in- 

stantius   insistere   quivissent.    Prius  quippe  quam 

exoptabilis  hic  ifplr  ac  pater  eorum  adveniret,  non 

eis  dabatur  canoDicus  panis,  et  non  erant,  ut  sunt 

bodie,  canouici,  sed  sicut  matricularii.  Et  ad  haec 

res  proprias  cum  habitatoribus  earum  illis  contutit, 

qui  singulis  necessitatibus  eorum  perpetuo  deservi- 

„        ^     ^                        ,    ..  rent.  Primus  Rhemensium  hic  episcopus  fertur  com- 

Neqne  tantum  vocum,  sed  etiam  musicorum  mstru- 1>  ^  «     «     •    i»  •  ii     n 

»..«»»,^  . ;^  Ti :.:«^«  r^.i^  -^  i .-     r  -    ^^  mune  cis  mstituisse  serarium,  generahter  iJlorum 

usibus  in  ssecuJa  profuturum.  »  Quod  Rigobertus  hic 
dicitur,  canonicam  clericis  religionem  instituisse, 
sive,  ut  Frodoardus  habet,  restituisse,  idita  inteiU- 
gendum  est,  ut  eos  ad  communem  vitam  composue- 
rit,  commune  eis  tribuendo  serarium :  cum  antea 
reditus  communes  non  haberent,  sed  stipem  suam 
in  dies  ab  episcepo  acciperent,  sicut  matricularii, 
ecclesiee  catalogo  ascripti.  Beatus  Remigius  in  suo 
ipsiustestamento  cierum  ecclesiae  Rhemensis  et  ma- 
tricularios  designathisverbis  :«Subdiaconis  solidos 
duodecim,  lectoribus  soJidos  duos,  ostiariis  et  ju- 
nioribussolidosduosjubeo  dari.  Pauperibusin  matri- 
culapositis,  415  ^^^^^^^^^^^^^^^^i^^^^P^^^^^^i^us 
stipem,  duo  solidi,  unde  se  reficiant,  inferentur.  » 
Similiter  agendo  de  Ecclesia  Lugdunensi  seu  Lau- 
dunensi,  solos  subdiaconos,  lectores,  ostiarios  et 
juniores  nominat,  nulla  presbyterorum  aut  diacono- 
rum  mentione  facta.  Perid  terapus  clerum  Ecclesiae 
Rhemensis  ad  officia  divina  satis  numerosum  fuisse 
inde  colligi  potest.  Sed  cum  temporumprocellisim- 
minutus  fuisset,  eum  restituit  sanctus  Rigobertus. 
Ab  hiyus  tempore  auctus  estsine  dubioin  Rhemensi 
Ecclesia  divinus  cultus,  qui  fortean  prius  ob  canoni- 
corum  penuriam  non  ita  solemnis  erat.  Nunc  vero 
tantaillic  majestate  etrituum  gravitate  celebratur, 
quanta  vix  in  ulla  alia  cathedrali  ecclesia. 

§iv. 

Divinorum  offlciarum  institiUio  in  parochialibus  a/tts- 

que  ecclesiis. 

45.  Cum  offlcia  divina  non  magis  ad  clericorum 

pensum  quam  ad  fidelium  exemplum  instituta  sint, 


Inde  saeerdotes,  leviticns  hiDc  roicat  ordo  : 
Illos  caDities,  hos  stola  pulcbra  tegit. 

Dlijam  senio,  tamen  hi  bene  vestibus  albent, 
Ut  placeat  siimmo  picta  corooa  Deo. 

lo  medio  Germanus  adest  aptistes  honore 
Qoi  regit  hlnc  juvenes,  siibrigit  inde  senes. 

Ex  sequentibus  yersibus  colligi  videtur,  psalmorum 
eantum  a  media  nocte  ad  lucem  continuum  fuisse. 
Atque  huc  fortasse  spectat  quod  ex  Germani  Yita 
mox  retulimus^  clericos  sibi  in  canendo  successisse. 

Miles  ad  arma  celer,  signum  mox  tinoit  in  aures, 

Erigit  excusso  membra  sopore  toro. 
^  Advolat  ante  alios  mysteria  sucra  reqiiirens 

Undique  quisque  suo  templa  petenda  loco.   - 
Flagranti  studio  populum  domus  irrigat  omnem, 

Gertatimque  monent  quis  prior  ire  valet. 
Perrigilei  noctes  ad  prima  crepuscula  jungens, 

Condtmit  angelicos  turba  verenda  choros. 


mentorum  usum  in  Parisiaca  Ecclesia  tunc  fuisse 
subdit  idem  Poeta. 

41 3  Rii^c  puer  exiguis  attemperat  orffana  cannis; 

iDde  &enex  largam  raptat  ab  ore  tubam. 
Cimbalicse  voces  calamis  miscentur  acutis^ 

Disparibusque  tropis  fistula  dulce  sonat. 
Tjrmpana  rauca  senum  puerilis  tibia  mulcet, 

Atque  hominum  reparant  verba  canora  lyram. 

Postremo  non  solum  clericos,  sed  etiam  laicos  can- 
tandis  Dei  laudibus  dedisse  operam  constat  ex  se- 
quenti  versu  : 

Pontificis  meritis  clerus,  plebs  psallit  et  infons. 

42.  Hffic  sunt  quse  de  antiquo  cursu  Gallicano 
apud  probatos  auctores  repenre  nobis  licuit.  Csete- 
ram  ex  aliis  intelligimus  serius  apud  quasdam  Ec-  ^ 
desias  quotidianum  psallendi  morem  admissum  fuis-  ^ 
se.  In  Ecclesia  Yirdunensi  Paulus  episcopus,  qui  sub 
aonum  647  vivere  desiit,  hunc  ritum  instituit,  aut 
certe  restituit,  prsediis  hanc  in  rem  a  Dagoberto  rege 
et  a  Grimone  in  dotem  canonicomm  impetratis.  Nam 
ante  id  tempus  ecclesia  illa  «  ita  rebus  destituta  erat, 
utnemo  clericorum  essetqui  asfidue  (ut  sic  praecipit 
ecdesiasticns  ordo)  missarum  solemnia,  vel  consue- 
tom  psalmorum  inibi  compleret  cursum  ;  sed  prse 
inopia  yix  et  cum  magno  labore  per  singulos  dies 
adTeniebat  aliquis  forensis  presbyter,  et  citissime, 
satisque  indecenter  horarum  et  miss®  simul  complens 
officia,  mercede  accepta,  revertebatur  (^  propria. 
Similiter  secundus  et  tertius,  c^eterique,  donec  idem 
ordo  confusus  a  novissimo  rediret  ad  primum.  »  Ha-  J) 
ctenus  ex  ipsius  Pauli  Actis,  quee  in  sseculo  vii 
nostro  habentur. 


43.  Nec  fere  alio  modo  hic  ritus  in  Ecclesia  An-    .  non  parum  intererat  ut  non  solum  in  cathedralibus, 


tissiodorensi  sub  finem  sa^culi  vii  fuit  institutus.  Te- 
tricns  quippe  episcopus,  primo  suae  ordinationis 
anno,  constitnit  ut  abbates,  archipresbyteri  et  paro- 
chi  41 4  nirales  cum  dominicis  (ut  Acta  episcopo- 
nun  habent)  clericis,  in  ecclesia  sancti  Stephani 
divinom  persolverent  ofQcium;  ita  ut  sua  cuique 
monasterio,  archipresbytero,  velparochohebdomada 
incnmberet,  assignato  singulis  stipendio  exdominico 
ceUaho. 

44.   Eodem  tempore  apud  Hhemos    Rigobertus 
poniifex  «  canonicam  clericis  religionem  re^tituit,  » 


sed  etiam  in  parochialibus  aUisque  ecclesiis  celebra- 
rentur,  quatenus  per  ecclesife  ciyusquefacultates  id 
liceret.  Hujusce  instituti  nullum  antiquius  invenio 
monumentum,  quam  in  concilio  Epaonensi,  cujus 
canone  25  id  constitutum  est :  Sanctorum  reliquix  in 
oratoriis  villaribus  non  ponantur,  nisi  forsan  clericos 
ci^uscunque  parochiae  vicinos  esse  contingat,  qui  sacris 
cineribus  psallendi  frequentia  famulentur.  Mos  igitur 
eo  tempore  arat,  id  est  sseculo  vi  ineunte,  ut  in  locis 
ubi  sanctorum  reliquia»  asservabantur,  offlcia  divina 
per  proprios  aut  vicinos  ciericos  persolverentur. 


403 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANl  PARISIENSIS. 


Consentanea  est  liuic  sanctio  concilii  Cabilonensis  ^  fideles  ad  nociumas  preces  surgebani ,  ez  ! 


medio  seeculo  vii  416  celebrati,  in  canone  i3/de 
oratoriis  qusB  per  villas  fiunt,  ut  sint  in  potestate  epi- 
scoporum ;  qui  ex  facultatibus  ibidem  collectis  procu- 
rent  ut  officium  divinum  possit  impleri,  et  sacra  liba- 
mina  consecrari. 

46.  Concilium  Emeritense  in  Lusitania,  post  me- 
dium  seeculum  vii  de  parochianis  presbyteris  statuit, 
canone  i9,  Ut  de  ecclesix  suae  familia  clericos  sibi 
faciant,  quos  per  bonam  voluntatem^  nutriant,  ut  et 
officiumsanctumdigne  peragant,  ei  adservitium  suum 
aptos  eos  habeant,  Item  apud  Anglos,  auno  787,  de- 
cretum  est  in  concilii  Celicbitensis  cap.  7,  JJt  omnes 
ecclesiae  publicx  canmicis  horis  cursum  suum  cum  re- 
verentia  habeant,  Unde  Eadgarus  rex  sceculo  x  edixit, 


liano,  in  Apologiae  cap.  2 ;  ex  Plinii  epistola  a 
janum,  de  Cbristianis ;  et  Eusebii  lib.  ui,  Ofl 
atqueNicepbori  lib.  iii  cap.  i7,quibus  addeHi 
in  psaimum  cxviii,  et  Ambrosium*  variis  ii 
Solemnis  erat  etiam  Lucernariibora  subfinei 
teste  Prudentio  cum  aliis,  antequam  Yespc 
nostrarum  ritus  esset  institutus.  Scriptor  Co 
tionum  apostolicarum,  in  lib.  viii,  cap.  34, 
omnes  universim  alloquens  :  «  Precationes, 
facite  mane,  tertia,  sexta,  nona,  vespere,  at 
galli  cantum.  »  418  Postea  refrigescente  [ 
diebus  festis  ac  Dominicis  fideles  a  Matutinis 
rcligioni  duxcrunt.  Unde  Ebroinus  die  Doii 
cumab  bocMatutinarum  officio  in  sedes  suas  r 


cap.  45,  «  Ut  quis  statis  temporibus  campanas  pul-  B  ab  adversariis  necatus  est.  Nunc  eo  devenit 


set,  et  ut  omnis  tunc  sacerdos  cantum  suum  bora- 
rium  in  ecclesia  psallat. »  Non  alia  apud  nos  discipli- 
na.  Namapud  Reginonem,  in  Collectione  canonum, 
lib.  I,  cap.  208,  refertur  concilii  Namnetensis  caput 
i9,  in  hflBCverba  :  Presbyter,  mane  matutinali  offijcio 
eoBpleto,  pensum  servitutis  su3b  canendo  (id  est  priva- 
tim  recitando)  Primam,  Tertiam,  Sewtam,  Nonamque 
persolvat ;  ita  tamen  ut  postea,  horis  competentibus, 
juxta  possibilitatem,  aut  a  se,  autu  scholaribus  publice 
compleantur,  Yerbum  canendo  interpretor  de  privata 
recitatione,neca]iam  interprctationem  sequentia  pa- 
tiuntur.  Sic  autem  lisec  vox  alia^quc  similes  aliquando 
sumuntur  apud  ejusmodi  auctores,  ut  alias  probavi- 


ut  qui  a  missa  vel  privata  non  abfuerit  diebo 
ceptis,  egregie  religiosus   habeatur.  Quod 
citra  olfensam  dictum  sit  piorum   homiim] 
nostra  etiam  «etate,  priscorum  Christianonu 
gionem  ac  mores  pro  modulo  imitantur. 

§v. 

Divinorum  officiorum  in  Gallicanis  ecclesiis  cnt 

ordinatio  describitur, 

48.  Hactenus  quid  dc  cursu  Gallicano   in 

Ecclesiis  observare  licuit,  rudi  opere  cxposi] 

sed  in  quo  hic  cursus  consisteret,  nondum  ex 

rioribus  satis  distiucte  intelligitur.  Id  vero  ac 

describere  difficiie  cst,  tum  quia  diversi  fuer 

variis  Galliarum  Ecclesiis  ritus,  tum  quia  nos 


mus.  Et  quia  ha?c  observatio  alicujus  momenti  est  in  ^ 
nostroargumento,unumafferoindubitatumRemigii     rei  vetera  monumenta  deficiunt.  Sed  tamen 


Antissiodorensis  monachitestimonium,quiin  expli- 
catione  supcr  Canoncm  miss8e,ubi  rationem  reddit, 
cur  Canon  tacite  recitetur :  «  Idcirco,  inquit,  venit 
consuetudo  in  Ecclesia,uttacite  ipsa  obsecratio  atque 
consecratio  a  41 7  sacerdote  cantetur,  nc  verba  tam 
sacra  vilescerent.  »  Non  aUter  accipiturVerbum  ca- 
nendi  in  prsedicto  canone  concilii  Namnotensis ;  quod 
quo  tempore  celebratum  sit,  incertum  est.  Hoc  ca- 
pitulum  totidem  verbis  refert  Hincmarus  in  primi 
Capitularis  articulo  9.  Porro  psalmodiam  in  rurali- 
bus  etiam  ecclcsiis  sseculo  vii  viguisse  iUud  argu- 
mentoest,quodsanctusEIigiusNoviomensisantistcs, 
«  cum  dioeceses  suas,  »  id  est  parochias,  a  ut  episco- 


rale  quoddam  Gallicani  cursus  specimen  su 
conspectu  hic  ponere  visum  est,  ad  majorem 
menti  quod  tractamus  illustrationem. 

49.  Principio  id  maximc  curarunt  ubiqueep 
ut  in  quavis  provincia  uniformis  in  divinis 
ritus  servaretur.  Exsiant  varia  hac  de  re  decre 
apud  Gallos,  tum  apud  Hispanos.  Insignis 
primis  constitutio  Toletani  concilii  iv,  ctgus 
post  expositam  catholicam  fidem  nihil   anl 
habuerunt,  quam  ut  uniformem  psallendi  m 
adstruerent  canone  2 :  Placuit  ut  omnes  saee 
qui  catholum  fidei  41 9  unitate  complectimur 
ultra  diversuim  aut  dissonum  in  ecclesiasticissaa 


pis  mos  est,  visitaret ;  »  ob  pravos  cujusdam  presby-  J)  tis  agamus ;  ne  quaelibet  nostra  diversitas  apud} 


teri  mores,  «  in  una  basilica  interdixit  cursum  vel 
oblationem, »  ut  legitur  in  ejus  Vita?  lib.  n,  cap.  20. 
47.  Sane  Riculfus  sa;cuIo  ix  cpiscopus  Suessio- 
nensis  eamdem  fere  constitutionem  habet  articulo  3 
ad  suos  parochos  :  «  Habete,  quseso,  studium  in 
psalmos  cantando,  in  divinos  libros  legendo,  in  ca- 
nonicas  horas  custodiendo,  id  cst  Primam,  Tertiam, 
Sextam,  missarum  quotidiana  celebratione  Nonam, 
VesperasetCompletorium,  atque  matutinaleofficium 
decantando ;  et  invilate  parochianos  vestros,  ut  si  ad 
alios  cursus  venire  non  sufficiunt,  saltem  missas 
audire  frequentius  studeant,  etDominicis,  atque  aliis 
diebus  festis,  Vesperas,  Matutinas  et  missas  frequen  • 
tare  non  praetermittant.  »  Pnmis  Ecclesise  siBCuhs, 


seu  camales  schismatis  errorem  videatur  ostend 
multis  exstet  in  scandalum  varietas  Ecclesiamm 
ergo  ordo  orandi  atque  psallendi  a  nobis  per  < 
Hispaniam  et  Galliam  conservetur;  unus  mndm  t 
sarum  solemnitatibus,  unus  in  vespertinis,  matuii 
officiis  :  nec  diversa  sit  ultra  in  nobis  ecclesiastk. 
suetudo,  quia  una  fide  continemur  et  regno,  Hoc  i 
antiqui  canones  decreverunt,  ut  unaquseque  prc 
et  psallendif  et  ministrandi  parem  consuetudine 
beat,  Hoc  decrctum  conditum  est  non  solui: 
Hispaniis,  sed  etiam  pro  Gallia  Narbonensi,  quf 
Visigothorura  regno  continebatur. 

50.  Qui  sint  ilfi  canonas  a  Toietanis  Patribu 
dati,  intelligimus  ex  decretis  aliorum  concilic 


405  D£  GURSU  GALUGAiNO  DISQUISITIO.  400 

nempe  Bracarensis  in  Lasitania,  Genmdensis  in  ^  Toronensi  praemisso.  Hanc  enim  esse  istius  concilii 


Cataiania,  et  apud  Gallos  Venetici  et  Epaonensis. 
Sic  habet  Meneticum  anno  465  celebratum  in  cano- 
ne  15 :  Eeetum  qvoque  duximuSy  ut  vel  intra  pfovtn- 
ciom  nostraim  sacrorum  ordo  et  fmUendi,una  sit  con- 
suetudo;  et  sicut  unam  cum  Trinitaiis  eonfessione 
fdem  tenemus,  unam  et  offlcionm  regulam  teneamus, 
ne  variata  observatione,  in  aliquo  devotio  Tiostra  dis- 
crepare  videatur.  Epaonense  anno  517,  in  canone 
27J:  Ad  cekbranda  divina  offcia  OTdinem  quem  metro- 
poMtani  tenent,  provinciales  observare  debebunt. 

51.  Neque  vero  solum  in  unaquaque  provincia, 
sed  etiam  in  tota  Gallia  communis  quidam  ritus  vi- 
gebat,  si  non  in  omnibus,  saltem  in  plerisque  uni- 
formin,  qui  communi  appellatione  cursus  Gallica- 


sententiam  persuadet  primo  Patrum  exemplum  ex 
Cassiano  petitum  ad  probandum  duodecim  psalmo- 
rum  numerum  apud  iEgyplios  monachos  receptum 
tam  w  in  nocturnis,  »  quam  « in  vespertinis  conven* 
ticulis.  »  Deinde  nequaquam  veri  simile  est  solum 
Laudum  officium,  omissis  precibus  nocturnis,  aPa- 
tribus  Turonensis  synodi  fuisse  institutum.  Ad  heec 
is  non  erat  Laudum  ritus  per  id  tempus  in  Galli- 
canis  ecclesiis,  qualis  in  eo  concilio  assignatur.  Nam 
ad  officium  « temporis  matutini »  seu  LaudumGallus 
Arvemorum  episcopus,  morti  proximus,  recitavit 
«  psalmum  quinquagesimum,  benedictionem  »  seu 
canticum  trium  puerorum,  et  «  Alleluiaticum  psal- 
mum,  »  id  est  psalmum  clviii  et  duos  seque^tes. 


nos  a  migoribus  nostris  dictus  est,  utin  Actis  sanctiB  qui  Alleluia  pro  titulo  habent,  testante  Gregorio  de 


Walarici  abbatis :  «  Cursum  vero  tam  monasteria- 
lem,  quam  et  420  Gailicanum  magno  studio  in- 
desinenter  observabat.  »  Idem  de  sancto  Serenico 
legitur,  nempe  quod  m  absque  peculiari  supplica- 
tione,  Romanum  seu  Gallicanum,  necnon  et  Sancto- 
rum  Benedicti  et  Columbani  cursum  horis  singulis 
Domino  decantaret.  »  Itaque  Gallicanse  omnes  £c- 
clesiee  in  unum  aliquem  modum  conspirabant,  qui 
cnrsus  Gallicanus  dicebatur. 

52.  De  nocturnis  ofQciis  id  statuit  anno  567  con- 
cilium  Turonense  ii,  canone  18:  Ut  in  diebus  festis 
ad  Matutinum  sex  antiphonw  binis  psalmis  eocp/ieen- 
tur...  Septembriseptem  antiphonae  binis  psalmis;  Octo- 


Vitis  Patrum  cap.  7.  Prseter  ea  idem  Gregorius  no&- 
turnas  publici  ofOcii  preces  non  uno  in  loco  Matuti- 
nas  appellat.  Primus  locus  est  in  lib.  i  de  Miraculis 
sancti  Martini  cap.  33  :  «  Tertia  autem  nocte,  post- 
quam  advenimus  ad  sanctam  basilicam,  vigilare 
disposuimus,|quod  et  implevimus. »  Has  vigilias  Gre- 
gorio  cum  suo  clerico  privatas  fuisse  constat  ex  con- 
textu  narrationis.  Mane  autem  facto,  subdit  Gre- 
gorius,  signo  ad  Matutiuas  commoto,  reversi  sumus 
dormitum.  »  Ensignum  422  publicarum  de  nocte 
precum,  quae  hic  Matutinse  vocantur.  Alter  locus  est 
apud  eumdem  Gregorium  in  lib.  de  Yitis  Patrum 
cap.  8,  ubi  Nicetius  Lugdunensis  antistes,  cum   ali- 


bri  octo  binispsalmis;  Novembrinovemtemis  psalmis;  p  quando  «  surrexisset  ad  Matutinum,  exspectatis  dua- 


Decem6rt  decem  temis  psalmis :  Januario  et  Februario 
itidem  usque  ad  Pascha,  Ubi  obiter  adverte,  annum 
desinere  in  Pascha.  Sed  quid  sibi  volunt  hsec  simi- 
liaque  verba  :  Sex  antipKonse  binis  psalmis  eocplicen- 
tur?An  plures  antiphon®  quam  Psalmi?  Imo  bini 
aut  temi  psalmi  pro  singulis  antiphonis.  Id  ex  con- 
sequentibus  intelligitur,'ubiadditur,  ut  vel  duodeeim 
psalmi  expediantur  ad  Matutinum.  Ergo  sub  singu- 
lis  antiphonis  bini  Psalmi  canebantur. 

53.  Quid  Patres  synodi  Turononsis  Matutini  voca- 
bulo  hic  signilicent,  non  levis  est  difficultas.  Quidam 
hunc  locum  de  nocturno  offlcio  interpretantur,  qui- 
dam  de  solis  Laudibus  matutinis,  quas  Matutinorum 
nominesanctusBenedictus  aliique  veteres  designare 


bus  antiphonis,  egressus  (dicitur)  in  sacrarium;  ubi 
dum  resideroiy  diaconus  responsorium  psalmum 
canere  ccepit,  »  nimirum  post  lectionem. 

54.  Itaque  secundum  praescriptum  concilii  Turo- 
nensis,  duodecimminimum  psaImis,continentersub 
sex  antiphonis  recitatis,  succedebant  lectiones  cum 
suis  responsoriis.  De  mense  Augusto  nuUi  psalmi 
preescribuntur,  scd  hoc  tantum :  Toto  Augusto  mani- 
cationes  flant,  quia  festivitates  stmt  et  missse  sancto- 
rum.  Quem  locum  explicat  Aimoinus  in  lib.  iii  Hi- 
storiae  Francorum,  cap.  81  :  »  Porro  toto  Augusto, 
propter  crebras  festivitates,  manicationes  flebant. 
Manicare  autem  mane  surgere  dicitur.  «  Sed  quid 
consequentise  est,  ut  quia  toto  Augusto  mane  surge- 


solent.  Jam  superius  pag.  1 10  prsemisimus,  Matuti-  J)  batur  ob  frequentes  festivitates,  nulli  psalmi  ad  hunc 


namseuMatutinosambiguffi  esse  significationis,  quo 
nomine  aliquando  Laudes  (ut  vocamus),  aliquando 
Primee  officium  exprimitur  apud  Cassianum;  ali- 
quando  vero  ipsum  nocturnum  ofHcium,  quod  ma- 
tutinis  horis  celebrari  mos  erat  in  Dominicis  diebus 
et  festisminoris  421  solemnitatis.  Duplicis  quippe 
generis  erant  nocturnce  preces  :  aliae  Vigilice  in  so- 
lemnioribus  festis  usitatee,  sic  dict»,  quod  ab  ineun- 
te,  autcerte  amedia  noctecirciterinitiumducerent; 
aliffi  Matutinee  in  profestis  et  Dominicis,  quibus  tar- 
dius  nocturnffi  preces  persolvebantur.  In  hoc  signi- 
(icatu  Matutinum  sumitur  in  concilio  Yenetensi  anni 
V65,  canone  14,  ubi  pr©cipituruf  clerici  qui  m  ctvi- 
iate  fmerint  matutinis  hymnis  internnt;  et  in  concilio 


mensem  proescribantur  ?  Fortasse  quod  missee  san- 
ctorum  tunc  summo  mane  dicerentur  ob  messis  ne- 
cessitatem.  Nam  festivitates  illce  plereeque  celebra- 
tione  missse  terminabantur.  Antiphonarium  Turo- 
nense  recensetur  inter  libros,  quos  medio  saeculo 
viii  Wido  abbas  Fontaneliensi  monasterio  largitus 
est.  Quod  de  mensis  Augusti  missis  quotidianis  tra- 
dit  concilium,  longe  rccedit  a  more  Cistcrciensium, 
id  est  Barbellensium,  in  dioecesi  Parisiensi  mona- 
chorum  :  qui  «  messionum  tempore  cessabant  a  so- 
Icmnitatemissarum,»  quoniam  colligendissegetibus 
erant  occupati.  Quocirca  Philippus  Augusius  insti- 
tuit  ut  «singulis  diebus  mane,  in  remedium  animae 
patris  sui  Ludovici  Vll,  qui  istic  sepultus  est,  u  Mis* 


407  APPENDIX  AD  OP£RA  SANGTl  GEKMANl  PARISIENSIS.  408 

sanim  solemnia  celebrarentur.  »  Quibus  peractis,  4  num,  lectionem  et  capitellum.  Ubividesin  omnibua 


«  fii  quas  haberent  meases  ))  monachi,  423  ^l^^oti- 
die  possent  illis  metendis  operam  dare.  »  Hujus  rei 
diploma  datum  est  anno  1186,  editum  in  lib.  vi  de 
Re  diplomatica. 

55.  Ad  Vigilias  seu  nocturnas  preces  aliquando 
ipsi  episcopi,  aliquando  is  cui  hfiec  ab  cis  commissa 
fuerat,  clericos  excitabant.  Do  sancto  Germano  Pa- 
risiorum  episcopo  Fortunatus  tradit,  id  per  se  ipsum 
prfestitisse,  ut  superius  vidimus.  Caesarius  Arelaten- 
sis  hanc  curam  Stephano  diacono  injunxerat,  ox 
Vitffi  ejus  lib.  ii,  num.  4.  Qui  Caesarius  id  observa- 
bat,  «  ut  nullus  suorum,  qui  secum  manebant,  ante 
horam  legitimam  excitaretur.  »  lla  sanctus  Benedi- 
ctus  ofOcium  significandi  officii  divini  imponit  ab- 


ofOciis  hymnum  psalmis  et  antiphonis  postponif 
quem  nosadPrimam  et  tres  subsequenteshoras  pr»- 
ponere  solemus.  Lucernarii  ofOcium,  ut  Duodecime 
prtBvium,  celebrabalur  eo  tempore  quo  luceraa)  ao- 
cendebantur  ad  Duodecimam,  id  est  ad  Vesperas. 

59.  In  concilii  Turonensis  canone  prselaudato  fit 
mentio  de  SextaetDuodecima,  non  definiendo,  sed 
comparando  utriusque  officia  ab  antiquis  Patribus 
instituta  425  ^"^  Matutino,  cigus  ofQcium  in  eo 
concilio  definitur.  Sic  quippe  argumentantur  higus 
concilii  Patres  :  Quia  Patrum  staiuta  prsBceperunt  ut 
ad  Sextam  sex  psalmi  dicantur  cum  AUeluia,  et  ad 
Duodecimam  duodecim  psalmi  item  cum  Alleluia,  cur 
ad  Matutinum  non  item  vel  dtiodectm  explicentur?  Ex 


bati,  aut  diligenti  alicui  fratri,'cui  abbas  vices  suas  B  quibus  verbis  dubium  est  an  concilium  statutis  vete- 

rum  Patrum  (scilicet  Orientalium,  de  quibus  Cassia- 
nus  in  libro  ii)  adhaeserit  in  assignando  Sextse  et 
Duodccimse  offlcio. 

60:  Duodecimse  ofOcium  a  Cotnpletorio  distinctum 
fuisscpatetex  regulaAureliani.  In  vcteri  Missali  Gal- 
licano  duae  referuntur  orationes  pro  Duodecima, 
nempe  pro  Vigiliis  Nativitatis  Domini  et  Paschfle. 
Posterior  horam  notat,  Deum  deprecando,  ut  ver- 
gentedie\ocQm  rugitus  exaudiat,  eisuperveniente  coIp' 
gine  noctis  fideles  iuminis  sui  sploodore  illustret. 
Itaque  vergente  die,  id  est  hora  lucisultima,  hoc  ofQ- 
cium  celebratur. 

61 .  Coisarius  ad  Lucernarium  seu  Vesperas  bene- 


commiserit. 

56.  Concilium  Narbonense  aimi  589,  canone  2, 
prfficipit,  ut  in  fine  c^jusque  psalmi  gloria  dicatur,  et 
per  intervalla  majorum,  Nam  psalmi  prolixiores  in 
duas  pausaiiones  dividebantur,  et  per  quamcumque 
pausaticnem  Gloria  Trinitatis  decantabatur,  Quod 
etiam  statuit  sanctus  Benedictus.  Ad  bsec  Sicui  erat 
post  Gloria  addit  conciiium  Vascnsc  ii,  canone  5. 
Denique  prffitcr  kymnos  Ambrosianos  concilium  Tu< 
ronense  ii  moxlaudatum,  canone  23,  admittit  etiam 
eos  qui  digni  sunt  forma  cantari. 

57.  Primse  ofticium  quando  primum  in  Gallia  rc- 
ceptum  sit,  non  constat.  Cassianus,  in  lib.  i  Institu- 


tionum,  cap.  4,  auctor  est  hanc  «  Matutinam  (quo  ^  dictionem  populo  impertiebatur,  ex  Vitae  ejus  iibro 


nomine  Primoe  officium  intelligit)  in  occiduis  vel 
maximeregionibusobservatam  »  fuisM.Quod  an  de 
Gallia  intelligcndum  sit,  dubitare  licet,  cum  nuUa 
mentioPrimffi  fiat  in  constitutionelnjuriosi  episcopi 
Turonensis,  qui  Tertiam  ct  Sextam  instituit,  nulla 
Prim&c  fucta  mentione.Quod  etiam  424  ^^  Ceesario 
Arelatensi  superius  vidimus.  At  reponi  potest,  Prima3 
quidem  officium  diebusferialibus,de  quibusagitlnju- 
riosi  constitutio,  non  fuisse  prsescriptum,  sed  tantum 
festivis  ac  Dominicis.  Certc  Caesarius  in  rcgula  sua 
hissolis  praetcr  Sabbatum  diebus,  scilicet  majoribus 
festis  et  Dominicis,  Primam  praescribit  his  verbis  : 
«  Deinde  dicenda  est  Prima  cum  psalmis  sex,  et 
hymnus,  Fulgentis  auctor  astheris  :  Lectiones  duae. 


II,  num.  12  :  «  Factum  est  ut  quodam  tempore  qua- 
tuor  ei  episcopi  ad  occursum  venirent,  cum  quibus 
ad  Lucernarium  ad  basilicam  sancti  Stephani  de- 
sccndiL  Cumque  expleto  Lucernario  bencdictionem 
populo  dedisset,  »  etc.  Pra^^ter  ea  saepe  homilias  aut 
ipse  «  memoriter  »  recitabat,  aut,  si  quando  vale- 
tudo  non  sinebat,  per  alios  recitari  curabat,  tam, 
«  ad  Matutinos,  »  quam  «  ad  Lucernarium,  ut  nullus 
cssct,  qui  se  dc  ignorantia  excusaret.  »  Neque  id 
solum  diebus  festivis,  sed  et  ferialibus  prsestabaL 
Legesis  admonitionem  in  sermonem  22  appendicis 
novae  Augustinianae.  De  hac  benedictionc,  quae  ab 
episcopis  vel  prwsbyteris  in  flne  Matutinorum  et 
Vesperarum  dabatur,  lcgendus  est  canon  30  concilii 


una  de  Veteri,  alia  dc  novo  Testamento,  et  capitel-  J)  Agathensis.  Et  quiaconvenit  ordinem  426  Ecclesix 


lum.  Hoc  modo  Dominica  vel  Sabbato  et  majoribus 
festivitatibus  fieri  debet.  »  Quod  si  Coesarius  Primffi 
officium  sanctimonialibus  pro  diebus  ferialibus  non 
imposuit,  multo  minus  insolcns  esse  debet  quod 
idem  in  ecclesia  sua  cathcdrali,  itemque  Injuriosus 
in  sua  illud  eisdcm  diebus  prcetermittendum  cen- 
suerint.  Totidem  psalnios  etlectiones,  cum  capitello, 
eumdemque  hymnum  ad  Primam  instituit  Aurclia- 
nus,  sed  eam  dicbus  singulis  assignasse  videtur. 

58.  Idem  ad  subsequentes  horas  exigit  sex  psal- 
mos,  tum  post  antiphonam,  hymnum,  leciionemct 
capitellum ;  ad  Lucernarium  psalmum  directaneum, 
a  ntiphonas,  duas,  hyranum,  et  capitellum ;  ad  Duodo- 
cimam  pbahnos  decem  ei  octo,  auUphouam,  hym- 


ab  omnibus  aequaliter  cusiodiri,  studendum  est,  ut  st- 
cut  ubique  fit,  et  post  antiphonas,  Collectiones  per  or- 
dinem  ab  episcopis  vel  prsesbyteris  dicantur ;  et  hymni 
matutini  vel  vespertini  diebus  omnibus  decantentur;  et 
in  conclusione  matutinarum  vel  vespertinarum  missa- 
rurh,  post  hymnos  capitella  de  psalmis  dicantur;  et 
plebs  collecta  oratione  ad  vesperam  ab  episcopo  cum 
benedictione  dimittatur, 

62.  Huic  sunt  quse  de  cursu  Gallicano  apud  veteres 
auctores  observare  potuimus.  Sseculo  ix  uniformis 
penes  clericos  erat  psaimodise  disciplina,  utex  Ama- 
larii  supplemento  ad  librum  de  divinis  Officiis,  aliis- 
que  scriptoribus  inielligimus.  Id  factum  a  tempore 
quo  Paulus  papa  iu  Galliam  transmisit  Antiphona- 


409  DE  CURSU  GALLICANO  DISQUISITIO.  410 

rium  Romaniun,  cujus  exemplum  Harduinus  Fonta- ^  languentem  sacrorum  ministrorum  pietatem  legibus 


nellse  reclusus  tunc  descripsisse  memoratur.  Psalmo- 

dise  ritum,  qui  hodie  quoque  in  plerisque  ecclesiis 

Gallicanis,  riget,  descripsit  Gregorius  VII  in  concilio 

Romano,   cujus  decretum  refertur  de  Consecrat. 

dist.  5,  cap.  In  die, 

§  VI. 

De  obligatione  clericorum  ad  cursum  privaiim  recitan- 
dum;  uhi  de  itinerantibus  et  infirmis, 

63.  Tanta  Cbristianis  omnibus  Deum  precandi  ra- 
lio  et  neccssitas  incumbit,  ut  jugem  et  non  inter- 
missam  ab  cis  oratiouem  exigat  Apostolus,  quantum- 
vis  diversis  fluctuantis  ac  miserai  vitai  incommodis 
ac  curis  distrahantur.  Non  minor  sine  dubio,  imo 
sLrictior  assidua;  precationis  obligatio  clericos  spe- 


excitaret,  ut  saltem  aliquothoras  divinislaudibus  in- 
sumerent,  quorum  onmis  cogitatio  in  Deum  et  de  Deo 
esse  deberet.  Sive  ergo  ea  lex  est,  sive  consuetudo, 
qua  ministri  sacri  ad  recitandas  horas  canonicas  te- 
nentur,  sancta  et  inviolabiiis  esse  debet :  cum  sit 
queedam  intei^pretatio  juris  divini,  ortaque  sit  ex  ipsa 
clericorum  conditione,  qui  toti  divino  cultui  sunt 
mancipati.  Sed  his  omissis,  duo  nobis  hoc  loco  dis- 
<|ttirenda  sunt.  Unum,  quo  ex  tempore  haec  divino- 
rum  officiorum  privata  recitatio  in  Ecclesia  recepta 
sit,  praesertim  apud  Gallos.  Alterum,  quo  demum 
sseculo  in  legem  evaserit  hse  consuetudo,  et  an  fue- 
rit  lex  ilia  generalis. 
65.  Atque  ut  a  priori  incipiam,  non  uno  in  loco 


ctal,  utpote  qui  quasiquidam  inter  Deum  et  homines  B  Venantius  Fortunatus  memorat,  Germano  Parisiorum 


episcopo,  qui  medio  saeculo  vi  vixit,  hunc  fuisse 
morem,  ut  quotidianum  cursum  religiose  persolve- 
ret.  Nam  in  ejus  Vitae  capite  63  mentionem  facit  de 
«  cantato  cursu  Tertiae  »  perGermanum,  id  estreci- 
tato ;  et  signantius  capite  76  :  t<  Qui  equitans  in  iti- 
nere,  inquit,  semper  de  Deo  aliquid,  aut  verbo  con- 
tuUt,  aut  cantavit,  cursum  nudo  capite  dicens,  etsi 
nix  aut  imber  urgeret.  »  Gregorius  vero  Turonensis 
ita  cursui  recitando  etiam  addictus  erat,  ut  «  exper- 
gefactus  circa  medium  noctis,  ad  cursum  reddendum 
surgeret,  »  inHistoriee  lib.  viii,  cap.  i5.  429  Etin 
lib.  v,  cap.  i7,  cura  is  apud  Parisios  versaretur  tem- 
pore  concilii  :  «  Ea  vero  nocte,  inquit,  decantatis  no- 
cturnalibus  hymnis,  »  id  est  privatim  recitatis,  «  os- 


delenti,  ipsum  eosad  officium  tempus      tium  mansionis  nostraj  gravibus  audio    verberibus 


sequestri,  speciali  titulo  Majestati  divinse  consecrati 

ac  mancipati  sunt,  atque  a  terrcnis  sollicitudinis 

magis  4b27  iiberi  et  immunes.  Quapropter  apostoli 

sic  orationi  sese  adstrictos  esse  sentiebant,  ut,  re- 

licta  diaconis  inferioris  niinisterii  cura,  totos  se  pre- 

calioniet  pra^dicationi  verbi  Dei  addiclos  profiteren- 

tur.  Sed  quoniam  humana  imbecillitas,  atque  adeo 

multiplex  hujusce  vitae  necessitas  non  patitur  ut  ho- 

mines  continua  meutis  intcntione  in  Dei  laudibus  et 

oratione  occupentur ;  inio  etiam  Deo  magis  acceptum 

sil  ut  clcrici  aliis  ordinis  sui  otTiciis,  qua;;  proximi 
caritas  exigit,  identidem  incumbant ;  ideo  «  diversas 
orandi  horas,  »  ut  Hieronymus  ad  Eustochium  lo- 
quitur,  «  habere  debent,  ut  si  forte  aliquo  fuerint 
opere  nimium 

admoneat.  »  Atque  hoc  deraumpacto  jugis  orationis 
praeceptum  implere  possunt,  cx  Augustino, «  si  nullo 
die  intermittantur  opera  orandi.  »  Porro,  ut  idem 
sanctus  Doctor  ait  in  epistola  ad  Probam,  «  ideo  per 
certa  intervalla  horarum  ac  temporum  etiam  verbis 
rogamus  Deum,  utipsisrerum  signis  nos  acrius  ex- 
citemus.  Dignior  enim  sequetur  effeclus,  quem  fre- 
quentior  prajcedit  affectus.  » 

6i.  Sancta  haec  institutio  nulli  non  probatur :  sed 
durior  multis  videtur  illa  obligatio  qua  sub  lethalis 
peccati  poena  haec  divinorum  officiorum  recitatio  a 
sacris  minislris  exigitur.  Censent  quippe  ejusmodi 
homines  novitiam  hanc  esse  obligationem,  priscis 
temporibus  ignotam,  nec  ulla  Ecclesia^,  universae  t\  spatium  audiebatur.  »  Postea,  a  impleto  cursu,  re- 
lege  impositam,  sed  a  scholasticis  et  a  casuum  arbi- 
tris  inductam.  Et  quidem  optandum  esset  ut  Christi 
ministrorum  voluntas  ita  sponte  sua  curreret  ad  of- 
ficia  pietatis,  ut  nuUo  legum  stimulo  indigeret.  Sed 
tantaestdepravatioconsuetudinnm,tantaopinionum 
vanitas,  ut  legum  adminicula  necessaria  sint  ad  re- 
vocandos  bonos  mores,  ne  penitus  intereanl ;  et  ad 
retinendam  pietatem,  428  "^  ^^^  oblivio  tandem 
aninios  occupet.  Quod  sane  magnopere  timendum 
essct  de  multis  eorum,  qui  divinocultui  mancipati, 
ita  rerum  saeculariumcuris  ac  desideriis  abripiuntur, 
ut  nisi  ad  Deum  precandum  quadam  lege  admone- 
rentur,  minus  de  Deo  cogitaturi  essent  quam  ipsi  saj- 
culares,  Itaque  ad  Ecclesise  religionem  pertinebat  ut 


cogi.  »  Idem  de  se  ipse  testatur  in  lib.  ix,  cap.  6. 
Neque  id  peculiari  religione  faciebat,  sed  ex  more 
aliorum  sacerdotum.  Nam  in  libro  de  Gloria  confes- 
sorum  cap.  31,  agit  de  quodam  presbytero,  qui  in 
itinere  constitutus,cum  apud  pauperem  quemdam 
hospitatus  esset,  «  juxta  morem  sacerdotum  nocte 
ab  stratu  suo  consurrexisse,  et  orationi  adstitisse  » 
perhibetur.  Unde  in  Ub.  de  Vitis  Patrum,  cap.  7, 
Gregorius  Lingonensis  praesul,  «  noctede  stratu  suo, 
nullo  sentiente,  consurgens,  ad  orationem,  Deo  tan- 
tum  teste,  pergebat;  ostio  divinitus  reserato,  attente 
psallebatinbaptisterio. »  Hoc  psallentium,  «tanquam 
multarum  vocum,  per  trium  horarum  et  fere  ampUus 


vertens  ad  lectuium,  ita  se  caute  super  stratum  de- 
ponebat,  ut  prorsus  nemo  sentiret.  »  Denique  (quod 
maxime  ad  rem  facit)  Gregorius  Turonensis  Salonio 
et  Sagittario  episcopis,  quod  cursum  sacrum  negli- 
gerent,  vitio  vertit  in  lib.  v,  cap.  21 : «  Nulla  prorsus 
de  Deo  erat  mentio,  nuUus  omnino  cursus  memoriae 
habebatur. » 

66.  Incertumquotempore  celebratum  sit  concUium 
Namnetense,  cujus  canonem  16  adducit  ineunte  sae- 
cuto  x  Regino  abbas  Prumiensis  in  lib.  i,  cap.  208  : 
Presbyter,  mane  matutinali  offido  expleto,  pensum  ser- 
vitutis  suae  canendo  (id  ast  recitando)  Primam,  Ter- 
tiam,  Sextam,  Nonamque  persolvat,  etc,  quae  supe- 
rius  retuUmus.  Parlicularis  quidemhaecSynodus  est. 


411 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISI£NSIS. 


412 


non  uniyenalis  :  sed  tamen  ejus  aucioritas  yalet  ad  ^  censebatnr  grayissima  illa  obligatio,  non  pia  meri 


probandam  Ecclesiee  tunc  temporis  consuetudinem 
ac  legem.  Suffragatur  Chrodegangns  Mettensis  an- 
tistes  post  medium  sseculum  430  ^"^*  ^^  enim  in 
regulse  canonicis  praBscript»  cap.  27  ita  praecipit  : 
«  Quicumque  ex  clero  in  itinere  cum  episcopo  yel 
cum  alio  proiiciscuntur,  ordinem  suum,  in  quantum 
iter  yel  ratio  permiserit,  non  negligant ;  et  non  eos 
debent  prseterire  borse  constitutse,  tam  de  officiis 
diyinis  quam  aliunde.  »  Neque  id  solum  pii  moniti  et 
consilii  instar  erat,  sed  ita  proM^eptum  censebatur,  ut 
qui  secus  fecissent,  peccati  se  reos  agnoscerent. 
Unde  Alcuinus,  in  formula  confcssionis,  col.  166  : 
«  Peccavi  quod  negligensfui  de  meocursu,  quem  per 
horas  canonicas  exsolvere  debui ;  et  de  mea  psalmo- 
dia,  et  de  meis  orationibus,  etc.  » 

67.  Sffculo  IX  ineunte  scribebat  auctor  ille,  cujus 
librum  de  Benedictione  Dei  Stevartius  edidit,  nuncu- 
patum  Bathurico  episcopo  Ratisponensi.  Hic  vero  in 
prsefatione  sua  carpit  nonnullos  sacerdotes  et  episco- 
pos,  qui,  ut  liberius  genio  indulgere  possint,  prius- 
quam  dormitum  eant,  «  nocturnas  VigQias  desidiose 
persolventes,  stratu  mox  decubant.  Surgentes  vero 
dum  se  vestibus  induunt,  diurna  peragunt  officia  : 
putantes  sibi  sufficere  pssse,  si  saltem  quoquo  modo 
illa  decantent,  »  id  est  recitent.  «  Ignari  quia  horse 
sunt  in  sancta  Ecclesia  constitutae,  quibus  per  diem 


consilii  admonitio.  Audi  Jacobum  a  Vitriaco  in  Hi- 
storise  occidentalis  cap.  34 :  «  Licet  autem  sacerdos 
privatas  oraiiones  et  secretas  deprecationes  yariis 
circa  curas  animarum  occupationibus  intentus  possit 
aliquando  dimitlere,  horas  tamen  canonicas  non  de- 
bet  omittere.  Alice  enim  orationes  sunt  yoluntatis, 
hse  autem  necessitatis.  »  His  adde  sanctiones  conci- 
lii  Basileensis  et  Lateranensis  sub  Leone  X,  qiue 
beneficiatos  (Basileense  addit  sacris  ordinibos  initia- 
tos)  ad  recitationem  Breviarii  astringunt. 

70.  Prsetereo  alias  aliarum  Ecclesiarum  constitu- 
tiones,  qualis  est  concilii  Toletani  iv  in  canone  iO, 
ubi  sacerdotibus  et  subjectis  clericis  sub  grayi  inter- 
minatione432  pr^Bcipit  Dominicamorationem  quo- 
B  tidie  aut  in  publico,  aut  in  privato  officio  recitari.  Ex 
quo  intelligitur  privatam  divini  ofQcii  recitationem 
clericis  apud  Hispanos  etiam  tunc  praeceptam  fuisse, 
id  est  ante  sseculum  vii.  Eodem  sseculo  apud  Grsecos 
Joannes,  cognomento  Eleemosynarius,  «  divinum 
quidem  ecclesiasticse  regulae  officium  cumattentione 
mentis,  cordisque  contritione  prsefinitis  peragebat 
temporibus.  »  Ubi  auctor  Grsecus  OeCov  XsiToupyCocv  tou 
ixx>Y)oia9Tixou  xavovo;  appellat.  De  ofQcio  publico 
intelligendus  concilii  Carthaginensis  iv  canon  49 : 
Clericus  qui  absque  corpusculi  sui  inaequalitate  VigiHis 
deesi,  stipendiis  privetur.  Eodem  spectat   canon  14 


et  noctem  divinaj  servitutis  officia  persolvantur concilii  Venetensis  :  Clericus,  quem  intra  muros  dvi- 

Quas  si  negligimus,  sanctorum  Patrum  institutis  con-  tatis  suaemanere  constiterit,  et  a  matutinis  hymnis  sine 
traimus;  quibus  contraire  periculosum  est.  ^eqne  probabili  excusatione  aegritudinis  inventus  fuerit  de- 
enim  possunt  communionem  sanctam  Ecclesise  ha-  ^  fuisse,  septem  diebus  a  communione  habeatur  extra- 
bere,  quiejusinstituta,  etsi  non  verbis,  operibus  vero      neus,  etc. 


impugnare  nituntur :  dum  quod  permaximum  est  in 
sancta  Ecclesia,  si  cum  charitate  et  pietatis  studio 
perdgatur,  id  est  laudis  divinse  psalmodia  modulata, 
et  missarum  solemnia,  nec  temporibus  congruis,  nec 
religiosis  celebrant  affectibus.  »  Quam  longe  erat 
auctor  ille  a  sententia  eorum  qui  divinorum  officio- 
rum  recitationem  vel  in  4b31  "uam  conjiciunt  ho- 
ram,  vel  inter  i8id<popa  reponunt.  At  quam  religio- 
sior  erat  Liudgerus  episcopus,  qui  nulla  regis  reve- 
rentia  potuit  tantisper  abduci  a  cursu  recitando 
(quod  etiam  de  sancto  Saba  legitur),  noctu  cum  cle- 
ricis  suis  divine  officia  persolvere  solitus. 


7i .  Non  solum  itinerantes,  sed  etiam  grayissimis 
morbis  detenti,  officium  divinum  aut  ipsi  recitabant, 
aut  coram  se  recitari  curabant.  De  Eugendo  seu  Aa- 
gento  abbate  Jurensi,  qui  sub  annum  510  adsuperos 
abiit,  id  traditum  est  ab  anonymo  sequali,  quod  cum 
ultra  sexagenariam  setatem  «  sex  fere  mensibus  in«- 
qualitate  corporea  laboraret,  nunquam  tamen  cano- 
nico  usque  ad  horam  defuissetcursui.  »  Idem  scribi- 
tur  de  Benedicto  Anianensi  abbate,  de  Adalhardo 
Corbeiensi,  et  aliis.  At  Benedictus,  cognomento  Bis- 
copus,  Beda  testante)  cum  «  non  facile  ad  explendum 
solitum  psalmodise  cursum  linguam  vocemve  poterat 


68.  Huc  spectat  Leonis  papse  IV  homilia  quarta  ad  t\  levare,  per  singulas  diumae  sive  nocturnse  orationis 


presbyteros  et  sacerdotes  :  «  Omni  nocte  ad  noctur- 
nas  horas  surgite  ;  cursum  vestrum  horis  certis  de- 
cantate ;  missarum  celebrationes  devote  peragite,  » 
Quod  totidem  verbis  rcpetit  Ratherius  in  homilia 
synodica  ad  suos  presbyteros. 

59.  Sseculo  x  occurrit  in  statutis  Eadgari  Anglo- 
nxm  regis  formula  confessionis,  apud  Spelmannum, 
pag.  459  :  «  Conflteor  me  horas  meas  canonicas  ne- 
glexisse.  »  Et  ne  quis  leve  peccatum  esse  putet,  id 
maxime  advertendum,  quod  inter  accusationum  ca- 
pita,  quse  Joanni  XH  objecta  sunt,  atque  Ottonem  ad 
eum  exauctorandum  adduxerunt,  unum  est,  quod 
«  Matutinas  et  canonicas  horas  non  celebrasset,  » 
apud  Liutprandum,  in  lib.  vi  cap.  7.  Jam  ergo  tunc 


horas  aliquos  ad  se  fratrum  vocabat :  quibusPsalmos 
consuetos  duobus  in  choris  resonantibus,  et  ipse  cum 
eis,  quatenus  poterat,  psallebat.  »  Quod  item  dc 
Gervino  Centulensi  abbate  memorise  proditum  est, 
433  72.  At  hi  monachi  erant.  Certe :  sed  etiam 
clerici  paulo  minus  quam  monachi  Deo  consecrati 
sunt ;  duplici  titulo  plerique  divinis  ofQciis  recitandis 
obnoxii,  nempe  titulo  consecrationis,  et  beneficii 
ecclesiastici,  quod  monachis  non  competit.  Et  qui- 
dem  Galhis,  Arvernorum  episcopus  sanctus,  morti 
proximus,  «  advoniente  die  tertia,  »  quse  erat  Domi- 
nica  dies,  albescente  jam  coelo,  interrogat  quid  in 
ecclesia  psallerent.  «  Dixerunt  benedictionem  sese 
psallere,  »  id  est  canticum  Benedicite.  «  At  ille  psal* 


413  AD  GURSU  GALLIGANO  DISQUISmO.  4i4 

mo  quinquagesiino  et  benedictione  decantata,  et  A  opusculo  39.  Imo  et  GhrodegangmMettensisepisco- 

pus  in  regulee  cap.  26 :  «  Nec  cum  baculis,  aut  cam- 


alleluiatico  cumcapitello  expleto,  consummavit  ofli- 
cium  totum  temporis  matutini,  »  Laudes  vocamus. 
Hec  ex  Gregorio  de  Vitis  Patrum,  cap.  6. 

73.  Ad  itinerantes  quod  attinet,  non  modo  reli- 
giosi,  sed  etiam  clerici  sseculares  etiam  antiquitus 
divina  ofQcia  persolvebant.  Id  exemplis  superius 
probatum  est,  scilicet  ex  Gregorio  Turonensi  epi- 
scopo  et  ex  regula  Ghrodegangi ;  ne  repetam  exem- 
plum  sancti  Germani  episcopi  Parisensis,  quibus 
adde  aiemplum  Epiphanii  episcopi  Ticinensis.  Inde 
est  qi^d  clerici  omnes  Psaimos  memoria  tencre  de- 
bebant  ex  canonum  prsescripto.  Quam  ob  rem  Gen- 
nadius  G  P.  patriarcha  »  ncminem  ordinabat,  qui 
Psalterium  non  sciret  memoriter, »  ex  Theodoro  Le- 


butis,  aut  fustibus  in  choro,  exceptis  debilibus,  sed 
religiose  illis  standum  et  psallendum  est.  Sunt  enim 
quidamclericorum  qui  in  ssecularibus  negotiis  etdis- 
ceptationibus  pene  totum  infatigabiliter  deducunt 
diem ;  et  mox  ut  eccle^am  ad  divinum  officium  per- 
agendum  intraverint,lta  fatigati  videntur,  ut  nec  ora- 
tioni  vacare,  nec  ad  psallendum  stare  queant  :  sed 
potius  sedentes,  non  divinis,  sed  vanis  solent  instare 
loquelis,  »  etc.  Quid  sit  cambutis  inniti  in  officio 
divino,  intelJigimus  ex  Vita  ms.  sancti  Victurii  epi- 
scopi  Cenomanensis,  cui  sanctus  «  Martinus  dedit  ba- 
culum  (seu)  sustentaculum,  super  quod  solent  sacer- 
dotes  fu8is(idestfundendis)  orationibus  sustentari.» 


ctore  apud  eruditissimum  Valesium,  pag.  554.  An  B  in  pervetusto  Codice,  qui  Vitam  sancti  AmandiTra- 


lectiones  etiam  recitarent  itinerantes,  erit  fortasse 
qui  inquirat.  Sane  monachi  salten^libellos  seu  Go- 
dices  hujus  rei  gratia  gestabant.  Nam  ut  omittam  id 
qaod  deEquitioabbatenarratGregoriusMagnus,  qui 
Equitius  «  sacros  Godices  in  pelliciis  sacculis  dextro 
bevoque  latere  portare  solebat,  »  quod  etiam  de  Fru- 
ctuoso  episcopo  Bracarensi  legimus,  434  Grego- 
rius  IX  de  monachis  foras  profecturis  id  statuit,  «  ut 
ipsi  horas  dicant  in  via,  et  de  libris  provideatur 
iisdem.  »  Id  generis  duos  pro  itincrantibus  Codices 
in  sacrario  Gisterciensi  aliquando  vidimus,  quos  hoc 
modo  describit  Josephus  Meglingerus  in  Itinere  suo 
Cisterciensi  :  «  Libelli  trium  digitorum  latitudinem 


jectensisepiscopicontinet,  apud  Elnonemasservato, 
vidi  ejusmodi  episcoporum  imagines,  qui  una  mann 
pedum  pastorale  gestant,  alia  baculum  recurvum,  et 
quidem  breviorem,  quo  se  ipsi  inter  orandum  sus- 
tentabant.  Hodie  quoque  in  ecclesia  sancti  Georgii 
apudVenetias,  ejusmodi  cambutis  interorandum  uti 
solent  hominespromiscui  sexus,  ut  me  monuit  eru- 
ditus  et  venerabilis  Glaudius  Gastellanus  canonicus 
Ecclesise  Parisiensis.  Ad  hsBC  in  Iftello  supplici  mo- 
nachorum  Fuldensium  ad  Garolum  Magnum  hi  con- 
queruntur,  quod  prae  Ratgarii  abbatis  duritia  ipsis 
infirmis«nec  baculum  prb  sustentatione  ferre  liceat, 
nec  ad  inclinatorium,  quod  nos  formulam  dicimus. 


non  excedunt,  plus  tamen  longitudinis  habent.  Dum  p  morando  inh«rere.»  Multo  minus  sanis  (neque  vero 

I  *•  «  iA  1*4*1  ^^      *  i  i  t       W^        11  \1  *-11  1*  JLA 


clausos  aspicis,  parvi  apparent ;  at  aperti  triplo  ma- 
jores  evadunt,  foliis,  quje  ex  membrana  rudi  con- 
stant,  ter  complicatis,  deorsum,  etambobus  lateri- 
bus.  Neque  in  utraque  parte  litteris  implentur  pagi- 
D«,  sed  interius  tantum  ;  ita  ut  licet  folium  a  folio 
sejungas,  nisi  plicae  explicentur,  null«e  litterse  pro- 
stent.  Quffi  quidem  minutissimse  paucis  syllabis 
totas  periodos  brevissimo  compendio  absolvunt. 
NuIIa  compage  seu  tegumento  vinciuntur;  sed  uno 
in  latere  filumcolligat  folia,  ne  diffluant,  ac  deinde 
sacculus  ex  corio  libellos  recipit.  »  Hffic  ille. 

74.  Qvanta  porro  reverentia  divinis  officiis  inter- 
esse  solerent  majores  nostri,  intelligimns  ex  facto 
sancti  Martini  episcopi  Turonensis,  quem  «in  ecclc- 


it  petunt  Fuldenses)  hsec  indulgentia  concedebatur, 
ut  436  tempore  divini  of  ficii  formulce  incumberent. 
75.  Ad  extremum  maxime  pia  et  sancta  est  (ut 
jam  diximus)  illa  ecclesiasticarum  precationum  in- 
stitutio,  sive  publice,  sive  privatim  recitandfle  sint. 
Quid  enim  aptius  ad  Deo  debitum  cultum  honorem- 
que  persolvendum  ?  autquidadexcitandam  fidelium 
pietatem  accommodatius  utvel  suo  ipsius  testimonio 
probavit  Augustinus,  quam  Psalmorum  in  ecclesia 
cantus  ?  Jam  vero  nihil  ad  refricandam  Dci  Opt.  Max. 
memoriam  efficacius  quam  ejusmodi  preres  privatira 
recitandse  :  quarum  obligatio  si  nonnullis  durior 
videtur  et  morosior,  timendum  est  ne  id  ex  divina- 
rumrerumtffidio  et  fastidio  oriatur.  Cum  cnim  Bre- 


sia  nemo  unquam  sedere  conspexit,  »  ut  legitur  in  J)  viarium(quodvocant)triacontineatmagnopere  utilia 


lib.  n  de  ejus  Vita.  Quod  etiam  de  sancto  Epiphanio 
Ticinensi  episcopo  Ennodius  tradit  :  »  Is  junctis 
pedibus  usque  ad  consummationem  mystici  operis 
stare  se  debere  constituit ;  ita  uthumorevestigiorum 
loeum  suum  depingeret  et  longe  aspicientibus  indi- 
caret.  »Quosdamtamcn  formulisaccubuissediscimus 
ex  Gregorio  in  lib.  viii,  cap.  31,  ubi  de  Prajtextato 
Rothomagensi  pontifice  agens  :  «  Adveniente,inquit, 
dominic«resurrectionis  die, »  id  est  dominica, «  cum 
sacerdos  (Prffitextatus)  ad  implenda  ecclesiastica  of- 
ficia  ad  ecclesiam  maturius  properasset,  antiphonas 
juxta  consuetudinem  incipere  435  P^'*  ordinem 
coepit.  Cumque  intcr  psallondiim  formuI.Tdecumbe- 
ret,  >»  etc.  Id  tamen  improbat  Petrus  Daniiani,  in 


et  sedificatione  plena,  Dei  vidclicet  laudes,  lectiones 
et  orationes,  nihil  homini  religioso  suavius,  nihil 
sanctius,  quam  Dei  laudes  ex  Psalmis  depromptse, 
quae  mentem  ad  Deum  rapiunt  etsacro  divini  amoris 
igniculo  accendunt.  Quid  vero  ecclesiasticis  homini- 
bus  antiquius  esse  debet  aut  familiarius  quam  lectio- 
ncs  ex  Scripturis  divinis,  quse  plurimum  in  sacris 
ofTlciis  locum  habent?  Denique  qui  pressius  etsoli- 
dius  ad  devotionem  quam  orationes  seu  CoIIectie  ab 
Ecclesia  probatae,  cum  frequenti  recitatione  Domi- 
nicae  precationis  ?  Nihil  itaque  Dei  ministris  conve- 
nientius  institui  poterat  quam  illarum  precum  Bre- 
viarium,  si  modo  a  nimia  prolixitate,  et  ab  incerti» 
historiissitrepurgatum.  Id  pro  suaprovidcntiaideu- 


4itt  APPENDIX  AD  OPERA  SANGTl  GERMANl  PARISIENSIS.  416 

tidem  curarunt  summi  pontifices,  emendando  Bre-  ^  tis  ofiicia,  aliaque  id  genus  exercitia  virtatis.  Hae 
viario  Romano,  quod  aliorum  exemplum  esse  debeat. 
Sed  quia  multa  in  dies  a  viris  doctis  illastrantur, 


eam  in  se  curam  etiam  susceperunt  episcopi  maxime 
Gallicani,  qaorum  hac  in  re  sedulitas  et  religio  437 
alios  ad  idem  opus  merito  incitat.  £t  quidem  in  ec- 
clesiasticis  offlciis  «  non  novella  audiri  decet  vel  le- 
via,  »  ut  scribit  Bemardus  in  j^dstola  312  ad  Arre- 
marenses,  «  sed  certe  authentica  et  antiqua,  quse  et 
Ecclesiam  sediflcent,  et  ecclesiasticam  redoleant  gra- 
vitatem.  Quod  si  noya  audire  libet,  et  causa  requi- 
rit,  ea,  ut  dixi,recipienda  censuerim,  quae  cordibus 
audientium,  quo  gratiora,  eo  utiliora  reddat  et  elo- 
quii  dignitas  et  auctoris.  Porro  sensa  indubitata  res- 
plendeant  veritate,  sonent  jiistitiam,  humilitatem 


oportet  facere,  sed  pias  etiam  precationes  non  omii- 
tere. 

77.  Neque  desunt  diligenti  ac  cordato  viro  tem- 
porisintervalla  etferise  ad  utromque  preestandum,  ubi 
semel  ejus  animum  pietas,  et  divinaram  remm,  se- 
dusis  inutilibus  curis,  soIUcitudo  imbuerit,  cum  le- 
gamus  saeculares  viros  (nec  nostra  setateetiam  exem- 
pla  desunt),  imo  etiam  reges,  qui  strenue  rem  pu- 
blicam  per  se  ipsi  administrabant,  inter  tot  nego- 
tiorum  turbas  eisdem  precationibus  non  dafuisse. 
Higus  rei  testes  duos  appello,  Alfredum  scilicet  An- 
glorum  regem,  et  sanctum  Ludovicum.  Alfredus 
quippe,  referente  Vitse  ejus  scriptore  accnrato  Assero, 
« iuter  bella  et  praesentis  vit«e  frequentia  impedir 


suadeant,  doceant  sequitatem  :  quse  etiam  lumen  ve-  o  menta,  necnon  paganorum  infestationes  et  quotidia- 


ritatis  mentibus  pariant,  formam  moribus,  crucem 
vitiis,  afifectibus  devotionem,  sensibus  disciplinam.  » 
Tot  verba,  tot  oracula,  sanctissimo  Ecclesise  Patre  ac 
doctore  digna. 

76.  Cseterum,  ut  ad  scopum  redeam,  parum  inte- 
rest  quo  jure  primam  inducta  sit  hsec  Breviarii  reci- 
tandi  obligatio,  lege  an  consuetudine,  cum  legitimo 
fundamento  innitatur,  scilicet  prsecepto  generali  quo 
Christiani  omnesaijugemprecationem  tenentur,  et 
speciali  Dei  ministrorum  conditione,  qui  toto  sese 
divino  cultui  manciparunt.  Is  enim  divinum  et  apos- 
tolicum  de  indesinente  oratione  prasceptum  implere 
censetur,  u  qui  canonicis  horis  quotidie,  juxta  ritum 


nas  corporis  inHrmitates,  inter  regni  gubemacolay 
nihilominus  missam  quotidie  audire,  psalmoe  quos- 
dam  et  orationes,  et  horas  diumas  et  noctumas  ce- 
lebrare,  et  ecclesias  noctumo  tempore,  orationis 
causa,  clam  a  suis  adire  solebat.  »  Sic  vero  totom 
cujuslibet  diei  cursum  expendebat,  «  ut  octo  horas 
in  scribendo,  legendo  et  orando ;  octo  in  cura  cor- 
poris ;  octo  in  expediendo  regni  negotio  transigeret, » 
quod  de  eo  scribit  Willelmus  monachus  Malmesba- 
riensis.  Utinam  similis  sedulitas  animos  nostros  oc- 
cuparet.  Do  sancto  Ludovico  id  memorise  prodidit 
auctor  ejus  sequalis  in  sermone  inedito,  quem  nun- 
quam  satis  laudatus  Antonius  Herovallius  nobis  com- 


ecclesiasticse  traditionis,  psalmodiisprecibusque  con-  p  municavit :  «  Omnes  horas  canonicas,  et  de  gloriosa 


suetis  Deum  laudare  et  rogare  ndn  desistit,  »  ut  ait 
Beda  in  Lucse  cap.  18.  Sunt  quidem  et  alia  non  mi- 
noris  momenti  sacromm  ministrorum  ofQcia  et  onera ; 
neque  ad  hoc  unum  eis  assignati  sunt  tam  copiosi 
Ecclesiffi  proventus,  quasi  recitato  semel  Breviario, 
muneris  sui  summam  statim  expleverint.  Quse- 
dam  quippe  alia  ab  ecclesiasticis  viris  exiguntur,  le- 
ctio  et  studium  sanctamm  Scnpturarum  et  sacree 
traditionis,  divini  438  ^®^^i  prsedicatio,  charita- 


Virgine  semper  cum  nota  audiebat ;  submisse  tamen 
easdem  inter  se  et  capellanum  suum  et  pro  defon- 
ctis  novem  lectiones  quotidie  dicebat.  Media  4b39 
nocte  surgebat  ad  confitendum  Domino,  et  regina 
bonse  memorise  aliquando  eum  propter  frigus  de 
vestimento  aliquo  operiebat.  »  Sic  nulli  unquam, 
etiam  occupatissimo,  deerit  tempus  et  otiam  ad 
Deo  vacandum,  si   pietatis  studium  non  defuerit. 


440  APPEl^DIX 

Continens  probationes  quasdam  Liturgice  Gallicande 

et  cursus  Gallicani. 


L    DOMINICA   PRIMA   ADVENTDS,  AD   MISSAM    OPFICIDM. 

Ex  Missali  Mozarabum*, 
Ecce  super  montes  pedes  evangelizantis  pacem, 
alleluia,  et  annuntiantis  bona,  alleluia  :  celebra  Juda 
festivitates  tuas  allcluia,  et  redde  Domino  vota  tua 
alleluia.  f  .  Dominus  dabit  verbum  evangelizantibus 
in  virtute  multa.  Ps,  Et  redde.  f  .  Gloria  et  honor 
Patri  et  Filio  et  Spiritui  sancto  in  ssecula  sseculorum 
amen.  Et  redde. 

'  Vide  pag.  25  et  seqq. 


D     Dicat  presbyter  :  Per  onmia  seecula    sseculorum. 
iV.  Amen. 

In  adventu  Bomini  non  didmus,  Gloria  in  excelsis, 
Dominicis  diebus  et  feriis,  sed  tantum  diebus  festivis, 

Oratio. 

Deus  qiii  per  angelicos  choros  adventum  TOii  tui 

Domini  nostn  Jesu  Christi  annuntiare  voluisti,  qui 

per  angelomm  praeconia,  Gloria  in  excelsis  Deo,  et 

in  terra  pax  hominibus  bonee  voluntatis,  adclaman- 


4i7 


AD  PRiECEDENTIA  LITURGIiE  MONUMENtA  APPENDIX  PllIMA. 


4i8 


libus  demonstrasti,  concede  ut  in  hiyus  dominicae  ^  Habeo  igitur  gloriam  in  Christo  Jesu  ad  Deum.  Non 


resurrectionis  festivitate,  pax  terns  reddita  conva- 
lescat,  et  fratemfle  dilectionis  caritate  innovata  per- 
maneat.  iV.  Amen. 

Dtca^  Mcerdos, 

Per  misericordiam  tuam,  Deus  noster,  qui  es  be- 
nedictus,  et  vivis,  et  omnia  regis  in  ssecula  sseculo- 
rom.  iV.  Amen.  t.  Dominus  sit  semper  vobiscum. 
ij.  Et  cum  spiritu  tuo. 

Lectio  libri  Esaise  prophetse.  Capitulo  x. 

n).  Deo  gratias. 

Ecce  dominator  Dominus  exercituum  confringet 
lagunculam  441  ^^  terrore,  et  excelsi  statura  suc- 
cidentur,  etsublimes  humiliabuntur,  et  subvertentar 


enim  audeo  aliquid  loqui  eorum  quee  per  me  non 
efQcit  Christus,  in  obedientiam  gentium,  in  verbo 
et  factis,  in  virtute  signorum  et  prodigiorum,  in  vir- 
tute  Spiritus  sancti ;  ita  ut  ab  442  Jerusalem  per 
circuitum  usque  ad  Illyricum  repleverim  Evange- 
lium  Christi.  Sic  autem  prsedicavi  hoc  Evangelium, 
non  ubi  nominatus  est  Christus,  ne  super  alienum 
fundamentum  aedificarem,  sicut  scriptum  est :  Qui- 
bus  non  est  annuntiatum  de  eo  videbunt,  et  qui  non 
audierunt  intelligent.  Propter  quod  et  impediebar 
phirimum  venire  ad  vos,  et  prohibitus  sum  usque 
adhuc.  Nunc  vero  ulterius  locum  non  habens  in  his 
regionibus,  cupiditatem  autem  habens  veniendi  ad 
vos  ex  multis  jam  proecedentibus  annis;  cum  in 
condensa  saltus  ejus  ferro,  et  Libanus  cum  excelsis  B  Hispaniam  proficisci  coepero,  spero  quod  prseteriens 


cadet.  [Cap.  xi.]  Et  egredietur  virga  de  radice  Jesse 
et  flos  de  radice  ejus  ascendet,  et  requiescet  super 
eomSpiritus  Domini,  spiritus  sapientiee  et  intelle- 
ctos,  spiritus  consilii  et  fortitudinis,  spiritus  scien- 
tis  et  pietatis  :  et  replebit  eum  spiritus  timoris  Do- 
mini.  Non  secundum  visionem  oculorum  judicabit, 
neque  secundum  auditum  aurium  arguet ;  sed  judica- 
bit  in  jnstitia  pauperes,  et  arguet  in  sequitate  pro 
mansuetis  terrse.  Et  percutiet  terram  virga  oris  sui, 
et  spiritu  labiorum  suoruminterficietimpium.  Et  erit 
justitia  cingulum  lumborum  ejus,  et  fidescinctorium 
renum  ejus.  Habitabit  lupus  cum  'agno,  et  pardus 
cum  hsedo  accubabit  :  vitulus  et  leo  et  ovis  simul 
morabuntur,  et  puer  parvulus  minabit  eos.  Vitulus 
et  ursus  pascentur,  simul  requiescent  catuli  eorum, 
et  leo  quasi  bos  comedet  paleas.  Et  delectabitur  in- 
fans  ab  ubere  super  foramina  aspidis,  et  in  cavema 
reguli,  qui  ablactatus  fuerit,  manum  suam  mittet. 
Non  nocebunt-et  non  occident  in  universo  monte 
sancto  meo,  quia  repleta  est  terra  scientia  Domini, 
sicut  aquffi  maris  operientis.  In  die  illa  Radix  Jesse 
qui  stat  in  signum  populorum,  ipsum  gentes  depre- 
cabuntur,  et  erit  sepulcrum  ejus  gloriosum.  i^. 
Amen. 

Dtca^  fn-esbyter  in  comu  sinistrum  altaris :  DoB&inus 
sit  semper  vobiscum.  iV.  Et  cum.  Psallendo,  Qui 
dat  nivem  sicut  lanam,  nebulam  velut  cinerem  spar* 
git;  qui  emittit  chrystallum  suam  sicut  fhista  panis. 


videam  vos,  et  a  vobis  deducar  illuc,  si  vobis  ex 
parte  primum  fruitus  fuero.  Nunc  igitur  proficiscar 
in  Jerusalem  ministrare  sanctis.  Probaverunt  enim 
Macedonia  et  Achaia  collationem  aliquam  facere  in 
pauperes  sanctorum  qui  sunt  in  Jerusalem.  Placuit 
enim  eis,  et  sunt  debitores  eorum.  Nam  si  spiritua^ 
Uum  corum  participes  facti  sunt  gentiles,  debent  et 
in  camalibus  ministrare  eis.  Hoc  igitur  cum  con- 
summavero,  et  assignafero  eis  fructum  hunc,  ^rofi- 
ciscar  per  vos  in  Hispaniam.  Scio  autem  quoniam 
veniens  ad  vos,  in  abundantia  benedictionis  Christo 
veniam.  vf,  Amen. 

Dicat  sacerdos  :  Dominus  sit  semper  vobiscum.  iV. 
Et  cum. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam.  Cap»  m. 

v).  Chorus  :  Gloria  tibi,  Domine. 

Anno  quinto  decimo  imperii  Tiberii  Csesaris,  pro- 
curante  Pontio  Pilato  Judseam,  tetrarcha  autem  Ga- 
Uleee  Herode,  Philippo  autem  £ratre  ejus  tetrarcha 
Itureee  et  Traconitidis  regionis,  et  Lisania  Abilinee 
tetrarcha;  sub  principibus  sacerdotum  Anna  et 
Caipha ;  factum  est  verbum  Domini  super  Johannem 
Zacharise  filium  in  deserto ;  et  venit  in  onmem  re- 
gionem  Jordanis,  prcedicans  baptismum  psenitentifle 
in  remissionem  peccatomm,  sicut  scriptum  est  in 
libro  sermonum  Esaya;  prophetse  :  Vox  clamantis 
in  deserto  :  Parate  viam  Domini,  rectas  facite  semi- 
tas  ejus.  Omnis  vallis  implebitur ;  et  omnis  mons  et 


Ante  faciem  frigoris  ejus  quis  subsistet  ?  t.  Mittit  [)  collis  humiliabitur ;  et  erunt  prava  in  directa,  et 


Terbum  suum  et  Uquefaciet  ea,  fiat  spiritus  ejus  et 
fluent  aquee.  P.  Ante. 

Dtoa^  sacerdos  :  Silentium  facite. 

Sequentia  Epistolae  PauU  apostoU  ad  Romanos. 
Cap.  XV. 

Respcndeat  chorus  :  Deo  gratias. 

Fratres.  Certus  sum  ego  ipse  de  vobis,quoniam 
et  ipsi  pleni  estis  dilectione,  repleti  omni  scientia, 
ita  ut  possitis  alter  alterutrum  monere.  Audacius 
autem  scripsi  vobis,  fratres,  ex  parte,  tamquam  in 
memoriam  vos  reducens,  propter  gratiam  quee  data 
est  mihi  a  Deo,  ut  sim  minister  Christi  Jesu  in  gen- 
tibos,  sanctificans  EvangeUum  Dei,  ut  fiat  oblatio 
gentiiim  aceepta  et  sanctificata  in  Spiritu  sancto. 


aspera  in  vias  planas  :  et  videbit  omnis  caro  salutare 
Dei.  Dicebat  ergo  ad  turbas  qui  exierant  ut  baptiza- 
rentur  ab  ipso  :  Genimina  viperamm,  quis  ostendit 
vobis  fugere  a  ventura  ira?  facite  ergo  fructus  di- 
gnos  pcenitentiae.  Et  ne  coeperitis  dicere  :  Patrem 
habemus  Abraham.  Dicoenim  vobis,  quia  potens  est 
Deus  de  lapidibus  istis  suscitare  iilios  Abrahee.  Jam 
enim  securis  ad  radicem  arboris  posita  est.  Omnis 
ergo  arbor  443  ^^^  faciens  fmctum  bonum  excide- 
tur,  et  in  ignem  mittetur.  Et  interrogabant  eum  tur- 
bse,  dicentes  :  Quid  ergo  faciemus?  Respondens  au- 
tem  dicebat  iUis  ;  Qui  habet  duas  tunicas  det  non 
habenti,  et  qui  habet  escas  similiter  faciat.  Venenint 
autem  et  publicani  ut  baptizarentur,  et  dixerant  a^ 


4i9  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  420 

illum  :  Magister,  quid  faciemus  ?  At  ille  dixit  ad  eos  :  ^  et  in  conspectu  seniorum  alleluia.  f.  Haec  dicet  Do- 


Nihil  amplius  quam  quod  constitutum  est  vobis,  fa- 
ciatis.  Interrogabant  autem  eum  et  milites,  dicentes  : 
Quid  faciemus  et  nos  ?  Et  ait  illis  :  Neminem  concutia- 
tis,  neque  calumniam  faciatis,  et  contenti  estote  sti- 
pendiis  vestris.  Existimante  autem  populo,  et  cogi- 
tantibus  omnibus  in  cordibus  suis  de  Johanne,  ne 
forte  ipse  esset  Christus ;  respondit  Johannes  dicens 
omnibus  :  Ego  quidem  aqua  baptizo  vos,  veniet  au- 
tem  fortior  me  post  me,  cujus  non  sum  dignus  sol- 
vere  corrigiam  calciamentorumejus.  Ipse  vos  bapti- 
zabit  in  Spiritu  sancto  et  igni,  cujus  venlilabrum  in 
manu  ejus,  et  purgabit  aream  suam,  et  congregabit 
triticum  in  horreum  suum,  paleas  autem  comburet 
igni  inextinguibili.  Multa  quidem  et  alia  exhortans, 
evangelizabat  populo.  iV.  Amen. 

DicoU  presbyter  :  Dominus  sit  semper  vobiscum. 
i\|.  Et  cum. 

Dicat  chorus :  Lauda.  Aileluia.  f,  Mitte  nobis, 
Dpmine,  auxilium  de  sancto,  et  de  Sion  tu  erue  nos 
alleluia.  Interim  qmndo  c/ioitis  dicit  Aileluia,  offert 
sacerdos  hostiam  cum  calice,  et  cum  orationibus  qux 
sequmtur. 

Acceptabilis  sit  Majestati  tuae,  omnipotens  seterne 
Deus,  hsec  oblatio,  quam  tibi  oiferimus  pro  reatibus 
et  facinoribus  nostris  et  pro  stabilitate  sanctdB  ca- 

tholicse  et  apostolicse fidei  cultoribus.  Per  Chri- 

stum  Dominum  nostrum.  In  nomine  Patris  f  et  Filii 
et  Spiritus  sancti.  Amen.  Dimittendo  patenam  super 
corporales,  Deinde  accipiat  calicem  sanctificando  sic. 


minus,  erit  quasi  pater  habitantibus  Jerusalem,  et 
qui  inhabitant  in  Sion,  et  dabo  clavem  domus  Da- 
vid  super  humeros  ejus,  et  aperies  ;  et  non  est  qui 
claudat  Jerusalem,  alleluia. 

Uic  accipiat  sace^^dos  aquam  in  manibus,  et  dicat 
silentio  super  oblationem  cum  tribus  digitis :  In  no- 
mine  Patris  +  et  FiUi  et  Spiritus  sancti  regnas  Deus 
in  ssecula  sseculorum,  amen. 

Inclinet  se  ante  altare,  et  dicat  in  silentio  istam  ora- 
tionem  : 

Accedam  ad  te  in  humilitate  spiritqs  mei,  loquar 
ad  te,  quia  muJtam  spem,  et  fortitudinem  dedisti 
mihi.  Tu  ergo,  fili  David,  qui  revelatus  mysterio,  ad 
nos  in  carnem  venisti,  clave  crucis  tu«e  secreta  cor- 
B  dis  mei  adaperi,  mittens  unum  de  Seraphin,  qui 
candenti  carbone  illo,  qui  de  altari  tuo  sublatus  est, 
sordentia  labia  raea  emundet,  mentem  enubilct, 
docendi  materiam  subministret,  ut  lingua  qua 
proximorum  utilitati  per  caritatem  servit,  ne  erro- 
ris  insonet  casum,  sed  veritatis  resultet  sine  fine 
prseconium,  per  te  Deus  meus  qui  vivis  et  regnas  in 
ssecula  sseculorum,  amen. 

UNXIPIT  MISSA. 

Dica^  presbyter  :  Dominus  sit  semper  Tobiseum. 

v).  Et  cum  spiritu. 

Oratio. 

445  Adventum  Domini  nostri  Jesu  Christi,  fra- 
trcs  dilcctissimi,  votis  omnibus  prsestolantes,  Dei 


i^v»^vi  v»*»-»7.      x^v»*»wi/    Mw»|'»virir    vv»(irubrf»    ov»r»v»»y ivurf »v»v  «^«v.  g^  '  » 

In  nomine  Patris  +  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  amen.  ^  Patris  omnipotentiam  imploremus,  ut  corda  nostrt 


Oratio. 

Offerimus  tibi,  Domine,  calicem  adbenedicendum 
sanguinem  Christi  filii  tui,  deprecamurque  clemen- 
tiam  tuam,  ut  ante  conspectum  divinse  Majestatis 
tuse,  cum  odore  suavitatis  ascendat,  per  eumdem 
Christum  Dominum  nostrum.  Amen.  Vonat  calicem 
super  aram,  ei  accipiat  filiolam  sine  sanctificatione,  et 
ponat  super  calicem  dicendo  sic  : 

Oratio. 

4^4^41  Hanc  oblationem,  qusesumus,  Domine, 
piacatus  admitte,  et  omnium  offerentium  eorum 
pro  quibus  tibi  offertur  peccata  indulge,  per  Chri- 
stum  Dominum  nostrum,  amen. 

Et  dicat  junctis  manibus  inclinando  se. 

Oratio. 

In  spiritu  humilitatis  et  in  animo  contrito  susci- 
piamur,  Domine,  ate,  et  sic  fiat  sacrificium  nostrum, 
ut  a  te  suscipiamur  hodie,  ut  placeat  tibi,  Domine 
Deus.  Veni,  sancte  Spiritus  sanctificator,  sanctifica 
hoc  sacrificium  de  manibus  meis  tibi  prseparatum. 
Hic  ponat  incensum  in  thuribulo,  et  incenset  sacTif.- 
cium  si  placuerit.  Postea  tnclinet  se  sacerdos  in  me^ 
dium  altaris  junctis  manibus,  et  dicat  alta  voce  :  Ad- 
juvate  me,  fratres,  in  orationibus  vestris,  et  orate 
pro  me  ad  Deum.  Chorus  respondeat  :  Adjuvet  te 
Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus.  Et  sacerdos  vertat 
$e  ad  popultm  et  faciat  offertoriumM  voluerit,  et  dicat 
chorus  sacrificium.  Regnabit  Dominus  in  Jerusalem, 


purificet,  et  corpora  immaculata  conservet.  Detha- 
bilitatem  fidelium  mentibus  fidehter  quserere,  quod 
saluti  posset  prodesse.  Exspectemus  conscientia  se- 
cura  venturum,  quem  super  omnem  principatum  et 
potestatemcredimus  exaitatum.  Simusetiam  persin- 
gula  momenta  soiiiciti,  ut  mereamur  habere  prin- 
cipium,  quemcredimus  et  fatemur  ad  judicandos  nos 
vivos  et  mortuos  in  gloria  esse  venturum.  i^.  Amen. 
Dicat  presbyter .'  Per  misericordiam  tuam,  Deus  no- 
ster,  qui  es  benedictus,  et  vivis  et  omnia  regis  in 
sieculasaeculorum.  iV.  Amcn.  Dicat  presbyter  elevando 
manus.  Oremus.  v),  Chorus,  Agios,  Agios,  Agios, 
Domine  Deus,  rex  eeterne,  tibi  laudes  et  gratias. 

T\     Postea  dicat  presbyter  : 

Ecclesiam  sanctam  catholicam  in  orationibus  in 
mente  habeamus,  ut  eam  Domiuus  fide,  et  spe,  et 
caritate  propitius  ampliare  dignetur.  Omnes  lapsos, 
captivos,  inflrmos,  atque  peregrinos  in  mentehabea- 
mus,  ut  eos  Dominus  propitius  redimere,  sanare  et 
confortare  dignetur.  iV.  C/tom  •'  Prsesta,  aeteme, 
omnipotens  Deus. 

Dicat  presbyter  aliam  orationem. 

Purifica,  Domine  Deus,  Pater  omnipotens,  pecca- 
tonim  arcana  nostrorum,  cunctasque  propitius  ma- 
culasabluepeccatorum,acprsesta,  Domine,  utbene- 
flcio  pietatis  tuae,  nostris  criminibus  emundati,  me- 
tuendum  terribilemque  adventum  Domini  nostri  Jesu 
Christi  filii  tui  exspectemus  interriti :  sicque,  te  mi- 


42i 


AD  PRiECEDENTIA  LITURGIif:  MONIMENTA  APPENDIX  PRIMA. 


42-2 


serante,  hic  percipere  mereamur  omnium  veniam  ^  socies  numeraudos,  quos  in  fidei  primordio,  a  Jo- 


delictoram,  ut  tuum  in  futuro  judicium  nobis  sen- 
liamus  omnino  mitissimum,  et  dexterac  tuae  partici- 
pes  facti,  a  te  mereamar  perpetuaB  vitae  percipere 
prsmium,  tuumque  consequemur  invictum,  inilni- 
\xmi  et  fortissimum  regnum.  iV.  Amen. 

Dicat  presbyter  :  Per  misericordiam  tuam,  Deus 

noster,  in  ci\)us  conspectu,  sanctorum  apostolorum 

et  martyrum,  confessorum  atque  virginum  nomina 

recitantur.  i^.  Chorus,  Amen.  Dieat  presbyter  :  Offe- 

rant  Deo  Domino  oblationem  sacerdotes  nostri,  papa 

Romensis,  et  reliqui  pro  se  et  pro  omni  clero  ac  ple- 

bibus  Ecclesise  sibimet  consignatis,  vel  pro  universa 

fralemitate.  Item  offeruntuniversi  presbyteri,  diaconi, 

derici,  ac  populi  circumstantes  446  ^^  honorem 


hanne  in  Jordane  psenitentisR  undis  aquarum  ablu- 
tos,  a  te  postrcmo  per  Filium  in  Spiritu  sancto  et 
igni  cognoscimus  baptizatos.  Respondeat  chorus  : 
Amen.  Dtcat  presbyter  :  Quia  tu  es  vera  447  P^x 
nostra  et  charitas  indisrupta,  vivis  tecum  et  regnas 
cum  Spiritu  sancto  unusDeusin  saecula  saeculorura. 
v} .  Chorus  :  Amen.  Dicat  presbyter  elevatis  manibus 
in  caelum  :  Gratia  Dei  Patris  omnipotentis,  pax  ac 
dilectio  Domini  nostri  Jesu  Christi  et  communicatio 
Spiritus  sancti  sit  semper  cum  omnibus  nobis.  vf , 
Chorus  :  Et  cum  omnibus  bonae  voluntatis.  Dicat 
presbyter :  Quomodo  astalis,  pacem  facite.  i^.  Cho- 
rus.  Pacem  mcam  dovobis,  pacem  meam  commen- 
do  vobis ;  non  sicut  mundus  dat,  paccm  do  vobis. 


sanctorum  pro  se  et  suis.  v),  Chorus :  Offerunt  pro  se  B  f.  Novum  mandatum  do  vobis,  ut  diligatis  invi- 


etpro  universa  fratemitate.  Dicat  sacerdos :  Facientes 
commemorationem  beatissimonim  apostolorum  et 
martjrum,  gloriosae  sanctae  Marise  virginis,  Zacha- 
riffi,  Johannis,  Infantum,  Petri,  Pauli,  Johannis, 
iacobi,  Andreae,  Philippi,  Thomae,  Bartholomaei, 
Matthaei,  Jacobi,  Simonis  et  Judae,  Matthiae,  Marci  et 
Lucae.  v),  Chorus  -  Et  omnium  martyrum.  Dicat  sa- 
cerdos :  Item  pro  spiritibus  pausantium  Hilarii,  Atha- 
nasii,  Martini,  Ambrosii,  Augustini,  Fulgentii,  Leau- 
dri,  Ysidori,  David,  Juliani,  item  Juliani,  Petri,  item 
Petri,  Johannis,  Servi  Dei,  VLsitani,  Viventi,  Felici, 
Cypriani,  Vincentii,  Gerontii,  Zachariae,  Cenapoli, 
Dominici,  Justi,  Saturnini,  Salvati,  item  Salvati, 
fiemardi,  Reimundi,  Johannis,  Celebruni,  Gundisalvi, 


cem.  Reiteretur :  Pacem  meam  do  vobis.  f.  Gloria  et 
honor  Patri  et  Filio  et  Spiritui  sancto  in  saecula  sae- 
culorum  amen.  Reiteretur  :  Pacem  meam. 

Interim  quando  Chorus  dicit  :  Pacem  meam,  acci- 
piat  sacerdos  pacem  de  patena  dicendo  sic  :  Habete 
osculum  dilectionis  et  pacis,utaptisitissacrosanctis 

mysteriis  Dei Et  statim  det  pacem  diacono  vel 

puero,  et  puer  populo.  Postea  inclinet  se  sacerdos  jun- 
ctis  manibus  et  dicat :  Introibo  ad  altare  Dei.  i^.  Cho- 
rus  :  AdDeura  qui  laetificat  juventutem  meam.  Pres- 
byter  ponat  manum  super  calicem  et  dicat  •'  Auresad 
Dominum.  iV-  Chorus  :  HabemusadDominum.  Dtca^ 
presbyter  :  Sursum  corda.  iV.  Chorus  :  Levemus  ad 
Dominum.  Dicat  presbyter  incHnando  se  junctis  mani- 


Martini,   Roderici,  Johannis,  Guterii,  Sancii,  item  ^  bus  :  Deo  ac  Domino  nostro  Jesu  Christo  Filio  Dei 


Sancii,  Dominici,  Juhani,  Philippi,  Stephani,  Johan- 
nis,  item  Johannis,  Felicis.  i^.  Chorus  :  Et  omnium 
pausantium. 

Dicat  presbyter  post  nomina  : 

Te  quaesumus,  Domine  Jesu  Christe,  ut  dilectio 

adventus  tui  ita  in  nobis  permaneat,  ne  ad  te  corda 

nostra  umquam  recedant ;  sicque  nos  jam  in  aeternam 

advocationem  asscribe,  ut  ad  futurum  non  confun- 

damur,  cum  ad  judicandum  veneris  orbem.  iV.  Choms, 

Amen.  Dicat  presbyter  :  Quia  tu  es  vita  vivorum, 

sanitas  infirmorum,  ac  requies  omnium  fldeliumde- 

fiinctorum  in  aeterna  saecula  saeculorum.  i^.  Chorus  : 

Amen. 

Oratio  ad  pacem. 

Dicat  presbyter : 

Domine  Deus  omnipotens,  qui  pro  humani  generis 
redemptione  coaetemum  tibi  coaequalemque  Filium 
angeUca  annuntiatione,  per  Mariae  virginis  utemm 
usque  ad  nos  voluisti  transmittere,  atque  ante  ipsius 
Filii  tui  adventum  Johannem  dignatus  es  destinare 
praeconem,  ut  per  ejus  veridicam  in  deserto  eremi 
prsedicationem  populus  paenitens  vetemorum  facino- 
rum  acciperet  veniam,  per  novi  autem  hominis  Dei 
regnam  evangelizantis  divinae  Trinitatis  plenam 
mundus  conseqai  mereatur  ineffabilem  gratiam; 
dona  nobis  in  hoc  tempore  Adventus  Unigeniti  tui 
eamdem  pacis  gratiam  quam  in  praeterita  largire 
dignatios  es  saBcula;  et  illis  nos   in  occursu  fidei 


qui  est  in  coehs,  dignas  laudes  dignasque  gratias 
referamus.  Et  dicendo  :  Gratias  referamus,  elevet 
sacerdos  manus  in  altum.  v).  Chorus  :  Dignum  et  ju- 
stum  est.  Postea  dicat  presbyter  : 

Inlatio. 
Dignum  et  justum  est  nos  tibi  gratias  agere,  Do* 
mine  sancte,  Pater  aeterne,  omnipotens  Deus,  per 
Jesum  Christum  Filium  tuura  Dominum  nostrum, 
quem  Johannes  fideHs  amicus  praecessit  nascendo ; 
praecessit  in  desertis  eremi  praedicando,  praecessit 
baptizando ;  viam  quoque  praeparans  judicii  ac  re- 
demptoris,  convocavit  peccatores  ad  paenitentiam  ; 
et  populum  Salvatori  adquirens,  baptizavit  in  Jor- 
n  dane  peccata  propria  confitentes ;  non  homines  in- 
novando  plenam  confercns  gratiam,  sed  piissimi 
Salvatoris  ammonens  exspectare  praesentiam ;  non 
remittens  ipse  peccata  ad  se  venientibus,  sed  remis- 
sionem  peccatorum  ad  futurum  pollicens  esse  cr«5^ 
dentibuB ;  ut  descendentibus  in  aqua  paenitentiae, 
ab  illo  sperarentremedium  indulgentiae,  quem  ven- 
tumm  audiebant  plenum  dono  veritatis  et  gratiae. 
Baptizatur  igitur  ab  eo  Christus  ex  clemento  visibili 
et  spiritu  invisibili :  ducebantur  por  obedentiam  ad 
misericordiam ;  per  filium  sterilis  ad  fihum  Virgi- 
nis ;  per  448  Johannem  hominem  magnum,  ad 
Christum  hominem  Deum.  Qui  cum  Patre  et  Spi« 
ritu  sancto  adorant  angeli  atque  archangeli,  throni« 
dominationes  et  potestates,  ita  dicentes  : 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 

A 


423 

v}.  Chorus : 

Sanctus,  Sanctus,  Sanctus,  Dominus  Deus  Sa- 
baoth.  Pleni  sunt  ca;li  et  terra  gloria  majestatis 
tua; ;  osanna  filio  David,  osanna  in  excelsis.  Benedi- 
ctus  qui  venit  in  nomine  Domini)  osanna  in  excelsis. 

Dicat  presbyter  post  Sanctus  : 

Vere  sanctus  et  gloriosus  Dominus  noster  Jesus 
Christus  Filius  tuus,  quem  olim  credimus  incarna- 
tum  fuisse  pro  salute  humani  generis ;  et  nunc  ex- 
spectamus  ad  judicium  venturum  in  gloria  claritatis 
cum  omnibus  sanctis,  ipse  Dominus  ac  redcmtor 
ceternus. 

Deinde  dicat  presbyter  in  silentio  junctis  manibus 
inclinando  se  ante  altare  hanc  orationem  : 

Adeslo,  adesto,  Jesu  bone  pontifex,  in  medio  g 
nostri,  sicut  fuisti  iu  medio  discipulorum  tuorum; 
sancli  f  ficahanc  oblationem,  i  ut  sanctiOcata  f  su- 
mamus  pcr  manus  sancLi  angeli  tui,  sancle  Domine 
ac  redemtor  aiterne.  Dominus  noster  Jesus  Christus 
in  qua  nocte  tradebatur  accepit  panem,  et  gratias 
agens  bene  •;•  dixit  ac  fregit  :  deditque  discipuHs 
suis  dicens,  accipite  et  manducate  :  Hoc  est  corpus 
meum  quod  pro  vobis  tradetur  (a).  Hic  elevetur  cor- 
pus,  Quotiescumque  manducaveritis,  hoc  facite  in 
meam  f  commemorationem.  SimiHter  et  calicem, 
postquam  ccenavitj  dicens  :  Hic  f  est  calix  novi  Te- 
stamenti  in  meo  sanguine  qui  pro  vobis  et  pro 
multis  effundetur  in  remissionem  peccalorum.  Uic 
elevetur  calix  coopertus  cum  filiola.  Quotiescunque 
biberitis,  hoc  facite  in  meam  f  commemorationem.  ^ 
Et  cum  perventum  fuerit  ubi  dicit :  In  meam  comme- 
morationem,  Dicat  presbyter  alta  voceomnibus  diebus 
praeter  festivis.  Pari  modo  ubi  dicit :  In  claritatem 
de  cailis.  Et  qualibet  vice  respondeat  Chorus  :  Amen. 

Quotiescunque  manducaveritis  panem  hunc  et 
calicem  istum  biberitis,  mortem  Domini  annuntia- 
bitis  donec  veniet.  In  claritatem  i  de  cffilis.  i^.  Cho- 
rus :  Amen. 

Dictt^  presbyter  post  Pridie  : 

Oratio. 
Domine  Jesu  Christe,  hanc  hostiam  vivam  illu- 
stratione  adventus  tui  sanctifica ;  ut  ex  ea  libantes, 
mundemur  a  crimine,  et  tuam  gratiam  mereamur 
percipere  sine  fine.  i^.  Amen.  D 

Postea  dicat  presbyter : 

449  '^^  pncstante,  sancte  Domine,  qui  tu  hsec 
omnia  nobis  indignis  servis  tuis  valde  bona  creas, 
sancti  i  ficas,  vivifi(;as  i,  bene  di  cis  f  ac  praBstas 
nobis,  ut  sit  benedicta  a  te  Deo  nostro  in  ssecula 
sceculorum.  iV.  Chorvs  :  Amen. 

Et  tunc  presbyter  accipiat  corpus  Domini  de  patena, 
et  ponat  supercalicem  discoopertum,  et  dicat  alta  voce 
omnibus  diebus,  videlicet  festivis  et  Dojninicis,  praeter 
in  locis,  in  quibus  erit  antiphona  propria  ad  confrac- 
tionm  panis : 


424 


Corporatio 

Mors 

Nativitas 

Resurrectio 

Circumcisio 

Qloria 

- 

* 

Apparitio 

Regnum 

Passio 

450  Dominus  sit  semper  vobiscum.  iV.  Et  cum. 

Dicat  presbyter : 

Fidem  quam  corde  credimus  ore  autem  dicamus. 
Et  elevet  sacerdos  corpus  Christi  ut  videatur  a  poputo. 
Et  dicat  choitLS  Symbolum  bini  a^  bini,  videlicet : 

Credimns  in  unum  Deum  Patrem  omnipoientem, 
factorem  cceli  etterrai ;  visibilium  omnium  etinvi- 
sibilium  conditorem.  Et  in  unum  Dominum  nostmm 
Jesum  Christum  Filium  Dei  unigenitum,  et  exPatre 
natum  ante  omnia  saecula,  Deum  ex  Deo,  Lumenei 
Lumine,  Deum  verum  ex  Deo  vero,  natum  non  fa- 
ctum,  omousion  Patri,  hoc  est  ejusdem  cum  Patre 
substanti(e;  per  quem  omuia  facta  sunt,  quae  in 
caelo,  et  qu«  in  terra  :  qui  propter  noshomines,  et 
propter  nostram  salutem  descendit  de  cselis  ;  et  in- 
carnatus  est  de  Spiritu  sancto  ex  Maria  virgine,  et 
homo  factus  est.  Passus  sub  Pontio  Pilato,  sepultus, 
tertia  die  resurrexit;  ascendit  ad  caelos,  sedet  ad 
dexteram  Dei  Patris  omnipotentis ;  inde  venturus 
est  judicarc  vivos  et  mortuos,  cujus  regni  non  erit 
finis,  et  in  Spiritum  sanctum  Dominum,  vivificato«> 
rem,  et  ex  Patre  et  Fiho  procedentem,  cumPatre  et 
Filio  adorandum  et  conglorificandum  ;  qui  locutus 
est  per  prophetas.  Et  unam  sanctam  catholicam  et 
apostolicam  Ecclesiam.  Confiteor  unum  bapUsma  in 
remissionem  peccatorum.  Exspectamus  resurrectao- 
nem  mortuorum,  etvitam  venturi  seeculi.  Amea. 


(a)  Fomut  ista  consecrationis  ponitur,  ne  antiquitas  ignoremur,  sed  hodie  servetur  Ecclesis  traditio,  etc. 


425 


AD  PRiECEDENTIA  LITURGLf:  MOMUMENTA  APPENDIX  PRIMA. 


420 


Et  demdefcu^ipresbyterskiFrangatEmharistiam  p^suayis  esi  Domi^^     Alleluia,  alleluia,  alleluia.   f. 


per  medium,  et  ponatmediampartem  in  patena,  et  de 
aUaparte  faciat  quinqueparticulas,  etponat  ihpatena; 
et  CLCcipiat  aliampartem,et  faciat  qtuituor  particulas, 
ei  ponat  in  pateha  similiter  per  ordinem  factas  per  lo- 
cuhs  istos  qui  supra  sunt.  Et  statim  purget  bene  digi- 
tos ;  et  cooperto  calice  faciat  Memento  pro  vivis, 

Postea  dicat  presbyter  ad  orationem   Dominicam 
diqualiter  istam  orationem, 

OremuB. 
Verbum  Patris  quod  com*  factum  es,  ut  habitares  in 
nobb;  prsesta  nobis,  ut  qui  te  venisse  jam  credimus, 
ab  onmi  peccatorum  eruamurcontagione,  cum  prse- 
ceptionis  tuse  oraculis  proclamaverimus  e  terris. 
Pater  noster,  qui  es  in  caelis.  iV.  Amen.  Sanctifice- 


Benedicam  Dominum  in  omni  tempore :  semper  laus 
ejus  in  ore  meo.  P.  Alleluia,  alleluia,  alleluia.  f. 
Redimet  Dominus  animas  servorum  suorum,  et  non 
derelinquet  omnes  qui  sperant  in  eum.  P.  Alleluia, 
alleluia,  alleluia.  f,  Gloria  et  honor  Patri,  et  Filio 
et  Spiritai  452  sancto,  in  sfficula  saeculorum.  Amen. 
P.  Alleluia,  alleluia,  alleluia.  In  dicendo  Gustate  et 
videte,  accipiat  presbyter  aliam  pariiculam  sequentem 
qu3B  dicitur  Gloria,  et  ponat  super  calicem  et  dicat 
cum  silentio  istam  orationem :  Panem  ca^lestem  de 
mensa  Domini  accipiam,  et  nomen  Domini  invocabo. 
Et  dicat  sacerdos  Memento  pro  mortuis,  tenendo 
illam  particulam  super  calicem,  et  dicto  Memento, 
dicat  istas  orationes  quse  sequuniur. 


tur  nomen  tuum.  iV.  Amen.  Adveniat  regnum  tuum.  B     Domine  Deus  meus,  da  mihi  corpus  et  sanguinem 


if.  Amen.  Fiat  voluntas  tuas  sicut  in  caeloet  in  terra. 

ij.  Amen.  Panem  nostrum  quotidianum  da  nobis  ho- 

die.  i^.  Quia  Deus  es.  451  ^^  dimitte  nobis  debita 

nostra,  sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus  nostns. 

^.  Amen.  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem.  iV.  Sed 

lil)eTa  nos  a  malo.  Dicat  presbyter  :  Liberati  a  malo, 

confirmati    semper    in  bono,    servire  mereamur 

Deo  ac  Domino  nostro.  Pone,  Domine,  iinem.  Hic 

percatiat  pectus,  peccatis  nostris  :  da  gaudium  tri- 

<bulatis,  prsebe  redemptionem  captivis,    sanitatem 

Uiiinnis,  requiem  defunctis  :  concede  pacem  et  se- 

^^Dhtatem  in  omuibus  diebus  nostris.  Frange  auda- 

ciam  inimicorum  nostrorum,  et  exaudi  Deus  oratio- 

ties  servorum  tuorum  omnium  fideiium  Ghristiano- 


Filii  tui  Domini  nostri  Jesu  Ghristi  ita  simiere,  ut  per 
illud  remissionem  omnium  peccatorum  merear  acci- 
pere,  et  tuo  sancto  Spiritu  repleri,  Deus  noster,  qui 
vivis  et  regnas  in  ssecula  sseculorum,  amen. 

Oratio. 

Ave  in  sevum,  sanctissima  caro  Ghristi,  in  perpe- 
tuum  summa  dulcedo :  panem  cselestem  accipiam,  et 
nomen  Domini  invocabo.  Hic  fcyciat  signum  cum  Ho- 
stia,  et  sumat  particulam  quamin  manu  habet,  et  coo- 
periat  ca^icem,  et  veniat  ad  patenam,  et  consumat 
omnes  particulas  per  ordinem,  Et  deinde  accipiat  pate- 
nam  et  ponat  super  calicem,  et  purget  bene  cum  digito 
pollicem  et  dicat  hanc  orationem  : 


rum,  in  hac  die,  et  in  omni  tempore.  Per  Dominum  ^     Ave  in  «vum,  calestis  potus,  qui  mihi  ante  omnia 
Jiostrum  Jesum  Christum  FiUum  tuum  qui  tecum     ^*  ^*'?^  ^"^'^  ^^^^"  ^'- 


ymi  et  regnat,  in  unitate  Spiritus  sancti,  Deus,  per 
omnia  siecula  sseculorum.  iV.  Amen. 

Sic  faciat  presbyter :  Accipiat  modo  particulam  quse 
didtur  Regnum,  de  patena,  et  ponat  super  calicem. 
bt  tempore  resurrectionis  videlicet,dicai  tribusvidbus, 
Vicit  Leo  de  tribu  Jnda  radix  David,  alleluia.  Bespon- 
ieat  chorus  qualibet  vice  :  Qui  sedes  super  cherubin, 
Radix  David,  alleluia.  Et  postea  dicai  istam  oraiio- 
nem  inier  se  submissa  voce : 

Sancta  sanctis,  et  coiijunctio  corporis  Domini  no- 
stri  Jesn  Christi ;  sit  sumentibus  et  potantibus  nobis 
ad  veniam,  et  defunctis  iidelibus  prsestetur  ad  re- 


AUa  oratio. 

Gorpus  et  sanguis  Domini  nostri  Jesu  Ghristi  cu- 
stodiat  corpus  et  aiiimam  meam  in  vitam  setemam, 
amen.  Hic  accipiat  sanguinem ;  ei  dum  sacerdos  sum- 
serit  sanguinem,  dicat  immediate  hanc  orationem  : 

Domine  Deus  meus,  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
sanctus,  fac  me  te  semper  quserere  et  diligere,  et  a 
te  per  hanc  sanctam  communionem  quam  sumsi 
numquam  recedere,  quia  tu  es  Deus,  et  prajter  te 
non  est  alius  in  saecula  sseculorum,  amen. 

Cantetchorus  communionem:  Refecti  Ghristi  cor- 
pore  et  sanguine,  te  laudamus,  Domine,  alleluia. 


qniem.  Et  mitiat  particulam  in  calfcem,  et  cooperta^  [)  alleluia,  alleluia. 


ealicem,  eidicaicUta  voce  sic,  si  non  fuerit  ibi  diaconus : 
HumiUate  vos  benedictioni.  Dominus  sit  semper 
vobiscum.  iV.  Et  cum  spiritu.  Benedictio,  Illustret  vos 
onigenitus  FiliusDei  lumine  adventus  sui,  qui  vos  re- 
dimere  non  dedignatus.est  pretio  sanguinis  proprii. 
i\|.  Amen.  Accingat  vosvirtutibus  pacis,  et  ditet  mu- 
neribus  copiosis.  iV.  Amen.  Ipsumque  Dominum 
semper  habeatis  protectorem,  quem  omnipotens  Pa- 
ter  suscitavit  de  tribu  Judia  victorem.  iV.  Amen.  Dicai 
presbyier  :  Per  misericordiam  ipsius  Dei  nostri,  qui 
est  benedictuS)  et  vivit,  et  omnia  regit  in  ssecula  sffi- 
culomm.  iV.  Amen.  Dominus  sit  semper  vobiscum. 


Eatsacerdosadcomu  altaris,  etdicathancorationem : 
Refecti  Ghristi  corpore  et  sanguine  pariterque 
sanctiflcati,  Deo  Patri  omnipotenti  gratias  refera- 
mus,  ut  nos  eamdem  resurrectionemetsanctificatio- 
nem  habentes  hic,  et  in  futuro  sceculo  gloriam  perci- 
piamus.  iV.  Amen.  Dicatpresbyter:  Per  misericordiam 
tuam,  Deus  noster,  qui  es  benedictus,  et  vivis,  et 
omnia  regis  in  scecula  sa^.culorum.  iV.  Amen.  Domi- 
nus  sit  semper  vobiscum.  453  ^*  ^^  ^^^*  Dtca^ 
presbyier  vel  diaconus:  Solemnia  completa  sunt  in 
nomine  Domini  nostri  Jesu  Ghristi ;  votum  nostrum 
sit  acceptum  cum  pace.  iV*  Deo  gratias.  Ista  oratio 
supra  dida  fii  in  medium  altaris. 


iV*  Et  com.  IHccU  chorus  :  Gustate  et  videte  quoniam 

*  Hic  mendum  tjpographicum  patet ;  evidenter  legendum  caro  factum  es*  Edit. 
Patrol.  LXIUI. 


VW 


427 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


428 


In  ista  missa  et  in  aliis  non  vertitur  sacerdos  ad  ^  Sacrificium.  Parvulus  natos  est  nobis,  et  filius  datas 

est  nobis  :  et  factus  est  principatus  ejus  super  hume- 
ros  ejus,  alleluia,  alleluia. 

MISSA. 

Ecce  nunc  tempas  acceptabile,  ecce  nunc  dies  sa- 
lutis.  Lux  a  terra  prodiit,  exeamus  a  tenebiis.  Ad- 
Yocatus  e  caelo  descendit,  quod  oportet  agamus, 
Redemtor  mundi  appaniit,  pro  libertate  clamemus. 
Venit  ad  eegrotosmedicus,yulneraproferamus.  Panis 
viTus  credentibus  datus  est,  hunc  sumanius.  Fons 
perennis  iidelibus  ortus  est,  animas  impleamus,  ru- 
jus  misericordiavirtute  et  gratia  inillo  fidei  processu, 
justitiae  cultu,  confessionis  gradu,  castitatis  afiectu 
stare  nos  faciat,  in  quo  animas  floruisse  sibi,  non 
aruisse  conyincat.  Atque  in  illo  statu  illum  vita  no- 


populum,  nisi  quando  dixerit :  A^juvate  me,  fratres, 
in  orationibus  vestris. 

U.   IN  NATIVITATE  DOMINl  NOSTRI  JESD  CHRI8TI 
AD   MISSAM   OFFICIUM. 

Ex  eodem  Missali  Mozarabum. 

Alleluia,  Benedictus  qui  venit,  alleluia,  In  nomine 
Domini,  alleluia,  alleluia. 

f,  Deus  Dominus  ct  illuxit  nobis.  P.  (a)  In  nomine 
Domini.  f.  Gloria  et  honor  Patri,  et  Filio,  et  Spi- 
ritui  sancto  in  sa^cula  sfficulorum,  amen.  P.  In  no- 
mine  Domini. 

Dicat  presbyter:  Per  onmia  siecula  soeculorum. 
v).  Amen. 

Dicat  presbyter :  Gloria  in  excelsis  Deo. 


Postea  dicta,  Gloriain  excelsis,  dicat  hanc  ora^io- B8tradelectetur,nobisquefructificet,inquosegeneris, 


nem: 

Hodie  nobis  thesauras  natus  est.  Hodie  nobis  lu- 
cema  Virginis,  quam  Spiritus  sanctus  ignivit  verum 
lumcn  apparuit.  Hodie  ciecorum  medicus  natus  est. 
Hodie  paralyticorum  sanitas.  Hodie  debilium  firma- 
mentum,  infirmantium  virtus.  Hodie  resurrectio  mor- 
tuorum  Salvator  noster  advenit.  Hodie  nobis  inter 
noctem  ignitam  lux  nova  apparuit.  Hodie  nobis  Sal- 
vator  advenit,  quem  prophetffi  pnedixerant  ex  Maria 
Virgine  nasciturum.  Hodie  nobis  prcesepio  positus 
perpetuus  Panis  lucis  ostenditur  qui  dixit :  Ego  sum 
panis  venis  qui  de  ceelo  descendi.  Si  quis  autem  de 
pano  isto  manducaverit  non  esuriet  in  ffitemum. 
Prcesta  nobis,  Domine,  per  gloriam  nativitatis  tuae  a 


non  criminis  nostri,  permanens  Deus,  in  nobis  nasci- 
turus  inseruit,  et  pro  nobis  moriturus  apparuit.  i^. 
Amen.  Concedente  gratia  miserationis  illins,  cujas  ^ 
regnum  et  imperium  juge  et  gloriosum  in  ssecula^ 
sceculorum.  v),  Chorus  :  Amen. 

Alia  oratio. 
Te,  Domine  Jesu  Christe,  te  Deum  pluraliter  ho — 
mines  salvantem,  et  hominem  in  Deo  singulariteiK 
potentem  invocamus,  laudamus,  rogamus  ui  adsis.  «i 
parcas,  miserearis,  ignoscas,  des  in  corde,  yotaqua» 
compleas ;  des  in  ore,  verbaque  exandias ,  des  irsm 
opere,  factaque  benedicas.  Non  petimas  renoyaii  no^ 
bis,  sicut  in  hac  die  olim  acta  est,  corporalis  nativi  — 
tas  tua ;  sed  petimus  incorporari  nobis  inyisibilei 


malis  propriis  liberari,  et  in  tuis  laudibus  semper  C  divinitatem  tuam,  ut  quod  prastitum  est  camaliter. 


gloriari.  v).  Amen. 

Prophetia.  Lectio  libri  Esaise  prophetce.  Cap.  ix. 

iV.  Deo  gratias. 

Primo  tempore  allevata  est  terra  Zabulon  et  terra 
Neptalim,  etc.,  usque  ad  zelus  Domini  exercituum 
faciet  hoc.  ^.  Amen. 

Dicat  presbyter  :  Dominus  sit  semper  vobiscura. 
i^.  Et  cum  spiri. 

454  ^^^^  chorus  psallendo  : 

Dominus  dixit  ad  me  :  Filius  meus  es  tu,  ego  hodie 
genuite.  f.  Pete  ame,  et  dabo  tibi  gentes  hcredi- 
latcm  tuam,  et  possessionem  tuam  terminos  terrce. 
P.  Ego.  Dicat  presbyter  :  Silentium  facite. 


455  ^^  singulariter  tunc  Marise,  nunc  spiritualiter 
prsestetur  Ecclesise;  ut  te  fides  indubitata  concipia^ 
te  mens  de  comiptione  liberata  parturiat,  te  semper 
anima  virtute  Aitissimi  obumbrata  conUneat.  Ne  dis- 
cedas  a  nobis,  sed  procedas  ex  nobis.  Sis  re  vera 
Emmanuel  noster  nobiscum  Deus.  Digneris  manere 
in  nobis,  etpugnare  pronobis;  teenim  pugnante,  nos 
vincimus.  Solve  nos,  qufiesumus,  a  pannis  putribos 
peccatorum,  qui  te  pro  peccatis  nostris  dignatns  es 
putredine  hgari  pannorum.  Lac  tuum  Ecclesiffi  tuse 
parvulos  nutriat,  adeo  infirmos  delicatiis  olerum  ci- 
bus  pascat,  ut  ad  percipiendum  fortiorem  ac  solidam 
cibum  vaUdiores  quotidie  vires  crescant.  Et  ita  nove- 


Principium  epistolae  Pauli  apostoU  ad  Hebreeos,     [)  rimus  defecatam  voluntatem  et  fidem  exbibere  fir- 


Cap.  I. 
i^.  Deo  gratias. 

Fratres  multifarie  multisque  modis,  etc.,  usque  ad 
et  anni  tui  non  deficient.  Respondeat  chorus :  Amen. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam.  Cap.  ii. 

Factum  est  autem  cum  essent  ibi  impleti  sunt  dies 
ut  pareret :  et  peperit  filium,  etc.,  usque  ad  sicut 
diclum  est  ad  illos.  i^.  Amen.  Lauda. 

Alleluia.  f.  Hedemtionem  misit  Dominus  populo 
suo,  mandavit  in  oeteinum  testamentum  suum  :  san- 
ctuni  et  terribile  nomen  ejus.  P.  Alleluia.  Dica^jpres- 
byter :  A^juvate  me,  fratres,  in  orationibus  vestris. 

[a)  Preecentor. 


missimam,  ut  jugiter  enitamur  auxilio  tno  ad  vitam 
pervenire  perpetuam.  iV.  Amen. 

Post  nomina. 
FamuU  tui  indigni  et  exigui  sacerdotes  tremends 
majestati  tua;  spiritales  victimas  immolantes,  offeri- 
mus  tibi,  Deus,  hostiam  immaculatam,  quam  niater- 
nus  uterus  impolluta  virginitate  produxit,  pudor 
edidit,  sanctificatio  genuit,  integritas  fodit,  hostiaque 
immolata  vivit,  et  vivens  jugiter  immolatur ;  hostia 
qua)  sola  Deo  placere  praevalet,  quia  Donodnus  est. 
Hanc  tibi,  summe  Pater,  offerimus  pro  sancta  Eccle- 
sia  tua,  pro  satisfactione  seecnli  delinqaentis ,  pro 
emundatione  animarum  nostrarum,  pro  sanitate  om- 
nium  infirmorum,  acrequie  vel  indolgentia  fidelium 


j 


420  AD  PRiECEDENTIA  LITURGI;E 

defunctonim,  ut  mutala  sorte  tristium  mansionum, 
felici  perfruantur  societate  justorum.  iV.  Chorus  : 

Amen. 

Ad  pacem  oratio. 

Excelsum  te  Deum  panter  atque  humilem  homi- 

nem  Christum  Jesum  acclives  servuli  supplices  de- 

precamur,  ut  pacem  quam  ascensurus  ad  ccelos  tuis 

caris  noticia  commendasti,  dones,  augmentes,  perli- 

cias  atque  custodias.  Atque  ita  flat  pax  tua  in  virtute, 

et  abundantia  in  turrihus  tuis,  ne  officii  oscula  sint 

tegmina  virus  occulti ;  sed  qui  decantantihus  angelis 

pacem  trihuisti  hominihus  honsB  voluntatis,  in  hoc 

die  Natalis  efficias  nos  nuntios  ac  filios  pacis.  iV. 

Amen. 

Inlatio 

Dignum  et  justum  est  nos  omnipotentia;  et  pietati 

taffi  referre  quas  posse  donaveris  laudes ,  clementis- 

aime  Pater;  quia  post  multa  tempora  in  hac  die  ante 

non  multa  tempora,  qui  tihi  vel  sihi  semper  erat, 

nobis  natus  estChristus  Jesus  unigenitus  tuus  :  factus 

456  ^^^  ancillse  suse  filius,  Dominus  matris  suse ; 

jMirtus  Marise,  fructus  Ecclesise,  qui  ah  illa  editur,  ah 

ista  suscipitur;  qui  per  illam  piisillus  egreditur,  per 

istam  mirificus  dilatatur.  Ille  salutem  populis  creavit, 

i«c  populos;  illa  vero  vitam  portavit,  heec  lavacro; 

in  illius  memhris  Christus  infusus  est,  in  istius  aquis 

Christns  indutus  est.  Per  illam,  qui  erat,  nascitur; 

per  istam  qui  perierat  invenitur.  \n  illa  Redemptor 

gentium  vivificatur;  in  ista  gentes  vivificantur.  Per 

illam  yenit  ut  peccata  tolleret;  per  istami^ulit  pec- 

cata  propter  quse  venit.  Per  illam  nos  ploravit;  per 

istam  nos  curavit.  In  illa  infans,  in  ista  gigans.  Ihi 

exulat,  hic  triumphat.  Per  illam  crepundia  gestavit, 

per  istam  regna  suhjecit.  lUam  parvuli  jocmtiditate 

demulsit,  ipsam  sponsi  credulitate  despondit.  Extant 

denique  pretiosi  amoris  incorrupta  commercia.  Dedit 

sponsus  sponsse  suse  munera,  aquas  vivas,  id  est 

Christus  Ecclesice,  et  quihus  semel  ad  placendi  me- 

ritum  lavaretur.  Dedit  oleum  Isetitiee,  quo  odorifero 

unguento  chrismatis  imgeretur.  Vocavit  eam  ad  men- 

sam  suam,  adipe  frumenti  satiavit  illam,  vino  suavi- 

tatis  implevit,  justitiffi  imposuit  omamentiun ;  dona- 

Tit  deauratum  virtutum  varietate  vestitum ;  animam 

saam  pro  illa  posuit ;  susceptse  et  calcatee  mortis  spo- 

liain  dotem  ille  regnaturus  victor  exhihuit;  se  ipsum 

iUe  in  ciho  ac  potu  indumentoque  concessit.  Promi- 

sit  ei  se  illi  daturum  regnum  setemum ;  ipsam  polli- 

citus  est  statuendam  in  dexterse  suse  parte  Reginam ; 

concessit  et  ipsi  quod  concessum  est  Genitrici,  im- 

pleri,  non  violari;  parere,  non  corrumpi;  illi  semel, 

isti  semper,  sedere  tamquam  sponsam  in  thalamo 

pnlchritudinis,  et  multiplicare  filios  gremio  pietatis, 

Fetosam  esse  prolem,  non  fetidam  voluntatum.  Sic 

et  ipsa  in  ipso  per  ipsum  dives  effecta,  sponso  ac 

Domino  suo  humilia  refert  munera;  hoc  enim  de 

prq>rio  suo  offerendo  quod  credidit,  hoc  de  exemplo 

guod  eum  redamavit,  hoc  de  dono  ipsius  id  ipsam  et 

potoisse  quod  voluit,  id  ipsam  voluisse  quod  potuit, 

(a)  Vide  pag.  09  et  seqq. 


MONUMENTA  APPENDIX  PRIMA.  ,    430 

^  Dedit  illi  tamquam  rosas  martjres,  velut  lilia  virgi- 
nes,  quasi  violas  continentes.  Hibc  ad  illam  per  mi- 
nistros  voluntatis  ejus  apostolos  conferta  operis  sui 
impensa  transmisit.  Unde  nunc  a  dcxtris  ejus  feUci 
et  gloriosa  perennitate  consistens,  h\im  tecum,  om- 
nipotens  Pater,  et  cum  sancto  Spiritu  regnantemcum 
omnihus  angelis  confitendo  conlaudat  et  dicit.  i^. 
Chorus  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus. 

Dicat  presbyter  post  Sanctus  : 

Vere  sanctus,  vere  henedictus  Bominus  noster 
Jesus  Christus  457  ^i^s  tuus,  qm  venit  e  caelis  ut 
conversaretur  in  terris :  caro  factus  est,  ut  hahitaret 
in  nohis  Christus  Dominus  ac  redemtor  eeteraus. 

Dicat  presbyter  post  Pridie  : 

Haec  Domine  dona  tua  et  praicepta  servantes,  in 
B  altare  tuum  panis  ac  vini  helocausta  proponimus,ro- 
gantes  profusissimam  tuse  misericordiae  pietatem,  ut 
in  eodem  spiritu,  quo  te  in  came  virginitas  incor- 
rupta  concepit,  has  hostias  Trinitas  indivisa  sancti- 
ficet ;  ut  cum  a  nohis  fuerit  non  minori  trepidatione 
quam  veneratione  percepta,  quicquid  contra  animam 
male  vivit  intereat;  quicquid  interierat  nullatenus 
reviviscat.  iV.  Amen. 

Dicat  presbyter  ad  orationem  Dominicam: 

Quod  Via  ut  sequeremur  ostendit,  quod  Vita  ut 
loqueremur  edocuit,  quod  Veritas  ut  teneremus  dn- 
stituit,  tihi,  surame  Pater,  cum  tremore  cordis  pro- 
clamemus  e  terris.  Pater  noster. 

Dicat  presbyter  benedictionem  : 

Dominus  Jesus  Christus  qui  olim  pro  nohis  hodie 
^  dignatus  est  nasci,  ipse  vossuanativitate  vivificet.  i^. 
Amen.  Et  qui  infantiam  sumens  humanitatis,  vilihus 
indutus  est  pannis,  cffilestium  virtutum  vos  vestiat 
indumentis.  i^.  Chor.  Amen.  Sitque  vestrorum  cor- 
dium  interior  pastus,  qui  in  pnesepio  positus  creden- 
tihus  se  voluit  monstrari  vescendus.  iV.  Chorus  : 
Amen.  Per  misericordiam  ipsius  Dei  nostri  qui  est 
henedictus,  et  vivit,  et  omnia  regit  in  saecula  saeculo- 
rum.  iV.  Amen. 

Dicat  presbyter:  Dominus  sit  semper  vohiscum. 
Hic  dicat  chorus  :  Gustate  et  videte. 

Post  commuDionem  oratio. 

Gratias  tihi  agimus,  Domine  Deus,  et  te  Deum  he- 
nedicimus  de  die  in  diem,  qui  nos  in  hac  die  sancUe 
n  solemnitatis  tuoi  perducere  dignatus  es.  Fac  nos 
diem  istum  nativitatis  tuse  per  multa  curricula  anno- 
rum  in  pace  et  tranquillitate  suscipere  cum  fideli  po- 
pulo  tuo.  iV.  Chorus  :  Amen.  f,  Per  misericordiam 
tuam,  Deus  noster,  qui  es  henedictus  et  vivis  et 
omnia  regis  in  seecula  sceculorum.  i^.  Amen.  f,  Domi- 
nus  sit  semper  vohiscum.  iV.  Et  cum.  f,  Solemnia 
completa  sunt  in  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi : 
votum  nostrum  sitacceptum  cum  pace.  iV.  Deo  gratias. 

III.    INCIPIT    EPISTXLA    SANCTI    AGUSTINI     AD     SANCTLM 
DEl  BIBIANIM   SANTONIC.E  CIVITATIS  ANTESTITEM. 

Ex  ms,  Codice  sanctiPetri  Camutensis  (a). 
458  Domino  vere  sancto,  palmee  triumphatione 


431  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS. 

decoraio,  et  pontificali  ofricio  coronato,  Bibiano  or-  ^  pleyerit.  Apud  nos  itaque  ex  egus  sollemnitst 


todoxo,  Agustinus  Dei  servorum  servus,  in  Domino 
salutem.  Litteras  apostolatus  vestri,  carissimo  filio 
nostro  Trojano  vestro  diacono  deferente,  adnos  per- 
veDisse  comperite;  et  dum  sospitas  vestra  nobis 
fuissct  certiiicata  per  paginam,  immensa  reddidimus 
Deo  laudis  prseconia.  Et  quamvis  simus  absentes 
corpore,  priesentes  tamen  florigera  caritate,  exhila- 
rati  sumus  valde  pro  sanctitatis  rumore,  et  excel- 
lente  culmine  sacerdotii  vestri,  qui  longe  radiat  in 
orbe,  non  solum  Occidentis  et  Galli^,  verum  etiam 
Orientis  et  Alfricee,  meritorum  lumine  percurrente. 
Oramus  autcm  Deum,  ut  bonum  opus  in  vobis  qui 
coepit,  ipse  coepta  perficiat ;  simulque  vobis  sup- 
pliciter  petimus,  ut  precibus  vestris  a^juti  merea- 


nentia  a  carnibus  vel  coi\jugali  copula  filiifl  E 
indicatur,  ut  ad  Nativitatem  Domini  securiu 
municent.  Rectius  autem  hoc  opus  in  sancti  l 
conceptione  instituitnr :  quia  ipse  praecesi 
Dominum,  et  per  prseconium  angeli,  et  persi 
tionis  contactum,  dum  Dominus  de  Virgine, 
vero  nasceretur  ex  vetula  et  sterile  matre; 
clausus  utero,  exultans  in  gaudio,  clausumGl 
Virginis  alvo  mystico  salutavit  prsesagio. 
quando  Johannes  sensit  imminere  diem  obi 
ideo  misit  ad  Dominum  dicens  :  Tu  es  qui  v 
es,  an  alium  exspectamus?  quasi  diceret  iili : 
mihi  utnun  per  te  ad  infemi  claustra  descen* 
ad  Uberandum  genus  humanum  alium  mitta 


mur  de  laqueis  hujus  sseculi  liberari.  De  eo  autem  B  sicut  te  in  terris  positus  docendo  et  baptizaiM 


quod  nobis  dignati  fuistis  injungere,  ut  ordinem 
Hypponae  Regiensis  ecclesise,  qualiter  divina  officia 
per  Testamenti  et  Novi  et  Veteris  paginam  annualem 
persolvit  harmoniam,  vobisdirigere  deberemus ;  ideo 
ad  prsesens  non  potuimus^  quia  in  libro  Exameron 
nostrosnotarios  occupatos  habebamus.  Sed  cmn  illud 
opus  fuerit,  favente  Domino,  consummatum,  mox 
obedientes  vestro  imperio  per  famulum  vestrum, 
filium  in  Ghiisto  nostrum,  Eugepium  presbyterum, 
vobis  libcUum  dirigemus  :  in  quo  totius  anni  opifi- 
cium  in  lectionibus  Divinis  perflorandoperstrinximus, 
incipientes  ordinem  Adventus  Dominici  ab  octavo 
Galendas  octubris  sequinoctium  autumnale,   pro  eo 


currens  digitooriendumdemonstravi,  itayok 
in  tenebris  resedenti,  et  te  quotidie  postula 
ventum  tuum  jussus  a  te,  Domine,  nuntii 
certis  his  de  causis  in  celebritate  Adventtu 
nici,  soUemnitas  anteponitur  Johannis  Baptifl 
et  vide  ordinem  temporum  in  idipsum  congi 
cordantem.  In  aequinoctium  autumni,  quan* 
scunt  tenebrffi,  tunc  traditur  Johannes  fuisse 
tus ;  et  sub  r.otatu  ejusdem  temporis  passus.  I 
noctium  quando  lux  extenditur,  ct  tenebrffin 
tur,  tunc  traditur  Ghristus  et  conceptus  uterc 
nis ;  et  sub  eodem  curriculo  adUxus  patibulo 
In  solstitio,  in  quo  dies  inoipit  minui,  et  noz 


quod  eadem  die  Johannes  prfficursor  Domini  a  mago-  ^  Johannef  creditur  natus,  ut  famulus  :  in  il 
ribus  nostris  traditur  et  Angelo  nuntiante  conceptus,  ^  solstitio,  ex  quo  dies  augetur,  et  tenebree  n 


et  Herodis  funesti  gladio  trucidatus.  Est  et  preeter 

Nativitatem    alia    soUenmitas  Johannis    Baptistse, 

quarto  sciUcet  Galendas  Septembris,  quando  inven- 

tum  legitur  caput  dominici  preecursoris.  Quod  ut 

opinor  decrevit  ideo  dispensatio  Deitatis,  ut  quia  in 

unda  baptismatis,  ministerium  dumtaxat,  quod  ante 

faciem  Ghristi  prsedicavit  Johannes,  sacramur  mer- 

sionibus  trinis,  ideo  trifarias  soUemniter  reddat  Ec- 

clesia  ejus  laudes.  Et  quia  de  Ulo  scriptum  459  ^^^ 

vocibus  propheticis  et  testimoniis  Salvatoris  :  Ecce 

eyo  mitto  angelum  meum  qui  prasparahit  viam  ante 

faciem  tuam ;  ideo  et  ab  ejus  conceptu  vel  obitu  Ad- 

ventus  Ghristi  inchoamus  ofGcium.  Dignumest  nam- 

que,  ut  ab  eodem  die  usque  ad  Nativitatem  Ghristi  Q     Felidter   expHcit    epistula    sancti    Agutti 

prophetarum   organa  tympanizando   resultet   Ec-     scopi. 

clesia; 
Sed  quia  sunt  nonnuUi  qui  Adventum  Domini  a 

festivitate  beati  Martini  Turonensis  urbis  episcopi 

videntur  insipienter  excolere,  nos  eos  non  reprehen- 

dimus,  quia  non  onmes  omnia  possunt,  et  maxime 

cumApostolus  dicat:  Unicuique  sicut  Deus  divisit 

mensuram  fidei,  Sed  longe  aUter  est  plenitudo  ordinis 

et  religionis  nostrse.  Martinus  etenim  sanctus  longe 

post  ascensionem  Domini,  vel  post  nativitatem  pro- 

dut,  vel  post  mortem  discessit,  qnippe  qui  nostris 

temporibus  prope  fuit,  quamvis  in  brevi  tempore 

fama  sanctitatis  et  virtutis  iUius  totum  mundum  re- 
(a)  Vidc  pag.  115. 


tur,  natus  est460  ^^  virgine  Maria  Sal^al 
hoc  ijuatripartito  rotantis  anni  curriculo  etii 
higus  fidem  terminando  distinximus ;  ut  qa 
tuor  tempora  anni  isto  videntur  ordine  tei 
ita  etiam  quatuor  voluminis  hujus  libri  dis 
reddent  ofQcium  per  circulum  anni,  instai 
EvangelU,iuxta  quod  rota  inferiusprffisignata 
attendere.  Deprecor  autem  te,  et  onmes  € 
formula  ista  legendi  pervenerit,  ut  omnipote 
mino  pro  me  exorare  dignemini,  quatenus  pi 
operis  labore  aUquantulam  apud  ipsum 
merear  gratiae  portionem.  Data  Galendas 
Hippone  Regio,  Arcadio  et  honorio  Agustis. 


IV.   SERMO  IN  VIGILU  EPIPHANLB. 

Ex  veteri  Lectionario  GalKcano  (a). 

Audivit  nobiscum  caritas  vestra,  Evange 
cente  :  Cum  natus  esse,  inquit,  Deus  in  1 
ludbsas  in  diebus  Herodis  regis  :  ecce  magi  vem 
Oriente  Hyerusolyma  dicentes  :  Ubi  est  qui  n 
Rex  ludxorum  ?  Vidimus  enim  stellam  ejus  in 
et  venimus  adorare  eum,  FeUx  iUa  civitaSy 
cuicivis  natus  est  Deus!  quse  singulare  i 
ante  adventum  Salvatoris  accipiens,  prima 
meruit  per  prophetam,  quam  disceret  quem  m 
Felix  tu,  civitas  Bethleem  I  quia  non  esmini] 


433  AD  PRiECEDENTIA  LITLRGLE  MONUMEJNTA  APPENDIX  PRIMA.  434 

principes  Jada.  Ex  te  enim  prodiet  Rex  qui  reget  ^  vagitus  mjgores  gemitus  exigebant.  Nulla  domus, 

nullus   orbitati  restaverat  locus,  ubi  non  diligens 


populam  meum  IsraheL  Quid  agit  Juda,  eorum  cee- 

dtas  mentium,  qui  adventum  Salyatoris  nec  intel- 

ligere  meruerunt,  nec  nosse  ?  Impletum  est  cunctis 

prophetffi  responsum  :  Salvatorem  nostrum  prodidit 

celum.  Quando  enim  latere  poterat,  quem  Deus  ante 

prsedixerat?  Bethleem  civitas  accepit  de   astriferis 

partibus  civem,  et  per  novimi  incolam  grande  meri- 

tam  transit,  quia  non  potest  finiri  quod  meruit.  Sed 

postea  quam  partus  ille  ca^lesti  signo  monstrante 

repertusest  visusque,  magos  veneranda  turbavit  in- 

&ntia.lNihil  ibi  omnino  contemtibile  in  illis  vagitibus 

fiiit,  quia  humanos  Deus  sensus  aspexit;  sed  post- 

quam  probatam  ipsins  sideris  fldem,  fallentes  magi 

r«gale  prseceptum,  exteras  tenuere  regiones ;  Hero- 


crudelitas  fuit.  Jacebanl  brevia  vulneramembrorum, 
et  velato  vultu  tristi  colorata  pallore  cunctorum 
raentibus  lacrymas  dabant.  Minutis  mortibus  tota 
civitas  replebatur,  et  omnium  posteritatc  truncata, 
hoc  solum  evasit,  quod  vagitum  habere  non  meruit. 
In  illa  matres  filiorum  perniciem  462  intentse 
grandine  liberorum,  una  femina  felix  evasit,  quaj 
fuit  virgo  post  partum.  Quidjuvit  rcplesse  tot  fune- 
ribus  terrara  ?  quid  profuit  tanta  ubera  fluentibus 
siccasse,  cura  futurum  malum  Deus  ante  prsedixit? 
Constat  ergo  Judaicam  gentem  nascenti  Domino 
praeparare  perniciera;  adeoque  eodera  tempore 
DeusChristus  voluit  docere,  quia  Judseus  non  nove- 


dis  regis  vitantes  aspectum,  voluerunt  monstrare  B  rat  quod  Gerct.  Sed  quia  Dominus  Christus  passioni 

plenius4^34.  quodtimebant.Msgoremrexstimulum  prohibitus  vel  dilatus  est,  maluit  virtutibus  disci, 

s^tit,  cui  non  ostenditur  quod  veretur.  Sed  cum  quam  ante  tempus  occidi. 

aoUicitus  rex,  transacto  tempore  veniendi,  fallentes  V.  testamentum  illustris  MATRONiE  ermentrudis. 

magos  deviasse  cognosceret,  adque  ejus  animum  Ex  autographo  Dionysiano  in  charta  JEgyptiaca  (a). 

ucognitus  infantis  aspectus  diversis  motibus  dissi-     sacratissimus  fiscus  percipeat.  Si  vcro  omnia 

paret;  hoc  prodidit  cmdelii  arte  consilii,  ut  ad  inve^     quod  in  hunc  testaraentum  inserui custodieris. 


niendam  successoris  infantiam,  occidendo  qusereret 
<pod  latebat,  sicut  scriptum  est :  Cum  videret  He- 
9*odes,  quod  delusus  esset  a  magis,  iratus  vehementer 
nisit  ui  occiderentur  omnes  infantes  in  Bethleem,  et 
^  omnibus  finibus  ejus  a  bimatu  et  infra.  Felix  erat 
ladus  parvuHs,  moriendi  conditio,  qui  pro  Christo^ 
^ememnt  pati.  Furentis  regis  vesana  saevitia  mo- 


quidquid  tibi  superius  delegavi,in  tuo  jure  perenni 

tempore  permaneant in  hunc  testamentum, 

cuicuraque  non  depotavi,  tibi,  dulcissiraefih,habere 

cupio.  Sirailiter deraandatione  bonffi  meraoriae 

Deorovaldi  dono  tibi  eanna  argentea  valente  plus 
rainus  solidos  xxv.  Et  a  parte  raea  dono  tibi  cauco 
argenteo  valente  sol.  xxx,  et  raedietatem  ovium. 


Tientibas  profuit :  qui  dum  successorem  suum  diU-p  quasYigiliusadtendit,curapastorenomineGaugiulfo. 
genti  cmdelitate  perquirit,  dignos  iratus  martyres 


fecit.  Nam  Herodes,  quera  tantum  ravidus  sensus 
fororis  facibus  eregebat,  quantum  amor  dulcis 
potestatis  accendebat,  camificessuos  adinquirendum 
misit  infantes,  quasi  qui  Deum  posset  invenire 
eam  veUet  Pergunt  in  civitatem  ministri  regis,  cm- 
dele  portantes  imperium,  et  durum  prfleceptum 
ferentes,  in  gladiisad  matmm  lacryraas  festinabant. 
Infantile  bellum  in  doraibus  gcrebatur;  et  secura 
sola  pugnante  saevitia,  orbitatiscrudelitaserainebat. 
Mactabantur  in  cunis  infantes,  in  quibus  nondum 
erat  nascendi  conscientia  :  et  illud  menibrorum 
initium  primum  funus  discit  esse  quara  corpus. 
Occidebantur  initia  raerabrorum,  minutissimi  la- 


Simili  raodo  de  Latiniaco  et  Balbiniaco,  tam  vestis 
quam  eeraraen  vel  utinsilia,  et  de  bovebus  ex  orania 
medietatera,  tibi,  dulcissirae  fili,  habere  prsecipio. 
Pari  conditione  cx  demandatione  bonee  meraorice 
Deorovaldi  dono  tibi,  dulcissirae  fili,  de  portione 
ejusetdeproprietato  mea  mancipia  his  nominebus, 
Unnegiselo,  Aunemundo,  et  filias  Patricio,  id  est 
Fedane,  et  Ausegunde,  et  Agnechilde  et  Baccione 
cura  gregim  porcomm ;  vinece  pedaturas  duas,  sitas 
in  raonte  Maurilioni,  quas  Theodaharius  et  Gari- 
raundus  colunt.  Vineae  pedaturatertia,  sitain  monte 
Metobaure,  cumvinitore  Guntrachario....  Vineaepe- 
datura  quarta,  sita  Taurimaco,  quem  Iranerdus  co- 
lit  cura  vinitore  Munegisilo.  Vinece  pedatura  quinta. 


ctantes,  et  accepti  a  matribus  parvuli  in  duritia  J)  sita  in  monte  Vultoricino,  quem  Sevila  colit,  cum 


lapidum    vibrabantur,   ut  ad  execrandura  raalum 

saxorum  aspera  moles  artus  spargeret.  Et  necatos 

eicepit  nolens  terra  conlisos,  atque  iterum  ipsa 

mortalibus  sepulturam  prsebuit,  qui  pridem  natos 

feste  suscepit.  Sub  conspectu  raatrura  preraebantur 

vagitus  infantura,  et  lacrymas  suas  in  raaternos 

oculos  reportabant.  Salvator  noster  inter  infantium 

funera  qua^rebatur  :   qui  ad  hoc  permisit  pro  se 

iofantes  occidi,  ut  pro  ipso  cetcri  discerent  mori. 

Natabant  domus  sanguine  parvulorura  ;  nec  fuit  qui 

coosolarialtemm  posset,  quia  non  erat  qui  lacr^rmas 

nonhaberet.  Invicta  orbitas  cunctos  oequaverat,  et 

commune  malum  ubique  luctibus  gerebatur.Oppressi 

(a)  Vide  pag.  18i. 


vinitore.  Haec  orania  supra  scribta  tibi,  dulcissirae 
fili,  ex  mea  voluntate  vel  ex  demondatione  divae 
memoriai  Deorovaldi  habere  constitui.  Vinea  sita  in 

raonte  463  ^^ quem  Habundancius  colit,  rae- 

dietatera  sanctae  ecclesifle...  eliense  dare  preecipio  : 
aliara  raedietatera  de  ipsa  vinea  dulcissimo  nepoti 
meo  Bertigisilo  habere  jubeo.  Vinea,  quara  Agila 
fcraina  tenuit ;  et  vineairi,  quara  Imnacharius  colit, 
dulcissimae  nepti  mcfle  Deorovarae  cura  ipso  Irana- 
chario  habere  prflecipio.  Vineaplantas,  qui  sunt  secus 
vineam  Sevilam,  dulcissimo  nepoti  meo  Berterico 
habere  praecipio.  Vinea  quem  Vincimalus  in  monte 
Vultoricino  colit,  et  puella,  nomine  Sunnechilde,  et 


m  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTl  GERMANI  PARISIENSIS.      ,  436 

aacilla  nomine  Iveriffi,  cum  fllioLeudino  dulcissimflB  ^  harius  similiter  cum  boves  ut  laborent  jubeOy  onde 

norse  mece  Bertovarae  habere  jubeo.  Item  dulcissimo  oblata  ad  baselica  sancti  Sinsuriani  pro  reqoiem 

nepoti  meo  Bertegisilo  ichriario  argenteo,  et  man-  Deorovaldi  offeretur.  Simili  modo  vineae  pedatura 

cipia  his  nominebus,  Sunniulfo,  et  sorore  ejus  Gi-  una,  sita  Tauriniaco,  et  quem  Pinpo  colit,  baselic» 

bethrude,  et  filias  Anthimio,  et  filio  The nae  Domni....  eorgi  (Georgii)  Gal...  (Gala)  dari  prsecipio. 

juniore  habere  constituo.  Nepti  meae  Deorovarffi  Yineae  pedatura  una,  sita  in  monte  Buxata,  quem 

scutella  argcntea  cruciolata,  et  mancipia  his  nomi-  Juvius  coht,  ecclisise  Boninsiacinse  dari  constituo. 

nebus,  Tanechildem  Imnegunthem,  Imnegisilum ;  Yinea,  quem  Uvassio  colit,  cum  ipso  Uvassione.  .  . 

et  lectaria  ad  lecto  uno  qui  melior  fuerit,  et  puero  

nomine  Gundofredo,  et  ancilla  nomine  Theigun-  quem colere  debeat,  baselic«e  domni 

dem,   necnon  et  puella  nomine  Andechildem  dari  Sinsuriani oblata dari 

constituo.  Dulcissimo  nepoti  meo  Berterico,  puero  constituo.Yineaepedaturauna^sitainmonte  Blixata, 

nomine  Medigisilo  habere  jubeo.  quem  Leudefredo  coUt,  baselicae  sancti ar- 

Baselicis  constitutis  Parisius,  id  est  baselicse  san-  tini  (Leg.  Martini)  ci  perente  dari  jubeo 

cti  Petri,  urcio  argenteo  valente  soledus  duodece,  et  libertorum  mcorum  nomena  in  .  .  .  .  testamento 

fibla  aurea  gemmata  ad  mento  dari  constituo.  Ba-  B  abin cti  constituo  Mediber^ane,  Honorio, 

selicse  domnse  Marise  gravata  argentea  valente  soL  Gundileubane,  Piane,  Sumthulfo  Ciuccirane,  Hic- 

duodece,  et  cruce  aurea  valente  sol.  septe,  dari  ju-  chicione,  Maxa  uxore  Chioberga,  Sinderedo,  Angi- 

beo.  Baselicffi  domni  Stefani  anolo  aureo  nigellato  lone,  Leudefredo  cum  uxore  Yuandilone,  Chaide- 

valente  sol.  quatuor,  dari  volo.  Basilicae  domni  Ger-  runa,  Childeruna,  Thrasteberga,  Theodachario,  Vi- 

vasi  anolo  aureo,  nomen  meum  in  se  habentem  gilio  cum  uxore  Sunnine,  Agione  cumfiiiosuoGari- 

scribtum,  dari  prsecipio.  Baselicae  sancti  Sinsuriani  lulfo,  Yincimalo  cum  uxore  Maurella,  Mellita  cum 

(Sk)f  in  qua  bona;  recordationis  filius  meus  Deoro-  filio  suo  juniore,  Coccione  cum  filio  suo  Daigisilo, 

valdus  requiescit,  freno  valentc  sol.  duodece,  et  ca-  Mudilane  cum  filiis  suis  Munegisilo  et  Monechrude,   . 

ballo  strato,  et  carrucain  qua  sedere  consuevi,  cum  Acchione,  Bonane,  Leubosaintho,  Gibuifo  filio  Yigi-  - 

boves ;  et  lectaria  cum  omni  stratura  sua,  pro  de-  lio.  Dommoruna,  Childerimane,  Basone,  Childegi'-^ 

votione  mea  et  requiem  Deorovaldi  dari  praecipio.  selo,  Childegunthe.  Chrodulfo  ....  465  Sinde — 

Alia  carruca  cum  boves  vel  omni  stratura  sua,  ec-  bergane,   Monechilde,  iEterno  ,  Bauderuna  ; 

clisise  vici  Boniciacinsis  dari  jubeo.  SimiUter  villa-  omnes  cum  omni  peculiare  eorum,  tam  areolas, 
rem,  cui  vocabulum  est  Yolonno,  cum  adjacentia  p  hospitiol,  ahortellus,  vel  vineolas,  et  cum  id  quod  u 

sua,  ftupra  scribtae  ecclisiae  Bonisiacinse,  pro  reme-  quibuslibet  rebus  habere  videntur,  liberos  liberas — 

dium  animse  meae  habere  praecipio.  Sacrosanctae  que  esse  prsecipio;  etquidquid  exinde  facere  volue— 

eccIesiflB  civitatis  Parisiorum  missorio  argenteo,  va-  rint,  habeant  liberam  potestatem. 
lente   sol.  quinquaginta,  dari   prsecipio.  Baselicse         Similiter  Mumolane  cum  omni  peculiare  suo  in— 

sanctae  Cruccs  vel  Domui  Yincenti  cocliaria  argcn-  genuum  esse  prsecipio  :  luminariatantumiu  ecclesis 

tea  dece  darijubeo.  Lectariapar  uno,  et  vestimenti  Bonisiaca  ministrare  stodeat.  Yualacharium  cum. 

mei  pareclo  uno  fratribus  ad  minsa  baselicse  sancti  omni  peculiare  suo,  et  cum  boves  quos  btgolaty  inge- 

Dionisi  dari  praecipio.  Alia  pariclo  vestimenti  ad  nuum  ea  condicionc  csse  jubeo,  ut  ligna  tantum  ad 

vico  Bonisiaca  fratribus  dari  464  constituo.  Ter-  oblata  facicndum  ministrare  procuret.  Gundefredo 

tio  pariclo  vestimenti  Emilia  ad  vico  dari  jubeo.  cum  boves  duos  laborare  prsecipio,  unde  cera  ad  ba- 

Item  pro  remedium  anemae  meae,  vel  ex  demanda-  selica  domni  Sinsuriani  comparetur.   Martiniano, 

cioncbonasrecordacionisrilimeiDeorovaldi  villam,  Theoderuna  cum  filio  suo  seniore,  cum  peculiare 

cui  vocabulum  est  Latiniaco,  sita  in  territurio  Mel-  eorum,  sicutsupra  scribtibenemereti,  ingenuosesse 

dinse,  cumcampis,  coionecis  ad  eadcm  pertinentes,  jubeo.  Simili  modo  pro  remedium  animse  mes,  et 
cura  pratis  pascuis,  silvis,  vel  orani  jure  et  terminoD  ex  demandationc  filiraei  Deorovaldi,  Gjgone,  Sep- 

suo,  quia  in  portione  supra  mcraorati  filii  mei  Deo-  teredo  cum  uxore  Goderuna,  Theodonivia,  Baudoni- 

rovaldi  obvenit,  cura  orani   integritate    baselicse  via,  Carane,  Patricio  cura  uxore  Eusebia,  Dagarico 

sancti  Sinsuriani,  ubi  sepultura  habere  dinuscitur,  cura  uxore  Aurovefa,  Ciuncileno,  Blidemundo  cum 

pro  rcquiem  ejus  dari  praecipio.  Sirailiter  porcario,  filia  Blidechilde,  Manileubo,  Trasilane,  Eumundo, 

noraine  Gudilane,  cum  gregim  porcorum,  et  Bau-  Imneredo   cum  uxore  Torigia,   Chadulfo,  Aridia, 

doraere  cura  gregira  oviura,  et  troppo  juraentorura,  Rocculane,  Babiccono,  Gunthivera  ;  hos  omnes  cum 

qui  sunt  ad  supra  scripta  villa  Latiniaco,  supradi-  orani  peculiare,  tara  areolas,  quam  liospiciola,  vi- 

ctai  baselicffi  sancti  Sinsuriani  habere  jubeo.  neolas  vcl  hortellus,  cum  id  quod  praesenti  tempore 

Goderico  et  Gunderico  in  supra  scriptara  villara,  habere  videntur,  ingenuus  esse  constituo,  Baudulfo 

quem  baselicae  domni  Sinsuriani  deligavi,  ita  jubeo  etSumthahario,  cum  boves  quos  bajolant,  laborare 

ut  laborent,  unde  ad  ipsa  basilcca  oblata  cotidiae  prsecipio,  unde  oblata  ab  baselica  Domni  Sinsuriani 

rainistretur.  Leudulfocumvinea,  quemSabuciloco-  jugiter  ministretur.  Ita  do,  ita  ligo,  ita  testor,  ita 

lit,  ad  oraturio,  qui  est  in  villa  Latiniaco,  unde  ibi-  vos  mihi  Quu:itis  testimonium  perhibetote;  citeri, 

dera  oblata  occurrat,  dai"i  volo.  Baudulfus,  Sumtha-  citeraeque  proximi,  proximaeque,  exheredis  mihi  es- 


AD  PRiECEDENTLV  LITURGLE  MONIMENTA  APPENDIX  PRIMA.  438 

procalque  habetote  si  qam  lituree  vel  caraxa-  ^  Oermani  a  Pratis  mss,,  ibid,,  in  Cma  Domini),  Post 


In  hoc  testamento  meo  sunt,  ego  feci  fierique 
pi,  dum  mihi  ssepius  volui  recenseri.  Addi 
constitui^  si  quis  contra  hunc  testamentum 
)?oluerity  aut  voluntatem  meam  in  aliquo  cor- 
ere  temptaverit,  a  communione  omnium  san- 
01  et  a  limenebus  ecclesiarum  efQceatur  extra- 


Primam  dicentur  septem  psahni,  et  Letania ;  postea 
veniemua  sessura  467  ^^  claustro.  Sacerdotes 
ibunt  dictum  missas  suas,  et  omnes  debent  cele- 
brare  die  illa ;  et  celebrabunt  sine  igne. 

VIL     PASSIO      BEATISSIMORUM      MARTYRUM 

CANTUNORUM. 


SANCTORUM 


et  insuper  ante  tribunal  Christi  anathimatus 
aneat.  Actum  Parisius  sub  dlc  et  tempore  supra 
4).SignumfErminethrudiee  testatricis.  f  Mum- 
I  com.,  rogante  et  praesente  Ermenthrude, 
testamentum  subs.  Scupilio  spatarius,  rogante 
aethrudise,  huic  testamentum  subs.  no.  die  et 

qaibus  supra.  Munegiselus,  rogante  et  prse- 


Ex  ms,  Codice  viri  clarissimi  Ulrici  Obrechti  (d), 
Omnia  (e)  quae  a  sanctis  gesta  sunt  vel  geruntur, 
si  quis  voluerit  studiose  perquirere,  et  sibi  et  pluri- 
mis  sedificationis  exhibct  fructum.  Et  sicut  arbor 
fructifera  non  sine  causa  probatur  terram  occupare 
dum  vivit,  cum  et  ipsa  suis  pomis  ornatur,  et  omnis 
qui  ex  eo  fructu  perceperit,  saginatur.  Scribimus  ut 

Ernouninethrude,  huuc  testamcntum  test in  gestis  invenimus,  quid  egerint,  quid  locuti  fue- 

ie  et  466  ^'ino  quibus  supra.  Baudacharius  B  rint,  quidpassi  sint  sancti.  Ostenditis  vos  esse  catho- 
Aor  subs.  Eusebius  rogatus  ab  Erminethrude     licos,  qui  victorias  Ghristi  libenter  legitis,  libenter 


testaroentum  scripsi,  rclcgi  et  subs. 
testamento  sancti  Remigit  Rhemorum  episcopi, 
i  argenteum  decera  et  octo  librarum  inter  te, 

mea  (Ecclesia  Ehcmensis)  et  dioecesim  tuam 
tiam  Laudunensera,  factis  (id  est  faciendis)  pa- 
alque  calicibus  ad  rainistcriura  sacrosanctum, 

▼alui,  Deo  annucnte  distribui.  Aliud  vas  ar- 
um,  quod  raihi  Doranus  illustris  Chludovicus 
I  de  sacro  baptisraatis  fonte  suscepi)  donare 
t08  est,  tibi  heredi  racae  ecclesifie  supra  merao- 
ubeo  turriculura  et  iraaginatura  calicera  (a)  fa- 
i.  .  .  .  Vineara,  quam  Bebriraodus  facit,  tibi 


auditis.  Interrogo  vos  qui  ista  inter  apochryphas  lit- 
teras  exvolanda  censetis  :  per  quos  constat  canon 
Scripturarura  omnium  divinarura?  nuraquid  per  eos 
qui  pro  ipso  canone  occidi  raagis  optaverant  quam 
vinci?  Quid  ergo  tenuerunt  martyres?  Fidera  re- 
ctara,  quae  sacris  voluminibus  certo  librorum  nu- 
mero  continetur.  Agunt  illis  gratias  apices  sacratis- 
sirai,  qui  per  eorura  perseverantiara  perseverant.  Et 
idco  volunt  eorura  gesta  conscribi,  utjn  conspcctu 
Dei  et  horainura  seraper  laudentur  sancti,  qui  in 
conspectu  incredulorura  pro  eorum  defensione  tor- 
raenta  immania  pertulerunt.  Nihil  praeter  Scripturas 


Ds  derclinquo,  ut  diebus  festis  et  omnibus  Do-  p  canonicas  recipientes,  ista  studiose  conscripsimus, 


is,  sacris  altaribus  raea  offeratur  oblatio(6). . . . 
m  do,  quara  posui  Yindonissse,  sub  ea  condi- 
,  ut  a  patribus  suis,  oranibus  diebus  festis  ac 
Dicis,  pro  coraraeraoratione  raea  sacris  altari- 
fferatur  oblatio. 

VI.   FRAGMENTA   C.EREMONUUUM. 

tMiiane   non   legenda    Dominica  Palmarum  in 
missis  privatis  (c), 

Qinica  in  Palrais Sacerdotes  ad  privatas 

s  unara  tantum  Collectam  dicant;  Evange- 

:  Cum  appropinqmsset ;  passionem  nullus  le- 

m  fratres  qui  in  forrais  cantant.  (Lanfrancus, 

T€t,  pro  ord,  sancti  Bened,,  pag,  260.) 

iamis  Palraarura  ad  raatutinalera  raissara  non- 


ostendentes  dograa  catholicura  per  catholicos  raar- 
tjTcs  custoditura.  Exeraplura  posteris  daraus,  cedifi- 
cationem  credentibus  tradiraus,  artem  belli  Christi 
railitibus  dcraonstramus.  Constat  eos  nolle  pugnare 
si  necesse  sit,  qui  nolunt  legere  pugnatores.  Irape- 
rent  silentium  infidelibus ,  spectent  pugiles  diabo- 
licos  qui  athletas  Doraini  spectare  contemnunt.  Nos 
divinas  virtutes  loquimur,  scribimus,  prsedicaraus. 
Prohibeant  airauli,  imperent  silentium  timidi,  ver- 
berent  contemnentes  :  legentes  iucrepent,  libenter 
haec  audientes  accusent;  468  gloriosos  facient  rai- 
lites  vulnera  pro  iraperatoris  laude  susccpta,  pro 
cujus  amore  etiam  animas  ponere  libenter  optaraus. 
Triuraphorura  Christi  ac  victoriarum  labores  exerci- 


na  Collecta  est  dicenda ;  nec  passio  legitur,  sed  D  tibus  de  occultis  foris  proferimus.  Scimus  pugnas, 


intum  lectio  sancti  EvangeUi :  Cum  appropin- 
\  lesus,  Quod  etiam  cunctis  sacerdotibus,  qui 
as  missas  cantaverint,  proecipitur,  ut  sint  pa- 
i  duas  processiones  quse  illo  die  sunt  agendae. 
rieus,  in  lib.  i  Consuetud,  Cluniac,,  cap,  54.) 
mdo  erimus  circa  fmera  Tractus,  sacrista  pul- 
mam  parvara  carapanara  pro  congregando  do- 
(  ad  audiendara  passioncra,  quia  ipsa  non  de- 
tgi  nisi  in  raagna  raissa  (Consuetudines  sancti 

• 

Vide  pagg.  66  et  93. 

Vide  pag.  184. 

^e  pag.  127. 

Vide  pag.  386. 

^tBsio  h«ec  apud  Hombritium  Arabrosio  tribuitur 

oc  initio  :  Servus  Christi  Ambrosius  episcopus. 


quas  illi  visibiliter  passi  sint,  invisibiliter  nobis  exci- 
tari  quotidie,  et  neglegenter  pugnantes  acrius  vulne- 
rari.Ergo  ut  arma  pertractes,  adtende  bellantes;  da 
mentem  studiis,  ut  hostis  incipiat  te  timere. 

2.  Beatissimos  raartjres  Cantiura,  Cantianum,  et 
Cantianellum,  a  paedagogo  suo  Proto  valde  flde  ca- 
tholica  fuisse  edoctos.  . .  qui  de  genere  Aniciorum, 
hoc  est  divfie  raeraoriae  Carini  iraperatoris,  noscuntur 
progeniti,  et  intra  urbem  Romara,  in  quarta  decima 

Christum  Deum  verum  colentibus  fratribus  per  omnem 
Italiam,  in  Domino  omnem  salutem,  Omnia  qum  a 
Sanctis,  usque  ad  sequentera  versum,  Scribimus  ut 
in  gestis  invenimus,  etc.,  quLbus  omissis,  resumitur 
lectio-  a  sequenti  numero  quarto. 


43y  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  440 

regione,  nati  atque  edocti  probantor,  Dioclitiano  ^     Beatissimi  vero  martyres  ascenso  (a)  vehiculo  jun- 


Romse  imperante,  et  Maximiano  partibus  lIlTrici, 
Garino  quoque  intra  Gallias  bene  agente  erga  Ghri- 
stianos,  qui  nou  post  multum  tempus  defunctus  est. 
Post  cujus  obitum  sccleratissimi  Dioclitianus  et 
Maximianus  per  omnes  provincias  decreta  posue- 
runt,  ut  ubi  Ghristiani  invenirentur,  si  sacrificare 
contemnerent,  diversispoenis  adfligerentur.  Gumque 
his  dictis  beatissimi  martyrcs  Gantiani  in  urbe  Roma 
fuissent  positi,  consilio  habito  cum  beato  Proto,  ut 
iniquam  vitarent  sententiam,  prtedia  sua  suburbano 
posita  sub  specie  visitationis  circuire  decreverunt. 
3.  Qui  eodem  tempore  in  urbem  Aquilegensem  re- 
pedarunt :  in  qua  tunc  temporis  non  parva  rura  pos- 
sidebant.  Scd  quia  lumen  in  tenebris  latere  non  po- 


ctis  mulabus,  cum  secedere  voluissent,  et  non  longe 
ab  urbis  moenibus  iter  agerent,  et  unum  animal  de 
subjunctis  subito  corruisset  in  loco  qui  appellatur  Ad 
Aquas  Gradatas,  ita  illinc  sunt  a  persecutoribus  com- 
prehensi.  Quod  factum  quam  gloriosum  sit  et  a  di- 
vinitate  dispositum,  debemus  advertcre.  Semper 
enim  Deus  quos  elegit,  quasi  victores  cum  subve- 
ctione  sublimi  in  aulam  regni  cselestis  inducit.  Nam 
sicut  Helias  cum  adplicato  quadriga  ascenditin  csr- 
lum,  ita  et  isti  vehiculo  amoto  ad  martyrium  perve- 
nerunt;  et  quadriga  sicut  iilum  evexit  ad  requiem, 
ita  et  hos  portavit  ad  gloriam.  Et  quamvis  illa  ignea 
quadriga  fuerit,  haec  tamen  non  inferior  habenda 
est;  quia  illa  unum  gestavit  prophetam,  hsec  tres 


terat,  necesse  erat  ut  eos  Dominus  ad  gloriam  nomi-  B  martyres  sustentavit.  Sed  dicit  aliquis  :  Gloriosius 


nis  sui  coronaret.  Cumque  in  Aquilegensem  urbem 
sancti  fuissent  ingressi ,  duriorem  ssevitiam  erga 
Ghristianos  repperiunt,  quam  reliquerant  Romse.  Ita 
enim  omnes  sanctorum  vel  confessorum^ro  Ghristi 
nomine  multiludo  in  vinculis  carcerum  custodia  te- 
nebantur,  ut  cnumerari  non  potuissent,  agente  sci- 
licet  Dulcidio  prseside,  una  cum  Sisinnio  comite. 

4.  Audientes  itaque  sanctos  Dei  advenisse,  statim 
inveniri  ab  apparitoribus  pr8ecipiuntur,ut  diis  thura 
ponerent.  Tuiic  beatissimi  martjres  aspicientes  in 
caelum  responderunt :  Nos  dasmoniis  non  sacrifica- 
mus,  quia  scriptum  est :  Omnes  dii  gentium  dsemonia, 
Dominm  auiem  cslos  fecit,  Et  iterum  :  Simiks  illis 


fiant  qui  faciunt  ea,  et  omnes  qui  confidunt  in  eis,  Ite 


c 


gestavit  quadriga  ignea,  quam  terrena.  Nec  hoc 
plane  defuit  sanctis  viris.  Nsmi  sicut  Heliam  ignea 
quadriga  portavit,  ita  et  martyres  fides  ignea  jam 
ferebat.  Ferebat  illos,  inquam,  Christus,  qui  lumen 
est,  qui  ignis  est,  de  quo  scriptum  est :  Deu$  noster 
ignis  consumens  est,  Ergo  cum  beatos  de  quibus  lo- 
quimur  persecutor  urgueret,  vehiculum  conscende- 
runt.  Qua  causa?  ut  fugerent?  absit;  non  ut  fuge- 
rent,  sed  ut  ad  martyrium  citius  pervenirent ;  non 
ut  latitarent,  470  ^^^  ^^  ^^  Ghristianos  cunctis 
transeuntibus  manifestarcnt.  Ceterum  occultius  in- 
ter  plures  in  civitate  latere  poterant;  sed  hoc  ege- 
runt,  ut  totius  populi  corda,  dum  per  diversa  fu- 
giunt,  Ghristi  amore  flammentur.  At  vero  ubi  quis 


ergo  nuntiate  iniquo  pro^sidi  vcstro,  nos  pro  Christi     vehicuii  adparato  disposito,  per  aggerem  publicum 


nomine  optare  mori,  quam  ab  ejus  mandatis  absce- 
dere,  quia  ab  ipsis  cunabulis  Dominum  Jesum  Ghri- 
stum  confitemur.  At  illi  redeuntes  prsesidi  vel  co- 
miti  retulerunt  omnia  quse  gcsta  fuerant. 

469  Tunc  Dulcidius  preeses  una  cum  Sisinnio 
comite  valdc  commoti,  talem  dederuntimpio  Diocli- 
tiano  suggestionem  :  Piissimi,  subvenite  Romanis 
legibus,  pro  quibus  victrix  dextera  vestra  hostium 
cervices  inclinat,  et  diis  omnipotentibus,  qui  a 
Ghristianis  contemnuntur,  juvamina  prcebete.  Ad- 
venerunt  enim  tres  germani  ex  urbe  Roma,  uno 
animo  fortiter  reluctantes,  et  nescio  quem  Ghristum 
confitcntes,  et  contemnentes  dccreta  pietatis  vcstrse. 


graditur ;  iilic  non  fuga  dicenda  est,  sed  profectus. 
Sancti  enim  viri  hoc  facto,  velut  in  triumphali  curm 
positi,  contestabantur  dicentes  :  Ecce,  persecutor, 
ecce  proficiscimur,  ecce  praecedimus.  Quid  resides? 
quid  moraris?  subsequere  nostra  vestigia.  Nolumus 
enim  videri  inviti  duci  ad  poenam,  qui  prsecedere 
nos  profitemur  ad  gloriam. 

Tunc  Sisinnius  comis  hsec  audiens,  jussit  beatos 
martyres  comprehendi ;  qui  judex  hortatur  eos,  ut 
Jovi  thura  ofierrent.  Beatissimi  vero  famuli  Dei  ex- 
sccrantes  dixerunt  se  numquam  deemoniis  immola- 
turos,  sed  omnipotenti  Domino  qui  fecit  ceelum,  ter- 
ram,  mare  et  omnia  quee  in  eis  sunt.  Nam  omnia 


Unde  quid  jussione  vestra  decreveritis,  decernite.  j)  idola,  sive  qui  ea  colunt,  cum  eisdem  ibunt  in  ignem 


His  auditis  sceleratissimus  Dioclitianus  vchementius 
est  commotus,  et  hanc  dcdit  auctoritatcm,  ut  si  sa- 
crificare  noluissent,  capitali  sententia  plecterentur. 
Guraque  iniqua  sententia  pervenisset  ad  beatissimos 
martyres,  ascenso  vehiculo  una  cum  psedagogo  suo 
Proto  ex  urbe  Aquilegense  egressi  sunt,  divinam 
Scripturam  habentes  prse  oculis,  quai  dicit  :  Cum 
persequentur  vos  in  civitate  ista,  fugite  in  aliam,  Nun- 
tiatur  ergo  iniquissimis  judicibus  sanctos  Dei  pro- 
perasse.  Tunc  Sisinnius  comis  una  cum  spiculatori- 
bus  ex  praecepto  impiissimi  Dioclitiani  imperatoris 
subsequitur. 


pcrpetuum.  Tunc  impius  Sisinnius  comis,  hoc  audito, 
valde  iratus  est,  et  prceccpit  spiculatoribus,  ut  sl 
Jovi  thura  non  offerrent,  capita  piecterentur.  Beatis- 
simi  vero  martyres  Gantiani  una  cum  Proto  pceda- 
gogo  suo  gaudentes  et  psallentes  ducebantur  a  spi- 
culatoribus.  Tunc  beati  famuli  Dei  expansis  manibus 
ad  cffilum  orationcm  fuderunt  ad  Dominum  dicen- 
tes :  Domine  Jesu  Ghriste,  qui  perseverantibus  in  tuo 
nomine  te  patrem  et  matrem  dixisti  esse,  et  pro 
tcmporalibus  futura,  et  pro  perituris  perpetua,  et 
pro  divitiis  terrcnis  incorruptam  vitam  eeternam  cum 
felicitate  dare  promisisti  :  te  obsecramus,  Amator 


(a)  Hsec  verba  usque  ad  sequentem  scctionem,  paucis  praetermissis,  leguntur  in  vnlgato  sermone  apud 
Amlirosium  et  apud  Augustinum. 


441 


AD  PRiECEDENTIA  LITURGLE  MONUMENTA  APPENDIX  ALTERA. 


442 


purae  conscientise,  utrespicias  de  summitaie  ccelorom  j^  ligens  beatissimorum  martjrum  corpora,  condivit  ea 


ad  hanc  horam,  ut  suscipias  animas  nostras  in  pace, 
et  inter  sanctos  Electos  tuos  conlocari  praicipias,  ut 
cognoscant  omnes  quia  tu  es  Deus  solus  et  benedi- 
ctus  in  seecula.  £t  cum  complessent  orationem,  po- 
nentes  genua  susceperunt  gladium,  et  acceperunt 
coronas  sempitemas  :  et  ecce  sanguis  eorum  tam- 
quam  lac  omnibus  videntibus  apparuit. 
Quo  tempore  venerabilis  vir  Zoelus  presbyter  col- 


aromatibus  pretiosis,  et  in  loculo  conlocavit.  Qui  et 
ipse  sanctus  Zoelus  post  aliquantum  tempus  suscep- 
tionis  sufie  hoc  ordine  perrexit  ad  Dominum.  Passi 
sunt  autem  beatissimi  martyres  Cantius,  Cantianus  et 
Cantianella,  pridie  Kal.  Junieis,  regnante  Domino 
nostro  Jesu  Chrisio,  cui  est  gloria,  honor  et  po- 
testas  in  seecula  saeculorum,  amen. 


APPEWfDIX   ALTERA. 

In   quo    variantes  scripturce  sacrce   lectiones  prcecipuce 

ex  Lectionario  Gallicano  exhibentur. 


471  Quoniam  magnopere  interestscire  antiquam  g 
Scripturse  sacrse  versioncm,  qua  primis  temporibus 
Qsaest  Gallicana  ecclesia,  ideo  hic  sub  uno  conspe- 
ctu  variantes  Lectionarii  antiquissimi  lectiones  insi- 
gniores  referre  visum  est  operce  pretium,  ut  ex  his 
Tiri  docti  suam  de  illa  versione  sententiam  statuere 
possint. 

Et  primo  quidem  generatim  observandum  anti- 

quam  illam  versionem  Vulgatae  nostrse  passim  inhae- 

rere,  et  plerasque  lectiones  variantes  potius  ex  li- 

brarionim  genio  vel  errore,  quam  ex  versionis  ipsius 

discrepantia  repetendas.  Deinde  ubi  versio  antiqua 

differt  a  nostra  Vvdgata,  eam  sffipius,   non  tamen 

perpetuo,  cum  versione  Graeca  convenire.   Tertio 

Scriptnree  libros,  ex  quibus  lectiones  in  Lectiona- 

rium  nostrum  acceptee  sunt,  hos  omnino  esse,  nempe  ti 

Genesim,  Exodum,  Josue,  Tobiam,  Judith,  Esther, 

omnes  prophetas,  majores  ac  minores,  ex  Veteri 

Testamento;  ex  Novo  autem,   quatuor  Evangelia, 

Actas  apostolorum,  omnes  Pauli  Epistolas,  preeter 

unam  ad  Phihppenses,  omnes  Catholicas,  et  Apoca- 

Ijpsin.  Singulos  ex  ordine  percurramus. 

LN  VETERI  TESTAMENTO. 

Genes.  VII,  i6,  ubi  legitur  in  Vulgata,  inclusit  eum 
Dominus  deforis,  additLectionarium  cfe/bnstn  arcam, 
quod  melius  Grseco  textui  respondet,  xal  gxXei<Te  z^ 
xt^cdT^  £^dev  auTOU. 

JosuE  IV,  19,  decimo  die  mensis  primi,  Lectiona- 
rium  habet  decimo  mense,  prima  die  mensi^,  LXX 
Vulgatffi  favent. 

iSAL£  XXVI,  6f  pes,  pedes  pauperis,  Lection.,  abs- 
qne  geminatione,  pes  pauperis.  LXX,  •k6U<:^  semel. 
Ibid.,  vers.  i8,  et  peperimus  spiritum :  salutes  non 
fecimuSf  in  terra,  Lection.  vero,  sine  dispunctione, 
spirtfttm  sdtuiis  non  fecimus  in  terra,  LXX ,  TcveujAa 
«"tTjpto?  ffou  iicotT)9a|jLev.   Complut.,  8  iirodriaac  —   Cap. 

ui,  14,  sic  inglorius  erit.  Lection.,  sic  gloriosior  erit, 
UX,  com  Vulgata,  &SofYiaei. 

472  ^BaEM.  XII,  7,  in  manu  inimicoruin  ejus.  LXX 
^^  Lection.,  inimicorum  meorum.  —  Thren,  lu,  i3, 


D 


fUias  pharetrse,  Graece,  lov;.  Lection.,  phialas  phare- 
trx,  forte  mendose. 

EzECH.  Lxm,  20,  et  super  coronam  ui  ctrcut^u, 
Grflece,  paaiv.  Lection.,  et  super  comua  in  circuitu. 
—  Cap.  xLiv,  3,  4,  egredietur,  Et  adduxit  me,  cum 
LXX.  Lection.,  egredietur,  Sic  sicut  est  clausa,  Rex 
transivit  per  eam,  Et  adduxit  me, 

Daniel  m,  i,  Nabuchodonosor  rexfecit.  Lection., 
cum  LXX,  anno  octavo  decimo  Nabuchodonosor  rex 
fecit,  Ibid.,  vers.  6,  i5,  20,  fomacem  ignis  ardentis, 
Lection.,  cum  LXX,  ubique  habet  ardentem.  Ibid., 
vers.  94,  Sarabala.  Lection.,  cum  LXX,  sarabara. 
Ibid.,  vers.  96,  positum  est  hoc  decretum.  Lection., 
cum  LXX,  propositum  est  decretum.  Ibid.,  vers.  97, 
98,  in  provincia  Babylonis,  Nabuchodonosor.  Lection., 
in  provinciam  Babylonis,  et  scripsU  epistulam  sic  con- 
tinentem,  Nabuchodonosor,  quae  verba  etiam  desunt 
apud  LXX.  —  Cap.  ix,  i4,  et  vigiktvit  Dominus  super 
malitiam,  Deestst^er  malitiam  in  Lectionario.  Ibid., 
vers.  25,  scito  ergo  et  animadverte.  Lection.  Scito 
ergo,  et  planta  aurem,  et  animadverte. 

OsEE  IV,  i7,  dimitte  eum,  Lection.,  dimittet  eum.  — 
Cap.  VI,  6,  et  non  sacrificium,  cum  LXX  Lection.  vero, 
et  non  judicium, 

JoEL  I,  i3,  libatio.  Lection.,  oblatio.  —  Cap.  ii,  23, 
serotinum  sicut  in  principio.  Vox  sicut  deest  non 
semel  in  Lectionario.  Ibid.,  vers.  28,  spintummeum. 
Lection.,  de  spiritu  meo,  cum  LXX,  et  sic  legit  Lucas 
Act.  II,  47. 

Amos  VIII,  5,  quando  transibit  mensis,  cum  LXX. 
Lection.,  messis,  forte  mendose. 

Malach.  III,  3,  colabit  eos,  Lection.,  cum  LXX, 
conflabit  eos,  rectius.  Ibid.,  vers.  8,  confiximus  te, 
cum  LXX,  pro  conflgimus  te,  quod  est  in  Vulgata. 
Ibid.,  vers.  i7,  eruntmihi.  Lection.,  erunt  mihi  oves 
me3B,  —  Cap.  iv,  i,  stipula,  Lection.,  sicut  stipula, 
Deest  tamen  haec  particula  apud  LXX,  licetsubintel- 
ligatur. 

IN  NOVO  TESTAMENTO. 

Matth.  vi,  ii,  supersubstantialem.  Lection.,  Coti- 


443  APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISI£NSIS.  444 

dianum;  etven.  20,  extermmat,  pro  demolitur;  et^hsec  vers.  33,  omnis  domus  ^us.  Lection,,  omnes  ^us 


vers.  23,  qmntse  sunt,  pro  quantas  erunt ;  et  vers.  25, 
quid  manducetis,  aut  quid  bibatiSy  neque,  cumGrseco, 
pro  quid  manducetis,  neque;  et  vers.  33,  quserite 
autem,  cum  Grffico,  pro  quaerite  ergo.—  Cap.  ixvui, 
3,  et  vestimenta  ejus  sicut  nix,  Lection.,  vestimentum 
ejus  candidum  sicut  nix,  cum  Grseco. 

473  Marc.  XVI,  i4,  resurrexisse  non  crediderunt. 
Lection.,  resurrexisse  nunciantibus  illis  non  credide- 
runt. 

Luc,  u,  2,  aprasside.  Lection.,  sub  prseside, —  Cap. 
xn,  3i,  quaerite  piimum,  Deest  in  Lection.,  primum; 
et  in  Grffico;  ibid.,  vers.  43,  venerit  Dominus.  Addit 
Lection.,  illius,  cum  Graco.  —  Cap.  xiv,  i2,  neque 
vicinos  divites.  Lection.,  neque  vicinos,  neque  divites. 


cum  Greecis. 

IN  EPISTOUS  PAUU. 

RoM.  vin,  3,  impossibile  erat  te(jri  ;inLection.  legis, 
ut  in  Greeco,  vofjkou.  Et  vers.  16,  ipse  enim  spiritus, 
Deest  in  utroque  particula  enim.  Tum  vers.  23,  /tJio- 
rum  Dei.  Deest  utrobique  Dei. —  Cap.  xv,  22,  etpro- 
hibitus  sum  usque  adhuc.  Deest  in  Lectionario  et  in 
Grseco.  Ibid.,  yeTS.29y  Evangelii,  Deest  in  Lectionar., 
quanquam  habetur  in  Grceco. 

I  CoR.  VII,  39,  liberata  est.  Lection.  addit,  a  kge, 

—  Cap.  X,  i7,  de  uno  panepartidpamus.  Lection.,  de 
uno  pane  et  de  uno  calice  particip.  In  nova  editione 
Grseca  Oxoniensi  quidam  Graici  Codices  ita  habent. 

—  Cap.  XV,  2i,  quoniam  quidem,  cum  Grsecis;  at 


Sed  prffiferenda  Vulgata,  cui  Graecus  textus  favet.  —  B  Lection.,  non  semel,  quoniam  enim.  Ibid.,  vers.  52, 


Cap.  XXIV,  24,  ipsum  ve)'o  non  invenerunt.  Lection., 
ipsum  vero  non  videruntj  cum  Grceco. 

JoAN.  II,  10,  cum  inebriati  fuerint.  Lcction.  addit, 
convivsB.  —  Cap.  x,  1 1 ,  ponit,  cum  Graeco,  pro  dat, 
quod  legitur  in  Vulgata.  —  Cap.  xi,  10,  si  autem  am- 
bulaverit.  Lection.,  cum  Greeco,  si  quis  ambiUaverit. 
—  Cap.  xu,  6,  portabat.  Lection.,  exportabat,  qu» 
lectio  favet  doctissimi  Huetii  interpretationi ,  qui 
verbumiedaraJ^ev  hocloco  defurto  interpretatur.  Idem 
vers.  8,  habebitis  in  Lectionario,  pro  habetis. 

IN  ACTIBUS  APOSTOLORUM. 

AcT.  I,  2,per  Spiritum  sanctum  quos\el€git,  assum- 
ptus  est:  quibus  etprsebuit  se.  Lection.,  per  Spiritum 


eanet  enim  tuba.  Deest  duobus  in  locis  Lectionarii 
tuba.  Attamen  Gregorius  Turonensis  episcopus,  tuba 
legit  in  Historise  lib.  x  cap.  13. 

Galat.  V,  13,  caritatem  spiritus;  in  Lection.  deest 
spiritus,  sicut  etiam  in  Greeco.  Ibid.,  vers.  20>  haare* 
ses,  pro  sectae.  Ibid.,  vers.  22,  in  Lectionario  fnictus 
spiritus  tantum  decem  numerantur  hoc  ordine :  Cha- 
ritas,  gaudiumfpax,  patientia,  longanimitcks,  bonitas, 
benignitas,  fides,  modestia,  continentia.  In  Grseco  tan- 
tum  novem,  sed  \uaL^^\iia  ponitur  pro  patientia  et 
longanimitate.  —  Cap.  vi,  12,  quicumque  envm,  deest 
enim  in  Lectionario  et  in  textu  Grseco.  In  Oxoniensi 
tamen  editione  quidam  Codices  notantur  pro  parti- 


sanctum  praedicare  Evangelium,  quos  et  elegit :  quibus  p  cula  yip 


ctiam  prsebuit  se.  Tum  vers.  4  :  Et  cum  conversare- 
tur  cum  illis,  prsBcepit  eis.  hQmde,  baptizabimini  Spi- 
ritu  sancto,  quem  accepturi  estis  non  post  multos  hos 
dies. — Cap.  u,  33,  videtis  etauditis.,  etiam  in  Grseco ; 
ut  in  Lection.,  vidistis  et  audistis.  —  Cap.  iii,  12,  vir- 
tute  autpotestate ;  in  Lection.,  virtute  etpietate ;  Gras- 
cis,  »va^6eia.  —  Cap.  v,  24,  principes.  Lection., 
princeps:  Grffice,  lepeO?.  Item  vers.  36,  pro  qui  crede- 
bant,  Lection. ,  quicumque  credebant;  in  Grffico, 
5(joi.  Item  vers.  40,  ubi  in  Vulgata,  ne  omnino  loque- 
rentur,  Lectionario  deest  omnino,  ut  etiam  Grfficis. 
—  Cap.  VI,  10,  spiritu  qui  loquebatur.  Lection.,  quo 
loquebatur,  cum  Grfficis.  Tum  vers.  13,  verba  bla- 
sphemise  (sic  in  Grffico)  adversus  locum  sanctum,  et 


Ephes.  IV,  22,  acUmpletur.  Lection.,  adimpkt  in 
Christo  Jesu,  Anceps  est  participium  Grsecum  ttXri" 
povfjivou.  —  Cap.  11,  22,  tn  spiritu.  Lection.,  m  Spt- 
ritu  sancto.  At  sancto  redundat  secundum  Grseca  et 
Ambrosium  atque  Hieronymum.  —  Cap.  v,  18,  m 
quo  est  luxuria.  Lection.,  in  quo,  est  omnis  luxuria; 
in  Grffico,  simpliciter,  iffwda. 

Hebr.  XI,  6,  placere  Deo.  Deest  Deo  in  Lectionario 
et  in  textu  Grffico,  etiam  apud  Chrysostomum  et 
Theophylactum.  Ibid.,  vers.  21,  fastigium  virgsB. 
Lection.,  fastigium,  cacumen  virgsBf  ubi  duplexversio 
vocis  Grfficffi  t^  dcxpov,  ut  etiam  infra  vers.  24  in  Le- 
ctionario  dici,  esse,  pro  Grffico  >eYe<x6at.  Potius  es^ 
quod  vers.  25  legitur  cum  Grffico,  temporalem  peccot» 


Deum,  et  legem,  ubi  legitur  in  Vulgata,  verba  adver'  Djucunditatem,  non  temporalis,  ut  in  Vulgata;  et  vers. 


sus  locum  sanctum,  et  kgem.  —  Cap.  vii,  59,  obdor- 
mivit  in  Domino.  Lection.  deest  in  Domino,  uti  et  in 
Grffico.  —  Cap.  xii,  8,  caligas  tim.  Lection.,  galli' 
culas  tuas;  Grfficis,  xa  <rav5d>ia.  Item  vers.  iZypulsante 
autem  eo  ostium  januae,  processit,  ut  in  Grffico.  Le- 
ction.,  pulsante  autem  eo,  ad  januam  processit.  Tum 
vers.  14,  ut  cognovisset  nomen  Petri,  pro  ut  cognovit 
vocem  Petri,  etiam  Grffice.  —  Cap.  xiii,  20,  quadrin- 
gintos  et  quinquaginta,  ut  in  Grffico.  Lection.,  qua- 
dringentos  et  quadraginta.  Tum  vers.  37,  suscitavit  a 
mortuis.  Deest  a  mortuis  in  Lection.  et  in  Grffico.  — 
Cap.  XVI,  22,  cucurrit.  Lection.,  concurrit;  Grffice, 
ovveTceVnri.  Deinde  4k74k  ^®''^'  ^4,  strinxit  ligno. 
Lection.,  in  ligno,  pro  in  lignum ;  eU  i6  ^Xov.    Ad 


30,  ruerunt  circuiti  cum  Grffico,  ubi  in  Vulgata,  cor- 
ruemnt  circuitu.  —  Cap.  xiu,  1 ,  maneat  in  vobis.  In 
Lectionario  deest  tn  vobiSy  atque  in  Grffico;  et  vers. 
9,  stabiliri,  pro  stabilire. 

Ilf  EPISTOUS  GANONICIS. 

475  Jacobi  cap.  1, 8,  inconstans  est.  Deest  in  Lectio 
nario  et  in  Grffico  est.  Vers.  11,  itineribus.  Lection., 
honoribus.  Vulgatffi  consentit  textus  Grfficus,  sed 
tamen  Lectionarii  variatio  non  temnenda.  Vers.  18. 
voluntarie  enim.  Deest  entm  in  Lectionario  et  in 
Grffico,  et  vers.  26  deest  autem  in  utroque.  —  Cap.  m, 
12,  uvas.  Lection.,  cumGrffico,  olivas.  — Cap.  v,  3, 
thesaurizastis  vobis  iram  in  dkbus  novissimis,  Lectio- 
nar.;  cum  Grffico^  thesaurizatis  m  diebm  no^issimisn 


445 


AD  PRi£CED£NTlA  UTURGLIi:  MONUM£NTA  APP£NDIX  ALT£RA. 


4^6 


Ihid.,  vers.  42,  sit  autem  sermo  vester,  est,  est.  j^bis,  adulescentes,  qmniam  vidstis  malignum.  Scn'6o 


Leciion.,  sit  autem  vestrum  est,  est,  cui  leciioni  Grse- 
ctis  textus  respondet :  0|i&v  t6  vod,  val,  quasi  diceret : 
Vestrum  est,  sit  est,  et  vestrum  non,  sit  non,  Hoc  est, 
inquit  £rasmus,  quod  affirmatis,  vere  affirmate;  et 
quod  negatis,  vere  negats.  Perperam  itaque  in  uno 
Codice  editionis  Oxoniensis  addilur  in  Graeco  textu 
6X6y(k. 

I  Petbi,  inscribitur  Ad  6en^>  cap.  i,  6, 8,  exultabi- 
tis.  Lection.y  exultatis,  cum  Grsecis.  Ibid.,  vers.  7, 
probatum  vestrse  fidei  multo  pretiosius  sit  auro,  quod 
perit,  per  ignem  probato,  ut  in  Graeco.  Ibid.,  vers.  10, 
qui  de  futuris  in  vobis  gaudiis,  pro  quo  Vulgata,  qui 
de  futura  th  vobis  gratia;  sic  in  Greeco.  Alibi  Lectio- 
Darium  consentit  cum  Vulgata.  Tum  in  duobus  locis. 


vobis,  infantes,  quia  cognovistis  Patrem.  Scribo  vobis, 
patres,  quia  cognovistis,  eum  qui  ab  initio  est.  Scribo 
vobis  adulescentes,  quia  fortes  estis,  et  verbum  Dei  in 
vobis  manet,  et  vicistis  malignum.  —  Cap.  iii,  11 ,  di- 
Ugatis.  Lection. ,  cum  Graeco ,  diligamus.  Ibid., 
vers.  13,  si  odit  nos  mundus,  non  vos,  ut  in  Vulgata 
et  in  Grffico.  Ibid.,  vers.  19,  suademus  pro  suadebi- 
mus;  graece,  iwCaojiEv.  —  Cap.  iv,  3,  et  hic  est  anti- 
christus,  de  quo  audistis.  Lection.,  et  hoc  est  Anti- 
christus,  quod  audistis.  Ita  Grrccc,  nisi  quod  in  patrio 
casu  legitur  'AvTixpCtrcov.  Ibid.,  vers.  10,  non  quia,  oti 
in  Vuigata  non  quasi.  Dcindc,  Ibid.,  ipse  prior  di- 
lexit  nos.  Deest  prior  in  Lection.  et  in  Graeco.  —  Cap. 
v,  4,  5,  vineit,  ter;  in  Lection.,  ubique,  vicit.  Gr®- 


?ers.  11,  scrutantes  initium,  quod  vel  quale  tempus.  B  cum  babet  in  secundo  loco  vixin<Ta<ra.  Ibid.,  vers.  7,  8, 


Ibid.,  vers.  22,  in  obedientia  caritatis.  Lection.,  ui 
obedientia  veritatis,  cum  Grseco. —  Cap.  ii,  2,  st  tamen 
iputastis,  quoniam  dulds  est  Dominus.  Lection.,  cum 
Gneco,  si  gustastis,  quoniam  dulcis  Dominus.  Ibid., 
vers.  21,  pro  vobis,  ut  in  Grceco ;  non  pro  nobis,  ut 
in  Vulgata.  Ibid.,  vers.  25,  visitatorem,  pro  episco- 
jnm. — Cap.  ui,  8,  modesti.  Deest  in  Lectionario  et  in 
Gneco.  Tum  vers.  18,  nostris  in  utroque  deest.  Ibid., 
hsec  verba  Vulgatse,  vcrs.  22 ,  deghitiens  mcrtem,  et 
tits  mtemae  heredes  efficeremur,  dcsunt  in  Lcctiona- 
rio  etin  textu  Grseco.  Citantur  tamen  pro  boc  addi- 
tamento  quidam  Codiccs  Grceci  in  editione  Oxo- 
niensi.  —  Cap.  iv,  4,  admiraniur;  in  Lection.,  pere- 


ita  Lection.  :  Quia  tres  sunt  qui  testimonium  dant, 
spiritus,  aqua  et  sanguis ;  et  tres  unum  sunt.  Nibil  de 
testimonio  trium  personarum  divinarum.  Antiqua  est 
haec  omissio,  quam  Hieronymus  in  prologo  ad  Epis- 
tolas  canonicas,  in  recentioribus  Bibliorum  editio- 
nibus,  nescio  qua  de  causa,  detracto, «  ab  infldelibus 
translatoribus  *  factam  commemorat,  his  vorbis  : 
«  £st  cnim  una  earum  prima  Jacobi,  duae  Pclri,  tres 
Joannis,  et  Judse  una.  Quee  si,  sicut  ab  eis  digesto; 
sunt,  ita  quoque  ab  interprctibus  fldeliter  in  Latinum 
verterentureloquium ;  nec  ambiguitatem  legentibus 
facerent,  nec  scrmonum  se  se  varietalc  impugnarcnt, 
illo  praecipue  loco,  ubi  de  unitate  Trinitatis  in  prima 


grinantur,  ut  in  Grseco,  ^evCCovxai.  Ibid.,  vers.  12,  nolite  p  Johannis  epistola  positum  lcgimus.  In  qua  etiam  ab 


feregrinari  in  fervore,  qui  ad  tentationem  vobis  fii, 
quasinovi.  Lection.  addit  post  vobis  fit :  nolitepavere, 
(amquam  novi.  Minutulum  est  quod,  vcrs.  17,  tempus 
ot,  abest  verbum  est  a  Lectionario  et  Grseco. 

U  Petri,  cap.  IV,  17,  decst  in  Lectionario  dilectus; 

^t  postea  deest  etiam,  ipsum  audite,  uti  etin  Grseco. 

Gregorius  Turonensis  hunc  locum,  ex  Evangelio,  an 

cix  Petri  Epistola,  refert  in  Historisc  lib.  vi,  cap.  40 : 

■<  Certe  si  obpilatas  habes  aures  ut  ista  non  audias, 

crede  apostohs  quid  in  monte  audierint,  cum  trans- 

Q^oratus  Jesus  in  gloria  loquerctur  cum  Moyse  et 

Elia.  Nempe  de  nube  splcndida  Pater  ait :  Hic  est 

^hus  meus  carissimus,  ipsum  audite.  »  Quidquid  sit, 

^x  aliis  locis  intelligimus,  non  flxam  aliquam  con- 


infldelibus  translatoribus  multuin  crratum  csse  a  fl- 
dei  veritate  comperimus,  trium  tantummodo  voca- 
bula,  hoc  est  aquae,  sanguinis,  et  spiritus,  in  ipsa  sua 
editione  ponentibus ;  et  Patris,  Verbique  ac  Spiritus 
testimonium  omittentibus ;  in  quo  maxime  et  fides 
catholica  roboratur,  et  Patris  ac  Filii  ac  Spiritus 
sancti  una  Divinitatis  substantia  comprobatur. »  Ne- 
quaquam  ergo  mirum  videri  debet,  quod  totus  ver- 
sus,  septimus  in  nostro  Lectionario  desit,  cum  Hiero- 
nymi  tempore  hoc  in  loco  dcflcerent  Latini  Codices : 
quorum  omissionem,  ab  infldelibus  translatoribus 
factam,  etsi  vir  sanctus  supplevit,  non  tamen  penitus 
impedire  potuit  quo  minusex  vitiosisCodicibus  error 
in  alios  propagarctur.  Bonam  Hieronymi  fldem  ac 


^tantemque  in  omnibus  lectionem,  sed  aliquando  D  proinde  genuinam  higus  loci  lectionem  comprobat 


variam  in  divcrsis  etiam  Galliarum  Ecclesiis  fuisse ; 

iixio  aliquando  in  una  Ecclcsia ;  siquidcm  in  nostro 

Lectionario  pro  secunda  die  Rogationum  legitur  £pi- 

stola  prima  Petri,  in  aliquibus  minutiis  diversa  ab 

alia  lcctione  ejusdem  4k76  Epistolffi,  quae  prffiscri- 

bitur  in  nataii  episcoporum.  —  Cap.  ii,  4,  tn  tarta- 

rum  tradidit  cruciandos,  injudicium  reservari.  Lection . , 

ia  tartarum  tradidit  in  judicitm  cruciatus  reservari. 

I  JoAN.  IV,  4,  ut  gaudeatis.  Decst  in  Lcction.  ct 

Gffieco.  Ibid.,  vers.  7,  ambulemus,  non  ambulamus 

legitar.  Et  vers.  9,  peccata  nostra.  Dcest  in  Lection. 

wifro,  quod  tamen  est  in  Graxco.  —  Cap.  ii,  14,  ita 

l«ctio  instituitur  in  Lection.  :  Scribo  vobis,  patres, 

V^OKiam  cognovistis  eum  qui  ab  initio  est.  Scribo  vo- 


illustnssimus  testis,  omni  exccptione  raajor,  nempe 
magnus  Cyprianus  in  libro  de  unitate  Ecclesiffi  :  ubi 
hoc  hemistichium,  Et  hi  tres  untm  sunt,  ex  Scriptura 
commemorat,  divinisque  pcrsonis  attribuit:  «  Et  ite- 
rum  de  Patre,  et  Fiiio,  et  Spiritu  sancto  scriptum  est : 
Et  hi  tres  imum  sunt.  Idem  in  epistola  ad  Jubaianum, 
probare  volens,  ab  heereticis  baptizatos  non  esse  tem- 
plum  Dei :  «  Qucero,  inquit,  cujus  Dei?...  Si  Spiritus 
sancti,  cum  477  *^cs  unum  sint,  quomodo  Spiritus 
sanctus  placatus  esse  ei  potest,  qui  aut  Patris,  aut 
Filii  inimicus  cst?  »  Itaque  Cypriani  lempore,  id  est 
mcdio  sfficulo  iii,  longe  ante  natam  haircsim  Aria- 
nam,  ita  hunc  locum  legcbat  Cyprianus.  Eumdem 
vero  Uieronymus  male  multatum  rcslituit.  Quiu 


447                                   .U»PEND1X  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  448 

etiam   ita  legisso    videtur   Tertullianus    adversus  i  cadem  prima  epistola  Johannis,  cap.  viiy  vers.  12, 

Praxeam,  in  haec  verba,  cap.  25  :  «  Geterum  de  meo  ^t  non  habet  filium,  Lection.,  cum  Grseco  addit  De». 

sumet,  inquit,  sicut  ipsc  de  Patris.  Ita  connexusPa-  Dein  vers.  15  :  £<  scimm  qtUa  audit  nos  qwcquidpe" 

tris  in  Filio,  et  Filii  in  Paracleto,  tres  efflcit  cohse-  tierimiis  deest  in  Lection.,  sed  non  in  Grseco.  Ibid., 

rentes,  alterum  ex  altero,  qui  tres  unum  sint,  non  postulamus;  Lection.  postulavimus,  cum  GrsBCO  ^rnr 
unus.  Quo  modo  dictum  est :  Ego  et  Pater  unum  su-     <ra|i£v.  Postea  vers.  16,  ut  roget  quis,  Abest  quis  a 

mus,  »  ctc.  Et  sub  finem  libri :  «  Quod  opus  Evango-  Lection.  et  Grieco.  Tum  vers.  17,  peccatum  ad  mor^ 

lii,  quffi  est  substantia  Novi  Testamenti,  statuens  le-  tem;  in  Lection.  et  Graeco,  peccatum  non  ad  mortem. 

gcmetprophetas,usqueadJohannem,sinonexinde  Juda  iv,  4,  Dominum  nostrum  Jemm,  Lection., 

Pater  et  Filius  et  Spiritus  tres  crediti  unum  Deum  Deum  nostrum  Jesum,  et  in  Grseco.  Ibid.,  vers.  6, 

sistunt?  »  Hi  duo  loci,  maxime  prior,  ad  textum  judicium  magni  diei,  cum  Grseco.  Lection. yjudicnfm 

Epistolse  Johannis  respicere  videtur.  Quidquid  sit,  diei  magni  Dei.  Rursus  vers.  11,  in  via  Cain,  et  tit 

plana  cst  Cypriani  ct  Hieronymi  auctoritas,  quse  contradictione,  Deest  in  Lection.  et  Graeco.  Ibid., 

utraquo  sufficcre  potest  ad  asscrendam  huic  loco  vers.  21,  exspectantes  misericordiam  Dommi  nostri 

auctoritatem.  His  tamcn  accedunt  Fulgentius  in  lib.  Jesu  Christi  in  vitam  aetemam,  Desunt  hsec  verba  in 
dcTrinitate,  cap.4;  VictorVitensis,  inlib.iidePerse-B  Lcction.,  sed  non  in  Grseco.  Denique,  vers.  "24,  m 

cutione  Vandalica ;  Eugenius  Carthaginensis,  in  Ex-  exultatione,  in  advmtu  Domini  nostri  Jesu  ChrisH  soH 

positione  fidei  catholicffi,  et  (ut  alios  omittam)  Am-  Deo,  etc.  Lection.,  cum  Grseco,  in  exultatUme,  soH 

brosins  Autperthus,  in  lib.  i  super  Apocalypsin,  ad  Deo.  Hsec  in  specimen  satis. 
hunc  versum  :  Qui  est  testis  fidelis,  etc.  —  Item  in 


SAGBAHENTARIUH  GALLI€AMH 

SEU 

LIBER  SAGRAMENTORUM 

EGCLESIiE    GALLIGANiE 

A  MURATORIO  IN  LUGEM  EDITUM 

(MUS.EI  ITALICI  TOMI  I,   P.  273   SEQQ.) 


ilturatam  praefotta. 


I.  Ordo  missae,  quem  mox  subjiciemus,  haud  dubie  pertinet  ad  Liturgiam  GalUcanam.  Primum  hujus 
rei  argumentum  dcsumi  potest  ex  CoUectionibus  Post  Nomina,  Ad  Pacem,  et  cx  vocabulo  GontestationiSy 
quales  notae  in  vera  Liturgia  Gallicana  deprehenduntur,  ut  in  opere  de  Liturgia  Gallicana  ostendimus. 

II.  Alterum  argumentum  pctitur  ex  convenientia,  quam  habet  hic  Ordo  cum  Ifissali  Gothico,  seu  Galli- 
cano  et  cum  Lectionario  Luxovicnsi  a  nobis  editis,  ut  facta  comparatione  suis  locis  observabimus.  Cur 
vcro  in  omnibus  non  conveniat,  inferius  dicturi  sumus. 

III.  Tertium  argumentum  suppeditant  sanctorum  festa,  qufle  paucissima  in  hoc  Ordine  referuntur.  Haec 
festa  sunt  sanctorum  Stephani  protomartyris,  Jacobi  et  Joannis  apostolorum,  Cathedrae  sancti  Petri,  De- 
positionis  seu  Assumptionis  sanctissimo^  Virginis,  Inventionis  sancUe  Crucis,  Nativitatis  sancti  Joannis 
Baptistw,  ejusdemque  passionis ;  apqstolorum  Petri  et  Pauli,  Missa  Sigismundi  regis,  festum  sancti  Mar- 
tini  episcopi  Turonensis,  et  Michaelis  archangeli;  quibus  adde  triduum  Rogationum  ante  Ascensionem. 
Ex  his  peculiaria  Gallis  erant  missa  sancti  Sigismundi  Burgundifle  regis,  et  festum  sancti  Martini,  quod 
tamen  cxtra  Galliam  antiquitus  celebrari  potuit.  Ad  hflcc  Rogationes  triduansc  ante  ascensionem  ritui 
Gallicano  conveniunt ;  et  Depositio  scu  Assumptio  Deiparfle  in  Januario,  itidemque  Cathedra  sancti  Petri 
in  hoc  Ordine  eodcm  mcnse,  uti  et  in  Gothico  et  in  Lectionario  Luxoviensi  assignantur.  Praeterea  in 

♦Canone  fit  commemoratio  sancti  Hilarii. 

\Quod  supra  de  naevis  librorum  Liturgise  Galli-  relegere  velis,  lector  erudite,  dictummie  putes  de 
cans,  in  fiine  moniti  iisdem  libris  pra^fixi,  diximus^     sequentium  monumentorum  sphahnatibus.  Eoii. 


449  SACRAMENTARIUM  GALLICANUM.  PRJIFATIO.  450 

IV.  Deniqae  hic  Ordo  non  est  Romanus,  ut  primo  intuitu  evinci  potest ; .  neque  fcrme  ullam  liabet,  ex- 
cepto  Ganone,  cum  Gelasiano  aut  Gregoriano  Ordine  convenientiam.  In  vetcri  nostro  exemplari  prsemitti- 
iur  quidem  Missa  Romensis  cottidiana,  cum  Canone  item  Romano.  Verum  in  fme  Missalis  Gothici  eadem 
missaascripta  erat,  sed  mutila  in  Codice  Christino;  reginoe,  quo  usus  est  eruditus  Thomasiusin  edendo  pri- 
snom  illo  Missali.  An  Canon  etiam  Romanus  in  eo  Codice  relatus  fucrit,  affirmare  non  licet  propter  mutili 
Codicis  defectum.  Attamen  cum  ad  singulas  missas  in  illo  Gothico  habeantur  singuli  Canones,  secus  quam 
f  Q  Ordine  quem  hic  vulgamus,  conjici  potest  in  illo  Gothico  nondum  fuisse  receptum  Canonem  Romanum 
^pii  in  nostro  Ordine  jam  admissus  erat,  uti  etiam  in  Missali  Francorum  Thomasiano,  quod  a  nobis  recu- 
sma  est.  Atque  adeo,  ut  in  libro  primo  dc  Liturgia  Gallicana  observatum,  majores  nostri  prius  Romanum 
Canonem  quam  integrum  missse  ritum  Romanum  susceperunt.  Ex  his  manifestum  est  hunc  Ordinem 
Kiostrum  non  esse  Romanum. 

V.  Sed  neque  Mozarabicus  est,  ut  conferenti  patet.  Neque  Ambrosianus  :  siquidem,  prater  multas  aUas 

rationes,  Rogationes  in  Ordine  Ambrosiano  celebrantur  post  Asccnsionem,  hic  ante  illam  ex  ritu  Gallicano. 

Prster  ea  nullum  est  in  nostro  Ordine  festum  sanctorum  Mediolanensium ;  ac  demum  non  omnino  eaedem 

stmt  missffi  partes  in  Ambrosiano,  cui  desunt  Praefationes  initio  missae,  in  hoc  Ordine  usitatissimce ;  item 

Gollectiones  Post  Nomina  et  Ad  Pacem  ante  Contestationem. 

VI.  At  forte  hic  Ordo  fuerit  Ecclesiai  Africanae.  Sed  neque  hoc  dici  potest.  Quippe  Liturgise  Africanse  in- 
dicia  duo  ex  Augustino  discimus,  quae  huic,  qua  de  agimus,  nullo  modo  conveniunt.  Primum  indicium 
cst,  quod  cum  in  Ecclesia  Gallicana  tres  Lectiones  ex  Libris  sacris  ad  missam  catechumenorum  recitari 
mos  esset,{in  Africana  duae  tantum  Lectiones  cum  intermedio  psalmo  recitabantur.  Id  patet  exSermonibus 
Augustini  ad  populum,  editis  in  tomo  V  ejus  Operum  novee  editionis,  qua  in  posterum  semper  utemur.  In 
sermooe  ii2  :  «  Lectiones  sanctce  propositae  sunt,  et  quas  audiamus,  et  de  quibus aliquid  sermonis,  adju- 
vante  Domino,  proferamus.  In  Lectione  Apostolica  gratiaj  aguntur  Domino  de  fide  gentium.  In  psalmo 
diximus,  Deus  virtutum  converte  nos,  etc.  In  Evangelio  ad  coenam  vocati  sumus.  »  Brevius  in  sermone  165  : 
« Apostolum  audivimus,  psalmum  audivimus,  Evangelium  audivimus.  »  Idem  colligitur  ex  sermonibus  i70 
eH76.  Loquor  de  Lectionibus  sacris.  Nam  paulo  ante  missam  in  festis  Martyrum  Actaeorum  legebantur, 
ul  patet  ex  sermonibus  37  et  276.  «  Post  sermonem  fit  missa  (seu  dimissio)  catechumenis  (Augustini  verba 
sunt  in  sermone  49  num  8) ;  manebunt  Meles ;  venietur  ad  locum  orationis  (scilicct  Dominicae.  Alterum 
indicium  est,  quod  in  Africana  Ecclesia,  uti  in  Romana  et  in  Mediolanensi) ;  post  sanctiOcationem  sacrificii 
et  orationem  Dominicam,  dicitur  Pax  vobiscum,  et  osculantur  se  Christiani  in  osculo  sancto,  »  ex  ser- 
mone  237.  Contra  in  Gallicana  et  in  Mozarabica  Liturgia  Pax  dabatur  ante  actionem,  imo  ante  Praefatio- 
oem  sacriBcii,  quse  Contestatio  appellatur.  Itaque  sequens  Ordo  non  est  Africanus,  ac  proinde  superest  ut 
sit  Galhcanus. 

Vn.  Cur  ergo,  inquis,  in  omnibus  non  convenit  cum  Missali  Gothico  Gallicano?  Id  ex  eo  factum  esse 
exbtimamus,  quod,  etsi  in  ecclesia  Gallicana  primis  ssecuUs,  id  est  ante  Caroli  Magni  principatum,  fuerit 
Qnifonnis  celebrandae  missse  ritus,  esedemque  partes,  non  tamen  csedem  erant  ubique  CoUectiones,  Lec- 
tiones,  et  Contestationes :  sed  forsan  in  unaquaque  metropoli  diversce.  Id  coUigere  licet  ex  concilio  Vene- 
tico  anni  465,  cujus  hcec  verba  sunt  in  canone  io  :  Rectum  quoque  duximus,  ut  vel  intra  provinciam  no- 
itramy  sacrorum  ordo  et  psallendi  una  sit  consuetudo,  Quasi  dicerent  Patres  :  Si  non  in  tota  Gallia,  saltem 
iDtra  provinciam  nostram,  id  est  Turonensem,  uniformis  sit  sacrorum  ritus.  Epaonense,  anno  5i7  celebra- 
tuni,  huic  interpretationi  suffragatur  canone  27  :  'Ad  celebranda  divina  offida,  Ordinem  quem  metropolitani 
t&Knt,  provinciales  observare  debebunt,  Hinc  est  quod  Ecclesia  Ludunensis'  peculiarem  in  sacris  ritum  sem- 
pcrretinuit.  Non  itaque  mirum  si  provincia  Narbonensis,  quae  Gothorum  impcrio  tunc  parebat,  non  in 
omnibus  consenserit  cum  aliis  Gallicanis  provinciis ;  imo  non  mirum,  si  singuloe  provincice,  quae  rarissime 

• 

iB  miom  nationale  concihum  convenire  poterant,  aliquid  habuerint  diversi  in  Ordine  rerum  sacrarum, 
tametsi  in  plerisque  atque  in  ipsa  rei  (ut  ita  dicam)  substantia  conveniebant. 

Vm.  Codicem  antiquum,  cx  quo  subsequentem  Ordinem  Gallicanum  descripsimus,  invenimus  in  bibJio^ 
JC  ^^  percelebris  et  perantiqui  monasterii  Bobiensis.  Scriptus  est  Codex  ante  annos  mille,  et  quidem  iitte- 
ris  m^juscuhs. 

Bertolfus  aUcuibi  legitur  in  ora  folii  cujusdam,  quem  putamus  esse  ipsum  Bertulfum  loci  abbatem  mc- 
dio  86ecuIo  vii.  In  aUo  folio  Elderatus ;  item  in  alio  Munubcrtus.  IUud  in  eo  Codice  magni  faciendum, 
^od  sitinteger,  non  mutilus,  utin  illis  vetustis  libris  evenire  solet.  Porro  continet  CoIIectiones,  Lectio- 
nes  propheticas,  apostolicas  et  evangelicas,  atque  Contestationes  ad  missam  per  totum  annum.  In  fine 
etiam  (quod  rarissimum  est,  et  pene  singulare)  habetur  liber  Poenitentialis,  in  quo  multa  scitu  digna  oc* 
cwrnmt  ad  veteris  disciplinae  ecclesiasticae  cognitionom. 

K.  Cijgus  porro  provincioe  fucrit  hoc  Missale,  non  obvium  est  definire.  Forte  ad  usum  erat  provinciae 
inaximcB  Sequanorum,  id  est  Vesontionensis,  ii  qua  situm  est  Luxoviense  monasterium,  unde  Columbanus 
Bobiom  migravit.  Favet  huic  conjecturae  missade  sancto  Sigismundo  rege  Burgundionum.  Certe  hic  Codex 
noQ  fait  ad  usam  monachorum  Bobiensium.  Nihil  enim  in  eo  de  sanctis  Bobiensibus,  Colombano,  ejusve 


4-il  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS.  4:i2 

discipulis.  Nihil  item  dc  rebus  luonasticis  :  non  benedictio  abbatis,  aut  monachorum  ;  non  bencdictiones 
pro  monasterii  officinis,  in  ejusmodi  libris  monasticis  usitata».  Fit  quidem  sancti  Benedicti  commemoratio 
in  Canone  misssae;  sed  hiec  itidem  in  plerisque  aliis  cathedralium  ecclesiarum  vetustissimis  libris  occurrit, 
ut  in  Canone  Ecclesiai  Mediolanensis  ante  annos  sexcentos  scripto,  imo  in  edito  Missali  per  sanctum  Ca- 
rolum  reformato.  Qua;  tamen  commemoratio  in  subsequentibus  Ambrosianorum  Missalium  editionibus 
est.  Nihil  ergo  prohibet  quin  hoc  Missale  fuerit  ad  usum  Ecclesiro  et  provinciae  Vesontionensis,  quod  ta- 
men  aliis  expendendum  pcrmittimus.  Confer  ea  quae  in  missa  pro  principe  dicuntur.  In  Canone  post  con- 
secralionem  commomoratur  cum  aliis  sanctis  Eugenia,  eadcmque  laudatur  in  Contestatione  missa^  pro 
VigiUaNatahs  Domini.  Haec  estEugenia  virgo  quae  Romae  tempore  Gallieni  martyrium  passa  esl.  In  ejus 
ecclesia  extra  portam  Latinam  sanctum  virginis  corpus  requiescere  dicitur  in  Vita  Leonis  III,  qui  queedam 
ornamenta  eidem  ecclesiac  assignavit.  Adrianus  ante  Leonem  ibidem  monasterium  puellarum  construxe- 
rat.  At  quo  apud  Gallias  in  loco  Eugenia  cultum  habuerit,  nobis  incompertum. 

X.  Superest  ut  sequenti  Liturgiae  Gallicanae  titulum  apponamus,  quandoquidem  nullus  exstat  in  Codice 
Bobiensi.  Ne  simpUci  vocabulo  appellcmus  Liturgiam  Gallicanam  vetant  aliae  Liturgiae  quae  hoc  nomen 
occuparunt.  Dici  potest  Liturgia  Bobiensis ;  at  praeferendus  videtur  titulus,  Liber  Sacrameniorum  ecclesix 
Gallicanas,  propterea  quod  in  fme  Codicis,  ubi  libri  sacri  recensentur,  extremo  loco  ponitur  Sacramentorum 
unus,  quo  nomine  librum  de  re  sacra  majores  nostri  solebant  designarc.  Sic  Liturgia  Romana,  qualis  a 
Gregorio  Magno  ordinata  est,  appellatur  Liber  sacramentorum  de  circulo  anni.  At  quemadmodum  Gre- 
gorianus  ille  liber  compcndioso  modo  non  tantum  a  recentioribus,  sed  etiam  a  Micrologo  aliisque  laudari 
solet  silb  titulo  Sacramentarii  Gregoriani,  ita  ctiam  noster  hic  liber  dicipoterit  SacramentariumGallicannni. 
.  XI.  Caeterum  in  Scripturae  sacrae  lectionibus,  quae  hoc  in  Ordine  Uunt,  adhibetur  versio  Vulgata,  ut  in 
Lectionario  Luxoviensi,  nisi  quod  Lectiones  nonnullae  potius  ad  sensum  quam  ad  verbum  rcferuntur  non 
consequenter,  sed  quasi  centones  ex  variis  Scripturae  locis.  Haec  in  antecessum  praemisisse  sufficiat. 


MISSA   ROMENSIS   GOTTIDIANA'. 


Lectio  libri  Danihel  propheiae  in  cottidiana  ^  legenda.  A  Lectio  sancti  Evangeli  secundum  Lncam. 


In  tempore  autem  illo  consurgit  Michahel  prin- 
ceps  magnus,  qui  stat  pro  filiis  populi  tui,  et  veniet 
tempus,  quale  non  fuit  ab  eo  quo  gentes  csse  coepe- 
runt,  usquc  ad  tempus  illud.  Etin  tempore  illo  sal- 
vabitur  populus  tuus  omnis,  qui  inventus  fuerit  in 
libro  scripbus ;  «t  multi  de  his  qui  dormiunt  in  terrae 
pulvere,  evigilabunt,  alii  in  vitam  aeternam,  et  alii 
in  obprobrium,  ut  videant  semper.  Qui  autem  docti 
fuerint,  fulgebunt  quasi  splendor  firmamenti ;  et 
qui  ad  justitiam  erudiunt  plurimos,  quasi  stellaec  in 
pcrpetuas  aetcrnitates,  ait  Dominus  Deus. 
Epistola  Pauli  apostoU  ad  Corinthios. 

Fratres,  qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur.  Non 
enim  qui  seipsum  commendat,  iUc  probatus  est,  sed 


In  tempore  illo  dixit  Dominus  Jesus^  discipulis 
suis.  Adtendite  vos,  ne  fortc  graventur  corda  vestra 
in  crapola,  et  ebrietate,  et  curis  higus  vitae ;  et  su- 
perveniat  in  vos  repentina  dies  illa,tamquam  fur. 
Laqueus  enim  superveniet  in  omnes  qui  sedent  su- 
per  faciem  orbis  terrae.  VigUate  itaque  omni  tem- 
pore  orantes,  ut  digni  habeamini  fugire  ista  omnia 
quae  futura  sunt,  et  stare  ante  fiUum  hominis.  Erat 
autem  diebus  docens  in  templo,  noctibus  vero 
exiens  morabatur  in  monte,  qui  vocatur  Oliveti,  et 
omnis  populus  magnificabat  Deum. 

INCIPIT  mssA. 

Dens  qui  beato  Petro  apostolo  tuo  conlatis  clavi- 
bus  regni  caelestis,  animas  ligandi  atque  solvendi 


quem  Dominus  commendaverit.  Utinam  sustinere-  B  pontificium  tradidisti,  suscipe  prqpicius  preces  no 
tis  modicum   quid   insipientiae  mei.  iEmulor  vos     stras,etintercessioneejusquffiBumus,I>oiiiine,  auxi- 
Dei  aemulatione  in  Christo  Jesu.  lium,  ut  a  peccatorum  nostrorum  nexibus  liberemur. 


'  In  fine  Missalis  GothicogaUicani  pari.  modo  ha- 
betur  Missa  cotidiana  Romensis,  sed  mutUa  ;incipit- 
que  a  CoUecta  quae  hic  iu  secundo  loco  rcfertur  : 
Deu$,  qui  culpa.  Et  si  vero  hojc  missa  piurimum  de- 
sumpta  est  ex  Ordine-Romano,  tameu  Gallicano  ac- 
commodata  est,  ut  patet  ex  CoIIectionibus  Post  No- 
mina,  ad  Pacem,  etc. 

J>  Nempe  ad  missam,  in  qua  tres  quondam  Lectio- 
nes  recitari  mos  ejat,  ut  ahas  diximus.  Erant  ergo 
etiam  tunc  missae  quotidianae,  quales  iterum  habes 
inferius  sub  fincm  hujus  libri.  ifissarum  hujusmodi 
^otidianarumusum  tempore  Augustini  in  ACrica  ob- 
tmuisse  coUigimus  ex  sermone  58  ad  populum,  novae 
editionis,  num  12 :  <(  In  Ecclesia  ad  altare  Dei  quo- 
tidie  dicitur  ista  Dominica  oratio,  et  audiunt  iUam 
Adoles.  Non  ergo  timemus,  ne  minus  dUigenter  eam 


teneatis ;  quia  etsi  quis  vestrum  non  poterii  tenere 
perfcctc,  audiendo  quotidie  tenebit. »  Post  prophe- 
tiam  CoIIectio,  post  Epistolam  responsorius  psal- 
mus;  cujussinguIosversus,pr8ecinente  lectore,  cho- 
rus  repetebat,  ut  recte  probat  amicus  nosterpius  ao 
doctus  Josephus  M.  Carus  seu  Thomasius  in  erudita 
praefatione  sua  ad  Responsorialia  et  Antiphonalia, 
quae  ilomanis  typis  anno  superiore  prodierant. 

c  In  Codice,  stillse,  et  constans  uniqae  scriptura 
ubi  occurrii  stillaf  non  stella.  Passim  obvice  sunt  in- 
Codice  nostro  ejusmodi  commutationes  litterarum. 

b  Sic  passim  iegendo  Evangelio  quondam  diceba- 
tur  DonUnus  Jesus,  non  simpliciter  Jem,  quod  de 
Ambrosiano  ritu  observavimus  in  Masei  tomo  I, 
pag.  105. 


4o3  SACRAMENTARIUM  GALLICANUM 

Collectio. 
Deas,   qui  culpa  offenderis,  pffinitentia  placaris, 
afQictorum  gemitas  respice,  et  mala  qu®  juste  in- 
rogas,  misericorditer  averte. 

Post  nomina. 
Oblata,  Domine,  munera  sanctiQca,  nosque  a  pec- 
catorum  nostrorum  macolis  emimda. 

Ad  pacem. 
Grata  sit  tibi,  Domine,  liaec  oblatio  plebis  tuse, 
qoam  tibi  ofTerimus   in  honore   nominis  tui,   [ut] 
cunctis  proficiat  ad  salutem. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,   ocquum  et  salutare 

Qos  tibi  semper  et  ubique  gratias  agere,  Domine 

sancte,  Pater  onmipotens,  oiteme  Deus,  per  Cbristum 

I^ominum  nostrum.  Per  quem  Majestatem  tuam  lau- 

dsuai  angeli,  adorant  dominationes^  tremunt  potesta- 

tes.  Cffili  coilorumque  virtutes   ac  beata  serapbin 

^ocua  exultatione  concelebrant.  Cum  quibus  et  no- 

st>x-as  voces  ut  adraitti  jubeas  deprecamur,  supplice 

^^onfessione  dicentes :  Sanctus. 

Te  igitur",  clementissime  Pater,  per  Jesum,  Chri- 
**-xim  Filium  tuum,  Dominum  norftrum, Jmpplices 
^^^  gamus  et  petimus,  uti  acceptum  habeas,  et  bene- 
^  i^cas  t  ha;c  dona,  hsec  munera,  hsec  sancta  sacrificia 
^^^^^libata. 

Iq  primls  quffi  tibi  offerimus  pro  Ecclesia  tua  san- 

^  t^  catholica,  quam  paciflcare,  custodire,  adunare, 

^  ^  regere  digneris  totum  orbem  .terraium,  una  cum 

^«votissimo  famolo  tuo  iU..  papa  -  nostro^'  sedis  apo- 

^tolicset  antestite  nostro,  et  onmibus  orti^oxis, 

^tque  catholicae  fidei  cultpribus. 

Memento,  Domine,  famulorum  famularumque  tua- 
^um,  et  onmium  circum  adstantium,  quorumtibi 
fides  cognita  est,  et  nota  devotio,  qui  tibi  offenmt 
hioc  sacrificium  iaudis^ro  se  suisque  omnibus,  pro 
x*edemptione  animarum  suarum^  pro  spe  salutis  et 
incolomitatis  suse,  tibi  reddimt  vota  sua  cetemo  Deo 
^ivo  et  vero. 

Communicantes,  et  diem  sacratissimum  celebran- 

\es,  (dicitur  in  Nativitate  Dtmini : )  in  ^o  intianta- 

xninata  virginitas  huic  mimdo  edidit  Salvatorem  Xe- 

sum  Christum  Dominum  nostrum.  {Didtur  in  sQncto 

^ascha:)  et  diem  sacratissimum  celebrantes  resurre- 

ctionis  Domini  nostri  Jesu  Christi  Filii  tui.  Sed  et 

memoriam  venerantes  in  primis  gloriosce  semper 

virginis  Marise,  genetricis  Dei  et  Domini  nostri  Jesu 

Christi ;  sed  et  beatissimorum  apostolorum  ac  mar- 

tyrum  tuorum  Petri,  Pauli,  Andreae,  Jacobi,  Johan- 

nis,  Thomffi,  Jacobi,Philippi,  Bartholom8ei,'Matth8ei, 

Simonis,  et  Thada^i,  Lini,  Cliti,  Clemeiitis,  Sixti, 

Comili,  CTpriani,  Laurenti,  Chrysogoni,  Johannis  et 

Pauli,  Cosmee  et  Damiani,  Hilarii,  Martini,  Ambro- 

''^  sii,  Aguslini,  Gregorii,  Hieronymi)  Benedicti,  et  om- 

'  Cum  hic  Canon  (ut  vocamus)  non  repetatur  in 
sobsequentibus  missis,  id  argumento  est  eos  qui  hoc 
Godice  utebantnr,  non  aliiun  Canonem  habuisse 
quam  Romanum. 

^  Haec  verba,  $ed  et  eunctse  familix  tuse  usque  ad 
nomiini»  Ud  Deus,  cancellata  sunt  in  veteri  Codice, 
item  infra  pFO  occtpicM,  correctum  suscipias. 


.  —  MISSA  ROMENSIS  QUOTIDIANA.  434 

.  nium  sanctorum  tuorum,  qui  per  universum  mun- 
dum  passi  sunt  propter  nomen  tuum,  Domine»  seu 
confessoribus  tuis,  quorum  meritis  precibusque  con- 
cedas,  ut  in  omnibus  protectionis  tuse  muniamur 
auxilio,  per  Christum  Dominum  nostrum. 

Hanc  igitur  oblationem  servitutis  nostrro,  sed  et 
cunctffi  familise  tuae  ^,  quam  tibi  offcrimus  in  hono- 
rem  nominis  tui,Deus,quaesumus,Domine,  ut  placa- 
tus  accipias,  diesque  nostros  in  tua  pace  disponas, 
adque  ab  seterna  damnatione  nos  eripi,  et  in  electo- 
rum  tuorum  jubcas  grege  numerari,  per  Christum 
Dominum  nostrum. 

•»-  Quam  oblationem  tu,  Deus,  in  omnibus  quaesu- 
mus  benedictam  f ,  adscriptam  f ,  ratam,  rationabi- 
lem  acceptabilemque  facere  digneris,  quro  c  nobis  v 
g  corpus  f  et  sanguis  fiat  dilectissimi  Filii  tui  Domini 
Dei  nostri  Jesu  Christi.  Qui  pridie  quam  pateretur, 
AccEpiT  PANEM  iN  SANCTAs  <*  ac  vencrabiles  manus 
suas,  [et]  elevatis  oculis  suis  in  coilum,  ad  te  Deum 
Patrem  suum  omnipotentem,  gratias  agens,  benedi- 
xit  f,  FBEGiT,  DEDiT  DisciPULis  suis  diccus,  Accipite 
et  manducate  ex  hoc  omnes.  Hoc  est  enim  corpus 
meum^  Simile  modo  posteaquam  cenatum  est,  acce- 
pit  et  hunc  proiclarum  calicem  in  sanctas  ac  venera- 
biles  manus  suas ;  item  tibi  gratias  agens,  benedixit 
f,  DEDiT  DiscipOLis  sLis,  diccus,  Accipite,  etbibite  ex 
eo  omnes.  Hic  est  enim  calix  sanguinis  «  mei,  novi 
et  ffitemi  testamenti,  mysterium  fidei,  qui  pro  vobis 
et  pro  multis  effunditur  in  remissione  peccatomm. 
Hflec  quotienscumque  feceritis,  in  mei  memoriam 
C  facietis. 

Unde  et  memores  sumus,  Domine,  nos  servi  tui, 
sed  et  plebs  tua  sancta  Christi  Filii  lui  Domini  nostri, 
tam  bcattc  passionis,  necnon  et  ab  inferis  resurre- 
ctionis,  sed  et  in  ccelos  gloriosffi  ascensionis,  oflferi- 
mus,  jprsecIanB  Mtgestati  tuae  de  tuis  donis  ac  datis 
i  Hostiam  puram,  nostiam  sanctam  f ,  Hostiam  im- 
maculatam  f ,  panem  sanctum  vit«e  setemse,  et  cali- 
cem  salutis  perpetuai.  Supra  quse  propicio  ac  sereno 
vultu  aspicere  dignare  ',  et  acceptam  habere,  sicuti 
acceptom  habere  dignatus  es  munera  pueri  tui  justi 
Abel,  et  sacrificium,  patriarcha^  nostri  Abrahse,  et 
quod  tibi  optuUt  summus  sacerdos  tuus  Melchisedech 
sanctum  sacrificium,  immaculatam  hostiam. 

Supplices  te  rogamus,  omnipotens  Deus,  jube 
hoec  perferri  per  manus  sancti  angeli  tui  in  subUmi 
altario  tuo  in  conspectu  divinse  Jdajestatis  tuae ;  ut 
quotquot  ex  hac  altaris  participatione  sacrosanctum 
FiUi  tui  corpus  et  sanguinem  sumpserimus,  omni  be- 
nedictione  cselesti  et  gratia  repleamur,  perChristuni 
Dominum  nostrum. 

Memento  etlam,  Domine,  et  eorum  nomina,  qui 
nos  praecessemnt  cum  signo  fidei  et  dormiunt  in 
somno  pacis.  Commemoratio  defunctorum.  Ipsis  et 

c  Ita  primaria  manu ;  secundaria,  ti/. 

d  Quffi  m^jusculis  hic  Utteris  edita  sunt,niinio  de- 
picta  exstant  in  vetere  exemplari. 

«  Additumerat  sancti,  sed  postea  tribus  obeUs  ex- 
punctum. 

i  Correxit  nonaemo  antiqua  manu,  ut  aUa,  respi-* 
cere  digneris. 


D 


455  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS.  4H6 

omnibus  in  Christo  quiscentibus  locum  refngerii,  ^  pidibus,  et  ejus  agmina  sanctorum  sanguine  pingi ; 


lucis,  et  pacis  ut  indulgeas  deprecamur,  per  Chri- 
stum  Dominum  nostrum. 

NoBis  quoque  peccatoribus  famulis  tuis,  de  multi- 
tudine  miserationum  tuarum  sperantibus,  partem 
aliquam  societatis  donare  digneris  cum  tuis  sanctis 
apostolis  et  martyribus,  cum  Johanne,  Stefano,  Mat- 
thiam,  Bamaban,  Ignacio,  Alexandro,  Marcellino, 
Petro,  Perpctua,  Agne,  Cicilia,  Felicitate,  Anastasia, 
Agathe,  Lucia,  Eugenia  ',  et  cum  onmibus  sanctis 
tuis,  intra  quonun  nos  consortium  non  stimator  me- 
riti,  sed  veniee  x|U£esumus  largitor  admitte,  per 
Christum  Dominum  nostrum. 

P£R  QUEM  H^c  OMNU,  Domiue,  semper  bona  creas, 
f  sanctificas,  f  vivificas,  f  benedicis,   et  prsestas 


libera  nos  tuo  vaiido  brachio,  et  salva  nos  per  auxi- 
liatricem  dexteram  tuam,  et  defendein  nobisprecium 
preciosi  sanguinis  tui,  quos  redemisti.  Per. 
Gloria  ad  missam  decaotaDda. 
Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in  terra  pax  homini- 

bus  bonee  voluntatis.  Laudamus  te,  benedicimus  te, 
adoramus  te,  glorificamus  te.  Gratias  agimus  tibi 
propter  magnam  gloriam  tuam,  Domine  Deus,  rex 
cffilestis,  Deus  Pater  omnipotens.  Domine,  Fili  uni- 
genite  Jesu  Christe,  Domine  Deus,  agnus  Dei,  Filius 
Patris.  Qui  tollis  peccata  mundi  miserere  nobis,  qui 
tollis  peccata  mundi  suscipe  deprecationem  nostram. 
Qui  sedes  ad  dexteram  Patris,  miserere  nobis.  Quo- 
niam  tu  solus  sanctus,  tu  solus  Dominus,  tu  solus 


nobis.  Per  ipsum,  et  cum  ipso,  et  in  ipso  est  tibi  B  altissimus  Jesu  Christe,  cum  sancto  Spiritu  in  glo- 
Deo  Patri  omnipotenti  in  unitate  Spiritus  sanctioMNis     ^^"^  ^^^  Patris.  Amen  «. 


honor  et  gloria,  peromnia  ssecula  seeculorum. 

Divino  magisterio  edocti  et  divina  institutione  au- 
demus  dicere  *>  :  Pater. 

Post  Pater  noster, 

Libera  nos,  Domine,  ab  omni  malo,  prseterito, 

prsesenti,  et  fiituro,  et  intercedente  pro  nobis  beata 

et  gloriosasemperque  virgine  Maria  c,  et  beatis  apo- 

stolis  Petro  et  Paulo,  da  propicius  pacem  tuam  in 

diebus  nostris ;  ut  ope  misehcordiffi  tuse  adjuti,  et  a 

peccato  simus  semper  liberi,  et  ab  omni  perturba- 

tione  securi. 

Post  communionem. 

Quos  cffilesti,  Domine,  dono  saciasti,  preesta  quse- 


Deus,  cui  merito  et  in  excelsis,  et  in  terra,  utrins- 
que  loci  incolis  gloria  decantatur ;  qui  pacem  tuam, 
non  in  malibolis,  sed  et  in  homenibus  bonse  volun- 
tatis  f  esse  testaris  ;  te  orantes  laudamus,  tibique 
agentes  gratias  supplicamus;  ut  qui  in  te  suscipiens 
mundi  peccata,  purgata  delesti,  suscipias  ex  dono 
tuo  tibi  placita,  et  ampotes  prava  desideria  nostra  : 
simulque  proesta  ut  praesentem  diem  te  protegente 
sine  peccato  transigere  mereamur. 

Item  alia. 

Deus,  cui  merito,  et  angeli  in  cselis,  ct  homines 

in  terra  debito  famolato  conlaudant ;  cigus  sanctum 
nomen  super  omne  nomen  exaltatum  fidele  exulta- 


sumus,  ut  anostrismundemurQCcultis,et  ab  hosUum  C  tione  concelebrant;  prffistanobis  famolis  tuis,  effectu 


liberemur  insidiis. 

Consnmmatio  missQB. 

Gratias  tibi  agimus,  Domine  sancte,  Pater  omni- 

potens,  ffiteme  Deus,  qui  nos  corporis  et  sanguinis 

Christi  Filii  tui  communione  saciasti,  tuamque  mise- 

ricordiam  humiliter  postolamus;  ut  hoc  tuum,  Domi- 

ne,  Sacramentum  non  sit  nobis  reatus  ad  poenam, 

sed  sit  intercessio  salutaris  ad  veniam ;  sit  ablutio 

scelerum,  sit  fortitudo  fragilium,  sit  contra  mimdi 

pericola  fimiamentum.  Haec  nos,  Domine,  commu- 

nio  purgeta  crimine,  et  cselestis  gaudii  tribuat  esse 

participes.  Per. 

Dicitur  yoeiAios, 

Tu,  summe  Deus,  aios,  ipse  sanctus  ^,  omnipotens 


tibi  bononun  operum  propinquare,  teque  vita  simul 

et  voce  laudare,  tuamque  misericordiam  rectis  ao- 

tibus  impetrare ;  ut  universus  hic  populus,  qui  an- 

gelos  tuos  aequiperare  confitendo,  sectan  quoque  stu- 

deat  imitando. 

Oratio  post  precemg. 

Miserere,  Domine  Deus  omnipptens,  qui  discipolis 

tuis  Spiritum  sanctum  dedisti,  vel  per  Evangelista- 

rum  tuorum  omnes  docuisti,  etiam  omnibus  nobis 

per  baptismum  indulgentiam  tribuisti,  et  omnescre- 

dentium  nomen  sanctum  tuum  de  infemaredemisti. 

Per. 

Item  post  precem. 
Domine,  preces  populi  tui  placatus  exaudi,  univer- 

sis  quae  postulant  tribue,  et  singuUs  qaffi  sunt  opor- 


__,  __, — ,        ,  ^ , ^ _  -^      ^ , ^ —  ^ ^^^. 

Sabaoth,  qui  venisti  ab  excelsis  pati  pro  nobis,  mi-  ^  tuna  concede.  Crescat  in  eorum  sensibus  devotio  tibi 
serere  nobis,  tu  trinse  potentiae  Pater  incljte,  qui  in  omnibus  placita,  quaUter  a  te  beneficia  obtineant 
moenia  excellentissima  Hiemsalem  divinis  omas  la-     oportuna.  Per. 


•  Altera  manu,  Petro,  FelicUate,  Perpetua,  Agathe, 
Agne,  etc. 

*>  Emendatum :  Oremus,  Prseceptis  salutaribus  mo- 
niti,  et  divina  institutione  formati  audemus  dicere, 
Alia  formula  est  Ordinis  Gaificani. 

c  Additum  secunda  manu,  Dei  genitrice, 

d  Fortasse,  id  est  Sanctus,  quod  esset  glossema 

YOCabuU  dYio;. 

e  Nulla  hic  mentio  de  Symbolo  CP.  quod  fortasse 
tum  in  missa  GaUicana  haud  recitaretur.  In  Ai^ica 
tempore  Augustini  Symbolum  ad  missam  non  reci- 
tabatur,  ut  oratio  Dominica,  ex  sermone  58  ad  po- 
pulum,  num.  12et  13. 

f  Hic,  uti  et  in  supeiiori  Cantico,  volumtatis,  Qui 


scribendi  modus  ubique  retinetur  in  nostro  Codice. 
Apposite  HUdemarus  in  caput  septimum  regulae 
sancti  Benedicti,  ubi  de  secundo  gradu  humiUtatis  : 
«  Sunt  multi  qui  distinguunt  voluntatem  per  n  adti- 
nere  ad  Deum  :  et  volumtatem  per  m  ad  hominem  j 
voluptatem  vero  per  p  ad  diabolum.  »  Tamen  ubi 
etiam  agitur  de  Deo,  volumtas  per  m  scnbitur  in  no- 
stro  exemplari. 

s  In  MissaU  Gothico,  pag^.  190  et  251  librorum  de 
Liturgia  GaU.  habentur  itidem  CoUectiones  post 
precem.  Id  de  cantico  trium  puerorum  interpretati 
sumus.  At  de  hymno  angelorum  Ghria  in  exceisis, 
qui  hic  proxime  antecedit.  interpretandum  esse  pa- 
tet  ex  sequenti  notatiQtxe. 


4ii*7  SACRAMENTARIUM  GALLICANUM.  - 

Item  alia. 

Domine  Deus,  qui  populis  tuis  et  juste  irasceris, 

el  clementer  ignoscis,  inclina  aurem  tuam  supplica- 

tionibus  nostris :  ut  qui  te  totis  sensibus  confitemur, 

Qon  judicinmtuum,  sed  indulgentiam  consequamur. 

Collectio  post  Aios. 
Judicia  tua,  Deus,  comprehendere  non  valemus, 
i^prehendere  non  audemus  :  nimis  profunds  factse 
sunt  cogitationcs  tuae,  quis  investigaverit  eas?  Con- 


-  LECTIONES  AD  ADVENTU  DOMINI.  458 

^  cede  nobis,  piissime  Pater,  ut  [te]  timeamus  quia 
bonus  es,  sperantes  in  misericordia  tua.  Tu  enim 
dixisti,  Nolo  mortem  peccatorum.  Tantum  ad^utor 
esto  revertentibus,  ut  vivamus. 

Oratio  post  "  Benedlctionem. 

Deus,  qui  tribus  pueris  in  camino  ignis  mitigasti 
flammas  incendii,  concede,  qusesumus,  ut  nos  fa- 
mulos  tuos  non  urat  flamma  vitiorum.  Per. 


*  Id  est  post  canticum  trium  puerorum,  quod  ex  sequenti  CoUectione  intelligitur. 


INCIPIU1\T   LECTIONES 

DE  ADVENTU  DOMINI'. 


I.    MISSA  IN  ADVENTUM  DOBHNI. 

Lectio  MalachiBB  prophetse. 

H«c  dicit  Dominus  :  Ecce  ego  mittam  angelum 

lOieum,  et  praeparabit  viam  ante  faciem  meam  :  et 

staiim  veniet  ad  tempus  suum  Dominator,  quem  vos 

<iuseritis,  et  angelus  testamenti,  quem  vos  vultis. 

Ecce  venit,  dicit  Dominus  exercituum ;  et  quis  pote- 

rit  cogitare  diem  adventus  ejus?  et  quis  stabit  ad 

^dendum  eum  ?  Et  erunt  Domino  offerentes  sacri- 

ficia  in  justitia  ;  et  placebit  Deo  sacrificium  Juda  et 

Hierusalem,  sicut  dies  sseculi,  et  sicut  anni  antiqui. 

Et  accedam  ad  vos  in  judicio,  et  ero  testis  velut 

Bnaleficis,  et  adulteris,  et  perjuris,  et  qui  calumnian- 

tur  mercedem  mercenariis,  viduam  et  pupillos,  et 

oppremunt  peregrinum ;  nec  timuerunt  me,  dicit 

Dominus  ezercituum  :  ego  Dominus  Deus  vester,  et 

noQ  mutor,  ait  Dominus  Deus. 

Lectio  epistolsB  Jacobi  apostoli  ad  gentes  b. 
F^tres,  patientls  estote  usque  ad  adventum  Do- 
mini.  Ecce  agricola  expectat  preciosum  fructum  ter- 
r»,  patienter  ferens,  donec  accipiat  temporivum  et 
^roUnum.Patientes  estote,  et  confirmate  corda  ves- 
^a,  quoniam  adventus  Domini  adpropinquavit.  Pra- 
tfes,  Qolite  ingemiscere  in  alterutrum,  ut  non  judi- 
^QUQi.  Ecce  judex  ante  januam  adsistit.  Exemplum 
*ccipite,  fratres,  laboris  et  patientice  prophefas,  qui 
locuti  sunt  in  nomine  Domini.  Ecce  beatificamus  qui 
*08tiQuerunt  sufferentiam  :  misericors  est  Dominus 
et  Qiiserator.  Ante  omnia,  fratres  mei,  nolite  jurare 
neque  per  c«elum,  neque  per  terram,  neque  aliud 
quodcumque  juramentum.  Sit  autem  vestrum  Est, 
**t;  Non,  non,  ut  non  in  judicio  decidatis.  Fratres 
"Jsi,  si  quis  ex  voSis  erraverit  a  veritate,  et  conver- 
"t  quis  eum,  scire  debet,  quoniam  qui  converti  fe- 

*  Ab  hoc  maxime  loco  incipit  Missale  Gallicanum. 
Nam  quse  prsecedunt,  fere  ex  Ordine  Romano  de- 
sumla  sunt.  Lege  quae  de  Adventu  diximus  in  Litur- 
gia  Gailicana  a  paff.  98. 

^  Sic  passim  m  hoc  ^Lectionario  laudatur  Jacobi 
epistola  ad  gmU$,  Qui  titulus  Petri  Epistolse  primee 

Patrol.  JJULII. 


Q  cerit  peccatorem  ab  errore  vise  suce,  salvat  animam 
ejus  a  morte,  et  operit  multitudinem  peccatorum. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Mattbaeum  o. 
In  diebus  illis,  Johannes  cum  audisset  in  vincolis 
opera  Ghristi,  mittens  duos  de  discipulis  suis,  ait 
illi  :  Tu  es  qui  venturus  es,  an  alium  expectamus? 
Et  respondens  ait  illis  :  Euntes  renunciate  Johanni 
quce  audistis  et  videtis.  Gseci  vident,  claudi  ambu- 
lant,  leprosi  mundantur,  surdi  audiunt,  mortui  re- 
surgunt,  pauperes  evangelizantur,  et  beatus  est  qui 
non  fuerit  scandalizatus  in  me.  lllis  autem  abeunti- 
bus,  coepit  Jesus  dicere  ad  turbas  de  Johanne :  Quid 
existis  in  deserto  videre  ?  arundinem  vento  agitatam? 
Sed  quid  existis  videre  ?  hominem  mollibus  vestitum? 
Ecce  qui  mollibus  vestiuntur,  in  domibus  regum 

C  sunt.  Sed  quid  existis  videre?prophetam?Etiam  dico 
vobis  et  plusquam  prophetam.  Hic  enim  est  de  quo 
scriptum  est :  Ecce  mitto  angelum  meum  ante  faciem 
tuam,  qui  prseparavit  viam  tuam  ante  te.  Amen  dico 
vobis,  non  surrexit  inter  natos  mulierum  major  Jo* 
hanne  Baptista.  Usque  nunc  regnum  caelorum  vim 
patitur,  et  violenti  rapiunt  illud.  Omnes  enim  lez  et 
Prophet^e  usque  ad  Johannem  prophetaverunt ;  et  si 
vultis  recipere,  ipse  est  Helias  qui  venturus  est.  Qui 
habet  aures  audiendi  audiat. 

INCIPIT    MISSA  <*. 

Excita,  Domine,  potentiam  tuam  et  veni ;  et  quod 
Ecclesiee  tuae  usque  in  finem  sseculi  promisisti,  cle- 
menter  operare. 

Excita,  Domine,  potentiam  tuam,  et  magna  nobis 
virtute  succurre ;  ut  per  auxilium  glorise  tuae,  quod 
nostra  peccata  prsepediunt,  indulgentia  tuse  propi- 
ciationis  acceleret. 


D 


tribuitur  in  Lectionario  Gallicano. 

c  Haec  EvangeUi  lectio  in  Romano  habetur  Do- 
minica  secunda  Adventus. 

d  Quippe  missa  proprie  incipit  post  lectiones  sa- 
cras.  Legesis  Liturgice  Gallicanse  caput  5. 


Vb 


459 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMAM  PARISIENSIS. 

Collectio.  A  circa  lumbos  suos  :  esca  auiem  ejus  erat  loci 


Exciia,  Domine,  quaesumus,  corda  nostra  ad  prae- 
parandas  Unigeniti  tui  vias ;  ut  per  ejus  adventum 
purificati,  tibi  servire  mereamur. 

PraBveniat  nos,  quffisumus,  omnipotens  Deus,  tua 

gratia  semper  et  subsequatur;  ut  cum  adventu  Uni- 

geniti  tui,  quem  summo  cordis  desiderio  *  sustine- 

mus,  et  praesentis  vitse  subsidia,  et  futurfie  ctiam 

consequamur. 

Post  nomina. 

Conscientias  nostras,  qusesumus,  omnipotens,  cot- 
tidie  visitando  purifica,  ut  veniente  Domino  Filio 
tuo,  paratam  sibi  in  nobis  inveniat  mansionem. 

Gorpora  mentesque  nostras,  omnipotens  Deus,  di- 
gnanter  emunda;  ut  tua  benedictione  firmati,  ab 


mel  silvestre.  Tunc  exiebant  ad  eum  Hiemai 
et  omnis  regio  circa  Jordanem,  et  bapijzaba 
Jordane  ab  eo,  confitenies  peccata  sua.  VideDH 
multos  Pharisseorum  et  Saduceeorum  veniei 
baptismum  suum,  dixit  eis  :  Progenies  vipei 
quis  demonstravii  vobis  fugere  a  futura  ira? 
ergo  frucium  dignum  pseniieniise.  Et  ne  velli 
cere  intra  vos  :  Patrem  habemus  Abrahain 
enim  vobis,  quoniam  poiens  est  Deus  ex  la] 
istis  susciiare  filios  Abrahse.  Jitm  enim  seei 
radices  arborum  posiia  est.  Omnis  ergo  arbc 
non  facit  frucium  bonum,  excidetur,  ei  in 
miiteiur.  Ego  quidem  baptizo  in  aqua  in  pa 


iiam  :  qui  autem  post  me  veniurus  est,  forl 
Unigenito  tuo  Domino  nostro,  quem  expectamus,  g  ^^^ .  ^^^^  ^^„  ^^^  ^^^^^^  calciamenia  portai 

vos  bapiizaviic  in  Spiritu  sancio  ei  igni,  ciy 


veniente,  semper  mluminemur  ei  proiegamur. 

Ad  pacem. 

Fac  nos,  qusesumus,  Deus  noster,  pervigiles  atque 

solliciios  advenium  Ghrisii  Filii  tui  Domini  nostri 

expectare ;  ut  dum  venerit  pulsans,  non  dormientes 

peccatis,  sed  vigilantes  et  in  suis  inveniat  laudibus 

exultantes. 

Coniestatio. 

Vere  dignum  ei  jusium  est,  ^  omnipotens  Deus 

per  Ghrisium  Dominum  nosirum.  Cui  proprium  est 

ac  singulare  quod  bonus  esi,  et  nulla  umquam  a  ie 

est  commuiaiione  divisus.  Propitiare  suppUcaiioni- 

bus  nostris,  et  Ecclesise  iuoe  mi&ericordiam  iuam, 

quam  confiientur,  ostende,  manifestans  plebi  iue^ 


tilabrum  in  manu  sua,  et  congregavit  tritM 
horreum  suum  :  paleas  autem  comburit  ign 
iinguibili.  Multa  quidem  ei  alia  exhorians  ev 
zabat  populo. 

INCIPIT  MISSA. 

Oratio  post  prophetiam  d. 
Opifex  lucis  almee,  plebis  visitator  inmeiit 
illa  propheialium  vaticiniorum  oracula,  quA ; 
fueruni  nunciata,  beaii  Johannis  ore  expleSi 
perficis,  professione  peragis,  concede  plebi  8 
tibi  sine  formidine  famolari  :  ui  per  viscera 
cordiee  repleii  scientia,  veriiate  dirigi  mereai 

CoUectio. 


Unigeniti  tui  adventum  Domini  nostri  Jesu  ChrisU  Q     Adventum  Domini  nostri  Jesu  Christi,  frat 


mirabile  sacramentum;  ut  in  universitate  naiionum 
perficiatur,  [quod]  per  Verbi  iui  evangelium  promi- 
sisti ;  ui  habeai  plenitudo  adoptionis  quod  protulit  tes- 
tiOcatio  veritaiis,  per  Christum  Dominum  nosirum. 

11.    ITEM    MISSA    m    ADVENTUM    DOMINI. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Romanos. 

Fratres,  Deus  Filium  suum  mittens  in  similiiudine 
camis  peccaii,  ei  de  peccato  damnavit  in  came  pec- 
catum,  ui  justificatio  legis  impleretur  in  nobis,  qui 
non  secundum  caraem  ambolamus,  sed  secundum 
spiritum.  Qui  enim  secundum  carnem  sunt,  quse 
camis  sunt  sapiunt;  qui  vero  sccundum  spiriium, 
quse  sunt  spiriius  sentiunt.  Nam  prudentia  camis 
mors  est,  prudeniia  autem  spiritus  vita  et  pax  in 
Chrisio  Jesu  Domino  nostro. 

liectjo  sancti  Evangelii  secundum  Maithsnm. 

In  diebus  ilhs  venit  Johannes  Baptisia  prsedicans 
in  deserlo  Judee,  ei  dicens  :  Pseniientiam  agite,  ad- 
propinquavit  enim  regnum  cselorum.  Hic  est  enim 
qui  dictus  est  per  Isalam  propheiam  dicentem :  Vox 
clamaniis  in  deserto,  Parate  viam  Domini,  rectas 
facite  semiias  ejus.  Ipse  auiem  Johannes  habebat 
vesiimentum  de  pilis  camelomm,  et  zonam  pelliciam 

*  In  exemplari  ]e^iuT  desiderati,  manifesto  mendo. 

^  Supplendum  hic  ei  in  consequeniibus  vulgata 
formula,  aequum  et  salutare,  etc.  Ha^c  Gontesiaiio 
exsiai  in  Ambrosiano  Dominica  prima  Advenius ; 
sed  aliae  omnino  Leciiones  ibi  ad  missam. 

c  Ita  passim  bnptizavit  pro  baptizabit  :  et  infra 


rissimi,  votis  omnibus  prsesiolantes,  Dei  Pat 
nipoientiam  imploremus,  ui  corda  nostra  pu 
et  corpora  immacolaia  conservei.  Expectemi 
scieniia  secura  ventumm,  quem  super  omnei 
cipaium  et  poiesiates  credimus  exaltatum. 
ergo  per  singula  momenta  solliciii,  ui  mereai 
berc  propicium,  quem  credimus  ei  faiemnr  i 
candos  vivos  ei  mortuos  in  gloriS  csse  ventii 

Golleciio. 

Purifica,  Domine  Deus,  Pater  omnipotens» 
mm  arcana  nosirorum,  cunciasque  propici 
colas  ablue  peccaiorum  :  ac  preesia,  DomJ 
benediciione  pieiatis  iuse  a  nosins  criminibii 
daii,  meiuendum  terribiiemque  adventum  1 
^  nosiri  Jesu  Ghrisii  expeciemus  interriti. 

Post  nomina. 

Exaudi,  Domine,  preces  populi  tui,  ut  julM 
cipere  qui  jussit  offerri  •  :  sinique  heec  man' 
ceptabilia  in  ejusconspeciu  pro  omnium  anii 
emendaiione,  ei  corporum  saniiaie ;  pro  ma 
laude,  et  pro  defunciomm  requie. 

Collectio  ad  pacem. 

Pacemiuam  nosirispecioribus,  bone  JesOyin 

congregavit,  etc,  vulgari  ac  facili  permuiatii 
terarum. 

d  Gonfer  Missale  Goihico^allicanum  in  Nal 
mini,  pag.  iOO  [lib.  de  Liiurg.  Gall.]  ul»  a 
Collectio  post  prophetiam, 

•  ¥oHe\egend.\im,utjubeatsuscipiquiju$$i^ 


461  SACRAMEiVTARIUM  GALLICANUM.  - 

in  qua  est  plenitudo  dilectioius.  Pmsta,  Domine,  ut 

pacem,  quam  nonc  ore  proferimus,  semper  spiritali 

sensu  conservare  mereamur. 

CoDtestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus  per 

Christum  Dominumnostrum.  Quem  Johannes,  fidelis 

amicus,  prsecessit  nascendo,  prfficessit  in    desertis 

eremi  prsedicando,  proecessit  baptizando,  viam  quo- 

quepraeparansjudiciac  redemtori.  Convocavit  pec- 

calores  ad  psenitentiam ;  et  populum  Salvatori  ad- 

quirens,    baptizavit    in    Jordane    peccata   propria 

confitentes:  non  hominis  innovandi  plenam  confe- 

rens  gratiam,   sed    piissimi    Salvatoris    admonens 

eipectare  prssentiam ;  non  remittens  ipse  peccata 

ad  se  venientibus,  red  remissionem  peccatorum  ad 

futurom  pollicens  esse  credentibus ;  ut  descendenti- 

bus  in  aquam  psenitentia;,  ab  illo  sperarent  reme- 

dium  indulgentise,  quem  venturum  audiebant  ple- 

num  dono  veritatis  et  gratiae,  Dominum  nostrum 

Jesnm.  Quem  laudant  angeli. 

Ifl  ■.  ITKM  MISSA  IN  ADVBNTUM  DOMINI. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Romanos. 
Fratres,  dico  enim  Christum  Jesum  ministrum 

fiiisse  circumcisionis  propter  veritatem  Dei,  ad  con- 

^noandas  promissiones  Patrum.  Gentes  autem  super 

inisericordia  honorare  Deum,  sicut  scriptum  est : 

^ropter  hoc  confitebor  tibi  in  gentibus,  et  nomini  tuo 

<2antal>o.  Et  iterum  dicit:  Laitamini,  gentes,  cum 

plebe  ejus.  Etiterum  :  Laudate,  omnes  genf^s,  Deum 

€t  magnificate  eum,  omnes  populi.  Et  rursus  Isaias 

^t :  Erit  radix  Jesse,  et  qui  exsurgit  regere  gentes, 

in  eum  gentes  sperabunt.  Deus  autem  spei  repleat 

Tos  onmi  gaudio  et  pace  in  credendo,  ut  abundetis 

spe  in  virtute  Spiritus  saucti. 

Lectio  sancti  Evangelii  secmidam  Matthaeam. 
In  diebus  illis  interrogatus  a  discipulis  suis  Domi- 

nus  Jesus,  quando  venerit  regnum  Dei,  dixit  eis  : 

Sicut  fiilgur  exit  ab  Oriente,  et  paret  usque  in  Occi- 

dente,  ita  erit  adventus  Filii  hominis.  Ubicumque 

faerit  corpus,  illuc  congregabuntur  aquilse.  Statim 

^utem  post  tnbulationem  dierum  illorum  sol  obscu- 

'^itur,  et  luna  non  dabit  lumen  suum  :  et  stellse 

<^ent  de  ccelo,  et  virtutes  ca^lorum  commovebuntur. 

£^t  tunc  parebit  sigmmi  Filii  hominis  in  cselo ;  et  tunc 

plangent  omnes  tribus  terrse.  Et  videbunt  Filium  ho- 

^mnis  venientem  in  nubibus  cfleli  cum  virtute  multa 

^t  msyestate.  Etmittet  angelos  st!los  cum  tuba  et  voce 

ttiagna  :  etcongregabuntelectosejusa  quattuor  ven- 

,  tis  a  summis  cffilorum  usque  ad  terminos  eorum.  Ab 

^bore  autem  fici  discite  parabolam.  Cum  jam  ramus 

^jus  tener  fuerit,  et  folia  nata,  scitis  quia  prope  est 

^tas  K  Ita  et  vos  cum  videritis  hcec  onuiia,  scitote 

^luia  prope  est  in  januis.  Amen  dico  vobis  quia  non 

Pi^teribit  hsec  generatio,  donec  omnia  iiant.  G(elum 

^  terra  transibunt :  verba  autem  mea  non  prceter- 

L       .  *  In  Godice  nota  numerica  deest  ac  deinceps: 
I      itemque  titulus  ansulis  inclusus,  quem  ex  supenori 
■      nussa  supplevimus. 
^       ^  Nescio  an  operos  pretium  sit  adnotare  in  exem- 

Ipiah  legi,  stas.  bic  inira,  stote  ,pro  estote.  Sic  supra, 
.  ftmatar  ^ro  sestimator. 


-  LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINI.  462 

^  ibunt.  De  die  autem  illa  et  hora  nemo  scit,  neque 
angeli  cselorum,  nisi  Pater  solus.  Sicut  autem  in  die- 
bus  Noe,  ita  eritet  adventus  Filiihominis.  Sicut  euim* 
erant  in  diebus  ante  diluvium,  comedentes  et  biben- 
tes,  usque  ad  eum  diem,  quo  intravit  in  arca  Noe,  et 
non  cognoverunt  donec  venit  dUuvium;  et  tulit  om- 
nes,  ita  erit  et  adventus  Filii  hominis.  Tunc  duo 
erunt  in  agro,  imus  adsumitur,  et  unus  relinquitur. 
Duae  molentes  ad  molam,  una  adsumitur,  et  altera 
relinquetur.  Vigilate  ergo,  quia  nescitis  qua  hora 
Dominus  venturus  sit.  Illud  autem  scitote,  quoniam 
si  sciret  paterfamilias  qua  hora  fur  venturus  esset, 
vigilaret  utique,  et  non  sinei^et  perfodi  domum  suam 
Ideo  et  vos  estote  parati,  quia  nescitis  qua  hora  Fi- 
lius  hominis  ventiunis  est. 

"  INCIPIT   MISSA. 

GoUectio  post  prophetiam. 
Concede,  quffisumus,  Domine,  hanc  gratiam  plebi 

tuae,  adventum  Unigeniti  tui  cum  summa  vigilantia 

expectare  :  ut  sicut  ipse  [est]  auctor  nostra;  salutis, 

velut  fulgentes  lampadas  in  ejusoccurso  nostras  ani- 

mas  praeparemus.  Prflecinge,  quoesumus,  Domine  Deus 

noster,  lumbos  mentis  nostrse  divina  tua  virtute  po- 

tenter,  ut  veniente  Domino  nostro  Jesu  Ghristo  Filio 

tuo,  digni  inveniamur  setemae  vitae  convivio,  et  vota 

ceelestium  dignatum  ab  ipso  percipere  meremur. 

Collectio  sequitur. 
Festina ,  qusesumus  ,  Domine,  ne  tardaveris ,  et 

prsesidium  nobis  tufie  pietatis  impende ;  ut  oportunis 

consolationibus  subleventur,  qui  in  tua  miseratione 

^  confidunt. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  nos  omni  tem- 
pore  tuis  deditos  vis  esse  mandatis,  concede  propi- 
cius,  ut  ad  adventum  Domini  possimus  esse  devoti, 
quibus  illud  est  mysteriura  celebrandum,  cui  servit 
omnis  excusatio  mandatorum. 

Post  nomina. 

Goncede  nobis,  Domine,  qusesumus,  ut  magn® 
festivitatis  ventura  solemnitas  prospero  celebretur 
eflfectu,  pariterque  reddamur  et  intenti  cselestibus 
disciplinis,  et  peccatorum  indulgentiam  consequa- 

mur. 

Ad  pacem. 

Devotionis  nostree  tibi,  Domine,  quaesumus,  hostia 

jugiter  immoletm-,  quce  et  sacri  peragat  instituta 

D  mysterii,  et  salutare  tuum  nobis  mirabiliter  opere- 

tur  c. 

Sacrificium  tibi,  Domine,  celebrandum  placatus 
intende,  quod  et  nos  a  vitiis  nostrae  conditionis 
emundet,  et  tuo  nomini  reddat  acceptos. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  onmipotens  Deus,  cui 
proprium  est  veniamdelictis  inpendere,  quam  poena- 
liter  inminere  «^.  Qui  fabricamtuioperis  pereumdem 
rursus  Lapidem  es  dignitatus  erigere  :  ne  imago,  qua 

c  GoIIectio  hcec  legitur  non  solum  in  Romano  sed 
etiam  in  Ambrosiano  Dominica  ouarta  Adventus. 

d  Sic  inminere  pro  instare.  Et  hfiec  Gontestatio  ha- 
betur  in  Ordine  Ambrosiano  Dominica  quarta  Adven* 
tus  usque  ad  heec  verba,  H«c  postquam,  etc. 


46a  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISlfeNStS. 

ad  similitadinem  tui  facta  fuerat  vivens,  dissimilis  ^  qui  cum  ex  Virgine  te  nascituram  pronim 


haberetur  ex  morte,  munus  venialis  indulgentifie 

praestitisti ;  ut  unde  mortem  peccatum  contraxerat, 

inde  vitam  pietas  repararetimmensa.  Hcec  postquam 

prophetica  seepius  vox  prsedixit,  et  Gabrihel  angelus 

Marise  jam  praesentia  nunciat,  mox  pueUa  eredente 

in  utero  fidelis  Verbi  mansit  aspirata  conceptio  per 

Christum  Dominum  nostram.  Per  quem  Majestatem 

tuamlaudant  angeli. 

Item  CoDtestatio  *  de  Adventa. 
Vere  dignum  et  justum  est.  Tu,  clementissime 

Deus,  veree*  crediilitatis  in  sensibus  nostris  incre- 

menta  multiplica,  et  imaginis  ac  similitudinis  tuffi 

formam  in  nobis  [magis]  magisque  restaura,  ut  te, 

quem  dudum  venisse  credimus  pro  remedio  captivo- 


Mariam  Matrem  creasti,  ut  Dominus,  de^ 

es  filius ;  da  nobis  ut  qui  cum  illa  a  te ' 

creati  sumus  ex  nihilo,  simili  ut  ea  credn 

muneremur  ex  praemio. 

Post  nomina. 

Omnipotens  sempiterae  Deus,  qui  nasd 

utero  virginali  Jesum  Christum  Filium  tuui 

ab  omnibus,  sancto  archangelo  nunciante, 

da  ut  cujus  nativitatem  accepimus,  ejus  ] 

gaudeamus. 

Ad  pacem. 

Deus,  cujus  nativitate  Filii  tui  Domini  m 
riosa  festivitas  et  Marise  partum  et  Eogeniffi 
phum.  Hodie  quippe  Maria  Christum  g^v 


ram,  in  secundo  adventu  tuo  te  cum  majestate  ven-  B  ^^e^^l*  ^^  Christum  vadit;  hodie  iUa  ge 


turum  sustinentes  videre    mereamur  cum    indul- 
gentia  peccatoram. 

Prsesta,  unita  ^  et  indivisa  Trinitas  Deus,  quem 
cseloram  multiplex  et  inefiy^ilis  numerus,  quem  om- 
nium  angeloram  et  archangelorum  milia,  cum  se- 
nioribus  et  virtutibus,  cumthronis  etdominationibus 
laudare  non  cessant  dicentes  :  Sanctus. 

BaSSA  IN  VIGILU  NATALIS  DOHINl. 

Epistola  Paali  apostoli  ad  Philippenses  c. 
Fratres,  gaudete  in  Domino  semper,  iterum  dico 

gaudete  :  modestia  vestra  nota  sit  omnibus  homini- 

busf  Dominus  enim  prope  est.  Nihil  soUiciti  sitis, 

sed  in  omni  oratione  cum  gratiaram  actione  petitio- 

nes  vestrffi  innotescant  apud  Deum.  Et  pax  Dei,  quffi 


quem  ista  festinat ;  hodie  Christus  in  mmi 
hodie  virginem  in  ccelo  Christus  suscipit;  i 
scendo  virginem  matrem  fecit,  qui  hodie  pt 
martyrem  coronavit. 

Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens 
Christum  Dominum  nostram.  Quiasummo  • 
nisque  regalibus  ad  ima  descendens,  Patri! 
sacrae  Mariae  utero  inviolate  susceptus  est, 
tor  8  Deus  elementi,  sucepit  membra  morU 
sit  carais  injuria  liberandi  hominis  vota.  J 
pannis^,  fulgebat  in  stellis.  Caro  est  quod  in 
divinitas,  cui  ab  angelis  ministratur.  Erai  ] 
prsesepio,  sed  virtus  ejus  operabatur  in 


superat  omnem  sensum,  custodiat  corda  vestra  6^0^"^^^^*^^^^^**»®*^®^^"*^^®^®^^^^"*^ 


intelhgentias  vestras  in  Christo  Jesu. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundQm  Matlbaeum. 
Sint  lumbi  vestri  prsecincti,  et  lucerase  ardentes  d : 
et  vos  similes  homnibus  expectantibus  dominum 
suum,  quando  revertatur  a  nuptiis,  ut  cum  venerit 
et  pulsaverit,  confestim  aperiant  ei.  Beati  sunt  servi 
illi,  quos,  cum  venerit  dominus,  inveneritvigilantes. 
Amen  dico  vobis,  quod  prsecingit  se,  et  facit  illos 
discumbere,  et  transiens  ministrabit  iUis. 

INCIPIT  MISSA  «. 

Misericors  ac  piissime  Deus,  ciigus  voluntate  ac 
munere  Dominus  noster  Jesus  Christus  ad  hoc  se 
humiliavit,  ut  totum  genus  exaltaret  humanum,  et 
ideo  ad  ima  descenderit,  ut  humilia  sublimaret ;  ac 


esf  jimbis  Christus,  inluminatus  est  mundoi 
peperit,  sed  virgo  concepit;  de  viro  pun 
gloriosa.  Accepit  nomen  matris,  sed  non  ha 
num  uxoris.  Per  cujus  nativitatem  indalg^ 
minum  conceditur,  et  resurrectio  non  neg 
ipsum  quem  laudant  angeli. 

MISSA   IN   NATALE  DOMINI. 

Lectio  IsaiflB  prophetflB,  legenda  in  Natale  I 
Parvulus  enim  natus  est  nobis,  fihas  i 
nobis :  et  factus  est  principatus  ejus  super  1 
ejus,  et  vocabitur  nomen  ejus  Admirabilis, 
rius,  Deus,  Fortis,  Pater  futuri  saeculi, 
pacis.  Multiplicabitur  ejus  imperium,  et  n 
non  erit  finis.  Super  solium  David  et  supei 


propterea  Deus  homo  nascitur  per  Virginem,  ut  inDejus  [sedebit],  ut  confirmet  illud  et  conr 


homine  perditam  cffilestem  reformaret  imaginem  ; 
da  ut  plebs  hsc  tibi  adhaereat,  ut  quam  redemisti  tuo 
munere,  tibi  semper  devota  placeat  servitute. 

Collectio. 
Emmanuhel,  Nobiscum  Deus,  Christe  Filius  Dei, 

°  Contestatio  hcec  pro  alia  missa  de  Adventu ;  de 
quo  ndnnisi  tres  missse  integrae  hoc  in  Ordine  assi- 

fnantur  :  forte  quod,  si  Dominicse  sex  tum  numera- 
antur,  hee  missse  repeti  possent. 
J>  Sic  unita  in  exemplan,  pro  una.  Veteres  unionem 
pro  unitate  dicebant.  Adi  Valesium  in  Evagrii  hb.  v, 
capi  4. 

.  c  Lectio  hcec  in  Ordine  Gregoriano  habetur  Domi- 
nica  tertia  Adventus,  quae  hic  pro  Vigilia  Natalis 
Domini. 
^Addit  ValgaULfinmanibus  vestris:  qun  verbade- 


judicio  et  justitia.  Amodo  et  usque  in  sem] 
zelus  Domini  exercituum  faciet  hoc. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Hebmoe 

Fratres,  multifarie  multisque  modis  ol 

loquens  Patribus  in  prophetis ;  novissime  av 

sunt  in  Codice  nostro,  textuque  Graeco,  et  i 
gustinum,  non  tamen  apud  Gregorium  Mag 

«  Missa  hoec  difiert  ab  ea  quse  assignatnr : 
CothicogaUicano.  Si  quandoconvenient,adno 

^  Nota  hic  de  sancta  Eugenia  virgine  et 
Romana,  quse  passa  est  die  25  DecembriSy  fi 
tionem,  non  de  sancta  Anastasia,  de  qaaJ 
Ordo  hac  die  commemorationem  haoeL 
Eugeniffi  memoria  in  Canone  missffi  sapm, 

8  Pro  mistorj  ut  quidem  verisimile  ertt 


465 


SAGRAM£NTARIUM  GALLlCAiNUM.  —  L£CT10N£S  D£  ADV£NTU  DOMINI. 


m 


bua  istis  loeutns  est  nobis  in  Filio  suo,  quem  consti-  ^  Deus  Pater  omnipotens,  quiper  unicum  Filiiuntuum 


tuit  heredem  universorum,  perquem  fecit  et  saecula. 

Qui  cum  sit  splendor  gloriffi  etfigura  substantiae  ejus, 

portansque  omnia  Terbo  yirtutis  suse,  purgationem 

peccatorum  faciens,  sedit  ad  dexteram  majestatis  in 

excelsis,  tanto  melior  angelis  eifectus,  quantum  dif- 

ferentior  prse  illis  nomen  hereditavit.  Cui  enim  dixit 

aliquando  angelorum  :  Filius  meus  es  tu,  ego  hodie 

genui  te  ?  £t  rursum  :  £go  ero  illi  in  patrem^  et  ipse 

erit  mihi  in  filium. 

Leclio  sancti  EvaDgelii  secandam  Mattbfieam. 

Liber  generationis  Jesu  Christi  iilii  David,   filii 

Abraham.  Abraham  genuit  Isaac,  Isaac  autem  genuit 

/acob,  Jacob  autem  genuit  Judam  et  fratres  ejus.  £t 

alius  Judas  genuit  Joseph  virum  Marise,  de  qua  na- 


salvare  dignatus  es  mundum :  naturae  camis  adsum- 

tione  miscetur,  ut  qui  Deus  erat  ex  Deo  Patre,  homo 

quoquc  esset  ex  matre ;  ex  te  sine  tempore,  ex  illa 

sine  semine  :  respice  nos,  et  adesto  precibus  nostris. 

et  praesta'  ut  qui  adventum  Filii  tui  humilem  cum 

gaudio  colimus,  in  gloria  venientem  cum  laetitia  me- 

reamur  aspicere. 

Post  nomiaa. 

Christe  Domine,  qui  te  exinanisti,  ut  nos  adimple- 

res ;  qui  humiliasti  te,  ut  nos  exaltares,  ut  qui  eras 

ante  Virginem,  esses  ex  Virgine ;  ex  Deo  Patre  na- 

tus  Deus  ante  seecula,  hodie  homo  nasccretis  ob  sse- 

cula ;  te  oramus,  et  petimus  ut  preces  nostras  placa- 

tus  exaudias. 


tus  est  Christus  ■.  Christi  autem  generatio  sic  erat.  B     ia  *•         ^         *  4-     *     *•         ^  •     «^    i 

^  .  .  ,  Deus,  antiqua  exspectatio  gentium,  qm  oracola 

Cum  esset  desponsata  mater  ejus  Mana  Joseph,  an- 

tequam  convenirent,  inventa  est  in  utero  habens  de 

Spiritu  sancto.  Joseph  autem  vir  ejus,  cum  esset 

justus,  et  nollet  eam  traducere,  voluit  occulte  dimit- 

tere  eam.  Hcec  autem  eo  cogitante,  ecce  angelus  Do- 

mini  in  somnis  apparuit  ei,  dicens :  Joseph  fili  David, 

^oli   timere  accipere  Mariam  conjugem  tuam.  Quod 

^xiim  in  ea  natum  est,  de  Spiritu  sancto  est.  Pariet 

^Otem  filium,  et  vocabisnomen  ejus  Jesum.  Ipse  enim 

salyum  faciet  populum  suum  a  peccatis  eorum.  Hoc 

autem  totum  factum  est,  ut  adimpleretur  quod  di- 

ctam  est  per  prophetam  dicentem  :  £cce  virgo  in 

Utero  concipiet,  et  pariet  filium,  et  vocabitur  nomen 


prophetarum  in  luce  £vangelii  posuisti,  qui  languo- 
res  nostros  curaturus  cselestis  medicus  advenisti. 
Nam  quis  te  possit  agnoscere,  nisi  ipse  voluisses 
agnosci  ?  tribue,  quaesumus,  ut  communicatio  pras- 
sentis  osculi  perpetuse  proficiat  caritati. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus, 
per  Christum  Dominum  nostrum.  Cujuslncamationis 
natalem  hodie  celebramus,  per  quem  annua  festivi- 
tatelucemgentiumgenuisse  testaris ;  quemprophet» 
cecinerunt,  nasciturum  £mmanuhel,  Nobiscum  Deus; 
quem  angelus  nunciavit  creatorem  carnis  in  camem 
venturum ;  quemnatum  pro  salute  universorum  mul- 


ejus  Emmanuhel,  qaod  est  interpretatum,  Nobiscum     ^^^^^  ^,^3^,  exercilus  divinis  laudibus  honoravit; 


Deus.  Exsurgens  autem  Joseph  e  somno  fecit  sicut 
prseceperatei  angelusDomini ;  et  accepit  Mariamcon- 
j  ugem  suam,  et  non  cognovit  eam  ,donec  peperit  filium 
suum  pnmogenitum,  et  vocavit  nomen  ejus  Jesum. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthseum  b. 
Cum  natus  esset  Dominus  Jesus  In  Eetthelem  Judse 
in  diebus  Herodis  regis,  ecce  magi  ab  Oriente  vene- 
nmt  Hierusolyma,  dicentes  :  Ubi  est  qui  natus  est 
rex  Judaorum  ?  vidimus  enim  stellam  ejus  in  Oriente, 
et  venimus  adorare  eum.  Audiens  autem  Herodes 
x^x  turbatus  est,  et  omnis  Hiemsolyma  cum  illo.  £t 
oongregans  omnes  principes  sacerdotum  et  scribas 
populi,  sciscitabatur  ab  eis  ubi  Christus  nasceretur. 
At  illi  dixerunt :  In  Betthelem  Judae ;  sic  enim  scri- 
ptum  est 
Juda...  ex 
meum  Israel. 

INCIPIT  MISSA   ®. 

Nativitatis  Dominicse  splendidum  diem,  in  quo  sa- 

Xutis  nostree  institutor  et  redemtor  mortis  legem  cal- 

<^vit,  humani  generis  membm  suscepit,  debita,  fra- 

%.res  dilectissimi,  sollemnitate  veneremur,  rogantes 

xit  qui  ad  redemtionem  nostrorum  criminum  natus 

.  ^st,  ipse  sit  custos  perpetuus  ad  salutem. 

CoUectio. 
Spesunicavitaenostrse  etiidei  remunerator,  seteme 

*  Sic  EvangeUum  de  ^enealogia  Domini  breviatur 
in  veteri  Codice  et  in  aliis  nonnullis  antiquis  Mlssa- 
libus. 

^  Notanda  hcec  secunda  lectio  £vangelii  pro  Vigilia 


quem  credentium  pia  iides  agnovit  et  tenuit.  Te  ergo, 
qusesumus,  Domine  Deus  noster,  exaudi,  tuere,  san« 
ctifica  plebem  tuam,  quam  ad  celebrandam  prsesen- 
tis  sollemnitatis  beatitudinem  congregasti,  universis- 
que  notitiae  tuie  [gratiam]  participatione  sancti  Spi- 
ritus  propiciatus  infunde,  per  illam  exspectatam 
sanctis  tuis  adventus  tui  gloriam,  per  Christum  Do- 
minum  nostmm.  Per  quem. 

MISSA  ^  SANCTI  STEFANI. 

Legenda  in  sancti  Stefani  missa, 
Lectlo  Pauli  apostoU  ad  Romanos. 
Fratres,  nolo  vosngnorare,  quia  saepe  proposui  ve- 
nire  ad  vos,  et  prohibitus  sum  usque  adhuc,  ut  ali- 


per  prophetam  :  Et  tu  Belthelem  terra  ^  '^*"  ^™"*"""  ^^""° '"  '"*'"?  '*'''*  ^  ""*™  «*"" 
te  enim  eiiet  Dui,  qui  regat  populum "  "1"^«-  «^"^*"»  '^  .''"^'^'*'  «apwntibus  et  msensati. 


debitor  sum,  et  in  vobis  evangelizare.  Non  enim 
crubesco  super  £vangelium.  Virtus  enim  Dei  est  in 
salutem  onmi  credenti,  Judseo  primum,  et  Grseco, 
Justitia  enim  Dei  in  eo  revelabitur  ex  flde  in  Odem, 
sicut  scriptum  est :  Justus  autem  ex  flde  vivit  in 
Christo  Jesu. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundnm  Matthaeum. 
Cum  venisset  Dominus  Jesus  Caphamaum,  acces- 
senmt  qui  dracma  accipiebant,  et  dixemnt  Petro  : 
Magister  vester  non  solvit  didracma?  Ait :  Etiam.  Et 

Natalis  Domini,  forsan  ad  libitum  varianda. 

0  Unica  hsec  missa  pro  die  ipso  Nativitatis  Domini. 

^  Hic  titulus  secunaa  manu,  sed  antiqua  adjectus 
est,  at  necessarius. 


467 


APPEINDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PAKISIENSIS. 


468 


'  cum  intrassetdomum,  prseYenit  eiim  Jesus  dicens  :  ^nostrdm  de  his  qui  habitant  in  terra?  Et  date  sunt 


Quid  tibi  videtur,  Simon  ?  Reges  terra;  a  quibus  ac- 
cipiunt  trihutum  vel  censum?  a  filiis  suis,  an  ab 
alienis?  Ab  alieais.  Dixit  illi  Jesus  :  Ergo  liberi  sunt 
alii.  Ut  autem  non  scandalizemus  eos,vade  ad  mare; 
et  mitte  hamum,  et  eum  piscemqui  primus  ascende- 
rit  tolle,  et  apertoorc  ejus  inveniens  staterem,  illum 
sumens  da  eis  pro  me  et  te. 

INXIPIT  MISSA. 

Deus  omnipotens,  qui  Ecclesiffi  tusB  sanctum  Ste- 

fanum  martyrem  primum  messis  tuse  manipulum 

dedisti,  et  primitivam  oblationem  novellse  confessio- 

nis  ostendisti  prceconem,  quod  fructus  maturescentes 

exhibuit;  preesta  universo  ccetui  intercessione  mar- 

tyris  meriti,  ut  Ecclesiamtuam  juvet  suffragio,  quam 

omavit  ministerio. 

Ck)IIectio. 

Domine,  qui  ambulante  de  virtute  invirtntem  san- 
cto  Stefano  martyri  tuo  aperuisti  cselos  ad  gloriam 
contemplationis,  quos  ei  aperueras  ad  meritum 
sanctitatis,  ut  confessionis  su^q  fructum  caperet; 
ostende  nobis  suffragio  ejus  misericordiam  tuam. 

Post  nomlDa. 

Domine  Jesu,  a  quo  suum  spiiitum  suscipi  martyr 
Stefanus  postulavit,  tu  pra^sentis  higus  sollemnitatis 
placatus  oblatione,  et  viventibus  veniam,  et  quiescen- 
tibus  concede  requiem  sempiternam. 

Collectio  ad  pacem. 

Deus  pacis  conditor,  Deus  indulgentiae  remunera- 
tor,  qui  sancto  martyri  tuo  Stefano  in  passione  lar- 


singulse  stolse  albae,  et  dictum  est  illis  ut  requies- 
cerent  tempus  adhuc  modicum,  donec  impleantur 
conservi  eorum  et  fratres  eorum,  qui  interficiendi 
sunt  sicut  et  illi. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Blattheeum. 
Diebus  illis,  apparuit  angelus  Domini  in  sonmis 
Joseph  dicens  :  Surge,  et  accipe  puerum  et  matrem 
ejus,  etfuge  in  iEgyptum;  et  esto  ibi  usque  dum 
dicam  tibi.  Futurum  est  enim  ut  Herodes  qusrat 
puerum  ad  perdendum  eum.  Qui  consurgensaccepit 
puerum  et  matrem  ejus  nocte,  et  recessit  in  ^Egyp- 
tum ;  et  erat  ibi  usque  ad  obitum  Herodis.  Ut  adim- 
pleretur  quod  dictum  est  a  Domino  per  prophetam 
dicentem  :  Ex  ^Egypto  vocavi  Filium  meum,  quo- 
B  niam  Nazarseus  vocabitur. 

INCIPIT  MISSA. 

Deus  c  cujus  hodiema  die  prseconium  Innocentes 
martyres  non  loquendo,  sed  moriendo  confessi  sunt, 
onmia  in  nobis  vitiorum  mala  mortiiica,  et  gaudia 
setema  nobis  largiri  cpncede. 

Collectio. 

Deus,  lactentium  fides,  spes  infantium^  charitas 
puerorum,  qui  per  Innocentium  laudem  cunctos 
provocas  ad  salutem ;  infunde  in  nobis  puritatem 
lactentis  infantio),  concede  doctrinam. 

Post  nomina.* 

Deum  omnipotentem  oremus,  qui  Bethlemitics 
plebi  ac  dominicae  civitati  pro  temporalibus  semnmis 


gitus  es  ut  imbrem  lapidum  clementer  exciperet,  et  Q  gaudia  ateraa  tribuit,   ut  Rachel  sancta  plorans, 


pi*o  lapidantibus  se  supplicaret,  pietatem  tuam,  Do- 

mine,  supplices  deprecamur,  ut  peccatomm  veniam 

consequamur. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justiim  est  per  Christum  Dominum 

nostmm.  Qui  ita  militi  suo  fidei  armata  astutia  ",  ut 

pro  illo  certare  non  differat.  Hic  est  beatus  ille  Ste- 

fanus,  corona  nominis  et  divince  gratise  consecratus. 

Hic  est  praesens  passionis  Domini  et  Salvatoris  nostri 

consors,  apostolicse  dignatis  [culnien|  attigit,  mox 

prsedicationis  Dominicae  et  testis  veritatis  esse  non 

distulit.  Dum  ab  impiis  Judceis  sfievissimis  ictibus  cse- 

deretur,  ille  precem  pro  eis  fundebat  ad  Dominum. 

Rogo,  inquit,  Domine,  ne  statuas  illis  hoc  peccatum. 


quae  proferebat  ex  dolore  gemitum,  nollet  ex  conso- 

latione  solatium  :  quse  licet  videretur  de  prsesente 

infantum  amissione  conterrita,  erat  tamen  de  mar- 

tyrii  beata  perpetuitate  secura. 

Ad  pacem. 

Deus,   qui  martyrio  et  innocentia    parvulorom 

triumphalem  hunc  diem  esse  fecisti ;  exempla  ad 

augendam  iidem  Ecclesiarum  tuamm  proficientibus 

exaudire  digneris. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  per 
Christum  Dominum  nostrum.  Qui  mtilante  fonte  ia 
Betthelem  civitate  Infantes,  qui  eetate  loqui  non  po- 
terant,  laudem  Domini  cum  gaudio    resonabant; 


Dum  terrena  tamen  terris  membra  commendat,  cce-  T\  ®^^^*^  prsedicabant  quod  vivi  nequiverant  loquentes; 


lestem  spiritum  angelicis  manibus  evexit  ad  caelum. 
Per  quem  maj. 

MISSA  SANCTORUM   INFANTUM. 

Lectio  Apocalypsis  sancti  Johannis  legenda  in  missa 

iDfantum  b. 

Ego  Johanncs  vidi  in  spiritu  quoe  oportetiieri  cito. 

Vidi  subtus  altare  animas  interfectorum  propter  ver- 

bum  Dei,  et  propter  testimonium  quod  habebant :  et 

clamabant  voce  magna  dicentes :  Usquequo,  Domine 

sanctus  et  verus,  non  judicas  et  vindicas  sanguinem 

■  Forte,  arma  dedit  contra  astutiam^ 

^  Eadem  lectio  pro  missa  hujus  festi  in  Lectio- 
nario  Luxoviensi. 

^  CoIIectio  haec  partim  eadem  in  Ordine  Gre- 
goriano. 


Infans  Christus  transmittit  ad  cffilos  nova  exsenia 
Patri,  primitias  exhibet  genitori,  per  Christum  Do- 
minum  nostmm. 

MISSA  JACOBI  ET  JOHANNIS. 

[Lectiones  in  festo  apostolorum  Jacobi  et  Johannis  ^.] 
Lectio  Actaum  apostoloram. 

In  diebus  illis  misit  Herodes  rex  ut  afOigeret  quos- 

dam  de  Ecclesia.  Occidit  autem  Jacobum  fratrem 

Johannis  gladio  :  videns  autem  quia   placeret  Ju- 

daeis,  adposuit  adprehendere  et  Petmm. 

^  Hunc  titulum,  qui  in  Codice  deest,  item  sup- 
plevimus.  Epistola  non  videtur  integre  descripta,  ut 
aliquoties  infra.  Evangelium  in  Lectionario  Luxo- 
viensi,  sed  ex  Marco. 


m  SAGRAMEiXTARllM  GALLICANIM.  — 

Loetio  sancti  ETangelii  secandam  Matthfieum.  k 

Diebus  illis  accedens  ad  Dominum  Jesum  mater 

filiorum  Zebedaei  cum  filiis  suis,  adorans  et  petens 

aliquid  ab  eo.  Qui  dixit  ei  :  Quid  vis  ?  Ait  illi :  Dic 

at  sedeant  hi  duo  iilii  meiunus  ad  dexteram  tuam, 

et  unus  ad  sinistram  in  regno  tuo.  Respondens  au- 

tem  Dominus  Jesus  dixit  ei  :  Nescitis  quid  petatis. 

Potestis  calicem  bibere  quem  ego  bibiturus  sum? 

Dicunt  ei :  Possumus.  Ait  illis  :    Caiicem    quidem 

meum  bibetb;  sedere  autem  ad  dexteram  meam 

et  sinistram,  non  est  meum  dare  vobis,  sed  quibus 

paratum  est  a  Patre  meo. 

INCIPIT  mssA  •. 
Electionis  Dominicse  prapclarum  testimonium,  at- 
que  apostolicffi  congregationis  mirabile  ornamentum, 
et  evangeiicae  veritatis  caeleste  praeconium  san^tosB 
Dei  apostoios  et  martyres  Jacobum  et  Johannem, 
Dominum  deprecemur ;  ut  qui  illis  apostolatus  gra* 
tiam  vel  martyrii  dedit  coronam,  nobis  quoque  con- 
cedat  veniam  peccatorum. 

CoUectio. 

Deus,    qui   beatissimis  apostolis   tuis   Jacobo   et 

Johanni  gloriam  martyrii,  bibitionis  toi  calicis  prae- 

^lixistiy  ut  et  coniirmares  responsionem  quam  fides 

pura  protulerat ;    prosit   patrociniis,    ut    digneris 

exaudire  suf&agiis. 

Post  nomina. 

Domine,  quem  vocantem  sanctiapostoli  Jacobuset 

Johannes  fide  integra  sunt  secuti,  et  quemsequentes 

caritate  integra  simt  electi,  ut  mundi  piscatores  fie- 

rent,  qui  profundi  retia  reliquissent;  auribus  per-C 

cipe,  quflesumus,  orationemnostram,  utdum  adsequi 

eorum  facta  non  possumus,  implere  saltim  monita 

pertendamus. 

CoUectio  ad  pacem. 

Domine  seteme,  cui  ita  in  sanctis  apostolis  tuis 
Jacobo  et  Johanne  placuit  arcanum  dispensationis 
implere,  ut  glorioso  passionis  exemplo  apostolorum, 
quorum  ilie  prsecederet,  iste  prsemitteret. 

Contestdtio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  ut 
apostolos  tuos  Jacobum  et  Johannem  meritis  sufiragan- 
tibus  precesnostras  propitios  exaudias,  perCliristum 
Dominumnostrum.  Qui  est  sanctorumomniumvirtus 
et  gloria,  victoria  martyrum  et  corona,  Pastorovium, 
et  hostia  sacerdotum ;  redemtio  gentium  et  propicia-  ]) 
tio  peccatorum,  ipse  Dominus  ac  redemtor  noster, 
ante  cigus  sacratissimam  sedem  stant  angeli,  ad.  .  . 

MISSA  DIE  CIRCUMCISIONIS  DOMINl. 

[Lectiones  in  Circumcisione  Domini  \] 

Epistola  Pauli  apostoU  ad  Philippenses. 

Fratres,  videte  circumcisionem.  Nos  enim  sumus 

circumcisio,  qui  spirilu  <^  Dei  servimus  et  gloriamur 

in  Cliristo  Jesu,  et  non  in  came  iiduciam  habentes. 

Quamquam  ego  habeam  confidentiam  in  carne.  Si  quis 

■  Ordine  prsepostero  post  missam  Innocentum  po- 
nitur  hfiec  missa^  quee  eadem  est  atque  hic  usque  ad 
Contestationem  m  Missali  Gothico,  sed  prolixitor,  in- 
scripta :  Missa  in  nataleapostolorum  lacobi  et  lohannis, 

^  Et  hic  titulus  deest  in  veteri  exemplari,  sed 
nedessario  supplendus.  Id^m  observa  de  ahis  iitulis, 


LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINL  470 

alius  videtur  confidere  in  came,  ego  magis;  circimi" 
cisus  octavadie,  exgenere  Israel,  de  Tribu  Bei^jamin, 
Hebr^Bus  ex  Hebrseis,  secundum  legem  Pharisseus, 
secundum  oemulationem  persequens  Ecclesiam  Dei. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam. 
Diebus  illis,  postquam  consummati  sunt  dies  octo 
ut  circumcideretor,  vocatum  est  nomen  ejus  Jesus, 
quod  vocatum  est  ab  angelo,  priusquam  in  utero 
conciperetur.  Et  postquam  impleti  sunt  dies  purga- 
tionis  ejus  secnndum  legemMoysi,  tulemnt  illum  in 
Hiemsalem,  ut  sisterent  eum  Domino,  sicut  scrip- 
tum  est  in  lege  Domini,  quia  omne  masculinum 
adaperiens  vulvam,  sanctum  Domino  vocabitur. 

INCIPIT  MISSA. 

Dominum  nostrum  Jesum  Cliristum,  fratres  ca- 
rissimi,  humiliter  deprecemur,  qui  infinita  ejus  mi- 
sericordia  in  salutare  suo  nos  visitavit,  in  passione 
redemit,  vitiaque  nostra  a  nobis  circumcisit,  et  om- 
nia  idola  destruxit,  malaque  discussit. 

CoUectio. 

Exaudi  nos,   Domine,  sempitema  Trinitas  Deus, 

qui  propter  hominum  peccata  camem  adsumere  di- 

gnatus  est.  Dies  enim  octava  est  a  tua  nativitate, 

quo  circumcisionem  Dominum  nostmm  Jesum  Chri- 

stum  Filium  tuumposuisti  pro  nobis,  et  regnumido- 

lolatrise  destmxisti,  viam  veritatis  docuisti,  legem 

implesti,  Joseph  et  Mariam  in  herimo  satiasti ;  te 

obsecramus,  Domine,  ut  a  peccatis  higus  seeculi  nos 

liberare  digneris. 

Post  nomina. 

Sanctorum  omnium  Deum  Patrem  onmipotentem 
deprecemur,  ut  oblationes  famulorum  ac  famulamm 
suarum  placido  ac  sereno  vultu  respicere  dignens. 

Ad  pacem. 

Christum  Dominum  deprecemur,  quem  adorant 
magi,  prophetamm  vaticinia  complentur,  veniunt 
ex  oriente  legati,  fides  gentium  declaratur :  circum- 
ciditur  octava  die  circumdsionis  inventor  :  ad  tem- « 
plum  dncitur  offerendus  qui  est  adorandus  in  templo. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus, 
propterea  exultemus  uberius,  quia  scimus  in  ho- 
diemum  diem  salutaris  fieri  natahs  octavum  legiti- 
mum  Domini  secundum  carnem  geniti  circumcisione 
signatum  :  quia  sicut  mortaUtatem  nostram  adsum- 
sit  ut  mortem  consumeret,  ita  et  jugum  legis  in  sua 
came  suscepit  ut  nostra  cervice  discuteret,  quia  pro 
universitate  humani  generis  Saivator  advenerat. 
Quem  laud. 

MISSA  IN  EPHYFANIA  <>. 

[Lectiones  in  Epiphania,] 
Epistola  Pauli  apostoli  ad  Titum. 

Fratres,  apparuit  gratia  Dei  Salvatoris  nostri  om- 

nibus  hominibus,  emdiens  nos,  nt  abnegantes  iin- 

pietatem  et  ssecularia  desideria,  sobrie,  et  juste^  et 

• 

quos  ansulis  inclusos  habes. 

0  Legebat  Augustinus  Spiritui  in  sermone  cux  ad 
populum,  num.  i ,  ubi  sulMiit :  «  Scio  plerosque  Co- 
dices  habere  :  Qui  Spiritu  Deo  servimus.  » 

^  Ephyphania  etiam  scribitur  in  Lectionario  Luxo- 
viensi,  tum  in  Mimli  Gothico, 


471  APP£NDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PAR1SI£NSIS. 

pie  viyamus  in  hoc  sceculo,  exspeciantes  beatam  ^  Post  nomina. 


472 


spem  et  adventnm  glorise  magni  Domini  et  Salva- 
toris  nostri  Jesu  Christi. 

Lectio  saDcti  Evangelii  secundum  JohaDDem. 
Diebos  illis  ",  vcnit  Dominus  Jesus  in  Jordanem 

ad  Johannem,  ut  baptizaretur  ab  eo.  Johanncs  autem 
prohibebat  eum  dicens  :  Ego  a  te  debeo  baptizari, 
et  tu  venis  ad  me  ?  Respondens  autem  Dominus 
Jesus  dixit  ei :  Sine  modo ;  sic  enim  decet  nos 
implere  omnem  justitiam.  Tunc  dimisit  eum.  Bapti- 
zatus  autem  confestim  ascendit  de  aqua,  et  ecce 
aperti  sunt  ei  caeli,  et  yidit  Spiritum  Dei  descen- 
dentem  sicut  columbam  ?enientem  super  se,  et  vox 
de  C£elis  dicens  :  Hic  est  Filius  meus  dilectus,  in 
quo  mihi  complacui.  [Luc,  iii,  13.]  Et  ipse  Jesus 
erat  incipiens  quasi  annorum  triginta  ut  putabatur  Q 
filius  Josep. 

[Joann,  ii,  1.]  Et  die  tertio  nuptiae  factse  sunt  in 
Cana  Galilese,  et  erat  mater  Jesu  ibi.  Vocatus  est 
autem  Dominus  Jesus  et  discipuli  ejus  ad  nuptias. 
£t  deficiente  vino  dicit  mater  Jesu  ad  eum  :  Vi- 
uum  non  habent.  £t  dicit  ei  Dominus  Jesus  :  Quid 
mihi  et  tibi  est,  mulier  ?  nondum  venit  hora  mea. 
Dicit  mater  ejus  ministris :  Quodcumque  dixerit  vo- 
bis  facite.  Esant  autem  ibi  lapideae  hydrise  sex  positee 
secundum  purificationem  Judaeorum,  capientes  sin- 
gulae  metretas  binas  vel  ternas.  Dicit  eis  Dominus  : 
Implete  hydrias  aqua.  Et  impleverunt  eas  usque  ad 
snmmum.  Et  dicit  eis  Jesus  :  Haurite  nunc,  et  ferte 
architriclino.  Et  tulerunt.  Ut  autem  gustavit  ar- 
chitriclinus  aquam  vinum  factum,  et  non  sciebatG 
unde  esset;  ministri  autem  sciebant  qui  hauriebant 
aquam ;  vocat  sponsum  architriclinus,  et  dicit  ei : 
Omnishomo  primum  bonum  viniun  ponit,  et  cum 
inebriati  fuerint,  tunc  id  quod  deterius  est.  Tu  au- 
tem  servasti  bonum  vinum  usque  adhuc.  Hoc  Jecit 
initium  signorum  Dominus  Jesus  in  Cana  Galileae, 
et  manifestavit  gloriam  suam,  et  crediderunt  in  eum 
discipuli  ejus. 

INXIPIT  MISSA. 

Deum  qui  sanctum  huic  Ephyfaniae  festivitatem 
nomen  de  mirabilibus  dedit,  fratres  carissimi,  per 
misericordiam  Domini  Dei  nostri  Jesu  Christi  sup- 
pliciter  deprecemur,  ut  sicut  hodiema  sollemnitas 
et  Apparitio,  et  Inluminatio,  et  Declaratio,  ex  mi- 


Deus  qui  dives  es  in  omnibus  misercordia,  Pater 

gloriae,  qui  posuisti  Filium  tuum,  lumen  in  nationi* 

bus,  praedicare  captivis  redemptionem,  cscis   vi* 

sum ;  i^emissionem  peccatorum,  et  sortem  inter  san- 

ctos  per  fidemy  qui  es  in  Christo  largus  miseraior, 

indulge. 

Ad  pacem. 

Deus,  qui  per  unigenitum  Jesum  Christum  Filium 
tuum  Dominum  nostrum  hodie  sanctificationem  sa- 
lutis  eetemse  aquis  regenerantibus  prffistitisti,  et 
veniente  super  caput  illius  spiritali  columba,  per 
Spiritum  sanctum  ipse  venisti,  dona,  queesumus, 
ut  Veniat  super  hanc  omnem  ecclesiam  tuam  illa 
benedictio,  quae  cunctos  jugiter  protegat. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus, 
quia  notam  fecisti  in  populis  misericordiam  toam, 
et  salutare  tuum  cunctis  gentibus  doclarasti,  hodier- 
num  declarans  diem,  in  quo  adoranda  veri  Regis 
infantia  excitatos  de  remotis  pariibus  viros  clarior 
ceteris  sideribus  stella  perduceret,  et  cseli  ac  terra 
Dominum  corporaliter  natum,  radio  suse  lacis  os- 
tenderet.  Propterea  profusis  gaudiis  totus  per  orbem 
terramm  mundus  exultat.  Sed  et  supernse  concinunt 
potestates,  hymnum  glorise  tuse  sine  cessatione  di- 
centes  :  Sanctus. 

MISSA  IN  CATHEDRA  SANCTI  PETRI. 

[Lectiones  in  Cathedra  sancti  Petri^.] 
Epistola  Petri  apostoU  ad  gentes. 

Fratres,  benedictus  Deus  et  pater  Domini  nostri 
Jesu  Christi,  qui  secundum  magnam  misericordiam 
suam  regeneravit  nos  in  spem  vitae,  per  resorre- 
ctionem  Jesu  Christi  ex  mortuis,  in  hereditatem  in- 
cormptibilem  et  incontaminatam,  et  inmarcessibi- 
lem,  conservatam  in  c(£lis. 

Lectio  sancti  EvaDgelii  secundnm  MattluBom  «• 

Tempore  illo,  venit  Dominus  Jesus  in  partes  Ca- 
sareae  Philippi,  et  interrogavit  discipulos  suos,  di- 
cens :  Quem  me  dicunt  homines  esse  filiumhominis? 
Qui  dixerunt :  Alii  Johannem  Baptistam,  alii  Eliam, 
alii  vero  Jeremiam,  aut  unum  ex  Prophetis.  Dixit 
autem  illis  Dominus  Jesus  :  Vos  vero  quem  me  esse 
dicitis  ?  Respondens  Simon  Petrus  dixit  ei :  Tu  ea 


raculo  aquffi  in  vinum  versae,  ita  m  popuio  suo  est,  D  ^i^tus  fiUus  Dei  vivi.  Respondens  autem  Dominus 


ut  claritas  majestatis  suse  sine  cessatione  fulgeat,  et 

lanctitatis  lumen  semper  appareat,  ut  plebs  ista  suo 

nomine  consecrata  permaneat. 

Gonectio. 
Deum  qiii  sanctificavit  Jordanis  fluenta,  benedixit 

coojugia  nuptialia,  fratres  carissimi,  deprecemur,  ut 

cigus  miracula  annuis  recolimus  vicibus,  sola  ejus 

gratia  mereamm*  indulgentiam  peccatorum. 

•  Eodem  modo  Evangelium  hoc  die  in  Lectionario 
Luxoviensi  contextum  est  ex  tribus  Evangelistis 
Matthaeo,  Luca,  et  Johanne. 

J>  Nihil  hic  de  sancta  Genovefa,  sic  vero  in  Le- 
ctionario  Luxoviensi.  Illud  observatione  dignum, 
quod  Cathedra  sancti  Petri  hoc  loco  prfiecemt  fes- 
tum  Assumptionis  beaUssimse  Virginis,  quod  die  18 


Jesus  dixit  ei :  Beatus  es,  Simon  Barjona,  quia  caro 
et  sanguis  non  revelavit  tibi,  sed  Pater  meus  qui  in 
ceelis  est.  Et  ego  dico  tibi,  quia  tu  es  Petrus,  et 
super  hanc  petram  sedificabo  Ecclesiam  meam,  et 
portae  inferi  non  prsevalebunt  adversus  eam.  Et  tibi 
dabo  claves  regni  ceelomm  ;  et  quodcumque  ligaveris 
super  terram,  erit  ligatum  in  cselis ;  et  quodcumqae 
solveris  super  terram,  erit  solutum  et  in  cslis. 

Januarii  olim  celebrari  mos  erat.  Ergo  etiam  Cathe- 
dra  in  Januario,  ut  validis  arjE^umentis  probatum  in 
notis  ad  Lectionarium  Luxoviense,  quoa  vel  ex  solo 
hoc  loco  conficitur. 

c  Idem  Evangelium  hac  die  in  Lectionario  Luxo- 
viensi,  sed  aliqua  ibi  addita  ex  Johanne,  quse  hic 
non  adduntur. 


473 


SAGRAMENTARIUM  GALLICAxNUM. 


INCIPIT  M1S3A. 

Beatissimi  Petri  apostoli  sollemnissimum  diemy 
inqao  omne  jus  Gentium  Judsorumquo  sortitus  est, 
quem  diem  ipsa  diyinitas  consecravit  delegando 
cffilorum  daves,  vel  pontificalis  cathedrse  contulit 
dignitatem^  fratres  carissimi,  exultantes  in  Domino 
[celebremus,]  deprecantes  ejus  misericordiam;  ut 
sicut  beato  Petro  principalia  munera  contulit,  ita  et 
nobis  peccatorum  commissa  concedit. 

CoUectio. 
*  Deus  qui  hodiema  die  beatum  Petrum  post  te 
dedisti  caput  Ecclesiae,  cum  te  ille  vere  confessus 
sit,  et  ipse  a  te  digne  prselatus  sit,  te  suppliees  exo- 
ramus;  ut  qui  dedisti  Pastorem,  ne  quid  de  ovibus 
perderes,  ut  grex  effugiat  errores,  ejus  interces- 
sione  quem  fecisti  ^  salyifices. 

Post  nomina. 
Deum  qui  beato  Petro  tantampotestatem  discipulo 

contolit,  ut  si  ipse  ligaverit,  non  sit  alter  qui  solye- 

rit;  ct  qu6e  in  terra  solverit,  item  cselo  soluta  sint, 

precibus  imploremus ;  ut  eductis  a  tartaro  defun- 

ctonim  spiritibus,  non  prsevaleant  sepultis  inferni 

portee  per  cnmina,  quas  per  apostoli  fidem  vinci 

eredit  Ecclesia. 

Ad  pacem. 

Clementissime  conditor,  qui  tanta  caritate  succen- 
disti  discipulum,  ut  se  de  nave  jactatum  ad  te  ce- 
lere  festinaret  pede  nudo  per  pelagus ;  et  videns 
^c  dilectionem,  claves  ei  dares  siderum,  voces  in- 
^ice  suggerentumc. 

Gontestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  qui 

^ves  infinitae  clementiae  copioso  munere  plasmam 

tos  creaturse  in  tantum  dignaris  erigere,  ut  vema- 

colo  limi  compatiens,  homini  de  terrena  compage 

claves  cffili  committeres,  et  ad  judicandas  tribus  so- 

liam  excelsae  sedis  in  sublimi  componeres.  Testis 

est  dies  hodiema  beati  Petri  cathedra  episcopatus 

exposita,  in  qua  fidei  merito  revelationis  mysterium 

ftdei  <i,  Filium  Dei  confitendo,  prselatus  apostolus 

ordinatur,  in  ciyus  confessione  est  fundamentum 

Ecdesise  :  nec  adversus  hanc  Petram  portee  inferi 

praevalent,   [nec  serpens  vestigium  exprimit,  nec 

triumphum  mors  obtinet.]  Quid  vero  beato  Petro 

diverso  sub  tempore  accessit  laudis  et  glorise,  [quse 

vox,  quse  lingua,  quis  explicet]  Hinc  est  quod  mare 

tremulum  fixo  calcat  vestigio,  et  inter  undas  liqui- 

das  pendula  planta  perambulat.  Hic  ad  portam  Spe- 

dosam  contracti  tendit  vestigia,  et  tactus  Petri  di- 

gito  claudus  non  indiget  baculo.  Hic  carceratus  dum 

dormitat,  Christus  pro  ipso  pervigilat,  et  retmsus 

ergastulo,  foras  procedit  per  angelum.  Hic  paralyti- 

cam  erexit  decubantem  in  lecto ;  hic  Tabitam  mu- 

■  Quse  sequuntur  ex  hoc  officio  Cathedrse  sancti 
Petri,  eadem  sunt  in  Missali  Gothico. 

b  In  Missali  mox  dicto  legitur,  praefecisti. 

^  Post  hsec  additur  ibidem :  Ut  quicumque  exprae- 
cepto  junquntur  ad  osculum,  livore  pectoris  excluso 
Utucper  gratiam  ducantur,  quo  caeli  Petrus  estjani- 
tcr,  FrsBSta,  Salvator  mundi,  etc. 

<>  Deest  fidei  repetitio  in  Missali  Gothico.  Ansulis 


—  LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINI.  47i 

^  lierem  revocavit  de  funere,  et  virtutem  imperante, 
morti  preedari «  non  licuit,  per  Christum  Dominum. 

MISSA  IN  SANCTiE  lURLB  SOLEMNITATE. 

[In  missa  sanctae  Marise  f.] 
Epistola  Paull  apostoli  ad  Ephesios. 

Filii,  obedite  parentibus  vestris  in  Domino,  hoc 
enim  est  justum.  Honora  patrem  tuum  et  matrem 
tuam,  quod  est  mandatum  primum  in  promissione, 
ut  bene  sit  tibi,  et  sis  longsevus  super  terram.  Et 
parentes,  nolite  ad  iracundiam  provocare  filios  ve- 
stros,  sed  educate  illos  in  disciplina  et  correptione 
Domini.  Servi,  obedite  dominis  camalibus  cum  ti- 
more  et  tremore,  in  simplicitate  cordis  vestri,  sicut 
Christo,  non  ad  oculum  servientes,  quasi  hominibus 
placeatis  :  sed  ut  servi  Cliristi  faciatis  voluntatem 
B  Dei  ex  animo,  cum  bona  voluntate  servientes,  sicut 
Domino  et  hominibus,  scientes,  quoniam  unusquis- 
que  quodcumque  feceiit  bonum,  hoc  percipiet  a 
Domino,  sive  servus,  sive  liber.  Et  vos,  domini, 
eadem  facite  illis,  remittentes  minas,  scientes  quia 
illomm  et  vester  Dominus  est  in  cselis. 

Lectio  sancli  EvangeUi  secandum  Lucam. 
Tempore  illo,  ibant  parentes  Jesu  per  omnes  an- 
nos  in  Hiemsalem  in  die  soilemni  Paschse.  Et  cnm 
factus  esset  annorum  duodecim,  ascendentibns  illis 
in  Hierusolyma  secundum  consuetudinem  diei  festi, 
consummatisque  diebus,  cum  redirent,  remansit 
puer  Jesus  in  Hiemsalem,  et  non  cognovemnt  pa- 
rentes  ejus.  Existimantes  autem  illum  esse  in  comi- 
^  tatu,  venemnt  iter  diei,  et  requirebant  eum  inter 
^  cognatos  et  notos.  Et  non  invenientes  regressi  sunt 
in  Hierusalem,  requirentes  eum.  Et  factum  est  post 
triduum  invenemnt  illum  in  templo,  sedentem  in 
medio  doctomm,  audientem  illos  et  interrogantem. 
Stupebant  autem  omnes  qui  eum  audiebant  super 
pmdentia  et  responsis  ejus.  Et  videntes  admirati 
sunt.  Et  dixit  mater  ejus  ad  illum  :  Fili,  quid  fecisti 
nobis  sic?  Ecce  pater  tuus  et  ego  dolentes  qusereba- 
mus  te.  Et.ait  ad  illos  :  Nesciebatis,  quia  in  quae  pa- 
tris  mei  sunt  oportet  me  esse  ? 

INCIPIT    MISSA. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  terrenis  corpo- 

ribas  Verbi  tui  veritatem  per  venerabilem  Mariam 

conjungi  voluisti;  petimus  immensam  clementiam 

D  tuam,  ut  quod  in  ejus  veneratione  deposcimus,  te 

propiciante  mereamur  consequi. 

Collectio. 

Exaudi  nos,  Domine,  sancte  Pater,  omnipotens 
Deus,  qui  beat^e  Mariae  uteri  obumbratione  cunctimi 
mundum  inluminare  dignatus  es :  Msgestatem  tuam 
supplices  deprecamur,  ut  quod  nostris  meritis  non 
valemns,  ejns  adipisci  prffisidiis  mereamur.  Te,  quee- 

inclusa  indidem  supplentur. 

^  In  Gothico,  virtuto  imperante  prsedari  non  Ucuit. 
Post  qu6e  nonnulla  ibidem  adduntm*. 

f  Hic  titulus  alia  manu  ad[jectus  est,  sed  antiqua. 
Fuerint  proinde  hse  lectiones  pro  Yi^iHa  Assump- 
tionis,  quse  sanctae  Marise  soUemnitas  hic  appelletur; 
aut  certe  pro  quovis  alio  ejus  festo  prseter  Assump* 
tionem,  quae  sequitur. 


m 


APP£iNDlX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


476 


snmus,  Doniine,  famulantes,  ut  beatffi  Marifie  nos  A  ^^^^^*  nomine  Maria,  quae  etiam  sedens  secus  pedes 


gaudia  comitentur,  cujus  meritis  nostra  deleantur 
chirographa  peccatorum. 

Post  nomina. 
Offerimus,  Domine,  preces  et  munera  in  honore 
sanctsB  Mariae  gaudentes  :  prsesta,  quaesumus,  ut  et 
eonvenienter  heec  agere,  et  remedium  sempitemum 

valeamus  adquirere. 

f  Ad  pacem. 

Altario  tuo,  Domine,  proposita  munera  Spiritus 

sanctus  benignus  adsumat,  qui  beatfle  Marise  viscera 
splendoris  sui  veritate  replevit. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus.  Qui 
nos  mirabile  mysterium  et  inenarrabile  sacramentum 


Domini  audiebat  verbum  illius.  Martha  autem  sata- 
gebat  circa  frequens  ministerium.  Quse  stetit  et  ait : 
Domine,  non  est  tibi  curfie  quod  soror  mea  reliquit 
me  solam  ministrare  ?  Dic  ergo  illi  ut  me  adjuvet. 
Et  respondens  dixit  illi  Jesus  :  Martha,  Martha,  sol- 
licita  es  et  turbaris  circa  plurim%  Porro  unum  est 
necessarium.  Maria  optimam  partem  elegit,  qu»  non 
auferetur  abea. 

INCIPIT  MISSA. 

^  Generosfie  diei  dominica  Genitricis  inexplicabile 
sacramentum,  tanto  magis  pr8econsd>ile  sacramen- 
tum,  quantum  inter  homines  adsumptione  Virginis 
singulare,  apudquam  vitfie  integritas  obtinuitfilium, 
et  mors  non  invenit  par  exemplum ;  nec  minus  in- 


per  venerabilem  Mariam  servare  docuisti,  in  quag  gere^s  stuporem  de  transitu,  quamexultetionemfe- 


mainet  mtacta  cfiistitas,  pudor  integer,  firma  conscien- 
tia.  Nam  in  hoc  matrem  Domini  sui  Jesu  se  esse  co- 
gnovit,  quia  plns  gaudii  contulit,  quam  pudoris. 
Lffitatur  ergo  quod  virgo  concepit,  quod  caeli  Domi- 
num  clausis  Iporlavit  visceribus,  quod  virgo  edidit 
partum.  0  magna  clementia  Deitatis  I  quoi  virum  non 
novit  et  mater  est,  et  post  fiiium  virgo  est.  Duobus 
enim  gavisa  est  muneribus  :  miratur  quod  virgo  pe- 
perit ;  Irotatur  quod  edidit  Redemtorem  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum.  Per  quem.  Sanctus. 

MISSA  IN  ADSUMPTIONE  SANCT.fi  MARL£. 

Lectio  Apocalypsis  sancU  Jobannis. 
Et  vidi,  et  ecce  agnus  stabat  super  montem  Sion, 

et  cum  illos  centum  quadraginta  quatuor  milia  ha- 


rens  unico  beata  de  partu;  non  solum  mirabilis 

pignore  quod  fide  concepit,  fratres  carissimi,  depre- 

cemur;  ut  ejus  adjuti  muniamur   sufiragio,  qns 

beata  Maria  de  partu  clara,  de  merito  felix  prsedica- 

tur  post  trsmsitum. 

Secreta. 

Deus  universfidis,  qui  in  sanctis  spiritaliter,  in  ma- 
tre  vero  Virgine  etiam  corporsditer  habitfiisU ;  caritate 
decens,  pace  gaudens,  pietate  prsecellens ;  Bh  angdo 
gratia  plcna,  ab  Helizabet  benedicta,  ab  gentibus 
procdicaturbeata;  cigus  nobis  fides  mysterinm,  par- 
tus  gaudium,  pacem  qufiun  in  adsumtione  matris 
tunc  prsebuisti  discipulis,  nobis  miserere  supplicibus. 

ContestaUo. 


bentes  nomen  ejus,  et  nomen  patris  ejusscriptum  in  r     ^ere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  per 


frontibus  suis.  Et  audivi  vocem  de  cajlo,  tamquam 
vocem  aquarum  multarum,  et  tamquam  vocem  toni- 
tnii  magni ;  et  vocem  quam  audivi,  sicut  cytharoe- 
dorum  cjtharizantium  in  cytharis  suis.  Et  cfiintfid)ant 
quasi  canticum  novum  ante  sedem,  et  ante  quattuor 
animalia,  et  seniores  :  et  nemo  poterat  dicere  cfimti- 
cum,  nisi  illa  centum  quadraginta  quattuor  milia  qui 
empti  sunt  de  terra.  Hi  suntquicummulieribus  non 
sunt  coinquinati,  virgines  enim  sunt :  hi  qui  sequun- 
tur  Agnum  quocumque  abierit.  Hi  empU  enim  sunt 
ex  hominibus,  primicio;  Deo  et  Agno,  et  in  oreipso- 
rnm  non  est  inventum  mendacium  :  sine  macula 
sunt.  Vidi  angelum  volantem  per  mcdium  cselum ; 
habentem  Evangelium  setemum  ut  evangelizet  seden 


Christum  Dominum  nostrum.  Quo  fidelis  Israel 
egressa  est  de  iflgypto;  quo  virgo  Dei  genltrix 
Maria  de  mundo  migravit  ad  Christum,  «  germine 
gloriosa,  adsumUone  secura,  paradisi  dote  pnelata, 
damna  de  coetu,  sumens  vota  de  fmctu ;  non  snb- 
dita  labori  per  partum,  non  dolori  per  transitum ; 
speciosus  thalamus,  de  quo  decoms  procedit  sponsus 
lux  genUum,  spes  fidelium,  prsedo  demonum,  con- 
fusio  Judffiomm,  vasculum  glorise,  templum  cseleste 
[ci^us  juvenculfie  melius  prficdicantur]  merita,  cum 
veteris  Evoe  conferentur  exempla.  Si  qnidem  ista 
mundo  vitam  protulit;  illa  legem  morUs  invexit :  illa 
pseevaricfimdo  nos  perdidit;  ista  generfimdo  servavit : 
illa  nos  pomo  arboris  in  ipsa  radice  percussit;  ex 


tibus  super  terram,  et  super  omnem  gentem  et  tri-  D  ^m^  ^irga  flos  exiit  qui  nos  odore  refecerit,  etfmge 


hum,  et  linguam,  et  populum,  dicens  magna  voce  : 
Timete  Deum,  et  date  illi  honorem,  quia  venit  hora 
judicii  ejus;  et  adorate  eum  qui  fecit  cffilum  et  ter- 
ram,  mare  et  fontes  aquamm. 

LecUo  sancti  Evangelii  secuDdum  Lncam  *. 
Factum  est  autem  dum  iret  Dominus  ejus,  intra- 
vit  in  quoddam  cfiistellum,  et  mulier  qusedem  Martha 
nomine  excepit  illum  in  domo  sua.  Et  huic  erat 

■  Hoc  Evangelium  modo  etiam  legitur  in  Assum- 
pUone  Deiparee  :  aliud  in  Lectionario  Luxoviensi  ex 
Lucffi  cap.  I  :  Exsurgens  Maria,  etc.  In  vetusUssimo 
Kalendario  sancti  Cyriaci  ac  Thermas  notatur  :  xv 
KaL  Feb,  Depositio  sanctse  Marix  virginis,  matris  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi, 

^  Eeedem  oraUones  in  Lexionario  Luxoviensi,  sed 


curarit  :  illa  maledicUone  in  dolore  generat ;  ista 
benedictione  in  salute  :  illa  perfidia  serpenti  consen- 
sit,  conjugem  decepit,  prolem  damnavit<i,  nisi  etiam 
tali  matri  adornasset  egressum.  Recte  ah  ipso  sus- 
cepta  es  in  adsumUone  feUciter,  quem  pie  suscepisti 
conceptura  per  fidem  :  ut  qui  terrse  non  eras  con- 
scia,  te  non  teneret  mpis  inclusa.  Vere  diversis  in- 
folis  anima  redimita,  cui  Apostoli  sfiu^rum  reddunt 

illic  proUxiores,  et  alise  plures.  Contestatio  fere 
eadem.  Omissa  hic  CoIIectio  post  nomina. 

c  Addit  Missale  Gothicum  :  Qux  nec  de  corrupUone 
suscepit  contagium,  nec  resotutionem  pertulU  mseptil- 
cro  :  pollutione  libera,  germine,  etc. 

^  Hic  multa  supplenda  sunt  ex  Missali  Goiliico, 


477  SAGRAMENTARIUM  GALLICANUM.  — 

obsequium,  Angeli  cantum,  Christus  amplexum ,  k 
nubia  yeicolum,  adsumptio  paradisum,in  choris  yir- 
ginum  gloria  tenens  principatum,  per  quem  laudant 
Angeli. 

MISSA  QCADRAGWSIMALIS. 

Lectio  libri  Regom  qu»  legitur  iDitio  Quadraginsim»  *. 

Tempore  illo,  venit  Elias  in  Bersabee  Juda,  et  di- 

misit  ibi  puerum  suum ,  et  perrexit  in  deserto  viam 

.  anius  diei.  Cumque  venisset,  et  sedisset  subter  unam 

jimiperum,  petivit  animae  suse  ut  moreretur,  et  ait : 

^uf&cit  mihi,  Domine,  toUe  animam  meam.  Neque 

«nim  melior  sum  quam  patres  mei.  Projecitque  se, 

^t  obdormivit  in  umbra  juniperi.  Et  ecce  angelus 

IDomini  tetigit  eum,  et  dixit  illi  :  Surge ,  et  comede. 

ftespexit,  et  ecce  ad  caput  suum  subcinericius  panis, 

«t  vas  aquee.  Comedit  ergo,  et  bibit;  et  rursum  ob-  Q 

ciormivit.  Reversusque  est  angelus  Domini  secundo, 

^  tetigit  eum,  dixitque  illi :  Surge,  grandis  enim 

■Eibi  restat  via.  Qui  cum  surrexit,comedit  et  bibit,  et 

•embulavit  in  fortitudine  cibi  illius  quadraginta  die- 

1)us,  et  quadraginta  noctibus  usque  ad  mohtem  Dei 

Creb.  Cumque  venisset  in  spelunca ,  et  ecce  sermo 

Xomini  ad  eum,  dixitque  ei  :  Quid  hic  agis,  Helia  ? 

^t  ille  respondit :  Zelo  zelatus  sum  pro  Domino 

eiercituum,  quia  dereliquerunt  filii  Israel  pactum 

toum,  et  prophetas  tuos  occiderunt  gladio,  et  dere- 

lictus  sum  ego  solus ;  et  quaerunt  animam  meam  ut 

auferant  eam.  Et  ait  ei :  Egredere,  et  sta  in  monte 

coram  Domino.  Et  ecce  Dominus  transit,  et  spiritus 

grandis  et  fortis^  subvertens  montes,  et  conterens 

petras  ante  Dominum.  Non  in  spiritu  Dominus.  EtC 

post  spiritum  commotio  :  non  in  commotione  Domi- 

nus.  Etpost  commotionem  ignis  :  noninigneDomi- 

nus.  Etpost  ignem  sibilus  aUrse  tenuis  :  ibi  Dominus. 

Quod  cum  audisset  Helias,  operuit  vultum  suum 

pallio,  et  egressus  stetit  in  ostio  speluncse,  et  ecce 

vox  ad  euni  dicens  :  Quid  hic  agis,  Helia?  Et  ille  res- 

pondit :  Zelo  zelatus  sum  pro  Domino  excrcituum, 

quia  dereliquerunt  pactum  tuum  filii  Israel.  Altaria 

tua  destruxerunt,  et  prophetas  tuos  occiderunt  gla- 

dio ;  et  derelictus  sum  ego  solus,  et  quserunt  animam 

meam  ut  auferant  eam.  Et  ait  Dominus  ad  eum  : 

Vadc,  revertere  viam  tuam  per  desertum  in  Da- 

masco. 

Epifttola  Panli  apostoli  ad  Corintbios,  iu  Quadraginsima  K  r^ 

Fratres,  ecce  nunc  tempus  acceptabile ;  ecce  nunc 
dies  salutis.  Nemini  dantes  uUam  offensionem,  ut 
non  vituperetur  ministerium  nostrum :  sed  exhibea- 
mus  in  omnibus  nosmetipsos,  sicut  Dei  ministros,  in 
malta  patientia,  in  tribulationibus,  in  necessitatibus, 
in  angustiis,  in  plagis,  in  carceribus,  in  seditionibus, 
in  laboribus,  in  vigiliis,  in  jejuniis ,  in  castitate  ,  in 
seientia,  in  longanimitate,  in  suavitate ,  in  Spiritu 

*  Hic  Quadraginsimae  vocabulum  :  et  ita  scriben- 
dum  more  illius  temporis,  patet  ex  sequentibus,  et  ex 
Lectionario  Luxoviensi  ac  Missali  Gotnico.  Nihil  hic 
de  Septuageslma ,  Sexagesima  et  Quinquagesima. 
Lege  adnotata  ad  Lectionarium  Luxoviense  pag.  123 
[lib.  de  Lit.  Gall.].  In  Gothico  pariter  legitur  :  Ordo 
missse  in  mitium  Quadraginsimae,  id  est  pro  Dominica 


LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINI.  478 

Sancto,  in  caritate  non  ficta,  in  verbo  veritatis,  in 
virtute  Dei ;  per  arma  justitioe  a  dextris  et  sinistris, 
per  gloriam  et  ignobilitatem,per  insaniam  et  bonam 
famam,  ut  seductores  et  veraces;  sicut  qui  ignoti,  et 
cogniti;  quasi  morientes,  et  ecce  vivimus,  ut  cas- 
tigati,  et  non  mortificati ;  quasi  tristes,  semper  autem 
gaudentes ;  sicut  egentes ,  multos  autem  locupletan- 
tes;  tamquam  nihil  habentes,  et  onmia  possidentes, 
in  Christo  Jesu  Domino  nostro. 

Lectio  sancti  Evaugelii  secundum  Mattboeum. 
Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis  : 
Adtendite  ne  justitiam  vestram  faciatis  coram  homi- 
nibus,  ut  videamini  ab  eis.  Alioquin  raercedem  non 
habebitis  apud  Patrem  vestrum  qui  in  ceelis  est.  Cum 
ergo  facis  eleemosynam  ,  noli  tuba  canere  ante  te, 
sicut  hypocritffi  faciunt  in  synagogis  et  in  vicis,  ut 
honorificentur  ab  hominibus.  Amen  dico  vobis,  re- 
ceperunt  mercedem  suam.  Te  autem  faciente  elee- 
mosynam,  nesciat  sinistra  tua  quid  faciat  dextera 
tua,  ut  sit  eleemosyna  tua  in  abscondito,  et  Paler 
tuus  qui  videt  in  abscondito,  reddet  tibi.  Et  cum 
oratis,  non  eritis  sicut  hypocritffi,  qui  amant  in  sy- 
nagogis  et  in  angulis  platearum  stantes  orare,  ut 
videantur  ab  hominibus.  Amen  dico  vobis,  recepe- 
runt  mercedem  suam.  Tu  autem  cum  orabis,  intra  in 
cubiculum  tuum,  et  clauso  ostio  tuo,  ora  Patrem 
tuum  in  abscondito;  et  Pater  tuus  qui  videt  in  abs- 
condito,  reddet  tibi.  Orantes  autem  nolite  multum 
loqui  sicut  hynici,  putant  enim  quod  in  muUiloquio 
suo  exaudiantur.  Nolite  ergo  adsimilari  eis.  Scit 
enim  Pater  vester  quibus  opus  sit  vobis ,  antequam 
petatis  eum. 

INCIPIT   MISSA. 

Omnipotens  fleteme  Deus,  ut  quadraginsimale  hoc 
jejunium  et  competentibus  inchoemus  obsequiis,  et 
tibi  placitis  effectibus  celebremus ,  humani  generis 
Conditor  et  Redemptor  largire  propitius,  et  continen- 
tiam  nostrae  salutis  misericors  exaudias.  Per. 

CoUectio. 

c  Deus  abstinentifle,  Deus  castimonifle,  qui  libenter 

jejunantium  humiUtate  placaris,  et  humiliantium  se 
precibus  benignus  inflecteris;  exaudi  preces  nostras 
in  hac  hodiema  die,  quoquadraginsimaleinchoamus 
jejunium;  et  diversamm  turbationum,  quibus  gra- 
dimur,  tempestate  discussa ,  continentiam  nobis  a 
vitiis  tufle  benignitatis  infunde. 

Post  nomina. 
Unianimes  atque  concordes  Dominum  Deum  no- 

stmm,  fratres  carissimi,  deprecemur,  ut  jejunium 

nostmm  sit  remissiopeccatorum,et  dono  gratise  su» 

castigationem  corporum  profectus  mentium  conse- 

quantur.  Per. 

Ad  pacem. 

Jejunia  nostra,  quflesumus,  Domine,  ut  nos  a  rea- 

Srima,  aut  die  sequenti,  utcoi^jidmus.Necdumenim 
uadragesima  tunc  incipiebat  a  feria  4  Cinenim. 
b  Eadem  lectio  hic  in  Luxoviensi  Lectionario ,  in 
quo  deficiunt  ea  quae  pertinent  ad  sequentes  Quadra- 
gesimse  dies. 

c  Eadem  Collectio  in  Missali  Gothico,  eademque 
ut  infra  Contestatio;  ibidem,  page  220. 


470  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GEHMAM  PARISIENSIS.  480 

libus  nostrorum  criminum  solyanty  et  tuam  nobis  ^  incipit  missa. 

^  Omnipotens  sempiteme  Dens,  qni  nobis  in  ob- 

servatione  jejunii  et  eleemosynarum  semine,  posnisti 

nostrorum  remedia  peccatorum,  concede^  quasn- 

mus,  nos  opere  mentis  et  corporis  semper  tibi  esse 

devotos. 

GoUectio. 

Deus,  qui  ad  animarum  medellam  j^unii  dero- 
tione  castigare  corpora  praecepisti ,  concede ,  quaesa- 
mus,  ut  corda  nostra  ita  pietatistusB  valeant  exercera 
mandata ,  quatenus  ab  omnibus  semper  possimus 
abstenere  peccatis. 

Post  nomina. 

Deus,  omnium  pie  jejunantium  spes,  salus,  gloriay 
praesta  ut  imposita  altaribus  tuis  munera ,  qun  pro 


justitiam  faciant  esse  placabilem,  et  concordes  nos 
▼inculo  per  complexum  osculi  nectant. 

Gontestatio. 

I 

Yere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  per 
Cbristum  Dominum  nostrum.  Qui  est  filius  tuus  uni- 
genitus,  manens  in  gloria  tua,  in  quo  jejunantium 
fides  alitur,  spes  provebitur,  caritas  roboratur.  Ipse 
est  enim  panis  viyus  et  yerus,  qui  de  cselo  descendit, 
et  babitat  semper  in  ccelo,  qui  est  substantia  aeter- 
nitatis,  et  esca  yirtutis.  Verbum  enim  tuum,  per  quod 
fiacta  sunt  omnia,  non  solum  bumanarum  mentium, 
sed  et  ipsorum  quoque  panis  est  angelorum.  Hujus 
panis  alimento  Mojses  famulus  tuus  quadraginta 
diebus  et  noctibus  legem  accipiens  jejunayit ,  et  a 


carnalibus  cibis,  ut  tuae  suayitatis  capacior  esset,  B  nostris  nostrorumque  peccatis  studio  pi©  deTotionis 


abstenuit,  de  yerbo  tuo  yiyens  :  cujus  dulcedine  yi- 
yebat  in  spiritu,  et  lucem  accipiebat  in  vultu.  Unde 
nec  famem  corporis  sensit,  et  terrenarum  est  oblitus 
escarum;  quiaillum  gloriaetueeclarificabat  aspectus, 
et  influente  spiritu  Deisermo  pascebat.  Hunc  panem, 
Domine,  nobis  ministrare  non  desinas ,  quem  ut 
sitiamus  *  indesinenter  bortaris  :  cujus  cabne  a  te 

JPSO     SANCTIFICATA     DDM     PASCIMOR ,     roboramur;     ET 

SANGUiNE  DUM  POTAMUR ,  abluimur,  per  Cbristum 
Dominum  nostrum. 


ITEM   MISSA  JEJUNII. 

Epistola  Pauliapostoli  ad  Corintbios,  legenda  in  Jejunio  b. 
Fratres,  libenter  suffertis,  secundum  ignobilitatem 
dico,  quasi  nos  inflrmi  fuerimus,  in  qno  quis  audet,  ^ 
in  insipientia  dico,  audeo  ct  ego.  Hebrffii  sunt,  ^1^  poribus  gratiam  contulisti  :  quod  si  illa  humani 


offerimus,  propicius  et  benignus  aspicias,  benedi- 
cendo  benedicas,  et  nobis  sanctificata  custodias. 

Ad  pacem. 

Deus,  qui  ad  boc  nobis  dignatus  es  donare  jejn- 
nium,  ut  abstinentia  et  castigatione  camali  in  fide 
inyeniamur  stabiles,  in  operibus  efficaces;  j^unia 
nostra  suscipiens,  da  nobis  ut  sine  disceptatioms 
impuritate  *  in  dilectione  sinceri ,  manus  nostras  ad  . 
te  puras  leyare  possimus. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  tibi^ 
sanctiflcare  jejunium,  quod  nobis  ab  initio  seculK 
seryare  docuisti.  Magnam  enim  in  boc  munere  cor — ' 


ego  :  Israhelitffi  sunt ,  et  ego  :  semen  Abrabae  sunt, 
et  ego  :  ministriCbristi  snnt,ut  minussapiens  dico, 
plus  ego  :  in  laboribus  plurimis,in  carceribus  abun- 
dantius,  in  plagis  supra  modum,  in  mortibus  frequen- 
ter.  A  Judaeis  quinquenis  quadragenas  una  minus 
accepi.  Ter  yirgis  ceesus  sum ,  semel  lapidatus  sum, 
ter  naufragium  feci,  nocte  et  die  in  profundo  maris 
fui.  In  itineribus  ssepe,  periculis  fluminum,  periculis 
latronum,  periculis  ex  genere,  periculis  ex  gentibus, 
periculis  in  ciyitate,  periculisin  solitudine,  periculis 
in  mari,  periculis  in  falsis  fratiibus.  In  labore  et 
flerumna,  in  yigiliis  multis,  in  fame  et  siti,  injeju- 
niis  frequenter,  in  frigore  et  nuditate;  sollicitudo 
omnium  ecclesianim  in  Cbristo  Jesu. 

Lectio  sancti  Eyangelii  secundum  Mattbaeum. 
.  c  D.  Cum  jejunatis,  Holite  fieri,  sicut  bypocritfle, 
tristes.  Exterminant  enim  facies  suas,  ut  pareant 
bominibus  jejunantes.  Amen  dico  yobis,  receperunt 
mercedem  suam.  Tu  autem  cum  jejunas,  unge  caput 
tuum,  et  faciem  tuam  laya,  ne  yidearis  bominibus 
jejunans,  sed  Patri  tuo,'qui  est  in  abscondito;  et  Pa- 
ter  tuus  qui  yidet  in  abscondito,  reddet  tibi. 

■  Forte  leffendum,  esuriamus. 

^  Epistola  haec  in  Ordine  Romano  legitur  Domi- 
nica  Sexagesimse. 

c  Id  est,  Dixit  Dominus  Jmts  discipulis  suis, 

d  HflBc  item  Collectio  in  Gothico  pro  secunda  missa 
jejunii :  ubi  non  aliter (piam  hic  missse  inscribuntur, 
non,  ut  solet,  pro  Dominica  prima ,  secunda,  tertia, 


neris  mater  interdictam  sibi  arborem  custodissete-  - 
immortalitatem  retinuisset  et  patriam.  Sed  peccatunc3 
matris  antiqu(e,  quod  inlicita  ligni  yetiti  usurpation^ 
commisit,  et  nostris  oramus  absolye  jejuniis;  ut  qozLi 
de  paradiso  non  abstinendo  cecidimus ,  eodem  nunc 
jejunando  redeamus,  per  Cbristum  Dominum 
strum. 

ITEM    MISSA  JEJUNII. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Aomanos. 

Fratres,  yiyo  ego,  dicit  Dominus,  quoniam 
fiectit  omne  genu,  et  omnis  lingua  confitebitur 
Itaque  imusquisque  nostrum  pro  se  rationem 
Deo.  Non  ergo  amplius  inyicem  judicemus;  sed 
i\  judicate  magis,  ne  ponatis  ofiiendiculum  fratri  — v 
scandalum.  Scio  et  confido  in  Domino  Jesn.  Si  enL^ZBr 
propter  cibum  frater  tuus  contristatur,  jam  xmb 
secundum  caritatem  ambulas.  Noli  cibo  tuo  illizai 
perdere,  pro  quo  Christus  mortuus  est.  Non  eniis 
blasphemetur  bonum  nostrum.  Non  est  regnum  M 
esca  et  potus,  sed  justitia,  etpax,  et  gaudium  in  Spl- 
ritu  sancto.  Qui  enim  senrit  Deo,  probatus  est  homi- 
nibus. 

etc.,  sed  :  item  alia  missa  J^mii,  In  eodem  Gotbico 
haJ)entur  tantum  sex  missfle  ante  missam  in  Symboli 
traditione,  qufle  fiebat  in  Dominica  Palmamm  :  ne- 
que  hic  plures. 

«  Legebatur  in  exemplari,  disceptatumejpuritaiei 
sed  manifestum  mendum  boc  modo  indubie  sanan- 
dum. 


484  SACRAMENTARIUM  GALLICANUM.  —  LECTIONES  DE  ADVENTU  DOIIINI. 

Leetio  sancti  Evangelii  secnndum  Matthseum  *.         a  Ad  pacem. 


482 


Simile  est  regnum  cffilorum  homini  patrifamilias, 

^i  exiit  primo  mane  conducere  operarios  in  yineam 

snam.  Conventione  autem  facta  cum  operariis  ex  de- 

nario  diumo,  misit  eos  in  vineam  suam.  Et  egressus 

circa  horam  tertiam,  vidit  alios  stantes  in  foro  otio- 

50S,  et  illis  dixit  :  Ite  et  vos  in  vineam  meam,  et 

quod  justum  fuerit  dabo  vobis.  Uli  autem  abierunt. 
/terum  exiit  circa  sextam  et  nonam  horam,  et  fecit 
similiter.  Circa  undecimam  vero  exiit,  et  invenit 
aiios  stantes,  et  dicit  illis  :  Quid  hic  statis  tota  die 
otiosi  ?  Dicunt  ei,  quia  nemo  nos  conduxit.  Dicit  il- 
2is  :  Ite  et  vos  in  vineam.  Cum  sero  autem  factum 
Asset,  dicit  dominus  vinese  procuratori  suo  :  Voca 
operarios,  et  redde  illis  mercedem,  incipiens  a  no- 
^vissimis  usque  ad  primos.  Cum  venissent  ergoquiB     ^^*^^^»  odientes  mala,  adhserentes  bono,   cari- 


c  Accepta  tibi  sint,  Domine,  quffisumus,  nostri 
dona  jejunii,  quse  expiando  nos  tuae  grati»  dignos 
efficiant  et  ad  sempitema  promissa  perducant. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus, 
suppliciter  exorare,  ut  cum  abstinentia  corporali 
mens  quoque  nostra  sensus  declinet  inlicitos ;  et  quse 
terreuffi  felicitatis  camalibus  epulis  abnegamus,  hu- 
manse  voluntatis  pravis  intentionihus  amputemns, 
ud  ad  Sancta  sanctomm  ^  [pie]  fideliterque  capienda 
conpetenti  jejunio  fpervenire]  valeamus.  Per  Chri- 
stum  Dominum  nostrum. 

ITEM  MISSA  JEJUNII. 

Epistola  Paali  apostoli  ad  Romanos. 


c:nrca  undecimam  horam  venerant,  acceperunt  sin- 

Culos  denarios.  Venientes  autem  et  primi,  arbitrati 

sant  quod  plus  essent  accepturi ;  acceperunt  autem 

«t  ipsi  singulos  donarios.  Et  accipientes  murmura- 

Ymii  adversus  patremfamilias,  dicentes:  Hii  novis- 

»mi  una  hora  fecerunt,  et  pares  nobis  illos  fecisti, 

^  portavimus  pondus  diei  et  sestus.  At  ille  respon- 

dens  uni  eorum  dixit :  Amice,  non  facio  tibi  iiyu- 

Tiam.  Nonne  ex  denario  convemsti  mecum  ?  Tolle 

quod  tuum  est,  et  vade.  Volo  autem  et  huic  novis- 

simo  dare  sicut  et  tibi.  Aut  non  licet  mihi  quod  volo 

&cere  ?  An  oculus  tuus  nequam  est,  quia  ego  honus 

8um?  Sic  emnt  novissimi  primi,  et  primi  novissimi. 

Malti  enim  sunt  vocati,  pauci  vero  electi . 

INCIPIT  MISSA. 

Memores  cselestium  ptaeceptorum,  fratres  caris- 
simi,  peccata  nostra  coram  Doinino  defleamus,  se- 
rentes  in  lacrymis,  quod  metamus  in  gaudiis.  Simus 
in  oratione  adsidui,  in  jejuniis  prompti,  in  eleemo- 
tjais  hilares,  ut  promissce  retributionis  gloriam  de- 
▼ota  fide  et  futura  operatione  mereamur. 

Collectio. 

Tempus  hoc  sacratissimum,  fratres  dilectissimi, 

Tehementi  devotione  ac  solUcitudine  celebremus,  in 

quo  Dominus  nosterquadragintadiemmvelnoctium 

corsam  ahsque  ullo  ejus  juvamine  sub  indumento 

^rporis  jejanavit.  Nam  sicut  reliquo  anni  tempore 

Jejunare  praemium  est :  ita  in  his  diebus  non  jejunare 

I^eccatum  est  ^.  IUa  enim  voluntaria  sunt  jejunia, 


tate  fratemitatis  invicem  diligentes,  honore  in- 
vicem  prsevenientes ,  sollicitudine  non  pigri,  spi- 
ritu  ferventes,  Domino  servientes,  spe  gaudentes,  in 
tribulatione  patientes,  orationi  instantes,  memoriis 
sanctomm  communicantes,  hospitalitatem  sectantes. 
Benedicite,  et  nolite  maledicere  :  gaudere  cum  gau- 
dentibus,  flere  cum  fientibus ;  id  ipsum  invicem  sen- 
tientes,  non  alta  sapientes,  sed  humilibus  consen- 
tientes  in  Christo. 

Lectio  sancti  Evangeli  secundnm  Lucam. 
Diebus  illis,  dicebat  Dominus  Jesus  parabolam  ad 
discipulos  suos,  quoniam  oportet  semper  orare,  et 
non  deficere,  dicens  :  Judex  quidam  erat  in  quadam 
civitate,  qui  Deum  non  timebat,  et  hominem  non  re- 
n  verebatur.  Vidua  autem  quaedam  erat  in  civitate  illa, 
et  veniebat  ad  eum,  dicens :  Vindica  me  de  adversa- 
rio  meo ;  et  nolebat  per  multum  tempus.  Post  hoec 
autem  dixit  intra  se  :  Et  si  Deum  non  timeo,  nec  ho- 
minem  revereor ;  tamen  quia  molesta  est  mihi  heec 
vidua,  vindicabo  illam,  ne  in  novissimo  veniens,  su- 
gillet  me.  Ait  autem  Dominus :  Audite  quid  judex  ini- 
quitatis  dicit.  Deus  autem  non  faciat  vindictam  elec- 
tomm  suorum,  clamantium  ad  se  die  ac  nocte,  et 
patientiam  habebit  in  illis?  Dico  vobis,  quia  cito 
faciet  vindictam  illorum.  Vemmtamen  Filius  hominis 
veniens,  putas  inveniet  fidem  in  terra  ?  Dixit  autem 
ad  quosdam  Dominus  Jesus  qui  in  se  confidebant, 
tamquamjusti,  et  aspemabantur  ceteros  parabolam 
istam :  Duo  homines  ascenderunt  in  templum  ut  ora- 


isia  neccssaria ;  iUa  de  arbitrio,  ista  veniunt  de  man-  ^  ^«'^*'  ^^"^  PharisiEus,  et  alter  PubHcanus.  Pharisfleus 


c^io ;  ad  illa  denique  invitamur,  ad  ista  compelli- 
X^ur.  Precemar  ergo  Dominum,  ut  nobis  tribuat  re- 
xmissionem  peccaminum.  Per. 

Post  nomina. 
Efficiatur  hsec  hostia,  Domine,  qusesumus,  sollem- 

viibus  grata  jejuniis ;  et  ut  tibi  fiat  acceptior,  purifi- 
^atis  mentibns  immoletur. 

*  Hoc  Evangelium  in  Ordine  Romano  le^tur  Do- 
minica  Septuagesimee.  tdem  ipsum  in  Afncana  Ec- 
clesia  lectum  est  tempore  vindemise,  vivente  Augus- 
tino,  ex  sermone  ad  populum  87.  Itemque  ipso  die  Na- 
talis  Domini,  ex  sermone  49.  Sed  hae  Lectiones  non 
erant  solenmes  pro  sacris  mjsteriis,  sed  tantum  ad 
lermoms  materiam  :  ad  quam  continua  librorum  sa- 
doram  lectio  flebat.  ut  patet  ex  sermonibus  152, 154, 


stans  hipc  apud  se  dicebat :  Deus,  gratias  ago  tibi, 
quia  non  sum  sicut  ceteri  hominum,  raptores,  injus- 
ti,  adulteri,  velut  etiam  hic  Pnblicanns.  Jejuno  bis 
in  sabbato,  decimas  do  omnium  quae  possideo.  Et 
Publicanus  a  longe  stans  nolebat  nec  oculos  ad  cs- 
lum  levare,  sed  percutiebat  pectus  suum  dicens  : 
Deus  propicius  esto  mihi  peccatori.  Dico  vobis,  des- 

155,  159,  183. 

b  Nolandus  hic  locus  de  praecepto  jejunii  Quadra- 
gesimalis. 

c  Eadem  fere  CoIIectio  in  Romano  feria  3  hebdo- 
madse  Passionis. 

<i  Id  est  Eucharistiam  seu  communionem  Pascha** 
lem. 


m 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


cendit  hic  justificatus  in  domum  suam  ah  illo :  quia  ^  strum  deprecemur  :  ut  jejunium  nostrum 


omius  ({ui  se  exaltat,  humiliabitur;  et  qui  se  humi- 
liat,  exaltahitur. 

INCIPIT   BUSSA. 

Deus,  cui  omnis  creatura  pro  suo  ordine  serviens 
famalatur  subjecta,  in  hac  jejunii  humiliatione  pre- 
ces  nostras  exaudi  propicius. 

Collectio. 

Jejunii  incurvatione  pro  nostris  reatihus  et  delictis 
miserere,  queesumus,  Domine,  et  acontinuisvitiis  oc- 
cupatos,  ad  virtutes  propiciatus  respicere  dignare. 

Post  nomina. 

Prsesta  nobis,  misericors  Deus,  ut  munera  nostra 
pro  jejunii  sanctiTicatione  ohlata  Spiritus  sanctus  ad- 
sumat,  et  ad  te  toto  corde  clamantes  propiciationis 
tusB  indulgentiam  consequamur. 

Ad  pacem. 

Omnipotens  et  misericors  Deus,  exaudi  preces  jeju- 
nantium  Christianorum,  et  misericordiffi  tuae  mimus, 
omni  cessante  fraudulentia,  propicius  impende  ;  ut 
per  conjunctionem  pacis  onmes  ate  comprehensam, 
securis  tihi  mentihus  serviamus. 

Gontestatio. 

*  Vere  dignum  et  justum  est  te  auctorem  et  san- 
ctificatorem  jejunii  conlaudare,  per  quod  Uheras  a 
nostronim  dehitis  peccatorum.  Ergo  suscipe  lihens 
jejunantium  preces,  adque  nos  a  malis  omnibus 
propitiatus  eripias ;  iniquitates  nostras,  quihus  juste 
adfligimur,  rogamus  absolve  per  Christum  Domi- 
num,  etc. 

ITEM  HISSA  JEJUNII. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  duodecim  tribas. 

Fratres,  Deus  elegit  pauperes  in  hoc  mundo,  di- 
vites  in  fide,  et  heredes  regni,  quod  repromisit  Deus 
diligentihus  se  ^. 

Lectio  saocti  Evangelii  secundum  Johannem. 

Diebus  ilUs^  dixit  dominus  Jesus  discipulis  suis  : 
Amen,  amen  dico  vohis,  nisi  granum  fnimenti  ca- 
dens  in  terra  mortuum  fuerit,  ipsum  solum  manet ; 
si  autem  mortuum  fuerit,  multum  fnictum  adfert. 
Qui  amat  animam  suam,  perdit  eam ;  qui  [autem] 
odit  animam  suam  in  hoc  mundo,  in  vitam  eetemam 
custodit  eam.  Si  quis  mihi  ministravent,  me  sequa- 
tur ;  et  uhi  sum  ego,  illic  et  minister  meus  erit.  Si 
quis  mihi  ministraverit,  honoriiicahit  eum  Pater 
meus,  qui  est  in  ceeUs. 

INCIPIT  MISSA. 

Dominum  Deum  nostrum,  fratres  carissimi,  in  hac 

nostri  humiUatione  jejunu  suppUces  deprecemur; 

ut   ohservantiam,   quam    corporaliter   exhihemus, 

mentihus  etiam  valeamus  exercere  sinceris,  et  cas- 

tigatio  nostrorum  corporum  profectui  miUtet  anima- 

rum. 

Secrela. 

Unianimes  adque  concordes  Dominum  Deum  no- 

■  Eadem  in  Missali  Gothico,  pag.  233. 

^  Haec  Epistola  non  videtur  descripta  fuisse  inte- 
gi*a  quaUs  ad  missam  tunc  recitahatur.  Quod  etiam 
de  quihusdam  aUis,  qufle  hic  hreviores  sunt,  coi\ji- 
cimus. 


ciatio  nostra,  et  dono  gratise  suse,  castigation^ 

porum  profectus  mentium  consequantur. 

GontestaUo. 
Vere  dignum  et  justum  est.  Qui  fideles  ti 

solum  cihis  corporalibus  pacis,  sed  etiam  spij 

epuUs  misericors  reUcis,  ac  praestas,  ut  qui  d 

diso  in  primo  parente  per  inohedientiam  noi 

nendo  cecidimus,  per  Christi  Domini  nostri  o 

tiam  jejunando  redeamus ;  et  quihus  per  cibi 

inlata  mors  fuerat,  per  crucis  Ugnum  salus 

redderetur.  Quem  merito  venerantur  sedes, 

tur  throni,  cunctusque  senatus  cfielesUum  pot 

cum  heata  seraphim  proclamant ;  Sanctus. 

ContestaUo  dc  Josepb  c. 
n     Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  D€ 

Christum  Dominum  nostrum.  Cigus  tjpum 

portans,  immenso  amore  a  patre  diligitur,  in 

odio  a  fratribus  reportatur.  lUimi  denique 

fratres  sui  propter  mysteria  somniorum;  € 

stum  Dominum  persequebantur  Judsei  propt< 

festationem  virtutum.  lUe  ad  visitandum  pop 

Deo  patre  pussimo  destinatur ;  iUe  errabat  ] 

remum,  ut  inveniret  fratres,  qui  noscebanto] 

res.  Hic  Christus  Dominus  prffidicabat  in  po] 

ah  errore  converteret  peccatores.  Ulum  in  I 

vendiderunt  fmtres,  et  occidere  tractavenm 

Christum  Dominum  Bethania  Lazarum  suy 

doluerunt  Judfiei,  et  cruciUgere  statuenmt. 

cisterna  servandus  reputatur ;  hic  custodifls  ] 

G  deputatur.  Ule  a  fratnbus ;  hic  Christus  Don 

Judseis  traditur.  lUe  IsmaeUtis  triginta  argent 

ditus  in  deserto  ;  hic  Christus  Dominus  trig: 

genteis  a  Judseis.  Ulum  fratres  vendidenmt  ini 

hunc  milites  exspoUaverunt.  Ule  addicitur  ac 

hic  Christus  Dominus  adUgitur  cruci.  lUe  in 

descendit;  hic  Christus  Dominus  in  Ugno  pi 

Cum  Ulo  duo  damnati  servantur  incarcere;ci] 

sto  Domino  duo  latrones  adjunguntur  in  cme 

damnatis  somnia  exponit;  Chi*istus  Dominoa 

praemiapromittit  a;tema.  Josephde  ergastuloi 

componitur ;  Christus  Dominus  infernum  exfl 

rus  aggreditur.  iUe  post  tribulationemperven: 

norem;  Christus  Dominus  postresuri^ectionen 

phans  ascendit  ad  Patrem.  lUe  frumenta  di 

in  iEgypto ;  hic  Eucharbtiam  consecravit  in  : 

lUe  a  fratribus  est  adoratus  in  terhs ;  hic  i 

Dominus  ab  angeUs  jugiter  adoratur  in  ccelis* 

ContcstaUo  quando  dc  maDna  legitur^* 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Dc 

jus  jussu  manna  de  caelo  descendit,  simiUqui 

de  virga  percusso  siUce  aqua  parturiens,  et  o 

simum  saxum  iu  stagnum  manantibus  rivis  s 

tibus  unda  sulcabat.  Nam  totus  iste  mundus, 

nifestissime  fuit  heremus,  venit  ad  petraoQ 

c  Nempe  quando  Joseph  patriarchse  histori; 
hatur  in^. 

d  Id  inteUigendum  videtur  de  EvangeUo,  qi 
i(irtia  Dominica  Quadragesiipee  assignatur  iiu 


D 


485  SACRAMENTARIUM  GALLICANUM.  —  LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINt.  486 

Christus.  Crucis  virga  percussum  lancea  latus  ejus  ^  gionis  illius,  et  misit  illum  in  villam  suam  ut  pasce- 

ret  porcos,  et  cupiebat  implere  ventrem  suum  de  si- 


aperuit,  aquas  vivas  evomuit,  imde  simul  bibit  om- 
nis  credulitas  gentium,  qui  numquam  sitiet  in  sRter- 
num.  Cui  merito. 

Item  Contestatio  in  medio  QuadraginsimaB. 
Vere  dignum  et  justum  est,  onmipotens  Deus- 
Quem  nullus  potentiam  majestatis  tua;  offensus  effu- 
gere  potest,  nec  ante  faciem  nominis  tui  eriperetur 
Iffisus;  qui  aras  ffidiflcat  in  consecratione  adversa- 
rii,  ut  maledicat  cui  tu  benedicis.  Qusenam  Balaac 
insidiator  petit  populo  maledici ;  sed  jusso  tuo  pro- 
phetatus  Balaam  benedixit,  laudans  tabemacula  Ja- 
cob,  et  benedicens  tentoria  tua  Israel.  Unde  te,  Do- 
mine  Deus  omnipotens,  deprecamur,  quia  copIos  te- 
nes,  et  abyssos  regis,  ut  virga  qufie  egressa  est  de 


liquis  quas  porci  manducabant,  et  nemo  illi  dabat. 
Ipse  autem  reversus  dixit :  Quanti  mercenarii  patris 
mei  abundant  panibus,  ego  autem  hic  fame  pereo  I 
Surgam,  et  ibo  ad  Deum  meum,  et  dicam  illi  :  Pa- 
ter,  peccavi  in  ca^lum  et  coram  te,  et  jam  non  sum 
dignus  vocari  filius  tuus,  fac  me  sicut  unum  de  mer- 
cenariis>tuis,  ct  surgens  venit  ad  patrem  suum.  Cum 
autem  adhuc  longe  esset,  vidit  illum  pater  ipsins,  et 
misericordia  motus  est :  et  adcurrens  cecidit  supra 
collum  ejus,  et  oscolatus  est  illum.  Dixitque  ei  fi- 
hus  :  Pater,  peccavi  in  cselum  ct  coram  te,  et  jam 
non  sum  dignus  vocari  filius  tuus.  Dixit  autem  pater 

_  .^ , ad  servos   suos  :  Cito  proferte  stolam  .primam,  et 

Jacob,  et  consurgit  de  Israel,  dominetur  cunctis  gen-  ^  induite  illum ;  et  date  anolum  in  manu  ejus,  et  cal- 


tibus,  benedicat  hereditatem,  quam  suo  sanguine 
adquisivit  Dominus  noster  Jesus  Christus  Filius  tuus. 
Cui  merito. 

Lectio  sancti  Evan^elii  secundum  MatUueum  qusB  legitnr 

imtio  QuadragiDsimsB  *. 

Tempore  illo  ductus  est  Dominus  Jesus  in  deser- 

tum  a  Spiritu  ut  temtaretur  a  diabolo.  Et  cum  jeju- 

nasset  quadraginta  diebus  et  quadraginta  noctibus, 

postea  esuriit.  Et  accedens  temtator  dixit  illi :  Si  fi- 

lius  Dei  es,  dic  ut  lapides  isti  panes  fiant.  Qui  res- 

pondens  dixit :  Scriplum  est,  non  in  pane  solo  vivit 

homo,  sed  in  omni  verbo,  quod  procedit  de  ore  Dei. 

Tunc  adsumpsit  eum  diabolus  in  sanctam  civitatem,  ^.  .^  .    ,  ^  ..         ,. 

.    .  ^  .^  ,       ,       ,.     X  j.    x  •        care.  Dixit  ergo  eis  Jesus :  Amen  amen  dico  vobis, 

et  statuit  eum  super  pmnaculum  temph,  etdixitei :  /^  „  :,:,..      i.  ,        ,         -.  «>  * 

c.  „,.     ^  .  -xx   X    j  r^    .  X  .      '      \j  non  Moyses  dedit  vobis  panem  de  caelo,  sed  Pater 

meus  dat  vobis  panem  de  coilo  verum.  Panis  enim 


ceamenta  in  pedes ;  et  adducite  vitulum  saginatum, 
et  occidite ;  et  manducemus,  et  epulemur :  quia  hic 
fihus  meus  mortuus  erat,  et  revixit ;  perierat,  et  in- 
ventus  est. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Johannem,  qus  legitur 

tertia  Dominica. 

DiebusilIisloquentesturb8eadDominumJesum,dixe- 
runt :  Quidfaciemus  ut  operemnr  operaDei  ?  Respon- 
dit  Jesus  et  dixit  eis :  Hoc  est  opus  Dei  ut  credatis  in  eum 
quem  misil  ille.  Dixerunt  ergo  ei :  Quod  ergo  tu  facis  si- 
gnum,  ut  videamus  et  credamus  tibi  ?  quid  operaris? 
Patres  nostri  manna  manducaverunt  in  deserto,  si- 
cut  scriptum  est :  Panem  de  cielo  dedit  eis  mandu- 


Si  filius  Dei  es,  mitte  te  deorsum.  Scriptum  est  enim, 

quod  angelis  suis  mandavit  de  te,  ut  manibus  tol- 

lant  tc,  ne  forte  ofiendas  ad  lapidem  pedem  tuum. 

Ait  illi  iterum  Jesus  :  Rursus  scriptum  est,  non  tem- 

labis  Dominum  Deum  tuum.  Iterum  adsumpsit  eum 

<iiabolus  in  montem  excelsum  valde,  et  ostendit  ei 

omnia  regna  mundi  et  gloriam  eorum,  et  dixit  illi : 

f  sec  tibi  oomia  dabo,  si  procidens  adoraveris  me. 

Tunc  dicit  ei  Jesus  :  Vade  retro,  Satanas.  Scriptum 

«st :  Dominum  Deum  tuum  adorabis,  et  illi  soli  ser- 

"^ies.  Tunc  rehquit  eum  diabolus ;  et  ecce  angcli  ac- 

«esserunt,  et  ministrabant  ei. 

S^ctio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam,  quando  hietoria 

de  Joseph  legitur  b. 


Dei  est  qui  descendit  de  ccelo,  et  dat  vitam  mundo. 
Dixerunt  ergo  ad  eum  :  Domine,  semper  da  nobis 
panem  hunc.  Dixit  autem  eis  Jesus  :  Ego  sum  panis 
vitse.  Qui  venit  ad  me,  non  esuriet;  et  qui  credit  in 
me,  nonsitiet  unquam.  Sed  dixi  vobis,  quia  et  vidis- 
tis  me,  et  non  creditis.  Omne  quod  dat  mihi  Pater, 
ad  me  venit ;  et  eum  qui  venit  adme,non  ejiciam  foras. 
Quia  descendi  de  caelo,  non  ut  faciam  voluntatem 
meam,  sed  voluntatem  ejus  qui  misit  me  Patris;  ut  om- 
ne  quod  dedit  mihi,  non  petdam  ex  eo,  scd  resuscitem 
illum  in  novissimo  die.  Hsec  est  enim  voluntaspatris 
meiquimisitme,ut  onmis  qui  videtFilium,  etcredit 
Homo  quidam"habu7duos "fiiios'  et  dmt  adoles-  n  ineum,habeatyitam«teniam,  et  resusdtabo  eum  in 
centior  ex  illis  patri:Pater,  da  mihi  portionemn»'^»»''"»'^'^- »'"'''°"'*^''°*  «'"S" '"•^'^'*^*  •""•'!"'* 


substantise  quse  me  contingit.  Et  divisit  illLs  sub- 
stantiam.  £t  non  post  multos  dies,  congregatis  omni- 
bus,  adolescentior  filius  peregre  profectus  est  in  re- 
gionem  longinquam,  et  ibi  dissipavit  substantiam 
suam,  vivendo  luxoriose.  Et  postquam  onmia  con- 
summasset,  facta  est  fames  valida  in  regione  illa,  et 
ipse  caepit  egere.  Et  abiit,  et  adhaesit  uni  civium  re- 

*  Non  ergo  ex  ordine  Lectiones  accurate  hic  despo* 
8it«e.  Idem  Evangelium  hodie  quoque  in  Romano 
Dominica  prima  Quadragesima?,  quoe  initio  Quadra- 
gesimx  hoc  loco  designari  videtur,  olim  caput  Qua- 
draffesimflB  etiam  in  Ecclesia  Romana,  ex  notis  Me- 
narai  nostri  in  Sacramentarium,  pag.  52. 

b  Hsc  historia  nunc  in  Romano  legitur  ad  Matu- 


dixisset,  ego  sum  panis  qui  de  ccelo  descendi;  et 
dicebant :  Nonne  hic  est  Jesus  filius  Joseph,  cigus 
nos  norimus  patrem  et  matrem  ?  Quomodo  ergo 
dicit  hic,  quia  de  ccelo  descendi  ?  Respondit  ergo 
Jesus  et  dixit  eis  :  Nolite  murmurare  in  invicem. 
Nemo  potest  venire  ad  me,  nisi  Pater  qui  misit  me, 
traxerit  eum,  et  ego  resuscitabo  eum  in  novissimo 

tinas  Dominica  tertia  Quadragesimaj,  ut  Evan^liura 
de  filio  prodigo  Sabbato  prajcedente  :  quo  die  pro 
Epistola  Missffi  est  eadem  Josephi  historia.  Videtur 
autem  hic  assignari  pro  Dominica  secunda  Quadra- 
gesimae,  nam  preeceaens  est  pro  prima,  subsequens 
pro  tertia. 


481  APPENDIX  AD  OPERA  S. 

die.  Est  scriptum  in  Prophetis  :  Et  erunt  omnes  do-  ^ 
cihiles  Dei.  Omnis  qui  audit  a  Patre,  et  didicit,  ve- 
nit  ad  me.  Non  quia  Patrem  vidit  quisquam,  msi  is 
qui  est  a  Deo,  hic  vidit  Patrem.  Amen  amen  dico 
Tobis,  qui  credit  in  me,  hahet  vitam  setemam.  Ego 
sum  panis  vitse.  Patres  yestri  manducaverunt  in  de- 
serto  manna,  et  mortui  sunt.  Hic  est  panis  de  cselo 
descendens,  ut  si  quis  ex  ipso  manducaverit,  non 
moriatur.  E^o  sum  panis  vivus  qui  de  c^lo  descendi. 
Si  quis  manducaverit  ex  hoc  pane,  vivet  in  ffitemum; 
et  panis  quem  ego  daho,  caro  mea  est  pro  mundi 
vita.  Litigahant  ergo  Judsei  ad  invicem  dicentes  : 
Quomodo  potest  hic  camem  suam  nobis  dare  ad 
manducandum  ?  Dicit  ergo  eis  Jesus  :  Amen  amen 
dico  vohis,  .qui  manducat  meam  camem,  et  bihit 
meum  sanguinem ,  habet  vitam  setemam,  et  ego  B 
resuscitaho  eum  in  novissimo  die. 

MISSA  VH   SYMBOLI  TRADITIONE. 

In  Symholtm  ad  aurium  apertionem  ad  electos  *. 

Aperturi  vohis,  carissimi,  Evangelia,  id  est,  gau- 
dia  divina;  prius  ordine  insinuare  dehemus  y  quid 
Evangelium  sit,  et  unde  descendat ;  et  cigus  in  eo 
verha  ponantur;  et  quare  quattuor  sint  qui  haec 
gesta  scripsemnt ;  vel  qui  sunt  ipsi  ii  quattuor,  qui 
divino  Spiritu,  adnuntiante  propheta,  ante  signati 
sunt :  ne  forte  sine  hac  ordinis  ratione  vel  causa 
stuporem  relinquamus,  ut  qui  ad  hoc  venistis  ut  au- 
res  vobis  aperiantur,  ne  incipiat  sensus  vester  ob- 
tundi.  Evangehum  dicitur  proprie,  hona  adnuntiatio. 
Quse  utique  adnuntiatio  est  Jesu  Christi  Domini(]J 
nostri.  Descendit  autem  Evangelium  ah  eo  quod  ad- 
nuntiet  et  ostendat ,  quod  is  qui  per  prophetas  suos 
loquehatur,  venit  in  came  ,  sicut  scriptum  est :  Qui 
loqnehar  ecce  adsum.  Exphcantes  ergo  hreviter  quid 
sit  Evangelium,  vel  qui  sunt  ii  qnattuor  qui  per  pro- 
phetam  ante  monstrati  sunt,  nunc  figuras  atque  no- 
mina  singula  adsignemus  indiciis.  Ait  enim  Propheta 
Ezechihel :  Et  similitudo  vultus  eomm  ut  facies  ho- 
minis,  ut  facies  leonis  a  dextris  illius ;  et  facies  vi- 
tuli,  et  facies  aquilse  a  sinistris  illius.  Hos  quattuor 
has  figuras  hahentes  Evangelistas  esse  non  duhium 
est.  Sed  nomina  eomm  qui  Evangelia  scripserunt, 
heec  sunt :  Matthseus,  Marcus,  Lucas ,  Johannes. 

Po8t  hwc  legit  diaconus.  «v 

Liber  generationis  Jesu  Christi  fiUi  David,  filii 
Ahraham.  Ahraham  genuit  Isaac,  Isaac  autem  genuit 
Jacoh,  Jacoh  autem  genuit  Judam  et  fratres  ejUs. 
Christi  autcm  generatio  sic  erat. 

Post  Jisec  tractat  ^  presbyter, 

Fihi  carissimi,  exponamus  vohis  ut  quam  figuram 
unusquisque  in  se  contineat,  et  quare  Matthsens  figu- 
ram  hominis  haheat.  Quia  initio  suo  nihil  ahud  agit, 
nisi  nativitatem  Salvatoris,  pleni  ordinis  generatio- 
nes  enarrat. 

*  Hsec  aurinm  apertio  prflemittebatur  traditioni 
Symholi :  quse  traditio  fiehat  Dominica  Pahnarum 
es  notis  ad  I|^ctionarium  Luxoviense. 

^  Id  ett  exponit,  Hinc  traetatus  Patrum  appellati 


GERMANI  PARISIENSaS. 

Incipit  secundam  Marcom. 
Legit  diaconus. 

Initium  Evangelii  Jesu  Christi  Filii  Dei 
scriptum  est  in  Esaia  propheta  :  Ecce  mitti 
lum  meum  ante  faciem  tuam ,  qui  prffiparal 
tuam  ante  te.  Vox  clamantis  in  deserto  :  Para 
Domini,  rectas  facite  semitas  ejus. 

Exponit  presbyter. 

Marcus  Evangelista  leonis  gerens  figuram 
tudine  incipit  dicere  :  Vox  clamantis  in  d 
Parate  viam  Domini.  Sive  quia  regnat  invict 
jus  leonis  multifarie  invenimus  exempla,  ut 
cet  dictum  illud  :  Jnda  filius  meus,  catulos 
de  germine  mihi  recuhans  ,  donnisti  ut  leo 
catulus  leonis,  quis  excitahit  eum? 

Incipit  secundam  Lucam. 

LegU  diaconus, 

Fuit  in  diehus  Herodis  regis  Judae  sacerd 
dam,  nomine  Zacharias,  de  vice  Ahia,  et  ux* 
de  filiahus  Aaron,  et  nomen  ejus  Elizabeth. 

Exponit  presbyter. 

Lucas  evangelista  speciem  vituU  gestat :  8 

instar  Salvator  noster  est  immolatus.  Et  ida 

vitulo  comparatur,  quia  duo  comua,  duo  testi 

et  quattuor  pedum  ungulas  quattuor  Evange 

tinehant. 

[Ineipit  secundum  Johannem.] 

[Legit  diaconus.] 

In  principio  erat  Verhum  ,  et  Verhum  en 
Deum,  et  Deus  erat  Verhum.  Hoc  erat  in  p 
apud  Deum.  Omnia  per  ipsum  facta  sont, 
ipso  factum  est  nihil. 

Eocponit  presbyter. 

Joannes  habet  similitudinem  aquilse ,  qno 
alta  petierit.  Ait  enim  David  ex  persona  ( 
Renovabitur  sicut  aquilse  juventus  tua,  id 
Christi  Domini  nostri,  qui  resurgens  a  moii 
cendit  in  coelos.  Unde  jam  vohis  conceptis  : 
gloriatur  Ecclesia,  nova  tendere  Christian 
exordia. 

Indpit  expositio  Symboli<^. 

Sacramenta  divina,  fratres  carissimi,  n* 
discutienda  sunt,  quam  credenda ;  et  nec  e 
tantummodo,  sed  et  timenda  :  nec  potesl 
fidei  disciplinam,  qui  non  hahuerit  fundai 
timoris  Domini,  sicut  ait  Salomon  :  Initi 
pientise  timor  Domini.  Qui  enim  timet  Tk 
in  omnibus,  quse  dicuntur  a  Deo  ,  et  sapien 
fidelis.  Symbolum  igitur  hodie  audituri  est 
quo  nec  Christus  adnuntiari  potest,  ncc  fides 
nec  baptismi  gratia  celehrari.  Sjmbolum  esl 
culum  fidei  catholicce,  sacramentum  reUgion 
nce.  Vos  ergo,  competentes,  cum  omni  rei 
praeparate  sensus  vestros;  audite  Sjmholuni 
vohis  hodie  matemo  ore  sancta  cathoUca  tn 
clesia. 

eorum  sermones  de  Scriptura. 

c  Confer  homiham  sancti  Maximi  episcopi 
nensis  de  expositione  Sjmholi. 


489 


SACRAMENTARIUM  GALLICANUM.  -  LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINI. 


490 


Credo  in  Deum  Patrem  omnipotentem,  creatorem  ^  Spiritum  sanctum  Deum  te  necesse  est  confiteri.  Hic 


c«li  etterrae.  Credo  in  Jesum  Christum  Filium  ejus 

nnigenitum  sempitemum.  Conceptum  de  Spritu  san- 

cto,  natum  ex  Maria  virgine;  passum  sub  Pontio 

Piiato,  crucifixum,  mortuum,  et  sepultum.  Descen- 

dit  ad  inferna,  tertia  die  resurrexit  a  moi*tuis.  Ascen- 

dit  ad  cffilos,  sedit  ad  dexteram  Dei  Patris  omnipo- 

tentis  :  inde  venturus  judicare  vivos  et  mortuos. 

Credo   in  Spiritum    sanctum,  sanctam    Ecclesiam 

catholicam,  Sanctorum  communionem,  remissionem 

peccatorum,  camis  resurrectionem,  vitam  setemam. 

Amen. 

Repetendus  vobis  est,  dilectissimi,  sermo  Symboli 
huJQs,  qualiter  ea,  quse  dicimus,  vestris  sensibus 
melius  inserantur.  Credo  in  Deum.  Tertia  igitur  vice 


est  enim  Spiritus  sanctus,  qui  egreditur  a  Patre  *,  de 
quo~ait  Salvator  beatis  apostolis  suis  :  Ite,  baptizate 
omnes  gentcs  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus 
sancti.  Non  potest  videri  separabilis  virtute,  qui  non 
potest  in  nomine  separari.  Sanctam  Ecclesiam  catho- 
Hcam  remissionem  pcccatorum,  camis  resurrectionem, 
vitam  xternam.  Nisi  credideris  Ecclesiam  Dei  san- 
ctam,  non  potes  in  Ecclesia  Dei  dona  percipere.  Pro- 
pter  boc  una  cum  Patre  et  Filio,  et  Spiritum  sanctum 
professus  es  Deum ,  ut  per  gratiam  baptismi  pecca- 
tomm  tibi  remissio  concedatur,  et  carnis  tuae  resur- 
rectio  reparetur  in  fleternum.  Nisi  enim  credideris 
dimissa  tibi  peccata  tua,  absolutus  esse  non  poteris. 
Nisi  credideris  carnis  resurreclione  rcparandum  te 


nt  ad  reliqua  capienda  fideliore  cursu  pervenire  B  esse  post  mortem,  ad  fmctum  vitae  perpetuae  venire 
possimus,  ordo  Symboli  recensendus  est  :  Credo  in     non  poteris. 


Deum.  Ecce  addidisti  omnipotentem,  et  veraciter  ad- 

didisti.  Nihil  de  promissione  diffidas,  sed  securus  ex- 

pecta,  si  credis  quia  omnipotensestqui  promittit.  Et 

tA  Jesum  Christum  Filium  ejus  unicum,  Dominum  no- 

stnm.  Hoc  est  illud  sacramentum  fidei.  Nisi  enim 

Filium  Dei  tota  mente  credideris,  Patrem  non  potes 

conliteri.  Crede  ergo  Filium  Dei  unigenilum  ab  in- 

genito,  viventem  a  vivente,  verum  de  vero.  Qui  con- 

ceptus  est  de  Spiiitu  sancto,  natus  ex  Maria  virgine. 

Spiritum  sanctum  audis  auctorem  :  ne  dubites  vir- 

ginem  potuisse  concipere.  Hoc  est  quod  ait  angelus 

Gabrihel  ad  Mariam  dicens  :  Spiritus  sanctus  veniet 

in  te,  et  virtus  Altissimi  obumbrabit  tibi.  Cur  non 

credis  eum  in  utero  virginis  hominem  figurasse,  ^ 

qaem  credis  hominem  fecisse  de  terra  ?  Nec  Mariam 

dubites  virginem  mansisse  post  partum,  quod  ante 

molta  tempora  propheta  Esaias  cecinit,  dicens :  Ecce 

nrgo  in  utero  accipiet,  et  pariet  filium.  Hoc  divini 

eloquii  auctoritate  credendum  est.  Passum  sub  Pon- 

tio  Pilato,  crucifixum,  mortuum  et  sepultum.  Nulla 

te  trepidatio  de  Oomini  tui  passione  confundat :  ni- 

hil  de  crace,  nihfl  de  sepultura  verearis.  Non  fuit  in 

illo  qui  te  redemit  fragilitatis  infirmitas,  sed  pietatis 

officium.  Cmx  iilius  tuum  regnum  est :  mors  illius 

taa  est  vita.  Descendit  ad  inferna,  tei*tia  die  reswrexit 

0  mortuis :  ascendit  in  caelos,  sedit  ad  dexteram  Patris 

(mipotentis.  Si  te  triduanaDomini  tui  sepultura  con- 


Repletum  est  K 
Lectio  Isaiae  prophetflB  legenda  in  traditione  SymboU. 

Ha»c  dicit  Dominus  ;  Ecce  justus  perit,  et  nemo 
est  qui  recogitet  in  corde  suo  :  et  viri  misericordes 
excolliguntur,  quia  non  est  qui  intellegat.  A  facie 
enim  malitise  collectus  est  justus.  Veniat  pax,  et  re- 
quiescat  in  cubile  suo.  Yos  autem  accedite  huc,  filii 
augurialricis,  semen  adulteri  et  fomicarii.  Super 
quem  lusistis?  super  quem  dilatastis  os,  et  ejecistis 
Unguam?  Nam  qui  fiduciam  habet  mei,  hereditabit 
teri*am,  et  possidebit  montem  sanctum  meum,  ait 
Dominus  Deus. 

Epistola  Petri  apostoU  ad  gentes. 

Fratres,  in  hoc  vocati  estis,  quia  Christus  passus 
est  pro  vobis,  relinquens  vobis  exemplum,  ut  sequa- 
mini  vestigia  ejus.  Qui  peccatum  non  fecit,  nec  in- 
ventus  est  dolus  in  ore  ejus.  Qui  cum  maledicere- 
tur,  non  remaledicebat ;  cum  pateretur,  non  commi- 
nabatur.  Tradebat  autem  se  judicanti  ^  injuste.  Qni 
peccata  nostra  portavit  in  corpore  suo  super  li- 
gnum  :  ut  peccatis  mortui,  justitiae  viveremu^.Cujus 
livore  sanati  sumus.  Eratis  enim  sicut  oves  errantes : 
sed  conversi  estis  nunc  ad  pastorem  et  visitatorem 
animamm  vestramm. 

Lectio  sancti  EvangcUi  secundum  lobannem  d. 

In  illo  tempore,  ante  sex  dies  Paschse  venit  Do- 
minus  Jesus  Bethaniam,  ubi  fuerat  Lazarus  mortuus, 


torbat,  resurrectio  magis  ffitema  conUrmet.  Quid-nquem  suscitavit  Jesus.  Fecemnt  autem   ei  csenam 


qoid  infirmitatis  audis  in  Christo,  mysterium  est. 

Uind  tameu  oportet  mirari,  quod  ei,  cui  cselum  me- 

rito  debebatur,  cmcem  pro  te  contempsit  sustinere. 

Si  credis  ea  *  quse  tibi  videntur,  crede  et  illa  quse 

Degare  non  potest  in  gloria.  Inde  venturus  judicare 

vivos  et  moriuos.  Ecce  ille  qui  ab  iuiquis  est  judica- 

tu8  in  terriSf  de  sede  cselcsti  judicatums  advenit.  Si 

jadicatum  despicis,  judicempertimesce.  Credo  inSpi- 

ritum  sanctum.  Si  credidisti  Deum  Patrem  omnipo- 

tentem,  et  in  FiUum  ejus  unigenitum  per  fidem,  et 

*  NuUa  hic  mentio  de  processione  ex  FiUo,  nuUa 
item  infra  in  quadam  missa  Dominicali. 

^  Fortey  Expletum  est,  quod  minio  descriptum  in 
Codice. 

Pataol.  LXXII. 


ibi,  et  Martha  ministrabat :  Lazarus  vero  unus  erat 
ex  discumbentibus  cum  eo.  Maria  ergo  accepit  li- 
bram  unguenti  nardi  pistici  preciosi,  unxit  pedes 
Domini  Jesu,  et  extersit  capiUis  suis  pedes  ejus,  et 
donius  implcta  est  ex  odore  unguenti.  Dixit  ergo  unus 
ex  discipuUs  ejus  Judas  Scariothis,  qui  erat  eum  tra- 
ditums  :  Quare  hoc  uuguentum  non  vendidit  trecen- 
tis  denariis,  et  datum  est  egenis?  Dixit  autem  hoc, 
non  quia  de  egenis  pertinebat  ad  eum,  sed  quia  fur 
erat,  et  loculos  habens,  ea  quae  mittebantur  porta- 

c  Sic  in  veteri  exemplari,  ut  in  Vulgata,  non  ju- 
ste.  ut  ex  Graeco. 

d  Idem  Evangelium  in  Gothico  pro  missa  in  Sym- 
boU  traditione. 


491 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


bat.  Dixil  ergo  Dominus  Jesus  :  Sine  illam,  ut  in  die  A 
sepulturee  mese  servet  illud.  Pauperes  enim  semper 
habetis  yobiscum,  me  autem  non  semper  habetis.  In 
crastinum  autem  turba  multa  quse  venerant  ad  diem 
festum,  cum  audisseut  quia  venit  Dominus  Jesus 
Hierosolymam,  acceperunt  ramos  palmarum,  et  pro- 
cesserunt  obviam  ei,  et  clamabant  :  Osanna,  bene- 
dictus  qui  venit  Rex  Israel.  Et  invenit  Dominus  Je- 
sus  asellum,  et  sedit  super  eum,  sicut  scriptum  est : 
Noli  timore,  filia  Sion,  ecce  Rex  tuus  yenit  sedens 
super  pullum  asinae.  Hsec  non  cognoverunt  discipuli 
ejus  primum ;  s«d  quando  gloriflcatus  est  Dominus 
Jesus,  tunc  recordati  sunt  quia  hsec  erant  scripta  de 
eo,  et  crediderunt  ei. 


Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  I 

omni  sexu,   aetate,  et  sensu  dicere  laudem 

die  jejunii  et  laudis  tuse  triumphali  prfleooi 

ab  Hierosolymis  et  Bethania  occnrreruni  iib: 

mse  populorum  catervse,  ima  voce  perstre 

Osanna  filio  David,  benedictus  qui  venit  in 

Domini.  Tibi  enim  cum  lingua  coma  senriT. 

rea,  cum  arenosa  itinera  ramis  viruenintccN 

Plebis  quoque  indumentum  tuis  plantis  prosi 

nudatisque  viris  via  vestitur  :  Victori  novo 

prseslat  triumphum.  Surgit  totus  clamor  ii 

voces  clamantium  penetrant  templum,  dicen 

nedictus  qui  venit  in  nomine  Domini.  Ecce, 

salem,  qualiter  tibi  Rex  tuus  sedens  super 


INCIPIT  MISSA".  ^  ^        ..      .  ^        . 

In  geminas  partes  diem  hunc  excolendum  com-  B  °"^»»«^"'._!'*:"°A  ."^""^^*'^?'.  "f"" 
plectitur,  Domine,  nostrse  servitutis  famulatio,  vel  de 
jejunii  cultu  sacrato,  vel  de  insignibus  tuis,  quae  ho- 
die  fulserunt,  mirabilibus,  quo  Lazarum  reduxisti 
post  tartara  :  cum  ad  vocem  tuam,  Domine,  tonan- 
tem  exilivit,  et  quatriduani  jam  foetentis  fiinus  vivi- 
licans  animasti;  vel  etiam  causa  miraculi  obstupe- 
facta  plaudens  turba  Bethaniae  occurrit  ciun  palmis 
tibi  obviam  Regi.  [Exaudi  nos  in  hoc  geminato  ser- 
vitnlis  nostrse  obsequio]  et  prsesta,  Domine,  qusesu- 
mus,  ut  animae  nostrse  quse  tumulo  sunt  peccatornm 
conclusfie,  tabe  corruptffi  reviviscant  ex  tua  interius 
visitatione,  sicut  Lazari  viscera  a  tua  voce  fuerunt 
animata,  Salvator  mundi. 

^   ,  GoUectio.  p  q^i  jjq^  habent  ?  Quid  dicam  vobis  ?  Laudo 

Bone  Redemtor  noster,  Domme,  qui  mansueti  ani-  ^  ,.  i     j     t^  •     n      • 

.  j.  j  "^  ^^^  laudo.  Ego  enim  accepi  a  Dommo,  < 


medio  nostri  adsiste,  et  qui  nos  tunc  repar 
crucem  per  istum  immolatuh  panem  «  et  S4 
iterum  lapsos  repara;  ut  te  advenire  in  nosl 
dibus  sentientes,  exeamus  obviam  tibi,  ei  c 
pemis  illis  virtutibus  clamemus  diceutes  :  S 

MSSA  IN   CiENA  DOMINI. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Coriathioa  in  cssoml  1 

legenda. 

Fratres,  convenientibus  vobis  in  unum,  j 
est  Dominicam  caenam  manducare,  unusquisq 
suam  csenam  prsesumit  ad  manducandumy  • 
quidem  esurit,  alius  autem  ebrius  est.  Numq 
mus  non  habetis  ad  manducandum  et  bibe 
Aut  ecclesiam  Dei  contemnitis,  et  confimd 


malis  aselli  terga  insedens,  ad  passionem  redemtio- 

nis  nostrse  spontaneus    adpropinquans,  cum    tibi 

ramis  arborum  certatim  Btemitur  via,  et  triumpha- 

tricibus  palmis  cum  voce  laudes  occurrunt :  prsesta, 

qusesumus,  Majestatem  tuam,  ut  sicut  illi  in  tua  fue- 

runt  obviam  cum  arboreis  virgulis  egressi,  ita  nos  te 

redennte  in  secundo  adventu  cum  palmis  victoriee 

mereamur  occurrere  laeti. 

Post  nomina. 
Ecce,  Domine,  de  te  Caiphse  pontiHcis  vaticinium, 

ignarum  sibi  ipsi,  in  populis  est  prolatum,  ut  unus 

occumberes  pro  f^ente,  ne  cuncti  pariter  interirent. 

Et  tu  siogulare  granum  in  terra  moreris ,  ut  scges 

plurima  nasceretur :  supplices  tibi  ipsi  qui  pro  mun- 


tradidi  vobis  :  quoniam  Dominus  Jesus,  in  qu 
tradebatur,  accepit  panem,  et  gratias  agens  i 
dixit :  Hoc  est  corpus  meum  pro  vobis  :  ho 
in  meam  commcmorationem.  Similiter  et  c 
postquam  csenavit,  dicens  :  Hic  calix  novuxi 
mentum  est  in  meo  sanguine  :  hoc  facite  qc 
cumque  bibetis  in  meam  commemorationen 
tienscumque  enim  manducabitis  panem  hnni 
licem  bibetis,  mortem  Domini  adnunciabiiif 
veniat,  in  Christo. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthea 
Vespere  autem  facto,  discumbebat  Dominv 

cumduodecimdiscipuIis,etedentibusiIlisdizit 


di  salute  es  hostia  cwsus  deprecamur,  ut  nobis  deD<iico  vobis,  quia  unus  vestrum  me  traditums 


ipso  veniam  dones  ^». 

Ad  pacem. 
Universomm  ipse  Dominator  qui  conditor,  creatu- 

rce  tuae  prcestabilis  amator,  cujus  Maria  pedes  abluit, 

cum  quo  redivivus  Lazams  accubuit;  ministra  in 

nos  illas  lacrimaSj^  quas  Maria  de  multa  dilectione 

protulit.  Fragrare  facito  nostram  orationem,  sicut 

unguentum  pisticum  sacris  plantis  infusum  Mariee 

fragravit :  ut  eam  pacem  consequamur  in  pectore, 

qnam  assecuta  est  Maria  sni  osculans  Redemptoris 

vestigia. 

*  Eadem  missa  legitur  in  Missali  Gothico,  p.  235 
libromm  de  Liturg.  Gail. 
^  Prolixior  heec  collectio  in  Missali  Gothieo,  p. 


contristati  valde  coeperunt  singuli  dicere  :  Nl 
ego  sum,  Domine?  At  ipse  respondens  ait  : 
tinguit  mecum  mamun  in  parapside,  hic  me 
Filius  quidem  hominis  vadit,  sicut  scriptun 
illo  :  vae  autem  homini  illi,  per  quem  Filius  li 
traditur.  Bonum  erat  ei  si  natus  non  fuisset 
ille.  Respondens  autem  Judas  qui  tradidit  ei 
xit :  Numquid  ego  sum  Rabbi  ?  Ait  illi  domh 
sus  :  Tu  dixisti.  f  Csenantibus  autem  eis, 
Jesus  panem,  et  benedixit  ac  fregit;  dedit  dii 
suis  et  ait :  Accipite  et  comedite  :  Hoc  esi 

235. 

^  Observa  hic  panem  sumi  pro  corpore 
Domini,  cum  infm  legas  sanguinem» 


493 


SACRAMENTARIUM  GALLICANUM.  —  LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINL 


494 


meum.  Et  accipiens  calicem  gratias  egit,  et  dedit  ^  dum  moritur,  omnia  surrexenint  per  ipsius  Mages- 
illis  dicens  :  Bibite  ex  eo  omnes.  Hic  est  enim  san-      tatem,  quem  laudant  angeli. 


guis  meus  novi  Testamenti,  qui  pro  multis  effunditur 
in  remissionem  peccatorum.  Dico  autem  Yobis,  non 
bibam  amodo  de  hoc  genimine  vitis  usqae  in  diem 
illum,  cum  iliud  bibam  novum  in  regno  Patris  mei. 
Et  hymno  dicto  exierunt  in  montem  Oliveti.  f  Tunc 
dicit  iilis  Dominus  Jesus  :  omnes  vos  scandalum  pa- 
tiemini  in  me  in  ista  nocte.  Scriptumestenim,Per- 
cutiam  Pastorem,  et  dispergentur  oves  gregis.  Post- 
quam  autem  resun^exero,  praecedam  vos  in  Galilaea. 
Respondens  autem  Petrus,  ait  illi  :  Etsi  omnes 
scandaliiati  fuerint  in  te,  ego  numquam  scandaliza- 
l)or.  Ait  illi  Dominus  Jesus  :  Amen  dico  tibi ,  quia 
inhacnocte,  antequam  gallus  cantet,  ter  me  uegabis. 


Ilem  Conteslatio  eodem  die. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  per 
Christum  Dominum  nostrum.  Quod  pro  nostris  pec- 
catis  taiis  ac  tantus  traditus  est,  qui  cum  sine  pec- 
cato  esset,  a  te  pro  peccatoribus  traditus  est,  justus 
pro  injustis,  pius  pro  impiis ;  et  cum  omnia  sciret , 
Deum  nescientibus  sic  se  subdidit,  ut  nos  ignaros  ad 
agnitionem  veritatis  de  fece  ultima ,  in  qua  jaceba- 
mus,  erigeret.  0  infeiicitas  Juda:  I  cupidus  super 
parvo  munere  tradidit  omnium  hominum  remunera- 
torem  :  dum  salutat,  vendidit :  dum  obsequitur,  tra- 
dit.  0  falsa  labia  I  qui  sic  conflat  incendia ;  et  pacem 
non  dubitavit  facere  bella,  salutando  traduns  Domi* 


Ait  illi  Peti*us  :  Etiam  si  oportuerit  me  mori  tecum,  B  num  nostrum  Jesum  Christum  ,  complet  osculo  ho- 

HOQ  te  negabo.  Similiter  et  omnes  discipuli  dixe- 

Tont. 

INCIPIT  MISSA. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  da,  quaesumus,  uni- 

Tersis  famulis  tuis,  plenius  atque  perfectius  omnia 

festi  Paschalis  introire  mysteria  :  ut  incunctanter 

pia  corda  cognoscant »  quantum  debeant  de  coniir- 

Qiata  in  Christo  renascentium  glorilicatione  gaudere. 

CoUectio. 

Concede  credentibus,  misericors  Deus,  salvum 
xiobis  de  Christi  Passione  remedium  :  ut  human® 
fragilitatis  prseteritaB  culpae  laqueos  seternae  suflfra- 
Sium  plebis  absolvat. 

Post  nomina. 
Omnipotens  sempiterne  Deus  ,  qui  vitam  humanl 
generb  pro  nobis  Fiiio  tuo  moriente  salvasti,  prsesta, 
C[U8esumus,  ut  in  hac  populi  tui  devotione  fructus 
proveniat  gaudiorum. 

CoUectio  ad  pacem. 

Virtutum  cselestium  Deus,  de  cujus  gratiae  rore 
descendit ,  ut  ad  mysteria  tua  purgatis  sensibus  ac- 
cedamuSy  prfiesta,qusesumu3,  ut  in  eorum  traditione 
sollemuiter  honorum,  tibi  placitum  deferamus  obse- 
quium,  et  pacis  eeteruse  pactiun  tibi  reddamus. 

CoDtestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  per 
Christum  Dominum  nostrum.  Cujus  passione  cuncta 
commota  sunt,  et  eventum  dominici  vulneris  ele- 


micidium.  In  honore  Paschae  reus  mortis  dimittitur, 
et  Dominus  cselorum  interimitur.  Barrabas  latro  do- 
natur,  et  innocens  Christus  cruciiigitur.  Cui  merito 
omnes  angeli. 

LECTIONES  IN  PARASCEVE. 

Lectio  sancti  Evangelii  secuDdum  JohaDDem,  qo®  legitur 

in  Parasceve  ad  Tertia  a. 

Milites  prsesidis  susceperunt  Dominum  Jesum  ba- 

julantem  sibi  crucem.  Scripsit  autem  et  titulum  Pi- 

latus,  et  posuit  super  cnicem.  Erat  autcm  scriptum 

Hebraice,  Grsece  et  Latine  :  Jesus  Nazarenus  Rex 

Judseorum.  Hunc  ergo  titulum  multi  legerunt  Ju- 

dseorum.  Dicebant  ergo  Pilato    pontiflces   Judaeo- 

rum  :  Noli  scribere  Rex  Judseorum,  sed  quia  ipse 

G  dixit :  Rex  sum  Jud(Borum.  Respondit  Pilatus  :  Quod 

scripsi,  scripsi.  Tunc  milites  preesidis  suscipientes 

Dominum  Jesum  in  praetono,  congregaverunt  ad  eum 

universam  cohortem,  et  exuentes  eum,  clamjdem 

coccineam  circumdederunt  ei ;  et  plectente  coronam 

de  spinis,  posuerunt  super  caput  ejus,  et  arundinem 

in  dextera  ejus ;  et  geuu  ilexo  ante  eum,  iuludebant 

ei,  dicentes  :  Have,  Rex  Judseorum.  £t  expuentes  in 

eum,  acceperunt  arundinem,  et  percutiebant  caput 

ejus.  Et  postquani  inluserunt  ei ,  exueruut  eum  cla- 

mydem,  et  induerunt  eum  vestimentb  suis,  et  duxe- 

runt  eum  ut  cruciiigerent.  Exeuntes  autem  invene- 

runt  hominem  Cyrenseum,  nomine  Symonem.  Hunc 

angariaverunt  ut  tolleret  crucem  ejus.  Sequebatur 

autem  iilum  multa  turba  populi,  et  mulierum ,  qus 


menta  tremuerunt.  Expavit  dies  non  solida  nocte,  et  ^  plangebant  et  lamentabautur  eum.  Conversus  autem 


suas  tenebras  mundus  invenit.  Stetit  sub  inceito 

^umine  dies,  inclausis  etiam  lux  ipsa  visa  est  mori 

cum  Christo.  Ad  hoc  enim  onmis  claritas  migravit 

^  uoctem,  ne  sacriiegium  cernere  videretur.  Clau- 

^rat  enim  suos  ocuios  saeculum ,  ne  in  cruce  aspice- 

^^t  Redemtorem ;  et  mundus  ipse  testis  esse  non 

fH)luit,  ut  solus  aspiceret  qui  percussit :  cujus  dolore 

•^iaga  nostra  curata  est ,  et  lapsus  nostros  aliena 

^^iina  suscepit.  Tremuerunt  elementa  mundi  sub 

percusso ,  cujos  vulnere  captivitas  resoluta  est. 

>um  enim  occiditur  Christus,  cuncta  renata  sunt;  et 


ad  ilias  Jesus,  dixit :  Filiffi  Hierusalem,  nolite  Qere 
super  me,  sed  super  vos  ipsas  ilete  et  super  tilios 
vestros;  quoniam  ecce  venient  dies,  in  quibus  di- 
ceut :  Beatse  steriles  et  ventres  qui  uon  genuerunt, 
et  ubera  quse  non  lactaverunt.  Tunc  incipient  dicere 
montibus  :  Cadite  super  nos;  et  collibus  :  Operite 
nos.  Quia  si  in  viridi  iigno  ha^c  faciunt,  in  arido  quid 
fiet?  Cum  venisset  autem  ad  locum,  qui  dicitur  Gol- 
gotta,  quod  est  Calvarise  locus ,  dederunt  ei  vinum 
bibere  cum  felle  mixtum ;  et  cum  gustasset,  noluit 
bibere. 


.^^  In  LecUonario  Luxoviensi  habentur  etiam  ad     que  modo  scribitur,  ad  Tertia,  ad  Sexta,  etc« 
^^rimam.  Secundam,  uti  et  ad  Tertiam  horam :  paii- 


49S  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIlS. 

Lecti0  8anetiEyaiigelii8ecuDdumJohaQDem,qu8elegitur^reyertebantur.  Stabant  autem   omnes  no 

ad  SexU  in  Parasceye  •.  ^  g^^^  ^^^j^  .j^.  ^^  ^^^^^.^8  ^^^^  q, 

Postquam  crucifixerunt  Dommum  Jesnm.  dixit  Je- 


sus  yoce  magna  :  Pater,dimitteillis,  non  enim  sciunt 
quid  faciunt.  Tunc  diyiserunt  yestimenta  ejus,  sor- 
tem  mittentes.  Erat  autem  tunica  inconsutilis,  de- 
super  contexta  per  totum.  Dixerunt  ergo  ad  inyicem : 
Non  scindamus  eam,  sed  sortiamur  de  illa  cujus  sit. 
Ut  scriptura  impleatur  dicens :  Diyiserunt  sibi  yesti- 
menta  mea,  et  in  yestem  meam  miserunt  sortem.  Et 
sedentes  seryabant  eam.  Et  imposuerunt  super  caput 
ejus  causam  ipsius  scriptam  :  Hic  est  Jesus  rex  Ju- 
dffiorum.  Tunc  crucifixi  sunt  cum  eo  duo  latrones, 
unus  a  dextris,  et  unus  a  sinistris.  Et  adimplcta  est 
Scriptura  quse  dicit :  Et  cum  iniquis  reputatus  est. 
Prsetereuntes  autcm  blasphemabant  eum ,  moyentes 


erant  Jesum  a  Galilaea  ,  ministrantes  ei :  i: 
erat  Maria  Magdalene,  et  Maria  Jacobi,  < 
mater,  et  mater  filiorum  Zebedsei .  Judsei  ei 
niam  parasceye  erat,  ut  non  remanerent 
corpora  Sabbato,  erat  enim  magnus  dies  iilc 
rogayerunt  Pilatum,  ut  frangerentur  eoroi 
et  tollerentur.  Venerunt  ergo  milites,  et  pi 
deni  fregerunt  crura,  et  alterius  qui  cruci 
cum  eo.  Ad  Jesum  autem  cum  yenissent,  et 
eum  jam  mortuum ,  non  fregerunt  ejus  er 
unus  militum  lancea  latus  ejus  aperuit,  et 
exiyit  sanguis  et  aqua.  Et  qui  yidit,  testimoE 
hibuit,  et  yerum  est  ejus  testimonium.  E 


capita  sua,  et  dicenles  :  Vah  qui  destruis  templum  ^  ^^^^  ^^^*  ^1^»*'  "*  «^  ^^  ^^^^^^^'  ■^^c^  " 


hsec  ut  Scriptura  impleatur  :  Os  ejus  non 
nuetis  ex  eo.  Et  iterum  alia  scriptura  dici 
bunt  in  quem  transfixerunt.  Cum  sero  autei 
esset,  yenit  quidam  homo  diyes  ab  Arimatia 
Joseph,  qui  et  ipse  discipulus  erat  Jesu.  Hi( 
ad  Pilatum,  et  petiit  corpus  Je^u.  Tunc  Pilal 
reddi  corpus  ejus.  Venit  autem  et  Nicodai 
yenerat  ad  Jesum  nocte  primum  ,  ferens  n: 
murr«e  et  aloes,  quasi  libras  centum.  Ao 
ergo  corpus  Jesu,  et  ligayerunt  eum  linteis  i 
matibus,  et  posuerunt  illud  in  monumento 
quo  nondum  quisquam  positus  erat.  Et  adp* 
saxum  magnumadhostiummonumenti,et8 


Dei,  et  in  triduo  illud  refledificas ,  saWa  temetipsum. 

Si  Filius  Dei  es,  descende  de  cruce.  Similiter  et  prin- 

cipes  sacerdotum  iuludentes  cum  scnbis  et  seniori- 

bus  dicebant  :  Alios  salyos  fecit,  seipsum  non  potest 

salyum  facere  Si  rex  Israel  est,  descendat  nunc  de 

cruce,  et  credimns  ei.  Contidit  in  Domino ;  liberet 

nunc  eum  si  yult.  Dixit  enim  quia  Filius  Dei  sum. 

Idipsum  autem  et  unus  de  bis  qui  pendebant  latro- 

nibus  blasphemabat  eum,  dicens  :  Si  tu  es  Christus, 

salyum  fac  temetipsum  et  nos.  Respondens  autem 

alter  increpabat  eum,  dicens  :  Miser,  neque  tu  times 

Deum,  quod  in  eadem  damnatione  es !  Et  nos  qui- 

dem  juste,  nam  digna  factis  recipimus,  hic  yero  nihil 

mali  gessit.  Et  dicebat  ad  Jesum :  Domine,  memento  r  ^^^  ^"^°^  '^'  ^^^^*  Magdalene,  et  altera  U 

mei,  cum  yeneris  in  regnum  tuum.  Et  dixit  iUi  Je-     ^^^^^  ^^^^^*  sepulchrum. 

sus :  Amen,  amen  dico  tibi,  quia  hodie  mecum  eris 

in  paradjso. 

Lectio  sancti  Eyangelii  secundum  Johannem,  qusB  legitur 

ad  Nona  b. 

A  sexta  hora  tenebrie  factse  sunt  super  uniyersa 
terra  usque  ad  horamnonam.  Et  circa  horam  nonam 
clamayit  Jesus  yoce  magna  dicens  :  Heli,  Heli,  lima- 
sabactani.  Hoc  est,  Deus  meus,  Deus  mens,  ut  quid 
dereliquisti  me?  Quidam  autem  illic  stantes  di- 
cebant :  Heliam  yocat  iste.  Continuo  currens  unus 
ex  eis,  acceptam  spongiam  impleyit  aceto,  et  posnit 
[in]  arundine,  et  dabat  ei  bibere.  Ceteri  vero  dice- 
bant :  Sine,  videamus  an  yeniat  Helias  liberans  enm. 


DIE  BABBATO. 

Mane. 
Altera  autem  die  ,  quse  est  post  ParasoeTi 
yenerunt  principes  sacerdotum  et  Pharisflei 
tum,  dicentes  :  Domine,  recordati  sumus,  qi 
ctor  ille  dixit  adhuc  yiyens :  Post  tres  dies  n 
Jube  ergo  custodiri  sepulcrum  usque  in  d 
tium,  ne  forte  yeniant  discipuli  ejus,  et  furei 
nobis  dormientibus,  et  dicant  plebi  :  Surrex 
tuis;  et  erit  noyissimus  error  pejor  priori. 
Pilatus  :  Habetis  custodiam,  ite,  custoditeak 
llli  autem  abeuntes  munierunt  sepulcnimy  s 


Jesus  autem  iterum  clamans  yoce  magna,  emisit  tv  ^^P^"®°^  ^^™ 


custodibus. 


spiritum.  Et  ecce  yelum  templi  scissum  est  in  duas 
partes,  a  summo  usque  deorsum ;  et  terra  mota  est, 
et  petrae  scissee  sunt,  et  monumenta  apei*ta  sunt ,  et 
multa  corpora  sanctorum  qui  dormierant  surrexe- 
runt.  Et  exeuntes  de  monumentis  post  resurrectio- 
nem  ejus,  yenerunt  in  sanctam  ciyitatem  ,  et  appa- 
ruerunt  multis.  Centurio  autem,  et  qui  cum  eo  erant 
custodientes  Jesum,  yiso  terrse  motu  et  hb  quae  fie- 
bant,  timuerunt  yalde,  dicentes  :  Vere  Dei  Filius 
erat  iste.  Et  omnis  turba  corum,  qui  simul  aderant, 
et  videbant  quse  tiebant,  percutientes  pectora  sua 

■  Eadem  item  lectio  ad  Sexta  (ita  scribebant)  in 
Luxoyiensi. 
b  Hd^c  lectio  deerat  in  Codice  mutilo  Luxoviensi. 


Incipit  precis  de  eodem  die. 

Insidiati  sunt  mihi  adyersarii  mei  Magj 
Tu  Pater  sancte  miserere ,  et  libera  me. 
sum,  ut  agnus  innocens,  ad  yictimam;  cf 
inimicis,  ut  avis  in  muscipola.  Mag.  ^, 

Aperuerunt  omnes  ora  sua  contra  me  : 
fremuerunt,  quserentes  deglutire  me.  Silnla 
mabant,  et  moyebant  capita ,  tractantes  de 
ferre  falsum  teslimonium.  Mag. 

Suspensum  cruce  damnant  fixum  claTia 
yenditum  a  Judseis  proptcr  triginta  argente< 

c  Repctitio  est  yersiculi  primi,  Magis  g 
Pater  sancte,  etc.,  quae  repetitio  pluhes  flt  i 
quentibus. 


497  SAGRAMENTARIUM  GALUGANUM.  - 

tere  confusus  gladio  honorifico  ;  illic  coniluit  aqua  ^ 
cam  sanguine  inoxlo.  Mag. 

Omnes  inundaverunt  sicut  aqua  super  me  dimer- 
8um  in  sepulcrum,  adposuerunt  lapidem.  Mag. 

Intende,  pie  Pater,  et  succurre  miseris,  pro  quibus 
tam  i>  acerbis  adiligor  suppiiciis.  Magis  gratis  tu  Pa-  • 
ter  sancte  m.  I. 

Item  alia  de  eadem  die. 

Vide,  Domine,  humilitatem  meam  quia  erectus  est 
inimicus.  Miserere,  Pater  juste,  et  omnibus  induU 
gentiam  dona. 

A  Patre  missus  veni  perditos  requirere  ,  et  hoste 
captivatos  sanguine  redimere.  Plebs  dira  abjecit  me. 
Miserere,  Pater  juste. 

Prsedictus  a  prophetis  natus  sum  ex  Virgine  :  ad- 
sampsi  formam  servi  dispersos  coUigere ;  venantes  B 
cepenint  me. 

Mihi  pro  bonis  mala  reddita  sunt  plurima :  adver- 
sas  me  iniqiia  dederimt  consilia ,  vendilus  pecunia. 

Spineam  coronam  posuerunt  capiti,  sputis  sordi- 
datum  inluserunt  impie,  adflictum  crudeliter. 

Gum  noxiis  latronibus  suspensus  patibulo ,  amaro 
cibo  pastus  et  acerbo  poculo,  traditus  suppliciis. 

Quos  veni  liberare  accusaverunt  me,  flagellis  ver- 
beratum  cruci  adfixerunt  me  :  lancea  percussenmt 
me. 

Dimitte  illis  noxam,  Pater  clementi^sime  :  cuncta 
dele  peccata,  et  relaxa  crimina,  ignorant  quid  fa- 
citmt. 

INCIPnJNT  ORATIONES  IN    VIGILIIS  PASCHiE  c.  ^ 

I.  ^ 

Inter  prima  celebrandse  Paschse  sollemnia,  voto- 

rom  consecratio  ex  gratiarum  actione  sumat  exor- 

dium  :  ut  passum  et  immolatum  pro  nobis  Christum 

credentes,  et  sacri  ministerii  principem  confitentes, 

consono  ore  prosequamur. 

H.  Oratio  pro  bis  qui  custodiarum  viuculis  et  captivitate 
dcteoU,  Pascba  interesse  non  possunt. 

Dei  Patiis  omnipotentis  clementiam,  carissimi, 

cieprecemur,  ut  eos  quos  invidus  diabolus  captivitatis 

^ervitio  premit,  Dei  nostri  misericordia  in  statum 

pvistinum  libertatemque  constituat. 

III.  Pro  sacerdotibus  ac  ministris  Ecclesis. 

Deum  ac  Dominum  nostrum  Jesum  Ghristum  pro 

^Q>cerdotibus  ac  ministris  Ecclesise  sufie,'fratres  caris- 

^xjni,  supplices  deprecemur  :  ut  ingressi  Sancta  san-  -D 

c^rum,  totiusque  participes  altaris,  spiritalium  gra- 

^^.«nim  donis  abundantiaque  multimoda  repleamur. 

IV.  Pro  Virgiuibus. 

Deum  Patrem  omnipotentem,  fratres  carissimi, 

^Xipplices  oremus :  ut  in  fratribus  ac  sororibus  nostris, 

^Jiii  sanctam  et  maxime  acceptabilem  Deo  virginita- 

'^m  dicarunt ,  bonse  conceptum  mentis  propositum 

^enentes,  immaculati  jugiter  perseverent. 

V.  Pro  his  qui  eleemosynas  faciuut. 

Denm  Patrem  misericordiee  suppliciter  oremus :  ut 

*  Le^endum  confossus  qladio  horrifico. 
^  Scnbitur  in  exemplan ,  acervis ,  et  supra ,  nvt- 
kmtes,  et  alia  similia. 
^  Hi:ga$modi  orationes  totidem  hac  die  in  Gothico 


LEGTIONES  DE  ADVENTU  DOMINI.  49S 

in  sanctos  et  hujus  saeculi  pauperes  effusa  largitio  in 
caelestium  divitiarum  opes  reflnat,  et  camalium  par* 
ticipatio  societatem  possit  munerum  spirituaUum 
promereri. 

VI.  Oremus  pro  peregrinantibus. 

Gselestium  et  terrestrium  Deum  Patrem  supplices 
deprecemur  :  ut  omnes  fratres  nostros,  qui  peregri- 
nationum  necessitatibus  subjacent,  potentia  auxilii 
sui  protegat  atque  defendat. 

VII.  Pro  aegrotis. 

Universae  salutis  Dominum  deprecemur  pro  fratri- 

bus  et  sororibus  nostris,  qui  secundum  camis  inflr- 

mitatem  diversis  segritudinum  vexantur  incommodis : 

ut  is  qui  solus  potest,  pro  sua  pietate  omnibus  adesse 

dignetur. 

VIII.  Pro  Pcenitentibus. 

Deum  spei  nostrse,  fratres  carissimi,  deprecemur : 

ut  temeratae  praeceptionis  reos,  revorsos  in  viam  re- 

ctam,  ab  aspectu  serenitatis  suae  non  rejiciat,  neque 

in  adventu  suo  a  regni  caelestis  janua  condemnandos 

excludat. 

IX.  Pro  unitate  Ccclesiffi. 

Bonorum  omnium  fontem,  auctorem  humanse  sa- 

lutis  Dominum  deprecemur  :  ut  unitatem  Ecclesi» 

inviolatam  custodire  dignetur,  ut  in  praesenti  prote* 

ctionem,  et  in  futuro  perennis  vitae  stipendia  conse- 

qui  mereamur. 

X.  Pro  pace  populi  et  regum. 

Deum  ac  Regem  universae  conditionis  Domuium 
suppliciter  oremus  :  ut  regibus  ac  potestatibus  hujus 
mundi,  eorumque  ministris,  supplicem  inter  se  amo- 
rem  et  concordiam  largiatur. 

XI.  Pro  spiritibus  pausantium. 

Deum  Patrem  omnipotentem,  fratres  carissimiy 
pro  commemoratione  defunctorum  supplices  oremus : 
ut  eisdem  Dominus,  adtenuatis  quae  merito  aspera 
sunt  culpse  piaculis ,  clementissime  remissionis  susb 
refrigeria  largiatur. 

XII.  Pro  competcntibus. 

Dei  Patris  misericordiam  pro  competentibus ,  fra- 
tres  carissimi ,  supplices  deprecemur,  ut  eos  Domi- 
nus  omnipotens  ad  fontem  suae  regenerationis  euntes 
omni  caelestis  misericordise  auxilio  prosequatur. 

Collectio. 
Auctor  imiversitatis  ac  Domine  te  deprecamur  et 
quaesumus,  ut  mortificatos  terrenis  vitiis  in  novum 
hominem  tibi  servire  patiaris  per  resurgentem  a 
mortuis  Dominum  nostrum  Jesum  Ghristum. 

BENEDICIIO  CEREI  SANCTI  AUGCSTINI  EPISCOPI,   CUM 
ADHUC  DIACONUS   ESSET,   CECINIT,   DICBNS  ^, 

Exultet  jam  angelica  turba  caelorum  :  exultent  di- 
vina  mysteria,  et  pro  tanti  Regis  victoria  tuba  into- 
net  salvatoris.  Gaudeat  se  tantis  illius  inradiata  ful- 
goribuSy  aetemi  Regis  splendore  lustrata,  totius  orbis 
se  sentiat  amisisse  caliginem.  Lsetetur  mater  Eccle- 
sia  tanti  luminisomatafulgore,  et  magnispopulorum 

itidem  habentur,  sed  paulo  diversca  ab  his  quae  hoc 
loco  refemntur. 

^  Idem  titulus  in  Gothico.  Multa  hic  mendosa,  sed 
cuivis  facile  emendanda. 


49«  APPENDIX  AD  OP£RA  S.  GEjaBIANl  PARISIENSIS.  SKM) 

vocibus  hflec  aula  resultet.  Qua  adstantibus  vobis,  ^  ad  christianuii  facienduk  ■. 

Deus  caritatis  totius  coufirmator  et  conditor,  qui 


fratres  carissimi,  ad  tam  miram  sancti  hujus  luminis 
claritatem  una  mecum,  queeso,  Dei  omnipotentis  mi- 
sericordiam  invocate ;  ut  qui  nos  dignatus  est  adgre^ 
gare,  luminis  stii  gratiam  infundente,  cerei  hujus 
laudem  implere  percipiat.  Sursiim  corda.  Dignum  et 
justum  est  invisibilem  Dominum,  omnipotentem  Pa^ 
trem,  Filiumque  unigenitum  Dominum  nostrum  Je- 
sum  Christum,  toto  cordis  ac  mentis  affectu  et  vocis 
ministerio  personare.  Qui  pro  uobis  seterao  Patri 
Adffi  debitum  solvit;  et  veteris  piaculi  cautionem  pio 
cruore  detersit.  Haic  sunt  enim  festa  Paschalia  ,  in 
quibus  verus  ille  Agnus  occiditur,  ejusque  sanguis 
postibus  consecratur,  in  qua  primum  scire  tempus  et 


maculas  mundi  mortem  fugandam  fecisti,  te  oramus 
et  qusesumus,  ut  custodias  animam  famuli  tui  ill.  ut 
calcato  diabolo  conrobores  enm ;  ut  primi  parentis 
detereis  tenebris ,  christianum  nomen  fide  percipiat. 

Item  alia. 
Deus  qui  perdita  reparas,  et  reparata  conservas ; 
Deus  qui  opprobrium  gentilitatis  signare  subtitulum 
nominis  tui  praecepisti,  ut  ad  fontem  baptisDU  per- 
venire  mereantur. 

Item  alia. 

Doniine  sancte  Pater  omnipotens  seteme  Deus,  qui 
fecisti  caelum  et  terram,  mare  et  omnia  qus  in  eis 


horam,  m  quaChristusabmferjsresurrexit.  Haecnox  .  .         ,.        .       ,  ,.,... 

^,               .^          ^„^          x-.-!      .1^-  i>  sunt;  respicere  digneris  ad  preces  humilitatis  me« 
est,  de  qua  scriptum  est:  Et  noxutdies  mlummabi-l>  ^^^  ^«^„i^  ♦.,«  :ii     ,.««  :^,,^^^*: .-«:_  a..: 

tur,  et  nox  inluminatio  mea  in  deliciis  meis.  Hujus 


igitur  sanctiticatio  noclis  fugat  scelera ,  culpas  lavat, 
et  reddit  innocentiam  lapsis,  ma!stis  laetitiam  :  fugat 
odia,  concordiam  parat ,  et  curvat  imperia.  In  hi^us 
igitur  noctis  gratiam  suscipe ,  sancte  Pater,  incensi 
hujus  sacrihcium  vespertinum,  quod  in  hac  cerei 
oblatione  sollemni  per  ministrorum  manus  de  operi- 
bus  apum  sacrosancta  reddit  Ecclesia.  Sed  jam  co- 
lumnffihi^juspraeconia  novimus,  quam  inhonoreDei 
rutilans  ignis  accendit.  Qui  licet  divisus  in  partes, 
mutuati  luminis  detrimenta  non  novit.  Alitur  liquan- 
tibus  ceris,  quas  in  substantia  preciosse  hujus  lam- 
padis  apis  mater  eduxit.  Apis  ceteris  quse  subjecta 
sunt  homini  animantibus  antecellit,  cum  sit  minima 


pro  famulo  tuo  ill.,  per  invocationem  nominis  tui 
confirmes  eum ,  inlumines  vultum  claritatis  tuse  su- 
per  eum.  Benedicere  et  sanctificare  digneris  ;  sicut 
benedixisti  domum  Abraham,  Isaac,  et  Jacob.  Adsi- 
gna  ei  angelum  pacis,  angelum  misericordiae,  qui^ 
eum  perducat  ad  vitam  setemam ,  adjuvante  Spiritos 
sancto,  et  de  faucibus  inimici  liberes  eum,  et  per  si — 
gnum  Jesu  Christi  tempus  vitse  suse  religiose  con — 
sistat.  Per. 

Deus  qui  es,  et  qui  eras ,  et  permanes  nsque  in  fi- j 
nem  saeculi,  cujus  origo  nescitur,  nec  finis  compre-  m 
hendere  potest;  te  oramus  et  queesumus,  ut  costo^ 
dias  animam  famuli  tui  ill.  quem  liberasti  deor>^ 
gentilium,  et  a  conversatione  pessima.  Dignare  exaiiLJ 


corporis  parvitate,  ingentes  animas  augusto  versat  in      <i»*e  eum,  qui  tibi  cervices  suas  humiliat  et  pervenise 


pectore,  viribus  inbecillis ,  sed  fortis  ingenio.  Hsec 
explorata  temporum  vice,cum  canitiem  pruinosahi- 
berna  posuerunt,  et  glaciale  senium  vemi  temporis 
moderata  deterserit,  statim  prodeundi  ad  laborem 
cura  succendit :  disperseeque  per  agros  libratim  pau- 
lulum  pinnibus,  cruribus  suspensis  insidunt,  paiie 
ore  legere  flosculos,  oneratis  victualibus  ad  castra 
remeant;  ibique  alise  insestimabili  arte,  cellulas  te- 
naci  glutino  instruunt.  Aliae  liquantia  mella  stipant, 
alise  vertunt  flores  in  ceram ,  aliae  ore  natos  fmgunt, 
alise  collectis  e  foliis  nectar  includunt.  0  vcre  beata 
et  mirabilis  apis ,  cujus  nec  sexum  masculi  violant, 
nec  lilii  destmunt  castitatem  :  sicut  sancta  concepit 
Maria,  virgo  peperit,  et  virgo  permansit.  0  verej) 
beata  nox  I  quse  expoliavit  iEgyptios,  ditavit  Hebraeos. 
Nox,  in  qua  terrenis  ccelestia  Junguntur.  Oramus  te, 
Domine,  ut  cereus  iste  in  honorem  nominis  tui  con- 
secratus,  ad  noctis  hujus  caligines  dcstmendas  inde- 
ficiens  in  odorem  siiavitatis  acceptus  supernis  lumi- 
naribusmisceatur,  flammasque  ejus  Lucifer  matutinus 
inveniat.  Ille  inquam  Lucifer,  qui  nescit  occasum. 
Ille  qui  regressus  ab  inferis,  humano  generi  serenus 
inluxit.  Precamur  ergo,  Domine,  ut  nos  famulos 
tuos,  omnem  clerum,  et  devotissimum  populum, 
quiete  tempomm  concessa ,  in  his  paschalibus  con- 
servare  digneris. 

a  Idem  titulus  etiam  in  Gothico,  sed  orationes  di- 
vers«. 


ad  baplismum  fontis  regeneratione  ex  aqua  et  SpH 
ritu  sancto,  qui  cum  Patre  et  Filio  vivit  et  regnat. 

Facis  signum  f  in  eum  et  dices  Symbolum, 

Accipe  signum  cmcis  tam  infronte,  quam  in  corde 
Seraper  esto  fidelis.  Templum  Dei  ingredere;  idola 
derelinque.  Cole  Deum  Patrem  omnipotentem ,  et 
Jesum  Christum  Filium  ejus,  qui  venturus  est  judi- 
care  vivos  et  mortuos ,  et  sseculum  per  ignem ,  cum 
Spiritu  sancto  in  ssecula  seeculomm. 

Post  hsec  insufflabis  in  os  ejus  ter,  et  dices  :  Accipe 
Spiritum  sanctum,  et  in  corde  teneas. 

INCIPIT  ORDO  BAPTISMI. 

Exorcidio  ^  te,  creatura  aquae,  in  nomine  Dei  Pa- 
tris  omnipotentis,  et  in  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi  Filii  ejus,  et  Spiritus  sancti ,  ut  omnis  virtos 
adversarii,  omnes  exercitus  diaboli,  onmes  incorsus, 
omne  fantasma  eradicare  et  effugare  ab  hac  creatura 
aquse,  ut  sit  omnibus,  qui  in  eam  descensuri  sunt, 
fons  aquae  salutaris  in  vitam  aetemam  :  ut  cum  ba- 
ptizatus  in  ea  quisquis  fuerit,  fiat  templum  Dei  vivi 
in  remissione  peccatomm  in  nomine  Dei  Patris  om- 
nipotentis,  et  Christi  Jesu  Filii  ejus  et  Spiritus  san- 
cti,  qui  Judicatums  est  saeculum  per  ignem,  per  hoc 
signaculum  quod  permanet  in  ssecula  saeciilorum. 

b  Ita  etiam  legitur  in  veteri  Missali  Gallieano  pas- 
sim  a  p.  362, 


501  S4GRAMENTAR1UM  GALUGANUM.  —  L£GT10N£S  D£  AOV£NTU  DOMINl.  50S 

Orttio.  ^  quos  de  tenebris  ad  lucem  redire  jussisti,  nollas  de- 

Omnipotens  sempiteme  Deus«,  adesto  magnse     cipiatur  fraudibus  inimici. 


pietatis  tuse  mjsteriis,  adesto  sacramentis,  et  crean- 

dis  novis  populis,  quos  tibi  fons  baptbmatis  parturit, 

ipiritum  adoptionis  emitte;  ut  quod  humilitatis  no- 

strae  gerendum  est  ministerio,  tuse  virtutis  complea- 

tur  effectu.  Deus  qui  invisibili  potentia  sacrameuto- 

rum  tuorum  mirabiliter  operaris  eiTectum ,  et  licet 

Dos  tantis  mjsteriis  exsequendis  simus  indigni ,  tu 

tamen  gratiee  tu»  dona  non  deserens,  etiamad  no- 

stras  preces  aures  tuse  pietatis  inclina.  Deus ,  cujns 

spiritns  super  aquas  inter  ipsa  primordia  ferebatur, 

Dt  etiam  tunc  virtutem  sanctificationis  aquafigii  na- 

tura  conciperet. 

Collectio  seqnitur. 


iDcipit  exorcismas  bominis,  antequam  baptixetur. 

Exorcidio  te,spiritusinmunde,  per  Deum  Patrem 
omnipotentem,  qui  fccit  cselum  et  terram,  mare  et 
omnia  quse  in  eis  sunt  :  ut  omnes  incursus,  omne 
fantasma  eradicetur  ac  fugetur  ab  hoc  plasmate,  ut 
fiat  templum  Dei  sanctum,  in  nomine  Dei  Patris 
omnipotentis  et  Jesu  Christi  Filii  ejus,  qui  judica- 
turus  est  sseculum  per  ignem  in  Spiritu  sancto  in 
saecula  seeculorum. 

Tangis  nar^,  deinde  dkis :  Effecta,  effecta  est 
hosUa  in  odorem  sna^Jtaiis; 

Ungis  eum  de  oleo  ianctiflcato,  dicens  :  Ungo  te  de 


Deus,  qui  nocentis  mundi  crimina  per  aquam  ^  oleo  sanctificato,  sicut  unxit  Samuhel  Darid  in  re- 
abluens,  regenerationis  speciem  in  ipsa  diluvii  effu-      geni  et  prophetam. 


sione  signasti;  libera  ab  omni  impugnatoris  incursu, 
et  totius  nequitiae  purgatffi  discessu.  Sit  vivis  aqua 
regenerans,  unda  purificans :  ut  homines  hoc  lavacro 
salutem  in  eis  Spiritu  sancto  purificati,  peifectse  pu- 
rificationis  indulgentiam  consequantur.  Unde  beae- 
dico  te,  creatura  aquse,  per  Deum  f  vemm ,  per 
Denm  f  sanctum ,  qui  te  in  principio  verbo  separa- 
vit  ab  arida,  et  in  quattuor  fluminis  terrse  rigare  prse- 
cepit;  qui  te  in  deserto  amarum  suavitate  indita  fe- 
cit  esse  potabilem,  et  sitiente  populo  de  petra  pro- 
duxit ;  f  benedico  te  per  Jesum  Christum ,  Filium 
ejus  unicum  Dominum  nostrum  qui  te  in  Chana  Ga- 
lilefle,  signum  f  admirabile,  sua  potentia  convertit  in 
vinum;  qui  pedibus  super  te  ambulavit ,  et  ab  Jo-  Q 
hanne  in  Jordane  baptizatus  est;  qui  te  una  cum 
Banguine  de  latere  suo  produxit,  et  discipulis  suis 

jussit,  ut  credentes baptizantes  eos  in  nomine 

Patris  et  Filii  et  Spiritns  sancti,  qui  vivit  et  regnat. 
Sursum  corda.  Dignum  et  justum  est,  omnipotens 
Deas  :  qui  aperuisti  nobis  fontem  vitae  setemae,  et 
regenerans  nos  per  Spiritum  tuum  sanctum ,  quem 
docem  esse  hujus  sancti  lavacri  in  remissione  pecca- 
tomm,  et  fieri  lavacmm  aquse  in  Spiritu  sancto  :  per 
quem  omnem  maculam  toUens  a  nobis ,  exuis  nos 
mortem,  et  induis  nos  vitam  :  tibi  adsistentis  in  glo- 
ria  laudamus  Patrem  semper  in  ca;lis  ,  et  recipientis 
ex  initio  virtutem  per  Dominum  nostmm  Jesum  Chri- 
stum.  Per  quem  te  Deum  Patrem  omnipotentem  de- 


Tangis  nares,  et  aures,  etpectus,  Operare  creatura 
olei,  operare,  ut  non  lateat  hic  inmundus  spiritus 
nec  in  membris,  nec  in  medullis,  nec  in  uno  con- 
pagine  membrorum;  sed  operetur  in  te  virtus 
Christf  Pilii  Dei  altissimi  et  Spiritus  sancti  per  omnia 
scecula. 

Interrogas  nomen  ejus  dicens  :  Quis  dicitur  ?  111. 
Abrenuncias  sataiise,  pompis  ejus,  Inxuriis  suis,  so« 
culo  huic  ? 

Resp,  Abrenunciat.  Hoc  ter  dices, 

Interrogas  nomen  ejus  :  Quis  dicitur  ?  111. 

Credit  in  Deum  Patrem  omnipotentem,  creato- 
rem  caeli  et  terrce?Be5p.  Credat. 

Credit  et  in  lesum  Christum  Filium  ejus  unicum, 
Dominum  nostrum,  conceptum  de  S^piritu  sancto, 
natum  ex  Maria  virgine,  passum  sub  Pontio  Pilato, 
crucifixum  et  sepultum.  Descendit  ad  inferna,  tertia 
die  resurrexit  amortuis  :  ascendit  in  caelos,  seditad 
dexteram  Dei  Patris  omnipotentis  inde  ventums  ju- 
dicare  vivos  ac  mortuos  ?  Resp,  Credat. 

Creditin  Spiritum  sanctum,  sanctam  Ecclesiam 
catholieam,  sanctomm  communionem,  remissio- 
nem  peccatomm,  carais  resurrectionem,  vitam 
habere  post  mortem,  in  gloriam  Christi  resurgere? 
Resp,  Credat. 

Baptizas  eum,  et  dicis  :  Baptizo  te  in  nomine  Pa- 
tris  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  unam  habentem  sub- 
stantiam,  ut  habeas  vitam  seternam,  partem  cum 


precamur,  ut  hic  Spiritum  sanctum  in  aqoam  hanc  '^  Sanctis. 


SQper  mittere  digneris ,  ut  quoscumque  baptizaveri- 
ma^  in  nomine  tuo  et  Filii  tui  Dei  ac  Domini  nostri 
Jesu  Christi  et  Spiritus  sancti,  purificans  ac  regene- 
rans  accipias.eos  in  numero  Sanctorum  tuomm  ,  et 
eonsummes  in  Spiritu  tuo  sancto  in  vitam  setemam 
in  saecula  saeculomm. 

Deinde  in  fonte  chrisma  decurrente ,  signum  •]-  facis 
et  dids  :  Infusio  chrismse  salutaris  Domini  nostri 
Jesa  Christi,  ut  fias  fons  aquae  vivse  salientis  cunctis 
venientibus  in  vitam  aetemam. 

Post  ksec  dices  :  Admitte ,  quaesumus ,  omnipotens 
Deus,  familiam  tuam  ad  fontem  salutis  eetemse ;  ut 


Suffundis  chrisma  in  fronte  ejus,  dicens  :  Deus  Pa- 
ter  Domini  nostri  Jesu  Christi,  qui  te  regeneravit 
per  aquam  et  Spiritum  sanctum,  quicquid  tibi  de- 
dit,  remissionempeccatorum  perlavacrum  regene- 
rationis  et  sanguinem,  •]-  ipse  te  liniat  chrismate 
suo  sancto  in  vitam  aeternam. 

Superindues  eum  dicens :  Accipe  vestem  candidam, 
quam  immaculatam  perferas  ante  tribunal  Christi. 

Collectio  ad  pedes  lavandos  b. 
Ego  tibi  labo  pedes,  sicut  Dominus  noster  Jesus 
Christus  fecit  discipulis  suis,  ita  tu  facias  hospitibus 
et  peregrinis. 


*  ItA  in  Gailicano  Missali,  p.  362. 


>>  Higus  item  lotioniSySedpostaUMS  vestisimpoai- 


503  APPENDIX  AD  OPERA  S. 

Dominus  noster  Jesus  Christus  de  linteo*  quo  ^ 
erat  prsecinctus,  tersit  pedes  discipulorum  suorum, 
et  ego  facio  tibi  :  tu  facies  peregrinis  hospitibus  et 

pauperihus. 

Post  baptismnm. 

Ldudes  et  gratias  Domino  referamus,  fratres  di- 

lectissimi,  quod  augere  dignatus  est  Ecclesice  suse 

congregationem  per  caros  nostros,  qui  modo  bapti- 

zati  sunt.  Petamus  ergo  de  Domini  misericordia,  ut 

baptismum  sanctum  quod  acceperunt,  inlibatum, 

inviolatum,  et  immaculatum  perferant  ante  tri- 

bunal  Christi. 

Item  alia. 

Domine  Deus  omnipotens,  famulos  tuos,  quos 
jussisti  renasci  ex  aqua  et  Spiritu  sancto,  conserva 
in  eis  baptismum  sanctum  quod  acceperunt,  et  in  ^ 
nominis  tui  sanctificationem  perflcere  dignare ;  ut  *^ 
proficiatin  illosgratia  tua  semper,  et  quod  te  ante 
donante  susceperunt,vit8e  suee  integritate  custodiant. 

MISSA  m  VIGIUIS   PASCH.£. 

Epistola  PauU  apostoli  ad  Corintbios  b. 

Fratres,  bona  gloriatio  vestra  in  Christo  Jesu. 
Nescitis  quia  modicum  fermentum  totam  massam 
corrumpit?  Expurgate  vetus  fermentum,  ut  sitis 
nova  consparsio,  sicut  estis  azjmi.  Etenim  pascha 
nostrum  inmolatus  est  Christus.  Itaque  sollemnita- 
tem  celebremus,  non  in  fermento  veteri,  neque  in 
fermento  malitioe  et  nequitise,  sed  in  azymis  since- 
ritatis  et  veritatis  in  Christo  Jesu. 

Lectio  &ancti  Evan^elii  secundnm  MattbiBum. 

Yespere  autem  sabbati,  quse  lucescit  in  prima  ^ 

sabbati,  venit  Maria  Magdalene,  et  altera  Maria  vi-  ^ 
dere  sepulcrum.  Ecce  terrsemotusfactus  estmagnus. 
Angelus  enim  Domini  descendit  de  cselo,  et  accedens 
revolvit  lapidem,  et  sedebat  super  eum.  Erat  autem 
aspectus  ejus  sicul  fulgur,  et  vestimentum  ejus  sicut 
nix.  PrcB  timore  aulem  ejus  exterriti  sunt  custodes, 
etfacti  suntvelutmortui.  Respondensautcmangclus 
dixit  mulieribus :  Nolite  timere  vos.  Scio  enim  quod 
qui  Jesum  crucifixus  est  quaeritis.  Non  est  hic,sur- 
rexit  sicut  dixit :  Venite  et  videte  locum  ubi  positus 
erat  Dominus;  et  cito  euntes  dicite  discipulis  ejus, 
quia  surrexit  et  prflecedit  vds  in  Galilea,  ibi  eum  vi- 
debitis.  Ecce  dixi  vobis.  Et  exierunt  cito  de  monu- 
mento  cum  timore  et  magno  gaudio,  currentes  nun- 
ciare  discipulis  ejus.  Et  ecce  Dominus  Jesus  occurrit  J) 
illis  dicens:  Avete.lllee  autem  accesserunt  et  tenuerunt 
pedes  ejus,  et  adoraverunt.  Tunc  ait  illis  Dominus 
Jesus  :  Nolite  timere,  ite  nunciate  fratribus  meis  ut 
eant  in  Galilsea;  ibi  me  videbunt.  Quae  cum  abiissent, 
ecce  quidam  de  custodibus  venerunt  in  civitatem,  et 
nunciaverunt  principibus  sacerdotum  omnia  quae- 
cumque  facta  fuerant.  Et  congregati  cum  senioribus, 

tionem,  mentio  estinMissali  Gothico  et  inGallicano ; 
nec  non  in  duobus  Csesarii  episcopi  Arelatensis  ser- 
monibus,  qui  in  appendice  tomiV  Augustinianrha- 
bentur  ordine  168  et257,  atque  in  sermone  ad  Neo- 
phytos,  relato  in  appendicem  tomi  VI,  col.  291.  Hsec 
lotio  apud  Hispanos  abrogata  fuit  in  concilio  Elibe- 
ritano ;  nec  fiebat  in  ecclesia  Romana  ut  patet  ex 
libro  m  de  Sacramentis^  quod  opus  Ambrosiotribui* 


GERMANI  PARISIENSIS. 

consilio  accepto,  pecuniamcopiosamdederunl 
tibus,  dicentes :  Dicite  quia  discipuli  ejus  doc 
nerunt,  et  furati  sunt  eum  nobisdormientiboa 
hoc  auditum  fuerit  a  prseside,  non  suadebimiu 
securos  vosfaciemus.Atilli  acceptapecuniafe< 
sicut  erant  edocti,  et  devulgatum  est  verbuni 
apud  Judseos  usque  in  hodiernum  diem.  Um 
autem  discipuli  abierunt  in  Galilseam,  in  mon 
constituerat  illis  Dominus  Jesus.  Et  videntef 
adoraverunt,  quidam  autem  dubitaverunt.  Et 
dens  Dominus  Jesus  locutus  esl  eis  dicens :  D; 
mihi  omnis  potestas  in  cselo  et  in  terra.  i 
ergo  docete  omnes  gentes,  baptizantes  eos  i 
mine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancli,  doceni 
servare  omnia  quaecumque  mandavi  vobis.  E 
ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus  usque  ac 
summationem  sseculi. 

INCIPIT  MISSA. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  hanc  sa( 
simam  noctem  per  universa  mundi  spatia  gl< 
Dominicaeresurrectionisinlustras,  conserva  io 
familise  tuee  progenie  sanctificationis  spiritom 
dedisti,  ut  corpore  et  mente  renovati,  purai 
animam  et  purum  pectus  semper  exhibeant. 

Gollectio. 

Deus,  qui  hanc  sacratissimam  noctem  g^( 

dominica;  resurrectionis  inlustras,  conserva  i 

va  familise  tuse  progenie  adoptionis  spiritum 

dedisti,  ut  corpore  et  mente  puram  tibi  ezh: 

servitutem. 

Post  nomiQa. 

Deus,  cujus  munere  adoranda  baptismati; 

adimpleta  mysteria,  concede  populo  tuo   ori{ 

delicti  errore  mundato,  post  sacratissimum  fc 

terram  tuae  promissionis  intrarc,  ut  dulcia 

mentorum  tuorum  alimenta  percipiant. 

Ad  pacem. 
Suscipe,  Domine,  preces  populi  tui  cum  o! 
nibus  hostiarum  ut  Pasclialibus  initiata  mys 
adaeternitatis  nobismedillamte  operante  prof 

Contestalio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  D^ 
quidem  omni  tempore,sed  in  hac  potissimum 
gloriosiusprsedicare,cumPascha  nostrum  imin 
est  Christus:  ipse  enimverusest  Agnus,  qui  a 
peccata  mundi,  qui  mortem  nostram  morien 
struxit,  et  vitam  resurgendo  reparavit.  Pro 
profusis  paschalibus  gaudiis  totus  in  orbe  ter 
mundus  exultat.  Sed  et  supernse  virtutes  atqi 
gelicse  concinunt  potestates,  hymnum  glorii 
cessatione  dicentes. 

tur:  in  Africana  vero  fiebat  die  Caenae,  ex  Aui 
epistolis  54  et  55.  Ecclesia  GalHcana  hoc  in  ril 
veniebatcum  Mediolanensi,  de  qua  vide  Ambr 
in  lib.  de  Mysteriis  cap.  6. 

•  In  exemplari  constanter  scriptum  lenteo. 

*>  Hffi  lectiones  sunt  pro  missa  sequente  de  ^ 
Paschae. 


505 


SAGRAMENTARIUM  GALLICANUM.  — 


MISSA  PRIMA  DIE  PASCHJE.  j^ 

Lectio  Apocalysis  saocti  JobaDnis  Apostoli  *. 
Hevelatio  Jesu  Christi  quam  dedit  illi  Deus  palam 
facere  servis  suis,  quae  oportet  fieri  cito,  et  signifi- 
cavit  mittens  per  angeluqi  suum  servo  suoJohanni, 
quitestimoniumperhibuit  verboDei,  et  testimonium 
Jesu  Christi  quaecumque  vidit.  Beatus  qui  legit,  et 
^i  audit  verba  prophetiae,  et  serVat  ea  quse  in  ea 
scripta  sunt.  Tempus  enim  prope  est.  Johannes  se- 
ptem  Ecclesiis  qusesuntin  Asia  :  gratia  vobis  etpax 
a  Deo  qui  est^  et  qui  erat  etqui  venturus  est,  eta  se- 
ptem  spiritibuSyquiinconspectuthroniejus  sunt,  et 
a  Jesu  Christo,  qui  est  testis  fideHs,  primogenitus 
Oiortuorum,  et  princeps  regum  terree,  qui  dilexit 
aos,  et  lavit  nos  a  peccatis  nostiis  in  sanguine  suo, 
et  fecitnostrum  regnum  sacerdotes  Deo  et  Patri  suo :  B 
if>&i  gloria  et  imperium  in  saecula  sseculorum.  Ecce 
xiiet  in  nubibus,  et  videbit  eum  omnis  oculus,  et 
eum  pupugerunt :  et  plangcnt  super  eum  omnes 
us  terrae,  etiam  amen.  Ego  sum  Alfa  etOmega^ 
J>Pincipium  et  finis,  dicit  Dominus  qui  est,  et  qui 
^x^at,  et  qui  venturus  est  omnipotens.Ego  Johannes 
^ter  vester  et  particeps  in  tribulatione  et  regno  et 
tientia  Jesu;  fui  in  insula  quse  appellatur  Pathmos 
?^:^opter  verbum  Dei  et  testimonium  Jesu ;  fui  in  spi- 
^*^  %u  in  Dominico  die,  et  audivi  post  me  vocem  Agni 
^•^^jnquamtubae  dicentis  :  Quod  vides  scribe,  et  mitte 
ptem  ecclesiis,  idestEphesum,  Zmirnam,  et  Per- 
mum,  et  Tiathirise,  et  Sardis,  et  Fiadelfla;,  et  Lau- 
^ciae.  Et  converti  me  utvideremvocemquaemecum 
quehatur.  Conversus vidi  septem  candelabra  aurea,  ^ 
^%  in  medio  candelabrorum  similem  Filio  hominis, 
^^stitum  tunicam  talarem,  et  praecinctus  erat  ad 
^.^Jbera  zonam  auream.  Caput'autem  ejus  et  capiili 
Ibi  tamquam  nix,  et  oculi  ejus  ut  flamma  ignis  : 
edes  ejus  sicut  uricalco  turino,  projecto  de  camino 
?nis.  Voxejussicutvoxaquarum  multarum,  et  ha- 
ebat  in  dextera  manu  stillas  septem,  et  de  ore  ejus 
ladius  ex  utraque  parte  acutus  procedens ;  et  facies 
gus  sicut  sol  iucet  in  virtute  sua.  Et  ut  vidi  illum, 
:ecidi  ad  pedesejustamquam  mortuus,  et  posuit  su- 
erme  manum  suam  dexteram  dicens  :  Nolitimere, 
ego  sum  primus  et  novissimus,  ego  sum  qui  vivo 
»emper,  qui  fui  mortuus,  et  ecce  vivens  sum  in  sfie- 

<?ula  sseculorum,  amen.  r\ 

Lcctio  Actuum  apostoloruni  b. 
Primum  quidem  sermonem  feci  de  omnibus,  o 

Theofile,  quceccEpit  Jesus  facere  et  docere  usque  in 

^^ein,  qua  prsecipiens  apostolis  per  Spiritum  san- 

^^um,  quos  elegit,  adsumptus  est.  Quibus  prcebuit 

seipsum  vivumpost  passionem  suam  in  multisargu- 

''^©ntis,  perdiesquadragintaapparens  eis,  et  loquens 

^^  regno  Dei.  Et  convescens  praecepit  eis  ab  Hieru- 

*^Iymis  ne  discederent,  sed  expectarent  promissio- 

^^m  Patris,  quam  audistis  per  os  meum  :  quia  Jo- 

*  HfiB  Lectiones  item  pro  missa  sequente.  Nam 
^«ctiones  ex  Apocal^rpsi  et  ex  Actis  Apostolorum  a 
^e  Paschffi  incipiebant. 

^  Auffustinus,  in  sermone  4  de  Paschate  :  «  Modo 
incipit  uber  iste  legi ;  hodie  ccepit  liber,  qui  vocatur 


LECTIONES  DE  ADVENTU  DOMINL  506 

hannes  quidem  baptizavit  aqua,  vos  autem  bapti- 
zabimini  Spiritu  sancto  non  post  multos  hos  dies. 
Igitur  qui  convenerant,  interrogabant  eum,  diceutes: 
Domine,  siin  tempore  hoc  restitues  regnum  Israel? 
Dixit  autem  eis  :  Non  est  vestrum  nosse  tempora 
vel  momenta  quse  Pater  posuit  in  sua  potestate  : 
sed  accipietis  virtutem  supervenientem  in  vos,  et 
eritis  mihi  testes  in  Hicrusalem,  et  omni  Judsea,  et 
Samaria,  et  usque  ad  ultimum  terrae. 

Lectio  sancli  Evangelii  secundum  Lucaro  c 
Tempore  iMo,  una  sabbati,  valde  diluculo,  vene- 
runt  ad  monumentum,  portantes  quse  paraverant 
aromata :  et  invenerunt  lapidem  revolutum  a  monu- 
mento  ;  et  ingressse  non  invenerunt  corpus  Domini 
Jesu.  Et  factum  est  dum  mente  consternatse  essent 
de  isto,  ecce  duo  viri  steterunt  juxta  illas  in  veste 
fulgenti.  Cum  timercntautem,  et  declinarent  vultum 
in  terra,  dixerunt  ad  illas  :  Quid  quseritis  viventem 
cum  mortuis  ?  Non  est  hic,  sed  surrexit.  Recorda- 
mini  qualiter  locutus  est  vobis,  cum  adhuc  in  Gali- 
Isea  esset,  dicens,  quia  oportet  filium  hominis  tradi 
in  manus  hominum  peccatorum,  et  crucifigi,  et  ter- 
tia  die  resurgere.  Et  recordatse  sunt  verborum  ejus^ 
et  egressae  sunt  a  monumento,  nunciaverunt  hsec 
omnia  illis  undecim  et  ceteris  omnibus.  Erat  autem 
Maria  Magdalene,  et  Johanna,  et  Maria  Jacobi,  et 
ceterae,  quae  cum  eis  erant,  quae  dicebant  ad  Apo- 
stolos  htec ;  ct  visa  sunt  ante  illos  sicut  deliramen- 
tum  verba  ista ;  et  non  credebant  illis.  Petrus  au- 
tem  surgens  cucurrit  ad  monumentum,  et  procum- 
bens  vidit  linteamina  posita,  et  abiit,  secum  mirans 
quod  factum  fuerat. 

INCIPIT  MISSA. 

Deum  ac  Dominum  nostrum  Jesum  Christum,  fra- 
tres  carissimi,  suppliciter  exoremus,  qui  tertia  die 
dum  resurrexit  a  mortuis,  multorum  sanctorum  cor- 
pora  suscitavit  de  sepulcro  :  quem  cum  Maria  plo- 
rans  quaereret  ad  monumentum,  diciturei  ab  ange- 
lis,  quod  jam  surrexisset  a  mortuis.  FundebatMaria 
pro  affectu  flumina  lacrimarum  ;  eo  quod  non  inve- 
nisset  in  monumento  Dominum.  Plangebatinhorto 
dominicse  resurrectionis ;  invenit  sepulcrum  paten- 
tem,  et  expavit.  IIUc  enim  excubiee  angelorum  super 
lapidemrevolutumcantabantde  resurrectione  domi- 
nica  hymnum  novum,  preeclara  legio  angelorum  : 
illa  Xundebat  [lacrimas]  ante  sepulcrum.  Dicitur  ei 
ah  angelis  quod  jam  resurrexisset  a  mortuis.  Dum 
ista  audit,  efflcitur  quem  qucerebat  corpus  Domini 
Salvatoris.  Clamabat  jam  gaudens  :  Tu  es  Dominus 
ineus,  qui  in  ligno  pependisti,  et  in  sepulcro  pro  toto 
mundo  jacuisti.  Noli  mihi  indignari :  etsi  hortula- 
num  putavi,  tamen  Dei  Filium  non  negavi.  Plorans 
ploravi  ad  te  ante  sepulcrum,  et  ibi  vidi  sudarium 
vultus  tui  [in]  salutem.  Sepultura  enim  non  tuis  me- 
ritis,  sed  nostris  peccatis  [debebatur,]  unde  Maria 

Acttts  apostolorum,  » 

c  Idem  Evangelium  ad  missamPaschflein  Lectio- 
nario  Luxoviensi,  ita  incipiens  :  Uiebtis  illis  una 
Sahhati,  etc. 


507  APP£NDIX  AD  OP£RA  S.  GERMANI  PARISIENSIS.  50« 

iergeret  oculos  lactus.  Subillud  enim  sudariumyid  j^bus  eorum  coronas  aureas.  Et  de  throno  procedunt 

fulgora,  etYoces,  et  tonitrua;  septem  lampades  ar- 
dcntes  ante  thronum  quffisuntspiritusDei;  etincon- 
spectusedis  tanquam  mare  vitreum,  simile  crystal- 


est  in  sepulcro,  reliquerat,  ut  testimonium  perhibe- 

ret  de  resurrectione. 

CoUectio. 

Deus,  qui  per  Unigcnitum  tuum  aiternitatis  nobis 

aditura  devicta  mortereserasti,  da  nobis,  qusesumus, 

ut  qui  [nos]  resurrectionis  dominicae  annuasollem- 

nitate  Itetificas,  concede  propitius,  ut  per  tempo- 

ralia  qu€e  agimus,  pervcnire  ad  gaudia  seterna  me- 

reamur. 

Post  nomica. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  resurgens  a 

mortuis,  passione cassata, potentioremte  tuis disci- 

pulis  reddidisti  :  concede  propicius,  ut  nos  quoque 

apud  Majestatem  tuam  in  hoc  paschali  sacrificio  in 

bonis  operibus  efficiat  promptiores,  et  gratise  tuae 

pietatis  adquirat. 

Ad  pacem. 

Deus  omnipotensy  qui  et  vitce  nostrffi  auctor  es  et 
salutis,  exaudi  supplicum  voces,  atqueeosquos  san- 
guinis  tui  effusione  redemisti,  prsesta,  et  per  te  vive- 
re,et  perpetuafaciassensuumincolomitate  gaudere. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  te 
quidem  in  omni  temporfi,  sed  prsecipue  die,  quo  tua 
resurrectio  celebratur,  omni  festivitatelaudare,  be- 
nedicere  etpraedicare,  quo  Pascha  nostrum  immola- 
tus  est  Christus.  Per  quem  potestas  tartarea  cecidit, 
inferni  sunt  vincola  resoluta,  cyrographum  est  anti- 
quffi  prsevaricationis  extinclum ;  aculeus  mortis  ob- 
tritus ;  nos  quoque  de  servitutis  jugo  damnationis 


lo ;  et  in  medio  sedis  et  in  circuitu  sedis  quattuor 
animalia,  plena  oculis  ante  et  retro.  Et  animal  pri- 
mum  simile  leoni,  et  secundum  animal  simile  vitalo, 
et  tertium  animal  habens  faciem  quasi  hominis :  et 
quartum  animal  simile  aquilse  volanti.  Ei  quattaor 
animalia  singula  eorum  habebant  alas  senas ;  et  in 
circuitu  et  intus  plena  sunt  oculis.  Et  requiem  non 
habent  die  et  nocte  dicentia  :  Sanctus,  Sanctos, 
Sanctus  Dominus  Deus  omnipotens,  qui  erat,  et  qui 
est,  et  qui  venturus  est.  Qui  habet  aurem,  audiat 
quid  Spiritus  dicat  Ecclesiae. 
B  Lectio  Actoom  apostolomm*. 

Diebus  illis  reversi  sunt  apostoli  in  Hierusol jma, 
a  monte  qui  vocatur  Oliveti,  qui  est  juxta  Hiemsalem, 
sabbati  habens  iter.  Et  cum  introissent  in  cffinaco- 
lum,  ascenderunt  ubi  manebant  Petruset  Johannes, 
Jacobus  et  Andreas,  Philippus  et  Thomas,  Bartho- 
lomeeus  et  Matthffius,  Jacobus  Alfei  et  Simon  Ze- 
lotes,  et  Judas  Jacobi.  Hii  omnes  erant  perseveran- 
tes  unianimiter  in  oratione,  cum  mulieribus  ei. 
Maria  matrc  Jesu,  et  fratribus  ejus. 

Lectio  sancti  Evangelii  Becuodum  Marcum. 

Una  sabbatorum  Maria  Magdalene  et  Maria  Jacobii 

valde  diluculo  venerunt  admonumentum,  ortojami 

sole.  Et  dicebant  ad  invicem  :  Quis  revolvet  Dobisi 

lapidem  ab  ostio  monumenti  ?  £t  respicientes  vide- 


iEgyptiae  per  spiritales  aquas  educens,  triumphansC  runt  revoIutumlapidem.Eratquippemagnus  valda- 


resurrexit  in  gloriam,  et  libertatem  nobis  miseri- 
cordice  suse  munere  redonavit  Jesus  Christus  Do- 
minus  noster.  Per  quem. 

Item  Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  per 
Christum  Dominum  nostrum.  Cujus  sanguine  fuso 
pax  in  cffilo  terraque  firmata  est.  0  vere  preciosa  est 
conventio  pacis,  quse  facta  est  oblatio  sancti  cruo- 
ris!  non  auro,  neque  argento;  non  gemmis  aut 
margaritis,  sed  cruorc  effuso  latere  Salvatoris. 
Sanguis  effusus  cselum  laetiflcavit,  terram  munda- 
vit,  inferos  conturbavit.  Viderunt  angeli,  accepe- 
runt  laetitiam  :  viderunt  homines,  et  luce  gavisi 
sunt  magna.  Per  q.  m.  1. 

ITEM  MISSA   PASCHALIS.  ^ 

Lectio  Apocalypsis  sancti  Johaunis  apostoU. 
Ego  Johannesvidi  ostium  apertum  in  ccelo,  etvox 
prima,  quam  audivi,  tanquam  tubse  loquentis  me- 
cum,  dicens  :  Ascende  huc,  et  ostendam  tibi  qu® 
oportet  fleri  post  hsec.  Statim  fui  in  spiritu,  et  ecce 
sedes  posita  erat  in  cselo,  et  supra  sedemsedens.  Et 
quisedebat,  similiserataspcctui  lapidis  hiaspidis  ;  et 
sardinis,  et  hiris  erat  in  circuitu  sedis  similis  visioni 
smaragdinse  ;  etin  circuitu  sedis  sediliaviginti  quatr 
luor,  et  super  thronos  viginti  quattuor  seniores  se- 
dentes,  circum  amicti  vestimentis  albis,  et  in  capiU- 


Et  introeuntes  in  monumentum,  viderunt  juvenemi 
sedentem  a  dextris,  coopertum  stolam  candidam, 
et  obstipuerunt.  Qui  dicit  illis  :  Nolite  expavescere, 
Jesum  quceritis  Nazarenum  cruciflxum.  Surrexit, 
non  est  hic.  Ecce  locus  ubi  posuerunt  eum.  Sed  iie, 
et  dicite  discipulis  ejus  et  Petro,  quia  prsecedit  vos 
in  Galilsea.  Ibi  eum  vidcbitis,  sicut  dixit  vobis. 

INCIPIT  MISSA. 

Deus,  qui  unigenitum  Filium  tuum  de  CffiHs  pro 
nobis  misisti,  ut  intoleranda  sustinuit,  crucifizos 
pendi  voluit,  ut  nos  a  perpetuis  cruciatibus  libera- 
ret ;  tumulo  suo,  ut  credimus,  peccata  nostra  se- 
pelivit,  avaras  inferni  fauces  interiora  peneiravit ; 
r\  nobis  quoque  famulis  suis  jubeat  in  prima  resar- 
rectione  esse  participes. 

Collectio. 
Deus,  qui  paschalium  [gaudiorum]  nobis  remedia 
contulisti ;  populum  tuum  cselesti  dono  prosequere : 
ut  inde  post  in  perpetuum  gaudeat,  unde   nanc 
tamporaliter  exultat. 

Post  nomina. 
Suspicc,Domine,  propicius  munera  et  vota  famu- 
lorum  :  ut  confessione  tuinominisetbaptismaiere- 
novati,  sempiternam  beatitudinem  consequaniur. 

Ad  pacem. 
Omnipotens  sempiterne  Deus,cui  resurgenti  a  mor- 


*  Hse  Lectiones  pro  sequentibus  diebus  paschali-      Lectionario,  ubi  tamen  desumuntur  eiiam  ex  Apo- 
bus  divers»  ab  eis  qus  assignantur  in  Luxoviensi     calypsi  et  ex  Actis. 


S09  SACRAMENTARIUM  GALLIGANUM.  —  LEGT10N£S  DE  ADVENTU  DOMINL  m 

tuis  aacrificiapaschalibus  gaadiisimindamus,  quibus  ^  clause,  ubi  erant  discipulipropter  metum  Judflsorum, 


Ecclesia  tua  mirabiliter  et  renascitur,  et  nutritur. 

Goutestatio. 
Vei*e  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  te 

quidem  omnitempore  laudare,  benedicere,  et  preedi- 
care,  quod  Pascha  nostrum  imraolatusest  Christus. 
Per  quem  [in]  seternam  vitam  filii  lucis  oriuntur,  fi- 
delibns  regni  caBlestis  atria  reserantur,  et  beati  lege 
commercii  divinishumanamutantur.  Quianostronim 
omnium  mors  cruce  Christi  redempta  est,  et  in  re- 
surrectione  ejus  omnium  vita  surrexit.  Qoem  in  su- 
sceptione  mortalitatis  Deum  majestatis  agnoscimus, 
et  in  diTinitatis  gloriam  Deum  et  hominem  confite- 
mur.  Qui  mortem  nostram  moriendo  destruzit,  et 
Titam  resurgendo  restituit  Jesus  Christus  Dominus 
noster.  Quem  laudant. 

ITEM   MISSA  PASCHALIS. 

Lectio  Apocalypsid  saDcti  JohanDis. 
Ego  Johannes  vidi  nnbem  candidam,  et  snpra  nu- 

bem  sedentem  similem  Filio  hominis,  habentem  in 

capite  sno  coronam  auream,  et  in  manu  sua  falcem 

acutam.  Et  alter  angelus  exivit  de  templo,  clamans 

Toce  magna  ad  sedentem  super  nubem :  Mitte  falcem 

tnam,  et  mete :  qnia  Tenit  hora  ut  metatur,  quoniam 

matura  est  messis  terrse.  Et  misit  qni  sedebat  supra 

nubem  falcem  suam  in  terram,  et  messa  est  terra. 

Et  alius  angelus  exiTit  de  templo,  quod  est  in  cselo, 

habens  et  ipse  falcem  acutam.  Et  alius  angelus  de 

altari,  qui  habet  potestatem  snpra  ignem,  et  clama- 


Tenit  Dominus  Jesus,  et  stetit  in  medio  eorum,  et 
dicit  eis  :  Pax  Tobis.  Et  hoc  cum  dixisset,  ostendit 
eis  m<inus  et  latus.  GaTisi  sunt  ergo  discipuli  Tiso 
Domino.  Dixit  ergo  eis  iterum  :  Pax  Tobiscum.  Sic- 
ut  misit  me  Pater,  et  ego  mitto  tos.  Hoc  cum  di- 
xisset,  insuffiaTit,  et  dicit  eis :  Accipite  Spiritum 
sanctum;  quorum  remiseritis  peccata  remittuntur 
eis,  et  quorum  retinueritis  retenta  sunt.  Thomas  au- 
tem  unus  ex  duodecim,  qui  dicitur  Dydimus,  non 
erat  cum  eis  qnando  Tenit  Dominus  Jesus.  Dixerunt 
ergo  ei  alii  discipuli :  Yidimus  Dominum.  llle  autem 
dixit  eis  :  Nisi  Tidero  in  manibus  ejus  fixuram  cla- 
Torum,  et  mittam  manum  meam  in  latus  ejus,  non 
credam.  Et  post  dies  octo*  iterum  erant  discipuli 
B  ejus  intus ;  et  Thomas  cura  eis.  Venit  Dominus  Je- 
sus  januis  clausis,  et  stetit  in  medio,  et  dixit :  Pax 
Tobis.  Deinde  dixit  Thomae  :  Infer  digitum  tuum 
huc,  et  Tide  manus  meas ;  et  affer  manum  tuam,  et 
mitte  in  latus  meum ;  et  noli  esse  incredulus  sed  fi- 
delis.  Respondit  Thomas  et  dixit  ei :  Dominus  meus, 
et  Deus  meus.  Dixit  ei  Jesus  :  Quia  Tidisti  me,  et 
et  credidisti :  beati  qui  non  viderunt,  et  crediderunt. 
Multa  quidem  et  alia  signa  fecit  Dominus  Jesus  in 
conspectu  discipulorum  suorum,  qui  non  sunt  scri- 
pta  in  libro  hoc.  Heec  autem  scripta  sunt  ut  credatis 
quia  Jesus  est  Christus  Filius  Dei,  et  ut  credentes  Ti- 
tam  habeatis  in  nomine  ejus. 

INCIPIT   MISSA. 


Tit  Toce  magna,  qui  habet  falcem  acutam,  dicens  : 

Mitte  falccm  tuam  acutam,  et  rindemia botros  terr«,  C     Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  populum  tuum 

qnoniam  maturee  suntuTse  ejus.  Et  misit  angelus  fal- 


cem  suam  in  terram,  et  TindemiaTit  Tineam  terrae; 
et  misit  in  lacum  irse  Dei  magnum,  et  calcatus  est 
lacus  extra  ciTitatem,  et  exiTit  sanguis  de  lacu  usque 
ad  frenos  equonim  per  stadia  mille  sexcenta. 
Lectio  Actaaro  apostoloraro. 
Tempore  illo  Saulus  adhuc  spirans  minarum  et 

caedis  in  discipulos  Domini,  accessit  ad  principem 
saecrdotum,  et  petiit  ab  eo  epistolas  in  Damascum 
ad  sjnagogas ;  ut  quos  iuTenisset  hujus^Tiee  Tiros  ac 
mulieres,  vinctos  perduceret  in  Hierusalem.  Et  cum 
iter  faceret,  contigit  ut  adpropinqnaret  Damasco  :  et 
snbito  circnmfulsit  eum  lux  de  ceelo,  et  cadens  in 
terram,  audiTit  Tocem  dicentem  sibi :  Saule,  Saule, 
qoid  me  persequeris?  Et  dixit :  Quis  es,  Domine?D 
Et  ille  :  Ego  sum  Jesns  qnem  tu  persequeris.  Sed 
sorge,  et  ingredere  in  ciTitatem,  et  dicetnrtibi  quee 
te  oporteat  facere.  Yiri  autem  qui  comitabantur  cum 
eo,  stabant  stnpefacti,  audientesquidemTocem,  nemi- 
aera  autera  Tidentes,  Surgens  autem  Saulns  de  terra, 
apertisque  oculis  nihil  Tidebat.  Ad  manum  autem  il- 
lom  trahentes,  introierunt  Damascum  :  et  erat  tri- 
bus  diebus  Saulus,  et  non  manducaTit,  neque  bibit. 
Lecfio  sancti  ETangelii  secondam  Jobannem. 
Diebus  illis  post  resurrectionem,  cum  fores  essent 

*  Hoc  ETangelium  bene  couTenit  octaTo  diei  post 
l^aseha,  qno  die  in  Ordine  Romono  assignatur.  Vo- 
^tur  Dominica  in  albis  seu  ad  albas  deponendas,  In 
Codiee  Yallicellano  afiiertur  ad  hanc  diem  ad  albas 


Unigeniti  tui  sanguine  redemisti,  soItc  Tincula  pec- 

catorum  nostrorum ;  ut  qui  seternam  Titam  in  con- 

fessione  tui  nominis  sunt  adepti,  nihil  debeant  mor- 

tis  anctori. 

CoUeclio. 

Prsesta,  qusesumus,  omnipotens  Deus,  ut  hnjus 

paschalis  festiTitatis  mirabile  sacramentum  et  tem- 

poralem  nobis  tranquillitatem  tribuat,  et  Titam  tri- 

buat  sempitemam. 

Post  Domina. 

Respice,  queesnmus,  Domine,  et  peccatorum  no- 
strorum  tenebras  aTerte  :  ut  quos  exercet  deTOtio 
solemnitatis  paschalis,  inlustrent  gaudia  pise  cogni- 
tionis  :  et  nomina  quse  recitata  sunt,  in  caelesti  pa- 
gina  conscribi  prfiecipias. 

Ad  pacem. 

Concede,  qusesnmus,  omnipotens  Deus,  nt  festa 

Paschalia,  quee  dcTotione  colimus,  moribus  exsequa- 

mur ;  et  pacem  quam  per  omnia  cnstodire  jussistiy 

non  tantum  osculis,  sod  animis  conserTare  nos  ju- 

beas  :  nt  spiritalibus  donis  instituti,  apostolica  prse- 

cepta  serTemus. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  per 

Christum  Dominura.  Cujns  mors  humanse  Tit»  facta 

est  reparatio,  destructio  raortis,  ablatio  peccati,  tc- 

deponendas  Oratio  quam  debet  sacerdos  dicere  super 
infantes,  quando  eis  scucusare  tuU,  id  est  albas 
exuere. 


511  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS.  511 

niaoffensis,  redemtio  hoininuiii,reconciliatio  mundi,  ^Quidenimillamensperfidapoteratexcogitaredecnioe 

quffi  jamsacrilegium  conmiiseratinauctorem?  Itaqae 


et  tuffi  Pater  pietatis  mira  placatio.  De  morte  enim 
Christi  resurrectio  nostra  venit  in  mundum,  qui  si- 
cut  ovis  ad  occisionem  pro  nobis  ductus  est ;  et  ut 
agnus  coram  tondente  sine  voce,  sic  non  aperuit  os 
suura.  Hic  enim  est  agnus  Dei  unigenitus  Filius  tuus, 
qui  toUit  peccata  mundi :  qui  se  pro  nobis  offerendo 
non  desinit,  nosque  apud  te  perpetua  advocatione 
defendit  :  quia  numquam  moritur  immolatus,  sed 
semper  viyit  occisus.  Quem  laudaut,  etc. 

Item  coDtestatio  paschalis. 
•  Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  cu- 

jus  a  mundi  origine  insestimabilis  erga  hominum  ge- 

nus  dilectio  perseverat ;  dum  justos  per  viam  rectam 

gradientes  c^lestem  ducit  ad  patriam,  et  peccatores 

ab  iniquitate  conversos  palemam  reportat  ad  gratiam  B  tectione  perducat  ad  regnum. 

Hinc  ergo  est,  omnipotens  Deus,  quod  Dominus  no-  ^°  ^* 

ster  Jesus  Christus  sicut  passione  sua  exspoliat  in- 

feros,  ita  etiam  resurrectione  sua  manubiis,  quibus 

tartarea  vincla  nudavcrat,  vestivit  potentialiter  C€e- 

los.  Per  quem  Majestatem  tuam. 

MISSA   IN   INVENTIONK  SANCTiEf«. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  PbilippeDses  b. 
Fratres,  hoc  sentite  in  vobis  quod  in  Christo  Jesu, 

qui,  cum  in  forma  Dei  essct,  non  rapinam  arbitratus 

est  esse  sq  aequalem  Deo,  sed  semetipsum  exinani- 

vit  formam  servi  accipiens,  in  similitudinem  homi- 

num  factus,  et  habitu  inventus  ut  homo.  Humiliavit 

semetipsum,  factus  obediens  usque  ad  mortem,  mor- 

tem  autem  cnicis.  Propter  quod  et  Deus  illum  exal-      ^        ^        .       ^        .  ... 

.     ..    X  j        'L  11.  x-    ri  Ecce  deceptor  deceptus  es,  et  qui  tnumphav 

tavit,  et  donavit  illi  nomen  snper  omne  nomen,  ut  m  L  ,      .     «,  .,.«..       , 

conculcans.  Nam  caro,  quse  tibi  fuit  m  Adam  cibus, 

factus  est  in  Christo  interitus  :  et  unde  prius  esca, 

inde  snccessit  penuria.  Sed  videamus  ubi  contigiC 

pcena,  de  qua  tenemus  victoriam  :  et  adoremus  cni- 

cis  signaculum,  per  quod  salutis  sumsimus  sacra- 

mentum.  Ecce  cnix  venerabilis  evacuatio  vuhieris, 

restitutio  sanitatis,  fidei  oraculum,  spei  suffragium, 

victorise  flrmamentum.  In  hac  Dominus  noster  ma- 


sicut  in  Christi  resurrectione  calliditas  Judaeorum  dam- 

nata  est,ita  est  in  crucis  manifestatione  virtutis  confusa 

Secreta. 
Deum  creatorem  et  redemtorem  nostrum,  qui  in 

came,  quam  sumpsit  de  Yirgine,  pro  totius  mundl 

salute  admirabilis  hostia  immolatus  est  in  crucis  al- 

tari ;  ct  proptcr  expellendumvenenum,  quod  in  Adam 

fuerat  suasione  serpentis  infusum,  preciosi  sanguinis 

porrexit  antidotum,  ut  criminis  antiqui  peccatum 

tam  novo  sacrificio  purgaretur ;  et  mors,  qus  pro- 

cessit  gustando  de  scientise  ligno,  moreretur  per  li- 

gnum;  snpplices  deprecamur,  ut  nos,  quos  eripuit 

de  infemo  per  hujus  signi  patibulum,  ejusdem  pro- 

:tione  perducat  ad  regnum. 

Cootestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus  :  qoi 

genus  humanum  prsevaricatione  sua  in  ipsius  origi- 

nis  radice  damnatum :  per  florem  virginalis  uteri  red- 

dere  dignatus  es  absolutum  :  et  hominem  recreari, 

ut  diabolus,  qui  Adam  in  fragili  carae  devicerat, 

conservata  justitia  a  Deocame  reddereturadsumpta, 

cum  perfectimi  Dominum  Jesum  Christum  in  utraque    j 

substantia  hostis  temtaret  humilem,  sed  agnosceret  ^ 

prsepotentem.  Nam  adversarius  noster  nec  a  solo  Deo  « 

certari  poterat,  nec  a  solo  homine  debellari.  Sed  cu — 

jus  provocatus  visibili  corpore,  victus  est  invisibili  - 

potestate.  Dic  igitur,  hostis  antique,  quo  tua  fraus,^ 

quo  argumenta,  quo  serpentina  consilia  sunt  voratat 

avera» 


nomine  Jesu  omne  genu  flectatur,  cselestium,  terre- 
strium  et  infernomm ;  et  omnis  lingua  conflteatur 
quia  Dominus  Jesus  Christus  in  gloria  est  Dei  Patris. 
Leclio  saDcti  Evangelii  secundum  Mattbseuni. 
Simile  est  regnum  cselorum  thesauro  abscondito  in 
agro,  quem  qui  invenit  homo  abscondit,  et  prse  gau- 
dio  illius  vadit,  et  vendidit  universa  quee  habet,  et 
emit  agmm  illum.  Iterum  simile  est  regnum  cselo- 
mm  homini  negotiatori  quserenti  bonas  margaritas. 
Inventa  autem  lina  preciosa  margarita,  abiit,  et  ven- 
didit  onmia  quse  habuit,  et  emit  eam.  Itemm  simile 
est  regnum  cselomm  sagense  missse  in  mare,  et  ex 
omni  genere  piscium  congreganti :  quam  cum  im- 
pleta  esset,  educentes,  elegemnt  bonos  in  vasa,  ma- 


nus  sacras  pugnaturus  inseruit  :  in  hac  ut  nobis 
palmam  tribueret,  suas  palmas  Redemptor  aptavit ; 
et  quasi  in  statera  se  ipsum  pro  prccio  nostro  pen- 
savit,  ut  vita  vendita  fieret  mors  captiva.  In  hac  ne 
mundus  gravem  lapsum  gemeret,  sanctos  pedes 
Christus  adiixit,  et  contra  fortem  fortior  totum  cor- 


los  autem  foras  misemnt.  Sic  erit  in  consummatione  D  P"»  triumphatums  extendit.  Hoc  tamen  plus  est  mi- 


sseculi.  Exibunt  angeli,  et  separabunt  malos  de  me- 
dio  justomm,  et  mittent  eos  in  caminum  ignis  :  ibi 
erit  fletus  et  stridor  dentium. 

INCIPIT   BflSSA. 

Venerabilem  toto  mundo  de  inventione  sanctse 
Cmcis  sacratissimum  diem  sollemniter  celebrantes 
gratias  agamus  divinse  potentise,  qui  tantse  salutis 
vexiUum,  quod  Judaica  nobis  abscondebat  malitia, 
cselestis  hodie  revelavit  clementia.  Nam  etsi  gens 
perfida  Dominum  nostmm  in  sepulcro  retinere  non 
potuit,  vel  ipsa  Crucis  indicia  voluit  sub  fossa  celare. 

*  Habetur  item  missa  de  ea  in  Gothico,  sed  diversa. 
Observa  hic  nuUas  assignari  missas  pro  Dominicis 
post  Pascha,  quia  paschales  repetebantur. 


rabile,  quia  quod  toto  mundo  profecerit,  in  uno 
stans  stipite  cursum  victor  implevit.  0  crux  admira- 
bili  virtute  prsecellens,  muneris  preciosi  largitrix, 
quse  reddis  cives  de  peregrinis,  felicis  de  naufragis, 
liberos  de  subditis,  vivaces  efficis  de  peremtis !  Ad 
cselos  ducis  de  tartaris,  amicos  revocas  ex  offensis, 
adoptivos  facis  de  perditis,  heredes  instituis  de  dam- 
natis.  Vere  summis  digna  prseconis,  quse  viduato 
iuferno  dotasti  paradisum,  et  virtus  quse  illum  sub- 
didit,  hunc  erexit.  Tu  nostri  capitis  galea,  lateris 
palma,  pectoris  es  lorica,  et  quicquid  tota  membra 

b  Sequentes  duse  Lectiones  subseqaenti  festo  in- 
ventse  Cmcis  conveniunt. 


513 


SAGRAMENTARIUM  GALLICANUM.  —  LEGTIONES  DE  ADVENTU  DOMINL 


m 


poposcerini,  sola  sufQcis  prsemunire.  Ecce  factum  4  scipuli  ejusdicentes  :  Desertus  estlocus^et  horajam 

prsetcrit ;  dimitte  turbas,  ut  euntes  in  castella,  emant 
sibi  escas.  Jesus  autem  dixit  eis  :  Non  habent  neces- 
se  ire,  date  illis  Vos  manducare.  Responderunt  ei : 
Non  habemus  hic  nisi  quinque  panes,  et  duos  pi- 
sces.  Qui  ait  eis  :  Adferte  illos  mihi  huc.  Et  cum  jus- 
sisset  turbam  discumbere  supra  foenum,  acceptis 
quinque  panibus  etduobus  piscibus,  aspiciens  in  c^ 
lum  benedixit,  et  fregit,  et  dedit  discipulis  suis  pa- 
nes,  discipuli  autem  turbis.  Et  manducaverunt  om- 
nes,  et  saturati  sunt,  et  tulerunt  rehquias  duodecim 
cophinos  fragmentorum  plenos.  Manducantium  au- 
tem  fuit  numerus  quinque  milia  yii^orum,  exceptis 
muUeribus  et  parvuUs. 

INCIPIT  MISSA. 


est  nobis  signum  crucis  in  bonum  per  Christum  Do- 
minum  nostrum. 

HISSA  IN   LETANIAS  DICENDA. 

In  Letanias  legenda^, 
LecUo   Johel  propbctffi. 
Hsc  dicit  Dominus  :  Convertimini  ad  me  in  toto 

corde  vestro,  in  jejunio,  et  fletu,  et  in  planctu  :  scin- 

dite  corda  vestra,  et  non  vestimenta  vestra ;  et  con- 

vertimini  ad  Dominum  Deum  vestrum,  quia  benignus 

et  misericors  est.  Canite  tuba  in  Sion,  sanctiUcate 

jejunium,  vocate  coetum,  congregate  populum,  san- 

ctiflcate  ecclesiam,  vocate  senes  et  sugentes  ad  ube- 

ra.  Inter  vestibulum  et  altare  plorabunt  sacerdoies 

nunistri  Domini,  et  dicent :  Parce,  Domine,  populo 


tuo,  el  ne  des  hereditatem  tuam  in  opprobrium.  Etg     Misericors  Domine,  ciyus  miserationes  sunt  super 

respondit  Dominus,  et  dixit  populo  suo  :  Ecce  ego 

mitiam  vobis  frumentum,  vinum  et  oleum,  et  reple- 

bimlni  eo  et  non  dabo  vos  ultra  in  opprobrium  in 

g^niibus,  quia  dedi  vobis  Doctorem  justitiae,  et  des- 

cendere  faciam  ad  vos  imbrem  matutinum  et  seroti- 

num,  ait  Dominus  Deus. 

LecUo  sancU  Evangeiii  secundum  Mattboeum. 
Diebus  ilUs,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis  : 
Jkadistis  quia  dictum  est  antiquis,  Diliges  proximum 
toium,  ei  odio  habebis  iuimicum  tuum.  Ego  autem 
^co  vobis  :  Diligite  inimicos  vestros,  benefacite  his 
qui  oderunt  vos,  orate  pro  persequentibus  ct  calum- 
Jaiantibus  vos  :  ut  sitis  UUi  Patris  Vestri  qui  in  caelis 
:,  qui  solem  suum  oriri  facit  super  malos  et  bonos, 
iX  pluit  super  justos  et  injustos.  Si  enim  diligatis  Q 
\y  qui  vos  dUigunt,  quam  merccdem  habcbitis  ? 
xiomie  ei  pubUcani  hoc  faciunt?  Et  si  salutaveritis 
±ratres  vestros  tantum,  quid  ampUus  facietis?  nonne 
ethnici  hoc  faciuni?  Estote  ergo  perfecti,  sicut  Pa- 
ier  vesier  caelestis  perfectus  est. 
Item  alia.  LecUo  sancU  EvaugelU  sccundum  Matthxum. 
In  illo  tempore,  convocatis  Dominus  Jesus  disci- 
pnlis  suis,  dixit :  Misereor  iurbee,  quia  iriduo  jam 
perseverant  mecum,  et  non  habent  quod  maiidu* 
cent :  ei  dimittere  eos  jejunos  nolo,  ne  deUciant  in 
via.  Et  dicunt  ei  discipuU  :  Unde  ergo  nobis  in  de- 
serto  panes  iantos,  ut  saturemus  turbam  tantam?Et 
ait  illis  Jesus  :  Quot  panes  habetis?  At  iUi  dixerunt : 
Sepiem,  et  paucos  pisciculos.  Et  praecepit  turbse  ut 


omnia  opera  ejus,  fratres  carissimi,  supplicemus,  ut 

reliquiis  popuU  sui,  quem  ruina  mundi  labentis  ac 

prfietereuntis  oppressit,  in  varUs  adflictiouum  ejus 

succurat  angustiis,  quo  siugulis  adque  universis  tri- 

bulationum  suarum  pondus  non  ira  delendi  sint,  sed 

eruditio  convertendi. 

Secreta. 

Deus,  nostrum  refuglum  inlaboribus,  virtusinin- 
flrmitatibus,  adjutorium  in  tribulationibus,  solamen 
in  fletibus ;  parce  Domine,  parce  populo  tuo,  ne  tra- 
das  bestiis  animas  confltentes  tibi. 

CoDteslulio. 

Vere  dignumet  justum  est,  omnipotens  Deus.  £x- 

pectantes  ergo  misericordias  tuas,  ante  oculos  tuos 
exiensum  humilitatis  nostrae  siue  infusione  iuee  be- 
nedictionis  expetimus.  Parce,  Domiue,  miseris,  et 
ante  tuum  conspectum  parce  prostratis ;  nec  aflerant 
nobis  nostra  delicta  reatum,  sed  tribuat  iua  dulcedo 
consolationis  remedium.  Verumtamen,  omnipotens 
et  misericors  Deus,  te  obsecramus,  ut  voluntariam 
nobis  conferas  pluviam,  et  ne  secundum  peccata 
nostra  tribuas  nobis,  nec  ea  qua  meremur  austerita- 
te  nos  judices,  quia  tu  reples  omnem  animam  bene- 
dictione  per  Christum  Dominum  nostrum. 

HISSA  IN   ASCEN3I0NE  DOHINI. 

LecUo  Apocalysis  saiicli  JohaDDis  c. 
Vidi  turbam  magnam,  quam  dinumerare  nemo 

poterat ;  ex  omnibus  gentibus,  ct  tribubus,  et  popu- 

Us,  et  Unguis,  stantes  ante  thronum  in  conspecto 

Agni,  amicti  stolas  albas,  et  palmse  in  manibus  eo- 


discuraberet  super  terra ;  et  accipiens  septem  panes  D  ^^^]  ^^  damabant  voce  magna,  dicentes  :  Salus  Deo, 


et  pisccs,  gratias  agens,  fregit,  et  dedit  discipulis 

suis,  et  discipuU  dederunt  populo  :  et  comederunt 

omnes  et  saturaii  sunt.  Et  quod  superfuiidefragmen- 

tis''  tulerunt  septem  sportas  plenas.  Erantautem  qui 

<)[ianducaverunt  quattuor  milia  hominum,  extrapar- 

Vulos  et  muUeres. 

Item  alia. 
Vespere  autem  facto,  accesserunt  ad  Jesum  di- 

•  Diversie  et  prolixiores  Lectiones  assignantur  in 

Luxoviensi  Lectionario ;  sed  hse  pro  inissa,  aliae  ex- 

Ira  missam.  Porro  Liianise  Hogationum  Romse  non 

receptfie  sunt  ante  pontiUcatum  Leonis  111,  qni  pon- 

tifex  «  constituit,  ut  ante  tres  dies  Ascensiouis  domi- 

nic»  Litaiiis  celebrentur,  d  testante  Anastasio. 

i>  In  exemplari  fraumentis;  et  in  subsequeute  aUa 


nostro,  qui  sedit  super  thronum,  ct  Agno.  Et  omnes 
angeli  stabant  in  circuito  throni,  et  seniorum^  et 
quattuor  animalium  :  et  ceciderunt  in  conspecto 
throni  in  facies  suas,  et  adoraverunt  Deum,  dicentes, 
Amen.  Benedictio,  ct  claritas,  et  sapientia,  et  gra- 
tiarum  actio,  et  honor,  et  virtus,  et  fortitudo  Deo 
nostro  in  ssecula  sceculorum,  amen. 

lectione  fraumentorum, 

c  Sequentes  Lectiones  festo  Ascensionis  conve- 
niunt.  Augustiuus  in  sermone  3  de  Ascensione  ait 
lectum  fuisse  ex  Apocalypsi :  Vicit  Leo  de  tribu  Jtuia, 
In  sermone  5  meutionem  facit  Lectionis  ex  Libro 
Actuum  aposiolorum  :  quse  prima  est  Lectio  ex.tri- 
bus  in  Lectionario  uostro  GaUicano. 


m  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 

Lectio  sancti  EvaDgelii  secundum  Lucam.  k  formet  corpus  humilitatis  nostrsB   corpori  | 


Diebus  iilis  stetit  Dominus  Jesus  in  medio  disci- 
pulorum  suorum,  et  dicit  eis :  Pax  vohis^  ego  sum, 
nolite  timere.  Conturbati  vero  et  conterriti,  existi- 
mabaut  se  spiritum  videre.  Et  dixit  eis  :  Quid  tur- 
bati  estis,  et  cogitationes  ascendunt  in  corda  vestra? 
Videte  manus  meas  et  pedes,  quia  ipseegosum. 
Palpate  et  videte,  quia  spiritus  camem  et  ossa  non 
habet,  sicut  me  videtis  habere.  Et  cum  hoc  dixisset, 
ostendit  eis  manus  et  pedes.  Adhuc  autem  illis  non 
credentibus,  et  mirantibus  prce  gaudio,  dixit :  Habe- 
tis  hic  aliquidquod  manducetur?  At  illi  optulcrunt 
ei  partem  piscis  assi,  et  favum  mellis.  Et  cum  man- 
ducasset  coram  eis,  sumens  reliquias  dedit  eis.  Et 
dixit  ad  eos  :  Haec  sunt  verba  qua;  locutus  sum  ad 


suce.  Quem  laud. 

HISSA  IK   QUINQUAGINSIMO. 

Lectio  Apocalypsin  sancti  Johannis  apostoli  > 
Veni,  ostendam  tibi  spousam  uxorem  Agi 
sustulit  me  in  spiritu  in  montem  magnum  et  f 
et  ostendit  mihi  civitatem  sanctam  Hierusale 
scendentem  de  cseloa  Deo,  habentem  claritatei 
Lumen  ejus  simile  lapidi  precioso,  tamquam 
jaspidis,  sicut  crystaiium.  Et  habebat  mumi] 
gnum  et  altum,  habens  portas  duodecim  et  in 
angelos  duodecim  et  nomina  inscripta,  quse  su 
miua  duodecim  tribuum  iiliorum  Israel.  Ab  0 
portse  tres,  et  ab  aquilone  portse  tres.  Et  maro 
tatis  habens  fundamenta  duodecim  et  in  ipsis  c 


vos  cum  adhuc  [essem]  vobiscum,  quoniam  necesse  B  cim  nomina  apostolorum  Agni.  Et  qui  loqa< 


est  impleri  omnia  quse  scripta  sunt  in  lege  Mojsi, 
et  Prophetis,  et  Psalmis  de  me.  Tunc  apernit  illis 
sensum,  ut  intelligerentScripturas,  et  dixit  eis,  quo- 
niam  sic  scriptum  est  :  et  sic  oportebat  Christum 
pati,  etresurgere  a  mortuis  die  tertia,  et  preedicari 
in  nomine  ejus  paenitentiam  et  remissionem  pecca- 
torum  in  omnibus  gentibus,  incipientibus  ab  Hieru- 
solyma.  Vos  autem  estis  testes  horum  :  et  ego  mitto 
promissum  Patris  in  vos.  Vos  autem  sedete  in  civita- 
te,  quoadusque  induamini  virtutem  ex  alto.  Eduxit 
AOTEV  Eos  FORAS  iu  Bethanca,  et  elevatis  manibus 
suis  in  cselum,  benedixit  eis.  Et  factum  est  dum  be- 
nediceret  illis,  recessit  ab  eis,  et  ferebatur  in  cselum. 


mecum,  habebat  mensuram,  harundinem  aa 
utmetiretur  civitatem,  et  portasejus,  et  muro 
civitas  in  quadrato  posita  est,  et  longitudo  ejw 
est,  quanta  et  latitudo.  Et  mensus  est  civitati 
harundine  per  stadia  duodecim.  Longitudo  e 
tudo  sequalia  sunt.  Et  mensus  est  murus  ejusc4 
quadraginta  quattuor  cobitorum  mensura  hoi 
quse  est  angeli.  Et  erat  structura  muri  ejus  ex 
jaspide  :  ipsa  vero  civitas  auro  mundo,  simile 
mundo.  Fundamenta  muri  civitatis  onmi  lapid 
cioso  ornata.  Fundamentum  primum  jaspis;  t 
dus,  sapphirus;  tercius,  calcidonius;  quarlus, 
ragdus;  quintus,  sardonix  ;  sextus,  sardinus; 


Et  ipsi  adorantes  regressi  sunt  in  Hiarusalem  cum^  mus,  chrysolitus;  octavus,  beryllus;   nonus 

.»«..J:^    «««««MA       I?4    AM/*n4      eA«v.«%A«    :*.     ftn«v.«^lA       1»..J.vm        \J' J...! .1 J  . .  • 


gaudio  magno.  Et  erant  semper  in  templo,  laudan- 
tes  et  benedicentes  Dominum. 

INCIPIT  MISSA. 

Mirabilis  in  excelsis  Dominus  Deus  noster,  qui 
ascendisti  super  cselos  cselorum  ad  orientem,  inter 
angelorum  ministeriacamis  trophflea  sustoUens,  cum 
ad  occursum  tuum  cseli  potestatcs  occurrunt;  pone, 
queesumus,  ascensiones  in  cordibus  nostris ;  ut  etiam 
nos  te  sequentes,  illuc  tendamusfide,  ubi  scimus  ad 
Dei  Patris  dexteram  te  regnare. 

Secreta. 

Ascensionis  Domini  sacramentum,  qno  advocatus 
Dominus  noster  Jesus  Christus  ad  Patrem  nobis  mis- 
surus  ascendit,  iidei  nostrse  gaudia  mulUplicata  con- 


sius;  decimus,  chrysoprassus;  undecimus,  h 
thus;  duodecimus,  amethystus  :  et  duodecim 
duodecim  margaritse  sunt  per  siugulas.  Qui 
aurem  audiat  quse  spiritus  dicat. 

Lectio  sancti  Evangelii  sccundum  lohnDnem 
Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis 
Qui  credit  in  me,  opera  quse  ego  facio^  et  ipse  l 
et  majora  horum  faciet,  quia  ego  ad  Patrem ' 
et  quodcumque  petieritis  in  nomine  meo,  h 
ciam.  Si  diiigitis  me,  mandata  mea  servate  :  c 
rogabo  Patrem,  et  alium  c  Paraclitum  dabit 
utmaneat  vobiscuminGeternum,  Spiritum  vei 
quem  mundus  non  potest  accipere,  quia  noD 
eum,  nec  scit  eum  :  vos  autem  cognoscetis 
celebret :  ut  promissionis  suce  memorata  interpellet  D  ^"^*  *P*^^  ^^^  manebit,  et  in  vobis  erit.  Non 


pro  nobis,  utinsecundo  ejus  adventu  mereamur  oc- 

currere  leeti. 

Contestatio*. 

Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus  per 

Christum  Dominum  nostrum.  Qui  mortuus  est  prop- 

ter  peccata  nostra,  et  resurrexit  propter  justificatio- 

nem  nostram.  Qui  solutis  infemi  nexibus  sreas  por- 

tas  ac  feiTea  'claustra  confregit ;  deinde  resurgens  a 

mortuis,  quadraginsimo  die,  videntibus  cunctb  disci- 

polis,  ad  cielos  ascendit  :  quia  ipse  est  expectatio 

nostra,  quem  expectamus  venire  de  cselis,  ut  con- 

*  Eadem  contestatio  in  Gothico  usque  ad  hflec 
verba  :  Qift  9oluti$  infemi,  etc. 
^  Lectiones  pro  mto  Penieooitesi  quod  absolute 


quam  vos  orphanos,  veniam  ad  vos.  Adhuc  ; 

cum,  et  mundus  me  jam  [nonj  videt :  vos  auten 

bitis  me,  quia  ego  vivo  et  vos  vivetis.  In  illo  d 

cognoscetis  quia  ego  sum  in  Patre  meo,  et  Yosi 

et  ego  in  vobis.  Qui  habet  mandata  mea,  et  sen 

ille  est  qui  diligit  me.  Qui  autem  diligit  me,  <j 

tur  a  Patre  meo,  et  cgo  diiigam  eum,  et  manif< 

ei  meipsum. 

INCIPIT  mssA. 

Te  datorem  Spiritus  sancti,  Domine  Christ 
hac  die  celeberrima,  qiio  tuos  apostolos  chaiisiE 

Quinquagesimum  infra  non  semel  appeUatnr. 
«  Sic  FanMlUm,  non  Faracletui^  m  yetuett 
ezemplari. 


M  SAGRAMENTARIUM  GALUCANUM.  ~  LEGTIONES  QUOTIDIANiE.  Kl8 

donis  Spiritns  sancti  igni  ditasti,  proYoluta  ac  sub-  ^  nomini  dedicavit,   et  intelligibile    nobis  faciat  et 


missa  prece  rogamus  :  quo  adveniente  Trinitas  co- 

ruscavil,  quinquaginsima  dies  emicuit ;  in  quo  Pa- 

scha  adimpleta  est,  mysterii  tui  soUemnitatem  con- 

cludimus  obsecrantes  ut  corda  nostra  purifjces,  a 

quo  discipulorum  corda  quasi  ferrum  ad  capiendum 

ignisti. 

CoUectio. 

Spiritus  sanctus  tuus  Paraclitus,  qusesumus,  Do- 

mine,  apeccatis  nostris  emundans  continuam  nobis 

tribuat  claritatem ;  quique  quasi  ignis  super  aposto- 

los  advenit,  dispergens  dona,  super  nos  quoque  in- 

firraos,  te   concedente,  vel  aliqua  portione   su8e 

dignationis  adveniens,  et  peccata  deleat,  et  pietatis 

dona  largiatur. 

Post  Domina. 


B 


a^ternum. 

Collectio  ad  pacem. 

Munera  nostra,  qusesumus,  Domine,  sancti  Spiri- 

tus  tui  dignatione  sacrentur,  per  quas  et  a  peccatis 

omnibus  absolvantur,  et  adoptionis  tuae  filii  rena- 

scantur. 

Contestatio 

•  Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus, 

te  laudare  in  hoc  prsecipue  die,  quo  sacratissimum 

Pascha  quinquaginta  dierum  mjsteriis  tegitur,  etper 

sua  vestigia  recursantium  dienim  spatiis  colligitur ; 

et  dispersio  linguarum,  quse  in  confusione  facta  fue- 

rat,  per  Spiritum  sanctum  adunatur.  Hodie  namque 

de  cslis  repente  sonum  audientes  Apostoli,  unius 

fidei  Symbolum  exceperunt,  et  linguis  variis  Evan- 


Virtute  sancti  Spiritus,  Domine,  munera  nostra  *^  gelii  tui  gloriam  gentibus  tradiderunt  per  Christum 
continge ;  ut  quod  sollemnitate  quinquaginsimae  suo      Dominum  nostrum. 

*  Eadem  in  Gothico  est  contestatio,  p.  169. 


ra  DEI  NOMINE 


INCIPIUNT  LECTIONES  COTTIDIANAS 


MISSA   SANCTI  lOHANNIS  BAPTIST^. 

Lectio  de  Hieremia  propbeta. 
Hsec  dicit  Dominus :  Quserite  pacem  civitatis,  et 
crate  pro  ea  ad  Dominum,  quia  in  pace  illius  erit  pax 
"Tobis.  Haec  dicit  Dominus  :  Non  vos  seducant  pro- 
phetae  vestri,  qui  suntin  mediovestri,  et  divini  ve- 
stri;  el  ne  attendatis  ad  somnia  vestra,  quee  vos 
somniatiSy  quia  falsum  vobis  ipsi  prophetant  in  no- 
mine  meo,  etnon  misi  cos,  dicit  Dominns.  Visitabo 
Tos,  et  suscitabo  super  vos  verbum  meum  bonum, 
ot  reducam  vos  ad  locum  istum.  Ego  enim  scio  co- 
gitationes,  quas  cogito  super  vos,  cogitationes  pacis, 
et  Don  adflictionis,  ut  dem  vobis  (inem  et  pseniten- 
tiam.  Invocabitis  me,  etvivetis;  orabitisme  etexau- 
diam  vos ;  quaeretis  me  et  invenietis.  Cum  quaesie- 
ritis  me  in  toto  corde  vestro,  inveniar  a  vobis,  ait 
Ibminus  :  et  reducam  captivitatem  vestram,  et 
coQgregabo  vos  de  universis  gentibus,  et  de  cunctis 
'ocis,  ad  qufle  expuli  vos,  ait  Dominus. 

Epistola  Paoli  apostoli  ad  Philippenses  in  sancti 

lohanoid  missa*. 

FratreSy  gaudete  in  Domino  semper,  iterum  dico 

^^udete.  Modestia  vestra  nota  sit  omnibus  homini- 

^Us,Dominus  enim  prope  est.  Nihil  sollicitisitis,  sed 

^'i  omni  oratione  el  obsecratione  cum  gratiarum  ac- 

^one  petitiones  vestrae  innotescant  apud  Deum.  Et 

P^  Dei  quae  exsuperat  omnem  sensum,  custodiat 

^Orda  vestraetintelligentias  vestras  in  Christo  Jesu. 

*^  cetero,  fratres,quaecumque  sunt  vera,qu8ccumque 

P^dica,  quaecumque  justa,  quaecumque  sancta,  quae« 

^^imqueamabilia,  quaecumque  bonae  famae;  si  quavir- 

*  Id  eat  festOi  oti  colligitur  ex  Lectione  sequente 
l^  ioneH  MmnU  miaaam,  Quo  nomine  festum 


tus,  si  qua  laus;  haec  cogitate;  quia  et  didicistis,  et 
accepistis,  et  audistis,  et  vidistis  in  me.  Haec  agite, 
et  Deus  pacis  erit  vobiscum. 

Lectio  sancti  EvaDgelii  secundQm  Lucam. 
C  Fuit  in  diebus  Herodis  regis  Judae  sacerdos  quidam , 
nomine  Zaccharias,  de  vice  Abia,  et  uxor  illi  de  fl- 
liabus  Aaron,  et  nomen  ejus  Elizabeth.  Erant  autem 
justi  ambo  ante  Deum,  incedentes  in  omnibus  man- 
datis  et  justificationibus  Domini  sine  querella ;  et  non 
erat  illis  filius,  eo  quod  esset  Elizabeth  sterilis,  et 
ambo  processissent  in  diebus  suis.  Factum  est  au- 
tem  cum  sacerdotio  fungeretur  in  ordine  vicis  suae 
ante  Deum  secundum  consuetudinem  sacerdotii,  sorte 
exiit  ut  incensum  poneret  ingressus  in  templum  Do- 
mini,  et  omnis  multitudo  erat  populi  orans  foris  hora 
incensi.  Apparuit  autem  illi  Angelus  Domini  stans  a 
dextris  altaris  incensi,  et  Zaccharias  turbatus  est 
videns,  et  timor  inruit  super  eum.  Ait  autem  ad 
illum  Angelus  :  Netimeas  Zaccharia,  quoniam  exau- 
dita  est  deprecatio  tua,  et  uxor  tua  Elizabeth  pariet 
tibi  filium,  et  vocabis  nomen  ejus  Johannem,  et  erit 
gaudium  tibi,  et  exyltatio;  et  multi  in  nativitate  ejus 
gaudebunt,  et  erit  magnus  coram  Domino,  et  vinum 
et  siceram  non  bibet,  et  Spiritu  sancto  replebitur 
adhuc  ex  utero  matris  suae,  et  multos  tiliorum  Israel 
convertet  ad  Doininum  Deum  ipsorum.  Et  ipse  prae- 
cedet  ante  illum  in  spiritu  et  virtute  Heliae,  ut  con- 
vei^tat  corda  patrum  in  filios,  et  incredibiles  ad  pru- 
dentiam  justorum,  parare  Dominoplebem  perfectam. 
Et  dixit  Zaccharias  ad  angelum  :  Unde  hoc  sciam  ? 
Ego  enim  sum  senex,  et  uxor  mea  processit  in  die- 

apud  veteres  significari,  notius  estquam  ut  probari 
8it  necessarinm. 


D 


m 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


520 


bus  suis.  Et  respondens  angelus  dixit  ei :  Ego  sum  j^  Nolo.  Postea  autem  psenitentia  motns  abiit.  Accedens 


Gabriel,  qui  adsto  ante  Deum,  et  missus  sum  loqui 
ad  te,  ethaec  tibi  evangelizare,  et  ecce  eris  tacens, 
et  non  poleris  loqui  usque  in  diem  quo  bffic  fiant, 
pro  eo  quod  non  credidisti  verbis  meis,  quae  imple- 
buntur  in  tempore  suo.  Et  erat  plebs  exspectans 
Zaccbariam,  et  mirabautur  quod  tardaret  ipse  in 
templo.  Egressus  autem  non  poterat  loqui  ad  illos  : 
et  cognoverunt  quod  visionem  vidissetipse  in  templo. 
Et  ipse  erat  innuens  illis,  et  permansit  mutus.  Et 
factum  est  ut  impleti  sunt  dies  ofticii  ejus,  abiit  in 
domum  suam.  Post  hos  autem  dies,  concepit  Eliza- 
beth  uxor  ejus,  et  occultabat  se  mensibus  quinque 
dicens :  Quia  sic  mihi  fecit  Dominus  in  diebus,  qui- 


autem  ad  alterum,  dixit  similiter.  Atille  respondens 

ait  :  Eo,  domine,  et  non  ivit.  Quis  ex  duobus  fecit 

voluntatem  Patris?  Dicunt  ei,  Novissimus.  Dicit  iUis 

Jesus  :  Amen  dico  vobis,  quia  publicani  et  meretri- 

ces  praecedunt  vos  in  regno  Dei.  Venit  enim  ad  vos 

Johannes  in  via  justitiae,  et  non  credidistis  ei :  pa- 

blicani  autem  et  meretrices  crediderunt  ei,  vos  au- 

tem  videntes  nec  pa;nitentiam  habuistis  postea  ut 

crederetis  ei. 

Postprophetiam. 

Aperi,  Domine,  claustra  oris  nostri,  non  solum 

linguam,  sed  et  mentem,  secundum  servi  tui  Zaccha- 

rise  prophetse,  ut  omnibus  diebus  vit®   nostrae  te 

laudare  possimus,  et  remissionem  peccatorum  con- 


bus  respexit  aufciTe  opprobrium  meum  inter  homi- 

nes.  Elizabeth  autem  impletum  cst  tempus  pariendi,  B  ^^^'  mereamur  in  via^pacjs^aBtemffi.  Per. 

et  peperit  fiiium.  Audierunt  vicini  et  cognati  ejus, 
quia  magniiicavit  Dominus  misericordiam  suam  cum 
illa,  et  congratulabantur  ei.  Et  factum  est  in  die  oc- 
tavo  venerunt  circumcidere  puerum,  et  vocabant 
eum  nomine  patris  ejus  Zaccharia.  Et  respondens 
mater  ejus  dixit :  Nequaquam,  sed  vocabitur  Johan- 
nes.  Et  dixerunt  ad  iilam  :  Quia  nemo  est  in  cogna- 
tione  tuaquivoceturhoc  nomine.  Innuebant  autem 
patri  ejus  quem  vellet  vocari  eum.  Et  postulans  pu- 
giilarem,  scripsit  dicens  :  Johannes  estnomen  ejus. 
£t  mirati  sunt  universi.  Apertum  est  autem  ilico  os 
ejus,  et  lingua  ejus,  et  loquebatur  benedicens  Deum. 
Et  factus  est  timor  super  (vmnes  vicinos  porum,  et 


INCIPIT  MISSA 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  qui  hunc  nobis  ho- 
norabilem  diem  in  beati  Johannis  Baptistse  nativitate 
fecisti  insignem,  qusesumus  ut  tuus  prsecursor,  qui 
ioter  natos  mulierum  omnibus  msgor  surrexit,  no- 
stram  fragilitatem  tuse  pietati  commendet. 

CoUcctio. 

Deus  qui  hunc  diem  nativitatis  beati  JohaDnis 
Baptistse  incomparabilem  hominibus  consecrasti : 
prsesta  nobis  de  cjus  meiitis,  illius  nos  calceamenti 
sequi  vestigium  [qui  se  ad  solvendam  Salvatoris  cor- 
rigiam  praedicavit  indignum. 

Post  DomiDa. 


Tua,  Domine,  muueribus  salutaria  ^  cumulamus, 
super  omnia^  montena  Jud«  divulgaba^  ^  ^^^^.  j^^^^  ^^^^^^^  naUviUtem  honore  debito 

celebrantes,  qui  Salvatorem  mundi  cecinit  ad  salu- 

tem. 

Ad  pacem. 

Praesta,  queesumus,  Domine,  ut  populus  tuus  ad 
plense  devotionis  effectum,  beati  Johannis  Baptiste 


verba  hsec.  Et  posucrunt  omnes  qui  audierant  in 
corde  suo  dicentes  :  Quid  putas  puer  iste  erit?  ete- 
nim  manus  Domini  erat  cum  illo.  Et  Zaccharias  pa- 
ter  ejus  impletus  est  Spiritu  sancto,  et  prophetavit 
dicens :  Benedictus  Dominus  Deus  Israel.  Puer  au- 
tem  crescebat  et  confortabatur  spiritu,  et  erat  in  de- 
serto  usque  in  diem  ostensionis  suse  ad  Israel. 

Lectio  saDcti  EvaDgelii  secuDdam  Matlhfleum,  qusB 
legilur  post  saacti  JobaDDis  missam. 

Diebus  illis,  cum  venisset  Dominus  Jesus  in  tem- 
plum,  accessemnt  ad  eum  docentem  principes  Sa- 
cerdotum,  et  seniores  populi,  dicentes  :  in  qua  po- 
testate  bfiec  facis,  et  quis  dedit  tibi  hanc  potestatem  ? 
Respondens  Jesus  dixit  iilis  :  Interrogabo  vos  et  ego 


natalitiis  imbuatur,  quem  prsemisisti  Filio  tuo  ple- 
bem  parare  perfectam. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  in 
die  festivitatis  bodiemse,  quo  beatus  ille  Johannes 
exortus  est,  qui  vocem  Matris  Domini  nondum  edi- 
tus  sensit,  et  adhuc  clausus  utero  adventum  salutis 
bumanse  prophetica  exultatione  gestivit :  qui  et  ge- 
netricis  steriiitatem  conceptus  abstersit,  et  patris 
unum  sermonem,  quem  si  dixeritis  milii,  et  ego  vo-  i\  linguam  natus  absolvit,  solusque  omnium  propheta- 


bis  dicam  in  qua  potestate  ho^c  facio.  Daptismum 
Johannis  unde  erat?  e  caelo,  an  ex  hominibus?  At 
illi  cogitabant  inter  se,  dicentes :  Si  dixerimus,  E 
cselo,  dicet  nobis  :  Quare  ergo  non  credidistis  illo  ? 
siautem  dixerimus:  Ex  hominibusytimemus  tnrbam. 
Omnes  enim  habebant  Johannem  sicut  prophetam. 
£t  respondentes  Jesu,  dixemnt :  Nescimus.  Ait  illis 
et  ipse  :  Nec  ego  vobis  dico  in  qua  potestate  bsec 
facio.  Quid  autem  vobis  videtur  ?  Homo  habebatduos 
fUios,  et  accedens  ad  primum  dixit :  Fili,  vade  hodie 
operari  in  vinea  mea.  lile  autem  respondens  ait : 


rum,  Redemtorem  mundi,  quem  prsenunciavit,  os- 
tendit ;  et  ut  sacrae  purificationis  effectum  aquarum 
natura  concipcret,  sanctificandis  Jordanis  fluentis 
ipsum  baptismatis  lavit  auctorem  Jesum  Christum 
Dominum  nostmm.  Per  quem. 

MISSA  IN  SANCTI  lOHANNIS  PASSIONB. 

c  Lectio  libri  Sapientia)  SalomoDis,  de  udo  jnsto. 

Beatus  vir  qui  inventus  est  sine  macula,  et  qui 

post  aurum  non  abiit,  nec  speravit  in  pecunia  et 

thesauris.  Quis  est  hic,  et  laudabimns  eum?  fecit 

enim  mirabiiia  in  vita  sua.  Quis  probatus  est  in  illo, 


■  Heec  prsepostere  posita,  quse  praecedere  debue-      tur,  legitur  altaria. 
rant  superiora  Post  missam  sancti  lohannis,  b  Sequentes  Le(*tiones  assignantur  pro  snbMquen 

>»  In  RomanOy  ubi  hsec  Collectio  fere  eadem  refer-     festo  passionis  sancti  Johanms  Baptist», 


o25  SACRAMENTARIUM  GALLICANLM.  -  LECTIONES  QL'0T1DL^.€.  526 

et  perfectus  inventus  est,  et  erit  illi  gloria.  Qui  po-  a  perquemaccessumhabemusrideiugratiaistayinqua 


tuit  transgredi,  et  non  est  transgressus ;  et  faccre 
mala,  et  non  fecit :  ideo  stabilita  sunt  bona  illius, 
et  eleemosynas  illius  enarrabit  ccclesia  sanctorum. 

Lectio  saDcU  Evangelii  secundum  Marcum. 
In  illo  tempore  audivit  Herodes  tetrarcha  famam 
Jesu,  tenuit  Johannem,  ct  alligavit  eum,  ct  posuit 
in  carcere  propter  Herodiadem  uxorem  fratris  sui. 
Dicebat  enim  illi  Johannes  :  Non  licet  tihi  habere 
eam.  £t  voluit  illum  occidere :  timuit  populum,  quia 
sicut  prophetam  eum  habebanl.  Die  autem  natalis 
saltavit  filia  Herodiadis  in  medio,  et  placuit  Herodi. 
Unde  cum  juramento  pollicitusest  ei  dare  quodcum- 
que  postulasset  ab  eo.  At  illa  prsemonita  a  matre 


stamusy  etgloriamur  in  spe  glorise  filiorum  Dei.  Non 
solum  autem,  sed  et  gloriamur  in  tribulationibus, 
scientes  quodtribulatio  paticntiam  operatur,  patien- 
tia  autem  probationem,probatio  vero  spem^spes  au- 
tem  nonconfundit :  quiacaritas  Dei  defusa  est  in  cor- 
dibusvestrisperSpiritumsanctum,quidatusestnobi9 
Ut  quid  cnim  Christus,  cum  adhuc  infirmi  essemus, 
secundum  tempus  pro  impiis  mortuus  est?  Vix  enim 
pro  justo  quis  moritur;  nam  pro  bono  forsitan  quis 
et  audeat  mori  ?  Commendat  autem  suam  caritatem 
Deus  in  nobis,  quoniam  cum  adhuc  peccatores  es- 
semus,  Christus  pro  nobis  morluus  est.  Multo  igi- 
tur  magis  justiOcati  in  sanguine  ipsius,  salvi  erimus. 
Lectio  saDcti  Evangelii  secundum  lobanDem. 


sua :  Da  mihi,  inquit,  hic  in  disco  caput  Johannis  ,    .       _      .        ,         .     . 

Baptiste.  Et  contristetus  est  rex.  Propter  juramen-  B  ^  ^f  ^"«  |»:f  ^  ."l!°l!^"  c:'""l   !".!  !!tH,Tl? 
tum  autem  et  eos  qui  pariter  recumbebant,  jussit 


dari.  Misitque,  et  decollavit  Johannem  in  carcere  ; 
et  allatum  est  caput  ejus  in  disco,  et  datum  est 
puellse,  et  tulit  matri  suse.  Et  accedentes  discipuli 
ejus,  tulerunt  corpus  ejus,  et  sepelierunt  illud. 

INCIPIT  MISSA. 

Deus  cui  sancta  conversatione  directa  gloriosi 
Johannis  oranda  sanctitas,  celebranda  sollemnitas 
est :  qui  quondam  cum  adnunciaret  mirabiliter  Re- 
demtorem,  expectabat,  speculum  luminis,  initium 
baptismatis,  testimonium  veritatis ;  et  in  plenitudi- 
nem  Christi  signorum,  post  signa  monstrabat,  nun- 
cius  saiutis,  cemulus  passionis  :  serviit  propheta  ba- 


Galileae,  vidit  duos  fratres,  Simon,  qui  vocatur  Pe- 
trus,  et  Andream  fratrem  ejus,  mittentes  retia  in 
mare,  erantenim  piscalores,  et  ait  illis :  Venite  post 
me,  et  faciam  vos  piscatores  hominum.  At  illi  conti- 
nuo  relictis  retibus  suis  secuti  sunt  eum.  Post  hsec 
dicit  Jesus  Petro  :  Simon  Johannes  diligis  me  plus 
his  ?  Dicit  ei  :  Etiam,  Domine,  tu  scis  quia  amo  te. 
Dicit  ei :  Pasce  agnos  meos.  Dicit  ei  iterum  :  Simon 
Johannes  diligis  me?  At  ille  ait :  Etiam,  Domine,  tu 
scis  quia  amo  te.  Dicit  ei :  Pasce  agnos  meos.  Dicit 
ei  terlio  :  Simon  Johannes,  amas  rae  ?  Contristatus 
Petrus,  quia  dixit  ei  tertio,  Amas  me  ?  Et  dicit  ei  : 
Domine,  tu  nosti  omnia,  tu  scis  quia  amo  te.  Dicit 
ei :  Pasce  oves  meas.  Amen,  amen  dico  tibi,  cum 


ptismo,  baptista martyrio,  et  Jesum  Dei  Filium mun-  C  esses  junior,  cingebas  te,  et  ambulabas  ubi  volebas. 

Cum  autem  senueris,  extendes  manus  tuas,  et  alius 
te  cinget,  et  ducet  quo  tu  non  vis.  Hoc  autem  dixit, 
significans  qua  morte  esset  clarificaturus  Deum. 

INCIPIT  HISSA. 

Deusqui  hunc  [diem]  beatorum  tuorum  Petri  et' 
Pauli  martyrio  consecrasti ;  Ecclesiam  tuam  eorumi 
quflesumus,  magisterio    gubemare   [digneris]  per 

quos  sumpsit  inicium. 

CoUcctio. 
Apostolorum,  Doraine,  beatorum  Petri  etPauli 
desiderata  soUerania  recensemus  ;  praesta,  qucesu- 
raus,  ut  eorura  supplicatione  muniamur,  quorum 

regiraur  principalu. 

Post  DoroiDa. 


di  redemtione  venturuni,  quem  adnunciare  se  prae- 
dicatione  sermonis  ostendit,  amare  se  effusione 
sanguinis  conprobavit. 

CoUectio  secreta. 

Exaudi  nos  bonorum  omnium  dispensator,  atque 

in  electissimi  tui  Johannis   solleranitate  praesenti 

delictorum  indulgentiara  placatus  adtribue ;  cui  to- 

tum  in  virtutem  sancti  Spiritus  ab  ore  translatura, 

Christus  fuit  moriendi  caiisa,  cui  Christus  fuerat 

causa   nascendi.   Ipse  igitur  nativitatis  dominicfie 

HUDcius,  ipse  pr^ecursor  probatus  est  passionis.  Per. 

CoDtestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus  per 


Ca.ri8tuin  Dominum  nostrum.  Cui  in  conspectu  vaU-  j^     LarRiente  te,  Domine,  natalicio  Petri  et  Pauli  lu- 


^^nium,  in  actu  baptismum,  in  obitu  martyrium  : 
^uo  per  unam  earademque  dispensationem  ostendit 
^eneratio  quem  promisit,  conversatio  quera  docuit, 
;S3assio  quem  dilexit  :  prophetat  in  utero,  prsedicat 
^n  saeculo,  consummat  in  gaudio.  A  justitia  elegitur, 
^e  justitia  loquitur,  pro  justitia  decoUatur.  Tantus 
'(>rophet8e  splendor  in  carceris  claustra  detruditur, 
^tpreciosusDeo  sanguis  meretriciae  saltationis  mer- 
^:ede  taxatur,  atque  inter  gentiHcise  voluptatis  flt 
^pulas  speculum.  Cui  merito  omnes  angeli.  Sanctus. 

MISSA  Ilf  NATALE  PETRI  ET  PAULI. 

^piitola  Panli  apostoli  ad  Romanos.  Id  Datale  apostolomm. 

Fratres,  jastificati  igitur  exfide,  pacem  habeamus 

ad  Deum  per  Dominom  nostrum  Jesum  Christum  : 

Patrol.  LXXII. 


raen  eflFuIsit :  concede,  qucesuraus,  ut  hodiema  glo- 

ria  passionis  sicut  illis  raagnificentiam  tribuit  sem- 

piternam,  ita  nobis  veniam  largiatur  optatam. 

Ad  pacem. 

Munera  quce  deferimus,  Domine,  benignus  ad- 

sume ;  qui  nostris  inpediraur  offensis,  apostolorum 

precibus  adjuvemur. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens,  te  glorio- 
sum  in  sanctis  tuis,  te  rairabUem  in  tuis  discipolis 
declamare.  Te  enira  verum  Deum  deprecantes  apo- 
stoli  in  omnera  terrara  sonum  prflebuerunt,  et  in  fl- 
nes  orbis  terrce  verbum  sancti  certaminis  tradide- 
runt.  Ex  quibus  beatum  Petrum  in  fundamentum 

17 


h23  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PAHISIENSIS. 

EcclesifiB  conlocasti,  cujusfidein  omnium  discipulo-  k  Nunc  crgo  donomajeslatistuseagnoscimusrel 


rum  tuorum  gaudio  confortasti.  Huic  gentium  ma- 
gistrum  tradidisti  collegam,  novissimum  quidem  in 
cursum,sQ4sB^dl6m  adprasmium.  Plusenim  omni- 
buslaborat  in  prsedicatione,  quiplusin  persecutione 
pr£esumpserat;  et  quem  Saulum  persequentem  nomi- 
nabat  ■,  Ecclesiapraedicantem  Paulum  appellat.  Par 
efficitur  Petro  in  passione,  ut  credatur  ejus  particeps 
esse  in  remuneratione.  Hsec  tu  omnia,  Domine,  ope- 
raris,  qui  a  propbetis  demonsLraris,  ab  angelis  ado^ 
raris,  et  ad  omne  sseculum  apostolorum  lumine  de- 
clararis.  Etideocumangeliset  arcbangelis  conlaud. 

MISSA   SANCTI   SIGISliUNDI   REGIS. 

Epistola  Johannis  apostoli  ad  gentes  b. 
Fratres,  nolite  diligere  mundum,  nec  ea  quce  in 


esse  bomini  pacifico.  Tuergo,  Domine  Deus  n 
qui  inter  bellorum  tumultus,  non  examination 
secutoris,  electo  tuo  Sigismundo  triumpbum 
tyrii  contulisti,  tu  dispensando  pauperibus  pi 
aperire  dignatus  es,  secutus  gratiam,  con» 
misericordiam,  ut  post  mortem  ostendas  ia  r\ 
quem  ante  mortem  firmasti  infide.  Tua  eniin 
sunt,  Domine,  ut  in  nomine  electi  tui  Sigifli 
per  communionem  corporis  et  sanguinis  D 
nostri  Jesu  Cbristi  Filii  tui  a  famulo  tuo  ill.  te 
tatis  frigora,  febrium  ardorem  repellas,  et  f 
tem  pristinam  revocare  digneris.  Prflesta,  qu 
Trinitate  laudant  omnes  angeli. 

MISSA  IN  SANCTORUM  MARTYRUM. 


mundo  sunt.  Siquis  diligit  mundum,  non  est  cari-B  LeclioApocalysissanctilobanniSjinsanctommdlf 


tas  Patris  in  eo :  quoniam  omne  quod  est  in  mundo, 
concupiscentia  carnis,  et  concupiscentia  oculorum, 
et  superbia  vitae. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthseam. 
Diebus  illis,  circuibat  Dominus  Jesus  totam  Gali- 
Iseam,  docens  in  synagogis  eorum,  et  prsedicans 
Evangelium  regni,  et  sanans  omnem  languorem  et 
omnem  inflrmitatem  in  populo.  Etabiitopinioejus 
in  totam  Syriam,  et  obtulerunt  ei  omnes  male  ba- 
bentes  variis  languoribus  et  tormentis  comprehen- 
sos,  et  curavit  eos. 

INCIPIT  MISSA. 

Omnipotentem  Dominum,  qui  per  apostolos  et 


Vidi,  et  ecce  unus  de  senioribus  dicens  mi 
qui  amicti  sunt  stolas  albas,  qui  sunt  et  unde 
runt  ?  Et  dixit  illi  :  Domine  mi,  tu  scis.  Ei 
mibi  :  Hi  sunt  qui  veniunt  de  tribulatione  ma| 
laverunt  stolas  suas,  et  dealbaverunt  eas  in  8 
ne  Agni.  Ideo  sunt  ante  thronum  Dei,  et  serv 
die  ac  nocte  in  templo  ejus ;  ct  qui  sedet  in  1 
habitabit  super  illos.  Non  esurient  neque 
amplius,  neque  cadet  super  illos  sol,  neqm 
spstus  :  quoniam  Agnus,  qui  in  medio  throni  i 
get  illos,  et  deducet  eos  ad  vit^e  fontes  aquar 
absterget  Deus  omnem  lacrimam  ex  oculis  c 
Epistola  Pauli  apostoli  ad  Hebneos. 


martyres  suos  diversa  sanitatum  dona  largitur,  fra- _      ^    .  ,.         «, 

.,.,....,  ^.    .  .,,  r.     Fratres,  sancti  per  fidem  vicerunt  rcgna,  c 

tres  dilectissimi,  deprecemur,  ut  huic  servo  suo  ill.  '-*  .    . 

^  .  . .  .     .         ..        r  *•     4       />j  1-  /.        1-      suntiustitiam,  adepti  sunt  repromissione»,o 

qui  typi  quartani  vexatione  fatigatur,  fidelis  famuli  ''  /        ^        .... 

.  o-  •  j-         •!.       1  X  A    ^  j  verunt  ora   leonum,  extinxerunt  mipetum 

sm  Sigismundi  precibus  clementer  occurrat;  et  dum 

nobis  illius  facit  merita,  isti  conferat.  medicinam. 

Secreta. 

Inclina,  Domine,  pias  precesc  ad  desideria  sup- 
plicantium,et  quse  devoto  cordeposcimus,benignus 
admitte  ;  ut  servo  tuo  ill.  qui  typi  quartani  vexatio- 
ne  fatigatur,  fidelis  famuli  tui  Sigismundi  precibus 
clementer  occurras  :  nobis  illius  patefacias  merita, 
prsesenti  «egrolo  conferas  medicinam. 

CoDtestutio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,no- 
men  tuum  laudare,  cujus  majestatem  tuam  tanto 
magis  obnoxii  sumus,  quantum  illi  pro  susceptanos- 


eflfugerunt  aciem  gladii,  convaluerunt  de  ii 
tate,  fortes  facti  sunt  in  bello. 

Lectio  sancti  Evangelii  secunduni  Matth»iiD 
Videns  Dominus  Jesus  turbas,  ascendit  in 
tem  :  et  cum  sedisset,  accesserunt  ad  eum  di 
ejus,  et  aperiens  os  suum  docebat  eos  dicens 
pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regni 
lorum.  Beati  mites,  quoniam  ipsi  possideba] 
ram.  Beati  qui  esuriunt  et  sitiunt  justitiam,  qa 
ipsi  saturabuntur.  Beati  misericordes,  quonia 
misericordiam  consequentur.  Beati  mundo 
quoniam  ipsi  Deum  videbunt.  Beati  padfici, 


tri  corporis  humilitate  debemus,  exemplum  nobis      niam  fiUi  Dei  vocabuntur.  Beati  qui  perseculi 


relinquens,  ut  sequamini  vestigia  ejus  qui  peccatum 
non  fecit,  nec  dolus  invcntus  est  in  ore  ejus.  Quis  in 
boc  mundo  ita  poterit  sequi,  ut  nec  dolus  in  ore, 
nec  peccatum  ejus  inveniatur  in  opere  ?  sed  in  pa- 
tientia,qu8eDeusamat,majestas  divina  commendat, 

•  Legendum  videtur  nominabas, 

^  Sequentes Lecliones  pro  missasancti Sigismundi 
regis,  u  quem  in  consortium  Sanctorum  adscitum, 
ipsa  res  quae  fferitur  manifestat,  >>  ait  Gregorius  Tu- 
ronensis  in  Tib.  i  de  Gloria  mart^Tum,  cap.  75. 
«  Nam  si  qui  nunc  frigoritici  in  ejus  honore  missas 
devote  celebrent,  ejusque  pro  reguie  Deo  offerant 
oblationem,  statim...  pristineesanitatirestituuntur.» 
Sic  in  Missali  Mozarabum  Sacrificium  offertur  pro 
$piritibu$pau$antitmHihriij  AthanasH,  MwHni,  etc. 


patiuntur  propter  justitiam,  quoniam  ipsora 
regnum  cselorum.  Beati  estis  cum  malediieri 
bis,  et  persecuti  vos  fuerint,  et  dixerint  omneii 
adversum  vos,  mentientes,  propter  me  :  ganf 
exuItate,quoniam  mercesvestra  copiosaestin 

id  est  confessorum. 

c  Legcndum  videtur  aures, 

d  Hic  incipit  Commune  (ut  vocant)  sand 
Qu8B  vero  sequuntur  Lectiones  conveniunt  i 
martyribus,  de  quibus  est  missa  secraens ;  ni 
hil  de  Communi  apostolorum,  ne^uidem  in  6< 
Quanquam  nomine  martyrum  etiam  aposiolo 

Srehensos  fuisse  patet  ex  missa  sequente,  C[ 
etur  esse  de  omnibus  sanctis. 


525  SACRAMENTiVRIUM  GALLICANtM.  —  LECTIONES  QUOTIDIAN^.  526 

INCIPIT   MISSA.  ^ 

Deas,  qui  in  sanctorum  tuorum  cordibus  sancti  ca- 

loris  tui  ignes  accendens,  usque  ad  martyrii  eos  glo- 

riosa  certamina  sustulisti^  ut  in  supplicio  constituti, 

persecutores  tuos  te  vincente  despicerent ,  poenas  te 

confortante  contenmerent ,  praemia  te  remunerante 

perciperent  i^  gloria;  per  illorumte,  Domine  trium- 

phum  deprecamur,  ut  nobis  reinissionem   tribuas 

peccatorum. 

Secreta. 

Dmnipotens  Deus  noster,  tu  tribue  ut  intercessio 
])eatissimorum  patriarcharum,  prophetarum,  aposto- 
lorum,  martyrum,  confessorum,  virginum,  et  sacer- 
dotum,  omniumquesanctorum,  nostrarum  profcctus 

sitanimarum,etcultus,  quem  illisdeferimusad  hono- 

^«,  «^k;« ««:«*„ j-«i  * *•  *  omnes  convenientes  in  eo  suffragio  sancii  martyris 

Tem,nobisproiiciatadsalutem,utmtercessioneeorumi>     .  .„   «  ,.  ,.  ^ 

„.•  _  . 4 ^     •        u-    r    •  D  tui  ul.  uatque  nobis  ipse  auxiliator  e  caelo,  cnii  ad  te 

^tiam  tuam  et  pacem  m  nobis  facias  permanere.  ^  *^  ,  i     «« i.^ 

prffisenti  migravit  e  sa?culo;  sitque  haec  vicissim 


INClPIT   MISSA. 

Sancte  Domine,  cujus  tam  multa  est  miseratio, 
quam  copiosa  redemtio,  propicius  ac  benignus  ex- 
audi  preces  nostras,  et  da  intercessionibus  beatissimi 
martyris  tui  ill.  •  ut  quae  pro  alterutrum  poscimus, 
etiam  pro  nostris  criminibus  impetremus. 

Collectio. 

Deus,  qui  nos  de  spe  misericordiffi  tuse  hac  prima 
ratione  voluisti  confiteri,  ut  martyrum  tuorum,quo- 
rum  hic  reliquias  veneramur,  et  prsesentia,  et  au- 
xilio  circumdares,  ut  haberet  et  oratio  nostrasoffra- 
gium,  et  vita  patrocinium,  illud  sanctorum  interces- 
sione,  hoc  munere.  Custodi  igitur,  qusesumus,  Do- 
mine,  Ecclesiam  tuam ,  custodi  locum  istum,   vel 


Immolatio  missoB. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus. 
Tibi  enim,  Domlne,  festa  sollemnitas  agitur,  tibi  dies 
sacrata  celebratur,  quam  beatorum  tuorum  patriai^ 
ciharam,  prophetarum,  apostolorum ,  martyrum,  et 
cx)iifessorum,  virgimmii  et  sacerdotum,  in  veritatis 
tvLfe  testiiicatione  profusis,  magniGco  nominis  tui 
lionore  signavit,  in  quo  unicum  salutis  nostra;  pnesi- 
dium,  Pater  aeteme,  posuisti.  Tuas  igitar,  Domine, 
'Tirtutes,  tuasque  victorias  admiramur,  quoticns  in 
Dcclesia  tuahorum  dierumfesta  cclebramusquosinsi- 
^es  sanctorum  tuorum  palmse  ad  perennem  memo- 
Tiam  soUemnemque  Isetitiam  fidelibus  populis  sacra- 


retributio  muneris  tui,  ut  mereatur  hic  locus  martyris 
gratiam,  qui  misit  eumdem  Martyrem  ad  coronam. 

Post  nomina. 
Munera  nostra,  qusesumus,  Domine,  dignanter  ad- 
sume;  ut  quod  in  honore  sancti  Martyris  iui  ill. 
venerabiliter  exsecuntur,  impetret  fidelibus  tuis  au- 
xilium  oratio  justa  sanctorum. 

Ad  pacem. 

Oramus  te,  Pater  sancte ,  ut  nos  servos  tuos  bea- 

tissimi  martyris  tui  ill.  jubeas  esse  consortes,  in 

confessione  participes  ,  in  fide  stabiles,  in  persecu- 

tione  flrmos,  in  tribulatione  patientes,  in  consum- 


-rcrant  per  Christum  dominum  nostrum.  Cui  merito.  C  "^atione  victores;  ut  si  nos  dies  persecutionis  inve- 

nerit,  jungat  consummatio  virtutum,  par  praemium, 

et  corona  cselestis. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus, 

dedicator  martyrii,  inspector  belli,  largitor  triumphi. 

Qui  intcr  spiritalium  agonum,  non  effusione  s&ngui- 

nis,  non  morte  hominis,  sed  prseconio  veritatis,  et 

pio  in  te  caritatis  ofBcio  delectaris,   adtestantibus 

meritis  beatissimi  Martyris  tui  ill.  Cujus  hodie  glo- 

riosam  passionis   victoriam   recolentes ,    sperantes 

per  ejus  suffragia  ut  hostras  quoqiie  voces  admittere 

jubeas  cum  sanctis  angelis  atque  archangelis  tuis, 

qui  tibi  hymnum  perpetim  sopplice  confessione  di- 

centes,  Sanctus. 

VISSA   DR  UNO  CONFESSOBE. 

Lectio  b  Hieremise  prophetfle. 
Hsec  dicit  Dominus  :  Benedictio  Domini  super  ca- 
putjusti.  Eleemosyna  illius  non  erit  in  oblivioney 
omnia  opera  ejus  sicut  lux  in  conspecto  Dei  fulge- 
bunt.  Manussuas  apemit  pauperibus,  fructum  autem 
porrexit  inopi.  In  fortitudinem  et  decorem  indutus 
est,  et  leetatus  est  in  diebus  novissimis.  Os  suum 

« 

apemit  in  prcedicatione,  et  ordinem  posuit  linguse 
suce':  cibos  autem  pigros  comedit.  [Omnia]  factus 
est  omnibus,  ut  omnes  salvos  faceret. 


MISSA  UNIUS  MARTVRIS. 

Bpistola  Paoli  apostoli  ad  Gorinthioa,  unius  martyris. 
Fratres,  Dominus  mihi  adstitit;  et  confortavit 
jne,  at  per  me  preedicatio  impleatur,  et  ut  audiant 
<onmes  gentes  quia  liberatus  sum  de  ore  leonis. 
Xiberavit  enim  me  Dominus,  et  ab  omni  opere  malo 
^Tum  fjGLciet  in  regnum  suum  cseleste  ,  cui  gloria  in 
^sscula  sceculorom. 

Leetio  sancti  Evangelii  secundiim  Mattbceuro. 

Omnis  ergoqui  confitebiturmecoram  hominibus, 

^nfitebor  et  ego  eum  coram  Patre  meo ,  qui  est  in 

^slis.  Qui  autem  negaverit  me  coram  hominibus, 

wgabo  et  ego  eum  coram  Patre  meo,  qui  est  in 

<«Iis.  Qui  amat  patrem  aut  matrem  plusquam  me, 

HOD  est  me  dignus  :  et  qui  amat  filium  aut  filiam  D 

saper  me,  non  est  me  dignus.  Qui  invenit  animam 

suam,  perdet  illam ;  et  qui  perdiderit  animam  suam 

Fopter  me,  inveniet  eam.  Qui  recipit  vos ,  me  reci- 

pit;  et  qui  me  recipit,  recipit  eum  qui  me  misit. 

Qoi  recipit  prophetam  in  nomine  prophetae,  merce- 

dem  prophet^e  accipiet;  et  qui  recipit  justum  in  no- 

miiie  josti,  mercedem  justi  accipiet.  Et  quicumqiie 

potam  dederit  uni  ex  minimis  istis  calicem  aquse 

tiipdm  tantnm  in  nomine  discipuli,  amen  dico  vobis 

iMii  perdet  mercedem  suam. 

*  b  nostto  exemplari  passim  scriptum  est  II.  non 
iU,  Nos  tamen  vulgarem  modum  substituimus  ad- 
jecta  litlera  t . 

^  hno  centones  ex  variis  Scripturee  locis.  Nam  b€- 


nedictio  Dominisup,  caput  justi  ex  Prov.  x,  6,  elee- 
mosyna  illius,  etc,  ex  Eccli.  iii,  15.  Alia  ex  aliis 
locis,  quod  etiam  in  sequenti  lectione  observandum. 


827 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


H28 


Epistola  Pauii  apostoli  ad  Titum  *. 


Fratres,  timor  Domini  custodit  animam  justi,  et 
spiritus  sapientise  erudivit  illum.  Tenens  psalterium 
et  cytharam,  Isetatus  est  ad  vocem  organi.  Et  quia 
dulcis  fuit  in  ore  ejus  decaniatio  laudis ;  ideoque  in 
die  obitus  sui  gavisus  est,  eo  quod  suscepit  illum 
dextera  Dei. 

Lectio  sancti  Evangelii  secunduni  Matthseuni. 

In  illo  tempore,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis : 
Quis  putas  est  fidelis  servus  et  prudens,  quem  consti- 
tuit  Dominus  supra  familiam  suam,  ut  det  illi  cibum 
in  tempore?  Beatus  ille  sei-vus,  quem,  cum  venerit 
Dominus  ejus,  invenerit  sic  facientem.  Amen  dico  vo- 
bis,  quoniam  super  omnia  bona  sua  constituet  eum. 

INCIPIAT  HISSA. 


^radices  suas,  et  non  timebit  cum  yenerit  a^tus. 

Et  erit  folium  ejus  viride,  et  in  tempore  siccitatis 

non  erit  sollicitum,  nec  aliquando  desinet  facere 

fructum.  Pravum  est  cor  omnium  et  inscrutabile, 

quis  cognoscet  illud?  Ego  Dominus  scrufans  cor, 

et  probans  renes,  qui  do  unicuique  juxta  yiam  et 

juxta  fructum  adinventionum  suarnm.  Solium  glo- 

rise  a  principio  locus  sanctiflcationis  nostrse,  expe- 

ctatio  Israel  Dominus.  Omnes  qui  te  derelinquuni 

confundentur,  recedentes  in  terra  scribentur,  quo- 

niam  dereliquerunt  venam  aquarum  viyentiom  Do- 

minum.  Sana  me,  Domine ,  et  sanabor;  salvum  me 

fac,  et  salvus  erO|  quoniam  laus  mea  tu  es,  Domine, 

Deus  meus. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Timotheam. 


Propiciarenobis,  Domine.ovibus  tuis.  iuterveniente  B     f  ratres,  omnis  Scriptura  divinitas  inspirata  utiUs 


beatissimo  confessore  tuo  ill.,  et  quia  tui  est  muneris, 

utquse  prfficipisimpleamus,  gratisetuse  lumenemitte. 

CoUectio. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  cui  cuncta  famu- 

lantur  elementa ,  interpellante  pro  nobis  beatissimo 

Confessore  tuo  ill.  exaudi  propicius  orationem  no- 

stram,  et  tribue  nobis  misericordiam  tuam  :  et  quse- 

cumque  prsecipis  ut  agamus,  ipse  adjuva  ut  implere 

possimus. 

Post  noroiDa. 

Sancti,  Domine,  confessoris  tui  ill.  tribue  nobis  sup- 

plicationibus  foveri ;  ut  cujus  depositionem  colimus, 

obsequio  ejus  apud  te  intercessionibus,  et  meritis 

commendemur.  Proficiant  hsec  quse  ofiferimus  pro  in- 


est  ad  docendum,  ad  arguendum,  ad  corrigendum  iu 
justitia,  ut  perfectus  sit  omnis  homo  Dei,  ad  omne 
opus  bonum  instructus.  Testificor  coram  Deo  et  Chri- 
sto  Jesu,  qui  judicaturus  est  vivos  et  mortuos,  per 
adventum  ipsius  et  regnum  ejus ,  praedica  yerbum, 
insta  oportune,  inportune.  Tu  vero  vigila ,  in  omni- 
bus  labora,  opus  fac  evangelistae,  ministerium  tuum 
imple.  Ego  enim  jam  libor,  et  tempus  resolutionis 
meae  instat.  Bonum  certamen  certavi ,  cursum  con- 
summavi,  fidem  servavi.  In  reliquo  reposita  est  mihi 
corona  justitiae,  quam  reddet  mihi  Dominus  in  illa 
die  justus  judex  :  non  solum  mihi,  sed  et  his  qui 
diligunt  advcntum  ejus. 

Lectio  sancti  Evangelii  aecundum  IfatthflBam. 


columitate  viventium,  et  pro  requie  defunctorum.     C     ^^^^  quidam  proiiciscens  vocavit  scryos  suos, 


Ad  pacem. 
Omnipotens  sempiteme  Deus,  da  nobis  in  prse- 
senti  fesiivitate  beatissimi  confessoris  tui  ill.  con- 
gma  devotione  gaudere,  ut  et  potentiam  tuam  in 
c^jus  glorioso  coniinentiae  cultu  Iaudemus,et  diviniun 
obiineamus  auxilium. 

Contestaiio. 
Vere  dignum  et  justum  est ,  omnipotens  Deus,  te 
adorare  in  sanctis,  in  quibus  gloriiicatus  es,  Domine, 
yehementer,  qui  tibi  adhserentes  calcaverunt  super- 
bieniem  excelleniiam  mundi  viriute  Spiriius  sancti, 
contemnenies  blandiiias  ei  inlecebras  mundi  hujus 
et  frivolas  pompas.  Ex  quibus  beatus  tuus  confessor 
ill.  emicuit ,  raundum  contemiui  cmcis  postponcns. 


et  tradidit  illis  bona  sua.  Et  uni  dedit  quinque  ta- 
lenta,  alii  autem  duo,  alii  vero  unum,  unicoique 
secundum  propriam  viriutem ,  et  profectus  est  sta- 
tim.  Abiit  autem  qui  quinquetalentaacceperat,  ope- 
ratus  est  in  eis,  et  lucratus  est  alia  quinque.  Simili- 
ter  qui  duo  acceperat,  lucratus  est  alia  duo.  Qui 
autem  unum  acceperat,  abiens  fodit  in  terra,  et 
abscondit  pecuniam  Domini  sui.  Post  multum  vero 
temporis,  venit  dominus  servorum  illorumy  et  posuit 
rationem  cum  eis.  Et  accedens  qui  quinque  talenta 
acceperat,  obiulit  alia  quinque,  dicens  :  Domine, 
quinque  talenta  iradidisii  mihi,  ecce  alia  quinque 
superlucratus  sum.  Ait  illi  dominusejns:  Euge,  serve 
bone  et  fidelis,  quia  super  pauca  fuisti  fidelis,  super 


Propierea  nunc  requiescit  in  pace  tua,  nihil  inlece-  D  multa  te  constituam ;  intra  in  gaudium  domini  tui. 
brosum,  nihil  jam  metuensadversum.  Cui  inspira,  mi- 
sericors  Deus,  iniercedere  tibi  pro  nobis ;  ut  quem 


fecisii  de  sua  feliciiaie  securum,  facias  pro  nosira  li- 
beratione  soIIicitum,perChristum  Dominumnostrum. 

VISSA  SANCTI  MABTINI   EPISCOPI. 

Lectio  Hieremise  prophetse  in  depositione  sancti  Martini 

episcopi  b. 

Benedicius  vir  qui  confidit  in  Domino,  et  erit 

Dominus  iiducia  ejus.   Et  erit  quasi  lignum  quod 

transplantatur  super  aquas,  quodad  humorem  mittit 

*  Nihil  in  sequenti  Lectione  ex  Pauli  apostoli  epi-^ 
stola  ad  Titum;  sed  varia  sunt  loca  ex  Scripturis, 
neque  ad  verbnm,  neque  etiam  ad  sensum  relata. 
Hfie  Lectiones  pro  uno  confessore. 


INCIPIT  HISSA. 

Sancium  in  mirabilibus,  mirabilem  Deum  in  san- 
ctis  suis  et  confessore  suo  Martino  [fratres  carissimi,    ^ 
deprecemus  :]  ut  ci:gus  venerabilem  diem  celebra-  — 
mus,  mereamur  ejus  esse  pariicipes.  Hic  vir,  queniiE: 
adnumerandum  apostolis,  martynbus  adgregandi 
proxima  iia  in  rem  tempora  protulerunt.  Dubiui 
enim  non  est  ut  sit  martyr  in  c^elo,  qui  fuit  confesso 
in  seeculo,  cum  sciamus  non  Martinum  martjrio, 
mariyrium  defuisse  Martino.  Oremus  qai  in  tantu 


b  Ita  post  commune  confessorum  sequitor  mii 
de  sancto  Martino  in  Gothico  Missali ,  ubi  tamen  d- 
yersa  de  eo  missa  prseter  Contestationenii  quA 
bique  est  eadera. 


i 


529  SAGRAM£NTAR1UM  GALLICANUM.  ~  L£GT10N£S  QUOTIDIANJ:.  530 

Domini  potait  eeqaare  virtutes,  dignetur  in  tribula-  j^  qui  gaudent,tainquamnongaudentes;  etquiemunt, 

tamquam  non  possidentes;et  qui  utunturhoc  mundo, 
tamquam  non  utantur ;  prseterit  enim  figura  hiigus 
mundi.  Volo  autem  vos  sine  soUicitudine  esse.  Qui 
sine  uxore  est,  sollicitus  est  quse  Domini  sunt,  quo- 


lione  defendere,  qui  potens  fuit  mortuos  suscitare. 

Colleclio. 
Deus,  cujus  per  summum  antistitem  et  confesso- 

rem  tuum  Martinum  fulgoris  tui  lumen  effulsit; 

cujus  hodie  felicemtransmigrationis  diem  celebran- 

tes,  clementiam  tuam  supplices  ezoramus,  ut  Ec- 

clesiam  tuam  conversantem  in  tribulatione  digne- 

tur  defendere,  cui  a  te  satis  larga  pietate  concessum 

est  etiam  mortuos  suscitare. 

Post  Domina. 
Largam  Dei  Patris  omnipotentis  misericordiam, 

fratres  carissimi,  depreccmur,  ut  intercessione  san- 

cti  ac  beatissimi  antistitis  sui  Martini,  cujus  hodier- 

na  die    officium  commemorationis    impendimus, 


modo  placeat  Deo.  Qui  autem  cum  uxore  est,  solli- 
citus  est  quse  sunt  mundi,  quomodo  placeat  uxori, 
et  divisus  est.  Et  mulier  innupta,  et  virgo  cogitat 
quae  sunt  Domini,  ut  sit  sanctaTorpore  et  spiritu. 
Lectio  saDCti  EvaDgelii  secuDdum  Mallhffium. 
Simile  erit  regnum  cselorum  decem  virginibus, 
quse  accipientes  lampades  suas,  exierunt  obviam 
sponso  etsponsae.  Quinqueautem  exeis  erant  fatuse, 
et  quinque  prudentes.  Sed  quinque  fatuse  acceptis 
lampadibusnon  sumserunt  oleum  secum :  prudentes 


ejus  interventu  per  misericordiam  Domini  indul-Bygj.o  acceperunt  oleum  in  vasis  cum   lampadibus. 


gentiam  consequi  mereamur. 

Ad  pacem. 
Ezaudi,  Domine,  preces  nostras,  quas  in  sancti 

confessoris  et  sacerdotis  episcopi  tui  Martini  com- 
memoratione  deferimus,  et  prsesta,  ut  sicut  ille  in 
conspectu  tuo  qui  tibi  digne  meruit  famulari  clarus 
semper  extitit,  ita  ejus  nos  supplicatio  in  bonis 
actibus  adjuvet.  Per. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  te 

in  Martini  tui  laudibus  honorare,qui  sancti  Spiritus 
tui  dono  succensus,  ita  in  ipso  tirocinio  fidei  perfe- 
ctus  inventus  est,  ut  Christum  texisset  in  paupere ; 
et  vestem,  quam  egenus  acceperat,  mundi  Dominus 


Moram  autemfacientesponso,  dormitaveruntomnes 
ct  dormierunLMediaautemnocte,clamorfactuse8t: 
Ecce  sponsus  venit,  exite  obviam  ei.  Tunc  surrexe- 
runt  omnes  virgines  illse,  et  ornaverunt  lampades 
suas.  Fatuse  autem  sapiei^us  dixerunt :  Date  nobis 
de  oleo  vestro,  quia  lampades  nostrce  extinguuntur. 
Responderunt  prudentes  dicentes :  Ne  forte  non  suf- 
ficiat  nobis  et  vobis,  ite  potius  ad  vendentes,  et 
emite  vobis.  Dum  autemirentemere,venitsponsus; 
et  quse  paratse  erant  intraverunt  cum  eo  ad  nuptias, 
et  clausa  est  janua.  Novissime  venerunt  reliquse  vir- 
gines  dicentes  :  Domine,  Domine,  aperi  nobis.  At 
ille  respondens  ait :  Amen  dico  vobis,  nescio  vos. 


induisset.  0  felix  largitas,  in  qua  divinitas  operiturl  q  Vigilate  itaque,  quia  nescitis  diem  neque  horam. 
0  clamydis  gloriosa  divisio,  quaemilitem  texit  etre-  '«/^.t»,*  ^,^a^ 


gem  I  insestimabile  donum  est  quod  vestire  Deum 
meruit  Deitatis.  Digne  huic  confessionis  tuse  pr»- 
mium  conmiisisti ;  digne  Arrianorum  non  subjacuit 
feritati :  digne  tantum  amore  Martinus  persecutoris 
tormenta  non  timuit  securus  :  quia  tantaest  glorifi- 
catio  passionis,  ut  per  quantitatem  vestis  exiguffi 
vestireChristummeruitetvidere.  0  animseimitanda 
benignitas !  o  virtutum  veneranda  potentia !  sic  egit 
suscepti  pontificatusofficium,  utper  formamproba- 
biTis  vitffi  observantiam  exegerit  disciplinae.  Sicapo- 
siolica  virtute  sperantibus  contulit  medicinam,  ut 
aIiossapplicationibus,aliosvisusalvarit.  Hsec  tua  est, 
Domine,  veneranda  potentia,  cui  cum  lingua  non 


INQPIT  MISSA. 

Propitiare,  Domine,  supplicationibus  nostris,  et 

flammam  in  nobis  tuae  caritatis  accende ;  ut  sanctas 

tuae  virginis  ill.  vel  martyris,  quce  sexum  cum  sce- 

culo  vicit,  cujus  nos  fecisti  esse  imitatores,  jubeas 

esse  consortes. 

Collectio. 

Deus,  qui  candidatam  tuam  ill.  virginitate  pariter 

et  martyrio  in  fonte  vivi  certaminis  abluisti,  ut  con- 

fessionis  gloriam  roseo  sui  sanguinis  decore  ornata, 

spe  caneret  victoriae,  etmudum  in  suis  dormientem 

peccatis  ad  confessionem  tui  nominis  excitaret ;  da 

ejuspatrocinio  peccatisnostrisindulgentiam,  quide- 

disti  certanti  coronam. 

Post  Domina. 


suppleat,  meritis  exorat,  per  Christum  Dominum.  D     Supplicationibus  nostris,  Domine,  propiciatus  in- 

MIS3A  UNius  viRGiNis.  teude,  quas  in  sancUe  tuae  ill.  virginis  et  martyris 

Epistola  Pauli  apostoU  ad  Romanos. 

Fratres,  de  virginibusprfieceptumDomininonha- 

beo,  consilium  autem  do,  tamquam  misericordiam 

consecutus  a  Domino,utsim  fidelis.  Existimoautem 

hoc  bonum  .esse  propter  instantem  necessitatem, 

quoniam  bonum  est  homini  sic  esse.  Alligatus  es 

uzori?  noli  quaerere  soIutionem.SoIutus  es  abuxore? 

ooli  quaerere  uxorem.  Si  autem  acceperis  uxorem, 

non  peccasti.  Etsi  nupserit  virgo,  non  peccabit ;  tri- 

bulationem  carnis  habebunt  hujusmodi,  ego  autem 

vobis  parco.  Hoc  itaque  dico,  fratres,  tempus  breve 

esLReliquum  est  ut  qui  habent  uxorestamquam  non 

habentes  sint ;  etqui  flent,  tamquam  nonfientes;  et 


commemoratione  deferimus ;  et  hoc  sacrificium  su- 
per  inlatum  ita  clementer  adtende  :  ut  qui  fiduciam 
de  propria  justitia  non  habemus,  ejus  quce  tibipla- 

cere  meruit  precibus  adjuvemur.  Per. 

Ad  pacem. 
Exaudi,  Domine,  preces  nostras  in  die  sollemni- 
tatis  magnifico  sanctae  virginis  et  martyris,  quae 
mundum  vicit  cum  fragili  sexu,  et  dona  ejus  apud 
te  interventu  placatus,  ut  cuncti  qui  adsistimus,  ejus 
memoriam  frequentantes,  pacis  et  caritatis  vinculo 

colligemur. 

Contefltatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  iu' 


531  APPENDIX  AD  OP£RA  S. 

virgine  decorosa  te  palma  laudare.  Etideo  pro  mar-  j^ 
tyre  tua  ill.  vel  virgine  decorosa  konoris  obsequium 
persolventes,  supplices  clementise  tuse  fundimus 
preces,  rogantes  ut  nos  exaudire  digneris,  et  in  san- 
ctae  ill.  sollemnitate  laetifices,  quo  sancta  ill.  virgo 
dum  huraanas  nuptias  tempsit,  sponsum  sibi,  qui 
perpetuus  immortalitatis  pr«mio  esset,  adjunxit : 
cui  confessionis  testimonio  se  elegit  sanguinis  mar- 
tyrio  consecrare,  ut  virginalis  integritas  eo  esset  in 
sponsa  preeclarior,  quce  sanguinis  rosea  diadema 
micabat.  In  hujus  ergo  tale  gioriosum  certamen  vo- 
iorum  tibi  hostias  inmiolamus,  laudes  tibi  cum  an- 
gelis  conclamant  dicentes  :  Sanctus. 

COLLECTIONES   IN   DEDICATIONE   ECCLES1.€. 

Lectio  post  prophetiam  in  dedicatione  EcclesiiB. 

Benedicite,  Deus  sancte  Israel  qui  cselestem  Hie-  6 
rusalem  cottidie  multiplice  aedificas  congregatione 
sanctorum,  respice  super  domum  hanc,  cujus  nata- 
lis  est  hodie,  quce  in  honore  martyrum  tuorum  ill. 
condita  est,  et  prsesta,  ut  omnes  invocantes  te  in  ea 
inveniant  salutem,  infirmi  medicinam,  vulnerati  re- 
medium,  maerentes  gaudium,  reditum  captivi,  pee- 
nitentes  indulgentiam,  rei  veniam,  vincti  solutio- 
nem,  orantes  praesidium. 

Item  alia  ejasdem. 

Ascendat  oratio  nostra  per  manus  sancti  angeli 
tui  ad  diviniim  altare  iuum,  Domine,  cum  odore 
suavitatis  tuse,  commendante  advocato  Domino  no- 
stro  Jesu  Christo,  cum  quo  tibi  est  imperium,  pote- 
stas,  honor,  laus,  majestas,  gloria,  seternitas,  cum  ^ 
Spiritu  sancto  in  saecula  saeculorum. 

MISSA   PRO   .EGROTIS. 

Epistola  Jacobi  apostoli  ad  gentes  pro  iDfirmis. 

Fratres,  infirmatur  aliquis  in  vobis?  inducatpre- 
sbyteros  Ecclesiee,  et  orent  super  eum?  ungentes 
cum  oleo  in  nomine  Domini  ;  et  oratio  fidei  salva- 
bit  infirmum,  et  allevabit  eum  Dominus  ;  el  si  in 
peccatis  sit,  dimittetur  ei.  Confitemini  alterutrum 
peccala  vestra,  et  orate  pro  invicem,  et  salvemini. 
Multum  enim  valet  deprecatio  justi  adsidua.  Helias 
erat  homo  similis  nobis  passibilis,  et  oratione  oravit 
ut  non  plueret  super  terram  :  et  non  pluit  annos 
tres  et  menses  sex.  Et  rursum  oravit,  et  cselum  dedit 
pluviam,  et  terra  dedit  fructum  suum. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam.  ]) 

In  tempore  illo  Dominus  noster  Jesus  Christus  in- 
troivit  in  domum  Petri :  socrus  autem  Simonis  tene- 
batur  magnis  febrilus.  Et  rogaverunt  illum  pro  ea. 
Et  stans  super  illam,  imperavit  febri,  et  dimisit 
illam.  Et  continuo  surgens,  ministrabat  illis.  Cum 
sol  autem  occidisset,  omnes  qui  habebant  infirmos 
variis  languoribus,  ducebant  illos  ad  eum.  At  ille 
singulis  manus  imponens 

INCIPIT  MISSA. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  fragiiitatem 

■  Hic  deficit  Missale  Gothicum,  in  quo  post  Com- 
mune  confessorum  et  missam  de  sancto  Martino 
sequuntur  sex  misso;  dominicales ;  tum  missa  Ro- 
mpnsis  cottidianay  qufie  mutila  est. 


GERMANl  PARISIENSIS.  532 

conditionis  ndstrffi  infusa  virtutis  tuae  dignaiione 
confirmas,  ut  salutaribus  remediis  pietatis  tuffi  cor- 
pora  nostra  et  membra  vegetentur,  super  famulum 
tuum  ill.  propitius  intende,  ut  omni  necessitate 
corporese  infirmitatis  exclusa,  gratia  in  eum  pristi- 
nce  sanitatis  perfecta  reparetur.  Per. 

Collectio. 
Virtutum  cselestium  Deus,  qui  ab  humanis  corpo- 

ribus  omnem  languorem  et  omnem  infirmitatem 

prsecepti  tui  potestate  depellis,  adesto  propitius  fa- 

mulo  tuo  ill.,  ut  fugatis  infirmitatibus,  et  viribus 

reparatis,  nomini  sancto  tuo  instaurata  protinus  sa- 

nitate  benedicat. 

Post  Domina. 

Adesto  supplicationibus  nostris,  omnipotens  Deus, 

et  hanc  oblationem  pro  incolomitate  famuli  tui  ill. 

oblatam  sanctificans,  tu  qui  es  humanae  fragilitatis 

singulare  praesidium,  auxilii  tui  ostende  virtutem  ; 

ut  ope  misericordiae  tuee  adjutus,  ad  omnia  sanita- 

tis  reparetur  officia. 

Ad  pacem. 
Sacrificia,   Domine,  tibi  cum  Ecclesise  precibus 

immolanda,  qusesumus,  corda  nostra  puriDcent,  et 
indulgentice  tuee  nobis  dona  concilient  et  de  adver- 
sis  prospera  sentire  faciant. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  te 
Dominum  totius  misericordifle  in  necessitatibusinvo- 
care,  qui  dominaris  vitae  et  morti,  qui  es  medicus 
animarum.  Sanctificans  ergo  hanc  oblationem  pro 
incolomitate  famuli  tui  ill.  oblatam,  quaesumus,  ut 
respicias  propitius  de  prseparato  habitaculo  tuo  super 
eum,  qui  diversa  cegritudine  continetur,  et  visites 
eum  visitationetuacflelesti,  sicutvisitare  dignatuses 
socrum  Petri,  puerum  Centurionis,  et  Sarram  ancil- 
lam  tuam.  AIIevaeum,Domine,  de  strato  doloris  sui, 
ut  salvus  atque  incolomis  inEccIesia  tibi  ore  David  di- 
cere  possit  :Castigans  castigavit  me  Dominus,  et  morti 
non  tradidit  me,  per  Christum  Dominum  nostruro. 

MISS.4    IN   DEDICATIONE. 

Lectio  libri  Geneais  Icgenda  in  Dedicatione  Ecdesiaeb  . 
Tempore  illo,  egressus  Jacob  de  Bersabee,  perge- 
bat  Aram.  Cumque  venisset  ad  quemdam  locum,  et 
vellet  in  eo  requiescere  post  solis  occubitum,  tulil 
de  lapidibus,  quos  subponens  capiti  suo  dormivit  in 
eodem  loco ;  viditque  in  somnis  scalam  stantem  su- 
per  terram,  et  cacumen  ejus  tangens  cseliim,  et  an- 
gelos  quoque  Dei  ascendentes  et  descendentes  per 
eam,  et  Dominum  innixum  scalae  dicentem  sibiiEgo 
sum  Dominus  Deus  Abraham  patris  tui,  et  Deus 
Isaac.  Terram  in  qua  dormis,  tibi  dabo  et  semini 
tuo  :  eritque  semen  tuum  quasi  pulvis  terr«.  Dilata- 
beris  ad  occidentem  et  orientem,  septemtrionem  el 
meridiem ;  et  benedicentur  in  te  et  semine  tuo  cun- 
ctce  tribus  terrce,  et  ero  custos  tuus  quocumque  per- 
rexeris.  Et  reducam  te  in  terram  hanc,  nec  dimit- 
tam  nisi  complevero  universa  quse  dixi.Cumque  evigi- 

*>  Hfiec  Lectio  item  assignaturinLectionario  Luxo— 
viensi  pro  dedicatione,  de  qua  superius  assignatie. 
sunt  Collccliones. 


^^  SACRAMENTARllM  GALLICANIM.  --  LECTIOiNES  QLOTlDUNii:.  »34 

laasel  Jaeob  de  soismo,  ait :  Vere  Domiaus  est  in  j^  dixit  deos,  ad  quos  sermo  Dei  factus  est,  et  non  po- 


loco  isto,  et  ego  nesciebam.  Pavensque  :  Quam  ter- 
ribilis,  inquit,  est  locus  iste !  non  est  hic  aliud,  nisi 
domus  Dei  et  porta  cceli.  Surgens  ergo  mane  tulit 
lapidem,  quem  supposuerat  capiti  suo,  et  erexit  in 
titulum,  fandens  oleam  desuper;  appellavitque  no- 
men  urbis  Bethel,  quae  prius  Luza  vocabatur.  Vovit 
etiam  votnm  dicens  :  Si  fuerit  Deus  mecum,etcusto- 
dierit  me  in  via  qua  arabulo  ,  et  dederit  mihi  panem 
ad  vescendum,  et  vestem  ad  induendum,  reversus- 
qae  fuero  prospere  ad  domum  patris  mei ;  erit  mihi 
Dominus  in  Deum,  et  lapis  iste,  quem  erexi  in  titu- 
lum,  vocabitur  domus  Dei ;  et  cunctorum  quce  dede- 
ris  mihi,  decimas  offeram  tibi. 

Epistola  PauU  apostoli  ad  Goriathios. 


test  solvi  Scriptura,  quem  Pater  sanctificavit  et  misit 
in  mundam,  vos  dicitis,  quia  blasphemas,  quia  dixi : 
Filius  Dei  sum?  Si  non  facio  opera  Patris  mei,  nolite 
credere  mihi ;  si  autem  facio,  et  si  mihi  non  vultis 
credere,  operibus  credite  :  ut  cognoscatis  et  credatis, 
quia  in  me  est  Pater,  et  ego  in  Patre. 

INCIPIT  MISSA. 

Deum  qui  templorum  condidit  ornamenta,  qui  mar- 
tyribus  suis  atque  confessoribus  sacra  dedicavit  alta- 
ria,  fratres  dilectissimi,  aifectu  piissimo  veneremur, 
prona  humilitate  poscentes  :ut  templa,  quce  nomini 
suo  dedicata  sunt ,  munere  spiritali  respersa  nostris 
artibusinserantur;  ut  dum  diem  festivitatis  hujus 
annuis  recursibus  honoramus,  ipsi  templorum  cae- 


Fratres,Deisumusadjutores,Deiagriculturaestis,Biestium  pares  effici  mereamur.  Precemur  etiam  ut 


Dei  sedificatio  estis.  Secundum  gratiam  Dei  quse  data 
est  mihi,  ut  sapiens  architectus  fundamentum  posui. 
Alius  autem  superaedificat":  unusquisque  autem  vi- 
deat  quomodo  supersedificet.  Fundamentum  enim 
aliud  nemo  potest  ponere  prseter  id,  quod  positum 
est,  quod  est  Christus  Jesus.  Si  quis  autem  super- 
sedificat  supra  fundamentum,  aurum,  argentum,  la- 
pidcs  pretiosos;  ligna ,  foenum ,  stipulam ;  uniuscu- 
jusque  opus  manifestum  erit.  Dies  enim  declarabit, 
quia  in  igne  revelabitur,  et  uniusctyusque  opus  : 
quaie  sit,  ignis  probabit.  Si  cujusque  opus  manserit 
?aod  supera^dificavit,  mercedem  accipiet.  Si  cujus 
opusarserit,  detrimentumpatietur:  ipse  tamen  salvus 


beatissimorum  martyrum  intercessione  salvemur, 
quorum  in  hoc  loco  »  reliquias  pioamore  veneramur. 

Collectio. 
Deus  qui  ad  cultum  tuum  pro  salute  credentinm 
loci  istius  amplitudinem  consecrasti ,  ubi  cottidiana 
invocatione  nominis  tui  cselestis  consolatio  non  dees- 
set :  qu8esurauspietatemtuam,utraemori8e  quae  sa- 
cris  inferuntur  altaribus,  devotis  mentibus  ad  reme- 
diumprseparentur  animarumet  supplicem  familiam 
tuam  quse  tibi  in  templo  gloriae  tuse  sacrificium  laudis 
gratulantes  immolantvotis,iniIlasancta  Hierusalem 
inter  electa  caelestis  regiae  ornamenta  constituas. 

Post  nomina. 


tnt.  sic  tamen  quasi  per  ignem.  Nescitis  quia  tem-  ^  ^'""*  ^*'  °°""°°  ^*"  ""^*'*'-  ^'«««Jo™'"  regi, 
Plum  Dei  estis,  et  Spiritus  Dei  habitatin  TobistSi  quis  ^  ''O™"»"™  conditon,  qui  in  cultum  perpetim  templi 
aatem  tcmplum  Dei  violaTerit,  disperdet  illum  Domi-     h^Ju^ambitum cum sanctorum  martyrum patrocinio 


^Us.  Templum  enim  Dei  sanctum  est,  quod  estis  vos. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Johannem. 

Diebus  illis  facta  simt  enc^enia  in  Hierusolymis,  et 

Mems  erat.  Et  ambulabat  Jesus  in  templo,  in  porticu 

^omonis.  Circumdederunt  ergo  eum  Judsei,  et  di- 

'-ebant  ei  :  Quousque  animam  nostram  tollis?  Si  tu 

i9  Cliristus,  dic  nobis  palam.  Respondit  ei  Jesus  : 

«oquor  vobis,  et  non  creditis.  Opera  quse  ego  facio 

Ki  nomine  Patris  mei,  haectestimonium  perhibentde 

ne.  Sed  vos  non  creditis,  quia  non  estis  ex  ovibus 

neis.  Oves  mese  vocem  meam  audiunt,  et  ego  cogno- 

faco  eas,  et  secuntur  me,  et  ego  vitam  seternam  do 

^is;  et  non  peribunt  in  setemum,  et  non  rapit  easD 

piisquam  de  manumea.Patermeusquoddeditmihi, 

3B2gus  omnibus  est,  et  nemo  potest  rapere  de  manu 

E^Btris  mei.  Ego  et  Pater  unum  sumus.  Sustulerunt 

tapides  Judaei,  ut  lapidarent  eum.  Respondit  eis  Je- 

sos  :  Multa  opera  bona  ostendi  vobis  ex  Patre  meo  : 

propter  quod  eorum  opus  me  lapidatis  ?  Responde- 

ront  ei  Judffii :  De  bono  opere  non  lapidamus  te,  sed 

de  blasphemia ;  et  quia  tu  homo  cum  sis,  facis  te 

ipsum  Deum.  Respondit  eis  Jesus :  Nonne  scriptum 

est  in  lege  vestra,  quia  ego  dixi  :  Dii  estis.  Si  illos 

*  Pecularis  dedicationis  ritus  erat  olim  in  ecclesia 
Romana,  saltem  diversus  ab  eo,  quem  Mediolani 
servari  mos  erat,  ut  ex  Ambrosii  epistola  52  intelli- 
gimus.  u  Cum  ego,  ait,  basilicam  dedicare  vellem, 


consecrasti,ubi  cottidianadevotioneprsestfiiris  e  cse- 
lis,  quod  petebaris  in  terris.  Introeat  ergo,  Domine, 
postulatio  nostra  coram  te  hodie,  et  in  conspectu 
majestatis  tuae  oratio  contriti  cordis  ascendat ;  ac 
singulorumvotisin  templo  hoc,c^jusnataIisest  ho- 
die,probenignitatistu8eserenitateresponde,etfidem 
credentis  effectu  concesso  petitionis  amplifica.  Per. 

Ad  pacem. 
Deus,  qui  nobis  per  singulos  annos  sancti  hi^us 

tcmplitui  consecrationis  reparas  diem,  et  sacris  sem- 
per  mysteriis  reprsesentas  incolomes ;  exaudi  preces 
populi  tui  et  prsesta,  utsiquis  hoc  templum  beneficia 
petiturus  ingreditur,  cuncta  se  impetrasse  leetetur. 

Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  pro 

annua  dedicatione  tabernaculi  hujus,  gratias  hono- 
remque  referre,  ciyus  virtus  magna,pietas  copiosa. 
Respice,  queesumus,  de  cselo,  et  vide,  et  visita  do- 
mum  istam,  ut  si  quis  in  ea  nomini  tuo  supplicave- 
rit,  libenter  exaudias,  et  satisfacientibus  clementer 
ignoscas.  Hic  tibi  sacerdotes  tui  sacrificium  laudis 
offerant;  hic  fidelis  populus  vota  persolvat ;  hic  pec- 
catorum  onera  deponantur ;  hic  fides  lapsa  repare- 
tur;  hic  ipse  inter  bouum  malumque  discernens, 

multi  tamquam  uno  ore  interpellare  cceperunt  di- 
centes  :  Sicut  in  Romano,  sic  basilicam  dedices. 
Respondi  :  faciam  si  martyrum  reliquias  inve- 
nero.  »  Ita  ille  ad  Marcellinam. 


535  APPENDIX  AD  OPERA  S. 

cumcausam  interpellatusjudicaveris  quara  non  igno-  ^ 
ras,  hinc  simplicitas  absoluta  redeat,  hinc  impietas 
emendata  discedat.  Inyeniat  apud  te,  Domine,  locum 
venise  quicumque  ad  domum  istam  satisfactionis 
confugerit,  et  conscio  dolore  victus,  ad  altaria  tua, 
rivis  suarum  laverit  lacrimarum,  ubi  si  quando  po- 
pulus  tuus  tristis  maestusque  convenerit,  adquiesce 
rogari,et  rogatus  indulge.Custodi  etiam  sub  guberna- 
tionenominis  tui.PerChristum  Dominum  nostrum. 

Uem  CoDtestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  ut 

altare  hoc  sanctis  usibus  praeparatum  ceelesti  dedi- 
catione  sanctifices ;  utsicut  Melchisedech  sacerdotis 
oblationem  dignam,  ita  novo  huic  altario  munera 
semper  accepto  ferre  digneris  :  ut  populus  tuus  ec- 
elesise  domum  sanctam  conveniens,  super  hsec  pura  Q 
libamima  caelesti  sanctificatione  animarum  quoque 
Buarum  salutem  perpetuam  consequatur,  per  Chri- 
8tum  Dominum  nostrura. 

HISSA  IN   HONORE  SANCTI   MICHAEL. 

Lectlo    Apocalypsis  sancli  JohanDis*. 
Factum  estproelium  in  cselo,  Michael  et  angeli  ejus 

proeliabantur  cum  dracone,  et  draco  pugnabat,  et 
angeli  ejus;  et  non  valuerunt,  neque  locus  inventus 
est  eorum  amplius  in  ca*lo.  Et  projectus  est  draco 
ille  magnus,  serpens  antiquus,  qui  vocatur  diabolus 
et  Satanas,  qui  seducit  universum  orbem,  projectus 
est  in  terram,  et  angeli  ejus  cum  illo  missi  sunt.  Et 
audivivocem  magnam  in  cselo  dicentem  :  Nunc  facta 
est  salus,  etvirtus,  etregnum  Dei  nostri,  et  potestas 
Christi  ejus,  quia  projectus  est  accusator  fratrum  Q 
nostrum,  qui  accusabat  illos  ante  conspectum  Dci 
nostri  die  ac  nocte  :  ct  ipsi  vicerunt  illum  propter 

sanguinem  Agni.  Qui  habetaurem,  audiat  quid 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  MatthflBum. 
Diebus  illis,  adsumpsit  Dominus  Jesus  Petrum,  et 

Jacobum,  et  Johannem  fratrem  ejus,  et  duxit  illos 
in  montem  excelsum  seorsum,  et  tranfiguratus  est 
ante  eos.  Et  resplenduit  facies  ejus  sicut  sol,  vesti- 
menta  autemejus  facta  sunt  alba  sicut  nix.  Et  ecce 
apparuerunt  illis  Moyses  et  Helias  cum  eo  loquen- 
tes.  Respondens  autem  Petrus,  dixit  ad  Jesum.  Do- 
mine,  bonum  est  nos  hic  esse.  Si  vis,  hic  faciamus 
tria  tabernacula,  tlbi  unum,  etMoysi  unum,  et  Heliee 
unum.  Adhuceo  loquente,  ecce  nubes  lucida  obum- 
bravit  eos.  Et  ecce  vox  de  nube  dicens  :  Hic  est  fi-  J) 
lius  meus  dilectus,  in  quo  mihi  conplacuit,  ipsum 
audite.  Et  audientes  discipuli  ceciderunt  in  faciem 
8uam,  et  timuerunt  valde  timore  magno.  Et  acces- 
sit  Jesus,  et  tetigit  eos,  dixitque  eis  :  Surgite  et  no- 
lite  limere.  Levantes  autem  oculos,  neminem  vide- 
runt,  nisi  solum  Jesum.  Et  descendentibus  illis  de 
monte,  praecepit  Jesus  dicens  :  Ncmini  dixeritis  vi- 
sionem,  donec  filius  hominis  a  morluis  resurgat. 

INCIPIT    MISSA. 

iEterne,  omnipotens  Deus.  Qui  universam  in  prin- 
cipio  crceaturam,  Verbo  cooperante,  ex  nihilo  con- 

•  Haec  lectio  recte  convenit  festo  sancti  Michaelis ; 
sed  quomodo  Evangelium  eidem  aptari  possit,  non 
facile  intelligitur. 


GERMANI  PARISIENSIS.  536 

didisti,    quique  angelicam  substantiam  splendore 

conspicuo  potentialiter  adornasti,  te  supplices  qus- 

sumus  et  oramus,  ut  in  hac  sollemnitate,  quam  sub 

tui  nominis  invocatione  in  honore  archangeli  Bli- 

chaelis  [celebramus],  nostras  preces  exaudire  di- 

gneris.  Per. 

Secreta. 

Preces  populitui,  Domine,  dignanter  exaudi,  quas 

in  culto  templi  hujus  ob  honorem  sancti  archangeli 

tui  Michahelis....  et  ita  tibi  pro  ejus  soliemnitate 

oblatio  nostra  fiat  accepta. 

CoDtestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  in 
die  festivitatis  hodiernse,  quo  in  honore  beati  ar- 
changeli  Michahelis  dedicata  nomini  tuo  loca  8acris 
sunt  instituta  mjsteriis,  omnium  societate  sancto- 
rum  ipsa  fides,  quse  illos  tibi  fecit  amicos  esse,  pro 
nobis  apud  te  faciat  advocatos.  Illorum  corona  nos- 
tra  sit  venia  ;  imitatio  nos  esse  faciat  sine  pcena,  il- 
lorum  oratio  salutem  nobis  conferat  sempitemam 
per  Christum  Dominum. 

MISSA  PRO   ITER  AGENTIBDS. 

Epistola  PauU  apostoli  ad  Ephesios. 

Fratres,  videte  quomodo  caute  ambuletis,  non 
quasi  insipientes,  sedut  sapientes,  redimentes  tem- 

pus,  quoniam  dies  mali  sunt  ^ 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthsum. 

In  quamcumque  civitatem  aut  castellum  intrave- 
ritis,interrogate  quis  in  ea  dignus  sit;  et  ibi  manete 
donec  exeatis.  Intrantes  autem  in  domum  salutate 
eam ;  et  si  quidem  fuerit  domus  digna,  veniat  paz 
vestra  super  eam ;  si  autem  non  fuerit  digna,  pax 
vestra  ad  vos  revertatur.  Et  quicumque  non  recepe- 
rit  vos,  neque  audierit  sermones  vestros,  exeuntes 
foras  de  domo  vel  de  civitate,  excutite  pulverem  de 
pedibus  vestris.  Amcn  dico  vobis,  tolerabilius  erit 
terrse  Sodomorum  et  Gomorreorum  in  die  judicii, 
quam  illi.  Qui  habet  aures  audiendi,  audiat. 

INCIPIT  MISSA. 

Adesto,  Domine,  supplicationibus  nostris,  etviam 
famoli  tui  ill.  in  salute  et  prosperitate  dignare  di- 
rigere,  ut  inter  omnes  vitae  hujus  varietates  tuo 
semper  auxilio  protegatur. 

Gollectio. 

Exaudi,  Domine,  queesumus,  preces  nostras,  et 
profectioni  famuli  tui  ill.  misericordiam  semper  et 
ubique  prsetende,  ut  in  omnibus  tua  defensione 
justorum  desideriorum  potiatur  effectibus,  ut  de 
incolomitate  ipsius  adque  victuria  tibi  Domino  sem- 
per  gratias  referamus.  Pcr. 

Post  nomina. 

Deus,  qui  diligentibus  te  in  nulla  es  regione  lon- 
ginquus,  dirige  viam  famolorum  tuorum  ill.  in  vo- 
luntate  tua,  ut  te  protectore,  te  duce  per  justitis 
tuse  semitas  sine  offensione  gradiantur. 

Ad  pacem. 

Suscipe,  Domine,  propicius  orationem  nmtrim  ^ 

b  Hic  lacuna  seu  spatium    quinque  versuum  in.^H 
exemplari  vacuum  est. 


M7  SAGRAM£i\TARlUM  GALLICANUM.  —  LECTIONES  QUOTIDUNiE.  538 

pro  famulo  tuo  ill.  qui  in  longa  terrarum  spatiade-  A  ^^^"*  contraxi,  pius  et  propicius  ac  miseratus  indul- 


tinetur,  pro  quo  Majestati  tuae  supplices  fundimus 

preceSyUtdirigaseiAngelumpietatistuee,  quieum  ad 

domiciliumsuumsalvum  et  incolomen  repraesentet. 

Gonteslatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipofens  Deus.  Qui 

properante  Jacob  sub  felicitatis  gratia  commoda 

itenera  direxisti ;  cuique  tu  ipse  cursum,  curam  sol- 

licitudinemque  gerere  dignatus  es;  necnon  et  Thobiae 

famolo  tuo  angelum  tuum  ducem  prsevium  prsestiti- 

sti.  Quapropter  omnipotentiam  tuam,  Domine,  hu- 

militer  postolamus,  ut  itaprofectionem  famolorum 

tuorum  dirigere  eos  in  itenere  et  custodire  digneris ; 

quatinus  nullum  pericolum  [sentiant)  per  spatia  ter- 

rarum,  aut  juga  monlium,  vel  coangusta  vallium 


geas,  et  locum  psenitentise  ac  flumina  lacrimarum, 
concessam  veniam,  a  te  merear  accipere. 

Post  nomiDa. 
Deus,  qui  vivorum  es  salvator  omnium,  qui  non 
vis  mortem  peccatoris  nec  laetaris  in  perditione  mo- 
rientiura,  te  suppliciter  deprecor,  ut  concedasmihi 
veniam  delictorum,  utadmissadefleam,  et  in  post- 
modum  non  admittam  ;  et  cum  mihi  extrema  dies 
finisque  vitse  advenerit,  emundatis  delictis  omni- 
bus,  me  angelus  sanctitatis  suscipiat.  Per. 

Ad  pacem. 
Deus  caritatis  et  pacis,  qui  pro  salute  generis  hu- 
manicrucispatibolum  pertulisti,  et  sanguinemtuum 
pro  redemptione  nostra  fudisti,  preces  nostras  pla- 


vadaque  fluminum,  venenaserpentum,  vel  impetum  B  catus  et  benignus  suscipe  ;  et  hoc  sacriflcium,  quod 


bestiarum,  aut  infestorum  hominum ;  sed  sub  tui  no- 
minisdefensioneadlocumdestinatum  perveniant,  et 
oportunitemporisiteracto  repetito,  adpropriahabi- 
tacularevertendo  suffragii  tui  mereanturadipisci  cu- 
stodiam  per  Christum  Dominum  nostrum.Cui  merito. 

MISSA  QUOMODO   SACERDOS  PRO  SE  ORARE   DEBET. 

Epistola  Jacobi  apostoli  ad  duodecim  tribus  *. 
Fratres  mei  dilecti,  sit  autem  omnis  homo  velox 

ad  audiendum,  tardus  autem  ad  Ioquendum,'et  tar- 

dus  ad  iram.  Ita  enim  viri  justitiam  Dei  non  ope- 

ratur.  Propter  quod  abicientes  omnem  immundi- 

ciam   et  abundantiam  malitise,   in  mansuetudine 

suscipite  insitum  verbum,  quod  potest  salvare  ani- 

mas  nostras.  Si  quis  autem  putat  se  religiosum  e»- 


tuae  gratiae  offero,  sereno  vultu  digneris  respicere, 
et  misericordiam  tuam  mihi  concedas  ;  ut  quando 
de  corpore  me  exire  jusseris,  pars  iniqua  in  me 
non  habeat  potestatem,  sed  angelus  tuus  inter  san- 
ctos  et  electos  conlocet,  ubi  lux  permanet,  et  vita 
regnat  in  s^ecula  sseculorum. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  per 
Christura  Dominum  nostrum.  Qui  pro  amore  homi- 
numfactusin  similitudinem  peccati,  formam  servi 
Dominus  adsumpsitet  speciem  :  vulneratus  medicus 
ambolavit,  hic  nobis  dominus  et  minister  salutis,  ad- 
vocatus,  judex,  sacerdos,  et  sacriflcium.  Per  hunc 


»e.etnon  refrenans  linguam  ^suam.  sed  seducensC*^'  san^^te  Pater,  suppliciter  exoro,  ut  dum  reatum 


cor  suum,  hujus  vana  est  religio.  Rcligio  munda  et 

immacolata  apud  Deum  et  Patrem  ha^c  est,  visitare 

popillos  et  viduas  in  tribulatione. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam. 
Quis  ex  vobis  homo  qui  habet  centura  oves,  et  si 

perdiderit  unam  ex  illis,  nonne  dimittit  nonaginta 

novem  in  deserto,  et  vadit  ad  illam  qua;  perierat, 

donec  inveniateam?  Et  cum  invenerit  eam,  ponit 

in  humeros  suos  gaudens;  et  veniens  domum,  con- 

vocat  amicos  et  vicinos,  dicens  illis  :  Congratulamini 

mihi,  quia  inveni  ovem  meam  quae  perierat.  Dico 

vobis,  quod  ita  gaudium  erit  in  ceelo  super  uno  pec- 

catore  psenitentiam   habente,  quam  super  nona- 

gin ta  novem  justis,  qui  non  indigent  psenitentia. 

INCIPIT  MISSA. 

Suppliciterte,  Deus  Pater  omnipotens,  quiescrea- 

tor  omnium  rerum,  deprecor,  ut  dum  rae  famolum 

^Uura  coram  omnipotentiamajestatistuse  graviter  de- 

^'quisse  confiteor,  raunus  misericordiae  tuee  ut  mihi 

Aorregas :  quatinusdum  hanc  oblationem  tuffipietati 

^Qero,quodnequiteradmisi,clementissimedigneris 

^bsolvere. 

Collectio. 
Dcus  misericordiae,  Deus  pietatis,  Deus  indulgen- 

^iee,  indulge,  quseso,  et  miserere  mei  :  sacriflcium 

^uoque,  quod  pietatis  tuae  gratia  humiliter  offero, 

^^nigne  dignaresuscipere,  etpeccataquflelabentibus 

*  Incertum  est  an  hse  Lectiones  duse  ad  superiorem 
^n  ad  subsequentem  missam  pertineant.Sed  quia  mis- 
^m  solentprsecedereLectioaes,potius  ad  sequentem 


conscientise  meae  recognosco,  et  in  praeceptis  tuis 
prifivaricator  perstiti,et  per  delictorum  facinus  conrui 
in  ruina,  tu  me,  Domine,  erige  elisum,  quem  lapsus 
peccatiprostravit:  inluminacaecum,  quemterrcepec- 
catorum  caligines  obscuraverunt ;  solve  compeditum, 
quem  vincola  peccatorum  constringunt.  Praesta  per 
sanctum  etgloriosum  et  adorandum  Dominum  no- 
strum  Jesum  Christum  Filium  tuum,  quem  laudant 
angeliatque  archangeli,  cherubin  quoque  ac  serafln. 

MISSA  OMNIMODA. 

Epistola  Jacobi  apostoli  ad  duodecim  tribus  K 
^  Fratres,  si  dixerimus  quia  peccatum  non  habemus. 
ipsi  nos  seducimus,  et  veritas  in  nobis  non  est.  Si 
autem  confessi  fuerimus  peccata  nostra,  fldelis  est  et 
l^  justusDominus,  qui  nobispeccatadimlttat,et  emun- 
d^  nos  ab  omni  iniquitate.  Sed  si  quis  peccaverit, 
advocatum  habemus  apud  Patrem  Jesum  Christum  : 
et  ipse  est  propiciatio  pro  peccatis  nostris ;  non  pro 
nostris  autem  tantum,  sed  etiam  pro  totius  mundi. 
Et  in  hoc  scirausquoniam  cognovimus  eum,  siman- 
data  ejus  observemus.  Si  quis  dicit  se  nosse  Deum, 
et  mandata  ejus  non  custodit,  mendax  est;  in  hoc 
veritas  non  est.  Qui  autem  servat  verbum  ejus,  vere 
in  eo  caritas  Dei  perfecta  est  in  Christo  Jesu. 

liectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthieum. 
Diebus  illis  cum  transiret  Dominus  Jesus,  vidit  ho- 

revocamus,  quanquam  in  missis  dominicalibus  Le- 
ctiones  secundo  loco  post  missara  positep  sunt  infra. 
^  Iipo  Joannis  apostoli  prima. 


539  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANl  PARISIENSIS.  5iO 

minem*  sedentem  in  teloneo/Matthffium  nomine,  ^  stram  omnium  humilitatem  intendas,  crimina  re- 


ait  illi  :  Sequere  me.  Et  surgens  secutus  est  eum. 
Factum  est  cum  accumberet  Dominus  Jesus  in  domo 
illius,  multi  publicani  et  peccatores  simul  discum- 
bebant  cum  Jesu  et  discipulis  ejus.  Erant  enim  multi 
qui  et  sequebantur  eum.  Et  Scnbse  et  Pharisaei  vi- 
dentes  quia  manducaret  cum  peccatoribus  et  publi- 
canis,  dicebant  discipulis  ejus  :  Quare  cum  publica- 
nis  et  peccatoribus  manducat  raagister  vester  ?  Hoc 
audito,  Jesus  ait  illis :  Non  necesse  habent  sani  me- 
dicum,  sed  qui  male  habent.  Non  enim  yeni  vocare 
justos,  sed  peccatores. 

INCIPIT  MISSA. 

Omnipotens  seterne  Deus,  tuse  gloriee  pietatem 

supplici  devotione  deposco,  ut  omnium  malorum 

meorum  vincula  solvas,  cunctisquef  meis  criminibus  B 

atque  peccatis  clementer  ignoscas ;  ut  quia  me  indi- 

gnum  et  peccatorem  ad  ministerium  tuum  vocare 

dignatuses,  sic  me  idoneum  tibi  ministrum  efficias, 

ut  sacrificium  de  manibus  raeis  placite  ac  benigne 

suscipias;  electorum  sacerdotura  me  participera  fa- 

cias,  et  depraeceptistuis  in  nullo  aberrare  perraittas. 

Collectio. 
Adtende,  Doraine,  propicius  mese  servitutis  obse- 

quium,etmisererefidelibusfaraulistuisill.;utcunctis 

eorura  sceleribus  araputatis,  ita  sinttuse  raiserationi 

defensione  protecti,  utin  observatione  raandatorura 

tuorura  raereantur  esse  perfecti  :  quatinus  et  in  hac 

vita  universa  facinora  caveant,  et  ante  conspectum 

gloriae  tuse  quandoque  sine  confusione  perveniant. 

Post  noniina. 


laxes  et  peccata  dimittas;  simulque  oratione  exau- 
dias,  et  ubique  nos  protegendo  custodias  :  ut  eruti 
adversitatibus  mundi,  hic  et  in  eeternum  sanctifica- 
ti,  te  incessabiliter  cum  angelis  et  archangelis  con- 
laudemus  ita  dicentes,  Sanctus. 

MISSA  VOTIVA. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Romanos. 
Fratres,  obsecro  vos  per  Dominum  nostrum  Jesum 

Ghristura  et  per  caritatera  Spiritus  sancti,  ut  adyu- 

vetis  me  in  orationibus  pro  me  ad  Dominum,  ut  li- 

berer  ab  infidelibus  qui  sunt  in  Judeea,  et  obsequii 

raei  oblatio,  accepta  flat  Hierusolyma  sanciis,  ut  ve- 

niara  ad  vos  per  voluntatera  Dei,  ut  refrigercr  vobi- 

scura.  Deus  autera  pacis  sit  cura  oranibus  vobis. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundam  Lucam. 

Terapore  illo,  perarabulabat  Dorainus  JesusHieri- 

cho,  et  ecce  vir  noraine  Zacchseus,  et  hic  erat  prin-  - 

ceps  publicanorura,  et  ipsedives :  etquserebatJesum . 

videre  quis  esset,  et  non  poterat  prseturbay  quiasta— 

tura  pusillus  erat.  Et  prsecurrens  ascendit  in  arbo— 

rem  syciraorura,  ut  videret  illura,  quia  inde  erafl 

transiturus.  Et  cum  venisset  ad  locumy  suscipiens 

Jesus  vidit  illum,  et  dixit  ad  eum  :  Zacchiee,  festi— 

nans  descende,  quia  hodie  in  domo  tua  oportet  m« 

raanere.  Et  festinansdescendit,  et  excepit  illum  gaa^ 

dens.  Etcuraviderentoranes,  raurmurabant,  dicec»- 

tes,  quodadhorainerapeccatorera  divertisset.  Stans 

autera  Zacchceus  dixit  ad  Dorainura  :Ecce  dimidiuni 

bonorura  raeorum,  Domine,  do  pauperibus,  et  sicai 


Accipe,  Deuspiis9ime,°tuorum  supplicum  vota,  et^  *"'I"''^  defraudavi,  reddoquadruplum.AitDominns 


nomina  qusetuo  coram  altario  conspicis  recenseri,  in 

ffiterno  vitae  libro  conscribe.  Concede  etiara  raihi  in- 

digno  etoranibus,  pro  quibus  te  supplex  postulo :  per- 

petuara  requiera  tribue  faraulorum  tuorum  ill.,vel 

omniurafideliura  defunctorura,utin  Abrahae  gremio 

conlocati,  illic  poenas  evadant  inferorum  et  resurrec- 

tionistemporecoetibuseos  sociarijubeas  angelorura. 

Ad  pacem. 
Deus,  quicaritatis  esauctor,  et  purse  pacis  acdilec- 

tionisaraator,  suscipeofferentiura  oblationera,  etora- 

niura  infirmorura  Christianorarasanalanguoresill., 

quo  te  raedicante  salutera  recipiant,  et  tuis  seraper 

sani  jussionibusappareant.  Id  deniqueobnoxiusqua^ 


ad  eura,  quia  hodie  salus  doraui  huic  facta  est,  eo 
quod  et  ipse  filius  est  Abrahse.  Venit  enim  filius  ho- 
rainis  qucerere,  et  salvum  facere  quod  peiierat. 

INCIPIT  MISSA. 

Exultatio  divina,  paterna  pietas,inraensam^estas, 
te  supplices,  trementes  quidera  precamur  pro  servo 
tuo  ill.,  ut  des  ei,  Doraine,  raentera  puram,  carita- 
tera  perfectara,  in  actibus  sinceritatera,  in  corde 
puritatem,  in  opere  virtutem,  in  necessitatibus  forii- 
tudinera,  in  raoribus  disciplinara  ;  et  quod  pro  justi- 
tiae  tu8e  tiraore,  integra  raente  vel  devotionepro  ipso 
tibi  offeriraus,  pietatis  tuae  obtinenda  cognoscat. 

Secreta  b. 


so,utoranesraetuterritos,inopiaafQictos,tribuIatio-|v      Iteraraus,  omnipotens  Deus,  deprecaUonem  no- 
ne  vexatos,  morbisobrutos,  suppliciisdeditos,  debitis  ^  s^rara  ante  conspectura  raajestatis  tuae,  quem  specia- 

liter  pro  famulo  tuo  ill.  oblationera  pro  peccatis  vel 


obligatos,  in  captivitate  et  peregrinatione  constiln- 

tos,  cunctos  indulgentia  tuee  pietatis  absolvat,  raorura 

eraendatione  relevct,  et  raiseratio  quotidiana  con- 

foveat. 

Gontestatio. 

Vere  dignura  etjusturaest,  oranipotens  Deus,  per 
Christura  Dorainum  nostrum.  Verum  pontificem  et 
solura  sine  peccati  raacula  sacerdotera ;  per  quem  te, 
«terne  Pater  et  Doraine,  oraniraoda  intentione  de- 
posco,  ut  oblationera  hanc,  quara  pro  faraulis  tuis 
offeriraus  ill.,  benigne  suscipias,  eegrotantiura  me- 
dollam  sanitatis  irapertias,  locura  lucis  et  refrigerii 
aniraabus  defunctorura  in  pace  vocatis  tribuas,  no- 

■  Super  hanc  vocem  legitur  jAvin  Alfei, 


pro  auxilio  ejus  offerimus,  vota  perflcias.  Petitiones 

ejus  ascendant  ad aures clementiae tuee,  et  descendat 

super  eura  pia  benedictio  tua;  ut  sub  umbra  alarum 

tuarum  in  omnibus  protegatur,  et  orationes  nostrse 

te  propiciante  pro  ipso  non  refutentur  a  conspectu 

pietatis  tuae,  sed  in  omnibus  ei  auxiliari  atque  de- 

fendere  digneris. 

Contestatio. 

Vere  dignura  et  justumest,  omnipotensDeus,  cuju^ 

potentia  deprecanda  est,  misericordia  adoranday  pie- 

tas  amplectenda.  Quis  enira  disputare  poterit  opu« 

oranipotentiee  tuse,  nec  aures  horainum  audire,  nei 

b  Heec  propius  ad  ritum  Romauumi  omissb  ora 


SACRAM£NTARIl'M  GALLlGAiMJM.  -  LEGTlONfiS  UUOTIDLIN/E.  m 

r  homims  adscendere ,  nec  stimatio  hominam  j^  ill.  oblationem  dignanter  accipias,  et  in  ejus  humili- 


it  in?enire,  quanta  sit  pietas  misericordicB  tuae, 
tom  prceparas  saactis  et  electis  tuis.  Sed  in 
tom  possumus  miseri,  territi  quidem  de  con- 
tia,  sed  fidi  de  tua  misericordia ,  Teniam  mise- 


lis,  et  refugium  postulantes,  atque  in  comme- 
tione  sanctorum  tuorum  Petri  et  Paali,  per 
ua  suffragia  sperantes  veniam,  precamur  ut  fa- 
tno  ill.  remissionem  tribuas  peccatorum,  opus 
perficias,  vota  condones.  Dona  idemque  serro 
.  intercedentibus  sanctis  remedium  animae  suee, 
postulamus,  ut  vota  desideriorum  ejus  perficias. 
a,  omnipotens  Deus,  supplicantibus  nobis  in- 
ntiam  postulanti,  veniam  poscenti.  Protege  ei 
Q  Dei  Jacob,  mitte  ei  auxilium  salutis  de 
),  et  de  Sion  tu  erige  eum.  Memor  esto,  mise-  B 
Deus,  sacrificium  ejus,  et  holocaustum  ejus 
onspectum  omnium  sanctorum  tuorum  pingue 
te  Christum  Dominum  nostrum. 

MISSA   VOTIVA. 

Lectio  IJbri  Sapientioe  Salomouis. 
,  si  quid  vovisti  Deo,  ne  moreris  reddere.  Dis- 

enim  ei  inndelis  et  stulta  promissio  :  sed  quod- 

18  voveris,   redde.  Multoque  melius  est  non 

)y  quam  post  votum  promissa  non  reddere.  Ne 

8  os  tuum,  ut  peccare  faeias  carnem  tuam,  ne- 

icas  coram  angelo  :  Non  est  ])rovidentia,  ne 

ratus  Deus  super  sermones  tuos,  dissipet  cuncta 

manuumtuarum.  Ubi  multasuntsomnia,  pluri- 

litas,  etsermones  innuraeri;  tuveroDeumtime. 

Lectio  sancti  Evangelii  secuDduni  Lucam.  ^ 

)as  illis,  dixit  Jesus  :  Quis  vestrum  habet  ami- 

tibitad  illum  media  nocte,  etdicet  illi :  Amice, 

yd&  mihi  tres  panes,  quoniam  amicus  meus 

le  via  ad  me,  et  non  habeo  quod  ponam  ante 

Et  ille  deintus  respondens  dicat  :  Noli  mihi 

as  esse,  jam  ostium  clausum  est,  et  pueri  mei 

1  sunt  in  cubili ,  non  possum  surgere  et  dare 

ico  vobis,  etsi  non  dabit  illi  surgens,  eo  quod 

(  ejus  sit ;  propter  inportunitatem  tamen  ejus 

,etdabitilli  quotquot  habet  necessarios.  Etego 

lico  :  Petite  et  dabitur  vobis,  quaerite  et  inve- 

pulsateetaperietur  vobis.  Omnisenim  qui  petit 

,  et  qui  quaerit  invenit ,  et  pulsanti  aperietur. 

INCIPIT    MISSA. 

ipe,  Domine,  supplicantis  servi  tui  ill.  votivum 

uus  oblatum,  etmultipiici  fenore  gratiarum, 

!  te  fidelissimis  votis  petit,  tu  ei,  piissime,  mi- 

ir  indulge. 

Secreta. 

^mtor  [et  natur«e]  humanae  conditor  Deus,  da 

as  tuus  ill.  vota  adipiscatur,  et  impetrare  me- 

quod  exoptat. 

CoDtestatio. 
dignum  et  justem  est,  onmipotens  Deus,  per 
im  Dominum  nostnim.  Qui  nobis  votum  quo 
s  inspiras,  et  votiva  nos  inspiratione  remune- 
obsecramus  supplici  prece,  ut  hanc  servi  tui 


tatem  intendas^  peccata  deleas ,  orationein  accipias ; 
ut  liberatus  ab  omni  adversitate ,  et  hic  et  in  aeter- 
num  justificatus,  cum  angelis  sine  fineconlaudet  di- 
cens  :  Sanctus.  ^ 

rrEM   MISSA  VOTIVA. 

Epistola  Paali  apostoli  ad  Romanos. 

Fratres,  qucecumque  enim  scripta  sunt,adnostram 
doctrinam  scripta  sunt,  ut  per  patientiam  et  consola- 
tionem  Scripturanim  spem  habeamus.  Deus  autem 
patientiffi  et  solatii  det  vobis  id  ipsmn  sapere  in  alte- 
mtrum  secundumJesumChristum,  utunianimes  uno 
ore  honorificetis  Deum  et  Patrem  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Propter  quod  suscipite  invicem,  sicut  et 
Christus  suscepit  vos  in  honore  Dei. 

Lectio  sancti  Evangclii  secQndam  Lacam. 

In  iilo  tempore,  Dominus  noster  Jesus  Christus 
cum  adpropinquasset  Hiericho,  ccecus  qnidam  sede- 
bat  secus  viam  mendicans.  Et  cum  audiret  turbam 
preetereuntem,  interrogabat  quid  hoc  esset.  Dizerunt 
autem  ei  quod  Jesus  Nazarenus  transiret.  Clamavit 
dicens  :  Jesu  fili  David,  miserere  mei.  Et  qui  prsei- 
bant  increpabant  ei  ut  taceret.  Ipse  vero  multo  ma- 
gis  clamabat :  Fili  David,  miserere  mei.  Stans  autem 
Jesus  jussit  eum  adduci  ad  se.  Et  cum  adpropinquas- 
set,  interrogabat  eum  dicens  :  Quid  tibi  vis  faciam  ? 
At  ille  dixit  :  Domine ,  ut  videam.  Et  Jesus  ait  illi  : 
Respice,  fides  tua  te  salvum  fecit.  Et  confestim  vidit, 
et  sequebatur  illum  magnificans  Deum.  Et  omnis 
plebs  ut  vidit,  dedit  laudem  Deo. 

INCIPIT  MISSA. 

Deum  cui  acceptiora  sunt  vota  fidelium  quam  mu- 

nera,  fratres   carissimi,   supplices  deprecemur,  ut 

hanc  oblationem  famuli  sui  ill.  dignanter  accipiat. 

Tribuat  et  magna  pro  parvis,  protemporalibuspree- 

mia  sempiterna.  Det  ei  auxilium  sive   preesidium 

gratiee  suae,  ut  quod  humiliter  implorat,  Dominolar- 

gicnte,  suscipiat. 

Secreta. 
Omnipotens  etmisericors  Deus,  cui  redditur  votum 

in  flierusalem,  exaudi  preces  famuli  tui,  memor 

esto  sacrificii  sui,  fiant  holocausta  sua  [pinguia  :| 

tribue  et  devotionis  gratiam,  comple  in  bonis  deside- 

rium  suum,  et  corona  eum  in  misericordia.  Tibi,  Do- 

mine,quando  fideli  devotione  famuletur,ignoscefaci- 

[)nora;etnelugendaconunittat,patemapietatecastiga. 

Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  te 
laudare,  te  benedicere ,  teque  glorificare,  tuae  msje- 
stati  ac  voluntati  semper  obtemperare,  in  quo  est  sa- 
lus  onmium  populorum.  Cui  Abel  munera  obtulit, 
cui  Abraham  holocaustum  ofiierre  decrevit,  cui  Jacob 
votnm  vovit,  et  reddidit,  miserere,  Domine ,  servo 
tuo  111.,  qui  iu  honore  sanctorumiU.  votorum  munera 
ofiiM  per  sufiragia  orationum  sanctorum  tuorum  :  te 
protectorem  suum  semper  agnoscat,  et  sui  auxilii 
opem  indesinenter  inveniat :  illum  glorieturrecipere 


praemium,  qui  devoto  pectore  ad  altacontemplatione 

B  PoBt  Nomina,  et  Ad  Pacem,  retento  tamen  uoniine  Contestationis.  Sed  plura  exempla  infra  sub 
iissarum  dominicaUum. 


APP£NDIX  AD  OPERA  S.  GfiRMANl  PARISIENSIS. 

mdere...  Ta  es  enim  Deus  quinuUum tibi  perire  ^  exaudi :  suscipe propicius oblationemiidcpieUDa«.^ 


sed  omnibus  reddis  magna  pro  parvis,  pro  morte 

m,  pro  pcenagloriam,  pro  Totorum  officio  prcemia 

juis  sempitema,  perChristum  Dominum  nostrom. 

•  ITEM   MISSA  VOTIVA. 

Deus,  qui  vulnere  passionis  et  crucis  nostrorum 

mcula  solvis  [peccatorum,]  votivam  hanc  servo  tuo 

il.  suscipp.  precero  in  omnibus,  pro  quibus  te  popo- 

icerit  fideli  devotione,  exaudire  digneris. 

DicUur  Secreta, 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  qui 
obhocpeccatorumnonrenuis  postulata;  pro  quo  te, 
Domine,  suppli<!es  postulamus,  ut  huic  servo  tuo  ill. 
delectabiles  petitioues  impleas,  et  perseverantiam  in 


pro  fratribus  ac  sororibus  nostris  quam  tibi  offeri- 
mus,  seu  cunctis  benefactoribus  nostris,  tam  pro 
vivis,  quam  mortuis,  vel  fidelibus  tuis,  pro  quibos  obla- 
tionem  ofierimus,  ut  cunctis  proficiat  ad  salutem. 

Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justom  est,  omnipotens  Deus,  ad 

vota  humilium  manum  dexterae  tu»  Miyestatis  ex- 
tende,  ut  animabus  famulorum  feimularumque  tua- 
rum,  tam  pro  vivis  quam  et  solutis  debito  mortis, 
quorum  animasad  memorandum  conscripsimos,  fide- 
lium  catholicorum  orthodoxorum,  qui  tibi  placue- 
runt,  quorum  commemorationom  agimus,  ^el  quo- 
rum  nomina  super  sanctum  altarium  scripta  adest 
evidenter,  rembsionem  peccatorum,  indulgentiam 


1 


bonis  operibus  tribuas  per  Christum  Dominum  no-  g  quam  semper  optaverunt  piis  supplicationibus  con- 
strum.  Per  quem  Majestatem  tuam  laudant  angeli. 

MISSA  PRO  VIVIS   ET  DEFUNCTIS. 

EpistolaPauli  apostoli  ad  Colossenses  *. 
Fratres,  qui  sub  potestate  domini  sumus,  manda- 
tum  Deicustodire  debemus.  Qui  custodiunt  prsecepta 
Domini,  habent  vitam  cetemam ;  et  qui  negant  man- 
data  ejus,  adquirunt  ruinam,  et  in  hoc  secundam 
mortem.  Praeceptum  Domini  hoc  est :  Non  peijura- 
beris.  Non  furtum  facies.  Non  adultei^abis.  Non  fal- 
sum  testimonium  dices.  Non  accipies  munora  contra 
veritatem,  nec  per  potestatem.  Qui  habet  potestatem 
et  abnegat  veritatem,  alinegabitur  illi  regnum  Dei, 
et  conculcabitur  in  infemum.  Ibi  non  egreditur  bis. 
Quomodo  sumus  fragiles  et  prwvaricatores  agentes 


sequantur,  per  Christum  Dominum  nostrum.  Cui. 

MISSA  IN   DOMO   CUJUSLIBET  >>. 

Leclio  sancti  EvaDgelii  secuodam  Lucam. 
Diebus  illis  dixit  Dominus  Jesus  turbis  similitadi- 
nem  hominis  cujusdam  divitis.  Uberes  fractus  ager 
attulit,  et  cogitabat  intra  se  dicens :  Quid  fociam, 
quod  non  habeo  quo  fructus  meos  congregem?  Et 
dixit :  Hoc  feiciam.  Destraam  horrea  mea,  et  msjora 
faciam  ;•  et  illuc  congregabo  omnia  qase  nata  sunt 
mihi,  et  bona  mea ;  et  dicam  animffi  mesB  :  Anima, 
habes  multa  posita  in  annos  plurimos.  Reqaiesce, 
comede,  bibe,  epulare.  Dixit  autem  illi  Deas :  Stulte, 
hac  nocte  animam  tuam  repetunt  a  te ;  qusB  autem 
parasti,  cigus  emnt?  Sic  est  qui  sibi  thesaurizat,  et. 


peccatum.  Non  per  siugulosdies  paenitemus,  sed  per  Q  non  est  in  Deum  dives.  Dixitque  ad  discipulos  suos  ::=- 


singulos  dies  peccatum  super  peccatum  facimus.  Ut 
sciatis  hoc,  fratres  carissimi,  quia  opera  nostra 
scriptum  est  in  hoc  libro,  iu  commemoratione  erit 
nobis  in  die  judicii.  Ibi  nec  testes,  ibi  nec  pares,  ibi 
nec  per  munera  judicabitur  :  quia  non  est  melior 
quam  fides,  veritas,  castitas,  jejunium,  et  eleemosy- 
na,  quse  extinguit  omnia  peccata.  Et  quod  tibi  non 
vis,  alio  non  facias.  Stipola  regnum  Dei,  et  accepit 
coronam,  quod  est  in  Christo  Jesu  Domino. 
Evangelium  inferius  dicitur. 

INCIPIT  MISSA. 

Majestatem  tuam,  clementissime  Pater,  exoramus 
pro  fratribus  et  sororibus  nostris,  seu  omnibus  bene- 
factoribus  nostris,  vel  qui  se  in  nostris  orationibus 


Ideo  dico  vobis,  nolitesolliciti  esse  animsB  quid  man — 
ducetis,  neque  corpori  quid  vestiamini.  Anima  plus 
est  quam  esca,  et  corpus  quam  vestimentam.  Consi — 
derate  corvos,  quia  non  seminant  neque  metunt,  qui 
bus  non  est  cellarium  neque  horreum ;  et  Deus  pas> 
cit  illos.  Quanto  magis  vos  pluris  estis  illis? 

INCIPIT  MISSA. 

Protector  in  te  sperantium  Deus,  et  subditaniKi 
tibi  mentium  custos,  habitantibus  in  hac  domo  £k 
molistuis  ill.  propicius  adesse  dignare.  Veniatsup 
eos  sperantes  a  te  benedictio,  ne  subvertas  :  ut  p^ 
tatis  tuee  repleti  muneribus,  in  tua  gratia  et  in 
nomine  loeti  semper  exultent. 

Secreta. 


iit 


commendavemnt,  tam  pro  vivis,  quam  et  solutis  de-  D     Suscipe,  Domine,  qucBsumus,  preces  et  hostias        U- 

bito  mortis,  quorum  eleemosynas  erogandas  suscepi- 

mus,  vel  cpiorum  animas  ad  memorandum  conscrip- 

simus,  vel  quomm  nomina  super  sanctum  altarium 

scripta  adest  evidenter :  concede  propicius,  ut  h®c 

sacra  oblatio  mortuis  prosit  ad  veniam,  et  vivis  pro- 

ficiat  ad  salutem  ;  et  fidelibus  tuis,  pro  quibus  obla- 

tionem  offerimus,  indulgentia  tute  pietatis  succurrat. 

Dicitur  Secreta  alia. 
Preces    nostras,  clementissime   Deus,    benignus 

•  Sequens  Lectio  non  legitur  in  epistola  ad  Colos- 
— .»<»  in  Libris  sacris  :  sea  est  farrago  ex 
•  -♦<» 

-^ATnibus  privatis, 


mulomm  tuomm  ill.,  et  muro  custodiBB  tasB 
domum  circumda ;  ut  omni  adversitate  depolsa 
hoc  semper  domicilium  incolomitatis  et  pads. 

CoDtestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deos,  te- 

nignus  indultor  in  secretis  ofiiciis  nostris,  etin  luoe 
domum  manentibus  preesentise  tuce  concede  custo- 
diam,  familise  tuse  defensor,  ac  totius  habitaculi  hth 
jus  habitator  appareas. 

Vita  sancti  Ambrosii,  qui  Rom8e,trans  Tib6rim,aimd 
quamdam  clarissimam  matronam  invitatus,  sacnfi- 
cimn  in  domo  obtulit. 

c  Hoc  Evangelium  videtur  potius  referendoou 
missam  sequentem,  quam  ad  superiorem  de  flMV- 


irf.l     II     IJ 


LEGTIONES 


II 


MINIGALES. 


MISSA  DOMINICAUS. 

Lectio  Hiezechiel  prophetffi. 
Factom  est  verbum  Domini  ad  me  dicens  :  Qnid 
est  quod  inter  yos  parabolam  vertitis  in  proverbium 
btud  in  terra  Israel  dicentes  :  Patres  comederunt 
uvam  acerbam,  et  dentes  liliorum  obstupescunt  ? 
^vo  ego,  dicit  Dominus  Deus,  ecce  omnes  animffi 
mes  sunt.  Ut  anima  patris,  ita  et  anima  filii  mea  est. 
Anima  qusepeccaverit  ipsa  morietur.  Et  vir,  si  fuerit 
jnstus,  et  fecerit  judicium  et  justitiam,  de  rapina 
non  comederit,  et  oculos  suos  non  elevaverit  ad 
idola  domus  Israel,  et  uxorem  proximi  sui  non  vio- 
lavarit,  et  ad  mulierem  menstruatam  non  accedat, 
et  hominum  non  contristaverit,  pignus  debitori  red- 
diderit,  per  vimnihil  rapuerit ;  panera  suumesurienti 


4  pulis  suis  :  Amen  dico  vobis,  facilius  est  camelum 
per  foramen  acus  transire,  quam  divitem  intrare  in 
regnum  cselorum.  Auditis  autemhis  discipulis  mira- 
bantiir  valde,  dicentes  :  Quis  ergo  poterit  salvus 
esse?  Aspiciens  autem  Jesus  dixit  illis  :|Apud  homi- 
nes  hoc  impossibile  est,  apud  Deum  autem  omnia 
possibilia  sunt.  Tunc  respondens  Petms  dixit  ei  : 
Ecce  nos  reliquimusomnia,  et  secuti  sumus  te:quid 
ergo  erit  nobis  ?  Jesus  autem  dixit  illis  :  Amen  dico 
vobis,  quod  vos  qui|secuti  estis  me,  in  regeneratione, 
cum  sederit  Filius  hominis  in  sede  majestatis  suse, 
sedebitis  et  vos  super  sedes  duodecim,  judicantes 
dnodecim  tribus  Israel.  Et  omnis  qui  reliquitdomum, 
vel  fratres  aut  sorores,  aut  patrem,  aut  matrem,  aut 
uxorem,  aut  filios,  aut  agros  propter  nomen  meum, 


dederit,  etnudumoperueritvestimento;  adusuramBcentuplum  accipiet,  et  vitam  seternam  possidebit. 

nofi  commodaverit  et  amplius  non  acceperit ;  ab  ini- 

qoitaie  averterit  manum  suam,  judicium  verura  fe- 

cerit,  inter  virum  et  proximum ;  in  prseceptis  meis 

ambulaverit,  et  judicia  mea  custodierit  ut  faciat  veri- 

tatem   :  hic  justus   est,  vita  vivet,    ait   Dominus 

Deus. 

Epistola  PauLi  apostoli  ad  Galatas. 

Fratres,  fructus  autem  spiritus  est  caritas,  gau- 
dium,  pax,  longanimitas,  bonitas,  benignitas,  fides, 
modestia,  continentia*.  Adversus  hujusmodi  non  est 
lex.  Qui  autem  sunt  Christi ,  camem  suam  crucifixe- 
mntcuih  viUis  et  concupiscentiis.  Si  spiritu  vivimus, 
spiritu  et  ambulemus.  Non  efficiamur  inanis  glorise 
capidi,  invicem    provocantes,  invicem  invidentes. 


Multi  autem  erunt  primi  novissimi,   et  novissimi 
primi. 

INXIPIT   MISSA. 

Gollectio  post  prophetiam  b  . 

Domine  Jesu  Christe,  spes  et  salus  hnmani  gene- 
ris,  qui  ad  nos  veniens  ex  alto  visitare  dignatus  es, 
et  de  antiqua  morte  peccati  per  miserationis  tuse 
mysteria  redemisti ;  qui  inluxisli  nobis,  qui  erraba- 
mus  in  tenebris,  et  vitalem  diem  in  umbra  moriis 
sedentibus  intulisti;  respice,  Domine,  et  dirige  pe- 
des  nostros  in  viam  pacis.  Per. 

Prsefatio . 

Domine  Deus  incomprehensibilis  et  inenarrabilis, 
qui  dixisti :  Non  veni  vocare  justos,  sed  peccatores 


Fratres,  etsi  praeoccupatus  fuerit  homo  in  aliquo  de-  C  ad  pflenitentiam ;  et  cum  profectu  nostro  non  egeas, 


licto,  vos  qiii  spiritales  estis,  hujusmodi  instruite  in 
spiritu  lenitatis,  considerans  te  ipsum,  ne  et  tu  ten- 
teris.  Alter  alterius  onera  portate,  et  sic  adimplebi- 
tis  legem  Christi. 

LecUo  sancli  Evangelii  secondum  MattbsBum. 

Diebus  illis,  accedens  unus  de  Scribis  ad  Domi- 

oum  Jesum,  et  dicit  illi :  Magister  bone,  quid  boni 

^aciam,  ut  habeam  vitam  eetemam?  Qui  dixit  ei : 

^d  me  interrogas  de  bono  ?  Unus  est  bonus  Deus. 

Si  autem  vis  ad  vitam  ingredi,  serva  mandata.  Dicit 

Uli  :  Quffi  ?  Jesus  autem  dixit :  Non  homicidium  fa- 

cies,  non  adulterabis,  non  facies  furtum,  non  falsum 

testimonium  dices;  honora  patrem  etmatrem,  et  di- 

Uges  proximum  tuum  sicut  teipsum.  Dicit  illi  adu- 


gaudes  tamen  super  peccatorem  peenitenUam  agen- 
tem,  quia  non  vis  mortem  peccatoris,  sed  utconver- 
tatur  et  vivat.  Converte  nos,  Domine,  ad  te  et  con- 
vertemur.  Converte  nos  Deus  salutaris  noster,  et  ne 
perdas  nos  cum  peccaUs  nostris,  ne  tradas  nos  in 
finem.  Ne  intres  in  judicium  cum  servis  tuis,  ne  tra- 
das  besUis  animam  confitentem  tibi,  memento  con- 
gregationis  tuee,  et  dirige  nos  in  via  recta.  Doce  nos, 
Domine,  facere  voluntatem  tuam,  quia  tu  es  Dcus 
noster.  Statue  pedes  in  consummaUone,  ut  te  adju- 
vante  vincamus  anUqui  hostis  insidias,  ut  liberi  ab 
infestaUone  inimici,  serviamus  Ubi  in  sanctitate  et 
justitia  omnibus  diebus  vitse  nostree. 

GollecUo. 


l^ens  :  Omnia  haec  custodivi,  quid   adhuc  mihi  D     Domine  Deus  omnipotens,  qui  salvos  facis  speran- 


^eest?  Ait  illi  Jesus  :  Si  vis  perfectus  esse,  vade,  et 
vende  que  habes,  et  da  pauperibus,  et  habebis  the- 
saunim  in  ceelo,  et  veni,  sequere  me.  Cum  audisset 
autem  adulescens  verbum,  abiit  tristis.  Erat  enim 
habens  multas  possessiones.  Jesus  autem  dixit  disci- 

*  Hic  novem  tantum  friictns  Spiritus  sancU,  ut  in 
Gneco;  in  LecUonario  Luxoviensi  decem,  ubi  pa- 
tientia,  longanmitas. 

b  Hinc  oolligitur,  missam,  si  non  semper,  saltem 


tes  in  te.  Tu  clementissime,  qui  revocas  errantes;  tu 
misericordissime,  qui  non  despicis  peccatores;  tu, 
Domine  Pater,  cum  ceciderit  justus,  manum  appo- 
nis;  tu  excelsus  in  coelis,  habitare  promisisU  in  ter- 
ris,  ubi  sunt  congregati  in  tuo  nomine  duo  vel  tres; 

aliquando,  inchoatam  fuisse  a  lecUone  propheUs, 
qtiemadmodum  in  Parasceve  incipit  missas  Preesan- 
ctificatomm.  Confertres  alias  missas  dominicaies  in-» 
ferius,  ubi  similiter  Prepfatio  post  prophetiam. 


547  APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSlS.  a49 

te,  Domine,  tenemus  promissorem,  ut  des  veniam  ^  plex  affectus,  patientia  fortiS|  obedientia  perseve- 
poenitentibus.  Te  inveniant  omnes  qui  quserunt  te. 


Tu  rex  glorice  Christus,  tu  rex  omnis  terrae  Deus,  tu 
rex  virtutum.  Te  perscrutatorem  conscientiarum  no- 
strarum  scimus  :  ideo  et  veniam  petimus  delicto- 
rum.  Tu  magnus  Dominus  et  laudabilis  valde.  Te 
precamur,  ut  sis  nobis  propicius.  A  te  speramus. 
Avertc  faciem  tuam  a  peccalis  nostris,  et  omnes  ini- 
quitates  nostras  dele.  Te  obsecramus,  qui  prsemia 
paras  justis,  da  veniam  peccatoribus.  Tibi  conlitemur 

mala  nostra,  ut  mereamur  consequi  bona  tua. 

Po8t  nomina. 
Domine  Deus  Abraham,  Deus  Isaac,  Deus  Jacob, 

Deus  patriarcharum,  prophetarum,  apostolorum  et 
martyrum,  omniumque  sanctorum,  sicut  pro  piissi- 


rans,  pax  perpetua,  mens  pura,  rectum  et  mundum 
cor,  vohmtas  bona,  conscientia  sancta,  compunctio 
spiritalis,  virtus  animse,  vita  immaculata,  inrepre- 
hensibilis;  consummatoque  viriliter  cursu,  in  tuum 
feliciter  mereamur  intrare  regnum.  Cui  merito. 
Lectio  Apocalypsin  saDcti  Johannis  *. 
Ego  Johannes  vidi  sedentem  super  thronum,  et  in 

dextera  sedentis  super  thronum,  Ubrum  5criptum  in-- 
tus  et  foris,  signatum  sigiliis  septem.  Et  vidi  ange- 
lum  fortem,  praedicantem  voce  magna,  et  dicentem: 
Quis  est  dignus  aperire  libmm,  et  solvere  signacula 
ejus?  £t  nemo  poterat.  Et  ego  flebam  multum,  quia 
nemo  dignus  inventus  est  aperire  librum,  et  videre 
eum.  Et  unus  de  senioribus  dicit  mihi :  Ne  fleyeris. 


ma  misericordia  tua  dedisti  eis  voluntatem  veniendi  g  Ecce  vicit  Leo  de  tribu  Juda,  radix  David,  aperire 


ad  te ;  ita,  clementissime  Pater,  da  servis  tuis  intelle- 
ctum,  virtutem,  et  possibilitatem,  ut  tibi  secundum 
voluntatem  tuam  serviamus.  Spiritus  tuus  bonus  de- 
ducat  nos  in  via  recta.  Da  incipientibus  perfectionem, 
da  parvnlis  intellectum,  da  currentibus  adjutorium. 
Da  negligentibus  compunctionem,  da  tepidis  spiri- 
tum  ferventem,  da  perfectis  bonam  consummatio- 
nem.  Loquatur  os  nostrum  laudem  tuam,  et  per  sin- 
gulosdies  benedicamuste,  et  laudemus  nomen  tuum 
in  eetema  ssecula  sseculorum. 

■ 

Ad  pacem. 
Deus  pax  et  caritas  te  deprecamur ;  Doinine  san- 

cte,  Pater  omnipotens,  fleterne  Deus,  libera  nos  ab 
omni  temtatione,  adjuva  nos  in  omni  certamine,  con- 
solare  in  omni  tribulatione.  Da  nobis  patientiam  in  Q 
adversis,  da  nobis  ut  te  puro  corde  adoremus,  tibi 
munda  conscientia  psallamus,  tibi  tota  virtute  servia- 
mus.  Te  benedicimus,  Trinitas  sancta,  tibi  gratias 
agimus,  te  per  singulos  dies  laudamus,  te  depreca- 
mur,  Abba  Pater.  Suavis  sit  laudatio  nostra,  sitqne 
acceptabilis  oratio  nostra. 

Contestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  Domine  Rex  csele- 

stium,  Rex  regum,  Deus  deomm,  et  Dominus  domi- 
norum,  tibi  gratias  agere,laudum  hostiasimmolare. 
Exaudi  orationem  et  deprecationem  famulomm  fa- 
mulammque  tuarum ;  auribus  percipe  lacrimas  eo- 
mm,  Abba  Pater.  Imple  nominis  tui  ofOcium  super 
famulos  et  famulas  tuas ;  tu  eos  rege,  tu  protege,  tu 


librum;  et  septem  signacula  ejus.  Et  vidi,  et  ecce  in 
medio  throni  et  quattuor  animalium  et  in  medio  se- 
niorum  Agnum  stantem  quasi  occisum,  habentem     . 
cornua  septem,  el  oculos  septem,  qui  sunt  spiriritus  ^ 
Dei  missi  in  omnem  terram.  Et  venit,  et  accepit  li-  ^ 

brum  :  et  quattuor  animalia,  et  viginti  quattiior  se 

niores  ceciderunt  coram  Agno;  et  cantant  noYU] 
canUcum  dicentes  :  Dignus  es  aperire  librum,  et  si- 
gnacula  ejus,  quoniam  occisus  es,  et  redemisti  n( 
Deo  in  sanguine  tuo.  Et  omnes  audivi  dicentes  :  Se- 
denti  in  Throno  et  Agno,  benedictio ,  et  honor,  ei 
gloria,  et  potestas  in  seecula  sfieculomm  amen.  Qi 
habet  aurem  audiat,  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis. 

MISSA   DOMINICALIS. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  CoriDthios. 
Fratres,  cum  ergo  Christus  prsedicatur  quod  a 

mortuis  resurrexit,  quomodo  dicunt  quidam  in  to* 

bis,  quoniam  resurrectio  mortuomm  non  est?  Siau- 

tem  resurrectio  mortuomm  non  est,  neque  Christuf 

resurrexit.  Si  autem  non  resurrexit,  sine  causa  est 

ergo  et  prsedicatio  nostra,  et  fides  vestra  vacua.  In- 

venimur  autcm  falsi  testes  Dei;  quoniam  testimo- 

nium  diximus  adversus   Deum,  quod  suscitaverit 

Christum,  quem  non  suscitavit.  Si  enim  mortui  non 

resurgunt,  neque  Christus  resurrexit.  Quod  si  Chri- 

stus  non  resurrexit,  sine  causa  et  fides  vestra  est,  et 

adhuc  estis  in  peccatis  vestris.  Ergo  et  qui  donnie- 

mnt,  in  Christo  periemnt.  Si  in  hac  vita  sola  in 

Christo  sperantes  sumus  tantum,  miserabiliores  sa- 


conserva,  tu  sanctiflca,  tu  guberaa,  tu  consolare.  D  mus  omnibus  hominibus.  Quoniam  in  Adam  omnes 


Sicut  non  es  dedignatus  congregare  et  vocare  eos ; 
ita  tuo  inflammentur  amore,  ut  a  te  non  despiciantur, 
Domine  clementissime,  et  piissime  Pater.  Oro  te, 
Domine,  non  pereat  in  nobis  factura  redemtionis  et 
vocatio  tua  :  sicut  vocasti  errantes,  ita  custodi  in  hoc 
ovili  habitantes.  Precamur  te,  Domine  sancte,  Pa- 
ter  omnipotens,  seterne  Deus,  exaudi  famulos  tuos, 
quia  benigna  est  misericordia  tua.  Concede  eis  ut 
tuo  sancto  Spiritu  inflammentur,  tua  virtute  flr- 
mentur,  tuo  splendore  inlumincntur,  tua  gratia  re- 
pleantur  cum  tuo  adjutorio  proflciant.  Dona  eis, 
Domine,  fldera  rectam,  caritatem  perfectam,  humi- 
litatem  veram.  Concede,  Domine,  nt  sit  in  nobis  sim- 
*  Rec  est  illa  prophetia,  de  qua  snperius  mentio. 


moriuntur,  ita  et  in  Christo  omnes  vivificabuntur. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Mattbieum. 
Diebus  illis,  convocatis  ad  se  Dominus  Jesus  tur- 
bis,  dixit  eis  :  Audite  et  intelligite.  Non  quod  intnit 
in  os,  coinquinat  hominem ;  sed  quod  procedit  ez 
ore,  hoc  coinquinat  hominem.  Tunc  accesserunt  di- 
scipuli  ejus,  et  dixemnt  ei :  Scis  quia  Pharisflei,  au- 
dito  hoc  verbo,  scandalizati  sunt.  At  iile  respondens 
ait :  Omnis  plantatio,  quam  non  plantavit  Pater  meus 
cffilestis,  eradicabitur.  Sinite  illos,  caeci  sunt,  doces 
caecomm.  Ccecus  autem  si  ceeco  ducatum  preestet, 
ambo  in  foveam  cadunt.  Respondens  autem  Petrus 
dixit  ei  :  Edissere  nobis  parabolam  istam*  At  ille 


SACRAMENTARIUM  GALUCANUM.  -  LECTION£S  DOMLMCALES. 


m 


Ihuc  et  vos  sine  intellectu  estis?  non  intelll-  a  guravit  in  curro.  Cujus  donoyidua  benedixit  in  oleo, 


a  omne  quod  in  os  intrat,  in  yentrem  vadit, 
essnm  mittitur?  qufle  autem  procedunt  de 
corde  exeunt,  et  ea  coinquinant  hominem. 
\  enim  exeunt  cogitationes  malse,  homicidia, 
iy  fomicationes,  furta ,  falsa  testimonia, 
qI»;  haec  sunt  qnse  coinquinant  hominem. 
I  autem  manibus  manducare,noncoinquinat 
Q.  Egressus  iKDE  DoMiNns  Jesus  secessit  in 
yri  et  Sidonis  :  et  ecce  mulier  Chananea,  a 
Lllis  egressa,  clamayit,  dicens  ei  :  Miserere 
nine,  fili  David;  filia  mea  male  a  dsemonio 
Qui  non  respondit  ei  verbum.  Et  accedentes 
,  cjus  rogabant  eum,  dicentes  :  Dimitte  eam, 
mat  post  nos.  Ipse  autem  respondens  ait : 


ipsius  viyificationem  Heliseus  vidit  in  sepulcro.  Cu- 
jus  patientiam  Hieremias  docuit  in  lacum,  ipsius  mi- 
sericordiam  Zerobabel  prsedicavit  in  reditum.  Ci^us 
opus  Patriarcharum  fonna  distinxit,  ipsius  propicia- 
tionem  sacerdotum  praeparatio  declaravit.Ci:guslon- 
ganimitatem  judicum  eequitasprotulit,  ipsius  sapien- 
tiam  regum  vita  deservit.  Cujus  spiritum  propheta- 
rum  veritas  adprobavit,  ipsius  adventum  Zaccharias 
castigatus  ostendit.  Cujus  introitum  Johannes  prse- 
cursor  admonuit,  ipsius  nativitatem  Virgo  protulit, 
stella  prfficessit.  Angelorum  vox  sacra  cecinit,  pasto- 
rum  pervigil  sollicitudo  pervidit,  magorum  tripertita 
oblatio  muneris  honoravit.  Cujus  passionem  mundus 
non  sustinuit,  sol  refugit.  Cujus  resurrectionem  ad- 


1  missus  nisi  ad  oves  quse  perierunt  domus  B  sistentes  sustentaverunt  angeli,  cum   resurgentem 

glorificaverunt  sancti.  Cujus  regnum  universum  cs- 
lestium  et  terrestrium  infemorumque  concentum, 
animalium,  seniorum,  signatorum,  incessabile  voce 
proclamabant  dicentes  :  Sanctus. 

MISSA   DOMINICALIS. 

Lectio  MalachifiB  propheto ,  domiDicalis  legenda. 
HfiBc  dicit  Dominus  :  Inferte  omnem  decimam  in 
horreum  meum,  et  sit  cibus  in  domo  mea,  et  pro- 
bate  me  super  hoc,  dicit  Dominus.  Si  non  apemero 
vobis  cataractas  cfieli,  et  effudero  vobis  benedictio- 
nem  usque  ad  abundantiam  :  et  increpabo  pro  vobis 
devorantem,  et  non  corrumpet  fractum  terrse  vestree, 
nec  erit  sterilis  vinea  in  agro,  dicit  Dominus  exerci- 
tuum.  Et  beatos  vos  dicent  omnes  gentes.  Eritis 
enim  vos  terra  desiderabilis,  dicit  Dominus  exerci- 
tuum.  Invaluemnt  super  me  verba  vestra,  dicit  Do- 
minus,  et  dixistis  :  Quid  locuti  sumus  contra  te  ? 
Dixistis  :  Vanus  est  qui  servit  Deo.  Convertimini,  et 
videbitis,  quid  sit  inter  justum  et  impium,  et  inter 
servientem  Deum  et  non  servientem  ei.  Ecce  enim 
dies  veniet  succensa  quasi  caminus,  et  erunt  omnes 
superbi  et  omnes  facientesimpietatem  stipula,et  in- 
flammabit  eos  dies  veniens.  Et  orietur  vobis  timen- 
tibus  nomen  meum  sol  justitiee,  et  sanitas  in  pinnis 
ejus.  Ecce  ego  mittam  vobis  Holiam  prophetam,  an- 
tequam  veniat  dies  Domini  magnus  et  terribilis.  Et 
convertet  cor  patmm  ad  filios,  et  cor  filiorum  ad 
patres  eomm ;  ne  forte  veniam  et  percutiam  terram 


t  illa  venit,  et  adorabat  eum  dicens  :  Do- 
yuva  me.  Qui  respondens  ait :  Non  est  bo- 
nere  panem  filiomm,  et  mittere  canibus.  At 
:  Etiam  ,  Domine ,  nam  et  catelli  edunt  de 
ominomm  suomm.  Tunc  respondens  Jesus 
Omulier,  magna  est  fides  tua;  fiat  tibi  sicut 
Ginata  est  filia  ejus  ex  illa  hora. 

INCIPIT   MISSA. 

iis,  fratres  carissimi,  unianimes  atque  con- 

ut  Ecclesiam  suam  Dominus  in  pace  consti- 

rum  suum  caelesti  benedictione  circumdet, 

suam  donis  repleat  spiritalium  gratifiimm; 

Am  vitam  agentes,  oetemo  Domino  inlibate 

os.  ^ 

Collectio.  G 

itemum  Dominum,  infinitum,  ingenitum, 
ilem,  devotae  mentis,  desideriomm  cordis 
rem  deprecemur,  ut  Ecclesiam  sanctam  ca-^ 

I  perpetua  defensione  tueatur. 

Post  nomina. 
le  Deus  dilectionis  et  pacis,  in  cigus  dextera 
stra  est,  prsesta  ut  ad  te  non  ore  tantum,  sed 
s  vigilemus.  Timorem  tui  nominis  nostris 
isceribus,  et  amorem  infundepectoribus.  Per. 

Ad  pacem. 
t  nobis,  Domine,  in  domo  tua  sancta  unani- 
riventibus  pacem  habere  quam  tradimus ; 
«rvare  quam  sumimus 
Gontestatio. 


lignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  per  D  anathemate,  ait  Dominus  Deus. 


n  Dominum  nostrum.  Cujus  vocem  Adam 
et  timuit  ipsius  sispectum ;  Abel  qufiesivit,  et 
Gujus  nomen  Enoch  credidit,  et  vocavit; 
raUam  Noe  justificatus  invenit.  Ci^us  bene- 
m  Abraham  vocatus  accepit,  ipsius  caritatem 
obatus  agnovit.  Cujus  sanclificationem  Jacob 
emeruit,  ipsius  ignem  Moyses  miratus  in- 
Iijyus  ducatum  Jesus  sibi  conscius  adoravit : 
lavitate  Debbora  cantavit  in  voce.  Cujus  po- 
Gedeon  probavit  in  vellere  :  ipsius  fortitudi- 
nifion  ostendit  in  crine.  Cujus  msgestatem 
Tidit  in  sancto ,  ipsius  magnitudinem  David 
t  in  tjmpano.  Cujus  honorem  Salomon  glo- 
io  templo,  ipsius  ascensionem  Helias  praefi- 


Epistola  Pauli  apostoli  ad  Romanos. 
Fratres,  nonergo  regnet  peccatum  in  vestromor^ 
tali  corpore,  ut  obediatis  concupiscentiis  ejus.  Sed 
neque  exhibeatis  membra  vestra  arma  iniquitatis 
peccato ;  sed  exhibete  vos  Deo  tamquam  ex  mortuis 
viventes,  et  membra  vestra  arma  justitifie  Deo.  Pec- 
catum  enim  vobis  non  dominabitur.  Non  enim  sub 
lege  estis,  sed  sub  gratia.  Quid  ergo  ?  peccab^mus 
quoniam  non  sumussub  lege,  sed  sub  gratia  ?  Absit. 
Nescitis  cui  exhibuistis  vos  servos  ad  obediendum, 
servi  estis  ejus  cui  obeditis,  sive  peccati  in  mortem, 
sive  obeditionis  ad  justitiam  ?  Gratias  autem  Deo 
quod  fuistis  servi  peccati,  obedistia  autem  ez  corde 
in  eam  fomam  doctrinff ,  in  qua  tradtti  estis.  Libe* 


55i 


APPEiXDlX  AD  OPERA  S.  GERMAM  PARISIENSIS. 


rati  autem  a  peccato,  servi  facU  cstis  justitise,  per  ^  Patrem  omnipotentem,  qui  clamantes  ad  se 


Jesum  Ghristum  Dominum. 

Lectio  sancti  EyaDgelii  secundum  MattbaBum. 
Simile  factumestregnum  cselorum  homini,  qui  se- 
minavit  bonum  semen  in  agro  suo.  Cum  autem  dor- 
mirent  homines,  venit  inimicus  ejus,  et  supersemi- 
navit  zizania  in  medio  tritici,  et  abiit.  Gum  autem 
crevisset  herba  etfructum  fecisset,  tunc  apparuerunt 
zizania.  Accedentes  autem  servi  patrisfamiiias  dixe- 
runt  ei :  Domine,  nonne  bonum  semen  seminasti  in 
agro  tuo?  unde  ergo  habetzizania?  Et  aitiilis:  Ini- 
micus  homo  hoc  fecit.  Servi  autem  dixerunt  ei :  Vis 
imus,  et  colligimus  ea?  Et  ait  illis :  Non,  ne  forte  colli- 
gentes  zizania,  eradicetis  simul  cum  eis  et  triticum. 
Sinite  utraque  crescere  usque  ad  messem ;  et  in  tem- 


ter  exaudit,  et  sperantes  in  se  non  derelinqi 

CoUecUo. 
Quam  magna  est  misericordia  tua,  Domii 
venire  captivis,  miseris  parcere,  indulgere  p 
bus,  peregrinos  consolari,  oppressos  sublev. 
gantesaudire ;  non  habentibusdare,  veniam  ] 
tibus  dare,  gentes  barbaras  ad  invocationeni 
nistui  convertere.  Ad  illam  misericordiam  c 
nos,  quam  rogantibus  nobis  pius  et  misericc 
exaudire  digneris  per  interventum  sancts  II 

Post  nomiDa. 
Gffilestium  vitae  setemse  adoremus  Domini 
tres  carissimi,  suppliciter  deprecemur,  ut  p< 
suum  semper  ubique  custodiat,  protegat  at 


pore  messis  dicam  messoribus  :  Colligite  primum  B  fendat,  principes  mitiget,  potesUtes  guber 


zizania,  et  alligate  ea  in  fasciculos  ad  comburen- 
dum,  triticum  autem  congregate  in  horreum  meum. 
»  Locutus  est  Dominus  Jesus  in  parabolis  ad  tur- 
bas,  et  sine  parabolis  non  loquebatur  eis,  ut  imple- 
retur  quod  dictum  est  per  prophetam  dicentem  : 
Aperiam  in  parabolis  os  meum,  eructuabo  absconsa 
a  constitutione  mundi.  Tunc  dimissis  turbis,  venitin 
domum ;  et  accesserunt  ad  eum  discipoli  ejus,  dicen- 
kes :  Dissere  nobis  parabolam  zizaniorum  agri.  Qui 
respondens  ait :  Qui  seminat  bonum  semen,  est  Fi- 
lius  hominis.  Ager  autem  est  mundus.  Bonum  vero 
semen  hii  sunt  filii  regni,  Zizania  autem  filiisunt  ne- 
quam.  Qui  seminavit  ea,  est  diabolus.  Messis  vero  con- 


dices  regat,  nocentes  reprimat,  hostes  repe 

borantibus  opem  tribuat,  oppressos  libereiy 

dimittat,  captivos  revocet,  lapsos  restituat, 

tos  foveat,  languidoscuret,  cunctis  misericom 

veniat,  pius  et  misericors  Deus  preces  no8tr< 

piciatus  ejLaudiat. 

Ad  pacem. 

Deus  pater  omnipotens,  bonus  ac  mitis 

Dominum  nostrum  Jesum  Christum  hoc  sec 

titise  cum  ergo  quis  ascensurus  es  in  cselum  ] 

suam  dare  nobis,  pacem  suam  relinquere  ser 

Respice,  Dominc,  sanctse  Ecclesise  tuse  catlio 

gnum  pacis  inponc.  Fiat  in  virtute  quod  de 

tur,  et  quo  titulus  impleatur.  Pacem  tenean 


summatio  sceculi  est  :  messores  autem  angeli  sunt.  ^ 

o'    i              11-       *       •      •      ^i  •            ^u      ^   ti  "Otes,  pacem  habeant  divites, pacem habeant 
Sicut  ergo  colhguntur  zizania,  et  igne  comburun- ^  _     J^ ^     ^^      ^    '*^  __.*__ 

tur,  sic  erit  in  consummatione  sfficuli.  Mittet  Filius 

hominis  angelos  suos,  et  colligent  de  regno  ejus  om- 

nia  scandala,  et  eos  qui  faciunt  iniquitatem,  et  mit- 

tent  eos  in  caminum  ignis.  Ibi  erit  fletus  et  stridor 

dentium.  Tuncjusti  fulgebunt  sicut  sol  in  regno 

Patris  eorum.  Qui  habet  aures  audiendi,  audiat. 


INCIPIT    MISSA. 

CoUectio  post  prophetiam. 
Benedicte,  sancte  Deus  Israel,  visitaplebem  tuam, 
benedic  populum  tuum,  etliberaeum  a  peccatis  eo- 
rum,  et  preesta,  Domine  virtutum,  ut  de  manibus 
inimicorum  nostrorum  liberemur,  et  tibi  soli  servire 
mereamur  cum  justitia  et  sanctitatc  omnibus  [diebus] 


res,  pacem  gaudeant  locupletes ;  pace  mitesci 
barse  nationes;  pacem  videantliberi,  pacem  8 
servi ;  pacem  cogitentreges  pacem  faciant  pri 
pacem  tuam,  omnipotens,  da  nobis,  per  intei 

nembeatissimiJohannisBaptistflemereamura 

GoDtestalio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  De 
cum  patribus  nostris  veniam  supplicantibus . 
te,  Domine,  quia  tempus  est  necesse  paeniU 
non  egrediamur  alieni.  0  magnamvallem  Jos 
ubi  omnes  ad  judicium  venient,  ubi  erit  di 
interjustos  et  ii\justos  :  ut  cognoscantur  me 
et  veraces  in  illo  die  judicii,  ubi  nuUa  est  ao 
nec  excusatio,  ubi  nec  fides  datur,  nec  fides 


nostris  :  et  dirige  pedes  nostros  in   via  pacis,  ut  D  Htur ;  ubi  justi  solvuntur,  et  peccatores  tm 


voluntatem  tuamin  omnibusimplere  possimus.  Per, 

Pnefatio. 
Oremus  Dominum,  dilectissimi  nobis,  qui  amara 
nobis  adveniunt  tempora  et  periculosi  adproximant 
anni.  Mutantur*  regna,  vocantur  gentes  :  excidit 
carita8,exsurgitiniquitas :  increvit  cupiditas,  praeva- 
luit  impietas;  et  in  miserorum  creaturm  fugit.  Dum 
ergo  tempus  est,  convertamur  ad  Dominum,  flecta- 
mus  genua,    curvemus  cervices,   rogemus  Deum 

•  Heec  Lectio  est  sine  titulo  in  exemplari,  ubi  pri- 
mus  hujus  Lectionis  versus  minio  descriptus  est,  ut 
nempe  essetindicio  haecnon  consequenter  legi  apud 
Mattneeum  in  cap.  xiii« 

i>  Hcpc  fortasse  dicta  sunt,  cum  vel  Franci  in  Gal- 


tenentur.  0  magnumregem,  qui^le  profundo 
adducit,  et  malos  repellit.  Jusii  eligendi  snn 
catores  torquendi,  justi  ad  vitam,  peccatores 
hennam.  Nec  pater  fllium,  nec  fllius  patrem 
bit :  se  unusquisque  lugebitnec  ullus  ollumrei 
quia  omnis  cupiditas  requiescet  I  0  magnun: 
judicii,  ubi  nec  tortores  deflciunt,  nec  mortn 
riunturl  Timeamus  dum  vacat,  ne  timeami 
non  vacat.  Timeamus  gehennam,  quse  est  in 

liam,  vel  Langobardi  in  Italiam  irruperunt* 

c  Locus  corruptus.  Forte  legendum,  obsidm 
tisB  nobis  reliquisti,  cum  is  ascengurm  in  esehm 
pacem,  etc. 


!(33 


SACRAMENTARIUM  GALLICANLM.  —  LECTIONES  DOMINICALES. 


554 


num  malum:  cumDeovivamus,quode8tinaeternum^me;  nudus,  et  operuistis  me;  infirmus,  et  visitaslis 


bonum  per  Christum  Dominum  nostrum,  cuimerito. 
Uem  coDtestalio  domiuicalis. 
Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  te 

glorificare,  et  tibicumtimore  et  tremore  immensas 

laudes  canere,  Deus  noster,  qui  per  Filium  luum 

Dominum  nostrum  genus  humanum  judicaredispo- 

suisti.  0  quammagnaet  alia  sapientia  factum   est 

hoc,  ut  ille  Dominus  noster  Jesus  Christus  venera- 

bilis  statu,  et  pretiosus  forma  judicaret,  quam  cru- 

delissima  plebs  Judseorum  prcesumsit  sauciare.  Ille 

venturus  est  judicarequi  poenamsustinuit,  ille  ven- 

luras  est  judicare  qui  crucem  portavit,  ille  venturus 

est  judicare,  cujus  latus  Judaica  perfidia  vuincravit. 

llle  venturus  manus  tendit  ad  judicandum,  ubi  clavi 


me ;  in  carcere  eram,  et  venistis  ad  me.  Tunc  res- 
pondebunt  ei  justi  dicentes  :  Domine,  quando  te  vi- 
dimus  esurientera,  ctpavimus;  sitientem  el  dedimus 
tibi  polum?  quando  autcm  te  vidimus  hospitem,  et 
collegimus  te ;  autnudum  et  cooperuimus  ?  aut  quan- 
do  te  vidiraus  infirraum,  aut  in  carcere,  et  venimus 
ad  te?Et  respondensRexdicet  illis:  Amen  dico  vo- 
bis,  quamdiu  fecistis  uni  de  his  fratribus  meis  mini- 
mis,  raihi  fecistis.  Tunc  dicet  et  his  qui  a  sinistris 
erunt ;  Discedite  a  mc,  maledicti,  in  ignem  a»ternum, 
qui  paratus  est  diaboIoetangelisejus.Esurivi  enim, 
et  non  dedistis  mihi  manducare ;  sitivi,  et  non  dedi- 
stis  milii  potum;  hospes  eram,ctnoncoIlegistisme; 
nudus,  et  non  operuistis  me ;  infirmus  et  in  carcere, 


confixi  sunt,  et  ipsasigna  permanent  in  ffiternum,  g  ^,^  ^^^  visitastis  me.  Tunc  respondcbunt  et  ipsi  di- 


sicut  scriptum  est :  Videbunt  quem  transfixerunt,  et 
plangent  sc  cunctae  tribus  terrse.  Ibi  erit  tribulatio, 
et  impiis  condemnatio ;  ibi  erit  justis  exultatio,  et 
impiis  condemnatio;  ibi  critjustisjocunditas,  etim- 
piis  verecundia;  ibi  eritjustis  gratia  defusa,  et  plebs 
Judseonmi  erit  confusa.  0  quam  gravis  et  laboriosa 
est  dies  illal  o  quam  terribilis  et  horribilis  est  dies 
illa,diesirse,  dies  tribulationis  et  angustise,  dies  cala- 
mitatisetmiserise,  dies  tenebrarum  et  caliginis,  dies 
nebuls  et  turbinis,  dies  tubae  et  clangoris ;  ubi  c^lum 
cum  terra  contremiscil,  et  omnes  justi  terribiliter 
conturbantur ;  ubi  omnis  causa  ventilatur,  etunicui- 
que  secundum  opera  sua  dispensatur,  per  Ghristum 
Dominum  nostrum,  cui  merito,  etc, 

ITEM  MISSA   DOMINICALIS. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Colossensed,  dominicalis 

legenda. 

Fratres,  mortificate  membra  vestra  quae  sunt  super 

terram,  fornicationem,inmunditiam,  libidinem,con- 

cupiscentiam  malam,  et  avaritiam,  quae  est  siraula- 

erorum  servitus  :  propter  quse  venit  ira  Dei  supcr 

filios  incredulitatis.  In  quibus  et  vos  ambulastis  aii- 

quando,  cum  viveretisin  illis.  Nunc  autem  deponite 

VQs  omnia,  iram,  indignationem,  malitiam,  blasphe- 

miam,  turpem  sermonem  deore  vestro.  Nofitemen- 

tiri  in  invicem,  expoliantes  vos  veterem  hominem 

cum  actibus  suis,  et  induentes  novum,  eum  qui  re- 

Qovatur  in  agnitione  secundum  imaginem  ejus  qui 

creavit  eum,  ubi  non  cst  gentilis  et  Judseus,  circum- 


centes:  Domine,  quando  te  vidimus  esurientem,  aut 
sitientem,  aut  hospitem,  aut  nudum,  aut  infirmum 
vel  in  carcere,  ct  non  ministravimus  tibi  ?  Tunc 
respondebit  illis  dicens:  Amen  dico  vobis,  quamdiu 
non  fecistis  uni  de  minoribus  his,  ner  mihi  fecistis. 
Et  ibunt  hi  in  supplicium  seternum,  justi  autem  in 
vitam  seternam. 

INCIPIT   MISSA. 

Collcctio  post  propbetiam. 
Dirige,  omnipotens  Deus  Dominator,  gressus  no- 

stros  in  via  pacis,  et  sensus  nostros  conrobora  in 

mandatis  tuis  ;  visitet  nos  Oriens  ex  alto,  et  inlumi- 

neteos  qui  intenebris  etumbra  mortissedent ;  ut  te 

adorent  propter  misericordiam  tuam,  te  sequantur 

Q  propter  veritatem  tuam,  teque  desiderent  propter 

dulcedinem  tuam,  qui  es  benedictus  Dominus  Deus 

Israelin  unitate  Spiritus  sancti  in  saeculasseculorum. 

Missa  domiDicalis  ". 
Pronis  mentibus  et  tolius  corporisdevotione  por- 

recti,omnipotentemDominumdeprecemur,utomne8 

incolas  suos  unumque  corpus  Ecclesia;  trina  et  unita 

plebem  suam  custodiat.  Sacerdotibus  pacem  etcon- 

cordiam,  et  universo  clero  perpetis  ministerii  gra- 

tiamlargiatur,defensionera  pupillis,solatium  viduis, 

continentiam  monachis,mercedem  operantibus;  esu- 

rientibus  victum,  vestitum  nudis,  aegrotantibus  sani- 

tatcm,  vinctis  absolutionem,  peregrinantibus  pa- 

triam,  navigantibus  portum  dignatuslnpertiat:  hu- 

militatera  superbis,  maleloquentibus  emendationem 


cisio  et  praeputium,  barbarus  et  Schyta,  servus  et  J)  pgenitentibus  delictorum   finem,  peccatoribus  ve- 


liber,  sed  omnia  et  in  omnibus  Christus. 

Lectio  sancti  Evaugelii  secundum  Matthseum. 
Diebus  illis,  dixit  Dominus  Jesus  discipulis  suis  : 

Cum  venerit  Filius  hominis  in  majestate  sua,  etom- 
oes  angeli  cum  eo  ;  tunc  sedebit  super  sedem  raa- 
jestatis  suae,  et  congregabuntur  ante  eum  omnes 
geotesy  et  separabit  eos  ab  invicem^sicut  Pastor  se- 
gregat  oves  ab  hcedis.  Tunc  dicet  Rex  his  qui  a  dex- 
Iris  ejus  erunt:  Venite,  benedicti  Patris  mei,  possi- 
dete  paratum  vobis  regnum  a  constitutione  mundi. 
Esuriyi  enim>  et  dedistis  mihi  manducare  ;  sitivi,  et 
dedisiis  Diihi  bibere ;  hospes  eram,  et  collegistis 


niara,  in  haeretico  errore  viam  veritatis  ostendat. 

CoUectio. 

Deum  ineffabilis  potentiae  ,  bonitatis  inraensae, 
fratres  carissimi,  deprecemur,  ut  sacerdotes,  clerum 
ac  populum  suum  visitet,  et  tueatur  :  inluminet  to- 
tam  plebem  suam,  et  illa  qua  redemit  pietate,  sua 
miseratioiie  conservet. 

Post  nomina. 

Respice,  Deus  omnipotens,  ad  precem  familise 
tuae,  quae  misericordiam  tuam  sinceritalis  officio  et 
studio  caritatis  obtincre  desiderant,  atque  muneris 
tui  donum  ie  adjuvante  percipiant. 


•Lcgendum  Praefalio  dominkalis,  Ita  enim  vocabatur  ifia  adhortatio  post  ^ro^Vvft\.\a.m  ^  \x\.  ^xx^t^vew 
prima  missa  domiQicalii 

Patrol.  LJJX/7.  ^"^ 


bK; 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


k  et  spaiiosa  via  quae  ducil  ad  perditionem,  et 
suntquiiDtrantpeream.  Quamangustaporta 
via  qus  ducit  ad  vitam,  et  pauci  sunt  qui  m\ 
eam.  Adtendite  a  falsis  prophetis,qui  veniunl 
in  vestimentis  ovium,  intrinsecus  autem  [sui 
rapaccs.  A  fructibus  eorum  cognoscetis  eos. 
quid  coiligunt  dc  spinis  uvas,  aut  de  trihulis 
Sic  omnis  arbor  bona  fructus  bonos  facit ;  m 
tem  arbor  fructus  maios  facit.  Non  potest  arbc 
fructus  malos  facere,  neque  arbor  mala  fruc 
nos  facere.  Omnis  arbor  quae  non  facit  frucii 
num,  excidetur,  etin  ignem  mittetur.  Non 
qui  dicentmihi,  Doinine,  Domine,  intrabunl 
gnum  cselorum  ;  sed  qui  faciunt  voluntatem 
mei  qui  in  cffilis  est,ipsi  intrabunt  in  regnumcs 

B  Incipit  Apologia. 

Ante  oculos  tuos,Domine,  culpas  quas  fecii 
plagas  qiias  excepimus  conferimus.  Minus  es 
patimur,  majus  est  quod  meremur.  Peccati  i 
sentimus,  et  peccati  pertinaciam  non  vitai 
flagellis  tuis,  Domine,  fragilitas  nostra  vinci 
iniquitas  non  mutatur.  Mens  segrota  torqu< 
cervix  dura  non  flectitur.  Vita  in  dolore  susp 
in  opere  non  inmendat.  Si  expectas,  Domii 
corrigimus;  sivindicas,  non  duramus.  ConGie 
confractione  quod  loBsimus.  Si  oppresseris  n 
facienda  promittimus ;  si  suspenderis  gladiaj 
missa  non  facimus.  Si  ferias,  clamamus  ut  j 
si  iterum  peperceris,  te  provocamus  ut  fericM. 
inluminavit.  Homo  fuit  quando  r  ^"'^'^  venerit,  tempuspetimuspaenitendi;si 

irymis  pedes  lavit;  Deus  autem^^''^**^^"^^'^»^^"^^"^"^P®"^^^"^^***^  ^^^^ 

Tc  volumus  observare  quod  jusseris;   te  n 

obaudire  quod  feceris.  Habes,  Domiue,  con 

reos.  Parce  quia  pius  es,  quia  tibi  multa  mi 

perabundat.  Praesta,  Domine,  sine  merito  qi 

gamus,  qui  fecisti   ex  nihilo   qui  rogarenl 

[justisj  praemia  tribues,  et  peccatoribus  venil 

negasti.  Rogo,  inclite  Pater 

INCIPIT  MISSA. 

PraBfatio. 

Deum  ac  Dominum  nostrum,  fratres  cai 

deprecemur,  ut  custodiat  in  nobis  opus  redf 

nissuse;   et  qui   vitam  nostram  emere  sua 

dignatus  est  ad  eeternam  nobis  beatitudinem 


Ad  pacpin. 
Pacem  tuam  nostris  temporibus,  bone  Jesu,  inla- 

bere,  in  qua  est  plenitudo  dilectionis  tuse,  et  pra;sta 

ut  pacem  quam  nunc  ore  proferimus  semper  spiri- 

tali  sensu  conservare  mereamur. 

Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  qui 

peccato  primi  parentis  hominem  a  salutis  finibus 

exulantem,  pietatis  indulgentia  ad  veniam  vitamque 

revocasti,  mittendo  nobis  Unigenitum  tuumSalvato- 

rem  nostrum,  per  quem  languores  nostros  curares, 

peccata  dimitteres,  potentiam  hostis  antiqui  conte- 

reres,  infernorum  nexus  resolveres,  paradisi  poi*tas 

aperires,  fidem  innovares,  vitam  mortuis  redderes, 

Dei  filios  faceres,  et  ad  ca»lestia  regna  perduceres 

Dominus  noster  Jesus  Christus.  Gui  merito. 

Alia  Gontestatio. 
Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotensDeus  per 

Christum  Dominum  nostrum.  Qui  videns  humani 
generis  fabricam,  hostis  antiqui  extinguentis  falla- 
ciam,  in  terra  descendit  Dominus  noster  Jesus  Chri- 
stus,  utero  conceptus  est  virginali,  Deus  et  homo 
processit.  Homo  videtur  in  corpore,  Deus  autemma- 
nifestatus  est  in  virtute.  Homo  fuit  quaudo  cum  Ju- 
dseis  ambulavit ;  Deus  autem  manifestatus  estquan- 
do  paralyticum  trigintaoctoannorum  solo  verbocu- 
ravit.  Homo  fuit  ad  frequentiam  nuptiarum ;  Deus 
autem  manifestatus  est  quando  aquas  convertit  in 
vinum.  Homo  fuit  quando  ad  piscinam  Siloe  cum 
discipulis  venit;  Deus  autem  manifestatus  est  quando 
csecum  a  nativitate 
mulier  peccatrix  lacrym 

manifestatus  est  quando  eam  a  profluvio  sanguinis 
liberavit.  Homo  fuit  quando  in  nave  dormivit ;  Deus 
autem  manifestatus  est  quando  ventibus  in  mare  ut 
quiscerent  imperavit.  Homo  fuit  quando  Maria  et 
Martha  pro  fratre  eum  rogabant :  Deus  autemmani- 
festatus  est  quando  Lazarum  quatriduanum  de  mo- 
numento  resuscitavit.  Homo  fuit  quando  in  cruce 
pependit ;  Deus  autem  manifestatus  est  quando  ter- 
tia  die  resurrexit  a  mortuis,  sedit  ad  dexteram  Pa- 
tris,  interpellat  pro  peccatis  nostris.  Quis  non  ti- 
meat  talem  Dominum  Regem  seternum,  aut  quis 
non  prostratus  adoret?  cui  merito. 

MISSA  DOMINICALIS. 


Epialola  Pauli  apostoli  ad  Romanos,  dominicalis  legenda.  D  quendam,  donet  pacem  temporibus  nostris, 


Fratres,  hoc  est  verbum  fidei  quod  praedicamus : 
quia  si  confitearis  in  ore  tuo  Dominum  Jesum,  et  in 
corde  tuo  credideris,  quod  Deus  illum  suscitavit  a 
mortuis,  salvus  eris.  Corde  enim  creditur  ad  justi- 
tiam,  aure  autem  confessio  fit  ad  salutem.  Dicit 
enim  Scriptura  :  Omnis  qui  crediderit  in  iIlum,non 
confundetur.  Non  enim  estdistinctio  JudceietGraeci. 
Nam  idem  Dominus  oninium,  dives  in  omnibusqui 
invocant  eum.  Oinnis  enim  qui  invocaverit  nomen 
Domiui,  salvus  cril. 

Loclio  sancU  Evangolii  seciiDflnm  MnllhiEura. 

Oinnia  ergo  qnwcumque  vultis  ut  faciant  vobis 
homines,  et  vos  facite  eis.  Ha;c  est  enim  lex  et  pro- 
phetoe.  Intrateper  angustam  portam,  quialata  porta 


tem  cordis  et  corporis,  decessum  vitiorum, 
sionem  virtutum,  desiderium  futurorum.  Pe 

GoUectio. 
Domine  Deus  noster,  suscipe  preces  sup| 
et  famolorum  tuorum  oratiojies  benignus  < 
Debemus  deferre  ad  publicum  crimina,  si  a 
cium  nolumussustenere  lormenta.  Debemus 
liari  coram  hominibus,  si  volumus  coram 
gloriari.  Debemus  lugere  in  soeculo,  si  volni 
gnare  cum  Christo.  Debemus  honorem  ez| 
temporalem,  si  obtenerevolumus  gloriamsei 
nam.  Timeamus  Deum  occultum  in  consdei 
stem,  et  publicum  in  examinatioi&e  censorei 
ille  quQBrit  pro  ignorantia  confeMionemi  a 


557  SACRAMENTARIUM  GALLICAiNUM. 

misericordia  confessorem.  Fratres  carissimi,  Domi-  ^ 

num  deprecemur,  ut  sic  absohat  pietas  humiles,  ut 

non  puniat  severitas  contumaces.  Per. 

Post  nomina. 
OfferentesDeo,  £ratrescarissimi,spiritalia  munera, 

divinam  clementiam  deprecemur,  ut  has  oblationes, 

quas  in  commemoratione  sanctorum  et  pro  salute  om- 

nium  credentium  ofTerimus,  plena  pietatis  suse  digna- 

tione  suscipiat,  nostrum  omnium  preces  exaudiat. 

Ad  pacem. 
Deus  vita  credentium,  regio  vivorum,  expectatio 

fidelium,  resurrectio  mortuorum,    captivorum  re- 

demtio,  ceternitas  redemtorum,  benignus  indultor 

supplicantium  preces  accipe,  suffragantium  inter- 

cessionibus  mitigare,  coniitentium  peccata  dimitte  : 

et  quos  redemere  dignatus  es  humilitate  corporea, 

protegere  digneris  virtute  divina.  *^ 

Coateslalio. 
Vere  dignum  et   justum  est,  omnipotens  Deus, 

Deus  Abraham,  Deus  Isaac,  Deus  Jacob  :  cujus  verbo 

universacreata  sunt,  cujus  spiritu  omnianunciantur*, 

una  divinitas,  et  trina  majestas;  natui*a  inseparabi- 

lis,  persona  individua ;  Deus  unus  et  solus,  unitas 

triplex,  incomprehensaconjunctio,  indivisadistinctio 

quem  unum  insubstantialiter,  trinum  personaliter 

numinamus,  credimus,  confitemur.  Tu  es  enim  Dcus, 

-et  non  est  secundum  opera  tua.  Tu  fundasti  terram 

super  aquam ;  tu  legem  creaturis  omnibus  posuisti ; 

qui  in  uno  trinus  appares,  in  tribus  unus  agnosceris : 

Pater  ingenitus,  Filius  unus  est  generatus,  Spiritus 

sanctus  unus  est  ex  ^  Patre  procedens,  Patri  et  Filio 

coastemus.  Una  tamen  in  tribus  virtus  et  dignitas,  t« 

potestas,  atque  ita  conjuncta  divisio  :  quse  tibi  esset 

gloria  in  caelis,  potentia  in  aquis,  sapientia  in  terris, 

virtus  in  abyssis,  claritas  in  angelis,  dignitas  in  pro- 

phetis,  sublimitas  in  evangelistis,  auctoritas  in  apo- 

stolis;  pietas  in  prseceptis,  placabilitas  in  templis,  fe- 

stivitas  in  holocaustis,  largitas  in  ministris,  per  Domi- 

num  nostrum.Cui  angelicus  flammifenis  chorus  terri- 

bile  exhibet  obsequium:  quem  cherubin  et  serafin  auri- 

gam  sedentem  pavida  subjectione  mirantur;  ante  cu- 

jus  conspectum  sex  quatemi  seniorum  miriilcus  ordo 

splendifluam  nitentium  gemmarum  coronam  capitis 

▼crtice  gestantium;  animalium  quoque  diversis  numi- 

nam  vultibus  variataque  terga  Evangelia  una  se  jun- 

•  gentes,  perenne  jubilatione   conlaudant    dicentes  :  |v 

Sanctus. 

Contestatio  de  Abraham. 
Ineipit  Contestatio  dominicalis  diccnda. 
Vere  dignum  et  justum  est,  onmipotens  Deus,  qui 

Abrahse  famolo  tuo  unicum  fllium,  quem  ipse  dede- 

pas,  in  sacrificium  tibi  victimam  esse  jussisti.  0  Do- 

inine  in  promittendo  fidelis,  in  perficiendo  liberalis, 

nanc  per  steiilem  senem  fecundasti;  sed  ut  devotio 

comprobaretur  in  patre,  affeclio  postponeretur  inso- 

bole,  et  qua  futurum  nesciebat  affectum.  Plus  siqui- 

dem  gavisus  est  offerens  tibi  iilium,  quam  promissum 

crediderit  nasciturum.  Pro  hoc  enim  non  sibi,  sed 

*  Forte  legendnm,  muniuntur. 
^  Hinc  patet  hanc  missam  usitatam  fuisse  ante  ad- 
ditamentum  FUioque,  quod  jam  superius  vidimus  in 


-  LECTIONES  DOMINICALES.  S38 

tibi  filium  genuisse,  quem  sic  festinabat  offerre, 
e  rege  devotus  pater,  cum  sacriffcio  jam  parato  ibat 
et  devotus  filius  cum  sacerdote  perfecto.  Ita  enim 
utrumquc  sibi  vota  contexerant,  ut  nec  paterde  filii 
voluntate  esset  suspectus,  nec  filius  de  patris  vo- 
luntate  esset  sollicitus.  Consulit  victima  sacerdotem, 
et  percussorem  suum  moriturus  interrogat :  Ecce 
adest  ignis  et  ligna,  ubi  est  ovis  quee  est  ad  victi- 
mam  ?  0  expectacolum  dignum  Deo  I  o  invictum  de- 
votionis  triumphum,  et  magnum  et  inviolabile  sa- 
craraentum.  Devotio  dicebat  :  Percute ;  pietas  clama- 
bat :  Parce.  Illa  provocabat,  ista  revocabat.  Filius 
tamen  moriturus  jacebat,  non  vincolis  arduis  inreti- 
tus,  sed  officium  pietatis  indutus.  Totis  ergo  pater 
visceribus  in  sua  viscera  feriturus  insurgit,  et  nul- 
lam  devotionis  suse  afferre  patitur  tarditatem,  necex 
tarditate  perdidit  mercedem.  Sed  ecce  divinitas,  quae 
jusserat  ut  feriret,  iterum  dicebat :  Parce,  parce, 
inquit,  devote  pater,  parce,  religiose  percussor, 
parce,  sine  crimine  parricida.  Ego  libens  victimam 
tuam  acceptavi;  votum  non  reprobo,  sacrificium 
laudo,  fidem  non  repello.  Tu  quidem  non  perimes 
filium,  sed  facti  tui  per  saecula  manet  exemplum. 
0  qualem  rem  I  nec  filius  timuit  victima,  nec  pater 
inventus  paiTicida :  quoniam  adventum  Domini  no- 
stri  Jesu  Christi  expectabat,  ante  cujus  conspectum 
omnes  angeli  atque  archangeli. 

Ilem  Contestatio  dominicalis. 
Vere  dignum  et  justum  est  credentium  populum 
semper  Deo  dicere  laudes,  et  in  Christo  dominicae 
sublimitatis  praeferre  virtutem,  et  in  filio  misericor- 
dem  prsedicare  pietatem,  per  quem  cuncta  protulit, 
universa  restituit.  Sublata  sunt  omnia  quse  prophe- 
ticis  vocibus  a  te  mandaveras :  perfecta  sunt  cuncta, 
quae  de  adventu  tuse  sublimitatis  ante  prsedixeras. 
Tu  es  Leo  de  tribu  Juda  fortis  in  prcelio ;  tu  catulus 
leonis  resurgens  victor  a  mortuis ;  tu  vems  agnus 
Dei,  diu  quaesitus  ad  victimam,  per  cujus  sanguinem 
placata  sunt  omnia;  tu  lapis  angularis  sedificantibus 
spretus,  id  Ecclesise  capite  constitutus,  admirabilis 
postmodum  effectus.  Tu  sacerdos  excelsus  et  vems 
minister.  Tu  virga  de  radice  Jesse  prolata.  Tu  tem- 
plum  verum,  quod  pro  nostra  redemtione  prostra- 
tum  est.  Tu  post  triduum  resurgens  vivus  a  mortuis. 
Tu  igitur  in  Noe  rector  arcae,  non  solum  Noe,  sed 
Ecclesise  gubemator.  In  Abraham  fidelissimus  pa- 
triarcha,  in  Isaac  gloriosissima  hostia  patris,  in  Jacob 
summae  patientise  magister,  in  Joseph  miscricordise 
praedicator,  in  Moyse  laudabilis  dux,  in  David  pa- 
triarcha  preeclams,  in  Salomone  abundantissimus 
fons  sapientiae  in  Isaia  auctor  omnium  prophetarum, 
in  Johanne  primus  baptista,  in  Stephano  primus 
martyr,  in  Petro  negantium  fides,  in  Paulo  Spiritus 
sanctusParaclitus.  Quod  merito  tibi,  Domine,  conlau- 
dant  opera  illa,  viginti  quatuor  seniores,  et  quatuor 
animalia  senas  alas  habentes,  dicentes  :  Sanctus. 

expositione  Symboli,  pag.  313  {huj.  edit,  coh  490 
imt,  et  not.  a). 


^^d 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


l>6i 


Uem  Contestatio  domiDicalid. 


Veredignura  et  justum  est,  omnipotens  verbum 
veritatis  et  lumen  claritatis.  Gloria  in  excelsis  Deo, 
et  in  tcrra  pax  hominibus  bonae  voluntatis,  die,  in 
qua  nalus  est  Dominus.  Die  sancto  Domiuico  baptis- 
mum  inlroivit.  Die  sancto  Dominico  resurrexit  Do- 
minus.  Die  sancto  Dominico  fecit  mirabilia  in  Cana 
Galilew,  aquas  in  vina  convertit.  Die  sancto  Domi- 
nico-de  quinque  panibus  et  duobus  piscibus  quinque 
millia  hominum  pavit.  Die  sancto  Dominico  siccatum 
est  mare  ante  populum  Moysis.  Die  sancto  Dominico 
ordinatus  estPetrus*  secundum  Apostohis  in  Novo 
Testamento.  Die  sancto  Dominico  mare  pedibus 
ambulavit.  Die  sancto  Dominico  respexit  in  terra 
Babylonis,  et  vidit  tres  civitates  ardentes,  una  Ba- 


A  gaudens  propria  reduceret  ad  loca,  ita  principem 
nostrum  semper  victorem  contra  cunctos  adversa- 
rios  vivificet,  salvum  tueatur,  conservet  inlffisum  : 
qui  Melchisedech  et  Abraham  seterno  tempore  feh- 
citer  regnare  [fecit]  in  mundum.  Per  Dominum. 

Collectio. 
Domine  Deus  omnipotens,    qui  per    sapientiam 

insestimabilem,  qua  ita  disposuisti  mundum,  ut 
absque  regibus  et  principibus  nulla  cum  pace  subsi- 
sterent  chmactera  sseculi,  quatinus  bonorum  florente 
justitia,  cuncta  subacta  tabescerent  perfidorum  ne- 
quitia.  Unde,  Domhie,  te  supphces  deprecamur,  ti- 
bique  devotis  mentibus  in  hac  die  fundimus  preces 
pro  fideh  famulo  tuo  principe  nostro  ill.  atque  pro 
universo  exercitu  illius.  Ita  eum,  Domine,  per  dexte- 


bilia,  secunda  Babylonis,  tertia  Landoglado.  Babilla  Q  ram  virtutis  tuse  contra  omnes  advcrsarios   semper 


cedunt  pedes  peccatorum;  Babylonis  cedunt  pedes 
fornicatorum ;  Landoglado  cedunt  qui  contradicunt 
verbo  Domini.  Ibi  sonat  ossa  morigcna  peccato- 
rum  b,  et  linguas  aridas.  Omnia  qua^cumque  voluit 
Dominus  fecit  in  cselo  et  in  terra,  in  mari  et  in 
abyssis.  Descendit  ad  infcrnum  etexinde  tuIitAdam, 
et  direxit  cum  in  paradisum,  et  restituit  eum  una 
cum  patriarchis.  Merito  tibi,  Dominc,  omnis  terra 
adorat  te  ct  confitetur. 

Ilem  Contestatio  dominicalJB  c. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus,  te 

angelorum  aptare  licet  illa  in  caelestibus,  te  in  per- 

sonis  trinum,  unum  Deum  in  Trinitate  sine  cessa- 

tione  conlaudantes  demonstrant.  Sed  nostra  exigui- 


esse  jubeas  cum  triumphis  victorem,  sicut  quondam 
auxiliatus  es  Moysi,  dum  adversus  inimicos  suos  di- 
micans,  Ilur  brachia  illius  sustentaret  usque  ad  ves- 
peram ;  illeque  lumina  levans  ad  cselos,  mox  te  auxi- 
liante,  Domine,  usque  ad  intemecionem  suos  per- 
cussit  atque  prostravit  adversarios.  Proinde  te,  Do- 
mine,  subnixe  deposcimus,  ut  taliter  princeps  noster 
in  cunctis  tuo  jugiter  fultus  auxilio,  innumeros  per 
annos  fehciter  vigeat  in  regno.  Per  Dominum. 

Post  QomiDa. 

Dorainator  Domine,  qui  superstites  atque  defun- 

ctos,  sicut  volueris,  misericors  tuo  tenes  in  nuto, 

adesto  precibus  nostris;  ut  Sanctorum   nominibus 

recensitis,  illorum  meritis  adjuvemur,  atque  haec  sa- 


tas,  terrigeno  pulvere  circumsepta,  quomodo  poteritC  crificia,  qujE  tibi  offerimus,  et  viventibus  proficiant 


de  tuis  inefTabilibus  operibus,  saltim  paucissima,  in 
laudes  promere  vcrba  ?  pnesertim  cum  co^.him  tibi 
sedes  sit,  ten^a  autem  scabellimi  pedum  tuorum ;  et 
cuncta  visibilia  et  invisibilia  pugillo  concludens,  po- 
lum  reples  sanctorum  angelorum  catervis,  tellurem 
per  gradus  hominum  locatim  disponis  mirilice.  Sic 
namque  te  ordinante  regalis  poteutia  principatum 
gerit  in  mundo,  quatinus  ia  cunctis  te  Deum  Domi- 
num  et  auxiliatorem  suum  semper  esse  cognoscat. 
Proinde,  Domine,  subnixe  deposcimus,  ut  prolixa 
per  temporaistoin  saeculo  pacifice  etfeliciter  principi 
nostro  concedas  regnare,  et  quandoque  post  anno- 
rum  multa  curricula  peracta,  tecum  eeterno  aptes  in 
regno  per  Dominura  nostmm  Jesum  Christum  Filium 
tuum,  cui  merito  omnes  Angeli,  etc. 

MISSA   PRO   PRINCIPE  ^. 

Hegem  regum,  atque  cunctorum  regnantium  Do- 
minum  Deum  omnipotentem,  sub  cujus  nutu  et  vir- 
tute  universa  regna  terrarura  piamoderationesubsi- 
stunt,  fratres  dilectissimi,  unianimiter  deprecemur; 
ut  principem  nostrum  tali  jugiler  tueatur  auxilio, 
quali  Abraham  quondam  cum  trecentis  decera  et  octo 
vemaculis  suis  de  quinque  regibus  cura  phalangis 
prostratis  victoriara  referentera  rairabiliter  salvavit 
cum  triurapho.  Ul  ncpotein  suura  Loth,  et  prwdara 

■  Sic  habctvctus  excraplar. 
^  An  legendum,  os  Amorrhseiy  genas  peccatorum  ? 
c  Hoclocoanteponitursecundaquidemsedantiqui^ 
0Jina  mnnn^  missnpro  regibu? :  qiiam  post  sequentem 


ad  salulera,  et  defunctis  opitulenlur  ad  requiem 
seternam.  His  inlatis  muneribus  princeps  noster  et 
universus  exercitus  illius  in  omnibus  victor  ope  po- 
tiatur  divina  deprecantibus  nobis.  Etsicut  ohm  Josue 
dum  septies  cum  tubis  moenia  circuit  Hierico,  raen- 
tibus  rauris  ilico  victoriam  cepit  de  urbe ;  ita,  Do- 
mine  omnipotens  Deus,  orantes  deposcimus,  ut  si 
qui  fortassis  conati  fuerint  principis  nostri  contraire 
imperiis,  sub  pedibus  illius  tabescant  feliciter  pro- 

strati.  Prsesta,  Deus  omnipotens. 

Ad  pacem. 
Mediator  cseli  et  terrse,  omuipotens  Deus  Jesus 
Christus,  qui  pacata  atque  pacifica  hominum  dihgis 
corda;  te  supphces  deprecamur;  ut  pax  illa,  qaam 
D  tenendam  tuis  reliquisti  Apostolis,  jugiter  perseve- 
rans  nostris  vigeat  in  cordibus  :  et  sicut  David  quon- 
dam  forti  raanu  spurio  percusso  Golia  pacem  Saulis 
fecit  in  populo,  ita  princeps  nosterte  opitulante  uni- 
versis  devictis  undique  gentibus.pacitice  inniuneros 
per  annos  suo  fehciter  splendeat  in  regno. 

CoDtestatio. 

Dignum  et  jusium  est,  Domine  Deus  omnipotenSi 

laudes  vocum  nostramm,  si  fas  est,  concentibus  an- 

gelorum  aptare,  licet  illi  in  cBelestibus  te  in  personis 

trinura,  unum  Deura  in  divinitate  sine  cessatione 

Contestationem,  in  qua  de  rege  agitur,  referimus. 

d  Hunc  titulum,  qui  in  exemplari  deest,  atque 
alios  ejusdem  missffi  titiilos  supplevimos.  In  hac 
missa  semper  sermo  est  de  principe,  non  de  re^. 


Ui 


SAClUMEMAiaiM  GALLiC.tMM.  —  LECTIUNES  DOMLMCALES. 


:ioi 


conlandantes  demonstrent.  Sed  nostra  exilitas  ter-  j^  ut  qui  ante  in  deserta  et  arida  solitudine  tenebamur, 

vitse  patefacto  salutari  spiritu,  rigaremur  misso  nobis 
Jesu  Christo  Filio  tuo  Domino  Deo,  Rege  et  Salvatore 
nostro^  quiinse  delicta  nostra  suscipiens,  et  quicquid 
homo  antea  peccaverat,  sanguine  suo  abluens,  nati- 
vitatem  novam  credentibus  et  ad  se  confugientibus 
patefecit :  in  cujus  ineffabili  gratia  gloriantes,  quae- 
sumus,  Domine,  ut  statuas  in  via  recta,  quos  firmas- 
ti  per  gratiam  per  Christum  Dominum  nostrum. 

MISSA    ALU. 

Epistola  Apostoli  ad  Galatas. 
Fratres,  omnes  nos  manifestari  oportet  ante  tribu- 

nal  Christi,  ut  referat  unusquisque  propria  corporis 

sui  prout  gessit,  sive  bonum,  sive  malum.  Qusecum-' 

que  enim  seminaverit  homo,  hsec  etmetet :  quoniam 


rigeno  pulvere  circumsepta,  quomodo  poterit  de  tuis 
ineffabilibus  operibus  saltim  paucissima,  etc.,  ut  su- 
pra,  pag.  378  (huj.  edit,  coL  559  versus  medium), 

LEGENDIS    COTTIDUNIS. 

Episiola  PhuU  apostoU  ad  Romanos. 
Fratres,  rogo  vos  ut  observetis  eos  qui  dissensio- 

nes  et  offendicula,  pra^ter  doctrinam  quam  vos  didi- 

cistis,  faciunt,  et  declinate  ab  ilUs.  Hujusmodi  enim 

Christo  Domino  nostro  non  serviunt,  sed  suo  ventri, 

et  per  dulces  sermones  et  benedictiones  seducunt 

corda  innocentium.  Vestra  enim  obedientia  in  omni 

loco  divulgata  est.  Gaudeo  igitur  in  vobis,  sed  volo 

vos  sapientes  esse  in  bono,  et  simpUces  in  malo.  Deus 

autem  pacis  conteret  Satanan  sub  pedibus  vestris  ve- 


lociter.  Gratia  Domini  nostri  Jesu  Christi  vobiscum.  g  qui  seminat  in  came,  de  came  et  metet  corruptio- 


Lcctio  saocti  EvangeUi  secuodum  Lucam. 
In  illo  tempore,  factum  est  una  diemm  sedebat 
Jesus  docens,  et  erant  Pharisaei  sedentes,  et  legis 
doctores  qui  venerant  ex  omni  casteUo  GaUleae  et  Ju- 
dae  et  Jemsalem,  et  virtus  erat  Domini  ad  sanandum 
eos.  Et  ecce  viri  portantes  hominem  in  lecto,  qui 
erat  paralyticus,  et  qua*rebant  eum  inferre,  et  pone- 
re  antc  eum.  Et  non  invenientes  qua  parte  iUum  in- 
ferrent  prae  turba,  ascenderimt  supra  tectum  per  te- 
gulas  et  submiserunt  iUum  in  medio  ante  Jesum.  Quo- 
rum  lidem  ut  vidit,  dixit  :  Homo,  remittuntur  tibi 
peccata  tua.  Et  coeperunt  cogitare  Scribse  et  Phari- 
saei,  dicentes  :  Quis  est  hic  ?  quid  loquitur  ?  blasphe- 
mat*.  Quis  potest  dimittere  peccata,  nisi  solus  Deus? 


nem  ;  qui  autem  seminatin  spiritu,  de  spiritu  metet 
vitam  seternam.  Bonum  autem  facientes,  non  deficia- 
mus.  Ergo  dum  tempus  habemus,  operemur  bona  ad 
omnes  homines,  maxime  autem  ad  domesticos  fidei, 
in  Christo. 

Lectio  sancti  EvangeUi  secundum  Mattbeeum. 
Diebus  ilUs  interrogavit  Dominum  Jesum  unus  Pha-* 
risseus  legis  doctor  tentans  eum  :  Magister,  quod  est 
mandatum  magnum  in  lege  ?  Ait  ilU  Jesus  :  DiUges 
Dominum  Deum  tuum  in  toto  corde  tuo,  et  in  tota 
anima  tua,  et  in  tota  mente  tua.  Hoc  est  maximum 
et  primum  mandatum.  Secundum  autem  simile  est 
huic  :  Diliges  proximum  tuum  sicut  te  ipsum.  In  his 
duobus  mandatis  universa  lex  pendet  et  prophetffi. 


Cognovit  autem  Jesus  cogitationes  eorum,  et  respon-  Q  Congregatis  autem  Pharisfleis,  interrogavit  eos  Jesus 


dens  dixit  ad  illos  :  Quid  cogitatis  in  cordibus  ves- 
tris?  quid  est  facUius  dicere :  Dimittuntur  tibi  peccata, 
an  dicere,  Surge  etambula  ?  ut  autem  sciatis  quia  fi- 
lius  hominis  potestatem  habetin  terra  dimittere  pec- 
cata,  ait  paraljtico  :  Tibi  dico  surge,  et  toUe  lectum 
iuum,  et  vade  in  domum  tuam-  Et  confestim  surgens 
coram  ilUs,  tulit  lectum  in  quo  jacebat,  et  abiit  in 
domum  suam  magniUcans  Deum,  et  stupor  adpre- 
hendit  omnes,  et  magniiicabant  Deum. 

MISSA   COTTIDIANA  DOMINICAUS. 

Placatus,  Domine,  qusesumus,  quicquid  meremur 
averte,  nec  apud  te  delicta  nostra  plus  valeant,  sed 
misericordia  tua  semper  nos  peccatores  prfieveniat ; 
et  per  precem  suppliccm  ita  nos  dignare  respicere, 
et  a  cnnctis  iniquitatibus  nostris  emunda. 

Sccreta  b. 

Prsesta  populo  tuo,  Domine,  qusesumus,  consola- 

tionis  auxUium,  da  veniam  peccatis  nostris,  et  ab 

omni  nos  iniquitate  custodi,  et  quia  humana  fragili- 

tas  incessabUiter  meretur  offensa,  celerius  in  tua  mi- 

sericordia  gaudcamus. 

ContestaUo. 
Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  te 

semper  cultu  servitutis  humanae  laudare,  qui  divinis 

muneribus  tuis,  et  ctelestibus  beneficiis  in  nostra  ha- 

miUtate  largus  ad  lucem  nos  de  tenebris  revocasti  : 

*  Non  dubito  quin  leg.  sit  ut  in  Vulgata  :  Quis  est  hic 

quiloquitur  bla^phemias, ^ihW  tamen  mutare  visum  est 

^  Secret«e  ^uemodi   orationes  sunt  ex  ritu  Ro- 


dicens  :  Quid  vobis  videtur  de  Christo?  cujus  filius 
est?  Dicunt  ei,  David.  Ait  iUis  :  Quomodo  ergo  Da- 
vid  in  spiritu  vocat  eum  Dominum,  dicens  :  DixitDo- 
minus  Domino  meo,  sede  a  dextris  meis,  donec  po- 
naminimicos  tuos  scabeUum  pedum  tuomm  ?  Si  ergo 
David  vocat  eum  Dominum,  quomodo  fiUus  ejus  est? 
Et  nemo  poterat  respondcre  ei  verbum,  neque  ausus 
fuit  quisquam  ex  iUa  die  eum  amplius  interrogare. 

ITEM   MISSA  DOMINICALIS. 

Omnipotens  sempiteme  Deus,  cui  potestas  est  sine 

fine  miserandi,  respice  propitius  ad  humUitatis  nos- 

tr»  suppUcem  servitutem,  quam  ante  te  per  precem 

subjectam  preetendimus  et  prsesta  ut  tibi  subditas 

mentes  perpetuum  defensionis  servet  auxiUum. 

D  Secreta. 

Deus  c  in  te  sperantium  fortitudo,  adesto  propicius 

invocationibus  nostris;  et  quia  sine  te  nihil  potest 

mortalis  infirmitas,  praesta  auxiUum  gratise  tu®,  ut 

in  sequendis  mandatis  tub,  et  voluntate  tibi  et  actio- 

ne  placeamus. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  per 

quem  Moyses  famulus  tuuspopulum  suum  eduxit  in 

Christi  triumphum  per  baculum  crucis.  Unde  et  bap- 

tismum  ejus  significavit  in  mundo.  Inde  Maria  ca- 

nebat  in  tjmpano,  unde  passio  Christi  veneranda 

mano,  ut  superius  observatum. 

c  HaecexSacramentarioGregonanoad  Dominicxim 
primam  post  Pentecosten. 


563 


APPENDIX  AD  OPEKA  S.  GERMAM  PAKISIENSIS. 


564 


depigniiur*.  Inde  Jonas  vaticinavit  inclasus,  unde  4  archisynagogi,  et  vidit  tumultum,  et  flentes  et  eju- 

A  m  M  w  W  *    ^  11  ^^    1  1  *       1  t  T^  A         *  *  I  *  ^^         *     1    <  1  *         * 


Ecclesia  margarita  te  fecundant.  Inde  David  psalle- 
bat  in  cythara,  unde  Paulus  Apostolus  prfledicabat  : 
Fundamentum  aliud  nemo  potestponerenisiChristus 
Jesus.  Lnde  Petro  mergenti  manus  porrigitur,  ubi 
titubantis  fides  munitur,  ibi  caput  Ecclesiae  conflr- 
matur.  Inde  Lazarus  de  sepulcro  proditur,  unde  re- 
surrectio  Christi  gloriosa  laudatur.Gaudentesangeli  et 
exultantesarchangeli,  cheinibim  quoqueacseraphim. 

ITEM   ALUS  LECTIONES   COTTIDIANAS. 

Ad  Tilum. 

Fratres,  hcec  loquere  et  exhortare,  et  argue  cum 
omniimperio.  Nemo  te  contemnat.  Admoneillos  prin- 
cipibus  et  potestatibus  subditos  esse,  neminem  blas- 
phemare,  non  litigiosos  esse,  sed  modestos;  omnem 
ostendentes  mansuetudinem  ad  omneshomines.  Era-  g 
mus  enim  et  nos  aliquando  insipientes  et  increduli, 
errantes,  servientes  desideriis  et  voluptatibus  variis, 
in  malitia  et  invidia  agentes.  Cum  autem  benignitas 
et  humanitas  apparuit  salutaris  nostri  Jesu  Chrisli..- 
Lectio  sancti  Evaogelii  secundum  Lucam. 

Tempore  illo  ibat  Dominus  Jesus  in  civitatem  quae 
Tocatur  Naim,  et  ibant  cum  illo  discipuli  ejus  et 
turba  copiosa.  Cum  autem  adpropinquaret  portse  ci- 
▼itatis,  etecce  defunctus  efferebatur  lilius  unicus  ma- 
tris  suflB.  Et  haec  vidua  erat,  et  turba  civitatis  multa 
cum  illi.  Quam  cum  vidisset  Dominus,  misericordia 
motus  super  eam,  dixit  illi :  Noli  flere.  Et  accessit,  et 
tetigit  loculum.  Hii  autem  qui  portabant  steterunt. 
Et  ait  :  Adulescens  tibi  dico,  surge.  Et  resedit  qiii 


Jantes  multum.  Et  ingressus  ait  eis  :  Quidturbamini 
et  ploratis  ?  puella  non  est  mortua,  sed  dormit.  Et 
inridebant  eum.  Ipse  vero  ejectis  omnibus,  adsumsit 
patrem  et  matrem  puellte,  et  qui  secum  erant.  Et 
ingreditur  ubi  erat  puella  jacens,  et  tenens  manum 
puellae  et  tibi :  Tabita  cumi,  quod  est  interpretatum, 
puella,  tibi  dico,  surge.  Et  confestim  surrexit  puella, 
et  ambulabat.  Erat  autem  annorum  duodecim.  Et 
obstipuerunt  stupore  maximo,  et  prsecepit  iliis  vehe- 
menter  ut  nemo  id  sciret. 

MISSA    C0TTID1A?(A. 

Queesumus,  omnipotens  Deus,  ne  nos  tua  miseri- 
cordia  dereliquat,  quse  et  terrores  nostros  amoveat, 
et  noxia  cuncta  depellat. 

Secreta. 

Munda  nos,  Domine,  sacriflcii  prsesentis  effectu, 

et  perflce  miserator  in  nobis,  ut  ejus  mereamur  esse 

participes. 

CoDtestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus  : 

verus  homo  camem  sumsit  de  Virgine,  verus  Deus 

non  abstulit  virginitatem;  verus  homo  positus  in 

prsesepio,  verus  Deus  Magis  stellam  ostendit.  Veiiis 

homo  baptizatus  a  Johanne,  verus  Deus  aquas  Johan- 

nis  sanctificavit.  Verus  homo  ad  nuptias  fuit,  verus 

Deus  aquas  in  vinum  convertit.  Verus  homo  dormie- 

bat  in  nave,  verus  Deus  sedavit  tempestatem.  Verus 

homo  fldem  miratur  centurionis,  verus  Deus  sanavit 

puerum  ipsius.  Verus  homo  super  aquas  pedibus 


erat  mortuus,  ct  coepit  loqui,  et  dedit  illum  matri  C  ambulavit,  verus  Deus  Petro  mergenti  manum  por- 


suflp.  Accepit  autem  timor  omnes,  et  magniflcabant 
Deum  dicentes,  quia  propheta  magnus  surrexit  in 
nobis,  et  quia  Deus  visitavit  plebem  suam. 

ITEM  LECTIONES   COTTIDIANJE. 

Epistola  Pauli  apostoU  ad  Colossenses. 
Fratres,  induite  vos,  sicut  electi  Dei,  viscera  mi- 
sericordiee  benignitatem,  humilitatem,  modestiam, 
patientiam,  supportantes  invicem,  et  donantes  vobis 
ipsis,  si  quis  adversus  aliquem  habet  quserelam. 
Sicut  et  Dominus  donavit,  ita  et  vos.  Super  omnia 
autem  hsec  caritatem,  quod  est  vinculum  perfectio- 
nis,  et  pax  Christi  exultet  in  cordibus  vestris. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Lucam. 


rexit.  Veriis  homo  super  Lazainim  flevit,  verus  Deus 
una  voce  Lazarum  ab  inferis  suscitavit.  Quis  non  ti- 
ineat  talem  Dominum,  Regem  setemum?  cui  merito. 
Sanctus. 

ITEM   LECTIONES   COTTIDIANAS. 

Epistola  Pauli  apostoli  ad  Philippenses. 
Fratres,  scio  vos  gaudii  mei  onmes  [socios]  vos 
esse.  Testis  enim  mihi  est  Dominus  quomodo  cupiam 
yos  omnes  in  visceribus  Christi  Jesu  Domini  nostri. 

Lectio  saDcti  Evangelii  secuDdum  Jobamiem. 
Sic  enim  dilexit  Deus  mundum,  ut  Filium  suum 
uuigenitum  daret  in  illo,  ut  omnes  qui  credunt  in 
eum  non  pereant,  sed  habeant  vitam  setemam.  Non 


In  diebus  illis,  factum  est  cum  redisset  Dominus     enim  misit  Deus  Filium  suura  in  mundum,  ut  judicet 
Jesus,  excepit  illum  turba.  Erant  enim  oranes  expe-  ^  mundura,  sed  ut  salvetur  mundus  per  ipsum.  Qui 


ctantes  eura.  Et  ecce  venit  vir  nomine  lairus,  et  ipse 
princeps  erat  Synagogae;  et  videns  eum  prociditad 
pedes  ejus,  et  deprecabatur  eum  multum  dicens, 
quoniam  lilia  mea  in  extremis  est;  veni,  inpone  ma- 
num  super  eam,  ut  salva  sit,  et  vivat.  Et  abiit  cum 
illo,  et  sequebatur  eiim  turba  multa.  Adhuc  eo  lo- 
quente,  veniunt  ab  archisynagogo  dicentes  :  Quia 
filia  tua  mortua  est,  quid  ultra  vexas  Magistrum? 
Jesus  autem  verbo  quod  dicebatur  audito,  ait  archi- 
synagogo  :  Noli  timere,  tantummodo  crede.  Et  non 
adraisit  queraquara  sequi  se  nisi  Petrura  et  Jacobura 
et  Johannera  fratrem  Jacobi.  Et  veniunt  in  domum 

■  An  depingitvr  ?  Et  paulo  infraforte :  Ecdesiam  mar- 


credit  in  eum,  non  judicatur,  qui  autem  non  credit 
in  eum,  judicatus  est,  quia  non  credit  in  nomine 
unigeniti  Filii  Dei.  Hoc  est  autem  judicium,  quia  lux 
venit  in  raundura,  et  dilexerunt  homines  magis  te- 
nebras  quam  lucem.  Erant  enira  eorum  mala  opera. 
Omnis  enim  qui  male  agit,  odit  lucem,  et  non  venit 
ad  lucem,  ut  non  arguantur  opera  ejus.  Qui  facit 
veritatem,  venit  ad  lucem,  ut  manifestentoi*  opera 
[ejus,]  quia  in  Deo  sunt  facta. 

Item  alia  sccundum  Jobannem. 
Amen,  amen  dico  vobis,  qui  credit  in  me,  opera 
quse  ego  facio,  et  ipse  faciet,  et  mi^ora  horum  fkciet; 

garitae  fecundant;  vel :  Ecclesia  margatiiis  feamdatur. 


B 


SACHAMENTAHllM  (iALLlCAMM. 

odeumqaepetieritisin  nominemeo,hocfaciam,  a 
>rificetur  Pater  in  Filio.  Si  diligitis  me,  mandata 
senrate.  Qui  audit  mandata  mea,  et  servat  ea, 
it  qui  diligit  me :  qui  autem  diligit  me,  diligetur 
re  meo,  et  ego  diligam  eum,  et  manifestabo  ei 
psum. 

ITKM  mSSA  COTTIDIANA  DOmNICALIS. 

as  qui  diligentibus  te  bona  invisibilia  prsepa- 

infunde  in  cordibus  nostris  tui  amoris  effec- 

ut  te  in  omnibus  et  super  omnia  diligentes, 

dssiones  tuas  quae  onme  desiderium  superant 

squamur. 

Secreta 
spice,  Domine,  qusesumus,  adflictionem  populi 

)t  quos  justitia  corripis,  misericordia  consolari 

ire,  ut  te  custode  servati,  ab  omnibus  periculis 

(  vitfie  liberemur. 

Gontestatio. 
re  dignum  et  justum  est  omnipotens  Deus,  cle- 

•  et  misericors,  qui  januam  fidelibus  tuis  per 

um  pacis,  el  caritalis  munimine  patere  voluisti ; 

ce  in  nobis,  et  miserere  nostri  Deus,  qui  ad 

lam  vitam  in  Chrisli  rcsurrectione  nos  reparas. 

tdi  operamisericordiae  tuae ;  ut  cum  in  mcgestate 

nigenitus  tuus  advenerit,  ad  immortalitatis  glo- 

resurgamus  per  Christum  Dominum.  Sanctus. 

LEGENDA   IN   DEPOSITIONE   SACERDOTIS. 

Epistola  PauU  aposloli  ad  Titum. 
Ltres,  de  dormientibus  b  nolumus  vos  ignorare, 

n  contristemini  sicut  ceteri  qui  spem  non  ha- 
Si  enim  credimus  quod  Jesus  mortuus  est,  et 
rexit,  ita  et  Deus  eos  qui  dormierunt  per  Jesum  C 
:et  cum  co.  Hoc  enim  vobis  dicimus  in  verbo 
ni,  quia  nos  qui  vivimus,  qui  residui  sumus  in 
itum  Domini,  non  preeveniemus  eos  qui  dor- 
mt.  Quoniam  ipse  Dominus  in  jussu  et  voce  ar- 
jeli,  et  in  tuba  Dei  descendet  de  caelo,  et  mor- 
li  in  Christo  sunt  rcsurgent  primi.  Deinde  nos 
lYimus,  qui  relinquemur,  simul  rapiemurcum 
1  nubibus  obviam  Domino  in  aera,  et  sic  sem- 
om  Domino  erimus. 

Lectio  sancti  Evangelii  secnndain  Johannem. 
it  Dominus  Jesus  ad  turbas  :  Amen  amen  dico 

y  quia  qui  verbum  mcum  audit,  et  credit  ei  qui 

me,  habet  vitam  seternam,  etin  judicium  non 
,  sed  transit  a  morte  in  vitam.  Amen  amen  dico 

quia  venit  hora,  et  nunc  est,  quando  mortui  D 
mt  vocem  Filii  Dei,  et  qui  audierint  vivent. 

enim  Pater  habet  vitam  in  semetipso,  sic  dedit 
lio  haberc  vitam  in  semetipso,  et  potestatem 

ei  judicium  facere,  quia  Filius  hominis  est. 
3  mirari  hoc,  quia  venit  hora,  in  qua  omnes  qui 
onumentis  sunt,  audient  vocem  ejus ;  et  pro- 
it  qui  bona  fecerunt  in  resurrcctionem  vitae, 
ero  mala  gesserunt,  in  resurrectionem  judicii. 

mSSA  SACERDOTIS  DEFUNCTI. 

e8ta,Domine,qu8esumus,utanimasacerdotistui 

8BC  Collectio  habetur  in  Romano  Dominica  post 
)costen  quinta. 

lOgustinus  in  sermone  173  ad  populum  ait,  nos 
re  hanc  lectionem  in  mente  habere,  «  quando 


—  LECTIONES  DOMIMCALES,  m 

ilL  quem  in  hoc  seeculo  commorantem  sacris  mune- 

ribus  coronasti,  ceelesti  sede  gloriosa  semper  exultet. 

Gollectio. 

Deus  qui  confitentium  te  portio  es  defunctorum, 

preces  nostras  quas  in  sacerdotis  tui  ilL  depositione 

deferimus,propitius  exaudi ;  ut  qui  nomini  tuo  mi- 

nisterium  fldele  dependit,  perpetua  Sanctorum  socie- 

tate  laetetur. 

Post  nomina. 

Deusqui  universorum  creator  etconditores,  cum  sis 
tuorumbeatitudosanctorum,pr8estanobispetentibus 
ut  depositionem  sacerdotis  tui  et  corporis  nexibus 
absolutum  in  prima  resurrectione  facias  pi^eesentari. 

Contestatio. 

Vere  dignum  et  justum  est,  mysteriorum  caele- 
stium  consecrator  aeterne  Deus,  custos  Ecclesise,  sa- 
cerdotum  decus,  et  laus  omnium  certa  pontificum, 
eminentiam  Majestatis  tuae,  excelsum  nomen  orare, 
ut  haec  sacra  mysteria,  quae  tuae  pietati  ofTerimus 
pro  anima  et  spiritu  sacerdotis  tui  ill.,  cujus  hodie 
depositionem  celebramus,  inter  sanctorum  consor- 
tium  in  libri  vitae  jubeas  paginam  intimare,  per  - 
Christum  Dominum  nostrum.  Cui. 

LECnONES  PRO   DEFUNCTIS. 

Epistola  Pauli  apostoU  ad  Romanos. 

Fratres,  nemo  vestrum  sibi  vivit,  et  nemo  sibi  mo- 
ritur.  Sive  enim  vivimus,  Domino  vivimus;  sive  mori- 
mur,  Domino  morimur.  Sive  enim  vivimus,  sive  mori- 
mur,Domini  sumus.  In  hoc  enim  Christus  mortuus  est 
et  resurrexit,  ut  et  mortuorum  et  vivorum  dominetur. 
Lectio  sancti  Evangelii  secundom  Jobannem. 

In  illo  tempore,  Dominus  noster  Jesus  Christus 
loquebatur  discipolis  suis  dicens  :  Haec  est  voluntas 
ej  us  qui  misit  me  Patris,  ut  omne  quod  dedit  mihi,  non 
perdam  ex  eo,  sed  resuscitem  illud  in  novissimo  die 
Haec  est  enim  voluntas  Patris  mei  qui  misit  me,  ut 
omnis  qui  videt  Filium,  et  credit  in  eum,  habeat  vi- 
tam  aeternam.  Et  resuscitabo  eum  in  novissimo  die. 

mSSA  PRO  DEFUNCTIS. 

Omnipotentem  Dominum,  fratrescarissimi,depre- 
cemur,  ut  animam  famoli  tui  ilL  quam  de  corporis 
carcere  absolutam  in  illud  sempiternum,  et  inviola- 
bile  saeculum  migrare  praecepisti,  in  Abrahae  sinum 
eum  digneris  excipere,  et  in  consortio  primae  resur- 
rectionis  suscitiu^e  jubeas. 

Collectio. 

Domine  salvator  noster,  qui  de  fluctibus  higus 
sseculi  bonorum  animas  suscipere  dignatus  es,  ani- 
mam  quoque  famoli  tui  ill.  adsumere  digneris,  ut 
eum  ad  portum  aeternae  quietis  admittas,utcaelestibus 
fruatur  bonis  et  gaudeat  se  malis  evasisse  tormentis. 

Post  nomioa. 

Rogamus  etiam,  Domine,  pro  anima  famoli  tui 
ill.  quam  in  pace  dominica  adsumere  dignatus  es;  ut 
locum  refrigerii  teneat,  vitae  merita  consequatur 
aetema,  ibique  eum  statuere  digneris,  ubi  est  om- 

celebramus  dies  fratrum  defunctorum.  »  Quantum 
vero  defunctis  prositsacrificium,idem  testatur  in  ser- 
mone  praecedente. 


567  APP£>DIX  Ab  OP£RA  S.  GEKMAiM  PAKISIENSIS.  56S 

nium  beatitudo Justorum ;  et  cum  dies  ille  judicii  ^  raisericordiamDei nostri, ut  ipse  tribuere  ei  digneiur 


advenerit,  inter  sanctos  et  electos  tuos  eum  facias 

suscitari. 

Ad  pacem. 

Judex  superstitum  pariter  atque  pausantium,pro 
fidelium  omnium  defunctorum  spiritibus  te  depreca- 
mur,  sed  maxime  pro  hujus  anima  famoli  tui  ill.,  ut 
pro  meritis  el operatione  justorum  motus  in  eo  anim- 
adversionis  exageres  •,  et  omnia  ei  pro  clemen- 
tia  tuae  pietatis  indulgeas. 

GoDlestalio. 

Vcre  dignum  et  justum  est,  omnipotens  Deus.  Tu, 
Domine,  cui  omnia  adsunt,  cui  vivunt  omnia,  qui 
vocas  ea  quae  non  sunt  tamquam  ea  qua»  sunt,  celerne 
miserator,  qui  non  secnndum  iniquitates  nostrasre- 


placitam  etquietam  mansionem.  Remittai  omnes  lu« 
bricse  temeritatis  offensas :  ut  concessa  plense  indul- 
gentise  venia,  quicquid  in  hoc  sseculo  proprius  error 
attuiit,  ineffabile  pietate  acbeuignitate  sua  indulgeat. 

Item  alia, 

Tu  nobis,  Domine,  auxilium  pr«stare  digneris,  tu 

per  misericordiam  largiaris,animam  quoquefamoli 

tui  ill.  a  vinculis  corporalibus  liberatam  in  pace 

sanctorura  tuorum  recipias,et  gehennseignisevadat. 

Item  alia. 
Deus,  qui  justis  supplicationibus  semper  pr(Bsto 
ades,  qui  pia  vota  dignaris  intueri,  da  animse  famoli 
tui  ill.  cujus  transitus  hodie  officia  preestamus,  cum 


iribuisnobis;etsiiniquitatem  observaveris,Domine,  g  sanctis  adque  electis  tuis  beati  muneris  portionem. 


quis  sustinebit?  Atque  ideo  deprecamurMajestatem 
tuam  omnipotens  Deus,  ut  rcmittas  famolo  tuo  ill. 
quos  in  hac  vita  habuit  carnis  errores.  Tribuas  ei, 
Domine,  delictorum  suorum  veniam  in  illo  secreto 
receptacolo,  ubi  jam  non  est  locus  pffinitentiae.  Non 
intres  in  judicium  cum  servo  tuo.  Quis  enim  in  con- 
specto  tuae  justitiae  justus  appareat  ?  Non  se  ei  oppo- 
nat  leo  rugiens,  et  draco  devorans,  miserorum  ani- 
mas  rapere  consuetus.  Non  accusationem  exequatur 
adversus  eum.  Non  obiciat  quicquid  semper  suaden- 
dum  cum  ipso  est.Tu  autem,Christe,recipe  animam 
famoli  tui  ill.  quam  dedisti,  et  dcmitte  ejus  debita 
magis  quam  ille  demisit  debitoribus  suis  ;  ut  ab 
omni  metu  poen£e  adque  ab  aeterni  judicii  terroribus 


Item  alia. 

Antiqui  memores  chirographi,  fratres  dilectissimi, 
quo  primi  hominis  peccato  et  corruptione  addicta  est 
humana  conditio,  sub  cujus  lege  id  sibi  unusquisque 
formidat,  quod  alia  investigavit,videatque,omnipo- 
tentis  Dei  misericordiam  deprecemur  pro  anima  cari 
nostri  ill.,  cujus  hodie  depositionem  celebramus,  ut 
eam  in  aiternam  requiem  suscipiat,  et  beatae  resur- 
rectioni  repra»sentet. 

Item  alia. 

Te,  Domine,sancte  Pater,  omnipotens  Deus,  sup- 

plices  deprecamur  pro  anima  cari  nostri  ill.  quem 

ab  hoc  saeculo  arcessiri  jussisti.  Dona  ei,  Domioe, 

locum  lucidum  et  refrigerium.  Liceat  ei  transire 


absolutus,  in  bonistuis  demoretur  in  pace  per  Chri-  C  portas  inferorum  et  vias  tenebrarum,  maneatque  in 

mansionibus  Moysi,  Elia»,  et  Simonis,  et  Lazari,  cun- 
ctorumquc  sanctorum,  et  in  luce  quam  promisisti 
Abraham  et  semini  ejus;  ut  cum  dies  tremendui 
ille  resurrectionis  advenerit,  resuscitari  eum  pr«ci- 
pias  ad  indulgentiam,  et  non  ad  poenam. 


stum  Dominum  nostrum.  Cui  merito.  Sanctus. 

Orationes  ad  defunctos, 
Pie  recordationis  affecto,  fralres  carissimi,  com- 
memorationem  faciamus  cari  nostri  ill.  quem  Domi- 
nus  de  temtationibus  sseculi  adsumpsit,  obsecrantes 

»  An  legendum,  non  exaggeres. 


EXORCISMUM  • 


AD  SALis  SPARSUM  FACiENDUM.  uuivcrsacondiri,  quae  hominibus  ad  cscam  pcr  filium 

Exorcizo  te,  creatura  salis,  in  nomine  Patris,  et  tuum  Dominum  nostrum  dignatus  es  largiri  :  per 
Filii,  etSpiritus  sancti;  qui  teperEliscum  in  aquam  quem,  Domine,  supplices  exoramus,  ut  hoc  sal  di- 
mitti  jussit,  ut  sanaretur  sterilis,  qui  divina  oris  sui  gneris  sanctificare,  ut  ex  vultu  Majestatis  tuae  vir- 
voce  ait :  Vos  estis  sal  terra*;  et  per  Apostolum  suum :  jv  tutem  contra  omnes  inmundos  spiritus  possit  acci- 
Sit  sermo  noster  sale  conditus.  Ideoque  efficere  sal      pere.  Expellat  a  tabernaculis  famolorum  tuorum 


exorcizatum,  ut  ubicumque  fueris  aspersa,  praestes 

omnibus  sanitatem  mentis  in  protectionem  salutis, 

ad  cxpellendas  et  exchidendas  omnes  da>monum 

temtationes  per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum, 

qui  venturus  est  judicare  sseculum  per  ignem. 

BHnediclo  salis. 
Virtutis  tuse  invictissimam  fortitudinem  deprecor, 

Domine  sancte,  Pater  omnipotens,  aeterne  Deus,  qui 

inter  cuncta  quee  procreari  jussisti,  non  minimam 

gratiam  conferre  dignatus  es  sali,  ut  ex  illo  possint 


quicquid  potest  esse  pestiferum  ;  exhibeat  plenum 

salutis  efi^ectum,  detergat  omnes  praestigias  inimici, 

et  omnia  monstrorum  generalongius  faciat  effugere, 

gravedines  omnes  fantasiasque  compescat,  et  Iran- 

quillitatis  in  omnibusconferat  gratiam.  Per  signunk.^ 

crucis  Filii  tui  Domini  nostri  tutellam  fidelissimanM^ 

desiderantibus  praestes. 

Exorcismnm  aqiise. 
Exorcizo  te  creatura  aquae  per  Deum  vivum,  per 

Deum  rreatorem,  qui  te  in  principio  e   tcrra  sepa.- 


*  Sio.  Ubeater  autem  pro  titolo  scriberem  :  Benedietiimi  €t  exorciimi.  EoiT. 


509  SACRAMEiNTAHitM  GALLICVMJM.  - 

ravit,  et  in  quatuor  fluminibus  dividere  dignatus  est,  4 
ut  ubicuraque  potata  vel  asparsa  fueris,  effugetur,  et 
expugneiur  inimicus  et  omuis  putredinis  vis,  ut  sis 

proprie  Deo  dicata. 

BeDedictio  aquae. 
Deus  qui  ad  salutem  generis  humani  maxima  sa- 

cramenta  in  aquarum  substantia  dedisti,  adesto  sup- 

plicationibus  nostris,  et  elemento  huic  multimodis 

purificacionibus  praeparato  virtutis  tuae  benedictio- 

nem  infunde;  ut  heec  creatura  mjsteriis  tuis  ser- 

viens,  ad  ablegandos  daemones  morbosque  repel- 

lendos  divinfle^ratiee  sumat  effectum;  et  quicquid  in 

domibus  fidelium  hsec  unda  asparserit,  careat  in- 

munditia,  liberetur  a  noxia  :  non  illic  resideat  spi- 

ritus  pestilens,  non  aura  corrumpens ;  abscedant 

omnes  latentes  insidia;  inimici,  oranesque  inquietu-  o 

dines  procul  aufugiant  :  et  si  quid  est  quod  incolo- 

mitati  habitantiura  invideat  aut  sahiti,  adsparsione 

aquse  hujus  abscedat,  ut  salubritas  per  invocationem 

sancti  nominis  perraaneat  inpugnatione  defensa. 

Bencdictio  salis  et  aquoe. 
Domine  Deus  orauipotens,  institutor  oraniura  ele- 

inentorura,teperDorainuranostruraJesuraChristura 

Filium  tuura  supplices  exoraraus,  ut  has  creaturas 

salis  et  aquse  benedicere  et  sanctificare  digneris ;  ut 

ubicumque  asparsae  fuerint,  oranis  spiritus  inraun- 

dus  ab  eo  loco  confusus  abscedat  atque  recedat,  nec 

ulterius  in  eo  loco  coraraorandi  habeat  potestatera ; 

per  virtutera  Doraini  nostri  Jesu  Christi,  qui  tecura 

DeusPater  oranipotens,  et  cura  Spiritu  sancto  oequa- 

lis  seraper  vivit  et  regnat  in  sajcula  saeculorura.        p 

ORATIO   IN   DOMO.  ^ 

Benedic,  Doraine,  doraura  istara,  et  oranes  habi- 
tantes  in  ea  per  intercessionera  sanctorum  tuorura 
benedicere  et  sanctificare  digneris,  etbonisoranibus 
amplificare  :  tribuas  eis  de  rore  cceli  et  de  pingue- 
dine  terrse  abundantera  vit»  substantiara,  in  bonis 
omnibus  desideriura  ad  effectura  suae  raiserationis 
perducat.  Per  Dorainum,  etc. 

ORDO   AD    C0NSECRANDA3    MONACHAS. 

Oranipotens  sempiterne  Deus,  pater  Domini  nostri 
Jesu  Christi :  tu,  Domine,  adjuva  voluntatem  ancil- 
larum  tuarura,  quae  raeliorera  portionem  elegerunt; 
ct  praesta  eis  gratiam  spiritalera,  ut  sobrie,  pudice 
viventes,  haec  seraper  faciantquae  tibi  sunt  placita.  Di- 
gnare  etiara,  Doraine,  lampadas  eorura  inestinguibi- 
les  servare  usque  in  fraera ;  ut  sponso  veniente  laetae 
occurrere  possint,  atque  regna  caelestia  intrare  :  in- 
clusae  gratias  tibi  referant  in  regione  vivorura  hoc 
signum  Filii  tui  bajulantes  f  qui  vivit  et  regnat,  etc. 

AD   VELANDAM    VIRGINEM. 

Haec  sunt,  Doraine,  capitis  consecrati  splendidiora 

▼elamina.  Nullus  hic  candidissiraae  vestis  ornatus 

cum  quo  errore  decepta  iter...  sequatur  Agnura ;  ita 

^Umen  Ecclesiae  atque  iraraaculata  virgo  uniDoraino 

^upta  beatara  sedera  requirat. 

BENEDICTIO   ABBATISS.B. 


D 


Oranipotens  Domine  Deus,  apud  quem  non  est  dis- 

•  Hoc  est  quod  ait  Ambrosius  in  epistola  24  ad 
^«rcellenseB,  «  ipsura  conjugiura  velaraine  sacerdo- 
*^i  et  benedictione  sanctificari  oportere.  « 


.  Bii.\KDlC110i\i:s  ET  EXORCISMI.  570 

cretio  sexuura,  nec  ulla  sanctarura  disparilitas  ani- 
raarura  :  qui  ita  viros  ad  spiritalia  certaraina  conro- 
boras,  ut  ferainas  non  derelinquas,  pietatem  tuam 
huraili  supplicatione  deposciraus,  ut  huic  famolaB 
tuse  ill.,  quara  sacrosancto  gregi  virginura,  nostra- 
runi  irapositione  raanuura  et  hoc  velarainis  tegu- 
raento  in  coenobio  ill.  raatrera  fieri  optaraus,  cle- 
mentia  tua  roboratrix  perpetua  nou  recedat.  Da  ei, 
Domine,  fortitudinem  spiritalia  bella  gcrendi,  ut 
nec  honesta  delaceret,  nec  inhonesta  delectet;  atque 
ita  a  te  inlurainata,  sibi  creditara  raultitudinem 
aniraarura  tuo  sancto  noraini  jugiter  adraonendo 
faciat  inser\'irc,  ut  de  nullius  perditione  confusa, 
tutc  Genitricis  adjungatur  coetibus  laetabunda,  cum 
suis  oranibus  feliciter  coronanda.  Per,  etc. 

BENEDICTIO  SUPEH  VIDUAM  VESTE  MUTANDAM. 

Doraine  sancte,  Pater  oranipotens,  aeterne  Deus, 
qui  in  tantura  huraano  generi  raiserationis  tuae 
curara  inpendis,  et  ita  virginitatis  devotionem  am- 
plecteris,  ut  viduitatis  professionem  clementer  ac- 
ceptes,  te,  quaesuraus,  Doraine,  precibus  inplora- 
raus,  te  supplices  deprecaraur,  ut  faraolara  tuam  ill. 
qua>  ob  tiraorera  tui  norainis  casto  tiraore  sibi  pros- 
piciens,  viduitatis  induraentura  per  nostrae  huraili- 
tatis  raanus  percipere  postulavit,  tuo  auxilio  contra 
inlecebras  carnis  atque  insidias  iniraici  raunias 
praesidio  ac  defendas,  ut  sit  faraola  tua  ill.  Annae 
filiae  Fanuhelis  sirailis  in  vigiliis,  in  abstinentia,  in 
orationibus  atque  eleeraosynis  prorapta. 

BEXEDICTIO  THALAMl  SUPER  NUBENTES •. 

Deura  qui  ad  raultiplicandara  huraani  generis  pro- 

lera  benedictionis  suse  dona  largiri  dignatus  est,  fra- 

tres  carissirai,  depreceraur,  ut  hos  faraulos  suos  ill. 

et  ill.  quos  ad  conjugalera  copulara  ipse  praeelegit, 

ipse  custodiat.  Det  eis  scnsus  pacificos,  pares  ani- 

raos,  raores  rautua  caritate  devinctos.  Habeant  quo- 

que  optatas  ejus  raunere  soboles,  qua  sicut  donum 

ipsius  tribuit,  ita  ipsius  benedictione  consequantur, 

ut  hi  faraoli  sui  ill.  et  ill.  in  orani  idera  cordis  humi- 

litate  descrviant.  Pca 

Item  alia. 
Te  deprecaraur,  Doraine  sancte,  Pater  oranipo- 

tens,  aeterne  Deus,  super  hos  faraolos  tuos  ill.  et 
ill.  quos  ad^gratiara  conjugii  venire  jussisti,  qui  per 
nostraralicetpreceraautvocerabenedictionemtuam 
desiderant.  Tribue  eis,  Doraine,  fidele  consortium 
caritatis.  Iiiduant  caritatem  Sarrae,  paenitentiara  Re- 
beccae,  araorera  Rachel,  gratiara  et  caritatem  Su- 
sannse.  Descendat  super  hos  faraolos  tuos  ill.  et  ill. 
sicut  descendit  ros  pluviae  super  faciera  terrae  :  raa- 
nus  tuae  sentiant  actura,  et  Spiritus  sancti  tui  perci- 
piant  gaudiura  serapiternura. 

Oralio  snper  eos  qui  secuDdo  nubunt  b. 
Antiphona.  Benedictio  Domini  super  vos.  Beati 

omnes. 

Deus,  qui  multiraoda  subsidiorura  reraedia  fragili- 
tati  huraanae  beneficia  confers,  et  tribuis  increraen- 

i>  Antiquissiraa  est  in  Ecclesia  benedictio  super 
nubentes,  super  secundo  nubentes  rarior. 


5J71 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANl  PARISIENSIS. 


571 


tum ;  ut  natura  non  defraudetur  a  semine,  per  quod  4  sive  vinum,  sive  oleum,  mela  ut  aquam ;  ut  nullam 

inquinationem  sentiaraus,  qui  dixit  :  Omne  quod 
intrat  in  os  non  coinquinat.  Nos  humiles  servi  tui, 
exigui  sacerdotes,  jussa  implentes,  laudes  honoris 
tui  in  corde  retinentes,  cruce  tua  expellimus  sordes 
omnes,  fiducia  divina  protege  omnes,  vincamus  mo- 
lestias  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti  re- 
gnantis  in  ssecuia  sseculorum. 

BENEDICTIO  PALM^E  ET  OLIV^   SUPER  ALTAaiO. 

b  Ecce  dies,  Domine,  festa  recolitur,  in  qua  infan« 
tum  prsescise  turhse  frontes  arhoreos  adsumentes  in 
tusB  laudis  trophaeo  osanna  in  excelsis,  fili  David, 
Benedictus  qui  venit  in  nomine  Domini  acclamantes 
occurrunt,  pro  quibus  omnes  gentes  cognoscerent  te 
et  victoriam  levasse  de  mundo,  et  de  diabolo  obti- 


geminata  propago  crescalf  in  progenies.  Sic  tempori- 
hus  priscis  Ruth  Moabitem  henedixisti,  sic  in  novis- 
simis  per  Apostolum  tuum  secunda  matrimonia  con- 
cessisti.  Da  eis  ergo,  Domine,  famolis  tuis  procrean- 
dorum  filiorum  unianime  desiderium,  ut  faciat  Do- 
minus  hanc  muUerem  ill.  quce  ingreditur  in  domum 
tuam,  sicut  Rachol  et  Lia,  quse  aidificaverunt  domum 
Israel,  et  sit  exemplum  virtutis  in  Ecclesia  Dei.  Per. 

BENEDICTIO  OMNI  QUOD  IN  ECCLESU  OFFERTUR. 

Deus,  cujus  verbo  et  potentia  facta  sunt  omnia, 
cujus  dono  percipimus  quee  ad  vit«  remedium  possi- 
demus;  supplices  te  nixis  precibus  exoramus,  ut  de 
3ede  majestatis  tuse  hujus  oblationis  sanctificator 
accedas.  Suscipe  de  manihus  famulorum  tuorum  ill. 


munus  ohlatum,  quod  a  tua  clementia  henedictum  B  nuisse  triumphum  :  praesta  ut  plehs  tua  ad  sanctam 


in  usum  sanctuarii  tui  ill.  maneat  consecratum.  Sint 
hsec  in  conspeclu  tuo  lihenter  accepta,  sicut  quon- 
dam  Ahel  pueri  tui  munera  tihi  ipsa  placuerunt,  et 
quia  ob  honorem  amoris  tui  Ecclesia  tua  offerit,  re- 
compensa  ei  pro  parvis  magna  :  ut  devotionem  ejus 
aspiciens,  peccata  dimittas,  fide  repleas,  indulgentia 
foveas,  misericordia  protegas.  Per  Dominum. 
Benedictio  calicis,  et  palenae,  et  turris  *. 
Deus  omnipotens,  qui  cum  Moyse  famolo  tuo  in 
Chore  montem  servando  populo  tuo  praecepta  dis- 
poneres,tempIum  sanctum  tuum  qualiterffidificaret, 
instituisti.  Precamur  te,  Domine,  tuam  majestatem, 
ut  hunc  calicem,  patenam  et  turrem,  in  quo  celehra- 


resurrectionem  tuam  excuhanda  perveniat;  hflec  quo- 
que  creatura  arhoris  olivarum  una  cum  palmis,  quas 

populus  pro  tuis  laudibus henedicatur  benedi- 

ctione  perenni  :  ut  quicumque  pia  devotione  pro 
expellendis  languorihus,  sive  etiam  pro  expugnan- 
das  omnes  insidias  inimici  in  cunctis  hahitationihus 
suis  eas  adportaverint,  aut  hiherint,ah  omni  sint  im- 
pugnatione  inimici  securi ;  ut  cognoscant  omnes 
gentes,  quia  nomen  tuum  gloriosum  est  super  om- 
nia  sfficula  sceculorum. 

BENEDICTIO  AD  AGNUM  BENEDICENDUM  IN  PASCHA^^- 

Domine  Deus,  omnipotens  Pater,  qui  populo  tuo, 
quem  eduxisti  de  terra  iEgypti  in  manu  rohusta  et 


turi  sumus  sacrosancta  mysteria,  ca?lcsti  henedic-      ,       ,  .    ^     .  0,1.. 

..  ,.«         .        u       j.  r         1-  I-   r.  brachio  forti,  per  fidehssimum  famulum  tuum  Moy- 

tione  sanctinces  atque  benedicas,  ut  sanctis  vasculis  ^  .  ,.  ,.      ,         .        . 

sen,  prsecipere  dignatus  es,  ut  Paschae  solemnia  ce- 


tuis  acceptabilem  deferat  famulatum.  Per. 
Benediclio  super  eum  qui  io  ecclesia  primitus  toDdetur. 
Manda,  Deus,  benedictionem  et  vitam  famolo  tuo 
ill.  ut  unguentum  quod  descendit  in  capite  et  in 
barbam  illius  Aaron,  toto  maneat  et  in  corpore,  ut 
sit  eodem  famolo  tuo  iil.  perfectio  ad  hanc  qu®  se 
juvenilem  gaudet  pervcnisse  oetatem,  et  quod  in  tuo 
nomine  suo  celebrat  voto,  a  tua  clementia  toto 
corde  henedictionem  exspectet. 

BENEDICTIO  SUPER  PUTEDM. 

Domine  sancte,  Pater  omhipotens,  aeterne  Deus, 
qui  Abraham,  Isaac  et  Jacob  patres  nostros  puteos 
foederis  fodere,  atque  ex  his  aquam  bihere  propicia 


lehraret,  tuisque  praeceptis  ohtemperans  agnum  im — 
macolatum  imaginari,  quem  in  figuraovistui  Domini- 
nostri  Jesu  Ghristi  immolaret,  dum  ait,  Ecce  agDU^M 
Dei,  ecce  qui  tollit  peccata  mundi.  Ob  hoc  igiturr" 
supplices  qusesumus,  ut  intercedente  Filio  tuo  Do — 
mino  nostro  Jcsu  Christo,  hunc  agnum  prseparatuicx. 
henedicere  et  sanctificare  digneris. 

BENEDICTIO   OMNI  CREATUR^E  POMORUM. 

Benedic,  Domine,  et  hos  fructus  novos  ill.  qu95 
per  temperamentum  aeris  et  pluviae,  et  temporum 
serenitatem,  ad  maturitatem  perducere  dignatus  es 
ad  precipiendum  nobis  cum  gratiarum  actione  in 


divinitate    docuisti,   te   supplices    deprecamur  ut  ^.  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti :  per  quem 
aquam  putei  hujus  ad  communis  vitae  utililatem  *^  h»c  omnia,  Domine,  semper  hona  creas  d- 
caelesli  henedictione  sanctifices,  ut  fugato  ea  omni 
diaboli  temtationis  seu  pollutionis  incursu,  quicum- 
que  ex  ea  deinceps  biberit,  henedictionem  Domini 
nostri  Jesu  Christi  percipiat.  Per. 

BENEDICTIO  UBI    ALIQUID   IMMUNDUM    CECIDERIT    IN   VAS. 

Misericordiam  tuam,  Domine,  supplices  depreca- 
mur,  eeterne,  omnipotens  Deus,  ut  descendat  bene- 
dictio  tua  in  horum  vasorum  pollutionem  :  emundet 

•  Singularis  est  hsec  benedictio  turris,  de  qua  fit 
mentio  apud  Gregorium  Turonensem  et  Fortunatum. 
In  testamento  sancti  Remigii  Rhemorum  episcopi : 
««  Jubeo,  inguit,  turriculam  el  imaginatum  calicem 
fabricari.  »  De  hac  alias  fusius. 

b  Hinc  colligitur,  hanc  henedictionem  factam  fuisse 


BENEDICTIO   AD  HENSAM. 

Benedicantur  nobis,  Domine,  dona  tua,  qusede 
tua  largitate  sumturi  sumus,  qui  vivis  et  regnas. 

BENEDICTIO   POST  MENSAM    LEVATAM. 

Gratias  tibi  agimus,  omnipotens,  seterne  Deus,  qui 
nos  de  tuis  donis  satiare  dignatus  es,  per  famolos 
ill.  Redde  illis,  Domine,  pro  parvis  magna,  pro  tem- 
poralibus  praemia  sempiterna,  qui  vivis  et  regnas. 

Dominica  Palmarum. 

c  HujusagnihenedictionismeminitOrdo  Romanus. 

^  Haec  verba  extrema  sunt  Canonis  missee,  in  aua 
olim  haec  henedictio  fiehat  per  hcec  verba,  tesle  Udal- 
rico  in  lih.  I  Consuetud.  Cluniac.  cap.  35, 


B 


SAGRAM£NTAEUUM  GALLldVNlM. 

ORATIONES  YESPERTINiE.  ^ 

ftens  sempiteme  Deus,  vespere  et  mane  et 
Qigestatem  tuam  suppliciter  deprecamur ; 
3  de  cordibus  nostris  peccatorum  tenebris^ 
lacem,  quae  Christus  est,  facias  nos  per- 

Item  alia. 
iinluminas  noctem,  et  lumen  post  tenebras 
cede  nobis  ut  hanc  noctem  sine  inpedi- 
anse  transeamus,  adque  ad  matutinis  horis 
tuum  revertentes ,  tibi  Deo  gratias  refera- 

Item  alia. 
A,  queesumus,  Domine ,  tenebras  nostras, 
loctis  insidias  repelle  propicius.  Per. 

Alia. 
t  dies,  Domine ,  et  tua  est  nox  :  concede 
itis  tuae  permanere  in  cordibus  nostris  ad 
18  cogitationum  tenebras  iniquitatum. 

Item  alia. 
inae  laudis  ofQcia  persolventes,  clementiam 
nine,  humile  prece  poscimus ,  ut  noctumi 
8  firaudes  te  protegente  vitemus. 

Item  alia. 
ire,  Domine,  vespertinis  supplicationibus 
£eu;  nos  sine  ullo  reatu  matutinis  tibi  lau- 
riBsentari.  Per. 

OBATIO   DE   MATUTINIS. 

tibi  agimus,  Domine  sancte,  Pater  omni- 
teme  Deus,  qui  nos  transacto  noctis  spatio 
nas  horas  perducere  dignatus  es  :  queesu-  Q 
ones  nobis  diem  hanc  sine  peccato  transire, 
ad  vespemm  gratias  referamus. 

Alia. 
li  esty  Domine ,  quod  quievimus  :  muneris 

lanc  orationem  sequitur  alia  benedictio 
da  manu.  Frequens  olim  usus  olei  erat  ad 
nandos.  Unde  episcopi  nunquam  sine  oleo 


-  JUDIGIUS  POfciNITENTlAUS.  »74 

tui  est  quod  ad  te  diluculo  vigilamus.  Dona  deside- 

rabilem  fontem  lucis  post  tenebms  noctis;  utperfusi 

rore  cslesti,  tota  die  refrigeriis  medicinalibus  fo- 

veamur. 

Alia. 

Exsurgentes  de  cubilibus  nostris,  auxilium  gratisB 
tuse  matutinis  precibus  imploramus ;  ut  discussis  te- 
nebris  vitiorum,ambolare  mereamur  in  luce  virt  utum . 

Alia. 

Matutina  supplicum  vota,  Domine,  propitius  in- 
tuere,  et  occulta  cordis  nostri  remedio  tuae  clarifica 
pietatis ;  ut  desideria  tenebrosa  non  teneant ,  quos 
lux  cffilestis  gratiae  reparavit.  Per. 

Alia. 

Te  lucem  veram  et  lucis  auctorem,  Domine,  de« 
precamur ;  ut  digneris  nobis  tenebras  repellere  pec- 
catomm,  et  claridcare  nos  luce  virtutum. 

EXORCISMUM  OLEI. 

Exorcizo  te,  spiritus  inmundissime,  per  Deum 

Patremomnipotentem  et  Jesum  Christum  Filium  ejus 

Dominum  nostrum;  ut  omnis  virtus  adversarii,  om- 

nes  exercitus  diaboli,  omne  phantasma  eradicehir  et 

efTugiat  ab  hac  creatura  olei ;  et  sit  ei,  qui  ex  hac 

creatura  olei  contingitur,  ubicumque  in  membris 

illius  tetigerit,vel  perfusus  fuerit,  Domino  auxiliante, 

benedictionem  percipiat,etvitamsetemam  percipere 

mereamur. 

Benedictio  olei. 

Rex  gloriee  majestatis  tuse,  Domine  Deus,  benedic 

hanc  creaturam  olei,  et  sanctifica  eam.  Infunde  illam 

a  rore  cselesti  spiritu  sanctitatis;  ut  cujuscumque 

corpus  vel  membmm  ex  eo  fuerit  linitum  vel  per- 

fusum,  salutaris  gratiam,  et  peccatorum  veniam,  et 

sanitatem  aelestem  consequi  mereatur.  Per  Domi- 

num  nostrnm  Jesum  Christnm  *. 

peregre  proficiscebantur,  ut  varia  exempla  probant, 
quae  aUas  retulimus. 


IN  DEI  NOMINE. 

INGIPIT   JUDIGIUS   PiENITENTIALIS. 


isclericushomicidium  fecerit,  et  proximum  rv 

derit,  decem  annos  exsol  *  peeniteat.  Post 

iatur  in  patriam  cui  conmisit ,  satisfaciat 

s  ejus  quem  occidit. 

ib  mina  maxima  ceciderit  ^,  et  filium  ge- 

)tem  annos  poeniteat. 

ais  autem  fornicavent,  sicut  Sodomitae  fe- 

cem  annos  pseniteat,  tres  in  pane  et  aqua, 

im  cum  alio  dormiat. 

lis  vero  homicidium  casu  fecerit,  non  vo- 

{ue  annos  paeniteat,  tres  in  pane  et  aqua. 

18  ad  homicidium  faciendnm  consenserit, 

iptum  est  pro  exsul. 

qui  grave  crimen  carnale  commiserit,  si 

icimus. 


et  non  factum  fnerit,  tres  annos  paeniteat ,  duos  in 
pane  et  aqua. 

VI.  Si  quis  perjuraverit,  septem  annos  pseniteat, 
tres  in  pane  et  aqua,  et  numquam  juret  postea. 

VII.  Si  quis  coactus  aut  nesciens  perjuraverit,  tres 
annos  peeniteat,  unum  in  pane  «. 

viu.  Si  quis  furtum  capitale  fecerit,  quadmpedia 
vel  casas  fregerit,  quinque  annos  peeniteat,  tres  in 
pane. 

IX.  Si  quis  maleficio  suo  aliquid  perdiderit,  decem 
annos  peeiiiteat,  tres  in  pane. 

X.  Si  quis  pro  amore  veneflicium  fecerit,  et  nemi- 

^  Supplendimi  videtur  hic  et  in  sequentibus,  et 
aqua. 


m 


APPENDIX  AD  OPEKA  S.  GEHMAiM  PAHISIENSIS. 


Ii 


nem  perdiderit,  tres  anaos  pseniteat ,  unum  in  pane  i      xxvu.  Si  quis  ad  arbores  vel  ad  fontes  aut  can« 

cellos,  vel  ubicumque,  nisi  in  ecclesia,  votum  voTe- 
rit,  aut  solverit,  tres  annos  pffiniteat/unum  in  pane 
etaqua,  quia  boc  sacrilegium  est.  Et  qui  ibidem 
comederit  aut  biberit,  unum  annum  pseniteat. 

xxviii.  Si  quis  clericus,  postquam  se  Deo  yoveritf 
iterum  ad  s^eculum  reversus  fuerit ,  vel  uxorem  du- 
xerit  ^,  duodecim  annos  peeniteat,  sex  in  pane  et 
aqua,  et  numquam  in  conjugio  copuletur.  Quod  si 
noluerint,  sancta  sedes  apostolica  separayit  eos  a 
communione  sanctorum.  Similiter  et  mulier  post- 
quam  se  Deo  vovit ,  et  tale  scelus  admiserit ,  simili- 
ter  faciat. 

XXIX.  Si  qiiis  falsitatem  commiserit,  septem  amios 
pseniteat,  tres  in  pane. 
^     XXX.  Si  quis  cum  quadrupedia  fornicaverit,  si  cle- 
ricus,  duos  annos,  diaconus  quinque,  presbjter  sep- 
tem,  episcopus  decem. 

XXXI.  Si  quis  Kalendas  Januarias  in  ccrvolo,  vel 
vicola  «  vadit,  tres  annos  paeniteat. 

XXXII.  Si  quis  mulier  avorsum  fecerit  yolantarie, 
tres  annos  pffiuiteat,  unum  in  pane  etaqua. 

XXXIII.  Si  quis  per  invocationem  dsemonum  homi' 
num  mentcs  tulerit,  quinque  annos  paeniteat 

xxxiv.  Si  quis  virginem  vel  yiduam  raptus  fiieht, 
tres  annos  pseniteat,  unum  in  pane  et  aqua. 

XXXV.  Si  quis  dilaturas  fecerit,  quod  detestabile 
est,  superiore  sententia  subjaceat. 

xxxvi.  Si  quis  servum  vel  qualemcumque  homi- 
Q  nem  in  captivitatem  duxent,  tres  annos  pceniteat, 
unum  in  pane. 

xxxvu.  Si  quis  domum  vel  aream  cujuscumque 
igne  cremaverii,  superiore  sententia  pseniteat. 

XXX VI II.  Si  quis  aliquid  de  ministerio  sancUeec- 
ciesise  fraudaverit  vel  neglexerit,  septem  annos  pe- 
niteat,  tres  in  pane. 

xxxix.  Qui  pruritu  voluntatis  iiuvium  patitur  se- 
minis,  et  per  somnum  pollutus  peccaverit,  surgat  et 
oret  ad  Dcum,  cantet  septem  psalmos  ,  et  die  iilo  in 
pane  et  aqua  vivat ;  et  iterum  canat  triginta  psalmoi 
in  cruce,  et  ad  altare  non  accedat  usque  mane. 

XL.  Si  per  somnum  peccaverit  quasi  cum  femina, 
viginti  quinque  psalmos  cantet. 


et  aqua. 

XI.  Si  quis  mulieri  partum  deceperit,  sex  quadra- 
genas  agat  in  pane. 

XII.  Si  quis  clericus  vel  superio  gradus ,  qui  uxo- 
rem  babuit,  et  post  honorem  iterum  eam  coguoverit, 
sciat  se  adulterium  commisisse.  Clericus  ■  quatuor, 
diaconus  sex,  saccrdos  septem,  episcopus  duodecim, 
singuli  in  pane  et  aqua  juxta  ordinem  suum. 

xiii.  Si  quis  cum  sanctaemoniale  vel  Deo  devota 
fomicaverit,  unusquisque  superiore  sententia  juxta 
ordinem  suum  pseniteat. 

XIV.  Si  quis  vero  propter  concupiscentiam,  vel  iibi- 
dinem  seipsum  fomicaverit,  unum  annum  peeniteat. 

XV.  Si  quis  sepulcmm  violaverit,  quinque  annos 
paeniteat. 

xvi.  Si  quis  concupiscit  mulierem,  et  non  vult 
eam  suscipere,  unum  annum  psenitcat. 

XVII.  Si  quis  eucharistiam,  corpus  Domini,  negle- 
xerit  aut  perdiderit ,  unum  annum  pseniteat.  Si  per 
ebrietatem  aut  voracitatem  illiun  vomcrit,  tres  qua- 
dragesiraas  in  pane  et  aqua.  Si  vero  per  infirmita- 
tem,  una  hcbdomada  in  pane  et  aqua. 

xviii.  Si  quis  clerieus,  aut  uxorsua,  velcujuscum- 
que  inf  intem  oppresserit,  tres  annos  poenitcat,unum 
in  paue. 

XIX.  Si  quis  vero  maleficus  iumissor  tempestatis, 
septem  annos  pieniteat,  tres  in  pane  et  aqua. 

XX.  Si  quis  autem  membrum  voluntate  truncave- 
rit,  quinque  annos  pseniteat. 

XXI.  Si  quis  autem  usuras  ^  uudecumque  exege- 
rit,  tres  annos  pffiuitcat,  unum  in... 

XXII.  Si  quis  per  potestatem  aut  quodlibet  inge- 
nium  rcs  alienas  malo  ordine  invaserit,  superiore 
sententia  pceuiteat. 

xxiu.  Si  quis  sacrilegium  fecerit,  quod  amspices 
vocant,  si  per  aves  aut  aguria  colunt,  vel  ad  divina- 
tiones  eorum  vaduut,  quinque  annos  paeniteat,  tres 
in  pane  et  aqua. 

XXIV.  Si  quis  clericus  proximum  suum  pcrcusserit, 
et  sanguinem  fuderit,  uno  paenitcat  anno. 

XXV.  Si  quis  malo  ordine  cupidus,  aut  avams,  aut 
superbus,  aut  tenebrosus ,  aut  fratrem  suum  [odio] 
habuerit,  tres  annos  pa^nitcat. 


xxvi.  Si  quis  sortes  «  sanctorum  contra  rationem  ])     xli.  Si  ex  cogitatione  per  somnum  pollutus  fuerit, 
invocat,  vcl  alias  sortcs  hobucrit,  tres  annos  pseniteat,      quindecim  psalmos  dicat. 


unum  in  pane  et  aqua. 

»  Locus  observatione  dignus  de  coutinentia  cleri- 
corum,  etiam  eorum  qui  conjugati  erant.  Concilium 
Africanum,  a  Zacharia  pontiilce  relatum  in  epistola 
9  ad  Pipinum,  cap.  ii,  minores  ciericos  ad  conti- 
nentiam  non  cogit,  sed  secundum  uniuscujusque  eccle- 
si3B  consuetudinem  observari  debere  sancit.  Concilium 
Matisconense  ,  can.  11,  honoratiores  tantum  clericts, 
id  est  majores,  ad  id  adstringit.  Fortasse  hic  clerico- 
rum  nomine  subdiaconi  censentur,  de  quibus  vi- 
denda  Gregorii  magni  epistola  42  lib.  L  Confer 
Petri  Damiani  Opusculum  7,  a  cap.  10  et  num.  28, 
iiifra. 

b  Et  hic  locus  observandus  contra  usuras,  nulla 
mentione  facta  solorum  clcricorum.  Confer  paeniten- 
tiale  Cummeaui,  cap.  8,  ubi  usurai'iis  quatuor  anni 


XLii.  Si  ex  corpore  repleto  poliutus  fuerit,  psal- 

fta^iiitcntioe  imponuntur.  Exstat  cum  operibus  Co- 
umbani  editionis  Lovaniensis  an.  1667. 

c  Sortes  ejusmodi  fiebant  per  sacros  codices ,  ot 
iiotum  est. 

^  Heec  iisdem  ferme  verbis  reperies  in  Poenitentiali 
Cummeani,  cap.  3. 

«  Legeudum  videtur,  vitola  pro  vitula,ui  invariis 
locis.  In  sermone  tamen  sancti  Pirminii  a  nobis 
edito,  qualis  est  in  Codice  Einsidlensi ,  legitur  vehi- 
culas,  tomo  IV  Analect.,  paff.  586.  Forte  quod  pro- 
hiberentur  vectationes  in  vehiculis  quae  ab  homini' 
bus  in  speciem  pecomm  compositis  irahebantur.  In 

!)reefatione  de  Assumptione  Deiparse  supra,  pag.  301 
^i^'.  edit,  col,  447  init.),  legitur  veicohm  pro  tfM- 
cu/um. 


lACRAMENT.  GALLIC— RATIO  INSTITUTIONIS  CURSUUM  ECCLESIASTICORUM.  h78 

n  dicat,  et  die  illo  jejunet.  A.^^''^  calicem,  et  effudcrit  in   terram,   decem  diel)iis 

is  sacriflcium  per  negligentiam  perdi-     paeuitcat  in  pane  et  aqua. 

XLVii.  Si  tutoaverit  c  saccrdos  supcr  orationc  l)o- 

minica,  dieuno  in  pane  et  aqua.  Qui  autem  comnui- 

nicaverit  inconsius  «>,  scptem  diebus  pajniteat.  Qui 

per  ignorantiam  communicaverit,  sex  diebus  pceni- 

teat. 

Oralio  super  poenitente. 

Dcum  omnipotentem  ac  misericordem,  qui  non 

vult  mortem  peccatonim,  sed  ut  convei^tantur  et  vi- 

vant,  fratres  carissimi,  deprecemur;  ut  ad  veniam 

rectam  famulus  tuus  ill.  misericordiai  veniam  propi- 

ciatus  indulgeat,  si  qua  sunt  culparum  suarum  om- 

nium  vulnera,  quse  post  sacri  lavacri  undam  contra- 

xit,  ita  in  hac  publica  confessione  delicta  sanentur, 

'it,  uno  die  pa^niteat.  Si  vero  declina-  B  ut  nulla  cicatricum  signa  remaneant.  Per  Dominum 

,  lingua  sua  lingat.  Si  fuerit  tabula,  ra-      nostrum. 

Item  alia. 

Salvator  Redemtorque  noster,  qui  non  solum  pae- 
nitentibus,  sed  etiam  omnes  qui  nec  ante  venire  cu- 
piunt,  veniam  propitius  ct  miserator  indulges,  sup- 
plices  qussumus  :  vtl  hunc  famulum  tuum  ill.  ad 
corporis  et  sanguinis  tui  communionis,  indulta  venia, 
cffilestem  benedictionem  perducat.  Per. 


mo  paeniteat. 

li  neglexerit  sacriOcium,  et  a  vermibus 
,  dimidio  anno  paeniteat  in  pane  et  aqua. 
igne  comburatur,  et  abscondat  cineres 

item  miserit  per  neglectum  in  sacrifi- 
Iraginta  diebiis  pseniteat. 
*dos  qui  offert,  et  ceciderit  de  manibus 
istia  in  terra,  ct  non  invenerit  eam, 
.  scopet  et  comburat  igne,  et  abscondat 
mb  altare  in  terra,  et  dimidium  annum 
aulem  invenerit  locum,  similiter  faciat 
[uadraginta  diebus.  Si  ^utem  usque  ad 


lerit,  mittat  tabulam,  ut  non  conculce- 
hristi,  quadragintadiebus.  Si  autemsu- 
ciderit  stilla,  sorbeat  illam,  et  tres  dies 
exegerit  per  linteum  ad  alium,  sex  die- 
inpane;  et  siadtertium,  septem  diebus 
i  ut  ponat  calicem  sub  linteamina,  ef- 
a  tribus  vicibus,  et  bibat.  Siquandoin- 


patet  Eucharistiam  per  ea  tempora,  id 
e  annos,  in  viaticum  infirmorumasser- 

l)9cunis.  Crederem  legendum  amiserit 
lisi  arliculus  43  aliter  suaderet. 
i  cantando  titubaverit.  Cummeanus,  in 
itubaverit  sacerdm  super  orationem  DO' 
X  dicitur  periculosa,  etc.  Poenitentiale  G 


vero  Columbani  :  Si  decantans  psalmum  titubavmt, 
etc. 

d  Quasi  diceret  conscius,  cui  ignorans  opponitur. 
Cummeanus,  in  fine  cap.  13  :  Qui  communicaverit 
sar.riftdum  inconscii,  septem  dies  pceniteat.  Quicumque 
alicui  capitale  crimen  admittenticommunicaverit,  sep- 
tem  dies  pceniteat. 


RATIO    INSTITUTIONIS    GURSnnM    EGGLESIASTIGORUM «. 


\  dicente  scriptura  pro  quali  virtute  can- 
s  cursus. 

antantur  pro  illa  virtute,  quam  fecit  Do- 
do  ostendit  primogenita  ^Egypti,  et 
:it  Paulum,  et  Sileam  de  carcere  clauso 
hoc  dixit  Evangelista  :  Media  nocte  cla- 
est,  ecce  sponsus  venit,  exite  obviam 

....  cantus  pro  hoc  cantatur  quando 
tus  Petrus  ac  passionem  Domini,  et  re- 

tea  ad corpore  sani 

m]  pro  hoc  cantatur,  quia  Dominus  mane 
dixit  evangelista  :  Prima  autem  Sabbati 
elene  venit  mane,  cum  adhuc  tenebrae 
ia  die  resurrexit  quse  lucessit  a  prima 
a  et  angeli,  et  homines,  et  aves,  quse 
terram,  omnes  in  illa  hora  Deum  con- 
tonc  animas  justorum  qui  in  infemo 
a  resurrectione  liberavit,  qui  mane  sur- 

emproquid  cantatur?Quia  tunc  fuit  con- 
contra  Filium  Dei,  quomodoeum  perde- 


Tertia  vero  crucifigitur.  Et  hora  tertia  sic  descen* 
dit  Spiritus  sanctus  super  apostolos,  quando  dixit 
Dominus  :  Accipite  Spiritum  sanctum,  quorum  de- 
miseritis  peccata,  demissa  sunt;  et  quorum  reti- 
nueritis,  retenta  sunt. 

Sexta  vero  hora  sic  ascendit  Dominus  in  crucem, 
sic  tenebree  factai  sunt  usque  ad  horam  nonam.  Et 
tunc  vocavit  Dominus  Saulum  quando  persecutor 
D  erat  Christianorum,  et  dixit :  Saule,  Saule  quid  me 
persequeris?  Et  tunc  venit  vox  ad  Cornelium  quando 
dixit,  Comeli  exaudita  est  deprecatio  tua,  et  elee- 
mosynce  tuse  ascenderant  coram  me. 

Nona  vero  hora  sic  emisit  spiritum,  et  sic  osten^ 
8um  est  vas  sancto  Petro,  ubi  habebat  omnia  munda 
et  immunda,  sic  dixit  angelus  :  Surge  Petre,  co-» 
mede. 

Undecima  vero  sic  ceenavit  cum  apostolis,  quando 
jejunavit  quadraginta  diebus  et  quadraginta  noctibus. 

Duodecima  vero  sic  ascendit  Dominus  in  montem 
Oliveti  orare,  et  quia  gutta  sanguinis  in  sudore  cecl- 
dit,  propter  illud  quod  ad  Adani  dictum  fuerat :  In 
sudore  vultus  tui  vesceris  panem.  Expucit. 


nlam,  qui  in  Codice  legi  non  potesti  de  nostro  appostiimiif  • 


SYMBOLUM  APOSTOLORUM 

Cum  magna  cautela  collectum,  et  credentibus  adsignatum. 


Petrus  dixit :  Credo  in  Deum  Patrem  omnipoten- 
lem.  Jobannes  dixit :  Credo  in  Jesum  Christum  Fi- 
lium  ejus  unicum,  Deum  et  Dominum  nostrum.  Ja- 
cobus  dixit  :  Natum  de  Maria  virgine  per  Spiritum 
sanctum.  Andreas  dixit  :  Passum  sub  Pontio  Piiato, 
crucifixum  et  sepuitum.  Pbilippus  dixit  :  Descendit 
ad  inferna.  Tbomas  dixit  :  Tertia  die  resurrexit. 
Rartbolomaeus  dixit  :  Ascendit  in  caelos,  sedet  ad 
dexteram  Dei  Patris  omnipotentis.  Mattbffius  dixit  : 
Inde  venturus  judicare  vivos  et  mortuos.  Jacobus 
Alpbeei  dixit :  Credo  in  Spiritum  sanctum.  Simon  Ze- 
lotes  dixit  :  Credo  in  Ecclesiam  sanctam*.  Judas 
Jacobi  dixit :  Per  baptismum  sanctum  remissionem 

•  Omittitur  Sanctomm  communionemy  uti  et  apud 
Augnstinum,  Maximum  Taurinensem,  Petrum  Chvj- 
sologum,  et  alios  nonnuilos.  Habetur  tamen  supra  m 
tradltione  Symboli,  pag.  312  (huj,  edit,  col.  489  init.) 


k  peccatorum  ^.  Mattbias  dixit :  Carnis  resurrectionem 
in  vitam  seternam.  Amen. 

Hoc  est  quod  ad  duodecinarium  numerum  aposto- 
lorum  cum  magna  cautela  collectum  est,  et  creden- 
tibus  adsignatumf .  Quia  fides  sanctarum  Deo  ad  ho- 
minibus  nominibus  nomen  est  fides  divini  muneris 
potio  est :  fldes  Deo  bominem  sociat,  fides  prdMlitia 
et  futura  conjungit,  fides  etiam  qu®  invisibUia  sunt 
facit  videre,  fides  post  sepulcrum  generis  cselum 
atque  regna  ceelorum  promittit.  Ideoque  qui  in  tali 
confessione  permanserit,  a  superveniente  ira  timere 
non  potest  f . 


^  Apud  Cyprianum  :  Remissionem  peccatorum  per 
sanctam  Ecclesiam,  in  epistolis  ad  Magnum  et  ad  Li- 
beralem. 


INCIPIT  CAPITULUS  DE  VETERE  [tESTAMENTO]    CAN0NIZATL8. 


t)e  Vetere.  g 

LiberGenesis,  Exodum,  Leviticum,  Numeri,  Deu- 

teronomium,  Josue,  Judicum. 
Libri  mulierum  Rutb,  Sterb,  et  Juditb. 
Maccabeorum  libri  duo,  Job  et  Tbobias,  libri  sin- 

guli.  Regum  quattuor.  Prophetarum  libri  sexdecim. 

Daviticum  quinque  •.  Salomon  tres.  Proverbiorum, 

Ecclesiastes,  et  Cantica  cauticomm  *>,  Esdra  unus. 

Fiunt  libri  Veteris  numero  quadraginta  quatuor. 

'  Olim  apud  veteres  Psalterium  dividebatur  in 
quinque  partes  scu  libros,  quoram  singuli  desine- 
bant  m  Psalmis,  quorum  iinis  est.  Fiat  fiat. 

b  Hi  tres  iibri  alia  manu,  sed  antiquissima  adje- 
cti,  nempe  Proverbia,  Ecclesiastes,  Cantica,  erant  in 


De  Novo. 

Apostolorum  libri,  [Pauli]  quatuordecim  Epistolc; 
Petri  ducR,  Johannis  tres.  Jacobi  et  Judse  singulae, 
Apocalypsis  uno,  Actus  Apostolorum  uno.  Evangelia 
libri  quatuor.  Sacramentorum  uno  «.  De  Novo  sunt 
libriviginti  octo. 

Fiunt  in  summa  libri  septuaginta  duo. 

EXPLICIT  CODKX  BOBIENSIS. 

veteri  Canone  Hebreeorum. 

c  Observa  hic  in  numero  librorum  sacrorum  re- 
censeri  librum  Sacramentorum :  quo  nomine  veteres 
eum  librum  designabant,  qui  Collectiones  et  PFSBfa- 
tiones  ad  missas  continebat. 


ANTIPHONARIUM 

MONASTERII    BENCHORENSIS. 

(Murat.  anecd.  t.  IV^p.X^X  sqq.) 


i 


£x  Codice  ms.  Ambrosianae  Bibliothecee,  num.  10,  lit.  C  descriptum  per  mefuit  hoc  opusculum.  llutuus 
est  iiber  non  uno  in  loco  ;  vetustatem  autem  illius  ad  annos  pene  mille  ascendere  conjeci,  charactere  ad 
Saxonicum  accedente,  litterisque  nonnuliis  minio  distinctis.  Celebre  autem  olim  fuit  in  Ultonia  Hihemis 
Provincia  Benchorense,  sive  Benchorense  monasterium  diversum  ab  altero  Benchorensi  coenobio  in  ^allia 
Anglise  provincia  sito.  Usserius  in  Britannicar.  Ecclesiar.  Antiquitatibus,  pag.  476  et  531,  ad  Benchorense 
Hibernicum  coenobium  refert  locum  dosumptum  e  lib.  ii,  cap.  2,  Hist.  Eccles.  Bedse,  cigus  verba  sunt : 
«  Erant  autem  plurimi  eorum  de  monasterio  Bancor.,  in  quo  tantus  fertur  fiiisse  numenis  monachorum, 
ut  com  in  septem  portiones  esset  cnm  pr»positis  sibi  rectoribus  monasterium  divisum,  uulla  harum  portio 


SSi  IN  ANTIPHONARIUM  MONASTERII  BENCHORENSIS.  S82 

minus  qnam  trecentos  homines  haberet,  qui  omnes  de  labore  manuum  suarum  vivere  solebant.  »  Similia 
habet  Gotselinus  monachus  Bertinianus  in  Vita  sancti  Augustini  Cantuar.  episc.  At  hsec  potius  spectare  ad 
alterum  coenobium  Benchorense  in  Anglise  provincia  Wallia  positum,  prseter  alios  clarissimos  viros  Mabil- 
lonius  arbitratur  in  notis  ad  laudatam  Vitam  sancti  Augustiiii  scriptam  a  Gotselino  monacho  Bertiniano, 
tom.  I  Act.  sanct.  ord.  sancti  Benedicti.  Et  revera  animadvertcre  hic  possumus,  Benchorensium  mona- 
chorum  cladem  Bedse  memoratam  in  eo  Monasterio  contigissey  cui  proefuerat  Dinooth  abbas,  de  quo  tamen 
nuilam  mentionem  habetCatalogus  priomm  Benchorensium  in  Hibernia  abbatum,  quiin  Antiphonario  nostro 
occurrit.  At  Usserii  sententiam  roborat  locus  e  Yita  sancti  Comgalli  descriptus,  quem  ipse  affert  pag.  472. 
Ita  vero  scribit  ejus  Vits  auctor  :  «  In  divei*sis  monasteriis  et  ccllis  tria  millia  monachorum  sub  cura  sancti 
Patiis  Comgalli  fuerunt ;  sed  major  et  nominatior  cseteris  pracdictum  monasterium  Beanchor  est,  »  etc. 
Sanctus  itidem  Bernardus  Clarevallensis  abbas  in  Vita  sancti  Malachio;,  cap.  G,  laudes  Hibernici  Benchorensis 
monasterii  persequitur,  eique  ascribit  quse  Britannico  tribuere  videtur  Beda  loco  citato. 

Ad  usum  itaque  insignis  iliius  monasterii  in  Hibemia  siti  fuit  Antiphonarium  nunc  a  nobis  evulgaium. 
E  Bobiensis  autem  coenobii  Bibliotheca  in  Ambrosianam  transiit  Codex  cura  amplissimi  cardinalis  Friderici 
Borromffii,  cui  Bibliotheca  illa  suum  ortum  debet,  urbs,  et  archiepiscopatus  Mediolanensis,  omnesque  lit- 
terati  plurima  aeternum  debebunt.  Neque  mirum,  quod  in  Bobiensi  coenobiomonumentumhoc  asservaretur. 
Celeberrimi  hujus  monasterii  institutor  fuit  sanctus  Columbanus  abbas,  qui  ut  Jonas  Bobiensis  monachus 
in  ejus  Vita  narrat,  non  alibi  monachonim  albo  nomen  primum  dederat,  quam  in  monasterio,  «  cujus  est 
Tocabulum  Banchor,  »  illo  nempe,  quod  in  Hibernia  situm  fuisse  diximus.  Proinde  inter  Bobienses  et  Ben- 
chorenses  monachos  magna  in  posterum  quoque  necessitudo  intercessit,  ac  amoris  commercium.  Et  quan- 
quam  excogitare  non  possimus,  ac  ipso  sancto  Columbano  delatumin  Italiam  Antiphonarium  istud  fuisse, 
cum  ibi  qusedam  habeantur  qu£B  aliquot  duntaxat  post  ejus  mortem  annis  contigere;  attamen  ab  ejus 
discipulis,  proximisve  successoribus  id  factum  non  inmierito  opinor. 

Quando  autem  in  usu  Benchorensium  fuerit  hocce  Antiphonarium,  conjicere  possumus  ex  ipsius  postremis 
Uneis,  ubi  Memoria  abbatum  nostrorum  exhibetur.  Primus  Benchorensis  monasterii  abbas  ibi  numeratur 
sanctus  Comgillus,  qui  sancti  Columbani  magister  ac  in  eruditione  pietatis  pater  fuit.  Ita  de  Columbano  lau^ 
datus  Jonas  :  «  Dedit  deinde  operam  ut  monachorum  necteretur  societati,  et  monasterium,  cujus  est  voca- 
bulum  Banchor,  petiit,  in  quo  virtutum  pr?esul  ubertate  cluebat  beatus  Commogellus,  egregius  inter  suos 
monachorum  pater.  »  Quamobrem  sanctus  Comgillus  iloruit  circiter  annum  Christi  580,  et  adhuc  Bencho- 
rensi  monasterio  prseerat,  cum  sanctus  Columbanus  ex  Hibernia  in  Gallias  processit,  nova  monasteria  insti- 
tuturus  :  quod  paulo  ante  annum  Christi  590  accidisse  Mabillonius  contendit  in  notis  ad  eamdem  sancti 
Columbani  Vitam  sa;c.  ii  Act.  sanct.  ord.  sancti  Benedicti.  Baleus,  Centur.  i,  cap.  54,  Script.  Britann,, 
sancti  Comgilli  setatem  nimium  anticipat,  cum  illum  coenobio  Benchorensi  praepositum  anno  Christi  530 
scribit,  eique  regendum  Britannicum,  noa  vero  Hibemicum,  Bcnchorense  monasterium  tribuit.  Usseriua 
ejus  mortem  figit  in  anno  Christi  601 ,  pag.  494  Antiq.  Britannicamm. 

Succedunt  in  Antiphonario  abbates  Beognous,  iEdeus,  Simlanus,  Fintenanus,  Michlaisreus,  Seganus,  Be- 
racnus,  Cumnenus,  Columba,  Aldanus,  Bautherius,  Cronanus,  Camanus  et  Cronanus.  De  postremo  hfiec  ibi 
leguntur  : 

Gbristo  nunc  sedet  supremus  *  CoDservet  eum  Dominus. 

RymDOs  caDCDs  quiDdecimus  Quos  convocavit  DomiDus 

Zoen  ut  carpat  GroDanus,  Coelorum  rcgui  sedibus. 

Quae  sane  indicare  videntur,  Cronanum  tunc  etiam  temporis  in  vivis  fuisse,  cum  ei  Zoe,  id  est,  vita, 
optetur,  et  dicatur  convocandm  ad  Coelomm  regni  sedes.  Attamen  cum  scriptum  ibi  sit  quos  convocabit,  non 
vero  quem  convocabit,  vehemens  oborta  mihi  dubitatio  est,  ne  convocabit  idem  sit  atque  convocavit,  quod  in 
superioribus  repetitum  videas ;  et  prsecipue  cum  postremus  etiam  ex  his  abbatibus  inter  sanctos  invocandoa 
enumeretur. 

Quod  si  revera  Cronanus  abbas  tunc  vivebat,  tempns  quo  Antiphonarium  illud  concinnatum  fuit  aut  in 
usu  erat,  divinare  fortasse  liceret.  In  antiquo  catalogo  sanctorum  Hiberaiee,  quem  Usserius  publici  juria 
fecit,  pag.  473  laudati  Operis,  Cronanus  nescio  quis  presbyter  sanctus  enumeratur.  Tres  vero  Cronanoa 
deinde  agnoscit  Usserius  ipse  pag.  502.  Primus  anno  Christi  640  vixisse  in  Hiberaia  fertui .  Secundus  anno 
Christi  665  mortem  obiisse  dicitur  in  Hibernicis  Annalibus.  Tertius  abbas  fuit  magniiicique  monasterii  fun- 
dator  in  Tipperariensi  coraitatu.  Videndus  etiam  BoIIandus  ad  diem  primam  Januarii,  ubi  refert  Vitam 
sancti  Mochuse,  sive  Cronani,  quem  facit  discipulum  sancti  Comgilli,  et  abbatem.  Nos  in  catalogo  Bencho- 
rensium  abbatum  duos  Cronanos  reperimus*  A  vcro  non  abhorret  recentiorem  inter  eos  Horuisse  circiter 
onnum  Christi  660,  quanquam  si  recte  memini,  Gabriel  Bucelinus  in  libro  de  sanctis  Viris  ord.  sanctiBene- 
dicti,  quem  6Iim  vidi,  scribit,  Crononum  Bcnchorcnsem  abbatem  vixisse  circiter  annum  Christi  636.  Qu« 
iamenita  dicta  velim,  utnon  putempropterea  Codicem  ipsum  quo  sum  usus  ad  cam  ipsam  «tatem  esse 
referendam,  cumexemplar  in  Ambrosiana  asservatum,  et  certe  vetustissimum,  ex  antiquiore  tamen  Codic^ 
describi  subinde  per  monachos  Bobienses  sive  Benchorienses  potuerit, 


583  APPENDIX  AD  0PEIL\  S.  GERMAM  PARISIENSIS.  884 

Quod  estad  ro.liquos  abbates,  eruditis  locus  erit  inquirendi  eorum  tenipus  ac  memoriam  in  antiquis  An- 
nalibus,  atque  Agiologiis,  ac  potissimum  in  vastis  BoUandistarum  libris,  eamque  in  rem  plurimum  opis  con- 
ferent  quse  de  sanctis  HibemitTe  viris  vagauti,  sed  magni  tamen  facienda,  eruditione  congessit  memoratus 
Usserius  in  libro  Antiquitatum  Britannicarum.  Hicinterim  adnotasse  juvabit  priorem  hymnum,  qui  in  hoa 
Antiphonario  occurrit,  tribui  sancto  Hilario  Pictaviensi  episcopo,  illis  verbis  :  Hymnum  sancti  Hilarii  de 
Christo.  Et  profecto  compertum  est  inter  eruditos,  teste  sancto  Hieronymo,  Ilymnorum  libnim  a  sancto 
Hilario  fuisse  compositum.  Ex  iis  etiam  nonnuUos  in  ecclesia  decantari  solitos  fuissc  tradit  concilium  Tole- 
tanum  iv,  anni  633.  At  in  hymnonunc  anobis  producto  majorem  fortassc  elegantiam  desiderabunt  nonnulli, 
ut  eum  sancto  Hilario  ascribant. 

Ad  hajc  legimus  in  Antiphonario  nostro  Hymnum  sancti  Patricii  magistri  Scotorum.  Memini  autem,  claris- 
simum  virum  P.  D.  Bernardum  de  Montefaucon,  dum  olim  Mediolani  ageret,  conspecta  Codicis  hujus,  ac 
mouumenti  vetustatc,  raihi  ostendenti  fuisse  gratulatum.  Narrabat  quippe,  in  Galiiis  esse  eruditum  quem- 
dam,  cui  nata  suspicio  fuerat  non  ipsas  solum  sancti  Patricii  res  gestas,  sed  eumdem  sanctum  Patricium 
inter  Fabulas  Romanenses  esse  amandandum,  tantis  nempeaniiibuscommentisdeturpatafuerat  sancti  illius 
episcopi  Historia.  At  profecto  unus  hic  hymnus  satis  esse  potesl  ad  confirmandam  veritatem  cum  insignium 
Patricii  operum,  tum  celeberrimae  famae,  quae  de  sancto  viro  ad  nostra  usque  tempora permanavil.  Tu  ube- 
riora,  etsi  non  paria  antiquitate,  ab  Usserio  pete,  cap.  17,  pag.  425  etseq.,  Britannic.  Antiquitatum. 


IN  NOMINE  DEI  SUMMI. 


Canticum  Moysi, 
Audite,  coeU,  quae  loquor,  etc. 

Hymnum  sancti  Hilarii  de  Christo, 

Hyranum  dicat  turba  fideUum. 
Hymnum  cantus  person... 
Christo  Regi  concinnentur 

Laudes 

.    Tu  Dei  de • 

Dextra  Patris,  mons,  et  Agmis, 
Angularis  tu  lapis, 
Sponsus  idem,  vel  cohimba, 
Flamraa,  Pastor,  Janua. 

In  prophetis  inveniris 
Nostro  natus  saeculo 
Ante  saecla  tu  fuisti 
Factor  primi  saecuU. 

Factor  cceli,  terrae  factor, 
Congregator  tu  maris, 
Omniumque  tu  creator 
QuflB  Pater  nasci  jubet. 

Virginis  receptus  membris, 
GabrieUs  nuntio 
Crescit  alvus  prole  sancta 

erius  credere. 

visam 

Cnm  jubet  parvos  necari, 
Turbam  fecit  Martyiiim; 
Fertur  infans  occulendus, 
NiU  flumen  quo  iiuit. 

Qui  refertur  post  Herodem 
Nutriendus  Naiareth 


Multa  parvus,  multa  adultus 
Signa  fecii  caelitus. 

Qute  latent,  et  quse  leguntur 
Coram  multis  testibus, 
Pra^dicans  ca^Ieste  regnum, 
Dicta  factis  adprobat. 

Debiles  fecit  vigere, 
Caecos  luce  inluminat, 
Verbis  purgat  leprae  morbum, 
Mortuos  resuscitat. 

Vinum,  quod  deerat  hydriis, 
Mutari  aquam  jubet. 
Nuptiis  mero  retentis 
populo. 

bino 

Turba  ex  omni  discumbente 
Jugem  laudem  pertulit, 
Duodecim  viros  probavit, 
Per  quos  vita  discitur. 

Ex  quibus  unus  invenitur 
Christi  Judas  traditor, 
Instruuntur  missi  ab  Anna 
Proditoris  osculo. 

Innocens  captus  tenetur, 
Nec  repugnans  ducitur, 
Sistitur  fulsis,  grassantur 
OfTerentes  Pontio. 

Dicerent  Christum  negandum: 
Turbis  sanctus  traditur ; 
Impiis  verbis  grassantur ; 
Sputa,  flagra  sustinet, 

Scandere  crucemjubetur 
Innocens  pro  noxiis ; 
Morte  camis,  quam  gerebtt^ 


Mortem  vicit  omnium. 

Tum  Deum  clamore  magno 
Patrem  pendens  invocat 

membra  Christi 

............   *       •• 

Vela  templi  scissa  pendent; 
Nox  obscurat  sseculum : 
Excitantur  de  sepulchris 
Dudum  clausa  corpora. 

Adfuit  Joseph  beatus  ; 
Corpus  myrra  perlitum 
Linteo  rudi  ligatum 
Cum  dolore  condidit. 

MUites  servare  corpus 
Anna  princeps  prsecipit, 
Ut  videret,  si  probaret 
Christus,  quod  spoponderat. 

Angelum  Dei  trementes 
Veste  amictum  candida, 
Quo  candore  ciaritatis 
Vellus  vicit  sericum. 

Dcmovit  saxum  sepulchro 
Surgens  Christus  integer ; 
Hsec  vidit  Judsea  mendax, 
Hsec  negat,  cum  videret. 

F 

Seque  a  mortuis  pateraa 
Suscitatum  dextera 
Tertia  die  rediissc 
Nuntiat  apostoUs. 

Mox  videtur  a  beatis, 
Quod  probavit,  fratribas, 
Quod  redisset  ambigentes, 
Intrat  januis  dausit , 


ilNTlPllONARlUM  MONASTERll  BENCHORENSIS. 

Dat  docens  pmcepU  legis,  Po|um  nodoso  Completur  ut  dictum  : 

Dat  divinum  Spiritmn,  Solvit  mort.s  vmculo  ^V  ^^^^^^^ 

Spiritum  Dei  perfectum,  Tenebroe  super  ^^  ^^^^^3  pemiciter. 

Trinitatis  vinculum.  Ante  erant  abyssum,  Planaque  fatur 

Praecipit  totum  per  orbem  Quam  radiaret  Absoluto  vinculo 

Baptizari  credulos,  Primus  dies  dierum.  ^.^^^  mutorum, 

Nomen  Patris  invocantes,  Haec  quam  prodiret  Imperante  Domino. 

Confitentes  Filium.  Vera  lux  mortalia  ^^^^  sanantur, 

Mystica  fide  revelat  Contexit  alta  q^^^^^  atque  leprosi, 

Tinctos  sancto  Spiritu ,  Corda  ignorantia.  Yune  retroso 

Fonte  tinctos  innovatos,  Eodem  die  Suscitantur  mortui. 

Filios  factos  Dei.  Rubrum,  ut  ajunt,  mare  Totidem  panes 

Ante  lucem  turba •    post  tergum  liquit  Quinque  dividit  virum 

Concinit "'    Liberatus  Israhel.  Saturaturis 

Per  hoc  docemur  Procul  dubio  millibus. 

Mundi  acta  spemere,  Post  tantas  moles 

Galli  cantus,  galli  plausus  ^^  ^  deserto  Divinse  clementise 

Proximum  sentit  diem,  Virtutum  consistere.  Exosus  ilte 

Nos  canentes,  et  precantes  Summerso  saevo  Stimulo  invidiae. 

Quae  futura  credimus.  ^_  ^^^  aemulo.  Qui  invidere 

Majestatemque  inmensam  certaUm  Deo  Et  odire  animam 

Concinnemus  imiter;  Laudes  Duci  igneo.  Pro  inimicis 

Ante  lucem  nuntiemus  Sicque  erepti  Prorogans    .     .     .    •    • 

Ckristum  Regem  sfficulo.  Nequam  jubemur  fretis  Adversus  eum 

Ante  lucem  nuntiemus,  Laudare  Deum  Initur  consilium, 

Christum  Regem  sfficulo.  Explosis  inimicis.  Qui  magni  dictus 

Qui  in  iUum  recte  credunt  ^^^^^  ^^^^  Consilii  est  nuntius. 

Regnatuncumeo  Lucisi^t  initium,  Accedunt  ei 

Gloria  Patri  mgemto,  ^^  ^^  .^^.  ^j^  latrom  cum  gladus 

Gloria  unigenito  SaluUs  exordium.  Fm:em  «temis 

Simul  cum  Sancto  Spmtu  '^'  Tradituri  aestibus. 

In  sempitema  ssecula.          -  Loquatur  pnmus  ^^^^^^  humano 

Precamur  Patrem  In  calore  fidei.  Damnatur  perpctuus. 

Regem  omnipotentem,  1^^  ^^^^  ^^^  ^^^  confixus 

Et  Jesum  Christum,  p^^^  ^nta  mysteria  p^j^  ^^^  concuUt, 

Sanctum  quoque  Spmtum.  ^^^^^  g^^^^r  Lumenque  soUs 

^®^^-  Cum  grandi  clementia.  xribus  obtondit  horis. 

Deuminuna  Tamque  aperte  Saxa  rumpuntur, 

Perfectum  substanua Elementa  pwetendunt,  velum  scinditur  templi, 

Trinum Quam  vatum  hora  Vivi  consurgant 

Lucide  concelebrant.  Dg  sepulchris  mortui. 

Universomm  ,  ^               ^. 

Fontis  jnbar  luminum  Natus  ut  homo  Conrosum  nodis 

JEttiOTeomm  1ioTla\i  in  tegmme  Xnnos  fere  millibus 

Et  orbi  lucentium.  Non  deest  codo  Extricat  senis 

.„,;„  Manens  m  Tnmtate.  Inferm  feralibus 
nic  enun  Gies 

\elut  primogenitus  Vagit  in  pannis,  .    .    .  to-plaustum 

CaH  ab  arce  Veneralur  a  magis,  .    .    .  osa  soboles, 

Mundi  olim  micuit.  Fulget  in  stellis,  Abjecta  maU  morte 

Sic  verbum  caro  Adoratur  in  coelis.  S»va  ultrice. 

Factum  a  principio  g^^^^^  ,ili  Quemque  antiquum 

Lumen  «temum  Continetur  prajsepi,  Paradiso  mcolam 

MiMum  Patre  sasculo.  ^.           -^^  Recursu  suo  

nieque  proto  Potest  orbis  concludi.  aementer  resUtuit. 

ViresadimensCaho,  pnmumque  signmn  „^'^*^'^^ril 

Tmn  improTiso  ^    "  a^  ^;„;™?iu  Umversi  corpons, 

^       ,     NoSem  pepulit  mundo.  Portendit  discipubs  taxrinitote 

•t       I        •^v^'^  e  r  Aouse  conversae  ,        •»ir„„i<.,,;«. 

\taetemo  i^™,r*necteris  LocavitEccleM». 

hto  horte  «ibacto  ta  sapore  nectans. 

Patkoi..  LXXII. 


086 


ss» 


587 

In  hoc  cffilitus 
Jubet  portas  priucipes 
Regi  cum  sociis 
Eteraales  pandere. 

Errantem  propriis 
Evehcns  certissimam 
SupeiTiis  ovem 
Humeris  ovilibus. 

Qucm  expectamus 
Adfuturum  Judicem 
Justum  cuique 
Opus  suum  reddere. 

Rogo  quam  tantis 
Talibusque  donariis 
Vicem  condigne 
Possumus  rependere  ? 

Quid  tam  mortales 
Temptamus  micrologi 
Narrare,  quivit 
Quoe  nullus  edicere? 

Solum  oramns 
Hoc,  idemque  maximum  : 
Nostri  seterne 
Miserere,  Domine.  Alleliga. 

Canticum  sancti  Zachariae. 

Benedictus   Dominus   Dcus    Is- 
rahel,  etc. 

Canticum. 

Gantemus  Domino,  gloriose  enim 
honoriGcatus^  etc. 


D 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 

Tu  Patris  sempiternus  es  Filius.       Sanctorum  custos 

Tu  ad  liberandum  mundum  susce-  Rector  quoque  Dominus 

pisti  hominem.  Vitse  perennis 

Non  horruisti  Virginis  uterum.  Largitur  credentibus. 
Tu  devicto  mortis  aculeo  aperuisti       Ccelestem  panem 

credentibus  regna  coilorum.  Dat  esurientibus 

Tu  ad  dexteram  Dei  sedens  in  De  fonte  vivo 

gloria  Patris  judex  crederis  esse  Prcebet  sitienlibus. 
venturus.  Alpha  et  omega 

Te  ergo  quflssumus  nobis  tuis  Ipsc  Christus  Dominus 

famulis   subveni ,    quos   pretioso  Venit  venturus 

sanguine  redemisti.  Judicare  homines. 

iEtenia  fac  cum  sanctis  gloria 

munerari.  Hymnumquando  caeria  benedicUi 

Salvum  fac  populum  tuum,  Do-       Ignis  Creator  igneus 

mine,  et  benedic  hereditati  tuae,  et  Luitien  donator  luminis, 

rege  eos,  ct  extolle  illos  usque  in  Vitaquc  vita  conditor, 

sfficulum.  Dator  salutis,  et  salus. 

Pcr  singulos  dies  benedicimus       Nec  noctis  hujus  gaudia 

te,  et  landamus  nomen  tuum  in  Vigil  luceraa  deserat, 

jjpteraum,   et  in  sseculum  sa>culi.  Qui  hominem  non  vis  mori, 

Amon.  Da  nostro  lumen  pectori. 

Fiat,  Domine,  misericordia  tua       Ex  iEgjpto  migrantibus 

super  no3,  quemadmodum  spera-  Indulges  gcminam  gratiam. 


vimus  in  te. 

Hymnum  quando  communicarent 
sacerdotes, 

Sancti  venite, 
Christi  corpus  sumite, 
Sanctum  bibentes, 
Quo  redempti,  sanguinem. 

Salvati  Ghristi 


Bcnedictio  trium  puerorum. 

Benedicite  omnia  opera  Domini 

Dominum,  hymnum  dicitc ,  et  su-  Corpore  et  sanguine, 

perexaltate  eum  in  sajcula,  etc.  A  quo  refecti 

„             .    ,.          .  Laudes  dicamus  Deo. 

Hymnum  xn  dte  Dominico.  „ 

Hoc  sacramento 

Laudate,  pueri,  Dominum,  lau-  Corporis  et  sanguinis, 

date  nomen  Domini.  Te  Deum  lau-  Omnes  exuti 

damus,  te  Dominum  confitemur.  ^b  inferni  faucibus. 

Te  oeteraum  Patrem  omnis  terra  Dator  salutis 

veneratur.  Tibi  omnes  angeli,  tibi  Christus  Filius  Dei 

cceli,  et  universfle  potestates.  Mundum  salvavit 

Tibi  cherabin ,  et  seraphin  inces-  Per  crucem,  et  sanguinem. 

sabili  vocft  proclamant  :  Sanctus,  Prouniversis 

Sanctus,    Sanctus   Dominus    Deus  Immoiatus  Dominus 

Sabaoth.  jpg^  sacerdos 

Pleni  sunt  coeli  et  universa  terra  Existit  et  hostia. 

honore  glorice  tuoe.  L^ge  prfleceptum 

Te  gloriosus  apostolorum   cho-  Immolari  hostias, 

ras,  te  prophetaram  laudabilis  nu-  Qua  adumbrantur 

°^®^^*  Divina  mjsteria. 

Te  martyrum  candidatus  laudet  Lucis  indultor 

exercitus.  Te  per  orbem  terraram  Et  Salvator  omnium 

sancta  confitetur  Ecclesia.  Prfficlaram  sanctis 

Patrem  immensae  majestatis.  Ve-  Largitus  est  gratiam. 

nerandiun  tuum  veram,  unigeni-  Accedant  omnes 

tum  Filium.  p^r^  ^^^^^  creduli, 

Sanctum  quoque  ParaclJtum  Spi-  Sumant  ceteraam 

rilum,  Tu  Hi^j  gloria»,  Christe.  Salulis  custodiam. 


Nubis  velamen  exhibes, 
Nocturaum  lumen  porrigis. 

Nubis  columpna  per  diem 
Venientem  plebem  protegis, 
Ignis  columpna  ad  vesperum 
Noctem  depellis  lumine. 

E  ilamma  famulum  provocas, 
Rubum  non  sperais  spineam 
Et  cum  sis  ignis  concremans 
Non  uris  quod  inluminas. 

Fusco  depasto  nubilo 
Tempus  decoctis  sordibus 
Fervente  sancto  Spiritu 
Caraem  lucere  ceream. 

Secretis  jam  condis  favi 
Diviiii  mellis  alitus, 
Cordis  repurgans  intimas 
Verbo  replesti  cellulas. 

Examen  ut  foetus  novi 
Ore  prailectum,  spiritu 
Relectum  coelum  sarcinis 
Queerat  securis  pinnulis. 

Gloria  Patriingenito, 
Gloria  Unigenito, 
Simul  cum  sancto  Spiritu 
In  sempiterna  ssecula. 

Hymnus  medix  noetis, 

Medice  noctis  tempus  est, 
Prophetica  vox  admonet,- 
Dicamus  iaudes  Deo 
Patri  semper,  ac  Filio, 

Sancto  quoque  Spiritui ; 
Perfecta  enim  Trinilas, 
Uniusque  substantisB 
Laudanda  nobifl  semper  e&t. 


ANTIPHONARIUM  MONASTERIl  BENCHORENSIS. 


390 


Q  iempus  hoc  habet, 
Eistator  angelus 
ortem  intulit, 
mogenita. 
ds  hora  salus  est, 
3m  tunc  angelus 
ire  non  erat 
rmidans  sanguinis. 
)  flebat  fortiter 
dlro  funere; 
lebat  Israhel 
ctus  sanguine. 
» Israhel  sumus, 
n  te,  Domine, 
smentes  et  malum, 
ansi  sanguine. 
rofecto  tempus  est 
laangelica 
>ponsus  creditur, 
3Stis  conditor. 
at  sancta^  virgines 
ac  adveutui, 
daras  lampades 
mtes  gaudio. 
ero  remanent , 
:tas  habent  lampades, 
Isantes  januas 
1  regni  regiaj. 
gilemus  sobrii 
nentes  splendidas, 
it  Jesu 

amus  obviam. 
le  medio  tempore 
qae  et  Sileas 
incti  in  carcere 
tes  soluti  sunt. 
andus  hic  carcer  est. 
us,  Christe  Deus, 
a  peccatorum 
8  credentium. 
los  fac,  Rex  agie, 
oi  glorise 
mereamur 
s  concinere. 
atri  ingenito, 
B^nito, 

,  Sancto  Spiritu 
ma  ssecula. 

m  natale  martyrum,  vel 
hUo  ad  Matutinam, 

aimi    martjres    summi 

[Dei, 
rortissimi, 

^  potentissimi 

citus  Dei, 

caUs 

tes.  Alleluja. 

dme  Christe, 

ieoB  cherabin, 

!iim  Paire  sacra. 


Angeloruni  ibi  et  martyrum 

Fulgens  chorus, 

Tibi  sancti  proclamant. 

Magnifice  tu  prior 
Omnium  passus  crucem 
Qui  devicta  morte  refulsisti 
Mundo,  ascendisti  ad  ccelos, 
Ad  dexteram  Dei 
Tibi  sancti  proclamant. 

Armis  spiritdMns 
Munita  mente  apostoli 
Sancti  te  sunt  secuti, 
Qui  cum  ipsa  crucis 
Paterentur  morte 
Tibi  sancti  canebant. 

Christe  martvrum  tu  es 
Adjutor  potens  preeliantium, 
Sancta  pro  tua  gloria, 
Qui  cum  victores 
Exirent  de  hoc  sasculo, 
Tibi  sancti  canebant. 

[llusths  tua,  Domine, 
Laudanda  virtus,  quae  per  Spiri- 

tum 
Sanctum  iirmayit  martyres, 
Qui  constemerent  Zabulum, 
Et  mortem  vincerent. 
Tibi  sancti  canebant. 

Manu  Dei  excelsa 
Protecti  contra  diabolum 
Steterunt  iirmati, 
Semper  Trinitati  fidem 
Toto  corde  servantes. 
Tibi  sancti  canebant. 

Vere  regnantes  erant 
Tecum,  Christe  Deus, 
Qui  passionis  merito  coronas 
Habent,  et  centenario 
Fructu  repleti  gaudent. 
Tibi  sancti  proclamant. 

Christi  Dei  gratiam 
Supphces  obsecremus, 
Ut  in  ipsius  gloriam 
Consiunmemur,  et  in  sanctam 
Hiemsalam  civitatem  Dei 
Trinitati  cum  sanctis 
Dicamus  alleluja. 

Hymnum  ad  Matutinam  in 
Domtnica. 

Spiritus  divinffi 
Lucis  gloriae, 
Respice  in  me, 

Domine, 

Deus  veritatis, 
Dominus  Deus  Sabaoth, 
Deus  Israhel, 

Respice. 

Lumen  de  lumine 
Referemus  Filium  Patris, 


Sanctumque  Spiritum 
In  una  substantia, 
Respice. 

Unigenitus,  et  primogenitus, 
A  te  obtinemus 
Redemptionem  nostram. 
Respice. 

Natus  es  Spiritu  Sancto, 
Ex  Maria  virgine ; 
In  idipsum  in  adoptionem 
Filiorum,  qui  tibi 
Procreati  ex  fonte  vivunt. 
Respice. 

Hairedes  et  quohoeredes 
Christi  tui,  inquem, 
Et  per  quem  cuncta  creasti, 
Quia  in  prsedestinatione 
A  sseculis  nobis  est 
Deus  Jesus,  qui  nunc  coepit. 
Respice. 

Unigenito  ex  mortuis 
Deo  obtinens  corpus, 
Claritatem  Dei,  manens 
In  saecula  Sfieculorum 
Rex  eetemorum. 
Respice. 

Quia  nunc  cepit,  qui  semper 
Fuit  naturce  tuse  Filius, 
Divinse  lucis  glorise  tuee, 
Qui  est  forma  et  plenitado 
Divinitatis  tuse  frequens. 
Respice. 

Persona  Unigeniti, 
Et  primogeniti, 
Qui  est  totus  a  toto 
Diximus  lux  de  lumine. 
Respice. 

Et  Deum  vemm  a  Deo  vero 
Senmer  semper  confitemur, 
Trilw  personis 
In  una  substantia. 
Respice. 

Hymnum  sancti  Patritii  magistri 
Scotorum. 

Audite,  omnes  amantes 
Deum,  sancta  merita 
Viri  in  Christo  beati 
Patrici  episcopi 
Quomodo  bonum  ob  actum 
Similatur  angelis, 
Perfectamque  propter  vitam 
iEquatur  apostolis. 

Beata  Christi  custodit 
Mandata  in  onmibus 
Cujus  opera  refulgent 
Clara  inter  homines 
Sanctumque  cigus  sequimtar 
Exemplum  mirificum, 
Unde  et  in  coelis  Patrem 
Magnificant  Domimim*. 


bfli  APPENDIX 

Gonstans  in  Dei  timore 
£t  fide  inmobilis 
Super  quie  sedificatur, 
Ut  Petrum  Ecclesia 
Cujusque  apostolatum 
A  Deo  sortitus  est, 
In  cujus  portae  adversum 
Inferni  noi^  prievalent. 

Dominus  illum  elegit 
Ut  doceret  barbaras 
Nationes,  et  piscaret 
Per  doctrinae  retia, 
Et  de  sfficulo  credentes 
Traheret  ad  gratiam 
Dominum  qui  sequerentur 
Sedem  ad  eetheream. 

Electa  Christi  talenta 
Vendit  euangelica, 
Quse  Hibemas  inter  gentes 
Cum  usuris  exigit, 
Navigiis  hujus  iaboris 
Tum  operae  pretium 
Cum  Christo  regni  coelestis 
Possessurus  gaudium. 

Fidelis  Dei  minister, 
Insignisque  nuntius 
Apostolicum  exemplum , 
Formamque  prsBbet  bonis, 
Qui  tam  verbis  quam  et  factis 
Plebi  preedicat  Dei, 
Ut  quem  dictis  non  convertit 
Fructu  provocet  bono. 

Gloriam  habet  cum  Christo, 
Honorem  in  saeculo 
Qui  ab  omnibus,  ut  Dei 
Veneratur  angelus 
Quem  Deus  misit  ut  Paulum 
Ad  gentes  apostolum, 
Ut  hominibus  ducatum 
Prffiberet  regno  Dei. 

Humilis  Dei  ob  metum 
Spiritu  et  corpore, 
Super  quem  bonum  ob  actum 
Requiescit  Dominos, 
Cigusque  justa  in  came 
Christi  portat  stigmata, 

t  ci^us  8ola  sustentans 
Gloriatur  in  cruce. 

Impiger  credentes  pascit 
Daplbus  coelestibus 
Ne  qui  videntur  cum  Christo 
In  via  deflciant, 
Quibus  erogat  ut  panes 
Verba  euangelica, 
Et  cujus  multiplicantur 
Ut  manna  in  manibus. 

Kastam  qui  custodit  camem 
Ob  amorem  Domini, 
Quam  carnem  iemplim  paravit 


AD  OPERA  SANCTI  GERMANl 

Sanctoque  Spiritui, 

A  quo  constanter  cum  mundis 

Possidetur  actibus, 

Quam  et  hostiam  placentem 

Vivam  oflfert  Domino. 

Lumenque  mundi  accensum 
Ingens  euangelicum, 
In  candelabro  levatum 
Toto  fulgens  sttculo, 
Civis  regis  munita 
Supra  montem  posita, 
Copia  in  qua  est  multa, 
Quam  Dominus  possidet. 

Maximus  namque  in  regno 
Cailorum  vocabitur, 
Qui  quod  verbis  docet  sacris, 
Factis  adimplet  bonis, 
Bono  prsecedit  exemplo, 
Formamque  fidelium 
Mundoque  in  corde  habet 
Ad  Deumfiduciam. 

Nomen  Dei  audenter 
Adnuntiat  gentibus, 
Quibus  lavacris  salutis 
iEtemam  dat  gratiam, 
Pro  quomm  orat  delictis 
Ad  Deum  cotidie, 
Pro  quibus  ut  Deo  dignas 
Inmiolatque  hostias. 

Onmem  pro  divina  lege 
Mundi  sperait  gloriam, 
Qui  cuncta  ad  cnjus  mensam 
iEstimat  quisquilia, 
Nec  ingruenti  movetur 
Mundi  hijyus  fuknine, 
Sed  in  adversis  leetatur, 
Cum  pro  Christo  patitur. 

Pastor  bonus  et  fidelis 
Gregis  euangelici, 
Quem  Deus  Dei  elegit 
Custodire  populum, 
Suamque  pascere  plebem 
Divinis  dogmatibus. 
Pro  qua  ad  Christi  exemplum 
Suam  tradit  animam. 

Quem  pro  meritis  Salvator 
Provexit  pontiflcem, 
Ut  in  coelesti  moneret 
Clericos  militia, 
Coelestem  quibus  annonam 
Erogat  cum  vestibus, 
Quod  in  divinis  impletur) 
Sacrisque  affatibus. 

Regis  nuntius  invitans 
Credentes  ad  nuptias 
Qui  ornatur  vestimcnto 
Nuptiali  indutus , 
Qui  coeleste  haurit  vinum 
In  vasis  coelestihus, 


PARISIENSiS.  ^ 

Propinansque  Dei  plebem 
Spiritale  poculum. 

Sacmm  invenit  thesaurum 
Sacro  in  volumine, 
Salvatorisque  in  carne 
Deitatem  pervidet, 
Quem  thesaurum  emit  sanctis 
Perfectisque  meritis, 
Israhel  vocatur  hujus 
Anima  videns  Deum. 

Testis  Domini  fldelis 
In  lege  catholica, 
Cujus  verba  sunt  divinis 
Candida  oraculis, 
Ne  humanse  putent  cames 
iEsseque  a  vermibus, 
Sed  coelesti  alleantur 
Sapore  ad  victimam. 

Vems  cultor  et  insignis 
Agri  euangelici, 
Cujus  semina  videntur 
Christi  euangelia, 
Quse  divino  serit  ore 
In  aures  pmdentium , 
Quorum  quoque  corda  ac  mentcs 
Sancto  arat  Spiritu. 

Christus  illum  sibi  degil 
In  terris  vicarium, 
Qui  de  gemino  captivo? 
Liberat  servitio, 
Plerosque  de  servitutc 
Quos  redemit  hominum, 
Innumeros  de  Zabuli 
Absolvit  dominio. 

Hymnos  cum  Apocalypsi 
Psahnosque  cantat  Dei, 
Quosque  ad  ffidiiicandum 
Dei  tractat  populum, 
Quam  legem  in  Trinitate 
Sacri  credit  nominis, 
Tribusque  personis  unam 
Docetque  substantiam. 

Zona  Domini  prsecinctus 
Diebus  ac  noctibus, 
Sine  intermissione 
Deum  orat  Dominum, 
Cujus  ingentis  laboris 
Perceptums  prsemium 
Cum  apostolis  regnabit 
Sanctus  super  Israhel. 

Patricius  episcopus 
Oret  pro  nobis  onmibuS) 
Ut  deleantur  protinus 
Peccata  quee  commisimus. 
Patricii  laudes 
Semper  dicamus, 
Ut  nos  cum  illo 
Semper  TiTamus, 


ANTIPHONARIUM  MONASTERII  BENGHORENSIS. 


594 


I  saneti  Cmgilli  abbatis 
nostri. 

mkVLT  justiiiffi 
troni  fulgide 
sancti  nomine 
is  in  opere. 
i  Flamine 
iroque  lumine, 
celsissimae 
nentes  regmine, 
iis  ad  setherea 
habitacula, 
s  custodita, 
ra  in  ssecula. 

pantes  ta  erga 
ingelica 
lei  abdita 
te  florida 
egis  pagina, 
i  per  viscera 
juBtitia, 
icta  gaudia, 
i  merita 
)ncordantia, 
angelis. 

vitam,  justitiam) 
tem  floridam, 
firmissimam, 
)  adhibitam, 
idatum  solidam 
prffistantissimam, 
sepe  debitam 
Bno  placitam 
cognitam 
fiructiferam, 
sm  Deus. 

ptum  mundialium 
m,  prsesentium 
firmissimum 
ieyastantium 
i  cogitaminum 
i  Yersantium 
l  per  viscerum 
gilantium 
angelis. 

In  Dei  legibus 
ctionibus 
nctis  opibus, 
er  placentibus, 
in  moribus, 
anus  agius 
ic  et  cseterus 
A  operibus 
em  Deus. 

i  primordio, 
i  in  principio, 
Verbum  patemo 
Q  sanctissimo 
um  altissimo 

em  lucido 


Pignns  prfficlaro  animo 
Constans  opere  placido. 
Ab  angelis. 

Fulgebat  alti  fulgore 
Solis  vice  in  vertice 
Rutilantismeri  die 
Fidei  claritudine, 
Coniirmatus  ex  viscere 
In  Dei  semper  sidere 
Confidens  sanctimonise 
Preecipuo  munimine. 
Quem  Deus. 

Gaudium  sancti  Spiritus 
Habebat  in  visceribus, 
Regnum  quod  est  sublimibus 
Deo  dignum  et  fortius. 
Gladium  quoque  Spiritus 
Levatum  ad  nequissimus 
Quo  prostemeret  superbus 
Tenens  sanctis  in  manibus. 
Ab  angelis. 

Humilis,  sanctus,  benignus 
Probusin  Dei  legibus, 
Humanus,  justus,  commodus, 
LaudabUis  in  moribus, 
Hilaris  vultu,  sobrius, 
Caritatis  in  floribus, 
Decoratus  ordinibus, 
Factus  palam  mortalibus 
In  Scripturis  emditus, 
Inspiratus  divinitus, 
In  sacramentis  providus, 
Canonicis  aifatibus 
Testamenti  prcefulgidus, 
Fervens  spiritu,  placidus 
Deo  cams,  et  piissimus. 
Ab  angelis. 

Kalcavit  mundum  subdolum 
Karitatis  per  studium 
Kastitatis  iirmissimum, 
Contempnens  omne  vitium, 
Inserens  agmm  floridum, 
Pectus  adomans  lucidum, 
Divinum  habitacuhim 
Trino  nomine  sancitum. 
Quem  Deus. 

Lampadem  sapientise 
Constituit  in  pectore, 
In  thesauro  sapientite 
Condito  Dei  munere, 
Inflammatus  magnopere 
Luce  verae  justitice, 
Exaltatus  munimine 
Legis,  spiritus,  literw. 

Ab  angelis. 
MagQum  adprehendit  bradimn 
Eteraa  vita  condignum 
Adeptus  sanctum  prsemium 
Post  laborem  firmissimum, 
Cigus  perfectum  meritum 


Vocamus  in  auxiiium, 
Ut  mereamur  omnium 
Vitiomm  excidium. 
Quem  Deus. 

Notus  sanctomm  costibus 
Abbatem  in  ordinibus 
Monachomm  militibus 
Anachoretamm  sensibus 
Synodum  sanctis  plebibus 
Immo  vir  apostolicus 
Clarus  cuuctis  in  sortibus, 
Adauctus  in  sublimibus 
Ab  angelis. 

0  petram  solidissimam 
In  fundamento  positam, 
0  contemptorem  omnium 
Rerum  nequam  prsesentium, 
0  ducem  sanctum  miUtum 
Domino  milantium 
0  tjronem  fortissimum 
Domino  totum  deditum. 
Quem  Deus. 

Positus  muri  ferrei 
Vice  in  luce  popuh 
Dissipare,  disperdere, 
Cuncta  mala  destmere, 
iEdificare,  plantare 
Rona  tota  in  commune 
More  sancti  Hieremise 
Constituti  in  culmine. 
Ab  angelis. 

Quis  contempsit  praesentia 
Hujus  eevi  decidua? 
Quis  ascendit  ad  supema 
Toto  animo  gaudia  ? 
Quis  volebat  in  eethera 
Came  volare  posita? 
Qualiter  iste  talia 
Adeptus  sancta  merita. 
Quem  Deus 

Rexit  sanctam  Ecclesiam 
Catholicam  per  regulam, 
Retinens  fidem  solidam 
Malam  contra  nequitiam, 
Suam  exercens  animam 
Sanctfie  legis  per  paginam, 
Ci]gus  exopto  gratiam 
Blihi  adomat  animam. 
Ab  angelis. 

Sapiens  suos  intemos 
Sanctos  elevans  oculos 
Deducebat  ad  superos 
Capite  sancto  intentos, 
Parte  sancta  in  dextera 
Collocans  sua  viscera 
Centurionis  opera 
Habens  sancta  per  studia  I 
Quem  Deus. 

Tulit  suam  memoriam 
Ad  mansionem  supernam 


395  APPENDIX 

Garam  Deo,  et  floridam 
Suam  exercens  animani, 
Gontempnens  terram  subdolam, 
Vanam  omnem  insaniam 
Domans  cum  Abraham 
Ad  terram  illam  optimam. 

Ab  angelis. 
Vitam  aitemam  fulgida 
Adeptus  est  sub  corona, 
Ubi  adsumet  prsemia 
Permansura  in  ssecula 
Gomitaturus  agmina 
Angelorum  prsecipua 
Inquirens  semper  talia 
Vigilans  in  Ecclesia. 

Qnem  Deus. 
Xhristum  orabat  Magistrum. 
Summum  omans  obsequium, 
Ghristi  gerens  ofQcium 
Actum  per  apostolicum. 
Hujus  sequens  vestigium 
Ducens  Deo  exercitum 
In  sanctum  habitaculum 
Trinitatis  lectissimum. 

Ab  angelis. 
Hynmum  Dco  cum  cantico 
Immolabat  Altissimo, 
Diei  noctis  circulo 
Orans  scepe  cum  triumpho, 
Nunc  cantavit  sub  numero 
Ganticum  novum  Domino 
Junctus  choro  angelico 
Summo  sanctis  in  jubilo. 

Quem  Deus. 
Zona  cinctus  justitiae, 
Gastitatis  eximia;, 
Mundo  opcrtus  siudone, 
In  signo  castimonisB, 
Foeminalia  lucidoi 
Habens  toto  ex  viscere, 
Gujus  sancto  pro  opcre 
Reddetur  mercis  condigno. 

Quem  Deus  ad  aetherea 
Gonduxit  habitacula, 

Ab  angelis  custodita, 
Permansura  in  soecula. 
Per  merita  et  orationes  sancti 
Gomgilli  abbatisnostrisomncsnos, 
Domine,  in  tua  pace  custodi. 


AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS. 


596 


Hymnum  sancti  CamelacL  ^ 
Audite  bonum  exemplum 

Benedicti  pauperis 

Gamelaci  Gumienais 

Dei  justi  famuli. 

Exemplum  prsebet  in  toto, 

Fidehs  in  opere, 

Gratias  Deo  agens, 

Hjlaris  in  omnibus, 

Jejunus,  et  mansuetus ; 

Kastus  hic  servit  Deo. 

Lsetatur  in  paupertate, 

Mitis  est  in  omnibus, 

Noctibos,  atque  diebus 

Orat  Dominum  suum, 

Pmdens,  justus,  ac  fidelis, 

Quem  cognati  diligunt. 

Regem  Deum  aspexit, 

Salvatoremque  suum 

Tribuit  huic  setemam 

Vitam  cum  fidelibus. 

Christus  iUum  insinuavit 

Patriarchffi  Abrahee. 

In  paradiso  regnabit 

Gum  sancto  Eleazaro. 

Collectio  ad  Secwidam, 
Esto  nobis  protector  in  ista  die, 

Domine  sancte  Pater  onmipotens 

ffiteme  Dcus,  et  miscrator,  etmi- 

sericors,  et  auxiliator,  et  dux  no- 

bis,et  inluminator  cordium  nostro- 

rum.  Gustodi,  Domine,  cogitatio- 

nes,  sermones,  opera,utpossimus 

placere  in  conspectu  tuo,  Domi- 

nc,  et  perficerevoluntatemtuam, 

et  ambulare  in  via  rccta  toto  no- 

strae  vitse  temporc. 

Item  alia  ad  Secundam. 
Te  oranms,  Altissime, 

Exorto  solis  lumine, 

Ghristo  oricns  nomine, 

Adestonobis,  Domine, 

Qui  rcgnas  in  saecula. 

Ad  Tertiam. 
Ghristi  per  horam  tcrtiam 
Deprecamur  clementiam, 
Uti  nobis  perpetuam 
Suam  tribuat  gratiam, 
Qui  regnas. 


Ad  Sextam. 
Tuis  parce  supplicibus 
Sexta  hora  orantibus, 
Qua  fuisti  pro  omnibus, 
Ghriste,  in  crace  positns. 
Qui  regnas. 

Ad  nonam, 
Exaudi  preces  onmium 
Nona  hora  orantium, 
In  qua,  Ghriste,  Gornelium 
Visitasti  per  angelum. 
Qui  regnas. 

Ad  Vesperas. 

Vespertino  sub  tempore 
Te  invocamus,  Domine, 
Nostris  precibus  annue, 
Nostris  peccatis  ignosce. 

In  hora  dimidii  noctis. 

Noctis  tempus  exegimus, 
Ghriste,  in  tuis  laudibus, 
Miserearis  onmibus 
Te  ex  corde  precantibus. 
Qui  regnas. 

Ad  Noctumum. 

Jesu  clementer  visita 
Nocte  orantes  media, 
Qua  divina  potentia 
Petri  solvisti  vincula. 
Qui  regnas. 

Ad  Matutinum. 
Deus,  subveni  omnibus 
Te  ter  sanctum  laudantibus 
Unumque  confitentibus 
Sacris  hymnorum  cantibus. 
Qui  regnas. 

Item  ad  Matutinum. 

Gallorum  Ghriste  cantibus 
Te  deprecor  sonantibus 
Petri  ob  quondam  fletibus 
Nostris  intende  precibus, 
Qui  regnas. 

Item  alia  ad  Matutimm. 

Deus,  qui  pulsis  tenebris 
Diei  lucem  tribuis, 
Adventum  veri  luminis 
Tuis  effunde  famulis. 


Item  ad  Secundam. 
Exaudi  nos,  Domine,  supplices  tuos,  qui  in  hac 
hora  prima  diei  referimus  tibi  gratias  Domino  Deo 
nostro,  qui  nos  redemisti  tuo  sancto  sanguine,  ut 
preces  ac  petitiones  nostras  vice  primitiarum  tibi 
oblatas  pie  clementerque  suscipias.  Qui  regnas. 

Ad  horam  Tertiam, 
Tibi  subnexis  precibus  Ghristo  Domino  supplica- 
mus,  qui  in  horatertia  diei  Spiritum  sanctum  apo- 
stoUs  orantibos  emisisti,  ejusdem  gratiaj  participatio- 


nem  nobis  poscentibus  jubeas  concedi.  Qui  regnas^  • 

Ad  horam  Sextam. 

Omnipotens  seterne  Deus,  qui  nobis  magnalia  fe^  ^ 
cisti,  sexta  hora  sanctamGrucem  ascendisti,  etten^^ 
bras  mundi  inluminasti,  sic  et  corda  nostra  inlum  '^' 
nare  digneris.  Qui  regnas. 

Ad  horam  Nonam. 
Nona  agitur  diei  hora.  Ad  te,  Domine,  directasu^^ 
plicatione,  qua  cultoribus  tuis  divlna  monstranttX'' 


AimPHONARlUM  MC^ASTEIUI  BENCHORENSIS. 
nostra  qnoqne  eorum  imitatione  corda  in-  A  OraHo  commmk  fratrum. 


m 


Qoiregnas. 

Ad  VesperHnam. 
iina  oratio  nostra  ascendat  ad  aures  divinffi 

m  tuae,  et  descendat  benedictio  tua,  Domine, 

n^  quemadmodum  speravimus  in  te.  Qui 

Ad  initium  Noctis, 
qui  inextricabiles  tcnebras  inluminas  noc- 
isitatem,  caliginis  inlustras,  corda  nostra  in 
mdatorum  tuorum,  te  oramus,  Domine,  cn- 
}ui  regnas. 

Ad  initium  noctis,  ^ 

is  nunc  diei  temporibus,  noctumisqUe  spa- 
rvenientibus,  Dei  misericordiam  deprece- 


Ne  memineris  iniquitatum  nostrarum  antiquarum. 

Cito  anticipent  nos  misericordiffi  tuse,  quia'  paupe- 

res  facti  sumus  nimis.  Ady uva  nos  Deus  salutaiis  nos- 

ter;  propter  gloriam  nominis  tui ,  Domine,  libera 

nos;  et  propitius  esto  peccatis  nostris  propter  nomen 

tuum.  Ne  tradas  bestiis  animam  confitentem  tibi. 

Animas  pauperum  tuorum  ne  obliviscaris  in  finem. 

Respicein  testamentum,  Domine.  Deus,  inadjutorium 

meum  intende;  Domine,ad  adjuvandum  mefestina. 

Festina,  Domine,  liberare  nos  ex  omnibus  peccatis 

nostris. 

Pro  baptizatis. 

Salvum  fac  populum  tuum,  Domine,  et  benedic 

hcereditati  tuae,  et  rege  eos,  et  extolle,  Domine,  illos 


mppleti  divinis  sensibus,  tenebrarum  ope-  g  usque  in  saeculum.  Miserere  Ecclesifle  tuee  Catholica», 


inntiare  possimus.  Qui  regnas. 

Ad  pacem  celebrandam. 
i  egimus.  Rcdemisti  nos,  Domine,  Deus  ve- 

i  tuo  sancto  sanguine,  nunc  adiuva  nos  in 

lesu  Christe,  qui  regnas. 

ilta  diligentibus,  pax  tua,  Domine,  rex  coe- 

irmaneat  semper  iu  visceribus  nostris,  ut 

tamus  a  timore  nocturno.  Qui  regnas. 

Incipit  Symbolum. 
in  Deum  Parem  omnipotentem  invisibilem, 

creaturarum  visibilium,  et  invisibiiium  con« 

et  in  Jesum  Christum  Filium  ejus  unicum 
1  nostrum,  Deum  omnipotentem,  concep- 
piritu  Sancto,  natum  de  Maria  virgine,  pas-  Q 
Pontio  Pylato,  qui  crucifixus,  et  sepultus 
;  ad  inferos,  tertia  die  resurrexit  a  mortuis, 
in  coeUs,  seditque  ad  dexteram  Dei  Patris 
tntis  exinde  venturum  judicare  vivos,  ac 

etin  Spiritum  sanctum  Deum  onmipoten- 

n  habentcm  substantiam  cum  Patre  et  Filio, 

esse  Ecclesiam  catholicam,  abremissa  pec* 

sanctorum  communionem,  camis  resurrec- 

Credo  vitampost  mortem,  et  vitam  aetemam 

Chnsli.  Osec  omnia  crcdo  in  Deum.  Amen. 

Oratio  Doininica. 

loster,  etc. 

Ad  Noctumum. 
ram  medi»  noctis  tunc  gavisi  sunt  angeli  D  nuum  tuarum  ne  despicias. 


quam  in  tuo  sanguine  redemisti.  Qui  regnas. 

Exurge,  Domine,  in  requiem  tuam.  Tu  es  arca 
sanctiflcationis  tuse.  Sacerdotes  tui  induantur  justi- 
tiam,  et  sancti  tui,  etc.  Qui,  etc. 

Lsetentur  in  te,  Domine,  omnes  sancti  tui,  qui  spe- 
rant  in  te  in  omni  veritate, 

Pro  abbate. 

Dominus  conservet  eum,  et  viviiicet  eum,  et  bea- 
tum  faciat  eum  in  terra.  Dominus  custodit  te  ab 
omni  malo,custodiatanimam  tuam  Dominus.  Domi- 
nus  custodiat  introitum  tuum  ex  hoc  nunc  et  usque 
in  sfficulum. 

Custodi  nos,  Domine,  ut  pupillam  oculi,  sub  um- 
bra  alarum  tuarum  protege  nos. 

Protegere  et  sanctificare  digneris  omnibus  omni- 
potens.  Qni  regnas,  etc. 

Pro  fratemitate. 

Tu,  Domine,  servabis  nos,  et  custodies  nos  a  gene- 
ratione  hac  in  eetemum. 

Exaudi  orationes  nostras  pro  fratnbus  nostris,  ut 
illis  Deus  miserearis. 

Pro  pace  populorum,  et  regum. 

Dominus  virtutem  populo  suo  dabit.  Dominus  be- 
nedicet  populo  suo  in  pace. 

Pacem  preestare  digneris  omnibus,  omnipotens 
Deus.  Qui  regnas,  etc. 

In  blasphemantibus. 
Domine,  misericordia  tua  in  seeculum,  opera  ma- 


tate  Domini  nostri  Jesu  Christi.  Ita  et  nos 
bemus  in  tua  sancta  pace  omnipotens  Deus, 

etc. 

Ad  Matutinum, 

Domine,  inluminator  caliginum,  conditor- 
entorum,  remissor  criminnm ;  misericordia 
ine,  magna  est  super  cos  qui  te  toto  Gorde 
t.  M^jestas  tua,  Domine,  mane  nos  exaudiat, 
delicta  nostra,  qux  tibi  non  sunt  abdita. 
as,  etc. 

Item  ad  Matutinum. 
pes  et  salus.  Tu  es  vita  ct  virtus.  Tu  es  ad- 
libulationibus.  Tu  es  defensor  animamm 
n,  Deus  Israhcl  in  omnibus.  Qui  regnas,  etc. 


Domine  Deus  virtutum,  ne  statuas  illis  hoc  in  pec- 

catum. 

Pro  impiis. 

Judica  illos,  Deus,  decedant  a  cogitationibus  suis; 
usque  inritavemnt  te,  Domine. 

Confiindantur  illi,  qui  conlidunt  in  se,  et  non  nos^ 
Domine,  qui  conGdimus  in  te. 

Pro  iter  facientibus. 

0  Domine,  salvum  fac,  o  Domine,  bene  prospei^are, 
Prosperitatem  itineris  prcesta  famulis  tuis.  Qui,  etc. 

ConjQteantur  tibi,  Domine,  omnia  opera  tua,  et 
sancti  tui  confiteantur  tibi. 

Tibi  gratias  agunt  animiB  nostrse  pro  innumeris 
beneliciis  tuis.  Qui  regnas,  etc. 


o99 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS- 

Pro  eleemosynariis,  ^  Ad  mariyres. 


600 


Dispersit,  dedit  pauperibus.  Justitia  ejus  manet  in 
s8Bculum  sffculi,  corau  ejus  exaltabitur  in  gloria. 

Eleemosynas  facientibus  in  hoc  mundo  retribue, 
Domine,  in  regno  tuo  sancto. 

Pro  infirmis, 

Exclamaverunt  ad  Dominum,  cum  tribularentur, 
et  de  necessitatibus  eorum  liberabit  eos. 

Tribue,  Domine,  tuis  famulis  sanitatem  mentis,  et 
corporis. 

Exurpfe,  Domine,  adjuva  nos,  et  redime  nos  pro- 
pter  nomen  tuum. 

Adjutorium  nostrum  in  nomine  Domini. 

Salvare  nos  digneris  per  invocationem  sancti  tui 
nominis.  Qui  regnas,  etc. 


Deus,  quisanctos  tuos  cum  mensura  approbas,  et 
sine  mensura  gloriiicas,  cujus  prfficepta  finem  ha- 
bent,  et  prsemia  terminum  non  habent,  exaudi  per 
illorum  merita  preces  nostras,  et  tribue  ut  eorum 
patrocinia  adjuvent  nos  ad  fidei  profectum,  ad  bo- 
norum  operum  fructum,  ad  prosperitatis  bonum, 
ad  salubritatis  commodum,  ad  religionis  cultum,  ad 
divini  timoris  augmentum  per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  Fihum  tuum,  quiest  Rexregum,  et 
Dominus  dominanlium,  et  gloria  futurorum,  re- 
gnans,  et  permanens  una  cum  aetemo  Spihtu  san- 
«lo  in  saecula  sseculorum. 

Collectio  post  canticum. 

Deus,  qui  exeunti  ex  -^gypto  populo  tuo  maria 


Deus,  qui  sanclis  martyribus  et  eleclis  tuis  coro-  B  divisisti,  et  suspensis  utrinque  marginibus  in  specie 


nam  martyrii  praestilisti,  te  oramus,  Domine,  ut 
eorum  meritis  obtineamus  veniam,  qui  tantam  glo- 
riam  non  meremur.  Qui  regnas,  etc. 

Ad  te,  Domine,  clamabo.  Deus  meus  ne  sileas  a 
me. 

Dominus  virtutum  nobiscum,  susceptor  noster 
Deus  Jacob. 

Adjutor  nosterDeus  Jacob  miserere  nobis,  Domine. 

Qui  regnas,  etc. 

Ad  collectas, 

Sanctus  in  sanctis,  Agnus  immaculatus,  gloriosus 

in  coelis,  mirabilis  in  terris,  praesta  nobis,  Domine, 

secundum  magnam  misericordiam  tuam,  Deus,  quse 

te  petimus  et  oramus.  Qui  regnas. 

Ad  martyres, 

-Eternum  virtutis  tuai  nomen  omnipotens  Deus 
oramus,  uti  nos  martyrum  et  omnium  sanctorum 
tuorum  meritis  socios  iide  pares,  devotione  strenuos, 
passione  consimiles  in  resurrectione  felicium  facias 
coaequari.  Quiregnas,  etc. 

Miserere  mei,  Deus,  secundum  magnam,  etc. 

Tribue,  Domine,  petentibus  te  ex  Qde  secundum 
magnammisericordiamtuam,  Deus,  quiregnas,  etc. 

Ad  Noctumum, 

Media  nocte  clamore  facto,  ut  nos  inveniamur  pa- 
rati  sponso,  qui  regnas,  etc. 

Ad  Matutinum, 
Deus  Deus  noster,  ad  te  de  luce  vigilare  debemus, 


muri  erigi  iluenta  jussisti,  animas  quoque  nostras  a 
diluvio  peccatorum  liberare  digneris,  ut  transire  vi- 
tiorum  gurgitem  valeamus  hoste  contempto,  Salva- 
tor  mundi,  qui  cum  seterno  Patre  vivis,  dominaris 
ac  regnas  cum  Spiritu  sancto  in  ssecula  seeculorum. 

Collectio  post  benedictionem  puerorum. 
Exaudi  preces  nostras,  omnipotens  Deus,  et  prse- 
sta  ut  sicut  in  decantato  hymno  beata  puerorum  in- 
stituta  sectamur,  ita  tuo  munere  peccatormn  laqueis 
absoluti  seterni  ignis  non  ambiamur  incendiis  Sal- 
vator  mimdi,  qui  cum  Patre  vivis,  etc. 

Collectio  post  trespsalmos, 

Te,  Domine,  de  coelis  laudamus,  tibi  ut  ccmticnm 

C  novum  cantare  mereamur.  Te  Dominum  in  sanctis 

tuis  venerabiliter  deprecamur,  ut  omnia  nostra  vota 

suscipi£is,  peccata  dimittas,  Salvator  mundi.  Qui  re- 

gnas,  etc. 

Colkctio  post  Euangelium, 

Exultantes  gaudio  pro  reddita  nobis  hujus  diei 
luce  omnipotenti  Deo  laudes  gratiasque  referamas, 
ipsius  misericordiam  obsecrantes,  ut  diem  dominics 
Resurrecti^nis  nobis  solemniter  celeb^ntibus,  pa- 
cem  et  trapquillitatem,  leetitiam  praestare  dignetor, 
uta  vigiliamatutinausque  adnoctem  clementiae  suae 
favore  protecti,  exultantes  Isetitia  perpetua  gaudea- 
mus  per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum.  etc. 

Super  hymnum. 

Sancte  Domine,  inhiminatio,  et  salus  vera  creden- 


et  tu  excita  de  gravi  somno,  et  libera  de  sopore  ani-  D  tibus,  Resurrectio  Dominicse  claritatis,  JTiliiminii  cor 


mas  nostras,  et  in  cubilibus  nostris  compungamur, 
ut  tui  esse  memores  mereamur.  Qui  regnas,  etc. 

Tu  es  spes  et  salus.  Tu  es  vita  et  virtus.  Tu  es  ad- 
jutor  in  tribulationibus.  Tu  es  defensor  animarum 
nostrarum,  Deus  Israhel,  in  omnibus.  Qui  re- 
gnas,  etc. 

Ad  Matutinum, 

0  qui  in  altis  habitas,  et  humilia  /espicis  in  caelo 
et  in  terra,  in  mari  et  in  omnibus  abyssis,  de  pro- 
fundo  cordis  te  deprccamur,  ut  firmes  manus  nos- 
tras  ad  praeUum,  et  digitos  nostros  ad  bellum,  quo 
possumus  in  matutino  interficere  omnes  peccatores 
terroe  nostrse  ac  nos  indefice  mereamur  et  templum 
sanctum  tuum  Christe.  Qui  regnas,  etc. 


nostrum,ut  trinitatis  scientia,  et  unitatis  cognitione, 

iilii  lucis,  et  membra  Christi,  ac  templum  sancti  Spi- 

ritus  esse  mereamur,  qui  regnas  in  ssecula  s^ulo- 

rum. 

De  martyribus, 

Hi  sunt,  Domine,  qui,  felici  cruore  perfusi,  dun= 


blandientem  mundi  hujus  inlecebram  gloriGsa  pas- 
sione  despiciunt,  mortem  morte  vicerunt,  consid( 
rantesque  tenebras  hujus  lucis  certo  termino,  ac  fiik 
ruituras,  sumpserunt  de  poena  vitam,  et  de  mo 
victoriam.  Rogamus  te,  Christe,  ut  eorum  precibi : 
adjuvari  mereamur,  quorum  consortes  esse  non  po^ 
sumus  per  te,  Christe,*qui  cum  Patre  vivis,  dominci 
ris,  et  regnas. 


601 


ANTIPHONARIUM  MONASTERII  BENCHORENSIS. 
Super  Cantemus  Domino  gloriam.  ^  item  posi  Benedicite. 


602 


Deus,  qui  cotidie  populum  tuum  jugo  iEgyptiaB 
serritutis  absolyis,  et  per  fluenta  spiritalis  lavacri  in 
terram  repromissionis  devicto  hoste  transducis.  Da 
nobis  de  vitiorum  impugnatione  victoriam,  et  de- 
victis  tenebris  nostris  deducas  haereditatem  in  San- 
ctaario,  quod  prseparaverunt  manus  tuee,  Salvator 
mundi,  qui  cum  eeterno,  etc. 

Svper  benedictionem  trium  puerorum. 
Sancte  Domine,  et  gloriose  mirabilium  virtutum 
effector,  qui  tribus  pueris  inter  suppHcia  constitutis 
adsistis,  cui  factum  facile  est  ignium  temperare  na- 
turam,  et  vim  quodammodo  exustantium  coercere 
ilammarum,  ut  inter  incendia  frigida  hymnum  tibi 
canentes  cum  magna  victoria  exultarent,  eamdem 


Deus,  qui  tres  pueros  de  fomace  eripuisti,  sic  nos 
eripias  de  suppliciis  infemi,  qui  regnas  in  saecula. 
Post  Laudate  Dominum  de  coelis. 
Te  laudamus,  Domine,  cum  sanctis  tuis,  ut  preces 
nostras  suscipere  digneris,  qui  regnas,  etc. 

Post  Euangelium, 
Resnrgentem  in  hoc  diluculo  Dominum  depreca- 
mur,  ut  et  nos  in  vitam  aetemam  resurgamus  per 
omnia  saecula  saeculorum. 

Posi  hymnum, 
Resurrectionem  tuam,  Christe,  veneramur,  per 
quam  in  aetemum  salvari  mereamur  per  onmia  see- 
cula. 
Christe  Deus,  qui  in  salutem  populi  tui  Isiahel  ad- 


nunc,  Domine,  ad  liberandos,  ac  protegendos  nos  B  jutor  et  protector  fuisti,  quem  per  siccnm  mare  ab 


dona  virtutem,  Salvator  mundi. 

Super  Laudate  Dominum  de  coelis. 

Quem  cuncta  canite  elementa  Dorainum  laudent. 

Corjus  confessio  sacra  eadcm  in  coelo,  et  terra,  et 

pignora  Sion  novum  tonanti  dicite  hymnum,  facturi 

jndicium  nefandiis  in  fine  conscriptum,  perstrepite 

diversis  spiritales  melodiee  modis.  ut  Christum  con- 

Iftudent  spiritus  per  ssecla  omnes,  qui  cum  Patre 

vivit. 

Super  canticum. 

Deus  qui  impiam  iEgyptum  dienniis  cormptioni- 
bus  multas,  et  diviso  mare  planum  iter  populo  pree- 
stas,  preces  eiaudi,  qusesumus,  nostras,  et  nos  no- 
stris  taliter  hostibus  salva,  Salvator  mundi.  Qui  re- 
gnas,  etc. 

Post  befiediciionem  irium  puerorum, 
Deus,  qui  pueris  fide  ferventibus  fornacis  flam- 
niam  frigidam  facis,  et  tribus  invictis  morte  devicta 
quartus  adsistis,  precamurnobissestibus  carnistalem 
virtutem  praestes  adustis  per  te,  Jesu  Christe,  qui 
fegnas,  etc. 

Post  Laudate  Dominum  de  coeUs. 
Deus  noster,  Deus  onmium  animarum,  te  adora- 
mos,  ut  in  hac  vigilia  solempnitatis  ad  missa  perve- 
nire  prepstes,  quo  usque  tenebrfle  iniquitatis  nostr» 
convertantur  in  lumine,  sicut  sol  in  meridie  splen- 
descit,  Salvator  mimdi,  qui  regnas,  etc. 

Posi  EmngeUum. 
Dominicam,  nostrse  Resurrectionis  initium,  vene- 


^gypto  duxisti,  salva  nos  hoc  modo  ab  jugo  peccati. 
Qui  regnas  in  ssecula. 

Post  hymnum  trium  puerorum* 

Te  enim,  omnipotens  Deus,  benedicimus  jure,  qui 
tres  pueros  liberasti  ab  igne,  nos  quoque  de  supplicio 
mortis  setemce  propter  misericordiam  tuam  eripe, 
qui  regnas,  etc. 

Post  Laudate  Dominum  de  coelis. 

Deus  altissime  Rex ,  angelorum  Deus,  laus  om- 

niam  elementorum,  Deus  gloriffi,  et  exultatio  san- 

ctorum,  custodi  animas  servorum  tuoram,  qui  re- 

gnas  in  ssecula. 

Post  Euangelium, 

Canticis  spiritalibus  delectatim  nos,  Christe,  con- 

sonantes  canimus  tibi,  quibus  tua  Majestas  possit 

placari,  oblata  laudis  hostia  spiritali,  qui  tecum  vi- 

vit,  etc. 

liem  posi  Euangelium, 

Diluculo  lucis  Auctore  resurgente,  exultemus  in 

Domino,  devicta  morte,  quo  peccatapossimus  semper 

obire,  vitaeque  ambulemus  in  novitate,  qui  tecum 

vivit,  etc. 

Post  hymnum, 

Lux  orta  est  in  luce  prima,  exordio  dierum  anti- 

quo  facta,   Unigenitus  tuus,   Domine,    qui    nostra 

abluere  venit  per  cmcem  peccata,  qui  tecum  vi- 

vit,  etc. 

De  mariyribus. 

Triumphalium  memores  martymm  tuomm,  qui 


rantes,  Trinitati  Deo  nostro  debitas  laudes,  et  grates  D  pro  te  toleravere  vexiUa  passionum,  precamur,  ut 


'Uiito  referamus  affectu,  obsecrantes  misericordiam 
^jus,  ut  nobis  Domini  et  Salvatoris  nostri  beatflB  Re- 
surrectionis  participium  tam  in  spiritu  quam  etiam  in 
corpore  concedat,  qui  cum  Patre  vivit,  etc. 

Post  hymnum, 
Respice,  Domine,  ad  preces  nostras,  qui  infirmi- 
tates  visitasti  humanas,  et  tuam  nobis  sanctificatio^ 
item  largire,  et  immortaUtatem,  Christe,  qui  re* 

gQas,  etc. 

Item  post  canticum, 

Summerso  in  mari  Pharaone  liberatur  israhel. 
Nos  quoque  per  baptismi  gratiam  et  cmcis  trium- 
phum  ab  ommi  malo  queesumus  liberari  perte,  Chri- 
«tc,  etc. 


per>sancta  merita  ipsomm  nostrorum  veniam  me- 
reamur  peccatomm.  Qui  regnas,  etc. 

Post  Cantemus. 

Plebs  Israhel  in  figuram  nostri  liberatur  in  trans* 
itu  maris.  Nos  ergo  per  gratiam  baptismi  libera  tu  ab 
exitiis  mundi.  Qui  regnas,  etc. 

Post  Benedicite. 

Ut  tres  pueros  in  flamma  salvasti  descensu  in  for- 

nacem  coelestis  nuntii,  sic  nos  per  Angelum  magni 

consilii  liberare  digneris  ab  igne  infemi.  Qni  re- 

gnas. 

Posi  Laudate  Dominum  de  coelis. 

Dens,  quem  Qxercitus  canit  coelorum,  quemque 

Ecclesia  laudat  sanctorum,  quem  hTmnizat  spiritus 


603  APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANI  PARISIENSIS, 

universorum,  miserere,  obsccro,  omnium  nostro-  ^  PosiLaudate  Dominum  de  coelis. 


604 


rum,  qui  regnas,  etc. 

Super  Cantemus. 
Cantemus  tibi,  Domine  exercituum  Christe,  oran- 

tes,  ut  quemadmodum  exemisti  dilectum  populum 

tuum  captivitatis  acerrimae  jugo,  iter  demonstrante 

eis  nubis  columpna  per  diem,  eadem  ignis  quoque 

per  noctem.  Finditur  ergo  mare  dextera,  laevaque  in 

abruptum ;  digestis  aggeribus  stupens  imda  solida- 

tur ;  tuus  populus  navigat  plantis.  Mira  res  !  iter  ejus 

nec  eques  potest  sequi,  nec  ratis.  Maria  tympanum 

quatit,  hymnus  iste  canitur,  grex  peculius  tuetiu'. 

Ita  et  nos  ab  insectatione  veteris  inimici,  et  ab  omni 

periculo  mundi  liberare  digneris,  Salvator  mundi, 

qui  cum  setemo  Patre  vivis,  dominaris  ac  regnas  una 


Laudent  te,  Domine,  angeli,  virtutes,  sjdera,  po- 
testates,  et  quae  ortum  suum  tibi  debent  officio  tuse 
laudationis  exultent,  ut  per  universitatis  armoniam 
tibimet  concinnentem  fiat,  ut  in  coelo,  ita  et  in  terra 
voluntas  tua.  Sit  tibi,  precamur,  Domine,  beneplaci- 
tum  in  populo  tuo,  ut  per  exaltationes  tuas  in  ejus 
faucibus  collocatas,  maneat  in  singulis  et  verbi  tui 
armatura,  qua  doceas,  et  vitee  nostrse  veritas,  qua 
semper  aspicias,  et  salus,  qua  mansuetos  exaltes, 
quia  secundum  multitudinem  magnitudinis  tuse  te 
laudamus,  Domine,  gratia  laudationis  ostensffi,  im- 
molatione  per  psalterium,  mortificatione  per  tympa- 
num,  congregatione  per  cborum,  exultatione  per 
organum,  jubilatione  per  cymbalum,  utsemper  mi- 


cum  aetemo  Spiritu  sancto  in  sa»cula  saiculorum.       B  sericordiam  tuam  babere  mereamur,  Christe  Salva- 


Super  benedictionem  tnum  pueromm. 
Tres  Hebrei  venerabiles  numcro,  sacramento  mu- 

niti,  aitate  teneri,  sed  fidei  soliditate  robusti,  amore 

divinae  religionis  Regis  adorare  imaginem  contempsc- 

runtjUtpote  qui  ipsum  contempserant  Regem,  qui  ira 

sufflatus  solito  septies  amplius  caminum  jussitinccndi, 

ac  pice  et  stupa  armatum  citari  incendium  aestuantibus 

globis.  Embescitquoquc  ipsuraalienisignibusccelum. 

IUo  prsecipitantur  insontes,  ibidemque  te,  propter 

quem  praecipitantur,  inveniunt,  Christe.  Taliter  et 

nos  ex  tyranni  intellectnalis  furore,  et  ab  ingenito 

igni  digneris  liberare,    Salvator  mundi,  qui  cum 

fietcrno  Patre  vivis,  etc. 

Versiculi  familiae  Benchuir, 

Benchuir  bona  regula, 
Recta,  atque  divina ; 
Stricta,  sancta,  sedula, 
Summa  justa,  ac  mira. 

Munther  Benchuir  beata 
Fide  fundata  certa, 
Spe  salutis  ornata, 
Caritate  perfecta. 

Navis  numquam  turbata, 
Quamvis  fluctibus  tonsa, 
Nuptiis  quaque  parata 
Regi  Domino  sponsa. 

Domus  deliciis  plena. 


Super  petram  constmcta, 
Nec  non  vinea  vera 
Ex  iEgypto  transducta, 

Certe  civitas  firma, 
Portis,  atque  munita, 
Gloriosa,  ac  digna, 
Supra  montem  posita. 

Arca  chembin  tecta, 
Omni  parte  aurata, 
Sacrosanctis  referta, 
Viris  quatuor  portata. 

Christo  regina  apta 
Solis  luce  amicta 
Simplex,  simulque  docta. 


tor  mundi,  qui  cum  setemo  Patre  vivis,  ctc 

Super  Cantemus  Domino. 

Domine,«qui  Cinchrim  fugientes  tueris  bis  senas 
per  invisa  tribus  ffimulum  itinera,  prius  fluctibus  in 
binis  montiumutrimque  redactis  celsorum,  ceu  jugis 
abrupte  arentibus  talis  aequore  murum  quasi  et  de 
petra  lymphas  producens;  mergatur  ergo  ut  olim 
pioram  supplicium  hostis  aetemi,  quaesumus,  stato- 
res  currum,  quod  est  cujus  affatus,  actusque  cum 
cogitatu  celeri  ncquam  sit  Pharaoni  Rex  Israhelem 
vemm,  quae  unda  salvat,  ut  Christo  carmina  canat, 
per  saecla,  qui  cum  Patre  vivit. 

Undecumque  invicta, 

Vere  regalis  aula, 
Variis  gemmis  omata, 
Gregisque  Christi  caula, 
Patre  summo  servata, 

Virgo  valde  foecunda, 
Haec  et  mater  intacta, 
Laeta,  ac  tremebunda, 
Verbo  Dei  subacta. 

Cui  vita  beata 
Cum  perfectis  futura, 
Deo  Patre  parata, 
Sine  flde  mansura. 

Benchuir  bona  regula. 


Collectio  super  hominem  qui  habet  diabolum,        q 
Domine  sancte  Pater  omnipotens  ceteme  Deus, 
cxpelle  diabolum,  et  gentilitatem  ab  homine  isto  de 
capite,  de  capillis,  de  cerebro,  etc. 

Oratio  de  Martyribus. 
Deus,  qui  martyribus  tuis  largitus  es  regnum,  no- 
bis  autem  peccatoribus  veniam  praestare  digneris. 
Hi  coronam  suam  passione  per  fidem  mememnt ; 
nos  vero  pro  iniquitatibus  et  praevaricationibus  no- 
stris  remissionem  a  te  et  misericordiam  postulamus, 
per  te,  Jesu  Christe. 

Incipit  antiphona  in  Natale  Domini  super  Domine     D 
refugium,  ad  Secundam, 

Ab  hodiemo  die  nox  minuitur,  dies  crescit,  concu- 

tiuntur  tenebrae,  lumen  augetur,  et  in  lucro  lucis 

noctumae  dispendia  transferentur. 


Incipiunt  antiphonw  super  Cantemus  et  Benedicite. 

Educti  ex  ^Egypto  Patres  nostri  et  pertransierunt 
pedibus  Rubrum  mare,  dixeruntque  laudem  Domino 
nostro. 

Tres  pueri  in  camino  missi  sunt,  et  non  timue- 
runt  flammani  ignis,  dixemntque  laudem  Domino 
nostro. 

Filii  Hebro^omm  penetravemnt,  Israhelitae  plebes 
transierunt  per  siccuni  mare,  laudemque  dixemnt. 

Tres  pueri  te  orabant  de  medio  ignis,  ad  te  clama- 
bant  ex  una  voce,  hymnumque  dicebant. 

Gloriosus  in  Sanctis,  mirabilis  in  majestatibus,  fa- 
ciens  prodigia. 

Benedicamus  Dcum  Patrem  et  Filium,  et  SpiritumK^ 
sanctum  Dominum. 

Dextram,  laevamque  Moyses  aspexit  viam  regalem«» 


«05  .  ANTIPHONARIUM  MONASTERII  BENCHORENSIS. 

polum  [/ior^epopuliuDJ  ediixit,  ad  littus  maris  usque  ^  Ad  communicare. 


606 


perduxit. 

Fomacis  flammas  pueri  contempserunt,  Ghristo 
jugiter  immolaverunt,  yiam  iniquam  dereliquerrmt. 
Super  Laudate  Dominum  de  coelis. 

De  coelis  Dominum  laudate,  psalterium  jocundum 
immolate,  laudate  eum  in  sono  tubse. 

Pharao  demersus  est  in  Rubrum  marc.  Moyses 
pertransit  in  sicco  pede  maria,  dixit  Deo  cantate. 

De  martyribus. 
Post  ignes  et  kminas,  cruces,  atque  bestias  sancti 
cum  magno  triumpho  vehuntur  in  regno  et  in  re- 
frigerio. 

In  iuTocatione    sanctorum   Martyrum  miserere, 
Deus  supplicum  tuorum. 
Supcr  Domine  refugium,  in  Dominicorum  die,       Q 
Gonyertere,  Domine,  usquequo,  et  deprecabilis  es- 
to  super  servos  tuos. 

Item  alia. 
Hespice  in  servos  tuos  et  in  opera  tua,  Domine. 

Item  alia. 
Repleti  sumus  mane  misericordia  tua. 

Alia  cotidiana, 
Sit  splendor  Domini  Dei  nostri  super  nos. 


Corpus  Domini  accepimus,  et  sanguine  ejus  potati 

sumus,  ab  onmi  malo  non  timebimus,  quia  Dominus 

nobiscum  est. 

Item  alia. 

In  labiis  meis  meditabor  hymnum,  alleluja ;  cum 

docueris  me,  ego  justitias  respondebo  :  AUeluja. 

Item  alia. 

Gustate  et  videte,  alleluja,  quam  suavis  est  Domi- 

nus,  alleluja. 

Alia. 

Hoc  sacrum  corpus  Domini  et  salvatoris  sangui- 

nem  sumite  vobis  in  vitara  perennem.  Alleluja. 

Item  alia. 

Quam  dulcia  faucibus  meis  eloquia  tua,  Domine. 

Item  alia. 

Hic  est  panis  vivus,  qui  de  coelo  descendit.  AUe- 

luja.  Qui  manducat  ex  eo,  vivet  in  setemum.  AUe- 

luja. 

Item  alia, 

Refecti  Christi  corpore  et  sanguine,  tibi  semper, 

Domine,  dicamus  :  Alleluja. 

Ad  Vesperum  et  ad  Matutinam. 

Gloria  in  Exceisis  Deo,  et  in  terra  pax,  etc. 


Memoria  abbatum  nostrorum. 

Sancta  sanctorum  opera 
Pairum,  fratres,  fortissima 
Benchorensi  in  optima 
Fandatorum  Ecclesia, 
Abbatum  eminentia 
Nunierum,  tempora,  nomina. 
Sine  fine  fulgentia, 
Audite  magna  merita, 
Quos  convocavit  Dominus 
Coelorum  regni  sedibus. 

Amavit  Christus  Comgillum 
Bene  et  ipse  Dominum, 
Carum  habuit^Beognoum, 
Domnuni  omavit  JEdeum. 
^legit  sanctum  Simlanum 


Famosum  mundi  magistrum, 
Quos. 

Gratum  fecit  Fintenanum, 
Heredem,  almum,  inclytum, 
lllustravit  Machlaisreum, 
Kaput  abbatum  omnium, 
Lampade  sacra  Seganum 
Magnum  Scripturse  medicum. 
Quos. 

Notus  vir  erat  Beracnus, 
Ornatus  et  Cumnenus, 
Pastor  Columba  congmus, 
Querela  absque  Aidanus, 
Rector  bonus  Bautherius, 
Summus  antistes  Cronanus. 
Quos. 


Tantis  successit  Camanus 
Vir  admirabilis  omnibus. 
Christo  nunc  sedet  supremus, 
Hymnos  canens  quindecimus, 
Zoen  ut  carpat  Cronanus, 
Conservet  eum  Dominus. 
Quos. 

Homm  sanctomm  merita 
Abbatum  iidelissima 
Erga  Comgillum  congrua 
Invocamus  altissima, 
Uti  possimus  omnia 
Nostra  delere  crimina 
Per  Jesum  Christum  setema 
Regnantem  in  ssecula. 


ORIGO 

GANTUUM  ET  GURSUUM  ECCLESIASTICORUM , 

EX  CODICE  YBTUSTISSIMO. 

A 

{Spelman.  ConciL  Anglic.  tom.  /.) 


Si  sedulo  inspiciamus  cursus  auctores,  in  exor-  r     Inde  postea  relatione  beati  Photini  martyris,  cum 


^ium  reperimus  dccantatum  fuisse,  non  sicut  aliqui 
^periti  fuisse,  vel  varie  objectiones  pertulerunt, 
^huc  multi  conantur  fore. 

Beatus  Trosimus  episcopus  Arelatensis,  et  sanctus 

Photinus  martyr  et  episcopus  Lugdunensis  discipu- 

**!«  sancti  Petri  apostoli,  sicut  et  refert  Josephus  et 

Kiisebius  Cffisariensis  episcopus,  cursum  Romanum 


quadraginta  et  octo  mart}Tibus,  retrusi  ergastulum, 
relatione  ad  beatum  Clementem  iV  loci  successoris 
Petri  apostoli  deportaverunt,  et  beatum  Inereniuni 
episcopum  beatus  Clemens  ordinavit.  Hoc  in  libro 
sancti  ipsius  Inerenii  episcopi  et  martyris  reperies. 
Edoctus  a  beato  Polycarpo  Hismemiomm  episcopum 
et  martyrem,  qui  fuit  discipulus  Johannis  apostoh, 


Hl   /^mIIaIm     AwMflv^lMVM^a-MA 


k07  APPENDIX  AD  OPERA  SANGTI  GERMANI  PARISIENSIS.  M 

sicut  refert  histonogTafius  Josephus  et  Hiereneus^dra  summihonoris,  pro  reverentiasanctitatiseonim 


episcopi  in  suo  libro. 

Johannes  evangelista  primum  cursum  Gallorum 
decantavit;  inde  postea  Polycarpus  discipulus  sancti 
Johannis;  inde  postea  Hiereneus  qui  fuit  episcopus 
Lugdunensis  Gallei.  Tertius  ipse  ipsum  cursum  de- 
cantavit  in  Galleis. 

Inde  modulationihus,  series  Scripturarum  Novi  ac 
Veteris  Testamenti,  diyersorumprudentium  virorum 
paginis,  non  ne  propriis,  sed  de  sacris  Scripturis  re- 
ciperent  [receperunt]  antiphoniasetresponsoria,seu 
sonus,  et  AUeluias  composuerunt,  et  per  universum 
orbem  terrarum,  ordo  cursus  est.  Non  sicut  multi 
opinantur,  ut  Gallicanus  quidam  clericus  Britto  mo- 
dulatione  deditus  quod  ipsum  edidisset,  quod  non 


sunt  adepti. 

Et  postea  in  Britanniis  vel  Scottiis  prffidicaverunt, 
quse  Vita  Germani  episcopi  Antisiodorensis,  et  Vita 
beati  Lupi  adfirmat,  qui  beatum  Patricium  spiritali- 
ter  litteras  sacras  docuernnt  atque  enutrierunt,  et 
ipsum  episcopum  pro  eorum  prsedicatione  archie- 
piscopum  in  Scottiis  et  Britanniis  posuerunt,  qui 
vixit  annos  centum  quinquaginta  tres,  et  ipsum  cur- 
sum  ibidem  decantavit. 

Et  post  ipsum  beatus  Wandilochus  senex,  et  bea- 
tus  Gomogillus,  qui  habuerunt  in  eornm  monasterio 
monachos  circiter  tria  milia. 

Inde  beatus  Wandilochus  in  prsedicationis  mini- 
sterium  abbato  Gomogillo  missus  est ;  et  beatus  Co- 


facit  quod  beatus  Hieronymus  presbyter,  Germanus  B  lumbanus  partibus  Galliarum  destinati  sunt  Luzogi- 


et  Lupus  episcopi,  Pelagianam  hfleresim,  vel  Gallia- 
nam  (quae  nomen  ipsius  titulatur)  ex  ■  Britanniis  et 
Scottiis  provinciis  expulerunt,  unde  alium  cursum 
qui  dicitur  prsesente  tempore  Scottorum,  que ....  sa 
opinione  jactatur, 

Sed  beatus  Marcus  evangelista,  sicut  refert  Jose- 
phus  et  Eusebius  in  libro  iv,  totam  iEgyptum  vel  Ita- 
liam  taliter  prsedicaverunt,  sicut  unum  Ecclesiam, 
ut  omnis  sanctus,  vel  Gloria  in  excelsis  Deo,  vel  ora- 
tione  Dominica,  et  Amen  universi  tam  viri  quam  fe- 
minae  decantarent.  Tanta  fuit  sua  praedicatio  unita, 
et  postea  Evangelium  ex  ore  Petri  apostoli  edidit. 

Beatus  Hieronymus  adiirmat  ipsum  cursum  qui  di- 
citur  prsesente  tempore  Scottorum,  beatus  Marcus 


lum  monasterium,  etibidem  ipsumcursum  decan- 
taverunt. 

Et  inde  postea  percrebuit  formam  sanctitatis  eo- 
rum  per  universum  orbem  terrarum,  et  multa  cceno- 
bia  ex  eorum  doctrina  tam  virorum  quam  puella- 
rum  sunt  congregata. 

Et  postea  inde  sumpsit  exordium  sub  beato  Co- 
lumbano,  quod  ante  beatus  Marcus  evangelista  de- 
cantavit,  et  si  nos  non  creditis,  inquirite  in  Vita 
beati  Columbani  et  beati  Eastasi  abbatis,  plenius  m- 
venietis,  et  dicta  beati  Attheleti  abbatis  Ebovensis. 

Est  alius  cursus  orientalis  a  sancto  Cromatio  et 
Eliodoro  et  beato  Paulino,  seu  et  Athanasio  episcopo 
editus,  que  in  Gallorumconsuetudinemnonhabetur, 


decantavit,  et  post  ipsiun  Gregorius  Nanzenzenus,  ^  quae  sanctus  Macharius  decantavit,  hoc  est,  per  duo- 
quem  Hieronymus  suum  magistmm  esse  adfirmat.     denas,  hoc  est,  unaqua;que  hora. 
Et  beatus  Basilius  frater  ipsius  sancti  Gregorii,  Aii- 
tonius,  Paulus,  Macharius,  vel  Johannes  et  Malchus 
secundum  ordinem  Patrum  decantaverunt. 

Inde  postea  beatissimus  Cassianus,  qui  Livorense 
monasterio  beatum  Honorium  habuit  comparem.  Et 
post  ipsum  beatus  Honoratus  primus  abbas  et  san- 
ctus  Caesarius  episcopus  qui  fuit  in  Arelata  et  beatus 
Porcarius  abbas  qui  in  ipso  monasterio  fuit,  ipsum 
eursum  decantaverunt,  qui  beatum  Lopum  etbeatum 
Germanum  monachus  in  eorum  monasterio  habue- 
runt.  Et  ipsi  sub  normam  reguli  ipsum  cursum  ibi- 
dem  decantaverunt,*et  postea  in  episcopatus  cathe- 


Est  et  aUus  cursus  quem  refert  beatus  Augustinus 
episcopus,  quodbeatus  Ambrosius  propter  hseretico- 
rum  ordinem  dissimilem  composuit,  quem  in  Italia 
antea  decantabatur. 

Est  et  alius  cursus  beati  Benedicti,  qui  ipsum  sin- 
gulariter  pauco  discordante  a  cursu  Romano  quem 
in  sua  regula  repperis  scriptum  :  sed  tamen  beatus 
Gregorius  urbis  Romee  pontifex,  quasi  privilegium 
monachis  ipsum  sua  autoritate  in  Vita  sancti  Bene- 
dicti  in  libro  Dialogorum  adArmavit,  ubi  dixit  non 
aliter  sanctus  vir  docere,  nisi  sicut  ipse  beatus  Bene- 
dfctus  vixit. 


ANTIQUll  MARTYROLOGIUM  GALLICANll 

EX  MS.  ILLUSTRISSIMI  DOMINI  CBAUVEUN,  REGIORUM  SIGILLORUM  CUSTODIS. 

(Marten.  ampliss.  coll.  tom.  VI.) 

INGIPIT   MARTTROLOGIUM. 

JANUARIUS.  j)     Macharii  abbatis.  Hffic  in  iEthiopia,  Rutuli,  Clau- 

Januarius  habet  dies  xxxi,  luna  xxx.  di®,  Aurigo,  Vetali,  Yertise,  Stephani. 

Kaiendas  Januarii,  Gircumcisio  Domini  nostri  Jesu 

Christi  secundum  camem.  III  Nonas  Jan.,  Cyrici,  Primi.  Parisii  civitate,  Deposi- 

lu;  Oriente,  Stephani.   Nicomedia,  Euphrosini  epi-         tio  sanctse  Genovefoe  virginis. 

scopi,  Primiani.  Vienna  civitate,  beati  Florenti  episcopi. 

IV  Nonas  Jan.,  Antiochiaj  Syridoni  episcopi,  Firmi,     PridiQ  Nonas   Jan.,  m  AMcai  Aqailinii   Genuni 


609  ANTIQUUM  MARTYRDL06IUM  6ALUCANUM.  610 

Quinti.  In  oriente,  Bononia,  Ermentis,  Aggei  et  a  VII  Kal.  Februarii,  in  Nitia,  Smumee,  Passio  sancti 


Gagi. 

Nonas  Jan.,  Hierosolyma,  Depositio  Simeonis  pro- 
ph^t». 

VIII  Idus  Januar.,  Epiphania  Domini    nostri  Jesu 

GhrisU,  Petri  et  Marci.  Givitate  Redonis,  nativitas 

et  ordinatio  episcopatus  et  depositio  sancti  Melanii 

episcopi  ibidem  celebris. 
VII  Idus  Jan.,  Nicomedia,  Luciani  presbyteri,  Feli- 

cis^Jil^uarii,  Poliarci,  Filoronis. 
VI  Idas  Jan.,  in  Grsecia,  Timothei,  Jocundi.  Augusto- 

dnno  civitate,  Depositio  Egimoni  episcopi,  Petri, 

Luci. 
V  Idus  Jan.,  in  Africa  Epictati,   Jocimdi,   Quihti, 

Secundi,  Satumini,    Felicis,    Fortunati,    Vitalis, 

Martialis. 
IV  Idus  Jan.,   Depositio   Melchiadis    episcopi.    In 

Africa,  Revocati,  Firmi,  Saturi. 
III     Idus    Jan. ,     in    Alexandria ,   Petri ,   Siveris , 

Eliuci. 

Pridie  Idus  Jan.,  in  Achaia,    Gyriaci,    Moscenei, 

Saturi. 
Idus  Jan.,  Romse,  Secundse,  Zoronae  et  militum  m. 

Pictavis,  Depositio  sancti  Hilarii  confessoris. 
XIX  Kal.  Februarii,  Nola  Gampanias,  Passio  sancti 

Felicis,  Pauli,  Succisi,  Victurini. 
XVUI  KaL  Febr.,  Antipchia,  Depositio  Abbacuc  pro- 

phetffi.  Remis  civitate,  Depositio  sancti  Remegii, 

episcopi  et  confessoris. 


Poljcarpi,  Fabiani,  Saliani,  Sydonis. 
VI  Kal.  Feb.,  in  Apollonia,  Gagi,  Gelesti,  Donativi, 

Publu. 
V  Kal.  Febr.,  Romse,  Natale  sanctse  Agnetis  virgi- 

nis  de  nativitate,  Daviti,  Juliani. 
IV  Kal.  Feb.,  in  Tuscia,  Constanti,  Hyppoliti  epi- 

scopi.  Treveris,  Depositio  Valerii  episcopi. 

III  Kal.  Feb.,  in  Africa,  Belleani,  Cleri,  Philippiani 
et  aliorum  cxxiv. 

Pridie  Kalend,  Februar.,   in  Alexandria,  Ammoni, 
Gyriaci,  Gemmeni,  Zelasi. 

FEBRUARIUS. 

Fehrmrim  habet  dies  xxviu,  luna  xxix. 

B  Kalend.  |Feb.,  Ravenna,  Severi  episcopi,  Victoris, 
etPassio  sanctorum  Vindimiali  et  Singenii. 

IV  Nonas  Febr.,  Puriiicatio  beatee  Marise  quando  re- 
prsesentatus  est  Jesus  in  templo.  Marini,  Victori. 

III  Nonas  Feb.,  in  Africa,  Felicis.  Vapingo,  Deposi- 

tio  episcoporum  sanctorum  Ferridi  et  Remedii. 

Lugduno,  Lupicini  episcopi. 
Pridie  Nonas  Feb.,  Foro  Semfironi,  Natale  Gimini, 

Gelasii  Magni,  Ponati,  Timoi,  Fihae  episcopi  cum 

filia  sua. 
Nonas   Febr.,  in   Sicilia,  Gathenas,   Passio  sanctce 

Agath(B  martyris.   Vienna  Depositio  Aviti    epi- 

scopi. 
VIU  Idus  Febr.,  in  Achaia,  Satumini,  Revocatse. 


«,..,   ,,  ,     ,      T.  t^         .    «  ,v       ...  ..  ^     Gaesarea  Cappadocise,  Passio  sancti  Dorothei  et 

XVU   Kalendas  Febmaru,  Romse,  Depositio  sancti(j     j,.    v.j. 


Marcelli  episcopi  et  confessoris.  Arelate,  Deposi- 
tio  sancti  Honorati  episcopi. 

XVI  Kal.  Feb.,  in  Thebaide,  Depositio  sancti  Anto- 
nii  monachi.  Bituricas  civitate,  sancti  Sulpidi  epi- 
scopi.  Linguinis,  Passio  sanctomm  Geminomm 
Speusippi,  LeoneUse,  JuneUde,  Neonis ;  et  Deasci 
civitate,  Depositio  MarceUi  episcopi. 

XV  KaL  Feb.,  Romse,  Dedicatio  cathedrse  sancti  Pe- 
tri  apostoli,  qui  primo  Romce  sedit.  Romse,  sancti 
Prisci,  Tyrsi  et  GaUinici.  Turonis,  monasterio 
Majori,  Depositio  sancti  Leobardi  confessoris. 

XUI  Kal.  Feb.,  Romse,  sancti  Sebastiani  et  Fabiani 
martyrum.  Lugduno,  Glementis  presbyteri. 


VII  Idus  Febr.,  in  Britannis,  Natale  Aguli  episcopi 

AnathoU,  Amonis. 
VI  Idus  Feb.  In  India  civitate,  Passio  sancti  Tho- 

mei  apostoU.  In  Arminia  Minore.  NatalepiunysU, 

OneUani^  Luci.  Depositio  PauU  episcopi. 
V  Idus  Feb.,  Suevo  apud  Cypram,  Natale  Aiexan- 

dri,  PauU,  DionusU.  Depositio  Prajecti. 
IV  Idus  Febr.,  Romse,  sanctae  Sotheris  virginis.  San* 

ctanis  civitate,  sancti  Trojani  episcopi  et  Balde- 

cundis  abbatissee. 
III  Idus  FebruarU,   in  Apulia,  Poenis,  Seufraxi.  In 

Campania,  Basiliani. 
Pridie  Idus  Febmarii,  in  Africa,  Damiani,  in  Italia 


XII  Kal.  Feb.,  Romse,  sanctie  Agnetis  virginis.  Ar-])     Donati,  HeraclU,  Vincentii^  Susannae. 


vemis,  Depositio  sancti  Aviti  episcopi,  Projecti, 

Amerini,  Satumini. 
XI  Kal.  Feb.,  in  SpanUs,  Valerii  episcopi  et   Vin- 

centi  diaconi  et  martyrum  xvui,  cum  sociis  eo- 

rum. 
X  Kal.  Feb.,  in  Mauritania,  Passio  Severiani   et 

AquUse  et  uxoris  ejus,  Eugeni  et  Machari,  Do- 

nati. 
IX    Kal.    Feb.,    Antiochia,  Passio  sancti  BabyUee, 

cum  tribus.  Par.,  et  aiiomm.  Eugeni,  Felicissimi, 

Satumini. 
Vni  Kal.    Feb.,    Autniasius,    Sabinus,    Leodotius, 

Thmgenis.  Romae,  Translatio  sancti  PauJi  apo- 

stoU, 


Idus  Feb.,  Nicomedia,  Passio  Juliani,  TulUani.  Lug^ 

duno,  Depositio  beati  Stephani  episcopi. 
XVI  Kalendas  MartU.  Romae,  Passio  Valentini  mar-> 

tyris,  FeUcolfle.  In  Tuscia,  Spoleti  civitate,  Vitalis, 

Cyrion,  Martiani. 
XV  Kal.  Mart.,  Antiochia,  Josippi  diaconi,  ApoUo* 

nU,  Romani  et  sanctae  Agapae,  virginis. 
XrV  Kal.   Mart.,  in  Britanniis,  Faustini,  Viventiae. 

In  iEgypto,  JuUani,  cum  iEgyptiis  numero  v  mU^ 

lium. 
XIII  Kalend.  Martias,  in  Africa,  Concordiae,  Donati, 

Casti,  Secundiani. 
XU  Kat.  Martias,  in  Africa,  Rutulus,  SUvani,  Dar« 

sici,  Secundini.  Depositio  Benedicti  abbatis, 


6ii 


APPENDIX  AD  OPERA  SANCTI  GERMANl  PARISIENSIS. 


012 


XI  Kal.  Martias,  in  Africa,  Publii,  Juliaui,  Marcelli,  ^  XVII  Kalendas  Aprilis,  in  Aquileia,  Hilaritas,  Jani, 


Majulii,  Julii. 


Datiani,  Papini. 


X  Kal.   Martias,   Roma^,  Depositio  Gagi   episcopi,     XYI  Kal.   April.,    Nicomedia,    Diunjsii,    Januarii, 


Victoris,  Corona;,  Didimi. 
IX  Kal.  Mart.,  in  Africa,  Veroli,  Secundini,  Servuli, 

Jucundi. 
VIII  Kal.  Martias,  Cathedra  sancti  Petri  apud  An- 


Nonna;.  RomaB  Aiexandri  episcopi,  Theod^li  dia- 
coni. 
XV  Kalend.  Aprilis,  in  Alexandria,  Collegi  diaconi, 
Colodii  diaconi,  Quinto,  Rogati. 


tiochiam.  Romse,  Natale  sanctffi  Concordiae,  Teclse     XIV  Kal.  April.,  in  Csesarea  Cappadocioe,  Theodori 


virginis  discipulse  sancti  Pauli  apostoH,   Valeri, 
Gagoni. 


presbyteri,  Lucelli,   Theodori   episcopi,    Leontii 
episcopi.  f^ 


VII  Kal.  Martias,  in  Pannoniis,  Seneroti,  Antigoni,      XIII  Kal.  April.,  in  Antiochia,  sancti  Joseim.  In  Sy- 


Rutuli.  In  Asia,  Cosani. 
VI  Kalendas  Martias.  In  Csesarea  Ileroli,  Luci,  Surgi, 

Fehcis.  Nicodemia,  Luciani  presbyteri. 
V  Kal.  Martias,  in  Africa,  Donati,  Justi,Auriti.  Pam- 

pilia,  Natale  sancti  Nestoris  et  Casti. 
IVKaL  Mart.,  Natale  sanctorum  Alexandri,  Nesto- 

ris,  Epicini,  Justi. 
III  Kal.  Martias,  in  Thessalonica  Alexandri,    Thi- 

ciani,  Gayani. 
Pridie  Kalendas  Mart.,   Natahs  sanctorum  Celeris, 

Pupilh,  Justiopnh. 

MARTIUS. 
Martius  habet  dies  xxxi,  luna  xxx. 


ria,  Pauh,  Valentini.  Fontenella  monasterio  in 

Galha,  Wiframni  episcopi. 
XII  KaL  April.,  in  Alexandria,  Seraphionis,  Josip- 

phi,  Voluntiani,  Ammoni,  Polycarpi. 
B  XI  Kal.  April.,  Narbouia  civitate,  Natale  Pauli  con- 

fessoris,  Saturnini,  Decroni,  Arionis. 
X  Kal.  Aprihs,  Natahs  sanctorum  Fidelis,  Theodori 

presbyteri,  Pauli,  Csesariae,  Juhani,  Diunysii. 
IX  Kal.  April.,  in  Syria  Seleucia.  Agapiti,  Romuh, 

Rogati,  Victorini,  Saturnini. 
VIII  Kal.  Aprilis,  Adnuntiatio  sanctae  Mariae  per  an- 

gelum.  Dominus  noster  Jesus  Chhstus  crucifixus 

est,  et  natale  CastuU,  Erostrati. 


Kalend.  Martii,  Natale  sancti  Leonis,  Donati,  Abun-     VII  Kal.  April.,  Natale  sancti  Castuh,  Mnnati  pres- 


danti,  Adriani,  Victoris. 
VI  Nonas  Mart.,  Georgii,  IleroU,  Absaloni.  In  Caesa- 

ria,  Luci  episcopi,  Primitivi,  Januarii. 
V.  Nonas  Martias,  FeUcis,  Lucioh,  Justi,  Furtinati, 

Marcise. 


byteri,  Pctii  episcopi,  Casiani  episcopi. 
VII  Kal.   Apnl.,  Hierosolyma,  Resurrectio  Domini 

nostri  Jesu  Chnsti,  et  Natdle  sanctorum  Romuh, 

Acuti. 
V  Kal.  AprUis,  ui  Csesarea,  Rogati ,  Alexandri.  Ca- 


-^ ,  — , — ^ — , — 

IV  Nonas  Mart.,  Luci  episcopi,  RoUgagi,  Palatini,  ^     vUlonis  civitate,  DeposiUo  Guntranmi  regis. 


Orani,  Sabellini,  PauU ,  GregorU. 
III  Nonas  Mart.,  in  Africa,  Adriani,  EvoU,  EusebU. 

Antiochia,  Passio  sancti  Focae,  Satumini. 
PridieNonasMart.,   Nicomedia,  Victoris,  Victurini, 

Pabiae,  Diodori,  Claudiani. 
NonasMartU,  in  Africa,  Saturi,  Revocati,  Jocundi. 

In  Mauritania,  Passio  sanctarum  Perpetuffi  et  Fe- 

licitatis.  In  Sischam  [Fortej  in  Scythia],  Depositio 

Hildomarcece  virginis. 
Vin  Idus  Martias,  Nicomedia,  QuirilU  episcopi  et  Ca- 

vituUni,  RogaU,  FeUcis. 
VII  Idus  MarUas,  Juliani,  Sici,  CyriUi,  Mariani,  Ro- 

gati,  Concessi. 


rv  Kal.  April.,  Nicomedia,  Pastoris,  Victorini,  Sa- 
tumini,  Theodori  presbyteri,  PentaU. 

III  Kai.  April.,  Natale  Domini,  Acaci,  PalaUni.  Aure* 
lianis  civitate,  Depositio  Pastoris. 

Pridie  Kal.  AprU.,  Natale  sanctorum  Aneti,  FeUcis. 
Valerice, 

APRILIS. 
Aprilis  habet  dies  xix,  luna  xxix. 

Kalend.  April.,  in  Armihia,  Partini,  Qaintiani,  V 
ctoris,  Secundi,  DiunysU. 

IV  Ndnas  AprU.,  in  Africa,  sanctonim  Ampiani,  V 
ctori,  MarcelUni.  Lugduno  civitate,   Depositio 


VIIdusMart.,  in  Niora,  GorgonU,  Palatmi,  Firmi.jj     ceti. 


in  AnUochia,  Agaphse  virginis  et  Marianae. 
V.  Idus  Mart,  in  Carthagine,  HeracU,  Zosuni,  Phi- 

lomi  episcopi,  Candidi. 
IV  Idus  Mart.,  Romae,  Depositio    GregorU    papae 


III  Nonas  AprU.,  in  Sitia,  sanctorum  Thomae,  E 

grii,  Benigni,  Theodosiae,  DonaU. 
Pridie  Nonas  AprU.,  Agatomi  diaconi,  PauU,  Ma^ 

tini,  Orbani,  Satumini. 


beatflB  memorise,  InnocentU  Episcopi,  Racsi  epi-      Nonas  ApriIis,inNicomedia,  sancU  Claudiani,  Fini=::»ni 


scopi. 


Biremi  episcopi. 


III  Idus  Mart.,  Nicomedia,  MaUdoni  presbyteri,  JulU     VIII  Idus  April.,  Quiriaci,  Epiphani  episcopi, 


episcopi,  Pioni,  Victurini. 


Donati,  SixU,  Rufini. 


Pridie  Idus  MarUi,  Nicomedia,   Fehcissimi,  DaUvi,     VII  Idus  April.,  in  AnUochia  Syrifle,  Timothei,  D»Hlo- 


Petri  Frununi. 
Idus  Mart.,  Nicomedia,  Luci  episcopi  et  martyris, 
Fausti,  SUvU,  Lucfle  evangelistfle,  ssLnctorum  Lon- 


genis,  Macharise,  Maximfle,  PuIuU. 
VI  Idus  ApriUs,  Natale  Thimori,  Macharii, 
Maximfle,  Concessi. 


gmi,  Pauli,  Tropoli,  Octavi.  Nicomedia,  DeposiUo     V  Idus  ApriUs,  Natale  Dimitri  diaconi,  Hilarii, 


aanctflp  Eufaxifle. 


cessi,  FortunaU. 


6i3  ANTIQUUM  MARTYROLOGIUM  GALLICANUM.  Gf4 

IV  Idus  Aprilis,  Natale  Apollonii  presbyteri,  Hilarii,  ^VI  Nonas  Maii,  Nataio  sanctorum  Gennani,  Ca'le- 

Donati,  Gaiani,  Theodori  presbyteri. 
ni  Idus  Aprilis,  in  Mauritania,  Natale  sanctorum  Sa- 


lonis,  Maximffi,  Domnini  episcopi,  Eustorgii  pres- 

byteri. 
Pridie  Idus  ApriU,  Pergamo,  Natale  sanctorum  Car- 

pi  episcopi,  Pauli,  Isaac,  Roraa!,  Julii  episcopi, 

Agapi,  Valerii,  Publii,  Bassi. 
Idus  Aprilis,  Calcidona,  Natalis  sanctonim  Enflona}, 

Polycarpi  episcopi,  Pauli  diaconi. 
XVHI  Kalendas  Maii,    RomoB,   Tiburtii,    Valeriani, 

Maximi,  Quiriaci,  Optati,  Marcise. 
XVII  Kal.  Maii,  Natale  Marronis,  Messoris,  Mositis, 

Vironic»  et  Vict«,  Diugenis,  Dei  Acluperti,  Apo- 

domii  cum  duobus  fratribus. 


XVI  Kal.  Maii,  in  Acliaia,  Natale  sanctorum  Calisti,  B     Euteci. 


stinse,  Felicis,  Cffilestini,  Chetini,  Hermogenise. 
V  Nonas  Maii,  Hierosolyma,  Inventio  sanctflo  crucis. 

Romte,  sanctorum  Juvenalis,  Alexandri  et  Eventi, 

et  Aviti  diaconi. 
rv  Nonas  Maii,  Nicomedia,  Anlonii,  Cselestini,  For- 

tuni  presbyleri,  Petri. 
III  Nonas  Maii,  in  Africa,  Grcgorii,  Felicissimi,  Hi- 

larii  episcopi,  Vienna,  Nectarietni  episcopi,  sancti 

Amatoris. 
Pridie  Nonas  Maii,  Natale  sancti  Geronti  confessoris 

Mediolano  civitate,  Victoris  et  Feiicis.  Autissio- 

doro,  sanctorum  Valerii  episcopi,  Maxinii. 
Nonas  Maii,  In  Nicomedia,  Flavi  episcopi,  Angustiiii 

episcopi  et  trium  fratrum  Marcellini,  Magrobii, 


Carissi,  Martialis,  Silvini. 
XV  Kal.  Maii,  in  Nicaea,  Petri  diaconi,  Hermogenis, 

Donati,  Fortunati,  Martiani. 
Xrv  Kal.  Maii,  in  Salonica  civitate,  Septimi  diaconi, 

Victurici.  Romai,  Eleutherii  episcopi  et  Anthia\ 
XHI  Kal.Maii,  Natalo  sanctorum  Hermogenis,  Gagi, 

Rufi,  Elvi,  Sericiani,  Vincenti. 
XII  Kal.  Maii,  Ronw,  Depositio  Victoris  episcopi, 

Salviani,   Jaraci,   Donati.  Autissiodoro   civitale, 

Martini  presbyteri. 
XI  Kal.  Maii,  Nataie  Fortunati,  Arathoris  presbyteri, 

Vitalis,  Aprunculi  episcopi. 
X  Kal.  Maii,  Romo?,  Depositio  Gagi  papce,  Primuli, 


VIII  Idus  Maii,  Mediolano,  Victoris,  Etici,  Saturnini. 

In  Santonico,  sancti  Martini.  Antissiodori,  sancti 

Palladii  episcopi. 
Vll  Idus  Maii,  Natalis  Queiilla?,  Quindei,  Zenoni, 

Afrodisii,  Timothei,  Primoli,  Beati  confessoris, 

Gordiani. 
VI  Idus  Maii,  Romo^,  sanctorum  Gordiani,  Ebitati, 

et  alibi  Sovenanti,  Job  propheta». 
V  Idus  Maii  in  Sirmia,  Natalis  sanctorum  Montani, 

Septimi.  Vienna.  Depositio  Mamerti  et  Martini 

episcoporum. 
IVIdus  Maii,  Roma»,  Natale  sanctorum  Pancralii, 

Nerei  et  Achillei. 


Turdiani.  Lugdunum  sancti  Epepodi.  Senonis,  ^  ni  Idus  Maii,  in  Paleestina,  Taraci  episcopi  et  Aii- 

T  *  *  —        *  ^^  ^  •      *        V  v^      1  fl*  vr*<  *  ^       a  **         w  i«* 


Leonis  episcopi. 
IX  Kal.  Maii,  in  Valentia  civitate,  Felicis  presbyteri, 

Fortunati  diaconi,   Acellei  diaconi   ct  Pantalc- 

moni, 
Vni  Kal.  Maii,  in  Alexandria,  Coronae  vurginis.  Et 

hunc  diem  Sidrach,  Misac  et  Abdenago.  Lugdu- 

num  civitato,  Alexandri  cum  aliis  xxxiii. 
VII  Kalend.  Maii,  in  Persida  civitate,  Diospoli,  Pas- 

sio    sancti  Georgii.  Lugduno,   Rustici  episcopi. 

Romse,  sic  celebrantur  in  letania  majori. 
VI   Kal.    Maii,    Natale  Aurelii,    Leonidis,   Vindei, 

Maximi,  Martianee,  GemoUni. 
V  Kal.  Maii,  Natale  sanctorum  Castoris,  Andimi  epi- 

scopi,  Stephani  episcopi,  Anthonini  presbyteri. 


dronici.  In  Polentia  Victoris,  Saturnini,  Marcelli 

episcopi. 
II  Idus  Maii,  Natale  sanctorum  Victoris  miiitis,  et 

Corona^,  Secundiani,  Quarti. 
Idus  Maii,  in  Porto  Romano,  Prestabilis,  Felicis, 

Victoris,  Petri  et  Andrei,  Pauli  ct  Dionysii.  Depo- 

sitio  Benedicti  confessoris. 
XVII  Kal.  Jnuii,  in  Esauria,   Aquilini,  Vicloriani, 

Heracli,  Paulini,  Fadoli  presbyteri. 
XVI  Kal.  Jun.,  Roma;,  Parlini,  Galli,  Chori,  Ileracii, 

Pauli,  Aquilini,  Victoris. 
XV  Kal.  Junii,  Natalc  Potaminis  presbyleri,  Orlha-» 

sii  presbyteri,  Luciosi,  Gasi  et  Victoris. 
XrV  Kal.  Jun.,  Romse,  Natale  Potenliani,  Gallicieriy 


IV  Kal.  Maii,  Romee,  sancti  Vitalis.  In  Pannonia,  D     p^^^,;,;    Eunucorum,  Quinqui,  Primoli,  Salusu! 

Euseppi  episcopi  et  Alipi,  Luciani,  Niceae  virgmis,         ,.,  . . 

et  Depositio  Amalfredi  episcopi  et  confessoris. 
III.  Kal.  Maii,  in  Alexandria,  Germani  presbyteri, 

Prosdoci  diaconi,  Prudenti,  Urbani. 
Pridie  Kal.  Maii,  Natalo  sanctorum  Dorothei  presby- 

teri,  Rodociani  diaconi.  Romfle,  Quirini  episcopi, 

Tyrenti,  Marini  presbyteri,  Saturnini,  yEmihani, 

Majoricffi,  Polocroni  episcopi. 

MAIUS. 

Maius  habet  dies  xxxi,  luna  xxx. 

Kal.  Maii,Initiumpra3dicationis  Doraininostri  Jesu 

Christi,  et  sanctorum  Philippi  apostoli,  Horienti 

episcopi,  Amatoris  episcopi,  Sigismundi  regis  et 

martyris. 


XIII  Kal.  Jun.,  Natale  sanctorum  Marcelli,  Sesalfi, 

Romffi,  Basillai.  In  Nostata,  Aura^. 
XII  Kal.  Jun.,  in  Mauritania,  Thiinolei,  Peheli,  Vi- 

ctoris,  Donati.  Gatursas,  Dcpositio  .sancii  Desi-» 

derii. 
XI  Kal.  Jun.,  Rora©,  Faustini,  Venusli,  Cassi,iEme- 

luni.  Corsica,  sanct®  Julise. 
X  Kal.  Jun.,  in  Spaniis,  sanctorum  Epccteti,  Aptonii 

nii,  Desiderii  episcopi,  PasseUaj  episcopi. 
IX  Kal.  Jun.,  in  Histria,  Zebelh,  Servoli.  Civitate 

Naunetis,  Rogatiani,  Oonatiani. 
Vni  Kal.  Junii,  in  Tuscia,  civitatQ  Lera,  sancii  Sen^* 


615 


APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI  PARISIENSIS. 


616 


tentiati.  Via  Nomentana,  sancti  Urbani  episcopi,  ^XVI  Kal.  Jul.,  Caulaurea,  sanctorum  Viti  martyris. 

Modesti  ct  Criscenti,  Cyrici,  Julittffi  matris  ejus. 
XV  Kal.  Jul.,  Natale  sanctorum  Alexandri,  Dioscori 

et  Marini  martyrum  ;  Quiriaci,  Cyriffi.  Aurelianis 

civitate,  Aviti  presbyteri. 
XIV  Kal.  JuL,  Romse,  Natale  Marci  et  Marcelliani. 

Ravenna,  Martori,  Felicis,  Emeli,  Crispini. 
XIII.  Kal.  Julii,  in  Mediolano,  sanctorum  Gervasii 

et  Protasii,  et  Celsi  pueri.  Romee,  Hippoliti,  Ho- 

noria;,  Voti,  Petri. 
XII.  Kal.  Julii,  Natale  Pauli,  Cjrriaci,  Feliciani,  Vi- 

talis,  Crispini.  Depositio  Childemarchi   virginis 

sacrae. 
XI.  Kal.  Julii,  in  Caesarea,  Depositio  sancti  Eosebii 

episcopi,  et  alibi  Quiriaci,  Appolonaris,  Rufini  et 


Poletrati. 
VII  Kal.  Junii,  Natale  Hereali,  Pauli,  Ruflni  et  Vale- 

rii,  Saturi,  Vituri,  et  Passio  sancti  Prisci  marty- 

ris. 
VI  Kal.  Jun.,  Natale  Aquilli  presbyteri,  Evangeli, 

Heliffi,  Luciani,  Quinti,  Estiabili. 
V.  Kal.  Junii,  Pamphilia,  Zetoli,  Primoli.  Parisiis 

civitate,  Depositio  sancti  Germani. 
IV  Kal.  Jun.,  Natale  Polionis,  Crispoli,  Primi.  Tre- 

viris  civitate,  Maximini  episcopi,  ubi  multa  mira- 

bilia  fiunt. 
III  Kal.  Junii,  Antiochia,  sanctorum  Sici,  Palatini, 

Gabini,  Crispoli. 
Pridie  Kal.  Jun.,  Romce,  sanctffi  Petronill®  virgi- 


nis,  sancti  Petri  Olise,    Ganti,  Gantiani,  Proti,  B     Martii. 

X  Kal.  Julii,  in  (Britanniis,   Albini  mart^rris,  cum 
aliis  DCCCLXxxvn.  Nola,  Pauli  episcopi,  et  sancti 


Praevilani,  Grisogoni,  Cantianillse. 

JUNIUS. 

JuniiLS  habet  dies  xxx,  luna  xxix. 

Kalend.  Junii,  in  Thessalonica,'Octavi,Crispini,  Ju- 
benti,  Castuli,  Arapi,  Publii  cum  aliis  cxxvi.  Vi- 
bina,  Gladi  episcopi. 

IV  Nonas  Jun.,  Romse,  Marcellini  et  Petri.  Item 
Marceliini  episcopi,  Zacharise  presbyteri,  Roga- 
tiani  episcopi  cum  aliis  xlviii. 

III  Nonas  Junii,  in  Africa,  Quirini,  Abidiani,  Nepto- 
ri,  Julianee  virginis.  Aurelianis  civitate,  Leifardi 
presbyteri. 

Pridie  Nonas  Junii,  Natale  Camasi8e,|Julii,  Satumini. 

Italia,  Rustici  episcopi,  Daciani. 
Nonas  Junii,  in    iEgypto,    Martiani,   Nigrandi  et 

Apolloniae,  Gregorii. 
VIU  Idus  Jun.,  Nevidunum,  Amanti,  Luci,  Alexan- 

dri,  Claudii  episcopi,  Ccerati  episcopi. 
VII  Idus  Jun.,  Natale  Pauli,  Fortunati.  Magh,  Pri- 

mosi,  Luciani. 
VI  Idus  Jun.,  Romce,  Primi  et  Felicis,  Nabor,  Nazari. 

Suessionis  civitate,  Depositio  sancti  Medardi  con- 

fessoris  et  pontificis. 

V  Idus  Jun.,  Natale  Maximini  presyteri,  Vincenti, 
Bassilidis.  Jachariae,  Censuri  episcopi,  et  Deposi- 
tio  Sagittarii  confessoris. 

IV  Idus  Jun.,  sanctorum  Basillse,  CrispoU....  Aurisi, 
Rogati. 

in  Idus  Jun.,  Natale  Emeriti,  Victuriani,  Victoris  et 

Fortunati. 
Pridie  Idus  Jun.,  Natale  sanctorum  Balsilidis,  jNabo- 

ris  et  Felicis,  Tribolis  Madaledis. 
Idus  Jun.,   in  Africa,  Luciani,  Fortunati.  Romse, 

sanctffi  Feliculse. 
XVin  Kal.  Julii,  Natale  Antonii,   Quitiani,    Proti. 

Suessionis  civitate,  Valerii  et  Rufini  martyrum. 

Aurelianis  civitate,   Translatio   corporis    sancti 

Aniani  confessoris  et  episcopi,  et  liberatio  civita- 

tis  ipsius  a  Chunis. 
XVIII  Kal.  JuL,  Natale  sanctorum  Hysiti,  Clementis, 

Cantiani,  Jovoniani,    Filippi,  Joviani,  Candidi, 

Cantiani,  Grissogoni,  Quintiani. 


Niceti  episcopi. 
IX  Kal.  Julii,  Natale  Aviti,  Aritionis,  Emeriti,  Capi- 

tionis. 
VIII  Kal.  Julii,  in  provincia  Palaestinse,  Nativitas 

sancti  Johannis  Baptist® ;  et  in  Epheso,  assumtio 

sancti  Johannis  apostoli. 
VII  Kal.  Julii,  Natale  sanctorum  Lantalibi,  Carits. 

Salonica,  Lucse  virginis,  et  Aceiahse  regis. 
VI  Kal.  Julii,  Romee,  Johannis  et  Pauli  fratnim,  et 

alibi  Gauderti,  Fclicis. 

V  Kal.  Julii,   Romae,  Crispi,  Crispiniani,  Felicis,^ 
p     Juliani,  Primitivi,  Justini. 

rv  Kal.  Julii,  in  Africa,  Fabiani,  Venusti,  Cunicci.^ 
Apolloni,  Dionysii,  Hynosi. 

III.  Kal.  Julii,  RomiB,  Natale  apostolorum  Petri 
Pauli  fli  aliorum  dcccclxxvi. 

Pridie  Kalendas  Julii,  Lemovicas,  Depositio  saD( 

Mariialis  episcopi,  Andegavis  civitate,  deposit 

sancti  Albani  cpiscopi  et  confessoris;  et 

aliorum  sanctorum   Cursici   presbyteri,   Leoi 

subdiaconi 

JULIUS. 

Julius  habet  dies  xxxi. 

Kal.  Julii,  Romffi,  Gagi  presbyteri.  In  monte     ^)r, 

Depositio  Aaron  sacerdotis.  Agustini,  Leoni  ^spi- 

scopi.  In  Gallia,  Karileffi  confessoris. 

[)  VI  Nonas  Julii,  Romae,  Processi  et  MartinianL  9  et 

Melchiadee  papse.  Turonis,  Munugundse  anc?  JJlc 

Dei. 

V  Nonas  Julii,  in  Alexandria,  Triphonis,  Syrc^iw, 
Aprici,  JulianL 

IV  Nonas  Julii,  in  Gallia,  Turonis,  Ordinatio     «pi- 
scopatus,  et  Translatio  corporis,  et  Dedicatio  ba- 
silicne  sancti  Martini  episcopi.   Bituricas,  aata/e 
sancti  Lauriani  martyris. 

III  Nonas  Julii,  Natale  Agathoni,  Triphonis,  Ma- 
grini,  Theodoti,  Meroni,  Rodosiae. 

Pridie  Jifonas  Julii,  Natale  Palladi  Philippi,  Seve*  i»^ 
ac  Zotici,  Ariethis. 

Nonas  Julii,  Natale  Eracli,  ApoIIoniif  Poblii  cu 
aliis  xviii.  Parma,  Novi  et  Parmini, 


617  AiNTIQUUM  MARTYROLOGIUM  GALLICANUM.  617 

VIII  Idus  Jalii,  Natale  sanctorum  Sustraii,  Esperi,  ^III  Kal.  Augusti,  Romse,  Felicis,  Fausti,  Viatri- 
Heraclii,  Quanti,  Pancratii,  Gomeliani  cum  aliis  cias.  Autissiodoro ,  Depositio  beati  Ursi  epi- 
numero  lx.  scopi. 

VII  Idus  Julii,  Natale  sanctorum  Motthi,  Faustiani,     Pridie  Kalendas  Augusti,  in  Africa,  Secundi,  Tyr- 


Nathol...  Feliciani  cumpresbyteris  yii,  etFratemi 

episcopi. 
VI  Idus  Jiilii,  Natale  yii  germanorum,  id  est  Felicis, 

Philippi,  Maximi,   SilTani,  Praetextati,  Januarii, 

cum  sociis  eorum. 
V  Idns  Julii,  Natale  sanctomm  Mariani,  Stephani, 

Leonis,    Mauritii.    Pictavis,    Depositio     Bassenae 

abbatis. 
IV  Idus  Julii,  Mediolano,  Naboris  et  Felicis,  Primi- 

tivi.  Lugduni,  Viventioli  episcopi. 
III  Idus  Julii,  Natale  Sjraphionis,  Attalis,  Profili,  n 

Menei  presbyteri,  Trophina»  yirginis. 
Fridie  Idus  Julii,  NatalesanctommDonasti,  Anthioci, 

Mari.  Lugduni  Galliffi,  Justi  episcopi,  Amici  epi- 


si Autissiodoro,    Depositio   sancti    Germani 

episcopi  et  confessoris. 

AUGUSTUS. 
Auqustus  habet  xxxi  dies, 

Kalendas  Augusti,  in  Antiochia,  Passio  sanctomm 
Machabffiorum  cum  matre.  Vercellis  civitate,  in 
Italia,  sancti  Eusebii  episcopi.  In  Spaniis,  sancti 
Felicis. 

IV  Nonas  Augusti,  Romae,  sancti  Stephani  ponti- 
ficis.  In  Italia,  Verona,  civitate,  Natale  sancti 
Felicis. 


scopi  et  confessoris.  In  Fiscamno,  Dedicatio  basi-     m  Nonas  Augusti,  Natalis  Metropoli  episcopi.  Her- 


licse  sanctissimce  Trinitatis. 
Jdibus  Julii,  in  Porto  Romano,  Natale  sanctomm 

Zotimi,  Bonosi  et  sociomm,  CathoUni  diaconi. 
XVII  Kal.  AugusU,  Natale  sanctomm  Helarini,  Ma- 

charii,  Dionysii. 
XVI  Kal.  Augusti,  Natale  Aquilini,  Bituri,  Generosi, 

Nazarii.  Antissiodero,  Theodosii  episcopi. 


meli  martyris,  Drogenis.  Hierosolyma,  inyentio 
beatissimi  protomartyris,  Eufrosini  episcopi. 

PridieNonas  Augusti,  Criscentiani,  Justi Bartho- 

lomsei. 

Nonas  Augusti,  Natale  Hiereni,  Assieradi.  Agusta 
civitate,  sanctae  Afrse.  Agusta,  Cassiani  episcopi. 
Catalauni,  sancti  Memmi. 


XV  Kal.  Augusti,  Romae,  Natale  Symphorisi  patris     VIII  Idus  Augusti,  Romae,  Xisti,  Fehcissimi  et  Aga- 


VII  germanorum,  et  alibi  Flabse  episcopi. 
Xrv  Kal.  Augusti,  Natale  Sysinni,  Lampadi,  Petri,  ^ 

Justi,  Rustici  presbyteri. 
XDI  Kal.  Augusti,  Natale  sanctorum  Sabini,  Luciani, 

Victoris,  Pauii,  Romani,  Valeriani. 
Xil  Kal.  Augusti,  Romse,  sanctae  Praxedis.  Massilia, 

Natale  sanctorum  Victoris,  Alexandri,  Feliciani, 

Adriani. 
Xl  Kal.  Augusti,  Natale  sanctorum  Cyrilli,  Andrei,     y  idus  Augusti,  in  Oriente  sanctomm  Firmi,  Ru- 


piti,     Donatiani,   Faustini,    et    Passio    sanctae 
Afrfie. 

Vn  Idus  Augusti,  Natale  sanctomm  Effironi,  Ve- 
neriffi,  Donti  episcopi,  Ausenti,  Faustini,  Quiriaci, 
Donati. 

VI  Idus  Augusti,  Natale  sanctomm  Seyeriani,  Victo- 
rini,  Albini,  Cyriaci,  Largi,  Metretffi  yirginis, 
Gloenedis. 


Tabelli,  Auri,  Platonis. 
^  Kal.  Augusti,  Romse,  Natale  sanctorumVincenti... 

Apollinahs,  Bimitivae. 
IX  Kal.  Augusti,  Natale  sancti  Victunni  militaris... 

et  sanctse  Christinee  virginis. 
^^  Kal.  Augusti,  Natale  sanctomm  Acinti,  Nonni, 


stici,  Pinoni,  Diunysii.  Lemoyicas,  sancti  Martini 
Brivensis. 

IV  Idus  Augusti.  Passio  sancti  Laurentii  archidiaconi, 
Felicissimi,  Criscentionis,  Januarii. 

III  Idus  Augusti.  Natale  Valeriani,  Tyburtii  et  Ce- 
ciliee  virginis,  et  Passio  sancti  Cassiani. 


Jacobi,  Clementiset  Juliam;  et  in...  Passio  sancti     ^^^^  ^^^  ^^  ^^^^^  «mctoram  EupU,  Ma- 

Christophon  martyris.  j^^  ^^^  ^^  0^^^ 

'11  Kal.  Angusti,  Natale  sanctornm  Joviniani,  Mar-  .    ^  ^r      ,.x-       _x    .     «    ^.     . 

•     *      t     XI-         j-     F.     •  A  Aj       •     Idus  Auffusti,  Romae,  Yppohti  martyns,  Pontiani. 

ciani...  In  Nicomedia,  Passio  sanctorum  Adriani     *"        ^     ,\  1       .,.  .       »1  j         j- 

Pictavis  civitate,  Depositio   sanctae    Radegundis 

reginae. 

XIX  Kal.  Septembris,  Natale Fortunati,  Dimetri, 

Vincentim,  Tatuli. 


cmn  aliis  numero  xxni. 
^I  Kal.  Angusti,  Natale  sanctomm  Julise,  Jocundse, 

ianuarii,  Simeonis,  et  sancti  Echeri  cpiscopi. 
^*    Kal.    Augusti,    Natale    sanctomm    Theophili, 


Auxenti,    Pmdoti.    Nicomedia,    sancti    Panto-     XVIII  Kalend.  Sept.,  Adsumtio  sanct»  Mariae  matris 


leonis. 


Domini,  Stroctionis,  Phiiippi,  Eutiani. 


^  Kal.  Augusti,  Natale  sanctomm  Rufi,  Pontiani.     XVII  Kal.  Sept.,  Natale  sanctoram  Horioni,  Henelie, 
Trecas,  sanctomm  Lupi,  Anastasiae.    Aurelianis         Agnati. 


#?HrifnfA     DvwkAWAm    A«\ia/»/«r\i 


GALENDARIUM  ANGLXGANUM. 


JANUARIUS. 

Hebraicc  vocatur  Tebeth^  iEgypliace  Tu5t,  Grsece 

Cynidios,  Latine  Janmrius,  Saxonice  Giul, 

Luna  Januarii  in  media  nocte  accenditur. 

PRINCIPIUM  JANl  SANCIT  TROPICUS  CAPRICORNUS. 

Januarius  habet  dies  xxxi,  luna  xxx. 

Kalend.  Januarii,  Gircomcisio  Domini  nostri    Jesu 

Ghristi. 
IV  Nonas,  sancti  Isidori  episcopi. 

III  Nonas,  sanctse  Gcnoyefae  virginis. 
Nonis,  sancti  Sjmeonis  monachi. 

VIII  Idus,  Epiphania  Domini  nostri  Jesu  Ghristi. 

IV  Idus,  sancti  Pauli  primi  eremitae. 

III  Idus,  Eductio  Domini  de  iEgypto. 

Idus,  Octavas  Epiphanise.  Sancti  Hilarii  episcopi. 
XIX  Kal.  Februarii,  sancti  Felicis  in  Pincis. 
XVIII  Kal.,  sancti  Mauri  abbatis. 
XVII  Kal.,  sancti  Marcelli  papa>. 
XVI  Kal.,  sancti  Antonii  monachi. 

XV  Kal.,  sanctee  Priscse  virginis. 

XrV  Kal.,  sanctarum  Mariae  et  Marthee. 

XIII  Kal.,  sanctorum  Fabiani  et  Sebastiani    mar- 
tyris. 

XII  Kal.,  Natale  Agnetis  virginis. 

X  Kal.,  sanctorum  Emerentianse  virg.  et  Macharii. 

IX  Kal.,  sancti  Babilii  episcopi,  et  trium  Puerorum. 
VIII  Kal.,  Gonversio  sancti  Pauli  apostoli  et  Pro- 

jecti  martyris. 
VII  Kal.,  sancti  Polycarpi  presbyteri. 

V  Kal.y  Octavse  sanctse  Agnetis  virginis. 

FEBRUARIUS. 

Hebraice  Sabath,  iEgyptiace  Mechir,  Grcece  Penitios, 
Latine  Februarius,  Saxonice  Solmon, 

Luna  inter  mediam  noctem  et  galli  cantum  accenditur. 

Kal.  Februarii,  sanctce  Brigidse  virginis. 

rv  Nonas,  Purificatio  sanctse  Marise. 

Nonas,  sanctse  Agathae  virginis. 

Vin  Idus,  sanctorum  Vedasti  et  Amandi. 

VI  Idus,  sancti  Guthmanni  confessoris.  Ante  istum 
locum  non  potest  esse  Quadragesima. 

IV  Idus,  sanctsB  Scolasticse,   sanctse   Sotheris  vir- 
ginis. 

III  Idus,  sanctae  Hadegundis  virginis. 
Idus,  sanctffi  Eormenhildae  virginis. 

XVI  Kal.  Martii,  sancti  Valentini  martyris. 
XV  Kal.,  diabolus  a  Domino  recessit. 

XIV  Kal.,  sanctae  Julianse  virginis. 

Vni  Kal.,  Gathedra  sancti  Petri  apostoli. 

VI  Kal.,  sancti  Matthaei  [Leg,  Mathiae]  apostoli. 

III  Inventio  capitis  sancti  Johannis  Baptistse  post 

annos  ccl. 
II  Kal.,  sancti  Oswaldi  archiepiscopi. 


^  MARTIUS. 

Hebraice  Adar,  iEgyptiace  Famenoth,  Grsece  Distros, 
Latine  Martius,  Saxonice  Hpedmonad. 
Luna  Martii  in  media  nocte  accenditur. 

VI  Nonas  Martii,  sancti  Geaddfle  episcopi. 

V  Nonas,  sanctorum  vii  Martyrum,  et  sancti  Adriani. 

II  Nonas,  sanctarum  Perpetuse  et  Felicitatis. 

VII  Idus,  Passio  xl  militum  Romse. 
IV  Idus,  sancti  Gregorii  papse. 

XVI  Kal.  sanctaj  Withburgce  virginis.  Sancti  Patricii 

episcopi. 
XV  Kal.,  sancti  Eadweardi  regis.  Primus  dies  saeculi. 

XIV  Kal.,  sancti  Joseph  sponsi  sanctae  Mariae. 
XIII  Kal.,  sancti  Guthberthi  episcopi. 

XII  Kal.,  sancti  Benedicti  abbatis. 
B  VIII  KaL,  Annuntialio  sanctae  Mariae. 

VI  Kal.,  Resurrectio  Domini. 

III  Ordinatio  sancti  Gregorii  papae. 

APRILIS. 
Hebraice  Nisan,  ^Egyptiace  Famuth,  Graece  Xanticos,  _ 
Latine    Aprilis ,   Saxonice    Eaftormonad. 
Luna  Aprilis  in  galli  cantu  accenditur. 
Kal,  Aprilis,  beati  Boranti   [Forsan,  Baronti]   mo — 
nachi. 

II  Nonas,  sancti  Ambrosii  episcopi. 

V  Idus,  sanctae  Mariae  iEgyptiacae. 

III  Idus,  sancti  Guthiaci  confessoris,  et  sancti  Leoni_.s 
papae. 

Idus,  sanctas  Eufemiae  virginis. 
n  XVIII  Kalendas  Maii,  sanctorum  Tiburtii,  ValeriaEti 
et  Maximi. 
XII  Kal.,  sancti  Petri  diaconi. 
IX  Kal.,  sancti  Georgii  martyris. 
VUI  Kal.,  sancti  Wilfridi.  . 

VII  Kal.,  santiMarci  evangelistae.  Laetania  major, 

IV  Kal.,  sancti  Vitalis  martyris. 

U  Kal.,  sancti  Ercenwoldi  episcopi. 

MAIUS. 
Hebraice  Jar,  iEgyptiace  Pactio,  Graece  Antemiseos, 
Latine  Maius,  Saxonice  Trimilci. 
Luna  Maii  mane  accenditw\ 
Kal.  Maii,  sanctorum  Philippi  et  Jacobi. 

V  Nonas,  Inventio  sanctae  Grucis,  sanctorum  Alexan- 
dri,  Eventii  et  Theoduli. 

D  II  Nonas,  sancti  Johannis  apostoli  ante  portam  La- 

tinam. 
Nonas,  sancti  Johannis  episcopi  inBeverlisco. 
VII  Idus,  Translatio  sancti  Andreas  apostoli.  JSstatis 

initium.  Habet  dies  xci. 
VI  Idus,  sanctorum  Gordiani,  Epimachi,  Septimi, 

Gyrilli. 
IV  Idus,  sanctorum  Nerei  et  Achilei,  et  Pancratii. 
III  Idus,  Dedicatio  basilicae  sanctae  Mariae. 

XV  Kal.,  sanctaj  .'Elfgyfae  reginae. 


CilLENDARlUM  AiXGLlGANUM. 


m 


sanctae  Potentianae  virginis. 
sancti  Urbani  raartyris.  • 

ancti  Augustini  episcopi. 
mcti  Felicis  papse. 
clflB  Petronillae  virginis. 

JUNIUS. 

e  Sivan,  iEgytiace  Pami,  Grsece  Deseos, 
ine  Junius,  Saxonice  Litha  vocatur. 
Luna  Junii  tertia  hora  accenditur. 
f  sancti  Nicomedis  martyhs. 
sanctorum  Marcellini  et  Petri  martyris. 
sancli  Petroci  confessoris. 
icti  Donifacii  episcopi. 
sancti  Audomari  episcopi. 
)epositio  saucli  Mcdardi  episcopi. 
UDLctoruni  Primi  et  Feiiciani  martyrum. 
umcti  Bamabse  apostoli. 
anctorum  Basilidis,  Cyrini,  Naboris  et  Na- 

Jul.,  sanctorum  Viti,  Modesti,  et  sanctffi 
'gae  virginis. 
,  sanctorum  Cyrini  et  Julittse  cum  sociis 

sancti  Bonifacii  confcssoris. 

,  sanctorum  Marci  et  Marcelliani  marty- 

,,  sanctorum  Gervasii  et   Protasii  marty- 

ancti  Apollinarismartyris,  et  sanctiLeuth- 

bbatis. 

mcti  Albani  martyris. 

sanctffi  iEtheldrytha?  virginis.  Vigilia. 

,  sancti  Johannis  Baptistffi. 

sancti  Leonis  papae.  VigiUa. 

sancti  Petri  apostoli. 

imcti  Pauli  apostoli. 


B 


JULIUS. 

Thamuh  iEgyptiace  Episi,  Groece  Panemos, 

Latine  Julius,  Saxonice  Litha, 
Luna  Julii  in  media  die  accenditur, 
),  Depositio  sancti  Swithuni   episcopi;  et 
;si  et  Martiniani. 

,  Translatio  sancti  Thomse  apostoli. 
;,  Ordinatio  et  translatio  sancti  Martini  epi-  j)  m  ^^i^^  sanctorun  Felicis  et  Audicti. 

II  Kal.,  sancti  Paulini  episcopi 
j,  Octava  apostolorum,  et  sanctse  Sexburg» 


^  XI  Kal.,  sanctae  Mariee  Magdalense. 
X  KaL,  sancti  Apollinans  martyris. 
VIII  Kal.,  sancti  Jacobi  apostoli. 

VII  Kal.,  sanctorum  vii  Dormientium. 

VI  KaL,  sancti  Samsonis  episcopi,  sancti  Pantaleo- 
nis  martyris. 

V  KaL,  sanctorum  Simplicii,  Faustini  et  Beatricis. 
IV  KaL,  sanctorum  Abdon  et  Sennen  martyrum. 

III  Kal.,  sancti  Germani  episcopi. 

AUGUSTUS. 

Bebraice  Dominab,  if!gyptiace  Meson,  Groece  Loos, 

Latine  Au(/U5^,  Saxonice  Prodmonad. 

Luna  Augusti  inter  mediam  diem  et  nonam  horam  ac- 

cenditur, 

KaL  Augusti,  Ad  vincula  sancti  Petri  apostoli,  Ma- 
chaboeorum,  sancti  Athelwoldi. 

IV  Nonas,  sancti  Stephani  episcopi  et  martyris. 

III  Nonas,  Inventio  corporis  sancti  Stephani  proto- 
martyris. 

Nonis,  sancti  Oswaldi  regis  et  martyris. 

VIII  Idus,  sancti  Sixti  episcopi,  Felicissimi  et  Aga- 
piti. 

VII  Idus,  sancti  Donati  episcopi. 
VI  Idus,  sancti  Cyriaci  martyris,  et  sociorum  ejus. 

V  Idus,  Vigilia. 

IV  Idus,  sancti  Laurentii  martyris. 

III  Idus,  sancti  Tiburtii  martyris. 
Idus,  sancti  Ypohli  martyris,  sociorumque  ejus. 
XLX  Kalend.  Septembris,  sancti  Eusebii  sacerdotis. 

C  XVIII  Kal.  Assumtio  sanctae  Mariee. 

XVI  Kal.,  Octava  sancti  Laurentii  martyris. 

XV  KaL,  sancti  Agapiti  martyris,  sanctae  Helense  re- 

ginse. 
XIV  KaL,  sancti  Magni  martyris. 
XIKaL,  sanctorum  Timotheei  et  Symphoriani  mar- 

tyris. 
X  Kal.,  sanctorum  Timothaei  et  Apollinaris. 
K  KaL,  VigUia. 

VIII  Kal.,  sancti  Bartholomsei  apostoli. 
VI  KaL,  sancti  Rufi  mart^ris. 

V  KaL,  sancti  Augustini  magni,  sancti    Hermetis 
martyris. 

IV  KaL,  Decollatio  sancti  Johannis  Baptistce,  sancta 
Sabinae  virginis. 


is. 

inctae  Marina;  virginis. 

s,  sancti  Grimboldi  saccrdotis.  Obitus  Ead- 

jgis. 

sanctorum  vii  Fratrum  cum  matre. 

sanctae  Mildrythae  virginis. 

anslatio  sancti  Swithuni  cpiscopi. 

,  sancti  Kenelmi  martyris. 

,  sanctffi  Cristina;  virglnis. 

,,  sancti  Vulfmari  confessoris,  sanctee  Marga- 

irginis. 

^  sanctfie  Praxedis  virginis. 


SEPTEMBER. 

Hebraice  Elul,  iEgyptiace  Thoth,  Grace    Garpieos, 
Latine  September,  Saxonice  Haleginonad, 
Luna  Septembris  circa  horam  nonam  accenditur. 
Kal.  Septembris,  sancti  Prisci  martyris. 

II  Nonas,  Translatio  sancti  Byrini  episcopi,  et  sancti 
Cuthberthi  episcopi. 

Nonis,  sancti  Bertini  abbatis. 

VI  Idus,  Nativitas  sanctfle  Mari».  Sancti  Adriani  mar- 

tyris. 
V  Idus,  sancti  Gorgonii  martyris. 

III  Idus  sanctonmi  Proti  et  Jacinti. 


m  APPENDIX  AD  OPEtlA  SANGTl  GERMANI  PARISIENStS.  62l 

XVin  Kalendas  Octobris,  Eialtatio  sanclffi  cnicis.  ^  NOVEMBER. 

Hebraice   Imare,    iEgyptiace   Athiri,   Graece   Dias, 


Sanctorum  Gornelii  et  Gypriani. 
XVII  Kal.,  sancti  Nicomedis  martyris. 
XVI  Kal.,  sanctomm  Euphemise,    Lucise  et  Gemi- 

niani. 
XV.,  sancti  Landberthi  episcopi. 
XII  Kal.,  Vigilia. 

XI  Kal.,  sancti  Mathsei  apostoli  et  evangelistse. 
X  Kal.,  sancti  Mauricii  cum  sociis  suis. 
IX  Kal.,  sanctae  Teclae  virginis. 
VIII  Kal.,  Gonceptio  sancti  Johannis-Baptistse.  iCqill^ 

noctium. 
VII  Kal.,  sancti  Firmini  martyris. 

V  Kal.,  sanctorum  Gosm^e  et  Damiani  martyrum. 
111  Kal.,  sancti  Michaelis  archangeli. 

II  KaL,  sancti  Hieronymi  presbyteri. 

OGTOBER. 

Hebraice  Theseri,  iEpyptiace  Faosi,  Grcece  jperbe- 

reteos,  Latine  October,  Saxonice  Pinterpillith. 

Luna  Octobris  inter  nonam  et  vesperam  accenditur. 

Kal.  Octobris,  sanctorum  Germani  et  Remigii  epis- 

coporum. 

VI  Nonas,  sancti  Leodegarii. 

III  Nonas,  sanctffi  Gristinse  virginis. 

Nonis,  sancti  Marci  papse,  Marcelli  et  Apulei. 

VII  Idus,  sanctorum  Dionysii,  Rustici  et  Eleutherii. 
U  Idus,  sancti  Galesti  papse. 

XVI    Kal.  Novembris,  sanctse  iEtheldrythse  virgi- 

nis. 
XV  Kal.,  sancti  Lucee  evangelistse. 


B 


Latine  November,  Saxonice  Bloimonad. 
Luna  Novembris  in  vespertino  tempore  accenditur. 
Kal.  Novembris,  Omnium  Sanctorum.  Sancti  Gce- 
sarii. 

IV  Nonas,  sancti  Eustachii  martyris. 

VI  Idus,  sanctorum  quatuor  Goronatorum. 

V  Idus,  sancti  Theodori  martyris. 

III  Idus,  sancti  Martini  episcopi.  Saneti  Menn»  mar- 

tyris. 
Idus,  sancti  Bricii  episcopi. 
XV  Kal.  Decembris,  sancti  Aniani  episcopi. 
X  Kal.,  sanctae  Gecilise  yirginis. 
IX  Kal.,  sancti  Glementis  martyris. 
VIII  Kal.,  sancti  Ghrisogoni  martyris. 
in  Kal.,  sancti  Satumini  martyris.  Vigilia. 
II  Kal.,  sancti  Andrese  apostoli. 

DEGEMBER. 

Hebraice  Casleu,  iEgyptiace  Choeac,  Grsece  Apiko$, 

Latine  December,  Saxonice  GiuU. 

Luna  Decembris  inter  vesperam  et  medium  diem  ac- 

cenditur. 

in  Nonas   Decembris,  Depositio  sancti  Byrini  epi* 

scopi. 

II  Nonas,  sancti  Benedicti  abbatis. 
rV  Idus,  sanctse  Eulaliae  virginis. 

III  Idus,  sancti  Damasi  papse. 

Idus,  sancti  Judoci  confessoris,  et  sanctse  Lucis  yir- 
ginb. 


VIII  Kal.,  sanctorum  Grispini  et  Grispiniani  marty-     XII  Kal.  Januarii,  sancti  Thomse  apostoli. 


rum. 
VII  Kal.,  sancti  Amandi  episcopi. 
VI  Kal.,  VigiUa. 

V  Kal.,  sanctorum  apostolorum  Simonis  et  Judse. 
III  Kal.,  Ordinatio  sancti  Swithuni  episcopi. 
II  Kal.,  sancti  Quintini  martyris  Vigilia. 


VIII  KaL,  Nativitas  Domini  nostri  Jesu  Ghristi. 

VII  Kal.,  sancti  Stephani  Protomartyris. 

VI  Kal.,  sancti  Johannis  evangelistfie. 

V  Kalend.,  Necatio  Infantium  cxuv  millia. 

rV  Kal.,  sanctae  Tibbae  yirginis. 

II  Sancti  Silvestri  papse. 


MABILLONII   MONmJM  TS  SEQUENTES   LITANIAS. 

Veteres  hasce  Litanias,  quae  una  cnm  Ubro  Psalmorum  in  membraneo  Godice  Remigianee  apud  Rhemos 
Bibliothecae  continentur,  Anglicanas  dicere  non  vereor,  non  solum  ob  veteris  Godicis  characieres  semi- 
saxonicos,  et  nomilia  sanctorum  plurimum  Britannica  seu  Anglicana  :  sed  maxime  propter  aliam  obse- 
crationem,  quae  adhibetur  sub  finem  litaniarum  :  Ut  Deus  clerum  et  plebem  Anglorum  conservare  digffie- 
tur. 

Earum  antiquitatem  probatin  primis  vetustas  Remigiani  Godicis  ab  annisprope  nongentisexarati.  Deinde 
sanctorum  «etas,  quorum  suffragia  postulantur;  ex  quibus  nuUus  est  medio  s«eculo  vn  inferior.  Adhaec, 
quod  multi  sancti  apud  Anglos,  sub  iinem  sseculi  vii  et  initium  sfficuli  vm  maxime  celebres,  in  ipsis  Litaniis 
omittuntur,  scilicet  Guthbertus,  Wilfridus,  Aidanus,  Aldhehnus,  Ethildrita,uttaceamMellitum,Laurentium, 
Paulinum,  Golumbanum,  Biscopum,  Geolfridum,  Theodorum,  Hadrianum,  Bedam  et  alios.  Ex  quibus  infero 
litanias  istas  labente  seeculo  vii  in  Anglicana  Ecclesia  usitatas  fuisse.  Unum  huic  sententise  objici  potest, 
nimirum  Augustinum  proximo  post  Gregoriumloco  nominari.  Quod  videtur  emanasse  ex  decreto  conciUi 
Gloveshoviensis,  anno  747  celebrati,  in  cujuscapitulo  17  constitutum  est,  ut  dies  depositionis  sancti  Auffustim 
archiepiscopi,  qui  ad  gentem  Anglorum  a  Gregorio  prsedicationis  gratia  missus  est,  ab  ecclesiasticis  et  mona* 
sterialibus  feriatus  haberetur;  ejus  nomen  in  litanix  decantatione  post  sancti  Gregorii  vocationem  semper  dice- 
retur.  Ego  vero  concedo  sanctum  Augustinum,  qui  in  prsedictis  litaniis  memoratur,  non  esse  magnum  illum 
Ecclesisp  doctorem,  sed  alium  cognominem,  Gregorii  Magni  discipulum,  et  Anglorum  apostohuD,  quem 


m  VETERES  UTANLE  ANGUGANiE.  626 

n  litaniis  AngUcanis  omissum  fuisse  nequaquam  yerisimile  est.  At  nihil  vetat  Augustinum  hunc  ssculo  yii 
n  publicis  litaniis  apud  plerasque  Anglorum  Ecclesias  invocatum  fuisse,  tametsi  nuUum  ejus  rei  decretum 
iraecessisset.  Sic  enim  in  Ecclesise  ritibus  usu  venire  solet,  ut  quod  prius  in  quibusdam  Ecclesus  usurpa- 
um  est,  communi  dein  episcoporum  decreto  confirmetur,  totique  uni  provincise  sive  regno  approbetur. 
)enique  etiam  permisso  hunc  Augastino  locum  in  prsemissis  Utaniis  tributum  fuisse  ob  decretum  oonciUi 
IloTeshoYiensis,  repono  id  nihU  detrahere  earumdem  Utaniarum  antiquitati,  prout  a  me  superius  asserta 
!st.  Gum  enim  scriptor  amanuensis  Teteres  Utanias  seecnlo  vii  usitatas  paulo  post  concUium  GloYeshoyiense 
lescriberet,  ml  mirum  si  Augustinum  post  Gregorium  inseruerit,  conciUi  statuto  hac  in  re  obsecutus.  Neque 
Mir  est  ratio  de  Guthberto,  aliisque  celebrioribus  sanctis  superius  laudatis  :  qui  etsi  pubUco  tum  cultu  ho« 
lorarentur,  nuUa  tamen  AngUcanffi  Ecclesiee  lex  excriptorem  adegit  ut  vetustis  ac  pridem  receptis  Utanus 
ecentiores  sanctos  pro  arbitrio  suo  ascribecet. 

£x  his  porro  vaUdissimum  argumentum  pro  Benedictiuffi  regulse  in  AngUa  propagatione,  quse  invictis 
linnde  testimonus  demonstrata  est,  deduco.  Siquidem  in  pubUcis  AngUcaiue  Ecclesise  Utaniis  unus  ex  om- 
libus  monasticse  vitse  institutoribus  sanctis  laudatur  Benedictus,  non  Antonius,  non  Pachomius,  non  Basi- 
inSy  non  Augustinus,  non  Gffisarius,  non  iEquitius,  non  AureUanus,  non  denique  Golumbanus.  Unde  conse- 
[uens  est,  sfficulo  yii  desinente  vitffi  monasticffi  fimdatorem  apud  Anglos  unum  audUsse  Benedictum,  cijyus 
lempe  regulam  Augustinus  in  eam  insulam  invexerat.  Accedit  quod  in  dictis  Utaniis  sancti  Benedicti  nomen 
us  repeti  prffiscribitur,  magna  sane  singularis  honoris  ac  yenerationis  prerogativa,  quffi  nuUi  aUi  sancto, 
ireterquam  sancto  Stephano  et  beatffi  Mariffi  virgini  usque  tertio  laudatffi  concessa  est.  Hic  vero  tam  singu. 
uis  sancti  Benedicti  apud  Anglos  cultus  sine  dtQ)io  processit  ex  commendatione  tam  Gregorii,  quam  Au- 
^tini,  qui  ambo  sanctum  Benedictum  prfficeptorem  ac  institutorem  suum  venerantes,  eumdem  sibi  sub- 
litis  affectom  inspirarunt. 

Neque  dici  potest  Augustinum  alia  quam  sancti  Benedicti  regula  in  Andreano  Gregorii  coenobioinforma- 
nm  fuisse,  sed  tamen  ei  ad  Anglos  in  Britanniam  abeunti  Gregorium  prsescripsisse  ut  sancti  Benedicti 
«gulam  in  monasteriis  institueret.  Nam  prffiterquam  quod  hoc  gratis  et  sine  fimdamento  adduceretur,  ac 
latnraU  consecutione  legitime  inferri  debeat  Augustinum  non  secundum  aliam  quam  quffi  ab  ipso  in 
kngUa  propagata  est  regulam  in  coenobio  Gregoriano  vixisse,  illud  prffiterea  hoc  argumento  vaUdissime  revin- 
dtnr,  quod  si  aUum  a  sancto  Benedicto  vitffi  reUgione  institutorem  Romffi  habuisset  Augustinus,  ejusdem 
at  fit)  cultum  ac  venerationem  etiam  apud  Anglos  non  neglexisset.  Quod  puto,  facile  concedent  squi  rerum 
estimatores.  Gum  ergointer  vitffi  monasticffi  auctores  unius  sancti  Benedicti  cultum  AngUcanis  Ecclesiis  prffi- 
icripserit,  uti  et  regulam  monasteriis,  nnUus  jam  dubitationi  locus  reUnquitur  eum  sub  eadem  Benedicti 
regula  Romffi  duce  Gregorio  miUtassie.  Hffic  dixerim,  non  animo  revocandi  controversiam  jam  satisfuse  agi- 
alam,  sed  Ulustrandi  argumentum  quod  ex  his  Utaniis  strictius  ac  brevius  in  dissertatione  mea  exposui. 

De  aliis  sanctis,  qui  in  his  Utaniis  memorantur,  plerisque  fere  ignotis,  plnra  hic  observare  non  vacat. 
Ulud  tantum  adverto,  Golumci^um  eum  esse,  qui  Golumba  Huensium  abbas  fuit,  et  sanctam  Margaretam , 
*tyus  in  his  partibus  non  adeo  antiqua  memoria  videbatur,  in  prffimissis  Utaniis  locum  habere. 


VETERES  LITANI^  ANGLIGAN^ 


A  MILLE  ANNIS  EOITiE. 

(MabiU.  Yet.  analect.) 


jrie,  eleison. 

Ibriste,  eleison. 

liriste,  audi  nos. 

Ihriste,  andi  nos. 

liriste,  audi  nos. 

ioiicta  Maria,  ora  pro  nobis. 

lancta  Maria,  Ora. 

imcta  Maria^  Ora. 

De  angelis. 

tacte  Michael,  orapro  nobis. 
feuicte  Gabriel,  Ora. 

•anete  Raphael,  Ora. 

tames    sancti  angeU,    orate   pro 

Dobis. 
tames  sancti  archangeli,       Orate. 
tames  sancti  chori  novem  ordi- 

iram  coelestium,  Orate. 

De  apastohs. 

anete  Petre,  ora  pro  nobis. 

u  Paule,  Ora. 


S.  Andrea, 
S.  Jacobe, 
S.  Joannes, 
S.  Thoma, 
S.  Jacobe, 
S.  PhiUppe, 
S.  Bartholomffiu, 
S.  Matthffiu, 
S.  Juda, 
S.  Bamaba, 
S.  Mathia, 
Omnes  sancti  chori 
orate  pro  nobis. 

De  martyribus. 

Sancte  Stephane  (6ts),  ora  pro  no- 

nobis. 
S.  Luca,  Ora. 

S.  Marce,  Ora. 

S.  Bamaba,  Ora. 

S.  TimothffiUy  Ora. 


Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
apostolorum. 


S.  Tite, 
S.  Phihmon, 
S.  Glemens,' 
S.  Syxte, 
S.  FeUx, 
S.  Laurenti, 
S.  GomeU, 
S.  Gypriane, 
S.  Sebastiane, 
S.  Gervasi. 
S.  Protasi, 
S.  Vincenti, 
S.  Georgi, 
S.  Dionysi, 
S.  Maurici, 
S.  Victor, 
S.  Joannes, 
S.  Paule, 
S.  Donatiane, 
S.  Rogatiane, 
S.  AQO&tinA^ 


Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 

Ora. 
Ora, 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 


627 

S.  Cosina, 
S.  Damione, 
S.  Romane, 
S.  Cffisari, 
S.  Harcellme, 
S.  Pancrate, 
S.  Nazari, 
S.  BenigDe, 
S.  Sym|ihoriane, 
S.  nennes, 
S.  Felicissiine, 
S.  Abdo, 
S.  Senes, 
S.  Tiburti. 
S.  Beate, 
5.  Candide, 
S.  Ronifaci, 
S.  Nicomedis, 
S.  Menna, 
S.  Magne. 
S.  Ruphine, 
S.  Nabori, 
S.  lavenalia, 
S.  Beatrix, 
S.  I:    ' 


.\PPEND1X  AD  OPERA  SANCTl  GERHANI  PARISIENSIS.  «28 

Ora.    Propitias  esto,  parce  nobis,  Do- 


Ora. 


S,  Perpetna, 

S.  Agatba, 
S.  CecilJa, 


Ora. 


Ora. 


Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 


.  Martiniane, 
S.  Dremore, 
Omnes    sancti    Chori    n 

orate  pro  nobis. 

De  eonfestorihvt. 
Soncte  Leo,  ora  pro  nobis. 
S.  Silvoster, 
S.  Donate, 
S.  Gregon, 
S.  Augnstine, 
S.  Hieronjme, 
S.  Benedicte  (bu), 
S.  Bilari, 
S.  Martjne, 
S.  Samson, 
S.  Brioce, 
S.  Melore, 
S.  Bnmwalatre, 
S.  Patrici, 
S.  Brtndane, 
S.  Camacbe, 
S.  Gilda, 
S.  Pateme, 
S.  Pctrane, 
S.  Guinvaloee, 
S.  Courentine, 
S.  Citawe, 
S.  Guoidiane, 
S.  Munna, 
S.  Serwane, 
S.  Serecine, 
S.  Guiniave, 
S.  Tutwale, 
S.  Gerniane, 
S.  Columcille, 
S.  Patile, 
S.  Judicaile, 
S.  Heviune, 
S.  GDoidwaie, 
S.  DirciUe, 
S.  Bachla, 
S.  Rawele, 
S.  Racate, 

S.  Louticrnc,  Ura 

S.  Riacate,  Ora, 

S.  Toninnane,  Ora, 

Omnes  sancti  chori  confessorum, 

orate  pro  nobis. 


Ora.    S.  Agnes, 
Ora.    S.  Anaatosia, 
Ora.    S.  Petronilla. 
Ora.    S.  Eufemia, 
Ora.    S.  Savina, 
Ora.    S.  Scholastica, 
Ora.    S.  Eugcnia, 
Ora.    S.  Sussanna, 
Ora.    S.  Appra, 
Ora.    S.  Columba, 
Ora.    S.  Tecla, 
Ora.    S.  Ninoca, 
Ora.    S.  Ticinwa, 
Ora.    S.  GenuTefa, 
"""     S.  JusEina. 
S,  Cristina. 
S.  Crispina, 
S.  Crispiniana. 
S.  Corona. 
S.  Bcnedicta, 
Ora.    S.  Senentina. 
Ora.    S.  Margarela, 
S.  Blandiua. 
S.  Hartbd, 
S.  Hcnna, 
S.  Hathitia, 
S.  Perpetua, 
S,  Concordia, 
S.  Julitta. 
S.  SincliU. 
S.  SoDbnia. 
S.  Crescentia, 
S.  DuData, 
Juliana, 
S.  Portuna, 
Victoria, 
S,  Tarsilla, 

Emiliana, 
S.  Triflna, 
S.  Brigida, 


Ora.    Propitius  esto,  libera  nos,  Domine. 
Ora.    Ab  omni  malo,  Libera. 

Ora.    Ab  omni  immnniJia  cordis  et  cor- 
a  7109,  Domine. 


Ora. 


Ora.    A  ]. 


A  morbo  malo, 
AIj  hii^te  [nalo, 

ilkibfili, 


Libera. 
Libero. 

Libera. 
Libera. 
Liben.' 

Libera. 
Libera. 

Libera. 


Ora, 

Ora. 

tartyrum, 


^     .  Ora. 

Orones   sancti    cbori    virgiuum, 

orate  pro  nobis. 
Omncs  sancti,  intercedite  pro  no- 

bis. 
Omties  sancti  angeli,  Intercedite. 
Ouiues  saucLi  arcbangeli,  Interce- 

dite. 


A  penciiio  mortis, 

ura.  A  venlura  ira, 

Ora.  Per  advcDtum  tuum 

Ora.  Per  tiativiliLleminam, 

Ora.  Per  baplismum  tuum, 

Ora.  Per  paijsionem  tuam, 

Ora.  Per  orucem  tuani, 

Ora.  Per  rcsurreclionem  tuam,  Libera. 

Ora.  Per  ascensionem  tiinm,       Libera. 

Ora.  Per  ilcscensioncm  Spiritus  sancti, 
Ora.       Libera. 

Ora  Pficoatores,  te  rogamos,  aadi  noa 

Ora!  ('"■). 

Ora.  Utpacem  nobisdones,             T^ 

Ota.  [jt  vitam  atque  sanitatem  not»5 

Ora.    IJt  nohis  in  bonis  operibus  per&e. 
veraiiliii:inl(jrn;t,  Xe 

Ul  nos  in  vera  flde  et  religiaiH 
conscrvare  digneris,  Te. 

Ora.    Ut  ecclesiam    catholicam  conser- 
Ora.       vare  digneris,  jf_ 

Ora     ^'  regem  et  episcopom  nostniin 
Ora]       conservare  digneris,  Te. 

Ora.  lItvitamet.-aiiil,i|i.'iiji/i:;dones,T(. 
Oi«-  Ut  populo  Christiano  pacem  et 
Orfl!  unitatem  largiri  digneris.  Te. 
Ut  fructum  terrte  nobis  dones,  Te, 
Ut  csili  serenitatem  nobis  dont), 


Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 
Ora. 


Te. 
tJt  pluviam  oporlunam  nobii  ito- 

ncs,  Te. 

Ut  charilatem  nobis  dones,     Te. 

§"■  Omnw  sanctK  virtutes,  Intereodite.    "'  ""f'^  ^"""^  pKnitcntiam  «n- 

n™'  Omncs  sanctffi  potestates,  Interce-        "-'•'''^  apcrc,  le, 

Ut  clerura  et  plebem  Angloruni 

conservare  digncris,  Te. 

tlt    uuiversalem  /^ngregalianeai 

sanclorum  conserrare  Higninis, 

Te. 
Ut  eam  in  vera  flde  et  reli^we 

conservare  digneris,  Te. 

Ut  nobis  misereri  digneris,  !<• 
Utuos  eiaudire  digueris,  Te, 
Fili  Dei,  >  Te. 

A^us  Dei,  qoi  tollis  peccalamui- 

di,  miserere  nobis. 
Agnus  Dei,  i|iii  tolli.s  ii.;wab  mui*- 

di,  parce  uolns,  DDUiijie. 
Agnus  Dei,  >iuit.)IIii>pi.<cr;itaman- 

cli,  donu  uobis  pacem. 
Cbriste,  audi  nos  (tcr), 

Srie,  eleison  {Urj. 
riste,  eleison  {ter). 
Oremus,  Pater  noster. 


Ora. 


Ora. 


Omncs  sancti  throni,  Intcrcedile. 
Omnes  sancti  cherubim,  Interce- 

dite. 
Omnes  sancti  seraphim,  Interce- 

dite. 
Omncs  sancti  patriarchx,  Inter- 

ceditc. 
Omnes  sancti  prophette,  Interce- 

dile. 
Omncs  sancti  apostoli,  lutercedite. 
Omoes  sancti  martyres,   luterce- 

dite. 
Omnes  sancU  confessores,  Interce- 

dite, 
Omnessanctaivirgiu-sjiiterrpdilc, 
Omnes  sancli,  hiteicedile. 

Ut  per  vestras  orationes  adipisra- 

mur  sine  flne  regnrim  Cfelorom 

noraino  volente,  per  onmia  soy 

cula  steculorum. 


629  S.  DOMNOLIJS.  ^  DE  S.  DOMiNOLO.  630 

Umc  oratio  posi  litaniam  canitur. 

Magniflcis  miriflcisque  orationibus  atque  meritis  recensitorum  patriarcharum,  propheiarum  atque 
apostolorum,  plurimorumque  martyrum,  vel  electorum^  atque  coafessorum  omnium,  petimus  et  oramus, 
ui  quemadmodum  eorum  nomina  vel  memoriam  in  hoc  seecuio  memorare  et  recitare  frequentamus,  ita 
atque  ipsi  pro  nobis  in  regnis  coelestibus  affectuales  ac  pnvatas  preces  fundere  dignentur,  ut  a  Deo 
veniam  et  indulgentiam  impetrare  atque  obtinere,  et  eorum  desiderandam  et  aspiciendam  speciem  et 
gloriam  in  regno  Dei  videre,  et  congaudere  mereamur,  praestante  Domino  nostro  Jesu  Christo,  cui  est 
honor,  et  potestas,  et  imperium  una  cum  Patre  atque  Spiritu  sancto  in  soccula  so^culorum.  Amen. 


ANNO    DOMINI    D].XXYI. 


SANCTUS  DOMNOLUS, 

EPISCOPUS  CENOMANENSIS. 


DE  SANCTO   DOMNOLO, 

EPISCOPO  CENOMANENSI,  IN  GALLIA. 

(Bz  Bollandio.) 


§  I.  Vita  scripiaf  cultas  saxi&r,  reliquiae.  g 

I .  Inter  episcopos  Cenomanenses  in  Gallia  nonus 
habetur  sanctus  Domnolus,  sive  Donnolus,  cujus  for- 
tia  factaetprfficlaratrophaia  quaBnovitsuaoitateper- 
petrata,  scripto  reliquit  auctor  ViUe,  qui  cum  eo  in 
hac  vitaB  mortalis  peregrinatione  plurimum  se  con- 
versatum  esse  testatur  in  prologo,  additque,  num.  10, 
se  cscumejus  mcritis  illuminatum  sffipiusvidisse  at- 
que  ab  illo  plura  alia  viri  sancti  miracula  didicisse; 
etsub  flnemasserit  cnergumenumad  sepulcrum  ejus 
sanatum,  multis  annis  sanum  secum  permansissc, 
imo  tres  cajcos,  se  aspectante,  luce  redintegrata, 
incolumes  abiisse,  et  multos  alios  morbis  afllictos  se 
conspiciente  venisse,  eosque  beati  viri  meritis  sanos 
inde  recederc  vidisse.  Fuit  autem  is  ex  pro^cipuis 
ecclesiffi  cathedralis  presbyteris,  unde  ecclesiffi  no-  n 
strae  hona  restituta  et  villas  indicat,  num.  11,  15  et 
18;  ipsamque  Vitam  vulgavit  suh  auspiciis  sancti 
Hadoindi  episcopi  Ccnomanensis,  inter  quem  et 
sanctum  Domnolum  fuerunt  Badegisilus  et  Berti- 
gramnus.  Vitam  sancti  Hadoindi  dcdimus  (Bolland.) 
in  addendis  ad  20  dicm  Januarii  cum  ejus  Testa- 
mento,  in  quo,  num.  3,  hasilicai  sancti  Vincentii, 
quam  Domnolus  sancto;  recordationis  episcopus  suo 
lahore  consti'uxit,  donat  pratellum,  Jurissui  villulam, 
ut  vel  inde  ejus  crga  sanctum  Domnolum  affectus 
queat  agnosci.  Vito;  stylum  uonnihil  se  emendasse 
ait  Surius,  quam  inde  danms  nostro  modo  illustra- 
tam  et  distinctam,  quia  primogenio  stylo  hactenus 
nonpotuitapudCcnomanos  invcniri,  magna  licet  ad- 
hihita  diligentia.  Hiscc  adjungimus  aliam  hreviorem 
Vitam  cx  vetusto  Codice  monasterii  Auisolani  nohis 


a  Joanne  Dardez  procuratam  et  a  Guilielmo  Quirini 
transmissam,  utroque  nostrsB  societatis  sacerdote  et 
studiorum  nostrorum  amantissimo.  Umc  Vita  post 
priorem,  ci^usmeminit,  scriptaest  eo  potissimum  ut 
possessiones  collatie  monasterio  sancti  Vincentii  ac- 
curatius  explicarentur.  Cui  suhjungimus  testamen- 
tum  sancti  Domnoli  per  modum  obtestationis  circa  il- 
ludmonasteriumfactfficlcro  Ecclesise  suse,  c^jus  tes- 
tamenti  alterum  exemplar  pridem  hahehamus,  altc- 
rum  exMs.  R.  P.  LudoviciJacoh  a  sanctoCaroIo,  ordi- 
nis  Carmelitani  saccrdote,  ipsi  Parisiis  descripsimus. 
2.  Mortuum  esse  sanctum  Domnolum  Kalendis  Dc- 
cemhris  indicant  Acta,  ad  quem  diem  illius  fcstum 
anniversaria  celehritaterecolitur  aCenomanensibus, 
et  Saussaius  in  Martjrologio  Gallicano  ista  scribit  : 
u  Cenomanis  depositio  sancti  Domnoli,  episcopiillius 
urbis  et  confessoris,  cujus  elogia  expressa  sunt  die 
ejus  ordinationis,  scilicet  16  Maii :  qua  die  ihidem 
celehriori  cultu  ejus  est  illustris  memoria.  »  Idem 
Saussaius  ad  16  Maii,  post  longum  encomium  ista 
habet :  «  Abiit  quidem  vir  divinus  ad  superos  Ka- 
lendis  Decemhris,  quo  dic  et  in  sacris  Cenomanen- 
sis  Ecclcsiffi  tabulismemoria  ejus  fulget,  proprio  cul- 
tu  consignata.VerumRomanaomnium  mater  Eccle- 
siarum  hodie  sacram  ejus  coronam  veneratur,  tanti 
antistitis  ordinationem,  etc.  »  Verum  nulla  ordina- 
tionis  meutio  iit  in  Martyrologio  Romano,  aut  apud 
Molanum,  Galcsinium  Canisium  et  alios,  sed  nuda 
memoria  proponitur  hoc  16  Maii,apud  Cenomanos, 
sancti  Domnoli  episcopi.  Nos,  quod  et  Surius  fecit, 
ejus  vitam  ad  hunc  diem  damus.  Joannes  Bondou- 
netus,  monasterii  sancti ViacenUi.  a»  s^wcX^  ^^\&.'Ql^\s^ 


63  i  SAiNCTUS  DOMNOLUS,  EPISCOPUS  CENOMAISENSIS.  632 

constructi  religiosus,  in  Vitis  episcoponimCenoraa-^is  Gallice  non  Dosme,  sed  Domnole  appelletur,  vide- 


nensium  Gallice  a  se  editis,  et  notis  ad  Vitam  sancti 
Oomnoli,  asserit  a  suis  coli  sanctum  Domnolum  22 
Octobris,  veneratione  ad  hunc  diem  translata,  quod 
primus  dies  Decembris  impediretur  passim  cum 
tempore  Adventus :  ob  quam  causam  potuit  ab  aliis 
eadem  veneratio  translata  fuisse  ad  hunc  i6  Maii; 
aut  ceite  ob  aliquam  corporis  translationem  aut 
elevationem. 

3.  Elevatum  autem  esse  corpus  sancti  Domnoli, 
anno  i  124,  ettranslatum  in  capsam  argenteaminau- 
ratamab  Hildeberto  episcopoCenomanensi,  praesen- 
tibus  Fulcone,  comite  Andegavensi  et  magna  nobi- 
lium  multitudine,  testatur  Bondonnetus  p.  241,  qui 
deinde  duas  alias  translationes  per  legitima  testi- 


tur  potius  sanctus  Dosmus  alius  a  sancto  Domnolo 
statuendus,  sive  is  martyr,  sive  confessor  habeatur. 
Fatetur  Bondonnetus  nonadesseCenomanis  caput 
imo  nec  omnia  ossa  sancti  Domnoli :  sed  nec  inde 
sequitur,  quse  desiderantur,  ossa  deportata  f uisse  ad 
oppidum  Chaumense  et  istic  conficere  corpus.Verum 
hanc  utrique  parti  controversiam  decidendam  relin- 
quimus,  et  exspectaraus  ut  Chaumenses  sua,  si  qua 
habent,  documenta  proferant  atque  communicent, 
aliquid  lucis  fortassis  a  nobis  acceptura. 

§  II.  Tempus  sedis  et  obitm,  Peracta  circa  obUum 
sancti  Leonardi  Vendoperensis. 

5.  Habemus  Historiam  Francorum  Gregorii  epi- 

scopi  Turonensis,  olim  a  Rosweido  nostro  collatam 


monia  probat,  quorum  prius  est  tale  :  «  Ego  Simon  B  cum.  ms.  vetustissimp  Codice  monasterii  sanctiTru- 


Hayenouve,  clericus  Andegavensis  dioecesis,  in  decre- 
tis  licentiatus,  apostolica  auctoritate  notarius,  fidem 
facio  et  contestor  fratrem  Benedictum  Boulanger, 
abbatem  hujus  monasterii  sancti  Vincentii,  transtu- 
lisse  ex  vetustissima  capsa  in  hanc  novam  corpus 
sancti  Domnoli,  confessoris  et  episcopi  Cenomanen- 
sis  etpraecipuifundatoris  ejusdemraonasterii,  die25 
mensis  Januarii  anno  Domini  1535,  praesentibus  ibi- 
dem  venerabilibus  viris  fratre  Nicolao  Pivert,  abbate 
sancti  Martini  Sagiensis,  patre  Bremondo  de  Ponte, 
priore  claustralihujus  monasterii,  et  totius  conven- 
tus  fratribus  et  aliis  quamplurimis  tum  clericis  tum 
sfficularibus,  teste  sigillo  meo  manualihic  apposito. » 


donisinHasbaaia,in  quo  plurima  desunt  quse  passim 
in  excusisexemplaribusleguntur,  sedforsanaposte- 
ris  inserta,  uti  alii  exmss.CodicibusCorbeiensietMe- 
tensi  indicarunt.  In  hismss.  desunt  illa  quse  de  san- 
cto  Domnolo  in  excusa  historia  sic  leguntur  lib.  vi, 
cap.  9  :  «  Domnolus  vero  Cenomanorum  episcopus 
aegrotare  coepit.  Tempore  enim  Clotarii  regis  apud 
Parisios  ad  basilicam  sanctiLaurentiigregi  monaste- 
rialiprfiefuerat.  Sed  quoniam  Childeberto  seniore  vi- 
vente,  semper  Clotario  rcgi  fidelis  exstitit,  et  nuntios 
ipsius  ad  speculandum  missos  crebrius  occulebat, 
prsestolabatur  rex  locum  in  quo  pontiGcatus  hono- 
rem  acciperet.  Migrante  autem  Avennionensis  civi- 


Haec  ibi.  At  posterius  testimonium  est  ejusmodi  :  ^  tatis  pontifice,  istum  illuc  dare  deliberaverat.  Sed 
«  Et  ego  Raphael  Marie,  in  legibus  licentiatus,  nota-     beatus  Domnolus  hsec  audiens,  ad  basilicam  sancti 


rius  apostolicus  et  regius,  Cenomanis  commorans, 
attestor  venerabilem  patrem,  fratrem  Jacobum  Ba- 
docheau,  abbatem  hujus  monasterii  sancti  Vincentii, 
missse  sacrificio  solemniter  celebrato,  idem  corpus 
sancti  Domnoli,  propter  tumultus  bellicos  ex  hac 
nova  capsa  alio  translatum,  in  eadem  denuo  res- 
taurata  recondidisse  decima  nonaJanuarii,  anno  Do- 
mini  1600,  preesentibus  ibidem  totius  conventus  fra- 
tribus  et  discretis  viris,  Roberto  Oven  Anglo,  et  Ni- 
colao  Noel  Picardo,  presbyteris  et  canonicis  Ceno- 
manensibus  et  aliis  quam  plurimisCenomanis  com- 
morantibus,  testesigillomeomanuali  hicapposito  et 
prsedictorum  sic  signatum,  Badocheau  abbas.  R. 
Oren,  N.  Noet,  Marie  Notarius.  »  Haec  ibi. 

4.  Est  supra  Parisios  inter  Sequanam  et  Matronam 
provincia  Bria  sive  Brionia,  et  in  ea  oppidum  Chaume 
seu  ChdmeSf  in  cujus  ecclesia  circa  annum  1530  in- 
ventum  fuisse  corpus  sancti  Dosmi  (Gallice  Dosme) 
ejusque  caput  ibidem  quiescere,  ac  multis  clarere 
miraculis,  ac  dici  fuisse  episcopum  Cenomanensem, 
testatur  NicolausGillisin  AnnalibusGailicis,  inFran- 
cisco  primo  rege  Francorum,  fol.  553  editionis  Pa- 
risiensis  1617.  Antonius  Corvaserius  in  sua  episco- 
porum  Cenomanensium  Historia,  arbitratur  dictum 
corpus  sanctiDosmi  esse  sancti  Dommoli,  quod  nul- 
lum  alterius  nomen  magis  conveniat.  Verum  cum 
eodem  tempore  corpus  sancti  Domnoli  fuerit  in  ec- 
clesia  monasterii  sancti  Vincentii^Cenomanensis,  et 


Martini  antistitis,  quo  tunc  Clotarius  rex  ad  oratio- 
nem  venerat,  accessit;  et  nocte  totain  vigiliis  excu- 
bans,  per  priores  qui  aderantregi  suggestionem  in- 
tulit,ut  non  quasi  captivus  ab  ejus  elongaretur  aspectu 
nec  permitterentsimplicitatem  suam  in  senatores  so- 
phisticos  ac  judices  philosophicos  fatigari.  Ad  hsec 
rex  annuens,  migrante  Innocentio  Cenomanorum 
episcopo,  ipsum  Ecclesise  illi  episcopum  destinavit. 
Jam  assumpto  episcopatu,  talemsetantumqueprse- 
buit,  ut  in  summae  sanctitatis  culmen  evectus,  debili 
usumgressuura,  caeco  restitueretvisum.  Qui  post  vi- 
ginti  duos  episcopatus  annos,  dumsecerneretmorbo 
regio  calculoque  gravissime  fatigari,  Theodolphum 
J)  abbatem  in  locum  suura  prseelegit.  Cujus  assensus 
rex  prsebuit  voluntatem.  Sed  non  multum  post 
tempus,  mutata  sententia,  in  Badegisilum  domus 
regise  majorem  transfertur  electio.  Qui  tonsuratus, 
gradus  quos  clerici  sortiuntur  ascendens,  post  qua- 
draginta  dies  migrante  sacerdote  successit.  » 

6.  Hficc  omnia  desunt  in  prsedictis  Mss.  et  viden- 
tur  postmodum  inserta,  et  in  raultis  refelluntur  ex 
textu  Vitsa  sancti  Domnoli  ab  auctore  cosevo  et  teste 
oculato  scriptse;  imo  et  ex  Vita  breviori  diu  postea 
exarata :  in  quibus  sanctus  Domnolus  alienigena  ha- 
betur,  ac  Roma  peregrinatus  in  Gallia  jam  tunc  epi- 
scopus,  assumptusquead  regimen  Ecclesise  Cenoma- 
norum.  Fabulosa  ergo  videntur  quae  de  Domnolo 
abbate  sancti  Laurentii  dicuntur,  ac  forsan  ab  aliquo 


633  DE  SANGTO 

alio  Domonolo  gesta  ad  hunc  Genomanensem  perpe-  a 
ram  transferuntur;  idque  eo  facilius,  quo  notior  erat 
amicitia  quse  inter  sanctum  Domnolum  et  sanctum 
Germanum  episcopum  Parisiensem  intercessit.  Quid 
quod  ibi  sanctus  Domnolus  statuatur  alicujiis  prodi- 
tionis  reus,  qui  nuntios  Glotarii  regis  ad  speculandum 
missos  crebrius  occulebat?  Hujusmodi  sane  culpa 
viro  tam  sancto  non  videtur  recte  tribui.  Accedit 
quod  auctor  Yitffi  dicat,  jampridem  defunctum  fuisse 
beatum  Innocentium  cum  Genomanos  venit  Domno- 
lus,  necdum  alio  in  ejus  locum  subrogato.  Imo  Bon- 
donnetus  aliique  scriptores  Genomanenses,  allegatis 
vetustis  chartnlariis  dicunt  ex  iis  haberi  Scienfredum 
qucmdam,  qui  mortuo  Innocentio  sedem  invaserit, 
seu  potius  Ecclesia".  jura  ac  bona,  quippe  qui  nun- 
quam  se  ordinandum  curaverit ;  unde  factum  sit  ut  B 
in  conciio  Aurelianensi  v,  anno  Ghildeberti  38,  Ghri- 
sti  547,  vicinis  omnibus  episcopis  comparentibusper 
se  aut  missos  suos,  solis  defuerit  Genomanensis; 
qtiem  inde  colligunttunc  nullum  fuisse.  Optarcmpro- 
duci  chartularia  illa  ex  quibus  Scienfredus  iste  co- 
gnoscitur,  nam  ex  publicis  illis,  si  genuina  sunt,  in- 
strumentiB  longe  certiusdefiniri  poterit  cujusque  epi- 
scopi  tempus,quam  ex  incerta  posterorum  conjectura: 
qui,  ut  longa  annorum  spatia  paucis  episcopis  imple- 
rent,  quos  scilicetsolosnoverant,  pluribus  forte  obli- 
vione  deletis,  longa  illis  spatia  annorum  assignavere. 
7.  Sic  in  regesto  pontiiicalis  Ecclesise  Genoma- 
nensis  ms.  usqueHid  annumDomini  1255,  habentur: 
«  Gesta  domni  Innocentis,  Genomanicse  urbis  epi- 
scopi,  qui  fuit  temporibus  Anastasii  imperatoris,  et  ^ 
Godovsei  primi  Francorum  regis  Ghristiani  et  Ghil- 
deberti  flLii  ejus,  )>  diciturque  quod  «  sedit  in  prse- 
dicta  sede  annos  45  menses  iO  dies  25,  et  fecit  in 
ipsa  ordinationes  quinquaginta;  presbyteros  enim 
consecravit  318,  et  levitas  atque  alios  ministros 
quantnm  necesse  fuit.  »  Deinde  sequuntur  «  Gesta 
domni  Domnoli,  Genomanicse  urbis  episcopi,  qui  fuit 
temporibus  ultimis  Ghildeberti  et  Glotarii  atque 
primo  tempore  Ghilperici  iilii  ipsius  Glotarii,  qui 
fuerunt  reges  Francorum ;  »  et  dicitur  quod  « sedit 
in  prsedicta  sedeannos46,  menses  11,  dies  24,  etfe- 
cit  ordinationes  septuaginta,  presbyteros  360,  diaco- 
nos  250,  et  reliquos  ministros  sufticienter.  »  Simili- 
ter  in  Addendis  ad  28  Januarii  exhibuimus  {Bolland.)  t\ 
«Gesta  domni  Haduindi,  Genomanicse  urbis  episcopi, 
qui  fuit  ultimo  tempore  Glotarii  filii  Ghilperici,  et 
tempore  Dagoberti  filii  Glotarii,  et  primo  tempom 
Glodovsei  filii  ejusdem  Dagoberti :  »  Girca  finem  au- 
tem  asseritur  quod  «  sedit  in  praedicta  sede  annos  30, 
menses  1 1 ,  dies  23.  »  Operse  pretium  esset  illud  re- 
gestum  integrum  dari  in  lucem,  tum  propter  plura 
singulorom  episcoporum  gesta  subjunctainstrumenta 
Genomauensis  historise  fundamenta  et  principia  for- 
san  vehementer  illustratura,  ncc  non  reliquae  Galli- 
canae  historise  magnum  subsidium  allatura ;  tum  ad 
conmiodius  judicandum  de  singulis;  nonnuUa  enim 
certo  adulterata  sunt  aut  omnino  fictitia.  Interim 
pnesumere  licet,  quo  stylo  ca^ptum  est,  eodem  per- 


DOMNOLO.  634 

ductum  esse  regestum  illud  usque  ad  domnum  Gau- 
fridum  de  I^uduno,  cum  quo  desinit.  Hoc  autem  po- 
sito,  consequens  etiam  foret  totum  esse  compositum 
subejus  successore  domno  Guilielmo  Roland,  scecu- 
lo  xni,  juxta  eam  quse  tunc  habebatur  satis  vitiosa 
Francorum  regum  chronologiara ;  et  numeros  anno- 
rum,  mensium,  dierum,  cuique  episcopatui  attribu- 
tomm;  qui  ut  posterioribus  sseculis  certi  fuerint, 
non  est  credibile  eos  aeqae  certos  fuisse  sex  vel  octo 
prloribus  :  imo  pro  primis  saltem  gratis  esse  defini- 
tos  non  solum  censeo  ego,  sed  et  Bondonnetus,  et 
versimiliter  alii  apud  Cenomanos  eruditi  viri. 

8.  In  Domnolo  certe  id  clarum  est,  cui  anni  fere 
quadringinta  septem  tribuuntur  ab  ultimis  tempori- 
bus  Childeberti,  qui  obiit  anno  regni  49,  Ghristi  558, 
usque  prima  tempora  Ghilperici,  qui  coepit  anno 
Ghristi  561 .  Interim  anno  Ghildeberti  regis  30  ha- 
bita  est  synodus  Aurelianensis  iv,  cui  Innocentius  in 
Ghristi  nomine  episcopus  civitatis  Genomanicse  con- 
sensit  et  subscripsit^  adeo  ut  hic  fortassis  non  ante 
annum  546  excesserit  e  vivis.  Gujus  locum  si  aU- 
quam  multis  annis  tenuit  nunquam  ordinatus  Scien- 
fredus,  poteruntinitia  Domnoli,  potius  quam  flnis,  re- 
ferri  ad  prima  tempora  Ghilperici  :  pro  quo  tamen 
rectius  scriberetur  nomen  fratris  Ghariberti,  Pari- 
siense  regnum,  sub  quo  Genomani  erant,  post  Giota- 
rii  patris  mortem  obtinentis,  sicut  regnum  Suessio- 
nense  obtinebat  Ghilpericus.  Poterit  etiam  sic  verum 
esse,  quod  Gregorii  Turonensis  interpolator,  auctor 
non  quidem  fidelissimus,  sed  tamen  pluribus  saeculis 
antiquior  regesto,  de  Domnolo  scripsit,  post  vigintt 
duosepiscopatus  annos  successorempostulasse  et  impe- 
trasse.  Gerte  prima  ejus  notitia  anno  Ghristi  567  inve- 
nitur  in  synodo  Turonensi  n,  cui  xv  Kalendas  Decem^ 
bris,  Ghariberto  annum  sextum  regnante,  subscripsit 
Domnolus,  peccator  episcopus  Eccksiae  Cenomanensis, 

Obtulerathuic  sjnodo  epistolam  sanctaRedegundis 

regina,  qua  petiit  tutelam  et  stabilitatem  institutse  a 

se  congregationi,  quam  confirmarunt  sanctus  Dom- 

nolus  aliique  episcopi  decreto  suo,  quod  exstat  apud 

Gregorium  Turonensem,  lib.  ix  Hist.  Francorum, 

cap.  39.  Inter  episcopos  qui  tunc  interfuerunt  dicto 

concilio  Turonensi  fuit  Felix  episcopus  Nannetensis, 

ad  quem  exstat  poema  Fortunati  episcopi  Pictavien- 

sis,  lib.  III,  num.  6,  de  Dedicationc  ecclesise  suse,  cui 

sanctum  Domnolum  interfuisse  hoc  versu  meminit : 

Domnolus  hic  fulget  meritis,  Matacharius  inde, 
Jure  sacerdotii  cultor  uterque  Dei. 

Ghariberto  rege  Parisiorum  mortuo  sub  annum 
570,  Cenomani  fuerunt  sub  regimine  Chilperici  fra- 
tris  ejus  regis  Suessionum,  cujus  regni  anno  1 1 ,  pri- 
die  Nonas  Martii,  id  cst  ano  572,  instrumentum  pro 
monasterio  sanctorum  Vincentii  et  Laurentii,  signa- 
tum  est  ab  ipso  Domnolo,  et  a  sancto  Germano  epi* 
scopo  Parisiensi,  sub  annum  576  vita  functo.  Ab  hoc 
autem  instrumento  diversum  videlur  id  quod  citatur 
in  Vita  breviori,  num.  4,  ut  factum  pro  eodem  mo- 
nasterio  :  quia  memoratus  Bondonnctus,  p.  268,  as- 
serit  hoc  esse  signatum  Nonis  Septembris^  anno  20 


63o 


SANCTl  DOMNOLI,  EPISCOPl  CENOMANENSIS, 


63d 


Chilperici,  id  est  Christi  581.  Hoc  ergo  anno  si  mor-  k  esset  diflferenda,  destructo  ante  annos  fermc  triginta 


tuum  dicamus  sanctum  Domnolum  (nam  successor 
Badigisilus  interfuit  concilio  2  Matisconensi,  anno 
585;  et,  juita  Gregorii  interpolati  cap.  39,  lib.  vm, 
quinto  expleto  ingrediebatur  sextum  sui  episcopatus, 
anno  11  Childeberti  Austrasiorum  regis,  Christi  587), 
episcopatus  Domnoli  non  tantum  initia  Chilperici 
attigerit,  sed  totum  fere  illius  am  apud  Suessiones 
quam  Parisios  regnum  sequaverit ;  nec  tamen  plus 
multo  quam  annis  22  sederit,  incipiens  anno  Christi 
559,  et  mortuus  581,  die  1  Decembris. 

9.  Alia  rebus  sancti  Domnoli  obscuritas  offunditur 
ex  Vita  sancti  Mauri,  quam  sub  nomine  Fausti  coeevi 
habemus,  dedimusque  ad  15  Januarii  (BoUand,),  Ibi 
enim,  num.  16,  a  beatissimo  Bertigramno,  Cenoma- 


Casinensi  coenobio,  quando  Maurus  sancti  Benedicti 
discipulus  debuisset  fuisse  centenario  proximus),  sed 
potius,  ut  proUxura  illud  de  sancto  Mauro  scriptum 
(quod  veluti  ex  quaterniunculis  a  Fausto  coaevo 
scriptis  circa  sanctum  Benedictimi  ejusque  discipu- 
los,  ab  Odone  Glannofoliense  acceptum  expolitum* 
que  obtruditur)  merum  esse  sequentis  aevi  figmentum 
opinor,  ei  simile  quod  de  martyrio  sancti  Placidi  et 
sociorum,  sub  nomine  Gordiani  eorumdem  ministri, 
habetur;  cui  quid  solidGS  veritatis  subsit,  inter  tot 
mendacionmi  moustra  nequeat  vel  per  conjecturam 
prudentem  definiri.  Nisi  forte  placet  suspicari,  paulo 
ante  Cassinensis  monasterii  factam  a  Langobardis 
destructionem,  id  est  ante  annum  589,  a  sancto 


nicdB  urbis  episcopo,  narratur  legatio  missa  ad  san-  B  Bertegramno  quidem  exoratum  Bonitum,  non  Bene- 


dictum  abbatem,  suo  condiscipulo  Mauro,  jam  state 
gravi,  primam  trans  Alpes  coloniam  deducendam 
commisisse;  Maurum  vero   intellecta,  non  morte 
episcopi,  sed  turbis  in  episcopatu  suscitatis  a  deces- 
soris  defuncti  vidua,  ipsam  forte  Rupiaci  possessio- 
nem  ad  se  trahente,  istis  substitisse  ubi  commodior 
tranquilliorque  offerebatur  locus  novo  instituti  sui 
monasterio  condendo.   Istarum  certe  controversia- 
rus  testis  est  lib.  viii,  cap.  39,  Gregorius  Turonen — 
sis,  saltem  interpolatus ,  et  sufficere  illse  potuerunV- 
disturbando  primo  Bertingramniconsiho,  quod  Cha — , 
doindus  successor,  satis  pacatum  j^ntificatum  ha  ^ 
bens,  exsecutioni  mandarit,  «  in  vico  Aurion,  a  Ru^« 


ctum  Benedictum,  pro  suorum  colonia  postulanda  : 
qui  sanctum  Maurum  discipulum  cum  sociis  quatuor 
direxerit  in  GalUam ;  sed  hi  (ut  dicitur  num.  33)  in- 
teUigentes  Aureliis  «  beatum  Bertigramnum  episco- 
pum  jam  migrasse  ad  Dominum,  aUumque  in  loco 
ejus  jam  substitutum  pontiUcem;  »  ac  deinde  num. 
35,  quod  locus  «  Rupiacus,  sibi  ad  construendum 
monasterium  a  beato  Bertigramno   provisus,   non 

admodum  aptus  erat  regulari  religioni quodque 

Domnolus  episcopus  nihil  de  hac  re,  »  quam  suus 

decessor  exorsus  erat,  «  facere  vellet,  »  respondens, 

«  se  propriis   raagis  quam    aUenis  veUe  insistere 

cceptis,  ne  supra  aUenura  sediUcare  videretur  funda- 

mentura;  »  haec,  inquam,  inteUigens  sanctus  Maurus     piaco  viUa  dependente,  monasterium  construens 

cum  socUs,  oblatura  in  ditioue  Andegavensi  locum  ^  agmina  monachorura  regulariter  inibi  Deo  servie 

acceptarit,  et  Glannofoliense  raonasteriura  fundarit. 

Intcrim  constat  Berligraranura  non  prajcessisse,  sed 

succcssisse  Majolo,  post  BaudigisiU  (^inquennem  ty- 

rannidem,  et  anno  589  rescripisse  Gunlramna  regi 

in  causa  monachorura  Pictaviensiura,  inter  octo  epi- 

scopos  ulliraura,  velut  oraniura  juniorera.  Nerao  est 

igilur   inter  modemos  scriptores   qui  viUum  non 

agnoscat  obrepsisse,  aut  Odoni  abbati  Glannofoliensi, 

Vilam  saucU  Mauri,  «  salva  fide  dictorum  ac  raira-  .    Vita  sancti  Leonardi  anachoretaj,  qui  in  ejus  dio&ces/ 

culonira  inibi  repertorura,  oorrigerc  satagenti  »      sub  sancUs   Innocentio  et  ipso  Doranolo  episcopis 

anno  868,  aut  hujus  ipsius  interpolatori ;  sed  onraos     floruit,  etcoUtur  15  Octobris;  quodinde  excerptum 

fere  in  hoc  conveniunt,  ut  pro  Bertigrarano,  Inno-      hic  daraus,  et  est  ejusmodi :  a  Erat  sanctus  Leonardus 

centium ;  pro  Doranolo,  Scienfridum  invasorem  cen-      Deo  amabiUs  et  hominibus  dUectus.  SoUtus  namque 

se^nt  esse  substituendum  :  eo  quod  sibi  certo  per- 1\  erat  sanctus  Domnolus  episcopus  Cenomanensis,  cu- 

suadeant  vivente  etiaranura  sancto  Benedicto  dedu-     jus  et  monachus  erat,  eum  dirigere  ad  sanctumGer- 

ctam  esse  istara  discipulorura  ejus  coloniara;  illura 

autera  nos  ostendimus  obUsse  anno  643. 

10.  Ego  vero  dura  considero  toties  inculcatum 
Bertigramni  nomen  rursum  repeti  in  prologo  ad  his- 
toriam  translationis  sancti  Mauri,  «  quem,  »  inquit 
Odo,  scribens  Almodo  CenomanicoB  ecclesioi  archi- 
diacono,  «  a  pontifice  sanctai  sedis,  cui  Deo  auctore 
deservis,  beato  scUicet  Bertichramno,  nostris,  ut 
noslis,  ascitum  gauderaus  provinciis.  a  Hffic,  inquam, 
dum  considero,  vehcmenter  irapeUor,  non  ut  Berte- 
gramui  noraen  retinendura  atque  ab  ejus  successore 
sancto  Chadoindo  rejectum  sanctura  Maurura  cen- 
scixm  (sic  cnim  missio  iUa  usque  ad  annum  fere  618 


tium  nobUiter  instituens.  »  Sed  hsBc  plane  disc 
tienda  erunt  in  nova  atque  in  duplum  augend 
quam  posteri  curabunt,  editione  Januarii,  multa 
formatione  egentis,  ut  sunt  imperfecta  rerum  o 
nium  principia. 

1 1 .  Ut  autem  ad  sanctum  Domnolum  ab  imp 
tuna,  quam  ingesto;  fabulse  extorserunt,  digressic^j}^ 
revertaraur,  praiclarura  testimonium  eidem  datux-  io 


»f. 


loanum  Parisiorum  episcopum ,  qui  ambobus  dile- 

ctus  et  credulus  erat ObUt   autem  praedictns 

sanctus  Lconardus  sub  ChUperico  Francomm  rege 
Idibus  Octobris,  in  pace,  plenus  dierum,  in  senectute 
bona,  et  sepultus  est  in  supradicta  ceUuIa  sua  a 
sancto  Domnolo  ante  dicto  episcopo.  Nam  pridie  an- 
tequara  obiisset  dictus  sanctus  Leonardus,  venit  voi 
divina  ad  Domnolum  ante  dictum  episcopiun,  pr^e^* 
piens  ei  ut  iret  Deo  suis  sanctissinus  precibus  ani- 
mam  comraendare  supradicti  confessoris  :  quia  de 
sajculo  crastina  die  eum  migrare ,  et  cum  sanclis  el 
clectis  Dei  animam  coUocari  oportebat.  Qui  staliui 
cum  sius  nunistris ,  hoc  quod  ei  jussum  diriiu^^ 


637 


VITA. 


638 


fuerat  perficere  non  tardavit.  Nam  et  ante  dictus  a  derunt  pristinum.  Sepulto  autem  eo,  per  electionem 


sanctus  Leonardus,  pra^noscens  divinitus  sancti  pon- 
tificis  adventum,  prajcepit  fratribus  ut  ad  ejus  in- 
gressum  se  praepararent,  et  digne,  ut  seniorem  Do- 
mini  pontiHcem  decebat,  eum  susciperent,  et  omnia 
necessaria  minbtrarent.  Indicavit  etiam  fratribus  se 
ipsa  die,  postquara  proifatus  pontifei  suam  Deo  com- 
mendasset  animam,  de  sseculo  exiturum.  Adveniente 
quoque  suo  episcopo,  ejusqueanimam  commendante, 
mox  Domino  suam  sanctam  animam  reddidit.  Quo 
defuncto  dum  sancta  ejus  membra  portabantur  ad 
tumulum,  cseci  tangentes  ejus  vehiculum  visimirece- 


eorum  monachorum ,  sanctus  Domnolus  unum  ei 
ipsis  sibi  constituit  et  ordinavit  abbatem  :  qui  usque 
in  hodiernum  diem  camdem  sub  sancta  religione, 
disponente  ct  ordinante  episcopo  ,  gubemat  et  regit 
celhilam.  »  Hsec  ibi.  Quae  etiara,  sed  contracta,  ha- 
betBernardusGuidonisepiscopus  Ludoveusis,  torao  II 
de  Vitis  Sanctorum.  Locus  olim  Vendopera  dictus, 
nunc  a  sancto  Leonardo  nomen  habet,  situs  ad  Sar- 
tam  fluvium  in  decanatu  Fresnensi ,  versus  confinia 
Normanniai. 


VITA 


SANGTI    DOMNOLI,    GENOMANENSIS   EPISGOPI, 

AUCTORE  PRESBYTERO  CENOMANENSI  COJIVO. 


PROLOGUS. 

1.  Sanctae  et  individuse  Trinitatis  freti  auxilio,  om- 

niumque  sanctorum  precibus  fulti ,  tum  etiam  proe- 

cedentium  Patrum  incitati  studiis,  denique  reveren- 

dissimi  prsesulis  nostri  Haduini  hortatu  confirraati, 

beatissimi  patroni  nostri  Doranoli,  Cenomanicse  ur- 

bis  episcopi,  vitam  illustrera,  raultorura  utilitati  pro- 

futuram,  ipso  nobis  opitulante,  scribendam  suscipi- 

mus.  Non  cnim  suraus  nescii  veteribus  id  studio 

fuisse  ut  suae  oetates  egregios  viros  scriptorum  suo- 

rum  monimentis  ad  posterorum  noUtiara  transraitte- 

rent,  eorura  prajclarp  dicta  et  facta  aut  litteris  con- 

signarent,  aut   picturis  expriraenda,  aut  rori  in- 

sculpenda,  vel  marraoris  spectato  opere  reprsesen- 

tanda  curarent.  Putabant  cnira  se  operoi  pretium 

facturos,  si  qua  in  iis,  vel  aliis  utilia ,  vel  cognitione 

digna,  vel  ad  imitationem  praiclara  viderentur,  ea 

sua  industria  et  labore  posteris  innotescerent :  ut  ita 

neque  suo  sseculo  alieni  a  studio  religionis  et  pietatis, 

ncque  erga  posteritatem  parum  ofQciosi  censerentur. 

Quod  si  vero  hoc  plerique  ex  illis  non  raodo  ia  san- 

ctos,  sed  etiara  in  quosdara  alios  ipsis  charos  horai- 

nes  declararunt  :  quanto  raagis  nos  sagaciter  et  ac- 

curate  sanctorura  res   gestas  investigare  atque  ad 

alioruraquoque  notitiam  proferre  debcraus,  ut  eoinim 

provocati  exemplis  doctrinaque  inforraati  ad  ea  nos 

seraper  intendaraus,  quaj  sint  grata  et  accepta  Deo? 

Cavendum  certe  nobis  est  ne  raihtura  Christi  fortia 

facta  et  pra?clara   trophaea,   ea  preesertira  quibus 

nostra  setate  insignes  et  illustres  fuere,  silentii  car- 

cere  preraamusj  sed  potius  quantum  ille  dederit, 

qui  est  auctor  omnis  boni,  qui  ora  mutorum  aperit 

et  linguas  infantium  disertas  facit,  quse  possint  suc- 

cessoribus  nostris  esse  usui ,  ea  vel  mediocri  stylo 

conscribamus.  Etsi  autem  nos  ejusraodi  operi  im- 

pares  esse  non  ignoramus  (quippe  quibus  est  ingenii, 

cloquentiseet  eruditionis  angusta  suppellex),  attamen 


g  satius  fore  arbitrati  sumus,  vel  exiliter  dicere  ea 
pauca  qnae  novimus,  quam  cum  servo  pigro  et  desi- 
dioso,  pro  retenta  Domini  pecunia,  in  damnationis 
discrimen  adduci.  Quae  igitur  ab  illis  egregie  perpe- 
trata  sunt,  nos  Ucet  indigni ,  saltem  utcumque  com- 
memoremus.  Neque  enim  id  facimus  nostra  temeri- 
tate  adducti,  sed,  ut  jam  ante  dictum  est ,  voluntate 
ct  mandato  venerandi  pontificis  nostri  Haduini,  qui 
nos  beatissimi  Domnoli  episcopi  vitam  jussit  vel  rudi 
exarare  stylo.  Cujus,  tanquam  urbis  nostrae  antistitis, 
jussioni  libenter  morera  gcrentes,  ejus  fulti  precibus, 
ad  scribendum  nos  accingimus ;  suppliciter  invocan- 
tes  beatissirai  Doranoli  habitatorem  Spiritum  san- 
ctum,  ut  qui  iUi  gratiam  largitus  est  miracula  et  ad- 
rairandas  patrandi  virtutes  nobis  copiam  tribuat  et 

C  facultatem  eas  narrandi,  ad  laudem  et  gloriara  suam 
et  fidelium  eedificationem  :  ut  facta  exiraii  patroni 
nostri,  si  tamen  id  fieri  potest,  dictis  exaequemus, 
qui  cum  eo  in  hac  vitae  mortaUs  peregrinatione  plu- 
rimnm  conversati  suraus  :  quanquam  sane  tantoe  ejus 
virtutes  sunt  ut  eum  pro  dignitate  laudarc  huraana 
fragilitas  nequaquara  possit.  Cura  sit  autera  aliud, 
teste  divo  Hieronyrao,  locis  coramunibus  laudare 
defonctum,  et  aliud  defuncti  proprias  narrare  virtu- 
tes;  nos  hoc  opusculum  ad  bonorum  exemplum  ab 
illo  tempore  auspicabimur,  quo  nos  glorioso  adventu 
suo  illustrare,  nobiscumque  raanere  ex  Dei  provi- 
dentia  jussus  est. 

CAPUT  PRIMUM. 

rj  Iter  romamm;  episcopatus  Cenomanensis;  monasteria 

constructa, 

2 .  Itaque  beatissimus  Domnolus  ,  urbi  Cenomani- 
cae  destinatus  episcopus ,  virtutum  oranium  floribus 
redimitus,  in  alia  regione  ex  generosis  parentibus, 
quod  ejus  probi  mores  et  nobilis  conversatio  testa- 
bantur,  est  procreatus.  Ut  enim  ex  radice  fructus 
proficiscitur,  iU  ex  lt\XRX\3kS.  ^^^0»^^  \^^^  \)S2&>^^ 


639  SANCTI  DOMNOLI,  CENOMANENSIS  EPISCOPI,  640 

intelligitur :  et  quemadmodumfructusarboris/etiam-  ^  devote  sit  exsecutus.  Porro  autem  socia  charitate  ao 


si  procul  asportetur,  non  tamen  amittit  suavitatem 
quam  ex  radice  accepit ;  sic  etiam  hic  sacratissimus 
vir,  undecumque  sive  quibuscumque  ex  partibus  ad 
nos  advenerit,  sanctae  nobilitatis  suse  dulcedinem  nos 
celare  non  potuit.  Etsi  vero  apud  nos  in  episcopum 
consecratus  non  fuit,  ad  nos  tamen  in  multorum  sa- 
lutem  divinitus  est  transmissus.  Nam  ad  imitationem 
Abrahoe  patriarchse,  cui  a  Deo  dictum  est :  Egredere 
de  terra  tua,  et  de  cognatione  tua,  et  de  domo  patris 
tui,  et  veni  in  terram  qunm  monstravero  tibi ;  jam  or- 
dinatus  alibi  episcopus,  relicta  patria  et  parentibus, 
cunctisque  rebus  quas  possidere  videbatur,  Ro- 
mam  profectus  est ,  limina  beatissimorum  apostolo- 
rum  orationis  gratia  visitaturus.  Ubi  cum  animi  sui 


mutua  benevolentia  coiijunctus  fuit  Germano  (c) 
sanctissimo  Parisiorum  antistiti :  quem  et  creherrime 
invisere  consuevit,  et  ab  illo  itidem  non  raro  visita- 
tus  est.  Cumque  se  invicem  divinis  inflammarent  ad- 
hortationihus,  subjectis  populis  tam  verbis  quam  ex- 
emplis  haud  vulgariter  profuere.  Non  enim  imme- 
mores  erant  ilhus  dominicse  sententisB,  quod  si  duo 
ex  vobis  consenserint  super  terram  de  omni  re,  quam- 
cunque  petierint ,  fiet  illis  a  Patre  meo;  itemque 
illius,  Ubi  sunt  duo  vel  tres  congregati  m  nomine 
meo,  ibi  sum  in  medio  eorum, 

4.  Extruxit  autem  sanctaB  ecclesiai  amator  devo- 
tissimus  monasterium  quoddam  in  suhurbio  civitatis 
suae,  tum  ut  ejus  urbis  esset  munimentumy  tum  ut 


devotioni  fecisset  satis,  post  longa  itineris  emensa  B  posset  Domino  animas  lucrifacere :  idque  in  honorem 


spatia,  Domino  gubernante,  ad  Cenomanos  appuUt : 
quos  propter  obitum  sui  pontificis  magno  offendit 
aninii  moerore  affectos.  Jam  pridem  enim  beatus 
Innocens  (a)  ad  Dominum  migrarat,  et  laboris  sui 
erat  prsemia  consecutus ;  in  ejus  vero  locum  necdum 
alius  subrogatus  fuit.  Cum  igitur  hunc  virum  san- 
ctissimum  conspexissent ,  eumque  jam  episcopatimi 
ordinatum  didicissent,  tam  proceres  et  principes 
quam  clerus  universus  et  populus,  non  solum  urba- 
nus,  sed  ctiam  ruricola ,  divino  id  instinctu  agente, 
uno  ore,  eadem  animi  sententia  obnixe  eum  depre- 
cabantur,  vellet  ipsos  ipsorumque  civitatem  et  pa- 
triam  non  invitus  gubernandam  suscipere.  Quamvis 


sanctorum  martjrum  Vincentii  et  Laurentii  (d) 
consecravit,  ipsi  autem  consecrationi  adesse  voluit 
memomtum  Germanimi  episcopum,  utamborum  so- 
lemni  dedicatione  ad  majorem  populus  devotionem 
incitaretur.  In  ejus  vero  consecratione  de  rebus  ec- 
clesise  sujb  multa  testamento  ei  legavit  atque  confir- 
mavit,  permittente  et  favente  Chilperico  Francorum 
rege  ejusqueprincipibus,  multis  etiam  id  ei  suggeren- 
tibus  episcopis,  imprimis  autem  sancto  Germano, 
clero  quoque  populoque  ut  id  faceret  adhortante, 
quemadmodum  in  ejus  actis  adnotatimi  est  :  suh- 
scripsit  autem  sua  manu  et  approhavit  (e)  heatus 
Germanus,  pluresque  alii  episcopi.  Porro  in  eadem 


autem  ea  in  re  valde  se  difficilem  praeberet,  ad  ex-  ^  ecclesia  caput  beati  Vincentii  martyris  et  magnam 


tremum  tamen  aliud  agere  non  potuit  quam  quod 
populus  Deo  inspirante  postulavit. 

3.  Suscepit  (6)  igitur,  sed  sane  invitus  et  com- 
pulsus,  episcopi  ministerium  cum  multa  humihtate  : 
Dominoque  cooperante,  toto  vit£e  suee  tempore,  non 
parum  iliis  quibus  prseerat  contuUt.  Denique  qualem 
se  quanturaque  illic  praestiterit ,  ejus  vitfle  finis  de- 
claravit,  in  quo  laus  omnis  tute  canitur.  Erat  vero 
hoc  ejus  nobilitatis  insigne,  quod  Christo  die  ac 
nocte  alacri  et  jucundo  animo  gratam  exhibebat  ser- 
vitutem,  neque  tamen  vel  a  generis  nobihtate,  vel  ab 
operum  sanctitatfr  gloriolse  et  laudis  fumos  captabat; 
sed  prseclara  de  se  prsebens  virtutum  exempla,  intra 
se  suos  thesauros  deposuit,  et  Dominum  mundo  corde 


craticulse  partem  in  qua  sanctus  Laurentius  assatus 
est,  honorifice  reposuit ;  monachos  etiam  sub  cura  et 
moderatione  Leusi  abbatis,  quem  ipse  prsefecit,  ad 
regulae  prfiescriptum  illic  degere  Dominoque  servire 
voluit.  Tanto  autem  amore  beatissimum  Germanum 
episcopum  complectebatur,  ut  in  ea  ipsa  sanctorum 
Vincentii  et  Laurentii  martyrum  ecclesia,  sepulturse 
locum  ei  prsepararit;  ubi  tamen  postea  ob 
quasdam  causas,  non  sanctus  Germanus,  sed  ipsemet 
digne  humatus  est. 

5.  Cumque  religionis  monasticae  propositum  miri 

fice  complecteretur,  in  ea  cellula  in  qua  sanctus  Julia^: — 

nus,  primus  Cenomanorum  episcopus,  corpore  re 

quiescit  (/),  juxta  monasterium  Victorii  (g),  quodsif 


complectens,  pompamomnem  mundi  hujustoto  pec-  J)  est  ad  flumen  Sartam,  monasticum  institutum  qa 


tore  contempsit.  In  conversatione  erat  humilitate 
conspicuus,  charitatis  dulcedine  fervens,  castitatis 
splendore  illustris,  jejunionim  pinguedini  deditus, 
disciphnae  vero  caelesti  adeo  se  totum  addixit,  ut  pon- 
tificale  ministerium  pro  dignitate,  et  quidem  pie  et 


jampridem  illic  florere  coeperat,  mirifice  augmen 
vityadeo  ut  quinquaginta  fere  monachos  illic  re 
riter  degere  voluerit,  eaquequae  advictum  pertinen 
tamillorum  quam  peregrinorum  et  adventantium 
gnifice  suppeditarit.  Aliud  quoque  monasteriolum     ^ 


i 


(a)  Sanctus  Innocens  sive  Innocentius  colitur  16 
Junii. 

(6)  Sanctus  Domnolus  suscipit  episcopatum  cum 
jampridem,  ut  supra  dictum,  sedes  vacasset. 

(c)  Vitara  sancti  Germani  Parisiorum  episcopi 
danius  28  Maii. 

(d)  Appellatur  etiamnum  monasterium  sancti  Vin- 
centii  martyris,  cujus  Acta  dedimus  22  Januarii,  et 
^'  *i  de  reliquiis  sancti  Vincentii  varia  controversa 

Dosuimus. 


(e)  Infra  in  testamento  memoratur  Audoveus, 
etiara  Audoinus  episcopus  Andegavensis. 

(f)  Sanctus  Julianus  anno  1201  inde  translatus 
ad  ecclesiam  cathedralem ;  et  quae  ante,  ut  infra  di<^7 
tur,  erat  dicata  sub  nomine  sanctae  MarisB  ac  saacii 
Gervasii  et  Protasii,  ab  eo  tempore  mansit  sancto 
Juliano  sacra.  Hujus  Vitam  dedimus  ad  diem  27  Ja- 
nuarii. 

(g)  Sanctus  Victorius  aut   Victurius    est  sextos 
Cenomanensis  episcopus,  et  colitur  i  SeptenibriSt 


641  VITA.  642 

xcnodochium  ultra  Sartam  flumen,  in  honorem  bea-  ^  latamque  aquam  minister  in  ejus  manus  infunderet, 


tissimse  matris  Dei  et  Virginis  Mariai  sapienter  a?di- 
ficavit  atque  su»  ecclesiai  rebus  dotavit,  accurate 
constituens  ut  illic  pauperes  et  peregrini  egcntesque 
omnes,  qui  intra  urbem  propter  ejus  jugem  custo- 
diam  admitti  non  possent,  reciperentur.  Porro  mo- 
nachos  viginti  quatuor  illic  ad  regulae  monasticae 
prffiscriptum  vivere  voluit  qui  et  perpetim  servirent 
Deo  et  adventantes  pauperes  recrearent,  atque  ho- 
spites  comiter  et  congruenter  accipercnt.  lis  autem 
monaefais  quemdam  e  suis  probatissimsp  vitee  virum, 
Paduinum  (a)  nomine,  ecclesise  beatorum  Vincentii 
etLaurentiiperidtempusprsepositum,  abbatem  prae- 
fecit :  locumque  ipsum  et  sibi  et  successoribus  suis 
Bubditum  esse  deberc  decrevit,  adhibita  etiam  ad- 


et  lotis  manibus  malluvium  asportaret,  caecus  quidam 
Siagrius  numine  ei  venit  obviam,  et  aquam  quae  de 
manibus  pontificis  defluxerat  sibi  dari  petiit,  ea  suos 
oculos  abluturus.  Minister  id  parvi  pendens,  dcdit  ei 
aquam,  ut  petierat.  Ea  coicus  suos  perfudit  oculos, 
etin  Christi  nomine,  meritis  sancli  Domnoli  mox  re- 
stituto  visu,  Iffilus  abscessit.  Quem  quidem  caecum 
sffipius  ego  vidi,  multique  e  sociis  nostris,  atque  ab 
illo  tum  istud  tum  plura  alia  sancti  viri  miracula  di- 
dici.Perlata  cst  autem  hujus  rei  fama  ad  multorum  au- 
res,  et  invito  pontificc  longe  lateque  diifusa,  erat  enim 
sanctissimus  ille  scnex  singulari  praeditus  animi  mun* 
ditia  et  humilitate.  Nec  dubium  quin  apud  omnipp- 
tentis  Dei  singularem  misericordiam  multum  valeat 


juratione  et  detestatione,  ut  hospitale  ejus  urbis  B  humani  cordis  puritas  et  simplicitas,  convenienter 


perpetuis  temporibus  in  pontificum  ditione  csset. 

6.   Quanta  autem  apud  vos  degens  vir  sanctus 

corpus  suum  abstinentia  affecerit,  quam  se  perpe- 

tuis  confecerit  vigiliis,  quam  in  prsestandis  eleemo- 

sjnis   liberalis  et  profusus  fuerit ,   solus   ille   ad 

plenum  novit  cui  cognita  sunt  omnia ;  nec  puto 

quemdam   mortalium   facile  omnia  cxplorare  et 

indagare  potuisse,  quandoquidem  ejusmodi  ille  clam 

poiius  quam  palam  faciebat.  £t,  ut  paucis  multa  ex- 

pediamus,  qualis  quantusque  fuerit,  quee  et  quanta 

^esserit,  non  potest  mortalis  lingua  explicare,  quod 

aupra  hominem  fuerit  quidquid  fere  gestum  ab  eo. 

Macerabat  se  et  vigiliis  et  continua  inedia,  adeo  ut 

etiam  fortissimi  juvenes  ejusparcimoniam  ferre  non 


illi  sententiae  Salvatoris:  Beati  mundo  corde,  quo- 
niam  ipsi  Deum  videhunt, 

8.  Vir  quidam  nobilis,  genere  et  opibus  praedives 
regiusque  consiliarius,  in  villam  Ecclesise  cui  vir 
Dei  proeerat,  Tridentem  vocabulo,  sitam  in  condita 
Diablentica  (c)  obstinato  animo  invasit,  eam  sibi 
vindicans.  Crebro  autem  illum  admonuitvir  sanctus 
ut  a  suis  maleficiis  resipisceret,  et  ad  meliorem  fru- 
gem  se  reciperet.  Videns  autem  se  nihil  ratione  pro- 
ficere,  ad  precandum  Dominum  se  contulit,  ut  res 
pro  expiandis  peccatis  olim  a  fidelibus  ecclesiae  do- 
natas  ipsi  restituerct.  Interim  sacrilegus  rerum  Deo 
dicatarum  occupator,  divina  ultione  in  eum  animad- 
vertente  febre  corripitur,  eademque  continenter  la- 


possent.  Ita  corpus  suum  redigebat  in  spiritus  servi-     borat.  Sed  ncque  sic  tamen  res  male  usurpatas  red- 


^utem,  adeoque  illud  mortificabat,  ut  posset  illud 

Apostolicum  non  immerito  illi  accommodari :  Vivo 

€Mutem  jam  non  ego,  vivit  vero  in  me  Christus,  Cum 

^quitaret  in  itinere,  semper  de  Deo  aut  loquebatur, 

^ut  canebat.  Cursum  (&)  vero  suum  (id  est  pensum 

precum  canonicarum)  per  horas  legitimas  persolvens 

x*eliquo  diei  tempore,  quando  opportunum  videba- 

lur,  studium  psallendi  divina  eloquia,  autlectitandi, 

«lut  In  precesincumbendi  non  omittebat.  Ad  mensam 

ipso  accedente,  mox  aderat  lector  recitans  divina 

«loquia :  ut  inter  epulas  quibus  caro  fovebatur,  spiri- 

^ualibus  alimoniis  potius  convivae  explerentur.  Nul- 

lum  omnino  sibi  tempus  prseterlabi  sinebat,  quo  non 


dere  voluit,  ut  ejus  poena  fieret  cumulatior.  Cum  au- 
tem  ea  febre  dire  afflictaretur,  lecto  decumbens,  vi- 
sus  est  sibi  quadam  nocte  videre  Matrem  Domini  (cui 
res  ab  ipso  usurpatie,  unaque  beatis  martyribus  Ger- 
vasio  et  Protasio  dicatae  erant)  ferreo  malleo  ipsum 
in  fronte  percutientem.  Mox  igitur  multo  terrore 
correptus,  ad  sanctum  Domnolum  misit  qui  eum  ro- 
garent  ut  res  ipsi  ablatas  cum  fenore  reciperet.  Nec 
tamen  potuit  sanitati  restitui  donec  sanctus  Domno- 
lus  ad  eum  venirct.  Ubi  autem  ille  advenit,  omnia 
in  duplum  restituit  ecclesise  ministris,  et  post  dies 
paucos  precibus  et  meritis  beati  viri  salus  ei  reddita 
est ;  sed  vulneris  ejus  frbnti  malleo  impressi,  quoad 


«ut  prodesset  aliis,  aut  ad  suos  profectus  aliquid  ad-  j)  vixit,  vestigia  permansere.  Quod  idcirco  factum  est, 


jiceret,  quod  si  quis  ejus  facta  curiosius  inquisierit 
Innnmera  magnarum  virtutum  miracula  inveniet,  e 
«piibus  nos  vel  pauca  promemus. 

CAPUT  U. 

Varia  miracula  in  vita  patrata. 

7.  Quodam  die  Dominico,  cum  peracto  officio  so- 
lemni  ad  mensam  pransurus  ex  more  accederet,  il- 

(a)  Sub  nomine  sanctiPaduini,  vulgo  sancti  Pavini, 
cst  parochia  in  dioecesi  Cenomanensi  ubi  colitur  i5 
l"iovembris.  Vita  aliqua  ejus  exstat  inter  Acta  sancto- 
Tum  ordinis  Benedictini  saeculi  primi. 

(6)  Cursus,  ut  hic  explicationis  causa  additur,  pasn 
sim  pro  divinis  officiis  aut  horis  canonicis  sumitur. 
Ita  memoratur  sanctus  Germanus  soUtus  cursum 


ut  ille  suo  exemplo  a  simili  facinore  alios  abster- 
reret.  Quas  autem  res  illc  duplicatas  tum  sancto  viro 
restituit,  eas  ecclesia  nostra  hactenus  possidet. 

9.  Quodam  quadragesimse  tempore  in  cellam  Ani- 
solffi  {d)  monasterii  vir  sanctus  sese  abdiderat,  Do- 
mino  in  silentio  et  solitudine  vacaturus.  Ecce  autem 
Francus  quidam  nobilis  genere,  regi  valde  familia- 
ris,  quamdam  ejus  Ecclesise  villam,  Bonallam  no- 

nudo  capitc  dicere,  uti  in  ejus  Vita  Fortunatus. 

(c)  Condita  Diablentica  videtur  esse  ditio  Cenoma- 
niscontiguaPerchensis  comitatus,  versusNogentum 
Rotrudis  :  et  ex  voce  condita  pro,  regiuncula,  man- 
sisse  Francis  nomen  Cond^,  etiam  hodie  pluribus  in 
Gallia  locis  commune. 

(d)  Anisola,  sive  Aninsula  celebre  monasterium, 


643  SANCTl  DO^^fNOLI,  CENOMANENSTS  EPISCOPI,  64i 

minc,  in  pago  Stadinsc  sitam,  ad  se  rapuit.  Ubi  pas-  ^  die  in  vilia  nostrse  ecclesiae,  quam  Baiadonem  vo- 


chalis  solemnitas  proeteriit,  eam  iniquitatem  vir  Dei 
moleste  ferens,  dolensque  se  vivente  suam  ecclesiam 
nudari  facultatibus  suis,  duos  diaconos  misit  ad 
Francura  illum  sacrilegum,  et  mire  jam  obstinatum. 
Sed  diaconi  nuUum  ab  eo  quaJe  vellent  retulerc  res- 
ponsum.  Tum  vero  sanctus  vir,  corde  compunctus, 
animo  intrepidus,  co  se  conlulit,  ut  res  sua;  fidei 
creditas  recuperaret,  fretus  auxilio  praepotentis  Dei. 
Cum  igitur  die  quodam  Francus  ille  solemnes  cele- 
braret  epulas  in  villa  per  sacrilegium  ablata,  habe- 
retque  apud  se  parentes  ct  amicos,  nuntiatum  cst  ei 
prai  foribus  adesse  sanctum  episcopum,  resque  ipsi 
a  Domino  commeAdatas  repeterc.  Id  ut  audivil  ille, 
valde  animo  commotus,  jussit  eum  a  tota  villa  pror- 
sus 

quemadmodum  apostolus  monet,  dedit  Jocum  iraj, 
sed  ita  ullio  divina  in  sacrilegum  excitata  est. 

10.  Cum  enim  nocle  illa  juxtamorem  sanctus  epi- 
scopus  in  oratione  persisteret,  sacrilegura  virumin- 
vasit  febris,  quai  infelicem  animam  allero  manc  ex- 
torsit  ab  illo  ;  sicquo  miserrime  excedens  e  vita,  abs- 
que  luctu  et  sine  precibus  in  bivio  sepultus  est.  Et 
quidem  dignus  erat  tali  morte,  qui  sanctum  virum 
ausus  fuit  contristare,  et  obJationes  fidelium  resque 
Deo  dicatas  sibi  vindicare.  Factum  est  hoc  meritis 
beati  antistitis,  ut  caeteri  ab  hujusmodimalcficio  ab- 
sterrcantur,nesimiliaipsisaccedant.  Cum  sic  autem 


cant,  sancto  episcopo  pontificale  exsequenti  mini- 
sterium,  Magnatius  quidam  oblatus  est,  qui  die  Do- 
minico  intra  ipsius  villae  fines  ab  opere  sc  non  absti- 
ncns,  Deo  ulciscente,  luminibus  orbatus  fuerat.  Vir 
sanctus  sacrosanctam  invocans  Trinitatem,  expresso 
signo  crucis,  caecitatem  depulit,  visum  reformavit, 
monuitque  hominem  ne  quidquam  hujusmodi  dein- 
ceps  admitteret.  , 

42.  Exiit  quandoque  vir  beatus  extra  urbem  no- 

stram,  audivitque  damnatorum  voces  e  carcere:  Misit 

itaque  ministrum  suum  ad  custodem  carceris,  qui  ei 

diceret,  ut  vinctos  iiJo^  absolutos  pateretur  abire. 

Respondit  custos  non  se  id  ausum  esse,  ne  ipse  co- 

-------    '    ./\'^  "7.'^'"  i>  gercturinillorumJocumsuccedere.TumvirDeicum 

excludi  et  ejici.  At  episcopus  non  recalcitrans,  Jl>  ^ 

lacrymis  rogavit  Dommum  pro  illis :  et  ccce  die  ter- 

tio  sua  sponte  patescit  carcer,  exeuntque  qui  illic 

detinebautur,  et  ad  nostram  ecclesiam  sese  confe- 

runt.  Clericus  quidam  Ragnoinus  nomine  venit  ad 

sanctum  pontificem,  rogans  ut  sacerdotio  initiare- 

tur.  Percontatus  est  autem  ex  illo  vir  sanctus,  num 

caste  viveret  et  a  feminis  se  servaret  incontaniina- 

tum.  IJIo  constanter  respondente,  se  hactenas  ini- 

polluto  corpore  Domino  serviisse,  vir  beatus  ei  et 

locum,  ettempus,  et  mulierem  libidinis  ejus  sociam 

indicavit.  Cernens  clericus  se  iatere  hominem  Dei 

non  posse,  propria  convictus  conscientia,  ad  pedes 

ejus  procidit,  et  culpam  suam  confessus  est.  Id  ubi 


ille  pcr  iisset,  multis  ecclesiis  rcs  ipsarum  restitutae 

sunt,  quas  tyranni  jampridem  per  lemeritatem  in-  r       '^'""^  """"*'"  P*"^^"'*'  ™"'"  ***'""  ^'"*°'" 
vaserant.  Nam  timore  perculsi,  non  fuerunt  ausi  re-  ^  '^.T^  '^  conspectu  subduiere  ;  raaleque  sibi  con- 


tinerc  illas;  atque  ita  unius  horrenda  damnatio  mul- 
tis  profuit  ad  resipiscentiam,  reddiditqucpajnitentia 
emendatos.  Sic  nimirum  omnipotens  Deus  pcr  fide- 
lem  servum  suum  suas  restauravit  ecclcsias,  multi- 
que  serviDei  ingentes  Domino  laudes  et  grates  egerc, 
jucundis  vocibus  cantantes :  Adjutor  et  protector  fa- 
ctm  est  nobis  Dominus  in  salutem, 

11.  Puerulus  quidam,  Rainarius  nomine,  a  paren- 
tibus  obJatus  cst  sancto  viro.  Is  puer  et  caecus,  ct 
surdus,  et  mutus,  et  claudus  crat.  Unxit  autem  eum 
vir  Dei  oleo  bonedicto ,  et  crucis  signo  cum  commu- 
nivit,  et  totus  rcvaluit.  Clericus  quidam  Oximensis 
(a),  Eleutherius  nomine,  videns  tot  adniiranda  fieri  a 
sancto  viro,  obtulit  ei  filium  suum,  quem  diuturnaD  itautomnesastantesIaudarentDominum  mirabilem 


scii,  non  fuere  ausi  sacros  ordines  ab  iJJo  petere, 
certo  persuasum  habentes,  non  eum  latere  etiam 
secreta  cordium. 

13.  Est  viJIa  eccJesifle  nostrfle  quam  Crisiacum  vo- 
cant.  In  ea  cum  esset  vir  Dei,  adducti  sunt  ad  eum 
duo  dsemoniaci,  rogabantque  eum  parentes  eorumy 
ut  suis  precibus  illos  sanaret.  Sciscitabatur  autem  ex 
eis  sanctus  antistes,  cur  id  ipsis  accidisset ;  et  per 
eorum  ora  respondcbant  immundi  spiritus,  se  tor- 
queri  ab  ipso,  nec  posse  coram  eo  celare  prsestigias 
suas :  rogabant  autem  eum  ut  si  ipsos  inde  vellet 
ejicere,  saltem  sineret  migrare  in  porcos.  Permisit 
hoc  vir  sanctus  et  crucis  signo  edito  profiigavit  illos. 


febris  vehementer  afflictabat.  Misericordia  motus  vir 
Dei  aquam  jussit  afferri.  Allatam,  cum  prius  Clu^isti 
nomen  invocassct,  et  eam  cruce  consignasset,  pucro 
bibendam  obtulit.  Bibit  ille,  et  Christo  propitio,  me- 
ritis  episcopi  continuo  sanus  efroclus  est.  Vir  quidam 
Andegavensis,  Stritius  nomine,  in  maxilla  mire  cru- 
ciabatur  ex  pustuJa  magna.  Occurrit  sancto  episco- 
po,  petiit  tanto  malo  medicinam :  salJiva  sua  pustu- 
lam  tetigit  vir  sanctus,  ct  homo  curatus  est.  Quodam 

a  sancto  Carilefo  tempore  Childeberti  regis  constru- 
ctum  in  inferiore  Cenomanensi  agro  apud  Vindoci- 
nensem  urbem,  ut  diximus  Kalendis  Martii  ad  Vitam 
sancti  Siviardi  abbatis  AnisoJensis,  Jatius  dicturi  ad 
Vitam  sancti  CariJefi  1  Julii.  Videtur  is  mortuus  ante 
adveatum  sancii  Mauri  in  GaJJias,  ut  vel  hinc  prse- 


in  sanctis  suis.Sunt  vero  etiam  multi  aJii  a  daemooibus 
obsessi,  ab  co  Jiberati.  Uac  autem  miraculorum  assi- 
duitate  fama  ejus  ubiquedivuJgabatur,et  jam  quadam 
die  revertenti  ab  expcditis  quibusdam  negotiis,  quce 
ad  populi  ipsius  curae  commissi  utilitatem  pertine- 
rent,  multa  pJebs  ei  occurrit  adducens  aegros  et  male 
affectos,  diversisque  languoribus  laborantes,  qui 
omnes  ab  eo  incolumes  recessere. 


sumi  possit,  quod  eidem  regulaj,  yiam  Anisoluni 
servabant  sua  monasteria  subjecent  sanctus  Dom- 
nolus. 

(a)  Oximum  oppidum  Normannifle  sub  juridictione 
Alenconiensi  vulgo  Hiesmes  dictum. 


645 


CAPUT  III. 
Virtutes  sanctiBomnoli,  obitus,  sepultura,  miracula, 
14.  Etsi  autem  celebre  esset  nomen  ejus  et  subli- 
mis  gradus  honoris,  attamen  major  erat  ct  insignior 
virtus  ejus.  Serviebat  sine  offensione  ei  quiprope  est 
omnibus  invocantibus  eum  inveritate,  etquivoluntatem 
timentium  se  facit,  et  deprecationem  eorum  exaudit, 
Poteram  quidem  plura  ejus  commeraorare  miracula, 
scd  multa  praetermisi,  ne  lectori  fastidium  parerem. 
Magna  autem  in  eo  virtus  inerat,  et  multa  verborum 
vel  ex  ejus  ore  promebatur.  Cum  populis  verbum 
Domini  annuntiaret ,  vix  quisquam  tara  ferreo  ver- 
sabatur  pectore,  quera  ejus  conciones  ad  lacryraas 
non  moverent.  Mirabantur  auditores  spirituales  ser- 
mones  ejus,  qui  plerumque  adco  humanum  captura 


VITA.  646 

Adicabat  utilitas,  ita  tamen  ut  et  noctes  et  dies  in 
.    .  ... 


ejus  expenderet  obsequiis,  qui  et  noctes  et  dies  con- 
didit. 

16.  Nihil  ejus  in  actionibus  cemebatur  quod  ad 
Deum  non  pertineret ;  nihil  in  sermonibus  ejus  otio- 
sum  percipiebatur.  Ad  altare  raro  sine  lacrymis,  ad 
mensam  nunquara  sine  lectore,  nunquam  sine  con- 
vivis  pauperibus  accessit.  Periculose  corpus  pasci 
arbitrabatur,  nisi  pariter  et  Christum  in  ejus  mem- 
bris  pasceret,  et  ipse  intus  verbo  Dei  pasceretur. 
Qualis  vero  putandus  est  fuisse  erga  proximos,  qui 
suarum  injuriarum  immeraor,  etiam  inimicorum  in- 
juriis  dolebat  ?  Quem  ille  unquara  autfaclo  aut  verbo 
Isederet,  qui  etiam  lesus  ultro  ignovit,  nec  iratus 
solem  vidit  occumbentem?  Quid  illa  anima  raansue- 


excedebant,  ut  ab  angclo  proferre  viderentur.  In  B  tius,  qure  nuUi  obesse,  onmibus  prodesse  cupiens. 


episcopatus  funclione  ita  se  gessit,  ut  celebres  ma- 
jores  suos  ipse  celebriori  vivendi  ratione  etiam  il- 
lustrarit.  Nec  tamen  vel  ex  generis  splendore,  vel 
pontificia  dignitate  ejus  aniraum  ulla  inflavit  elatio; 
spiritu  pauper  prius  moribus  egit  pontificem,  quam 
ad  pontiiicis  gradura  essct  evectus.  Collatus  honor 
tantus  eum  meritis  conspicuum  non  fecit,  sed  in- 
venit :  virtute  instructus  erat  antequam  esset  sacer- 
dos.  Sacerdotio  virtus  pariter  suaaccepit  incrementa. 
Tota  ejus  in  pontificatu  vita  talis  fuit  qua;  pontificis 
ofQcium  et  verbo  et  exemplo  prsestaret.  Nec  culpa 
vacare  putavit,  judicioque  divino  obnoxium  se  fore 
timuit,  si  qui  sibi  uni  antea  privatus  vixisset,  jam 
episcopus  non  viveret  universis.  Inde  adeo  factum 


charitatis  et  pacis  erat  domiciliura  ?  Multa  animi  de- 
votione  opera  benignitatis  et  misericordiaB  prose- 
quebatur,  studebatque  adesse  desolatis,  egentes  alere, 
vestire  nudos,  et  si  reipsa  non  posset,  prompta  animi 
benevolentia  oranibus  ferre  opem.  Convcrsans  non- 
nunquam  'cum  iis  qui  gloriantur  in  malitia  et  ser- 
mones  Domini  projiciunt  retrorsum,  Christi  bonus 
odor  permansit,  unus  idemque  perseverans,  sive 
cum  eis,  ut  ad  meliorem  se  frugem  reciperent,  blan- 
diretur,  sive  cum  obstinatos  severius  objurgaret. 
Omnia  ex  charitate  faciebat  discipulus  chai'itatis. 
Nihil  illi  cura  perversorum  vitiis  rei  erat,  prseter 
odium  et  castigationem  vitiorura  :  quae  et  aninio  in- 
sectatus  est,  et  pontificali  auctoritate  correxit.  Donos 


est,  ut  ipse  semper  aliquid  adjiceret  ad  virtutes  suas,  ^  et  observatores  mandatorum  Dei  sancto  et  sincero 


et  Dorainus  ad  coronam.  Cantans  itaque  canticum 
graduum,  in  eam  curam  intentus  fuit,  ne  ad  illam 
supemam  civitatem  solus  ascenderet,  sed  socios  eo 
secum  permultos  adduceret.  Atque  in  hac  via  servus 
Dei  simpliciter  prudens  et  severiter  lenis,  doctrinam 
vita,  mores  comitate  ac  mansuetudinc,  zelum  legis 
scientia  cominendavit.  Unde  factum  est  ut  illum  po- 
puli  favor  et  gratia  principum,  sermones  vero  ilhus 
non  mediocris  consecuta  sit  auctoritas. 

15.  Inter  hsec  autem  ille  humilis  et  sibi  constans 
pemianebat,  adversus  ea  onmia  pervigil  ct  circum- 
spectus,  quee  suffurari  solent  animi  bene  compositi 
poritatem.  Eodem  vultu  et  immoto  pectore  inter 


complectebatur  affectu,  mutuisquc  exhortationibus 
et  profuit  et  profecit. 

17.  Germano  Parisiensi  sanctissimo  episcopo,  ut 
jam  ante  dictum  est,  valde  famiharis  fuit,  crebroque 
et  invisebatur  ab  illo,  et  ipse  illura  visitabat.  In  eo- 
rura  colloquiis  et  actionibus  niliil  versabatur,  nisi 
quod  ad  aniraarura  ipsis  commissarum  salutem  per- 
tineret.  Invicera  se  Christi  railitcs  armabant,  non 
ignorantes  adversarium  nostrum  diabolum  circuire 
et  qusercrc  quem  devorct:  cui  resistebant  fortes  in 
fide,  veriti  non  se  habituros  pontificum  merita,  si 
deprincipe  tcncbrarum,  de  quo  jam  ipsi  triumpha- 
rant  ctiara  alii  per  ipsos  non  triurapharcnt.  Itaque 


prospera  et  adversa  perdurabat.  Cum  apostolo  ca-  t\  viri  iUi  raiscricordise  soUicite  eo  connitcbantur,  ut 


stigabat  corpus  suum,  jejuniis  et  multifaria  illud 
afOictione  persequens,  unde  et  confirmari  spiritus 
assuesceret,  et  caro  carais  oblivisci.  Addebat  his 
etiam  sacras  vigilias,  quamm  perpetui  fuere  comites 
et  alti  gemitus  et  fecundamm  gratia  lacrymarura. 
Atque  id  genus  studiis  potiorem  noctis  partem  attri- 
buens,  in  spiritu  humihtatis  et  animo  contiito  pin- 
guissimum  Deo  cremabat  holocaustum.  Si  quid  in- 
terdiu  minus  fecisset  quam  par  esse  putaret,  idque 
negotiis  ssecularibus  irapeditus,  noctu  supplebat. 
Nox  secretis  precibus  et  divinaj  contemplationi  ac- 
commodatior,  ad  litandas  cjuscemodi  hostias  viro 
Dei  optatam  afferebat  opportunitatem  et  copiam; 
diem  autem  yel  sacra  concio  vel  publica  sibi  vin- 


quotidianas  infcstationcs  ct  insidias  maligni  hostis 
elidercnt.  Atquo  in  hoc  uterque  totus  crat,  ut  sive 
cum  Martha  scdulo  ministrarcnt,  sive  cura  Maria  se- 
dcrcnt  ad  pcdcs  Jesu,  regnura  diaboli  irarainucrent, 
ct  Dci  civitatcm  augcrent.  Quam  etiara  ob  causam 
bcatus  Domnolus,  ex  ejusdem  sancti  Germani  con- 
silio,  in  civitatis  suaj  suburbio  raonasterium  con- 
stmxit ;  in  quo  et  illi  quos  tcmpestas  hujus  maris 
magni  ct  spatiosi  jactavcrat,  monastico:  tranquilli- 
tatis  portum  adcpti,  rcspirarent,  et  ipse  certis  tera- 
poribus  sollicitudinis,  quaj  cx  ministcrio  susccpto  in- 
cumbebat,  laborcm,  sanctai  contemplationis  otio  et 
refrigerio  relevaret.  At,  ut  supra  quoque  diximus, 
ei  monasterio  de  ecclesise  suse  posscssionibus  quas* 


647  SANCTI  DOMNOLI,  CENOMANEMSIS  EPISCOPI ,  648 

dam  donavit,  nihil  se  fecisse  exislimans,  nisi  illis  ^  muli  uxor,  quariana  febre  divexata,  ad  ejus  monu- 


quibus  domum  oralionis  construxerat  etiam  vitoe  dc- 
gendse  res  necessarias  assignaret. 

i8.  Porro  autem  militiae  certamine  jam  peracto, 
et  impendente  resolutionis  ejus  tempore,  coepit  vir 
pius  morbo  laborare,  nec  tamen  os  ejus  morbi  visa 
laudando  Deo  potuit  cohibere.  Convocans  autem  di- 
scipulos  suos,  diem  et  horam  obitus  sui  illis  pra»- 
dixit  imminere  :  docuitque  eos  quemadmodum  an- 
liqui  hostis  insidias  caverent,  et  a  malo  se  abstinen- 
tes,bonis  operibusinhsererent.  DeindeipsisKalendis 
Decembris  in  senectutc  bona  vir  beatissimus  in  pace 
quievit,  humatusque  est  a  discipulis  suis  in  ecclesia 
beatorum  martyrum  Vincentii  et  Laurentii,  ubi 
longe  ante  sepulcrum  beato  Germano  ipse  condide- 


mentum  veniens,  ut  in  somno  admonita  erat,  orans- 
que  illic  cum  Juminaribus,  et  triduo  excubans,  meri- 
tis  beati  viri  salutem  impetravit.  Quarto  etiam  die 
caeci  tres  ad  ejus  tumulum  nobis  aspectantibus  ve- 
nere  atque  inde  luce  redintegrata  incolumes  abiere. 
Multos  alios  diversis  afflictos  morbis  ad  ejus  sepul- 
crum  venire  conspeximus,  eosdemque  beati  viri 
meritis  sanos  inde  recedere  vidimus.  Nimis  autem 
prolixi  erimus,  si  audita  et  visa  omnia  referre  ve- 
limus :  possunt  ea  qusB  diximus  ad  fidem  faciendam 
fidelibus  sufficere. 

19.  Et  nunc  obsecramus  eumdem  beatbsimam  pa- 
tronum  nostrum  sanctum  Domnolum,  ut  pro  supe- 
rioris  vita;  peccatis  nostris  Dei  clementiam  velit 


rat.  Eo  in  loco  meritis  et  precibus  ejus  multi  mor- B  exorare,gratiamquenobis  abiJloimpetrare,  utdein- 


bidigratiam  sanitatis  obtinent.  Nam  tertio  die  trans- 
lationis  ejus,adsepulcrumejus  energumenus  quidam 
qui  seipsumdiscerpebatadductus  est;  etpost  triduum 
curatus,  domum  cum  parentibus  sospes  abscessit. 
Multisque  annis  nobiscum  sanus  permanens,  Dei  se 
devotum  studuit  exhibere  cultorem.  Deinde  mense 
Februario,  die  sabbati,  cujusdam  nostrse  ecclesifle  fa- 


ceps  a  malis  nos  abstineamus  ;  ut  sacrosanctae  Tri- 
nitati  reconciliati,  etsi  ejus  gloriffi  participes  esse 
non  meremur,  saltem  peccatorum  remissionem 
adepti,  ab  impiorum  consortioseparemur:  praestan- 
te  Domino  nostro  Jesu  Christo,  qui  cum  Patre  et 
Spiritu  sancto  vivit,  et  glorilicatur  Deus  per  InfiDita 
saecula  saeculorum.  Amen. 


SANCTI  DOMNOLI,  CENOMANENSIS  EPISCOPI, 


ALIA  VITA. 

(Ex  ms.  AnsolensL) 


i.  Vir  illustris  dominus  Domnolus,  Cenomanicae  4 
civitatis  episcopus,  natione  alienigena  nobilibusque 
ex  parentibus  ortus,  successorque  beati  Innocentis, 
ejusdem  urbis  praesulis,  qui,  propter  amorem  Dei, 
patriam  atque  omnem  possessionem  suam  relinquens 

'profectus  est  Romam,  limina  beatorum  apostolorum 
causa  orationis  visitaturus.  Inde  quoque  remeavit 
usque  ad  Cenomanicam  civitatem,  et  in  eam  Domino 
ducente  pervenit.  Ipsa  ergo  civitate  et  populo  ipsius 
parochiae  indigentepontifice,  et  aliquo  tempore  abs- 
que  ipso  vacante,  praedictum  dominum  Domnolum, 
jampontiflcemordinatum,gratulanterinpontificatus 
ordinem  Domino  disponente  susceperunt;  etprinci- 
pes  ejusdem  rcgionis,  atque  sacerdotes  sive  clerici 
vel  nobiles  omnes  ipsius  parochia3,  eum  deprecati 
sunt  ut  ipsam  ad  regendam  susciperetcivitatem,  etB 
clerum  et  cunctum  populum  episcopali  ordinatione 
ac  regimine  ordinaret  ac  regeret,  et  Domino  mul- 
tipliciter  lucraretur  :  qui  et  hoc  invitus,  et  a  clero 
vel  populo  coactus,  licet  nobilis,  humilitate  tamen 
suscepit  officium  ;  et  non  modicum  ab  omnibus 
cuncto  tempore  vitaj  suae  pontificalus  tribuit  admi- 
niculum. 

2.  Hic  in  loco  inquobeatus  Julianus,  primusjam 
dictse  urbis  episcopus,  corpore  requiescens,  juxta 
fioionasterium  scilicet  sancti  Victurii  prope  fluvium 

Sartbee,  monacborum  normam,  quse  dudum  florere 


coeperat,  mirifice  amplificavit,  et  ferme  quinqua- 
ginta  monachos  ibi  regulares  degere  constituit,  ple- 
nequceisvictualiain  omnibus  necessitatibuseorum, 
sive  pcregrinorum  atque  adventantium  fratrum, 
adimplens  docte  supplevit,  et  eos  regolariter  vivere 
docuit.  Antedictus  namque  beatus  Domnolus  ponti- 
fex,  monasteriolum  inhonorem  sanctorumVincentii 
et  Laurentii  martynmi  Christi  juxta  urbem  consti- 
tuit,  etad  eifcctum  usqueperduxit.  Ad  dedicationem 
quippe  ipsius  monasterioli  ecclesise  beatum  Germa- 
num,  Parisiensis  civitatis  insignem  episcopum,  vo- 
cavit ;  et  cum  ejus  consensu  et  deprecatione  cleri  ip- 
sius  civitatis  et  populi  illius  urbis  ac  parochiae,  et 
cum  consensu  eorum,  de  rebus  sanctse  Mariae  etsan- 
ctorum  martjrum  Ger\'asii  etProtasii,matris  ejusdem 
civitatis  ecclesiae,  jam  dictum  monasterium,  quod 
suo  opere  et  laborc  a  fundamento  sedificavit,  dota- 
vit :  et  villas  episcopii  ad  eamdem  ecclesiam,  quam 
in  eodem  monasterio  una  cumbeato  Germano,  prae- 
dictffi  Parisiensis  civitatis  insigni  episcopo,  et  in  ho- 
norem  sanctorum  martjrum  Vincentii  et  Laurentii 
Kalendis  Novembris  dedicaverat,  dedit;  et  in  eo 
caput  beati  Vincentii  et  magnam  partem  craticulae 
super  quam  sanctus  Laurentius  assatus  est,  honori- 
flce  collocavit.  Per  chartam  vero  sua  munera,  ut 
dictum  est,  consentiente  universo  clero  vel  populo, 
et  domino  Germano  assensumpraebente,yiUa8  sancta; 


649 


TESTAMENTUM. 


650 


Marise  ac  sanctorum  Gervasii  et  Protasii,  ad  earadem  ^  cessoribus  suis  perpetualiter  inibi  xenodochiimi  mi- 


tradidit  ecclesiam.  Subscribente  autem  domino  Ger- 
mano  ipsum  testamentum,  suisque  sacerdotibus  et 
clericis  ejusdem  civitatis  et  parochise  ipsius  non 
paucis,  sicut  in  eodem  hactenus  testamento  contine- 
tur,  dedit  villam  sanctee  Marise  et  sanctorum  Gervasii 
et  Protasii,  Tritionem  cum  omni  integritate,  quam 
dudum  Habundantius  et  Mallaricus  diaconus  per 
prsedicti  episcopi  domini  Domnoli  beneficium  tene- 
bant :  et  yillam  Fraxinidi,  quam  Aper  sacerdos  cum 
ejus  beneficio  habebat ;  et  Bucces  villulam  sui  epi- 
scopii,  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus,  quam  Eu- 
therius  presbyter  per  beneficium  prsedicti  domini 
Domnoli  habebat ;  pari  modo  etpratum  super  Ouvium 
Sartffi,  una  cum  campo  juxta  posito,  quam  Habun- 


rabiliter  omavit.  In  hospitali,  ejusdem  urbis  pon- 
tificibus,  futuris  semper  temporibus  et  sub  conju- 
rationis  detestatione^  hospitalitatem  esse  instituit ; 
et  sequentibus  temporibus  Ecclesise  suee  sedis,  cum 
omnibus  ad  se  pertinentibus ,  subjugatum  esse 
instituit. 

4.  Ipsius  quoque  domini  Domnoli  episcopi  tem- 
pore,  cellulam,  una  cum  sua  ecclesia,  quse  est  con- 
stituta  in  honore  sancti  Martini,  in  eorum  proprio 
constituerunt  infra  civitatem,  juxta  matrem  vide- 
licet  ecclesiam  ipsius  civitatis,  Eularius  presbyter 
et  Godomara  Deo  sacrata;  et  preedictam  cellulam 
sanctiMartini ,  haereditaverunt  de  villulis  inMorniaco 
et  villula  Vasta  ac  Popiliaco,  Ciaco  quoque  et  Vera- 


dantius  a  domino  Domnolojure  beneficiario  adipisci  B  tiaco  ac  Muliaco,  una  cum  aliis  viiiis,  et  de  rebus 


Tneruit ;  et  alias  villas,  quae  in  prsedicto  testamento 
insertae  esse  noscuntur  insigniter,  ad  praescriptam 
tradidit  ecclesiam.  Multi  etiam  nobiles,  tam  in  prse- 
senti  quam  et  in  sequente  tempore,  eorum  hseredi- 
tates  ad  prsedictam  ecclesiam  sanctoiiim  Vincentii 
et  Laurentii  legaverunt.  Ipsum  autem  monasterium 
subditum,  com  onmibus  ad  id  pertinentibus,  jam 
dictus  dominus  Domnolus  suse  sedis  ecclesise  subju- 
gavit,  et  suis  successoribus  ecclesiastico  in  ordine 
pacilice  ad  regendum  et  gubemandum  dimisit,  atque 
perennibus  temporibus  ad  matrem  civitalis  eccle- 
siam,  et  pontilicibus  ibidem  atque  clericis  Deo  de- 
gentibus  habere,  futuris  constituit  temporibns. 


suis  legaliter  dotaverunt ;  et  postea  cum  omnibus  ad 
se  pertinentibus  ad  matrem  ipsius  civitatis  eccle- 
siam  per  eorum  chartulas  legaliter  formiterque  ei 
ipsi  domino  Domnolo  episcopo  tradidemnt.  Prsefa- 
tus  igitur  dominus  Domnolus  episcopus  emit  insuper 
partem  viUse,  ex  thesauro  ecclesise  sibi  conunissse  : 
alia  vero  pars  de  suo  episcopo  erat,  cui  vocabulum 
est  Canon,  quam  et  per  licentiam  canonicomm  suo- 
rum  monachis,  in  ecclesia  sancti  Vincentii  et  sancti 
Laurentii  (  quam  ipse  a  novo  fundavit )  regulariter 
degentibus,  per  suum  strumentiun  dedit.  Nam  ut 
sub  potestate  ipsius  urbis  episcopi,  tam  ipsi  mona- 
chi  quam  et  ipsae  res  (in  eoru|^.  tamen  usu  dispo- 


3.  Seepe  dictus  scilicet  dominus  Domnolus  episco-  p  nente  episcopo)   futuris  perststerent  temporibus, 

11       1  XI  *  O  A.  L  J  1_  •        ^^i  i  J*_5**  •  A.  _11  •  •  a  <a  !•■• 


pus  cellulam  super  fluvium  Sartae,  et  xenodochium 
in  honorem  sanctas  Marise  mirabiliter  ac  sapienter 
operatus  est;  et  eam  ex  rebus  predictae  matris  ci- 
vitatis  ecclesiae  dotavit,  et  receptiones  pauperum 
adventantium  sive  omnium  indigentium,  qui  in  ipsa 
civitate  talem,  propter  custodiam  civitatis,  non  po- 
terant  habere  receptionem,  sicut  in  illo  loco  ubi 
praedictum  fecit  xehodochium  :  ibi  enim  monachos 
Tiginti  quatuor  sub  regula  dcgentes  constituit,  ut  et 
ibi  pauperes  recrearent,  et  omnes  hospites  condigne 
et  amabiliter  susciperent,  et  ipsi  sancte  ac  regula- 
riter  viverent.  In  eodem  xenodochio  prsedicto  mo- 
nachum  suumprobatissimum,  dominum  scilicet  Pa- 
duinimi,  qui  tunc  prsepositus  de  Sancto  Vincentio 
erat,  abbatem  constituit;  et  sibi  seu  onmibus  suc- 


contradidit,  sicut  adhuc  in  ipso  stmmento  traditio- 
nis  inveniri  potest. 

\ .  5.  Hic  sedit  in  prsedicta  sede  annos  xlvi,  menses 
XI ,  dies  xxiv,  et  fecit  ordinationes  lxxy,  presbTteros 
cccLx,  diaconos  ccl,  et  reliquos  ministros  sufQcien- 
ter.  Cujus  in  vita  multas  ejus  meritis  Dominus  vir- 
tutcs  ostendit,  sicut  in  ejus  Vita  liquet ;  et  post  ejus 
obitum  innumerabiles  in  loco  sepulturse  ejus,  id  est 
in  dictasancti  Vincentiiecclesia,  virtutes  operatus  est. 
Obiit  enim  preedictus  beatus  Donmolus  in  pace,  ple- 
nus  dierum,  Kalendis  Decembris  :  qni  cum  Christo 
vivit  in  aeternum,  et  cum  sanctis  regnat  in  gloria  : 
cum  quo  et  nos  anxiliante  Domino  humiliter  suppli- 
cantes  vivere  mereamur,  per  inflnita  saecula  saeculo- 
rum.  Amen. 


SANCTI  DOMNOU,  CENOMANENSIS  EPISCOPI, 

TESTAMENTUM. 


Venerabili  ecclesiae  Cenomanicee  clero  DomnoIusT) 
episcopus. 

Congmum  nobis  fuit  nt  votum  desiderabile  in 
charitatis  vestrse  notitiam  poneremus  :  quia  si  con- 
sensus  vester  desiderium  cordis  nostri  et  decreta  an- 
naerit  credimus  nuIUus  uUo  unquam  tempore  con- 
trarietate  a  nobis  pariter  firmata  posse  convelU. 
Patrol.  LXXIL 


Cum  ergo  pro  salute  populi  vel  custodia  civitatis  re- 
liquias  sanctorum  martymm  Vincentu  et  Laurentii, 
intercedente  praesumptione,  ausi  fuerimus  deferre; 
sicut  cum  Dei  acyutorio  vel  vestro  eisdem  locum  di- 
gnitatis  ereximus  in  culmine,  ita  petimus  ut  vestro 
pariter  ditetur  et  munere.  Et  si  sensus  vestet  ivAbA& 
contuienl  cYimVaXftni  Vwi^i^  ^^^^^  ^^TisSNssKs^^ 


651  SANCTA  RADEGUNDIS,  REGINA  FRANCLE.  .       65i 

quam  Aunulfum  diaconum  perficere  unanimiter  ro-  A  psalmo  centesimo  octaTO  Judse  cantayit;  et  prsesens 

gavimus  conscribendam,  vestro  quaesumus  ut  firme-  pagina  maneat  inconvulsa,  quam  pro  rei  firmitate 

tur  robore  :  ut  [  quidquid  nos  ]  per  hanc  paginolam  manu  propria  subscripsi ,  et  dominis  et  fratribus 

donationis  constat  delegasse,  noncupata  basilica  ha-  meis  muniendam  rogavi.  Actum  in  Cenomanica  ci- 

beat,  teneat,  possideat,  [  nec  ]  quicunque  loci  hujus  vitate,  anno  undecimo  regni  donmi  nostri  Ghilperici 

dignitatem  perceperit,  jure  haereditario  perpetua-  regis,  pridie  Nonas  Martii. 

litersibimet  vindicet  possidendum.  Si  ullo  unquam  Domnolus  episcopus  subscripsit.  Germanus  epis- 

tempore,  aut  pontifex  civitaiis,  aut  qucelibet  per-  copus  rogante  clero  subscripsit.  Andoveus  Andega- 

sona,  a  nobis  donata  vel  tradita  de  dominaiione  ba-  vorum  episcopus  rogante  Domnolo  episcopus  sub- 

siUc«  hujus  abstrahere  voluerit,  incurrat  maledi-  scripsit.  Leodulfus  presb^rter  subscripsit.  Aunulfos 

tionem    pro   benedictione,  et  Domini  nostri  Jesu  presbyter  subscripsit.    Leodericus    presbyter  sub- 

Christi,  et  sanctee  Mariae  semper  virginis,  et  sancto-  scripsit.  Dinanius   presbyter    subscripsit.    Drantins 

rum  apostolorum,  vel   omnium  sanctorum  mar-  presbyter    subscripsit.    Injuriosus  presbyter    sub- 

tyrum,  confessorum  atque  virginum,  incurrat  of-  scripsit.   Meterius  presbyter    subscripsit.    Gennios 

fensam ;  et  voluntas  nostra  perpetim ,  auxiliante  diaconus  subscripsit.  Romulus  diaconus  siibscripsit. 

Domino,  capiat  firmitatem.  Hoc  ergo  inserendum  B  Datdeus  diaconus  subscnpsit.  Sennonteus  diaconus 

rogavi,  ut  qui  voluntati  meae  obvius  esse  voluerit^  subscripsit.  Noso  diaconus  subscripsit. 
maledictionem  illam  concurrat,  quam  prophetain 


ANNO  DOMINI   DLXXXVn. 

SANCTA  RADEGUNDIS 

REGINA  FRANCI^. 


SA]!«:TiE  RADEGUNDIS  REGINiE 

VITA 

DUOBUS    LffiRIS   COMPOSITA. 

LIBER  PRIMUS. 

AUCTORE  VENANTIO  FORTUNATO  EPISCOPO  PICTAVIENSI. 
Admss.  Cod.  S.  Germani  Praiensis  et  Conchensis  monasterii.  et  D.  d^Herowal. 


4 .  Redemptoris  nostri  tantum  dives  est  largitas,  ut  in  sexu  muliebri  celebret  fortes  yictorias,  et  oorpore 
fragiliores  ipsas  reddat  feminas  virtute  mensis  inclytae  gloriosas.  Quas  habentes  nascendo  moUitiem  &cit 
Christus  robustas  ex  fide  :  ut  quee  videntur  imbecilles,  dum  coronantur  ex  meritis,  a  quo  efficiantar  fortes. 
laudem  sui  cumulent  Creatoris,  habendo  in  vasis  lictilibus  thesauros  coeli  reconditos  :  in  qaarom  viscen- 
bus  cum  suis  divitiis  ipse  Rex  habitator  est  Christus.  Quse  mortificantes  se  saeculo,  despecto  terrscoosor* 
tio,  defaecato  [A/.  deserto]  mundi  contagio,  non  confidentes  in  lubrico,  non  stantes  in  lapsu,  quserentes  ti- 
vere  Deo,  ad  gloriam  Redemptoris  sunt  copulatse  paradiso.  In  quo  est  pariter  numero,  cujus  vit«  prcscntis 
cursum,  licet  sermone  privato,  ferre  tentavimus  in  publicum  :  ut  cigiis  est  vita  cum  Christo  in  gloria,  in«' 
moria  relata  celebretur  in  mundo. 

VITA  INGIPIT. 

2.  Beatissima  igitur  Radegundis,  natione  barbara  Q  barbarica,  Francorum  victoria  regione  vastala,  tic« 
de  regione  Thoringa,  avo  rege  Bassino,  patruo  Her-  Israelitica  exit  et  migrat  de  patiia.  Tunc  inter  ipsos 
menfrido,  patre  rege  Berethario.  In  quantum  alti-  victores  cigus  esset  in  prseda  regalb  pu^,  filcoD- 
tudo  sseculi  tangit,  regio  de  germine  orta,  celsa  licet  tentio  de  captiva.  Et  nisi  reddita  fiiisset  transtcto 
origine,  multo  celsior  actione.  Quse  cum  summis  certamine»  in  se  reges  arma  movissent.  Qatt  vemcB^ 
suis  parentibus  brevi  mansisset  tempore,  tempestate     in  sortem  prsecelsi  regis  Ghlotarii  in  VeronMd(WHta 


. 


653 


VITA.  LIBER  PRIMUS. 


654 


dacta  Aiteias  (a)  in  villa  regia  nutriendi  causa  cu-  4  Inmensavero  subocculte,  ne  forte  cognosceretur  ab 


stodibus  esi  deputata.  Quee  puella  inter  alia  opera, 
quse  sexui  ejus  congruebant,  litteris  est  erudita :  fre- 
quenter  loquens  cum  parvulis,  si  conferret  sors  tem- 
poris,  mariyr  fieri  cupiens.  Indicabatadolescens  jam 
tunc  merita  senectutiSy  obtinens  pro  parte  quse  pe- 
tiit.  Denique  dum  esset  in  pace  florens  Ecclesia,  ipsa 
esi  a  domesticis  persecuiionem  perpessa.  Jam  tunc 
id  agens  infantula,  quidquid  sibi  remansisset  in 
mensa,  collectis  parvulis,  lavans  capita  singulis, 
compositis  sellulis,  porrigens  aquam  manibus,  ipsa 
cibos  inferebat,  ipsa  miscebat  infantulis.  Hoc  etiam 
prsemeditans  cumSamuele  parvulo  clerico  gerebat. 
Facta  cruce  lignea  praecedenie ,  subsequentes  psal- 
lendo  ad  oratorium  cum  gravitate  matura  simul  par- 


aliquo ,  ante  se  posito  cum  legumine  ferculo ,  inter 
epulas  regum,  more  trium  puerorum,  fava  [faba]  vel 
lenticula  delectabiliter  vescebatur.  De  cursu  (d)  vero 
decantando,  etsi  sederet  in  prandio,  excusans  se 
regi  aliquo  casu,  ut  Deo  redderet  debitum,  se  sub- 
ducebat  convivio.  Quo  egressa  Domino  psallebat,  et 
curiose  requirebai  quali  cibo  foris  pauperes  refecis- 
sent. 

5.  Item  nocturno  tempore  ,  cum  reclinaret  cum 
principe,  rogans  se  pro  humana  necessitate  consur- 
gere,  levans  egressa  cubiculo,  tamdiu  ante  secretum 
oralioni  incumbebaljactato  cilicio,  ut  solo  calens 
spiritu  jacerei  gelu  penetrata,  tota  carne  prflemortua: 
noncuranscorporistormento  mensintenta  paradiso, 


Yuli  properabant.  Et  ipsa  tamen  cum  sua  veste  ni-  B  leve  reputans  quod  ferret ,  tantum  ne  Christo  vile- 


tidans  pavimentum,  circa  altare  vero  cumfacitergio 
(6)  jacentem  pulverem  colligens,  foris  cum  reverentia 
recondebat,  potius  quam  vergebat.  Quam  cum  prse- 
paraiis  expensis  Victoriace  (c)  voluisset  rex  prsedi- 
cius  accipere ,  per  Beralcham  ab  Atteias  nocte  cum 
paucis  elapsa  est.  Deinde  Suessionis  cum  eam  di- 
rexisset  utreginam  erigeret,  evitans  pompam  rega- 
lem  ne  sseculo  cresceret,  s^d  cui  debebatur  et  hu- 
mana  gloria  non  muiatur. 

3.  Nubit  ergo  terreno  principi,  nec  iamen  sepa- 
raia  a  coelesti.  Ac  dum  sibi  accessissct  saecularis 
poiestas,  magis  quam  permitteret  dignitas,  se  plus 
inclinavitvoluntas.  Subdita  semper  Deo,  sectans  mo- 


sceret.  Inde  regressa  cubiculura,  vixtepefieri  poterat 
vel  foco  vel  lectulo.  De  qua  regi  dicebatur  habere  se 
polius  jugalem  monacham  quam  reginam.  Unde  et 
ipse  irritatus  [Al,  tantis]  pro  bonis  erai  asperrimus. 
Sed  illa  pro  parte  liniens,  pro  parie  tolerabai  mo- 
deste  rixas  illatas  a  conjuge. 

6.  Diebus  vero  Quadragesimae  saiis  est  scire  qua- 
liter  se  retexit  inter  vestes  regias  singulariter  pceni- 
tens.  Igitur  appropinquante  jejuniitempore,  mittens 
adreligiosammonacham  nomine  Piam  in  sancto  pro- 
posito,  illa  dirigebai  veneranter  in  linteo  sigillatum 
cilicium :  quod  sancia  induens  ad  corpus,  per  totam 


,  ,  ,         _^.  .     X    r.1.  •  .  Quadragesmiamsubiervesteregiadulciportabatm 

nita  sacerdotum,  plus  participata  Chnsto  quam  so- ^  °  ..     ,.  ,  •_ri««  «;^n«*„r«  «/. 

.     .     -„        ^      ,  ^  ,     /^  C  sarcina.  Transaciis  diebus,  simihter  sigillatum  re- 

Iransmittebat  cilicium.  Sin  autem  rex  deesset,  qui» 


ciaia  conjugio.  Illo  vero  sub  iempore  tentamus  pa- 
tefacere  de  multis  pauca  quse  gesserii.  Ideo  juncia 
principi,  iimens  ne  Deo  degradasset,  cum  mundi 
gradu  proliceret,  se  sua  cum  facultaie  eleemosynae 
dedicavit.  Nam  cum  sibi  aliquid  de  tribuiis  acciderei, 
ex  omnibus  quse  venissent  ad  eam,  anie  dedit  deci- 
mas  quam  recepit.  Deinde  quod  supererat,  monaste- 
riis  dispensabat,  et  quo  ire  pede  non  poterat,  irans- 
misso  munere  circuibat.  A  cijgus  munificeniia  nec 
ipse  se  abscondere  potuii  eremita ;  ei  sicuii  ne  pre- 
mereiur  a  sarcina,  quod  acceperat  erogabai.  Apud 
quam  egeni  vox  non  inaiiiter  sonuit,  nec  ipsa  eam 
surda  prffiteriit :  ssepe  donans  indumenia,  credens 
tob  inopis  veste  Christi  membra  se  iegere :  hoc  se 


credai  qualiier  se  orationi  diffunderet,  qualiter  se 
tanquam  praesentisChristipedibusalligaret;  et  quasi 
repleta  deliciis,  sic  longo  jejunio  saiiaret  in  lacry- 
mis  ?  Cui  despecto  ventris  edulio  Christus  iota  refe- 
ciio,  ei  ioia  fames  erai  in  Christo. 

7.  Illud  qua  pieiaie  peragebat  solliciia,  ui  quae  per 
oraioria  vel  loca  veperabilia  toi^octe  perlucerent, 
candelas  suis  manibus  factas  jugiter  ministrabat  ? 
Unde  hora  serotina,  dum  ei  nuntiaretur  tarde,  quod 
eam  ad  mensam  rex  quflereret ,  circa  res  Dei  dum 
satagebai,  rixas  habebat  a  conjuge,  ita  ui  vicibus 
multis  princeps  per  munera  satisfaceret,  quod  ei 


reputans  perdere  quidquid  pauperibus  non  dedisset.  n  P®r  linguam  peccasset. 


4.  Adhuc  animum  iendens  ad  opus  misericordiae, 
Atteias  domum  insiruit,  ubi  lectis  culte  compositis, 
congregatis  egenis  feminis,  ipsa  eas  lavans  in  ther- 
tms,  morborumque  curans  putredines.  Virorum  ca- 
piia  diluens,  ministerium  faciens,  quos  ante  lavarai, 
eisdem  sua  manu  miscebat,  ut  fessos  de  sudore  sum- 
pta  potio  recrearet.  Sic  devota  femina  nata  ei  nupta 
reg:ina,  palatii  domina,  pauperibus  servierat  ancDla. 

(a)  Atteia,  AthUs,  in  Veromanduis  ad  Suminam 
fiumen  erai  ex  eorum  vicorum  numero,  quos  quia 
fisci  erani,  vulgo  villas  publicas  aut  regias  appella- 
bani,  uti  Hadrianus  Valesius  in  Hist.  lib.  xxi  obser- 
Tavii. 

(6)  Facitergium  pro  sudario,  quod  faciei  sordes 
lergai. 
(e)  AJ.  Vicfana,  vernacule  Vitry,  in  Belgio  duobus 


8.  Ad  cujus  opinionem  si  quis  servorum  Dei  visus 
fuisset  vel  per  se  vel  [Sur.  addit  per  alium]  vocatus 
occurrere,  videres  illam,  coelestem  habere  laetitiam; 
et  hora  nociis  recursa  cum  paucis  pergens  et  intimis 
per  nivem,  lutum,  vel  pulverera,  aqua  calida  paraia, 
ipsa  lavabai  et  iergebai  venerandi  vestigia  nec  resi- 
sienie  servo  Dei  ei  propinabai  in  patera.  Sequenti 
die,  curam  domus  commiitens  crediiariis,  ipsa  se  to- 

leucis  a  Duaco :  ubi  Sigiberius  rex  insiinctu  Frede- 
gundis  occisus  est.  Aliud  esi  ejusdem  nominis  opp>- 
dum  in  Campania,  sed  tunc  ChloUrio  non  parebat. 
(d)  Decursus  sive  cursus  pro  officiis  divmis  a  Gre- 
gorio  Turonensi  et  Fortunato  non  raro  usurpan. 
dictum  esiin  Vite  sancti  Germaui  e^\«c.  Pwvi.^^ 

aumitur. 


d5H  SANCTA  RADEGUNDIS,  REGINA  FRANCLfi.  m 

tam  occupabat  circa  viri  justi  verba,  circa  salutis  in-  A  geretmonacham.  Adhucbeatum  yirum  perturbabant 


stituta,  et  circa  adipiscenda  vitae  cwlcstis  commercia 
retentabatur  per  dies.  Et  si  venisset  pontifex,  in 
aspectu  ejuslcetificabatur,  etremuneratumrelaxabat 
ipsa  tristis  ad  propria. 

9.  niud  quoque  quam  prudenter  totum  pro  sua 
salute  providebat  impendere :  quoties  quasi  mafor- 
tem  (a)[novum  lineum  sabanum,  auro  vel  gemmisor- 
natum  more  vestiebat  de  barbaro,  a  circumstantibus 
puellis  si  laudaretur  pulcherrimum,  indignam  sead- 
judicans  tali  componi  linteolo,  mox  exuens  se  vesti- 
mento  dirigebatlocosancto,  quisquis  essetin  proxi- 
mo,  et  pro  palla  ponebatur  divinum  super  altare. 

10.  Qualiter  vero  si  quis  pro  culpa  criminali,  ut 
assolet,  a  rege  deputabatur  interfici  sanctissima  re- 


proceres  et  per  basilicam  graviter  ab  altari  retrahe- 
bant,  ne  velaret  regi  conjunctam ,  ne  videretur  sa- 
ce  doti  ut  prsesumeret  principi  subducere  reginam, 
non  publicanam,  sed  publicam  (Id  est,  publice  seu 
solenmiternnptam).  Quo  sanctissimacognito,intrans 
in  sacrarium,  monarchica  veste  induitur,  proceditad 
altare,  beatissimum  Medardum  his  verbis  alloquitur 
dicens :  Si  me  consecrare  distuleris,  etplus  hominem 
qtiam  Deum  timueris ,  de  manu  tua  a  pastore  ovis 
anima  requiratur.  Quo  ille  contestationis  concussus 
tonitruo,  manu  superposita,  consecravit  diaconamj(c). 
43.  Mox  indumentum  nobile  quo  celeberrima  die 
solebat  pompa  comitante  regina  procedere ,  exuta 
ponit  in  altare,  blattas,  gemmataque  omamenta  [Al., 


gina  moriebatur  cruciatu,  ne  designatus  reus  more-  B  blattis,  gemmis  ornamentis] :  mensam  divinse  glorix 


returingladio !  Qualiterconcursabatperdomesticos 
fldeles  servientes  et  proceres,  quorum  blandimentis 
mulcebat  animum  principis,  donec  in  ipsa  iraregis, 
unde  processerat  sors  mortis,  inde  curreret  vox  sa- 
lutis  I 

4  4 .  His  igitur  beatis  actibus  occupatam  intantum 
provexit  divina  clementia,  ut  etiam  adhuc  in  palatio 
laica  Domino  largiente  declararentur  per  cam  mi- 
racula.  Denique  inPerunna  [Peronne]  villapostpran- 
diimi  dum  ambuiaret  per  hortum  sanctissima,  rei 
retrusi  pro  crimine  succurri  sibi  clamabant,  vocife- 
rantes  de  carcere.  Ipsa  quid  esset  interrogat :  men- 
tiuntur  ministri,  quod  mendicorum  turba  qusereret 


tot  donis  onerat  per  honorem.  Cingulum  auri  pon- 
deratum  fractum  dat  in  opus  pauperum.  Similiter  ac- 
cedens  ad  cellam  sancti  Jumeris,  die  uno  quo  se  or- 
nabat  feUx  regina ,  composito  sermone  ut  loquar 
barbaro,  stapionem  (d),  camisas,  manicas,  cofeas, 
fibulas,  cuncta  auro,  queedam  gemmis  exomata,  per 
circulum  sibi  profutura  sancto  tradit  altari.  Inde 
procedens  ad  cellam  venerabilis  Datdonis,  die  qua 
debuit  omari  praestanter  in  s^eculo,  quidquid  indui 
poterat,  censu  divite  femina,  abbate  remunerato  to- 
tum  dedit  coenobio.  iEquiter  [similiter]  sancti  Gun- 
dulfi,  post  facti  Mettis  episcopi  (e)  progressa  rece- 
ptaculo ,  non  minore  laboratu  nobilitavit  Syner- 


eleemosynam.  Credens  hoc  illa  transmittit  quo  indi-  ^  gium  (/). 


gebat  inopia.  Interea  a  judice  compelluntur  tacere 
qui  tenebantur  in  compede.  Cum  vero  nox  superve- 
nisset,  dum  sibi  cursum  diceret,  fractis  vinculis  so- 
luti  occurrunt  sanctse  de  carcere.  Quo  cognito  reos 
se  viderunt  qui  beatse  mentiti  sunt,  dum  qui  rei  fue- 
rant  de  catenis  soluti  sunt. 

42.  Et  quoniam  frequenter  aliqua  occasione,  di- 
vinitate  prosperante,  casus  cedit  ad  salutem,  ut  haec 
religiosius  viveret,  frater  interficftur  innocenter  [in- 
nocens]  (6).  Directa  igitur  a  rege  veniens  ad  beatum 
Medardum  Noviomago,  supplicat  instanter,  ut  ipsam 
mutata  veste  Domino  consecraret.  Sedmemor  dicen- 
tis  apostoH :  Si  qua  ligata  sit  conjugi,  non  quaerat 


44.  Hinc  felici  navigio  Turonis  appulsa  quflB  sup- 
pleat  eloquentia,  quantum  ofliciosam,  quantumqae 
se  monstravit  munificam  ?  Quid  egerit  circa  sancti 
Martini  atria,  templa,  basilicam,  flens,  lacrymis 
insatiata,  singula  jacens  per  limina,  ubi  missa  re- 
vocata  (g),  vestibus  et  omamento,  quo  se  clariori 
cultu  solebat  ferre  in  palatio ,  sacmm  componit 
altare.  Hinc  cum  in  vicum Condatensem  [C(mcU\,  ubi 
gloriosus  vir  Martinus  et  Christi  satis  intimus  sena- 
tor  migravit  de  saeculo,  ancilla  Domini  pervemsstt, 
dedit  non  inferiora,  Domini  crescens  in  gratia. 

45  Hinc  cum  in  villa  Susedas  [Sais  inter  Turones 
et  Pictones]  Pictavo  territorio  juxta  prsedictum  vicum 


dissolvi  (I  Cor,  vii),  differebat  reginam,  ne  veste  le- '    decenter  accederet,  itinere  prosperante,  qoaliter  se 

(o)  Maforte  muliebre  capitis  tegumentum  ;  lineum  D  casu.  Scribendiim  videtur,  scapionem,  ad  regium  dia- 
saoanum  (a  voce  theotisca  Sabam,  quse  linteum  signi-  dema  designandum.  Nam  Germanis  hodieque  Scap- 
ficat)hicsumividetur'provestimentoexUnoconfecto,         '     '"  '"        ^-    •    ^        j---^       ^- 

cui  aumm  et  gemmse  assutse  erant. 

(6)  Fortunatus  in  carmine  de  excidio  Tlioringiae, 
supplem.  4 ,  inducit  Radegundem  fratris  necem  pa- 
theticos  deflentem. 

(c)  Ettamen  paulo  ante  concilium  AureUanense  ii, 
anno  Christi  533  celebratum  sic  statuit  canone  18  : 
Placuit  etiam  ut  nulli  postmodum  feminae  diaconalis 
henedictio  pro  conditionis  hujus  fragilitate  credatur : 
qui  licet  ex  antiquorum  canonum  prajscripto,  anno- 
rum  quadragintaprobationem  revocare  duntaxat  vi- 
deatur  Joanni  Morino,  exercit.  10,  de  Sacr.  Ordinat., 
Ciap.  3,  neque  sic  tamen  in  Radegundelocum  habuit. 
Diaconissas  omnino  desiisseante  sa^culum  xapparet 
ex  Attonis  episcoj)i  Vercellensis  epistola  ad  Ambro- 
3iiun  sacerdotem  in  t.  VJ/JSpicilegii  Vet.  Scr.,  p.  1^3. 
(d)In  Cod.  Sangermanensi  legiturstapione^  in  sexlo 


pel  vitta  seu  capitis  redimiculum  dicitur.  Si  vero 
quis  stapionem  retinendum  velit,  vox  ista  de  pedum 
omamentis  interpretanda  erit,  quaUa  Isaias  m  cap. 
iiicommemorat.  Nam  stapio,  equestre  suppedaneum. 

(e)  Ita  mss.  Codd.  et  tamen  nuUus  Gunaulfi  in  no- 
mine  legitur  Mettensis  episcopus  usque  ad  Ludovici 
Pii  cetatem.  An  forte  pro  GundulU  leffendum  Gosce- 
Uni,  qui  saeculo  vi  sedi  Mettensi  prseniit? 

(/)  Sjnergium,  locusin  quo  plures  simul  operantur, 
hic  usurpari  videtur  pro  monasterio,  quod  eadem 
ratione  non  nunquam  asceterium  appellatur. 

(flf)  Sic  legendum  probant  veteres  membranse,  non 

ro  missn  revocato,  vel  missore  vocatOf  ut  apud  Su- 


vero 


rium.  Codex  D.  d'Rerouval  ex  amanuensis  interpre- 
tatione  habet  missa  celebrata,  sed  perperam  ut  con- 
stare  videtur  ex  adnotatis  in  Vitam  sancti  Germani 


'ftS7  '  \1TA.  LIBER 

gessit  per  singula,  quis  ^nQmeret  infinita  ?  quse  in  j^ 
mensasub  fladone  (a)  segalatium[siligineum]panem 
absconsum  et  hordeaceum  manducabat  occulte,  sic 
ut  nemo  perciperet.Namex  illotemporey  quobeato 
Medardo  consecrante  yelata  est,  usque  ad  infirmita- 
tem  prseter  legumen  et  olera,  non  pomum,  piscem, 
vel  OYum  nec  quid  aliud  edit :  potum  vero  prceter 
aquam  mulsam  atque  piratium  nonbibit;  vini  (6) 
yero  puritatem  aut  medi  [potio  ex  melle]  decoctio- 
nem,  cervisiseque  turbidinem  non  contigit. 

46.  Tum  more  sancti  Germani  jubet  sibimolam 
secretissime  deferri,  ad  quam  tota  quadragesima 
tantum  laboravit,  quantum  quatriduana  refectio 
postulavit.  Oblationes  etiam  suis  manibus  faciens, 
locis  venerabilibus  incessabiliter  dispensavit.  Ergo 
apud  sanctam  non  minus  usus  misericordise  qiiam  B 
erat  concursus  de  plebe,  ut  nec  deesset  qui  peteret, 
nec  deficeret  quod  donaretur.  Mirandum  ut  omni- 
bus  satisfaceret,  unde  thesauri  tot  exuli,  unde  tot 
divitiae  peregrinae. 

i7.  Quantum  expendebat  diurna  redemptio,  sola 
sciebat  quse  petentibus  deportabat.  Nam  preeter  quo- 
tidianam  mensam  quo  refovebat  matriculam  (c) 
duobus  semper  diebus  sabbati  quinta  et  sabbato  vici- 
bus  balneo  parato  ipsa  succincta  de  sabano  [linteo] 
capita  lavans  egenorum,  defricans  quidquid  erat, 
crustamy  scabiem,  tineam  nec  purulentam  fasti- 
diens,  interdum  et  vermes  extrahens,  purgans  cutis 
putredinesf  sigillatim  capita  pectebat  ipsa  quse  la- 
verat.  Ulcera  vero  cicatricum,  quae  cutis  laxa,  de-  p 
texeratautungues  exasperaverant,more  evangelico, 
oleo  superfuso  mulcebatmorbi  contagium.Mulierum 
vero  descendentium in  tinam  [doliolum vulgo  tinette] , 
ipsa  cum  sapone  a  capite  usque  ad  plantam  membra 
singula  diluebat;  egredientibus  exinde  si  cui  vete- 
rataindumenta  conspiceret,  tollens  rasa,  nova  red- 
dens  :  ante  pannosos  faciebat  venire  cultos  ad 
prandium;  quibus  congregatis,  ministerio  parato, 
ipsa  aquam  sive  mappam  singulis  porrigebat,  et  in- 
validis  ipsa  pariter  os  et  manus  tergebat.Hinctribus 
fercuiis  illatis,  farcitis  deliciis,  stans  ante  prandentes 
jejuna,  prsesens  convivis,  ipsaincidebatpanem,  car- 
nem,  velquidquidapponeret.  Languidis  autem  etcae- 
cis  non  cessabat  ipsa  cibos  cum  cochleari  porrigere, 
hoc  praescntibus  duabus,  sed  se  sola  serviente ,  ut  J) 
novaMartha  satageret,  donec  potulenti  [Al,  purulenti 
lectum  cum  in  Mss,  sit  potolenti]  fratres  laeti  fierent 
conviviis.  Tunc  illa  removens  se  loco  ut  ablueret 

(a)Eadem  voce  iterum  utiturFortunatus  infra,num. 
21,  quo  in  loco  Codex  Conchensis  scribit,  sub  pla- 
centis,  cum  in  aliis  habeatur,  sub  flndone,  Ex  quo 
intelligas  fladones  esse  placentas,  quas  vernacule 
flaons  nostrates  appellant.  Apud  BoIIandum  tom.  II 
Febr.,  pag.  i05,  m  scripto  Henrici  abbatis  Centu- 
lensis:  Sunt  ibi  clibana  tredecim,  quae  reddunt  unum 
quodque  per  annum  decem  solidos  et  pdnes-  trecentos, 
flatones  in  litaniis  unumquodque  triginta,  Ubi  vir 
doctissimus  flalones,  placentas  interpretatur.  Udalri- 
cus,  in  lib.  u  Consuetud.  Cluniac,  cap.  4  :  Pro  si- 
gno  fladonum,  inqniiy  pramissoyeneralipanisetcasei, 
de  una  manu  omnes  digitos  inflectCj  et  ita  manum  cava 
et  in  superfUnem  alterius  pone. 


PRIMUS. 

manus,  jam  bene  culto  convivio  tota  gratificabatur. 
Si  quid  audiret  de  fremitu,  jubebat  tamen  ut  sede« 
rent,  donec  vellent  adsurgere. 

18.  VenerabiH  vero  onmi  Dominico  die  hoc  habe« 
bat  in  canone  vel  eestate  vel  hieme,  ut  pauperibus 
collectis  primo  merum  sua  manu  de  potu  dulci  por^ 
rigeret,  puellae  postea  committens,  ut  omnibus  illa 
propinaret :  quia  ipsa  festinabat  orationi  occurrere, 
quo  etcursum  consummaret,  etsacerdotibusadmen- 
sam  invitatis  occurrerel,  quos  adhuc  regali  more  ad 
propria  cum  redirent,  sine  munere  non  laxaret. 

19.  Hanc  quoque  rem  intremiscendam  qua  pera- 
gebat  dulcedine  1  Cum  leprosi  venientes  signo  facto 
seproderent,jubebatadminicul8e,utunde,veIquanti 
essent  pia  cura  requireret.  Qua  sibirenuntiante,pa- 
rata  mensa,mis^rium  (d),  cochleares,  cultellos,  can- 
nas  (e),  potum  et  calices  sola  subsequente  intromit- 
tebat  furtim,  quo  se  nemo  perciperet.  Ipsa  tum 
mulieres  variis  leprse  maculis  perfusas  comprehen- 
densin  ampIexu,osculabaturetvultum,toto  diUgens 
animo.  Deinde,  posita  mensa,  ferensaquam  calidam, 
facies  lavabat,  manus,  ungues  et  ulcera,  et  rursus  ad- 
ministrabat  ipsa  pascens  per  singula.  Recedentibus 
prsebebat  aurum  vel  vestimenta,  vix  una  teste  muni- 
fica.  Ministra  tamen  prsesumebat  eam  blandimentis 
sic  appellare :  Sanctissima  domina,  quis  te  osculetur 
quse  sic  leprosos  amplecteris  ?  Ula  respondit  bene- 
vole  :  Vere  si  me  non  osculeris,  hinc  mihi  cura  nec 
ulla  est. 

20.  Quae  tamen,praestanteDeo,diverso  fulsitmira- 
culo.  Denique  si  quis  pustulse  desperaret  de  vulnere, 
offerebat  ministrasanctae  folium  pampini,  mentiens, 
sibi  opus  hop  esse.  Sicque  vix  obtento  signaculo  por- 
tans  ad  desperatum,  vulneri  superposito  mox  oo- 
currebat  remedium.  Itidem  frigoriticus  qui  venisset 
aut  languidus,  dicens  in  somnisse  vidisse  utpro  sua 
salute  feminae  sanctae  occurreret,  offerens  candelam 
alicui  ex  ministris ;  qua  accensa  per  noctem  morbus 
accipiebat  mortem^  morbidus  sanitatem.  Quoties 
autem  cum  cognovisset  decubanteih  in  lectulo  por- 
tans  poma  peregrina,  dulce  simul  et  calidum,  refi- 
ciebat  aegrotum  :  et  qui  nec  decimo  jam  die  quid 
percepisset,  cibaria  ipsa  mox  administrante,  langui- 
dus  accipiebat  cibum  pariter  et  salutem  ;  quod  ta- 
men  ipsa  imperabat,  ne  quis  proferret  in  fabula. 

21 .  Quanta  vero  congressio  popularis  exittit  die  qua 
se  sancta  deliberavit  recludere  1  ut  quos  plateae  non 
caperent,  ascendentes  tecta  complerent.  Quid  autem 

(6)  Exstat  apud  Fortunatum,  in  lib.  ii,  carm.  3,  ad 
Radegundem,quo  eam  ad  bibendum  vinum  hortatur. 
Idem  auctor  in  lib.  vui,  carm.  7  ac  11,  de  mundi 
contemptu  et  reclusione  beatae  reginae  gratulatur. 

(c)  Matricula  sumitur  tumpro  libello,  cui  pauperes 
ecclcsiae  sumptibus  alendi  inscribebantur,  cum  pro 
ipsis  egenis,  ut  hoc  loco.  Vide  Gregorium  Turonen- 
sem,  lin.  n  Mirac.  sancti  Martini,  c.  22. 

(d)  Missorium  nonnunquam  designat  donarium  a 
principe  missum,  alias  concham  modicam,  in  qua 
aliquid  liquoris  reponitur.  Quo  sensu  hic  usurpari 
^detur. 

(e)  Cannae  sunt  fiscellae  seu  vasa  viminea. 


659  SANGTA  RADEGUNDIS,  REGmA  FRANGLG.  660 

sanctissima  jejunii,  obsequii,  hamilitaiis,  charitaiis,  ^  sarcina.  Aqaam  de  pateo  trahebat  etdispeaaabatper 


laboris  et  cniciatus  ferventer  indepta  sit^si  quis  cuncta 
percurreret,ipsam  praedicaret  tamconfessoremquam 
«nartyrem.  Ergo  venerabilem  prseter  diem  Domini- 
cum  fuit  sacratissimas  omnis  dies  [AL,  omnibus  die- 
busjjejunium  :  lenticuleevel  olerisprope  jejuna  refe- 
ctio ;  non  avem,  piscem  vel  pomum,  vel  ovum  habens 
edulium.  Panis  vero  deliciarum  segalatium  fuit  aut 
hordeaceum,quemabscon8mn  subfladone  sumebat, 
ne  quis  perciperet.  Haec  fuit  etiampotio  aqua  mulsa, 
piracium,  sed  modice  libata  sitibunda  potatio. 

22.  Prima  quoque  Quadragesima,  qua  se  reclusit 
in  cellula,  donecfuisset  transacta,  panisnonsumpsit 
cibaria,  nisi  die  Dominica,  sed  tantum  radices  her- 
barum,  aut  olera  de  malvis  sine  olei   gutta,  sine 


vascula.  Olus  purgans,  legumen  lavans,  flatu  focum 
viviflcans ;  et  ut  decoqueret  escas,  satagebat  extt- 
stuans.  Vasa  de  foco  ipsalevans,  discoslavans  etin- 
ferens.  Hinc  consummatis  conviviis  ipsa  vasculadi- 
luens,  purgans  nitidecoquinam,  quidquid  eratlutu- 
lentum  ferebatforas  in  locum  designatum  [A{.«  ima 
purgamina].  Indepersegrotantes  inferens  necessaria 
ibat  non  tepida  et  priusquam  exciperet  Arelatensem 
regulam,  hebdomada  subtransacta  sufficienter  ad 
omnes  calidam  f aciebat,humilitate  sanctissima  pedes 
lavans  et  osculans  et  adhuc  omnes  prostrata  depre- 
cabatur  veniam  negligentia  pro  commissa. 

25.  Itaque  post  tot  labores  quas  sibi  pcenas  inta« 
lerit,  et  ipsa  quee  voce  refert  perhorrescit.  Quadam 


sale  composita.  Yerumaquse  toto  jejunionecsumens  B  vice  dum  sibi  latos  tres  circulos  ferreos  diebusQua- 


duo  sextaria,  hinc  tanta  siti  laborabat,  ut  faucibus 
desiccatis,  vix  psalmum  diceret  arida.  Gilicium 
etiam  habens  ad  corpus  pro  linteo  jugiter :  cursum 
decantans  peragebat  vigilias:  ante  se  cinerem 
stratum  supeijecto  cilicio,  hoc  utebatur  pro  lectu- 
lo  :  ipsa  requies  fatigabat,  cui  parum  videbatur  hoc 
sustinere  corpusculum  (a). 

23.  Adhuc  monachabus  omnibus  soporantibus  cal- 
ceamenta  tergens  et  ungens,  retransmittebat  per 
singulas.  Aliis  quadragesimis  (6)  aliquid  relaxatius 
{Al.relaxansJ  quinta  feria  sumebatydeindeDominica. 
Nam  etreliquo  tempore  prseter  dies  paschales  ac  sum- 
mee  festivitatis,  donec  inflrmitas  permisit,  in  cinere 
etcilicio  semper  vitam  duxit  austeram.Prius  selevans  p 
ut  psalleret  quam  congregatio  surrexisset.  Nam  de 
offlciis  monasterialibus,  nihil  sibi  placuit,  nisi  prima 
serviret,  et  ipsa  se  castigabat  si  bonum  post  alteram 
ageret.  Ergo  suis  vicibus  scopans  monasterii  plateas 
simul  et  angulos,  quidquid  erat  foedum  purgans,  et 
sarcinas  quas  alii  horrent  videre,  non  abhorrebat 
evehere.  Secretum  etiam  purgare  opus  non  tardans, 
sed  occupans  [AL,  scopans] ;  ferens  foetores  stercoris, 
credebat  se  minorera  sibi,  si  se  non  nobilitaret  vi- 
litate  servitii.  Ligna  supportans  brachiis,  focum  fla- 
tibus  et  forcipibus  admovens,  calens  nec  Isesa  se  re- 
trahens,  extra  suamhebdomadaminfirmantibus  ser- 
viens.  Ipsa  cibos  decoquens,  eegrotis  facies  abluens, 
ipsa  calidum  porrigens,  visitabat  quos  fovebat,  je- 
juna  rediens  cellulam. 

24.  Illud  quoque  quis  explicet,  quanto  fervore  ex- 
citata  ad  coquinam  concursitabat  suamfaciens  septi- 
mapam  ?  Denique  nulla  monacharum  nisi  ipsa  de  pos- 
ticio  (c),  quautum  ligni  opus  erat,  sola  ferebat  in 

(a)  Apud  Surium  ista  adduntur:  Non  illam  aliqmndo 
mollispluma  fulcivit,  neque  linteaminis  nitor  instruxit 
Manicam  qua  brachium  indueret,  non  habebat,  nisi 
quod  de  caliga  sua  sibi  duas  fedt  manicas,  Sed  ita  se 
tractabat,  ut  hwc  nec  abbatissa  sentiret.  Quae  desunt 
in  Dodd.  mss.  etexlib.  ii,  num.  8,  desurauntur. 

(6)  Alias^uadragesimas  de  quadragesimaadventus 
Domini  aiiisque  explicarunt  quiSurium  recensuere : 
at  de  aliis  quadragesimis  auas  ante  Pascha  post  pri- 
mam  in  claustro  exegitRadegundis,  hunclocum  esse 
interpretandum  textus  consecutio  docet. 

(c)  Porticium,  inquit  Papias  in  Vocabul.,  est  /a- 
fens  ostium  sic  dictum  quod  remetum  sit  a  publico, 


dragesimse  collo  vel  brachiis  nexuit,  et  tres  catenas 
inserens  circa  suum  corpus  dum  alligasset  astricte» 
inclusit  durum  ferrum  caro  tenera  supercrescens. 
Et  transacto  jejunio  cum  voluisset  catenas  sub  cute 
clausas  extrahere  nec  valeret,  caro  per  dorsum  at- 
que  pectus  super  ferrum  catenarum  est  incisa  per 
circulum  ut  sanguis  fusus  ad  extremum  exinaniret 
corpusculum. 

26.  Inde  vice  sub  altera,  jussit  fieri  laminam  in 
signo  Ghristi  aurichalcam,quamaccensam  in  ceUnla 
locis  duobus  corporis  altius  sibiimpressit,  tota  came 
decocta.  Sic  spiritu  flanmiante  membra  faciebat  ar- 
dere.  Adhuc  aliquid  gravius  in  se  ipsa  tortrix  exco- 
gitans,  una  quadragesimarum,  super  austerum  jeju- 
nium  et  sitis  torridae  cruciatum,  adhuc  lima  cilicii 
membra  tenera  setisasperisdissipante,  jubetportari 
aquamanile  {d)  ardentibus  plenum  carbonibus.  Hine 
discedentibus  reliquis  membris  trepidantibus,  ani- 
mus  armatur  ad  poenam,  tractans  quia  non  essent 
persecutionis  tempora,  a  se  ut  fieret  martjr.  Inter 
heec  ut  refrigeraret  tam  ferventem  animum,  in« 
cendere  corpus  deliberat,  apponit  sera  candenUa, 
Strident  membra  cremantia,  consumitur  cutis,et 
intima,  quo  attigit  ardor,  fit  fossa.  Tacens  tegit  fo- 
ramina:  sed  computresccns  sanguis  manifestabat 
quod  vox  non  prodebat  in  poena.  Sic  femina  pro 
Ghristi  dulcedine,  tot  amara  libenter  accepit.  Hinc 
actum  est,  ut  quod  ipsa  abdiderit,  hoc  miracula  non 
D  tacerent. 

27.1taque  matrona  Gislaadi  proceris,nomine  Bella, 
sed  longa  caecitate  miserrima,  rogavit  se  de  Francia 
Pictavis  ad  sanctae  duci  devote  prsesentiam.  Quam, 
licet  tarde  exorata,  sibi  fecit  occurri  per  tetrse  noctis 

Ssepius  in  posteriore  sedium  parte  locatum.  Porticia- 
ria  est  quae  curam  habet  recipiendi  ea  quae  in  mona- 
sterium  deportantur,  ettransmittendi  quae  transmit- 
tuntur,  vulgo  la  touri^e  ut  Menardus  noster  prob^ 
in  Goncord.  Regul.,  cap.^i,  §  14. 

(d)  Quid  sit  aquamanile,  discimus  ex  ordine  Ro- 
mano,  ubi  agit,  qualiter  celebrandum  sit  officiom 
misso} :  aquamanile,  hoc  est  vas  mamale,  pelvis  ni- 
mirum  aptus  excipiendis  aquis  ex  manuum  lotione. 
Isidorus,  lib.  ii  ofnc,  cap.  10:  Ab  archidiacono  scy- 
phum  aqum  cum  aquamanili  et  manuterffium  oecmt- 
mus,  Male  ergo  aquamanile  cum  urceolo  a  nonnullis 
confunditur. 


661  VITA.  UBER  PRIMUS.  m 

ttlentia.  Prostratactgus  ad  genua  ut  dignaretur  ocu-  ^    32.  Goda  puella  sscularis,  post  Deo  monacha  ser* 


los  ejus  signare,  yix  impetrat.  Quse  mox  ut  in  no- 
mine  Christi  signum  crucis  impressit,  cscitas  fugit, 
lux  rediit ,  et  noctomo  sub  tempore  orbse  diu  dies 
illuxit:  ita  uttraota  cum  venisset,  nullo  ducente  re- 
cederet. 

28.  Item  pnella  Fraifledis ,  inimico  instigante , 
dum  torqueretur  tam  nequiter  sacras  [AL,  Susedas] 
inter  manas  sanctse,  nec  data  dilatione,  curari  pro- 
meruit.  Nec  illac  prsetereatur,  tempus  beatse  quod 
praestitit.  (Sic).  FeminaqueedamLeubilis  dum  vexare- 
tnr  in  rureab  adversario  graviter,  sequenti  die  sancta 
orante,  nova  Christi  curatione  in  scapula  crepante 
cute,  et  Terme  foras  exeunte,  sana  est  reddita 
publice ;  et  ipsum  vermem  calcans  pede  liberata  se 
retulit. 

29.  Hlud  quod  gessit  in  secreto ,  proferatur  in 
populnm.  Monacha  qusedam  toto  anno,  in  die  gelata 
fngore,  per  noctem  cremata  igni,  sex  mensibus 
nec  gressum  movens,  cum  jaceret  exanimis,  Sanctae 
de  ejus  infirmitate  soror  altera  nuntiayit.  Et  quia 
perinanis  esset ,  tepidam  fieri  prsecipit ,  ipsam 
cgrotam  ad  se  facit  in  cellula  deportari  et  in  tepida 
deponi.  Hinc  jubet  omnes  remoyeri,  remanente 
tantum  sola  simul  segrota  cum  medica  fere  per 
horas  duas.  Quantum  est  corporis  forma  a  capite 
osque  ad  plantam ,  infirma  membra  combsgulat. 
Dehinc  quo.manus  attingebat,  fugiebat  dolor  de 
languida ;  et  quam  duse  deposuerant ,  exiit  salubris 


Tiens ,  dum  longo  sub  tempore  ,  lecto  flebilis  decu- 
baret,  et  impenso  multo  medicamine  plus  langueret, 
facta  candela  ad  mensuram  suse  stsiturse,  Domino 
miserante  in  nomine  sanctse  femince ,  qua  hora 
frigus  spiraret,  lumen  accendit  et  tenuit,  cujus 
beneficio  ante  fugata  sunt  frigora ,  quam  esset  can- 
dela  consumpta. 

33.  Si  propter  brevitatem  multa  preetermittimus 
plus  peccamus.  Igitur  purgatis  velociter  reliquis, 
dilato  remedio ,  carpentarii  cujosdam  uxor  dum 
plurimis  diebus  energumeno  (sic)  torqueretur,  venera- 
bilis  ejus  abbatissa  (a)  joculariter  dicit  ad  sanctara  : 
Crede,  mater^  excommunico  te,  si  intra  hoc  triduum 
mulier  ha^c  ab  hoste  purgata  non  redditur.  Dixit 
B  plane,  sed  fecit  sanctam  mulierem  occulte  reficiendi 
tempore  pcenitentera.  Quod  ne  moremur  quid  actum 
sit,  altera  die  sancta  precante  adversarius  rugiens 
per  aurem  egrediens,  invasum  vasculum  deserit, 
mulier  cum  marito  sospes  redit  hospitium.  Nec 
iUud  praetereatur  quod  est  actum  simillimum.  Rogat 
beatissima  de  loco  suo  evelli  arborem  validam  lauri, 
et  ad  suam  cellulam  pro  jucunditate  transferri.  Quo 
facto,  transplantata,  non  adhserente  radice,  fit  tota 
foliis  arida.  Cui  abbatissa  joculariter  imputat,  nisi 
exoraret  ut  arbor  terrse  adhsereret,  se  de  cibo  sus- 
penderet.  Quod  non  inaniter  dictum  est :  Nam  san- 
cta  intercedente,  foliis,  ramis^  radice  laurus  siccata 
reviruit. 


de  tepida.  Quae  vinum  nec  odorabat,  accepit,  bibit,  p     34.  De  monachabus  qusedam  sibi  familiarior,  cujus 

t  m       t  A       rx      •  j         1  O    O        ..  ••      j»  •     \ji  •        •  •  •  .      1 


et  refecta  est.  Quid  plura  ?  Sequenti  die  cum  jam 
speraretur  \pro  crederetur]  migrare  de  saeculo ,  salva 
processit  in  publicum. 

30.  Adjiciatur  laudi  quod  non  deperit  merito. 
Mulier  qusedam  dum  inimici  invasione  graviter  labo- 
raret,  et  vix  ad  sanctam  potuissent  hostem  rebellem 
adducere ;  imperat  adversario ,  ut  se  suo  cum 
timore  pavimento  prosterneret.  Mox  ad  beatse  ser- 
monem  in  terram  se  dejiciens ,  qui  timebatur , 
extimuit.  Cui  sancta  plena  fide  cum  calcasset  in 
cervice ,  fluxu  ventris  egressus  est.  Est  et  in  rebus 
minimis  magna  gloria  creatoris.  Ergo  casu  cum 
glomus  quem  sancta  filaverat,  perpenderet  de  ca- 
mera,  veniens  sorex  ut  tangeret,  antequam  filum 
incideret,  mortuus  in  morsu  pependit. 

31.  Inseratur  operi  res  tam  digna  miraculo.  FIo- 
reius  quidam  nomine,  homo  ejusdem  sanctse,  pro 
piscatione  dum  in  mare  satageret,  oborto  ventorum 
turbine ,  fluctuum  surgente  mole  ,  nec  tam  nauta 
sentinante  [sentinam  ejiciente]  ,  quam  unda  super- 
vergente,  cum  navis  plena  submergeretur,  in  ex- 
tremitate  clamat :  Sancta  Radegundis,  dum  tibi 
obedimus,  non  subsidamus  naufragio,  sed  obtine 
apud  Deum  ut  liberemur  de  pelago.  Quo  dicto,  mox 
fiigata  nobe,  reddita  serenitate,  unda  cadente,  prora 
surrexit. 

(a)  Non  er^  Radegundis,  ut  qnidam  asserunt,  sed 
Agnes  abbatissa  erat,  quod  etiam  ex  Fortunato  in 
lib.  VIII,  cap.  8,  de  Virginitate,  manifeste  apparettum 


ex  humore  sanguis  contexerat  oculura ,  apprehensa 
herba  absynthio,  quam  sancta  circa  pectus  ut  refri- 
geraret  habuerat,  cum  super  oculum  posuit,  dolor  et 
cruor  mox  efTugit ;  et  de  viriditate  herbse  poritas 
lucis  emicuit.  Revocetur  memoria  quod  tacitum  pene 
prseteriit.  Anderedus  agens  ejusdem  beatissimse 
cam  sibi  filii  nascerentur ,  quos  ut  videret  mox 
perderet,  et  cogitaret  sepelire  mater  tristis  dum 
pareret,  exanimen  infantulum  lacrjmosi  parentes 
jactant  in  sanctse  cilicium.  Qui  ut  saluberrimam 
vestem  mox  panni  nobilis  attigit ,  ad  ofQcium  vitale 
redit  infans  de  funere,  et  rubens  levat  de  pallio  pallor 
vicinus  ad  tumulum. 
3o.  Quis  numeret  mirabilia  quse  Christi  misericors 
D  operatur  clementia  ?  Animia  monacha  dum  tantum 
hydropis  morbo  tumefacta  tenderetur,  ul  salus  esset 
in  ultimo,  et  deputatse  sorores  spectarent  quo  mo- 
mento  exhalaret  spiritum,  visa  est  illi  per  soporem 
cum  veneranda  abbatissa  beata  Radegundis,  in  bal- 
neo  sine  liquore  nudam  jubere  descendere.  Deinde 
manus  Beatse  visa  est  oleum  segrotse  super  caput 
effundere,  et  nova  vesle  contegere.  Quo  peracto 
mysterio,  evigilanti  de  sopore  de  morbo  nihil  appa- 
ruit,  ita  ut  nec  subsudasset,  et  intus  aqoa  consum- 
pta  sit.  Quo  novo  sub  miraculo  non  rcliquit  in  utero 
nec  morbi  vestigium.  Nam  quse  credebatur  deferri 

etiam  ex  lib.  n  Vitse,  infra,  num.  5.  Lege  rursus 
Fortunatum,  in  lib.  viii,  carm.  4,  qui  carmine  3,  de 
Agnetis  natalitio  Radegundi  gratulatur. 


663  SANCTA  RADEGUNDIS,  REGINA  FRANCLE.  664 

prfficeps  ad  tumulum,  levat  ad  cursum  de  lectulo,  ut  ^     38.  Commemoretur  et  illud  nobile  factum  per 

somnium.  Tribnnus  fisci,  cognomento  Domolenns, 


olei   testimonium    odor  inesset  capitis  et  ventris 
nulla  pemicies. 

36.  Proferatur  in  medio  quo  gratuletur  regio. 
Qnadem  vice  obumbrante  jam  noctis  crepnsculo, 
inter  cboraulas  (a)  et  citharas  dum  circa  monaste- 
rium  a  sfficularibus  multo  fremitu  cantaretur,  et 
Sancta  duabus  testibus  perorasset  diutius,  dicit  quffi- 
dam  monachasermonejoculari :  Domina,  recognovi 
unam  de  meis  canticis  saltantibus  praedicari.  Cui 
respondit:  Grande  est  si  te  delectat  conjunctam 
religioni  audire  odorem  sfficuli.  Adbuc  soror  pronun- 
tiat :  Vere ,  Domina ,  duas  et  tres  hic  modo  meas 
canticas  audivi  quas  tenui.  Sancta  respondit :  Teste 
Deo  \Idest,  testor  Deum] ,  me  nihil  audisse  modo 


diequa  sanctissima  migravitde  saeculo,  dum  graviter 
suffocationis  languore  totus  deficeret,  videbatur  ipse 
quod  sancta  in  vicum  ejus  dignabiliter  accessisset. 
Currit,  salutat,  interrogatquidbeata  requireret.Tunc 
ipsa  dicit  quod  ad  eum  illic  videndum  pervenerit.  Et 
qnia  votum  plebis  erat  ut  beati  Martini  oratorium 
conderent;  apprehendit  tribuni  manum  beatissima 
dicens:  Hoc  loco  sint  confessoris  venerandse  reliquis ; 
per  hoc  aedificate  templum  quod  sibi  dicat  dignissi- 
mum.  Quale  Dei  mysterium  I  fundamentum  et  pavi- 
mentum  repertum  est,  quo  basilica  facta  est.  Adhuc 
in  ipso  sopore  manum  trahit  per  fauces  ejus,  et 
gulara  diu  deliniens,  insuper  et  hoc  dicens :  Veni  ut 


sceculari  de  cantico.  Unde  manifestum  est,  ut  carne  B  tibi  melior  a  Dee  sanitas  conferatur.  Et  videbatur 

sic  rogare :  Per  meam  vitam  ut  propter  me  relaxes 
illos  quos  habes  in  carcere.  Evigilans  Tribunns 
refert  quod  viderat  conjugi  dicens :  Vere  credo  quod 
hac  hora  exiitsanctade  sseculo.  Dirigit  ad  civitatem 
ut  per  hoc  vera  cognosceret :  transmittit  ad  carce- 
rem,  qui  septem  reos  ibi  detentos  admonitus,  relaxa- 
ret;  redeunte  transmisso  refert  ea  hora  migrasse 
justam  de  saeculo;  et  triplici  mysterio  carcere  re- 
laxato ,  tribuno  sano  reddito  , '  sedificato  templo , 
sanctffi  probavit  oraculum. 

39.  Sed  de  beatce  virtutibus  sufQciat  exiguitas,  ne 
fastidiatur  ubertas;  necreputetur  brevissimum,  ubi 
de  paucis  agnoscitur  in  miraculis  amplitudo.  Qua 


licet  in  seeculo,  mente  tamen  esset  in  caelo. 

37.  Praedicetur  in  laude  Christi,  more  beati  Mar- 
tini,  tempore  prffisenti,  antiqui  norraa  miraculi.  Cum 
beatissima  femina  reclusa  esset  in  cellula,  audivit 
fletum  de  monacha ,  et  signi  tactu  venientera  quid 
ilhid  esset  interrogat.  Quse  raortuam  sororera  nun- 
tiavit  infantulam ,  et  frigidara  qua  lavaretur,  paratara, 
esse  jara  calidara.  Condolens  sanctatunc  iraperat  ut 
cadaver  ipsius  suara  deferret  in  celiulam.  Quo  sibi 
deportato ,  excepit  raanu  propria ,  reclausa  post  se 
mox  janua,  jubens  longe  discedere,  ne  quis  sentiret 
quid  ageret :  sed  quod  occulte  gessit,  celari  diu  non 
potuit.  Inter  hsec  dum  defunctae  exsequiae  prseparan- 


tur,  fere  per  horas  septem  raortuae  tractat  corpuscu-  p  pietate,  parcitate,  dilectione,  dulcedine,  humilitate, 


lura.  Sed  Christo  vidente  fidera  ,  cui  negare  non 
potuit,  reddita  prorsus  salute,  surgit  heec  ab  oratione, 
resurgit  illa  de  funere  :  et  se  tunc  sublevat  vetula, 
cum  revixisset  infantula.  Quam  tactu  iterum  signi, 
Iffitiflcata  reddit  vivam  quam  flens  acceperat  raor- 
tuam. 

(o)  Choraules,  symphoniaci,  et  si  Vossius  de  Vi- 
tiis  serm. ,  hanc  vocem  non  pro  syinphoniacis  ,  sed 
pro  iis  qui  tibiam  inflant  ac  cnoro  prseeunt  usurpari 


honestate,  flde,  fervore  sic  vixerit,  ut  et  ipsam  post 
obitum  gloriosi  transitus,  mirabilia  prosequantur, 
huraanae  eioquentiae  modus  admirando  attonitus  viri- 
bus  explicare  minime  valet.  Sit  tamen  illi  qui  de- 
dit,  gloria,  laus  et  imperium  in  scecula  sseculorum. 
Amen. 

probat  hoc  proverbio :  Malus  choraules ,  bonus 
syraphoniacus. 


LIBER    SECUNDUS, 


AUCTORE  BAUDONIVU  MONIALI  iEQUALI. 

Ad  mss,  Cod.  Sancti  Germani  Pratensis  et  Sancti  Theodorici  Rhemensis  et  D.  d'Berouval. 


PROLOGUS    AD    DEDIMIAM    ABBATISSAM. 

i.  Dorainabus  sanctis  raeritorum  gratia  decoratis  Dediraiae  abbatissee,  vel  omni  congregationi  gloriose 
dominse  Radegundis  Baudonivia  [AL,  Bandonivia,  Bandomina]  humilis  omnium. 

Injungitis  mihi  opus  agere  non  minus  irapossibile,  quara  sit  digito  coelum  tangere,  scilicet  ut  de  vita  sanc- 
tse  dominae  Radegundis,  quam  optime  nostis,  aliquid  dicere  prsesumaraus.  Sed  istud  illis  debet  ii\jungi,  qui 
habentes  intra  se  fontera  eloquentise,  inde  *  quidquid  illis  injungitur,  carmine  irriguo  copiosius  explicatur. 
Verum  econtra  quicimque  angustse  intelligentise  sunt,  nec  habent  affluentiam  eloqiiii,  per  quam  vel  alios 
reflcere  vel  sua;  siccitatis  possint  inopiam  temperare,  tales  non  solura  per  se  aliquid  dicere  non  appetunt, 
verum  etiam,  si  quid  eis  injunctum  fuerit,  pertimescunt.  Quod  in  me  ego  recognosco  quse  sura  pusillanimis, 
parvum  habens  intelligentise  eioquium,  quoniara  quantum  doctis  proloqui,  tantum  indoctis  utile  fit  tacere. 
Nam  illi  de  parvis  sciunt  raagna  disserere ,  isti  de  raagna  nesciunt  parva  proferre  :  et  ideo  quod  ab  aliis 
quseritur,  ab  aliis  formidatur. 

*  Forte  legendum,  qui  habenL.,  fontetn  eloquenticB  unde.  Edit. 


665 


VITA.  LIBER  SECUNDUS. 


m 


2.  Cum  sim  igitur  minima  omnimn  minimanim,  qaam  ab  ipsis  cunabulis  ante  sua  vestigia  peculiarem 
vernulam  familiariter  enutriyit,  ut  officio  impensi  muneris  de  ejus  claro  opere,  etsi  non  plene,  vel  ex  parte 
compleza  perstringerem ;  quatenus  dum  sui  gregis  auribus  ejus  gloriosse  vit®  praeconiapandentur,  elsi  non 
digno,  devoto  tamen  eloquio,  benignissimffi  vestr»  voluntati  obediens  pareo ;  vestra  me  oratione  peto  ju- 
vari,  qus  sum  minus  docta,  plus  devota.  Non  ea  quce  vir  apostolicus  Fortunatus  episcopus  (a)  de  beate 
yita  composuit  iteramus,  sed  ea  quae  prolixitate  sui  prffitermisit,  sicut  ipse  in  ]ibro  suo  disseruit  cimi  dice- 
ret  de  Beatfie  virtutibus  (tn  fine)  :  «  Sufficiat  exigoitas,  ne  fastidiatur  ubertas,  nec  reputetur  brevissimumi 
ubi  de  paucis  agnoscitur  amplitudo.  »  Ergo  inspirante  divina  potentia,  cui  beata  Radegundis  placere  studuit 
in  seeculo  et  cum  quo  regnat  post  sseculam,  non  polito,  sed  rustico  tentamus  de  his  quae  gessit  sermone 
appetere  et  de  multis  ejus  miraculis  pauca  complecti. 

LIBER  SEGUNDUS  INGIPIT. 

1.  Igitur  de  beatse  Radegundis  vita  in  primo  libro  ^rent.  Quo  peracto  virtutem  et  constantiam  beat» 


sicut  continetur  ejus  regalis  origo  vel  dignitas,  nuUi 
habetur  incognitum,  qualis  fuit  ejus  aclio  dum  cum 
terreoo  principe  conjuge  rege  preecelso  Chlothario 
conversaretur.  De  regali  progenie  nobile  germen 
erupit ,  et  quod  sumpsit  ex  genere ,  plus  omavit  ex 
fide.  Conjuncta  terreno  principi  nobilis  regina,  cfle- 
lestis  fuit  plusquam  terrena,  sed  in  ipso  conjunctio- 
nis  brevi  tempore  ita  se  sub  conjugis  specie  nupta 
iractavit,  ut  Christo  plus  devota  serviret,  et  hoc  age- 
ret  in  laicali  proposito,  quod  ipsa  desideraret  imi- 
tari  religio  (6) ;  jam  antecedens  animo  futurae  con- 
versationis  adventum,  dum  saeculari  sub  habitu  reli- 
gionis  formabatur  exemplum.  In  nullo  hujus  mundi 
compede  catenata,  in  servorum  Dei  obsequio  succin- 


reginse  omnes  admirantes  Dominum  benedixerunt. 
5.  Postquam  operante  divina  potentia  a  rege  ter- 
reno  discessit,  quod  sua  vota  poscebant,  dum  Suse- 
das  [Sais,  supra  num.  15]  in  villa  quem  ei  rex  dede- 
rat,  resideret,  in  primo  anno  conversionis  suce,  vidit 
in  visu  avem  [AL,  navera|  in  hominis  specie ,  et  in 
totis  membris  ejus  sedentes  homines,  se  vero  in  ejus 
genu  sedentem.  Qui  dixit  ei :  Modo  in  genu  sedes, 
adhuc  in  pectus  meum  sessionem  habebis.  Hinc 
ostendebatur  eigratia,  quafruitura  erat.  Himc  visum 
cum  contestatione  secretius  suis  fidelibus  retulit ,  ut 
ea  superstite  hoc  ne  quis  sciret.  Quam  cauta  in  col- 
locutione,  quara  devota  in  omni  actione  I  In  prospe- 
ris  et  in  adversis,  in  leetitia  et  tristitia  semper  aequa- 


cta,  in  r^emptione  captivorum  sollicita,  in  egeno-  B  lis  ;  nec  in  adversis  se  fregit,  nec  in  prosperis  extulit. 
rum  erogationeprofusa,  propriura  credidit  quidquid 
de  se  pauper  accepit. 

2.  Dum  esset  cura  rege  adhuc  in  raundiali  habitu, 
mens  intenta  ad  Christum  (teste  Domino  loquor,  cui 
ore  tacente  pectora  confitentur :  cui  et  si  lingua  ta- 
ceat,  conscientia  nihil  occultat,  quia  quod  audivimus 
dicimus,  et  quod  vidimus  testamur),  invitata  ad 
prandium  a  Sifride  [AL,  Ansifredae  matronae]  ma- 
trona,  dum  iter  ageret  saeculari  pompa  se  coraitante, 
inteijecta  longinquitate  terrae  ac  spatio,  fanura  quod 
a  Francis  colebatur,  in  itinere  beatae  reginae,  quan- 
tum  miliario  uno  proximura  erat.  Hoc  illa  audiens, 
jussit  famulis  fanum  igni  comburi,  iniquum  judicans 
Deum  coeli  conterani  et  diabolica  machinamenta  ve-  ^ 

nerari.  Hoc  audientes  Franci  universaque  multitudo 

cum  gladiis  et  fustibus  vel  omni  freraitu  diabolico 

conabantur  defendere,  sancta  vero  regina  immobilis 

perseverans,  et  Christum  in  pectore  gestans,  equum 

quem  sedebat  inantea  non  movit,  antequara  et  funum 

pernrere  tur ,  et  ipsa  orante  inter  se  populi  pacem  iirma- 


4.  Dum  in  villa  ipsa  adhuc  esset,  fit  sonus  quasi 
eam  rex  iterum  vellet  accipere,  se  dolens  grave 
damnum  pati,  qui  talem  et  tantam  reginara  perrai- 
sisset  a  latere  suo  discedere  :  et  nisi  eam  reciperet, 
penitus  vivere  non  optaret.  Haec  audiens  beatissiraa 
niraio  terrore  praeterrita,  se  amplius  cruciandam 
tradidit  cilicio  asperrimo,  ac  tenero  corpori  aptavit; 
insuper  et  jejunii  cruciationem  indixit,  vigiliis  per- 
noctans  in  oratione  se  totam  difTudit,  despexit  sedem 
patriae,  vicit  dulcedinem  conjugii,  exclusit  charita- 
tem  mundialem,  elegit  exsul  fieri  ne  peregrinaretur 
a  Christo.  Adhuc  de  regali  secum  habens  omamento 
felte  (c)  fusum,  ex  auro  et  gommis  vel  margaritis 
factum  habentem  in  se  auri  solidos  mille,  quam  per 
nonnam  suam  nomine  Fredovigiara,  quam  proximam 
habebat ,  cum  suis  fidelibus  transraisil  viro  venera- 
bili,  dorano  Joanni  {d)  reclauso  in  Castello  Cainone, 
ut  pro  ea  oraret ,  ne  iterum  ad  saeculum  revertere- 
tur,  et  vestem  ei  cilicinam  transmitteret,  unde 
corpus  suum  limaret.  Transmisifei  et  rachinam  (e) 


(a)  Notandus  hic  locus  adversus  eos  qui  Fortuna- 
tum  ex  albo  Pictavensium  pontificum  expungunt, 
quibus  si  non  sufficit  Pauli  diaconi  auctoritas,  lib.  ii, 
cap.  9,  certe  Baudonivia  Fortunato  aequalis  debet 
facere  satis. 

(6)  Videas  non  esse  rem  novara,  religionis  nomen 
pro  statu  religioso  usurpari,  ut  quibusdam  perperam 
videtur.  Vide  infra,  num.  8,  et  supra,  nura.  36. 

(c)  Felte,  seu  feltura,  filtrura,  pannus  est  seu  ves- 
tis  ex  lana  et  pilis  coacta,  non  texta  :  ad  cujus  sirai- 
litudinem  vesus  auro  ac  gemmis  fusa,  felte  dici  vi- 
detur.  In  ms.  cod.  d'H^ouva/,pro  felte  legitur  cifum, 


an  scyphum  ? 

(d)  De  Johanne  recluso  apud  Cainonera,  Chinon, 
in  confinio  Pictonura  et  Turonura,  ad  confluentes 
Viffennae  et  Ligeris,  legendus  Gregorius  Turonensis, 
de  Glor.  conf.,  cap.  23.  Praiter  eura  Junianus  abbas 
Mariacensis  Radegundi  etiam  charus  adraodura  et 
farailiaris  fuit,  qui  caracaUam  ab  ea  accepisse  supra 
in  propriis  Actis  legitur. 

(e)  Rachina  seu  rachana  Menardo  nostro,  in  Con- 
cord.  regul.,  pag.  922,  est  operimentum  lectorum. 
Vossio  dk  Vitiis  serm.,  est  vestis  e  panno  crasso  ac 
viii  a  graeco  ^x***  ^ege  Vitam  sancti  Germani. 


«67  SANCTA  RADEGUNDIS, 

cilicinam,  unde  et  mterius  et  superius  sibi  fecit  indu-  ^ 
mentum,  et  si  quid  de  causa,  quam  timebat,  supra- 
dictus  vir  in  Spiritu  sancto  sentiret,  eam  certiorem 
redderet.  Quod  si  hoc  rex  Tellet ,  ipsa  ante  optaret 
yitam  flnire,  quam  regi  terreno  iterum  jungi,  quia 
jam  regis  csBlestis  copulabatur  amplexibus.  Sic  vir 
Dei  tota  nocte  in  vigiliis  et  orationibus  pemoctans, 
inspirante  sibi  divina  potentia  in  crastino,  mandayit 
ei  hoc  regis  esse  voluntatem  ,  sed  Dei  non  esse  per- 
missum :  ante  rex  Dei  judicio  puniretur,  quam  eam 
in  conjugium  acciperet. 

5.  Post  hoc  dictum  supradicta  domina  Radegun- 
dis  mente  tota  intenta  ad  Christum,  Pictavis,  inspi- 
rante  et  cooperante  Deo ,  monasterium  sibi  per  or- 
dinationem  prsecelsi  regis  Chlotharii  construxit, 
quam  fabricam  vir  apostolicus  Pientius  [Pictavien- " 
sis]  episcopus  et  Austrapius  dux  per  ordinationem 
dominicam  [AL,  Dei]  celeriter  fecerunt:  in  quod 
monasterium  sancta  regina,  mundlfalsablandimenta 
respuens^  gaudensqde  ingressa  est,  ubi  perfectionis 
ornamenta  conquireret,  et  magnam  congregationem 
puellaram  Christo  nunquam  morituro  sponso  trade- 
ret.  Quo  electa  abbatissa  etiam  constituta,  tam  se 
quam  sua  omnia  ejus  tradidit  subdita  potestati,  et  ex 
proprio  jure  nihil  sibi  reservans,  ut  curreret  expe- 
dita  post  Christi  vestigia,  et  tantum  sibi  plus  augeret 
in  coelo  quanto  magis  subtraxisset  de  sibcuIo.  Moz 
etiam  ejus  sancta  conversatio  coepit  fervere  in  hu- 
militatis  conversatione^  in  charitatis  ubertate,  in 
castitatis  lumine,  in  jejunioriim  pinguedine  :  et  ita  p 
se  toto  amore  coelesti  tradidit  sponso ,  ut  Deum  mundo 
corde  complectens,  Christum  in  se  habitatorem  esse 
sentiret. 

6.  Sed  invidus  bonorum  humani  generis  inimicus, 
cujus  voluntatem,  etiam  dum  in  sseculo  esset,  facere 
abborruit ,  eam  persequi  non*  cessavit.  Sicut  enim 
jam  per  internuntios  cognoverat  (  quod  timebat ) 
prfficelsus  rex  Chlotharius  cum  filio  suo  praecellen- 
tissimo  Sigiberto  Turones  advenit  quasi  devotionis 
causa,  quo  facilius  Pictavis  accederet,  ut  suam  regi- 
nam  acciperet.  Quo  cognito  beata  Radegundis  sacra- 
mentales  fecit  litteras  sub  contestatione  divina  viro 
apostolico  domno  Germano  Parisiorum  civitatis  epi- 
scopo  qui  tunc  cum  rege  erat,  quas  per  Proculum 
suum  agentem  secretius  direxit  cum  exenio  vel  eu-  D 
logiis  (a).  At  ubi  eas  relegit  vir  Deo  plenus  lacry- 
mans,  prostemit  se  pedibus  regis  ante  sepulcrum 
beati  Martini  cum  contestatione  divina,  sicut  ei  lit- 
teris  fuerat  intimatum,  ut  Pictavis  non  accederet. 
Sic  rex  amaritudine  plenus  intelligens  hanc  petitio- 
nem  esse  reginee,  pffinitentia  ductus,  malis  consilia- 
riis  istud  reputans,  seque  indignum  judicans  quod 
talem  habere  reginam  diutius  non  meruisset,  prostep- 
nit  se  et  ille  ante  limina  sancti  Martini  pedibus 
apostolici  viri  Germani,  rogans  ut  sic  pro  ipso  ve- 

(a)  Eulogiffi  non  semper  pro  pane  aliisque  rebus 
benedictis,  sed  pro  quolibet  munusculo  ex  charitate 
facto  Apud  Fortunatum,  in  lib.  II,  Carm.  12  et 
seqq .  leguntur  castaneae,  lac ,  pmnellae ,  ova  et 
prun®  in  eulogias  transmissa.  De  eulogiis  lege  Albas- 


REGLNA  FRANCLE.  668 

niam  peteretbeatseRadegundi,  uteiindulgeretquod 
in  ea  per  malos  consiliarios  peccaverat.  Unde  ultio 
divina  de  praesenti  in  eos  vindicavit.  Sicut  enim 
Arius,  qui  contra  fidem  catholicam  certans,  onmift 
[AL,  omnem  intestinam]  intestina  sna  in  secessum 
dimisit ;  ita  et  de  istis  evenit  qui  contra  beatam  regi- 
nam  egemnt. 

7.  Tunc  rex  timens  Dei  judicium,  quia  regina 
magis  Dei  voluntatem  fecerat  quam  suam  dnm  cum 
eo  commorata  fuerat,  rogat  beatum  virum,  illuc  ee- 
leriter  ire.  Sic  vir  apostolicus  domnus  Germanus 
Pictavis  veniens,  ingressus  monasterium,  in  oratorio 
domnse  Marise  nomini  dedicato  prostemit  se  ad  san- 
ctae  reginse  pedes  pro  rege  veniam  poscens.  IUa  vero 
gaudens  se  de  sseculi  faucibus  ereptam,  benigne 
indulget,  et  se  ad  Dei  aptavit  servitium :  expedita 
jam  sequi  Christum  quocunque  iret  quem  semper 
dilexit,  et  animo  devoto  ad  eum  percnrrit.  Talibus 
ergo  rebus  intenta,  addito  vigiliarum  ordine,  quasi 
carceris  se  sui  corporis  fecit  pernoctando  custodem. 
Et  cum  esset  aliis  misericors,  sibi  judex  effecta  est, 
reliquis  pia,  in  se  abstinendo  severa,  omnibus  larga, 
sibi  restricta,  ut  confecta  jejuniis  non  sufficeret 
nisi  et  de  suo  corpore  triumpharet. 

8.  His  igitur  studiis  occupata  per  omnem  modum, 
sicut  est  in  libro  primo  intimatum,  meruit  soli  Deo 
prompte  vacare.  Quo  tamen  tempore  fortioribus  ar- 
mis  induta,  sine  cessatione  orationibus,  vigiliis, 
lectione  propensa,  peregrinis  ipsa  cibos  n&nistrayit 
ad  mensam  ,  ipsa  suis  manibus  lavit  et  tersit  infir- 
mantum  vestigia.  Non  famulse  permisit  sibi  dare  so- 
latium,  quse  devota  cursitabat  implere  servitium  :ai 
autem  in  tam  ardua  abstinentise  districtione  redusit, 
usque  quo  infirmitas  permisit ,  ut  mens  intenta  Deo 
terrenum  jam  nec  requireret  cibum.  Lectulum  vero 
poenalem  sibi  construxit,  postquam  religionis  indnit 
habitum ;  non  aliquando  illam  mollis  pluma  fulcifit, 
neque  linteaminis  nitor  instruxit,  quse  pro  indumea- 
tis  universis  cinere  et  cilicio  tenera  membra  domavit 
Deabstinentia^rigore  vel  servitii  anterior  liber  multi 
docuit.  In  tantum  enim  se  propter  Deum  pauperem 
fecit,  ut  cffiteris  prseoeret  exemplum.  Manicham 
quam  brachio  indueret  non  habebat,  nisi  de  caliga . 
sua  sibi  duas  fecit  manicas :  sed  ita  se  pauperem 
tractabat,  ut  hoc  nec  abbatissa  (6)  sentiret.  Quis 
enim  ejus  patientiam,  quis  charitatem,  quis  fervorem 
spiritus,  quis  discretionem,  quis  benignitatem,  qois 
zelum  sanctum,  quis jugem  meditationem  die  noctu- 
que  in  lege  Domini  poterit  explicare  ?  Quse  com  a 
meditatione  psalmorum  aut  prsedicatione  cessare 
videretur,  lectrix  ante  eam  una  monacharum  legere 
non  desistebat.  In  tantum  de  corde  vel  ore  illios  Dei 
laus  non  disccdebat,  ut  cum  quadam  vice  vidissetpo- 
sticiariam  monasterii  transeuntem  nomine  Eodegon- 
dem,  ubi  eam  voluitappellare,  pro  ejus  nomine  Alle- 

pinceum,  lib.  i,  observat.  8,  et  Menardumy  in  Coo- 
cord.  RejO^I.,  cap.  61,  §  i,  et  alios. 

(6)  Prima    monasteni  Sanct«e  Cracis  abbatissa 
Agnes  cui  snccessit  Leubovera. 


VITA.  UfiER 

rit.  Hoc  millies  fecit ;  nunqaam  de  ore  ^ 
^,  nunquam  mendacium,  nunqoam  ma- 
mtra  qualemcumque  personam  processit: 
m  non  detraxit  cuiquam,  sed  nec  detra* 
(tlenter  audivit.  Pro  persequentibus  se 
fit  etorare  docuit.  Gongregationem,  quam 
Domini  plena  Dei  desiderio  congregavit, 
IHexit,  ut  etiam  parentes  vel  regcm  co^ju- 
oisse  nec  reminisceretur.  Quod  fi^equenter 
prsedicaret  dicebat :  Vos  elegi  filias,  tos 
a,  Tos  mea  Tita,  tos  mea  requies  totaque 
«  noTella  plantatio ;  agite  mecum  in  hoc 
le  gaudeamus  in  futuro.  Plena  fide,  pleno- 
affectu  senriamus  Domino  in  timore,  et 
tafe  cordis  quseramus  eum,  ut  cum  fiduda 
ossimus:  Da,  Domine,  quod  promisisti,  B 
isquod  jussisti. 

lam  imposuit  facere,  quod  ipsa  prias  non 
idecunque  seryus  Dei  Tenisset,  sollicite 
tctr  qualiter  Domino  serriret :  si  quid 
agnoTisset  quod  ipsa  non  faceret,  conti- 
oani  alacritate  sibi  prius  imposuit ,  et  post 
cmem  tam  Terbo  docuit  quam  ezemplo 
!am  ante  eam  Ticibus  psalmus  cessaret, 
iuam  discessit,  non  die,  non  nocte,  non 
mlulum  corpus  suum  refecit.  Cum  lectio 
illa  sollicitudine  pia  animarum  nostrarum 
sns,  dicebat :  Si  non  intelligitis  quod  le- 

est  quod  non  soUicite  requiritis  specu* 
rom  Testrarum  ?  Quod  etsi  minus  pro  re-  p 
terrogare  prsesomebatur,  illa  pia  sollicitu- 
noque  afiectu,  quod  lectio  continebat,  ad 
item  prsedicare  non  cessabat.  Sicut  apis 
lera  florum  congregans  unde  mella  confi- 
&  ab  his,  quos  inTitabat,  spiritales  stude- 
I  flosculos,  unde  boni  operis  fnictum  tam 

suis  sequacibus  exhiberet.  Dum  nocte 
onius  horse  spatium  Tideretur  somnum 
mper  lectio  legebatur.  Quse  legebat,  in  se 
oorem  sentiens,  putabat  eam  jam  panlu- 
Bcere.  Ubi  alectione  cessasset  mens  intenta 
n,  tanquam  si  diceret :  Ego  dormio,  et  cor 
\at  (Cant,  t),  aiebat :  Quare  taces?  Lege, 
t  ubi  surgendi  horam  mediam  faceretnox, 
emteatotum  implevisset  cursum  quee  adhuc  J) 
n  senserat,  jam  parata  de  strato  ad  Do- 
ium  gaudens  surgebat  ut  cam  fiducia  di- 
ia  nocte  surgeham  ad  confltendum  tibi,  Oo- 

cxTiii).  Nam  fi^equenter  et  dormire  Tisa 
lom  decantare  in  ipso  sopore,  ita  ut  recte 
'  diceret :  Meditatio  cordis  mei  in  conspe^ 
nper  [PsaL  xviii).  Charitatis  autem  ejus 
no  omnes  homines  dilexit,  quis  unquam 
kari  ?  Resplenduerunt  in  ea  quseque  Tirtu- 
tia  cum  Terecundia,  sapientia  cum  simpli* 
sritas  cum  mansuetudine,  doctrina  cum 

rita  denique  immaculata,  Tita  irrepre- 
rita  sibimet  semper  sequalis. 
ntom  se  extraneam  de  rebus  propriis  fe- 


SECUNDUS.  670 

cit,  ut  si  alicui  de  sororibus  memm  dare  Toluisset, 
de  8U0  sibi  ceUario  tangere  non  prsesumpsit.  Quo 
cognito  TenerabiUs  abbatissa,  dedit  ei  tonneUam  octo 
modiorum,  quam  beatee  Felicitati  cellariae  ad  ex« 
pensam  commendaTit.  De  Tindemia  usque  ad  aliam 
omnibus  diebus  ubicunque  ei  Sancta  jussit,  dispen* 
saTit,  et  nunquam  minuit,  sed  semper  aequalis  per« 
mansit.  Ubi  noTum  Tinum  adTenit  qaod  cellarium 
implerit,  se  tonnella  satis  fecisse  credidit ;  ante  pon- 
tones  et  tonnse  defecerunt  quam  hsec  quae  beat»  in 
onmibus  fecit  Toluntatem.  Dominus  de  quinque 
panibus  et  geminis  piscibus  quinque  parit  millia 
hominum,  et  suam  ancUIam,  ubicunque  indigere 
Tiditi  de  hoc  parTO  [supple  Tasculo]  toto  anno 
refecit. 

4  \ .  Semper  de  pace  soIUcita,  de  salute  patria  #i« 
riosa,  quandoquidem  inter  se  regna  moTebantur, 
quia  totos  diUgebat  reges,  pro  oomium  rita  orabat, 
et  nos  sine  intermissione  pro  eorum  stabiUtate  orare 
docebat.  Ubi  eos  inter  se  amaritudinem  moTere  au« 
disset,  tota  tremebat,  et  quales  Utterasimi,  tales  al« 
teii  dirigebat,  ut'  inter  se  non  beUa  nec  arma  tracta- 
rent,  sed  pacem  firmarent  ut  patria  ne  periret.  Simi- 
Uter  et  ad  eorum  proceres  dirigebat,  ut  prsecelsis  re- 
gibus  coasiUa  salutifera  ministrarent,  ut  eis  regnan- 
tibiis,  popuU  et  patria  salubrior  redderetur.  Coagre- 
gatioui  suae  assiduas  Tigilias  impoaebat :  et  ut  siue 
iatermissione  pro  eis  orarent  cum  lacrymis  docebat. 
Se  Tero  ia  quan  tum  cruciatu  affligebat,  qnis  hoc  Tcrbis 
explere  Taleat  ?  et  intercedente  ea  pax  regum,  miti- 
gatio  beUi,  saluspatrise  aderat ;  ut  ejus  obtentum  in- 
telligentes,  benedictam  nomen  Domini  coUaudarent. 
Quamlibet  de  pace  regam  cum  rege  coeU  Tictoriam 
obtiaeret,  magis  se  Deo  dcTotam  prompte  optabat, 
et  omnium  serritio  mancipabat,  non  curans  quale 
obseqaium  faceret,  quse  totis  [omuibus]  implere  stu- 
debat  senritium:  pedes  omuium  manibus  propriis 
laTaus,  sabano  tergens  et  osculans,  et,  si  permissum 
fuisset,  ad  simiUtudinem  Marise  fusis  crinibus  exter- 
gere  non  retinebatur.  Unde  pro  tam  immensis  bene- 
ficiis,  quse  sunt  in  ea  diTino  munere  coUata,  Domi- 
nus  Tirtutum  largitor  eam  in  miracuUs  clariorem  red- 
didit  in  Francia :  ubi  dum  regnare  Tideretur,  sibi 
magis  coeleste  quam  terrenum  preeparaTit  regnum. 
Fecerat  sU)i  oratorium,  quatenus  TicU)as  dum  se 
regi  subduceret,  semper  ibi  Dominum  coeU  iuToca- 
ret,  in  quo  beneficia  Dei  prsestantur  ad  iuTOcationem 
ejus  nominis,  ci:gus  assidua  ibi  fiiit  oratio. 

12.  Postquam  se  in  monasterio  reclusit  matrona 
Mammezo,  nomine,  dum  iter  ageret,  in  oculo  suo 
graTis  est  sordicula  ingressa.  Ubi  una  tox,  unus  do- 
lor,  unus  damor,  diu  noctuque  inerat  ei,  ut  suam 
fidelem  Dominus  declareret.  Quanquam  ibi  corpore 
jam  non  esset,  ad  iuTocationem  quoque  nominis  sui 
benigne  adfiiit.  Dominus  posuit  ei  ia  seasu,  ut  ad 
suum  oratorium  pergeret,  et  ad  ejus  iuTocatioaem  se 
salTari  crederet.  At  ubi  femiaa  dolore  pleua  manibus 
serTulorum  suorum  sustentata,  tIx  ad  iUud  orato- 
rium  duci  poterat,  TaUdissimum  sustinens  dolorem 


1 


671  SANCTA  RADEGUNDIS,  REGINA  FRANCLfi.  67J 

sein  payimentum  proJecH  eiclamare  coepit :  Domina  ^  et  quas  paradisus  habet,  ipsadeyota  tam  mtmeribos 
Radegundis,  credo  te  vii^tute  Dei  esse  plenam,  cujus 
voluntatem  magis  fecisti  quam  hominum :  domina 


bona,  pietateplena,  miserere  mei,  subveni  infelici,  ora 
pro  me  ut  mihi  reddatur  oculus,  quia  prse  gravi  cru- 
ciatu  et  dolore  affligitur  anima  mea.  Sic  illa,  quse 
dolores  onmium  in  se  sola  [solam]  transtulit  dumin 
corpore  fuit,  nsque  dum  eis  mederi  potuisset,  beni- 
gne  exaudivitad  invocationem  nominis  sui.  Domino 
miserante  per  ejus  interventum  dolor  fugit,  salus  ad- 
venit,  oculum  quem  jam  se  perdidisse  credebat,  so- 
lum  dolorem  sentiens,  sanum  recipit :  quoe  tot  die- 
bus  nec  cibum  simipserat,  nec  lumen  diei  viderat, 
pedibus  suis  nuUo  sustentante  incolumis  ad  domum 
suam  reversa  est,  Domino  usque  in  preesentem  diem 
gratiam  agens. 

13.  Acyiciatur  et  aliud  ad  laudem  Christi  miracu- 
lum  qui  suos  trepidare  aliis  facit.  Vinoberga  una 
ejus  fuit  famula,  quffi  ausu  temerario  in  cathedra 
beatce  regince  post  ejus  discessum  sedere  praesura- 
psit.  Quo  facto,  judicio  Dei  percussa  sic  arbebat,  ut 
viderent  omnes  fumum  de  ea  inaltum  procedere,  et 
illa  coram  omni  populo  proclamaret,  confitens  se 
peccasse ;  et  propterea  arderet,  quia  in  beatae  sede 
consederat.  Tribus  diebus  et  tribus  noctibus  incen- 
dium  passa  vociferans  clamabat :  Domina  Radegun- 
dis,  peccavi,  male  egi,  indulge,  refrigera  membra 
duro  cruciatu  exusta ;  misericordia  larga,  bonis  ope- 
ribus  gloriosa,  quae  omnibus  misereris,  miserere  mei. 


quam  precibus  sibi  obtinuit.  Cum  quibus  incessabili- 
ter  jugi  meditatione  psalmos  et  hymnos  se  decantare 
credebat. 

1 5.  Pervenit  tandcm  ad  eam  de  domno  Mammete  (a) 
martyre,  quod  Hierosolymis  sancta  sua  requiesce- 
rent  membra.  Hsec  audiens  avida  et  sitibunda  pota- 
bat  velut  hydrops  qui  quantum  fontem  trahit,  tan- 
tum  sitis  addita  crescit ;  ista  de  rore  Dei  plus  ma- 
defacta  calet .  Transmisit  virum  venerabilem  Reova- 
lem  presbyterum ,  qui  tunc  ssecularis  erat  et  adhuc 
superstes  est  corpore,  ad  patriarcham  Hierosoljmi- 
tanum  poscens  de  beati  Mammetis  pignoribus.  Qaod 
vir  Dei  benigne  suscipiens  rogationes  populo  indixit, 
voluntatem  Dei  inquirens :  tertia  die,  missa  celebrata, 
B  beati  martyris  sepulcrum  cum  omni  populo  adiit,  alta 
voce,  plena  flde  hujusmodi  verbis  protestatur  di- 
cens  :  Precor  te,  confessor  et  martyr  Christi,  si  vera 
est  ancilla  Dei  beata  Radegundis,  innotescat  in  genti- 
bus  potentia  tua ,  permitte  ut  de  pignore  tno  mens 
fidelis  accipiat  quod  poscit.  Oratione  completa ,  jahi 
omnis  populus  amen  respondit,  venit  ad  sanctnm  se- 
pulcrum,  semperque  beatae  fidem  pronimtians,  tan- 
gebat  membrum,  quale  beatissimus  ad  petitionem 
domnse  Radegundis  dare  juberet.  Tetigit  in  nunu 
dexterasingulos  digitos :  ubi  ad  minorem  venitdigi- 
tum,  se  suavi  tactu  de  propria  manu  tulit,  ut  beatc 
reginse  desiderio  satisfaceret,  et  ejus  voluntatem  im- 
pleret.Quem  digitum  vir  apostolicus  cum  dignohonore 


In  tanta  pcena  ipsam  omnis  populus  videns,  pro  ea  n  beatceRadegundi  dbexit :  de  Hierosolyma  usquePicte- 


precabatur  tamquam  si  prsesens  esset,  dicens  :  Quia 
ubicunque  ex  fide  invocatur,  adest :  domina  bona, 
parce  ei  ne  tanto  cruciatu  infelix  deficiat.  Sic  beatis- 
sima  adpreces  omnium  benigne  induiget  [indulgens] , 
ignem  fervenlem  compescuit,sospes  ad  domum  suam 
rediit :  et  sic  istius  poena  omnes  fecit  cautos  ac  de- 
votos. 

1 4.  Suffidas  \Sais,  lib.  i,  num.  1 5]  in  villa  dum  esset, 
devoto  ac  fideli  animo  mens  [mente]  intenta  Christo 
reliquias  sanctorum  omnium  plena  devotione  habere 
cupiens,  eioranti  advenit  vir  venerabilis  Magnus 
presbyter  cum  reliquiis  domni  Andre»  et  aliorum 
quam  plurimorum.  Quibus  super  altare  positis,  cum 
nocte  devota  vigilat  super  formulam,  et  se  ad  oratio- 


vis  in  ejus  honore  semper  laus  Dei  personuit.  Quid  pn- 
tas  quam  ardenti  animo,  quam  fideli  devoUone  tanti 
pignoris  prffimium  exspectans,  se  abstinentis  man- 
cipavit?  At  ubi  se  beata  regina  hoc  munus  coBleste 
accepisse  cum  omni  alacritate  gauderet,  tota  hebdo- 
mada  cum  omni  congregatione  se  in  psallentiom  Tigi- 
liis  et  jejuniis  aptavit ,  Dominum  benedicens  se  tale 
munus  accipere  meruisse.  Sic  Deus  suis  fidelibas  qos 
postulant  non  abnegat.  Frequenter  etdnlciterqua» 
in  figura,  ut  nemo  intelligere  posset,  dicebat:  Cui 
animarum  cura  est,  fortiter  laudem  ab  hominibos  de- 
bet  timere.  Sed  nihilominus  quantum  illa  hoc  vitare 
volebat,  tanto  magis  ac  magis  virtntum  largitor  sibi 
in  omnibus  fidelem  declarare  studebat :  ita  ot  ubi- 


nem  prostemit,  parvus  sopor  ei  accessit,  qualiter  eiD  «^'^^^®  infirmus  a  quacunque  detentus  infirmitate 


Dominus  declararet  votum  suum  impletum ,  dicens 
ad  eam :  Cognosce,  benedicta,  quia  non  hffi  solum 
reliquiffi,  quas  presbyter  Magnus  attulit,  hic  snnt 
tantum,  sed  quantas  in  Atheia  [Athi^]  villa  congre- 
gasti,  totffi  hic  convenerunt.  Ubi  oculos  aperuit,  vi- 
dit  vinmi  splendidissimum  qui  hoc  ei  nuntiaverat,  et 
gaudens  Dominum  benedixit.  Postquam  in  monaste- 
rium  est  ingressa,  quantam  multitudinem  sancto- 
rum  fidehssimis  precibus  congregaverit,  hoc  Oriens 
testatur,  Aquilo,  Auster,  vel  Occidens  profitetur: 
quia  undique  pretiosas  gemmas  coeloque  reconditas, 

(a)  Yitam  sancti  Mamantis,  seu  Mammetis  mar- 
tyris,  qui  apud  Cesarffiam  Cappadociffi  urbem  iv 
Nonas  septemb.  passus  dicitur,  habes  in  biblioth. 


eam  invocasset,  salutem  recipiebat. 

i6.  Vir  illuster,  Leo  nomine,  ad  concilium  sjnodi 
evocatus  a  viris  apostolicis  Leontio  [Burdegalensi\  et 
Eusebio  [Sanctonensi]  episcopis,  dum  iter  ageret, 
oculi  ejus  gravi  sunt  caligine  obducti,  sanguinis  nal)e 
cooperti,  ut  non  nisi  a  famulis  sustentatus  pergeret, 
penitus  nec  viam  videret.  Qui  ingressus  monastenum 
beatffi,  ubi  filias  suas  ei  devotus  tradidit  Domioo  se^ 
vituras,  introivit  in  oratorium  donmffi  Maris  nomini 
dedicatum  :  post  orationem  datam  prostemit  se  Gde 
plenus  supra  sanctffi  cilicium,  viriliter  eam  invocans, 

Floriac.  Johannes  a  Dosco,  ejusdem  martjrris  trans- 
lationem  brachii  Lingonas  factam  refert.  In  lUr- 
tyrologio  Rom.  xvi  Kal.  Septemb.  colitar. 


VITA.  UBER 

[leijacuit  quousque  dolor  discessit,  ca-  j^ 
sst,  coagulatus  sanguis  se  venis  mini- 
erduxit,  claiisque  oculis  qui  manibus 
renerat,  sanus  rediit,  de  cilicio  beatse 
)it,  Isetus  atque  incolumis,  ad  synodum 
y  ambulavit,  quod  post  ipso  referente 
lodus  audivit,  ac  inde  regrediens  nobis 
)rio  dissemit.  Ipsa  ei  fecit  devotio  fun- 
Misilicse  domnaB  Radegundis  percutere, 
n  dedit  solidos  ad  fabricam  ipsam  facien- 
infinni  ad  ejus  invocatipnem  sunt  sani 
enumerare  valeat?  Quis  eam  unquam 
num  hominem  esse  credidit?  Per  Deum 
iter  et  veraciter  dico,  quia  sic  semper  in 
m  resplendebat  cum  anima  vultus  ejus, 
srito  extnnsecus  appareret,  quod  intrin-  B 
itur. 

tongregatas  sanctorum  reliquias,  si  fieri 
•sum  Dominum  de  sede  majestatis  suee 
\  habitare  expetiisset.  Et  quanquam  eum 
mlis  non  intueretur,  spiritalis  mens  in- 
precibus  contemplabatur.  Sed  quia  Do- 
rivabit  bonis  eos  pui  ambulant  in  inno- 
i  eum  ex  toto  corde  et  ex  tota  anima  et 
.te  quaesicrit  (PsaL  lxxxiii),  sicut  hsec 
livina  clementia  se  benignam  exhibuit, 
m  posuit,  in  cujus  pectore  die  noctuque 
,  ut  sicut  beata  Helena,  sapientia  im- 
)  Dei  plena,  bonis  operibus  gloriosa  li- 
re,  ubi  pretium  mundi  pro  nostra  salute  p 
lerat  ut  nos  de  potestate  diaboli  eripe- 
ivit,  ita  ut,  invento,  ambabus  manibus 
t  in  terra  genu  flexo  Dominum  adoraret 
1  mortuo  suscitato  dominicam  crucem 
m  agnovit  dicens :  In  veritate  tu  es  Chri- 
ety  qui  in  hunc  mundum  venisti,  tuosque 
t  a*easti  pretioso  sanguineredemisti ;  quod 
irientali  patria,  hoc  fecit  beata  Radegun- 
• 

a  sine  consilio  in  mundo  dum  vixit,  ni- 
^loit,  transmisit  litteras  ad  prscellen- 
omum  Sigibertum  regem,  ci:gus  imperio 
igebatur,  ut  ei  permitteret  pro  totius  pa- 
3t  ejus  regni  stabilitate,  lignum  crucis 
mperatore  [Justino]  expetere  :  quod  ille  D 
i  ad  petitionem  sanctae  reginae  assensum 
I  devotione  plena,  desiderio  accensa  ad 
I  non  munera  dirigit,  quse  se  propter 
irem  fecit;  sed  oratione  obtinente,  cum 
Qctorum  quos  incessabiliter  invocabat, 
direxit.  Sed  quod  sua  vota  poscebant 
beatum  lignum  crucis  Domini  auro  et 
latum,  et  multas  sanctorum  reliquias, 
retinebat,  uno  residens  loco  se  habere 
Ad  petitionem  sanctce  transmisit  impe-> 

ius  Turonensis,  lib.  9,  c.  40  iDelatis  reli- 
, petiit  regina  episcopumut  cum honore  de- 
lefsallentio  in  monasterium  collocarentur : 
iems  tuggestionem  ejus,  ascensis  egtitli- 


SEGUNDUS.  674 

rator  legatorios  cum  evangeliis  auro  et  genmiis  oma- 
tis. 

49.  At  ubi  lignum,  ubi  salus  mundi  pependerat, 
Pictavis  (a)  civitatem  cum  congregatione  sanctorum 
advenit,  et  pontifex  locicum  onmi  populo  devote  hoc 
vellet  excipere ;  inimicus  humani  generis  per  satelli- 
tes  suos  egit,  ut  pretium  mundi  repellerent,  nec  in 
civitate  recipere  vellent,  qualiter  beata  Radegundis 
tribulationibus  subjaceret,  aliud  pro  alioasserentes, 
Judaico  ordine;  quod  nostrum  non  est  disserere, 
ipsi  viderint  :  Dominus  novit  qui  sunt  ejus,  Sed  illa 
spiritu  fervente,animo  dimicante,  iterum  ad  benignis- 
simum  regem  dirigit,  quia  in  civitatem  salutem  re- 
cipere  noluerunt.  Interim  quousque  missi  sui  de 
domno  rege  reverterentur,  in  Turonico  suo  mona- 
sterio  virorum  quod  condidit,  ut  (ipsam  salvaret ,  ibi 
cum  psallaitio  sacerdotum  crucem  Domini  vel  pi- 
gnora  sanctomm  commendavit.  Non  minorem  inju- 
riam  est  passa  sancta  cmx  per  invidiam  ,  quam  Do- 
minus  qui  per  cursorem  [AL,  percussorem]  fidelem 
vocatus  et  revocatus  ante  presides  et  judices  omnem 
malitiam  patienter  sustinuit,  ut  quod  creaverat 
non  perirct.  in  quanto  se  cruciatu  posuit,  in  jejuniis, 
in  vigiliis,  in  profusione  lacrymarum  tota  congre- 
gatio  sua,  in  luctu  et  tletu  omnibus  diebus  usque 
quo  respexit  Dominus  humilitatem  ancillae  suse,  qui 
dedit  in  corde  regis  ut  faceret  judicium  et  justitiam 
in  medio  popnli  ?  Nam  devotus  rex  per  fidelem  suum 
virum  illustrem  Justinum  comitem  transmisit  ad 
vimm  apostolicum  domnum  Eufromium  (b)  Turo- 
nicse  civitatis  episcopum,  ut  cum  honore  digno  glo- 
riosam  cmcem  Domini  vel  sanctomm  reliquias  in 
monasterio  donmse  Radegundis  introponeret ;  quod 
et  factum  est.  Exultavit  in  gaudio  beata  cum  omni 
cella  sua,  seque  hoc  de  coelis  donum  bonum  et  da- 
tum  perfectimi  suse  congregationi,  quam  ad  Domini 
servitium  congregavit,  contulit ,  in  spiritu  sentiens 
quod  post  qus  transitum  parum  habere  posset. 
Quamquam  illa  cum  rege  coeli  gloriaretur,  unde  eis 
subvenire  posset :  hoc  donum  coeleste  provitrix  op- 
tima,  gubematrix  bona ,  ut  oves  non  usquequaque 
relinqueret,  pretium  mundi  de  pignore  Ghristi,  quod 
de  longinqua  regione  expetiit,  ad  honorem  loci  et 
salvationem  populi  suo  in  monasterio  dimisit;  ubi 
virtute  Dei  cooperante,  potentia  coeli  ministrantei 
coecomm  oculi  lumen  recipiunt,  aures  surdae  pate* 
fiunt,  mutomm  lingua  ad  suum  redit  ofQcium;  clau- 
di  ambulant,  dffimones  effugantur.  Quid  plura  ?  Quis- 
quis  a  quacumque  infirmitate  detentus  ex  fide  vene- 
rit,  per  virtutem  sanctse  cmcis  sanus  redit.  Quis 
queat  dicere  quantum  et  quale  donum  huic  urbi  bea« 
ta  contulit  ?  Unde  quisquis  ex  fide  vivit,  ejus  nomini 
benedicit.  Prsecellentissimis  enim  dominis  regibus  et 
serenissimse  domnse  Bmnighildee  reginse,  quos  caro 
dilexit  affectu,  et  sacrosanctis  ecclesiis  vel  pontifi- 

bus  villx  se  contulit»  Maroveus  tunc  Pictavos  regebat. 
(6)  Mortuus  anno  573  Gregorium  habuit  succes- 
sorem. 


675 


SANGTA  RADEGUNDUS,  R£GINA  FRANGLe. 


676 


cibus  earum  cum  contestatione  diyina  suum  com-  j^  illud  signaret,  aliqua  de  sororibus  yidit  supra  mu- 


mendavit  monastermm. 

20.  Post  hoc  donum  coeleste  acceptum  transmisit 
beata  missos  suos,  supradictum  presbyterum,  cum 
aliis,  ad  imperatorem  cum  simplici  vesUmento  gra- 
tiasagere.  In  redeundo  coepit  mare  fluctibusagi,  ubi 
sunt  multa  pericula  passi,  procellas  scilicet  et  tem- 
pestates,  quale  se  nunquam  vidisse  fatebantur ;  qua- 
draginta  diebus  et  quadraginta  noctibus  in  medio 
mari  navis  eorum  pericuio  subjacebat.  Jam  de  vita 
desperantes  mortem  prse  oculis  habentes,  inter  se 
pacem  facientes,  quia  jam  eos  mare  absorbere  cupie- 
bat,  se  videntes  in  tanto  periculo,  voces  ad  coelum 
dabant  clamantes  ac  dicentes  :  Domina  Radegundis, 
subveni  servis  tuis  :  dum  tibi  obedimus,  submersi 


nim  millia  millium  dsemonum  in  specie  capramm 
astare  :  ubi  sancta  de&teram  beatam  cum  signo 
crucis  elevavit,  omnis  illa  multituda  dffimonum  fu- 
gata  nusquam  comparuit. 

23.  Simili  modo  dum  ante  suam  cellam  nocte  asta- 
ret,  semper  corde  et  in  ore  cursum  decantans,  intra 
arcana  cordis  sui  secrete  jugis  laus  Dei  personabat, 
noctuma  avis,  quse  hominibus  est  ingrata,  vocife- 
rans  in  medio  monasterio  in  arbore  se  infestabat. 
Dicit  ad  eam  una  de  astantibus  :  Domina  beata,  si 
jubes,  in  verbo  tuo  ejicio  avem.  Quse  dicit  ei :  Si 
nocet,  in  nomine  Domini  vade,  nihilominus  signnm 
crucis  super  eam  faciens.  Ambulavit  dixitque  avi : 
In  nomine  Domini  nostri  Jesu  Ghristi  jubet  domina 


non  pereamus ;  libera  nos  de  mortis  periculo  quia  B  Radegundis,  si  non  ex  Dei  parte  venisti,  ut  ab  hoc 

loco  discedas,  et  penitus  hic  cantare  non  praesumas. 
Tanquam  si  ex  ore  Dei  prolatum  audisset  verbom, 
dedit  volatum  et  nusquam  comparuit.  Merito  ei  aves 
et  bestiffi  obediunt,  quia  illa  mmquam  prffiteriit  Do- 
mini  obedire  prsecepto. 

24.  Et  si  pro  infirmitate  aliquoties  requiescere  vo- 
luisset,  spiritu  vigilanti  dicebat,  tanquam  admonens 
eam  quse  psalmum  dicebat :  Age,  dic.  Nulli  dubiom 
est  quod  spiritaUter  cum  sanctis  psallebat,  aut  cerle 
nec  sopor  eam  superabat.  Mens  intenta  ad  Christum 
firequenter  etiam  in  sopore  posita,  de  futuro  judicio 
et  de  eetemo  prsemio  praBdicans,  expergefiicta  nobis 
dicebat :  Golligite,  colligite  triticum  dominicnm,  qaii 
vere  dico  vobis  non  diu  erit  ut  colligatis.  Videte  qaod 


jam  mare  paratum  est  ut  nos  vivos  abscHebeat.  Ubi- 
cunque  invocata  fiiisti  miserta  es,  nunc  adjuva  tuos 
ne  pereant.  Ad  has  voces  in  medio  mari  advenit  co- 
lumba,  quffi  ter  navem  eomm  circumiens,  'tertia  vice 
in  nomine  Trinitatis  quam  beata  semper  corde  di- 
lexit,  cum  volaret,  servus  beatse  reginse  nomine  Ba- 
nisaios  extendit  manum,  de  cauda  ejus  tres  tulit 
pennas,  quas  mari  intinguens  tempestatem  compes- 
cuit  et  ad  invocationem  nominis  beatse  Radegmidis 
columba  quse  appamit,  ejus  famulos  de  mortis  ja- 
nua  vitffi  reddidit,  et  facta  es  tranquillitas  magna  in 
medio  mari.  Uli  vero  alta  voce  clamantes  dicebant  i 
Advenisti,  bona  domina,  pietate  plena,  tuos  captivos 
eripere  ne  jQuctibus  mergerentur.  Ad  ejus  invoca- 


tionem  nqn  tantum  sui,  sed  omnes  sunt  liberati  per     dico,  coUigite  quia    vere   qusesiturae   estis  istnd 


virtutemipsius  domnse  Kadegundis.  Ipsas  pennashuc 
attulerant,  et  fabricatasipsi  qui  de  morte  sunt  libe- 
rati,  per  ioca  sancta  devoti  dederunt.  Ubicumque 
invocata  fuerit,  benigne  exaudit;  si  febricitans,  aut 
pustulam  habens,  aut  a  quacunque  tentus  infirmita- 
te,  pro  interjecto  longinquitatis  terrce  spatio  ad  eam 
venire  non  potuisset,  candela  in  ejus  nomine  ac- 
censa  omnem  febrem  depulit. 

21.  Quantum  suam  congregationem  dilexeht  quis 
effari  valeat?  nec  si  centeno  sonitu  linguse  plectrum 
moveat  hoc  explere  valet.  Instituit  ut,  dum  reiice- 
rent,  semper  lectio  legeretur,  ut  non  solum  fauces 
accipiant  cibum,  sed  et  aures  audiant  Dei  verbum. 


tempus;  vere,  vere  qusesiturse  estis  istos  dies  et 
valde  desideraturse.  Quod  etsi  tunc  ignavia  nostn 
hoc  tepide  accipiebat,  jam  tamen  nunc  vemsse  pro- 
bemus  quod  dixit.  lUud  propheticum  in  nobis  im- 
pletum  est :  Mittam  vobis  famem  in  terra  {AmM  fi); 
famem,  inquit,non  panis  et  aqu®  sed  audiendi  verbiun 
Dei.  Licet  prsedicationes  quas  instituit  recitentor; 
tamen  cessavit  illa  incessabilis  vox,  desiderabilii 
admonitio,  dulcis  a£fectus.  Nam  qualem  Yultum,  Deos 
plasmator  bone  I  qualem  faciem,  qualem  personam 
habuit,  quis  potest  imquam  exponere  ?  S6d  et  hoc 
reminisci  supplicium  est.  Nos  vero  humiles  deside- 
ramus  in  ea  doctrinam,  formam,  vultum,  personam, 


Quidquid  aut  aliis  prsecepit  aut  ipsa  fecit,  omnia  J)  scientiam^  pietatem,  bonitatem,  dulcedinem  :  qoam 


propter  Deum  semper  implevit.  Quidquid  aut  prohi- 
buit  fieri,  aut  ipsa  vitavit  flcere,  omnia  in  zelo  Dei 
et  nihil  carnaliter  aut  egit,  aut  sapuit.  Et  qiiia  nun- 
quam  otiosa  ab  opere  Dei  esse  voluit,  insistebat  uti- 
que  orationi,  lectioni  et  eleemosynis  ac  prsedicatio- 
nibus  incessanter,  omnibus  diebns,  ut  nulla  esset 
quse  se  de  ignorantia  excusaret. 

22.  Tantum  denique  donum  in  se  largiente  divina 
gratia  habuit,  ut  humilitatis  magistrum  qui  de  cceli 
solio  ad  terras  descendit  imitando,  Dominum  seque- 
retur  in  spiritu,  quocunque  iret.  Postquam  congrega- 
tio  se  recondebat  jam  ad  pausationem,  illa,  ut  per- 
noctans  in  oratione,  sua  sancta  dextera  monaster^um 
per  signum  cmcis  salvabat.  Quadam  vice  dum  beata 


specialem  a  Domino  inter  caeteros  homines  habnit. 
25.  Quam  sancta  fuit  vita  ejus,  tam  purus  et  dukti 
aspectus.  Ante  annum  transitus  sui,  vidit  in  visa  lo- 
cum  sibi  paratum,  venitque  ad  eam  jnvenis  prediTas 
pulcherrimus,  et  quasi  juvenilem  habens  datemt 
qui  suavi  tactu  blandoque  colloqnio  dum  cum  ea  lo* 
queretur,  illa  de  se  zelans,  blanditiam  re^nebat  Qoi 
dixit  ei :  Quid  me  desiderio  accensa  cum  tantiskciT- 
misrogas,  gemens  requiris,  fusisprecibnsposcis,pro 
me  tanto  te  cmciatu  affligis  qui  semper  tibi  adsistof 
Tu,  gemma  pretiosa,  noveris  te  in  diademate  capitis 
mei  primam  esse  gemmam.  Nulli  dubium  quod  ipse 
eam  visitavit  cui  se  tota  devotione  tittdidit  vifens  in 
corpore  et  gloriam  qua  iimitura  eral  ei  ostendH.  Sad 


677 


VTTA.  UBER  SECUNDUS. 


678 


hunc  visom  secretius  com  contestatione  duabus  sa-  j^  Flenda  ergo  nobis  talis  non  est,  sed  tremenda.  Ami- 


tisfidelibus  disseruit,  utsesuperstite  nulli  narrarent. 
£t  quia  mulla  sunt  adhuc  satis  et  magna  qu8B  pro- 
pter  prolixitatem  praeterimuSy  ne  prolixitas  nostra 
audientibus  potius  fastidium  generet,quam  nitorem 
sermonis  [AL,  sermo]  ostendat.  Quantum  deamore, 
de  nutrimentis,  de  cbaritate,  de  prsedicatione,  de 
omni  omnino  sancta  ejus  conversatione  reminisci- 
mur,  cruciamur  et  dolentes  oculis  distensis  requiri- 
mus  tantam  pietatem,  sed  nec  invenimus  qnod 
perdidimus.  0  tam  dura  conditio  quae  nobis  infeli- 
cibus  evenit  I  o  piisima  domina,  utinam  obtinuisses 
cum  cffili  Domino,  ut  ante  te  oves  quas  congrega- 
veras  direxisscsl  Tu,  pastorem  bonum  sequens, 
gregem  Domino  tradidisses. 


simus  quidem  in  prsesenti  saeculo  dominam  et  ma- 
trem  :  sed  in  regnum  Ghristi  prsemisimus  interce- 
dentem.  Admirabile  quidem  gaudium  fecit  in  caelis, 
in  terris  vcro  intolerabilcm  luctum  reliquit. 

27.  Quando  ejus  sancta  anima  de  hoc  sseculo 
migravit  ad  Christum,  non  erat  ibi  pontifex  loci. 
Ambulavit  nuntius  ad  virum  apostolicum  domnum 
Gregorium  Turonicae  civitatis  episcopum,  et  adve- 
nit.  Sed  quantum  prsescns  vidit  oculis  antequam 
eam  sepeliret,  de  ejus  virtutibus  in  libro  miraculo- 
rum  (Greg.  Turon.  de  GL  Confes,  106),  quem  com- 
posuit,  inseruit.  Gum  autem  venit  ad  locum  ubi 
sanctum  corpus  jacebat  (quod  ipse  postea  cum  sa- 
cramento  lacrymans  dicebat,  quod  in  specie  ho- 


26.  Jam  ad  gloriosum  ejus  venimus  transitum,  B  minis  angelicum  vultum  viderat)  facies  illius  velut 


quem  sineprofusione  lacrjmaruni  dicere  non  possu- 
mus.  Fluuntlacrymffi,  de  imismedullis  gemituspro- 
rumpunty  sedin  nulloconsolationislocum  inveniunt, 
dum  plangimus ;  si  de  ejus  fideli  devotione  minus  di- 
dmusy  plus  peccamus.  Usque  ad  diem  tran^tus  sui 
numquam  minuit  cursum  implere ;  et  quod  coepit, 
corde  retinuit :  quia  non  qui  coeperit,  sed  qui  perse- 
veraverit  usque  in  finemy  ipse  salvus  erit.  Ubi  jam 
adflnemvitae  venitsanctum  ejuscorpusculum,  lon- 
gum  trahens  martyrium  pro  amore  Domini ;  beati 
Iforsan  beatae  id  est  Monialesj  omnes  congregati  luc- 
tttose  circa  ejus  thorum  flentes  et  ejulantes,  pectora 
dnris  pugnis  et  lapidibus  ferientes,  voces  ad  caelum 
dabant  clamantes  ac  dicentes :  Domine,ne  permittas 


rosa  etlDium  fulgebat;  ita  tremefactus  est  ac  metu 
concussus,  tanquam  si  ante  preesentiam  beatae  ge- 
nitricis  Domini  adstaret  devotus  vir  Deo  plenus. 
Expectabatur  pontifex  loci  ut  eam  cum  digno  sepe- 
liret  honore.Tota  congregatiocirca  ejus  torum  stans 
psallebat;  ubi  psallentium  vel  paululum  quiescebat, 
intolerabilis  planctus  aderat.  Triduo  expectatus  est 
pontifex,  quiavicos  circumiebat;  sed  quia  non  ve- 
nit,  supradictus  vir  apostolicus  de  caritatc  flsus  quia 
perfecta  caritas  forus  mittit  timorem  (I  Joan,  iv),  in 
Basilica  sanctae  Marise  (c)  nomine  condita,  ubi  sa- 
cra  virginum  corpora  de  monasterio  suo  conduntur, 
eam  cum  digno  sepelivit  honore. 
28.  Dum  sub  muro  cum  psallentio  sanctum  ejus 


,-^r :  .    p     — ' -— 

Dos  tam  gravedamnumpati;  lumennostrum  recipis,  ^  corpus  portaretur,  quia  instituerat  ut  nulla  vivens 


nos  cur  in  tenebris  relinquis  ?  £t  quia  illa  quidquid 
potissimum  facere  voluit,  semper  die  natalis  Domini 
facere  elegit,  gloriosus  transitus  ejus  sic  contigit, 
Nam  quarta  feria  mane  primo  idus  Augustas,  quod 
fecit  idem  mensis  dies  xiii  (a),  clausi  sunt  ejus  oculi  (6) 
et  obscurati  sunt  nostri.  Vse  nobis  quia  peccavimus, 
afflictum  est  dolore  cor  nostrum,  flevimus  et  plan- 
gimus,  quod  diutius  una  nos  te  habere  non  merui- 
mus.  Ipsum  mane  ubi  nobis  tantum  malum  contigit, 
nbi  una  vox,  unusplanctus,  unusciamor  caelospene- 
trabat ;  lapidarii  qui  in  monte  operabantur,  in  aere 
audierunt  angelum  Dei  loquentem ;  unus  dixit  ad 
alios :  quid  facitis  ?  dimittite  eam  adhuc  ;  quia  hse 


foras  monasteriijanuam  egrederetur  (d),  totacon- 
gregatio  supra  murum  lamentans,  ita  ut  planctus 
earum  superaret  ipsum  psallentium,  pro  psalmo 
lacrymas,  pro  cantico  mugitum,  et  gemitum  pro  al- 
Icluia  (e)reddebant.  Rogaverunt  desursum  ut  subtus 
turrem  repausaretur  ferctrum  in  quobeataportaba- 
tur,  graviter  sustinentes  ejus  absentiam.  Sed  ut 
suam  iidelem  Dominus  dcclararet  in  medio  populi, 
ibi  dum  pausaretur  sanctum  corpus,  ceecum  illumi- 
navit:  qui  multis  annislucemdiei  nonviderat,Iumen 
recepit ;  qui  ad  manus  tractus  venerat,post  feretrum 
nullo  sustentante  videns,  tanquam  si  nullum  ha- 
buisset  laborem  oculorum,  ad  sanctum  scpulcrum 


Toces  ad  Domini  pervenerunt  aures.  Angeli,  qui  n  abiit,  et  usque  hodie  clare  videt. 
eam  ferebant,  respondentes  dixerunt :  Jam  factum         29.  Ne  praetermittatur  et  aliud  miraculum.  Ubi 
esL  Quidfaciemus?IIIamrecepitparadisus,  ubiglo-     eam  sepelivit  supradictus  episcopus,  coopertorium 
riatur  cum  Domino.  Gredimus  quod  nos  non  de  se      non  posuit,  antequam  pontifex  loci  veniret.  Liberae 
separat,  quae  se  ei  placere  voluit  cum  quo  regnat.      quae  ante  eam  cercos  portaverunt,  totae  in  gyro  se- 


(a)  Quarta  feria  Christum  Dominum  natum  esse 
Cedrenus  et  Maximus  Monachus  aequc  existimarunt, 
nt  Scaliger  lib.  vi  de  emendat.  temp.  ubi  de  anno 
natalis  Domini,  observavit. 

(6)  Gregorius  Turonensis  lib.  ix  c.  2,  obitum  san- 
ets  Radegundis  iiligat  anno  duodecimo  regis  Chil- 
deberti,  qui  respondet  anno  Christi  d.  lxxvii,  quo 
dominica  littera  E  currebat. 

(c)  In  illam  basilicam  modo  sanctae  Radegundis 
nomini  dicatam  collegium  canonicorum  successit : 
•lia  vero  tiUilo  sanctae  crucis  insignita  hodieque  a 
sanctimonialibus  Benedictinis  occupatur. 


[d)  Nempe  juxta  rejfulam  quam  sanctus  Caesarius 
monialibus  praescripsit.  Nam  recapitulationis  Artic. 
I  statuit  ut  nuUa  ex  vobis  usque  aa  mortem  suam  de 
monasterio  egredi,  vel  de  ipsa  basilica  in  qua  januam 
habetis,  aut  permittatur,  aut  per  seipsam  praesumat 


extre. 


(e)  Hanc  laetitiae  vocem  alleluia  olim  in  Exseqiiiis 
usurpatam  jam  annotavit  Menardus  noster  inlibrum 
sacramentorum :  ^uam  vocem  praecipue  in  funeribus 
sacerdotum  Graeci  saepiusingeminant,  ut  constat  ex 
Euchologio. 


679  SANCTA  RADEGUNDUS,  REGINA  FRANCLE.  680 

pulcri  adstabant;  unaquseque  in  suo  cereo  suum  no-  ^  in  beati  Antistitis  Basilica  vigilaverunt,  tota  nocte 


men  dabat  scriptum,totffi  uni  ex  famulis  cereosipsos 
juxta  ordinalionem  tradebant.  Fit  contentio  in  po- 
pulo  ;alii  dicebant  cereos  ipsos  in  ejus  sanctum  se- 
pulcrum  mittidebere  ,  alii  dicebant,  non.  Dumistud 
ageretur,  de  pueri  brachio  qui  totos  tenebat.  unus 
exilivit  in  altum  super  omnem  populum,  et  se  in 
sancto  sepulcro  ad  pedesbeatffiposuit,etquodhsesi- 
tabatur,  declaravit.  Respicientes  ad  nomen,  cujus 
esse,  cereus,  inventum  est  Calva}  nomen.  Hoc  videns 
episcopus  vel  omnis  populus,  admirantes  virtutem 
beatse  Radegundis,  Domino  benedixerunt.  QuantiB 
post  ejus  transitimi  ibi  sunt  factae  virtutes,  quanti 
daemoniaci  liberati,  quanti  febricitantes  sunt  red- 
diti  sanitati,  quis  enumerare  valeat? 


energumeni  clamaverunt ;  inter  quos  mulieres  duas 
graviter  infestabat  inimicus,  praecipue  una  tantum 
bacchabatur,  ut  in  ejus  fremitu  tota  tremeret  basilica. 
Postquaminde  vir  venerabilisArnegisilusabbasbasi- 
licffi  beaUe  reginae  cum  suis  Monachis  exivit,  ad  suam 
vadens  basilicam  cursum  hnplere,  quam  illa  satis 
dilexerat,  ipsas  post  se  muheres  audierunt  claman- 
tes,  Venite.  Quo;  ingressse  basilicam  vociferantes 
domnam  Radegundem  ut  eis  parceret  supplicabant. 
Una  ex  illis,  quae  gravius  tribulabatur,  jam  ter  qui- 
nos  habens  annos  ex  quo  eam  spiritus  nequam  lla- 
gellabat,  cum  matutina  dicebatur,  sseviens  inimicus 
vas  quod  invaserat,  reliquit.  Illa  alia  ad  tertiam  ante 
ostium  ipsius  basilic^e  est  liberata,  et  ultra  nequissi- 


30.  De  Burgundia  cum  viro  apostolico  Leifasto  (a)  B  mus  hostis  eis  nocere  non  valuit.  Quam  larga  est  et 


episcopo  veniens  ejus  abba  nomine  Abbo,  dum  csset 
Pictavisincivitate,  dentisincurrit  validimi  dolorem. 
Die  noctuque  una  vox,  unus  dolor  inerat  ei,  mortem 
evenire  sibi  optans  ut  tanto  careret  dolore.  Qui  in- 
Rpirante  sibi  divina  misericordia  rogavit  se  duci  ad 
sanctae  basilicam  :  ubi  ingressus,  cum  fide  se  ante 
sanctum  sepulcrum  terrfle  projecit,  mortem  prse  ocu- 
lis  habens,  pallam  corporalem  desuper  sanctum 
tumulum  mordicus  apprehendit.  Qui  septem  diebus 
nec  cibum  sumpserat,  nec  somno  refici  poterat,  in 
hoc  morsu  sopor  accessit ;  dolor  discessit,  sanus  ad 
hospitium  rediit.  Quod  post  ipso  referente  plures 
cognoverunt,  ubi  se  fatebatur  de  mortis  janua  per 
virtutem  domn»  Radegundis  esse  revocatum. 


dives  misericordia  Dei  quse  suos  vereri  facit,  et  loca 
requiritipse  virtutum  largitor  ac  dispensator,  ubi 
per  suos  fideles  suam  ostendit  potentiam.  Ad  basi- 
licam  sancti  viri  sunt  alii  liberati,  alii  vero  basilicse 
domnse  Radegundis  sunt  directi :  ut  sicut  sequales 
gratia  erant,  ita  sequalis  et  virtus  ostenderetur. 

32.  Quis  male  habens,  quamvis  vita  dcsperatus,  si 
pallam  subteriorem  custos  ejusdem  sacri  sepulcriin- 
tinxitin  calice  aquae,  ct  dedit  ei  febricitanti  poculum, 
non  statim  ut  bibit  ante  sanctum  ejus  sepulcrum 
jacens  sopor  accessit,  morbus  recessit?  Christo  lar- 
giente  omnibus  diebus  in  nomine  ipsius  Domini Jcsa 
Christi  ibi  multse  virtutes  fiunt,  unde  recessit.  Nos 
quoque  etiam  fideli  devotione  et  sedulitate  debita 


31.  Et  quia  mos  estin  festivitate  beati  Hilarii  reli- ^  veneramur  in  terris,  cujus  anima  confidimus,  gau- 
quis  Monasteriis  circumcirca  proximis,  quae  sunt  ibi,      demus  et  gloriamur  quod  prsefulgeat  in  cselis,  ipso 
usqueinmediamnoctemvigiIiasceIebrare;demedia     praestante  qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivit  et 
nocte  unusquisque  abbas  cum  suis  fratribus  ad  suum     regnat  in  saecula  sseculorum.  Amen. 
revertitur  manasterium  cursum  celebrare.  Quamdiu 


(o)  Leifastus  seu  Lefastus  episcopus  iEduensis, 
d'Autuny  post  Siagrium,  qui  anno  dc  obiit,  ut  sentit 
Carolus  le  Cointe  in  Annal.  Franc.   ad  an.  600, 


num.  7.  Sammarthani  Auspicium  inter  Siagrium  et 
Lefastum  locant:  sed  prior  sententia  ob  Baudomvis 
setatem  praeferenda. 


SMiCrjE  RADEGVNDIS,  REGINJ3  FRANCLE. 


TESTAMENTUM , 


SIVE 


EPISTOLA"  AD  EPISGOPOS. 


Hanc  initio  institutae  congregatioms  suae  pro  ejus  tutela  et  stabiUtate  scripsit,  concilioque  Taronensi  ood- 
firmandam  absens  obtulit. 


■  Non  video  quod  tempushuic  epistolae  aptius  con- 
gruat,  quam  concili  ii  Turonensis.  Cum  enim  scri- 
pta  sit  ad  episcopos  illos  ipsos  (quod  ex  illorum 
rescripto  patet)  qui  concilio  Turonensi  adfuerunt, 
yerisimile  est  tum  ad  eos  missam,  cum  una  essent 
in  eo  concilio  congregati.  Quihancinlongiora  tem- 
pora  differunt,  etpost  annos  viginti  paulo  ante  obi- 


tum  a  sancta  Radegundescriptamvolant,prieterfaaiti 
quod  a  Gregorio  Turonensi  refelluntur,  quiinitioiD- 
stitutse  ab  ea  congregationis  editam  docet,  lib.  iXf 
cap.  39,  hoc  etiam  non  animadvertunt,  Euphronium 
episcopum  (ut  de  caeteris  qui  una  rescribunt,  nihil 
dicam)  ea  tempora  non  attigisse,  totoqae  ampliw 
decennio  sanctqp  Radegundis  obitum  pneTeittsse, 


681 


NOTITU. 


682 


Dominis  sanctis,  et  apostolica  sede  dignissimis  in  ^  prona?  mentisstudio  cogitaiis  etiam  dc  aliarum  pro- 


Christo  patribus,   omnihus   episcopis   Hadegundis 
I>eccatrix. 

Congruffi  provisionis  tunc  roboraliter  ad  eif^ctum 
iendit  exordium,cumgeneralibuspatribus,  medicis, 
ac  pastoribus,  ovilis  sibi  commissi  causa  auribus 
Iraditur,  eorumque  sensibus  commendatur,quorum 
participatio  de  charitate  consilium,  de  potestate  suf- 
fragium,de  oratione  ministrare  poteritinterrentum. 
Et  quoniam  olim  vinclis  laicalibus  absoluta,  divina 
providente  etinspirante  clementia,  ad  religionisnor- 
mam  visa  sum  voluntarie  duce  Christo  translata ;  ac 

•  Soror  sancti  CsBsarii :  aut  certe  junior  altera,  si 
degit  iegas.  Duae  siquidem  ejusdem  nominisct  mune- 
ris  Caesarifle  fuerunt.  Una  sancti  Cajsarii  germana, 
quam  Ceesarius  frater  eondito  a  se  monasterio  abba- 
tissam  prsefecit,  eique  regulam,  sub  qua  cum  suis 
viveret,  instituit.  Posterior  altera,  quse  priori,  su- 


fectibus,  ut  annuente  domino  mea  desideria  effice- 
rentur  reliquisprofutura,  instituente  atque  remune- 
rante  prajcellentissimo  domno  rege  Clotario,  mona- 
sterium  puellarum  Pictava  urbe  constitui,  conditum- 
que,  quantummihimunificentia  regalis  estlargita, 
facta  donatione  dotavi.  Insuper  congregationi  per 
me  Chnsto  praestante  collectae  regulam ,  sub  qua 
sancta  Caesaria  deguit",  etc. 

Reliqua  videsis  tom,  prseced,  col,  522,  ubi  hsec 
epistola  a  Gregorio  Turonensi  refertur. 


perstite  adhuc  Csesario  defunctae,  in  abbatissae  mu- 
nere  successit,  ut  auctor  est  Cjprianus  in  Vita  sancti 
Cffisarii,  quam  Csesariae  hujus  rogatu  composuit.  Ab 
hac  eadem  Radegundis  regulamCsesarii,  quam  mo- 
nasterio  suo  traderet,  expetit.  Jac.  Sirm. 


rifc. 


DECRETUM   EPISCOPORUM, 

QUOD   SUSCEPTA  BEATiE  RADEGUNDIS  EPISTOLA  CONSCRIPSERUNT. 

Dominae  beatissimae,  et  in  Christo  ecclesiae  iiliae  u  mensse  divinitatis  provisura  remedia,  etc. 
Radegundi,  Euplironius,  Praetextatus,  Germanus,         Reliqua  videsis  Greg.  Turon,  lib,  ix,  cap,  39,  coL 
FeIix,Domitiannus,  YictoriusetDomnoIus,  episcopi.      M6  tom,  prseced, 

Sollicitasunt  jugiter  circa  genus  humanum  im- 


ANNO   DOMINI   DLXXm-DLXXVn. 


BENEDICTUS  PAPA  I. 


NOTITIA  EX   LIBRO   PONTIFIGALI. 


Benedictus*  natione  Romanusex  patre  Bonifacio,  n  eodem]  tempore  gens  Langobardorum^^  invasit  to- 
sedit  annos  ^  quatuor  (a),  mensem  unum,  dies  yi-  tamltaliam,  simulque  et  fames  nimia,  ut  etiam  mul- 
ginti  octo  [Cod.  Luc,  novemj.  Ejusdem  [Cod.  Luc„     titudo  castrorum  se  traderet  Langobardis,  uttempe- 


NOTJE  SEVERINI  BINIL 


'  Cum  Romana  sedes  ob  tumultus  bellicos  vacas- 
sel  menses  decem  et  tres  dies,  Benedictus,  quem 
Graeci  Bonosumnominant,creatusestpontifexaie  i6 
Maii,  annoChristiRedemptoris573.  Hujus  tempore 
Ungobardi  maxima  ex  parte  idolorum  cultores.  Ec- 
clesiam  dira  persecutione  vexarunt,  loca  sacraeffos- 
^ssanctorummartyrum  sepulcris  profanarunt,  aedi- 
ficiainsuburbiisRomae  diruerunt,  sanctum  Cerbo- 
^um  episcopum  cum  suis  clericis  in  cxsiiium  f  ugarunt 
octogintarusticos,quorum  quadraginta  immolatitias 
carnes  comedere,  alii  caput  caprae  adorare  recusa- 
oant,  supplicio  mortis  affecerunt.  Hac  persecutione 
«a  miracuia  contigerunt  quae  in  libris  dialogorum 
j|ecensenturapudeumdem  Gregorium  de  sancto  Cer- 
konio  episcopo,  Santulo,  aliisque  presbyteris.  Justi- 
Oosimperator  Anastasium  Antiochenum,  ob  quaedam 
crimina  iili  objecta  depositum,relegavit.  Qua  re  cum 
magnam  apadDeum  offensam  merito  incurrisset, 
omnia  illi  deinceps  in  pejus  ruere  coeperunt.  Persse 

Patro^  LXXII. 


magna  strage  exercitum  ejus  prostraverunt.  Cujus 
rei  nuntium  dum  ad  ipsum  imperatorem  perlatum 
esset,  mente  abalienatus  fuit,  dilucidis  mterdum 
intervaUis  ad  modicum  duntaxat  temporis  spatium 
resipiscens.  Ab  hoc  malo  corpori»  liberatus  est 
quando  ad  conciliandum  sibi  divinum  numen  tem- 
plum  exstruxit  Dei  genitrici  Mariae,  quae  ei  tantum 
sanctitatis  praestitit,  ut  dilucido  intervallo  potius, 
cunctis  recte  dispositis,  statum  reipublicae  in  tuto 
collocaret.  {Ex  miscelL  Hist,) 

i>  Annis  quatuor,  mense  unoet  viginti  octo  diebus 
sedem  pontificiam  tenuit.  Obiit  enim  anno  Redem- 
ptpiaa  nostri  577,  pridie  Kalendas  Augusti. 

'^^uo  tempore  Langobardi  in  Italiam  venerii^i 
sapr^  dixi.in  notis  ad  Vitam  Joannis.  Haec  Anastam 
fortasse  intelligenda  sunt  de  eorumdem  grassatione 
illa,  quam  sanctus  Gregorius  inter  saevas  Ecclesiae 
persecutiones  anumerat. 

(a)  Eadem  habet  Cod.  ms.  Hardysil.  Labb. 


683  BENEDICTI  PAPiE  1  AD  GRANDENSEM  PATRIARCHAM  EPISTOLiE  FRAGMENTUM.  6S4 

rare  posset  inopiam  famis.  Quod  dum  cognovisset  ^  basilica  beati  Petriapostolisecretario,pridieKalen- 


Justinus  \Cod.  Luc,  Justinianus]  piissimusimperator, 
quiaRomapericlitareturfame etmortalitate  [InCod. 
Luc.  deest  et  mortalitate] ,  misit  in  iEgjrptum,  et 
oneravit  naves  frumento,  et  transmisit  Romam.Et 
sic  misertus  est  Deus  Italiae.  In  istis  laboribus  et  af- 
flictionibus  positus  [Cod,  Luc,  his  diebusj  sanctissi- 
mus  Benedictuspapa  mortuus  est.  Qui  sepultus  est  in 


das  Augusti  [In  Cod,  Luc,  deest  pridie  Kalendas  Au- 
gusti].  Hic  fecit  ordinationem  unam  per  mensem 
decembrem,  presbyteros  quindecim,  diaconos  tres, 
episcopos  per  diversa  loca  numero  viginti  unum. 
Et  cessavit  episcopatus  menses  tres,  dies  decem 
[Cod,  Luc,  addit  sub  die  30  mensis  Julii]. 


JOANNI  DOMINICI  MANSI. 
IN  FRAGMENTUAI  EPISTOLiE  BENEDIGTl  GENSURA. 


LoQgiuscaluiD  fragmentum  epistolflB  Benedictl  papse  ex  Gratiapi  palea  ad  can.  18,  c.  27,  q.  2,  hic  exhibeo  ab 
omnibus  quidem  ceu  apocryphum  rejectum^  sed  dubito  an  merito.  Quanquam  enim  suspicionis  suab  Utulns  ipse,  at 
in  Editis  legitur,  mereri  potest,  ambiguum  est  tameojuuD  sincerus  Gratiani  Codex  eumdem  prgeferat  qui  in  Edilis 
apparet.  GraUanus  enim  editus  epistolam  hanc  latani^rflBfert  Patriarchcs  Gradensiy  qui  sane  patriarcha  Benedicti  I 
setate  audiri  nondum  cceperat  Yerum  in  meo  decreti  Godice,  quod  saeculo  ipso  Gratiani^  vel  initio  succedentis, 
scriptum  non  inani  conjectura  suspicor,  ita  lego  :  Benedietus  servus  servorum  Dei  N,  salutem,  In  margine  Yero  alia, 
ut  suspicor,  sed  seque  antiqua  manu  additum  est :  Graduenn  patriarchee,  et  Dominico  ejus  suffraganeo,  Lectio  iaU 
preecipuum  argumentum  adversus  sinceritatem  hujus  epistolse  enervat.  Verum  adhuc  perseverat  suspicio,  in  eo 
quod  Benedictus  servum  servorum  Dei  sese  appellat,  quem  sane  titulum  coepisse  cSunt,  a  sancto  Gregorio.  At  cum 
testis  ejus  institutionis  a  sancto  Gregorio  coeptee  Joannes  diaconus  aftcratur  scriptor  multo  recentior  setate  saacti 
Gregorii,  unica  ejus  auctoritas  tanti  mstimanda  non  est,  ut  validum  ez  ea  argumentum  contra  illam  dedacatar. 
Utcunque  res  habeat  sese,  cum  ex  Gratiano  minime  constet  cuinam  Benedicto  tribuenda  epistola  sit,  alterios 
fortasse  Benedicti  scriptum  erat  sincerum.  Variantes  qufiB  in  ansulis  adscriptSB  fant,  Romanis  decreU  correctoribiu 
debentur. 


■«»«- 


BENEDICn 


GRANDEf^SEM  PATRIAJ|CHAM 


PALEA.  *   p 

Benedictus  Servus  sarvorum  Dei  •  Grandensi  p^ 
triarcheesalutem,  etc. 

Lex  divinaj  constitutionis  apostolicam  cathedram 
[Al,,  sedem]  totius  posuit  orbis  terrarum  magistram 
[Cod,  Luc,,  magistratum],  ut  quidquid  ubique  loc6- 
rum  dubitatur,  ab  ea  ratio  ejusdem  requiratur.  Affa- 
tus  eai  autem  nos  suis  litteris  ejusdem  catbedr» 
semiNtn,  ac  percunctatus  est  quidam  vestras  [Al., 
vir]  nomine  Joannes,  pro  connubio  fiJiae  suae  super- 
stitis:  cujussoror  defuncta  cuidam  juveni,Stepbano 
nomine,  simplicibus  verbis  f uerat  desponsata,  et  an- 
tequam  ad  nuptias  pervcniret,  morte  praeventa : 
utrum  scilice  t  cum  eodem  j  uvene  possi  t  matrimonum 
celebrari  superstitis  filise,  nec  ne.  Namque  testatus 
hujusreirationem  apud  voshaberi  ambiguam.Quam  C 
Deo  docente  reddimus  his  verbis  certissimam.  pVo- 
toplastus  ille,  radix  et  origo  nostro  [Cod,  Luc,  no- 
4ra}  detractam  sibi  costam  in  muliercm  videofl^.  fiir» 
ilUitam,  prophetico  spirftu  inter  alia  protnlit :  Pr4>kr 
Ajw  relinquet  homo  patrem  et  matrem^  Hf  adhasrehii 

"  De  hoc  titulo  ut  est  in  Godice  Lucensi,  superiiit 
dixi.  Deestvero  in  eodemCodice  vox  palea,  Mansi. 


uxori  suse,  et  erunt  duo  in  came  una  (Gen.  ii).  Quibos 
verbis  innotuit  non  aliter  virum  et  mulierem  posse 
lieri  unam  carnem,nisi  carnalicopula  sibi  coh«reanl. 
Quiergonequaquammistus  estextraneae  mulierif(B- 
dere  nuptiali,  quo  pacto  per  nuda  sponsionis  verba 
pbssunt  una  caro  fteri,  nullatenus  valemus  intueri. 
Propinquitas  onim  «anguinis  verbis  dicitur,  non  vcr- 
bis  efficitur,  sed  [€od.  Luc,  non  verbisefficitur^sed) 
neque  osculumparitpropinquitatem,quod  [Ai.,qaiaj 
nullam  facit  sanguinis  commixtionem.Quoniam  vero 
ita  prorsus  sese  habet  res  Joannis  istius,  ut  velit  se- 
cundam  filiam  ill»  nuptiis  copulare,  cui  primain 
jam  decreverat  desponsare,  censura  apostolusi  m»' 
gistratus  mandamushoc  absque  ullius  criminis  viUo 
posse  fieri,  si  utriusque  partis  sederit  voluntati.Nam 
cur  prohibeatur,  quod  prohibendum  [Al,,  prohibi- 
tum]  nunquam  sancta  Scriptura  declarat  ?  Sedneque 
mundanaj  leges,  connumeratis  personis  qua  intcr 
86  nuptias  non^  contrahunt,  de  hiyusmodi  aliqpi^ 
dicunt.  Ne  ergo  abnegetis  quod  negandum  nuila 
ratione  docetis  [AL,  monstratis]. 

b  In  Cod.  Luc.  deest  non,  et  sequitar,  eonlroMfl»' 
de  re  hi^iamodi,  Idem. 


BENEDICn  PAPJS  I 

EPISTOLA'  AD  DAVID  EPISCOPUM, 


Probat  ex  sacris  litieris,  summam  Trinitaiem  uniiatem  esse. 

Reverendissimo  fratri  episcopo  David  ,  Benedictus  ^  JDetis  Israel,  quisedes  super  cherubim  (Isa,  xxxvn)? 


salutem  in  Domino. 

Respondere  litteris  vestris  plenius  cogitavi ;  sed 
cum  hoc  meditarer,  tantus  me  dolor  tetigit,  ut  magis 
Oere  quam  aliquid  dicere,  delectatus  sim.  Sed  ne 
funditus  remaneret,  pauca  vobis  rescribere  curavi,  ad 
potiora  vos  tempora  congrue  invitans.  Quod  autem 
lilterae  tuce  testes  sunt,  quosdam  intra  provinciam 
Baeticam  esse,  qui  dicerent,  neminem  veraciter  posse 
probare,  Trinitatem  unitatem  fleri,  cum  neque  tres 
unum,  neque  unum  in  tribus  posset  quemquam  pro- 
prie  approbare  :  quas  ob  causas,  dilectissime  lili, 
consulta  tibi  apostolicse  sedis  misimus  ,  ut  aut  his 
eos  ad  rectam  fidem  converti  facias,  aut  ab  ecclesia 
antequam  pestis  l^sec  latius  divulgetur,  repellas.  His 


Si  unitas  non  est,  quare  :  qui  sedes,  dixit,  et  non  qui 
sedetis,etadjunxit  [Labb.,  abstruxit]  ?  Si  Trinitas  non 
est,  quare  in  Regnorum  libro  dicitur,  Domine  Deus 
omnipotens,  Deus  Israel,  sermones  tui  fideles  sunt  (U 
Reg,  VII,  m  Reg,  viii)?  Si  unitas  non  est,  quare  tui, 
dicilur,  et  non,  vestri,  potius  intimetur?  Si  Trinitas 
non  est,  cur  in  psalmo  lviii  cantatur  :  Domine  Deus 
virtutum,  Deus  Israel,  intende  ad  visitandas  omnes 
gentes  ?  Si  unitas  non  est,  quare  intende  posuit,  et 
non,  intendite,  ut  praedicatus  est,  intimavit?  Si  Tri- 
nitas  noft  est,  quare  in  Apocalypsi  tertio  dixit  :  San^ 
ctus,  sanctus,  sanctus,  Dominus  Deus  omnipotenSy  quiest, 
et  qui  erat  (Apoc,  iv)  ?  Si  unitas  non  est,  quare  non,  qui 
sunt,  pluraliter,  sed,  guiera^  designavit?  SiTrinitas 


(frater)  Scripturanim  testimoniis  (Ithacius  adv»  Va-  B  non  est,  quare  in  Deuteronomio  dictum  est :  JDomi- 


rimadum^  c.  1)  imitatem  Trinitatis  agnosce,  et  de- 
sine  Arianorum  pravitatem  sequi ,  ut  ab  eadem 
possis  peccatorum  indulgentiam  promereri,  Isaia 
prophela  dicente  :  Vide  Dominum  sabaoth  sedentem 
super  thronum  excelsum,  et  seraphim  stabant  in  circui- 
tu  ejus  :  sex  alx  uni,  et  sex  alae  alteri,  Duabus  vela- 
bant  faciem  ejus,  duabus  autem  velabant  pedes  ejus,  et 
duabus  volabant.  Et  clamabant  ad  alterutrum,  dicen- 
tes  :  Sanctus,  sanctus,  sanctus ;  Dominus  Deus  sabaoth 
(Isa.  vi).  Si  Trinitas  non  est,  quare  tertio,  sanctus, 
dixerunt?  Et  si  unitas  non  est,  quare  sub  trina  repe- 
titione  unum  Deum  ac  Dominum  iutimarunt  ?  Si  Tri- 
nitas  non  est,  cur  in  Geneseos  dicitur  :   Dixit  Deus, 


nus  Deus  tuus,  Deus  misericors  est,  et  audiet  vocem 
tuam  (Deuter,  i?)?  Si  unitas  non  est,  qiiare  audief^* 
suit,  et  non  audient,  intimavit?  Si  Trinitas  non  est, 
quare  in  Jesu  Nave  dicitur  libro  :  Dominus  Deus  deo* 
rum  est  (Josue  u;  Deut.  x)?  Si  unitas  non  est,  quare 
est,  dixit,  et  non,  sunt,  more  locutionis  induxit?  Si 
Trinitas  non  est,  quare  Elias  oran<lir(llI  Reg,  xmii), 
Domine,  domine,  domine  Deus  Israel,  ostende  quia  tu 
es  Ifeus  meus,  dixit?  Si  unitas  non  est,  quare,  osten- 
de,  et  non  ostendite,  posuit?  Si  Trinitas  non  est, 
cur  Martlochaeus  orando  (Esther,  xiii),  Domine,  domi- 
ne  Deus  omnipotens,  omnia  inpotestate  tua  sunt,  dixit? 
Si  unitas  non  est,  quare  in  tua  posuit^  et  non  in 


fedt  Deus,etbenedixitDeus  (Genes,  i)t  Si  yero  imiiois  p\esiray  signavit?  Si  Trinitas  non  est,  cur  etiam 


non  est,  quare  tertio  dixit,  Deus,  et  non  deos  plura- 
Uter  commendavit?  Et  si  Trinitas  non  est,  quare  in 
Exodo  dictimi  est  tertio  :  Domine,  domine,  domine, 
miserator  et  misericors  (Exod,  xxxiv)?  Si  unitas  non 
est,  quare  dtoi  tertio  diceret,  Domine,  postea  mise- 
rator  singulariter  dixit,  et  non  miscratom,  ut  plures 
ostenderet,  intimavit?  SiTrinitas  non  est,  cur  Abrai- 
ham  ad  iiicem  Mambre  sedens,  tribusque  occurrens, 
uni  dcmine,  dixit  (Genes.  xviii) ;  et  non  (ut  viderat) 
tribus  salutationis  obsequium  reddidit?  Si  unitas  non 
est,  quare  cum  Mos.  (Exod,  in),  Deus  Abraham,  et 
heu8  Isaac,  et  Deus  Jacob,  tertio  diceret,  unitatem 
osiendens y  Hocmihi  nomen  est,  dixit;  et  non,  Hsec 
«unt  nostra  nomina^esignavit?  Si  Trinitas  non  est, 
quare  David  tertio  dixit  :  Benedicat  nos  Deus,  Deus 
noster,  benedicat  nos  Deus  (Psalm,  xcvi)?  Si  unitas 
non  est,  quare  cum,  Deus  tertio  nominasset,  bene- 
dicat,  et  non,  benedicant,  adjunxit  ?  Si  Trinitas  non 
est,  cur  Isaias  denuo  dixit :  Domine  Deus  sabaoth. 


Judith  orando  dixit :  Domine  Deus  omnium  virtutum, 
respice  in  orationem  meam  (Judith,  ix)?  Si  unitas 
non  est,  quare,  respice,  posuit,  et  non,  respicite, 
designavit?  Si  Trinitas  non  est,  quare  in  Jeremia 
dicitur,  Dominus  Deus  vester  Deus  verax  est  (Jerem, 
x)?  Si  unitas  non  est,  quare,  verax  est,  dixit,  et  non, 
veraces,  potius  intimavit?  Si  Trinitas  non  est,  quare 
in  Apocalypsi  scriptum  est :  Dominus  Deus  et  spiri^ 
tus  prophetarum  misit  angelum  suum,  ostendere  servis 
suvi  quse  oportet  fieri  cito  (Apoc,  i)  ?  Si  unitas  non  est, 
quare  cum  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  nominasse, 
misit  Dominus,  dixit,  et  non,  miserunt,  sub  pratextu 
triumpersonanimet  nominumintroduxit?  Si  Trinitas 
non  est,  quare  in  Deuteronomio  dicitur  :  Dominus 
Deus  vester  kic  est,  Deus  (Deut,  x)?  Si  unitas  non  est, 
quare,  Hic  est,  dixit,  et  non,  hi  sunt,  plurali  numero 
designavit?  Si  Trinitas  non  est,  quare  in  eodem  di- 
citur  libro  :  Dominus  Deus  tuus  ,  Deus  magnus  et  po- 
tens  est  (I6td.)? Si  unitas non  est,  qaareymagnusetpo^ 


*  Falsa  et  commentitia  ab  eodem  Mercatore  farrago.  Labb< 


787  LICLNIANI,  CARTHAGINENSIS  EPISCOPL  688 

tens,  et  non  pluraliternominalur?  Si  Trinitas  non  est,  a  fide,  attendentes  sj)iritibus  erroris  et  doctrinis  daemo- 


cur  Tobias  filium  suum  cum  iu  Hages  civitatem  cum 
Rapbaele  angelo  mitteret,  benedicens  eos,  itadixisse 
docetur :  Beas  Abraham,  et  Deus  Isaac,  et  Deus  Ja- 
cob,  ipse  impleat  benedictionem  suam  in  vobis  {Tob, 
vii)?  Si  unitas  non  est,  quare,  ipSe  impleat,  dixit,  et 
non  ipsi  impleant,intimavit?Postremo,  siTrinitasnon 
est,  quare  Dominus  discipulos  suos  in  nomine  Patris 
et  Filii  et  Spiritus  sancti  universas  gentes  misit  ba- 
ptizare  (Matth,  xxviii)?  Si  unitas  non  est,  quare  in 
nomine,  dixit,  et  non,  in  nominibus,  preecipiendo 
perdocuit?  Si  Trinitas  non  est,  quare  apostolus  Pau- 
lus  ait :  Ex  ipso,  et  per  ipsum,  et  in  ipso  sunt  omnia 
(Rom.  xi)  ?  Si  unitas  non  est,  quare,  ex  ipso,  posuit, 
et  non,  ex  ipsis ,  astruxit  ?  Si  enim  certo  certius 


niorum  in  hypocrisi  loquentium  mendacium ,  et  caute- 
riatam  habentium  suam  conscientiam ,  prohibentium 
nubere,  abstinere  a  cibis  quos  Deus  creavit  adperdpien- 
dum  cum  gratiarumactiane,  fidelibus,  et  his  qui  cogno- 
verunt  vetitatem,  quia  omnis  creatura  Dei  bona  est,  et 
nihil  rejiciendum,  quod  cum  gratiarum  actione  perci- 
pitur,  Sanctificatur  enim  per  verbumDei  et  orationem. 
Haec  proponens  fratribus,  bonus  eris  minister  Christi 
Jesu,  enutritus  verbo  fidei  et  bonae  doctrinx,  quam  as- 
secutus  es,  Ineptas  autem  et  inanes  fabulas  devita,  et 
exerce  teipsumadpietatem,  Nam  corporalis  exercitatio 
ad  modicum  utilis  est.  Pietas  autem  ad  omnia  uti- 
lis  est,  promissionem  habens  vitw  quae  nunc  est, 
et   futurae.    Fidelis    sermo    et  omni  acceptione    di- 


volueris  unitatem  Trinitatis  agnoscere,  a  saepe  dicto  B  gnus,  In  hoc  enim  laboramus  et  maledicimur,  quia 


doctore  gentium  apostolo  poteris  universa  condiscere, 
et  sequi  catbolicam  iidem,  et  Arianorum  pravitatem 
respuere  :  Gratia  Domini  nostri  Jesu  Christi,  inquit, 
et  charitas  Dei ,  et  communicatio  sancti  SpirUus.  Ipsa 
estPatris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti  (U  Cor.  xiu). 
Quomodo  autem  in  Trinitate  unum  sunt?  quia  natu- 
ra  atque  •  ab  invicem  separari  non  possunt.  Caite- 
rum,  frater  cbarissime,  quae  tua  continebant  scripta, 
ex  subjectis  sententiis  maxime  onmia  poteris  colli-' 
gAre  ^.  Necesse  est,  fratcr  charissime,  adesse  divi- 
num,  ubi  bumanum  cessat  auxilium.  Et  ut  juxta 
apostolum  Paulum  dicamus,  licet  verba  replicemus, 
quce  ipse  Timotbeo  scribit  dicens  :  Ecclesia  Dei  vivi. 


speramus  in  Deum  vivum,  qui  est  salvator  omnium 
hominum ,  maximeque  fidelium.  Prxcipe  hxc  et  doce. 
Nemo  adolescentiam  tuam  contemnat ,  sed  [exemplum 
esto  fidelium  in  verbo,  in  conversatione ,  in  charitate, 
in  fide,  in  castitate.  Dum  venio,  attende  lectioni,  exhor- 
tationi,  doctrinse,  Nolinegligere  gratiam  quse  in  te  est, 
qux  data  est  tibi  per  prophetiam  cum  impositione  ma- 
nuum  presbyterii,  Hdec  meditare,  iri  his  esto,  ut  pro- 
fectus  tuus  manifestus  sit  omnibus,  Attende  tibi  et 
doctrinae,  insta  in  illis.  Hoc  enim  faciens,  et  te^sum 
salvum  facies,  et  eos  qui  te  audiunt  (I  Tim,  m). 
Fame  enim  nimis  affligitur  populus  Romanus,  qua 
clade  atque  aliis  anxietatibus  vexatus  longam  epi- 


columna  et  firmamentum  est  veritatis,  Et  manifest^  ^  stolam   minime   scribere   valui.  Tempore  congruo 
magnum  est  pie^^iltis  sacramentum,quodmanifestatum     denuoi  (si  necesse   fuerit)  mitte,  et  ea  quae  desi- 


^t  in  came,  justificatum  est  in  spiritu,  apparuit  ange- 
lis,  praedicatum  est  in  gentibus,  creditumest  in  mundo, 
assumptum  est  in  gloria,  Spiritus  autem  manifeste  di- 
cit,  quia  in  novissimis  temporibus  discedent  quidam  a 

■  Hactenus  verba  Ithacii.  Labb. 
b  Hincm.  diaL  de  statu  ecclesise  citat  ex  Philone 
maximo  legatorum  a  Judeeis  Caio  imp.  directorum. 


deraveris,  sume.  Deus  te  incolumen  castodiat, 
frater  oharissime.  Amen.  Data  iv  Nonas  Aprilis, 
Justino  [Labb.y  Justiniano]  et  Libio  viris  clarissimis 
consulibus  ^. 

c  Mendax  consulum  adnotatio.  Labb. 


Labb. 


ANNO    DOMINI   DLXXXIV. 

LICINIANUS, 

CARTHAGINENSIS  EPISCOPUS 


*  I 


NOTITIA  EX  CAVE. 


Licinianus  Carthaginis  Spartarise  in  Hispania  epis- 
copus,claruitanno  584.  Exstant  epistolse  aliquot  ha- 
ctenusineditffi :  nempe  1«  epistola  adsanctum  Grego- 
rium  papam;  2°  ad  Epiphanium  diaconum  suo  et  Se- 
veri  episcopi,  ut  videtur  Malacitani  nomine,  in  qua 
ostenditur  angelos  esse  totius  corporis  expertes;  3® 
ad  Vincentium  Ebusitanoe  insulse  episcopum,  conti*a 


n  qiiosdam  qui  credebant  epistote  de  coelo  cecidisse. 
Descriptai  simt  hse  epistolae  ex  Codice  ms.  Toletano, 
quas  prelo  paravit  cardinalis  d'Aguirre,  uli  in  notiUa 
sua  ipse  nos  docet,  pag.  100.  Et  fldem  quidem  suam 
hac  in  parte  liberavit  eminentissimus  cardinalisi 
editis  his  tribus  epistolis  Conc.  Hisp.  tom.  U,  pag- 
427.  Scripsit  Licinianus  et  alia  qacedam,  tesie  l^' 


m 


EPISTOLA  PRIMA,  AD  SANCTUM  GREGORILM  PAPAM. 


690 


doro  Hispalensi  de  Script.  Eccles.  cap.  29,  pag  .  89,  ^  stinctum  ab  semulis.  De  Liciniani  opusculis  et  Psen- 


et  in  iis  prsecipue  epistolam  de  Sacramento  bapti- 
smatis,  ad  Eutropium  abbatem,  postea  Yalentise 
episcopum,  qui  ab  eo  petierat,  quare  baptizatis  in- 
fantibus  cbrismatis  unctio  tribueretur?  sed  baee 
epistola  periisse  videtur.  Subdit  Isidorus,  Licii^ianum 
Constantinopoli  occii|^se,  veneno,  ut  feruiit,  ex- 


domaximi  in  Cbronico  circa  illa  fingendi  licentia, 
non  pauca  notayit  clarissimus  Antonius  BibL  Hisp. 
Vet.  lib.  IV,  cap.  2,  p.  211,  etc.  Epistolam  ad  Gre- 
gorium  papam  de  libro  Regularum  eruit,  ediditque 
Dacberius  Spioileg.  tom  II,  pag.  368. 


LICINIANI,  CAJITHAGINENSIS  EPISCOPI, 

EPISTOLA  PRIMA,  AD  SANCTUM  GREGORIUM  PAPAM. 

(De  libro  Regularum.) 


Domino  beatissimo  Gregorio  papse  Licinianus  epi-  g  ?ita  sine  [Ms,  Tokt.  sive  in]  potentia,  quoniam  omnia 


scopus. 

Librum  Regularum  a  Sanctitate  tua  editum,  et  ad 
nosdivina  gratia  opitulante  perlatum,  tanto  liben- 
tius  legimus,  quanto  in  eo  spiritales  regulas  inesse 
cognoscimus.  Quis  non  libentius  legat,  ubi  jugi  me- 
ditatione  medicinam  animse  suse  inveniat,  ubi  con- 
temptis  bujus  sseculi  rebus  caducis«in  sua  mutabili- 
tate  variantibus,  ad  ffitemae  vitse  stationem  oculos 
mentis  aperiat  ?  Liber  bie  tuus  onmium  est  aula  vir- 
tntum.  lllic  prudentia  inter  bonum  et  malumdiscre- 
tionem  limitis  iigit :  justitia  unicuique  sua  tribuit, 
dum  Deo  animam,  corpusque  animse  subdit.  lUic 
fortitudo  etiam  in  adversis  et  in  prosperis  reperitur 
semper  aequalis,  quse  nec  in  contrariis  frangitur,  nec 


vana  sub  sole.  Sed  opus  ipsum,  quod  per  eumdem 
bonorem  vel  potentiam  fit,  si  recte  atque  utiliter  iit, 
id  est,  ut  valeat  ad  eam  salutem  subditorum  quse 
secundum  Deum  est.  »  Propter  quod  ait  Apostolus  : 
Qui  episcopatum  desiderat,  opus  bonum  desiderat, 
Exponere  voluit  quid  sit  episcopus,  quia  nomen  est 
operis,  non  bonoris :  Grsecum  est  enim,  et  inde 
ductum  vocabulum,  quod  ille  qui  prseficitur,  eis 
quibus  praeficitur  superintendit,  curam  scilicet  eorum 
gerens  :  episcopus  [Ms\  Tolet,,  episcopatus  episcopi] 
quippe  intentio  est.  Ergo  episcopum,  si  velimus  La- 
tine,  superintendere  [Ms,  Tolet.,  superinteudentem] 
possum  dicerc.  Ut  intelligat  non  se  essc  episcopum, 
qui  prseesse  dixerit  [Ms.  Tolet.,  dilexerit],  non  pro- 


in  prosperis  exaltatur.  Illic  temperantia  furorem  li-  C  desse.  Ita   enim  ab  studio  cognoscendse   veritatis 


bidinis  frangit,  discreteque  voluptaiibus  modum 
imponit.  Illic  cuncta  quae  ad  vitffi  seternfle  partici- 
pium  periinent  comprehendis  :  et  non  solum  pasto- 
ribus  regulamvivendidescribis,sed  etiam  bis  quire- 
giminisofiiciumnullum  habent,  vivendi  regulam  tri- 
buis.  Habent  enim  pastores  in  quadripartitatua  distri- 
butione  quales  ad  hoc  of&cium  veniant ;  quales  vitam 
gerant  cum  venerint ;  qualiter  vel  qualia  doceant ;  et 
ne  in  tanto  sacerdotali  culmine  extollaniur,quid  agant. 
Attestantur  huic  eximise  doctrinae  sancti  antiqui 
Patres  doctores,  defensoresque  Ecclesiffi,  Hilarius, 
Ambrosius,  Augustinus,  Gregorius  Nazianzenus  :  hi 
omnes  tesiimonium  tibipra?bent,  sicutapostolis  prae- 


nemo  prohibetur,  quod  ad  laudabile  pertinet  otium : 
locus  vero  superior,  sine  quo  regi  populus  non  po- 
test,  etsi  ita  teneatur  atque  administretur  ut  decet, 
tamen  indecenter  appetitur.  Quamobrem  oiium  san- 
ctum  quserit  charitas  :  percipienda^  ac  tuendae 
vacandum  est  veritati  [Ms.  Tolet.,  veriiatis  negotium 
justum  suscipit  necessitas  chariiatis] .  Si  autem  im- 
ponitur,  suscipienda  est  propter  charitatis  necessita- 
tem.  Sed  nec  sic  omnimodo  veritatis  [Ms.  Tolet.,  veri- 
tati]  delectatio  deserenda  est,  ne  sutrahatur  iila  sua- 
viias,  et  opprimatur  ista  necessitas. 

Attesiatur  Gregorius  sanctus,  cujus  stylum  seque- 
ris,  cujus  exemplo  delitescere  cupiebas,  ut  pondus 


buerunt  propheta;.  Hilarius  sanctus  dicit,  exponens  -.  sacerdotii  decUnares,  quod  quale  sit  in  toto  Ubro  tuo 

t  •  A      1*         J  A  *  ±'        1«  X  *__  -1  '    I*  *  J  J  1  •  «       _A  J         •  1 


verba  Apostoli  doctoris  gentium.  lia  etenim  quse 
propriae  disciplinae  etmorum  sunt,  ad  sacerdotii  me- 
ritum  utilia  esse  signiiicat,  si  eiiam  hsec  quce  ad  do- 
cendai  ac  tenendse  fidei  scientiam  necessaria  sunt, 
inier  reliqua  non  deerunt :  quia  non  statim  boni 
atque  utiiis  sacerdotis  est,  aut  tantummodo  scienter 
[Ms.  Tokt.  innocenter]  agere,  aut  tantummodo 
scienter  praedicare;  cum  et  innocens  tantum  sui  suf- 
ficiat  si  [Ms.  Tokt.]  sibi  proficiat  nisi,  doctus  sit,  et 
doctus  nisi  doctrina  vivendo. 

Attestatur  huic  [Ms.  Tokt.,  Si  doctrinam  vivendo 
non  adjuvet,  omnino  sibi  nihil  prosit.  Attestatur 
huic,  etc.]  libro  tuo  sanctus  Ambrosius  in  illis  libris 
quos  fecit  de  OfQciis.  Attesiatur  sanctus  Augustinus 
dkens :  «  In  acUone  non  amandus  est  honor  in  hac 


Uquide  declaratur;  tamen  portas  quod  metuebas. 
Pondus  enim  tuum  sursum  fertur,  non  deorsum :  non 
quod  te  ad  ima  premat,  sed  quod  ad  astra  sustoUat; 
dum  per  Dei  gratiam,  et  obedientiae  meritum,  ope- 
risque  boni  efhcientiam,  fit  suave  quod  per  imbe- 
ciUitaiem  humanam  videbatur  habere  gravedinem. 
Dicis  enim  ea  quse  consonant  apostoUs  et  apostolicis 
viris  :  pulcher  enim  pulchra  dixisti,  et  in  his  pul- 
chrum  te  esse  ostendisii.  Nolo  ergo  te  simUare  inde- 
coro  pictori  pulchra  pingenti;  quia  spiritaUs  do- 
ctrina  a  spiriiaU  mente  proficiscitur.  Plus  plerisque 
sestimatur  pictor  homo  quam  inanimata  pictura  :  sed 
hoc  non  assentationi  aut  adulationi  reputes,  sed  ve- 
riiati;  quia  nec  me  decet  [Ms.  Tokt.,  oporiet]  men- 
tu:i,  nec  te  decet  falsum  laudare  [Ms.  Tokt,,  falso 


691  LIGINIANI  692 

Jaudaii].  Ergo  plane  licet  fidus  [Ms.  Tolet.,  foedus]  ^  talis  ordinetur  qui  non  debet,  aut  non  sit   qm  sacra 
et  te,  et  omnia  tua  pulchra  conspexi,  et  memet  in     mysteria  celebret  yel  ministret. 


comparationem  tui  satis  indecorum  vidi. 

Unde  precor  per  gratiam  Dei,  quee  in  te  exnberat, 
ut  non  respuas  deprecantem ;  sed  libenter  doceas 
qu8B  me  fateor  ignorare.  Compellimur  enim  necessi- 
tate  facere  quod  doceas  [Ms.  Tolet,,  dicis  non  fieri]. 
Peritus  enim  dum  non  reperitur  qui  ad  officium  sa- 
cterdotale  veniat,  quid  fiendum  est,  nisi  ut  imperitus, 
ut  ego  sum,  ordinetur  ?  Jubes  ut  non  ordinetur  im- 
peritus.  Sed  pertractet  prudentia  tua,  ne^forte  ad  pe- 
ritiam  [Ms.  Tolet,,  non]  sufficiat  ei  scire  Jesum  Chri- 
stum,  et  hunc  crucifixum  :  si  autem  non  sufficit, 
nemo  erit  inhoc  libro  [Ms.-Tolet,,  loco]  qui  peritU8 


Ante  paucos  annos  Leander  episcopus  Spalensis 
remeans  de  urbe  regia,  vidit  nos  prseteriens,  qui 
dixit  nobis  habere  [Ms.  ToUt.,  se]  homilias  a  vestra 
Beatitedine  editas  de  libro  sancti  Job.  £t  quia  festi- 
nan^pertransiit,  minime  eaf  Mentibus  nobis  osten- 
dit.  Postea  vero  scripsisti  ei  de  trina  tinctione;  in 
qua  epistola  memoras  displicuisse  vobis  illud  opus, 
sed  hoc  salubriori  consilio  statuisse  ut  in  librorum 
ductu  [Ms.  Tolet.,  ductus]  eas  transp^neres.  Habemus 
sane  libellos  sex  sancti  Hilarii  episcopi  Pictaviensis, 
quos  de  Grseco  Origenis  in  Latinum  vertit :  sed  non 
omnia  secundum  ordinem  libri  sancti  Job  exposuitj^ 
Et  satis  miror  hominem  doctissimum  et  sanctum, 


esse  dicatur;  nemo  eritutique  sacerdos,  si  nibi  peri-  B  ut  de  stellis  maenias  Origenis  transferret.  ^ihi,  jisa- 

tus  esse  non  debet.  Bigamis  enim  aperta  fronte  re- 

sistimtts,  ne  sacramentum  utique  corrumpatur.  Quid 

si  unius  uxoris  vir  ante  uxorem,  muUerem  tetige- 

rit  ?  Quid  si  uxorem  non  habuerit,  et  tamen  sine 

muUeris  tactunonfuerit?Consulare  nos  stylo  tuo, 

ut  non  puniamur  nec  nostro,  nec  alieno  peccato. 

Valde  enim  metuimus,  ne  per  necessitatem  ea  facia- 

mus  quse  non  debemus.  Ecce  obediendum  est  prfle- 

ceptis  tuis,  ut  talis  fiat,  qualis  [Ms.  Tolet.,  qualem), 

apostoUca  docet  auctoritas  :  et  non  reperitur  quaUs 

quaeritur ;  cessabit  ergo  fides  quce  constat  ex  auditu, 

cessabit  baptismus,  si  non  fuerit  qui  baptizet.  Cessa- 

bunt  illa  sacrosancta  mysteria,  quse  per  sacerdotes 

fiunt  et  ministros.  In  utroque  periculum  manet ;  aut 


ctissime  Pater,  nuUo  pacto  suaderi  potest,  ut  credam 
astra  coeU  spiritus  \Ms.  Tolpt.,  habere]   rationales, 
quee  neque  cum  angeUs,  neque  cum  hominibus  facta 
esse  Scriptura  sancta  declarat.  Dignetur  ergo  Beati- 
tudo  vestra  opus  ipsum  de  Ubro  sancti  Job;  sed  ei 
alios  Ubros  morales,  quos  fecisse  te  memoras  in  hoc 
libro  Regularum,   exiguitati   [Ms.   Tokt.,   nostr») 
transmittere.  Tui  enim  sumus,  tua  legere  delecta- 
mur.  Optabile  naunque  est  mihi  et  praeclarum,  sicut 
tuus  Gregoriuiiait,  usque  ad  ultimam  discere  sene^ 
tutem.  Incolumem  coronam  vestram  ad  erudiendam 
Ecclesiam  suam  sancta  Trinitas  Deus  conservare  di- 
gnetur,  sicut  optamus,  beatissime  Pater  [Ms.  Tolet., 
Papa] . 


LICII«ANI 

EPISTOLA  II,  AD  EPIPHANIUM  DIACONUM, 

m  QUA  OSTENDITUR  ANGELOS  ET  ANIMAS   RATIONALES   ESSE   SPIRITUS,   SIVE  TOTIUS   CORPORIS 

EXPERTES. 


(Ex.  ms.  Ecclesise  Toletanse.) 


Domino  sancto    fratri  Epiphanio  diacono,  Lici-r 
nianus  et  Severus  exigui. 

Lectis  Utteris  tuis,  frater  charissime,  grandi  sumus 
admiratione  permoti,  eo  quod  quemdam  virum  in 
tanto  sacerdotaU  culmine  constitutum,  cujus  nomen 
ob  reverentiam  ejus  dicere  nolumus,  sentire  dicas 
creaturarum  nihU  esse  quod  spirituaU  nomine  cen- 
seatur,  omnemque  naturam  quse  non  est  quod  Deus 
cst,  corporaU  modo  tantum  finiri ;  et  excepto  Trini- 
tate  Deo,  non  solum  irrationaUum  spiritus  jumento- 
nim,  ferarum,  vel  avium,  vel  reUquorum,  in  quibus 
est  secundum  Scripturas  spiritus  vitee,  venira  etiam 
rationaUura  spiritus  angelorum  vel  hominum,  non 
debere  dici  spiritus,  sed  corpora,  tanquam  homiDes 
non jam  ex  spiritu  et  corpore,  sed  ex  duobus  subsbtant 
corporibus,  et  aogeU  tantummodo  corporei  esse  cre-D 
dantur.  Hoc  etiam  in  prejudicio  animarum  adducens, 
quod  si  locales  forent^  profecto  et  corporales  forent. 

Unde  subito  praeventus,  nonnuUa  testimonia  Scri- 
pturarum  contra  hoc  opposnisse  scriptis  tuis  inserta 


cognoscimus,  quod  quanto  congruenter  respondens, 
onmis  qui  Scripturas  sanctas  legere  et  credere  stu- 
det,  inteUigit.  Addis  etiam,  ut  tibi  Ubros  beati  Au- 
gustini,  sed  et  cseterorum  qui  de  hac  re  definierunt, 
quantoscunque  habere  videmur,  ad  convincendum 
virum,  qui  responsionibus  tuis  nuUatenus  assentire 
dignatur,  transmittere  debeamus  :  vel  certe  nobis  a 
aUquid  divinitus  fuerit  inspiratum,  ut  scribamus  hor- 
taris.  Uude  sciat  sanctitas  vestra,  si  otium  nostrum 
non  perturbaret  temporis  quaUtas,  et  Uceret  ut  U- 
bros  eosdem,  quos  memoras,  haberemus  in  promptu, 
voluntati  tua3  voluisse  parere.  Sed  quia  non  possu- 
mus  quod  volumus,  id  saltem  volumus  quod  possu- 
mus  :  et  tibi  non  quee  nos  ipsi  voluntatem  sequentes-^ 
nostram    definire   potuerimus,    quodque  [Videtur^ 
legendum,  sed  quod]  in  memoriam  nostram  ex  senio— " 
rum  nostrorum  definitionibus  coUigentes  coacerra' 
vimus,  scribere  profecto  curabimus. 

Sed  nunc  jam  videamus  quid  de  angelis  Psahn(^ 
graphus  dicat :  QmfacU  (inquit^angelM  $uo$  spmtiis. 


fi»3  EPISTOLA  11,  AD  EPU^HANIUM  DIACONUM.  694 

ei  minisiros  suoi,  flammam  ignis.  Advertat  igitur  qui  ^  intelligit,  vel  ratiocinatur,  secundunKpiod  dicit  Apo- 

iUAns:  Tesiisest  enimmihiDeus,cuiservioin8piritu 
meo.  Quem  dixit  hic  spiritum ,  alibi  |aentem  appel- 
lat,  dicendo  :  Ego  autem  mente  sertf$  legi  Dei.  Et 


dicit  angelos  corporeos  esse,  quia  dixit  :  Qui  facU 
Angelos  suos  spiriiuSy  non  corpora.  Angelus  enim 
Grflece,  Latine  nuntius  dicitur,  id  est,  qui  facit  spi- 
ritus  suos  nuntios.  Propterea  et  apostolus  Paulus  ad 
Hebraeos  ait :  Nonne  omnes  sunt  adnmistratores  s^- 
ritus  in  ministerium  missipropter  eos  qui  haerediiatem 
capiunt  salutis  ?  In  angelo  enim  nomen  ofOcii  intelli- 
git,  in  spiritu  scilicit  nomen  naturse.  Similiter  etiam 
in  Actis  apostolorum  Lncas  di  Philippo  refert  quod 
angelus  sit  ei  locutus,  ut  descenderet  in  occursum 
iEthiopi  eunucho;  et  post  paululum  didt,  preetev» 
misso  nomine  angeli :  Diont  autem  spirmmPhilifif» : 
Accede,  et  adjunge  te  ad  currum  is^m.  VidM;  profecto 
qnem  superius  dixerat  angelum,  postea  spijitum 
nuncupari. 

Sed  et  de  angelis  malis,  quamvis  de  societate  bo- 
norum  angelorum  desciverint,tamenquia  oniussunt 
naturae,  sancta  Scriptura  multis  locis  non  eos  cor- 
pora,  sed  spiritus  esse  refert.  Paulus  apostolus  ait : 
Quod  non  sit  nobis  colluctatio  adversus  camem  et  san- 
guinem,  sed  adversus  principes  et  potestates,  adversus 
mundi  rectdres  tenebrarum  harum  :  contra  spiritmlia 
nequiiiw  in  ccelestibus.  Si  igitur  corpora  essent,  non 
spiritus,  non  dixisset  :  contra  spiritmlia  nequitise ; 
sed,  contra  corporalianequitiffi.  EtDominusin  Evan- 
gelio,  Cum  spiritus  (inquit)  immundus  exierlf  ab  ho- 
mine,  ambulat  per  loca  fnaquosa,  quaerens  requiem,  ei 
non  inveniet,et  deinde  vadet  etassumet  septem  spiritus 


iterum  :  Nos  autem  (inquit)  sumus  dreumdsio ,  qai 
spiritu  Deo  servimus, 

Dicitur  et  spiritus  vis  quaedam  anim®  mente  infe- 
rior,  uM  cunctas  imaginatur  similitudines  corporum, 
secundnm  illud  Apostoli  :  Qrabo  spiritu,  orabo  ei 
menfe.  '  % 

Dicitur  et  spiritus  omnium  animalium  irrationa- 
lium,  secimdum  illud  Cenesis  :  Universaque  (inquit) 
jumenta  in  genus  suum,  et  omne  quod  movetur  in  terra 
in  genere  suo,  cunctumqtte  volatile  sccundum  genus 
suum,  universx  aves,  omnesque  volucres  ingressx 
B  sunt  ad  Noe  in  arcamy  bina  et  bina,  ex  omni  carm 
in  qua  erat  spiritus  vitae.  Et  paulo  poai  :  Consumpim 
esi  omnis  caro  qux  movebatur  supm^^^iirram,  volu- 
crum,  animantium,  bestiarum,  omnimMque  reptilium 
qu3B  reptant  super  terram,  universi  homines,  et  cuncta 
in  quibus  spiraculum  vitx  est,  in  ierra  mortua  sunJ^ 

Videat  igituf  qui  nullam  creaturam  dicit  esse  spi- 
ritum,  quantis  testimoniis  sacrarum  Scripturarum 
convincatur;  et  desinat  dicere  prseter  Trinitatem 
Domini,  omne  quod  esse  potest,  corpus  esse.  Omne 
videlicet  corpus,  et  altum  et  latum,  et  iongum  est, 
inveniat  et  dicat  utrum  tripedalis  an  quatripedalis 
sit  anima  hominis  vel  spiritus  angeli,  dicat  etiam  ex 
qno  elemento  habeat  substantiam  :  exceptis  quatuor 


nequiores  se.  Et  in  Regnorum  libris  scribitur  :  Egre-  ^  elementis,  terra  scilicet,  et  aqua,  aere,  vel  igne, 
diar  (inquit)  et  ero  spiritus  mendaxin  or^omniumjpro-     unde  alia  compacta  sunt  coi^pora,  dicat  quintum  ali- 


phetarum  ejus.  Et  alibi :  Spiritus  fomicationis  decepii 
eos.  En  habet  non  solum  angelos  bonos,  verum  etiam 
angelos  malos  spiritus  nuncupari. 

Et  quia  multa,  de  thesauro  Scripturarum  propter 
brevitatem  sermonis  pauca  inde  decerpenles ,  prse- 
termittimus,  ne  fastidium  scilicet  legentibus  genere- 
mus,  ipse  qui  angelos  spiritus  non  esse  credit,  saltem 


quod  elementum  unde  angelo  vel  animse  substan- 
tiam  det.  Sed  quia  invenire  non  potest,  fortassis 
quia  in  elemeims  excellentior  aer  Tel  ignis  est,  aerem 
aut  ignem  allegat  naturam  animse  esse  hominis,  vel 
spiritum  angeli,  et  non  pudet  ut  credatur  inde  esse 
animam  hominis,  autspiritum  angeli,  unde  estcor- 
pus  pecoris  vel  hominis.  Omne  igitur  corpus  quod 


unius  testimonii  paupertate  loetetur.  Proferat  si  us-*  vivit,  ex  quatuor  eleraentis  subsistit :  corpus  enim 


piam  Scripturarum  reperiri  potuerit  angelos  non  de- 
bere  spiritus  appellari.  Verumtamen  quia  hoc  inve- 
nire  nullatenus  poterit,  credat  multifarie  multisque 
modis  dici  spiritus.  Dicitur  spiritus  Deus,  quod  est 
tota  Trinitas,  secundum  quod  legitur  in  Evangelio 


proprie  pertinet  ad  terram,  humor  ad  aquam,  aerad 
pulmones,  quem  accipiunt  et  reddunt  tanquam  folles, 
ignisad  oculos. 

Nec  moveat  quod  diximus,  omne  corpus  quod  vivit, 
cum  et  arbores  vivant  et  oculos  non  habeant,  nec 


Joannis :  Cum  Deus  spiritus  est.  Dicitur  et  Spiritus  J)  unde  aerem  accipiant  et  reddant.  Certum  est  sciUcet 


Deus,  qui  est  tertia  in  Trinitate  persona,  qui  proprie 
appellatar  Spiritus  sanctus,  dicente  Apostolo  :  JJbi 
autem  spiritus  Domini,  ibi  libertas.  Et  iterum  :  Si 
quis  autem  spiritum  Christi  non  habet,  hic  non  esi  ejus. 
Dicitur  et  spiritus  angelus  :  Quifocit  (inquit)  angelos 
suos  spiritus.  Unde  jam  superins  testimonia  redhi- 
buimus. 

Diciiur  et  spiritus  anima  hominis  secundum  illud 
Genesis  :  Formavit  igitur  Dominus  Deus  hominem  de 
Hmo  ierrse,  et  inspiravit  in  fadem  ejus  spiraculumvitse, 
et  factus  esi  homo  in  animam  viventem.  Et  Salomon 
ait :  Quis  scit  si  spiritus  Domini  ascendit  sursum  ? 

Dicitur  et  spiritus  mcns,  quaj  est  veluti  oculus 
aninue;  id  est  intellectus,  unde  cuncta  intelligibilia 


quod  ista  non  habeant ;  verumtamen  et  ipsse  ex  qua- 
tuor  elementis  constare  videntur.  Quantacunque  sit 
proceritas  arboris^  nisi  fixa  radicibus  continetur  a 
terra,  arbor  esse  non  potest,  et  nisi  aqua  ab  aere 
attracta  per  medullas  arboris  usque  ad  summitatem 
fuerit  perducta,  vivere  nuUatenus  potest :  el  nisi  aer 
ab  igne  fuerit  caiefactus,  aquam  levare  non  potest. 
Denique  ideo  autumni  frigore  lapsa  cadunt  folia, 
quia  aer  non  sicut  vemo  aut  aestivo  tempore  calefa- 
ctus  tantam  vim  habct,  ut  aquam  ad  superiora  arbo- 
ris  elevet,  et  viiiditatem  foUis  servet;  sed  paulatim  , 
hiberno  tempore  succedente,  frigefactus,  aqua  ad  in- 
feriora  descendens,  arbor  arescit. 
Ergo  non  improbabiliter  diximus  omne  corpus 


695 


LlCINIANl 


696 


vivens  ex  quatuor  elementis  subsistere.  Quocirca  ^  omnia  loca  illocaliter  continet.  Si  vas  igitur  a  vase 


absurdum  est,  et  a  veritatis  regula  alienum,  ut  anima 
de  aliquo  elementorum  horum  credatur  subsistere. 
Si  omne  pecca^m  (dicente  Apostolo)  quodcunque  fe- 
oerit  homo,  extra  corpus  est,  anima  qu»  peccare  potest 
utique  corpus  non  est,  sicut  Apostolus  ipse  ait ;  Cor- 
pore  absens,  spiritu  autem  praesens,  judicat  hominem 
in  tanta  terrarum  longitudine  disparatum,  procul 
duhio  anima  localis  non  est.  Si  corpus  occidi  potest, 
anima,  secundum  quod  Dominus  in  Evangelio  ait, 
occidi  non  potest;  profecto  anima  quce  occidi  non 
potest,  corpus  non  est.  Si  anima  imago  Dei  est  (ipse 
quippe  dicit :  Faciamus  hominem  ad  imaginem  no- 
stram  et  similitudinem  nostram),  etfecit  Deus  homi- 
nem  ad  imaginem  suam,  et  Deus  incorporeus  est ; 


contineatur,  illud  profecto  minus  est  quod  interius, 
iUud  majus  est  quod  exterius.  Quomodo  ergo  anima, 
sicut  dicitur  parvum  corpus,  tantas  magnitudines 
corporum  continet  ?  £t  idcirco  rite  creditur  anima, 
quantitatem  nullam,  qualitatem  habere  ullam,  Deum 
nec  quantitatem  nec  qualitatem  habere  :  quia  igitur 
sequalis  Deo  non  est,  qualitatem  habere;  quia  corpus 
non  est,  quantitatem  non  habere. 

Cum  etiam  cogitet,^si  potest ,  quid  sit  in  geome- 
trise  disciplina  punctimi,  quid  in  hnea  ,  quee  nullam 
habet  latitudinem,  nullam  altitudinem,  sed  sohim 
habet  loopludinem ;  auferat  etiam  cogitationem 
ab  omnium  rerum  corporearum ,  quamvis  minutis- 
simarum,  usque  ad  filum  aranese,  quod  pro  modulo 


profecto  anima,  quae  imago  Dei  est,  corpus  non  est.  B  suo  et  latitudinem  et  altitudinem  habere  dignosci- 


Porro  si  anima  corpus  est,  imago  Dei  non  est.  Sed 
quia  verum  eai  imaginem  Dei  esse  animam,  et  con- 
trarium  Scripturse  sanct»  dici  non  potest,  anima 
corpus  non  est. 

^  Sed  in  defensione  animarum  corporearum  illud 
maxime  astruere  videtur,  quod  anima  contineatur  in 
loco.  Rogamus  itaque  respondeat  a  quo  loco  conti- 
neri  ^piTnAm  posse.  Si  a  corpore  suo,  ergo  melius 
est  corpus  quod  continet,  quam  anima  quae  continct 
corpus.  Verumtamen  quia  melius  esse  corpus  anima 
absurdum  est  dicere ;  ergo  non  anima  continetur  a 
corpore,  sed  anima  continet  corpus.  Si  ab  anima.re- 
gitur,  si  vivilicatur,  quanto  magis  et  continetnr? 


tur.  Et  cum  intellexerit  hanc  lineam,  quam  diximus 
non  esse  corpoream,  intelligatque  rem  incorpoream, 
intelligat  corpus  non  esse ;  intelligat  rem,  quse  regi 
in  corpore  confirmatur,  corpus  esse  non  posse.  Apo- 
stolus  enim  ait  :  Quos  praescivit  praedestinamt  con- 
formes  fieri  imaginis  Filii  ejus,  Intelligat  igitur  quod 
Apostolus  ait  :  Qui  adhxret  meretrici  unum  corpns 
efficitur;  qui  autem  adhaeret  Domtno  unus  spiritus 
est, 

Quapropter  secundum  rectdB  fidei  catholicsB  veri- 
tatemj^i^edimus  Dominum  incorporeum  fecisse  ali- 
qua  incorporea ,  aliqua  corporea ,  prseposuisse  in 
genere  corporearum  rerum  rationaUa  irrationabi- 


Nec  enim  sic  implet  corpus  quod  continet,  sicut  uter  ^  libus,  intelligibilia  non  intelligentibus,  justa  injustis. 


impleri  videtur  aqua,  ut  tantum  interius  sit,  non  ex- 
terius.  Tota  igitur  anima  interius  est,  tota  exterius, 
tanta  est  in  minore  corporis  parte,  quanta  in  majore. 
Si  enim  extrema  corporis  pars  vel  digitb  tangatur,  tota 
sentit.  Et  cum  sensus  corporis  quinario  numero  dis- 
pertiti  sint,  illa  dispertita  non  est  in  sensibus  :  tota 
itaque  videt,  tota  audit;  tota  odorat,  tota  tangit,  tota 
gustat :  et  cum  corpus  movet  ipsa  per  locum,  non 
movetur  ipsa  in  loco. 

Quocirca  valde  veraciter  tres  intelliguntur  motio- 
nes  naturarum  :  una  Dei ,  quae  nec  in  tempore  est, 
nec  in  loco  :  alia  spiritus  rationalis,  quse  tantum  in 
tempore  est.  Sed  forsitan  respondebit ;  Ut  quid  re- 
quiritur  a  me  quantaanima  magnitodine  extendatur. 


recta  pravi^ ,  -  immortalia  mortalibus.  In  genere 
igitur  rerum  corporearum ,  sensibiha  insensibilibus, 
viventia  non  viventibus ,  coelestia  terrestribus ,  mas- 
culinum  feininino,  maxime  valentem  minus  valen- 
tiori. 

Sed  haec  dicimus  ostendentes  quid  habeat  ordo 
naturse,  non  quid  nostrum  asserat  commodum.  Quis 
non  etiam  malit  habere  panem  quam  sorices,  gem- 
mam  quam  famulam  ?  et  plerumque  etiam  amplius 
appenditur  equus  quam  servus  ,  dum  scilicet  utilitas 
appenditur,  non  ordo  creantis. 

Sed  jam  vel  nunc  accipiat ,  charissime  frater,  qui 
te  minime  audire  detractat,  sanctum  atque  egregium 
praidicatorem  antistitem  Augustinum  :  et  licet  pene 


cum  veraciter  pateat,  extra  corpus  suum  esse  non  J)  in  omnibus  opusculis  suis,  ubi  eum  causa  exegit. 


posse,  et  secundum  magnitudinem  corporis  animam 
quantitate  finiri  ?  Ergo  si  juxta  quantitatpm  corporis 
quantitas  est  animoe ,  tanto  quisque  debeat  esse  sa- 
pientior,  quanto  fuerit  coi*pore  grandior.  At  vero 
cum  plerumque  cemamus  sapientiores  esse  minores, 
quam  corpore  grandiores,  non  est  animae  secundum 
corporis  quantitatem  quantitas.Porro  autem,si  tantam 
magnitudinem  habeat  anima,  quantam  corpus;  quo- 
modo  in  paiTum  corpus  tantas  corporum  granditates 
imaginum  continet  ?  An  non  omnes  magnitudines  ci- 
vitatum  quas  novimus,  montium,  iluminum,  coeli  et 
terrse,  vel  reliquarum  specierumanimocontinemus? 
Quis  etiam  locus  tam  grandis  animse  cum  tanta  spatia 
locorum  continet?  Sed  quia  ipsa  corpus  non  est, 


animam  vel  angelum  instruat  incorporeum,  verum- 
tamen  quia  angustia  temporis  (sicut  jam-  diximus) 
coarctat,  libros  ejus  nec  vobis  transmittere,  nec  nobis 
legerc  vacat,  pauca  etiam  quse  nobis  ex  libris  ejos 
ad  incorporalitatem  animae  autangeli  astniendam  in 
mentem  veniunt,  flcribere  curavimus.  In  libro  igitur 
qui  titulum  habet,  De  summo  bono,  supra  memoratus 
antistes  :  «  Omnis  natura  (inquit)  aut  spiritus  aut 
corpus  est;  spiritus  incommutabilis  Deus  est,  spiri- 
ritus  commutabilis  facta  natura,  sed  corpore  mehor.>» 
In  libro  etiam  de  Virginitate  sanctse  Mariaey  quem 
ad  Volusianum  scripsit :  «  Si  autem  (inquit)  quidam 
rationem  reddi  sibi  flagitant,  quomodo  Deos  homini 
permistus  sit,  ut  unaiieret  persoiia  Chdsti;  cum 


697  EPISTOLA  U,  AD  EPIPUANIUM  DIAGONUM.  698 

hoc  simul  fieri  oportuerit,  quasi  rationem  ipsi  red-  a  in  toto  quam  in  aliquo,  et  tam  magnum  in  parvo 


dant  de  re  qucB  quotidie  fit,  quomodo  misceatur 
anima  corpori,  ut  una  persona  fiat  hominis.  Nam 
sicut  in  unitate  personse  anima  utitur  corpore,  ut 
booiA  sit ;  ita  in  unitate  personae  Deus  utitur  ho- 
miner  ut  Christus  sit.  »  Et  post  paululum  dicit : 
«Persona  hominis  mistura  estanimse  et  corporis; 
persona  autem  Christi  mistura  est  Dei  et  hominis. » 
Et  post  paululum :  «Yerumtamen  duarum  incorpo- 
rearum  rerum  conunistio  facilius  credi  debuit,  quam 
unius  incorporeae  et  alterius  corporese.  Nam  si  anima 
in  sua  natura  non  fallitur,  iiicorpoream  se  csse 
comprehendit.  Multo  magis  incorporeum  est  Verbum 
Dei,  ac  per  hoc  Verbi  Dei  et  animse  credibilior  debet 
esse  commistio,  quam  animae  et  corporis.  Sed  in 


quam  in  magno.  Non  igitur  localis  est  anima.  £t 
quidquid  illocale  est,  corporeum  non  est.  Igitur 
anima  corpus  non  est.  Item  ratiocinatur  :  Anima 
rationalis  est,  et  substantialiter  inest  animee  ratioci- 
nari,  et  ratio  incorporalis  atque  illocalis  est :  igitur 
incorporalis  est  anima.  Item  volantas  animse  sub- 
stantia  ejus  est,  et  si  tota  vult  anima,  tota  voluntas 
est,  et  voluntas  corpus  non  est.  Igitur  anima  non 
est  corpus.  Item  memoria  illocalis  qusedam  capacitas 
est,  quae  nec  multitudine  recordabilium  distenditur, 
nec  paucitate  tenuatur,  et  incorporaliter  etiam 
corporalium  reminiscitur.  Et  cum  meminit  animus, 
totus  meminit,  et  totus  memoria  est,  qui  meminit 
totus  :  et  memoria  corpus  non  est.  Non  igitur  corpus 


nobis  ipsis  experimur   illud ;  in  Christo    credere  B  est  animus.  Item  corpus  nec  appropinquat  Deo,  nec 

recedit  a  Deo ;  animus  autem  et  proximat  et  longin- 
quat  illocaliter ;  igitur  animus  localis  non  cst.  »  Et 
hactenus  de  incorporalitate  animae  disputatum  sit. 


jubemur:  si  autem  utrumque  nobis  inexpertum 
credendum  preeciperetur,  quid  horum  citius  crede- 
remus  ?  Quomodo  non  fateremur  duo  incorporea, 
quam  unum  incorporeum  alterumque  corporeum 
facilius  potuisse  misceri  ?  »  H(bc  disputatio  vera 
ratione  plenissima  magni  antistitis  incredulos  provo- 
cans  ad  fidem  dncet ;  ut  scilicet  sicut  credunt  ani- 
mam  incorpoream  corpori,  ut  una  persona  fiat  ho- 
minis ,  potuisse  misceri ;  multo  facilius  credere 
debent  Verbum  Dei  incorporeum,  incorporese  animsB 
potuisse  misceri. 

In  libro  etiam  de  Origine  animse,  quem  ad  sanctum 
Hieronjmum    presbyterum    scripsit ,   incorpoream 


Videamus  deinceps  utrum  assertio  nostra  eo  quod 
angelorum  natura  sit  incorporea,  aliquo  testimonio 
roboretur.  Beatus  certe  Augustinus,  licet  in  multis 
opusculis  astruat  angelos  incorpoream  esse  n^turam, 
veruntamem  in  libro  Trinitatis  non  solum  ex  incor- 
poreo,  verum  etiam  ex  corporeo,  id  est  ex  duplici 
substantia,  eos  esse  asseverat,  ut  ex  una  ad  Dei  con- 
templationem  non  recedant,  secundum  quod  Domi- 
nus  in  Evangelio  cum  de  non  condemnandis  parvulis 
ageret :  Quia  angeli  eorum  semper  vident  faciem  Por 


moqueessetmimaminqmiietsidif/iciletardioribuSr^A'  t      *  i-      j     i-  j 

,    .  .  .  ^  C  ^  ^^>  Q^^  *^  ^^**^  ^^^  9   6^  ^^^^  3"  aliqua  agenda 


persuaderi  potest,  mihi  tamen  fateor  esse  persuasum, 
Haec  verba  beati  Augustini  ostendunt  illos  non  posse 
intelligere  anim»  incorporahtatem ,  qui  ingenio 
pusillo  non  valent  sejungere  corporea  ab  incorporeis 
rebus  :  quia  scihcet  tantum  coiporis  sensibus  dediti, 
nihil  esse  existimant  quod  non  per  sensus  corporis 
percepisse  meminerint.  Scripsitautemidemegregius 
Doctor  librum  de  quantitate  animro,  multis  et  multi- 
plicibus  disputationibus  refertum,  in  quo  inter  cae- 
tera  de  incorporalitate  animo;  disputat.  «  Non  enim, 
ait,  ullo  modo,  aut  longa,  aut  lata,  aut  quasi  valida 
suspicanda  est  anima  corporea.»  Ista  sunt,  ut  mihi 
videtur,  et  de  consuetudine  corporum  sic  animam 


quaeiimus,  ideoque  bene  praecipitur  etiam  in  my- 

steriis,  ut  omnia  corpora  contemnat,  universoque  fl         i".'    "^T    '  ^~     •        j-^  -^  »  1.     * 
»  '^     ,  . ,      *  ^     u  angelica  secundum  propriam  dignitatem,  et 

huic  mundo  renuntiet,  qui,  ut  videmus,  corporeus 
est,  quisquis  se  talem  reddi  desiderat,  qualis  a  Deo 
factus  est,  id  est  similis  Deo.  Non  enim  alia  salus 
animse  est,  aut  renovatio,  aut  reconcUiatio  auctori 
sno. 

Claudianus,  vir  disertissimus,  edidit  libros  de  In- 
corporaUtate  animse  tres,  omni  eloquentise  splendore 
fulgentes  :  in  quibus  inter  ccetera  ingenii  sui  docu- 
menta  prseclarissima  :  Omno,  inquit,  illocale  in- 
corporeum  quoque  est.  Porro  vita  corporis  anima 
est,  et  in  corpore  vivit ;  et  tam  vivit  anima  in  parte 
corporis,  quam  in  toto  corpore ;  tantum  ergo  vitce  in 
parte  corporis  est,  quantum  in  toto  corpore,  et  vita 
h€ec  anima  est :  nec  locale  est  quod  tam  magnum  est 


in  conspectu  hominum  veraciter  appareant.  Sic  enim 
in  libro  ii  ejusdem  operis  :  «  Assumentes,  inquit, 
angeli  corporalem  speciem  a  creatura  corporea  in 
usum  ministerii  sui,  sicut  cuique  opus  esset,  aut 
ipsum  corpus  suum  cui  non  subdimtur,  sed  subditum 
regunt,  in  species  quas  volent  accommodatas  atque 
aptas  actionibus  suis  immutantes  atque  vertentes, 
secundum  attributam  sibi  a  Crealore  potentiam.» 
Item  in  libro  iii  supra  memoratorum  librorum  :«Non 
solum  malos,  inquit,  sed  nec  bonos  angelos  fas  est 
putari  creatores,  si,  pro  subtilitate  sui  sensus  et 
corporis,  semina  rerum  istarum  nobis  occultiora  no- 
verunt.»  Et  paulo  post :  u  Quee  in  coelis  sunt,  inquit, 
non   investigamus,  quo  rerum  genere,  et  corpora 

eorum 
qusedam  corporalis  actio  continetur.»  Item  libro  viii, 
docens  Dominum  non  esse  corpus,  nec  sicut  cogita- 
fur,  inquit:  «angeli  mundi  spiritus  coelestia  corpora 
inspirantes,  atque  ad  arbitrium  quo  serviunt  Deo 
mutantes,  atque  se  vertentes,  nec  si  omnes  cum  sint 
millia  millium  in  unum  coUecti  unus  fiant,  nec  tale 
aliquid  Deus  est,  nec  si  eosdem  spiritus  sine  corpo- 
ribus  cogites,  quod  quidem  camaU  cogitationi  diffi- 
cillimum  est. 


Memores,  frater,  dilectse  sententio^  Domini,  quia 
duorum  aut  trium  hominum  testimonium  verum  sit, 
labori  nostro  in  arcto  tempore  providentes,  hos  duos 
excellentissimos  tractatores,  ut  facilius  credat,  in 


699  SANGTI  V£RAN1  SENTENTIA,  D£  GASTITATE  SAGERDOTUM.  700 

quantum  quivimus  ex  opascnlis  eonim  memoria  re-  A  Quod  si  his  noluerit  assentirey  nec  plurimoram  te- 
tinere ,   scripta  per  vos  notescenda  mandavimus.     stium,  si  producti  fuerint,  assentire  cui^it. 


LICINIANI,  CARTHAGINENSIS  EPISCOPI,  ^.t 

EPISTOLA  III,  AD  VINCENTIUM  EPISCOPM 

EfiOSITAN^  INSULiE. 

CofUra  eos  qui  credebant  epistolas  de  coslo  cecidisse  in  memoriam  sancti  Petri  Rom9, 

(NuDC  primum  edita  ex  Ms.  Ecclesiffi  Toletanffi.) 


Inter  varias  tribulationum  angustias  non  nos  pi-  g  torquere,  et  ad  excitandam  libidinem  nugatoribus 

gnit,  cogente  charitate  Christi,  hsec  qnaliacunque  cantionibus  proclamare. 

sunt,  ad  Sanctitatem  vestram  verba  dirigere,  insi-  •  Absit  ergo  a  Sanctitate  tua  hoc  credere,  ut  epistolfle 

nuantes  accepisse  nos  litteras  tuas,  et  de  vestrae  nonc  nobis  mittantur  a  Christo.  Sufficiat  enim  quod 

sospitatis  bono  gavisos.  Sed  in  id  non  miuime  con-  locutus  est  in  prophetis  per  se  ipsum,  et  per  8U0« 

tnstati  sumus,  quod  litteras  cujusdam,  quas  ad  nos  apostolos.  Nam  et  his  non  litteras  transmittebat  e 

direxistis,  sicut  tuse  indicant  litterse,  susceperis,  et  coelo,  sed  Spiritu  sancto  eorum  corda  replebat.  Ex- 

de  tribunali  populis  eas  feceris  annuntiari.  Ego  enim  ceptisenim  decem  prseceptis,  quae  in  tabulis  lapideis 

mox  a  te  transmissas   accepi,  in  prsesentia  ipsius  mirabiliter  data  sunt,  ad  nullum  prophetarum  aot 

perlatoris  exordium  litterarum  ipsarum  legens  ;  et  apostolorum  Epistolse  missoe  sunt  de  coelo.  N6n  igi- 

non  patienter  ferens,  nec  dignum  ducens  nsenias  tur  credas  quae  nunquam  facta  lcguntur  :  que  etsi 

ipsas  perlegere,  statim  scidi,  et  eas  in  terram  pro-  facta  essent,  post  prsedicationem  Evangelii  jam  ne- 

jeci,  admirans  quod  his  credulus  fueris,  et  post  pro-  cessaria  non  sunt.  Et  si  fbrte  ipsum  nomen  novum  te 

phetanim  vaticinia,  et  Christi  Evangelia,  apostolo-  delectavit,  quia  ipsa  epistola,  sicut  simulator  scrip- 

rumque  ejus  Epistolas,  nescio  cujus  hominis  litteras  psit,  de  coelo  descendit  super  altare  Christi  in  me- 
sub  nomine  Christi  factas,  ejus  esse  credideris ;  ubi  C  moria  sancti  Petri  apostoli,  scilo  diaboli  esse  figmen- 

nec  sermo  elegans,  nec  doctrina  sana  poterit  re-  tum,  et  omnem  scripturam  divinam,  epistolam,  aut 

periri.  epistolas  esse  coelestes,  et  ad  nos  de  coelo  fuisse 

In  principio  ipsius  epistolae  legimus  ut  dies  Domi-  transmissas. 
nicus  colatur.  Qnis  enim  Christianus,  non  propier         Emendet  ergo  quod  temere  credidit  Sanctitas  tua, 

ipsum  diem,  sed  propter  resurrectionem  Domini  et  in  prsesentia  populi  ipsam  epistolam,  si  est  penes 

nostri  Jesu  Christi,  eo  quod  in  ipso  a  mortuis  resur-  te,  rescinde  :  et  hoo-te  poeniteat  quod  de  tribunali 

rexit,  revei!>endissimum  non  habeat  ?  Sed,  quantum  eam  feceris  recitari,  beati  apostoli  sequens  doctri- 

sentio,  ideo  novus  iste  praedicator  hoc  dicit,  ut  nos  nam,  quod  inter  caetera  ad  Galatas  scripsit :  S«  guw 

judaizare  compellat,  ut  nullus  sibi  in  eodem  die  evangelizaverit  vobis  praeter  id  quod  accepistis,  an(k- 

necessaria  victus  praeparet,  aut  viam  ambulet.  Sed  thema  sit,  Sed  et  illud  Evangehum  omnis  lex  et  pn>- 

hoc  quam  pessimum  sit,  Sanctitas  tua  perpendat.  phetae  usque  ad  Joannem  prophetaverunt.  Deinceps 

Utinam  populus  Christianus  si  die  ipso  ecclesiam  non  si  qua  nova  vel  inusitata  divulgata  fuerint,  omnino 

frequentat,  aliquod  operis  faceret,  et  non  saltaret.  abjicienda  et  detestanda  Sanctitas  tua  noverit.  On 

Meliusque  erat  viro  hortum  facere,  iter  agere,  mu-  «v  pro  nobis,  domine  sancte  et  in  Christo  charissime 

lieri  coium  tenere,  et  non,  ut  dicitur,  ballare,  sal-  frater. 
tare,  et  membra  a  Deo  bene  condita  saltando  male 


ANNO  DOMINI  DLXXXVI. 


SANCTUS  VERANUS. 


OBSEHVATIO  SIRMONDI  IN  SEQUENS  FRAGMENTUM. 

Satis  apparet  banc  sententiam  in  synodo  aliqua  dictam  a  Yerano  episcopo.  Sed  cujus  sedis  fuerit  episeopos,  Codex 
sancli  Germani,  unde  excerpta  est,  non  expnmit.  Cum  hoc  loco  intexeretur,  veniebat  in  mentem  Veranas  Cabelli- 
censis  cpidcopus,  qui  proximae  synodo  Matisconensi  n  Bubscribit.  Nonc  vero  aptius  triboi  posse  Tidetiir  Venmo 
liugdunensi,  ad  quem  exdtant  Hilari  pap»  epistoliBy  ab  eoque  tum  dicta,  cum  in  synodo  proTineiak»  iooi  afiueUir* 


mm^m^m 


SANGTI  VERANI  SENTENTIA.    .« 

IN  ALIQUA  HUJUS  TEMPORIS  STMODO  DICTA,   DE  CASTITATE  SACERDOTUM, 


Veranns  episcopus  dixit :  Quis  prsesidentem  sacris  ^ 
altarihus ,  atque  ad  ipsa  sancta  sanctorum  lionoris 
priyilegio  venientem  indignissimis  camalium  volu- 
ptatum  contaminari  illecebris  patiatur ;  ac  sub  ipso 
conjugalis  licentise  nomine  acquiescat  quempiam  cle- 
ricorum,  et  saotrdotis  agere  ofllcium ,  et  mariti  im- 
plere  personam ;  cum  purificatis  corpoiiiatque  animi 
moribus  multa  cogitatione  perpendendum ,  quam 
idoneus  esse  debet  is  qui  ad  celebranda  mysterio- 
rum  loca  non  solum  pro  suis,  verum  etiam  pro  alie- 
nis  peccatis  intercessunis  accedit.  Incongruum  siqui- 
dem  mihi  videtur,  de  conjugali  ioro  aliquem  con- 
Eurgentem  altariorum  septa  penetrare.  Ipsi  utique 
illuminati  et  docti  de  Spiritu  sancto ,  optime  nostis 
oblaturum  spintalis  sacriiicii  victimas  quali  oporteat 
igne  llagTare.  Si  enim  in  lege  veteri,  ubidum  evan-  B 
gelicse  perfectionis  auctoritas  prsefulgeat,  sancto  Da- 
vid,  cum  fugse  necessitate  premeretur,  sacerdos  Sa- 


doch  ncm  |pias  panes  p#bpositionis  tradidit,  quam  se 
et  pueros  suos  jam  die  tertio  mundos  esse  a  mulie- 
ribiu  fateretur;  quis  immaculatas  agni  cames  ad 
salutem  mundi  preestitas  post  passionum  inquina- 
menta,  vel  etiam  audeat  consecraret  Beatus  PauMI 
apostolus  in  veritate  nos  contestatur  dmns  :  f^bai,' 
se  unusquisque  ministrorum,  et  sic  panem  illum 
praesumat  olferre  (ICcf^  xi).  Notum  vobis  est,  circa 
loca  beatitudinis  vestro^,  sub  magnorum  Patrum  di- 
seiplina,  moii||ohorum  congregationes  esse  non  par- 
vas,  unde  ad  8tt{>plenda  clericorum  ofBeia  in  piMh 
ptu  est  viros  bonos  assurai.  Utiliorest  enim  in  Ec- 
desia  paucorum  bonorum  electa  probatio,  quam  ei^ 
raticae  multitudiiiis  prassentia  conglobata;  ac  plus 
sediiicationis  afferunt  rara  Yirttrtis  exempk,  quam 
popularis  licenti®  abopidans  et  incorreria  prse- 
sumptio.  *       *^ 


^" 


ANNO  DOMim  DXC. 


PELAGIUS  PAPA  II 


(Mansi  Collectio 


CmciL 


tom.  IX.) 


NOTITIA,  EX   LIBRO   PONTIFIGALL 

Pelagius  *  natione  Romanus  ex  patre  VinigiIdor|  [Cod.  Luc,  Unigeldo],  sedit  annos  decem,  menses 

NOTiE  SEVERmi  BINII. 


*  Post  vacationem  trium  mensium  et  undecim  die- 
rum,  die  11  Novembris  anni  577  post  Christum 
natum,sublegitur  Pelagius  junior  ejus  nominissecun- 
dus  Romanus  pontifex,  patre  Vinigildo,  et,  ut  puta- 
tur  ex  nomine,  Gothico  potius  quam  Romano  genere. 
Pontilicatus  illius  incidit  in  calamitosa  tempora,  qui- 
bns  Langobardi  Italiam  vastabant,  atque  occidentalis 
Ecclesia,  propter  synodum  va  sede  apostolica  appro- 
batam,  diro  schismate  usque  ad  Hibemos  divisa  erat. 
His  consulturus  pontifex  sanctissimus ,  consilio  et 
auxilio  sancti  Gregorii  successoris  sui  librum  edidit 
pro  quinta  synodo,  quam  defendens  ait^  tria  capitula 
mre  meritoque  condemnata  esse.  Memmit  hujus  U- 
beUi  sanctusGregoriusinepistoIaadHibernos,  quem 
infra  inter  epistolas  Pelagii  nunc  primum  ex  Annali- 
bus  Baronii  m  lucem  emittimus  :  de  quo  plura  vid^i 
infra  in-notis  ibidem.  Hujus  temponbus  a  Joanne 
sacrae  Romanae  Ecclesice  presb}rtero  erectum  est  ora- 
tohum  apud  thermas  Agrippinas,  quod  servis  Dei, 
monachis  nimimm,  inserviret,  illudque  reditibus  lo- 
cupletavit,  scripto  de  his  omnibus  testamento :  quod 
cum  Pelagio  papse  tradidisset ,  ex  hac  vita  migravit. 
Grcgoriussuccessor  Pelagii  mutata  voluntate  testatoris 
in  eodem  sacras  virgines  collocavit  sub  cura  religiosse 
feminse  Bonae  abbatissae.  Exstant  de  his  omnibus 
ipsius  sancti  Gregorii  epist  libro  vii.  Uiide  intelligis 
Romanom  pontiiicem  testamentorum  ad  pias  causas 


conditorum  arbitmm  esse,  ita  ut  in  alium  seque  pium 
usum  Ula  mutare  possit,  si  id  ratio  persuadeat.  Justi- 
nus  imperator  precibus  sanctse  Marifle  virginis  mentis 
sanitati  restitutus,  designato  successore  Tiberio,  post 
exactos  imperu  annos  sexdecim  mensesque  novem 
cum  dimidio,  ex  hac  vita  recessit.  Tiberius  antequam 
coronaretur,  loca  sancta  obivit,  Sophiae  uxoris  Justini 
insidias  Dei  auxUio  evasit,  et  dum  insidiantem  bonis 
omnibus  spoliasset,  eamdem  in  ordinem  redegit. 
Unde  factum  sine  dubio  quod  non  tantum  contra 
hostes,  sed  etiam  adversus  iteratam  Sophise  conju- 
rationemcum  Justiniano  Justini  cognato  mitam,  prse- 
clare  triumpharit.  -Hic  cum  segrotantem  Eutychium 
Constantinopolitanum  episcopum,CoDstantinopoIi  be- 
nedictionem  ab  eo  perceptums,  invisisset,  intellexit 
se  post  quatuor  menses  ex  hac  vita  avocandum.  Qiiar- 
to  mense  adveniente  in  morbum  incidens,  Mauritium 
civili  et  castrensi  mUitia  clamm  ,  catholica  quoque 
J)  religione  et  virtutibus  iUustrem,  Csesarem  creat,  da- 
taque  illi  uxore  Glia  Coostantina ,  imperium  eidem 
pro  dote  assiguavit.  Mense  Augusto  anni  586,  Tibe- 
rius  imperator  piissimus  magno  dolore  bonorum 
omnium  ab  imperio  inquieto,  prout  in  somnis  vide- 
rat,  ad  pacatum  coeleste  regnum  transiit.  Mauritius 
imperium  adeptus,  per  litteras  ad  Theodorum  archi- 
mandritam  datas  rogavit  pro  se  orari ,  ut  impenum 
in  pace  tueri,  et  ab  hostibus  defendere  posset. 


703 


PELAGll  PAPJE  II 


704 


duos,  dies  decem  *.  Hic  ordinatur  (a)  ahsque  jus-  ^  mento  constnictam,  et  tabolis  argenteis  exomavit 


sione  principis  ,  eo  quod  Langobardi  obsiderent  ci- 
vitatem  Romanam,  et  multa  vastatio  ab  eis  in  Italia 
fieret.  Eodem  tempore  tantse  pluviae  fuerunt,  ut  om- 
nes  dicerent,  quia  aqusB  diluviae  supennundarent, 
£t  talis  clades  fuit,  qualem  a  saeculo  ntlSiis  meminit 
fuisse.  Eodem  tempore  investivit  corpus  beati  Petri 
apostoli  tabulis  argenteis  deauratis.  Hic  domum  snam 
ji^nodochium  fecit  pauperum  senum.  Hic  fecit  coe- 
metexium  beati  Hermetis  martjris.  Hic  fecit  supra 
eorpus  beati  Laurentii  martyris  ^  basilicam  a  funda- 


sepulcrum  ejus.Qui  mortuus  est,  et  sepultus  ad  beatum 
Petrum  apostolum  vi  Idus  Februarias  [In  Cod.  Luc,^ 
VI  Idus  Februarias  deest].  Hic  fecit  ordinationes  duas 
per  mensem  Decembrem,  presbjrteros  lxzxii,  diaco- 
nes  VIII,  episcopos  per  diversa  loca  numero  xlvui 
[Cod.  Luc.y  presbyteros  xxviu,  diaconos  vii,  etc.]. 
Cessavit  episcopatus  ejus  menses  vi,  dies  xxv  [Cod. 
Luc,  menses  ni,  dies  xxv,  sub  die  7  Februarii, 
ind.  5]. 


•  Anno  Christi  590,  vi  idus  Februarii  defimctum 
esse  Pelagium,  cum  sedisset  annos  xii,  menses  ii,  et 
dies  xxvu  ,  constat  ex  initio  pontificato  sancti  Gre- 
gjorii,  qui  postquam  sedes  apostolica  Ti  mensihus  et 
xxydiehus  pastore  vacasset,  iii  Nonas  Septembris 
anno  v  Mauritii  imperatoris,  qui  est  Christi  Redemp- 


NOT^  SEVERINI  BINII. 

ritii  imperatons  annum  septimum.  Vide  Baron.  590, 
num.  2. 

b  Cum  sancti  Laurentii  corpus  ab  operariis  qusre- 


retur,  miranda  atque  pavenda  illa  contigernnt  quae 
sanctus  Gregorius  libro  iii,  epistola  30,  enarrat  his 
verhis  :  «  Sanctse  memorise  decessor  meus  itidem  ad 


toris  590,  Pelagio  in  pontificatu  successit.  Manifeste  B  corpus  sancti  Laurentii  martyris  qusedam  meliorare 
igitur  errore  labuntur  qui  depravatum  Anastasii  tex-     desiderans,  dum  nescitur  ubi  venerabile  corpus  ejus 


tum  secuti,  huic  pontihci  annos  duntaxat  x  menses 
11  et  diet^,  attribuunt.  Et  (juidem  majore  errore  de- 
cipiuntui  qui  obitum  Pelag||,  et  creationem  Gregorii, 
vel  in  sequentem  annum  rejiciunVvel  direrso  anno 
contigisse  scriklMiit.  Longius  vero  nac  in  re  aherrat 
Beda,  qui,  de  Gestis  AngL  libro  i,  cap.  23,  creatio- 
nem  Gregorii  coUocat  suh  anno  decimo  Mauritii  im- 
peratoris  quam  anno  quinto  ejusdem  imperatoris  in- 
chuante  indictioue  nonacontigisse  ipsiusmet  Gregorii 
testiiicatioiie  constat,  principio  lihri  ii  Epistolarum, 
uhi  pontificatus  sui  annum  secundum  numerat  Mau- 


esset  collocatum ;  et  effoditur  exquirendo,  subito  se- 
pulcrum  ejus  ignoranter  apertum  est,  et  ii  qui  prae- 
sentes  erant  atque  lahorabant  monachi  et  mansiona- 
rii,  qui  corpus  ejusdem  martjris  viderunt,  quod  qui- 
dem  minime  tangere  prsesumpserunt ,  omnes  intra 
decem  dies  defuncti  sunt,  ita  ut  nullus  superesse 
potuisset,  qui  sanctum  et  justum  corpus  illius  vide- 
rat.  »  Hsec  Grego^Epwi  de  inventiene  corporis  sancti 
Laurentii. 


(a  Cod.  Luc.  habet  aliquid  erasum ,  post  qus  le- 
gitur  :  cep^o  jussiof^  principis.  Mansi. 

OBSERVATIO  PHILIPPI  LABBE,  S.  J. 

In  line  Cod.  ms.  viri  clarissimi  Claudii  Hardyi  se-  stasium  bibliothecarium  non  omnes  vitas  scripsisse 
natoris  Parisiensis  eruditissimi  quo  hactenus  usi  su-  Romanorum  pontificum,  qui  a  Damasi  papse  aetate 
mus  haic  habentur  :  A  beato  Petro  usquc  nunc  ptff  ad  sua  tempora  floruerunt,  sed  ex  variis  ninc  inde 
anni  ccccxliv,  et  menses  vr,  exceptis  intervallis  episcb-  Q  coagmentasse  universam  iUam,  quce  sub  ejus  nomine 
patuum.  Finis.  Unde  manifestissime  arguitur  Ana-     apparet,  coUectionem. 


PELAGII   PAPiE   II 

EPIST0L2:  ET  DXXaiETA. 


EPISTOLA  PRIMA  [Olim  UI], 

AD  GREGOIUUM  DIACONUM 

Ut  ab  imperatore  auxilium  contra  Langobardos  sibi 

impetret. 

Pelagius  episcopus  dilecto  filio  Gregorio  diacono. 

Omnia  quidem  quce  necessaria  fuerunt,  per  Hono- 
ratum  notarium  tibi  curavimus  indicare ;  quem  cum 
fratre  ,  et  coepLscopo  Sebastiano  ad  dilectionem 
tuam  direximus,  ut  quia  iUis  in  pai^tibus  ad  Raven- 
nam  usque  nunc  cum  viro  glorioso  domino  Decio 
Patricio  fuit,  ipse  sua  relatione  te  de  omnibus  stu- 
deat  informare  :  vel  si  qua  necessaria  judicaveris, 
possis  domino  imperatori  suggerere.  Quia  tant« 
calamitates  ac  tribulationes  nobis  a  perfidia  Lango- 
bardorum  illatce  sunt,  contra  suum  proprium  jusju- 
randum,  ut  nullus  possit  ad  referendimi  sufficere. 

*  Ex  annotationibus  Labbsei  quae  apud  Mansi  erant 
ad  marginem  ,  breviores  nos  in  textu  inter  uncinos 
coliocamus,  longiores  vero  infra  paginam  relega- 


Prsedictum  autem  fratrem  Sebastianum  quomodo 
susceperimus,  vel  in  quali  apud  nos,  te  suggerente, 
fuerit  charitate,  ipsius  poteris  relatione  eognoscere ; 
qui  etiam  promisit  nobis  necessitates  vel  pencu]& 
l^  totius  Italiae  piissimo  domino  imperatori  suggerere. 
Loquimini  ergo,  et  tractate  pariter,  quomodo  nostiis 
possitis  celeriter  subvenire  periculis  :  quia  ita  hic 
coangustata  est  respublica,  ut  nisi  Deus  piissimi  in 
corde  principis  inspiraverit,  ut  insitam  sibi  misen- 
cordiam  suis  famulis  largiatur,  et  super  iliam  diaco- 
posin,  vel  unum  magistrum  militum  ,  et  unum  do- 
cem  dignetur  concedere,  in  omni  sumus  angostia 
destituti,  quia  maxime  partes  Romanse  onmi  prsesi- 
dio  vacuatse  videntur.  Et  Exarchus  scribit ,  nuUuin 
nobis  posse  remedium  facere,  quippe  qui  nec  ad  il- 
las  partes  custodiendas  se  testatur  posse  sufiQcere. 

mus.  Vide  quod  in  One  operum  Pelagu  notavimus, 
infra  coL  759.  Edit. 


703 


EPISTOLiE  ET  DECRETA 


706 


Imperet  ergo  illi  Deus  nostris  Tclociter  periculis^qiiiac|uinequiteraguntextermina}Npitur,  etinimici 


subvenire,  antequam  nefandissimae  gentis  excrcitus 
loca,  que  adhuc  a  republ^  detinentur,  Deo  sibi 
contrario,  quod  absit,  praevaleant  occupare.  Presby- 
terum  •  autem  ad  nos,  Deo  adjuvante,  retransmit- 
tere  festina  ;  quia  et  in  monasterio  tuo  et  in  opere, 
cui  eiun  prseposuimus,  necessarius  esse  omnino  co- 
gnoscitur.  Dataiv  Nonas  Octobris,  indictione  3. 

EPISTOLA  II  [Olim  IV\, 

AD  AUNACHARIUM  EPISCOPUM  AUTISIODORKNSEM  *> 

Regum  Francorum  fidem  orthodoxam  commendat, 
hortaturque  ut  illis  suadeat,  ne  cum  Langobardis 
fccdus  habeant,  et  de  reliquiis  quas  mittit. 

Dilectissimo  fratri  Aunario  Pelagius  urbis  Romae 
episcopus. 


Dei  uiox  ut  cxaltabuntur ,  sicut  fumus  deQcient 
{Psalm,  xxxvi  ,  et  generaliter  peribunt  gentes  de 
terra  ejus.  Propter  quod  vqs  decuerat,  qui  illic  ca- 
tholicffi  membra  estis  Ecclesise,  uni  coipori  unius 
capitis  gubematione  conjuncta,  omnibus  quibus  vi- 
ribus  valeretis,  paci  quietique  nostree  pro  ipsa  sancti 
Spiritus  unitate  concurrere.  Nec  enim  credimus  otio- 
sum,  nec  sine  magna  divinee  providentia»  admifa- 
tione  dispositum,  quodvestri  rcges  Romano  imperio 
in  orthodoxae  iidei  confcssionc  sunt  similes  ;  nisi  oft 
huic  urbi,  ex  qua  fuerat  oriunda,  vel  univers»  Ftaliae 
finitimos,  adjutoresque  prsstaret.  Gav.ete  igitur, 
charissime  frater,  nc  dum  legibus  vestris  juvandi 
nos  virtus  sit  data  divinitus,  charitatis  yestrse  drca 
Laudanda  tnse  charitatis  vota  relegimus,  quibu»B  nos  levitas  arguatur :  qui  illis  et  in  fide,  et  in  consi- 


te,  nisi  gentilis  motus  obsisteret,  ad  nos  venire  vo- 
luisse  significas.  Licet  enim  spiritaliter,  et  simul  et 
onum  semper  simus  in  Domino,  verumtamen  etiam 
prsesentias  corporales  et  iftntiquiores  patres,  et  ipsos 
quaesisse  invenimus  apostolos.  Sed  dum  tua  deside- 
ria,  causasque  quibus  obstareris  exponeres,  mirati 
sumus  minus  te  illud  quod  ipsis  obviaret  excusatio- 
nibus  attendisse.  Si  enim  mundo  venerabilem  judica- 
tis  hanc  urbem,  si  ad  pacem  sedis  apostplicse  cimcta- 
rum  regere  moderamina  ecclesianim  prsedicatis ;  cur 
non  et  ^tribulationes  nostras,  et  temporales  angustias 
charitatis  compassione  gemiscitis  ?  scientes  divino 
perApostoIumnobisoremandari  [Rom,  xin,  Ga/.  vi]. 


liis,  vestro  «acerdotio  sic  devotis,  suadere  talia,  aut 
negligitis,  aut  differtis.  Sacras  autem  reliquias,  quas 
et  tua  charitas,  et  gloriosissimus  filius  noster  petiit 
dirigendas,  cum  cohserenti  sibi  sanctificatione  trans- 
misimus.  Propter  quod  nihilo  minus  admonemus,  ut 
quorum  vu*tutem  qusritis,  eorum  templa  a  pollu- 
tione  gentium  liberari,  in  quantum  vobis  est  possi- 
bile,  festine|is  :  et  vestris  regibus  instantissime  sua- 
deatis,  qoatenus  ab  amicitiis  et  conjunctione  nefan- 
dissimi  hostis,  Langobardorum,  salubrise  provisione 
segregare  festinent;  ne  dum  illorum  vindictse  tempus 
advenerit,  sicut  et  celere  fieridivinamiseratione  con- 
fidimus,  eorum  etiam  illi  invenianturesse  pariicipes: 


ut  nos  invicem  diligamus,  ut  onera  invicem  nostra  ^  quia  scriptum  est :   Non  solum  qui  ea  fadunt  ?  sed 


d% 


etiam  qui  consentiunt  facientibus  puniendos  (Rom,  i). 
Deus  te  incolumem  custodiat,  charissime  frater.  Da- 
tum  III  Nonas  Octobres,  imperante  domno  Tiberio 
Constantinopoli  Augusto,  anno  7. 

EPISTOLA  c  m   [Olim  V]. 

QVM  EST  PRIHA  AD  EUAM  ET  EPISCOPOS  ISTRLB* 

Dilectissimis  fratribus  Elise  aliisque  episcopis,  uni- 
versis  filiis  in  Ecclesioe  Istrice  partibus  constitutis, 

capitulorum  damnationem  ki  quinta  synodo  factam 
approbare  et  ratam  habere)  epistolam  satis  utilem  mt- 
sit,  quam  beatus  Gregorius  cum  adhuc  esset  diaconus 
scnpsit.  Eddc  epiatola  sancti  Pelagii  a  Gregorio  ad- 
huc  diaodlio  conscripta,  cjusdem  plane  gcnerifr.e4lr 
cujus  erat  illa  beati  Leonis  decima  ad  Flavianum 

_      ^  scripta;  guae  cum  epistolae  nomine  scripta  esset,  ob 

pap»!  ad  Aunarium  epistolam  paulo  post  exhibebi-  sui  amplitudinem  atque  tractatum  tomus  dicebatur. 
mus  ex  pag.  420  tomi  I  bibliotheca^  nostrae  novee  u  Nam  et  ipsa  Pelagii  epistola  ab  ipso  sancto  Gregorio 
mss.  librorum.  Jac.  Sirm.  liber  est  nuncupata,  ae  ouo  ad  Hibemise  episcopos 

c  Cum  innotuisset  Pelagio  Romano  pontifici  dumscribit,  epistola  36,  Sb.  ii.ihsechabet:  Ut  t^thir 
Mauricium  imperatorem  post  Tiberum  corona-  detribuscapitulis,animisvestri8(U)latadubietate,pos-' 
lum,  teste  sancto  Gregorio  in  epistola  ad  Eulogium      sit  satisfactio  abundanter  infundi;  librumquem  dehac 


portemus,  ut  quoties  fratrum  quicimque  uritur,  nos 
nramur  :  dum  pene  in  conspectu  vestro  taiitus  san- 
gnis  innocentium  sit  effusus,  ita  sacra  violentur  al- 
taria,  ita  cathoUcs  fidei  ab  idololatris  insultetur. 
Novimus  et  vos,  quod  temporalia  ista  flagella  sint  et 
ad  probationem,  sicut  de  cselesti  confidimus  mise- 
ratione,  proficiant ;  et  proximum,  sicut  a  'vobis  scn- 
bitur,  Dominus  noster  de  tiij^atione  det  gaudium: 

*  Haximianum,  de  quo  sanctus  Gregorius  Dial. 
lib.  ni,  c.  36. 

i>  Castiganda  inscriptio,  ut  legitur  Pelagii  Papx  D. 
epistola.  Autisiodorensis  j^piscopi  verum  et  antiquum 
nomad  iNtoiacharius,  pro  quo  interdum  Aunaharius 
et  AunaariuSy  et  AunariuSy  ut  hoc  loco,  sicut  ex  Chlo- 
tathario  factum  Clotarius.  Alteram   Pelagii  huiusce 


et  Joannem  Constantinopolitanum ,  novum  (prout 
fieh  consuei^rat)  diaconum  cardinalem  apocrisiarium 
nomine  Laurentium  ad  eum  misit.  Gregorius  ijBptur 
tempore  Tiberii  illo  munere  bene  functus,  ma^isque 
muneribus  sacrarum  reliquianim,  brachio  nimirum 
S.  Andrffi,  et  capite  S.  Lucffi  evangelistse  donatus, 
post  obitum  Tiberii  Romam  reddiit,  ibiout  jussu  Pe- 
iagii  adversus  ingruentes  ob  Iria  capitula  schismati- 
cos  stylum  exercuit.  Eonimomnium  caput  fuit  Pau- 
linus  AqiDleiensis  antistes,  posteaque  ejus  successor, 
inde  vero  Severus.  De  his  apostolis  Diaconus  lib.  iii 
cap.  10  de  gestis  Langobard.  hsec  scribit:  Pelagius 
papa  Elise  Aquikiensi  episcopo  nolenti  tria  capitula 
Chalcedonensis  synodi  susdpere  (potius  nolenti  trium 


re  sanctae  memoriae  decessor  meus  Pelagius  papa  scri- 
pserat,  vobis  utile  judicam  transmittere  :  quem  si  po- 
sito  volui^flriae  defensionis  siudio  puro  vigilantique 
corde  vohmritis  relegere,  eum  vos  per  omnia  secutiiros^ 
et  ad  uniiatem  nostram  reversuros  nihilo  minus  esse 
confido  :  Quantse  autem  esset  efticaciae  liber  iste,  ex 
-Ub  quse  mox  idem  Gregorius  subdit  intelligere  pos- 
sumus,  ubi  ait :  Porro  si  post  hujus  libri  lectionem  in 
ea  qua  estis  volueritis  deliberatione  persisterey  sine  du- 
bio  non  rationi  operam,  sed  obstinationi  vos  dare  mon- 
stratis.  Hanc  epistolam  illustrissimus  cardinalis  Ba- 
ronius  una  cum  duabus  sec[uentibus  ejusdem  Peia^i 
a  Nicolao  Fabaro  Parislenii  viro  doctissimo  accepit. 
Cum  adhillitum  satis  bene  preeparatum  pharmacum 


707  PELAGB  PAPiE  H  708 

m 

Pelagius  episco^s  sanctffi  Eccl^sise  catholicse  urfaw^     Nos  eniin  illam  fidem  praedictam  tenemus,  etcum 

Romae.  omnipuritate  conscientiae  usque  ad  sanguinis  cfifusio- 

Quod  ad  dilectionem  vestram,  fratresfiliique  cha-    ^nem  defendimus,  quaa^  apostolis  tradita,  et  per 


rissimi,  nostra  tardius  aiinpta  dirigimu||  non  male- 
volse  voluotatis,  aut  dissimulationis  vel  negligentiee 
fuisse  cretlatur,  sed,  sicut  nostis,  temporalis  qnalitas 
et  hostilis  necessitas  hactenus  impedivit.  Nam  sicut 
ait  Dominus  per  prophetam:  Nunquid  obliviscitur 
mulier  fiHum  uteri  sui  (Isa,  xux)  ?  Non  ergo  credatur 
QOQ  yiscerum  nostrorum  divisionem  non  ciun  gravi 
fietu  ac  gemitu  doluisse:  sed  utinam,  charissimi,  il- 


s^pcessores  eorum  inviolabiliter  custodita,  reverenda 
Nicsena  synodus  trecentornm  decem  et  octo  Patrum 
suscepit  atque  reliquit  [redegit]  insjmbolum,  sed  et 
Constantinopolitana  centum  et  quinquaginta  Patnim 
suh  piae  memoriae  Theodosio  seniore  principe  fa- 
ctum  ;  etiam  Ephesina  prima,  cui  praisedit  beat« 
recordationis  praedecessor  nosterCoelestinusRomanae 
urbis  antistes,  et  Cyrillus  Alexandrinse  episcopus : 


luminet  Dominus  oci^los  cordis  vestri,  ut  nostri  cor-  '  sed  et  Chalcedonensis  sexcentornm  triginta  patrumy 
dis  gemitus  pro  vobia.i^ndere  possitis.  Quis  enim,  quse  sub  piai  memortfe  Marciano  imperatore  conve- 
licut  ait  beatus  aposlblns  (H  Cor.  xxi),  infirmatur,  nit:  cuique  sanctse  recordationis  papa  Leo  per  lega- 
et  ego  non  infirmor?  quis  scandalizatur,  et  ego  non-  tos  vicarios  suos  prsesedit;  et  ut  diversarum  haere- 
uror?  Et  aUbiif  Cor.  xit)  :  Quia  patitur  unum  mem- Jf%am  damnanda  exigebat  adversitas,  eamdem  fidem 
brum,  compatiuntur  omnia  membra,  PostqMrgo  quam     uno  eodemque  sensu  clamanter  [clamantes]   latius 


Deus  omni^tenspvp  felicitate  Christianorum  princi- 
pum  perlaiboresatque  sollicitudinemfiiiinostriexcel- 
lentissimi  Smaragdi  exarchi  et  chartularii  sacri  palatii 
pacemnobisinterimvelquietemdonare  dignatus  est, 
cum  omni  «ollicitudine  festinamus  prsesentia  ad  vos 
scripta  dirigere,  hortantes  et  obsecrantes,  ne  in  di- 
visLone  ecclesise  ulterius  quisquam  studlBat  perma- 
nere.  Nos  enim  secondum  evangeUcam  vooem  stode- 
mus  fratemitsti  ac  dilectioni  vestrse,  in  quantum 
fragilitas  nostra  sufficit,  quae  nobis  jussa  sunt,  cum 
sinceritaf^  cordis  huniiiiter  exhibere.  Nostis  enim  iii 
Evangalio  Dominum  proclamantem  (Luc,  xxu):  Si- 
mon,  StmoAy  ecce  Satanas  expetivit  vos,  ut  cribraret  si- 


ediderunt.  Sed  et  epistolam  prsedicti  beat^  memo- 
rise  Leonis  ad  Flavianum  Constantinopolitanum  epi- 
scopum  datam,  quse  et  toiiQs  appellatur,  per  onmia 
veneramur,  tenemus,  defendimus,  atque  secundum 
ejus  tenorem,  adjuvante  Domino,  prfledicamus.  Et 
sicut  praedecessornoster  ssepe  dictusbeatse  memoric 
papa  Leo  sjnodum  Chalcedonensem  suscepit  atque 
firmavit,  ita  et  nos  per  omnia,  operante  divina  gra- 
tia,  veneramur,  custodimus  atque  defendimus. 

Si  quis  autem  contra  hanc  fidem  aut  sapit,  aut 
credit,  aut  docere  prsesumit  secundum  eonimdem 
Patrum  sententiam,  damnatum  atque  anathematiia- 
tum  se  esse  cognoscat.  Non  ergo  patiamini  falsis  sn- 


cut  triticum ;  ego  awtem  rogavi  pro  te  Patrem,  ut  non  ^  spicionibus  aut  rumoribus  denuo  agitari,  et  in  divi- 

sione  Ecclesiee  maloram  hominum  persuasionibos 
(quod  aTertat  Dominus)  remanere.  Quid  enim  vosa 
sanctffi  Ecclesise  unitate  dividitis  ?  quando  nihil  novi, 
nihil  [quod  absit]  contrarium  in  dicta  Ecclesia  pne- 
dicari  cognoscitis  vel  teneri  ?  Sed  unam  eamdemque 
fidem,  qua".  ab  apostolis  tradita,  et  a  sanctis  Patnbos 
et  preedictis  quatuor  qvKMlis  explanata  atque  confi^ 
mata  dignoscitur,  sincerissime  teneri  atque  defendi 
modis  omnibus  comprobatur.  Ubi  ergo  de  fidei  fi> 
mitate  nulla  vobis  poterit  qusestio  vel  suspicio  gene' 
rari,  in  unitate  fidei,  ttqu#in  sinu  sani|k  vatris 
catholicae  atque  apostolicae  Ecclesise  permanere.  Si 
quid  forte  caus^e  est,  unde  vestri  scandaiizati  aniini 


deficiat  fixies  tua,  et  tu  cmiversus  confirma  fratres  tuos, 

Considerate,  charissimi,  qnia  veritas  mentih  noB 

potuit,  nee  fidet  Petri  in  eetemum  quassa^  poterit 

^vel  mutari :  nam  cmn  omnea  discipulos  diabolus  ad 

excribrandum  poposcerit,  pro  solo  Petro  se  Dominus 

rogasse  testatur,  et  ab  eo  voluit  caeteros  confirmari ; 

cui  etiam  pro  majori  dilectione  quam  prse  caeteris 

Domino  exibebat,  pasdlttidarum  ovium  sollicitudo 

commissa  est:  cui  et  clavesrcgni  coelorum  tradidit; 

et  super  quem  Ecclesiam  suam  ndificaturum  esse 

yoviisit,  uec  portas  infcrni  adversns  eam  ytevalere 

testatus  est  (Mlfith,  16).  Sed  quia  inimicus  humani 

generisusque  infinem  ssBculi  non  quiescit  iuDomini 


Ecclesiam  bono  semini  superseminare  ziiania,  ideo-  jv  videantur,  manentes  in  unitatis  charitate,  ehgite  de 
que  nefortequisquammal^ostudio  aliqaadefidei     fratribus  ac  fiUis  nostris,  quos  ad  nos,  inquiraido 

[in  quserendo]  de  quibus  movemini,  transmittere 
debeatis  ;  et  parati  sumus  secundum  prseceptionem 
apostolicam  [/  Vetr.  ni] ,  et  cum  charitate  eos  sasd- 
pei^  et  cum  humilitate  ad  placita  satisfaetionis  red- 
dere  rationem ;  et  sine  aliquo  impedimento  cum  onmi 
dilectione,  quando  reverti  voluerint,  Yoluntatesince- 


nostree  integritate  d||boli  mstigatione  fingere  prse- 
sumpserit  et  argumentari,  et  ex  hoc  vestri  fortasse 
videantur  animi  perturbari,  necessarium  j udicavimus 
per  praesentem  ^istolam  nostram,  et  ad  viscera  vos 
n^tBs  Ecclosise  ut  reverti  debeatis,  cun^rlacrymis 
exhortari,etdefidei  nostrse  integritate  vobtssatisfac- 
ctioncm  nostram  mittere ;  quatenus  nuUa  possit  | 
cordibus  vestris  de  nobis  remanere  suspicio,  nt 
divini  tremendique  judicii  die  de  taciturnitate  mea 
reus  inveniri  non  possim. 

animis  schismaticonnn  male  a^ectis  nihil  prodesset, 
imitatus  Pelagium  I,  advewis  ipsos  Soittagdum  Ita- 
liee  exarchum  Ravennie  degentem  exi^tavit :  qui 
haud  impigre  eosdem  coercere  aggressus  est ,  nec 


I 


rissima  r^gare. 

Audiamus  autem  Doct(mm  gentium  clamantem : 
Sicut  accepistis  Christum  Jesum  Dominum,  in  ipso 
ambulate,  radicati  et  superaedificati  m  ipso?tt  oonfr- 

cessavit,  ^uousque  depascentem  Ecclesiam  morbum 
ex  iis  regionibus,  teste  Diacono  lib.  m  cap.  21,  peni- 
tus  auferret.  Sev.  Bin. 


709  EPISTOLiE  ET  DECRETA.  710 

mati  in  flde,  itcut  didicistis,  abundantes  in  gratiarum  j^  una  spe  vocationis  vestras,  Vnus  Dcminus,  una  fides. 


actione.  Videte  ne  quis  vos  decipiat  per  philosophiam 
et  inanem  fallaciam,  nec  ad  contentionem  aut  super- 
fluas  quaestiones  vestra  uUerius  studia  convertantur 
(Coloss.  ii).  Vocem  ejusdem  apostoli  cum  humilitate 
cordis  atUpidite ;  sic  enim  scribens  ad  Timotheum 
ait :  Stultoi  autem  etsine  disciplina  quwstiones  devita, 
sciens  quia  generant  lites;  servum  autem  |)aptm  non 
oportet  litigare  {II  Tim.  ii) ;  et  iterum  ad  Coriuthios : 
Si  quis  autem  videtur  inter  vos  contentiosus  esse,  non 
talem  consuetudinem  non  habemus,  neque  Ecclesia 
Dei  (I  Cor,  xi) ;  et  iterum  post  alia  :  Non  est  Deus 
dissensionis,  sedpacis, 

Considerate  ergOyquiaquicunquein  pace  et  unitate 
Ecclesi»  non  fuerit,  Dominum  habere  non  poterit. 


unum  baptisma,  unus  Deus  et  Pater  omnium,  qui  su- 
pei'omnia,  etper  omnia,  et  in  omnibus  nobis  {Ephes, 
y).  Et  dum  tales  exhoriationes  apostolicas  habea- 
mus,  quis  nos  separabit  a  charitate,  qu(e  est  in 
Christo  Jcsu  Domino  nostro  ?  Si  enim  cum  humili- 
tate  et  fletu  diligenter  intendimuii  consideramus 
et  intelligimus  quod  illc  sit  insidiator  noster,  de  quo 
dictum  est:  Quta  adversariusvesterdiabolus,  sicut  lea 
rugicns  cirmit  quaerens  quem  devoret  {IPct.  v) ;  cuise- 
cundum  ejusdem  apostoli  exhortationem,  cum  omni 
nos  concordia  et  unitatc  in  foriitadinefidei  resistere 
atque  obviare  necesse  est.  Exemplo  enim  omnes  di- 
dicimus,  charissimi  fratres  ac  filii,  quantamala  quan- 
taque  flagella  divisionem  Eci*,lesiae  fuerint  sobsecuta. 
Item  ad  Galatas  scribens  ait  :  Qui  ex  fide  sunt,  hi  6  Unde  in  ipsius  misericordia,  licet  indigni,  conOdi- 


$untfiliiAbrahae{GaL  m).  ProvidensautemScriptura, 
quia  ex  flde  jqstiiicat  gentes  Deus,  prfenuntiavit 
AbrahaB,  quia  HSbdicentur  in  te  omnes  gentes  {Genes. 
xxii).  Igitur  qui  ex  fide  sunt,  benedicentur  cum  (i- 
deli  Abraham.  Quamergo  excusationem  apud  Domi- 
num  postprsesentem  satisfactionem  nostram  habere 
ulterius  potestis,  quando  nuUalVbisdeOdcinostrcB 
sinceritate  etpuritatecontraria  suspicio  remanebit  ? 
Audite  potestatem  et  commonentem  eumdem  aposto- 
lum :  Nolite  seduci,  corrumpunt  mores  bonos  coUoquia 
mala  (I  Cor,  rv).  Non  ergo  circumveniamur  a  Satana, 
non  enim  ignoramus  cogitationem  ejus.  Cum  dile- 
ctione  ergo  fratem§  et  humilitate  Deo  placita,  si  cu- 


mus,  quia  si  Ecclesiam  suam  adunare  atquc  paciO- 
carc  concesserit,  omnia  a  nobis  qum  pro  delictis 
nostris  susccpimus  flagella,  celerius  removentur, 
et  unitas  ac  flrmitas  pacis  Ecclesise  pacem  nobis 
et  tcmporalem  obtinet  et  (eternam. 

Tantummodo  rogamus,  et  obsecramus,  et  per  di- 
vinum  vos  tremendumque  Dei  judicium  obtestamur, 
ubi  sibi  nullus  hominum  poterit  argumentis  vel  excu- 
sationibjis  subvenire ;  ne  ulterius  pcr  vosDei  divida* 
tur  Ecclesia,-sedh8ereditatem  Domini  communi  pos- 
sideamus  et  teneamus  studio.  Qum  autem  sit  ejus. 
hsereditas,  ipsius  verba  quse  ad  discipulos  dicta  sunt 
audiamus :  Pacem  meam  do  vobis,pacem  meam  relin* 


jus  forte  animi  scandalizari  videntur  in  ahquo,  ma-  p  quo  vobis  (Joan.  xiv) ;  et  iterum  :   In  hoc  cognoscent 


nens  m  unitatis  charitate,  perquirat  atque  cognoscat. 
Nam  sicut  beatus  Jacobus  apostolus  ait :  Ubi  zelus  et 
contentio,  ibi  et  inconstantia  et  omne  opus  pravum 
{Jac,  iii) ;  et  iterum  Doctor  gentium  :  Quis  vos  impe- 
divit  cfuiritati  non  obedire :  persuasio  haec  non  est  ex 
eo  qui  vocavit  vos  :  modicum  fermentum  totam  massam 
corrumpit  {GaL  v);  et  alibi :  Ego  confvdo  in  Domino, 
quod  nihil aliud sapiatis ;  quiautem  conturbatvospor- 
tabit  judicium  quicumque  est  ille  {Ibid.);  et  in  subse- 
quenti  ait :  Utinam  abscindantur  qui  vos  conturbant 
{Ibid.)  I  Et  rursum  admonens  dicit :  Quod  si  invicem 
mordetis,  et  comeditis,  videte  ne  ab  invicem  consumamini 
(Ibid,)',  et  iterum:  Sispirituvivimus,  spirituetambule- 
mtis ;  non  efficiamur  inanis  gloriae  cupidi,  invicem  pro- 


omnes  quia  mei  estis  discipuli,  si  dilectionem  habueri' 
tis  ad  invicem  (Joan,  xiii).  Idipsum  autem,  sicut  ait 
Vas  electionis^  dicamus  omnes,  et  non  sint  in  vobis 
schismata,  simus  autem  perfecti  in  eodem  sensu  et  in 
eadem  scientia  {I  Cor,  i),  ut  in  sinum  matris  Ecclesiaa 
congregati  efflciamur  unus  grez,  et  unius  Christi 
pastoris  custodia  ab  omnibus  externis  internisque 
hostis  insidiis  ejus  protectione  atque  defensione  ser- 
vemur  illsesi.  Hsec  autem  ad  vos  direximus  per  fra- 
trem  et  coepiscopum  nostrum  Redemptum  et  Quod- 
vultdeumabbatem  monasteriimajorisbasilicse  beati 
Petri  apostoli,  quosfestra  dilectio  et  complacita  Deo 
charitate  suscipiat,  et  ad  nos  cum  unitatis  vestrfls 
gaudio  sine  mora  reverti  dimittat :  quatenus  cogno- 


vocantes^ifiviceminvidentes.Alteraltariusoneraporte-J)^^^^^^^  dilectionem  atque  obedientiam  charitatis 


tmis,et  sic  adimplebimus legem  Christi  (Ibid.);  et  alibi 
idem  apostolus  ait  :  Flecto  genua  mea  ad  Dominum 
Patrem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  ex  quo  omnispater- 
nitas  in  coRlis  et  in  terra  nominatury  ut  det  vobis  secun- 
dum  divitias  glorise  su3b  virtutem,  corroborari  perSpi- 
ritum  ejus  in  interiorem  hominem,  habitare  Christum 
per  fid^  in  cordibus  vestris,  in  charitate  radicati  et 
fundati,  ut  possitis  comprehendere  cum  omnibus  sanc- 
ti$  {Ephes.  ni).  Et  post  alia :  Obsecro  itaque  vos  ego 
vinctus  in  Domino,  ut  digne  ambuleiis  in  vocatione 
qua  vocaU  estis,cum  omnihumilitate  et  mansuetudine, 
eum  patientia  supportantes  invicem  in  charitate, 
soUiciti  servare  unitatem  spvritus  in  vinculo  pacis, 
Unum  corpus  et  unus  spiritus,  sicut  vocati  estis  in 


vestrse,  cum  sanctis  angelis  communiter  atque  ve- 
raciter  dicere  mereamur :  Gloria  in  altissimis  Deo^ 
et  in  terra  pax  hominibus  bonae  voluntatis  (Luc,  ii). 

EPISTOLA  IV  [Olim  VI] 

QIJM  EST  SECUNDA  AD  EPISCOPOS  ISTRtiB. 

DilectissimH  firatribus  Eliae  vel  aliis  episcopis  Istrisa 

Pelagius  episcopus. 

Dilectionis  vestrae  per  eos  quos  direxistis  scrip  ta  sus- 

cepimus,  relectisquchisgravi  sumusmoeroreetdolo- 

re  perculsi :  cum  neque  his  quse  uos  vobis  scripsimus 

respondistis,  neque,  ut  fraternam  decuerat  charita- 

tiJBy  fldei  nostrse  satisfactione  suscepta  ad  unitatem 

Ecclesiae  revertendi  obedientiam  commodastis ;  po- 

stremo  neceos  aliterquivenerunt  dirigere  pertuli- 


7ii 


PE  LACn  PAPiE  II 


712 


stis,utaperUssimamlucidissimarnquesatisfaclionera  j^maverunt,  nisi  ut  inviolabilisfidei  definitio  servare- 


se  paterentur  accipere :  sed  scripto  nobis  quasi  ca- 
pitulare,  vel  interdictum  potius  ostenderunt,  nihil 
injunctum  sibi  a  vobis  aliud  asserentes,  nisi  ut  vestrae 
tantummodo  essent  portatores  epistolffi.  In  qua  ta- 
men  nullam  rationis  satisfactionem  qusesisse  vos  le- 
gitur,  sed  velufejudicatum  quid  nobis  expressisset, 
quod  quam  pravum  sit,  quarainjustum,Patrumque 
regulis  inimicum,  si  volucritis  ad  cognitioncm  veri- 
tatis  accedere,  splendidissime  cum  divino  auxilio  po- 
testis  addiscere.  Unde  nos  cum  propheta  lacryma- 
biliter  convenit  exclamare ;  Ohmuiui,  et  humiliatus 
sum,  et  silui  a  bonis,  et  dolor  cordis  mei  renovatus  est 
(PsaL  xxxvin).  Renovatus  est  dolor  cordis  nostri, 
quando  diuturnse  divisionisscandalum  minime  tanto 


tur.  Nam  adeamdem  synodumconfirmandambeaUe 
recordationis  praedecessor  noster  papa  Leo  scribens, 
inter  alia  sic  ait :  a  Ne  ergo  per  malignos  interpretes 
dubitabile  videatur,  utrum  quse  in  synodo  Chalcedo- 
nensi  per  unanimitatem  vestram  de  fide  statuta  suut 
approbarim,  haec  ad  omnes  fratres  et  Cdepiscopos 
nostroSj^qui  pradicto  concilio  interfuerunt,  scripta 
direxi,  quoe  gloriogissimus  et  clementissimus  prin- 
ceps,  sicut  poposci,  in  notitiam  vestram  millere  pro 
catholicffi  fidei  amore  dignabitur ;  ut  et  fratema 
universitas  et  omnium  fidelium  corda  cognoscunt, 
me  non  solum  per  fratres  qui  vicem  meam  exse- 
cuti  sunt,  sed  etiara  per  probationem  gestorum  sy- 
nodalium,  propriam  vobiscum  munisse  senientiam: 


fidei  fulgore  superatur,  maxime  quia  pravorum  ho-  B  in  sola  videlicet  fidei  causa   (quod  saepe  dicendum) 


minum  persuasione  decepti,  scripta  nobis  diversl» 
infecta  contagiis  direxistis  :  et  quod  in  epistolis  Pa- 
trum  quaedam  testimonia  non  incongrua  solum, 
sed  nec  ad  causam  pertinentia  tentastis  inserere  , 
ita  ut  nec  ordinem  testimoniorum,  qui  in  ipsis  epi- 
stolis  Patrum,  servaretis,  quippe  ut  quod  scriptum 
nomine  alterius  fuerat,  alterius  nominis  titulo  pro- 
mcretur.  In  quo  evidenter  dictum  vobis  apostolicum 
constat  aptari :  Nescientes  neque  da  quibi^  dicent 
neque  de  quibus  affirmant  (I  Tim,  i). 

Quod  quidem  non  vestra;  malitiae  vel  calliditati 
credimus  ascribendum,  sed  veneno  hostis  malignis- 
simi  perspicimus  exquisitum,  qui  zizania  seminare 
per  vasa  irae  usque  in  finem  saeculi,  in  Dei  Ecclesia 
non  quiescit.-Ex  quo  intelligimus,  fraternitatem 
vestram  epistolas,  de  quibus  posuistis  testimonia, 
non  legisse ;  neque  enim  si  vobis  eorum  scriptura 
constaret,  illa  quae  apertissime  profideitantummodo 
causa  sunt  posita,  aliis  congruerc  fingeretis,  propter 
quod  ab  errore  divisionis,  in  quemfalsis  opinionibus 
incidistis,  hortor  et  opto  vos  celerius  revocari,  et 
non  (sicut  scriptum  esi)jugum  cum  infidelibus  ducere 
{U  Cor.  vi),  sed  illi  iterum  jugo  mansueta  colla  sub- 
mittere,  de  quo  ipse  Dominus  dicit  :  Jugum  enim 
meum  suave  est,  et  onus  meum  leve  est  (Matth.  xi) ; 
quod  nullo  modo  poterit  quis  fel  ferre  vei  discere, 
nisi  eidem  jugo  charitatis  vinculis  fueritsubjugatus, 
ipsi  oneri  per  dilectionem  quippe  ut  spiritali  sar- 


propter  quam  generale  concilium,  et  ex  praecepto 
Christianissiraorum  principum,  et  ex  consensa 
apostolicae  sedis,  placuit  congregari.  »  [Huc  usque 
verba  sancti  Leonis.] 

Sed  ne  forte  animis  vestris  aliqua  adhuc  videatur 
quaestio  aut  dubietasremanere,  apertius  c[uae  ad  Ma- 
ximum  Antio(^e|pee  Ecclesiae  antistitem  scripserit 
pariter  curavimus  indicare.  Post  plurima  itaque  sic 
ait :  ((  Si  quid  saneab  his  fratribus,  quos  ad  sanctam 
synodum  vice  mea  misi,  praeter  id  quod  ad  causam 
fidei  pertinebat,  gestum  esse  perliibetur,  nullius  erit 
firmitatis  :  quia  ad  hoc  tantum  ab  apostolica  sede 
directi  sunt  ut  excisis  haeresilitp,  catholicae  essent 
fidei  defensores.  Quidquid  enim  praeter  speciales 
causas  synodalium  conciliorum  ad  examen  episco- 
pale  defertur,  potest  dijudicandi  habere  rationem,» 
etc.  Ecce,  sicut  superius  dictum  est,  cognoscitis, 
fratres  charissimi,  nihil  aliud  saepe  fatum  praedeces- 
sorem  nostrum,  quam  ea  quae  de  fidei  firmitate  de- 
finita  sunt,  confirmasse,  quod  pene  in  omnibus  epi- 
stolis  ejus,  si  volueritis,  plenius  potestis  cognoscere. 
Nam  privatae  causae,  quse  illic  post  definitionem  fidei 
actae  sunt,  non  solum  minime  (confinnayit,  sed  et 
retractari  atque  dijudicari  concessit.   In  encycliis 
vero  (quod  est  episcopalium  collectio  litterarum,  ex 
quibus  aliqua  in  scriptis  vestristestimonia  incongrue 
similiter  posuistis)  unde  mota  sit  causa,  vel  quid  pis 
recordationis  Leo  imperator  per  universas  provincias 


cinae  mentes,  humeros,  viresque  subdiderit.  Sicut  n  sacerdotibus  scripserit  consulendo,  aut  qualiter  ab 


namque  animositasabscissionis  inlellectum  facit  per 
superbiam  colligai^e,  ita  recuperatae  charitatis  hu- 
militas  mentes  in  unitate  fidei  perseveranter  ad 
cognitionem  veritatis  illuminat. 

Propter  quod  praesentium  portatoribus  quos  fra- 
ternitas  vestra  direxit,  et  ex  Codicibu»  qI  ex  antiquis 
polypticis  [polyptichis]  scrinii  sanctae  sedis  apostoli- 
cae  relecta  sunt  aliqua,  qnibus  evidenter  apparet, 
nihil  eorum  quae  in  vestra  posuistis  epistola  causa 
trium  capitulorum  convenire  ullatenus,  aut  verisi- 
militer  coaptari.  Ideoque  necesse  est  vos  onmes 
epistolas  synodales  sollicite  vigilanterque  percunrfff^ 
ut  evidentius  agnoscatis,  quia  sancti  Patres  nihil 
aliud  de  Chalcedonensi  synodo  in  suis  epistolis  fir- 


ipsis  responsa  suscepcrit,  nobis  quoque  tacentibos, 
eorum  lectione  valebitis  plenius  informari  :  ot 
nulla  de  caetero  in  vestris  cordi^us  malignee  eico- 
gitatio  pravitatis  locum  subreptionis  inveniat.  Nos 
enim  propter  prolixitatem  hujus  epistolae  ordioem 
causae  ipsius  declinavimus  indicare.  Nam  si  cam 
studio  charitatis,  quae  a  nobis  scribuntur,  cum  ti* 
more  Domini  sollicite  vigilanterque  relegetis,  facile 
sentietis  quantum  sit  periculum  pro  superiluis 
quaestionibus,  et  haereticorum  defensione  capitulo- 
rum,  tandiu  ab  universali  Ecclesia  segregari. 

Nolite  ergo  amore  jactantiae,  quaesuperbie  semper 
est  proxima,  in  obstinationis  vitio  permanere,  quan- 
do  in  die  judicii  nullus  vestrum  excusare  se  valeat 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


714 


e  Theodorus  Mopsuestenus,  neque  Ibfle  epi-  ^  in  Ecclesia  non  est :  ad  regnum  pervenire    non 


iie  ab  adversariis  est  prolata,  antc  tribunal 
dicis  vobis  valeat  subvcnire.  Doctori  itaque 
Q  parMimus,  qui  in  primaadCorintbios  epi- 
cit :  Mmulamini  charismaia  mdiora,  et  adhuc 
vUarem  viamvobis  demonstro  (/  Cor.  xu).  Quse 
^jora  sint,  et  a  se  demonstranda  promittat, 
tsYOce  audiamus  intentius  :  Si  linguishomi- 
fuar  et  angelorum,  charitatem  autem  yon  ha- 
actus  sum  sicut  aes  sonans,  aut  cymbalum  tin- 
Et  si  habuero  prophetiam,  et  noverim  omnia 
t,  et  si  habuero  omnem  fidem,  ita  ut  montes 
am,  et  si  distribuero  in  cibos  pauperum  omnes 
es  meaSf  et  si  tradidero  corpus  meum  ut  ardeat, 
em   autem  non  habuerOy  nihil  mihi  prodest 


poterity  qui  eam  quse  regnatura  est  dereliquit.  Bt 
post  alia  :  Cum  Deo  manere  non  possunt,  qui 
essc  in  Ecclesia  Dei  unanimiter  noluerunt,  ardeant 
licct  llammis  ct  ignibus  traditi,  vel  objecti  bestiis 
animas  suas  ponant :  non  erit  illa  fidei  corona,  sed 
poena  perfidiae;  nec  rcligiosse  virtutis  exitus  glo- 
riosus^  sed  despcrationis  interitus  :  occidi  talis 
potcst,  coronari  non  potcst. 

Itcm  ejusdcm  :  An  esse  sibi  cum  Cliristo  videtur, 
qui  adversus  sacerdotcs  Cbristi  facit?  quise  acleri 
ejus  et  piebis  socictatc  seccrnit?  Arma  ille  contra 
Deum  portati  contra  Dei  dispositionem  repugnat  : 
bostis  altaris  adversus  sacrificium  Cliristi  rebellis, 
pro  Qde  perfidusi  pro  religione  sacrilegus,  inobse- 


mi);  et  iterum  :  Fides,  spes,  charitas,  MaB  quensser\'us,filiusimpius,fraterinimicus,contemp- 


ijor  autem  his  charitas  (Ibid.).  Quam  igitur 
iminum  poteritis  babere  fiduciam,  quando 
scandalum  generari  vobis  de  fidei  nostrse  in- 
ecernentes,  tantis  temporibus  persuperfluas 
•nes  ab  Ecclcsia  Dei,  quse  una  est,  et  a  frater- 
itate  vos  dividi  duratis.  Ubi  namque  sit  ec- 
onstituta,  licct  ipsius  Domini  voce  in  sancto 
liosit  apertum,quid  tamcn  beatus  Augustinus 
1  dominicse  memor  sententioi  definierit,  au- 
.  In  hisnamque,ait,  esse  DciEccIesiam  con- 
ly  qui  scdibus  apostolicis  4>er  successioncm 
im  prsesidcre  noscuntur.  Et  quicunque  ab 
.em  sedium  se  communione  vel  auctorilate 


tis  cpiscopis  et  Dei  sacerdotibus  dereiictis,  constitue- 
re  audet  aliud  altare.  Itcm  cujus  supra :  Pejusschis- 
iMtis  crimen  est,  quam  quod  hi  qui  sacrificaverunt, 
qui  tamen  in  poenitentia  criminis  constituti  Domi- 
num  plebis  satisfactionibus  deprecantur.  Hic  Eccle- 
sia  quaeritur  et  rogatur,  iilic  Ecclesise  repugnatur. 
Hic  potest  necessitas  fuisse,  illic  voluntas  tenelur  in 
scelere.  Hic  qui  lapsus  est,  sibi  tanlum  nocuit,  illic  qui 
hseresim  vel  schisma  faccre  conatur,  multos  secum 
trahendo  decepit.  Hic  animae  unius  est  damnum,  illic 
pcriculum  plurimorum.  Certe  se  peccassehic  intelli- 
git  et  plangit,  illetumensinpeccatosuo,  et  ipsissibi 
delictis  placens,amatrefiliossegregat,  ovesapastore 
lerit,  esse  in  schismate  demonstratur.  Et  post  ^  sollicitat,  Dei  sacramenta  disturbat,  et  cum  lapsus 
situsforis,  etiamsi  pro  Christi  nomine  mor-      semel  peccaverit,illequotidiepeccat.  Postremo  lap- 

sus  martjrium  postmodum  consecutus  potest  regni 

promissa  percipere  :  ille  si  extra  Eccleaiam  fuerit 

occisus,  ad  Ecclesiai  non  potest  prsemia  pervenire. 

•  Item  qui  supra  :  Quod  si  in  Scripturis  sanctis  fre- 

quenter  et  ubique  disciplina  prsecipitur,  et  funda- 

mentum  religionis  a  fidei  observatione  ac  tiniore 

proGciscitur,  quid  cupidius  «ppetere,  quid  magis 

velle  ac  tenere  nos  convenit,  quam  ut  radicibus 

fortius  fixis,  et  domiciliis  nostris  super  petrse  ro- 

bustffi  mole  solidatis,  inconcussi  ad  procellas  ac  tur- 

biiies  sfficuli  stemus,  ut  ad  Dei  munera  per  divina 

prsecepta  venire  possimus  ? 

Et  ideo  hortamur  dilectionem  vestram,  et  obfe- 

j^  cramus,  ut  tam  terribilia  Patrum  testimonia  eijpio- 


»ris,  inter  membra  Christi  [non  numeraberisj . 
pro  Christo,  ha?rens  corpori,  pugna  pro  ca- 
id  et  beatps  Cyprianus  egregiusmartjr  in  li- 
m  de  uniteUs  nomine  titulavit,  inter  alia  sic 
Ixordium  ab  unitate  proficiscitur;  et  primatus 
Latur,  ut  una  Christi  Ecclesia  et  cathedra 
etur :  et  pastores  sunt  omnes,  sed  grex  unus 
tur,  qui  ab  apostolis  unanimi  consensione 
T.  Et  post  pauca  :  Hane  Ecclesise  unitatem 
i  tenet,  tenere  se  fldem  credit?  Qui  cathe- 
'etri,  super  quam  Ecclesia,fundata  est,  des^ 
esistit,  in  Ecclesiase  esse  coniidit?  Item  post 
d  pacis  prsemium  pcrvenire  non  possunt, 
cem  Domini  discordiae  furpre  ruperunt. 


ex  eodem  libro  sic  ait  :  Ad-sacrificium  cum 
onevenientesrevocatab  altari,  etjubetprius 
iare  cum  fratre,  tunc  cum-pacc  redenntes 
)  munus  offerre  (Matth.\)\  quia  nec  ad  Cain 
.  respexit  Deus  (Genes.  iv);  neqfte  enim  habere 
im  pacatum  poterat,  qui  cum.fratre  pacem 
discordiam  non  habebat.  Qaam  sibi  igitur 
promittunt  inimici  fratrum  ?  Qua;  sacrificia 
<e  se  creduntaemuli  saccrdotuni?  Secum  esse 
n  cum  coUecti  fuerint  opinantur,  hi  qui  ex- 
esiam  colliguntur  ?  Tales  etiam  si  occisi  in 
:one  nominis  f uerint,  macula  ista  nec  sangui- 
itor.  Inexpiabilis  et  gravis  culpa  discordia 
lione  piirgatur.  Esse  martyr  non  potest,  qui 

Patrol.  LXXII. 


scentes,  nullo  modo  patiamini  ulterius  in  divisione 
Ecclesiae  persistere  ;  sed  in  viscera  sanctce  matris  ca- 
tholicse  atque  apostolicee  regredi  tota  mentb  inten- 
tione  celerate  [eccelerate) :  ut  radicati  in  charitate 
unitatis  alquefundatidicere  mereamur  :  Ecce  quam 
bonum  et  quam  fucundum,  habitare  fratres  te  unum 
{Psal.  cxxxii) :  veracitcr  exclamantil :  Repletum  est 
gaudia  os  nosirum,  et  lingua  nostra  emultatione  (Psal. 
cxxv).  Quibus  breviore  quidem  stylo,  abundanti  ta- 
men  «eharitate  responsis,  et  de  fraternitatis  vettni 
meaHbas,  eti4e  divinse  miserfcordis  virtute  confidt^ 
mas,vostni|yir  citius  reformariindubitanter£ccIe« 
sise.  Si  tam^  pro  nostris  adhuc  delictis  aliquidini- 
mictts  animamm  vobis  obstinationis  (quod  absit)  auV 


715 


PELAGII  PAPiE  II 


16 


4S. 


dubietatis  inlulerit,  secundum  quod  interlocutiono-  ^  longo  divisionis  usu  quanto  mentis  frigore  fraterni- 


stra  gestorum  apud  nos  habitorum  suprema  com- 
plectitur,  et  sicut  excellentissimo  domino  filio  no- 
stro  Smaragdo  exarcho  Italise  supplicare  curavimus, 
instructas  huc  ad  nos  personas,  quibus  facilius  red- 
denda  recipiendaque  sit  ratio,  mittere  festinate,  ut 
nulla  deinceps  consensus  vestri  dubietas  supersit, 
aut  tarditas,  si  eis  satisfactio  plena  reddatur.  Vel 
si  pro  longinquitate  locorum,  vel  temporum  quali- 
tate  pavescitis,  illic  Ravennae  fiat  congregatio  sa- 
cerdotum,  quo  nos  etiam  qui  loco  nostro  intersint, 
divinitate  propitia,  dirigemus,  a  quibus  satisfactio- 
nem  plenissimam  capiatis ;  ne  ampUus  animse  sim- 
pHces  divisae  a  sancta  Ecclesia  pro  superfluis 
qusestionibus  tam  longa  obstinationc  remaneant. 


las  vestra  torpuerit,  quse  nec  confricta  recalescit, 
Quid  igitur  inter  haec  faciam,  nisi  ut  pro  vobis  ad 
lacrymas  vertar?  Quiaenimleo  rugienf  circuit  quae- 
rens  quem  devoret  (I  Petr.  v),  scio  et  vos  stantes 
extra  caulas  ovium  (devorandos).  Non  demptis  fni- 
ctibus  palmites  attendo,  sed  abscissos  a  radice  vitis 
aspicio.  Etsudantes  vos  operanos  cerno,  sed  tamen 
laborart  extra  vineam  non  ignoro.  Ecce  urgente  fine, 
cuncta  vastantur,  ad  solitudinem  terra  redigitur,  at- 
que(utitadixerim)  procella  diluvii  mundum  subruit, 
et  vestra  fraternitas  arcam  fugit.  Cum  Jeremia  di- 
cam :  Quis  dabit  capiti  meo  aquam  et  oculis  meisfm' 
tem  lacrymarum  [Jer,  ix) ;  et  rursum  :  Deducant  oculi 
nostri   l^icrymas,  et  palpehras  riostrae  defluant  aquis 


nec  per  vos,  quos  dominici  gregis  decet  esse  pa-  B  (Ibid,) ;  dicam  cum  illo  iterum  :  Plorabo  et  requie- 

scam.Quia  enim  quietem  concordise  in  vestro  corde 
noninvenio,fess8ementilacrymassterno.  Quae  enim 
mei  spiritus  requies  esse  potest,  si  ab  occulto  hoste 
inflictum  vulnus  mederi  non  potest  ?  Ecce  in  cunctis 
mundi  partibus  sancta  et  universalis  Ecclesia  unitatis 
suse  radiis  fulget,  sed  tamen  adhuc  umbram  yestre 
divisionis  sustinet.  UJbique  in  fidei  statu  perdurat ; 
sedgaudereeam  de  suasaluteprohibetvulnus,  quod 
de  vestra  abscissione  tolerat.  Neque  enim  sanumca- 
put  brachiis  moerentibus  gaudet ;  nec  se  quasi  inco- 
lume  esse  pectustetatur,  cum  subjectorum  viscerum 
doloribus  tangitur ;  tota  namque  corporis  compago 
afficitur,  si  pars  ejus  vel  extremalaceratur.Quidquid 


stores,  oves  a  septis  ecclesiasticis  evagantes  rapacis 
lupi  dentibus  consumantur. 

EPISTOLA  V  [Olim  yil\, 

QU^  EST  TEBTIA  AD  ELIAM  ET^EPISCOPOS   ISTRL€. 

Hujus  epistolsB  meminit  beatus  Gregorius  lib,  ii,  epist, 
36,  ad  episcopos  Hibernidn,  quam  librum  appellat. 
Eam  ab  eodem  beato  Gregorio,  cum  adhuc  esset  dia- 
conus  scriptam  fuisse  nomine  Pelagii  papx,  testatur 
Paulus  Warnefridus  Hb,  iii  de  Gestis  Langobardo- 
rum,  cap,  10,  al,  20. 

Dilectisslmis  fratribus,  Eliae,  vel  universis  epi- 
scopis  in  Istrise  partibus  constitutis,  Pelagius  epi- 
scopus. 


1.  Virtutum  mater  charitas  {ICor,  xiii),  quse  Re-      ergo  est  quod  aliam  pati  sentit,  inse  harmonia  cha- 
demptoris  sui  lucris  serviens,  quae  nunquam  ea  quse  ^  ritatis  attrahit,  Paulo  attestante,  qui  ait :  Et  siquid 


sua  sunt  quserit,  desiderio  anhelanti  me  impulit  du- 
dum  fratemitati  vcstrie  plena  dulcedinis  scripta 
transmittere,  quoe  disjuncta  diu  possint  suo  corpori 
Christi  membrasociare.In  quibusplusprecibus  quam 
monitis  loquens,  affectu  quo  valui,  exhortari  curavi, 
ut  quos  aptos  discutiendae  rationi  praeviderit,  huc 
Dilectio  vestra  dirigeret,  quatenus  in  trium  capitu- 
lorum  negotio,  vel  quseque  aperta  sunt  cognosce- 
rent,  vel  quaeque  forsan  obscura  viderentur,  haec  eis 
collatio  pacificae  intenlionis  aperiret:  tandem  Dile- 
ctioni»  vestrse  scripta  susccpi,  quae  non  rationi» 
causas  quwrerent,  sed  deliberata  apud  vos  judicii 
sentQntia  imperarent.  Hoc  autem  quod  vos  audere 


patitur  unum  membrum,  compatiunturccetera  membra 
(/  Cor,  xi).  Nos  ita(][ue  sumus,  qui  vestro  dolore  tran- 
sfigimur,  nos  qui  vestris  scissioniJi^secamnr.Tanto 
igitur  damtiis  vestris  festina  debeMus  consolatione 
succurrere,  quanto  ea  per  charitatem  cogimurut 
nostra  sentire.  Nam  etsi  diflferre  forsitan  volumus, 
supernse  increpationis  voce  terremur,  quae  ignafos 
pastores  increpansdicit :  Quod  fractum  erat,  non  al- 
ligastis,  et  quoci  abjedtum  non  reduxistis,  et  quodper- 
ditum  non  quwsistis,  Si  diflferre  volumus,  indiscretff 
-  Atventionis  increpi^ur,qua  per  prophetam  Dominus 
dicit :  Numquidresina  nonest  inGalaad,  aut  medim 
non  est  ibi?  Quhre  crgo  non  est  obducta  cieatrix  fli^ 


deT6lfrasapientiavideo,fateor,doIensmiror;etqui.j[)pa/)u/imei(JBz^cA.  xxxiv)?  Quid  eifim  per  resinam. 


dem  per  epistolas  exempla,  ut  puto,  ostendithumi- 
litatis,  amoris  specimen  praebui.  Sed  dum  nihil  apud 
vos  reperi  admonitionis  meae  verba  proficerc,  flens 
gemensque  cum  propheta  cogor  exclamare  :  Cura- 
vimus  Babylonem,  et  non  est  sanata  (Jer.u),  Ignem 
quantum  valui  charitatis  accendi,  et  tantae  scis- 
sionis  exurere  iiibiginem  volui ;  sed  impletam  pro- 
phetae  sententiam  peccatis  exigentibus  inveni,  qui 
ait :  Frustra  conflavit  conflator,  seoriae  ejus  non  sunt 
fxnmurrffix  (Jer,  iv).  Nulla  in  rescriptis  flamm»  dia- 
.fftatis  aspicitur,  nuUafli  vel  post  exemplum  dulMll- 
nem  redolent  in  cunctissuis  sermonibm^  nihil  quod 
ad  pacem  perveniat,  sonat.  Pensate,  quceso,  hoc 
(quod  dicere  nisi  singultu  interrumpente  non  vale^) 


quae  fomentum  ignis  est,  quae  et  in  ornamentam 
domus  marmora  dissipat^i  conjungit,  nisi  charitas 
designatur?  Quae  etin  amore  corda  succeHdit,  etot 
sanctam  Ecclesiam  unitatis  ornamento  componat, 
discordes  homiaum  mentes  per  pacis  in  se  sfadion) 
ligat?  Quid  por  Galaad,  quae  acervus  testimooii  in* 
terpretatur,  nisi  in  Scripturse  sacrae  altitudinem  in- 
numerasententiarumdensilasdicit?  Quidpermedici 
vocabulum,  nisi  unusquisquapraedicator?  Quidper 
non  obductam  filiae  cicatricem,  nisi  culpa  plebis  ante 
Dei  oculos  nuda  monstratui;?  Resina  ergo  in  Galaad 
defuisse  convincitur,si  pro  ostendenda  ?eritate,cum 
tanta  adsint  Scripturse  sacraBtestimonia,  asMciando 
Yos  sanctiQ  Ecclesise,  neqnaquam  digiie  aidoris  chft- 


I 


717 


EPISTOL.f:  ET  DECRETA. 


718 


ritas  exhibetur;  et  velutabsente  medicocicatrixnon^disti:  nihil  prorsus  de  bene  compositis  rectractetur. 


obducitur,  in  exhortatione  cessante,  tantse  scissionis 
culpa  nuliovelamine  subsequentis  pacis  operitur.  Sed 
jam  tempus  est,  ipsa  nos  susceptionum  vestrarum 
Tulnera  tangere,  eisque  auctore  Deo  medicamina  pa- 
tefact^B  veritatis  adhibere. 

1 1 .  Per  ea  quse  piae  memoriae  J  ustiniani  principis  tem- 
poribus  acta  sunt,  fraternitas  vestra  suspicatur  san- 
ctamChalcedonensemsynodum  fuisse  convulsam.  Sed 
absit  hocaChristiano  opere,  aChristiana  cogitatione. 
Inipsaquippe  Nicsena,  Constantinopolitana,  ac  prima 
synodus  Ephtsina  iirmata  est ;  et  quisquis  illam  par- 
tem  aUqua  convellere  nititur,  iiias  nimirum  funditus, 
quae  per  hanc  lirmatae  sunt,  destruere  conatur.  Cui 
suspicioni  in  scriptis  vestris  ei  sancti  praedecessoris 


Uitimumvero  a  vobis  ponitiir  testimonium,  qiiod  in 
priori  ejus  epistola,  de  qua  mulla  jam  testimonia 
prolata  fuerant,  continetur,  primum  dicitur  (Ibid.) : 
Quaj  jam  patefacta  sunt  quaerere,  quse  pcrfecta  sunt 
retractare,  et  quai  sunt  delinita  convellere,  quid  aliud 
est,  quam  de  adeptis  gratiara  non  referre,  et  ad  in- 
terdictse  arboris  cibum  improbos  appetitus  morti- 
ferse  cupiditatis  extendere  ?  Ilajc  sunt,  fratres  di- 
lectissimi,  quae  beati  Leonis  ad  Leonem  principem 
verba  posuistis ;  quae  videlicet  ab  eo  pro  custodia 
illibatae  fidei,  non  autem  pro  causis  episcoporum 
specialibus,  quae  apud  Chalcedonem  gestae  simt,  pro- 
feruntur.  Nam  quia  pro  solius  lidei  intemerata  ob- 
servatione  dixerit,  pensaudum  est  in  eadem  epistola 


nostri  Leonis  epistolis  ac  encycliis  testimonia  adjun-  JJ  quid  prajmisit;  ait  enim,  ad  eumdem  principem  lo- 


gitis,  utprsefatam  sanctamChalcedonensemsynodum 
iilibatam  debere  observari  monstretur.  Quae  quidem, 
fratres  charissimi,  ex  paucis  cpistolis  sumpta  per- 
mixto  ordine  confusoque  posuistis,  ut  dum  interjecta 
alia  epistola,  ad  aha  prioris  epistolae  verba  recurri- 
tur,  quasi  ex  multis  epistolis  prolata  viderentur.  Et 
Talde  miramur,  cur  fraternitas  vestra  de  tam  [sicut 
diximus]  paucis  epistolis  non  pauca  sumpserit,  cum 
constet  quod  de  sanctae  Chalcedonensis  sjnodi  ilU- 
bata  veneratione  et  praedecessorum  nostrorum  asser- 
tio  innumera,  et  mullorum  Patrum  consensus  in 
encycliis,  quasi  quaedam  se  mundo,  nobis  infudit 
[Porsan  sumendo  lux  muudo  se  n.  inf.] .  Sed  quia 
semper  dictandi  ordo  tanta  sibimet  connexione  sub- 


quens  (Ibid,) :  Supra  curam  rerum  temporaUum  re- 
ligiosac  providentiae  famulatum  divinis  et  aeternis 
disposilionibus  perseveranter  impenditis,  ut  sciUcet 
cathoUca  iides,  quae  humanum  genus  sola  viviiicat, 
sola  sanctilicat,  in  una  confessione  permaneat  ;  et 
dissensiones  quae  de  terrenarum  opinionuravarietate 
nascuntur,  a  soUditate  iiUus  petrae,  supra  quara  ci- 
vitas  Dei  aedilicatur,  abigantur.  (Si  igitur  fidera,  fra- 
tres  charissimi,  in  cunctis  mundi  partibus  uno  ac 
soUdo  statu  vigere  non  cerneretis,  convulsum  quid- 
quam  de  sancta  Chalcedonensi  syaodo  recte  dicere- 
tis.  At  postquam  nihil  nunc  aliud  nisi  de  persoms 
agitur,  nihil  de  sancta  Chalcedonensis  synodi  lide 
quaeritis,  auctoritatem  patrum  quasi  sequendo  decU- 


jungitur,  ut  etpraecedentia  subsequentibus  serviant,  C  nati.  Namque  ut  nsdera  beatus  Leo  ostenderet,  re- 

ti*actari  quae  perfecta  sunt  non  deberi ;  qua  haec  in- 
tentione  dixisset ,  illico  subdidit  ffbid.)  :  Quia  ad 
pa^m  universaUs  Ecclesiae  ,  et  ad  custodiam  ca- 
thoUcae  Udei  cura  dignamini  solUcitiore  vivere  [re- 
spicerej.  Quid  igitur  cupi  prohiberet  definita  cqp- 
velli,  admonitionem  protinus  de  custodia  cathoUcae 
fidei  subjunxit,  et  quia  non  hoc  de  retractandis  cau- 
sis  speciaUbus,  sed  de  sola  fidci  professione  dixis- 
set,  indicavit?  llla  namque  nunc  in  vestra  quaestione 
vertentur,  quae  ipse  quoque  praedecessor  noster  bea- 
tus  Leo  dijudicat ;  dum  non  nisi  ea  quae  apud  Chal- 
cedonera  de  fide  sunt  statula,  confirmat.  Ipse  quippe 
ad  AnatoUum  ConstantinopoUtanae  urbis  episcopum 


et  subsequentia  ex  praecedentibus  suspendantur :  eo- 
nim  sensum  quae  prolata  sunt,  melius  pandimus,  si 
infra  supmque  legentes,  vel  quo  tendant,  vel  unde 
pendeant,  demonstremus. 

III.  A  dilectione  igiturvestra  priraum  testimonium 
sancti  praedecessoris  nostri  Leonis  ponitur,  quod  in 
ejus  epistola  ultima  continetur  [  Epist.  78  ad  Leon. 
tmp.],  quo  ait:  De  rebus  apudNicaeam  etapud  Chal- 
cedonem  sicut  Deo  placuit  definitis,  nuUum  audemus 
inire  tractatum,  tanquam  dubia  velinfirma  sint,  quae 
tanta  per  Spiritum  sanctum  fixit  auctoritaa.  (Cui  se- 
cundum  testimonium  ex  ea  epistola  a  vobis  adjun- 
gitur,  quod  illic  paulo  superius  habetur,  quo  dicitur 


[Ibid.] :  Quia  sicut  sancte  veraciterque  dixistis,  per-  |v  scribens,  dum  eum  de  quodam  novo  ausu  corriperet. 


fectio  incrementum,  et  adjectionem  plenitudo  non 

recipit.)  Interjectis  autera  duobus  testimoniis  de  en- 

cycUis  assumptis,  praefati  praedecessoris  nostri  Leo- 

nis  item  ad  Leouem  principem  scripto  vestro  verba 

repiicantur  quibus  dicitur :  Legitiraas  divinitus  in- 

spiratas  constitutiones  velle  movere,  non  est  paciiici 

hominis,  sed  rabeUis,  dicente  apostolo  :   Verbis  con- 

tendere,  adnihil  estutile,  nisi  ad  subversio7iem  audien- 

tium  ( II  Tim.  u  ).Wam  si  humanis  persuasionibus 

semper  disceptare  sit  liberum,  nunquam  deesse  po- 

terunt  qui  veritati  audeant  resultare.  (Et  ejus  rursus 

ad  eum  :  Non  sinas  contra  dexterae  omnipotentis  Dei 

triamphos  rediviyis  exurgere  motibus  extincta  certa- 

mioa).  Cigus  adhuc  testimonium  post  pauca  subdi- 


D 


dicit  (Epist.  58 ) :  Ut  sanctam  synodftm  ad  extin- 
guendam  solum  haeresim,  et  ad  confirraationem  fidei 
cathoUcae  studio  Christianissimi  principis  congrega- 
tam,  in  occasionem  ambitus  trahas.  (Et  rursum 
(Ibid.) :  Ita  abuti  voluit  conciUo  synodaU,  ut  fratres 
in  fidei  tanturamodo  negotio  convocatos,  et  defini- 
tionis  ejus  causa,  quae  eratjiiranda,  pertractos  [defi- 
nitione  ejuscausae,  q.  e.  c.  perfunctos],  ad  consen- 
tiendura  sibi  aut  depravando  traduceret,  aut  terrendo 
compellcret) .  Qui  ut  niliil  se  omniniodo  de  Chalce- 
donensi  synodo  suscipere,  nisi  de  sola  ftde  gestum 
fuerat,  demonstraret,  eidem  synodo  scribens,  ait 
(Epist.  61) :  Ut  et  fratema  universitas,  et  omnium 
fidelium  corda  cognoscant,  non  solum  per  fratres. 


7i9 


PELAGII  PAP^  II 


720 


qui  vicem  incam  executi  sunl,  sed  etiam  per  appro-  a  aut  violare  eorum  quffi  ab  ea  recte  sunt  etinviolabi- 

bationcm  gestorum  synodalium  propriam  vobiscum 

inisse  sententiam,  in  sola  videlicetfidcicausa,  quod 

saepe  dicendum  est.  (Qui  ergo  unit  cum  Chalcedo- 

nensi  synodo  in  sola  fidei  causa  convocata,  cuncta 

quse  iilic  specialiter  gesta  sunt,  se  procul  dubio  ex- 

traneum  demonstrat.  Hincest  rursum  quodcumprae- 

fato  Anatolio  de  recipiendo  Attico  presbytero  scri- 

bere,  dicit  (Epist,  77) :  Ita  ut  Chalcedonensis  synodi 

defmitionem  dc  fide,  cui  etiam  dilectio  tua  subscri- 

bendo  consensit,  quam  apostolicse  sedis  flrmavit  au- 

ctoritas,  profiteatur  se  per  omnia  servaturum.)  Qui 

Chalcedonensis  synodi  defmitionem  dicens,  Vigilan- 

ter  etiam,  de  fide,  non  adderet,  nisi  causas,  quse 

iJlic  specialiter  motfie  fuerant,  reprobasset  (solam 


liter  definita.)  At  longe  est  aliud,  non  posse  €om- 
moveri  eaquse  decretasunt,  et  non  posse  commoveri 
ea  quse  recte  et  inculpabiliter  sunt  decreta.  Sciebant 
enim  viri  doctisnmi,  ea  quse  illic  gesta  fuerant  de 
causis  specialibus,  a  prsedecessore  nostro  Leone 
recepta  omnimodo  non  fuisse ;  et  idcirco  cautissime 
scribunt,  commoveri  aut  violari  quffi  recte  ab  ea  et 
inculpabiliter  definita  sunt,  non  deiieri ;  ne  si  cun- 
cta  confirmare  se  dicerent,  sententiee  s«pe  fati  prae- 
decessoris  nostri  Leonis  obviarent.  Unde  et  illie 
illico  subjungunt :  Ita  sapiamus  semper,  sicut  sapit 
apostolica  Romanorum  sedis  Ecclesia.)  - 

V.  Post  haec  quoque  exempla  ejusdem  prsedeces- 
soris  nostri  Leonis  ad  Basilium  episcopum  testimo- 


nihilominus  exciperet)  (a)  quoe  eisingulariter  dispIi-B  nium  posuistis,  quo  ait;  Obsecro  Dilectionem  tuam 


cerent.  At  postquam  nihil  aliud  synodi,  nisi  fidei 
definilionem  recepit :  quid  est  aliud,  nisi  quod  caj- 
tera  quse  illic  specialiter  mota  sunt,  refutavit?  Ne- 
que  enim  si  vellet,  unam  tantummodo  causam  prae- 
fati  Anatolii  reprehendere  vererctur,  qui  h^c  suo 
judicio  non  approbatam,  et  serenissimis  principibus, 
et  auctori  ejus  eidem  Anatolio  non  est  veritus  scri- 


ut  Chalcedonensis  synodi  definitionibus  in  duIIo 
animum  relaxetis  ,*  et  quse  ex  divina  sunt  inspiratione 
composita,  nulla  patiamini  novitate  temerari  (ei 
rursum :  Ut  autem  possit  haec  exhortatio  ad  omnium 
fratrum  et  coepiscoporum  notitiam  pervenire,  diii- 
genter  vestrae  Fraternitatis  cura  perspiciat,  quia 
(quod  ssepe  dicendum  est)  tota  religio  Christiana 


ptis  discurrentibus   indicarc.  Cum  vero  et  de  illa  *  turbatur,siquidquamde  hisquaeapudChalcedonem 


praefato  Anatolio  private  loquitur,  et  rursum  ad  sy- 
nodum  scribens,  quod  de  solafide  gestum  fuerat,  se 
reflipere  confitetuf^;  constat  quod  et  Anatolium  de 
speciali  criminis  causa  redarguit,  et  euncta  privattf 
negotia,  quae  mota  in  synodo  fuerant,  retractari 
concessit. 


constituta  sunt,  convellatur.)  Sed  utrum  de  causis 
quarumdam  personarum  specialibus,  an  de  sanctae 
fideidefinitione  asserat,inquiratur  ipsequid  superius 
dicat;  ait  enim  :  Haecscripta  direxi,  quibus  Dilectio- 
nem  vestram  credidi  commonendam,  ut  sceleratis 
ausibus  sancta  constantia  resistatis,  ne  in  quoquam 


IV.    Rursum  in  scripto  vestro   testimonium   ac  ^  nostra  communis  fides  aut  trepida  inveniatur,  aut 


exemplum  de  encycliis  ponitur,  quod  multi  episcopi 
simul  dicunt:Neque  unum  iota  vel  apicem  possumus 
aut  commovere,  aut  commutare  eorum  quae  apud 
Chalcedonem  decreta  sunt.  (Cui  aliud  quoque  testi- 
m(^ium  quasi  ex  eadem  epistola  subjunxistia^  quod 
videlicet  Anatolii  Constantinopolitanae  urbis  episcopi 
esse  non  dubium  est,  quo  ait :  De  Chalcedonensi 
vero  sancta  synodo  dico,  quoniam  ipsum  quaerere 
omnino,  aut  revolvere  aliquid  eorum  quae  ab  ipsa 
finita  sunt,  hominum  est  insidiantium  tantummodo 
Ecclcsiis,  et  universali  Christi  paci.)  In  quo  revolvi 
et  convelli  prohibeat,  ipse  subjungat;  ait  enim : 
Quando  apostolica  quidem  et  paterna  dogmata  olim 


tepida.  (Qui  igitur  admonitionem  servandse  fidei 
prsemisit,  ubi  custodiri  synodum  voluit,  indioavit.  Si 
autem  in  hujus  epistolse  sermonibus  ambigimus,  eum 
ex  aliis  suis  epistolis  quo  sensu  haec  dixerit,  requi- 
ramus.  Marciano  namque  Augusto  scripta  sua  pro 
eadem  synodo  dirigens,  ait  (E^ist,  59) :  Ad  Gloriam 
vestram  et  ad  Constantinopolitanum  antistitem  scri- 
pta  direxi,  quae  evidenter  ostenderent,  me,  quae  de 
fide  catholica  in  prsedicta  synodo  definita  fuerant, 
approbarc.)  Qui  si  cunctas  et  speciales  causas  ejus- 
dem  sjmodi  recepit,  cur  ea  se  approbare  quae  de 
catholica  fide  in  praedicta  synodo  definita  sunt,  spe- 
cialiter  asserit  ?   Rursum  quoque  praefafto  principi 


nobis  tradita,  in  eo  roborata  sunt  atque  firmata.  (Si  T\  scribens  (Ibid*) :  Quia  omnibus  modis  obediendum 


igitur  insidiantium  est  hominum  apostolica  dogmata 

et  paternaconvellere,  qui  eadem  paterna  etaposto- 

lica  dogmataillibata  recipiunt,  constat  proculdubio, 

quia  insidiantes  non  sunt.  Ejusdem  namque  synodi 

fidem  intemeratam  Deo  auctore  retinemus,  et  sic 

privata  negotia  quae  illic  gesta  sunt,  cum  sancto 

prredecessore  nostro  Le0iie  praeterimus,  ut  defini- 

tionem  fidei  illic  prolalam,  proposita  etiam  morle, 

reservemus.  In  praecedenti  autem  testimoilio  multo- 

rum  simul  episcoporum  utrum  dictator,  an  scriptor 

^^wj^erit,  ignoramus ;  neque  enim  in  encycliis  conti- 

^^^■l  ut  ipsi  in  scriptis  vestris  posuistis.  Neque 

^^•a  unum  aut  apicem  possumus  commovere 

ve  his  guidpiam  videtur.  Hard, 


est  potestati  fpietati]  vestrae  et  religiosissimse  volun- 
tati,  constitutionibus  synodalibus,  quae  mihi  decoo- 
firmatione  fidei  catholicae  placuerunt  iibens  adjeci 
sententiam  meam.  (Si  ergo  confirmationem  fidei 
catholicae  sibi  placuisse,  eique  sententiam  a^jecifse 
astruit ;  in  his,  in  quibus  confirmatio  fidei  noo  fuit) 
constat  qufa  sententiam  non  adjecit 

VI.  Adhuc  autem  ex  ejusdem  beati  Leonis  epi- 
stola  testimonium  scriptis  vestA  inseiitis,  qus  d 
Basilium  dicit :  Pie  nobis  et  constanter  utendum 
(Forsan  vivendum)  est,  nedum  talium  disputatio 
admittitur,  eorum  quae  divinitus  definita  8ant,aucto- 
ritati  derogetur.  Etinfra:  Nec  enim  aliquam  [JFior^ 


7ai  EPISTOL.I:  ET  DECHETA.  722 

adaliquam]discepiationemplenedefinitarevocanda^ut  ad  omnesfratresquiChalcedonensisynodo  inter- 
sunt,  ne  ad  arbitrium  damnatorum  ipsi  de  his  vi-  fuerunt,scriptadirigerem,quibusplacuissemihiqu8B 
deamur  ambigere,  quse  manifestum  est  per  omnia  a  sanciis  fratribus  nostris  de  regula  fidei  confirmata 
propheticis  et  evangelicis  atque  apostolicis  auctori-  sunt,  demonstrarem.  (Hinc  cst  quod  Pulcherise  Au- 
tatibus  consonare.  (Quae  autem  vel  superius  d^nita  '  gustoe  iterum  aeribens,  ait  (£pis^  58) :  Circa  frairem 
diviniius,  vel  inferio^lfllene  deflnita  asserai,  ez  ipsa    ^autem  meum  veneratorem  vestrum  Julianum  epi- 


vel  ex  aiiis  ej0s  epistolis  vestra  Fraiernitas  pensei : 
in  quibus  nunquam  specialia  gesia  commemorari, 
sed  solaquse  defidesunt  prolataconfirmai.Unde  in 
his  quoque  verbis  vigilanter  imprimitur  [Forsan  cx- 
primiturj,  et  quse  plene  definita  dixerit  attenditur 
iForsan  ostenditur],  cum  dicit :  Ne  de  his  ipsis  vi- 
^deamur  ambigere,  quse  manifestum  est  per  omnia 
propheticis  et  evangelicis  atque  apostolicis  auctori- 
tatibus  consonare).  Pensate,  quaeso,  fraires  charis- 


scopum  quantum  debeat  credere  vestra  dignatio, 
apostolicce  sedis  sesiimaie  judicio,cumin  causa  fidei, 
cui  gloriosa  Pietas  vestra  famulatur,  vicem  ipsi 
meam  eatenus  delegarim,  ut  ab  ea  quoe  vobis  debetur 
observantia  non  recedens,  me  Pietati  vestrse  prae- 
sentare  non  desinat.)  Causam  quippe  fidei  memo- 
rans,  nequaquam,  Eatenus,  diceret,  nisi  quidquid 
«xtra  Gdem  ageretur,  ex  synodo  excludi  voluisset. 
VII.  Rursum  per  epistolam  vestram  dicitur,  a 


simi,  si  scripta  Theodori  propheticis  et  evangelicis  tJ  sede  apostolica  vos  doctos,  atque  ab  scrinio  sanctae 


atque  apostolis  auctoritatibus  consonant,  quse  re- 
demptorem  nostrum  iniquis  ausibus  Dominum  ne- 
gant.  Pensate  si  illa  epistola  propheticis  et  evange- 
licis  atque  apostolicis  auctoritatibus  consonare 
videatur,  in  qua  et  hostis  Ecclesiae  Nestorius  defen- 
ditur,  et  defensor  Ecclesise  Cyrillus  accusatur.  Pen- 
sate  si  illa  Theodoriti  scripta  propheiicis,  evangelicis 
atque  apostolicis  aucioritatibus  consonant ,  quse 
prius  contra  rectam  fidem  edita,  ip§B  posimodum 
conversus  damnat.  Extremum  quoque  ssepe  fati 
Leonis  ad  Actium  presbyterum  testimonium  ponitis, 
quo  ait  *  :  Ne  patiatur  sopitarum  rerum  certamen 
afferri,  quarum  reiraciator  non  nisi  sacrilcgus  inve- 


Ecclesiae,  cui  Deo  auctore  praesumus,  confirmatos, 
ne  huic  rei  quae  sub  piae  memoriae  Justiniano  prin- 
cipe  gesia  est ,  consentire  debeaiis  :  atque  hanc 
opitulationem  excusationi  vestrae  adjuQgitis  dicen- 
tes,  quod  in  causae  principio  et  sedes  apostolica  per 
Vigilium  papam,  etomnes  Latinarum  provinciarum 
principes  damnationi  trium  capiiulorum  fortiter 
restiteruni.  In  quibus  verbis  aitendimus,  quod  res 
quae  provocarevos  ad  consensum  debuit,  a  consensu 
vosipsa  divellit.  Latiniquippe  homines  eiGraecitatis 
ignari,  dumlinguam  nesciunt,  errorem  tarde  cogno- 
verunt ;  et  tanto  eis  celerius  credi  debuit,  quanto 
eorum  consiantia,  quousque  verum  cognoscerent,  a 


nitur.(Quod  de  quibus  rebus  asiruat,  ad  eumdemp  ceriamine  non  quievit;  quorum  consensum 


certe 


Aetium  scribens  ipse  manifestai  dicens  **  :  Nihil  ab 
apostolicis  unquam  potero  sentire  diversum,  nec 
a  mea  ipse  deviare  scntentia;  et  quod  sancio  Spiritu 
revelante  confessus  sum,  quodque  mecum  toiius 
synodi  professione  praedicante  patefeci,  aliqua  va- 
rietate  commutem :  cum  facilius  mihi  sit  quibuslibet 
et  suppliciis  ab  boc^mundo  auferri,  quam  ab  ea 
quam  generaliter  credidi,  pfofessione  mutari).  Si 
ergo  cuncta  res  quae  rctractari  non  debet,  sola  est 
professio  fidei,  ille  reiraciator  rerum  erit  sacrilegus, 
qui  professioniejus  fuerit  diversus.  Nam  quod  idem 
beatus  Leo  solam  in  synodo  professionem  fidei  sum- 
mo  ardore  custodiat,  innumeris  epistolis  dcmons- 
trat,  ex  quibus  pauca  breviter  perstringimus,  ut  in  eis 


[recte]  Fraternitas  vestra  despiceret,  si  ausu  praeci- 
piti,  priusquam  verumcognoscerent,  consensissent: 
at  posiquam  diu  ab  cis  laboratum  est,  et  longe  tem- 
pore  ad  injurias  usque  cerlatum,  hinc  TCIBtra  Fra- 
ternitas  pcnset  quia  tot  labores  repente  non  relin- 
querent,  nisi  quae  vera  sint  agnovissent.  Quid  enim 
divini  consilii  fuisse  credimus,  fratres ,  quod  diu 
Saulum  omnipotens  Deus  repugnatorem  sfiae  fidei 
esse  permisit,  et  sic  eum  suae  fidei  praedicatorem 
fecit,  nisi  ut  cunciis,  quibus  per  illum  fuerat  praedi- 
caturus,  ostenderet,  quia  valde  verum  est  Dei  Evan- 
gelium,  quod  et  tanta  duritia  inclinata  praedicarei, 
ut  dum  ea  auditores  ejus  quse  ab  illo  contra  fideles 
gesta  recolerent,  repente  eum  ad  fldem  versum  non 


certior  facta  vestra  Fratemitas  colligat  quam  multa  J)  sine  evidenti  ratione  sentirent?  Unde  ipse  quoque 


taceamus.Hinccst  enim  quod  Marcianum  Augustum 
scripto  suo  alloqnitur,  dicens  (Epist,  59) :  Fratri 
autem  meo  Juliano  cpiscopo  noverit  vestra  Cle-- 
mentia  hoc  me  proprie  delegasse  ut  quidquid  illic 
ad  custodiam  fidei  pertinere  probaverit,  meonomine 
vestrae  fiducialiter  suggerat  potestati.(Hinc  esrt  quod 
Pulcheriae  Augustae  scribens,  ait  (Epis^  60):  Quod 
vero  piissimus  imperator  ad  omnes  episcopos  qui 
Chalcedonensi  synodo  interfuerunt,  voluit  me  scri- 
pta  dirigere,  quibus  ea  quae  illic  de  fidei  regula  sunt 
definita  firmarem,  libenter  implevi).  Hinc  est  quod 
Juliano  episcopo  scribens,  dicit :  Quod  necessarium 
credidit  clementissimus  imperator,  libenterimplevi, 

*  NoD  exstat  haec  epistola. 


dum  praedicationem  suam  debere  facile  ab  infidelibus 
recipi  Domino  diceret,  ait :  Domine,  ipsi  sciunt  quia 
ego  eram  concludens  in  carcere,  et  ccedens  per  syna- 
gogas  eos  qui  credebant  in  te  [Act,  xxii).  Et  cum 
Galatas,  relicta  Evangelii  regula,  in  Judaismi  con- 
spipereterrorem  declinasse,  suam  eis  priorem  contra 
Evangelium  duritiam  retulit,  et  ab  intentione  per- 
fidiae  eorum  mentes  retorsit,  dicens  :  Audistis  con- 
versationem  meam  aliquando  in  Judaismo,  quoniam 
supra  modum  persequebar  Ecclesiam  Dei,  et  expu- 
gnabam  illam  ;  et  pro/iciebam  in  Judaismo  supra 
multos  cocetaneos  meos  in  genere  meo,  abundantius 
cemulator  existens  patemarum  mearum  traditionum, 

Neque.haec  adhuc  exstat. 


** 


723 


PELAGU  PAPiE  II 


724 


Cum  autem  placuit  ei  qui  me  segregavit  deutero  matris  ^  dicentes :  Docirina  vestrae  l-everendfle  sedis  est  per 


meae,  et  vocavit  per  gratiam  suam,  ut  revelaret  Filium 
suum  in  me,  ut  evangelizarem  illum  in  gentibus,  con- 
tinuo  non  acquievi  cami  et  sanguini.  Ecce,  fratres 
charissirai,  Paulusegregius  doctor,  quia  diu  veritati 
restitit,  inde  ad  confirmanda  corda  audientium  in 
ejusdem  prspdicatione  veritatisadjutoriura  sumpsit: 
ostendensprofecto,quiafidem,cuitanto  prius  labore 
restilerat,  postmodum  sine  magnae  rationis  certitu- 
dine  non  tenebat. 

VIU.  Debet  ergo  perpendere  vestra  Dilectio,  quia 
praedecessorum  nostrorura  in  hac  causa  consensus 
tanto  post  inanis  non  fuit,  quanto  prius  duris  contra- 
dictionum  laboribus  insudavit.  Sed  his  insuper  fa- 
ctum  Petri,  qui  et  Paulum  superat,  veslra  Fraterni- 


beatum  Leonem,  successoresque  ejus,  unde  pauca 
coraraeraorare  praisurapsimus,  mortuum  abhomini- 
bus  damnari  nullatenus  oportere  ;  (et  tamen  nulla 
ejus  t^stimonia  subdidistis,  quibus  hanc  sententiam 
flrraaretis.  Etenira  qua^  avoli^^su^JUQ^^  sunt,  retra- 
ctationera  fidei  fieri  prohibent,  non  ftntem  damnari 
infldeles  raortuos  contradicunt.  Sed  neque  hoc  bea- 
tum  Leonem  prsedecessorem  nostrum  quodam  ioco 
dixisse  merainiraus.  Quis  autem  nesciat,  quod  in  nul- 
lo  sibi  ejusdem  Leonis  et  beati  Augustini  praedicatio 
contradfcat?Ip3e  namque  ad  Bonifacium  comitem 
scribens,  ait  (Epist.  50,  sup.  colL  5) :  Si  vera  essei9 
quse  ab  eis  objecta  sunt  Caeciliano,  et  nobis  possent 
aliquando  raonstrari,  ipsurajara  raortuum  anathe- 


tas  ad  meraoriara  reducat.  Diu  quipperestitit,  ne  adB  raatizareraus.  Sed  taraenEcclesiamChristi^quaenon 


fidem  gentes  sancta  Ecclesia  sine  circumcisione  reci- 
peret,  diu  se  a  conversarum  gentium  communione 
subtraxit,  Paulo  attestante,  qui  ait:  Cum  venisset 
Antiochiam,  in  faciem  ei  restiti,  quia  reprehensibilis 
erat.  Prius  enim  quam  venirent  quidam  ab  Jacobo, 
cum  gentibus  edebat ;  cum  autem  venissent,  subtrahe- 
bat  se,  timens  eos  quiex  circumcisione erant  {Galat.  i). 
Et  Paulo  post :  Et  cum  vidissem  quod  non  recte 
ambularet  ad  veritatem  evangelii,  dixi  Petro  coram 
omnibus :  Si  tu  cum  Judaeus  sis,  gentiliter  et  non 
judaice  vivis,  quomodo  gentes  cogis  judaizare  ?  Qui 
tamen  ab  eodemPaulo  postraodumratione  suscepta, 
dum  quosdam  conspiceret  qui  gentiles  ad  Ecclesiam 
venientes  pondere  servandaj  circumcisionis  onera- 


iitigiosis  opinionibus  fingitur,  sed  divinis  attestatio- 
nibus  comprobatur,  propter  quemlibet  hominem 
relinquere  non  debemus.)  Ecce  mirabilis  praedicator 
et  scissionem  Ecclesiae  propter  hominem  vetat,  et  si 
qua  perversa  deprehendat,  eura  quem  publice  de- 
fendebatCa»cilianum,se  etiam  post  mortem  ainathe- 
matizare  non  abnegat,  quiavidelicettuncviventibus 
vere  consulatur,  cum  culpa  in  fide  perpetrata  nec 
morte  intervipiente  laxetur.  Si  vero  hoc  faciendum, 
dicere  fortasse  praesumiraus,  hoc  procul  dubio  faci- 
raus,  quod  fieri  vetaraus.  Theodorum  quippe  mor- 
tuum  sanctasynodus  prima  Ephesina  daranavit(Ac^ 
vi).  Naracura  ab  ejus  discipulis  dictatum  ab  iilo  sym- 
bolum  eadera  synodo  fuissct  prolatum,  illico  iliic  a 


rent,  dicit:   Cur  tentatis  Deum,  imponentes  jugfuw      sanctis  Patribus  cum  auctore  daranatura  est.  Et  qui- 


cervidbus  discipulorum,  quod  neque  patres  nostri, 
neque  nos  portare  potuimus  {Act.  xv)  ?  Nunquid,  fra- 
tres  lectissirai ,  Petro  apostolorum  principi  sibi 
dissimilia  docenti  debuit  ad  haec  verba  responderi  ? 
Haec  quae  dicis,  audire  non  possumus,  quia  aliud  ante 
praedicasti  ?  Si  igitur  in  triura  capitulorura  negotio, 
aliud  cura  vcritas  quaereretur,  aliud  autera  inventa 
veritate,  dictum  est,  currautatio  sentenliaehuic  sedi 
in  criraine  objicitur,  quae  a  cuncta  Ecclesia  humili- 
terin  ejusauctore  veneratur?  Non  enim  mutatio  sen- 
tentiae,sed  inconstantia  sensus  in  culpa  est.  Quando 
ergo  ad  cognitionera  recti,  intentio  incorarautabilis 
permaneat,  quid  obstat,  si  ignorantiam  suam  dese- 


dem  ipsi  sancti  Patres  in  eadera  synodo  residentes 
ad  Dominura  jara  recepti  sunt,  postquam  Theodorum 
daranavere:  et  si  daranari  raortuum  non  debuisse 
dicimus,  procul  dubiomortuosaccusamus,  et  incipi- 
mus  coramittere,  quod  nitimur  prohibere.  Sed  cur 
diu  et  quae  nostis  loquimur  ?^jusdemTheodori  ex 
libris  illius  dicta  repificemus.  £t  si  Jesum  (a;  Domi- 
num  ac  Deum  nostrum,  qui  post  mortem  vivere,  imo 
quia  vivere  creditur,  post  mortem  Theodorus  post- 
posita  dubitatione  damnavit ;  neque  enim  nostrafides 
patitur  ut  qui  tot  blasphemiis  Redemptori  nostro 
hostis  exstitit,  a  vobis  ulterius  defendatur.  lps« 
quippe  contra  Apollinarem  in  libro  tertio  loquens 


rens,  verba  permutet?  De  ipso  quoque  auctore  om-T)  ait  {Sup.  coll.  4): 


nium  Deo  Scriptura  attestante  cognoscimus,  quia 
dum  consilium  non  raanet  {Forsan  rautat),  saepe 
sententiara  rautat ;  neque  enim  inopinatus  ei  pro- 
ventus  accesserat,  cura  de  eo  quera  ipse  ungi  praece- 
perat,  dicebat :  Panitet  me  Saulem  unxisse  regem  in 
Israel  {I  Reg.  xv).  Hoc  quippe  se  facturura  ctiam 
tunc  praescivit,  cum  eum  quasi  approbando  praetulit; 
nec  ad  poenitentiara  quasi  inopinatus  dolor  accessit, 
sed  tamen  poenitere  se  insinuat,  quia  non  rautato 
consilio,  ea  quae  dudum  dixerat  de  illo  verba  per- 
mutat. 

IX.  In    his   autem  testimoniis  quae  ex  epistolis 
Leonis  praedecessoris  nostri  posuistis,  praemisistis 

(a)  Locus  comiptus,  Forte,  inspidamus,  st  Jesum. 


X.  ('  Quoraodo  igitur  tu,  cui  super  oranes  maxime 
decet  mentium  regimen,  illum  qui  ex  Virgine  natns 
cst,  Deum  esse,  et  ex  Deo  consubstantialem  Patri 
existimari  dicis,  nisi  forte  sancto  Spiritui  illius  crea- 
tionem  iraputare  non  jubes  ?  Sed  quis  est  Deus,  et 
ex  Deo,  et  consubstantialis  Patri  ?  Is  idera  qui  ex 
Virgine  natus  erat,  (o  rairandura  !)  et  qui  per  Spi- 
ritura  sanctura  secundura  divinas  Scripturas  plas- 
matus  est,et  confictionem  in  muliebri  accepit  ventre? 
Inerat  forsitan,  quia  mox  quam  plasmatus  est,  et  ut 
tempIuraDei  essetaccepit:  nontamenexistimandum 
nobis  est  Deum  de  Virgine  natum  esse.  »  Et  posl 
pauca :  <<Nec  secundum  tuam  vocem  pronuntiandam 

Hard. 


725 


EPlSTOLiE  ET  DECHETA.  720 

est,  omnino  ex  Virgine  natum  Deum  esse,  et  ex  ^  Deum  dicens  (non  enim  resiirrectionis  scientia  doce- 
Deo  consubstantialem  Patri.  »  Et  post  pauca  :  «  Si  bat  et  Deum  esse  eum  qui  surrexit),  sed  quasi  pro 
igitur  cum  carne  eum  natum  esse  dicunt,  quod  rairaculo  facto  Deum  collaudat.  »  Ejusdem  Theodori 
autem  natum  est,  Deus  et  ex  Deo,  et  consubstantia-  ex  commento  quod  est  in  Actus  apjDfttolorum  libro 
lis  Patri  est,  necesse  est  et  boc  carnem  dicere,  quod  primo  :  «  llle  autem  dixit,  oportere  poenitentiam 
si  non  hoc  caro  est,  quoniam  nec  Detis,  nec  ex  Deo,  '  agentes  eos  pro  crucis  in  iniquitate,  et  agnoscentes 
nec  consubstantialis  Patri,  sed  ex  semine  David,  et      Salvatorem  et  Dominum,  et  omniumauctorembono- 


consubstantialis  ei  cigus  semen  est,  non  id  quod 
natum  est  ex  Yirgine,  Deus,  ^t  ex  Deo,  et  consub- 
stantialis  Patri.  » 

Et  post  pauca :  «  Non  Deus  Verbum  ex  Maria  na- 
tus  est,  natus  autem  est  ex  Maria,  qui  ttj^emine  est 
Oavid ;  non  Deus  Verbum  ex  muliere  naiBs  est.  »  Et 
iterum  :  «  Quod  edictum  est  enim  Ducebaiur  a  Spi- 
ritu  (Matth,  iv)  aperte  hoc  significat,  quod  ab  eo 


rum  Jesum  Christum,  quoniam  perista  pervenit  et 
assumptus  est  di  vina  natura,in  [ipsum]  Spiritu  quidem  - 
lidem  suscipere,  et  ejus  discipulos  fieri  ante  omnia 
ad  baptisma  accedente^,  qucTd  et  ipse  tradidit  nobis, 
reformationem  quidem  habens  inspirationis[prsefor- 
mationem  q.  h.  sperationis]  futurorum,  in  nomine 
autem  celebrandum  Patris  et  Filii  et  sancti  Spiritus. 
Hoc  enim  quod  est :  Et  baptizetur  unusquisque  in 


regebatur,  ab  eo  ad  voluntatem  [virtutem]  proposi-  B  nomine  Jesu  Christi  (Act,  u),  non  hoc  dicit,  ut  voca- 


torum  confortabatur;  ab  eo  ad  hcec  quae  oportebat 
ducebatur,  ab  eo  quod  decebat  docebatur,  ab  eo  cogi- 
tationibus  roborabatur,  ut  ad  tantum  certamcn  suf- 
iiceret,  sicut  et  beatus  Paulus  dicit :  Quicunque  enim 
Spiritu  Dei  agtmtur,  hi  sunt  filii  Dei  (Rom,  viii).  » 

Idem  cujus  supra  :  «  Dicant  igitur  nobis  omnium 
sapientissimi,  si  pro  sensu  Domino  Jesu  Christo  qui 
est  secundumcarnem,  divinitas  factaesset,  sicutdi- 
cunt,  quid  sanctl  Spiritus  cooperatione  ad  ha^cChri- 
stusindigebat?Nec  enim  unigeniti  divinita^Spiritu 
indigebatad  justilicationem,  Spiritu  indigebat  ad 
vicendum  diabolum,  Spiritu  indigebat  ad  operanda 
miracula;  Spiritu  indigebatut  doceretur  ea  quse  de- 


tionem  quaB  in  nominc  Patris  et  FHii  et  sanctiSpiri- 
tus  est,  relinquentes,  Jesum  Christuxn  in  baptismate 
vocet ;  sed  quale  est  hoc,  quod  in  Moyse  baptizati 
suntinnube  etin  mari  (f  Cor,  x),  ut  diceret  quia 
subnube  etii^mari  iEgyptiorum  separati  sunt,  U^ 
berati  eorum  servitute,  ut  Moysis  lcges  attende- 
rent;  tale  est,  et  baptizetur  unusqubque  in  no- 
mine  Jesu  Christi  :  ut  cum  ad  ipsum  accessissent 
tanquam  Salvatorem,  et  omnium  bonorum  aucto- 
rem,  et  doctorem  veritatis,  ab  ipso  utpote  auctoro^ 
bonorum  et  doctore  veritatis  vocarentur,  sicut  om- 
nibus  hominibus  quamcunque  sectam  sequentibus 
consuetudo  est  ab  ipso  dogmatis  inventore  vocari. 


cebat  peragere;  Spiritu  indigebat  ut  immaculatus^  ut  Platonici,  et  Epicurei,  et  Manicha^i,  et  Marcio- 


appareret.  » 

£t  post  pauca  :  «  Ac  si  dicat  Jesus  :  Ego  quidem, 
quem  videtis,  nihil  quidem  facere  possumsecundum 
meam  naturam,  cum  homosim,  operor  autem,  quia 
in  me  manens  Pater  omnia  facit  (Joan,  xiv).  Quoniam 
enim  et  ego  in  Patre,  et  Pater  in  me  (Ibid.),  Deus 
autem  Verbum  unigenitusDei  in  me  est,  certum  est 


nistaj,  et  quidem  [si  quidem]  tales  dicuntur.  Eodem 
enim  raodo  et  nos  nominari  Christianos  judicave- 
runt  apostoli^) 

Ejusdera  Theodori  inlibris  de  incamatione :'«  Plus 
inquietabatur  Dorainus,  et  certaraen  majus  habebat 
ad  auimoe  passiones,  quam  corporis;  et  meliori 
animo  libidines  vincebat,  jnediante  deitate  ad  per- 


quod  et  Pater  cum  ipso  in  me  raanet,  et  opera  facit^    fectionem.  Unde  et  Dominus  ad  haec  maxirae  insti- 


Etnonestrairandura  deChristo  haec  existiniari,  cum 
evidenteripse  de  caetcris  horainibus  dicat:  Qui  dili' 
git  me,  meum  verbiun  observet:  et  Pater  diliget  eum, 
et  ad  eum  veniemus,  et  mansionem  apud  ipsum  facie- 
mrn  (Ibid.).  »  Et  iterura  :  «  Sciebat  subtilitcr,  ut  no- 
tam  quidem   faccret  gcutibus  pietatem,  pateretur 


tuere  videtur  certamen.  » 

Item  ejusdem  in  libro  contra  Synusiastas,  vel 
Apollinarislas :  «  Sed  si  caro  erat,  inquit,  crucifixa, 
quoraodo  sol  radios  avertit,  ettenebra?  occupaverunt 
terrara  omnem,  et  terrfle  raotus,  etpetra;  scisssesunt, 
et   raortui   surrexerunt  (Matt,  xxvii)?   Quid  igitur 


autem  laborantiura  infirraitates,  et  sic  ad  effectura  ])  dicant  ct  de  tenebris  in  iEgypto  factis  teraporibus 


suam  voluntatera  educeret :  et  justificabatur  inde, 
et  iramaculatus  ostendebatur,  sive  reparatione 
[pejorum],  sive  custodia  meliorura,  sive  etiam  pau- 
latim  ad  meliora  profectibus.  » 

Et  post  pauca  ejusdera  Theodori  ex  coraraento 
secundum- Joannera :  «  Dicit  ad  Thoraara  :  Inferdigi- 
tum  tuum  huc,  et  vide  manus  meas,  et  porrige  manum 
tuam,  et  mitte  in  latus  meum,  et  noli  esse  incredulus, 
%ed  fidelis  (Joan,  xx).  Quoniara,  dicit,  non  credis,  et 
tactum  solura  suflicere  tibi  ad  credendura  putas, 
(heec  enim  dicens  non  rae  iatuisti)  tange  raanu,  et 
cape  experimentura,  et  disce  credere,  et  non  difQ- 
dere.  Thoraas  quidera  cura  sic  credidisset,  Dominus 
meus  et  Deus  meus,  dicit,  non  ipsum  Dominum  et 


Moysis  non  por  tres  horas,  sed  per  tres  dies  (Exod, 
x)  ?  Quid  autem  propter  alia  per  Moysera  facta  nii- 
racula,  et  quae  per  Jesura  Nave,  qui  solera'  stare  fecit 
(Josue  x),  qui  sol  teraporibus  Ezechia;  regis  et  contra 
naturara  retroversus  est  (IV  Reg,  xx) ;  et  de  Elisaei 
reliquiis,  quae  mortuum  suscitaverunt  (IV  Beg. 
xiii)?»  Ejusdem  ex  libro  octavo  de  Incarnatione  : 
«Manifesturaauteraestquod  unitas  convenit :  per  eara 
enim  collectse  naturse,  unara  personara  secundum 
unitatem  effecenint.  Sicut  enim  de  viro  et  muliere 
dicilur,  quodjam  non  sunt  duo,  sed  una  caro  (Genes, 
II ;  Matth,  xix) ;  dicaraus  et  nos  rationabiliter  secun- 
dura  unitatis  rationera,  quod  non  sunt  duae  perso- 
nce,  sed  una^  scihcet  naturis  discretis.  » 


727 


PELAGU  PAPiE  11 


628 


Et  post  pauca :  «  Quomodo  igitur  homo  et  Deus  \  nentem,  tanquam  eniditas  sermocinator,  et  in  An- 

•  ■■.  aaO  ***^fl  I  *  «*1*^*  *  1*  Yl  *_)**A^  TT 


unum  per  unitatemessepotest?  qui  vivificat,  et  qui 
Tivificatur;  qa|  salvificat,  et  qui  salvificatur;  qui 
ante  seecula  esly'  et  qui  ex  Maria  apparuit?  »  Ejusdem 
ex  interpretatione  symboli  trecentorum  decem  et 
octo  Patrum  :  «  Sed  Christum  quidem  secundum 
assumptam  servi  formam,  eum  autem  qui  eam  as- 
sumpsit,  super  omnia  nominans  Deum ;  intulittamen 
hoc  secundumconjunctionem,  ut  per  significationem 
nominum  naturarum  manifestam  divisionem  faciat. 
Nemo  igitur,  neque  eum  qiii  secundum  carnem  ex 
Judseis  est,  dicat  Deum  :  nec  ilerum  Deura  [A/., 
Dominum,  nec  ne  iterum  Dominum]  qui  est  super 
omnia,  secundum  carnem  ex  ludeeis.  » 
Item  ex  commento  epistolae  ad  Hebraeos  :  «  Jesum 


tiochia  Sjrioe  in  ecclesia  alloquens,  sic  dixit  :  «  Ho- 
mo  Jesus,  quid  est  enim  homo  quod  memor  es  ejus  ? 
{Psal,  viii) ;  Apostolus  autem,  de  Jesu  dictum  fuisse 
hoc,  dixit :  Eum  enim  qui  paulo  minus  ab  angelis  mi- 
noratus  est,  vidimus,  inquit,  Jesum  ( Hebr,  ii).  Quid 
ergo?  Homo  Jesus  similiter  omnibus  hominibas, 
nullam  habens  differentiam  ad  homines  ejusdem 
generis,  prseter  ea  qase  gratia  ei  dedit.  »  Quibus 
Proclus  Constantinopolitanse  urbis  episcopus  rescri- 
bens,  ait  [Sup.  colL  5,  conc,  v)  :  Fugiamus  turbu- 
lentos  et,.lppnosos  fallacise  rivos,  septa  Dei  [sectas 
Deum]  in^gnantes  :  dico  Arii  furorem  dividentem 
individuam  Trinitatem,  Eunomii  audaciam  circum- 
cludleltitem   scientia   incomprehensibilem  naturam, 


enim  dicit  a  Nazareth,  quem  unxit  Deus  Spiritu  sancto  B  Macedonii  rabiem  separantem  a  deitate  inseparabili- 


et  virtute  (AjoL  x)  :  qui  autem  de  Spiritu  unctus  est, 
omnimodoalii|iiidinde  assumpsit.  Quis  autem  furens 
dicat,  de  Spiritu  aliquid  assumpsisse  divinam  natu- 
ram?  »  Et  itcrum :  «  Certus  quidem  et  ipse,  Filium 
iDei  se  non  secundum  divinitatis  dicQps  nativitatem, 
sed  secundum  quod  domesticus  Dei  erat :  per  quod 
filii  Dei,  per  voluntatem  [virtutem]  domestici  Deo 
constituti  homines,  interim  vocabantur.  » 

XI.  Haec  de  innumeris  pauca  praetulimus,  ut  quasi 
per  foramen  angustum,  quam  nimium  barathrum 
intus  lateret,  monstraremus.  Ecce  quales  plus  quam 
decem  millia  librorum  Theodorus  scripsisse  perhibe- 
tur.  Pensate,  quaeso,  si  non  tanto  acriora  tormenta 


ter  procedentem  Spiritum,  et  novam  istam  blasphe- 
miam  quas  Judaismi  multo  ampUussuperatblasphe- 
miam,  introducentes,  nam  illi  quidem  cum  Fihum 
negant,  fraudant  ramo  radicem ;  isti  vero  cum  qoi 
est  negantes,  alterum  [AL,  eum  qui  est  Filius  dene- 
gant,  fraudantes  ramo  radicem,  isti  vero  ei  qui  est 
alterum]  introducunt,  detrahentes  sinceram  natu- 
ram.  (Rursus  de  hujus  errore  Joannes  quoque  An- 
tiocheuse  Ecclesise  antistes  ait :  Multo  autem  tem]>o- 
re  per^erans  Theodorus,  persuasit  multis  et  Nesto- 
rio,  quod  Christus  Filius  Dei  vivi,  qui  de  sancta  vir- 
gine  Maria  natias  est,  non  est  qui  ex  Patre  natus  est 
Deus  Verbum  consuhstantialis  Genitori,  sed  homo 


promeruit,  quanto  pluriora  conscripsit.  Sedhaecillius  ^  pro  qualitate  suse  voluntatis  ex  Deo  Verbo  coopcra- 
dicta  quae  prolata  sunt,  utrum  ejus  sint,  fortasse  du-     tionem  suscfpiens.)  Rursus  de  ejus  errore  CyrillQS 


bitatur.  Patrum,  si  placet  scripta  proferamus  :  ita 
apud  vos  Ubros  ejus,  quos  de  perflila  iUius  testes 
dcduximus,  deductis  insuper  testibus  affirmemus.Ar- 
meniae  quippe  episcopi  Proclo  Constantinopolitanse 
urbisepiscopo  libellos  contra  Theodorumporrigentes, 
dicunt   (Sup,  colL  5)   :  Fuit  autem    aliquis   pestis 


ad  Lamponem  presbyterum  scribens,  ait  :  Cum  apud 
iEliam  commorarer,  vir  aliquis  ex  his  qui  nobiliter 
militant  in  palatio,  epistolam  multorum  versuuinet 
grandem  obtulit  mihi  signatam,quam  se  dicebatac- 
cepisse  ab  Antiochenis  orthodoxis;  subscriptioDes 
autem  erant  in  ea  plurimormn  clericorum  et  mooa- 


[pestifer]  homo,  magis  autem  fcra,  hominis  habens  «  chorum  et  laicorum.  Accusabant  autem  orientales 


formam  diabolicam,  mentito  nomine  Theodorus,  qui 
schema  et  nomen  episcopi  habuit,  in  angulo  et  igno- 
bili  loco  orbis  terrarum  latitans,  in  Mopsuesteno 
CiUciae  secundae  vili  oppido,  vere  quidem  etprincipa- 
liter  a  paulo  Samosateno  descendens^  licet  Photino 
et  caeteris  hseresiarchis  in  Hbro  de  Incarnatione  Do- 


episcopos,  quasi  tacentes  quidem  Nestorii  nomeo, 
et  dissimulantes  ei  adversari,  transeuntes  autem  ad 
Theodori  Codices  de  incarnatione  factos,  in  quibus 
multo  pejores  nefarise  blasphemiae  [Nestorii  blasphe 
miis]  positae  sunt :  pater  enim  fuit  Nestorii  perfidi, 
qui  et  illius  mala  locutus,  impius  et  in  his  factus  est. 


mini  nostri  Jesu  Christi,  in  toto  suo  proposito  ipsis  J)  Rursum  de  errore  illius  idem  CyriUus  Alexandrinfl 


verbis  inveniatur  usus,  et  si  quid  pejus.  Iste  per  ma- 
chinationem  et  audaciam  et  errorem  diaboU  volebat 
omnes  homines  acuta  sua  sicut  colubri  Ungua,  et 
veneno  quod  sub  Ungua  aspidis  est,  deperire.  Et  in- 
terim  quidem  retinebatur  suo  latibulo,  timens  pote- 
statem  eorum  qui  a  magno  Deo  et  Salvatore  nostro 
Jesu  Christo  potestatem  acceperunt  calcare  super 
colubros  et  scorpios,  et  omnes  virtutes  inimici  (Luc, 
x) :  dico  autem  sanctos  apostolos,  et  qui  consequenter 
ab  his  susceperunt,  martyres  et  confessores  et  epi- 
scopos  et  caeteros  sanctos.  Invento  autem,  nescio 
quomodo,  tempore,  coepit  repere  et  extra  fines  suos, 
fiduciam  gerens  et  in  parochiam  ad  eum  non  perti* 


urbis  episcopus  ad  Acacium  MeUtenae  urbis  episco- 
pum  scribens,  ait :  Non  oportebat  latere  Sanctitatem 
vestram,  aut  forsitan  cognovit,  quod  omnes  orien- 
tales  reiigiosissimi  episcopi  in  Antiochia  convene- 
runt,  cum  transmlsisset  eis  tomum  dominus  meos 
sanctissimus  Proclus  bonorum  plenum  inteUectuain 
et  rectorum  dogmatum.  Erat  eninrei  ratio  multa  et 
longa  de  dispensatione  Domini  nostri  Jesu  Chnsti. 
Supposuit  vero  capitula  qusedam  coUecta  e  ThtMidoTi 
Codicibus,  quse  consonantem  Nestorii  perfidiis  iatel- 
lectum  habent,  et  adhortatus  est  eos  etiam  iUa  ana- 
thematizare. 


EPISTOLii;  £T  DECRETA.  730 

imis  de  errore  illius  [Rabbula]  EdesseoeB  ^  oat  [H«6r.  t],  ferre  eum  omnia  dicens  verbo  su» 


mtistes  ad  beatum  Cyrillum  scribens,  ait : 
qoidam  unitatem  secundum  subsistentiam 
nodis  abdicant.  Morbus  enim  aliquis  subla- 
4sraYit  Orienti,  immedicabilis  modo  vnlne- 
ens  Ecclesiae  corpus,  apud  aliquos  quasi  stu- 
supercilia  extollentes  eruditione ,  latenter 
t.  Episcopus  enim  quidam  provincise  CilicisB 
s,  vir  verisimilis  dicendi,  et  potens  suadere, 
msupratribuDali  de  Ecclesiffi  statu  [ecclesia 
Lci>bat  ad  populi  placentiam  ,  alios  autem 
«rditionis]  in  scriplis  ponebat,  qui  iu  prin- 
romdamejus  Codicum  auathemate  circum- 
nspicientem  non  manifestare  aliis  scripta. 
18  exposuit,  non  esse  vere  Dei  genitricem 


virtutis,  qui  purificationem  nostrorum  feci^  peccato- 
rum,  et  ad  dexteram  patemfle  nugestatis  consedit ; 
de  quo  ad  Colossenses  scripsit  epistola  :  Qtiod  in  eo 
omrUa  creata  mnt,  quw  swit  in  co^lis  et  in  terris,  visi- 
bilia  et  invisibilia,  quod  per  eum  creata  sunt  omnia 
[Coloss.  i],  liunc  non  incamatum  Yerbum,  sicut 
evangelicis  vocibus  edocti  sumus,  sed  hominem  per 
vitffi  provectionem  et  passionum  perfectionem  con- 
junctum  Deo  Verbo,  scripsit  stultus  in  omnibus.  Et 
haec  in  mysticis  sermonibus  ausus  est. 

XIV.  Contra  errores  ejusdem  Theodori,  piae  re- 
cordationis  Theodosius  et  Valentinianus  legem  pro- 
mulganteSyinquiunt:  Debitam  a  nobis  venerationem 
piissimsB  doctrinee  reddentes,  eos  qui  ausi  sunt  con- 


^irginem,  tanquam  Deo  Verbo  non  susci-  B  tra  Deum  impie  conscribere,  debitee  condemnationi 


ecundum  nos  nativitatem.  (Et  po^t  pauca : 
dicunt,  secundum  substantiam,  vel  secun- 
Atentiam  unitum  esse  Deo  Verbo  hominem, 
voluntate  quadam ,  tanquam  divina  natura 
)ieDte  altemm  modum  unitatis  propter  non 
iptibilem.  Iste  dixit  Dominum  nostrum 
'istum  non  oportere  adorari  sicut  Dominum, 
tneDei  honomri  sicut  imaginemquamdam : 
em  manifestius  secundum  eos  dicere,  sicut, 
[uid  relatione  assidentis  dcemonis^  Iste  et 
omini  pronuntiavit  nihil  omnino  prodesse, 
Domini  vocem,  quie  est :  Caro  nihil  prodest 
.  Iste   et  apostolos  dicit  non  cognovisse 


subjicere,  et  nominibus  dignis  vocari  oportere  exi- 
stimavimns.  Justum  igitur  circumdari  eos  eonfusione 
suorum  peccatomm,  et  in  tali  vocabulo  permanere  in 
eeternum,  quatenus  nec  vivi  liberentur,  et  post  mor- 
tem  permaneant  contcmpti.  Igitur  doctrinaTheodori 
et  Nestorii  impiomm  et  pestiferorum  visa  est  nobis 
abominanda  esse  :  similiter  autem  et  omnes  qui  se- 
quuntur  eomm  errorem,  et  consentiunt  eorom  im- 
pietati,  justum  est  ipsos  eamdem  nominationem  me- 
reri,  et  confusionem  indui,  ut  non  Christiani,  sed 
Nestoriani  nominentur ;  ne ,  dum  nominantur  Chri- 
stiani,  ex  ipso  inveniantur  decorati  vocabulo,  longe 
constituti  a  Christianorum  proposito,  et  alienati  a 


quod  Deus  erat;  sed  supra  fidem  quse  estp  rectaetimmacuIatafide.Etpostpauca:  Siquis  prse- 


i  fledificatam  esse  Ecclesiam  (Matth,  xvi) . 
irsum  de  errore  illius  Hesychius  Hieroso- 
presbyter,  ecclesiaslicffi  Historiae  scriptor, 
Lotinum  multis  ante  eos  ssecuhs  Theodoms 
^rsecipue  imitatus  est,  malitiosus  quidem 
et  lingua  paratissimus,  et  ipse  tamen  insta- 
tate,  qui  huc  et  iiluc  inclinans  ferebatur. 
enim  Antiocheno  a  prima  setate  connume- 
bene  conversari  pollicitus,  ad  sceculares  li- 
versus  iterum  delcctabatur.  In  omnibus  au- 
;  imitabilis  et  beatus  vir  Joannes  Constanti- 
iis  episcopus  scripsit  epistolam,  quae  usque 
codicibus  legitur,  et  a  pejore  ad  meliorem 
un  eum  transferre  prsevaluit;   et  iterum 


terierit  prsesentem  nostram  sanctionem,  ut  Theo- 
doro  et  Nestorio  assenserit,  et  iilomm  socios  imitatus 
fuerit,  post  gladii  ttltionem  omnis  ejus  substantia 
fisco  addicatnr.  (Rursum  contra  errores  illius,  pm 
recordationisTheodosius  et  Valentinianus  legem  pro- 
mulgantes,  inquiunt  :  Nemo  habeat,  aui  legat,  aut 
scribat,  aut  proferat  Nestorium,  seu  iliius  libros,  vel 
Codices  oiwino  inutiles  [nocibiles] ;  vel  ipsius  Nes- 
torii,  vel  alterius,  et  maxime  Nestorii  adversus  solos 
Christianos  conscripta,  aut  Theodori :  sed  unusquis- 
que  habens  tales  Codices,  publice  illos  proferat,  et 
in  conspectu  omnium  igni  tradat.) 

XV.  Et  si  adhuc  fortasae  post  tot  prolatas  Patmm 
contra  illum  sententias  vestra  Fraternitas  dubitat. 


ersari,  iterum  in  clericatu  esse  coepit.  EtJ)  Theodorrti  libros  legat,  in  quibus  dum  contra  Cyril- 


relicta,  in  Tarsum  transmigravit ,  ex 
Mopsuestiam  transiit ,  ordinatus  in  ea 
,  nondum  Deo  volente  manifestam  im- 
Ilius  prsedicationem  fieri.  Prima  autem 
suoe  doctrinx  ex  Judaico  vaniloquio  inci- 
licem  in  prophetiam  psalmomm  conscripsit, 
Domino  praedicationes  [Forsan  praedictio- 
gantem :  culpatus  vero  et  periclitatus,  con- 
dixit,non  ex  voluntate,  sed  compulsus  om- 
rimoniis ;  et  Codicem  ipsum  delere  pollici- 
ter  conservabat  Judaicce  impietatis  viati- 
K)8t  pauca :  Christum  enim  Jesum  generis 
Ivatorem  et  Dominum  (quem  splendorem 
^lori»  et  imaginem  substantiee  Paulus  vo* 


lum  Alcxandrinse  urbis  antistitem  eum  defendere 
nititur,  verius  accusat,  dicens  :  «  Interpretationem 
Cyrillus  accnsat  oetavi  psalmi,  et  arguit  hsec  verba 
diviniTheodori :  Consideremus  igitur,  quis  esthomo, 
de  quo  stupescit  et  miratur  quod  unigenitus  dignatus 
est  ejus  memoriam  et  visitationem  facere.  Sed  quod 
quidem  non  dictum  est  de  omni  homine,  in  superio- 
ribus  demonstratum  est;  quod  autem  [AL,  nec]  de 
uno  qiiolibet,  et  hoc  certum  est.  »  Deducias  itaque 
tot  testibus  blasphemias  has  ejus  esse  quis  dubitat? 
Et  tantis  blasphemiis  iUius  cognitis,  eum  damnatum 
jure  quis  neget? 

XVI.  Discusso  ergo  primo  de  Theodori  damnatione 
capitulO|  nunc  ad  dicta  epistol»  Theodoreti  [Ibee] 


731 


PELAGU  PAPJi;  11 


732 


indaganda  transeamus,  cujus  tota  series  si«olerter  ^  cta  synodus  tantse  falsitatis  crimen  sustineat.  Vestra 


aspicitui^  sanctflB  Chalcedonensi  synodo  quam  sit  ad- 
versa  pensatur.  In  gestis  namque  ejusdem  synodi  et 
scriptis  Leonis  Cyrillus  prfiedicatur;  in  epistola  vero  illa 
Theodoreti  (a)  Cyrillus  in  Apollinaris  dogma  corraens 
reprobatur ;  scriptum  quippe  in  ea  est :  «  Cyrillus  au- 
tem  libros  Nestorii  volens  destruere,  lapsus  est  et  in- 
ventus  est  in  Apollinaris  dogma  cadens.  »  In  gestis 
Nestorius  ut  Redemptoris  nostri  adversarius  jure 
damnatus  ostenditur;  verbis  vero  epistolae  dam- 
natus  injuste  memoratur.  Sic  quippe  in  ea  dicitur  : 
«  Antequam  in  synodo  advenirel  reverendissimus  ac 
sanctissimus  archiepiscopus  Joannes  ,  Nestorium  ex 
episcopatu  deposuerunt ,  judicio  et  inquisitione  non 
facta.  »  In  gestis  synodi  in  Dei  et  Domini  nostri  una 


lidei  fundamentum  tenemus,  ne  postquam  sancta 
prima  Ephesina  synodus  quasi  venalis  arguitur, 
Chalcedonensis  etiam  (quod  absit)  culpa  varietatis 
notetur :  quse  ut  in  verbis  suis  quantffi  sit  conQ^MiB 
clareat,  necesse  est  ut  vestra  Frate^tas  ubi  sit  com- 
pleta  cognoscat.  Omnes  namque  novimus,  quod  in 
synodo  nunquam  canones ,  msi  peractis  delinitioni- 
bus  lidei,  nisi  perfectis  synodalibus  gestis  babeantur, 
ut  servato  ordine  cum  prius  synodus  ad  fidem  corda 
sediOcet,  tunc  per  regulas  canonum  mores  Ecclesia 
actusque  componat.Vigilantiergo  cura  respicite,  qus 
in  sexta  illius  actione  sanctse  fidei  professio  consum- 
matur ;  moxque  in  septima  ad  institutionem  jam 
fideliam  regula  canonum  figitur.  Ulterioribus  vero 


persona  duas  naturas  Cyrillus  confessus  ostenditur;  B  actionibus  nihil  de  causa  lidei,  sed  sola  negotia  pri- 


in  Verbis  epistolfle  unam  naturam  tradere  dicitur,  at- 
que  ab  hoc  sensu  correptus  vix  resipuisse  narralur. 
In  gestis  synodi  anathematizatUsNestoriusetiam  post 
mortem  dicitur;  ift  verbis  vero  epistolfle  etiam  post 
depositionem  suam,  pro  solo  civium  suorum  odio  ad 
civitatem  suam  non  rddisse  perhibetur.  Sic  quippe 
illic  scriptum  est :  «  Nestorius  autem  quia  in  suce  erat 
odio  civitatis,  et  virorum  qui  in  ea  sunt  maximorum, 
illuc  reverti  non  potuit.  »  In  gestis  ac  delinitionijDUs 
synodi  unus  Filius  Jesus  Christus  dicitur;  at  juxta 
'doctrinam  Theodori  atque  Nestorii  Deus  tacetur.  Et 
in  gestis  synodi  nusquam  Theodorus  veritatis  doctor 
dicitur;  in  verbisvero  epistolse  idem,  cujus  blasphe- 
mias  supra  protulimus,  veritatis  doctor  clamatur  : 
qui  nimirum  si  vera  dixit,  falsa  erunt  quse  de  veri- 
tate  synodus  protulit.  Quisquis  igilur  qui  epistolam 
quffi  Ibae  dicitur,  ostendere  qaod  sit  de  synodo  niti- 
tur,  quid  aliud  quam  gesta  ejusdem  synodi  destruere 
conatur?  Si  enim  sibimetipsis  diversa  sunt,  nulla 
procul  dubio  auctoritate  subsistent,  quia  qu8e  se  im- 
pugnando  destruuirt,  alios  aedificare  non  possunt  : 
si  sibimetipsis  diversa  sunt,  nuUa  flrmitate  convales- 
cunt,  Dominoattestante  quiait :  Regnum  in  se  divisum 
non  stabit  {Luc.  xi).  Sed  absithoc,  absit  ab  illo  vene- 
rando  concilio ,  ut  sibimet  contraria  sapiat;  et  vel 
superiora  subsequentibus  discordia  praeferat,  vel  in- 
feriora  prsecedentibus  impugnatura  subjungat.  San- 
cta  enim  fides,  quae  uno  illic  spiritu  accepta  est. 


vata  versantur.  Quod  cum  responsales  vestri  ita  esse 
ambigerent,  curoe  nobis  fuit  ex  prolatis  multis  hoc 
Codicibus  demonstrare.  Nos  tamen  hac  de  re  nun- 
quam  dubitari  posse  credidimus,  quia  et  eadem  se- 
ries  sic  se  insinuat,  ut  credi  aliter  contradicat. 

XVIII.  Primum  quidem,  quia  (sicutdictum  est)  dum 
definita  fidei  regula  in  actione  sexta  ostenditur,  ordo 
causae    indicat,  ut  in  actione  subjuncta  canonum 
forma  sequeretur.  Secundum  vero  est,  quia  et  in  ac- 
tionis  sextee  terminmn  jamcanonum  norma  praeliba- 
tur,  dum  illic  a  principe  venerabilibus  episcopis  di- 
citur :  Aliqua  sunt  capitula,  quee  ad  honorem  vestra 
reverentise  vobis  reservavimus,  justum  existimautes 
haec  a  vobis  regularitcr  per  singula  synodum  firmari 
[potius  per  synodum  formari],  etc.  Prfielibatione  ita- 
que  sextse  actionis  ostenditur  quia  jure  constitutio- 
nes  canonum  non  nisi  in  septima  continentur.  Quid 
enim  supererat  quod  perfecta  fidei  professione  fleret, 
nisi  ut  quorumdam  fldeliiun  actiones  illicitas  saocta 
synodus  positis  regulis  judicaret?  Quamvis  si  sole^ 
ter  aspicimus,  canonum  regulas  positas  non,  sicut 
putatur,  in  Septima,  sed  intextas  sextae  actioni  inTe- 
nimus.  Nam  cum  in  eisdem  constitutionibus  sancien- 
dis  non  dies,  non  imperium  poAitur,  non  qni  reside 
rent,  describuntur,  procul  dubio  cum.iion  cousueto 
exordio  coeptffi  sunt,  quia  prsecedenti  actioni  sab- 
nexffi  sunt  demonstratur.  Quia  vero  in  actione  sexta 
fidei  causa  perficitur,  ipsa  episcoporum  onmioin  ge- 


uno  sensu  credita,  una  est  et  fide  [Forsan,  toce]  prae-  J)  neralisubscriptionedecIaratur.Namquipostsubscrip- 


dicata.  Idcirco  in  cunctis  mundi  partibus  forma  no- 
strse  professionis  facta  est,  quia  in  precantiiun  voci- 
bus  sibimet  ipsa  dissimilis  non  est. 

XVII.  Sed  cur  tantummodo  sanctam  Chalcedonen- 
sem  synodum  convelli  dicimus,  si  auctoritatem  huic 
epistolae  reprobemus?  Quae  nimirum  si  vera  creditur, 
etiam  tota  sancta;  Ephesinae  synodi  fides  ac  reveren- 
tia  dissipatur.  Haec  quippe  ait ,  quod  in  ea  Cyrillus 
praemiorum  mcdicamme  sapientum  oculos  excaica- 
vit.  Quid  ergo  illic  de  veritate  certum  dicitur,  ubi  ipsa 
veritassacerdotibus  venditaesse  perhibetur?  Sed  quis 
hoc  dicere,  quis  hoc  consentiat  patienter  audire?  Re- 
probetur  ergo  una  epistola  mentiens,  ne  utraque  san- 

(o)  Legendum  omnino  Ib9 ,  c^jus  sunt  verba  qufle 


serunt  sententiam,  cuncta  quee  de  fide  agenda  ftifr' 
rant,  finitatestati  sunt.  Unde  et  in  causis  postspecii- 
libus,  nudis  tantummodo  verbis  loquuntur,  atqae  et 
quse  decernentes  dixerant,  nulla  supposita  subscrip- 
tione  firmaverunt.  Quse  [Forsan  Qui]  reverendissinu 
episcopi  ita  in  actione  sexta  omnia  quse  de  fide  ageo- 
da  fuerant,  cognoscebant ;  ut,  sicut  illic  scriptum 
est  clamarent :  Supplicamus,  dimitte  nos,  pie  impe? 
rator,  dimitte  nos.  (Quodque  non  pro  fide,  sed  pro 
specialibus    causis    detenti    sunt,    principali   iilic 
responsione  monstratur,  cum  dicitur  :  Sacratissi- 
mus  et  piissimus  dominus  noster  MareiaDus  Aa- 
gustus   ad    sanctam   synodum    dixit  :  Laborastis 

mox  afferontur  sup,  coU.  6. 


EP1ST0L4:  ET  DECRETA. 


734 


spatio  fatigationem  perpessi :  sustinet  autem 
it  quatuor  dies  adhuc,  et  praesentibus  magni- 
ssimis  judicibus  nostris,  singula  qusecunque 
novere,  competens  adepturi  solatium  [AL,  au- 
].}  Qui  igitur  ad  singula  quaeque  vellent  mo- 
Btenti  sunt,  licet  [Forsan  liquet]  quia  ncqua- 
ultra  actionis  sext«e  terminum  pro  fidei  causa 
runt  [remanserunt]. 

cur  de  his  extensa  ratione  agimus,  qui  tanta 
cessoris  nostri  beati  Leonis  auctoritate  fulci- 
Ipse  namque,  sicut  multa  supeHus  epistola- 
jus  attestatione  docuimus,  gesta  mulliplicia 
tlm  specialium  reprobando,  auctorilatem  sy- 
I  sola  fidei  definitionc  constrinxit.Hinc  est  enim 
3eracta  synodo  cunctas  nobis  suspicionum  ne- 
«rgens,  aperte  ad  Maximum  Antiochense  sedis 
tem  scribit,  dicens  (Epist.  62)  :  Si  quid  sane 

fratribus,  quod  ad  sanctam  synodum  vice 
ibi,  praeter  id  quod  ad  causam  fidei  pertinc- 
;stum  esse  perhibetur,  nullius  erit  penitus  fir- 
{,  quia  ad  hoc  tantum  ab  apostolica  sede  sunt 
,  ut  excisis  hieresibus,  catholica;  essent  fidei 
ores.  Quidquid  enim  prseter  speciales  causas 
ilium  conciliorum  ad  examen  episcopalc  de- 

potest  aliquam  dijudicandi  habere  rationem. 
)lent  nonnulii  diccre,  haic  eum  pro  Anatolii 
ntinopolitanae  urbis  cpiscopi   praesumptione 

:  qui  si  et  rcs  gestas,  et  ea  quae  nunc  protu- 
Bpistolae  verba  considerant,  suspicari  protinus 
>ssant.  Namque  cum  pracdictus  Constantinopo- 
urbis  episcopus  novum  aliquid  conaretur  ar- 

constat  illic  ei  legatos  sedis  apostolicae  cum 
iauctoritatislibertaterestitisse(Ac^xvi).Quod 
um  in  synodo  legitur,  et  ejusdcm  synodi  ad 
am  praedecessorem  nostrum  epistolisapproba- 
saepe  fato  autem  eodem  praedecessore  nostro 
imum,  sicut  praediximus,  novimus  scriptum: 
Isane  abhis  fratribus,  quos  ad  sanctam  syno- 
icemea  misi,  praeter  id  quod  ad  causam  fidei 
jbat,  gestum  esse  perhibetur,nuliius  eritpeni- 
oitatis,  quia  adhoc  tantum  sunt  ab  apostoiica 
irecti,  ut  excisis  haeresibus,  catholicae  essent 
jfensores.)  Si  ergo  de  Anatolii  causa  loquens, 
od  a  vicariis  suis  actum  in  synodo  fuerant,  re- 
t;  nimirum  quiacontradixerant,reprehendit. 
j  haec  vel  stultus  sentiat  ?  Dum  constat  quod 

re  beatus  Leo  Anatolio  conquerenti,  multa 
riorum  suorum,  quia  contradixerant,  laude 
at  {Epist.  53)  :  cujus  epistolae  nunc  idcirco 
lon  ponimus,  ne  volumen  hoc  immoderatius 
amus.Cum  vero  et  subjicitur  :  Quidquid  enim 

speciales  causas  synodalium  conciliorum  ad 
Q  episcopale  defertur,  potestaliquam  dijudi- 
habere  rationem,  (aperte  nobis  licentia  tri- 

ut  quidquid  iJlic  extra  fidei  causas  de  pcrso- 
itum  est,  retractetur.  Specialis  quippe  sjmo- 

conciliorum  causa  est  fides.  Quidquid  ergo 

fidem  agitur,  Leone  docente,  ostenditur, 
ihil  obstat,  si  ad  judicium  revocetur.  Quia 


A  vero  et  apud  eosdem  episcopos  qui  in  Chalcedone 
resederunt,  in  veneration^  synodus  nonnisi  u^qtib 
ad  fidei  definitionem  fuit,  per  hoc  aperte  ostenditur, 
quod  plerique  Graeci  antiquiores  Codices  continere 
synodum  ttonnisi  in  sef  acUonibus  subjunctis  cano- 
nibus  demonstrantur,  ut  omnino  caeteraquae  privato 
studio  fuerant  mota,  non  habeant.  Unde  et  encyclia 
haec  ita  esse  testantur.  Nam  Leone  Augusto  Alypius 
episcopus  Caesareae  Cappadociae  scribens,  ait  (lrf'3 
part.  Chalced,  con.,  c.  50) :  His  itaque  ate  se  fiabeiiR 
tibus,  vestrae  Pietati  sijnifico,  quia  ea  qiiid?™  ^"® 
particulariter  examinaCasunt,  et  quae  [atque]  gesta 
a  sanctis  episcopis  in  Chalcedonensi  civitate  coHe- 
ctis,  non  iegif^neque  enim  a sanctae memoriae  tunc 
episcopo  Thaifassio,  qui   interfuit  sancto  concSlfo, 

B  ahquid  huc  amplius  est  allatum  ex  his  quae  gesta 
noscuntur,'sedtantummodo  definitionem  expositam 
ab  illo  sancto  cohciho  ab  eo  delatam  inspexi.)  At- 
iestante  ergo  Alypio  episcopo  perdoceittur,  quia 
praetcr  caasam  fidei  niMl  de  synodo  in  veneratione 
Thalassius  tenmt  qui  illic  et  prffitor  causam  fidei 


epi^oporum  negotiis  privatis  inflHRiDit.  Si  igiturjjn 
actione  sexta  professio  fidei  consummatur,  moxqde 
canonum  regula  figitur;  si  beatusLeo  negotiis,  quae 
illic  private  mota  sunt,  contradicit :  si  feoc  quod  ul- 
tra  fidem  gestum  est,  nec  is  qul  fecit  Thalassius 
tenuit ;  cur  nos  haereticam  epistolam  retractasse  re- 
prehendimur,  qui  hac  in  re  cunctorum  nos  praece- 
^Jlintium  auctoritate  roboramur?  Et  quamvis  ab  ea- 

^  flem  epistola  alienum  se  Ibas  respondeat ;  quamvia 
quia  approbata  sit,  aut  difficulter,  aut  nullatenus 
demonstretur,  licenter  tamcn  unusquisque  eam  re- 
prehcnderet,  etiamsi  episcopi  in  eodem  concilio  re- 
sidentes  suis  illam  subscriptionibus  approbassent ; 
qiiia  postquam,  beato  Leone  scribente,  jus  retra- 
ctandi  et  dijudicandi  conceditur,  etiam  si  qua  esse 
poterat  eorum  qui  interfuerant  in  privatis  negotiis 
auctoritas,  vacuatur. 

XX.  Discusso  itaque  secundo  capitulo,  tertium  su- 
perest,  quod  tanto  debemus  in  brevitate  constrin- 
gerc,  quanto  et  vos  nobis  haec  in  re  non  credimus 
resultare.  Neque  enim  Theodoreti  omnia  scripta 
damnamus,  sed  sola  quae  contra  duodecim  Cyrilli 
capitula,  sola  quae  contra  rectam  fidem  aliquando 

n  scripsisse  monstratur  ;  quae  tamen  et  ipse  damnasse 
cognoscitur,  quia  in  sancta  Chalcedonensi  synodo 
vera  confessus  invenitur.  Nam  quomodo  post  erro- 
rem  rectc  sapiat,  et  ea  quae  prius  scripserat,  et  ea 
quae  inChalcedonensi  synodo  ab  illo  sunt  gesta,  ma- 
nifestant.  Ipse  namque  Nestorio  scribens,  ait  (Col- 
lat,  3) :  «  In  his  quae  in  tuam  Venerationem  injuste 
atque  inique  prolata  sunt,  nec  si  mihi  quis  utram- 
que  manum  absciderit,  potero  praebere  consensum.» 
Aemerio  [A/.  Himerio]  quoque  Nicomediae  episcopo 
scribens,  ait  (Epist.  71  synod^) :  «  Damnatione  vene- 
randi  et  sanctissimi  episcopi  Nestorii  quae  facta  dici- 
tur,  non  debemus  praebere  consensum.»(Ad  Alexan- 
drum  quoque  Hierapolitanum  episcopum  scribens, 
ait:  «  Et  ante  tuee  San^^titati  prwdixi,  quasi  domini 


735  PELAGU  PAP^  11  736 

mei  venerabilis  et  sanctissimi  episcopi  Nestorii  fue-  ^  nibus  fruebatur.  »  (Et  post  alia  :  «  Jesus  Christm, 


jri^  dogma  damnatum,  oec^go  cum  bis  qui  faciunt 
communicabo.»)  Ad  Alexandrum  vero  Syriae  Palse- 
stinorum  prflesulem  scribens  (a),  ait :  «  Existimo  pras 
omnibus  maxime  satlsfactutn  esse  doiaino  meo  san- 
ctissimo  ac  venerando  Joanni  episcopo,  quod  nulia- 
tenus  acquiscam  io  damnatione  domini  mei  saactis- 
simi  et  venerandi  Nestorii  episcopi  prael)ereconsenr 
^m,  quse  in  Tbarso  et  in  Epbeso  facta  est.  »  (Qui 
«jDOstmodui]^  tamen  cum  resistentium  certaminc  a 
sancto  Cbalcedonensi  concilio  admissus,  aperte  ana- 
tbemain  Nestorium  proto|ii;  seque  orlhodoxum, 
ipso  baeretico  reprobato,  monstravit.  Dudum  nanique 
sanctee  Ecclesiae  diversa  sentiens,  et  contra  beati 
CJg[illi   duodecim  capitula   scribenfi  ait  (In  3  part. 


inquit,  fieri  et  hodie,  ipse  et  in  saecula.  Quomodo  igi- 
tur ,  sapientissimi,  debemus  advei*tere ,  quomodo 
idem  ipse  beri  et  hodie  et  in  ssecula,  et  temporali- 
ter  et  seternus,  et  in  tempore  et  super  tempora :  nam 
si  seternus  est,  temporalis  non  est,  et  si  in  tempore 
est,  super  tempus  non  est.  »  Et  nii^sum  in  Domioo 
Deo  nostro  Jesu  Christo  deitatis  et  humanitatisquasi 
unitatem  astruens,  ait  :  «  Naturas  discemimus  Dei 
Verbi ;  naturam  integram  dicimus,^#ipersonam  siae 
dubitatione jperfectam ;  nec  euim  sine  personafasest 
asseverare  substantiam  :  perfectam  quoque  huma- 
nam  naturam  cum  sua  persona  similiter  confitemur. 
Cum  vero  ad  conjunctionem  respicimus,  tunc  de- 
mum  unam  personam  merito  nuncupamus.  »)  Quis 


cofkil,  Ephes,  ad  3  anathem,)  :  «  Sanctam  Virginem  B  haec,   fratres  charissimi,  plena  omni  impietate  non 


eeoTOKov,  id  est,  Dei  genitricem  vocamuB,  non  quod 
Deum  peperitper  naturamfnaturaj,  sed  quodbomi- 
nem  ediderit  conjiinctum  Deo,  quem  ipse  forma- 
vit.  »)  Slpost  pauca:«  Si  n|turali$  conjunctio  facta 
est  formae  Dei  et  formse  servi,  in^nietw  legislator 
neccssitatibus  Ifll^  serviens.  »  (Et  rursum  [Ad  ana- 
lHim.  5]  :  «  fjominc  communicationis  nitentes,  ut 
unumquidem  Filiumadoramus,  cteum  qui  assump- 
sit  et  eum  qui  assumptus  est;  differentiam  taraen 
cognoscimus  naturarum.  Theopboron  autem  dicere 
portans  vel  dominura  indutus  horainem  Christum 
fOeo^opovid  est,  dSiferum  borainem  dicerc,ut  a  mul- 
tis],  uta  multis  sanctispatribusdictumest,  non  recu- 
samus. »  £t  post  alia  [Adanathem,  10] :  «  Conside%- 


videat?  A  quibus  tamen  constat,  quod  se  posl- 
modum  ipse  correxit,  qui  in  sancta  Chalcedonensi 
synodo  Nestorium  anatbematizare  consensit.  Quis 
non  videat  quanta  temeritate  plenum  sit  Theodo- 
reti  scripta  superbiendo  defendere  quse  eumdem 
ipsum  coustat,  recta  post  profitendo ,  damnasse  ? 
Deum  vero  ejus  et  personam  recipimus,  et  ea  qiue 
dudum  latueraniiiwae  scripturse  probamus  [7or<aA 
prava  scripta  reprobamus],  in  nullo  a  sanctse  sjDodi 
actione  deviamus :  auia  sola  ejus  haeretica  scripta 
respuentes,  et  cum  synodo  adhuc  Nestorium  insequi- 
mur,  et  cum  synodo  Theodoretum  profitentem  recta 
veneramur  [Sup,  coll,  4).  Alia  veroscripta  iUiusD(m 
solum  recipimus ,  sed  eis  etiam  contra  adversarios 


te,inquit,  apostolura  et  pontificem  confessionis  nos-^  utimur.  Nam  cum  Theodorus  Canticum  canticorum 


trse  Jesum  fidelem  ei  quifecit  illum  [Hebr,  iii],  sicut 
et  Moyses  in  omni  domo  sua.  Facturam  autem  eum 
quis  esse  dixerit  recta  sentiens,  increatum  et  cum 
Patre  coaeternumct  addam,verura  [DeumVerbuni]? 
sed  eum  qui  est  ex  seniine  David,  quiliber  ab  onini 
peccatopontifex  nosterfuit,  et  victiraaraipse  se  pro 
nobis  obtulit  Deo,  babens  in  se  certe  Dei  Verbum 
adunatum  sibi,  inseparabiliterquecoujunctum.»)Et 
rursum,  ut  eum  quasi  ostenderetaddivinitatemper 
incrementa  crevisse,  in  eodem  opere  subjungit,  di- 
cens  : «  Ait  angelus  Virgini :  Spiritus  sanctus  super- 
veniet  in  te,  et  virius  Altissimi  obumbrabit  tibi :  ideo- 
qu£  quod  nascetur  ex  te  sanctum,  vocabitur  Filius 


vellet  exponere,  ct  non  ad  commenta,  sed  potios 
ad  deliramenta  laboraret,  }>er  hunc  librum  Dlhio- 
pissa^  reginoe  blanditum  fuisse,  professus  est,  qaod 
Theodoretus  aprehendens,  nomen  quidem  ejusdem 
Theodori  supprimit,  sed  tamen  vesaniam  patefecit. 
Ejusdem  namque  libri  commenta  conscribeos,  ait 
{In  proam,) :  Audio  plures  Canticum  canticorum  de- 
trabentes,  et  non  credentes  spiritalem  esse  librum, 
fabulas  autem  quasdam  aniculares  per  vesaniam 
texentes  componere,  et  praesumere,  dicentesquia 
sapiens  Salomon  ad  seipsum  et  filiam  Pharaonis 
hunc  librum  conscripsit.  Quomodo  ergo  nulla  scripta 
ejusdem  Theodoreti  recipimus,  qui   illum   eliam 


a 


Dei  (Luc,  I.)  Considcrate  bic  etiara,  quia  cuncta  hu-  r\  contra  Theodorum,  assertorem  veritatis  invcmmus? 

*  I  1  *  i  W^        *i*  *i  1**1  ^^^     w  ^  *  «  i  1  " 


manitus  dicuntur:  Erit,  inquit.  magnus,  nondixit, 
est;  et  filius  Altissimi  vocabitur,  iion  dixit  vocatur, 
et  dabit  ei  Dorainus  sedem  David  Patris  sui,  non 
dixit,  habet,  sed  dabit  ei  Dorainus;  et  regnabit, 
non  dixit,  regnat;  et  super  quos?  super  doraura  Ja- 
cob;  non  dixit,  super  angelos  et  archangelos.»  Rur- 
sum  in  eodem  libro  secundo  ait:  «Jesiis  autemple- 
nus  Spiritu  sancto  regressus  est  a  Jordane  (Luc,  iv, 
1).  Et  iterum :  Regressus  est  Jesus  in  virtute  Spiritus 
in  Galilceam  (Ibid,,  14):  non  Dei  Verbum  coopera- 
tione  vel  auxilio  eguisse  Spiritus  sancti  arbitreris, 
sed  visibile  templura  variis  sancti  Spiritus  donatio- 

(a)  Est  epistoia  66  Synodici  Casinensis  a  Baluzio 
editi.  At  Alexander  Hierapolitanus  in  SyriaEuphra- 


Haec  ad  scripta  vestra  respondemus. 

XXI.  Sed  opportunum  valde  judicamus,  uteaqns 
sine  scripto  a  responsaUbus  vestris  audivimos,  bre- 
viter  verba  replicemus.  Dixerunt  enim  Theodorum 
a  Joanne  Antiochense  urbis  episcopo  mira  per  epi- 
stolam  attestatione  laudatum,  quod  verum  nos  nullo 
modo  credimus.  Si  tamen  et  tale  aliquid  fortasse 
reperitur,  plus  fidei  primae  Ephesinse  synodo,  plus 
Cyrilli  libris,  plus  Hesychii,  quam  aliis  qu«  inno- 
tescere  nunc  usque  neqiiiverunt  epistolis  conunoda- 
mus.  Debemus  tamen  accedere,  etiam  concedenles 
aliquid  dicere.  Ita  ergo  ut  responsales  Testri  asse- 

tesia  episcopus  fuit,  non  in  Pala»tina,  Error  for* 
tasse  libraru.  Haao. 


EPISTOL.f:  ET  DECRETA. 


738 


fntiamus.  Vos  scitis,  fratres  dilectissimi,  ^mitiiinur,    vigilanti    cura   perpen<)ite,  quia   illam 


1»  dubietati  subjacet  in  partem  semper 
etanda  meliorem.  Quid  itaque  obstat ,  si 
5  errore  occultam  adhuc  et  dubium  fuit, 
"6  laudatus  est;  et  innoicscente  post  per- 
omnium  magnotiim  Patrum  scnicntiis 
inis  besiia  quasi  crebrescentibus  jaculis 
is  ?  An  non  et  malos  a  bonis  aliquando 
mmus,  ncc  iamcn  eisdem  laudibus  de- 
1  namque  in  hseresiarchis  Origene  dcte- 
d  in  hisionographis  inveniri  Eusebio  ho- 
)otest?  Et  quis  nostrum  nesciat  in  libris 
\  Origenem  Eusebius  pra^coniis  attoUat? 
acla  Ecclesia  suorura  fidelium  corda  be- 
tam  verba  districtius  pensat;  et  plus  in 


sdssionem  sanctse -£cclesi8e  pro  Theodoro  facere 
Fraternitas  vesira  non  metuat,  quam  pro  se  vel  pro- 
fiteri  Paulus  expavit.  Ciir  non  ad  memoriam  pro  uni- 
tate  servaod^beatiAugustiai  dictum  redncitur  ^Au- 
gust,,  Hb.  de  unico  Baptis.)^  qui  dum  de^^unico  ba- 
ptismate  ioqueretur,  idcirco  Cyprianum  martyrem , 
qui  de  iterando  baptismate  scripseraty  defunctum 
perhibuii,  quia  licet  parvum  quid  senserit,  nunquam 
tamen  se  a  totius  Ecclesiffi  communione  suspendit. 
Sic  igiiur  permanere  in  sanctitate  servante  con9t|it| 
fratres  dilectis^imi ,  quia  dum  vos  ab  ecclesise  nni- 
tate  disjungitis,  omne  virtutis.mehtum  perdidislis, 
etiam  si  recte  tenealis.  Scriptam  quippe  est :  Paeem 
sequimini  cum  omnibus  et  smctimoniami  s^  gtMi 


snsum  proprium,  quam  tesiaiio  Eusebii  B  ^^^^o  videbit  Dominum  (Hebr,  xu). 


otuit,  nec  rursum  Eusebium  laudati  Ori- 
damnavit.  An  nou  et  Gregorius  Nyssae 
)pus  cum  Canticum  caniicorum  exponit, 
(^nem  laudibus  priefert?  An  non  et  Hie- 
>stra?  Ecclesia  prcsbyter,  et  singularis 
nonis  interpres,  tanto  erga  Origenem  fa- 
itur,  ut  pene  discipulus  ejus  esse  videa- 
lia  plus  causa  quam  verba  pensanda  sunt, 
la  benigniias  nocuit,  nec  illum  a  reatu 
or  alieno^  attesiaiionis  excusavit. 
;or  post  hfec,  fratres  charissimi,  dolens 
dicere  :  Testimonium  perhibeo  vobis  qu4)d 
n  Dei  habetis,  sed  non  secundum  scientiam 
ujus  crga  unitaiem  sancto?  ecclesiae  dum 


XXIII.  Multalocuti  sumus,  quia  etad  miilta  ratio- 
cinando  req^dimus.  Et  cum  tesUmonia  expatmm 
dictis  innumera  suppeterent ,  pfiiMinca  posuimus  : 
videlicet  cupienies  ut  scripta  nostra  in  cuiiis  singu- 
lis  narratio  breviata  succingeret,  ne  foriasse  tsdium 
legendi  generarent.  Unumtamen  quodjamsuperios 
diximus,  non  to^dei  si  cliam  crebro  replicemus : 
Quia  fidem  sancta;  Chalcedonensis  synodi  illibatam 
per  omnialteD  auctorc  servamus,  ejusque  deiinitio- 
nes,  sicut  Cphesino'  priniaf ,  Constantiuopolitanse,  ac 
Nicffina;  synodi  irreiraciabiles  nunc  nsqiie  tennimus, 
vel  morie  propoeita  irretractabiles  custodimus.  Ve* 
stra  igiiur  Dilectio  communUj|Kem  fldeliuqi  oilho- 
doxorum  fratrum  non  fugiat,  ne  prsesentis  yoeis  no- 


itatw  aspicio,  discordes  vos  intolerabilius  ^  strae  adjutorium  si  audire  neglexerit,  contra  se  in 


Pensate,  quoeso,  quo  ardore  sanctse  uni- 
hai  cum  Philippensibus  diceret  :  Si  qua 
iChristo,  si  quod  solatium  charUatis,si 
is  speSj  si  qun  viscera  et  miserationes,  tm- 
m  meumy  ut  idem  sapientes,  eamdem  cha- 
mtes,  unanimes ,  idipsum  sentientes  (Phi- 
i  igitur  unanimiiaiem  locutunis ,  tot  et 
iitiones  prsemisit ,  quantum  esset  h^jus 
htum  ,  non  cxplendo ,  sed  inquirendo 
At  contra  quam  sit  malum  discordise, 
rinthiis  osiendit.  Ait  enim  :  Significatum 
^bis ,  fratres  mei ,  ab  his  qui  sunt  Chloes, 
tiones  sunt  inter  vos  :  hoc  autem  dico,  quod 


testimonium  vertat.  Nos  autem  ad  Dominum  post 
verba  recurrfmus,  eumque  quantum  possamus  ileti- 
bns  exoramus,  ut  hoc  quod  vobis  ad  sequendam  con- 
cordiam  «  nobis  dicitur,  ipse  in  veitris  mentibus 
manu  intimfle  inspirationis  operetw. 

EPISTOLA  Vl«[0«mym), 

AD  JOANNEM  EPISCOPUM  OIMISTANTINOPOLlTANUM  (a). 

Eum  arguit,  qui  unimrsalis  ^iscopi  nomen  sibi  vin- 

dicabat,  qua  de  causa  generalem 

synodum  cornocaverat. 

Dileciissimis  fratiribus  universis  episcopis,  qui  illi* 

cita  vocatiltoe  Joannis  Constantinopolitani  episcopi' 

ad  synodumConstantinopolim  convencmnt,  Pelagius. 


t  vestrum  dicit,  ego  sum  Pauli ,  ego  autem  rw     Manifesto  (sicut  optavimus)pergratiam  Dei  [SLeo. 


vero  Ceph3e,  ego  autem  Christi  (l  Cor,  iii). 
quanta  animadversione  loquaiur,  agno- 
subjuncise  increpaiionis  verba  pensamus. 
Divisus  est  Christus  ?  nunquid  Paulus  cru- 
oro  vobis  ?  aut  in  nomine  Pauli  baptizati 
?  Considerate  igitur,  fratres  mei,  et  dDm 
expectanie  ,  omni  incerto  viiw  iine  per- 

t  illa  epistola  Pelagii ,  qua  Pelagius,  tcsie 
^orio,  syriodi  CoDsiantiriopolitaine  omnia 
rquam  absoluiionem  Gregorii  Antiochenii 
issavitet  reprobavit :  proRcipue  vero  illud 
|uo  Joannes  Consiantinopohtanus  episco- 
i  oecumenici  sibi  arroganter  usurpaverat. 
fide  quse  infra  dicam  in  notis  allegaiee  sy- 
tantinopoUtanse.  Ridiculum  est  quod  ex 


epist,  53]  lumine  evangelicee  veriiatis ,  ab  universali 
Ecclesia,  perniciosissimi  nroris  nocte  depulsa,  inef- 
fabiiiter  gaudemns  In  Domino  Med  non  modicocon- 
tristamur  moerore,  quia  ea  quse  oiim  calcata  fuerant, 
et  fhnditus  damnata,  nec  unquam  fieri  debuerant, 
redivivis  radicibus  germiuant  aiqq^  pallulant.  Et 
quoniam  flplta,  quae  poenitudinem  possunt  genelftre 

liac  cpistola  novantes  ho^retici  primatum  Ecclesifle 
inipugnent,  cum  hinc  potius  undecim  validissima  ar- 
gumenta  colli^i  possint ,  quibus  Homani  pontiiicis 
primatus  iirmissime  corroboratur.  Vide  Baron.  aun« 
587,  num.  7  et  i3, 14  et  15.  Sev.  Bin. 

(a)  Neque  hanc  a  subdolis  Isidon  mercibus  fas  est 
sejungere.  Vera  enim  periit,  inr  etjfjus  locum  hasG 
conticta  est,  ft  stylus  aha4|M  docent.  , 


73flr  PELAd  PAPiE  II  740 

[Idem  eptst.  47],  proveniunt,  necesse  cst  ea  cassarfl^  A  en^orem  suum  cito  correxerit,  a  nobis  excommuni- 


quae  contra  ordinem  et  omneia  auctoriiaiem  facta 
essc  noscuntur.  Unde,  fratres,  rejecta  penitus  auda- 
cia,  quse  contra  apostolicam  sedem  et  contra  ipsani' 
Domini  Salvatoris  voceoi,  qua  dictum  esi  :  Tu  es  Pe- 
tnis,  et  super  ham  petram  aedificaho  Ecclesiam  meam 
(Matth.  xvi),  surapta  est  disputandi  contra  Domini 
praecepta,  vana  errantium  corda  conquiescant,  nec 
liceat  defendi  (J6irf.),  quod  non  licet  agere  [licet 
agi].  Relatum  est  ergo  ad  apostolicam  sedem,  Joan- 
iiem  Constantinopolitanum  eipiscopimi  universalem 
se  subscribere  [scribere],  vosque  ex  hac  sua  prap- 
sumptione  ad  synodum  convocare  [convocasse]  ge- 
neralem,  cum  gt^nerajinm  syaodorum  convocandi 
auGtohtns  apostolico;  sedi  beati  Petri  singulari  pri- 


candum  fore,  et  apostolic»  sedis  atque  omnium  san- 
ctorum  episcoporum  communione  carere.  Universa- 
litatis  quoque  nomen,  oaod  sibi  illicite  usurpavit, 
nflite  atiendere ,  nec  vocatione  ejus  ad  synodum , 
absque  auctoritate  sedi^postolicse ,  unquam  vcnite, 
si  apostolicae  sedis  et  cseterorum  episcoporum  com- 
munione  vultis  frui.  Nullus  enim  patriarcharum  hoc 
tam  profano  vocabulo  unquam  utatur  (a),  quia  si 
summus  [unus]  patriarcha  universalis  dicitur,  patri- 
archarum  nomen  caeteris  derogatur.  Sed  absit  (6)  a  fi- 
deUs  cujusquam  mcnte,  hoc  sibi  vel  velle  quempiam 
arripere,  unde  honorem  fratrum  suorum  inmiinuere 
cx  quantulacunque  parle  videatur.  Quapropter  chari- 
tas  vestra  neminem  unquam  suis  in  epistolis  universa- 


ilegio  sit  tradita,  et  nuUa  unquam  synodus  rata  le-B  lemnominet,nesibidebitum«libtrahat,  cumalteriho- 


gatur  quse  apostoliCa  auctoritaie  non  fuerit  fulta. 
Quapropter,  quidquid  in  praedicto  vestro  oObventiculo 
(quia  synodus  taliter  pra^sumpta  esse  non  potuit) 
statuisiis,  ez  auctoritate  sancti  Petri  apostolonim 
principis,  et  Domini  Salvatoris  voce,  qua  beato  Petro 
potestatem  ligandi  atque  solvendi  ipse  salvator  dedit, 
qu8e  etiam  potestas  in  successoribus  ejus  indubitanter 
transivit,  prcecipio  omnia  quse  ibi  statuistis,  et  vana, 
et  cassaia  esse,  ita  at  deinceps  nunquailiiippareant, 
nec  ventilentur.  Etenim  ipse  Salvator  beatb  Apostolo 
Petro  tanquan  ipsa  pep  se  veritas  loquilur,  dicens  : 
QusBcunque  ligaveris  super  terram ,  erunt  ligata  et  in 
ccelo ;  et  quxcumque  s^veris  super  terram,  erunt  solutiB 
et  in  emlo  (Matth.  xvi).  Multis  denuo  apostolicis  et 


^norem  offert  indubitum.  Adversarius  namque  noster 
diabolus,  qui  contra  humiles  sseviens ,  sicut  leo  ru- 
gienscircuit  quaeretis  quem  devoret(IPet,  iii),  non  jam, 
ut  cernimus,  caulas  circ^it  [S.  Greg.,  ibid,]j  sed  ita 
valide  in  quibusdam  Ecdfcsise  necessariis  membris 
dentem  tigit,  ut  nulli  sit  dubium,  quia  nisi  unammi- 
ter,  favente  Domino ,  cunctorum  provida  pastorum 
turba  concurrat,  omne ,  quod  absit,  citius  ovile  di- 
laniet  Perpenditis,  fratres  charissimi,  quid  e  vi- 
cino  subsequatur,  cum  et  in  sacerdotibus  erumpunt 
tam  perversa  primordia.  Quia  enim  juxta  est  ille 
[iili]  de  quo  scriplum  est  :  Ipse  est  rex  super  wmi«r- 
sos  filios  superbiae  (Job.  xli)  (quod  non  sine  grari 
dolore  dicere  compellor,  dum  frater  et  coepiscopus 


canonicis   atque    ecclesiasticis  instruimur   regulis,  ^  noster  Joannes  mandata  dominica,  etapostohca  prae- 


oon  debere  absque  sententia  Romani  Pontificis  con- 
ciha  celebrari  [Soer.  ii,  8  et  13,  Soz.  lii,  9]  :  qua- 
propter  (ut  jam  dictum  est)  recte  non  concilium,  sed 
vestrum  convanticulum  vel  conciiiabuIumi4Htssatur ; 

».  et  quidquid  in  eo  acium  est,  irritum  habetur  ac  va- 
cuum.  Yos  quoque  deinceps,  ut  nuliius  hortatu  taUa 
praesumatis,  si  apostolicaa^aedis  communione  carere 
non  vuliis.  Modo  vero  ideo  suspenditur  ultio ,  ut  lo- 
cum  possit  habere  corfectio  [S.  Leo,  epist.  47].  Prse- 
decessores  vero  Joannis,  et  ipse  Joannes,  non  semel, 
sed  ssepissime  epistolas  atque  libillos  propria  manu 

^iubscriptos  sanctis  antecessoribus  nostrishaiiserunt, 
quibus  coram^Deo  protestati  sunt,nihil  unquam  pro- 


cepta,  regulasque  Patrum  despiciens,  eum  per  ela- 
tionem  praecurrere  conatur  in  nomine)  vestrse  l)€a- 
titudin^  indidet  omnipotens  Deus,  quam  gravicon- 
siderationis  hujus  gemitu  torqueor,  quod  ille  quon- 
dam  mihi  notissimus,  ille  omnibus  dilectus,  ille 
qui  eleemosynis  ,  orationibus ,  atque  jejuniis  vide- 
batur  occupatus,  et  ex  eo  quo  foetebat  cinere,  ex  ea 
quam  prsetendebat  iinmilitate  jactantiam  tantam 
sumpsit,  ita  ut  universa  sibi  tentet  adscribere,  et 
omnia,  quse  soli  uni  capiti  coha^rent,  videlicet  Christo, 
per  electionem  pompatici  sermonis  ^usdem  Christi 
sibi  studeat  membra^subjagare.  Nec  mbflbi,  quod 
ille  tentator  qui  initium  omnis  peccati  scit  esse 


terve  contra  apostolicam  sedem  agere  ,  nec  de  iilius  t\  superbiam,  et  tunc  ea  in  primo  homine  ante  onmia 


aut  aliorum  privilegiis  quidquam  usurpare  :  qui  hac- 
tenus  in  archivo  sanctae  jlomanse  ECcleiise  sub  si- 
gillis  ac  chirograpbfe  eorum  roborati  habentur  inte- 
gri,  In  ipsis  enim  epistolis  vel  libellis ,  anathematis 
vinculo  se  et  successores  eorum  constrinxerunt,  si 
unquam  aliquid  contraeos  pr»sumpsissent,  autcon- 
tra'apostolicam,  vel  ullius  alterius  epiii^pi  sedem, 
quidquam  adversi  quoquo  modo  essent  moliti.  Id- 
circo  eos  nou  esi  necessc  excommunicare ,  aut  ajpf» 
thematizare ;  quia  ipsi  anathematis  vinculo,  propriis 
manibus  professiones  suas  suaque  scriptaroborando, 
constrinxerunt.  Sciat  se  tamen  et  ipse  Joannes ,  nisi 

(a)  Sententia   sancti  Gregorii  pape,    epist.    36, 
lib.  IV.  «;  ^^. 


usus  est,  et  nunc  eam  in  quibusdam  hominibns  po- 
nit  in  iine  virtutum ;  et  qui  ahquatenus  bonis  Tiic 
studiis  videbautur  crudehssimas  manus  ejus  effage^ 
re,  eis  in  ipsis  metis  boni  operis,  et  in  ipsa  quodam- 
modo  apponat  perfectionis  conclusione  tendicQlum. 
Vufie  maguopere  orandum  est ,  et  omnipotens  Deos 
assiduis  precibus  implorandus,  ut  hunc  amenteiUia^ 
avertat  crrorem,  hoc  ab  unitate  atque  humiiitate 
Ecclesiffi^alum  superb^  et  confusionis  amoveat, 
et  favente  Deo,  omnibus  viribusconcurrendumatque 
providendum,  ne  in  unius  veneno  sermonis,  viventia 
in  Christi  corpore  membra  moriantur.  Sremm  dici 

(6)  Editio  Romana  addit :  hoe  abtU. 


741 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


74« 


hoc  licenter  pennittitur,  honor  patriarcharum  om-  ^  mino,  et  verbo  gratiae  ejus,  quipotesi  perficere  ei  dare 


nium  negatur ;  et  fortasse  is  in  errore  perit,  qiii  uni- 
versalis  dicitur,  et  nullus  jam  episcopus  remansisse 
in  statu  yeritatis  invenitur.  Oportet  ergo  ut  constan- 
ter  ac  sina  pra^judicio  servetis,  sicut  accepistis,  ec- 
clesias,  et  nihil  sibi  in  vobis  hffic  tentatio  diabolicaB 
usurpatioidb  ascribat.  State  fortes,  state  securi,  scri- 
pta  quae  universalis  nominis  falsitate  condemnata 
sunt,  nec  dare  unquam,  nec  accipere  prsetiUmatis. 
Omnes  episcopos  cur»  vestrse  subjcctos  ab  hujus 
adulationis  inquinatione  prohibete,  ut  universa  vos 
Ecclesia  patriarchas  non  solum  in  bonis  operibus, 
sed  etiam  in  veriiatis  auctoritate  cognoscat.  Si  qua 
aatem  forsitan  adversa  subsequantur,  unanimiter 
persistentes ,  etiam  moriendo  debemu§  ostendere  , 


hsereditaiem  vobis  cum  omnibus  sancfis,  Ipse  autem 
Deus  pacis  et  consolationis  det  vobis  idipsum  sapere  in 
alterutrum,  ut  vohis  invicem  succurratis,  et  non  sitis 
divisi,  ut  unanimes,  uno  ore  et  uno  corde  honorifice' 
mu^  eum  in  concordiam  et  consolationem  fratrum,  qui 
potens  est  confirmare  vos  secundum  evangelium  ejus,  et 
juxta  revelationem  mysierii  aetemis  iemporihus  taciti 
(Act,  xx:  Rom.  xv,  xvi),  quibus  vobis  futuroiiim 
gaudiorum  largicnda  sunt  munera.  Summopere  etiam 
considerare  debetis,  quod  hi  qui  fratribus  invident, 
eosque  damnare  aut  perdere  cupiunt ,  per  se  et  sua 
dogmatadestruuntur[perse  sua  dogmatii  destruunt]. 
Dicit  enim  Dominus  :  Omne  regnum  in  se  divisum 
non  stabit ;  et  omnisscisntia  et  lex  adversum  se  divisa. 


quia  in  damno  generahtatis  nostrum  speciaUler  ali-  B  non  stabit  (Matth,  xii).  Ideoque  necesse  est  ut  con- 


quid  non  amamus.  Dicamus  cum  Paulo  :  Mihi  vivere 
Christusest,  etmori  lucrum  (PhiUpp.  i).  Audiamus  quod 
primus  onmiaoi^apostolorum  dicit :  Si  quidpatimini 
propterjustitiam,  beaii  eritis(nPet,u\).lAihi  enimcre- 
ditc,  quia  honorem  quem  pro  prsedicanda  suscepimus 
veritate,  si  necessitatis  causa  exigat,  securius  pro  ea- 
dem  veritate  reUnquimus,  quam  t^emus  [Huc  usque 
sancti  Gregorii  verba  interpolata  aiil  corrupta].  Orate, 
fratres,  ut  honorecclesiaslicusnostrisdiebusnoneva- 
cuetur;  nec  unquam  Romana  sedes,  quae  (instiinente 
Domino)  caput  est  omnium  Ecclesiarum,  privilegiis 
suis  usquam  careat  aut  expolietur.  Confidimus  autem 
de  vobis,  charissimi,  meliora  atque  viciniora  saluti 


[Edit.  Rom.,  saluti/^:  quia  neque  mors ,  neque  vita,  ^  est  in  paradiso  Dei  mei  (Xpoc,  ii). 
neque  angeli,nequeprincipatus,nequeinstantia,neque     Piom.iiam]',  Esto  fidelis  usque  ad 


fortitudo,  neque  altitudo,  neque  profundum,  neque 
creatura  alia  (magistro  gentium  docente)  poterit  nos 
separare  a  charitate  Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  qux 
in  ipso  est,  recta  fide,  Nolite  itaque  amittere  confiden- 
tiam  vestram,  quas  magnam  habet  remunerationem 
(Hebr,  yyRom,  vui,  Hebr,  x). 

Patientia  enim  nobis  necessaria  est  ad  colluctatio- 
nes  adversariorum,  quatenus  fidem  intemeratam  us- 
que  in  finem  conservantes,  repromissionem  perci- 
piamus,  quam  repromisit  his  qui  legitime  certare 
deproperant.  Adhuc  enim  modicum  aliquantulum,  qui 
venturm  est  veniet,  et  non  tardabit  (Habac,  ii,  sec. 
LXX).  Ecce  enim  judex  ante  januam  assistit  (Jac,  v), 


corditer  salubres  suscipiatis  hortatus  [S.  Lco,  epist, 
87],  et  nihU  per  contentionem  agentes,  sed  ad  omne 
studium  devotionis  unanimes  divinis  et  apostoUcis 
constituiionibus  pareatis,  et  in  nuUo  patiamini  pro- 
videntissima  canonum  decreta  violari,  quatenus  et 
Nicaenorum  canonum  constituta,  et  qute  a  nobis, 
vel  a  prfiedecessoribusnostrissuntprovide  etsalubri- 
ter  decreta,  iniemeraia  permaneant  in  futuro;  et  in 
Apocalypsi  Dominus  per  Joannem  loqiiiiur  dicens  : 
NoUte  Hmiere,  ego  sum  primus  et  novissimus,  et  vivus, 
et  fui  mortuus,  et  ecce  sum  vivens  in  ssecula  sxculo- 
rum  (Apoc,  i),  Et  :  Habeo  claves  mortis  et  infemi,  Et 
paulo  post :  Vincenti  dabo  edere  de  ligno  vitae ,  quod 

Et  idem  [Edit, 
mortem,  et  dabo 
tibi  coronam  vitae,  Etiterum  :  Qui  vicerit,  etcustodie" 
rii  usqtic  in  finem  opera  mea,  dabo  eipotestatem  super 
gentes,  et  reget  illas  in  virga  ferrea  ,  et  tanquam  vas 
figuli  confringetitur,  Item  idem  :  Ecce  sto  ad  ostium, 
et  pulso,  Si  quis  audierit  vocem  meam ,  et  aperuerit 
mihijanuam,  introibo  ad  illum,  et  cc^.nabo  cum  illo,  ei 
ipse  mecum,  Qui  vicerit,  dabo  ei  sedere  mecum  in 
throno  meo,  sicui  et  ego  vici,  ei  consedi  cum  Patre 
meo  in  throno  ejus  {Apoc,  iii).  Vos,  fratres,  si  non 
vuUis  com  eo  damnari  (quia  non  solum,  qui  faciunt, 
sed  qui  ccnsoitimt  facientibus,  rei  sunt  (Rom,  i)  hor- 
tamini  eum,  et  monete  recedere  a  praefatis  iUicitb, 
et  memor  sit  unde  exciderit,  et  agat  poeniteniiam, 


coronas  hilariier  promittens  his  qui  pro  eo  passioni-  jj  et  prima  opera  faciat.  Sin  minus,  non  mea  loquar 


hus  submktuniur.  Quod  si  quis  se  subtraxerit ,  non 
placebit  animae  mex ;  sed  cadet  de  promissione  prop- 
pter  negationem,  Nos  autem  non  sumus  subiractioni$ 
fUii  in  perditionem  mimx,  Propter  quod  assumite  arma 
Dei,  ut  possitis  resistere  in  die  malo  adversus  ojnnes 
inimicos  sanctse  Dei  Ecclesix  et  vesiros,  et  induite  lo- 
rieamjustitix,  calceati  pedes  in  prseparationem  evan» 
gelU  pacis,  in  omnibus  assumentes  scutum  fidei,  in 
quo  possitis  omniajacula  nequissimi  ignea  extinguere : 
et  galeam  salutis  accipite,  et  gladium  Spiritus,  quod 
e$i  Verbum  Dei,  per  omnem  orationem  et  obsecratio- 
nem  radicati  et  fundaii  in  solatio  fratrum  pro  Christo 
Jesu  Domino  nostro  (Hebr,  x;  Ephes.  vi). 
Sed  0i  nunc,  frairea,  commendamm  vos  omnes  Do- 


verba,  sed  ipsa  Domini  Salvatoris ,  qufle  per  praedi- 
ctum  Joannem  in  jam  dicto  libro  locutus  est,  repli- 
cans,  aio  :  Veniam  et  movebo  candelabrum  iuum  de 
locosuo,  nisi  poenitentiam  egeris  (Apoc,  ii).  Ipse  enim 
magis  tenet  doctrinam  Balaam,  qui  docebat  Balac 
mitiere  scandalum  coram  liUis  Israel,  sicutiste  docet 
vos  scandaltzare  sanciam  matrem  Ecclesiam,  et  uni- 
versum  coeium  tam  sacerdotum,  quam  reUgiosomm 
Christianorum  aique  fideUum.  Unde  et  in  supradicto 
libro  coniinetur  ita  (semper  enim  potius  vos  verbis 
Domini  Salvatoris  ferire  et  instrui  cupio,  quam  meis, 
lic^  et  ipsa  apostoUcae  auctoritatis  sint  ponderibus 
pjena)  :  Novi  opera  iua  novissima  plura  prioribus. 
Sed  habeo  adversus  ie  pauca  [In  Edit.  Rom.  daest 


743 


PELAGn  PAP j:  n 


344 


pauca],  quia  permittis  mulierem  Jezabel ,  quae  se  dicit  a  fralribus  insidiantur,  libere  loqui  conceditur,  aut 


propheten,  docere,  et  seducere  servos  meos,  fornicari 
et  manducare  de  idolothytis.  Et  dedi  illi  tempus,  ut 
pamitentiam  ageret,  et  non  vult  pamitere  afomicatione 
sua,  Ecce  ego  mitto  eam  in  lectum,  et  qui  moschantur 
cum  ea,  in  tribulationem  maximam,  nisi  pomitentiam 
egerint  ab  operibus  suis,  et  filios  ejus  interficiam  in 
morte.  Et  scientimmes  Ecclesiae ,  quia  ego  sum  scru- 
tans  corda  et  renes,  et  dabo  unicuique  vestrum  secun- 
dum  operavestra  (Apoc.  ii).  Hsec,  fratres,  valde  ca- 
venda  sunt,  et  praeccpta  Domini,  atque  sanctae  sedis 
apostolicoe  ,  qua»  vicc  Domini  Salvatoris  legatione 
fungitur,  monila  fifleliter  amplectendaetperagenda. 
De  csetero,  fratres,  super  provincise  causa  unde  se- 
dem  apostolicam  dudum  consulere  voluistis  [Hincm. 


pro  voluntate  sermo  proferri  permiltatur.  Lique 
omnino  quod  conniveant  illis  qui  talia  eos  loqui 
permittunt;  quoniam  occurreret  veritas,  si  falsitas 
et  calumnia  displiceret  vel  odium.  Deaiuat  igitur 
falsitas  incessere  veritatem;  desinat  suspicio,  quse 
juste  repellitur,  insidiari ;  desinat  odiuJtt  et  inimi- 
citia  persequi  patres  vel  fratres;  desinat  conspira- 
tio,  qusertib  omnibus  est  repudianda,  infestare  magi- 
stros.  Horum  igitur  vitiorum  auctores  vel  patratores, 
non  sunt  in  accusatione  pontificum  recipiendi,  sed 
penitus  repellendi :  quoniam  jubent  canonica  decreta 
Patrum,  ut  accusatio  vel  testimonium  eorum  qui 
odio  quoslibet  insequuntur,  vel  qui  iuimici  aut  su- 
specti  habentar,  nullo   modo  recipiantur.  Quorum 


LV,  c.  13],  videtur  nobis  sufBcienter  tractatum  aBstatuta  et  nos  firmantes,  eadem  omnibus  inviolabi- 


sanctis  praedecessoribus  nostris.  Sed  quia  denuo  no- 
stram  mediocritatem  de  eadem  re  interrogaredigniim 
duxistis,  scitote  certam  provinciam  esse ,  qua;  habet 
decem  vel  undecim  civitates,  et  unum  regem,  et  to- 
tidem  minores  potestates  sub  se,  et  unumepiscopum, 
aliusque  sufTragatores  decem,  vel  undecim  episcopos 
judices,  adquorum  judiciumomnescausffi  episcopo- 
rum,  et  reliquorum  sacerdotum,  ac  civitatum  causse 
referantur,  ut  ab  liis  omnibus  juste  consona  voce 
discernantur,  nisi  ad  majorem  auctoritatcga  fuerit 
ab  his  qui  judicandisunt  appellatum.  Unde  non  opor- 
tet  ut  degradetur,  vel  dehonoretur  unaquseque  pro- 
vincia,  sed  apud  semetipsam  habeat  judices,  sacer- 
dotes ,  et  episcopos  singulos  videlicet  juxta  ordincs 
suos.  Et  quicunque  causam  habuerit,  a  suis  judici- 
bus  judicetur  (a),  et  non  ab  alienis,  id  est,  a  suae  justis 
judicibus  provinciae,  et  non  ab  extemis,  nisi  (ut  jam 
praelibatum  est)  a  judicatis  fuerit  appellatum.  Si  vero 
in  qualibet  provincia  ortse  fuerint  qusestiones,  et  in- 
ter  ipsius  provinciae  episcopos  discrepare  coeperit 
ratio,  atque  inter  ipsos  dissidentes  non  conveniat, 
ad  majorem  tunc  sedem  referantur.  Et  si  illae  facile 
et  juste  non  discemuntur,  ubi  fuerit  syriodus  regu- 
lariter  congregata,  canonice  et  juste  judicentur.  Ma- 
jores  vero  et  difficiles  qufiestiones  [Innoc.  epist.  2], 
(ut  sancta  synodus  statuit ,  et  beata  consuetudo  exi- 
git)  ad  sedem  apostoUcam  semper  referantur.  Caete- 
rum  sanctorum  Patrum  statuta  sequentes,  synodali 


liter  futuris  temporibus  tenere  censemus.  Quidquid 
autem  per  hac  causa  patres  nostri  decemesdum 
duxere  dignum,  ut  condecet,  necMt  est,  cum  labe- 
factari  vel  infirmari  coeperit,  apostolica  denuo  aucto- 
ritate  firmari  ac  renovari,  fratribusque  dari.  Data 
Kalendis  Martii  anno  (d)  Domini  587,  indictione  5. 

OBSERVAtiJ^  PHltJ^PPI  LABBE,    S.    J. 

Tomo  I  BibliotbeclB  novae  mss.  librorum  exhibnimns 
Danqiiam  anteliac  publicataro  episcoporum  Antissiodoren- 
sium  bistoriam  cujus  cap.  19  boec  de  Aunario,  sive  AoDa- 
ch^rio  habetttur  inter  coetcra  :  «  Exstaut  qnoque  epidtolc 
Pelagii  papae  ad  eumdem  beatissimum  poDtificem,  qiiarum 
unam  nimia  vetu^tate  fuscatam  ab  autheuticis  lihrorum 
nequaquam  pleniter  extrahere  vohiimus  (baBC  forte  e^ 
quam  supra  edidimus  ordioe  quartam  [Sup.^  col.  705]), 
alteram  vero  huic  operi  inserendaa  di^uum  duximus. 

Plura  ab  eodem  Auoario  sanctissiDQe  mstituta  eirca  ro< 
gationes,  litanias,  vigiliasque  deiode  recilat ;  tum  de  sj- 
nodo,  quam  postca  integram  reprieseiiUibimus  baec  sobii- 
cit  :  Deuique  coDgregavit  veDerabilem  synodum  in  arbe 
ADtissiodoreosi,  ubi  plurima  pertractans  de  salute  po- 
puli  sibi  commissi,  Decessaria  quseque  et  valde  utiiia  in 
44  capitulis  pcrstriDxit,  e^c. 

EPISTOLA  VII. 

EXEHPLAR    LITTERABUM    PELAGII    PAPjE    URBIS  ROMiB  AB 
AUNARIUM  ANTISSIODORENSEM  EPISCOPCM. 

Dilectissimo  fratri  Aunario  Pelagius. 

Quantum  Deo  placitos  sedis  apostolicae  Tenen- 
tione  vos  redditis ,  tanto  commodatior  illi,  cojus  se- 
des  est,  fit  vestrae  fiducia  cbaritatis ;  nec  aliter  unam 
solamque  Dei  confitemur  Eccle.siam  ,  nisi  omnes  ad 
petram  super  quam  fundata  est  fides  catholica  coih 


auctoritate  omnes  qui  adversus  Patres  armantur  (6),  n  struamur  :  propter  quod  Dilectionis  tuae  desidehis 


ul  Patrum  invasores  et  mactatores,  infames  esse  cen- 
semus  :  quoniam  ea  vulnera ,  quse  fomentis  non  sa- 
nantur,  ferro  abscindi  vel  curari  necesse  est  (c).  Ujide, 
fratres,  cessent  injustse  aemulationes,  cessent  insi- 
diee,  cessent  falsae  criminationes  ,  ne  infirmus  quis- 
quam,  propter  quem  Cbristus  mortuus  est,  talibus 
laceretur  insidiis  :  ne  ovis,  pretio  Cbristf  redempta, 
lupinis  a  fratre  saucietur  morsibus.  Merito  ergo 
causa  nos  respicit  [S.  Caekst.,  epist.  1],  si  talibus 
favere  coeperimus.  Corripiantur  semper  talia,  nec 
illis,  qui  haec  exercere  conantur,  aut  patribus  vel 

(a)  Hadr.  i,  col.  10  et  17,  ei  Cod.  Theod.,  lib.^ 
tit.  1,  const.  iO  et  i6. 
jf>)  Proclus,  episcopus  ConstantinopoUtanus,  epist. 


successit  efiectus,  et  celeritas  facilis ;  qfitia  eorum 
sanctuaria  quaeruntur,  a  quibus  principibus  sumpsit 
preedicatio  veritatis  exordiun\.  Quod  vero  in  vestris 
regionibus  abundare  indicatis  eoeiesias  noTas,  gra- 
tulanter  suscipimus ,  tamen  si  scienter  expetere 
studium  propheticse  vocis  amplecteris,  quaerite  fe- 
ciem  ejus  semper.  Quantum  namque  humanis  intel- 
lectibus  incarnationis  Domini  nostri  veritas  apffitar, 
tanto  amplius  et  honoratur  et  colitur.  Sicut  aatem 
vos  cupitis  Deo  nostris  orationibus  commendari,  tos 
etiam  nostris  necessitatibus  ct  angustiis ,  qoibus  in- 

ad  Domnum  Ant. 
(c)  Concil.  Rom.  ti,  sub  Sjnimacho. 
(a)  In  Edit.  Rom.  deest  anni  ascriptio,  et  reeto. 


GPISTOLE  ET  DECRETA. 


746 


oneramur,    intercessionis   continuum  A  scientes  sead  episcopatam  nec  cetate,  nec  scientia. 


um  orantes,  et  quibuscanque  valetis  vi- 
^tes,  quatenus  sicut  pnedicationi  sedis 
consonatis,  ita  ejus  paci  vestra  impetratio 
t  et  quieti.  Deus  te  incolumem  custodiat, 
rissime.  Datum  pridie  Kaiend.  Novem- 
Mrante  domino  Mauricio  Tiberio  imper. 
inno  5,  indictione  5. 

DECRETA  PELAGII. 

IRATIANO  QUiB  SECDNDO  TRIBUUNTUR. 

VUI. 
papa  Antoninse  patriciae,  et  Decifie. 
ftntium  portitore,   quod  defensor  factus 
tilla  vobis  animi  molestia  sit,  qaia  vere 


nec  vitffi  meritis  posse  perduci,  ad  hoc  tantummodo 
inquietare  Ecclesiam  volunt,  ut  sibi  de  his,  quae  ez 
ipsa  prsesumpta  sunt,impunitatemfuturuspromittat 
episcopus,  et  fiat  rapinse  securitas,  episcopatus  am- 
bitio ;  hoc  etiam  vos  duximus  commonendos,  ut  de- 
cretum  in  Elpidium  diaconum  factum,  et  subscri- 
ptum  ab  omnibus,  quos  vestra  relatio  designavit,  ad 
nos  ctmi  proedicti  visitatoris  epistola,  et  cum  eodem 
<]iftcono  maturetis,  Deo  propitiante,  perducere.  Et 
postpauca.  Cum  igitur  huc  fllius  noster  magnificus 
vir  Leo  preetor  venisset,  retulit  nobis  de  singulis 
quse  ibi  mota  sunt,  et  quomodo  vota  prope  totius  ci- 
vitatis  in  Elpidio  diacono  concordarent.  Unde  quii 
de  memorati  viri  testimonio  dubitare  omnino  non 
ssimum  habeo  de  isto  proposito  ad  illad  B  possumus,  idcirco,' sicut  dictum  est,  Elpidium  dia- 

conum  ad  nos  facite  properare,  nec  expectetis  alte- 
rius,  at  admonitio  ad  eam  nostra  debeat  destinari 
[AL,  iterari»].  Quem  tamen  hoc  per  vestram  di- 
lectionem  in  praesenti  jussione  specialiter  admo^- 
mus,  ne  cui  se  aliquid  dare,  vel  daturum  esse  pro- 
mittat :  sed  neque  de  ecclesiasticis  praeteritis  causis 
aUquam  securitatem  cuiquam  audeat  facere,  sive 
promittere,  aut  quasi  factus  episcopus  ea  quse  dire- 
pta  sunt  non  repetat,  sed  apud  eos  a  quibus  direpta 
^unt  permanere  libere  patiatur  :  sciens  quod  si  tale 
aliqiiid  fecit,  vel  fecerit,  nec  a  nobis  omnino  per- 
mittitur  valere  ipsa  promissio,  et  cum  judiciinostri, 
quod  de  ipso  habuimus,  danmo,  pastoralis  conse- 
crationis  ordinem  promereri  non  poterit. 

xr. 

Pelagius  papa  Cresconio  illustri.  De  exactionibus 
episcoporum. 

lllud  te  volumus  modis  omnibus  custodire,  ne  qui 
episcoporum  Siciliae  deparochiis  ad  se  pertinentibus 
nomine  cathedratici  amplius  quam  duos  solidos  pree- 
sumant  accipere,  neque  compellere  presbyteros,  aut 
clerum  parochiarum  suarum  «apra  vires  suas  eis 
convivia  prseparare. 

XII. 

Pelagius  papa  Benegesto  defensori.  Ante  judicem 
civilem  clerici  non  accusentur. 


officium  homines  deduci,  in  quo  nuUo 
a  monachis  Deo  promissa  sunt  valeant 

Omnimoda  enim  est  illius  habitus  et 
i  diversitas.  IUic  enim  quies,  oratio,  la- 
:m  ;  at  hic  causarum  cognitio,  conventio- 
publica  htigia,  et  quaecunque  vel  eccle- 
tituta,  vel  supplicantium  necessitas  pos- 
lutem  Deus  ut  tales  sint  hi  qui  vel  a  no- 

habitu  nutriuntur,  vel  in  monasteriis 
it  provecta  eetate  et  vita  probata  non  ad 
officia,  sed  ad  sacerdotium  valeant  pro- 

IX. 

papa  Florentino  episcopo.  Qui  post  mor- 

i 
atis  tuae  relatione  suscepta,  ejus  latorem 
iiidem  nuptias,  expertum  non  fuisse  didi- 
titatem  tamen  eum  [AL,  cum]  priori  non 
mjugio  designasti.  Et  quamvis  multa  sint 
asmodi  casibus  observari  canonice  jubeat 
i  [AL,  subtilitatis]  auctoritas,  tamen  quia 
>strorum  temporum,  quibus  non  solum 
corpora  ipsa  hominum  defecerunt,  di- 
ilius  non  patitur  in  omnibus  manere  cen- 
etas  istim,  de  quo  agitur,  futurce  inconti-^ 
icionem  auferre  dignoscitur;  ut  ad  diaco- 
sit  provehi,  temporum,  ut  dictufll  est, 
entes  defectui  concessisse  nos  noveris. 


Experientiee  tuae  prsesenti  auctoritate  manduuM, 
liscenam  [A^,  Micinam]  vero  ancillam  |^  ut  in  causis,  in  quibus  quaelibet  ecclesiastici  (aBcii 
i  post  transitum  uxoris  filios  habere  con-  persona  loco  petitoris  existit,  quqpguam  laicum  pul- 
ubemus,  ut  tua  dispositione  cuiquammo-  saturaapud  suse  provincise  judicem  suas  proponere 
itinentium  professura  tradatur.  actiones  non  deserat.  In  iis  vere  negotiis,  in  quibus 

^  ecclesiastici  officii  persona   pulsatur,  totius  sob- 

moto  pulsationis  obstaculoj  ad  episcopi,  vel  presby- 
terorum  in  ioco,  ubi  qusestio  vertitur,  constitutorunr 
occurrat  indifferenter  examen. 

XIII. 

Item  Sergio  cancellario. 

Si  quisquam  [AL,  idem]  clericus,  sive  inferioris, 
sive  potioris  gradus  petitor  ex&tai,  et  contra  laicam 
personam  suas  dirigat  actiones,  M  modis  omnibns 


papa  clero  Catinensi.  Qui  in  episcopum 

iem  jamdudum  ad  fratrem  et  coepiscopum 
icarpum  de  visitatione  Carmensis  Eccle- 
direximus,  utin  eis  judicium  nostrum  po- 
aoscere.  Verumtamen,  quia  quosdam  ibi 
tentione,  sed  pravis  studiis  dissensiones 
'estra  etiam  relatione  cognovimus,  qui 


itns  esthiclocus  ex  Anselmo  et  Polycarpo. 
Patrol,  LXXII. 


^ 


747 


PELACn  PAPiE  n  EPISTOLuE  ET  DECRETA. 


748 


non  alibi,  quam  apud  provincise  judicem  negotium  j^  tur,  ut  diaconatus  possit  ordinem  provehi,  tempo- 


suum  dicturus  occurrat.  Si  quis  autem  laicus  cleri- 
cum  cujuscunque  gradus  duxerit  esse  pulsandum,  ad 
episcoporum  judicium  in  eadem  civitate  vel  territo- 
rio  constitutorum  proponat  eas  quas  se  habere  exi- 
stimat  actiones.  Quem  ordinem  legihus  per  omnia 
convenienlem,  atque  consentaneumdemonstrari  illa 
regula  manifestat,  quae  preecepit  actorem  forum  sem- 
per  sequi  pulsati.  Clericis  vero  pulsatis  in  episcopali 
judicio  forum  competere,  principalium  quoque  s^ 
ctionum  designat  auctoritas. 

ptLAGII  II  EPISTOLARUM  FRAGMENTA. 

Synodorum  congregandarum  auctoritas  Aposto- 
lcse.  sedi  privata  commissa  est  potestate,  nec  ullam 


rum  condescendentes,  ut  dictum  est,  defectui,  con- 
cessisse  nos  noveris  ;  ita  tamen,  ut  de  moribus  et 
vita  vel  actu  ip^ius  tu  in  die  judicii  ante  tribunal 
illud  terribile  reddas  communi  Domino  rationem  : 
quia  sicprfieteritaprae  angustiatemporismitigamus, 
ut  caute  atque  soUicitefuturis  excessibus  obviemus. 
Propter  quod  jubemus  Micinam  ancillam,  de  qua  se 
post  uxoris  transitum  habere  confessus  est  filios, 
neque  cum  ipso  manere  liceat,  et  quicunque  [A/., 
cuicunque]  monasterio  continentiam  profefeura ,  tua 
dispositione  tradatur,  ut  meliori  sorte  ad  quod  pro- 
movetur  officium  sub  bonsB  possit  famsB  merito 
ministrare,  nec  aliqua  opinionis  ejus  iflilMilands 


synodum  generalem  ratam  esse  legimus,  quffi  ejus      relinquatur  occasio   ( Gratianus  Dist,  34,  cap.  Fra- 
non  fnerit  auctoritate  congregata  velfulta.  Hcec  au-  *^  ternitatis). 


ctoritas  testatur  canonica,  h^c  historia  ecclesiastica 
roborat,  hajc  sancti  Patres  confirmant  ». 

XIV. 

Pelagius  Eucarpo  episcopo  Messanensi. 

Charitatem  illam,  qua  Dilectionem  tuam  semper 
amavimus,  omnia  superare  secundum  Apostolum 
credimus,  et  nullum  sanctitati  tu»  laborem  pro  ec- 
clesiastico  statu  onerosum  existere.  Scit  Fraternitas 
tua,  quia  pro  peccatis  nostris  omnes  quae  sua  quae- 
runt,  non  quae  Jesu  Christi.  Haec  ideo  praelibavimus, 
quiatibi  rursusCatinensis  [A/.,Cathenisis]  Ecclesiae 
visitationem  injungimus,  cujus  episcopus  de  hac 
luce  transisse  suscepta  cleri  relatione  didicimus. 


PELAGII   II  DECRETA. 
£x  Gratiano  aliisque. 

ADMONITIO     COLLECTORIS. 

Pel&gii  papae  II  decreta  qusedam  ex  Gratiano  Labbeos 
dedit,  sed  ita  coUecta  ut  nonDuUa  omiserit.  Ne  qaid  ergo 
ad  plenam  eorumdemdecretorumcoUeetionemdesit,  qos 
illius  diligentiaiD  fugerunt^  supplenda  bic  assompsi. 

XV. 

Pelagius  papa  clero  Narniensi. 

Quia  frater  et  coepiscopus  noster  Joannes,  eccle- 
siasticae  utilitatis  studio  suadente,  et  naturae  sus 
simplicitate  laudabili  consideratione  tractata,  ob  hoc 
quod  se  in  gerenda  patrimonii  gubernandi  cura,  Tel 
in  disciplina  ecclesiastica  conservanda  minime  fate- 


(Impossibile  est  enim  ut  nos  in  provincia  illa  dun-  Q  tur  idoneum ;  Constituti  presbyteri  adhaec  explenda 


taxat  in  Syracusanis  pal-libus  alii  cuilibet  causas, 
quae  adDeumpertinent,  committamus,  nisi  forte  ta- 
lem  per  te  Deus  nunc  in  Catinensi  cligere  voluerit, 
de  cujus  conscientia  possimus  esse  securi,  ut  a  te 
labores  istos  pauluium  removere  possimus.) Mox  ergo 
DUectio  tua  ad  supradictam  Catinensem  ecclesiam 
pergat,  et  hominem  de  clero,  qui  nec  uxorem  ha- 
beat,  nec  fUios,  necisrimen  aUquod  canonibus  ini- 
micum,  eligi  cum  auxilio  Dei  compellat  atque  sua- 
deat,  et  statim  eum  ad  urbem  Romam  cum  decreto 
et  testificatione  relalionis  tuee  transmitte  *». 

IDEM. 

*  Fratemitatis  tuae  relatione  susccpta,  ejus  latorem 
secwdas  quidem  nuptias  expertum  non  fuisse  didi- 


sibi  exposcit  adhiberi  personam  :  ut  ea  quae  sont 
necessaria,  competenti  disponente  solIicitudineOant, 
nihil  indecens  fieri,  vel  inutile  permittatur.  Ideoque 
praesenti  vobis  jussione  praecipimus ,  ut  serrala 
primo  in  loco  episcopo  memorato  reverentia,  quam 
vos  [Cod,  Vat,,  nos]  convenit  inculpabiliter  exhi- 
bere,  in  omnibus,  quae  ad  divini  cultus  obseqoium 
pertinent,  vel  quae  ecclesiasticae  utilitatis  peragere 
cura  suaserit,  praebeatis  obedientiam  Constitato 
ujConstituto  abest  a  Cod,  Vat.  ubique]  competentem, 
in  nullo  dispositionibus  ejus  spiritu  contumaci  resul- 
tantes  (Forsan  reluctantes),  imo,  competenti  Tigi- 
lantiae  vestrae  studio,  quae  pro  ctclesiastica  utililale 
gerenda  Constitutus  monuerit,  adimplentes ;  uthis 


cimus,  castitatem  tamen  eum  priori  non  servasse  D  ita  dispositis,  et  consueta  vobis  stipendia  minislren- 


conjugio  dcsignaiV.  Et  quamvis  multa  sint  quac  in 
hujusmodi  casibus  observari  jubeat  subtiUtatis  au- 
ctoritas,  tamen  quia  defectus  temporum  nostrorum, 
quibus  non  solum  meritat  sedcorpora  ipsa  hominum 
defecerunt,  districtionisilliusnonpatitur  in  omnibus 
manere  censuram,  et  aetas  istius,  de  quo  agitur, 
futurae  incontinentiae  suspicionem  auferre  dignosci- 

*  Ha!c  cum  sequentibus  extant  apud  Baluzium 
Miscell.  t.  V,  pag.  467. 

b  Hujusepistolae  fragmentum  refert  etiam  Gratia- 
nus,  cx  quo  dedi  peiiodum  iUam  interjectam,  quam 
uncis  distinxi,  qiUKque  apud  Baluzium  desideratur. 
Mansi.  . 

c  Fragmentum  istud  sub  Pelagii  papae  nomine 
edidit  Gratianus,  nec  indicat  an  primi,  vel  secundi 


tur,  et  quaecunque  in  praefatae  ecclesiae  palrimonio, 
vel  de  rebus  ad  eam  pertinentibus  repetendis  sunt 
necessaria,  compleantur. 

XVL 

Pelagius  papa  II  ^  Oplioni  [AL,  ApoUonio]  de- 
fensori, 

Nullam  potestatem  de  caetero,  nuUam  licentiim 

Pelagii.  Secundo  tamen  ideo  tribuendom  censeo, 
quod  sub  priori  Pelagio  Narniensibus  pneeratJuve- 
nalis  II,  ut  cx  tabulis  UgheUii  discimus.  Ioem. 
<i  Deest  U  in  editis,  sed  fnpplet  Cod.  meus  ms* 


*  Hoc  fragmentum  vix  differt  a  decreto  qQod  «iperiitt 
legitur  sub  num.  IX  Edit, 


749  AD  EPIST.  ET  DECRETA  PELAGIl  PAPiE  H  APPENDIX.  7S0 

monachis  relinqoimus  pro  arbitrio  suo  aut  abbatem  A  reverentiam  vel  ad  utilitatem  ejusdem  [Deest  in 
expellere  aut  sibimet  alios  ordinare,  quia  nulla  au-      Vatic,]  monasterii  pertinent,  abbatis  sollicitudo  ad 
ctoritasremanebitabbati,  si  monachorum  potestati      quem  potestas  tota  pertinere  convenit,  debeat  ad- 
cceperit  subjacere,  ut  de  c8Btero  fideliter  [VaL  Cod.,     implere.  (Gratian.  xviii,  q.  2,  cap.  Nullam.) 
discrete]  et  studiose  universa  quee  ad  divini  cultus 


APPEHfDIX 

AD  EPISTOLAS  ET  DEGRETA  PELAGII  PAPiE   11. 


EPISTOLA  [Olim.  l]. 

AD  BENIGNUM  AECHIEPISCOPCM  *. 

Reprobat  episcoporum  de.una  ad  aliam  ecclesiam  tranr  g 
siius,  ecclesiae  utilitate  id  non  eocpostulante. 

Dilectissimo  fratri  Benigno  archiepiscopo  Pelagius 
episcopus. 

Lectis  Fratemitatis  tuae  litteris  (S.  Leo,  epist.  3), 
vigorem  fidei  tuae,  quem  dudum  noveramus,  agnovi- 
mus,  congratulantes  Dilectioni  tuse,  quod  ad  custo- 
diendum  gregem  Christi  pastoralem  curam  vigilanter 
impendis,  et  pro  tibi  subditis  solhcitus  existis.  Ad 
nostram  enim  Isetitiam  et  benefacta  perveniunt.  (S. 
CoBlcst.,  epist.  2) ;  ct  si  aHqua  secus  quam  oportet 
provenerint,  non  modico  nos  moerore  conturbant. 
Magnam  enim  gratulationem  divina  concedit  gratia 
(Conc.  Tolet.  x),  quando  tribuit  inter  nos  et  salutaris 
discipUnse  normam  htteris  conferre  [Al.,  proferre], 
et  provenire  ad  pacificorum  studia  facit  praeoptata.  C 
Exigit  ergo  Di]ec),io  tua  [Ilosimus]  consulta  sedis 
apostohcae,  si  licitum  foret  episcopum  transire,  aut 
mutare  de  civitate  adcivitatcm,  dum  quidam  cano- 
nes  (ut  tibi  videtur)  hocfieri  prohibeant.  Significasti 
etiam  litteris  tuis,  quemdamfratrem,  nomine  et  actu 
Dei  Servum,causautiUtatismutare  tevelle  inlocum 
et  civitatem  defuncti ,  hcet  quidam  dicant  hoc  fieri 
noD  hcere,  nisi[etiamsi]consensum  apostohcae  sedis 
habuisses.Quapropter  scias,frater  dilectissime,  aUud 
esse  causam  necessitatis  et  uUhtatis,  et  ahud  cau- 
sam  prsesumptionis  et  proprise  voluntatis.  Non  ergo 
mutat  sedem,  qui  non  mutat  mentem, id  est,  qui  non 
causa  avaritise,  aut  dominationis,  autpropriae  volun- 
tatis,  vel  suae  elecUonis  migrat  de  civitate  ad  civita- 
tem,  sed  causa  necessitatis  aut  utihtaUs  mutatur.  ^ 
Nametplurimorum  utiUtas  unius  utiUtati  aut  volun- 
tati  praeferenda  est.  Ahudestenim  mutare,  et  a]iud 
mutari ;  sicut  aliud  ministrare,  et  ahud  ministrari. 
Unde  Dominus  in  Evangeho  loquitur,  dicens  :  Non 
veni  ministrari,sedministrare  (Malth.xx).  Quodenim 
in  canonibus  legitur,  non  debere  episcopum  de  ci- 
▼itaie  ad  civitatem  transire  (Concil.  Antioch.,can.  21), 
▼el  txansfcrri,  non  de  his  dicitur,  quiaut  vi  expulsi, 
aut  necessitate  coacti,  aut  auctoritate  majorum  hoc 
agunt :  sed  de  his,  qui  avaritiae  ardore  inllammati, 

*  Quin  hsc  sit  ex  suppositis  Isidori  mercibus 
nemo  unquam  dubitabit  in  legendis  veterum  monu- 
mentis  exercitatus. 


spontc  sua  prosihunt,  et  potius  ambitioni  quam  uti- 
htati  Ecclesiae  servire,  et  ut  dominationem  agant,in- 
sistcre  cupiunt  *> .  Unde  et  in  subjectis  canonibus 
continclur :  Si  ahquis  exstiterit  temerarius  (Conc, 
Sard.,  c.  2),  qui  forsitan  excusationem  afferat,  quod 
popuh  htteras  acceperit,  et  ideo  migravit,  dum  ma- 
nifestum  sit  praemio  et  mercede  paucos,  qui  since- 
ram  fidemnon  habent,  potuisse  corrumpi,ut  clama- 
rent  in  ecclesia,  et  ipsum  petere  viderentur,  omnino 
has  fraudesremovendasessecensemus.  Hisverbiset 
ahis  multis  exemphs  hquet  non  de  his  dicere  (ut 
paulo  superius  praelibatum  est)  qui  pulsi,  ut  non  re- 
cepti  a  civibus,  vel  a  quibuscunque,  aut  necessitate 
cogente,  vel  auctoritate  majorum  transeunt  de  civi- 
tate  ad  civitatem  ;  sed  de  his  qui  sponte  prosiliunt, 
aut  temeritatis,  aut  ambitionis  causa  hoc  faciunt. 
Nam  aiiud  est  sponte  transire,  et  ahud  est  coacte 
aut  necessitate  venire.  Uude  non  isU  mutant  civita- 
tes,  sed  mutantur :  quia  non  sponte,  sed  coacte  hoc 
agunt.  Quis  enimunquamaudet  dicere,  sanctum  Pe- 
trum  apostolorumprincipem  nonbeneegisse,quan- 
do  mutavit  sedem  de  Antiochia  in  Romam?  Aut  quis 
eum  negat  ob  id  sanctum  non  esse,  aut  meritum  un- 
quam  apostolatus  tam  in  caehs,  quam  in  terris  per- 
didisse  ?  Autquis  negat  sanctos  non  esse  multos  ahos 
episcopos,  qui  de  civitatibus  ad  civitates  translati 
sunt,  aut  meritum  pontificatus  perdidisse  :  quorum 
nominasicceperimenumerare,  ante  diespertransiret 
quam  haec  omnia  perscribere  possem  [A/.,  scribipos- 
sentj,  et  prohxioreritepistola  quam  necesse  sit?  Aut 
quis  unquam  potest  approbare,  sanctum  non  esse 
Alexandrum  qui  Hierosolymam  de  altera  civitate 
translatus  est  (Soc.  vii,  c.  36)  ?  aut  sanctum  Grego- 
rium  Nazianzenum,  qui  in  Nazianzo  constitutus  est? 
aut  sanctum  Proclum,  qui  de  Cyzico  translatus,  et 
ConstantinopoUm  inthronizatus  est?  Nonergo  bene 
intelhgunt  ccclesiasticas  regulas,  qui  hoc  negant 
causa  utilitatis  aut  necessitaUs  fieri  non  posse,  quo- 
ties  communis  utihtas  aut  necessitas  persuaserit. 
Nullus  enim  ex  his,  aut  ex  alhs,  qui  mehori  consilio 
mutaveruntcivitatesnecossitate  quadam,  vel  uUlitale 
eCclesiastica,  aut  laica  communione  carere  reperi- 
mus,  nec  uUatenus  unquam  fieri  debet.  SentenUa 

^  Bar.  anno  590,  n.  7,  atque  ex  eo  Binius  haec 
ediderant  tanquam  decimam  Pelagii  epistolam 
ejusve  fragmentum. 


m 


AD  EPISTOLAS  ET  DECMITA  PEUGH  PAPiE  n 


m 


vero  quae  in  Antiocheno  concilio  habetur  (Can,  21),  a  de  loco  ad  locum,  et  de  civitate  ad  ciyitatem,  tales 


ut  episcopus  ab  alia  parochia  nequaquam  migret  ad 
aliam,  tota,  atque  omnes  sententia^  de  ea  [eadem] 
re  vira  superiuscomprehensam  retinent,  et  nihilpree- 
taxato  modo  translationibus  episcoporum  actis  aut 
agendis  nocent,  sed  magis  robur  eis  ac  Domini  Sal- 
vatoris  qnae  omnes  canonicos  superexaltat  libros, 
auctoritatem  praestant.  Tales  autem  qusestiones  ma- 
gisex  invidia  quamex  charitateaututilitate  nasci  vi- 
dentur,  cum  ipsa  per  se  Veritas  dicat :  Si  vos  perse- 
cuti  fmrint  in  unam  civitatem,  fugite  in  aliam  {Matth, 
X),  et  reliqua.  Huic  ergo  sententiainullus  catholico- 
rum  usquam  contradicere  potest,  quse  non  alterius, 
sed  ipsius  proprio  Domini  oreprolata,  etfirmata  esse 
dignoscitur.  Cui  si  aliquis  contradixerit,  non  solum 


nequaquam  reciperet,  nec  secum  teneret,  nec  in  aiiis 
civitatibus  eos  collocaret.  Qui  enim  pCTrsequuntur 
Domini  episcopos,  eosque  de  civitatibus  ad  civitates 
transire  compellunt,  non  eos  tantum  persequuntur, 
quantum  Dominum  nostrum  Jesum  Christum,  cujus 
legatione  funguntur.  Nec  ipsi  in  hoc  peccant  epi- 
scopi,  quoniam  non  sponte,  sed  coacte  hoc  agunt : 
sed  illi  a  quibus  persequuntur ;  nec  ipsis  cpiscopis 
hoc  imputari  potest,  sed  illis  qui  eos  hoc  agere  co- 
gunt.  Sanctus  enim  protomartyr  Stephanus  lapida- 
batur,  sed  Jesus  suscipiebat  plagas.  Ideoque  unicui- 
que  preevidendum  est  (Hadr.,  coL,  cap,  66)  ne  ali- 
quem  injuste  persequatur,  judicet,  vel  puniat,  ne 
Jcsum  pcrsequatur,  judicet,  et  puniat.  Qui  autem 


extorris,  sed  etiam  anathematizatus  ab  ecclesia  pel- B  negant  misericordiam  faciendam  fugientibus,  acne- 


latur  'A.  Et  Dominus  in  EvangeHo  ahas  dicit :  Beati 
qui  persecutionem  patiuntur  propter  justitiam  (Matth, 
v).  Si  eos  Dominus  beatos  dicit,  qui  persecutionem 
patiunturpropterjustitiam,  quiseosdamnare  potest? 
Et  si  ipse  de  civitate  ad  civitatem  propter  pcrsecu- 
tionemfugere  praecipit,  quis  eosdetrahere,  aut  dam- 
nare  propterea  audet  vei  potest,  quod  verbis  domi- 
nicis  obteniperant  ?  Profecto  is  qui  contradicit  aut 
resistit,  seipsum  damnat,  quia  ori  Domini  contumax 
et  inobediens  existit.  Unde  et  ipsa  per  se  Veritas  di- 
cit :  Quis  ex  vobis  arguet  me  de  peccato^  Si  veritatem 
dico,  quarevos  non  creditismihi?  Qui  ex  Deo  est,  verba 
Dei  audit,  Propterea  vos  non  auditis,  quia  ex  Deo  non 
estis  [Joan.  viii).  Omnino  oportet  Deo  obedire  pius 
quam  hominibus  (Act,  v).  Et  idcirco  quod  Dco  obc- 
dimus,  et  de  civitate  ad  civitatem  (ipso  praecipiente) 
persecutionis  causa,  id  est,  necessitatis  aututiUtatis 
transimus,  damnandi  sumus?  Non  omnino,  sed  po- 
tius  venerandi  atque  portandi,  quoniam  ne  ipsisepi- 
scopis  hoc  imputari  potest.  Qui  his  resistit,  profecto 
Dei  ordinationi  resistit,  et  est  infideli  deterior:  quia 
meiius  est  noncognoscere  viam  veritatis,  quampost 
agnitionem  retrorsum  abire.  Nam  et  ipse  Dominus 
de  loco  ad  locum  secessit,  id  est,  transivit,  Judaeis 
illum  quaerentibus.  Fugiens  ille  quaerentes  et  perse- 
quentes  se,  dedit  nobis  exemplum  fugere  non  per- 
sequentes,  et  de  civitate  ad  civitatem  transire,  di- 
cens :  Si  vos  persecuti  fuerint  in  civitate  ista,  fugite  in 


cessitatem  patientibus,  ipsum  Christum  negant,  qui 
est  misericordia,  et  veritas,  et  omnibus  necessitatem 
patientibus  subvenire  jubet.  Pauca  sunt,  frater,  quae 
asserui ;  sed  quanta  ex  his  pendeant,  tua  providentia 
poteris  aestimare.  Quare  hanc  annituntur  malevoli 
irnimpere  misericordiam  (Ennodius  in  apolcgia  pro 
Symmacho  papa)  ?  Cur  illudere  vanis  intentionibus 
felicitatcm  ?  Excusationem  jam  non  habet  furor  iste 
in  credentibus ;  necinterestquLbusitineribus  ad  mun- 
di  principem  currat,  qui  a  benevolentia  fratrum  des- 
ciscit,  aut  nccessitatem  patientibus  misericordiam 
ncgat.  Negat  misericordiam  necessitatem  patienti- 
bua,  qui  popuiis  indigentibus  divinis  mysteriis,  et  non 
habentibus  proprium  episcopum  qui  eos  instruat, 
causa  utilitatis  atque  necessitatis,  ex  alia  civitate  (li* 
cet  minor  sit)  in  eam  que  non  habet  episcopum,  doc- 
tioremvel  utiliorum,  meliori  consiho,  non  sponte 
transcuntem,  sedmajorum  exhortatione  mutare,  aut 
episcopum  ejectum  etpersecutionem  patientem,cau- 
sa  utilitatis  aut  necessitatis  inthronizari  non  permit- 
tit.  Apud  veteres  enim  (Uist,  Trip,,  cap.  8,  lib.  xii,  ex 
Socrate  /t6.),  sine  ulla  differentia  de  una  civitate  ad 
altcram  migrabat  episcopus,  dum  utilitas  aut  neces- 
sitas  evocaret.  Quapropter  ipsam  etiam  regulam  huic 
epistolae  placuit  inseri,  ut  monstretur  eos  mentitos 
esse,  qui  episcopumnonposse  inthronizari  dixerunt. 
Unde  et  in  canouibus  legitur  ita  (vii,  c.  6,  Antiochai 
conc,  can,  i8) :  Si  quis  episcopus  ordinatus,  adpaT(h 


aliam  (Matth,  x),  et  caetera  his  similia.  Nam  si  fu-  n  chiam  in  qua  ordinatus  est,  minime  profidscitur,  non 


gere,  malum  est  {Hist.  Trip,,  c.  22,  lib,  vi,  ex  apo- 
logia  S,  Ath.  pro  fuga  sua),  persequi,  multo  datdHns. 
Hic  quidemne  moriatur  absconditur ;  hic  autem  per- 
sequitur  ut  occidat ;  et  ut  fugiatur,  praecipitur:  quia 
qui  quaerit  occidere  praevaricatur  legem,  et  magis 
fugiendi  pra»betoccasionem.  Si  fugam  improperant 
persequentes,  erubescant  potius  semetipsos,  et  quie- 
scant  insidiari ,  et  quiescent  continuo  f  ugientes.  Nemo 
enim  mitem  fugit  aliquando,  sed  magis  ferocem  si- 
mul  etcallidum.  Omnis  enim  qui  gemebatetvexaba- 
tur  a  Saul,  fugiebat  etveniebat  ad  David  (IReg.  xxii). 
Si  ergo  piissimus  atque  justissimusDavid  sciret  pec- 
catum  esse,  persecutionem  fugientes,  et  transeuntes 

'  Huc  usque   Bar.  et  Binius,  quee  jam  sublata 


sua  culpa,  sed  aut  populo  respuente,  autpropter  aliam 
quamlibet  causam  necessitate  factam,  hunc  honore  mi- 
nisterioque  participare,  nec  tamen  misceri  rebm  ecete- 
siae,  in  qua  colkctas  celebrat,  sed  sustinere  qmqui 
quod  provinciw  synodus  suojudicio  terminaverit,  cfc- 
cemimus.  Huic  regulae  contradicere  nullus  potest, 
quae  etiam  causa  utilitatis  aut  necessitatis  inthroni- 
zari  episcopum  jubet,  et  mutari  ac  transire  eum  de 
civitate  ad  aliamcivitatemnon  proprium  habentero 
episcopum  sinit.  Pingues  hostias  litat  diabolo  {£n- 
nodius  jam  citatus),  qui  his  resistere  nititor,  aut  mi- 
sericordiam  et  utiiitatem  Ecclesiae  jam  dictis  negat, 
id  est,  et  episcopis  et  populis.  In  vanam  ergo  coatn^ 

f uerupt  in  edit.  regia. 


m 


APPENDIX. 


7o4 


simpllces,  qui  haec  olim  dicentes  agere  prohibuenint,  ^  riter  titulare  et  ordinare,  ita  (ut  praedictum  est)  cau- 

tendicula  deinceps  parabunt,  cum  his  et  aliis  armati 

adminiculis,  noverint  quid  super  his  sit  agendum, 

et  quid  vitandum.  Nimis  enim  armatus  est  (Idem  En- 

nodius,  ibid.)  qui  illa,  quee  adyersarins  misericordise, 

utilitatis  atque  concordi®  ministrat,  tela  contemnit. 

SufQcit  ergo  contra  omnia  jacula  jurgiorum  fidei 

nuda  oppositio.  Scio  te  non  ignorare,  frater,  memo- 

Tatas  canonum  sententias  atque  evangelicas  sanctio- 

nes,  novas  non  esse,  sed  nostro'  eas  assensui  manci- 

pari.  Cur  his  contradicentes,  et  pmigrationes  episco- 

porum  utilitatisetnecessitatiscausafieri  prohibentes, 

ut  sffipe  dictum  est,  et  avaritise  aut  temeritatis,  in 

perniciem  sacerdotum  ac  populorum,  loedunt  sacer- 

dotale  consilii/m  ?  Cur  lacerant  sententiara,  in  qua. 


sam  necessitatis  aut  utilitatis  habes  et  mutare,  ac  da 
titulo  ad  titulum  translatare  ftransferre,  ita  et  C. 
Just,]y  licet  de  minori  ad  majoremurbem  mutandus 
sit.  Hoc  tamensummopereprcevidendum  est,  ne  causa 
arrogantiae  aut  avaritiae  unquam  fiat :  quia  hi  a  prae- 
dictis  canonibus  damnantur,  non  illi  qui  necessitate 
aut  utilitate,  majorum  consilio,  et  sana  ac  pura,  et 
Deo  placita  intentione  hoc  faciunt.  Tu,  frater,  sem- 
per  sectare  justitiam,  pietatem,  fidem,  charitatem, 
patientiam  et  mansuetudinem  {I  Tim.  vi).  Certa  etiam 
honum  certamen  fidei,  et  appreheride  vitam  aetemam, 
in  qua  vocatus  es  :  quoniam*  spiritus  timentium  Do- 
minum,  quaeritur  ab  illo,  et  in  respectu  illius  benedi- 
citur,  Spes  enim  illoi^m  in  salvantem  illos,  et  oculi 


inspirante  Christo,  oracula  supema  patuerunt,  et  in-  B  Dei  in  diligentes  se.  Qui  timet  Dominum,  nihil  trepi- 

dabit,  et  non  pavebit,  quoniam  ipse  est  spes  ejus.  Ti- 
mentis  Dominum  beata  est  anima,  ad  quem  respieit, 
et  quis  est  fortitudo  ejus  7  Oculi  Domini  super  timentes 
eum :  protectorpotentix,  firmamentum  yirtutis,  tegmen 
ardoris,  et  umbraculum  meridiani,  et  praedicatio  of- 
fensionis,  et  adjutorium  casus,  exaltans  anlmam,  et 
illuminans  oculos,  dans  sanitatem,  et  vitam,  et  bene- 
dictionem.  Immolantis  ex  iniquo  oblatio  est  maculata, 
et  non  sunt  beneplacitx  subsannationes  injustorum, 
Dominus  solus  sustinentibus  se  in  vita  veritatis  et  ju- 
stitiae.  Dona  iniquorum  non  probat  Altissimus»  nec 
respicit  in  oblationibus  injustorum,  necin  multitudine 
sacrificiorum  eorum  propitiabitur  peccatis.  Qui  offert 
sacrificium  ex  substantia  pauperum,  quasi  qui  victimat 


ter  Deum  et  homines  interpres  exstitit  Ungua  pon- 
tificum  ?  Illa  enim  coeli  curia  variarum  dotibus  aucta 
cunilium,  et  multo  Redemptoris  nostri  auro  ostro- 
que  decorata,  nihil  in  illa  decisione  anctore  se  pro- 
tulit,  sed  per  humanse  linguse  ministerium  divino 
militavit  imperio.  Intellexit  non  essesuum,  quidquid 
impulsa  constituit;  nihilquoque  habet  in  illa  sen- 
tentia,  nisi  unde  de  sola  devotione  gratuletur.  Nam 
dum  profanis  memoratorum  verbis  creditur,  et  suse 
vesaniffi  inscitiam  produnt,  et  livorem.  Quis  hic  lo- 
cus  erroris,  ubi  congruentia  pari  ductu  exempli  et 
historice  verba  concurrunt  ?  Nec  diversum  cst  ab  in- 
tellectu  cathoHco  et  lectionibus,  quod  profertur.  Nam 
non  bene  nodus  in  scirpo  quaeritur,  dum  involvit 
nebula  prsedicatse  lucis  auctores.  Foeda  quoque  a  ni- 
tore  Domini  sui  obligatione  dissolvitur,  qui  statutis 
coelestibus  minus  mera  fide  dependit  officia.  Talium 
ergo  dictiones  vel  prohibitiones  indignse  etiam  fiunt 
memoratu.  Profunda  est  ergo  nimis  imperitia  eo- 
rum,  et  sepulcrum  patens  guttur  eorum,  quia  linguis 
iuis  dolose  agunt  (Psal.  v,  interprete  S.  Hier.).  Non 
est  enim  in  ore  eorum  rectum,  interiora  eorum  in- 
sidiae,  densis  cor  eorum  vepribus  suifocatur  (Verba 
sunt  ejusdem  Ennhdit),  et  interna  vitia  aliis  certant 
ascribere.  Nobilitatera  ergo  dat  facinoribus,  qui  in 
talibus  ventilationera  ipsorura  in  exemplura  surait, 
aut  ad  aures  posteras  digna  relatione  transraittit. 
Tibi  autem  non  sit  cura  taliura  qusestionura,  sed  se- 


filium  in  conspectupatris  sui.  Panis  egentium  vita  pau- 
perum  est :  qui  defraudat  illum,  homo  sanguinis  est ; 
qui  aufert  in  sudore  panem,  et  sudanti  cibos,  quasi 
qui  occidit  proximum  suum.  Qui  effundit  sanguinem, 
et  qui  facit  fraudem  mercenario,  fratres  sunt.  Unus 
xdifijcans,  et  unus  destruens;  quid  prodest  illis  nisi  la- 
bor?  Unus  orans,  unus  maledicens  ;  cujus  vocem  au- 
diet  Deus  ?  Qui  baptizatur  a  mortuo,  et  iterum  tangit 
eum,  quid  proficit  lavatio  ipsius  ?  Sic  homo  qui  jejunat 
in  peccatis  suis,  et  iterum  eadem  faciens,  quid  proficit 
humiliando  se  ?  Orationem  illius  quis  audiet  ?  Qui  con- 
servat  legem,  multiplicat  orationem.  Sacrificium  salu- 
tare  est  attendere  mandatis,  et  discedere  ab  omni  ini- 
quitate  :  et  propitiatio,  litare  sacrificium  sti^per  inju- 


quere  sententiam  beati  Pauli  apostoli,  qui  monetper])  stitias;  et  deprecatio  pro  peccatis,  recedere  ab  injusti- 


discipulum  cunctos,  et  claraat,  dicens  :  Inanes  qum^ 
stUmes  devita  (I  Tim.  iv).  Inanes,  namque  (juxta 
Apostolum)  qucestiones  seraper  devita,  et  age  quod 
meliori  consilio,  non  avaritise  vel  teraeritatis,  sed 
utilitatis  et  necessitatis  (ut  ssepe  dictura  est)  causa 
faciendum  utiliter  perspexeris.  Quapropter,  charis- 
sime,  his  apostolicis  fultus  auctoritatibus,  rauta  epi- 
scopum  causa  nccessitatis  aut  utilitatis,  super  quo 
consulere  nos  voluisti ;  et  alios  fratres  nostros,  qui- 
bus  hoc  faciendum  necessitas  aut  utilitas  corapu- 
lerit,  agere  doce  :  quia  hoc  quod  tibi  soli  scribimus, 
generaliter  omnibus  tenere  raandamus.  Quia  sicut 
potestatem  habemus  episcopos  et  sacerdotes  regula- 


ria.  Retribuit  gratiam,  qui  offert  similaginem;  et  qui 
facit  misericordiam,  offert  sacrificium.  Beneplacitum 
est  Domino  recedere  ab  iniquitate;  et  deprecatio,  rece- 
dere  ab  injustitia.  Non  apparebis  ante  conspectum  Dei 
vacuus.  Hxc  enim  omnia  propter  mandatum  Domini 
fiunt.  Oblatiojusti  impinguat  altare,  et  odor  suavitatis 
est  in  conspectu  Altissimi.  Sacrifimum  justi  acceptum 
est,  et  memoriam  ejus  non  obliviscetur  Dominus.  Bono^ 
animo  gloriam  redde  Deo,  et  non  minuas  primitias 
frugumtuarum.  In  omni  dato  fac  hilaremvultum  tuum 
et  in  exaltatione  sanctifijca  decimas  tuas.  Da  AlUssimo 
secundum  datum  cjus,  et  in  oculo  bono  adinventionem 
fac  manuum  tuarum,  quoni^imDominus  retribuens  est. 


*  Hanc  ex  capitibus  Elccles.  uziy  et  zxxv  laciniam  non  legi  in  Cod.  Just. 


755 


AD  EPISTOLAS  ET  DECRETA  PELAGII  PAPiE  II 


75« 


et  septies  tantum  reddet  tibi,  NoUofferre  munerapra-  ^  bitiir,  dum  et  abundantia  eonim  in  egestatem,  et 


va ;  non  enim  suscipiet  illa.  Et  noliinspicere sacrifimum 
injustum,  quoniam  Dominus  judex  est,  et  non  est  apud 
illum  gloria  personx.  Non  accipiet  Dominus  personam 
inpauperem,  et  precationem  laesi  exaudiet,  Non  despi- 
ciet  preces  pupilli,  nec  viduam,  si  effundat  loquelam 
gemitus,  Nonne  lacrymx  vidu3e  ad  maxillam  descen- 
dunt,  ct  exclamatio  ejus  super  deducentem  eas?  A 
maxilla  enim  ascendunt  usque  ad  coslum  et  Dominus 
exauditor  non  delectabitur  in  iUis,  Qui  adorat  Deum, 
in  oblectatione  suscipietur,  et  precatio  illius  usque  ad 
nubes  propinquabit,  Oratio  hurniliantis  se  nubes  pene- 
trabit;  et  donec  propinquet,  non  consolabitur.  Et  non 
discedet,  donec  aspiciat  Altissimus  *  et  Dominus  non 
elongabit,sedjudicabit  injustos,  et  faciet  judicium,  et 


superbia  eorum  transierit  in  confusionem.  Justoenim 
judiciodaturplerumque  potestas  peccatoribus  (Ejus- 
dem  sent,  23,  ex  S,  Aug,  in  ps.  cxviii),  qua  sanctos 
sjus  persequantur,  ut  qui  spiritus  Dei  juTantur  et 
aguntur,  fiant  per  laborum  exercitia  clariores.  Et 
quanquam,  fratres,  bsec  ita  se  habeant,  non  tamen 
sunt  consentiendi,  sed  reprobandi,  qui  preelatos  suos 
reprehendunt,  vel  accusant.  Unde  canonica  sancto- 
rum  Patrum  statuta  c,  ne  cohimnae  sanctse  ecclesia 
vacillent,  sequentes  ac  roborantes,  omnes  iufames, 
cunctosque  suspectos  vel  inimicos,  et  eos  qui  non 
sunt  eorum  gentis,  vel  quorum  fides,  vita  et  libertas 
nescitur,  et  qui  non  sunt  bonaB  conversationis,  vel 
quorum  vita  est  accusabilis,  ab  omni  accusatione 


fortissimus  non  habebit  in  illis  patientiam,  ut  contri-  B  episcoporum  funditus  submovemus.  Similiter  et  om- 

nes,  quos  divinee  leges  mortuos  appellant,  submo- 
vendos  esse  ab  eadem  accusatione,  et  publicae  poeni- 
tenticesubmittendosjudicamus.  Neque  dumEcclesis 
aUcujus  episcopi,  aut  possessiones,  vel  resabcemulis 
ejus,  vel  a  quibuscunque  aliis  non  sua  sponte  deti- 
nentur,  aliquid  illi  debet,  aut  potest  a  quoquam  ante 
redintegrationem  omnium  rerum  suarum  objici:  sed 
prius  illi  legibus  redintegranda  sunt  omnia,  et  postea 
tempore  a  Patribus  preefinito  sunt  negotia  ventilanda. 
Refutandi  sunt  etiam  raptores,  fures,  saciilegi,  adul- 
teri,  et  horum  similes.  Manifestum  est  enim  quod 
semper  tales  magis  discordiam  quam  pacem  sectan- 
tur.  Nullus  quoque  monachns  talia  unquam  arripiat, 
p  nec  saecularia  aut  ecclesiastica  negotia  perturbare 
prsesumat,  quia  mortua  in  talibus  vox  est  eomm. 
Immobiles  enim  Dominus  suos  summos  semper  vult 
manere  praedicatores,  et  non  a  quibusdam  temerari, 
sed  sibi  libere  et  quiete  famulari  ^.  Unde  et  ipse 
ait :  Qui  vos  tangit,  tangit  pupiHam  oculi  meL  Et  qui 
vos  contristat,  me  contristat  {Zach,  ii;  Colos$,  lu).  Et, 
quifecerit  injuriam,  rccipietqiu)d  inique  gessU  (Matth, 
x).  Et  alibi :  Qui  vos  recipit,  me  redpit;  et,  qui  toi 
spemit,  me  spemit  (Luc,  x).  Ita  quoque  et  a  plebibus 
vel  caeteris  generaliter  omnibus  sunt  timendi  et  fe- 
rendi  atqne  venerandi  pastores  et  prsedicatores  Ec- 
clesiee,  ut  sub  exercitatione  bonae  volontatis  susti- 
neantur  temporalia  (Prosp.  sent,  34,  ex  Aug.  tn  pt, 
cxxiv),  sperentur  aetema.  Augetenimmeritavirtutis, 


bulet  dorsum  ipsorum,  et  gentibus  reddat  vindictam, 
donec  tollat  plenitudinem  superborum,  et  sceptra  ini- 
quorum  contribulet,  donec  reddat  omnibus  secundum 
actus  suos,  etsecundum  operaAdx,  et  secundumprx- 
sumptionem  illius,  donec  judicet  judicium  plebis  sux, 
et  oblectabit  justos  misericordia  sua.  Deus  autem  (fra- 
ter  charissime)  impleat  desiderium,  et  ministerium 
tibi  divinitus  collatum,  secundum  divitias  suas  in 
gloria  in  Ghristo  Jesu  Domino  nostro.  Deo  autem  et 
Patri  nostro  gloria  in  scecula  sseculorum.  Amen. 
Data  i3  die  Aug.  mensis,  indictione  14. 

EPISTOLA*  [Olim  II] 

AD  EPISCOPOS  ITALIiE  ^. 

Episcopos  summo  in  honore  esse  habendos,  nec  posse  a 

quolibet  accusari. 

Dilectissimis  atque  clarissimis  fratribus  universis 
episcopis,  ct  cunctis  specialiter  per  Campaniee  et 
Italise  provincias  militantibus  Domino,  Pelagius  sa- 
lutem. 

SoUicitudinem  omnium  Ecclesiarum  (juxta  Apo- 
stolum)  circumferentes,  divince  circa  nos  gratife  me- 
mores  esse  debemus  (Acacius  episc.  CP,,  epist.  ad 
Simplicium  papam),  quod  nos  per  dignitationis  su8e 
Dominus  misericordiam  ad  hoc  fastigium  sacerdotale 
provexit,  ut  mandatis  ipsius  inhserentes,  in  quadam 
sacerdotum  ejus  specuia  constituti  prohibeamus  iili- 
cita,  etsequenda  doceamus  (Hilarii  papae  epist,  ad 


Ascanium  episc,  Tarraconensem),  Omnes,  charissimi  [)  qui  propositum  non  violat,  sed  auget,  religionis. 


qui  volunt  in  Christo  pie  vivere  (II  Tim,  in),  necesse 
est,  ut  ab  impiis  et  dissimilibus  patiantur  opprobria 
Prosperi  sent.  32,  ex  S,  Aug,  in  ps.  cxxii),  et  despi- 
ciantur  tanquam  stulti  et  insani,  qui  ideo  prsesentia 
bona  perdunt,  ut  invisibilia  ac  sibi  profutura  acqui- 
rant.  Sed  haec  despectio  et  irrisio  in  ipsos  retorque- 

*  Cum  bello  Lan^obardorum,  quo  universa  Italia 
fiagrabat,  adhuc  vigente,  cultus  episcopis  deferri 
sohtus  nonnihil  dimmutus  esse  videretur,  persuasi- 
que  bellorum  tempore  jura  silere,  bonis  Ecclesiae 
nou  parcerent,  hauc  decretalem  epistolam  de  accu- 
sationibus  ac  judiciis  epjiscoporum  pontifex  conscri- 
bere  debuit.  Ea  in  primis  de  causa,  quod  frequenter 
eveniret,  ut  cum  episcopi  bona  ecclesiarum  a  laicis 
usurpata  repetebant,  atcjue  in  usum  pristinum  vin- 
dJcare  BtudmaDt,  in  se  iilorum  linguas  provocarent. 


Charitas  vero  semper  hominem  innovat  (^usdem 
sent,  273).  Et  sicut  mahgnitas  veteres,  ita  dilectio 
novos  facit.  Fides  eorum,  qui  Deum  visuri  sunt 
(^jusdem  sent,  361),  quod  non  videt,  credit.  Namsi 
videt,  non  est  fides.  Credenti  coUigitnr  meritum, 
videnti  redditur  prsemium.  Tunc  pretiosum  pastons 

qui  ne  quod  abstulerant  redderent,  criminosis  pri- 
mum  omnium  episcopos  accusationibus  impetebant 
(Baron.  anno  582,  num,  8.) 

b  Hsec  quoque  adulterina  est. 

c  Quae  sequuntur  usque  ad  Prosperi  sentenUas 
ex  adnlterinis  snperiorum  pontificum  epistolis  de- 
sumpta  sunt  ab  inepto  consarcinc^re.  Quan^  vero 
dissimilis  finis  hujus  epistolae  a  principio! 

^  Reliqua  absunt  a  C.  Just. 


757 


APPENDIX. 


7o8 


diadema  est  {Ermodius  in  dict.  vmp.  episc),  quando  a  ditur,  ubi  supernus  favor  prrestat  exordium.  Deus 


suasioni  ejus  grexecclesiasticus^dum  ad  probitatem 
gradilnr,  non  repugnat.  IUe  sine  fuco  monitorem  et 
Teridico  ore  diligit,  qui  ejus  instituta  sectatur.  Prsfe- 
bent  homiitibus,  naturffi  institutiones,  et  monitare- 
sponsum.  Reditadmortales  vicissitudoclamossesol- 
llcitudinis,  quia  unusquisque  prout  gesserit  recipiet. 
Nara  perit,  quod  linguse  acceperunt,  frustra  benefi- 
cium  {Idem,  ipist.  22,  Hb.  vu),  nisilegitime  coeptum 
fuerit  negotium,  et  canonice  pcractum.  De  fiducia 
enim  partium  nostrarum  mittitur,  quod  apostolica 
mandat  auctoritas.  Vos  tantummodo  prcesules  Christi 
benignitatem  vestram,  salva  aurium  animorumquc 
squitate  {Idem,  dict.  21),  et  bona  voluntate  semper 
praestate.  Namadversusimpetus  juvare,  peregrinan- 


omnipotensinduItasempercustodiat,augeatquesuc- 
cessibus  profutura  {Idem,  epist.  19,  lib.  v).  Omnia 
enim  vestra  semper,  fratres,  in  charitate  fiant  (I  Cor. 
vi).  Et  detrahentibus  nolite  detrahere  quoniam  de- 
trahentibus  detrahere  non  estbonnm,nead  ea  quae 
scripta  sunt,  commoti  minime  certamen  faciamus 
(Deusdedit  Caralitanus  consult.  4  conc.  Later.,  an. 
649).  Non  ^ebemus  omnino  timere  opprobrium  ho- 
minum,  i^bque  eorum  exprobrationibus  vinci  {Mar- 
tinus  Ipapa  consult.  3  ejusdemconcilii)  ^quonxdim  hoc 
nobis  Dominus  jubet  per  Isaiam  prophetam,  dicens : 
Audite  me,qui  scitis  judicium,  populus  meus,  in  quo- 
rumcordibus  lex  mea  est.  Nolite  titnere  opprobrium 
hominum,  et  blaspkemias  eorum  ne  timeatis  (Isai. 


temreducerepostintervaIla,estjustitia.  LibatenimBn^^  considerantes  quod  in  psalmo  scriptum  est: 


Domino  prospera,  qui  ab  affiictis  pellit  adversa 
[Conc,  Tolet.  viii,  c.  1).  Statutus,  venerandi  praesu- 
les,  sudoribus  fructus  est,  cum  judicio  purissime 
reddendus,  ut  in  utroque  congruus  nitor,  nec  susci- 
pientem  devenustet,  si  indigno  auctore  provenerit 
(Ex  eodem  Ennodio,  dict.  21) ;  nec,  si  conferatur  im- 
merito,  maculetlargientem.Sit  semper  adversus  pra- 
vos  et  impios,  atque  servorum  Dei  perseentores,  li- 
bera  vox,  et  oris  gladio  feriantur  et  redarguantur. 
Persequantur  et  repellantur,  confundantur  et  adver^ 
tantur,  nec  liedendi  pie  viventes  ullam  habeant  fa- 
cultatem.  Plerumque  periculis  plena  sunt  (Ex  eodem 
in  Vita  Antonii  monachi) ;  quse  videntur  esse  tutis- 


Nonne  Deus  requiret  ista  ?  ipse  enim  novit  occulta 
cordis,  et  cogitationes  talium  hominum,  quoniam  vana 
sunt.  Vana  autem  locutus  est  unusquisque  ad  proxi- 
mum  suum  :  labia  dolosa,  in  corde  et  corde  locutisunt 
mala.  Sed  disperdat  Dominus  universa  labia  dolosa,et 
linguam  magniloquam.  Qui  dixerunt :  Lingiiam  no- 
stram  magnificabimus,  labia  nostra  a  nobis  sunt,  quis 
noster  Dominus  est  ( Psalm.  xliii  ;  psalm.  xciii ; 
psalm.  xi)  ?  Nam  si  hsec  in  memoria  retinerent,  mi- 
nime  ad  tantam  prosilirent  iniquitatem.  Non  enim 
per  probabilem  et  paternam  doctrinam  hoc  faciunt, 
sed  ut  suam  exerceant  in  servos  Dei  vindictam 
(Idem,  Mart.  ibid.).   Scriptum  est  namque  :    Via 


sima.  Vide,  quantb  laborent  tales  insidiis :  ideo  ab-  ^^/^f  ^^^  in  oculis  ejus  (Prov.  xii) .  Et :  Sunt  vix  qux 
sconditum  essenon  licet,  quod  audimus.  Jam  late-  videntur  homini  justae,  novissima  autem  earum  dedu- 
bat  nostra  persecutio  manifesta :  misericordia  est. 


circa  persecutores  et  facinorosos  servata  districtio. 
Ergo  sopori  quietem  tribuite :  coelestium  mandato- 
rum  hosiem  quoque  depellite,  ne  candida  conversa- 
tio  vobiscum  habitantium  fusca  supervenientis  con- 
tagione  violetur.  Ante  enim  providenda  sunt  reme- 
dia,  quam  morbus  increscat.  Sanctorum  quoque 
apostolorum  et  reliquorum  sacerdotum  petamus 
exercitum,  et  prsedictorum  persecutorum  ora  clau- 
damus.  Saeculi  conversatio  legum  metu  retinetur 
[Idem,  epist.  13,  l.  v) :  ecclesiastica  quoque  custodia 
regularum  frenis  servatur  et  regitur.  Deus,  charis- 
sime,  semper  procul  avertat  invldiam  (Idem,  epist. 


cunt  admortem  (Prov.  xiv).  Nos  enim  qui  haec  pati- 
mur,  judicio  Dei  heec  reservare  debemus,  quireddet 
unicuique  juxta opera sua  (Matth.xw). Quietiamper 
ministros  suos  intonuit,  dicens:  Mihi  vindictam  ego 
retribuam  (Rom.  xii).  Vosenim  in  recta  fide  ac  pura, 
in  bona  voluntate  succurrile  vicissim,  nec  aliquis  a 
supplemento  fratris  subtrahat  manum :  quoniam  m 
hoc  (ait  Dominus)  cognoscetU  omnes,  quia  mei  estis 
discipuli,  si  dileetionem  habueritis  ad  invicem  (Joan. 
xiii).  Data  Kalendis  Decembris  indictiono  15  (Anno 
Dommt  582). 

EPISTOLA  {Olim  IX] 

AD  EPISCOPOS  GERMANLC  ET  *  GALLIiE. 


14  (Qusdem  Hbrt).  Vos  ergo  armamini  (juxta  Aposto-  J)  Novemprxfationes,  inter  missarum  solemnia  decantan- 


Inm)  gladio  spiritus,  quod  est  verbum  Dei,  et  apo- 
stolicae  auctoritatis  clypeo  (Ephes.  vi),  ut  ecclesia- 
sticffi  fecunditatis  jura  nulla  ssevientis  procellae  pos- 
sint  impulsione  subverti  (Idem,  ibid.).  NuIIo  unquam 
prflejuditio  gravatequemquam,  sed  inspicite  semper 
quffi  regnlarum  testimonio  declarantur.  Superest, 
salute  prselata,  ut  ad  gaudia  sempcr  fratrum  devote 
properetis,  quia  divina  beneficia  gradibus  semper 
accedunt,  et  quibus  bona  conferunt,  meliora  polli- 
centur.  Semper  enim  incrementis  ad  culmen  ascen- 

•  Neque  haec  ab  Isidori  stylo  discrepat. 

^  De  prsefationibns  meminere  concilium  Milevit. 
cap.  12,  et  Africanum  cap.  70.  Earum  novem,  de 
quibus  hic,  auctorproditur  Gelasius  libro  PontificaU. 


dx,  a  Romana  Ecclesia  recipi  b. 

Pelagius  Romanee  ecclesise  et  apostolicae  sedis 
episcopus  universis  Germaniarum  ac  Galliarum  re- 
gionum  episcopis  (S.  Leo  epist.  88). 

Cum  in  Dei  nomine  in  Romana  Ecclesia  synodum 
episcoporum  sive  caetcrorum  consacerdotu  m  Dei  fide- 
lium  congregatam  habuissemus,  et  de  ecclesiasticis 
statutis,  ut  sunt  ab  aposloHs  et  sanctis  Patribus  tra- 
dita,  diligentius  tractaremus  ;  supervenere  litteree 
vestrae,  et  ut  magnse  essent  auctoritalis,  etiara  vivae 

Decimam  de  beataVirgine  edidit  Urbanus  If,  in  con- 
cilio  Piacentiee  habito,  ut  ait  Gratlanus  ad  d.  70,  et 
alii.  Sev.  Bin. 


759 


SANCTUS  AUNARIUS,  ANTISSIODORENSIS  EPISCOPUS, 


760 


voces  preecesserunt,  rogantes,  ut  ordinem  prffifatio-  a  Romana  Ecclesia  hactenus  servaYit :  unam  in  Albb 


num,  quemsancta  RomanaEccIesia  hactenushabe- 
ret,  nostris  litteris  vobis  remandaremus.  Tunc  de 
vestra  voluntate  et  studio  tam  bono  multum  gavisi 
Bumus,  etsacrum  ordinem  Romanum,  sacraque  con- 
stituta  nostrorum  antecessorum  solerter  relegentes, 
invenimus  has  novem  prsfationes  in  sacro  catalogo 
tantummodo  recipiendas,  quas  longa  retro  veritasin 


paschalibus,  aliam  de  Ascensione  Domini,  tertiam 
de  Pentecoste,  quartam  de  Natali  Domini,  quintam 
de  apparitione  Domini,  sextam  de  apostolis,  septi- 
mam  de  sancta  Trinitate,  octavam  de  cfucBy  nonam 
in  jejunio  et  Quadragesimatantummodo  dicendam. 
Has  prsefationestenet  etcustoditsanctaRomanaEc- 
clesia.  Has  tenendas  vobis  mandamus. 


Observatio.  Lectorem  hic  monere  juvat,  Mtas  qusB  Pelagii  11  opuscula  illustrant  Labbaeo  esse  triNuendas  quotiet 
nuUo  Domine  signantur.  Edit.  -y 


EODEM  TEMPORE. 


SANCTUS  AUNARIUS, 

EPISCOPUS  AUTISSIODORENSIS. 

ITITU  EX  liALLU  mmML 


Aunacharius,  quietper  syncopem  Aunarius,  filius  g  celebrarentur.  Ex  quibus  satis  apparet  tunc  mflyoris 


eratPastoris  et  Ragnoare,  germanus  autemAustrini 
episcopi  Aurelianensis  et  Austregildis,  matrissancti 
Lupi  Senonensis  antistitis,  ut  ex  ejusdem  Lupi  Vita 
discimus.  Hunc  aliquando  monachumfuisse  etabba- 
tem  Sancti  Germani  vulgati  indices  asserunt,  quia 
forte  coenobium  SanctiGermanivocatur  ejus  mona- 
sterium  in  Actis  sancti  Walarici,  seu  quia,exHerico, 
sancti  Germani  basiUcam  magnificis  praediis  locu- 
pletavit.  Nam  eodem  auctore  primos  adolescentise 
annos  in  aula  Guntramni  regis  exegit,  quo  relicto 
postpositisque  parentibus  Turones  aufugit,  ubi  ad 
sepulcrum  sancti  Martini,  coma  capitis  detonsa, 
clericali  sfficularem  vestem  mutavit.  Tum  ad  Sia- 
grium  Augustodunensem  episcopum  adductus,  tan- 


ecclesiffi  dterum  non  admodum  frequentem  fuisse. 
Tribus  subscripsit  conciliis  Aunacharius,  Parisiensi  vr 
anno  573  et  Matisconensibus  duobus  annis  583  et 
585,  et  Augustodunensian.  589,  cujuscum  episcopis 
scripsitad  Gundegilisum  Burdegalensem  epistolam 
quffi  refertur  a  Gregorio  Turonensi  lib.  ix,  cap.  41 
(Tom,  Patrol,  LXXI^  coL  510  et  seqq.),  Synodum 
ipsehabuitin  urbe  sua  cum  dioecesis  abbatibus,  pres- 
byteris  et  diaconis  in  qua  plurimiediti  sunt  canooes 
in  quibusmultasunt  observatione  digna.  Duse  exstant 
Pelagii  papae  ad  Aunacharium  epistolae,  qui  ab  ipso 
sanctuaria,  id  est  brandea  seu  pannos  ex  tumulis 
apostolorum  petierat  pro  novis  ecclesiis  qus  tum 
complures  in  his  partibus  construebantur.  Petenti 


tum  apud  eum  eruditione  et  disciplina  profecit,  ut  C  annuit  pontifex  :  at  queritur  quod  Aunarius  Italie 


usque  adculmen  pontificiffi  dignitatis  gradatim  pro- 
veheretur.  Athcrio  itaque  Autissiodorensiprsesuie  e 
vivis  exerapto,  a  clero  simul  et  populo  unanimi  voca- 
tur  Aunacharius,  quipridie  Kalendas  Aug.  officium 
episcopatus  suscepit.  Sextum  eum  a  beato  Germano 
Aulissiodori  episcopum  nominat  Hericus  idem  epi- 
stola  ad  Carolum  Calvum  imperatorem,  in  qua  re- 
fert  Aunarii  litteras  rogantis  Stephanum  Africanum 
presbyterum  ut  Vi(am  ejusdem  sancti  metrice  de- 
scriberet  et  aeta  sancti  Amatoris  prosaice  :  at  libra- 
rii  proculdubio  mendum  est,  nam  ipse  Hericus 
episcopos  inter  medios  commemorat.  Factus  autem 
episcopos  Aunacharius  plurima  in  ecclesia  Autissio- 
dorensi  constituit  quae,  ut  praecipuo  observarentur 


calamitatibus  non  compatiatur  et  quod  Francorum 
reges  ad  opem  ei  ferendam  non  excitet.  Superius 
diximus  quid  decessorum  suorum  Germani  et  Ama- 
toris  in  gratiam  egerit.  Lupumnepotem  suumcam 
Austrino  germant  ad  insulas  educando  provexit. 
Sanctum  Austregisilum,  futurum  Bituricensemepi- 
scopum  clericum  fecit  et  subdiaconum  ordinavit.  Wa- 
laricum  in  monasterium  suum  admisit,  quod  in  so- 
burbio  civitatis  constructum  de  monasterio  sancti 
Germani  interpretamup.  Huic  monasterio,  ubi  cor- 
pus  suum  sepulturse  mandari  decreverat,  etecclesie 
suae  agros  et  villas  donavit,  plenusque  dierom,  san- 
ctitate  quoque  et  miraculorum  gloria  clarissimos 
decessit  vii  Kal.  Octobr.,  initi  prsesulatus  44,  mense 


-j — ,  _,  j. r , ^ ^  .., ^^ 

vigorc,Guntramniregisauctoritateroboravit;  inhis,  *'  1,  diebus  23.  Corpus  ad  sanctum  Germanum  funebri 


i®ut  monasteria,  basilic»  etecclesiee  paroeciales  cer- 
tis  diebus  per  mensem  cum  clero  et  populo  rogatio- 
nes  facerent ;  2«  quibus  horis  vigiliae  diebus  Domi- 
nicis  ac  archipresbyteris  et  ^batibus  propriis  in 
iocis  flcrent ;  3°  a  quibus  vigiliee  in  basilica  sancti 
Stephani  cum  abbatibus  singulis  hebdomadee  diebus 


pompa  tumulatum,  inde  capsa  argeniea  indusom, 
calvinistarum  postea  praeda  fuit.  Projecta  vero  ossaa 
Catholicis  collecta  cum  aliis  in  cryptis  ad  meridio- 
nalem  fenestram  recondita  fuere.  Golitar  vu  Kai. 
Octobr. 


GONCILIUM    ANTISSIODORENSE". 

SYNODUS 

AB  AtNACHARIO  EPISCOPO  ANTISSIODORENSl,  CUM  DICECESIS  SVM  ABBATIBUS ,  £T  PRESBYTERIS 
CELEBRATA  IC  SUB  ANNUM  CHRISTI  DLXXVUI  *  C,  U)  EST,  PELAGU  U  PA?M  l,  CHILPERICI 
REGIS  XYIU.  t. 


TITULI   GANONUM. 


I. 

n. 
in. 

IV. 

V. 

VI. 

VII. 

VIII. 

IX. 

X. 

XI. 

xn. 
xm. 

XIV. 

XV. 

XVI. 

XVII. 

XVIII. 

XIX. 

XX. 

XXI. 
XXII. 


Dft  Salendis  Januariis. 

Ut  Oaadragesim»  initium  in  epiphania  nun- 

tietur. 
Ut  Tota  et  YigillsB  in  ecclesia  exsolvantur. 
Ut  anguria  et  sortilegia  non  fiant 
VigilisB  sancti  Martini  interdictffi. 
Ut  cbrisma  a  media  Quadragesima  petatur. 
De  synodis  presbyterorum,  et  abbatum. 
Quod  mulsum  in  altari  offerre  non  liceat. 
Ne  chori  et  cantica  puellarum,  nec  conyivia 

in  ecclesia  permittantur. 
Ne  in  altari  ubi  episcoous  missas  dixit,  pres- 

byter  illa  die  missas  aicat. 
De  yigiliis  PaschflQ,  natalis,  et  aliarum  solem- 

nitatum. 
Ne  mortuis  eucharistia  detur,  nec  osculum  : 

et  ne  velo  vel  palla  iuvolvantur. 
Ut  dittconus  pallis  scapulas  non  involvat. 
Ne  quis  in  baptisterio  sepeliatur. 
Ne  mortuns  supra  uiortuum  mittatur. 
De  observalione  diei  Dominicffi. 
De  iis  qui  sibi  mortem  consciscunt. 
Ut  baptismus  extra  Pascha  nisi  moribundis 

non  conferatur. 
Ut  missffi  a  jejunis  clericis  celebrentur  et  au- 

diantur. 
Ut  arcbipresbyter  de   clericoram   adulteriis 

episcopo,  vel  archidiacono  denuntiet. 
Ut  clerici  conjugati  ab  uxoribus  abstineant. 
Relictffi  clerici  post  ejus  mortem  alteri  nubere 

non  licet. 


k  XXIII.       De  poena  abbatis  qui  monachi  peccata  non 
^  emendat,  aut  denuntiat. 

XXIV.  Abbati  aut  monacbo  ad  nuptias  ire  non  licet. 

XXV.  Abbali  aut  monacho  filios  ae  baptismo  habere 

non  licct. 

XXVI.  De  poena  abbatis  qni  mnlierem  in  monaste- 

rium  ingredi  permiserit. 

XXVII.  Novercam  in  uxorem  accipere  non  licet. 

XXVIII.  Nec  privignam  ducere. 

XXIX.  Nec  cognatam. 

XXX.  Nec  duas  sorores. 

XXXI.  Nec  consobrinam,  aut  sobrinam. 

XXXII.  Nec  reliclam  avunculi. 

XXXIII.  Ut  presbyteri  et  diaconi  reorum  «upplicia  non 

spectent. 
XXXrV.     Ut  presbyter  judicfo  capitis  non  intersit. 

XXXV.  Ut  clericus  clericum  ad  judicem  soBcalarem 

non  trahat. 

XXXVI.  Utmulier  euchari^tiam  nnda  manunon  accipiat. 

XXXVII.  Ne  mulier  pallas  dominicas  contrectet. 

XXXV III.  Ut  nullus  cum  excommunicato  communicet. 

XXXIX.  Ut  qui  cum  excommunicato  comiinnicat  simili 
!>  sententiffi  subjaceat. 

^  XL.  Ne  presbyter  inter  epulas  cantet,  aut  saltet. 

XLI.  Presbylero,  vel  diacono  accnsare  non  licet. 

XLII.         Ut  mulier  sine  dominicali  non  communicet. 
XUII.       f>e  poena  judicis  qui  clericum  sine  episcopi 

volnntate  distrinxerit. 
XLIV.        De  pcena  laici  qni  archipresbyteri  admonitio- 

nem  contemi4k 
XLV.         De  observatione  lloram  canonum. 


GANONES. 


I.  die  sic  omnia  beneficia  tribuantur,  sicut  et  reiiquis 

Non  liceat  Kalendis Januarii  vetula,  aut  cervolo  fa-     diebus. 
cere  ',  vel  stenas  diabolicas  observare  ;  sed  in  ipsa 

NOTiE  JACOBI  SIRMONDI,  S.  J. 


'  In  synodo  Antissiodorensi  nihil  est  quod  tempus 
denotet,  praeter  nomen  Aunacharii  episcopi  (jui 
prffifuit.  Nos,  quia  verisiraile  videbatur  sub  initia 
episcopatus  hflfcitam  fuisse,  satius  duximus  paulo 
post  conciiium  iv  Parisiense,  cui  interfuerat,  collo- 
care,  quam  ad  annum  Christi  590,  quod  nonnuliis 
plaeuit,  rejicere.  Absurdius  autem  iLIi  faciunt,  qui 
anno  6i4  collocant,  cum  exploratum  sit  Aunacha- 
rium  vitam  ad  ea  usque  tempora  non  produlisse. 

s  Qui(j[am  iibri  vecola,  alii  vcecola,  aut  vecolo,  le- 
gunt.  Lectio  nostra  auctorem  habet  sanctum  Eligium 
in  sermone  adomnem  plebem:  «Nemo  inKalendis 


Januarii  nefanda  et  ridiculosa,  vetulas  aut  cervolos, 
vel  jocticos  faciat.  »  Exstat  hic  sermo  in  appendice 
tomi  IX  operum  sancti  Augustini,  tract.  20,  sine 
nomine  auctoris;  revera  autem  est  sancti  Eligii 
episcopi  Noviomensis  veterum  exemplarium  con- 
sensu,  et  Audoeni  testimonio  in  Vita  sancti  Eligii. 
Hanc  autem  lectionem  confirmat,  simulque  quid  sit 
vetula  aut  cervolo  facere  docet  vetus  poenitentiale  in 
Codice  Andegavensi.  «  Si  quis,  inauit,  in  Kalendis 
Januariis  in  cervulo  et  in  vetula  vadet,  tribus  annis 
pceniteat,  quiahocdsemonum  est.»  Utrobique  porro 
vetula  prisco  more  scriptum  pro  vitula. 


mJM  SEVERlNI  BINII. 


•  Ad  ecclesiasticam  disciplinam  nec  non  mona- 
sticam  observantiam  retinendam,  in  hoc  concilio 
sanciti  reperiuatur  (juadraginta  quinque  canones ; 
qnorum  nonnuUi  etsi  in  usu  esse  desierint,  antioui- 
tatis  tamen  indices  remanserunt.  Concilium  fuit 
oon  provineude,  sed  dioecesanum  duntaxat ,  cui 
solus  Aunadiarius  ejusdem  civitatis  episcopus  cum 
abbatihus  et  presbyteris  ejusdem  dioecesis  prse- 
fuit.  Plura  ex  iis,  quce  in  Matisconensi  ii  concilio 
statuta  fuerant,  cuique  ipse  Aunacharius  interfuit, 
et  sexto  loco  subscripsit,  {>ariter  hic  repetita  esse 
reperiuntur. 

*>  Antissiodorum,  inquit  Ortelius,  «  urbis  est  in 


Burgundionibus,  vino,  quod  inde  noraen  habet,plu- 
riraum  nobilitata.  Hodie  ^ujjerredicitur  [Hoc  certis- 
simum]  secundum  quosdam.  »  Ita  Hortelius ;  aliis 
est  civitas  Gallise  Lugdunensis  juxta  Sequanam 
[IcaunaB»],  sita,  quse  a  Ptolemseo  Autricum  dicilur: 
meminit  ejus  Antoninus  in  Itinerario. 

c  Paulo  post  concilium  Matisconense  ii  hanc  syno- 
dum  habitam  fuisse  hoc  indicio  colligitur,  (Tuod  Au- 
nacharius  utrique  interfuerit,  quaeque  illo  Matifico- 
nensi  n  communi  Patrum  consensu  sancito  f&erant, 
hac  synodo  dioecesana  suis  subditis  intimayerit. 


763 


SANCTI  AUNARII,  ANTISSIODORENSIS  EPISCOPI, 


64 


n.  ^  praeparare,  quia  scriptum  est :   Domus  mea,  domus 

Ut  omnes  presbyteri  ante  epiphaniammissos  suos     orationis  vocabUur  (Matt.  xxi). 


dirigant,  qui  eis  de  principio  Quadragesimae  nun- 
tient,  et  in  ipsa  Epiphania  ad  populum  indicent. 

III. 
Non  licet  compensos  in  domibus  propriis,  nec 
pervigilias  in  festivitatibus  sanctorum  facere  • ;  nec 
inter  sentes,  aut  adarbdl*es  sacrivos  %  vel  ad  fontes 
vota  exolvere ;  sed  quicunque  votum  habuerit,  in 
ecclesia  vigilet,  et  matriculse  ipsum  votum,  aut  pau-' 
peribus  reddat:  nec  sculptilia  [subtilia]  aut  ped^, 
aut  homiue  lineo  fleri  penitus  prsesumat. 

rv. 

Non  liceat  ad  sortilegos,  vel  ad  auguria  respicere, 
non  ad  caragios  ' ,  nec  ad  sortes,  quas  sanctorum 
vocant,  vel  quas  de  ligno,  aut  de  pane  faciunt,  aspi-  B 
cere  ;  sed  qusecunque  homo  facere  vult,  omnia  in 
nomine  Domini  faciat. 

V. 

Omnino  et  inter  supradictas  conditiones,  pervigi- 
lias,  quas  in  honore  domni  Martini  observant,  omni- 
modis  prohibete. 

VL 

Ut  a  media  Quadragesima  presbyteri  chrisma 
petant :  etni  quis  infirmitate  detentus  venire  non 
potuerit,  ad  archidiaconum  suum,  vel  archisubdia- 
conum  '  transmittat,  sed  cum  chrismario  et  linteo, 
sicut  reliquise  sanctorum  deportari  solei^- 

vn. 


X. 

Non  Hcet  super  uno  altario  in  una  die  daas  missas 
dicere,  nec  altario  ubi  episcopus  missas  dixerit,  ut 
presb^rter  in  illa  die  missas  dicat. 

XI. 

Non  licet  in  vigilia  Paschfle  ante  horam  secundam 
noctisvigiliasperexplere,  quiain  illanocte  non  licet 
post  mediam  noctem  bibere,  nec  [nec  mandacare] 
in  natali  Domini,  nec  in  reliquis  soleipmtatibas. 

XII. 

Non  licet  mortuis,  necEucharistiam,  nec  osculam 
tradi,  nec  velo  vel  pallis  corpora  eorum  involvi. 

xni. 

Non  licet  diacono,  velo  vel  palla  seapulas  suas  in- 

volvi. 

XIV. 

Non  licet  in  baptisterio  corpora  sepeliri. 

XV. 

Non  licet  mortuum  super  mortuum  mitti. 

XVI. 

Non  licet  die  Dominico  boves  jungere,  vel  alii 

opera  exercere,  nisi  pro  causis  constitutis. 

XVII. 

Quicunque  se  propria  voluntate  in  [aut]  aquam 

jactaverit,  aut  collum  ligaverit,  aut  de  arbore  pre- 

cipitaverit,  aut  ferro  percusserit,  aut  qualibet  6cc^ 

sione  voluntarise  se  morti  tradiderit,  istorum  obla- 


iT»  w.  j-    mi  •  u^^«:  ^A  ^^r.A»^  ;«      tio  non  recipiatur.  (Capitular,  L  vu,  c.  334.  Ivopart, 

Ut  medio  Maio  omnes  presbyten  ad  synodum  m  p  r  \    x-  >  r- 

civitatem  veniant,  etKaleidis  Novembris  omnes  ab-         »    •    >    v  XVIII 


bates  ad  concilium  convenianU 

VIII. 

Non  licet  in  altario  in  sacrifio  divino  mellitum, 
quod  mulsum  appellant,  nec  ullum  aliud  poculum 
extra  vinum  cum  aqua  mixtum  offerre,  quia  ad 
grande  reatum  et  peccatum  pertinetpresbytero  illi, 
quicunque  aliud  poculum  extra  vinum  in  consecra- 
tionem  sanguinis  Christi  offerre  prsesumpserit. 

IX. 

Non  licet  in  ecclesia  choros  ssecularium,  vel  puel- 
lanim  cantica  exereere ,  nec  convivia  in  ecclesia 


Non  licet  absque  Paschoe  solemnitate  ullo  tempore 

baptizare,  nisiillos  quibusmors  vicina  est,  quosgra- 

batarios  dicunt.  Quod  si  quis  in  alio  pago,  contuma- 

cia  faciente,  post  interdictum  hoc  infantes  saos  ad 

baptismum  detulerit  in  ecclesias  nostras,  non  reci- 

piantur  usque  ad  satisfactionem.  £t  quicunque  pres- 

byter  ipsos  extranostrum  permissum  recipere  pnfi- 

sumpserit,  tribus  mensibus  a  commanione  ecclesis 

sequestratus  sit. 

XIX. 

Non  licet  presb^rtero,  aut  diacono,  «ut  subdiacooo, 


NOTiE  JACOBI  SIRMONDI  S.  J. 

Sanctus  Eligius  in  eodem  sermone  :  «  Arbores,  t\  et  sanctus  Eligius:   «  Non  caragios  promittenles, 
quas  sacrivos  vocant,  succidite;  pedum  similitudi-      quaeexplere  non  valent,  non  divinos,  non  sortilegos, 

etc.,  consulere  prsesumatis, »  et  sanctus  AqgustioQS, 

sermone  241,  de  tempore. 
^  Pithteanus,  subarchidiacontm. 


nes,  quas  per  bivios  ponunt,  fieri  vetate,  et  ubi  in- 
venentis  ig^ne  cremate.  » 

'  Vulgati  characteres ;  sed  caragios  habent  omnes 
antiqui,  Tilianus,  Bellovacensis  ac  Pithoeanus.  Itelbci 


NOTiE  SEVERINI  BINII. 


Prohibentur  vigilise  qiise  cum  quadam  supersti- 
tione  quam  admixtam  hso^ebant  in  privatisdomibus 
fieri  consueverant  (Cap.  3 :  Qux  vigilix  prohibean- 
tur).  Cimi  enira  immediate  ante  dixisset  :  Non  licet 
conventus  in  domibus  propriis  fucere,  subjunxerunt, 
nec  vigilias  in  festivitatibu»  sanctorum.  EtPaulo  post : 
sed  (micunque  votum  habuerit,  in  ecclesia  vigilet,  Ita 
iutelngenda  sunt  quse  de  superstitiosa  vigiliarum 
observatfo^e  canone  qtiinto  haoentur.  Haec  exposiUo 
confirmatur  eo  argumento,  quod  Patres  concilii 
Matisconensis  ii,  quemlibet  diem  Dominicum  praece- 


dentibus  noctumis  vigiliis  a  fldelibus  celebrari  con 
stituerint.  Quod  decretum  provincialis  concilii,  cum 
ipse  Aunacharius  Antissiodorensis  episcopus  saa 
praesentia  et  subscriptione  conflrmtterit,  non  e*t 
probabile,  ut  per  hoc  dioecesanum  conciliom  vW 
constitutioni  ahquid  derogatum  voluerit,  cum  pr«; 
sertim  canone  undecimo  hujus  concilii,  de  vigjlu* 
Paschse  religiose  servandis  sanctissimam  con&lilO" 
tionem  ediderit.  Quamtreqaensfuerithoctempore 
usus  vigiliarum  in  Gallia,  ex  canone  primo  concuu 
Matisconensis  satis  liquido  apparet. 


CANONES.  766 

i  eibum  vel  poculam  missas  tractare,  ^  XXXIV. 

dum  miss»  dicuntur  stare.  Non  iicet  presbytero  in  judicio  iUo  stare,  unde  ho- 

XX.  mo  ad  mortem  tradatur. 


sbyter,  quod  nefas  est  dicere,  aut  dia- 
bdiaconus,  post  acceptam  benedictio- 
procreaverit,  autadulterium  commise- 
esbjter  hoc  episcopo  ant  archidiacono 
t  si  scit,  integro  anno  non  communi- 
[ui  hoc  commiserint  deponantur. 

XXI. 
eabyterOypostacceptam  benedictionem, 
im  presbytera  sua  dormirey  nec  in  peo- 
lisceri,  nec  diacono,   aut  subdiacono. 

XXII. 
lictse  presbyteri,  nec  rclictse  diaconiy 


i,  post  ejus  mortem  maritum  accipere.  B  cum  eo  cibum  sumere. 


XXXV. 

Non  licel  presbytero,  aut  diacono,  Tel  cuiquam 
clericorum,  de  qnalibet  causa  conclericum  suum  ad 
judicem  ssecularem  trahere. 

XXXVI. 
Non  licet  mulieri  nuda  manu  Eucharistiam  acci- 
pere. 

XXXVII. 
Non  licet  mulieri  manum  suaK  ad  pallam  domi- 
nicam  mittere. 

xxxvni. 

Non  licet  cum  ezcommnnicato  communicare,  nec 


XXIIl. 
118  in  monasterio  adulterium  commise- 
are  habere  praesumpserit,  aut  furtum 
i  abbas  per  se  non  emendayerit,  aut 
archidiacono  non  innotuerit,  ad  poBni- 
iam  in  alio  monasterio  retrudatur. 

XXIV. 
bati,  nec  monacho,  ad  nuptias  ambu- 
u,dist,  4). 

XXV. 
ibbati  filios  de  baptismo  habere,  nec 
tmatres  habere. 

XXVI. 
s  abbas  mulierem  in  monasterio  suo  in- 
irit,  aut  festivitates  aliquas  ibi  spectare 
raeceperit,  tribus  mensibus  in  aliomo- 
iatur,  pane  et  aqua  contentus. 

XXVII. 
aliquis  suam  novercam  accipiat  uxorem. 

XXVUI. 
filiam  uxoris  suae  quis  accipiat. 

XXIX. 
;  reUctam  fratris  sui  quis  in  matrimo- 

XXX. 

las  sorores,  si  ana  mortua  fiierit,  alte- 
^um  accipere. 
XXXI. 


XXXIX. 

Si  quis  presbyter,  aut  quilibet  de  clero,  aut  de 
populo,  excommunicatum  absque  voluntate  ipsUks» 
qui  eum  exconmiunicayit,  sciens  receperit,  aut  cum 
iUo  panem  manducaverit,  yel  coUoquiom  habere 
decreverit,  simiU  sententiee  subjacebit. 

XL. 
Non  Ucet  presbytero  inter  epulas   cantare   vel 
saltare. 

XLI. 
Non  licet  presbytero,  nec  diacono,  quemquam  in- 
scribere ;  sed  in  yice  sua  si  causam  habnerit,  aut 
fratrem,  aut  quemcunque  ssecularem  roget. 

XLII. 
Et  unaquseque  muUer,  quando  communicat,  do- 
minicalem  (Can.  42)  suum  habeat*.  Quod  si  qua 
non  habuerit,  usque  in  alium  diem  Dominioigpt  non 
communicet. 

XLHL 
Quicunque  judex,  aut  sfficularis,  presbytero,  aut 
diacono,  aut  cuiUcet  de  clero,  aut  de  junioribus  abs- 
que  voluntate  episcopi,  aut  archidiaconi,  vel  archi- 
presbjrteri,  injuriam  inferre  praesumpserit,  anno  ab 
onmium  Christianomm  consortio  habeatur  extranens. 

XLIV. 
Si  quis  ex  s«ecularibus  institutionem  aut  admoni- 
tionem  archipresbyteri  sui,  contumacia  faciente,  au- 
dire  distulerit,  tandiu  a  liminibus  sanctfle  ecclesise 
3nsobrinam,  hoc  est  quee  de  dnobus  D  habeatur  extraneus,  quandiu  tam  salubrem  institu- 


;  de  duabus  sororibus  procreatur,  in 
cipere :  nec  qui  de  ipsis  nati  fuerint, 
icientur. 

XXXII. 
;  nepos  avuncnU  uxorem  accipiat. 

XXXIII. 
^esbytero,  nec  diacono,  ad  trepaUum, 
natur,  stare. 


tionemadimplere  non  studuerit.  Insuper  etmuletam, 
quam  gloriosissimus  dominus  rex  praecepto  suo  in- 
stituit,  sustineat. 

XLV. 

Si  quis  hanc  definitionem,  quam,  ex  auctoritate 

canonica  commimi  consensu  et  convenientia  conscri- 

psimus  ac  instituimus,  tam  ad  clerum,  quam  ad  po- 

pulum  commonendimi,  yel  ad  id  quod  consUtutum 


NOTiE  SEVERINI  BINO. 


lominicalem  intelUgi  debeat,  accipe  ex  corpus  Christi  accipiant,  »  etc  (a). 

ino,  qui  dehocagitsermonecentesimo     ___ 

osecundodetempore,  ubiait:  «Omnes  (a)  Errare  hieyidetur  Binius,  ut  in  nostris  AnnotaUs 

ommunicare  desiderant,  lavent  manus,  observabimus.  Lato. 
ieresnitida  exhibeant  linteamina,  ubi 


767 


I^GTI  AUNARII,  ANTISSIODORENSIS  EPISGOPI,  EPIST. 


768 


est  conservaiidum,  negligens  inventus  fuerit,  et  ob  k 
hoc  observare  distulerit,  aut  eos  qai  ipsum  audire 
neglexerint  celeravit  aut  suppresserit,  et  in  notitiam 
episcopi  non  deposuerit,  anno  a  consortio  fratrum, 
vel  ab  omnium  Christianorum  communione  habea- 
tiu:  eztraneus. 

SUBSCRIPTIONES. 

Aunacharius  in  Dei  nomine  episcopus  constitutio- 
nem  hanc  [confirmavi  et]  subscripsi. 

Yinobaudis  [Winebaudus]  abbas  subscnpsi 

Baudonius  [Baudoveus]  abbas  subscripsi. 

Francolus  [Frawilfus]  abbas  sobscripsi. 

Cffisarius  abbas  subscripsi. 

Desideratus  abbas  subscripsi. 

Amandusabbas  subscripsi. 

Tegredus  abbas  subscripsi.  B 

Vigilius  presbyter  subscripsi. 

Gregorius  presbyter  [abbas]  subscripsL 

Cbudius  presbyter  subscripsi. 

Anianus  [Anauias]  presbjter  subscripsi. 

Saupandus  presbyter  subscripsi. 

Theodulfus  presbyter  subscripsi. 

Ruricius  presbyter  subscripsi. 

Niobaudis  presbyter  subscripsi. 

Antonios  presbyter  subscripsi. 

Sevardus  presbyter  subscripsi. 

Addo  presbyter  subscripsi. 

Sindulfus  presbyter  subscripsi. 


Audovius  [Audoveus]  presbyter  subscripsi. 

Medardus  presbyter  subscripsi. 

Badericus  presbyter  subscripsi. 

Syagrius  presbyter  subscripsi. 

Friobaudis  presbyter  subscripsi. 

Eominus  presbyter  subscripsi. 

Elladius  presbyter  subscripsi. 

Theodemodus  presbyter  subscripsi. 

Launorius  presbyter  subscripsi. 

Leonastis  presbyter  subscripsi. 

Medardus  presbyter  subscripsi  per  diaconum  Leu- 
degisilum. 

Eunius  presbyter  subscripsi. 

Fihnatius  presbyter  subscripsi. 

Nonnovius  presbyter  subscripsi. 

Ballomeris  presbyter  subscripsi. 

Romacharius  presbyter  subscripsi. 

Medardus  presbyter  subscripsi. 

Audila  presbyter  subscripsi. 

Genulfus  presbyter  subscripsi. 

Syagrius  presbyter  subscripsL . 

Sindulfus  presbyter  subscripsL 

Vinobaudis  presbyter  subscripsi.] 

Barbario  diaconus  subscripsi. 

Leudegisilus  diaconus  pro  Medardo  sobscripsL 

In  hac  synodo  fuerunt  congregati  episeopus  um, 
abbates  septem,  presbyteri  triginta  quaiuor,  diami, 
qui  in  vice  presbyterorumsubscripsemat,  tre$  tantm. 


SANCTI  AUNARII,  AUTISSIODORENSIS  EPISCOPI , 

EPISTOLA  AD  STEPHANUM  ABBATEM 

(Ex  Bolland.,  prirna  die  Maii.) 

HUNC   HORTATUR  UT  VITAM  SANCTI  AMATORIS  CONSCRIBAT. 


Dilectissimo  atque  amantissimo  et  intemo  mihi^ 
vinculo  charitatis  connexo  Stephano  presbytero,  Au- 
narius  gratia  Dei  episcopus,  in  Domino  setemam  sa- 
lutem. 

Tuse  nobis  doctrinse  multisjam  experimentis  com- 
probata  prudentia  compuUt  nos,  quamdam  tuis 
humeris  imperiosam  superponere  sarcinulam;  sed 
eam  quse  tibi  non  sit  oneris,  sed  honoris ;  nec  qusB 
deorsum  iniquo  pondere  premat,  sed  quae  potius 
ccelum  usque  sustollat.  Cognitom  tibi  est,  charissime 
frater,  et  quae  sit  humanarum  menUum  diversitas, 
et  quemadmodum  in  studia  contraria  non  solum 
inane  vulgus,  verum  etiam  universa  scindatur  nobi- 
litas.  Et  quidam  quidem  prosaico  oblectantur  stylo, 


quidam  autem  numeris  se  rhythmisve  ac  cantibus 
versuum»delectari  fatentur.  Ergo,  ut  omnium  Totis 
occurrerem,  et  nuUus  suo  desiderio  fraudaretur, 
placuit  mihi  ut  vitas  beatissimorum  confessoram 
quasdam  pede  hbero  describeres,  quasdam  vero 
lege  metrica  impeditas  digereres  :  ob  quam  rem 
obsecro  unitam  mihi  tuse  dilectionis  amicitiam,  ut 
beatissimi  Germani  episcopi  vitam  in  versuum  qui- 
htatem,  commutare  non  desistas;  sancti  vero  Ama- 
toris  prosaica  modulatione  describas ;  ut  sectatores 
apostolicae  praedicationis  effecti,  omnibus  omoi* 
efficiamur,  et  nulli  quidquam  debeamus,  nisi  ^t 
invicem  diligamns.  Indivi  duammihi  charitatem  Te- 
stram  divina  custodiat  pietas,  venerabilis  frater. 


r     f  iM  I    I 


i*^iiMM 


■h 


STEPHANI  ABBATIS 


^OLA  AD  SANGTUM  AUNARIUM, 


AUTISSIODORENSEM  EPISCOPUM. 


issimo  et  apostolicis  infulis  decorato 
Aunario  episcopo,  Stephanus,  om- 
'Christi  famulus. 

iris  apostolatus  vestri,  quod  sancti 
summa  alacritate  praetendit,  luce 
ivi.  Est  ergo  devotionis  vestrse  pro- 
m  opinatissimorum  GermanietAma- 
m  nobiles  actus  describi ;  sed  ad  eos 
s  vestri  dirigatur  intentio,  qui  pos- 
iminasequiparis  afflatibus  inspicere. 
ius  iners  ingenium  gcmino  rigore 
igua  balbutiens,  faucium  inter  rau- 
squallido  sitis  impedita  rigore,  non 
3tius  stridet)  quomodo  potero  divi- 
virorum  sanctissimorum  munera 
sermone,  qui  nec  privata  possum 
^ngesta  negotia  explicare?  Ridiculo, 
ezplicabili  ludibrio  semet  impendit 
irium   suarum  possibilitatem  onus 


A  assumit.  Nonneferarum  sectatores,  siminuscaptiosa 
industria  formaverit,  audax  temeritas  pessumdabit? 
Nunquam  tiro  victoriee  monumenta  parma,  quse  est 
picta,  gestavit,  si  eum  docta  veterani  exempii  ma- 
nus  non  instnixit.  Nunquam  etiam  aeris  sibi  conces- 
sum  patulum  iter  ales  tutius  resecavit,  cui  praevia 
dux  penniger  mater  non  fuerit.  Jacebit  profecto 
fluctuum  elisipne  truncatus,  quisquis  suse  procacita- 
tis  flsus  auctoramento,  indocilem  ratis  dexteram  in- 
gerit  clavo :  sic  onusquisque  in  diversum  imperitifie 
hamo  inscinditur,  si  doctorum  favoribus  minine 
adjuvetur.  Ego,  beatissime  vir,  qu^so  ut  illa  mihi 
culmen  apicis  tui  imponat,  quse  fa(^  meposse  per- 
ficere  non  dubitat ;  si  tamen  et  in  hoc  opere,  quid- 
quid  illepide  aut  infacete  rustica  garrulitas  diges- 

B  serit,  sequanimiter  feras,  aggrediar ;  et  faciam  quae 
paterna  infert  ac  jubet  auctoritas.  Vale  in  longum 
tempus,  domine  papa. 


EODEM  TEMPORE. 


SEDATUS, 

BITERRENSIS  EPISCOPUS. 


NOTITIA. 

Ex  Fabricii  Bibliotheca. 


copus  Biterrensis,  qui  an.  589  conci-r 
Narbonensi  interfuit,  auctor  est  ho- 
ania  primum  Lugduni  cum  opusculis 
atrum  16i5  a  Thoma  Galleto  editffi, 
leca  Patrum  Parisina  et  Coloniensi 
ert«  scriptorespositse,  cui  tandem  in 
XI,  p.  1093,  nomen  episcopi  Biter- 
runt.  InterOpera  Augustini,  t.Vedit. 
1.,  p.  735,  exstat  sermo  de  Kalendis 
1  Ms.  Floriacensis  abbatise  Sedato  epi- 
%  dubium  an  huic  nostro.   Denique 


mentio  faciendaest  epistolarum  trinm  Sedati  adRu- 
ricium  Lemovicensem,  quas  Canisius  edialt  Aotiq. 
Lectionum  t.  V,  part.  ii,  p.  438,  edit.  novae  tom.  11, 
part.  II,  p.360,  362,  367;  cujusquoque  ad  nostrum 
aliquot  epistolce  exstant.  Habentur  quoque  tomo  II 
Conciliorum  Harduini,  ut  alias  editiones  taceam. 
Has  epistolas  quidam  Sedato  Nemausensiumepisco- 
po  tribuunt,  qui  an.  506  concilio  Agathensi,  eta^* 
507  Tolosano  interfuit  *.  Adde  Uist,  liiUraire  de  la 
Francey  tom.  IH,  p.  362. 


iplstolaB  videsis  Patrol.  tom.  LVIII,  coll.      b]iothecade8umptaB8ant,Faa8toRhe^ea«iitUv\^Qa^a^^B!S^ 
la  Margarino  de  ia  Bigne,  ex  cujus  Bi-     Sedali  iuppouUtio  Tiom^<^,«.^^\K^Sv^m  vi^^'^^'^^ 


SANCTI  SEDATI,  BITERRENSIS  EPISCOPI, 

HOMXLIA  DE  EPIPHANXA, 


Proxime,  fratres  charissimi,  redemplionis  nostrae  4  sit  vinum  quod  defecisse  dicitur,  et  quod  sit  aliud  vi- 

•     .  ^       .       .  ** «        « • 


celebravimussacramentum,  quo  Dcushominem  cum 
infirmitatibus  induit.  llodie  iliud  excolimus  quo 
se  in  homine  Deum  virtutihus  declamavit.  Pro  eo 
quod  in  hac  diesive  ccclo  stellam  ortus  sui  nuntiam 
praebuit,sivequod  inChanaam  Galilseae  in  convivio 
nuptiali  aquas  in  vina  convertit,  sive  quod  in  Jorda- 
nis  undis  aquasad  reparationem  humani  gcnerissuo 
baptismo  consecravit.  In  quolibet  horum  trium  sa- 
lutis  nostrai  mysteria  continentur  et  gaudia.  Nobis 
enim  ex  Virgine  natus  est,  quod  stella  monstravit : 
nos  in  mehus  esse  mutandos  operis  miraculo,  et 
aquarumconversionesignavit.  Nobis  remedia  provi- 
viditex  baptismo  quod  in  Jordanis  alveo  aquas  de- 
dicavit ;  et  ideQ,  fratres  charissimi,  in  omni  actu 


num  quod  mirabiliter  prseparatur,  quod  archi- 
triclinus  melius  esse  pronuntiat  ibidem  dicens  : 
Otnim  homo  primum  vinum  honum  ponit,  et  cum  in- 
ebriati  fuerint,  tunc  id  quod  deterius  est.  Tu  vero  ser- 
vasti  vinum  bonum  usque  nunc,  Vinum  multis  locis 
accepimusdivina  praecepta  et  Scripturassanctas,  me- 
racissimum  vigorem  coelestis  sapientiae  continentes, 
quibus  ad  timorem  Dei  incalescat  sensus,  et  inebne- 
tur  affectus. 

Secundum  illud,  quod  de  Sapientia  dictnm  est : 
Paravit  mensamsuam,  miscuitvinum  suumin  cratere. 
Scripturarum  ergo  divinarum  virtus,  si  quando  ali- 
cujus  interiora  repleverit,  dicere  poterit  cum  Pro- 
pheta  (Psalm.  ui) :  Potasti  nos  vino  compunctionii, 


nostro  stellam  fidei  praeferamus,  et  in  custodia  puri-  B  ^t  populum  tuum  inebrians  quam  pseclarum  est !  Ope- 

rante  ergo  Christo  in  Cana  Galileae,  vinum  defecit, 
et  vinum  fit,  id  est,  umbrae  removentur,  et  veritas 
praesentatur.  Recedit  lex,  gratia  succedit.  Camalia 
in  spiritualia  commutantur.  In  novum  Testamentum 
observatio  vetusta  transfunditur ;  sicut  beatus  Apo- 
stolus  dicit  (U  Cor.  ui) :  Vetera  tfansierunt,  et  ecce  facta 
sunt  nova.  Quomodo  autem  hydriae  illse  impletse  aqaa 
nihil  minuunt  ex  eo  quod  erant,  ita  lex  non  perit  per 
adventum  Christi  dissoluta,  sed  proficit.  Vino  ergo 
deficiente,  vinum  aliud  ministratur.  Bonum  quidem 
est  vetus  Testamentimi,  sed  sine  spiritali  intellectu 
ranescit  in  littera  (U  Cor.  iii).  Novum  vero  odorem 
vitae  reddit  in  gratiam  (II  Cor.  ii).  Cum  haec  ita  sint, 


latis  Christi  baptismum  celebremus.  Quia  haec 
Christi  generatio  tuae  fidei  confirraatio  est.  Et  quia 
per  universum  mundum  sacramento  baptismi  hu- 
mano  generi  opus  erat,  aquis  benedictionem  dedit, 
quando  in  Jordanis  alveum,  unica,  ac  singulari  pie- 
tate  descendit.  Tibi  ergo  nascendo,  Christus  advenit, 
tibi  vivendo  militavit,  tibi  moriendo  conflixit, 

Quem  vides  pro  te  mortuum,  propter  te  intellige 
baptizatum.  Iilud,fratrescharissimi,  quod  dietertia 
nuptiae  factae  sunt,  hoc,  quod  aquam  intjlinum  con- 
versam  fuisse,  modocum  Evangeliumlegeretur,  au- 
distis.  Sex  autem  hydriae  sunt  sex  mundi  hujus  aeta- 
tes,  per  quasjusti  figuram  et  tjpum  Domini  praelu- 


lerant.  Capiunt  metrctas  binas,  vel  ternas,  quia  fi-  p  Architriclinum  ipsum  praepositum  in  domo  sponsi 

J  *       1  1*1   1'     *       "l.      1*  O      J        *  J  _w^  *  J    ^^         .   ^  »•  •  T^L  ..^         1'      •><• 


demintrasecontinentTrinitatis.  Sedvideamus  quid 
dicit  sermo  divinus,  et  ipsa  sacri  Evangelii  tracte- 
mus  oracula.  In  Cana  Galilaeae  aquas  in  vina  con- 
vertit,etlatentemsub  homine  Deumoperumvirtute 
detexit.  Et  die,  inquit,  tertia  nuptiae  fiebant.  Quae 
suntistaenuptiae,  nisi  gaudia  salutis  humanae?  quare 
dietertia,  nisiquiadie  tertia  resurrexit?  Itaquetan- 
quam  sponsus  proc«46ns  de  thalamo  suo  descendit 
ad  terras,  Ecciesiae  ex  gentibus  congregandae,  incar- 
natione  jungendas.  Cui  quidem  ethujus  Ecclesiae, 
qujpe  utique  sumus  nos,  et  arrhas,  et  dotem  dedit. 
Arrhas  dedit,  quando  nobis  est  ex  lege  promis- 
sus.  Dotem  dedit,  quando  pro  nobis  est  immolatus. 
Et  alio  modo  hoc  potest  accipi,  ut  arrhas,  prae- 


videamus,  quem  sentire  possimus.  Et  quem  aliom, 
nisi  beatum  Paulum  intelligere  debemus,quip05tle- 
gis  litteram,  acceptum  novi  Testamenti  mysterium 
suavissimo,  vel  odore,  vel  gustu,  et  spiritalium  sen- 
suum  flagrantia  repletus,  et  inebriatus  exclamat  et 
laudat :  Tu  servasti  bonum  vinum  usque  adhuc  ? 
(Joan.  n).  Videamus  tamen  quemadmodum  ipsum 
vinum  laudat  ?  Nec  oculus,  inquit,  vidit,  nec  aurtsau- 
divit,  quae  praeparavit  Deus  diligentibus  se.  Ecce  vera, 
ecce  praedicanda  miracula,  quae  in  nobis  operatur, 
quandode  pessimis  bonosfacit,de  superbis  humiles, 
de  inhonestis  castos,  de  sectatoribus  saeculi,  amicos 
Dei. 
Quae  potest  majora   exercere   miracula,  quam 


sentem  gratiam,dotemintelIigamusvitam  aeternam.  J)  quando  hominem  vermem  et  putredinem  dignatur 


Videamus  quid  agit  in  Chanaam  Galilaeae.  Hic  jam 
pi^dant  nobis  Deum  stupenda  miracula.  Statuuntur 
hydriae  capientesmetretas  binas,  vel  ternas.  Implen- 
tur  hydriae,  mutantur  subito  aquae,  homines  postmo- 
dum  maturi  dum  in  melius  reformantur,  velut  ba- 
ptismate  vini  liquantur  quodammodo ;  deficiente 
ergo  vino,  dicit  ad  Jesum  mater  ejus  (Joan.  u)  :  Vi- 
num  non  habent.  Jam  primo  loco  requiramus  quod 


in  statum  angelicura  promovere  ?  de  terrenisin  coeles- 
tibus  collocare,  etin  gratiasuaeadoptionis?  solenmi^ 
tatem,  quae  de  Domini  nativitate  prsecessit,  ea  iide 
celebravimus,  qua  ex  homine  Deus  natus  est,  hanc 
vero  ea  observatione  veneramur,  qua  Deus  in  ho- 
mine  declaratus  est.  Illic  inflrmitatibns  absconditur, 
hic  virtutibus  revelatur.  Hodie  enim  magos  ab  Ohente 
▼enientes  usque  locum,  gentibus  SalTatoris  stdla 


773 


SANCTUS  ARIGIUS. 


774 


Christum  quffirentibus,  monstratura  perduxit.  Expe-  j^  aliam  viam  ad  regionem  propriam  remearent,  haec 


titur  sub  humili  tugurio^acra  nativitas.  Adoratur  in 
panniSy  id  est,  sub  tectione  corruptionis  humansein- 
voluta  majestas  revelatur.  Innuitur  mysterio  divinae 
misericordise  magnitudo,  in  eo  quod  ad  Ghristum 
primiun  iEthiopes,  id  est,  gentes,  ingrediuntur. 

Interea  beata  perductam  se  ad  sacra  cunabula  ra- 
dio  desuper  currente,  miratur  extrema  gens,  bono 
publicoprimafniitur.  Quamstupenda  dignatio  I  Inter 
amplezus  genitricisincluditur,  qui  coelum  terramque 
complectitur.  In  sinu  matris  latet,  quiregnum  Patris 
excedit.  Per  simplex  officium  spiritale  revelatur  ar- 
canum.  Humanitas  cemitur,  et  divinitas  adoratur. 
Exhibent  aurum,  thus  et  myrrham.  Plus  in  mysteriis 
quam  in  conscientiis  offerentes,  in  auri  munere,  re- 


etiam  nobis  spiritaliter  priecipiuntur.  Et  per  aliam 
viam,  id  est,  per  aliam  conversationem  revertamur 
ad  patriam.  Forte  aliquis  requirit  quomodo  id  fieri 
possit?  Qui  hoc  scire  desiderat,  audiat  prophetam 
dicentem  :  Diverte  a  malo,  fac  bomm,  inquire  pacem, 
et  sequere  eam  {Psalm,  xxxui).  Hoc  enim  ordine  per 
aliam  viam  reditur  ad  patriam. 

Nam  quia  per  superbiam  cecidimus  in  mundum, 
oportetut  per  humilitatem  redeamus  ad  paradisum. 
Per  cupiditatem  ad  servitium  diaboli  venimus,  per 
miserioordiam  ad  Christum  Dominum  redeamus.  Per 
Yoluptatem,  atque  luxuriam  durissimum  jugum  dia- 
boli  sustinuimus,  per  charitatem,  atque  justitiam  le- 
ve  jugum  Christi  suscipere  festinemus.  Per  vias  in- 


gia  dignitas,  in  thuris  vapore,  divina  majestas.  InBfidelitatisatqnenequitiaediaboloinfeliciterservientes, 


mjrrhae  specie  sepelienda  demonstratur  humanitas. 
Ac  sic  Trinitatem  oblationis  numerus  loquitur,  uni- 
tatem  devotio  una  testatur ;  ac  per  hoc,  vigili  inten- 
tione  cordis  coelum  studeamus  aspicere,  si  ad  Chri- 
stum  cupimus  pervenire.  Dirigat  nobis  semitas  vise 
perfectas  stella  justitise.  Ei,  qui  dixit :  Non  apparebis 
in  conspeetu  meo  vacuus  (Exod.  xxiii)  ofTeramus,  et 
nos  au^m  fidei,  pietatis  aromata,  castitatis  holo- 
causta,  spiritalem  quoque  mjrrham  habeamus  in  no- 
bis,  quse  ita  animas  nostras  condiat,  ut  illsesas  a 
peccati  corruptione  custodiat.  Mutemus  viam,  si  per- 
Tenire  optamus  ad  patriam,  ad  patriam  utique  coele- 
stem.  Ac  si  inter  utrumque  commercium,  ut  illius 


ab  angelorum  societate  discessimus,  perviasbonitatis 
ac  fidei  redire  ad  principale  studeamus.  Si  hoc  or- 
dine  vias  mortiferas  relinquentes,  vias  vitae  tenere 
voluerimus,  de  sinistra  translati  ad  dextram,  mago- 
rum  itinera  fideliter  ac  feliciter  possumus  imitari. 
Qui  prius  soleb^t  res  alienas  tollere,  et  n\mc  suas 
cceperit  misericorditer  erogare,  non  tibi  videtur  per 
aliam  viam  incedere ;  qui  fuit  adulter,  et  est  castus;, 
qui,fuit  ebriosus,  et  est  sobrins ;  qui  solebat  maledi- 
cere,  et  benedicit;  qui  fuerat  invidus,  et  est  beni- 
gnus  :  si  enim  orationibu^  simul  et  bonis  operibus, 
Deo  auxiliante,  contendimus  hoc  ordine  conversio- 
num  nostrarum  itinera  in  melius  commutare,  ad 


nobis  proprietatem  usu  istius  comparemus;  ita  ela-  p  seternambeatitudinem  poterimus  feliciter  pervenire. 
boremus,  ut  illius  ista  sit  pretium.  Quod  praestare   dignetur  qui  cum    Patre    et  Spi- 

Illud  autem  quod  ait  Evangelista,  magos  admoni-     ritu  sancto  vivit  et  regnat  in  ssecula  sseculorum. 
tos  esse  in  somnis,  ne  redirent  ad  Herodem,  sed  per     Amen. 


SERMONES  DUO 

SANCTO    SEDATO    BITTERBENSI    EPISCOPO    TRIBUTI. 


(Exstant  sub  nomine  sancti  Augtistini,  Patrol.  tom.  V,  part.  n,  col.  4001-4005.) 


ANNO  DOMINI  DXCI. 

SANCTUS  AREGIUS, 


VEL 


ARIDIUS, 

ABBAS  ATTANENSIS. 


{Bujtis  sancti  Vitam  et  testamentum  legere  est  inter  opera  Gregorio  Turonensi  attribuia^ 

tom.  prmced.,  coL  1119  et  1143.) 


EODEM  TEMPORE. 


GOGITOSUS. 

Canis,,  Thesaurus  monum,  lom,  L 


NOTITIA,  EX  BASNAGIO. 

Cogitosura  hic  reponimus,  aliorum  vestigiis  insi-  A  maticae  leges  peccat  ssepius  ille  scriptor,  et  stylus 

stentes  potius,quam  nostrse  sententiae  addicti.Quippe  Barbariem  saeculi  quo  vixit  indicat.  Vita  Brigidse 

multo  recentiorem  credimus  illum  scriptorem.  Po-  quam  descripsittotamiraculisscatet,  utpotequae,  se- 

stulat  quidem  Cogitosus,  ut  oretur  pro  senepote  cuU  cundum  ipsum, po^en^er  omniaqux  desiderabat  ope'* 

pabili.  Sed  se  Brigidae  nepotem  non  dicit,  nec  rem  raretur.  Canis  non  ausus  est,  ut  quidem  asserit,  co- 

ipsi  gloriosam  siluisset.  An  ex  filia,  an  ex  sorore  vel  medere  depositum  beatae  virginis,  sed  custos  patiens 

fratreneposdictusest?SednullimemoranturBrigidae  /ardi  divina  refrenatus  virtute  exstitit.  Mirare  quod 

vel  fratres  vel  sorores,  nec  filiam  potuit  habere  quae  illa  virgo  virum  eremiticum  convocaverit,  ut  eccle- 

virgo  permansit.  Qua  ratione  igitur  se  nepotem  appel-  siam  in  episcopali  dignitate  cum  ea  gubemarel;  et 

laveritjuobis  aeque  ac  Canisio  incertum.  Ait  praeterea  postea  sic  unctum  caput  et  beatissima  puellarum  priii' 

iiogitosus  virtutes Bngidx  nm  solum  audivisse,  sed ocu-  cipalis  felici  comitatu,  principalem  ecclesiam  erexit. 

/wsMisvidme.  SedhicnonagiturdemiraculisaBrigida  Stupendura  etiam,   virginem    saluberrima   semina 

dumviveretpatratis.  VideratCogitosusportentaquae-  verbi  dominici  ex  more  consuetudinis  omnibus  semi' 

dam,inejustemplooperarisolita;quodillamjamprius  nasse,  Hsec  enim  legibus  adversantur.  Nata  dicitur 

defunctam  indicat,probatque  non  coaevum,sed  recen-  Brigida  anno  439.  Obiit,  secundum  Sigebertum,  anno 
tioremfuisseCogitosum,  quiBrigidaeviventisvirtutesB  518,  vel  anno  521,  secundmn  Martinum  Polonum, 

a  majoribus  tantum  inaudiverat,  non  viderat  ipse.  quem  sequitur  Baronius.  Distingui  debet  ab  altera 

Describit  Cogitosus  parietes  decoratos  pictis  tabulis,  Brigitta,  quae  saeculo  xiv  vixit,  et  coelo  ascripia  fiiit 

et  imaginibus  depictis,  quae  posteriora  redolent  sae-  a  Bonifacio  pontifice  Romano  an.  1391.  De  iUa  con- 

cula ;  non  enim  ineuntc  saeculo  vi  pingebantur  ima-  suli  potest  Casimirus  Oudin,  qui  eam  anno  530  assi- 

gines  in  tempiis  Hibernorum.  Denique  contraGram-  gnat.  suppl.  de  Scrip.  ep.  108. 


SANGTtE  BRIGIDtE  virginis  vita 

A  COGITOSO  ADORNATA. 


]|)r0l0gU9« 


Cogisti  me,  fratres,  ut  sanctae  et  beatae  memoriae  Brigidae  virginis  virtutes  et  opera,  more  doctonim,  me- 
moriae  litterisque  tradere  aggrediar.  Quod  opus  impositum,  et  delicatae  materiae  arduum,parvitatis  etigno- 
rantiae  meae  et  linguae  minime  convenit.  Sed  potens  est  Deus  de  minimis  magna  facere,  ut  de  exiguo  oleo  et 
farinae  pugillo  domum  implevit  pauperculae  viduae  {III  Reg.  xvii;  IVReg.  iv). 

Itaque  jussionibus  vestris  coactus,  satis  habeo  mcam  non  defuisse  obedientiam,  et  ideo  pauca  de  pluribusg 
a  majoribus  et  peritissimis  tradita,  sine  ulla  ambiguitatis  caligine,  ne  inobedientiae  crimen  incurram,  pate* 
facere  censeo.  Ex  quibus  quanta  qualisque  virgo  virtutum  bonarum  fiorida,  cunctorum  oculis  InDotescat. 
Non  quod  memoria,  et  mediocritas,  et  rusticus  sermo  ingenioli  mei  tanti  muneris  officium  explicare  vale- 
ret,  sed  fidei  vestrae  beatitudo,  et  orationum  vestrarum  diuturnitas  meretur  accipere  quod  non  valet  inge- 
nium  dictantis. 

Haec  ergo  egregiis  crescens  virtutibus,  et  per  famam  bonarum  rernm  ad  eam  de  omnibns  proTinciis  Hi- 
bemiae  innumerabiles  populi  de  utroque  8exuconfluentes,vota  sibi  voventes,voluntarie  sBummonasteriami 
caput  pene  omnium  Hibemiensium  Ecclesiarum,  et  culmen  praecellens  omnia  monasteria  Scotorum,  cigos 


777  A  COGITOSO  ADORNATA.  778 

parochia  per  totam  Hibernensem  terram  difTusa,  a  mari  usqueadmare  extensaest,  in  campestribus  campi 
Liflfeim,  supra  fundamcntura  fidei  lirmum  construxitj  et  prudenti  dispcnsatione  de  animabus  eorum  regula- 
riter  in  omnibus  procurans,  et  de  Ecclesiis  multarum  provinciarum  sibi  adhoerentibus  sollicitans,  et  secum 
revolvens,  quod  sine  summo  sacerdote,  qui  ecclesias  consecraret,  et  ecclesiasticos  in  eis  gradus  subrogaret, 
esse  non  posset;  illustrem  virum  et  solitarium,  omnibus  moribus  ornatum,  per  quem  Deus  virtutes  opera- 
tus  est  plurimas,  convocans  eura  de  eremo  et  de  sua  vita  solitaria,  et  ibi  sibi  obviam  pergens,  ut  Ecclesiam 
in  episcopali  dignitate  cum  ea  gubemaret,  atque  ut  nihil  de  ordine  saeerdotali  in  suis  deesset  Ecclesiis, 
accersivit. 

Et  postea  sic  unctum  caput  et  principale  omnium  episcoporum  et  beatissima  puellarum  principalis,  felici 
comitatu  inter  seet  gubernaculis  omnium  virtutumsuam  erexitprincipalemecclesiam,  etamborum  meritis 
sua  cathedra  episcopalis  et  puellaris,  ac  si  vitis  frugifera  diffnsa  undique  ramis  crescentibus,  in  tota  Hiber- 
nensi  insula  inolevit. 

Quam  semper  Archiepiscopus  Hiberniensium  episcoporum  et  abbatissa,  quam  omnes  abbatiss»  Scotorum 
venerantur,  felici  successione  et  ritu  perpetuo  dominantur.  Exinde  ergo,  ut  supra  dixi,  a  fratribus  coactus, 
beaUe  hujus  virginis  Brigidae  virtutes  tam  eas  quas  ante  principatum,  quam  alias  quas  in  principatu  gessit, 
multo  studio  brevitatis,  licet  prsepostero  ordine  virtutum  compendiose  explicare  conabor. 


INCIPIT  VITA  SANCTiE  BRIGIDiE. 

Sancta  itaque  Brigida,  quam  Deus  proescivit,  ad  A  monstrabant  sua  opera   completa,  queesitum  est  a 


suam  imaginem  et  praedestinavit,  a  christianis  uobi- 
horibusque  parentibus,  de  boua  ac  prudentissima 
Etech  prosapia  in  Scotia  orta,  patre  Dublocho  »,  et 
matre  Brocca  genita,  a  sua  pueritia  bonarum  rerum 
studiis  inolevit.  Electa  enim  ex  Deo  puella  moribus 
sobria,  oitatis  ac  pudicitiae  pleiia,  in  meliora  semper 
crescebat. 

Et  quis  sua  opera,  quae  etiam  in  hac  «tate  gessit, 
plene  potest  enarrare  ?  sed  haec  pauca  de  innumera- 
biJibus  exempli  causa  posita  demonstrabimus. 

Exinde  hsec,  cum  tempus  maturum  advenit,  in 
opus  coaguli,  ut  de  turbato  vaccarum  lacte  butyrum 
aggregaret,  a  matre  trausmissa  est ;  ut  sicut  alite 
feminae  hoc  opus  exercere  solebant,  ipsa  quoque 


beata  supradicta  virgine,  ut  et  ipsa  simihter  assi- 
gnaret  suum  opus.  Et  ipsa  matris  timore  pavida, 
cuni  non  haberet  quod  monstraret,  quia  totum  pau  - 
peribus  erogavit,  crastinum  non  procurans  tempus, 
et  inexstinguibili  flamma  fidei  accensa^  ac  firma, 
ad  Dominum  se  convertens  oravit.  Nec  mora,  Do- 
minus  vocem  virginis  audiens  ac  preces,  largitate 
diviniNuminis,  sicutest  adjutor  inopportunitatibus, 
adfuit,  et  pro  sua  in  sevirginis  confidentia  afQuenter 
butyrum  constituit.  Mirum  in  modum  et  illa  hora 
post  orationem  virgo  sanctissima,  nihil  de  suo  opere 
deesse  ostendens ,  sed  super  omnes  cooperatrices 
abundasse  monstravit  complesse  suum  officium.  Et 
cum  plenissime  inventum  in  oculis,  omnium  tanti 


equali  raunere  perageret ;  ut  cum  caeteris  in  tem-  B  munerismiraculum  iimotuit,  et  laudantesDominum, 


pore  placido,  vaccarum  fmctum  ac  pondus,  men- 
suratumque  butyri  solitum  plenissime  in  usum  red- 
deret.  Sed  hsec  moribus  pulcherrima  et  hospitalis 
TJrgo,  obaudi^e  magis  volens  Deo  quam  hominibil^ 
pauperibus  et  hospitibus  lac  largitur,  et  butyrum 
distribuit.  Et  cum  secundum  opportunum  advenit 
tempus,  ut  omnes  redderent  fructum  vaccaiiim,  ad 
^m   perventum  est.  Sed  cum  cooperatrices   ejus 

*  Surius,  qui  vitam  sanctse  Brigidae  paraphrastice 
dedit,  patrem  Duptacum,  matrem  Brotsech  vocat. 

Can. 

*»  Apud  Surium  vocatur  Machillus  saucti  Patritii 
discipulus.    Fuerant  autem  contemporanei  Patricio 


qui  hoc  fecit,  tantam  fidei  virtutem  virginah  pectore 
constitisse  admirati  sunt. 

Ac  non  multo  post,  cum  eam  sui  parentes,  more 
humano,  viro  desponsare  vellent,  illa  coelitus  inspi- 
rata,  se  virginem  castam  exhibere  volens  Deo,  ad 
episcopum  sanctissimum  beatse  memorifle  Macca  *> 
perrexit.  Qui  coeleste  intuens  desiderium  et  pudi- 
citiam,  et  tantffi  castitatis  amorem   in  tali  virgine, 

In  bufffo  Duno,  tumulo  tunmlantur  in  uno 
Brigida,  Patrilius,  alque  Golumba  pius. 


tituliim 


Hsec  Giraldus,  qui,  ibidem,  cap.  17,  hfiec ;  «  Obiit 
autem  B.  Patritius  et  in  Domino  quievit,  anno  «tatis 
sufle  120,  ab  incarnatione  Domini  485,  ab  adventu 
mi«,  disUncUo„e.3,  cap.  18;  cui  ^iS,  Hibe~mjm 


UAqiiit  Sylvester  Giraldus  Cambrensisin  topographia 

Qtberniae,  distinctione  3,  cap.  18:  cui  caniti  hunc  ^       .     ,    ..  i        *        a ^  «.♦«♦;«  e*,»  jov 

pr«figit :  Quod  tria  corpora  Patritii.  scHicet.  C  yana  lecUo  apposita  est ;  «  ^nno  ataUs  suk  m, 

Columfc*.  et  %rigidiB.  apud  Vltomam  in  Dunncn^i     in':?™'»^'""'!^^!"^^!^^?:?.":!!^?"^^^ 

^ifbntate,  his  rmtris  diebus  invmta,  sunt  translala)  san- 

^tus  Columba,  et  sancta  Bri^ida,  et  apud  Ultoniam, 

i^  eadem  civitate,   Dunnensi  scilicet,  quo  dominus 

Comes  Joannes  primo  in  Hiberniam  venit,  quasi  in 

^pelanca  triphci,  Pairitio  inmedio  jacente,  aliis  duo- 

l^us  hinc  inde,  Joanne  vero  de  Curci  tunc  ibidem 

Prssidente,   et  hoc  procuraute   tres  nobiles   the- 

^uri,  divina  revelatione  inventi,  sunttranslati.  Unde 

>er»us  : 

Patrol.  LXXII, 


pa  I,  imperante  Anastasio,  principante  in  Britannia 
Aurelio  Ambrosio,  in  Hibemia  autem  Forkero.  » 

Can. 

Ibidem,  cap.  16  :  Patritius,  natione  Britannus,  vir 
vita  et  sanctitate  conspicuus,  etc,  tota  jam  insulaad 
fldem  Christi  conversa,  apud  Ardmacham  sibi  sedem 
elegit,  quam  efciam  quasi  metr^lim  constituit,  et 
proprium  totius  HibemicB  primari»  locum.  H«c 
Girald.  Ubi  in  marginehaBc:  «  Anao  c^xowas.^ 


779  ^ITA  SANCTiE  BRIGID.E  VIRGlNIS,  "^S^ 

pallium  album  et  vestem  candidara  super  ipsius  ve-  ^  transversam  etiixam  putans,  ac  desuper  complulani 


nerabile  caput  imposuit.  Quse  coram  Deo  et  episcopo 
ac  altari  genua  hurailiter  flectens,  et suam  virginalem 
[F.  virginitatem]  coram  Domino  Onmipotente  offe- 
rens,  fundamentum  ligneum,  quo  altare  fulciebatur, 
tetigit.  Quod  lignura  in  commemoratione  pristinffi 
virtutis,  usque  ad  praisens  tempus  viride,  ac  si  non 
esset  excisum,  et  decorticatum,  sed  in  radicibus 
fixum  viresceret";  et  usque  hodie  languores  etmor- 
bos  de  hominibus  cxpellit  fidelibus. 

Nec  praetereundum  mihividcturcommemorare  de 
illa  virtute,  quam  haic  famosissima  famula  dicitur 
ac  divino  incessanter  famulatui  tradita,  operata  est. 
Nam  cum  illa  aliquando  in  caldario  lardum  adve- 
nientibus  hospitibus  coxerat,  cani  adulanti,  ac  fla- 


vestem  ponens  tanquam  in  arbore  grandi  et  linua, 
in  ipsa  lenui  solari  umbra  vestis  pcpendit.  Et  cnm 
ipsius  domus  habitalores  vicini  hoc  ingenli  miraculo 
fuissent  perculsi,  hanc  incomparabilem  dignis  laudi- 
bus  extollebant. 

Et  hoc  silentio  opus  non  est  pra;tereundum .  Cura 
enim  haecsanctaBrigidain  agro  juxtagregemovium 
pascendum  cura  pastoraU  esset  sollicita  ,  aliquis 
nequam  adolescens  callide  subripiens,  et  ipsius  lar- 
gitatcmin  pauperibus  comprobans,  etmutalo  septcm 
ab  ea  verveces  in  una  die  detulit,  et  in  secreto  ab- 
scondit.  Et  cum  grex  ad  vesperum  ad  caulam  csset 
dirigendus  ex  more,  duabus  vel  tribus  vicibus  dili- 
gentissime  adnumeratus,  sine  damno  mirum  in  rao- 


gitanti,  raisericorditer  eani  tradidit ;  et  cura  lardo  B  dum  totus  integro  repertus  est  numero.   Et  admi- 


de  caldario  tracto,  ac  postca  hospitibus  esset  divisa, 
ac  si  non  esset  dempta,  plenissime  reperta  est  *.  Et 
valde  hi  qui  hoc  viderunl,  admirantes  pueUam  in- 
comparabilem  virtute  fidei,  merito  bonarum  virtu- 
tum,  dignis  laudibus  divulgaverunt. 

Et  eadem  messores  ac  operarios  convocat  in 
messem  suam ;  et  facta  illa  messorum  conventione, 
nebulosa  ac  pluvialis  dies  illa  accidit  conventionis. 
Et  pluviis  largiter  ex  nubibus  effusis,  per  totam 
illam  in  circuitu  provinciara,  ac  rivulis  guttarura 
effluentia  per  convalles  et  riraas  terrarura  curren- 
tibus,  sola  raessis  sua  arida  sine  pluviarum  impe- 
dimento  et  perturbatione  perstitit ;   et  cum  omnes 


rante§  hi,  qui  conscii  facli  erant,  virtutem  Dei  mani- 
feste  factara  per  virginem,  septem  quos  absconde- 
runt  vcrveces  ad  suum  remiserunt  gregem,  el  ille 
gregis  numerus  nec  plus  nec  minus,  sed  ut  ante 
integer  repertus  est  ^. 

His  el  aliis  innumeralibus  virtutibus  famosissima 
Dei  famula  in  ore  omnium  non  immerito,  sed  dignis 
laudibus  excelsissima  visa  est. 

Mirabili  quoque  evenlu  ab  hac  venerabili  Brigida 
leprosi  cervisiam  petentes,  cum  non  haberet  illa, 
videns  aquam  ad  balnea  paratam,  cum  virtute  fidei 
benedicens,  in  optimara  convertit  cervisiam,etabon- 
danter  sitientibus  exhausit.  Ille  enim,  qui  in  Cana 


messores  undique  ipsius  regionis  prohibiti  pluviali  ^  Galilaja?  aquam  convertit  in  vinum,  per  hujus  quo- 

t\\t»    ciii      ^\r%0  iilln  iimhrn    <^»1icriniQ    nliiviflp     illfi     Hip         ^..o.  l^<>r>4iacimm  fAmincn  fiAam  arrnnm  miifAvit.  inri^r- 


die,  sui,  sine  ulla  umbra  caliginis  pluviee,  illa  die 
tota,  ab  ortu  usque  ad  occasum,  messores,  Dei  po- 
tentia  opus  exercebant. 

Ecce  inter  cffiteras  virtutes  ipsius  hoc  dignum 
adrairatione  videtur  esse,  et  adrairabile.  Advenienti- 
bus  enira  episcopis,  et  cura  ea  hospitantibus,  cum 
non  haberet  unde  eos  cibaret,  adjuta  Dei  multiplici 
virtute  solito  raore  abundanler,  ut  sua  poscebat 
necessitas,  vaccam  unam  tribus,  contra  consuetudi- 
nem,  in  una  die  vicibus  mulsit.  Et  quod  solet  de  op- 
tiniis  tribus  vaccis  exprimi,  ipsa  mirabili  eventu  de 
una  sua  expressit  vacca. 

Ecce  et  hanc  virtutem  beatitudini  vestrae  intimare 
censeo,  in  quam  mens  pura  virginalis,  et  manus 


cooperatrix  in  unum  convenire  apparent.  Nam  haecD  operata  est  virlutera. 


que  beatissiraai  feminee  fidem  aquam  mutavit  incer- 

visiam 

Et  secundum  quod  omnia  possibilia  sunt  creden- 
tibus  sine  ulla  possibilitate  quotidie  innumcra  mira- 
cula  operabatur. 

Quadam  enira  die,  cura  quidam  salpelens  veniret, 
sicut  cseteri  pauperes,  etegeni  ct  innumerabiles  ve- 
nire  solebant,prosuis  necessitatibus,  ipsa  beatissima 
Brigida  in  illa  hora  sal  factum  de  lapide,  quem  bene- 
dixit,  in  opus  poscentis  sufficienter  largita  est.  Et  sic 
SlD  ea  sal  portans  lajtus  propriam  domum  rediit. 

Ethoc  potentissimum  opus  divinum  ejusdem  jun- 
gendum  esse  mihi  videtur  inter  ccptera,  quo  Salva- 
toris  instar  imitatrix,  divini  nominis  excelsissimam 


cum  suas  ope  pastorali  pasceret  oves  in  campestri, 
loco  herboso,  largitate  nimia  phiviarum  profusa, 
humidis  vestibus  domum  rediit.  Etcumurabra  sola- 
ris  per  foramina  domiun  intrinsecus  intraret,  illam 
umbram    obtusa  oculorum   acie,  arborem    fuisse 

Augustinus  doctor  mortuus  est,  scilicel418,  missus 
est  Patritius  in  Hiberniara,  venit  vero  eo  432.  San- 
cta  Brigida  nata  439.  Obiit  Patritius  493,  anno  ajtatis 
sujE  120.  HiEc  in  quodam  vetusto  librx)  ChromelUae 
inveni.  »  Haec  ibi  in  margine.  Can. 

•  Hujus  miraculi  mentio  in  Rom.  Martyrolog.  1. 
Febr.  N  B.  ^       ^ 

b  Silvester  Giraldus  in  topographia  Hiberniw,  di- 
stinct.  2,  cap.  36,  lOec  :  «  Sunt  et  hic(intellige  apnd 
Kyldariam  Lageniae  quam  gloriosa  Brigida  reddit 


Nam  secundum  exeraplum  Domini  et  hcec  oculos 
coici  nati  aperuit.  Sua  enim  nomina  et  opera  mem- 
bris  Dominus  largitus  est  suis,  quia  de  se  ipso  cam 
loqueretur  :  Ego  sum  lux  mundi  (Joan.  viii),  nihilo- 
minus   suis  dicit  apostolis  :  Vos  estis  lux  munii, 

illustrem,  ut  inquit  cap.  34)  campestria  pulcherrima, 
quai  Brigidae  pascua  vocantur  ;  in  quse  nullus  ara- 
trum  ausus  est  mittere,  de  quibus  pro  miraculo  du- 
citur,  quod  licet  provinciffitotiusanimalia  solo  tenus 
vesperi  herbam  corroserint,  mane  facto,  non  minus 
herbositas  apparebit.  Tanquam  depascuisillis  dictam 
fuerit : 

Et  quantum  longis  carpunt  armenta  dieboa, 
Exigua  taotum  gelidus  ros  nocte  reponii. 


*  Phrasis  mendosa,  C«terum  quam  imperfecto  stylo  tota  Vita  scripla  sit,  facile  patebit  legenli.  Edit, 


781 


A  COGITOSO  ADORiNATA. 


782 


(Matth,  v),  et  eisdem  dicens  inlulit :  Opera  quw  ego  A  poscebat.  Nec  ipsa  ejus  audiens  preces  distulit ;  sed 


facio,  ipsifacient,  ct  majora  horum  facimt  (Joan.  xiv). 

Inde  quem  naturalis  partus  cfficum  protulitnatum, 
fides  ejusdem  Brigida;  grano  operata  sinapis,  et  con- 
slinilis  eidem,  oculos  simplices  ct  lucidos  ingcnii 
miraculo  aperuit.  Haec  itaque  tantis  virtutibus  illu- 
stris,  humilitate  cordis  et  puritate  mentis,  morum 
lemperantia  et  spirituali  gratia  plena,  tantam  aucto- 
ritatem  et  celebre  nomen  pra?  omnibus  cocetaneis 
virginibus  habere  meruit. 

Et  quadam  die,  cum  una  ex  adhaerentibus  sibi 
extrinsecus  femina,  cum  iilia  duodecim  annos  aitatis, 
ex  naturah  procreatione  muta,  ad  eam  veniret  visi- 
tandam,  cum  digna  veneratione  et  reverentia,  ut 
omnes  solebant,  se  inclinans  et  humili  collo  ad  ejus 


mox  illam  quam  optimam  de  omnibus  vaccam,  et 
alius  vaccjB  vitulum  elegantem  et  optimum  roganti 
infirmo  vohmtarie  donavit ;  et  misericorditer  suum 
cum  illo  transmittens  currum  pariter,  longum  et  la- 
tissimum  campum,  ne  molestiam  in  vacca  minanda 
infirmus  longo  fessus  itinere  sustentaret,  vitulum 
post  tergum  ejus  in  currum  poni  pra?cipiebat.  Et  sic 
eum  vacca  lingua  lambens,  et  tanquam  proprium  di- 
ligens,  nemineeam  cogente,  usque  adloca  destinata 
cousecuta  est. 

Charissimi  videtis  fratres,  quod  et  bruta  contra 
consuetudinem  ei  famulabantur  animalia. 

Quodam  int^rvallo  temporis  ahi  nequissimi  fures, 
qui  nec  Dominum  nec  homines  verebantur,  de  aliqua 


pacificum  osculum  procidens,  ipsa  omnibus  affabihs  B  provincia  ob  latrocinium  venientes,  peramnem  gran- 


Brigida,  ct  felix,  conditis  sale  sermonibus  divino 
eam  salubriter  allocuta  est,  ac  Salvatoris  nostri  ju- 
bentis  exemplo  parvulos  ad  se  venire,  fihae  manum 
retinens  manu  sua,  nesciente  illa  quod  esset  muta, 
etvoluntatem  ipsius  interrogans,  utrum  vo.lato  capite 
permanere  virgo  an  nuptiis  tradenda  esse  vellet, 
matre  ipsius  admonente,  quod  sibi  fiha  nulla  daret 
responsa,  respondens  matri  dixit,  se  non  dimissuram 
fihcB  manum,  ni  sibi  prius  responsum  redderet.  Et 
filiam  cum  secunda  vice  interrogaret,  respondit  filia 
sibi  dicens  :  Non  aliud,  nisi  quod  tu  volueris,  volo 
agere.  Ac  sic  postea  aperto  ore  sine  linguae  im- 
pedimento ,  et  soluto  ipsius  vinculo  ,  loquebatur 
sana. 

Et  quibus  hoc  ejusdem  opus  nuUis  multonim  au- 
ribus  inauditum  scrupulum  non  moveret  ? 

Dum  enim  haec  animo  esset  inteuta  coelestium  me- 
ditatione,  ut  semper  solebat,  suam  de  terrestribus  ad 
coelestia  elevans  conversationem,  quamdam  non  par- 
vam,  sed  grandem  lardi  partem  cum  cane  dimisit. 
Et  cum  esset  inquisita,  non  alicubi,  sed  ubi  canis  in 
eo  loco  solebat  esse,  mense  transacto,  intacta  et  in- 
tegra  reperta  est.  Non  enim  canis  ausus  comedere 
depositum  beatae  virginis,  sed  custos  patiens  lardi  et 
idoneus  contra  suum  solitum  morem  divina  refrena- 
tur  virtute  exstitit. 

Accrescente  quotidie  miraculorum  numero,  quse 
?ix  enumerari  possunt,  quantum  misericordiae  etpie- 


dem  facili  meatu  pedum  egredientes,  bovem  ipsius 
furati  sunt.  Sed  eos  eamdem  revertentes  viam  impe- 
tus  ingcntis  fluminis,  inundatione  aquarum  subito 
facta,  conturbavit.  Non  enim  flumen  instar  muri 
erectum  scelestissimam  boum  fraudem  beatae  Bri- 
gidoe  perse  transire  permisit;  sedeosdem  fures  de- 
mergens  et  secum  trahens,  boves  de  ipsorum  m£mi- 
bus  liberati,  loris  in  cornibus  pendentibus,  ad  pro- 
prium  armentorum  ad  bubulum  reversi  sunt.  Ecce 
et  hic  virtus  divina  apparet. 

Cum  quadam  die  ipsa  sanctissima  Brigida,  cogente 
aliqua  necessitate  utihtatis,  ut  conventionem  plebis 
visitaret,  in  curru  sedens  equis  binis  vehebatur,  et 
cum  in  suo  vehiculo  meditatione  theorica  coelestem 
agens  in  terris  vitam,  suum,  ut,  solebat,  dominato- 
rem  oraret,  de  alio  procidens  loco,  alter  bruto  animo 
eqiius  saliens  in  curru,  et  inrefrenatus  habenis  forti- 
ter  se  excutiens,  et  de  jugo  exterritus  per  campe- 
stria  cucurrit ;  et  sic  manus  Domini  jugum  pendens 
sine  praecipitio  sustentavit.  Et  vidente  turba,  ob  testi- 
monium  divinae  virtutis  secuta,  in  suo  orans  vehiculo 
cum  uno  equo  sub  curni  posito,  ad  plebis  conven- 
tionem,  discursu  placabili,  illaesa  pervenit,  et  sic 
signis  et  virtutibus  sua  confirmans,  doctrina,  serrao- 
nibus  salutaribus,  et  sale  divino  conditis,  plebem 
exhortata  est.  Et  hoc  virtutibus  ejus  videtur  nobis 
esse  deputandum. 

Cum  aper  ferus  singularis  et  silvestris  territus  et 


tatis,  et  in  pauperes  eleemosynarum  opportune  et  J)  fugitivus  esset,  ad  gregera  porcorum  Brigidae  felicis- 


inopportune  postulantium  operata  estl  Nam  cum  aU- 
quis  indigenscibo  pauperum  eam  rogaret,  illa  adcos 
qui  cames  coxerant,  ut  ab  iUis  aliquid  pauperi  defer- 
ret,  festinavit,  et  illonimunusstolidissimusfamulus, 
qui  carnes  coxerat,  insipienter  partem  nondum  car- 
ois  coctam,  in  albatum  ipsiussinuatae  vestis  recepta- 
culum  transjecit,  et  sic  illa,  non  suffocato  mantili, 
et  in  suo  candido  colore  manente  portans  pauperi 
tiibuit.  Nec  non  et  hoc  de  gestis  felicibus  admirari 
debet.  Coniluentibus  enim  ad  eam  undique  pauperi- 
bus  et  peregrinis,  ingenti  famavirtutis,  etnimiaelar- 
gitatis  tracti,  accedens  ad  eam  inter  eos  ingratus 
quidam  leprosus,  optimam  de  armento  vaccam  cum 
optimo  vitulo  omnium  vitulonun  insimul  sibi  donari 


simae  concitus  cursu  praecipiti  pervenit.  Quem  ipsa 
ventum  inter  suas  cernens  benedixit.  Deinde  impa- 
vidus  ac  familiaris  cum  ipsius  porcorum  grege  man- 
sit.  Ecce,  fratres,  videtis  quod  et  bnita  animalia  et 
bestiae  sermonibus  et  voluntati  ejus  resistere  non 
poterant,  sed  domita  et  subjecta  sibi  famulabantur. 
Quadam  autem  die,  cum  aliquis  nulla  suffultus 
scientia,  vulpem  regis  ad  palatium  ambulantemvide- 
ret,  putans  illam,  obcaecatis  sensibus  suis,  feram 
esse  bestiam,et  qnod  in  aula  regis  familiaris  et  man- 
sueta  esset,  variisartibusedocta  agilitate  corporis,  et 
subtihtate  animi,  regi  et  suis  comitibus  grande  prae- 
stanssignaculum,  ignoraret,vidente  multitudine  occi- 
dit  eam.  Et  statim  ab  his  qui  viderunt  factum  alliga« 


783 


VITA  SANCT.f:  BRIGID/E  VIRGlNlS, 


■6V 


tus  et  diffamatus  esl,  ad  regem  porductus  est.  Etcum  ^     Nam  cum  semina  paluberrima  verbi  Dominici  cx 


rex  iratus  rem  discens  gestam,  nisi  sibi  vulpis  simi- 
lis  iu  omnibus  calliditalibus,  qiias  sua  vulpis  opcra- 
batur,  restituta  esset,  illum  jussit  occidi,  et  uxorem 
et  filios  et  omnia  quae  habeat  in  servitutem  rcdigi 
pra?cipit. 

Cumque  rem  gestam  sancta  et  venerabilis  Brigida 
didicisset,  tanto  miseriarum  et  pietatis  affectu  per- 
mota,  currum  sibi  jungi  prsecepit,  et  ex  intimo 
corde  dolens  pro  ipso  infelici,  qui  injuste  judicatus 
est,  precibus  ad  Dominum  fusis,  et  per  planiciem 
campi  equitans,  perrexit  in  viam  quae  ad  regis  pala- 
tium  ducebat.  Nec  mora  Dominus  exaudit  ipsam , 
suas  fundentem  assiduas  prcces.  Unam  de  suis  vul- 
pibus  feris  ad  eam  venire  jussit.  Quae  cum  velocissi- 


more  sua?  consuetudinis  omnibus  seminaret,  vidit 
novem  viros  in  quadam  forma  speciali  vanae  et  dia- 
bolica?  superstitionis  plausimi  habentes,  vocis  ridi- 
cul(e  ac  insaniam  mentis  maximam.  In  quorum  viis 
contritio  et  infelicitas,  et  antiquo  hosti,  qui  in  illis 
regnabat  votis  scelestissimis  et  juramentis,  sitienles 
effusionem  sanguinis,  antequam  calendae  Julii  Ulius 
mensis  supervenirent,  venturi,  alionim  jugulationem 
et  homrcidia  deposuerunt.  Quibus  reverentissima  et 
affabilis  Brigida  melliflua  verbonim  copia  praedica- 
vit,  ut  mortiferis  erroribus  relictis,  crimina  per  cor- 
dis  compunctionem  etveram  delerent  poenitentiam. 
Qui  hebetudine  mentis  suse,  nisi  prius  vana  sua  com- 
plessent  vota,  illud  resistentes,  in  viam  perrexerunt 


mo  cursu  ad  eam  veniret,  et  beatissimae  Brigidse  B  suam  ;  et  pro  hac  re  fusis  ad  Deum  precibus  aflluen 
currui  appropinquaret,  leviter  se  elevans  in  curru 
sedebat,  et  sub  receptaculum  Brigidae  vestis  se  con- 
stituens,  sobrie  in  curru  cum  ea  sedebat. 

At  cum  ipsa  ad  regem  veniret,  ut  ille  miser  im- 
providus,  qui  reatu  suae  ignorantiae  tcnebatur,  liber 
et  absolutus  de  vinculo  egrederetur  coepit  precari.Et 
cum  rex  ejus  precibus  consentire  noluisset,  obte- 
stans  se  non  illum  dimissurum,  nisi  talem  vulpem 
tantse  mansuetudinis  et  calliditatis  qualis  vulpes  sua 
fuerat  restituta  esset,  ipsa  suam  in  medium  vulpem 
protulit.  Quae  coram  regc  et  omni  multitudine,  om- 
nes  mores,  et  subtilitatem  docibilem  variis  artibus 
alterius  agens  vulpis,  in  eadem  forma  prioris  palam 
omnibus  hisit.  Tunc  rex  placatus  est,  hsec  videns,  et 


ter  veneratae  virginis,  volentis,  Domini  exemplo, 
omnes  salvos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis. 

Et  egredientes  illi  nefari  imaginem  instar  viri, 
qucm  debuissent  jugulare,  contemplantes,  et  conti- 
nuo  suis  jngulantes  lanceis,  et  gladiis  decollantes, 
quasi  post  triumphum  de  suo  adversario  armis  san- 
guineis  revcrsi  multis  apparuenmt.  Mimm  in  moduin 
cum  neminem  occiderent,  illis  visum  est  complesse 
sua  vota :  atque  cum  nemo  deerat  de  illa  provincia, 
de  quo  illi  triumpharent,  largitas  divini  muneris  per 
sanctissimam  Brigidam  facta  onmibus  innotuit.  Et 
sic  illi  qui  antea  erant  homicidse,  per  poenitentiam 
ad  Dominum  conversi  sunt. 

Et  in  hoc  opere  per  sanctam  Brigidam  cultu  in- 


optimates  ejus  cum  ingenti  plausu  multitudinis  ad-  ^  enarrabili  sacrae  religionis  divina  manifestata  est  po- 


mirantis  mirabile  factum,  illum  solvi,  et  Ubenim 
abire,  qui  fuerat  ante  reus  delicti,  jussit. 

Nec  multo  post,  cum  sancta  Brigida  solutione  ip- 
sius  et  libertate  facta,  ad  suam  rediret  domum,  ipsa 
vulpes  dolosa  se  inter  turbas  torquens,  et  callide  mo- 
vens,  fugitiva  ad  loca  deserta  et  silvestria,  et  ad  suum 
antrum,  multis  equitibus  et  canibus  seqnentibus  se, 
illudens  ac  pcr  patentes  campos  fugiens,  incolumnis 
evasit.  Et  omnes  admirantes,  quod  factum  fuerat, 
privilegio  sanctitatis,  et  praerogativa  multarum  vir- 
tutum  semper  pollentem  majoribus  gestis  sanctam 
vencrati  sunt  Brigidam. 

Et  cum  in  alia  die  anates  pectore  carnali  natantes 


tentia.  Illam  enim,  Luguidinam  nomine,  validus  vir 
valde,  et  virorum  fortissimus,  duodecim  vironim 
opera  per  semetipsum  tota  fortitudine  sui  corporis, 
in  una,  cum  vellet,  laborans  die,  et  cibaria,  quibus 
sufficienter  duodecim  viri  vesci  possent,  siraol  come* 
dens  (sicut  enim  illorum  opera  solns,  sic  et  cibaria 
sequali  modo  unus  contra  plures  comedere  poterat), 
deprecatus  est,  ut  ipsa  Dominum  praret  Onmipoten- 
tem,  ut  ejus  ingluviem,  qua  superflua  devorabat, 
temperaret;  nec  antcquam  virtutem  sui  corporis 
pro  hac  amisisset  causa.  Et  sic  illa  Brigida  illum  be- 
nedicens,  et  pro  illo  Dominum  orans ;  ipse  postea 
victu  unius  viri  satis  contentus,  ac,  ut  antea  solebat, 


in  aqua,  et  per  aera  interdum  volilantes,  beata  vi-  jj  laborans,  sicut    duodecim  operarii  operabatur,  in 
disset  Brigida.  easad  se  venire  jussit.Quaepennigero     eadem  antiqua  permansit  virtute. 


volatu,  et  toto  ardore  obedientiae  ejus  vocibus  tan- 
quam  humana  cura  consuetae,  sine  ulla  formidine 
multitudo  ad  eam  volitavit.  Quas  manu  tangens,  et 
amplectens,  et  per  aliquantum  temporis  hoc  idem 
faciens,  redire  ac  volare  suis  in  aerem  alis  permisit. 
CoIIaudans  Creatorem  omnium  rerum,  cui  omnia 
subjecta  sunt  animantia,  et  cui  omnia  vivunt,  ut  qui- 
dem  ait,  officio  gerendi. 

Et  ex  his  omnibus  manifeste  colligi  potest  quod 
omnis  natura  bestiarum  et  pecorum  et  volucnim 
subjecta  ejus  fuit  imperio.  Et  hoc  ejus  miraculum 
omnihus  saeculis  celebrandum  auribus  fidelium  insi- 
nuandnm  est, 


Item  arbor  quaedam  grandis  et  maxima,ad  aliquem 
paranda  usum,cum  his  quiartificia  exercere  solebant 
in  ligna  lignorum  securibusexcisaest.  Adquam  con- 
ventio  virorum  fortium  propter  ejus  molestiam  et  in- 
gentem  molem,  loca  difQcillima  in  quibus  ramorum 
cum  fragore  suorum,  ut  deponerent,attraherent  cuni 
multis  bubus,  et  artificum  machinis  ad  locum  desti- 
natum,  ut  necessitas  rei  poscebat,  congregata  est. 
Etcum'necmultitudo  virorum,viresboum,  et  Tariffi 
artificum  artes,  movere  vel  trahere  ullo  modo  pos- 
sent  eam  arborem,  recedentibus  cunctis  ab  ea,  per 
fortissimam  fldem  beatae  Brigidae  grano  sinapis  simi- 
lem,  per  quam  fidem,  ut  Magister  coelestis  or|an9 


788  A  COGITOSO  ADORNATA.  78d . 

evangelic®  vocis  docet,  montes  moventur,  sic  possi-  ^  eadem  forma  vitulum  cum  sua  invenit  vacca,  quem 

ut  priorem  ipsa  dilexerat.  £t  telaria  ligna  similiter 
sibi  prse  caBleris  reparata,  in  tali  forma  et  quantitate 


bilia  sunt  omnibus  credentibus  {Matth,  xyii),  eam 
gravissimam  arborem  evangelicte  virtutis,  per  divina 
mjsteria,  nullo  mortalium  auxilio  levantes  sine  ulla 
difflcultate  ad  locum,  quem  voluit  sancta  Brigida, 
detulenmt,  ac  per  omnes  provincias  tanta  divinsB 
virtutis  excellentia  divulgata  est. 

Et  nostro  occurrit  animo,  non  excludere  et  hanc 
virtutem  silentio  nostro. 

Quidam  enim  vir  ssecularis,  et  gente  nobilis,  et 
dolosus  moribus  exardescens  in  cujusdam  femin» 
concupiscentiam,  et  quo  modo  ejus  concnbitu  frui 
posset  callide  cogitans,  ac  sentem  argenteam  pretio- 
sam  in  depositum  sibii  commendans,  quam  dolose 
retraxit  illa  ignorante,  et  jecit  in  mare,  et  cum  ipsa 


in  qua  priora  fuerant,  contemplata  est. 

Et  sic  sancta  Brigida  felici  progressu,  et  mirabill 
facta  virtute,  et  habitatoribus  valedicens,  pontillceia 
suam  viam  perrexit. 

Et  ecce  in  tanta  miraculorum  magnitudine  hoc 
ejusdem  opus  praeclarura  admirari  solet.  Tribus 
enim  leprosis  postulantibus  mimus  aliquodcunque  ab 
ea  accipere,  vas  largita  est  argenteum.  Et  ne  illis 
esset  causa  discordiie  et  contentionis,  si  illi  iuter  se 
dividerent,  cuidam  in  ponderibus  auri  et  argenti 
comperto  dixit  ut  inter  illos  hoc  ponderaret  tribus 
fiequalibus  partibus.  Cumque  excusare  se  coepisset 


non  posset  reddere,  sibi  esset  ancilla,  et  ejus  postea  B  dicens,  ponderare  se  ajqualiter  non  posse,  ipsa  feli- 

cissima  Brigida,  apprehenso  vase  argentco,  allidit 
contra  lapidem,  et  confregit  in  tres,  ut  voluit,  a^qua- 
Ics  partes.  Mirum  in  modum,  cum  postea  istae  tres 
partes  in  pondere  essent  emensa;,  nuUa  pars  alia 
minor  vel  alia  quse  aliam  superaret,  licet  uno  obolo, 
de  his  inventa  est  tribus  partibus.  Et  sic  ipsi  paupe- 
res  sine  ulla  injurise  etinvidisecausalsetirecesferunt 
cum  suis  donis. 

Secundum  enim  beatissimi  Job  exemplum  nun- 
quam  inopes  a  se  recedere  sinu  vacuo  passa  est. 
Nam  vestiments^  transmarina  et  peregrina  episcopi 
Conleath  decorati  luminis,  quibus  in  solemnitatibus 
Domini  et  vigilils  apostolonimsacra  in  altaribus  o(fe- 


uteretur,  ut  vellet,  amplexibus,  machinatus  est  hoc 
perficere  mnlum,  nulla  aUa  re  ac  redemptione  pla- 
catus  fieri  posse  dicens,  nisi  aut  propria  sibi  sente 
argentea  reddita,  aut  ipsa  femina  in  servitutem  sibi 
redacta  pro  causa  culpabili  fragilis  concupiscentioe 
uteretur.  Et  hsec  timens  pudica  femina  quasi  ad  ci- 
vitatem  refugii  tutissimam,  ad  sanctam  Brigidam  con- 
fugit.  Quie  cum  talem  comperisset  causam,  vel  quid 
pro  hac  re  ageret  cogitaret,  cumnecdum  verbacom- 
plesset,  supervenit  ad  se  quidamcum  piscibusdcllu- 
mine  tractis.  Cumque  illorum  viscera  excisa  et  aperta 
essent,  sentis  illa  argentea,  quam  ille  crudeUs  jecit 
in  mare,  in  medio  unius  piscis  repertaest.  Et  sic  post- 


ea  secura  mente  eamdem  sentem  secum  portans ;  p  rens  mysteria  utebatur,  pauperibus  largita  est.  Et 

,1  ,  1«««  f        •  ■w  1  .  V>i      _.-_-.     X_.__. ^.__      __!_ II       1*  J  •!  J 


et  ad  conventum  multitudinispro  hac  culpa  cum  ty- 
ranno  infami  progrediens,  et  monstrans  sibi  eam- 
dem  sentem,  multis  testantibus,  qui  eam  agnoscere 
poterant,  non  aliam  esse,  sed  ipsam  de  qua  talisser- 
mo  ferebatur,  adhcerentem  sibi  feminam  pudicam  de 
manibus  tyranni  crudelissimi  liberavit.  11  le  vero  pos- 
tea  confltens  suam  culpam,  sanctse  Brigidse  humili- 
ter  sua  subdidit  coUa*  Tunc  illa  ab  omnibus  gloriosa 
peracto  hoc  ingenti  miraculo  gratias  agens  Deo,  et 
omnia  in  ejus  gloriam  faciens,  domum  rediit  pro- 
priam. 

Et  his^miraculis  gloriosum  ejus  cum  aliqua  fideli 
femina  hospitium  jungi  debet.  Quo  prosperum  iter 
&ciens  sancta  Brigida  in  Dei  voluntate  in  amplissimo 


cum  tempus  solemnitatis  advenit,  secundumconsue- 
tudinem,  ut  ipse  summus  populorum  pontifex  suis 
indutus  esset  mutatoriis  vestibus,  sancta  Brigida  quse 
priora  vestimenta  illius  episcopi  Christo  in  forma 
pauperum  posito  donabat,  alia  similia  per  omnia  vcs- 
timenta  prioribus  tam  texturis,  quam  coloribus,  quce 
in  illa  hora  a  Christo,  quem  per  pauperem  induebat, 
perlata  in  curru  duarum  acceperat  rotarum,  tradidit 
pro  aliis.  Voluntarie  enim  alia  pauperibus  vestimenta 
obtulit,  et  haec  pro  eis  opportune  recepit.  Nam  cum 
ipsa  esset  vivum  et  felicissimum  summi  capitis  mem- 
brum,  potenter  omnia,  quse  desiderabat,  operabatur. 
Item  et  hoc  sancta  fulsit  Brigida  miraculo.  Quia 
cum  regis  illius  patrise  in  qua  ipsa  fuit  per  plebes  et 


campo  Breg,  cum  declinaret  ad  vesperum  dies,  ad])  provinciasquse  sub  ejus  erant  ditione  prseceptum  in- 


habitaculum  ejus  veniens  cimi  ea  pemoctavit.  Quae 
obviis  manibus  et  gratulanter  suscipiens,  gratias 
Omnipotenti  agens  de  felici  adventu  reverentissim® 
Brigidse  virginis  Christi. 

Cumqnc  non  haberet,  proptersuaminopiam,unde 
tales  nutriret,  et  cibum  unde  tales  hospites  cibaret, 
incidens  ligna  telaria,  in  quibus  textura  telarum  ope- 
rabatur  in  pastu  ignis,  vitulum  suum,  quem  occidit, 
superstmem  lignorum  ipsorum  ponens,igni  assavit 
cum  bona  voluntate.  Et  ccena  facta,  et  nocte  assue-: 
tis  transacta  vigiliis,  expergiscente  post  illam  de  ma- 
ne  noctem,utnuIIum  de  receptione  et  refectionesan- 
ctffi  Brigidae  uUius  rei  sustineret  damnum  ipsa  hos- 
pitalis,  qoee  vitulum  amiserat  suae  vacc®,  alterum  in 


valesceret,  utde  omnibus  ejusregionibus  et  provin- 
ciis  convenirent  popuh  omnes,  atque  fiedificarent 
viam  latam,  et  firmam  ramis  arborum,  petris  in  fun- 
damento  positis,  et  munitionibus  quibusdam  flrmis- 
simis  in  gronna  profunda  et  bene  intransmeabili,  et 
in  locis  humentibus,  atque  in  paludibus,  in  quibus 
grandis  currebat  fluvius,  quae  constmcta  quadrigas, 
et  equites,  et  currus,  et  plaustroriim  rotas,  et  impe- 
tum  populomm  atque  incursum  undique  hostium 
sustentare  posset. 

Convenientibusautem  undique  populis  per  cogna- 
tiones  et  familias  diviserunt  viam  illam,  quam  sedi- 
ficare  debuerant,  in  partes  proprias,  ut  unaquseque 
cognatio  et  taoulva  ^wacca  ^^\  ^^^^iSNssxix^^Q^Qcv^a^^s^^ 


.  787  VITA  SANCTiE  BRlGiat:  VIRGINIS,  788 

partem.  Et  cum  illa  pars  fluminis  difncillima,  et  la-  ^  ter  dixit :  Nequaquam  hoc  ita  fiat;  sed  hunc  lerate 


boriosa  in  sorte  alicujus  ex  ipsis  nationibus  evenis* 
5et,  ipsa  natio  durissimum  devitans  laborem,  per 
suam  fortitudinem  sanctae  Brigidffi  infirmiorem  coe- 
git  nationem,  ut  hanc  operaretur  difficilem  pariter 
in  structura  vifle  ;  ut  suam  quam  faciliorem  habebat 
partem  eligens,  ipsa  crudelis  natio  sedificaret  sine 
ulla  fluminis  perturbatione. 

Atque  cum  ad  sanctam  Brigidam  sui  secundum 
carnem  cognati  fuissent  religiose  prostrati,  ipsa  illis 
probabiiiter  dixisse  fertur :  Abite,  voluntatis  Dei  est 
et  potestatis  ui  ille  fluvius  transeat  de  loco  in  quo 
est,  et  ubi  vos  dura  opprimunt  opera,  in  illam  quam 
ipsi  elegerunt  partem.  Et  cum  de  mane  ipsius  diei 
omnes  surrexissentadoperapopuIi,fluviusille,  quem 


viriliter  molarem,  et  submittite  in  praecipitium  de 
altissimo  isto  montis  cacumine,  in  nomine  et  virtute 
reverentissimae  sanctse  Brigidee.  Quia  nosnullis  arti- 
ficiis  et  viribus  per  ista  loca  petrosa  hunc  molarem 
lapidem  possumus  portare,  nisi  Brigida,  cui  nihil  im- 
possibile  est,  secundum  illud  quod  omnia  possihilia 
sunt  credenti,  illum  portaverit  ad  locum,  ex  quo 
vires  boum  trahere  ipsum  possint.  Et  sic  fide  firma 
praecipitans  illum  in  yedlem,  et  paulatim  de  monte 
ascendens,  aliquando  petras  devitans,  aliquando 
super  eas  saliens,  et  in  locis  currens  humidis  in  ra- 
dice  montis  positis,  in  quibus  nec  homines  nec  boves 
stare  poterant,  pro  illorum  funditate,  mirabili  comi- 
tatu  b  usque  ad  loca  plana  sine  ulla  fractione,  ubi 


querebantur,  visus  est  reliquisse  suum  locum  anti-  "  illorum  erant  boves,  cum  eis  progressus  est.  Et 


quuniet  convallem,  inter  ambas  currere  solebat  ri- 
pas,  et  transmutasse  de  parte,  ubi  sanctie  Brigidse 
natio  compulsa  operabatur,  in  illorum  fortium  et 
superbonim  partem,  qui  alios  pauciores  et  inllrmio- 
res  se  injuste  operari  compellebant  ;  et  in  testimo- 
nium  virtutis  vestigia  fluminis,  et  vallis  vacua,  ubi 
inundans  et  emanans  antiquo  currebat  fluvius  tem- 
pore,  ipso  ad  alterum  Humine  recedente  locum ;  ipse 
locus  siccatussine  ullis  apparet  fluitantibus  aquis. 

Non  solum  autem  in  sua  vita  carnali,  antequam 
sarcinam  deponeret  carnis  a,  virtutes  operata  est 
plurimas,  sed  largitas  divini  muneris  in  suo  monas- 
terio  ubi  ejus  venerabile  requiescit  corpus,  semper 


exinde  cum  bubus,  usque  ad  molendinum  vectus  est, 
artiticiose  cum  altero  junctus  est  lapide. 

Et  ut  plus  iste  molaris  lapis,  qui  in  nomine  beate 
directus  est  Brigidse,  omnibus  adhuc  innotesceret, 
addit  et  hoc  inauditum  antea  et  prseclarum  miracu- 
lum.  Nam  cum  quidam  paganus  ac  molendino  vici- 
nussuo  habitaculo  doloseperalium  simplicemvirum, 
ignorante  molendinario,  qui  opus  moiiturae  exerce- 
bat,  suum  granum  ad  hoc  transmisit  molendinum. 
Et  cuminter  hos  molarestransjectum  et  fusum  fuis- 
set  lapides,  iUumsupradictum  lapidem  molaremnul- 
lus  impetus  fortis  flimiinis  et  nuUa  aquarum  violen- 
tia,  nulla  artiiicum  conamina  movere  potuerunt.  Et 


operari  virtutes  non  cessat,  quas  nos  virtutes  non  p  dum  illi  qui  hoc  viderunt  de  hac  re  cogitarent,  nimio 

1  J**  3  A  *  1*  1**1*  ^^  1*1  *11^  • 


solum  audivimus,  sed  etiam  oculis  nostris  vidimus. 
Nam  prsepositus  maximi  et  clarissimi  monasterii 
sanctae  Brigida;,  de  quo  in  ejus  opusculi  principio 
brevem  fecimus  mentionem,  operarios  et  lapidum 
cffisores  quaerere  lapidem  et  incidere  molarem,  per 
loca  qusecumque  ibi  possent  invenire,  transmisit.  Et 
illi  sine  ulla  providentia  viarum  arduam  ascendentes 
viam,  ad  cacumen  petrosi  montis  perrexerunt,  et  ele- 
gerunt  lapidem  grandem  in  ipso  montis  altissimi  ca- 
cumine.  Et  caedentes  eum  de  omni  parte  in  rotun- 
dum,  etperforatum  malorem  [Legf.molarem]  lapidem 
formaverunt.  Cum  vero  prsepositus  de  monasterio 
invitatus  ab  eis  venisset  cum  bubus  ad  illum  mon- 
tem,  in  quo  lapis  formatus  fuit  molaris,  atque  cum 


perculsi  stupore^  granum  iUud  magi  esse  cognoscen- 
tes,  nullo  modo  dubitabant,  quod  ille  molaris  lapis 
in  quo  sancta  Brigida  virtutem  operata  est  divinam, 
granum  gentilis  hominis  in  farinam  comprimerere- 
spuisset.  Et  statim  tollentes  foras  granum  ipsius 
pagani,  et  suum  granum  monasteriale  subter  mola- 
rem  illum  lapidem  ponentes,  cursus  solitus,  et  quo- 
tidianus  sine  uUis  impedimentis  reparatus  est  mol«. 
Et  post  intervallum  temporis  accidit  ut  molendi- 
num  ipsum  igne  combureretur.  Nec  et  hoc  parvum 
fuit  miraculum,  cum  ignis  totam  domum  combure- 
ret,  et  altcrum  lapidem,  qui  junctus  supra  dicto  la- 
pidi  fuit,  hunc  tantum  specialem  sanctae  Brigidaela* 
pidem  nullo  modo  tangere  e^t  ausus  et  comburere. 


boves  secum  propter  arduam  montis  ascensionem  J)  Sine  ulla  molestia  ignis  in  magno  molendini  incen- 
trahere  et  cogere  non  posset,  durissimum  iter  cum     dio  permansit  incolumis. 


paucis  illum  sequentibus  vix  ascendere  potuitr 

Ille  vero  cum  omnibus  suis  operariis,  dum  cogita- 
ret  quomodo  illum  molarem  deportaret  lapidem  de 
jugo  altissimi  montis,  cum  boves  in  illo  prserupto 
montis  sub  oneribus  et  jugum  esse  nuUo  modo  po- 
tuerint.  Tunc  facta  desperatione,  aliis  ex  eis  descen- 
dentibus,  illum  deserere  lapidem,  et  eos  in  vanum 
laborasse ,  qui  illum  formaverunt.  Ille  prsepositus 
prudenti  dispensatione,  et  consilio  suis  operariisfideli- 

&  Marianus  Scotus  ait  obiisse  sub  Justino  Seniore 
imperatore  anno  521 ,  quem  potius  sequor  cum  Ba- 
ronio  tom  VII,  an.  521 ,  num.  41 ,  quam  Sigebertum. 
NB.  Can. 

^  Condtatu  Hanckius  N.  ms,  Sed  ea  vox  panun 


Postea  hoc  viso  miraculo  ad  monasterium  perla- 
tus  est,  et  juxtaportam  interioris  castelli,  quo  eccle- 
sia  ambitur,  ubi  multi  conveniunt  ob  veneratiooem 
sanctae  Brigidse  in  ipsa  porta  honorifice  positus  est, 
et  de  fidelibus  hunc  lapidem  tangentibus  moiimm 
expellit. 

Nec  et  de  miraculo  in  reparatione  ecclesiffi  tacen- 
dum  est,  in  qua  gloriosa  amborum,  hoc  est  epi* 
scopi  Gonleath  c  et   hi\jus  virginis  sanctse  Brigids 

usitata  nec  mirhbilis  ei  convenit,  ideo  nihil  debet 
immutari.  Basn. 
c  Jam  antea  citavi  ex  Giraldo  hos  versus : 

lo  Burf^o  Duno  tumulo  tumulantur  in  uno, 
Brigidoy  PatriiiuS|  alque  Goluinlm  puis. 


789  A  COGITOSO  ADORNATA.  790 

corporaa  dexlris  et  a  sinistris  altaris  decorati,  in^artifex  Hibernensium  prudenti  locutus  est  consilio  : 

In  hac  superventura  nocte  orare  Dominum  juxta 


monumentis  posita  omatis.  vario  cultu  auri  et  ar- 
genti  et  gemmanim,  et  pretiosi  lapidis,  atque  coro- 
nis  aurcis  et  argenteis  desuper  pendentibus  requie- 
scunt. 

Ecclesia  namque  crescentc  numero  fidelium  et 
utroqne  sexu,  solo  spatiosa,  et  in  altum  minaci  pro- 
c^ritate  porrecta,  ac  decorata  pictis  tabulatis,  tria 
intriusecus  habens  oratoria,  ampla  et  divisa  parieti- 
bus  tabulaiis,  sub  uno  culmine  majoris  domus,  in 
quo  unus  parles  decoratus,  et  imaginibus  depictus, 
ac  linteaminibus  tectus,  per  latitudinem  in  orientali 
ecclesiaj  parte,  a  paricte  ad  alterum  parietem  ec- 
clesitE  se  tetendit ;  qui  in  suis  extremitatibus  duo 
habet  in  sua  ostia  ;  ct  per  unum  hostium  in  extera 


sanctam  Brigidam  lideliter  debemus,  ut  ipsa  nobis 
demane,  quid  in  opere  hocacturi  sumus,  provideat. 
Et  sic  orans  juxla  monumentum  sancta;  Brigidae  to- 
tam  noctem  transegit. 

Et  mane  surgens,  omtione  praemissa,  ostium  anti- 
quum  trudeus  ac  ponens  in  suo  cardine,  januam 
conclusit  totam  :  nec  aliquid  defuit  de  ipsius  pleni- 
tudine,  nec  uUa  in  ejus  magnitudine  superflua  pars 
reperta  est.  Et  sic  sancta  Brigida  illud  ostium  exten- 
dit  in  altitudinem,  ut  tota  porta  illa  ab  eo  sit  con- 
clusa,  nec  in  ea  ullus  locus  patefactus  videatur,  nisi 
cum  ostium  retruditur,  ut  ecclesia  intretur.  Et  hoc 
virtutis  dominicae  oculis  omnium  videntium  miracu- 


parte   positum  intratur  ad  sanctuarium   ad   altare  B  lum,  illam  januam  et  valvam  manifeste  patet. 


sununus  poutifex  cum  sua  regulari  scola  et  his  sa- 
cris  sunt  deputati  ministeriis,  sacra  ad  dominica  et 
immolare  sacriGcia.  Et  per  alterum  ostiura  in  sinistra 
parte  parietis  supra  dicti  et  transversi  positum,  ab- 
batissa  cum  suis  puellis  et  viduis  fidelibus  tanium 
iverat  [Leg,  intrat],ut  convivio  corporis  et  sanguinis 
fruantur  Jesu  Christi.  Atque  aliuspariespavimentum 
domus  in  duas  aequales  dividens  partes,  a  parte 
orientali  usque  ad  transversum  in  latitudinc  parie- 
tera  extensus  est.  Et  haec  tcnet  Ecclesia  iu  se  multas 
feuesti*as,  etuuain  in  latere  dextro  ornatam  portam, 
per  quam  sacerdotes  et  populus  fidelis  masculini 
generis  sexus  intrat  Ecclesiam  ;  et  alterma  portam 


Et  quis  sermone  explicare  potest,  maximum  deco- 
rem  hujus  ecclesiae,  et  innumera  illius  civitatis  qui 
dicemus  miracula?  si  fas  est  dici  civitas,  de  qua  vita 
in  se  multonim  nomen  accepit.  Maxima  haec  civitas 
et  mctropolitana  est,  in  cujus  suburbanis,  quae  san- 
cta  certo  limite  designavit  Brigida,  nullus  camalis 
adversarius,  nec  cursus  timetur  hostium.  Sed  civitas 
est  refugii  tutissima  de  foris  suburbanis  in  tota  Sco- 
torum  terra,  cum  suis  omuibus  fugitivis  in  qua  ser- 
vantur  thesauri  regum,  et  decorati  culminis  excel- 
lentissima  esse  videntur. 

Et  quis  enumerare  potest  diversas  turbas  et  innu- 
merabiles   populos  de  omnibus  provinciis  conflu- 


in  sinistro  latere,  per  qiiam  virgines  et  fldelium  fe-^  entes  :  alii  ob  epularum  abundantiam,  alii  languidi 


minarum  congregatio  intrare  solet.  Et  sic  in  una 
basilica  maxima,  populus  grandis  in  ordine,  et  gra- 
dibus,  et  sexu,  et  locis  diversis  interjectis  et  inter  se 
partibus  «,  diverso  ordine  et  uno  animo  Domimun 
omnipotentem  orat. 

Et  cum  ostium  antiquum  portae  sinistralis,  per 
quod  solebat  sancta  Brigida  Ecclesiam  intrare,  ab 
artiflcibus  in  suis  esset  cardinibus  situm,  totam  con- 
cludere  portam  instauratam  et  novatam  novam  non 
potuit.  Quarta  enim  portae  pars  aperta  sine  conclu- 
sione  et  patefacta  apparebat.  Et  si  addita  et  juncta 
ad  altitudinem  ostii  quaiia  pars  fuisset,  tunc  totam 
concludere  portam  posset  altam  et  instauratam.  Et 
cum  artifices  altemm  majus  novum  facere  ostium 


propter  sanitates,  alii  ad  spectaculum  turbarum; 
alii  cum  magnis  donis  venientes  ad  solemnitatem 
nativitatis  sanctae  Brigidae,  quse  in  die  Kalendamm 
Februarii  mensis  dormiens  secure  sarcinam  dejecit 
camis,  et  Agmun  Dei  in  coelestibus  mansionibus 
secuta  est  ? 

Veniam  peto  a  fratribus  et  lectoribus  haec  legen- 
tibus,  qui  causa  obedientiae  coactus,  nulla  praeroga- 
tiva  scientiae  sufflatus,  pelagus  immensum  virtutum 
sanctae  Brigidae  et  viris  fortissimis  formidandum,  his 
paucis  mstico  sermone  dictis  virtutibus  de  maximis 
et  innumerabilibus  currerim. 

Orate  pro  me  Cogitoso  nepote  culpabili,  et  ut  ora- 
tione  vestra  pio  Domino  me  commendetis  exoro,  et 


deliberarent,  quod  totam  concludere  portam,  aut  ta-  f)  ^^  ^^^^^  p^^j^  evangeUcam  sectantes  exaudiat. 

bulam  facere  junctam  in  vetus  ostium,  ut  postea 

suflicereposset,  praedictus  doctor  et  omnium  praevius  Explicit  Vita  sanctx  Brigidx  virginis. 


»  Forte  parietibus.  De  hoc  antiquo  more,  quo  fe- 
minae  a  viris  separatae  orabant  in  templis,  Clement. 
cons.  lib.  II  cap.  61 ;  Greg.  Naz.,  in  Som.  de  Ana- 


stasia ;  Ambros.,  ad  virg.  laps.;  Baron.,  in  Appa- 
ratu  Eccles.,  ad  num.  52.  Can. 


■•— ^— •" 


m  FINE    SJECULI  VI. 

MARIUS, 
AVENncsafsis  episcopus, 

(Galland.  Biblioth,  tom.  XI L) 


,         I     t^mt^t^ 


•^^^•^^r^m 


■^^"^«^F 


NOTITIA. 


I.  In  iEduis  nobili  genere  ortus  est  Marius,  stante  ^ 
adhuc  Burgundiffi  regno^circaannum  Christi  532 ,  ut 
produnt  Cointius  (a)  ac  Historise  Utterarise  Galliccp 
scriptores  eniditi  (6),  ChifQetium  assectati  (c).  Anno 
autem  circiter  576,  ut  postmodum  ex  dicendis  com- 
pertum  fiet,  dum  «tatis  annum  ageret  quadragesi- 
mum  quartum,  evectus  est  ad  ecclesiam  Aventicen- 
sem  regendam  in  Ilelvetiorum  tractu  sitam  :  quam 
quidcm  sedem  episcopalem  diu  tenuit,  donec  sub 
finem  saBCuH  hujus  vi,  Childeberti  Franconim  regis 
permissu,  eam  Aventico  Lausannam  transtulit,  ut  ex 
Claudio  Robcrto  tradit  laudatus  Cointius  (d).  Childe- 
berius  enim  Burgundiae  regnum  in  quo  Aventicus 
et  Lausanna  censebantur,  post  obitum  Guntchramni 
patrui  obtinuit  ab  anno  duntaxat  593,  ad  annum  596. 
Verum,  si  Adrianum  Valesium  audiamus  (e),  tertio  B 
quidem  anno  iu  Burgundia  exacto  supremum  diem 
obiit  Childebertus  anno  595,  qui  nimirum  anno  592 
regnum  Burgundicum  hajreditario  jure  acquisierat. 
Sed  ut  ad  Marium  revertamur,  inter  subscriptiones 
episcoporum  qui  conciho  Matisconensi  ii  interfuere, 
anno  Guntchramni  regis  25,  ffirse  Dionysiauffi  585 
celebrato,  adfuisse  comperitur  Marius  episcopus  ec- 
clesiaB  Aventicx  if)  :  unde  liquet  sedem  Aventicensem 
nondum  eo  anno  Lausannam  fuisse  translatam  ; 
adeoque  serius  post  novem  aut  decem  circiter  annos, 
8ub  Childeberto  sciUcet,  id  contigisse,  ut  modo  in- 
nuimus.  Porro  ex  antiquis  Lausannensium  tabulis 
perhibet  ChiQletius  ig)  Marium  in  episcopatu  egisse 
annos  xx,  ac  menses  viu  ;  vixisse  autem  omnino  an-  ^ 
nos  Lxiv,  obiisse  vero  pridie  Kalendas  Januarias,  an- 
no  videlicet  596.  Qua  quidem  die  Sanctorum  ordini- 
bus  ascriptus  traditur,  quippe  qui  morum  integritate 
ac  pietate  insigniclaruerit.  Miror  equidem  Saussayum 

(a)  Coint.,  Annal.  eccl.  Francor.,  ad  ann.  581,  §  1, 
tom.  11,  pag.  220. 
Ib)  Uist.  litt^.  de  la  Franc,  tom.  III,  p.  400. 

(c)  Chiffl.,  prffifat.  ad  Marii  Chron.,  inter  Hist. 
Francor.  scriptor.,  Duc/i^.,  tom.  I,  p.  210. 

(d)  Coint.,  loc.  cit. 

(e)  Vales.,  Rer.  Franc.  lib.  xvi,  tom.  II,  pagg.  464- 
477. 

(f)  Gonc.  tom.  VI,  p.  680,  edit.  1  Ven,  Labb. 


ejus  mentionem  prffitermisisse  in  suo  Martyrologio 
Gallicano  :  quod  tamen  prffistitit  eruditissimus  Clau- 
dius  CasteUanus  (A).  Cffiterum  beati  Marii  corpos 
Lausannffi  sepultum  est  in  ffida  sancti  Thyrsi,  qu» 
postea  sancti  Marii  nomen  accepit.  Hffic  paucis  con- 
trahunt  Adrianus  Valesius  (i)  et  Cointius  ij).  LaUus 
refert  Basnagius  (k) ;  qui  verbo  tenus  ChifQeUam 
exscribens,  suppresso  tamen  ejus  nomine,  bifariam 
errat,  asserens  interfuisse  Marium  conciUo  Matisco- 
nensi  iv,  ejusque  Chronicon  ab  anno  465  initium 
ducere. 

II.  Episcopi  hujus  Aventicensis  unum  Chronicon 
superest,  strictim  contextum  a  tempore  quo  Prosper 
desierat.  Incipit  autem  ab  anno  Christi  455,  quo 
levatus  est  Avitus  imperator  in  Gallias,  usque  ad  an- 
num  581,  quo  Mumhiolus  patricius  fuga  se  Avenio- 
nem  recepit,  anno  2  consulatus  Tiberii  Constantini 
Augusti,  indictione  14.  Quod  itidem  narrat  ejusdem 
ffivi  scriptor  Gregorius  Turonensis  (/) ;  cujus  pro- 
pterea  historiam  chronologicis  notis  satis  destitu- 
tam,  eoque  obscuriorem,  si  quis  cum  hujusmodi 
Marii  opusculo  dUigenter  contulerit,  ex  eo  enimvero 
eidem  Historiffi  Gregorianffi  magnam  lucem  accedere 
plane  intelliget :  quffi  est  sententia  sffipius  laudaU 
Chiffletii,  cui  concinit  et  Cointius  (m).  Verum  de 
hujusceChronici  pretio  ipsum  clarissimum  editorem 
disserentem  audire  prffistat :  «  Desideratus  est  hactc- 
nus,inquit,  anUquus  scriptor,qni  occidenti  Romano 
veteri  imperio  funus  duceret,  qui  barbarorum  iUa 
tempora,  provincias  Romani  juiis  armis  arbitris 
inter  se  dividentium  Ulustraret;  qui  Francorum, 
Burgundionum,  Gothorumque  regum  veterum  exoi^ 
dia,  res  gestas,  obitusque  optimis  temporum  chara- 
cteribus  consignaret.  Et  nescio  quidiibaverat  auctor 

(g)  ChifUet.,  loc.  cit. 

Ui)  M,  Chatelainy  Martyrol.  univers.  pag,  663. 
m  Vales.,  loc.  cit.,  lib.  xin,  pag.  274. 
m  Coint.,  loc.  cit. 

(k)  Basnag.,  Annal.  PoUt.  eccL,  ad  ann.  581,  §  10, 
tom.  III,  pag.  874. 
(/)  Greg.  Turon.,  Hist.  Franc.  Jib.  vx,  cap.  I. 
(m)  Coint.,  loc.  cit.,  p.  219. 


793  CHRONICON.  794 

appendicis  ad  Marcellinnm  comitem  :  sed  is  huc  a  tos,  yel  ob  res  ex  quibus  constat,  vel  propter  aucto- 


usque  ita  deformatus  in  puhlicum  prodiit,  ut  cum 
trium  duntaxat  Francise  regum  exitus  perstrinxerit, 
Childeberti  quidem  senioris  obitum  anno  uno; 
Chramni  vero  cffidem,  tum  etiam  Theodebaldi  inter- 
itum,  biennio  antevertat.  Plura  id  genus  et  diligen- 
tius  in  hoc  opusculo  adnotata  leges.  Thesaurum 
hunc  ad  hanc  usque  diem  defossum,  ac  ne  quoisi- 
tum  quidem,  forte  membranffi  vetustissimse  raihi 
objecerunt,  inscriptum  Mario  episcopo.  Quem  ut  in 
persequendis  Burgundionum  rebus  accuratiorem 
vidi,  acnominatJm  in  Vallensisagri  adlacum  Leman- 
num,  finitimorumque  Agaunensium  describendis  ca- 
sibus,  expensis  renim  omnium,nominis,conditionis, 
locorum  temporumqueadjunctis,  non  dubitavi,  quin 


ris  antiquitatem  ;  qui  videlicet  Heraclii  imperatoris 
anno  14,  Clotarii  porro  secundi  Francorum  regis 
anno  40,  hoc  est  anno  Christi  623  aut  624  eam  se 
conscripsisse  significat.  »  Ex  hac  sane  appendice 
dignimi  censuit  quod  exschberet  clarissimus  Ruina- 
nartius  excerptum  de  morte  Brunichildis  reginsB  (6), 
ad  iilustrandum  nimirum  Fredegarii  Scholastici 
Chronicon  ubi  ea  de  re  mentio  (c),  Historiae  Franco- 
rum  Gregorii  Turonensis  subjectum.  Notanda  vero  in 
primis  annorum  summa  quam  ab  exordio  mundi  ad 
suam  usque  aetatemcontractam  ad  finem  suae  appen- 
dicis  exhibet  hic  anonymus  auctor,  conferendamcum 
superiore  quam  ex  Mario  Aventicensi  descripsimus. 
Sic  enim  ille  :  Fiunt  igitur,  inquit,  ab  exordio  mundi 


is  ipse  esset  Marius  Aventicensis  seu  Lausannensis  B  v^que  in  Heram  praesentem,  id  est,  Heraclii  14,  et 


episcopus.  »  Hactenus  vir  eruditus. 

IIL  De  eodem  Chronico  verba  facientes  Historise 
litterariae  Gallicse  auctores,  primo  advertunt  \a)  in  eo 
plura  scitu  digna  occurrere,  quce  alibi  frustra  quse- 
rantur  ;  deinde  illius  scriptorem  in  mundi  annissup- 
putandis  eam  iniisse  rationem,  cui  pressius  dein- 
ceps  inhsesitGregorius  Turonensis  :  iUudque  praeter- 
ea  observant ,  Marium  in  eam  descendisse  senten- 
tiam,  ut  exis timarit  a  princtpio  mundi  usque  ad  an- 
num  primum  consulatus  Justini  Junioris  Augusti, 
indict.  1 5,  id  est,  usque  ad  annum  567  annos  excur- 
risse  vnDCCLxvni.  His  autem  aliisque  animadversis, 
admonent  in  crrorem  aliquando  fuisse  lapsum  au- 
ctorem. 

IV.  Praesulis  nostri  Aventicensis  Chrouico  subjici- 
tur  appendix,  de  qua  hsec  ChifQetius  :  «  Quod  spe- 
ctat  ad  Marii  appendicem  quam  ex  iisdem  antiquis 
membranis  excerpsimus,  contractior  illa  quidem  est 
quam  optandum  esset,  nec  certum  auctoris  nomen 
pi^aefert.  Suum  tamen  pretium  habebit  apud  erudi- 

{a)  Hist.  littif.  de  la  Franc,  loc.  cit.  pag.  401 . 
(6)  Ruinart. ,   in    append.   ad    Gregor.    Turon. , 
pag.  1351. 
(c)  Fredeg.,  Chron.  cap.  42,  p.  523,  edit.  Gre- 


Chlothacarii  regis  annum  40,  anni  vmdcccxxu. 

V.  Erit  fortasse  cur  quispiam  miretur  praetermis- 
sum  a  Gerardo  Joanne  Vossio,  caetera  solertissimo, 
nostrum  chronographum,  liaud  certe  imparem,  quo- 
modo  mihi  persuadeo,  Prospero,  Idacio,  Marcellino 
comiti,  Victori  Tununcnsi,  Joanni  Biclariensi  aliis- 
que,  de  quibus  iile  verba  facit  in  libris  de  Historicis 
Latinis.  Neque  vero  hujusmodi  chasma  eo  in  opere 
complendum  curavit  Sandius  in  suis  Supplementis 
Vossianis  :  quod  tamen,  paucis  licet,  prsestitit  Hal-« 
lervordius  (d).  Miraeum  pra?tereo  Caveumque  atque 
Oudinum,  qui  de  nostro  scriptore  nihil  novi,  praeter 
ea  quaj  ex  ChifUelio  exscripsere,  in  medium  affe- 
p  runt.  Ad  editionem  nostram  quod  attinet,  eam  dili- 
geuter  exegimus  ad  unam  Pelri  Francisci  Chiffietii, 
qui  Marii  Chrouicon  ex  pervetusto  Codice  ms.  pri- 
mus  in  lucem  edidit  inter  Historiae  Francorum  scri- 
ptores  cosetaneos,  opera  et  studio  Audrese  du  Chene 
anno  1 636  Lutetiae  Parisiorum  evulgatos. 


gor  Turon. 

(d)  Hallerv.,  Spicil.  de  Hist.  Latin.,  pag.  759,  edit. 
Fabric. 


MARII 

AVENTICENSIS  EPISCOPI 

GHRONIGON. 


Usque  hic  Prosper :  quae  sequuntur  Marius  episcopus.  D 

Gonsule  supra  scripto  levatus  est  Avitus  imperator 
Id  Gallias  :  et  ingressus  est  Theodoricus  rex  Gotho- 
tnm  Arelato  cum  fratribus  suis  in  pace. 

JOANxNE  ET  VARANA. 

His  consulibus  dejectus  est  Avitus  imperator  a 
Majoriano  et  Ricimere  Placentia,  et  factus  est  epi- 
scopus  in  civitate. 

Eo  anno  Burgundiones  partem  GaUise  occupave- 
runt,  terrasque  cum  Gallis  senatoribus  diviserunt. 


CONSTANTINO  ET  RUFO, 

MAJORIANO  ET  LEONE, 

RECIMERE  ET  PATRICIO, 

MAGNO  5T  APOLLONARE  [Ex  fastis  APOLLO- 

NIO]. 

His  consulibus  M^yorianus  imperator  profectus  est 
ad  Hispanias. 

Eo  anno  captse  sunt  naves  a  VandaUs  ad  Elecem  ; 
juxta  Carthagine  Spartaria. 

SEVERINO  ET  DAGALMTO, 


79o  MARIl,  AVENTICENSIS  EPISCOPI,  m 

His  consulibus  dejectus  est  Majorianus  de  imperio  ^  cos  et  Burgundiones,  Godegeselo  hoc  dolose  contra 


in  civitate  Bertonaa  RicimerePatricio,  et  interfectus 
est  super  Ira  fluvio ;  et  levatus  estSeverusimperator 
Ravenna. 

LEONE  II  ET  SEVERO, 

BASILIO,  ET  BIBIANO. 

His  consulibus  pugna  facta  est  inter  iEgidium  et 
Gothos,  inter  Ligere  et  Ligerecino,  juxta  Aurelianis  ; 
ibique  interfectus  Frediricus  rex  Gothorum. 

OLVBRIO  ET  RUSTICIO, 

ERMENERICO  ET  BASILISCO, 

LEONE  III  ET  TASSIANO, 

POSEO  ET  JOANNE. 

His  consulibus  levatus  est  Anthemius  imperator. 

Eo  anno  interfectus  estTheodoricusrexGothorum 
a  fratre  suo  Euthorico  Tholosa. 

ANTHEMIO  AUGUSTO, 

MARCIANO  ET  LEONE, 

SEVERO  ET  JORDANO, 

LEONE  IV  ET  PROBIANO, 

FESTO, 

LEONE  V. 

Hoc  consule  levatus  est  Glycerius  imperator  Ra- 
venna. 

LEOxNE  JUNIORE. 

Hoc  consule  depositus  est  Glycerius  de  imperio,  et 
levatus  cst  nepos  imperator. 

P.  C.  LEONIS  JUNIORIS  AUGUSTI, 

BASILISCO  ET  ARMATO. 

His  consulibus  levatus  est  Odovacer  rex. 

P.  C.  BASILISCI  ET  ARMATI, 

ILLONE, 

ZENONE, 

BASILIO  JUNIORE, 

PLACIDO, 

SEVERINO  JUNIORE, 

FAUSTO, 

VENANTIO  ET  THEODORICO, 

SYMMACHO, 

DECIO  ET  LONGINO, 

BOETIO, 

DINAMICO  ET  SIFIDIO, 

PROBINO  ET  EUSEBIO. 


fratrem  suum  Gundobagaudum  machinante.  In  eo 
prselio  Godegeselus  cum  suis,  adversus  fratrem  suum 
cum  Francis  dimicavit :  et  fugatum  fratrem  suum 
Gundobagaudum,  regnnm  ipsius  paulisper  obtiDoit, 
et  Gundobagaudus  Avenione  latebram  dedit. 

Eo  anno  Gundobagaudus  resumptis  viribus  Vien- 
nam  cum  exercitu  circumdedit,  captaque  civitate 
fratrem  suum  interfecit ;  pluresque  seniores  ac  Bur- 
gundiones  qui  cum  ipso  senserant,  multisexquisitis- 
que  tormentis  morte  damnavit ;  regnumque  quod 
perdiderat,  cum  eo  quod  Godegeselus  habuerat,  re- 
ceptum,  usque  in  diem  mortis  sus  feliciter  guber- 
navit. 

ABIENO  ET  POMPEIO, 
B     ABIENO  JUNIORE  ET  PROBO, 

VOLUSIANO, 

CETHEGO, 

SAVINIANO  ET  THEUDORO, 

MESSALA  ET  ARIOBINDA, 

VENANTIO  ET  CELERE, 

P.  C.  VENANTII, 

IMPORTUNO. 

Hoc  consule  Mammo  dux  Gothonim  partem  Galli» 
deprsedavit. 

BOETIO, 

FELICE  ET  SECUNDINO, 

PAULLO  ET  MUSCIANO, 

CLEMENTINO  ET  PROBO, 
p      SENATORE, 
^     FLORENTIO  ET  ANTHEMIO. 

His  consulibus  monasterium  Acauno  a  rege  Sigis- 
mundo  constructum  est. 

PETRO. 

Hoc  consule  rex  Gundobagaudus  obiit,  et  levatus 
est  iilius  ejus  Sigbmundus  rex. 

ANASTASIO  ET  AGAPETO, 

MAGNO, 

JUSTINO  ET  EUTECIO, 

RUSTICIO  ET  VITAUANO, 

JUSTINIANO  ET  VALERIO, 

SYMMACHO  ET  BOETIQ. 

His  consulibus  Segencus  filius  Sigismundi  regis, 


His  consulibus  ingressus  Theudoricus  rex  Gotho-     jussu  patris  sui  injuste  occisus  est. 
rum  in  Italla  Ponte  Isonti.  J)     Maximo,  indictione  i. 


LONGLNO  ET  FAUSTO, 
OLYBRIO, 

ANASTASIO  ET  RUFO, 
ALBLNO  ET  EUSEBIO. 

His  consulibus  occisus  est  Odovacer  rex  a  rege 
Theuderico  in  Laureto. 
ASTERIO  ET  PRiESIDIO, 
VIATORE, 
P.  C.  VIATORIS, 
P.  C.  VLITORIS  ANNO  U, 
PAULLINO, 
P.  C.  PAULLINI, 
PATRICIO  ET  HYPATIO. 
His  consulibus  pugna  facta  est  Divione  interFran- 


Hoc  consule  Sigismundus  rex  Burgundionum  a 
Burg^ndionibus  Francis  traditus  est,  et  in  Francia 
in  habitu  monachali  perductus  ;  ibique  cum  uxore 
et  filiis  in  puteo  est  projectus. 

Justino  u  et  Opilione,  ind,  u. 

His  consulibus  Godemarus  frater  Sigismundi,  rex 
Burgundionum,  ordinatus  est. 

Eo  anno  contra  Chlodomerem  regem  Francorum 
Yiseroncia  prseliavit ;  ibique  interfectas  est  Chlodo- 
meres. 

Eo  anno  interfectus  est  Boetius  patricios  in  terri- 
torio  Mediolanense. 
Probojuniore  et  Fhiloxeno,  ind*  m. 


797 


CHRONICON. 


798 


His  consulibus  occisus  est  Symmachus  patricius  ^     Eo  anno  Baduila  rex  Gothorum  Roma  capta  depo- 


Rayennse. 

0^/brio,  ind,  rv. 

Hoc  consule  defunctus  est  Theudoricus  rex  Go- 
thorum  in  orbe  Rayenna,  et  levatus  est  rex  Atala* 
tricus  nepos. 

Matario,  ind.  v. 

Justiniano  ii,  ind,  yi. 

Dedo  jtmiore,  ind.  vu. 

Lampadio  ei  Oreste,  ind.  yiii. 

Item  P.  C.  Lampadii  et  Orestis,  ind.  ix. 

Item  P.  C.  Lampadii  et  Orestis,  ind.  x. 

His  consulibus  Hypatius  patriciuS)  seditione  po- 
puli  imperator  levatus,  et  jussu  Justiniani  Augusti 
interfectus  est,  et  cum  eo  Pompeius,  et  pene  triginta 
millia  hominum  in  circo  gladio  necati  sunt. 

Justiniano  Augusto  ii,  ind.  xi. 

Paullino  juniore,  ind.  Tiu 

Hoc  consule  reges  Francorum  Childebertus,  Chlo- 
tarius  et  Theudebertus  Burgundiam  obtinuerunt;  et 
fdgato  Godomaro  rege ,  regnum  ipsius  diviserunt. 

Eo  anno  Africa  Romano  imperio  post  nonaginta 
et  duos  annos  per  Belesarium  patricium  reducitur ; 
et  Gelimer  rex  Yandalorum  captivus  Constantino- 
poli  exhibetur,  et  Justiniano  Augusto  cum  uxoribus 
et  thesauris  a  supra  scripto  patricio  prffisentatur. 

Belesario,  ind.  xiii. 

Hoc  consule,  eo  anno  quo  consulatum  dedit ,  Si- 
^iliam  ingressus,  eam  imperio  Romano  restituit. 

-P.  C.  Belesarii,  ind.  xiv. 

Item,  P.  C.  Belesarii,  ind.  xv. 

Joanne,  ind.  i. 

Hoc  consule  Mediolanus  a  Gothis  et  Burgundioni- 
bus  eifracta  est;  ibique  senatores  et  sacerdotes 
cum  reliquis  populis,  etiam  in  ipsa  sacrosancta  loca 
interfecti  sunt;  ita  ut  sanguine  eorum  ipsa  altaria 
cruentata  sint. 

Appione,  ind.  u. 

Hoc  consule  Theudebertus  rex  Francorum  Itaham 
Uigressus,  Liguriam  iEmiliamque  devastavit ;  ejus- 
<lue  exercitus  loci  inflrmitate  gravatus  valde  contri- 
bulatus  est. 

Justino»  ind.  lu. 

Hoc  consule  Persi  Antiochiam  vastaverunt ,  uni- 
▼ersamque  Syriam,  dcpopulantes. 

Eo  anno  Belesarius  patricius  Wittegis  regem  Go- 
thorum,  de  Ravenna  captivum  abductum,  Constan- 
Unopoli  cum  uxore  et  thesauris,  Justino  *  Augusto 
prssentavit. 

Basilio,  ind.  iw, 

P.  C.  BasilU  anno  i,  ind.  v. 

P.  C.  Basilii  anno  ii,  ind.  vi. 

P:  C.  Basilii  anno  in,  ind.  vii. 

P.  C.  BasiHi  anno  iv,  ind.  viii. 

P.  C.  BasilU  anno  v,  ind.  ix. 

P.  C.  Basim  anno  \i,  ind.  x. 

Hoc  anno  Yigilius  papa  Romanus  Constantinopoli 
properavit. 


pulavit,  dejectisque  muris  partem  civitatis  incendit. 

Eo  anno  resumptis  viribus  Belesarius  dux  Romam 
ad  Romanum  dominium  revocavit. 

P.  C.  Bt^lii  anno  vii,  ind.  xi. 

£o  anno  Theudebertus  rex  magnus  Francorum 
obiit;  et  sedit  in  regno  ejus  Theudebaidus  filius 
ipsius. 

Eo  anno  Lanthacarius  dux  Francorum  in  bello 
Romano  transfossus  obiit. 

P.  C.  Basiliianno  vni,  ind.  xii. 

P.  C.  Basilii  anno  ix,  ind.  xiu. 

P.  C.  Basilii  anno  x,  ind,  xrv. 

P.  C.  BasHii  anno  xi,  ind.  xv. 

P.  C.  Basilii  anno  xii,  ind.  n. 
B     Hoc  anno  Baduiia  rex  Gothorum  ab  exercitu  rei- 
publicflB  per  Narsetem  chartulharium  eunuchum  in- 
terficitur;  et  Teja  accepit  regnum  ejus. 

P.  C.  Basilii  anno  xni,  ind.  n. 

Hoc  anno  Teja  rex  Gothorum  a  supra  scripto 
Narse  interficitur. 

P.  C.  Basilii  anno  xiv,  ind.  ni. 

Hoc  anno  Theudobaldus  rex  Francorum  obiit,  et 
obtinuit  regnum  ejus  Chlothacarius,  patruus  patris 
ejus. 

Eo  anno  Chramnus  filius  Chlothacarii  regis,  solli- 
citante  Childeberto  patruo  suo,  ad  ipsum  latebram 
dedit. 

Eo  anno  Saxonibus  rebellantibus ,  Chlothacarius 
p  rex  cum  gravi  exercitu  contra  ipsos  dimicavit ;  ubi 
multitudo    Francorum    et   Saxonum     ceciderunt; 
Chlotharius  tamen  rex  victor  abscessit. 

Eo  tempore  Buccelenus  dux  Francorum  in  bello 
Romano  cum  omni  exercitu  suo  interiit. 

P.  C.  Basiliianno  xv,  ind.  rv. 

Eo  anno  iterum  rebellantibus  Saxonibus  Chlota- 
rius  rex  pugnam.dedit;  ibique  maxima  pars  Saxo- 
num  cecidit. 

Eo  anno  Franci  totam  Thoringiam ,  pro  eo  quod 
cum  Saxonibus  conjuraverat,  vastaverunt. 

Ipsis  diebus  Chramnus  collecto  exercitu  regionem 
patris  sui  devastat. 

Eo  anno  exercitus  Francorum  reipublicae  Romanse 
exercitum  vastavit,  atque  efifugatum  devastavit,  cum 
J)  illis  et  divitiis  multis  abductis. 

Eo  anno  exercitus  reipublicse  resumptis  viribus 
partem  Italiae,  quam  Theudebertus  rex  adquisierat, 
occupavit. 

P.  C.  Basilii  anno  xvi,  ind,  v. 

P.  C.  Basilii  anno  xvii,  ind.  vi. 

Hoc  anno  Childebertus  rex  Francorum  transiit, 
et  obtinuit  regnum  ejus  Chlotarius  rex,  frater  ejus. 

P.  C.  BasilU  anno  xvui,  ind.  vii. 

P.  C.  Basilii  anno  iix,  ind.  vm. 

Hoc  anno,  serenitate  coeli,  inter  stellas  splendidas 
obscurata  est  luna  xvi,  ut  vix  conspici  posset. 

Eo  anno  Chramnus  post  sacramenta  quse  patri  de- 
derat,  ad  Britannospetiit :  et  moliens  regnum  patris 


*  Sic  edit.  mendose.  Rescribe  Justiniano.  Atque  ita  legit  Pagius  ad  auxx>]aa  ^^,  %  VV. 


799 


MARII,  AVENTICENSIS  EPISCOPl, 


800 


invadere,  advcrsus  ipsum  cum  Britannis  movere  i  multitudo  captivorum  gentis  ipsius  venundaia  est. 


ausus  est,  multaque  loca  graviter  depraBdavit.  Ad 
cujus  insaniam  reprimendam  pater  cum  exercitu 
properavit;  et  interfecto  comite  Britannorum, 
Chramnum  vivum  cepit,  incensumque  oiun  uxore 
et  filiis,  totius  regionis  incidit  excidium. 

P.  C.  Basilii  anno  uc,  ind.  ix. 

Hoc  anno  Chlothacarius  rex  mortuus  est;  et  divi- ' 
serunt  regnum  ejus  filii  ipsius,  id  est,  Charibertus, 
Guntecramnus,  Hilpericus  et  Sigibertus. 

P.  C.  Basilii  anno  xxi,  ind.  x. 

P.  C.  Basilii  anno  xxii,  ind,  xi. 

Hoc  anno  mons  validus  Tauretunensis,  in  territo- 
rio  Vallensi,  ita  subito  ruit,  ut  castrum  cui  vicinus 
erat,  et  vicos  cum  omnibus  ibidem  habitantibus  op- 


Anno  IV  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  iii. 

Hoc  anno  morbus  validus  ,  cum  profluTio  ventris 
et  variola,  Italiam  Galliamque  valde  'affUxit,  et  ani- 
malia  bubula  per  loca  supra  scripta  majdme  inte- 
rierunt. 

Eo  anno  mortuus  est  Celsus  patricius. 

Anno  V  cons.  Justinijun,  Aug.,  ind,  iv. 

Hoc  anno  infanda  inflrmitas  atque  glandula,c^jus 
nomen  est  pustula,  in  supra  dictis  regionibus  innu- 
merabilem  populum  devastavit. 

Anno  VI  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  v. 

Hoc  anno  Albuenus  rex  Langobardorum  a  suis,  id 
est,  Hilmegis  cum  reliquis,  consentiente  uxore  sua, 
interfectus  est ;  et  supra  scriptus  Hilmegis,  cum  ante 


pressisset ;  et  lacum  in  longitudine  lx  millium,  et  B  dicta  uxore  ipsius  quam  sibi  in  matrimonium  soda- 


latitudine  xx  millium,  ita  totum  movit,  ut  egressus 
utraque  ripa  vicos  antiquissimos  cum  hominibus  et 
pecoribus  vastasset;  etiam  multa  sacrosancta  loca 
cum  eis  servientibus  demolisset,  et  pontem  Genava- 
cum,  molinas  et  homines  per  vim  dejecit;  et  Genava 
civitate  egressus  plures  homines  interfecit. 

P.  C.  Basilii  anno  xxiii,  ind.  xu. 

P.  C.  Basilii  anno  xxiv,  ind.  xiii. 

Hoc  anno  monachi  Agaunenses  iracundiffi  spiritu 
incitati,  noctis  tempore  episcopum  suum  Agricolam 
cum  clero,  et  cives  qui  cum  ipso  erant,  occidere  ni- 
tentes,  domum  ecclesiae  eflfregerunt :  et  dum  episco- 
pum  suum  clerici  vel  cives  defensare  conati  sunt, 
graviter  ab  ipsis  monachis  vulnerati  sunt. 

Eo  anno  transiit  Magnacarius  dux  Francorum. 

P.  C.  Basilii  anno  xxv,  ind.  xrv. 

Hoc  anno  sigum  apparuit  in  coelo  per  dies  lxx. 

Eo  anno  mortuus  est  Justinianus  Augustus,  et 
suscepit  Justinus  nepos  ipsius  imperium. 

Eo  anno  hiems  valentissima  fuit,  ut  quinque  aut 
eo  amplius  mensibus  propter  nivis  magnitudinem 
terra  videri  non  posset  :  ipsaque  asperitas  multa 
animalia  necavit. 

Eo  anno  Sindewala  Erolus  tyrannidem  assumpsit, 
et  a  Narseo  patricio  interfectus  est. 

Anno  primo  consulatus  JustinijuniorisAug.,ind.  xv. 

A  principio  mundi  usque  ad  hunc  consulem  fiunt 
anni  vmdcclxvui. 

Anno  II  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  i. 

Hoc  anno  Narses  ex  praeposito  et  patricio,  post 
tantos  prostratos  tyrannos,  id  est  Baduilam  et  Tejam 
reges  Gothorum,  et  Buccelenum  ducem  Francorum, 
nec  non  et  Sindewalem  Erolum ;  Mediolanum  vel 
reliquas  civitates  quas  Gothi  destruxerant,  laudabi- 
liter  reparatas,  de  ipsa  Italia  a  supra  scripto  Au- 
gusto  remotus  est. 

Anno  III  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  ii. 

Hoc  anno  Alboenus  rex  Langobardorum  cum  omni 
exercitureIinquensatqueincedensPannoniam,suam 
patriam,  cum  mulieribus,  vel  omni  populo  suo,  ut 
fera  Italiam  occupavit :  ibique  aliimorbo,  alii  fame, 
nonnulli  gladio  interempti  sunt.  Eo  anno  etiam  in 
flnitima  loca  Galliarum  iogredi  preesumpserunt,  ubi 


verat,  et  omni  thesauro,tamquodde  Paanonia  exh% 
buerat,  quam  quod  de  Italia  congregaverat,  cum 
parte  exercitus,  Ravennse  reipublicfie  se  tradidit. 

Anno  VII  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  vi. 

Hoc  anno  dux  Langobardorum,  nomine  Cleb, 
genti  ipsius  rex  ordinatus  est,  et  plures  seniores  et 
mediocres  ab  ipso  interfecti  sunt. 

Eo  anno  Vsefarius  dux  Francorum  obiil ,  et  ordi- 
natus  est  Theodofridus  in  locum  ejus  dux. 

Anno  viii  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  vu. 

Hoc  anno  Clebus  rex  Langobardorum  a  puero  suo 
interfectus  est. 

Eo  anno  iterum  Langobardi  in  Yalle  ingressi  sunt, 
et  Clusas  obtinuerunt,  et  in  monasterio  sanctorum 
^  Acaunensium  diebus  multis  habitaverunt;  etpostea 
in  Baccis  pugnam  contra  exercitum  Francorum  com- 
miserunt,  ubi  pene  adintegruminterfecti  sunt,  pauci 
fuga  liberati.  Sed  et  Mauii  et  alise  gentes ,  qui  in 
Provincia  eorum  ingredi  praesumpserunt ,  ab  ipsis 
Francis  devicti  sunt. 

Anno  IX  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  vm. 

Anno  X  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  ix. 

Hoc  anno  Sigibertus  rex  Francorum,  bellum  con- 
tra fratrem  suum Hilpericum movet ;  et  cum  eum  jam 
inclusum  haberet,  et  de  ejus  interfectione  cogitaret, 
ab  hominibus  Cbilperici  perfraudem  interfectus  est : 
et  suscepit  regnum  ejus  Childebertus  illius  ipsius. 

Anno  XI  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  x. 
Tv     Eo  anno  mortui  sunt  regii  atque  egregii  adole- 
scentes,  Chlotacarius  et  Chlodomens,  iilii  Gunthe- 
gramni  regis. 

Anno  XII  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  xi. 

Hoc  anno  Meroveus  fliius  Hilperici  regis  occisus 
est. 

Anno  XIII  cons.  Justinijun.  Aug.,  ind.  xii. 

Hoc  anno  duo  Germani ,  Salonius  et  Sagittarius, 
episcopi  a  synodo  quse  Cabalonno  coUecta  est,  pro 
diversis  criminibus  ab  episcopatus  honore  dejecti 
sunt. 

Eo  anno  mortuus  est  Justinus  Augustus,  et  suc- 
cessit  Tiberius  in  loco  ejus. 

Anno  1  cons.  Tiberii  Constantini  AugusU,  md,  xiu. 

£o  annO|  mense  Octobre,  ita  in  Vallenai  territorio 


80i  APPENDIX.  80-2 

Rhodanus  exundavit,  ut  copias  messium  donegarcl;  ^  gina  obiit ;  propter  cujus  transitum  interfecti  suut 
et  intra  Italiam  ita  fluvii  exundaverunt,  ut  damua      duo  medici,  Nicolaus  et  Donatus. 
agricolse  patereutur.  Eo  anuo  Mummolus  patricius  cum  uxore  et  Gliis, 

Anno  II  cons.  Tiberii  Constantini  Augusti,  ind.  xiv.      et  multitudine  familise  ac  divitiis  multis,  in  marca 
Ea  indiciione,  mense  Septembri,  Austregildis  re-      Cliildeberti  regis,  id  est,  Avinione,  confugit. 


APPEWDIX 

AD  MARH ,  AVENTICENSIS  EPISCOPI ,  CHRONICON , 

AUCTORE   IGNOTO,    8ED   PERANTIQUO. 


Usque  hic  Marius  episcopus. 

Anno  111  Tiberii  Aug,,  ind,  xv. 

Anno  IV  Tiberii  Aug,,  ind,  i. 
•  Anno  V  Tiberii  Aug,,  ind.  n. 

Anno  VI  Tibeni  Aug.,  ind,  ui. 

Anno  VII  Tiberii  Aug.,  ind.  iv. 

Gothi  sud  Ermengildo  Leubegildiregisfiliobifarie 
divisi^  mutua  caede  vastantur. 

Indictione  v. 

Mauricius  annis  xxi  Suevi  a  Leubegildo  rege  ob- 
tenti,  Gothis  subjiciuntur. 

Indictione  vi. 

Gothi  Recarido  rege  intendente,  a  fide  catholica 
revertuntur. 

Avares  adversus  Romanos  dimicantes,  auro  magis 
quam  ferro  pelluntur. 

Phocas  annos  ix.  Iste  seditione  militari  imperator 
factus,  Mauricium  Augustum  nobiliumque  multos. 
[Leg.  interfecit]. 

Hujus  temporo  Parisini  el  Veneti  per  Orientem  vel 
iCg^^ptum  civile  belliim  faciunt,  ac  se  mutua  cffide 
prostemunt.  Praplia  quoque  Persarum  gravissima 
adversus  rempublicam  excitantur,  a  quibus  Romani 
fortiter  debellati,  plurimas  provincias  et  ipsam  Hie- 
rosoljmam  amiserunt. 

Heraclius  quinto  imperii  sui  dum  fungitur  anno, 
Sisebotus  Gothorum  rex  in  Spania  plurimas  Romana; 
militiffi  urbes,  quarto  regni  sui  sibi  bellando  subji- 
cit;  et  Judseos  sui  regni  subditos,  prieter  eos  qui  fu- 
ga  lapsi  sunt  ad  Franros,  ad  Christi  fidem  convertit. 

Hnjus  imperatoris  temporibus,  ad  usque  imperii 
sui  annum  14,  et  Chlotacaiii  gloriosissimi  Franco- 
rum  principis  regni  sui  annum  40,  multa  reipublicaB 
partibus,  ubique  pene  a  diversis  gentibus  dispendia 
iilata  fuere. 


g  Hujus  tempore  Persi  Calcidoniam  usque  pervene- 
runt. 

Huni  murum  longum  interrumpentes,  et  ad  moi- 
nia  Constantinopolis  peraccedentes,  cum  praedicto 
imperatore,  mutuo  in  muro  stante  [Forte  stantes] 
collocuntur  ;  qui  acceptum  ab  eo  pacis  pretium,  ad 
tempus  recedunt. 

Peridem  tempus  divisa  in  Iribus  olim  regnis  Fran- 
cia,  in  uno  a  praefato  rege  Francorum  regnum  con- 
jungitur  ;  atque  persequente  Theuderico  rcge  ger- 
manum  suum  Austrasiorum  regem  Theudebertum, 
vincentes  Franci  in  Burguudiam  moventes  Austra- 
sios,  ad  extremum  ipsum  occiderunt.  Nec  mora,  vi- 
ctor  Theudericus  Mettis  cum  obiisset,  Sigoberto  fi- 
lio  parvulo  cum  avia  sua  Brunihilde,  regnum  male 
C  usurpatum  reliquit;q«uvivente  adhuc  germanosuo, 
nepotem  suum  ad  petram  in  albis  elidi  jussit. 

Per  idem  tempus  victi  filii  sui  a  rege  prajfato  Chlo- 
tacario  capiuntur  ;  ac  prajfata  regina,  prsedictorum 
avia,  abeo  capta,  diversocjue  pcenarum  genere  affli- 
cta,  deinde  camelo  imposita,  multis  suis  spectacu- 
him  praebuit :  postremo  ferocissimo  [Forte  ferocissi- 
mi]  colhgata  pedibusequi  tergo,  extremum  spiritum 
exhalavit.  Cujusque  deinceps  corpusculum  incenden- 
tes  populi,  sepulcrum  ignis  fuit ;  ad  deinceps  judi- 
cium  patemum  sine  misericordia  in  germano  et  ne- 
pote  quondam  datum,  in  fiiiis  rednndavit ;  eosque  a 
quibusdam,  ut  aiunt,  interemptos,  monarchiam  prae- 
nuncupatus  rex  in  tribus  regnis  obtinuit ;  quam  fe- 
liciter  religioseque  gubemans„  nunc  cum  prioribus 
rcgni  sui  anno  40  vitam  ducit. 

Fiunt  igitur  ab  exordio  mundi  usque  iu  aeram 
praesentem,  id  est,  14  Heraclii  et  Chlotacarii  regia 
annum  40,  anni  vmdcccxxii. 


D 


iriMlaiai^i^i 


EODEM  TEHPORE. 


LUCULENTIUS 


LUCULENTII 

IN  ALIQUOT  NOVI  TESTAMENTI  PARTES 

COMMENTARII 

EX  CODICIBUS  PRISCIS  BIBLIOTHECARUM  VATICAN^  ET  VALLICELLIAN.E. 


I. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Matthaeum  (vi,  24)  ;  In  illo  tempore  dixit  Jesus  discipxdis 

snis  :  nemo  potest  duobus  dominis  servire,  et  reliqua, 

COMMENTUM  LUCULENTll. 
Quidam  duos  homines  volunt  intelligcreChristum,  A  tuus,  ibi  est  et  cor  tuum. 


et  diabolum,  quorum  socieUis  esse  non  potest.  Quse 
cnim  societas  luci  ad  tenebras  ?  quse  conjunctio  Chri- 
sli  ad  Belial  ?  vel  qua»  pars  fideli  cum  infidele  ?  sub- 
auditur  nuUa.  Sed  qui  sintduo  dominideincepsape- 
rit  cum  subjungit  :  Non  potestis  deo  servire,  et 
MAMMON.£.  Non  euim  dixit :  qui  divitias  habent,  Do- 
mino  servire  non  posse  ;  sed  qui  divitiis  serviunt. 
Multi  enim  habentes  divitias  non  distribuunt  eas  ut 
domini,  sed  custodiunt  ut  servi.  De  quaUbus  dicit 
Apostolus  :  Thesaurizat  sibi  iram  in  die  irx,  et  reve- 
lationis  in  judiciis  Dei,  Et  e  regiono,  multi  habent  di- 
vitias,  et  distribuunt  ut  domini,  non  cuslodiunt  ut 
servi,  sicut  Abraham,  Isaac,  Jacob,  Job,  caeterique 
qui  suis  divitiis  bene  prajesse  noverunt,  eas  fidehter 


IdEO    DICO  VOBIS   NE    SOLUCITI   SITIS   AMM.£  VESTILE 

QiiD  MANDLCETis.  Cumcibuspluspertineatad  corpus, 
quam  ad  animam,  quare  dicit :  Ne  soUiciti  sitis  ani- 
maBvestrae,  quidmanducetis?sed  animam  hoc  inloco 
pro  prrescnti  vita  nosse  debemus ;  sicut  et  in  multis 
ScripturQ?  locis,  ut  est  illud  David  :  Viri  isti  aninuu 
suas  posuerunt  in  manibus  suis ;  et  anima  mea  in  fna- 
nibus  meis  semper.  Paulus  quoque  apostolus :  Nec  fa- 
cio  animam  meam  pretiosiorem  quam  me.  Sicut  et  hic 
cum  dicit :  Ne  soUiciti  sitis  animas  vestrx  quid  man- 
ducetis  :  ac  si  dicat :  Vitse  vestroe  qualiter  viverc  pos- 
sitis.  Sed  quceritur  quare  dicat :  Ne  soUiciti  sitis  ani- 
mae  vestrae  quid  manducetis,  cum  Paulus  dicat :  Sol- 
licitudine  non  pigri.  Sed  ibi  solhcitudo  spiritualis  m- 


distribuendo.  aut  enim  unum  odio  habebit,  et  alte-  B  telligenda  est,  in  qua  pigri  esse  non  debemus,  quia 


RUM  diliget,  id  est  Deum ;  aut  unum  sustinebit,  et 
ALTERUM  contemnet  ;  uou  dixit  odio  habet,  sed  con- 
temnet,  non  ideo  timet.  Nullus  enim  tam  demens  est 
ut  dicat,  se  Deum  odio  habere,  sed  Deus  illum  odit, 
qui  proecepta  illius  contemnit,  dicente  propheta: 
Odisti  omnes  qui  operantur  iniquitatem,  Sicutenimex 
uno  fontedulceetamarum,  utrumquesimul  emanare 
non  potest,  ita  nullus  pariter  duobus  dominis,  Deo 
scihcet  et  divitiis,  servire  potest.  Non  potestis  Deo  ser- 
vire  et  mammonae,  Mammon  Syrum  est,  quod  Latine 
divitiffi  nuncupatur.  Nemo  potest  Deo  pariter,  et  di- 
vitiis  servire,quia  qui  Dco  toto  corde  servierit,  servus 
divitiarum  esse  non  poterit.  Onme  quodcunque  plus 


ea  quffi  spiritus  sunt,  cum  aviditate  quccrere  debe- 
mus.  Ad  exteriorem  pertinens  hominem,  labor  qui- 
dem  exercendus  est,  soUicitudo  tollenda.  De  qua 
Dominus  Judseis,  cum  eos  videret  in  terrena  cupi- 
ditate  laborare,  dixit :  Operamini  non  dbum,  qm  pe- 
rit :  sed  qui  permanet  in  vitam  aetemam.  £t  ideo  qai- 
dem  opus  exercendum  est,  sicut  Paulus  apostolus 
dixit :  Qui  non  vult  operari,  nec  manducet.  Et  ahbi : 
Opcrantes  cumsilentio  manducent.  Et  hoc  est  quod  ait: 
Ne  soUiciti  sitis  animae  vestrx  quid  manducetis  :  ac  si 
dicat :  Qui  majora  dedit ;  utique  et  minora  prsesta- 
bit ;  quia,  qui  animam  et  corpus  fecit,  dabit  et  sub- 
sidium.  Nonne  anima  plus  est  quam  esca  ?  et  corpus 


diligit  homo,  hoc  est  avarus,  aunim  Deum  habet,  etp  pli:s  quam  vestfmentum  ?  Anima  plus  est  quam  esca, 
vorantium  Deus  venter  est.   Quorum  finis  interitus,      quia  semper  manebit ;  esca  vero  peribit.  Et  corpus 


quonim  Deus  venter  est ,  et  gloria  in  confu  - 
sione  ipsorum  qui  terrena  sapiunt.  Et  quid  dicam  ? 
qtlodcimque  ampUus  diligit  homo  quam  Deum, 
utique  illi  est  Deus ,  et  ideo  nemo  potest  Dco  ser- 
vire  et  mammojiae  ;  quia  qui  avariti»  studuerit , 
Deo  servire  non  poterit :  ubi  enim  est   thesaurus 


plus  quam  vestimentum  est,  quia  quamvis  in  ci- 
nerem  redigatur,  tamen  instar  prioris  reforma- 
bitur.  Scriptum  est  enim  :  Velut  amietum  mutabis 
eos,  etmutabuntur ;  vestimentum  veroad  nihilum  re- 
digitur. 

ReSPICITE    VOLATTLtA    COSU    QUONIAM    NON     9ERUNT| 


80S 


iN  MATTH.  CAP.  VI. 


806 


iK^iUE  coifGREGANT  iN  HORREA,  ET  PATER  VESTER  coELES-  A  Insuper,  et  quod  noji  petisH,  dabo  tibi,  divitias  ssccuH, 


Tis  PASCiT  iLLA.  Dederat  comparationem  de  majore 
ad  minorem ;  de  anima  ad  corpus,  et  de  minore  ad 
majorem,  de  esca  ad  animam;  nunc  iterum  de  minore 
ad  majorem  dat  comparationem ,  de  volucribus  ad 
hominem  cum  dicit :  Respicite  volatilia  ccrH.  Quidam 
volatilia  coeli  angelos  intelligere  voluit,  propteril- 
lud  :  Yolavit,  inquit  propheta,  ad  me  uniis  de  sera- 
phin,  qui  non  laborant.  Ideo  quidem  visione  Dei  pcr- 
fruunlur,  dicente  Petro  apostolo :  In  quem  desiderant 
angeli  prospicere.  Sed  nequaquam  ita  intelligendum 
cst,  ut  homo  malus  sit  apud  Deum  quam  angeli.  Sed 
melius  est  ut  intelligamus  volatilia  coeli ,  aves  qucR 
per  hunc  acrem  discurrunt,  unde  et  aves  coeli  vocan- 
lur:  nonlaborant  nequemetunt,scdroslro,etungui- 


auri  et  argenti.  Sed  in  omni  multitudine  divitiarum, 
et  varietate  vestium  non  est  coopertus,  sicut  unum 
cxistis,  subauditur  liliis  agri.  Non  enim  sericum,  nec 
regum  purpura,  nec  pictura  tcxtricum  potest  flori- 
bus  comparari.  Quid  enim  ita  rubct  utrosa?  quid  ita 
candet  ut  lilium?  violae  vero  purpura,  nullo  supe- 
rari  murice,  oculorum  magis  quam  sermonum  judi- 
cium  est.  Fecit  enim  Salomon  vasa  aurea  in  domo 
Domini,  velut  ad  dignitatem  regiam.  Sed  et  fercu- 
lum  fecit  Salomon  de  lignis  Sethim,  columnasque  fecit 
argenteas,  ascensum  purpureum,  reclinatorium  au- 
reum  medio  claritate  constravit  pi^opter  filias  Jerusa- 
lem.  Ferculum  enim  sanctam  signiflcat  Ecclesiam , 
columnae  vero  sanctos  doctores,  sicut  do  quibusdam 


buspascuntur.  SiinquitvoIatiIiacoeIi,quorumanimaB  eorum  dictum  est  :  Jacobus  et  Cephas,  et  Johannes, 

qui  videbantur  columnae  esse.  Asccnsus  purpureus 
sanctos  significat  confessores,  reclinatorium  aureum, 
divinam  sapientiam.  De  qua  alibi :  Thesaurus  deside- 
rabilis,  requiescit  more  sapientis.  FiliaB  Jerusalem  si- 
gnificant  animas  sanctas.  Quamvis  enim  sic  decora- 
tus  fuissetSalomon,  tamen  nunquam  potuit  sic  can- 
didum  habere  vestimentum  ut  estlilium,  necpurpu- 
reum  sicut  viola,  nec  coccineum  sicut  rosa.  Spiri- 
tualiter  per  lilium  significator  virginitas,  pcr  violas 
confessores,  per  rosas  martyres.  Salomon  namque 
virginitatem  non  habuit,  sed  ctiam  cor  ejus  depra- 
vatum  est  per  mulieres. 

Sl  AUTEM  FENUM  AGRl  QUOD  HODIE  EST,  ET  CRAS  IN 

CLiBANUM  MiTTiTUR,  Deus  sic  vestit.  Hic  apcrtc  da- 
tur  intelligi  quia  superius  omne  genus  herbarum 
comprehendere  voluit  cum  dicit  :  Si  autem  fenum 
agri  qyjod  hodie  est,  et  cras  in  clibanum  mittitur.  Ho- 
die  pro  prffisenti  tempore  posuit,  cras  pro  futuro ; 
ut  est  illud  Jacob  :  Cras  exaudiet  me  justitia  mea. 
Et  Samuel  dixit  ad  Saul  :  Cras  tu,  et  filii  tui,  me- 
cum  eritis.  Quanto  magis  vos  MiNiMii:  FiDEi?Repre- 
henditur  fides  apostolorum,  vel  Judseorum,  qui  mo- 
dicam   habent  fidem.  Nolite  ergo  solliciti  essb 

DICENTES  :     Quid    MANDUCABIMUS,   AUT     QUID    BIBEMUS, 

AUT  QUO  OPERIEMUR?  Dc  esca,  etvestimento  superius 
sollicitudinem  tulerat,  de  potu  reticuerat.  Recapitu- 
lando  subdit  :  Nolite  soUiciti  esse  dicentes  :  Quid 
manducabimus  aut  quid  bibemus?  aut  quo  operiemur  ? 


cum  corpore  moritur,  Deus  sic  pascit,  quanto  magis 
vos  qui  ad  imaginem  Dei  facti  estis  illis?  Ratio  enim 
haec  non  ad  numerositatem,  sed  ad  comparationem 
intelligcnda  est.  Si  ad  numerum  intelligas,  plus 
suDt  volatilia  coeli  quam  homines ;  sed  ad  quantita- 
tem,etcomparationemestintelIigendumquoddicit: 
NoNNE  vos  MAGis  PLURES  ESTis  iLLis  ?  id  cst  meliorcs 
et  chariores  estis,  et  plus  valetis;  illa  enim  si  lcesa 
fuerit  anima,  corpus  interibit.  Homo  moritur  corpo- 
re,  anima  ad  coelestia  tcndit.  Deus  enim  omnipotens 
non  homines  propter  aves,  sed  aves  propter  homines 
fecit,  et  propter  homines  venit  in  mundum ,  non 
propter  aves,  quos  et  caro  pretio  emit ,  sicut  scri- 
ptum  esi  lEmpti  enim  estispretio  magno.  Quis  autem 

TESTRUM    COGITANS     POTEST     ADJICERE     AD      8TATURAM 

SUAM  CUBITUM  UNUM?  Nullus  cuim  ad  staturam  suam 
cabitum  unum  adjicere  valet ;  imo  nec  unum  capil- 
lam  capitis  album  facere  aut  nigrum.  Danda  erat 
comparatio  de  vestimento  ad  corpus,  sicut  ct  de  ani- 
ma  data  erat.  Quod  dicit  istiusmodi  est :  illi  relin- 
quite  curam  qui  fccit  staturam ;  qui  enim  corpus  qua 
voluit  mensura  constituil,  scilicet  quam  longum, 
quam  breve  esset,  utique  quod  minus  est  dabit,  sci- 
licet  indumentum  et  tegumentum.  Qui  enim  majora 
contulit,  nec  non  utriusque  et  minora  prsestabit. 

CONSIDERATE    LIUA    AGRI    QUOMODO    CRESCUNT,    NON 

LABORANT,  NEQUE  NENT.  Hoc  loco  nou  specialitcr  li- 
Hum,  sed  omnes  herbas  intelligamus,  quse  hieme 


arefactfle  videntur,  wstate  diversis  floribus  adornan-  J)  subauditur  exquisitas  epulas ;  aut  quid  bibemus, 


tur.  Agrum  mundum  istum  intelligamus;  de  quo  Do- 
minus  in  ^vangelio :  Ager  enim  est  mundus.  Non  la- 
borant  in  filando,  nec  in  texendo,  nec  telam  ordien- 
do,  sed  Dei  providentia  crescunt.  Dico  autem  vobis, 

QUONUM  NEC  SaLOMON  IN  OMNI  GLORU  SUA  C00PERTU8 

B8T  sicuT  UNUM  EX  iSTis.  Quid  cst  quod,  tot  regibus 
preetermissis,  qui  ante  Salomoncm ,  vel  post  eum 
fuerunt,  omnibus  ipsum  prsetulit?  nempe  propter 
sapientiam ,  vel  divitias,  eo  quod  omnibus  sapien- 
tior,  vel  ditior  fuerit ,  dicente  sibi  Deo  :  Quia  non 
petisti  tibi  divitias  auri  et  argenti,  nec  diesmultos,  ne- 
que  animas  inimicorum  tuorum ;  sed  sapientiam  ad 
discemendum  bonum  et  malum,eccededi  tibisapientiam 
addiscernendum  bonum  et  malum,  ecce  deditibisapien' 
tiam  ut  si$  $apiens  super  omnes  qui  fueruni  ante  te. 


quot  genera  potionum ;  aut  quo  operiemur,  vesti* 
menta  scilicet  pretiosa.  H.EC  omnia  gentes  inqui* 
RUNT.  Hfiec,  quse  superius  dicta  sunt,  scilicet  mandu- 
care,  bibere,  vestimenta  pretiosaindui,  omnia  ista, 
et  his  similia ,  gentes  qusesierunt ,  quse  erant  sictit 
equus  et  mulus,  quibus  non  est  intellectus,  ignorantes 
Dominum.  Scit  enim  Pater  vester  coelestis,  qvia 
His  OMNiBUS  iNDiGETis.  NonnulU  fuerunt  qui  dicercnt. 
Si  Deus  omne  quod  nobis  necessarium  est  scit,  quid 
indigemus  ei  petere  ?  scit  enim  ille  omnia;  attanicn 
pctendus  est  et  rogandus.  Dicit  enim  ipse  ;  Petite  ei 
accipietis,  quaerite  et  invenietis.  Laboribus  etiam 
manuum  nostrarum  vivere  debemus;  quia  primo  ho- 
mini  dictum  est  :  In  sudore  vultus  tui  vesceris  imne 
tuo,  Qu^iTB  al^bm  primum  regnum  Dbi  et  justitiaM 


mi 


LUCULENTn 


808 


Fjus,  ET  H.Ec  OMNIA  ADJiciENTUR  voBis.  Regnum  Dci  4  remunerari  mereamur.   Et  omnia  haec  adjicieniur 


multis  modis  accipitur,  sed  hic  aut  Filii  Dei ,  aut 
Scriptura  sacra  intelligitur  regnum  Dei,  quod  utrum- 
quc quaercre  debemus.  Filii  Dei, sicut dicit  propheta  : 
Quxrite  DomiJium,  et  confwmamini,  quxritc  faciem 
ejus  semper,  Vel  Scriptura  sacra,  quam  legondo  ot 
perscrutando,invfcnire  possumus,  qualiterjustitiam 
et  prsecepta  ejus  custodiamus,  vel  qualiter  ab  ipso 


vohis;  scilicet  superius  dicta  adjicientur  vobis.  Non 
dal)untur  dixit,  sed  adjicientur;  quia  quidquid  in 
prtrscnti  accipimus,  vile  est  ad  comparationem  su- 
pernorum  praeiniorum ;  et  ideo  prius  illa  quae  ma- 
jora  sunt  petenda  sunt,  soilicet  regnum  Dei,  et  jus- 
titia  ejus,  ut  ista  quae  necessaria  sunt  corpori  adji- 
ciantur,  insuper  et  majora  dentur. 


II. 

Lectio  sancti  Evangelii  secundum  Joannem  (I,  29)  :  In  illo  tempore  vidit  Joannes  Jesiim 

a  Nazareth  venientem  ad  se,  et  dicit  ei :  Ecce  Agnus  Dei,  etc. 

HOMILU  •  LUCULENTIL 

Recte  beatus  Joannes  agnum    appeliat   iesum  ^  camem  Filii  hominis,  etbiberitis  sanguinem  ^u$,non 
Dei  Filium ;  agnus  enim  quia   innocens.  Iste   est 
agnus  de  quo  multo  ante  dixerat  (saias  :  Tanquam 


ovis  ad  occisionem  ductus  est,  et  sicut  agnus  coram 
tondente  se  ohmutescet,  et  non  apemit  os  suum.  De 
quo  agno  Joannes  in  Apocalypsi :  Agnus  qui  occisvs 
est  a  vohis  a  constitutione  mundi ;  quia  agnus  occisus 
est  in  Abel,  offcrtus  [Ita  Cod.]  in  Isaac,  immolatus 
in/Egypto ;  quia  ipse  iu  mundum  vcniens  adimplevit 
in  veritate  quidquid  antc  de  eo  pcr  figuras  dictum 
vel  gesfum  fuerat,  cum  vesperascente  mundo  pro 
nobis  in  ara  crucis  est  immolatns,  Apostolo  diccnte  : 
Etejiim  pascha  nostrum  immolatus  est  Christus.  Ecoe 
Agnus  Dei.  Eccc  particula  adverbium  est  ostenden- 
tis  :  quia  enimbeatus  Joanncs  oculo  videbat,  digilo 


hahebitis  vitam  in  vobis.  £t  iterum  :  Qui  mandueat 
carnem  meam,  et  hihit  sanguinem  meum,  in  me  manet, 
et  ego  in  eo. 

Sed  quaeri  potest  cur  Dei  Filius  ad  baptismum 
venire  voluit,  cum  non  haberet  peccatum,  quodilli 
necesse  fuisset  expiare?  Certe  quia  futuri  erant  in 
Ecclesia  catechumeni  excellentiores  genere,  qui  de- 
dignantur  venirc  ad  baptismum,  dicentes  apud  se- 
melipsos  :  Hoc  sum  accepturus  quod  habet  ille?  ego 
melior  sum  illo  et  illo  lidele;  ut  horum  superbiam 
frangeret,  vcnire  dignatus  est  ad  baptismum  servi, 
quasi  alloquens  superbientem  dicat  :  Quid  te  eitol- 
lis?  quid  te  extendis?  quanta  potestate  est  gratia 
tua?  quanta  excellentia?  Nunquid  major  potes  esse 


ostendebat,   recte  dicebat :  Ecce  Agnus  Dei.  Dicti  C  quam  me  [Ita  Cod.]  ?  Si  ego  veni  ad  baptismum 


sunt  et  apostoli  agni,  Domino  dicenle  :  Ecce  ego 
mitto  vos  sicut  agnos  inter  hipos.  Bene  agni,  quia  in- 
nocentes,quiasimpIices;veri  enimagniinstar  [Cod., 
vero  agno  inserat],  de  quo  superiusdiximus.  Agnus 
erat  et  Joannes,  quia  et  ipse  innocens  quantum 
Christus.  Omnes  enim  cum  peccato  nascimur,  dicente 
propheta :  In  iniquitatihus  conceptus  sum.  Solus  ille 
sine  peccato  venit,  solus  macula  peccati  caruit.  Ve- 
nit  enim  in  similitudine  camis  peccati,  tamen  sine 
peccato.  Quipeccatum  non  fecit ,  nec  inventusest  do- 
lus  in  ore  ejus.  Carnera  assumpsit  de  Adam,  pecca 
tum  non  assumpsit.  Et  idco  quia  non  assumpsit  de 
nostra  massa  pcccatum,  ipsc  est  qui  tollit  peccatum 


scrvi,  ut  dedignaris  venire  ad  baptismum  Domini? 
Vel  certe  baptizarivoluit,  ut  omnibus  aquis  sanctifi- 
cationem  daret  et  purificationem.  Sive  ctiam  ut  Ve- 
teri  Testamento  finem  daret,  et  novum  inchoaret. 
Ipsc  enim  tandiu  sub  lege  fuit,  quandiu  baptizatns 
legi  Veteris  Testamenti  linem,  et  gratia?  sancti  Evan- 
gelii  initium  daret.  Baptizari  voluit,  ut  omnem  hu- 
militatem  doceret.  Unde,  sicut  alii  dicunt  evangeli- 
step,  cnm  veniret  ad  Joannem  ut  haptizaretur  ab  eo, 
ait  illi  Joannes  :  Tu  ad  me  venis  haptizari  ?  ego  a  te 
debeo  baptizari.  Et  Dominus  ei  :  Sine  modo  impleatur 
omnis  justitia.  Quid  est  impleatur  omnis  justitia, 
nisi   impleatur    omnis    humilitas  ?   Ac    si    dicat : 


nostrum.  Sed  dicit  aliquis,  quid  nobis  prodest  ille  ^  Mori   veni ,    baptizari  non  veni.   Mori  habeo  pro 

AgnusDei?  Ecce  agnus  Dci,  ecce  qui  tollit  peccafa      hominibus ,  baptizari  non  habeo  pro  hominibus. 

mundi.  Tulit  peccatum  mundi,  quia  signa  et  miracula 

faciens,  caecos  illuminavit,  mortuos  suscitavit.  Insu- 

per  cui  volebat  potentialiter  dicebat  :  Dimittuntur 

tibi  peccata  tua.  Tulit  etiam  peccata  mundi,  cum 

pendens  in  cruce,  aperto  latere  emanavit  sanguis  et 

aqua.  Hinc  de  eo  Petrus  dicit :  Peccata  nostra  pertu- 

lit  in  corpore  suo  super  lignum.  TolUt  quotidie  pec- 

catamundi  perparticipationem  corporisetsanguinis 

sui.  Feruntenim  quiasicut  stipulam  consumit  ignis, 

sic  minora  peccata  per  participationem  corporis  et 

sanguinis  ejus.  Ipse  enim  dicit :  Nisi manducaveritis 


Et  certe  suscipere  debuit  baptismum  a  bono  servo, 
qui  passioncm  suscepit  a  malis  servis.  Hic  est  de 

QUO   DIXIT  :  POST   ME   VENIT   VIR,    QUl   ANTE   ME   FACTUS 

EST.  Ubi  hoc  dixerat  Joannes  de  Domino  ?  ubi  in- 
terrogatus  a  sacerdotibus  et  levitis  negavit  se  esse 
Christum,  Eliam,  atque  prophetam.  Adhuc  illis 
percunctantibus  :  Quid  ergo  baptizas?  si  tu  non  es 
Christus,  neque  Elias,  nequepropheta ;  f  espondit  et  ait: 
Ego  haptizo  m  aqua,  medius  axUem  vestrum  stetit, 
quem  vos  nescitis.  Hoc  ipsum  recapitulat  dicens  : 
Post  me  venit  vir  qui  ante  me  factus  est,  Virum  rect^ 


*  Ita  Codd. :  modo  commentum;  modo  homilia;  modo  expositio. 


m  IN   JOAN. 

appellat,  de  ipso  enim  propheta  dicit  :  Ecce  vir,  ^ 
Oiiais  nomen  ejus,  Post  me  venit,  qui  postmodum 
natus  est.  Praecessit  enim  beatus  Joanncs  Dei  Filium 
in  conceptione,  in  nativitate,  in  passione.  Qiii  ante 
me  factns  est,  idest  prsplatus  est  nihil,  qiia  prior  me 
EHAT  :  prior  me  erat  quia  in  prinapio  erat  Verbum, 
et  Verbtim  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  apud  Deum, 
€t  Deus  erat  vcrbum.  Prior  Joanni,  prior  et  Maria», 
ipse  enimfecit  Mariam,  et  ipse  natus  estper  Mariam. 
Prior  etenim  et  omni  creatura»,  sicut  ipse  dicit  in 
Sapientia  :  Dominus  possedit  me  in  initio  viarum  sua- 
rum,  antequamquidquam  faceret  aprincipio.  Et  \Ante 
luciferum  genui  te.  Et  ego   xesciebam  eim;  sed  ut 

M.\MFESTETI:R   IX   ISIUEL,  PHOPTEREA  VEXI  EGO   IN   MUX- 

DUM,  IX  AQUA  BAPTiZAXS.  Ut  manifestaretur  in  Israel 
dicit,  id  est  ipsi  populo  Israel.  Propterea  missus  estB 
Joannes  in  aqua  baptizans,  ut  manifestaret  Doi  Fi- 
liuni  populo  Israel,  quia  occultus  veniebat,  ut  vix  a 
paucis  vel  a  nullo  cognosci  potuisset.  Unde  ipso  Joan- 
nes  alibi  ait :  Ego  baptizo  tn  aqua,  medius  autem  ve- 
stnim  stat  quem  vos  ncscitis.  Aqua  tantummodo  ba- 
ptizabat,  peccata  dimittcre  non  poterat,  sicut  et 
modo  sacerdotes  in  Ecclesia  faciunt.  Corpora  tingunt 
aqua,  caeterum  [Cod.,  ca^tera]  peccata  nulhis  dimit- 
lere  potest,  nisi  solus  Deus. 

Et    TESTIMOXIUM    PERHIBUIT  JOAXXES,  QUIA  VIDI  SPI- 

RiTUM  DESCEXDEXTEM.  AHus  evangcHsta  dicit,  quia 
baptizatus  Dominus  confestim  ascendit  ab  aqua,  et 
ecce  apertisunt  ci  ca^li,  et  vidit  Spiritum  quasi  colum- 
bam  descendentcm^  et  munsit  super  eum.  Aperiuntur  p 
copli  baptizato  Domino,  et  descendit  Spiritus  sanctus 
super  eum,  ut  nobisdaretur  intclhgi  quia  omuishomo 
antequam  veniat,  ad  baptismum  aditum  regni  ccele- 
stis  clausum  habet  propter  originale  peccatum,  sod 
•  in  baptisino  egreditur  spiritus  malus,  et  incipit  ha- 
bitare  Spiritus  sanctus,  dicente  Apostolo  :  Scitis 
quxa  templum  Dei  estis  vos,  et  Spintus  sanctus  habitat 
in  vobis.  Habes  hoc  in  loco  totam  Trinitatem  com- 
prehensam.  Pater  auditur  in  voce,  FiHus  in  nomine, 
Spiritus  sanctus  demonstratur  in  cohimba.  Sed  quid 
esl  Spirilus  sanclus,  non  jam  alterius  avis  similitu-" 
diue  demonstrari  voluit,  nisi  a  columba.  Certe  quia 
columba  simplex  est  animal,  atque  a  malitia»  fffice 
alienum.  Ut  ostendat  quia  nullus  nisi  simplex  fuerit 
effectus,  Spiritum  sanctum  accipere  potest.  Quidam  J) 
enim  in  corvi  specie  Spiritum  sanctum  accipere  vo- 
luerunt,  sicut  fuit  Simon  magus,  qui  sanctis  apostohs 
pecuniam  obtulit  dicens  :  Date  miki  hanc  potestatcm, 
ut  cuique  manus  imposuero,  accipiat  Spiritum  san- 
ctum.  Emere  volebat,  quod  charius  venundaret,  et 
ideo  audivit  a  Petro  :  Pecunia  tua  tecum  sit  in  perdi- 
tione,  quia  existimasti  donum  Dei  pecuniis  possideri. 
Non  erit  tibi  pars,  neque  sors  in  sermone  ts^o.  Ergo 
qui  Spiritura  sanctum  accipere  desiderat,  in  colum- 
ba,  id  esl  in  simplicitate,  illum  quaerere  debet.  Pro- 
pter  illud  quod  scriptum  est  :  In  simplicitate  cordis 


CAP.   I.  8iO 

quserite  illum.  Et  Dominus  dicit  discipuHs  :  Estote 
prudentes  sicut  sciyentes,  et  simplices  sicut  co- 
lumbce. 

Et  ego  xesciebam  eum.  Quid  est  quod  dicit  nescie- 
bam  eum?  cum  jam  tot  et  tanta  testimonia  perhibue- 
rat;jam  enim  digito  ostenderat  eum,  jam  dixerat 
ecce  Aqnus  Dei.  Si  euim  nesciebat  eum,  quomodo  ad 
se  venicnti  ut  baptizaretur  diccbat  :  Tu  ad  me  venis  ? 
ego  a  te  debeo  baptizari.  Sed  intelHgcndum  est  quia 
aHquid  in  eo  non  noverat,  et  aHquid  novcrat.  Nove- 
rat  Dominum,  noverat  Dei  FiHum,  sed  nondum  no- 
verat  potcstatem  baptizandi  sibi  Dominum  rctentu- 
runi,  et  in  neminem  sorvorum  translaturum.  Hoc 
noverat  et  hoc  didicit  per  cohimbam.  Si  cnim  daret 
aHcui  potestatem,  forsitan  aHqiii  oHgerent  sibi  san- 
ctiores  viros  a  quibus  baptizarentur.  Sed  sive  bonus. 
sive  malus  baptizet  in  ministerio  in  potestate;  hic 
euim  qui  baptizat,  sive  adulter,  sive  castus,  sivc 
ebriosus  baptizet,  hic  est  qiii  baptizat.  Sive  columba, 
sive  milvus  baptizet,  hic  est  qui  baptizat.  Petrus 
baptizet,  Pauhis  baptizet,  Judas  baptizot,  hic  est  qui 
baptizat,  qui  peccata  diraittit,  qui  Spiritura  sanctuni 
tribuit,  qui  discipuHs  suis  dicit :  Joannes  baptizavit 
aqutty  rbs  autem  baptizemini  Spiritu  sancto.  Hoc  ne- 
sciebat  de  Domino  beatusJoannes,  othoc  didicitper 
columbam.  Sed  qui  me  misit  baptizare  in  aqua,  ipse 

MIHI  DIXIT  :  SUPER  QUEM  VIDERIS  SPIRITUM  DESCEXDEX- 
TEM    ET    MANEXTEM    SUPER    EUM,  HIC    EST    QUI    BAPTIZAT 

IX  Spiritu  saxcto  et  igxe.  Et  testimonium  perhibuit 
Joannes  diccns  :  Quia  hic  est  Filius  Dei.  Vidit 
beatus  Joannes  coelos  apertos  super  Dominum,  vidit 
Spiritum  sanctum  descondontem  in  columba.  Audivit 
vocem  Patris  dicentem  :  Hic  est  Filius  meus  dilectus. 
Et  ideo  dicebat  :  Ego  vidi,  et  testimoxium  perhibci, 
quia  hic  est  Filius  Dei.  Sed  notandum  est,  quod  dicit : 
Super  quem  videris  Spiritum  descendentem  et  manen- 
tem  super  eum.  Sic  enim  doscendit  Spiritus  sanctus 
supei'  Dominum  baptizatum,  ut  nunquam  ab  eo  dis- 
cederet.  NnHum  enim  fecit  peccatum,  pro  quo  ab  eo 
discedere  debuisset.  Sed  non  diceret  manenfem  super 
eum,  nisi  a  sanctis  aHquoties  discederet,  aut  per  malas 
cogitationes,  aut  per  mala  opera.  Scriptumestenim  ; 
Spiritus  sanctus  disciplinae  effugiet  fictum.  Et  iterum  : 
Perversse  enitn  cogitationes  separant  a  Deo ;  non  est 
enimhomosuperterram  qui  faciatbonum,et  non  pec- 
cet.  Sicut  apostolus  dicit  :  Si  dixerimus  quia  pecca- 
tum  non  habemus,  nos  ipsos  scducimus,  et  veritas  in 
nobis  non  cst.  Et  iterum  :  In  muUis  offendimus  omnes. 
Cselerum  super  Dominum  baptizatum  venit,  ut  ab  eo 
nunquam  discederet.  Et  ideo  in  solo  FiHo  sibi  com- 
placuit  Pater,  sicut  dicit  :  Tues  Filius  meus  dilectus , 
in  te  complacuit.  Et  propheta  :  Juravit  Dominus  et 
non  pamitebit  eum.  De  mortaHbus  vero  scriptum  est 
Dominum  dixisse ;  poenitet  enim  me  fecisse  hominem 
super  terram. 


PATROL.    LXXIl. 


M 


III. 


Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Romanos  (xn,  i)  :  Fratres  obsecro  vosper  misericor' 
diam  Dei,  ut  exhibeatis  corpora  hostiam  viventem,  sanctam,  Deo  placentem,  rationabile 
obsequium  vestrum. 

COMMENTUM  LUCULENTII. 

Dixerat  Paulus  apostolus  superius,  qualiter  omnis  A  nibus  rectae,  quarum  finis  usque  ad  profundum  infemi 


observatio  mandatorum  Dei  ti*ansisset  de  Judaeis  ad 
gentes.  Jam  nunc  omncs,  scilicet  gentes,  et  eos  qui 
de  circumcisione  ad  fidem  venerant,  hortatur  ut 
fidem  quam  acceperant  inconcussam  servarent.  Imo 
vero  slcut  ante  consueverant  hostias  mortuonim  ani- 
malium,  sic  jam  inciperent  se  ipsos  hostiam  vivam 
offerre  Deo,  dicens  :  Obseciio  vos  per  misericordum 
Dei.  Inter  rogare  et  obsecrare  hoc  interest,  quia 
rogamus  de  minimis,  obsecramus  pro  maximis.  Sed 
obsecrabat  Apostolus  Romanos,  id  est,  obnixe  roga- 
bat,  dicens  :  Obsecro  vos  'per  misericordiam  Dei,  Ac 
si  diceret  :  Per  illius  misericordiam  vos  obsecro, 
qui  vos  vocavit  de  tenebris  in  admirabile  lumen  suum, 
et  per  illam  misericordiam  vos  obsecro,  qua  recon- 


dejnergitur;  et  ideo  ncccsse  cst  ut  unusquisque  de 
6ono  quod  agit  non  hominibus,  sed  Deo  placere  stu- 
deat,  ne  dicatur  ei  :  Recepisti  mercedem  tuam,  Quod 
qui  fecerit,  hostia  Deo  placita  effici  poterit. 

Rationabile  obsequium  vestrum.  Ad  hoc  pertinet 
quia  supra  dictum  est  quod  offerebant  vitulos,  arie- 
tes,  et  horum  similia.  Quod  illi  faciebant  carnahter, 
nos  modo  spiritualiter;  quod  illi  in  figura,  nos  in 
veritate  facere  debemus.  Quia  sicut  Apostolus  dicit  : 
Omnia  in  figura  contingebant  illis,  Et  ideo  rationabile 
obsequium  nos  proecipit  exhibere  Apostolus  dicens: 
Rationabile  obsequium  vestrum.  Inter  rationale  et  ra- 
tionabile  hanc  distantiam  dicunt  esse  doctores,  at 
rationabile  pertineatad  rationcm  et  opera  bona;  ra- 


ciliati  estis  Deo,  non  per  philosophiam,  nec  per  ali-  B  tionabile  vero  ad  discretionem.  Etbene  dicit  rai/o/ia- 


quam  mundanam  sapientiam,  non  per  potentiam, 
non  per  suasoria  verba,  sed  per  Dei  misericordiam 
vos  obsecro  qua  regenerati  estis  in  fonte  baptismi. 
Quid  vero  eos  obsecret,  aperit  cum  subjungit :  Ut 

EXHIBEATIS     CORPORA    VESTRA   HOSTIAM   VIVENTEM.    MOS 

fuit  filiis  Israel,  et  lex  praecipiebat,  ut  offerrent  sa- 
crificium  Deo,  vitulos,  arietes,  et  hircos,  agnos,  tur- 
tures,  seu  columbas,  et  caetera  quae  in  lege  prwci- 
piebantur.  Sed  quod  illi  carnaliter  faciebant  in  pecu- 
dibus,  nobis  in  corporibns  nostris  specialiter  convenit. 
Etenim  corpora  nostra,  et  hostia  sunt  et  viva.  Hostia 
scilicet,  quia  mortiticatur  caro ;  viva,  quia  vivifica- 
tur  spiritus  secundum  ejusdem  apostoli  praeceptum 
dicentis  :  Mortificate  membra  vestra  quae  sunt  saper 
terram.  Vel  quia  in  bonis  inhabitat  ille  qui  dicit : 
Ego  sum  via,  veritas,  et  vita.  Et  de  quo  Apostolus  : 
Habitare  Christum  per  fidem  in  cordibus  vestris :  vete- 
res  namque  offerebant  Deo  hostias  pecudum  mortuas, 
sed  nunc  jam  hostiam  vivam  offerimus  nos  metipsos, 
quando  vitia  et  peccata  in  nos  mortificamus,  et  vir- 
tutes  nutrimus ;  implentes  illud  quod  idem  Apostolus 
ait :  17^  sciat  unusquisque  vestrum  suum  vas  possidere 
in  sanctifi^atione  et  honore.  Vas  in  sanctificatione  et 
honore  possidemus,  quando  in  nobis  vitia  mactamus, 
et  per  bona  opera  sancti  efticimur,  Domino  dicente : 
Sancti  estote,  quia  ego  sanctus  sum  Dominus  Deus  ve- 
8ter.  Et  Psalmista  :  Cor  contritum  et  humiliatum  Deus 
non  spemit.  Multi  videntur  vivere,  sed  mortui  sunt. 


:c 


bile  obsequium  vestrum,  quia  illud  quondam  obse- 
quiumvestrum  non  erat  rationabile.  Stultumest  enim 
ut  vivo  Deo  et  invisibili  mortua  cadavera  offerantur. 
Sicutenimmortuumvivoobsequium  non  praestat,  ita 
nullus  immortali  et  incorporeo  Deo  vitulos  seu  arie- 
tes  digne  potest  offerre.  Et  nolite  conformari  hhc 

S-£CUL0,  SED  REFORMAMINI  IN  NOVITATE   SENSUS   VESTRI. 

Sfficulum  non  ambitus  coeli  et  terrffi,  quem  solera, 
lunam,  stellas,  arbores  appellant,  quibus  nulliis  se 
conformare  potest,  sed  amatores  saeculi  dicuntur. 
Filii  autem  regni  ejicientur  in  tenebras  exteriores.  Cui 
saeculo,  id  est  amatoribus  saeculi,  nullus  se  confor- 
mare  debet,  quia  scriptum  est :  Qui  tetigerit  picem, 
inquinabitur  ab  ea.  Sicquicunque  se  stulto  conjunxe- 
rit,  communicaverit  operibus  ejus.  Cum  sancto  san- 
.  ctus  eins;  quod  ille  facit  qui  opera  carnis  a  se  repel- 
lit,  etfructusspiritus  operatur.  Qui  vero  fornicationum 
impudicitia^,  et  immunditiae  servit,  confonnatsehuic 
saeculo,  hoc  est  amatoribus  saeculi.  Sed  nos  potius 
reformari  debemus,  non  exterius,  sed  interius,  sicut 
dicit  :  In  novitate  sensus  vestri,  quando  deponentes 
veterem  hominem  induimus  novum.  De  quo  idem 
Apostolus  :  Si  exterior  homo  noster  corrumpitur,  is 
tamen  qui  intus  est  renovatur  de  die  in  diem.  Et  alibi : 
Renoxtamini  spiritu  mentis  vestrae.  Tunc  reformamur 
in  novitate  sensus  nostri,  quando  mundamus  nos  ab 
omni  inquinamento  carnis  et  spiritus.  Quod  qui  fe- 
cerit,  dicitur  ilH  a  Deo  :  Tota  pulchra  es  (unica,  et 


Sicut  de  vidua  scribit  Paulus :  Vidua  in  deliciis  vivens,  t\  macula  ulla  non  est  in  te 

A ^-.«    Vi    rk-„i :_!_   j^  i_i:i .     r> j^.a   •    '■^ 


mortua  est.  Et  Psalmista  de  talibus  :  Descendant  in 
infernum  viventes.  Hitales  non  offerunt  semetipsos  ri- 
vam  hostiam  /)eo,Sanctam,  Deoplacentem.Cum^dixit 
sanctam,  subjecit :  Deo  placentem ;  quia  multi  viden- 
tur  hominibus  sancti,  sed  ante  Deum  reprobi  sunt; 
de  quibus  scriptnm  est :  Sunt  vise  quw  videntur  homi- 


Ut  PROBETIS  QDiE  SIT  VOLUNTAS  DeI  BONA  KT  BENE- 

PLACENS  ET  PERFECTA.  Voluntas  Dei  quse  sit,  nullus 
approbare  potest,  nisi  fuerit  reformatus  in  mente,  et 
a  vetustate  vitae  mundatus.  Sicut  enim  probat  homo 
cibum^  utrum  salsum  an  insalsum  sit,  dulce  an  ama* 


813 


i.N  CAP.  \il  Xb  ROMAiNOS. 


814 


ruiii,  caliduiu  an  frigidum,  ita  tribus  qualitalibus  \  rami,  ut  cgo   inserar.    Benc  proptcr  inmdulitatem 


probaturvoluntas  Dei.  Aut  eniin  in  cogitatione,  lo- 
cutione,  et  opcre  approbamur,  aut  reprobaraur ; 
quia  bona  est  voluntas  Dei  in  cogitationc,  benepla- 
cita  in  locutione,  pcrfccta  in  operatione.  In  multis 
videtur  voluutas  Deibona,  et  benepiacita  etperfecta, 
sed  non  est  bona  :  qui  demoliuntur  facies  suas,  qui 
eleemosynam,  orationem,  et  omnia  qu»  faciunt, 
non  propter  Dominum,  sed  propter  favores  homi- 
num  faciunt.  Quod  Apostolus  faciebat  qui  dicebat: 
Si  hominibus  placere  vellem,  Christi  servus  non  essem, 
Sed  in  illis  est  voluntas  Dei  bona,  et  beneplacens  et 
perfecta,  quodcunque  faciunt.  Sicut  enim,  verbi 
gratia  dicam,  granum  tritici  cadens  in  lerram, 
surgit  in  herba,  elevatur  in  calamo,  acuitur  in  spica, 


fracti  sunt.  Ta  autcm  fide  stas.  Noli  aUum  [Cod.,  au- 
tem\  sapcre,  sed  time.  Sed  sapere  ad  sobrietatem. 
Sobrietas,  ut  a  majoribus  traditur,  una  est  ex  qua- 
tuor  virtutibus  principalibus,  quae  sunt  prudcntia, 
forlitudo,  temperantia,  atque  justitia.  Temperantia 
ipsa  est  et  sol>rietas,  quoe  non  solum  exterius, 
propter  illud  :  Attendite  ne  (jraventur  corda  vestra  in 
crapula  et  ebnetatc,  sed  interius  habenda  est.  Ergo 
sapere  ad  sobrietktem,  tcmperate  sapere.  Unde  et 
idem  dicit  :  Noji  aita  sapientes,  sed  humilibus  con- 
sentientes.  Et  alia  Scriptura  :  Altiora  te  ne  qusesieris, 
et  fortiora  te  ne  serutatus  faeris. 

Et   INICUIQUE  SICUT    DeUS  DIVISIT    MENSURAM    FIDEF. 


sic  voluntas  Dei,  ut  dixi.  Voluntas  Dei  bona  in  cogi-  B  Subauditur,  ita  sapiat.  Et  rccte  dicit,  mcnsura  fldei, 


tatione,  bencplacita  est  in  locutione,  perfecta  in 
operatione.  Hinc  enim  scriptum  est  :  Corde  enim 
creditur  adjustitiam,  ore  confitetur  ad  salutem.  Ali- 
ter :  voluntas  Dei  bona  estin  conjugatis,  beneplacita 
in  continentihus,  perfecta  in  virginibus ;  vel  bona 
in  spe,  bona  plcniter  in  (ide,  perfccta  in  charitate. 
Et  ideo  admonet  apostolus  Paulus,  ut  iq  omni  actu 
nostro,  sive  cogitandi,  sive  loquendi,  sive  aliquid 
faciendi,  illud  semper  tota  intentione  quairamus, 
quid  Deoplacitum  sit. 

DlCO  ENIM  PER  GRATIAM,    QU.E  DATA    EST   MIHI    OMNI- 
BUS  QUI  SUXT  INTER  VOS,  NOX  PLUS  SAPERE  QUAM  OPOR- 

TET  SAPERE.  Morc  soUto  Apostolus  per  gratiam  sibi 
datam  loquitur,  non  in  suasoriis  humana;  sapientice 


quia  quanto  quis  fidcm  habct,  tantum  accipit  donum 
sancti  Spiritus.  Non  quantum  vult  quis  ftccipit,  nec 
unus  omnia,  sed  inter  'omnes  :  Alii  enim  datur  per 
Spiritum  sermosapienti3e,aliisermo  scientUs,  sccundum 
eumdem  Spiritum.  Dividens  singulis  prout  vidt.  Et 
iterum :  Unicuique  datur  inmanifestatione  spiritus  ad 
utilitatem,  juxta  propriam  scilicetcapacitatem,quan- 
tum  humana  fragilitas  capere  potest.  Huic  simile  est : 
Habentes  donationes  secundum  gratiam  qux  data  est 
vobis,  differentes.  SicuT  exim  ix  uxo  corpore  multa 

MEMBRA  HAJBEMUS,  OMNLA  AUTEM  MEMBR.\  NON  EUMDEM 
ACTUM  HABENT,  ITA  MULTI  UNUM  CORPUS  SUMUS  IN  ChRI- 

STO.Physice  loquitur  apostolus  Paulus,  disputans  de 
membris  hominum.  Quis  cnim  dubitare  potest  quod 


verbis,  non  pcr  philosophiam,  nec  inanem  jactan- C  multasuntmembraincorpore,sednon  unum  actum 

habent?  Quia  nec  manus  loquitur,nec  os  operatur, 
nec  audiunt  nares,  nec  odorantur  aures;  sed  oculi 
vidcnt,  aures  audiunt,  os  loquitur,  nares  odorantur 
manus  opcrantur,  pedes  discurrunt;  tamen  unura 
est  corpus,  et  omnia  membra  se  indigent.  Non  enim 
possunt  manus  dicere  auribus  :  Non  estis  mihi  neces- 
sarix  [Cod.,  necessarii] ;  nec  aures  manibus:  Opera 
vestra  Jion  indigemus.  Scdsi  quid  patitur  unum  mem- 
brum,  compatiuntur  omnia  membra,  diccnte  Apo- 
stolo :  Vos  estis  coiyus  Christi,  et  membra  de  membris 
vestris.  Sed  neque  omnia  membra  cumdcm  actum 
habent,  quia  aliUs  est  in  Ecclesia  oculus  vidcndo  ; 
alius  os  qui  recte  prwdicat ;  aliusmanus  bonum  ope- 


tiam,-  sed  per  gratiam  sibi  datam  loquitur.  Est  enim 
multa  differentia  per  gratiam  loqucntis  ct  perhuma- 
nam  jactantiam.  Multi  enini  eluculento  sermone  et 
composito  loquuntur  rhetorice,  sed  auditores  suos 
non  aedificant;  ncminem  enim  ad  compunctionem 
possunt  incitare,  quia  quod  verbis  dicunt,  operibus 
destruunt.  Hi  tales  non  loquunturpcr  gratiam,qu8e 
data  cst  Paulo.  Et  e  regione  sunt  alii,  qui  non  ma- 
gna  cloqucntia,  sed  simplicitcr  tantum  et  incorapo- 
site  loquuntur,  attamen  auditores  suos  et  multos  in- 
fidcliura  convertorunt  potius  bonuin  opcrando.  Et 
hoc  est  loqui  per  gratiara,  quae  data  est  Paulo.  Omni- 
bus  qui  sunt  inter  vos,  scilicet  presby  teris,  diaconibus, 


et  oranibus  qui  sunt  in  ecclesia.  Sed  quid  est  quod  tv  rando,  taracn  non  polest  aliusaho  [Ita  Cod.]  diccre  : 


dicit,  nonplus  sapere  quam  oportet  sapere  ?  cura  nullus 
pleniter  orania  possit  scirc,  quianec  oculus  vidit,  nec 
auris  audivit,  quanta  et  qualia  lyra^paravit  Deus  dili- 
gentibusse.  Et  iterura :  Oaltitudo  divitiarumsapientiae 
et  scientiae  Dei !  quam  incomprehensibilia  sunt  judiria 
ejus,  et  investigabiles  vix  ejus !  Ex  parte  enim  cognosci- 
mus,  et  ex  parte  prophetamus.  Et  h'u\  dicit :  oranes 
schisraatici,omnes  superbi,qui  male  de  Deo  sentiunt; 
omnes,  qui  ea  docent  quae  nec  Dominus  nec  apostoli 
docuerunt,  hi  omnes  plus  sapiunt  quam  oportet 
sapere.  Potest  in  adversos  superbos  Romanos,  qui 
se  extollebant  adversus  olivam,  quibus  idera  dicit : 
Noli  gloriari  adversusramos ;  quodsigloriaris,  non  tu 
radicem  portanSf  sed  radix  te.  Dicit  ergo  :  Fractisunt 


Non  teindigco,  quia  oranes  nos  indigeraus;  sicut 
prfiedicator  quilibet  non  potest  dicere  subjectis:  Non 
vos  indigeo,  quia  necesse  habet  suraptus  accipere 
ut  valeat  iraplerc  officiuni  sibi  coraraissuni.  Dicit 
enira  apostolus  Paulus  :  Si  nos  vobis  spiritualia  se- 
minavimus,  magnum  est  si  carnalia  vestra  metamus  ? 

SlXGULI  AUTEM  ALTER  ALTERIUS  MEMBRA,  id  CSt,  egO  tibi 

sum  oculus,  ille  mihi  pes,  tumihi  manus  :  sic  invi- 
cem  onera  nostra  portamus,  unura  corpus  suraus, 
et  alter  alterius  raembra,  implentes  illud  :  Alter 
altei*ius  onera  portate,  et  sic  adimplebitis  legem  Chri- 
sti.  Et  hoc  in  Christo  Jesu,  quia  in  ipso  nobis,  et  per 
ipsum  omnis  toleranlia  datur,  et  dilectio,  ut  alt(  - 
rutrum  suflferre  posBimus, 


i^^rfM 


Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Romanos  (xii,  6)  :  Fratres,  habentes  donationem  se- 

ciindum  gratiam,  qux  data  est  vobis,  differentes. 

COMMENTUM  LUCLLENTII. 

Donum  non  ex  nostro,  sed  ex  donantis  pendet  A  tuas  aetemitates.  Qui   exhortatur   in    exhortando. 

Inter  docere  ct  exhortari  hoc  interest  :  major  est 
qui  docet  quam  qui  exhortatur ;  docere  non  potesl 
nisi  sit  doctus,  quia  qui  non  fuerit  discipulus  veri- 
tatis,  erit  magister  erroris.  Exhortari  vero  omnes 
possumus  dante  Deo,  quihonum  operatur,  et  caele- 
ros  ad  peragendum  hortatur.  Hinc  Apostolus  dicit 
ad  Titum  :  Haec  loquere  et  exhortare.  Et  Dominus  in 
Evangelio  :  Sic  luceat  lux  vestra  coram  hominibus  ut 
videant  opera  vestra  bona,  et  glorificent  Patrem  te- 
strutn  qui  in  ccelis  est. 

Qui  TRiBUiT  IN  siMPLiciTATE.  Dc  eleemosynariis  di- 
cit,  qui  ogentihus  neccssaria  prcehent.  Propter  il- 
lud  :  Cum  videris  nudum,  operi  eum,  et  camem  twm 
ne  dcspcxeris.  Quod  qui  facit,  cum  simplicitale  de- 


arbitrio.  Sed  donationes  quae  donantur,  quas  in  se- 
quentibus  Apostolus  enuraeratus  est,  superius  per- 
tincnt  uhi  dixerat  :  In  uno  corpore  multa  membra 
habemus ;  et  rectc  donationes  vocantur,  quia  desuper 
dantur  :  Omne  enim  datum  optimum  et  omne  donum 
perfectum  de  sursum  cst.  Et  illud  Pauli  :  Quid  enim 
habes  quodnonaccepisti,  etsi  acgepisti,  quid  gloriaris, 
quasinon  acceperis?  Et  rcctedicit :  secuxdum  gratiam 
QU.*:  data  est  vobis,  differentes  ;  quia  quantum 
gratiasanctiSpiritustrihuit,  tantumquis  accepit,  si- 
cutsuperius  dixerat :  Unicuiquc sicut  Deus  divisitmen- 
surum  fidd.  Non  cnim  quilihet  hoc  aut  illud  quod 
vult  accipit,  sed  gratia  sancli  Spiritus  illi  largiri  di- 
gnatur.  Et  hene  difTerentcs,  quia  differt  una  dona- 


tio  ah  alia.  Ego  enim  haheo  quod  alius  non  hahet,  B  het  facere,  non  cum  irrugata  facie.  Hilarem  enim 


et  tu  hahesquod  ego  careo,  etille  alius  hahctquod 
nec  ego  nec  tu  hahcmus.  Sic  differt  una  ah  alia 
donatione.  Alii  datur  jyer  Spiritum  sermo  sapientiw, 
alii  sermo  scientiw.  NuIIus  omnia  hahet  nisi  ipse 
solus,  super  quem  septiformis  Spiritus  requievit, 
cui  non  ad  mensuram  dat  Deus  Spiritum.  Ca»lerum 
fldeles  inter  omnes  hahent  omnia. 

Sive  prophetia  secundum  rationem  fidei.  Jam  in- 
cipit  enumerare  donaliones  qua?  sint,  primo  loco 
ponens  prophetiam.  Prophetia  dicitur  qua^  non  in 
praesenti  videtur,  sed  in  futuro  protendit.  Et  hene 
dixit,  secundum  rationem  fidei,  quia  fides  illam  pro- 
raeruit.  Nam  lex  vel  prophetia  secundum  fidem  da- 


datorem  diligit  Deus;  et  si  hilarem  diligil,  trislera 
sine  duhio  odit.  Et  alihi :  In  omni  dato  hilarem  fac 
vultum  tuum.  Vel  cum  simplicitate  facit,  ne  laudem 
captetur  ah  hominihus.  Et  propter  illud :  Cum  fads 
elemosynam,  nesciat  sinistra  tua.  Qui  pr.eest  in  sol- 
LiciTUDiNE.  De  his  dicit,  qui  propsunt  in  Ecclesia,  qui 
locum  magistcrii  accipiunt,  admonet  ut  solliciti  sint 
supra  gregem  sihi  cominissum,  ne  aliquis  propler 
ejus  inertiam  pereat,  et  dicatur  ei :  Sanguinem  ejus 
de  manu  tua  requiram.  Quos  idem  admonet  dicens: 
Attendite  vobis  et  universo  grcgi.  Et  iterum  :  Pascite 
qui  in  vobis  est  gregem  Dei.  Qui  miseretur,  in  hilari- 
TATB  facere  dehet,  juxta  pra?fatam  rationem.  Vel 


tur,  quia  quantum  quishahetndem,  tantum  accipit^  qui  nescienti  littcras  imhuit,  cum  hilarilate  facere 
a  Domino,  Christo  dicente :  Sicut  credidisti,  fiat  ti-      dehet,  sicut  dictuin  est :  In  omni  dato  hilarcm  fac 


bi.  Et :  Si  bcne  habucritis  fidem  ut  granum  sinapis, 
diceretis  huic  monti:  ToUc7*c  et  mittei^e  in  mari,  ohedi- 
ret  vobis.  Et  iii  Veteri  Testaraento  legimus  quosdam 
per  fidem  Deo  placuisse ;  sicut  Ahraham,  dc  quo 
scriptum  est :  Credidit  Ahraham  Deo,  et  putatum  est 
illi  ad  justitiam.  Sed  magis  in  Novo;  Sive  ministe- 
RiUM  [Cod.,  mysleriuml ;  in  ministrando.  De  raini» 
stris  Ecclesiai  dicit,  scilicetdiaconihus,  suhdiaconi- 
bus,'  et  carteris  ordinihus,  qua^  qui  accipit,  fideliter 
et  sollicite  exercere  dehet,  propler  illud  :  Quis  putas 
est  fidelis  dispensator  et  prudens,  quem  constituit  Do- 
minus  suus  super  famiham  suam?  Et  si  quis  raini- 
strat,  tanquara  ex  virtute  quam  administrat  Dcus. 


vuHum  tuum.  Dilectio  sine  simulatione.  Fingere  re- 
prohorura  est,  qui  timent  ne  puniantur  ;  diligere, 
filiorum,  et  ideo  nulla  finctio  dehet  esse  in  Christia- 
no.  Mulli  videntur  diligere  foris,  interius  machinao- 
turmaluni:  quorum  typum  Joah  tenuit,  qui  tencns 
manu  sua  mentura  Aniasa?,  defixit  gladium  in  ven- 
trem  ejus.  De  talihus  scriptum  est :  Simulator  ort 
decipit  amicum  suum,  Et  Psalmista  :  Vana  locutisuni 
unusquisque  ad  proximum  suum.  Et  iterum  :  0"*  ^O' 
quuntur  pacem  cum  proximo  suo,  mala  autem  smt  in 
cordibus  eorum.  Sed  viri  Christiani  dileclione,  sicut 
dixi,  nonsiraulata  dehent  esse,  sed  cum  exhibiUone 
operis,  propter  illud  :  Qui  viderit  fratrem  suum  ni  - 


Sive  qui  docet  in  doctrina.  De  doctorihus  Ecc\esisi  ry  cessitatem  patientemf  et  clauserit  viscera  sua  ab  eo, 


dicit,  qui  ministeriura  praedicationis  acceperunt  rv 
deles  servi,  et  non  ahscondunt  quod  acceperunt. 
Scriptum  est  enim :  Sapientia  abscondita,  et  thesau- 
rus  invisus,  quae  utilitas  in  utrisque  ?  Et  Daniel  di- 
cit :  Docti  fulgebunt  ut  splendor  firmamenti;  et  qui 
adjuititiam  erudiunt  plurimon,  .«??>'/^  stdlpe  in  perpe- 


quonipdo  charitas  Dei  manet  in  eo  ? 

Odientes  malum  ,  ADHiCRENTES  BONO.  Odientes 
malum,  id  est  diaholum,  de  quo  Dominus  dicit  in 
Evangelio  :  Malus  homo  superseminavit  zizaniam  in 
medio  tritici,  et  abiit,  et  venit  malus,  et  rapuit.  Ad- 
haerentes  bono,  id  est  ChristOy  dicentes  ctim  Psal- 


Sil^  !N  CAP.  Xn  AD  ROMANOS.  ild 

mista  :  Mihi  auiem  adhaerere  Deo  bonum  est.  Aliter  :  ^  detur,  non  est  spes,  sed  quae  uon  videtur.  In  omnibus 


odit  malum,  id  est  vitia  et  peccata.  Adhaerentes  bo- 
no,  virtutibus  spiritualibus,  quas  enumerat  Paulus 
dicens  :  Fructus  est  spiritus,  charitas,  gaudium,  pax, 
patientia,  et  csetera  his  similia.  Non  edim  sufficit 
odire  malum,  nisi  e  contrario  adhaereatur  bono.  De 
quo  Psalmista  dicit :  Declina  a  malo  et  fac  bonum, 
Ante  certe  malum  odire  debemus  hominem,  scilicet 
non  naturam  ejus,  sed  vitium.  Sicut  ille  faciebatqui 
dicebat  :  Iniquos  odio  habui,  Adhaerere  bono  pro- 
pter  illud :  Cnm  sancto  sanctus  em.  Charitate  fra- 

TERNITATIS    INVICEM     DIUGENTES.     Ibi    CSt     CUim    VCra 

frateraitas,  iibi  est  vera  charitas,  et  ideo  invicem 
diligere  dcbemus,  dicente  Domino :  In  hoc  cogno- 
scent  omnes  quia  mei  estis  discipuli,  si  dilectionem  ha- 


enim  quse  patimur  propter  spem  gaudere  debemus, 
monente  Jacob  apostolo  :  Omne  gaudium  existimate 
vos,  fratres  mei,  cum  in  variis  tentationibus  incide- 
ritis.  Spe  gaudentes,  in  tribulatione  patientes.  De 
gaudio  enim  spei  tolerat  tribulationes,  scilicet  multo 
majora  esse  quse  pro  illis  promissa  sunt  praemia.  Et 
ideo  in  omnibus  tribnlationibus  gaudere  d«*bemu3, 
propter  illud  :  Beati  qui  persecutionempatiuntur  pro- 
pter  justitiam.  Et  iterum  :  Si  quid  patimini  propter 
justitiam,  beati. 

Orationi  instantes.  Necessaria  est  valde  oratio, 
quia  ut  tribulatio  possit  tolerari,  precibus  est  insi- 
stendum.  Prajstat  enim  vobis  auxilinm  in  adversis 
oratio  assidua.  Et  ideo  prsecipit  orationi  insistere. 


bueritis  ad  invicem.  Sciendum  est  enim  quia  fratresB  Et  Dorainus  in  Evangelio  :  Orate  ne  fiat  fuga  vestra 

hiemevelsabbato.  Et  Pctrus  :  Vigilate  itaque  orantes, 
omni  tempore.  NECEssiTATinus  sanctorum  communican- 
TEs.  Dupliciter  intelligi  potest,  scilicet  ut  sancti  tri- 
bulantur,  sic  cum  illis  contribulemur,  propter  il- 
lud  :  Si  fuerimus  socii  passiQnum,  simul  et  resurre- 
ctionis  erimus.  Et  illud  :  Scientes  eamdem  passionem 
ei,  qiue  in  mundo  est,  verae  fraternitati  fieri.  Vel  certe 
ad  fidem  venientes,  infideles  eorum  substantiam  di- 
ripiebant,  qiios  idem  Apostolus  laudat ;  Nam  et 
vincti  compassi  estis,  et  rapinam  bonorum  vestrorum 
cum  gaudio  suscepistis.  Hortabat  &  cseteros  Aposto- 
lus  :  Recordamini  fratrum  [Cod.,  fratribus]  qni  erant 
in  Jerusalem.  Sicut  tunc,  ita  et  nunc,  necessitatibus 


uterini  in  tantum  se  diligunt,  ut  unusproalio  morti 
se  tradat.  Et  si  illi  tantum  se  diligunt,  quaiito  ma- 
gis  spirituales  se  debent  diligere  !  Omnes  enim  re- 
dempti  in  Christo  fratres  sumus,  Domino  dicente  : 
Omnes  enim  vos  fratres  estis.  De  qua  fraternitate 
sanctus  David  dicit :  Fxce  qnam  bonum  et  quam  ju- 
cundum  habitare  fratres  in  unum  Honore  invicem 
pR^VENiENTES,  id  cst  antcvcnientes.  Omnes  enim 
nos  invicem  diligere  debemus  et  honore  priEvenire, 
propter  ilhid  :  Cum  vocatus  fueris  ad  nuptias,  non 
discumbas  in  proximo  loco.  Dicit  ct  alibi  idera  :  Alter 
alterius  onera  portate,  et  sic  adimplebitis  legem  Chri- 
sti.  Non  enim  debes  exspectare  ut  quis  te  prius  dili- 


gat,  sed  tu  potius  eum  debes  praevenire  diligendo,  ^  sanctorum  communicandum ;  hoc  est  in  cibo,  et  po- 


quia  si  te  alius  prior  diligat,  jam  non  tam  magnam 
habes  mercedem.  Si  enim  diligis  eos  qui  te  diligunt, 
quam  mercedem  habebis  ?  nonne  cthnici  hoc  faciunt  ? 
SoLLiciTUDiNE  NON  PiGRi.  Superius  dixcrat ,  qui 
prxest  in  sollicitudine  ;  et  hic,  sollicitudine  non  pigri. 
Superius  admonuerat,  hic  omncs  hortatur.  Sed  quid 
est  quod  dicit :  Sollicitudine  non  pigri,  cum  Dominus 
dicat :  Nolite  solliciti  esse  ?  Et  ipse  alibi :  Nihil  soUiciti 
sitis.  In  his  enim  qua?  Dei  sunt,  quae  animse  neces- 
saria  sunt,  non  pigri,  non  sollicili  esse  debemus, 
scilicet  in  jejuniis,  in  vigiliis,  et  oratione,  et  his  si- 
milibus.  Caeterum  de  transitoriis  et  caducis  solliciti 
esse  non  debemus.  Spiritu  ferventes  ;  id  est  calen- 
tes,  propter  illud  :  Utinam  frigidus  esses  aut  calidus! 


tu,  et  vestimento,  et  in  omnibus  quaj  indiget  frater. 
Qui  enim  habuerit  substantiam  mundi,  et  viderit  fra- 
trem  suiim  necessitatem  patientem,  ^t  clauserit  viscera 
sua  ab  eo,  quomodo  charitas  Dei  manct  in  eo  ?  Hospi-* 
talitatem  sectantes.  Magna  virtus  est  hospitalitas. 
Per  hanc  quidam  placuerunt  Deo,  angelis  hospitio 
receptis  ;  sicut  Abraham  vel  Loth,  qui  propter  ho- 
spitalitatem  de  Sodoma  liberari  meruerunt.  Legimus 
enim  quod  non  solum  vcnientes  suscipiebat,  sed 
trahebat ;  unde  et  angelos  in  suo  hospitio  suscipere 
meruit.  Hic  datur  intelligi,  quia  hospiles  non  solum 
invitandi,  verum  etiam  trahendisunt.  Inter  suscipere 
hospitem  et  hospitalitatem  sectari,  multa  distantia 
est.  Multi  hospites  ad  se  venientes  suscipiunt,  sed 


sed  quia  tepidus  es,  incipiam  te  evomere  ex  ore  meo.  J)  non  est  hoc  hospitalitatem  sectari.  Sed  qui  circum- 


In  tepidis  enim  nauseatur  Dominus,  in  frigidis  iuju- 
riam  patitur,  in  ferventibus  inhabitat.  Judas  enim 
quia  tepidus  erat,  evomuit  eum  Deus.  Sicut  enim 
succensse  oUse  non  appropinquant  muscse,  tepidse 
vero  superinsedunt  [Ita  cod.) ,  sic  qui  ferventes 
sunt  in  illo  igne,  de  quo  Dominus  dicit :  Igneyn  veni 
mittere  in  terrajnf  et  quid  volo  nisi  ut  accendatur  ? 
illis  appropinquare  non  audent  maligni  spiritus, 
tepidum  vero  illudunt.  Et  ideo  in  bono  opere  non 
tepidi,  sed  ferventes  esse  debemus.  Domino  ser- 
viENTEs,  id  est  ejus  prfficeptis  obedientes.  Spe  gad- 
dentes.  Spe  gaudet  qui  non  respicit  ea  quae  videt, 
sed  futurum  exspectat  gaudium.  Spes  enim  quse  vi- 

■  Ita  etiam  Cicero  pro  Archia  Class,  AA,  t.  ii, 


eunt  vicos  et  plateas,  invitos  trahentes  hospites  ad 
domum  suam,  isti  sunt  sectatores  hospitalitatis.  Ha- 
bemus  euim  scriptum  quod  duo  discipuli  Domini 
eum  ad  hospitium  cogentes,  in  fractione  panis  co- 
giioscere  meruerunt,  quem  per  totum  spatium  iti- 
neris  non  cognoverant.  Scriptum  est  enim  :  Non 
auditores  legis  justi  sunt  apud  Deum,  sed  et  factores 
legis  justificabuntur.  Hinc  Dominus  in  line  dicet  : 
nospes  fui,  et  suscepistis  me. 

BeNEDICITE    PERSEQDENTIBUS  VOS,  BENEDICITE  ET   NO- 

LiTE  maledicere.  Ipsum  est  quod  et  Doininus  dicit : 
Orate  pro  persequentibus  et  calumniantibus  vos.  Hoc 
enim  et  ipse  prior  fecit,  quando  in  cruce  pro  cruci- 

pag. 248. 


849  LUCULENTII  »0 

figenlibus  se  rogavit  Patrem,  dicens  :  Pater,  ignosce  ^  talibus  flendum  est,  qiiia  scriptum  est :  Beati  qui  /u- 


illis,  non  enim  sciunt  quid  faciunt.  Sicut  et  nos  ini- 
micisnostrisbonum  potiusquam  malum  reddere  de- 
bemus,  propter  illud  quod  monet  Petrus  :  Non  red- 
dentes  malum  pro  malo,  nec  maledictum  pro  male- 
dicto,  sed  e  contrario  bencdicentes.  Multi  sunt  qui 
non  maledicunt,  sed  e  regione  benedicunt.  Isti  im- 
plent  apostoli  Pauli  praiceptum  :  Gaddere  cum  gau- 
DENTIBUS,  FLERE  CUM  FLENTiBUS.  Evidentcr  percun- 
ctandum  est  cum  quibus  gaudendum,  cum  quibus 
sit  flendum.Nonest  gaudendum  cumhisquigaudent 
in  acquisitione  rerum  tempoi-alium,  in  copiaauri  et 
argenti,  et  in  venustate  mulierum,  in  procreatione 
filiorum,  qui  laitantur  cum  male  fecerint,  et  exsnl- 
tant  in  rcbus  pessimis.  Gum  his  taiibus  non  est  gau- 


gent,  quoniam  ipsi  consolabuntur,  MeUus  est  ire  ad 
domum  luctus,  quam  ad  domum  gaudii,  convivii  exul- 
tantis  [Cod.,  cibi  tantis]. 

Idipsum  iNvicEM  SEXTiENTES.  H8BC  sententla  in  su- 
perficie  obscurior  videtur  caeteris ;  attamen  idipsum 
invicem  sentire  debemus,  quod  variare  non  licet, 
scilicet  quod  sentis  de  Palre,  hoc  de  Filio,  hoc  de 
Spiritu  sancto.  Sicut  habes  in  psalmo  :  Inpace  ui 
idipsum,  obdormiam  et  requiescam,  Potest  aliler  in- 
tclligi,  quod  dicit  idipsum,  scilicet  ut  unanimes  una 
voluntate  simus,  sicut  de  primitiva  Ecclesia  in  Acti- 
bus  apostolorum  :  Erat  illis  cor  unum  et  anima  una. 
Ut  unanimes  uno  ore  honorificetis  Deum  et  Patrem  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi.  Vel  certe  de  tribulationibus 


dendum,quiado  his  scriptum  est  :  V3e  vobisqui  ride-  B  inteUigi  potest  in  compatiendo  caeteris,  sicut  supra : 


tis  nunc  !  quia  lugebitis  et  flebitis.  Sed  cum  ilHs  est 

gaudendum  qui  gaudent  pro  spe  vitai  aiterna?,  qui- 

bus  dicit  Dominus  :    Gaudete,  quia  nomina   vestra 

scripta  sunt  in  ccelo.  Vel  cum  eis  qui  in  persecutioni- 

bus  positi  gaudent,  tenentes  apostoli  Jacobi  praicep- 

tum  qui  dicit :  Omne  gaudium  existimate  vos,  fratres 

mei,  cum  invariis  tentationibus  incideritis.  Talibus  Do- 

minus  dicit:  Iterumvidebo  vos,  et  gaudebit  cor  ves- 

trum.  Flendum  quoque  non  cum  illis  est  qui  dolent 

in   amissione  rerum,  in  morte  parentum,  sed  cum 

illis  flere  debemus,  qui  propria  peccata  deplorant, 

conversi  ad  fidom,  cpiod  nequiter  egerunt  deflentes, 

sicut  illc  facicbat  qui  diccbat :    Ego  enim  sum  mini- 

mus  apostolorum,  qui  non  sum  dignus  vocari  aposto-  p  homiuibus  angelos. 

lus,  quoniam  persecutus  sum  Ecclesiam  Dei.  Gum  his 


Gaudere  cum  gaudentibus,  flere  cum  flentibus  :  si  quid 
patitur  unum  membrum,  compatiuntur  omyiia  mem- 
bra :  et  si  fuerimus  socii  passionis,  simul  et  consolatio- 
nis  erimus.  Non  alta  sapientes,  sed  humima  respi- 
ciENTES.  Quia  superbis  Deus  resistit,  humilibus  autem 
dat  gratiam.  Et  alibi  scriptum  est  :  quia  radix  om- 
nium  malorum  essuperbia.  Et  Psalmista  :  Alta  a  longe 
agnoscityid  estsuperbiam.  Et  ideo  juxta  apostoHPe- 
tri  pra»ceptum,humiliari  nos  debemus  in  conspectu 
Dci.  Dominus  enim  sic  ait :  Super  quem  requiescam, 
nisi  super  humilem  et  quietum,  et  trementem  verba 
mea  ?Et  :  Discite  a  mequia  mitissum  et  humiliscorde. 
Superbia  de  angelis  dsemones  fecit  humilitas  vero  de 


V. 

Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Romanos  (xii,  16)  :  Fratres,  nolite  esse  prudentes 

apud  vosmetipsos. 

GOMMENTUM  LLGILENTII. 


Superiori  capitulo  dixerat  :  Non  alta  sapienteSy  id 
est  superba.  Subdit  :  Nolite  f.sse  prudentes  apud 
vosMETiPsos.  Duas  novimus  prudcntias,  Dei  et  dia- 
boli,  carnis  et  spiritus.  De  prudentia  Dei  idcm  ipse 


dit,  fihus  est  Adse ;  quibonum  pro  bono,filius  est  bo- 
minis  ;  qui  malum  pro  bono,  iUius  est  diaboli :  sicut 
Judffii  quibus  Dominus  multabona  opera  ostendit  pro 
quibus  occiderunt  eum.  Et  ideo  filii  diaboli  appellati 


dicit :  Estote  prudentes  sicut  scrpentes.  De  pnidentiaT|  sunt,  Domino  eis  dicente :  Vos  ex  patre  diaboli  *es/is 


carnis  idem  apostohis  dicit  :  Prudentia  carnis  mors 
est ;  et  :  Va?  qui  sapientes  estis  in  oculis  vestris,  et  co- 
ram  vobismetipsis  prudentes  !  Et  notandum  quia  non 
dixit  tantum,  nolite  esse  prudentes ;  sed  cum  omni 
additamento,  apud  vosmctipsos.  Apud  semetipsum 
prudensest  ille  qui  ulcisci  se  vult  deinimicosuo,  qui 
malediccnti  seremaledicit,percutientem  sepercutit. 
Hic  talis  apud  semetipsum  prudens  est.  Nos  pruden- 
tiam  animse  tenere  debemus,  ut  possimus  resistere 
nialo  :  prudentiam  carnisnequaquam,  utnosulcisca- 
mur.  Nri.Li  malum  pko  malo  reddentes.NuHus  nostrum 
malum  promalo  redderedebemus  [debet],  sed  potius 
pro  malo  bonum :  propter  illud :  Orate  propersequen- 
tihus  et  cahmniantibusvos.  Qui  malum  pro  malo  red- 


Qui  vero  reddidit  bonum  pro  malo,  iiJius  est  Dei, 
qui  pro  Judaeis  crucifigentibus  oravit  dicens  :  Pater, 
ignosce  illis,  quia  nesciunt  quod  faciunt,  Provu)extes 
bona  non  tantum  coram  Deo,  sed  etiam  coram  omm- 
Bis  HOMiNiBus.  Id  est  facientes  bona,  ostendentes bo- 
num,  operantes  bonum,  non  ut  ab  hominibus  lau- 
des  caplemini,  propter  illud  :  Attendite  ne  justitiam 
vestram  faciatis  coram  hominibus,  ut  videammi  ab 
eis  ;  sed  propter  intentionem  vitae  seternse,  vcl  ul 
coeteris  bonum  exemplum  ostendamus,  Domino  di- 
cente  :  Sic  luceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut  ii- 
deant  opera  vestra  bona,  et  glorificent  Patremvestrttm 
qui  in  coiHs  est.  Et  illud  ApostoH  :  Conversationem 
vestram  inter  gentes  habentes  bonam,  ut  in  eo  (piod  de- 


^  Dc  patre  diaboli  videndus  est  Photius  in  Amphilochianis. 


621 


LN   CAP.  XUl  AD  RUMAiNOS. 


Hl 


tractant  de  vobis  tanquam  de  makfactoribus,  ex  bonis  ^  mola  asinaria  in  collo  ejus,  et  demergaiur  in  profun- 

operibus  vos  considerantes,  glorificent  Dominum  in  die 

visitationis.  Omnibus  hominibus  dicit,  Judseis,  Bar- 

baris  et  Scytbis,  Grsecis,  Latiuis,  et  omnibus  omni< 

no,  bonum  exemplum  ostendere  debemus ;  coram 

Deo,  ut  illi  placeamus ;  coram  hominibus,  ut  nos  imi- 

tentur. 

Sl  FIEBl  POTEST,  QUOD  EX  VOBIS  EST,  CUM  OMNIBUS  HO- 

MiNiBus  PACEM  HABENTEs.  Quantum  iu  uobis  est,  cum 
omnibus  hominibus  pacem  habere  debemus,  et  di- 
cere  cum  Psalmista  :  Cum  his  qui  oderunt  pacem 
eram  paci/icus,  Sed  heec  humana  fragilitas  dicere 
solet :  Quomodo  pacem  habere  possuni  cum  eo  qui 
me  persequitur,  qui  mihi  res  meas  aufert  ?  Audi 
eumdem  apostolum  dicentem  :  Dilectio  f>roximi  ma- 


dummaris.  Ergo  illi  ultio  resenranda  est,  qui  ita  no- 
vit  ulcisci  injunas  sanctorum. 

SeD    SI    ESURIERIT    INIMICDS  TUD^,    CIBA    ILLDM.    NOU 

sufQcit  aiicui  malum  pro  malo  non  reddere,  nisi  e 
contrario  non  dederit  vel  tribuerit  ea  quae  indiget ; 
propter  illud  :  Qui  habuerit  substantiam  mundi,  et  vi- 
derit  fratrem  suum  necesse  habere,  et  clauserit  viscera 
sua  ab  eo,  quomodo  charitas  Dei  manet  in  eo  ?  Et 
specialiter  verbo  praedicationis  uniisquisque  prout 
valet  proximum  cibare   debet.  Hoc  enim  faciens, 

CARBONES  IGNIS  CONGERES  SUPER  CAPDT  EJDS.  Sunt  HOU- 

nulli  qui  ea  intentione  cibant  inimicos  suos,  ut  car- 
bones  ignis,  hoc  est  poenas,  illis  ingerant.  Qui  enim 
taliter  cibat  vel  potat  inimicum  suum,  non  eum  di- 


lumnon  operatur,  Ceeterum,  si  quis  paganus,  si  quis B  ligitsicut  se.  Sed  non  taliter  cibare  vel  potare  debe- 


schismaticus,  si  quis  haereticus,  de  via  veritatis  de- 
viare  vult,  pacem  cum  eis  habere  non  possumus  nec 
debemiis.  Sed  melius  est  permittere  scandalumnasci, 
quam  ut  veritas  Christi  relinquatur.  Cseterum  in 
illis  naturam  diligere,  vitiura  odire  debemus.  Non 

VOSMETIPSOS  DEFENDENTES,  CHARISSIMI,  id   CSt  ulcisceU- 

tes.  NuUus  enim  nostrum  semetipsum  defendere 
debet,  propter  illud  :  Si  quis  te  percusserit  in  dextera 
maxilla,  praebe  ei  et  alteram,  Et :  Oratepropersequen- 
tibus  et  calumniantibas  vos,  Duobus  etenim  raodis 
LOCUM  ih£  dare  debemus,  scilicet  aut  non  resistendo, 
aut  certe  fugiendo.  Locum  irse  dare  debemus  non 
resistendo,  non  remaledicendo,  non  repugnando,  non 


mus  inimicum  nostrum,  sed  potius  ut  eum  conver- 
tamus  ad  nos.  Ut  qui  ante  nos  exosos  habebat,  inci- 
piat  diligere.  Qui  taliter  diligit  inimicum  suum,  car- 
bones  ignis  illi  congeret  super  caput,  hoc  est  amo- 
rem  chavitatis.  «Carbones  enim  mortui,  si  vivo  con- 
jungantur,  solent  accendi.  Sic  et  is  qui  ante  nos 
exosos  habebat,  si  videut  se  diligi  a  nobis,  incipit  et 
ipse  diligere  nos.  Scriptum  enira  est :  Cum  sancto 
sanctus  eris,  Hi  sunt  carbones  de  quibus  dicit  pro- 
pheta  :  Habes  carbones  ignis,  sede  superbos,  hi  erant 
tibi  in  adjutorium,  Caput  vero  illud  intelligere  debe- 
mus,  de  quo  Dominus  in  Evangelio  :  Levate  capita 
vestra,  quoniam  appropinquabit  redemptio  vestra  Noli 


reluctando,  juxta  praefatum  testimonium.  Locum  irae  p  vinci  a  malo,  sed  vince  in  bono  malum.  Noli  vinci  a 
dare  debemus  fugiendo,  sicut  et  ipse  Dominusfecit,      malo,  id  est  ab  eo  qui  te  persequitur  et  odit  :  si  te 


qui  fugiendo  ex  ^gypto  declinare  voluit.  Et  alibi 
cum  lapidare  eum  vcllent,  abscondit  se  ab  eis,  quando, 
sicut  dicit  Evangelium,  tulerunt  lapides  utjacerent 
in  eum,  Jesus  autem  abscondit  se  et  exivit  de  templo. 
Et  de  eo  scriptum  est  quia  ccBpit  Jesus  facere  et  do- 
cere,  Melius  est  enim  fugiendo  locum  dare,  quam 
superbe  manendo  residere  [pro  re^istere] .  Mihi  vin- 

DICTAM,    EGO  RETRIBUAM,    DICIT   DOMINDS.    Sic    SC   dicit 

Dominus  injuriara  sanctorum  vindicaturum  quasi 
suam.  Et  ideo  nullus  nostrum  seipsum  vindicare  de- 
bet,  quia  habemus  ultorem  Deum  qui  nostras  inju- 
rias  quasi  suas  vindicaturus  est.  Qui  per  prophetam 
dicit :  Qui  tangit  vos,  quasi  qui  tangit  pupillam  oculi 
mei.  Et  in  Evangelio  :  Qui  scandalizaverit  unum  ex 
his  pusillis,  qui  in  me  credunt,  oportet  ut  suspendatur 


similem  sibi  fecerit,  victus  es  ab  co.  Sed  vince  in  bo- 
no  malum,  id  est  in  patientia  vince  ejus  malitiam. 
Aliter :  Noli  vinci  a  malo,  id  est  a  diabolo,  de  quo  in 
Evangelio  scriptum  est,  quod  malus  homo  supersemi- 
navit  zizaniam  in  medio  tritici  et  abiit.  Et  illud  :  Aut 
facite  arborem  malum  et  fructus  ejus  malos ;  quo  in- 
telligitur  diabolus  et  mala  ejus  opera.  Bonus  autem 
Christus :  unde  dicitur  :  Aut  facite  arborem  bonam  et 
fructus  ejus  bonos.  De  quo  in  psalmo  :  Mihi  autem 
adh3drere  Deo  bonum  est.  In  bono  vince  malum,  in 
Christo  diabolum.  Aut  certe  noli  vinci  a  malo,  id  est 
a  peccato,  ab  opere  carnis.  Sed  vince  in  bono  malum, 
id  est  in  fructu  spiritus.  De  quo  idem  apostolus  dicit : 
Fructus  autem  spiritus  est.  Vince  malum,  id  est  pecca- 
tum,  mortificando  opera  carnis. 


VI. 


Lectio  EpistolaB  bealiPauli  apostoli  ad  Romanos  (xiii,  8) :  Fratres,  neminiquidquam  debeatis, 

ntsi  ut  invicem  diligatis. 

COMMENTUM    LUCULENTIL 

Superius  admonueratApostoIusRomanosonmibusn  ligatis.  Hoc  ipsum  et  Dominus  facere  prcecipit  cum 
debitumpersoIvere,dicens:jReddtYeomni6usde6ttum,  dicit :  Beddite  quae  sunt  Caesaris  Cxsari,  et  quae  sunt 
cui  tnbutufn  tributum,  cui  honorem  honorem,  cui  ti-  Dei  Deo.  Est  enim  debitum  quod  ita  persolvere  de- 
moremtimorem,  cuivectigalvectigal;n\incsubinfeTiei  bemus  :  id  est  si  aliquis  nos  Isesit  vel  injuriatus  est, 
dicit :  Nemini  qdidqdam  dkbeatis,  nisi  dt  invicem  di-      hocdebitum  persolvere,  ut  ultra  malum  prohoc  non 


JMl  LUCULENTU  ^4 

respoiideamus.  Ut  libere  audeamus  dicere  in  ora-  ^  dunt,  Non  falsum  testimonidm  dices  :  similitcp  intel- 


tione  Dominica :  Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  nos 
dimittimus  debitoribus  nostris.  Quod  ille  servus  fa- 
cere  noluit,  cui  a  domino  dimissa  sunt  decem  mil- 
lia  talenta,  et  ipse  conservo  centum  denarios  noluit 
dimittere.  Est  aliud  debitum,  scilicet  peccatum, 
quod  ita  persolvere  debemus,  ui  ultra  ad  illud  non 
redeamus.  De  quo  alio  loco  idem  apostolus  dicit  : 
Lebitores  sumus  non  carni,  ut  secundum  camem  viva- 
mus,  Et  est  debitum,  quod  ita  solvere  debemus,  ut 
semper  teneamus  ;  ita  tenere,  ut  solvamiis  semper : 
scilicet  charitas,  quam  semper  solvere  et  semper  te- 
nere  debemus.  Iloc  est  quod  dicit,  nemini  quidquam 
debeatis,  nisi  ut  invicem  diligatis,  Quia  nunquam  a 
dilectione  proximi  cessare  debemus,  scilicet  esurien- 


ligendum  est,  quia  qui  fratrem  diligit  sicnt  semet- 
ipsum,  contra  eum  falsum  testimonium  proferre  non 
potest ;  propter  illud  quod  scriptum  est :  Palsus  te- 
stis  non  erit  impunitus.  Sicut  nec  illi  duo  senes  fue- 
runt,  qui  contra  Susannam  falsum  dixerunt  testimo- 
nium.  Et  in  passione  Domini  et  in  beati  Stephani  le- 
gimus  falsos  tcstes  adfuisse,  quorum  nullus  impuni- 
tus  esse  potuit. 

NoN  coNcupiscEs  REM  pROXiMi  TDi.  Sicut  supenus  di- 
ximus,  ita  intelligendum  est.  Sed  est  alter  proximus, 
videlicet  Dominus  Jesus  Christus,  qui  cum  esset 
Deus  noster,  proximus  fieri  dignatus  est,  sicut  ipse 
in  parabola  hominis  qui  descendebat  a  Jerusalemin 
Jericho,  et  incidit  in  latrones,  dicit.  Cum  enim  diiis- 


ti  cibum,  sitienti  potum,  algenti  vestimentum,  etB  sct  quod  sacerdos  et  levita,  viso  saucio   pertransis- 

sent,  et  miserti  non  sunt,  Samaritanus  transiens 
misertus  est  :  statim  subintulit  :  Quis  horum  trium 
videtur  tibi  proximus  fuisse  illi  qui  incidit  in  latro- 
nes  ?  At  ille  dixit :  Qui  fccit  misericordiam  in  illo, 
Hunc  dicit  proximum,  qui  diligit  omnem  legem,  et 
universa  mandata  in  ejus  amore  complet:  De  quo 
scriptum  est  :  Finis  legis  Christus.  Neque  ullo  pacto 
fieri  potest,  ut  ex  toto  corde  totisque  visceribus  suis 
quis  diligens  Christum,  faciat  aliquid  qiiod  non  pla- 
ceat  Christo.  Non  enim  adulterat  verbum  illius,  si 
veraciter  eum  diligit ;  sicut  nec  apostolus  faciebat, 
qui  dicebat :  Non  sumus  adulterantes  verbum  Bci, 
sed  sicut  ex  Deo  coram  Deo  in  Christo  hquimur,  Et 


csetera  quai  iudigere  videmus,  exhibeamus,  et  sem- 
per  Deum  toto  corde  diligere,  proximum  sicut  nos- 
nietipsos.  Et  hoc  indeficienter,  propter  illud  :  Qui 
perseveraverit  usque  in  finem,  hic  salvus  erit.  Hinc 
idem  apostolus  dicit  :  Alter  alterius  onera  poi'tate. 
Et  Dominus  ipse  :  Mandatum  novum  do  vobis,  ut 
diligatis  'invicem,  Qui  enim  diligit  phoximum,  legem 

IMPLEVIT. 

Dilectio  et  in  Veteri  Testamento  et  in  Novo  obti- 
net  principatum.  In  Veteri  habemus  scriptum  :  Dili- 
ges  Dominum  Deum  tuum  ex  toto  corde  tuo,  ex  tota 
anima  tua,etproximumtuum  sicut  te  ipswn.  In  Novo 
Dominus  recapitulat,  cuin  legis  perito  iuterroganti, 


quod  esset  raaxinium  omniuni  et  priinum   nianda-  ^  propheta  in  psalmo  :  Perdidisti  omnes  qui  fomican- 


tum,  Domiims  ait :  Diliyes  Dominum  Deum  tuum  ex 
toto  corde  tuo,  et  ex  tota  onima  tua,  et  ex  tota  mentc 
iua.  Hoc  est  maximum  et  primum  mandatum.  Secun- 
dum  autem  simile  est  huic  :  diliges  jy^^oximum  tuum 
sicut  te  ipsum.  Proximum  hoc  in  loco  non  consan- 
guiiieum  tantum  intelligere  debenuis,  sed  omiiem 
homiuem.  Si  proximum  consanguineuin  tantum  vel 
propiuquumintelligere  volueris,  videtur  tibi  dari  li- 
centia  utalios  odiisinsequaris,  cum  tuis  tautum  cha- 
ritatem  teuere.  Sed  melius  est  utproxinium,  omnem 
hoininem  intelligas:  quein  qui  sicut  se  diligit,  im- 
plet  legem  Ghristi,  cpii  dicit :  In  hoc  cognoscent  omnes 
quia  mei  estis  discipuli,  si  dilectionem  hnbueritis  in- 
vicem.  Et  hoc  mandatiim  habemus  a  Deo,  ut  qui  di- 


tur  abs  te.  Hic  talis  non  solum  nonadulterat,  sed  nec 
mulierem  respicit  ad  concupiscendum,  sed  magis 
dicit  cum  Psalmista  :  Sitivit  anima  mca  ad  Deum 
fontem  vicum  ;  quando  veniam  et  apparebo  ante  fa- 
ciem  Deo  ?  Non  solura  autem  non  occidit,  sed  nec 
irascitur  ;  propter  illud :  Omnis  qui  irasdtur  fratri 
suo,  reus  eritjudicio.  Sed  neque  furatur  verba  ilUus, 
sicut  illi  faciebant  de  quibus  ille  dicit :  Quotquot 
venerunt  ante  me,  fures  fuemnt  et  latrones,  Neque 
falsum  testimonium  dicit,  sciens  ipsum  quem  diligit 
falso  testimonio  proditum.  Vel  non  eiun  minoren) 
Patri  facit,  sicut  Ariani,  qui  dicuut  Patrem  majoreni, 
Filium  minorem,  Spiritum  vero  sanctum  perminorem 
dicunt  falsiloqui  et  seductores.  Et  si  qdod  est  alicd 


ligit  Dominnm,  diligat  et  fratrem  sumn.  Nam  non  J)  mandatim  in   hoc  verbo  instadhatum.  Sunt  quidpm 


ADULTERABis.  Qui  ita  diligit  proximum  sicutse  ipsura, 

id  est  onmem  hominem,  adulterare  non  potest  uxo- 

rem,  quia  nec  ipse  vult  utalius  uxorem  ejus  adulte- 

ret,    inaxime  cuin  Apostolus  dicat :    Fornicatores  et 

adultcros  judicabit  Deus.  Et :    Fugite  fornicationem, 

quia  omne  peccatum,  qwodcunque  facit  homo,  extra 

corpus  est  ;   qui  autem  fornicatur,  in  corpus  suum 

pcccat.  NoN  occiDKS.  Et  facillime  patet   quia  nullus 

proximum   suuni  occidere  potest,  si  diligit  euni  si- 

cut  se,  quia  ipse  non  vult  ab  aliquo  occidi  se,  sciens 

scriptum  :  Omnis  qui  occiderit  gladio,  gladio  peribit, 

vel  Dei  vel  hominis.  Non  furaberis.   Et  sicut  supe- 

rius  diximui,  uullus  fratri  suo  furatur,  si  eum  sicut 

se  dili';il ;  sciens  scriptura,  quia  fures  ad  pasnam  va- 


alia  mandata  vel  quije  superius  sunt  dicta,  vel  in 
tabulis  lapideis  sculpta,  sed  in  hoc  verbo  instauran- 
tur,  scilicet  in  dilectione  Dei  et  proximi,  Domino 
dicente  :  In  his  duobus  mandatis  tota  lcx  pendet 
et  prophetde  :  Diliges  proximum  tuum  sicut  te  ipscm. 
Et  nota  quia  in  dilectione  Dei  sequalitatem,  in  pro- 
ximi  vero  dilectione  quantitatem  cum  dixit  :  sicut 
tc  ipsum.  Dilectio  autem  Dei  uulla  mensura  constrin- 
gitur.  Dilectio  proximi  malum  non  operatdr.  Ve- 
rura  est,  quia  nunquam  in  proximum  suum  maluin 
operatur,  quia  ita  illum  diligit  ut  se.  Vel  qui  Chris- 
tum  diligit  ut  se,  malum  non  operatur,  id  est  pec- 
catum  non  facit ,  quia  omnis  qui  natus  est  ei 
Deo,  non  peccat.  Plenitudo  ergo  legis  est  dilectio, 


^2^  IN  CAP.  I  EPISTOLE  I  AD  CORINTHIOS.  626 

quia  omnia  mandata  de  charitate  procednnt,  et  ad  a  duobus  preeceptis  omnia  concludi?  Si  enim  omnia 
ipsam  usque  perveniunt;  sine  qua  virtutes  vitia  re-      perquirere  non  vales,  tene  istaduo,  et  omnia  imple- 
putaiitur.  Et  hoc  est  quod  dicit  Dominus  per  pro-      sti,  quidquid  patet,  quidquid  latet  in  divinis  Scri- 
plietam  :  Verbumbreviatum  faciet  Dominus  superter-     pturis. 
ram,  Quid  enim  plus  breve  potest  esse,  quam  in 


VII. 

Lectio  EpistolaB  I  beati  Pauli  apostoli  ad  Corinthios  (i,  4)  :  Fratres,  gratias  ago  Deo  meo 

semper  pro  vobis,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTII. 

Corinthii  sunt  Achaei  :  hi  prsedicati  a  Paulo  apo-  t>  Christi  adventum  vel  prophetavit  vel  ostendit.  Unde 


stolo,  post  ejus  discessionem  illius  doctrinam  dese- 
rentes  seducti  sunt  a  falsis  prophetis.  Hoc  Apostolus 
cupiens  reformare  scribit  illis  epistolas  duas.  In 
prima  laudat  eos  in  capite,  inferius  valde  reprehen- 
dit  more  periti  medici  dicens  :  sic  enim  peritus  prius 
tangit  carnes  sanas  ut  perveniat  ad  putridas  :  si  enim 
prius  infirmas  tangeret,  forsitan  eeger  ^us  medici- 
nam  respueret.  Sic  Apostolus  prius  tetigit  hoc  quod 
sanum  erat  in  Corinthiis,  cum  laude  inchoavit  : 
Fratres,  gratias  ago  Deo  meo  semper  pro  vobis  in 
GRATiA  Dei,  q\:a  data  est  vobis  in  Christo  Jeslt.  Ad 
putrida  pervenit  cum  ait :  Audiuntur  inter  vos  fomi- 
catores.  Si  euim  in  primo  capite  redarguerentur, 
forsitan  non  reciperent  ejus  doctrinam.  Ait  ergo  : 


et  ipse  Dominus  :  Ideo  omnis  scriba  doctus  in  regno 
coilorum  similis  est  homini  patrifamilias,  qui  profert 
de  thesauro  suo  nova  et  vetera.  Confirmatum  est,  in- 
quit,  in  vobis,  id  est  me  prajdicante;  nec  novum 
enim  sine  Veteri,  nec  Vetus  sine  Novo ;  sed  utrum- 
que  eos  docuit,  sicut  alibi  dicit  :  Tradidi  enim  vobis 
in  primis  quod  et  accepi ;  ita  ut  nihil  vobis  desit  in  uUa 
gratia.  Huic  simile  est,  quod  ait  Salomon :  Venerunt 
mihi  omnia  bona  pariter  cum  illa,  Exspectantibls  re- 
yelationem  DoMiNi  NOSTRi  Jesu  Christi.  IUe  qui  dives 
est  in  omni  verbo  et  in  omni  scientia,  nihil  ei  restat, 
nisi  ut  exspectet  revelationem  Domini,  sicut  Domi- 
nus  ait  :  Estote  parati,  similes  hominibus  exspectanti- 
bus  dominum  suum  quando  revertatur  a  nuptiis.  Quod 


Gratias  ago  Deo  meo  semper  pro  vobis.  Ac  si  dicat  :  C  dupliciter  intelligi  potest,  et  specialiter,  et  genera- 


Gi-atias  quidem  ago  Deo,  qui  habet  scientiam  ma- 
trem  viilutum ;  sed  volo  vos  scire  quae  illa  sit  vera 
scientia,  ubi  mores  cum  vita  concordant ;  non  quae 
inllat,  sed  qua?  aediQcat.  Scientia  enim  inilat,  chari- 
tas  autem  ajdificat.  Quu  in  ommbus  divites  facti 

ESTIS    IN    ILLO,    IN    OMNI  VERBO,    ET    IN   OMNI    SCIENTIA. 

Ostendit  in  omni  bono  eos  ditatos,  quoniam  ad  fidem 
Christi  venerunt ;  scilicet  in  omnibus  virtutibus,  in 
onuii  verbo,  et  in  onmi  scientia,  in  utroque  Testa- 
mento,  Vcteri  ct  Novo.  In  omni  verbo  dicit,  in  lege, 
iu  scienlin,  in  Evangelio.  IUe  enim  dives  in  omni 
verbo,  et  in  omni  scientia,  qui  omnes  pene  Scriptu- 
ras  valet  discere,  et  alios  erudire.  Ule  est  veraciter 
sapiens  in  omlii  verbo  et  in  omni  scientia,  qui  hoc 


D 


liter.  Specialiter  quando  uniuscujiisque  aniraa  viri 
pcrfecti  a  corpore  egrediens  migrat  ad  Dominum, 
ipso  dicente  :  Volo,  Pater,  ut  ubi  ego  sum,  ibi  sit  et 
ministei*  meus,  Generaliter  vero  in  die  judicii,  quando 
omnes  astabimus  ante  tribunal  Dei.  Uude  et  alibi  : 
JVo/i7e  ante  tempus  judicare,  quoadusque  veniat  Domi- 
nus.  Unusquisque  enim  fidelis  sic  vivere  debet,  ut 
possit  exspectare  revelationem  Domini ;  scilicet  cu- 
piat  dissolvi,  et  esse  cum  Christo,  propter  illud  quod 
Dorainus  dicit :  Beati  servi  illi,  quos  cum  venerit  Do- 
minus  invenerit  vigilantes. 

QUI  CONFIRMAVIT  VOS   USQUE  IN   FINEM  SINE  CRIMINE. 

Exspectant  enim  sancti  revelationem  Domini,  quia 
nunc  vita  uostra  abscondita  cum  Christo  in  Deo.  Re-. 


quod  legit  et  inteUigit,  aliis  prsedicat;  si  prius  opere     velabitur  vero,  quia  cum  Christus  apparueiit  vita  ve- 


implet,  ne  aliis  preedicans  ipsc  reprobus  efficiatur. 
Nonnulli  sunt  divites  in  omni  verbo,  sed  non  in 
omni  scientia;  sicut  Judfei  putant,  qui  tiutum  littt^- 
ram  legis  custodiunt,  Evangelium  vero  respuunt. 
Sunt  alii  divites  in  scientia,  sed  non  in  verbo,  qui 
Evangelium  respuunt,  sicut  Manichaei.  In  omni  verbo 
dicit  in  superficie,  in  scientia,  in  intellectu  spirituali. 
Et  hoc  forsitan  ideo  dicit,  quia  erant  in  Corinthiis 
qui  utrumque  Testamcntuni  recipere  nolebant.  Et 
ideo  sicut  raagister  imperfectos  discipulos  laudendo 
ad  meliora  provocat.  Sic  enim  et  ad  Galatas  ait  : 
Vos  qui  spirituales  estis,  hujusmodi  instruite  in  spi- 
ritii  lenitatis. 

SlCUT    TESTIMONIUM     ChRISTI     CONFIRMATUM      EST     IN 
VOBIS,    ITA   UT   NlfllL   VOBIS   DESIT   IN   ULLA    GRATIA.    Te- 

stimonium  Christiutrumquedicil  Testamentum,  quod 


stra,  tunc  et  vos  apparebitis  cum  ipso  in  gloria.  Nunc 
enim  filii  Dei  sumus,  et  nondum  apparet  quoderimus. 
Revelabiturvero  quod  exspectamus,  quia  ci/m  appa- 
ruerit,  similes  ei  erimus,  et  videbimus  eum  sicuti  est. 
Qui  et  confirmavit,  qui  de  tenebris  vos  vocavit  in  ad- 
mirabile  lumen  suum.  Illuminavit  enim  his  qui  in  te- 
nebris,  et  in  umbra  mortis  erant.  Et  hoc  est  quod  di- 
cit,  qui  et  confirmavit  voa.  Usque  in  finem  dicit,  id  est, 
mortem,  vel  in  diem  judicii.  Et  nota  quia  non  dicit 
sine  peccato,  sed  sine  crimine.  Nec  contrarius  vide- 
tur  Joanni  qui  dicil  :  Si  dixerimus  quia  peccatum 
non  habemus,  nos  ipsos  seducimus,  et  veritas  in  nobis 
non  est.  Aliud  estpeccatum,  aliud  est  crimen.Dante 
Deo  sine  crimine  potest  esse  homo,  scilicet  sine  sa- 
crilegio,  sine  adulterio,  sine  furto,  vel  majori  cri- 
raine;  sine  pecculo  vero  nullus.  Quia  non  est  honao 


827 


LUCULENTII 


S28 


superierram  qui  facitbonura,  etQonpeccet.inmtiZ-,4  et  piis,  quibus  dicetur  a  Domino  :  Venite,  benedicti 

Patris  mei,  percipite  regnum,  qvu)d  vobis  paratum  est 
ab  origine  mundi,  Reprobis  autem  :  Ite,  maledicti,  m 
ignem  xieraum,  quivobis  paratus  est.  QuenAliem  pro- 
pbeta  prospiciens  dicit  :  Dies  irx  dies  illa,  dies  tribu- 
lationis  et  angustiXy  dies  calamitatis  et  miseriag,  dies 
nebulx  et  turbinis,  dies  nubis  et  clangoris,  De  qua  et 
alius  propheta  :  Beatus  qui  intelligit  super  egenum  et 
pauperem,  in  die  malo  liberabit  eum  Dominus, 


tis  enim  offendimus  omnes,  Et  ideo  non  ait  sine  pec- 
cato,  sed  sine  crimine.  In  die  adventls  Domini  n03tri 
Je9U  Christi,  vel  in  diem  mortis,  quando  ad  suos 
venire  dignatur.  Unde  et  dicit :  Sic  eum  volo  manere 
donec  veniam.  Vel  in  diem  judicii,  quando  venturus 
estjudicare  vivos  et  mortuos.  Bene  dicitur  in  die  ad- 
ventus  Domini  nostri  Jesu  Christi.  Unde  et  Matthaeus  : 
Cum  sederit  rex  in  solio  regni  sui,  et  cceperit  judicare. 
Quee  dies  amara  erit  iujustis,  blanda  et  mitis  justis 


VIII. 

Lectio  Epistolae  beati  Pauli  a{)ostoli  ad  Ephesios  (iii,  13)  :  Fratres,  obsecro  vos  ne  deficiatis 

in  tribulationibus  meis  pro  vobis,  quae  est  gloria  vestra,  etc. 

EXPOSITIO  LUCULENTH. 
Videbat  Paulus   apostolus  consummari   cursum  g  patres  nominamus  patriarcbas  et  prophetas  sic  et 


[Cod.,  cor]  suum,  el  simulacra  deorum  ad  nihilum 
redigi,  principcm  mundi  foras  projici,  pullulare  fi- 
dem  credentium,  aedificariEccIesiam  et  crescere,  se 
autem  atrociterpersequi  propterinstantiam  laboris 
et  prgedicationis  accepti  officii  ad  construendam  Ec- 
clesiam.  Discipulos,  quos  ante  praedicaverat  verbis, 
voluit  instruere  exemplis,  cum  ait :  Obsecro  vos  ne 
DEFiciATis  iN  TRiBiLATioNiBis  MEis ;  ac  si  dicat  : 
Totum  quod  patior,  quo  arctor,  quo  tribulor,  mea 
tribulatio  vestra  est  gloriatio,  quia  tunc  in  fide  dis- 
cipuli  solidantur,  cum  propler  eos  magister  patitur 
et  angustiatur.  Potcst  et  alitcr  intelligi  quod  dicit  : 
Obsecro  vos  ne  deficiatis  in  tribulationibus  meis  pro  vo- 
bis;  ac  si  dicatur  :  Sicut  ego  inter  procellas  inundi 


digniores  potestates  in  coelestibuspateraitatem  obti- 
uent.  Dicuntur  enim  angeli  minoris  ordiais.  Archan- 
geli,  throni,  dominationes,  principatus  et  potesta- 
tes  paternitatem  habent.  Et  ideo  dicit  apostolus 
Paulus  :  Ex  quo  omnis  paternitas  in  ccBlis  et  in  terra 
nominatur.  Et  nota  quia  non  dixit  ex  quo  nata  est, 
sed  ex  quo  nominatur ;  ac  si  dicat,  ex  Domino  qui 
exemplum  reliquit  sauctis  ita  facieudi. 

Ut  DET   VOBIS   SECUNDUM    DIVITUS  GLORIJS  SHM  VIR- 
TUTE  CORROBORARI  PER  SpIRITUM  EJUS.    DivitiflB   ipsius 

sunt,  utpote  dona  charismatum,  dona  virtuturo, 
quae  sanctis  largitur,  sicut  unus  ex  eis  qui  accepe- 
rat  dicebat  :  Nos  de  plenitudine  ejus  accepimvs  gra- 
tiam  pro  gratia.  Orat  apostolos  pro  Ephesiis  di- 


istiusetpersecutionesnontitubo,  itaetvosappositaC  cens :    Vt   det  vobis  secundum  divitias   glorias  sux 


supplicia,  si  contigerit,  pro  Christi  nomine  formi- 
darc  nolite.  Bene  dicit,  qu.e  est  gloria  vestra.  Cui 
siinile  est:  Si  quid  patimini  propter  justiliam,beati 
eritis.  Hujus  rei  gratu  flecto  genua  mea  ad  patrem 
DoMiNi  nostri  Jesu  Christi.  Et  hic  convenit  sensus 
superioriscausse,  quod  ApostoIusrogatproEphesiis, 
ne  deficiant  in  tribulationibus,  cum  dicit :  Hujus  rei 
gratia  flecto  genua  mea  ad  Patrem  Domini  nostin  Jesu 
Christi.  Sicut  enim  sunt  genua  exterioris  hominis, 
sic  sunt  et  interioris.  Tale  quid  ct  ad  Philippenses 
idom  apostolus  ait :  Ut  in  nomine  Jesu  om7ie  genu 
flectatur  ccelestium,  terrestrium  et  infemorum.  Quod 
utique  non  ad  solam  corporis  pertinet  genuculatio- 
nem.  Multi  enimvidentur  erecta  cervice  orare,  apud 
Deum  vero  humiliterpopliteflectuntur.  Et  c  regione 
nonnulli  prolixeorantes,  poplitem  figunt  ante  homi- 
neshumiliter,  apudDeum  orectam  cervicem  habent. 
Paulus  vero  non  tantum  genu  flexo,  quantum  affectu 
mentis,  orabat  cum  diceret :  Uujus  rei  gratia  flecto 
genua  mea  ad  Patrem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  ex 
OUO  OMNIS  patermtas  in  coklis  et  in  terra  nomina- 
tur.  Paternitatis  honorem  dicit  apostolus  Paulus  no- 
minari  in  cceliset  interra.  In  ccelis,  scilicetin  ange- 
licis  potestatibus,  quia  sicut  nos  in  terris  propter 
reverentiam,  venerationis  causa,  antenores  nostros 


D 


virtute  corroborari  pei*  Spiritum  ejus .  Ac  si  dicat : 
Tantis  fulti  sitis  donis  virtutum,  ut  inter  persecutio- 
nes  fortes  maneatis,  quod  nullus  utique  facere  pot- 
erit,  nisi  gratia  sancti  Spiritus  fuerit  imbutus.  Sic- 
que  dicit  virtute  corroborari  per  Spiritum  ejus;  qui 
eniin  Spiritum  Dei  in  se  habitantem  habuerit,  erit 
fortis,  et  habebit  virtutes.  In  interiorem  hominem  ' 
habitare  Christum  per  fidem  in  cordibus  vestris. 
In  hoc  vult  ostendere  duos  hominesesse  in  uno  ho- 
mine,  exteriorem  videlicet  et  qui  corrumpitur,  inte- 
riorem  qui  renovatur  de  die  in  diem,  sicut  ipse  in 
alio  loco  dicit :  Si  exterior  homo  noster  corrumpitur, 
in  tamen  qui  intus  est  renovatur  de  die  in  diem.  Habi- 
tat  enim  Christus  in  interiorem  hominem,  et  hoc 
non  nisi  per  fidem.  Sine  flde  enim  impossU)He  estpla- 
cere  Deo :  et  contra,  Justus  ex  fide  vivit.  Qui  enim 
perfectam  habet  fidem,  habet  Christum  hahitantem 
in  se.  Utique  et  Pater  loquitur,  Et  inhabitabo  in 
illis,  et  inambulabo. 

In  charitate  radicati  et  fdndati,  ut  possitis  compre- 
hendere  cum  omnibus  sanctis  quie  sit  latitudo,  lox- 
GiTUDO,  suBLiMiTAS,  ET  PROFUNDUM.  llle  iu  charitate  ra- 
dicatus  pariterque  et  fundatus  est,quem  nec  prospera 
elevan  t  nec  adversa  perturbant.Sicutille  erat  qui  dice- 
bat:  Quis  nos  separabit  a  charitateDei?  subauditur nul- 


62d 


IN  CAP.  rV  AD  EPHESIOS. 


B30 


Ins.  Cffiteram  multividenturincharitaie  radicati,  sed  ^  tientiam  exspectamtis,  Quod  illi  possUnt  dicere  qui 


non  suntfiindati,  quosprospera  eleyant,  adversa  per- 
tarbant ;  qui  tempore  pacis  credere  videntur  ;  tem- 
pore  adversitatis  negant ;  sicut  de  false  credentibus 
dicit  Dominus  :  Non  omnis  qui  dicit  mihi :  Domine, 
Domine,  intrabit  in  regnum  coslorum,  Et  Paulus  :  Qui 
confitentur  se  nosse  Deum,  factis  autem  negant,  Orat 
beatus  Paulus  apostolus  pro  Ephesiis,  ut  essent  in 
eharitate  radicati  etfundati,  et  cum  omnibus  sanctis 
comprehendere  potuissent  qu8e  sit  latitudo,  sublimi- 
tas,  et  profandum  ;  non  mundanse  sapientiae,  qusB 
stultitia  est  apud  Deum,  sed  spiritualis,  quae  amica 
est  Dei,  Sapientes  enim  hujusmundicomprehendere 
solent  spatia  terrarum,  latiludinem  scilicet  ab  aqui- 
lone  usque  ad  meridiem^  longitudinem  autem  ab  or- 


mente  in  coelestibus  habitant,  sicut  ille  qui  dicebat : 
Conversatio  autem  nostra  in  ccelis  est,  Profundumest 
(ides,  sperandarum  substantia  rerum,  argumentum 
non  apparentum.  Aliquis  enim  depit  diligere  proxi- 
mum,  id  est  omnem  hominem,  et  nunquam  etiam 
ncc  in  persecutione  cessavit  ab  ejus  dilectione  ;  hsec 
latitudo  est.  Facit  hoc  totum  propter  adipiscendam 
vitam  ffitemam  ;  et  hoc  sublimitas  est.  Pendent  haec 
omnia  ex  occulta  divina  misericordia  quoi  interius 
semper  hominem  protegit ;  et  hoc  profundum  est.  Si 
autem  quislibet  ingeuiosus  altero  sensu  indagare  sat- 
egerit,intelligatid  quod  sequitur :  Scire  etumsuper- 

EMINENTEM  SCIENTIAM    CHARITATEM  ChRISTI,  UT  IMPLEA- 

MiNi  iN  OMNEM  PLENiTUDiNEM  Dei.  Superemiuens  est 


tu  solis  usque  ad  occasum,  sublimitalem  vero  a  terra  B  enim  charitas  Christi  et  pra?cellens  omnia  ista.  Quod 


usque  ad  coilum,  profunditatem  usque  ad  abyssum ; 
numerantes  etiam  guttas  maris  Oceani,  numeinim 
arenarum  ejusdem  maris,  stellas  cceli,  et  ha;c  fatui- 
tas  est.  Nos  autem  cum  apostolo  Paulo  spiritualibus 
spiritualia  comparantes,  comprehendamus  cum  om- 
nibus  sanctis,  quse  sit  latitudo,  longitudo,  sublimi- 
tas,  et  profundum.  Primo  crucem  nostri  Redempto- 
ris  considerantes  in  qua  mysteria  signiiicata  sunt. 
Ibi  namque  fuit  latitudo,  longitudo,  et  profunditas 
primo,  etnonstatim  sublimitas :  latitudo  fuit  lignum 
quod  iii  transversum  jacuit,  ubi  manus  nostri  Re- 
demptoris  fixa;  fuerunt :  longitudo  lignum  illudquod 
ab  eo  in  terra  figebatur,  usque  ad  latitudinem  per- 


sequitur  :  Ei  autem  qui  potens  est  facere  omnia  su- 

PERABUNDANTER    QUOD    PETIMUS   AUT    INTELLIGIMUS,  SE- 
CUNDUM  VIRTUTEM  QUvE  OPERATURIN  NOBIS.  NuUusenim 

tautum  petere  potest  etintelligere  quod  petat,quan- 
tum  ipse  potest  largire,  qui  dat  utpetamus,  qui  per 
prophetam  loquitur  dicens  :  Antequam  me  invocetis, 
ego  exaudiam,  Et  per  semetipsum  dicit :  Sine  me  m- 
hil  potestis  facere, 
Ipsi  gloria,  et  in  Ecclesia  in  Christo  Jesu  in  omnes 

GENERATIONES  SjECULI  SiECULORUM.  AmEN.  Ipsi,  ScUicet 

Deo  Patri ;  in  Ecclesia,  hoc  est  in  congregatione  jus-. 
torum  fidelium,  qui  eum  sine  intermissione  glorifi- 
cant,  gratias  agentes  Deo,  et  hoc  per  Christum.  Cum 


tingens,  in  quo  corpus  nostri  Redemptoris  tensum  p  dicit  in  Christo  Jesu  in  omnes  generationes,  per  Fi 

i»        •«  /»  J-  •n I 1       ' A r» ^ !i.        -.l-l     ^^     »•  «Ita  na<<«  r>,       1  •!"•■• 


fuit ;  profundum  illud  quod  in  terra  Hxum  fuit,  ubi 
steterunt  pedes  ejus.  Primo  namque  crux  in  simili- 
tudinem  tnu  litteree  facta  fuit,  scd  postea  additum 
fiiit  ibi  lignum,  ubi  causa  ipsius  scripta  fuit  :  et  nu- 
tu  Dei  hoc  actum  fuit,  ut  plenum  mysterium  in  se 
contineret,  ut  sanctosigno  crucismuniti,  tuti  mane- 
rent  ab  hoste  antiquo.  Hsec  ad  litteram. 

Spiritualiter  vult  apostolus  Paulus  intelligere  quae 
sit  latitudo,  et  longitudo.  Latitudo  est  charitas,  quae 
non  solum  amicos  in  Deum,  verum  inimicos  propter 
Deum  diligere  consuevit,  de  qua  scriptum  est :  La- 
tum  mandatum  tuum  nimis,  Longitudo  est  perseve- 
rantia  boni  operis,  de  qua  Dorainus  dixit :  Qui  per- 
severaverit  usquein  finem^hic  salvuserit,  Sublimitas, 
est  spes.  Quod  enim  non  videmus  speramus,  per  pa- 


lium  ejus  laudatur  Pater  in  terris.  Et  bene  dixit  in 
omnesgenerationes  saeculi  sxculorum,  Amen.  Ante  enim 
quam  Dei  Filius  venissel  in  mundum,  unam  plebem 
tantum  cognoverat,  juxta  quod  scriptum  est :  Notus 
in  Judaea  Deus,  in  Israel  magnum  nomen  ejus,  Post- 
quam  vero  Dei  Filius  venit  in  terris,  ejusdoctrina  per 
universum  mundum  claniit.  Jam  nuncdicitur :  Exal- 
tare  super  coehs,  Deus,  et  in  omnem  terram  gloria  tua, 
Hoc  est  quod  dicit  Apostolus  :  In  omnes  generationes 
sdeculi  saeculorum,  Amcn,  Cum  vero  dicit  sxculi,  for- 
mam  ostendit  praesentis  temporis  ;  cum  autem  sub- 
jungit  saeculorum,  sine  fine  ostendit  laudare  Deum 
in  sanctis.  Et  ideo  sine  intermissione  illi  gratias  age- 
re  debemus,  qui  talem  nobis  dedit  doctrinam,  ut  sic 
eum  cognoscere  possimus. 


IX. 

Lectio  Epistolae  beati  Paiili  apostoli  ad  Ephesios  (rv,  i) :  Fratres,  obsecro  vos  ego  vinctus  in 

Domino,  ut  aigne  ambuletis  vocatione  qua  vocati  estis,  etc. 

COMMENTCM  LUCULENTIL 

In  hac  sententia  duplex  inteUigenda  est  ratio.  t\  vinctus  in  Domiuo  erat  vinculo  charitatis  cum  Ephe- 


Quantum  enim  ad  litteram  attinet,  vinctus  erat  in 
Domino,  id  est  propter  Dominum,  quia  fidem  Chri- 
sti  praedicans,  a  nuUo  persecutore  obsisti  potuit  vel 
elevari,  et  ob  hanc  causam  in  carcere  trusus  fuit,  et 
hoc  est  quod  ait  :  Ego   vinctls  in    Domino.  Aliter 


siis  ;  de  quo  in  alio  loco  dicit  :  Super  omnia  autem 
haec  charitatem  habentes,  quse  cst  vinculum  perfectio- 
nis,  Sic  sancti  postquam  in  charitate  agglutinantur,  se- 
parari  non  queunt.  Sic  de  David  et  Jonathan  legimus  : 
Conglutinata  est  anima  Jonathx  cum  anima  David,  Et 


%2\  LUCULENTII  i3i 

ideo  pr8B  tanta  dilectione  cutn  Euphffisiis  juDctus  erat  ^  nlmitatem  ostendit,  quam  omnes  ddeles  habere  de- 


Paulus,  ita  utnon  solum  tempore  pacis,  verum  etiam 
nec  in  persecutione  ab  eis  non  recedat;  licet  corpore 
absens  fuisset,  spiritu  cura  illis  erat.  Exorabat  etiam 
ut  fidem  quam  acceperant  inconcussam  servarent  : 

Ut  DIGNE  AMBULETIS  VOCATIONE  QUA  VOCATl  ESTIS.  Quasi 

diceret,  eum  qui  de  tenebris  vos  vocavit  in  admira- 
bile  suum  lumen^  digne  sequimini  vestigia  ejus,  hu- 
militate,  patientia,  obedientia,  cseterisque  virtutibus. 
Quod  iter  quomodo  ambulandum  est  ?  videlicet  non 
gressupedum,  sed  affectu  mcntis.  IUeetenim  digne 
ambulat  vocatione  qua  vocatus  est,  qui  nec  in  pros- 
peris  erigitur,  nec  in  adversis  dejicitur,  nec  declinat 
ad  dextram  sive  ad  sinistram,  audiens  prophctam  di- 
centem  :  Hsec  via,  ambulate  in  ea,  neque  ad  dextram 


bent,  juxta  quod  scriptum  est :  Qui  hahitart  fadt 
unanimes  in  domo.  Petrus  quoque  admonet  diceos : 
Omnes  unanimes  in  oratione  estote  compatientcs,  Ali- 
ter,  unum  spiritum  dicit,  id  est  Spiritum  sanctum, 
qui  dividitur  in  septiformes  gratias,  quo  omnes  fide- 
les  innuuntur.  Ideo  unus  spiritus  Trinitatem  tenet. 

SlCUT   VOCATl    E8TIS  IN   UNA    SPE    VOCATIONIS   VESTHE. 

Unam  spem  vocationis  vestrffi  dicit  coelestem  beati- 
tudinem,  ad  quam  tendent  omnes  electi.  Sed  valde 
contraria  videtur  esse  sententia  apostoli  Pauli  vorbo 
Domini  ubi  ait :  In  domo  Patris  mei  mansiones  mul- 
tae  sunt.  Et  Apostolus  ait :  In  una  spe  vocationis  v^- 
s^ra?;attamensi  recte  consideres,  et  Dominns  verum 
dicit,  et  apostohis  Pauhis  verus.  In  domo,  inquit  Do- 


neque  ad  sinistram,  Nam  quaUter  ambulare  debet  B  minus,  Patris  mei  mansiones  multas  sunt ;  sicut  idem 


unusquisque  Qdehs,  quasi  exponens  Apostolus  statim 
subjecit  cum  ait :  Cum  omni  hi  militate,  et  mansuetu- 
DiNE,  cum  patientia.  Rccte  primo  dixit,  cum  omni 
humilitate,  quia  qui  sine  humihtate  virtutes  congre- 
gat,  quasi  qui  in  ventum  pulverem  portat.  De  hu- 
militate  Dominus  dicit  :  Super  quem  requiescam,  m- 
si  super  humilem,  et  quietum,  et  trementem  sermones 
meos  ?  Hinc  est  enim  quod  Petrus  ait  :  UumiJiamini 
sub  potenti  manu  Dei,  ut  vos  exaltet  in  tempore  visita- 
tionis.  Hinc  iterumip>e  Dominus  dicit :  Omnis  quise 
exaltat  humiliabitur.  Et  mansuetudine ;  quam  qui  ha- 
bet  non  solum  domesticis,  verum  etiam  agrestibus, 
semitam  praibebit,  imitans  Deum  qui  ait  :  Discite  a 


subjecit,  tt/«!i5  autem  sic,  aliusvero  sic,  Et  hoc  prop- 
ter  diversorum  merita,  qnia  unusquisque  sanctorom 
prout  meretur,  ita  et  accipit  praemium.  Dicit  enim 
ip=e  Dominus  de  se  :  Fulgebunt  justi  sicut  sol  in  re- 
gno  Patris  eorum  ;  attamen  non  omnes  eequahter ; 
sed,  sicut  ait  Scriptura,  stella  diffett  in  claritate,  sic 
erit  in  resurrectione  multorum  [mortuorum],  Alia  est 
enim  claritas  solis,  alia  claritas  lunw,  alia  claritas 
stellarum,  sic  erit  et  in  resurrectionem  mortuorum,  jux- 
ta  pro^fatam  rationem.  Hinc  angelus  ad  prophetam 
Dauiolem  ait :  Docti  fulgebunt  ut  spendor  firmamenti; 
et  qui  ad  justitiam  erudiunt  plurimos,  quasi  stellx  in 
perpetuas  xternitates,  Attamen  una  spesomniumelec- 


me  quia  mitis  sum  et  humilis  corde.  Et  iterura :  Beati  r^  torum,  cceleste  scilicet  regnum,ubi  semet  jungentes 


mites,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt,  Cum  patientia : 
quidquid  fidelibus  evenerit  adversitatis,  omnia  pa- 
tienter  tolerant ;  sicut  idem  apoMolus  alio  loco  dicil: 
In  multa  patientia.  Et  propter  illud  :  Beati  pacifki, 
quoniam  fHii  Dei  vocabuntur.  Alibi  quoque  dicitur  : 
In  patientia  vcstra  possidebitis  animas  vestras.  Hanc 
virtutem  Dominus  ad  passionem  pergens  comnienda- 
vit  discipulis  suis  dicens  :  Pacem  relinquo  vobis,  pa- 
cem  meam  do  vobis. 

Supportantes  invicem  in  chaiutate.  Hanc  senten- 
tiara  in  Epistola  ad  Galatas  edisseruiraus  >  in  loco 
quo  dicitur,  Alter  alterius  onera  portate,  et  sic  ad- 
implebitis  legem  Christi.  Lex  Christi  est  dilectio, 
sicut  ipse  dicit :  In  hoc  cognoscent  omnes  quia  mei  es- 


nequeunt  separari. 

UnUSDoMINUS,  UNA  FIDES,  UNUM  BAPTlSMAy  UNUSDo- 
minus  et   Pater   OMNIUM,  QUI  EST  SUPER  OMNES,  ET  IX 

OMNLA.  Unus  est  Dominus,  id  est  Dorainus  JesusChri- 
stus,  qui  non  partitur,  sed  in  unitate  semper  consi- 
stit.  Et  una  fides  credentium,  pahter  et  unum  bapiis- 
ma,  sicut  ipse  Dominus  dicit :  Ite,  docete  omnes  gen- 
tes,  baiHizantes  eos  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiri- 
tus  sancti.  Valde  pensandum  est  quare  dicat  Aposto- 
lus  unum  baptisma.  Sic  et  Lucas  in  Actibus  aposto- 
lorum  testaturcumdicit :  Baptismum  quod  praodicavit 
Joannes,  Jesum  a  Nazareth  quomodo  unxit  eum  Do- 
minus  Spiritu  sancto  et  virtute,  Unum  est  enim  ba- 
ptismum,  quod  in  Trinitate  dari  testetur ;  sicut  ipse 


tis  discipuli,  si  dilectionem  habueritis  in  invicem.  Et  J)  Dominus  in  aho  loco  dicit :  Joannes  quidem  baptiza- 


ideo  cum  patientia  nos  supportare  debemus  in  invi- 
cem,  sic  ut  qui  viderit  errantera,  ad  viam  veritatis 
revocet,  irascentem  ad  concordiam,  lapsum  erigere, 
dolentera  consolare,  esurienti  cibura,  sitientipotura, 
algenti  vestimentum  tribuere.  Sicque  fit  ut  omni  ne- 
neccitate  fraterna  consolando  cum  patientia  suppor- 
teraus.  Unum  corpus.  Unura  corpus  dicit  sanctaj  Ec- 
clesia^,  sicut  in  aho  loco  dicit,  quia  unum  corpus, 
et  unus  panis  sumus  in  Christo.  Nam  quanquam  in 
membris  divisa  sit  sancta  Ecclesia,  tamen  in  uni- 
tate  fidei  consistens,  unum  est  corpus,  sicut  idera 
apostolus  dicit  alibi  :  Vos  estis  corpus  Christi,  et 
membra  de  membris  ;  addidit :  Unus  spiritus.  Una- 


vit  aqua,  vos  autem  baptizabimini  Spiritu  sancto.  Et 
ideo  unus  Dominus  est,  una  fides,  unum  baptisma, 
unus  Deus  et  Pater  omnium,  qui  est  super  omnes,  et 
per  omnia,  et  in  omnibus  nobis.  Deus  pater  dicitur 
unus  esse  :  etbene  dicit  Pa^erommum,  quia  Paterom- 
nium  creaturarum,  juxta  quod  scriptum  est :  Qui 
manet  in  detemum  cuncta  creavit  simul. 

Quia  hic  de  Trinitate  mentio  facta  est,  restat  ot 
inde  restrictius  ahquid  loquamur.  Dixit  enim  primo, 
unus  Spintus;  deinde  unus  Dominus ;  tertio  wm 
Deus  et  Pater  omnium,  Primum  posuit  Spiritum  san- 
ctum,  demde  Filium,  tertio  Patrem.  Utitur  hoc  te- 
stiraonio  contra  Ariura,  suosque  similes,  qui  dixe- 


■  Ergonosterin  Epistolam  quoquead  Galatas  commentarios  scripserat. 


fe33  IN  CAP.  IV 

rant  :  Pater  major,  Filius  minor,  Spiritus  sanctus 
perminor  Patre  et  Filio.  Quem  enira  ille  perminorem 
dicebat,  Apostolus  primum  posuit  cum  dicit,  unus 
Spiritus.  Rursumque  quem  ille  minorem  dicebat  Pa- 
tri,  in  secundo  loco  posuit  cum  dixit,  unus  Deus  et 
Pater  omnium,  qui  est  super  omnes  etper  omnia.  Non 
solum  autem  Paulus,  verum  etiam  et  sanctus  David, 
et  Spiritum  sanclum  proerauniens  [Cod.,  praividens] 
fidemque  sancta;  THnitatis  et  honorem  ab  haeretica 
pravitate,  ita  distinguit :  Cor  mundum  crea  in  me, 
Deus,  etspiritum  rectum  innova  in  visceribusmeis.Di- 
cens  spintum  rectum,  ostendit  Spiritum  sanclum.  Et 
cum  subjimgit :  iVe  projicias  me  a  facie  tua,  de  Filio 
dicit.  Cum  vero  infert :  Redde  mihi  laetitiam  salutaris 


AD  EPHESIOS.  HH 

j^  tui,  Patrem  utique  ijisinuat.  Et  nota  quod  dicit  Pau- 
lus  :  Qui  est  super  omnia  Deu^  benedictus  in  sxcula  ; 
non  qui  sunt  dii,  sed  qui  est  Deus.  Pnidenter  nam- 
que  Trinitatem  distinxit,  sed  fideliter  univit  cum  di- 
xit :  qni  super  omnes,  id  est,  Deus  Pater  ;  et  super  om- 
nia,  Deus  Filius.  In  ipso  enim,  ait  Apostolus,  vivimus, 
movemur,  et  sumus.  Et  in  omnibus,  Spiritus  sanctus, 
qui  vadens  circuiensque  replet  corda  iidnlium,  juxta 
quod  scriptum  est :  Scitis  quia  templum  Dei  estis  vos, 
et  Spiritus  sanctus  habitat  in  vobis,  qui  est  benedictus 
in  S3ecula ;  in  omni  creati:ra,  in  quibus  laudatur  et 
benedicitur  Deus,  sicut  scribitur  in  hymno  trium  pue- 
rorum  :  Benedicite,  omnia  opera  Domini,  Dominum  ; 
laudate  et  supercxaltate  eum  in  saecula. 


X 


Leclio  Epistolse  boali  Pauli  apostoli  ad  Ephesios  (iv,  23)  :  Fratres,  renovamini  spiritu  mentis 

vesirss,  etc. 

EXPOSITIO  LUCULENTII. 

Renovari  praecepit  Apostolus  spiritu  mentis  vestrae,  g  Quasi  creatus  dicitur,  quomodo  mundus.  Qui  enim 


de  quo  alibi  :  Si  exterior  homo  noster  corrumpitur,  is 
qui  intus  est  renovatur.  El  recte  dicit  :  Renovamini 
SPiRiTU  MEXTis  VESTR* ;  quia  nec  in  sensu  sine  spiri- 
tu,  nec  in  spiritu  sine  sensu  renovamur.  Sicut  enim 
psallimus  spiritu,  psallamus  et  mente  ;  oramus  spi- 
ritu,  et  mente  oremus  ;  ita  renovari  debemus  sensu, 
ut  cum  ipse  mundus  fuerit  atque  purgatus,  adjiin- 
gatur  ei  et  renovatus  spiritus.  Quod  qui  fecerit,  jam 
non  simplox  «'jus  spiritus  dicitur,  sed  spiritus  sensus 
dicitur  esse.  Et  ixdiite  xovum  homixem  QuiSECUXDrM 
Deum  creatus  est.  Id  ipsum  mibi  videtur  esse  quod 
dicit  et  aiibi  :  Induimini  vos  Christum  Jesum,  quo- 
niam  omnes  fideles  Christiim  indiiunt,  et  dicitur  eis 
ab  Apostolo  :  Quotquot  credidistis,  Christum  induistis. 


ante  sa*cula  Deus  una  cum  Patre  exstitit,  sicut  habes 
in  Sapientia  :  Dominus  possedit  me  in  initio  viarum 
suarum  ;  in  iine  seeculorum  novus,  novus  homo  se- 
cundum  Deum  creatus  est.  Sed  contrarium  videtur 
fidei  nostra^,  quam  confitcmur  dicentes  :  Filius  a  Pa- 
tre  solo  est,  non  factus,  non  creatus  sed  genitus.  Sed 
semper,  ut  saepe  dictum  est,  duas  naturas  in  Dei  Fi- 
lio  intelligere  dcbemus,  divinam  scilicet  atque  hu- 
manam  ;  divinam,  in  qua  a;qualis  est  Patri,  in  qua 
nec  factus  nec  creatus  est ;  humanam,  in  qua  de  ma- 
tre  natus  est  homo.  Ordinem  exponit  quomodo  in  ju- 

STITIA  ET    SAXCTITATE  ET    VERITATE.    JCSUS  ergo  FiliuS 

Dei  in  justilig  et  sanctitate  creatus  est,  quia  Deus 
veri  Dei  Filiiis  est.  Et  nota  :  religio  atque  justitia  in 


Nam  et  sancti  indumentum  Domini  interdum  dicun-  C  iHo  cum  veritate  completa  est ;  et  ideo  bene  in  justi 


tur,  sicut  alibi  dicit  :  Vivo  ego,  dicit  Dominus,  quia 
omnibus  his  velut  ornamentum  vestiris.  Sancti  autem 
induunt  Dominum,  dum  renovant  spiritum  mentis 
suffi.  Et  rectenovum  hominem  dicit  Dominum  Jesum, 
quia  novus  homo  venit  in  mundum,  nova  proecepta 
dedit  mundo.  Novaetenimfuitconceptio,partus,  na- 
tivitas,  baptismum,  doctrina,  passio,  mors,  resurre- 
ctio,  et  in  coelis  ascensio.  Quidquid  in  illo  consideres, 
in  assumpto  hoinine  tantum  novitas  fuit.  Qui  enim 
in  sua  Deus  ante  soecula  exstitit,  in  fine  seculi  innos- 
tra  novus  homo  apparuit.  Quem  novum  hominem 
novi  homines  indui  debent,  eum  imitando,  ut  sint 
mansueti,  mites,  humiles,  misericordes,  non  redden- 


tia,  quia  maculam  peccati  non  habuit  ;  justus,  quia 
justiliam  diligit ;  sanctiis,  sicut  ipse  dicit :  Sancti 
estote,  quia  et  ego  sanctus  sum  Dominus  Deus  vester. 
Et  veritas,  cum  dicit :  Ego  sum  via,  veritas  et  vita. 

PrOPTER  QUOD  DEPOXENTES  MEXDACIUM,  LOQUIMIM 
VERITATEM  UNUSQUISQUE  CUM  PROXIMO  SUO.  ProptCrea 

quia  novum  hominem  indui  debetis,  primo  menda- 
cium  deponere  debetis,  et  veritatem  loqui.  Simile  est 
quod  peccatori  dicit  sanctus  David  :  Declina  a  malo, 
et  fac  bonum.  Et  idem  apostolus  ad  Titum  :  Ut  abne^ 
gantes  impietatem  et  saecularia  desideria.  Petrus  ad 
sparsos  (Epist.  I,  m,  i  0)  :  Qui  vult  vitam  diligere  et 
videre  dies  bonos,  coerceat  linguam  suam  a  malo.  Sic 


tes  malum  pro  malo,  vel  maledictum  pro  maledicto,  j^  et  hic  deponentes  mendacium.  Mendacium  est  omne 


et  hissimilia  que  ipsejubet  implendo.  Quod  qui  fe- 
cerint,  induuntur  novum  hominem  Christum,  et  va- 
lent  dicere  :  Vivo  autem  jam  non  ego,  vivit  vero  in  me 
Christus,  Qui  secuxdum  Deum  creatus  est. 

Nota  quia  in  Scriptuns  sacris  non  de  minimis,  sed 
de  summis  et  pro^cipuis  creationibus  invenitur  no- 
men.  Verbi  gratia  :  creatus  est  mundus,  sedificata  est 
domus ,  condita  est  urbs.  Considera  ordinem,  et 
yide  magnitudinem  assumptum  hominem  Deam. 


verbum  dolosum.  Augustinus  dicit  omne  mendacium 
peccatum  esse.  Audi  et  aliud  :  Odisti  omnes  qui  ope- 
rantur  iniquitatem.  Proiimum  hoc  in  loco  consau' 
guineum,  vel  propinquum,  aut  vicinum  tantum  in* 
telligere  non  debemus  ;  sed  omnem  hominem ;  alio- 
quin  quiproximus  non  est  debet  mendacium  audire? 
non  utique.  Si  enim  proximum  consanguineum  ut 
propinquum  intelligere  tantum  debemus,  quid  facie- 
mus  de  quo  alibi  dictum  M,  Non  aduU$rabi9  woorm 


m 


LUCULENTli 


836 


proximi  tui  ?  Si  proximumconsanguiiieuniiutelligis  a  queni  Aquila  apostatam  transtulit  :  cui  locum  dare 


solummodo,  videtur  dare  illi  licentiam  cum  extra- 
neismulieribus  concumbendi.  Et  vere  omnes  adulteri 
ad  poenam  vadunt  :  et  fornicatores  et  adulteros  judi- 
cabit  Dcus.  Ergo  proximum  omnem  hominem  intel- 
ligi  debet,  cum  quo,  relicto  mendacio,  veritalem  lo- 
qui  necesse  est.  Qioniam  simls  invicem  membra.  Hic 
distantia  facta  est,  ut  proximum  iutelligas  omnom 
homincm.  Membrum  autem  non  potest  ess»^>,  nisi  lide- 
lis  fideH.(}wa?  enim  societas  luci  ad  tenebras?  autquse 
pars  fideli  cum  infideH  ?  subaudituriNulla.  Ita  necpa- 
ganus  Christiano  membrum  esse  potest,  nisi  illi  qui- 
bus  Apostolus  dicit :  Vos  estis  corpus  Christi,  et  mem- 
bra  demembris, 
Irascimini,  et  NOLiTE  PECCARE.  Duplex  uou  solum 


non  debemus  peccando,  irascendo  ;  locus  enim  dia- 
boli  peccatum  est.  Locum  quotidie  quaerit  cir- 
cumiendo,  dicente  Petro  apostolo  :  Adversarius  res- 
tei*  diabolus  tanquam  leo  rugiens  circuit  quserens 
quem  devoret.  Et  hoc  ideo,  quia  invidet  omni  bono. 
Invidia  enim  diaboli  mors  introivit  in  orbem  ter- 
rarum. 

QlTl  FlRABATl  R,  JAM  NON  Fl  RETUR.  Furtum  DOminat 

apostolus  Paulus  omuc  nocumentum  proximi  ;  ama- 
tores  enim  saeculi  hujus  facultates  praescntis  tempo- 
ris  amplectendo,  proximis  inrident,  vi  rapiunt,  vel 
in  negotiis  circumvcniunt,  et  auferunt;  ideo  admo- 
net  Ephesios  ne  in  occasione  lucri  incurrant  crimen 
fuiti.  Hinc  aliis  discipuhs  dicit  :  Neque  circumveniat 


apud   nos,  verum  etiam  apud  philosophos  ost  ira.  B  avanis  in  negotio  fratrem  suum.  Potest  et  altius  in- 

tellegi  quod  dicit,  qui  furabaturjamnon  furetur  ;  sci- 
hcet  sicut  de  pseudoprophetis  dictum  est,  quia  ser- 
mones  furabatur  unusquisque  a  proximo  suo  :  et 
quotquot  venerunt,  fures  fuemnt  et  latrones.  Hi  tales 
omnes  furantur  verbum  Dei,  loquuntur  mendacium 
cum  proximo  suo.  Et  hos  tales  prohibet  furtum  fa- 
cere,  juxta  quod  et  superius  dixit  :  Deponentes  men- 
dacium,  loquimini  veritatemunusquisque  cumproximo 
suo.  Magis  autem  laboret  operando  bianibus  suis 
QUODBONUM  EST.  Simile  est  quod  jam  dictmii  est :  De- 
clina  a  malo,  et  fac  bonum.  Et  recte  dicit  operando  ma- 
nibus,  quod  bonum  est,  ut  qui  anteares  alterius  furto 
rapiebat,  iucipiat  propria  largiri.  Similiter  et  de  c«- 
teris  rebus  inteUigendum  est.  Et  nota  non  dixit, 
quia  laboret  operando  manibus  suis  quod  bonum 
est,  ut  habeat  victum,  et  non  indigeat,  velnuUi  mole- 
stiam  faciat ;  sed  laboret,  inquit,  ut  habeat  uxde 
TRiBUAT  NECESSiTATEM  PATiENTi.  Qui  euim  sibi  labo- 
rat,  ut  non  indigeat  ipse,  necdum  Apostoli  praece- 
ptum  implet.  Ergo  laboret  operando  manibus  suis ; 
quia  sicut  sflppe  dictum  est,  quilibet  hoino  quam 
promptus  esset  ad  bonum  faciendum.  Si  proraptior 
non  potest,  saltim  quasi  mensura  [Ita  se  liabet  locus 
in  Cod.\j  sicut  alibi  idem  apostolus  dicit :  Sicut  enim 
exhibuistis  membra  vestra  servire  immunditix  et  i^U- 
quitati  ad  iniquitatem,  ita  nunc  exhibete  membra  vcs- 
tra  in  sanctificatione.  Ex  proprio  labore  cibare  esu- 
rientes,  vel  potare  sitientes,  et  in  ceeteris  quae  indi- 


Est  enim  ira,  quae  naturaliter  accidithomini,  conci- 
tato  furore  mentis,  de  qua  propheta  :  Turbatus  est 
a  furore  oculus  meus.  Quam  funditus  vetare  non  po- 
tuit,  et  ideo  ait  :  Irascimini,  et  noHte  peccare.  Est 
eniin  et  alia  ira  quai  ex  livore  invidia?  desccndit,  de 
qua  nascitur  rixa,  et  odium,  quam  in  catalogo  vi- 
tiorum  enumerans  dicit  :  Irx,  rix<B  dissensiones, 
sectae,  invidix,  homicidia,    ebrietates,  comessationes, 

SOL  NON  OCCIDAT  SUPER  IRACUNDIAM  VESTRAM.  Si    sini- 

pliciter  hunc  solem  intelligimus,  quem  oculis  cor- 
poreis  cernimus,  videtur  nobis  licentia  data  per  diem 
ii^cendi.  Et  quid  faciemus  ?  quia  potest  homo  una 
die  peccare  quantum  non  potest  annorum  curriculis 
poenitere.  Ergo  non  de  isto  soIe,sed  de  sole  Christo, 
qui  occidit  maHs,juxtaquod  de  pseudoprophetis  di- 
citur :  Occidit  eis  sol  in  meridie ;  oritur  vero  sanctis, 
juxta  quod  dicitur  :  Vobis  timentibus  nomen  Domini 
orietur  soljustitix.  Et  hoc  est  quod  dicitur  :  Sol  non 
occidat  super  iracundiam  vestram.  Ac  si  dicat,  si  con- 
citata  menle  ira  subrepserit,  cito  ad  poeuitentiam 
convertimini,  ne  subito  rapta  anima  obtenebrclur, 
vel  sol  justitiaj,  vel  principale  cordis  tencbris  obvol- 
vatur.  Potest  adhuc  et  simpliciter  de  hoc  sole  intel- 
ligi  dictum,  juxta  quod  in  quarto  psalmo  dicit  David, 
unde  sumptum  videtur  :  Quas  dicitis  in  cordibus  ve- 
striSf  et  in  cubiHbus  vestris  compungimini ;  id  est  qua- 
cunque  in  die  cogitatione,  ira,  vel  opera,  delinquitis,. 
in  cubilibus  vestris  compungimini.  Ante  solis  ooca- 


sum  in  pace  revertimini,  vel  in  crastinum  non  dilfc-  J)  gere  prospexerit  subvenire.  Vel  specialiter  operare 


ratis.  NoLiTE  locum  dare  diabolo.  Diabolus  ergo, 
cum  nomen  est,  Latine  criminator  dicitur  ;  liiigua 
Hebraica  Satan,  adversarius  appellatur,  sive  contra- 
rius  :  ab  Apostolo  Belial  nominatur,  id  est  absque 
jugo,  eo  quod  de  coUo  suo  abjecerit   servitutem, 


in  agro  animae  suse,  ut  spiritalibus  panibus  implea- 
tur,  et  dare  possit  cibaria  in  tempore  suo  consenis 
suis  propter  illud  :  Quis  putas  est  fidelis  dispensator, 
et  prudens,  quem  constituit  dominus  super  familiam 
suam,  ut  det  illis  cibum  in  tempore  ? 


XI. 

l^tio  Epistolae  beati  Panii  apostoli  ad  Ephesios  (v,  15)  :  Fratres,  videte  itaque  quomodo 

caute  ambuletts,  non  quasi  insipientes,  sed  ut  sapientes,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTIL 
Sffipe  dictum  est,  quia  sicut  sunt  exteriores  oculi     et  interiores  cordis,  cum  quibus  Deus  yidetur,  de 
corporis,  cum  quibus  hanc  Incem  videmus,  sic  sunt     quibus  ipse  dicit  :  Beati  mundo  owde,  quxmUm  ipsi 


837 


IN  CAP.  V  AD  EPHESIOS. 


8^8 


Deum  videbunt.  Et  sicut  sunt  exteriores  gressus  cor-  ^  est  qui  non  iutelligit  qvje  sit  voluntas  dki  bona,  et 


poris,  sic  sunt  et  interiores  raentis,  de  quibus  scri- 
ptum  est :  A  Domino  gressus  hominis  diriguntur. 
Quod  vero  hic  dicit :  Videte  itaque  quomodo  caute 
AXBULETis ;  tale  est  quod  ait  Salvator :  Ambulate  dum 
lucem  habetis,  Sicut  enim,  verbi  gratia  dicam,  ali- 
quis  homo  iter  faciens  prospicit  ubi  gressus  figat 
pedis,  sic  qui  spiritaliter  arabulare  desiderat,  pro- 
spicere  debet  ubi  gressum  mentis  figat,  ne  corruat. 
Ergo  unusquisque  caute  ambulare  debet,  ne  cedat, 
nec  declinet  ad  dexteram,  sive  ad  sinistram ;  sed  per 
arma  justitiae  tutus  incedat,  audiens  prophetee  mo- 
nita :  Baec  via,  ambulate  in  ea.  Quod  qui  fecerit,  va- 
lebit  dicere :  Lucema  pedibus  meis  verbum  tuum,  Do- 
mine,  et  lumen  semitis  meis.  Redimentes  tempus,  quia 


bene  placens,  et  perfecta.  Et  ideo  dicit :  Propterea  no- 
lite  fieri  imprudentes.  Voluntas  Dei  est  ut  declinet  a 
malo,  et  faciat  bonum.  Dicit  enim  propheta  :  Nolo 
mortem  peccdtoris,  set  ut  convertatur  et  vivat.  Et  ite- 
rum  ;  Declina  a  malo  et  fac  bonum.  Voluntas  Dei  est 
ut  diligamus  invicem.  In  hoc  cognoscent  omnes,  quia 
mei  estis  discipuli,  si  dilectiomm  habueritis  in  invi- 
cem.  Voluntas  Dei  *est,  ut  omnes  sancti  simus,  sicut 
ipse  dicit  :  Sancti  estote,  quia  ego  sanctus  sum.  Et 

NOLITE    INEBRIARl    VINO,    IN     QUO   EST    LUXURU.    Sicut 

enim  homo  non  potest  duobus  dominis  servire,  Deo 
scDicet  et  mammonae,  ita  nulhis  potost  inebriari  vi- 
no  pariter  et  Spiritu  sancto  repleri.  Qui  spiritu  san- 
cto  repletus  fuerit  habebit  prudentiam,  castitatcm. 


jam  diesmali  sunt.  Illud  dicit  tempus  quod  in  AdamB  munditiam,   pudicitiam,  mansuetudinera,  verecun- 


omnes  perdidimus,  scilicet  immortalilatem,  et  pa- 
radisiacam  beatitudiucm.  Sciendum  enim  est  quia 
a  Deo  immortalis  conditus  fuerat,  si  non  peccasset. 
Non  fuisset  necesse  redimere  tempus,  quia  coeli 
cives  effecti,  Deum  facie  ad  faciem  conspiceremus, 
sicut  ipse  faciebat,  antequam  peccasset.  Quod  si 
tempusquis  vultredimere,  consilium  Domini  audiat  . 
dicentis  :  Si  quis  te  percusserit  in  dexteram  maxillam, 
praebe  ei  et  alteram.  Et  iterum  :  Orate  pro  perse- 
^[uentibus  et  calumniantibus  vobis.  Et  hoc  est  quod 
ait :  Redimentes  tempus,  quoniam  dics  mali  sunt. 
Tempus  quippe  redimimus  quando  anteactam  vitam 
ad  memoriam  reducimus,  et  ea  quse  negligenter 
commisimus,  flendo  punimus,  quod  iniqui  ne  qua- 
quam  faciunt,  dicente  propheta  :  Viri  sanguinumet^ 
dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos.  Quoniam  dies  mali 
sunt.  Quantum  ad  rationem,  et  spiritalem  intelligen- 
tiam  pertinet,  diesboniaDeo  factisunt,  dicente  Scri- 
ptura :  ViditDeus  cuncta  quw  fecit,  eterant  valde  bona. 
Habes  in  libro  Genesi  scriptum,  quia  per  intervalla 
dierum'  Deus  cuncta  creavit.  Et  dicitur  ibi  :  Vidit 
Deus  cuncta  quw  fecit,  et  erant  valde  bona.  Si  ergo 
cuncta  quee  fecit  Deus  valde  bona  fuerunt,  ergo  et 
dies  boni.  Sed  vitio  hominum  depravati  sunt,  et 
facU  sunt  dies  mali.  Et  quid  dicam  ?  ex  quo  Adam 
in  paradiso  peccavit,  nunquam  fuerunt  dies  nisi 
mali.  Nascuntur  pueri,  a  ploratu  incipiunt  et  a  mi- 
seria,  fiunt  hi  dies  mali  calamitatis  suse.  Hsec  luge- 


diam.  E  regione  qui  vino  inebriatur,  habebit  proca- 
citatem,  insipientiam,  audaciam,  furorem,  libidi- 
nem.  Et  ideo  prsecipit  Apostolus,  non  debere  inebri- 
ari  vino,  in  quo  est  luxuria.  Unde  dicit  et  Salomon  : 
Ne  aspicias  vinum  cum  flavescit  in  vitro  ;  color  enim 
blande  [Cod.,  blandis]  ingreditur,  sed  mordet  ut  colu- 
ber.  Potest  et  aliter  intelligi  quod  dicit  :  Nolite  ine- 
briari  vino,  id  est  vino  malitiai,  de  quo  Moyses  in 
cantico  Deuteronoraio  :  De  vinea  Sodomorum,  vinea 
eorum.  Hoc  vino  inebriantur  oranes  amatores  mun- 
di.  De  quibus  dicit  Apostolus :  Quorum  ftnis  interitus, 
quorum  Deus  venter  est,  et  gloria  in  confusione  ipso- 
rum  qui  terrena  sapiunt. 

LOQUENTES    VOBISMETIPSIS    PSALHIS,    ET    HYMNIS,  ET 

CANTicis  SPiRiTALiBUS.  Qui  abstinuerit  a  vino,  et 
Spiritu  sancto  repletus  fuerit,  omnia  ista  repleta  [Ita 
Cod.]  impleri  poterit.  Psalmi,  ethymni,  et  cantica 
in  psalterio  reperiuntur  ;  sed  inter  psalraum  et  hym- 
nura  hoc  interest,  quod  psalraus  pertinet  ad  corpus, 
quia  per  organura  corporis  discitur  qualiter  perve- 
niatur  ad  organura  raentis  ;  hyranus  vero  pertinet 
ad  orationem  ;  canticum  ad  laudem  Dei.  Si  vero  al- 
tius  intelligere  volueris,  psalmus  pertinet  ad  corpus, 
hymnus  ad  laudem  Dei,  canticum  ad  fortitudinem 
et  virtutem  Dei.  Et  nota  quia  cum  dicit  psalmts^  hym^ 
nis,  et  canticis,  addidit  spiritalibus,  quod  utique  non 
fecisset,  nisi  essent  cantica  quse  non  sunt  spiritalia, 


bat  propheta  cum  diceret :  Heu  me !  quia  incolatus  r\  sicut  sunt  carraina  poetarura,  dicta  philosophorum, 


meus  prolongatus  est.  Quos  dies  rediraere  deberaus 
abstinendo,  jejunando,  orando,  vigilando,  et  cffitera 
quffi  Dominus  jussit  implendo.  Quod  qui  facit,  redi- 
mit  dies  malos,  ct  facit  non  praesentis  temporis,  sed 
futuri,  dies  bonos.  In  tantum  ut  jam  non  plurali  nu- 
mero  dies  dicatur.  De  qua  propheta  :  Melior  est  dies 
una  in  atriis  tuis  super  millia. 

Propterba,  noute  pieri  imprudentes.  Imprudens 
estillehomo  quinonprospicitsibi  viam  quagradere 
debeat,  ne  offendat,  sed  caute  ambulet.  Non  quasi 
insipientes,  sed  ut  sapientes.  Iraprudens  est  qui  non 
redimlt  tempus  et  dies  malos  ad  pcenitentiam  sibi 
concessos,de  quibus  Apostolus  :  Ignoras  quia  pa- 
tierUia  Dei  ad  pcenitentiam  te  exspectet?  Imprudens 


cantica  luxuriosa,  et  verba  risum  moventia,  qu®  ad 
rem  non  pertinent,  et  scurrilitas.  In  gratia  cantan- 
tes  in  cordibus  vestris.  Audiant  hoc  pueri,  audiant 
adolescentes,  et  omnis  ordo  ecclesiasticus,  quibus 
offlcium  psallendi  comraissura  est  in  Ecclesia,  ut  si-* 
cut  psallunt  ore,  psallere  discant  et  corde^  ne  dicatur 
de  ilhs  :  Populus  hic  labiis  me  honorat,  cor  autem 
eorum  longe  est  a  me.  E  contra  multi  psallant  corde, 
et  non  psallunt  ore.  Clamant  corde,  silent  ore.  Sicut 
ille  faciebat  cui  dicitur :  Quid  clamas  ad  me?  E 
certe  ibi  non  est  scriptum,  quid  clamasset  Moyses  ; 
sed  clamabat,  et  corde  clamabat,  et  ideo  dicit  ei 
Deus  :  Quid  clamas  ad  me?  Ideo  melius  est  psallere 
corde,  silere  ore,  quam  tacere  eorde,  pealiere  or«.  Et 


830  LUCULENTII  840 

ideo  qui  psallilore,  psallat  ot  corde  ;  psallanms  spi-  ^  licet  subjecti  invicem.  Audianthoc  episcopi,   pres- 


ritu,  psallamus  et  mente. 

DoMixo  GRATiAS  AGENTES.  Hflec  senteutia  dupliciter 
intelligi  potest,  hoc  est  in  rehus  acceptis,  et  perditis, 
sicut  Job  ait  :  Dominus  dedit,  Dominus  abstulit,  sicut 
Domino  placuit  ita  factum  est,  sit  nomcn  Dnmini  'he- 
nedictum.  Vel  in  prosperis  et  adversis.  Hinc  in  psaJ- 
mo  canitur  :  Benedicam  Dominum  in  omni  tcm-poie, 
semper  laus  cjus  in  ore  meo.  Aliter  :  si  habes  offi- 
cium  psallendi  in  ecclesia,  non  propterea  te  extol- 
lere  debes  super  caeteros,  sed  magis  Deo  gratias  age- 
re,  dicens  cum  Psalmista  :  No7i  nobis,  Domine,  non 
nobis,  sed  nomini  tuo  da  gloriam.  Deo  et  patri  si:b- 
jECTi  iNviCEM  iN  TiMORE  Christi  :  Dco  scilicct  Dei 
Filio,  qui  cum  cssct  Deus,  homo  fieri  dignatus  est, 


byteri,  et  omnes  qui  pra»sunt  in  Ecclesia,  ut  sicut 
ca?teri  subjecti  sunt  eis,  et  ipsi  ita  per  charitatem 
suis  subjecti  sint,  hortante  [Cod.,  orantejSalomone: 
Principem  te  constituere,  noli  te  extollere,  sed  esto  in- 
ter  ipsos  sicut  vnus  ex  ipsis.  Et  Paulus  apostolus  di- 
cit :  Cum  essem  liber  ab  omnibus,  omnium  me  senum 
feci,  et  hoc  in  timore  Christi.  Timentes  ne  praeter 
voluntitom  ejus  aliquid  faciamus,  ne  propter favores 
hominuni  vel  laudes ;  ne  dicatur  de  nobis  :  Recepe- 
runt  mercedem  suam  ;  sed  totum  pro  amore  Chrisli 
faciamus,  monente  Apostolo  :  Sive  manducatis,  siv-e 
bibitis,  sive  aliud  aliquid  facitis,  omnia  in  nomine  Do- 
mini  facite.  Et  iterum  :  Omne  quodcunque  facitis  in 
verbo,  aut  in  opere  omnia  in  nomine  Domini  facite. 


assumens  nostram  humanitatem,  et  ideo  Patrivide-  B  Et  hoc  est  quod  ait,  in  timore  Christi. 


XII. 

Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Ephesios  (vi,  10)  :  Fratres,  de  Cdetero  confortamini, 

et  in  potentia  virtutisejns,  etc. 

COMMEMUM  LIXULENTH. 


Admonuerat  enim  superius  apostolus  Pauhis  sepr- 
sum  viros,  seorsum  feminas,  domiuos  et  servos,  lilios 
et  patres,  dicens  :  Viri,  diligite  uxores  vestras,  sicut 
et  Christus  Ecclesiam.  Muliercs  viris  suissubditx  sint; 
filii,  obediteparentibusperomnia.  Hocenim  piacitum 
est  in  Domino.  Patrcs,  nolite  ad  iracundiam  provo- 
care  filios  vcstros,  ut  non  pusillo  animo  liant.  Scrvi, 


fratrum  nostrorum,  qui  accusabat  illo  anie  conspectum 
Dei  nostri.  Juxta  Hebraicam  veritatem  deorsum 
lluens  interpretatur,  qui  nos  invisibiliter  telis  suis 
percutcre  vult,  contra  quem  invisibilia  sunt  arma 
sumenda  ad  resistendum  ei. 

Ql  ONIAM  NOBIS  NON   EST  COLLUCTATIO  ADVERSl  S  CiR- 

nem  et  sanglinem.  Caro  ct  sanguis  aliquoties   viva. 


obedite  dominis  camalibus,  non  ad  oculum  seixientes      aliquoties  peccata  significat,  aliquoties  parentelam, 


quasi  hominibus  placentes,  sed  magis  Deo,  et  his  si- 
miha.  Deinde  vero  omnes  in  unum  comprehendens 
dicit :  De  c.etero  confortamini  in  Domino.  De  cacte- 
ro,  id  est  de  reUquo.  Noverat  enim  scrii^tum  :  Male- 
dictus  homo  qui  confidit  in  homine.  Et  rursum  :  Bene- 
dictus  vir  qui  confidit  in  Domino.  Et  ideo  dicit  :  Con- 
fortamini  in  Domino,  id  est  nihii  de  vestris  meritis 
prffisumatis,  et  semper  in  Domino  gloriamini,  juxta 
quod  idem  apostolus  dicit :  Qui  gloriatur,  in  Domino 
glomtur.  Et  Psalmista :  Non  nobis,  Domine,  non  nobis, 
sed  nomini  tuo  da  gloriam.  Et  ne  aliquis  putaret  in 
nomine  tantum  spem  pouere  debere,  ideo  adjunxit : 
Etin  potentia  virtutis  ejls.  Ac  si  diceret :  In  Chris- 


aliquotics  propagationcmhumaui  generis,  aliquoties 
persecutores  homines,  de  quibus  hoc  in  loco  dicit 
Paulus  :  Nobis  non  est  coUuctatio  adversus  carnem  et 
sanguinem,  sed  adversus  principes  et  potestate3. 
Sed  magis  vult  ostendcrc  quod  ipsipersecutores  dia- 
bolum  habeant  auctorem,  contra  quem  arma  invisi- 
bilia  sumenda  sunt,  ut  ipso  exsticto  homines  non  ti- 
meanms.  Est  enim  colluctatio  adversus  carnem  et 
sanguincm,  quando  concupiscit  caro  adversusspiri- 
tum.  Scihcet  ex  hoc  excmplo  colligerc  possumus 
quandoipsacaro  concupiscitadversus  spiritum,  non 
nisi  instinctum  diaboli,  quoniam  non  est  nobb  col- 
luctatio,  etc.  Peragratis  enim  legcndo  seriebus  Ve- 


to  Domine  ponite  spem  vestram,  sine  quo  nullum  n  teris  ac  Novi  Testamenti,  nusquam  reperire  poteris 


bonum  esse  potcst,  et  per  quem  omnia  bona  largi- 
untur,  dicente  Jacobo  apostolo  :  Omne  datum  opti- 
mum  de  sursum  est.  Induite  vos  armaturam  Dei,  ut 

POSSITIS     STARE  ADVERSUS     INSIDIAS     DIABOLI.    Ex    his 

enim  quce  infra  leguntur,  et  iis  qua»  hic  dicit  aposto- 
lus  Paulus,  totum  de  Christo  intelligere  possumus. 
Sicut  enim  cingulum  veritas,  et  lorica  justitia  est, 
quin  dubium  Christus  et  veritas,  et  justitia  est;  ergo 
qui  veritatem  et  justitiam  indutus  fuerit,  Christum 
indutus  erit ;  quem  necesse  est  indui,  qui  contra  dia- 
bolum  vult  dimicare.  Diabolus  enim  nomen  Grseoum 
est,  Latine  criminator  dicitur  :  iste  est  criminator, 
de  quo  in  Apocaljpsi  legimus  dixisse  sanctos 
Peo  :  Oratias  tibi  agimu$,  quia  projectus  esi  accusator 


principes  et  potestates  da^mones  esse  dictos,  nisi 
primum  hoc  in  loco.  Quo  nomine  Apostolus  ideo  ad 
Ephesios  scripsit  de  invisibilibus  creaturis,  multa 
illis  ostendere  volens.  Et  quia  cxercitatos  habebant 
sensus  ad  intelligenda  etiam  occulta,  ideo  de  iun- 
sibilibus  creaturisdivcrsa  nomina  eis  prcedixit.  Diiit 
enim  :  Non  est  nobis  colluctatio  adversus  carnem  et 
sangui7iem,  scd  adversus  principes  et  potestates,  ad- 

VERSUS  MUNDl  RECTORES  TENEBRARUM  HARUM.    Appellat 

enim  principes  et  potestates  muudi  rectores,  dffimo- 
nes  qui  sunt  majores.  Sed  minoris  ordinis  dcemones 
8unt.  Sicutdicimus  de  angelicis  dignitatibusangelos, 
archangelos,  propter  diminutionem  minorum ;  sic 
dicimus  daemones  principatus  et  potestates,  propter 


B41 


IN  CAP.  V  \D  EPHESIOS. 


842! 


scelerum  maliiiam.  Quanto  euira  callidioros  suut  ad  A  circalumbos  suos,  nc  tluxu  scmiuispollueretur.  Hinc 

suadendam  malitiam,  tanlo  majores  esse  videntur. 

Ut  verbi  gratia  dicam,  mali  sunt  dajmones  qui  per- 

petranturhomicidia,  pejores  qui  fratricidia  etparri- 

cidia.  Sic  de  adulteris,  de  incestis,  de  quibus  pro- 

pheta  dicit :  Spiritu  fornicattonis  seducti  sunt,  Hos 

enim  appellat  principes  et  potestates,  hos  mundi  re- 

ctores  tenebrarum  harum,  hos  nominat  spiritalia 

NKQUiTiJE  [In  Cod.,  constanter  nequilia]  in  celestibls. 

Muudi  rectores  dsemones  appellat,  unde  ctDominus: 

Nunc  princeps  mundi  ejicietur  foras.  Ipse  fuit  ange- 

lus  primus,  qui  propter  superbiam  cecidit  de  coelo. 

Ipsum  improperat  dicens  :  Quomodo  cecidisti  de  coclo, 

lucifer,  qui  oriebaHs  mane  ?  con*uisti,  qui  vulnerabas 

gentes  ?  Ipse  est  angelus  lenebrarum,  de  quo  dicit 


Salomon  dixit  :  Tria  sunt  quge  benc  gradiuntur,  et 
quartum  incedit  feliciter ;  lco  fortissimus  bestiarum  a 
nullius  pavebit  occursu  ;  gallus  succinctas  lumbis  ;  et 
aries,  nec  est  rex  qui  resistat  ei.  Gallus  succinctus 
lumbos,  sanctos  significat  praedicatores,  qui  in  mem- 
bris  fluxum  luxuria?  restringunt.  Estote  ergo  succinti 
lumbos  vestros  in  veritate,  id  est  castitate  muniti  ne 
ab  hostibus  corruatis. 

Et  calciati  PEDES  IN  PR.£PARATI0NE  bvangelii  pacis. 
Sicut  enim  sunt  exteriora  membra,  manus  scilicet, 
oculi,  auditus,  olfactus,  et  tactus,  sic  sunt  et  inte- 
riora.  Et  nota  quia  quidem  virtutem  animai  dixil, 
pedes  esse,  quia  exteriores  pedes  nisi  calciati  fuerint, 
offendunt  in  lapidem  seu  seutem,  et  expediti  iter 


Paulus  :  Qui  cum  sit  angelus  tenebrarum,  figurabat  se  B  carperc  non  possunt.  Sic  pedes  animai  nostrae  nisi 


in  angelum  lucis.  Est  mundi  rector,  omnium  scilicet 
amatornm  mundi,  qui  mundum  diligunt.  Horum 
enim  rector,  et  sessor  pariter,  et  diabolus  est,  et  om- 
nes  peccatores  tenebrae  aliquoties  mutantur,  et  fiunt 
lux,  sicut  dicitur  de  illis  :  Fuistis  aliquando  tenebrse, 
nunc  autem  lux  Domino :  quorum  rector  efficitur  Chris- 
tus,  et  dicilur  de  illis  :  Quicunque  spiritu  Dei  agun- 
tur,  ii  filii  sunt  Dei.  Contra  spiritalia  nequitix  in  ccb- 
lestibus.  Spiritalia  enim  nequitise  fuit,  quihabitat  in 
coelestibus.  Quanquam  amisissent  beatitudinem,  et 
perdidissent  ciaritatem,  non  amiserunt  subtilitatem, 
et  ideo  dicit  in  ccelestibus,  quia  in  ceelestibus  sunt,  de 
quibus  in  Evangelio  Dominus  dicit  :  Volucres  cceli 
comederunt  illud.  Non  dico  coelum  sethereum,  vel  si- 
dereum,  sed  aereimi,  quidquid  aves  coeli  volitant.  Coe- 
luin  hoc,  quod  inter  coelum  et  terram  est  medium, 
spiritali  nequitia  plenum  esse  dicitur.  Et  ideo  spiri- 
talia  nequitise  superare  pro  ccelestibus,  scilicet,  di- 
micare  debemus,  quia  regnum  coslorum  vim  patitur. 

PrOPTEREA  ACCIPITE  ARMATURAH  DEI,  UT  POSSITIS  RE- 
SISTERE   IN  DIE   MALO,  ET  IN  OMNIBUS   PERFECTl   STARE. 

Propterea  quia  non  vobis  colluctatio  adversus  car- 
nem  et  sanguinem,  accipite  armaturam  Dei,  quse  in 
subsequentibus  apostolus  Paulus  enumeratus  est. 
Ut  possitis  resistere  in  die  malo.  Diem  malum  dicit 
praesens  tempus,  de  quo  supra  dictimi  est :  Redimen- 
ies  tempus,  quoniam  dies  mali  sunt.  Aut  diem  judi- 
cii,  de  quo  propheta  ait:  Dies  illa  diesirae.  Ut  in'die 


fueriut  calciati  ex  coriis  mortuorum  animalium,  an- 
tiquorum  scilicet  exemplo  patrum  muniti,  recte 
absque  offendiculo  in  via  mandatorum  Dei  currcre 
non  valent.  Recte  dicit  Evangelii  pacis,  de  quo  alibi 
Scriptura :  Quam  speciosi  pedes  evangelizantium  bona ! 
Induti  loricamjustitiae.  Lorica  enim  ex  multis  virgu- 
lis  texitur,  sic  horao  multis  virtutibus  fuUus,  inte- 
rius  loricam  justitiae  indutus,  ab  omni  zelo  ininiici 
erit  illsesus.  In  omnibi  s  sumentes  scutdm  fidei.  Sicut 
superius  texere  coepimus  de  armis,  sic  nunc  de  scuto 
aliquid  dicendum  est.  Si  quis  enim  honio  cinctus, 
indutus  lorica  fuerit,  et  calciatos  habnerit  pedes, 
pergens  in  inimicum  suum,  non  habens  scntum, 
vulneratus  a  lanceis  seu  sagittis,  in  similitudine  cer- 
vi  corniit ;  si  autem  scutum  habuerit,  jacula  inimi- 
ci  huc  etilluc  projicere  valebit.  Spiritaliterautemper 
scutum  fidem  intelhgere  possumus,  quam  miles 
Christi  plenam  habere  debet :  quam  qui  habuerit, 
hostem  suum,  id  estdiabolum,  interimere  poterit,  in 
tantum  ut  in  mare  mergatur ;  sicut  Dominus  dicit : 
Si  habueritis  fidem  ut  granum  sinapis,  diceretis  huic 
monti  transire  in  mare,  obediret  vobis.  In  quo  possitis 

OMNIA  TELA   NEQUISSIMA  IGNEA  EXSTINGUERE.    Tela  dia- 

boli  ipsius  jacuia  intelligenda  sunt,  sicut  est  gastri- 
margia,  ebrietas,  comessationes,  adulteria,  et  his 
similia.  Et  bene  dixit  ignea,  quoniam  igneae  suntsa- 
gittae  diaboli.  Ha;c  eaim  omnia  per  charitatem,  quae 
est  pacis  foedera  possuraus  exstinguere,  et  galeam  sa- 


mah  resistere  possitis,  accipite  armaturam  Dei,  id  est  J)  lutis  assumere.  Sicut  enini  per  scutum  fidem  intei- 


accingimini  vos  Dominuin  Jesum  Christum.  Et  in 
omnibus  perfecti  stare.  Scilicet  per  arma  justiciae  a 
dextris  et  a  sinistris.  Estote  ergo  succincti  lumbos 

VESTROS  IN  VERITATE,  ET  INDUTI  LORICAM  JUSTITIiE.  Jam 

enim  incipit  exponere  quoe  sit  armatura  Dei,  quam 
superius  indui  jusserat.  Et  quem  alium  debuit  pri- 
mum  ponere  in  armatura  Dei,  quam  cingulum  ?  Ver- 
bi  gratiam  dicam,  in  quis  belligeralor  coutra  hostem 
pergens,  necesse  habet  cingulum,  ne  fiuxa  vesti- 
menta  impedimento  tiant,  et  corruat  iii  conspectu 
inimici  sui ;  sic  nimirum  necesse  est,  ut  lunibi  vestri 
prsecincti  sint  iu  castitate,  de  quo  iu  Evangelio  Do- 
minum  dixisse  puto  :  Sint  Ivmbi  vesfHprgecincti.  Hiiic 
est  euim  quod  Joaunes  zonam  peiliciam  ciiigehat 

Patrol.  LXXII. 


leximus,  quid  per  galeam  nisi  speiu  intelligere  pos- 
sumus?  Galea  eiiim  iu  capite  pouitur,  ne  ab  inimico 
feriatur.  Sic  spiritaliter  galea  nostra,  id  estspe  iirma, 
caput  uostrum,  quod  est  principale  meutis,  munire 
debemus,ne  ab  iniraico,  id  est  diabolo,  feriaraur. 

Et   GLADIUM   SPIRITUS,  QUOD    EST    VERBUM    DEI.    Jam 

enim  dederat  cingulum,  dederat  loricam,  dederat 
calciamenlum,  dederat  scutiun,  sed  necdum  dederat 
gladium.  Et  quid  prodest  homini,  si  totum  mundum 
lucretur?si  omni  armatura,  quoisuperius  enumera- 
tur,  indutus  sit,  et  J5|ladium  in  manu  non  tenoat  ? 
Certe  quanquaui  ejus  telu  possit  vilare,  ipsuin  ininii- 
cuuinou  potcrit  inteiliceie.  Et  si  habueiit  ^KiLliiim, 
ab  ejus  jaculis  uou  ferietur,  et  ipsum  interiiciei.  Sic 


843  LUCULENTIi  844 

omnia  spirilaliter  inlelligenda  sunl ;  caslitas  scilicet,  ^Hoc  Paulus  aperit  cum  dicit  :  Et  gladium  spiritu$ 


justitia,  charitas,  evangelica  doctrina,  fides,  atque 
spes.  Hflec  omnia  qui  habuerit,  a  cffide  inimici  tutus 
manebit  ;  et  si  gladium  habuerit,  ipsuni  proslrare 
potuerit  ;  illum  nimirum  gladium,  quem  Dominus 
venit  mittere  in  mundum,  de  quo  ipse  dicit :  Non  veni 
pacem  mittere,  sed  gladium ;  quem  semper  sancti  in 
manu  tenent,  qui  phirali  numero  apud  Psalmistam 
scriptus  est  :  Et  gladii  ancipites  in  manibus  eorum. 


quod  est  verbum  Dei.  Sermo  enim  Dei  acutus  est ; 
ipse  cnim  est  gladius,  de  quo  idem  Paulus  alibi  scri- 
bit :  Vivus  {Cod.,  unus)  est  enim  sermo  Dei  et  efficax 
et  penetrabilior  omni  gladio  ancipiti,  et  pertingens  us- 
que  ad  divisionem  animx  ac  spiritus,  compagum  quo- 
que  et  medullarum,  et  discretor  cogitationum  et  inten- 
tionum  cordis. 


XIII. 

Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Philippenses  (i,  6) :  Fratres ,  confidimus  in  Domino 
Jesu,  qui  quod  co^pit  in  vobis  opus  bonum,  perficiet  usque  in  diem  Christi  Jesu,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTH. 

Philippenses  sunt  Macedones  :  hos  prsedicavit  apo-  g  sionk  et  confirmatione  evangelii  :  qnia  sicut  ille  de- 


stoius  Paulus,  qui  acceptam  fidem  firmiter  tenue- 
runt,  nec  faisos  receperunt  apostolos,  sicut  quidam, 
nec  persecutiones  malorum  hominum  timuerunt. 
Scribit  enim  epistolam  apostolus  Paulus,  nil  causa  re- 
prehensionis  ostendit,  sed  eih(»rtationem  tantum,ut 
fidem,  quam  acceperaut,  et  coeptum  opus  bonum, 
usque  ad  consummationcm  perducerent,  etut  sem- 
per  proiicerent  hortatur.  In  tantum  enim  perfecti 
erant,  utsuos  eos  oraret  fieri  imitatores,  et  ut  semper 
ad  meliora  proficerent,  dicens  :  Confidimus  in  Domi- 

NO  JeSU,  QUIA  QUI  COEPIT  IN  VOBIS  OPUS  BONUM,  PERFl- 

ciET  USQUE  iN  'DiEM  Christi  Jesu.  Omuis  cuim  mea  spes 
et  contidentiade  vobis  in  Domino  talisest,  ut  hoc  bo- 
num  quod  coepistis,  usque  ad  consummationem  per- 


fendebat  Evangeiium  Christi,  id  est  doctrinam  veri- 
talis,  itaet  illi  firmiter  tenendo,  et  alios  admonendo. 
Socios  GAUDii  mei  omnes  vos  esse.  Societas  hoc  in 
loco  non  prcesentis  temporis  intelligenda  est,  sed 
futuri,  id  est  vita  fletema.  De  quo  gaudio  Salvator 
discipulis  ait :  Iterum  videbo  vos,  et  gaudebit  i^or  ve- 
strum ;  aut  certe  si  de  praesenti  tempore  raalum  in- 
telHgi  vult,  possumus  eo  aptari,  juxta  qiiod  aposto- 
his  Jacobus  ait,  videlicet :  Omne  gaudium  existimate, 
fratres  mei,  cum  in  variis  tentationibus  incideritis. 
Consuetudo  est  sanctorum,  ut  inter  persccutionem 
pius  gaudeant,  quam  tristentur,  scientes  scriptum : 
Non  coronabitur,  nisi  qui  legitime  certaverit. 
Testis  est  mihi  deus  quomodo  cupum  omnes  VOS  15 


ducatis,  et  doctrinam  quam  a  mc  accepistis  firmam  C  visceribus  Jesu  Christi.  Est  etiam  consuetudo  san- 


teneatis.  Quia  qui  ccppit  in  vobis  opus  bonum,  perfi- 
ciet :  id  est  aliquis  ex  vobis  bonum  opus  vovit,  sciU- 
cet  servire  se  Deo,  et  hoc  usque  ad  diem  mortis  per- 
ducat.  Seu  qui  coipit  in  vobis,  id  est  ipse  Dominus  qui 
fidei  fundamentum  posuit  in  vobis,  ipse  dabit  perse- 
verantiam  boni  operis.  Diem  Christi  dupUciter  intel- 
ligere  debemus ;  specialiter  diem  mortis,  quando  aU- 
quis  vir  peifectus  de  hac  vita  migral  ad  Christum. 
Generaliter  diem  judicii  quando  omnes  astabimus  ante 
tribunal  Christi.  Sicut  est  mihi  justum  hoc  sentire 
PRO  OMNiBUS  vobis.  Ac  si  dicat  :.Cliaritas  me  compel- 
Ut  ut  ipsum  de  vobis  sentiam,  ipsum  intelligam  ; 
quia  charitas  omnia  credit.  Insiwm  est  milii  ut  taliter 
de  omnibus  vobis  sentiam,  utqui  coepit  opus  bonum. 


ctorum,  ut  quando  aliquid  affirmare  volunt,  Deum 
qui  est  tnspector  cordis  testem  sibi  adhibeaQt,  sicut 
Moyses  coram  filiis  Israel  :  Testes,  inquit,  hodie  in- 
voco  ccelum  et  terram.  Et  quia  Paulus  apostolus  mul- 
tum  diUgebat  Philippenses,  Deum  sibi  adhibuit  in 
tesUmonium  dicens :  Testis  enim  mihi  est  Deus  quo- 
modo  cupiam  ut  Dominus  Jesus  Christus  in  vestris 
habitet  visceribus.  Ipse,  qiii  per  prophetam  loqiutur, 
dicens  de  sanctis  :  Et  inhabitabo  in  illis  et  inambula* 
bo.  Et  idem  apostolus  alibi :  Habitare  Christum  per 
fidem  in  cordibus  vestris.  Vel  certe  omnes  vos  in  ejos 
cupio  inesse  visceribus,  ut  sic  cum  omnes  vos  dili- 
gaUs,  ut  nec  iuter  persecutiones  ab  ejus  visceribus 
separemini.  Et  hoc  oro  ut  charitas  vestra  magis  ab- 


perseveret  usque  in  diem  mortis.  Consueludo  est^^  undet.  Orout  Deumtotocorde,  totoore,  totamente, 


enim  sanctorum,  ut  de  bonorum  actione  gaudeant, 
de  malorum  doleant,  sicut  ipse  Paulus  faciebat  qui 
dicebat :  Quis  infirmatur,  et  ego  non  infirmor  ?  Et  ali- 
bi :  Lugeam  plures  ex  his,  qui  non  egerunt  pocniten- 
tiam.  Eo  quod  habeam  vos  in  corde  et  in  vinculis 
MEis.  Quos  enim  caro  semel  copulaverit,  quanquam 
simul  non  sunt  corpore,  tamen  mente  semper  jun- 
cU  sunt.  Et  quia  PhiUppenses  peifecti  erant  in  ope- 
re  bono,  apostolus  absens  corpore,  in  arcano  pe- 
ctoris  semper  eorum  memor  erat.  Et  hoc  est  quod 
dicit :  Eo  quod  habeam  vos  in  corde  et  in  vinculis  meis. 
Reddit  causam  quare,  cum  dicit  :   Et   ln  defen- 


totis  visceribus  diligatis  iN  scientia,  et  omni  sexsc. 
In  scientia,  dicit  seriem  Veteris  Testamenti ;  sensu 
autem,  scripluras  Novi  Testamenti.  AUter  :  scientia 
omnes  series  tam  Veteris,  quam  novi  Testamenti. 
Et  sensu ,  ut  quid  spiritaliter  inteHigere  valeas, 
quia  scientia  sine  sensu  nihil  est ;  sdentia  enim  in- 
flat,  charitas  autem  aedificat.  Ut  probetis  potiora,  n 
SITIS  sinceri,  et  sine  offensione  in  diem  christi.  Po- 
tiora  dicit,  id  est  majora.  Scientes  sitis  ut  de  visibi- 
libus  iuvisibilia  comprehendere  valeatis.  Sicut  enim 
cum  cibo  palati  crescit  aetas  corporis,  sic  cuir  cibo 
spiritali  debet  crescere  et  sensus  mentis. 


84^ 


IN  CAP.  I  AD  COLOSSENSES. 


846 


Ut  sitis  sinceri,  etsine  offensa  in  diem  Christi;  casto  ^  est  fructu  bonioperis ;  dequo  fructu  idem  apostolus 


Tidelicet  corpore,  et  mundo  corde ;  sicut  de  univer- 
sali  Ecclesia  Apostolus  dicit :  Aptavi  vos  uni  viro  vir- 
ginem  castam  exhihere  Christo.  Sinceritas  est*enimubi 
duo  simul  concordant,  spiritus  videlicet,  et  caro,  de 
quibus  Dominus  ait :  Si  duo  ex  nobis  consenserint  su- 
per  terram,  de  omni  re  quodcunque  petierint,  fiet  illis 
a  Patre  meo,  dicit  Dominus.  Et  sine  offensa,  Sine 
ofTensa  dicit  sine  criminali  actione.  Aut  certe  sic 
sitis  sinceri,  ut  in  diem  Cbristi  nulla  rubigo  pecca- 
torum  in  vobis  appareat  ne  cum  fatuis  virginibus  a 
tbalamo  regis  excludamini.  Diem  vero  Cbristi,  sicut 
jam  diximus,  diem  mortis,  vel  diem  judicii  debe- 
mus  intelligere,  in  quo  die,  qui  sine  offensa  fue- 
rit,  a  Domino  remunerabitur,  juxta  quod  ait  Sa- 


dicit :  Fructus  spiritus  est  gaudium,  charitas,  pax, 
patientia,  et  bis  similia.  Quod  qui  fecerit,  fruebit  [Ita 
Cod.]  illam  in  vitam  fieternam ;  fructus  enim  a  fruen- 
do  dicilur.  Quod  fructificare  nemo  poterit,  nisi  per 
Jesum  Cbristum  qui  dicit  :  Sine  me  nihil  potestis 
facere.  In  gloriam  et  laudem  Dei,  ut  semper  glorifi- 
cetur  Deus  in  nobis ;  juxta  quod  alio  locordicit :  Qui 
gloriatur,  in  Dominoglorietur,  Et  laudem  Dei;  scilicet 
ut  semper  Deus  laudetur,  sicut  psalmista  dicit :  Be- 
nedicam  Dominum  in  omni  tempore,  semper  laus  ejus 
in  ore  meo,  Aliter  :  in  gloria,  id  est  in  opere  bono 
fructificantes.  Et  laudem  Dei,  in  prsedicatione.  Sit 
gloria  in  opere,  laus  in  verbis;  ut  impleatur  in  nobis 
illud  quod  ait  Salvator  :  Sic  luceat  lux  vestra  coram 


lomon  :  Date  ei  fructum  manuum  suarumj  et  laudent  B  hominibus,  ut  videant  opera  vestra  bona,  et  glorificent 
eam  inportis  opera  ejus,  Repleti  fructu  jusTiiiiE  per     Patrem  vestrum  qui  in  cxlis  est, 
Jesum   Christum  in   glorum   et    laudem    Dei  ;    id 


XIV. 

Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Colossenses  (i,  9) :  Fratres,  non  cessamuspro  vobis 

orantes  et  postulantes ,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTII. 

Audierat  enim  beatus  Paulus  apostolus  Colossen-  viamus  Deo,  quod  facere  non  possumus,  nisi  ejus 
sium  fidem  ex  dilectione  quam  babebant  in  Deum,  voluntatem  faciamus.  In  omni  sapientia,  et  intel- 
et  ut  in  virtutibus  sequentibus  se  crescerent,  orabat  lectu  spiritali.  Omnis  sapientia,  et  intellectus,  et 
dicens  :  Non  cessamus  pro  vobis  orantes  et  postu-  p  operatio,  scilicet  quia  impossibile  est  sine  fide  pla- 
lantes.  Hanc  consuetudinem  habebant  apostoli,  et     cere  Deo;  sic  et  fides  sine  operibus  mortua  est,  Omnis 


nos  tenere  debemus,  ut  invicem  oremus,  et  magi- 
stri  pro  discipulis,  et  discipuli  pro  magistris,  sicutin 
alio  loco  dicit  :  Deus  autem  spei  repleat  vos  omni 
gaudio,  etpace  in  credendo,  ut  abundetis  in  spe  et  vir- 
tute  Spiritus  sancti,  Deus  autempatientis  et  solatiidet 
vobis  idipsum  sapere  in  alterutrum  secundum  Jesum 
Christum,  ut  unanimes  uno  ore  honorificetis  Deum  et 
Patrem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  Et  iterum  :  Flecto 
genua  mea  ad  Patrem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  Ut 
autem  et  discipuli  pro  magistris  orare  debeant,  ipse 
et  alibi  dicit :  Expedit  vobis  orare  pro  nobis,  Nam  d& 
beato  Petro  in  carcere  posito  legimus,  quia  oratio 
fiebat  sine  intermissione  ab  ecclesia  ad  Deumpro  eo. 


sapientia  est  non  solum  historiam  Veteris  Testamenti 
scire,  sed  etiam  spiritalem  intelligentiam  cognoscere. 
Ut  ambuletis  digne  Deo,  per  omiA  placentes.  Ara- 
bulare  dicit,  non  solum  corpore,  sed  mente;  ambu- 
lare  de  virtute  in  virtutem.  Digne  ambulat,  qui  recte 
vivit,  et  alios  per  bonum  exemplum  attrahit,  juxta 
illud  :  Qui  audit,  dicat :  Veni,  Deo  per  omnia  placet 
qui  hoc  adimplet  quod  subditur  :  In  omni  opere  bono 

FRUCTIFICANTES,   ET  CRESCENTES  IN   SCIENTIA  DeI.   Non 

dixit  in  uno,  sed  in  omni;  non  dicit  constantes  ad 
tempus,  sed  fructificantes  et  crescentes  in  scientia  Dei, 
id  est  de  omnibus  bonis  iUi  sciamus  gratias  referre, 
juxta  illud  :  Gratia  Dei  sum;  et :  Non  nobis,  Domine, 


Quod  autem  non  dixit  singulariter  non  cesso,  sed  D  non  nobis,  sed  nomini  tuo  da  gloriam.  Quoniam  ipsius 


pluraliter  non  cessamus,  et  de  se  hoc  dicebat,  et  de 
aliis  qui  cum  illo  erant.  Quamvis  orare  postulare 
unum  sit,  hoc  interest,  quia  orare  dicioius  de  levio- 
ribus  rebus,  postulare  autem  de  majoribus  et  diffici- 
lioribus.  Orando  est,  qui  stant  ne  cadant;  postu- 
lando,  ut  qui  jacent  surgant.  Orandum  est  ut  justi 
remunerentur,  postulandum  ut  scelerati  justificen- 
tur.  Ut  impleamini  in  agnitione  voluntatis  Dei.  Pri- 
mum  quaerendum  est  quid  sit  Deus,  juxta  psalmi- 
stae  vocem,  qui  ait :  Quaerite  Dominum,  et  confirma- 
mini;  quxrite  faciem  ejus  semper;  deinde  agnitio  vo- 
luntatis  ejus  quid  velit  Deus,  sicut  idem  apostolus 
ait :  Ut  probetis  qu3B  sit  voluntas  Dei  bona,  et  bene 
placenSt  et  perfecta,  De  quo  [Ita  Cod,]  qualiter  ser- 


est  nobis  perficere  in  omni  virtote.  Omnis  virtus  est 
Dei  donum,  qui  omnia  prcestare  potest.  Omnis  virtus 
est  et  mentiset  corporis.  Confirmati  a  quo?  nisi  a 
Domino.  Unde  et  alibi  ait :  Qui  et  confirmavit  vos 
usque  in  finem  sine  crimine,  Secundum  potentiam 
claritatis  ejus,  id  est  secundum  ejus  virtutem,  di- 
cente  Psalmista :  Fortitudinem  meam  ad  te  custodiam. 
Hinc  Dominus  ait :  Sine  me  nihil  potestis;  Lucema 
pedibus  meis  verbum  tuum,  Domine,  et  lumen  se- 
mitis  meis,  In  omni  patientu,  id  est  cum  proximis  et 
subjectis  atque  extraneis,  et  persequentibus  nos.  Et 
longanimitate,  ut  semper  simus  patientes  ut  in 
prosperis,  ita  in  adversis.  Cum  gaudio.  Scilicet  ut  in 
tribulationibus  semper  gaudeatis,  monente  Jacobo 


\ 


847  LUCULENTH  848 

apostolo  :  Omne  gaudium  existimate,  fratres  mei,  cum  k  estis  cum  maledixerint  vobis  homines,  et  persecuti  vos 
in  variis  tentationibus  incidentis.  Vel  per  passiones  et  fuerint,  et  diwerint  omne  malum  adversum  vos  men- 
ti  ibulationes  futurum  gaudium  cum  Christo  perci-  tientes  propter  me ;  gaudete  ct  eocsuUate,  quoniam  mer- 
piatis,  secundum  ipsius  promissum  dicentis  :  Beati     ces  vestra  muUa  est  in  cxb. 


XV. 

Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Colossenses  (iii,  12) :  Fratres,  induite  vos,  sicut  electi 

Dei,  sancti  et  dilecti,  viscera  misericordias ,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTU. 

Colossenses  sunt  sicut  Laodicenses  Asiani.  His,  puli,  si  dilectionem  habjieritis  in  invicem.  Et  DOiCABiTES 
accepto  verbo  veritatis,  llrmiter  steterunt  in  fide,  nec  vobismetipsis.  Id  est  alterutrum  dimittentes.  Si  ouis 
falsos  receperunt  apostolos.  In  tantum  perfecti  [Cod.,  adversus  aliquem  habet  querelam.  Id  est  si  tu  in  ali- 
persecutij  erant,  ut  apostolo  non  indigerent,  nisiBquo  fratrem,  aut  frater  te  Isesit,  invicem  dimittere 
exhortatione   tantum.    Hortatur   eos   Apostolus   et      debetis,  id  est  donare,  propter  illud  :  Dimittite,  et  dt- 


admonet  qualiter  Christuni  induant,  dicens:  Fratres, 

INDUITE    VOS,    SICUT   ELECTl    DeI,   VISCERA    MISERICOR- 

Di;E.  Nota  quia  aliis  discipulis  dicit :  Quotquot  credi- 
distis,  Christum  induistis ;  hic  vero  Colossensibus  di- 
cit :  Induite  vos,  sicut  electi  Dei.  Ac  si  dicat  :  Induite 
vos  Jesum  Christum.  Et  bene  dicit,  sicut  electi  Dei 
SAXCTi,  quia  a  Deo  electi  erant,  sicut  Dominus  disci- 
pulis  dicens  :  Non  vos  me  elegistis,  sed  ego  elegi  vos. 
Et  Apostolus :  Quos  praescivit,  hos  et  vocavit.  Bene 
sancti,  quia  et  ipse  sanctus  est  qui  dicit :  Sancti  esto- 
te,  quia  ego  sanctus  sum.  Viscera  misericordias  dicit 
viscera  pietatis,  quia  in  tantum  vos  dilexit,  ut  non 


pretium  aliud  pro  vobis  daret,  scd  proprium  sangui- 


nem  funderet.  De  quo  olim  propheta  prsedixerat : 
Per  viscera  misericordiae  Dei  nostri,  in  quibus  visitavit 
nos  oriens  ex  aUo.  Benignitatem.  Jam  incipit  expo- 
nere  quid  aut  qualiter  indui  se  debeant  cum  dicit  be- 
nignitatem.  Bene  dicit  benignitatem;  hoc  est  benevo- 
lentiam,  hoc  est  ut  sitis  benevoli  ad  omnes,  ita  di- 
ligentes  ut  vosmetipos.  Humilitatem.  Post  benigni- 
tatem  sequitur  humilitas.  Humilitas  magna  estvir- 
tus,  quse  homines  angelos  fecit.  De  hac  namque 
dicitur  :  Qui  sine  humilitate  virtutem  congregat,  quasi 
qui  in  ventum  pulverem  portat,  et  quasi  quimerces 
conqregavit,  misit  eas  in  sacculum  pertu^um.  Et  Do- 
minus  dicit :  Discite  a  me  quia  mitis  sum  et  humilis 
corde.  Modestl\m.  Modeslia  ipsa  est  et  temperantia, 


.c 


mittetur  vobis ;  date,  et  dabUur  vobis ;  quod  qui  fece- 
rit,  fiducialiter  audet  dicere  in  oratione  Dominica  : 
Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos  dimittimus  de- 
bitoribus  nostris. 

SUPER    OMNIA   AUTEM     H.EC,     CHARITATEM     HABENTES, 

Quoo  est  vinculum  perpectionis.  Huic  siniile  est 
illud  apostoli  Petri  :  Estote  prudentes,  et  vigilate  in, 
orationibus ;  ante  omnia  autem  mutuam  in  vobismetip' 
sis  charitatem  continuam  habentes.  Charitas  aliquoties 
inter  cceteras  virtutes  prima  ponitur  ab  apostulo  pro- 
pter  dignitatem,  vel  mansuetudinem,  eo  quodmajor 
sit  csBteris  virtutibus.  Ubi  vero  ultimo  loco  ponitur, 
non  propter  exiguitatem  vel  diminutionem,  quod 
minor  sit,  sed  propter  fundamentum  vel  solidamen- 
tum  ponitur,  sicut  pro  Ephesiis  orat  dicens  :  In  cka- 
ritate  radicati  et  fundati;  ipsa  est  enim  radix  omni- 
umvirtutum,  sine  qua  virtutes  caeterae  vitia  reputan- 
tur.  Sicut  enim,  verbi  gratiadicam,  aliquis  homo  im- 
nipulum  faciensexvirguUsagrestibus,  necessc  est  iit 
cum  una  cx  illis  et  caeteras  constringat,  ne  huc  illuc- 
que  dispergantur ;  sic  necesse  est  ut  quicunque  c£- 
teras  virtutes  habere  desiderat,  habeat  viuculum  per- 
fectionis^  charitatem,  quia  ut  dixi  caetene  virtutes 
sinc  charitate  nihil  sunt.  Hinc  aUbi  dicit  apostolus : 
Si  linguis  hominum  loqitar  et  angelorum,  chantatem 
non  habeam,  factus  sum  velut  3bs  sonans  aut  cymbalum 
tinniens.  Et  pax  Christi  exsdltetin  cordibus  vestris. 


una  ex  qiiatuor  virtutibus  principalibus.    Modestus  £)  Pax  nostra  Christus  est,  diceute  Apostolo  :  Ipse  est 


cnim,  id  est  teinperalus,  debet  esse  quiUbet  vir  per- 
fectus,non  solum  in  cibo  et  potu  propter  iUud:  Atten- 
dite  ne  (jraventur  corda  vcstra  in  crapula  et  ebrietate, 
vcruni  etiam  in  cogitatioiie,  et  locutione,  et  opera- 
tione,  et  in  omni  actu.  Patientiam.  Patiens  debet 
esse  vir  perfectus,  monente  Apostolo.  Pacem  se- 
ctamini,  et  sanctimoniam.  Et  Dominus  dicit :  In  pa- 
tiefitia  vestra  possidebitis  animas  vestras.  Et  aUa 
Scriptura  dicit :  Sapientia  viri  per  patientiam  digno- 
scitur.  SuppoRTANTES  iNViCEM.  Ipsum  est  quod  aUbi 
dicil :  AUer  aUcrius  onerapoi^tatc,  ct  sic  adimplebitis 
legem  Chmti.  Lex  Christi  dilectio  cst,  quaui  tunc 
implemus,  si  invicem  nos  sufferimus.  Et  Dominus 
dkit :  In  hoi'  cognoscent  omi.es  quia  mci  estis  disci- 


pax  nostra,  qui  fecit  utraqueunum.  Et  iterum:  Par 
Dei  qu3B  exsupeiat  omnem sensum,  custodiat  corda  ves- 
tra  et  intelligentias  vestras.  Exsultat  enim  in  cordibus 
sanctorum,  cum  eos  exsultare  facit.  De  qua  exsulla- 
tione  prophela  dicit :  ExsuUabunt  sannti  in  gloria. 
Huic  simile  est  quod  aUbi :  Misit  Deus  Spiritum  Fiiii 
sui  in  corda  clamantem  :  Abba  Pater,  et :  Ipse  Spiri- 
tus  testimonium  reddet  spiritui  nostro,  quod  sumiis 
flii  Dei. 

In  quo  et  vocati  estis,  id  est  in  Clu^isto,  qui  vos 
vocavit  de  tenebris  in  admirabile  lumen  suum.  Unum 
corpus  dicit  sauctam  Ecclesiam,  quanquamin  partes 
divisa  sit,  membris  fidelium  tamen  coliecta  unum  est 
corpus.  Vos  estis  corpus  Christi,  dicit  Apostolus,  et 


S49 


IN  CAP.  II  AD  TITUM. 


m 


membra  de  membris,  et  :  Sicut  in  imo  corpore  multa  ^  respuit  Vetus,  nou  est  doctus  omni  sapientia.  Aliter : 


membra  habemus,  Et  grati  estote.  Id  est  gratiosi, 
acceptabiles  ad  omnes.  Sicut  idem  de  se  dicit :  Sicut 
et  ego  per  omnia  omnibus  placeo,  Verbum  Christi,  id 
est  doctrina  Christi,  et  Evangelium  Christi,  habitet 
iN  voBis  ABUNDANTER,  ut  hoc  quod  intelligitis  operc 
compleatis.  Ahundanter  enim  in  quolibet,  cum  rccte 
intelligit,  et  opcre  implet;  superahundanter,  cum 
aliis  erogat.  Propter  illud  quod  Dominus  dicit :  Quis 
putas  est  fidelis  dispensator  et  prudens  quem  constituit 
Dominus  super  familiam  suam?  Et  iterum  :  Omnis 
scriba  doctus  in  regno  ccrlorum,  similis  est  hominipa- 
trifamilias,  qui  profert  de  thesauro  suo  nova  et  vetera. 
In  omni  sapientia,  id  cst  in  Veleri  et  in  Novo  Testa- 
mento.  Qui  enim  recipit  Novum  Testamentum,  et 


in  omni sapientia,  in  littera  et  intellectu  spirituali,  in 
aUegoria  ut  hoc  quod  legit  spiritnaliter  disserere 
valeat.  Docbntes  et  commonentes.  Docentes  alios, 
commonentes  vosmetipsos.  Id  ipsum  est  quod  aliis 
discipulis  dicit :  Qui  docet  in  doctrina,  qui  exhortatur 
in  exhortando,  Quod  ihi  dicit,  qui  docet  in  doctrina, 
hoc  et  hic  dicit  docentes,  Et  quod  ihi,  qui  exhortatur, 
hoc  et  hic  commonentes  vosmetipsos.  Unde  et  ad 
Titum  :  HaBC  loquere  et  exhortare,  Sed  in  quo  so 
commonere  dehercnt,  evidenter  aperuit  cura  suh- 
junxit :  In  psalmis  et  hymnis.  Psalmus  pertinet  ad 
corpus,  hymnus  ad  mcntcm,  canticum  ad  fortitu- 
dinem... 


XVI. 


Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Titum  (n,  11)  :  Apparuit  graiia  Dei  Salvaloris  nostri 

omnibus   hominibus,  etc. 


Titns  interprelatur  quaerens  bonum  sive  luctatus. 
Secnlus  est  Pauhim  apostolum  et  pastor  ecclesioe 
sive  inagisler  ab  codem  constitutus  est,  cum  dicit  : 
llujus  rei  gratia  nliqui  te  Ctctx  ut  quae  desunt  corri- 
gas  et  constituas  episcopos  pcr  civitates,  sicut  ego  tibi 
disiyosm.  Omnis  qui  honum  quffirit,  id  est  Dominum 
ac  vitam  aeternam,  E[)istolam  hanc  ad  sc  noscat 
consoriptam,  per  quam  erudiatur.  Dupliciter  intelligi 
polest  quod  dicit.  Apparuit  giiatia  Salvatoris;  hoc 
cst  vel  ipse  Salvator,  de  quo  Joannes  :  Vidimus  glo- 


COMMENTUM  LUCULENTII. 

ci,  Barhari  et  Scylhaj,  servi  et  domini,  circumcisi 
et  prseputia  habentis,  masculi  et  feminro,  sed  omnes 
in  Christo  imum  sumus.  Non  est  enim  personarum 
acceptor,  qui  omnes  vidt  salvos  fleri,  et  ad  agnitionem 
veritntis  venire.  Omnes  enim  ad  regnum  suum  vocat; 
omnes  post  offensam  Patri  nostro  sumus  reconci- 
liandi,  non  per  racrita  nostra,  sed  pergratiara  Sal- 
vatoris,  id  est  Filii.  Quse^  gratia  patris,  aut  gratia 
Filii?  qua  redempti  sumus,  cui  dicitur  por  prophe- 
tam  :  Pro  nihilo  salvabis  nos. 


riam  ejus,  gloriam  quasi  unigeniti  a  Patre.  Qui  appa-  C     Ut  abnkoantes  impietatem.  Impictatem,  idolola- 


ruit  ad  hoc  ut  in  se  crcdentibus  daret  bravium  vitas 
ceternae,  quod  [Cod.,  quem]  nullus  valct  consequi, 
nisi  gratuita  Dei  miscrieordia.  Aut  certe  gratia  sancti 
Evangelii,  qua;  per  universum  claruit  mundum, 
Domino  praecipiente  discipulis  :  Ite  in  mundum  uni- 
versum;  praedicate  Evangelium  omni  creaturae.  De  qua 
cnratia  dicit  propheta :  Exaequavit  gratiamin  gratiam. 
Et  Joannes :  De plenitudinc  ejus  omnes  accepimus  gra- 
tiam  pro  gratia.  Omnibus  hominibls,  sive  Judaeis,  sivo 
omnibus  nationibus  quse  in  eum  crediderunt.  Ad  hoc 
illis  apparuit,  uf ,  relicla  creatura,  adorent  Creatorem. 
Erudiens  nos.  Id  est,  doccns  nos.  Eruditus  enim 
dicitur  doctus,  imbutus  atque  instructus.   Sicut  e 


triam,  vcl  inndelitatom  dicit  :  ipsa  est  impietas 
quam  Zacharias  propheta  vidit  sedere  super  mas- 
^m  plumbeara,  in  foraraine  amphorse.  S.ECULAniA 
DEsiDCRiA  dicit  actus  carnales,  quos  Apostolus  efspo- 
nit  :  Manifesta  sunt  opera  camis,  qude  sunt  fomicatio, 
immunditia,  luxuria,  idolorum  servitus.  Et  adjungit 
virtutes  cum  dicit  :  Fructus  Spiritus  est  gaudium, 
pax,  patientia,  longanimitas,  bonitas,  benignitas.  Ita 
hoc  in  loco  omnia  vitia  coraprehendit  cum  ait :  De- 
clina  a  malo.  Perstringil  et  virtutem  cum  ait :  Et  fac 
bonum.  SoBRiE.  Sobrietas,  ut  a  majoribus  traditur, 
una  est  ex  quatuor  virtutibus  principalibus.  Quatuor 
virtutes  principales,  prudentia,  fortitudo,  tempe- 


conlra,  ineruditus  dicitur  brutus,  ideo  quod  carere  |\  rantia,  justitia.  Sobrietas  ipsa  est  temperantia;  est 


videtur  sensu  vel  prudentia.  Erudire  dicitur,  quasi 
a  nire  sublevare.  Erudirc  nos  voluit,  qui  ligna  et 
lapides  colebamus,  se  cognoscere  fecit.  Sicut  ad 
Jerusalcm  peccatriccm  per  Jercmiam  prophctam  di- 
citur  :  Erudire,  Jerusalem,  nec  recedat  anima  a  te. 
Et  benc  post  decaloguni  doctrina*,  quid  sencx?  quid 
anus?  quid  virgines?  quid  adolescentes?  quid  ad 
extremum  servos  admoncre  dcbuisset?  omnes  in 
iinum  comprehendit  dicens :  Apparuit  enim  gratia 
Salvatoris  nostri  omnibus  homimbus,  erudiens  nos; 
quia  nulla  est  apud  iilum  differentia,  Judsei  et  Gra^- 


enim  temperantia  in  cibo  et  potu,  propter  illud  quod 
Dominus  ait  :  Attenditc  ne  graventur  corda  vestra  (n 
crapula  etebrietate»  Sed  in  cogilatione  quoquc  et  lo- 
cutione  et  operatione,  in  omni  actu  uostro  tcmpe- 
rati  esse  dcbemus,  quia  omne  quod  niinis  cst,  sive 
de  sursum  sit,  sive  dc  dcorsuni,  in  vitiuni  ropulalji- 
tur.  Et  juste,  id  est  fiJcIiter.  Justus  cx  fide  vivit. 
Unde  et  Joannes  :  Qmnis  qui  facit  justitiam,  ex  Do 
est.  Cujus  participps  sunt,  pudicitia,  castitas,  cl 
horura  sirailia.  Et  pie  vivami  s,  hoc  est.religiose.  No 
enim  immoderata  sit  justitia,  pietas  coniitanda  Cbl^ 


851 


LUCULENTII 


852 


quse  pars  est  justitiae.  Et  sicut  beatus  Augustinus  di-  ^  Sicut  idem  apostolus  dicit :  TradidU  semetipsum  pro 


cit,  Dei  cultor  intelligitur.  In  hoc  SiECULO,  id  est  in 
prsesenti  vita,  propter  iilud  quod  Dominus  ait :  Qui 
perseveraveiHt  usque  in  finem,  hic  salvus  erit.  Quae  pie- 

tas    ADTENTUM    GLORliE    ET     SaLVALORIS     NOSTRI    JeSU 

Christi  exspectat,  secura  de  fide  et  opere  suo;  si- 
cut  e  contra  impietas  reformidat.  Beatam  speh  dicit 
coelestem  patriam.  Est  enim  spes  exspectatio  futuro- 
rum  bonorum.  Spes  dicta  est,  quasi  recte  gradiendi 
pes.  De  qua  Apostolus  :  Spes  qux  videtur,  non  est 
spes,  Contraria  est  illi  desperatio,  cui  nuUa  est  pce- 
nitendi  facultas.  Quandiu  enim  homo  peccatum 
amat,  futuram  beatitudinem  non  sperat;  sed  iile  fi- 
ducialiter  exspectat,  qui  ejus  praceptis  in  omnibus 
obtemperat.  Dc  qua  non  potuit  amplius  sentire,  ut 


nobis  oblationem  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavUatis. 
Quare  ergo  cuipamus  Judaeos  vel  Judam,  cum  dicat 
Apostolus,  quia  ipse  se  tradidit?  Sciendum  tamen 
est  quia  tradidit  eum  Judas  propter  avaritiam,  Ju- 
dffii  propter  invidiam,  Deus  Pater  pro  nostra  re- 
demptione,  Filius  ipse  se  tradidit  pro  nostra  chari- 
tate.  Sicut  in  Apocalypsi  dicit  Joannes  :  Qui  dUexU 
nos,  et  lavit  nos  a  peccatis  nostris  in  sanguine  suo. 
Aliter  ergo  cum  Judas  tradidit,  aliter  Judaei,  aliter 
Pater,  aliter  ipse  se  tradidit. 

Ut  nos  redimeret  ab  OMNi  iNiQUiTATE.  Redcmit 
nos  ab  omni  iniquitate,  fundendo  pro  nobis  sangui- 
nem  suum ;  eodem  dicente  :  Empti  enim  estis  pretio 
magno.  Et  propheta  dicit  :  Gratis  venundati  estis. 


eam  beatificaret,  quam  cum  ait :  Exspectantes  bea-  B  Ab  omni  iniquitate,  In  baptismo,  ubi  originalia  et 


tam  spem.  Bene  beatam  spem,  quia  nec  oculus  vidit, 
nec  auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendit,  quod 
prdeparavit  Dominus  diligentibus  se.  Nulius  enim  nar- 
rare  potest  qualis  est  illa  beatitudo  sanctorum; 
quod  Joannes  considerans  dicebat  :  Nunc  filii  Dei 
swnus,  et  nondum  apparet  quod  erimus. 

Et  adventum  gloriae  magni  Dei.  Adventum  gloriae 
dicit  diem  judicii,  quando  omnes  astabimus  ante  tri- 
bunal  Christi.  Bene  magni  Dei,  quia  magnus  veniet, 
qui  primo  humilis  venit,  sicut  ipse  dicit :  Cum  se- 
derit  rex  in  solio  regni  sui,  congregabuntur  ante  eum 
omnes  gentes.  Et  iterum  :  Tunc  videbunt  Filium  ho- 
minis  venientem  in  nube,  cum  potestate  magna  et 


actualia  peccata  dimittuntur;  sive,  sicut  dictum 
est,  fundcndo  sanguineni  suum  pro  nobis,  juxla 
preefatum  testimonium  :  Qui  dilexit  nos  et  lavU  nos 
a  peccatis  nostris  in  sanguine  suo.  Quod  dicit  Joan- 
nes  :  Fecit  nos  Deo  nostro  regnum,  sacei-dotes  Deo  et 
Patri,  hoc  et  hic  dicit  Apostolus.  Populum  accepta- 
BiLEM,  id  est  placitum  vel  perfectum,  ut  Deo  sit  ac- 
ceptus,  et  qui  antc  diaboli,  nunc  Dei  est  populus, 
dicenles  cum  Psalmista  :  Nos  autem  populus  ejus  et 
oves  pascuae  ejus.  Sectatorem  bonorum  operum,  id 
est,  virtutum.  Sicut  idem  dicit  :  Ut  in  omnibus 
exhibeamus  nosmetipsos  sicut  Dei  ministros,  in  muUa 
patientia,   in  vigiliis,  in  jejuniis,   et  charUate  ncn 


majestate  De  hoc  dicit  et  Petrus  :  Inveniatur  in  lau-  p  fi^ta,  per  arma  jnstitiae  a  dextris  et  a  sinistris.  Ergo 


dem  et  gloriam  et  revelationem  Jesu  Christi  Domini 
nostri,  et  Salvatoris  nostri  Jesu  Christi.  Notandum 
quod  in  hac  brevi  Epistola  bis  Deum  nominavit  Do- 
minum  Jesura;  supra  ubi  ait  :  Apparuit  gratiaSal- 
vatoiis  nostri  Dei.  Et  hic  cum  dicit  :  adventum  glo- 
H%  mayni  Dei  et  Salvatoris  nostri  Jesu  Christi.  Jesus 
proprium  nomen  est,  interpretatur  Salvator  sive 
salutaris.  Christus  vero  ab  unctione  dicitur.  Chrisma 
namque  unctio  interpretatur.  Unctus  est  ipse  specia- 
liter  prae  omnibus  dono  Spiritus  sancti,  sicut  dicit 
propheta  :  Unxit  te  Deu^,  Deus  tuus  oleo  Isetitix  prae 
conso7'ttbus  tuis.  Idcirco  autem  apostolus  bis  Deum 
nominavit,  ut  plus  mulceat  audientes.  Sicut  etiam 
in  Psalmis  dicitur  :  Deus,  Deus  meus,  respice  in  me. 


c 


sectatores  debemus  esse  bonorum  operum,  ut  in 
bonis  operibus  crescamus.  In  illis  ^idelicet  quae 
Apostolus  enumerat  dicens  :  Fructus  Spiritus  est. 
H3ec  loquere  et  exhortare.  Loquere  verbis,  hoc  est 
praedica;  exhortare  exemplis;  quod  dicis,  fac  prius. 
Tunc  enim  erit  apta  locutio,  si  quod  praedicat  ma- 
gister,  prius  operatus  fuerit,  sicut  de  Domino  scrip- 
tum  est  :  Quia  ccepit  Jesus  facere  et  docere.  Sed  e  di- 
verso  nonnulli  majoradicunt,minora  faoere  nolunl. 
sicut  Scribae  et  Pharisaei,  de  quibus  scriptum  esl : 
AUigant  onera  gravia  et  imponunt  in  humeros  homi- 
num,  digito  aiUem  sua  volunt  [Ita  Cod.]  ea  movere.  Et 
quia  noverat  beatus  Paulus  apostolus  scriptum  :  Qui 
solveiit  unum  de  mandatis  istis  minimis  et  docuentsic 


Qui  DEDiT  semetipsum  pro  nobis.  Jcsus  Fihus  DeiD  homines,  minimus  vocabitur  in  regno  ccelorum;  ideo 
dedit  semetipsum  pro  nobis,  quia  pro  salute  totius  exhortari  curavit  discipulum,  ut  quae  docebat  ver- 
generis  humani  se  immoiari  permisit  in  ara  crucis.      bis,  operibus  impleret  prius. 


XVII. 


Lectio  Epistolae  beati  Pauli  apostoli  ad  Hebrflpos  (i,  1)  :  Multifarie  multisque  modrs  olim 

Deus  loquens  patribus  in  prophetis,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTH. 


Hebraei  ab  Heber  sumpserunt  nomen,  qui  fuit  sep- 
timus  ab  Adam.  Hebraeus  interpretatur  transiens, 
Hebraei  transeuntes,  quam  gentem  Deus  multum 
dilexit,  in  tantum  ut  dicat  :  Israel  primogenitus 
meus;  et  sanctus  Israel  Domino,  primitisB  frugum 


ejus.  Legimus  in  libro  Geneseos  quod  congregati 
filii  Noae  post  aquas  diluvii  in  terra  Senaar  ccepo- 
runt  aedificare  turrem,  de  qua  dixerunt,  quod  cacu- 
men  ilJius  pertingeret  usque  ad  coelum,  et  si  iterum 
iuuudasset  diluvium  non  perirent,  sicut  dudum  illi 


853 


IN  CAP.  l  AD  llEBa.^<.OS. 


854 


qui  ante  eos  exstiterant.  Non  reminisccnles  quod  ^  in  adventu  Filii  Dei  spiritualiter  fuisse  adimpieta.  De 


dixerat  Deus  ad  Noe  :  Ponam  arcum  meum  in  nubi- 
bus  corU,  et  recordabor  fcedens  mei,  ut  non  perdam 
aquis  diluvii  omnem  camem,  Grcverant  enim  nimis, 
et  simul  habitare  non  polerant :  antequam  divide- 
rentur  in  regiones  vel  terras,  voluerunt  sibi  acqui- 
rere  nomen  sempiternale.  Habueruntque  latcres 
pro  saxis  et  bitumum  [Ita  Cod.\  pro  caemento,  et  cce- 
perunt  sedificare  cujus  operis  auctor  exstitit  Nem- 
phrot.  Videns  vero  Deus  eorum  irrevocabile  propo- 
situm,  ait  :  Venite  ascendamus  et  confundamus  ibi 
linguam  eorum.  Sicque  factum  est  ut  qui  unam  lo- 
quebantur,  dividerentur  in  septuaginta  duo.  Lingua 
vero,  qua  omnes  loquebantur  antea,  non  remansit 
nisi  solummodo  in  domo  Heber. 


qua  Epistola  multi  Latinorum  dicunt,  quod  non  sit 
apostoli  Pauli,  eo  quod  nomcn  ipsius  in  capite 
proetitulatum  non  sit,  sed  Barnabae  juxta  TertuUia- 
num,  vel  Lucse,  aut  Clementis,  aut  alicujus  ex  dis- 
cipulis  apostolorum.  Quibus  respondendum  est, 
quia  si  apostoli.Pauli  non  est,  pro  eo  quod  nomen 
ipsius  in  capite  prcetitulatum  non  est,  ergo  nec  ali- 
cujus  illorum  erit,  quia  nullus  eorum  habetur  in 
capite.  Sed  omnino  scire  debemus  ipsius  esse  hanc 
EpistoLam.  Quod  vero  nomen  suum  in  capite  prfleti- 
tulare  noluit ,  ob  varias  causas  egit.  Prima  causa 
exstitit,  quia  noverat  ibi  Deum  et  magistrum  suum 
fundamentum  posuisse.  Ideo  non  fuit  ausus  funda- 
mentum  ponere  praeter  id  quod  positum  est,  quod  est 


Dccujus  domo  Jongopost  tempore  natus  est  Abra-  B  Christus  Jesus.  Sccunda  causa  fuit,  quia  non  acce- 


ham,  quem  Deus  muitum  dilexit.  Dedit  ei  circum- 
cisionem  signaculum  fidei,  et  reputatum  est  ei  ad 
justitiam :  insuper  promissum  est  ei  quod  in  semine 
ejus  benedicentur  omnes  gentes,  his  verbis  dicens : 
In  semine  tuo  benedicentur  omnes  gejites.  Quod  expo- 
nens  Apostolus :  i^on  dicit,  inquit,  et  seminibus  quasi 
in  multis,  sed  quasi  iji  uno,  et  semini  tuo  qui  est 
Christus,  Dedit  ei  Isaac  filium  suum  in  senectute, 
quem  die  octavo  circmncidit  in  typum  nostri  Salva- 
toris  :  ct  Isaac  Jacob,  et  Jacob  duodecim  patriar- 
chas,  qui  ducti  fame  descenderunt  in  iEgyptum, 
ubi  multiphcati  nimis  afflicli  sunt  vehementer.  Sed 
in  manu  valida  liberati,  in  signis  et  portentis  de 


perat  in  eis  officium  prsedicationis,  sed  in  gentibus, 
dicente  Spiritu  sancto  :  Segregate  mihi  Paulum  et 
Bamabamy  in  opus  quo  assumpsi  eos.  Quia  unusquis- 
que  suam  provinciam  ad  prsedicandum  acceperat, 
unde  ipse  ait  :  Qui  operatus  est  Petro  in  apostolatu 
circumcisionis,  operatus  est  et  mihi  inter  gentes.  Tertia 
causa  fuit  quia  exosum  eum  habebant  Judsei,  co 
quod  evacuaret  omnem  ritum  legis.  Quidain  enim  ad 
fidem  venientes,  filios  suos  baptizare  pariter  et  cir- 
cumcidere  volebant,  quod  PauLus  funditus  prohibuit 
dicens  :  Si  circumddimini,  Christus  vobis  nihil  prode- 
rit,  m  Christo  enim  Jesu  neque  circumcisio  aliquid  va- 
let,  neque  praeputium,  sed  fides  qux  praedilectionem 


/Egjpto  educti,  transierunt  mare  Rubrum,  per  qua-p  operatur.  Quod  si  nomen  suum  praetitulasset  in  ea 

«■«  1*1*  L  A.  t.  l       '  L  ^^     A««  *  I  *  *l*laB 


draginta  annos  manna  aliti  sunt,  non  sunt  attnta 
vestimenta  eorum.  Deus  dedit  illis  legem,  templum, 
aram,  mensam,  panes  propositionis,  velum  inte- 
rius,  victimas,  holocausta,  sacrificia.  Insuperpromi- 
sit  et  Filium  suum  de  eadem  stirpe  nasciturum.  Qui 
veniens  adimplevit  quoe  Pater  promiserat,  quia  de 
corum  stirpe  secundum  carnem  natus  est,  sicut 
testatur  Paulus  :  Dico  enim  Christum  Jesum  minis- 
trufh  fuisse  circumcisionis  propter  veritatem  Bei  ad 
confrmandas  promissiones  patram.  Quem  videntes 
non  sicut  debuerant  rcceperunt,  sed  ejicientesextra 
vineam  occiderunt.  Non  de  omnibus  dico,  quia  cx 
cis  processit  radix  sancta  et  massa,  hoc  est  sancti 
apostoli  et  primi  crcdentcs,  sed  quam  plures  in  c«- 


forsitan  non  eam  reciperent,  quia  quilibet  homo 
eum  quem  odio  habct,  non  solum  epistolam  ejus 
non  recipit,  sed  etiam  nomen  illiusaudire  non  vult. 
Quarta  causa  humilitatis  exstitit,  sciens  eorum  su- 
perbiam  ct  suam  humilitatem,  nomen  suum  noluit 
ante  ponere.  Hujus  rei  causa  etiam  beatus  Joannes, 
in  capite  Epistolae  suoi  non  protulit.  Dicunt  etiam 
eam  ideo  non  csse  Pauli,  quia  ciBteras  Epistolas  non 
sic  rhetorico  sermone  composuit,  et  ex  Veteri  No- 
voque  Testamento  fulcivit,  quomodo  ista  composita 
cst  quse  ad  Hebrseos  legitur.  Quibus  respondendum 
est,  quia  cseteras  Epistolas  in  peregrina  scripsit 
Hngua,  hanc  vero  in  propria,  cffitcras  in  Graeca, 
hanc  in  Hebrsea.  Nec  mirum  si  eloquentior,  quse  in 


citate  remanserunt ;  de  quibus  scriptum  est :  Caeci-  J)  propria  lingua  scripta  est,  quam  quae  in  Grecca. 


tas  ex  paiie  contigit  in  Israel  donec  plenitudo  gentium 
introeat,  et  sic  omnis  Israel  salvus  erit.  Hi  vero  qui  in 
infidelitate  remanserunt,  eos  qui  ad  fidem  venie- 
bant  eorum  substantiam  diripiebant,  sed  ipsi  pa- 
tienter  substiLebant.  Quos  collaudat  apostolus  Pau- 
lus  :  Nam  et  vincti  compassi  estis,  et  rapinam  bono- 
rum  vestrorum  cum  gaudio  suscepistis.  Eorum  curam 
gerens  per  singulos  annos  collectam  faciebat  dicens 
fratribus  :  Recordamini  fratrum  [Cod.,  fratribus]  qui 
suntin  Jerusalem;  mittebatque  eis. 

Scribens  etiam  Epistolam  misit  eis,  in  qua  voluit 
ostendere,  omnia  quse  tunc  ad  litteram  gerebantur, 
sabbatum  scilicet,  circumcisionem,  neomeniam,  et 
cstera  quse  lex  prsecipiebat,  omnia  typica  fuisse,  et 


Dignum  enim  sic  crat  ut  ea  quam  in  propria  lingua 
scribebat  plus  luculento  sermone  componeret,  et 
Veteri  Novoque  Testamento  fulciret.  Cujus  sensum 
et  ordinem  tenens  evangelista  Lucas  post  excessum 
apostoli  Pauh  Graeco  sermone  composuit.  Sed  jam 
nunc  ipsam  apostohcam  Epistolam  tractemus  quae 
ita  exordium  habet. 

MULTIFARIE   MULTISQUB    MODIS    OLIH     DEUS    L0QUEN8 

PATRiRUs  iN  PROPHKTis.  Quod  dicit  multifaric,  osten- 
dit  quoddam  vaticinium  fuisse  ex  Filio  Dei.  Phari 
Graece,  Latine  loqui  dicitur.  Multifarie  dicit,  mnllis 
locutionibus.  Multis  enim  modis  locutus  est  Dominus 
anteriorihus  Patribus,  qui  fuerunt  in  Vetcri  Testa- 
mento  :  aliquoties  per  visiones,  aiiquoties  per  simi- 


855 


LUCULENTn  IN  CAP.  1  AD  HEBILEOS. 


856 


litudines,  aliquoties  per  modos.  Per  visiones,  ut  est  \  dor  glorise,  hoc  est  Deus  de  Deo  ,  lumen  de  lumine, 


illud  :  Ego  quoque  visiones  multiplicavi,  et  in  manibus 
prophetarum  assimilatus  sum,  Locutus  est  per  simili- 
tudines,  sicut  multis  locis  inveniri  dicitur.  Sic  Eze- 
chiel  cum  ait  :  Et  tu,  fili  hominis,  perfode  tibi  parie- 
tem  manu.  Por  vcrba,  sicut  Isaiae  prophetaj  :  Verbum 
Domini  quod  factum  est  ad  Isaiam  prophetam,  Per 
rcvelationcm  ,  sicut  Danieli.  Per  se  ipsum,  sicut 
Abrahse  :  Exi  de  terra  tua.  Et  Moysi  :  Loquebatur 
Moyscs  cum  Deo  facie  ad  faciem,  Et  hoc  ost  quod 
dicit  :  Mtdtifarie  et  multis  modis.  Olim,  dicit  ante, 
in  Veteri  Tostamento  scilicet.  Novissimc,  dicit  novis- 
simo  tempore,  diebus  incarnalionis  Domini.  De  qui- 
bus  diebus  idcm  Paulus  dicit :  Nos  swwis,  in  quos 
fines  s3BCulorum  devcnerunt.  El  Joannes  :  Filioli,  no- 


omnipotens  de  omnipotente,  Filius  de  Patre,  qui  di- 
cit  :  Ego  sum  lux.  Et  de  quo  Joannes  :  Erat  litx  vera 
quae  illuminat  omnem  hominem  venientem  in  hunc  mun- 
dum.  Et  figura  substanti^  ejus.  Cum  audis  figuraxu, 
noli  scandalizari ;  flguram  enim  vel  characterem 
hoc  in  loco  non  pro  similitudine,  sed  pro  veritate 
intelligere  debes,  qualitersi  videris  imaginem  pic- 
tam  in  pariete  et  dicas  :  Ecce  homo,  ecce  manus, 
ecce  pedes.  Sed  aliter  est  imago,  aliter  tu ;  illa  per 
similitudinem,  tu  per  veritatem.  Portansque  omnia 
VERBO  viRTUTis  sUiE.  Vorbum  et  veritas  Christus  est, 
dc  quo  Paulus  :  Chnstus  Dei  virtus  et  Dei  sapientia. 
Et  dc  quo  Joannes  :  In  principio  erat  verhum.  Dicit 
autem  Apostolus  de  Filio  Dei,  quod  portans  omnia, 


vissima  hora  est.  Et  iterum  Paulus  :  At  ubi  venit  ple-  B  destruit  Arianorum  vesaniam,  qui  dicunt,  quod  Pa- 


nitudo  tempom,  misit  Deus  Filium  suum.  Cum  vero 
dicit :  NovissiMis  diebus  istis,  locutus  est  nobis  in 
FiLio  ;  ac  si  dicat :  quid  mirum  si  patribus  misit  pro- 
phetas,  ct  per  eos  eis  locutus  cst,  qui  nobis  per  Fi- 
lium  esl  locutus?  lllis  prophetas  destinavit,  nobis 
Filium  suum  misit,  ct  pcr  eum  loqui  nobis  dignatus 
est.  De  quo  Matthaeus  dicit  :  Erat  docens  eos  sicut 
potestatem  habens,  non  simt  Scribanm  et  Pharisseo- 
mm.  Ipsequiquondam  perpatriarchas  et  prophetas 
loqucbalur,  per  semetipsum  loqui  dignatus  est. 

Qlem  constituit  u.eredem  universorum.  Hajredi- 
las  ab  hero,  id  est  a  Deo  dicta  cst,  quod  ea  libera 
poteslate  donctur.  Conslituit  Pater  Filium  hajredem 
nnivcrsoruin,  id  est  totius  inuudi  cum  dicit:  Omnia 
subjecisti  subpedibus  ejus.  Undc  et  idem  Filius  dicit : 
Ego  autem  ronstitutus  sumrexabeo.  Resurgens  ergo 
a  inortuis  datam  sil)i  asserit  poU?statem;sicut  idem 
Datn  est  mihiomnis  potestas  in  ccsh  et  in  teira.  Et  ite- 
nim  ;  Pater  non  judicat  qucmquamy  sedomnejudi- 
Hum  dcdit  Filio.  Ergo  non  jam  portio  Domini  tan- 
tuni  Jacob,  et  sors  ejus  tantummodo  Isracl,  sedom- 
nes  gonles  ot  nationos,  toto  orbe  diffusas,  in  h(Ere- 
ditatem  sanguinis  Christi  ampleclimur.  Ut  in  nomine 
Jesu  omne  genu  flectatur;  in  id  quod  homo  constitu- 
tus  est  a  Patre,  ct  oninia  ei  subjocta  sunt  ab  eo  ;  in  id 
quod  cTequalis  Patri,  idem  Filius  dicit  :  Omnia  mea 
tua  sunt,  ct  tua  mea.  Perquem  fecit  s.ecula.  Subau- 
ditur  pcr  filium.  Utilur  hoc  apud  ha?reticos  qui  dice- 


ter  prsecipit  diceps:  Fiat  lux  et  Filius  obedierit; 
quia  ostendit,quodsuo  verbo  cunctaperfecit,portoiw, 
inquit,  omnia,  id  est  gubernans.  Continet  namque 
cadentia,  et  ad  nihilum  tendentia.  Sicut  enim  abs- 
que  ullo  labore  cuncta  creavit  ex  nihilo,  juxta  quod 
scriptum  est :  Qui  manet  in  aeternum,  cuncta  creavit 
simul;  sic  omnia  regitetcontinet  etportatabsijue  la- 
boro.  In  ipso  enim  vivimus,  movemur  et  sumus,  et 
omnia  in  ipso  constantj  sicut  idem  apostolus  alibi  ait. 
Neque  enim  aliquid  subsistere  poterat,  nisi  per  se 
omnia  contineret.  Et  hoc  esl  quod  ipse  Filius  dicil 
Judoeis  :  Pater  meus  usque  modo  operatur,  et  ego 
operor.  Tam  [Cod.,  non]  enim  missus  est  gubernare 
mundum  quam  creare.  Quando  enim  creatus  est 
'  mundus,  ex  nihilo  facta  sunt  omnia  ut  essent.  In 
gubernatione  vero  agitur  utea  quo?  sunt  ad  niliilum 
non  redigantur  nec  pereant. 

Purgationem  peccatorcm  faciens.  Postquam  enim 
apostolus  ostendit,  quia  omnia  gubernai*et  et  conti- 
ncret  Filius  qu®  fecit,  voluit  etiam  manifestarc  ejus 
curam,  ejus  misericordiam,  quam  erga  nosexhibuit, 
dicens  :  Purgationem  peccatorum  faciens.  Fecit  enim 
purgationem  peccatorum,  quando  pendens  in  cruce, 
aperto  latere  ejus  manavit  sanguis  et  aqua  pro  re- 
demptione  nostra,  dicente  apostolo  :  EmptierUmes- 
tis  pretio  magno.  Et  illud  :  Qui  dilexit  nos  etlavit  nos 
a  peccatis  nostris  in  sanguine  suo.  De  hac  purgatione 
peccatorum  per  Petrum  dicitur  :  Qui  peccata  nostra 


bant :  Si  ost  Christus,  erat  tempus  quando  non  erat,  J)  ipse  pertulit  in  corpore  suo  super  %num.Facit  quoti 


sed  iii  hor  eos  dostruit  cum  dicit :  Per  quem  fecit  et 

sacculn.  Quod  oniin  dicit,  ol  quem  constituit  hwi'edem 

universonim,  ad  humanitatom  portinoL  Qnod  voro 

addidit,  per  quem  fecit  rt  saecula,  ad  diviiiitatom.  Per 

Filium  onini  fecit  Dous  Pator  sa.M'ula,  sicut  h.ibos 

scriptum  :  In  principio  fecit  Deus  ca^lum  et  teiram. 

Ostcndit  oum  aiiteomniasaicula  fuisso  cuni  Patro,  et 

cum  00  oiniiia  condidisse.  Undo  ot  Joannes  :  Omnia 

prr  ipsum  facta  sunt.  Et  ipse  in  Sapientia  loquitur : 

Dominus  pos^rdit  mr  in  initio  ciarum  suartun.  Sicut 

cniin  nemincmjudicatPator,sod  omnia  dicitjudicare 

per  Filium,  qiiem  judioem  genuit,  sic  etiani  dicitur 

oporari  per  Fiiiiim,  quein  constatopifirom  gonuisse. 

QVi  CUM  SIT  SPLEXDOil  GLORLL.  Ipso  csl  oiiini  spleu- 


diepurgationem  peccatorum  perbaptismum;  de  quo 
dicitur  :  Quotquot  credidistU,  Christum  induistis. 
Facit  etiam  purgationem  peccatorum,  cum  fidelibus 
suis  corpus  et  sanguinem suum dat  comedcndum  ipse 
qui  dicit :  Ego  sum  panis  vious  qui  de  ccelo  descendi; 
et :  Caro  mea  vere  cst  cibus,  et  sanguis  meus  vere  est 
potus.  Et  iterum  :  nisi  manducaveritis  carnem  FUii 
homvtis  et  bibcritis  ejus  sangvinem,  non  habebitis  vi- 
taiu  :'n  robis.  Et :  Qui  manducat  meam  carnem  et  bibit 

meum  sauguinem,  in  me  manet  et  cgo  in  ipso.  Ilii- 
rus  namque  ad  pas.sionem  discipulis  ait :  Hoc  estcor- 
pus  meum  quod  pro  vobis  tradetur  in  remissionem 
peccatomm.  Sicut  enim  ignis  liquefacil  ceram,  ct  si- 
cut  ilamma  comburit  stipulam,  sii;  minora  peccata 
per  participatiouein  corporis  et  sanguioisCaristi... 


XVIII. 

Leciio  Epistolae  I  beati  Petri  apostoli  (v,  6) :  Charissimi,  humiliamini  sub  potenti  manu  Dei^ 

ut  vos  [Cod.,  nos]  extollat  in  tempore  visitationis,  etc. 

COMMENTUM  LUCULENTn. 

Humiliatioenimultimaintelligitur;namunasquis- A  Diabolus  enim  advemrius  atque  hostis  est  generis 


que  se  humiliare  debet  jejunando,  orando,  obedien- 
do,  patienter  adversa  tolerando,  propter  illud  quod 
scriptum  est :  Omnis  qui  se  exaltat  humiliabitur,  et 
qui  $e  humiliat  exaltabitur,  numiliari  nos  prcpcipit 
apostolus  Petrus  dicens  :  Hitmiliamixi  sub  potcnti 
MANrDEi.  Humilitasenim  multiformis  est  gratia.  Hu- 
miles  non  oportet  esse  yiropter  illud  quod  Dominus 
ait  :  Discite  a  me  quia  mitis,  sum,  et  humilis  corde. 
Et  alibi  :  Super  quem  requiescam,  nisi  super  humilem, 
et  quietum,  et  trementem  scrmones  meos?  Siib  potenti 
manu  Dei.  Manus  enim  Dei  aliquoties  intelligitur  Fi- 
lius,  aliquoties  protectio  divina;  Filius  inteUigitur 
manus,  ut  est  illud  propheticum  :  Emitte  manum 
taam  de  alto.  Protectio  divina,  ut  estillud  :  Pacta  est 


humani,  qui  ab  initio  mundi  semper  sanctos  perse- 
qui  non  destitit,  atque  caulas  fidelium  dispergere 
nititur.  Leo  namque  dicitur  diabolus,  non  propter 
fortitudinem,  sed  propter  saeviliam;  quia  non  solum 
occulte  insidiatur,  verum  etiam  aperte  saBvit.  Occulte 
insidiatur,  quia  nonnunquani  per  nefarias  cogita- 
tiones  suadet  aliquem,  per  gastrimargiam,  per  ebrie- 
talem,  peravaritiam,  supplantal  iracundia,  vel  luxu- 
lia  inquinat  :  aliquem  vero  ut  leo  saivit,  aperte 
persequitur  hominem,  sicut  hic  dicit  Petrus  aposto- 
lus  :  Adversaiius  veater  diabolus  tanquam  ho  rugiens, 
circuit  quxrens  quem  devoret,  Diabolus  enim  circuit 
unumquemquc  nostrum,  prospiciens  sibi  aditum  per 
quem  irrumpere  possit,  atque  decipere,  in  qua  parte 


supermemanus  Domini.  Sed  in  hoc  loco  protectio  divi-  B  ad  peccandum  videt  esse  procUviorem  in  ea  araplius 

inardescit.  Scilicet  aut  per  dexteram ;  tentans  enim 
hominem  in  majora  vitia,  si  decipere  non  praevalet, 
minora  infert,  et  de  bono  quod  videt  superbiam 
ingeritjUtsicper  dcxteram  partem  ingrediatur.Quia, 
ut  dixi  ab  initio,  ex  quo  primus  homo  justus  Abel  a 
Can  fratre  suo  per  invidiam  est  interemptus,  usque 
ad  ultimum  sanctum,  qui  in  finem  nasciturus  est, 
diabolus  persequi  non  cessat.  Cui  resistite  fortes 
iN  FiDE.  Imilamini  ergo  Christum,  qui  diabolum  ten- 
(atorem  in  deserto  vicit.  Et  nota,  quia  cum  dicit  rc- 
sistite,  addidit  in  fide,  quia  nulla  virtus  sic  poterit 
diabolum  prostrare  quomodo  fides  perfecta,  de  qua 
Dominus  :  Si  haberetis  fidem  ut  granum  sinapis  di- 


na  intelligitur,  teste  psalmista  :  Protexisti  me,  Deus,  a 
conventu  malignantium,  Sub  cujus  manu  nos  humiliari 
debemus,  scilicet  sub  divina  protcctione,  ut  nos  cxal- 
tare  dignetur  in  die  visitationis.  Et  in  tehpore  visi- 
tationis;  hoc  est  in  die  judicii  quando  omneshumi- 
les  exaltari  merebuntur,  et  siiperbi  humiliari,  sicut 
jam  superius  dictum  est  :  Omnis  quiseexaltat  humi- 
liabitur,  et  qui  se  humfliat  exaltabitur.  Et  omnes  re- 
probi  una  cum  capite  suo  projicientur  in  infemum. 

OhNEM   SOLLICITLDIXEM    VE3TRAM    PROJICIENTES   IN  EUM, 

QLONiAM  ipsi  CURA  EST  DE  voBis.  Similc  cst  iUud  quod 
ait  Psalmista  :  Jacta  coyitatnm  tuum  in  Domino.  Et 
Dominus  in  Evangelio  :  NoJite  solliciti  esse  dicentes  : 


Qaid  manducabimus,aut  quid  bibemus? scit  enim  Pater  r^  ccretis  huic  monti,  transire,  obediret  vobis. 


vester  quid  vobis  opus  est.  Ideo  omnem  sollicitudinem 
nostram  in  eum  projicere  dcbemus,  a  quo  omne  bo- 
num  largiri  credimus.  Et  quidquid  perfectum,  quid- 
quid  bonum  est  quod  agit  homo,  ab  ipso  accipit, 
teste  Jacobo  qui  dicit  :  Omne  dutum  optimum  et  omne 
donum  perfectum  dcsursum  est.  Et  alibi  scriptum  : 
Quis  speravit  in  Domino  et  confusus  est  ? 

SoBRii  ESTOTE.  Sobrictas  enim  non  solum  corporis, 
fod  et  animee  intelligenda  est.  Sicut  enim  sobrius 
«Uibet  esse  homo  exterior,  parcus  videlicet  a  cibo  et 
I  otu,  propter  illud  quod  Dominus  dicit  :  Aftendife 
»«;  graventur  corda  vestra  in  crapula  et  ebnrtate;  ita 
Iiomo  interior  in  vigiliis,  jejuniis,  et  orationibiis,  et 
crrteris  bonis  operibus.   Et  vigilate  juste.  Vigilare 


SCIENTES  EAMDEM  PASSIONEM  EI  QUvE  IN  MUNDO    EST, 

vestr.e  FRATERNiTATis  FiEUi.  Eamdeni  passionein 
dicit  in  mundo,  scilicet  quam  universa  patitur  Eccle- 
sia.  Nullus  cnim  lidelis  in  mundo  est,  qni  bravium 
vitce  seternaj  pcrcipere  cupiat,  ut  sine  passione  ad 
poHum  pervenire  possit,  juxta  quod  scriptum  est : 
Multas  tribulationcs  justorum,  ct  dc  liis  omnibvs  libera- 
vit  eos.  Et  idco,  Fi  fuerimus  socii  passionis,  simul  et 
rosurrecliouis  eriinus.  Etalibi  :  Non  coronabitur,nisi 
qui  lecjitime  certaverit.  Et  Paulus  apostolus  :  Foris 
pugni£,  inlus  timores.  Attamen  non  sunt  condignse 
passiones  hujus  tnmporis  ad  futuram  gloriam,  quae  re- 
velabitur  in nobis.  Deus  ..uti-m  omnis  gratlc,  qui  vo- 

CAVIT  NOS  IN  .ETERNAM  SUAM   GRATIAM  IN   CHRISTO   JeSU 


nos  oportet  propter  ilhid  qiiod  scriptum  est  :  Et  vi-  J)  modicum  passos.  Vocavit  enim  nos  Pcns  in  .t»tcniam 


fj'f  tft'  JHStr,  et  nolite  peccnre.  Et  Domiinis  iu  Evan- 
L  !io  :  Viuil(^fe  ne  fiat  fuga  vcsfra  hicme,  re/  sahhafo. 
Va  iterum  :  Hoc  autem  scitote  quia  si  sdret  paterfa- 
milias  qua  hora  fur  veniret,  vigilaret  utiquc.  Scd  Iioc 
in  loco  propter  quid  nos  oportet  vigilare,  inscquentcr 
ostenditur,  quia  ADviiuSARius  vester  diabolus  tan- 

QUAM    LEO   BUGIENS    CIRCUll    QI.ERENS    QUKU    DIVOUET. 


suam  gloriam  priiiio  de  tav:hris  in  admirahiie  fumen 
suum,  quia  qnos  pr.TScivif  et  prxdrstinavit  conformcs 
fieri  imaginis  filii  sui,  ut  sit  ipse  primogenitus  in  mul- 
tis  fratribns.  Taineu  praiscutis  teinporis  gloria  uoii 
cst  a^temn,  qiiia  nonnunqnain  dclicit.  dc  qna  dicit 
Joauncs  :  Fiiioli,  iiunc  filii  Dei  sumus,  ct  noii'l'ini 
apparct  quid  erimus.  llla  cs^  a?lerna,  «pia?  p»'rinanct 


859  JOANNES,  BICLAKENSIS  AliBAS.  860 

cum  Deo,  in  qua  ibunt  sancti  de  virtutein  virtutem,  A  suntadcomparationemfuturfiebeatitudinis.  Sicenim 

Et  hocm  ChristoJesu,  quiaper  Filium  sumus  redem-  ait  Dominus  :  Nolite  timere  eos  qui  occidunt  corpus, 

[»li,  et  per  ipsum  remunerati.  DeusPater  perFilium  animum  auiem  non  possunt  occidere.  Ipse   perficiet, 

suum  nos  rcdcmit,  per  quem  et  vocavit,  quem  pro  scilicet  Deus,  qui  vocavitnos  in  leternam  suam  glo- 

rcdemplione  generis  humani  incarnari  [Cod,,  inco-  riam,  perficiet  corpore,  confirmabit  animo,  souda- 

ronarij  constituit.  Modicum  passos.  Bene  dicit,  mo-  bit  spiritu  :  perficiet  in  perseverantia  boni  operis, 

dicumpassos,  quia  passioncs  hujus  temporis  modic»  confirmHbit  praimio,  solidabit  bravio  vita»  oplern». 

=====  ===S= I 

EODEM  TEMPORE. 


JOANNES, 


ARELATENSIS  EPISGOPUa 


JOANNIS,  ARELATENSIS  EPISCOPI , 

EPISTOLA  AD  VIRGINES  MONASTERII  SANGT.E  MARIiE. 


Sanctis  ac  venerandis  in  Christo  sororibus,  ipsisg  itaque,  postulantes  sanctam  charitatem  vestram,ut 

quibus  sanctae  memorise  pnedecessor  nostcr  Aure-  in  ipsis  temporibus,  quibus  jejunandi  et  reficiendi 

lianus  episcopus  monasterium  sancta»  Maria;  intra  vobis  statuta  praecepta  sunt,  nulla  sit  vobis  cum  vi- 

muros  Arelatensis  url)is  constituit,  prtoccpta  vivendi  ris  aut  mulieribus  religiosis  aut  laicis,  quaravis  qui- 

sancivit,  Joannes,  gratia  Domini  ac  Dci  nostri  Jcsu  busHbet  propinquis  aut  extraneis,  potandi  licentia. 

Christi,  episcopus.  Scd  et  tantum  ipsis,  quibus  praefati   sumus,  pro 

Cum  plenissime  series  regulfle  vobis  constituta»  vi-  charitatis  officio,  sicut  conccdat  vestram  sanctita- 

ctus  et  vestitus  quaUtalem  et  quantitatem  vestree  teni,  pociolos  offerro  praicipimus.  Vos  tamen   in 

sanctitatis  contineat,  nihilque  indignum  in  ea,  quod  eorum  prajscntia  in  omnibus  abstinete  ;  ne  si  licen- 

ad  emendationem  formuhe  ejus  pertineat,  invenia-  tius  cum  eis  indulta  occasioiyj  potatm  fueritis,  in 

tur;  tamen  pro  charitate  et  cura  ojusdem,  quam  resolutione  potandi  aut  cor  vestrum  contraria  cogi- 

Dominus  Ecclesiai  sua',  commendavit,  admonemus,  tatio  subripiat,  aut  jocus  indecens  per  oculos  et 

utcupiquantapossumus  industria  vigilemus,  ne  ali-  aures,  etvcrba  autcachinnos  prorumpat.  Sed  sicul 

quam   occasionem   anti<pio  liosti  siihrif)iendi  san-  diximifs,  ab  hujusmodi  licentia  in  omnibus  absti- 

ctum   gregeni   reiinquamus  ;   nobisque  futuro  ju-  nentes,  et  per  gradus  singulos  regula?  constilutffi 

dicio  censura  pro   torporis  nogligentia  justissimeC  ambulantes,  vita}  prcTsentis  cursum  fcliciter  gradia- 

inferatur  ;   aliqua    vostnc    sanctitati    addiciinus  ,  mini  ;  et  vitaj  jeternce  mansiones  permissione  Domi- 

per    quff»,    ut    nobis    vidotur ,   liboris    grossibus ,  ni  nostri  Jesu  Christi  ingredi  festinetis.  Quod  ipse 

nullisque      prwpcdientibus      occasionibus      inter  pra^stare  dignetur,  qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto 

[  forte    iter  ]   coelestis    Jorusalem  ,     Christo     Do-  unus  Deus  permanet  a  soeculis,  per  scecula,  in  saecu- 

mino    prajviante,   incedere    valcatis.    Pra?cipimus  la  s(eculorum. 


EODEM  TEMPORE. 

JOANNES, 

BICLARENSIS  ABBAS, 

(Galland.  Biblioth.  t.  XIl.) 


NOTITIA. 


I.  Joaunes,  Cothis  oriundus,  Scalabi  in  Lusitaniae  nopolim  perrexit,  ibiqae  Grseca  et  Latina  eruditione 

provincia  ortum  duxit.  De  eo  hioc  Isidorus  Hispa-  nutritus,  post  decem  et  septem  annos  in  Hispania 

iensis  (a) :  «  Hic  cum  ossot  adolescens,  Constanli-  reversus  est  eodemtemporequo,  incitanteregeLeu- 

;tt)  Isid.  Hisp.,  lib  de  Vir.  illustr.,  cap.  31. 


861 


NOTITIA. 


862 


vigildo,  Ariana  fervehat  insania.  Hunc  supra  dictus  ^  nici  editiones  :  altera  Francisci  Schotti  (j),  altera 


rex  cum  ad  nefandee  hseresis  credulitatem  compel- 
leret,  othic  omnino  resisteret,  exsilio  trusus  et  Bar- 
cinonem  relegatus,  per  decem  annos  multas  insi- 
dias  et  persecutiones  ah  Arianis  perpessus  est.  Qui 
postea  condidit  monasterium,  quod  nunc  Biclaro 
dicitur. »  Heec  ilie.  Hinc  noster  auctor  Joannes  ah- 
bas  Biclarensis  vocari  consuevit.  De  hoc  autem  coe- 
nohio  BicLaro  (Vallis  clarae)  appellato,  plerique  post 
Mariana  (a),  constructum  ad  Pyrenaei  montis  radi- 
ces  perhibent.  Qua  de  re  consulendus  omninoMahil- 
lonius  (6).  Deinceps  vero  a  Recaredo  rege  christia- 
nissimo  ah  exsiiio  revocatus,  ad  ecclesiam  Gerun- 
densem  regendam  fuit  evectus  anno  592,  ut  arguit 
Nicolaus  Antonius  (c).  Porro  concilio  Barcinonensl 


doctissimi  cardinalis  de  Aguirre  (A).  Ad  nostram  ve- 
ro  quod  attinet,  Scaligerianam  potissimum  socuti 
sumus;  quam  enim  Basnagius  ex  Canisio  evulgavit 
(I),  haud  paucis  mendis  obsitara  quin  et  alicuhi  hiul- 
cam  animadvertimus  :  quod  et  contigit  in  Victore 
Tununensi,  ut  plurihus  superius  docuimus. 

HI.  Operse  porro  pretium  nos  facturos  ducimus, 
si  notis  quas  Chronico  auctoris  nostri  suhjecimus, 
unametalteram  hic  adjiciamus,  post  operis  impres- 
sion^m  nohis  ohiter  ohservatas.  Et  primun  quidem 
ad  annum  7  Justini  junioris,  haec  ahhas  (rn)  Leovi- 
gildus  Sabariam  ingressus,  Sabos  vastat,  et  provin- 
ciam  ipsam  in  suam  redigit  ditionem,  Ad  quem  locum 
duhitat  Wesselingius  (n),  sitne  ahhatis  Sabaria  at- 


suhscripsisse  anno  599  comperitur  (d)  ac  demumB  quc  in  Isidori  Chron.  Goth.,  cera  608,  Sibaria,  ea- 


Sviuthilse  regis  aetate,  id  est,  post  annum  621,  quo 
ille  regnare  ccepit,  Sisehuto  et  Recaredo  ejus  fllio 
morte  suhlatis,  ipsum  ad  coelos  migrasse,  ecclesise- 
que  Gerundensis  regimen  Nonito  reliquisse,  litteris 
commendavit  laudatus  Mariana(6).  Paulo  aliter  Ni- 
colaus  Antonius,  ex  quo  eum  vitam  produxisse  us- 
que  ad  annum  620  edocemur  (f), 

II.  Scripsit  Chronicon  ah  anno  566  quo  Victor 
Tununensis  desiit,  usque  ad  annum  590,  id  est,  ah 
anno  1  Justini  junioris  ad  annum  8  Mauritii  impe- 
ratoris  et  Recaredi  regis  4.  Adisis  Pagium  (g),  Unde 
Vossius  corrigendus,  qui  Mauritii  annum  8  et  Reca- 
redi  4  statuit  Christi  annum  594.  Porro  ex  purpurato 


dem  atque  Sibaria  in  Itinerario  Antonini  Augusti. 
a  Videntur  enim,  inquit,  provinciam  fuisse  indi- 
care,  quanquam  ct  ea  ah  urhe  cognomen  ducere 
potuerit.  Ut  ut  est,  nihil  opus  erit  ad  episcopi  Siha- 
riensis  Januarii  qui  Illiheritanae  synodo  interfuit,  sie- 
dem  constituendam  nugis  Higuerrse  ex  Luitprandi 
Adversariis,  num.  226,  a  quihus,  quod  ohiter  moneo 
non  hene  sihi  cavit  ampl.  Cuperus  ad  Lactantium 
de  Mortih.  persecut.  caput  16.  »  Haec  ille.  Alter  prae- 
tcrea  locus  exstat  ad  annum  9  Justini,  qui  sic  se  ha- 
bet  (o)  :  Aramundarus  Saracenorum  rex  ConstantinO" 
polim  venit  et  cum  stemate  suo,  etc.  Uhi  Cotele- 
rius  (p). 


sensu  occurrunt :  »  (rrsjiiia  vcro,  s^emma,  id  est,  coro- 
na,  sei^tum,  Tertius  denique  locus  hahetur  ad  an- 
num  3  Mauritii,  ubi  sic  (</)  :  Castrum  vero  quod  Ho- 
diemo  vocatur,  Hic  autem  pro  Hodiemo  legendum 
Ugemum  ex  Gregocio  Turonensi  liquet,  qui  memo- 
rat  Ugernum  Arelatense  castrum  (r).  Ad  quae  verha 
videas  adnotata  Ruinartio.  De  celehris  hujus  castri 
nomine  plura  item  observat  Pagius  (s)  post  Adria- 
num  Valesium  (i),  et  postPagium  Wesselingius  rao- 
do  laudatus  (u). 


patre  de  Aguirre  intelligimus  (h),  exstare  apud  se  p      «  Reponi  potest,  inquit,  schematey  seu  potius  stem- 

additionem  irtcerti  auctoris   ad  istud  Chronicon,      mate ;   «ixrijAa  enim,  schema,   habitus,    passim  hoc 

complectentem  gesta  ab  anno  Christi  601  usque  ad 

annum  742  quam  se  in  lucem  editurum  pollicetur. 

Haec  Pagius  (i).  Ejusmodi  vcro  nostri  praesulis  Gerun- 

densis  Chronicon,  descriptum  ab  Andrea  Schotto  ex 

Codice  bihliothecae  Toletanae,  primus  publici  juris  fe- 

cit  Ingolstadii  anno  1600,  cum  Yictore  Tununensi,  le- 

gatione  Luitprandi  ad  Niccphorum  Phocam  etsyno- 

do  Bavarica  Henricus  Cauisius ;  quod  postea  Scaliger 

emendatius  excudendum  curavit  Amstel.  anno  1606 

in  Thesauro  Temporum  cum  Eusebio  aliisque  Chro- 

uographis.  Alia»  duae  praeterea  exstant  hujusce  Chro- 

(a)  Marian.,  de  Reb.  Hisp.,  lib.  v,  cap.  13,  tom.I, 
p.  188,  edit.  Hag.  Comit.  1733. 

(6)  Mabill.,  Annal.  Bened.,  lib,  iii,  §  35,  tom.  I,  D 
p.  66. 

(c)  Nic.  Ant.,  Bibl.  vet.  Hisp.,  lib.  iv,  cap.  5,  tom. 
L  pagg.  227  seq. 

(d)  Concil.   tom.  VI,  p.  1340,  c,  edit.    1   Ven.- 
Labb. 

(e)  Mabill.,  loc.  cit. 

(f)  Nic.  Ant.,  loc.  cit. 
\g)  Pagi.,  ad  ann.  589,  §  7  ;  et  591,  §  5  ;  et  593, 

§  3. 

(h)  De  Aguirr.,  Notit.  concilior.  Hispan.,  pag.  95. 
i)Pagi.,  adann.  589,  §7. 


i^ 


])  Fr.  Schott.,  Hispan.  illustr.  tom.  IV,  p.  153. 
k)  De  Aguirr.,  Concil.  Hispan.  tom.  II,  p.  421. 
(/)  Basnag. ,  Thes.  Monum.  eccl.   tom.   I,  pag. 
337. 
(fw)  Biclar.,  Chron.,  infra.  (CoL  864.) 
n)  Wessel.,  Vet.  Roraan.  Itiner.,  pag.  435. 
'o)  Biclar.,  Chron.,  infra.  (CoL  865.) 

)  Coteler.j-Eccl.  Gr.  Monura.  tom.  I,  p.  806,  e. 
q)  Biclar.,  Chron.,  infra.  (CoL  867.) 
r)  Gre^.  Turon.,  Hist.  Franc.  lib.  viii,  cap.  30. 
|5i  Pagi.,  ad  ann.  584,  §  4. 
t)  Adr.  Vales.,  Notit.  GalHar.,  verho  Ugemum, 
u)  WesseL,  loc.  cit.,  pag.  553. 


a 


»*i «»  ■  ■       I 


JOANNIS ,  ABBATIS  BIGLARENSIS , 

CHRONIGON, 

CONTINUANS   IIBI  VICTOR   DESINIT. 


Post  Eusebium,  Cmsariensis  Ecclesiac  episcopum,  4      Anno  iv  Justini  imperatoris  qui  est   Leovigildi 


llieronymuni  toto  orbe  notum  presbyterum,  nec 
non  et  Prosperum,  virum  religiosum,  atque  Victorem 
Tununensis  Ecclesifle  Africanae  episcopum,  qui  hi- 
storiam  omnium  pene  gentium  summa  brevitate  et 
diligentia  contexere  visi  sunt,  et  usque  ad  nostram 
fletatcm  congeriem  perduxerunt  annorum,  et  quae 
acta  sunt  in  mundo  ad  agnitionem  nostram  trans- 
miserunt :  nos  ergo  in  adjutorio  Domini  nostri  Jesu 
Christi,  qua»  temporibus  nostris  acta  sunt,  ex  parte 
quod  oculata  fide  pervidimus,  et  ex  parte  quai  ex 
relatu  fidelium  didicimus,  studuimus  ad  posteros 
notescenda  brevi  stylo  transmittero. 

Quinta  decima  ergo  indictione,  ut  dictum  est,  Ju- 
stiniano  raortuo,  Justinus  junior  nepos  ejus  Roma- 
norum  efficitur  imperator. 

Romanorum  LIII,  regnat  jrsTiNus  junior  annis 
XI.  Qui  Justinus  anno  primo  regni  sui,  ea  quae  con- 
tra  synodum  Chalcedonensem  fuerantcommentata, 
destruxit  symbolumque  sanctorum  cl  Patrum  Gons- 
tantinopoli  congregatorura,  et  in  synodo  Chalcedo- 
nensi  laudabiliter  receptum,  in  omni  catholica  Ec- 
clesiaa  populo  concinendura  intromisit,  prius  quam 
Dominica  dicatur  oratio. 

Armenorum  gens  et  Iberorum,  qui  a  praidica- 
lione  apostolorum  Christi  susceperunt  iidem,  dum 
a  Cosdra  Persarum  iniperatore  ad  culturam  idolo- 
rum  compellerentur,  renuentestam  impiamjussio- 
nem,  Romanis  se  cum  provinciis  suis  tradiderunt; 
quffi  res  inter  Romanos  et  Pei*sas  pacis  foedera 
rupit. 

Anno  II  memorati  principis,  in  regia  urbo  itthe- 
rius  et  Additus  patricii,  dura  Justino  inortera  vellent 
veneno  potius  quara  ferro  per  medicos  inferre,  de- 
tecti,  capitali  sententiapunirijussi,  priora  feris  de- 
voratus,  secundus  inccndiis  concreinatus  interiit. 
Justinus  filius  Gerraani  patricii,  consobrinus  Justini 
imperatoris,  factione  Sophiai  AugusUe  in  Alexan- 
dria  occiditur.  Ilis  temporibus  AlhanaiMus  rex  Go- 
thorura  in  Hispania  vitne  fmem  susccpit,  et  Luiba  pro 
eo  in  rcgnum  provehitur. 

Anno  in  Justinis  imperatoris  Garamantes  per  le- 
gatos,  paci  R.  P.  ct  fidei  Christiana;  sociari  deside- 
rantes  poscunt  :  qui  statim   utruraque  impetrant. 


regis  secundns  annus,  Theoctistus  magistcr  miiitum 
provincisB  Africanae  a  Mauris  bello  superatas  in- 
teriit. 

Leovigildus  rex  locaBastanise  et  Malacitanae  urbis, 
repulsis  railitibus,  vastat,  et  victor  solio  redit.  Justi- 
nus  iniperator  per  Tiberium  excabitorum  comitem 
in  Thracia  bellum  genti  Barbarorum  ingerit,  et  vic- 
tor  Tiberius  Constantinopolim  redit.  In  provincia 
Gallaiciffi,  Miro  post  Theodomirum  Suevonim  rex 
efBcitur. 

Auno  v  Justini  imperatoris  qui  est  iii  Leovigildi 
regis  annus,  Jnstinus  imperator  Armeniam  et  Ibe- 
riam,  repulsis  Persis,  Romanas  provincias  facit :  et 
bellum  Persarum  imperator  per  dnces  parcit  [per- 

B  agit]-  Amabilis  magister  militiae  Africanse  a  Mauris 
occiditur.  Leovigildus  rex  Asinodam  fortissimam 
civitatera,  proditione  cujusdam  Frainidanci  nocte 
occupat :  etmilitibus  interfectis,  memoratam  urbem 
ad  Gothorum  revocatjura.  Donatus  abbas  monas- 
terii  Pernitani  inirabiliura  operator  clarus  habetur. 
Anno  VI  Justini  imperatoris  qui  est  Leovigildi  re- 
gis  IV  annus,  Gepidarura  Tegnura  fincm  accepit, 
qui  a  Langobardis  pr^lio  superati,  Cunicmundus 
rex  carapo  occiibuit ;  et  thesauri  ejus  per  Trasari- 
cuni  Arrianffi  sectffi  episcopura,  et  Reptilanem  Ca- 
nicmundi  nepotem  Justino  imperatore  Constantino- 
polira  ad  integrura  perducti  sunt.  Leovigildus  rei 
Cordubara  civitatem  diu  Gothis  rebellem  nocte  oc- 
cupat,  et  cffisis  hostilius  propriara  facit ;  multasque 

^  urbes  et  castclla,  interfecta  rusticorum  raultitu- 
dine,  in  Gothorum  dominiura  revocat.  Miro  Suevo- 
rura  rex  bellura  contra  Aragones  raovet.  Domnus 
Helenensis  Ecclesiffi  episcopus  clarus  habetur. 

Anno  VII  Justini  iraperatoris  qui  est  Leovigildi  v 
annus,  Alboinus  Langobardorura  rex  factione  con- 
jugis  suffi  a  suis  nocte  interficitur.  Thesauri  vero 
ejus  cura  ipsa  regina  in  reipublicffi  Romanffi  di- 
tionera  obveniunt,  et  Langobardi  sine  rege  et 
thesauro  reinansere.  His  diebus  Luiba  rex  vitae 
fincni  accepit,  et  Ilispania  oranis  in  regno  et  po- 
testate  Leovigildi  regis  Galliaque  Narboneusis  con- 
currit.  Justinus  imperator  gravi  infirmitate  conculi- 
tur   :    quffi   infirmitas    ab   aliis    quidem     cerebri 


Theodorusprffifcctus  Africffi  a  Maurisinterfectusest.  ¥\  motio,   ab   aliis  dieraonuni  vexatio  puta}>atur.  In 
Mauritaruin  gens  his  temporibus  fidem  rccipit.  Hu-      regia   urbe    mortalitas     inguinalis    plagffi    exar- 


jus  impcrii  anno  ni  Lcovigildus  gcrnianus  Luibani 
rcgis,  suporstite  fratre,  iri  rognum  oiterioris  Hispa- 
nia2  constituitur  ;  Gosuintham  reliclam  Athanaildi 
in  conjugiura  accipit  ;  ct  provinciam  Gothorum  qu® 
jam  pro  robellionc  diversoruni  fuoratdiminuta,  mi- 
ral)iliter  ad  pristinos  revooat  terminos. 


descit,  in  qua  niulta  raillia  hominura  vidiraus 
defccissc.  Loovigildus  rex  Sabariara  ingressus  Sa- 
bos  vastat,  et  provinciam  ipsara  in  suara  redigit 
ditionera  :  duosque  filios  suos  ex  araissa  conjuge, 
Ermenegildum  et  Rccarodum,  consortes  rcgni  fa- 
cit.  Legati  gentis  Macuritarum  Constantinopolim  Te- 


865  JOANNIS,  ABBATIS  BICLARENSIS,  CHRONICON.  806 

niunt :  dentes  elephantinos  et  camelopardalim  Ju-  j^  Romanse  Ecclesia;  Pelagius  junior  ordinatur  episco- 
stino  principi  muncra  afTereules  sibi  cum  Romanis      pus.  Preeest  annis  xi. 


amicitias  conciliant.  Post  Joannem  Romanee  Eccle- 
sice  Benedictus  ordinatur  episcopus.  Preefuit  annis 
IV.  Mausona  Emeritensis  Ecclesise  cpiscopus  in  no- 
stro  dogmata  clarus  habetur. 

Anno  viii  Justini,  qui  et  Lcovigildi  vi  annus, 
Persa;  cum  Romanis  pacis  foedera  rumpunt ;  et  con- 
gressione  facta  Dai^as  civitatem  fortissimam  bello 
superant,  et  csesa  multitudine  Romanorum  memo- 
ratam  urbcm  ingressi  depopulati  sunt. 

His  diebus  Leovigildus  rex  Cantabriam  ingressus 
provincise  pervasores  interficil ;  Amaya  occupat : 
opes  eorum  pervadit,  et  provinciam  in  suam  revo- 
cat  ditionem. 


Anno  XI  regni  sui  Justinus  diem  clausit  cxtre- 
mum,  et  Tiberius  singulare  obtinuit  impcrium. 

Romanorum  LIV,  Tiberius  regnat  annis  vi. 

Anno  ergo  primo  imperii  Tiberii,  qui  est  Leovi- 
gildi  annus  ix,  Abares  Thracias  vastant,  et  regiam 
urbem  a  muro  longe  obsident.  Lcovigildus  rex 
Orospedam  ingreditur,  et  civitates  atque  castella 
ejusdem  provincia;  occupat,  et  suam  provinciam 
facit ;  et  non  multo  post  inibi  Rustici  rebellantes  a 
Gothis  opprimuntur;  et  post  hsec  integra  a  Gothis 
possidetur  Orospeda. 

Anno  II  Tiberii  imperatoris  qui  est  Leovigildi  an- 
nus  X,  Gennadius  magister  militum  in  AfricaMauros 


Justinus  imperator  Tiberium  quem  superius  ex-  B  vastat;  G^smulem  fortissimum  regem  quijam  tres 


cubitorum  comitcm  diximus,  Ccesarem  facit,  et  non 
multo  post  imperiali  fastigio  provehit  et  reipublicse 
principem  designat.  Hujus  Tiberii  Ca;saris  die  pri- 
ma  in  regia  urbe  inguinalis  plaga  sedata  est. 

Anno  IX  Justini  imperatoris,  qui  est  Leovigildi 
regis  VII  annus,  Cosdroes  Persarum  imperator  cum 
nimia  multitudine  exercitus  ad  vastandos  Romano- 
rum  tcrminos  promovet :  cui  Justinianus  dux  Ro- 
manse  militio;  etmagistermilitum  orientisa  Tiberio 
destinatus  bellum  parat ;  et  in  campis  qui  intcr 
Daras  et  Nezinios  [Nezivios]  ponuntur,  forti  pugna 
congressus,  habens  secum  gentes  fortissimas  quae 
barbaro  sermoneHermam  nuncupantur,memoratum 
imperatorem  bello  superat.  Quo  cum  suo  exercitu 
in  fugam  verso,  castra  ejus  pervadit;  et  provinciee 
Persidse  fines  victor  Justinianus  vastat,  cxuviasque 
eorum  pro  triumpho  Constantinopolim  dirigit,  xxiv 
elephantos  inter  cffitera,  qui  magnum  spectaculum 
Romanis  in  urbe  regia  exhibuerunt.  Prajdam  vero 
de  manubiis  Romanorum...  Persarum  multitudo  ob 
nimiam  vilitatem  nummo  publico  venundata  sunt. 
Leovigildus  rcx  Aregcnses  montibus  [Aroegonenses 
montes]  ingrcditur.  Aspidium  loci  seniorem  cum 
uxore  et  filiis  captivos  ducit,  opesque  ejus  ac  loca 
in  suam  redigit  potcstatem.  Aramundarus  Sarace- 
norum  rex  Constantinopolim  venit,  et  cum  stemate 
suo  et  donis  Barbariae  Tiberio  principi  ocurrit.  Qui 
a  Tiberio  benigne  exceptus  et  donis  opimis  exorna- 
tus  ad  patriam  abire  permissus  est. 

Anno  X  Justiniimperatorisqui  cstLeovigildi  regis 
viii  annus,  Bandarius  gener  Justini  principis  aLan- 
gobardis  prcplio  vincitur,  et  non  nmlto  post  vita* 
finem  accipit.  Romanus  filiiis  Anagasti  patricii  ma- 
gister  niilitia;,  gentis  Suevorum  rcgem  vivum  cepit: 
quem  cum  suo  thesauro,  uxore  et  filiis  Constantino- 
polim  adducit,  etprovinciam  eorum  in  Roinanoiiim 
dominium  redigit.  Leovigiidus  rex  in  Galla^cia  Sue- 
vorum  fincs  conturbat,  et  a  rege  Mirone  per  legatos 
rogatus  pacem  eis  pro  parvo  temporc  tribuit.  Scla- 
viniinThraciamultas  urbesRoinanoruni  pervadunt 
quas  dcpopulatas  vacuas  reliquere.  Abares  littora 
maris  captiose  obsident,  el  navibus  littora  Thracia; 
navigantibus  satis  infesti  sunt.   Post  Beiiedictum 


duces  superius  nominatos  Romani  exercitus  interfe- 
cerat,  bello  superat,  et  ipsum  regem  gladio  intcrfi- 
cit.  Tiberius  Mauricium  excubitorum  comitem  ma- 
gistrum  militiae  orientis  instituit,  et  ad  repugnan- 
dum  Pcrsis  direxit.  Romani  contra  Langobardos  in 
Italia  lacrymabile  bellum  gerunt. 

Leovigildus  rex,  extinctis  undique  tyrannis  et  per- 
vasoribus  Hiipanio;  superatis,  sortitus  requeni  pro- 
pria  cum  plebe  resedit,  et  civitatem  in  Celtiberia 
ex  nomine  filii  condidit,  quse  Recopolis  nuncupatui*, 
quam  miro  operc  et  moenibus  et  suburbanis  ador- 
nans  privilegia  populo  novae  urbis  instituit.  Joannes 
presbyter  Ecclesiae  Emeritensis  clarus  habetur. 

p  Anno  iii  Tiberii  imperatoris  qui  est  Leovigildi  xi 
annus,  Abares  a  finibus  Thracise  pelluntur,  etpartes 
Grsecifie  atque  Pannonise  occupant.  Leovigildus  rex 
Hermenegildo  filio  suo  filiam  Sisberti  regis  Franco- 
rum  in  matrimonium  tradit,  et  provinciae  partem  ad 
regnandum  tribuit.  Lcovigildo  ergo  quieta  pace 
regnante  adversariorum  domestica  rixa  conturbat. 
Nam  eodem  annofilius  ejus  Hermenegildus  factione 
Gosuinthse  reginae  tyrannidem  assumens,  in  Hispali 
civitate  rebellione  factarecluditur,  etalias  civitates 
atque  castella  secum  contra  patrem  rebellarefacit. 
Quae  causa  in  provincia  Hispania;  tani  Gothis,  quam 
Romanis  majoris  exitii,  quam  adversariorum  infe- 
statio  fuit.  Novcllus  Complutensis  episcopus  clarus 
habetur. 

D  Anno  IV  Tiberii,  qui  est  Leovigildi  xii  annus, 
Muricius  magister  luilituin  orientis  contra  Persas 
bellum  movcl,  et  repulsa  Persarum  multitudine  in 
oricnte  hiemavit.  Leovigildus  rex  in  urbem  Toleta- 
nam  synoduin  episroporum  sccta;  Arianee  congre- 
gat,  et  antiquam  ha»resim  novello  errore  emendat, 
diecns  dc  Romaiiu  rcligione  ad  nostram  catholicam 
lidem  venientes  non  debere  baptizari,  sed  tantum- 
niodo  pcr  manus  impositionem  et  communionis 
pra?ceptioncm  pollui  [perccptionem  ablui],  et  glo- 
riam  Patri  pcr  Filiumin  Spiritu  sancto  dare  [Dari]. 
Per  hanc  ergo  scductionem  plurimi  nostrorumcupi- 
ditalc  putius  impuUi  in  Arianum  dogma  declinant.. 
Aiino  V  Tiberii,  qui  est  Leovigildi  xin  annus, 
Langobardi  in  Italia  regem  sibi  ex  suo  genere  elicv 


867  JOANNIS,  ABBATIS  BICLARIENSIS,  CHRONICON  868 

gunt  vocabulo  Anlaricli,  cujus  tempore  et  milites  ^  trem  patriamque  redit.  Andeca  vero  regno  privatus 


Romani  omnino  sunt  csesi,  et  terminos  Italiae  Lau- 
gobardi  sibi  occupant.  Sclavinorum  gens  Illyricum 
et  Thracias  vastant. 

Leovigildus  rex  partem  Vasconiae  occupat,  et  ci- 
vitatem  quae  Victoriacum  nuncupatur,  condidit. 
Tiberius  imperator  magistro  militum  orientis  filiam 
suam  in  conjugium  tradit. 

Anno  VI  Tiberii  qui  est  Leovigildi  xiv  annus,  Ti- 
berius  vitee  terminum  dedit,  et  Mauricius  pro  eo 
Romanorum  imperator  efficitur. 

Romanorum  XV  [Leg,  LV].  Mauricids  regnat  an- 
nos  XX.  Leovigildus  rex  exercitum  ad  expugnandum 
tyrannum  filium  coUigit. 

Anno  ergo  primo   Mauricii  imperatoris,  qui  est 


Leovigildi  regisxvannus,  Leovigildus  rex  civitatemB  ejus  sumit  sceptra. 


tondetur,  et  honore  presbyterii  post  regnum  hono- 
ratur.  Non  dubium  quod  in  Eiborico  regis  filio  rege 
suo  fecerat  patitur,  et  exsilio  Pacensi  urbe  relega- 
tur.  Malaricus  in  Gallaecia  tyrannidem  assumens, 
quasi  regnare  vult :  qui  statim  a  ducibus  Leovigildi 
oppressus  comprehenditur,  ct  Leovigildo  vinctus 
prffisentatur.  Leander  Hispalensis  Ecclesiae  episco- 
pus  clarus  habetur. 

Anno  IV  Mauricii  imperatoris,  qui  est  Leovigildi 
regis  xviir  annus,  Anthane  Langobardorum  rex  cum 
Romanis  congressione  facta  superat,  et  csesa  mul- 
titudine  militum  Romanorum  Itahse  fines  occupaU 

Hoc  anno  Leovigildus  rex  diem  clausit  cxtremum, 
et  niius  ejus  Recaredus  cum  trauquillitate  regni 


Hispalensem  congregato  exercitu  obsidet,  et  rebel- 
lem  filium  gravi  obsidione  concludit :  in  cujus  so- 
latio  MiroSuevorumrex  ad  expugnandam  Hispalim 
devenit,  ibique  diem  clausit  extremum ;  cui  Eburi- 
cius  filius  in  provincia  Gallaeciae  in  regnum  succedit. 
Interea  Leovigildus  rex  supra  dictam  civitatem, 
nunc  fame,  nunc  ferro,  nunc  Baetis  conclusione 
omnino  conturbat. 

Anno  II  Mauricii  imperatoris,  qui  est  Leovigildi 
XVI  annus,  Leovigildus  muros  italicffi  antiquae  eivi- 
tatis  restaurat,  quae  res  maximum  impedimentum 
Hispalcnsi  populo  exhibuit.  His  diebus  Andeca  in 
Gallaecia  Suevorum  rcgnum  cum  tyrannideassumit, 
et  Sifeguntiam  relictam  Mironis  regis  in  conjugium 


Anno  V  Mauricii  imperatoris  Romanoruro,  qui  est 
Recaredi  regis  primus  feliciter  annus,  Mauricius 
Theodosium  filium  suum  ex  filia  Tiberii  imperatoris 
natum  Caesarem  facit.  Pelagio  juniore  mortuo,  Ro- 
manae  Ecclesiae  Gregorius  in  episcopatum  succedit. 
Praeestannis  xv.  Romani  perPrancorumadjuiorium 
Langobardos  vastant,  ct  provinciae  Italiae  partem  in 
suam  rediguntpotestatem.  Sisbertus  interfector  Her- 
menegildi  morte  turpissima  perimitur.  Recaredus 
primo  regni  sui  anno,  mense  x,  catholicus,  Deo  ju- 
vante,  efficitur,  et  sacerdotes  sectae  Arianse  sapienti 
colloquio  aggressus  ratione  potius  quam  imperio 
converti  ad  catholicam  fidem  facit,  gentemque  ora- 
nium  Gothorum  et  Suevorum  ad  unitatem  et  pacem 


accepit:  Eboricum  regno  privat,  et  monasterii  mo- ^  revocat  Christianae  Ecclesioe.  Sectae  Arianae,   gratia 


nachum  facit.  Leovigildus  rex  filio  Hermenegildo  ad 
rempublicam  commigrante,  Hispalim  pugnando  in- 
greditur :  civitates  ct  castella  quas  fihus  occupave- 
rat,  cepit,  et  non  mullo  post  mcmoratum  filium  in 
Cordubensi  urbe  comprchendit,  tt  regno  privatum 
in  exsilium  Valentiam  mittit. 

Mauricius  imperator  contra  Langobardos  Fran- 
cos  per  conductelam  movct,  quae  res  utrique  genti 
non  parva  contulit  damna. 

Eutropius  abbas  monasterii  Servitani  discipulus 
sancti  Donati  clarus  habetur. 

Anno  lu  Mauricii,  qui  est  Leovigildi  xvii  annus, 
Mauricius  per  duces  bellum  infert.  Leovigildus  rex 


divina,  in  dogmate  veniunt  Christiano. 

Desiderius  Francorum  rex  dux  Gothis  satis  infe- 
stus  a  ducibus  Recaredi  regis  superatur ;  ct,  caesa 
Francorum  multitudine,  in  campo  moritur. 

Recaredus  rex  alicna  a  praedecessoribus  direpta 
et  fisco  sociata  placabiliter  restituit.  Ecclesiarum  et 
monasteriorum  conditor  et  ditator  efficitur. 

Anno  VI  Mauricii,  qui  est  Recaredi  ii  annus,  qui- 
dam  cx  Arianis  Sunna  episcopus,  et  Seggo  cum 
quibusdam  tyrannidem  assumere  cupientes,  dete- 
guntur.  Convicti,  Sunna  exsilio  truditur,  et  Seggo 
manibus  amputatis  Gallaeciam  exsulans  mittitur. 
Mauricius  Theodosium  filium  quem  supra  Caesarem 


Gallaecias  vastat.  Andecanim  regem  comprehensum  J)  diximus,  Romanorum  imperatorem  facit. 


regno  privat.  Suevorum  gentem,  thesaurum  et  pm- 
triam  suam  inpotestatem  redigit,  et  Gothorum  pro- 
vinciam  facit.  Hermenegildus  in  urbe  Tarraconensi 
a  Sisberto  interficitur. 

Franci  Galliam  Narbonensem  occupare  cupientes 
cum  exercitu  ingressi  :  in  quorum  congressionem 
Leovigildus  Recaredum  filium  obviam  mittens,  et 
Francorum  est  ab  eo  exercitus  repulsus,  et  provin- 
evx  Gallaeciae  [Galliae]  ab  eorum  infestatione  est  libe- 
rata.  Gastra  vero  duo  cum  nimia  hominum  multitu- 
dine,  unum  pace,  alterum  bello  occupat.  Castrum 
vero  quod  Hodierno  vocatur,  tutissimum  valde  in 
ripa  Rhodani  fluminis  ponitur ;  quod  Recaderus  rex 
/axtisdima  pugna  aggressus  obtinuit,  et  victor  ad  pa- 


Anno  VII  Mauricii,  qui  est  Recaredi  regis  iii  an- 
nus,  Uldila  episcopus  cum  Gosuintharegina  insidian- 
ies  Rccaredo  manifestantur  ;  et  fidei  catholicae  com- 
munionem  quam  sub  specieChristiana  quasisumen- 
ies  projiciunt,  publicantur.  Quod  malum  in  cognitio 
nemhominum  deductum,  Uldila  exsilio  condemna- 
tur ;  Gosuintha  vero  catholicis  semper  infesta  vitae 
tunc  terminum  dedit.  Francorum  exercitusaGonte- 
rano  rege  transmissns,  Bosone  duce,in  Galliam  Nar- 
bonensem  obveniunt,  et  juxta  Carcassonensem  ur- 
bem  castra  metati  sunt.  Cui  Claudius  Lusitaniae  dux 
a  Recaredo  rege  directus  obviam  inibi  occurrit  : 
cum  quo  congressione  facta,  Franci  in  fugam  ver- 
tuntur,  et  direpta  castra  Francorum,  et  exercitas  a 


809 


SANCTUS  LEANDER  HISPAL.  EPISCOPUS.  —  NOTITIA. 


870 


Gothis  caeditiir.  In  hoc  ergo  cerlamine  gratia  divina,  4  ges  ita  radicitus  amputata  est ,  insistente  principe 


et  fides  catholica  quam  Recaredus  rex  in  Gothis  fi- 
deliter  adeptus  est,  esse  nuscitur  operata  :  quoniam 
non  est  difticile  Deo  nostro,  si  in  paucis  [Si  paucis] 
una  in  multis  (Una  multis]  detur  victoria.  Nam 
Claudius  dux  cum  ccc  viris  lx  millia  ferme  Franco- 
ium  noscitur  infiigasse,  et  maximam  eorum  partem 
gladio  trucidasse.  Non  immerito  Deus  laudatur  tem- 
poribus  nostris  in  hoc  praeho  essc  operatus,  qui  si- 
militer  ante  multa  temporum  spatia  per  manum  du- 
cis  Gedeonis  mccc*  viris  multa  milHa  Madianitarum 
Dei  populo  infestantium  noscitur  exstinxisse. 

Anno  vni  Mauricii  imperatoris ,  qui  est  Recaredi 
IV  annus,  sancta  synodus  episcoporum  totius  Hispa- 
niae,  Galliae  et  Gallaeciee  in  urbe  Toletana,  praecepto 


memorato  Recaredo  rege,  ut  ulterius  non  pullulet, 
catholica  ubique  pace  data  Ecclesiis.  Haec  ergo  ne- 
fanda  haeresis,  secundun  quod  scriptum  est,  De 
domo  Lomini  exiet  tentatio  ab  Alexandria,  eic,  dete- 
gente  sancto  Alexandro  ejusdem  urbis  episcopo,  per 
Arium  presbyterum  inolevit :  qui  in  Nicaena  synodo 
cccxix  episcoporum  judicio ,  vigesimo  imperii  Con- 
stantmi  senioris  anno  synodahter  damnationem 
cum  proprio  errore  suscepit.  Quae  post  haec  non  so- 
lum  Orientis  et  Occidentis  partem  maculavit,  sed 
et  Meridianam  et  Septemtrionis  plagam,  et  ipsas  in- 
sulas  sua  perfidia  irretivit.  A  vigesimo  ergo  Con- 
stantini  principis  anno,  quo  tempore  haeresis  Ariana 
initium  sumpsit,  usque  in  octavum  annum  Mauricii 


principis  Recaredi  congregatur  episcoporum   nu-  B  principis  Romanorum,  qui  est  Rccaredi    quartus 

regni  annus,  anni  sunt  cclxvi,  quibus  Ecclesia  ca- 
thohca  hujus  haeresis  infestatione  laboravit.  Sed  fa- 
vente  Deo  vicit,  quoniam  fundata  est  super  petram. 
In  his  ergo  temporibus  quibus  omnipotens  Deus, 
prostrato  vetemosae  haeresis  veneno,  pacem  suae 
restituit  Ecciesiae,  imperator  Persarum  Christi  su- 
scepit  fidem,  et  pacem  cum  Mauricio  imperatore 
firmavit.  Recaredo  ergo  orthodoxo  quieta  pace  re- 
gnante,  domesticae  insidiae  praetenduntur.  Nam  qui- 
dam  ex  cubiculo  ejus  etiam  provinciae  dux,  nomine 
Argimundus  ,  adversus  Recaredum  regem  tyranni- 
dem  assumere  cupiens,  ita  ut,  si  possct,  eum  et 
regno  privaret  et  vita.  Sed  nefandi  ejus  consiHi  de- 


mero  lxii,  in  qua  synodo  intererat  memoratus  Chri- 
stianissimus  Recaredus,  ordinem  conversionis  suae 
et  omnium  sacerdotum ,  vel  gentis  Gothicae  confes- 
sionem  tomo  scriptam  manu  sua  episcopis  porri- 
gens,  et  omnia  quae  ad  professionem  fidei  orthodoxae 
pertinent,  innotescens;  cujustomi  ordinem  decrevit 
sancta  episcoporum  synodus  canonicis  appHcare  mo- 
numentis.  Summa  tamen  synodalis  negotii  penes 
sanctum  Leandrum  Hispalensis  Ecclesiae  episcopum, 
et  beatissimum  Eutropium  monasteri  Servitani  ab- 
batem  fuit.  Memoratus  vero  Recaredus  rex,  ut  dixi- 
mus,  sancto  intererat  conciHo  renovans  temporibus 
nostrisantiquum  principem  Constantinum  magnum 


sanctam  synodum  Nicajnam  sua  illustrasse  praesen-  ^  tecta  machinatione,  comprehensus,  et  in  vincuiis 


tia  :  nec  non  et  Marcianum  Christianissimum  impe- 
ratorem,  cujus  instantia  Chalcedonensis  synodi  dc- 
creta  formata  sunt.  Siquidem  et  in  Nicena  urbe  hae- 
resis  Ariana  etinitium  sumpsit  et  damnationem  me- 
ruit,  radicibus  non  amputatis.  Chalcedone  vero 
Nestorius  et  Eutychius  una  cum  Dioscoro  ipsorum 
patrono,  et  haeresibus  propriis  condemnati  sunt.  In 
hac  vero  sancta  Toletana  synodo  Arii  perfidia  post 
longas  Catholicorum  neces  atque  innocentium  stra- 

■  Rescribe  ccc.  Vid.   Jud.  vii,    7.  Locum  istum 
praeteriere  Scaliger  et  Canisius. 


ferreis  redactus,  habita  discussione,  socii  ejus  im- 
piam  machinationem  confessi  condigna  sunt  ultione 
interfecti.  Ipse  autem  Argimundus  qui  regnum  as- 
sumere  cupiebat ,  primum  verberibus  interrogatus , 
deinde  turpiter  decalvatus ,  post  haec  dextra  ampu- 
tata,  exemplum  omnibus  in  Toletana  urbe,  Asino 
sedens  pompizando  dedit,  et  docuit  famulos  do- 
miniii>non  esse  superbos. 


b  Ita  Scaliger.  At  Canisius  in  edit.  Basnag.,  Do* 
mini,  Quai  quidem  haud  paucis  et  lacunis  laborat. 


EODEM    TEMPORE. 


SANCTUS  LEANDER, 

HISPALENSIS  EPISCOPUS. 


NOTITIA. 

fEx  Cave.) 


Leander,  gente  Hispanus ,  domo  Carthaginensis, 
Severiani  (cujus  sororem  Sanctiam  in  uxorem  duxit 
Theodoricus  Ostrogothorum  rex)  ac  Turturae  filius, 


Isidori  Hispalensis  fraternatu  m^jor,  post  diuturnam 
vitae  monasticae  professionem  Hispalensis  EcclesiQ 
archiepiscopus  factus  est.  Claruit  anno  583,  quo  ab 


fe7i 


DE  SANCTO  LEANDRO  EPISCOPO  HISPAL.  TESTIMONIA. 


872 


Hermcnigildo  principc,  quem  obfidei  calholicae  stu-  ^Toletipost  linitam  synodum  habita,  ConciL  tom.  V, 


dium  armata  manu  persecutus  est  Leuvigildus  pater 
Gothorum  in  Hispaniarex,  ad  Tiberium  imperatorem 
Constantinopolim  legatus  est,  ut  suppetias  obtineret; 
quod  quidem  feliciter  effecit,  magnamque  ibi  cum 
Gregorio  diacono  Pelagii  papae  apocrisiario  amici- 
tiam  iniit.  In  Hispaniam  reversus,  anno  584,  a  Leu- 
vigildo  rege  exsilio  multatus  est :  qui  tamen  anno  se- 
quenti  jam  morti  vicinus  facti  poenitentia  ductus  est 
et  Reccaredum  filium  Leandri  chtsp.  commendavit. 
Leander  tantum  discipulum  nactus  sedulo  excoluit, 
et  ab  Ariana  hteresi  primo  eum,  deinde  illius  ope  Go- 
thorum  magnates,  ac  tandem  totam  fere-Gothorum 
gentem  ad  catholicam  fidem  convertit ;  adeo  ut  Go- 
thorum   apostohis  dici  menierit;  habitaque,  anno 


pag.  1018.  Scripsit  praeterea,  ab  Isidoro  memorata, 
sed  jam  deperdita,  Adversus  hffireticorum  dogmali 
libros  II ;  Adversus  instituta  Arianorum  opusculum; 
Epistolas  multas  ad  Gregorium  papam,  de  baptismu 
unam,  alteram  ad  fratrem  de  morte  non  timenda,  ad 
caeteros  quoque  coepiscopos  phirimas  familiarcs 
Epistolas.  «  In  Ecclesiasticis  denique  ofQciis,  inquit 
lsidorus,non  parvo  elaboravit  studio.  »  In  toto  enim 
Psalterio  dupHci  editione  orationes  conscripsit.  Id 
sacrificii  quoque  laudibns  atque  Psalmis  mulla  dul- 
cisone  composuit.  Ex  hoc  loco  nonnulli  non  male 
concludunt  Leandrum  nostrum  Missae  Mozarabic^ 
auctorem  fuissc.  InGothorum  enim  usum  Liturgiam 
composuisse  Leandrum  credi  par  est,  quae  in  Ecclesia 


589,  synodo  Toletana  ni,  cujus  magna  pars  fuit,  con-  B  deinceps  Hispanica  per  plura  ssecula  usurpata,  Missa 


versos  a  se  Gothos  in  Ecclesia»,  sinumadrhisit,  ortho- 
doiamque  fidem  omnium  subscriptione  confirmari 
fecit.  Obiit  anno  595.  Vir  erat,  teste  Isidoro  fratre 
{Cap,  28),  suavis  eloquio,  ingenius  praestantissimus, 
vita  non  minus  quam  doclrina  clarissimus.  Scripsit 
ad  Florentiam  sororem  Regulam  de  institutione  vir- 
ginum  et  contemptu  mundi ;  quam  primus  cdidit 
Lucas  Holstenius  in  Collectione  Hegularum  ,  Paris. 
1663,  part.  iii,  p.  89,  exinde  translatam  in  Biblio- 
thec.  Patr.  tom.  XII,  pag.  999.  Exstat  ejusdem  ho- 
milia  in  laudem  Ecclesiae  ob  conversionem  Gothorum 


Mozarabum  seu  potius  Mixtarabum  appellari  demum 
coepit ;  postquam  Christiani  Arabibus  Hispaniam  ab 
initio  saeculi  vm  incolentibus  immixti  Mozarabum 
nomen  accepissent.  Missam  istam,  a  Leandro  primum 
concinnatam,  Isidorus  frater  auxit.  Procedente  tem- 
pore  variorum  episcoponim  additionibus  mutata  in 
Ecclesiis  quibusdam  civitatis  Toletanae  hodienum 
usurpatur  *.  Eam  e  Gothorum  ruderibus  suscitatam, 
novisque  characteribus  vestitam  edidit  Fr.  Ximenes 
cardinalis  Toleti  1504.  Habetur  etiam,  sed  non  in- 
tegra,  in  Bibliotheca  Patr.,  tom.  XXVII. 


*  Hanc    dabimus  inter  monumenta  liturgiae  Mozarabicae  quae   operibus  Isidori  Hispalensis   subjicere 
dcstinamus.  Edit. 


SANCTI  LEANDRI,  HISPALKNSIS  EPISCOPI 

REGULA, 


SIVB 


LIBER    DE    INSTITUTIONE    VIRGINUM    ET    CONTEMPTU    MUNDI, 


AD  FLORENTIMA.M  SORORBM. 

(Codex  regularum  Lucee  Holstenii.) 


DE  SANGTO  LEANDRO  EJUSQUE  REGULA  VETERUM  TESTIMONIA. 


Martyrologium  Rom.  die  27  Fe6r.,  item  Beda, 
Usuardus,  Ado  et  alii. 

Hispali  in  Hispania  natalis  sancti  Leandriejusdem 

civitatis  episcopi,   cujus  pr«dicatione   et  industria 

Wisigothorum   gens,  adjuvante   Reccaredo  eorum 

rege,  ab  Ariana  impietate  ad  catholicam  fidem  con- 

versa  est. 

Idem  Martyrolog.  Rom,  die  20  Junii. 
Hispali  in  Hispania  depositio  sanctaj  Florentinse 
virginis,  sororis  sanctorum  Leandri  et  Isidori  epis- 
coporum. 

Isidorus  Uispal.  de  Script.  Eccles.  cap.  28. 
Leander  genitus  patre  Severiano  Carthaginensis 
provincis  Hiapaniae,  professione  monachus,  et  ex 


n  monacho  Hispalensis  Ecclesiae  provincise  Baeticfiecon- 
stitutus  episcopus  :  vir  suavis  eloquio,  ingenio  prae- 
stantissimus ;  vita  quoque  tantum  atque  doctrina 
clarissimus,.  ut  etiam  fideejus  atque  industria  populi 
gentis  Gothorum  ab  Ariaua  insania  ad  Ildem  catho- 
licam  reverterentur.  Hic  namque  in  exsilii  sui  pere- 
grinatione  composuit  duos  adversus  hsereticorum 
dogmata  libros,  eruditione  sanctarum  Scripturarum 
ditissimos,  etc.  Prffiterea  edidit  unum  ad  FlorenU- 
nam  sororem  de  Institutione  virginum,  et  Con- 
temptu  mundi  libellum,  tituloruni  distinctionibus 
praenotatum.  Floruit  sub  Reccarcdo,  viro  religioso 
ac  principe  gbrioso,  cujus  etiam  temporibus  mira- 
bili  obitu  actualis  vita;  terminum  clausit. 


873                                                          SANCTI  LEANDRI  REGULA.        /  874 

S.  Gregoriits  M.  PP.,  Dial,  /t6.  iii,  cap.  31 .         ^  tem  corpore,  prseseutem  mihi  te  semper  intueor, 

Sicut  multorum,  qui  ab  Hispaniarum  parentibus  qi^ia  vultus  tui  imaginem  intra  cordis  viscera  im- 

veniunt,  relatione  cognovimus,  nuper  Ermigildus  pressam  porto. 

rex,  Livigildi  regis  Wisigothorum  Oiius,  ab  Ariana  ^^>  ^«^-  iv,  epist  46,  ad  eumdem, 

hfleresi   ad  fidem  catholicam  viro  reverendissimo  Quanto  ardore  viderete  sitiam,  quia  valde  medi- 

Leandro  Hispalitano  episcopo,  dudum  mihi  in  ami-  li&is,  in  tui  Ubulis  cordis  leges.  Sed  quia  longo  ter- 

citiis  famihariter  juncto,  praedicate  conversus  est.  farum  spatio  disjunctum  te  videre  nequeo,  unum, 

,,       «     -  ^.       ....         T  r  quod  mihi  de  te  dictavit  charitas  feci,  ut  librum 

Idem,  Prxfatione  m  librum  Job,  i       ,          .      ,.                                 .          . 

,.    .                    .    .       ^       .         ,        ,  Regulae  pastorahs,  quem  m  episcopatus mei  exordio 

Reverendissimo  et  sanctissimo  fratri  suo  Leandro  •    •      i  lu                                •*•            x.     ^-   t  x. 

scnpsi,  et  hbros  quos  m  expositionem  beati  Job 

coepiscopoGregorius  S.S.D.  Dudum  te,  frater  bea-  •      j  j             r    •                  •  *•    o      *-x  *• 

*^       "         ®                                ,      *  jamdudum  me  fecisse  cognovisti,  Sanctitati  vestrae 

tissime,  m  Constantmopolitana  urbe  cognoscens,  ^ransmittere  curavi. 

cum  me  illic  sedis  apostolicai  responsa  constringe-  ^^^  ^  .^   ^^^^  ^p^^  ^  ^6,  ad  eumdem. 

rent,  ette  illuc  mjuncta  pro  causis  fideiWisigotho-  o      i-*  t-    *                 •      •  t  i           v       i_     -x  i- 

'                   ^  "^  .         '^                         .,    °        j  Sanctitatis  tuse  suscepiepistolam,sohuscharitatis 

rum  legatio  perduxisset,  omne  m  tuis  aunbus,  quod  ,               .  .         ^          ,         .     ,.            .. 

^        ^                '            ,                       ;  *  calamo  scnptam.  Ex  corde  enim  hngua  tinxerat, 

mihi  de  me  displ.cebat,  exposu.,  etc.  Tunc  eisdem  g  .^  ^^^^^^              refundebat.  Boni  autem  sa- 

fratribus,  etiamcogente  te,  placuit,  sicutipsememi-  ..                       ^i^*        jr          x* 

'               ^            » r          >          r  pientesque  viri  cum  legeretur  adfuerunt,  quorum 

nisti,  ut  librum  beati  Job  exponere  importuna  me  .  ,.       .                             ..                    i          x  ^ 

. '.                                       r                r  statim  viscera  in  compunctione  conmiota  sunt.  Cce- 

^    ^  ^^^           ^          "  '  pit  quisque  amoris  manu  in  suo  corde  te  rapere, 

Idem,  lib.  i,  epist,  41,  ad  Leandrum  episcopum,  quia  in  illa  epistola  tuae  mentis  dulcedinem  non 

Ea  quae  in  beati  Job  expositione  dicta  fuerant,  et  erat  audire,  sed  cernere.  Accendebantur  et  mira- 

vobis  dirigenda  scribitis,  nisi  portitoris  prsesentium  bantursinguli,  atque  ipse  ignis  audientium  demon- 

me  festinatio  coangustasset,  cuncta  vobis  ti*ansmit-  strabat,  qui  f ueral  ardor  dicentis.  Nisi  enim  prius  in 

tere  sine  aliqua  imminutione  voluissem;  maxime  se  faces  adeant,  ahum  non  succendunt.  Ibi  ergo  vi- 

quia  et  hoc  ipsum  opus  ad  vestram  reverentiam  dimus  quanta  charitate  tua  mens  arserit,  quae  sic  et 

scripsi ;  ut  ei  quem  pree  caeteris  difigo,  in  meo  judi-  alios  accendit.  Vitam  vero  vestram,  cujus  ego  sem- 

cer^labore  desudasse.  Praetcrca  si  vobis  indulgeri  per  cum  magna  veneratione  reminiscor,  minime 

tempora  ab  ecclesiastica  occupatione  cognoscetis,  noverant,  sed  eis  altitudo  vestri  cordis  patuit  ex 

quid  sit  jam  faciendum  scitis ;  quamvis  etiamabsen-  humilitate  sermonis. 


OBSERVATIO  GRITICA  IJV  RE6ULAM  SEQUENTEM. 

Sanctum  Leandrum  Hispalensem  episcopum,  et  sancti  Isidori  fratrem  seniorem,  ab  adolescentia  mona- 
sticce  vitae  cultorem,  ac  Benedictinse  disciphnae  apud  Hispanos  insignem  propagatorem  exstitisse,  consentiunt 
omnes;quamvisinhac  praesenti  Regula  pro  virginibus  scripta  nullam  sancti  Benedicti  mentionem  faciat. 
Nec  sane  ex  tafisilentio  aUquid  contra  sancti  episcopi  monachatum  Benedictinum  inferridebet,  cum  sanctus 
Benedictus  Begulam  suam  non  pro  sanctimonialibus  feminis,  sed  pro  monachis  scripserit,  et  praesens  haec 
Regula  XXI  capitulis  contenta  potius  dicenda  sit  exhortatio  et  admonitio,  omnibus  sacris  virginibus  data  ; 
quatenus  iUae  mundanam  pompam  contemnant,  et  soli  Deo  spirituali  suo  sponso  inservire  studeant.  Habuit 
enim  sanctus  Leandcr  sororem  Florentinam,  quae  simul  cum  matre  ingressa  fuit  monasterium  extra  patriam 
situm.  Eamdem  ad  perseverantiam  exhortatur,  piaque  etsalutaria  monitadedit,  quaequidem  vitaemonasticae 
normam  rite  conficiunt.  Hanc  igitur  Regulam  Florentinae,pergratae  sibi  in  Christo  fiUae  et  sorori  insciipsit 
et  imprimis  omnium  terrenorum  contemptum  inculcat,  nihU  in  terris  esse  amore  et  afifectu  sacrae  virginis 
dignum  asserens,  sed  ad  coelestia  aspirandum  ait,  ubi  verum  virginitalis  praemium  inveniet.  Monetvitandas 
esse  laicas  mulieres  uti  organum  Satanae ;  quippe  quod  amant,  hoc  suggerunt,  et  eas  res  insinuant  aliorum 
auribus,  quae  in  suis  desideriis  versantur.  Vitandos  qiioque  viros  quamtumvis  sanctos,  ne  videndi  jugitate 
aut  infametur  utnusque  sanctitas,  autpereat.  Lectionem  assiduam  et  meditationem  rerumspiritualium  in- 
colcat,  esum  carnis  prohibet  sicuti  et  balneorum,  nisi  infirmis,  atque  sUentium  mandat  sicuti  in  monasterio 
perseverantiam ;  quatenusetmultarumsocietateproficiat,  ac  earum  assequi  valeat  merita,  quarum  imite- 
tur  exempla.  Sanctus  autem  Leander  hanc  Regulam  paraeneticam  piissimae  sorori  Florentinae  inscripsisse 
yidetur  post  adeptum  episcopatum  Hispalensem,  quem  ab  anno  575  ad  annum  603  sanctissime  rexit. 


maPIT  IN   CHRISTI  NOMINE 


SANCTI  LEANDRI  REGULA. 

Leander  Dei  misericordia  pergratae  iu  Christo         Perquu*entimihi,sororcharissimaFlorentina,qui- 
mihi  fiUae  et  sorori  Florentinae.  bus  tedivitiarum  cumulis  haeredem  facerem,  qua  te 

Patrol.  LXIII.  "» 


875 


SANCTI  LEANDRI,  HISPALENSiS  EPISCOPI, 


patrimoniisorteditarem,  multeererumfallaciumoc-  ^  putaretur,9i  transitoriisterrenisqueditaretur 

«  f       •  •  •         • i  XJk  •«  •  i  1  A  *  *  *i  1  II 


876 


mune- 


currebant  imagines ;  quas  cum  ego  ut  importunas 
rauscas  manu  mentis  abigerem,tacitusaiebam:Au* 
rum  et  argentum  de  terra  est,  et  in  terram  revertitur; 
fundus  et  patrimonium  reditus  vilia  et  transitoria 
sunij  prseterit  enim  figura  hujus  mMndi(ICo)\vii).Quid- 
quid  enim  sub  sole  conspexi,  nihil  te  dignum,sorore 
arbitratus  sum;  nihil  muneri  tuo  credidi  essegratis- 
simum :  omnia  mutabunda,  caduca,  et  vana  fore 
conspexi.  Unde  veram  esse  attendi  Salomonis  sen- 
tentiam,  dicentis  (Eccle,  ii) :  Magnificavi  opera  mea, 
aedificavi  mihi  domos,  plantavi  vineas,  feci  hortos  et 
pomaria,etconsevi  cunctis  generibus  arborum,  instruxi 
mihi  piscinas  aquarum,ut  irrigarem  silvam  germinan- 
tium  lignorum,  Possedi  servos  et  ancillas,  multamque 


ribus ;  tanto  prseclara  est  virginitas  et  excellens,quae 
calcatis  abdicatisque  mundanis  volnptatibus,dum  in 
lerris  angelorum  servat  integritatem,  Dominum  an- 
gelorum  sortita  est  portionem.Qua^  ergo  est  virginiia- 
tis  hsereditas?  nonne  ea  quam  dicitPsalmista:  Domi' 
nuspars  haereditatismeae(PsaLxY}t  Ei  iterum  :  Portio 
mea  Dominus  (Psa/m. cxvm)?  Vide,soror,quantumpro- 
feceris,vide  quam  summumteneas  apicem,utmulto- 
rum  gratiam  bencficiorum  in  unum  eumdemque  in- 
veneris  Christum.  Sponsus  est,  frater  est,  amicus 
est,  pars  hsereditatis  est,  amicus  est,  Deus  et  Domi- 
nus  est.  Habes  in  eo  sponsum,  quem  diligas  :  Spe- 
ciosus  est  enim  forma  prae  /Utis  hominum  (PsaL  xliv). 
Est  verus  frater  quem  teneas ;  adoptione  enim  et 


familiamhabui;  armenta  quoqueetagnosovium,  greges  Q  tu  ejus  filia,  cujus  filius  est  ille  natura.  Est  amicus 


quoque  caprarum,  ultra  omnes  qui  fuerunt  ante  me  iw 
Jerusalem,  Coacervavi  mihi  argentum  et  aurum,  et 
substantias  regum  ac  provindarum ;  feci  mihi  cantores 
et  cantatrices,  et  delicias  filiorum  hominum;  scyphos  et 
urceos  in  ministerio  ad  vina  fundenda,  Et  supergressus 
sum  opibus  omnes  qui  fuerunt  ante  me  in  Jerusalem, 
Quam  igituromnem  mortalium  pompam  tali  termino 
conclusit,  ut  diceret :  Cumque  me  convertissem  ad  om- 
nia  quse  feceraut  manus  meae,  et  labores  in  quibus 
frustra  sudaveram,  vidi  in  omnibusvanitatem  et  affiic- 
tionem  animi,  et  nihil  permanere  sub  sole,  Et  itenim 
ipse  dicit :  Detestatus  sum  omnem  industriam  meam, 
quam  sub  sole  studiosissime  laboravi^  habiturus  haei'e- 
dem  post  me,  quem  ignoro,  utrum  sapiens  aut  stultus 


de  quo  non  dubites;  ipse  enim  dicit :  Una  estamica 
mea  (Cant.  vi).  Habes  in  eo  hflereditatem  quam  am- 
bias;  pars  enim  hsereditatis  tu8e  ipse  est.  Habes  in 
eo  pretium  quod  agnoscas,  quia  sanguis  ejos  re- 
demptio  tua  est.  Habes  in  eo  Deum  a  quo  regaris, 
Dominum  quem  metuas  et  honores.  Totam  sibi  in 
Christo  praerogativam  virginitas  vindieat,  ut  ante 
quam  tremunt  angeli,  cui  serviunt  potestates,  cui 
virtutes  obtemperant,  cui  coelestiaetterrestriagenu- 
flectunt,  hunc  sibi  virgo  sponsum  vindicet,  adbujus 
thalamum  omata  virtutibus  properet,  hanc  cubili 
cordis,  casto  cubili  confoveat.  Et  quid  amplius  ei 
conferre  potuit,  cui  seChristussponsum  tribuit,  san- 
guinem  suum  dotis  ac  muneris  titulo  compensavit? 


sit,  dominabitur  id  laboribus  meis  quibus  desudavi  et  ^  Solent  ergo  qui  uxores  ducunt  dotes  tribuere,  con 


sollicitus  fui,  etest  quidquam  tam  vanum?  XJnde  ces- 
savi  renuntiavitque  cor  meum  ultra  laborare  sub  sole. 
Taliquoque  informatusoraculo,  non  esse  me  paren- 
tem  verum  existimares,  soror,  si  te  iis  ditarem  rebus, 
quee  stabilitate  nulla  consisterent,  qu€e  mundanis 
subjectoe  casibus  te  destituerent,nudamque  relinque- 
rent.iErumnisquoquetecumularem,ettimorimetui- 
que  subjicerem,  sieaquaefurauferre  poterat,  sulcare 
tinea,  aerngo  vorare,  ignis  absumere,  terra  obruere, 
aqua  delere,  sol  torrere,  imber  foedare,  glacies  strin- 
gere,  tua;  germanitati  conferenda  esse  putarem.His 
certe  rebus  humanis  implicatus  animus  aDeo  averti- 
tur,  et  ab  illa  immobili  ac  permanentis  veritatis  for- 


ferre  prsemia,  et  advicem  perdendi  pudoris  suatra- 
dere  patrimonia ;  ut  emisse  potius  quam  duzisse  ?i- 
deanturuxores.  Tuus,  virgo,'sponsus  dotem  tibisan- 
guinem  suum  dedit,  eo  te  redemit,  eo  te  suaecopulae 
sociavit,  ut  pudorem  non  perdas,  et  habeas  prsemia. 
Q  uanto  enim  munificentius  est  dotis  praemium,  tanto 
est  amor  immensior.  Multum  enim  diligit,  quam  pro- 
prio  sibi  sanguine  desponsavit.Et  ob  hoc  suumcorpus 
vulnerisictuettelo  gladii  maluit  aperiri,  ut  tuam  sibi 
integritatem  emeret,  pudicitiam  conservaret.  E  con- 
trario  enim  curavit  hominem :  ut  sicut  mors  ejus  vita 
estnostra,  ejusque  humilitas  nostrse  est  superbie  me- 
dicina,  sic  et  vulneribus  ipsius  nostra  integritas  emp- 


ma  recedit.  Nec  potest  ad  se  admittere  divini  verbi  rv  ta  est,  qui  ideo  feriri  se  vulnere  voluit,  ne  malleo  uni 

««••  iO**i  i*  *t         »  a  "^"^  A  /fc  •        •  •  i  W\    -  -  .a  -•  -       • ^  •        ■A,*a 


dulcedinem,  aut  Spiritus  sancti  suavitatem,  pectus 
quod  tot  mundanis  agitatur  molestiis ,  tot  curarum 
temporalium  stimulis  verberatur.  Si  ergo  te  his  nexi- 
bus  alligarem,  talibusque  onerarem  ponderibus,  et 
mole  terrense  cogitationis  opprimerem,  inimicum 
me,  non  parentem  deberes  ffistimare ;  interempto- 
rem,non  fratrem  esse  sentires.  Eia !  soror  charissiraa, 
quoniara  quidquid  axe  coeli  concluditur,  terrena  sus- 
tinent  fundaraenta,  et  telluris  super  faciera  volvitur, 
nihil  dignura  quo  ditari  posses  inveniraus,  supra  coelos 
quaerendura  est,  undc  munus  vijginitatis  auxisli,  ut 
ibi  prainiiura  et  patriraonium  virginitui  is  i  in  enias.Ex 
corapensationc  enira  integritatis  raeritum  agnoscitur 
et  de  sua  retribulione  pensatur.  Quanto  enim  vilis 


versffi  terrffi  nos  feriri  sineret.  Pretio  enimemptiestis, 
ait  Apostolus,  nolitefieriservi  hominum  (ICor.  vn).  Cur 
virgo  dare  viscorpus  viro,  quod  jam  est  redemptnin 
a  Christo?  Alius  te  redimit,  et  alii  nubere  cupis?al- 
terius  pretio  libertatis  militas,  et  spontanea  te  serri- 
tute  conderanas?  Si  raundus  omnis  titulo  dotis  scribi- 
tur,  quid  pretiosius  sanguine  Christi,  quo  redemplu» 
est  mundus?  Appende  mercedera  et  pretium  ut  videas 
plus  valere  qui  redemit,  quam  id  quod  redemitQuan- 
to  itaque  prave  intelligitvirgo  qu»  contempto  emp- 
tore  mercem  sequitur;  sanguine  Christi  postposito, 
mundura  qui  rederaptus  est  amplexatur.  Non  sum 
idoneus  eloqui,  soror  amantissima,  preemia  vii^ini- 
tatis  :  est  enim  ineifabile  donum,  absconsum  oculis, 


877 


REGULA. 


878 


celatum  anribus,  mtelligeniiae  obseratum.  Quod  om-  4  quens  Mariaim.  Ipsamergo  oculo  mentis  suscipe,  ip- 


nes  esse  sperant  sancti,  et  post  resurrectionem  cun- 
cta  pra^stolatur  Ecclesia  fieri,  vos  jam  estis.  Corrup- 
tibile  hoe,  ait  Apostolus,  induet  incorruptionem  (1 
Cor.  xv).  Sed  revera  post  resurrectionem  corporis. 
Ecce  vos  incorruptionis  gloriam  jam  scitis.  Vosistam 
jam  in  praesenti  seeculo  partem  gloriffi  possidetis. 
Quanta  est  enim  beatitudo,  qusc  vobis  repouitur  iu 
futumm  !  quee  vobis  corona  manet  in  seternum,  quffi 
incorruptionis  gratiam,ad  quam  mulli  pervenirede- 
siderant,  hic  habetis !  Gaude  ergo  talem  te  esse, 
qualis  Dei  formata  es  manibus.  ]lle  ergo  integra  con- 
dit  utique,  quam  integritate  ditavit ;  quam  ad  inie- 
gritatis  pnemia  prseparavit.  Perversi  enim  natura- 
lem  corrnmpunt  homines,  quam  Deus  forraavit  inte- 


sos  comitare  choros,  ipsis  te  animi  desiderio  junge, 
ibi  festina,  ibipropera  :  ibi  reposita  est  coronajusti- 
tise,  qmm  reddet  tibi  Dominus  justus  judex  in  illa  die 
(n  Tim,  iv).  Senii  fratris  animum  tuos  desiderare 
profectus,  senti  frairis  concupiscentiam  velle  te  esse 
cum  Christo.  Qui  etsi  in  me  non  habeo  quod  in  te 
perficere  volo,  perdidisse  me  doleam  quod  te  tene- 
re  desidero  :  erit  mihi  interim  qusedam  portio  re- 
missionis,  si  tu  quee  pars  melior  nostri  escorporis,  in 
via  peccatorum  non  steteris  ;  si  quod  tenes,  firmis- 
sime  teneas.  Heu  mihi !  si  alius  accipiat  coronam 
tuam.  Tu  apud  Christum  tutamen  meum,  tu  charis- 
sima  meum  pignus,  tu  hostia  mea  sacratissima,  qua 
expiari  a  coUuvione peccati  non-dubito.  Situ  accepta 


gram.  Et  hiec  offensa  humani  generis  prima,  hsec  B  es'Deo,  si  tu  casto  cubili  cum  Christo  rubaveris,  si 


damnato;  originis  causa  dum  protoplasti  esse  nolue- 
runt  quod  fuerant  conditi :  idcirco  mcruerunt  in  se 
et  in  prole  damnari.  Heparatse  castimoniffi  in  vobis 
retentaculum,  ovirgines,quod  perdideruntin  paradi- 
so  primi  homines.  Yos  enini  conditionem  servastis 
primigenorum  hominum,  quse  tales  perseverastis, 
quales  illi  sunt  instiiuti.  Sed  cavete  exempla  eorum. 
Heul  proh  dolor!  soror  charissima,  fuge  primurum 
hominum  exempla,  horresce  serpentis  antiquissimi 
sibila ;  ne  incipiat  tibi  germinare  spinas  et  tribulos 
vitiata  terra,etquaepro  insigni  virginitatis  liiiarosas- 
que  parturire  debet,  urticam  et  paleam  producat:  is- 
tam,qu8e  urat,  illam,  quse  laceret.Yosenimestispri- 
ma  delibatio  corporis  Ecclesise.  Yos  itaque  ex  tota 
Christi  corporis  mkssa  oblationes  Deo  acceptse,  et  in 
supernis  altaribus  cousecratsc.  Pro  vestro  enim  pro- 
posito,  et  pro  fide  sua,  omnis  Ecclesia  nomen  virgi- 
nitatis  indepta  est,  dum  inea  melior  pars  et  propen- 
siorvos  estisyquse  animae  corporisque  vestri  integri- 
tatemClmsto  dedicastis.  Et  iicet  inomnibus  suisge- 
neraliter  membris  fide  maneat  virgo,  tamen  suorum 
parte  membrorum,  quod  estis  vos,  non  incongrue 
▼irgo  etiam  corporea  :  genere  scilicet  illius  locutio- 
nis,  quo  auttotum  aparte,  autparsnominatura  toto. 
Meditare  ut  columba,  sanctissima  virgo,  et  mente 
pertracta  quce  in  futuro  tibi  maneat  gloria ;  quse  non 
acquievisti  carni  et  sanguini ;  neque  corpus  illud 
sanctissimum  prostrasti  corruptioni.  Age  ergo,  co- 


tu  Chrisii  amplexibus  fragrantissimo  virginitatis 
odore  inhseseris,  profecto  peccatoris  memor  fratris 
obtinebis  pro  reatu  germani  indulgentiam  quam  po- 
posceris.  Non  te  contristabit,  qui  te  susr  copulavit 
societati.  Sinisira  ejus,  in  qua  est  honor  et  gloria, 
sub  capite  tuo  ;  et  dextera  ejus,  in  qua  est  longitu- 
do  vitsR,  amplexabitur  te  {Cant.  ii).  Talibus  sponsi 
oblata  amplexibus,  meam  veniam  postulans  obtine- 
bis.  Amor  tuus  in  Christo  erit  indulgentia  mea:  et 
quantulamcunque  spem  remissionis  habeo,  si  soror 
quam  diligo  ad  nuptias  Christi  transierit ;  atque  in 
illo  terribili  metuendoque  judicio  respiramentum 
aderit,  ubi  de  factis,  actibus,  vel  de  commissis  di- 
scussio  fuerit ;  ubi  de  meis  dispendiis,  heu  mihi ! 
sum  cogendus  reddere  rationem,tu  solatiummeum, 
tu  respiramentum  meum.  Et  vindicta  quse  mihi  de- 
betur  pro  negligentia  mea,  forte  castitatis  tuae  seda- 
bitur  intercessione.  Defendes  me  profectu  tuo  a  meo 
reatuoperis,  si  tu  Chrisio  adhseseris,  etsitu  illipla- 
cueris,  ego  unde  ei  displiceo  non  gravabor,  dum 
tibi  indulget,  mihi  parcot;  nec  perire  fratrem  sinet, 
cujus  spondit  sororem.  Per  te  forte  mihi  donabitur 
chirographum  quod  contraxi ;  dum  te  Christus  fovet 
charitate,  me  non  punit  pro  crimine.  Miserere,  so- 
ror,  non  tantum  tui,  sed  et  mei ;  ut  unde  tibi  restat 
gloria,  saltem  mihi  vel  venia  concedatur.  Multa?  in 
tuo  erunt  virgines  comitatu  :  cum  iisfacile  impetra- 
bis  pro  me  quod  poposceris.  Imo  ipsa  mater  et  dux 


gitare  praesume,  intellige,  quibus  te  amplexibus  J)  virginum  Maria  suum  interpellabit  pro  tuo  merito 


copiat  Christus,  quae  mundi  calcasti  illecebras ;  quo 
te  desiderio  chorus  ille  expectet  virgineus,  quam 
ipsis  gradibus  properantem  coelorum  ardua  vident, 
quibus  choms  ipse  virginalis  pervenit  ad  Chris- 
tum.  Gaudet  et  Maria  mater  Domini,  apex  et  speci- 
men  virginitatis,  incorruptionis  mater,  quse  vos 
exemplo  suo  genuit,  et  manet  integra  ;  vos  docu- 
mento  suo  peperit,  et  dolores  nescivit;  genuitspon- 
sum,  etvirgo  est.  Felix  ille  venter,  qui  novit  gigne- 
re,  non  corrumpi.  Beata  illa  fecuAditas,  quse  parien- 
do  implevit  mundum,  hsereditavit  coelos,  nec  ami- 
sit  velamina  virginitatis.  Ardeat  cor  tuum,  soror, 
igne  illo,  quem  Christus  misit  in  terram.  Excitet  te 
ilamiDa  ignis  ejus,  et  chorus  ille  virgineus  prose- 


Filium  ;  et  ne  to  contristet  pro  me  orantem,  me 
eriget  forte  jacentem,  et  conscientise  reatumeren- 
tem  consolabitur.  Non  confundatur  spes  mea  per  te 
ad  Deum.  Meo  igitur  horiamento,  meo  minisierio, 
Dei  quidem  dono,  sed  meo  obsequio,  hanc  tenespro- 
fessionem.  Sit  ergo  mihi  integritas  tua  causa  veniae, 
quse  tibierit  causa  coronse.  Averte,  quseso,  oculos  a 
mundi  falsis  inanibus.  Coelos  aspice,  ubi  estsponsus 
tuus.  niuc  animum  dirige,  ubi  Christus  est  in  Dei 
dextera  sedens  (CoL  iii).  Omne  enim  quodinmundo 
est,  concupiscentia  camis,  et  concupiscentia  oculorum 
est  (I  Joan,  ii).  Quae  sursus  sunt  quare  :  ubi  est  vita 
tua,  Ulic  sunt  et  deaideria  tua  ;  ubi  est  sponsus  tuus^ 
ibi  8it  et  Ui««a\it\x%  Xxwa.  ^^  ^.^  tmsh^tv  -^^xs^^x^fc 


87d  SANCTI  LEANDRI,  HISPALENSIS  EPISCOPI,  880 

ssBculi,  nolo  te  fulgore  carnis  decorari.  Cito  movet  A  putas  corruptam  habet  mentem?  Triplei  commisi 


alienam  lihidinem  caro  ornata,  et  aspectus  juvenum 
in  se  provocat,  quae  se  componit  ut  ornata  procedat. 
Placere  velle  oculis  alienis,  affectus  est  meretricis  ; 
et  ad  sponsi  coelestis  refertur  injuriam,  si  ita  ince- 
das  ut  oculis  libidinosis  placeas.  Esto,  quseso,  judex 
inter  nubentes  et  virgines :  spem  utriusque  conside- 
ra,  quis  quam  teneat  viam  sestima.  Virgo  studet  pla- 
cerc  Deo;  nupta  sseculo.  Virgo  servat  integritatem 
qua  nata  est ;  nupta  corrumpitur.  Et  quale  est,  ubi 
non  permanet  integraut  cce^jit  esse  natura  ?  Primum 
divino  operi  irrogatur  injuria,  dum  quod  ille  forma- 
vit  integrum  libidine  corrumpitur,  libidine  macula- 
tur.  In  vos  Deus  cognoscit  opus  suum  ;  quas  tenet 
saeculum,  et  non  corrumpit ;  quas  tales  Deus  recipit, 


adulterium  :  mentis,  qua  talem  meditata  est  frau- 
dem;  corporis,  quse  figmento  mutavit  speciem ;  ve- 
stitus,  quae  non  proprio,  sed  alieno  fragrat  odore. 
His  malis  virgo  nescia,  sexum  habet,  et  sexus  ne- 
cessitatem  ignorat.  Femineap  fragilitatis  oLlita  rigo- 
re  virilisubsistit,  atque  intirmum  sexumvirtute  so- 
lidavit :  nec  addixit  servitute  corpus,  quod  lcge  na- 
turae  viro  subjacet.  Felixvirgo,qu8ecorpustrahitex 
Eva,  non  poenam  I  Illa  peccati  merito  audit :  Sub  vvri 
potestate  em,  et  in  doloribus  paries  {Gen,  i).  Tu  virgi- 
nitatem  adepta,  a  tali  jugo  excussisti  cervicem;  nec 
pressa  jugali  necessitate  curvaberis  ad  (erram,  sed 
in  sublimi  erecta  coelos  suspicis ;  ut  unde  illa  vetitum 
prsesumendo  cecidit,  ubi  tu  licita  contemnendo  con- 


qualesfecit.  Omniaitaque  restauranda  sunt  in  resur-B  scenderes.  Eva  gustavit  de  illicito,  et  virginitatem 


*  rectione  quae  nunc  pereunt  de  corpore.  Virginitas 
semel  perdita  nec  hic  reparatur,  nec  in  futuro  reci- 
pitur.  Verum  est  quod  Deus  praeceperit  nuptias ; 
sed  idcirco,  ut  inde  nasceretur  virginitas :  ut  multi- 
plicata  virginum  successione,  lucraretur  in  prole, 
quod  perdiderantnuptise.  Et  radix  et  fructus  nuptia- 
rum  virginitas  est.  De  conjugio  certe  nascitur  virgo : 
quse  si  non  corrumpitur,  ad  nuptiarum  additur  prse- 
mium.  Habent  nuptae  unde  loetentur,  si  sui  fructus 
coelesti  horreo  reponantur.  Tu  quoque  communiun 
parentum  cumulabis  merita ;  tuis  utrique  honoribus 
munerabuntur ;  te  prole  Christo  adhaerente,  ipsi  re- 
cipient  infructuquod  in  cespite  perdidenint.  Recole, 
mea  soror,   humanarum  nuptiarum  serumnas,  et 


perdidit.  Licebat  nubere  virgini,  sed  quae  non  nup- 
sit,  angehs  adhaesit.  In  resurrectionem  enim  non  nu- 
bunt,  neque  uxores  ducunt ;  sed  erunt  sicut  angeH  Dei 
(Matth,  xxii).  Vide,  virgo  quse  non  nubit, angelis  com- 
paratur.  Licet  enim  gignere  filios;  sed  quffi  hanc 
spreverunt  necessitatem,  Christum  dicentem  au- 
diunt :  Beatae  steriles  quae  non  genuerunt,  et  tibera  qux 
non  lactaverunt  (Luc.  xxiii).  E  contrario  illic  dicitur 
nuptis :  Vae  praignantibv^  et  nutrientibus  in  illa  die. 
Itaque  virginei  sensus  pro  filiis  reputantur.  Quid  ergo 
quserit  quos  pariendo  doleat,  quse  pios  habet  sensns. 
quibus  meditando  congaudeat  ?  Propter  timorem  tu- 
um,  Domfne,  inquit,  in  utero  accepimus,  et  parturivi- 
mus  Spiritum  saluUs  (Isai.  xxvi).  Ecce  felix  concep- 


claude  oculos,  ne  videas  vanitatem.  Prima  pericula^  tio,  incorrupta  progenies,  utilispartus  :  ubi  etproles 


nuptiarum  hsec  sunt:  corruptio,  corruptionis  fasti- 
dia,  pondus  uteri  gravidati,  dolor  partus  plerumque 
ad  discrimen  mortis  perveniens,  ubi  et  munus  nup- 
tiarum  perit  et  fructus ;  dum  simul  mater  cum  prole 
deficit,  et  omnis  illa  pompa  nuptialis  mortis  frustra- 
tur  termino.  Quam  putabant  causam  esse  lGetitise,qui3 
eam  occasionem  interimendi  invenit  ?  Quid  aget 
post  mortem,  quae  totam  Iffititiam  nuptiis  deputa- 
vit  ?  Quae  viro  placere  voluit,  non  Deo,  quid  aget  dum 
exit  a  saeculo  ?  Quse  soUicita  fuit  quomodo  placcret 
mundo,  quam  poterit  habere  partem  cum  Christo? 
Quse  primum  non  bene  viris  se  distrahunt,  simulque 
cum  pudicitia  libertatem  perdunt,  quando  captivam 


bonee  cogitationis  editur,  et  ignoratur  dolor.  Tot  fe- 
licia  germina,  quot  sanctae  cogitationes,  toties  con- 
cipit,  quoties  sancta  meditatione  Spiritum  divinum 
capit.  Conceptio  enim  supema  virtutes  parit.  Et  ne 
putes  te  esse  sterilem,  tot  filios  habebis,  quot  virtu- 
tes  protuleiis.  Una  sancti  Spiritus  conceptione  mul- 
tos  edes  partus.  Primus  partus  virginis,  verecundiff 
virtus ;  secundus  patientise,  tertius  sobrietatis,  quar- 
tus  temperantifle,  quintus  charitatis,  sextus  humili- 
tatis,  septimus  castitatis,  ut  impleatur  quod  legitur, 
quia  sterilis  peperit  septem  (I  Reg.  ii).  Ecce  una 
septiformis  Spiritus  conceptione  septem  partus  edi- 
disti.  Non  dicas:  Ecce  ego  lignum  aridum,  quia  hac 


Tirginitatem  suscepta  dote  addicunt.  Quid  miserae  rv  dicit  Dominus  eunuchis  :  Qui  custodierint  requiem  me- 


illiremanet,  quae  pudorem  venditat?  Quod  si  forte 
mundi,  ut  fieri  solet,  casu  perdat  donationem,  tunc 
et  pudore  caniit,  et  amisit  pretium.  Vides  quam  nu- 
da  et  destituta  in  utroque  remansit  I  Pro  viro  certe 
gemino  timoris  addicta  periculo,  timetbonum  per- 
dere,  timet  malum  habere.  Quis  ergo  inter  haec  me- 
dius  estlocus  Isetitiae  ?  Quas  formas  lenocinii  medita- 
tur  ut  placeat  oculis  ?  quibus  peregrinis  odoribus  in- 
ficit  vestem  ?  et  ut  oblectet  sensus,  cutem  mentitur 
aUenam.  Que  fuco  illitam  vario  adulterat  figmento 
faciem,  ne  sit  ipsa  quae  nata  est,  et  decipiat  virum 
specic  aliena,  non  propria.  Vide  si  non  maleficii  ge- 
DU3  est,  excogitare  artem  qua  provocet  libidinem 
fdieDam,  Et   q[usB  sic   cornimpit   faciem ,  qvLaxa 


am,  et  elegerint  quae  volui,  et  tenuerint  fmdus  meum, 
dabo  eis  in  domo  mca  et  in  muris  meis  locum,  et  no- 
men  melius  a  filiis  et  a  filiabus ;  nomen  sempitemum 
dabo  eis,  quo4  non  peribit  (Isa.  lvi).  Vides,  amantis- 
sima  soror,  quod  principalem  in  regno  Dei  virgines 
tenent  locum  ?  Et  non  immerito.  Mundi  enim  con- 
tempserunt  habitum,  ideo  pervenenmt  ad  coeleste 
regnum.  Vitae  coelestis  beatitudinem  hic  incipiunt, 
quae  generare  in  doloribus  filios  nesciverant ;  et  qu« 
contagia  libidinis  et  foeda  conjugum  Ogmenta  re- 
spuunt,  recte  Christi  nuptias  impetrarunt.  Nolo  mo- 
vearis  pompaticis  nuptarum  incessibus,  clientumque 
stipato  comitatu.  Hos  incummt  plerumque  insidia- 
VAT^%i^\xdk\tifi&^<^uQs  custodes  castitatb  patabant.Et 


881 


IIEGUL\ 


882 


cum  se  ambiri  tot  virorum  formis  vident^  hoc  in  p^  illidaris  scopulo,  aut  iu  sinistram  Charybdis  deglu- 


mentem  venit,  quod  cum  viris  in  lectulis  agunt  pro- 
priis ;  et  quod  expertffi  sunt  in  singulis,  hoc  in  plu- 
rimis  meditantur.  Non  verebor  inyidiam,  si  locutus 
fuero  veritatem.  Feriant  me  livore  quas  momorderii 
conscientia,  dunmiodo  proficientibus  loquar  quid  ca- 
vere  debeant  in  eis  qu6e  solo  nitent  opere  carnis. 
Certum  est,  mi  soror,  quse  mtorem  vestium  compo- 
suerit,  odore  peregrino  fragraverit,  fuco  mutaverit 
oculos,  faciem  candore  alieno  obduxerit,  brachia 
circulis  instruxerit  aureis,  digitis  annulos  inseruerit, 
et  distinctione  gemmarum  sidereo  radiaverit  fulgore 
manibus,  aures  metallo  aggravaverit,  colla  marga- 
ritis  et  vario  gemmarum  absconderit  tegmine,  caput 
ponderaverit  auro;  certum,  inquam,  est,  hanc  non 


tiaris  rictu.  Fuge  Sirenum  cantus,  et  a  lingua  male- 

suadentis  sepi  aures  tuas.  Muni  cor  tuum  scuto  fideiy 

dum  tuipropositi  disparem  videris;  et  frontem  tuam 

trophffio  arma  crucis  contra  eam  quse  professioni 

tuse  dispar  est. 

CAPUT  II. 

Ut  viri  sancti  vitentur, 
Jam  quali  fuga  viros  fngias,  soror  Florentiha,  tu 
judica,  si  tam  sollicite  feminas  saeculi^  declinabis. 
Quisque  vir,  si  sancius  est,  nullam  tecum  gerat  fami- 
liaritatem;  ne  videndi  jugitateaut  infameiur  utrius- 
que  sanctitas,  aut  pereat.  Decidet  enim  a  charitate 
Dei,  quse  perpetrandi  mali  opcris  occasionem  prae- 
buerit;  decideia  charitaie  proximi,  quee  eisi  malum 


esse  castam :  quce  ad  hoc  se  ita  composuit,  ut  mul-  B  non  agit,  opinione  tamen  pessimam  famam  nutrit. 


iorum  feriat  oculos,  multorum  animos  moveai,  illi- 
ciatque  mentes.  Quce  eisi  metu  viri  non  gerai  stu- 
prum  in  aperto  fomicaiur  tamen  interius  animo.Illa 
vero  casta  est,  quae  de  simplici  habiiu  bonisque  mo- 
ribus  placet  viro,  ei  de  bono  casiimonise  Deo.  Ha- 
rum  habitum  exprimit  Petrus  apostolus,  et  cultum 
vestium,  vel  2Bquitatem  morum  sua  pingit  prsece- 
ptione,  cum  dicit .  Sit  in  muliere  non  exterior  omor 
menti  aut  auri,  aut  vestis  cultus,  sed  cultus  cordis  (1 
Pet,  ui).Eadem  ergo  et  Paulus  aposiolus  iniulit,  di- 
cens  :  Similiter  et  mulieres  cum  verecundia  et  sofme- 
tate  ornantes  se,  non  in  tortis  crinibus,  aut  auro,  aiU 
margaritis,  vel  veste  pretiosa ;  sedquod  decet  mulieres. 


Dispar  enim  sexus  in  unum  locatus,  eo  tiiillatur  in- 
stinctu  quo  nasciiur;  ei  naiuralis  moveiur  flamma 
si  composiia  attigerit.  Quis  colligavit  ignem  in  sinu 
suo,  ei  non  comburetur  ?  Ignis  et  stupa  sibi  utraqne 
contraria,  in  unum  redacta  flanunas  nutriunt.  Viri 
sexus  et  femince  diversus,  si  conjungitur,  quod  lex 
naiurse  provocai,  commoveiur. 

CAPUT  III. 

Ut  declinare  virgo  debeat  juvenes. 

Et  si  talitcr  viri  declinandi  suni  sancii,  ne  uiro- 

rumque   bonis  moribus  offensio  subr^pai,  qualiter 

fugiendi  sunt  juvenes,  et  tenebrosas  vias  temporalis 

vitae  sequentes  ?  quos  ad  hoc  diabolus  objicit,  et  vir- 


promittentes  pietatem  per  opera  bona  {U  Tim,   n).  p  gineis  opponit  oculis  ui  formas  eorum,  quos  per 

r\ ^_  .Ji____» ^i,    ::_ 1.: ;t _j.     j: ._     _     _  v>i     ,.  •  i       ••         •  •»••     .  •  ,  n.         ■%       »      m 


Quas  dissonare  ab  iis  preeccpiionibus  et  discrepare 
compereris,  velut  gehennai  duces  ei  inferni  comites 
fuge.  Hoc  enim  suadebunt  quo  plense  sunt,  quse  eisi 
non  verbo,  ipso  iamen  habiiu  loquuntur  flagitia.  Et 
quse  auro  coruscaverit,  et  radiaverii  gemmis,  ian- 
quam  simulacra  declina;  idoiumque  ffisiimato,  non 
hominem,  quse  a  Deo  bene  conditam  formam  vano 
prsesumpsit  stuprare  figmento.  Unde  ei  Scripiura 
dicii  :  Fallax  imago,  et  vana  est  piUchritudo,  mulier 
timens  Deumipsa  laudabitur  {Prov,  m). 

CAPUT  PRIMUM. 
Ut  vitentur  laicx  mulieres. 
Precor  te,  soror  Florcniina,  ut  feminee,  quse  tecum 
non  tenent  professionem  unam,  ad  tuam  non  acce- 


diem  viderit,  virgo  meditetur  in  nocte.  Quod  si  et 
coniradicai  meniis  ratio,  ialesque  imaginationes  ab 
animo  respuai,  recens  tamen  visio  et  corporalis  in- 
spectio  exhibet  memorise  formas  :  quas  videndo  di- 
dicit,  ut  eisi  paululum  ialis  imaginatio  obleciet  men- 
iem,  occurret  etiam  per  somnium,  quod  viderii  ocu- 
lis.  Sic  diaboli  sagitis  pectus  virginis  vulneraiur, 
et  infigiiur  cordi  amor  noxius;  ui  quod  in  nocte 
recordata  est,  cum  amore  velii  iierum  videre  in  cra- 
stinum.  Et  sic  intrat  Saianae  sagitta  usque  ad  inti- 
mum  cordis  per  januas  oculorum,  sicut  dicii  Pro- 
pheia :  Intravit  mors  per  fenestras  nostras  {Jer.  ix). 
Nec  enim  subrepit  diabolus  ad  interiora  mentis,  nisi 
per  sensus  cordis.  Si  pulchrum  ahquid  videas  quod 


dant  socictaiem.  Quod  enim  amant,  hoc  suggerunt :  J)  concupisceniiam  moveai ,  si  oblectet  aures  turpis 


ei  eas  res  iuis  insinuabuni  auribus,  quse  in  eorum 
versaniur  desideriis.  Heu  mihi,  soror,  corrumpunt 
morcs  bonos  colloquia  mala  (I  Cor  xv).  Cum  sancto 
sanctus  cris :  longe  a  te  sii,  soror,  et  cum  perversoper- 
verteris  (Psalm,  xvu).  Quid  in  unum  agit  nupta,  et 
viigo?  Illa  te  non  sequitur,  quee  virum  diligit.  Pro- 
positum  tuum  fugit;  quod  ctsi  amare  se  flnxerit, 
mentitur  ut  decipiat.  Quid  iecum  agit,  cum  qua  com- 
muni  collo  Christi  jugum  non  ducis?  dispar  habitu, 
dispar  affectu.  Organum  Satana;  hoc  tibi  canet,  quod 
illecebris  soiculi  moveat,  et  semitas  diaboli  impin- 
guat.  Fuge'  Sirenum  cantus,  mi  soror :  ne  dum  pru- 
rieniibus  auribus  oblectamenta  delectaris  audire 
terrena,  avertaris  a  recto  itinere,  et  aut  in  dexteram 


canius,  si  odoratum  nidor  attigerit  fragrans,  si  gu- 

sium  illecebrosus  sapor  commoverit,  si  tactus  mol- 

lem  ei  niiidam  contigerit  formam,  iunc  oblectatione 

sensibiU  carnis  movetur  illecebra.  Dei  enim  opus 

uterque  esi  sexus.  Amandi  sunt  certe  viri,  ui  opus 

Dei;  sed  absenies,  pro  operibus  bonis,  et  propter 

Deum  qui  eos  fecit,  non  propter   pulchritudinem 

corporis. 

CAPUT  IV. 

De  abstinentia, 

Quid  ad  iede  cibis,  soror  Florentina,  puto,  loquar, 

quse  fragilitate  corporis  nec  tantum  accipis  quantum 

ratione  doceris?  Maneat  iamen  in  animo  ui  eisi  in- 

firmo  corpori  aliquid  relaxandum  est  a  ri^ore^  \sl 


883 


SANCTI  LEAiNDIU,  IIISPALENSIS  EPlSCOPi, 


88* 


teriiii  iioii  solvatur  animus,  si  corpus  inlirmura  me-  a  sustentaculis  ciborum  corpus  reliciendum,  alia  tibi 


retur  aliquid  indulgentius.  NuUus  est  enim  usus 
edendi  culpabilis,  sed  concupiscentia,  sed  inimodera- 
lio,  si  plus  quam  opus  est  sumpseris,  si  desideres 
sine  quo  vivere  possis.  Triplex  certe  est  gulae  in- 
temperantia  :  si  quod  non  licet,  avidius  appetas,  si 
licita  quceque  exquisitis  impendiis  praeparata  ac- 
curatius  queeras,  si  tempus  edendi  licitum  non  su- 
stiueas.  Primi  generis  homines  ob  hoc  p&radisi  de- 
licias  et  immortalitatis  praemia  perdiderunt,  quia 
illicita  concupierunt.  Esau  vero  pro  eo  quod  avidius 
ambiit  hcita,  primogeniti  perdidit  primitiva.  Et  quia 
edendi  tempus  non  servant  animalia,  ideo  sunt 
irrationabilia.  Probavimus  ergo  triplicem  excessum 
intemperanUee  :    dum  primi  homines  gustaverunt 


legat :  ut  dum  manus  vcl  oculi  intenti  sunt  operi, 
pascat  aures  gratia  sermonis  divini.  Si  quidem 
oramus  et  legimus,  et  lubricam  mentem  a  surrep- 
tionibus  diaboli  vix  retrahimus;  quanto  proclivius 
humanus  animus  reptat  ad  vitia,  si  lectionis  et 
Orationis  assiduai  retentaculo  non  frenetnr  ?  Le- 
ctio  te  doceat,  aliquid  orando  petas  ;  postquam 
vero  oraveris,  iterum  legendo  inquire  quod  po- 
stules. 

CAPUT  VIL 

Ut  camaliter  non  legi  debeat  Vetus  Testamentum, 

Vetus  Testamcntum  legens  non  temporis  illius  nu- 

ptias,  sedprolisnumerositatemconsidera:  non  esum 

carnium  et  sacrificia  sanguinolenta  crimina  morte 


de  illicito ;  dum  Esau  lenticulse  appetitu  perdidit  B  camis  expiata,  uni   viro  multarum    uxonim    per- 


primogenita ;  dum  edendi  tempus  non  servant  ani- 
malia,  et  sunt  irrationabilia.  Non  est  igitur  absti- 
nens,  avide  vorans  etiam  viles  cibos.  Sepulcrum  pa- 
tens  est  guttur  eorum,  ait  Psalmista  (Psalm,  v).  Nam- 
que  et  ille  mollis  et  dissolutus  est  qui,  contemptis 
prffisentibus,  pretiosis  ac  peregrinis  epulis  delecta- 
tur.  Piscis  per  illecebram  hamo  capitur.  Avis  objecta 
escse  in  decipulam  cadit.  Bestise  quae  naturali  virtute 
sunt  rigidse,  cupiditate  cibi  in  foveam  proruunt ;  et 
quas  non  emollit  natura,  decipit  esca.  Tu  vero  tem- 
perantiam,  et  parcimoniam,  seu  oraculo  seu  exem- 
plis  disce  majorum.  Oraculo,  quia  dicit  Dominus  : 
Non  graventur  corda  vestra  in  crapula  et  ebrietate 


missa  consortia.  Licuit  enim  illo  tempore  quod  isto 
non  licet,  et  sicut  per  legem  concessa»  sunt  nuptise, 
sic  per  Evangelium  virginitas  prsedicata.  Gens  enim 
erat  Hebraia  ab  omni  discreta  consortio  populorum, 
et  ad  prophetandum  Christum  Ecctesia  deputata. 
Ne  periret,  cunctis  permissfle  sunt  nuptice,  causa 
proUs  propagandee.  Et  quia  carnalis  erat  populus, 
carnium  crapula  pascebatur.  Sacrificia  ccrte  idcirco 
pecudum  litabantur,  quia  verum  sacrificium,  hoc 
est,  Christi  corpus  et  sanguinem  figurabant.  Venit 
veritas,  umbra  discessit;  venit  verum  sacnficium, 
et  cessavit  hostia  pecudum.  Venit  virgo  virginis 
filius,   et  virginitatis  preebuit  documentum.    Omne 


[Luc.  xxi).   Excmplis,  quia   David  cupitam  aquam  p  enim  quod  in  Veteri  Testamenlo  legeris,  quamvis 


uoluitbibere,  quampericulum  alieni  esse  sanguinis 
intellexit  (IIReg,  ii) ;  velquia  Daniel,  contemptis  da- 
pibus  regis,  leguminibus  vixit  (Dan»  xiv).  Sint  tibi 
accepta  quae  sunt  comitibus  tuis  communia,  et  alio- 
rum  non  sis  intemperationis  causa;  et  quibus  forma 
esse  debes  hortamento  ac  vitai  bonae  documento, 
scandali  non  efticiaris  occasio. 

CAPUT   V. 

Ut  virgo  singula  non  loquatur  cum  singulo. 

NuHus  te  singularem  alloquatur,  nec   tu  praeter 

duarum  aut  trium  testimonium  alloquaris  aliquem 

singularem.  Memento  spousi  tui  Salvatoris  nostri, 

qui  certe  non  verebatur  labem  peccandi,  attamen 

in  montibus  cum  Moyse  et  Elia  corum  tribus,  Petro 

et  Jacobo  et  Joanne,  locutus  est  testibus.  Sic  et  cum  D 

suscitaret  archisynagogi  iiUam,  eos  adhibuit  testes, 

ut  falsi  rumoris  non  daret  occasionem.  Mirabantur 

autem  et  discipuli,  quod  ad  puteum  Jacob  loqucre- 

tur  cum  muliere.  Et  revera  non  mirarentur,  nisi 

quid  vidercnt  inusitatum ;  et  nisi  illi  abiissent  cibos 

emerc,  non  loqueretur  citra  eos  Christus  cum  mu- 

Uere. 

CAPUT  VI. 

Utjugitei'  virgo  oret  et  legat. 

Lectio  tibi  sit  assidua,  jugisque  oratio.  Dividantur 

tibi  tempora  et  officia,  ut  postquam  legeris   ores, 

postquam  oraveris  legas.  Sic  altemes  perpetim  haec 

duo  hona,  nt  ab  iisdem  nuUo  sis  tempore  otiosa. 

Quor)  si  aliquid  manihns  operandum  est,   vol  certe 


opere  gestum  faerit,  spirituaUter  tamen  intel- 
Uge,  et  de  historite  veritate  intelligentiae  spiritalis 
sensum  cape.  Jam  pro  peccato  non  occiditur  homo 
coi*pore;  sed  necem  quam  illi  cami  dabant  per 
gladium,  nos  camalibus  vitUs  imponimus  per  poe- 
nitcntiae  usum.  Cantica  canUcomm  juxta  auditum 
aurium  ne  sentias,  quia  camalem  iUecebram  terreni 
amoris  insinuant,  quee  per  species  acUonis  ChrisU  et 
Ecclesiae  charitatem  Ugurant.  Merito  a  veteribus  isti 
libri  prohibiti  suntlegere  carnalibus,  hoc  est,  Hepta- 
teuchum,  et  Cantica  canticorum :  ne  dum  eos  spiri- 
taliter  nesciunt,  libidinis  ac  voluptatum  incitamento 
solvantur. 

CAPUT  vin. 
De  jejunii  modo. 
Jejunia  certe  vaUdo  corpon  imponenda  sunt ;  et 
quos  rebelUs  caro  lege  vitiorum  impugnat,  jejunio 
attenuandi  suntjugi.  Subjuganda  est  jejumis  caro 
rigida,  et  eatenus  refrenanda,  ut  legi  mentis  et  im- 
periis  animae  subjaceat  ut  anciUa.  Et  quam  debilita- 
vit  jugis  inUrmitas,  si  eam  jcjuniis  temperes,  tantum- 
que  sumas  quantum  saluti  sufUciat,  non  peccahis. 
Meliorem  tamen  judica  eam  quae  salutis  robore  infir- 
mitatis  non  egeat  remedio.  Nec  debet  scandaUzari 
quae  sana  est,  si  remissius  vel  indulgentius  quae  in- 
Urma  est  alitur;  sed  magis  eo  semeUorem  sancUorem- 
que  esseconsideret,  quodfragiUbusrebusnon  indiget, 
quibus  egetinUrnutas.  lUa  autero  quaeinUrniitatis  ob- 
lentu  mereturaliquidlenius,  sit  prae  caeteris  humiUs, 


f<^'6  KEGLLA. 

iloleat  que  se  non  posse  quas  alia;  possunl ;  cl  absti-  k 
lientiam  tempore  laxatam  non  reputet  virtuti,  sed 
infirmltati. 

CAPUT  IX. 
De  U8U  vini. 

Vino  secundum  Apostoli  utere  regulam.  Ait  enim 
Timotheo  :  Modico  vino  utere  propter  stomachum 
tuum,  et  frequentes  tuas  infirmitates  (Tim,  v).  Dum 
enim  dicit  modicum,  medicinaliter  bibendum  fore 
monstratur,  non  ad  ebrietatem.  Nam  alio  loco  idem 
sic  dicit  Apostolus  :  Vinum  dioeisti,  omne  vitium  dixi- 
$ti  (Tit.  ii).  Ebrietas  enim  mortale  est  crimen  :  inter 
homicidia,  et  adulteria,  vel  fornicationes  reputatur. 
Sic  ejicit  a  regno  Dei  vini  temulentia,  quemadmodum 
facinus  adulterii,  vel  homicidii,  vel  aliorum  crimi- 


886 


CAPLT  XL 
Quod  peecaium  sit  virgini  videre, 
Esto  in  Deo  gaudens  leetitia  animi  tranquilla  et 
moderata,  juxta  quod  ait  Apostolus :  Gaudete  in  Do-- 
mino  semper,  ilerum  dico  gaudete  (PhiL  iv).  Et  alio 
loco  dicit :  Fructus  autem  Spiritus  est  gaudium  [Gal, 
v).  Talis  jucunditas  non  perturbat  mentem  ridendi 
fopditate,  sed  sublevat  desideriis  animam  ad  super- 
nam  quietem ;  ubi  possis  audire  :  Intra  in  gaudium 
Domini  tui  {Matth.  xxv).  Quale  sit  cor  virginis  ple- 
rumque  risu  monstratur.  Neque  cnim  impudenter 
virgo  rideret,  si  cor  castum  haberet.  Speculum  cor- 
dis  facies  est  hominis  :  non  ridet  lascive,  nisi  quae 
corde  lasciva  est.  Ex  abundantia  enim  cordis,  ait  Do- 
minus,  os  loquitur  (Matth,  xu),  ergo  cx  abundantia 


num  flagitia.  Conflrmat  hoc  dum  dicit  Apostohis  :  B  vanissimi  pectoris  ridet  facies  virginis.  Quid  de  hoc 


Nolite  errare :  neque  fomicarii,  neque  idolis  servientes, 
neque  adulteri,  neque  molles,  neque  masculorum  con- 
cubitores,  neque  fures,  neque  avari,  neque  ebriosi,  ne- 
que  maledici,  neque  rapaces  regnum  Dei  possidebunt 
(I  Cor.  vi).  Vide  quantum  sit  execranda  ebrietas,  ut 
etiam  a  regno  Dei  suos  amatores  ejiciat.  Quam  etiam 
terribUiter  propheta  increpet  vino  deditos  vide,  di- 
cit  enim  :  Vse  qui  potentes  estis  ad  bibendum  vinum, 
et  viri  fortes  ad  miscendam  ebrietatem,  Vsb  qui  con- 
surqitis  mane  ad  ebrietatem  sectandam,  et  potandam 
usquc  ad  vesperam,  ut  vino  aestuetis  (Isai,  i).  Bibit  vi- 
num  Noe,  atque  ebrietate  sopitus,  parte  corporis 
vcrecundiori  denudatus  est  {Gen,  ix) :  ut  noveris  sic 


legitur  vide  :  Risum  reputavierrorem;  et  gaudio  dixi, 
quid  frustra  decipis  {Eccl,  ii)?  Et  iterum  ibidem  : 
Risus  dolore  miscetur  :  et  extrema  gaudii  luctus  occu- 
pat,  Et  Dominus  ait  :  Reati  qui  lugent,  quoniam  ipsi 
consolabuntur  (Matth,  v).  Verum  et  apostolus  insane 
Isetantibus  dicit :  Risus  vester  vertatur  in  luctum  (Jac. 
iv).  Risum  ergo,  soror,  ut  errorera  fuge,  et  tempo- 
ralem  leetitiam  commuta  in  luctum ;  ut  beatiflceris, 
si  peregrina  in  mundo  luxeris :  quoniam  qui  secun- 
dum  Deum  lugent,  beati  sunt,  et  ipsi  consolabuntur. 
Peregrinari  te  in  mundo  scito ;  nec  hic  habere  pa- 
triam,  sed  in  coelo.  Si  tali  desiderio  ardebat  Christi 
servus,  ut  diceret :  Cupio  dissolvi,  et  esse  cum  Christo 


consternari  animum  humanum  vino,  et  rationemp  {Phil.  i);  quanta  amoris  flagrantia  virgo  debet  ac- 


humanae  mentis  obtundi,  ne  seipsum  quidem  memi- 

ncrit,  multo  minus  etiam  Deum.  Et  licet  illa  Noe 

ebrietas  ac  nudatio  mystcrium  Christi  passionis  et 

mortis  contineat,  tamen  ad  iitteram  errorem  facti 

insinuat.  Loth  vino  crapulatus  incestum  intulit  flha- 

rum  (Gen.xix),  nec  sensit  errorem ;  de  quo  incentivo 

concubitu  nascuntur  Moabits  et  Ammonitae.  Et  Do- 

minus  dicit :  Moabitae  et  Ammonitae  non  intrabunt  in 

Ecclesiam  meam  usque  in  decimam  generationem  (Deut, 

xxiii).  Senti  quantum  sit  fugienda  vini  satietas,  ut 

otiam  patriarchis  scandali  et  culpae  causa  exstiterit. 

Ergo  et  virgo  quse  virtute  corporis  viget,  bene  facit 

si  omnino  se  a  vino  abstinuerit.  [nvalidam  vero  et 

iinbecillem  pro  medicina  decet  uti  vino,  non  pro 

temulentia. 

CAPUT  X. 

Quatenus  uti  virgo  lavacro  debeat, 

Balneo  non  pro  studio  vel  nitore  utaris  corporis, 

sed  tantum  pro  remedio  salutis.  Utere,  inquam,  la- 

vacro  quando  pos4:it  inflrmitas,  non  quando  suaserit 

Toiuntas.  Quod  enim  necesse  non  est,  si  egeris,  pec- 

cabis.  Scriptum  est :  Et  camis  curam  ne  feceritis  in 

concupiscentiis  {Rom,  xviii).  Cura  carnis  veniens  ex 

concupiscentia  habetur  in  vitio ;  non  ea  quae  saluti 

reparandae  convenit.  Quapropter  non  te  illiciat  ia- 

Tare  s^pius  carnis  voluntas,  sed  infirmitatis  imperet 

necessitas.  Cares  enim  culpa,  si  quod  necesse  est 

egeris. 


ccndi,  quam  uberes  lacrjmas  desiderio  sponsi  sui 
effundere,  donec  ad  amplexum  Christi  valeat  perve- 
nire,  et  ubertim  flere  non  dcsinat,  usquequo  Chri- 
stum,  quem  videre  cupit,  attingat.  Lugebat  ille  se 
peregrinum  in  hac  vita,  qui  moerens  dicebat  :  Eeu 
mel  quod  incolatus  meus  prolongattts  est  a  me  {Psalm, 
cxix).  Nam  exsultans  te  ccelestis  sponsus  et  charis- 
simis  excipict  amplexibus,  si  te  sui  desiderio  flagrare 
didicerit,  et  si  absente  eo  fleveris,  ille  te  prsesens 

consolabitur. 

CAPUT  XIL 

Qualiter  habeantur  ancillae  virginitatem  professae. 

Quas  tibi  fecit,  aut  fecerit  ancillas  conditio,  et 
sorores  professio,  jamnon  pro  nexu  servitutis  exul- 
D  ceres,  sedproparitateprofessionishonores.Quaeergo 
tecum  in  Christo  virginitatis  stipendiis  militat,  pari 
tecum  libertate  exsultat.  Nec  sic  vos  provocamus  ad 
humilitatem,  ut  illas  superbia  erigamus  :  quas  dum 
tu  accipis  ut  sorores,  gratius  illse  tibi  sint  famulse, 
prffibeantque  obsequium  non  servitute  addicl^,  sed 
liberce  charitate.  Quoniam  quidem  non  est  persona- 
rum  acceptio  apud  Dominum  (Ephes,  vi),  scilicet,  in 
distribuenda  flde,  ubi  pariter  consulitur  dominae  et 
ancillae,  ubi  non  eligitur  domina,  et  reprobatur  an- 
cilla,  sequaliter  baptizatae,  simul  Christi  corpus  et 
sanguinem  sumunL  Nam  et  patriarchae  dum  essent 
sanctissimi,  quantum  ad  res  terrenas  et  temporales, 
discernebant  inter  servos  et  fliios  :  illos  famulos,  hos 
dominos  judicabant ;  quod  vero  ad  spei  futursemu- 


887  SANCTI  LEANDRI,  lUSPALENSIS  EPKSCOPI,  8S8 

nus  alinet,  ex  aequo  filiis  ct  vernaculis  consulebant,  ^iterum  ad  filiam  Saul  dicit  ill  Bfg.  vi)  ;  VHis  ince- 


quos  una  circumcisione  signabant. 

CAPUT  XIIl. 

De  discretione  senioris  erga  personas  singuhis. 

Quod  quidera  sub  una  professione  manenlibus  om- 
nia  erunt  communia  omnibus,  verum  est,  et  legitur 
(Act.  iv)  :  scilicet,  si  omnes  aequaliter  valeant.  Atta- 
men  interest  quaedam  discretio  senioris  providentis 
quid  unaquseque  poscit.  Sic  enim  dividendum  est, 
prout  unicuique  opus  est.  Quae  potuit  honorari  in 
mundo,  et  dives  fuit  in  sseculo,  blandius  fovenda  est 
in  monasterio ;  et  quae  reliquit  in  sseculo  vestera  pre- 
tiosam,  cultiorera  in  monasterio  meretur.  Quee  vero 
sub  penuria  vixit  in  sceculo,  et  tcgumento  victuquo 


dam,  et  vilis  apparebo  ante  Deum  qm  elegit  me,  po- 
tius  quampatrem  tuum  (Psalm,  cxvii).  Similiier  idem 
dicit  :  Incola  ego  sum  in  terra  et  peregrinus,  sicut 
omnes  patres  mei.  Terrenis  ergo  nunquam  delectata 
rcbus,  etiamsi  se  vit»  coramoda  ingerant,  non  eis 
animo  innitaris,  nec  de  mundanis  gaudeaslucris^et 
non  contristaberis  damnis.  Etenira  scriplum  est ; 
Diviti3e  si  affluant,  nolite  cor  apponere  (Psalm.  u». 
Cura  araore  enira  possessa  cum  dolore  utentis  pe- 
reunt ;  et  inde  tribulari  qucmquara  neccsse  est,  unde 
carnaliter  gaudet.  Tu  ad  instar  coelestis  sponsi  ho- 
norari  in  saeculo  fuge.Ne  velis  ab  aliis  dici,  aut  essc 
prcelatior,  quae  legis  :  Si  quirvult  inter  vos  c$$e  ma- 


.    ^      ,  .  ,    .  ,       .  lor,  sit  vester  servus  (Matth,  xx),  quoniam  et   ipse 

eeuit,  grate  feratm  monasterionecalgeat,  necesu-^''    ,     ^       ,  .    .•      ^         i^      t  * 

?*^  .      .      4.      •   ji       1-  15  Salvator  dum  a  turbis  ut  rex  fieret  qaaereretur,  se- 

nat,  nec  murrauret,  si  ea  tractetur  mdulgentms  quee 


vixit  in  sceculo  delicatius.  Nara  si  prout  cuique  opus 
est  non  dividitur,  fit  superba  in  monasterio,  quae 
fuit  vilis  in  mundo;  et  quae  erat  potens  in  saeculo, 
humiliatur  in  monasterio.  Sic  agit,  qui  discrete  non 
sapit,  ut  superbire  faciat  ex  vili  censu  conversas,  el 
dolore  stimules  honesto  loco  natas.  Et  si  sufficit  unde 
omnibus  tribuatur  aequaliter,  nuUa  est  unde  mur- 
muret :  quoniam  discretio  senioris  dividet  unicuique 
prout  opus  est.  Sed  dicis  :  Cum  conversa  est,  nisi 
ut  fiat  humilis  ex  potente  ?  Si  ergo  ista  ex  inclyto  ad 
humilitatem  descendii,  illa  ex  paupere  quod  humi- 
liaretur  non  habuit,  forsitan  si  superbit.  Charitas  au- 


ipsum  abscondit.  Quomodo  enim  ab  homine  regnum 
acciperet,  cui  cum  Patre  regnura  perpetuum  maoet? 
Sed  quia  venerat  docere  hurailitatera,  hominum  de- 
clinavit  honorera.  In  forraa  enira  Dei  manens  se- 
metipsura  pro  nobis  humiliavit  (Phil.  u) ;  et  cui  cce- 
lestia  serviunt  ac  terrestria,  pro  mortalibus  factus 
est  pauper,  ut  cjus  inopia  nos  ditaremur.  Tu  ergo 
insiste  vestigiis,  quibus  praecessit  sponsus ;  et  pas- 
sibus  indefessis  ducem  sequere  coelestcm  :  ne  dum 
factis  suis  probat  esse  dissimilem,  in  coelestibus  re- 
gnis  nolit  habere  consortem.  Etenim  ista  dicunus, 
ut  parvipendas,  aut  ne  pro  magno  cupias  lucra  ter- 
rena ;  vel  ne  aestimes  magnos,  quos  in  saeculo  pro- 


tem  omnia  teraperat,  atque  ad  eumdem  pacis  pertra-         ......       ^v      ,      •      ,    i  .     . 

-  .^  ,.    ..  /^        n    •  n  1  V     'i      i       ^  spicis  divites.  Quod  enim  habere  possunt  et  mali, 

hit  hraitem;  ut  necillamfletur,  quae  rehquitpoten-P  ..\      .      ,,      .        .  ^     .  \.  .       . 

tiam ;  nec  illa  frangatur;  quae  fuit  pauper,  vel  ancilla. 


Laudanda  tamen  est  senior,  si  discrete  cum  singulis 
se  gesserit,  et  unicuique  prout  opus  est,  diviserit. 
Ista  sint  dicta  de  veste,  cibo,  potu,  vel  opere  pro  in- 
validis  ac  delicatis,  ut  quae  durius  ferre  non  potest, 
tractetur  lenius.  Caeterura  si  circa  eas  quae  fcrre  po- 
tuerint,  factura  est  senior  prout  viderit,  et  quibus 
consulit  pro  usu  delicatae  vitae,  vel  corporis  fragili- 
tate,  non  eas  praeferas  honore  seniorura,  si  posteriore 
conversae  sunt  tcrapore.  Dura  ergo  ad  te  meus,  soror 
Florentina,  sermo  dirigitur,  derivaviraus  orationcm 
studiis  plurimura ;  nulli  tamcn  jugum  imponiraus, 
sed  quod  honestura  est  suaderaus. 

CAPUT  XIV. 
Ut  virgo  sequalis  sit  et  in  paupertate  et  in  abundantia. 

Nunc  ad  te  loquendo  revertar,  soror  Florentina, 
pro  qua  me  familiaris  cura  sollicitat.  Hortor  itaque 
aequalem  te  et  uniformem  habere  sempcr  animum, 
ut  nec  adversitate  frangaris,  quae  patientiam  et  pe- 
uuriam  Job  sapis;  nec  eleveris  prosperitate,  qu» 
patriarchas  divites  opibus,  sed  humiles  animo  fuisse 
legis.  Reata  enim  eris,  si  et  in  adversis  et  prosperis 
semper  Deo  gratias  egeris ;  et  vitae  istius  prosperi- 
tatcra  furaura  vaporeraque  iilico  eYanescentem  cre- 
dideris.  David  certe  regnabat,  et  cum  abundaret 
thesauris,  ac  manu  forti  infinitis  populis  iraperaret, 
hurailem  se  canit,  et  dicit :  Pauper  sum  ego,  et  in 
Inboribus  a  juventute  mea  iPsalm.  Lxxxvn).  Et  ipse 


libenter  debent  contemnere  boni.  Dat  enim  malis 
Deus  temporales  divitias,  quibus  negat  aeiernas,  dat 
cas  certe  et  bonis,  sed  ^os  novit  non  superbisse  ex 
eis.  Roni  propitio  Deo  fiunt  divites,  propitio  Deo  fiunt 
pauperes  :  in  utroque  Deo  gratias  agimt,  qui  volun- 
tatcm  Dei  libenter  accipiunt.  Malis  quando  tribuun- 
tur  divitiae,  poenaliter  tribuuntur,  ut  male  de  eisgau- 
dcant;  et  quando  subtrahuntur,  poenaliter  auferun- 
tur,  ut  male  de  eis  doleant,utraquejusto  ad  gloriam; 
utraque  impio  ad  vindictam.  Quid  ad  te,  quae  habes 
Regulara  quara  sequaris?  Virginitatem  itaque  etpau- 
pertatem  Mariae  prospice  :  quae  tam  dives  in  Domino 
fuit,  ut  mater  Domini  esse  mereretur,  et  ianto  rebus 
paupercula,  ut  partus  tempore  nec  obstetricis,  nec 
T\  ancillae  uteretur  solatio,  ipsum  quoque  diversorium 
tam  angustum,  ut  praesepe  assumeret  pro  cunabulo. 
Sed  et  Joseph,  cui  fucrat  desponsaia,  cum  esset  ju- 
stus,  erat  taraen  et  pauper,  ita  ut  victum  et  vestitum 
artificio  quaereret.  Certe  faber  ferrarius  fuisse  le- 
gitur.  Habes  exerapla,  norraara  sequere,  ne  te  velis 
divitiarura  periculis  committere.  Quoniam  qui  vohmt 
divites  fieri,  incidunt  in  tentationem  et  laqueum  dia- 
boli  (I  Tim,  vi),  et  desideria  multa  inutilia  et  nociva, 
quae  mergunt  horainera  in  interitum.  Illas  a  sc  sponte 
auferunt,  quibus  in  Domino  devotus  est  animus.  Et 
plerumque  contemptores  suos  magis  appeiunt  divi- 
tiae,  quam  sequaces.  Quaerite,  inquit,  regnum  Dei,  ei 
haec  omnia  apponentur  vobis  {Matth.  vi). 


889  REGllA. 

CAPUT  XV. 
De  indulgentia  et  prohibitione  camium. 

Esum  carnium  infirmitatis  tuae  obtentu  nec  prohi- 
bere  tibi  audeo  nec  permittere.  Cui  tamen  suppetit 
virtus,  a  camibus  se  abstineat.  Nam  dura  est  condi- 
tio,  nutrire  contra  quem  dimices ;  et  camem  pro- 
priam  sic  alere,  ut  sentias  contumacem.  Quod  si  tali- 
bus  utitur  virgo,  qualibus  et  saeculares  utuntur,  dat 
sensum,  utea  agatquae  a  seecularibus  aguntur.Quid 
poterit  caro  nutrita  camibus  nisi  erumpere  ad  libidi- 
nem,  miseramque  animam  crudelitate  luxurice  de- 
bacchare?  Unde  et  quidam  auctor  ait,  Deliciarum 
finis  corruptio,  Et  Apostolus  voluptuosam  viduam  sic 
notat :  utdicat:  Qu3b  autcmin  deliciisest,vivensmor' 
tua  est  (UTim.  v).  Quodsiabstinentiamarcidum  cor- 


890 
jj^  quisque  autem  proocimo  suo  placeat  in  bonum  ad  aedi- 
fication€m(Rom,  xv).  Non  enim  te  caraalium  scanda- 
lizent  murmurationes ;  sed  consoletur  proficientium 
vita ;  et  qua^  ncscis  quantum  demoreris  in  sseculo, 
debes  esse  patiens  pro  coelestis  glorise  dono. 

CAPUT  xvn. 

Qualiter  vita  fugiatur  privata, 
Fuge  quaeso  privatam  vitam  ;  nec  velis  imitari  eas 
virgines  quae  in  urbibus  per  cellulas  demorantur  : 
quas  multimoda  cura  constringit ;  prius  placendi 
sfficulo,  ne  foedo  prodeant  amictu ;  et  domestica  op- 
pressae  sollicitudine,  dum  pro  vitae  subsidio  satagunt, 
minus  qaae  ad  Deum  pertinent  queerunt.  Privatam 
enim  vitam  de  usu  gentilium  traxit  Ecclesia,  quos 
dum  non  quivemnt  apostoli  ad  normam  suse  vitae 


pus  vix  a  lege  peccati,  quae  habitat  in  membris  nos-  ^  t^ducere,  Ecclesiae  venienti  ex  gentibus  permise- 


tris,  prohibemus  ;  quid  faciet  quse  sic  obruit  terram 
carnis  suae,  utetpossitspinas  ettribulos  germinare  ? 
Fomenta  vitiomm,  esus  camium  :  nec  solum  car- 
nium,  sed  et  nimia  satietas  alioram  ciboram.  Quo- 
niam  non  culpatur  escse  qualitas,  sed  quantitas  repu- 
tatur  in  vitio.  Quidquid  enim  accipitur  nimis,  hoc  ag- 
gravatanimam,  etabundantiori  cibo  extensus  stoma- 
cbus  obtundit  animse  sensus.  Virgo  tantum  sana  de- 
bet  esse,  non  rigida ;  pallida  geslare  ora,  non  raben- 
tia;  quse  suspiria  cordis  emittat  ad  Deum,  nonractet 
craditates  ciborum.  Quibus  ergo  vires  corporis  opus 
sunt,  habeant  camis  usum  :  scilicet,  qui  metalla  ef- 
fodinnt ;  qui  in  agone  terreno  certant ;  qui  con- 
straunt  celsoram  culmina  fiedificiorum,  vel  in  diversis  r 
opificiis  labore  desudant  corporis ;  his  reparandarum 
virium  aptus  est  usus  camis.  Virgo  quffi  magis  defec- 
tus  sustinet  corporis,  bona  virgo  est.  Ad  quos  usus  car- 
nes  sumet,  nisi  ut  miserum  corpus  foece  vitioram  in- 
undet  ?  Veram  si  cogit  infirmitas,  medicinaliter  su- 
mendffi  sunt  cames.  Medicinaliter  enimest,  quod  non 
gravat,  sed  relevat :  quoniam  et  ipsam  medicinamita 
artis  ipsius  periti  impendunt,  ut  sensim  adhibita  non 
onerent  infirmum,  sed  allevent.  Unde  et  illa  veraest 
sententia  philosophoram  :  Ne  quid  nimis, 

CAPUT  XVI. 
Ut  in  Monasterio  quo  ccepit  virgo  permaneat. 
Ut  enim  in  monasterio  permaneas  sollicite  admo- 


rant  private  vivere,  propriisque  rebus  uti.  Cseterum 
qui  sub  apostolis  crediderunt  ex  Hebrseis,  eamdem 
normam,  quam  nunc  tenent  raonasteria,  servave- 
runt.  Queere  quod  legitur  in  Actibus  apostolorura,et 
verara  esse  quod  dico  probabis :  Multitudinis,  inquit, 
credentiumerat  cor  unum,  etanima  una.  Necquisquam 
eorum  quse  possidebat,  suum  aliquid  esse  dicebat,  sed 
quotquot  possessores  agrorum  erant,  vendebant,  etpre- 
tia  eorum  ponebant  ante  pcdes  apostolorum,  et  distri- 
buebatur  prqut  unicuique  opus  erat  (Act,  iv).  Vide, 
quod  viventes  in  monasterio  regulariter  apostolorum 
tcneant  vitam;  nec  dubitent  eorum  assequi  merita, 
quoram  imitantur  exempla. 

CAPUT  XVIII. 

Ne  peculiare  virgo  in  monasterio  quid  possideat. 

Peculiare,  quod  in  ccenobiis  pro  magno  habetur 
crimine,  tu  pro  grandi  vitse  contagione.  Adulterium 
certe  est,  quia  conscientiee  integritatem  usurpata»  rei 
pravitate  maculat.  Furti  crimen  est ;  quoniam  dum 
omnia  quee  habentur  in  monasterio,  omnibus  sunt 
commimia,  habere  una  latenter  praesumit,  quod  a 
caeteris  ignoratur,  et  aliud  publice  ciim  omnibus  uti- 
tur,  aliud  furtive  abscondit.  Fraus  ost  manifesta, 
quia  non  reponit  in  commune  quod  possidet,  sed 
exiguam  parvitatem  privatim  occultat  fraude.Unum 
crimen,  sed  plura  contagia.  Tantae  nequitiee  malum 
velut  gehennae  evita  praecipitium,  et  quasi  iter  cave 
ducens  ad  infernum.  Inde  usque  ad  malura  proditio- 


neo,  multarum  enim  societate  proficies;  et  virtutes  J)  nis  et  Domini  traditionem  Judas  erapit,  quod  fuili 


aliarnm  videndo  eris  virgo  virtutum.  Et  si  interdum 
pro  varietate  voluntatum  oriatur  qusedam  congrega- 
tionisimultas,  et  nonnunquam  murraurationibus  car- 
nalium  tristentnr  spirituales,  non  tamen  deerunt 
quas  in  bonis  actibus  iraiteris.  Et  certe  tolerare  car- 
nales,  probatae  virtutis  est ;  iraitari  vero  spirituales, 
speiest  maximae.  Erudiuntcamalesspiritualium  pa- 
tientiam,  et  dant  quae  sanctae  sunt  bonarum  docu- 
menta  virtutum  :  ac  sic  animae  proficienti  utraeque 
sunt  utiles,  et  quas  patienter  tolerat,  et  quas  imitatur 
saaviter.  Libenter,  inquit  Apostolus,  sustinetis  insi- 
pientes,  cum  sitis  sapientes  (II  Cor.  xi).  Et  ipse  idem 
dicit :  Debetis  autem  vos  qui  firmiores  estis  imbeeillita' 
tes  inffrmorum  sustinere,  et  non  vobis  placere,  Unus- 


crimen  tractus  cupiditate  commisit.Deniquecumha- 
beret  cum  apostolis  quidquid  illis  essetcomraune,  non 
fuit  contentus  comraunionis  sufQcientia.  Sed  quid  di- 
cit  de  eo  Evangeliura  ?  Fur  erat,  et  loculos  habens,  ea 
quae  mittebantur  portabat  (Joan,  xu).  Nec  non  Ana- 
niae  et  Saphirae  exerapla  recole ;  qui  offerentes  Apos- 
tolo  partera  pretii,  partem  vero  celantes,  praesenti 
sunt  judicio  damnati  (Act,  v) ;  et  pro  terrore  se- 
quentium  non  est  dilata  facinoris  nltio.Quaeautema 
communione  monasterii  privata  secernitur,  necesse 
est  ut  a  coelestis  vitae  consortio  separetur.  Quidquid 
manus  tua  attigerit,  seniori  ostende;  in  commune 
repone.  Noli  quidquam  transportare  seorsum,  quia 
nimium  Judac  proditoris  exempla  cavenda  sunt. 


891 


SAiNCTl  LEANDHI,  HISPALLNSIS  LPISCOPl, 


892 


CAPUT  XIX. 

Ne  virgojurare  debeat. 

Nunquam  jurare,  sed  semper  verum  dicere,  pari 
observa  stadio.  Nam  sicut  camalibus  pro  terrore 
fraudis  jurare  permissum  est,  sic  proliibita  sunt  spi- 
ritualibus,  etiam  dum  sibi  bene  conscii  sunt,  sacra- 
menta.  Sit,  inquit,  sermo  vester,  Est,  est;  Noriy  non; 
quod  autem  plus  est,  a  malo  est  {Jac.  v).  Cave  itaque 
jurare  in  bono,  quia  de  malo  est.  Et  propterea  dici- 
tur  esse  a  malo,  eo  quod  jurandi  necessitas  ex  infi- 
deli  sit  conscieutia.  Ejus  autem  hominis  jurandi  ex- 
torquetur  necessitas,  cujus  fides  manct  in  dubio.  Tu 
vero,  qusB  simplicitatem  cordis  debes  ostendere  la- 
biis,  cur  te  spontaneo  alliges  sacramento?Tolle  ju- 
randi  usum  in  bono,  etnon  perjurabis  in  malo.  Lo- 


k  tare  voluisset,  non  inde  ejiceret.  Sed  quia  utile  pro- 
posito  tuo  fore  prospexit,  bene  sicut  Abraham  a 
Chaldeis,  et  tanquam  Loth  te  abstraxit  a  Sodomis. 
Denique  errorem  meum  ipse  fateor,  ne  communem 
matrem  ssepe  allocutum,  nosse  cupiens  si  vellet  re- 
verti  ad  patriam  ;  illa  autem,  quse  se  noverat  Dei 
voluntate  causa  inde  salutis  exiisse,  sub  divina  ob- 
testationc  dicebat,  nec  velle  se  videre,  nec  unquam 
visuram  illam  patriam  esse,  et  cum  magnis  dicebat 
fletibus  :  Peregrinatio  me  Deum  fecit  agnoscere,  pe- 
regrina  moriar ;  et  ibi  sepulcrum  habeam,  ubi  Dei 
cognitionem  accepi.  Teste  Jesu  hoc  in  ejus  experiisse 
desideriis  memor  sum,  ut  etiamai  diu  viveret,  pa- 
triam  illam  non  reviseret.  Tu,  quaeso,  cave,  soror 
Florentina,  quod  mater  timuit,  ^t  malum  quod  illa 


quere  veritatem  ex  corde,  et  aberit  juranti  necessi-  B  experta  fuit,  tu  prudenter  evita.  Miserum  me  doleo, 


tu3.  Legimus  enim  :  Ne  assuescas  jurationi,  quoniam 
multi  casus  in  illa  (EccL  xxv). 

CAPUT   XX. 

Ne  sola  virgo  cum  sola  loquatur, 

Noli  assumere  unam  loquendi  familiaritatem ,  et  de- 
clinare  alias.  Sed  quo  scire  uni  utile  est,  sciatur  ab 
onmibus.  Audi  Dominum  quid  dicat :  Quod  dico  vo- 
bis  in  tenebris,  dicitein  lumine ;  quod  in  aure  auditis, 
prsedicate  super  tecta  [Matth.  xvu).  Hoc  est,  si  quid 
vobis  in  secreto  mentis  fuerit  revelatum,  palam  di- 
cite :  etquod  corde  concepistis,  omnibus  manifestate. 
Si  bonum  est  quod  loqueris,  cur  una  tantum  et  non 
onmes  potius  informentur  ?  Si  turpe  est,  nec  cogi- 


qui  ibidem  communem  fratrem  transmisi  Fulgen- 
tium,  cujus  pericula  jugi  formidine  pertimesco.  To- 
tior  tamen  erit,  si  tu  securior  et  absens  pro  illo  ora- 
veris,  Ea  inde  setate  abstracta  es,  ut  vel  si  ibidem 
nata  fueris,  non  memineris.  NuUa  estrecordatio  qus 
moveat  desideriis  animam ;  et  beata  es,  qu£e  ignoras 
quod  doleas.  Ego  tamen  expertus  loquor,  sic  perdi- 
disse  statum  et  speciem  illam  patriam,  ut  nec  liber 
quisquam  in  ea  supersit,  nec  terra  ipsa  solita  sit 
ubertate  fecunda,  etnon  sine  Dei  judicio.  Terra  enim 
cui  cives  erepti  sunt,  et  concessi  extraneb,  mox  at 
dignitatem  perdidit,  caruit  et  fecunditate.  Vide,  soror 
Florentina,  quod  te  pavens  moerensque  conveniam, 
ne  te  serpens  prffiripiat  a  paradiso,  et  in  eam  ponat 


tare,  nec  loqui  debes,  quod  alias  erubescis  scire.  C  terramquce  spmas  ettribulos  germinat,  de  qua  rur- 


Non  jam  de  bono  est,  quod  singulariter  virgo  loqui- 
tur.  Omnis  enim  qui  male  agit,  ait  Dominus,  odit  lu- 
cem  (Joan.  iii).  Unde  et  ille  philosophorum  pruden- 
tissimus  dixit :  «  Omnia  recte  facta  in  luce  se  amant 
collocari.  »  0  virgo  ideo  occulte  loqueris,  quia  non 
est  unde  publice  glorieris.  Sed  si  aures  et  pculos 
humanos  fallis,  nunquid  Dei  coguitionem  fallere  po- 
teris  ?  Pulchre  et  alius  ait :  «  Quod  vis  Deum  nes- 
cire,  nec  agas,  nec  cogites.  »  Sit  ergo  tibi  conscien- 
tia  innocua,  sermo  libera  culpa.  Respuenda  necau- 
dire  te,  nec  cogitare  delectet ;  multo  minus  loqui, 
vel  agere. 

CAPUT  XXI. 
Ne  velit  virgo  reverti  ad  saeculum, 

Jam  ad  portum  navem  orationis  dirigimus,  et 
emenso  dictorum  pelago  in  littore  quiescendi  ancho- 
ram  ponimus,  ilatu  tamen  charitatis  tuae  iterum  in 
tluctibus  verborum  revehor.  Te  queeso,  soror  Flo- 
rentina,  per  beatam  quoque  Trinitatem  unicfle  divi- 
nitatis  obtestor,  ut  quae  de  teri*a  tua  et  de  cognatione 
tua  cum  Abraham  egressa  es,  cum  uxore  Loth  non 
respicias  retro  (Gen.  xix);  ne  efftciaris  exemplo  malo 
documentum  aliarum  ad  bonum,  et  ne  in  te  aliae  vi- 
deant  quod  in  se  caveant.  Illaveroaliis  facta  estcon- 
dimentum  sapientise,  sibi  vero  simulacrum  stultitise, 
sibi  enim  nocuit  malefactum,  aliis  profuit  exem- 
plum  contrarium.  Ne  te  unqiiam  reverti  ad  geni- 
tale  soluui  soUicitei  cogitaliu  ;  uLi  si  te  Deus  habi- 


sum  si  velis  manum  extendere,  etlignum  vitse  eden- 
dum  assumere,  non  permittatis  attingere.  Testor 
enim  te  cum  Propheta,  et  conscio  Jesu  Chnsto  ad- 
moneo,  dicens :  Audi,  filia,  et  vide :  et  inclina  aurem 
tuam',  et  obliviscere  populum  tuum,  et  domum  patris  tui, 
quia  concupivit  Rex  speciem  tuam,  et  ipse  est  Dofiiwus 
Deus  tuus  (Psalm.  xuv).  Nemo  mittens  mcmum  suam 
in  aratrum,  et  respiciens  retro,  aptus  est  regno  Bei 
(Luc,  ix).  Noli  ab  eo  avolare  nido,  quod  invenit  tui^ 
tur,  ubi  reponat  pullos  suos  (Psalm.  Lxxxm).  Simpli- 
citatis  filia  es,  quae  turture  matre  nata  es.  In  eadem 
una  personacompluriumnecessitudinem  uteris  offi- 
cio.  Turturem  pro  matre  respice.  Turturem  pro  ma- 
T\  gistra  attende,  et  qua^  te  Christo  quotidie  affectibus 
generat,  chariorem  qua  nata  es  reputa  matrem :  ab 
omni  procella,  ab  omni  mundano  turbine  in  ejus  tesi- 
nibus  conde.Sit  tibi  suave  ejus  lateri  adhserere.  Sit  tibi 
dulce  ejus  gremium  jam  provectse,  quod  erat  in&nti 
gratissimum.  Postremo  charissimam  te  germanam 
quoeso,  ut  mei  orando  memineris,  nec  junioris  fratris 
Isidori  obhviscaris  :  quem  quia  sub  Dei  tuitione,  et 
tribus  germams  superstitibus  parentes  reliquemnt 
communes,  Iseti,  et  de  ejus  nihilformidantes  in£antia, 
ad  Dominum  commearunt.  Quem  cam  ego  ut  vere 
filium  habeam,  nec  temporale  aliquid  ejus  charitati 
prseponam,  atque  in  ejus  pronusdilectione  recumbam 
tanto  eum  charius  dihge,  tantoque  Jesum  exora  pro 
illo,  quanto  nosti  eum  a  parentibus  terrenis  takue  dile- 


HOMILIA  IN  LXimM  ECCLESL^,  894 

.  Gertus  sum  quod  llectat  pro  nobis  aures  divi-  k  cui  ona,  et  exhortanti  Leaudro  praestabitur  venia ;  et 
taa  virginalis  oratio.  Et  si  pactum  quod  cum  si  perseyeraveris  usque  in  finem,  salva  eris.  Amen. 
ito  pepigisti  servaveris,  bene  agenti  tibi  debetur 


BEATORUM  LEANDRI,  ISIDORI  ET  FLORENTINiE  EPITAPHIUM. 


luec  alma  gerit  sanctorum  corpora  fratrum, 
dri  Isidorique  pionim  ex  ordine  vatum. 
a  Florentina  soror  devota  perennis. 
«ita  amborum  consors  sic  digna  quiescit. 
ros  medio  disjungit  membra  duorum.  ^ 
lales  fuerint  libris  inquirito,  lector, 
^gnosce  illos  bene  cuncta  fuisse  locutos, 


Dogmate  sanctorum  cemens  crevisse  iideles 
iEtemo  Domino,  quos  impia  jura  tenebant. 
Utque  viros  credas  sublimes  vivere  semper 
Aspiciens  sursum  pictos  contende  videre. 
Ohiit  felicis  memorix  Leander  episcopus  die  lU  Ka- 
lend,  Martias,  sera  BCXLL 


SANGTI  LEANDRI^  HISPALENSIS  EPISGOPI, 

HOMILIA  IN  LAUDEM  ECCLESI^, 

Od  conversionem  gentis,  post  concilium  et  confirmationem  canonum  edita, 

(Mansi  Concil.  CoIIect.) 


liiyitatem  hanc  omnium  esse  solemniorem  fe-  ^  Dei  paradiso,  hoc  est,  extra  catholicam  Ecclesiam 


atem,  novitas  ipsa  significat.  Quoniam  sicut 
est  conversio  tantamm  plebium  causa,  et  no- 
a  sunt  solito  EccIesicB  gaudia  :  nam  multas 
initates  per  anni  discui*sum  celebrat  Ecclesia, 
libns  tametsi  habet  gaudia  consueta,  nova  vero 
in  hac  non  habet.  Aliter  enim  gaudet  de  rebus 
er  possessis,  aliter  de  lucris  magnis  his  nuper 
itis.  Pro  qua  re  et  nos  majoribus  gaudiis  eleva- 
qoia  repente  novos  Ecclesiam  parturisse  popu- 
itaemur ;  et  quorum  asperitatem  quondam  ge- 
mus,  de  eomm  nunc  gaudemus  credulitate. 
materia  gaudii  nostri  tribulationis  prsetentse 
Lo  fuit.  Gemebamus  dum  gravaremur,  dum 
•baremur ;  sed  gemitus  illi  id  egerunt,  ut  hi. 


nutriuntur;  et  hoc  non  lectura  [co^jectura]  sensus 
nostri,  sed  Scripturse  divinee  auctoritate  probatur, 
dicente  Salomone  :  Sicut  lilium  inter  spinas,  sic 
amica  mea  inter  filias  (Cant.  xi).  Ergo  ne  magnum 
vobis  yideretur  quod  haereses  direxit  filias,  continuo 
eas  numerat  [nominat]  esse  spinas ;  hflereses,  inquam, 
aut  in  aliquem  angulum  mundi,  aut  in  unam  gentem 
inveniuntur  versari.  Ecclesia  vero  catholica,  sicut 
per  totum  mundum  tenditur  ita,  et  omnium  gentium 
societate  constituitur.  Recte  ergo  haereses  in  caver- 
nis ,  quibus  latent ,  congregant  ex  parte  divitias  : 
Ecclesia  autem  catholica  in  speculo  [specula]  totius 
mundi  locupleta  supergreditur  universi.  Exsulta 
ergo,  et  lcetare,  Ecclesia  Dei,  gaude,  et  consurge 


)er  infidelitatem  nobis  erant  sarcina,  fierent  G  unum  corpus  Christi,  induere  fortitudine,  et  jubila 


aper  suam  conversionem  corona.  Hoc  enim  gra- 
ve  profert  in  Psalmis  Ecclesia  dicens  :  In  trU 
'me  dilatasti  me  {Psal,  i\) ;  et  Sara  dum  ssepe  a 
08  concupiscitur,  nec  maculam  pudicitise  sentit, 
raham  causa  pulchritudinis  sum  divitem  facit 
I.  xx);  ab  ipsis  enim  regibus  Abraham  ditatur, 
bus  Sara  concupiscitur.  Condigne  ergo  Ecclesia 
lica  gentes,  quas  simul  senserit  fidei  suse  de- 
ad  sui  eas  sponsi,  hoc  est,  Christi  lucra  trans- 
et  per  ea  regna  suum  vimm  divitem  reddit, 
ite  se  inquietari  persenserit ;  sic  enim  dum  ex 
lacessitur,  vel  invidentium  dentibus  mordetur. 
[)remitur,  emditur;  et  dum  insectatur,  dilata- 


exsultatione ;  quoniam  tui  moerores  in  gaudium  sunt 
mutati,  tristitice  habitum  in  amictimi  Isetitice  versum 
est.  Ecce  repente  oblita  sterilitatis  et  paupertatis  tuae, 
uno  partu  populos  innumeros  genuisti  Christo  tuo. 
Nain  dispendiis  tuis  proficis,  tuoque  damno  subcre- 
scLs  :  tantus  denique  est  spousus  tuus,  ci:gus  imperio 
regeris,  ut  dum  te  patiatur  deprsedari  ad  modicum, 
mrsum  prsedam  tuam  ad  te  reducat,  et  hostes  tuos 
tibi  conquirat.  Sic  autem  agricola,  sic  piscator,  dum 
lucra  attendit  futura,  quse  seminat,  et  quse  amodo 
incesserit,  non  imputat  damna.  Tu  proinde  jam  ne 
ileas,  ne  lugeas,  temporaliter  quosdam  recessisse  a 


te,  quos  cernis  cum  magnis  lucris  rediisse  ad  te. 
aoniam  patientia  sua  semulatores  suos  aut  supe-  ^.  Exsulta  ergo  fidei  confidentia,  et  tui  capitis  merito, 
it  lucratur.  Dicit  enim  ad  eam  divinus  sermo  :      fide  esto  robusta;  dum  quse  recolis  olim  repromissa, 

nunc  cerais  fuisse  completa.  Ait  enim  in  Evangelio 
ipsa  Veritas  :  Oportebat  Christum  mori  pro  gente,  et 
non  tanttm  pro  gente,  sed  ut  filios  I)ei,  qui  erant  di- 
spersi,  congregaret  in  unum  (Joan,  xi).  Tu  profecto  iu 
Psalmis  proclamas,  odienlibus  pacem  dicens  :  Maq- 


r  fUisB  congregaverunt  divitias,  tu  autem  super- 
;  e$  universas  {Prov,  xxxi)  .Si  non  mirura  quod 
es  filiee  dicuntur,  sed  attendendum  quod  loco 
rum  ponuntur  :  lilise  snnt,  eo  quod  ex  semine 
iano  generantur ;  spiria:  sunl,  eo  quod  foris  a 


895  S.  LEANDHI,  HISPAL.  KIMSCOPJ,  HOMILIA  LN  LVUDEM  ECCLESliE,  8% 

nificate  Dominum  mecum,  et  exaltemus  nomen  ^us  in  ^  novissimis  diebus  praeparatus  mons  domus  homini  ih 


unum  (Psal.  xxxiii);  et  rursum :  In  conveniendo  populos 
in  unum,  et  regna,  tit  seriiant  Domino  [Psalm,  ci). 

Quam  dulcis  sit  charitas,  quam  delectabilis  wiitas 
non  nesciens  per  prophetica  vaticinia,  per  evangelica 
oracula,  per  apostolica  documenta,  non  nisi  conne- 
xionem  gentium  praedicas,  non  nisi  unitatem  popu- 
lorum  suspiras,  non  nisi  pacis,  et  charitatis  bona  dis- 
seminas.  Laetare  ergo  in  Domino,  eo  quod  non  sis 
fraudata  desiderio  tuo ;  nam  quos  tanto  tempore, 
gemitu  teste,  et  oratione  continua  concepisti,  nmic 
post  glaciem,  post  hiemem,  post  duritiam  frigoris, 
post  austeritatem  nivis,  velut  jucunditatem  agrorum, 
frugem,  et  laBtos  vemi  flores  [For^e,  veris,  aut  tempo- 
ris  verni],  vel  arridentes  vinearum  stipitibus  paUni- 
ies,  repente  in  gaudio  peperisti,  Ergo,  fratres,  totaB 
charitate  animi  exsultemus  in  Domino,  et  jubilemus 
Deo  salutari  nostro.  Hoc  de  caetero  per  ea  quee  jam 
sublata  sunt,  ea  quse  adhuc  exspectantur  implenda 
vera  esse  credamus.  Quse  enim  praefata  sunt,  Domino 
dicente  :  Alias  oves  haheOf  quae  non  sunt  ex  hoc  ovili, 
et  illas  oportet  me  [ad  me\  adducerey  ut  sit  unus  grex, 
etunuspastor  (Joan.  x),  ecce  contuemur  fuisse  comple- 
ta.  Pro  qua  re  non  dubitemus  totum  mundum  posse 
in  Christo  credere,  atque  ad  unam  ecclesiam  conve- 
nire.  Quoniam  rursus  ipso  testificante  didicimus  in 
Evangelio  :  Et  praedicabitur  (inqtlit)  hoc  Evangelium 
regni  in  universo  orbe,  in  testimonium  omnibus  gen- 
tibus;  et  tunc  (inquit)  veniet  consummatio   (Matth. 


vertice  montium,  et  elevabitur  super  colles,  et  ftuent  ad 
eum  omnes  gentes,  et  ibuntpopuli  multi,  et  dicent :  Ve- 
nite  ascendamus  ad  montem  Domini,  et  ad  domum 
Dei  Jacob  (Ibid.),  Mons  enim  Christus  est,  et  domus 
Dei  Jacob,  una  Ecclesia  est  ejus,  ad  quam,  et  gen- 
tium  concursum,  et  populorum  pronuntiat  conilaere 
conventum;  de  qua  rui^sum  in  alio  loco  dicit  pro- 
pheta  :  Surge,  illuminare  Jerusalem,  quia  venit  hmgn 
tuum,  et  gloria  Domini  super  te  orta  est ;  et  am6ula- 
bunt  (ail)  gentes  in  lumine  tuo,  et  reges  in  splendore 
ovtus  tui.  Leva  in  circuitum  oculos  tuos,  et  vide  :  ofx- 
nes  isti  congregati  sunty  et  venerunt  tibi;  et  sedificabmi 
(inquit)  filii  peregrinorum  muros  tuos,  et  reges  eorum 
ministrabunt  tibi  {Isai.  u).  Qui,  ut  notesceret  quae 
ventura  essent  genti,  vel  populo,  quae  ab  unius  Ec- 
clesise  communione  recidissent  (sic) ,  secutus  est :  gens 
enim,  et  regnum,  quod  non  servierit  tibi,  peribit  (Im. 
Lv).  Alio  denique  loco  similiter  ait  :  Ecce  gentem, 
quam  nesciebas  vocabis ;  et  gentes,  quae  non  cogime- 
runt  te,  ad  te  current.  Unus  enim  est  Christus  Domi- 
nus,  cujus  estuna  per  totum  mundum  Ecclesia,  sanda 
possessio ;  ille  igitur  caput,  et  ista  corpus,  de  quibus 
in  principio  Genesis  dicitur  :  Erunt  duo  in  came  um 
(Gcnes.  u) ;  quod  apostolus  in  Christo  intelligit  et  in 
Ecclesia.  Dum  ergo  ex  omnibus  gentibus  unam  valt 
Christus  habere  Ecclesiam,  quicunque  extranens  e$t 
ab  ea,  licet  Christi  nomine  nuncupetur,  Christi  ta- 


XXIV).  Si  ergo  remansit  pars  aliqua  mundi,  vel  gens      "^en  corporis   compage  non  continetur  {Ephes  v). 
barbara,  quam  fides  non  iradiaverit  Christi,  profecto  ^  "«^resis  enim,  qute  respuit  catholicffi  Ecclesia  unita- 


credituram,  atque  in  unam  Ecclesiam  esse  venturam 
nullo  modo  dubitemus,  si  ea  quas  Dominus  dixit  vera 
esse  putamus.  Ergo,  fratres,  reposita  est  loco  mali- 
gnitatis  bonitas,  et  errori  occurrit  veritas  :  ut  quia 
superbia  linguarum  diversitate  ab  unione  gentes  se- 
paraverat,  eas  rursus  gremio  germinatis  colligeret 
charitas ;  et  quemadmodum  unus  possessor  est  totius 
mundi  Dominus,  ita  ut  [ita,  et]  possessionis  ejus 
esset  unum  cor,  et  animus  unus  :  Pete  a  me  (ait)  et 
dabo  tibi  gentes  haereditatem  tuatn,  et  possessionem 
tuam  terminos  terrae  (Psalm.  ii) ;  propterea  et  ex  uno 
homine  propagatum  est  omne  hominum  genus,  ut 
qui  ex  uno  illo  procederent  unum  saperent,  unitatem 


tcm,  co  quod  adulterino  amore  diligat  Christum, 
non  uxoris,  sed  concubinae  obtinet  locum.  Qaoniam 
revera  duos  dicit  Scriptura  esse  in  carne  una ;  vidc- 
licet  Christum  et  ecclesiam,  quo  locum  meretni 
nullum  invenit  tertiwn.  Una  est  enim  (ait  Christos) 
amica  mea,  una  est  sponsa  mea^  una  est  genitrkis 
suae  filia  (Cant.  vi).  De  quo  item  eadem  Ecclesia  pro- 
nuntiat  dicens?  Ego  dilecto  meo;  et  dilectus  meus  miki 
(Cant,  vu).  Quserant  nunc  hsereses,  a  quo  constupren- 
tur  vel  cujus  sint  prostibulum  factfie:quoniam  ab  imma- 
culato  toro  recesserunt  Christi;a  quo  quanto  pretiosam 
essenovimuscopulamcharitatis,  tanto  Deum  hac  cele- 
britate  laudemus  :  quod  gentes,  pro  quibus  saoguis 


queererent  et  diligerent.  Ordo  ergo  naturalis  expo-  D  ^^^^  Unigeniti  sui,  non  passus  est  extra  unum  otilc 


scitutqui  ex  uno  homine  trahunt  originem,  mutuam 
teneant  charitatem :  nec  dissentiant  a  iidei  veritate, 
qui  non  disjunguntur  naturali  propagine.  Hsereses 
vero,  et  divisiones  e  fonte  manant  vitiorum ;  unde 
quisquis  ad  lenitatem  venit,  ex  vitio  ad  naturam  re- 
dit :  quia  sicut  naturae  est  fieri  ex  pluribus  unitatem 
[Forte,  ad  unitatem],  sic  est  vitii,  fraternitatis  de- 
clinare  dulcedinem.  Erigamur  ergo  tota  mente,  in 
gaudio ;  ul  quia  gentes  studio  decertandi  perierant, 
sibimet  in  amicitiam  Christus  unam  Ecclesiam  pro- 
curai'et,  in  qua  eas  rursus  reduceret  concordia  cha- 
ritatis.  De  hac  profecto  Ecclesia  vaticinatur  propheta, 
dicens:  Domus  mea  domus  orationis  vocabitur  om- 
nibm  gentibus  {Isa,  uj ;  et  iterum  ;  Erit  (^vii(\uit\  in 


diaboli  dentibus  devorari.  Lugeat  igitur  veteniosus 
praedo  suam  prffidam  amisisse,  quia  impletum  vide- 
mus  quod  propheta  vaticinante  audivimus  (Isai. 
xux)  ;  Equidem  (inquit)  haec  captivitas  a  forti  tol- 
litur  [toUetur]j  et  quod  ablatum  fuerat  a  robusto,  sd- 
vatur  [salvabitur] ;  parietem  enim  discordis,  quem 
fabricaverat  diabolus,  pax  Christi  destruxit  :  et  do- 
mus,  quae  divisione  in  mutuam  certabat  c^em,  ano 
jam  Christo  lapide  angulari  conjungitur.  Dicamas 
ergo  omnes  :  Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in  terra  pas 
hominibus  bonae  voluntatis  (Luc.  n).  Nullum  enim 
praemium  charitati  compensatur.  Inde  omni  gaudio 
^raeponitur,  quia  et  charitas  facta  est,  qus  omniuia 


897  ANTONINI  PLACENTINI  ITINERARIUM.  898 

virtutem  obtinet  principatuni.  Superest  autem  ut^stis,  Deum  precibus  adeamus;  ut  regnum,  et  gens, 
unanimiter  unum  omnes  regnum  effecti,  tam  pro  quae  Christura  glorificavit  in  terris,  glorificetur  ab 
stabilitate  regni  terreni,  quam  felicitate  regni  coele-     illo  non  solum  in  terris,  sed  etiam  in  caelis.  Amen. 


AUGTORES   INCXRTI   ANNI, 


AOTOMMJS  PLACENTO*. 


ANTONINI  PLACENTINI 

ITINERARIUM. 

(BoUand.  Maii  tom.  II.) 

PROLOGUS. 

Tornacense  ms.  titulum  hunc  praefert  :  De  locis  sanctis  quwperambulavit  beatus  Antoninus  mariyr,  Biblio- 
thecffi  autem  Vaticanae  Codex  sub  numero  636,  cui  titulus  Bedae  et  aliorum,  opusculum  idem  sic  inscribit : 
'Relatio  Beati  Antonini  martyris.  Be  hoc,  inquit  Pater  Daniel  a  Virgine  Maria  in  Vinea  Carmeli  num.  1334, 
Molanus  in  Martyrologio  ad  diem  43  Novembris,  Placentiae  Revelatio  sancti  Antonini  martyris,  Sed  addiderat 
notulam,  ut  significaret  festum  hoc  esse  minus  principale  istius  sancti,  nec  in  Usuardo  repertum,  sed  ali- 
Qnde  acceptum.  Principale  autem  festum  tam  apud  antiquos,  quam  in  Romano  hodierno  notatur  die  30 
Septembris;  ubi  Baronius  lectorem  remittit  ad  Petrum  deNatalibuslib.  viii,  cap.  433.  Cur  huc  non  remisit 
nos  Pater  Daniel  ?  Legissemus  ibi  quod  «  Sanctus  Antoninus  martyr...  de  Placentinis  finibus  egressus, 
per  orientales  provincias  pertransivit,  et  muita  miracula  fecit,  demum  ab  infidelibus  tentus,  et  capite  coe- 
sus  glorioso  martyrio  coronatus  est?  «  Sed  ista  lcgentes,  etiam  legissemus,  quod  iste  «  sanctus  Antoninus 
fiiit  ex  sacra  legione  Thebseonim,  et  socius  beati  Mauritii  mart^rris.  »  Hoc  autem  indicare  lectori,  erat 
evertere  totam  auctoritatem  ejusscripti,  cui  summafides  postulabatur.  Fieri  enim  non  poterat,  ut  idem 
sub  Diocletiano  ac  Maximiano  imperatoribus  militasset^  duce  sancto  Mauritio,  cujus  martyrium  anno  297 
ascribit  Baronius  ;  et  ea  omnia  reperisset  in  Terra  Sancta,  quse  hic  narrantur,  quaeque  non  nisi  sub  Con- 
stantino  Magno  coeperunt  innotescere ;  ut  de  Justiniano  nihil  dicam,  cujushic  mentio  fit  aliquoties,  et  cigus 
imperium  ccepit  anno  527.  Ego  ut  neminem  hic  accuso,  sic  nec  puto  mihi  sequendum  exemplum  tale ;  et 
Leonis  Allatii  judicium  laudo,  qui  Vaticanae  Bibliothecse  monumenta  omnia  notissima  habens,  alia  quidem 
inde  excerpsit  Symmiclis  suis  adjungenda;  sed  Itinerarium  S.  Antonini  martyris  nomen  praeferens,  luce 
publica  indignum  censuit.  Sic  autem  censuit,  non  tantum  quia  tempori  non  suo  ascriptum,  sed  quia  ipsum 
inveniebat,  prx  aliis  similis  argumenti  Latinis  scriptis,  refertum  fabellis  plane  anilibus,  quas  nobis  satis 
erit  asterisco  *  notare,  utanimumadvertatlector.  lis  porro,  quipaulo  notiorem  habentlocorumsitum,  quique 
aliaslegerunt  itineraria  sacra  atque  profana,  considerandum  relinquo,  utrum  in  hac  relatione  inveniri  pos- 
sit  verlsimilisratio  itineris  alicujus ;  ubi  nihil  ordinatum  digestumque,  exmore  eorum  qui  prudenter et  certo 
ductu  peregrinantur ;  sed  confusaomnia,  velut  si  per  somnium  res  agatur  in  mente,  non  autem  corporeo 
motu  super  terram.  AniommPtocenttmifineranumsimpIiciter  vocavi,  utneque  errorem  evidentem  secutus 
videar,  si  scripsero  Martyrem ;  neque  prorsus  a  jam  nota  appellatione  recedam,  si  omisso  nomine  Antonini 
▼ocavero  Anonymi  Itinerarium;  respectu  auctoris  nomen  suum  non  exprimentis.  Nunc  ipsum  lege,  et  ad- 
notationes  sub  textu  appositas.  Ut  vero  etiam  discernere  valeas  ea  loca,  quae  hinc  excerpta  nobis  obji- 
ciuntur,  tanquam  luculenta  preetensse  antiquitatis  documenta,  placuit  illa  Italico  charactere  reprcesentare. 

•  Martyr  seeculo  vi;  sub.cujus  nominc  incerta  fide  fertur,  Itinerarium  de  locis  Terrx  Sanctx  quse  peram- 
btdavit,  prcemissum  a  Papebrochio  Actis  Sanctorum,  tomo  II  Maii,  Antuerpiae  4680,  in-fol.,  atque  edituro 
primum  a  Claudio  Menardo.  Andegavi  sive  Juliomagi  4640,  in-4<». 


ITINERARIUM. 

(Ex  ms.  Codice  Tornacensi.) 
1.  Procedente  beato  Antonino  martyre  una  cum  j^     3.  Et  inde  venimus  in  partes  Syriffi  [et  civitatem 


collegis  •  suis,  ex  eo  quod  civitatem  Placentiam  egres- 

sus  est,  in  quibus  locis  peregrinatus  est,  ire  vestigia 

Christi  sequeiites,  et  miracula  sanctorum  prophetarum 

pervidei*e  coeperunt,  Ita  exeuntibus  nobis  de  Cons- 

tantinopoliperveniraus  Cyprum  ^  in  civitateni  Cons- 

tantiam,  in  qua  rcquiescit  sanctus  Epipbanius  :  ci- 

vitas  pulcbra,  deliciosa,  ornata  palmis  dactylorum. 

Deinde  venimus  partibus  Syrice,  in  insulam  Santari- 

cus  °  adTyrum.  Tunc  venimus  Tholomaidam  dvitatem: 

millia  sexin  castraSamaritanorum  ^  milliario  a  Suga- 

mia  sub  monte  Carmelo,  Super  ipsa  castra  milliario 

semis,  monastenum  Elisaei  prophetae,  ubi  occurrit  mu- 

liery  cujus  filium  suscitavit,  in  monte  Carmelo,  Ibi- 

que   est  petra  modica  rotunda  *  :  quando   exaei-  -^ «     •      *    i     •     l      *  *  j  -4*1 

/,  ^,  ..^       .   r.,  ,.       .  .       .,.?    D  currit  fluvmsAsclepius»^  :  etfons,  unde  surgit,  stal. 

tatur  sonat,  quia  solida  est.  Talis  autem  petrflB  ilhus  D  ^   _,.,  .        «       ^  •  •^  j-     ^ 

,./,..  ^      ..       ,.    .      1    ,.       Le  Sidone  vemmus  Sareptam  :  quse  cmtas  modica  et 

[Supp/e  virtusj ,  ut  si  suspensa  fueritmuhen  vel  ah- 


Tripolim],  ubi  requiescit  sanctus  Leontius  8;quce 
quidem  civitas  tempore  Justiniani  imperatoris  sub- 
versa  est  a  terrsBmotu  ^  cum  aliis  civitatibus.  Veni- 
mus  inde  Vibilumi  ,  quae  et  ipsa  civitas  cum  bomi- 
nibus  subversa  est;  post  in  civitatem  Tani,  quae  el 
ipsa  subversa  est.  Deinde  venimus  in  civitateni 
splendidissimam  Berytho,  in  qua  nuper  fuitstudium 
litterarum  i ,  quae  civitas  subversa  fuit,  dicente  no- 
bis  episcopo  civitatis,f,quia  cognitse  fuerunt  persona» 
exceptis  peregrinis,  qu8B  ibi  perierant.  Ipsa  civitas 
posita  est  sub  montana  Libani. 

4.  A  Berytbo  venimus  Sidonem,'qu8e  ex  parte  ruit: 
et  ipsa  adhseret  Libano.  Homines  in  ea  pessimi.  niic 


cui  animali,  jactum "  nunquam  facict  :  et  a  civitate 
VI  aut  VII  miUia  pcrsonat. 

2.  De  Tbolomaida  maritima  venimus  in  fines  Ga- 
lilaeae,  in  civitatem  quae  vocatur  NeocsBsarea^  :  in 
qua  adoravimus  amulam  et  canistellum  sanctae  Ma- 
riae  :  in  quo  loco  erat  cathedra  ubi  sedebat  quando 
ad  eam  angelus  veniebat.  Deinde  millia  tria  venimus 
in  Cana,  ubi  Dominus  fuit  ad  uuptias  :  et  accubui- 
mus  in  ipso  accubitu,  ubi  ego  indignus  parentum 
meorum  nomina  scripsi.  Ex  quibus  hydrice  duee  ibi 
sunt.  Implevi  aqua  unam*,  etprotuli  ex  ea  vinum: 
et  in  humero  plenam  levavi,  et  obtuH  ad  altare,  et 
ipso  in  fonte  lavavimus  pro  benedictione. 

•  Ms.  Tornacense,  collega  suo;  sed  patet  ex  con- 
textu  num.  7  plures  a  scriptore  induci  socios  itine- 
ris,  ideo  Ms.  Vaticanum  sequi  hic  malui. 

*>  Scivitne  hic  seriptor  Constantinopolim  et  Cy- 
prum  pari  intervallo  distare  ab  Italia  :  et  in  Syriam 
quidem  recta  ituris  prseternavigandam  Cyprum ; 
ConstantinopHm  vero  ilUs  non  magis  necessariara 
esse  quam  Bruxella*  sint  ei  qui  Antuerpiae  moratur, 
ut  Gandavo  Brugas  perveniat  ? 

c  Nullam  ad  Tyrum  insulam  norunt  geographi, 
ac  ne  alibi  quidem,  quae  vocetur  Santericus  vel  si- 
mili  aliquo  uomine. 

<J  Castra  Samaritanorum  aeqiie  ignotae  appellatio- 
nis  sunt.  Sunam  autem,  hic  Sugamia,  unde  mulier 
Sunamitis  x  milliaria  horaria  ut  minimum  distat 
Ptolemaide,  nec  modice  abest  a  monte  Carmelo, 
saltem  ea  parte  qua  propbetie  creduntur  habitasse. 

•  Nescio  an  jactus  nomine  aborsum  intelligat : 


Sareptam  :  quse 
valde  Chrisiiana  est :  in  qua  est  casnaculum  illud  quod 
factum  fuerat  Eliae,  et  kctus  ubi  recubuit,  et  aketi$ 
marmoreus  ubi  vidm  Ula  fermentavit  :  in  quo  lyco 
multa  offeruntur  et  multse  virtutes  fiunt.  Exeuntes  de 
Sarcpta  venimusin  civitatem  Tyrum.  ATyro  usque 
ad  Sareptam  continue  millia  vii^  Tyrus  civitas  ho- 
mines  habet  potentes,  vita  pessima,  tanta  luxuna, 
quod  dici  non  potest;  gynsecea  publica,  holoseri- 
cum,  et  diversa  genera  teiarum. 

5.  At  vero  de  Tyro  venimus  in  civitatem  Naza- 
reth,  in  qua  sunt  multae  virtutes.  Ibi  et  pendet  tomus 
in  quo  Dominus  A  B  C  *  habuit  impositum  "  :  in 
qua  est  synagoga  posita,  et  trabs  ubi  cum  aliis  se- 

cile  divinare  quid  scriptorem  moverit,  ut  a  Cana 
GaHlsese,  unde  porro  versus  mare  Galilfieae  et  loca 
Christi  pra^dicatione  ac  miraculis  illustria  ascen- 
dere  mos  ferebat  peregrinorum,  vel  ad  Nazareth  ac 
montem  Thabor  aellectere;  non,  inquam,  apparet 

guid  eum  moverit  ut  a  Cana  flectat  narrationem  in 
oream  milliaribus  plus  quam  xxx,  ad  perlustran- 
dam  Pheniciai  maritunam,  a  Tripoli  usque  Tyrum, 
quo  primum  appulerat. 

h  Terrflemotus  horrendi  annoJustiniani27,Christi 
553  meminit  Baronius,  additque  ex  Agathia,  non 
solam  Constantinopolim  foede  concussam,  sed  et 
regiones  Orientis  et  civitates  solo  sequatas,  ut  inter 
alias  Berythum  in  Phoenicia. 

*  Biblum  intelligo,  media  inter  Tripolim  et  Bery- 
thum  via ;  sed  Tanim  nullam  novi  extra  iegyptum, 
nec  reperio  quidquam  quod  huc  flectam  in  tota  ve* 
teri  geographia. 


modicam  concipi  oportet,  quse  suspendatur  mulieri  D  *  i  Cum  studiumlitterarum\eg\spToacademia,9LgDO' 


vel  animali  :  sed  causa  portentosi  sonitus  reddi, 
quia  solida  est,  tam  est  incongruum,  quam  si  dica- 
tur  facile  gestari,  quia  gravis :  nam  ut  sonum  red- 
dat  pctra,  cavam  esse  convenit,  non  solidam. 

f  Neoceesarea  Galilaeae  nulla  cst,  sed  in  extrema 
Syrise  parle  ad  radices  Tauri  montis  una,  a  flnibus 
Galilsese  plus  quam  c  milliaribus  distans,  sed  nec 
Ceesaream  Philippi,  ad  Jordanem  sitam  in  Galilsea, 
cogitare  hic  congrue  possumus ;  distat  enim  a  Pto- 
lemaidc  triplo  lon^ius  quam  Cana,  ad  quam  tamen 
ducere  hic  supponitur. 

g  Colitur  sanctus  Leontius  celeberrimus  martyr, 
Tripoli  in  Syria  passus  18  Junii.  Hinc  facile  est  no- 
mea  arbis,  quoa  exciderat,  supplere ;  non  item  Ca- 


scis  phrasim,  credo,  vix  antiquiorem  xisseculo. 

^  Nec  Asclepium  fluvium  antiquitas  novit :  inter 
Sidonem  autem  et  Tyrum  Eleutherus  decurrit,  ex 
Libano  defluens. 

^  Licet  Placcntinus  sit  scriptor,  qui  proinde  pos- 
set  milliara  numerare  sestimatione  Italica,  ut  tria 
eequivaleant  uni  leucse  hori^rise,  apparet  tamen  ex 
toto  contextu|eum  numerare  milliaria  horaria,  sicut 
etiam  faciunt  alii  rerum  in  Terra  Sancta  gestaram 
scriplores. 

^  Quid  ergo  de  Christo  Nazarethani  quserebant 
(Joan  vii)  :  Quomodo  hic  littera^  scit,  cum  non  didi- 
cerit? 


901 


ANTONINI  PLACENTINI  ITINERARIUM. 


902 


debat  infantibus  :  quee  trabs  *  a  Cbristianis  ^giia.\MT  j^vespertina  mmdantur  thermsB,  Anle  ipsumyerocliba- 


et  sublevatur ;  Judeei  vero  eam  nullo  modo  agitare 
possunt:  sednec  permittitse  foras  tolli.  Domus  san- 
cta,  basilica  est ;  et  miilta  sunt  ibi  beneficia  de  ve- 
stimentis  ejus.  In  civitate  vero  tanta  est  gratia  mu- 
lierum  Hsebraearum,  ut  intraillam  inter  Hebraeas  pul- 
chriores  non  inveniantur  :  et  bo(t''  a  sancta  Maria 
sibi  concessumdicunt  (nam  et  parentem  suam  dicunt 
eam),  et  dum  nulla  sit  charitas  Hebrseis  erga  Chri- 
stianos,  illse  sunt  omni  charitate  plense.  Provincia 
paradiso  similis  in  tritico,  in  frugibus  similis  Mgy- 
pto;  sed  prsecellit  in  vino  et  oleo  et  pomis  ac  melle. 
Sed  et  milium  extra  naturam  altum  nimis,  supra 
naturam  hominis  talea  grossa  *. 
6.  De  Nazareth  venimus  in  montem  Thabor :  qui 


num  grande  est  solinm,  quod  dum  impletum  fuerit 
omnia  ostia  clauduntur :  et  per  ostinm  mittuntnr  in- 
tus  luminaria  et  incensum ;  et  sedent  in  isto  solio 
totanocte  :  et  dum  soporati  fuerint,  videt  ille  qui 
mundatus  estaliquam^  visionem  :  et  dum  ipsamre- 
citaverit,  mundantur  thermse  per  septem  dies.  Ibi 
vero  defunctus  est  collega  noster  Joannes  de  Placen- 
tia.  Tpse  fluvius  calidus,  qui  Gaddera  dicitur,  descen- 
dit  torrens  et  intrat  Jordanem,  et  ex  ipso  ampliatur 
Jordanis  et  major  fit. 

8.  Et  tunc  descendimus  per  Galilseam  juxta  Jor- 
danem,  transeuntes  multas  civitates  quse  leguntur ; 
et  venimus  in  civitatem  metropolim  Galilsea^  quse 
vocatur  Scythopolis  «,  in  monte  posita,  ubi   san- 


monsexit  in  medio  campestri,  terra  viva,  teuens  cir-  B  ctus...  multas  operatus  est  virtutes.  Deinde  descen- 


cuitum  millia  vi,  ascensum  millia  iii,  sursum  ad  i 
milliarium  planum,  in  quo  sunt.  tres  ecclesise,  di- 
ctum  est  a  discipulis :  Faciamus  hic  tria  tabemacula, 
In  circuitu  diversse  civitates  quse  in  libro  Regum 
leguntur.  De  Thabor  venimus  ad  mare  Tiberiadis, 
in  civitatem  quse  alio  tempore  est  appellata  Samaria. 
nunc  vero  dicitur  Neapolis  »>,  in  qua  puteus  est  ex 
quo  Dominus  aquam  a  muliere  Samaritana  petiit ; 
et  ibi  basilica  est  sancti  Joannis  Baptistse ;  et  ipse 
puteus  est  ante  cancellos  altaris;  et  situla  de  qua 
dicitur  Dominus  bibisse,  et  multi  cegri  ibi  veniimt 
et  sanantur. 
7.  Deinde  venimus  in  civitatem  Tiberiadem  in 


dimus  per  alia  loca  Samarix  et  Judxx  in  civitatem 
Sebastaeam  ^  in  qua  requiescit  Elisaeus  propheta,  De- 
scendentes  per  campestria,  [per]  civitates  vel  vicos 
Samaritanorum  et  plateas  unde  transivimus  [vidimus] 
venientes  Judseos  post  nos  cum  paleis,  vestigia  no- 
stra  *  incendentes,  tanta  est  illorum  exsecratio  8. 
Utique  Christianis  quidem  responsum  faciunt :  at 
cavent,  quod  ab  illis  emere  vis,  non  tangas  prius- 
quam  pretium  des  :  quod  si  tetigeris,  et  non  compa- 
raveris  *>  mpx  scandalizabuntur.  Nam  foris  in  vico 
habent  cum  domo  una  posita  ^  quod  ipsum  faciunt 
responsum.  Nummos  de  manu  tua  non  accipient,  * 
sed  tu  in  aquam  projicies  eos ;  et  denuntiant  tibi 


qua  sunt  thermse  salsae.  Hic  aqua  maris  illius  dulcis  p  quod  [non]  ingrediaris.  Tu  vero  noli  exspuere  ;  si 
est,  qnod  mare  circuit  millia  viii.  Deinde  venimus  in     autem  exspuens,  scandalizabuntur.  Sero  autem  pu- 


Caphamaum  in  domum  beati  Petri,  quse  est  in  ba- 
silica.  Inde  venientes  per  castra,  vel  vicos,  vel  civi- 
tates,  ad  duos  fontes  venimus,  scilicet  Jor  c  et  Dan, 
qui  in  unam  effluunt,  et  vocitatur  Jordanis.  Parvus 
ingreditur  mare,  et  pertransit  totum  maris  pelagus 
usqueadlittusmaris.  Revertentespost  nosvenimus  ad 
locum  ubi  Jordanis  egreditur  mare.  Et  in  ipso  loco 
transivimus  Jordanem,  et  venimus  m  civitatem  quae  vo- 
catur  Gaddera  ^  quse  et  Gabaon  dicitur,  In  ista  parte 
civitatis,  milliario  iii  ab  urbe,  sunt  aqux  calidae,  quae 
appeliantur  thermae  Eliae,  ubi  leprosi  mundantur,  Ibi 
est  xenodochiumj  delicias  de  publico  habens,  et  hora 

*  Id  est  hominis  proceri ;  talea  autem  pro  longitu-  f) 
djne,  vox  est  accepta  ex  vemacula  Italomm  lingua 
taglia,  Francis  taille, 

^  Samaria  urbs  mediterranea,  distat  a  mari  Tibe- 
riadis  duplo  longius  quam  ipse  mons  Thabor :  neque 
hsec,  sed  vicina  civitas  Sichar  postea  dicta  est  Nea- 
polis.  Cum  ergo  Joannis  iv  dicitur  :  Venit  Jesus  ad 
civitatem  Samariae  quae  dicitur  Sichar,  accipitur  Sa- 
maria,  non  pro  ipsa  civitate,  sed  pro  toto  eo  territo- 
rio,  cujus  caput  erat  Samaria. 

«  Ut  ad  hos  fontes  veniretur,  remetienda  erat  tota 
fere  Galilflea  superior,  per  spatium  horarum  circi- 
ter20. 

d  Gadaram  prope  lacum  Genezareth  novi :  Gabaon 
nnicum  sacree  Litterse  nominant  in  tribu  Benjamin 
prope  Jemsalem,  longe  a  dicto  lacu. 

•  Quinqiie  ut  summum  horarum  iter  est  Gadara 
Scythopoiim,  proinde  intam  brevispatio  non  potuit 
quis  multas  urbes  transisse. 


rificant  se  in  aqua  :  et  sic  ingrediuntur  in  vicumaut 
in  civitatem. 

9.  Deinde  venimus  in  locum  ubi  Dominus  de  quin^ 
que  panibus  et  duobus  piscibus  quinque  hominum 
millia  satiavit,  extra  mulieres  et  parviilos  :  extenta 
campania,  oliveta  et  palmeta.  Inde  venimus  adlocum 
ubi  baptizatus  est  Dominus.  In  illo  loco  fllii  Israel 
transiverunt  Jordanem,  etfiliiprophetammperdiderunt 
securim;  et  ex  ipso  loco  Elias  assumpius  est  in  coRlum. 
Ibique  mons  Hermoni  modicus,  qui  Icgitur  in  Psal- 
mo.Ad  pedes  montis  ipsius  ascendit  defluvio  nubes, 
et  hora  prima  oriente  sole  Hierosolymam  venit  *  su- 

f  Ut  Sebasta»am;  id  est  Samariam  veniatur,  nec 
unus  quidem  Judaeffi  iocus  attingendus  est:  ad  hanc 
autem  primum  venitur,  post  emensam  totam  regio- 
nem  Samaritanorum . 

g  Videtur  supponere  auctor  quod  totam  regionem 
iam  dictam  Judsei  tenerent,  et  quidem  tamjscmpu- 
losi  contra  Christiauos,  ut  sequitur. 

h  Comparare,  Italis  proprio  idiotisrao,  emere,  vulgo 
comprare,  unde  compra,  emptio. 

*  iEdipo  eget  hic  locus.  Suspicor  indicari  forum 
rerum  venalium,  extra  vicos  positum  pro  Christianis 
emere  volentibus,  ubi  illis  responsum  faciaut  Judaei, 
ne  eomm  ingressu  immundse  tiant  habitationes  suse. 
Sed  quis  talia  unquam  Judeeis  afQnxit  ? 

i  Non  ad  Jordanem  est  mons  Hermon ;  sed  alius 
major  in  Ccelesyria,  continuatus  cum  FJbano;  alius 
minor  in  Galilsea,  ad  torrentem  Cisson,  haud  longe 
a  Thaboraeo  monte  trans  torrentem  posito. 


903 


ANTONINI  PLACENTINI 


904 


per  basilicam  sancUe  Marise  ad  sanctam  Sophiam  *,  ^perGcitur;  inferior  vero  fugit  in  mare,  dicenie  Psal- 


quse  fuit  prsetorium  ubi  auditus  est  Dominus.  Super 
his  locis  desccndit  *  ros  sicut  pluvia,  et  colliguni  eum 
medici ;  et  in  ipso  coquuntur  omnes  confeciiones  per 
xenodochia:  nam  multi  languores  sanantur  ibi,  ubi 
cadit  ipse  ros.  Ipseest  ros  de  quo  canitur:  «  Sicutros 
Hermon  qui  descendit  in  Sion.  »  In  ipsa  npa  est  fons 
ubi  baptizavit  sanctus  Joannes.  Inde  usque  ad  Jorda- 
nem  millia  duo,  In  ipsa  valle  inventus  est  Elias,  quando 
corvtis  ^  ei  deferebat  panem  et  camem.  In  circuiti  au- 
tem  vallis  ipsius  multitudo  eranitarum. 

10.  Et  ibi  prope  est  civitas  quse  vocatur  Salamia- 
da  c,  ubi  remanseruni  duae  et  semis  iribus  Israel, 
priusquam  iransireni  Jordanem  :  in  quo  loco  sunt 
ihermse  ex  se  lavantes,   *  quae   vocahtur  Thermse 


misia :  Mare  vidit  et  fugit,  Jordanis  conversus  est  re- 
trorsum.  Tunc  omnes  Alexandrini  habeni  ibi*  navcs 
«  suas  cum  hominil)us,  habentes  calaihos  plenos 
aromaiibus  ei  balsamo:  ei  hora  qua  benedixenmt 
foniem  aniequam  incipiani  bapiizare,  funduni  illos 
calaihos  in  lluvium  ei  iolluni  aquam  benediciara,  et 
exinde  faciuni  aquam  aspersionis  in  suis  navibu$, 
aniequamexeaniad  navigandum.  Bapiismocoropleto, 
omnes  in  fluvium  pro  benediciione  descendimt,  in- 
duti  sindones ;  ei  alias  mulias  sindones  [iniingunt 
aquae],  quas  sibi  ad  sepulturas  servani.  Posi  ha»c 
omnia  perfecia,  siaiim  aqua  in  proprio  reverUiiir  al- 
veo  :  nam  unde  surgii  Jordanis  a  mare  Tiberiadis 
usque  ad  mare  Sabinarum  suni  millia  cxxx  ^. 


Moysis  :  ubi  eiiam  leprosi  mundaniur,  ei  ibi  est  dul-  B     i2.  Tn  ipsa  vero  ripa  Jordanis  esi  spelunca,  in  qua 

cissimus  aquse  fons,   cui  bibiiur  pro  caiarrho,  ei 

multos  sanai  languores.  Non  longe  a  mari  Salinarum, 

ad  quod  Jordanis  ingreditur.    Snbtus  est  Gomorrha 

ei  Sodoma,  ad  cujus  litius  biiumen  et  sulphur  coIU- 

giiur ;  in  quo  mari,  mense  Julio  et  Augusto  et  usque 

ad  medium  Septembris,  ioia  die  jacent  leprosi '  ei 

ad  vespenim  lavantur  in   ipsis  ihermis  :  et  ahquo- 

iies.  Dominus,  quem  vult,  mundai  :  nam  in  genera- 

litaie  esi  aliqua  primiiia.  In  quo  mari  nihil  vivifica- 

iur,  nec  ligna  ibi  naiani,  nec  paleae,  neque  homo; 

sed  quidquid  ibi  projectum  fuerii,  in  profundum  de- 

mergiiur.  De  Jordane  usque  ad  locum  in  quo  Mojses 

de  corpore  exivii,  suni  millia  viii.  Exinde  a  Segor, 

in  quibus  locis  sunt  multi  eremitx.  Vidimus  ibi  eip 

monumenium  Absalon  ^  filii  David. 

{\.  Venimus  [sic)  Theophania  juxia  Jordanem  :  ei 
ibi  fluni  mirabilia,  ubi  bapiizatus  est  Dominus,  in 
ipsa  nocte  :  ei  ibi  iumulus  cancellis  circumdaiur  :  et 
in  loco  ubi  redundat  aqua  in  alveum  suum,  posita 
esicrux  lignea.  Itur  in  aquam  ex  uiraque  parte  mar- 
moris.  In  vigilia  Theophaniae  grandes  fiunt  vigiliae  : 
pop ulus  infmitus ;  ei  qnaria  aut  quinta  vice  gallo  can- 
tante  fiuui  vigiliae.  Completis  maiuiinis  primo  dilu- 
culo  surgentes,  proceduni  minisiri  sub  divo  et  dia- 


coni,  tenentes  sacerdoiem.  Ter  descendit  sacerdos 
in  fluvium  ;  ci  hora  qua  coeperit  benedicere  aquam, 
mox  Jordanis '  cum  magno  rugiiu  reveriiiur  posi  se, 
ei  siat  aqua  superior  in  se  usque  dum  bapiismus 


suni  sepiem  cellulse  cum  sepiem  puellis,  *  qus  ibi 
infantulae  miiiuniur :  ei  cum  aliqua  ex  eis  mortua 
fuerii  in  ipsa  cellula  sepeUiur;  ei  alia  cellula  inci- 
ditur,  ei  alia  ibi  miiiitur  puella  ui  numerus  siei ;  et 
habeni  foris  qui  eis  cibaria  praeparei.  In  quo  loco 
cum  magno  iimore  ingressi  sumus  ad  oraiionem  ; 
nullius  ibi  faciem  vidimus.  In  ipso  loco  diciiur  esse 
sudarium  quod  fuii  super  capui  Jesu.  Non  multum 
longe  a  Jordane,  ubi  baptizatus  est  Dominus,  est  mona- 
sterium  sancti  Joannis  valde  magnum,  in  quo  sunt  xe- 
nodochia  duo.  In  isia  vero...  illa  ripa  Jordanis  inve- 
nimus  serpentes  de  quibus  iheriaca  coniicitur.  Inde 
venimus  ad  Jordanem. 

43.  De  Jordane  usque  ad  Jericho  millia  vi.  Jeri^ 
cho  autem  in  oculis  hominum  iia  videiur  esse  ui  pa- 
radisus,  a  ierraemoiu  muri  diruii;  domus  Raab  re- 
stat,  et  esi  xenodochium,  sed  ei  cubiculum,  de  quo 
exploraiores  deposuit,  oraiorium  esi  sanciae  Mariffi. 
Lapides  vero  illi  quos  levaveruni  filii  israel  de  Jor- 
dane,  non  ionge  a  civitaie  Jericho  positi  sunt  in  ba- 
silica  posi  altare ;  ei  anie  basilicam  est  campus  qoi 
dicitur  Ager  Domini :  '  in  quo  Dominus  manu  pro- 
pria  seminavii,  ferens  saium  triiici  iria  modia  qiiiet 
colligilur,  et  nunquam  seriiur,  sed  ex  se  profert  se- 
men.  CoIIigitur  a  mense  Februario,  ei  inde  commu- 
nicatur  in  Pascha.  Cum  collecium  fuerit,  aratur,  et 
iterum  cum  reliquis  messibus  coUigiiur. 

14.  At  vero  fons  aqiue  quem  indulcavit  Elissm 


•  De  sancta  Sophia  Constaniinopoliiana  forte  in-  D  occupaveruni  iribus  Ruben  ei  Gad  cum  dimidia  tribu 

j«  .__    •    ^tz ._;j   _^_»i ^i__     ^j    1 j_    ii'_  1  •«  »  !•••  •••     . 


audiverat  aliquid  scripior,  quod  inde  Hierosolymam 
transiulii. 

^  iniegri  diei  itinere  locus  bapiismi  distat  a  tor- 
renie  Cariih.  Esi  iamen  verisimile  saiis,  ad  locum 
memoria  abscondiii  quondam  ibi  EUae  celebrem  ali- 
quando  habiiasse  eremiias.  An  eiiam  quod  Elias, 
usqueadeo  iunc  abduciusa  noiitia  hominum,  ui  ne- 
cesse  habuerit  a  corvis  pasci^  eos  ibi  coUegerii,  vo- 
lens  posi  se  relinquere  monasiicae  vitae  successores, 
ui  diciiur  in  libro  de  Insiii.  monachorum  ?  Credai 
hoc  qui  poiesi  credere  Graecum  esse  auciorem,  qui 
in  voce  Carith  mysticam  hanc  signiUcaiionem  repe- 
rii,  quod  Elias  sedit  in  torrente  Carith,  qui  est  contra 
Jordanem  :  quia  in  Carith,  id  est,  in  Dei  charitate, 
eum  dividente  a  Jordane,  id  est  a  peccatorwn  descen- 
sione,  ex  tunc  semper  exsiitit. 

c  Toiam  re^onem  secundum  Jordanem,  <  uam 
Jonge  Quit  a  suis  foniibus  usque  ad  mare  Moriuam 


Manasse,  sed  nusquam  le^untur  invenisse  civitatem 
Salamiada  :  verum  Antonmi  imperatoris  Itinerarium 
Salaminiadam  habei  procul  inde,  inter  Ocoram  et 
Emissam  Coelesyriae  urbes. 

^  Econira  ex  lib.  II  Resum,  cap  18,  scimuspu- 
gnam  inier  exercitus  David  ei  Absalon  commissam 
esse  in  saltu  Ephraim  in  Galaadiiide,  haud  lonce  a 
mari  Tiberiadis,  ibique  occisum,  ei  sob  acervo  topi- 
dum  sepultum  Absalonem  esse. 

«  Diceres  mare  Mediterraneum,  per  auod  Alexan- 
drini  naviganies  siaiionem  capiunt  in  aliquo  Palesii* 
nae  poriu,  puia  Joppe,  confundi  a  scriptore  com 
mari  Moriuo,  nullam  cum  aliero  communicationem 
habenie;  adeo  ui  impossibile  sii  Alexandrinortim 
naves  ascendere  ad  locum  bapiismi  dominici. 

f  Abundai  hic  numerus  cenienarius,  nam  xxxsuf- 
ficcre  reipsa  paiei. 


905 


ITINERARIUM. 


906 


propheta,  irrigat  omnem  Jericho,  ubi  nascUur  vinum ^iam,  Colorvero  peirae,  quce  excisa  est  de  Golgotha 


potens  quod  febricitantibus  datur.  Ibi:  nascitur  dacty- 
lum  *  de  libra  :  ex  quibus  mecum  adduxi  in  pro- 
vinciam,  et  dedi  unum  doroino  Paterio  Tributio  pa- 
tricio.  Ibi  nasciiur  cedrus  de  cubitis  quadraginta,  et 
Tirga  fasioli  duos  pedes  longa.  Ibi  est  vitis  unde  in 
Ascensione  Domini  plenae  cistae  racemis  in  monte 
Oliveti  venales,  et  in  die  Pentecoste  mixtim  exinde 
plena  caiatha  proponuntur. 

15.  Exetlntes  de  Jericho  venimus  contra  Hieroso- 
lymam.  Non  longe  a  Jericho  est  illa  arbor  ubi  Zac- 
chseus  ascendit  ut  videret  Dominum  :  quae  arbor  in- 
fra  oratorium  inclusa  est,  et  per  tcctum  desuper 
sicca  videtur.  Igitur  exeuntes  de  Jericho,  venimus 
contra  occidentalem  i>  in  sinistra  manu  :  et  intra- 


non  dignoscitur  :  nam  petra  ipsa  ornata  est  auro  et 
gemmis ;  et  postmodum  de  ipsa  petra  factum  est  al- 
tare,  in  loco  ubi  crucifixus  est  Dominus.  Petra  vero 
monumenti  velut  \nolaris  est,  et  infinite  ornata  : 
virgis  ferreis  pendent  brachialia,  dextrocheria,  mu- 
rense,  monilia,  annuli  capitulares,  cingella,  baltei, 
coronae,  imperium  exauro  vel  gemmis,  et  ornamenta 
plurima.  Etipsum  monumentum  in  modnm  ecclesiae 
coopertum  ex  argento  :  et  ante  monumentum  altare 
positum. 

49.  A  monumento  usque  Golgotha  sunt  gressns 
octoginta.  Ab  una  parte  ascenditur  per  gradus,  unde 
Dominus  ascendit  ad  crucifigendum.  Nam  in  loco 
ubi  fuit  cruciflxus,  apparet  cruor  sanguinis.  £t  in 


vimus  villas  Sodomae  et  Gomorrhse  :  super  quam  6  ipso  latere  petrae  est  altare  patriarchse  Abraham,  in 


provinciam  semper  ascendit  nubes  cum  odore  sul- 
phureo.  Quod  dicunt  homines  de  uxore  Loth,  et 
quodlingendo  ab  animalibusminuatur,mendacium 
est :  sed  stat  in  statu  suo  in  quo  fuit. 

46.  Ascendcntes  de  montanis  Hierosoljrmorum 
Barrideum  c  ,  indeque  revertentes  ad  sinistram  ad 
oppidamontis  Oliveti,  venimus  in  Bethaniam  ad  mo- 
numentum  Lazari,  respicientes  valles  illas  et  per- 
ambulantes  monasteria  multa  et  mirabiliorum  loca, 
vidimus  clausam  muliitudinem  in  monte  virorum  et 
mulierum.  Et  rursum  in  monte  unde  Dominus  ascen- 
dit  ad  Patrem,  ubi  et  fudicare  veniet,  vidimus  mona- 
steria  copiosa  et  cellulam  ubi  incltisa  fuit  veljacet  in 
corpore  sancta  Pelagia,  et  in  ipso  monter^jacet  Jaco- 
bns  Zebedsei,  et  Gleophas  et  multa  sanctorum  cor- 
pora. 

17.  Descendentes  de  monte  Oliveti  venimus  in 
villam  Gethzemani,  in  loco  ubi  traditus  est  Domi- 
nus  :  in  quo  sunt  tria  accubita,  in  qmbus  ille  accu- 
buit,  et  nos  pro  benedictione  accubuimus  :  et  in  ipsa 
est  domus  sanctae  Mariae,  de  qua  eam  dicunt  ad  coe- 
los  fuisse  sublatam.  £t  in  ipsa  valle  Gethzemani 
ibidem  vocatur  vallis  Josaphat.  In  dextera  portse  est 
olivetum  et  ficulnea  in  qua  se  Judas  laqueo  suspen- 
dit,  hoc  est  ad  portam  Jerusalem,  cujus  talea  stat 
munita  perticis.  Portam  civitatis  (quse  cohaeret  portae 
Speciosse,  quee  fuit  templi,  cujus  liminare  et  tabula- 
tio  stat)  inclinanter  proni  in  terram  ingressi  sumus 


quo  ibat  offerre  Isaac,  quando  tentavit  eum  Domi- 
nus.  Ibi  et  Melchisedech  obtulit  sacrificium  Abrahae ; 
quando  revertebatur  cum  victoria  a  csede  ^  Ame- 
lech.  Tunc  ibidem  dedit  ei  Abraham  omnem  deci- 
mationem  in  hostias.  Juxta  ipsum  altare  est  crypta, 
ubi  ponis  aurem,  et  audis  flumina  aquarum ;  et  ja- 
ctas  *  pomum  aut  aliud  quod  natare  potest,  et  vadis 
ad  Siloa  fontem,  ubi  illud  recipies.  Intra  Siloa  et 
Golgotha  credo  est  milliarium  :  nam  Hierosolyma 
aquam  vivam  non  habet,  prseter  in  Siloa  fonte. 

20.  De  Golgotha  usque  ubi  inventa  est  crux  sunt 
gressus  l.  In  basilica  Gonstantini  cohaerente  circa 
monumentum  vel  Golgotha,  in  atrio  ipsius  basilicse, 
est  cubiculum  ubi  lignum  crucis  reconditum  est; 
quam  adoravimus  et  osculavimus.  Nam  et  titulum, 
qui  super  caput  ejus  positus  fuerat,  in  quo  scriptum 
est  Jesus  Nazarenus  Rex  Judaeorum,  tenui  in  manu 
et  osculatus  sum.  Lignum  crucis  de  nuce  est :  pro- 
cedente  vero  sancta  cruce  de  cubiculo  suo  apparet  * 
stella  in  coelo,  et  venit  super  locum  ubi  crux  residet, 
et  dum  adoratur  crux,  stat  super  eam  stella.  Et  affer- 
tur  oleum  ad  benedicendum  ampullis  onychinis.Hora 
vero  qua  tetigerit  lignum  crucis  ampullas  *,  mox 
ebullit  foras.  Revertente  cruce  in  locum  suum,  et 
stella  pariter  reveriitur,  et  post  reclusam  crucero 
non  apparet  stella.  Etiam  ibi  est  canna  et  spongia  de 
qulbus  legitur  in  Evangelio,  cum  qua  spongia  aquam 
bibimus  :  et  calix  onychinus  quem  benedixit  Domi- 


in  sanctam  civitatem,  in  qua  adoravimus  Domini  rw  nus  in  coena,  et  alise  multie  virtutes.  Species  beat» 

•  A/  K^  ••  **■  t  **  i  I* 


monumentum. 

i8.  Ipsuro  monumentum,  in  quo  corpus  Domini 
positum  fuit,  in  naturalem  excisum  est  petraro.  Lu- 
cernse  hjdria  quse  illo  tempore  ad  caput  ejus  posita 
faerat,  ibidem  ardet  diu  noctuque  :  ex  qua  benedi- 
ctionem  tulimus,  ct  recomposuimus  eam.  In  quo 
monumento  de  foris  miiiitur  terra,  et  ingredientes 
benedictionera  toilunt.  Lapis  vero  unde  clausum 
foit  monumentum  ipsum,  est  ante  illud  monumen- 

*  Si  sensus  est  dactylos  qui  ibi  nascuntur  unius 
libree  singulos  esse,  ceeteris  fabellis  eos  annumeres 
licet. 

i>  Imo  ad  meridionalem  plagam  respectu  Jericho 
sitflB  fuerunt  Sodoma  et  Gomorrha. 

c  Barrideum,  nomen  hactenus  ignotum  Terrae 

PATROL.   LXXII. 


Marise  in  superiori  loco,  et  zona  ipsius,  et  ligamen- 
tum  quo  in  capite  utebatur  :  et  ibi  sunt  septem 
cathedrae  marmorse  seniorum. 

24 .  Inde  ascendimus  in  turrim  David,  ubi  decan- 
lavit  Psalterium.  Magna  esi  valde  :  in  singulis  coe- 
naculis,  quse  quadrangula,  turris  est;  et  opus  scul- 
ptum,  non  habens  tectum,  in  qua  Ghristiani  pro  de- 
votione  ascendunt  ad  mansionem ;  et  circa  medium 
noctis  spatium  surgentes,  audiunt  voces  *  murmu- 

SanctiB  scriptoribus. 

d  Abraham  non  percussit  Amalec,  sed  Saul  :  vi- 
ctoria  autem  a  qua  revertebatur  Abraham  relata 
fuit  de  quinque  regibus  qui  victo  rege  Sodomorum 
et  sociis  ejus  nepotem  Loth  captivum  ducebant. 


^ 


907 


ANTONINI  PLACENTINl 


908 


rantium  deorsnm  in  vaile  Josaphat,  ad  loca  quee  ^  est  ibi  basilica  volubilis,  de  sub  qua  surgit  Siloa, 


respiciunt  contra  Sodomam  et  Gomorrham. 

22.  Deinde  venimus  in  basilicam  Sion,  ubi  sunt 
mirabilia  multa  :  inter  quae  est  quod  legilur  de  la- 
pide  angulari,  qui  reprobatus  est  ab  a^diOcantibus. 
Domino  enim  ingrediente  in  ipsam  ecclesiam,  quae 
fuit  domus  sancti  Jacobi,  invenit  lapidem  *  defor- 
mem,  in  medio  jacentem ;  tcnuitque  eum,  et  posuit 
in  angulo.  Quem  tenens  levas  et  ponis  aurem  in  ipso 
angulo*,  et  sonat  in  auribus  tuis  quasi  murmuratio 
multorum  hominufn.  In  ipsa  Ecclesia  est  columna, 
in  qua  tale  est  signum,  ut  dum  cam  quidam  amplexus 
fuisset,  in  ipsa  ei  pectus  adhajsit  et  apparent  in  ea 
palmse  et  digiti ;  ita  ut  inde  per  singulos  languores 
tollatur,  et  qui  circa  collum  habent,  sanantur.  In 


clausura  cancellorum ;  in  quibiis  pro  benedictione  in 
uno  lavantur  viri,  in  altero  vero  mulieres  :  in  quibus 
aquis  multa  ostenduntur,  imo  et  leprosi  mundantur. 
Et  ante  atrium  est  piscina  grandis,  manu  hominum 
munita,  in  qua  lavatur  populus  assidue  solis  certis 
horis  :  nam  ille  fons  irrigat  aqiias  multas,  quse  de- 
scendunt  per  valiem  Josaphat,  quse  et  Gethzemani, 
et  ingrediuntur  iu  Jordane  fluvio,  ubi  Jordanis  defi- 
cit  in  mare  Salinarum,  subtus  Sodomam  et  Gomor- 
rham. 

25.  Jpse  fons  Siloa  infra  civitatem  inclusus  est, 
quia  Eudoxia  ^  uxor  Justinianilimperatoris  addidit 
miu-os  in  civitate  Jerusalem,  et  ipsa  munivit  sepol- 
crum  et  basilicam  beati  Stephani,  et  ipsa  suiim  ha- 


ipsa  columna  est  cornu  illud  de  quo  reges  ungeban-B  bet  sepulcrum  juxta  sepulcrum  beati  Stephani;  et 


tur,  unde  et  David  in  regno  unctus  est.  Ibi  est  co- 
rona  spinea  de  qua  Dominus  coronatus  est,  et  lancea 
de  qua  in  latere  percussus  est,  et  lapides  multi,  cum 
quibus  fuit  lapidatus  Stephanus.  Ibi  columna  in  qua 
posita  fuit  crux  beati  Petri,  ubi  crucifixus  est  Ro- 
mce ;  ibi  et  calix  in  quo  post  resurrectionem  Domini 
missas  celebrarunt  apostoli ;  et  multa  alia  mirabilia 
quae  non  recolo.  Ibi  est  monasterium  puellarum  :  et 
ibi  vidi  testam  hominis  inclusam  in  ioculo  aureo 
ornato  gemmis  :  quam  dicunt  esse  caput  martyris 
Theodotae  ■  in  qua  multi  aquam  pro  benedictione 
bibunt,  et  ego  bibi. 

23.  De  Sion  usque  basilicAm  sanctde  Mariae,  ibi  est 
congregatio  magna  monachorum  ac  mulierum  mensae 
innumerabiles,  lecta  languentium  plus  quinque  millia*, 
ad  minus  tria,  Et  oravimus  in  pra^torio  ubi  auditus 
est  Dominus ;  et  in  eo  basilica  sanctae  Sophise.  Ante 
ruinas  temph  Salomonis  sub  platea  aqua  decurrit  a 
fonte  Siloe.  Secus  porticum  Salomonis  in  ipsa  basi- 
lica  est  sedcs  in  qua  sedit  Pilatus,  quando  audivit 
Dominum.  Petra  est  quadrangula  in  qua  reus  levaba- 
tur,  ut  ab  omnibus  audiretur  et  videretur.  In  ea  le- 
vatus  est  Dominus,  quando  auditus  est  a  Pilato,  ibi- 
que  illius  remansit  imago,  pedem  habens  modicum, 
pulchrum,  subtilem.  Natura  communis,  pulchra  fa- 
cies,  capillo  subannulato,  manus  formosa,  digiti 
longi,  quantum  imago  designat,  quse  illo  vivente  et 
pedibus  ambulante  *  picta  est,  et  posita  in  ipso  prae- 


infra  sepulcrum  sunt  gressus  xxvi,  et  beatus  Ste- 
phanus  requiescit  foris  portam  sagitt»  jaciu,  unaque 
modo  porta  ex  nomine  ipsius  martyris  vocatur,  et 
est  ad  viam  quae  respicit  ad  Occidentem,  qu®  des- 
cendit  ad  Joppem  et  Csesaream  Palcestinfie  vel  Dios- 
polis  civitatem,  quse  antiquitus  dicebatur  Azotus  «, 
in  qua  requiescit  sanctus  Georgius  martjrr.  In  ipsa 
via,  non  longe  astat  columna  marmorea,  in  qua 
Dominus  prius  ducebatur  ad  flagellandum  :  qus  * 
fugiens  levata  est  ad  nubes,  et  deposita  est  in  ipso 
loco;  et  in  tantum  verum  cognoscitnr  esse,  quia 
non  habet  basim  ubi  debet  esse  fundata,  sed  sic 
stat  super  terram  et  agitatur.  In  cigus  summitate 
Crux  ferrea  posita  est.  Et  rursus  per  scalam  ascen- 
ditur,  et  fiunt  ibi  luminaria  et  incensum,  et  dffimo- 
niaci  mundantur :  nam  et  in  ipsa  provincia  est  bea- 
tus  martyr  Georgius. 

26.  Itaque  exeuntes  ex  Siloa  fonte,  yenimus  in 
agrum  qui  comparatus  est  pretio  sanguinis  Domini, 
qui  vocatur  Haceldama,  id  est  Ager  sangtiinis,  in 
quo  sepeliuntur  omnes  peregrini.  Et  intra  ipsa  se- 
pulcra  sunt  cellulse  servorum  Dei,  ubi  fiunt  mults 
virtutes  :  et  per  loca  infra  ipsa  sepulcra  sunt  vineap 
et  poma. 

27.  Revertentes  in  civitatem,  venimus  ad  piscinam 
natatoriam,  quse  quinque  porticus  habet,  et  in  un« 
earum  est  basihca  sanct^e  Mariee,  ubi  multse  fiunt 
virtutes.  Ipsa  vero  piscina  modo  jactata  est  in  ster- 


torio.  Etiam  de  ipsa  petra  multce  fiunt  virtutes  :  tol- n  core,  et  ibi  lavantur  omnia  quce  necessaria  sunt.  Vi- 


lentes  mensuram  de  ipso  vestigio,  ligant  per  singu- 
los  langiiores  et  sanantur.  Et  ipsa  porta  omata  est 
ex  auro  et  argento. 

24.  Inde  venimus  ad  aram  ubi  fuit  antiquitus 
porta  civitatis  :  in  ipso  loco  sunt  aquse  putridoe,  in 
quas  missus  est  Jeremias  propheta.  Ab  arcu  illo  des- 
cendentibns  nobisadfontem  Siloa  per  gradus  multos, 

a  Variae  variis  diebus  Theodotffi  martyres  coluntur 
a  Graecis,  nec  faciie  est  divinare  utnun  harum  ali- 
quam  vel  aliam  diversam  intelligat  auctor. 

b  Nullam  hoc  nomine  uxorem  habuit  Justinianus, 
nec  Theodora,  quam  habuit,  Hierosolyraas  unquam 
venit;  sed  intelligenda  essct  Eudocia,  uxor  Theo- 
dosii  junioris,  de  cujus  in  Terra  Sancta  rebus  gestis 
et  sedificiis  sacris  licebit  multa  legere  apud  antiquos; 


dimus  et  in  uno  angulo  catenam  ferream  *,  cum  qaa 
se  illaqueavit  infelix  Judas.  Iterum  exeuntes  ad  por- 
tam  majorem,  venimus  ad  locum  in  quo  reqniescit 
beatus  Ysitius  ^  :  ibique  erogantur  panes  pauperi- 
bus,  quos  deputavit  beata  Helena. 

28.  Via  quae  ducit  ad  Bethleem  milliario  tertio  ab 
Jerusalem,  jacet  Rachel,  uxor  Jacob,  mater  scilicet 

uti  et  hoc,  quod  mortuo  conjuge  eodem  rerersa,  se- 
pulta  sit  in  ecclesia  sancti  Stephani. 

c  Ast  diversissimee  civitates  sunt  Diospolis  (alias 
Liddo  ac  Ramula)  et  Azotus;  heec  enim  ad  mare  sita 
est  in  finibus  Dan  ad  meridiem,  illa  vero  in  cjusdem 
tribus  finibus  Borealibus  mediterranea. 

d  Neque  Vsitium,  neque  Hesychium  sanctura  ali- 
quem  novi  de  quo  hic  locus  possit  intelligi. 


909 


ITINERARnJM. 


9i0 


Joseph  et  Benjamin,  quae  requiescit  in  finibus  Rama.  ^  pluvia  descendit,  postqaam  David  eos  maledixit ;  et 

In  medio  loco  in  media  via  aqua  surgit,  habens 

quasi  sextarios  septem,  unde  onmes  complent  sa- 

tietatem  bibendi,  et  nec  augetur  nec  minuitur,  et 

est  suavis  ad  bibendum ;  et  dicunt  quod  fugiens 

beata  Maria  in  iEgytum,  sederit  Ibi  cum  puero,  et 

sitiens  oravit,  et  continuo  aqua  emanavit;  et  ipso 

loco  modo  ecclesia  constructa  est. 

29.  Inde  usque  Bethleem  milliaria  iii.  Et  Bethleem 
est  locus  splendidissimus,  servi  Dei  multi.  Ibi  est 
spelunca  ubi  natus  est  Dominus,  et  pra^sepium  ex 
auro  et  argento  ornatum,  el  Jugiter  ibi  tiunt  lu- 
minaria,  os  vero  speluncie  angustmn.  Hieronymus 
presb)^er,  in  loquendo  peritus,  in  interpretatione 
clarus,  inter  cunctos  relator  couspicuus,  in  ipsius  ore 


nocturnis  horis  secreto  videntur  ibi  volvi  immundi 
spiritus,  tanquam  vellera  lanse  vel  undee  maris. 

32.  Deinde  viantes  ad  latus,  venimus  in  civitatem 
quse  dicitur  Heliopolis  ^,  in  loco  ubi  Sampson  for- 
tissimus  cum  maxilla  asini  mille  occidit  viros,  ea 
qua  maxilla  ipso  orante  aqua  prolluxit,  qui  fons  ns- 
que  in  hodiemum  diem  loca  illa  irrigat :  nam  in  loco 
ubi  surgit,  fuimus.  Deinde  venimus  inter  templum 
et  altare  ubi  occisus  est  Zacharias,  et  uKi  requies- 
cit.  Inde  venimus  ad  locum  ubi  Isaias  propheta  de 
lignea  serra  secatus  est.  Et  ipse  jacet  ibi  sub  quercu 
Rogeljuxta  aquarum  decursum;  et  ipsa  serra  pro 
testimonio  posita  est  ad  sanctum  Zachariam.  Et  inde 
venimus  ad  locum  ubi  Abacuc  propheta  prandium 


speluncae  petram  sculpsit,  et  ob  devotionem  Salvato-  B  ferebat  messoribus,  quando  cum  angelus  per  verti- 


ris  ibidem  sibi  monumentum  fecit.  Milliario  semis  de 
Bethleem  in  sub  urbe  David,  Jacet  David  :  sed  et  in- 
femtes  quos  occidit  Herodes,  ipso  in  loco  habent  se- 
pulcra,  etvidentur  eorum  sancta  ossa.  Ante  Bethleem 
€St  monastenum  muro  cinctum,  in  quo  mltitudo  est 
monachorum, 

30.  De  Bethleem  usque  ad  iiicem  Manibre  sunt 
millia  xxiii  ■ ;  in  quo  loco  requiescunt  Abraham, 
Isaac,  et  Jacob,  et  Sara,  et  simul  ossa  Joseph ;  et 
basilica  fiediiicata  est.  In  quadriporticu  atrium  in  me- 
dio  discoopertum ;  et  per  medium  cancellorum  ex 
uno  latere  intrant  Christiani,  ex  alio  Juda^i,  facien- 
tes  incensa  multa ;  nam  depositio  David  et  Jacob  ^ 
in  terra  illa,  die  primo  post  Natale  Domini  devotis- 
sime  ab  omnibus  celebratur,  ita  ut  ex  omni  terra, 
Judseorum  conveniat  innumerabilis  multitudo,  in- 
censa  ferentes  vel  luminaria,  et  dantes  munera  ac 
servientes  ibidem.  Iterum  revertentes  in  Jerusalem, 
descendimus  per  viam  quse  vadit  ad  Gazam  et  As- 
calon  miiha  xx. 

31.  De  Jenisalem  venimus  in  montem  Geiboe, 
ubi  occidit  David  gigantem  Goliat,  c,  et  ubi  mortuus 
est  Saul  et  filius  ejus  Jonathas.  Jacet  ibi  Goliat  in 
media  via,  ligneum  habens  ad  caput  acervum,  et 
super  eum  congeries  magna  petrarum,  ita  ut  a  xx 
miUibus  non  possis  invenire  lapidem  quem  movere 
possis,  quia  usus  est  talis.  Quoties  quis  iM  transit, 
temos  lapides  secum  defert,  et  eos  ibi  projicit ;  sed 


cem  tenens,  duxit  in  locum  ubi  Daniel  inter  leones 
orabat.  Et  ibi  siirgit  fons  iibi  Philippus  baptizavit 
Eunuchum.  In  ipsis  sunt  putei  quos  foderunt  Abra- 
ham  et  Isaac,  et  appellanint  Galumniam. 

33.  Inde  ingressi  sumus  Ascalon.  Ibidem  est  pu- 
teus  Pacis,  in  modum  theatri  factus,  in  quo  usque 
ad  aquam  descenditur  per  gradus ;  ubi  rcquiescunt 
tres  fratres  martyres  «.  Propria  quidem  habent  no- 
mina,  sed  vulgariter  ^Egyptii  vocantur.  MiiUario 
a  civitate,  Herapia  est,  civitas  Maxoni  Ascalonitse. 
Inde  venimus  in  civitatem  Axomates,  in  qua  requies- 
cit  sanctus  Victor  martyr  ^.  De  Mazona  venimus 
usque  Gazam  milliarium  :  Gaza  autem  civitas  splen- 
dida,  deliciosa,  homines  honestissimi,  omni  libe- 
ralitate  decori,  amatores  peregrinomm.  Inde  millia- 
rio  secundo  requiescit  sanctus  Hilarion  8. 

34.  Inde  veuimus  in  civitatem  Dunaal  ^,  in  caput 
eremi  qatB  vadit  ad  Sina  montem  :  in  qua  ex  rela- 
tione  episcopi  ipsius  civitatis,  unum  audivimus  mi- 
raculum,  quod  silere  non  oportet.  Puella  qusedam 
nobilissima  nomine  Maria,  cum  nupta  fuisset,  ipsa 
nocte  nuptus  sui  mortuus  est  sponsus  ejus;  ipsaque 
hanc  rem  patieuter  portavit,  et  infra  septimanam 
omnia  sua  distribuit  pauperibus.  Gelebrato  die  sep- 
timo,  nocte  ipsa  veste  sponsi  sublata,  inventa  non 
est :  de  qua  dictum  est  nobis  quia  esset  in  eremo 
trans  Jordanem,  inter  caiameta  vel  palmeta  ante 
nos  in  finibus  Segor,  in  mari  Salinarum  :  in  quibus 


et  nos  similiter  fecimus.  In  ipsos  montes  nec  ros  nec  J)  locis  invenimus  monasteria  xv  vel  xviii  puellarum. 


*  Expunctis  XX,  sufOciet  reliquisse  iii. 

b  De  David  ex  Menseis  constat.  Jacob  una  cum 
cffiteris  pro^enitoribus  Christi  festum  habet  Domi- 
nica  ante  Natalem  Domini,  sicut  ad  Ephemendes 
Grsecomoscas  docui. 

c  Lib.  I  Regum,  cap.  xvii,  Goliathi  csedem  descri- 
bit,  factam  in  valle  Terebinthi,  ubi  castrametatus 
erat  Saul  contra  Philistseos,  habentes  castra  sua  inter 
Sochot  Judae  et  Azeca  in  Finibus  Dommim,  quae 
omnia  loca  sunt  media  via  inter  Jerusalem  et  Joppe, 
a  montibus  Gelboe,  proctii  inde  ad  Euroboream  sitis, 
plus  quam  xx  leucis. 

^  A  valle  Terebinthi  usque  ad  civitatem  solis, 
cni  propinquus  est  fons  Sampsonis,  x  circiter  leucse 
extenduntur  versus  meridiem,  et  hinc  castera  satis 
commode  sequuntur,  nisi  quod  iterum  auctor  recur- 
rat  Hierosolymam,  propter  Zachariam  et  Isaiam. 


«  Menaea  ad  6  Aprilis  meminemnt  duomm  niar- 
tyrum  Ascalone  passorum,  post  factam  memoriam 
sanctffi  Platonidis,  quam  Baronius  in  hodiemo  Ro- 
mano  pro  viro  accipiens,  duobus  Ascalonitis  marty- 
ribus  Junxit. 

f  Neque   Victorem   martyrem,  qui  huc  spectare 

Sossit,  uUum  novi ;  necjue  Herapiam,  Axomatem, 
iazonam  civitates;  nisi  forte  ultima  est  M^juma, 
quee  Gazse  emporium  nominatar  a  sancto  Hieronymo 
iu  Vita  Hilarionis. 

8  Sancti  Hiiarionis  monasterium  septimo  a  Ma- 
Juma  miiliario,  id  est  duabus  ac  semileucis,  idem 
Hieronymus  constituit,  cui  certior  iides  adhibenda. 

^  Dunaal  urbs ,  et  quidem  episcopalis,  in  tota 
sacra  ac  profana  geo^raphia  nulla  est ;  uti  nec  Ea- 
latia  aUqua,  ad  introitum  eremi,  capite  seq.  nomi- 
nata. 


9ii  AiNTONlNI 

quee  Christiani  populabant ;  qusB  habebant  asellum 
qui  eis  cibaria  deferebat,  et  nutricbant  leonem  ter- 
ribilem  ad  videndum.  Cumque  appropinquassemus 
cellulse,  omnia  animalia  quse  erant  nobiscum  *  a  ru- 
gitu  illius  minxenint,  et  in  terram  corruerunt ;  et 
dicebatur  nobis  quod  ipsum  asellum  leo  ipse  guber- 
naret  in  pascuis  :  quem  offerebant  nobis  pro  centum 
solidis.  Sed  Pater  Antoninus  suscipere  noluit,  sed 
misit  in  Jerusalem  cito,  et  adduxit  eis  ternas  tu- 
nicas  et  oleum  ad  luminaria,  et  legumina  multa.  Et 
ipsae  nobis  dixerunt  de  virtutibus  MarisB,  c^jus  su- 
perius  mentionem  fecimus,  quse  ambulaverat  in  Hie- 
rosolyma,  sola  portans  legumina,  sportellas  plenas 
et  tunicas ;  quas  ei  cupiebant  auferre  ;  sed  nullus 
eam  invenire  potuit  *  attamen  de  iis  quae  secum 
duxit  de  eremo  nihil  reportavit  revertens.  Cujus  af- 
flictionem  vel  ploratum  nulla  ratione  consolari  po- 
tuimus ;  sed  tantum  seepius  dicebat  flens  :  Vse  mihi 
miserae  I  cigus  causa  me  dico  Christianam? 

35.  Proficiscentes  de  Eulatia  introivimus  eremum 
milliario  xx,  in  quo  est  castrum  ubi  est  xenodochium 
sancti  Gregorii,  in  quo  habent  transeuntes  vel  ere- 
mitae  refugium  vel  stipendia.  Inde  intrantes  interio- 
rem  eremum,  venimus  ad  locum  de  quo  dicitur  in 
psalmo,  Terra  frucUfera  in  salsugine  (id  est,  in  amari- 
tudine),  animalia  habitaniium  in  ea,  Et  ibi  vidimus 
homines  rasos,  fugientes  cum  camelis.  Nam  et  in 
Hierosolyma  vidimus  homines  ex  iEthiopia  habentes 
fissas  nares  *  et  aures,  caligulas  calceati,  et  per  digi- 
tos  in  pedes  annulos  missos.  Interrogavimus  quare 
sic,  et  dixerunt  :  quia  Trajanus  ^  imperator  si- 
gnum  hoc  nobis  reliquit. 

36.  Ambulantes  per  eremum  dies  vi,  camelis  no- 
bis  aquam  portantibus,  sextarium  mane  et  sextarium 
vespere  dabatur  per  hominem  quotidie  :  amare- 
scente  aqua  in  utribus  per  modum  fellis,  mittebatur 
in  eam  *  arenam,  et  dulcorabalur.  Famili»  autem  Sa- 

racenorum  et  uxores  eorum  venientes  de  eremo 

in  via  sedentes  deposita  sarcina,  petebant  panes  a 
transeuntibus ;  et  veniebant  viri  earum  de  interiori 
parte  eremi,  adducebantque  utres  cum  aqua  frigida, 
et  accipiebant  sibi  panes,  et  adducebant  restes  cum 
radicibus,  quarum  odor  suavissimus  super  aromata, 
et  dies  festos  suos  celebrabant.  Populus  autem  qui 
per  majorem  eremum  ingrediebatur  ad  explorandum 
numero  xii  *  millia  dc. 

37.  Perambulantes  eremum  octavo  die  venimus  ad 
montem  DominiHoreb;  et  inde  moventesutascendere- 
mus  montem  Sina,  ecce  multitiLdo  monachorum  ere- 
mitarum  cum  crucibus  psallentes  obviaverunt  nobis,  et 
prostrati  in  terram  adoraverunt :  simili  modo  et  nos 

•  Nullum  commodum  sensum  ex  ultima  hiyus 
capitis  parte  hactenus  elicere  potui  coiyectando ;  nec 
magni  refert,  quia  talis  Maria  nusquam  inter  san- 
ctas  nota  est. 

J>  Nihil  juns  Trajano  in  iEthiopes  fuit ,  neque 
bellum  cum  iis  :  scissae  igitur  ejus  jussu  aures  et 
liares  iEthiopum  pro  fabula  haberi  debent. 

0  Quid  si  pro  Bessa  lingua ,  legas  Persam  seu 
Persicam?  Nam  Bessi,  exiguus  olim  in  Thracia  po- 


PUCENTINI  9«  2 

^fedmus,  et  lacrymavimus,  Tunc  introduxeruut  nosin 
vallem  inter  Horeb  et  Sina  ad  cujus  montis  pedes  est 
fons  ubi  Moyses  adaquabat  oves,  quando  vidii  rubum 
ardentcm,  Qui  fons  est  inclusus  infra  monasterium,  in 
quo  sunt  tres  abbates  scientes  linguaSy  id  est  Grxcam, 
Latinam,  Syram,  jEgyptiacam  c  et  Bessam.  Indf 
venimus  ad  speluncam  ubi  absconditus  fuit  Elias  pro- 
pheta,  qtiando  fugit  Jezabel  mulierem  perfidam.  AnU 
ipsam  speluncam  surgit  fons  quiirrigat  ipsum  moniem, 
Inde  ascendimus  summum  cacumen  montis,in  quo 
est  oratorium  modicum,  habens  longitudinem  sex  pe- 
dum,  simlliter  et  latitudinem,  in  quo  manere  nullu5 
prsesumit ;  scd  orto  jam  die  ascendunt  monachi  de 
supradicto  monasterio,  et  celebrant  ibi  ofQcium:  in 
quo  loco  pro  devotione  multi  tondent  capillos  soos 

B  et  barbam ;  nam  et  ego  totondi  ibi  barbam  meam. 
38.  Mons  vero  Sina  petrosus  est,  raro  habet  ter- 
ram,  et  in  circuitu  ejus  cellulse  multse  servoromDei 
simiUter  et  in  Horeb,  et  in  parte  illius  montis  habent 
Saraceni  idolum  *  suum  marmoreum  positum,  can- 
didum  tanquam  nivem.  Ibi  etpermanet  sacerdos  eo- 
nim  ipsorum  indutus  dalmatica  et  paliio  lineo. 
Quando  venit  tempus  festivitatis  eorum,  percurrente 
luna  antequam  egrediatur  a  festo  ipsorum,  incipit 
marmor  illud  mutare  colorem ;  et  quando  ccepenmt 
adorare  idolum,  fit  marmor  illud  nigrura  tanquam 
pix ;  completo  tempore  festivitatis  eorum,  revertitur 
iterum  in  pristinum  colorem,  unde  valde  miratus 
sum. 

p  39.  Inter  Sina  et  Horeb  est  vallis  in  qua  certis 
temporibus  ros  de  coeio  [cadit],  quem  manna  appel- 
lant.  Et  coagulatur,  et  fit  tanquam  granum  masticis; 
et  habent  inde  plena  dolia,  et  dant  aliis  pro  benedi- 
ctione,  et  nobis  dederunt  sextarios  quinque  :  ex  quo 
et  perdite  bibunt,  et  nobis  dederunt  bibere.  Nam  et 
in  ipsis  montibus  leo  et  pardus  *,  caprese  et  burdo- 
nes  simul  pascunt :  et  ex  eis  nullns  Isditur  a  leone, 
propter  eremi  vastitatem.  Et  quia  jam  se  complebant 
dies  festi  Ismaelitarum,  prseco  exiit  ut  nullus  subsi- 
steret  per  eremum,  per  quam  ingressi  sumus ;  [sed] 
alii  per  ^gyptum,  alii  per  Arabiam  reverUrenturiii 
civitatem  sanctam. 

40.  De  monte  Sina  usque  in  Arabiee  civitatem  quff 
vocatur  Abela  <i,  sunt  mansiones  vii ;  in  Ai>ela  au- 

])  tem  descendentes  naves  de  India  cum  diversis  aro- 
matibus,  visum  est  nobis  per  ^gyptum  reverti.  Et 
venimus  in  civitatem  in  qua  pugnavit  Moyses  cum 
Amalech,  ubi  est  oratorium,  c^jus  altare  positum  est 
super  lapides  illos  quos  posuerunt  Moyse  orante.  In 
loco  ipso  est  civitas  munita  de  lateribus,  locus  steii- 
lis  valde  propter  aquas.  Ibi  occurrerunt  nobis  mulie- 

pulus,  et  eo  quo  hsec  composita  sunt  ffivo  sub  tali 
nomine  non  amplius  notus,  non  videntur  huc  po- 
tuisse  irrepere  per  aiiquem  ipsius  auctoris  errorem. 
^  Deberet  hsec  civitas  Abela  condpi  ad  mare 
Rtibrum,  haud  longe  a  Meoa ;  sed  nec  ibi  nec  alibi 
in  tota  Arabia  nomen  istud  apud  geographos  veteres 
novosquejreperitur  :;bene  autem  in  Mcuiianttide  et 
ad  lacuui  Genexareth,  vel  Abila  in  CoelesynA,  onde 
AbUina  Tetrai*chia  nomen  sumpsit. 


913 


ITINERARIUM. 


914 


res  cum  infantibus,  palmas  in  manibus  portantes,  et  ^  per  Clysma  antequam  commisceatur  cum  oleo :  nam 


ampullas  cum  rafano  oleo,  [quse]  prostratce  pedibus 
nostris  ungebant  plantas  nostras  et  capita  nostra, 
lingua  iEgyptiaca  psallentes  antipbonam  :  «  Benedi- 
cti  vos  a  Domino,  et  benedictus  adventus  vester, 
Hosanna  in  excelsis.  »  Ipsa  est  terra  Madian,  et  ipsi 
habitanies  in  ea  civitate.  Dicitur  autem  quiaex  fami- 
lia  Jethro,  soceri  Moysis,  descendunt  lviu  •  condo- 
mae,  militantes  in  pubiico  cum  uxoribus  suis,  anno- 
nam  et  vestes  accipientes  ex  iCgjpto. 

4i .  De  quibus  locis  venimus  Magdalo  b  et  Sochot 
et  ad  Lxx  pahnas  et  ad  xu  fontes  ;  et  apphcuimus 
ibi  per  duos  dies,  fatigati  per  tantum  laborem  et 
eremi  vastitatem.  In  quo  loco  est  castellum  raodicum 
quod  vocatur  c  Surandela,  et  est  infra  ipsum  castel- 


si  non  adulteraretur,  credo  quia  ipsam  virtutemsem* 
per  faceret  :  nam  liquor  ipsius  tenet  [odorem]  con- 
tinuo  per  duo  millia.  Infra  civitatem  ipsam  qusa  di- 
citur  Clysma,  intus  in  basilica  vidimus  loculos  Ugne- 
os  sanctorum  eremitarum  Patrum  xiv. 

43.  Et  inde  venimus  per  eremum  ad  speluncam 
beati  Pauli  eremitae  «,  quae  vocatur  Siracumba,  quia 
fons  ipsum  locum  irrigat.  Exinde  pergentes  veni- 
raus  ad  cataractas  Nih,  ubi  ascendit  aqua  ad  signum 
manus  hominis  facta,  et  habet  gradus  xii.  Ex  utra- 
que  parte  cataractarum  sunt  duae  civitates,  quas 
aedificasse  dicunt  iilias  *  Loth,  et  una  earum  dicitur 
Babylonia.  Inde  venimus  per  campos  Taneos  et  in 
Memphis  civitatem,  et  Antinoum,  in  qua  residebat 


lum  ecclesia  cum  xenodochio  propter  transeuntes.  B  Pharao  ex  qua  f  filii  Israel  exierunt.  In  ipsis  locis 
Inde  venimus  ad  locum  ubi  filii  Israel  transeuntes  mare     sunt  horrea  Joseph  xii  *  plena. 


Rubrum  castrametaii,  et  ibi  similiter  castellum  cum 
xenodochio,  et  in  hco  quo  exierunt  de  mari  est  orato- 
rium  Eliae,  Et  transeuntes  venimus  in  locum  ubi  in- 
traverunt  in  mare,  ubi  est  oratorium  Moysis.  Ibi 
est  civitas  parva  quse  appellatur  Clysma  d,  ubi  de  In- 
dia  naves  veniunt.  In  loco  ubi  transierunt  *  fulgur 
exit  de  pelago  majori  et  extenditur  in  multis  milU- 
bus,  quia  accessus  et  recessus  aquse  habetur.  Rece- 
dente  mari  apparet  onmis  submersio  Pharaonis,  et 
omnia  arma  in  marmora  mutata  videntur.  Ibi  acci- 
pimus  nuces  virides,  quse  de  India  venerunt,  quas 
de  paradiso  credunt  homines  esse ;  et  qui  ex  his  gu- 
staverit  *  sanatur. 

42.  Intus  autem  in  ipso  pelHgo  modica  est  insula, 
in  qua  est  petra  viva,  ubi  pendent  *  molles,  ut  car- 
uei,  in  modum  daciylorum,  qui  fundunt  unguentum 
quod  oleum  petrinum  vocant,  qood  pro  maxima  be- 
nedictione  toUitur.  Vas  inquo  portalur,  si  impletum 
fuerit,  et  volueris  rediterare  ad  tollendum,  jam  non 
eum  capit.  In  quo  loco  quanticumque  segroti  pertin- 
gere  possunt,  *  sananlur.  Quem  [liquorem]  toUentes 
pro  benedictione,  non  eum  permittunt  iterum  introire 


44.  In  Memphis  fuit  templum  quod  est  modo  ec- 
clesia,  cujus  una  porta  se  clausit  *  ante  Dominum 
nostrum,  quando  beata  Maria  cum  ipsofugit  iniCgy- 
ptum  ;  et  adhuc  uon  potest  aperiri.  Ibi  vidimus  pal- 
Uum  Uneum  in  quo  dicunt  illum  tempore  *  iUo  traQi^ 
isse,  et  idcirco  ibi  ejus  remansisse  vestigia  ques 
imago  ibi  singuUs  teraporibus  adoratur,  et  nos  ado- 
ravimus  *,  et  propter  splendorem  non  j)otuimus  in 
eam  intendere,  quiaquantnm  in  ipsam  intendis,  im- 
mutatur  ih  ocuHs  tuis. 

45.  Descendenies  periEgyptum,  venimus  in  civi- 
tatem  Alepi  g ,  ad  sanctum  Mennatum  ^  qui  multas 

p  virtutes  ibi  operatur.  Inde  per  stagnum  navigantes, 
Alexandriam  venimus.  In  ipso  stagno  vidi  multitu- 
dinem  crocodUorum.  Alexandria  civitas  est  pulchra, 
populus  levis,  sed  amatores  peregrinorum,  hsereses 
muUee.  Ibi  et  requiescit  Aihanasius,  ipsius  civitatis 
cpiscopus,  qui  contra  Arium  ipsius  civitatis  pre*- 
byterum  ha^reticum  pro  fide  Christi  certando,  multa 
pericula  mortis  susiinuit,  temporibus  Constantii 
[filii]  imperatoris  Constantini,  Helense  iilii.  Ibi- 
dem  requiescit  sanctus  Faustus  et  sanctus  Epima- 


»  Condoma  videtur  liic  scribi  pro  FamUia. 

i>  Ilic  iterum  loca  disparatissima  conjungere  vide- 
tur  auctor  :  necdum  enim  pervenerat  ad  Elim,  sex- 
tam  stationem  IsraeUtarum,  ubi  erant  lxx  palmse 
et  xii  fontes,  ut  dicitur  Exodi  xv,  cum  loquitur  de 
Magdalo  et  Socoth,  urbibus  iEgypti,  ad  quas  iidem  J) 
Israelitse  constiterunt  antequam  transirent  mare  Ru- 
brum. 

c  Novimus  ibi  desertum  Sur,  sed  casteUum  Suran- 
dela  nescio  unde  hic  scriptor  acceperit. 

<J  Clysma  praesidium  JEgypii  ad  raare  Rubrum 
Ptolomaio  est  hoc  circiter  loco  :  quare  correxi  nomen 
in  ms.  Tomac.  expressum  hic  et  infra  Dtsma,  quod 
nusquam  est. 

«  Speluncam  sancti  Pauii  ad  28  gradum  altitudi- 
nis  coUocat  Rosweidus  e  regione  Aniinoi :  ab  hac 
asque  ad  Nili  cataractas,  in  ^thiopia  sub  gradu  22 
sitas,  opus  est  itinere  leucarum  ut  minimum  cxx  ; 
hic  vero  scriptor  ad  Babylonem  eas  coUocat,  longe 
infra  Antinoum  leucis  circiter  xl  ;  deinde  cseiera 
omnia  loca  iEgypti  quae  nominat  sicpermiscet,  nulio 
servato  situs  eorum  ordine,  ut  palamfaciatiEgyptum 
nunquam  a  se  conspectam ;  sed  civitatum  nomina  in 
cbartam  conjecta,  pront  alibi  lecta  se  memoriffi  of- 


ferebant.  Mox  enim  per  campos  Taneos  venisse  se 
dicit  Memphim  et  Aniinouin :  atqui  jam  in  ^thiopia 
aut  saltem  superiori  ^gypto  eramus,  unde  descen- 
denti  occorrisset  Antinous,  tunc  Memphis,  ac  deni- 
que  in  infima  iEgypto  Tanis. 

f  Pharaones  iEgypii  reges  Memphi  aut  Babylone 
habilabant,  longe  infra  Antinoum,  quam  Hadnanus 
imperator  sedificavit.  FUii  auiem  Israel  egressi  sunt 
de  ea  quae  sibi  concessa  fuerat  terra  Gessen,  inter 
.Egyptum  et  Syriam. 

g  Quo  iterum  rapimur  ?  AlepUin,  antiquis  dicta 
Hierapolis,  urbs  Syriae  et  quidem  regia  est ;  hinc 
vero  Alexandriam,  Syrice  ejusdem  urbem  mariiimam, 
iter,  sed  terrestre  est,  leucarum  circiter  xviu.  Hanc 
vero  noster  homo  confundit  cum  Alexandria  iCf;ypti, 
tanium  dissita  quanta  est  latitudo  totius  Syriae  atque 
iEgypti. 

^  Sanctus  Menas  martyr,  qui  colitur  1 1  Novem- 
bris,  iEgyptius  quidem  patria  fuit,  sed  Cothyflei  in 
Phrygia  passus.  Alius  vero  hujus  nomtnis  martyr, 
Alexandria;  in  iEgypto  decollatus,  cum  sociis  Her- 
mogene  et  Kugrapno,  corporibus  mari  mersis,  alla- 
tus  est  Byzautium,  ibique  celeberrimum  cultum  ha- 
betlODecembhs. 


91 


ANTOMiNI  PLACEiNTfiNI  ITLNERAHILM. 


016 


chus,et  sanctusAntonius  velsanctus  Maunis  a  et  alia  A  tates,  hoc  est,  Arissam,  Aristolam,  Piphaniam  ^" ,  ve- 


multa  sanctorum  corpora. 

46.  Iterum  venimus  Hierosolymam,  ubi  ego  aegro- 
tus  per  multum  tempus  jacui,  usque  dum  vidi  per 
visionem  sanctum  Antonium  et  beatam  Euphemiam, 
qui  me  pariter  sanaverunt.  Egressi  de  Hierosol^ma 
venimus  Joppen,  ubi  jacet  saucla  Thabita,  qus*  dici- 
tur  Dorcas.  Deinde  Caesaream  Philippi  b,  qu®  Tur- 
ris  Stratonis,  quee  et  Cfesarea  Palestinae  vocatur,  in 
qua  requiescit  sanctus  Pamphilus,  et  sanctus  Proco- 
pius,  et  sanctus  Comelius,  ex  ciyus  lecto  benedictio- 
nem  tulimus.  Inde  per  Galileeam  ascendimus,  et  ve- 
nimus  Damascum,  ubi  est  monasterium  ubi  sanctus 
Paulus  conversus  est,  in  vico  qui  vocatur  Rectus, 
ubi  multffi  virtutes  fmnt.  Deinde  Hehopolim ;  et  inde 


nimus  in  civitatem  splendidissimam  Apamiam,  in 
qua  est  omuis  nobilitas  SjTorum. 

47.  Inde  exeuntes  venimus  Antiochiam  megorem, 
in  qua  requiescit  sanctus  Babylas  episcopus  et  tres 
parvuli,  et  saucta  Justiua,  et  Julianus,  et  fratres  Bia- 
chabapi,  hoc  est  septem  sepulcra  ;  et  super  uuius- 
cujusque  sepulcrum  scriptae  sunt  passiones  eorum. 
Exinde  descendimus  Mesopotamiam ,  in  civitatem 
Chalcidam.  Inde  venimus  Carram,  ubi  natus  fuit  Ab- 
rahamr.  Et  inde  venimus  in  civitatem  Barbarissum, 
ubi  requiescit  sanctus  Bacchus  <i  frater  sancti  Sergii. 
Inde  venimus  in  civitatem  Sui^am  per  quam  mediam 
descendit  Euphrates,  qui  ibidem  i>er  pontem  transi- 
tur.  rh  ipsa  civitate  passi  sunt  sanctus  Bacchus  et 


venimus  Emissam,  ubi  est  caput  sancti  Joannis  Ba-  B  sanctus  Sergius,  qui  requiescit  in  civiUte  Tyro. 
ptistse  in  dolio  vitreo  :  et  nos  ibidem  ipsum  vidi-         48 .  Inde  tanta  alia  vidimus  loca,  in  miraculis  po- 
mus  et  adoravimus.  Et  inde  transeuntes  per  civi-     sita,  reversi  post  nos  per  multa  castella,  per  plateas, 


»  Quomodo  supra  per  loca,  ita  nunc  per  corpora 
sanctorum  evagatur  auctor.  Sanctus  Faustus,  diaco- 
nus  sancti  Dionysii  episcopi  Alexandrini,  vere  huc 
spectatet  colitur  19  Novembris,  passus  siib  Diocle- 
tnlM>»  Sanctus  Epimachus,  passus  quidem  Alexan- 
drHB  etiam  est,  sed  corpus  Romam  translatum,  uti 
10  Maii  diximus,  in  medio  relinquentcs  veteremne 
an  novam  Romam,  id  est  Constantinopolim,»opor- 
teat  intelligere.  Sancti  Antonii  corpus  sub  Justiniano 
repertum  translatumque  Alexandriam,  sub  Heraclio 
aUatum  est  Constantinopolim,  atque  inde  in  Vien- 
nensem  Gallise  dioecesim  sseculo  x  sub  Lothario  U. 
Pro  sancto  Mauro,  iEgyptiis  ignoto,  legendus  forsi- 
tan  sanctus  Macarius  Alexandrinus  sancto  Antonio 
sub  disjunctione  junctus  utpote  ejusdem  professio- 
nis  cum  eo. 

^  Medio  aevo,  cum  jam  Cffisarea  Philippi  diceretur 
Paneas,  et  extra  Palsestinam  non  alia  quam  Cwsarea 
Cappadociffi  nosceretur,  confusam  fuisse  nomencla- 
turam  hujus  urbis,  patet  etiam  ex  Joanne  Phoca, 
gui  hanc  ipsam  Palaestinae  Caesaream  cognominavit 
Philippi. 

c  Videntur  haec  nomina  sic  restitui  posse,  ut  pro 
Arissa,  Larissa  ;  pro  Aristola,  Arethusa  ;  pro  Pipha- 
nia,  Epiphania,  legantur,  civitates  Syrise,  sicut  et 
Emesa  inter  Heliopolim  et  Apameam.  Ita  tamen  haec 
loca  vicina  inter  se  sunt,  ut  recto  itinere  non  occur- 
rant,  sed  grandi  utrinque  excursu  opus  sit. 

d  Bacchus  et  Sergius,  iide  non  sanguine  fmtres, 
sub  Maximiano  in  Armenia  passi,  coluntur  7  Octo- 
bris.  Ex  his  Bachus  secundum  Latina  acta  apud 
Mombritium,  Barbarysi  capite  plexus  dicitur  :  haec 
autem  videturesse  Arabissus,  sub  metropoli  Melitena, 
haud  longe  a  Comana  Cappadocia ;  nec  ita  longe, 
interjecloTauro  monte,  in  provincia  Euphratesia  est 
Sergiopolis,  a  sancti  Sergii  cultu  et  coipore  nomen 
adepta. 

mc  vero  adductus  quidem  est  in  castellum  Suro- 
rum,  quo  nomine  Sura  ad  Euphratem  intelligitur, 
inter  Clialcidem  et  Carram,  sed  denique  marlyrium 
cousummavit  in  Castello  Chuzaphata,  quod  ab  eo 
deinde  creditur  nomen  Sergiopolis  recepisse.  Itaque 
heec  quidcm  omnia  male  consuta  sunt,  ex  male  in- 
tellectis  sanctorum  istorum  Actis  :  indicant  autem 
magnam  ignorantiam  auctoris,  qui  ex  Carra  Meso- 
potamiee  in  Arabissum  Armenise  descendens,  spatio 
teucarum  circiter  c,  rursum  ab  Arabisso  revolat  Su- 
ram,  pari  omnino  intervallo  :  nam  Carra  et  Sura  sa- 
tis  vicinse  urbes  sunt.  Deinde  nescio  quid  infert  de 
Tyro  Phoeniciae  urbe,  tantumdem  distante  ab  urbe 
Sura  occidentem  versus,  quantum  ab  eadem  Sura 
distat  Arabissus  ad  septentnonem.  Ms.  Tornacense, 
cujus  sohus  integrum  ecgraphum  habeo,  sanctum 


Gcorgium  perpetuo  appellat  pro  Sergio.  Sed  hunc 
errorera  libenter  excusavero,  propter  utriusque  no- 
niinis  inter  se  facilliine  commutabiiis  afOnitatem. 

%  Ignosce,  leclor,  quod  post  auctorem  adeo  gravem, 
pium,  elegantem,  qualis  est  Joannes  Phocas,  volue- 
rim  te  fatigare  inconcinna  hac  Placcntini  scripioris 
balbutie,  nuUo  stylo,  nulio  ordine ;  nuUa  verisirailito- 
dinis  cura  conjungentis  vera  falsis,  aflinia  disparatis. 
Oportuit  ntrumque  integre  legendum  exhiLere,  ut 
si  cui  fuerit  hactenus  suspectus  Phocas,  quia  a  me 
laudatus ;  non  suspectus  Antoninus,  quia  sibi  favens ; 
is  nunc  coUato  inter  se  utroque,  non  mihi  scd  oculis 
suis  atque  judicio  credat.  Credet  certe,  cui  tam  va- 
cuus  a  prsejudiciis  erit  animus,  ut  de  Antonino  dubi- 

r  tare  possit.  Potuit  R.  P.  Fr.  Jeseph  Ignatius  a  sancto 
Antonio,  Carmelita  diflealceatus  Gallobelga,  ex  iUu- 
strissima  familia  Toparcharum  de  Rebec  oriundas, 
laudatusque  in  prastat.  ad  tom.  XII  Spicilegii  Ache- 
riani,  velut  longe  eruditissimus  et  antiquarumrenim 
peritissimus  :  qui  ante  hos  novem  annos  Lstud  qua- 
lecunque  Itinerarium  sua  manu  transcriptum  Tor- 
naco  misit,  quserens  quid  tandem  de  auctore  senti- 
rem,  qui  ipsius  judicio  neque  posset  fuisse  tam  anti- 
quus,  quam  prcefert  sancti  Antonini  martyris  Pla- 
centini  titulus ;  neque  videretur  esse  tam  novus, 
quam  suggerebat  tertia  quartave  a  principia  linea, 
ubi  legebatur :  Antoninus  in  quibus  locis  per  regnum 
conatus  est  ire,  intelligendo  regnum  Neapolitanum, 
per  quod  ab  urbe  Placcntina  usque  ad  extremam 
Italiam  iter  alioqui  erat  ituro  in  Orientem.  Regnutn 
enim,  aiebat,  hoc  sensu  sumitjr  pro  magna  Grsecia, 
seu  reliqua  post  Romam  ItaUa ;  et  sic  primum  appel- 
lari  coepit  saeculo  xii ;  necesse  est  autem  uno  ut  mi- 

*.  nimum  sa>culo  citius  scriptum  Itinerarium  fuisse, 

*^  cum  nulla  mentio  uspiam  hat  Latinorum  quiin  Syria 
eo  tempore  essent,  vel  antea  aUquando  fuissent,  nul- 
la  etiam  alicujus  in  Carmelo  monasterii. 

Respondi  ego,  idemqne  nunc  censeo,  decimi  v.pI 
undecuni  saeculi  scriptum  istud  videri,  tum  ex  styii 
barbarie,  tum  cx  aliis  adjunctis ;  sed  pseudepigra- 
phum  :  idque  non  tantum  quia  se  Antonini  marty- 
ris  socium  facit,  et  illum  qui  miles  fuit  transfonnat 
in  presbyterum  vel  monachum  Patrem  Antoninum 
appellandocap.  34;  sed  maximequia  se  dicitsocium 
itineris,  quod  nonpotuit  nisi  somnians  fecisse  :  quo 
fit  ut  taceat  de  celebrioribus  quae  in  Terra  Sancta 
aiitiquitus  fuerunt,  et  tunc  adhuc  erant,  monasteriis, 
puta  Sabic,  Charitonis,  Euthymii,  Gerasimi,  Theo- 
dosii,  Calamonis,  Chozebes  ;  de  aUis  vero  non  nisi 
incerta  qusedam  et  saepe  faoulosa  percurrens,  nihil 
nos  docerc  possit  circa  statum  monasticiiminOnente, 
pro  iUo  quo  vixit  et  scripsit  sseculo,  quantumcunqne 
dilato. 


017  FLORIANl  EPISTOLA  AD  S.VNCTUM  NICETIUM.  918 

vicos,  villas,  vel  civitatns.  Fatigati  ex  tam  longo  iti-  4  fecit,  vel  quae  aute  terupus  incarnationis  suae  olim 
nere  coBpimus  iter  carpere  transeuntes  mare,  et  ve-  per  patriarchas  et  prophetas  suos  fecerat ;  viventes, 
uimus  in  Italiam,  adjuvante  Domino  Jesu  Christo,  ovantes,  venimus  Placentiara  civitatera  nostram,  po- 
pro  cujus  amore  abhoclocoegressi  pervidereivimus  sitam  super  fluvium  qui  dicitur  [Padus]  infra  jam  di- 
ianta  ejus  mirahilia  quse  ipse  inter  homines  hahitans     ctam  Italiam. 


FLORIANUS, 

ABBAS  ROMANI  MONASTERII. 


FLORIANI,    ROMANI    MONASTERII    ABBATIS, 

mu  4D  WTii  mm. 


Domino  suo  Nicetio  papse,  Florianus  ex  monaste-  |v 
rio  Romano  [A/.,  Remano]. 

Benedicitur  una  Trinitas,  Deus  noster,  qui  vos 
pontificalibus  meritis  pontiticali  locavit  in  vertice,  ut 
non  beatitatem  dignitas,  sed  beatitudo  prsecederet 
dignitatem.  Nec  immerito  :  cum  abineunte  pueritia 
dominicis  militaveris  in  castris,  ut  illuc  tutius  et 
validius  discretis,  quibus  jaculis  intelligibilis  ille 
prostemitur  Amalech,  scilicet  quando  et  ipse  victor 
es  noraine.  Sic  enim  estis  Deo  prsesule  in  statutis 
coenobialibus  eruditi,  ut  per  mare  sceculi  sine  sfiecula- 
ribus  fluctibus  inoffenso  vestigio  transiretis,  et  tri- 
umphalem  hymnum  cum  Moyse  merito  concinen- 
tes :  Cantemm  Bomino,  gloriose  enim  honorificatus  est ; 
equum  et  ascensorem  projecit  in  mare.  Sic  individuus 
comes  Elise,  ut  nequaquam  deserens  altiora,  quoC 
humilitate  conscenderas,  unde  cum  apostolisin  mon- 
tem  glorificatum  aspiceres  Dominura  Salvatorem. 
Quia  igitur  tantfe  sanctimonise  vestrae  prffirogativae 
snflFultat,  qufleso  ut  pro  rae,  qui  irapetrastis  oretis. 
Quoniam  Deus  praescius  futurorum ,  qui  fecit 
quaR  ventura  sunt,  sciens  me  sanctorum  solatio 
indigere  vivorum,  ut  bonus  Dominus  prceparavit 
auxilia. 

Vide  ergo  quantis  adjutoribus  uteris,  cum  pro  me 
coeperis  obsecrare  sanctoe  meraorise  dorainum  Enno- 
dium  pontificem  Ticinensis  Ecclesice,  qui  generosi 
sanguinis  nobilitatera  humilitate  prsevexit  ad  glo- 
riam,  ut  in  coelestis  patriae  senatu  fieret  et  ibi  sena- 
tor,  cujus  incomparabilera  doctrinae  facundiani  non 
solum  testatur  Occidens,  sed  et  Oriens  instructa  mi-  *^ 
ratur.  Nestorii  fulmen,  Eutychis  exstinctor,  glorio- 
sam  dominam  meam  inviolabilemque  Mariara  Chri- 
stotocon  et  Theotocon,  apostolica  auctoritate  perdo- 
cuit.  Ipse  ergo  raeus  est  pater  ex  lavacro,  quem 
credo  apud  setemum  Patrem  per  Filium  intervenire^ 


pro  filio.  Sed  et  coronae  vestrse  soeium  beatse  memo- 
rise  dominum  Caesarium  Arelatensem  episcopnm, 
qui  vixit  inter  barbaros  pius,  inter  bella  pacatos, 
pater  orphanorum,  pastor  egentium,  qui  tanti  cen- 
sus  effusione  nil  perdidit,  catholice  regulam  discipli- 
niB  dictis  factisque  demonstrans.  Ipse  igitur  mihi 
Latinis  eleraentis  iraposuit  alpllld>etum,  sed  et  hunc 
pro  famulo  discipuloque  suo  impetrare  confido.  Addo 
tertium,  iraparem  quidem  dignitate,  sed  meritis  cose- 
qualem  sanctsememoriseTheodatura  abbatera  meum, 
et  archiraandritam,  sseculi  hujus  inimicura,  cui  cru- 
cifixus  est  niundus,  teraplura  vere  dignissimura  Tri- 
nitatis,  plenura  reverentiae  Christianitatis,  ex  placida 
bonitate  mitissiraum,  jejuniis  castigatum,  orationi- 
bus  refectum,  puritate  raundissiraimi,  qui  raihi  sa- 
cras  exposuit  Scripturas,  et  flores  tenerse  lanuginis 
ipse  suscepit ;  qui  pro  fiiio  et  discipulo,  successore- 
que  suo,  licet  indigno,  non  arabigo  quod  laus  [Forte, 
leetusj  exoret.  Vincunt  ergo,  Doraine  rai,  tanti  justi 
orationem  peccatorura.  Igitur  quia  conversatio  ves- 
tra  in  coelis  est,  sicut  dicit  Apostolus  :  Vestra  autem 
conversatio  in  ccelis  est,  orate  cura  his,  ei  rogate  illum 
meum  sacratissimum  confessorem  Ambrosium,  qua- 
tenus  rae  ut  peculiarera  famulum  tueatur,  ut  pro- 
prium  civem  foveat,  ut  farailiarera  aluranura  eruat : 
qui  apud  Dominum  Jesum  quod  oraverit  exorabit. 
Quocirca  salutationis  obsequium  famulanter  insinu- 
ans,  precor  ut  pro  beatissimo  viro,  doraino  meo  Da- 
tio  episcopo  fratre  vestro,  semper  oretis.  iEquum  est 
enim  ut  pro  eo,  queni  monasterii  septa  sacrarunt 
successorem,  etiam  confessorum  successor  egregius 
beatonim,exorare  non  desinas.  Et  hoc  si  dignum  du- 
citis  supplicarausut  Beatitudinis  vestrae  sospitati  par- 
vitatem  nostram  faciatis,  sicutpetimus,  successorem 
[Forte,  certiorem]. 


ANONYMUS. 


ANONYMI 

AD  EnSEBIlNlil  GHBONICOtl  iPPENMX. 

(Hxc  appendix  inter  opera  Eusebii  Pamphili  opportuniorem  locum  obtirikbit.) 

SiGGULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


SYNTAGMA 

Decretomm,  prcecepHonum  ac  editorum  prcecipuorum 
quibus  sive  imperatores,  sive  reges  sese  rebus  eccle- 
siasticis  ingesserunt. 


I. 


JUSTIMANUS IMPERATOR 


NOTITIA  EX  GAVE. 


Fl.  Justinianus,  genie  lUyricus,  Sabbalii  et  Bigli-  ^  quente  anno  synodus  Gonstantinopoliiana  itidem  fe- 

nizaB  filius,  Tauresii,  hodie  Achriduntis  in  Dardania  cit.  Anno  553,  concilium  oecumenicuinConstantino- 

natus  est  anno  483.  Avunculum  habuit  Justinum  Au-  poli  habendum  indixit :  in  quo  a  Patribus,  nt  tria 

gustum,  a  quo  in  Castello  Bederiano  summa  cura  Capitula  damnarentur  postulavit  et  obtinuit  [Evagr, 

educatus  est,  et  in  filium  adoptatus.  Nondum  impe-  1.  iv,  c.  39).  Anno  563,  fatiscentibus  cum  corpore 

rator  Theodoram  ortu  Cjpriam  uxorem  duxit,  femi-  animi  viribus,  ab  hsereticis  quibusdam  delusus,  edi- 

nam  insolentem  et  Eutychianse  heeresi  perdite  addi-  ctum  condidit,  quo  Christi  corpus  pari  modo  ante  ac 

ctam.  Anno  519,  a  Justino  imperatore  magister  mi-  post  resurrectionem  corruptionis  et  naturaliumaffe* 

litum  factusest,  et  in  Orientem  cum  exercitu  missus,  ctionum  expers  fuisse  docuit ;  utque  sententis  sua 

rem  contra  Persas  bene  gessit.  Anno  52  i,  consula-  omnes  episcopi  subscriberent,  mandavit.  Episcopos 

tum  obiit ;  mox  patricius,  deinde  nobilissimus  ;  ac  Orientales  ad  Anastasii  Antiocheni  sententiam  pro- 

tandem  anno  527,  Kalendis  Aprilibus,  Augustus  re-  vocantes  gravissime  afOixit ;  ipsumvero  Anastasium 

nuntiatus,  cum  avunculo  regnare  coepit ;  quo  defun-  et  Eutychium  patriarcham  ConstaniinopoUtanuni 

cto  Kalendis  Angusti  ejusdem  anni,  imperium  dein-  constanter  reluctantes  sedibus  suis  exturbavit,  et  in 

ceps  solus  tenuit.  Anno  528,  edictum  promulgavit,  exsiUum  deportai'i  jussit.  Higusmodi  deliriis  inten- 
quo  Nestorianos  et  Eutychianos,  tanquam  hsereticos  6  tus,  rebus  humanis  exemptus  est  anno  565,  die  U 

poenis  civilibus  multandos  decrevit,  eodem  postquin-  Novembris,  dierum,  gloria?,  et  triumphorum  satar. 

quennium  renovato.  Anno54i,Origenemipseedicto  Non  deerant  oUm,  nec  desunt  hodie,  quiin  sacra- 

damnavit,  et  habita  mox  sub  Menna  synodo  Con-  tissimum  principem,  non  minus  docirinay  pietat«, 

stantinopoU,  iUum  cum  sectatoribus  anathemate  per-  quam  potentia  et  rerum  gestarum  gloria  danun,  to- 

rMtiendam  cnravit.  Anno  545 ,  edita  constitutio-  ta  calumniarum  et  conviciorum  plausira  exonerant. 

ne,  tria  Capilxda  damnavit,  quod  et  exeunle  se-  NemQverounquaminiquioricensura,eiin?ereciiiidia 


9*21 


JUSTINIANI  NOVELLiE  SELECTiE.  NOVELLA  III. 


922 


longe  infra  suinini  priucipis  sortem,  in  augustissimos  ^  memoria  veneratione  digna  censetur,  cigus  fidei  re* 


Justiniani  tnanes  debacchatus  est,  quam  cardinalis 
Baronius  *,  omnes  in  hoc  eloquentifle  nervos  inten- 
dens,  ut  ex  imperatore  non  hominem,  sed  diabolum 
nobis  exhiberel.  Ut  fidem  faciam»  queedam  lectori  ob 
oculos  ponam.  «  Fuit,  inquit,  homopenitus  illitera- 
tus ;  adeo  ut  nec  alphabetum  aliquando  didicisset. 
Sacrilegus  imperator,  qui  non  levem  persecutionem 
excitavit,  furore  percitus,  mente  dimotus,  corruptus 
maligno  spiritu,  agitatus  a  Satana,  quique  omnem 
in  Ecclesia  dissolvit  ordinem,  fecitque  ex  regno  coelo- 
rum  ergastulum  inferorum  (Annal.  ad  an.  55 i,  num. 
3,  4 ;  528,  nwn.  20 ;  553,  num.  21).  »  Infinitus  essem, 
si  omnia  percurrerem.  Non  mihi  in  animo  est,  post 
Guinetum,  Giphanium,  Trivorinm,  Rivium  nostra- 


ctitudo  per  augustissima  ejus  edicta  in  toto  orbe  dif« 
fusa  laudatur.  » 

Prseter  Corpus  juris  Civilis  (Viz.  InstUutionum  li- 
bros  IV,  Pandectarum,  sive  Digestorum  libros  l,  et  CO" 
dicis,  cui  plurima  de  religione  admixta  sunt,  libros 
zu),  quod  Triboniano  atque  aliis  adjutonbus  usus, 
anno  528,condere  incoepit,  anno535,  ad  exitumper- 
duxit ,  et  Novellas  post  annum  535  editas,  quarum 
plurimse  fori  sunt  ecclesiastici,  seorsim  typis  excu- 
sas  Greece  per  Haloandrum  Paris.  1553,  8^ ;  per 
Schringerum  ibid.  1558  ;  Gr.  Lat.  Antuerp.  1575  ; 
scripsit  Justinianus  plurima  ad  rem  ecclesiasticam 
spectantia,  ex  quibus  hodie  exstant :  Constitutio  con- 
tra  AnthimumfSeverum,Petrum,et  Zoarum,  anno536 


tem,  aliosque,  egregii  principis  vindicias  agere.  De  B  facta  ;  qu£e  quidem,  ex  Novellis  desumpta,  habetur 

eximiis  Justiniani  virtutibus  unicum  aut  alterum  ve- 

terum  testimonium  proferam.  De  doctrinaejusetpie^ 

tate  haec  Procopius,  in  Justinianum  adhuc  8equus(De 

BelL  Goth.  I.  lu ;  dexdif.  Just.  L  i).  Solitum  eum  tum 

libros  de  rebus  divinis  agcntes  pervolutare,  tum  de 

iisdem  colloquia  cum  episcopis  et  presbjteris  in  mul- 

tam  noctem  pertrahere  :  in  more  ei  semper  fuisse 

multis  ante  Pascha  dierum  hcbdomadibus  corpus  vi- 

giliis  et  inediis  plusquam  asceticis  macerare,  semel 

in  biduo  cibum  capere,  vino,  pane  aliisque  cibariis 

penitus  abstinuisse,  herbis  tantum  sale  et  aceto  con- 

ditis,  atque  aqua  contentum.  De  eg^^egio  autem  illius 

erga  fidem  catholicam  studio  audiamus  Agathonem 


Gr.  Lat.  Concil.  tom.  V,  p.  264.  Epistola  ad  Patres 
concilii  v  generaUs,  anno  553  scripta  :  exstat  Lat. 
Concil.  tom.  V,  pag.  419.  Tractatus  sive  edictum  ad- 
versus  Origenem,  et  errores  ejus,  ad  Mennam  patriar- 
chamConstantinopoIitanum  anno  541,  missus  :  ex- 
stat  Concil.  Tom.  V,  p.  635.  Epistola  ad  Synodum 
Constantinopolitanamj  anno  541  a  Menna  habitam  ad- 
versus  Origenem  et  sectatores  ejus :  habeturGr.  Lat. 
Concil.  tom.  V,  pag.  679.  Confessio  rectce  fidei  (sive 
Edietum  contra  tria  Capitula)  anno  545  scripta  :  ex- 
stat  Gr.  Lat.  Concil.  tom.  V,  p.  684.  Epistola  adPa- 
tres  synodi  Coustantinopolitanoe,  anno  546  habitos  ad- 
versus  tria  CapUula  :  exstat  Gr.  Lat.  Concil.  tom.  V, 


papam  ex  episcoporum  cxxvsynodo  testimonium  fe-  ^  p.  724.  In  scriptis  hisce  concinnandis  si  modo  Theo 

-  T^ «  •  l_  •  •*  1        J.  ^^     1  *!*  A.  •  J  1.        * 


rentem  :  «  Et  prae  omnibus^  inquit,  semulator  verae 

apostolicffi  fidei  pise  memorise  Justinianus  Augustus, 

cujus  fldei  rectitudo,  quantum  pro  sincera  confessione 

Deo  placuit,  tantum  rempublicam  Christianam  exal- 

tavit ;  et  usque  ab  omnibus  gentibus  ejus  religiosa 

'Hojus  critices  acrimoniahominemAnglicanumprodit.  Cffiterum  quatenua  Caveo  assentienduin  sit,  judicet  lector 
eruditus.  Edit. 


logorum  suorum  consilio  atque  industria  usus  est 
Justinianus,  nec  novum  id,  nec  mirum  cuiquam  vi- 
deh  debeat,  nec  minus  idcirco  hsec  proprio  Marla 
scripsisse  diccndus  erit. 


JUSTINIANI  IMPERATORIS 

NOVELLyE  AD  RELIGIONEM  PERTINENTES. 


NOVELLA  III.  D 

Ut  determmatus  sit  numerus  clericorum  sanctissimae 
majoris  eeclesise,  neque  non  cdeferarum  sanctissima- 
rum  ecclesiarum  hujus  augustissimae  urbis. 

hnperator  Justinianus  Augustus  Epiphanio  regise 
hujus  urbis  archiepiscopo,  et  universi  ejus  tractus 
patriarchae. 

Communi  quidem  ac  generali  lege  jam  pridem  tam 
beatitudinem,  o  patriarcha,  tuam,  quam  reliquos 
sanctissimos  patharchas  de  ordinatione  sanctissimo- 
rumepiscoporum,  et  reverendissimorum  clericorum, 
neque  non  muUerum,  et  diaconorum,  et  ne  ordina- 
torum  numerus  veterem  modum  excederet,  conscri- 
pta  disposuimus  queecunque  nobis  honesta,  et  deco- 
ra,  sacrisque  regulis  conformia  esse  videbantur.  Pree- 
terea  vero  legem  speciaUter  ad  beatitudinem  tuam 


scribimus,  digerentes  item  in  ordincm  ea  quse  ad 
numerum  reverendissimorum  clericorum  in  hac  ur- 
be  pcrtinent. 

Ac  cum  nihil  pene  eorum  quae  honesta  et  pulchra 
sunt,  si  modum  egrediantur,  deceat,  ne  reverendis- 
simos  quidem  clehcos  aut  reverendissimas  diaconis- 
sas  tot  ordinah  conveniat,  ut  illis  alendis  sacrosancta 
major  ecclesia  in  neccssitatam  magni  aeris  aUeni  in- 
cidat,  et  ad  extremam  paulatim  inopiam  deferatur. 
Siquidem  compertum  habemus  sacrosanctam  higus 
regiee  urbis  m^jorem  ecclesiam  nosth  imperii  ma- 
trem,  per  hanc  occasionem  tam  magno  alieno  aere 
inquietah,  ut  singulatim  erogationesin  reverendissi- 
mos  clehcos  aliter  facere  nequeat,  uisi  prius  immen- 
sam  auri  vimpartimsub  obligatione  hypotecharum, 
partim  datiolie  pignorum  in  praestantissimis  ejus 


923  S.ECL:LI  SEXTI 

prsediis  et  suburbiis  mutuo  desumat.  Ea  propter  vi- 
sum  nobis  est,  ipso5  nos  ad  causae  inquisitionem  de- 
mitlerc,  ac  pordiscere,  quo  se  modo  initio  babuerit, 
quidve  postea  temporum  series  adinvenerit.  Ex  omni 
igiturparteeapervestigantes,deprehcndimuseosqui 
sacrosanctam  aliquam  ecclcsiam  in  bac  alma  urbe 
exaedificarunt,  non  solum  curam  sedificii  egisse,  sed 
otiam  ut  sacris  a^dibus,  quas  ipsi  instituisscnt,  sufQ- 
ciens  erogutio  suppeteret,  utque  deGnirent  quot  per 
^ingulasversariecclesiaspresbytero8Conveniret,quot 
diaconos  vel  mares  vcl  feminas,  quot  subdiaconos, 
et  iteni  cantorcs  simul  et  lectores,  etostiarios;  ad 
hcec  a»dis  sumptum  determinasse,adjecissepr8eterea 
peculiares  reditus,  qui  instituto  huic  suo  satis  esscnt; 
neque  multitudinem  aliquam  adjectam,  cui  exinde 
compctcns  solutio  fieri  non  posset.  Atque  hoec  sane 
iri  ea  observatione  longo  temporis  spatio  perman- 
sisse,  et  quandiu  manserunt,  tandiu  etsibi  deputatis 
sacrosanctarum  ecclesiarum  res  suffecisse.  Simul  ac 
vero  Dei  amantissimi  episcopi  assiduis  nonnullo- 
rum  precibus  intenti,  ad  plures  ordinandos  eiTusi 
sunt,  excrcvissc  quidemsumptusquantitateminim- 
mensum,  undiquevero  crcditores  et  usuras,  ac  pos- 
tremo  ob  vacillantcm  jam  fidcm  ne  creditores  quidem 
de  caeterOjSed  (indignum  factu,  et  nequc  in  privata  fa- 
milia  utcunqucinstitutaferendum)  necessitateextor- 
tas  et  legibus  prohibitas  alienationes  extitisse,  ut  ex 
hujusmodiabsurditale  ncquc  praidianeque  suburbia 
ad  hypothecas  et  pignora  sufficerent,  eamque  ob  cau- 
sam  nequo  creditorum  copia  esset,  et  ad  summam 
ipsainopiam  devenirct,  ncqucipsisampliusministris 
alimentaprcpberc  posset,  imo  ctiam  ad  conditionem 
omniumcalaraitosissimam  delaberetur,  utcreditori- 
bus  bonis  universis  cedcrct,  id  quod  ctiam  vercmur 
dicere,  et  ne  in  posterum  fiat,  providemus.  Nam  si 
nemo  facile  eum,  qui  ultra  substautia;  suffi  modura 
sumptus  faciat,«;quo  animo  fcrat,quarc  non  et  nos  ea 
ad  soUicitudincmnostram  rcvocabimus?Praetereasi 
non  oportet  undique  ad  sumptus  possessiones  conqui- 
rere  (nam  idinsatiabili  cuidamavaritifle  siraul  ct  im- 
pietati  proximum  est),  sed  ex  moderatis  facultati- 
bus  sumptum  temperarc,  ea  propter  convenienler  et 
quae  ista  conccmunt,  lege  includemus,  et  infinita- 
tem  manifestc  ei  rei  medicina  adhibita  ejiciemns. 
Sancimus  igilur,  ut  revercndissimi  clerici,  et  mini- 
strantes  mulieres,  et  ostiarii,  ^qui  ad  hunc  usque 
diem  in  eadcm  sacrosancta  majore  ecclesia  caete- 
risque  sacris  ajdibus  consistunt,  in  ea  forma,  in  qua 
jam  sunt  pcrmancant.  Neque  enim  quod  modo  cst, 
minuimus,  sedpotius  istalege  complectimur,  ut  fu- 
turo  prospiciamus.  Reliquo  vero  tempore  nulla  om- 
nino  ordinatio  fiet,  donec  ad  vetcrem  numerum  ab 
ipsis  sanctoi  ecclcsioeajdificatoribusinstitutum  reve- 
rcndissimorum  clericorum  quantitas  revertatur. 

Et  sane  revcrendissimorum  clericorum  sacrosan- 
ctffi  majoris  ecclesiae  regise  urbis  nostrie  mensura  cer- 
tisfinibusdescripta,  etin  arctum  admodumcontracta 
erat,  quo  tempore  sola  adhuc  erat  sacrosancta  major 
ecclesia.  Postquamvero  et  veneraadadomussanctfie 


SlPPLEMENTLiM.  944 

^  et  gloriosse  virginis  Deique  genitricis  Mariee  in  vicinia 
sacrosanctae  majoris  ecclesiae  posita,  ab  jpsa  pie 
memorise  Verina  coepit  exstrui,  item  religiosadomas 
sancti  martjris  Theodori  a  Sphracio  gloriosfie  me- 
moriaeconsecrata,  et  venerandadomussanctffi  Irenet 
sacrosanctffi  msgori  ecclesice  copulata  fuit,  redigere 
plane  numerum  ad  veterem  formam  impossibile  est. 
Neque  enim  totsimul  ecclesiis  pauci  quidem  sufQce- 
re  possint,  quandoquidem  nuUa  hanun  trium  a^idiQin 
peculiares  clericos  habeat,  sed  pro  communibus 
utatur  iis  qui  ad  sacrosanctam  msgorem  ecclesiam 
pcrtincnt,  qui  omncs  eas  ordine  et  veluti  in  orbem 
obeuntes,  sacrain  eis  officia  concelebrant,  prsesertim 
vero  ingenti  multitudine  ex  hffireticorum  conciha- 
bulis  ad  sacrosanctam  majorem  ecclesiam,  partim 

B  gratiabcatissimi  Dei  etservatoris  nostri  Jesu  Christi, 
partim  laboribus  dcpulsionibusque  nostris  adducta, 
ut  duplo  plura,  quam  ab  initio,  ministeria  ad  chri- 
stianse  pietatis  officium  peragendum  deputari  opor- 
teat.  Quaproptersancimus  ne  quando  in  sacrosancta 
majore  ecclesia  ultra  lx,  presbyteros,  diaconos  ve- 
ro  mares  centum,  feminasxL  et  subdiaconos  xc,  le- 
ctorcs  autem  ultra  cx,  cantores  ultra  xxv,  existant, 
ut  univcrsus  reverendissimorum  clericorum  majons 
numerus  in  ccccxxv  pcrsonis,  et  centum  prseterea 
ostiariis  (ut  vocant)  consistat.  In  sanctissima  igitur 
majore  alma^  hujus  urbis  nostrce  ecclesia,  et  tribos 
illis  sacris  wdibus  ei  coadunatis,  lanta  clericorum 
multitudo  esto,  nemine   eorum,  qui  nanc  sunt,eji- 

p  cicndo,  tametsi  multo  major  numerus  existat,  quam 
a  nobis  definitus  est ;  nemine  item  de  caetero  per  ul- 
lura  ordinem,  qui  hoc  tcmpore  est,  adjiciendo,  donec 
intra  hunc  numerum  mensuraconsistat.Illo  etiamad- 
jiciendo,  ne  quod  hactcnus  indecore  fieri  consuevit, 
deincepsin  usuhabeatur  utreverendissimorum  cleri- 
corum  nonnulli  in  sanctissimis  ecclesiis,  in  qaas  vcl 
hic,  vel  per  provincias  ordinati  sunt,  manere  dedi- 
gnentur,  acper  patrociniain  sacrosanctam  majorem 
ecclesiam  ejusque  clerum  subeant,  quod  omnibus 
modis  in  posterum  fieri  prohibemus.  Nam  si  in  sacris 
monasteris  prohibemus,ne  quis  dc  uno  adaliud  trans- 
eat,  multo  minus  id  reverendissimis  clericis  permit- 
teraus^  rati  hujusmodi  cupiditatem  speciem  prs  se 
ferre  qusestus  et  nundinationis.  Caetenim  si  quando 

J)  ct  hoe  transitionis  genus  vel  beatitudini  tuas,  vel  pro 
temporc  majcstati  imperatoriffi  probabitur:  nealiter 
id  fiat,  nisi  prius  res  ipsa  ad  numerum,  quem  prs- 
diximus,  redigatur,  ut  ea  transitio  in  deficientis  lo- 
cum  fiat,  ncque  supernumerarius  omninoaliquisi^ 
repat ;  nulla  enim  id  machinatione  neque  ullo  modo 
fieri  pcrmittimus.  Atquehaecquidem  de  sacrosancta 
majore  ecclcsia.  In  omnibus  autem  aliis  eeclesiis, 
quibus  cxpensas  sacrosancla  m^jorecclesia  sappedl- 
tat,  sancimus,  ut  qul  hoc  tempore  sunt,  consimiliter 
et  ipsi  sub  cadem  forma  maneant ;  in  posterum  Tero 
nemo  erdinetur,  priusquam  ad  statutum  ciy  usqae  ec- 
clesiee  (ut  vocant)  quod  per  fledificaiores  harom  ab 
initiodeterminatum  est,  presbyteronunsimaletdia- 
conorum,  tam  marium,quam  feminanuDy  et  subdia- 


0  2H 


JUSTINIANI  NOVELL.E  SELFCT.E.  NOVELLA  V. 


026 


conorum,  neque  non  lectorum,  cantorum,  et  ostia-  ^  rici  circumspiciant,  ne  reliqui  sumptus,  qui  ex  ec- 


riorum  numerus  redigatur,  neque  quisqnaminterea 
temporis  adjiciatur.  Nam  et  ipsi  nos  prcecavebimus, 
ne  quid  ejusmodi  faciamus  ordinatumve  aliquos  mit^ 
tamus,  neque  roagistratuum  nostrorum  aliquis  tale 
qiiid  faciet,reveritus  legem  nostram,  et  beatissimus 
archiepiscopns  et  patriarcha  hujus  regise  urbis  pote- 
statem  habebit  ordinationi  contradicere,  licet  de  pa- 
latio  jussioprocedat.  Nam  etqni  proecipit,  etcuiprae- 
cipitur,  uterque  subcensura  erit  ecc1esiastica,siquid 
tale  peregerit,  Sed  neque  in  aliis  ecclesiis,  quee  ali- 
mentaet  snmptus  ex  sacrosancta  majore  ecclesianon 
habent,  conveniensest  utordinandorum  in  ipsismul- 
titudointromittatur,  autmensnrainitio  inillisstatuta 
de  cffitero  transcendatur,  ne  quando  qui  sacra  in  illis 


clesiasticis  reditibus  fiunt,  aliter  quam  in  pias  et  Deo 
placitas  causas  insumantur,  et  utin  illos  conferantur, 
qui  et  revera  egent,  nec  aliunde  habent  unde  vivant 
(heec  enim  Dominum  Deum  conciliare  solent),  non 
vero  per  patrocinia  et  hominum  studia  in  locupletes 
distribuant  ea  quse  ad  ecclesiasticos  sumptus  suppe- 
tunt,  utexindc  egenles  viUe  nccessariis  defraudentur. 
Noverint  enim  Dei  amantissimi  oeconomi,  tam  qui 
nunc,  quam  qui  olim  pro  tempore  futuri  sunt,  quod 
si  quid  inhis  dcliquerint,  non  tantum  poenis  coelesti- 
bus  erunt  obnoxii,  sed  etiam  de  substantia  sua  sacro- 
sanctffi  scciesiae  indemnitatem  praestabunt.  Sancimus 
igitur,  ut  bcatitudo  tua,  quoe  initio  et  a  tenera  pro- 
pemodum  ffitate  per  omnes  sacerdotales  gradus  et 


ohennt,  ad  immensam  multiludinem  delapsi,  inter-  B  dignitates  sacrosanctam  exornavit  Ecclesiam,  utpote 


que  se  reditus  ex  piorum  hominum  collatione  quip- 
sitospatientes,  ncc  illosexinde  sure  mensurcB^ufficcre 
videntes,in  magnam  animiangustiamincidant.Si  ve- 
ro  ulframensuramin  sacrosanctamajore  ecclesiaaut 
aliis  ecclesiis  statutam  sanctissimus  archicpiscopus, 
qut  sacrosancta»  majori  ecclesiae  praBcst,  ordinavcrit, 
Deique  amantissimi  ejusdem  sacrosancta;  ecclesia» 
o^conomi  sumptum  ad  ha?c  de  reditibus  ecclesiasticis 
expenderint,  tam  ipsi  quam  ctiam  beatissimus  pa- 
triarcha,  qui  hsec  ipsis  suppeditarc  permisit,  de  suo, 
deqiie  propriis  facultatibns  expcnsa  restituent.  Nove- 
rint  enim,  si  quid  tale  perpetraverint,  quod  non  so- 
lum  sanctissimis  patriarchis,  qiii  f alia  patranti  suc- 


quse  ex  sacerdotibus  etiam  genus  et  originem  ducat, 
in  pcrpetuum  custodiat,  certo  scientes,  non  minus 
nobis  sacrosanctarum  ecclesiarum  commoda  curee 
essc,  quam  ipsam  vitam.  Dat.  xvii  Kalend.  ApriL  d. 
n.  Bilis.  V  c.  cons. 

NOVELLA  V. 

De  momsteriis  et  monachiSy  et  eorum  antistitibus. 

Imperator  Justinianus  Augustus  Epiphanio,  san- 
ctissimo  et  beatissimo  hujus  regite  urbis  archiepisco- 
po,  ejusque  universi  tractus  patriarchse. 

Conversationis  monachalisvitasichonesta  est,sic 
commendare  novit  Deo  ad  hoc  venientem  hominem, 
ut  omnem  humanam  ejus  maculam  detergat,  et  pu- 


cedent,  et  secuturis  oeconomis,  sed  etiam  omnibus  p  rum  ac  rationabili  natura  decentem,  et  plurima  se- 


caeteris  reverendissirais  clericis  talium  curiose  per- 
quirendi,  etcum  fiunt,  prohibendi,  deferendique  ad 
rmperatoriam  majestatcra  potestatem  damus,  qiio 
magishoccognoscensipsa,  cxsubstantia  oeconomo- 
nim,  qui  hoc  fecerint,  autetiam  permittentisarchie- 
piscopi,  sacrosanctae  majori  ecclesiae  ista  servari  de- 
mandet,  ne  rursiis  ejusmodi  confusio  et  pcrturbatio 
in  eare  incidat.  Enimvero  negotio  ad  pristinam  men- 
snram  redacto,  tunc  liberum  erit  ordinare,  usqiie  co 
tamen,  ne  dictam  mensuram  transcendant,aut  nume- 
rum  superent,  neve  dolus  circa  hoc  malus  interveniat. 
Neque  enim  ullo  pacto  locum  habere  patimur  quod 
plerisque  in  ore  est,  facultatem  quid^m  ordinandi 
suppetere,  non  autem  prsebendorum  alimentorum. 


cundum  mentem  operantem,  et  humanis  cogitationi- 
bus  celsiorem  reddat.  Si  quis  igitur  futurus  est  mo- 
nachus  perfectus,  indiget  et  divinorum  eloquiorum 
eruditione,  et  conversationis  integritate,  ut  tanta 
dignus  factus  sit  mutatione. 

Credimus  igitur  et  nos  explanare  quid  ngendum  ab 
eis  sit,  et  decertatores  eos  veros  ad  sacram  viam 
constituere.  Et  ita  nobis  iutentio  pra^sentis  est  legis, 
ut  post  ilia,  quo;  de  sanctissimis  episcopis  sancivimus 
etqua;  de  reverendissimis  clericis  disposuimus,  neque 
quod  monasticum  est,  extra  competentem  formam 
rclinquamus.  Illud  igitur  ante  alia  dicendum  est,  ut 
quocunque  tempore  etquocunqueloco  quis  sedificare 
venerabile  monasterium  voluerit,  non  prius  licentia 


Si  quidem  hoc  iterum  illorum  est,  qui  confusionemD  sithoc  agendi,  quam  Deoamabilem  locorurti  episco- 


pariunt,  aut  super  nuraeraria  adjectione  altera  pro 
uniscollegia  constituunt,  praisertim  cum  multas  ea 
res  circumscriptiones  producat,  ut  sub  praetextu  aJi- 
mcntarise  prcestationis  alias  sibi  vias  insatiabilis  cu- 
jusdam  avaritiae  inveniant.  Hoc  igitur  ctiam  ipsum 
fieri  prohibemus  et  sub  censurara  (ut  appellant)  ec- 
clesiasticam  dcducimus,  magno  usui  futurum  arbi- 
trantes,  si  sacrosanctam  majorcm  ecclesiam  neque 
crcditoribus  obnoxiam,  neque  rebus  angustis  afQi- 
ctam,  ncque  perpetuo  egentem,  sed  omniura  renim 
copia  abundantem  cernaraus. 

Quemadmodum  autem  ad  eam  pertinentes  sump- 
tus  certafinedescripsimus,  ita  convenit,  ut  sanctissi- 
mu8  pro  tempore  patriarcha  et  reverendissimi  cle- 


pnm  advocet.  At  ille  extendat  manus  ad  coelum,  et 
per  orationem  locum  consecret  Deo,  figens  in  eo  sa- 
lutis  nostrffi  signum  (dicimus  autem  adorandam  et 
vere  honorandam  crucem),  sicqueinchoet  sediiicium, 
bontim  utique  (]uoddam  in  hoc  ct  decens  fundamen- 
tum  ponens  hoc ;  itaque  priiicipium  piae  venerabi- 
lium  monasteriorum  fabricoi  fiat. 

Ilinc  autem  nobis  etiam  de  singiilis  monachis  co- 
gitandum  est,  quo  conveniat  fieri  modo,  et  utrum  1i- 
beros  solum,  aut  etiam  forte  servos,  eo  quod  omnes 
similiter  divina  suscepit  gratia  prsedicans  palam,quia 
quantum  ad  Dei  cultum  non  est  masculus,  neque 
femina,  neque  liber,  neque  servus,  omnes  enim  in 
Christo  unam  mercedem  percipere.  Sancimus  ergo 


f)27  S^tClLl  SEXTI  SlPPLEMEiNTlM.  ftjft 

sacras  sequenies  regiilas,  eos  qui  singularem  con-  \  quia  monastica  dignus  est  honestate,  maneat  in  mo- 


versationem  profitentur,  non  prompte  mox  a  reve- 
rendissimis  prsesnlibus  venerabilium  monasteriorum 
habitum  percipere  monachalem,  sed  per  triennium 
totum  (sive  liberi  forte  sint,  sive  servi)  tolerare, 
nondam  monasticum  habitum  promerentes,  sedton- 
sura  et  veste  eorum  qui  laici  vocantur,  uti  et  mane- 
re,  sic  divina  addiscentes  eloquia.  Et  reverendissi- 
mos  eorum  abbates  reqiiirere  eos,  sive  liberi  sint, 
sive  servi,  et  unde  eis  desiderium  vitse  singularis  ac- 
cesserit,  et  diseentes  ab  eisquianullamaligna  occa- 
sio  ad  hoc  eos  induxit,  et  habere  eos  inter  illos,  qui 
adhuc  docentur,  atque  monentur,  et  experimento 
percipere  eorum  tolerantiam,  et  honestatem ;  non 
enim  facilis  est  vitse  hominum  mutatio,  sed  cum  ani- 


nasterio.  Nequaquam  enimdamus  licentiam  ulli  pe- 
nitus  perscrutari,  quee  ejus  sunt,  sed  sive  liber,  sive 
servus  sit,  manere  eum  in  oonversatione  volumus. 
Nam  et  si  vitium  in  priori  ab  eo  forle  gestum  est  vi- 
ta  (humana  euim  natura  quodammodo  labitur  ad  de- 
licta),  attamen  suflicit  ad  mediocrcm  purgationem 
peccatorura,  et  ad  virlutis  augmentum  triennalis 
temporis  testimonium.  Ea  vero  que  rapta  sant,  apod* 
quoscunquetandem  inveniantur,  modisomnibusred- 
dantur  prisco  domino.  Si  vero  servitii  necessitatem 
effugiens,  tentaverit  monasterium  quidem  derelin- 
quere,  aliam  autem  vitse  sectari  iiguram,  Ucentiam 
dnmusdomino  retrahere  eum,  et  probanti  fortunam 
inter  servos  habere:  non  enim  iiyuriam  patietur 


mse  magno  fit  labore.  Et  cum  trienuio  toto  in  ea  B  tantam  ad  verum  ser\'itium  retractus,  quantum  ipse 

injuriatus  est  Deiculturam  refugiens.  Ex  hoc  quidem 
de  fortuna  horum  qui  inter  monachos  profiteri  vo- 
lunt  sancimus.  Cogitandum  vero  est,  quomodo  ipsos 
habitantes  et  ibi  degentes  monasticse  philosophis 
certatores  dignos  esse  ostendamus.  Neque  enim  vo- 
lumus  in  uUo  monasterio  sub  ditione  nostra  consti- 
tuto,  sive  plurimorum  hominum  est,  sive  paucorum, 
monachos  qui  ibi  sunt,  divisos  ab  alterutris  esse, 
et  propriis  habitationibus  uti,  sed  communiter  qui- 
dem  eos  comedere  sancimus,  dormire  etiam  omnes 
in  communi,  unoquoque  quidem  in  quadam  propria 
statura  jacente,  in  domo  uero  ima  collocatos,  aut  si 
forte  non  sufficit  ad  multitudinem  monachonim  do- 


vita  permanserint,  optimos  semetipsos  et  tolerabiles 
aliis  monachis  et  praesuli  demonstrantes,  hos  mona- 
sticam  promereri  vestem,  atque  tonsuram,  et  sive  li- 
beri  sint,  sine  calumnia  permanere,  sive  servi,  pe- 
nitus  non  inquietari  migrantes  ad  communem  om- 
nium.  Dicimus  aatem  coelestem  Dominum,  sed  in 
libertatem  eripi.  Nam  si  in  multis  casibus  etiam  ex 
lege  hoc  fit,  et  talis  qusedam  libertas  datur,  quomodo 
non  prsevalebit  divina  gratia  talibus  eos  absolvere 
vinculis  ?  Si  vero  intra  triennium  venerit  quispiam, 
et  aliquem  horum,qui  conversationem  professi  sunt, 
abstrahere  tanquam  servum  voluerit,  hoc  quod  nobis 
nnper  ex  Lycia  nuntiavit  Zosimus  Deo  amabilis,  vir 


famosissimus  in  conversatione,  ct  prope  vicesimum  p  mus  una,  in  duas  forsan,  aut  plures,  non  tamen 


et  centesimum  setatis  agens  annum,  pollens  autem 
etanimi  virtutibus  et  corporis  operationibus,  quia 
tanta  queedam  in  eo  gratia  Dei  floret.  Si  quis  igitur 
(sicut  prsediximus)  intra  triennium  veniat  aliquem 
eorum  qui  volunt  esse  et  perseverare  monachi,  in 
servitutem  tracturus,  et  dicat  quod  abripuerit  quas- 
dam  res,  et  propterea  recurrerit  ad  monasterium, 
sancimuseumnonprompteagere,  sed  primoprobare 
pro  veritate,  quia  et  servus  est,  et  pro  furto  forsan, 
aut  pro  vita  mahgna,  aut  pro  vitiis  pessimis  fiigerit 
quidem,  propter  suum  autem  vitiun^ad  monasterium 
venerit.  Et  si  quidem  verax  ostenditur,  et  apparuerit 
propter  hujusmodi  causam  monosticam  eum  simu- 
lasse  conversationem,  aut  propterturpitudinem  vita 


seorsim,  et  apud  semetipsos,  sed  in  communi,  testes 
alterutri  sint  honestatis  et  castitatis.  Et  neque  so- 
mnum  desidiosum  habeant,  sed  et  in  somno  medi- 
tantes  bene  composito  esse  corpore  propter  incre- 
pationem  respicientium.  Nisi  tamen  quidam  eorum 
in  contemplatione  et  perfectione  degentes  vitam  re- 
motamhabeant  in  secessu,  quos  vocare  anachoretas, 
et  hesychastas  consueverunttanquamacommunioDe 
ad  meliora  exceptos.  Alioquin  alios,  quibuscunqae 
inter  multitudinem  conversatio  est,  in  his  quse  vo- 
cantiu*  ccenobia,  esse  volumus.  Sic  enim  zelus  eis  ad 
virtutem  crescit,  et  maxime  juvenibus,  si  cum  senio- 
ribus  constituantur.  Fiet  enim  seniorum  conversatio 
juventutis  educatio  perfecta.  Et  sic  sint  in  cflenobiis 


forte  diffugisse,  et  non  pro  veritate  sanctimonise  ha-  J)  suo  proprio  abbati  obedientes,  et  traditam  sibi  cod- 


bitum  concupiisse,  hunc  reddi  domino,  cum  iis  quse 
fomn  abripuit,  si  tamen  hsc  etiam  in  monasterio 
fuerint.  Eum  vero,  qui  dominus  approbatur,  dare  ei 
jusjurandum,  quia  nihil  mali  ei  faciet,  et  susceptum 
eum  reducet  domum.  Si  vero  is  quidem  qui  dicit  se 
esse  dominum,  nihil  tale  probaverit,  et  appareat  is 
qui  in  tatibus  accusatur,  ex  ipsa  conversatione  ho- 
nestus  ac  mitis,  et  forte  testimonium  habeat  alio- 
rum,  quia  etiam  apud  dominum  consistens  discendi 
cupidns  fuerit,  et  honestatis  amator,  et  si  nondum 
forte  completum  est  triennii  tempus,  attamen  etiam 
sic  maneat  in  venerabili  monasterio,  abstrahere  cu- 
pientium  asperitate  liberatus. 
Triennii  vero  semel  expleto  lempore,  judicalus, 


versationem  inculpabiliter  observantes. 

Si  quis  autem  foi*te  semel  dedicatus,  habituqae 
potitus,  deinde  a  monasterio  discedere  voluerit,  et 
privatam  fortassis  eligere  vitam,  ipse  quidem  sciet 
quam  pro  hoc  dabit  Deo  satisfactionem ;  res  autem 
quascunque  habuerit,  dumin  monasterium  intrabat, 
ese  dominii  sint  monasterii,  et  nihil  inde  penitus  eli* 
ciat.  Illud  quoque  decemimus  eum  qui  in  monaste- 
riumintroirevoluerit,  antequam  monasterium  ingre- 
diatur,  licentiam  habere  suis  uti  quo  voluerit  modo; 
ingredientem  namque  simul  sequuntur  omnino  res, 
licet  non  expressim,  cum  introduceret  eas,  dixeht; 
et  non  erit  dominus  earum  ulterius  ollo  modo.  Si 
vero  filios  habueril,  si  quidem  contigerit  jam  com 


929 


JUSTINIAiNl  NOVELL.K  SELECT.E.  NOVfiLLA  VI. 


930 


res  aliquas  donasse  eis,  aut  per  antenuptialem  dona-  ^  sulatu  eorum,  hunc  eligere,  eo  quod  humana  natura 


tionem,  aut  per  dotis  occasionem  contulisse,  et  fa- 
ciant  hffic  quartam  ab  intestato  ejus  substantisB  par- 
tem,  nullum  in  reliquis  rebus  habeant  participium 
filii.  Sin  autem  nihil  eis  donaverit,  aut  minus  quarta, 
et  postquam  abrenuntians  conversatus  fuerit  inter 
monachos,  nihilominus  quarta  debetur  filiis,  ut  aut 
in  totum  eis  detur  aut,  si  contingat  eos  jam  aliquid 
accepisse,  suppleatur.  Si  autem  uxorem  habens, 
deinde  eam  relinquens,  in  monasterium  ingredia- 
tur,  et  dos  mulieri  servetur,  et  ex  morte  pactum, 
quod  in  alia  nostra  sancivimus  constitutione.  Omni- 
bus,  quce  super  monachis  dicta  sunt,  et  in  mulieri- 
bus  monasterium  ingredientibus,  valituris.  Si  vero 
relinquens  monasterium  ad  quamdam  veniat  mili- 


talis  est,  ut  neque  omnes  per  ordinem  inter  sum- 
mos  boni,  neque  rursus  omnes  inter  novissimos  ma- 
li  constituti  sint,  sed  procedat  quidem  secundum  gra- 
dum  antistitis  inspectio.  Qui  vero  prior,  mox  inter 
numeratos  optimus  apparuerit,  is  abbas  sit,  et  or- 
diiiem  simul  et  virtutem  suffragantem  habens.  Opor- 
tet  enim  eos  qui  discemunt  quod  meiius  est  a  pe- 
jore,  aliud  quidem  ad  regendum  dimittere,  aliud 
vero  inclinari  jubere,  et  paulatim  per  eruditionem 
hoc  etiam  ad  melius  adducere.  Qusecunque  tamena 
nobis  in  omnibus,  quse  prius,  ct  qua;  nunc  prolata^ 
sunt,  sacris  nostris  constitutionibus  sunt  sancita  de 
clericis,  aut  monachis,  aut  monasteriis,  haBC  com- 
munia  ponimus  et  in  masculis  et  feminis,  ct  monas- 


tiam,  aut  ad  aliam  vitae  figuram,  substantia  ejus  B  teriis,  et  asceteriis,  non  discementes  (quantum  ad 


etiam  sic  in  monasterio,  secundum  quod  a  nobis 
prius  dictum  est,  remanente,  ipse  interofficialescla- 
rissimi  provinci»  judicis  statuetur,  et  hunc  habebit 
mutationis  fructum,  quod  pro  sacro  ministerio  des- 
pecto,  tribunalis  terreni  observet  servitium.  Si  vero 
relinquens  monasterium,  in  quo  conversationem  ha- 
buerit,  ad  aliud  transeat  monasterium :  etiam  sic  qui- 
dem  ejus  substantia  maneat,  et  vindicetur  a  priori 
monasterio,  ubi  abrenuntians  hanc  reliquit.  Compe- 
tens  autem  est  reverendissimos  abbates  non  lusci- 
pere  eumquihoc  egit.  Erronea  namque  est  talis  vita, 
et  nullatenus  monasticse  tolerantise  proxima,  neqiie 
constantis  etpersistentis  animi,sedjudicium  habens 
circulatoris,  et  aliud  de  alio  requirentis.  Ea  propter 


i.C 


istos)  masculum  aut  feminam,  eo  quod  (sicut  prae- 
diximus)  unum  omnia  in  Christo  consistunt. 

Hsec  igitur  omnia  sanctissimi  patriarchse  sub  se 
constitutis  Deo  amabilibus  metropolitanis  manifesta 
faciant.  At  illi  subjectis  sibi  Deo  amabilibus  episco- 
pis  declarent,  et  illi  monasteriis  Dei  sub  sua  ordina- 
tione  constitutiscognita  faciant,  quatenusper  omnia 
Domini  cultura  maneat  undique  incorrupta.  Immi- 
nebunt  enim  raaximae  poense  ista  transgredientibus : 
dicimus  autem  de  coelo  quas  necesse  est  rectorum 
dogmatum  coniemptoribus  imminere.  £t  nostrse 
quoque  reipublicse  judices,  si  hsec  eis  nuntientur, 
onmibus  studeant  modis  ea  quee  sacris  regulis  con- 
tinentiir,  quas  nostra  loquitur  lex,  ad  effectum  per- 


etiam  hoc  prohibeant  Deo  amabiles  epist;opi  et  archi-  ^  duci  procurare,  nam  nec  iilos  deserit  poena  hsec  ne- 


mandritffi  nuncupati,  monasticam  honestatem  secun- 
dumregulas  sacras  conservantes.  Si  quis  autemmo- 
nasticam  profltentium  conversationem  meruerit  cle- 
nci  ordinationem,  maneat  etiam  sic  puram  servans 
conversationem.  Quod  si  facti  cierici  abutatur  iidu- 
da,  et  ad  uuptias  venire  (quippe  tali  gradu  consti- 
tutus  inter  clehcos,  qui  ei  uxorem  ducere  permittat, 
dicimus  autem  cantorum  aut  lectorum,  aliis  enim 
omnibus  nuptias  secundum  sacras  regulas  penitus 
interdicimus),  aut  concubinas  habere,  aut  luxuriLs 
tradere  vitam  prsesumat,  excludatur  nobis  omnibus 
a  clero,  tanquam  priorem  con\ersationem  et  solita- 
riam  confundans  vitam,  et  privatus  sit  de  csetero.  Ad 


gligentes.  Quapropter  sequentem  hanc  tuam  sancti- 
tatem  decet  omnibus  sub  se  positis  sanctissimis  me- 
tropolitanis  hffic  facere  manifesta.  Dat.  xiv  Kalend. 
April.  Constantinop.  Bilisario  v.  c.  coss. 

NOVELLA  VI. 

Qtwmodo  oporteat  episcopos  et  caeteros  clericos  ad  or- 
dinationem  perdum,  et  de  expensis  ecclesiarum, 

ImperatorJustinianus  Augustus  Epiphanio  archie- 
piscopo  et  patriarchee  Constantinopolitano. 

Maxima  quidem  inter  homines  dona  Dei  sant  a 
supema  collata  clementia,  sacerdotium  et  imperium. 
Quomm  illud  quidem  divinis  ministrans,  hoc  autem 
humanis  praesidens  ac  diligentiam  exhibens  rebus, 


militiam  quidem,  aut  ad  aliud  officium  venire  nonrvex  uno  eodemque  piincipio  utraque  procedentia. 


prssnmens,  nisi  a  nobis  voluerit  duduminterminatis 
subjacere  poenis.  Ipse  autem  apud  semetipsum  repu- 
tans  et  agnoscens,  qualem  pro  hoc  daturus  sit  magno 
Deo  satisfactionem. 

Ordinatione  vero  abbatum  si  quando  contigerit 
eg^re  monastehum,  jubemus  abbatem  non  per  ordi- 
nem  reverendissimomm  fieri  monachorum,  nec  om- 
nino  eum  qui  mox  post  primum  est,  nec  qui  post  illum 
secundus  est,  neque  tertium,  aut  rehquos,  hoc  quod 
etiam  alia  lex  nostra  dicit,  sed  Deo  amabilera  locorum 
episcopum  percurrere  quidem  consequenter  per  om- 
nes  (non  enim  exhonorandum  est  omnino  tempus,  et 
ex  eo  ordo)  et  eum  qui  appamerit  prius  optimus 
inter  moDachos  optimos  constitutus,  et  dignus  pre- 


humanara  exomantvitam.  Ideoque  nihil  sic  erit  stu- 
diosum  imperatoiibus,  sicut  sacerdotum  honestas 
cum  utique  et  pro  illis  ipsi  scmper  Deo  supplicent. 
Nara  si  id  quidem  inculpabile  sit,  undique  et  erga 
Deum  fiducia  plenum,  imperium  autem  recte  et  com- 
petenter  exornet  traditam  sibi  rempublicam,  erit 
bella  qusedam  consonantia,  omne  quidquid  utile  est, 
humano  conferens  generi. 

Inde  adeo  maximam  habemussollicitudinem  circa 
vera  Dei  dogmata,  et  circa  sacerdotum  honestatem 
quam  illis  obtinenlibus  credimus,  quia  per  eam  ma 
xima  nobis  dona  dabuntur  a  Deo,  et  ea  quse  sunt 
firma  habebimus,  etquse  nondum  hactenus  venemnt 
acquiremus.  Bene  autem  universa  geruntur  et  Gon\ 


93i 


SiECULI  SEXTl  SUPPLEMENTUM. 


932 


petenter,  si  rei  principium  fiatdecens  etamabile  Deo.  A  imponi ;  si  vero  ille  susceperit  et  dixerit  quia,  quan- 


Hoc  autem  futurum  esse  credimiis,  si  sacranmi  regu- 
larum  observatio  custodiatur,  quam  justi  laudandi 
et  adorandi  inspectores  el  ministri  Dei  tradiderunt, 
apostoli  et  sancti  Patrescustodierunt  et  explanarunt. 
Sancimus  igitur  sacras  per  onmia  sequentes  regulas, 
cum  quispiam  omni  post  vcnturo  tempore  ad  episco- 
patus  ordinationem  adducitur,  considerari  prius  opor- 
tere  ejus  vitam  secundum  sanctum  apostolum,  siho- 
nesta,  et  inculpabilis,  et  undique  irreprehensibilis 
sit,  etabonis  testimonium  habeat  sacerdotem  decens. 
Et  neque  ex  ofiiciali  ant  ex  curiali  veniat  fortuna, 
nisi  forsan  ex  novella  a^tate  (secundum  quod  jam  di- 
spositum  est)  in  monasterio  constitutus,  fortuna  li- 
beretur,  quartam  tamen  prius  substantise  reddens 


tum  homini  est  possibile,  complebit  hfficquae  hiscon- 
tinentur,  tunc  monere  eum,  et  dicere  quia  nisi  ha>c 
observaverit,  et  a  Deo  alienus  erit,  et  cadet  jam  daio 
honore,  el  neque  civiles  leges  dilectum  inultum  re- 
linquent,  eo  quod  a  pro^cedentibus  nos  impeFatori- 
bus,  et  a  nobis  ipsis  recte  dictum  est  oporlere  sacras 
rcgulas  pro  legibus  valere.  Etsi  etiam  sic  permanse- 
rit  causam  amplectens,  tunc  super  his  professionibus 
unumquemque  sacram  suscipere  episcopatus  ordina- 
tionem.  Et  Iianc  non  pecuniis  redimere,  neque  per 
rerum  aliarum  dationem  suscipere,  sed  puram  perci- 
pere,  et  sine  mercede  tanquam  a  Deo  datam.  Tamet- 
si  enim  alia  oumia  habeat  utilia,  quae  prius  a  nobis 
dicta  sunt,  pecuniis  autem  vel  rebus  etiam  videatar 


curioe.  Neque  etiam  ex  idiota  et  his  qui  vocanturB  episcopatumemisse,  sciatseetabipsoepiscopatuca- 

surum,  et  hoc  munus  retnbuturum  ordinanti,  ut  et 
ille  episcopatum  amittat,  et  a  clero  cadat,  et  utriqa« 
causa  talem  prsestet  retributionem,  ut  et  hic  quidem 
non  adipiscatur  quffi  sperabat,  iUe  autem  etiam  qus 
habebat  amittat.  Nihilominus  etiam  pecuniis  &  rebus 
datis  occasione  ordinationis  sanctissimae  assignandis 
ecclesise,  sive  episcopus  sitaccipiens,  et  propterea  a 
sacerdotio  cadat,  sive  etiam  quihbet  alius  in  clerD 
constitutorum :  nam  et  illi  cequalem  imponimuspce- 
nam,  ut  ordine  quem  inter  sacerdotes  habuerit  ca- 
dat,  et  reddat  aurum,  aut  res  quas  ordinationis  uc- 
casione  dats  sunt,  ii\iuriam  passee  (quantum  ad  ip- 
sum)  ecclesise.  Si  quis  autem  extraneorum  sit,  etnon 


laici  existens,  et  ita  mox  ad  episcopatum  ascendens, 
quasi  imaginariam  suscipiat  ordinationem,  ut  qui 
modo  quidem  idiota  sit,  mox  autem  clericus,  deinde 
parvo  admodum  tempore  praeterito  episcopus  appa- 
reat.  Et  neque  uxori  alteri  copulatus,  sed  aut  in  vir- 
ginitate  degens  a  principio,  aut  uxorem  habens  ex 
virginitate  ad  eura  venientem,  et  non  viduam,  ne- 
que  sejunctam  a  viro,  neque  concubinam,  neque  fl- 
lios  aut  nepotes  habens,  neque  cognitos  legi,  neque 
illi  odibiles.  AUoquin  qui  prseter  hoc  aliquid  agit,  et 
ipse  cadet  sucerdotio,  et  qui  eum  or&inat,  extra  epis- 
copatum  degct,  hanc  iegem  offendens.  Sed  neque 
pecuniis  ullis  emere  sacerdotium  ei  permittimus.  So- 


lum  vero  eum  respicere  Domini  Dei  culturam  volu-  p  in  clero  constitutus,  qui  aurumaut  rem  aliquampru- 


mus,  etnon  plurimishumaniscogitationibus  distrahi. 
Sed  neque  ineruditus  existens  sacrorum  dogmatum 
ad  episcopatum  accedat,nisipriusautmonasticam  vi- 
tam  professus,  aut  in  clero  constitutns  non  minus  men- 
sibus  sex,  uxori  tamen  non  cohserens,  aut  filios,  aut 
nepotes  habens.  Hocenim  omnimodo  in  Deoamabili- 
bus  episcopis  requirimus,  sicut  etiam  priussacris  dua- 
bus  nostris  constitutionibus  hoc  sancitum  est,  per 
quas  dudum  cohserentes  uxoribusnon  perscnitamur, 
omne  prajteritum  reiinquentes,  de  Cfietero  autem  nul- 
li  permittentes  a  positione  legis  uxorem  habenti  ta- 
lem  imponi  ordinationem.  Quam  legem  etiam  nunc 
renovamus,  ne  forte  si  prseter  hoc  aliquid  (lat  et  ipse 
cadat  sacerdotio,  et  ordinantemsimiliter  excludi  pro- 


pter  pati*ocinium  ordinationis  accepit,  et  maxime  si 
administrationem  aliquam  gerat,  habebit  ipse  non 
tantum  a  Deo  poenam,  et  succedent  ei  de  coelu  sap- 
plicia,  verum  etiam  illnd  quod  datum  est,  ablatum 
ab  eo,  sanctissimse  ecclesiae  omnibus  reddatur  modis 
in  duplum.Insuperetiam,  siquam  administrationem 
habet,  ea  cadat,  et  perpetuo  exsiiio  condenmetur. 
Illud  quoque  sciat  aperte  qui  pecuniis  aut  rebus  aliis 
emerit  praesulatum,  quia  si  prius  diaconus  aut  pres- 
byter  sit,  deinde  per  suffragium  ad  sacerdotium  ve- 
niat,  non  solum  cadet  episcopatu,  sed  nec  priorei  re- 
linquetur  ordo  presbyterii  forsitan,  aut  diaconatos. 
Amittet  etenimetiam  iliud,  et  onmi  sacerdoiali  exda- 
detur  ordine,  utpote  deceutia  indigne  concupiflcens. 


cnret.  Igitnr  ordinandusepiscopns,  aut  ex  monachis,  D  Oportetautem  inipso  ordinationb  tempore  eom  qni 


aut  ex  clericis  sit.  Etiam  in  hujusmodi  vita  testimonii 
boni,  vita  bonus,  ethoneslus,  et  gloria  fruens  bona, 
et  hoc  fundamentum  pontificatus  deponens  animse 
suee.  Sed  etiam  sic  eum  constitutum  et  ad  episcopatum 
prseparatum  competens  est  venerabiles  et  undique 
probataslegere  regulasanteordinationem,  quasrecta 
et  inviolata  nostra  suscepit  fides,  et  catholica  Dei 
apostolicaque  disposuit  et  tradidit  ecclesia.  Et  cum 
frequenti  eas  lectione  percurrerit,  qui  ad  ordinatio- 
nem  deducitur,  tunc  is  qui  ordinationem  impositurus 
est  interrogeteum.  si  sufticiens  sit  custodire  et  agere 
quse  sacrse  regulse  sancierunt,  et  siquidem  iile  de- 
claraverit  et  dixerit  prsecepta  sacrarnm  regularum 
noa  se  valere  servare;  nulio  modo  ei  ordmatioiim 


hanc  imponit,  illic  coram  omni  iideli  populo  sanctisi* 
mffi  ecclesiae  hsec  omnia  prsedicere,  ut  agnoscens  eam 
omnia  quee  prius  a  nobis  dicta  sunt  habere,  adsacrun 
eum  deducat  ordinationem,  ut  etiam  ille  coram  om- 
nibos  heec  audiens,  non  solum  habeat  Dei  timoran. 
sed  etiam  coram  onmibus  denuntiationem  etprofes* 
sionem  erubescat.  Si  quis  autem  talis  quidem  esst 
putetur,  et  ad  episcopatus  ordinationem  transeat 
conti^adicat  autem  aliquis,  atque  dicat  consdom  se 
esse  alicigus  quod  iliicite  admiserit,  non  prius  me* 
reatur  episcopatus  ordinationem,  quam  examinatia 
querimoniarum  fiat,  et  appareat  uadique  innoxios. 
Quod  si  etiam  post  hijgusmodi  contradiciionem  noi 
passus  is  qui  ordinaUonem  &cit  legitimaiii  examiiuh 


933 


JUSTINIANI  NOVELL.E  SELECTiE.  NOVELLA  Vt. 


934 


tionem  imponi  causse,  carrat  ad  ordinationem ;  sciat  A  rios,  aut  oeconomos  movere  liceat,  et  petitionibus  ad 


quod  ab  eo  fit  pro  nihilo  esse.  Sed  et  is  qui  contra  le- 
gcm  facit,  cadet  sacerdotio»  et  qui  sine probatione  im- 
ponit  ordinationem,  et  ipse  quidem  simiiiter  cadet 
sede  sacerdotali,  reus  autemerit  Deo  qui  omnium  pr(e- 
cipuequserit  suorum  sacerdotum  puritatem.Si  tamem 
is  qui  ordinationi  contradicit,  aut  examinatione  facta 
probetur  calnmniator,  aut  in  ipso  principio,  neque 
in  examinatione  persistere  confidat,  segreget  istum 
in  perpetuum  a  sacra  communione  is  qui  ordinatio- 
nemfacereyult,ut  uon  ipsa  falsitas  impunita  sit.  Sicut 
enim  bonam  gloriam  in  eo,  qui  ordinandus  cst  quse- 
rimus,  ita  etiam  calumniam  in  eo  qui  frustra  accusa- 
vit,  pimimus.  Si  vero  nemo  accusaverit  omnino,  aut 
in  toto  denuntians  examinationem  non  faciat^  aut 


imperium  directis  impetrare  desiderata.  Propterea 
sancimus,  si  quando  propter  ecclesiasticam  occa- 
sionem  inciderit  necessitas,  hanc  aut  per  eos  qui  res 
agunt  sacrarum  ecclesiarum ,  quos  apocrisiarios 
Tocant,  aut  per  aliquos  clericos  huc  destinatos,  aut 
(Bconomos  suos  notam  imperio  facere ,  aut  nosths 
administratoribus,  ut  impetrent  quod  competens  est, 
neque  hoc  Deo  amabilibus  episcopis  erroris  et  absen- 
tiee,  et  sanctissimis  ecclesiis  leesionis  occasionem 
fieri,  tamin  provincia  ecclesiasticis  rebus  per  absen- 
tiam  eorum  neglectis,  quam  eliam  hic  expensis  mul- 
lis  ab  ipsis  factis  ,  prcetcrea  peregre  habitatione 
non  habili  constituta,  etundique  causa  nullum  juva- 
men,  magis  autem  la?sionem  sanctissimis  ecclesiis 


fiicta  examinationc  demonstrare  (sicut  prsediximus)  B  inferente.  Non  autem  ahter  aliquem  Deo  amabilium 


non  yaluerit  accusationem  veram,  tunc  oportet  eum 
qui  per  tot  vias  inculpabilis  apparuerit,  accedere  ad 
futuram  ordinationem.  Qui  enim  ita  ordinatur,  ex 
hoc  multa  et  meliora  cognoscit  praecepta,  neque  qui 
taliteranimo,  verbo,  corporis  exercitatione  et  sapien- 
tia  eruditus  est,  incurret  in  vitam  animadversione 
digpiam.  Et  illud  etiam  defmimus,  ut  nemo  Deo  ama- 
bilium  episcoporum  foris  a  sua  ecclesia,  plusquam 
per  totum  annum,  abesse  audeat,  nisi  hoc  per  impe- 
rialemfiat  jussionem;  tunc  enimsolum  eritinculpa- 
bile.  Et  ut  sacratissimi  patriarchie  uniuscujusque 
diceceseos  compellant  Deo  amabiles  episcopos  suis 
inhserere  sanctissimis  ecclesiis,  et  non  longo  itinere 


episcoporum  proesumere,  dirigere  se  ad  hanc  felicis- 
simam  civitatem,  priusquam  siquidem  episcopus  sit, 
litteras  acceperit  proprii  metropolitani  ad  imperium, 
qusesecimdum  divinas  regulas  commendatitiffi  vocan- 
tur,  testimonium  perhibentes  necessitatis  ejus  prse- 
sentiae.  Si  vero  metropolitanus  sit,  qui  proficisci  vult, 
litteras  sumat  ejusdem  dioeceseos  patriarchae  ejus 
praesentiam  necessariam  esse  dicentes,  et  sic  opor- 
tere  imperatorem  jubere  hunc  prsesentari,  et  non  te- 
mereacsineconscientiametropolitanorumautpatriar- 
charum  proficiscantur,  propterea  quod  hoc  divinis 
interdictum  est  regulis.  Unde  huc  advenientes  non 
proesumant  per  semetipsos  se  prius  pronuntiare  ad 


separari,  neque  in  peregrinis  demorari  velle,  neque  ^  imperium,  sed  primitus  aut  ad  Deo  amabilem  patriai^ 
sanctissimas  ecclesias  negligere,  neque  annum  ex- ^  cham  proficiscantur,  aut  ad  uuiuscujusque  dioece- 


cedere,  quem  et  ipsum  propter  misericordiam  con- 
stituimus.  Si  vero  ultra  annum  erraverit,  et  dere- 
liqnerit,  neque  ad  proprium  episcopatum  remeave- 
rit,  neque  imperialis  aliqua  eum  (sicut  prffidiximus) 
detineat  jussio,  tunc  siquidem  sit  metropolitanus, 
contra  ecclesiasticam  dispositionem  absentem  re- 
gionis  illius  patriarcha  revocet  quidem  eum  legitimis 
proclamationibus,  servans  ubique  sacranim  regula- 
rum  observationem.  Si  vero  maneat  per  omnia  in- 
obediens,  cxpellatur  a  sacro  episcoporum  choro,  et 
alium  introdiicat  hujusmodi  et  reverentia,  et  ve- 
recundia,  et  honestate  dignum.  Si  vero  non  metro- 
politanus ,  sed  aUorum  episcoporum  aliquis  sit ,  qui 


seos,  ex  qua  sunt,  apocrisiarios,  et  cum  ipsis  con- 
ferant  causas,  propter  quas  venerunt,  et  cum  eis  in- 
grediantur  ad  imperium,  et  deinceps  impenali  per- 
fruantur  aspectu.  Mox  quam  imperanti  astiterint, 
liceat  quidem  petentibus  episcopis  ant  per  eos  qui 
vocantur  referendarii  sanctissimtB  majoris  ecclesise, 
aiit  per  religiosos  apocrisiarios  cujusque  dioeceseos 
sanctissimorum  patriarcharum  suggerere  se  imperio, 
et  promereri  responsum  celeriter,  ita  utsi  autjusta 
ab  imperio  petierint,  hsec  accipiant,  aut  si  non  justa 
quserunt,  velociter  revertantur  unde  profecti  sunt. 
Hsec  autem  de  Deo  amabilibus  episcopis  secundiira 
divinas  constituentes  regulas,  ct  religiosos  clericos 


erraverit,  hsec  onmia  a  metropolitano  fiant.  Nemo  f\  cum  mnlta  fieri  inquisitione  secundum  divinas  regu- 


enim  eorum  talem  suscipiat  praetextum,  si  dixerint 
propterea  S0  proprias  derelinquere  ecclesias,  quod 
litium  causas,  aut  aliarum  rerum  propriarum,  aut  ad 
sacras  ecclesias  respicientium  circumlustrant,  et  hic 
constituti  hserent,  aut  in  aliis  aberrant  locis.  Hoc 
enim  non  habet  decentem  rationem,ut  cum  multitudi- 
ne  faraulicii  quod  necesse  estepiscopum  habere  profi- 
ciscantur,  et  peregre  sumptus  faciant,  cuin  neque  ul- 
lum  sanctissimis  ecclesiis  lucrum  inde  ct  juvamen 
accedat,  neque  (secundum  quod  decet  sacerdotem) 
propriumhaberepossinthabitum,etutmaxim£equse- 
dam  sint  lites  forte  sanctissimis  ecclesiis,  propter 
qnas  tales  prsetextus  afferunt,  rectius  eas  per  illos 
qui  sub  ipso  sunt  reUgiosos  clericos,  aut  apocrisia- 


las,  et  boni  testimonii  viros  ordinari  sancimus,  litte- 
ras  omnino  scientes,  et  eruditos  constitutos  (litteras 
enim  igorantes  omnino  nolumus,  neque  unum  ordi- 
nem  suscipere  clericonim,  videUcet  presbyterorum 
et  diaconorum,  tam  sacras  orationes  dicentium  quam 
ecclesiarum  ct  canouum  legentium  libros),  et  ordina- 
tionem  sine  querela,  et  inculpabilem,  et  sine  aliqua 
contradictione,  et  sine  datione  pecuniarum  aut  re- 
rum  suscipientes.  Neque  autem  eos  volumus  onmino, 
qui  officiales  aiit  curiales  constituti  sunt,  suscipere 
ordinationem,  nisi  secundum  leges,  quas  super  his 
superius  posuimus  pridem,  quas  et  hic  nunc  confir- 
mamus.  Et  episcopi  auctoritrte  ordinatos  sacra  prse- 
cepta  in  conspectu  totius  populi  suscipere  propter 


935  S^CULI  SEXTI 

easdem  causas,  propter  quas  hoc  ipsum  agi  etiam 
supra  in  Deo  amabilibus  episcopis  sancivimus.  Sed 
neque  eum  qui  secundas  habet  aut  habuit  nuptias 
ordinah  in  diaconum  aut  presbyterum  ,  neque  si 
mulieri  conjungatur  sejunctffi  et  proprium  virum  de- 
relinquenti,  neque  si  concubinam  habeat,  sed  saltem 
ejusmodi  uxorem  quee  cum  castitate  et  ex  virginitate 
sit.  Nihil  enim  sic  in  sacris  ordinationibus  diligimus, 
quam  cum  castitate  viventes,  aut  cum  uxoribus  non 
cohabitantes,autunius  uxorisvirum,  qui  sive  fuerit, 
sive  adhuc  sit,  et  ipse  castitatem  eligat,  secundum 
divinas  regulas  primum  principium  et  manifestum 
fundamentum  residuse  virtutis  constitutam.  Si  autem 
et  aliquis  presbyter,  aut  diaconus,  aut  subdiaconus 
postea  ducat  uxorem  aut  concubinam,  aut  palam,  aut 
occulte,  sacro  statim  cadat  ordine,  et  deinceps  idiota 
sit.  Quod  si  et  lector  secundam  ducat  uxorem  certis 
de  causis  et  ex  irrecusabili  quadam  necessitate,  ne- 
que  omnino  ad  altiorem  accedat  gradum,  neque  per- 
fruatur  gradu  majore  in  sacerdotio,  sed  maneat  in 
eodem  gradu  perpetuo.  Sed  non  et  ad  tertias  veniat 
nuptias,  satis  est  enim  si  ad  nuptias  veniat.  Si  vero 
aliquid  tale  egerit,  et  ad  secundas  veniens  nuptias, 
ad  majorem  gradum  venire  festinaverit,  exinde  idio- 
ta  erit,  et  laicus,  omnino  sacro  ministerio  cadens. 
Pudice  enim  nos  per  omnia  decet  vivere.  Si  enim 
tales  constituti  hi  qui  in  clero  adducuntur  ordinentur, 
facilis  eis  ad  episcopatum  ascensus  erit,  et  ex  multis 
bonis  viris  faciiius  invenientur  qui  digni  adducantur 
ad  primum  gradum  sacerdotii.  Quanta  igitur  super 
venerabiies  clericos  a  nobis  dicta  sunt,  ha?c  etiam 
super  Deo  amabilibus  diaconissis  intelligi  volumus, 
ut  neque  ipsae  citra  observationem  fiant.  Sed  primum 
quidem  eis  setatem,  neque  novellam  esse,  neque  cre- 
flcentem,  ne  hac  occasione  delinquendum  prosiliant, 
eed  super  mediam  constitutas  setatem,  et  circa  quin- 
quaginta  annos  secundum  divinas  regulas  agentes. 
Sicque  sacram  promereri  ordinationem  aut  virgines 
constitutas,  aut  quee  unius  viri  fuerant  uxores.  Non 
enim  permittimus  «neque  secundas  contrahentibus 
nuptias,  neque  vitam  non  habentibus  (ut  diximus) 
irreprehensibilem,  omnique  suspicione  liberam  ad 
sacrum  venire  mysterium,  et  adorandis  ministrare 
baptismatibus,  et  aliis  adesse  secretis  quse  in  vene- 
rabilibus  ministeriis  per  eas  rite  aguntur.  Si  vero 
queedam  necessitas  iiat,  et  minorem  ab  hac  sstate 
quam  diximus  ordinari  diaconissam  contigerit,  liceat 
eam  in  aliquo  venerabilium  asceteriorum  destinari, 
in  quo  habitare  possit  nequaquam  admista  viris,  ne- 
que  suo  habitans  arbitrio,  sed  vitse  separato}  et  mo- 
destia;  a  convenienti  multitudine  bonum  testimonium 
habens.  Volumus  autem  et  ipsas  quse  ad  ordinatio- 
nem  perducuntur  diaconissas,  sive  ex  viduitate,  sive 
ex  virginitate,  non  cum  aliquo  cohserere,  aut  cogna- 
torum,  aut  eorum  quos  appellant  dilcctos  (talibus 
enim  nominibus  uteutes,  maligna  suspicione  suam 
replent  vitam), sed  aut  solse  habitent,  aut  cum  paren- 
tibus  soUs,  et  flliis,  aut  vere  fratribus,  aut  cum  his  de 
quibus  si  quis  suspicari  aliquid  prsesumpserit  mali- 
gDum^ipse  insipienfi  simul  et  impiusforsan  putabitur. 


SIPPLEMENTUM.  936 

A  Et  si  dicatur  tale  aliquid  de  aliqua  eonim  qu«  in 
diaconissarum  ordinationem  ingredi  vult,  quod  ali- 
cui  adhneserit  sub  imagine  quidem  bonse  appellatio- 
nis,  cum  maligna  vero  suspicione,  non  oportet  hu- 
jusmodi  mulierem  perduci  omnino  ad  ordinationem 
diaconise.  Nam  et  si  ordinetur,  et  tale  aliquid  egent, 
et  cohseserit  alicui  cum  prsedicto  nomine,aut  schemate, 
cadat  quidcm  ipsa  a  diaconia ,  et  tam  ipsa  quam  ille 
subjecti  erunt  huic  legi,  et  reliquis  quse  comiptores 
puniunt.  Oportet  enim  omnes  quae  ordinantur  vene- 
rabiles  diaconissas  tempore  ordinationis  etiam  mo- 
neri,  et  coram  reliquis  quse  dudum  sunt  venerabiles 
diaconissae  sacrorum  audire  mandatorum  pracepta, 
ut  et  ipsee  Dei  timorem  habeant  et  adhserentem  sa- 
cris  mandatis  fiduciam,  timeant  autem  et  confandi, 

B  et  sacro  cadere  ordine  :  scituris  quod  si  prsesum- 
pserint,  aut  erubescentes  ordinationem,  aut  derelin- 
quentes  sacrum  ministerium,  ad  nuptias  venire,  aut 
aliam  omnino  vitam  elegerint,  ipsse  quidem  obliga- 
tae  efticiuntur  morti,  et  substantia  earum  applicabi- 
tur  sanctissimis  ecclesiis,  aut  monasteriis  in  qai- 
bus  sunt.  Qui  vero  eas  aut  in  uxores  accipere,  aut 
corrumpere  prsesumpserint,  obnoxii  quidem  et  ipsi 
gladio  erunt,  substantia  autem  eorum  applicabitur 
fisco.  Si  enim  in  antiquis  legibus  virginibus  illis  qu« 
in  eorum  errorem  vocabantur  mortis  incumbebat 
periculum,  corruptis  quomodo  non  magis  nos  in  his 
quse  a  Deo  glorificantur  idem  definimus,  pudicitiam, 
quae  quam  maxime  mulieres  exomat,  conservari  ?o- 
lentes,  cum  conveniat  venerabilibus  diaconissis,  ut 

^  et  quod  naturam  decet  custodiant,  et  quod  debetar 
sacerdotio  conservent.  Secundum  hoc  autem  et  semel 
factos  diaconos  aut  presbyteros  nullo  modo  dereiin- 
quere  sacerdotium.  Quod  non  solum  in  presbjrtero  et 
diacono  sancimus,  sed  etiam  si  subdiaconus,  aut 
forte  lector  fiat  aliquis,  neque  hunc  relinquere  pristi» 
num  schema,  et  ad  alteram  migrare  vitam  :  quia  si 
tale  aliquid  egerit,  secundum  quod  a  nobis  jam  san- 
citum  est,  aut  in  curiam  cum  substantia,  aut  sub  in- 
opia  degens  ad  officialem  deponetur  fortonam.  Sed 
neque  effusas  competit  fieri  de  csetero  reverendissi- 
morum  clericorum  ordinationes.  Quod  enim  hactenos 
gestum  est,  licet  corrigi  oporteret,  attamen  propter 
tempus  sinimus.  De  csetero  autem  non  propter  hoc 

D  fieri,  neque  ad  damnum  sanctissimarum  ecclesianun 
venire  sancimus.  Qusecunque  igitur  oportebat  de  tali 
modo  in  sanctissima  majore  ecclesia  hujus  nostFee 
regise  civitatis,  et  sub  ea  constitutis  sanctissimis  ec- 
clesiis,  et  aliis,  quae  hic  sunt,  fieri,  hsec  speciali  lege 
complexi  sunius.  In  omnibus  autem  quae  foris  sunt 
locis  sancimus,  si  quis  cum  constituit  ab  initio  cdi- 
ficare  ecclesiam,  definivit  ordinandorum  mensoram, 
tanquam  secundum  eam  expensas  constitnens,  non 
prius  ordinari  quemqnam  in  eadem  ecclesiay  nisi  ad 
numerum  a  principio  definitum  ejus  mensura  re- 
digatur.  Si  vero  hoc  non  fecerit,  ipsa  Tero  civitatis 
ecclesia  niinistrat  emoiumenta,  et  sibi  et  aliis  eccle- 
siis,  tunc  non  promptum  sit  augere  illi  cleiicos,  ne- 
que  propter  aliquas  forte  compassiones  aut  henefi- 
cia  ex  hoc  eam  sumptibus  prffigravare.  Non  sunt 


937 


JUSTINIANI  NOVELL.E  SliLECT^.  NOVELLA  VIL 


638 


enim  hsec  pia,  nequc  sacerdotibus  digDa,  sed  ex  his  ^  hoc  adyectum  est.  Et  tua   quoque   celsitudo   hsec 


quffi  Dominus  Deus  dederit,  quse  possibilia  sunt,  ad- 
ministrare,  aut  antiquam  conservare  consuetudinem 
nihil  penitus  innovantem.  Unde  competit  Deo  ama- 
biles  patriarchas  et  metropolitanos  hujus  habere  pro- 
Tidentiam,  et  eos  quidem  qui  hactenus  sunt  sinere 
in  schemate  in  quo  sunt  clericos.  Metiri  vero  unius- 
ci\jusque  ecclesise  facultates,  et  ita  ipsos  quoque  san- 
ctissimos  patriarchas  sub  se  constitutas  ecclesias  or- 
dinare,  et  metropolitanos  hoc  ipsum  a  sanctissimis 
patriarchis  commonitos  facere,  illos  autem  alios  om- 
nes  sub  se  positos  episcopos  ad  mensuram  hanc  de- 
ducere,  et  studere  non  ultra  expensas  facere  clerico- 
rum  ordinationes.  Scimus  enim  quot  sanctissimse  ec- 
desise  propter  hanc  ordinationem  et  alias  expensa- 
rum  effusiones  inopes  factse  sunt.  B 

Et  quia  aliquas  earum  vix  quidem,  tamen  liberavi- 
mus,  quffidam  vero  adhuc  oneratse  jacent  ex  tali  ele- 
vari  angustia  non  valentes,  ideoque  hoc  provideant 
sanctissimi  patriarchse,  et  metropolitani,  et  reliqui 
Deo  amabiles  episcopi,  ut  et  nos  quse  ab  eis  aguntur 
discentes,  approbemus  eos  qui  nostram  legem  in 
litteris  positam  apud  semetipsos  ostenderunt  operibus 
adimpleri.  Quse  igitur  a  nobis  sancita  sunt,  et  sacrum 
ordinem  statumque  custodiunt  secundum  sacrarum  re- 
gularum  observationem  et  tenorem,  decsetero  conser- 
Yent  perpetue  integra  et  sanctissimi  patriarchse  unius 
cujusque  dioeceseos,  et  Deo  amabiles  metropolitani,  et 
reliqui  reverendissimi  episcopi,  atque  clerici,  ubique 
Dei  culturam  et  sacram  disciplinam  custodientes  in- 


sciens  una  cum  semper  suscepturis  sedem  tuum  hsec 
servare  festinet.  Et  si  denuntiatum  aliquid  fuerit,  tale 
delictum  prohibeat,  et  maximequsecunqueinordina- 
tionibus  curialium  vel  officialium  interdicta  sunt. 
Nimtiet  autem  etiam  nobis,  ut  decens  super  eis  im- 
ponaturcorrectio,  utatur  quoque  prseceptis  ad  cla- 
rissimos  provinciamm  judices,  ut  et  ipsi,  quse  flunt 
inspicientes  non  permittant  aliquid  extra  hoc,  quod 
a  nobis  constitutum  est,  lieri :  imminebit  enim  eis 
et  poena  quinque  librarum  auri,  siquidem  et  ipsi 
prsevaricari  videntes  non  denuntiaverint,  aut  sedi 
tuse,  aut  imperio,  ut  undique  decens  omatus  ordina- 
tionis  gradui  conservetur.  Scripta  cum  adljectione 
dominica. 

NOVELLA  VII. 

De  non  alienandis  aut  permutandis  rebtis  eecksiasticiB 
immobilibus,  aut  in  specialem  hypothecam  dandis 
creditoribus,  sed  ut  sufflciant  generales  hypothecsB. 

Imperator  Justinianus  Augostus  Epiphanio  archi- 
episcopo,  et  patriarchse  Constantinopohtano. 

Unam  intentionem  hanc  semper  proponimus,  omne 
quidquid  prius  imperfectum  aut  confusum  videbatur, 
hoc  et  expurgare,  et  perfectumex  imperfecto  decla- 
rare,  quod  etiam  in  omni  legislatione  facientes,  cre- 
dimus  oportere  et  in  alienationibus,  quse  fiunt  super 
sacris  rebus  una  complecti  lege,  quse  priores  omnes 
et  renovet,  et  emendet,  et  quod  deest  acyiciat,  et 
quod  superfluum  est,  abscindat.  A  Leone  siquidem 


violatam,  pcena  imminente  ista  prsevaricanti,  quo  ^  ^^^*  ^l®'^*^^®»  <I^  P^^*  ^®^***'^^^^^"^  P^®  memo. 


penitus  alienus  sit  a  Deo,  et  imposito  sibi  sacerdotii 
ordine.Nam  velut  indignus  hoc  excluditur.Licentiam 
yerouniversisdamus,ciguscunque  sunt  ofQcii,velcon- 
yersationis,  respicientibus  aliquid  horum  prsevaricari, 
nuntiare  nobis  et  ad  imperium,  quod  semper  est,  ut 
nos,  qui  hoc  secundum  sacrarum  regularum  expla- 
nationcm  apostolicamqne  traditionem  constituimus, 
decentem  etiam  indignationem  prsevaricatoribus  in- 
feramus,  his  videlicet  etiam  quse  sancita  sunt  a  no- 
bis  de  hsereditatibus  Deo  amabihum  episcoporum 
custodiendis.  Sanctissimi  sane  patriarchse  uniuscu- 
josque  dioeceseos  hsec  proponant  in  ecclesiis  sub  se 
constitutis,  et  manifesta  faciant  Deo  amabilibus  me- 
tropolitanis,  quse  a  nobis  constituta  sunt.  lUi  quoque  n 
rursus  etiam  ipsi  proponant  in  metropolitana  san- 
ctissima  ecclesia,  et  con^titutis  sub  se  episcopis  hsec 
xnanifesta  faciant.  lllonim  vero  singuli  in  propria 
ecclesia  hsec  proponant,  ut  nullus  in  nostra  republi- 
ca  ignoret,  quse  a  nobis  ad  honorem  et  magnificen- 
tiam  magni  Dei  etSalvatoris  nostri  JesuChristi  dispo- 
sita  sunt.  Insuper  sequens  hsec  tua  sanctitas  omnibus, 
qui  sub  ea  sunt,  sanctissimis  metropohtanis  hsec  fa- 
ciat  manifesta  universo  tempore  tenenda.  Scriptum 
exemplar  Epiphanio  sanctissimo  archiepiscopo  ma- 
gnse  higus  et  almse  urbis.  Scriptum  exemplar  sanctis- 
8imo  archiepiscopo  Hierosolymorum.  Scnptum  ex- 
emplar  Joanni  viro  gloriosissimo  prsefecto  sacrorum 
prstorionun  secundo  exconsule  et  patritio,  cui  etiam 

Patrol.  LXXII. 


rise  Christiana  fide  inter  cseteros  imperatores  princi- 
patum  auxit,  et  constituit  sacrarum  ecclesiarum  ho- 
norem  et  disciplinam  scripta,  lex  est  de  alienationi- 
bus  ecclesiasticis  conclnsa  in  sola  htgus  felicissimse 
civitatis  sanctissima  majore  ecclesia.  Et  laudamus 
plurima  hujus  legis  cum  omni  vehementiaet  Deicul- 
tura  posita.  Sed  eo  quod  non  generaliter  posita  sit, 
in  omnibus,  indigere  etiam  eam  quadam  correctione 
credimns.Ab  Anastasio  quoque  pise  memorise  scripta 
qusedam  de  talibus  lex  est,  neque  similis  prion,  et 
omnino  minus  habens,  effusa  namque  et  per  loca 
foris  posita,  nihilominus  mansit  imperfecta,  eo  quod 
ad  solum  sacerdotium  et  dioecesin  respiciat,  consti* 
tutam  sub  beatissimo  patriarcha  higus  regise  et  feli- 
cissimse  civitatis,  alias  autem  omnes  non  perscrutata 
sedes,  cum  utique  dignam  correctione  esse  eam  ar- 
bitratus,  propter  quam  occasionem  aliaquidem  cor- 
rigebat,  aha  vero  incomposita  relinquebat.  Quam- 
obrem  eam  quoque  vacare  de  caetero  sancimus,  ut- 
pote  imperfectam,  et  loco  circumclusam,  et  non  ge- 
neralem  inter  leges  existentem,  neque  aliquid  stu- 
diosum  introducentem. 

Hsec  ergo  nos  omnia  emendantcs,  unam  existima- 
mus  legislationem  omnibus  sanctissimarum  ecclesia- 
rum,  xenodocluorum,  nosocomiorum,  monasterio* 
rum,  brephotrophiorum,  gerontocomiorum,  et  totius 
sacrati  collegii  rebus  imponendam,  et  hanc  legem 
Leonis  pise  memorisB  constitutioni  adljiciendam  esse : 


993  SiECULI  SEXTI 

prius  quidem  breviter  legislationem   expouentes, 
sicque  omne  quod  reliquum  est  intexentes. 

Vult  autem  illa  neque  Deo  amabilem  archiepisco- 
pum  et  patriarcham  hiyus  felicissimee  civitatis,  seu 
sanctissimse  majoris  ecclesise,  neque  oeconomum 
vendere,  aut  donare,  aut  aliter  alienare  rem  immo- 
bilem,  domum  forsan,  aut  agrum,  aut  colonum,  aut 
mancipia  rustica,  aut  civiles  annonas  (nam  et  hffic 
inter  immobilia  numeranda  sunt  quoi  competunt 
Constantinopolitana;  sanctissimae  msgori  ccclesia), 
sed  neque  pro  ulia  compensatione,  aut  qualibet  alia 
circumventione  tale  aliquid  agi.  Et  interminatur 
emptori  quidem  rei  restitutionem,  ut  rcddat  pro 
tempore  oeconomo  rerum  sanctissimae  ecclesiffi  rem, 
quam  ipse  perceperit,  cum  omni  medii  temporis 
fructu,  et  ahis  lucris,  casu  imminente  pretiorum  ei 
qui  tale  ahquid  accipereautcomparareprsesumpserit 
cum  etiam  hoc  quidem,  quod  contra  leges  actum  est, 
ita  ponat,  ac  si  neque  a  priucipio  gestum  sit.  OEco- 
nomum  vero  hsec  prasvaricantem  dare  quidem  de 
8ao  sanctissimse  ecclesiae  jubet  omne,  quidquid  ex 
ea  causa  lucratus  est,  aut  sanctissimm  ecclesiee, 
damni  intuht.  Super  hoc  autem  etiam  excluditofficio 
ceconomum,  et  dat  actionem  sanctissimae  ecclesiae, 
non  solum  contra  Deo  amabiles  oeconomos,  sed 
etiam  contra  successores  eonim,  sive  ipsi  haec  ahe- 
naverint,  sive  pro  tempore  Deo  amabilem  episcopum, 
aut  alium  quempiam  clericonim  videntes  alienan- 
tem  degeneri  et  iUiberaU  taciturnitate  passi  sunt,  et 
multo  potius,  si  cum  viderent,  consentitentes  tale  a- 
liquid  permisernnt,  et  non  prohibuerunt.  Ad  hsecau- 
tem  etiam  tabellionem ,  qui  taha  confecit  instrumenta, 
perpetuo  tradit  exsiUo  nullam  ei  clementiam  neque 
per  reversionem  participans.  Ipsos  quoque  maximos 
judices,  qui  ad  hsec  accedunt,  et  talibus  ministrant 
causis,  aut  confici  apud  semetipsos  raonumenta  pro 
confirmatione  talium  donationum  aut  aliorum  actuum 
patiuntur,  cingulo,  et  dignitate,  et  substantia  inter- 
minatur  excludere.  Hsecigiturincrepans  vehementer, 
permittit  rei  ecclesiasticae  usum,  autqui  vocatur  usus- 
fructus,  sub  certo  quodam  tempore,  aut  eUam  usque 
ad  vitam  percipienUs  dare  sancUssimam  magorem 
ecclcsiam,  sub  hac  tamen  detiniUone,  ul  is  qui  hanc 
accepit  munificentiam,  ejusdem  qiiantitatis  rem 
recompenset  sanctissimae  majori  ecclesiae  jure  pro- 
prietatis,  ex  qua  possit  eumdem  reditum  sanctissi- 
ma  ecclesin  habere,  quantum  ille  ex  usu  accepil,  post 
percipientis  uUque  mortem,  aut  deflnitum  tempus, 
U8U  videlicet  et  usufructu  datae  ecclesiasticae  rei  ad 
sancUssimam  megorem  ecclesiam  redeunte,  et  item 
U8U  donatae  rei  cum  proprietate  sancUssimae  eccle- 
sifle  vindicando ;  talem  namque  contractum  sine  pe- 
riculo  esse  ponit  lex.  Si  vero  minoris  ftierit  quam 
quod  datur  a  sanctissimaecclesia  Ulud  quod  compen- 
satur  ei  ciyus  mox  quidem  percipiet  proprietatera, 
sperat  autem  et  usum  accipere,  infirmum  contractum 
et  pro  non  facto  ponit,  datque  licenUam  vindicaUo- 
nis,  utpote  circumvenUone  contra  jus  sancUssim» 
ecclesiae  facta.  Lex  itaque  talia  sub  brevitate  decer- 


SUPPLEMENTUM.  9iO 

k  nit,  et  multam  imponit,  et  usque  ad  res  sanctissimai 
majoris  ecclesiae  stat  solummodo,  et  quanquam  om- 
nem  perimit  circumventionem,  quam  praediximus, 
non  tamen  reUnere  calhditatem  postea  insurgentium 
valuit.  Quidam  enim  dudum  hoc  quod  vocatur  colo- 
narium  jus  (est  autem  colonarium  jns  veluU  si  domum 
valentem'  centum  sohdos,  et  praestantem  pensionem 
solidos  decem  accipiat  quis  ab  ecclesia,  et  det  pro  ea 
solidos  centum,  seu  ampUus,  aut  etiam  minus,  et 
quasi  jam  de  proprio  aggravet  se  dare  singulis  annis 
quasi  pensionis  nomine  solidos  tres;  iste  autem  ap- 
pellatur  paroecus.  Sed  ipsam  domum  sub  tam  parva 
pensione  in  perpetuum  et  ipse  et  haeredes  ejus  pos- 
sidebant)  adinvenientes  neque  nostris  legibus,  neque 
cujusquam  omnium  notum,  circumventionem  non 

B  parvam  meditaU  sunt  contra  legem,  perpetoas  pene 
excogitantes  alienationes.  Quod  nos  de  caetero  agi 
prohibemus,  et  pro  eo  ipso  conscripsimus  legem. 

Dudum  autem  et  ad  emphyieusin  respexemnt,  et 
imminuerunt  plurimam  quantitatem  verireditus  ilhs 
qui  emphyteusin  accipiunt,  praestantes  hi  qui  rebos 
qnidem  sanctissimse  msyoris  ecclesiae  priesidebant. 

Ideoque  nos  in  quadam  constitutionnm  nostrarum 
definimus  quidem  usque  ad  personas  tres  emphjtea- 
sin  fieri,  accipienUs,  et  duorum  aliorum  successo- 
rum:  hoc  etiam  superrebus  sanctissimae  m^orisec- 
clesiae  fieri  permittentes,  non  autem  ultra  sextam 
partem  propter  fortuitos  casus  emphyteusin  acci- 
pientes  relevari  sancientes.  Qnia  vero  didicimus  sic 

p  effuse  et  impie  ab  aliquibus  fieri  documenta,  ut  ne< 
que  sexta  relinquatur  sancUssimae  ecclesiae  pars,  re- 
hquis  onmibus  emphyteusin  accipientibus  donaUs : 
porro  autem  Anastasius  piae  memoriae  gesta  monu- 
mentomm  constituens  fieri  super  alienationibos,  sic 
ut  etiam  htgus  rei  tempus  a^jiceretnr,  et  emphjteu- 
sin  statuens,  sine  gestis  quidem  usque  ad  solam  vi- 
tam  accipientis  emph^rteusin,  cum  gestis  aotem  in 
perpetnum  eam  extendens,  neque  perfectam  fecit, 
neque  utilem  legem,  et  undique  imperfectam,  nsque 
ad  solam  dicecesin  patriarchicae  sedis  hijgos  fehcissi- 
mae  civitatis  (sicut  praediximus)  legislationem  sta- 
tuens. 

Nos  igitur  (jam  enim  ad  legem  yeniendnm  est) 
sancimus,  neque  sanctissimam  higos  felicissims  ci- 

0  vitatis  migorem  ecclesiam,  neque  sub  ea  constitataa 
ecclesias,  quanim  ipsa  erogationem  snscepit  (sicat 
eam  Anastasius  piae  memoriae  interpretatus  est),  ne- 
que  aliasomnes  ecclesias  in  hac  fehcissima  existentes 
civitate,  aut  circa  ejus  confinia,  neque  sub  patriar' 
chica  sede  hujus  felicissimae  civitatis  constitotas, 
quamm  metropolitanos  ipse  ordinat,  neque  ahum 
ullum  ubicunque,  sive  patriarcham,  sive  episcopnm 
(dicimus  autem  et  eos  qui  in  Osiente,  et  qni  in  mjTi- 
co,  insuper  et  in  iEg^rpto,  et  Lycaonia,  atque  in 
Lycia,  et  eos  qui  in  Africana  provincia,  atqoe,  ot 
strictim  dicamus,  per  omnes  nostrae  ditionis  terras, 
necnon,  qui  in  Occidente  sunt,  Deo  amabiles  eplsco- 
pos  ab  ipsa  seniore  Roma  usque  ad  Oceanum  consi- 
stenUum  sanctissimarum  orthodoxarum  ecclesiamm) 


941 


JUSTINIANI  iNOVKLL/l':  SELKCTiE.  iNOVELLA  VIL 


942 


neijue  aliquem  xenodochum,  aut  ptochotrophum,  ^  res  a  communibus  ac  publicis,  quandoquidem  om- 


aut  nosocomum,  aut  orphanotrophum,  aut  brepho- 
trophum,  aut  gerontocomum,  aut  monasteriorum  (vi- 
rorum  vel  muUerum)  abbatem  seu  abbatissam,  aut 
quemlibet  omnino  prsesidentem  venerabilibus  colle- 
giis,  licentiam  habere  aUenare  rem  immobilem,  aut 
in  domibus,  aut  in  agris,  aut  in  hortis,  aut  omnino 
in  hiyusmodi  consistentem,  neque  rusticum  manci- 
pium,  neque  civilem  annonam,  nec  per  speciaUs  pig- 
noris  occasionem  tiadere  creditoribus. 

Alienationis  autem  nomen  generaUus  ideo  posui- 
mus,  ut  prohibeamus  et  venditionem  et  donationem 
et  computationem,  et  in  perpetuum  extensam  em- 
phjteusin,  quse  non  procul  ab  aUenatione  consistit, 
sed  omnes  ubique  sacerdotes  ab  higusmodi  aUena- 


nium  rerum  sanctissimis  ecclesus  abundantia  et  status 
ex  imperialibus  muiiificentiis  perpetuo  prffibeatur. 
Alterutris  itaque  compensantes,  quse  decent,  non  ab 
aliquibus  jure  culpabuntur.  Aliam  vero  omnem,  sive 
ad  ipsum  imperium,  sive  ad  aUam  quamcimque  per- 
sonam  factam,  sive  venditionem  sive  emph^rteusin 
perpetuam  omnino  perimimus.  Sed  neque  donatio- 
nem,  sive  permutationem,  sive  dationem  cujusdam 
pignoris  in  re  immobUi  factam  occasione  mutuorum 
fieri  sinimus.  Et  hffic  valere  volumus  in  omni  eccle- 
sia,  onmique  monasterio,  et  nosocomio,  et  xenodo- 
chio,  et  brephotrophio  et  asceterio,  et  gerontocomio, 
et  omni  absolute  coUegio,  quod  actio  pia  constituit, 
nuUo  penitus  horum  accipere  aliquid  ab  eis  valente. 


tione  prohibemus,  subdendos  poenis,  quibus  Leonis  B  Uude  neque  constitutione  Anastasu  divse  memorifle 


pisB  memoriffi  usa  est  constitutio  :  iUam  namque  per 
onmia  valere  et  ratam  esse  sancimus.  PrsBterea  au- 
iem  proposuimus  et  protuUmus,  et  conscripsimus 
hanc  legem  non  paterna  voce,  sed  hac  communi  et 
Grseca,  ut  omnibus  sit  nota  propter  facUem  interpre- 
tationem. 

Quod  itaquejam  prsetehit,  reUnquimus.  Nam  do- 
cumenta  tam  longo  ab  hinc  tempore  facta  denuo 
commovere,  multse  erit  tergiversationis.  Quapropter, 
quse  usque  huc  hactenus  exstant,  proprium  habeant 
vigorem,  de  csetero  autem  omnem  alienationem  in- 
terdicimus,  preedictas  eis  poenas  imponentes. 

Ut  autem  lex  ad  humanse  natura  varietatem  per- 
maneat,  et  ad  id  quod  semper  venit  accommodata, 


:c 


ulterius  opus  erit,  neque  secundum  iUam  facienda 
decreta  memoratce  observationis.  Ipsa  enim  rei  prin- 
cipia  perimentes,  et  prohibentes  quod  fit,  nequaquam 
perscrutatione  deinceps  indigebimus. 

Emphyteusin^utem,  sive  in  sanctissima  majore 
ecclesia,  sive  in  omnibus  reUquis  adorandis  domibus, 
iieri  sinimus,  et  in  persona  accipientis,  et  in  duobus 
ejusdem  personce  hceredibus  deinceps,  filus  dunta- 
xat  soUs  mascuUs  aut  feminis,  aut  nepotibns  utrius- 
que  sexus,  aut  uxore,  aut  viro,  si  hoc  videUcet  de 
oxore  aut  viro,  expressim  nominetur ;  aUoquin  non 
transire  ad  aUquem  alterum  hseredem,  sed  usque  ad 
solam  vitam  percipientium  standum,  nisi  fiUos  aut 
nepotes  habuerint.  AUter  autem  penitus  emphyteu- 


per  onmia  immota  permaneat  (quid  enim  esse  po-  ^  sin  agi  ecclesiasticse  cigusdam,  aut  ptochicee  rei  im- 


test  stabUe  inter  homines  et  immobUe,  ut  nuUam 
patiatur  mutationem,  cum  omnis  noster  status  sub 
perpetuo  motu  consistat  ? )  necessarium  existimavi- 
mus,  quasdam  exceptiones  dare  legi,  cum  multis  vi- 
giUis  et  subtiUtate  adinventas,  ut  eas  habens  in  au- 
ziiio  lex,  nequaquam  moveatur. 

Sinimus  ergo  imperio,  si  qua  communis  commo- 
ditas  est,  etcausa  ad  utUitatem  reipubUcffi  respiciens, 
et  talem  exigens  possessionem  alicujus  immobilis 
rei,  qualem  proposuimus,  hanc  ei  a  sanctissimis  ec- 
desus,  et  reUquis  venerabilibus  domibus  et  coUegus, 
percipere  Ucere,  undique  sacris  domibus  indenmita- 
te  servata,  recompensanda  re  eis  ab  eo  qui  percepit, 


mobUis,  aut  mancipii  rustici,  aut  civiUs  annonaB, 
nuUomodo  permittimus,  neque  quod  fit,  aUquod  pe- 
nitus  robur  habere  sinimus. 

Quia  vero  Leonis  quidem  pise  memorise,  constitu* 
tio  sub  nulla  penitus  deminutione  dari  rem  ecclesias- 
ticam  sancivit,  nos  autem  in  alia  constitutione  a  no- 
bis  scripta,  sextam  solum  excipi  super  emphyteusi 
sancivimus,  htgusmodi  quemdam  deminutionis  rei 
ordinem  damus,  ut  quceratur  cum  onmi  veritate  et 
subtUitate  pensio  eomm  quse  daniur,  an  tanta  sit 
quanta<ab  initio  fiierit,  quando  ad  sanctissimam  ve- 
nit  ecclesiam,  et  detur  emphjteusis  taUbus  personis, 
quales  dudum  diximus.  Tnnc  enim  sextam  partem 


sequa  aut  etiam  majore,  quam  data  est.  Quid  enim  rv  cum  scrupulositate  imputandam  concedimus.  Si  ve- 


causetur  unperator,  ne  meUora  det,  cui  plurima  de^ 
dit  habere  Deus,  et  multorum  dominum  esse,  et  ut 
&cUe  dare  poiest,  et  maxime  in  sanctissimis  eccle- 
siis,  in  quibus  omnis  donatarum  eis  rerum  immensi- 
tas  optima  mensura  est  ?  Unde  si  quid  tale  fiat,  et 
pragmatica  processerit  forma,  preecipiBns  imperio 
dare  aUquid  talium  rerum,  et  recompensaverit  mox 
rem  meUorem,  et  uberiorem,  et  utiUorem,  sit  ea  per- 
matatio  firma,  et  hi  qui  praesident  domibus,  quarum 
est  quod  aUenatur,  ei  qui  taUbus  administrant  Utte- 
riSy  sine  querela  undique  sint,  nuUam  metuentes  poe- 
narom,  quse  a  Leone  pise  memorifle  interminantur, 
et  a  nobis  firmat»  sunt.  Utique  cum  nec  multum  dif- 
ierant  ab  alterutro  saoerdotium  et  imperium,  et  sacr» 


ro  minui  contigerit  per  quamdam  calamitatem  pen- 
aionem,  aut  in  totum  tunc  constantem  pensionem  ao- 
cipiat,  qui  emphyteusin  subire  vult,  aut  penitusabsti- 
neat,  cum  Uceat  elocare  potius  quam  tales  deminutio- 
nes  in  emphyteusi  celebrare.  Si  vero  aUcijgus  ecclesi- 
astici  suburbani  prcedu  emphyteusis  detur,  quaUa  plu- 
rima,  maxime  in  hac  novimus  feUcissima  consistere 
civitaie,  multo  quidem  digna  pretio,  parvas  vero  red- 
deniia  pensiones,  aut  nihU  pensionum  omnino  non 
ex  reditibus  meiiri  emphyteusin,  sed  ffisiimare  sub- 
urbanum  subtiliter,  et  reputari  ex  preiio  redacto 
reditus  possibUes  in  viginti  annia  computari,  et  in 
reditibussecundum  hoc  computatis  agi  emphyteusin, 
non  perpetuoi  sed  in  eum  qui  perdpit,  et  duaa  ex  eo 


943 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


944 


successiones,  et  viro  et  uxori  (sicut  praediximus)  fa-  ^  factum  est  tale,  nullain  necessitatem  esse  reveren- 


ciendam. 

Scire  autem  emphyteutas  conyenit,  quia  si  in  bien- 
nio  continuo  non  exsoiverint  emphyteuticum  cano- 
nem  (hoc  enim  tempus  pro  triennio  aUorum  homi- 
numsufficere  ad  casum  ecclesiasticarum  aut  ptochica- 
rum  emphy teuseon  pro  non  soluto  canone  ponimus), 
fient  omnino  extranei  emphyteumatos,  et  volenti- 
bus  prsepositis  sanctarum  domuum  licebit  prsedia 
aut  domus  vindicare,  nullam  metuentibus  meliora- 
tionum  repetitionem.  Sed  siquidem  deterius  fecerit 
prsedium,  autsuburbanum,autdomum,  quiemphy- 
teusin  percepit,  cogi  eum  de  suo  diligentiam  ac  re- 
stitutionem  prisci  status  facere,  obligatumque  ad  hoc 
esse  et  ipsiun,  et  hceredes  ejus,  et  successores,  ejus- 


dissimis  oeconomis,  duobus  haeredibus  cessantibus, 
caeteris  tradere. 

Si  quis  autem  voluerit  accipere  secundum  ratio- 
nem  usus,  aut  qui  vocatur  ususfructus,  rem  ecde- 
siasticam  aut  sanctissimae  majoris  ecclesis,  aut  al- 
terius  cujuslibet,  quee  in  omni  nostra  ditione  suitt 
positae,  aut  ptochiorum,  omnino  percipiat  hoc,  et 
secundum  prsedictam  observationem,  et  secundom 
formam  constitutionis  Leonis  pise  memorifie,  ut  iste 
locuples  existens,  et  substantise  immobilis  dominus 
aliam  mox  rem  secundum  proprietatis  jus  compen- 
set  sanctissimse  ecclesise,  aut  venerabiU  domui,  ex 
qua  hoc  percepit,  tantos  et  tales  inferentes  reditns, 
quantos  aut  quales  habet  id,  quod  datur,  ut  itapost 


que  res,  insuper  et  debitos  omnes  reditus  sine  diia-  B  ejus  obitum  ecclesiastica  aut  ptochica  res  revertatur 


tione  exigi. 

Quod  antem  dictum  est  a  nobis,  ut  nullins  immo- 
bilis  rei  ecclesiasticse  aut  ptochicce  alienatio  sit  per- 
missa,  ad  nullam  nostree  reipubiicse  personam  san- 
cimns  valere,  non  solum  super  constantibus  domi- 
bus,  et  suburbanis,  et  hortis,  et  agris,  sed  etiam  su- 
per  ruinis  (sive  cx  igne,  sivo  ex  terrsemotu,  sive  ex 
qualibet  eausa  ruina  sit)  et  in  his  quse  omnino  des- 
tructa  sunt,  et  in  pavimento  jacent,  sive  etiam  in  pu- 
ris  ruinis  nullum  eedificium  habentibus,  neque  ma- 
teriam  jacentem.  Non  enim  in  illis  alienationem  fieri 
permittimus,  nisi  in  sola  emphyteusi  temporali,  se- 
cundum  quod  dudum  a  nobis  dictum  est,  et  in  tribus 


ad  venerabilem  domum  cum  usu,  qui  datos  est,  non 
transcendente  tempus  vitae  percipientis,  accipiatau* 
tem  simiUter  et  rei  in  compensationem  datae  usom, 
quatenus  post  percipientis  obitum  aut  tempus,  in 
quo  donatio  usus  convenit,  non  transcendens  videU- 
cet  percipientis  vitam,  utrumque  ex  toto  et  secun- 
dum  proprietatem  et  secundum  usum  apud  sanctis- 
simam  ecclesiam  remansurum  sit. 

Quia  vero  Leonis  pise  memorise  constitutio  poenas 
pene  solummodo  in  venditiones  decrevit,  nos  autem 
interdiximus  non  venditiones  solum,  sed  etiam  do- 
nationes,  et  permutationes,  et  perpetuas  emphyteu- 
ses,  et  pignorum  dationes  in  rebus  immobilibus,  vi- 


personis  talibus,  quales  preediximus.  p  demus  autem  quosdam  sic  amatores  pericuU  consti- 

£t  ut  neque  uUa  circumscriptio  in  rem  ecclesiasti-     tutos,  ut  prsesumant  ad  ea  quce  interdicta  sunt  acce- 


cam  in  talibus  fiat,  duobus  per  tempora  primatibus 
mechauicis,  aut  archiiectis,  sive  in  hac  regia  et  ma- 
xima  civitate  una  cum  Deo  amabilibus  oeconomis, 
et  quinque  reverendissimis  presbyteris,  et  duobus 
diaconis,  praesente  quoque  Deo  amabiU  episcopo, 
sive  etiam  in  provincia  duobus  insignibus  mechani- 
cis  aut  architectis,  aut  etiam  uno  (si  uuum  solum  ci- 
vitas  habeat)  intervenientibus  in  illis  locis,  sacrosan- 
ctis  Evangeliis  propositis,  definiatur  ab  architectis, 
quantum  competat  pro  hoc  solvi  sanctissimse  eccle- 
sise  secundum  modum  emphyteuseos,  et  sub  his  em- 
phyteutica  conscriptio  in  eo  celebretur  secundum  fi- 
guram  prius  dictam  :  iUe  vero  et  eediUcet,  et  utatur 


dere,  et  circumventionem  facere  legibus  ex  volunta- 
te  et  prsesumptione  quam  habent,  et  quse  onmibus 
modis  interdicta  sunt,  et  quse  forsitan  deducunt  ho- 
mines  ad  mortem,  qui  id  agunt,  propterea  necessa- 
rium  existimavimus  in  unoquoque  contractu  etiam 
certam  statuere  poenam.  His  sciUcet  poenis,  qute  posita 
sunt  adversus  seconomos  ex  constitutione  prsdicta 
pisememorise  Leonis,  similiteretnunc  imminentibas 
oeconomo.  aut  xenodocho,  autnosocomo,  autbrepho- 
tropho,  aut  abbati,  aut  abbatissse  monasterii,  aut 
asceteru  secundum  quod  prius  dispositum  esU 

Si  quis  igitur  emere  prsesumpserit  rem  ecclesia»- 
ticam,  aut  ptochicam,  cadat  quidem  mox  pretio,  exi- 


materiebus  (si  materias  habeat)  et  transmittat  em-  J)  gatur  autem  res  quam  accepit,  cum  omni  medii  tem- 


phyteusin  usque  ad  duas  successiones  (sicut  dictum 
est)  et  sic  revertatur  post  trium  personarum  mortem 
ad  sanctissimam  ecclesiam  aut  venerabilem  do- 
mum,  ex  qua  facta  est  emphyteusis,  et  valeat  etiam 
taUs  contractus,  utpote  prsesenti  non  repugnans 
legi. 

Neque  iUud  quod  hactenus  contra  tales  contractus 
agebatur,  valere  permittendum  est  de  adjectione,  ut 
si  duorum  hseredum  compleatur  tempus,  licentia 
sit  eis,  qui  post  iUum  sunt,  in  emphyteusin  dare  id, 
de  quo  agitur,  et  semper  eos  prseponi  alus.  Hoc  enim 
nihU  aUud  est  quam  per  revolutionem  et  machina- 
tiones  perpetuas  eis  emphyteuses,  magis  autem  pri- 
^yationes  ecclesiasticarum  agi  rerum.  Sed  et  si  quid 


poris  incremento,  et  contra  sanctissimam  ecclesiam 
quidem,  aut  venerabilem  domum  nuUam  omniao 
habeat  acUonem,  contra  venerabUes  vero  oeconomos, 
autqui  omnino  vendideront,  in  propriis  eorumsub- 
stantUs  ex  contractu  habeant  actionem,  ut  etsi  non 
propter  Dei  timorem,  tamen  metu  suse  substantic 
segniores  circavenditionem  fiant.  Si  quis  autem  per 
donationem  accipere  prsesampserit  rem  ecdesiasti- 
cam,  aut  ptochicam,  et  ipso,  quod  datum  est,  omm- 
nino  cadat,  et  aUud  tantumdem^x  suasubstantia  re- 
penset  sanctissimse  ecclesise,  aut  venerabili  domui, 
ex  qua  hoc  suscepit,  ut  quacm  nisus  est  ingerere 
contra  eam  novitatem,  suam  exercensmalignitatem, 
eam  ipsemet  in  propriis  bonis  sentiat.  Si  antem  pe^ 


945 


JLSTINIANI  NOVELL.E  SELECT.^E.  NOVELLA  VIL 


»46 


mutatio  in  quibusdam  pfirsonis  fiat,  praeter  solum  ^  torum  venditione  vasorum.  Simili  yidelicet  observa- 


iniperiam,  sicat  prsediximus,  et  qui  permutationem 
accepit,  subjaceat  poense  et  datam  sibi  rem  amitiat, 
et  recurrat  rursus  haec  ad  venerabilem  domum,  unde 
progressa  est,  et  quod  pro  compensatione  dedit, 
maneat  apud  venerabilem  domum,  et  qui  accesserit 
ad  causam  legi  contrariam,  cadat  utroque  juste,  et 
secundum  hoc  pcenffi  subdatur,  secundum  quam  et 
propriis  cadat,  et  quod  speravit,  non  acquirat,  eiiam 
hic  actione  ei  servata  in  propria  subsiantia  eorum, 
qui  contractom  cum  eo  celebraverunt. 

Si  autem  crediior  in  pignore.  corporali  elegerii  ac- 
cipere  rem  immobilem  ecclesiasiicam^autptochicam 
in  domibus  forsan,  aut  suburbanis,  aut  agris,  aut 
bortis,  aut  civilibus  panibus,  aut  rusiicis  mancipiis. 


tione  et  super  alienaiione  civilium  panum  cusio- 
dienda,  sicui  scepe  diximus,  eo  quod  iales  esse  panes 
non  solum  in  hac  felicissima  civitaie,  sed  etiam  in 
magna  Alexandria.  ei  in  Theopoli  esse  didicimus, 
forsitan  autem  iale  aliquid  etiam  in  aliis  provinciis 
quibusdam  esi.  Unde  tametsi  alibi  quoqiie  hujusmodi 
qusedam  est  possessio,  et  in  illa  lex  servetur,  ei  suam 
observaiionem  extendat. 

Quia  vero  verisimile  est  quempiam  eiiam  in  cir- 
cumventionem  hujus  legis  tentare  pragmaiicas  sa- 
cras  formas  accipere,  iale  aliquid  eis  agere  permit- 
tcnies,  ei  hoc  prohibemus  in  omni  persona  majore, 
vel  minore,  sive  in  cingulo  constituia,  sive  horum 
qui  circa  nos  sunt,  sive  aliorum  quispiam  inier  po- 


et  dederiiaurum,  ab  hoc  cadat  creditor,  etquse  mu-B  pulos  habiiantium.  Et  sancimus,  nulli  penitus  licen- 


tuum  acceperit  sanctissima  ecclesia  aut  venerabilis 
domus,  quod  muiuaium  est  aurum,  lucro  habeat 
etiam  hic  contra  celebraniem  muiuum  ceconomum, 
ani  xenodochum,  aut  brephoirophum,  aut  preesulem 
monasterii,  aut  asceierii,  aui  aliorum  venerabilium 
collegiomm  creditori  aciione  manente,  his  omnibus 
etiam  in  abbaiissis  muliebrium  asceteriorum  aui  mo- 
nasteriorum  valentibus.  Si  enim  omnino  sanciissimis 
ecclesiis  aut  aliis  venerabilibus  domibus  crediio  opus 
sit,  idque  forie  aut  in  necessariam  quamdam  et  ine- 
vilabilem  occasionem,  et  preeier  quam  non  poterit, 
quod  imminet  adimpleri,  aui  in  aliam  causam  uii- 
lissimam  sanctissimse  ecclesise  consisientem,  licebit 


iiam  esse  ialem  quempiam  pragmaiicum  proferre 
typum,  neque  ex  hoc  accipere  aliquod  de  sanctissi- 
mis  ecclesiis  compendium,  aut  de  monasieriis  aut 
ptochiis,  aui  aliis  venerabilibus  collegiis  immobilium 
rerum.  Sed  et  gloriosissimo  qusesiori  poenam  immi- 
nere  centum  librarum  auri,  si  quid  tale  diciaverit, 
simul  et  suscipieniibus  insinuationem  ialis  cujus- 
piam  sacrse  formse  gloriosissimis  judicibus,  aut  alU% 
quibusdam  eamdem  imminere  pcenam,  ei  iabellionit 
succumbere  Leonis  piae  memorise  constituiioni,  si 
confecerini  iale  aliquod  insirumenium,  et  Deo  ama- 
biles  episcopos,  ant  venerabiles  oeconomos  sine  pe- 
riculo  refutare  hujnsmodi  sacras  pragmaticas  formas, 


preeposiiis  earum  usque  ad  generalem  hypoihecam  ^  magis  auiem  cum  periculo  suscipere  et  agnoscere 

_«_^_         _•        _._11— _»        «__       •      1_  •  _      .J*X__!1.-.—     _—        ^-^  .  «  •  J       A*        __  _      •_       1        _    _.__J.*__1_       _!, 


stare,  et  nullum  speciale  pignus  creditoribus  prse- 
bere. 

Si  vero  etiam  perpetaam  quispiam  emphyteusin 
accipere  prcesumpserii,  quod  non  licei,  aut  tempora- 
lem  qnidem,  non  tamen  secundum  hujus  nosirse  le- 
gis  observationem,  etiam  sii  cadai  quidem  de  em- 
phytensi,  ei  quod  daium  esi  maneat  apud  venerabi- 
lem  domum.  Debebit  auiem  coniinuo  ei  post  casum 
emphyteumatos  solvere,  quantum  soluturus  erat,  si 
5ecandum  legem  emphyteusin  subiissei,  nihil  apud 
eum  manente  ex  rebns  pauperum  quse  frusira  per 
cmphyieusin  daiffi  suni. 

Haec  igiiur  omnia  cusiodiantur  prsediciis  snbjecia 
pcBnis,.neque  tabellionibtis  prflesumeniibus  instru- 


quia  circa  ipsum  sacerdoihim  periculum  susiinebunt, 
si  negligenies  has  leges,  quse  ita  fluni,  pragmaticas 
sequaniur  formas.  Oporiet  enim  ea  quee  communiter 
et  generaliier  ad  omnium  uiiliiatem  sanciuniur,  po- 
tius  valere,  quam  ea  quse  circa  aliquos  studentur  agi 
ad  corrupiionem  communium  legum.  His  solis  vide- 
licei  conducendis  et  in  emphyieusin  dandis  rebus, 
quascunque  puiant  iali  aliquo  egere.  Si  tamen  vo- 
luerint  qusedam  sub  propria  gubematione  habere 
Deo  amabiles  oecon(»mi,  aut  aliomm  preesules  colle- 
giomm,  nulli  horum,  qui  in  potentatu  suni,  neque 
secundum  sacram  pragmaticam  formam,  licentiam 
esse  cogere  eos,  aut  per  conductionem,  aut  per  em- 
phyteusin  haec  iradere  ei,  qui  hoc  agit,  et  sacrilegii 


meniis  ialibus  minisirare,  sed  ustpie  metuentibas  J)  subjacere  poenee  et  omnibus  mulctis,  quse  hac  nostra 


exsilium,  ex  quo  nunquam  revertiniur,  nec  si  sacra 
hoc  prsebeat  forma,  neque  judicibus  veI4ictaretalia 
instramenta  prcesnmentibus,  vel  facta  suscipere  et 
gestis  monnmentorum  ea  firmare,  ne  etiam  ipsi  et 
cinguli  ac  dignitatis  ei  subsiantise  casum  secundum 
Leonis  consiiiuiionem  snstineant.  lisdem  poenis  ser- 
vandis  eiiam  adversus  eos  qui  sacrata  vasa  contra 
nostram  legem  aut  pignori  dant,  aui  vendunt,  aut 
conflant  propier  alienationem.  Nam  et  illos  sequali, 
aut  miijore  poena  dignos  esse  sancimus,  quando 
etiam  circa  sacras  res  et  Deo  dedicaias  prsesumpse- 
mnt  impie  agere,  nisi  tamen  aliqnod  iale  fiat,  quod 
diximus,  circa  redempiionem  capiivoram,  ubi  animse 
hominum  liberaniur  a  mortibas  ei  vinculis  inanima- 


lege  sacra  contineniar  ct  suppliciis.  Quia  vero  co- 
gnovimus  aliquod  pessimum  delictum  factum  et  apud 
Alexandrinos  et  iGgyptios,  jam  autem  et  in  aliis  qai- 
busdam  imperii  locis  qnosdam  prsesumere  vel  ipsa 
venerabilia  monasieria  vendere,  aut  permutare,  aut 
donare,  in  quibus  et  altare  collocatum  esi,  et  sa- 
cmm  exhibiium  ministerium,  qnale  moris  est  in 
sanctissimis  ecclesiis  celebrari,  quippe  sacris  lectis 
Scripiuris,  ei  sacrosancta  et  ineffebili  commanione 
iradiia,  ei  monarchica  illic  facia  habitatione,  ita  ut 
hcec  mutareniur  ez  sacra  et  Deo  amabili  flgura  ad 
privatam  mansionem  ei  statum ,  heec  omnino  de 
ceetero  fieri  prohibemus,  nulli  hominum  permiiieniei 
haec  delinquere,  sed  etiam  factum  infirmum  omnibas 


w 


S^CULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


04S 


declaramus  modis,  et  preliorum  casum   imponimus  4  simpliciter  omne  civile,  militare,  et  publicum  auxi- 

•  •  ,••  ,  J*i  J  •i»  1*1_  l  1  A  J 


accipientibusy  et  venditorem  quoque  damniiicamus, 
et  rei  casu  et  pretii  amissione,  sanctissimae  ecclesise 
ejus  loci  ct  venerabilibus  monasteriis  hoc  tribuentes, 
quatenus  ipsi  provideant  ut  quod  male  alienatum  est 
rursus  ad  monacbicam  revocent  figuram,  neque  hj- 
potbeca  super  bis  valente,  sed  etiam  ipsa  infirmanda, 
et  rursus  sacro  monasterio  assignanda. 

Sicut  autem  damnosas  alienationes  probibemus, 
sic  et  damnosas  possessiones  interdicimus.  Multse 
enim  apud  nos  mot®  sunt  qusBstioncs,  ubi  quidam 
minus  idonea  prsedia  donaverunt  sanctissimis  eccle- 
siis,  aut  venerabiUbus  domibus,  aut  etiam  vendide- 
runt  tanquam  idonea,  cum  utique  sterilia  a  principio 
essent,  et  ex  hoc  venerabilibus  domibus  nocuerunt. 


lium  hanc  nostram  legem  tanquam  ad  communem 
utilitatem  et  pro  totius  terr»  pietate  positam  ser- 
vet,  et  prsevaricatores  subdat  poenis  quas  primitos 
diximus.  Si  quid  autem  de  conductionibus  eccle- 
siasticarum  rerum,  aut  in  aliis  capitulis  sancivi- 
mus,  aut  a  prioribus  noslris  sancitum  est,  maneat 
hoc  in  propria  firmitate,  neque  ex  prsesenti  sacra 
nostra  constitutione  novandum ;  alia  enim  omnia 
manere  in  propriis  terminis  sinimus,  nisi  tamen  ali* 
quid  de  his  habeat,  quse  hic  constituimus,  cum  suf- 
ficiat  pro  omnibus  baec  lex  super  id  quod  a  Leone 
pise  memorise  factum  est,  omnem  adversus  ptochicas 
res  auferre  alienationis  occasionem.  Tua  igitur  bea- 
titudo,  et  qui  post  illam   in  pontificalibus  sedibas 


InterdicimusigiturrectoribusvenerabiliumdomorumBfuerint,  quee  a  nobis  disposita  sunt,  operi  effectui- 

tale  aliqnid  agere,  aut  certe  cognoscere,  quia  si  non 

cum  omni  subtilitate  fecerint  contractus,  sed  fenea 

qusadam  possessio  aut  damnosa  detur  ecclesiis,  aut 

monasteriis  aut  xenodochiis,  aut  nosocomiis,  aut 

aUis  venerabihbus  coUegiis,  contractus  quidem  pro 

non  facto  ent,  et  recipiet  omnino,  qui  dat,  quod 

per  circumventionem  et  fallaciam  datum  est.  OEco- 

^mus  autem  qui  tale  aliquid  egerit,  aut  abbas,  aut 

xenodocbus,  aut  nosocomus,  aut  ptochotrophus,  aut 

orphanotrophus,  aut  gerontocomus,  de  suo  ei  qui 

dedit  salvabit  ex  hoc  danmnm.  Si  vero  sic  causa 

fingeretur,  ut  etiam  aliquod  aimim  pro  hoc  detur, 

et  hoc  lucrabitur  quidem  venerabilis  domus  quse  fe- 

neum  aliquod  acceperit.  Qui  vero  aurum  dedit,  ha- 


que  tradere  festinet.  Dat.  xvin  Ral.  Maii.  Belisaho 

V.  c.  cos. 

NOVELLA  VIII. 

17^  praesides  absque  ulla  datione  pecunisB  ad  officia 

mittantur, 

Imperator  Juslinianus  Augustus  Joanni  prsefecto 
praetorii  iterum  exconsule  et  patricio. 

Nobis  equidem,  dum  sedulo  consultamus,  qnibus 
modis  boni  aliquid,  et  qnod  Deo  placeat,  subditis 
per  nos  inferatur,  usu  venit  planissime,  ut  diu  simul 
noctuque  in  curis  et  vigiliis  versemur.  Neque  eam 
animi  vigilantiam  supervacue  aut  preeter  rem  susci- 
pimus,  sed  sive  interdiu  quid  geramus,  sive  nocti- 
bus  ex  aequo  utamur  cum  die  in  tam  numerosa  eam 


bebit  contra  eum  qui  contractum  celebravit  ex  hoc     consilia  impendimus,  ut  nobis  pro  onmibus  curam 


actionem,  sicut  prsediximus.  Haec  omnino  a  nobis 
super  ecclesiasticarum  aut  ptochicarum  rerum  alie- 
natione  posita  sit  lex,  Leonis  quidem  piae  memorise 
sequens  constitutionem,  et  non  aliud  quidem  curans, 
aliud  autem  incuratum  relinquens,  sed  in  omni  terra 
qnam  Romanorum  continet  lex,  et  catholicfle  eccle- 
sise  sanctio,  haec  extendatur,  et  determinet  quse  sua 
sunt,  et  valeat  perpetuo,  custodita  a  sanctissimis  pa- 
triarchis  uniuscujusque  dioeceseos,  et  a  Deo  amabi- 
libus  metropolitanis,  et  ab  aliis  episcopis,  et  cleri- 
cis,  et  oeconomis,  et  abbatibus  et  xenodochis,  et 
nosocomis,  et  brephotrophis,  et  gerontocomis^  et 
orphanotrophis,  et  omnibus  similiter  rectoribus  ali- 


gerentibus,  snbditi  nostri  omni  sollicitudine  vacui  in 
tuto  et  summa  tranquillitate  collocentur.  Onmi  enim 
cum  pervestigatione  et  accurata  inquisitione  progre- 
dimur,  ea  efQcere  cupientes,  quse  utilitatem  subditis 
nostris  adferant,  simulque  omni  eos  onere  ac  damno, 
quod  prseter  descriptionem  publicam  et  justam  ac 
solitam  collationem  alicunde  inductum  est,  exsol- 
vant.  Invenimus  namque  plurimum  in  rempublicam 
iniquitatis  irrepsisse,  quse  non  initio  sed  paucis  ab> 
hinc  annis  intrusa,  subditos  nostros  ad  paupertatem 
adigat,  ut  periculum  sit,  ne  ad  smnmam  omnium 
rerum  inopiam  delabantur,  et  secundum  descriptio- 
nem  publicam,  ne  consueta  quidem  et  solita,  vere- 


quorum  sanctorum  collegiorum,  onmibus  imponens  q  que  pia  tnbuta  publica  sine  gravi  dispendio  et  ne- 


proprium  robur  et  licentiam  prsebens  volenti  denun- 
tiare  quae  delinquuntur.  Laudabilis  enim  hujusmodi 
est,  et  calunmiatoris  effugiet  nomen,  qui  causam 
contra  leges  factam  redarguit,  auctor  pietatis  et 
utilitatis  sacris  domibus  factus.  Servabunt  autem 
eam  nihilominus  et  nostrae  reipublicae  judices  ma- 
jores  et  minores,  civiles  et  militares,  et  prsecipue 
per  omnes  dioeceses  constituti  gloriosissimi  prsefecti 
sacrorum  prsetoriorum,  et  medias  habentes  admi- 
nistrationes,  quas  spectabiles  vocant  (dicimus  au- 
tem  Augustalem  et  proconsnlares,  et  spectabilem 
comilem  Orientis)  et  alios,  et  qui  post  illos  sunt 
magistmtus,  hoc  est  provinciarum  consulares  sive 
prcesides  constituti,  atque  defensores  civitatum,  et 


cessitate  queant  persolvere.  Ac  cum  et  qui  imperinm 
aliquod  retvo  annis  parum  probe  gesserunt  semper 
aliquid  cuperent  rebus  suis  lucri  per  officiorum  (k- 
lationem  accedere,  meritoque  illos  sequerentur  etiam 
gloriosissimi  prsetoriorum  prsefecti,  qui  unquam  fieri 
potuit  ut  collatores  extraordinarii?  dispendiis  simul 
et  solitis  ac  pientissimis  publicis  prsestationibus  per 
id  genus  iniquitatis  sufQcerent?  Subiit  igitur  ani- 
mum  cogitatio,  quo  tandem  facto,  quidquid  uspiam 
in  provinciis  nostris  noxium  existit,  possemus  ubo 
generali  actu  ad  meliora  traducere.  Et  reipsa  hoc 
eventurum  deprehendimus,  si  demus  operam  ut 
gentium  prsesides,  qui  civilia  in  provinciis  olfida 
administrant,  puris  utantur  manibus,  et  omni  {mda 


940  JUSTLNlAiM  NOVELLE  SKLECT.*:.  NOVELLA  VIIL  950 

abstineant,  his  solis  contenti,  quae  prffibentur  ex  pu- ^  est,   nempe  avaritiam  omnium  malorum  matrem 

existere,  et  maxime,  cum  in  animis  non  priYatorum 


Llico.  Quod  quidem  aliter  non  iiet,  nisi  quoque  ipsi 
officia  gratuita  siisceperint,  neque  preetextu  (ut  vo- 
cant)  sufiragionim,  neque  iis,  qui  magistratus  ge- 
runt,  neque  cuiquam  alii  quidquam  dantes.  Tametsi 
enim  non  exiguus  imperio  reditus  ea  re  decedit, 
animadvertimus  tamen  collatoribus  nostris,  si  iudem- 
nes  atque  illsesi  a  judicibus  conserventur,  ingens 
incrementum  accipientibus,  tam  imperium  quam  pu- 
blicum  cerarium  recte  se  habiturum,  semper  usibus 
suis  paratos  habens  subditos  locnpletes,  et  unico  hoc 
ordine  introducto,  amplam  et  ineffabiiem  omnium 
rerum  copiam  exstituram.  An  vero  omnibus  mani- 
festum  non  est,  quod  qui  aurum  dat,  quique  eo 
pacto  ofOcium  redimit,  non  hoc  tantum  dat,  quod 


sed  magistratuum  innascatur.  Quis  enim  absque 
metu  periculi  non  furetur,  quis  non  secure  latrocind- 
tur,  conversis  ad  magistratum  oculis  vidensque  il- 
lum  omnia  auro  habere  venalia,  confidens  fore,  ut 
nihil  tam  turpe  admittat,  quod  non  data  pecunia  pos- 
sit  redimere  ?  Inde  homicidia,  adulteria,  latronum 
aggressurse,  vulnera,  raptus  virginum,  nundinarum 
et  publicorum  conventuum  confusio,  contemptus  le- 
gum  et  magistratuum,  omnibus  tanquam  vile  aliquod 
mancipium  venum  eas  proponi  existimantibus. 
Adeoque  non  sufQcimus,  ut  vel  cogitatione  compie- 
ctamur,  vel  prosequamur  dicendo,  quam  multa  ex 
provincialium  magistratuum  furtis  atrocia  eveniant, 


prsetextu  (ut  appellant)   suffragiomm  excogitatum  B  nemine  audente  eos  libere  increpare,  continuo  illiB 

administrationis  emptionempraetendentibus.  His  om- 
nibus  apud  nos  ipsos  in  consultationem  propositis, 
assumptaque  postmodum  in  consultationis  societa- 
tem  pientissima  a  Deo  nobis  data  co^juge,  commu- 
nicato  prffiterea  cum  excellentia  tua  negotio,  quan- 
quam  ex  suggestione  consilii  tui«6uscepto,  ad  divi- 
nam  hanc  legem  pervenimus,  perquam  sancimus,at 
neque  ulla  proconsularis,  neque  (ut  hactenus  appel- 
larunt)  vicaria,  neque  comes  Orientis,  neque  quae- 
cunque  alia  administratio,  sive  consuIarLs,  sive  cor- 
rectoria  (quarum  expresse  mentionem  divinse  hoic 
nostrae  legi  subjecta  tabula  fisuut,  quas  etiam  solai 
sub  hanc  legem  deducimus)  suffragium,  aut  pro  of- 


est,  sed  etiam  aliud  extrinsecus  multo  amplius  accu- 
mulat,  ut  phus  ab  iis  gratiam  ineat,  qui  vel  con- 
ferre  officium,  vel  ambire  solent?  Et  sic  uno  ab- 
surdo  principio  admisso,  multas  deinde  manus  obeat 
necesse  est,  qui  semel  largiri  ccepit,  et  quidquid 
id  auri  est,  non  de  suo  forte  praebeat,  sed  mutuo 
sumptum,  et  ut  mutuum  accipere  possit,  danmo  ob- 
noxius  secumque  ratiocinetur,  quod  conveniens  sit, 
tantum  ex  provincia  recipere,  quantnm  vel  ad  dis- 
solvendum  ses  alienum  suum  tam  in  sorte  quam  usu- 
ris,  quam  etiam  damno,  qubd  ut  mutuum  acciperet, 
sustinuit,  satis  sit,  vel  administrationis  tempore 
tam  judici,  quam  circa  ipsum  versantibus,  largiores 


sumptus  atque  ante  feceinmt,  suppeditet,  vel  post  p  ficio  aliquid  ulli  magistratui,  vel  iis  qui  circa  magi- 


ofQcium  depositum,  quo  forte  tempore  cum  pote- 
state  non  erit,  in  longiores  sibi  usus  veluti  reditum 
reponat,  ut  quod  a  collatoribus  nostris  exigitur,  in 
triplo  aut  potius  (si  vera  decet  proloqui)  in  decuplo 
superet  id,  quod  ab  ipsis  dabatur,  qua  i*e  et  fiscus 
detrimentum  sentiet.  Nam  quse  in  fiscum  inferri  de- 
bebant,  si  puris  manibus  uteretur  ille  qni  officium 
obtinet,  ea  postquam  qui  officium  gerit  in  usus  suos 
convertit,  penitus  ad  inopiam  redacto  collatore,  hu- 
jus  deinde  inopiam  ab  ipso  inductam  nobis  reputat. 
Ad  haec  qusecunque  impie  geruntur,  ea  meritoin 
hugusmodi  futurorum  occasionem  referuntur.  Siqui- 
dem  provinciarum  moderatores  si  lucro  et  praed» 
intenti  sint,  muitos  reos  sontes  accepta  pro  delicto 


stratus  sunt,  aliive  personse  patrocinii  nomine  pree- 
stent,  sed  cum  gratis  officia  adipiscantur,  modica 
tantum  qusedam  nomine  codicillorum  etchartarum, 
quse  super  unoquoque  dari  solent,  prsebeant.  Siqui- 
dem  tabulam  huic  divinse  legi  nostrse  subjecimus, 
quse  declaret  quid  unumquodque  officium  vel  in  sa- 
cro  nostro  laterculo,  vel  in  judicio  excellentise  tuse 
codicillorum,  sive  instrumentomm,  vel  jussionum 
nomine  prsebere  conveniat,  ut  id  tamen  ad  modera- 
tionem.  redactum,  non  magnum  illi  sensum  et  detri- 
mentum  adferat. 

lUud  sane  decemimus,  ne  Asianse  provincise  vica- 
rius,  qui  et  Phrygise  Pacatianse  prseses  est,  amplius 
eo  appelletur  nomine,  sed  de  caetero  nomen  habeat 


pecunia  absolvunt,  multos  rursus  insontes,  ut  son-  J)  Comitis  Pacatianse  Phrygise,  eademque  ex  fisco  an- 


tibus  gratiam  faciant,  condemnant.  Neque  in  pecu- 
nisuriis  tantum  hoc  causis  agunt,  sed  etiam  in  cri- 
minibus  publicis,  ubi  de  vita  periculum  versatur. 
Hinc  ex  provinciis  fugae  existunt,  hinc  ex  onmibus 
passim  locis  gementes  huc  confluunt  sacerdotes,  de- 
curiones,  cohortales,  patres  familiarum  plebeii,  m- 
stici,  optimo  jure  judicum  nostromm  rapinis  et  in- 
juriis  succensentes.  Neque  ea  sane  sola  fiunt,  sed 
etiam  in  civitatibus  seditiones  et  populares  motus 
pecunise  (ut  plurimum)  causa  et  excitantur  et  repri- 
muntur.  In  summa  hsec  est  omniiun  malorum  causa 
etpecimias  exofficiisconquirereomnium  flagitiorum 
principium  et  finis.  Et  profecto,  quod  sacra  docent 
eloquia,  admiratione  dignum  simul  et  verissimum 


nonamm  et  capitum  titulo  ferat,  quse  pro  utroque 
officio  usque  adhuc  percepit,  nullo  ex  hoc  deminuto. 
Neque  duabus  cohortibus  utatur,  sed  ex  utraque  tam 
prsesidis,  quamvicariisimul  permista,  imaComitiana 
re  et  nomine  constituatur  publicorum  tributomm 
pericnlo  ipsi  simul  et  omnibus  imminente,  nimirum 
una  cohorte  constituta,  et  in  nullo  penitus  divisa,  sed 
universis  in  uno  veluti  collegio  conjunctim  militanti- 
bus  :  ferens  item  ex  publico  annonas  et  capita  pro- 
pter  congeminatum  periculum,  quse  utraque  antea 
cohors  ferebat.  Non  tamen  utante  qnidem  vicarius, 
nunc  vero  spectabilis  Pacatianse  Phrygise  comes, 
ullam  omnino  in  cseteras  Asiani  tractus  provincias 
potestatem  sibi  et  imperiimi  usurpet,  sed  quemad* 


951 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


952 


modiim  spectabilis  Pacatianse  Phrjgise  comitis  appel-  ^  ita  saiicimus  ut  qui  integre  se  in  officiis  gerunt,  omni 


lationem  obtinet,  ita  etiam  sola  (ut  prsediximus)  Pa- 
catiana  Phrygia  contentus  sit.  Hoc  ipsum  vero  et  in 
altero  yicariorum,  qui  ante  per  Ponticum  tractum 
erant  constituti,  deflnimus,  ut  non  duo  in  posterum 
existant,  sed  unus  tantum  qui  quidem  comes  appel- 
letur  Galatieeprimee,  habeat  autem  (ut  hodie  quoque 
solet)  etiam  in  milites  potestatem,  ei  utriusque  offi- 
cii  annonas  ferat.  Ut  tamen  extra  Galatiam  primam 
(nullam  enim  omnino  aliam  ei  permittimus)  nihil 
obtineat  imperii  in  ullam  Ponticam  proyinciam,  sed 
per  solam  Galatiam  primam  consimiliter  et  cohorte 
permista,  et  pro  uno  (ut  diximus)  Comitiano  collegio 
re  et  nomine  intellecta  et  numerata,  nemine  ex  ipsis 
ullam  erga  alios  onmino  differentiam  obtinente,  sed 


honore,  reverentia,  auctoritate  potiantur. 

Ad  eum  itaque  modum  discretis  a  nobis  magistra- 
tibus,  convenit  ut  hic  facta  de  Deo  mcntione  coram 
nobis,  aut  (si  tantum  nobis  otii  non  suppetat)  coram 
celsitudine  tua  et  iis  qui  unquam  sedem  tuam  conde- 
coraverint,  coramque  eo  qui  unquam  sacrarum  no- 
strarumlargitionum  gloriosissimus  comesfuturusest, 
et  gloriosissimo  quaestore  sacri  nostri  palatii,  et  glo- 
riosissimo  comite  ubicunque  constitutarum  sacrarum 
nostrarum  rerum  privatarum,  prsesente  item  pro 
tempore  magniHcentissimo  chartulario  sacri  nostri 
cubiculi,  qui  nobis  a  codicillis  est ;  is  qui  magistra- 
tum  suscepit,  jusjurandum  prsestet,  nemini  se  quid- 
quam  omnino  vel  muneris  vel  patrocinii  loco  dedisse, 


ima  cohors  sit  iis  qui  uni  praesidi  unius  provincice  B  promisissive,  aut  ex  provincia  mittere  pactum  esse, 

sive  gloriosissimi  praefecti  sint,  sive  alii  cum  potestate 
existentes,  sive  circa  illos  versari  soliti,  sive  quicun- 
que,  titulo  inquam  patrocinii,  sed  quemadmodam 
gratuitum  magistratum  capit,  percipit,  praeterea  ex 
publico  annonas  (quas  quidem  et  solas  ipsum  perci- 
pere  sinimus),  ita  et  puris  ipsum  manibus  conserva- 
bit,  Deo  simul  et  nobis  eo  nomine  rationem  redditu- 
rus.  Sciat  enim  celsitudo  tua,  et  qui  eumdem  thro- 
num  post  te  conscendent,  quod  sive  ipsi,  sive  hiquo- 
rum  opera  in  commissa  sibi  parte  reipublicse  utuntur, 
sive  cohors  tua,  aut  ab  iis  qui  ad  prsedicta  officia 
proficiscuntur,  aut  quovis  alio,  quidquam  prseter 
consuetudines  ipsis  a  nobis  deQnitas  (quas  etiam  so- 


rectori  subjecti  sunt,  tota  simul  cohorte  una  cum 
suo  prseside  circa  tributa  pericUtante. 

NuIIi  quoque  judici  penitus  concedimus,  neque  ci- 
vili,  neque  militari,  mittere  per  civitates  provinciae, 
quibus  prcesidet,  eos  qui  vocantur  loci  servatores  ; 
scientibus,  quod  si  ^d  tale  fecerint,  ipsi  cadent  ad- 
rainistratione,  prsesimientes  alios  in  suum  ofQcium 
elevare. 

Idem  hoc  dicimus  et  in  clarissimo  comite  Orientis 
et  clarissimo  prseside  (nam  et  illic  ex  utraque  unam 
administrationem  facimus)  ut  nomenquidemspecta- 
bilis  comitis  Orientishabeat,  uni  vero  tantum  re  et 
nomine  Comitianse  cohorti  imperet,  et  primam  so- 


lummodo  Syriam  et  Cyrrhesticos  regat,  et  utriusque  ^  las  arbitrantes  sufQcere,  dari  decrevimus)  accipere 


pariter  ofQcii  annonis  perfruatur.  iEqualem  enim  vi- 
cariis  ipsum  quoque  ponimus,  ut  et  ipse  una  cum 
cohorte  illi  obsecundante  pro  tributorum  exactione 
et  civilis  ac  publicfle  disciplinse  conservatione  peri- 
clitetur. 

Porro  volumus  ut  onmes  omnino  provinciarum 
nostrarum  prsesidibus  subjiciantur.  Plebeii  quidem 
(prout  jurisdictionis  proprium  est)  in  omnibus  causis, 
et  quacunque  occasione,  tam  pecuniaria  quam  crimi- 
nali.  Qui  vero  militia  decorati,  et  propriis  judicibus 
deputati  sunt,  nihilominus  etiam  isti  per  omnia  illis 
tributornm  et  criminum  occasione  subjiciantur.  Sed 
nequeeos  quiex  quocunquehincjudicio  quascunque 
sententias  executuri  commeant,  patiantur  provincia- 


preesumpserint :  poena  haudquaquamlevisinfligetur, 
sed  summi  quidem  magistratus,  quialiquid  ab  iis  qui 
ad  prsedicta  officia  proQciscuntur,  vel  ipsi  accipere 
ausi  fuerint,  vel  cohortem  suam  consimilealiquid  £bl- 
cere  permiserint,  vel  ad  se  delatnm  non  emendave- 
rint,  non  solum  quod  acceperunt,  ejus  quadniplum 
restituent,  verum  etiam  gravem  indignationem  sns- 
tinebunt,  et  ne  de  potentatu  periclitentur,  soUiciti 
erunt.  Si  vero  qui  circa  ipsos  sunt,  cohorsque  ipsis 
obtemperans  ultra  ea  qure  a  nobis  concessa  sunt  ac- 
cipere  aliquid  pertentaverint,  tenebuntur,  et  ipsi  qua- 
drupli  restitutione  iisqui  damnoaffeciisunt,  etultra 
hoc  quod  poenis  subjicientur,  quse  ipsonim  deUcta 
promeruerint,  spoliabuntur  etiam  bonis  et  cingolo. 


rum  prsesides  consuetudinum  seu  sportularumnomi-D     Proinde  cum  ita  gratis  officia  suscipiant,  anteom- 


ne  amplius  aliquid,  quam  sacra  nostra  constitutione 
promulgatum  est,  accipere  scientes  quod  si  hoc  ne- 
glexerint,  onme  danmum,  quod  exinde  subditis  no- 
stris  irrogatur,  ipsi  dependent.  Damus  autem  eis  li- 
centiam,  non  tantum  ut  ad  eos  ista  judices  referant, 
a  quibus  destinati  sunt,  sed  etiam  ad  nos,  ut  et  nos 
iis  cognitisfactum  ipsum  competenti  animadversione 
persequamur.  Preeterea  si  quos  dignitatis  seu  cinguli 
fastu  tumidos  compererint  collatoribus  nostris  inju- 
rios  esse,  damus  illis  licentiam  ut  et  de  maleficio  co- 
gnoscant,  et  iisquisontes  deprehendunturcingulum 
adimant,  nostrasqne  vices  in  provinciis  obeant,  id 
quodantiquis  etiam  legibus  promulgatimi  fuit.  Quem 
admodum  enim  omni  eos  ii^usto  arcemus  lucro, 


nia  6tudio  eos  habere  oportet,  ut  diligenter  ad  triba- 
ta  advigilent,  et  indevotos  quidem  ac  iniractabiles, 
et  qui  compulsione  indigent  cum  summa  yehementia 
exigant,  in  nullo  cedentes.  Neque  eo  nomine  liicri 
aUquid  captantes,  erga  devotos  vero  patemo  se  ge- 
rant  affectu. 

Deinde  ut  subditos  nostros  ex  omni  parte  iUaesos 
conservent,  nihil  quidquam  ab  uUo  eorum  accipien- 
tes,  sed  cequos  se  in  disceptandis  controversiis,  «equos 
in  conservanda  discipIinapnbUca  preebeant,  in  perse- 
quendis'quidem  criminibus  insontes  a  calumniis  red- 
dentes  liberos,  reis  vero  sontibus  poenas  legitimas  im- 
*ponentes,  neque  aUter  inter  subditos  imperiumexer- 
centes,  quam  patres  solent  inter  filios,  ut  diligant  qoi- 


953  JUSTINIANI  NOVELL.€ 

dem  eos,  si  crimine  vacui  sint,  coerceant  vero  ac 
puniant,  si  criminibus  videantur  esse  obnoxiijusti- 
tiam  denique  illis  exhibentes  tam  in  causis  publicis, 
quam  privatis  contractibus.  Ncque  ut  ipsi  tantum 
hoc  agant,  sed  etiam  ut  assessorem  et  omnes  circa 
ipsos  versari  solitos  sibi  similes  assumant,  ne  quan- 
do  cum  ipsi  culpa  careant,  per  alios  delinquere,  et 
furari,  et  (quod  multo  foedius  est)  maleliciorum  sibi 
socios  asciscere  videantur.  Quapropter  celsitudinis 
tuae  intererit,  ut  eos  ad  officia  mittat,  qui  et  gravi- 
tate  morum^seteros  priBcellant,  et  peritiam  habeant 
rationum  publicarum,  quales  esse  solent  decurio- 
ues,  et  alii,  qui  bonitatis  de  se  experimentum  dede- 
runt,  et  gerendis  magistratibus  sunt  idonei.  Et  quis 
eum  non  diligat,  atque  omnibus  honestis  artibus 
abundare  non  existimet,  qui  ad  officium  proficisca- 
tur  non  solum  nostro  decreto  etjudicio  tuiculminis 
comprobatus,  quia  frugi  etbonus  vir  sit,  verum  etiam 
gratis  ipsa  administratione  suscepta,  neque  ulli  om- 
nino  per  provinciam  vitiosse  rei  deditus,  vel  quomo- 
do  pro  officio  nuraeralam  pecuniam  corrodat,  vel 
unde  aurum  in  usus  suos  colligat,  sed  in  hoc  tantum 
studiasuaconferat,utDeose  et  nobis  commendatum 
reddat,  bonumque  et  memorabile  nomen  conse- 
quatur,  ac  futurse  a  nobis  ampla;  remunerationis 
spem  sibi  comparet  ? 

Cseterum  si  quis  hsec  contra  quid  fecerit,  sciat 
quod  etiam  administrationis  tempore,  quo  judex  est, 
furti  reus  postulabitur.  Et  quidem  si  ut  vel  magis- 
iratum  percip^ret,  vel  ex  magistratu  reciperet 
(utrumque  enim  seque  hseret  in  crimine)  aurum  de- 
disse  videbitur,nonsolum  honorum  publicationem, 
et  exsilium,  et  corpori  adhibita  tormenta  ac  supplicia 
sustinebit,  sed  etiam  eum  qui  ab  ipso  (ut  prsedixi- 
mus)  susceperit,  ingentibus  malis  involvet.  Puras 
enim  a  provinciarum  moderatoribus  manus  requi- 
rimus,  ut  undique  subditos  illoesos  et  omnium  rerum 
copia  affluentes  conservemus.  Atquse  hae  quidem 
p<ense  tam  ex  legibus  quam  a  magistratibus  inferen- 
tur  illis  qui  tale  aliquid  perpetraverint,  etiam  dum  in 
prsedictis  sunt  ofticiis.  Damus  autem  et  inter  provin- 
ciales  licentiam ,  si  quid  per  provinciam  prseses  con  tra 
fas  egerit,  aut  etiam  collatores  ipsos  damnis  forte  aut 
dispendiis  objecerit,  ut  Dei  amantissimus  episcopus 
et  primores  ejus  loci,  prsesidis  delicta  enumeran- 
tes,  preces  ad  nos  dirigant.  Nos  enim  re  comperta 
destinabimus  in  provinciam  aliquem,  qui  ista  exa- 
minet,  ut  ibi  delictorum  poenas  sufferat,  ubi  et  deli- 
quit,  et  ut  alius  ad  hoc  exemplum  respiciens,  consi- 
milia  facere  non  prsesumat. 

Secundum  veteres  constitutiones  necessitatem  ha- 
bente  eo  quimagistratu  defungitur,  ut  cingulo  depo- 
sito,  per  quinquaginta  dies  in  provincia  sub  publico 
aspectu  commoretur,  et  omnium  adversus  se  inten- 
tatasactiones  excipiat.  Quod  si  prius  quam  quinqua- 
ginta  dies  compleat,  diffugiens  tanquam  vile  aliquod 
mancipium  comprehendatur,  tribuimus  collatoribus 
licentiam  ut  et  ibi  eum  locorum  detineant,  et  quid- 
quid  illi  dedehnt,  totumfurti  titulo  ezigant,  pra3sente 


SELECTiE.  NOVELLA  VIII.  054 

j^  videlicet  Dei  amantissimo  episcopo,  et  causam  sine 
scriptis  cognoscente,  donec  universum,  quod  rapuis- 
se  videbitur,  restituat.  Adeoque  ipsis  etiam  provin- 
cialibus,  si  prsesidum  rapinam  sentiant,  referendi  ea 
ad  noslicentiam,aut  potius  necessitatempermittimus 
ut  nos  edocti  quod  omnino  jus  aiuro  venale  habeat, 
ultra  coelestia  supplicia,  quibus  ut  jurisjurandi,  sub 
quo  magistratum  suscepit,  violator  est  obnozius, 
etiam  prsedictis  illum  poenis  subjiciamus. 

Si  autem  voluerit  ex  quacanque  causa,  non  com- 
pletis  quinquaginta  diebus,  ex  provincia  fugere,  tunc 
comprehensus,  ubicunque  degere  videtur,  revocabi- 
tur  quidem  in  provinciam,  in  qua  administrabat ; 
omne  vero  quod  inventus  fuerit  accepisse,  restitu- 
atin  quadruplum. 

B  nio  scilicet  observando,  in  nullo  alio  subditis  no- 
stris  contra  prsesides  ista  facere  permissum  esse  quam 
ob  rapinas.  Non  enim  si  in  exigendis  tributis  contra 
indevotos,  aut  in  persecutione  criminum  paulo  vehe- 
mentior  visus  est,  aliquid  adversus  ipsum  conari 
subditos  permittemus.  Quin  contra  potius  omnium 
eos  acerbissimis  poenis  subdemus,  si  illos  qui  puris 
usi  sunt  manibus,  et  in  exactionem  tributorum  om- 
ni  cura  ac  diligentia  incubuerunt,  deposito  postmo- 
dum  magistratu  injuriis  afTicere*  prsesumpserint,  ac 
non  Isetis  acclamationibus  post  deputatum  tempus 
provinciasexcedentesprosecutifuerint.Oportetenim 
clarissimos  provinciarum  nostrse  ditionis  prsesides, 
qui  post  hanc  legem  futuri  sunt,  non  solum  animo 

p  revolvere,  quanta  illos  maneat  gloria,  si  tales  se  prse- 
beant,  sed  etiam  in  quantas  dlfficultates  incident,  si 
(quantum  in  ipsis  est)  hanc  legem  dissolvere,  et  pro 
abrogata  habere  prsesumpserint.Absurdum  namque 
fucrit,  si  in  levibus  quidem  furtis  deprehensos  ipsi 
coerceant,  tormentisque  subjiciant,  nec  prius  veniam 
dent  quam  res  ablatas  restituerint,  ipsi  vero  maxi- 
morum  furtorum  rei  absque  causse  dictione  noxa 
solvantur,  neque  exempli  eos  pudeat,  quod  subditis 
inhocexhibent,  cum  interim  si  istis  abstineant,  non 
tantum  inter  honestos,  ingenue  viventes,  et  omni 
laude  cumulatos  censeri,  sed  etiam  bonum  a  nobis 
testimonium  obtinere  possint. 

Enimvero  ut  et  nos  illis  honorem  ac  reverentiam 
tueamur,  et  illi  nobis  vicissim  integritatem  reddant 

Q  et  benevolentiam,  neque  spectabilibus  ducibus,  ne- 
que  cuiquam  alii  potestatem  facimus,  ullam  sibi  con- 
tra  eos  prserogativam  usurpare,  aut  inferre  injuriam, 
aut  ullo  se  pacto  civilibus  immiscere  negotiis.  No- 
verint  enim  universi  subditi,  quod  propter  ipsorum 
commoda,  nempe  ne  quid  damni  ulla  ex  parte  sen- 
tiant,  ut  sub  tranquillo  et  felici  omnium  rerum  statu 
agant,  neve  sedes  suas  relinquere,  et  in  peregrino 
solo  miserias  perpeti  cogantur,  propterea  prsesen- 
tem  legem  conscripsimus,  Deo  simul  ipsam  et  ins- 
tantibus  venerandis  magnis  ejus  et  publici  festi  die- 
bus  dedicantes,  ut  omnes  intelligant,  magis  se  patres 
in  prsesides  quam  fures  et  vilissimis  mancipiis  similes 
habituros.  Ex  quo  autem,  o  coUatores  nostri,  scitis 
quantam  pro  vobis  in  animo  curam  reposuimus, 


9»t  >t 


S.ECLLI  SEXTl  SUPPLEMKNTDM. 


956 


aequuin  est  ut  et  vos  cum  snmma  animi  alacritate  et  ^  bus  eripere,  neque  ob  preedictam  causam  ipsos  prm- 


absque  ullo  detrimento  publica  tributa  inferatis,  non 
exspectata  compulsione  praesidum,  imo  ita  vos  ala- 
cres,  et  devotos  ultro  praebeatis,  ut  nobis  cx  ipsis 
factis  indicium  fiat  quod  pro  tam  ampla  erga  genus 
bumanum  benignitate  vestram  nobis  devotionem 
reprfiRsentetis,  et  merito  apudpraesidesoccasionede- 
votionis  summnm  favorem  obtineatis  et  providen- 
tiam.  Ac  cum  omnino  prsesidibus  tributorum  peri- 
cnlum  immineat,  et  in  confesso  est  quod  suo  periculo 
ad  officia  proficiscuntur,  idque  etiam  vos  cognosci- 
tis,  convenit  ut  et  vos  ista  scientes,  indevotionem 
omnibus  modis  evitetis,  neque  ita  rationes  ac  consilia 
vestraad  inobedientiam  traducatis,  ut  ipsorum  vehe- 
mentia  opus  sit,  quam  necesse  est  eos  assumere  pro- 


sides  coercere  potuerint.  Nos  autem  satiis  esse  redi- 
tuum  imperio  arbitramur,  si  vel  sola  publica  tributa 
collatores  inferant,  neque  opus  esse,  ut  extra  ordi- 
nem  in  dies  alia  atque  alia  conquirantur,  quse  uni- 
versam  vitse  rationem  subditis  concutiant. 

Quod  vero  a  nobis  paulo  ante  dictum  est,  id  ma- 
joreetiam,  etexquisitiore  legislatione  rauniendum 
censuimus,  ut  animi  nostri  propositum  omnibus  elu- 
cescat.  Sancimus  enim  ut  clarissimi  snbjectarum  no- 
bis  provinciarum  praesides,  absque  uUa  pecuniarum 
datione  creati,  et  preestiti  a  se  jurisjurandi  memo- 
res,  hoc  etiam  jus  a  nobis  obtineant,  ne  qua  sit  om- 
nino  apud  ipsos  fori  praescriptio,  sive  de  vi  aliquibus 
iilata,  sive  de  criminibus,  et  inde  natis  isjuriis,  sive 


pter  inevitabilem  tributorum  exactionem.  Siquidem  ^  de  instantiis  ac  judiciis  publicis,  sive  de  publicorum 


ot  vobis  notum  est,  o  subditi  nostri,  quod  militares 
expensa;,  et  persecutiones  hostium,  tum  magna  indi- 
gent  assiduitate,  tum  sine  pecuniis  omnino  confici 
nequeunt,  cum  neque  ullam  ea  res  dilationem  reci- 
piat,  neque  nos  aequis  oculis  Romanorum  ditionem 
deminutam  aspicere  sustineamus,  sed  potius  univer- 
sa  jam  Libya  rccuperata,  et  in  servitutem  redactis 
Vandalis,  multo  quotidie  his  majora  nos  a  Deo  per- 
cepturos  et  peracturos  speremus,  ad  quae  conveniens 
est  tributa  publica  sine  detrimento,  et  i^.um  alacritate, 
et  deputatis  exigi  temporibus.  Inde  adeo  si  et  vos 
praesidibus  devote  ad  solutionem  occurratis,  et  illi 
libenter  expediteque  tributa  ad  nos  perferri  curave- 


tributorum  exactionibus  agitur,  sed  ex  sequo  omnes 
horum  jurisdictioni  subjaceant,  non  exspectantibus 
ipsis  donec  a  magistratibus,  quibus  sunt  suppositi, 
jussaaccipiant,  aut  donec  ad  illos  referant,  sedcon- 
tenti  sint  hac  nostra  lege,  per  quam  plenam  eis  po- 
testatem  tradimus,  nemine  omnino  licentiam  ha- 
bente  in  praedictis  causis  uti  ullo  privilegio,  aut 
exinde  sibi  impune  delinquendi  auctoritatem  sume- 
re.Neque  enim  praesides,  si  omni  munere  abstineant, 
quidquam  timori  Dei,  legis,  et  nostri  praeponent,sed 
eo  respicientes,  subditis  conservabunt  justitiam,  om- 
niasecundumlegesnostras,etjudicantes,etagentes. 
In  talibus  enim  etiam  milites  qui  in  proYinciis  resi- 


rint,  tam  praesides  ob  diligentiam  laudabimus,  quam  p  dent,  ipsis  submittimus,  non  sane  indigentibus  ad 


ctiam  vos  ob  promptam  voluntatem  amplexabimur, 
eritque  bella  quaedam,  et*undique  consona  inter  eos 
qui  praesident,  quibusqiie  praesidetur,  harmonia.  Ma- 
gno  igitur  Deo  et  Servatori  nostro  Jesu  Ghristo  laudes 
pro  hac  lege  simul  omnes  oiferant,  quae  ipsis  praesta- 
bit  ut  in  sua  quisque  patria  secure  habitent,  sua  quis- 
que  bona  possideant,  et  fructum  praeterea  ex  praesi- 
dum  justitia  percipiant.  Et  sane  nos  quoque  hac  de 
causa  ipsam  posuimus,  ut  per  hanc  legis  aequitatem 
eo  facilius  nos  Deo  conciliare,  nostrumque  illi  impe- 
rium  commendatum  reddere  possemus,  neve  homi- 
nes,  quos  Deus  nobis  in  hoc  tradidit,  ut  secuti  illius 
bonitatem,  per  omnia  rationcm  illorum  clementer 
haberemus,  oppressos  injuria  despicere  videremur. 


hoc  speciali  jussu,  vel  nostro  vel  nostrorum  proce- 
rum,sed  tantumpraesenti  loge  utentibus,  et  militibus 
eain  ostendentibus,  ut  potestate  officii  ipsis  utenti- 
bus  auxilio  sint :  scientes  quod  si  hoc  non  egeriDt, 
non  solum  annonarum  et  militiae  amissionem  susti- 
nebunt,sed  etiam  de  corpore  venient  in  periculum. 
Ut  nullopraeterea  nobis  alio  magistratu  opns  sit,  aut 
etiam  vel  latrunculatores,  vel  quos  vocant  violentiis 
cohibendis  (imo  grassationibus  exercendis)  praepo- 
sitos,  vel  exarmatores  emittere,  satis  quidem  hone- 
stos  prae  se  ferentes  titulos,  re  autem  ipsa  perpe- 
trantes  omnium  flagitiosissima.  Nam  si  provincia- 
rum  praesides  uniuscujusque,  vel  maximorum  ma- 
gistratuum  locum  implent,  multorumque  alioriim 


Unde  (quantum  ad  nos)  consecrata  sitDeo  proptereaD  judicum  instar  sunt  provinciis,  et  quantum  in  ipsis 


quod  nihil  eorumbonorum,  quae  pro  tuitione  subdi- 
torum  nobisin  mentem  veniunt,omittimus.Volentes 
enim  ilJiberalia  illa,  et  servilia  furta  toUere,  et  colla- 
tores  nostros  tueri,  ne  quid  asperum  a  provinciarum 
moderatoribus  patiantur,  propterea  gratis  illis  offi- 
cia  conferre  studuimus,  ne  quam  ad  delinquendum 
diripiendumque  subditos,  quorum  gratia  nihil  non 
laboris  sustinemus,occasionem  habeant,dedignantes 
imitari  cos  qui  ante  nos  imperio  praefuerant,  qui  pro 
pecimiis  conferentes  officia,  sibi  ipsis  justeincrepan- 
di  eos  qui  injuste  se  in  officiis  gerebant  copiam  ade- 
merunt,digni  profecto  quibus  propterturpiter  accep- 
tam  pro  officiis  pecuniam  capita  obvolverentur  pallio 
cum  neque  suosearc  collatores  ab  improbispraesidi- 


cst,  secundum  leges  nostras  sententias  proferuDt, 
quis  aut  praescriptione  fori,  aut  alio  ejus  generisuti 
apud  ipsos  audeat  ? 

Interdicimus  autem  et  gloriosissimo  perOrientem 
magistro  militum,  et  omnibus  omnino  magistratibus 
nostris,  ne  vel  latrunculatores,  vel  violentiis  cohiben- 
dis  praepositos,  vel  exarmatores,  vel  ejusraodi  alios 
in  provincias  emittant.  Sciant  enim,  qui  ad  hoc  insti- 
tui  post  hanc  nostram  legem  praesumpserint,  quo- 
niam  capti  a  nostris  judicibus  provindarum,  et  in 
vincularedigentur,  et  causa  ad  nos  nuntiata  summum 
a  nobis  periculum  sustinebunt;  et  qui  hujusmodi  eis 
praecepta  tradiderint,  triginta  librarum  auri  poenam 
suslinebunt,et  majorem  insuper,  ac  vehementiorem 


ft:i7  JUSTINIANI  EDICTUM  AD  UBIQUE  CONSTITUTOS  EPISCOPOS  ET  PATRIARCIIAS,  03S 

uostram  indignationem  experientur.  Oportet  igitur  j^  peusitationem,  ingentibus  prsBterea  injuriis  propter 


provinciarum  praesides  tanta  a  nobis  potestate  digna- 
tos,  ita  se  in  agendis  rebus  gerere,  ut  (quoad  ta- 
men  justitia,  et  leges  permittunt)  ab  omnibus  formi- 
dentur  :  scientes  quod  si  male  et  praeter  dignitatem 
a  nobis  commissee  eis  potestatis  tradita  administra- 
tione  utantur,  antedictis  subjacebunt  suppliciis  ;  sus- 
tinentes  scilicet  ea  dum  adhuc  in  officio  sunt,  majo- 
ribus  ctiam  tentandi  periculis  eo  deposito.  Denega- 
mus  enim  illis  quas  rexerunt  provincias,  prius  excc- 
dendi  licentiam,  quam  legitimumquinquaginta  die- 
rum  spatium  compleatur,  sive  occasione  revocatorioc, 
sive  obtentu  fugac,  sive  alia  quacunque  de  causa  : 
scientibus,  quod  sive  (ut  ante  diximus)  in  hac  alma 
nrbe,  sive  alibi  locorum  versentur,  ad  provinciam 


venditiones  provinciarum  ex  prsesidum  rapina  sup< 
primebantur,  eas  per  subjectam  legem  tollere  pro- 
peravimus,  vos  autem  in  utramque  dormientes 
aurem,  nihil  nobis  renimtietis.  Sit-  quidem  do« 
mino  Deo  consacrata,  vos  autem  rationem  ei  red- 
detis  de  injuria  aliis  illata,  si  per  hanc  occasionem, 
quod  de  his  non  instruamur,  nocumenti  aliquid  ve- 
stris  istis  hominibus  irrogetur.  Imo  vos,  qui  in  loco 
prsesentes  estis,  et  tam  pro  vobis  quam  pro  caeteris 
decertatis,  oportetcertioresnosreddere,  et  de  iis  qui 
recte  se  in  administratione  gerunt,  et  qui  hanc  no- 
stram  legem  transgrediuntur,  ut  utroquecognito,  in 
hos  quidem  animadvertamus,  illis  vero  aliquam  rc- 
feramus  gratiam.  Simul  ac  vero  lcx  publico  propo- 


denuo  reducti,  quam  rexerunt,  poenas   excipieut,  B  sita,  et  omnibus  manifesta  facta  est,  tunc  suscepta 


quas  prcediximus.  Jusjurandum  vero  dabunt,  hic  qui- 
dem  secundum  formam  superius  expressam.  Si  qui- 
bus  vero,  quod  in  provinciis  existant,  administratio- 
nis  codicillos  mitti  placuerit,  jusjurandum  coram 
Dei  amantissimo  episcopo  metropolis  ejusque  civi- 
tatis  primoribus  subibunt,  ct  ita  rerum  administra- 
tionem  suscipient,  celsitudine  videlicet  tua  provi- 
dente,  ut  sive  in  ampla  hac  urbe  magistratum  quis 
suscipiat,  sive  a  celsitudine  tua  ejus  codicilli  in  pro- 
vinciam  mittantur  :  is,  qui  suscipit,  cautionem  fisco 
de  tributis  sine  querelaexigendis  prcpstet,  prout  ipse 
prorsus  statueris.  Feratur  autcm  nobis  haec  lex  do 
omnibus  qni  jam  indc  exprcsse  a  nobis  nominanda 
ofHcia  gratuita  percipient.  Preeterita  enim  jam  ante 


intra  sacrosanctam  recondatur  ecclesiam  una  cum 
sacris  vasis,  nimirum  cum  et  ipsa  Deo  dedicata,  et 
ad  salutem  sub  ipso  constitutorum  hominum  scripta 
sit.  Multo  autem  speciosius,  et  magis  ex  usu  homi- 
num,  qni  per  ea  loca  sunt,  facietis,  si  eam  tabulis, 
aut  lapidibus  insculptam,  in  porticibus  sacrosanct» 
ecclesise  prfiescribatis,  promptam  omnibus  legendi  et 
parandi  ea  quse  sancita  sunt,  facultatem  proebentes. 
Cum  vero  de  praesidum  sinceritate  tantam  in  animo 
sollicitudinem  reposuimus,  manifestum  est  multo 
nos  minus  permissuros  civitatum  defensoribus,  ut  vel 
aliquid  accipiant,  vel  dent.  Dabunt  enim  pro  prsebi- 
tis  sibi  in  foro  gloriosissimorum  pr»fectorum  jussio- 
nibus  siquidem  majores  sint  civitate;5,  tantum  solidos 


positis  subjaceant  legibus,  nulla  definitarum  in  hac  ^  quatuor;  si  minores,solidostres,etprffitereanihiI.A 


nostralege  poenarum  imminente  iis  qui  usque  adhuc 
officia  administrant,  nisi  forte  et  ipsi  post  hujuslegis 
insinuationem  rapuisse  aliquid  dcprehendantur.  Hsec 
igitur  omnia  perdiscens  celsitudo  tua,  ut  apud  omnes 
sub  se  constitutas  gentes  manifesta  fiant,procnretcx 
more  destinatis  ad  omnes  provinciarum  rectores  prse- 
ceptis,  ut  nostrum  circa  subditos  studium  deque 
creandis  prsesidibus  sententiam  agnoscentes,  ipsi, 
sciant  quanta  in  illos  beneficia  contulerimus,  qui  ut 
meliore  fortuna  utantur,  ne  regio  quidem  famulicio 
pepercerimus.  Dat.  rvii  Kalend.  April.  Constantinop. 
Belisario  v.  c.  cos. 

EDICTUM 

Ubique  locorum  constitutis  Dei  amantissimis  archiepi- 
scopis,  religiosissimisque  patriarchis  conscriptum, 

Curam  gerentes  tradita;  nobis  a  Deo  reipublica^, 
simulque  ut  subditi  nostri  ex  omni  parte  cum  justi- 
tia  vitam  degant,  studentes,  subjectam  legem  descri- 
psimus.  Quam  quidem  et  sanctitati  tuse,  et  per  cam 
omnibus,  qui  in  provincia  tua  sunt,  manifestam  facere 
pulchrum  duximus.  Tuee  igitur  religionis  et  reliquo- 
rum  episcoporum  fuerit  ista  observare,  et  si  quid 
pr^sides  transgrediantur,  ad  nos  referre,  ne  quid 
eorum  quse  religiose  simul  et  juste  a  nobis  sancita 
sunt,  despiciatur.  Nam  si  nos  quidem  subditos  no- 
stros  miserati,  quod  ultra  publicorum  tributorum 


nemine  autem  quidpiam,  si  reditus  illis  ex  publico 
constitutus  erit,  aut  si  nihil  ex  publico  pcrcipiant, 
ultra  ea  quai  sacra  nostra  constitutione  ipsos  ferre 
debere  expressum  est  accipient.  Alioqui  si  quid  vel 
ipsi,  vel  ipsorum  (ut  vocant)  chartularii,  vel  quis- 
piam  eorum  qui  circa  ipsos  sunt  accepisse  depre- 
hendentur  in  quadruplum  ei  quod  acceperunt  res- 
tituent,  neque  non  ea  sollicitudine  depellentur ;  et 
prseterea  perpetuo  exsilio  multati,  et  corpore  casti- 
gati,  locum  dabunt  meUoribus  viris,  qui  pro  malis 
eam  sollicitudinem  obeant. 

Eritis  autem  vos  quoque  h^jus  rei  custodes,  simul 
inhibentes  ea  quse  contra  haec  fiunt,  simul  ad  hos . 
f\  referentes,  ut  neque  aliquid  ejusmodi  admissorum 
lateat,  neque  latendo  relinquatur  impunitum,  sed  un- 
dique  subditis  nostris  aequitas,  et  justitiareflorescat. 
Sed  et  qui  etiamnum  in  officiis  sunt,  si  post  higus 
legis  insinuationem  non  omni  rapina  abstinuerint, 
sciant  etiam  ipsi  se  constitutis  in  hac  lege  poenis  sub- 
jiciendos.  Scriptum  est  edicti  exemplum  Constanti- 
nopolitanis  in  hsec  verba :  Quantam  in  animo  sollici- 
tudinem  de  universis  subditis  reposuimus,  satis  indi- 
cat  lex  nuper  a  nobis  posita,  quam  ad  gloriosissimos 
nostros  praefectos  conscripsimus.  Sed  conveniens  est 
ut  et  vos  providentiam  nostram,  quam  circa  omnes 
homines  gerimus,  cognitam  et  perspectam  habeatis. 
Eaque  de  re  legem  ipsam  in  forma  edictorum  pro- 
posuimus,  ut  vos  Domino  Deo  et  Senralori  nostro  Je- 


D59  SiECULI  SEXTI 

su  Christo  justas  laudes  referatis,  sed  et  nostro  im- 
perio,  quod  ob  vestra  commoda  nihil  non  Jaboris 
sustineamus. 

Notitia,  sive  index  ejus  qnantitatis,  quae  pro  singulis 
infra  designatis  offlciis  consuetudinum  nomine  ab  iis 
qui  ea  administrant  praestari  debet,  nemine  ultra 
praescripta  audente  quidquam  amplius,  vel  dare,  vel 
accipere. 

A  spectabili  comite  Orientis  sic  :  in  sacro  nostro 
cubiculo,  solidos  lxui,  primicerio  clarissimorum  tri- 
bunorum  notariorum  cum  quatuor  scriniis  sacri  la- 
terculi,  solidos  l;  ejus  adjutori,  solidos  iii;  cohorti 
gloriosissimorum  prffifectorum  pro  jussione,  soli- 

dos  LXXX. 

A  proconsule  Asiffi  sic  :  in  sacro  nostro  cubiculo, 
solidos  Lxiii ;  primicerio  clarissimorum  tribunorum 
notariorum  cum  quatuor  scriniis  sacri  laterculi,  so- 
lidos  l;  ejus  adjutori,  solid.  iii;  cohorti  gloriosissi- 
morum  praefectorum  pro  jussione,  sol.  lxxx.  A  spe- 
ctabili  comite  Phrygiflp  Pacatianse  sic  :  spectabilibus 
tribus  chartulariis  sacri  nostri  cubiculi,  solid.  ix ; 
primicerio  clarissimorum  tribunorum  notariorum, 
sol.  XXIV ;  ejus  adjutori,  sol.  iii;  cohorti  gloriosissi- 
morum  prffifectorum  pro  jussione  sol.  l.  A  specta- 
bili  comite  Galatiffi  primffi  sic  :  spectabilibus  tribus 
chartulariis  sacri  nostri  cubiculi,  sol.  ix.  Primicerio 
clarissimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxiv  ; 
ejus  adjutori  sol.  ni.  Cohorti  gloriosissimorum  prffi- 
fectorura,projussione,sol.  l.  Avicario  Longimurisic : 
spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  nostri  cubiculi, 
sol.ix;  primicerio  clarissimorum  tribunorum  notario- 
rum,soI.  xxiv;  ejus  adjutori,  sol.  iii;  cohorti  gloriosis- 
simorum  prffifectorum  projussione,  sol.  xl.  Etquffi- 
cunque  consulares  administrationes  sunt.  A  prffiside 
Palffistinffi  primffi  sic :  spcctabilibus  tribus  chartulariis 
sacricubicuIi,soIid.ix;  primicerio  clarissimorum  tri- 
bunorum  notariorum,sol.  xxiv;  ejus  adjutori,  sol.iii; 
cohorti  gloriosissimorum  prffifectorum  projussione, 
sol.  XL.  Aprffiside  Palffistinffi  secundffi  sic  :  spectabili- 
bus  tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix;  primice- 
rio  clarissimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxrv ; 
ejus  adjutori,  sol.  iii;  cohorti  gloriosissimorum  prffi- 
fectorum  pro  jussione,  solid.  xl.  A  prffiside  Phoeni- 
ciffi  maritimffi  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis 
sacricubiculi,  sol.  ix;  primicerio  clarissimorum  tri- 
bunorum  notariorum,sol.  xxiv;  cjus  adjutori,soI.in; 
cohorti  gloriosissimorumprffifectorum  pro  jussione, 
sol.  xl;  A  prffiside  Syriffi  primffi  sic  :  spectabilibus 
tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix;  primicerio 
clarissimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxiv; 
ejus  adjutori,  sol.  lu;  cohorti  gloriosissimorum  prffi- 
fectorum  pro  jussione,  sol.  xl.  A  prffiside  Syriffi 
secundffi  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri 
cubiculi,  sol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribuno- 
rum  notariorum,  solidos  xxiv;  ejus  adjutori,  soli- 
dos  111 ;  cohorti  gloriosissimorum  prffifectorum  pro 
jussione,  solid.  xl. 

A  presside  Theoderiadis  sic  :  spectabilibus  tribus 


SUPPLEMENTUM.  960 

^  chartulariis  sacri  cubiculi,  solidos  ix;  primicerio 
clarissimorum  tribunorum  notariorum,  solid.  xxiv ; 
ejus  adjutori,  solid.  iii;  cohorti  gloriosissimorum 
prffifectorum  pro  jussione,  solid.  xl.  A  prsside  Os- 
droenffi  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri 
cubiculi,  sol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribuno- 
rum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus  adjutori,  sol.  lu; 
cohorti  gloriosissimorum  prffifectorumpro  jussione, 
sol.  xl. 

A  prffiside  Cilici»  primffi  sic  :  spectabilibus  tribus 
chartulariis  sacri  cubiculi,  solid.  ix ;  primicerio  cla- 
rissimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus 
adjutori,  soUd.  in;  cohorti  gloriosissimorum  prsfe- 
ctorum  pro  jussione,  solid.  xl. 

B  A  prffiside  Cypri  sic  :  spectabilibus  tribus  chartu- 
lariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix  :  primicerio  clarissimo- 
rum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxiy  :  ejus  adju- 
tori,  sol.  111 ;  cohorti  gloriosissimorum  prsefectorum 
pro  jussione,  soL  xl.  A  prffiside  Pamphyliffi  sic  : 
spectabilibus  tribus  chartulariissacri  cubiculi,  sol.  ix; 
primicerio  clarissimorum  tribunorum  notariorum, 
sol.  XXIV ;  ejus  adjutori,  sol.  ui;  cohorti  gloriosissi- 
morum  prffifectorum  pro  jussione,  solid.  xl.  A  pra- 
side  Bithyniffi  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis 
sacri  cubiculi,  soUd.  ix;  primicerio  clarissimorum  tri- 
bunorum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus  acyutori,sol.  ui; 
cohorti  gloriosissimorum  prffifectorum  pro  jussione, 
sol.  XL.  A  prffiside  Hellesponti  sic  :  spectabilibus  tri- 

p  bus  chartulariis  sacri  cubiculi,  solid.  ix ;  primicerio 
clarissimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xiiv; 
ejus  adjutori,  so^iii ;  cohorti  gloriosissimorum  prss- 
fectorum  pro  jussione,  solid.  xl.  A  prsside  Lydi» 
sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cubiculi, 
sol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribunorum  nota- 
riorum,  sol.  xxiv;  ejus  adjutori,  sol.  iii ;  cohorti  glo- 
riosissimorum  prffifectorum  pro  jussione,  sol.  xl.  A 
prffiside  Phrygiffi  salutaris  sic  :  spectabilibus  tribus 
chartulariis  sacri  cubicuU,  sol.  ix ;  primicerio  claris- 
simorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus  ad- 
jutori,  sol.  ui;  cohorti  gloriosissimorumprffifectorum 
pro  jussione,  sol.  xl.  A  prffiside  Pisidise  sic  :  specta- 
bilibustribuschartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix;  primi- 
cerio  clarissimorum  tribunorum  notariorumsol.xxiv; 

D  cjus  adjutori,  solid.  iii ;  cohorti  gloriosissimorum 
prffifectorum  pro  jussione,  sol.  xl.  A  prffiside  Lycao- 
niffi  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cubi- 
culi,  sol .  ix;  primicerio  clarissimorum  tribunorum  do- 
tariorum,  sol.  xxiv;  ejus  adjutori,  solid.  ui;  cohorti 
gloriosissimorum  prffifectorum  pro  jussione,  soL  xl. 
A  prffiside  Novffi  Justiuianffi  sic  :  spectabilibus  tribus 
chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ;  primicerio  cla- 
rissimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus 
adjutori,  sol.  lu;  cohorti  gloribsissimorum  pnefe- 
^ctorum  pro  jussione.  sol.  xl.  A  prffiside  Armenis 
secundffi  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri 
cubiculi,  sol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  iriboiio- 
rum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus  ac^utori,  soL  m ;  co- 
horti  gloriosbsimorum  prffifectorum  pro  juasione, 


m  JUSTINIANI  EDICTUM  AD  UBIQUE  CONSTITUTOS  EPISCOPOS  ET  PATRIARGHAS.  962 

5ol.  XL.  A  prseside  Armeniffi  magnse  sic  :  spectabili-  ^  morum  prsefectorum  pro  jussione,  sol.  xxxvi.  A  prffi- 


bus  tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ;  primi- 
cerio  clarissimorum  tribunorum  notariorum,  sol. 
XXIV ;  ejusacyutori,  sol.iii*;  cohorti  gloriosissimorum 
prffifectorum  pro  jussione,  sol.  xl.  A  prseside  Cap- 
padociee  primae  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis 
sacri  cubicuii,  sol  ix ;  primicerio  clarissimorum  tri- 
bunorum  notariorum,  sol.  xxrv;  ejus  acyutori,  sol. 
III ;  cohorti  gloriosissimorum  prsefectorum  pro  jus- 
sione,  solidos  xl. 

A  prffiside  Cappadocise  secundse  sic :  spectabilibus 
tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ;  primicerio 
clarissimorum  tribunorum  notariorum,  solid.  xxiv ; 
ejus  adyutori,  sol.  ui ;  cohorti  gloriosissimorum  prse- 
fectorum  pro  jussione,  sol.  xl. 

A  prsside  Hellenoponti  sic  :  spectabilibus  tri- 
bus  chartulariis  sacri  cubiculi,  solidos  ix;  pri- 
micerio  clarissimorum  tribunorum  notariorum, 
soltt.  XXIV ;  ejus  a(jyutori,  solid.  iii ;  cohorti 
gloriosissimonim  prsefectorum  projussione,  so- 
lidos  XL.  A  prseside  fiuropse  sic  :  spectabili- 
bus  tribus  chartulariis  sacn  cubiculi,  solid.  ix; 
primicerio  clarissimorum  tribunorum  notariorum 
solid.  xxiv ;  ejus  adjutori,  sol  iii;  cohorti  glo- 
riosissimorum  prsefectorum  pro  jussione,  solid. 
XL.  A  prseside  Thracise  sic  :  spectabilibus  tri- 
bus  chartulariis  sacri  cubiculi  solid.  ix;  primi- 
cerio  clarissimorum  tribunorum  notariorum,  sol. 
xxiy;  ejus  adjutori,  sol.  iii;  cohorti  gloriosissimo- 


sidse  iEgypti  primse  sic  :  spectabilibus  tribus  char- 
tulariis  sacri  cubiculi  sol.  ix;  primicerio  clarissimo- 
rum  tribunorum  notariorum  sol.  xv;  ejus  acyutori 
sol.  iiT ;  cohorti  gloriosissimorum  prsefectorum  pro 
jussione  sol.^xxxvi.  A  prseside  iEgypti  secundse  sic  : 
spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  soli- 
dos  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribunorum  nota- 
riorum,  sol.  xv;  ejus  adjutori,  sol.  iii;  cohorti  glo- 
riosissimorum  prsefectonim  pro  jussione,  sol.  xxxvi, 
A  prseside  Augustanicse  secundse  sic  :  spectabilibus 
tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol  ix;  primicerio 
clarissimorum  tribunonim  notariorum,  sol.  xv;  ejus 
adjutori,  sol.  iii,  cohorti  gloriosissimorum  prsefe- 
ctorum  pro  jussione,  sol.  xxxvi.  A  prseside  Palaestinse 
B  tertise  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cu- 
biculi,  sol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribunorum 
notariorum,  sol.  xv;  ejus  acyutori,  sol.  iii;  cohorti 
gloriosissimorum  prsefectorum  pro  jussione,  soli- 
dos  xxxvi.  A  prseside  Arabise  sic  :  spectabiUbus  tri- 
bus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix:  primicerio 
clanssimorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xv;  ejus 
adyutori,  sol  iii;  cohorti  gloriosissimorum  prsefecto- 
rnm  pro  jussione,  sol.  xxxvi.  A  prseside  Euphratensis 
sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cubiculi, 
sol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribunorum  nota- 
riorum,  sol.  xv ;  ejus  adyutori,  sol.  iii ;  cohorti  glo- 
riosissimorum  prsefectorum  pro  jussione,  sol.  xxxvi. 
A  prseside  Mesopotamise  sic  :  spectabilibus  tribus 
chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix;  primicerio  claris- 


rum  prsefectorum  projussione,  sol.  xl.  A  prseside^  simorum  tribunorum  notariorum,soI.xv;ejusadju 


Rhodopese  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis 
sacri  cubiculi,  sol.  ix;  primieerio  clarissimorum 
tribunorum  notariorum  sol.  xxiv;  ejus  adjutori, 
8ol.  ui;  cohorti  gloriosissimorum  prsefectorum  pro 
jussione,  sol.  xl.  A  praeside  iEmi  montis  sic  :  spec- 
tabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix; 
primicerio  clarissimorum  iribunorum  notariorum, 
8ol.  XXIV ;  ejus  adjntori,  sol.  iii;  cohorti  gloriosissi- 
morum  prsefectorum  pro  jussione,  sol.  xl.  Aprsesi- 
de  Carise  sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri 
cubiculi,  sol  ix;  primicerio  clarissimorum  tribuno- 
rum  notariorum,  sol.  xxiv;  ejus  adyutori,  sol.  in; 
cohorii  gloriosissimorum  prsefectorumpro  jussione, 
aol.  XL. 

A  pneside  Lycise  sic  :  spectabilibus  tribus  char- 
iulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix;  primicerio  clarissi- 
morum  tribunorum  notanorum,  sol  xxiv;  ejus  ad- 
jutori,sol.  lu;  cohortigloriosissimorumprsefectorum 
projussione,  sol.  xl.  A  prseside  Augustanicse  primse 
sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cnbiculi, 
8ol.  IX ;  primicerio  clarissimorum  tribunorum  |no- 
iariorum;  sol.  xxiv;  ejus  adyutori,  sol.  iii;  cohorti 
gloriosissimorum  prspfectorum  pro  jussione,  sol.  xl. 
£t  qusecunque  praesidales,  aut  correctorise  adminis- 
irationes  sunt.  A  prseside  Libyse  superioris  sic  :  spe- 
ctabilibus  iribus  chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ; 
primicerio  clarissimorum  iribunorum  notariorum, 
^l.  XV ;  ejus  a^iutori,  sol.  ni;  cohorti  gloriosissi- 


tori,*  sol  III ;  cohorti  gloriosissimorum  prsefectorum 
pro  jussione,  sol.  xxxvi.  A  prseside  Cilicise  secundse 
sic  :  spectabilibus  tribus  chartulariis  sacri  cnbiculi, 
sol.  IX :  primicerio  clarissimorum  tribunorum  nota- 
riorum,  sol.  xv;  ejus  acyutori.  sol.  in;  cohorti  glo- 
riosissimorum  prsefectorum  pro  jussione,  sol.  xxxvi. 
A  prseside  Armenise  primse  sic  :  spectabilibus  tribus 
chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ;  primicerio  claris- 
simorum  iribunorum  notariorum,  sol.  xv;  ejus  adyu- 
tori,  sol.  III ;  cohorti  gloriosissimorum  prsefectorum 
pro  jussione,  sol.  xxxvi.  Aprseside  Galatise  secundae 
sic  :  spectabililms  tribus  chartulariis  sacri  cnbi- 
culi,  sol  IX  ;  primicerio  clarissimorum  tribnnorum 
j)  notfiu*iorum,  sol.  xv,  ejus  adyuiori,  sol.  iii;  co- 
horti  gloriosissimorum  prsefectorum  pro  jussione, 

SOl.  XXXVI. 

A  prseside  Honoriadis  sic  :  spectabilibus  iribus 
chartulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix,  primicerio  claris- 
simorum  tribunorum  notariorum,  sol.  xv;  ejus  ad- 
jutori,  sol.  iii  ;cohortigIoriosissimorum  prsefeciorum 
pro  jussione,  sol.  xxxvi.  A  prseside  Insularum  sic  : 
spectabilibus  iribus  chartulariis  sacri  cnbiculi,  sol. 
ix,primicerio  clarissimorum  iribunorum  noiariorum, 
sol.  xv;  ejusadyutori,  sol  lu ;  cohorti  gloriosissimo- 
rum  prsefeciorum  pro  jussione,  solid.  xxxvi.  A 
prseside  Mysise  secundse  sic  :  spectabilibus  iribus 
chariulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ;  primicerio  claris* 


963 


S^CULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


964 


simorum  tribunorum  notariorum,  soL  xv;  ejus  ad-  ^blicum  solatium,  quantum  incQlpabiiis  antiquitas  de- 


jutori,  soL  111 ;  cohorti   gloriosissimorum  prflefecto- 
rum  pro  jussione,  solid.  xxxvi. 

A  preeside  Scythise  sic  :  spectabilibus  tribus  char- 
tulariis  sacri  cubiculi,  sol.  ix ;  primicerio  clarissimo- 
rum  tribunorum  notariorum,  sol  xv ;  ejus  adjutori, 
soL  111 ;  cohorti  gloriosissimorum  praefectorum  pro 
jussione,  solidos  xxxvi. 

A  defensore  cujusque  civitatis,  siquidem  metropo- 
lis  sit,  pro  jussione  cohorti  gloriosissimorum  prae- 
fectorum  dentur  solidi  quatuor;  si  alia  civitas,  so- 
lidi  tres,  et  prseterea  nihil.  Nam  neque  defensores 
volumus,  vel  summis  magistratibus,  aut  alicui  alii 
quidpiam  dare,  vel  accipere,  nisi  ex  publico  illis 


finivit,  ut  a  spontaneis  ipsis  magis  quam  ab  invitis 
accipiant,  et  hoc  parum,  et  quantum  eis  ad  medio- 
crem  sufQcit  vitse  gubemationem.  Sciant  enim  quia 
si  citra  hsec  pUquid  acceperint,  non  solum  quadrupli 
subjacebunt  poense,  sed  etiam  exsilium  habitabunt 
continuum  prius  eis  plagis  corporis  infligendis*.] 

NOVELLA  K. 

Jitsjurandum,  quod  prmtari  solet  ab  m  qui  offleui 

suscipiunt. 

Testor  ego  jurando  onmipotentem  Deum,  et  uni- 
genitum  Filium  ejus  Deum  nostrum  Jesum  Ghristum, 
et  Spiritum  sanctum,  necnon  sanctam,  ac  gloriosam 


consuetudines  quaedam  prffibeantur,  scientibus  iHisBoei  genitricem,  et  perpetuo  virginem  Mariam,  et 


quod  si  de  aliquo  ipsorum  ad  nos  referatur  quod 
sancita  nostra,  transgrediatur,  et  quod  accepit  in 
quadruplum  reslituet,  et  abrogato  officio  perpetuum 
incolet  exsilium.  Cum  neque  ipsi  provinciarum  prce- 
sides  minorem  poinam  excepturi  sint,  si  hoc  ne- 
glexerint,  et  sub  suo  veluti  a.spectu  defensores  rape- 
re  patiantur. 

[Scriptum  hujus  legis  exemplum  Dominico  glorio- 
sissimo  praetoriorum  per  Illyricum  prcefecto,  his  quo- 
queadditis.Jusjurandum  subeantsecundum  proprium 
de  h«c  factura,  et  infra  positum  sacramentum,  cujus 
exemplum  etiam  directum  est  tuee  celsitudini.  Qui 
vero  administrationes  suscipiunt  a  tua  celsitudine. 


quatuor  Evangelia,  quse  hisce  manibus  teneo,  et  san- 
ctos  archangelos  Michaelem  et  Gabrielem,  quod  sa- 
cratissimis  et  pientissimis  dominis  nostris  Justiniyio, 
et  Theodorse  conjugi  potentise  illius  existenti,  occa- 
sione  concessi  mihi  ab  illorum  pietate  ofticii,  puram 
conscientiam  et  genuinum  prsestaturussum  servitiam. 
Quodque  pro  ipsorum  imperio  et  republica,  in  con- 
cesso  mihi  ab  ipsis  ofQcio,  summa  cum  animi  prom- 
ptitudine,  sinedolo  etabsque  fraude,  omnem  operam 
ac  laborem  subiturus  sum.  Et  quod  cum  sanctissima 
Dei  catholica,  et  apostolica  Ecclesia  conrniunionem 
habeo,  neque  ei  uUa  unquamin  re,  aut  modo  adver- 
sabor,  neque  (quantum  in  me  erit)  alicui  alii  per- 


directo  hinc  eis  a  nobis  codicillos  suscipiant,  prae-  ^  mittam.  Eodem  juramento  testor,  quod  neque  occa- 


sente  Deo  amabili  civitatis  in  qua  degunt  episcopo, 
et  aliis  qui  in  civitate  sunt  in  judicio  tuae  celsitudinis 
congregatis,  et  omni  tuo  officio,  coram  quibus  etiam 
codicillos  accipiant,  et  jur,ent  prcedictum  jusjuran- 
dum.  Et  maxime  hoc  prfficipimus  circa  curiales  agi, 
quos  competens  est  magna  frui,  et  a  tua  celsitudine :  et 
qui  eumdem  cingulum,  optima  erit  providentia,  et 
studium,  ut  nihilab  eis  lucreris  omnino,  neque  per- 
mittas  eos  ab  ullo  laedi.  Eos  enim  qui  hanc  nituntur 
iniquitatem,  qnatenus  et  felicissimo  nostro  utantur 
exercitu,  et  reliquas  curiales  adimpleant  functiones  : 
quia  non  oportet  talia  attentari  solatia,  ut  possit  re- 
ferri  ad  tantam  tarditatem.  Nihil  enim  nobis  com- 
mendat  tuam  celsitudinem,  quomodo  circa  curiales 


sionetraditi  mihiofQcii,  neque  per  causam  patrocinii, 
aut  preestiti  apud  Dominum  sufifragii,  ulli  omnimo 
quidquam,  vel  dedi,  vel  dabo,  vel  promisi,  vel  pactus 
sum  ex  provincia  mittere,  vel  mittam,  sive  glorio- 
sissimi  prsefecti  sunt,  sive  alii  celeberrimi  viri  cum 
potestate  existentes,  sive  circa  illos  versari  soliti, 
sive  quisquam  omnium  :  sed  quamadmodum  graUii- 
tum  officium  suscepi,  ita  et  erga  pientissimorum  no- 
strorum  dominorum  collatores  integrum  me  et  sin* 
cerum  exhibebo,  constitutis  mihi  ex  publico  annonis 
contentus.  Ac  prse  omnibus  sane  operam  dabo  ut 
tributis  diligenter  incumbam,  et  indevotos  quidem 
ac  compulsione  indigentes  cimi  omni  vehementia 
exigam,  in  nullo  eis  cedens,  neque  omnino  lacri  ca- 


uniuscujusque  civitatis  provinciae,  quam  preeberi  vo- ])  ptandi  studio,  vel  per  gratiam,  vel  odium,  ultraquam 


lumus  istis,  et  a  tua  celsitudine,  ac  cinguli  semper 
successoribus.  Quapropter  dum  codicillos  dederis  ad- 
ministrationes  accipientibus  a  te,  aut  praisente,  hoc 
eis  tuam  denuntiare  volumus  sedem,  ut  curialibus 
omnem  ferat  favorem,  nihil  penitus  abeis  accipiens. 
Prohibeantur  autem  et  ab  aliis  eis  afferri  damna,  et 
agnoscant  per  te  quia  si  prseter,  hoc  aliquid  egerint, 
poenis  subjacebunt  pravissimis.  Sicut  enim  curialibus 
parcere  te  volumus,  ita  et  defensorum  castigare,  et 
retinere  avaritiam  sancimus,  et  ab  eis  preesumere  ac- 
cipere  a  nostris  subjectis,  nisi  secundum  quod  eis 
administrat  respublica  aut  si  non  est  aUquod  eis  pu- 

•  Hoc  Don  inveDitur  in  Grsecis  exemplaribus. 


convenit,  sive  petam  ab  aUquo,  sive  alicui  Temittam, 
devotos  vero  patemo  quodam  affectu  compleetar.  Et 
subditos  pientissimorum  nostromm  dominomm 
(quantum  in  me  erit)  undique  noxa,  et  damno  liberos 
conser^abo.  Atque  flequnm  me  utrique  parti,  tam  in 
disceptandis  controversus,  quam  tuenda  disciplina 
publica  prsebens,  neutri  parti  prseter  jus  et  fas  addi- 
ctusero,  sed  onmes  delinquentes  perseqoar,  et  aeqai- 
tatem  omni  ex  parte  conservabo,  et  proot  mihi  jn- 
stum  videbitur.  Simul  insontes,  ne  quid  sentiant  di- 
spendii,  tuebor,  simul  reis  sontibus  secandmn  leges 
irrogabo  supplicium.  Et  (ut  dictum  est)  tam  in  pn- 
blicis  qiiam  privatis  contractibus  :  prseterea  et  sifis- 
co  adferatur  injuria,  justitiamobservabo.  Neqneego 


965 


JUSTINIANI  NOVELL.E  SELECT.E.  NOVELLA  XV. 


066 


tantumista  perficiam,  sed  etiam  qui  unquam  mihi  ^  numerum  intra  mensuram  cohibeantur,  semperque 


assident,  quique  circa  me  sunt,  tales  studebo  assu- 
mere,  ut  non  solus  ego  ionocenter  vivere,  qui  vero 
circa  me  sunt,  rapere,  et  delinquere  videantur.  Si 
quis  autem  circame  talis  invenietur,  pr8estabo,quod 
ipse  admisit,  eumque  abigam.  Quod  si  non  omnia 
hsec,  ut  dixi,  observavero,  omnibus  incommodis  ero 
expositus,  tam  hic  quam,  in  futuro  sseculo,  in  hor- 
rendo  judicio  magniDomini  Dei,  et  servatoris  nostri 
Jesn  Christi,  habeboque  partem  cum  Juda,  et  lepram 
Giezi,  et  tremorem  Cain,  ultra  hoc,  quod  etiam  poe- 
nis  lege  eorum  pietatis  comprehensis  ero  obnoxius. 
Scriptum  exemplum  hujus  Dominico  gloriosissimo 
per  lUyricum  prsetoriorum  prxfecto. 

NOVELLA  XI. 
De  referendariis  sacri  palatiiK 

Lmperator  Justinianus  Augustus  Hermogeni  glo- 
riosissimorum  sacrorum  officiorum  magistro,  ex- 
consule  et  patricio. 

Inter  csetera  qu6e  in  decentem  ordinem  reduxi- 
mus,  neque  eaquae  spectabiles  nostros  referendarios 
concemunt,  extra  providentise  nostrse  terminos  re- 
linquenda  putavimus,  idque  eo  magis  quo  pluribus 
in  rebus  magno  nobis  esse  solentusui.  Nam  cum  ini- 
tio  non  amplo  admodum  numcro  inclusi  essent,  nos, 
quo  magis  multos  illorum  interventu  adjuvaremus, 
facilius  singulorum  desideria  perdiscentes,  ut  plures 


justitia  et  aliis  augeantur,  magisque  ac  magis  illu- 
strenturvirtutibus.  Nullam  enim  dignitatem  obtinet 
multituto  quae  solo  spectatur  numero,  quandoqui- 
dem  ex  tam  multis  vix  paucos  reperias,  in  quibus  vi- 
ta  secundum  virtutem  salva  sit.  Quapropter  maneant 
quidem  (ut  diximus)  nunc  sub  hac  forma.  Cogno- 
scens  vero  ea  excellentia  tua,  ita  custodiat,  ut  nullo 
unquam  tempore  transiliri  eorum  aliquid  quse  a  no- 
bis  sancita  sunt  permittat,  quin  potius  ab  iis  qui  hsec 
contra  quidfaciuntprsedictam  poenam  exigat,  utpote 
qui  ea  expetant  quse  neque  petere  Ucitum,  neque 
dari  possibile  est.  Atque  ita  prorsus  nostra  hsec  lex 
muttitudinc  expulsa  virtutem  inducat,  quse  nonad- 
modum  in  multiselucescit,  prsesertim  iniis  viris  qui 
B  tametsi  bonis  prognati  sunt  parentibus,  fortunas  ta- 
men  ac  facultates  suas  in  exponendis  supplicum  pre- 
cibus,  et  impetrando  illis  a  nobis  auxiUo  repositas 
habent.  Quae  igitur  nobis  placuerunt,  et  per  hanc 
sacram  exprimuntur  legem,  ea  studeat  exceUentia 
tua  ad  effectum  deducere,  certoque  fini  tradere. 
Dat.  Idib.  Maii,  Constantinop.  BeUsario  v.  c.  cos. 

NOVELLA  XV. 
De  defensoribus  civitatum, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Joanni  gloriosis- 
simo  prsefecto  prsetoriorum,  iterum  exconsute  et 
patricio. 

Nisiprimo  quoquetempore  defensorum  soUicitu- 


essentquam  dudum  eifecimus.  Cseterum  exstiteruntp  dinem  in  competentem  reducamus  ordinem,  neque 


quidam,  qui  liberalitatem  nostram  ad  immensum 
provocantes,  partim  muitos  introducendo,  qui  nobis 
suppUcarent,  partim  multis  utendo  precibus,  digni- 
tatis  plenissimam  rem  quotidianis  additamentis  pene 
ad  inflnitum  deduxerunt.  Neque  enim^ante  petendi 
finem  fecerunt,  quam  in  quatuordenarium  usque  U- 
lorumnumerus  evaderet.  Ne  igiturquod  jure  a  nobis 
in  pretiohabitum  est,  siad  multitudinem  effundatur, 
8uam  amittat  dignitatem,  placuit  nobis  ad  certam 
illorum  numerum  mensuram  contrahere,  non  ut  iis 
qui  hoc  tempore  sunt,  concessa  derogemus  (neque 
enim  regise  hoc  magniUcentise  proprium  est)  prse- 
sertim  cum  neminem  eorum  quinobis  placeant,  qui- 
que  nobis  honeste  subserviunt,  nostro  expeUere  mi- 


ipsa  antiquorum  vocabulorum  veritas  denuo  nobis 
suppeditabit.  Nam  cum  a  vetustate  aliis  alia  sint  im- 
posita  nomina,  quse  aperte  earum  rerum  vim  signi- 
ficarent,  tum  vero  hoc  ipsum  defensorum  nomen 
clare  ostendit,  vetustatem  quosdam  rebus  prsefe- 
cisse,  qui  ab  omni  eas  iojuria  Uberas  tuerentur ; 
hacque  adeo  da  causa  patria  etiamnum  lingua  de- 
fensores  eos  vocamus,  quod  injuriaoppressos  a  ma- 
Us  eriperent.  Nunc  vero  ea  ipsa  defensorum  solUci- 
tudo  ita  in  plerisque  reipubUcse  nostrse  partibus 
proculcata  est,  et  vchementer  despicatui  heibiia,  ut 
contumeUse  potius  quam  honori  et  dignitati  alicui 
exposita  esse  videatur.  Inde  obscuri  ad  hanc  homi- 
nes  assumuntur,  et  decreta  super  ipsis  ex  commise- 


iiisteriouUounquammodosoleamus.Sedmanereil-D^***^'^^  ^^^^^  quam  vera  electione  fiunt.  Quibus 


los  sub  eadem  qua  modo  sunt  forma  sancimus,  neque 
omnino  quisquam  appooatur,  donec  intra  octo  viros 
illorummensura  consistat,  ut  perpetuo  octo  existant, 
nuUo  quidem,  neque  modo,  neque  tempore  eo  nu- 
mero  augendo,  semper  autem  contendentibus  illis, 
circa  nosobsequio,eterga  imperatoriam  majestatem 
benevolentia  alter  alterum  vicissim  superent.  Nemi- 
ne  licentiam  habente  ut  ejus  generis  aUquid  de  cse- 
tero  petat,  sciente  quod  neque  ea  quse  petit  asse- 
quetur,  et  quia  petere  ausus  est,  non  solum  decem 
librarum  auri  poense  erit  obnoxius,  sed  etiam  propria 
excidet  miUtia.Volumus  enim  ut  ad  prsedictum  usque 

*  Hsec  verba  non  habentur  in  Grseco. 


enim  alimonia  et  victus  aliundc  sufUciens  non  est^ 
hi  emendicatis  defensorum  suffragiis,  ad  hanc  soUi- 
citudinem  accedunt,  et  pro  quodam  vseluti  ludicro 
prsesidum  animis  sunt  propositi,  siquidem  et  remo- 
vent  eos  quandocunque  volunt,  minima  quseque 
vertentes  vitio,  et  alios  in  iUorum  locum  ingerunt, 
vicarios  quoque  defensoribus  constituentes,  perque 
unum  nonnunquam  annum  in  pluribus  id  homini- 
bus  admittentes.Unde  et  cohortaIes,etcivitatumma- 
gistratus,  et  qui  has  incolunt,  omnes  in  summo  con- 
temptu  defensorem  habent.  Quse  vero  apud  ipsos 
geruntur,  perinde  ac  si  neque  gesta  essent,  haberi 
solent.  Nisi  enim  provinciarum  prsesidesjubeant, 
ne  prsesumere  quidem  audent  aUqua  gestorum  mo- 


967 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


968 


numenia  conficere  apud  semetipsos  per  omnia  eis  A  apud  defensores  insinuentur  testamenta,  donatiO' 


servientes  defensores,  et  illorum  nutibus  intenden- 
tes  solis.  Si  vero  qusedara  conficiunt,  primum  qui- 
dem  et  illa  vendunt.  Deinde  cum  nullum  ad  hoc  pa- 
ratum  archivum  heibeant,  in  quo  reponant  apud  se 
gesta,  deperit  quod  gestum  est,  neque  apud  ipsos  ul- 
lum  facile  omnino  longi  temporis  monumentum  re- 
perias,  sed  qui  actis  indigent,  ipsa  apud  hseredes  eo- 
rum  et  alias  successiones  quserunt,  ubi  partim  indi- 
gna  inveniuntur,  quibus  habeatur  rides,partim  etiam 
depereunt  et  intercidunt,  usque  adeo,  ut  perinde  pu- 
tentur,  ac  si  facta  non  essent.  Nos  igitur  quoniam 
prssidum  partes  bene  disposuimus,  majorque  ut 
ipsis  inter  gentes  esset  potentia  efifecimus,  etlongius 
absunt  quam  ut  civitatum  commoda  semper  in  con- 


nes,  et  omne  denique  quod  proprie  ad  jus  monu- 
mentorum  pertinet,  nequeunte  clarissimo  prseside 
provinciae  vel  quod  confici  debet,  impedire,  vel  praB- 
scribere,  quomodo  confici  veht,  vel  confectum  non 
edere.  Neque  enim  omnino  ei  licentiam  ad  ejusmo- 
di  praebemus,  absurdissimum  putantes  ut  necessa- 
ria  acta  hominibus  propter  prssidum  forte  afTectio- 
nes  prseceptionesque  nulla  ratione  subnixas  inter- 
cidant.  Sed  et  in  acta  referant  qusecunque  qui|  vo- 
luerit,  edantque,  tametsi  quod  in  acta  refertur,  per- 
stringat  ipsum  provincise  prsesidem,  velaliquem  po- 
tentiorum,  neque  hoc  quisquain  prohibeat.  Oportet 
enim  eos  qui  vei  in  officiis,  vel  cum  potestate  aliqua 
sunt,  ita  se  gerere,  ut  confici  adversus  se  acta  non 


spectu  habere  possint ,   propterea   existimavimus  B  prohibeant,  imo  ita  se  moribus  inculpatos  prsebere, 


ipsam  quoque  defensorom  sollicitudinem  ad  pristi- 
num  erigendam  esse  statum.  Existet  enim  bella 
qusedam  hoc  modo  consonantia  et  harmonia,  si  ci- 
vitatum  defensores  judicum  ordinem  occupent,  et 
provincise  moderator  potius  judicum  judex,  et  per 
hoc  decessoribus  suis  honoratior  esse  videatur. 
Quanto  enim  quisque  prsestantioribus  imperat,tanto 
ipse  et  major  et  honoratior  est.  Inlerea  igitur  illud 
primo  sanciendum  est,  ut  ne  cuiquam  omnium  fa- 
cultas  sitad  defensoris  ordinationem  repudiandam, 
sed  per  vices  quique  honoratissimi  incolse  suis  hoc 
munus  civitatibus  impleant  (hoc  enim  et  clapsis 
temporibus  obtinuisse  inque  usu  fuisse  didicimus) 
nemini  patefacta  copia  hoc  repudiandi,  neque  si 
magniflcentissimorum  illustrium  dignitate  dccora-  ^ 
tussit,  neque  si  insignemaliquam  militiam  habeat, 
neque  si  quod  privilegium  ez  ipsis  sacris  formis 
prsetendat,  et  si  concessse  formae  pragmaticse  sint, 
sed  omnibiis  civitatis  incolis,  qui  scilicet  in  aliqua 
sunt  reputatione,  hanc  sollicitudinem  in  circulum 
implentibus,  et  cum  circulus  desinit,  iterum  ad  eam 
revertentibus,  et  praedictum  munus  obeuntibus,  ut 
defensor  judex  potius,  quam  defensor  esse  videa- 
tur.  Decreto  utique  cum  omnium  communiter  jure- 
jurando  facto,  qui  illius  civitatis  incolse  sunt,  non 
autem  eorum  qui  ibi  tantum  commorantur.  * 

Jusjurandum  vero  prcestet,  omnia  se  secundum 
leges  et  jus  acturum,  et  confirmetur  (quemadmo- 


ut  nemini  detur  opportunitas  movendae  aliciyus  con- 
tra  ipsos  querelee.  Nemo  insuper  prohibeatur  apud 
defensores  in  acta  referre,  quibus  de  rebus  vult,  sive 
prseses  in  civiiatibus  prassto  sit,  sive  non  sit,  his  so- 
lis  exceptis  quae  jurisdictionem  requirunt,  et  ex 
ipsa  prsesidum  auctoritate  pendent. 

Deinde  ut  civitaium  defensores  iis  qui  publicarom 
exactionum  negotium  habent  modis  omnibus  auxi- 
lio  sint,  et  sive  propter  indevotorum  coUaionim  con- 
tumaciam  momumenia  conflcere,  sive  interesse  et 
flagitiosos  prseseniibus  oculis  aspicere  ;  sive  publi- 
cum  sedare  tumultum  opus  sit,  alacriter  hoc  faciant, 
uno  denique  verbo,  per  omnia  prsesidis  locum  obti- 
neant,  et  maxime  cum  absunt.  Et  ui  cohortalesquo- 
que  ei  regioni  addicii,  qui  per  illam  consistunt  ci- 
vitatem,  in  qua  defensor  esi,  illi  obediant  et  opem 
ferant,  ui  absentibus  provinciarum  moderatoribus 
nihil  civitatibus  deesse  per  illorum  prsesentiam  vi- 
deatur.  Habeant  auiem  ei  ex  cohorte  illi  provincis 
destinata  exceptorem  futurum  iliis  in  ministerio,  et 
duos  cohortales,  qui  ab  ipsis  judicata  exsequaniur. 

Dicaniquejus  in  omnibus  pecuniaris  causis  usque 
ad  irecentos  aureos,  nequeuntibus  eoUatoribus  no- 
tris  eos  quos  sibi  obligatos  puiant,  protrabere  ad 
clarissimos  provinciarum  prsesides,  si  intra  dictam 
trecentorum  solidorum  quantiiaiemcausaconsistat 
Sed  neque  aciores  ea  ipsa  de  re  litem  pluris  esti- 
ment,  ut  reos  conierant,  non  ad  defensorem  cirita- 


dum  modo  dicimus)  jussione  gloriosissimorum  no- 1\  tis,  sed  ad  loci  prsesidem  deductos.  Imo  si  quid  tale 


strorum  prsfectorum,  etperbienniumduniaxat  ad- 
minisiret,  posieaque  asollicitudine  removeatur,  non 
habente  licentiam  clarissimo  prseside  provincioi  re- 
movendi  eum,  sed  ianium  si  quid  parum  recie 
agere  videatur,  referendi  ad  gloriosissimos  praefec- 
tos,  ut  ab  eo  contingat  sellicitudinis  absolutio,  a  quo 
etiam  datur.  NuUa  faculiate  exisiente  vel  modera- 
tionem  provincisehabenii^vel  ipsis  defensoribus,  ut 
defensorum  vicarios  consiiiuant,  sed  hsec  illis  om- 
nibus  prohibemus  modis.  Quin  potius  neque  claris- 
simos  preesides  pro  se  vicarios  in  civitates  dimitteni, 
exceptis  ipsis  defensoribus,  quos  prsesidum  locum 
in  civitaiibus  supplere  volumus,  ipsosque  in  omni- 
bus  civitatum  in  guibus  sunt  curam  ^erere.  liem  ut 


fecerini,  ei  senientia  osiendat  causam  minorem 
esse  trecentis  soiidis,  dediiaque  opera  seatimaUonem 
ampliatam,  ui  apud  prsesidem  provinciaeyuonapad 
civiiatis  defensorem  examinareiur,  solus  actor  to- 
tius  liiis  subjiciaiur  dispendio.  Enimyero  appella- 
tiones  a  defensoribus  ad  ipsos  deferantur  prsesides. 
Si  quid  vero  cohoriales  conira  defensores  contttme- 
Hose  admiserint,  tunc  provinciarum  rectores  vindi- 
ciam  repeiani,  cohortalesque  castigent.Damusenim 
defensoribus  licentiam,  si  hoc  gentium  prssides  d^ 
gligant,  ea  referre  ad  thronum  exceUentis  tos,  at 
illis  inde  auxUium  impertiatur  et  competens  vin- 
dicta,  et  defensores  revera  habeant  contra  delin- 
quentes  quamdam  judiciariae  gravitatis  imitatioDem 


969 


JISTIMAM  NOVELLi:  StLEC/Lt.  NOVELLA  XVL 


»70 


et  figurani.  Ac  bi  civitalis  defensorem  coaliagat  inter-  a  operani  dent,  quo  magis  hi  defensores  nominentur 


cidere,  protinus  ad  alium,  qui  ex  ordine  circuli  vo- 
catur,  cum  praedicto  juramento  decurrat  calculus, 
protinusque  is  eam  curam  subcat.  Decretum  vero 
referatur  et  roboretur  a  celsitudine  tua.  Neque  uUo 
uuquam  tempore  constituantur  (uti  diximus)  defen- 
soribus  vicarii,  ne  rursus  absque  ratione  ansam 
priori  perturbationi  pro^beamus.  Conliciat  etiam  jus- 
siones  exceileutia  tua  per  unamquamqueprovinciam 
ut  in  civitatibus  domus  aliqua  pubiica  secernatur,  iu 
quam  defensores  deceat  actorum  suorum  monumenta 
reponere,  creato  aliquo  ibi  locorum,  penes  quem 
hujus  sit  custodia,  quo  magis  et  incorrupta  ea  ma- 
neaut,  et  celerius  quo^sita  inveniantur.  Sitque  apud 
ipsos  aliquod  archivum,  et  quod  hactenus  in  civita- 


(in  circulum  scilicet,  ut  dictum  est)  de  quibus  bona 
est  in  quaquc  civitate  opinio,  et  ut  decreta  in  com- 
mune  liant  nna  cum  jusjurando  ab  ipsis  pnestando, 
neque  non  dictus  circulus  describatur,  et  ita  singuli 
per  biennium  ordine  eam  soUicitudinem  obeant.  Ac 
si  quis  ex  istis  intercidat,  in  demortui  locum  aiius 
sufliciatur,  semper  quidem  decreto  cum  jusjurando 
conticiendo.  Ipso  quoque,  cum  soUicitudineAii  susce- 
pturus  est,prajUnitum  jusjurandum  subeunte,et  crea- 
tione  ejus  a  Dei  amantissimo  episcopo,  et  venerabili 
clero,  atque  aUis,  qui  bonam  in  civitate  opinioncm 
obtinent,  perUcienda.  Quod  quidem  etnunccontinuo 
fieri  convenit,  omnibus  (ut  dictum  est)  secundum 
hanc  nostram  generalem  legem  procedentibus.  Prae- 


tibus  peccatum  est,  niodo  ad  pristinum  statum  re-  B  terea  ut  iiquoque,  qui  hoc  etiamiuim  tempore  defen- 


ducatur.  Fient  autem  et  defeusores  omnino  gratis. 
£t  pro  ipsis  jussionibus,  si  majores  sint  civitates, 
quatuor  tantummodo  aurei  dabantur  in  judicio  tuse 
celsitudinis ;  si  minores,  tres,  quemadmodum  no- 
stris  jam  legibus  constitutum  est.  Si  quas  vero  ex 
publico  annonas  habent,  percipicnt  et  ipsas  more 
solito. 

Cognoscent  utique  et  de  levioribus  criminibus,  et 
competeutem  castigatiouem  adhibebunt.  Sedeos,  qui 
in  majoribus  delictis  capiuntur  conjicient  in  custo- 
diam,  et  ad  provinciai  moderatorem  transmittent.Ita 
enim  qua;que  pro  se  civitas  judiciali  cura  fruetur,  et 
universa  gens  sub majurc  constituta  judice,  majorem 
sentiet  providentiam,  et  bona  pars  prajsidalium  cu- 


sores  sunt,  in  circulum  describantur,  si  ejusmodi  vi- 
deantur,  quiplacere  possint,  et  soUicitudinem  usque 
ad  biennium  continuent.  (Juod  si  jam  biennium  in 
ea  cura  comsumpserint,a  defensoris  soUicitudine  di- 
moveantur,  nisi  communi  ipsum  decrelo  velint  in 
alterum  quoque  biennium  in  eodem  detinere  ofiicio. 
Si  vero  nondum  biennium  expleverunt,  dignique  vi- 
dentur,  qui  iu  societatem  circuli.  recipiantur,  reU- 
quum  tempus  compleant,  ut  tamen  nemo  ultra  id 
civitatem  defendat,  sed  ad  hoc  duntaxat  tempus  us- 
que  subsistat,  nisi  communis  eum  civitatis  consensus 
nuUo  reclamaute  comprobet.  Quod  si  fit,  altero  quo- 
quc  biennio  eam  soUicitudinem  recipiet,  et  post  id 
fiuitum  omuino  ea  desistat,  tunc  domum  rursus  de- 


rarum  praiscindetur,  si  civitatum  defensores  eas  in      fensor  futurus,  cum  ipse  euui  circulus  iu  hunc  re- 


se  transponant,  releventque  curas  praesidibus,  quas 
pro  popnlis  gerunt,  ipsi  per  partes  vel  ea  qua  per 
injuriam  admittuntur,  componentes,  vel  disceptan- 
tibus  dirimentescontroversias  (et  prout  scepedictum 
est),  per  hoc  eos  qui  officiis  prajsident  honoratiores 
efficientes.  Si  qui  etiam  per  indevotionem  circa  pu- 
blica  tributa  solvenda  segniores  existant,  eorum 
exactiones  qui  ita  se  indevotos  praibent,  gentium 
prsesides  demaudent  defensoribus,  ut  et  in  hoc  ipsis 
auxiUosint.  Caeterum  si  qua  defcnsoris  ordinatio  prse- 
ter  h8Bc  facta  sit,  aut  is  ad  quem  ex  ordine  defeusoris 
creatio  pervenit,  praetextu  dignitatis,  vel  miUtise,  vel 
privilegii,  vel  alteriusrei,  eam  soUicitudinem  depre- 


duxerit  ordinem,  ne  perpetua  ejus  solUcitudinis  con- 
tinuatione,  et  fraudulenta  per  singula  biennia  reno- 
vatione,  aUquibus  praidicta  administratio  usque  in 
inUnitum  extendatur.  His  omnibus  in  omne  aevum 
obtinentibus  quandoquidem  summo  cum  studio  ea, 
et  vigilantia,  et  Domini  Dei  erga  nos  benevolentia 
adinvenimus,  nostrisque  subditis  condonavimus.  Dat. 
XVI  Kal.  Aug.  Constant.  BUis.  v.  c.  cons. 

NOVELLA  XVL 

Ut  clerici  ex  una  ecclesia  in  aliam  transferantur  ad 
supplendum  defijcientium  statutum  numBtum, 

Idem  imperator  Anthemio  sacratissimo  et  beatis- 

simo  archiepiscopo  Constantinopolitano  et  universi 


cetur,  sciat  illequinque  se  librarum  auri  poenam  su- J)  ejus  tractus  patriarchse 


biturum,  et  nibilominuspostejus  pecunise  incivitatis 
opera  cessuraj  exactionem,  cogendum  defensoris  ex- 
pedire  soUicitudiuem.  Convenitenim,  ut  honesUores 
quique  civitaUbus,  quas  incolunt,  operam  et  mini- 
slerium  suum  exhibcant,  et  hanc  quodammodo  ipsis 
pro  uicolatu  gratiam  rcpendant.  Quae  igitur  nobis 
placuerunt,  et  per  hanc  sacram  exprimunturlegem, 
ca  studeat  exceilentia  tua  per  provincias  quibus 
praeest,  propriis  desUnatis  jussionibus,  manifesta  fa- 
cere,  nt  omncs  cognoscant  quod  et  maxima,  et  me- 
diocria,  et  minima  sque  nobis  curse  sint,  nihilque 
ejus  generis  a  solUcitudme  nostra  removeamus. 

Assumet  vero  excellentia  tua  ethoc  in  partem  tua- 
rum  jussionum,  ut  jam  inde  scilicet  gentium prsesides 

Patrol.  LX2IL 


Legem  nuper  de  mensura  ordinationum  conscripsi- 
raus,  quodque  nec  in  sacrosancta  majore  ecclesia, 
neque  in  aUis  effusas  eas  esse  conveniat.  Quam  sane 
ratam  manere,  ct  pro  universo  suo  teuore  firmitatem 
obtinere  etiamnum  volumu:*.  Quoniam  vero  intendi- 
mus  ordinationes  in  arctum  contrahere,  indequc  ex- 
pensarum  exuperantiam  ad  mediocrem  et  tolerabi- 
iem  quantitatem  sacrosanctae  majori  ecclesiae  redu- 
cere,  quo  magis  sumptuum  Uli  multitudo  minuatur, 
propterea  per  omnes  undique  vias  oberrantes,  tan- 
dem  ad  hanc  etiam  praeseutem  legem  pervenimus, 
non  quidem  plane  diversam  a  priore,  sed  qua  ex 
eodem  profecta  proposto,  aliquando  ampUus  sacro* 
sanct®  m«gori  prodesse  possit  eccl^sie^ 


97i 


S^CULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


m 


Sancimus  enitn,  si  in  una  aliqua  sacrosanctarum 
ecclesiarum,  quarum  administrationem  simul  et  ex- 
pensas  eadem  sacrosancta  major  ecclesia  sustinet, 
presbyterum,  aut  diaconum,  aut  lectorem,  aut  can- 
torem  moricoutigcrit,  ne  statim  alius  extrinsecus  in- 
troducatur,  sed  prius  beatitudo  tua  despiciat,  quam 
magnus  adhucyenerabilium  clericorum  sitnumerus, 
qui  illic  ministrant.  Ac  si  nondum  quidem  clerico- 
rum  numerus  deminutus  est,  sed  quo  ad  numerum  ab 
initio  detinitum  et  (ut  vocant)  statutum,  quidam 
etiamnumsuperfluunt,  ne  qua  in  ejus  locum  institua- 
tur  ordinatio,  donec  numeiiis  sibi  ipsi  restituatur.  Si 
vero  multitudo  ita  deminuta  est,  ut  in  defuncti  locum 
alium  clericum  introduci  necesse  sit,  ne  quid  statuto 
desit,  beatitudo  tua  dispiciat,  an  citra  sacrosanctam 


naturam,  sexuraque  femineumcontumeliaaffirienti- 
bus,  quasi  non  et  ipse  a  Deo  creatus  sit,  aut  generatio- 
ni  aliquid  conferat,  sed  quasi  abjectus  et  ignominio- 
sus  extra  omnem  dignationem  ac  honorem  haberi 
debeat.  Sancimus  igitur  per  hanc  sacram  legem,  ut 
et  apud  Armenios  occasione  successionis  feminaruni 
eadem  obtineant,  quae  etapud  nos,  neque  ulla  sit  inter 
marem  et  feminam  diiferentia,  sed  qua  quidem  fonna 
inter  nostros  constitutum  est,  ut  parentibus,  hoc  est 
patri,  mari,avo,  aviae,  remotioribusque,  itera  poste- 
ris,  hoc  est  filio,  flli^succedant,  etvicissira  ipsis  quo- 
que  succedatur,  ita  et  apud  ipsos  sit,  neque  Armeni- 
cse  leges  a  Romanis  diiferant.  Nam  si  de  nostra  sunt 
republica,  si  serviuntex  squo  nobiscumca?terisgen- 
tibus,  si  omnibus  nostris  perfruuntur,  nunquid  soI« 


majorem  ecclesiam  ejusdcm  ordinis  clcricus  in  aliis  B  apud  ipsos  feminse  a  nobis  introductaexpellentur  se- 


ecclesiis  inveniatur  superfluus,  et  exinde  in  demortui 
locum  alium  sublegat,  non  autem  novam  ordinatio- 
nem  celebret.  Eo  enim  pacto  si  id,  cui  deest,  ex  eo 
suppleatur,  cui  superfluit,  bclla  qusedam  neque  Deo 
ingrata  commensuratioimponetur  negotio,  et  sacro- 
sancta  major  ecclesia  paulatim  sere  alienoliberabitur. 
Alioqui  siid,  cuideest,forensibussuperinductiouibus 
suppieatur,  id  vero  cui  superfluit  non  minuatur,  lon- 
gum  et  inihiitum  temporis  spatium  decurret,  donec 
omne  id,  quod  abundat,  deminuatur.  Tua  igiturbea- 
titudo  ea  qusedecenternobisproptersacrosanctarum 
ecclesiainim  utilitatcm  placuerunt,  rifectui  ct  flni  tra- 
dere  studeat.  Et  si  quid  ha;c  conlra  flat,  scire  necesse 
est,  eum  qui  contra  hanc  nostram  legem  ordinatio- 


-C 


quabilitate  ?  Sed  in  pari  apud  omnes  obserratione  sint 
leges  nostrse,sive  quas  exveterum  libris  collegimus, 
et  in  nostris  Institutionibus  et  Digesiis  ordinavi- 
mus,  sive  quse  ex  imperatoria  sanctione,  tam  prio- 
rum  principum  quam  nostra,  subscript^  sont 

Quapropter  omnia  hflec,  ex  initiis  praesentis  qnar- 
tffidecimse  indictionis,  et  ipsius  qua  hanc  conscribi- 
mus  legem,  sumpto  principio,  in  omne  sevum  valere 
sancimus.  Vetera  enim  curiosius  perquirere,  et  ad 
praeterita  jam  tempora  recurrere,  confusionispotiifs 
quam  legislationis  est.  Sed  (ut  diximus)  jam  inde  a 
temporibus  preesentis  quartaedecimse  indictionis  et 
ipsius,  in  omne  reliquum  tempus,  ipsse  quidem  suc- 
cessiones  similes  sunto  iis  quse  quacunque  exT  causa 


nem  suscipere  aususfuerit,  quod  nullam  exindeuti-^  ad  successionem  pertinent,  sequaliter  tam  intermn- 


litatem  habebit,  neque  venerabiles  oeconomi  eani  im- 
pensam,  quce  in  Iianc  partem  fit,  in  rationes  sacro- 
sanctse  majoris  ecclesiai  referent,  sed  damnuui  inde 
emergims  i\m  agnosceut,  per  semetipsos  hunc  socor- 
diae  suce  fnictum  Vecipientes.  Dat.  Idibus  Augusti, 
Constantinop.  post  cousulatum  Belisarii  v.  c.  Dat. 
xYii  Kal.  Aug.  Constant.  d.  n.  Bilis.  v.  c.  cons. 

NOVELLA  XXI. 

De  Armeniis,  ut  et  vpsi  per  omnia  Romanas  sequantur 

kges, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Acacio  magnifl- 

centissimo  pix)consuIi  Armenise. 

Cupientes  ut  Armeniorum  provincia  perfecte  bonis 


lieresquam  etiam  viros  de  caetero  observandis.  Quod 
vero  jam  ante  exstitit,  iduniversum  in  prioreforraa 
manere  sinimus,  sive  in  iis  factum  est  prsediis  qiise 
princeps  olim  generis  familise  suse  adscripsit,  sive 
in  aliis  nullam  habentibus  communionem  femineis 
personis  in  his  pra^diis  quse  insulse  genearchia,  hoc 
est  a  principe  olim  generis  familiee  suse  ascripta 
laudant,  aut  successionibus  quae  usque  ad  decimam- 
tertiam  indictionem  et  ipsam  obvenenint.  Sed  a 
prsedictotempore,  hocesta  decimaqaarta  indictione, 
valere  ea  quae  a  nobis  constituta  sunt,  sancimus. 
Quse  igitur  nobis  placuerunt,  et  per  hanc  exprimnn- 
tur  legem,  ea  tam  magniflcentia  tua,  quam  qui  post 


regatur  legibus,  nequein  ulloa  reliqna  differat  repu- |x  ipsam  eumdem  magistratum  suscepturi  sunt,  inpcr- 


blica,  prioribus  sublatis  nominibus,  Romanis  eam 
magistratibus  adoruavimus,  ut  Romano  uterentur 
habitu  assuefecimus,  ut  denique  aliaeapudipsosleges 
non  essent  quam  quas  Romanas  nominant,  constitui- 
mus.  Proinde  seripta  etiam  lege  illud  quod  pei^peram 
apudeos  delinquitur,  corrigendum  putavimus,ne  sci- 
licet  more  barbarico  parentum  et  fratrum,  etrehqui 
generis  successiones  ad  viros  pertineant,  ad  mulieres 
non  item,  neve  hse  absque  dote  in  domummariticom- 
migrent,  aut  ab  iis  quibus  cum  consuetudinem  habi- 
turse  sunt  rcdimantur,  id  quod  multo  etiam  magis 
barbarice  in  hunc  usque  diem  moribus  apud  ipsos 
comprobBinm  est,  non  ipsis  tantum  ista  ferino  raore 
opinantibus,  sed  et  ajiis  gentibus  ita  delioiiesV&u\ab\&& 


petuum  observare  studento.    Dat.  xv   Kal.  April. 
Constantinop.  post  Bilis.  v.  c.  cons. 

NOVELLA  XXXVIL 
De  Ecclesiis  (xmstitutis  in  Africa. 

Venerabilem  eeclesiam,  etc.  Ab  Arianis  ablataea- 
piunto,  sibique  habento  Ecclesiee  Africae,  ut  tamen 
publicas  pro  illis  pensiones  conferant,  ab  iisdem  ac- 
ceptis  immobilibus  a  nemine  Isedendb.  Hiereticus 
non  baptizato,  ad  rempublicam  non  accedito,  cate- 
chumenum  non  circumcidito.  Nulla  omnino  haeresis 
domum  aut  locum  orationis  habeto.  Carthaginien- 
sis  Ecclesia  privilegia  obtineto,  quse  in  universum 
de  omnibus  dicta  sunt  ecclesiis  in  Codice. 

Q\]i  Q^dC^lia^inienaem  ecclesiam  confhgerit,  si 


973 


JUSTIMAM  NoVELLfc:  SELLCLi:.  iNOVELLA  XLIL 


974 


impanitatem  habeto,  nisi  hoinicidiiim ,  aut  raptum  4  inducai.  Enimvero  neque  senientiam  juste  conira 


virgiuis,  aut  vim  in  Christianum  admiserit.  Ecclesiis 
Africae  ab  aliquo  pro  sua  ipsius  sahiie  oblaia,  a  ne- 
mine  prorsus  auferunior. 

Hoc  ipse  generaliier  de  omnibus  ecclesiis  accipito. 

NOVELLA  XLIL 

Ut  Anthimus,  Sevenis,  Petrus,  Zooras,  et  reliqui  hse- 
retici  ecclesiastico  grada  detrahantur, 

Idem  Augustus  Mennse  sanctissimo  et  beatissimo 
archiepiscopo  ConstantinopohtanOy  universique  ejus 
tracius  pairiarch(e. 

Non  insohtam  imperaiorice  majestaii  rem  agenies, 
ad  pra^seniem  legem  pcrvenimus.  Quotiescnnque 
enim  sacerdotum  sententise  aliquos  qui  sacerdotio 
indigni  essent  sacerdotahbus  deturbaruni  sedibus 


Scverum  promulgaiam,  et  ex  omnibus  archiepisco- 
pahbus  et  patriarchalibus  sedibus  una  cumprudeulia 
monachali  procedentem,  exortem  conlirmationis  re- 
gioe  efhcimus,  qui  prius  sacrosanctae  Theopohiano- 
rum  Ecclesise  sede  contra  sacros  ritus  occupaia,  ila 
omnia  conturbavit,  ita  conturbata  iransmuiavii,  ui 
generalc  quoddam  ei  absque  feciahum  iniervenlu 
susceplum  sacrosanctis  inter  se  ecclesiis  bellum  in- 
ferre  videatur.  Atque  hoc  etiam  ab  his  qui  anie  nos 
scepira  imperii  ienuerunt,  ad  ipsum  scriptum  esse, 
tam  variis  atque  recto  ahenis  dogmatum  fraudibus  ac 
blaspbemiis  uteniem,  quam  omnia  jam  nunc  pertur- 
bata  reddentem,  et  de  errore  solum  uiriusque  hcere- 
siarch»  (  Nestorii  scihcet  et  Eutychetis)  haustis  abo- 


(quale  sit,  Nestorium,  Eutycheiem,  Arium,  Macedo-  B  minandis  et  cum  reiigione  pugnantibus  dogmaiibus 
nium,  Eunomium,  ei  ahus  non  inferiore  quam  ilh  inniteniem,  ei  uiriusque  horum  perversissimorum 
malitia),  toties  etiam  ad  sacerdotum  auctoritatem  im-  ducum,  qui  tameisi  nonniliil  inier  se  dissidere  vi- 
peratoris  consensus  accessii,  ui  divina  cum  humanis  deantur,  ad  unum  iamcu  impieiatis  finem  tenduni, 
eoeuniia,  rectis  senientiis  symphouiam  quamdam  ei  ^  notorias  disputationes  efQngeutem.  Nam  cum  duo  in- 
unam  consonaniiam  inducereui.  Simiie  quiddam  nu-      ier  se  contraria  sini  dogmata,  tam  Nestorii,  quam 


per  circa  Anthimum  evenisse  scimus,  iam  .ab  Aga- 
peto  rehgios«B  ei  ceiebrandae  memorias,  prsesule  sa- 
crosanctae  in  vetere  Roma  ecclesise  consiiiuio,  e  sede 
hujus  regise  urbis  depulsum,  ui  qui  in  sedem  neque 
ulla  sibi  ratione  competentem,  ei  praiier  onmes  ca- 
nones  iusiiiisset,  quam  communi  sententia;  ejusque 
viri  sanciae  memoriu3  multis  nominibus  exoscuiari 
Yideretur  (id  quod  variis  postmodum  commeutis  re- 
fugit),  simuians  quidem  sancta  se  quatuor  couciha 
sequi,  nempe  trecentorum  decem  ei  ocio  sanctorura 
Patrnm  Nicece,  ceniuni  ei  quinquaginta  in  hac  alma 
urbe,  duceniorum  prieterea  Ephesi  primum  congre- 
gatorum,  neque  non  Dei  amantissimorum  sexcento- 
rum  et  triginta  Patrum  Chalcedoui,  non  vero  re 
ipsa  ihorum  dogmata  cousequens,  uequc  nostram 
benignitaiem  et  submissionem,  quam  pro  ejus  saluie 
suscepimus  amplecii,  neque  renuniiare  iam  impio- 
rum  dogmatum  auctoribus  a  sanciis  Patribus  in  sj- 
nodis  rejectis  voiens,  sed  raius  in  unum  et  eumdem 
auctoriiatis  gradum  uirosque  tam  condemnatos  quam 
qui  coudemnarint,  coliocandos.  Semel  enim  peregri- 
nis  a  sacrosancia  Ecclesia  cogitationibus  mancipatus, 
et  a  reciis  dogmatibus  alienus  factus,  meriio  ad  eo- 


Euiycheiis  (ut  diximus)  quorum  utrumque  ex  sequo 
mortem  animse  importat,  quoi  ex  ipsis  Ariauorum  et 
Apollinaris  impiameulis  constant,  mirabiliter  tameu 
et  praeter  opinionem  ipse  affectus,  similiier  in  uirum- 
que  incidit,  ei  nunc  huic,  nunc  illi  primas  partes 
deferens,  commune  se  suosque  sermoues  tantorum 
piaculorum  recepiaculum  constituisse  videtur.  Esto 
igiiur  et  ipsj  praedicto  anaihemati  obnoxius^  quod 
universus  patriachalis,  sacordotalis  ei  monachalis 
reipubiicae  uosira3  (ut  ita  dicamus)  ordo  juste  ei  in- 
duxil,  ex  Theopolitanorum  Ecclesia  ejecius  propier- 
ea  qnod  et  illius  urbis  sedes  eum  repulerii,  quasi 
qui  ue  initio  quidem  riteipsam  occuparii,  vivente  ui- 
mirum  adhuc  ei  iu  sacrosauciis  ecclesus  hinc  inde 
sacras  concioues  habenie  eo  qui  aute  ipsum  sacerdo- 
tio  functus  est ;  ei  nunc  a  successore  suo  sacerdotio 
exclusus  sit ;  neque  intra  hosce  tantum  ierminos  re- 
sCiierii,  scd  jam  etiam  sub  generale  anathema  ortho- 
doxae  et  catholicffi  Ecciesiae  rejectus  sii,  et  multis 
maledicis  et  prohibiiis  hbris  rempublicam  nobis  re- 
ferserii.  Undeiu  universum  omnibusinierdicimusne 
quid  librorum  ejus  comparent.  Et  quemadmodum 
Nestoru  libros  describere  aui  comparare  non  licet, 


rum  reciitudinem  regredi  non  valuii,  quanquam  a  t\  propterea  quod  ante  nos  imperaioribus  in  suis  con- 


nobis  quoque  dihgenter  et  summo  siudio  ad  ejus  sa- 
lutem  coniendentibus,  commonsiraiavia,admonitus. 
Propier  omuia  haec  igiiur,  quse  cum  ipso  gesta  sunt, 
et  depositionis  a  gradu  ecclesiastico  sententiam  a 
sancta  synodo  tam  per  causam  ilhcitffi  neque  per  sa- 
cros  canones  approbaise  in  sacerdotales  hujus  regise 
urbis  sedes  irreptionis,  quam  a  rectis  et  veris  do- 
gmatibus  diversionis  prolatam,  ratam  uostra  facit 
msgestas,  deque  iis  prffiseniem  legem  conscribit.  Et 
interdicimus  ne  in  alma  hac  urbe  ejusque  conhniis 
moram  trahai,  neve  in  ulla  insigniorum  urbium  quie- 
tem  agai  :  sancienies  ui  cum  his  acquiescat  quibus 
se  diguum  preebuit,  neque  cum  uUis  cousuetudinem 
ineat,  aut  eos  in  perniciem  prohibitorum  do(cmatum 


stitutionibus  videantur  Porphyrii  scriptis  contra 
Christianos  editis  simiies  existere,  ita  neque.  Severi 
dicia  scriptave  apud  quemquam  Christianorum  ma- 
neuto,  sed  profana  sunio,  et  a  cathohca  Ecciesia 
aliena,  ignique  comburuntor  a  possessoribus,  nisi  il- 
lis  retinendis  in  periculum  adduci  velint.  Preeterea  a 
nemine  in  posterum  conscribuntor,  sive  librarius  ali-* 
quis,  sive  notarius,  sive  quisquam  alius  sit  :  sciens 
quod  iliius  dicia  conscribeniibus  abscissio  manus  in 
poenam  irrogabitur.  Nolumus  etenim  ui  illonim  blas^ 
phemia  ad  alia  prorepat  ssecula.  Consimihter  et  ilh 
hujus  regise  urbis,  ejusque  confiniorum,  ei  aliciyus 
insignioris  civiiatis  ingressu  interdicimus;  sed  ut  in 
soio  ahquo  loco  et  ftUeutiQ  di^vd^V.^xit^^^i^^'^^-^'^'^ 


975  SiECULI  SEXtl 

rumpat,  neque  ad  proferendas  blasphemias  cos  indu- 
cat,  nequc  contra  vera  dogmala  novi  aliquid  inve- 
niat,  per  quod  denuo  nobis  sacrosanctas  pertubare 
studcat  Ecclesias. 

Scd  neque  Petrum,  qui  Apameai  episcopus  fuit, 
rcmotum  a  gradu  ecclesiastico,  et  iisdem  de  causis, 
quamobrem  Severus,  anathemate  (ut  vocant)  per- 
cussum,  majestas  imperatoria  admittit.  Sed  rata 
«unto  etiam  qure  adversus  ipsum  decr^ta  sunt :  et 
qucmadmodum  sub  generale  anathemaredactuscst, 
ita  et  redaclus  esto,  senteutia  quae  de  his  ipsis  a 
sanctissimis  summis  pontificibus  processit  rata  per- 
manente.  Ac  neque  illi  permittimiis  ut  hanc  regiam 
urbem,  ejusvc  confinia,  aut  prasstantiorem  aliquam 
civitatem  incolat,  scd  quorum  secutus  est  errorem, 
horam  imitetur  etiam  in  degenda  vita  rationem,  quam 
longissimeabhominumconsuetudine  remotus,  seque 
ipsum  latebris  occultans.  Siquidem  multo  praestabi- 
lius  est  hoc  genus  hominum  latitare,  quam  in  pu- 
LUca  luce  ante  omnium  oculos  versari.  Nam  si  Ja- 
titent,  sibi  ipsis  tantummodo  erunt  incommodi ;  si 
vero  dogmata  sua  pubhcent,  et  vulgo  proferaut,  mul- 
tis  simpliciorihus  occasionem  pra?bent  ad  interitum. 
Quod  quidem  ut  aliquo  modo  iu  Christiano  Dei  ovili 
ct  pio  rcctetiue  scnticntc  populo  eveniat,  neque  ju- 
sliim  est,  neque  a  majestate  imperatoria  conceden- 
duni.  Quia  vero  et  Zoroam  religiose  simul  et  juste 
judicanteseplscopidignumputaveruntqiiemomnino 
sub  anathema  rcdi{:^erent,  ut  qui  veluti  breve  quod- 
dani  addilamentum  essct  ejusmodi  maloruiu,  ad  quo; 
peragenda  promptissimus  fnit,  et  niagnam  facultatem 
Uubuit,  ne  omnino  mcmoriam  iUi  adimamus,  quod 
aUqua  in  rc  facultatc  propditus  fucritiesto  sane  Zoo- 
ras  ctiam  particule  hujus  (de  Anthimo,  Severo  et 
Pctro  loquimur)  leve  quoddamadditamcntum,  et  in- 
ter  eos  qui  anatlicmate  notati  sunt,  et  sacerdotaU 
contraipsum  prolata  sentcntia  ipse  quoque  coUoca- 
lor,  quam  tametsi  per  se  satis  valentem,  muUo  ta- 
men  adhuc  valenliorem  reddit  majestas  impnratoria, 
quffi  regia  hac  urbe  ipsum  cxpelUt,  ejusque  confi- 
niis  et  urbium  incolatu  omnifariam  ei  interdicit  :  ut 
cura  soUs  illis  quos  ante  rccensuimuSj  ad  eumdem 
modum  blasi)hemantibus,  ad  eumdem  quoque  mu- 
dum  relegatis,  habitet  captr»tque  consilia.  Si  quid 
praiterea  aUud  quoque  sanctissimorum  episcoporum 
sentcntia,  quro  i^rcedictos  a  gradu  detrahit  ccclesia- 
stico,  et  anathcmate  j<ercellit,  continetur,  pro  rato 

CONSTITUTIO*    SACRA    JUSTIMAM    IMPE- 

HATORIS. 

Contra  Anthimum,  Scverum,  Petrum  et  Zooram, 

In  nominc  Domini  Jesu  Christi  Dei  nostri,  impe- 
rator  Csesar  Flavius  Justinianus,  Alemanicus,  Gothi- 
cus,  Francicus,  Germanicus,  Anticus,  Alanicus, 
"Wandalicus,  Africus,  Pius,  felix,  gloriosus,  victor, 
triumphator,  semper  Augustus,  Mennx  patriarchoe. 

'Hic  subjicere  visum  est  eJusdcmnoveU8&  textum 
Grsecum  cum  vetustissima  interpreiaUoiie  quam  e 


SUPPLEMENTUM.  9:ti 

A  et  Ulud  habemus,  imperialibusque  id  legibus  corru- 
boramus,  pcrinde  quasi  ab  ipsa  majestate  imperatoria 
prodiisset.  Quod  si  quis  eorum  adversus  haec  statuta 
dcprehendatur  deIinqueret,5ciatquod  in  civiles  leges 
incidet,  qutO  in  majorem  indignationem  et  animad- 
versionem  conjiciunt  eos  qui  pcenas  leviores  decli- 
nant.  Porro  omnibus  qui  vel  secundura  doctriuam 
dementisNestorii,  vel  secundumstolidamtraditionem 
Eutychetis,  vel  secundum  Severi,  qui  idem  cum  illis 
sentit,  aut  iUos  sequentium  blasphemiam,  catholicam 
Dei  Ecclesiam  conantur  divellere,  prohibemus  ne 
tumultus  Ecclesiis  immittant,  aut  de  fide  aliqaid  dis- 
serant.  Sed  sancimus  ut  unusquisque  eorum  silen- 
tium  agat,  et  neque  ullos  in  unum  convocent,  neque 
adeuntes  recipiant,  neque  improbato  more  baptizare 
B  aut  sacramcommunionemdefoedare,etaliquibuseam 
distribuere,  aut  vetitas  doctrinas  cxplanare  audeant 
vel  in  regia  ac  nostra  urbe,  vel  aUa,  sed  nihU  non 
periculi  revereantur,  si  quid  tale  perpetraverint. 
Omnibus  iusuper  prohibemus  ne  quis  hunc  recipiat. 
Quin  potius  sancimus  ut  ex  urbibus  etiam,  quae  ab 
ipsis  seducuntur,  ejiciant :  scientes  poenas  sacris  no- 
stris  jam  comprehensas  constitutiouibus,  quse  ipsa.s 
eUam  domus  in  quibus  tale  quid  peragitur,  et  prae- 
dia  ex  quibus  alimenta  suppeditaniur,  sacrosanctis 
addicunt  Ecclesiis,  suis  adimenda  possessoribus,  quia 
siruplicioribus  causam  mali  praebent;  optimo  vero 
jure  sub  dominium  sacrosanctarum  cas  Ecclesiarum 
deducentes.  Ha?c  nos  pro  communi  sacrosanctarum 
-,  Ecclesiarum  pace  sancimus,  hroc  decernimus  sancto- 
^  rum  Patrum  decreta  secuti,  ut  omnes  de  caetero  sa- 
ccrdotes  sub  tranquUIitate  et  quiete  penuaneant : 
quibus  ipsis  in  pace  conservaUs,  reUqua  etiara  rei- 
publicai  portio  nobis  pergliscet,  pace  desuper  vige- 
scente,  quam  oranibus  magnus  iUe  Deus  et  Servator 
noster  Jesus  Christus,unus  de  Trinitate,  unigenitum 
Dei  verbum,  tam  prsedicat  quara  suppeditat  his  qni 
vere  et  ex  anirao  gloriiicare  ipsura  et  adorare  dignan- 
tur.  Quse  igitur  recte  nobis  placuerunt,  ea  beatiludo 
tua  consei-vato,  et  ad  effectura  deducito,  per  Dei 
araantes  suas  litteras  ea  oranibus  sub  se  constitutis 
religiosissimis  metropolitanis  transmittens.  Quorum 
uuicuique  curae  erit  sacrosanctis  sub  se  constitiiUs 
Ecclesiis  haic  manifesta  facere,  ut  neminem  omnium 
1)  lateant  qua»  suraraura  sacerdotium  decreverit,  quff 
ilem  majestas  imperatoria  corroboraverit.  Dat.  xvii 
Kal.  Aug.  Constantinop.  BUis.  v.  c.  cons. 

'H  AIATASI2  iOrXTINIANOr  BAZIAEOZ 
KaTflt   'AvSttxou,   2ev:&pou,    Ui-c^Q^ ,   tai   iMOfia. 

'Ev  ovdfAaTt  ToO  ^eTjroTOU  'lijffoO  XpiTToO  tov  8»v 
^psiv,  auTOXjoaTwp  Kato^ap,  ^>a6toc  iovoPTivtavo;,  'Aia- 
/xavixoc,  ToTOtxo^,  *pa77tx6c,  Tepfxavix^ ,  'Avtwo;, 
'A)iavtxT?? ,  Ouav^aXtxo; ,  *Ay/)tx6?,  ewdsSij;,  evTuxtji 
ev^ojo?,  vixKjTYj;,  Tpo7taio\f/o;,  oiiffiSaoroc  A0yovOT&;. 
Mijvva  naTpiipxV- 

regione  descripsit  Mansi  ConcU.  tom.  IX,  ubi  since- 
T\x%  ^\«,Vl%\\.\3s  titalus^  aiibi  depravatus.  Eorr. 


^77  JUSTINIANI  NOVELL/E  SELECT.l!:.  NOVELLA  XL!!.  078 

UpdtyiioL  ovx  obeiOt;  ^oLviltia  xat  iiiicU  TrpaTTovre;,  cTri  ^     Caput  puimum.  —  Rem  non  in^olilam  Imperio  et 


Tov  Tra|odvTa  l^ijXvdausv  vdpov.  'Oo^axi;  yap  i)  Tciv  isoiuv 
pVfOi  Tivo;  Tcav  oux  a^icjv  t^;  isoa><7vvi};  tuv  ispaTi- 
xoiv  xaTsCiSao^s  dpdvuv,  oTrotov  ^j}  NscToptdv  ts,  xai 
EvTv;^^,  ^Apsidv  ts,  xai  Maxs^dvioV|  xai  Evvdotiovy  xai 
a)^.ov;  ^^  Tiva;  tig  xaxiav  ovirsXaTTOv;  sxsivcov,  Toorau- 
rdxt;  15  pao^tXeta  otju'|;ij^o;  ylyovs  t^  twv  tspiuv  av- 
QtvTio^f  cuGTTS  Ta  OstdTSpd  T8,  xat  avOpranivoi  «"vv^pa— 
pdvTa  /xtav  o^/xy'iJviav  Tat;  opBouq  Trot^Q^addai  ^{'i&^ot;  • 
'OTTOtov  5tq  Tt  xat  £vay;^o;  ysvdjxsvov  Trspi  ^AvT.tjAOv  it- 
ft£v,  d7rs).aQivTa  ^sv  toO  t^;  jSaTtXi^o;  TavTij;  Trd^LScj; 
Spdvov  Trapd  'AyaTrijTOv  toO  Tf<;  ooria;  xat  dot^i(i.ov  pviij— 
pjj;  Trpos^pov  ysyovdTo;  Tij;  xaTa  Tijv  Trpso^SvTipav  *Pw- 
pijv  dytwTaTi;;  'ExxXij^ria;,  ola  t«  xaTd  /xij^iva  TpoTrov 
avToJ    TrpooTQxovTt    Trapd   TrdvTa;    tov;   evoyst;    xavdva; 


nos  fdcientes,ad  praescnlem  venimiis  legera.  Qiioties 
enim  sacerdotum  scntenliaqiiosdi^mindignos  sacer- 
dotio  de sacris  sedibus  deposuit  (quomadmodum  Ne- 
storium,  Eutychem,  Arium,  Macedonium,  et  Euno« 
mium,  ac  quosdam  alios  ad  iuiqnitatem  non  mino- 
res  illis),  toties  imperium  ejusdem  sentcnlia».  et  or- 
dinationis  cum  sacerdotum  auctoritate  fuit.  Sicque 
divina  et  humana  pariter  concurrentia  unam  conso- 
nautiam  rcctis  sententiis  fecere  :  quemadmodum  et 
nuper  factum  esse  cirraj^nthimum  scimus,  qui  qui- 
dem  dejectus  est  dc  sede  hujus  regise  urbis  sanct® 
et  gloriosse  memorise  Agapito  sanctis^imse  ecclesi&e 
antiquffi  Romae  pontifice ;  eo  quod  nullo  modo  sibi 
ipsi  convenienti  (contra  omnes  sacros  canones)  se 


ejreto^/^iQdavTa  Qpovu,  xotvij  $k  ^liyfu  tov  ts  «vtov  B  intruserat  sedi,  sed  et  communi  sententia  ipsius 
T^;  oyio;  fAVT^fAij;  dv^po;  TrpdTspov^UfiO^x^v  xat  t^;  ev-  sanctae  memoriap.  viri  primum,  attjue  etiam  sacraa 
32^^ajj6v(j|^Aa^^  xaTa^e^txa<r/Aivov  Tf ,  x«i      svnodi  hiccelebratae  condemnatiis  et  jdepositus  fuit^ 

^^Wf^^liuii9?i~X^v  ^P^  d3M^tTa.^oy/xaTa)v,  xai  eo  quod  a  rectis  dog^raatiEia^cafi£§sit;  ct  qu®  prius 
ol;  TrpdTspov  iro^XaxdOsv  s^aivsTo  (TT^pywv,  TavTa  v^tts-    "muTtoties  diligere  videbatur,  haec  demum  diversis 


po'j  SioLfopoiq  djrs^svys  Trsptvoiat;,  Trpoo^Troiov^evo;  pisv 
Tat;  zivfToi.pavj  dyiat;  cvvd^ot;  dxo).ov9etv,  Tij  tb  twv 
Tt>j  IlaTipcijv  Twv  sv  Ntxata,  tvj  Te  twv  p  xat  v'  t«v 
sv  Tavnj  Tn  ev^aiaovt  7rd)»6t,  t^  ts  Toiv  ev  "Evicrrj^  t6 
TrpcJT&v  cvva^^OivTwv  (t\  tvj  tb  twv  Geo^tXwv  naTipuv 
T<ijv  ev  XaXxyj^dvt  ^V.  Ov  prjv  Tot;  tovtwv  ^dy^aTt  xaT- 
axoXovOwv,  ovT»  Tijv  f^iuieTipav^t^iavQpwTriav,  xai  t>jv 
cvyxaTdSao^tv,  15 v  5td  tijv  avTOv  cwTijpiav  e;^ojxev,  Trpoo"- 
oi^ao^at  pov^i:9et;,  ov^e  dTroxK^pv^ai  xai  avTo;  tov;  t&>v 
dTeCdJv    ^oyptdTwv    dp/ijyov;    tov;    v;r6    twv    irpoTepwv 


luslrationibus  [fraudibus]  fugit;  simulans  sequi 
sanctas  quatuor  synodos  (trecentorum  videlicet  dc- 
cem  et  octo  Patrum  in  Nicaea  ,  et  centu^  quinqua- 
ginta  in  hac  felici  civitate;  et  iu  Epheso  primo  con- 
gregatorum  ducentorum,ct  sexccntorum  triginta  ve- 
nerabilium  Patrum  in  Chalcedone).  At  quidcm  nec 
istorum  dogmata  sequi,  nec  nostram  clemcntiam  et 
condescensum,  quem  propter  ipsius  salutem  habc- 
bamus,  suscipere  voluit;  neque  ipse  abdicarc  ancto- 
res  impiorum  dogmatum,  qui  prius  a  sanctis  synodis 


dyiwv  ex6e6>)3pevov;  (ivvd^wv  •  dU' otd/xevo;  xp^vat  xai  t.  g^pyjj.j  f^e^ant;    sed   putavit    oportere   secundum 


Twv  xaTd  TavTov  xai  ev  tCTw  tov;  xaTa^e^txa^pievov;, 
Tov;  Te  xaTa5txdo"avTa;  dyetv.  'ATra^  ydp  Tat;  dX^o- 
Toiat;  T^;  dytwTaTTj;  exx^Kjo-ia;  evvoiai;  xaTavJpaTro- 
«Jto^Oet;,  xai  twv  opQiov  i^X^oTpt&>piivo;  ^oyaaTwv,  stxdTGi>; 
et;  Tijv  avTwv  ovx  tT^^vo^ev  eTrave^Setv  dp0dT>jTa ,  xal 
Tavra  Trap'  rjuSt^j  xai  TrpoTparei;  xai  d^ijyijQet;,  7rdo't 
)(^pii(Ta.pih(M)'it  o^Trov^^,  jrpo;  ttjv  TWTYjpiav  tijv  avTOv. 

Atd  TavTa  Toivvv  d^ravTa,  t?jv  yevo/xivijv  eir'  avTw 
rij;  xaOatpio"e&>;  ^rifott  Tzotpa.  t^;  dyia;  cvvo^ov,  Trpo- 
i^do^et  T^;  Te  ov  Oe^tT^;,  ov^e  V7r6  twv  dyiwv  xavdv&iv 
ptapTvpovptevKj;  tgjv  t-a;  jSao-t^li^o;  Tavrjj;  tepaTtxwv 
Opovctiy  dprray^;,  xai  t^;  djrd  Tciv  opQiiv  Te  xai  aXifjGwv 
^oyfAaTwv  exTpoTr^;,  x^jpiav  i)  iipnripa  riQirai  (3ao"t^eia, 


ipsum  et  in  aequali  ducere  et  condemnatos,  et  con- 
demnatores.  Nam  semel  aUenis  a  sanctissima  Eccle- 
sia  iutellectibus  moncipatus,  et  a  rectis  dogmatibas 
alienatus,  merito  ad  ipsorum  rectitudinem  reverti 
non  valuit,  etiam  ad  haec  invitatus  a  nobis  et  dire- 
ctus,  qui  omni  studio  usi  sumus  ad  ipsius  salutem. 

Propter  haec  igitur  omnia,  sententiam  depositionis 
iu  ipsum  a  saneta  synodo  factam  occasionem  noa 
liciti,  neque  a  sanclis  canonibus  approbati  raptus 
sacrarum  sedium  hujus  regiic  urbis,  et  aversionis  a 
rcctis  et  veris  dogmatibus,  firmam  nostrum  rcddit 
imperium,  et  contra  istum  priesentem  scribiL  legem. 


xaieTri  tovtoi;  tov  TrapdvTa  ypdyet  vdpov.  'ATrayopevo- D '«^erdicimus  autem  et  ei  commprari   in   hac   felici 


^v  ^e  avTw  xat  Tij;  xaTd  t>jv  ev^ai^ova  TavTTjv  TrdXtv, 
xal  T^;  Treptotxi^o;  avTij;  ^taTptS^;,  xai  TrdoTj;  eTipo; 
T&»v  eTrto-icpuuv  Trd^ewv,  Oeo-Tril^ovTe;  ey'  iQGrvxia;  etvat, 
xat  TOVTOt;  «"Tipyetv,  ot;  eavTov^  a^Uaq  vTreQijxe,  xai 
f/.iirt  Tto"ij»  eTrtxotvwvetv,  /lA^Te  cx6t€d^etv  avTOv;  r/jv  twv 
oc.T:rr^opi'j[Li'jf*iM  ^oyfjtdTwv  dTruXetav.  Ov  pijv  ov^e  tijv 
'^txaico;  e^eve^^dsio-av  xaTd  Xsv^Qpov  >}»^ov,  Tijv  sx  Trdv- 
Twv,  ci;  eiTretv,  twv  dpp^tepaTtxwv  Te,  xat  7raTptap;^txa»v, 
^STd  T^;  jiAOva^^txij;  OT^vatvio^ew;  Trpoe^Qovo^av  Opdvcav, 
TTjv  Tov  dvaOijxaTto^ixov  eTrdyovo^av  avTw,  jSao^i^tx^;  e^w 
xotTa)Ltpi7rdvojxev  C7rtxvpoorc«i>;,  0;  TrpdTcpov  Trapd  tov; 
icpov;  Gcff/xov;  x«TaXa6d>v  tov  Gpdvov  t^;  BcovttoXitwv 
dycoiTdTij;  exxXijo^ia;,  ovt&>  a-vvcTdpaScv  dxravTa,  ovto) 
piSTOCTrsTroiiOxc  Tapa^^,   ea;   xotvdv  Tiva  xat   dx^pvxTOV 


civitate  et  ejus  districtu  ,  ac  in  quacunque  alia  in- 
signi  civitate  sancientes  in  quiete  esse,  <  t  iis  con- 
tentum  esse,  quibus  seipsum  merito  obnoxium  rcd- 
didit;  et  non  aliquibus  communicare,  neque  eosim- 
buereiu  perditionem  interdictorum  dogmatam.  Nec 
utique  extraimperialem  contirmationem  relinquimus 
sententiam  juste  contra  Severum  latam,  ac  ex  om- 
uibus  (ut  ita  dicamus)  pontificalibus  et  patriarcha- 
libus  (una  cum  monachicis  consensibus)  provcmien- 
tem  sedibus ,  et  anathematismum  ipsi  inferentem  : 
qui  prius  coutra  sacras  sanctioues  accipiendo  sedcni 
sanctissimae  ecclesiae  Theopolitanorum,  sic  univcrsa 
conturbavit,  sicque  accumulatas  turbationes  fecit,  ut 
commuue  c^uoudaia  «^e  ^^vsiYasa&l^^  ^^vs^xcw  ^a2^^:ivi&.- 


979  SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM,  9S0 

simis  Ecclesiis  ad  invicem  immilteret.  Et  hoc  etiam  ^  raZq  aytwTaTatf  «xx>i?(rtai?  t|x6a>trv  tvpb^  aX>ijXac  ^o- 

X«/iov,    xat  TOUTo    xal  Totf  irpb  upiv    <Txmrrpoii  Tepb; 


a  sceptris  quse  ante  nos  fuenmt  contra  ipsum  scri* 
ptiim  eraty  variis  dogmatum  et  a  rectitudine  alie- 
natis  fraudibus  et  commentis  ac  blasphemiis  usum 
fuisse,  ac  universa  conturbasse,  et  illum  quemcunque 
errorem  abominabilium  heeresiarcharum  et  iniquo- 
rum  dogmatum  recipere,  Nestorii  dicimus,  et  Eu- 
tychis;  et  cum  uterque  horum  praiceptorum  conti*arii 
quodammodo  invicem  esse  videantur,  ad  unum  vero 
impietatis  finem  tendant ,  etiam  illorum  divulgatos 
sermones,  enm  in  unum  formavisse.  Duobus  enim 
existcntibus  dogmatibus  ad  invicem  repugnantibus, 
quorum  utrumque  similiter  ad  animse  perditionem 
adducit,  Nestorii  videlicet  et  Eutychis  (quemadmo- 
dum  dicendo  narravimus)  qui  ex  Arianorum  et  Apol- 


auTov  ytypoLfQaif  Trotxi^at;  piiy  Soyiiirtiv  xai  a7n;X>o- 
Tpua^ivai;  rrjt:  bpQonnroq  TrcjOtvotatc  Tt,  xai  jSXaa^n^tatc 
XpTn(rdiiivoVf  anarttxa  Si  <ruvTapa5avTa,  xal  /aovov  rin 
TJJc  ixaripoyj  twv  aipe(Ttap)(6)y  leXdcvni  pSthjp€>'»  te, 
xat  avo(7t&>v  ^oyjxaTwv  avT«;^d/!xtvov,  NsorojOtov  Tt,  xai 
EuTu^roO;,  xat  T«v  exaTspov  toOtwv  xoOiTytuovuv  t? 
IvavTta?  /xtv  ttw;  «tvat  ^oxouvrwv  a}li\otq,  npo;  h»  Sk 
TsXo5  t;^  aargSstac  STretyopivuv,  xat  tovj  exetvuv  /a- 
paxTijjOtGrTtxoO?  evTVTrwo-a/itvov  Xdyov?.  Avotv  ydp  ovruv 
tvavTicav  aXkrj^oiq  ^oy/xaTwv,  wv  sxaTcpov  6/xotrJ;  st; 
i(*u;^txT^v  aTTcjXstav  oyst,  toO  Ne^rTooiou,  toO  tc  Evtv- 
Xov^,  xaOaTrtjO  stTrdvTSc  s^Kjpsv,  arsp  tx  twv  *A/>ttavdrv, 
xal  Twv  'A7roXtva/9tov  «tvvso^tij  /itaa/izaTGjv,  avrd?  Tt  Tra- 


linarii  contagione  consistunt;  ipse  paradoxum  quidBpa^oSo^  TraQwv,  ofAotw;  et;  sxaTsiaov  s/:A7ri7rTf»xt.  Kai  tt^ 


perpessus  in  utrumque  similiter  incidit :  et  ibi  qui- 
dem  illud  mittendo,  seipsum  et  sermones  suos  visus 
est  constituisse  commune  receptaculum  tantorum 
delictorum.  Sit  itaque  et  ipse  sub  prsedicto  anathe- 
matismo,  quem  universus  patriarchalis,  pontiOcalis, 
ac  monachicus  nostrse,  ut  ita  dicamus,  reipubiicoB 
coetus  juste  in  ipsum  induxit :  de  Theopolitana  qui- 
dem  Ecclesia  ejectus,  idcirco  quod  thronus  illius 
ipsum  removit^  eo  quod  ipsius  principatum  recte 
non  acceperat,  sed  adhuc  vivente  eo,  et  in  sanctis- 
simis  Ecclesiis  commemorato,  qui  ante  ipsum  sa- 
cerdotium  habebat ,  et  propter  eum  qui  post  ipsum 
fuit,   de  sacerdotio  exciderat.  Nec  vero  progressus 


/xtv  TOVTo,  TTi;  $k  sxetvo  7rjoea^ev<uv,  xocvov  l^o^s  ^oprstov 
eavTov  TC  xat  tov;  avTOv  Xdyov;  t«v  t>3>ixovt«si>v  nlxx- 
/xeXij/xaTwv  xaTao-T^Tat.  "EorTw  Totvvv  tuxI  avTo;  vTro  tot 
ctonj/xfvov  avaGeaaTto'/x6v,  ov  otTrav  t6  itarpiapyjLxit-»  t£, 
xal  tt/)aTtx6v,  xat  jxovaxtxov  t^;  i^uertpa?,  w;  tiVstv, 
7ro>tTeta;  «x^^ij/xa  ^ixatw;  STr^yaysv  avTw,  t^;  /utv  ^ivj^ 
7roXtT&>v  ex6$6Au/x6vo;,  ^tOTt  7rs|3  avTOJ  6  xaT*  t«t>jr» 
aTreceto-aTO  Qpovo;,  ota  finSk  Ti:v  dpyijv  d/s9&>;  avrr; 
S7rst>>j(x/xsvov,  aW  STt  ^wvTd;  ts  xat  ev  Tat^  aytwTarat; 
exxXr^o-^at;  avaxKjjOVTTO/xevov,  toO  ivpb  avTov  tijv  te^j*- 
o-vvTQv  eo-^^xdTo;,  Trajoa  ^e  toO  /x£t'  ovtov  t^;  ttowrvvi?; 
sxTTSTrTwxdTo;  •  o5  0"TavTa  ^e  p^ixpi  tovtov  /xdvov,  tjX 
ifi$Tn   xal  V7r6   xotv6v    avadepaTtT|x6v   t^;   d/90ood;ov  rai 


huc  usque  substitit,  sed  et  sub  communi  orthodoxai      xa^o^wi;?  exx^ijjrta;  yevd^vov,  xat  7ro>>&»v  i^utv  jSt€}iti»v, 
ac  catholicaB  Ecclesise  anathematismo  positus,  multis  ^  P>.ao-y^/Awv  tc,  xal  a^njyo/jcv^ivwv  t^7r>i5«ravTa  to  tto- 


libris,blasphemiisqne  et  abominationibus  nobis  rem- 
publicam  implevit.  Quare  universis  interdicimus 
aliquid  de  libris  ipsius  possidere.  Et  sicut  non  licet 
Nestorii  libros  scribere,  vel  possidere  (quia  prsede- 
cessoribus  nostris  imperatoribus  in  suis  constitutio- 
nibus  visum  est  statuere  similia  his  quoe  dieta  et 
scripta  sunt  a  Porphyrio  in  Christianos) ,  sic  nec 
dicta  et  scripta  Severi  maneant  penes  aliquem  Chri- 
stianum,  sed  sint  profana  et  aliena  ab  Ecclesia  ca- 
tholica,  igneque  comburantur  a  possidentibus  ,  nisi 
qui  ipsa  habent,  velint  periculum  pati.  A  nemine 
ergo  scribantur,  neque  ad  pulchritudinem ,  neque 
ad  velocitatem  scribentium,  sciendo  quia  amputatio 


^tTCvpa.  "Httc  xat  dirayopsxtoutv  dirafri  twv  ayroO  ti 
xexTijcOat  ptS^twv.  Kat  ojtrittp  o'3x  tJeo-Ti  Ta  Ncorosiov 
ypdfti-^,  Ti  xsxTijo-Qat  |3t6Xta,  ^tdTt  toi;  Ttpb  riUAit  «Lt»- 
xpaTOjOO-tv,  ev  Tat;  savTwv  ^taTo^STtv,  c^oSt  Tot;  ra&« 
Ilop^vptov  xaTa  Xpto-Ttavdiv  si/sijixevoi;  o/xoia  xaSsffTa- 
vat,  ovTw  /xi^Tt  Ta  2sv:qjow  pnQiyza  ts,  xai  yoofivra  lu- 
viTw  napd  Ttvt  X/Jto-Ttavw,  dW  sttw  fi^nla,  xat  a}l)d- 
Tpta  rfii  xadoXixi;;   Ixx/ijo-ta;,    7rv/3t   Tt    flf/itrSiii  jrasa 

TWV    XSXTIJ/XSVWV,    tt     /Xij    fiovXoVTat     XtvdvVtVStV     Ot   TOVTa 

«XovTe;.  FpafitrQca  ts  napd  /xij^evo;  to  XotTrov,  tujoi 
Twv  si;  xa»o;,  /xij5t  twv  st;  Ta;^o;  y<oa^vTwv,  iinii 
aXXov  Ttv6;  twv  7ravTwv,  st^dTo;  oi;  aTroxoTTQ  ;^£t&6; 
eo-Tat  Toi;  Ta  exsivov  y/adyovTtv  17  7roiv;q.  OlSt  ydp  Sov- 


manus  his  qui  scripta  ejus  scripserint,  poena  erit.  n  ^'^'^"  '''''  ^^  >u7ro/xsvw  ^povw  t>jv  t?  ixttv*,v  «rir;. 


Neque  enim  volumus  in  futuro  tempore  ex  illis  bla- 
sphemiam  protrahi.  Simiiiter  autem  et  huic  interdi- 
cimus  omnino  regiam  civitatem  ingredi,  aut  distri- 
ctum  ejus,  nec  aliquam  aliam  de  insignibus ,  sed  in 
aliqua  solitudine  et  in  silentio  sedere,  et  non  cor- 
rumpere  caeteros,  neque  in  blasphemiam  ipsos  ad- 
ducere,  et  non  semper  aliquid  novi  invenire  contra 
vera  dogmata,  per  quod  rursus  nobis  conturbare 
sanctissimas  Ecclesias  festinet. 

Cap.  II.  —  Sed^nec  Petrum  episcopum  Apamiae, 

et  simul  ab  ipsis,  a  quibus  Severus ,  sub  praedicto 

anathemate  positum,  imperium  admittit,  sed  sint 

valida  quee  contra,  ipsum  fuere  statula.  Et  qui  sub 

,  communi  anathematismo  positus  est,  sub  ipso  eslo*, 


ptdBai.  piatTfnuLia^t,  'O/xotw;  §k  oij  xai  toOtov  TravToia*; 
aTrayo/osvo/xsv  t^;  jSaartXi^o;  STrtSaivstv  TrdltQi»;  i  Trsptw- 
xi^o;  auT^;,  aX^ij;  ti  twv  t7rt6aivstv  TrdXtwc  »  irtstsi- 
xi^o;  ajT^;,  aXXij;  Tt  twv  tTrtOTj/xoTlpwv  Ttvoc,  oaa'  f> 
t/aij/xiq:  Ttvt,  xal  55<rvxta  xaG^o-Qai,  xai  /xij  ^io^sipctv 
STSjOov;,  /xij^i  et;  pXao-^ij/xiav  auTOv;  Tr/sooyuv,  p:«i 
aei  Tt  xatv6v  eScv/dio-xetv  xaTa  twv  aXijGwv  Soy txazwt,  6C 
ov  7raXtv  iipiiv  o-vvTajOa^at  to;  aytwTara^  cxxAvTio; 
o-^rcvcctcv. 

Oi  /x^v  oWi  Uirpov  tov  'Aira/xcia;  ycvdfoyov  tjriw- 
Trov,  xal  dua  /xiv  xa9ijpij/xiyov,  o/xa  ^c  tiri  Toe;  trlrU; 
if  ot;  2cvn/)o;  V7r6  to  cijoib/xIvov  ovetOt/ui  ^cvdfovov,  i 
|3ao-t^eia  Tr/ooo-icTat,  dXk'  lorw  x\jpia  xfti  t«  xor*  cjtoO 
^^vi6i^Ta.  Ral  V7r6  t6v  xoiv6v  raxfit^  ay«l9cpcn9fMy, 


981  JLSTINIAM  NOVELL/E  SELKCT,-E.  NOVELU  XLII.  982 

Ott'  ajTiv,  soTw,  r^i  twv  or/twTfltTwv  a.p)^ttpi(*iv  rrpoik-  A  et  scntcntia  sanctissimorum  pontificum,  quae  ipsum 


do-O^iQc  CTT*  «Sroic  ^{^^ou  xupia;  dia|xsvouo73;.  0'jx  c^io*- 
^cv  ^c  ou^s  ixcivcii  TOVTiQv  oixccv  n^v  pavikiSa  ttoXiv,  % 
TV>*  OL^n^i  Trspiotxi^a,  q  Tiva  T&tv  ffSfAVOT^puv,  alV  uv 
^xo^oudi^o^s  r^  7rXavv7,  tovtuv  |xtps£o^6>  xal  r^v  ^iatrav, 
•  d7raixt7|Alvoc  oTt  9roppGi)TdTa>,  xal  XjOuTrrcjv  saurov,  u^ 
TOi;  ys  TOtouTOt;  t6  xi^uTrTSO^Gat  /AaXXov  toO  ^ivsa^dat 
XiiO^tTsXs^spov.  *A^pavstc  /xsv  ydp  ovts?  sauTOu;  xara* 
SXd^ouo^i  ^ovouc  *  ^i/UOo^tsuovTS?  ^i  Td  savT&>v  ^oy/xaTa 
TroXXoic  Twv  d^sXso^Tl^uv  afo p^iiiv  aTroXsia^  Trapip^ovo^tv, 
OTrsp  xaT*  o5^^va  yivsoOat  TpoTrov.  sv  t^  Xi^tOTiavtx^ 
ToO  6soO  TroifAvi},  xai  Td>  djddo^o^oi  Xa&»  ^txatov  so^Ttv, 
0'j^s  Trapd  t^c  pao^tXsia;  o^y^i^upoO/xsvov. 


praBvenit,  firmapermaneto.Nequevcro  permittimus 
illi  banc  regiam  urbem  habitare,  aut  ipsius  distri- 
ctum,  vel  aliquam  de  insignibus ;  sed  quorum  secu- 
tus  est  errorem,  horum  imitetur  victus  rationem, 
quam  longissime  abscedens  et  occultans  seipsum  ; 
namtalibusoccultari,  quam  videri  utilius  est.  Ignoti 
etenim  existentes,  se  ipsos  Isedunt  solos :  publican- 
tes  vero  sua  dogmata,  multis  ex  simplicioribus  oc« 
casionem  perditionis  praebent;  quod  nullo  modo 
fieri  in  Christiauo  ovili  Dei  et  orthodoxo  populo 
fiequum  est,  neque  ab  imperio  permissum  est. 


*E7rsl  ^s  xal  Zwdpav  ^Q^ioi^a^av  oXui  {fnb  dvads/iaTto^/i^v 


Cap.  III.  —  Quoniam  vero  etZoaram  dignum  pe- 

.     ^        ,  j      •    %'  '  >  /  nitus  judicarunt  sub  anathematismo  esse  reveren- 

ot   o^soao^auMTaTot ,   xat   ra   oixaia  xotvovTSj   smo^xoTrot -p  ,.    .     . 

,     ^  ,  a»  -  .  ,     -      D  dissirai,  et  qui  justa  judicant  episcopi  (cum  parva 

irotijo-aToat,  /xtxpav  Ttva  7rapsvoiQxi}v  twv  rotouTwv  ovra  .  ...  . 


xaxcjv,  sv  01?  ^oTiixaa^Tat,  t6  yoOv  dXw;  Tu;i^stv  Ttvd;  s6- 
TTopi^a^avTa  ^viiuioqf  so-tw  xat  T/aopa;  rijs  Trovijod;  TaO- 
Tnq  |ASjoi^o;,  'Avdi|Aoi»  TS,  xal  ZsuiQpoi»,  xat  IIstjOou  ^apsv 
napgvOiiXTn  Tt;  cjtcXij;,  xat  h  roU  dvaTsGsjxaTta^jx^voic 
xat  avTo;  TSTd;^Ga>  t^;  iSjoaTtx^;  aurbv  xaTSvcyxoOoi}? 
"jriifo^jy  i}v  xxtpiav  xat  aurvjv  if^  cauTiJc  oOaav  xuptfiorl- 
pov  crt  |!AdX^ov  ii  ^vikgia  xrotst,  xal  roOrov  eScXdOvouo^a 
T^C  jSoo-tXi^oc  TaOnjf  7rd).cw?,  xal  rijf  a^r^;  Trcptotxi^o;, 
xai  CTrt  rijv  rwv  tto^lcuv  oixnja^tv  a'jTw  Travroici);  aTrayo- 
psvouo-a,  cSoTS  fAST*  sxstvcav  pdvuv  oixciv  rc,  xat  |3ouXcOca'- 
6ai  Twv  c/x7rpoa0cv  iQfAtv  tipriiiiyoiyf  ofioia  piiv  j3Xao^ij- 
|xovvT&)v,  ofioia  $k  xat  ^raddvrwv,  6/xotw;  ^s  xai  7rsptQi>— 
pio^/Aivwv.  Ei  Si  Tt  xat  srspov  rij  rwv  dytwTdrwv  STrto^xd- 


qusedam  talium  malorum  interpositio  sit),  et  in  qui- 
bus  dehonestatus  est,  omnia  videlicet  comprehendo 
ex  mcmoria  quadam  abundanti ;  sit  ct  Zoaras  inter- 
positio  quopJam  parva  hujus  malae  partis  (Anthirai 
dicimus  et  Severi  ac  Petri),  et  numerctur  ipsequo- 
quc  intcr  anatheraatizatos,  sacra  sententia  ipsum 
dejiciente :  quam  firmam  el  ipsam  ex  seipsa  existen- 
tem,  adhuc  firmiorem  imperium  reddit :  et  huncde 
hac  regia  urbe  et  ejus  districtu  abjicit,  et  habita- 
tionem  in  aliis  civitatibus  ipsi  omnino  interdicit ; 
itaque  cum  iliis  solis  habitet  et  consultet  qui  a  nobis 
ante  memorati  sunt :  qui  similia  quidem  blasphc- 
mant,  sirailia  vero  patiuntur,  et  sirailiterin  exilium 


7ra>v  7rsptixeTat  ^J/ijyw  r?  roO;  ^rpostpijpsvou;  xaGatpoOcr^  Q  mittuntur.  Si  quid  vero  aliud  in  sententia  sanclissi- 


TC,  xat  dvaOs/xart^oOoT;,  xOpiov  S't  xal  toOto  TtOipicOa, 
xoi  Tot;  Osiot;,  xai  jSao^tXtxot;  ^pi&v  ajrd  vdpiot;  STrtxu- 
poOpLSv,  w^  dv  si  7rapd  t^;  jSaoiXsia;  our^  7rposXG6v 
STvy;^avsv.  Et  ^s  xai  rt;  aurwv  d).oi>3  t6  Xot7r6v  Trpdrrwv 
Ti  Trapd  rd  ^taTsru7rwptsva,  io-tw  xat  roi;  jSaTtXtxot; 
vTroTrcooOpisvo;  vd^ot;,  ot  rd;  sXdrrou;  rwv  Trotvwv  sx- 
xXivovrc;,  st;  /lASt^ou;  s/xSdXXouo-t  rd;  dyavaxT^^o-st;. 
'A^rayopsOo/xsv'  $k  xai  Travrt  rw  r^v  xa0o>tx?jv  sxxXijo^iav 
ToO  BsoO  diatrnav  S7rt;^stpoOvTt,  strs  xard  Trjv  Nsarropiou 
ToO  ypsvo6)La6oO;  u^i^yijo-tv,  strs  xard  rijv  avdijrov  Ej- 
Tu;^oO;  ^rapd^oo^tv,  strs  xard  rijv  Zsuiopou  jS^ao-^KJixiav 
raurd  xdxsivot;  vo^^a-avro;,  strs  rwv  sxcivot;  dxo^ouOouv- 
Twv  rat;  dytwrdTat;  'Exx^ijo-iat;  rapayoui  sp6d»stv,  xai 
yOr/yso-Gai  rt  7rspi   ^rio^rsw;  •  aXka  0so7ri^o/xsv  sxaorov 


morum  episcoporum  continetur,  quae  prcedictos 
deponit,  et  anatheraatizat,  hoc  firraius  reddiraus  et 
diutius,  ac  iraperialibus  nostris  legibus  ipsura  cor- 
roboramus,  ac  si  ab  iraperio  ipso  provenisset.  Si  vero 
aliquis  ipsorum  dcprehendaturdeeaetero  facere  ali- 
quid  prseter  constituta,  sciatse  incidissein  legesim- 
periales,  quie  rainorespoenasdeclinantes,adraajores 
iraraittuntindignationcs.  Interdicimus  autera  et  om- 
nibus  conantibus  cathoIicamDei  Ecclcsiam  divellere 
(sive  secundum  Nestorii  heerctici  doctrinam,  sive 
secundum  insensati  Eutychis  traditionem,  sive  se- 
cundum  blaspheraiara  Severi,  quiet  similia  illis  intel- 
lexit,  aut  eorura  qiii  illos  sequuntur),  scditionem  ira- 
mittere  sanctissimisEccIesiis,  et  loquialiquiddefide; 


Twv  rotouTwv  r^v  ^o-u;^iav  dystv,  xtii  /xij^s  o^uyxa^stv  st;  J)  sed  sancimus  queralibet  talium  quietum  esse,etnon 


tOMTO')»  Ttva;,  /xiQTS  Trpootdvra;  ^i^^soQat,  h  ^rapaoa^rri— 
Z^stv  Bapptiv  '  h  rijv  tspdv  xotvwviav  pu7raivstv,  xai  rau- 
Tij;  pLt7a$i$6jai  rto-iv,  ?}  rd;  d^njyopsu^iva;  ^tJaoxa^ia; 
vf>irycto"0at,  ri  C7rt  rauru;  rfa  jSaoiAiJo;  u/^iwv  Trd^cw;, 
ri  if  CTspa;,  a\y  u^opao^Gat  ^rdvra  xivJuvov,  st  rt  rotoO- 
rov  Trpd^atcv.  'ATrayopcuo/xsv  Js  xat  ^rdot  roOrou;  u7ro— 
^i;^SGr0at.  'A7r8).auvstv  /xsv  ouv  9so7ri?;o/xsv  aurou;  rwv 
utt'  alrwv  rapaTTO/xlvwv  7rd)swv,  stJdra;  rd;  7rotvd;, 
rd;  rat;  Qsiat;  u/^v  ij^ij  7rspts;ropilva;  ^tard^so-tv,  at7rsp 
xdi  rd;  oixio;  ajrd;,  sv  ai;  rotoOrdv  rt  ^rpdrTsrat,  xai 
rd  X,<^pioi.  s5  &>v  rd;  aTtorpOfa;  ;^opiryoOvTat,  rat;  dyiw- 
rdrat;  'ExxXXijo-tat;  ^rpoo-xupoOo-t,  rwv  /xiv  xsxnfjalvwv 
dyatpoOpisvat,  ^tdrt  jS^dSu;  atria  rot;  d^rXouo-ripot;  yi- 
vcrat,  U7r6  ^s  rd;   dytwTdra;  xai  dpOo^d^ou;  'Exx^uaia; 


convocare  aliquos  ad  se,  neque  accedentes  recipcre, 
aut  perperam  baptizare  audere  ,  aut  sacram  com- 
raunionera  sordidare,  etipsara  aliquibustradcreaut 
intcrdictas  doctrinas  exponere  sive  in  hac  nostra  regia 
sive  in  alia  civitate ;  sed  oranc  periculum  reformi- 
dare,  si  quid  tale  faciat.  Interdicimus  etiara  omni- 
bus,  ne  istos  suscipiant.  Abjici  ergo  ipsos  sanciraus 
de  civitatibus  ab  ipsis  concitatis,  scientes  poenas 
jam  contentas  in  nostris  divinis  constitutionibus, 
qua;  et  doraos  ipsas,  in  quibus  tale  quid  fit,  et 
carapos  ex  quibus  nutrimenta^prflebentur,  sanctissi- 
mis  Ecclesiis  assignant,  et  a  possidcntibus  aufcnml. 
quia  detrimenti  causa  fit  siraplicioribus ;  «atirtis^^i- 
mis  vero  et  orthodoxis  Ecclesiis  hapc  \astc  ?>uh\jLcvis3\i.^ 


m  S.ECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM,  m 

Hspcprocommunipace  sanclissimarumEccIesiarum  ^raOra  ^txaiw;  ayovTat.  TaOra  vttso  t^;  xoiv^;  seow; 

T6JV  aytwTaTwv  'Exx^>;o"idiv  vouoOctoVjUEv,  TaOTa  'yoj^tl^o— 


statuimus,  haec  decernimus,  sequcntes  sanctorum 
Patrum  dogmata,  ut  omne  sacerdotium  impertur- 
batura  dc  ccptero  nobis  pcrmaneat.  Quo  in  pace 
servato,  rcliqua  nobis  exuberabit  respublica  desu- 
per  pacem  habens  ;  quara  omnibus  magniis  Deus 
et  Salvator  noster  Jesus  Christus  Trinitatis  unus, 
unigenitus  Dei  Filius  prsedicat,  ac  donat  [AL,  prae- 
beat  ac  donet]  his  qui  sincere  ipsum  et  vere  glorifi- 
care  ac  adorare  digni  habiti  sunt. 

Custodiat  itaque  beatitudo  tua,  quae  recta  adno- 
tata  sunt;  etraittat  ipsa  per  suasDeo  dilectas  litte- 
ras  oranibus  sanctissirais  raetropolitis  sub  ipsa 
existentibus :  quorura  cuilibet  cura  erit  ipsa  raani- 
festa  facere  sanctissirais  Ecclesiis  sibi  subjectis,  ut 


jtJtiC/a  TOt;  Tr^jv  ayiwv  IlaTipwv  y.aTaxoAov9ovvT8r  ^oyaa- 
0"tv,  OTT&i*  av  t6   tspaTtxov  airav  araoa^ov  i^utv  toO  /oi- 

TTOO    )^taU£VOt.    OuTTSp   £V    SlO^CVTJ   ^V/aTTO^JlSVOy  Jtat  t6     AOt- 

7r6v  riy.bj  E^Oiijv^TSt  TroXiTsvaa  zt.j  uvoiOz^j  £/ov  &ioiiyr^'j, 
ijv  Trao-tv  6  fJiiya;  026;  xat  Swt^o  r/Mjt-j  'Itjo-oO^  Xoto^Tor, 
6  T^:  Tpta^oc  etc,  6  aovoysvij;  tov  0eoO  Aoyor,  yxGJzzzi 
T8,  xat  •/oprr^tl  Tot;  •yvTjTtw^  a  jtov,  xat  a/iT^a»;  ^o^i^wj 
T8,  xat  Trpoo^xuvstv  ri^icapivotr. 

'H  vatvuv  o^ij  |yiaxajOtOT?;r,  Tfit  o^OrTj;  7ra^ao"T«VTa  9v— 
XaTTSTw,  xaTa;rlp7rouo"a  TaOTa  ^ta  9£o^t).&iV  alT^^  1^'^" 
fia.T(tiv  TtoLTi  Tot;  U7r*  ajTijv  TETay^xivot;  oo^twTaTot^  ^i;- 
TjOOTToXtTatC,  wv  £xao"Tw  ysvT^TSTat  ^^jovTi^  Tot^  v;r' 
a^^TOJ^  TgTay,aivat;  oo-twTaTatc 'Exx^TjTtatr,  TavTa  7rot^ 
neminem  ex  oranibus  lateant  quee  sacerdotio  visaBo"at  yovsjoa,  eao-Ts  /xjjiJsva  twv  7ravT&>v  ^ta^aOuv,  Ta  tc 
sunt  et  ab  iraperio  confirmata.  t^  ajD^^tspwo-Ovij  oo^avTa,  TctTs  U7r6  tij;  pao-tXsia;  x*r^ 

po>iJigva. 
Divina  suhscriptio,  'H  6gt«  O^roy/ia^^. 

Divinitas  te  servet  per  raultos  annos,  sancte  et  religiose  Pater. 

Dato  octavo  Idus  Augustas,  C  onstantinopoli,  post  consulatura  Belissarii,  viri  clarissirai[anno  Domini  536:. 


NOVELLA  XLIII. 

De  officinis  sive  tabemis  ConstantinopoUtanw  urbis,  et 
vt  mille  tantum  et  centum  officinx  sacrosanct3e  ma- 
joris  ecclesiw  excusentur;  omjies  reliqux,  adquem- 
cunque  dominum  pertineant,  consueta  obeant  munia, 

In  noraine  Domini  Jesu  Christi  Dei  nostri.  Impe- 
rator  Csesar,  Flavius,  Justinianus,  Alemannicus,  Go- 
thicus,  Francicus,  Gerraanicus,  Lazicus,  Alanicus, 
Vandalicusf  Africanus,  pius,  felix,  gloriosus,  victor, 
triuraphator,  nunquara  non  colendus  Augustus, 
Longino  prapfecto  urbi. 

Quoniara  potentiae  nostra?,  subditi  nostri,  sive  vi- 
vant,  sive  raoriantur,  curaB  sunt,  ne  vel  graves  ipsis 
sepulturae,  vel  defuncti  cognatis  daranosae  existant, 
propterea  et  haec  quae  eorum  sepulturam  concer- 
nunt,  qiio  convenitraodo,  disposuiraus.  Et  quiatara 
divae  raeraoriae  Constantinus  araplae  hujus  nostrae 
urbis  conditor  quara  etiara  pientissimus  princeps 
Anastasius  lecticariorum  seu  decanorura  (ut  vocant) 
nuraerura  ad  certara  raensuram  redegerunt,  raille 
et  centum  tantumraodo  decanis  totidemque  officinis 
definitis,  ut  nullo  hae  unquara  terapore  augraentum 
reciperent;  propterea  sane  cupientes  ut  numerus 
eorum  quos  ex  unoquoque  coUegio  convenit  esse 
lecticarios,  divae  raemoriae  Anastasii  formulae  subja- 
ceat,  firraa  ea  et  fixa  raanere  voluimus. 

Caeterum  quia  adeuntes  nos  almee  hujus  et  regiae 
nostrfe  urbis  coUegiali,  quorum  excellenter  et  prae 
coeteris  curam  gerimus,  potentiam  nostram  edocue- 
runt,  raagnara  et  intolerandara  se  necessitatem  su- 
stinere.  Sacrosanctara  etenim  majorem  ecclesiam 
centum  et  mille  officinas  in  fructu  haberc  ab  omni 
vectigali  liberas,  quas  oppido  quara  libenter  illi 
coucedant,  eo  quod  ad  peragendas  in  coraraune 
orauium  horainum  exsequias  proficiant;  sed  caetera 
30  onera  ferre  aon  posse.  Nam  cum  plurimae  in  alma 
bac  urbe  divers^iimmercmm  et  negoUaUoiiumotft,- 


cinae  tabernaeque  existant,  non  hasce  solas  (nempe 
centum  et  miile)  officinas  praedictis  publicis  muuiis 
obeundis  exeraptas  esse,sed  etiara  multas  sacrosau- 
ctas  ecclesias,  raulta  sacra  huspitalia,  monasteriu,  et 
alias  sacras  aedes,  quarura  plerfeque  prius  haereticis 
mancipatae,  deinde  ad  orthodoxara  fidem  reversa 
sunt,  raultasquoqueregiasdoraus,  etinsuper  magi- 

p  stratuura,  ac  senatorura,  etillustrium,  etcubiculario- 
rum  a  praestatione  vestigalium  eximi,  harumque  do- 
rainos  peculiarem  sibi  exinde  reditum  comparare, 
etoblaedere  rempublicam,exeraptionum  mullitudine 
rem  ipsam  angustisadraodum  terminis  concludeule, 
ut  paucissimi  existant,  qui  publica  agnoscant  et  su- 
stineant  munia,  et  priores  contributiones  aliquoties 
in  triplo  et  quadruplo,  hoc  terapore  etiam  decuplo 
majores  factae  sint :  quanquam  divus  princeps  Ana- 
stasius  in  statuta  ab  ipso  forumla  nulli  omniuo  alii 
imraunitatera  concedat,  praeter  centum  et  mille  of- 
ficinas,  quae  per  causam  exsequianim  sacrosanclse 
majori  ecclesiae  attributae  sunt.  Ea  propter  et  nus 
putaviraus,  tum  proceribus  nostris  et  insuperbeatis- 
sirao  hujusalraaeurbisarchiepiscopo  id  negotii  dan- 

J)  dura,  ut  certo  loco  convenirent  et  rem  ipsam  eiami- 
narent,  atque  placila  ad  nos  sua  referrent,  tuni  ad 
excellentiam  tuara  praesenti  utendum  lege,  contir- 
mautes  ea  quae  Anastasio  picntissimo  in  hocprincipi 
placuerunt.  Et  sancimus  ut  centura  quidem  ill«  el 
miile  officina}  sacrosanctae  majori  ecclesiaeoccasione 
decanorumsivelecticariorum,  et  ad  peragendas  de- 
functorura  exsequiasdeputatae,  oranibus  modis  inte- 
gro  nuraero  et  omni  pra»statione  libcrae  conserven- 
tur  :  praeter  ipsam  nulla  aliaqueunte  decanum  eii- 
gere,  sivc  ex  haereticis  recepta,  sive  quacunque  sa- 
crosancta  ecclesia.  Sed  quod  nuper  constituimus  va- 
leat,  et  octogintae  quidem  officiuae  corpora  pnestent, 
trecentae  autem  in  exactione  pccuniarum  consistanL 
^^mc\vi.Qd  exinde  corraditur,  ad  quid  proficere  cod- 


^85  JUSTINIANl  iNOVELL.f:  SELECTiE.  NOVELLA  XLV.  986 

veniat,  sacra  jam  nostra  pragmatica  forma  disposuit.  ^  hibentes,  sacram  hanc  pragmaticam  formam  propo- 

nimus,  amissionis  poenam  similiter  omnibus  ordine 
snbditis  interminantes,  si  ex  quoquo  collegio  impe- 


Seraperque  quod  intercedit  restauretur.  At  qua  ra- 
tionc  fieri  debeat  restauratio,  satis  per  Anastasii  pi£B 
memoria»  jussiones  expressum  esL  Haj  igitur  ut  im- 
munes  et  ab  omni  vectigali  maneant  exempta»,  san- 
ciinus,  neque  his  ipsis  ofticinis,  neque  vectigalia  im- 
pcrantibus  collegiis  quiE  istas  prabent,  quidquam 
damni  sustinentibus  aut  uUos  titulos  agnoscentibus. 
Ctfterai  vero  omnes  hujus  almse  urbis  qualuordecim 
regionum  officina?,  sive  sacrosanctae  alicujus  sint  ec- 
clesia»,  sive  hospitalium,  sive  monasteriorum ,  sive 
orphanotrophiorum,  sive  ptochiorum,  sive  alterius 
cujuscunque  dominii ,  sive  regiarum  domuum,  sive 
aliquorum  magistratuum,  ampla,  media,  minutave 
ofGcia  administrantium  ,  sive  gloriosissimorum  sena- 


ritantes  solita  illa  et  ab  initio  statuta  vectigalia  per- 
cipere  prohibuerint,  aut  vectigalia  conentur  in  pen- 
siones  privatasconvertere ;  sed  quisque  pro  se  quidem 
pensionum  illatione  perfruitor,  oflicinas  autem  seu  ta- 
bernas  soUto  receptoque  more  contributiones  agno- 
scere  concedito.  Quemadmodum  enim  quisque  pro 
se  rebus  suis  prospicit,  ita  et  non  necesse  est  ci  quod 
amplse  etregise  huic  urbi  expedit  et  confert nutanti 
quodammodo  et jam  lapsuro mauus  ponigere.  Neque 
enim  aliter  qu®  pubUce  expediunt  progressus  habi- 
tura  sint.  Nemo  itaque  ex  his  qui  taU  hactenus  onere 
Uberati,  quique  huc  usque  id  ferre  coacti  sunt.  Quae 


lorum,  sive  magnificentissimorum  illustrijim,  sivo  B  igitur  nobis  placuerunt ,  et  sacra  hac  exprimuntur 


spectabiUum  cubiculariorum,  sive  aUquorum  miUtiis 
adscriptorum ;  hse,  inquam,  omnes  pubUca  ipsis  im- 
posita  prcestent  vectigalia,  et  omnia  aUa  tum  faciant, 
tum  impleant,  quemadmodum  quemque  in  suo  col- 
legio  facere  aiquum  est,  nemine  queunte  ea  de  causa 
iuniti  privilegiis,  aut  ejusmodi  aUa  uti  excusatione. 
Neque  euim  sustinemus  aliorum  onus  ad  aUos  de- 
fem,  aut  tam  immitem  proponere  furmulam  ,  ut 
quodidie  vectigaUa  augeantur,  et  (quemadmodum 
edocti  sumus)  quadruplo  ,  aut  quincuplo,  adeoque 
etiam  decuplo  majora  irrogentur,  cum  nihil  tam  ma- 
gno  studio,  tamque  serio  afFectemus,  quam  ne  novo 
quisquam  vectigali  oneretur.  Novum  autem  fuerit 


lege,  ea  excellentia  tua,  imo  non  ipsa  tantum  cuslo- 
dies,  sed  et  quicunque  post  te  idem  ofticium  susce- 
pturi  snnt,  et  obtemperans  tibi  cohors,  jam  inde  in 
omne  reliquum  tempus  custodiet.  Dat.  xvi  Kai.  Jun. 
Constantinop.,  post  Bilis.  v.  c.  cons.  ann.  I. 

NOVELLA  XLV. 

Ne  Judwi,  Samaritani,  et  hxreticiy  per  causam  religio- 
nis  et  cultus  siii  cimali  fortuna  liberentur,  sed  cum 
curialibus  muneribus  subdantur,  privileQiiH  eornm 
non  perfrunntur.  Item  ut  iidem  possint  contra  ortho- 
dx^xos,  qui  curiali  fortunse  subditi  sunt  testimonium 
dicere,  ut  qui  prseclare  pro  orthodoxa  republica  tes- 
timonium  perhibeant, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Joanni  praefecto 


non  tantum  quod  nunc  j^rimum  impositum  est,  sed  ^  pr«torio,  iterum  excousule  et  patricio. 


etiam  quod  primum  modum  excedit.  Sed  eadem  con- 
ditione  ac  fortuna  omnes  sunto,  et  sacra  hsec  nostra 
pragmatica  forma  (quam  legem  etiam  appellare  li- 
cuerit)  contra  omnes  communis  esto,  ut  omnibus 
largiatur,  quo  molestia  vacent.  Neque  enim  facile 
eam  quis  segre  tulerit,  si  neminem  aliura  praeterea 
exemptum  intueatur,  nisi  quod  in  centum  et  miUe  of- 
ficinis  exsequiarum  defunctorum  ratio  habeatur,  qu8e 
maxime  commimis  est  omnibus,  et  ex  cequo  universis 
parata  hominibus.  Si  quis  vero  conetur  excusatione 
aliqua  uti,  et  seipsum  a  preestanda  alleviare  contri- 
butione,  et  aut  non  committere,  quomagisab  inqui- 
Unis  suis  exigatur,  aut  prcestare  etiam  patrocinium, 
sive  mUitare,  sive  civile,  sive  ecclesiasticum,   sive 


Hetulit  nuper  vivo  apud  nos  sermone  excellentia 
tua,  plerosque  inter  decurioues  Juda;os  forte,  aut 
Samaritanos,  aut  Montanistas,  aut  alioqui  detestan- 
dos  esse  honunes,  quos  nondum  ne  nunc  quidem 
recta  nostra  et  inculpata  fides  iUuminarit,  sed  in  te- 
ncbris  resideaut,  neque  Ulomm  animo  ullo  verorum 
mysteriorum  sensu  tanganlur.  Item  quia  hsereticos 
odio  prosequimur,  quod  per  hanc  caiisam  et  praetex- 
tum  petierunt  curialibus  se  liberari  muneribus.  Et 
quo  modo  conveniatea  quse  illo  pertinentdiscemere. 
Ca?terum  vehementer  mirati  sumus  quod  ejusmodi 
illorum  rationes  prudeutia  et  ingenii  tui  acumen  sus- 
tinuerit,  ac  uon  prolinus  eos  qui  talia  proferrent  di- 
scerpserit.  Nam  si  uUi  sunt  homines  qui  per  extre- 


quodcunque  tandem  in  universum  officinae  dominio  J)  mam  improbitatem  Ulis  se  diguos  esse  munerUjus  ar- 


excidito,  estoque  ipsispublica,  totiaddictacoUegio.  Eo 
enim  pacto  et  cauflores  erunt,  et  vetita  non  attenta- 
buut.  Porro  si  minutalim  et  pariter  in  omnes  vecti- 
galia  distribuantur,  non  solum  paalulum  erit,  quod 
praistitum  fuerit,  sed  etiam  tanto  moderatius,  levius, 
toIerabnius,faciUusve,  quod  confertur  existet,quauto 
a  pluribus  coUigitur.  An  vero  non  multo  absurdissi- 
mum  fuerit,  homines  propriisla^iorantes  manibus,et 
uxores  ae  liberos  alentes,  et  reliqua  denique  vitae 
necessaria  inde  acqirirere  satagentes,  etiamnum  ma- 
joribus  onerare  yectigalibus?  et  quanto  plures  inter 
alleviatas  referuntur,  tanto  etiam  majores  exinde 
Ifiesiones  oboiiri?  idque  onus  infiuitum  sit,  neque 
possit  uUum  habere  tenuinum?  Hsec  nos  omuia  pro- 


bitrantur,  quse  summis  tantummodo  dignitatibus  re- 
servavimus  :  quis  non  perditissime  eos  oderit?  Unde 
nobis  sunto  decurioues,  quemadmodum  et  cohortaU- 
bus,  ut  jam  ante  legibus  expressum  est.  Neque  ul- 
lus  religiouis  cultus  taU  eos  fortuna  eximito.  Nihil 
euim  horum  neque  antiquior  aliqua,  ueque  recentior 
lex  protuUt.  Indigni  tamen  in  universum  omni  curia- 
li  existunto  honore,  et  quia  multa  leges  decuriouibus 
priviiegia  tribuunt,  tum  ne  ictus  fustium  illis  infera- 
tur,  tum  ne  veIutsordidatireisistanturjudicio,ueve 
in  aUam  ducantur  provinciam  ,  et  infinita  alia,  nullo 
horum  perfruuntor.  Imo  si  quid  omnino  de  decurio- 
nibus  scriptum  est,  cum  per  privilcgia  UUs  gratia  non 
sit,  hoc  et  LEL  ilUa  obVm^V.o,  ^V.  Sxsi^V^\:^A  v«3ssc\'«:^'^« 


.  987  S.>EGUU5EXT1 

nalia  quam  patrimonialia  muDera,neque  eos  lex  ab  his 
eximat.Honoi'cautemnulloperfruuntor,sedforlunam 
sustinento  cum  iufamia,  qua  etiam  animum  notatum 
esse  voluerunt.  Atqueita  sane  de  hoc  ipsis  disponitor. 
Enimvero  et  illud  nobis  quffistione  tibi  dignum  vi- 
sum  denuntiasti.  Ex  quo  enim  hfiereticos  a  dicendo 
testimonio  arcuimus,  in  quibus  causis  orthodoxi  inter 
se  litigant,  permittentes  illis  in  nostra  constitutione, 
si  quidem  qui  inter  se  miscentur  et  litigant,  uterque 
h(firelicus  sit,  tam  actor  quam  reus,  ut  possint  testi- 
mouium  dicere,  cum  alter  altero  dignus  sit,  sive  li- 
tigator,  sive  testis.  Et  rursus  si  haereticus  sit  ortho- 
doxus,  ut  contra  haereticos  quidem  nimis  quam  testi- 
mouium  perhibere  possint,  de  orthodoxis  non  item. 
Litigatoribus  vero  utrinque  orthodoxis  existentibus, 
ut  nuUus  omuino  illis  ad  testimonium  dicendum  pa- 
tcataditus.  Tndeadco  docuisti  nos,  quodquidam  cum 
orthodoxi  sint,  inlicientur  se  curialis  esse  fortuna; , 
et  necesse  sit  vel  genere  illis  coiyunctos,  vel  qui  alio- 
qui  de  illorum  fortuna  habeant  notitiam,  in  testimo- 
nium  produci.  Etquia  lex  de  orthodoxis  prolata  hse- 
reticorum  testimoniaarcet,  proptcrea  judices  verean- 
tur  hcec  admittere.  Atqui  inani  sollicitantur  metu, 
qiii  istiusmodi  testimonia  suscipere  recusant.  Primuin 
quidem,  quia  pro  orthodoxis  interponuntur,  id  quod 
leges  haireticos  facere  non  vetant.  Mox  si  quis  eos 
qui  decuriones  sunt,  renuentes  deinde  couditionem, 
ad  curiam  retrahat,  et  ha;reticos  in  testimouium  ad- 
vocet,  quomodo  pro  nostra  hoc  republicanon  facit? 
ut  ipsa  quidem  respubhcji  litigatoris  locura  teneat, 
orthodoxa  existens,  et  maxime  ab  eo  tenipore,  quo 
Deus  ilii  nos  imperare  permisit ;  qui  vero  co  nomine 
testimonium  dicunt,  pro  orthodoxis  testificentur.  Si- 
quidem  nostra  respublica  recta  est,  etorthodoxajam 
imbuta  fide,  omnia  alia  hseresi  exosa.  Kal  toOto  toi* 
vvv  ii  (rii  xmipox,'^  TrajOJt^uXaTTETw,  tov  ts  iQ/xsTfipov  71- 
vwo^ouo-o  v6|yiov,  xai  t6  t^  TroXtTSta  o"Ufxyspov  ixvTjTTSuouTa, 
xat  STZKTTa^ivn  5ta  TravToJv  ci;  sxetva  rj^v  xat  TrpaTTSiv 
xat  vofxoOgTStv  ^tso-TTOu^aaTat ,  oTfdo-a  t^v  ^QusTlpav  difslii 
TToXtTStav.  Dat.  xv  Kal.  sept.,  Constantinop.,  post 
Bilis.  V.  c.  cons. 

NOVELLA  XLVL 

De  ecclesiasticarum  reiwn  immobHium  alienatione 

et  solutione, 

imperator  Justinianus  Augustus  Joanni  gloriosis- 
simo  sacrorum  per  Orientem  prfletoriorum  prajfecto, 
iterum  excousule  et  patricio. 

Et  circa  leges  studium,  et  alia  omnia  a  nobis  idco 
quotidie  cum  labore  aguutur,  ut  utilitatem  uostris 
subjectis  inveniamus  :  quod  effusum  quidom  et  im- 
mensum  est  removentes,  quod  autem  et  optimum  ct 
metitum,  subrogantes.  Et  ssepe  quoque  ex  studio 
propter  priorem  immensitatemetiamultramensuram 
legem  constrinximus,  ut  quod  primitusafQuebat  reti- 
nentes ,  ita  ffiqualitatem  de  caetero  introduceremus. 
Nuper  igitur  scripsimus  legem  de  sanctissimis  eccle- 
siis  omnibus ,  et  monasteriis  ,  et  reliquis  venerabili- 
hus  domibas,  uuiiam  eis  rcrum  imraobiUum  alveua- 


SUPPLEMENTLM,  '  988 

^  tionis  licentiam  permittentem.  Videbamus  enim  cau- 
sam  eifusam,  et  paulatim  ad  alios  ecclesiasticas  mi- 
grantes  possessiones,  neque  protiis  solutis  dignis,  ne- 
que  opere  inevitabili  imminente  aliBuatis,  sed  etiam 
contra  positasjamlegesdecies  milliescircumventioBes 
factas.  Quocirca  primam  perimentes  viam,  omnibus 
similitiT  inaccessibiles  contra  eas  facimus  circum- 
ventioncs.  Sed  hinc  plerique  quidem  sanctissimarum 
ecclesiarum,  aliarumque  venerabilium  domuum  uU- 
litatem  habuerunt  nullo  possessiones  has  minuere 
prsesumente  :  occurrit  tamen  etiam  aliquid  difQcile. 
Debita  enim ,  aut  longo  tempore  constituta  ,  aut 
etiam  postea  ex  quadam  necessitate,  et  maxime 
per  fiscales  occasiones  eis  accidentia  ad  aliena- 
tionis  necessitatem  sacras  perduxerunt  domos.  Mo- 

B  bili  enim  non  exstante  -substantia  sufficiente  peri- 
clitabantur  in  novissimam  vcnire  necessitatem.  Ha- 
rum  prffisules  neque  vendere  potentes,  neque  unde 
debita  solverent  habentes ,  sed  pro  talibus  quidem 
debitis  posse  pro  solutione  creditoribus  dari  posses- 
siones  ecclesiasticas ;  tamen  cum  competenti  subtili- 
tate  et  observationc  facienda  solutione  jam  sa»pe  pcr- 
misimus,  sicut  neque  palam  hac  nostra  prius  permi- 
simuslege.  Si  vero  non  privatus  aUquis  est  creditor, 
sed  prfficminet  fiscus,  et  exigit  debita,  est  autem  ino- 
pia  pccuniarum,  accipere  vero  immobilem  possessio- 
nem  impossibile  est  fiscum,  hic  relaxare  aliquid  sub- 
tilitatis  legis  competere  judicavimus.  Et  si  qua  ne- 
cessilas  hujusmodi  fiat,  etiam  alienationem  sine  re 
prospeximus.   Sancimus  igitur  si  sanctarum  aliqua 

^  ecclesiarum,  aut  reliquarum  colendarum  domuum , 
fiscales  debeat  functiones,  etunde  faciat  horum  red- 
ditionem  non  habeat,  convenire  omnes  in  ununi,  et 
qui  ex  clero  sunt,  et  Deo  amabilem  episcopum  ejus 
civitatis ,  insuper  et  metropoleos,  et  sacris  proposi- 
tis  eloquiis  causam  examinari.  Et  si  non  apparuerit 
uUus  qusestus  citra  alienationem  immobilis  rei  valcns 
solvere  fiscale  debitum,  tunc  licentiam  esse  eis,  sen- 
tentia  tali  procedentc,  et  decreto  celebrato  apud  pro- 
vincise  judicem,  etiam  possessiones  immobiles  cod- 
tingere,  et  eas  alienare  ad  solutionem  dcbiti,  emen- 
tibus  quidem  in  fiscum  solvenlibus,  ei  desuscepta 
inde  percipientibus,  et  subeuntibus  fiscale  debitum, 
et  cautelam  inde  habentihus,  et  uihil  metuentibus 

T\  primitus  positam  legem,  constitutis  et  fiscalibus  de- 
susceptis,  et  insinuatis  inter  monumenta  gcslonim, 
deponentibus  his  qui  fecerint  eam ,  ut  et  apud  san- 
ctissimas  ecclesias  salventur  clara  desuscepta,  eo 
quod  fiscalia  soluta  siut  tributa,  ct  omnia  secundum 
nostram  legem  gesta  sint.  Non  potcntibus  aliquibus 
fingere  iiscale  debitum,  et  iia  ad  alienatioues  immo- 
bilium  rerum  accedere,  ideo  etiam  et  decreti  factio- 
nem  permisimus,  ut  et  fistale  debitum  tesiimonio 
pandatur,  et  ex  quantis  desccndit  temporibus,  et 
quoniam  non  pecimiis  solutum  est,  sed  in  necessita- 
tem  alienatiouis  venit,  ut  veritas  indique  quidem 
protestata  sit,  omnibus  coram  sacris  Evangeiiis 
agendis  :  scientibus  et  episcopis,  et  clericis,  et  aliis 
oumibus,  quia  Deus  respicit  quse  geruiiiar  ab  eis.  Ct 


\m  JUSTINIANI  NOVELLit:  SELECTi*:.  NOVELLA  LVL  990 

si  quid  egerint  per  dolmn,  aut  lucrum,  aut  machi-^permutationesqusinimperialemdomuminhocfa- 

ct«  sunt,  ut  perpetuo  apud  imperium  maneant,  et 


nationem,  hoc  in  suis  recipient  animabus  viyentes 
ac  morientes. 

Sivero  privatus  aliquis  creditor  fuerit,  possit  se- 
ciindum  pro  sohito  schema  accipere  immobiles  pos- 
scssiones.  Hoc  quoque  decreto  faciendo,  pro  mensu- 
ra  vero  eorum  debitorum  assignandis  eis  possessio- 
nibils.  Si  vero  fiscale  debitum  fuerit,  poteutibus  eis 
ad  alienationera  immobilium  acccdere  secundum 
priorem  observationem,  ut  nihil  desit,  neque  subtili- 
tatis,  neque  comraunis  utilitatis.  His  autem  universis 
sanctissimam  majorem  ecclesiam  felicissimte  hujus 
urbis,  etejus  confmia^et  orationum  domos,  quarum 
ipsa  curain  suscepit,  oranibus  excipiraus  modis  quee 
jam  de  hoc  sancita  sunt  a  nobis,  in  sua  virtute  du- 


non  transferantur  ad  privatum^neque  illarum  jus  per 
medium  imperium  ad  eos  proOciscatur.  Sed  si  quid 
tale  fiat,  licentiam  damus  reverendissimis  oeconomis 
res  apprehendere  hujusmodi,  et  tradere  eas  rursus 
ad  sanctissimam  ecclesiam,  tanquam  si  nec  ab  initio 
contigissetpermutationesharumad  imperium  factas, 
sed  servari  hoc  schema  in  perpetuum  ex  prcesenti 
e^ie  inchoatum.  Omnibus  quse  dudum  (sicuti  prsedixi- 
mus)  post  priorem  legcm  secundum  modum  praidi- 
ctum  gesta  sunt  ratis  manentibus,  eo  quod  illa  quidem 
quse  sic  facta  sunt,  a  viris  gesta  sunt.  Nunc  autem 
quidam  volunt  illomra  exemplo  utentes,  et  nobis 
esse  molesti,  et  sanctissimam  majorem  ecclesiam 


rantibus.  Si  autem  et  aliqua  raonasteria  sub  cadera  B  hujus  felicissimee  civitatis  circuravenire,  quod  per 


sanetissiraa  raajore  ecclesiasint,  nec  ea  sub  prsesen- 
tem  facimus  legemforinsecus  in  provinciis  eam  con- 
etituentes  solum,  in  quibus  multa  quidera  cst  inopia 
pecuniarura,  per  quam  sanctissiraae  ecclesiee  solvere 
per  pecunias  debita  non  valuerunt.  Tua  igiturcelsi- 
tudo  qusB  placuerunt  nobis  cognoscens,  secundum 
hoc  procedere  supersacrisrebusalienationes  custo- 
diat.  Datum  xiv  Kalend.  Septemb.  Constantinop., 
post  consulatura  Belisarii  v.  c,  anno  sccundo. 


orane  terapus  nullo  modo  fleri  volumus.  Sed  et  si 
fiatquolibet  schemate,  hocetiam  inflrmura  esse,eta 
sanctissiraa  majoreecclesiainperpetuum  vindicari, 
nulla  ei  temporis  praescriptione  in  hoc  objicienda. 
Illud  quoqne  sancimus,  ut  aliis  omnibus  de  jure 
emphyteuseos  sancitis,  et  in  sanctissiraa  majore  ec- 
clesia,  et  in  aliis  omnibusvenerabilibus  domibuspro- 
priura  robur  habentibus,  licentia  sit  sanctissirais  ec- 
clesiis  et  venerabilibus  domibus  adinvicera  et  emphy- 
teusim  perpetuam  agere,  decreto  quippe  hoc  facien- 
do,  excepta  quidem  hac  sanctissimamajoreecclesia. 
In  hoc  autem  celebrata  emphyteusi,  ut  non  ad  pri- 
vatam  personam  extendi  oranino  possit.  Tua  igitur 


NOVELLA  LV. 

Ut  de  cxterocommutationes  ecclesiasticarum  rerum  non 
fictae  fiant  ad  piissimum  imperatorem,  et  hoc  modo 
ad  alias  personas  lcgitimas  transeant  res,  sed  hxc 

tantummodo  f.nnt  ad  imperialem  domum    Et  ut     beaUladoqu»  jussa  sunta  nobis  ctistodiat,  ethi» qui 
liceatpeiyetuasemphyteusesagiaboratonisniora-yj     ^      _._...„         j«,      .«..__.i.x. 
toria,  decreto  videlicet  interposito,  excepta  hac  ma-  '        '  '  "*       '  ^ 

jore  ecclesia,  ne  tamen  in  privatam  personam  tran- 
seat  emphyteusis. 


Imperator  Justinianus  Augustus  Mennee  archiepi- 
scopo  Constantinopolitano. 

Legem  scripsimus  dudum  ecclesiasticas  quidem 
alienationes  prohibentera,  solara  autem  commuta- 
tionem  pcrmittentem  sanctissimis  ecclesiis,  necnon 
sanctissimse  majori  ecclesioc  hujus  felicissinifle  civi- 
tatis,  dum  imperiura  acciperealiquidabaliqua  vene- 
rabilium  doraura  voluerit.  Postea  siquidem  aliam 
scripsimus  legera,  qua  excepimus  sanctissimam 
majorem  ecclesiam,  permittentes  quasdam  aliena- 
tioncs,  quas  illa  lex  dicit. 


sub  ea  metropolitanas  sedesliabentfaciat  manifesta, 
ut  et  ipsi  quce  nobis  placuerunt  cognoscentes  nihil 
horum  proevaricari  prsesuraant.  Erit  euim  universis 
a  Deo  judieium,  et  exinde  pcena,  si  quid  prseter  hoc 
aut  ipsi  egerint,  aut  agi  perraiserint.  Dat.  xv  Kal. 
Nov.  Constantinop.,  imp.  d.  n.  Justin.  PP.  Aug. 
ann.  i  i  post  Bilis,  v.  c.  cons. 

NOVELLA  LVI. 

Ut  ea,  quae  vocantur  insinuativa  super  clericis  tn  ma- 
jore  quidem  ecclesia  dentur,  in  aliis  autem  ecclesiis 
penitus  non  dentur, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Mennse  archiepi- 
scopo  regiae  civitatis  Constantinopolitano. 
Plurimas  additiones  suscipientes  hanc  legem  diri- 


Quia  vero  cognovimus  quod  aliqui  prioris  consti-D  gereadtuambeatitudinem  justumexistimavimus.Qui 


tutioniscapitulum,  quod  de  permutatione  competen- 
tium  rerum  sanctissimis  domibus  ad  imperium  scri- 
psimus,  ad  artem  legi  contrariam  converterunt, 
postuiaveruntque  nos  quidemasanctissimaEccIesia 
accipere,  his  autem  hsec  dare,  hinc  aggressi  sunt 
multi  quidam,  qui  similibus  petitionibus  omnibus 
utentes,  sacram  nituntur  circumvenire  constitutio- 
nem.  Quaecunque  ergo  gesta  sunt  a  nobisusque  ad 
prsesentem  diem,  hsec  sub  schemate,in  quo  nunc  suut 
manere  volumus,  nulla  permutandohorumqusejam 
a  nobis  cum  sanctissima  Ecclesia  in  talibuscontractibus 
gesta  sunt,  aut  cum  his  qui  hsec  a  nobis  perceperunt. 
Decsetero  autem  sancimus  nulli  penitusullam  essc 
licentiam  aiiquid  tale  agere,  sed  iilas  solas  valere 


enim  ordinanturatua  reverentia  clericiin  sanctissi- 
mis  ecclesiis  (absquetamensanctissimamajori  eccle- 
sia)  omnium  patiuntur  crudelissima,  non  suscipienti- 
bus  eos  illic  ecclesiis,  antequam  quantum  voluerint, 
accipiant  aurum.  Et  novimus  hoc  ex  frequentibus 
additionibus  dehoc  factisnobis.  Sancimus  igiturbea- 
titudinem  tuam  hoc  validissime  custodire.  Et  si 
quidem  consuetudo  est  dare  eos  qui  ordinantur  in 
sanctissima  majore  ecclesia,  hoc  eos  pncbere.  Nihil 
enim  de  hisquae  dantur  in  sanctissima  m^ore  eccle- 
sia,  novamus.  Praiterea  vero  in  aliis  omnibus,  nullis 
ineis  clericorum  licentiam  esse  penitus  pro  his  quse 
vocantur  insinuativa  aliquid  ferre.  Sed  et  si  quis 


m 


S.^::CLLI  SEXTl  SUPPLEMKMIM. 


m 


in  illius  autem  ofBcium  introire  qui    missus   est,  ^menses,  ex  quo  hsec  lex  insinuata  fuerit,  hsec  corre- 

et  hanc  eum  avaritioe  ferre  mercedem.   Custodire 

vero  haec  etiam  Deo  amantissimos  defensorcs  san- 

ctissima;  majoris  ecclesi(e,  poenam  formidantes  x 

librarum  auri,   si    quid    neglexerint.    Sed    gratis 

omnia  procederc.  Deinde  etenim  defunctionos  et 

ministeria,  non  per  venditionem,  neo  per  mercatio- 

ncm  fieri  aliquam  vohinius,  sed  purc  ct  citra  re- 

demptionem.  Sic  enim  rei  digni  fient  nulla  vendi- 

tione  acmercatione  facienda.  Tua  igilur  beatitudo, 

et  qui  postea  in  pontificales  accesserint  sedes,  quaB 

a  nobis  ordinata  sunt,  et  per  hanc  declarata  sunt 

legem,  operi  effectuique   tradere  festinet.  Dat.  iii 

KaL  Nov.  Constant.  imp.  d.  n.  Justin.  Aug.  an.  11, 

post  Bilis.  V.  c.  cons.  ann.  2. 

NOVELLA  LVIL 

Ut  in  privatis  domibxis  sacra  mysteria  non  fiant, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Mennae  archiepi- 
scopo  regia»  civitatis  Constantinopolitano. 

Et  priscis  sancitum  estlegibusnulli  penitus  esse  H- 
centiam  domiquse  sacratissimasuntagere,sedpubli- 
ce  sinere  procedere  incredulitatemet  Dei  culturam  se- 
cundum  sanctionem  de  hissacratis  actibus  traditam, 
etnos  etiam  hanc  in  praBsenti  ponimus  legem,  quam 
cum  omni  cautela  tenere  volumus.  Omnibus  enim  in- 
terdicimus  magna?  h  ujus  civitatis  habitatoribus,magis 
autem  etiam  totius  nostrce  ditionis,  in  domibus  suis 
habere  quasdam  quasi  orationum  domos,  et  in  his 
sacra  celebraremysteria,ethincfieri  quaidam  catho- 


xerint,  et  ad  figuram  a  nobis  ordinatam  deduxerint, 
sub  pra»dicta  pojna  fient.  Hsec  autem  agi  cum  verita- 
te,  non  per  aliquamcalumniamvolumus,  veracium 
enim  solummodo  sumus  amatores.  Ilaec  sancimus 
tuam  custodire  celsitudinem,  et  nihil  tale  fieri  conce- 
dcrc.Scitoenimquia  sididicerimus,  tibi  tale  aliquid 
denuntiatum,  deinde  non  prohibuisti,  aut  tu, autsuc- 
cessores  tui  quicunquefuturi,  ipse  quidem  quinqua- 
ginta  librarum  auri  expones  pcenam,  sed  et  qui  suc- 
cessores  cinguli  fuerint.  Parens  autem  tibi  officium 
sustinebit  idem  damnum,  si  rem  nobis  studiosam 
et  sanctissimae  Ecclesiae  custodientem  unilatem,  et 
prohibentem  quae  a  nobis  aperte  interdictasunt,  agi 
latenter  passum  est,  et  despicere  commissum,  et 
B  circaipsumcingulumpericlitabitur,  insuper  et  ipsam 
doinum  in  qua  aliquid  tale  agitur,  fleri  publicaro, 
et  sub  sacratissimum  venire  aerarium.  Scriplum 
exemplar  a  nobis  et  sanctissimo  patriarchae  fehcis 
hujus  urbis,  ut  et  ipse  hujus  ponat  rei  providen- 
tiam.  Volumus  enim  sacerdolaliter  et  judicialiter 
haec  servata  durare  in  rehquum  tempus  et  immutila- 
ta.  Dat.  III  N.  Nov.  Constant.  imp.  d.  n.  Justin.  PP. 
Aug.,  ann.  11  post  Bilis.  v.  c.  cons. 

NOVELLA  LVIIL 

De  cleiHcis,  qui  a  suis  destiterunt  ecclesiis.  Item  de  his 

qui  oratoria  aedificant, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Menuae  sanctis- 

simohujus  regiee  urbis  archiepiscopo,  et  universi 


lica»  et  apostolicoe  traditioni  extranea.  Sed  siquidem  p  ejus  tractus  patriarchae. 

Arxr^^r^a     H^     ^: M  ^l  l 11 1     l-\ l.._  1  VJ  mril' _!-.• 


domos  ita  simpliciter  aliqui  habere  putant  oportere 
in  sacris  suis,  orationis  videlicet  solius  gratia,  et 
nullo  celebrando  penitus  horum,  quae  sacri  sunt 
mysterii,  hoc  eis  permittimus.  Invidia  enim  nuUa 
est,  si  voluntcitrahaechaberehabitacula  quaedam,  et 
in  eis  tanquam  in  sacris  orare,  aliis  autem  omnibus 
abstinere.  Nisi  tamen  in  eis  voluerint  aliquos  invi- 
tare  clericos,  hic  quidem  sanctissimae  majoris  ec- 
clesia»  et  sub  ea  sanctissimarum  domuum,  volun- 
tate  ac  probatione  sanctissimi  archiepiscopi  ad  hoc 
deputatos,  in  provincia  vero  Deo  amabilium  episco- 
porum.  NuUa  novitate  sedi  ejiis  beatitudinis  ex  prae- 
senti  nostra  lege  facienda,  circa  existentia  ei  quoli- 
bet  modo  in  ordinalionibus,  aut  gubernationibus 


Multi  soepenumeroclerici,  certisvacantesoratoriis, 
aut  etiam  proaliquibus  forte  subrogati,  simul  atque 
solemnem  erogationem  percepcrunt,  a  sacris  se  my- 
steriis  in  universum  segregant  (quas  ob  causas,  me- 
lius  ipsi  noverunt)  aut  quacumqueoccasione  asacro- 
sancta  omnino  ecclesia  in  qua  consistunt  recedunt. 
Sancimus  igitur  ue  sacro  id  impedimentum  mini- 
sterio  ingeratur,  sed  a  Dei  amantissunis  episcopis, 
sub  quorumtutela  haeecclesiae  constitutae  suut,  in  il- 
lorum  locum  alii  sufficiantur,  quiista  percipiant.  Ne- 
que  enim  ullis  concedere  volumus  ut  ea  quae  ab  ipsis 
aut  per  ipsos  sacrosanctis  jam  ecclesiis  erogantur, 
in  suum  lucrum  convertant.  Siquideni  nullo  prae- 
textu  aut  occasione  volumus  ut  ex  aliorum  defrau- 


hic,  aut  in  provinciis  jura,  sed  omnibus  etiam  com-  J)  datione  aliisluciiim  accedat ;  sed  ut  quemadmodum 
petentibuseiquolibetmodoet  tempore  ratis  nunc  et    ^  quaeque  jam  inde  ab  initio  erogatasunt,  ita  etporro 


inomne  reliquum  tempus  servandis:  sancimus  tuam 
ha'c  conscrvare  gloriam,  et  manifesta  omnibus  per 
litterasproprias  constiluere,  quatenusper  omnia  va- 
leat  lex.  Ilaec  enim  et  gloriosissimo  praefecto  fehcis 
hujus  urbis,  et  sanctissimo  archiepiscopo,  et  univer- 
sali  patriarchae  praecipimus,  ut  ex  civili  et  sacerdo- 
tali  virtute  haec  perpetue  custodiantur.  Sciant  euim 
et  ipsi  doinuum  domini,  quia  si  non  haec  custo- 
dierint,  ipsi  quidem  sub  imperiali  fient  motu,  do- 
mus  autem  in  quibus  aliquid  tale  agitur,  et  publicae 
fient,  et  sub  sacratissimum  nostrum  acrarium  dedu- 
centur.  Si  aulem  et  aliqucs  contingit  tale  aliquid  in 
suis  habero  dojnibus   sciaut  quod  uiai  lulrat  \x^^ 


absque  ulla  temporispraiiiuitione  praestcntur,  neque 
sacrum  ea  re  ministerium  corrumpatur  el  inlcrci- 
dat,  nullam  licentiam  habituris  his  qui  ab  ecclesiis 
destiterunt,  postquam  vel  a  sanctissimo  patriarcha, 
vel  provincialibus  cpiscopis  in  illorum  locum  alii 
subrogati  sunt,  ut  aut  ipsis  subrogatos  inde  delru- 
dant,  si  regrcdi  velint,  aut  eos  qui  id  erogationis  ge- 
nus  sustinent,  conduplicatas  impensas  suppeditare, 
et  lam  subrogatis,  quam  ipsis  quiredire  voluaV,  prs- 
bere  compellant.  Sed  (ut  simpUcissime  dicamus,  illi 
quidem,  si  redeant,  non  recipiantur ;  his  vero  qoi 
post  priorum  discessum  suffecti  sunt,  prcebe^mtttr 
\^vQ\v%voues  aaaoaariaei  uulio  lucro  ejunde  hb  qai 


993 


JtSTINIANI  NOVELL.€  SELECT.€.  NOVELLA  LIX. 


994 


suppedilare  solent  accedente.  Utqui  talia  lucrifacere  ^  litate  sua  per  duas  pragmaticas  formas  certum  redi- 


attentaverint,  omni  modo  subrogatis  ah  ipsis  tam 
promissiones  annonarias  quam  alias  erogationes, 
tam  ipsi  quam  hwredes  ac  successores  6orum  prae- 
beant:  scientes  quod  si  etiam  postea  defraudaverint, 
certa  ex  illorum  patrimonio  possessio  sacris  nostris 
rebus  privatis  segregabitur  ut  illis  exinde  fiat  ero- 
gatio.  Illud  quoque  ad  lionorem  nostrum  et  cultum 
sedis  tuae  decernimus,  ut  si  quis  fledificans  ecclesiam, 
aut  etiam  aliter  expendens  in  ea  ministrantibus  ali- 
menta  voluerit  aliquos  clericos  statuere,  non  esse 
ei  fiduciam  ullam,  quos  vult  per  potestatem  dedu- 
cere  tua»  reverentise  ad  ordinandos  eos;  sed  exami- 
nari  a  tua  sanctitate,  sententiaque  tua,  etqui  ponti- 
ficalem  sedem  rexerint,  semper  hos  suscipere  ordi- 


tum  constituerit,  ut  aurum  ex  eo  redilu  redactum  in 
eamsummam  proficiat,  qua»aDei  amantissimis  ceco- 
nomis  datur  his  qui  circa  hoc  laborant :  multi  undi- 
que  nos adierunl,  dicentes  rem  non  procedere  sequa- 
biliter,  neque  dcfunctorum  funerationes  absque  pa- 
ctamercedecelebrari,  quin  potius  amarulento  mer- 
cedes  exigi,  multaetiam  cxtrinsecus  invcniri  nomina 
et  collegia,  quae  vel  in  medio  luctu  ab  invitis  exigant, 
eteos  qui  dare  non  possint,  ut  dent,  vi  compellant. 
Hffic  nos  convenienti  correctione  dignari  justum  pu- 
tavimus.  Inde  adeo  priraum  omnium  sacrosancta3 
majori  ccclesise  offlcinas  magnam  jacturam  etdimi- 
nutionem  perpessas  ad  integrum  numerura  repara- 
vimus,  conscripta  de  hoc  sacra  forma  ad  praefectu- 


nationem,  siqnidem   luse  beatitudini,   et  posterisBram  urbicariam,   ut  omnibus  modis  ea  una  cura 


opportuni  videbuntur  existere,  et  Dei  ministerio  di- 
gni,  ut  non  profanentur  sancta  Dei  (hoc  videlicet 
quod  sacris  sancitur  eloquiis),  sed  intacta  et  ineffa- 
bilia  tremendaque  constituta,  sancte  et  Deo  amabi- 
liter  et  venerande  tractentur.  Quae  igitur  nobis  pla- 
cuerunt,  et  per  hanc  sacram  exprimuntur  legem, 
ea  ut  in  perpetuum  beatitudo  tua  custodiat,  sanci- 
mus :  certo  scientes  quod  non  minus  nobis  sacro- 
sanclarum  ecclesiarum  commoda  curse  sint,  quam 
ipsa  vita.  Dat.  xv  K.  Novem.  Constant.  imp.  d.  n. 
Justin.  Aug.,  post  Bilis.  v.  c.  cons.  ann.  3. 

NOVELLA  LIX. 

De  exsequiis,  quas  fieri  oporteat  in  defunctorum 

funerationibus. 

Imperator  Justinianus  Augustus  Joanni  factorum 
per  Orientem  praetoriorum  praifecto  iterum  excon- 
sule  et  patricio. 

Si  quidquid  usquam  est  bonorunioperum,  id  opor- 
tet  (volente  Deo)  ger  nos  initium  capere  :  conveniet 
itera  ut  ea  bona  qua?  per  alios  coeperunt,  si  his  im- 
mineatexitium,  per  nos  denuo  restaurentur  et  in  ve- 
ierem  reducantur  ordinem,  ut  semper  nobis  vel  ipsa 
rei  confectione,  vel  restauratione  ad  pra».claras  ac- 
tiones  contendendifacultatesadsint.  Cujusmodi  sane 
quiddam  cumetin  defunctorum  funerationibus  per- 
peram  adrainistretur,  corrigere  id  visura  est,  et  ho- 
ininibus  exinde  largiri,  ne  geminara  incomraodita- 


obsecundante  illi  cohorte  mille  et  centum  officiuas 
Dei  amantissiraisdefensoribus  et  ceconomis  praidicta 
sacrosanctse  ecclesiae  tradant :  octingentis  quidem 
officinis  cum  corporibus  prsebendis  Dei  amantissimis 
defensoribus,  trecentis  vero  pientissimis  erga  Deum 
oeconomis  :  ut  Dei  quidcm  amantissimi  ceconomi 
trecentas  illas  ofGcinas  et  reditum  ab  Anastasio 
sacratissimo  principe  donatum  in  fructu  hal)eant, 
nihilampliusobdirainuturaconquerentesnuraerura, 
sed  in  supplenientura  habentes  qua?  prajbent  trecen* 
tfle  officinffi,  tara  decanis  quam  reliquis  ccetibus  men- 
stniarum  praestationura  erogationera  faciant  :  Dei 
vero  araantissinii  defensores  ad  raammi  habentes 
^  octingentas  officinas,  tara  lecticarios  (ut  vocant) 
exhibeant,  quam  reliquum  ministeriura,  quod  de- 
functoruraexsequia;  requirunt,  sufficiant,  quo  niagis 
ea  re  defunctos  a  danino  asseranius  et  injuria.  Eas 
igitur  praidiclas  raille  et  centum  officinas  Dei  aman- 
lissirais  oeconomis  et  defensoribus  absque  uUa  tera- 
porisprsefinitione  cum  immunitate  et  citra  diminu- 
tionem  custodiri,  etsi  quocunque  modo  aliqua  inter- 
cidat,  lumenve  rautet,  aut  coramercium,  a  gloriosis- 
simo  hujus  almse  urbis  prsefecto  suppleri  recupera* 
rique  oportet,  ut  Dei  quidem  araantissirai  oeconomi 
fundorum,  qui  sepulturis  attributi  sunt,  administra- 
tionera  habentes,  habentes  itcm  et  a  vectigalium 
prwstatione  immunestrccentas  officinas,  defensores 
vero  octingentas  alteras,  ulrique  defunctorura  exse- 
tem  sustineaut,  tam  suosamittentes  quara  etiam  illo-  J)  quias  rile  gubernent.  Omniraodo  sanequod  ex  annuo 


rum  nomine  subeuntes  dispendia.  Scd  quod  divus 
princeps  Constantinus  recte  excogitalura  disposuit, 
et  postmodum  Anastasius  pientissimus  princeps  con- 
firmavit,  adjecto  insuper  et  reditu,  id  nos  ruinam 
minitans  restaurare  simul,  et  undique  ad  stabilita- 
tem  redactum  convenientibusastringerejuramentis 
properamus,  efficientes  ea  re  ut  iramortale  per- 
jnaneat. 

Namcum  pientissimus  princeps  Constantinus  uon- 
gentas  quinquaginta  officinas  ex  diversis  collegiis 
hujus  almae  urbis  sacrosanctae  majori  ecclesiae  cum 
immunitate  dederit,  Anastasius  quoque  item  pien- 
tissimus  princeps  non  solum  officinis  illis  centum 
quinijua^iQta  alias  apposuerit,  sed  etiam  pro  libera- 


fundorum  reditu  provenit,  a  Dei  amantissirais  opco- 
nomis  in  sepulturarura  usura  conferatur,queraadmo- 
dum  inferiusinprogressudiceraus,apponentes  non- 
nihil  de  trecentarum  officinarum  reditu,  prout  de 
facto  hi  a  nobis  capere  peticrunt.  Ac  quoniam  de 
mille  et  centum  officinis,  qua;  in  alma  hac  urbe  sunt, 
pleraeque  interciderunt,  prcecipiraus  in  prcesens,  Ut 
hae  suppleantur,  et  Dei  araantissirais  oecononiis 
pientissiniisquc  crga  Deum  defensoribus  (quo  modo 
a  nobis  dictum  est)  mille  et  centum  officinarum 
numerus  indiminutus  et  simplicissirae  divisus  cou- 
servetur,  ne  quo  pacto  pauciores  decani  sive 
copiastae,  quam  octingenti,  Dei  amantissimis  defen-' 
soribus  attribuU  ^\uV.*  ^^^  \\^^vi^c^  ^x^^kk^.'^'^  vs^^ 


99^ 


SiECULI  SEXTI  SIPPLEMENTUM. 


990 


Dei  amantissimis  viris  oeconomis  assignantur,  sive  ^  liis  omnibus  curam  impertiente  beatissimo  pro  tem- 


officinas  in  corporibus  percipere  velint,  vel  omnes 
vel  quasdam  ex  his,  sive  ferre  per  causam  (ut  vo- 
cant)  excusatarum  officinarum  vel  omnium,  vel  qua- 
rumdam  pecunias,  insumantur  et  hae  circa  defuncto- 
rum  exsequias,  ut  ex  his  pecuniis  simul  et  fundorum 
proventibus  distributio  fiat  in  decanos,  ascetrias, 
canonicas,  acoluthos,  et  alios,  prout  inferius  in 
progressu  constituiraus.  Nam  cum  digestis  in  ordi- 
nem  rationibus  Dei  amantissimi  oeconomi  ostende- 
rint  impossibile  esse  iit  ex  fundis  de  cajtero  idem 
reditus  colligatur,  merito  trecentarum  nos  officina- 
rum  additamentum  huic  parti  attribuimus,  ut  quod 
hactenus  circa  cadaverum  elationem  laboranlibus 
dabatur,   citra    reprehensionem    deinceps  quoque 


pore  archiepiscopo  hujus  almae  urbis  ct  universi 
ejus  tractus  patriarch»,  sub  cujus  tutela  et  ditione 
censontur  et  Dei  amantissimi  oeconomi  et  univcrsus 
clerus,  et  totus  sacrosanctae  ecclesiffi  ordo.  His  ita 
evenientibus,  nemo  omnino  ab  invito  pro  curato  de- 
mortui  corpore  quidquam  auferat.  Sed  ut  totum  dis- 
cernamus,  sancimus  ut  uuicuique  feretro,  quod  gra- 
tis  conceditur,  unam  accedat  ascetriarum  aut  cano- 
nicarum  asceterium,  nonminus  octo  mulieribus  fe< 
retrum  prfficedentibus,  et  psallentibus,  et  thbas 
acoluthis,  qui  nec  ipsi  quidquam  accipient.  Si  quis 
vero  ex  defuncti  cognatis  et  affinibus  qui  elationem 
procurant  velit  sua  sponte,  nemine  cogente,  aliud 
insuper  asceterium  vel  unum,  vel  duo,  vel  plura  as- 


prjEbeatur,  per  singulosscilicet  mcnses,  tam  decanis  B  sumere,  esto  illud  quidem  in  ipsius  positum  munili- 


et  acoluthis  quam  canonicis  et  ascetriis,  et  aliis,  pro 
consuetudine  hactenus  apud  ipsos  obtinente.  Hoc 
est  decanis  quidem  per  singulos  menses  soHdos 
Lxxn,  ascetriis  et  acoluthis,  soHd.  xci,  et  canonicis 
soHd.  xxxvi.  Qui  quidem  ab  ipsis  Dei  amantissimis 
coHigantur  oeconomis,  solvanlur  vero  per  singulos 
sex  menses,  quibus  et  antea  percipi  consueverunt. 
Oportet  autem  eam  quidem  auri  paii;em,  quse  asce- 
triis  competit,  a  Dei  amantissimis  oeconomis  prae- 
dicto  termino  dari  Eugenio  Dei  amantissimo  diaco- 
no,  et  ipsius  Sanipsorum  reHgiosae  memoriffi  xeno- 
nis,  aHorumquc  a  nobis  iHi  commendatorum  xeno- 
docho,  et  qui  unquam  ipsuni  Dei  amantissimum  ho- 
rum  xenonuni  xenodochi  secuturi  sunt  :  propterea 


.c 


centia.  Cseterum  neque  hoc  indeterminatura  relin- 
quiraus,  eamdera  hic  quoque  raensuram  in  ascetriis, 
canonicis  et  acohithis  qui  per  munificentiam  assu- 
muntur  esse  volentcs  quam  supra  dennivimus,  ne 
pauciores  scilicet  quam  octo  ascctriae  vel  canonicc 
ex  uno  quoque  ascc  terio  assumantur,  et  tres  ad  unum- 
quodque  asceterium  acoluthi.  Dentur  autem  asoe- 
tnis  sive  canonicis  quae  ultra  id-  ipsum  asceterium, 
quod  gratis  ministerium  funerationi  praebet,  assu- 
rauntur :  siquidem  intra  novos  muros  hujus  almse 
urbis  clatio  peragatur,  usque  ad  tressoUdos,  nihil  ei 
hoc  penitus  auferentibus  acoluthis,  nequepartieuU- 
bus  ista  cum  reverendissimis  ascetrus  et  canonicis. 
Sed  acoluthis  qui  post  Ires  iUos  gratis  funeratiooi 


quod  ascetriai  quae  in  hunc  usuni  adhibentur  et  mi-  ^  ministrantes  assumuntui',  siquideni  tres  aHi  sinltii- 


nisteriura  prsestant,  sub  praedictorum  venerabiHum 
xenonura  pro  tempore  xenodochis  censeantur;  aUe- 
rara  vero  iUara  quae  tara  acoluthis  quara  reverendis- 
sirais  canonicis  competit  :  consiraiHler  ab  ipsis  Dei 
amantissimis  oeconomis  dari  his  qui  et  raodo  iUis 
praefecti  sunt,  et  qui  pro  tempore  unquara  in  iUis 
principatura  obtinent,  ut  per  ipsos  ante  designalis 
et  sub  ipsis  censilis  ascetriis,  et  canonicis,  et 
insuper  ctiara  acoluthis  distributio  fiat.  Si  vero 
morara  circa  ejusraodi  sohitionem  admittant  Dei 
amantissirai  oeconorai,  idque  clarura  existat,  forte 
Bcx  aUeris  jam  mensibus  post  prius  semestre  decur- 
rentibus,  cum  nuUa  adhuc  solutio  facta  sit,  tunc 


bus  sUiquis  contentis ;  si  sex,  siHquis  sex ;  ut  ad  euni 
modura  quaecunque  hoc  concernunt  ita  deinceps 
gerantur  ordine.  lllud  sane  raanifestum  est,si  majus 
intervaUum  sit,  et  qui  feretro  inserviunt  decani  plu- 
res  sint,  et  plura  asceteria,  quod  propter  hiyus  pon- 
dusetipsispaululum  dabitur,  ad  simiUtudinem  asce- 
triarum  quae  circa  funerationem  laborem  sustinent. 
Ut  propter  distantiara  et  ipsi  copiast®  videantur 
exinde  nonnihil  habere  solatii,  videantur  autem  intra 
novos  muros,  ct  terminum  Justinianeum  et  Ficus, 
quandoquidem  non  longe  distant,  neque  opus  est 
longiore  tempore,  majoreve  iabore,  utUio  pervenia- 
tur.  Si  vero  extra  novos  muros  hujus  almae  urbis, 


quidquid  post  prius  semestre  debitum  fuerit,  hoc  arv  aut  ad  alios  terminos  quam  dictum  est,  elatio  fiat 


Dei  amantissimis  oeconomis  exigatur  cum  trienUbus 
usuris  legitimae  centesimae,  providentiara  in  hanc 
rem  coUocante  reUgiosissimo  pro  tempore  archiepi- 
scopo  et  patriarchae  sacrosanctae  in  hac  alma  urbe 
majoris  ecclesice.  Si  vero  et  alter  annus  praetereat, 
et  ne  tum  quidem  aliquidDei  amantissimi  oeconomi 
solverint,  sanctissimo  pro  tempore  patriarchae  li- 
ceutia  sit  non  solum  quod  reverendissimis  mulieri- 
bus  et  praedictis  decanis  debetur,  a  Dei  amantissimis 
oeconorais  cum  praefatis  usuris  exigere,  sed  etiara 
ipsos  cogere  ut  orania  quae  deputata  sunt  praestent; 
et  si  sanctissiraus  patriarcha  voluerit,  ut  etiam  sol- 
HcUadine  fundorum  ipsos  ejiciat,  et  repetat  honim 
inspectionem,  quemadinodum  modo  apud  ip%o&  e%\\ 


tunc  ascetriae  quidem  sivecanonicae  tres  et  dimidiam 
solidum  percipiant,  neque  hic  quidquam  omnino 
comraunionis  habentibus  acoluthis.  Ipsis  autero  aco- 
luthisad  singula  asceteria  quaternas  auferentibossi' 
liquas,  et  praelerea  nihU :  secundum  praedictaia  did' 
sionem  asceterio  cum  tribus  acoluthis  feretram  gr«- 
tis  praebitum  sequente,et  omnino  iUi  accedenteper 
octo  ascetrias  sive  canonicas  et  tres  (ut  dictam  esl) 
acoiuthos,  nihil  prorsus  auferentes,  aut  per  dationem 
cereorum  exigentes,  aut  sub  alio  yelamenio  qaem- 
cunque  exacUonis  modum  excogitanies.  Hcec  autem 
omnia  de  his  tantum  definimus,  qui  non  per  ambitio- 
nem  et  munificentiam  magna  illa  duo  feretra  in  pre- 
Uosarum  rerumthesaurorecondita^nempe  ^oriosc 


997 


JUSTINIANI  NOVELL,€  SELECT,€.  NOVELLA  LXV. 


99d 


memorise  Studii,  ct  magnificffi  memorise  Stephani,  a  alicujus  funeratione  danda  sit.  Niilla  inter  defuncto- 


requirunt.  Si  quis  enim  illa  habere  cupiat,  ut  quae 
et  multishominibusindigeant,etmajorem  custodiam, 
atque  in  summa  plenam  negotii  asservatiomim  desi- 
derant,  hoc  praedictis  non  connectimus,  sed  quasi 
qui  ambitiosius  mortuos  suos  efferri  gestiant,  quid- 
quid  pro  labore  se  dccanis,  aut  rcverendissimis  asce- 
tris,  aut  canonicis  daturos  compromiserint,  tantum 
et  prsestent,  ut  tamen  ad  ipsum  in  duobus  feretris 
Studiii  et  Stephani  duodecim  solidorum  quantitatem 
excedere  nequeat.  Pro  eo  vero  quodauro  intertextum 
est,  quod  in  sacrosancla  majore  ecclesia  reponitur, 
si  quidem  uno  solo  in  ejus  locum  (ut  probabile  est) 
apparnndo,  qualuor  solidis;  ascelriis  autem,  sive 
canonicis,  sivc  acohithis,  duplo  majora  quam  ante 


riim  personas  dislinctione  introducenda  ;  sive  divi- 
tiis  affluant,  sive  premantur  inopia,  nisi  forte  (ut  di- 
ximus)  unam  ex  tribus  illis  feretris  diligant,  in  qui- 
bus  et  ipsi  convenientia  disposuimus.  Volumusque 
illa  et  ad  hunc  obtinere  modum,  et  absque  prsefini- 
tione  temporis  immota  manere  et  aetema.  Atque  sa- 
cra  hac  pragmatica  lege  in  perpetuum  valente, 
quamdiu  homines  sunt,  quamque  diu  magnum  illud 
et  longe  celeberrimum  Christianorum  nomen  inter 
homincs  habebitur,  quotidie  etiam  domini  Dei  beni- 
gnitate  incrementum  accipiat.  Huic  videlicet  negotio 
prae  caeteris  omnibus  ipso  religiosissimo  patriarcha 
hujus  almae  urbis  prospiciente,  ne  hac  causa  pro  sa- 
cerdotali  potestate  usus  coramittat,  ut  ab  ulla  per- 


de  iis  praeiinivimus  ferentibus  :  ut  videlicot  ipsum  B  sona  vel  sacerdotali,  vel  magistratu*  decorata,  vel 


quoque  ascetriarum  seu  canonicarum  asceterium, 
quod  gratis  caetcra  feretra  praecedit,  eamdem  quan- 
titatem  percipiat  quam  et  reliqua  asceteria.  Eodcm 
hoc,  quod  praediximus,  et  in  acoluthis  observando, 
ut  et  hi  duplum  eorum  quae  jam  a  nobis  constitutae 
sunt  auferant :  nimirumsi  id  in  quo  funeratio  peragi- 
tur,  unum  de  tribus  illis  feretris  sit,  hoc  scilicet  vo- 
lente  eo  cui  funerationis  cura  incumbit.  Necessitatem 
scilicet  tantummodo  habentibus  Dei  amantissimis 
defensoribus,  ut  decanorum  corpora  ex  octingentis 
illis  ofQcinis,  quas  ipsis  assignavimus,  et  item  feretra 
exhibeant,  non  autem  ut  sumptum  aliquem  impen- 
dant.  Dei  vero  amantissimis  oeconomis  cogendis,  ut 
tam  ex  reditu  a  sacratissimo  principe  Anastasio  re- 


quacunque,  in  nostra  delinquatur  constituta.  Sed  et 
ut  ipsa  mnjestas  imperatoria  in  tam  amplam  digni- 
tatis  et  honoris  sedem  conversis  oculis,  quicunque 
tandena  imperii  sceptra  tenebit,  huic  rei  provideat, 
decernimus.  Neque  enim  pro  defunctis  tantum  istud, 
sed  etiam  pro  viventium,  adeoque  imperitantium  sa- 
lute  est,  ut  omnimodo  piae  actiones  ad  efTectum  de- 
ducantur,  neque  praeclara  majorum  instituta  per  ne- 
gligentiam  posterorum  depereant.  Quemadmodum 
autem  centum  illas  et  mille  ofQcinas  indiminutas  et 
immunes  custodiri  disposuimus,  ita  omnes  reliquas 
ofiicinas  praestandi  vcctigalibus  sancimus  esse  obno- 
xias  :  nemine  omnino  licentiam  habente  ut  eas  exi- 
mat,  sive  ad  sacras  aedes,  sive  ad  xenonas,  sive  ad 


G,  ,  , 

— .^,  ^^^.^  ^^  „*v.^^...v.^  v^*,,w*«a  *«  4.*«o^*^,«^  jt^^*c,v/-      asceteria,  sive  monasteria,  sive  quodcunque  aliud. 


sed  neque  si  ad  regias  nostras  domus,  vel  magistra- 
tu,  aut  potentia  praeditos  perlineant ;  sed  ex  aequo 
omnibus  oflicinis  vectigalium  praestationem  agno- 
scentibus,  ne  si  paulatim  unusquisque  excusetur,  et 
quisque  sua  relevet,  paucis  quibusdam,  qui  relin- 
quantur,  totum  praestationum  onus  imponatur,  et 
magnum  exmde  dispendium  sustineant  hi  qui  id 
ferre  nequeant. 

Quae  igitur  per  praesentem  sacram  pragmaticam 
formam  nobis  placuerunt,  ea  tam  excellentia  tua 
quam  qui  post  te  eumdem  magistratum  suscepturi 
sunt,  et  obtemperans  tibi  cohors  custodient.  Dat.  lli 
Nov.  Constant  imp.  d.  n.  Justin.  PP.  Aug.  ann.  H, 


nas,  secundum  a  nobis  in  omnibus  constitutam  dlstii- 

butionem,  omnes  praefatas  impensas  faciant.  ita  nihil 

indeterminatum  erit,  sed  et  qui  moderatiores  sepul- 

turas  fieri  volunt,  ex  hac  dispositione  fructum  ca- 

pient ;  et  qui  adambitionemrespiciunt,non  perimle 

magnis  involventur  dispendiis,  sed  intra  certum  mo- 

dum  munifici  erunt.  Haec  nos  igitur  tam  de  oflicinis 

quam  reditibus,  et  funenim  elationibus,  sive  gratis, 

sive  cumquadamambitione  peragantur,definivimus. 

Ut  autem  officinanim  numerus  nullo  unquam  tempo- 

re  diminutionem  patiatur,  custodes  ejus  rei  consti- 

tuimus,  non  tantum  gloriosissimumhujusalmae  urbis 

praefectum,  et  obtemperantem  illi  cohortem,  sed 

etiam  multomagisexcellentiam  tuam,etquiunquam  tv  post  Bilis.  v.  c.  cons.  anno  2 

hoc  dignitatis  fastigium,  cui  tu  modo  praees,  tenue- 

rint.  Et  insuper  poenam  cohorti  tuae  quinquaginta 

pondo  auri  irrogamus,  si  negligentius  egerit :  item 

duplicem  contra  eos  qui  unquam  thronum  tuum  su- 

scepturi  sunt,  quo  minus  committant  ut  secundum  a 

nobis  dictam  divisionem  mille  et  centum  ofQcinarum 

numerus  deficiat.  Sed  si  hoc  doceatur,  ut  vel  ipse, 

vel  successores  tui,  in  hanc  rem  providentiam  confe- 

ratis,  procuretisque  utperomnia  is sine  diminutione, 

sine  onere,  sine  machinatione  aliqua,  tum  per  excel- 

lentiamtuam,  tum  perquamvisaliampersonamper- 

maneat :  ne  exinde  nova  oboriatur  occasio,  ut  praeter 

definitionem  nostram  denuo  merces   pro  personae 


NOVELLA  LXV. 
De  his  quae  relicta  sunt  ecclesi3B  Mysiw» 

Scimus  antea  legem,  etc.  Relicta  ecclesiae  Mysiflfi 
ad  redemptioncm  captivorum  et  pauperum  sub* 
stentationem  venduntor,  si  longius  ab  eo  loco  in 
aedibus  aut  vineis  consistant  :  ut  tamen  qui'  ea 
reliquit,  ex  venditione  reUctorura  jusserit  eroga- 
tionem  fieri.  Is  qui  in  jure  postulatur,  si  se  absen- 
tet,  condemnator,  videlieet  malam  rem  agens,  quod 
contestata  lite  et  legitime  vocatus,  non  obtempera- 
verit.  PP.,  mense  Aprili,  anno  imperii  d.  Justiniani 
42,  Joanne  v.  c.  cos. 


909 


S.f.CULI  SEXTI 


NOVELLA  LXVIL 

Ne  quis  oratorium  citra  scicntiam  episcopi  sedtficet.  Et 
ut  prius  definiat  quao  ad  curam  et  institutionem  ora- 
torii  audificandi  nccessaria  fulura  sint,  Et  ne  epfs- 
copi  absint  a  snis  Ecclesiis,  ac  t/e  alicnatione  immo- 
bilium  rerum  ecclesiasticarum, 

Impprator  Justiiiiaims  Augustus  Mennai  sanctissi- 
nio  el  beatissiino  archiepiscopo  Constantinopolilano 
ei  universi  ejus  tractus  patriarchae. 

Quanquam  muliis  jara  legibus  ea  quse  sacrosancias 
concernunt  ecclesias,  comprehendimus,  indigemus 
tamon  adhuc  alia  quadam,  quaj  ad  emergentcs  et 
denuo  renascentes  casus  sufficiat.  Multi  enim  compa- 
randi  nominis  ergo  animum  solent  ad  sacrosancta- 
rum  ecclesiamm  exiructionem  appellere,  simulque 
ut  oas  exa^dilicarunt,  nullam  pra»terea  curam  adhi- 
bere,quo  decontes  ilem  sumpius  illis  tum  ad  incen- 
donda  luminaria,  tum  ad  susteiitationem  eorum  qui 
iUis  vacent  et  assideant,  neque  non  ad  sacrum  mini- 
sterium  definiant;  sed  relinquunt  eas  in  nudis  jedi- 
ficiis,  vel  iienira  destruendas,  vcl  sacro  orbatas  rai- 
nisterio. 

Sancimus  igitur  ut  ante  orania  quidem  illud  pera- 
gatur,  ne  quis  licentiam  hnbeat  vel  monasterii,  vel 
ecclesia?,  vel  oratorii  a^ditlcationem  incipere,  prius 
quam  Pei  amantissimus  civitatis  episcopus  intorvo- 
niens,  in  loco  i>reces  fundat,  el  pubJico  illuc  proccs- 
su  inslituto,  crucom  figat,  et  factum  omnibus  mani- 
festum  reddat.  Multi  enim  simulantes  se  oraioria 
fabricaluros,  suis  obseqnuntur  aireclibus  et  morbis 
aniini,  non  ut  orthodoxanim  occlesianim,  sed  iliici- 
tarum  speluncarura  condiiores  sint.  Deiiide  no  afiter 
de  novo  ecclesiam  a»dificot,  quam  cum  Dei  araantis- 
simo  episcopo  eade  rc  vorba  facial,  ettam  ad  incon- 
denda  birainaria  etad  sacruin  nuiiisterium,  quain  ut 
cedos  sarti  tocia  liabealur,  et  ad  suslmtationera  oo- 
nim  qui  ilfis  vacent  et  assideant,  cerlum  pecunia^ 
modura  finierit.  Ac  si  sufficere  videaiur,  ut  prius 
eonira  quae  deputanda  sunt  donationem  celebret, 
tum  demum  sacram  aidem  exstruat.  Caeterura  si  cum 
quis  ad  id  nonsufticiai,  nihil  ominui  tamen  cupiditate 
et  amore  coraparandi  nominis,  ui  sciJicei  ipse  eccle- 
sieeconditor  appelletur,  hoc  velit  facere,  quia  multa 
sunt  hinc  inde,  lain  in  hac  regia  urbi»,  quam  in 
provinciis  ecclesia»,  in  quibus  tametsi  convenienter 
oinnia  obeantur  ininisteria,  tamen  pericuhim  est  ne 
pr(E  vetustatc  concidant,  aut  etiara  parva^,  existant, 
aut  minore  ornaiu  quara  cupiant  hi  qui  sacra  in  iis 
tractant  raanibus,  ficebit  sane  ei  unam  ex  hujusmodi 
ecclesiis  desuinere,  et  hanc  oxajdilicare,  liic  quoquo 
cura  scieniia  et  consensu  Dei  araantissimi  ortho- 
doxorum  opiscopi  ea  reconficionda.lia  onimfuturura 
est  ut  ot  sacrse  a^dis  condiior  apponetur,  neque  de 
suo  quidquam  pranerea  surapius  addat,  sumptibus 
pro  nn>re  jam  ad  hoc  doputatis  suppediiandis  ab  his 
qui  prius  quocjueoas  orogaiiones  faciebani. 

Ifiud  qmxpie  sancimus,  quaienus  secundura  jam  a 
nobis  prolatam  legem,  Deo  amabiies  episcopi  in  suis 
Ecclesiis  raaneantet  non  refinquantquidem  eas,  per 
iempus  vero  raultura  hic  morentur,  el  cogaut  per 


SUPPLEMENTUM.  1000 

4  provincias  ceconomos  expensas  sibi  transmitlcre,  et 
sanctissima  ecclesiaexpondai  quidem,  quod  ipse  ei- 
que  inde  observare  non  patiaiur.  Sancimus  igitur, 
jam  a  nobispositamlogem  in  sua  mancre  virtule  sive 
defueril  Deo  amabilis  opiscopus  EccIo<ia*  suae,  sive 
amplius  tompusnuUam  ei  mitti  expensam  de  provin- 
cia,  sed  illam  quidem  circa  actus  pios  ct  sanctissi- 
mam  Ecclesiara  expendi,  ipsuin  vero  hic  erraiit<-m 
non  expensis  sanciissimara  Ecclcsiam  pra?gravare  : 
cuin  cerlura  sit  qiiod  si  phirimo  tempore  defuerit, 
quae  jam  a  nobissuper  eisdem  sancita  sunt,  valebunt. 
Quoniara  vero  contingit  jara  nos  sanxisse  iit  si  qua 
in  provinciis  alienatio  rei  iraraohilis  ecclesiasticae  fa- 
cienda  est,  secundura  decretura  hanc  procedere,  si- 
cuti  dudum  prolata  anobis  constitutio  dicit,  agi  vero 

B  decretura  non  solura  praesente  Deo  amabili  episcopo 
civitatis  ejusque  clero,  sed  etiara  melropolcos  epi- 
scopo,  nec  non  et  illud  insuper  est  sancitum,  ul  «i 
meiropoleos  sanctissimus  episcopus  futurus  est  ve- 
nundare,  sive  ejus  ecclesiae  sanctissimi  oeconomi, 
quid  oporteat  fieri,  etiani  hoc  adjiciraus,  ut  duo  ex 
synodo  quae  sub  eo  est  Deo  araabiliura  episcoporum, 
quoscunqueelegerit,  ipsiintersint,  etalia  omniobser- 
vatione  ciisiodita,  quae  jani  sancita  est,  praesentia  du»> 
rumDeoaniabiliumepiscoporum  adjicialur  ut  secuu 
dum  sc  videatur  cuiu  sua  synodo  reni  agere  et  sicut 
ipse  rera  facil  credibilera,  ei  suflicienlem  ei  qui  sub 
eo  consiiiutus  est,  dum  praisens  est,  ita  et  ipsi  qua* 
sub  eo  est  synodus  pra»sens  per  duos  Deo  amabi- 
liuin  episcoporura  videbitur  rera  pi\Tl>ere  sanctis<i- 

^  raam  suraente  ex  hujusmodi  synodo  tesiiinoniura. 
Ilanc  vero  nosirani  legom,  iam  ad  sedem  boatitu- 
diiiis  tuai  quam  ad  caeteros  transmi^sani  palriarchas, 
ipsi  perpropriaslitteras  sub  vobis  conslitutis  meiroi>o- 
litanismanifosiara  facieiis.  Quirursuin  sub  se  posilis 
episcopis  eam  divulgabunt,nequidlatcat  eorumquje 
a  nobis  constituta  sunt.  Dat  K.  Maii.  Constantin. 
iinp.  dn.  Justin.  PP.  Aug.  ann.  i2.Joanne.  v.  c.cons. 

NOMELLA  LXXV. 

Hxc  t)onstitutio  interpretatur  priorem  consiitutionm, 
quw  de  his  lata  est,  qui  inyrediuntur  monasteria,  it 
substantias  suas  cousecrant,et  ex  quo  ipsam  tcmpore 
valere  oporteat, 

Idem  imperator  Joanni  gloriosissimo  Oriei^talium 
Tv  praetoriorumpraefeclo,  iterumexconsule  et  palricio. 
Causa  talis  ad  nos  pervenit,  quaiu  existimavimus 
oporierecorapetenti  uti  a  nobis  interpretalione  simul 
etadjutorio.Coguovirauseteniraquiainulierqii»dam 
habens  liliuni,  sibi  ex  nupliis  legitirais  procreatuui, 
voluit  quiiiem  segregare  se  a  coiumuni  ista  conver- 
saiione,  et  in  quodain  mulierura  inouaslerio  comma- 
nere,  pluriraa  bona  faciens  raulieribus  reverendissi- 
mis  ibideni  congregatis.  Et  quoniam  nostrae  pietatis 
lex  vult  eos  qui  se  raonasieriis  dedicarint,  seu  viios, 
seu  raulieres,  antequain  iugrediantur  monasterium, 
eo  quo  voluerint  raodo  quae  sua  sunt  disponere,  nec 
posse,postquam  ingrediuntur  monastenum,  ulterius 
agere  quidquam  de  propriis,  ut  pote  domini  rerum 
non  ulterius  existentes,  eo  quod  sic  sanciTerimo) 


m\ 


lUSTINIANI  NOVELLiE  SELECTiE.  NOVELU  LXXIX. 


1002 


hujusmodi  yiros  et  mulieres  cum  corpore  et  anima^quam  ut  qui  fidei  nostrse  a  domino  Deo  concrediti 


ipso  ingressu  ad  monasterium  dedicare  se  suasque 
substantias,  et  siquidem  discesserint,  manere  etiam 
sic  eorum  suhstantias  in  monasterium,  eo  quod  do- 
mini  harum  ulterius  non  existunt :  hinc  autem  me- 
tuere,  ne  forte  (qaamvis  nostra  constitutio  muito 
posterior  sit  quam  cum  in  praedictam  venciubilem 
donmm  ingrcssa  est  (aliqui  proliibeant  eam  prospi- 
cere  suo  filio,  et  oportere  propter  praedictum  metum 
h^ec  interpretari,  et  lege  nostra  iieri  manifesta,  quia 
nihil  l%sa  sit,  aut  ipsa  aut  iiiius  ejus  circa  ejus  ex 
memorata  constitutione  successionem.  Propterea 
sancimus,  si  quis  monasterium  habitaverit  vir  aut 
mulier  ante  prsedictam  nostram  constitutionem,  aut 
hactenus  habitat,  et  maxime  tiliis  existentibus ,  nul- 


sunt,  honeste  vivant,  et  ejus  benevolentiam  demc- 
reantur,  praesertim  cum  Dei  crga  homiues  amor  non 
interitum,  sed  convei^sionem  ac  salutem  velit;  ct  eos 
qui  alicubi  ofTenderunt,  Deus  simul  atque  crigimtur 
et  in  viam  redeunt,  suscipiat.  Qua  cliani  de  re  om- 
nes  cohortamur,  utDei  timorem  in  aniuioconcipiaiit, 
et  ejus  implorent  beuiguitatem.  Et  scinuis  quod  qui 
Deum  diiigunt,  quique  ejus  pra^stolantur  misericor- 
diam,  hoc  agant.  Quia  vero  diabolica  quidam  insti* 
gatione  detenti,  gravioribus  seipsos  luxuriis  commi- 
serunt,  et  ipsi  naturae  contraria  faciunt,  adhortamur 
et  hosce,  ut  Dei  timorem  et  futurum  judicium  in  ani- 
mo  concipiant,  et  istiusmodi  diabolicis  et  iilicitis  lu- 
xuriis  abstineant,  ne  per  tam  impia  facinora  a  justa 


lam  habere  necessitatem  nunc  eorum  substantiam  B  Dei  ira  vel  urbes  cum  suis  incolis  pessiun  ire  inve- 


in  monasterium,  sed  iilio  aut  iilise  transmittere,  aut 
totam  aut  etiam  partem  suse  substantia", ,  aut  etiam 
quo  voluerit  modo  res  suas  dlsponere  :  utpote  pri- 
mam  illam  legem  alia  nostra  hac  constitutione  inter- 
pretante  (eos  enimqui  semel  ante  memoratam  dudum 
nostram  iegemmonasteriaiutraverint,  innulio  posita 
postea  lex  contristatura,  aut  ablatura  est  his  ea  quse 
prius  eis,  ut  iicet,  data  sunt),  neque  prius  nostrse 
legis  impedimentum  peuitus  faciente,  eo  quod  neque 
possibile  sit  hoc  lieri,  ut  oportuisset  prius  disponere, 
et  ita  ingrcdi  monasterium.  Si  vero  nulla  tunc  taii' 
lege  posita  in  mpnasterium  ingressa  est ,  quomodo 
fieri  potueritconverti  ordinem  legis,  etexigereutqui 
prius  ingressi  sunt  monasterium ,  illa  faciant  quse 


.c 


niantur.  Per  sanctas  enim  Scripturas  edocemur, 
quod  ob  tam  impia  facinora  etiam  urbes  una  cum 
hominibus  perierint.  Insuper  quia  ultra  prsedictos 
quidam  exsecrabilia  etiam  verba  et  jurameuta  de  Deo 
proferunt,  Deum  provocantes  ad  iracundiam,  consi- 
militer  et  hos  admouemus,  ut  tam  exseci*abiiibus 
verbis,  et  item  per  capillum,  et  caput  adjurationibus, 
et  id  genus  aliis  verbis  abstiueant.  Nam  si  convicia 
hominibus  ingesta  saltem  inulta  non  relinquuntur, 
muito  magis  qui  divinum  numen  conviciis  incessit 
dignus  est  qui  supplicium  sustineat.  Propterea  igitur 
onuics  hujusmodi  cohortamur,  ut  praefatis  delictis 
abstiueant,  et  Dei  timorcm  in  auimum  sumant,  et 
eos  qui  honesle  vitam  tmnsiguut,  imitentur.  Propter 


prius  ignorata,  postea  per  sacram  nostram  constitu-  ^  hujusmodi  euim  deUcta  ct  fames ,  et  terrajmotus,  et 


tionem  sunt  innovata.  Sed  unumquemque  conipetit 
secundum  sua  tempora  exspectare  ea;  et  quidem 
quse  post  legem  sunt,  ita  quserere  fieri,  sicut  lex  vult. 
Si  quid  autem  ante  legem  subsecutum  est ,  hoc  non 
commovere,  neque  perscrutari ,  sed  in  priori  figura 
relinquere.  Haec  igitur  lex  pro  interpretatione  utili 
posita  sit  prioris  nostrae  illius  constitutionis ,  ut  iila 
in  posterioribus  temporibus,  ex  quo  facta  est,  locum 
habeat ;  et  his  qui  postea  convertentur,  viris  ac  mu- 
heribus  posita  sit ,  sibique  potestatem  in  illis  custo- 
diat,  nuUo  horum  quoi  antea  fuerint  perscrutando  : 
cinn  licentia  sit  prioribus  viris  ac  mulieribus  qui  ha- 
bitaverunt,  aut  etiam  hactenus  habitant  in  monaste- 


pestilentiae  oboriuntur.  Atque  hoc  geuus  hominum 
propterea,  utmemoratis  iiiicitisactionibusabstiueant, 
admouemus,  ne  suas  ipsorum  anioias  conjiciant  in 
intentum.  Nam  si  post  hanc  nostram  admonitionem 
iisdem  inha*.rere  delictls  ahqui  deprehendantur, 
principio  quidem  indignos  se  praebebunt  Dei  erga 
homines  amore,  deinde  legitimas  etiam  sustinebunt 
poeuas.  Dedimus  etenim  gloriosissimo  regiae  urbis 
praefecto  negotium,  ut  eos  qui  post  hanc  nostram  ad- 
monitionem  praedictis  illicitis  et  impiis  actionibus 
inhaerere  non  dubitaverint,  et  comprehendat,  et  ulti- 
mo  submittat  supphcio  :  ne  quando  ex  talium  pecca- 
torum contemptu,  per  tam  impia  facinora,  iuveniatur 


riis,  et  maxime  filiis  existentibus,  suas  res  quo  volunt  rv  tam  ipsa  haec  civitas,  quam  tota  civilitas  et  respublica 

%  *  J  fW*  •  "  ■  *  L  *  1  ^^^  ■  •  •  •  •  ^^  «  «1  .  •  .      ■ 


disponere  modo.  Tua  igitur  eminentia  quae  placue- 
runt  nobis,  et  per  hanc  sacram  declarata  sunt  legem, 
solemniter  per  programmata  sua  omiiibus  facere 
manifesta  festinet.  Dat.  Id.  Octob.,  imp.  d.  n.  Just. 
PP.  Aug.  ann.  11,  Joanne  v.  c.  cons.,  ind.  2. 

NOVELLA  LXXVII. 

XJt  qui  contra  naturam  luxuriantur,  et  per  Deum  ad- 
jurant,  item  blasphemias  in  Deim  ingerunt,  affi^ 
ciantur  supplicio. 

Imperator  Justinianus  Augustus  ConstantinopoU- 
^anis. 

Omnibus  jam  hominibus  qui  recte  sapiunt,  mani- 
festum  esse  putamus,  in  nullam  nos  rem  aeque  omnia 
conferre  studia,  aut  perinde  aliquid  in  votis  habere, 

Patrol.  LXXU. 


sustinere  injuriam.  Si  quidem  et  si  post  hanc  no- 
stram  cohortationem  aliqui  tales  invenientes,  eos  oc- 
cultaverint,  consimiliter  et  ipsi  a  Domino  Deo  con- 
demnabuntur.  Sed  et  ipse  gloriosissimus  prsefectuS| 
si  quos  tale  aliquid  deUnquere  deprehenderit,  neque 
iUis  secundum  leges  nosti^as  vindictam  induxerit, 
principio  quidem  Dei  judicio  obnoxius  erit,  deinde 
vero  etiam  a  nobis  indignationem  excipiet. 

NOVELLA  LXXIX. 

Apud  quos  oporteat  litigare  monachos  et  ascetriasu 
Imperator  Justinianus  Augustus  Meunae  archiepi-^ 

scopo  Constantinopolitano  ,  et  universi  ejus  tractus 

patriarchse. 
Rem  cognoscenteR  tvo\i  T<i.^\ax£i  ^^^K.  SxvXiaR.^^^^ 


1003  Si£GULl  SEXTl  SUPPLEMENTUM.  i004 

civitate ,  communi  lege  existimavimus  hoc  mederi,  A  bilibus  monasteriis  habitantium  habuerit  causam.  De 

clericis  eteoim  et  ordine  conYentionis  eorum  jam  le- 
ges  conscripsimus ,  quas  valere  et  firmas  esse  omni 


inchoantes  quidem  ab  hac  felicissima  civitate,  in 
omni  vero  loco  ea  quae  subjecta  sunt  distendentes. 
Quidam  enim  voientes  corrumpere  orthodoxse  fidei 
honestatem,  si  quidem  litem  habuerint  quasi  cum 
monachis  aut  ascetriis,  civiles  judices  interpellant. 
At  illi  mittunt  exsecutores  prsesumentes  accedere 
intra  loca  sancta,  et  monachos  trahere,  atque  mo- 
nastrias,  vel  ascetrias  inquietare  forsan  eas  quse  non 
videntur.  Et  hinc  injuriam  et  confusionem  non  par- 
vam  adorabilibus  iieri  locis.  Propterea  igitur  sanci> 
mus,  si  quis  quamcunque  habuerit  causam  cum 
aliquibus  venerabilibus  sanctimonialibus,  aut  sacris 
virginibus,  aut  mulieribus  onmino  in  monasteriis 
cousistentibus,  Deo  amabilem  civitatis  illius  episco- 


volumus  modo.  Scriptum  exemplar  viro  clarissimo 
Joanni  praefecto  sacrorum  orientis  prsetorio,  iterum 
exconsule  ordinario  et  patricio.  Scriptum  exemplar 
Basilidi  gloriosissimo  magistro  sacrorum  of&ciorum. 
Scriptum  exemplar  Longino  gloriosissimo  prsefecto 
urbi.  Dat.  vi  id.  Mart.,  Gonst.,  imp.  d.  n.  Justin. 
PP.  Aug.  ann.  i  5,  Arione  v.  c.  cons. 

NOVELLA  LXXXL 

Constitutio,  quse  per  dignitates  et  episcopale  munus 
filias  liberat  potestate  patria. 

Imperator  Justinianus  Augustus  sacro  regise  orbis 

senatui. 

pum  interpellet.  llie  vero  mittat,  et  cum  omni  hone-  B     Si  quid  ad  utilitatem  et  decus  traditse  nobis  a  Deo 


state  quse  sunt  de  personarum  prseSentia  disponat, 
sive  oportet  per  abbates,  sive  per  responsales ,  sive 
per  alios  quoslibet  hoc  fieri.  Ipse  vero  cum  omni  ve- 
neratione  sacerdotali  causam  examinet  et  judicet,  et 
civiles  non  sint  penitus  ejus  judices ,  neque  confun- 
dant  eorum  houestatem,  cum  idonei  sint  Deo  amabi» 
les  singularum  civitatum  episcopi,  et  quse  de  lite 
sunt,  et  decautelajudiciorumdisponere,  etjudicare, 
honeste  atque  sacerdotaliter,  et  secundum  leges  no- 
stras  et  sacratissimas  regulas.  Sicenim  et  qui  aliquam 
ratiocinationem  habere  putantur,  merebuntur  justi- 
tiam,  et  honestas  sacratorum  invioiata,  integraque 
servabitur.  Communis  igitur  sit  lex,  habeatque  custo- 
diam  a  gloriOtassimis  prsefectis,  qui  per  cunctas  exi- 
8tuntdicBceses(etlilyricidicimus,et  Libyte  Italiaeque, 
et  Orientis  totius)  et  a  gloriosissimis  prsefectis  utrius- 
queRomse,etmagniiicentissimo  prsetore  populorum, 
et  judicibus  gentium,  eorumque  ofOciis,  et  nulla  eis 
fiat  omnino  corruptio,  sed  integm  ad  honorem  reve- 
rendissimorum  monachorum  custodiatur.  Hsecautem 
etiam  tua  beatitudo  cognoscens ,  et  ipsa  custodiat  in 
hac  felicissima  civitate  et  ejus  coniiniis.  Utatur  autem 
ad  Deo  amabiles  civitatum  metropolitanos,  quorum 
ipse  suscepisti  ordinationem,  proponens  propriis  lit- 
teris  hanc  nostram  sacram  legem.  Verum  ille  sub  se 
constitutis  episcopis  hsec  nuntient^  ut  ex  paucis  litte- 
ris  una  continuatio  legis  ad  omnem  perveniat  ditio- 
nem.  Sed  etiam  accelerare  lites  sancimus  monachis 


spectat  reipublicse,  id  semper  cum  summa  animi  ala- 
critate  studemus  ad  effectum  deducere.  Inde  adeo  et 
jam  antea  legem  de  gloriosissimis  nostris  patriciis 
conscripsimus,  quse  datione  dignitatis  ostenderet  eos 
patria  liberatos  esse  potestate.  Indecorum  enim  esse 
putavimus,  ut  hi  sub  alterius  degant  potestate,  quos 
in  loco  nos  parentum  ducimus.  Nam  si  su^tus  emanci- 
pationis,  qui  olim  sub  legis  actiones  (ut  vocant)  con- 
stituebatur,  vel  cum  contumeliis  et  alapis,  h^jusmodi 
eos  vinculis  liberabat,  quomodo  non  item  codicilli, 
qui  omnibus  hominibus  dignitate  prsestant,  dari  so- 
liti  a  majestate  imperatoria,  quee  summse  rerum 
prsesidet,  patrise  potestatis  jure  ipsos  liberent?  Nonc 
vero  cum  humaniorem  quamdam  et  plus  amplitudi- 
nis  allaturam  reipublicse  sententiam  agitemus  in 
animo,  etiam  de  gloriosissimis  consulibus ,  qui  post 
majestatem  imperatoriam  nomen  suum  addanttem- 
pori,  neque  non  de  his  qui  consularibus  tantummodo 
honorantur  codicillis,  atque  magistratibus  a  nexu 
curise  liberare  queuntibus,  hoc  est  prsefectura  juxta 
et  magisterio  mihtum  (qui  tamen  in  ipsis  thronis  at- 
que  actu  ftiennt  cogniti),  hoc  idem  ssuicimus,atom- 
nis  ejusmodi  dignitas  talisquemagistratusnonnuUis, 
quos  ipsi  nos  probaverimus,  acquisitus,  qui  et  a  cu- 
ria  ipsos  liberos  reddit ,  is  valeat  etiam  jure  patris 
aut  avitfle  eos  potestatis  liberare.  Si  enim  lege  cavi- 
mus  ut  si  servus  aliquis  sciente  domino  militia  aut 
aliqua  forte  dignitate  a  majestate  dignatus  sit  impe- 


illibatis ,  ut  non  mens  eorum  occupetur  circa  litis  t\  ratoria,  protinus  liberetur,  et  ad  ipsam  rapiatur  in- 


soilicitudinem,  sed  vclociter  llberati  sacris  operibus 
obsecundent.  Sciant  igitur  qui  prseter  hsec  aliquid 
egerint,  si  quidem  judex  sit  qui  talem  proferre  sen- 
tentiam  prsesumpserit,  quod  ab  administratione  re- 
pelletur  tanquam  Divinitati  contumeliam  faciens,  et 
poena  decem  librarum  auri  una  cum  ofQcio  suo  mul- 
tabitur,  sacratissimo  nostro  danda  serario.  Exsecuto- 
res  aut  prsesumentes  olferre  omnino  admonitionem, 
ab  ipsis  Deo  amabilibus  episcopis  prohibeantur,  et 
retrudantur  in  locis  quse  decanica  nuncupantur :  poe- 
nas  competentes  passuri,  exactionem  nullam  de  cse- 
tero  agere  permittendi.  Hac  valente  lege,  si  quis  cum 
aliquo  reverendissimorum  monachorum ,  aut  virgi- 
num,  aut  mulierum  omnino  sacrarum,  el  m^eii^ta- 


genuitatem^  quomodo  non  justum  fuerit  eum  quoque 
qui  tam  ampUs  codicillis  dignatus  sit,  ab  alienie  po- 
testatis  jure  liberum  fieri?  Ea  propter  amplissima 
hac  lege  usi,  sancimus  ut  ordinarii  ccmsales ,  si  sub 
alterius  potestate  degant,  una  cum  dicto,  quod  hunc 
dignitatis  gradum  ipsis  largitur,  ad  suse  potestatis 
arbitrium  deferantur.  Insuper  ut  his  quoque  qui  coo- 
sularibus  codicillis  a  majestate  honestantur  impento- 
ria,  siquidcm,  sub  manu  patrum  constituti  sunt,  eo- 
dicillus  emancipationis  loco  sit.  Porro  et  si  qnem 
cuicunque  harum  administrationum,  quibus  glorio- 
sissimi  prsefecti  sacrorum  nostrorum  pr»toriorain 
praesunt,  prsefecerimus  ,  aut  ad  urbicariam  wb^* 
c\A3itm.utriusque  Romffi  produxeriinm»  magiiitoriuiP 


^OOS  JUSTINIANI  NOVELLiE  SELECTiB.  NOVELLA  Lmill.  1006 

ve  aliquod  miUtum,  ut  hi  quoque  protinus  suffi  po-  ^  NOVELLA  LXXXIII. 

Ut  clerici  apud  py^oprios  episcopos  pnmum  convenian- 


iestatis  efficiantur.  Nam  utis  qui  tot  hominibus  pra».- 
iturus  est  imperio,  totque  hominibus  daturus  est 
mandata,  sub  alterius  etiamnum  potestate  maneat, 
neque  inter  patres  familiarum  censeatur,  legibus  si- 
mul  et  sedibus  nostris  indiguum  duximus.  Sane  in 
genere  (prout  dictuni  est)  sancimus  ut  quaicunque 
dignitas,quicunque  magistratus,qui  a  curia  liberandi 
potestatem  habet,  is  et  suae  pote^tatis  jus  in  prae- 
mium  ipso  honoratis  preebeat.  Hoc  certe  patres  quo- 
que  venerabilioresreddit,  cum  talium  patres  sintqui 
ita  ab  imperatoria  majestate  afficiuntur  honoribus. 
Neque  enim  tantopere  horum  nomine  precibus  ma- 
jestatem  fatigassent  imperatoriam,  nisi  conjunctis 
studiis  una  cum  filiis  id  contendissent.  Unde  sive 


tur,  et  post  hoc  apud  civiles  judices. 

Idem  Augustus  Joanni  gloriosissiuio  per  Orientem 
praetoriornm  praefccto,  iteruni  cxnonsulc  ordinario 
et  patricio. 

Plurimassacras  scribentes  leges,  et  de  Deo  ama- 
biiibus  cpiscopls,  et  reliquo  orani  sacerdotio,  nec 
non  de  reverendissimis  monachis  ct  nuper  hoc agen- 
tes,  in  quibus  volumus  reverendissinios  monachos 
apud  solos  civitatis  episcopos,  sub  quibus  sunt  mo- 
nasteria,  conventiones  suscipere  petiti  sumus  a  Men- 
na  Deo  amabili  archiepiscopo  hujus  felicissimse  ci- 
vitatis,  et  universali  patriarcha,  reverendissimis 
clericis  hoc  dare  privilegium,  ut  si  quis  habet  ad- 


hoc  tempore  aliquis  filiusfamilias  hisce  honoribus  B  versus  eos  quemlibet  pecuniariam  causam,  prius  ad 


aut  magistratibus  fruitur,  quos  ante  enumeravimus, 
sive  etiam  postea  fruiturus  est,  consequitor  omnes 
hosce  potestatis  susejus,  quod  illis  et  peculium  lar- 
giatur,  et  plenam  arbitrii  libertatem  tribuat,  ut etho- 
nore,  etimperiali  de  ipsis  judicio  digna  faciant.Ita 
enim  patribus  majori  ea  res  laudi  erit,  et  magnam 
eis  laetitiae  ansam  prsebebit. 

Sed  et  illudinsuper  lege  statuimus,  ne  istiusmodi 
snse  potestatisjuraconsimilia  largiantur,  atquealia 
quce  peremancipationesproveniunt;  sed  iitaperato- 
ria  majestas  per  hujusmodi  suse  potestatis  juraexi- 
mium  quoddam  munus  praebeat.  Neque  enim  volu- 
mus  ui  qui  eo  modo  paterfamilias  factus  est,  aut  fit, 


Deo  amabilem  archiepiscopum  pergat,  sub  quo  con- 
stitutus  est,  et  interpellet  eum,  et  ex  non  scriplo  ju- 
dicium  mereatur.  Et  si  hoc  fiat,  ne  eum  inquietet, 
nec  trahat  ad  auditoria  civilia,  neque  a  sacro  eum 
vacare  faciat  ministerio,  sed  ex  non  scripto  exami- 
netur  negotium  sine  dumnis,  et  accipiat  formam  for- 
san  etiam  scriptam,  si  hoc  qupque  partes  voluerint,  et 
poposcerint,  et  liberentur  mutuo  cerlamine.  Si  vero 
aut  propter  causce  naturam,  aut  propter  quamdam 
forte  difficultatem  non  fuerit  possibile  Deo  amabili 
episcopo  decidere  negotium,  tunc  licentiam  esse  et 
ad  civiles  judices  pergere,  et  privilegiis  omnibus 
custoditis,  quse  reverendissimis  clericis  sacrse  prse- 


aliquid  legitimi  jurisamittat,  sediamfamilieead  ip-  p  stent  constitutiones,  et  litigare,  et  examinationem 
80s  quam  ipsis  ad  familiam  legitima  simul  et  natu-      fieri,  et  terminum  imponi  liti,  et  ita  iiberam  fieri 


ralia  jura  intacta  sunto;  et  filii  eorum  post  avorum 
mortem  in  ipsorum  potestatem  recidunto  haud  ali- 
ier  quam  si  horum  patres  morte  suorum  parentum, 
'  non  autem  ex  prsesenti  forte  lege  patres  familiarum 
facti  essent,  et  merito  filios  suos  post  mortem  suorum 
parenium  in  poiestate  haberent,  ut  in  nullo  ea  quae 
a  majesiate  prov6niuntimperaioria,aIiquidipsisvi- 
deaniur  adimere,  cum  quidquid  sive  a  Deo,  sive  a 
majestate  imperatoria  Deum  imitante  hominibus  ac- 
cedit,  bonum  sit,  et  deceat  esse  mansurnm,  et  om- 
nis  malitiee  ei  diminutionis  extraneum.  Palam  vero 
esi  neminem  existere  qui  ignoret  prse  omnibus  uti- 
que  religiosissimis  etiam  episcopis  una  cum  ordina- 


causam,  clarissimisjudicibussecundumnostras  con- 
stitutiones,  vel  leges  studentibus,  cum  magnanimi- 
tate  et  velociter  htes  decidere,  ut  non  propter  hu- 
jusmodi  causassacris  amoveantur  obsequiis;  etcum 
oporteat  Deum  placari,  et  decentia  a  sacerdotibus 
agi,  auditoriis  et  illorum  turbis  detin^antur,  atque 
iumultu  litigantium  inhaerentes  noceant  animabus. 
Si  tamen  de  criminibus  conveniantur,  siquidem  ci- 
vilibus,  hic  quidem  competentes  judices,  in  provin- 
ciis  autem  earum  praesides  sint  judices :  non  tran- 
scendente  lite  mensium  duorum  spatium,  exquoli- 
tis  conteslatio  fit,  quateuus  brevis  imponatur  causse 
terminus.  Illud  palam  est,  si  reum  esse  pravinciae 


tione  suce  poiestaiis  jus  accedere.  Nam  qui  omnium  J)  praeses  putaverit  eum  qui  convenitur,  et  poena  ju- 


spiritales  patres  sunt,  quomodo  aliorum  adhuc  po- 
testati  subditi  sint?  Sed  convenit  ipsos  quoquetali 
honore  perfrui,  atque  hunc  ex  legislatione  hac  no- 
stra  fructum  percipere.  Qufle  igitur  nobis  ad  reve- 
reniiam  honoremque  vestrum,  amplissimi  patres, 
placneruni,  eainperpetuumvolumus,  ium  ad  orna- 
inm  vestrum,  iam  adlargitaiem  nostram,  quam  pa- 
iribus  nosiris,  consulibus  et  sacerdotibus  contuli- 
mus,  demonsirandam,  nostrse  decus  addere  reipu- 
blicfiB.  Dat.  XV  K.  April.,  Consi.,  imp.  d.  n.  Justin.PP. 
Aug.,  Arione  y.  c.  cons. 


djcaverit  dignum,  prius  hunc  spoliari  a  Deo  amabili 
episcopo  sacerdotali  dignitate,  et  ita  sub  legumfieri 
manu.  Sivero  ecclesiasticum  sit  delictum,  egens  ca- 
stigatione  ecclesiastica  et  multa,  Deo  amabilis  epi- 
scopus  hoc  discernat,  nihil  communicantibusclarissi- 
mis  provincia?  judicibus.  Neque  enim  volumus  ialia 
negotia  omnino  scire  sciviles  judices,  cum  oportet 
talia  ecclesiastice  examinari,  et  emendarianimas  de- 
linquentium  per  ecclesiasticam  multam  secundum 
sacras  et  divinas  regulas,  quas  etiam  nostrse  scqui 
non  dedignantur  leges.  Si  vero  qusedam  prius  con- 
testatee  sunt  lites,  hse  maneant  in  ipso  schemate, 
velocem  accipientes  finem,  omnibus  quse  jam    a 


4607 


SiECULl  8EXTI  SUPPLEMENTUM. 


1008 


nobis  sancita  sunt,  sive  super  sanctissimis  ecclesiis,  a  ciae  praeside  audientiam  accommodet,  et  utrique  vel 


sive  super  Deo  amabilibus  episcopis,  sive  super  cle- 

ricis,  sive  super  monachis  propriam  virtutem  ha- 

bentibus. 

Tua  igitur  eminentia  quae  placuerunt  nobis,  et 

per  hancsacram  declarata  suntlegem,perprogram- 

mata  propriamanifesta  faciat  universis,  et  in  perpe- 

tuum  studeat  custodiri.  Dat.  xv  Kal.  April.,  Con- 

stantinop.,  imp.  d.  n.  Justin.  PP.  Aug.,  Arione  v.  c. 

cons. 

NOVELLA  LXXXVL 

IMPERATORIS  JUSTINIANI  AUGUSTI  EDICTUM. 

Ut  prxsidcSy  qui  interpellantis  allegata  audire  diffe- 
runt,  compellantur  id  facere  ab  episcopis.  Et  ut  si 
qvis  praesidem  suspectum  habet,  in  cognittonem  litis 
adhibeat  societque  etiam  civitatis  episcopum.  Item  ut 


amicabili  conciliatione  controversa  transigant,  vei 
perannotationem  scriptocomprehensam,  aut  cogni- 
tionaliter  disceptent  ea  de  quibus  inter  litigatores 
contentio  est,  et  causffi  formam  dent  juri  et  legibus 
convenientem,  ne  per  hujusmodi  causam  subdili 
nostri  sua  cogantur  excedere  patria.  Caeterum  si 
quis  ratus  qualemcunque  se  adversus  aliquem  habere 
actionem,  neque  ciarissimum  provinciae  pra^sidem 
adeat,  neque  alloquatur  religiosissimum  civitatis 
episcopum,  atque  ita  progrediatur  huc  sine  litteris 
religiosissimi  episcopi,  certus  esto  easdem  se  pcenas 
subiturum  quas  sustinuisset  praeses,  si  ab  ipso  aditus, 
jus  illi  suum  tueri  non  studuisset.  Hsec  autem  om- 
nia  sancire  visum  est  propter  eorum  utilitatem  qui 


qui  a  praeside  offensionem  paHuntur  et  injuriam,  g  u^bes  et  pagos  incolunt,  ne  si  patrias  suas  deserant, 
adeant  ea  de  re  episcopum,  Deque  alia  cautela,  quae  *^  '^  ° 


ab  episcopis  omnino  corroborari,  fieri  vero  debet  a 
praBsidibus. 

Ex  quo  Deus  nos  Romanprum  praefecit  imperio, 

semper  summo  elaboramus  studio,  ut  omnia  quse  ad 

subditorCim  a  Deo  nobis  concredit»  reipublicae  utili- 

tatem  tcndunl  agamus,  agamusque  illa  quae  omni  eos 

difficultate,IaesioneetattritioneIiberent,  ne  quando 

per  causam  litium  ct  alia  hujusmodie  sua  cogantur 

proficisci  patria,  et  in  peregrino  solo  miseriis  affici. 

Eapropter  et  in  praesentia  visum  nobis  est  praesens 

edictum  in  uuivcrsam  imperii  nostri  ditionem  einit- 

tere,  et  omnium  civilatum  ac  pagorum  incolis  cla- 

rum  facere :  nempe  si  quis  cura  altero  habcat  contro- 

versiain,  sive  de  pecuniaria  causa,  sive  quod  res  illi 


et  ipsi  in  peregrino  solo  afHigantur,  et  interim  res 
eorum  familiaris  pessum  eat.  Propterea  enim  ma- 
gistratus  gratis  constituimus,  et  j  usj  urandum  insuper 
ipsos  subire  jubemus,  ut  unicuique  ipsos  adeunti,  id 
quod  justum  est^  secundum  leges  nostras  tueantur. 
Porro  si  contingat  subditorum  nostrorum  aliquem  a 
clarissimo  provinciae  praeside  injuria  affici,  jubemus 
ut  religiosissimae  civitatis  illiusepiscopumadeat,  qui 
iuter  clarissimum  praesidem  interque  eum  qui  sibi 
ab  ipso  illatam  putat  injuriam  disceptet.  Ac  siquidem 
contingat  prsesidem  a  religiosissimo  episcopo  legi- 
timc  autjustecondemnari,  omni  modo  ei  qui  de  in- 
juriaipsumpostulavit,  satisfaciat.  Si  id  facere  praeses 
recuset,  eaquecausaad  nosperveniat,siquideminve- 


mohiles  abrcptajsint,  vel  immobiles,  vclseipsas  mo-  ^  nerimus  juste  ipsum  secundum  leges  nostras  a  reli- 


ventes,  sivc  de  criminalibus,  ut  prius  ea  de  re  cla- 
rissimum  provinciae  praesidem  adeat,  quo  magis  et 
his  quae  in  litem  referuntur,  secundum  leges  nostras 
examinationeminterpouat,  ctcuiquejussuumreser- 
vet.  Si  vero  aliquis  cum  provinciae  praBsidcm  adiis- 
set,  jus  suum  non  obtinuit,  tunc  jubemus  ut  ad 
religiosissimum  ejus  loci  episcopum  accedat,  et  is 
ad .  clarissimum  provinciae  praesidem  mittat,  aut 
etiam  per  se  ipse  progrediatur,  et  procuret,  quo 
modis  omnibus  adcuntem  audiat,  etjuste  eumlibe- 
ret  secundum  nostras  leges,  ne  cogatur  peregre  de 
suaproficisci  patria. 
Si  vero  etiam  sanctissimo  episcopopraesidcm  com- 


giosissimo  episcopo  condemnatum  judicata  non  fe- 
cisse,  ultimohuncsupplicio  subdi  jubebimus,propter 
ea  quod  cum  alios  injuria  oppressos  vindicare  et 
defendere  debuisset,  ipse  injuria  oppressisse  depre- 
hensus  sit.  Obtemperantem  qnoque  illi  cohortem,et 
quicunque  clarissimis  praesidibus  in  ministerio  sunt, 
jubemus  ut  horum  lites  qui  illum  adeunt  dirimi  fa- 
ciant,  nihil  accipientes  ultra  ea  quse  nostris  conti- 
nentur  constitutionibus.  Si  vero  haec  non  custodiant, 
subdi  jubemus  suppliciis. 

Certe  si  quem  religiosissimorum  episcoponim  de- 
prehenderimus,  in  gratiam  alic^jus,  contemnereid 
quod  facere  justum  est,  canonicam  illi  castigationem 


peIlente,nihiIominus  praeses  secundumjusdirimere  rv  inferrijubemus,  quo  magiscum  timoreDeijustejo- 


adeuntium  negotia  differat,  aut  disceptet  quidcm 
controversiam,  non  vcro  ejus  se  judicio  permitten- 
tibus  tueatur  jus  suum,  praecipimus  religiosissimo 
illius  civitatis  episcopo  ut  ei  qui  jus  suum  non  ob- 
tinuit  det  ad  nos  litteras,  quae  declarent  quod  im- 
pulsus  abipso  praesesadeuntem  audire,  et  quaeinter- 
ipsum  et  alterum  adversus  quem  accusationem  ha- 
bet  controvertantur  disceptare  differat,  ut  nos,  hisce 
cognitis,  provinciae  praesidi  irrogemus  supplicium, 
eo  quod  et  abinjuria  affecto  aditus,  et  a  religiosissi- 
moepiscopoad  id  incIinatus,controversa  non  discep- 
taverit.  Quod  siusu  veniat  ut  noslrorum  subditorum 
aUquis  praesidem  suspectum  habeat,  jubemus  ut  re- 
Jigiosissimus  episcopus  una  cum  clarissimo  pro\'m- 


dicare  studeant,  ne  si  jus  suum  homines  non  obti- 
neant,  cogantur  deserere  suas  urbes,  provinciasac 
sedes  et  huc  accurrere.  In  quibus  vero  civitatibas 
praesides  praesto  non  sunt,  jubemus,  ut  qui  aliquid 
controversiae  habent,  hi  adeant  defensorem,  et  is 
disceptet  quae  inter  ipsos  controvertuntur.  Quod  si 
qui  cum  htem  habent,  non  defensorem,  sed  religio- 
sissimum  judicare  velint  episcopum,  jubemos  ethoc 
fieri. 

Sed  neque  monachum,  neque  clericam,  neque  epi- 
scopum  jubemus  huc  accedere  sine  religiosissimi 
patriarchae  sui  litteris,  aut  certi  suDto  quod  religionis 
habitu  seindignosfacient.  Praeterea  si  quiimagiste* 
rianus^  aut  praefectianus,  aut  cvguscanque  tandem 


i(M  JUSTINIANI  NOVELLfi  SELECT.*:.  NOVELLA  ClX.  iOlO 

fortunae,  amplioressportulasquam  sacris  nostris  de- ^  5os  ab  ovili  Dei  segregant,  quando  quidem  justum 

non  est  ut  sequalibus  privilegiis  hsereticos  dignemur 


fiuitae  sunt  constitutionibus  acceperit,  jubemus  ut 
prases  provinciee  suo  periculo  secundum  legcm  no- 
stram  modisomnibus  bocvindicct,et  castigationem 
his  qui  talia  praesumpserint  inferat.  Si  prseses  non 
Yindicaverit,  licentiam  damus  religiosissimo  illius 
civitatis  episcopo,  certiores  nos  dehis  reddere,  ct 
qualem  prseterea  militiam  aut  dignitatem  habeat  is 
qui  haec  praesumpsit,  odjicere,  ut  et  prssidi  pericu- 
lum  irrogemus,  qui  hsec  concesserit,  et  jussionem 
nostram  despexerit,  et  ipsum  qui  talia  prsesumpserit 
jubeamus  afiici  supplicio. 

NOVELLA  CIX. 
De  mulieribus  fide  hsereticis. 


cum  oilhodoxis,  eapi*opter  et  ad  prflesentem  legem 
respexiraus.  Ex  quo  enim  prairogativam  mulieribus 
dedimus  in  dotibus  quidem,  ut  antiquioribus  credi- 
toribus  prajferantur,  et  meliore  loco  sint,  quanquam 
tempore  vincantur;  in  donationibus  vero  propter 
nuptias ,  ut  pro  ratione  temporum  quibus  facUe  sint 
hypothecarum  jus  habeant ;  omnibus  in  praesentia 
per  hanc  sacram  legem  nostram  notum  facimus  quod 
et  hanc  prcerogativam,  et  tacitas  hypothecas,  et 
omnia  alia  quaj  mulieribus  in  diversis  privilegiis  a 
nostris  concessa  sunt  legibus,  his  solis  prsebemus,  ut 
ex  his  fructum  capiant,  iilorumque  utantur  beneQ- 
ciis,  quse  diligentiam  adhibent,  quo  magis  rectam  et 
Imperator  Justinianus  Augustus  Joanni  gloriosis-  B  adorandam  fidem  nostram  (nempe  catholicfie  et  apo- 


simo  Orientalium  prsetoriorum  praefecto ,  iterum 
exconsule  ordinario  et  patricio. 

Unicum  nobis  auxilinm  per  omne  administratffi 
reipublicae  gestique  a  nobis  imperii  tempus,  spcm 
in  Deum  esse  confidimus  :  scientes  quod  hoc  nobis 
ipsius  etiam  animae  salutem  pra>beat.  Unde  convenit 
ut  et  legislaiiones  nostras  exinde  pendcant,  et  eo 
respiciant,  et  hoc  eorum  principium  simul,  et  me- 
dium,  atque  finis  sit. 

Omnes  igitur  noverunt  quod  qui  ante  nos  impe- 
rinm  rexerunt,  et  maxime  Leo  pise  memoriffi,  et 
sacratissimus  princeps  Justinus  pater  nostcr,  in  con- 
stitutionibus  suis  in  universuni  omnibus  haereticis 


stolicse  Ecclesifie)  rclineant,  et  participent  salutari  in 
ea  communione.  Qufie  enim  a  sancta  catholica  et 
apostolica  Dci  Ecclesia  seipsas  separant  neque  incon- 
taminata  in  ca  communionc  cum  Dei  amantissimis 
hujus  sacerdotibus  participare  snstinent,  eas  neuti- 
quam  volumus  hujusmodi  privilegiis  perfrui.  Nam  si 
a  Dci  se  muneribus  separant,  et  a  sancta  et  inconta- 
minata  se  communione  alienas  faciunt,  multo  magis 
nequc  nos  concesserimus  ut  privilegiis  digufie  ha- 
beantur,  atque  ex  legum  nostrarum  applausu  ac  fa- 
vore  fructum  percipiant.  Quin  potius  beueficia  e  le- 
gibus  profecta  penilus  ipsis  inaccessa  sunto,  et  omni 
privilegio  a  constitutionibus  nostris  ipsis  concesso 


interdixerint,  ne  quam  ipsi  vel  militiam  capesserent,  p  privabuntur.  Licebit  autem  eis ,  ubi  meliorem  sen- 
vel  in  publicis  sollicitudinibus  ullam  communionem 


haberent :  quominus  occasionetum  militiarum,  tum 
tractatione  insuper  publiconim  negotiorum  ,  sanctfie 
cathoIicfieetapostoIicseDei  Ecclesifie  partes  viderentur 
comimpere.  Et  nos  quoque  hoc  ipsum  fecimus,  hisce 
per  constituta  nostra  corroboratis.  Haereticos  autem 
illi  dixerunt,  et  nos  dicimus ,  quicunquc  diversarum 
sectarum  sunt.  Quibus  connectimus  et  connumeramus 
eos  quoque  qui  Judaicam  Nestorii  sequuntur  vesa-i 
niam,  et  Eutychianistas,et  AcephaIos,etquiperversa 
DioscorietSeveri  opinione  Iaborant,qui  Manichfieorum 
et  ApoIIinaris  impietatem  renovarunt;  et  insuper  qui- 
cunque  membrum  sanctae  Dei  catholicae  etapostolicoB 
Ecclesifie  non  sunt,  in  qua  et  omnes  sanctissimi  totius 


tentiam  amplexse,  et  rectam  veramque  fidem  exoscu- 
latfie,  neque  non  mordicus  usquequaque  eam  retinei*e 
conatae  fucrint ,  istiusmodi  muncribus  et  privilegiis 
perfrui.  His  per  universam  imperii  nostri  ditionem 
obtinentibus  et  observandis  principaliter  quidem  a 
Dei  amantissimis  sacerdotibus,  deinde  vero  et  a  no- 
stris  magistratibus  et  judicilms,  sive  majores,  sive 
minores  existant,  et  insuper  ab  excellentia  tua,  ad 
quam  et  prfiesentem  legem  proferimus.  Unde  conve- 
niens  est  ut  judices  apud  quos  vel  contra  mulieres , 
vel  a  mulieribus  quaedam  sibi  privilegia  vindicare 
volentibus,  aliqufie  moventur  lites,  ad  praesentis  legis 
respiciant  vigorem,  et  potentiam.  Et  si  deprehende- 
rint  eas  orthodoxae  Odei  non  esse,  neque  incontami- 


habitati  orbis  patriarchse,  tam  Romae  occidentalis  j)  nata  et  adoranda  illa  communione  in  sancta  catholica 


quam  hujus  regise  urbis,  et  Alexandrifie,  et  Theopolis, 
et  Hierosolymorum,  et  omnes  sub  iis  constituti  reli- 
g^osissimi  episcopi,  uno  ore  apostolicam  fidem  et  tra- 
ditionem  prfiedicant.  Qui  igitur  incontaminata  com- 
munione  in  catholica  ecclesia  cum  Dei  amantissimis 
hujus  sacerdotibus  non  participant,  optimo  jure  vo- 
camus  hfiereticos.  Tametsi  enim  Christianorum  sibi 
nomen  imponunt,  eo  tamen  ipso  quod  a  vera  Christia- 
norum  fide  pariter  et  communione  seipsos  separant, 
Dei  se  judicio  subdi  cognoscunt.  Ac  legesquidem  qnse 
de  haereticis  promulgatee  sunt,  omnibus  manifeste  exi- 
stunt.  Nos  vero  cum  eos  qui  orthodoxam  exosculan- 
tur  fidem,  et  mordicus  eam  retinere  conantur,  am- 
plias  priviiegium  habere  velimus,  quam  eos  qui  seip- 


et  apostolica  Ecclesia  cum  venerandissimis  hujus  sa- 
cerdotibus  participare,  non  concedant  hisce  ut  privi- 
legiis  e  nostris  constitutionibus  profectis  perfruantur. 
Qufie  igitur  nobis  placuerunt ,  et  per  hanc  sacram 
declarantur  legem,  ca  cognoscens  excellentia  tua, 
simul  curfiB  habeto,  ut  in  movendis  apud  ipsam  litibus 
observet,  et  eifectui  ac  fini  tradat ,  simul  per  solita 
edicta  et  proprias  jussiones  omnibus  manifesta  faci- 
to,  tam  in  alma  hac  urbe,  quam  in  provinciis ,  ut 
omnes  cognoscant  quantum  nobis  curse  sit,  tum  vera 
in  Dominum  Christum  verum  Deum  fides,  tum  sub- 
ditorum  nostrorum  salus.  Dat.  ii  Kalend.  Maii,  Con- 
stant.,  d.  n.  Just.  P.  P.  Aug.,  Basil.  v.  c.  cons. 


lOH  S^CUU  SEXTI 

NOVELLA  CXI. 

De  tempore  actionum  qux  sacris  locis  competunt, 

Imperator  Justinianus  Augustus  Theodoto  Orien- 
talium  praetoriorum  proefecto. 

Quod  mcdicamenta  morbis,  hoc  exhibent  jura  ne- 
gotiis.  Unde  consequitur  ut  nonnunquam  a  judicio 
discordet  effectus,  et  quod  credebat  coigectura  pro- 
desse,  experimento  inveniatur  inutile.  Probat  igitur 
hoc  pra?sentis  etiam  uecessitas  sanctiouis,  in  qua  pri- 
vilegium  ex  religioso  proposito  sacrosanctis  ecclesiis 
Dci  et  monasteriis,  aliisque  religiosis  locis,  constitu- 
tione  nostra  nuper  indultum,  nccessaria  correctiooe 
distinguimus.  Dudum  si  quidem  jusseramus  ad  cen- 
tum  illis  annos  exceptionis  propagari  curritula  per 
cujus  licentiam  sanctionis  negotia  quidem  multa  com- 
mota  sunt,  et  velut  antiquorum  vulnerum  obduct® 
patuerunt  iterum  cicatrices.  Sed  eorum  sanitas  pro- 
venire  non  potuit,  probationum  scilicet  difQcultatibus 
impedita,  quoniam  per  tantum  saeculi  magis  quam 
temporis  spatium,  nec  documentis  integritas,  nec 
actis  fides,  nec  ffitas  valet  testibus  suffragari.  Vcrum 
quia  largitati  nostrae  causarum  non  occurrit  angustia, 
cum  ratione  simul  ac  religione  tractantes  prsedictum 
privilegium  usque  ad  possibilem  modiun  deducere, 
experimento  retraximus.  Et  jubemus  in  negotiisquae 
ante  hac  triginta  annorum  removebat  exceptio,  nunc 
venerabilibus  ecclesiis,  monasteriis ,  et  xenodochiis , 
necnon  orphanotrophiis ,  et  brephotrophiis  ,  et  pto- 
chiis  quadraginta  annorum  protelatio  conferatur, 
salva  scilicet  circa  alias  personas  et  causas  virtute 
quam  semper  tricennalis  sibi  prsescriptio  vindicabat, 
quoniam  hanc  deccm  annorum  adjectionem  solis  (ut 
dictum  est)  religiosis  locis,  eorumque  juri,  vel  con- 
tractibus  indulgemus,  ut  sopitffi  hoc  temporis  spatio 
taih  personales  quam  hypothecariae  actiones  in  per- 
petuum  conquiescant,  nihil  penitus  aliis  exccptioni- 
bus  derogantes,  sed  tam  in  aliis  quam  triennio  vim 
roburque  tenentibus.  In  illis  namque  (ut  dictum  est) 
tantum  negotiis  religiosos  contractus  mcmoratoqua- 
draginta  annonim  privilegio  volumus  perfrui,  in 
quibus  eis  centum  annorum  praerogativam  constitutio 
nostra  contulerat.  Si  quas  plane  causas  ante  hanc 
nostram  constitutionem  ab  ecclesiis  co^terisque  sacris 
locis  ubicunque  commotas ,  judicialis  sententia  aut 
transactionum  conventio  terminavit ,  nolumus  refri- 
cari,  red  in  reliquum  illis  hanc  objici  sanctionem, 
quas  antehas  sopitas  octo  histronim  silentio  moveri 
hactenus  aut  motas  terminari  non  contigit.  Illustris 
igitur  et  magnifica  auctoritas  tua ,  quse  per  hanc  ge- 
neralem  legem  nostra  statuit  (Etemitas ,  edictis  pro- 
positis  ad  omnium  notitiam  faciat  pervenire.  Dat. 
Kalen.  Juniis,Constantinop.  imperii,d.  n.  Justiniani 
A.  PP.  anno  15,  Basilio  v.  c.  cos. 

NOVELLA  CXX. 
De  alienatione  et  emphyteiLsi  rerum  eccksiasticarum, 

Imperator  Ju^tinianus  Augustus  Petro  gloriosis- 
simo  Orientalium  praetorionim  praefecto. 
Cum  muUa:  diversaeque  leges  de  alieiialioLiibuS)  et 


SUPPLEMENTUM.  iOit 

^  cmphTteusibus,  et  locationibus,  et  reliqua  rerum  ee- 
clesiasticarum  administratione  promulgatae  sint,  vi- 
sum  nobis  est  omnia  prsesentc  complecti  lege.  San- 
cimus  igitur  ut  qui  sacrosanctae  in  urbe  regia  ma- 
joris  ccclesiae,  aut  orphanotrophii ,  aut  xenodochii, 
aut  ptochotrophii,  aut  nosocomii ,  aui  alterius  vene- 
rabilis  domus  in  regia  civitate,  aut  ejus  territorio 
constitutae  (exceptis  venerabiiibus  monasteriis)  res 
gubemant,  hi  nuUam  liccntiam  habeant  vendere  aut  ^ 
donare,  aut  permutare,  aut  reraunerandae  donatioms 
gratia  dare,  aut  quacunque  alia  forraa  alienare  vel 
rem  immobilem,  vel  civilem  annonum,  vel  rusiicum 
mancipium,  nisi  cum  imperiali  domoinstituaturper- 
mutatio,  et  quidemsolum.  Sed  neque  colonario  jure 
dari  aliquid  permittimus.  Emphyteuses  vero  a  prae- 

B  dicta  sacrosancta  regiae  urbis  majore  ecclesia  et  me- 
moratis  vcnerabilibus  domibus  celebrari  jubemos, 
tum  in  persona  ejus  qui  accepit,  tum  in  cJiis  duobus 
ordine  haaredibus,  ut  tamrn  ultra  sextam  partem 
subsistentis  canonis  nihil  ei  qui  emphyteusim  suscipit 
iudulgeatur.  De  suburbanis  autem  quae  ad  sacrosan- 
ctam  majorem  ecclesiam  et  praedictas  venerabiles 
domos  in  urbe  regia  vel  ejus  teiTitorio  constitutas 
pertinent,  jubemus  ut  siquidem  suburbana  integrum 
et  solidum  canonem  habeant  in  reditu,  ab  hisquiea 
ipsa  venerabilia  loca  gubernant,  dentur  praedicto 
modo  in  emphyteusim ,  tam  suscipienti ,  quam  aliis 
duabus  successionibus,  neque  aliqua  in  re  tiat  rele- 
vatio,  sed  potius  augmentum.  Si  ea  suburbana  aU- 

p  qnem  onmino  reditum  non  habeant,  licentiam  prae- 
bemus  venerabilium  locorum  dispensatoribus  sub 
certa  quantitate  (uti  praedicium  est)  dare  ea  in  em- 
phyteusim.  Porro  si  quamlibet  rem  ab  aliquo  prse- 
dictomm  venerabilium  locorum  emphyteutico  jure 
dari,  vel  ad  domum  imperialem,  aut  sacrum  nostrum 
aerarium,  aut  civitatem  aliquam,  aut  curiam,  aat 
aliam  quamcunque  venerabilem  domiun  penrenire 
contigcrit,  licen  tiam  praebemus  venerabilium  loconun 
dispensatoribus,  a  quibus  initio  celebrata  fuit  emphT- 
teusis,  quando  adunam  aliquam  praedictanim  perso- 
narum  hujusmodi  pervenit  emphyteusis,  ut  suara  de- 
clarent  sententiam  intra  biennium,velintne  apudiilos 
eam  rem  relinquere,  ad  quos  pervenit,  et  annaum 
reditum  qui  pacto  comprehensus  est  aufenre,  an  re- 

J)  soluta  emphyteusi ,  hanc  recipere,  si  expediens  hoc 
ipsis  esse  putaverint.  Si  qua  vero  loca  sunt,  velad 
sacrosanctam  majorem  ecclesiam,  vel  ad  aliquam 
praedictarum  venerabilium  domuum  pertinentia,,  ia 
quibus  antiquae  domus  collapsae  existant,  ex  quibus 
nullus  omnino  reditus  praebeatur,  memoratie  aatem 
venerabiles  domus,  ad  quas  haec  loca  periinent,  ei- 
aedificaie  eas  ncqueant,  licentiam  damus  ut  harum 
curatores  ea  loca  perpetuojure  empbyteuseos  tn- 
dant.  Ita  tamen,  ut  emphyteusis  aut  in  tertia  parte 
pensionum,  quae  ex  aedibus  adhuc  stantibus  coUige- 
bantur,  ex  primordiis  emphyteutici  temporis  proce- 
dat ;  aut  si  emphyteuta  ea  conditione  loca  accipere 
maluerit,  ut  prius  aediflcet,  et  dimidiam  pensioDom 
partem  quae  exinde  «siimatione  imta  «eceduiit»  pns- 


)013 


JUSTIiMANI  NOVELL.f;  SELECT.4i:.  NOVELLA  CXX. 


i0i4 


siet  ei  Tenerabili  domni  a  qua  ea  ipsa  loca  suscipit,  ^  coDJnncii  sunt,  post  ipsonim  mortem  ad  venerabilem 


et  hoc  fieri  concedimus.  Utatur  autem  istiusmodi 
emphyteuta  ex  dirutis  etiam  sedibus  illic  inventis 
materiebus  ac  ruderibus.  Cseterum  si  quis  voluerit 
qnamcunque  rem  immobilem  usus  nomine  a  sacro- 
sancta  regiee  urbis  msgore  ecclesia,  aut  ana  memora* 
tarum  venerabilium  domuum  accipere,non  aliter  hanc 
percipito  nisi  protinus  alteram  rem  venerabili  do- 
mui  a  qu%,^am  rem  suscipit,  jure  dominii  prsebuerit, 
quae  et  tantumdem  reditus  habeat,  quantum  habet 
res  quee  illi  datur,  neque  majoribus  publicis  prsegra- 
vata  sit  prsestationibus,  ita  ut  post  mortem,  aut  illud 
tempus  in  quod  usus  dalio  pacto  convenit,  quod  ta- 
men  accipieniis  vitam  non  transcendat,  utraque  res 
in  solidum,  iam  proprietate,  quam  usufractu  ad  eam 


domum  unde  rem  susceperunt,  pervenire  jubemus. 
Atque  ha>c  quidem  de  sacrosancta  majore  ecclesia, 
et  prsediciis  venerabilibus  domibus  in  regia  urbe  et 
ejus  territorip  consistentibus  disposuimus.  Conse- 
quenter  auiem  et  in  aliis  sacrosanctis  ecclesiis,  et 
monasteriis,  et  xenonibus,  et  nosocomiis,  ac  reliquis 
venerabilibus  domibus  in  omnibus  provinciis  nostr» 
reipublicse  posiiis,  neque  non  etiam  monasteriis  tam 
in  urbe  regia  quam  territorio  ejus  consistentibus  de- 
finire  nobis  visum  est.  Licentiam  igitur  prsebemus 
prflediciis  venerabilibusdomibus,  nonsolum  uirerum 
immobilium  ad  se  periineniiumiemporariamemphy- 
teusim  contrahant,  sed  etiam  ut  in  perpeiuum  eas 
jure  emphyteutico  tradant  volentibus.  Et  quidem  si 


venerabilem  domum  perveniat.  Locationes  quoque  B  sacrosanct«e  sint  ecclesice,  aut  alise  venerabiles  do- 

mus,  quanim  gubemaiionem  locorum  episcopus  vel 
perse,  vel  per  venerabilem  ejus  clenim  exsequatur, 
senteniia  ac  consensu  ejushujusmodi  contractus  per- 
ficiior,  juraniibus  praesenie  eo  oeconomis  et  dispen- 
satoribus,  et  cbariulariis  venerabilis  ejus  cleri,  quod 
ex  ea  empbyteusi  nihil  damni  venerabili  inferatur 
domui.  Quod  si  piochia,  aut  xenones,  aut  nosocomia, 
aut  alise  venerabiles  domus  sint,  quse  propriam  gu- 
bemaiioncm  habeani,  siquidem  sancta  ibi  contingat 
esse  oratoria,  senieniia  majoris  partis  clericoram 
illic  minisimniium,  neque  non  eiiam  locomm  anii- 
siiium.  Si  solummodo  xenon,  aut  piochium,  aut  no- 
socomium,  aut  alia  venerabilis  domus  sii,  aniistes 


ab  iisdem  venerabilibus  domibus  contrahi  concedi- 
mus,ad  quotcunque  annos  contraheniibus  placuerit, 
qui  tamen  triginta  annorum  spatium  non  transcen- 
dant.  Qaod  si  usu  veniat  ut  aliqua  prsediciamm  ve- 
nerabilium  locomm  nomine  publicamm  coniributio- 
num,  aut  ob  quamlibct  aliam  venerabili  domui  inci- 
dentem  necessiiatem  indigeai  pecuniis,  liciium  esio 
hujus  dispensatoribus  immobilem  rcm  obligare,  et 
in  speciale  pigniis  dare,  ui  creditor  ipsam  rem  pos- 
sideat,  et  inde  fmcius  colligat,  eosque  sibi  tam  in 
ipsam  crediiam  pecuniam  reputet,  quam  etiam  in 
usuras  non  ampliores  quadrantibus  legitimse  cenie- 
simse.  Si  vero  aes  alienum  ejus  venerabilis  domus  an- 


tistes  dissolverint,  aut  creditori  saiisfactum  sit  ex  ^  locorum  coniracium  celebraio,  jurantibus  camm  ve- 


fractibas,  recurrito  ea  res  denuo  ad  venerabilem  do- 
mum  unde  et  datafuit.  Vemm  enim  vero  emphyteu- 
ses,  et  hypoihecas,  et  quinquennium  excedenies  lo- 
cationes  conirahi  volumus,  a  sacrosancta  quidem  re- 
gise  urbis  majore  ecclesia,  senieniia  ei  consensu 
beaiissimi  hujus'archiepiscopi  et  patriarcho;,  juran- 
tibns  ipso  praesente  et  chartulariis,  et  Dei  amaniis- 
simis  ejus  sacrosancise  majoris  ecclesiae  oeconomis, 
quos  is  coniracius  non  ad  fraudem  et  circumscriptio- 
nem  ejus  jurium  fiat.  In  aliis  autem  venerabilibus 
ddmibus  siquidem  chariularii  sint,  juranto  et  ipsi 
consimili  modo  pro^senie  venerabilis  domus  antistiie. 
Si  chariularii  non  sint,  ipsi  venerabilium  domorum 
antistites  propositis  sacrosanciis  Evangeliis  contra- 


nerabilium  domomm  dispensatoribus  in  proesentia 
Dei  amaniissimi  episcopi,  a  quo  vel  promoventur, 
vel  ordinantnr,  quod  nihil  in  eo  coniraciu  sd  laesio- 
nem  aui  circnmscripiionem  eamm  venerabilium  do- 
muum  fiat.  In  venerabilibus  auiem  monasieriis  pr«- 
sules  eorum  cum  majore  parte  monachornm  illic 
ministeria  obeuniinm  contractum  perficiunio.  Atque 
in  pra?dictis  sane  omnibus  jubemus  ut  cum  jureju- 
rando  describaiur  in  instrumento  quod  non  ad  l8&- 
sionem  aut  circumscripiionem  venerabilium  do- 
muum  negoiium  conficiaiar,  ei  ea  observatione  sic 
procedente,  relevatio  non  ultra  sextam  reditus  par- 
tem  tiat,  quem  res  in  emph^rteusim  data  habet. 
Quo!  vero  de  collapsis  sedibus  ad  venerabiles  do- 


ctum  celebranto,  describentes  in  talia  instmmenta  J)  mus  in  hac  regia  urbe  posiias  periinentibus  superius 


cum  jnrejurando,  quod  coniracius  ad  laesionem  aut 
circumscripiionemvenerabilisdomus  non  fiat.  OEco- 
nomis  certe,  et  orphanotrophis,  et  reliquarum  vene- 
rabilium  domnum  dispensatoribus,  atqne  insuperom* 
nium  chariulariis,  ei  homm  pareniibus  simul  et 
liberis,  ei  aliis  vel  genere  ipsis,  vel  jure  affiniiatis 
conjunciis,  interdicimns  ne  emphytenses,  ant  loca- 
tioiies,  ant  hypoihecas  remm  iisdem  venerabilibus 
domibas  competentium,  vel  per  se,  vel  per  interpo- 
sitam  personam  percipiant  :  'sciiuris  ipsis  quod  si 
quid  ejus  generis  factum  sit,  non  solnm  hoc  invali- 
dnm  erit,sed  etiam  universum  patrimonium  ipsomm, 
tam  accipieniinm  quam  oeconomomm,  et  chariula- 
rioram,  et  dispensatomm,  quibus  hi  prsdicto  modo 


disposuimus,  ea  et  illic  in  venerabilibus  domibus 
obtinere  volumus.  Sed  et  hoc  de  venerabilibus  do- 
minus  disponere  nobis  visum  est,  ut  si  quae  ex  ip- 
sis,  sive  pro  tributis  publicis,  sive  ex  alia  necessaria 
ei  domui  causa,  debitis  reddantnr  obnoxise,  neque 
iieri  possit  ut  ex  mobilibus  rebus  ca  debiia  dissol- 
vaniur,  primo  quidem  loco  crediiori  res  immobilis 
in  speciale  pignus  dator,  ut  colleciis  ejus  fmciibus, 
reputet  eos  sibi  partim  in  ipsam  creditampecuniam, 
partim  inusurasnon  majores  quadraniibuslegitimce 
centesimse.  Si  eo  modo  debitum  dissolvere  nequeant, 
jubemus  ui  ab  his  quidem  qui  a  sanctissimis  or- 
dinantur  patriarchis,  sive  metropolitani,  sive  episco- 
pi,  aive  archimandrit»  fueriut,  siv^  orphanotrophi 


i015 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


IOi< 


siveptochotrophijsivexenodochi,  aiit  nosocomi,  aut  A  tent,  nisi  prius  ostenderint  qnod  in  usus  praefatae 


aliarum  venerabiiium  domuum  dispensatores,  apud 
ipsos  sanctissimos  patriarchas,  a  quibus  ordinantur 
aut  promoventur,  actorum  monumenta  confician- 
tur,  etjcum  jurejurando  dispensatorum  et  consensu 
majoris  partis  eorum  qui  in  his  obeunt  ministeria 
debitum  insinuetur,  quodque  ex  re  mobili  ad  ipsum 
dissolvi  nequeat.  Hi  vero,  qui  a  metropolitanis  epi- 
scopis  ordinantur,  sive  episcopi  sunt,  sive  archiman- 
dritae,  sive  orphanotrophi,  sive  ptocotrophi,  aut 
aliarum  venerabilium  domuum  dispensatores,  con- 
similiter  apud  ipsos  metropolitanos  episcopos  hujus- 
modi  monumenta  conscribunto.  Apud  eos  item 
episcopos,  qui  vel  a  patriarchis,  vel  metropolitanis 
episcopis  ordinantur,  et  habent  sub  jurisdictione  sua 


vcnerabilis  domus  haec  processerint ;  neque  creditor 
aut  heeredes  ejus  aliquam  pro  iis  contra  venerabilem 
domum  actionem  habeant,  nisi  priiis  ostenderint 
quod  in  causas  venerabiii  domui  competentes  h»  pc- 
cuniflB  profecerint ;  sed  actiones  suas  contra  eum  rao- 
veant  qui  pecunias  mutuo  sumpsit,  aut  heredes  ejus. 
Hoc  quoque  jubemus,  ut  excepta  sacrosancta  re- 
gia}  urbis  majore  ecclesia,  et  venerabili  orphanotro- 
phio,  et  xenonibus,  et  ptochiis  in  urbe  regia  aut 
territorio  ejus  existentibus,  iiceat  omnibus  sacro- 
sanctis  ecclesiis,  et  venerabilibus  domibus,  neque 
non  etiam  monasteriis,  tam  in  urbe  regia  quam  in 
diversis  provinciis  positis,  permutationes  inter  se 
renim  facere,  cum  utrique  venerabili  domui  con- 


aut  monasteria,  aut  ptochia,  aut  xenonas,  aut  no-  B  servatur  indemnitas  consentientibus  in  hunc  conlra- 


socomia  aut  alias  vcncrabiles  domos,  consimili  modo 
monumenta  conficimitor.  Ita  tamen,utsiveapud  pa- 
triarchas,  sive  apud  metropolitanos,  sive  apnd  alios 
episcopos  id  genus  momimenta  conficiantur,  millum 
pro  iis  dispendium  aut  sumptum  venerabiles  domus 
sustineant.  Propterea  enim  nolumus  ut  de  castero 
apud  provinciarum  prajsides,  aut  locorum  defenso- 
res  a  memoratis  personis  seu  domibus  ejusmodi 
monumenta  conficiantur,  ne  quod  exinde  sustineant 
dispendium.  Simulatque  vero  haic  ita  apud  momo- 
ratos  sanctissimos  patriarchas,  et  mctropolitanos, 
aut  alios  episcopos  secuta  fuerint,  tunc  pra^dicti 
cere  alieno  oppressre  venerabilis  domus  dispensa- 


ctum,  sive  interveniente  scriplura,  sive  per  confcs- 
siones  apud  sancta  Dei  eloquia  propositas,  non  so- 
lum  utriusque  venerabilis  domus  dispensatoribus, 
sed  etiam  majore  parte  eorum  qui  ibi  ministerium 
habent .  Quce  vcro  a  domo  imperiali  ad  quamcum- 
que  venerabilem  domum  perveneruut,  aut  posthac 
perventurae  sunt,  eas  nullo  modo  vendere,  aut  pi- 
gnori  opponere,  aut  permutare,  aut  omnino  alienare 
concedimus,  neqne  si  venerabiles  id  domus  inter  se 
faciant.  Quia  vero  cognovimus  quod  ab  aiiquibus 
monasteriorum  quoquc  alienationes  fiant  in  hoc,  ut 
a  sacrata  forma  ad  privatam  et  profanam  transfor- 
mentur  conversationem,  et  hoc  omnibus  modis  pro- 


tores  per  viginti  dies  scriptum  aliquod  in  publico  ci-      hibemus.  Quod  si  tale  aliquid  factum  inveniatur, 
vitatis  loco  proponunto,  et  eo  modo  rem  immobi-  ^  prflebemus  licentiam  religiosissimo  ejus  loci  episcopo 


lem  emere  volentes  provocanto,  ut  qui  plus  prsebi- 
turus  est,  is  caetcris  praiferatur.  Quae  si  omnia  ita 
processerint,  celebrator  veuditio,  pretio  rei  omnibus 
modis  pro  aere  alieno  dando,  ut  emptor  non  aliter 
eam  rem  firmiter  tenere  possit,  nisi  pretium  pro 
ipso  solvatur  debito,  et  hoc  expresse  cum  jureju- 
rando  in  syngrapliam  emptionis  describatur,  quod- 
que  nihil  ad  la»sioncm  aut  circumpscriptionem  vene- 
rabilis  domus  fiat.  Si  pra^dicto  modo  ejus  rei  vendi- 
tor  non  fuerit  inventus,  jubemus  ut  cui  ab  aliqua 
praedictarum  domuum  debetur,  is  eo  jure,  quod  pro 
soluto  dicitur,  hanc  ipsam  possessionem  capiat,  justa 
et  exquisita  aestimatione  inita,  addita  item  pretio 


ut  id  monasterium  vindicet,  et  ad  velerem  formam 
reducat.  Porro  si  qua  praedictarum  venerabilium 
domuum  tum  in  regia  urbe,  tum  in  provinciis  exi- 
stcntium,  excepta  sacrosancta  regiae  urbis  majore 
ecclesia,  possessionem  habeat  multis  prsestationibus 
publicis  gravatam,  ex  qua  nuUus  reditus  inferatur 
venerabiU  domui,  licentiam  praebemus  ejus  venera- 
bilis  domus  dispensatoribus  ut  talem  possessionem, 
quocunque  velint  moda,  ad  ejus  venerabilis  domos 
utilitatem  aiienent :  monomentis  videlicet  et  in  hac 
alienatione  apud  cos  conficiendis,  a  quibus  hujus- 
modi  locorum  dispensatores  promoventur,  aut  or- 
dinantur ;  et  ad  sanctas  Scripturas  jurantibus ,  tam 


decima  parte  totius  aestimationis  ad  eamdem  quan-|\  ejusmodi  venerabilis  domus  antistitibus,  quam  ma- 


titatem  :  capiatque  rem  creditor  pro  soluto,  [firmo 
eam  domino  possessurus.  Ita  tamen,  ut  dispensa- 
tores  debito  oppressae  venerabilis  domus,  et  major 
pars  in  ea  ministrantium  hujusmodi  venditionibus 
consentiant.  Quae  vero  immobilis  res  in  hoc  tradi- 
tur,  ea  non  ad  optionem  crcditoris,  sed  aequabili 
mediocritate  partim  inter  fertiles,  partim  inter  ste- 
riles  vcnerabilis  domus  possessiones,  et  harum  re- 
ditus,  neque  non  tributorum,  et  reliqui  status  ac 
qualitatis  detur.  At  si  quis  episcopus,  aut  oecono- 
mus,  aut  dispensator  [ciguscunque  venerabilis  do- 
mus,  sive  in  regia  urbe,  sive  in  provinciis  positae, 
pocmiias  mutuo  desumpserit,  aut  posthac  desumet, 
jabemus  ut  ne^ue  ipsi  venerabiii  hoc  domui  impu- 


jore  parte  eorum  qui  ibi  ministeria  obeunt,  qnod 
neque  per  proditionem,  neque  ad  gratiaLm,  neque 
qualibet  circumscriptione  fiat  alienatio,  sed  at  in- 
demnitas  ei  venerabili  domui  conservetur.  Atqui 
oeconomis,  et  dispensatoribus,  et  chartulariis  qua- 
rumcunque  venerabilium  domuum,  neque  non  eo- 
rum  parentibus,  ac  liberis,  et  ahis,  qui  genere^  aut 
affinitatis  jure  illis  conjuncti  sunt,  locationes,  vei 
emphyleuscs,  vel  emptiones,  vel  hjpothecas  lerom 
immobilium  ad  eas  venerabiles  domos  pertinentium 
subire  vel  per  se,  vel  per  interpositam  personam, 
quemadmodum  et  iu  iis  qui  in  regia  urbe  sunt,  iis- 
dem  poeuis  interdicimus. 
Si  quis  vero  colonus,  aut  emphyteata  ez  r^os 


4017 


mSTlNlANl  NOVELLE  SELECT^E.  NOVELLA  CXX, 


lOlfi 


vel  ad  sacrosanctam  majorem  ecclesiam,  vel  aliam  ^  quse  et  tantumdem  reditus  habeat  quantum  res  ha- 

1*11  1*  1  A  *1i  **1i  **t  ci** 


venerabilem  domumubicumquclocorum  nostrse  rei- 
publicjB  positam  perlinentibus  aliquam,  quam  acce- 
pit,  aut  posthac  acceperit,  deteriorem  fecerit,  vel 
per  biennium  confessum  et  pacto  conventuni  em- 
phyteuticum,  aut  pcnsionarium  canonom  non  intu- 
lerit,  damus  licentiam  venerabili  domui,  a  quo  lo- 
catio  aut  emphyteusis  celebrata  fuit,  ut  tam  prsete- 
riti  temporis  debita,  et  vetercm  statum  ac  qualitatem 
locata»  seu  in  emphyteusim  datse  rei  cxigat,  quam 
emphyteusi  aut  locatione  depellat  eum  qui  neque 
meliorationum  nomiue  contra  venerabiles  domos 
a«;tionem  aliquam  movere  possit.  Csetcrum  si  depei- 
lere  eum  dispensatoresharum  nolint,  exigi  quidem 


bet  quse  ipsi  datur,  neque  gravioribus  prsestationi- 
bus  publicis  gravata  sit,  ut  post  illius  moHem,  aui 
tempus  ad  quod  datum  usum  durare  placuit,  non 
transcendcns  videlicet  accipientis  vitam,  utraque 
res  tam  proprietate  quam  usufructu  ad  eamdem  ve- 
nerabilem  domum  perveniat.  Atque  hcec  quidem  de 
immobilibus  rebus  prajcepimus.  De  sacris  vero  vasis 
quae  ad  eamdem sacrosanctam  regiaB  urbis  majorem 
ecclesiam,  aut  ad  alia  oratoria  ubicunque  locorum 
nostrse  reipublicce  posita  pertinent,  generaliter  dis- 
pouimus  ut  non  ahter  haic  vendantur,  opponanturvo 
pignori,  quam  pro  captivorum  redemptione.  Sane 
si  pluravasa  in  una  aliqua  memoratarum  vcnerabi- 

sc  usum 


ab  eo  pr»cipimus  ea  qua  ex  conductione  aul  em-      ^;,,^  ^^^^^^^  ^i^j^  ^^  necessarium  de  ,.  u»u.„ 
phyleusi  debere  cognoscitur.  Tanlisper  autem.dumU  „,,„  praebeant,  et  usu  veniat,  ut  cjusmodi  venera- 


prsefmitum  tempus  exeat,  datam  sibi  rem  is  obti- 
neat,  si  pacto  convcnta  prsestct.  At  si  diifugiat,  H- 
centiam  praebemus  earum  venerabilium  doniuum 
antistitibus,  ut  vcnerabilibus  domibus  ex  illius  bonis 
indemnitatem  asscrant,  nequeunte  eo  ue  hac  qui- 
dcm  parte  aliquid  de  mehorationibus  proponcre. 

Sacrosanctis  ecclesiis  Odessi  ct  Tomensis  civita- 
tum  perniittimus,  ut  res  immobiles  pro  captivorum 
redemptione  alienent,  nisi  ea  conditionc  qu^epiam 
ipsis  possessiones  datae  sunt,  no  ullo  pacto  ahenen- 
tur.  Hoc  quoquc  concedimus,  ut  sacrosancta  Hicro- 
solymorum  Ecclesia  licentiam  habeat  domos  ad  se 
pertinentes,  et  in  ipsa  sancta  civitate  positas  ven- 


bihs  locus  a?re  alieno  gravetur,  neque  suppetant 
alia;  res  mobiles,  ex  quibiis  ffs  alienum  rcslitui  de- 
beat,  liccntiam  eis  damus  ut  confectis  (sicut  supe- 
rius  dictum  est)  actorum  monumentis,  quae  vasa 
supervacua  inveniuntur,  ea  aut  ihis  venerabilibus 
locis  quffi  his  opus  habent  vendant,  aut  conflent,  et  si- 
militer  vendant,  pretiumquc  corumad  dissolvendum 
aes  alienum  conferant,  ne  rcs  immobiles  ahenentur. 

Si  contraea  qua;  proesentea  nobislege  interdicta 
sunt  contractus  aliquis  in  rebus  mobihbus  quse  ad 
unam  aliquam  prccdictarum  venerabiHum  domuum 
pertinentcelebretur,  non  tantum  sacrosanctffi  eccle- 


dere ;  sed  non  minore  pretio  quam  quantum  et  ipsis  ^  sia?,  aut  venerabili  domui  ea  res,  in  qua  tale  quid 
pensionibus  per  quingnaginta  annos  possit  colligi,      subsecutum  est,  cum  medii  temporis  fructibus  resti- 


ut  ex  harum  pretio  meliores  reditus  compareutur. 
Enimvero  si  qui  cuicunque  vcncrabili  domui,  sive 
in  regia  civitate,  sive  in  provinciis  posit*  steriles 
possessioncs  donavcrint,  aut  vendidcrint,  aut  alio 
modo  prajstiterint,  aut  reliquerint,  jubemus  ut  nul- 
ium  pro  iis  rebus  damnum  venerabilis  domus  ad 
quam  taiis  pervenit  possessio  sustineat,  aut  tribu- 
torum  nomine,  vel  quacumque  alia  de  causa  prce- 
gravetur,  sed  omne  id  onus  in  eos  qui  dedcrunt 
h0?redesve  eorum  devolvatur,  cogendos  recipere 
hujusmodi  possessiones,etde  patrimonio  suo  omne 
dispendium  venerabili  domui  ex  hac  illi  causa  pro- 
veniens  restituere.  Sed  et  si  hujusmodi  dolus  in  ea 


tuitor,  sed  etiam  pretium,  aut  quod  remunerandae 
donationis,  aut  permutationis,  aut  alterius  cujus- 
cunque  causai  nomine  datum  est,  apud  ipsam  rema- 
neto.  Quod  si  emphyteusis  contra  interdicta  nostra 
peracta  sit,  jubemus  ut  et  sacrosanctse  ecclesise  aut 
venerabilibus  locis  ea  res  reddatur,  et  prseterea  em- 
phyteuticum,  secundum  quod  placitum  est,  prceste- 
tur,  finiaturque  pactum  secundum  virtutem  emphy- 
teuticaliuminstrumentorum.  Si  res  ecclesiastica,  aut 
altcrius  vencrabilis  domus  donata  sit,  tam  ipsa  ei- 
dem  sacrosanctse  majori  ecclesiff»,  aut  aliis  venera- 
bilibus  domibus  cum  medii  temporis  fructibus  red- 
datur,  quam  etiam  alterum  tantum,  quod  sestima- 


re  subsequatur,  ut  pro  eo  venerabili  domui  certaj)  tione  eam  rem  sequet.  Si  hsec  contrapignus  datum 


detur  pecunise  summa,  jubcmus  ut  et  hanc  sibi  ea 
venerabilis  domus  lucro  habeat.  Steriles  autem  res  ei 
qui  dedit  aut  omni  modo  ha^redibus  cjus  restituant. 
Adhsecjubemusut  nulla  sacrosanctis  ecclesiis,  aut 
aliis  venerabilibus  locis,  tam  in  regia  urbe  quam  in 
omnibus  reipublicse  nostrse  provinciis  positis,  ncccs- 
sitas  inducatur  ut  stcrilcs  aut  fertiles  possessiones 
ubicunque  locorum  sitas  emant,  ne  pcr  hancoccasio- 
nem  vel  eas  quas  habent,  obligare  dcprehendantur. 
Insuper  si  quis  rem  immobilem  velit  usus  nomine 
ab  ahqua  prsedictarum  venerabilium  domuum  (quem 
admodum  et  superius  de  vencrabilibus  domibus  in 
regia  urbe  positis  disposuimus)  oapore,  non  aliter 
hanc  capito,  nisi  protinus  alteram  rem  vencrabili 
domui  a  qua  eam  rem  capit,  jure  dominii  pr.Tbeat. 


fuerit,  creditor  et  debitum  amittito,  et  eam  rem 
venerabili  domui  restituito,  tabeliionibus  qui  contra 
hanc  nostram  legem  talibus  inservire  instrumentis 
prsBsumpserint,  perpetuo  condemnandisexsilio.Po- 
stremo  si  quid  ante  hanc  legem  secundum  veteres 
constitutiones  factum  est,  jubemus  ut  hocomnibus 
modis  suum  robur  obtineat.  Omnia  vero  quse  contra 
veteres  facta  sunt  leges,  subverli  sancimus ;  et  res 
quffi  contra  earum  tenorem  datse  fuerunt,  venera- 
bilibus  domihus  restitui.  De  csetero  autem  omnia 
secundum  prsesentem  fieri  legem  decernimus,  va- 
cantibus  posthac  omnibus  aliisconstitutionibus,  quse 
in  hujusmodi  casibus  anlca  promulgata»  sunt.  Quse 
igitur  per  prsesentem  in^er^^oUivivcvN^xVxix^ssOs&^^^^^ 


i019  SifiCULi  SEXTl 

tua  insaucia  ei  inconvulsa  conservare,  edictis  con- 
snetis  et  solemnibus  locis  per  decem  dies  propo- 
nendis,  nullis  tamen  jussionibus  per  banc  causam 
in  provincias  destinandis.  Nos  enira  providebimus 
quomodo  absque  subditorum  collatonimque  Isesione 
omnibus  proescns  nostra  gcnei*alis  constitutio  insi- 
uuetur.  Dat.  vii  Id.  Maii,  Constantinop.,  d.  n.  Just. 
PP.  Aug.,  Basilio  v.  c.  cons. 

NOVELLA  CXXIIL 

De  ecclesiasticis  diversis  capitulis, 
Imperator  Justinianus  Augustus  Petro  gloriosissi- 
nio  raagistro  sacrorum  nostrorum  officiorum. 

De  dispensatione,  et  privilegiis,  aliisque  diversis 
capitulis  earumrerum  quae  ad  sacrosanctas  ecclesias 
ct  alias  venerabiles  domos  pertinent,nonnulla  jam  ad 
certam  redegimus  forman.  In  praesentia  vei"o  ea  quae 
religiosissimos  concernunt  episcopos,  clericos,  et  mo- 
nachos,  in  diversis  pridem  disposita  constitutioni- 
bus,  hac  lege  cum  competente  nobis  correctione  com- 
plecti  visum  est.  Nam  si  leges  civiles,  quarum  potes- 
tatem  fidei  nostrae  Deus  pro  suo  erga  homines  amore 
concredidit,  per  omnia  firraas  ac  stabiles  conservari 
ad  subditorum  securitatem  studemus,  quanto  plus 
studii  debemus  circa  sacrarum  regularum  et  divina- 
rum  legum  observationem  reponere,  quse  pro  salute 
animarum  nostrarum  defmitfe  et  constitut®  sunt? 
Qui  enim  sacros  observant  canones,  hi  Domini  Dei 
potiuntur  auxilio  :  et  qui  in  hosce  prffivaricanlur,  ii 
seipsos  condemnationi  subjiciunt.  Majori  autem  con- 
demnationi  obnoxii  erunt  religiosissimi  episcopi,quo- 
rum  fidei  commissa  est  canonum  inquisitio  etcusto- 
dia,  si  quid  in  his  transgressum  inultum  reliquerint. 
Sacris  sane  canonibus  non  observatis,  varias  contra 
clericos,  et  monachos,  ac  nonnullos  episcopos  inter- 
pellationes  suscepimus,  quod  secundum  sacros  cano- 
nes  vitam  non  instituant.  Alii  etiam  ne  ipsas  quidem 
sacrse  oblationis  et  sacri  baptismatis  preces  scire  di- 
cuntur.  Dei  itaque  judicium  revolventes  in  animo,  in 
unoquoque  horum  quse  renuntiata  nobis  sunt,  quse- 
stionem  et  correctionem  canonice  jussimus  proce- 
dere.  Nam  si  generales  leges  ea  qufle  perperam  admii- 
tuntur  alaicisnon  conceduntsine  queestioneetvindi- 
cta  relinqui,  quomodo  ea  quee  a  sanctis  apostolis  et 
patribus  ad  fidelium  hominum  salutem  regulariter 
disposita  sunt,  despici  sustineamus?  Multosprffiterea 
ex  hoc  deprehendimus  in  peccata  incidisse,  quod  sy- 
nodi  rcligiosissimorum  sacerdotum  secundum  ea 
quae  a  sanctis  apostolis  et  sanctis  Patribus  pra?fmita 
sunt  non  celebrentur.  Namque  si  id  observatum  fuis- 
set,  unusquisque  reveritus  subeundam  a  se  in  synodo 
redargutioncm,  studuisset  utique  et  sacra  ediscere 
ministeria,  et  honeste  vivere,  et  condemnationi  subji- 
cerotur  sacrorum  canonum  .Sed  et  illud  plerisque  non 
parvam  delinquendi  occasionem  prffibuit,  quod  epi- 
scopi  ac  presbyteri,  neque  non  diaconi,  et  reliqui 
clerici  sine  examinatione  et  derecta  fide  et  vitce  ho- 
nestate  testimonio  ordinentur.Nam  si  illiquibus  ne- 
gothim  Jalnm  cstorandi  pro  ponulo,  indiprni  minis- 
ierio  Dei  iii  venti  fuerint,  quomodo  pro  popuVidtVit^Us 


SUPPLEMENTUM.  iO-2d 

^  placare  Deum  poterunt?  Quod  vero  ordinationes  sa- 
cerdotum  conveniat  cum  summa  fieri  dtligentia,  do- 
cet  nos  inter  sanctos  habitus  Gregorius  Theologus, 
sanctos  apostolos  et  sacros  secutus  canones.  Ita  enim 
dicit  in  magno  Apologetico : «  Quis  autem  ad  Pauli  se 
regulas  et  praescripta  dimetiens  qujE  de  episcopiset 
presbyteris  fecit,  utsobrii  sint,modesti,  non  vinolen- 
ti,  non  percussores,  instrncti  ad  docendum,  irrepre- 
hensibiles  in  omnibus,  et  nihil  cum  improbis  haben- 
tes  commercii,  non  deprehendat  multum  se  ab  hac 
regulaiiim  rectitudine  discrepare?)»  Et  rursus  idem 
sicdicit:  «Mundum  prius  esse  oportet,  deinde  mun- 
dare ;  instructum  sapientia,  atque  ita  ad  sapientiam 
instruere ;  lucem  fieri,  et  illuminare;  appropinquare 
Deo,  et  alios  ad  Deum  adducere ;  sanctum  esse,  et 

B  sanctificare  ;  deducere,  sedcum  manibus  ;  dare  con- 
silium,  sed  cumprudentia. »  Etrursusideminsanctis 
habitus  Gregorius  de  iisdem  in  eadem  oratione  hoc 
scribit:  «Quis,  obsecro,  quasi  figlina  uno  eodemque 
die  fingat  veri  ministerii  antistitem,  qui  cum  aliis  an- 
gelis  stationes  habeat,  cum  archangelis  laudes  Deo 
dicat,  cum  Christo  sacerdotali  f ungatur  munere  ?  »  Et 
per  haec  quidem  ostenditTheologus  quales  ad  sacer- 
dotium  promoveri  oporteat.  De  his  vero  qui  indigne 
ordinantur,  idem  heec  dicit  in  eadem  oratione :  «  Qui 
cum  nihil  antea  in  sacrum  Dei  alveare  intulerint,  ni- 
hil  antea  laboris  ad  id  quod  pulchrum  est  asseqoen- 
dum  sustinuerint,  simul  discipnli  etmagistri  pietatis 
designantur,  et  prius  quam  purgentur  ipsi,  purgant: 

p  heri  sacrorum  direptores,  hodie  sacerdotes ;  heri  a  sa- 
crisalieni,hodiesacrorum  principes:  veterani  mali- 
tia,  tyrones  pietate,  beneficio  humanae  gratiae,  noo 
spiritus. »  Quod  autem  eos  qui  alteram  duxeruntuxo- 
rem  sacri  canones  clericos  esse  prohibeant,  in  sanctis 
etiam  habitus  Basilius  docens,  ita  inquit :  c<Eos  qui 
nuptias  iterarunt,  canon  exclusit  ministerio. »  Atque 
haecquidemintersanctoshabitus  Basilius.  Intantom 
autem  sancti  Patres  pro  sacerdotio  gesserunt  cuFam, 
uthi  quiNiceseconvenerunt  itasehabentemcanonem 
ediderint:  «Interdixitin  universum  magna  synodos, 
ne  cui  vel  episcopo,  vel  presbytero,  vel  diacono,  vd 
qui  omnmo  in  clero  constitutus  sit,  liceat  ascititiam 
secumuxorem  habere,  praetermatrem,autamitam, 
materteramve,  aut  quae  solse  personffi  suspicionem 

D  cfi^ugiunt.  » 

Sequentes  igitur  ea  quse  sacris  definila  suntcano- 
nibus,  pragmaticam  legem  facimus,  per  quamsanci- 
mus  ut  quoties  opus  f  uerit  ordinare  episcopum  ,coeant 
in  unum  clerici  et  primates  civitatis,  cui  episcopus  or- 
dinandus  est,  et  propositis  Evangeliis,  de  tribus  per- 
sonisdecretafaciant ;  etquisqueeorumjuretpersacra 
eloquia,  idque  ipsis  decretis  inseratit,  quod  nequeper 
largitionem,  neque  promissionem,  aut  amicitiam  aot 
gratiam,autquamcunque  aliam  affectionem  sed  quod 
sciant  ipsos  rectse  et  cathoUcae  fidei,  ac  honests  viiB^ 
esse  et  supra  tricesimum  quintum  vtatis  annam,hoe 
elegerint;  et  quod  nequeuxorem,  nequefiiiosqoem- 
piam  ipsorum  habere  sciant,  autconcubinam,  aat  na- 
turaies  liberos  noverint  ipso8  habauae)  «ut  bahdte; 


mi 


JUSTINIANI  NOVELLJE  SELECTJE.  NOVELLA  CXXIII. 


1022 


sed  et  si  quis  ipsoniraprius  uxorem  habuerit,  tamen  ^  impedire  ordinationem,  differtor  hujusmodi  ordina- 


*»am  solam,  et  neque  viduam,  neque  sejunctam  a  viro, 
neque  sacris  canonibus  interdictam  habuerit;  sed  ne- 
que  curifie  muneribus  addictum ,  neque  cohoi*talem 
csse  aliquem  ex  his  noverint  qui  decretis  electus  est : 
prceterquam  si  curise  muneribus  addictus,  aut  cohor- 
talis,  non  minus  annis  quindecim ,  monachicam  in 
Dionasterio  vitam  extra  omnem  calumniam  transege- 
rit  videlicet :  observatione  quae  prius  a  nobis  dicta 
est,  per  facienda  de  ipsis  decreta,  et  in  his  personis 
custodienda,  ut  ex  tribus  illis  personis  quee  decretis 
hoc  modo  eUguntur,  melior  ordinetur,  electione  et 
Judicioejusqni  ordinandi  jus  habet.  Curialis  vero  vel 
ofhcialis  qui  (sicut  dictum  est)  quindecim  annis  in 
monasterio  conversatiis  esl,  et  ad  episcopatura  pro- 


tio,  et  interponitor  prius  exarainatio  accusationis, 
prffisente  etiara  accusatore,  et  ea  quae  ab  ipso  in  cri- 
men  delala  sunt  ad  terrainum  usque  persequente. 
Fmoquaravis  accusator  seabsentet,  aut  raorasnectat, 
nihiiorainus  sic  quoque  is  qui  ordinationem  facturus 
est,  intra  menses  tres,  exactissiraara  ea  de  re  qu»- 
stionera  habeto,  Et  siquidera  eura  qui  accusatione  in 
criraen  vocatus  fiiit,  sive  secundum  sacros  canones , 
sivesecundum  nostras  leges  obnoxiura  invenerit,  pro- 
hibetor  ordinatio.  Si  vero  innoxius  apparuerit,  cele- 
brator  ordinatio ,  sive  prffisente ,  sive  absente  accu- 
satore.  Accusator  autera,  sive  prsesens  non  probave- 
rit,sive  institutara  accusationera  deseruerit,  siquidem 
ciericus  sit,  proprio  gradu  depellitor;  si  laicus,  com- 


vocatus,  liber  a  propria  fortuua  sit :  iU  taraen,  ut  ii-B  petentem  coercitionera  sustraeto.  At  si  quis  accusa 


beratusa  curia,  quartara  substantioe  suse  parteni  sibi 
retineat,  reliquisejus  rebus  secundura  nosti^am  legem 
curise  et  publico  vindicandis.  Damus  autera  licentiara 
decreta  facientibus ,  si  querapiam  laicorura  dignura 
raemorata  electione  esse  putant ,  ut  hunc  cum  aliis 
duobus  ciericis  aut  raonachis  eligant ,  quo  raagis  si 
laicus  hoc  raodo  ad  episcopatura  eligatur,  non  re- 
pente  episcopus  ordiuetur;  sed  piiuio  clericis  nou 
rainus  tribus  ra^^nsibus  connumeretur,  et  ita  sanctas 
regulas  et  quotidianuraecclesitf^rainisteriura  edoctus, 
episcopus  ordinetur.  Qui  enini  alios  debet  docere, 
post  ordinationem  ab  aliis  doceri  non  debet.  Si  vero 
(ut  evcnit)  in  quibusdara  locis  non  inveniantur  tres 


lum  ante  examinationem  ordinaverit,  tara  qui  ordi- 
navit  quara  qui  ordinatus  est,  uterque  sacerdotio 
depoliitor. 

Prae  omnibus  autera  illud  custodiri  sanciraus  ,  ut 
uerao  per  largitionem  auri  aut  aliarura  rerura  ordi- 
netur  episcopus.  Si  quid  tale  delinquatur,  tam  qui 
dant  quara  qiii  accipiunt,  et  mediatores  eorum,  ipsi 
seipsos  conderanationi  secundura  divinas  Scripturas 
et  sacros  canones  subjiciunt.  Ac  propterea  tara  isqui 
dat  quam  qui  accipit,  et  niediator  existens ,  a  sacer- 
dotio  aut  clcricali  honore  reraovetor.  Quod  vero  per 
hanc  causara  datum  fuerit,  illi  ecclesiae  vindicator 
oujus  sacerdotium  voluit  rediraere.  Si  raundanus  sit, 


personae  ad  talem  electionera  opportun»,  liceat  de-      ^^.  ^^^.  ^^^^  ^^^^^  ^^^ipit^  ^^^  mediator  in  negotio 
creta  facientibus  in  duabus  et  in  una  persona  decre-  ^  ^^^^^^  ^^^^  ^^^^  ^^^  .^  ^„pl^^  ^b  eo  exigi  juberaus, 


tum  facere,  oranes  taraen  dicta  a  uubis  habentes  te- 
stimonia.  Si  vero  qui  debent  episcopura  eligere  cito 
ipsa  decreta  intra  raenses  sex  id  ipsum  non  faciant , 
tunc  periculo  propri.ne  anirase  ille  quem  ordinare  con- 
venit  episcopura  ordinet,  oranibus  aliis  quae  praedixi- 
mus  observandis.  Exigatur  autem  prius  ab  eo  qui  or- 
dinandus  est,  per  eiun  qui  ordinat,  libellus  cura  pro- 
pria  illius  subscriptione,quse  rationera  rectse  ejus  fidei 
comprehendat.  Pronuntiet  autera  is  sacram  etiam 
oblationera  quae  in  sancta  sit  coraraunione ,  et  cum 
cieteris  precibus  eas  quoque  quaein  sacro  proftruntur 
baptismate.  Subeatinsuper  isqui  ordinaturjusjuran- 
dum  per  sanctas  Scripturas,  quod  neque  per  se,  ne- 


vindicandas  scilicet  ecclesia?.  Non  solura  autera  qu» 
hoc  raodo  data  sunt  vindicari  prsecipiraus,  sed  etiam 
oranera  caulionem  pro  hoc  quocunque  modo  exposi- 
tam,  et  pignorura  ac  fidejussoris  obligationem,  ora- 
ncra  deniquo  aliara  quaracunque  actionem  vacare  san- 
ciraus.  Atque  insuper  qui  proraissionera  acceptavit , 
non  solum  confessionem  reddito,  sed  etiam  alterum 
tantura  quantura  confessione  continetur  exigitor, 
quod  ipsura  dari  debet  ecclesiee.  Si  quis  taraen  ex 
cpiscopis,  sive  ante  ordinationera  suara,  sive  post  or- 
dinationera,  voluerit  proprias  res  suas  aut  ex  iis  par- 
tera  ecclesiffi  ciyus  sacerdotiura  suscepit  offerre,non 
solura  id  non  prohibemus,  et  omni  eura  conderana- 


qiie  per  aUam  personam  quidqiiam  dederit,  aut  pro-  J)  ^.^^^  ^^  ^^^^  priBS^nMs  legis  liberum  esse  sancimus. 


miserit,  aut  postea  daturus  sit,vel  ei  qui  ipsum  ordinat, 

vel  his,quipro  ipso  decretacoufecerunt,velcuiquam 

alii  omniura,  conferendffi  in  ipsura  ordinationis  no- 

raine.  Si  quis  contra  meraoratara  observationera  epi- 

scopus    ordinatus  fuerit,  tara  ipse  oranibus    modis 

episcopatu  ejiciatur,  quara  etiara  is  qui  hcec  contra 

ordinare  prcesurapserit,  segregetur  anno  uno  a  sacro 

ministerio,  et  omnis  ejus  substantia ,  quoe  quolibet 

tempore  aut  modo  in  ejus  dominiura  deducta  est, 

propter  culpara,  quara  fecit,  dominioecclesise^cigus 

episcopus  est,  vindicetur.  Cceterura  si  quis  contra 

eum  qui  episcopus  aut  presbyter,  aut  diaconus,  aut 

alius  clmcus,autetiam  prresul  monasterii  ordinandus 

est,  accosationem  aliquam  instituat  quacunque  de 

causa^  quae  possit  secundum  leges  aul  canouo!^  ejus 


sed  etiara  orani  laude  dignura  judicaraus ,  quando- 
quidcra  id  non  eraptio,  sed  oblatio  est. 

Pro  consuetudinibus  vero  illa  solura  ab  his  qui 
episcopi  ordinantur  pra?beri  concediraus,  qu»  ordine 
deinceps  preesente  coraprehenduntur  lege.  Juberaus 
igitur  ut  beatissimi  quidem  archiepiscopi  et  patriar- 
chde,  hoc  est  senioris  Rorase,  Constantinopolis, 
Alexandrice,  Theopolis,  et  Hierosolymonira,  si  con- 
suetiido  habeat  ut  episcopis  aut  clericis  in  eorum  or- 
dinatione  rainus  quara  viginti  librae  auri  dentur,  ea 
sola  prrobeant  quae  consuetudo  aguoscit.  Si  plusante 
hanc  prffibebatur  legeni,  ne  quid  ultra  viginti  libras 
auri  preebeatur.  Mctropoiitani  vero  qui  a  s»^<A^  ^os^ 
ve\  a\ieaV\ss\ms  oT^vvi-wxVvi^  >^ts!v,\v^\'eviN&  ^\\fc^>ft.  ^nk*^ 


1023  &£GUU  SEXTl  SUPPLEMENTUM.  i(ni 

omnes  alii,  qui  auta  patriarchis,  aut  a  metropolitanis  ^  fecerit,  nullum  ex  hoc  pnejudicium  circa  aliam  tute- 


ordinantur,  siquidem  ejus  ecclesia  qui  ordinatur  non 
minus  in  reditu  habeat  quam  triginta  libras  auri, 
dent  pro  enthroniastico  qiiidem  solidos  centum  ;  no- 
tariis  vero  ordinantis  et  aliis  qui  illi  in  ministerio 
sunt,  et  ex  more  capiunt,  solid.  ccc.  Si  vcro  ecclesi» 
reditus  minus  quidem  in  annum  conferunt  quam  tri- 
ginta  libras  auri,  non  minus  autem  libris  decem,'  pro 
enthroniasticis  quidem  solid.  cc;  aliis  aotem  omni- 
bus  qui  ex  more  capiunt ,  solid.  c.  Sin  minus  quam 
decem,  non  minus  autem  quinque  auri  libris  eccle- 
sise  reditus  esse  contingat,  dent  pro  enthroniasticis 
quidem  solid.  l;  omnibus  autem  aliis  qui  ex  more 
capiunt,  solid.  lxxv.  Si  minus  quam  quinque,  non 
minus  autem  tribus  libris  auri  inreditu  habeat,  prae- 


lam  aut  curam  sustineto.  Sed  neque  susceptorem,  aut 
exactorem  publicarum  contributionum ,  aut  condu- 
ctorem  vecligalium,  vel  ahenarum  possessionum,  aut 
curatorem  famili»,  aut  dispensatorem,  aut  procura- 
torem  litis,  aut  fidejussorem  pro  his  causis  esse  epi- 
scopum  ,  aut  ceconomum,  aut  cujuscunque  gradus 
alium  clericum  autmonachum,concedimus,  sive  suo, 
sive  ecclesiae,  aut  monasterii  nomine  id  subeat,  ne 
per  hanc  causam  sacrissedibus  infligatur  damnum,  et 
divina  impediantur  ministeria.  Cffiterum  si  ecclesiis 
aut  monasteriis  aUqua».  adjacere  invenianlur  posses- 
siones,  velintque  venerabilium  domunm  dispensa- 
tores  in  conductionem  autemphjteusim  eas  accipere, 
tunc  si  omnes  clerici  et  monachi  de  hijgusmodi  causis, 


beant  quidem  pro  enthroniaslicis  solid.  xvui;  omni-Bautin  ipsoinstnimento,autsubactorumconfectione, 


bus  autem  aliis  qui  ex  more  capiunt,  solid.  xxiv.  Si 
minus  tribus,  non  minus  autem  duabus  librisinquan- 
titate  rediluuin  ecclesiaj  inveniatur,  dent  pro  enthro- 
niastico  quidem,  solid.  xn;  pro  omni  vero  alia  con- 
suetudine,  solid.  vi.  Episcopum  enim  ecclesiee  quae 
minus  in  rcditu  habet  quam  duas  auri  libras  neque 
pro  enthroniasticis,  ncque  pro  quacunque  alia  con- 
suetudine  dare  aliquid  concedimus.  Haec  autem  quse 
prajberi  disposuimus,  primus  presbyter  ordinantis 
episcopi  et  archidiaconus  suscipientes,  inter  eos  qui 
exmore  capiunt  dividunto.  Ha»c  igitur  jubemus  om- 
nibus  observari  modis,  ne  per  hujusmodi  occasiones 
ecclesise  praegraventur  debitis,  et  sacerdotia  liant  ve- 
nalia.  Cerle  si  quis  ultra  quantitatem  a  nobis  defini- 
tam,  enthroniasticonim  aut  consuetudinum  nomine, 
quocunque  modo  capcre  aliquid  prajsumpserit,  jube- 
mus  ut  quod  amplius  acceperit,  id  in  triplum  exbonis 
ejus  vindicetur  ecclesise  illius  qui  dedit.  Atque  hsec 
quidem  de  ordinatione  episcoporum  dicta  sunt.  Post 
ordinationem  vero  tam  servili  quam  ascriptitia  fortuna 
episcopos  liberos  esse  jubemus,  nisi  decurio  aut  co- 
hortalis  pra>ter  prsedictam  observationem  ordinatus 
sit.  EJusmodi  enim  remotos  ab  episcopatu,  curise  aut 
cohorti  suse  restitui  jubemus ,  ne  qua  ex  tali  fortuna 
sacerdotio  oboriatur  contumelia.  Illos  autem  qui  ante 
hanc  nostram  legem  ex  curiali  fortunaordinati  inve- 
niuntur  episcopi ,  sancimus  quidemut  hujusmodi  for- 
tuna  liberi  sint,  sed  legitimam  partem  ex  bonis  suis 


et  consentiant,  et  declarent,  ad  utilitatem  venerabi- 
lium  domuum  hoc  fieri,  procedere  et  id  genus  con- 
ductionis  seu  emphyteuseos  concedimus.  Sed  et  ipsis 
sacrosanctis  ecclesiis  et  reliquis  venerabilibus  domi- 
bus  licentiam  damus  ut  conductiones  et  emphyteases 
inter  se  celebrent :  consimiliter  et  clericis,  ut  suarum 
ecclesiarum  possessiones  conducant  et  gubernent, 
sententia  tamen  episcopi  et  oeconomi  concedimus, 
exceptis  personis  quas  per  alteram  legem  hoc  facere 
prohibuimus.  Si  quis  contra  prsedicta  aliquid  egerit, 
si  quidem  episcopus  sit,  omnes  res  ejus  qu®  ex  qiia- 
cunque  causa  aut  persona,  sive  ante  episcopatum, 
sive  post  episcopatum  ad  ipsum  pervenerunt,  eccle- 
sia?  ejus  vindicari  sancimus.  Si  vero  oeconomi,  aut  alii 
clerici  sint,  qui  in  hoc  deliquerunt,  poena  ab  ipsis  pe- 
cuniaria,  quam  episcopus  eorum  probaverit,  exigitor, 
vindicanda  eccIesi8e,quando  ethi  qui  vectigaliumaut 
cujuscunque  possessionis  conductionem,  aut  pubhco- 
rum  tributorum  susceptionem  profligationemve,  aat 
curam  familise  illorum  fidei  crediderunt,  aut  pro  me- 
moratis  causis  fidejussores  eos  acceperunt ,  nuUam 
contra  ecclesiam,  aut  monasterium,  aut  res  ejus,  aut 
dispensatores,  autetiam  contra  easpersonasquarum 
fidem  secutae  sunt,  aut  facultates,  aut  Udejussores 
earum  actionem  habituri  sint.  Quin  si  quid  pubUco 
damni  obvenerit,  illi  qui  publicarum  contributionum 
aut  vectigalium  susceptionem,  aut  conductionem, 
aut  profligationem  memoratis  personis  credidenmt, 


assignent  curia^  et  publico.  Ita  sane,  utnullum  eccle- j)  aut  fldejussores  eos  susceperunt,  hoc  ipsum  ex  pro- 


siastica  jura  detrimentum  sustineant  in  rebus,  quas 
post  episcopatum  insuper  qiiaisitas  ad  eorum  eccle- 
siam  pertinere  disposuimus.  Quod  si  contingat  ui  is 
qui  ordinatur  episcopus  sub  patris  sui  potestate  sit, 
ex  ipsa  ordinatione  sui  juris  esto. 

Porro  Dei  amantissimos  episcopos  et  monachos 
nulla  lege  tutores  autcuratores  cujuscunque  personaj 
fieri  concedimus.  Presbyteros  autem,  ct  diaconos,  et 
subdiaconos,  si  jureaclege  cognationis  ad  tutelamaut 
curam  vocentur,  ejusmodi  muuus  suscipere  concedi- 
mus,  si  tamen  intra  menses  quatuor  exinde  numerau- 
dos  ex  quo  vocati  sunt,  apud  competentem  judicem 
scripto  declaraverint  id  se  munus  propria  voluntate 
uscepisnis.  Ll  si  (u(  probabile  est)  eorum  alLquis  hoc 


pria  substantia  i^stituere  compellentur. 

Prseterea  nulli  magistratuum  licebit  Dei  amantis- 
simos  episcopos  cogere,  ut  perhibendi  testimonii 
causa  in  cjus  prodeant;  sed  judex  mittito  ad  eos  ali- 
quod  ex  personis  ipsi  apparentibus,  ut  propositis  san- 
ctis  Evangeliis,  prout  sacerdotes  decet,  dicant  qnm 
noverunt.  Scd  neque  ut  episcopus  pro  pecuniaria  ali- 
qua  aut  criminali  causa  ad  civilem  militaremve  ma- 
gistratum  invitus  perducatur,  sistaturve  sine  imperiati 
jussione  concedimus  :  sed  magistratus  qai  hoc  vel 
scripto  vel  sine  scripto  mandare  pnesumpsent ,  post 
cinguli  detractionem  viginti  librarum  auri  pcenam 
persolvito,  dandam  ecclesifie  cujus  epiflcopus  perdu- 
ctus,  aut  sisti  jussus  est :  consimiUter  exaecatore  quo- 


1025 


iUSTINlANl  NOVELL*:  SELECT.€.  NOVELLA  CXXIIl. 


i026 


que  post  cinguli  detractionem  tain  tormentis  subji-  ^  Non  tantum  autem  hsec  quserantur  in  synodis  per 


ciendo,  quam  in  exislium  mittendo. 

Interdicimus  autem  Dei  amantissimis  episcopis,  ne 
proprias  deserantecclesias,  etin  alias  proficiscantur 
provincias.  Sed  et  si  higus  agendi  necessitasaliqua 
incidiat,  non  aliter,  nisi  cum  litteris  beatissimi  eo- 
rum  patriarchse  aut  metropolitani,  aut  impcriali  vi- 
delicet  jussione  hoc  faciant:  ita  sane,  ut  ne  illis  qui- 
dem  episcopis  qui  suh  beatissimo  archiepiscopo  Gon- 
stantinopoiitano  et  patriarcha  constituti  sunt,  sine 
ejus  mandatu,  autnostra  jussione  ad  rcgiam  venire 
urbem  lioeat.  Quod  sieo  modoepiscopusquocunque 
loci  peregrinetur,  non  amplius  uno  anno  ecclesiam 
suam  relinquito.  Episcopi  vero,  qui  ad  regiam  (ut 
dictum  est)  urbem  accesserint,  cujuscunque  dioece- 


singulos  annos  celebrandis  :  sed  etiam  quotiescun- 
que  aliquis  vel  sacerdotum,  velclericorum,  veiprae- 
sulum,  vel  monachornm,  vel  de  fidc,  vcl  de  turpi 
vita,  vel  quod  coutra  sacros  aliquid  canones  perege- 
rit,  accusatus  fuerit.  £t  si  quidem  is  qui  accusatur 
episcopus  fucrit  hujusmetropolitanus,  eaquse  profe- 
rentur  examinato ;  si  vero  metropolitanus  bcatissi- 
mus  archiepiscopus  sub  quo  censetur;  si  presbyter, 
aut  diaconus,  aut  alius  clcricus,  aut  pra^sul  mona- 
sterii,  aut  monachus,  religiosissimus  episcopus,  sub 
uno  hi  censetur,  dclata  in  accusationem  examinato. 
Et  veritate  comprobata,  unusquisque  pro  modo  de- 
licti,  canonicis  censuris  subjLcitor  judicio  ejus  qui 
causse  examinationem  accommodat.  Atque  hxcom- 


seos  sint,  ante  omnia  beatissimum  archiepiscopum  B  nia  non  tantum  obtinento  in  iis  episcopis  et  clericis, 


Gonstantinopolitanum  et  patriarcham  adeunto,atque 
ita  per  ipsum  ad  nostram  ingrediuntor  tranquiiiita- 
tem.  Qui  vero  contra  nostram  dispositionem  vel  pe- 
regrinantur,  aut  ultrapraefinitumanni  tempus  extra 
ecclesiam  suam  alibi  commorantur,  his  primum 
quidemnon  subministrantor  ab  ecclesiae  suseoecono- 
mis  sumptus :  deinde  citantor  sacerdotum  littcris, 
sub  quibus  censentur,  ut  ad  ccclesias  suas  revertan- 
tur.  Si  reverti  diiferant,  secundum  sacros  evocantor 
canones.  £t  nisi  intra  tempus  a  sacerdotibuspra^fi- 
nitum  ad  ecclesias  suas  revertantur,  ipsiquidem  ab 
episcopatu  depelluntor,  alii  autem  meliores  in  ipso- 
rum  locum  ordinantor  pro  tenore  prsesentis  lcgis. 


ueque  non  preesulibus,  qui  posthac  ordinabuntur, 
sed  etiam  in  iis  qui  modo  sunt,  si  quis  (quod  licet 
conjicere)  de  certis  causis  per  sacros  canones  no- 
strasque  legesprohibitis  accusetur.  His  enim  ita  ob- 
servatis,  laici  quoquc  magnum  circa  rectam  fidem  et 
honestam  vitam  profectum,  atque  in  melius  emen- 
dationem  promerebuntur.  Ad  hsec  jubemus  ut  omnes 
episcopi  pariter  et  presbyteri  non  tacito  modo,  sed 
clara  voce,  quse  a  fideli  populo  exaudiatur,  sacram 
oblationem  et  preces  in  sancto  baptismate  adhibitas 
celebrent,  quo  majore  exinde  devolione  in  depro- 
mendis  Domini  Dci  laudibus  audientium  anirai  effe- 
rantur.  Ita  enim  et  divus  Apostolus  docet,  dicens  in 


Eodem  hoc  obtenturo  et  in  clericis,  cujuscunque  ^  primaad  Corintliios  Epistola :  Enimvero  si  solum- 
gradus  fuerint  seu  ministerii.  Quia  vero  quod  a  sa-^modo  benedicas  spiritu,quomodoquiprivatilocum 

implet  dicet  ad  gratiarum  actionem  tuam  Deo  ipsum 
Amen,  quandoquidem  quid  dicas  non  videt?  Tu  qui* 
dem  pulchre  gratias  agis,  alter  autem  non  a^difica- 
tur.  Et  rursus  in  epistola  ad  Romanos  sic  inquit  : 
Corde  quidem  creditur  ad  justitiam,  ore  autem  fit 
confessio  ad  salutem.  His  igitur  de  causis  convenit 
ut  inter  cseteras  preces  et  ea  quse  in  sancta  oblatione 
dicuntur,  clara  voce  a  religiosissimis  episcopis  et 
presbyteris  Domino  nostro  Jesu  Christo  Deo  nostro 
cum  Patre  et  sancto  Spiritu  proferantur  :  scituris 
religiosissimis  sacerdotibus  quod  si  quid  horum  ne- 
glexerint,  et  in  horrendo  judicio  magni  Dei  et  Ser- 
vatoris  nostri  Jesu  Christi  de  his  rationem  reddent, 


cris  dictum  estcanonibus  de  sanctissimorum  episco- 
porum  synodis,  quse  per  singulas  celobrari  debent 
provincias,  hucusque  observatum  non  est,  maxime 
necessarium  fuerit  ad  rectam  id  denuo  viam  redu- 
cere.  Ac  sancti  quidcm  apostoli  et  Patres  definie- 
runt  ut  bis  per  singulos  annos  religiosissimorum  sa- 
cerdotum  seu  episcoporum  inquaque  provincia  cele- 
brarentur  synodi,  et  quae  suppuUularent,  examina- 
rentur,  potirenturque  competenti  correctione  :  hoc 
est  altera  quidem  quarta  feria  sanctse  Pentecostes, 
altera  .vero  in  mense  Septembri.  Nos  autem  ex  hu- 
jusmodinegligentia  multos  variis  implicitos  peccatis 
invenerimus,  jubemus  ut  omnibus  modis  in  quaque 


provincia  per  singulos  annos,  vel  in  mense  Julio,  n  neque  nos  hsec  cognoscentesconquiescemus,  relin- 


vel  Septembri,  una  synodus  celebretur,  coeantque 
inunumapudbeatissimos  quidempatriarchas  illi  qui 
ab  iis  ordinantur,  neque  jus  habent  alios  ordinare 
episcopos ;  apud  religiosissimos  vero  cujusque  pro- 
vincise  metropolitanos  hi  qui  ab  ipsis  ordinantur  : 
quo  magis  motse  causse,  et  quse  ab  ahquibus  denun- 
tiantur  vel  occasione  fidei,  vel  canonicarum  queestio- 
numveladministrationis  rerum  ecclesiasticarum,vel 
de  episcopis,  aut  presbyteris,  aut  diaconis,  aut  aliis 
clericis,  vel  de  monasteriorum  prsesulibus,  aut  mo- 
nachis,  yel  de  reprehensibili  vita,  aut  aliis  quse  cor- 
rectionem  desideraat,  agitentur  juzta  et  convenien- 
ter  examinentur,  neque  non  correctio  iis  adliibeatur 
(ffxm  sacris  canonibus  et  nostris  conveniat  legibus. 


quemusque  inulta.  Jubemus  autem  et  provinciarum 
prsesides,  si  quid  eorum  quse  anobis  sancita  suntne- 
gligonter  haberi  viderint,  ut  primum  quidem  metro- 
politanos  et  alios  episcopos  urgeant  ad  celebrandas 
prscdictas  synodos,  et  ut  omnia  impleant  quse  per 
synodos  prsesente  lege  prsecipimus.  Quod  sieos  mo- 
ram  nectere  et  segnius  ea  peragere  viderint,  tunc 
per  suggestionem  nos  ea  de  re  certiores  reddanti 
quo  magis  contra  eos  qui  synodos  celebrare  diffe- 
runt,  conveniens  a  nobis  procedat  correctio :  sciturid 
tam  ipsis  prsesidibus  quam  cohortibus  qui  illis  ob« 
temperant,  quod  si  hsec  minus  observaverint,  extre- 
mis  subjicientur  suppliciis.  Insuper  interdicimus  re« 
ligiosissimis  episcopis  et  !jre%b^T\&>^v3gw^\iSs^^J»?< 


mi 


S^CULI  SEXTl  SUPPLEMENTUM. 


4028 


conis,  ct  subdiaconis,  ac  lectoribus,  et  cuicunque  A  uxorem  (quemadmodum  superius  dictum  est)  sibi 


alii  ciguslibetvenerabilis  ordinis  et  gradus  constituto 
clerico,  ne  adtabulamludant  aut  tali  ludo  utentibus 
se  associent,  aut  spectatores  sint,  aut  ad  quodcun- 
que  spectaculum  spectandi  gratia  accedant.  Si  quis 
autem  eorum  mhocdeliquerit,  jubemus,  ut  in  tres 
annos  ab  omni  sacro  ministerio  prohibeatur,  mitta- 
turque  in  monasterium.  Quod  si  condignam  erroris 
sui  poenitentiam  medio  tempore  ostenderit,  licentia 
esto  sacerdoti  sub  quo  collocatus  est,  et  tempus  mi- 
nuere,  et  proprio  hunc  denuo  rcstituere  ministerio : 
scituris  item  religiosissimis  episcopis  qui  ea  vindi- 
care  debent,  quod  si  higusmodi  aliquid  edocti  non 
caverint,  ipsi  rationem  Deo  pro  hac  causa  reddituri 
sunt.  Nemo  tamen  episcopus  compellitur   invitus 


junctam  nonhabeat,  non  aliter  ordinator,nisiprius 
ab  eo  qui  ipsum  ordinat  interrogatus,  profiteaUir 
posse  se  post  ordinationem  vel  sine  legitima  uxore 
caste  vivere  :  nequeunte  co  qni  ordinat,  ordinationis 
tempore,  diacono  pennittere  ut  post  ordinalionem 
uxorem  ducat.  Sin  vero  hoc  fiat,  episcopus  qui  id 
permisit,  episcopatu  ejicitor.  Quod  si  post  ordinatio- 
nem  presbyter,  aut  diaconus,  aut  subdiaconus  uio- 
rem  duxerit,  ejicitor  e  clero,  et  curiae  civitatis  in 
qua  clericus  erat  cum  bonis  suis  traditor.  Item  si 
iector  secundam  uxorem  duxerit,  aut  primam  qui- 
dem,  sed  viduam,  aut  divortio  separatam  a  viro,  aot 
legibus,  aut  sacris  interdictam  canonibus,  non  am- 
plius  ad  alium  ecclesiasticum  gradum  procedito.  Et 


qualemcunque  clericum  sub  ipso  constitutum  suo  B  si  quocunque  modo  ad  majorem  gradum  proyeha- 

tur,  dedciatur  ab  eo,  et  priori  restituatur. 

Sed  neque  cohortales,  neque  decuriones  clenci 
fiunto,  ne  qua  exinde  venerabili  domui  inferatur 
contumelia.  Si  vero  tales  persons  referantur  inter 
clericos,  perinde  quasi  ordinatio  facta  non  esset,  ita 
propriaB  fortunse  restituuntor,  dempto,  si  (ut  licet 
conjicere)  monachicam  aliquis  ex  ipsis  vitam  oon 
minus  quindecim  annis  trausegerit.  Tales  enim  or- 
dinari  jubemus,  legitima  videlicet  portione  a  decu- 
rione  assignanda  curi®  et  reipubliciB.  Sed  et  in  cle- 
rum  allecti,  monacho  decentem  vitam  ad  finem  us- 
que  prsestanto.  Nam  si  post  cleri  honorem  adeptum 
uxorem  aliquis  eorum  duxerit,  aut  concubinam  ha- 


dimittere  clero. 

Omnibus  vero  episcopis  el  presbyteris  interdici- 
mus  ne  quenipiam  a  sacra  communione  prius  segre- 
gent  quam  causa  monstretur  quamolllrem  ecclesia- 
stici  hoc  canones  fieri  jubent.  Si  quis  autem  haec 
contra  a  sancta  communione  aliquem  separaverit, 
ille  quidemqui  injuste  acommunione  separatus  fuit, 
resoluta  separatione  per  majorem  sacerdotem,  san- 
cta  dignus  habeatur  communione.  Is  vero  qui  injuste 
aliquem  a  sancta  separare  communione  ausus  fuerit, 
omnibus  modis  per  sacerdotcm  sub  quo  collocatus 
est  a  communione  separabitur,  quantocunque  tem- 
pore  illi  visum  erit,  ut  quod  injuste  alii  fecit,  ipse 
juste  sustineat.  Ac  neque  propriis  aliquem  manibus 

cerdotibus  est.  Certe  si  quis  episcopus,  cum  secun- 
dum  ecclesiasticos  canones  sacerdotio  ejectus  est, 
ingredi  civitatem  ausit  ex  qua  ejectus,  aut  locum  de- 
relinquere  in  quo  degerejussus  est;  jubemus  hunc 
in  monasterium  in  alia  provincia  constitutum  tradi, 
ut  quse  in  sacerdotio  deliquit,  ea  degens  in  mona- 
sterio  corrigat. 

Clericos  autem  non  aliter  ordinari  concedimus, 
nisi  litteras  sciant,  et  recta  Ode  ao  honesta  vita  sint, 
et  neque  concubinam,  neque  naturaleshabuerint  aut 
habeant  liberos,  sed  qui  velcoelibem  vitamagunt,  vel 
uxorem  habuerunt  aut  habent  legitimam,  et  eam 
unam  et  primam,  neque  viduam,  neque  divortio 


buerit,  curiee,  aut  cohorti,  aut  fortunae,  cui  erat  ob- 

episcopo  verberare  licet,  siquidem  hoc  alienumasa-  ^  noxius,  redditor,  ut  maxime  in  eum  gradum  eccJe- 

siasticum  allectus  fuerit,  inquoconstitutusaliquis  a 
sacris  canonibus  et  legibus  uxorem  ducere  non  pro- 
hibetur.  Eademque  hsec  et  in  aliis  omnibus  mont- 
chis  valeresancimus,  qui  e  monasterio  adquerocon- 
que  gradum  ecclesiasticum  transferuntur,  et  si  nulli 
fortunee  obnoxii  fuerint.  Et  generaliter  lege  promal- 
gamus,  necuiliceatin  quocunqueecclesiasticograda 
constituto  ab  eo  decedere,  et  seecularem  Oeri :  scitu- 
ris  his  qui  ita  egerint,  quod  et  cingiilo  (si  quod  illis 
attributum  ent)  aut  dignitate,  aut  militia  denudt- 
buntur,  et  cohorti  civitatis  suse  tradentur.  Qui  vero 
ante  hanc  nostram  legem  e  curialifortunaordinati 
sunt  clerici,  patrimoniaUa  munera  per  substitotis 

separatam  a  viro,  neque  alioqui  legibus  aut  sacris  i\  personas  implento,  a  personalibus  liberi  conservaD- 

interdictam  canonibus.  Presbyterum  vero  minorem 

annis  triginta  quinque  fieri  non  concedimus.  Sed 

neque  diaconum  aut  subdiaconum  minorem  viginti 

quinque ;  neque  item  lectorem  minorem  annis  de- 

cem  et  octo.  Diaconissa  autem  in  sancta  Ecclesia 

non  ordinator,  quse  minor  quadraginta  annis  sit, 

aut  ad  secundas  pervenit  nuptias. 
Cseterum  si  tempore  ordinationis  contra  clericum 

ci:guscunque  ordinis  aut  gradus  accusator  aliquis 

exortus  fuerit,  qui  dicat  indignum  eum  esse  ordina- 

tione,  differtor  ipsa  ordinatio,  et  omnia,  tam  inexa- 

minatione  quam  in  censuris,  procedunto,  quee  qui- 

dem  in  episcoporum  ordinationibus  superius  sanxi- 

mu8.  Enimvero  si  is  qui  ordinandus  est  diaconus 


tor.Sed  neque  clericum  cujuscunque  gradus  dare  ali- 
quid  ilii  a  quo  ordinatur,  aul  quicunque  a]ii  peno- 
nse  concedimus,  sed  solas  prsebere  ipsum  consuetu- 
dines,  ex  more  percipiendas  ab  his  qui  ordinanti  in 
ministerio  sunt,  quse  tamen  unius  anni  diaria  non 
excedant.  Certe  in  sacrosancta  ecclesia  in  qua  coo* 
stituitur,  ut  divinum  impleat  ministerium,  omnino 
ne  tantillum  quidem  collegis  suis  pro  insinuatione 
sua  dato,  neque  propter  hanc  causam  solatiis  suis, 
aut  aliis  distributionibus  defraudator.  Sed  neqm  xe- 
nodochus,  aut  prochotrophus,  aut  nosoconmf»  cot 
ctguscunquealteriusvenerabilisdomas  diqpeiiaitar, 
qui  qualemcunque  ecclesiasticam  soUifihQdiDem  Irt- 
ctat,  datoaliquid  illi  a  quo  promoTetary  a«i«iucuh 


1029 


JUSTINIANI  NOVELLiE  SELECTiE.  NOVELLA  CXXllL 


iO30 


que  alii  personse  pro  crediia  sibi  dispensatioiie.  Qui  a  compreheudimus.    In  omnibus    autem   forensibus 


autem  contra  hsec  quse  disposuimus,  vel  aliquid  de- 
derit,  vei  acceperit,  vei  mediator  factus  fuerit,  sa- 
cerdotio,  sive  clero,  sive  credita  sibi  qualicunque 
administratione  denudabitur,  his  quse  data  sunt  vin- 
dicandis  venerabili  domui  cujus  ordinationem,  aut 
sollicitudinem,  aut  dispensationem  talis  persona  ac- 
ceperit.  Si  s^cularis  sit  qui  accepit,  aut  mediator 
exsitit,  quod  datum  est  in  duplum  exigetur,  et  ve- 
nerabili  domui  in  qua  ordinationem,  aut  soliicitudi- 
nem,  aut  dispensationem  accepit,  prsebetor. 

Si  quis  vero  cujuscunque  gradus  clericus,  aut  cu- 
juscunque  venerabihs  domus  dispensator,  vel  ante 
ordinationem  creditamve  sibiqualemcunque  dispen- 
sationem,  aut  solUcitudinem,  vel  postea,   yoluerit 


locis  sancimus  ut  siquidem  is  qui  initio  instituit  ex- 
ffidificavitque  ecclesiam,  deiinierit  ordinandorum 
modum,  nimirum  ad  eum  etiam  sumptus  accommo- 
dans,  non  prius  aliquis  in  eam  ecclesiam  ordinetur, 
quam  ad  numerum  initio  deflnitum  eorum  mensura 
redacta  sit.  Sin  minusfactum  sit,  ipsaautemcivitatis 
ecclesia  annonas  sibi  caeterisque  ecclesiis  suppeditet, 
tunc  non  temere  clericorum  illic  numerum  augeat, 
neque  propter  aliquas  forte  affectiones  animi,  aut 
gratiam,  suraptibus  ipsam  inde  provenientibus  one- 
ret.  Neque  enim  talia  pietati  consentanea  sunt,  aut 
sacerdote  digna,  sed  ex  iis  quae  Dominus  Deus  dede- 
rit,  pro  facultatibus  erogationes  faciat,  aut  veterem 
saltem  consuetudinem  observet,  nihii  penitus  inno- 


aliquid  rerum  suarum  oflferre  ecclesise  in  qna  ordina-  B  vans. 


tur,  aut  loco  cigus  dispensationem  aut  soUicitudinem 
suscipit,  non  solum  id  fieri  non  prohibemus,  sed 
etiam  cohortamur  cos  ut  pro  salute  animse  su«e  talia 
faciant.  Nos  enim  ea  sola  dari  prohibemus  qu®  spe- 
cialibus  aliquibus  prsebentur  personis,  non  quse  san- 
ctis  ecclesiis,  aut  aliis  venerabihbus  locis  offeruntur. 
Si  servus,  sciente  domino  et  non  contradicente  in 
clerum  allegatur,  ex  ipsa  allectione  liber  et  ingenuus 
esto.  Nam  si  ignorante  domino  celebretur  ordinatio, 
licentiam  habeto  dominus  intra  anni  spatium,  et 
quidem  unius  tantum,  fortunam  comprobare,  et 
servum  suum  recipere.  Quod  si  servus,  sive  sciente, 
sive  ignorante  (ut  diximus)  domino,  allectione  in 
clerum  liber  factus,  ecclesiasticum  ministerium  re- 


Unde  convenit  ut  Dei  amantissimi  patriarchae  et 
metropolitani  in  eam  rem  providentiam  collocent,  et 
tam  eos  clericos  quimodo  sunt  ea  forma  relinquant 
qua  sunt,  quam  etiam  cujusque  inter  se  ecclcsise  vi- 
res  metiantur.  Atque  ita  tum  ipsi  religiosissimi  pa- 
triarchffi  sub  se  positas  ecclesias  in  ordinem  cogant, 
tum  metropolitani  de  hoc  a  religiosissimis  patriar- 
chis  admoniti,  et  idem  faciant,  et  omnes  alios  sub  se 
constitutos  episcopos  ad  hanc  commensurationem 
adigant,  quo  magis  operam  dent  ne  ultra  modum 
census  clericorum  ordinationes  celebrent.  Scimus 
enim  quam  multse  ex  hac  ordinandorum  et  sumptus 
effusa  immensitate  sacrosanctse  ecclesise  inopia  op- 
pressse  sint,  quodque  nonnuUas  ex  ipsis,  licet  eegre, 


linquat,  et  ad  ssecularem  vitam  transeat,  domino  ^  servarimus  tamen ;  qusedam  vero  etiamnum  onustse 
suo  in  servitutem  traditor.  Ascriptitios  vero  in  his  jaceant,  nequeuntes  ex  tanta  se  rerum  angustia  ef- 
soiis  possessionibus  quarum  ascriptiti  sunt,  clericos  ferre.  Quapropter  providentiam  in  hanc  rem  adhi- 
citra  voluntatem  dominorum  fieri  concedimus,  ea  ta- '    bebunt  sanctissimi  patriarchse,  et  metropolitani,  ne- 


men  conditione,  ut  clerici  facti  nihUominus  imposi- 
tam  sibi  agricolationem  adimpleant. 

Si  quis  oratorium  exstruxerit,  volueritque  in  eo 
promoveri  clericos,  vel  ipse,  vel  haeredes  ejus,  si 
sumptu  ipsi  clericis  subministrant,  et  dignos  nomi- 
naverint,  nominati  ordinantor.  Si  vero  qui  ab  ipsis 
electi  sunt  eos  tanquam  indignos  ordinari  sacri  pro- 
hibebunt  canones,  tunc  locorum  sacratissimus.  epi- 
scopus  eos  quos  prsestantiores  putaverit  promoveri 
curam  agito.  Sancimus  autem  ut  reverendissimi  cle- 


que  non  reliqui  Dei  amantissimi  episcopi,  ut  non  de 
his  quae  ab  ipsis  facta  sunt  edocti  eos  amplexemur, 
quod  legem  nudis  comprehensam  litteris  ipsis  factis 
administratam  ostenderint. 

Presbyteri  autem,  et  diaconi,  neque  non  snbdia* 
coni,  et  lectores,  ac  cantores,  quos  omnes  clericos 
appeUamus,  ut  res  quocunque  modo  ad  ipsorum  do^ 
minium  devolutas  sub  potestate  sua  habeant  ad  in- 
star  castrensium  peculiorum,  prsecipimus  ut  et  do- 
nare  eas  possint,  et  de  his  testari,  tametsi  sub  pote- 


rici  suas  obeant  ecclesias,  et  omne  ecclesiasticum  t\  state  parentum  sunt.  Ita  tamen,  ut  horum  UUi,.  aut 

•        •.t  ••  ,  •1>1  •  ^^    L»  1_       •      i      1*1 X__  ■     ■  1_ !•.» 


ministeriimi  ipsis  competens  impleant,  hoc  requiren- 
tibus  tam  uniuscujusque  civilatis  reUgiosissimo  epi- 
scopo,  quam  ecclesiasticis,  qui  in  quoque  gradu 
primatum  habent,  atque  haec  non  observantes  sub 
canonicam  rediigentU)us  censuram.  Enimvero  neque 
effiisas  de  caeterofierireverendissimornm  clericorum 
ordinationes  convenit.  Nam  quod  usque  adhuc  obti- 
nuit,  tametsi  emendatum  oportuit,  tamen  propter 
tempus  reUnquimus.  De  csetero  auiem  non  temere  id 
fieri,  neque  in  damnum  sacrosanctarum  ecclesiarum 
cedere  sancimus.  Quse  igitur  in  hnjusmodi  casibus 
circa  sacrosanctam  regise  hiyus  nostrae  urbis  eccle- 
siam,  et  sacrosanctas  ecclesias  sub  ipsa,  neque  non 
alias  hic  positas,  fieri  oporteat)  ea  speciaU  lege 


his  non  subsistentibus,  parentes  eorum  legitunam 
portionem  ferant. 

Reverendissimis  presbyteris,  et  diaconis,  si  pro 
pecuniaria  cansa  falsum  dixisse  testimonium  depre- 
hcndantur,  satis  erit  si  tormentamm  loco  per  tres 
annos  a  sacro  ministefioseparentnr,etin  monasteria 
tradantur.  Pro  criminalibus  autem  causis,  si  quis 
falsum  testimonium  dixerit,  prsecipimus  ut  clericali 
dignitate  denndatus,  legitimis  poenis  subdatur.  Cce- 
teri  vero,  qui  in  alUs  ecclesiasticis  recensentur  oi^- 
dinibus,  si  falsum  testimonium  in  quocunque  nego- 
tio,  sive  criminaU,  sive  pecuniario,  dixisse  depre- 
hendantur,  non  solum  clero  et  ordine  ecclesiastico 
dejiciantur,  sed  etiam  subjiciantur  ttmneBtis, 


mi  SiECULI  SEXTl 

Si  quis  contra  quempiam  vel  clericum,  vel  mona- 
chum,  vel  diaconissani,  vel  monastriani,  vel  asce- 
triam  liabeat  aliquam  actionem,  instruito  prius  reli- 
giosissimum  ea  de  re  episcopum,  cui  unusquisque 
horuni  subditus  est.  Hic  autem  negotium  inter  ipsos 
disceptato.  Et  quidem  si  utraque  pars  judicatis  ac- 
quiescit,  juberaus  ut  per  loci  magistratum  ea  plena- 
riffi  tradantur  exsecutioni.  Si  quis  vero  litigatorum 
intradecemdies  judicatis  contradicat,  tunc  iocorum 
magistratus  negotium  examinato.  Et  si  compererit 
recte  judicationem  interpositam,  suaetiam  sententia 
hanc  Urmato,  et  judicata  exsecutioni  tradito  :  neque 
Ucitum  esto  ei  qui  victusfuititerum  in  ejusmodi  ne- 
gotio  provocare.  Quod  simagistratus  sententia  con- 
traria  sit  his  quoe  a  Dei  amantissimis  episcopis  judi- 
catasunt,  tunc  contra  magistratus  sententiam  locum 
habeto  provocatio,  atque  ea  secundum  ordinem  legum 
refertor  et  exercetor.  Caeterum  si  episcopus  ex  jus- 
sione  imperiali,  vel  judiciario  mandato  inter  quas- 
cunque  personas  judicet,  appellatio  ad  majestatem 
imperatoriam,  aut  eum  qui  causam  deligavit,  refer- 
tor.  At  si  contra  quascunque  memoratiis  revorendis- 
simas  pei*sonas  crimen  inferatur,  siquidem  apud 
episcopuni  aliquis  acccusatus  fuerit,  et  is  veritatem 
potuerit  deprehendere,  honore  sive  gradu  hunc  se- 
cundum  ecclesiasticos  canones  dejicito,  tuncque 
competens  judex  hunc  comprehendito,  et  secundum 
leges  causam  examinato,  et  fmem  ei  imponito.  Si 
vero  accusator  prius  civilem  judicem  adeat,  et  cri- 
men  legitima  disceptatione  comprobari  poterit,  tunc 
locorum  episcopo  actoiTim  monumenta  intimanlor. 
Et  si  ex  iis  innotuerit  proposita  eum  crimina  deli- 
quisse,  tunc  episcopusejus  hunc  ab  honorc  sive  gra- 
du  qucm  tenet  secundum  canones  separato,  judex 
autem  vindictam  ei  inferto  logibus  competentem. 

Verum  si  episcopus  putaverit  acta  non  juste  con- 
stitisse,  tunc  licitum  ei  esto,  ad  accusatam  personam 
honore  seu  gradu  denudandam,  moram  interponere 
sic  tamcn^  ut  ea  persona  sub  iegitima  constituatur 
fidejussione,  atque  ita  causa  tam  per  episcopum 
quam  etiam  per  judicem  ad  nos  rcferatur,  ut  hanc 
cognoscentes  nos,  quae  nobis  videantur  jubeamus. 
Certe  si  quis  pro  pecuniaria  causa  contra  aliquam 
mcmoratarum  personarum  quampiam  actionem  ha- 
beat,  et  episcopus  inter  ipsos  judicare  diflferat,  Ucen- 
tiam  habeto  actor  ut  civilem  judicet  adeat.  Ita  ta- 
men,  ut  accusata  persona  nullo  modo  cogatur  fide- 
jussorem  dare,  sed  solum  confessionem  absque  jura- 
mento  cum  oppigneratione  rerum  suai'um  exponere. 
Sipro  criminaU  causa  accusatio  contra  aliquam  me- 
moratarum  personarum  proponatur,  persona  quae 
accusatur  sub  legitimam  fidejussionem  constituatur. 
Si  ecclesiasticum  negotium  sit,  nuUam  communionem 
habento  civUes  magistratus  cum  ea  disceptatione, 
sed  reUgiosissimi  episcopi  secundum  sacros  canones 
negotio  finem  imponunto. 

Proeterea  si  qui  ejusdem  synodi  reUgiosissimi  epi- 

fcopi  aliquam  inter  se  controversiam  habeant,  sive 

(fejare  ecdeaiasticOf  siye  de  quibusdam  aLiifttebus, 


SUPPLEMENTUM.  mt 

A  prius  metropoUtanus  ipsorum  cum  aUis  duobus  de 
sancta  synodo  episcopis  rem  dijudicato.  Et  nisi  utra- 
que  pars  judicatis  insistat,  tunc  beatissimus  patriar- 
cha  iUius  dioeceseos  audientiam  ipsis  accommodato ; 
et  illa  definito,  qu8e  ecclesiasticis  canonibus  et  legi- 
bus  concinunt,  neutra  parte  sentenUae  ejus  contra- 
dicere  queunte.  Sed  et  si  a  clerico,  aut  quocunque 
alio  contra  episcopum  quacunque  de  causa  fiat  in- 
terpellatio,  primum  religiosissimus  metropoUtanus 
secundum  sacros  canones  et  nostras  leges  negotium 
dijudicato.  Si  quis  judicatis  reclamet,  causa  ad  bea- 
tissimum  Ulius  diceceseos  archiepiscopum  et  patri- 
archam  defertor,  et  iUe  secundum  canones  et  leges 
huic  finem  adhibeto.  Quod  si  contra  metropolitanum 
istiusmodi  interpellatio  procedat,  sive  ab  episcopo, 

B  sive  a  clerico,  aut  quacunque  alia  persona,  dicece- 
seos  iUius  beatissimus  patriarcha  consimili  modo  ne- 
gotium  disceptato.  Pro  quibuscunque  causis  deniqne 
episcopi  conveniuntur,  sive  apud  suum  metropolita- 
num,  sive  apud  patriarcham,  sive  apud  alios  quos- 
cunque  judices,  nulla  ab  Us  fidejussio  aut  confessio 
de  lite  exigitor.  Ita  tamen  ut  et  ipsi  studeant  Ulatis 
sibi  accusationibus  se  eximere. 

OEconomos  vero,  aut  ptochotrophos,  aul  xenodo- 
chos,  aut  nosocomos,  et  aUarum  venerabiUum  do- 
muum  dispensatores,  neque  non  omnes  alios  clericos 
jubemus,  ut  pro  administraUonibus  ipsis  concrediUs 
apud  episcopum  suum,  cui  subsunt,  respondeant,  et 
administrationis  suae  rationes  reddant,  et  exigantur 

p  quod  ex  ipsis  debere  comprobaU  fuerint,  illi  venera- 
bili  restituendum  domui,  ciu  ex  administratione  de- 
bitum  apparuerit.  Sise  in  exigendo  gravatos  putave- 
rint,  motropolitanus  negotium  examinato.  Si  melro- 
politanus  sit  qui  contra  aliquam  praedictarum  per- 
sonarum  istiusmodi  causas  examinavit,  et  dcbitum 
exegit,  et  a  quo  exactum  est,  is  putet  se  gravatum, 
dioeceseos  illius  beatissimus  patriarcha  negotium  di- 
sceptalo.  Neque  enim  pracdicUs  personis  concedi- 
mus  ut  de  memoratis  causis  ante  examinationem  et 
exactionem  dcbiti  suos  refngiant  episcopos,  et  ad 
alia  se  conferant  jndicia.  Quod  si  quis  ex  ecclesiasti- 
cis  cui  ejusmodi  aliqua  administratio  concredita  est 
ante  expositas  rationes  et  debita  persoluta  moriatur, 
jubemus  ut  ejus  haeredes  consimili  modo  et  reddeo- 

D  dis  rationibus,  et  exactionibus  obnoxii  sini. 

Si  quis  episcopus,  aut  clericus  ex  quacunqne  pro- 
vincia  Constantinopoli  reperiatur,  et  voluerit  aUqois 
contra  ipsum  actionem  proponere,  siquidem  Htis 
contestatio  in  provincia  de  ea  controversia  facta  est, 
Ulic  lis  impletor.  Si  Us  vero  nondum  coepit,  apod 
solos  gloriosissimos  praefectos  praetorionim  Orientis, 
aut  sacros  judices,  qui  a  nobis  deputati  fuerint,  his 
qui  eum  conveniunt  respondeto.  Reverendissimi  au- 
tem  apocrisiarii  cujuscunque  sacrosanctae  Ecdesis 
qui  in  regia  urbe  versantur,aut  ad  beatissimos  patnar- 
chas  sive  metropolitanos  a  suis  mittimiiir  episcopis, 
neque  pro  suis  episcopis,  neque  pro  negotio  Ecdesis 
suae,aut  debito  publico  seu  privato,  actionem  aut  ezac- 
Uonem  aliquam  sustinento,  nisi  mandatom  habeant  t 


t033 


JUSTINIANI  NOVELLiE  SELECTiE.  NOVELLA  CXXm. 


1034 


5uis  episcopis,  aul  ceconomis,  ut  aliquos  conveniant.  4  commissuni  est.  Qui  vero  haec  contra  ezigere  spor- 


Tunc  enim  solis  his  qui  ah  ipsis  conveniuntur,  licen 
tiam  damus,  ut  si  quam  actionem  contra  Ecclesiam 
aut  episcopum  haheaut,  contra  ipsos  proponant.  Sed 
et  si  de  certis  rehus  aut  actionihus  seipsos  reddide- 
rintohnoxios  eotempore  quo  respondcndi  munere 
et  legatione  defungitur,  eas  etiam  actiones  quse  pro 
iis  intentantur  excipiunto.  Item  et  si  episcopi  aut 
derici  pro  eivitate  per  causam  legationis,  aut  ordi- 
nandi  episcopi  in  regia  urhe,  aut  uhicunque  locorum 
peregrinantar,  juhemus  ut  nuUamipsi  molestiam  aut 
inquietudinem  a  quacunque  persona  sustineant,  li- 
centia  existente  his  qui  seputantilloshahereobuo- 
xios,  postquam  reversi  sunt  in  provinciam,  ipsos 
conveniendi,  nullo  his  qui  se  putant  illos  hahere 


tulas  prsesumpserit,  in  duplum  id  quod  accepit  per- 
sonse  a  qua  exactum  est  reddere  compellitor.  Et  si- 
quidem  militiam  hahet,  etiam  cingulum  amittito ;  si 
clericus  fuerit,  e  clero  ejicitor. 

Preshyteris  saiie,  et  diacunis,  et  suhdiaconis,  et 
omnihus  aliis  qui  in  clero  collocati  sunt,  qui  uxores 
secundum  sacros  canones  non  hahent,  interdicimus 
et  nos  pro  tenore  sacrorum  csnonum  ne  mulierem 
ahquara  domi  suse  adscititiam  haheant,  excepta  ta- 
men  matre,  et  filia,  etsorore,  et  aliis  personis  quae 
omnem  suspicionem  effugiunt.  Si  quis  vero  contra 
hanc  ohservationem  mulierem  domi  suae  hahuerit 
quee  possit  suspicionem  contra  ipsum  inducere,  et 
semel  atque  iterum  vel  a  suo  episcopo,  vel  a  collegis 


ohnoxios  praejudicio  generandocircalongitemporisB  suis  admonitus  ne  cum  tah  muliere  hahitet,   domo 


praescriptionem  propter  id  tempus  quod  in  hujusmo- 
di  peregrinatione  produxerint.Si  quando  causa  emer- 
serit  quamohrem  clerico,  aut  monacho,  aut  mona- 
strise,  aut  ascetriee  ciguscunquetandem  monasterii, 
etmaximemulierum  pro  quacunque  pecuniariacau- 
sa,  sive  puhlica,  sive  privata,  citatio  vel  exsecutio 
inferatur,  juhemus  ut  citra  contumeliam  et  cum  ho- 
nore  quo  decet  citatio  vel  exsecutio  expediatur, 
nulla  tamen  monastria  aut  ascetria  e  monasterio 
ahstrahatur,  sed  procurator  ah  iis  constituatur,  qui 
de  eo  negotio  respondeat.  Monachis  vero  licitum 
esto  proprias  aut  monasterii  causas,  sive  per  se, 
sive  per  procuratorem  agere.  Scituro  judice  aut  ex- 
secutore  qui  in  hsec  prsevaricatus  fuerit,  quod  et  cin- 


.c 


eam  sua  ejicere  noluorit,  aut  eniergente  accusatore 
prohatus  fuerit  inhoneste  cum  tali  muliere  conversa- 
ri,  tunc  episcopus  ejus  secundum  ecclesiasticos  ca- 
nones  clero  ipsum  ejicito,  curite  ejus  civitatis,inqua 
clericus  fuit,  tradendum.  Episcopum  autem  nullam 
omnino  mulierem  hahere,  aut  cum  ea  hahitare  con- 
cedimus.  Sed  si  id  minus  ohservasse  comprohatus 
fuerit,  episcopatu  dejicitor.  Ipse  enim  seipsum  epi- 
scopatuindignumcommonstrat.  Diaconissam  quoque 
nulla  ratione  cum  viro  ex  quo  inhonestse  vitse  suh- 
oriri  potest  suspicio  hahitare  concedimus.  Quod  si 
haec  non  ohservaverit,  sacerdos  cui  suhdita  est  hanc 
admoneto,  ut  omnihus  modis  talem  vrnim  domo  sua 
ejiciat.  Si  hoc  facere  differat,  ecclesiastico  ministerio 


gulo  denudahitur,  et  per  magnificentissimum  comi-  ^  et  suis  spoliata  diariis,  in  monasterium  Iraditor,  et 


teni  rerum  privatarum  ah  eo  quinque  lihrarum  auri 
pcena  exigetur,  exsecutore  videlicet  utra  hsec  et  tor- 
menta  suhituro,  et  in  exsilium  mittendo.Religiosis- 
simislocorum  episcopis  providentiam  adhihituris  ut 
nihil  his  contrarium  fiat ;  aut  si  quid  delinquatur,  ut 
prsedicta  idtio  procedat.  Sed  si  magistratus  ultio- 
ucm  irrogare  differat,  episcopus  eam  rem  ad  no- 
stram  scientiam  referto. 

Sportiilarum  autem  nomine  nullam  personam  quse 
inquocunque  ecclesiasticorecenseatur  ordine,  insu- 
per  neque  diaconissam,  neque  monachum,  neque 
ascetriam,  neque  monastriam,  in  ulla  criminali  et 
pecuniariacausa,  cujuscunque  quantitatisfuerit,sive 


illic  omne  vitee  suse  tempus  adiinem  usque  transigi- 
to,  honis  ejus,  si  filiosfiaheat,  inter  ipsam  et  illos 
pro  personarum  numero  dividendis,  ut  portionem 
quseipsi  mulieri  competit  monasterinm  percipiat,  et 
eam  alat.  Si  tilios  non  haheat,  omnis  ejus  suhstantia 
inter  nionasterium  in  quod  conjicitur  et  ecclesiam  in 
quam  prius  ordinata  fuit  sequis  portionihus  dividitor. 
Si  quis  cum  divina  mysteria  aut  alia  sacra  ministeria 
celehrantur,  sanctam  ingressus  ecclesiam,  vel  epi- 
scopo,  vel  clericis,  vel  aliis  ministris  ecclesiee,  con- 
tumelisealiquid  intulerit,  juhemus  ut  istormentasus- 
tineat,  et  in  exsilium  mittatur.  Quod  si  ipsa  etiam 
divina  mysteria,  aut  sacra  ministeria  turhaverit,  aut 


acIerico,sive  ah  aliquo  inmilitiam  allecto  citationem  rv  celehrari  prohihuerit,  capitali  supplicio  afficitor.  Eo- 

•      •••  ♦  •  \  ••  ••••       ^^     «  «  «•  ^••••i  ^i***  "^ 


suscipiant,  sive  in  regia  urhe,  sive  in  provinciis,  in 
quibus  degunt,  ultra  quatuor  siliquas  dare  concedi- 
luus.  Sed  si  quis  exsecutor  nostra  jussione,  aut  ma- 
gistratus,  aut  heatissimi  patriarchae  missus  in  alias 
provincias,aIicuimemoratarum  pers<marum  citatio- 
nem  inferat,  non  ultra  unum  solidum  aufertor.  Quod 
si  in  una  et  eadem  causa  multos  ex  memoratis  per- 
aonis  citari  contingat,  unicse  tantummodo  personce 
sportulas  pro  omnihus  auferri  sancimus.  Episcopus 
autem  pro  rehus  ecclesiee  suse  nullam  aggressionem 
aut  inquietudinem  sustineto.  Sportulse  vero  ah  eo, 
neque  si  rerum  suarum  nomine  citetur,  exiguntor, 
actiones  scilicet  qusecontra  Ecclesiam  proponuntur, 
excipientibus  oeconomis,  aut  ijlis  quihus  id  negotii 
PATROL.  LXXII. 


dem  hoc  et  in  supplicationihns  puhlicis  in  quihus 
episcopi  aut  clerici  inveniuntur  custodiendo,  ut  qui- 
dem,  si  dnntaxat  contumeliam  fecerit,  tormentis  et 
exsilio  tradatur ;  si  supplicationem  puhlicam  dissipa* 
verit  periculum  capitis  sustineat.  Atque  heec  vindi- 
care  juhemus,  non  tantum  civiles,  sed  etiam  milita- 
res  magistratus.  Omnihus  eutem  laicis  interdicimus 
ne  supplicationes  puhlicas  peragant  sine  religiosissi- 
mis  episcopis,  et  qui  suh  eis  sunt  reverendissimis 
clericis.  Quomodo  enim  supplicatio  puhlica  esse  pot- 
est,  in  qua  sacerdotes  non  inveniuntur,  qui  solemnes 
preces  peragant?  Sed  et  venerahilescruces,  cum  qui- 
hussacerdotesin  supplicationihusingredifhitur,  non 
alihi  quam  in  venerahilihus  lo<iv*  v«^w>nvo\.q>^\  ^  ^ 


1038 


S.^jlCULl  SEXTl  SUPPLEMENTLM. 


1036 


quando  ususposlulaveriLadcclebrandas  supplicatio- A  quandiu  lamen  in  nionasterio  i'egit.  Hes  vero  quas 


nes,  tunc  solum  ipsas  cruces  hi  qui  ex  more  eas  por- 
tare  solent  accipiunto,  et  cum  episcopis  ac  clericis 
supplicationes  celebranto,  heec  custodientibus  sanctis- 
simis  locorura  episcopis  simul  et  ipsis  clericis,  neque 
non  ibi  locorum  magistratibus.  Si  quis  vero  in  hoc 
capite  prflBsentis  nostrse  legis  vigorem  vel  transgres- 
sus  fuerit,  vel  non  vindicaverit,  pr^edictas  poenas 
sustinebit.  Reliquum  cst  nobis  et  de  venerabiiibus 
monasteriis  et  de  reverendissirais  raonachis  certam 
formulamprflescribere.  Illud  igiturante  coetcra  dicen- 
dura,  ut  per  orane  aivura,  ct  ubiquc  terrarum  nostri 
imperii,  si  unquam  aliquis  venerabiie  monastierium 
sedificai^e  voluerit,  non  prius  ejus  agendi  iicentiasit, 
quam  Dei  araantissiraura  locorum  episcopum  accer- 


in  raonasterium  intulisse  videbitur,  probanti  id  do- 
mino' restityuntor.  Atsi  quis  prsedictarum  persona- 
rum  reliquerit  monasterium,  et  ad  sapcularem  vilam 
transierit,  sive  in  urbibus,  sive  per  agros  oberrans, 
suse  fortunse  ac  conditioni  redditor.  Porro  in  omnibus 
monasteriis  qusequidem  coenobia  appellantur,  jube- 
mus  ut  secundum  praescripta  et  formulas  monasticas 
omnes  in  una  domo  habitent,  oranes  in  commnne 
alantur,  oranes  in  una  domo  consimili  modo  separati 
cubent,  ut  vicissim  alter  aiteri  honestse  couversatio- 
nis  testimonium  prsebeat.  Nisi  quidam  tamen  ex  eis 
aut  propter  longsevam  in  monasterio  conversatio- 
nem,  quiete  volentes  vivere,  aut  senectutis  atque 
corporis  infirraitatis  causa  in  remotis  celinlis  intra 


sat,  qui  etinanus  in  CGblura  protendat,  et  prece  suaBmonasteriumconstitutisdegant,  ethoccumconscien- 


locum  Deo  consecret,  iixo  in  eo  salutis  nostrse  signo 
(nempe  adorandam  illam  et  vere  preciosam  crucem 
dicimus),sicque  eedilicationi  deturinitium,cum  prse- 
clarum  illud  etcondecens  fundaraentura  jecerit.  At- 
que  hoc  quidcra  principii^ra  pise  venerabilium  mona- 
steriorum  exstmctionis  esto. 

Jubemus  autem  ut  abbas  sive  archiraandrita,  qui 
in  singuhs  existunt  nionasteriis,  non  per  omnia  se- 
cundura  gradusmonachorum,  sed  secundum  actiones 
vitffi  creentur :  sed  et  quera  omnes  monachi  qui  me- 
liore  opinione  sunt  elegerint,  propositis  sanctis 
Evangeliis  aie^tes  quod  non  per  amicitiara  aut  quam- 
cunque  aliam  gratiara  ipsura  clegerint,  sed  quod  eum 
et  lide  rectura  noveriut,  et  vita  honestura,  et  admi- 
nistratione  dignum,  quodque  monachorura  scientiam 
et  omnera  raonasterii  disciplinara  ac  statura  utiliter 
conservare  possit,  religiosissfkno  episcopo  sub  quo 
monasterium  constitutum  est  omnibus  modis  praesu- 
lera  qui  eo  modo  elcctus  estpromoturo.  Atque  omnia 
hsec,  quai  de  prfiesulnm  promotione  a  nobis  disposita 
sunt  prsecipiraus  itera  valere  in  veuerabihbus  monar 
steriis  etasceteriis  mulienim. 

CaRtemm  si  quis  ad  monasticam  venire  vitam  vo- 
luerit,  juberaus  ut  siquidem  de  eo  constet  quod  nulii 
serviii  conditioni  obnoxius  sit  praesul  monasterii, 
habitum  illi^  qnando  sibi  visum  fuerit,  adhibeat.  Si 
de  eo  non  constet  cuinam  conditioni  obnoxius  sit, 
intra  tres  annos  habitum  is  monasticum  non  assumat, 


tia  et  voluntate  abbatis  fiat.  His  oranibus  et  circa 
monasteria  et  asceteria  mulierum  conservandis.  In 
nullo  reipublicse  nostrse  loco  concedimus  ut  in  uno 
monasterio  monachi  simul  et  monastriae  cohabitent, 
et  (ut  appellantur)  duphcia  sint  monasteria.  Quin  si- 
cubi  tale  monasterium  inventum  fuerit,  jubemus  ot 
viria  mulieribus  separentur,  ethsequidem  tanquam 
imbecilliores  in  eo  monasterio  maneant  in  quo  sunt, 
viri  autem  aliud  sibi  monasterium  exstruant.  Si  ve- 
roplura  ejusmodi  monasteria  existant,  neque  neces- 
se  sit  nova  exsediiicare  monasteria,  religiosissimus 
locorura  episcopus  monachos  cum  monachis,  muUe- 
res  cum  mulieribus  separatim  in  ahis  atque  aliis  mo- 
nasteriis  coUigere  curse  habeto.  Quas  vero  res  com- 
munes  inter  se  habent,  hse  pro  eo,  quantum  coique 
juris  competit,  dividuntor.  Muiieribus  autem,  quem- 
cunque  ipsae  elegeiint,  sive  presb}lerum,  sive  dia- 
conum,  ut  pro  ipsis  respondeat,  aut  sanctam  eis 
communionem  deportet,  religiosissimus  episcopus, 
sub  quo  sunt,  quasi  ductissortibusattiibuito,  si  rectie 
fidei  et  honestse  vitse  hunc  esse  cognoverit.  Qnod  si 
presbyter  aut  diaconus  non  sit  qui  ab  ipsiselectus  est, 
dignum  autem  tali  rainisterio  episcopus  judicet,or- 
dinatione  ei  imposita,  qua  dignus  esse  videbitur, 
respondendi  (ut  dictum  est)  muneri  eum  pro  mona- 
sterio  attnbuito.  Ita  tamen,  ut  neque  qui  eo  modo  ad 
ea  quse  pro  mulieribusrespondenda  sunt  electas  est. 
in  monasteriocommaneat. 


sed  intra  prsedictum  tempus  monastcrii  preesul  peri-  J)     Si  quis  sub  conditione  nuptianim  autsusceptorom 


culum  facito,  si  pedem  referre  velit.  Etsi  intra  trien- 
nium  emergat  aliquis  qui  hunc  vel  senum,  vel  colo- 
num,  vel  ascriptitiura  suum  esse  dicat,  quodque  vel 
agricolationis  laborem  fugiens,  vel  aUquid  furatus, 
vel  propter  aUquod  delictum  in  monasterium  ingres- 
sus  sit,  et  hsec  comprobata  fuerint,  restituitor  is 
domino  suo  com  rebus  quas  in  monasterium  intulisse 
probatus  fuerit,  data  prius  et  acceptafidequodnihil 
a  domino  suo  mali  perpetietur.  Si  nemo  intra  tiien- 
niumcont^a  aliquam  prsedicturum  personarum  actio- 
nem  et  controversiam  moveri  t,monasterii  prsesul  post 
triennii  decursura  tunc  illi  habiiura  pra*.beto,  siistius- 
modi  homkiem  dignumjudicaverit,nequeposteaquis- 
qmw  ejnegoliam  de  statu  ac  condiUone  sua  facessitO| 


filiorura,  vel  dotis,  aut  nuptialis  donationis  gratia, 
vel  donaverit,  vel  reUquerit  iiliis  suis,  aut  cuicanque 
alii  personse,  vel  hsereditatem,  vel  legatum,  aut  si 
initio  pure  ipsis  relinquat,  postea  sub  una  aliqaa 
memoratarum  conditionum  substitutioneautrestita- 
tione  eos  prsegravet,  jubemus  ut  si  mares  aut  femi- 
nse  qui  lalibus  conditiouibus  obnoxii  snnt  monaste* 
rium  ingrediantur,  aut  clenci,  diaconissceve,  aat  a^ 
cetrise  fiant,  istiusmodi  conditiones  inyalidse,  et  pro 
non  scriptis  sint.  Hoc  autem  auxilio  tam  derfci 
quara  diaconissse  ecclesiarum  perfrauotor,  si  usqoe 
ad  finem  vitse  suse  iis  insistant,  et  res  ea  oonditioiw 
donatas  aut  reUctas  in  pios  usas  insumpserint  aat 
reU<{uerint.  Nam  in  personis  qon  in  mooAtteriam 


1037 


JUSTLNIANI  NOVELLE  SELECTiE.  NOVELLA  CXXm. 


1038 


aut  ascelerium  ingrediuntur,  et  hujusmodi  castam  ^  liberos,  aut  liberis  ut  parentes  qui  ssecularem  con- 

conversationem  reiinquunt,  jubemus  ut  res  quse  ea 

conditlone  donat^e  aut  relictse  snnt,  cum  alia  eorum 

substantia  ad  monasterium  aut  asceterium ,  in  quo 

initio  erant,  cum  ingrederentur,  pertineant.  Si  ta- 

men  ad  redemptionem  captivorum,  aut  exhibitionem 

pauperum  prsedictis  conditionibus   substitutio  aut 

restitutio  fiat,  nullo  praedictorum  modorum  hanc 

excludi  concedimus. 

Si  mulier  aut  vir  monasticam  vitam  elegcrit,  et 
monasterium  ingrediatur,  filiis  non  existentibus, 
bonaejusadmonasterium,  quod  ingressus  est,  per- 
tinere  jubemus.  Si  hujusmodi  personafilioshabeat, 
nequc  prius  quam  monastcrium  ingrediatur  de  filiis 
suis  voluntatem  suam  exprimat,  et  legitimam  por- 


versationem  relinquunt,taDquam  ingratos  hcered  i  tate 
sua  excludant  percausam  aliquam  quse  monasticam 
vitam  prsecesserit.  Tnterdicimus  item  parentibus  ne 
filios  suos,  simul  atque  monasticam  vitam  elegerint, 
c  venerabilibus  monasteriis  abstrahant. 

Si  monachus  monasterium  suum  reliquerit,  et  aliud 
ingressus  fuerit,  aut  res  aliquas  per  id  tempus,dum 
monasterium  reliquit ,  habere  videatur,  ad  primimi 
monaslerium,  in  quod  iniiio  ingressus  fuit,  hasper- 
tinere  jubemus.Porro  religiosissimilocorum  episcopi 
providentiam  adhibenlo  ne  monachi  neve  raonastiiae 
per  urbes  oberrent;  sed  si  quid  habeant  de  quo  co- 
gantur  respondere ,  per  apocrisiarios  id  suos  per- 
agunto,  ut  ipsi  in  suispennaneantmonasteriis.Quod 


tioneip  illis  deputet,  sic  ipioque  licitum  ei  eslo,  vol  B  si  monuchus  monasteriura  reliquerit,  ct  ad  ssecula- 


post  monasterii  ingressum,  nt  patrinioninm  suum  in 
filios  SU03  dividat.  Ita  tamen  ,  ut  nulli  ex  ejus  filiis 
legitiraam  portionem  rainuat.  Qua;  vero  pars  filiis 
data  non  erit,  ea  ad  monasterium  pertineto.  Quod  si 
omnem  substantiam  inter  filios  dividere  voluerit, 
propria  ejus  persona  filiis  connumerata,  unam  sibi 
partem  omnibus  modis  reservato,  quse  ad  jus  mo- 
nasterii  pertinere  debeat.  Si  cum  in  monasterio  de- 
gat,  antequam  inter  filios  bona  sua  distribuat,  mo- 
riatur,  legitimam  partem  filii  capient,  reliquum 
patrimonium  ad  monasterium  pertineto. 

Porro  legitimis  inter  aliquos  sponsalibus  conlra- 
ctis,  sive  sponsus  in  monasterium  ingrediatur,  reci- 
j)ito  ea  quse  pro  sponsalibus  arrhoe  nomine  data 


rcm  vitam  transicrit,  hic  militia  prinium  et  honore, 
si  quem  habet,  denudatus  per  locorum  episcopum 
et  provinciffi  prsesidera ,  in  monasterium  remittitor, 
et  res  quas  postea  habere  monstratus  fuerit,  ad  mo- 
nasterium  in  quod  immittitur  perlinento.  Si  denuo 
quoque  monasterium  relinquat,  tunc  prseses  eum 
provinciee  in  qua  inventus  fuerit  detineto,  et  sub- 
jectae  sibi  cohorti  connumcrato. 

Si  quis  ascetriam,  aut  diaconissam  ,  aut  mona- 
striam,  aut  aliam  mulierem,  quse  sanctimonialem 
vitam  colit  habitumque  gestat  rapuerit,  aut  sollicita- 
verit,  autconstupraverit,  jubemus  ut  tam  hujus  res 
quam  eorum  qui  in  hujusmodi  se  scelere  huic  socia- 
runt,  venerabili  loco  in  quo  talis  mulier  habitabat 


sint,  sive  sponsa  monasticam  vitam  eligat,  illa  sola^  perreligiosissimoslocorumepiscoposcteorumoeco- 


reddito,  quee  similiter  arrhae  nomine  accepit.  Pofna 
utrique  personse  per  indulgentiam  remissa.  Quod  si 
constante  adhuc  matrimonio  vel  maritus  solus,  vel 
uxor  sola  monasterium  ingrediatur,  dissolvitor  ma- 
trimonium  vel  sine  libello  repudii ,  simul  atque  ta- 
men  persona  quAB  monasterium  ingreditur  monasti- 
cum  habitum  susceperit.  Et  quidem  si  maritus  mo- 
nasticam  vitam  delegerit,  restituito  mulieri  tam  do- 
tem,  et  si  quid  aliud  ab  ea  percepit  quam  insuper  ex 
nuptiali  donatione  tam  magnam  partem  quanta  mu- 
lieri  competisset  ex  morte  mariti  secundum  pactum 
conventum  quod  dotalibus  instnimentis  insertumest. 
Sin   mulier  monastcrium    ingressa    sit,    consimili 


nomos,  neque  non  et  cujusque  provinciae  prsesides 
ac  cohortes  eorum  vindicentur.  Qui  vero  talia  deli- 
querunt,  aut  sceleris  cum  ipsis  socictatem  habue- 
runt,  pericuium  quod  ex  lege  irrogatur  sustineant. 
EJjusmodi  quoque  mulier  nbique  requiratur,  et  cum 
rebus  suis  conjiciatur  in  monasterium,  in  quo  cau- 
tius  asservari  possit,  ne  rursus  in  eodem  deprehen- 
datur  crimine.  Plane  si  diaconissa  sit,  et  filios  ha- 
beat  legitimos,  legitima  pars  dator  filiis.  Si  intra  an- 
numquam  ejusmodi scelus innotuit, istiusmodi res  a 
venerabilibus  domibus  vindicatce  non  erunt ,  jube- 
mus  ut  omnibus  modis  comes  rerum  privatarum  no- 
stro  eas  fisco  addicat ,  prseside  locorum  qui  ut  eas 


modo  maritus  nuptialem  sibi  donationem  retineto ,  |\  res  vindicaret  ad  sbllicitudinem  suam  non  revoca- 


ct  casum  dotis  qui  ex  morte  mulieris  pacto  convene- 
rat  reliquum  dotis  mulieri  restituere  prsecipimus,  et 
si  quid  aliud  ex  rebus  uxoris  apud  ipsum  inventum 
erit.  Si  utrique  vero  monasticam  vitam  deligant, 
jubemus  ut  dotalibus  instrumentis  vacantibus,  mari- 
tus  nuptialem  donationcm  retineat,  et  uxor  dotem 
suam,  et  si  quid  aliud  praeterea  marito  dedisse  pro- 
babitur,  recipiat,  ut  unusquisque  rebus  suis  sine 
damno  perfruatur  :  nisi  sponsus  sponsa?,  aut  sponsa 
sponso,  aut  maritus  uxori,  uxorve  marito  aliquid 
donare  aut  remittere  voluerit ,  quando  neque  ex 
pactis  nuptialibus  viro  aut  mulieri  qnidquam  lucrari 
conceditur. 
Nollam  antem  licentiam  damus  aat  parentibus  ut 


verit  cingulo  spoliando,  multaque  ab  eo  quinque 
librarnm  auri  per  comitem  rerum  privatarum  exi- 
genda.  In  universum  autem  omnibusquiin  sseculari 
vita  conversantur,  et  maxime  his  qui  in  scenam 
prodeunt,  viris  juxta  et  mulieribus,  neque  non  etiam 
prostitutis  interdicimus ,  ne  habitu  monachi,  vel 
monastrio!,  vel  ascetriae  utantur,  aut  quocunque 
rpodo  eum  imitentur  :  scituris  omnibus  qui  vel  tali 
habitu  uti,  vel  eum  imitari ,  vel  in  quemcunque  ec- 
clesiasticum  statum  illudere  prsesumpserint,  quod 
et  corporis  supplicia  sustinebunt,  et  in  exilium  tra- 
dentur,  providentiam  in  hujusmodi  rem  accommo- 
dantibus  non  solum  religiosissirais  locorum  episco- 
pis,  et  subditis  eis  ciericis,^  sed  eliwsLmmx^^ss^- 


i039 


S/ECULI  SEXTI  SIPPLEMENTLM. 


4040 


taribusque  niagistratibus,  et  obtemperantibus  illis  4  perfruuntor.  Omnia  auteui  privilegia  et  solatia  quae 

cohortibus,  neque  non  locorum  defensoribus.  Poe- 

nas  denique  quse  pra^senti  legi  insertse  sunt,  quse 

quidem  prioribus  quoque  legibus  cognitae  fuerunt, 

non  solum  infuturis,  scd  etiam  in  praeteritis  casibus 

sive  delictis  valere,  ct  omnibus  uiodis  irrogari  sau- 

cimus.  QufiB  vero  per  praesent^^m  legem  recenter 

expressa,  et  ad  certam  formulam  redacta  sunt,  fu- 

turis  solummodo  temporibus  conservari  jubemus. 

Confumamus  item  per  praescntem  legem  omnia  re- 

liqua  quse  a  uobis  iu  diversis  constitutionibus  sancita 

sunt,  tam  de  episcopis  et  presbyteris  ac  reliquis 

clericis,  quam  etiam  dc  xenodochis,  ptochotrophis  , 

orphanotrophis,  et  cieteris  qui  venerabilibus  prte- 

sunt  domibus.  Quae  igitur  nobis  placuerunt,  et  per 


ex  imperiali  liberalitate  ,  aut  etiam  quocunque  alio 
modo  sanctis  ecclesiis  aut  aliis  venerabiiibus  io- 
cis  concessa  sunt,  firmiter  ipsis  per  omoia  conser- 
vantor. 

Ad  hsec  sancimus  ne  ullarum  sacrosanctanim  ec- 
clesiarum  et  aUarum  venerabilium  domuum  posses- 
siones  sordida  munera  et  extraordinarias  descripUo- 
nes  sustnieant.  Si  tamen  sternendse  viae,  aut  exstruen- 
dorum  renovandorumve  pontium  necessitas  incidat, 
sacrosanctse  ecclesise  atque  alise  venerabiles  domus 
ejusmodi  opus  ad  instar  cseterorum  possessorum 
impleant,  cum  quid  in  ea  civitate  possederint  in  qua 
opus  tale  perficitur.  Quod  si  res  aliquse  ex  curialibus 
patrimoniis  ad  quamcunque  sacrosanctam  ecclesiam, 


hanc  nostram  declarautur  legem,  ea  per  program-  B  aut  aham  venerabilem  domum  secundum  ieges  per- 


mata  solitis  locis  in  rcgia  urbe  proposita,  excellen- 
tia  tua  ad  omnium  notitiam  perducere ,  et  provin- 
ciarum  rectoribus  manifesta  facere  studeto.  Dat. 
K.  Maii,  Const.,  Just.  PP.  Aug.,  Basilio  v.  c.  cons., 

NOVELLA  CXXXL 

De  ecclesiasticis  oanonibus  et  privilegHs  qu3e  sacrosan- 

ctas  respiciunt  ecclesias. 

Imperator  Justinianus  Augustus  Petro  gloriosissi- 
mo  praefecto  sacrorum  pra»toriorum. 

Praesentem  legem  de  ecclesiasticis  canonibus,  et 
privilegiis,  neque  non  aliis  capitulis  quae  sacrosan- 
ctas  ecclesias  et  reliquas  venerabiles  domos  concer- 
nunt,  proferimus.  Sancimus  igitur  ut  sancti  ecclesia- 
stici  canones ,  qui  a  sanctis  quatuor  conciliis  (hoc 
est  Nicseno  decem  treceutorum  et  octo,  Constantino- 
politano  centum  quinquaginta  sanctorum  patrum , 
Ephesino  primo,  in  quo  Nestorius  condemnatus  est, 
et  Chalcedonensi,  in  quo  Eutyches  cum  Nestorio  ana- 
themat^  percussus  est)  expositi  et  confirmati  sunt 
vicem  legum  obtineant.  Prsedictorum  etenun  sancto- 
rum  conciliorum  decreta  perinde  ut  sacras  Scriptu- 
ras  suscipimus ,  et  canones  ut  leges  custodimus.  Ac 
propterea  sancimus  ut  secundum  eorum  deiinitiones 
sanctissimus  veteris  Romse  papa  primus  omnium 
sacerdotum  sit,  beatissimus  vero  archiepiscopus 
Constantinopolis  novse  Romae  secundum  locum  post 
sanctam  apostolicam  veteris  Romse  sedem  obtineat. 


venerint,  aut  posthac  pervenient,  liberas  has  esse 
sancimus  a  lucrativorum  descriptione. 

Item  pro  temporalibus  decem,  et  viginti ,  et  tri- 
ginta  annorum  praescriptionibus  preecijiimus,  ut  san- 
ctis  ecclesiis  et  aliis  omnibus  venerabilibus  domibus 
quadraginta  dantaxat  annorum  prsescriptio  oppona. 
tur,  eodem  hoc  custodiendo  et  in  petitione  legato- 
rum  et  hsereditatum  ad  pias  causas  relictanim. 

Prseterea  si  quis  voluerit  venerabile  exfledificare 
oratoriumautmonasterium,  non  aliter  «edificationem 
incipito,  nisi  locorum  religiosissimus  episcopus  pre- 
ces  illic  profiiderit,  et  pretiosam  crucem  fixerit. 
Certe  qui  semel  coepit  vel  novum  oratorium  ex- 
struere,  vel  vetus  renovare,  omnibus  modis  a  beatis- 
simo  locorum  episcopo,  et  oeconomis  ejus  magistra- 
tuque  civiU  compellitor,  vel  ipse,  si  supersit,  vel  eo 
mortuo  haeredes  ejus  coeptum  opus  perticere. 

Si  quis  domi  suae,  aut  in  suburbio,  prsediove 
ecclesiasticum  celebrare  ministerium  prsesumpserit, 
aut  aliis  celebrare  sine  clericis  religiosissimo  loconim 
episcopo  subditis  concesserit,  jubemus  ut  ea  domus , 
aut  suburbium,  aut  prsedium,  ubi  tale  quid  admissum 
fuerit,  sacrosanctse  ejus  loci  ecclesiae  pcr  Dei  amau- 
tissimum  episcopum  et  oeconomum  ejus,  civilemque 
magistratum,  vindicetur.  Quod  si  ignorante  iocorum 
domino  procuratores  ejus,  aut  coloni,  inquiUnive  aut 
emphyteutse  huic  contrarium  aliquid  fecerint,  aut  fie- 
ri  concesserint,  dominus  quidem  loci  nuUnm  prspju- 


cseterisque  omnibus  prseferatur.  Beatissimus  autem  n  dicium  seu  danmum  sustineat.  Qui  vero  id  vel  fece- 


protempore  archiepiscopus  Justinianse  primse  patrise 
nostrse  semper  sub  jurisdictione  sua  habeat  episcopos 
provinciarum  Daciae  mediterranese,  et  Dacise  ripen- 
sis,  ilem  Triballese,  ac  Dardaniae,  et  Mysise  superio- 
ris,  et  Pannoniae,  et  ab  ipso  hi  ordinentur ,  ipse  ve- 
ro  a  propria  ordinetur  synodo  ,  et  in  provinciis  ipsi 
subjectis  locum  teneat  apostolicse  sedis  Romanse  se- 
cundum  ea  quse  sanctus  papa  Vigilius  constituit. 
Consimili  modo  et  archiepiscopale  munus,  quod  epi- 
scopo  Justinianese  Carthaginis  Africanse  dioeceseos 
dedimus,  ex  quo  Deus  nobis  hanc  restituit ,  conser- 
vari  jubemus.  Sed  et  aUae  civitates  atque  horum 
episcopi,  quibus  passim  in  diversis  locis  jus  metro* 
politicum  coDce$mm  est,  in  perpetuum  hoc  privilegio 


runt,  vel  fieri  concessenmt,  ex  provincia  obi  hoc  ad- 
missum  fuit  ejiciantur,  rebus  ipsorum  sacrosancts 
ejus  loci  ecclesise  vindicandis. 

Si  quis  in  nomine  magni  Dei  et  Servatoris  nostri 
Jesu  Christi  haereditatem  aut  legatum  reliquent, 
jubemus  ut  ejus  loci  ecclesia,  in  quo  testator  domi- 
ciliumhabuit,  relictum  capiat.  Si  quis  unum  aUqoem 
e  sanctis  hseredem  scripserit ,  aut  legatum  ilU  reii- 
querit,  neque  speciaUter  locum  nominayerit,  in  quo 
veneranda  domus  sit,  inveniantur  autem  in  eodem 
loco  aut  urbe  plura  oratoria  ejusdem  sawti,  UU  po- 
Uus  sediculae  quae  pauperior  sit  reUctum  praebetor. 
Sin  vero  in  ea  urbe  nulla  sedes  nominati  saneli  sit, 
inveniatur  autem  aU<jua  in  territorio  ^oi|  iUi  dator 


mi 


Jl]STLM.\NI  NOYELL.t  SELECT.E.  NOVELLA  CXXXr. 


i042 


Si  neque  in  territorioejusmodicedes  repcriatur,  tunc  i  implere.  Sed  et  cuivis  alii  licentia  eritrea  de  re  qu»- 

stionem  movere,  daro.que  operam  ut  omnibus  modis 
id  genus  pise  causae  exsequantur. 

Si  vero  heeres  ea  quae  in  pias  cansas  relicta  sunt 
non  impleat,  dicens  non  sufflcere  ad  has  relictum 
sibi  patrimonium,  jubemus  ut  omni  lucro  quod  ex 
Falcidia  provenitvacante,  quidquidin  ejus  facultati- 
bus  inventum  fuerit,  providentia  sanctissimi  locorum 
episcopi  totum  in  causas  ad  quas  relictura  est  proce- 
dat.  Quod  si  legatum  ab  aliquo  ad  pias  causas  reli- 
ctum  fuerit,  jubemusut  intra  sex  mnnses  ab  insinua- 
tione  testamenti  numerandos  omnibus  hoc  raodis 
praestetur  his  quibus  relictum  e#.  Sin  autem  quihoc 
gravati  sunthujusmodi  legatura  prflestare  distulerint, 
et  fructus,  et  usurae  et  oranis  iegitiraa  accessio,  ab 


ecclesise  civitatis  in  qua  testator  domicilium  habuit 
relictum  praebetor. 

Si  quis  venerabile  oratoriura,  aut  xenonem,  aut 
ptochiura,  aut  orphanotrophiura,  aut  nosocoraium, 
aut  aliam  venerabilem  domum  exstrui  in  ultiroa  vo- 
Inntate  disposuerit,jubemus  ut  oratoriura  intra  quin- 
que  annos  perficiatur,  providentia  locorura  episcopi 
et  civilis  raagistratus.  Xenon  vero  aut  ptochiura,  aut 
alia  venerabilis  domus  intra  unum  annum  exstrua- 
tur.  Si  intraannum  hseredes  xenonera,  autquaracun- 
que  venerabilem  domura  quam  testator  exstrui  dis- 
posuit,  non  fecerint,  juberaus  ut  doraum  ii  vel 
cmant,  vel  conducant>  ubijussa  queant  exsequi,tan- 
tisper  dum  ejusraodi  venerabilis  doraus  absolvatur. 


Acsiquideraipsetestatorfinierit,quinaraxenodochi,  Bipsis  jam  inde  a  terapore  mortis  ejus  qui  reliquit 

aut  ptocotrophi  aut  id  genus  alii  dispensatores  fieri 

debeant,  aut  hseredibus  suis  hujus  rei  optionem  prse- 

buerit,juberaus  utomnibusraodishaeredes  ipsiushis 

qufle  ab  ipso  disposita  sunt  satisfaciant,  beatissirais 

locorura  episcopis  inspectufis,  an  dispensatio  pul- 

chre  procedat.  Et  si  deprehenderint  eos  qui  dispen- 

sationera  habent  nequam  horaines  et  nullius  bonae 

rei  esse,  licentiam  habituris  ut  sine  damno  alios  in 

illorura  locura  raagis  idoneos  sufficiant. 

Sed  et  si  quis  pro  redemptione  captivorum  aut 
alunonia  pauperura  hflereditatera  vel  legatura  in  re- 
bus  raobilibus,  aut  iramobilibus,  sive  semel,  sive  an- 
nuuni  reliquerit,  et  hoc  raodis  oranibus  sccundura 


exigentur.  Si  legatura  annuura  cuicunquevenerabili 
doraui  relictura  fuerit,  siquidera  hiqui  haec  dare  jussi 
sunt,  aut  locus  ex  quo  id  prsestari  jussura  est  in 
eadem  ant  vicina  provincia  est,  jubemus  ne  quo  rao- 
do  tale  legatum  alienetur.  Sin  loca  aut  personae  ex 
quibus  aut  a  quibushoc  dari  jussum  est  in  remotio- 
ribus  sint  partibus,  tunc  integrum  illis  esto  quibus 
id  relictum  est,  ut  si  obligata  etiam  pars  consentit, 
legatum  permutent,  ctvicinum  aliquem  pro  hoc  re- 
ditum  capiant  uberem,  et  cura  accessione,  quse  non 
minus  quarta  relictee  quantitatis  parte  continet,  et 
neque  multispublicis  prsestationibus  onustum.  Sed 
et  si  vendere  tale  legatum  voluerint,  non  minus  pre- 


testatoris  voluntatera  per  eos  qui  id  exsequi  jussi  p  tii  noraine  capiant  quara  ex  tali  legato  per  triginta 

SUnt  prsestator.   Si  Specialiter   non  dixerit  CUJUS  lOCi        T«"n^"«    annn«    nnlHflmfnr  •  ifa    fannpn  nt    AiiiamnHi 


pauperibus  haec  reliquerit,  juberans  ut  religiosissi- 
raus  civitatis  episcopus,  in  qua  testator  doraicilium 
habuit,  eas  res  ad  se  recipiat,  et  inter  pauperes  ejus 
civitatis  distribuat.  Ttem  si  pro  rederaptione  captivo- 
nira  aliqoid  relictura  sit,  neque  testator  nominatim 
dixerit,  per  qucm  redemptionem  fieri  oporteat,  iti- 
dem  juberausutresin  hoc  relictae  locorura  episcopus 
et  hujus  oeconoraus  capiat,  et  hujusraodi  pium  opus 
irapleat.  In  oranibus  enira  istis  piis  voluntatibus  vo- 
lumus  etiara  ipsos  religiosissiraos  locorum  episcopos 
providentiam  accomraodare,  ut  orania  secundura  te- 
statoris  voluntatera  procedant,  et  si  maxiraea  testa- 
toribus  aut  donatoribus  interdictura  ipsis  sit  ne  quid 


quinque  annos  colligatur  :  ita  taraen  ut  ejusraodi 
pretiura  ad  utilitatera  prfiedictae  venerabilis  domus 
procedat  cui  relictum  est. 

Interdiciraus  itera  religiosissimis  episcopis  ne  rea 
raobiles  aut  iraraobiles,  aut  seipsas  raoventes,  quae 
postadeptum  episcopatum  quocunque  modo  ad  ipsos 
pervcnerunt,  ad  cognatos  suos  aut  quascunque  alias 
personas  ullo  modo  transferant.  Ad  rederaptionem 
taraen  captivorum,  et  alimoniara  panperum,  item  in 
alias  pias  causas,  neque  non  pro  utilitate  eccIesisB 
suflp,  ex  his  expendere  licentiam  habento.  Et  si  quid 
ex  talibus  rebus  post  illorum  obitum  in  patrimonio 
illorum  perraanserit,  juberaus  ut  hoc  ad  dorainium 
sacrosanctarum  ecclesiarum  in  quibus  gesserunt  sa- 


in  iis  haboant  coraraercii.  Ccrte  si  illi  qui  haec  exse-  J)  cerdotiura  pertineat.  In  illis  enim  rebus  tanturarao- 


qui  jussi  sunt  seraelatque  iterum  a  beatissimo  loco- 
rura  episcopo  et  ejos  ceconorais  per  publicas  personas 
adraoniti,  ea  quse  dispositasunt  implere  distulerint, 
juberaus  ut  ii  orane  lucrum  quod  ab  eo  qui  ista  jus- 
sit  ipsis  relicta  sunt,  amittant,  religiosissimi  vero 
locorura  episcopi  oranes  res  qua>  quibiiscunque  (ut 
dictura  est)  piis  causis  deputatse  sunt,  cura  fructibus 
et  raedii  temporis  accessionibus,  atque  item  memo- 
rato  lucro  vindicent,ct  qua»  testator  disposuit  adira- 
pleant :  scituri  quod  si  et  ipsi  negligentius  egerint, 
pro  oranibus  his  rationera  Deo  reddituri  sint.  Sane 
si  religiosissiraus  locorum  episcopus  aliquid  eonim 
quce  a  nobis  dicta  sunt  prsetermiserit,  licilura  esto 
religiosissimo  ejus  metropolitano  hsec  exigere  atqne 


do  alienandi,  aulquibus  tandera  voluerint  relinquen- 
di  ipsislicentiam  concediraus,  quasaut  ante  episcopa- 
tura  habuisse  comprobati  fuerint,  aut  post  episcopa- 
tum  adipsos  ab  iis  pervenerint  qni  generis  proxirai- 
tate  eos  contingebant,  quibus  ab  intestato  poterant 
usque  ad  quartum  gradum  succedere.  Atque  omnia 
hsec  quae  de  rebus  post  episcopatura  ad  religiosissi- 
raos  episcopos  provenientibus  dixiraus,  in  reveren- 
dissirais  itera  orphanotrophis,  et  ptochotrophis,  et 
nosocorais,  et  gerontocorais,  et  xenodochis,  et  orani- 
bus  aliisvenerabiliura  sediura  dispensatoribus  valere 
sancimus,  et  hoc  quo  ad  res  quae  dispensationis  su© 
tempore  praedicto  modo  ad  ipsos  pervenerint.  Quod 
si  quis  episco^\i%^  ^mV.  <s\«t\^>\'^^  ^\^^  ^\\>j5i.^\xT\^^^^- 


1043 


S^ALCllA  SEXTI  SIPPLEMENTUM, 


4044 


clesiastici  gradus  niiii*ster,  aut  eeclesite  d.acoiiissa  ^  enim  providebimus  quaienus  sine  collatorum  ditpendio 


sme  testaraenti  labulis  et  legitimis  decedat  successo- 
ribus,  horum  successio  ad  ecclesiam  dcfertor  in 
quam  forte  ordinati  fueraut. 

Porro  jubemus  ne  quisquam  hwreticus,  vel  per 
conductionem,  vel  emphyteusim,  vel  emptionera, 
aut  quocunque  alio modo  resimmobiles  a quacunque 
ecclesia  aut  venerabili  domo  capiat.  Si  quid  vero 
ejusmodi  delicti  admissum  fuerit,  hsreticus  quidem, 
si  quid  per  hanc  causam  prsebuerit  amittat.  Istius- 
modi  vero  res  venerabili  domui  a  qua  et  datee  sunt 
vindicantor.  Dispensator  autemdomus  qui  hujusmo- 
diresha?reticodeteritin  universum  a  dispensationo 
removetor,  et  in  monasterium  conjicitor,  et  per  an- 
num  unuma  sancta  commuuiono  segregator,  ut  qui 


fiat  etiam  in  promnciis    manifesta,  Dat.   xv  Kal. 

April.,  Constantin.,  dn.  Justinia«  PP.  Aug.,  Basilio 

v.  c.  cons. 

NOVELLA  CXXXIL 

Edictum  de  fide,  Constantinopolitanis. 

Prrecipuum  sunimuraque  oninibus  hominibus  bo- 

nura  esse  credimus  rectam  vera?  et  irreprehensibilis 

Christianse  fidei  confes.^ioncm,  in  hoc  ut  per  omnia 

ipsa  valentior  reddatur,  et  omnes  habitati  orbis  re-, 

ligiosissimi  sacerdotes  ad  concordiam  copuleDtur, 

et  uno  ore  rectam  Christianorum  profiteantur  ac 

prffidiccnt  fidem,  et  oranis  ab  haereticis  cxcogitata 

adiraatur  occasio.  Id  quod  ex  orationibus  simul  et 

edictis  a  nobis  divcrso  tempore  perscriptis  ostendi- 


Christianoshffireticistradiderit.AtsiorthodoxusquiBtur.  Sed  quia  haretici,  dum  neque  Dei  timorem 


possessionem  habet  in  qua  sancta  sit  ecclesia,  vel 
peremphyteusira,vel  conductionera,  vel  quocunque 
adrainistrationis  genere  ea  data,  ipsara  alienaverit, 
aut  reliquerit  Judieo,  aut  haeretico,  aut  Samaritano, 
aut  Grffico,  aut  Montanisto^,  aut  Ariano,  sacrosancta 
ejus  oppiduli  ecclesia  horum  dorainiura  vindicato. 
Si  quis  autem  hsereticorura,  quibus  connumeramus 
etiam  Nestorianos,  et  Acophalos,  et  Eutychianistas, 
speluncam  ausit  fidei  suo;  exsediOcare,  aut  Judsei 
novam  sibi  synagogam  exstruere,  sancta  locorum 
ecclesia  eas  fabricassuo  dominio  vindicato.  Caeterum 
si  quis  per  eraphyteusira,  aut  conductionera,  aut 
<Iuocuuquc  alio  adrainistrationis  genere  possessio- 


mcnte  concipiunt,  neque  per  legum  severitatcm  in- 
terrainatas  istiusraodi  horainibus  poenas  rcputant  in 
anirao,et  nonnullos  e  simpUcioribus  decipiunt,prai- 
ter  morera  sanctaj  Dei  catholicae  et  apostolica;  eccle- 
sioi  conventicula  atque  baptismata  clam  concele- 
brant,  piura  arbitrati  sunius  per  praisens  nostrum 
edictum  tales  cohortari,  ut  et  ipsi  ab  haeretica  de- 
ciscant  vesania,  neque  aliorum  animas  per  fraudem 
doducant  in  interitum,  sed  potius  ad  sanctam  Dei 
accurrant  ecclesiara,  in  qua  nihil  antiquius  habetur 
rectis  dogmatibus,  et  oranes  hsereses  cum  ipsarum 
ducibus  percelluntur  anathemate.  Quin  universos 
voluraus  cognoscere  quod  si  de  caetero  inveniantur 


nerasuamhujusraodipersonffidederit,siquiderapos-p  aliquiqui  iraprobato  more  ita  conventicula agiUve- 
sessionis  dorainus  novit  quod  haeretico  hanc  corami-  ^  ""*'  ^"*  *^  ^^  convenerint,  amplius  eos  non  tolera- 

^  1*  lal  **1«**^  «< 


scrit,  oranes  reditus  illius  teraporis  quod  contractui 
acccssit,  ecclesia  civitatis  sub  qua  possessio  posita 
est  vindicet.  Si  vcro  possessionis  dorainus  ignoraliat 
quod  ha>reticus  csset  cujus  fidei  hanc  coraraiserat, 
ipse  quidcra  ob  ignorantiara  inderanis  conservetur, 
hwreticusvero  inutroque  casu  et  possessionibus  eji- 
ciatur,  et  substantia  ejus  addicatur  fisco. 

Sane  orphanotrophi  tutorura  etcuratorura  locum 
obtinento :  ita  tamen,  ut  de  rebus  quse  ad  orphano- 
trophia  vel  proprietatisjure  ad  ipsos  orphanos  pcr- 
tinent,  cliain  sine  satisdatione  actionesintententet 
excipiant.  Res  vero  quae  ad  querapiara  forte  orpha- 
noruni  pertinere  contigerit,  orphanotrophi  praesen- 


bimus,  sed  tam  domos  in  quibus  tale  quid  peccati 
perpetratum  fueritsanctae  addicemus  ecclesiffi,  quam 
iis  qui  ita  perverso  more  conventicula  egerint, 
quiqiie  ad  eos  convenerint,  constitutionum  po^as 
omnibus  inferri  modis  jubebimus.  Dat.  Prid.  Non. 
April.,  CoDstantinop.,  dn.  Justiniano  PP.  Aug.,  Ba- 
silio  V.  c.  cons. 

NOVELLA  CXXXUL 

De  monachis  et  ascetriis,  et  eorum  conversatioM, 
Imperator  Justinianus  Augustus  Joanui  bcatissi- 

mo  archiepiscopo. 
Solitaria  vita  atque  in  ea  contemplatio  res  plane 

sacra  est,  et  quae  suapte  natura  animas  ad  Deum  ad- 


tibus  tabulariis  publiris,  etsub  actorum  pubHcorum])  ducat,  neque  iis  tantum  qui  eam  incolunt  comiDo- 


confcctionc,  tani  in  regia  civitate  apud  raagistros 
census  (piaiii  in  provinciis  apud  earura  pra*sides  aut 
locorum  defensores  capiunto,  etorphanis  rcservato, 
aut  alias  rcs  in  iUarura  locuni  coraparanto.  Sed  et 
tutelaribus  ac  curatoriis  rationibus  sunto  obnoxii. 
Conservari  autera  juberausvenerabili  ophanotropho- 
re.^ia?  urbis,  ct  xenoni  sanctai  raeraorioe  Sarapsorura, 
et  hisqua;  ejus  dispensatioui  subsunt  oratoriis  atque 
xenodochiis,  aut  aliis  venerabilibus  doniibus  oinnia 
privilegia,  quee  quidera  sacrosancta  major  Constanti- 
nopolitana  luxbet  ccclesia,  Qux  igitur  per  prxsaitem 
lcijcm  in  prrpetuum  valituram  nostra  scmxit  tranquil- 
Utus,  tua  cehitudo  edictis  solemniter  in  hac  regia  urbe 
propositis,  ad  oinnium  studeat  licrvenire  iiotitium.  Nos 


det,  sed  etiam  omnibus  aliis  puritate  «ua  et  apud 
Deum  interpellatione  competentem  de  se  utilitateiu 
prsebeat.  Unde  et  olim  ea  res  imperatoribus  studio 
fuithabita,et  nos  non  pauca  de  dignitatect  bonestate 
eorura  legibus  complexi  sumus.  Sequimur  eniro  sa- 
cros  in  hoc  canones  et  sanctos  Patres  qui  ha^c  com- 
prehenderunt  legibus,  quandoquidem  nihil  non  per- 
vium  ad  inquisitionem  majestatiexistitimperatohe, 
quas  comraunem  in  omnes  homines  moderationem 
et  principatum  a  Deo  percipit.  Ac  descripsimusqui- 
demjara  constitutionem  quffi  vult  utmonachi,  et^i 
magno  continentur  numero,secundum  formam  cc&- 
nobiorum  (ut  appellant)  iu  coinmune  yitam  degant, 
Ui^^vie  ^royrias  Labcant  posscssioaes,neqtte  opesaccu- 


i048  JUSTLNhVM  NOVELL.E  SELECT.E.  NOVELLA  CXXXllI.  10 M 

TnTilenl,nequeclamtestibusYivant,SGdetcommiinitor^  versari  sinant,  qui  qnidem  ne  reverendissimomm 

monachorum  sincera  acrecta  maneat  opinio  efticiant. 

Esto  autem  monasterium  forti  muro  circumseptum, 


cibum  capiant,  et  in  communilococubent,etundique 
benecompositam  persequantur  vitam,  testesque  sint 
invicem  mutusB  honestatis;  et  juniores  revereanturca- 
nitiem  eorum  qui  ista  inspiciunt,  nonnunqnametiam 
dedita  opera  capessantvigilias,  utneinsomno  quidem 
alM^id  intempestivum  aut  turpe  de  se  aliis  edant 
spectaculum,  sed  quisque  pro  se  honestatem  vel  inter 
dormiendum  conservet.  Gum  vero  quflepiam  nobis 
renuntientur,  qnee  et  majoro  cura  digna  sint ,  et  fir- 
miore  lege  indigeant,  merito  ad  prsesentem  legisla- 
tionem  ad  iliius  perfectionem  et  supplementum  per- 
venimus,  per  quam  sancimus  ut  nuUus  omnino 
propriam  habitationem  habeat,  neque  aliqua  (ut 
appellatur)  cellula  sit  in  monasterio  his,  qui  advitam 


.B 


ne  quis  alia  parte  exitus  sitquam  per  portas.  Deinde 
et  si  ecclesia  in  monasterio  non  sit,  neque  sic  tamen 
licenter  preetextu  ecclesiarum  egrediantur,  aut  etiam 
deambulationes  illic  faciant,  et  cum  aliquibus  collo- 
quantur  quibus  cum  non  decet,  sed  tempore  quidem 
sacri  ministerii  una  cum  praesule,  et  primoribus  e]uS 
ac  ffitate  provectis  illo  accedunto.  Ministerio  autem 
impleto,  quidquid  monachorum  est,  omnes  in  cob- 
nobium  denuo  concedant,  et  ibi  resideant,  simulque 
magnura  Deum  precibus  fatigent,  et  sacranim  Scri- 
pturarum  lectioni  incumbant.  Ingens  enim  sacromm 
istiusmodi  librorum  existit  choms,  et  potis  est  cujus- 


in  contemplatione  et  quiete  traduccndam  uno  for-  **  que  animum  emendare,  ac  sacris  irrigore  eloquiis  : 


te  aut  duobus  utantur  ministris ;  sed  tametsi  plures 
viri  sint,  nihilominus  unicus  ipsomm  sit  conventus, 
sive  precentnr,  sive  naturee  opera  faciaut,  quse  citra 
reprehensionem  tamen  et  absque  calumnia  consistunt: 
et  tam  communiter  (nt  dictum  est)  cibum  capiant, 
qtiam  communiter  dormiant,  si  modo  tanta  multitudo 
sit  quam  una  domus  possit  capere,  alioque  dnse  forte 
aut  tres  domus  existant  quse  ipsos  recipiant.  Nullus 
atitem  omnino  qnidquam  habeat  proprii,  sed  diu  no- 
ctuque  in  commune  vivat,  et  noctes  eamdem  inter 
ipsos  cum  diebus  habeant  observationem.  Neque 
enim  semper  omnes  dormiunt,  sed  manifestarinm  est 
quod  dum  hi  dormiendo  occupati  sunt,  illi  vigilant. 


quae  si  continue  legant,  non  unquam  erraverint,  ne- 
que  ad  humanas  delabentur  sollicitudines.  Porro  in 
sacrosancta  ecclesia,  quse  in  monasterio  consistit, 
quatuor  aut  quinque  ex  eadem  mansione  senes  sint, 
quibus  omnis  jam  difQcultas  in  sancta  illa  vitae  ac 
fidei  institutione  superata  est ,  et  qui  ordinationem 
in  clero  memerunt,  presbyteromm  forte,  vel  diaco- 
norum,  vel  aliomm  deinceps  gradum  tenentes  :  at- 
que  hi  adeuntibus  sui  copiam  faciant,  et  de  Scriptu- 
ris  sanctis  exquisitius  sermocinabuntur,  efficientque 
ut  ahi  omnes  tales  reputentur,  simul  sacram  asser- 
yantes  sedem,  simnl  juventutem  insolescentem  et 
terminos  suos  egredi  volentem  in  tolerantia  retinen- 


et  prorsus  quidam  dormientes  inspiciittit.  Ceetemm,  p  tes.  Non  ingredietur  autem  omnino  neque  mulier  in 
si  qu«e  habitatiunculffi,  seu  cellulae  in  uUo  monaste-      monasterium  viromm,  neque  vir  in  muliebre,  vel 


riorum  fuerint,  sub  generali  hujus  amplce  urbis  pa- 
triarcha,  sive  in  ejus  coniiniis,  aut  sub  sanctitate  tua 
constitutomm,  sive  a  nobis  ipsis  sedificatomm ,  sive 
ab  aliis,  hasce  omnes  omnibus  modis  demolieris,  ape- 
riesque  ipsis  mutuum  inter  se  aspectum,  ut  quce  vi- 
cissim  inter  ipsos  gemntur,  omnes  intueantur.  Cur 
enim  tandem  hoc  agere  revereantur,  qui  semel  se 
Deo  dedicamnt,  et  omnem  popularem  conversatio- 
nem  valere  jussemnt?  Atque  hoc  quidem  ea  fini 
obtinere,  tam  hoc  tempore  quam  in  omne  deinceps 
a^vum  volumus,  nullo  (ut  dictum  est)  propriam  ha- 
bitationem  habente,  sed  omnibus  in*  unum  congre- 
gandis,  et  quse  vicissim  inter  ipsos  gerantur  specta- 


obtentu  memorise  defuncti  illic  reconditi,  vei  ob 
aliam  causam.  Et  maxime  si  quis  fratrem  forte,  aut 
sororem,  aut  quempiam  ex  genere  conjunctis  se  in 
monasterio  habere  dicat.  Monachis  etenim  cognatio 
in  terra  non  est,  utpote  qui  coelestem  vitam  aifectent 
Quid  enim  omnino  tandem  volentes  hujusmodi  adi- 
tiones  faciunt,  nisi  si  quid  perpetrare  velint  rerpm 
interdictamm,  cum  et  ea  quae  viros  decent,  viris  in 
virorum  monasteriis  efiicere,  et  consimiliter  qusB 
mulieribus  attributa  sunt  muUeribus  liceat  in  muUe- 
bribus  monasteriis  peragere?  nullo  alteri  admisto, 
neque  si  frater,  aut  soror,  aut  alius  cognatus  esse  di- 
catur.  Neque  enim  per  hanc  causam  aditum  ipsis  pa- 


turis.  Illud  enim  constat,  quod  ejusmodi  peragereD^^i^^^^^^^^^^^us.Namsiipsapraeciderimusprincipia, 


studebunt  quse  undique  reprehensione  careant.  Quod 
si  quis  usque  adeo  impudens  visus  erit,  ut  conari 
audeat  transgredi  ea  quae  lege  promulgata  sunt,  hsec 
solitarise  mansionis  prsesul  examinato.  Volumus 
enimnt  ista  noslra  observatio  diligentius  custodiatur. 
Et  primum  quidem,  ne  monasterium  multos  habeat 
aditus,  sed  unum  tantum,  aut  duos  forte.  Et  ut  por- 
tse  assistant  viri  a^tate  graves,  et  casti ,  nequo  non 
omnium  testimonio  comprobati,  qui  neque  ipsos  re- 
verendissimos  monachos  permittant  sine  prsesulis  vo- 
luntate  monasterio  egredi ,  sed  intus  eos  contineant 
at  ea  quae  Deum  conceraunt  perquirant,  nec  seipsos, 
actionesque  ac  studia  sna  a  Deo  divellant ;  neque 
alios  quospiam,velinterdiu,velnoctu  in  monasterio 


et  errorem,  qui  per  aspectum  se  animishominum  in- 
sinnat,  et  exinde  admalalubricitatem  prohibuerimus, 
multo  clementior  et  facilior  existet  sacris  decertato- 
ribus  vitse  in  melius  emendatio.  Omnes  itaque  huic 
legi  obtemperanto,  et  neque  vimm  recondunto  in 
muliebriummonasteriorum  sepulcris,neque  mulieres 
in  viromm  monasteriis,  seu  asceteriis  defodiuntor. 
Neque  enim  vhis  muliemm  domicilia,  neque  rursus 
yiromm  habitacula  conveniunt  muliemm  consortiis. 
Nec  per  eos  qui  propter  defiinctos  ingrediuntur  volu- 
mus  exinde  inhonestas  hasce  comraistiones  fieri,  ne 
per  hanc  causam  naturas  fenestra  aperiatur,  ut  ea 
q\m  nefas  est  delicatius  in  se  admittat,  et  ludos  fa- 
ciat,  sacrasque  res  defcedet,  ac  velamento  pietatis^  et 


i047 


S^CLLI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


i04« 


tub  specie  ^xseqiuarum,  ea  perpetret  qi:ae  neque  di-  A  steria  sub  aliquo  censeri  oportet  antistite,  et  habere 


eere  neque  in  animo  cogitare  solitariam  vitam  ex  ercen- 
tibus  pnlcbrum  est.Cum  vero  iilud  re  ipsa  manifestum 
existat,  quodnecesse  sit  eos  qui  sepulturis  peragendis 
Tninisterium  praebent,  et  maxime  qui  feretra  depor- 
tant,quiqne  defodinnt,ingredi  in  monasteria,ressane 
difticilis  consislit  in  muliebribus,  cum  ob  alia  raulta, 
tnm  propter  prsefatam  probibitionem.  Sancimus  ta- 
^en  ut  si  qnando  tale  aliquid  futurum  est,  et  mulier 
aliquainmuliebrisepeliatur  monasterio  (virum  enim 
ibi  sepelii'i  non  permittimus),  reverendissimae  qui- 
dem  mulicres  in  suo  permaneant  babitaculo,  sola 
autem  ostiaria,  sive  osliariffi,  et  ipsa  forte  (si  velit) 
antistes  bis  quoe  fiunt  inlersit.  Simul  atque  vero  illi 
quee  circa  exsequias  iieri  solent,  tam  sepulcro  ef- 


(quemadmodum  diximus)  quos  dicunt  apocrisiarios, 
viros  setate  graves,qui  et  in  monasticajamdisciplina 
impendio  decertarint,  nequefacilecorporissustineant 
impetus,  et  rebus  gerendis ,  atque  ipsorum  usibus 
vacarint.Nequehoctantum,si  virorum  monasterium 
sit,  sed  etiam  si  mulierum  forte  sit,  duo  aliqui  wi, 
vel  (si  haberi  possunt)  eunuchi  constitnantur,  qui 
amplissimo  testimonio  comprobati,  negotia  ipsarum 
gerant,  et  inefTabilem  ipsis  communioncm,cum  ejus 
rei  opportunitas  erit,  distribuant.  Quod  si  illi  de  ne- 
cessitate  aliqua  monasterii,  aut  quse  unara  aliquam 
reverendissimarura  ascetriarura  pertingat^  necessarii 
aliquid  dicere  voluerint,  colloquantur  ea  de  re  cum 
sola  antistite,  neque  prseterea  cura  ulla  alia  raulienim 


fosso  quam  corpore  recondito,  efTecerint,  statim  dis-  B  quae  in  eoconsistant  monasterio,  per  reverendissimas 

tamen  omnia  conQcientes  ostiarias.  Oportet  enim  et 
hujusmodi  aliquas  adfores  collocari,  quse  consimili- 
ter  et  ingrcssus  et  exitus  respicientes,  tam  exitus  mu- 
lierura  prohibeant  quain  inaccessos  viris  aditus,  ex- 
ceptis  apocrisariis,  rcddant.  Hi  autem  ostiarias  acce- 
dent,  et  adventus  sui  causam  exponent.  Antistes  vero 
re  cognita,  et  progressa,  cum  hiscolloquetiir,  ipsique 
ad  illara  referent  ea  quae  dispensationem  eorom 
concernuntetnecessitatem,  quamobrem  accesserint. 
Atque  ita  et  humana  pulchre  administrabuntur,  et 
ex  orani  parte  nullo  tentata  malo  durabit  castitiks. 

Certe  si  quis  delinquat  (ut  multa  snnt  humana, 
neque  quisquam  ita  continere  naturam  potest  in  of- 


cedant,  neque  aliquas  ipsi  reverendissimi  spectantes 
roulierum,  neqne  ab  aliquibus  earura  spectati.  Sed 
neque  aliam  ingressuum  occasionem  excogitanto,  vel 
viri  in  muliebria  monasteria,  vel  mulieres  in  ea  quae 
viris  deputala  sunt,  per  causam  eorum  quae  peragun- 
tur  circa  exsequias,  quas  scilicet  memorias  appelli- 
tant,  in  tertiura  nonumque  diem  convenientes,  item 
cura  quadraginta  excesserint ,  aut  etiara  annus,  cum 
liceat,  siquidera  muliebre  monasterium  sit,  raulieres 
omnia  peragere;  si  virile,  viros,  neque  per  bujus- 
modi  occasionem  venerabilibus  raonasteriis  aliquam 
inurere  infamiara.  Quia  vero  nihil  eorum  quee  inclusa 
sunt  legibus,  nti  ffiquura  est,  servari  potest,  nisi  con- 


venientera  habeat  custodiara,  sanciraus  ut  qui  cujus-  p  ficio,  quin  aliquando  peccet,  hoc  enim  solius  est  Dei), 

(••  M  1tf*A.  a*  ^^    1  *i  *  ^*  11*«  *AJ.J  1 


que  raonasterii  pro  terapore  praesul  fuerit,  continue 
adipsum  animadvertat,  et  inunoquoquead  instarrei, 
et  disciplinse  publicoe  operam  navet.  Et  sicubi  vel 
paululum  quiddam  contra  deconim  fiat,  protinus  hoc 
emendet,  neque  comraittat  nt  major  exinde  lapsus 
oriatur,  et  aniraa  quae  ad  salutem  ex  sancta  vitee 
atque  fidei  institutione  provenientem  confugit,  pe- 
reat. 

IpAe  qnoque  raonasteriorum  suramus  prajsul,  sive 
in  loco  sit,  quemadmodum  in  hac  est  urbe,  sive  non, 
enixe  in  eara  rem  operam  dato,  et  apocrisiarios  suos 
(ut  nuncupantur)  per  monasteria  dimittito;  evicinis 
etiam  interroget,  nunquid  mali  in  aliquo  vicinomm 
perpetretur  monasteriorura ;  atque  haic  omnia  coer- 


hunc  quidera,  si  mediocre  delictum  sit,  et  admoneto, 
et  seorsim  includito,  tempusque  illi  assignato  poBni- 
tentise,  ut  raeliore  ratione  percepta,  ad  seipsum  re- 
deat,  neque  depensos  jara  et  exhaustos  labores  amit- 
tat.  Sin  vero  major  lapsus  fuerit,  pro  modo  peccati 
adhibetor  etiara  eraendationis  diligentia,  etitemve- 
heraentiorem  adraonitionem,  et  fortiorem  pceniten- 
tiam  expetito.  Et  siquidem  hisce  modis  senrare  eum 
valuerit,  qui  labi  coeperat  (idem  autem  et  in  mulie- 
ribus  sanctimoniali  vitse  deditis,  et  in  viris  dicimos), 
magno  Deo  gratias  agat,  qui  et  angelicis  in  ccelo  po- 
testatibus  gaudiura  oboriri  dixit  si  quis  peccatorum 
senTetur.  At  si  delictum  atrocius  sit  quam  quod  me- 
dela  reparan  possit,  tunc  prorsus  monasterio  ipsum 


ceto,  et  cqrapetentera  pro  dignitate  irapendito  pro- ])  expellito,  ut  cura  seipsum  a  melioribus  ad  deteriora 


videntiara.  Sed  et  cujusque  civitatis  episcopus  in  hoc 
providentiam  adhibeto,  sive  patriarcha,  sive  raetro- 
politanus,  sive  quicnnque  sit ;  et  reverendissiraos 
defensores  ecclesia}  sua?  raittito,  qui  hcpc  perquirant, 
et  observent,  neque  coramittant  utproeler  decornra^ 
quidquara  fiat.  Sed  et  si  quid  tale  perpetretur,  ut  pri- 
m<>  quoquetempore  hoc  corrigant.Consirailiterantera 
et  sanctissiraus  hnjus  almsp  urbis  patriarcha  ea  qua> 
raonasteria  hic  concemunt  perquirito ;  et  ejus  rei 
custodes  Oei  amantissimos  defensores  sacrosanctee 
majoris  ecclesiw,  et  quoscunque  diligentissimos,  ho- 
nestissimusque  esse  putarerit  constituito,  ut  majore 
adhibita  cnstodia  ,  araplior  item  observatio  ,  et  pro 
deJjctifi  rindictn  procodat.  Enimvero  singula  mona- 


contulerit,  ipse  solus  iraprobitatis  suse  fructiimcapiat, 
neque  vitiorura  suorum  aliquid  ceeteris  contagione 
affricet,  queraadraodum  peste  laborantia  et  incura- 
biliter  segrotantia  solent  pecora.  Nam  ut  maxime  hi 
neglexerint,  non  taraen  raajestas  ista  despiciet  impe- 
ratoria,neque  indignatione  contraid  factum,  contrave 
locorura  episcopura  et  ecclesiasticos  qui  sub  ipso  con- 
stituti  sunt,  abstinebit ,  nisi  hoc  observaverint,  ni- 
niirura  cum  ejus  negotii  diligentia  necessario  ipsi 
etiam  majestatiimperatoriseincumbat.  Si  enim  puris 
illi  nudisque  manibus  pro  republica  preces  Deoobtu- 
lennt,  manifestura  sane  quod  et  res  militaris  pulchre 
se  habebit,  et  civitates  in  bono  statu  erunt.  Deo  item 
propitio  ac  benevolo  constituto,  quomodo  Qoa  omnia 


104»  JUSTINIANI  NOVELL^  SELECTii:.  NOVELU  CXLlV. 

in  s^pmapaceeirectaleguminoderatione  vigebunt?  ^  NOVELLA  CXLIV. 


i050 


Terra  quoque  nobis  fructum  feret,  et  ceJerius  bona 
sua  edet,  per  Dei  benevolentiam  precibus  illorum 
universam  rempublicam  in  unum  colligentibus.  Sed 
et  communis  hominum  figura  venerabilior  erit,  quie- 
rentque  quod  prfiestantius  est,  illorum  puritatem  re- 
veriti.  Unde  una  fiet  conspiratio,  omnibus  simul  ad 
hoc  concurrentibus,  et  (quoad  fieri  potest)  extermi- 
nata  omni  maiitia  melioribus  sanctioribusque  studiis 
introductis,  etdignitatem  habentibus.  Quod  quidem 
cum  desideremus,  bonum  haud  dubie  opus,  quemad- 
modum  persuasum  habemus,  perficimus.  lUudquo- 
que  omnibus  observari  modis  volumus,  ut  si  quis  re- 
vcrendissimorum  monachorum  in  caupona  aliqua 
diversari  videatur,  illico  istradaturcivitatum  defen- 


De  $amarUanis. 
Ut  impiam  Samaritanorum  haeresim  etomni  ratio* 
ne  carentem  horum  vesaniam  ad  meliorem  frugem 
perduceremus,  neque  non  ipsonim  animas  quo  deti- 
nentur  morbo  liberaremus,  seepenumero  tam  pientis- 
simus  princeps  pater  noster  quam  etiam  nos  ipsi  stu- 
diohabuimus.  Sed  in  plerisque  hoiiim  non  potuimus 
id  in  quod  longostudio  incubuimus  effectui  tradere. 
Evaseruntenimintantam  nonnullieorum  vesaniam, 
ut  vel  salutari  baptismo  dignati,  denuo  ad  id  mali 
unde  discesserantredierint,  et  eademcum  Samarita- 
nis  habere  in  pretio,  eodem  cum  ipsis  agitari  furore 
dignoscantur.  Prfieclarum  igitur  nobis  visum  est  ve- 
terem  illam  et  prius  contra  ipsos  propositam  patris 


soribus,  aut  hic  Judicio  excellentise  tuae,  castigetur-  B  nostri  legem  renovare.  Ac  proptcreasancimus  ut  ipsi 


que  convictus,  certiorque  ea  de  re  reddatur  antistes, 
ut  eum  qiii  hoec  deliquit,  et  turpem  vitam  cum  an- 
gelico  hoc  statu  permutavit,  expellat  monasterio. 
Duabus  enim  potissimum  in  rebus  operam  et  dili- 
gentiam  reponere  oportet  monachos,  ut  aut  sacris 
yacent  Scripturis,  aut  quas  manuarias  vocare  solent 
«rtes  monachos  decentes  meditentur  exerceantque. 
Siquidem  mens  inerti  otio  deditahaud  sanc  quidquini 
bonorum  pepereriL  Atque  hanc  legem  de  his  propo- 
nimus,  tam  in  hac  regia  valituram  urbe  quam  in  om- 
nibus  gentibus.  Nam  et  ad  unumquemque  religiosis- 
simum  patriarcham  pro  majore  cautela  et  compe- 
tente  custodiaeam  transmittemus.  Hiveroad  metro- 


neque  ex  testamenti  tabulis,  neque  absque  iis  hsere- 
des  fiant,  legatave  capiant,  aut  donationis  titulo  rem 
aliquam  nauciscantur.  Sed  neque  Samaritani,autin 
uuiversum  hseretici,  quive  rectam  se  Christianorum 
fidem  amplecti  simulant,  cum  revera  neque  ita  sen- 
tiant,  neque  huic  consentanea  faciant,  ad  hseredita- 
tem  ab  intestato  vocati,  successionem  habeant.  Item 
neque  tcstamenta  conscribant,  nequo  legata  relin- 
quant,  aut  donent,  nisi  qui  ea  percepturi  sunt,  etre- 
cte  de  fide  sentiant,  etfideles  siutoperibus.  Namsi 
nemo  horum  sit,  jubemns  ut  post  ipsorum  mortem 
horum  bona  ad  sacratissimum  pertineant  serarium. 
Unde  et  sacra  illa  forma,  perindulgentiam  ipsis  a 


poIitanossubipsisconstitutoseamemittent.lUiautem^  patre  nostro  concessa,  quee,  legis  vicem  obtiaens, 


omnibusaliisimpertientur  episcopis,etperepiscopo8 
haecreverendissimismonachiseorumqueantistitibus 
manifesta  fiet.  Porro  hujusrei  observationem  com- 
mittimus  non  tantum  cujusque  mansiouis  soIitarisB 
praesuli,  neque  solum  Dei  amantissimis  locorum  epi- 
scopis,  aut  religiosissimis  metropolitauis,  aut  sanctis- 
simis  patriarchis,  sed  et  hic  quidem  prffifectis,  ut  si 
res  vehementiore  aliqua  animadversione  indigeat, 
de  hoc  a  Dei  amantissimis  viris  edocti,  id  exsequan- 
tur :  in  provinciis  vero  illarum  preesidibus,  uttamen 
quid  facto  opus  sit,  prius  a  Dei  amantissimis  perdi- 
scant  episcopis.  Et  prorsus  tam  per  sacratasperSonas 
quam  magistratus  ea  quee  Deum  concernunt  incor- 
rupta  existant;  et  pr»  caeteris  omnibus  per  majesta- 


largitur  ipsis,  ut  haereditatem  pariter  adire  et  trans- 
niittere,  item  legatis  honorari  et  legata  relinquere 
possint,  m  posterum  vacabit,  neque  prursus  uUam 
iirmitatem  habebit.  Nam  si  hujus  se  clementia  indi- 
gnos  esse  perhibaeriut  qui  Saniaritanorum  agitantur 
vesania,  neminem  alium  quam  seipsos  accusabunt, 
cumabeuignitateDeietServatorisnostriJesuChristi 
alieni  sint.  Liberalitates  autem  ab  imperatoria  olim 
majestateipsisconcessasamittunt  in  hoc,  ut  ad  me- 
liorem  mentem  redeant,  non  ut  perpetuo  in  perversa 
hac  opinione  sua  permaneant.  Excipimus  autem  a 
prffisentelege  rusticos,  qui  Samaritanorumopinioui- 
bus  honorem  habent ;  idque  non  ipsorum  gratia,  sed 
propter  constitutioneni  prsedioruui  qute  ab  ipsis  co- 


tem   imperatoriam,    utpote  cum  nihii  divinaium  J)  luutur,  propterque  reditus  et  tributa  quae  exinde  in- 


rerum,  et  quae  costodire  justum  est,  a  nobis  negli- 
gatur,  sed  per  omnia  studeamus  ut  communis  rei- 
publicse  status  ex  magni  Dei  et  Servatoris  nostri  Jesu 
Christi  erga  homines  amore  fructum  aufcrat  per  re- 
verendissimorum  vironim  puritatem  :  quam  custo- 
dicnt  et  clerici.  et  monachi,  et  episcopi,  Lani  m^o- 
resquamminores,  tum  sacrorummemorescanonum 
tum  nostrarum  legum  et  constitutionum  de  hoccon- 
scriptarum,  quasetvalere  et  ratasesse  perpi-aesen- 
tem  quoque  legem  sancimus.  Quee  igitur  nobis  pla- 
cuerunt,  et  per  hanc  sacram  declarantur  legem,  ea 
cognoscens  gloriatua,  effectuiet  fini  tradere  studeto. 
Dat.xvii  Krlend.  April.,  Constaut.,  Arionc  v.c.  coiis. 


feruntur  publico,  ut  qui  rusticitate  seducantur.  His 
etenim  permittimus  ut  tam  ascendentes  quamdescen- 
dentes,  et  ex  transverso  cognatos  suos  hseredes  le- 
gatariosve  scribant,  tametsi  Samaritanorum  errore 
detineantur,  ut  tamen  fundos  rectecolant,  quo  ma- 
gis  et  uberior  exinde  proventus  ad  prsediorum  domi- 
nos  deferatur,  et  per  ipsos  ad  fiscum.  Sed  et  sine 
testamentis  praedicti  alter  ad  alterius  hsereditatem 
pervenient  propter  eamdem  causam.  Quandoquidem 
et  si  nemo  horum  inveniatur,  nihilominus  tamen  vo- 
lumus  ut  pnedii  domiuus  in  quorusticus  defunctus 
est  ab  illo  reliota  capiat,  et  fisci  locum  teneat,utpote 
qui  et  pro  illo  publicis  satisfacit  tiibutis.  Praeterea 
Samarilanum  omnino  neci^ue  mitiUaoicas^^-^sy^x^vs.^xsc- 


165t 


S.ECLLl  SEXTl  SLPPLEMENTLM. 


mi 


cedimus,  neque  ad  ci?ilem  administraiionem  acce-  ^  licentia  sit  in  eorum  synagogis  Grseca  eliam  lingua, 


dere,  neque  postularein  judicio,  nequepostremoin 
consortium  disertissimorum  assumiriietorum,nequc 
adolescentes  instituere.  Sed  et  si  qui  ox  iis  salutari 
dignati  baptismo,  ad  pristinum  denuo  errorera  re- 
versi,  observaresabbataautctiam  alia  qucedam  agere 
videantur,  quap  coarguant  per  simulalionem  ipsos 
sanctum  baptisma  assumpsissc,  eos  proscribi  jube- 
mus,  etin  perpetuum  tradi  exsilium.  lisdem  quoque 
poenis  eos  subdimus,  qui  contra  rectam  Christiano- 
rum  fidem  impium  istis  patrocinium  prsestiterint. 
Perpulchrum  vero  nobis  videtur  ut  ad  incontamina- 
tum  accurrentes  baptisma  non  temere  suscipiantur, 
sed  cum  quadam  observatione  et  instructione,  quae 
initiationistempore  fieri  solet.  Dicimus  autem  utqui 


itemque  patria  ac  forte,  nempe  Italica,  aut  quacun- 
que  alia  pro  loci  ratione  mutata  lingua,  sacros  iibros 
intelligentibus  legere :  quo  magis  per  ipsonim  lectio- 
nem  intelligentibus  tota  dictorum  series  ordine  ma- 
nifesta  sit,  secuudumque  ea  et  vitam  et  studia  sua 
instituant;  neque  facultas  sit  ipsorum  interpretibus 
qui  solam  Hebraicam  assumunt  linguam  ut  sao  ar- 
bitratu  malitiose  hanc  tractent,  vulgi  ignorantia 
suam  tegentes  improbitatem. 

Enimvero  qui  Grseca  lingualegunt  utentur  inter- 
pretatione  Septuaginta,  quse  omnibus  exactior  est,  et 
praeter  cseteras  multa  continet  occulta,  prsesertiin 
vero  propter  id  quod  in  interpretando  accidit.  Nam 
cum  semperbini  seorsim  conclusi  essent,  et  diversis 


omnino  sensu  aliquo  bonse  doctrinee  tangi  possunt,  "  locis  interpretarentur,  unam  tamen  onomes  composi 


por  duos  primum  annos  in  fide  instituantur,  et  pro 
viribus  Scripturas  ediscant;  tuncque  demum  sacro 
redemptionis  oflferantur  baptismati,  lam  longi  tem- 
poris  poenitentia  prorsus  redemptionis  fructum  as- 
secuti.  Pueros  autem  admodum,  qui  periptatem 
doctrinas  intelligere  nequeunt,  etiam  absque  hac 
observatione  sacro  dignari  baptismate  admittimus. 
Porro  nullus  Samaritanus  Christianum  habebit 
mancipium,  sed  simul  atque  emptum  fuerit,  pro- 
tinus  in  libertatem  rapiatur. 

Quod  si  aeque  perversa  opinione  mancipium,  ut 
ipse  dominus,  fuerit,  licitum  ei  esto,  si  Christiano- 
rum  de  flde  sententiam  exosculetur,  illico  etRomana 


tionem  ediderunt.  Ad  hsec  quis  non  illud  in  his  viris 
admiretur,  quod  cum  longo  tempore  salutarem  appa- 
ritionem  magni  Dei  et  Servatoris  nostri  Jesu  Christi 
prsecesserint,  tamen  illam  futuram  quasi  prsesentibQs 
cernentes  ocuhs,  prophetica  quodammodo  gratia  ip< 
80S  circumfulgente,  sacrorum  illi  librorum  interpre- 
tationem  accommodarunt?  Atque  bac  quidem  omnes 
praecipuc  utentur.  Ne  tamen  in  eam  opinionem  ve- 
niant,  quasi  cffiteras  interpretationes  eicluserimu?, 
damus  illis  ficentiam  ut  etiam  interpretatione  Aquilx 
utantur,  tametsi  iilae  diversae  nationis  fuerit,  et  in 
nonnuIHs  dictionibus  non  mediocrem  cum  Septua- 
ginta  habeat  differentiam.   Quse  vero   deuterosis, 


ipsum  libertate  potiri.  Qu8e  igitur  nobis  placuerunt,  n  quas  secundaria  tradito  ab  ipsis  dicitur,  in  univcr- 


et  per  praesentem  declaranturlegem,  ea  proponens 

gloria  tua  solemnibus  locis,  effectui  et  fini  contradi 

praecipito. 

NOVELLA  CXLVL 

De  Uebrans,  quomodo  oporteat  eos  Scripturas  legere. 

Imperator  Jnstinianus  Augustus  Areobindo  glo- 
riosissimo  praetoriorum  prcefecto. 

i€quum  sane  erat  utHebrsei,  cumsacris  librisau- 
res  praebent,  non  leviteretrebus  solummodo  gestis 
delectarentur,  sed  rcconditos  in  ipsis  sensus  specta- 
rent,  per  quos  magnumilli  Deum  et  Servatorem  hu- 
mani  generis  Jesum  Christum  annuntiant.  Verum 
enimvero  quamvis  dum  commentis  interipsosinter- 
pretationibus  se  committunt,  in  hunc  usque  diem  a 


sum  iuterdicimus,  ut  qna^  sacris  libris  comprehensa 
non  sit,  neque  desupcr  tradita  per  prophetas,  sed 
eicerpta  quaedam  virorum  contineat,  qui  terrena 
duntaxat  loquantuf ,  neque  quidquam  in  se  divioi 
habeant  numinis. 

Sed  et  ipsas  utique  sacras  voces  legant,  cum  sa- 
cros  libros  evolvunt ;  neque  celantes  ea  quse  inibi 
prolata  sunt,  eitrinsecus  assumant  nusquam  scri- 
ptas  vocum  inanitates,  ab  ipsis  ad  perditionem  sim- 
pliciorum  excogitatas. 

Undehac  a  nobis  prsebita  licentia,  neque  aliquibus 
omnlho  subdentur  dispendiis  hi  qui  Graecam  et  alias 
linguasassumunt,  neque  itemabuiloprohibebuntur. 
Nequequi  archipherecito^,  aut  seniores  interim,  aat 


recta  sententia  aberrarunt :  quia  tamen  didicimus  D  ^tiam  magistri  apud  eos  appellantur,  iicentiam  habe- 


habere  ipsos  inter  se  controversiam,  non  sustinui- 
mus  eum  tumultum  relinquere  ipsis  incompositum. 
Siquidem  per  interpellationesquse  ad  nosreferuntur 
didicimusquod  exipsisquidam  solalingua  tenentur 
llebraica,  caquc  utendum  esse  in  sacrorum  librorum 
lectione  volunt,  quidam  etiam  Gra^camassumendam 
contendunt,  et  longo  jam  tempore  ea  de  re  seditio- 
nes  intcr  se  agitant.  Nos  igitur  de  hac  controversia 
edocti,  mcliores  essc  judicavimus  eos  qui  Grsecam 
etiam  linguam  in  sacrorumlibrorum  lectionevolue- 
runt  assumere,  et  (uno  verbo)  omnem  denique  lin- 
guam  quam  locus  accommodatiorem  et  magisfami- 
liarem  rcddat  auditoribus.  Sancimus  igitur  ut  in 
quibusomninolocis  Hebraeisunt,  Hebreeis  qui  vohmt 


bunt  ut  vafris  quibusdam  commentis  aut  anathema- 
tismis  id  prohibeant,  nisi  velint  corporalibus  castigati 
poenis,  atque  insuper  bonis  spoliati,  vel  inviti  con- 
sentire  nobis,  qui  et  prsestantiora  et  Dco  magis  ac- 
cepta  velimus  jubeamusque.  Certe  si  quis  impias  et 
sacrilegas  vocum  inanitates  introducere  attentaverit, 
et  vel  mortuorum  resurrectionem,  vel  judicium  ex- 
tremum  negare,  aut  affirmare  quod  figmentum  et 
creatura  Dei  per  angelos  subsistat,  hi  volumus  at 
etiam  omnibuslocis  expellantur;  nequc  tam  maledi- 
cam  vocem  emittant,  qui  in  universum  ipsa  etiam 
cognitione  Dei  exciderunt.  Eos  enim  qui  hiyus  geoe- 
ris  aliquid  proloqui  pertentaveriut  omnium  acerbis- 
simis  suppliciis  subjicimus,  introducto  per  hos errore 


ir)o3  JUSTINIANI  LEGES  SELECT.i:.  LIB.  I,  TIT.  lil,  LEX  XUL  i05l 

geatein  Hebrseoruni  depurgantes.  In  votis  autem  ^  Dei  putat  iu  sola  sectaB  appellatione  versari.  Qim 


habemus  ut  per  hanc  et  iliam  hnguam  sacris  libris 
preebentHsaures,  etinterpretumperversitatem  obser- 
vent,  neque  solis  attendant  Htteris,  sed  res  etiam 
ijisas  degustent,  et  sacratiords  omnino  sensus  perci- 
piant,  quo  magis  et  quod  prsestantius  est  addiscaut, 
et  aliquando  dccipi  atque  ab  eo,  quod  omnium  prae- 
staiitissimum  est,  nempe  in  Deum  iiducia,  aberrare 
desinant.  Propterea  enim  omnem  ipsis  linguam  ad 
sacrorum  librorum  lectionemaperuimus,utsiomnes 
ordine  eoruni  scientiam  amplectautur,  ad  meliora 
perdiscenda  reddantur  aptiores,  cum  in  confesso  sit 
niulto  paratiorcm  ad  meliora  discemenda  et  capes- 
s<!nda  csse  euni  qui  sacrorum  librorum  lectione  in- 
nutritus,  non  longc  a  correctione,  et  ut  ad  bonam 


igitur  nobis  placuerunt,  et  per  hanc  sacrara  decla- 
rautur  legem,  ea  observabit  tam  gloria  tua,  quam 
cohors  tibi  obtemperans.  Observabit  autem  et  qui 
pro  tempore  in  fastigium  magistratus  tui  collocatur, 
ueque  committet  ut  Uebrsei  contra  haec  faciant.  Sed 
et  eos  qui  obstiterint,  et  omnino  prohil)ere  attenta- 
verint,  corporalibus  primimi  pouiis  subditos,  adem- 
ptis  otiam  bouis,  compeliet  incolere  exsilium,  ne 
quando  insoleutius  se  et  temerario  ausu  contra 
Deum  pariter  et  majcstatem  imperatoriam  efferant. 
Utetur  autem  et  jussionibus  ad  provinciarum  prsesi- 
des,  adjungens  ipsis  legem  nostram,  ut  et  ipsi  de  hoc 
edocli  per  singulas  urbes  hanc  proponant  :  scituris 
quod  nccessario  hsec  obsorvanda  sint,  nostmm  indi- 


frngem  perducatur,  dissidet,  quam  qui  nihil  horum  B  gnationem  metuenlibus.  Dat.  Id.  Febr.,  Constanlin. 
intelligit,  sed  ex  solo  religionis  nomine  dependet,      dn.  Justin.  PP.  Augusti,  Basilio  v.  c.  cons. 
eiquc  tanquam  sacrae  adhaeretanchora?,  et  scientiam 


JUSTINIANI  IMPEIIATORIS 

LEGES  SELE€T^, 

Qttfbus  Ecclesise  res  tractavit  vel  suam  in  Deum  pietatem  testatus  est. 


LIB.  I,  TIT.  III. 
De  episcopis  et  clericis. 

LEX  XLII. 

Imperator  Jusiinianus  Augustus  Atarbio  pra?feclo 
preetorio. 

Omneni  adhibeutes  providentiam  circa  sanclissi- 
mas  ecclesias  in  honorcm  et  gloriam  sanctie  et  in- 
corruptae  et  homousise  Trinitatis,  per  quam  et  nos 
et  communem  rempublicam  salvos  fore  credidimus, 
insistentesetiam  doctrina^sanctorum  apostolorum,  de 
creandis  irreprehensibmtns  sacerdotibus,  qui  quidem 
ob  id  potissimum  ordinantur,  ut  suis  precibus  bcni- 
gnitatem  humanissimi  Dei  rebus  acquiraut  commu- 
nibus,  prsesenti  lege  sancimus,  ut  quoties  in  quali- 
cunque  civilate  sacerdotalem  sedem  vacare  contige- 
rit,  decretum  iiat  ab  his  qui  eam  civitatem  iucolunt, 
super  tribus  personis  rectoe  lidei,  et  honestse  vitse, 
ahonimque  bonorum,  et  virtutum  testimouium  ha- 
bentibus,  ut  ex  ipsis  idoneior  ab  episcopatum  pro- 
moveatur ;  si  euim  sancti  et  gloriosi  apostoli  sacer- 
dotium  a  Doniino  Christo  et  Deo  conseciiti,  ct  qui 
bonisomnibiis  terramrepleveinmt,et  ejus  doctrinam 
omnibus  impartiti  sunt,  neque  ipsi  vit^  suae,  quam 
iu  hoc  mundo  degebant,  salutisnostrae  causa  peper- 
cerunt,  quomodo  cequum  non  fuerit  ut  qui  subin- 
grediuntur  eorum  ordinem,  et  instiluuntur  sanctis- 
simarum  Ecclesiarum  sacerdotes,  purum  habeant 
propositum,  et  pecunios  contemnant,  omueui^ue  vi- 
iam  8uam  ad  demcutissimum  appliceut  Dcuui? 


Q  §  i.Couvenit  igitur  hiijusmodi  eligi,  et  ordiuari 
sacerdotcs,  quibus  nec  liberi  siut,  uec  nepotes ;  et- 
eiiim  lieri  vixpotest  ut  vacaus  hujusquotidianoi  vitee 
curis,  quas  iii>eri  creant  pareuti  maximas,  omue  stu- 
dium  onmemque  cognitiouem  circa  divinam  Ulur- 
giam,  et  rcs  ecciesiasticas  consumat.  Nam  cum  qni- 
oam,  summa  in  Deum  spe,  et  ut  animse  eonim  sal- 
vae  iiant,  ad  sanctissimas  accuri*ant  ecclesias,^t  eis 
oiuues  fluas  facultates  aiferant,  et  dereiinquaut,  ut  iu 
pauperes,  et  cgeutes,  et  alios  pios  usus  consu- 
mantur,  iudeceus  est  episcopos  iu  suum  illas  au- 
feire  lucrum,  aut  iu  propriam  sobolem  et  cognatos 
impeudere.  Oportct  enim  episcopum  minime  impe- 
ditum  affectiouibus  carualium  libcrurum,  oinnium 
lidelium  spiritualem  esse  patreni.  Has  igilur  ob  cau- 

j^  sas  prohibemus  habcnteui  natos  aut  uepotes  ordi- 
nariepiscopum. 

§  2.  De  his  vero  episcopis  qui  nunc  sunt,  vel  fu- 
turi  suut,  sancimus  uullo  modo  habere  eos  faculta- 
tem  testaudi,  vel  donaudi,  vel  per  aliam  quamcun- 
que  excogitationem  alienandi  quid  de  rebus  suis, 
quas,  postquam  facti  fueruit  episcopi,  possederint 
et  acquisieriut,  vei  ex  testameutis,  veldonationibus, 
vel  ex  alia  quacuuque  causa  ;  exceptis  duntaxat  his 
quas  aute  episcopatum  habueruut  ex  quacunque  cau- 
sa,  vel  qu«e  post  episcopatum  a  pareutibuset  theiis, 
hoc  est,  patruis,  vel  avuuculis,  et  a  fratribus  ad  ip- 
sos  peivenerunt,  perventuraequc  sunt;  qntpcunque 
ejiim  post  uidinutiuuem  ex  quacunquc  causa  cxtra 
proifatas  pcrsuuas  ad  ipsos  pcrvcneruut,  ea  jubemus 


1055  S.ECILI  SEXTI  SUPPLEMEiNTUM.  iOM 

ad  sanciissimam  Ecclesiam,  cojus  episcopatum  te-^care,  timore  Dei  contempto.  Quis  enim  ta]i  cur» 


nuerint,  pertinere,  et  ab  ea  vindicari  et  evinci,  nulia 
alia  persona  potestatem  habente  ex  eo  proprium 
quid  auferre  lucrum.  Quis  enim  dubitavcrit  eos  qui 
ipsis  proprias  res  relinquunt,  aut  reliquerint,  etsi  in 
aliara  personam  transferunt,  aut  transtulerunt,  non 
potius  ipsuip  sacerdotiura  contemplautes,  quara  ejus 
]tersonam,  et  cogitantes  quia  non  solum  ab  ipsis  reli- 
cta  pie  insument,  sed  et  suas  ipsorum  res  adjicient, 
id  fecisse? 

§  3.  Ab  hac  autem  generali  nostra  lege  excipimus 
ca  sola  qu£ecunque  et  qualiacunque  in  hunc  usque 
diem  fuerint  Epiphanii  archiepiscopi  felicis  hujus 
civitatis,  et  sanctissimi  patriarchae.  Nam  super  his, 
quse  ab  hoc  tempore  ei  adquirentur,  ea  qure  a  nobis 


praepositum  non  existimet  idcirco  eara  suscepisse, 
ut  non  solura  qu8d  extrinsecus  ad  eum  pervenient, 
sed  etiam  omnia  quse  habere  eum  contigerit  in  eam 
rem  impendat. 

§  7.  Amplius  id  quoque  jubemus,  ut  quaecunqoe 
post  necessariam  erogationem  in  eos  qui  eorum  ca- 
rse  commissi  sunt  et  debitam  curationem  renim  et 
sediliciorum  superesse  contigerit,  ea  ad  reditnum 
comparationem  proficiant;  undique  enim  noster 
scopus  nostraque  intentio  est,  ad  ampliticationem  et 
augmentum  adducere  res  ad  pios  usus  segregatas; 
sic  enira  quisquis  pro  sua  anima  quidquam  facere 
volet,  promptius  erogabit,  si  crediderit  ea  quse  ab 
ipso  data  fuerint  pie  administranda  esse.  —  §  8.  Si 


constituta  sunt,  obtinere,  et  ipsa  ad  sanctissimam  B  autem  contigerit  aliquem  ab  admiuistratione  sua 

rnajorem  ecclesiara  pertinere  jubemus.  —  §  4.  Post 

mortem  vero  Deo  amantissimorum  episcoporum,  ju- 

bemus  ut  pro  iempore  illarum  ecclesiarum  a^conomi 

rationes  reddant  eanim  quse  ab  illis  relictae  sunt  re- 

rum,  idque  sanctissimis  ecclesiis  proficere  quod  ex 

hac  nostra  lege  eis  debetur. 

§  5.  Et  ipsos  quidem  oeconomos  cum  judicio  et 
diligenti  discussione  creaii  praecipimus  :  scientibns 
ipsis  quod  singulis  annis  rationem  referent  sanctis- 
simo  episcopo  suee  administrationis;  et  quacunque 
in  re  videbuntur  res  ecclesiasticas  minuisse,  vel  lae- 
sisse,  vel  propriura  quaestum  qusesisse,  hoc  ecclesia- 
sticis  rebus  resiituent.  Itaque  si  quidem  superstites 


cessare,  quam  acceperat,  sancimus  eum  qui  in  ejus 
loco  constitutus  est  cum  timore  Domini  rationum 
reddiiioui  subjici  gestse  sub  eo  adrainistrationis,  si- 
cut  diviua  nostra  lege  continetur  :  sciente  et  eo  qui 
post  ipsum  constiiutus  est  quod  Domino  Deo  pro  his 
rationem  reddet. 

§  9.  Prseterea  sancimus  (quemadmodum  et  diviuis 
canontbus  definitum  est)  ne  quis  episcopus  et  chor- 
episcopus,  aut  visitator,  sive  circuitor  aut  presby- 
ter,  aut  alius  cujuscunque  dignitatis  clericus  per 
largitionem  ordinetur.  Sed  nec  oeconomus,  nec  ec- 
clesiecdicus,  nec  xenodochus,  nec  nosocomus,  nec 
ptochoirophus,  nec  orphanptrophus,  nec  brephotro- 


istiusmodi  rationes  subierint,  fiant  quse  supra  dicta  p  phus,  nec  quisquis  ptochio  praeftciendus  est,  per  ta 


sunt;  sivero  non  redditis  rationibus  defuncti  fue- 
rint,  tunc  ipsonim  haei*edes  subjiciantur  tali  discus- 
sioni,  et  conveniantur  pro  restitutione  omnium  quse 
ex  ea  causa  debere  illos  constiterit.  —  §  6.  Necessa- 
rium  quoque  esse  credidimus,  etiam  super  his  ali- 
quid  definire  qui  curam  susceperunt,  suscepturive 
sunt  jfenerabilium  xenonum,  et  nosocomiorum,  et 
ptochiorum,  et  orphanotrophiorum,  et  brephotro- 
phiorum ;  nam  et  ipsis  oranem  licentiam  auferimus 
de  acquisiiis  rebus  post  susceptas  hujusmodi  cura- 
tiones  vel  per  testamentum,  vel  per  alium  quemUbet 
modura,  vel  raachinationem  quidquam  in  alias  tran- 
sferendi  personas  :  exceptis  quoe  prius  habuerant, 
vel  postea  a  parentibus  vei  Iheiis,  vel  fratribus  ad 


lem  Uat  largitionem,  sed  per  judicium  et  probatio- 
nem  eorum  qui  in  illis  locis  sunt  Deo  amantissimo- 
rum  episcoporum.  Si  vero  quis  inventus  fuerit  occa- 
sione  prsedictarum  ordinationum  et  administratio- 
num  aliquid  dedisse,  vel  accepisse,  sive  episcopos 
sit,  sive  clericus,  et  eum  qui  prsebuit,  et  eum  qui  ac- 
cepit,  extra  sacerdotium  ei  clerum  fieri  jubemus, 
ui  post  hsec  Domini  Dei  subjaceant  condemnationi. 
Si  autem  quis  propier  prsefecturam  dedisse  quid 
compertus  fuerit,  eum  qui  ita  prsefectus  factus  fue- 
rit,  extra  clenun  esse  Jubemus ;  si  vero  oeconorous 
vel  ecclesiecdicus  seu  defensor  vei  chorepiscopus,  id 
est,  vel  periodeuta,  visiiator  vel  xenodochus,  vel  oo- 
socoraus,  vel  ptochotrophus,  vel  orphanotrophas, 


ipsos   pervenerunt.   Orania  enim,    qusecunque  ad  J)  vel  ptochio  prsepositus  comperietur  praebuisse  qoid, 


sancta  periinent  loca,  vel  quse  ad  ipsorum  propposi- 
tos  post  susceptam  hujusmodi  curam  pervenenini, 
vel  perventura  sunt,  ad  ipsa  venerabUia  pertinebunt 
loca;  eaque  pie  in  eos  distribui  et  erogari  volumus, 
qui  in  Ulis  locis  sunt,vel  curantur.  Manifestum  enim 
est  quod  quidquid  derelinquit  vel  donat,  sive  in 
scriptis,  sive  sine  scriptis  xenodocho,  vel  nosocomo, 
vel  ptochotropho,  vel  orphanotropho,  idcirco  dat,  ut 
pie  per  ipsum  dispensetur,  ui  qui  multam  de  eorum 
pietate  prsesumpiionem  et  occasionera  habeat,  qui 
iis  locis  ])ra»fecti  sunt;  neque  vero  justura  estipsum 
ea  quce  sub  pra*textu  eonim  qui  sub  ejus  cura  sunt 
accipit,  non  in  ipsos  vel  pro  ipsis  impendere,  sed  in 
propriam  personam  auferre,  et  proprio  lucro  appli-.- 


ut  sibi  cura  illa  committeretur,  et  hunc  removeri  ab 
hujusmodi  cura,  jubemus.  —  §  10.  Prsetei-ea  sanci- 
mus  ut  omnes  clerici  per  singulas  Ecclesias  consU- 
tuii,  per  se  ipsos  psaUant  nociuma,  et  matutina,  et 
vespertina,  ne  ex  sola  ecclesiasiicarum  rerum 
consumptione  clerici  appareant,  nomen  quidem  ha- 
benies  clericorum,  i^era  autem  non  inaplentcs  cleri- 
ci  circa  liturgiam  Domini  Dei.  Turpe  enim  est,  pro 
ipsis  scriptos,  necessitaie  ipsis  inducta  psaUere.  Si 
enim  multi.Iaicoruni,  ut  sua»  animse  consulant,  ad 
sanciissimas  ecclesias  confluentes  studiosi  circa 
psalmodiam  ostenduntur,  quomodo  indccens  non 
fuerit  cleiicos  ad  id  ordiuatos  non  implere  suum 
munus  ?  Quapropter  omnumodo  clericos  psallere  ju- 


i037  iUSTINLLM  LfeGES  SELIXT/*:.  LlB.  I,  TlT.  111,  LEX  XLlV.  1058 

beaius,  et  ipsos  inquiri  a  Deo  sanctissimis  pro  tem-  ^  tum  prsesentia,  confestim  tum  proficisci  jubemus 


pore  episcopis,  et  duobus  presbyteris  in  singulis  ec- 
clesiis,  et  ab  eo  qui  vocatur  archos  vel  exarchos,  et 
ab  ecdico,  sive  defensore  cujusque  sanctissimae  ec- 
clesiee,  et  eos  qui  inventi  non  fuerint  inculpate  in 
Hturgiis  perseverantes,  extra  clerum  constitui.  Nam 
qui  constituerunt,  vel  fundarunt  sanctissimas  eccle- 
sias  prosua  salute  et  communis  reipublicfle,  relique- 
runt  iUis  substantias,  ut  per  eas  debeant  sacr»  li- 
turgise  fieri,  et  ut  in  illis  a  ministrantibus  piis  cieri- 
cis  Deus  colatur.  Licentiam  autem  concedimus  omni 
personse  quse  quid  horum  prsetermissum  essecogno- 
verit,  ea  denuntiare  et  publicare.  —  §  4i.  Ea  vero 
quee  a  nobis  sancita  sunt,  fini  tradi,  et  ad  effectum 
perduci  cum  Dei  benignitate  jubemus ;  eos  vero  qui 


ipsos ;  absque  vero  tali  divina  jussione,  neminem 
proficisci  concedimus.  —  §  2.  Sciente  horum  trans- 
gressore,  et  recte  ac  pic  introductam  a  nobis  pro 
sanctissimarum  ecclesiarum  honore  observantiam 
prffitereunte,  quod  non  parvam  indignationem  expe- 
rietur,  sed  et  sub  excommunicatione  fiet,  si  quidcm 
metropolites  sit,  a  tua  beatitudine  ;  si  vero  civitatis 
sit  episcopus,  quse  metropolitae  subjecta  sit,  ab  ipso 
metropolita  :  pecuniarum  namque  poenam  definire 
contracontemnentes  divinam  nostramdispositionem 
non  necessarium  esse  putavimus,  ne  inde  ad  sanctis- 
simas  ecclesias  quod  inde  evenerit  damni  redundet, 
quarum  res  ab  omni  deminutione  liberas  manere 
cupimus.  —  §  3.  Hac  igitur  ad  singulorum  notitiam 


in  suspicionem  venerint,  aliquid  horum  ausu  teme-  B  sub  ipsa  ordinatorum  Deo  amantissimorum  metro- 


rario  prcetermisisse,  primum  quidemex  Domini  Dei 

judicio  periculum,  acdeinde  positasin  haclegepoe- 

nas  sustinere.  Dat.  Kal.  Mart.,  CP.,  dn.  Just.,  PP. 

A.  II  cos.  528. 

LEX  XLin. 

Idem  Augustus  Epiphanio  archiepiscopoConstan- 
tinopoiitano  et  patriarchee. 

Omnem  semper  adhibentes  providentiam  circa 
sanctissimas  ecclesias,  per  quas  et  nostrum  impe- 
rium  sustineri,  et  communes  res  clementissimi  Dei 
gratia  muniri  credidimus,  necnon  et  nostras,  et  csete- 
rorum  omnium  animas  studentes  salvari,  eteam  ob 
rem  solliciti  assidue,  ne  bommoda  sanctissimanim 
ecclesiarum  in  quacunquecivitate  sintconstitutae,  ali- 
quaratione  rainuantur;  nevequae  in  ipsis  fiunt  divi- 
nse  liturgiae  ex  Deo  amantissimorum  sacerdotum  ab- 
sentia  impediantur,  aut  non  convenienter  curentur : 
ac  ne  etiam  sanctissimarum  ecclesiarum  consuman- 
tur  res,  tam  propter  itinerum  quam  etiam  commean- 
tinmhucsacerdotumet  comitantium  clericorum  im- 
pensas ;  unde  ssepe  et  sub  fenore  accipiendi  necessitas 
emergit,  et  ex  ea  re  onus  ad  ipsas  sanctissimas  ec- 
clesias  venit :  simul  etiam  ne  ecclesiasticarura  rerum 
non  convenienterprocedatadrainistratio  perabsen- 
tifie  Deo  amantissimoinim  episcoporum  lempus,Iiis 
ad  tuam  beatitudinem  divinis  apicibus  uti  oportere 
existimavimus.  —  §  I .  Per  quos  ipsi  jubemus  fieri 
omnibus  manifestum,  per  singulas  metropoles  uni- 


politanorum  episcoporum  perferre  tua  sanctitas  stu- 
deat,  et  ab  unoquoque  missas  responsiones,  tam  per 
metropolitasquaraperipsarumreliquarumprovinciae 
civitatum  Detaraantissimos  episcopos  de  hisquae  hac 
de  re  didicerint,  ad  nostrara  religionem  referre.  Dat. 
X  cal.  Mart.,  CP.,  dn.  Justiniano  PP.  A.  ii  cos.  528. 

LEX  XLIV. 

Idera  Augustus  Mennee  P.  P. 

Sanctissimarum  ecclesiarura  et  piissiraorum  raona- 
steriorura  decori  consuleiites,  interdicimus  omnibus 
habitantibus.mbnasteriaconversari  cum  mulieribus 
monastriis,  aut  occasionem  aliquam  excogitare,  qua 
commuuicationcm  aliquara  cura  ipsis  habeant  (hoc 
enira  justara  suspicionera  introducit,  assidue,  aut 
cum  voluerint,  cum  ipsis  congrediendi) ;  sed  ita  se- 
gregatos  esse,  ut  nullam  participationem  ad  invicem 
ob  quaracunque  causam  habeant  ipsi,  neque  excogi- 
tari  aliquam  occasionera,  vel  illis,  vel  his  mutuse 
inter  se  coraraorationis ;  sed  soH  per  se  homines  in 
quolibet  raonasterio  degant,  avicinis  sibi  perquam- 
cunque  causam  monastriis  segregati :  Solse  item  per 
se  mulieres  non  commistae  viris,  ut  omnis  suspicio 
indecorse  conversationis  penitus  tollatur.  Sed  si 
viri  fuerint  plures,  oportet  providentia  singularum 
civitatura  episcoporura  feminas  in  alium  convenien- 
tem  locum  transfcrri,  ct  dari  monasterium  ipsis,  in 
quo  oporteat  ipsas  in  posterum  apud  se  ipsas  hone- 
ste  conversari :  sin  plures  inveniantur  feminse,  aut 


uscujusque  provincise  ipsi  subjectis  sanctissimis  sa-  t\  etiam  pari  numero,  virosquidem  transferri,  ferainas 


cerdotibus,  quoniara  non  decet  aliquem  ipsorum, 
aut  eorum  qui  in  aliis  provinciarura  civitatibus  sub 
raetropolitano  ordinatisunt  episcoporura,  secundum 
propriam  voluntatem  absque  divina  nostra  speciali 
jussione,  relinquere  quidera  gubematara  a  se  san- 
ctissiraara  ecclesiam,  in  hanc  vero  felicem  coraraeare 
civitatem,  qualiscnnque  emergat  res  :  sed  mittere 
oporterc  hunc  unum,  aut  duos  ex  sibi  subjccto  pio 
clero;  et  facere  manifesta  nostrse  pietati  ea  qui- 
bus  opus  habent  aut  per  se  ipsos,  ant  per  interme- 
diam  tuara  beaiitudinera ,  sicque  perfrui  justa  et 
compendiaria  nostra  ope ;  si  enim  quidpiam  eorura 
quee  ad  nos  relata  fuoiimt  tale  nobis  visum  fuerit, 
ut  indigeat  ipsorura  Deo  ainaiitiBsimomm  sacerdo- 


autera  in  raonasterio  raanere,  ita  ut  res  ipius  raona- 
sterii  mobiles  et  iramobiles,  et  se  raoventes  hi  qui 
exeunt  cum  his  qui  manent,  pro  rata  dividant.  Ne- 
cessariis  autcm  responsis  apud  se  degentium  separa- 
tim  mulierum,  unum  senem  a  Deo  araantissimo 
episcopo  civitatis  segregari  :  ad  divinas  vero  per« 
agendas  liturgias  et  sancta  comraunione  participan- 
das  unura  presbyterum,  et  unum  diaconum  honestse 
vitfie  dari,  qui  hsec  sola  supradicta  agere  debeant, 
non  etiam  convesci  et  conversari,  aut  cohabitare 
cum  ipsis.  His  enim  servatis,  et  ipsis  felix  vita  erit, 
qui  solitariam  vitam  elegerint,  et  comraunis  nostrae 
reipubliquse  res  paratiorem  consequentur  a  Deo  cle- 
mentissimo  opem.  Quee  igitur  super  communibus 


10H9 


S.f.CULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


1060 


rebus  et  nunc  recte  habere  existiraavimus,  hujus-  ^  ti^ris  neque  revereudissimis  diaconis,  aiit  subdiaco- 


modi  sunt.  Sed  et  credidimus  non  parvam  hinc  vi- 
sum  iri  additam  esse  his  ez  divina  nostra  constitu- 
tione  utilitatem. 

§  1 .  Sed  et  observatione  et  cautela  diligenti  opus 
est,  ne  ullo  modo  praetereantur  hflec.  Quod  non  aliter 
continget,  quam  si  Deo  amantissimi  cujusque  civita- 
tisepiscopi  inspiciantdiligenter  monachorum  degen- 
tium  in  monasteriis  sub  sua  cura  ordinatis,  conver- 
sationes;  et  si  quid  senserint  hujusmodi  lapsus, 
omnibus  modis  compescant  tale  ipsorum  inceptum ; 
et  poenis  subjiciant  eos  qui  post  nostram  prohibitio- 
nem  adhuc  talia  perpetrant ;  et  cogant  ut  eorumcon- 
versationes  sint  purfle,  et  separatae  ab  omni  com- 
mercio  muUebri.  Nam  etipsis  Deo  amantissimis  epis- 


nis  nuptias  contrahere  post  hujusmodi  ordinationem 
permittentibus,  sed  solis  reverendissimis  psaitis  et 
lectoribus  id  concedentibus,  animadvertimus  qnos- 
dam  despicientes  quidem  sacros  canones  pueros  au- 
tem  generantes  ex  quibusdam  mulienbus,  quibus 
conjungi  secundum  sacerdotalem  censuraun  non  pos- 
sunt.  Quoniam  igitur  poena  facinoris  hujus  in  sola 
sacerdotii  erat  amissione,  sacros  autem  canones  non 
minus  quam  leges,  valere,  etiam  nostrse  vohmt  le- 
ges,  sancimus  obtinere  in  illis  et  quse  sacris  visa 
sunt  canonibus,  perinde  ac  si  civilibus  inscriptum 
esset  legibus ;  et  omnes  istiusmodi  honiines  tam  sa- 
cerdoUo  quam  divino  ministerio,  atque  etiflma  digui- 
tate  ipsa  quam  habent  nudari.  Quemadmodum  eoim 


copis,  si  hoc  recte  sestimare  volueriut,  perspicuum  B  sacris  canonibus  prohibita  sunt  talia,  sic  et  secun- 


est  quod  ex  observatione  honestae  hujus  devotissi- 
morum  monachonim  conversationis,  et  si  eis  conti- 
gerit  nihil  indecens,  aut  inhonestum  accidere,  cle- 
mens  Deus  propitius  res  communes  n^traii  Reipu- 
blicse  secundabit. 

§  2.  Sed  ne  vel  ipsi  Deo  amantissinii  cpiscopi  su- 
pervacuum  ducant  hoc  nostrum  praeceptum,  nosse 
ipsos  volumus,  quod  si  quis  ipsorum  manifestus  sit 
non  cum  omni  diligentia  haec  invesUgare,  aut  ma- 
nifestum  lapsum  non  secundum  praedictos  modos 
emendare,obnoxiusquidem  eritjudicioDomini  Dei, 
et  nunc  in  ipsum  venict  imperii  nostriindignatio,  et 
circa  ipsum  periclitabitur  sacerdotium,  neque  alia 


dum  nostras4eges  rem  ipsam  prohiberi ;  et  prseter 
supradictam  excidendi  a  ministerio  poenam,  ne  legi- 
timos  quidem  et  proprios  esse  eos  qui  ex  hujusmodi 
inordinata  constupraUone  nascuntur,  aut  nati  sunt : 
sed  eara  quae  ex  talibus  seminibus  oritur  participari 
turpitudinem ;  tales  enim  eos  csse  disponimus,  qua- 
les  quos  leges  ex  incestis  aut  nefariis  natos  nupUis 
dehniunt,  ita  ut  neque  naturales  aut  nothi  seu  spurii 
intelUgantur,  sed  prorsus  et  undique  prohibiti  et 
successionis  genitonim  indigni;  ac  nec  donationem 
ab  illis  capere  possint,  neque  hi  neque  horum  ma- 
tres,  nec  per  interpositas  quidem  personas,  sed  om- 
nibus  in  hos  coUatis  a  patribus  beneficiis  ad  sanctam 


maijoreopus  eril  indignatione.  —  §  3.  Tua  igiturex-  ^  ecclcsiam  ex  qua  sunt  qni  talia  deliqueruntreverten- 


cellentia  divinam  nostram  hanc  iegis  positionem 
manifestam  faciat  cujuscunque  metropoleos  Deo 
amanUssimis  spiscopis,  et  clarissimis  prflesidibus 
provinciarum :  addensethoc,  quod  et  ipsi,  si  opus  sit, 
omne  ferant  auxilium  piissimis  civitatum  episcopis, 
adhujusmodi  [lapsus]  coercepda,  quaetolU  jussimus ; 
et  si  qua  negiigenUa  eos  usos  essc  invcnerint,  ma- 
nifestam  eam  nobis  proprio  facient  indicio,  ut  utique 
omnes  cognoscant,  et  qufienam  ab  ipsis  servari  de- 
beant,  et  ex  negUgentia  deUnitam  poenam.  Curent 
^utem  et  Deo  amantissimi  metropolitfle,  etiam  aliis 
feveFen4is3unis  civitatum  episcopis  ejusdem  provin- 
eifls  facereniaDifeataindivinam  hanc  nostramlegem, 
et  denuntiare  omnibus,  ut  vigili  studio  heec  custo- 


tibus.  Quod  enim  sacri  cauiones  prohibent,  id  etiam 
et  nos  per  nostras  abolemus  leges.  Si  vero  simulata 
queedam  obligatio  sub  spccie  mutui  vel  alterins  cod- 
tractus  instrumenti  Uat,  quse  obUgatum  faciat  eum 
qui  hujusmodi  constuprationis  particeps  factus  est, 
hanc  eUam  infirmam  esse  volumus,  et  taUum  renim 
dationem  non  ad  eam  personam  in  quam  concepta 
sunt  scripta,  sed  ad  sancUssimam  ccclesiam  perve- 
nire.  Oata  xv  Kal.  Nov.,  CP.  Lamp.  et  Oreste  vt. 
cc.  coss.  38. 

LEX  XLVL 

Idem  Angustus  Juliano  P.  P. 
Sancimus,  si  quis  moriens  piam  fecerit  disposiUo- 
nem  vel  per  institutionis  modura,  vel  por  legatum, 


diant,  verentes  defiuitam  pcenara.  —  §  4.  Ac  ne  pro- J)  aut  fideicommissum,  aut  mortis  causa  donationem, 


trahaturplona  obs^^rvatio  diviuce  nostrse  hiyus  legis, 
atque  etiam  ne  ipsi  reverendissimi  monachi,  qui  in 
preesentia  conversantur  cum  monastriis,  parvura  pu- 
tent  tempus  sibi  dari  ad  debitam  et  iiyunctam  ipsis 
separationem  faciendam,  annale  ipsis  definimus  de- 
pretun)  ab  eo  [die]  quo  manifesta  divina  nostra  lex 
hflec  facta  f^erit,  ita  ut  postanni  curricuhun,  si  ap- 
pareant  ea  quae  ad  convictum  atUnent  in  eodem 
manere  schomate,  locus  sit  oranimodo  insertis  di- 
vinae  huic  nostrae  legi  poenis.  Datum  xv  KaL  Feb., 
CP.,  Decio  V.  c.  coss.  o29. 

LEX  XLV. 

Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 

Sacris  canonibus  neque  Deo  amantissiniis  presby- 


vel  aUum  quemcunque  modum  legitimam ;  sive  in- 
junxerit  pro  tempore  episcopo  curam  agere,  ut  im- 
pleantur  quae  ipse  voluit,  sive  et  hoc  reticuerit,  sive 
etiam  in  contrarium  prohibuerit,  necessitatem  ha- 
bere  hfleredes  id  quod  ordinatura  est  facere  et  adim- 
plere  omnimodo.  Quod  si  id  sponte  non  fccerint, 
confestim  loci  Deo  amabiles  episcopos,  curiosos  esse 
circa  haec,  et  postulare  ut  illi  omnio  impleant  secan- 
diim  voluntatem  defuncU.  Sed  si  quidem  ecciesis 
flediticationem  injunxerit  testator,  intra  trienniom 
instare  eos  ut  perficiatur ;  si  vero  xenonis  ^Bdifica- 
tionem,  intra  unum  annum  duntaxat  id  fieri  cogere, 
tanquam  sufficiente  tempore  hoc  constituto  ad  per- 
ficienda  quae  placuerunt  testatonbus :  oam  sit  posii- 


mi  JUSTINIANI  LEGES  SKLECT.4!:.  LIB.  l,  TH'.  III,  LEX  XLVL  1062 

bile,  et  domum  conducere  ,  et  mfirmos  illic  in  leclis  ^  sed  ipso  jure  intellecta  (quod  dicilur  vulgo)  mora 


sternere,  donec  opus  sedificationis  xenonis  seu  ho- 
spitalis  compleatur.  Si  vero  qusedam  dari  simol,  et 
unapraestationein  pias  causas  damnati  fuerint,  con- 
festim  cogere  eos  facere,  hoc  est,  post  testamenti 
insinuationem,  et  post  adprehensam  hsereditatem  , 
vcl  legatum  ab  his,  qui  honorati  sunt.  —  §  1.  Sin 
autem  transierit  prsedictum  tempus,  ac  neque  eccle- 
sia,  neque  hospitale  sedificatum  fuerit,  neque  hospi- 
talis  aliquis  sit  qui  hoc  ordinet,  mox  ipsos  Deo  ama- 
biles  cpiscopos  exigere  ea  quae  proeo  ordinata  sunt, 
et  in  id  convenienter  qucesita,  et  facere  sedificationes 
sanctissimarum  ecclesiarum,  et  hospitalium,  et  ge- 
rontocomiorum,  aut  orphanotrophiorum  prmpara- 
tionem,  aut  ptochotrophiorum,  aut  nosocomiorara 


preecessisse,  et  iocum  habento  fructuum  et  aliarum 
rerum  accessione.  —  §  5.  Hoc  eodem  obtinente,  et 
si  non  ab  hsercde,  sed  a  fideicommissario  aut  lega- 
tario  relictum  fuerit  hujusmodi  pium  lcgatiun,  et 
illud  acceperit  is  qoi  legato  honoratus  est,  et  mox 
quidem  licentiam  esse  Deo  amabilibus  episcopis 
poscere  tales  personas  quibusdam  rebus  honoratas 
facere  disposita. 

§  6.  Si  vero  negligentes  fuerint  locorum  Deo  ama- 
biles  episcopi  id  agere,  forte  gratia  corrupti  a  scri- 
ptis  haeredibus,  vel  legatariis,  vel  fldeicommissariis, 
licentia  erit  aut  metropolitano  provinciro,  aut  archi- 
episcopo  illius  dioeceseos,  hsec  cognoscenti ,  inqui- 
rere,  et  cogere  pium  opus  aut  piam  liberalitatem 


constructionem,  aut  captivorum  redemptionem,  aut  B  omnimodo  impleri ;  et  cuicunque  civium  idem  etiam 


aliam  quamlibet  actionem  piam,  atestatore  ordina- 
tam,  designare  etiam  seu  praeticere  qui  hsec  admini- 
strent  xenodochos,  vel  orphanotrophos,  vel  brepho- 
trophos,  gerontocomos,  vel  simpliciter  piaram  actio- 
num  dioecetas  et  curatores  :  non  amplius  valentibus 
post  dicti  temporislapsum  etdictamindevotionem  his 
qui  illanon  fecerint  immiscere  se  praedictarum  rerum 
administrationi,  aut  Deo  amabiles  episcopos  impe- 
dire  ab  illarum  rerum  administratione.  —  §2.  Gla- 
rissimis  praesidibus  provinciarum  necessitatem  im- 
ponentibus  hsBrcdibus  omnimodo  ea  perficere;  nam- 
que  et  veteribus  preedicatumestlegibus  necessitatem 
imponi  implere  deficientium  voluntates  eis  qui  ha- 
bere  permittuntur  quse  illi  reliquerunt. 


facere  licentia  erit,  cum  sit  enim  communis  pietatis 
ratio,  communes  et  populares  decet  etiam  affectiones 
constitui  harum  remm  exsecutionis  :  habituro  uno- 
quoque  licentiam  ex  nostra  hac  lege  movere  ex  lege 
condictitia,  et  postulare  relicta  adimpleri  :  sciente 
qui  haec  neglexerit,  Deo  amabili  episcopo  ,  quod  et 
ipse,  praeter  imminentes  e  coelo  poenas,  etiam  impe- 
rialem  motumsuperhqjusmodi  contemptu  experie- 
tur.  —  §  7.  Ut  autem  adhuc  majore  metu  terreantur 
hceredes  monentium,  vel  harum  rerum  procuranda- 
rum  et  faciendarum  onere  gravati,  quominus  harum 
rerum  effectum  differant,  et  hoc  sancimus,  ut  si  im- 
petiti  a  Deo  amabilibus  episcopis,  qui  his  rebus  ho- 
norati  sunt,  postea  cessaverint,  seu  distulerint,  ita 


-^j ^ — ^..^^ ,^  _      .,    _  ,  .^ 

§  3.  Sed  Deo  amabiles  episcopi,  si  quidem  aliquos  ^  ut  prsesidum  exactione  opus  fuerit,  conf<f»stim  non 


diserte  hi  qui  defecerunt  prseposuerint  rebus  (veluti 
xenodochos,  ptochotrophos,  ^ut  nosocomos,  autbre- 
photrophos,  aut  orpbanotrophos,aut  gerontocomos, 
aut  paramonarios,  aut  oeconomos,  aut  simpliciter 
[dicendo]  piarum  actionum  administratores),  illos 
quidem  permittant  habere  administrationem ;  ipsi 
vero  non  administrentquidem,sedadministrationem 
illoram  inspiciant,  aut  observent,  et  recte  quidem 
habentem  laudent  in  quibusdam  autem  aliquid 
praetergredientem  corrigant ;  pcssima  autem  admi- 
nistratione  facta  etiam  eos  expellant,  et  alios  insti- 
tuant,  qui  cogitent  et  animo  concipiant  magni  Dei 
timorem,  et  terribilem  magni  et  nunquam  tiniendi 


solum  ipsi  simplum  (quod  dicitur)  oxigantur,  sed 
omnino  duplum.  Si  enim  apud  veteres erantqusedam 
themata  in  quibus  ex  iniiciatione  dupla  condemna- 
tionis  inducebantur,  quomodo  utique  non  etiam  hic 
eos  qui  non  solum  ne  sponte  fecerint ,  sed  tempus 
prseterea  protraxeriut ,  ut  postremo  impetiti  a  Dco 
amabilibus  episcopis ,  ac  deinde  neque  ipsis  statim 
parentes,  opus  habuerint  etiam  prsesidali  cxactione, 
dupli  exactione  non  convenit  castigari? 

§  8.  Si  vero  morientes  suos  hseredes  voluerint, 
quando  morituri  essent  ipsi  bseredes,  actionem  ali- 
quam  implere  piam,  non  autem  in  ipsorum  vita,  et 
hoc  custodiri,  et  non  in  medio  heeredes  cogi  facere 


judicii  diem  ad  quam  illos  respicientes  convenit  i\  quid  eorum  quffi  testator  post  ipsoram  mortem  vo- 

•       «  1     n  I»        .  .         «•  ■^^  1 !x  ci !    .    .   .._ : L •       •  ••     . 


omnia  facere  cum  ad  Deiun  coordinata  mente.  Si 
vero  neminemdisertehi  qui  raoriuntur  pro^stituerint 
administrationi,  sed  in  haeredum  potestate  totum 
posuerint,  hi  autem  rem  neglexerint ,  continuo  ipsi 
Deo  amabiles  episcopi  et  administrent,  et  prsiiciant 
suprascriptas  personas  (ut  ptochotrophos,  aut  noso- 
comos,  et  caeteros  deinceps,  qui  etiara  raagni  Dei  ho- 
norem  mente  prceferant),  ut  omnimodo  et  via  et  ar- 
tiQcio  ad  effectum  perducantur  quee  ordinata  sunt. 
—  §  4.  Supra  autem  orane  tempus  quo  distulerint 
facere  disposila  scripti  hceredes,  eos  cogi  solvere  et 
fructus,  et  reditus,  et  onmem  legitimam  accessionera 
a  tempore  ejus  qui  disposuit  mortis  saucimus,  non 
inspecta  mora  a  litis  contestatione  aut  conventionei 


luerit  fleri  :  cum  vero  morientur  ipsi,  necessitatera 
habeant  oranimodo  ista  implere;  dilatione  autem 
aliqua  ab  ipsorum  hseredibus  facta,  tunc  necesse  est 
ilia  fieri  quse  ante  disposuimus.  —  §  9.  Si  vero  ali- 
qua  eorum  quse  vocantur  annalia  legata,  reUcta  fue- 
rint  aut  donata  clero  futte,  aut  monasterio,  aut  ascQ« 
triis,  aut  diaconissis,  aut  ptochiis,  aut  xenonibus, 
aut  nosocomiis,  aut  brephotrophiis,  aut  sanctissiraa- 
rara  ecclesiarum  pauperibus ,  aut  (simpliciter)  ooe- 
tibus  quibusdam  piis,  aut  omnino  non  prohibitis  ex 
plebe  collegiis ;  velint  autem  secundum  aliquod  tera- 
pus  hi  qui  tunc  reperiuntur  auro  accepto  super  tali 
actione  transigere ;  non  liceat  id  agere,  neque  quod 
factum  fueiit  ratum  esto,  imo  et  privationem  reran^ 


1063         .      ,  S^CULl  SEXTI 

qui  ha?c  redemit  vel  transegit  sustineat.  Qnandoqui- 
dem  necesse  erit,  his  quidem  qui  aliqua  parte  tem- 
poris  fuerint  esse  pecuniarum  copiam,  his  autem 
qui  futuri  suntomnimodamrelictorum  privationem. 
Sed  nec  ipsum  annaliorum  nomeny  neque  perpetua 
defuncti  memoria,  ob  quam  et  annuum  hoc  reliquit, 
conservabitur,  sed  statim  exstinguetur  una  cum  ipsa 
relictorum  interiens  alienatione.  Manere  igitur  per- 
petuoipsosobnoxioshujusmodi  dationibus  sancimus, 
adeo  ut  si  qua  fiat  alienatio,  et  ipsa  irrita  sit,  et  hi 
qui  quandoque  praierunt  piis  locis  licentiamhabeant 
persequi,  et  exigere  ipsa,  nulla  temporis  praescri-. 
ptione  opponenda  ipsis,  cum  per  unumquemque  an- 
num  talis  nascatur  actio.  Uuinimo  hypothecse  sub- 
jecta  sint  ejus  qiii  reliquit  bona,  hujusmodi  legato- 
rum  cansa :  ita  ut  licentiam  habeant  ex  ipsis  rebus 
satis  piis  operibus  facere,  non  solum  pro  relictis, 
sed  et  pro  fructibus  ipsorum,  ct  reditibus,  et  omni 
legitima  accessione  temporali  (ut  dictum  est),  nulla 
retinentibus  praescriptione  convenire  queunte,  quan- 
tumcunquequis  numeraverit  tempus.  Nisi  inter  hunc 
annali  legato  oneratum,  et  eum  qui  secundum  sa- 
cros  canones  et  nostras  leges  praesul  constitutus  est, 
istiusniodi  exactionis  factum  fuerit  pactum,  quo  pla- 
cuerit,  ut  reditus  pro  annuo  legato  daretur  a  gravata 
persona,  semper  vigens  ac  peipetuus ,  et  non  multis 
publicis  oneribus  obnoxius ;  sed  et  accessionem  habens, 
omnino  quidem  non  minorem  quarta  parte  puri  redi- 
tus,  aut  amplius,  quantum  scilicet  inter  eos  placuei^t. 
Si  enim  tale  quiddam  in  scriptis  fiat  pactum,  et  da- 
tus  fuerit  talis  reditus,  et  receptus  in  scriptis,  pa- 
ctionibus  et  transactionibus ,  et  id  manifestum  per 
gesta  monumentorum  constilutum  fuerit ,  cessare 
exactionem  annui  legati  contra  eum  qui  eo  oneratus 
est  sancimus ;  eum  vero  rediium  pro  legato  constitui, 
perpetuo  ad  id  deputatum,  et  qui  alienari  a  nemine 
quocunque  alienationis  modo  possit  :  nullo  autem 
horum  subsecuto,  subjacere  perpetuo  (ut  antea  a 
nobis  dictum  est)  dationi  annuorum  legatorum  eos 
qui  his  gravati  sunt  sancimus,  ut  et  nomen,  et  me- 
moria  defuncti ,  et  annui  reditus  in  ipsis  operibus 
perpetuo  conserventur.  Datum  xvKalend.  Novemb., 
Constantinop.  Lampad.  et  Oreste  coss.  530. 

LEX  XLVn. 
Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 
■■  Sacris  nostris  legibus  existimavimus  oportere  et 
hanc  addi,  quoe  ex  virtute,  non  autem  ex  tempori- 
bus,  religiosas  abbatias,  seu  praifecturas  tribuit :  ita 
yidelicet,  ut  in  piis  monasteriis  ,  aut  asceteriis ,  non 
omnimodo  mortuo  abbate,  vel  abbatissa ,  is,  vel  ea, 
qui,  vel  quse,  tempore  antiqnior  est,  aut  secundus 
secundave  deinceps  eligatur.  Consentimus  enim  na- 
turse,  neque  omnes  simiiiter  bonos,  neque  omnes  in 
ffiquo  facienti  malos,  sed  quem  utique  et  vita  optima, 
et  mores  honesti,  et  circa  pium  exercitium  constan- 
tia,  et  commune  reliquoram  monachorum  comple- 
mentum,  autmaxima  eorum  pars  idoneum  ad  hoc 
putaverit,  et  sacris  Evangehis  propositis  elegerit,  ad 
pr«fecturam  yocari,  ita  ut  si  quidem  primus  pott 


SUPPLEMENTUM.  4064 

k  defunctum  utiiis  sit,  et  monachis  praeesse  dignus, 
ille  aliis  prceferatur;  si  vero  qui  post  illum  est,  si- 
miUter  in  ipsum  feratur  futuri  prsefecti  calculus;  si 
vero  nullus  horum  dignus  videatur,  confestim  is  qni 
ex  omnibus  idoneus  erit,  cujuscunque  gradus  sit, 
prseordinetur  abbas,  qui  sit  videlicet  et  vit«e  honesUe, 
et  honestffi  conversationis,  et  qui  servare  creditos 
sibi  possit,  cum  sit  conveniens  omnem  principatum, 
et  omnem  hominum  prsefecturam^non  ex  temporibus, 
neque  ex  sortibus,  neque  ex  fortuitis  circumstantiis, 
sed  ex  electione  et  ex  eo  quod  preestantius  est  Geri ; 
et  bonum  apud  omnes  testimonium  et  probationem 
esse,  iieri  ordinationi  ordinem. — §  i.  Manifesta 
autem  hsec  fieri  Deo  amabili  episcopo,  ut  cum  is  di- 
dicerit  eum  qui  electus  est ,  et  hoc  se  recte  habere 

B  approbaverit,  consentientem  electoribus  calculum 
ferat,  et  promoveat  ipsum  ad  hujusmodi  abbatis  or- 
dinem.  Approbare  vero  oportet  hanc  ipsam  electio- 
nem,  et  pro  tempore  patriarcham ,  et  qui  'm  his  lo- 
cis  sunt,  Deo  amabiles  episcopos  ,  habentes  et  ipsos 
judicium  Dei,  et  futuram  condemnationem  metuen- 
tes ,  si  non  per  electionem ,  sed  aliquam  passio- 
nem  seu  aifectionem  respicientes  humanam,  pro- 
motionem  fecerint  :  habituris  ipsis,  et  in  hac  vita, 
et  in  futura  a  Deo  immissam  poenam ,  videlicet  ip- 
sorum  negiigentia  animabns  plurimis  peccatonim 
causas  proebente.  —  §  2.  His  omnibus  et  in  reveren- 
dissimis  feminis  aut  virginibus  quse  piis  monasteriis 
praesunt  obtinentibus.  —  §  3.  Reliquo  omni  sacro 
ordine,  sacro  ministerio  secundum  suos  gradnsprse- 

^  sidente,  et  nulia  in  re  per  praesentem  nostram  inno- 
vato  legem.  Dat.  xv  Kalend.  Decembr.,  CP.,  Lamp. 
et  Oreste  coss.  530. 

LEX  XLVIIL 
Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 
Sancimus  neminem  ad  episcopatum  ordinari,  nisi 
et  in  aliis  rebus  utilis  et  optimus  sit ,  et  neque  mu- 
lieri  cohabitet,  neque  liberorum  existat  paler,  sed 
loco  uxoris,  adhsereat  quidem  et  c6ntinens  sit  circa 
sanctissimam  Ecclesiam;  loco  vero  liberorum,  oni- 
nem  Christianum  et  orthodoxum  habeat  populuui  : 
cognoscens  sic  ab  initio  ea  quse  de  successione  Deo 
amabilium  episcoporum  suntnos  disposoisse,  etcum 
ejusmodi  cogitatione  processisse  nostram  legem ;  et 

n  eos  qui  prseter  hsec  quid  faciunt,  aut  fecerint,  omni 
episcopatu  iudignos  esse;  qui  enim  post  hanc  no- 
stramconstitotionem  facere  aliquos  episcopos  prfeter 
ejus  vim,  aut  fieri  ausi  fuerint,  neque  in  episcopis 
numerabuntur,  neque  manebnnt  in  sacris,  sed  ex- 
pulsi  ab  his,  aliis  dabuntiocumordinationis,  cum  in 
primis  diligentissimse,  tum  etiam  Deo  per  omnia  pla- 
centis.  Datum  iv  Kalend.  Sept.,  CP.,  post  coss.  Lam- 
pad.  etOrest.  531. 

LEXXLIX. 

Idem  imperator  Justinianus  Augustns  Joanni  P.  P. 

Si  quis  ad  declineuidam  legem  Falcidiam,  cum  de- 

siderat  totam  suam  substantiam  pro  redemptioiie 

captivorum  relinquere,  eos  ipsos  capUvos  fleripferit 

hseredes,  ne  yideatur  quasi  incertis  fmomm  httre- 


i065 


JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE.  UB.  I,  TIT.  III,  LEX  LIII. 


1066 


dibus  institutis  judicium  suum  oppugnandum  reli-  *  hujusmodi  gubernalionibus  sibimetacquisierint,vel 


quisse,  sancimus  ejusmodi  et  taiem  institutionem 
pietatis  intuitu  valere,  et  non  esse  rcspuendam.  — 
§  1 .  Sed  et  si  pauperes  quidem  scripserit  hseredes, 
et  non  inveniaturcertum  ptochotrophium,  vel  cert«e 
ecciesiae  pauperes,  de  quibus  testator  cogitaverit,  seJ 
sub  incerto  vocabuio  pauperes  fuerint  hseredes  in- 
stituti,  simiii  modo  et  hujusmodi  institutionem  va- 
lere  decernimus.  —  §  2.  Et  si  quidem  captivos  scri- 
pserit  heeredes  civitatis,  in  qua  testator  iarem  fovere 
ac  degere  noscitur,  episcopus  et  oeconomus  hseredi- 
tatem  suscipiant,  eVomnimodoin  redemptionem  ca- 
ptivorum  procedat  haereditas,  sive  per  annuos  redi- 
tus,  sive  per  venditionem  mobilium  seu  se  moven- 
tium  rerum  sit :    nuilo  penitus  cx  hoc  iucro,  vel 


si  hoc  committi  ab  alio  consenserint,  et  non  gravis- 
simapoena  etinterminatione  quod  perperam  factum 
est  studeant  corrigere. 

LEX  L. 

|dem  AugustusJoanni  P.  P. 

Cum  lege  Leonina  viris  reverendissimis  episcopis 
et  presbyteris,  et  diaconis  pecuiium  habere  quasi 
castrense  concessum  est,  eo  addito  ut  et  in  ipso  te- 
stari  possint  dubitabatur  si  hujusmodi  testamenta 
debeant  de  inofficioso  querela  expugnari,  cum  de 
omnibus  personis  quse  hujusmodi  pecuiium  merue- 
runt  eadem  fuerat  quaestio  exorta  ?  Sancimusitaque, 
viris  reverendissimis  episcopis,  et  presbyteris,  et 


«»«^«««.«    „«1 •„««  1  i  1    •    ^  diaconis  qui  taie  peculium  quasi  castrense  possident, 

CBconomo,  vel  episcopo,  vel  sacrosanctae  ecciesiae  P  ,  .  ^  ^     ,        /  .       .        . 

^^i;«r,„^«^^  o;  ^«-^         *     u  •  1- 1_       j    **  super  his  tantummodo  rebus  quae  quasi  castrensis 

reimquendo.  Si  enim  propter  hoc  a  speciah  haerede         *^    .  .  , 


recessum  est,  ut  non  Falcidiae  ratio  inducatur,  quo- 
modo  ferendum  est,  hoc,  quod  in  sacrum  venerit, 
per  Falcidiam  vei  aliam  occasionem  minui  ?  —  §  3. 
Ubi  autem  indistincte  pauperes  scripti  sunt  haeredes, 
ibi  xenonem  ejus  civitatis  omnimodo  haereditatem 
nancisci,  etperxenodochum  in  segrotantes  fieri  pa- 
trimonii  distributionem,  secundum  quod  in  captivis 
constituimus,  vei  per  redituum  annaiium  erogatio- 
nem,  vei  per  venditionem  rerum  mobilium,  vei  sese 
moventium,  ut  ex  his  res  immobiies  comparentur, 
et  annuus  victus  aegrotantibus  accedat.  Quis  enim 
pauperior  est  hominibus  qui  et  inopia  tenti  sunt,  et 
in  xenone  repositi,  et  suis  corporibus  iaborantes, 


peculi  sunt,  non  soium  ultima  concedere  secundum 
leges  eiogia  licere  (quod  ex  Leonina  constitutione 
descendit),  sed  etiam  eorum  ultimas  voluntates  su- 
per  liis  tantummodo  habitas  de  inofGcioso  querelffi 
minime  subjacere.  Dat.  Non.  Februar.,  CP.,  post 
coss.  Lampadii  et  Orestis,  anno  2,  532. 

LEX  LI. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 

Si  qois  in  conscribendo  instrumentosese  confessus 
f uerit  non  usurum  fori  praBScriptione  propier  sacerdotii 
prserogativam,  sancimus  non  iicere  ei  adversus  sua 
pacta  venire,  et  contrahentes  decipere,  cum  regula 
sit  juris  antiqui  :  Omnes  licentiam  habere  his  quae  pro 


necessarium  victumsibi  non  possunt  alferre?  — §4.  C  se  indulta  sunt  renuntiare.  Quam  generaiem  legem 

Licentia  omnino  danda  et  in  priore,  et  in  secunda 

specie,  et  actionem  movere,  et  debita  exigere,  ut  in 

captivos  vel  in  segrotantes  consumantur.  Si  enim 

hseredum  eis  etjus  etnomen  dedimus,sine  Faicidiae 

tamen  iegis  emoiumento,  necesse  est  eos  debita  exi- 

gere,  et  creditoribus  respondere.  —  §  5.  Sin  autem 

ampiiores  in  civitate  xenones  vei  ptochotrophia  sint, 

ne  incertavideaturpecuniarum  datio,tunc  eixenoni 

vei  ptochotrophio,  qui  pauperior  esse  dignoscitur, 

easdem  res  vei  pecunias  assignari  censemus,  hoc 

videiicet  discutiendo  aviro  reverendissimo  iocorum 

antistite  et  sub  eo  constitutis  ciericis. 

r 

§  6.  Sin  autem  nuilus  xenon  in  civitate  inveniatur, 


in  omnibus  casibus  obtinere  sancimus,  qui  necdum 
per  judiciaiem  sententiam  vei  amicabiiem  conventio- 
nem  sopiti  sunt.  Dat.  Kal.  Septemb.,CP.,post  coss. 
Lampad.  et  Orestis  vv.  cc.  532. 

LEX  LU. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 

GeneraUter  sancimus  onmes  viros  reverendissimos 
episcopos,  nec  non  presbyteros,  diaconos  et  subdia- 
conos,  et  praecipue  monachos,  licet  non  sint  clericiy 
immunitatemipso  jureomnes  habere  tutelae  sive  te- 
stamentarise,  sive  iegitimse,  sive  dativae  ;  et  non  so- 
lum  tuteise  eos  esse  expertes,  sed  etiam  curse,  non 


.  ,       ,         ...  soium  pupiiiorumet  adultorum,  sed  et  funosi,  et 

tunc,secundumdecaptivissanctionem,  protemporeTw       .-     T       j-     x    i-  u     *  i 

«.0^«^«,»«  « .««„4^ 1^.: I   -!.•--        i_   Dmuti,  etsurdi,  et  aliarumpersonarum,  quibustuto- 

res,  vel  curatores  a  veteribus  legibus  dantur.  —  §  1 . 


oeconomus  sacrosanctse  ecclesise  vei  cpiscopus  hae- 
reditatem  accipiat ;  et  sine  Faicidise  ratione  paupe- 
ribus  qui  in  civitalesunt,  vei  penitus  mendicantibus, 
vel  aiia  sustentatione  egentibus,  esedem  pecunise  di- 
stribuantur.  —  §  7.  Haec  tamen  omnia  iocumhabere 
sancimus,  quando  non  certi  xenonis  vei  certi  pto- 
chotropliii,  vei  certae  ecclesiae  nominatio  atestatore 
subsecuta  est,sed  incertus  est  ejussensus.  Sin  autem 
in  personam  certam,  venerabiiemve  certam  domum 
respexerit,  ei  tantummodo  haereditatem  veilegatum 
competere  sancimus,  nulia  Falcidia  nec  in  hac  parte 
intercedente.  —  §  8.  In  omnibus  autem  higusmodi 
casibus  coelestes  iracundias  sacrosanctarum  rerum 
administratores  exspectent  si  qualecunque  iucrum  ex 
Patrol.  LXXII. 


Eos  tamen  clericos  et  monachos  hugusmodi  habere 
beneGcium  sancimus,  qui  apud  sacrosanctas  eccie- 
sias,  vei  monasteria  permanent,  non  divagantes,  ne- 
que  circa  divina  ministeria  desides;  cumpropter  hoc 
ipsum  beneiicium  eis  induigeamus,  ut  aliis  omnibus 
dereiictis,  Dei  omnipotentis  ministeriis  inhsereant. 
•—  §  2.  Et  hoc  non  soium  in  vetere  Roma,  veiin  hac 
regia  civitate,  sed  etin  omni  terra,  ubicunque  Clui- 
stianorum  nomen  cohtur,  obtinere  sancimus. 

LEX  LIII. 

IdemAugustusJoanni  P.  P. 
Sancimus  neminem  omnino,  neque  curiaiem,  ne- 

34 


mi 


S^CULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


i06S 


qae  taxeotam,  episcopum  aut  presbyterum  decaetero  j^  teram,  ubi  maxime  curialium  constituta  estpennria. 


fieri ;  nihil  attinente  aut  attingente  hac  lege  eos  qui 
ante  eam  hujusmodi  sacerdotio  digni  habiti  sunt : 
de  cffitero  vero  neminem  omnino  qui  supradictse  sit 
fortunse  ad  prfledictas  consecrationes  ascendere  :  et 
maxime  si  et  jamantea  ministraverat,  auttaxeoticis 
servierat  jussionibus;  eum  enim  qui  enutritus  est  in 
exsecutionibusYehementibus(seuasperis)  et  hisquse 
ex  ea  re  accidunt,  peccatis,  non  utique  sequum  fiie- 
rit,  modo  quidem,  et  illico  esse  taxeotam,  et  buleu- 
tam,  et  facere  omnium  acerbissima,  mox  autem  sa- 
cerdotem  ordinari,  de  humanitate  et  innocentia  ex- 
ponentem  dogmata.  Prseterquam  si  ab  infantia,  et 
nondum  quidemephebiam  excedente  setate,  ei  conti- 
git  inter  reverendissimosmonachos  connumerari,et 


Si  vero  latitantes  (ut  probabile  est}  iiant,  licentiam 
damus  curialibus,  statim  ingredi  res  eorum,  eorum 
bona  detinere,  et  satis  sibi  secundum  legem  inde  fa- 
cere.  Haecigitursuper  reverendissimis  clericis  cujus- 
cunque  gradus  obtinere  in  perpetuum  sancimus,  et 
in  his  quee  jam  perpetrata  sunt  obtinere  legem  eam 
volentes  quce  et  prius  erat.  Quoniam  autem  ct  quam- 
dam  constitutionem  invenimus  de  monachis  disse- 
rentem,  et  volentem  ipsos  non  relinquere  propria 
monasteria,  neque  turbare  civitates,   quam  et  ad 
quoddam  sancitam  esse  tempus  quidam  suspicantor, 
oportere  existimavimus  occasionem  inde  accipientes, 
perfectiorem,  et  in  omne  tempus  etiam  hoc  refor- 
mare,  ita  ut  nemini  de  cstero  reverendissimonim 


morariin  eo  ipso  schemate  ;  tunc  enimpermittimus  B  monachorum  licentia  sit,  tale  quid  agere,  et  relin- 


ipsi,  etpresbyterumfieri,  et  ad  episcopatum  venire: 
cum  sit  manifestum  simul  atque  tale  quid  evenerit,  et 
dignus  sacerdotio  apparuerit,  quod  confestim  hcen- 
tiam  habebit  manere  in  episcopatu,  et  ministrare, 
dummodo  quartam  partemsuse  substantiee  universse 
prsebeat  decurionibus,  et  flsco  (secundum  nuper  de 
quarta  parte  positam  a  nobis  legem)  aut  soli  fisco,  si 
quidem  taxeoticse  fortunse  ei  esse  contigerit.  Si  vero 
et  in  reverendissimis  archimandritis  censeatur,  et 
manserit  inter  ipsos,  et  hoc  etiam  modo  damus  foF- 
tunse  Uberationem,  quartam  et  tunc  partem  suse  sub- 
8tantifie(utprsediximus)  praebituro  :  aliter  autem  ne- 
que  illi  ordinari  concedimus,  neque  ordinato  tale 


quere  quidem  monachicum  habitum,  circumcingere 
autem  qualemcunque  militiam,  aut  cingnlum,  aut 
dignitatem,  aut  eorum  qui  in  judiciis  versantur  sequi 
vitam,etDei  servitio  humanas  occupationes  prseferre 
aut  cognoscere,  illoquitale  quid  fecerit  dando  curis 
civitatis  iUius  ex  qua  est,  aut  etiam  alterius,  ut  pr£- 
dictum  est,  et  si  quidem  locuples  sit,  etiam  pecu- 
niaria  subiturus  munera,  sin  minus,  corporalia  mn- 
nera ;  et  hic  Ucentia  danda  curiis  (ut  prsediximus)  si 
invisibiles  flant,  occupare  bona,  et  sibi  ex  his  satis- 
facere  secundum  legem.  In  omnibus  autem  casibus 
in  quibus  accipere  ex  his  curias  jubemiis  causis,  vo- 
lumus  mediam  quidem  horum  partem  curiales  susci- 


quid  agere  permittimus.  Sciente  tua  excellentia  quia  ^  pere  non  in  auro,  sed  immobiU  possessione,  vel  qns 


hsec  observari  debentabomnibusDeo  amabUibus  epi- 
ecopis,  poenam  exspectaturis  circa  ipsum  sacerdo- 
tium,  si  quid  tale  fecerint;  prseter  id,  quod  etiam 
nec  ipse  ordinatus  sacerdotio  fruetur,  Ucet  fuerit 
antea  inaUquo  gradusacerdotiiordinatus,  sedinter 
privatos  redigetUr,  et  ministeria  exsequetur  quibus 
subjacebatprius.  Quse  omnia  obtinere  in  futurum  vo- 
lumus  tempus,  quoniam  nunc  primum  a  nobis  inventa 
sunt,  non  pertinente  uUo  modo  hac  lege  (ut  diximus) 
ad  eos  qui  semel  hac  dignitate  sacerdotaU  decorati 
sunt,  sed  licentiam  habentibus  ipsis  per  substitutos 
ministrare,  juxta  Theodosii,  et  Valentiniani  piae  me- 
morise  constitutionem,  quaeadThomam  rescriptaest. 
—  §  1 .  Ad  hflec  et  iUud  justum  esse,  et  obtinere,  et 


subsit,  vel  quae  sit  comparanda  secundum  prius  a 
nobis  emissam  legem,  aUam  vero  dimidiam  generah 
mensee  tuse  exceUentiae  inferri  ]  ut  tmis  etiam  thro- 
nus  provideat  vignanter,  ne  quid  tale  (commissum) 
lateat,  sed,  simul  atque  quid  factum  fuerit,  conve- 
niens  super  hoc  fiat  medela,  prseterquam  si  nuDc 
ipsi  uUro  et  sponte  mUitiam  reliquerint,  vel  simpli- 
citer  quod  habent  schema  et  ad  monachicam  nirsum 
serio  et  vere  revertantur  vitam,  et  inier  reverendis- 
simos  clericos  connumerari  festinent.  Si  enim  hoc 
fecerint  intra  annum  unum  ab  hsec  lege  lata,  remit- 
timus  eis  poenam,  sufUcere  ipsis  ex  exercitio  putan* 
tes  emendationem.  Heec  autem  obtinere  in  sequens 
volumus  tempus,  neque  iUos  extra  dictam  relinqueD- 


in  usu  esse  sancimus,  quod  positum  ab  initio,  et  usu  ])  tes  poenam,  quotquot  a  nostro  principatu  monachi 


observatum,  nescimus  quonam  modo  in  desuetudi- 
nem  abiit.  Meminimus  eniqi  nos  in  Arcadii  et  Ho- 
norii  piee  memoriae  Gonstitutionem  incidisse,  volen- 
tem  clericos,  si  neglexerint  suum  ordinem,  et  in 
qualemcunque  armatam  militiam  transierint,  vel  de- 
positi  a  Deo  amabUibus  episcopis,  miUtare  ausi  fue- 
rint,  mitti  quidem  ipsos  miUtiaadepta,  tradi  vero  ci- 
vitatum  curiis  ministraturos  in  posterum  pubUco, 
quando  et  Domini  Dei  servitioj  quandiu  miUtarunt, 
se  abdicavenint.  Quse  omnia  obtinere  ex  hac  nostra 
sancimus  lege,  jubentes  ipsos  statim  et  confestim 
civitatis  Ulius  ex  qua  sunt  Ueri  curiales,  nisi  vehe- 
menter  curialibus  abundet  civitas :  quo  casu  vicinse 
vel  ulterioris  etiam  usque  ad  unam  provinciam  al- 


facti  tale  quid  fecerunt;  id  enim  quod  prsecessit  si- 
mul  quidem  ob  humanitatem,  simul  etiam  tempus 
verentes  dimittimus,  quando  nihU  diserie  statutani 
prius  erat.  —  §  2.  Item  illud  statuimus  :  sive  pater, 
sive  mater,  sive  alius  quis  ex  defectu  liberorum  re- 
stitutionem  aut  substitutionem  induxerit  quibusdam 
sive  masculis,  sive  feminis,  hi  autem  ad  nuptias  ve- 
nire  propter  conversationis  non  elegerint  modam, 
rescindi  tales  restitutiones  aut  substitntiones ;  et  ha- 
bere  ipsospotestatero  in  quem  voluerint  modumpiam 
tamen  quse  inde  proficiscuntur  consecrare ;  et  aut 
consumere  superstites,  aut  reUnquere  morientes :  si- 
cut  et  si  sub  conditione  liberorum  susceptlonis  ipds 
quid  relictum  fuerit,  oportet  et  hoc  ipsmn  habere 


1069  JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE.  LIB.  I,  TIT.  ni,  LEX  LVI.  1070 

eos,   liberos   soscipere  minime  coactos.    Eamdem  A  legitimas,etjuricognitasprobationes,siiiefortiprse- 


quoque  legis  positionem,  et  in  mulieribus  virginita- 
tem  professis,  et  uxores  ducere  omnimodo  prohibi- 
tisreverendissimis  clericis  extendimus  et  reponimus, 
et  hanc  gratiam  Deo  pro  nostris  temporibus  dignam 
referimus.  —  §  3.  Ad  hsec  sancimus  sive  vir  ad  soli- 
tariam  vitam  venire  voluerit,  sive  mulier,  viro  reii- 
cto,  ad  exercitationem  monachicam  venerit,  ne  hoc 
danmicausamprffibeat ;  sed  ut  sua  omnimode  reci- 
piat,  ita  ut  iiceat  uxori  [et]  dotem  recipere  suam,  et 
propter  nuptias  donationcm  ei  qui  cum  ea  cohabita- 
veratj  et  quod  inde  venit  lucrum,  non  secundum 
eam  quse  per  repudium  iit  disjunctionemvindicare, 
aut  manere  apud  eum  qui  non  divertit,  sed  secun- 
dum  quod  in  casum  mortis  factum  est  pactum ;  qua- 


scriptione,  durissimis  poenis  afliciant,  et  mortis  con- 
demnent  supplicio.  Bona  autem  eorum,  si  hoc  com- 
missum  fueritin  sanctimonialem  virginem,  quae  vel 
in  asceterio,  vel  monasteho  degit,  sive  eadem  virgo 
diaconissa  constituta  sit,  sive  non,  eidem  monaste- 
rio,  vel  asceterio  iibi  consecrata  est  addicantur,  ut 
ex  his  rebus  et  ipsa  solatium  habeat,  dum  vivit,  suf- 
liciens,  et  res  omnes  sacrosanctiun  ascetehum  seu 
monastehum  pleno  habeat  dominio ;  sin  autem  dia- 
conissa  cijguscunque  ecclesise  sit,  in  nullo  tamen  mo- 
nasterio,  vel  asceterio  constituta,  sed  per  se  degit, 
raptoris  ejus  substantia  ecclesiae  cujns  diaconissa  est 
assignetur,  ut  ex  his  facultatibus  ipsa  quidem  usum- 
fructum,dumsuperest,  ab  eadem  ecclesia  consequa- 


si  videatur  is  qui  divertit  a  communi  alterius  con-B  tur;  ecclesia  vero  omnem  proprietatem  et  pienam 


victu  mortuus  esse  in  alterius  contubemio,  cum  co- 
habitanti  sit  omnino  inutilis;  quidquid  autem  in  do- 
talibus  instrumentis  receptum  fuerit  ex  pactis  in  ca- 
sum  mortis,  id  debitum  intelligatur.  Non  audiente 
muliere  ante  anni  lapsum  in  aliud  respicere  matri- 
monium,  propter  generationis  (aut  seminis)  incerti- 
tudinem.  Sed  si  quid  tale  futurum  sit,  statim  mitti 
divortium,  quod  idcirco  bona  gratia  vocatur,  ab  ea 
quae  conversionem  non  eligit  persona,  atque  ita 
agat  quod  voluerit,  lucris  (ut  ante  dictum  est)  ad  ip- 
sam  pertinentibus.  Sane  eo  quod  lucrandum  esset 
ex  tali  causa,  omnimodo,  si  et  in  prioribus  nuptiis 
vel  vir  vel  mulier  mansisssent,  communibus  liberis 
ex  eo  matrimonio  natis,  si  qui  fuerint,  conservando. 


possessionem  earumdem  rerum  nostro  habeat  be- 
neiicio,  nemine  vel  judice,  vel  quacunque  alia  per- 
sona  hsec  audente  contemnere.  Poenas  autem,  quas 
prsediximus  (id  est,  morlis  et  bonorum  amissionis) 
constituimus  non  tantum  adversus  raptores,  sed 
etiam  contra  eos  qui  hos  comitati  in  ipsa  invasione 
et  rapina  fuerint.  Cseteros  autem  omnes  qui  conscii 
et  ministri  hujusmodi  criminis  reperti  et  convicti 
fuerint,  vel  eos  susceperint,  vel  quamcunque  opem 
eis  tulerint,  sive  masculi,  sive  feminse  sint,  ciuus- 
cunque  conditionis,  vel  gradus,  vel  dignitatis,  poene 
capitali  tantummodo  subjicimus.Ut  huic  poense  omnes 
subjaceant,  sive  volentibus,  sive  nolentibus  sancti- 
monialibus  virginibus,  sive  aliis  supradictis  muheri- 


Dat.  V  calend.   Decemb.  CP.,  postcoss.  Lampad.  et^  bus,  tale  facinus  fueht  perpetratum.  Dat  xv  Kalend. 


Orest.  an.  2,  532. 

LEX  LIV. 

Idem  Augustus  Hermogeni  magistro  efQciorum. 

Raptores  virginum,  vel  viduarum,  vei  diaconissa- 
rum,  quae  Deo  fuerint  dedicatse,  pessima  criminum 
peccantes,  capitis  supplicio  plectendos  esse  decer- 
nimus,  quod  non  solum  ad  ii^uriam  hominum,  sed 
et  ad  ipsius  omnipotentis  Dei  irreverentiam  commit- 
titur.  Uui  itaque  hi\jusmodi  crimen  commiserint,  et 
qui  eis  auxilium  tempore  invasionis  prsebuerint,  ubi 
inventi  fuerint  in  ipsa  rapina,  et  adhuc  flagrante 
crimine  deprehensi  aparentibus  sanctimonialum  vir- 
ginum,  vel  viduarum,  vel  diaconissarum  aut  earum 
consanguineis,  vei  tutoribus,  seu  curatoribus,  con-  rv 
victi  interficiantur.  Sin  autem  post  conmiissum  tam 
detestabile  crimen,  aut  potentatu  raptor  se  defen- 
dere,  aut  fuga  evadere  potuerit,  in  hac  quidem  regia 
m-be  tam  viri  excelsi  prsefecti  prsetorio,  quam  glo- 
riosissimus  prsefectus  urbi,  in  provinciis  autem,  tam 
viri  eminentissimi  prsefecti  prsetorio  per  llljricum, 
et  Africam,  quam  magistri  militum  per  diversas  no- 
stri  orbis  regiones,  nec  non  vir  spectabilis  prsefectus 
iEgypti,  et  vicarii,  et  proconsules,  et  nihilominus 
viri  spectabiles  duces,  et  viri  clarissimi  rectores  pro- 
viiiciarum,  nec  non  alii  cujuslibet  ordinis  judices, 
qui  in  locis  illis  inventi  fuerint,  simile  studium  cum 
magna  sollicitudine  adhibeant,  ut  eos  possint  com- 
prehendere  ;  et  comprehensos  In  tali  crimine,  post 


Decem.  CP.,  dn.  Justiniano  P.  P.  A.  m  cos.  533. 

LEX  LV. 

Idem  Angustus. 

Ut  non  liceat  parentibus  impedire  quominus  ii- 
beri  eorum  volentes  monachi  aut  clerici  fiant,  aut 
eam  ob  solam  causam  exhseredare  :  sed  si  ipsi  te- 
stamentum  condant,  necesse  habento  quadrantem 
illis  reUnquere;  sin  autem  hoc  non  fecerint,  locuf 
sit  ab  intestato. 

§  1.  Quod  si  illi  monasteria  aut  ecclesias  relin- 
quant;  atque  muudani  fiant,  onme  ipsorum  jus  ad 
monasterium  ant  ecclesiam  pertinet. 

LEX  LVI. 

Idem  Augustus  Joanni  PP. 

Deo  nobis  auxilium  prsebente,  omnia  quee  pro  ho< 
nore  sanctee  Ecclesiae  catholicae  ad  Dei  placitum  fieri 
properamus,  legibus  constituere  et  operibus  adim- 
plere  desideramus.  Et  jam  quidem  multa  cum  ejuf 
auxilio  statuimus  quae  ecclesiastic«e  doctrinfie  atque 
statui  conveniunt :  in  prsesenti  vero  hoc  pia  delibe- 
ratione  duximus  corrigendum,  quod  hactenns  contra 
Dei  timoremtiebat.  Cognitum  etenim  nobis  est,  quod 
si  quis  sponsus,  vel  sponsa,  post  datas  et  acceptas 
arrhas,  voluisset  se  divino  deputare  servitio,  et  a 
sfieculari  conversatione  recedere,  ac  sanctimonialem 
vitam  vivere,  atque  in  Dei  timore  permanere,  com- 
pellebatur  vi  quidem  ea  qu»  arrhamm  nomine  de* 


4071  •  SiECULI  SEXTI 

perat  amittere,  sponsa  yero  in  daplum  id  quod  acce- 
peret  reddere.  Quod  nostrse  mansuetudini,  religioni 
contrarium  esse,  visum  est.  Unde  per  prcesentem 
legem  in  perpetuum  Yalituram  jubemus  :  ut  si  quis 
sponsusvelsponsa,  [desideraverit  saeculi  istius  vitam 
contemnere,  et  in  sanctimonialium  conversatione  vi- 
vere]  sponsus  quidem  omnia  quae  arrharum  nomine 
futuri  causa  conjugii  dedit  sine  ullademinutione  re- 
cipiat;  sponsa  autem  non  duplum  (sicut  hactenus), 
sed  hoc  tantunmiodo  sponso  restituat  quod  arrharum 
nomine  acceperat,  et  nihil  amplius  reddere  compel- 
latur,  nisi  quod  probata  fiierit  accepisse.  Nam  et  ma- 
ritis  et  uxoribus  qui  sseculo  renuntiant  jam  anterio- 
re  lege  a  nobis  provisum  est  :  ut  [sive  maritus,  sive 
uxor  reUgionis  causa  a  coojugio  recesserit,  et  soli- 
tariam  vitam  elegerit,  unusquisque  eorum  res  suas 
recipiat,  quas  pro  dote  vel  ante  nuptias  donatione 
prsestitemt,  et  hoc  tantummodo  lucri  nomine  conse- 
quatur  ab  eo  qui  solitariam  vitam  elegerit,  quod  de- 
buit  legitime  vel  ex  pacto  per  casum  mortis  exigere. 
§  1 .  Hoc  etiam  cognitum  nobis  correctione  nostra 
dignum  esse  judicamus,  ut  si  quis  in  parentum  pote- 
state  constitutus  vel  constituta,  vel  forsan  hujusmodi 
jure  absolutus  vel  absoluta,  elegerit  se  monasterio 
vel  clero  sociare,  et  reliquum  vitse  suse  tempus  san- 
ctimonialiter  degere  volueht,  non  liceat  parentibus 
eosdem  vel  easdem  quocumque  modo  abstrahere,  vel 
propter  hanc  tantummodo  causam  quasi  ingratum 
vel  ingratam  a  sua  heereditatc  vel  successione  re- 
pellere,  sed  necesse  sit  eis  omnimodo,  cum  ultimam 
voluntatem  suam,  sive  per  scripturam,  sive  alio  le- 
gitimo  modo  perficiunt,  quartam  quidem  portionem 
secundum  leges  nostras  eis  relinquere  :  sin  autem  et 
ampiius  voluerint  eis  largiri,  hoc  eorum  voluntati 
concedimus-.  Sin  vero  ultimam  voluntatem  parentes 
neque  testamento,  neque  alio  ultimo  elogio  decla- 
rasse  monstrati  fuerint,  omnem  parentum  substan- 
tiam  heeredes,  quibus  ab  intestato  competit,  secan- 
dum  leges  nostras  sibi  defendant,  nuilo  eis  impedi- 
mento  ex  sanctimoniali  conversatione  gencrando, 
sive  soli,  sive  cum  aliis  ad  successionem  vocantur. 
—  §2.  Hujus  autem  perpetusd  nostrse  legis  beneficia 
eos  volumus  obtinere,  qui  in  monasterio  vel  clerica- 
tu  perseveraverint.  Nam  si  qui  eorumdequibus  prse- 
sentem  legem  posuimus  sanctimonialem  vitam  ele- 
gerint,  ad  seecularem  autem  conversationem  postea 
remeaverint,  jubemus  omncs  eorum  res  ad  jura  ejus- 
dem  ecclesise  vel  monasterii  a  quo  recesserint  perti- 
nere.  —  §^3.  His  ita  dispositis,  repetita  lege  jubemus 
ut  nullus  Judseus,  vel  paganus,  vel  hsereticus  servos 
Christianos  habeat.  Quod  si  inventi  in  tali  reatu  fue- 
rint,  sancimus  servos  omnibus  modis  liberos  esse, 
secundum  anteriorem  nostrarum  legum  tenorem.  In 
preesenti  autem  hocamplius  decernimus,  ut  si  quis  ex 
prsedictis  Judaeis,  vel  paganis,  aut  haereticis  habuerit 
servos  nondum  catholicoe  fldei  sanctissijnis  mjste- 
riis  imbutos,  et  preedicti  servi  desideraverint  ad  or- 
thodoxam  fldem  venire,  postquam  catholicse  ecclesise 
sociati  fuerinty  in  libertatem  modis  omnibus  ex  pr»- 


SUPPLEMENTUM.  1074 

i  senti  lege  eripiantur ;  et  eos  tam  judices  provincia- 
rum  quam  sacrosanctae  ecclesise  defensores,  nec  non 
beatissimi  episcopi,  defendant,  nihil  pro  eorum  pre- 
tiis  penitus  accipientibus  dominis.  Quod  si  forte 
posthac  etiam  ipsi  domini  eorum  ad  orthodoxam  fi- 
dem  conversi  fuerint,  non  liceat  eis  ad  servitutem 
reducere  illos  qui  eos  ad  fidem  orthodoxam  prscesse- 
runt.  Sed  si  quis  taUa  usurpaverit,  poenis  gravissimis 
subjacebit.  Haec  igitur  omnia  quae  pietatis  intuita 
nostra  sanxit  aetemitas,  omnes  judices,  et  religiosis- 
simi  antistites,  sive  Africanse  diceceseos  (in  qua  ma- 
xime  huyusmodi  vitia  frequentari  cognovimus),  sive 
aliarum  provinciarum,  graviter  et  studiosissime  ob- 
servari  procurent.Nam  contemptores  non  solum  pe- 
cuniaria  multa,  sed  etiam  capitis  supplicio  ferientur. 

B  LEX  LVU. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 
Prsesens  lex  in  alterius  legis  scriptse  a  nobis  refer* 
tnr  mentionem,  quam  proculdubio  et  denuo  confir- 
mare  cum  quadam  meliore  putavimus  oportere  ad- 
jectione,  majorem  poenam  contra  delinquentes  pro- 
ferendo ;  non  quia  augmentis  delectemur  poenarum 
(nihil  enimnobis  tam  gratum  est  quam  humanitas), 
sed  ut  metu  poense  eos  qui  ad  peccandum  prociiFCs 
sunt  a  peccando  arceamus.  Scimus  igitur  nos  scri- 
psisse  legem  dicentem  nullam  esse  licentiam  sanctis- 
simarum  ecclesiaram  oeconomis,  aut  antistitibus  xe- 
nonum,  aut  nosocomiorum,  autptochiorum,  autmo- 
nasteriorum,  sive  virorum,  sive  mulierum,  aut  alio- 

^  mm  talium  corporum,  quorum  praefata  constitutio 

^  meminit,  ea  qu»  in  perpetuum  illis  relicta  sunt,  qua 
annalia  vocant  leges,  secundum  ahquod  pactum  aut 
auro  distrahere  certo,  aut  aUenare  aliter  per  quem- 
cunque  modum,  et  posteris  adimere  id  quod  eis  ob- 
veniret  exinde  solatium  :et  convenientes  legi  a^jeci- 
mus  rationes,  ut  quia  nonamplius  propter  talecom- 
mentum,  nec  appellatio  quidem  annui  conservetur, 
nisi  per  singulos  annos  contingat  prcestari,  sedsemel 
repraesentatum,  posteaperfectepereat.  Hanc  iterum 
cum  aliqua  adjectione  renovantes  legem  sancimus  : 
si  quis  aut  reverendissimomm  oeconomoram,  aut 
xenodochorum^  aut  nosocomorum,  aiit  ptochotro- 
phorum,  aut  gerontocomorum,  aut  brephotropho- 
rum,  aut  orphanotrophomm,  aut  archimandritarum, 

T\  aut  aliamm  contentarumpriorenostra  divina  consti- 
tutione  personamm,idquod  in  perpetuum  relictum 
est  venerabilibus  domibus  quibus  praesunt,  sive  in 
auro,  sive  in  aliis  rebus  tentaverit  transmutare,  ne  vi- 
deatur  esse  perpetuum,sed  transactionibus  aut  ven- 
ditionibus,  aut  quibusdam  aliis  machinationibus,  ut 
quod  perpetuum  manere  debebat  terminetur,  tenta- 
verit,  prceter  vim  a  nobis  nuper  profectae  in  hiyus- 
modi  rebus  divinee  legis,  nullam  habere  ullo  modo 
licentiam  hoc  facere ;  sed  et  si  fecerit,  irritum  esse 
quod  factum  fiierit ;  et  licentiam  esse  ei  qui  post 
ipsum  eamdem  suscipiet  curam,  vel  etiam  eo  ncgli- 
gente  (ut  fieri  potest)  caeteros  deinceps  omnes  statim 
revocare  id  quod  fuerit  factum,  et  ita  infirmum  de- 
clarare,atque8i  abinitionon  processissetyUtet  fkvetiu 


B 


1073  JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE. 

medii  temporis,  et  usuras,  et  omnem  utilitatem  ad  ^ 
pium  pertinere  omnimodo  locum,  omnibus  qusB 
medio  tempore  attentata  sunt  quiescentibus.  Homini 
etenim  cuique  cm*sus  unus  est  vitee  ab  opifice  datus, 
cujus  flnis  est  omnino  mors  :  venerabilibus  vero 
domibus,  et  earum  coetibus,  indesinenter  a  Deo 
custoditis,  non  est  neque  secundum  earum  posses- 
siones  inducere  aliquam  metam  :  sed  quousque  uti- 
que  permanserint  venerabiles  domus  (manent  autem 
in  perpetuum,  et  usque  ad  hujus  sseculi  consumma- 
tionem,  quousque  Christianorum  nomen  apud  ho- 
mines  erit  et  coletur),  spquum  itidem  est  manere,  et 
in  pcrpetuum  relictas  erogationes  aut  reditus  ira- 
mortales  semper  piis  actionibus  nunquam  cessaturis 
servituros.  Eum  igitur  qui  tale  quid  deliquerit,  et 
transferre  rem  auro  accepto,  aut  per  aliam  occasio- 
nem  praBsumpserit,  damnum  quidem  nullum  induci 
(secundum  ea  quse  preedicta  sunt)  his  contra  quas 
talia  perpetrarunt  domibus,  sed  illas  quidem  domos, 
et  aurum,  etremlucrari,  quam  acceperunt ;  etnihilo- 
minus  relictum  exigere  absque  ulla  quacunque  di- 
minutione,  tam  ab  ipso  qui  hoc  egit,  quam  ab  ejus 
hseredibus  et  successoribus,  ct  illius  res  et  bona 
obligari  ipsi  qui  cum  eo  contraxit;  et  ea  ipse  vindi- 
cet,  tam  contra  illius  personam  quam  bona  ipsius, 
usque  ad  plenam  et  competentem  ipsi  indemnita- 
tem,  ne  scilicet  contra  venerabilem  domum,  quam 
contra  fas  fraudavit,  ullam  speret  datorum  recupera- 
tionem,  aut  ejus,  quod  factum  est,  instaurationem : 
quod  autem  ad  ipsum  quocum  contraxit  attinet,  p 
omnem  habeat  a  legibus  licentiam  regredi  contra 
ipsum,  et  hseredes  ejus,  et  res  ejus,  et  quod  datum 
est,  si  possit,  exigere ;  ut,  si  minus  ob  Dei  metum, 
metu  saltem  proprise  ipsorum  substantise,  et  suorum 
hseredum  tardiores  iiant  ad  higusmodi  pactiones ; 
quas  in  confesso  est  eos  nullius  boni  causa  celebrare, 
sed  vel  pecuniis  corruptos,  vel  affectionibus  quibus- 
dam  superatos.  Quse  onmia  per  hanc  divinam  legem 
prohibentes  et  ipsam  sacris  nostris  inscribi  legibus 
sancimus,  etoffenmus  ipsi  Domino  universorum  Deo 
et  Salvatori  nostro  Jesu  Christo,  pulchrum  quoddam 
et  conveniens  ipsi  sacriflcium  et  ipsam  adducentes. 
Datum  prid.  Id.  Septemb.,  CP.,  dn.  Justinian.  P.  P., 
A.  IV,  et  Paulino  v.  c.  coss.,  534. 


D 


LIB.  I,  TIT.  IV. 

De  episcopali  audientia  et  diversis  capitulis  qux  adjus 
curamque  et  reverentiam  pertinent  pontificalem. 

LEX  XXI. 

Imperator  Justinianus  Augustus  Mennse.  P.  P. 

Si  prieesens  quidem  sit  qui  pecuniam  numerasse 
vel  alias  res  dedisse  scriptus  est,  aliquam  vero  admi- 
nistrationem  in  provinciis  gerat,  ut  difficile  esse  vi- 
deatur,  denuntiationem  eidem  non  numeratffi  pecu- 
nise  mittere,  licentiam  damus  ei  qui  memorata  exce- 
ptione  uti  velit,  alios  judices  adire,  et  per  eos  ei  ma- 
nifestare  quia  exceptionem  hujusmodi  objicit,  factam 
a  se  super  non  numerata  pecunia  querelam  esse. 


LIB.  I,  TIT.  IV,  LEX  XXIV.  1074 

Quod  si  non  sit  alius  administrator  civilis,  vel  mili- 

taris,  vel  per  aliquam  causam  ei  sit  difficile,  qui  me- 

moratam  querelam  opponit,  eum  adire,  et  ea  qusB 

dicta  sunt  facere  :  licentiam  damus  etiam  per  virum 

reverendissimum  episcopum  eamdem  suam  exceptio- 

nem  creditori  manifestare,  et  ita  tempus  statutum 

interrumpere.  —  §  i,  Quod  etiam  in  exceptione  non 

numeratsB  dotis  locum  habere  receptum  est.  Datum 

Kalend.  Jul.,  Constantin.,  dn.  Justiniano.  A.  ii,  cos. 

528. 

LEX  XXII. 

Imperator  Justinianus  Augustus  Mennae  P.  P. 

Neminem  volumus  in  custodiam '  conjici  absque 
jussu  gloriosissimorum,  vel  illustrium,  vel  clarissi- 
morum  magistratuum  hujus  felicissimse  urbis,  vel 
provinciarum,  aut  defensorum  civitatum. 

§  I .  De  his  autem  quicunque  conjecti  aut  conji- 
ciendi  sunt,  Dco  amabiles  locorum  episcopos  jubemus 
per  unam  cujusque  hebdomadse  diem,  id  est,  feria 
quarta,  aut  sexta,  quae  et  Parasceve  appellatur,  eos 
qui  in  custodia  habentur  visitare,  et  diligenter  in- 
quirere  causam  ob  quam  detinentur;  et  sive  servi 
sint  sive  liberi,  sive  pro  pecuniis,  sive  pro  aliis  cri- 
minationibus,  sive  pro  homicidiis  conjecti,  illustris- 
simos,  et  spectabiles,  et  clarissimos  magistratus  ad- 
monere,  tam  eos  qui  sunt  in  hac  felicissima  urbe 
quam  qui  sunt  in  provinciis,  ut  ea  exsequantur 
circa  ipsos  quee  divalis  nostra  constitutio  ad  illustres 
prsefectos  ea  de  re  emissa  prsecipit  :  licentia  data 
Deo  charissimis  pro  tempore  episcopis,  si  quam  ne- 
gligentiam  admissam  cognoverint  ab  illustrissimis 
et  magnificentissimis  atque  clarissimis  pro  tempore 
magistratibus,  vel  iis  quee  illis  parent  ofTiciis,  talem 
ipsorum  negligentiam  indicandi,  ut  conveniens 
adversus  negligentes  animi  nostri  motus  insurgat. 
Datum  XV  Kalend.  Februar.,  CP.,  Decio  cos.  529. 

LEX  XXIII. 

Idem  Augustus  Mennse  PP. 

Privatos  carceres  modis  omnibus  in  urbibus  atque 
in  vicis  constitui  vetamus :  ipsis  qui  custodiunlur  Dei 
amicissimorum  loci  episcoporum  providentia  a  de- 
tentione  remissis.  Dat.  xii  Kalend.  Feb.,  CP.,  Decio 
cos.  529. 

LEX  xxrv. 

Idem  Augustus  Demostheni  P.  P. 

Nemini  licere  volumus,  sive  ab  ingenuis  genitori- 
bus  puer  parvulus  procreatus,  sive  a  libertina  proge- 
nie,  sive  servili  conditione  maculatus  expositus  sit, 
eum  puerum  in  suum  dominium  vindicare,  sive  no- 
mine  dominii,  sive  ascriptitiee,  sive  colonarise  con- 
ditionis.  Sed  neque  his  qui  eos  nutriendos  sustule- 
rint,  licentiam  concedimus  penitus  cum  quadam  di- 
stinctione  eos  toUere.  Sed  nullo  discrimine  habito, 
hi  qui  ab  higusmodi  hominibus  educati,  vel  nutrili, 
vel  aucti  sunt,  liberi  et  ingenui  appareant,  et  sibi 
acquirant,  etin  posteritatem  suam  vel  extraneos  hse- 
redes  omnia  quse  habuerint,  quo  modo  voluerint, 
transmittaht.  Heec  observantibus  non  solum  prsesidi- 
bus  provinciarum,  sed  etiam  viris  religiosissimis 


1075 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM, 


1076 


episcopis.    Datum  Chalcedone,  viii  Kalend.  Jul.,  j^blicarum  rationum  exsecutionem.  Sed  si  quid  hi:gus 

modi  nobis  ignorantibus  fiet,  si  quidem  sacra  forma 
ad  aliquos  per  subreptionem  emanaverit,  liceat  reli- 
giosissimo  episcopo  ejus  civitatis  suscipere  qiiidem 
sacram  formam,  renuntiare  tamen  nobis,  ut  nos  co- 
gnoscamus  an  ez  nostra  ad  illum  prsesidem  jussione, 
an  per  obreptionem  facta  sit,  ut  si  per  subreptionem 
facta  6sse  yideatur  quod  factum  sit,  inutile  fiat,  et 
periculum  subeat  qui  eam  queesivit.  Si  vero  ab  ali- 
quo  e  nostris  prsefectis  emissum  decretum  aut  com- 
monitorium  sit,  aut  preeceptum  aliquod,  ant  rationum 
scriptura,  et  de  aliquo  ex  prsedictis  capite  permitta- 
tur,  volumus  ut  modis  omnibus  non  ejus  urbis  epi- 
scopus,  et  primi  civitatum  illis  rebus  prseficiantur, 
sed  liceat  provincise  prsesidi,  et  ipsis  possessonbiu 


Lampadio  et  Oreste  w.  cc.  coss.  530. 

LEX  XXV. 

Idem  Augustus  Demostheni  P.  P. 

Quse  de  alea  sive  (ut  vocant)  cottis,  ac  de  eorum 

prohibitione,  a  nobis  sancita  sunt,  ea  liceat  Dei  ami- 

cissimis  episcopis  et  perscrutari,  et  cohibere,  si  flant, 

et  fiagitiosos  per  clarissimos  prsesides  provinciarum, 

et  patres  defensoresque  civitatum  ad  modestiam 

reducere.  Datum  x  Kal.  Octobr.,  CP.,  Decio  cos. 

529. 

LEX  XXVI. 

Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 

De  his  quse  singulis  annis  ad  civitates  pertinent 

(sive  civiles  reditus  sint,  sive  fructus,  ex  publicis,  aut 


privatis  pecuniis,  quse  ab  aliquibus  eis,  aut  relinquun-  B  ac  civibus  jussiones  rejicere,  ac  ne  obolum  quidem 


tur,  aut  donantur,  aut  alio  pacto  excogitantur,  aut 
instituuntur,  sive  ad  opera,  ^ive  ad  rem  frumenta- 
riam,  sive  ad  publicos  aquseductus,  sive  ad  balneo- 
rum  calefactionem,  sive  ad  portus,  sive  ad  murorum 
aut  turrium  sedificationem,  sive  ad  pontium  atque 
viarum  refectionem,  sive  ad  publicas  denique  causas 
pertineant),  tam  ex  publicis  quam  ex  privatis,  ut  dic- 
tiim  est,  causis,  sancimus  ut  in  unum  conveniant  re- 
ligiosissimus  episcopus,  ac  tres  bonse  existimationis, 
et  qui  cseteris  prsestant  in  ea  civitate,  ac  singulis 
annis  inspiciant  opera  facta;  et  curent  ut  et  metian- 
tur,  et  rationem  conficiant  qui  ea  administrant  aut 
qui  administraverunt,  et  in  monumentorum  gestione 
ostendant  irapletionem  operum,  aut  administratio- 


ea  de  causa  prsestare.  Si  vero  in  ea  re  sanctissimas 
episcopus  negligens  fuerit»  habebit  et  Dominum 
Deum  nostrum  infensum,  .et  impehalem  yindictam 
exspectabit,  si  ea  servili  silentio  sacerdotalique  licen- 
tia  indigno,  prseterierit.  —  §  2.  Si  quis  autem  in  pro- 
vincia  renuntiaverilmagistratuum  aut  consulumpro- 
cessiones,  sive  generales  formas  gloriosissimorum 
prsefectorum,  aut  alicujus  alterius  e  nostris  magi- 
stratibus,  sive  constitutionem,  sive  sacrnm  commo- 
nitorium,  sive  generales  litteras,  sive  erectionem 
imperialium  statuarum  indicaverit,  non.liceat  am- 
plius  sex  nummis  aureis  in  singulas  nuntiationes,  aut 
in  singulas  formas,  aut  constitutiones,  aut  sacra  com- 
monitoria,  aut  generales  litteras,  aut  statnarum  eie- 


nem  sitonicarum,  et  balneariarum  pecuniarum,  sive  ^  ctiones  accipere  in  singulis  provinciis,  ad  quas  litte- 


quse  in  viis  muniendis,  aut  aquseductibus,  aut  aliis 
rebus  consumuntur.  Quse  omnia  nunquam  omnino 
minui  volumus.  In  monumentorum  vero  gestione  ap- 
pareat,  sitne  solutus  an  obligatus  qui  ea  administra- 
vit,  et  an  quod  debuit  solverit,  atque  ita  erit  cautum 
ei  qui  eam  curam  suscepit.  Mittemus  enim  nos,  cum 
piacuerit,  quem  commodum  erit,  ut  inspiciat  ratio- 
nes  ab  eis  factas;  et  cum  recte  factas  esse  repererit, 
calculum  feret  quo  ipsis  hseredibusque  et  successo- 
ribus  consuletur,  neque  aliarum  rationum  aut  con- 
troversiarum  occasio  relinquetur.  Omnia  vero,  pro- 
positis  sanctis  Evangeliis,  diligenter  fiant,  nam  in- 
quisitionem  nos  cum  libuerit  fieri  jubebimus.  Opor- 


ras  accepit;  ac,  licet  multse  sint  in  ea  provincia  ur- 
bes,  nihil  amplius  prsestetur,  quam  illi  sex  nummi. 
Si  quid  vero  amplius  acceperit,  ejus  quadruplum  re- 
stituet ;  liceatque  ejus  urbis  episcopo  hoc  prohibere. 
Eadem  tamen  poena  decem  librarum  auri,  et  provin- 
cise  prsesidi,  et  ei  subdito  ofQcio,  et  episcopo  imponi- 
tur,  si  illis  permittant  plus  petere,  neque  id  modis 
onmibus  prohibuerint.  —  §  3.  Nemini  enim  omnino 
permittimus  nostrorum  magistratuum  hojusmodi 
formas  circa  provincias  emittere  de  rivorum,  aut  de 
cloacarum  purgatione,  aut  de  amolitione  aediiiciorum 
a  muris,  aut  stationum  a  porticibus,  aut  eorum  qus 
produlia  appellantur,  aut  de  ruderum  ac  dimidiata- 


tet  itaque  studere  religiosissimum  episcopum,  et  qui  n  rum  columnarum  eversione,  aut  de  imaginibus,  aut 


cum  eo  rationes  conficiunt,  ut  opera  in  ingentes 
sumptus  prsescripta  singulis  annis  diligenter  fiant  ex 
publicis  fructibus  atque  reditibus  reparanda.  Sin  au- 
tem  noluerit  rationibus  subesse  qui  ea  administrat, 
neque  ferat  sanctissimum  ejus  loci  episcopum,  et  il- 
los  possessores  qui  ad  eam  rem  constituuntur,  et  qui 
ad  rationes  reddendas  eum  vocant,  cogatur  id  agere 
per  clarissimum  provincise  prsesidem  et  cohortem 
quse  ei  parere  solet :  ac  sine  ullo  damno  compellatur 
ut  modis  omnibus  rationes  submittat  religiosissimo 
e}iiscopo,  et  primis  illius  civitatis;  quodque  appareat 
ab  eo  deberi,  civitati  reddatur.  —  §  1 .  Omnem  vero  li- 
bertatem  toIUmus  nostris  prsesidibus  mittendi  in  agros 
discussores,autratiocinatores,  autexsequatores  ad  pu- 


si  quid  alio  pacto  sit  excogitatum,  aut  etiam  de  civi- 
libus  quibuscunque  controversiis.  Sed  liceat  episco- 
po  et  iis  qui  primi  sunt  ejus  urbis,  et  prsesidibus 
provinciarum,  et  possessoribus  ac  civibus  insinuata 
aliqua  forma,  ei  quidem  non  deferre,  sed  prohibere 
ac  coercere  omnem  exactionem  onmemque  vim  qus 
ex  eo  eveniat.  Eademque  poena  afQciat  sanctissimos 
episcopos,  nisi  id  prohibuerint.  —  §  4.  Sed  et  opo^ 
tet  episcopum,  ac  patrem  civitatis,  et  cseteros  bons 
opinionis  possessores  providere,  ne  locus  aliquis  ci- 
vilis  aut  publicus  juxta  muros  urbis,  aut  in  publids 
porticibus,  aut  in  plateis,  aut  in  quocunque  alio 
loco  ab  aliquo  indebite  possideatur,  neve  publicus 
locus  alicui  sine  nostra  sacra  forma  tradatur. 


1077  JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE.  LIB.  I,  TIT.  IV,  LEX  XXIX.  1078 

§5.  Idem  inqulrant  de  aquarum  distributione,  ^ctisScripturis,  depromat,  omniase  rec^ee^cumuh7i- 


quffi  sacra  aliqua  forma  cuique  pertineat,  ut  ne  hic 
plus,  ille  minus  habeat,  quam  ei  competit.  —  §  6. 
Neque  vero  fidejussionis  causa,  aut  supra  mandati 
formam  nostros  subjectos  afQci  pateremur,  sed  si 
quidem  immobiles  res  habeant  idoneas,  jusjurandum 
tantum  prsstent,  et  conscribantur ;  sin  autem  non 
habeant,  usque  ad  quantitatis  sestimationem,  fide- 
jussionem  sine  ullo  danmo  prsebeant.  Si  vero  dubi- 
laYerint  exactores  de  fidejussorum  fide,  facultatibus 
aut  cautione,  in  eumdem  locum  religiosissimus  epi- 
scopus,  et  patres  civitatis,  ac  defensor  conveniant, 
ac  decernant,  an  idoueus  esse  fidejussor  videaturus- 
que  ad  quantitatem  de  qua  agitur,  et  necesse  habeat 
exactor  suscipere  eum  infidejussorem,  qui  nihil  pro 


tatefuriosi  gerere,  neque  prxtermittere  quae  utiliaesse 
furioso  putaverit,  neque  admittere  ea  quse  non  utilia 
furioso  esse  existimaverit ;  et,  inventario  cum  omni 
subtiUtate  pubUce  conscripto,  res  suscipiat,  etsecun- 
dum  sui  opinionem  disponat  sub  hypotheca  rerum 
ad  eum  pertinentium,  ad  similitudinem  tutorum  et 
curatorum  adulti.  Sin  autem  testamentum  quidem 
parens  non  confecerit,  lex  autem  curatorem,  utpote 
agnatum,  vocaverit,  vel,  eo  cessante,  aut  non  idoneo 
forsitan  existente,  exjudiciali  electione  curatorem  ei 
dare  necesse  fuerit,tuncscilicet  et  in  provinciis  apud 
praesidesciguscunque  provincise,  et  virum  religiosis- 
simum  episcopum  civitatis,  necnon  tres  primates, 
creatio  procedat ;  ita  ut,  si  quidem  curator  substan- 


fidejussioneautsacramentoprsestabitfprseterquamsiB  tiamidoneam  possidet,  et  sufQcientem  ad  fidem  gu- 


privata  nostra,  aut  cujusquam  magistratus  majoris 
jussione  personam  diuiendam  esse,  fid^ussori  non  esse 
credendum  decematur.Tunc  enimlicebit  exactori  fide- 
jussorem  non  accipere,  id  vero  agere  sine  ullo  detri- 
mento.  Gaeterum  eadem  multa  adversus  religiosissi- 
mumepiscopum  et  clarissimum  provincise  prsesidem 
imponitur,  si  quid  eorum  transgredi  passi  fuerint,  aut 
si  cum  transgressum  erit,non  id  statim  renuntiave- 
rint. — §  7.Neque  etiampatianturutplusdefinitaparte 
a  nostra  constitutione  pro  sportulis  accipiatur ;  neve 
descriptio  ob  aliquam  causamin  civitatibus  fiatnisi  ob 
iJlastantum,  quas  supra  enumeravimus,  renuntiatio- 
nes  processionum,constitutionum,  sacri  et  generalis 


bemationis,  sine  aliqua  satisdatione  creatio  proce- 
dat.  Sinautem  nontalis  censusejusinveniatur,  tunc 
et  fidejussio,  in  quantum  possibile  est,  ab  eo  explo- 
retur;  creatione  omnino,  sacrosanctis  Scripturis 
propositis,  in  omni  causa  celebranda ;  ipso  autem 
curatore,  ci^uscunque  substantise  vel  dignitatis  sit, 
prsefatum  sacramentum  pro  utiliter  rebus  gerendis 
prsestante,  et  inventarium  publice  conscribente ;  et 
hypotheca  rerum  curatoris  modis  omnibus  adhiben- 
da,  quatenus  res  possint  furiosi  undique  utiliter  gu- 
bemari.  Datum  Kal.  Sept.  Gonstantin.,  Lamp.  et 
Oreste  w.  cc.  coss.  530. 

LEX  XXVIII. 


conmionitorii,  aut  formae,  aut  Utterarum|  et  hujus  p     Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 


modi  omnium  rerum,  de  quibus  antea  sanximus : 
item  quae  propter  suam  conservationem,  atque  salu- 
tem  cives  facere  voluerint  ad  opera  forte  publica,  vel 
ad  sitoniam,  vel  ad  aliam  quamvis  causam,  quse 
omnibus  placeat  propter  urbis  honorem  fieri,  ex 
quo  respublica  adjuvetur.  Gontra.eos  vero  qui  hsec 
transgredi  tentaverint,  et  si  ad  nos  religiosissimi 
episcopi  id  uon  retulerint,  ea  serventur  quse  antea  a 
nobis  commonita  sunt.  —  §  8.  Atque  oportet  singu- 
larum  urbium  Dei  amantissimos  episcopos,  cum  om- 
nia  cognoverint  quse  a  nobis  de  his  rebus  disposita 
sunt,  et  de  metatorum  exactione,  et  de  rapinanmi 
prohibitione,  ac  de  cseteris  rebus  quae  nostra  sacra 
constitutione  continentur,  quse  de  omnibus  edita 


Tam  dementis  quam  furiosi  liberi,  cujuscunque 
sexus,  possunt  legitimas  contrahere  nuptias,  tam 
dote  quam  ante  nuptias  donatione  a  curatore  eomm 
prsestanda  :  sestimatione  tamen  in  hac  quidem  regia 
urbe  excellentissimi  prsefecti  urbi,  in  provinciis  au- 
tem  virorum  clarissimomm  earum  prsesidum  vel 
locorum  antistitum,  tam  opinione  personaequam  do- 
tis  moderatione,  et  ante  nuptias  donationis,  statuen- 
da;  prsesentibus  tam  curatoribus  dementis  quam  fu- 
liosi,  necnon  his  qui  ex  genere  eorum  nobiliores 
sunt;  ita  tamen,utnulla  ex  hac  causa  oriatur,  vel  in 
hac  regia  urbe,  vel  in  provinciis  jactura  substantisB 
furiosi,  vel  dementis, vel  mente  capti,  sed  gratis  om- 
nia  procedant,  ne  tale  hominum  infortunium  etiam 


est,  fmem  competentem  imponant.  Datum  viii  Ka-  ])  expensarum  detrimento  prsegravetur. 


lend.  Jul.,  Ghalced.,  Lampad.  cos.  5^0. 

LEX  XXVU. 

Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 

De  creationibus  curatomm,  qui  furiosis  utriusque 
sexus  dantur,  necessarium  nobis  visum  est  consti- 
tuere  quemadmodum  eas  celebrari  oporteat.  Et,  si 
quidem  pater  curatorem  furioso  vel  furiosoein  ultimo 
elogio  hseredibus  institutis  vel  exhseredatis  dederit, 
ubi  et  fidejussionem  cessare  necesse  est,  paterno 
testimonio  pro  ejus  satisdatione  sufOciente,  ipse  qui 
datus  est  ad  curationem  perveniat :  ita  tamen,  ut  in 
provinciis  apud  prsesides  earum,  preesente  eis  tam 
viro  religiosissimo  locorum  antistite,  quam  tribus 
primatibus,  actis  intervenientibus,  tactis  sacrosan- 


LEX  XXIX 

Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 

Sancimus  ut  nemo  venerabilis  clericns  ab  aliquo 
sive  clerico,  sive  laico  ab  initio  apud  beatissimum 
provincise  Patriarcham  accusetur,  sed  prius  juxta 
sacra  instituta  apud  episcopum  civitatis  in  qua  cle- 
ricus  versatur ;  tum,  si  is  suspectus  est,  apud  me- 
tropolitanum  episcopum  reum  agat ;  sed  si  forte  ne 
ei  quidem  accusatio  placuerit,  ad  sacram  ejus  regio- 
nis  synodum  accusatum  deducat ;  et  cum  motropoli- 
tano,  tribus  convenientibus  religiosissimis  episcopis, 
qui  cseteris  propter  ordinationem  prseferuntur,  de 
causa  coram  tota  synodo  cognoscatur;  et  si  quidem 
ei  qos  judicata  erunt  placuerint,  ab  accusando  dbce- 


1079  SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM.  lOSO 

dat.  Si  vero  se  Iffidi  ezistimaYerit,  provocet  illius  j^  sub  eis  snnt  ordinationes  faciunt,  ea  de  causa  illnd 


provinciselieaiissimum  patriarcham,  atque  iis  quse 
/  ipse  judicaveritomninoparcat,  perinde  acsi  eum  ab 
\  initio  judicem  esset  consecutus ;  nam  contra  horum 
antislitum  sententias  non  esse  locum  appellationi,  a 
majoribus  nostris  constitulum  est.  Hoc  idem  servan- 
dum  est,  si  episcopus  ab  aliquo  laico,  sive  ab  aliquo 
clerico,  sive  ab  altero  religiosissirao  episcopo  accu- 
satus  sit.  Nam  ut  statim  accusatio  ad  sanctissimos 
patriarchas  deferatur,  etut  accusati  in  aliam  provin- 
ciammittantur,  omnino  prohibemus,  prseterquam  si 
accusationem  quis  ob  eam  rem  intulerit,  quod  causa 
illius  regionis  religiosissimo  episcopo  commissa  fue- 
rit,  quo  casu  licet  ad  ipsos  quoque  sanctissimos  pa- 
triarchas  deferre  accusationem.  Litterse  tamencon- 


observari  sancimus,  quod  de  motropolitanis  antea 

disposuimus  ;  is  enim  jure  metropolitanus  vocatur 

qui  in  episcopos  minores  ex  sacris  regulis  eam  po- 

testatem  habet.  Dat.  xv  KaL  Nov.,  GP.,  Lamp.  cos. 

530. 

LEXm. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 

Sancimus,  in  curationibus  juniorum,  sive  prim«, 
sive  secundee  sint  eetatis,  aut  alii  quidam,  quibus 
lex  dat  curatores,  siquidem  usque  ad  quingentosau- 
reos  et  solummodo  facultates  sint  juniorum,  non 
prsesidum  provinciarum  exspectare  creationem,  ne- 
que  impensis  maximissubjici,  praesidibusforte  neque 
morantibus  in  urbibus  illis  in  quibus  prospici  cura- 


ficiantur  ad  aliquem  exepiscopis  eorum  locorum,  ut  B  tioni  contingit,  sed  apud  civitatis  illius  ecdicum  fde- 


is  causam  audiat,  ut  antea  a  nobis  dictum  est.  — 
§  1.  Non  vero  ei  liceat  facere  ut  descendantin  pro- 
vincias  venerabiles  clerici,  et  immodicas  sportulas, 
dum  accusantur,  inferant,  qua  in  re  hucusque  pecca- 
tum  esse  cognovimus.  Neque  enim  in  singulas  reo- 
rum  personas  plus  sexta*  aurei  nummi  parte  pro 
sportulis  dari  concedimus  iis  qui  a  sanctissimis  pa- 
triarchis  ac  metropolitanis  mittuntur ;  aut  si  episco- 
pus  missus  est,  sex  tantim)  aurei  ex  quacunque  quan- 
titate  ac  causa,  neque  amplius  prffibeatur.  Hoc  in 
metropolitanis  etiam  teneat,  cum  ad  eos  accusatio 
contra  episcopum  qui  sub  eo  sit  aut  ejus  provinciffi 
clericum  defertur.  Nam  si  in  civilibusjudiciis  mode- 


fensorem]  aut  strategum  [magistratum  municipa- 
lem,]  velin  Alexandrinacivitate  apud  ejusjuridicum, 
una  cum  religiosissimo  ejus  episcopo,  aut  aliis  etiam 
publicis  personis,  ai  harum  copiam  habeat  civitas, 
fieri  creationes  curatorum  seu  tutorum ;  fldejussore 
secundum  mensuram  facultatum  dato,  secundom 
dictarum  personarum  judicium ;  et  aliis  omnibos 
procedentibus,  qufficunque  super  tutorum  vel  cura- 
torum  fidejussione  et  secundum  modum  facultatum 
consueta  sunt;  sola  personarum  transmutatione, 
per  quas  hffic  fiant  propter  minorom  utilitatem  a 
prffisenti  sanctione  introducta;  omnibus  videlicet  his 
subsola  duorum  numismatum  [id  est,  solidorum]  da- 


rari  sportularum  et  sumptuum  modum  curavimus,  p  tione  conficiendis,  prasertim  cum  hac  maxime  de 

•  •■1*  11  **  ^^  «  •  m  •  M  ■•««*  *  *  .A^ 


eaque  ex  lege  prffistari  voluimus,  multo  magis  in 
ecclesiasticis  accusationibus  modum  servari  sanci- 
mus.  —  §  2.  Enimvero,  si  remissa  causa  ad  sanctis- 
simum  patriarcham,  aut  ad  aliquem  ex  religiosissi- 
mis  metropolitanis,  aut  ad  alium  Dei  amantissimum 
episcopum  sententia  lata  sit,  quffi  alicui  parti  displi- 
ceat  ac  provocetur,  ad  archiepiscopalem  hancsedem 
referatur  appellatio,  in  qua  (ut  adhuc  servatum  est) 
lis  cognoscatur. 

§  3.  Si  vero  quis  ausus  fuerit  adversus  hffic  quid- 
quam  tentare,  is  quidem  omne  quod  accepit  cum 
altero  tanto  ei  qui  negotium  passus  est  prffistabit, 
fietque  ecclesiasticffi  multffi  subjectus  apud  sanctis- 
simum  patriarcham,  aut  religiosissimum  metropo- 
litanum,  qui  tunc  erit  ecclesiasticorum  numero  eji- J)  sul.  Lamp. 
ciendus. 

§  4.  Has  autem  actiones,  siquidem  ad  ecclesiasti- 
ca  negotia  pertinent,  necesse  fore  jubemusutasolis 
rcligiosissimis  episcopis  aut  metropolitanis,  aut  a 
sacris  synodis,  aut  a  sanctissimis  patriarchis  cogno- 
scantur ;  si  vero  civilium  rerum  controversia  sit,  vo- 
lentes  quffistionem  apud  antistites  instituere,  patie- 
mur,  invilos  tamen  non  cogemus,  cum  judicia  civi- 
lia  sint,  si  ea  adire  malint,  apud  quffi  licet  etiam  de 
criminibus  cognoscere. 

§  5.  Quoniam  vero  quidam  sunt  sanctissimi  patri- 
archffi,  qui  in  provinciis  in  quibus  existunt  metropo- 
litanorum  officium  gerunt,  aUi  per  totam  dioecesin, 
episcoporum,  metropolitanorum,  atque  aliorum  qui 


cansa  ham  posita  sit  constitutio,  poena  imminente; 
si  quis  plus  accipere  ausus  fuerit,  aut  distulerit  con- 
stituere  tutelam  seu  curationem  spe  majoris  lucri ; 
et  eo  non  solum  triplum  reddituro  omne'quidquid 
acceperit,  sed  etiam  ab  ipsasollicitudine  et  adminis- 
tratione  removendo.  Cumautem  factffi  fuerint  tuto- 
rum  aut  curatorum  creationes,  prffisente  etiam  reli- 
giosissimo  civitatis  episcopo ,  in  ipsis  sancUssime 
ecclesiffi  archiis  deponi  gesta  sancimus,  ut  sit  perpe- 
tua  rei  memoria,  et  non  intercidat  casibus  fortuitis 
curationis  exinde  quffisita  cautela.  His  quae  in  ma- 
gna  hac  civitate  fiunt  tuteiis  aut  curationibus  apud 
solum  clarissimum  prffitorem  faciendis,  uti  jam 
sancitum  est.  Dat.  v  Kalend.  Aug.,  CP.,  post  con- 


LEX  XXXI. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 

Sancimus  ut  si  quando  abfuerit  is  qui  res  alienas 
vel  creditori  obnoxias  detinet,  et  desideret  dominas 
rei  vel  creditor  suam  intentionem  proponere,  et  non 
ei  licentia  sit,  absente  adversario  suo  qui  remjdeti- 
net,  vel  infantia,  vel  furore  laborante,  et  neminem 
tutorem  vel  curatorem  habente,  vel  in  summa  pote- 
state  constituto  [eamdem  rem  auctoritate  sua  usur- 
pare],  licentia  ei  detur  adire  prffisidem  provincis, 
libellumque  ei  porrigere,  et  hffic  in  querimoniam 
deducere,  et  intra  constituta  tempora  intemiptionem 
facere ;  sin  autem  nuUo  poterit  modo  prffisidem 
adire,  saltem  ad  episcopum  locorum  eat  et  suam 


1081  JUSHNIANI  LEGES  SELEGTiE.  LIB.  I,  TIT.  lY,  LEX  XXXIY.  1082 

manifestare  voluntaiem  in  scriptis  deproperet.  Dat.  ^  tebat  per  prsesentem  sanctionem  et  vobis  ubique 


Constantin.  Kal.  Octob.  post  consul.  Lampadii  et 
Orestis  w.  cc.  coss.  531 . 

LEX  xxxn. 

Idem  Augustus. 

Differente  domino  recipere  emphyteuma,  licentiam 
habet  emphyteuta  consignare  ipsum,  et  Constanti- 
nopoli  quidem  in  fine  triennii  contestari  id  ipsum 
apud  hyparchos  [seu  prsefectos  preetorio]  aut  apud 
preefectum  urbis,  aut  competentem  recusantis  magis- 
tratum,  aut  patriarcham,  si  dominus  homo  sit  po- 
tens  :  in  provinciis  autem  apud  preesidem,  aut,  eo 
non  morante  ibi,  apud  defensorem,  aut  episcopum 
ciyitatis,  in  qua  est  is  qui  recusat ;  et  unius  ipsorum 
assumere  testationem  :  ac  nisi  aut  sic  acceperit  ca- 


terrarum  positis  religiosissimis  episcopis  hsec  facere 
manifesta,  propterea  congregantes  quse  ad  ipsam 
pertinent,  ezpositione  latiore  sancita,  etiam  eamdem 
divinam  constitutionem  fecimus  ad  vos,  ut  sacerdo- 
talem  conservantes  revercntiam^  et  continentise  stu- 
diosi,  hsec  custodiatis,  tam  magni  Dei  metum  quam 
imperialem  indignationem,  si  quid  horum  prseter- 
miseritis,  considerantes.  Dat.  Kal.  Nov.,  CP.,  dn. 
Justin.  IV  et  Paulino  coss.  534. 

LEX  XXXIV. 

Idem  Augustus  Epiphanio  sauctissimo  archiepisco- 
po  hujus  felicissiraflB  urbis,  et  universali  patriarchas. 

Cerlissime  credimus  quia  sacerdotum  puritas,  et 
decus,  et  ad  dominum  Deum  et  Salvatorem  nostrum 


nonem,  canon  solvitur,  et  lucratur  canonem  em-  B  Jesum  Christum  fervor,  et  ab  ipsis  missee  perpetuse 


phjteuta  etiam  sequentis  temporis,  et  eousque  quo 
dominus  mittat  per  testationem  petitum :  ezinde  et- 
enim,  non  autem  ez  prseterito  tempore^  accipiet,  et 
post  triennium  post  attestationem  ejusmodi  indevo- 
tum  emphyteutam  ezpellere  poterit. 

LEX  XXXIII. 

Idem  Augustus  ubique  terrarum  constitutis  epi- 
scopis. 

Sacram  fecimus  constitutionem,neminipermitten- 
tes,  neque  invitam  mulierem,  ancillam,  aut  liberam 
in  scenam,  aut  orchestram  pertrahere;  nequecon- 
verti  volentem,  prohibere  eamejusfidejussoresquasi 
super  hoc  ipsocertum  auri  modumpromissumrepe- 


preces,  multnm  favorem  nostrae  reipublicae  et  incre- 
mentum  prsebent,  per  quas  datur  nobis,  et  barbaros 
subjugare,  et  in  dominium  redigere  illos  quee  antea 
non  obtinuimus ;  et  quanto  plus  rebus  illorum  acce- 
dit  honestatis  et  decoris,  tanto  magis  et  nostram 
rempublicam  augeri  crcdimus.  Si  enim  hipraetulerint 
vitam  honestam,  et  undique  irreprehensibilem,  et  re- 
liquum  populum  instruzerint,  ut  is  ad  illorum  hone- 
statem  respiciens,  multis  peccatis  absiineat,  planum 
est  quod  inde  et  animae  omnibus  meliores  erunt,  et 
facile  nobis  tribuetur  a  mazimo  Deo  et  Salvatore 
nostro  Jesu  Christo  clementia  conveniens. 
§  1 .  Heec  igitur  nobis  speculantibus  nuntiatum  est, 


tendo ;  sed  si  quid  tale  factum  fuerit,  prohiberi  haec  p  prseter  communem  rerum  Hdem,  quosdam  ez  reve- 
et  a  cJarissimis  provinciarum  prsesidibus,  et  a  civita-     rendissimis  diaconis,  itemqiie  presbyteris  (nam  eo 


tum  religiossimis  episcopis,  constituimus,  dantes 
licentiam  religiosissimis  episcopis,  una  cum  clarissi- 
mo  provincise  preeside,  etiam  invitos  trahere  ad  se 
eos  qui  compulerint,  aut  qui  mutari  seu  converti  ab 
ea  actione  prohibuerint ;  et  publicam  quidem  iieri 
eorum  substantiam,  ipsos  vero  civitate  ezpelli.  Si 
vero  qui  provinciam  regit  ipse  sit  qui  eas  compule- 
ht,  aut  a  prsedicta  actione  conversionem  seu  resi- 
piscentiam  prohibuerit,  damus  Ucentiam,  et  solos 
religiosissimos  episcopos  adire  eam,  quse  talia  pati- 
tur,  aut  ejus  iidejussorem,  hunc  vero  (episcopum) 
adversari  magistratum  habenti,  et  non  permittere 
inguste  agere;  aut  si  minus  fuerint  ad  id  ezsequen- 


amplius  etiam  dicere  erubescimus,  Deo  amantissimos, 
nempe  episcopos),  quosdam,  inquam,  ez  his  non  ve- 
rentur,  alii  quidem  per  seipsos  cubos  seu  tessoras 
contrectare,  et  adeo  pudendum  atque  ipsis  etiam 
idiotis  a  nobis  frequenter  interdictum  spectaculum 
participare ;  alii  vero  talem  ludum  non  accusant,  sed 
vel  communicant  facientibus,  aut  sedeni  spectatores 
actus  indecori ;  et  spectant  quidem  cum  aviditate 
onmimoda  res  omnium  rerum  imporiunissimas;  ser- 
mones  vero  audiunt  blasphemos,  quos  in  talibus  ne- 
cesse  est  iieri ;  polluunt  etiam  suas  manus,  et  oculos, 
et  aures  sic  damnatis  et  prohibitis  ludis ;  alii  vero 
neque  obscure,  aut  latenter,  aut  equorum  certamini- 


dum  potentes,  indicare  id  nostro  imperio,  ut  a  no- 1\  bus  se  immiscent,  aut  etiam  invitant  aliquos  super 


bis  competens  exerceatur  poena,  lidejussionibussi- 
mul  liberaudis,  et  iidejussoribus  indemnibus  con- 
servandis,  licentiam  dantes  conversis  higusmodi  mu- 
lieribus  hberis  et  ingenuis  ezistentibus  ad  matrimo- 
nium  transire  legilimum,  etiamsi  contigerint  hone- 
stissimis  dignitatibus  qui  illas  duzerint  decorali,  non 
amplius  indigentibus  imperialibus  rescriptis,  sed 
suapotestate  nuptias  celebrantibus,  nuptialibus  ni- 
mirum  instrumentis  omnimodo  inter  ipsos  factis. 
Eademque  et  de  filiabus  scenicarum  constituentes. 
—  §  1 .  Hanc  autem  dictam  constitutionem,  et  in 
quinto  libro  omnium  constitutionum  hujus  scilicet 
nostrse  pietatis  cognominis  libri,  ad  civiles  magi- 
stratus  rescriptam,  posuimus..  Quoniam  enim  opor- 


equorum  profligatione  aut  victoria,  vel  per  se  ipsos, 
vel  per  alios  quosdam,  ut  quia  non  decenter  talia 
ludant,  aut  sceniconmi,  vel  thymelitarum  spectato- 
res  fiunt  ludorum,  aut  varum  quffi  in  theatris  cer- 
tantium  ferarum  pugnee  iiunt,  neque  cogitant  queni- 
admodum  ipsi  vel  his  qui  modo  et  recens  initiati 
sunt  et  adorandis  mjsteriis  dignati,  ipsi  prsedicunt : 
Ut  abrenuntient  adversarii  dxmonis  cuHui,  etomnibus 
pompis  ejus,  quarum  non  minima  pars  talia  specta- 
cula  flunt. 

§  2.  Ssepe  quidem  ipsis  talia  custodire  debere 
prsedicavimus  :  videntes  autem  de  his  factam  nobis 
f elationem,  in  necessitatem  incidimus  ad  prsesentem 
veniendi  legem,  tum  propter  nostnim  super  religione 


1083 


S.£CULl  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


1084 


studiam,  tum  etiam  propter  sacerdotii  ipsius  simul  a  siones  facere  de  c8Btero  ausus  fuerit,  eum  mox  a  toa 


et  communis  reipublics  utilitatem.  —  §  3.  Et  sanci- 
musneminem,  neque  diaconum,  neque  presbyterum, 
et  multo  magis,  neque  episcopum  (qaod  quidem  et 
incredibile  forte  videri  possit,  ut  quomm  in  ordina- 
tionibus  preces  ad  Dominam  miltuntur  Christum 
Dtmm  nostrum,  ct  invocatio  sancti  et  adorandi  sit 
Spiritus,  et  eorum  capitibus ,  aut  manibus  irnponun- 
tur  sanctissima  eorum  quse  apud  nos  sunt  mysterio- 
rum,  ut  scilicet  ipsis  sensoria  omnia  instrumenta 
pura  fiant,  et  consecrentur  Deo),  neminem  igitur  ho- 
rum  audere  de  caetero,  et  post  divinam  nostram 
legem,  aut  cubicare  [id  est  tesseris  seu  aleis  ludere] 
quocunque  alese  genere,  aut  ludo,  aut  ila  ludcntibus 
communicare,  aut  conversari,  aut  una  recreari,  aut 


beatitudine,  aut  a  metropolita,  aut  Deo  amaniissimo 
episcopo  sub  quo  ordinatus  est,  si  quidem  aliquis 
praedictorum  sitclericorum,  asacra  separari  liturgia, 
impoiii  autem  ipsi  canonicam  poenam,  et  definiri 
tempus  intra  quod  conveniatipsum  jejuniis  et  sup- 
plicationibus  utentem,  magnam  propitiari  Deum  sa- 
per  tali  transgressione.  Et  si  per  definitum  tempus, 
qui  talem  pcenam  suscepit,  maneat  lacrymis  et  poe- 
nitentia,  et  jejunio,  et  ad  Dominum  Deum  oratione, 
remissionem  delicti  exorans,  confestim  eum  cui  sub- 
jectus  est  hoc  diUgenter  cognito,  et  sollicite  requisito, 
communem  quidem  pro  ipso  orationem  fieri  curabit, 
et  cum  omni  diligentia  injunget  ipsi  ut  postea  a  tali 
sacerdotii  dedecoratione  abstineat  :  et  si  putaverit 


una  cum  eis  agere,  aut  eis  testimonium  perhibere,  B  ipsum  sufficienter  ad  poenitentiam  venisse,  tunc  sa- 


aut  interesse  plebeiis  hujusmodi  spectaculis,  quse 
prius  diximus,  aut  quid  eorum  quae  in  his  prohiben- 
tur  facere,  sed  omni  ad  illa  partieipio  in  posterum 
abstinere.  Quod  enim  praecessit  jam,  tametsi  etiam 
inquirereoportuerat,  necparticipare  indecenter  opor- 
tebat,  tamen  propter  humanitatem  indulgemus,  prae- 
sentis  legis  observationem  omnibus  in  posterum  in- 
jungentes  tempus .  Decet  enim  ipsos  jej  uniis  et  vigiliis 
et  meditationibus,  seu  exercitationibus  in  divinis 
oraculis,  et  pro  omnium  salute  fundendis  vacare  pre- 
cibus  :  at  eos  qui  talia  non  reliquerint,  nec  cessave- 
rint  omnino  poUuta  et  prohibita  contrectare. 

Idem  enim  etiam  sancimus,  et  in  reUquos  clericos 
(subdiaconos  nempe  et  lectores),  quando  et  ipsi  sa- 


cerdotaU  eum  restituere  dignetur  clementise ;  si  vero 
et  post  excommunicationem  inventus  fuerit,  neque 
vero  pcenitentia  usus,  et  aUas  etiam  aspernatus  eam 
rem,  et  manifeste  ab  adversario  [diabolo]  mente 
inescatus,  ipsum  quidem  sacerdos  sub  quo  degit  sa- 
cris  eximat  catalogis,  omnino  eum  deponens.  lUo 
autem  non  ampUus  ullo  modo  Ucentiam  habeat  ad 
sacerdotalem  venire  gradum ;  sed  si  quidem  habeat 
facultates,  civitatis  iUius  curiam,  in  qua  consecratus 
est  pnmum ;  aut  si  non  habeat  curiam  ea  civitas, 
aUa  curia  provinciae,  quae  maxime  indiget  curiaU, 
accipiet  Ulum  in  posterum  curise  cum  suis  faculta- 
tibus  serviturum  :  si  vero  facultates  non  habet,  offi- 
ciaUs  in  posterum  fiat  provincialis  officii  pro  eo  quod 


crae  raensae  et  omnis  circa  sanctissimas  ecclesias  ^  ante  fuit  sacratus,  et  eam  ob  rem  quod  Dei  officium 


omatus  constituti  sunt  ministri  et  operarU,  et  sacra 
contrectantes  eloquia  :  dum  sacras  nobis  ex  sacris 
nostris  BibUis  ilU  quidem  legunt  scripturas,  hi  vero 
hymnos  et  odas  cauunt.  —  §  4.  Si  vero  quis  de  cae- 
tero  tale  quid  faciens  deprehensus  fuerit,  et  delatus 
fuerit,  id  vel  in  hac  feUci  civitate  tuae  sanctitati,  vel 
provinciis  sub  ipsa  positis,  Deo  amantissimis  metro- 
poUtis  et  caeteris  episcopis,  quomm  ordinationem 
tuae  beatitudinis  facit  thronus,  et  talis  quaedam  su- 
pervenerit  accusatio,  aut  diacono,  aut  presbytero,  et 
muUo  magis  episcopomm  Deo  amabiUum  cuidam, 
tuam  hic  beatitudinem,  et  in  provinciis  positos  sub 
te  Deo  amantissimos  metropoUtas,  et  qui  sub  ipsis 


dereUquit,  erit  officialis  provinciaUs,  hanc  sibi  turpi- 
tudinem  pro  prisUno  honore  imponens. 

§  5.  Haec  igitur  omnia  sancimus  in  hac  quidem 
feUci  civitate  tuam  custodire  sanctitatem,  et  singula- 
mm  ecclesiamm  defensores  et  oeconomos,  quibus 
curae  erit  haec  inquirere,  et  denuntiare,  et  convictos 
piivare  datae  eis  a  sanctis  ecclesiis  annona^  eroga- 
tione  :  in  provinciis  autem  qui  sub  tua  ordinati  sunt 
beatitudine,  Deo  amantissimi  metropolitae,  ad  hsec 
etiam  qui  UUs  subsunt  reUgiosissimi  episcopi^  et  eo- 
rum  ecclesiecdici  et  oeconomi,  et  ipsi  ad  eumdem 
modum  qui  praedictus  esl  re  utentes,  et  sacram  ve- 
nerationem  undique  irreprehensibnem  et  inculpabi- 


sunt  episcopos,  haec  cum  diUgentia  omni  secundum  i\  lem  custodientes,  conservabunt  quidem  ista  :  ut  et 

!•  ••  •  ji  •  t  •  •  ^^         «.».«  ,  .. 


ordinationis  ordinem  quaerere,  et  perscrutari,  neque 
defunctoriam  facere  inquisitionem,  sed  et  testes  fide 
dignos  audire,  et  per  omnem  viam  procedere  ad 
eruendam  veritatem.  Sicut  enim  ipsis  taUa  interdici- 
mus,  ita  et  calumniam  peti  a  quibusdam  vetamus  : 
et  si,  undique  discussione  divinis  propositis  eloquUs 
facta,  vere  se  habere  accusatio  appamerit,  et  convi- 
ctus  fuerit  diacouus  aut  presbyter,  vel  aleator  esse, 
vel  aleatorum  particeps,  aut  talibus  assidens  vanita- 
libus,  vel  praedictis  interesse  spectacuUs,  aut  etiam 
forte  aliquis  Deo  amabiUum  episcoporum  (quod  qui- 
dem  neque  eventumm  esse  confidimus)  prorsus  taUs 
cujusdam  paiiiceps  esse  spectacuU,  aut  cum  aleato^ 
ribus  una  sedere  et  disponere  ac  pacisci,  aut  spon- 


glonosissimi  sacromm  nostrorum  praetonomm  prs^ 
fecti  (dicimus  autem  Onentis  cum  subditis  genUbus 
eorum  jurisdictioni,  item  lUyrici,  atque  etiani  Afro- 
rum  praeeminentes  dioecesi)  et  parentia  eis  officia,  et 
clarissimi  provinciarum  praesides  et  civitatum  de- 
fensores,  ipsi  quidem  qui  maximos  magistratus  ge- 
runt,  indignationem  nostram  subverentes ;  ofGcia 
autem  non  obsecundantia  ipsis,[decem  auri  Ubrarmn 
expertura  poenam  :  praesides  vero  provinciales  ma- 
jores  pariter  et  minores,  et  obtemperantia  ipsis  of- 
ficia,  et  insuper  civitatum  defensores,  qiiinque  auri 
libramm  poenam  metuentes,  si  haec  cognoscentes, 
non  annuntiaverint  et  ipsi  sacerdotibus  (id  est,  aut 
Deo  amabUU>us  episcopis,  aut  sanctissimis  Bietiopo- 


«085  JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE.  LIB.  l,  TIT.  V,  LEX  XV.  1086 

litis,  aut  aniuscigasque  dioeceseos  sancUssimis  pa- a  ritiBprohibenturmagistratuingerere,  et  digniiatem 


iriarchis,  secundum  suam  cuique  regionem,  ut  ipsi 
haec  intelligentes,  secundum  quod  antea  definitum 
est,  omnibus  se  opponant  et  resistant) ;  et  postquam 
ab  cis  is  qui  harum  rerura  convictus  fuerit  depositus 
fuerit,  non  curisB  civitatis  aut  officio  eimi  tradi  cu- 
raverit ;  et  gloriosissimus  prsBfectus  hi^us  fehcis  ci- 
vitatis  hsec  custodiet,  si  quidem  in  hac  peccetur  re- 
gia  nostra  civitate,  una  cum  obediente  ipsi  officio, 
ipse  quidem  indignationem  nostram  subveritus,  ip- 
sius  autem  officium  de^em  librarum  auri  metuens 
poenam.  — §6.  Verum  ista  quidem  nos  legislationis 
modo  confecimus.  Illud  vero  in  confesso  est,  quia  no- 
bis  quidem  consecrata  sunt  Deo  pro  sacerdotum 
ipsius  honestate.  Si  vero  ipsi  transgressi  fuerint  ea 
quee  sunt  ordinata,  et  dissimulent,  et  non  vindicent,  B 
sed  quadam  videlicet  humanitate  non  laudabih  capli 
fuerint,  prseter  coelestes  poenas  habebunt  et  illinc 
condemnationem,  quse  illis  in  ipso  Dei  reprsesenta- 
biturtribunali,qu8e  indecentem  dissimulationem  ar- 
guet  et  vindicabit.  Si  vero  et  aliquis  civihum  ma- 
gistratuum  majorum,  aut  minorum,  officialium,  aut 
defensorum,  aut,  cum  hsec  didicerit,  non  judicave- 
rit,  aut,  cum  vindicare  liceret,  neglezerit,  aut  rem 
mercede  prodiderit,  sciat  quod,  prseterinterminatas 
a  nobis  poenas,  habebit  et  a  maximo  Deo  nostro  poe- 
nam  sequentem,  et  obnoiius  erit  exsecrationibus 
omnibus  quse  sacris  continentur  libris.  —  §  7.  Sicut 
autem  haic  nobis  ob  nihil  aliud  quam  ob  Domini 


habere,  aut  jus  dicere,  aut  defensores,  aut  patres 
civitatum  fieri  (ne  habeantlicentiam  vexare,  aut  ju- 
dicare  Ghristianos,  aut  episcopos).  Item  militare 
quoque  prohibentur,  prseterquam  si  ex  genere  co- 
hortalinorum  sunt ;  hi  enira  manent,  onera  quidem 
sustinentes,  non  offendentes  autem,  neque  in  ortho- 
doxos  quid  exsequentes  in  publicisvel  privatis  causis. 
Quiautem  tentaverit  quid  horum  facere,  prseterquam 
quod  factum  pro  infecto  erit,  dabit  etiam  xx  libras, 
et  qui  pubUcis  ipsos  descriptionibus  inserere  conati 
fuerint,  etiam  xx,  ct  Prsesides  l,  et  omnes  hse  priva- 
tis  rebus  inferuntur.  Excipiuntur  Gothi,  qui  fiunt 
foederati,  et  aliter,  prout  visum  imperatori  fuerit, 
honorantur. 

Alia  ejusdem  pars  ex  Theodoro  Hermopoliia. 

§  i .  Parentibus  diversse  fidei  existentibus  et  rcli- 
gionis,  illiussententiapraevaleat,  quiad  orthodoxam 
illos  elegerit  perducere  fidem,  et  quamvis  pater  sit 
qui  contradicit,  ne  exinde  succensendi  materiam 
captans,  necessariis  eos  privet  alimentis,  aut  aliis 
necessariis  expensis. 

LEX  XIU. 

13.  Graca  consiitutio  Jusiini,  vel  Jusiiniani.  EJus 

epiiome. 

Hseretici  patries  nihil  habentes  legitimum  quo  ac- 
cusent  orthodoxos  filios,  coguntur  prseter  facultates 
suas  etiam  alimenta  erogare  illis,  et  reliqua  neces- 
saria,  et  conjungere  (in  matriraonium)  orthodoxis, 


sancita  sunt  cultum,sic  et  hoc  addimus,  ut  inquisi-  ^  gj.  ^^^.^  ^^^^^  et  antenuptiales  donationes,  providen- 


tiones  cum  summa  dihgentia  iiant,  et  ne  quis  ca- 
lumniator  insurgat  in  aliquos  aut  falso  accusaturus, 
aut  falsum  testimonium  laturus  his  de  rebus ;  sicut 
enim  sacerdotibus,  si  quid  tale  egerint,  tales  impo- 
suimus  poenas,  ita  et  his  qui  calumniari  ipsos  tenta- 
rint,  ex  coelo  et  legibus  nostris  poenas  imminere  vo- 
lumus,  si,  accusatione  coepta,  seu  annuntiatione, 
autpersequinoluerint,  aut  perseverarein  higusmodi 
accusationibus  non  quieverint.  D.  Pr.  Non.  Nov., 
C.  P.,  Justiniano  P.  P.  A.  iv  ei  PauUno  v.  c. 
coss.  543. 

LIB.  I,  TIT.  V. 

De  ?i3sreticis  et  manichoBis  et  Samaritis, 


LEX  XI. 

Grmca  constiiutio  Anastasii,  aut  Justiniani.  Ejus 

epitome. 

Ubicunque'  Manichsei  invcniantur,  capite  dam- 

nandi  sunt. 

Alia  epitome  ex  Eclog.  BaaiX.  /f&.  i,  tii.  Ilept  Mavi- 

Xa((ov,  cap.  ^5. 

Manichseo  in  loco  Romano  degere   deprehenso, 

caput  amputator. 

LEX  xn. 

Grmca  constitniio  Justiniani.  Ejus  epiiome  ex  collec- 
tione  Grmca  Constiiutionum  ecclisiasticarum. 

Manichseiundique  expelIuntor,etcapite  puniuntor. 

Reliqui  autem  hseretici  (hsereticns  est  omnis  non  or- 

thodoxus)  et  Grseci  [seu  pagani]  et  Judaei,  et  Sama- 


tia  prsBsidum  et  episcoporum.  —  §  1.  Orthodoxi  filii 
hsereticorum,  qui  nihil  deliquerunt  in  parentes,  illi- 
batum  accipiunt,  et  indeminutum,  quod  eis  ab  in- 
testato  competit,  et  adversus  hsec  facta  ultima  vo- 
luntas  infirmatur :  conservatis  libertatibus,  nisi  ali- 
qua  lege  prohibeantur.  Si  vero  quid  deUquerini  in 
parcntes,  accusantur,  et  puniuntur.  Habent  autem, 
et  cum  deliquerint,  quartam  facultatum  ipsorum 
[partem]  testamento  facto.  —  §  2.  Eadem  et  in  Ju- 
dseis  et  Samaritis  obtinent. 

LEX  XIV. 

Gneca  consiiiutio  ejusdem  imperatoris,  Epitome  ex 
Grmca  colleciione  ConstituHonum  ecclesiasticarum  ei 
Nomocan.,  tit.  12,  cap.  2. 

D     Hseretici  synacteria,  seu  collectas  facere  non  pos- 

sunt,  aut  parasynaxes,  aut  synodos,  aut  ordinatio- 

nes,  aui  baptismata,  aui  exarchos  habere,  aui  pa- 

iernitates  seu  abbatias,  aut  defensiones  instituere, 

aut  curare  seu  administrare  villas  per  seipsos,  aui 

per  interpositas  personas,  aut  quid  prohibiiorum  fa- 

cere.  Qui  transgressus  hsec  fuerit,  ultimum  suppli- 

cium  luit. 

LEX  XV. 

Graca  consiitutio.  Epitome  ex  indice  Basilicorum 

xora  OTixsieftv. 

Manichsei  liberos  quidcm  habentes  orthodoxos,  in 

eoset  solos  ab  intestato  (transmiitant :  nulli)  autem 

alii  vivcnies  aul  morientesalienanto  (seu  per  institu- 

tionem,  seu  per  legatum,  seu  per  donationem),  om- 


1087 


SiECUU  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


im 


rationem. 


LEX  XVI. 


nimodo  eorum  facultatibus  ad  flacalem  reddituris  ^  prsesidibus  referunt  principi,  pcenflB  yero  fisco  ap- 

plicantur. 

LEX  XIX. 

Idem  Augustus  Juliano  P.  P. 

Gognovimus  multos  esse  orthodoxos  liberos  qui- 
bus  nec  pater  nec  mater  orthodoxfle  sunt  religionis. 
Et  ideo  sancimus  ut  non  tantum  in  casu  ubi  alter 
[nonj  orthodoxcp.  religionis  est,  sed  etiam  in  his 
casibus  in  quibus  uterque  parens  alienae  sectae  sit,  id 
est,  pater  et  mater,  hi  tantummodo  liberi  ad  eonim 
successionem,  sive  ex  testamento,  sive  ab  intestato 
Tocentur,  et  donationes,  seu  aliae  libertates  his  ac- 
cederepossint,  qui  orthodoxorumvenerabili  suntno- 
mine  decorati :  cseteris  liberis  eorum  qui  non  Dei 


Grsecs  constitutionis  epitome,  ex  collectione  Grxca 
ecclesiasticarum  Constitutionum. 

Ex  Manichaeo  factus  orthodoxus,  si  inventus  fue- 
rit  ea  quse  [pristini]  erroris  erant  tacere,  aut  saltem 
una  degere  duntaxat,  et  conversari  cum  Manichseis, 
nec  confestim  prodideritillacompetenti  judici,  ulti- 
mo  supplicio  punitur.  —  §  I .  Idem  qui  in  dignitati- 
bus  et  militiis  sunt  sollicite  eos  qui  in  suo  consortio 
sunt  ejusmodi  inquirant,  ct  prodant :  quia  si  com- 
prehensus  Manichseus  dixerit  sciri  se  et  nosci  talera 
a  quibusdam,  congrue  illi  puniuntur,  ut  qui  cadem 
deliquerint,  tametsi  non  sint  tales ;  eadem  enim  de- 


.,        ,  ,.  omnipotentis  amorem,  sed  patemam,  vel  mater- 

hnquere  videntur  scientes  quidem  delmquentem,  R  /r    4-       «»         «•     ^*  ..v ;  u^  ^ 

__^.     ^         X  „  -11 ^  -c    L  ^       o  o   rk  .  *^  nam  mipiam  affectionem  secuti  sunt,  ab  omni  bene- 

ficio  repellendis.  Liberis  autem  orthodoxis  non  exi- 


non  facientes  autem  illum  manifestum.  —  §  2.  Qui 
habet  libros  Manichaicos,  et  non  manifestat  eos,  ut 
comburantur,  punitur. 

LEX  xvn. 

Grascse  constitutionis  Justiniani  epitome  ex  eadem 

collectione, 

Sanctae,  etc.  Samaritanorum  synagogae  destruun- 
tur ;  et,  si  alias  tentent  facere,  puniuntur.  —  §  1 . 
Non  possunt  successores  Iiabere  ex  testamento,  vel 
ab  intestato,  prseter  orthodoxos ;  nequc  donant,  aut 
aliter  alienant  hi  qui  non  sunt  orthodoxi,  sed  fiscus 
ipsa  vindicat  providentia  episcoporum  etprsesidum. 

LEX  XVIII. 


stentibus,  ad  agnationem,  vel  cognationem  eorum 
(orthodoxos  tamen)  easdem  res,  vei  successiones 
pervenire. 

Quod  si  [nec  agnatio]  vel  cognatiorecta  inveniator, 
tunc  easdem  res  fisci  nostri  juribus  vindicari — §  1. 
Sedne  videamur  morientibus  quidem  genitoribusli- 
beris  providere,  viventibus  autem  nullam  inferre  pro- 
videntiam  (quod  etiam  ex  facto  nobis  cognitum  est), 
necessitatem  imponimus  talibus  genitoribus  orthodo- 
xos  liberos  secundum  vim  patrimonii  alere,  et  om- 
nia  eis  prsestare,  quse  ad  quotidianse  vitae  conser- 
vationem  sufficiant :  sed  et  dotes  pro  Oliabus  et  nep- 
Ofceca?  constitutionis  ejusdem  Justiniani  epitome  ex  p  tibus  dare,  et  ante  nuptias  donationes  pro  filiis,  vel 


eadem  collectione, 

Quse  de  Samaritis  lege  statuta  suntcircasynagogas 
et  successiones,  obtinent  et  in  Montanistis,  et  Asco- 
drogitis,  et  Ophitis.  Soli  enim  orthodoxi  succedunt 
ipsis  ex  testamento,  et  ab  intestato,  et  legata  ca- 
piunt :  cseteri  autem  haeretici,  id  est,  qui  non  sunt 
orthodoxi,  et  Grseci,  seu  pagani,  et  Samarit«e,  non 
mtUtant,  neque  ulla  dignitate  decorantur,  neque  pu- 
blicam  adipiscuntur  curam,  neque  docent,  neque 
advocationibus  funguntur.  Si  vero  quis  ad  ea  obti- 
nenda  simulet  se  orthodoxum,  et  appareat  uxorem 
habens,  aut  liberos  hsereticos,  et  non  adducat  ipsis 
ad  orthodoxiam,  ejicitur.  Si  vero  etiam  lateat,  non 
potestquid  suarum  rerum  donare,  aut  aliter  alienare 


nepotibus  perscribere,  in  omni  casu  secundum  vires 
patrimonii  hujusmodi  liberalitatibus  «estimandis,  ne 
propter  divini  amoris  electionem,  paterna,  vel  ma- 
terna  sint  liberi  provisione  defraudati. 

Omnibus  videlicet  quse  nostrse  constitutiones  de 
poenis  paganorum,  et  Manicheeorum,  et  Borborita- 
rum,  et  Samaritarum,  Montanistarum,  etTascodro- 
gitarum,  et  Ophitarum,  ceeterorumque  haeretico- 
rum  jam  constituerunt,  ex  hac  nostra  lege  confir- 
mandis,  et  in  perpetuum  valituris.Dat.  Const.  xKal. 
Dec,  Lampadio  et  Oreste  vv.  cc.  coss.  530. 

LEX  XX. 

Constitutionis  Grxcx  epitome  ex  eadem  collectioM. 


hgeretico,  sed  haec  et  hsereticam  delatam  ipsius  suc-  J)     Haeretici  communicantes,  aut  synaxes,  aut  baptis- 


cessionem  vindicat  fiscus.  In  universum  enim  qui  par- 
ticipes  sunt  militise,  aut  dignitatis,  aut  advocationis, 
aut  publicee  liberalitatis,  aut  applausus,  solos  ortho- 
doxoshabent  successores,  et  res  ipsonim  quocunque 
modo  ad  hffireticum  delatas,  fiscus  vindicat.  —  §  1. 
Si  alter  conjugum  orthodoxus  sit,  et  alter  hsereticus, 
oportet  fieri  liberos  eorum  orthodoxos.  Quod  si  ex 
his  alii  orthodoxi  fiant,  aJii  hseretici  maneant,  soli 
succeduntutrique  parenti  orthodoxi.  Sivero  omnes 
sinthseretici,  cognatiorthodoxisuccedunt,autiisnon 
existentibus  fiscus.  —  §  2.  Habet  (constitutio)  diver- 
sas  poenas  contra  neglectores,  et  non  persequentes 
aut  indicantes  praesides  et  officia  civilia,  vel  milita- 
ria  et  episcopos,  qui  quidem  et  de  neglectoribus 


mata  facientes  puniuntur,  ut  qui  leges  transgre- 
diuntur,  et  qui  domos  ipsis  ad  hoc  prsebent,  jam  san- 
citis  poenis  subjiciuntur.  —  §  i.  Soli  orthodoxi  inlra 
sacra  septa  habentes  ergasteria,  utuntur  privile- 
giis,  non  item  heeretici,  qui  nec  intra  sacra  septa 
negotiantur,  ne  divina  audiant  mysteria.  —  §  1 
Montanistae  vero,  neque  commorantur  cum  his  qui 
ex  his  orthodoxi  facti  sunt ;  et  qui  dicuntur  ex  ipsis 
episcopi,  aut  clerici,  expelluntururbe  Gonstantino- 
politana. 

§  3.Vctantur  mercari  mancipia,  neque  erogationes 
percipiunt  qui  ex  his  egentes  sunt  eas  qus  dicontar 
honoraria  ex  judiciis  vel  ecclesiis ;  et  qui  tribniteis 
irrationabilem  prsefecturam,  decem  libris  multatori 


!08d  JUSTINIANI  LEGES  SELECTifi.  LIB.  I,  TIT.  XVII,  LEX  I.  i090 

et  decem  quoque  libris  prsesides  ex  negligentia,  et  a  et  mundi  totius  elementaprocesserunt,et  reram  dis- 


comes  privatarum,  et  officium  eorum. 

LEX  XXI. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 

Quoniam  multi  judices  in  dirimendis  litigiis  nos 
interpellaverunt,  nostro  indigentes  oraculo,  ut  eis 
reseretur  quid  de  testibus  haereticis  statuendum  sit, 
utrumne  accipiantur  eorum  testimonia,  an  respu- 
antur,  sancimus  contra  orthodoxos  quidem  litigantes 
nemini  hseretico,  vel  his  ^tiam  qui  Judaicam  supers- 
litionem  colunt,  esse  in  testimonia  communionem, 
sive  utraque  pars  orthodoxa  sit,  sive  altera.  Inter  se 
autem  hsereticis,  vel  Judaeis,  libi  Utigandum  existi- 
maverint,  concedimus  foedus  permixtum,  et  dignos 
litigatoribus  etiam  testes  introducere  :  exceptis  sci- 


positio  in  orbem  terranim  producta  est.  §  i.  Cum 
itaque  nihil  tam  studiosum  in  omnibus  rebus  invc- 
nitur,  quam  legum  auctoritas,  quse  et  divinas  et  hu- 
manas  res  bene  disponit,  et  omnem  iniquitatem  ex- 
pellit,  reperimus  autem  omnem  legum  tramitem,  qui 
ab  urbe  Roma  condita  et  Romuleis  descendit  tempo- 
ribus  ita  esse  confusum,  ut  [in]  infmitum  extendatur, 
et  nullius  humanse  naturse  capacitate  concludatur, 
primum  nobis  fuit  studium  a  sacratissimis  retro  prin- 
cipibus  initium  sumere,  et  eorum  constitutiones 
emendare,  et  vise  dilucidae^tradere,  quatenus  inunum 
Codicem  congregatffi  et  omni  supervacua  similitudi- 
ne,  et  iniquissima  discordia  absolutse,  imiversis  ho- 
minibus  promptum  suae  sinceritatis  praebeant  praesi- 


licet  his  quos  vel  Manichaicus  furor(cigus  partem  etB  dium.  —  §  2.  Hocque  opereiconsummato,  in  uno 


Borboritas  esse  manifestum  est)  vel  pagana  supersti- 
tio  detinet;  Samaritis  nihilominus,  et  qui  illis  non 
absimiles  sunt,  Montanistis,  et  Tascodrogitis,  et 
Ophitis  :  quibus  pro  reatus  similitudine  omnis  legi- 
timus  actus  interdictus  est.  Sed  his  quidem,  id  est, 
Manichseis,  Borbontis,  et  paganis,  necnon  Samaritis, 
et  Montanistis,  et  Tascodrogitis,  et  Ophitis  omne  tes- 
timonium,  sicut  et  alias  legitimas  conversationes, 
sancimus  esse  interdictum.  Aliis  vero  hsereticis  tan- 
tummodo  judicialia  testimonia  contra  orthodoxos, 
secundum  quod  constitutum  est,  volumus  esse  inhi- 
bita.  CaeteruAi  testamentaria  teslimonia  eorum,  et 
quae  in  ultimis  elogiis  vel  in  contractibus  consistunt 


volumine,  nostro  nomine  prsefulgente,  coadunato, 
cum  ex  paucis  et  tenuioribus  relevati  ad  summam  et 
plenissimam  juris  emendationem  pervenirc  propera- 
remus,  et  omnem  Romanam  sanctionem  et  colligere 
et  cmendare,  et  tot  auctorum  dispersa  volumina  uni 
Codici  indita  ostendere,  quod  nemo  alius  neque  spe- 
rare  neque  optare  ausus  est,  res  quidem  nobis  diffi- 
cillima,  imo  magis  impossibilis  videbatur,  sed  mani- 
bus  ad  coelum  erectis,  et  eeterno  auxilio  invocato, 
eam  quoque  curam  nostris  reposuimus  animis,  Deo 
freti,  qui  et  res  penitus  desperatas  donare,  et  consum- 
mare  suai  virtutis  magnitudine  potest.  —  §  3 .  Et  ad 
tuffi  sinceritatis  optimum  respeximus  ministerium  : 


propter  utilitatem  necessarii  usus  eis  sine  ulla  distin-  p  tibique  primo  et  hoc  opus  commisimus,  ingenii  tui 


ctione  permittimus,  ne  probationum  facultas  angus- 
tetur.  Dat.  v  Kalend.  August.,  Constantinop.,  post 
consulatum  Lamp.  et  Orestis  vv.  cc.  532. 

LEX  XXII. 

Idem  Augustus  Joanni  P.  P. 

Divinam  nostram  sanctionem,  per  quam  jussimus 
neminem  errore  constrictum  hsereticorum,  hseredi- 
tatem,  vei  legatum,  vel  fideicommissum  accipere, 
etiam  in  ultimis  militum  voluntatibus  locum  habere 
prsecipimus,  sive  communi  jure,  sive  mihtari  testen- 
tur.  Dat.  Kal.  Septem.  post  consulatum  Lampadii  et 
Orestis  vv.    cc.  ann.   secundo  [imperii  Justiniani] 

532. 

■    ■  '       ■  ■  ■ 

LIB.  I,  TIT.  XVII. 

Dr  veteri  jure  enucleando,  et  de  auctoritate  jurispru- 
dentium  qui  in  Digestis  referuntur. 

LEX  PRIMA. 

Imperator  Justinianus  Augustus  Triboniano  viro 
eminentissimo  qusestori  sacri  palatii. 

Deo  auctore  nostrum  gubernante  imperium,  quod 
nobis  a  coelesti  Majestate  traditum  est,  et  bella  feli- 
citer  peragimus,  et  pacem  decoramus,  et  statum  rei- 
publicse  sustentamus  :  et  ita  nostros  animos  ad  Dei 
Omnipotentis  erigimus  acjyutorium,  ut  neque  armis 
confidamus,  nequenostris  militibus,  neque  bellorum 
ducibus,  vei  nostro  ingenio,  sed  omnem  spem  ad  so- 
lam  providentiam  referamus  summ»  Trinitatis,  unde 


documentis,  ex  nostri  Codicis  ordinatione  acceptis, 
et  jussimus  quos  probaveris,  tam  ex  facundissimis 
antecessoribus  quam  ex  viris  disertissimis  togatis  fori 
amplissimse  sedis,  adsociandumlaboremeligere.  His 
itaque  collectis,  et  in  nostrum  palatium  introductis, 
nobisquetuo  testimonioplacitis,  totam  rem  faciendam 
permisimus  :  ita  tamen,  ut  tui  vigilantissimi  animi 
gubematione  res  omnis  celebretur.  —  §  4.  Jubemus 
igitur  vobisantiquorum  Prudentium,  quibus  auctori- 
tatem  conscribendarum  interpretendarumque  legum 
sacratissimi  principes  praebuerunt,  libros  ad  jus  Ro- 
manum  pertinentes  et  legere,  et  elimare,  ut  ex  his 
omnis  materia  colligatur,  nulla  (secundum  quod  pos- 
sibile  est)  neque  similitudine,  neque  discordia  dere- 
Tw  licta ;  sed  ex  his  hoc  coUigi,  quod  unum  pro  omnibus 
sufQciat.  Quia  autem  et  alii  libros  ad  jus  pertinentes 
scripserunt,  quonim  scripturse  a  nullis  auctoribus 
receptce,  nec  usitats  sunt,  neque  nos  eorum  volumi- 
na  nostram  inquietare  dignamur  sanctionem.  —  §  5. 
Cumque  hsec  materia  summa  nostri  numinis  libera-* 
litate  collecta  fuerit,  oportet  eam  pulcherrimo  opere 
extruere,  et  quasi  proprium  et  sanctissimum  tem- 
plum  Justitiffi  consecrare,  et  in  libros  quinquaginta, 
et  certos  titulos  totum  [jus]  digerere,  tam  secundum 
nostri  Codicis  constitutionem,  quam  edicti  perpetui 
imitationem,  prout  hoc  vobis  commodum*esse  patue- 
rit,  ui  nihil  extra  memoratam  consummationem  pos* 
sit  esse  derelictum :  sed  his  quinquaginta  libris  totum 
ju8  antiquum  per  mille  et  quadringentos  pene  annos 


i094 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


im 


confusum,  et  a  uobis  purgatum,  quasi  quodam  muro  ^  oriatur  aliquid  intali  prato  spinosum.  —  §  10.  Sed  et 


vallatum,  nihil  extra  se  habeat :  omnibus  auctoribus 
juris  sequa  dignitate  pollcntibus,  etnemini  quadam 
prserogativa  servanda,  quianon  omnes  inomnia,  sed 
certi  per  certa,  vel  meliores,  vel  deteriores  inveniun- 
tur.  —  §6.Sednequeex  multitudineauctorum,quod 
melius  et  aequius  est,  judicatote,  cum  possit  unius 
[forsitan]  etdeterioris  sententia,  et  multas,  et  majo- 
res  in  aliqua  parte  superare.  £t  ideoea  quse  anteain 


si  quae  leges  in  veteribus  libris  posits,  jam  in  desue- 
tudinem  abierunt,  nullo  modo  vobis  easdem  ponere 
permittimus,  'cum  haec  tantummodo  obtinere  veli- 
mus  qufle  vel  judiciorum  frequentissimus  ordo  exer- 
cuit,  vel  longa  consuetudo  hujus  almse  urbis  com- 
probavit,  secundum  Salvii  Juliani  scripturam,qu«  in- 
dicat  debere  omnes  civitates  consuetudinem  Romae 
sequi  [et  legesl,  quee  caput  est  orbis  terranmi,  non 


notis  iCmili  Papiniani  et  Ulpiano,  et  Paulo,  necnon    Mpsam  alias  civitates.  Romam  autem  intelligimus  non 


Marciano  ascripta  sunt,  quse  antea  nullam  vim  obti- 
nebant  propter  honorem  splendidissimi  Papiniani, 
non  statim  respuere  ;  sed  si  quid  ex  his  ad  repletio- 
nem  summi  ingenii  Papiniani  laborum,  vel  intei^pre- 
tationem  necessarium  esse  perspexeritis,  et  hoc  po- 


solum  veterem,   sed  etiam  regiam  nostram,  qus 
Deo  propitio  cum  melioribus  condita  est  auguriis. 

§  14.  Ideo  jubemus  duobus  istic  (!]k)dicibus  omnia 
gubernari :  uno  constitutionum,  altero  juris  enacle- 
ati  et  in  futurum  Godicem  componendi,  vel  si  quid 


nere,  legis  vicem  obtinens,  non  moremini :  utomnes,  B  aliud  anobisfuerit  promulgatum  institutionum  vicem 


qui  relati  fuerint  in  hunc  Codicem  prudentissimiviri, 
habeant  auctoritatem,  tanquam  si  eorum  studia  ex 
principalibus  constitutionibus  profecta,  et  a  nostro 
divino  fuerintore  profusa :  omnia  enim  merito  nostra 
facimus,  quia  ex  nobis  omnis  eis  impertietur  aucto- 
ritas;  nam  qui  [non]  subtiliter  factum  emendat,  lau- 
dabilior  est  eo  qui  primus  invenit.  —  §7.  Sed  et  hoc 
studiosum  vobis  esse  volumus,  ut  si  quid  in  veteribus 
non  bene  positum  libris  inveniatis,  vel  aliquid  super- 
fiuum,  vel  minus  perfectum  [supervacua  longitudine 
semota,  et  quod  imperfectum]  est  repleatis,  et  omne 
opus  moderatum,  et  quam  pulcherrimum  ostendatis. 
Hoc  etiam  nihilominus  observando,  ut  si  aliquid  in 
veteribus  legibus,  vel  constitutionibus,  quas  antiqui 
in  suis  libris  posuerunt,  non  recte  scriptum  inveniatis, 
et  hoc  reformetis,  etordini  moderato  tradatis,  ut  hoc 
videatur  esse  verum,  et  opUmum,  et  quasi  ab  initio 
scriptum,  quod  a  vobis  electum,  etibi  positum  fuerit. 
Et  nemo  ex  comparatione  veteris  voluminis,  quasi 
vitiosam  scripturam  arguere  audeat.  Cum  enim  lege 
antiqua,  quse  Regia  nuncupabatur,  omne  jus  omnis- 
que  potestas  populi  Romani  in  imperatoriam  translata 
sunt  potestatem,  nos  vero  sanctionem  omnem  non 
dividimus  in  alias,  et  alias  conditorum  partes,  sed 
totam  nostram  esse  volumus,  quid  possit  antiquitas 
nostris  legibus  abrogare  ?  Et  in  tantum  eadem  omnia, 
cum  reposita  sunt,  obtinere,  ut  et  si  aliter  fuerintapud 
veteres  conscripta,  in  contrarium  autem  in  positione 


obtinens  ;  ut  rudis  animus  studiosi  simplicibus  eno- 
tritus,  facilius  ad  altioris  prudentise  redigatur  scien- 
tiam.  —  §  ^2.  Nostram  autcm  consummationem, 
quse  a  nobis  Deo  annuente  componetur,  Digestorum 
vel  Pandectarum  nomen  habere  sancimus,  nullis 
juris  peritis  in  posterum  audentibus  commentarios 
illi  applicare  et  verbositate  sua  supradicti  Codicis 
compendium  confundere  :  quemadmodum  in  anti- 
quioribus  [temporibus]  factum  est,  cum  per  contra* 
rias  interpretantium  sententias  totum  jus  pene  con* 
turbatum  est ;  sed  sufQciat  per  indices  tantummodo 
et  titulorumsubtilitatem  [quae^TropdcTiTXa^nuncupantur] 
qusedam  admonitoria  ejus  facere,  nullo  ex  iulerpre- 
tatione  eorum  vitio  oriundo.  —  §  13.  Ne  autem  per 
scripturam  aliqua ;  flat  in  posterum  dubitatio,  johe* 
mus  non  per  simplorum  captiones  et  compendiosa 
senigmata,  quse  multas  per  se  et  per  suum  vitiom 
antinomias  induxerunt,  ejusdem  Codicis  textum  con- 
scribi,  etiamsi  numerus  librorum  significetur,  aat 
aliud  quidquam ;  nec  enim  per  specialia  signa  nome- 
rorum  manifestari,  sed  per  litteranimconsequentiam 
explanari  concedimus.  —  §  14.  Hsec  igitur  omnia 
Deo  placido  facere  tua  prudentia  unacumaliis  facim- 
dissimis  viris  studeat,  et  tam  subtili  quam  celerrimo 
fini  tradere;  ut  Codex  consummatus,  et  in  quiuqua- 
ginta  libros  digestus  nobis  offeratur  in  maximam  et 
setemam  rei  memoriam,  Deique  omnipotentis  pni- 
dentise  argumentura,  nostrique  imperii,   vestriqoe 


inveniantur,nullumcrimen  scripturse  imputetur,  sed  JJ  ministerii  gloriam.  Dat.  xviii  Kalend.  Januariis,  Lam- 


nostra?  ^lectioni  hoc  ascribatur.  —  §  8.  Nulla  itaque 
in  omnibus  prsedicti  Codicis  membris  antinomia  (sic 
enim  a  vetustate  Gtseco  vocabulo  nuncupatur)  ali- 
quem  sibi  vindicet  locum,  sed  sit  una  concordia,una 
consequentia,  adversario  nemine  constituto.  —  §  9. 
Sed  et  similitudinem  (secundum  quod  dictum  est)  ab 
hujusmodi  consummatione  volumus  exsulare,  et  ea 
qusB  sacratissimis  constitutionibus  quas  in  Codicem 
nostrum  redegimus  cauta  sunt,  iterum  poni  ex  veteri 
jure  non  concedimus,  cum  divahum  constitutionum 
sanctio  sufiticiatad  eorum  auctoritatem,  nisi/ortevel 
propter  divisionem,  vel  propter  repletionem,  vel  pro- 
pter  pleniorem  indaginem  hoc  contigerit;  et  hoc  ta- 
men  perraro,  ne  ex  continuatione  hujusmodi  lapsus 


padio  et  Oreste  viris  clarissimis  coss.  530.  Fehciter. 

LEX  III. 
In  nomine  Domini  et  Dei  nostri  Jesu  Christi. 

Imperator  Csesar  Flavius  Justinianus,  Alemannicus, 
Gothicus,  Francicus,  Germanicus,  Anticus,  Aianicos, 
Vandalicus,  Africanus,  pius,  felix,  inclytus,  victor, 
triumphator,  semper  colcndus  Augustus  ad  magniim 
senatum  et  populum,  et  omnes  orbis  nostri  civitatas. 

Dedit  nobis  Deus  post  pacem  cum  Persis  initaffl, 
post  Vandalica  trophsea,  et  totam  Libyae  acquisitio- 
nem,  postque  nominatissimam  Carthaginem  noistio 
iterum  imperio  sociatam,  ut  veterum  legumrenoTi- 
tionis  opusadoptatumOnemperduceremus,  quodne- 
mo  principumante  nostrum  imperiumyautinmeBten 


i093  JUSTINIANl  LEGES  SELECTi*:.  LIB.  I,  TIT.  XVII,  LEX  III.  1094 

induci  posse,  aut  humano  ingenio  possibile  esse  exi-  j^  maritimis,  et  de  probationibus  atque  prsesuibptioni- 


stimavit.  Erat  enim  mirabile  onmem  Romanam  san- 
ctionem  a  condita  vetere  Roma  usque  ad  nostri  im- 
perii  tempora,  quae  pene  in  mille  et  trecentos  annos 
concurrunt,  non  solumsecum  in  variis  suis  partibus, 
sed  in  imperialibus  quoque  preesertim  sanctionibus 
inter  omnemnutare  consonantiam  pariter  ac  discor- 
diam ;  non  tamen  id  solum  quod  secum  pugnabat, 
tollere,  sed  etiam  quod  idem,  aut  simile  reperieba- 
tur,  expellere,  variamque  ipsius  pulchritudinis  ideam 
thbuere,  ita  ut  pro  singulis  rebus  singulse  leges  con- 
stitutffi  viderentur.  Quod  proculdubio  superioris  Nu- 
minis  et  fluentis  inde  benignitatis  fuit,  non  humanffi 
cogitationis,  aut  incepti,  aut  potestatis.  Nos  itaque, 
more  solito  manibus  ad  Deum  erectis,  eoque,  utnos 


bus  in  unum  librum;  his  autem  tribus  monobiblis,sin- 
gularibus  libris  post  tractatum  de  rebus  sibi  invicem 
proximis  depositis,  et  rursum  ea  quse  de  sponsalibus, 
et  nupliis,  et  de  dote  legibus  dicta  suntcongregantes 
his  etiam  tria  habere  in  hac  ordinatione  volumina 
concessimus.  De  tutoribus  autem  minoris  aetatis  ge- 
minos  libros,  eos,  inquam,  qui  de  tutelis  apud  om- 

• 

nesnominantur,  et  hic  etiamin  compendiumconcidi- 
mus  memoratam  octo  librorum  ordinationem,  et 
mediam  (ut  dictum  est)  hanc  partem  totius  -operis 
confecimus,  pulcherrima  et  utilissima  jurain  his  de- 
scribentes. —  §6.  De  testamentis  autem,et  legatis,et 
fideicommissis,  omnia  congregavimus  in  novem  li- 
brorum  numerum :  quorum  principatum  obtinent  ea 


complecti  dignaretur,  invocato,  et  rem  aggressi  su-  B  quse  sunt  de  testamentis,  etcodicillis,  cum  omnium, 


mus,  et  omnia  tandem  confecimus,  Triboniano  glo- 
riosissimo  magistro,  et  exqusestore  sacri  nostri  pa  a- 
tii,  et  exconsule,  ad  omne  ministerium  usi,  necnon 
aliis  quibusdam  illustribus  et  prudentibus  viris,  in- 
quirentes  semper  ea  quce  ab  eis  componebantur;  et 
id,  quod  erat  dubium  perscrutantes,omnibus  quoque 
secundum  datam  nobis  a  Domino  Deo  et  Salvatore 
nostro  Jesu  Christo  scientiam  et  intellectus  vigorem 
imponentes  competentem  formam.  —  §  I .  Et  piissi- 
mas  igitur  Constitutiones  jamanteinduodecim  libris 
comprehensas,  Codicem  nostrse  pietatis  cognomine 
fulgentem  composuimus :  nunc  vero  omnium  vete- 
rum  juris  conditorum  sententiasex  multitudine,  quae 


tum  etiam  militum,  qui  ea,  ut  voIunt,f  aciunt,  duobus 
libris  ordinata,  et  de  tcstamentis  inscripta ;  quinque 
autem  sequentibus  continentur  ea  quse  de  legatis  et  fi- 
deicommissis,  et  omni  eorum  ambiguitate  disputata 
sunt :  et  quoniam  Falcidise  narratio  continens  et  con- 
sentanea  erat  legatorum  et  fidei  commissorum  pro- 
prio  tractatui,  propterea  etipsam  continuo  legatorum 
supposuimus  tractationi,  libro  integro  rei  applicato, 
cum  brevi  quadam  adjectione ;  et  rursum  quia  ad 
Falcidiae  imitationem  [introductum]  erat  Trebellia- 
num  senatusconsultum  in  fideicommissis,  et  huic  ul- 
timum  hujus  ordinationis  tribuimus  locum,  totum  jus 
super  his  positum,  Trebelliano  senatusconsulto  attri- 


ad  duo  millia  pene  librorum  et  trecentas  myriadas  p  buentes,  et  supervacuam  esse  Pegasiani  senatuscon- 


versuum  pertingebat,  in  moderatum  et  perspicuum 
collegimus  compendium.  Qiypquaginta  igitur  libris 
omniacomplexi  nunc  sumuscoelesti  favore,  colligen- 
tes  omne  id  quod  erat  utile,  et  omnes  ambiguitates 
decidentes,  nullo  seditioso  rehcto.  Quos  libros  Dige- 
sta  seu  Pandectas  appellavimus,  ex  eo  quod  legum 
habeant  divisiones  et  decisiones;  itemque  ex  eo  quod 
omne  in  unum  congregatum  receperint,  hanc  eis 
appellationem  imponentes  :  nec  ultra  quindecim 
myriadum  versuum  numerum  eis  dantes,  et  in  se- 
ptem  eos  disponentes  tractatus.  Idque  non  perperam 
neque  sine  ratione,  sed  ad  numerorum  naturam  et 
harrooniam  respicientes. —  §2.  Ea  igitur,  quae  apud 
omnes  «pcaTa,  id  est  primordia,  nuncupantur,  in  qua- 


sulti  positionem  invenientes,  et  absurdas  horum  se- 
natusconsultorum  inter  se  differentias,  etcommunio- 
nes,quassaneet  veteres  perosi  captiosas  et  damnosas 
appellarunt,  simpliciore  quadam  narratione,  omne 
hoc  schema  congregantes,  et  ad  unius  senatusconsulti 
Trebelliani  ordinationem  applicantes,  et  hancquin- 
tam  partem  totius  ordinationis  novem  his  perfecimus 
libris ;  in  quibus  novem  librisnihil  dequondam  ca-^ 
ducis  dictum  a  nobis  est,  quia  propter  usum  quem-» 
dam  non  prosperum,  cum  increbuissentinrepublica> 
etluctuosummonumentumbellorumciviliumessent) 
non  oportebat  in  his  manere  temporibus  in  quibus 
et  Deus  dedit  pacem  agere  domi  et  foris,  et,  cum 
oportuit  bellum  gerere,  facile  cum  ipsius  favore  ho- 


tuorlibros  seposuimus. —  §3.  Deincepseaquaedeju-Jjstes  superare  etcapere.  —  §  7.  Sequitur  deinde  et 


diciis  tractant,  in  alios  septem  libros.  —  §  4.  Item  ea 
quae  de  rebus,  non  in  plures  quam  octo  libros. —  §5. 
Sequentem  vero  operis  partem,  qusequarta  et  media 
est  totiusoperis(|JL^ffovi<niTouitavT6;),in  aliis  octo  libris 
deposuimus,  in  quibusest  quidem  hypothecaria,non 
longe  admodum  a  pignoratitiaactione  distans;  est  et 
iEdilitium  edictum,  et  de  evictionibus  stipulatio  : 
quse  duo  accessoria,  et  consequentia  constituta  ven- 
ditionum,  longetamen  admodumin  veteri  juris  ordi- 
natione  ab  his  devagantia  congregavirous  propins 
propter  routuam  inter  se  cognationem,  ne  quae  de 
eodempene  loquuntur  longeasedistarent.  Posthcec 
introduximus  post  duos  illos  libros  ea  quce  sunt  scri- 
pta  de  usuris  tam  terrestribus  quam  trajectitiis  seu 


exoritur  nobis  etsexta  pars  totius  compositionis,  octo 
conclusa  libris.  Pulchre  autem  incipit  ab  his  qu8B 
possessiones  nominantur,  quas  nos  similiter,  ut  cae' 
tera  diligenter  considerantes,  tam  eas  quee  ad  inge* 
nuos  quam  quse  ad  libertinos  pertinent,  ex  multa 
anteriorum  temporum  confusione  et  obscuritate  in 
purum  deduximus  compendium,  geminorumillisli- 
brorum  numerumsufficere  arbitrantes.AppIicavimus 
autem  ipsis  et  omnes  ab  intestato  appellatas  succes- 
siones,  et  ipsos  generum  ordines,  eorum  gradibus  e-* 
tiam  Ubroinscriptis,et  circa  omnium  Onem  Tertullia' 
num  et  Orsicianumcomposuimussenatusconsultumi 
ex  quibus  matres  et  liberi  invicem  successores  fiunt* 
Procedit  autem  post  hsec  alius  liber,  qui  de  ffidificio- 


i095 


SiECUU  SEXTl  SUPPLEMENTUM. 


i096 


rum  operibus  etde  ea  quae  ob  ruinosa  etdiruta  eedi-  A  mus,  si  conferatur  ad  totam  consummationis  perfe- 


flcia  [datur]  satisfactione,  et  his  qui  in  his  aliquid 
insidiarum  aut  fraudis  admiserint,  et  de  his  qui  ex 
aquarum  impetu  vicinos  Iseserint,  et  de  publicorum 
vectigalium  coactoribusyatque  insuper  de  donationi- 
bus  tam  indefinitis  [seu  simplicibus],  quam  in  cogi- 
tationem  mortis  relatis  leges  ac  jura  ordinant.  Rur- 
sum  autem  quidquid  de  quacunque  manumissione 
exstat,  vel  de  his  quse  super  ipsa  agitantur  causis,  et 
hoc  uni  traditum  est  libro.  Amplius  autem  ea  quae 
de  possessione,  et  per  ipsam  acquisitione,  et  de  cau- 
sis  eam  introducentibus  sunt,  in  unum  seposuimus 
tractatum  fseu  iibrum].  Etquidquid  etiam  de  judicia- 
riis  exstat  sententiis,  et  his  qui  in  eis  aliqua  contra 
seipsos  confessi  sunt,  et  de  bonorum  cessione,  et 


ctionem  [seu  harmoniam].  —  §  9.  Quse  omnia  com- 
posita  sunt,  et  elaborata  peroptinie,  et  ut  nostra  jus- 
sione  dignum  fuit,  per  Tribonianum  illusthssimum, 
necnon  prudentissimum,magistrum,et  exquaestorem 
nostrorum  palatiorum,  et  exconsulem,  virum  et  in 
ipsis  rerum  experimentis,  et  in  eloquentia,  et  in  ie- 
gibus  scribendis  satis  spectatum,  etqui  nihil  unquam 
nostrarum  jussionum  contempsit,  necnon  per  alios 
[viros]  qui  sub  ipso  nobis  hoc  opus  eiaborarunt,  id  est 
Constantinum  magnifiicentissimum  comitem  sacramm 
largitionum,et  antigrapharium  [seu  magistrum]sacri 
scrinii,  et  sacrorum  libellorum  et  cognitionum  impe- 
rialium,  qui  nobis  bonam  de  se  opinionem  in  onmi- 
blis^prsebuit ;  necnon  Theophilum  magniiicentissi- 


creditorumdetentione,etvenditione,  etdebonorumB  °^^"^  °^*&i^^r*^>  6*  l®&^s  [seu  jura]  in  regia  hac 


separatione  et  curatione,  et  ne  quid  patiantur  credi- 
tores  fraudis,  et  id  in  unum  similiter  collatum  est 
librum.  Sed  et  Interdictorum  modum  non  pluribus 
quam  uni  dedimus  libro.  Inde  autem  et  ad  praescri- 
ptiones  [seu  exceptiones]  etin  his  ordinata  tempora 
venimus.  Et  obligationum  quidem,  et  actionum  se- 
posuimus  modos,  et  coegimus  omnem  hanc  partem 
cui  prsesunt  possessiones  (ut  dictum  est)  octo  libro- 
rum  numero  descriptam,  sextam  hanc  partem  totius 
voluminis  seponentes. —  §  8.  Totius  autem  extrema 
pars,  quse  et  septima  est  totius  tractationis,  sex  li- 
brorum  numero  demandata  est,  incipiens  quidem  a 
stipulationibus,  procedens  vero  ad  ea  quse  scripta 
sunt  de  fidejussione,  et  debitorum  numeratione,  so 


urbe  laudabiiiter,  et  cum  summis  vigiliis,  et  ut  ma- 
gisteria  sedulitate  dignum  est,  docentem;  et  Doro- 
theum  magnificentissimum  qu8Bstorem,etdoctorem 
in  legum  civitate  designatum;  dicimusaulemveren- 
dam  et  splendidam  Berjtiensium  metropolim,  quem 
de  ipso  optima  opinio  et  gloria,  et  ad  nos  deduxit 
ipsima,  etut  hujus  operis  participem  faceremus,  hor- 
tata  est :  sed  et  Anatolium  magnificentissimum  ma- 
gistrum,  qui  et  ipse  apud  Berytienses  ea  qu£e  «x  le- 
gibus  [profiscuntur]  pulchre  docet,  vir  ex  tertia  stir- 
pe  laudabili  juris  apud  Phoenices  interpretum  de- 
scendens;  refert  enim  genus  ad  Leontium,  et  Eudo- 
xium,  homines  in  legibus  optimse  memoris,  post 
Patricium  incljtffi  recordationis,  qusstorium  et  an- 


lutione  et  liberatione  ipsorum,  et  de  introductis  ex  ^  ticensorem,  et  Leontium  gloriosissimum,  exprsefe- 


prsetorum  juridictione  stipulationibus,  quse  omnia 
duobus  a  nobis  contracta  sunt  libris,  cum  apud  vete- 
res  nec  dici  posset  quot  essent  libri  [ea  de  re].  Pro- 
cedit  et  deinceps  ad  delictorum  narrationem,  et  om- 
nia  recenset  quee  ad  majora  delicta  pertinent,  quse 
vocant  privata ;  et  item  quce  ad  ea  quae  necdum  or- 
dinariaappellant,  sedipsis  extraordinariorum  appel- 
lationem  imponunt :  descendit  etiam  et  ad  publica 
crimina,  quse  atrocissima  sunt  etmagnam  sibi  advo- 
cant  pcenam.  Duo  autem  et  hic  sunt  libri,  qui  illa 
quidem  qu8e  ad  delictaetcriminapertinentcomple- 
ctimtur  :  quibus  permixta  sunt  et  ea  quae  de  reis 
criminum  qui  se  celare  tanfen  conantur  scripta  sunt, 


ctum  et  exconsulem  atque  Patricium  ejus  filios  (sum- 
mffi  admirationis  viros) ;  et  Cratinum  magnificentis- 
simum  atque  prudentissimum  comitem  sacrarum 
largiUonum  [et  optimus  quoque  estis  legum  enarra- 
torin  regia  hac  urbe],  et  praeter  hos  etiam  Stepha- 
num,Menam,  Prosdocium,  Eutolmium,  Timotheum, 
Leonidem,  Leontium,  Platonem,  Jacobum,  Constan- 
tinum,  Joannem,  viros  prudentissimos,  qui  universi 
rhetores  quidem  sunt  gloriosissimorumpraefectorum 
sacrorum  nostrorum  preetoriorum ;  gloriam  autem 
seu  laudem  apud  omnes  prudentise  juste  habent,  et 
a  nobis  merito  judicati  sunt  digni  ut  eligerentur 
tanti  certaminis  participes.  Hsec  igitur  nobis  circa 


etde  eorumbonis,etde  eaquaeinfligitur  condemna-  tv  Digestorumelaboratasuntconscriptionemperjamdi- 


tis  poena  vel  indulgentia.  Initium  autem  nobis  alte- 
rius  rursum  libri  fitnarratio  de  appellationibus,  quffi 
communis  est  profecto  ad  rescindendas  tam  pecunia- 
rias  [seu  civiles]  sententias,  quam  criminales.  Quffi- 
cunque  autem  de  ciyibus  [seu  municipibus] ,  et  decu- 
rionibus,  et  muneribus,  et  publicis  operibus,  et  nun- 
dinis,  etredituumpolIicitationibus,et  variis  cognilio- 
nibus  [seuinterrogationibus],et  publica  descriptione, 
veteribus  inventa  sunt,  ct  qufficunque  de  verborum 
exstant  significatione,et  de  his  quffi  pro  regulis  apud 
veteres  dicta  sunt,  hffic  omniain  sese  recipit  ultimus 
liber.  Hujusigitur  compositionis,  cujusinitium  est  a 
stipulationibus,  hic  liber  estsextus  quidem  si  ad  pro- 
prium  principium  comparetur ;  sod  est  quinquagesi- 


ctos  gloriosissimos  viros. —  §  10.  Tantaautem  nobis 
reverentia  antiquitatis  fuit,  ut  neque  mutari  nomina 
veterum  jurisconsultorum  sustinuerimus,  sed  unius- 
ci^usque  illornm  appellationem  legibus  inscripsimus 
mutantes  quidem,  si  quid  jam  habere  visum  est  non 
recte,  partes  vero  illas  nunc  tollentes,  has  nunc  ad- 
dentes,  ex  multis  denique  optimmn  eligentes,  et  u- 
nam  [atque  paremj  omnibus  prffibentes  potestatii 
vim  [seu  robur],  ita  ut  quidquid  scriptum  est  in  eo 
libro,  id  nostra  sit  sententia :  nemine  audente  com- 
parare  ea  quffi  nunc  facta  sunt  his  qu»  prius  erant, 
quia  multa  et  numeratu  non  faciha  transposuimus 
in  melius,  etiamsi  quid  imperiali  aliqua  antiquo- 
rum  imperatorum  constitutione  in  aliam  dictum 


i097 


JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE.  LIB.  I,  TIT.  VII,  LEX  III. 


1098 


fuerat  formam.  Nam  uomina  quidem  veteribus  ser-  ^etsimiliumassumpsimuspositionem,Yelrebussubje- 

ctis  id  exigentibus,  ut  oporteret  idem  pluribus  appli- 
cari  titulis,  vel  quia  cum  extraneo  loco  esset  com- 
mixtum  id  quod  simile  superiori  videbatur,  impossi- 
bile  fuit  eam  similitudinem  detrahi;  vel  etiam  quia 
saepe  custodienda  fuit  integra  totius  theoriae  [seu  vi- 
sionisj  continentia,  nec  separanda  [aut  divellenda] 
mens  et  intellectus  [legentium]  per  eorum  qusp  jam 
scripta  fuerant  ademptionem  :  quin  et  hoc  sicubi 
assumptum  est  propter  rei  necessitatem,  tamen  id 
breve  est,  nec  ullum  fere  sui  sensum  prcebens.  — 
§  14.  Hoc  etiam  ipsum,  et  in  Constitutionibus  jam 
inter  imperiales  Constitutiones  relatis,  et  jure  quod 
ex  his  resultat,  observavimus  :  nam  qufle  in  illis  jam 
cauta  erant,  ea  nec  in  hoc  volumine  poni  concessi- 


vavimus,  legum  autem  veritatem  nosti*am  fecimus. 
Itaque  si  quid  erat  in  illis  seditiosum  (multa  autem 
talia  erant  ibi  reposita),  hoc  decisum  est  et  defmitum, 
et  in  perspicuum  finera  deducta  est  quaeque  lex.  — 
§11.  Sed  cum  oportebat  et  aliquam  mediocrem  isa- 
gogem  facere  in  eomm  gi^tiam  qui  recenter  leges 
attingunt,  nec  majorem  doctriham  portare  possunt, 
neque  hoc  extra  nostram  providentiam  reliquimus, 
scilicet  Triboniano  gloriosissimo^  qui  et  ad  totius 
operis  legitimi  gubernationem  electus  est,  necnon 
Theophilo,  et  Dorotheo  magnificentissimis  et  pruden- 
tissimis  anticensoribus  accersitis  mandavimus,  ut 
seligerent  ex  his  quae  apud  veteres  erant  isagogarum 
modo  composita,  ea  quee  essent  aptissima,  et  in  ipsis 


rerum  argumenti^  obtinentia;  utque  coUigerent,  et  B  mus,  nisi  ob  aliquam  interdum  circumstantiam  simi- 


nobis  offerrent,  et  ut  mentionem  etiam  facerent  no- 
strarum  Constitutionum,  quas  pro  emendatione  ve- 
teris  jurispromulgavimus,  et  ita  componerent  libros 
quatuor  futuros  prima  elementa  totius  isagoges,  quos 
vocari  Instituta  visum  est;  quam  sane  legitimi  operis 
partem  compositam  nobis  obtulerunt,  et  nos  eam 
totam  consideiatam  a  nobis,  et  perpensam,  recteque 
habere  visam,  nostris  sensibus  non  indignam  esse 
judicavimus,  et  pro  nostris  haberi  Constitutionibus, 
et  nostrarum  Constitutionum  robur  habere  jussimus : 
quod  et  ex  his  quse  in  prooemiis  ejusdem  voluminis 
disseruimus,  omnibus  manifestum  fecimus.  —  §  12. 
Sic  itaque  omni  Romani  juris  dispositione  ordinata, 
et  in  tribus  integris  et  voluminibus  et  annis  tanto 


litudinis  aiiqua  causa  reUcta  est.  —  §  15.  Contrariam 
autem  ahis  legibus  legem  ex  his  quae  in  hoc  volumine 
positae  sunt  non  facile  quis  repererit,  si  modo  ad 
omnes  contrarietatis  finesanimum  intendere  festinet, 
sed  inest  aliquid  diversum,  quod  assumptum  alterius 
generis  forte  hanc  et  iilam  legis  positionem  apparere 

faciet. 

§  16.  Sed  et  si  quid  forte  praetermissum  est  eonim 
quae  poni  debebant  (forte  enim  et  aUquid  tale  con- 
tigit  propter  humanae  imbecillitatem  naturae),  multo 
sane  meUus  est  nostris  soibditis  multis  inutilibus 
liberari  [legibus],  dum  privantur  forte  paucis  quibus- 
dam  quae  videbantur  idonea,  myriadibus  prope  in- 
finitis  defossa  et  deposita,  et  nemini  forte  mortaliimi 


opere  perfecto  (quod  nobis  ab  mitio  omnem  spem  ^  animadversa.  —  §  17.  Hanc  enim  ob  causam  tot 


excedere,  circa  finem  autem,  cum  jam  penetrabUem 
esse  rem  docuimus,  ne  in  decem  quidem  annis  totum 
absolvi  posse  videbatur),  tanta  ergo  trium  annorum 
celebritate  consummato  opere,  et  hac  opera  Domino 
Deo  oblata,  qui  dedit  et  pacem  agere,  et  beUa  felici- 
ter  dirigere,  et  leges  ponere  praeterito,  praesenti,  et 
futuro  tempori,  justum  esse  putavimus  omnibus  ho- 
minibus  facere  manifestum  nostrum  in  his  rebus 
studium  simul  et  providentiam^  quomodo  nempe 
priori  soiuti  perturbatione,  et  confusione,  et  nuUum 
Unem  habente  juris  positione,  usuri  sunt  posthac  le- 
gibus  rectis,  compendiosis,  et  omnibus  ad  manum 
promptis,  et  Utium  compeadium  afiferentibus,  et  pa- 


libris  quos  antea  scribi  oportebat  destituti  judices, 
faciUus  ex  paucissimis  juris  auctoribus  et  Ubris  ad 
linem  Utium  perveniebant,  et  judicia  deeidebant,  vel 
propter  inopiam  Ubrorum,  vel  quia  non  sufficiebant 
muUis  laboribus  ad  invenienda  multa  utiUa  neces- 
sariis,  et  viribus  erant  impares,  In  praesenti  autem 
consummatione  maximus  legum  obtinentium  con- 
gestus  est  numerus  ex  libris  raris,  et  qui  vix  inveniri 
potuerint,  et  quorum  nec  nomina  nec  eruditissimi 
quidem  in  legibus  complures  homines  noverant.  Quo- 
rum  sane  copiam  [seu  materiam]  nobis  uberrimam 
dictus  gloriosissimusTribonianus  praebuit  multorum 
librorum,  et  qui  vix  numerari  possunt,  suppeditata 


ratis,atqueexpositisomnilMi8[hominibus]adfacUemijmultitudine,  quibus  onmibus  perfecte  lectis,  con- 


acquisitionem,  necampUusegentibus  multis  pecunUs, 
ut  illorum  inutUium  librorum  congerant  multitudi- 
nem,  sed  viUssima  pecunia,  tam  ditioribus  quam  ex 
tenuiore  profectis  patrimonio,  copiam  sui  comparandi 
praebentibus.  —  §  13.  Si  quid  autem  ex  multitudine 
ea  quae  nunc  congesta  est,  et  e^  tantis  myriadibus 
coUecta,  videbitur  essc  sinule  [et  geminatum]  (hoc 
autem  putamus  ratum  esse),  attamen  humanae  natu- 
ree  [imbecilUtatem]  considerantibus,  non  extra  justam 
apologiam  ne  hoc  quidem  videbitur  esse ;  in  nuUo 
enim  aberrare  [seu  in  onmibus  irreprehensibUem  seu 
inemendabUem  esse],  divinae  utique  soUus^  non  au- 
tem  mortaUs  est  constantiae  [seu  roboris],  quem- 
admodom  et  a  migoribus  dictam  est :  deinde  est  obi 
Patrol.  LIXII. 


gesta  sunt  haec  volumina ;  sed  ex  horum  multis  et 
variis  iii  qui  a  nobis  ad  hoc  congregati  erant,  cum 
nihU  invenissent  idoneum,  aut  novum  ab  his  quae  jam 
congregata  crant,  iUationem  ex  his  in  hoc  opere  fa- 
ciendam  optimo  animo  respuerunt. 

§  18.  Si  vero  postea  aliquid  novi  controverteretur, 
quod  non  apparebit  legibus  his  inscriptum  (multa 
enim  novare  novit  natura),  sed  imperium  Deus  pro- 
pter  hoc  imposuit  hominibus,  ut  emergentia  et  legis 
egentia  lege  definiat,  et  humanae  naturae  incertum 
repleat,  et  certis  concludat  legibus  ac  reguUs,  neque 
hoc  nostrum  nunc  dicimus,  sed  jam  omnium  juris 
conditorum  qui  olim  claruenmt,  prudentissimus  Ju- 
lianus  hoc  ipsum  videtur  dixisse^cyil  ^iiSc^Sssss^wMKi. 


im 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


liOO 


auctoritate    implorat  fieri   legum   repletionem  in  ^  torum  paratitlorum  (ut  conveniens  est)  ascribere  vo- 

emergentibus  amhiguitatibus  et  qusstionibus ;  sed 

et  D.  Adrianus  piffi  memoriee,  quando  ea,  qusB  a 

prffitoribus  quotannis  edicta  fuerant  brevi  complexus 

es^  libello,  assumpto  ad  id  op  imo  JiUiano,  in  oratione 

qiiam  in  conmiune  habuit  in  seniore  Roma,  hoc  ipsum 

quoque  ait :  ut  si  quid  preeter  id  quod  jam  ordinatum 

est  emerserit,  conveniens  est  eos  qui  in  magistratu  sunt 

illud  conari  decidere,  et  remedium  imponere  secun- 

dum  eorum  quce  jam  ordinata  ^unt  consequentiam 

[imitationem].  —  §  19.  Hsee  igitur  omnes  (dicimus 

autem  vos,  magni  senatus  et  omnes  nostrae  reipubli- 

cae  homines)  cognoscentes,  gratiam  quidem  confite- 

mini  Deo,  qui  nostris  temporibus  tantum  bonimi 

servavit;  utimini  vero  nostris  legibus,  nulli  earum 


luerint  usum ;  aliud  autem  nihil  omnino  ne  taniillum 
quidem  circa  ea  facere,  nec  rursum  dare  seditionis, 
et  dubitationis,  aut  iniinitae  multitudinis  legibus 
occasionem,  id  quod  antea  in  antiqui  edicti  factum 
est  ordinatione,  ita  ut  illud  brevissimum  constitu- 
tum  ex  dififerentium  commentariorum  diiferentia 
seu  diversitate  in  infinitam  extenderetur  mnltitudi- 
nem.  Si  quid  enim  forte  ambiguum  fuerit  visum,  vel 
litium  certatoribus,  vel  his  qui  rebus  judicandis  prae- 
sunt,  hoc  imperator  interpretabitur  recte  :  nam  haec 
facultas  illi  soli  a  legibns  permissa  est.  Itaque  quisquis 
ausus.  fuerit  ad  hanc  nostram  legum  compositionem 
commentarium  aliquod  adjicere,  aliter  atque  nostrse 
bujus  jussionis  forma  prsescribit,  is  sciat  quod  et  ipsi 


quae  veteribus  libris  inscriptse  sunt  attendentes,  ne-  B  falsi  reo  legibus  futuro,  et  quod  composuerit,  eripie- 


que  ad  ea  quse  nunc  posita  sunt  illas  comparantes; 
quia  etsi  videantur  queedam  invicem  non  consonare, 
tamen  prius  illud  et  vetustius  nobis  ut  imperfectum 
displicuit,  nunc  autem  hoc  visum  est  debere  obtinere. 
Nam  proliibemus  illis  in  posterum  uti  :  heec  autem 
sola  observari  in  republica  et  obtinere  concedimus 
et  sancimus ;  ita  ut  qui  conatus  fuerit  ex  prioribus 
libris,  et  non  ex  his  duobus  solis  et  Constitutionum 
[libro]  a  nobis  compositis,  vel  factis,  uti  quibusdam 
legibus,  vel  eas  in  judiciis  legere,  vel  si  quis  judica- 
verit  ex  his  apud  se  recitari  eas  passus^falsi  reus  erit, 
et  publicorum  criminum  judicatus,  et  pcenffi  addictus : 
quod  etsi  non  diceremus,  vel  ex  hoc  ipso  manifestum 
esset.  —  §  20.  Sed  et  hoc  optimum  fore  judicavi- 


tur,  et  modis  omnibus  corrumpetur.  —  §  22.  Eadem 
poena  imposita  et  adversus  eos  qui  notis  (seu  signis) 
quibusdam  in  scriptura  utentur  (quse  signa  siglas 
vocant)  et  qui  per  ea  conturbare  scripturam  tenta- 
verint,  nec  per  totam  consequentiam  litterarum  nu- 
meros,  et  nomina  veterum  prudentum,  et  totamlegum 
positionem  scripserint.  Sciant  etiam  librorum  ita 
scriptonim  comparatores  se  inutilis  fore  libri  domi- 
nos;  neque  enim  damus  licentiam  talibus  libris  in 
judiciis  uti,  et  aiiquid  agere,  etiamsi  contingat  libnim 
in  ea  ipsa  parte  qua^  recitatur  nuUum  habere  tale 
signum  [aut  notam],  sed  in  alia  quacunque  sui  parte, 
quamvis  semel  tantam  id  admissum  sit.  Itaque  ipse 
quidem  eum  librum  pro  non  scripto  prorsus  habebit. 


mus,  prceponere  Digestorum  volumini  et  veteres  ^  Is  autem  qui  eum  scripserit,  et  ignoranti  emptori 


juris  conditores^  et  illorum  volumina,  et  unde  col- 
lectio  facta  sit  legum  nunc  a  nobis  congestarum  : 
quod  et  fieri  jussimus,  et  factum  est;  et  simul  ea 
quse  de  his  rebus  conscripta  sunt,  supponi  huic  di- 
vince  nostrae  Constitutioni  prascipimus,  ut  omnibus 
fiat  manifestum,  et  quid  prioris  inexperientiee  simul, 
et  incertitudinis  esset,  et  quid  a  nobis  sit  adinventum. 
Legislatores  autem  seu  legum  interpretes  illos  con- 
gessimus,  qui  apud  omnes  probati  et  recepti  erant, 
et  prioribus  imperatoribus  placuemnt,  et  qui  ab  his 
nominari  meruerunt.  Si  enim  aliquis  nondum  vete- 
ribus  legislatoribus  cognitus  est,  nos  et  huic  inter- 
diximus  hiy  us  voluminis  communicationem.  Omnibus 


dederit,  duplum  solvet  ejus  sestimationis  ei  qui  ita 
in  quantitate  damnum  passus  fuerit,  nihilominus  in- 
fligenda  criminali  poena.  Hoc  etenim  et  in  aliis  con- 
stitutionibus  ea  de  re  positis  scripsimus,  tam  his  qase 
Latina  fprocesseiTint  voce,  quam  ea  quae  Graecorum 
lingua,  quam  quidem  ad  legum  professores  rescri- 
psimus. 

§  23.  Haec  igitur  volumina  (Institutorum  et  Dige- 
storum  dicimus)  ex  fine  tertii  nostri  felicissimi  con- 
sulatus  suum  robur  obtinere  sancimus,  id  est,  ex 
ante  tertium  calendarum  Januariarumpraesentis  duo- 
decimae  indictionis,  in  omne  sevum  valitura,  et  una 
cum  imperialibus  constitationibus  vigorem  et  locum 


sane  hic  positis  unum  ordinem  et  dignitatem  parem  i\  habitura  tam  in  his  quae^  postea  emerserint  quam  in 

1     ■      t  ? ll*         ^  •  •        •  .  •  J         ,  ^^      .      •  •  •  «•        ••  11  1  X  -1  ' 


dedimus,  nulli  cuipiam  majore  quam  caeteris  data 
praerogativa.  Si  enim  his  quae  ab  illis  sciipta  sunt 
omnibus  imperialium  Constitutionum  dedimus  ro- 
^  bur,  quid  est  quod  in  his  amplius  quodque  minus 
haberi  debeat? 

§21.  Illud  autem,  quod  statim,  cum  hanc  com- 
positionem  legum  congregari  mandaremus,  jussimus, 
itenim  et  nunc  sancimus  illud  confirmando :  omnibus 
similiter  interdicimus  ne  quis  audeat  hominum  qui 
sunt  nunc,  aul  in  posterum  erunt,  commentarios 
scribere  harum  legum,  praeterquam  si  velit  quis  in 
Graecam  linguam  haec  transferre,  quem  etiam  volumus 
sola  secundum  pedem  seu  Tunk  n66a  nuncupata  uti 
legum  interpretatione,  et  si  quid  secundum  nomina- 


his  quae  in  judiciis  adhuc  pendent,  nec  dum  amica- 
bilibus  tradita  sunt  transactionibus ;  quodcunqae 
enim  hactenus  vei  judicatum,  vel  transactum  est, 
retractari  non  sustinemus.  Quem  quidem  consulatum 
tertium  nobis  nominatissimum  dedit  Deus,  quando 
et  sub  ipso  pax  cum  Persis  confirmata  est,  et  hoc 
tantum  legum  volumen  repositum  est,  quod  a  nemine 
majorum  unquam  excogitatum  fuit,  atque  ad  haec 
tertia  pars  mundi  (dicimus  autem  totam  Lybiam) 
nostris  adjuncta  est  sceptris,  omnia  haec  a  summo 
Deo  et  Servatore  nostro  Jesu  Christo  dona  tertio 
nostro  consulatu  indulta.  —  24.  Omnes  itaqne 
laudatissimi  nostrae  reipublicae  Magistr^tus  diYinam 
hanc  nostram  suscipientes  constitutionem,  nt  uttntar 


iiOl 


JUSTINIANI  LEGES  SELECTiE.  LIB.  I.  TIT.  XXVII,  LEX  I. 


\m 


prsedictis  nostris  legibus,  uniisquisque  in  suo  pro    a  nitas  contulit,  hoc  de  Domini  Dei  nostri  misericor- 


curabit  judicio.  Proponet  aulem  eam  in  maxima  et 
regia  hac  urbe,  et  ejus  gloriosissimus  prsefectus. 
Gurse  autem  eritexcellentissimoetlaudatissimo  nostro 
magistro,  et  gloriosissimis  atque  beatissimis  prsefec- 
tis  sacrorum  nostrorum  preetoriorum,  t€un  in  his  quse 
ad  solem  orientem  quam  his  quse  in  Illyride,  necnon 
his  etiam  quse  in  Lybia  sunt,  per  sua  edicta  his  qui 
sub  ipsis  ordinati  sunt  et  ista  facere  manifesta,  ad 
omnium  nostrorum  snbditorum  inexcusabiiem  noti- 
tiam.  Data  xvu  Galend.  JanuariaSy  domino  nostro 
Justiniano  perpetuo  Augusto  ni  cos.  533. 


LIB.  I,  TIT.  XXVII. 

De  officio  Tprsefectiprsdtorio  Africas,  et  de  omni  esjusdem 

diaceseos  statu. 


LEX  PRIMA. 
In  nmine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 

Imperator  Gsesar  Flavius  Justinianus,  Alemanicus, 
Gothicus,  Germanicus,  Francicus,  Anticus,  Alanicus, 
Vandalicus,  Africanus,  pius,  felix,  inclytus,  victor  ac 
triumphator,  semper  Augustus,  Archelao  Prsefecto 
prsetorio  Africse. 

Quas  gratias,  aut  quas  laudes  Domino  Deo  nostro 
Jesu  Christo  exhibere  debeamus,  nec  mens  nostra 
potest  concipere,  nec  lingua  proferre.  Mullas  qui- 
dem  et  antea  a  Deo  meruimus  largitates,  et  innu- 
merabilia  circa  nos  ejus  beneficia  confitemur,  pro 


dia  postulamus,  ut  provincias  quas  nobis  restituere 
dignatus  est  hrmas  et  illoesas  custodiat,  et  faciat  nos 
eas  secundum  voluntatem  suam  ac  placitum  guber- 
nare,  ut  universa  Africa  sentiat  [omnipotentis]  Dei 
misericordiam ,  et  cognoscant  ejus  habitatores  a 
quam  durissima  captivitate  et  jugo  barbarico  libe- 
rati,  in  quanta  libertate  sub  felicissimo  nostro  impe- 
rio  degere  meruerunt.  Hoc  etiam  deprecantes  exo- 
ramus  sanctse  et  gloriosse  semper  virginis  et  Dei 
genitricis  Bfarise  precibus,  ut  quidquid  minus  est 
reipublicse  nostrse  per  nos  ultimos  servos  suos  resti- 
tuat  in  suo  nomine  Deus,  et  dignos  nos  faciat  ser- 
vitium  ejus  adimplere. 

§  1.  Deo  itaque  auxiliante,  pro  felicitate  reipu- 
g  blicse  nostrse,  per  hanc  divinam  legem  sancimus,  ut 
omnis  Afnca,  quam  nobis  Deus  prsestitit,  per  ipsius 
misericordiam  optimum  suscipiat  ordinem,  et  pro- 
priam  habeat  prsefecturam  :  ut  sicut  Oriens,  atque 
Illyricum,  ita  et  Africa  prsetoriana  maxima  potestate 
specialiter  a  nostra  clementia  decoretur.  Gigus  se- 
dem  jubemus  esse  Garthaginem,  et  in  prsefatione 
publicarum  chartarum  prsefecturis  aliis  ejus  nomen 
adjungi,  quam  nunc  tuam  excellentiam  gubemare 
decemimus. 

§  2.  Etab  ea  (auxiliante  Deo)  septem  provincise  cum 
suis  judicibus  disponantur  :  quarum  Tingi  et  quffi 
Proconsularis  antea  vocabatur,  Garthago  et  Byza- 
cium  ac  Tripoiis  rectores  habeant  consulares ;  reli- 
quse  vero,  id  est,  Numidia  et  Mauhtania,  et  Sardi- 


quibus  nihil  dignum  nos  egisse  cognoscimus.  Prse 

onmibus  tamen  hoc,  quod  nunc  onmipotens  Deus  C  nia  a  prsesidibus  cum  Dei  auxilio  gubementur.  — 

per  nos  pro  sua  laude,  et  pro  suo  nomine  demon-  §  3.  Et  in  ofQcio  quidem  tuse  magnitudinis,  necnon 

strare  dignatus  est,  excedit  omnia  mirabilia  opera,  pro  tempore  viri  magniilci  prsefecti  prsetorio  Africae 

quse  in  sseculo  contigerunt,  ut  Afhca  per  nos  tam  trecentos  nonaginta  sex  viros  per  diversa  scrinia  et 

brevi  tempore  reciperet  libertatem,  antea  nonaginta .  ofQcia  militare  decemimus.  In  ofQciis  vero  consula- 

quiuque  annos  a  Vandalis  captivata,  qui  animarum  hum  ac  prsesidum  quinquaginta  homines  per  sin- 


fiierant  simul  hostes  et  corporum  :  nam  animas  qui- 
dem  diversa  tormenta  atque  supplicia  non  ferentes, 
rebaptizando  ad  suam  perfidiam  transferebant;  cor- 
pora  vero  liberis  natalibus  clara,  jugo  barbahco  du- 
hssime  subjugabant.  Ipsas  quoque  Dei  sacrosanctas 
ecclesias  suis  perfidiis  maculabant,  aliquas  vero  ex 
eis  stabula  fecemnt.  Vidimus  venerabiles  viros  qui 
abscissis  radicitus  linguis  suas  poenas  miserabiliter 


gula  officia  esse  sancimus. 

§  4.  Quse  vero  emolumenta,  sive  magnificentia 
tna,  sive  consulares,  et  prsesides,  et  quod  unusquis- 
que  ex  officio  eorum  de  pubUco  consequi  debeat, 
notitia  subter  annexa  declarat. 

§  5.  Optamus  ergo  ut  omnes  judices  nostri  secun- 
dum  voluntatem  et  timorem  Dei,  et  nostram  elec- 
tionem  atque  ordinationem  sic  suas  administrationes 


loquebantnr,  alii  vero  post  diversa  tormenta  per  di-  |x  gubernare  studeant ;  ut  nullus  eorum  aut  cupiditati 


versas  dispersiprovincias  vitam  in  exsiUo  peregerunt. 
Quo  ergo  seimone,  aut  quibus  operibus  dignas  Deo 
gratias  agere  valeamus,  qui  per  me  ultimum  servum 
suum,  Ecclesise  suae  injuhas  vindicare  dignatus  est, 
et  tantarum  provinciarum  populos  a  jugo  servitutis 
eripere?  Quod  beneficium  Dei  antecessores  nostri 
non  memerant,  quibus  non  solum  Afhcam  liberare 
non  licuit,  sed  et  ipsam  Romam  viderunt  ab  eisdem 
VandaUs  captam,  et  omnia  impehalia  omamenta  in 
Afhcam  exinde  translata.  Nunc  vero  Deus  per  suam 
misehcordiam  non  solum  Afhcam,  et  onmes  ejus 
provincias  nobis  tradidit,  sed  et  ipsa  impehalia 
ornamenta,  qnae  capta  Roma  fuerant  ablata  nobis 
restituit.  Ergo  post  tanta  beneficia,  quse  nobis  Divi- 


sit  deditus,  aut  violentias  aliquas  vel  ipse  inferat, 
vel  judicibus  aut  officiis  eorum,  aut  quibuscunque 
aliis  collatohbus  inferre  permittat.  Licet  enim  per 
omnes  provincias  nostras  (Deo  jnvante)  festinemus, 
ut  illsesos  habeant  coUatores,  maxime  tamen  th- 
butariis  dioeceseos  Africanse  consulimus,  qui  post 
tantomm  temporum  captivitatem  memerunt  (Deo 
juvante)  per  nos  lumen  libertatis  aspicere.  Ergo 
jubemus  omnes  violentias  6t  omnem  avahtiam  ces- 
sare,  et  justitiam  atque  vehtatem  circa  omnes 
nostros  thbutahos  reservah.  Sic  enim  et  Deus 
placabitur,  et  ipsi  possunt  celerius,  sicut  collato- 
res  alii  nostrse  reipublicse,  relevari  atque  flo- 
rere.  —  §  6.  Sportulas  etiam    ab  officio  tam  viri 


il03 


SiECULI  SEXTI  SOPPLEMENTUM. 


1104 


magnifici,pr8efecti[pr8etorio]  Africani,quainreliquo-^Fiunt  solid.  27.  In  scrinio  ah  actis  hominibus  10, 


rum  judicum  sic  exigi  jubemus,  quomodo  in  nostris 
legihus  est  dispositum,  et  ab  omni  republica  nostra 
custoditur,  ut  nullus  audcat  quocunque  tempore, 
vel  quocunque  modo,  earum  excedere  quantita- 
tem.  —  §  7.  Hoc  etiam  praesenti  sanctione  credi- 
mus  ordinandum,  ut  non  multa  dispendia  pro 
completione  chartarum ,  vel  codicillorum ,  vel  in 
nostro  laterculo,  vel  in  scriniis  praefecti  praetorio 
per  Africam  judices  sustinere  videantur,  quia  si 
ipsi  dispendiis  leesi  non  fuerint,  nullam  habebunt 
necessitatem  ejusdem  nostrse  Africse  tributarios 
prsegravandi.  Jubemus  ergo  ut  judices  diceceseos 
Africanae  tam  civiles  quam  militares  in  nostro  la- 
terculo  pro  codicillorum  atque  chartularum  promo- 


ann.  14,  cap.  12,  solid.  118.  Ita  primo,  ann.  3; 
pro  ann.  1,  solid.  6;  cap.  2,  capit.  solicl.  4.  Fiunt 
solid.  23.  Secundo  et  tertio,  ad  an.  secund.,  ann. 
solid.  5;  et  ad  capit.  2,  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid. 
32.  Reliquis  17,  ad  ann.  1,  solid.  5.  ad  capit.  1, 
capit.  solid.  8.  Fiunt  solid.  64.  In  scrinio  libellorum 
hominibus  7,  ann.  6,  cap.  6.  Fiunt  solidi  5.  Pro 
cap.  2,  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.  16.  Secundo,  2 
pro  ann.,  solid.,  10;  pro  capit.  1,  solid.  4.  Fiunt 
solid.  12.  Reliquis  hominibus  4,  ad  ann.  1,  ann. 
solid.  5;  et  ad  capit.  1,  solid.  4.  Fiunt  solid.  36. 
In  schola  exceptorum  hominibus  60,  ann.  74,  ca- 
pit.  62,  solid.  618.  Ita  primo  et  secundo,  ann.  3, 
pro  ann.  solid.  5;  et  ad  cap.,  capit.  solid.  4.  Fiunt 


tionis  suae  consuetudinibus  nihU  ultra  sex  solidos  B  solid.  46.  Aliis  hominibus  6,  ad  ann.  2 ,  ann.  so- 


preebeant,  at  vero  in  scrinio  praefectorum  non  ultra 
duodecim  solidos  cogantur  inferre.  Quem  modum  si 
qiiis  excesserit,  ipse  quidem  judex  triginta  libranim 
auri  dispendio  subjacebit;  ofOcium  vero  ejus  non 
solum  simile  dispendium,  sed  et  capitale  periculum 
sustinebit.  Nam  si  aliquis  ex  quacunque  parte  ausus 
fuerit  jussiones  nostras  excedere,  et  non  festina- 
verit  cum  Dei  timore  eas  servare,  non  solum  digni- 
tatis  aut  substantise  periculum  sustinebit,  sed  etiam 
ultimo  supplicio  subjacebit.  —  §  8.  Et  est  notitia 
Deo  auxiliante.  Pro  annonis  et  capitu  pro  tempore 
prsefecto  prfletorio  per  totam  Africam,  auri  libras 
centum.  Pro  annonis  consularium,  auri  libras  20. 
Pro  annonis  cancellarionim  auri  libras  7.  Item  ofQ- 


lid.  5;  ad  cap.  1,  capit.  solid.  4.  Fiunt  solid.  116. 
Reliquis  hominibus  10,  ad  ann.  1,  ann.  solid.  5;  et 
ad  capit.  1,  capit.  solid.  4.  Fiunt  solid.  113.  Reli- 
quis  hominibus  44,  ad  ann.  1,  solid.  5;  et  ad  ca- 
pit.,  solid.  4.  Fiunt  solid.  386.  In  schola  singula' 
rium  hominibus  50,  ann.  3,  cap.  1,  solid.  473.  Ita 
1,  ann.  2,  ann.  solid.  5;  capit.  1,  capit.  solid.  3. 
Fiunt  solid.  34.  Secundo,  tertio  et  quarto,  ad  ann. 
5,  ann.  solid.  5,  et  ad  cap.  1,  capit.  solid.  4.  Fiunt 
solid.  34.  S.  Reliquis  46,  ad  ann.  1,  solid.  5;  et 
cap.  1,  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.  418.  In  schola 
mittendariorum  hominibus  50,  an.  52,  S.  capit.  oO, 
solid.  442.  Ita  primo,  ann.  2,  ann.  solid.  5,  et  ad 
capit.  1,  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.   14.  Secundo, 


ciis  ejus  ita.  In  pcrinio  primo  hominibus  decem  pro^  tertio  et  quarto,  ad  ann.  1,  ann.  solid.  5;  et  ad  8, 


annonis  18;  pro  capit.,  sol.  12.  Fiunt  sol.  148. 
Item  numerario,  pro  annonis,  solid.  5l;  et  pro 
capi^.,  sol.  4.  Fiunt  sol.  46.  Secundo  pro  an.  3 
annuos  sol.  5;  et  pro  capit.  7  cap.  sol.  5,  et  pro 
capit.  2  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.  16.  3  vero  et  4, 
ad  ann.  50,  ann  solid.'  5;  et  ad  cap.  50,  capit. 
solid.  4.  Fiunt  24.  Reliquis  3,  ad  ann.  50,  ann. 
solid.  5;  et  ad  capit.  50,  capit.  solid.  4.  Fiunt 
solid.  28.  In  scrinio  secundo,  ut  supra  scriptum  est. 
In  scrinio  tertio,  ut  supra  scriptum  est.  In  scrinio 
quarto,  ut  supra  scriptum  est.  In  scrinio  primi  scri- 
nii,  quod  est  subadjuvse  hominibus  10,  an.  14, 
cap.  12.  Fiunt  solid.  116,  scilicet.  Ita  primi  scrinio 


cap.  1,  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.  34.  S.  Reliquis 
hominibus  46,  ad  ann.  1,  ann.  sol.  5  ;  et  ad  cap.  1, 
cap.  solid.  4.  Fiunt  solidi  324.  In  schola  cursortm 
hominibus  30,  ann.  22,  S.  cap.  30,  solid.  232.  Ita 
primo,  ann.,  ann.  solid.  5,  cap.  1,  cap.  solid.  4. 
Fiunt  solidi  17.  Secundo,  tertio  et  quarto,  ad  ann.  1, 
S.  ann.  solid.  5;  et  ad  cap.  1,  capit.  solid.  4.  Finnt 
solid.  34.  S.  Reliquis  hominibus  26,  ad  ann.  1,  ann. 
solid.  5;  et  ad  cap.  1,  capit.  solid.  4.  Fiunt  solidi 
234.  In  schola  nomenculatCfum  hominibus  22,  ann. 
solidi  5,  capitu  12,  solid.  4.  Fiunt  solidi  115.  Ita 
primo,  ann.,  ann.  solid.  5;  capit.  1,  S.  capit.  so- 
lidos  4.  Fiunt  solid.  16.  Reliquis  hominibus  11,  ad 


pro  ann.  3,  ann.  solid.  5;  et  pro  cap.  2,  capitu])ann.  1,  ann.  solid.  5,  et  ad  capit.  1,  capit.  soiid.  4. 


solid.  4.  Fiunt  solidi  23.  Secundo  pro  ann.  2,  ann. 
solidi,  ut  supra  scriptum  est;  etpro  cap.  capit.  so- 
lid.,  ut  supra  scriptum  est,  et  fiunt  solidi  16.  Ter- 
tio  et  quarto,  pro  ann.  1,  annona  solidorum,  ut 
supra  scriptum  est ;  et  pro  cap.  1,  cap.  solidorum, 
ut  supra  scriptum  est.  Fiunt  sol.  23.  Reliquis  homi- 
nibus  6,  ad  ann.  1,  annona  solidi  5;  et  pro  capitu, 
capit.  solid.  4.  Fiunt  solidi  58.  In  scrinio  commenta- 
riensis  hominibus  12,  ann.  17,  cap.  4.  Fiunt  solidi 
153.  Primo  commentariensi  ann.  3,  solid.  5;  pro 
capit.  2,  capit.  sol.  4.  Fiunt  solidi  23.  Sequentes 
homines  3,  ad  ann.  2,  ann.  solid.  5;  pro  cap.  2, 
capit.  solid.  4.  Fiunt  solidi  48.  Reliqui  homines  8, 
ad  ann,  1,  ann.  solid.  5;  et  cap.  1,  capit.  solid.  4. 


Fiunt  solid.  99.  In  schola  stratorum  hominibus  6, 
ann.  7,  capit.  6,  solid.  59.  Ita  primo,  ann.,  ann. 
solid.  5;  cap.  1,  capit.  solid.  4.  Fiunt  solidi  14.' 
Reliquis  hominibus  5,  ad  ann.  1,  ann.  solid.  5;  et 
ad  cap.  1 ,  capit.  solid.  4.  Fiunt  solid.  45.  In  schola 
prxtorianorum  hominibus  decem,  ann.  12,  capit.  11, 
solid.  97.  Ita  primo,  annonse,  pro  ann.  2;  solid.  5, 
pro  capit.  solid.  4.  Fiunt  solid.  16.  ReUquis  homi- 
nibus  9,  ad  ann.  1»  pro  ann.,  solid.  5;  capit.  1, 
pro  capit.  solid.  4.  Fiunt  solid.  71 .  In  schola  draco- 
nariorum  hominibus  10,  ann.  11,  cap.  10»  S.  so- 
lid.  206.  Ita  primo,  ann.,  pro  ann.  solid.  14;  ca- 
pit.  1,  pro  capit.  solid.  4.  Fiunt  solidi  16.  Reliquis 
hominibus  9,  ad  ann.  1,  pro  ann.  solid.  5 ;  capit  1, 


1105  JUSTIINIANI  LEGES  SELECTJ:. 

pro  capit.  solid.  4.  Fiunt  sol.  80.  In  scrinio  operum  ^ 
hominibus  20,  ann.  24,  cap.  21,  solid  224.  Ita  pri- 
mo,  ann.  3,  pro  ann.  solid.  5  ;  cap.  2,  pro  capit. 
solid.  8.  Fiimt  solid.  24.  Reliquis  hominibus  3,  ad 
ann.  2.  pro  ann.  solid.  5;  et  ad  capit.  1,  pro  capit. 
solid.  4.  Fiunt  solid.  62.  Reliquis  aliis  hominibus  6, 
ad  ann.  1 ,  pro  ann.  solid.  5 ;  et  ad  capit.  1 ,  pro  ca- 
pit.  solid.  4.  Fiunt  solid.  99.  In  scrinio  arcae  homi- 
nibus  20,  ann.  28,  capit.  21,  solid.  224.  Ita  primo, 
ann.  3,  pro  ann.  solid.  5 ;  capit.  2,  pro  capit.  so- 
lid.  4.  Fiunt  solid.  23.  Reliquis  hominibus  4,  ad 
ann.  2,  pro  ann.  sol.  5;  et  ad  cap.  1,  pro  cap.  sol. 

4.  Fiunt  solid.  42.  Reliquis  aliis  hominibus  6,  ad 
aun.  2,  solid.  5;  et  ad  cap.  1,  pro  cap.  sol.  4.  Fiunt 
solid.  68.  Reliquis  aliis  hominibus  110,  ad  ann.  1, 
pro  ann.  sol.  5;  et  ad  capit.  1,  pro  cap.  solid.  4.  B 
Fiunt  solid.  90.  In  schola  chartulariorum  homini- 
bus  50,  ann.  58,  cap.  2,  pro  capit.  solid.  4.  Fiunt 
solid.  24.  Ita  primo,  ann.  3,  pro  ann.  solid.  5  ;  cap, 

2,  pro  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.  23.  Reliquis  homi- 
nibus  3,  ad  aun.2,  pro  ann.  solid.  5  ;  et  ad  capit.  1, 
pro  cap.  solid.  4.  Fiunt  solid.  48.  Reliquis  aliis  ho- 
minibus  6;  ad  ann.  1,  pro  ann.  solid.  5 ;  et  ad  ca- 
pit.  1 ,  pro  capit.  sol  4.  Fiunt  solid.  49.  Reliquis  ho- 
minibus  40,  ad  ann.  1,  pro  ann.  sol.  5  ;  et  ad  cap.  1 , 
pro  capit.  solid.  4.  Fiunt  solid  360.  Fiunt  homi- 
nes  396,  ann.  499,  solid.  2,  390,  capit.  420.  Fiunt 
solid.  4,  73,  3,  682.  Item  pro  ann.  et  cap.  censua- 
lium  solid.  449.  Officiorum  ejus  solid.  160.  potest 
medi  hominibus  5,  ann.  48,  capit.  18,  solid.  418.  p 
Ita  primo,   ann.,  pro  ann.    15  ;   capit.   5,  solid. 

5.  Secundo,  pro  ann.  10,  capit.  5,  solid.  70.  Re- 
liquis  hominibus  3,  ad  ann.  8,  et  ad  cap.  2,  solid. 
150.  Grammaticis  hominibus  2,  ad  ann.  10,  et  ad 
cap.  2,  ad  solid.  70,  sortitas.  Oratmibus  hominlbus 
2,  ad  ann.  10,  cap.  5,  ad  solid.  70.  —  §  9.  Hsec 
igitur,  quae  pro  dispendiis  civilibus  judicibus 
Africae,  eorumque  ofQciis,  id  est,  tam  scriniariis 
amplissimee  ejus  praefecturflB  quam  cohortalibus, 
per  hanc  divinam  constitutionem  statuimus,  tua 
magnitudo  cognocens,  exKal.  Septemb.  futurae  ter- 
tiee  decimae  indictionis  eifectui  mancipari,  observa- 
rique  procuret,  atque  edictis  publicis  omnibus  in- 
notescat,  his,  scilicet,  qui  ordinati  fuerint  a  tua 
sublimitate  secundum  preesentem  divinam  consti-]) 
tutionem,  firmitatem  sui  status  in  perpetuo  habitu- 
ris.  Nam  Deo  juvante  de  militaribus  judicibus  et  de 
officiis  eorum,  et  de  alio  nostro  exercitu  per  aliam 
sanctionem  statuemus.  Dat.  Constantinop.  Domino 
nostro  Justiniano  P.  P. 

LEX  II. 

Idem  Augustus  Belisario  magistro  militum  per 
Orientem. 

In  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  ad  omnia 
consilia  omnesque  actus  semper  progredimur  ;  per 
ipsum  enim  juraimperiisuscepimus,  per  ipsum  pa- 
cem  cum  Persis  in  aetemum  connrmavimus,  per  ip- 
sum  acerbissimos  hostes  et  fortissimos  tyrannos  de- 
jecimus,peripsum  multas  difficultates  superavimus, 


LIB.  I,  TIT.  XXVII,  LEX  II.  H06 

per  ipsum  Africam  defendere  et  sub  nostrum  impe- 
rium  redigere  nobis  concessum  est,  per  ipsum  quo- 
que  ut  nostro  moderamine  recte  gubernetur  et  flrme 
custodiaturconfidimus.  Unde  per  ejus  gratiam  etiam 
civilium  administrationum  judices  et  ofticia  singulis 
Africanis  provinciis  constituimus,  attribuentes  qui- 
dem  emolumentum  quod  unusquisque  percipere  de- 
beat.  Ad  ejusigitiu*  providentiam  ctiamnum  animum 
nostrum  refSrentes  et  armatas  militias,  et  duces  mi- 
litum  ordinare  disponimus.  —  §  1.  Sancimus  itaque 
ut  dux  militum  Tripolitanfie  provinciae  in  Leptima- 
gnensi  civitate  sedes  interim  babeat.  Dux  vero  By- 
zacense  provincise  [et]  in  Capsa,  etaltera  Lepte  civi- 
tatibus  interim  sedeat.  Dux  vero  Numidise  provincise 
in  Constantinensi  civitate  sedes  interim  habeat.  Dux 
autem  Mauritanise  provincise  in  Caesariensi  civitate 
interim  sedeat.  —  §  2.  Jubemus  etiam  ut  in  trajectu, 
qui  est  contra  Hispaniam,  qui  septa  dicitur,  quantos 
providerit  tua  magnitudo,  de  militibus  una  ciun  tri- 
bnno  suo  homine  prudente,  et  devotionem  servante 
reipublicae  nostrse^peromniaconstituas,  qui  possint 
et  ipsum  trajectum  semper  servare,  et  omnia,  quse- 
cunque  in  partibus  Hispaniae,  vel  Gallise,  seu  Fran- 
corum  aguntur,  viro  spectabili  duci  denuntiai'e,  ut 
ipse  tuse  magnitudini  referat.  In  quo  trajectu  etiam 
dromones,  quantos  provideris,  ordinari  facias.  — 
§  3.  In  Sardinia  autem  jubemus  ducem  ordinari,  et 
eum  juxta  montes,  ubi  barbaricae  gentes  videntur  se- 
dere,  habentem  milites  pro  custodia  locorum,  quan- 
tos  et  ibi  tua  magnitudo  providerit. 

§  4.  Et  omnes  diligenter  pro  commissis  suae  cu- 
stodiae  provinciis  invigilent,  et  ab  omni  hostium  in- 
cursione  subjectos  nostros  tueantur  illaesos,  et  festi- 
nent  die  nocteque  Dei  invocando  auxilium,  et  dili- 
genter  laborando,  usque  ad  illos  fmes  provincias 
Africanas  extendere,  ubi  ante  invasionem  Vandalo- 
rum  etHaurorumrespublicaRomana  fmes  habuerat 
et  ubi  custodes  antiqui  servabant,  sicut  ex  clausuris 
et  burgis  ostenditur ;  maxime  autem  civitates  quae 
prope  clausuras  et  fmes  antea  tenebantur,  cum  es- 
sent  sub  Romano  imperio  constitutae,  auxiliante  di- 
vina  misericordia,  cum  hostes  per  partes  cxpelluntur, 
festinent  comprehendere,  atque  munire ;  et  in  illis 
duceset  milites  perpartesaccedant,  ubianteafineset 
clausurae  provinciarum  erant,  quando  integrae  Afri- 
canae  servabantur  siib  Romano  imperio  provinciae, 
quodDeoannuente  (cujnsauxilionobis  restitutaesunt) 
speramus  cito  nostris  provenire  temporibus  ;  et  ut 
in  securitate  et  pace  provinciae  cum  antiquis  finibus 
integrae  serventur,  et  vigiliis  ac  laboribus  devotissi- 
morum  militum,  et  cura  spectabilium  pro  tempore 
Ducum  custodiantur  illaesae,  quoniam  ita  convenit  ut 
semper  custodes  fines  provincise  servent,  ne  detur 
hostibus  licentia  incurrendi  aut  devastandi  loca  quae 
nostri  subjecti  possident.  —  §  5.  Quantos  autem  mi- 
lites,  sive  pedites,  sive  equites,  per  unumquemque 
limitem  collocari  oportet  ad  custodiendas  provincias 
etcivitates,  tuamagnitudo,  prout  consideraverit,  or- 
dinei  ei  nobis  referat,  ut  si  prseviderimas  sufficien- 


<107 


SiECULI  SEXTI  SUPPLEMENTUM. 


il08' 


tem  esse  ordinationem,  confirmemus  eam ;  sin  au-  j^  necessitas  emerserit,  viri  spectabiles  duces  invicem 


tem  perspeximus,  et  aliquid  amplius  fieri,  ut  eam 
augmentemus.  —  §  6.  Quid  autem  dux  stipendiorum 
nomine  pro  se  suisque  hominibus,  et  quid  ejus  ofll- 
cium  consequetur,  hoc  in  subdita  declaratur  notitia. 
— §7.  Sicut  ergo  prsedictum  est,  intcrim  nunc  duces 
ac  milites  secundum  nostram  dispositionem  locis, 
seu  civitatibus,  in  quibus  jussimus,  sedeant,  donec 
Deo  auxiliante  nobis  ac  reipublicae  nostrse  per  labo- 
res  nostros  in  illis  locis  constitui  possint,  in  quibus 
uniuscujusque  provincise  antiquus  limes  constitutus 
erat,  quando  florente  Romana  republica  memorataB 
provinciae  integrae  tenebantur.  —  §  8.  Pro  limitaneis 
vero  ordinandis  necessarium  nobis  esse  videtur,  ut 
extra  comitatenses  milites,  qui  per  castra  sunt,  mi- 


sibi,  quando  usus  exegerit,  auxilium  praebeant,  ut 
provinciae,  seu  limites  eorum  vigiliis  et  laboribus 
(Deo  juvante)  illaesi  custodiantur. —  §  11.  Sicut  au- 
tem  jubemus  audaces  et  feroces  contra  inimicos  ju- 
dices  ac  milites  nostros  esse,  sic  volumus  eos  mites 
et  benevolos  circa  collatores  nostros  existere,etnul- 
lum  damnum,  nullamque  laesionem  in  eos  efOcere. 
Sin  autem  quisquam  de  militibusausus  fueritquam- 
cunque  laesiouem  tributariis  nostris  inferre,  periculo 
viri  spectabilis  ducis  seu  tribuni  et  principis  digna 
vindicta  afficiatur,  ut  indemnes  tributarii  nostri  cu- 
stodiantur.  —  §  12.  Si  vero  pro  quibusdara  causis 
interpellatio  apudnostros  judices  facta  fuerit,  jube- 
mus  non  amplius  sportulanim  nomine  quam  nostris 


lites  limitanei  constituantur,  qui  possintet  castra,et  B  legibus  deHnitum  est  exsecutores  accipere,  pcenam 


civitatis  limites  defendere,  et  terras  colere,  et  ut  alii 
provinciales  videntes  eos  per  partes,  ad  illa  loca  se 
conferant.  Et  exemplum  fecimus  unius  numeri  limi- 
taneorum,  ut  secundum  exemplum  quod  nos  misi- 
muspercastra  etloca  quae  providerittua  magnitudo, 
eos  ad  simiiitudinem  nostri  exempli  ordinet ;  sic  ta- 
men,  iit  si  inveneris  de  provinciis  idonea  corpora, 
aut  dc  illis  quos  antca  milites  habebant,  limitaneo- 
rum  constituas  in  numero,  in  unoquoque  limite,  ut 
si  aliquaforsitancommotio  fuerit,  possintipsilimita- 
nei  sine  comitatensibus  militibus,  una  cum  ducibus 
suis  adjuvare  loca,  ubi  dispositi  fuerint,  non  longe 
limitem  exeuntes,  nec  ipsi  limitanei,  nec  duces  eo- 


eisdem  legibus  insertam  ex  transgressione  fomii- 
dantes. 

§  13.  Gum  autem  Deo  annuente  Africanae  nostrae 
provinciae  per  tuam  magnitudinem,  secundum  no- 
stram  dispositionem  ordinatae,  et  limitesinaintiquum 
statum  reducti,  et  omnis  Africa  sic  detenta  fuerit 
sicut  erat,  cum  ergo  haec  omnia  (Deo  juvante]  prae- 
sente  tua  magnitudine  disposita  et  perfecta  fuerint, 
et  per  labores  tuos  [antiquos]  fines  omnes  Afnca  re- 
ceperit,  et  docuerit  nos  de  omni  ordinatione  totius 
Africanae  diceceseos,  id  est,  quanti  et  qui  milites,  in 
quibuslocis,  vel  civitatibus  constituti  sunt,et  quanti 
limitanei,  et  in  quibus  locis  et  militiis  coUocatisunt, 


rum,  et  nullum  etiam  dispendium  a  ducibus,  velp  tunc  jubemus  tuam  magnitudinem  ad  nostramcle- 


ducianis  praedicti  limitanei  sustineant,  nec  ahquas 
sibi  consuetudines  de  eorum  stipendiis  per  fraudem 
ad  suum  lucrum  convertant.  Haec  autem  non  solum 
in  limitaneos  volumus  observari,sed  etiam  incomi- 
tatenses  milites.  —  §  9.  Et  unumquemque  ducem  et 
tribunos  eorumdem  militum  jubemus,  ut  semper 
milites  ad  exercitationem  armorum  teneant,  et  non 
concedant  eos  divagari,  ut  si  quando  necessitas  con- 
tigerit,  possint  inimicisresistere,  et  nullum  audeant 
duces  aut  tribuni  commeatalem  de  ipsis  dimittere, 
ne,  dum  sibi  lucrnm  student  conficere,  incustoditas 
nostras  relinquant  provincias.  Nam  si  usurpaverint 
memorati  duces,  vel  officia  eorum,  seu  tribuni,  com- 
meatalemdemilitibusreIinquere,autaIiquodlucrum 


mentiam  remcare.  —  §  14.  Interea  vero  si  aliquas 
civitates  seu  castella  per  limites  constitutaproviderit 
tua  magnitudo  nimiae  esse  magnitudinis,  et  propter 
hoc  non  posse  benc  custodiri,  ad  talem  modum  ea 
construi  disponat,  ut  possint  per  paucosbeneservari. 
—  §  15.  Cum  autem  magnitudo  tua,  onmihus  dispo- 
sitis,adnos  remearejussafuerit,  tunc  duces  unius- 
cigusque  limitis;  quoties  pro  componendis  civitati- 
bus,  aut  castris,  et  pro  dispendiis  suis,  aut  pro  an- 
nonis  aliquod  opus  habuerint,  celerius  ad  virum 
magnificum  praefectum  per  Africam  significent,  ut 
ipse  quae  necessaria  fuerint  festinet  facere,  ne  aliqua 
protractio  provinciis  noceat. 
§  16.  Ea  vero,  quae  ipse  fecerit,  vel  quae  adhuc 


de  eorumemoIumentissibiacquirere,hoc  nonsolum  J)  necessario  procuranda  suntpostea,etmemoratusvir 


inquadruplum  jubemuspublico  rependere,  sed  etiam 
dignitate  eos  privari.  Magis  enim  debent  etduces  et 
tribuni  supra  deputata  sibi  emolumenta  secundum 
labores  suos  de  nostra  largitate  remunerationem 
spcrare,  et  non  de  commeatis  militum  aut  eorum 
stipendiis  lucrum  sibi  acquirere,  quoniam  ideo  or- 
dinati  sunt  milites,  ut  per  ipsos  provinciae  vindicen- 
tur,  praecipue  cum  sufficienter  et  ipsis  ducibus,  et 
eorum  officiis  emolumenta  praestitimus,  et  semper 
providimus  unnmquemque  secundum  labores  suos 
admeliores  gradus,  et  ad  majoresdignitates  perdu- 
cere.  —  §  10.  Postquam  vero  Deo  placuerit,  et  per 
tuam  magnitudinem  limes  omnis  in  antiquum  statum 
pervenerit,  et  bene  ordinatns  fuerint  tunc  ubicunque 


magnificus  praefectus  [praetorio]  Africae,  et  viri  spe- 
ctabiles  duces,  et  de  aliis  omnibus  quae  ibi  aguntur 
frequenter  ad  nos  referant,  ut  benefacta  confirme- 
mus,  et  quae  opportunius  debent  fieri,  ex  nostra  di- 
spositione  peragantur.  —  §  17.  Hoc  etiam  decemi- 
mus,  ut  judices  qui  ordinandi  sunt  per  Africanos  h- 
mites,  nihil  amplius  in  sacratissimo  palatio  cuilibet 
personae  aut  dignitati,  vel  in  praetorio  per  Africam 
praefecturae  et  magisteriae  potestati  praebeant,  nisi 
quantum  subter  annexa  declaratnotitia ;  namsi  quis 
amplius  quam  in  subdita  notitia  taxatum  est  usurpa- 
verit,  seu  acceperit,  triginta  libras  auri  multae  de- 
pendat  nomine,  cum  quo  etpericulo  indignatioais 
nostrae  [serenitatis]  subjacebit,  nulla  alia  qualibet 


1109  JUSTHNIANI  LEGES  SELECT.E.  LIB.  I,  TIT.  XXVII,  LEX  II.  1110 

persona,  aut  dignitate,  autofficio  accipiente  aliquid  A  et  cap.  3.  fiunt  cap.  2.  Centenariis  9.  ad  ann.  10.  et 


ab  eis,  prspter  illos  quorum  nomina  in  subjecta  no- 
titia  continentur. —  §  18.  Ad  hoc  jubemus  (ut  Deo 
juvante)  unusquisque  dux  seu  eorum  officia,  secun- 
dum  quod  notitia  subtcr  annexa  continet,  emolu- 
menta  sua  ex  tributis  Africanae  provincia?  ex  Kalend. 
Septembris  instantis  felicissimse  tertiae  decimse  in- 
dictionis  percipiant.  —  §  19.  Et  haec  notitia,  Deo 
volente,  debet  delegari  ducibus,  et  eorum  officiis  in 
Africa  constitutis,  pro  annonis  et  capitu  per  singulos 
annos  praebendis.  Ita  clarissimo  viro  duci  Tripoli- 
tanae  provinciae,  et  hominibus  ejus  singulis  sol.  5. 
cap.  159.  singulis  cap.  sol.  783.  Assessori  ducis,  et 
officio  ac  hominibus  ejus  40.  ann.  96.  S.  sing.  ann. 
cap.  sol.  6.  Simul  fiunt  pre  ann.  et  cap.  sol.  074. 


ad  capit.  3.  fiunt  capit.  3.  Biarchis  8.  Circitoribusad 
an.  8.  fiunt  ann.  18.  et  ad  cap.  3.  fiunt  capit.  3.  fiunt 
cap.  1 1 .  Item  viro  clarissimo  duci  Sardiniae  insulae, 
et  hominibusejus  ann.  190.  singulis  anu.  solidi282. 
Assessori  dtfcis,  et  officio  ejus  hominibus  40.  ann. 
96.S.  singulis  ann.  solid.  capit.  48.  singulis  capit.  sol. 
9.  Simul  fiuntpro  ann.etcap.  150,  186.  Dividuntur 
sic:  Assessori  ann.  9.  et  cap.  3.  Primicerio  in  an.  2. 
cap.  3.  Numerario  in  an.  cap.  3.  Ducenariis  4.  ann. 
3.  sunt  ann.  16.  et  cap.  3.  sunt  et  cap.  9.  Circitori- 
bus  9.  an.  3.  fiunt  an.  29.  29.  et  cap.  3.  fiunt  cap.  9. 
Circitoribus  9.  ann.  3,  fiunt  ann.  4.  cap.  9.  semis. 
Aliis  11.  ad  ann.  16.  sunt  et  ad  capit.  3.  fiunt  cap. 
20.  —  §  20.  Notitia  consuetudimim,  quas  in  sacro 


Dividuntur  sic  :  Assessori  in  ann.  8.  cap.  4.  Primi-B  laterculo,  et  in  praetorio  amplissimae   praefecturae 


cerio  in  ann.  8.  cap.  2.  Ducenariis  3.  ad  ann.  6.  sol. 
fiunt  ann.  capitis  fiunt  capitum  cap.  Centenariis  6. 
ann.  5.  fiunt.  Fiunt  ann.  4.  et  ad  cap.  1.  fiunt  ann. 
16.  et  ad  cap.  1.  S.  flunt  ann.  3.  fiunt  cap.  8.  Circi- 
toribus  9.  semis.  Aliis  11.  ad  an.  14.  sunt.  et  ad 
cap.  3.  fiunt  cap.  11. 

Item  viro  clarissimo  duci  Byzacenae  provinciae,  et 
hominibus  ejus  ann.  190.  singulisin  ann.  sol.  5.  cap. 
158.  singulis  cap.  sol.  10.  Simul  fiunt  pro  ann.  cap. 
sol.  670.  Omnes  dividuntur  sic  :  Assessori  in  ann.  7. 
cap.  4.  Primicerio  in  ann.  5.  cap.  2.  Numerario  in  ann. 
6.  cap.  3.Ducenario  4.  ad  ann.  3.  fiunt.  cap.  3.  Cen- 
tenariis6.  ann.  ann.  15.  et  cap.  1.  fiunt  cap.  7.  Cir- 
citoribus9.  ad  an.  fiunt  an.  13.  et  ad  cap.  3.  fiunt 


per  Africam,  etin  officio  magistri  militum,  pro  tem- 
pore  dux  praebere  debet  uniuscujusque  limitis,  sic : 
In  sacro  laterculo  sol.  6.  In  officio  magisteriae  mi- 
litum  potestatis  pro  insinuandis  administrationis 
suae  divinis  nostrae  serenitatis  aifatibus  solid.  12.  In 
officio  amplissimae  praefecturae  per  Africam  pro  in- 
sinuandis  ejnsdem  chartis,  solid.  12. 

§  21.  Gloria  itaque  tua,  quae  per  hanc  pragmati- 
cam  sanctionem  nostra  slatuit  aeternitas,  eifectui  ea 
mancipari  observarique  praecipiat. 

§  22.  Emissa  lex  Idib.  Aprilis,  CP.,  d.  n.  Justi- 
niano  P.  P.  A.  iv,  et  Paulino  v.  c.  conss.  —  §  23.  Et 
haec  notitia,  Deo  volente,  debet  delegari  judicibus, 
et  eorum  officiis  in  Africa  constitutis  pro  annonis. 


cap.  7.  Circitoribus  9.  ad  ann.  2.  fiunt  18.  et  ad  cap.  ^  et  capitu  per  singulos  annos  praebendis.  Item  viro 


fiunt  an.  13.  cap.  9.  serois.  Alii  11.  ad  ann.  3.  fiunt 
an.  13.  S.  etad  cap.  11.  Item  viro  clarissimo  duci 
Numidiae  provinciae,  et  hominibus  ejus  ann.  190. 
singul.  ann.  solid.  8.  cap.  158.  singulis  cap.  sol.  9. 
Simul  fiuntproann.  et  cap.  sol.  351.  34.  Assessori 
ducis  et  offieio  ejus  hominibus  40.  ann.  et  cap.  sol. 
5.  cap.  49.  singuli  cap.  sol.  5.cap.  472.  singulis  cap. 
sol.  3.  Simul  fiunt  pro  ann.  et  cap.  sol.  164.  S.  Di- 
viduntur  sic:  Assessori  in  ann.  13.  cap.  6.Primicerio 
ann.  cap.  3.  Numerario  in  annum  4.  Fiunt  ad  ann. 
16.etadcap.  centenariis  ad  ann.  11.  S.  Fiunt  duo- 
decim.  et  ad  cap.  capita  6.  Biarchis*8.  Circitoribus 
9.  ad  ann.  2.  fiunt  an.  127.  et  ad  cap,  3.  fiunt  cap. 


clarissimo  duci  Tripolitanae  provinciae,  ethominibus 
ejus  anno  nonagesimo  singula  annona  solidos  quin- 
que  capit,  centum  quinquaginta  novem  singulis  cap. 
solidos  ducentos  octoginta  duos  :  assessori  ducis,  et 
officio  ac  hominibus  ejus  quadraginta  annis  nona- 
ginta  et  septem.  Item  viro  ciarissimo  duci  Byzace- 
nae,  et  hominibus  ejus  similiter.  Item  viro  clarissi- 
mo  duci  Numidiae,  et  hominibus  ejus  similiter.  Item 
viro  clarissimo  duci  Mauritaniae  provincise  et  homi- 
nibus  ejus  similiter.  Item  duci  Sardiniae,  et  homini- 
bus  ejus  similiter. 

§  24.  Item  notitia  consuetudinum,  quas  in  sacro 
laterculo,  et  in  praetorio  amplissimse  praefecturae  per 


8.  semis.  Aliis  11.  ad  ann.  2.  fiunt  an.  16.  sunt.  15.  rv  Africam,  et  in  officio  magistri  militum  pro  tempore 

^«  M^^«  >««•  •  V«*  ^^         ^  1  Yl  *  *  1**«**« 


et  ad  cap.  3.  fiunt  cap.  11.  Item  viro  clarissimo 
duci  Mauritianae  provinciae  et  hominibus  ejus  an. 
190.  singulis  an.  solid.  5.  cap.  soHd.  200.  160.  35. 
Assessori  ducis,  etofficio  ejus  hominibus  40.  an.  96. 
S.  3.  S.  fiunt  simul  proann.  etcap.  sol.  670.  3.  S. 
Dividuntur  sic  :  Assessori  in  ann.  9.  capit.  4.  Pri- 
micerio  in  ann.  5.cap.  1.  Numerario  in  ann.  cap.  3. 
Ducenariis  3.  ad  ad  ann.  3.  S.  fiunt  ann.  et  capit.3. 
fiunt  capit.  2.  Centenariis  3.  ad  ann.  3.  S.  fiunt  an. 


dux  praebere  solet  uniuscigusque  limitis,  sic  :  In  sa- 
cro  laterculo  sex  solidos.  In  officiis  magisteriae  mi- 
litum  potestatis  pro  insinuandis  divinis  administra- 
tionibus,  seu  divince  Serenitatis  afiatibus,  solidos 
duodecim ;  pro  officio  amplissimae  praefecturae  per 
Africam  pro  insinuandis  ejus  chartis  solidos  duode- 
cim. —  §  25.  Gloria  itaque  tua  quae  per  hanc  pra- 
gmaticam  sanctionem  nostram  statuuntur  aetemi- 
tatis  effectui  mancipari  observarique  praecipiat. 


JUSTINIANI  EPISTOLA  AD  PATRES 
{Banc  epistolam  vidests  Patrol.  tom.  LXIX,  col.  30.) 


JUSTINIANI   EDICTUM   CONTRA    ORIGENEM 
{Hoc  edictum  videsis  Patrol.  tom.  LXIX,  col.  177.) 


JUSTINIANI  EDICTUM  CONTRA  THEODORUM  MOPSUESTENUM. 
{Hoc  edictum  videsis  Patrol.  tom.  LXIX,  col.  273.) 


n. 


GLYCERIUS  IMPERATOR. 


GLYCERII   IMPpATORIS 

EDICTUM  CONTRA  ORDINATIONES  SIMONIACAS, 

(Hoc  edictum  videsis  Patrol,  tom,  LVI,  coL  896.) 


m. 


THEODORICUS, 

REX  GOTHORUM. 


THEODORIGI,    GOTHORUM   REGIS, 

PfiyECEPTIO*, 

MISSA  PER  GERMANUM  ET  CAROSUM  EPISCOPOS. 

Dominis  sanctis  et  venerabilibus  patribus.  Lau-  4  merum  convenire,  qui  dudum  fuerat  convocatus. 

rentio,  Marcellino,  et  Petro,  et  cunctis  episcopis  in  Ergo  ingravatis  sanctitatem  vestram    reliquorum 

Urbe  residentibiis,  Theodoricus  rex.  prsesentiam  convenit  opperiri,  ut  compresso  tumultu 

Vos  quidem  rcm  fecistis  proposito  congruentem,  et  dissensione  submota,  qusB  ab  omnibus  orta  est, 

nos  potius  de  reditu  vestro  secundo  consulere,  quam  ab  omnibus  causa  peragatur.  NamRavennam,  quem 

indictum  concilium  aliense  facilitatis  imitatione  de-  admodum  speratis,  non  putavimus  revocandum  esse 

serere;  ne  discedentibus  universis  sub  manifesta  de-  concilium,  dum  aliorum  labore,  aliorum  permove- 

serti  dispositione  judicii  major  urbem  regiam  sedi-  mur  cetate,  parati  ut  nisi  secundo  cbnventu  caus« 

tiosismotibus  turba  concuteret.  Sed  non  optavimus  finem  judicium  synodale  posuerit  juxta  desiderium 

commisisse,  sanctae congregationis  examinis  sub  hac  vestrum,  quo  nos  poscitis  esse  prsesentes,  occupatio- 

protrahidi]ationencgotium,necuniversitatisanimos  nibus  nostris  Romae  quietis  amori  postpositis,  nos 

^ravius  prsejudicio  pendere    suspensos.   Quia  nec  potius  Romam  Deo  auctore  veniamus,  ut  prsesenti- 

tranquillitati  nrbis  defmitionis  mora,  nec  sacerdotali  bus  saltem  nobis  citra  confusionem  atque  discordiam 

proposito  sententia  potest  convenire  discordice.  Mo-  secundum  Dei  timorem,  tanta  causa  terminum  sor- 

lesta  igitur  accepta  confusione,  quee  nata  est,  caete-  tiatur.  Ut  non  diutius  urbis  regia  turbarum  tempe- 
rorumque  discessu,  qui  propter  turbam  quse  autB  state  fatigetur,  sed  vestri  oequitate  judicii  redeat  ad 

ausuautvitio  aliquorumconligit,  iterata  qua;  ccepe-  quietem.  Ne  mora  vobis  videatur  onerosa,  f as  est 

runtreliquere  judicia(quitamen,si  quid  dixerit,  po-  vestrae  aestimare  providentiae,  si  commodo  sit,  aut 

tius  cogitassent  exemplo  vestro  in  urbe  residere,  ex-  sub  nostrorum  temporum  tranquillitate  tolerandum, 

spectantesdehisquaeillicfactadenostraeprovidentiae  solitumve  iu  aliqua  definitione  concilio  sub  incerto 

ordinatione  remedium),  cum  in  multas  se  vias  co-  Ecclesiam  sub  hoc  certamine  Romanam  perdere  ci- 

gitatio  nostra  disperserit,  ad  hunc  se  tramitcmcon-  vitatem.  Alia  manu.   Orate  pro  nobis,  domini  ac 

silii  cura  convertit,  ut  rursum  ad  Kalendas  Septem-  venerabiles  patres.  Datum  sub  die  vi  Idus  Augusti 

bris  diem,  eumdem   censnerimus  sacerdotum  nu-  Rufo  magno,  Fausto  Avieno  v.  c.  cos.  (Anno  C^.  501 .) 

*  Hae  praeceptiones  regiae  antccedunt  s^nodum  iv     simae,  emendatas  ad  Collectionem  ms.  Ganonum  in 
palmarem.  Eas,  cum  prius  mendis  essent  mquinatis-      Ribl.  Paris.  soc.  Jesu  damus  ex  Harduino. 


THEODORICI,   GOTHORUM   REGIS, 

mMWm  ALTERA 

MISSA    AD    SYNODUM. 

Fl.  Theodoricus  rex  universis  episcopis  ad  syno-  a  multuosamexpeclat?Intentioestvobisservandaejus- 


dum  convocatis. 

Romanae  Ecclesise  pacem,  episcopo  S^rmmacho 
criminosis  propositionibus  impetito,  sub  ea  quam 
cemitis  confusione  turbae,  quemadmodum  magis  po- 
tuit  providentia  nostra  consulere,  (piam  ut  juxta  peti- 
tionem  Senatus  et  cleri,  ad  congregandos  ex  diversis 
provinciis  causam  revocare  antistites,  et  de  religio- 
sse  sanctione  person®  sanctum  facere  judicare  con- 
cilium  ?  In  oculissantdudum  aduniversam  synodum 
destinata,  et  conscientiae  nostrse  astipulantur  oracu- 
la,  quibus  solius  integritatis  affectu  hoc  jus  pontifi- 
cibus  commisimus  evocatis,  ut  sub  synodalis  sequitate 
sententisB,  aut  propter  objecta  convictus,  reatui  sub- 
jaceret.  Post  hujusmodi  constituta,  quis  finem  tanto 


titise  in  cognitione,libei*tasremotisomnibus  occasio- 
nibus  integra  sit  vestrae  voluntatis;  objectorum  cri- 
minumcausa  examinate  judicium,  dummodo  studiosa 
certamina  defendi  amore,  et  omne  confusionis  am- 
puteturambiguum,  maxime  cumhancvobis  pro  reli- 
gionis  reverentia,  consideratione  j  ustitiae  nostrse,  ora- 
cula  tribuantfacultatem,  utsicut  vobisest  inquirendae 
in  hoc  negotiovoluntas  etcura  veritatis,  personis  illic 
omnibus  constitutis,  per  quas  potest  Odes  rerum 
quaesita  praestare,  vos  noveritis,  et  Deus,  quidin  ipsa 
causa  judicare  debeatis,  pacem  modis  omnibus  clero, 
senatui  et  Romano  populo  post  judicium  reddituri, 
ne  qua  turbatio,nulla  discordia  in  civitate  remaneat. 
Si  vero  vultis  ut  quod  propositum  est,  transeat  sine 


dandum  dubitarit  esse  negotio?quis  de  tam  nume-B  discussione  judicium,  vos  sciatb,  et  Deus,  qualiter 


roso  concUio  sacerdotum  magisnascicredideritcon- 
fusionis  ambiguum  ?  quid  profuit  *  sine  vi  tam  de 
prolixo  itinere  caetera  ad  nos  imposuisse  negotia  ? 
quid  tantarum  Ecclesiarum  absentibus  sacerdotibus 
fuisse  suspensum  ?  quidsupererit  reliquum,  si  de  tan- 
to  exitu  non  datur  imperare  [Forte  impetrare]  con- 
ventum  ?  Sed  transacta  sufQciant,  quae  ad  hoc  tan- 
tum  in  memoriam  satis  est  revocare,  quod  desinant. 
Bona  est  praeteritorum  recordatio,  si  quae  displicent, 
secula  cura  correptionis  emendet.  Non  saltem  disce- 
dentibus  aliquibus  dilatoque  negotio  ad  secundae 
congregationis  venientis  repetita  judicia,  pro  fide, 
pro  innocentia,  pro  spquitate  concordis,  remotis  stu- 
diis  aliquibus  dissentiat  integritas.  Hoc  petilione  no- 


ordinetis,  dummodo  pax  clero,  seuatui,  populoque 
Romano  subvestraordinationereddatur.  Ecce  coram 
Deo  et  hominibus  arbitrio  vestro  committentes  uni- 
versa  conscientiam  nostram,  sicut  decebat,  absolvi- 
mus.  Tantum  est  sub  justa  ordinatione  rem  fuisse  fi- 
nitam,  et  unitatem  redditam  discedentibus  incidet. 
Nequc  enim  tolerabile  est  ob  hanc  negligentiam  re- 
giae  civitatis  amorcm  quo  tenemur  adremitti,  aut 
rebus  omnibus  Deo  auctore  pacatis  sola  tranquillitate 
erigi,  et  in  media  urbe  confundi,  ut  desideratur  ci- 
vilitas  in  archilatiora  b,  quae  est  sub  hostium  vicini- 
tatis  cura.  Et  ne  quid  omisisse  videamur,  cum  ne- 
cessariam  crcdideritis  episcopi  Symmachi  in  cogni- 
tione  prffisentiam,  i.iudilam  et  Redeulphumsublimes 


stra  Romanae  confertur  civitati  ut  sacerdotali  consi-  ^  viros,  majoresdomus  nostrre,  quos  de  praesente  mi- 


deratione  proposito  delegato  terminum  delis  sine 
contentione  negotio,  scientes  examem  vestrum  dc  his 
securumessejudicium.  Cogitate  matrem  confusionis 
esse  discordiam,  et  quemadmodum  consensu  dubia 
solidantur,  ita  etiam  firma  dissensione  dissolvi.  Nun- 
quid  laboriosa,  nunquid  conscientiae  vestrae  gravia, 
nunquid  inimica  proposito  ab  antistitibus  suis  pacem 
poscit  Ecclesia,  et  ab  his  quibus  per  rationem  pro- 
fessionis  vestrae  cura  debeat  esse  propensior  fidem  tu- 
*  Locus  in  Ms.  immedicabilis. 


simus  cum  Gonzatriemo  [Ms.  cum  illum  com.  Arierno; 
forte,  cum  illustri  comite  Arierno]  ne  quid  dubitatio- 
nis  habeatjussionostra,  sacramentapraestabuntsatis- 
facturidesignato  episcopo,  quemadmodum  aestimave- 
rit  ordinatio  vestra  :  sufTecerit  ut  vocatus  ad  conci- 
lium  citra  Urbeui  et  molestiae  metu  secums  occurrat. 
Orate  pro  me,  domini  sancti  et  venerabiles  patres. 
Datumestsubdievi  Kal.  Septemb.,  Ravenna,regnante 
supradicto  feliciter ;  Ruflno  Avieno  Fausto  v.  c.  cos. 
b  Locus  sine  ope  aliorum  Codicum  insanabilis. 


AD  THEODORICUM  REGEM 

RELATIO    EPISCOPORUM. 


Agimns  Deo  gratias,  qui  regum  corda  pietatis  suae  J) 
manu  et  gubernat  et  temperat,  quando  ab  ipso  ve- 
nit  quod  clementia  vestra  ex  amore  suo  praeceptis  ad 
nos  moderatissimis  per  majores  domus  Gudilam  et 
Bedeulphum  sublimes  vestros  missis  ostendit.  Sic 
enim  mansuetos  principes  coeli  Dominus  fecit  esse 
quos  diligit,  et  propitiata  Divinitas  eos  in  causis 
omnibns  mandatis  suis  ordinat  obedire;  quod  scri- 
ptiun  est,  dicente  Deo  :  Sine  m  mihH  poiestis  facm 


[Joan.  xv),  quod  utiqueboni  intelligendum  est.  Ideo- 
que  noslrototoaffectu  et  obsequio  jussioni  voslfae  pa- 
rere  voluimus,  et  ad  papam  qui  impetebatur,  quater 
cum  saccrdotes  nostros  ex  secunda  synodo  direxi- 
mus,  ut  ad  judicium  conveniret.  Sed  occurrere  se 
audentiae  nostraepenitusnonposse  statuit,  mandans. 
Primum  ad  conventum  vestmm,  quando  Romae  ve- 
nistis,  sine  aliqua  dubitatione  properavi,  et  privile- 
gia  mea  voluntatiregiae  submisiyetaactoritatemsyn- 


iil5  Si£CULI  SEXTi 

odi  dedi;  sicut  habet  ecclesiastica  discipliDa,  re- 
staurationem  ecclesiarum  regulariter  poposci,  sed 
nullus  mihi  a  vobis  effectus  est.  Deinde  cum  venirem 
cum  clero  meo,  crudeliter  mactatus  sum.  Ulterius  me 
vestro  examini  non  committo  :  in  potestate  Dei  est, 
et  domini  regis,  quid  de  me  deliberet  ordinare.  Post 
episcopos  tamen  ei  majorem  domus  vestrae  illustrem 
virum  Arigemum  direximus,  cui  quid  responsi  de- 
derit  sua  suggestione  renuntiat;  et  intimamus  tamen 
serenissimo  domno,  quia  nobis  quid  possimus  facere 
non  remansit,  nec  invitum  ad  disceptationem  noslram 
adducere  possumus.  Ipsi  per  canones  appellationes 
omnium  episcoporum  commissae  sunt;  et  cum  ipse 
appellat,  ecquid  faciendum?  cum  nec  in  absentem 
valeamus  ferre  sententiam,  nec  contumacis  locum 
deputare,  qui  se  judicibus  occurrisse  praeclamat; 
maxime  quia  res  nova  est,  et  pontificem  sedis  istius 
apud  Dos  audiri,  nullum  constat  exemplum.  Volui- 
mus  quod  restabat  pacem  juxta  prseceptum  et  volun- 
tatem  vestram  reddere  civitati,  quae  res  et  proposito 
nostro  amica  est,  et  beatitudini  vestrorum  temporum 


SUPPLEMENTUM,  1116 

^  congruebat.  Quia  confiisioDe  tantse  civitatis  et  gemi- 
mus,  et  horrescimus :  ad  amplissimum  senatum  col- 
legasque  nostros  secundo  direximus,  orantes  ex 
verbis  Apostoli,  qui  monet :  Qmd  ex  vobis  est,  cum 
omnibus  pacem  habentes,  non  vosmetipsos  vindicantes, 
charissimi,  sed  date  locum  irae,  Scriptum  est  etiam  : 
Mihi  vindictam,  ego  retribuam,  dicit  Dominus  [Rom. 
xii).  Nec  admonitioni  clericorum  defuimus,  quibus 
regulariter  volumus  subvenire.  Quia  etiam  salutare 
monitum  contempserunt ;  ideo  vestri  erit  imperii 
nutu  Dei  respicere  Ecclesiae  redintegrationem,  Ro- 
manae  civitatis  et  provinciarum  quietem.Nuncroga- 
mus  ut  inlirmitatibus  et  deunitatis  [Forte  indemni- 
tati]  nostrae,  quemadmodum  piidomini,  succurratis; 
quoniam  calliditati  saeculari  sacerdotum  simplicitas 
B  non  sufficil,  et  jam  diutius  nostrorum  mortes,  et  pe- 
ricula  propriarum  pati  non  possumus  :  sed  conce- 
dite  nobis  optatissimo  praecepto  vestro,  ut  ad  eccle- 
sias  nostras  liceat  nos  reverti,  quia  post  haec  quae 
suggessimus,  nihil  est  quod  a  nobis  possit  ordinari.  Et 
alia  /nawu  :Optamusvobissalutem,  domine  princeps. 


THEODORICI,    GOTHORUM   REGIS, 

PRMIEPTIO  TERTIA. 


Flavius  Theudericus  rex,  universis  episcopis  ad 
synodum  convocatis. 

Decuerat  quidem  beatitudinem  vestram  divina» 
considerationis  reverentia  exortum  jam  finisse  ne- 
gotium,  ut  vobis  ordinantibus  submoveri  potuisset  de 
tanta  civitate  confusio  :  maxime  cum  prcetentis  affe- 
ctibus  jusserimus,  quemadmodum  veslrum  visum 
fuisset  arbitrium,  memoratum  vos  terminare  debere 
certamen  ;  dummodo  sub  justa  ordinatione  finitum, 
dissentientes  unitatiet  concordiaeredderentur.Quam 
miramur  denuo  fuisse  consultum  :  cum  si  nos  de 
praesenti  ante  voluissemus  judicare  negotio,  habito 
cum  proceribus  nostris  de  inquirenda  verilate  tra- 
ctatu,  Deo  auspice,  potuissemus  invenire  justitiam, 
qiiae  nec  praesenti  saeculo,  nec  futurae  forsitan  displi- 
cere  potuisset  aetati?Sed  quianonnostnim  jndicavi- 
mus  de  ecclesiasticis  aliquid  censere  negotiis  :  ideo 
vos  die  diversis  provinciis  fecimus  evocare ;  ut  sub 
divini  timore  judicii,  totius  certaminis  vobis  dispo- 
nentibus  causa  transiret,  urbique  nostree,  Deo  fa- 


r  vente,  optata  per  vos  concordia  redderetur.  Nunc 
vero  eadem  quae  dudum  praesentibus  intimamus  ora- 
culis,  non  coram  Deo  et  hominibus  absolventes,  ut 
causam  Dei,quam  vestraecongregationis  amplissimo 
senatui,  et  pacem  clericis  sperantes,  commisimus, 
quemadmodum  visum  vobis  fuerit,  ordinetis  ;  nec  a 
nobis  vestri  expectetur  forma  judicii,  sed  vos  quali- 
ter  vultis  ordinate.  Sive  discussa,  sive  indiscussa  cau- 
sa  proferre  sententiam,  de  qua  estis  rationem  divino 
judicio  reddituri ;  dummodo,  sicuti  s«*pe  diximus, 
hoc  deliberatio  vestra  provideat,  ut  pax  senatui  po- 
pnloque  Romano,  submota  omni  confusione  redda- 
tur,  ne  qua,  quod  absit,postjudicium  turba,  aut  ali- 
qua  remaneat  in  civitate  discordia.  Sin  autem  secuu- 
dum  mandata  nostra  concordia  sacratissimae  urbis  a 

D  vobis  fuerit  restituta,  tunc  universitas  agnoscere  po- 
tuerit  justum  sacri  ordinis  vestri  extitisse  judicium. 
Orate  pro  nobis,  domini  sancti  ac  venerabiles  Pa- 
tres.  Datum  sub  die  Kalendarum  Octobris. 


SYNODO   ECCLESIASTICiE 

VIR  SPECTABILIS  ANAGNOSTICUS  REGIS. 


Primum  salutandi  episcopi,  et  dicendum  eis  causa 

quae  agitur, 

Si  mihi  visura  fuisset,  aut  justitiam  habuisset,  ut 
ego  debuissem  audire  cum  proceribus  palatii  mei, 
potueram  tractare  quomodo  ct  Deo  placuisset,  et  po- 
steritati  ingratum  non  fuisset,  sed  quia  causa  est 
Dei  et  clericorum,  ideoque  raodo  ad  petitionem  se- 
natus  vel  cleri  ex  diversis  civitatibus  convenere  an- 
tistites,  velut  Deo  medio,  secundum  quod  legitis  in 


Evangelio,  et  Apostolo  ad  Corinthios,  hoc  sequami- 
ni.  Nam  si  meum  animum  requiretis,  ut  superius 
dixi,  quae  praecipit  Deus  in  Evangelio,  hoc  sequa- 
mini.  Si  vero  vobis  visum  fuerit  sine  discussione 
causam  iinire,  aut  discnssam,  quemadmodum  visum 
ftierit,  judicate.  Meam  personam  nolite  metuere,  red- 
dituri  rationemante  conspectum  Dei  :  tantom  est  ut 
senatum,  clerum  et  populum  pacificum  dimitiatis,et 
quod  judicaveritis  scribatis.  Nos  autem  hoc  probabi- 


H 1 7  CLODOVEI  REGIS  PRiECEPTUM  AD  EPISCOPOS.  inn 

mus  vos  bene  ordinare,  si  populo,  senatui,  clero  ^proposuit  similitudinem:Aliquandoutipsefleretim- 

pacem  integram  reddatis.  Quod  si  minime  feceritis,  perator,  Aspari  a  senatu  dicebatur  ;  qui  tale  fertur 

ostendetis  vos  uni  parti  favisse.  Nullius  ergo  perso*  dedisse  reponsum :  Timeo  ne  per  me  peccandi  con- 

nam  ante  oculos  babeatis  :  quamvis  si  vobis  aliquis  suetudo  in  regno  nascatur.  Ita  dico  et  modo,  ne 

violenter  vellet  quae  injusta  sunt  imponere,  missis  irascantur  sancti  Patres  nostri,  ne  per  eos,  cum  non 

rebus vestris j ustitiam  custodire  debeatis.  Nam  multi  discusserint  et  ita  j udicaverint,  consuetudo  peccandi 

et  vestrse  et  nostrse  regionis  episcopi  proptcr  Dei  omnlbus  sacerdotibus  generaliter  fiat.  Item  si  vo- 

causas,  et  de  Ecclesiis  et  de  rebus  suis  jactati  sunt,  luerit  discutere  causam,  ut  securus  egrediatur,  Ari- 

et  tamen  vivunt.  Ego  non  solum  impono,  sed  etiam  gernus,  Gudila,  et  Bedeulpbus  sacramenta  ei  prses- 

rogo,  ut  faciatis  quee  Deus  prsecepit,  et  quse  legistis  tabunt.  De  area  vero  vel  de  domo  Lateranensi,prout 

in  Evangelio  et  Apostolo.  Si  autem  discutitis  causam,  judicatum  fuerit,  eidem  synodus  reddat.  De vindicta, 

vel  sub  aliquo  colore  melius  causam  judicatis.  Si  au-  quse  sperant  discussionem  si  eis  placuerit,  aut  ipsi 

tem  indiscussam  dimiseritis,  datis  ezemplum  sacer-  vindicent  aut  quos  deputemns  legibus  exsequantur 

dotibus  omnino  maie  conversandi.  Hsec  cum  diceret,  culpas  *. 

*  Locus  hic  depravatus  sic  restituendus  est  ez  Cod.  Colbert.  Ballerinis  indicantibus :  aut  ipsi  vindicent, 
aut  nos  deputemm,  qui  legibus  exsequantur  culpas. 

THEODORICI,  GOTHORUM  REGIS, 

PRyECEPTIO  QUARTA, 

Swe  lex  data  a  gloriosissimo  rege  Theodorico  [Thiederico]  contra  illos  sacerdoles,  qui 
substanttam  Ecclesise  jure  directo  aut  vendere,  aut  donare  prsesumunt. 

Domitori  orbis,  prsesuli  etreparatori  libertatis,  se-g  enim  frustrari  sola  pontificis  voluntate  vel  cleri  pe- 

natui  urbis  Romse,  Flavius  Theodoricus  Rex.  regrinisdebita  omnibus  vel  statuiEcclesiae  resdelata. 

Pervenit  ad  nos,  patres  conscripti,  de  ecclesiffi  Quid  enim  tam  profanum,  quam  ut  hac  largientis 

missa  utilitate  suggestio,  et  nostrse  mansuetudinis  parte  violetur  arbilrium  ?  Dum  quod  ad  ecclesiam 

grata  sacri  coetus  vestri  ordinatio  corda  pulsavit.  Et  quisque  voluit  pertinere,  privatae  fprave]  sive  vindi- 

licet  post  venerabilem  synodum  ad  hujusmodi  de-  ccnt  per  usufructuariee  personse  contractum.  Ergo  si 

cretavestrisufficiatordinatio  solajudicii,  tamenpro  quis  scelestis  ausibus  interdicta  praesumpserit,  et 

vestra  hujusmodi  praesentibus  oraculis  dedimus  con-  ultra  usumfructum  retinere  cupit,  episcopo  vel  clero 

solatione  responsum;  ut  nulli  fas  sit  Ecclesiae  cnjus-  largiente,  alienata  res  protinus  cum  fructibus  a  ve- 

libet  antistiti  sub  qualibet  alienatione  de  proprie-  nerando  praesule  vindicetur.  Et  caetera.  Data  v  Idus 

tate  contractus  usum  frnctum  plane  suuni  cui  salva  Martias   Ravennae,  Venantio  v.    c.  consule  [anno 

voluerint  fA/.,  voverint]  aequitate  praestabunt.  Neque  Christ.  507). 

IV. 

ATHALARICUS,  AMALASUINTHA ,  THEODATUS, 

VEL  THEODAHADUS,  VITIGES. 

{Horum  pietatis  et  fidei  varia  monumenta  exstant  apud  Cassiodorum,  in  Variarum  libris 
vni,  IX  et  X.  Legesis  prsesertim  libri  viii  epist.  8,  24,  33  [Patrol.  tom.  LXIX,  col.  739,  757, 
763J;  libri  ix  epist.  5,  ^5,  16  [Ibid.,  coll.  770,  778,  781];  libri  x  epist.  3,  15,  26,  34  [Ibid., 
coll.  798,  808,  915,  822].) 


CLODOVEUS, 

REX  FRANCOKUM. 


CLODOVEI  -  REGIS   PR/ECEPTUM  AD  EPISCOPOS 

POST  BELLUM  GOTHICUM. 
De  captivis  tum  clericis,  tum  laicis,  epiacoporum  arbitrio  et  testimonio  relaxandis. 

Dominis  sanctis  et  apostolica  sede  dignissimis  epi-  Q     Enuntiante fama,  quid  actum  fueritvel  prseccptum 
scopis  Ghlotovechus  rex.  omni  ezercitui  nostro,  priusquamin  patriamGotho- 


IH9  &EGULI  SEXTI 

rum  ingrederemur,  beatitudinem  yestram  prffiterire 
non  potuit.  In  primo  quoque  de  ministerio  Ecclesia- 
rum  omnium  praecepimus,  ut  ullus  ad  subripiendum 
in  aliquo  conaretur,  neque  de  sanctimonialibus,  ne- 
qae  de  viduis,  qu8B  in  religione  domini  devotse  esse' 
probarentur.  Simili  conditione  et  de  clericis,  vel 
filiis  supradictorum,  tam  clericorum,  quam  vidua- 
rum,  qui  cum  illis  in  domo  ipsorum  consistere  vi- 
debantur.  Idem  et  de  servis  eccIesiarum,quos  de  ec- 
clesiis  tractos  per  episcoporum  sacramenta  constite- 
rit,  praeceptum  est  observare,  ut  nullus  ex  ipsis  ali- 
quam  violentiam  vel  damnum  pateretur.  Quod  ita 
ad  integrum  est  agnoscendum,  ut  ex  bis  supradictis, 
si  aliquis  vim  captivitalis  pertulisset,  sive  in  ecclesia, 
sive  extra  ecclesiam,  omnino  sine  aliqua  dilatione 
reddendos  esse  prsecipiamus.   De  c^eteris  quidem 


SUPPLEMENTUM.  1120 

^  captivis  laicis,  qui  extra  pacem  sunt  captiyati,  et 
fuerint  approbati,  apostolica  cui  volueritis  arbitrii 
vestri  est  non  negandum.  Nam  de  his  qui  in  pace 
nostra,  tam  clerici  quam  laici,  subrepti  fuerint,  si 
veraciter  agnoscitis,  vestras  epistolas  de  annulo  ve- 
stro  infra  signatas  sic  ad  nos  omnimodis  dirigatis,  et 
a  parte  nostra  prseceptionem  latam  noveritis  esse  fir- 
mandam.  Sic  tamenpopulus  noster  petit,  ut  cuicun- 
que  epistolas  vestras  prsestare  fueritis  dignati,  cum 
sacramento  per  Deum,  et  benedictione  vestra  dicere 
non  tardetis  rem  istam  qu8B  poscitur  veram  esse, 
quia  multorum  varietates  vel  falsitates  invents  sunt, 
ul  comprehendatur,  sicut  scriptum  est :  Peritjustus 
cum  impio  (Genes,  xvhi).  Orate  pro  me,  domini  san- 
cti,  et  apostolica  sede  dignissimi  papae. 


VI. 

CLOTARIUS, 

REX  FRANGORUM. 


CLOTARII  REGIS 

CONSTITUTIO*  GENERALIS. 


Ghlodacharius  [Clotharius]  rex  Francorum  omnibus  d 

agentibus  b. 
Usus  est  clementise  principalis  necessitatem  pro- 
vincialem  vel  subjectorum  sibi  [omnium]  populo- 
rum  provida  sollicitus  mcnte  tractare,  et  pro  quiete 
eorum  qusecunque  juste  sunt  observanda  indita  in 
titulis  constitutionc  conscribere;  quibus  quantum 
plus  fuerit  justitise  atque  intcgritatis  irapensum, 
tantum  pronius  amor  devotionis  incumbit.  Ideoque 
perhanc  generalem  auctoritatem  prflecipientesjube- 
musutinomnibuscausis  antiqui  juris  norma  [forma] 
servetur,  et  nulla  sententia  a  quolibet  judicum  vim 
firmitatis  obtineat,  quee  modum  legisatque  sequitatis 
oxcedit.  In  parentum  ergo  succcssionibus  quidquid 
legibus  decernitur,  observelur,  omnibus  contra  im- 
petrandi  aliquid  liccntia  derogata  :  quae  si  quolibet  C 
ordine  impetrata  fuerit  vel  obtenta,  a  judicibus  re- 
pudiata,  inanis  habeatur  et  vacua.  Si  quis  in  aliquo 
ordine  fuerit  accusatus,  non  condemnetur  penitus 
inauditus  ;  sed  si  in  crimine  accusatur,  et  habita 
discussione  fuerit  fortasse  convictus,  pro  modo  cri- 
minis  sententiam  excipiat  ullionis.  Inter  Romanos 

'  Duo  hujus  constitutionis  exemplaria  vidimus : 
unum  e  monasterio  Corbeiensi,  (juod  in  editione 
nostm  secuti  sumus ;  altcrum  e  bibliotheca  Tiliana 

Suod  fuerat  olim  monasterii  Corbionensis,  id  cst, 
lesensis  sancti  Launomari  *  Jac.  Sirm. 
b  Tilianus,  omnibus  comitibus.  Item  paulo  post, 
sibi  omnium  popuhrum,  et  rursus,  quaecumque  justa 
sffnf;  et  infra,  incimbent,  Item,  et  inanis  habeatur. 

JaC.  SlRM. 


negotia  causarum  Romanis  legibus  pnecipimus  ter- 
minari.  Si  quis  auctoritatem  nostram  subreptitie 
contra  legem  elicuerit  fallendo  principem,  non  vale- 
bit.  Si  judex  aliquem  contra  legem  iiyuste  damna- 
verit,  in  nostri  absentia  ab  episcopis  castigetur ;  nt 
quod  perpere  judicavit,  versatim  [Forie,  vel  statim, 
Hard.]  melius  discussione  habita  emendare  procu- 
ret.  NuUus  per  auctoritatem  nostram  matrimonium 
viduae,  vel  puellee,  sine  ipsarum  voluntate  priEsu- 
mat  expetere ;  neque  per  suggestiones  subreptitias 
rapiantur  injuste.  Sanctimoniales  nullos  sibi  in  con- 
jugium  audeat  sociare.  Ut  auctoritates  cum  justitia 
et  lege  competente  in  omnibus  habeant  stabilem 
firmitatera,  nec  subsequentibusauctoritatibuscontra 
legem  elicitis  vacuentur ;  ut  oblationes  defunctorum 
ecclesiis  deputatse  nullorum  competitionibus  aufe- 
rantur,  praesenti  constitutione  praestamus.  Agraria, 
pascuaria,  vel  deciraas  porcorum,  ecclesiae  pro  fidei 
nostrae  devotione  concedimus;  ita  ut  actor  aut  deci- 
mator  in  rebus  ecclesice  nuUus  accedat,  ecclesiie 
vel  clericis  nullam  requirantagentespublicifunctio- 
nem,  qui  avi,  vel  genitoris,  aut  germani  nostri  c  im- 

c  Hsec  absunt  a  Tiliano.  Ambigi  autem  hoc  loco 
jure  queat,  si  ad  Clotarium  I  referatur  constitutio, 
quemnam  avum  suum  vocet,  qui  clericis  immunita- 
tem  concesserit :  si  ad  Clotanum  II,  ecquem  dicat 
germanum.  Jac.  Sirm. 


*  Delenda  esse  verba  illa  Sirmondom  alias  monui- 
mua. 


li!U  RECGAREDI  REGIS  EDIGTUM.  1122 

munitatem  meruerunt.  Quaecunqueecclesiaevel  cle- A  repetitione  consnrgat,  possessione  in  possessoris 
ricis,  aut  quibuslibet  personis,  a  gloriosa3  memoriae  jure  sine  dubio  perraanente.  Provideat  ergo  stre- 
preefatis  principibus  munificenti®  largitate  collata  nuitas  universorumjudicum,  ut  prseceptionem  banc 
sunt,  omni  firmitate  perdurent.  Quidquid  ecclesia,  sub  omni  observatione  custodiant ;  nec  quidquam 
clerici,  vel  provinciales  nostri,  intercedente  tamen  alium  agere  aut  judicare,  quam  ut  haec  praeceptio 
justo  possessionis  initio,  pcr  triginta  annos  incon-  secundum  legum  Romanarum  seriem  continet,  vel 
cusso  jure  possedisse  probantur,  in  eorum  ditione  sexus  quarumdam  gentium  justa  antiqui  juris  con- 
res  possessa  permancat;  nec  actio  tantis  sevi  spatiis  stitutione  olim  vixisse  dignoscitur,  sub  aliqua  teme- 
sepulta  ulterius  contra  legum  ordinem  sub  aliqua     ritate  prsesumant. 


vn 


CHILDEBERTUS, 


REX  FRANGORUM. 


CHILDEBERTI,  FRANCORUM  REGIS, 

CONSTITUTIO. 


DE  ABOLENDIS  RELIQUU8  IDOLOLATBI^,  ET  DE  SACRORUM  DIERUH  FESTIVITATIBUS  CASTE 

CELEBRANDIS. 

(Bz  Labbsei  appendice  tomi  V.) 


Epistola  clementissimi  et  beati  regis  nostri  Childeberti  g  de  Evangelio,  propbetis,  vel  Apostolo  fuerit  annun* 

data  per  ecclesias  sacerdotum,  vel  omni  populo,  tiatum,  in  quantum  Deus  dat  intellectum,  ad  nos 

Credimus  boc,  Deo  propitio,  et  ad  nostram  mer-  querimoniaprocessitmultasacrilegain  populofieri, 

cedem,  et  ad  salutem  populi  pertinere,  si  populus  unde  Deus  laedatur,  et  populus  per  peccatum  decli- 

Cbristianus  relicta  idolorum  cultura,  Deo,  cui  inte-  net  ad  mortem ;  noctes  pervigiles  cum  ebrietate, 

gram  promisimus  fidem,  in  quantum  inspirare  di-  scurrilitate,  velcanticis,  etiam  in  ipsis  sacris  diebus, 

gnatus  fuerit,  pure  deservire  debeamus.  Et  quia  ne-  Pascha,  Natale  Domini,  et  reliquis  festivitatibus,  vel 

cesse  est  ut  plebs  quae  sacerdotis  praeceptum  non  ita  adveniente  die  Dominico  dansatrices  *  pervillasam- 

ut  oportet  custodit  nostro  etiam  corrigatur  imperio,  bulare.  Hsec  omnia,  unde  Deus  agnoscitur  Isedi, 

hanc  cbartam  generaliter  per  omnia  loca  decrevi-  nullatenus  fieri  permittimus.  Quicunque  post  com- 

musmittendam,prcecipientesutquicunqueadmoniti  monitionem  sacerdotum,  vel  nostrum  prseceptum, 

de  agro,  ubicunque  fuerint  simulacra  constnicta,  sacrilegia  ista  perpetrare  prsesumpserit,  si  servilis 

vel  idola  dsemonibus  dedicata  ab  bominibus,  facto  persona  est,  centum  ictus  flagellorum  ut  suscipiat 

non  statim  abjecerint,  vel   sacerdotibus  haec  de-  jubemus ;  si  vero  ingenuus,  aut  honoratior  fortasse 

struentibus  prohibuerint,  datis  fidejussoribus  non  personaest,  districtainclusipnedigna.  Sunthiautem 
aliter  discedant,  nisi  in  nostris  obtutibus  praesen-  C  in    pcenitentiam  redigendi,  ut  qui  salubria  et  a 

tentur.  Qualiter  in  sacrilegos  Dei  ii^juria  vindicetur,  mortis  periculo  revocantia  audire  verba  contem- 

nostrum  est  pertractandum.  £t  quia  fides  nostra,  ut  nunt,  cruciatus  saltem  corporis  eos  ad  desideran- 

verbum  de  altario  a  sacerdote  faciente,  quodcunque  dam  mentis  valeat  reducere  sanitatem. 

*  Dansatrices,  hoc  est  saltatrices,  verbo  illo  saeculo  et  bodie  in  Gallia  usitato,  inquit  Holstenius. 


vin. 

RECCAREDUS, 

REX  VISIGOTHORUM. 


RECCAREDI  REGIS 

EDICTUM  DE  CONFIRMATIONE  CONCILII  TOLETANI. 


Gloriosissimus  et  piissimus  dominus  noster  Rec-  J)     Universorum  sub  regni  nostri  potestate  consisten- 
caredus  rex.     '  tium  amatores  nos  suos  divina  *  faciens  veritas, 

*  Hard»,  ex  Us.  :  Vnwertis  sub  regimine  nosir»  potesiaiis  comisienUlm.  Amatores  no$  sui  divim,  etc. 


il23  SiECULl  SEXTI  SUPPLEM.—  AD  SIGEBERTUM  EPIST.  CONCILll  PARISIENSIS.  H24 

Qostris  principaliter  sensibas  inspiravit,  utcausain-  f^  ventur  et  raaneant.  Id  est,  primam,deobservatione 


staurandee  fidei  ac  disciplin®  eccIesiastic8e,episcopos 
omnes  Hispanise  nostro  prsesentandos  culmini  jube- 
remus.  Prcecedenti  autem  diligenti  et  cauta  delibe- 
ratione,  sivequai  ad  fidem  conveniunt  [pro  fide  vera 
faciunt],  seuquae  admorumcorrectionemrespiciunt; 
cum  enim  sensus  maturitate  et  intelligentiee  gravi- 
tate  constant  esse  digesta,  nostra  proinde  auctori- 
tas  id  omnibus  hominibus  ad  rcgnum  nostrum  pcr- 
tinentibus  jubet,  ut  si  qua  definita  sunt  in  hoc  sancto 
concilio,  habito  in  urbe  Toletana,  anno  regni  nostri 
feliciter  quarto,  nulU  contemnere  liceat,  nullus  prse- 
terire  prsesumat ;  capitula  cnim  quae  nostris  sensibus 
placita  et  disciplinae  congrua  a  praesenti  conscripta 
sunt  synodo,  in  omni  auctoritate,  sive  clericorum, 
sive  laicorum,  sive  quorumcunque  omnium  obser- 


priorum  canonum ;  alterum,  de  symbolo  proferendo 
apopuIisinecclesia(Ft(l.  MansiCon.  t,  JX,  co2. 993). 
Has  omnes  constitutiones  ecclesiasticas,  quas  sum- 
matim,  breviterque  perstrinximus  (sicut  plenius  in 
canone  continentur)  manere  perenni  stabilitate  san- 
cimus.  Si  quis  vero  clericus,  aut  laicus  harum  san- 
ctionum  obediens  esse  noluerit  [obediens  observator 
esse  noluerit,  superba  fronte  msgorum  statutis  re- 
pugnans] ;  si  episcopus,  presbyter,  diaconus,  aut 
clericus  fuerit,  ab  omni  concilio  excommunicationi 
subjaceat;  si  vero  laicus  fuerit,  et  honestioris  loci 
persona  est,  medietatem  facultatum  suarum  amittat, 
fisci  juribus  profuturam ;  si  vero  inferioris  loci  per- 
sona  est,  amissione  rerum  suarum  multatus  in  ex- 
silio  deputetur.  Sequuntur  subscriptiones. 


IX. 

SIGEBERTUS, 

REX  FRANGORUM. 


AD  SIGEBERTUM  REGEM 

EPISTOLA   CONCIUI    PARISIENSIS, 


ANNO  CHRISTI  573  HABITl'. 

Ut  Promoii  camam  non  defendat. 


Domino  gloriosissimo,  atque  sanctse  Ecclesiee  ca-  g 
tholicee  fiUo,  Sigeberto  regi,  Sapudus,  Philippus, 
Priscus,  Constitutus,  Laban,  Felix,  item  Felix,  Ger- 
manus,  Lucretius,  Clementinus,  Syagrius,  Gallo- 
roagnus,  Optatus,  Salonius,  item  Salonius,  Quinidius, 
Promotus,  Silvestcr,  Genesius,  Polemius,  Palladius, 
Victor,  Sagittarius,  Aunacharius,  Hcsychius,  Clau- 
dianus,  Desiderius,  Heraclius,  Tetradius,  Pappolus, 
Licerius,  et  Leudobaudis,  episcopi. 

Quantum  ineffabili  gaudio  synodali  concilio  nun- 
tiatur,  quandoquidem  a  catholico  principe  res  nova 
prodilectioneChristi  concipitur,  tantum  lamentabile 
exsecrandumque  censetur,  cum  in  Ecclesia  sancta 
contraDeum  etcontracanonum  disciplinam  dissensio 
generatur.  Nuper  etenim  non  absque  conniventia  * 
gloriffi  vestrse,  sicut  credimus,  evocati  Parisios  ve-  C 
nientes,novam  inauditamque  ordinationemin  Castro 
Dunensi,  parochia  denique  Carnotiua,  factam  fuisse 
cognovimus.  Quam  rem  licet  vix  credere  possumus 
cum  consensu  glorise  vestrse  fieri  potuisse,  tamen  si 
cujuscunque  prava  suggestione  praeventi,  in  hac 

•  Id  ipsum  videtur,  cujus  aGregorio  Turonensi  lib. 
IV,  cap.  41,fitmentiohisverbis:  «Cumautem,inquit, 
contentio  inter  Guntramnum  et  Sigebertum  reges 
verteretur,  Guntramnus  rex  apudParisiosomnesepi- 
scopos  regni  sui  congregat,  ut  mter  utrosque,quid  ve- 
ritas  haberet,  ediscerent,  etc.  Siriiondus.  —  Cum  in 
Gallia  bellum  civile  recrudesceret,  Guntramnus  rcx 
procreaverat  ut  Parisiis  concilium  celebraretur,  si 
lorte  per  sanctissimos  episcopos  res  absque  bello 
componiposset.Verum  ubi  semelres  armisagicoepta 
fuit,  eeelesiastic»  leges  omnino  siluerunt.  Ait  Gre- 


tam  obscena  et  Ecclesise  univers»  contraria  coiisen- 
sistis,  ab  hujusmodi  scandali  defensione  sinceritatb 
vestrse  conscientiam  expietis,  quia  satius  est  ut  ille 
qui  ambitioois  instinctu  rem  tam  nefariam  dolosa 
ambitione  competit,  per  satisfactionem  poenitentie 
reatum  suum  abluere  compellatur,  quam  vestra  pu- 
ritas  (quod  avertat  Divinitas)  hujus  facinoris  conta- 
gionc  maculetur.  £t  quia  nobis  necesse  fuit  ut  juxta 
canonum  constituta  personae  temerariee  deberet 
prsesumptio  coerceri,  ideo  salutis  obsequium  digno 
in  Christo  officiositatis  et  reverentiae  cultu  prseben- 
tes,  poscimus  ut  vos,  quos  Deus  et  culmine  prseci- 
puos  et  sinceritate  prseclaros  esse  pra^cepit,  non 
quocumque,  aut  quorumcunque  temerato  concilio 
ad  defensanda  higusmodi  scandala  misceatis,  quia 
Deum  sufficit  nosse,  vos  nequaquam  penitus  velle 
contra  vos  divinam  iracundiam  promoveri.  Annis 
multis  gloriam  regni  vestri  potentia  divina  cum 
omni  felicitate  conservet,  domne  gloriosissime,  et 
preecellentissime  domne. 
Sequunlur  subscriptiones. 

gorius  de  gestis  Francorum  lib.  iv  cap.  47  et  48,  his 
teinporibus  accidisse  ut  Chilpericus  per  filium  suum 
Theodobertum  Turonensibus,  Pictaviensibus,  atque 
aliarumcivitatum  ccclesiis  magnamclademintulerit. 
Hanc  ilie  paucis  perstringens,  sic  ait :  «  Vastat, 
evertit^  ecclesias  incendit,  ministeria  detrahit,  cle- 
ricos,  mterficit,  monasteria  virorum  dejicit,  puellas 
deludit,  et  cuncta  devastat ;  ftdtque  illo  tempore  pe- 

i*or  in  ecclesiis  gemitus,quam  tempore  persecutoiis 
)iocIetiani.  )>  (Vide  Baronium,  anno  576.) 

Sey.  Bnnrs. 


■SB9 


I]\[DEX 

RERUM    ET    VERBORUM 

QUiE  IN  LIBRIS  DE  LITURGIA  GALLICANA  CONTINENTUR. 
(In  hoc  indice  citantur  nameri  in  textu  craBsiori  charactere  a  nobis  expressi.) 


psaliDodicBinOccidenteDoniostitutor,  insignes  de  cantu  in  Africa  recepto, 

t6{U>388, 389.  Ambrosiani  h^mni,  389,  388  et  seqq.  Augustini  locus  de  litur- 

Abstinentia  a  camibus  et  a  conju-    423.Ambro8iisumptoin  viaticumpane  gia,  14,  15.  Augustini  pseudoepistola 

§io,  a  natali  sancti  Martini  ad  Natale    eucharistico  mors,  87.  Ambrosii  locus  ad  Bibiannm  episcopum  Santonensem, 

omioicura,  100, 101,  459.                     iusignis  de  iejimio  et  corpore  Domini  458.  Auguslino  an  tribuendus  sermo 

Acolythi  ordinatio,  301,  302.              Jesu  io  Eucbaristia,  126.  in  natali  Domioi  incipieQS :  Hodie,  fra- 

Acta  seu  passiones  sanctorum  in       Amula  seu  Hamula  oblatoria,  vas  tres  charissimi,  cceii  desuper  rorave^ 

missa  recitantur,  20,  26.                         altnris,  186.  rMn^,  106,  107. 

Adalberoepiscopu8Rhemensis,183.       Analogius  mart^s  marmoreus,  73.  Aureliani  ritus  officii  divini,  406, 

Advcnlus  nomen  ante  annos  mille       Anastasii  descriptio  ciborii  sancti  407. 

rarius.  tametsi  res  in  usu,  98,  99.    Petri  Rom»,  74,  78.  Anrorae  officium  ante  Primam  apud 

Qnando  olim  incoeptus,  99,  100.  In       Anax,  urceusad  rem  sacram,  63.  Mozarabes^  393. 

Africa  et  Gallia,  458  et  seqq.  Adventus       Andocbius  ct  Benignus  martyres,  Authentica  hebdomada,  sancta,  128. 

tempore,  hoccstafcstosancti  Martini    281.  Avili  episcopi  Viennensis  insignia 

abstmentia  a  carnibus  et  a  conjugio,       Andrese  apostoli  natale,  220.  Acta  fragmenta,   65,  128,  239,  245,  265, 

jejunium  ter  in  bebdomada,  et  sacri-    ejus  antiquissima,  222.  268,  269,  402. 

ncia  vesi^ertina,  100,  1 01, 102.                 Aniciano  ex  genere  nati  Gantiani  ri 

^gyptiorum  cursus,  382.                   martyres,  468.  13 

iEmiliani  abbatis  Acta  in  missa  re-       Annus  a  Natali  Domini  incoeptus,  Raculis  innixi  clerici  et  alii  inter 

citala,  20,  21,  163.                                   337.  A  Paschate,  420.  orandum,  435. 

Affectarc  osculis,  295.                            Ausegisus  abbas  Fontanelensis,  1 86.  Basilicarum    forma     vetus    apud 

Africanaliturgia,  14.  Africanuscur-       Antipbona  diclus  missae  introitus,  FTantoa^  6%  et  seqq. 

sus  seu  altema  psalmorum  modulatio    unde  Antiphonarium,  36.  Antiphona  Basilii  Magni  vitce  locus  de  aurea 

ab  Augustino  e  Mediolanensi  typo  in-    post  Evangelium,  ofTertorinm,  8.  An-  columba,  in  qua  Domini  corpus  serva- 

vecta,  389.                                            tiphona  ad  conf^actionemhostice,  12  tum,  90. 

Agaunensiummartyrumnatale,281.    Antiphonse  et  resjponsoria,  laus  et  so-  Raptismi  ritus,  362. 

Agnes  seu  Agnetis  virginis  et  mar-    nus  dicta  apnd  Mozarabes,  392.  Anti-  .  Baptismum  percipiendo  nomen  in- 

tyris  natale,  215  et  seqq.                        phonie  sic  dictse  ab  allemo  cantu,  383,  ditum,  248. 

Agnorum  Dei  cereorum  origo,  142.    384,  38d,  405,  406.  Baptisteriis  aopensflB  columb*,  90. 

Agobardus  episcopus  Lugdunensis,       AntoUani  martyris  apud  Arvcraos  Baptisteriis  iilaUB  seu  conditffi  san- 

400,  401.                                                 ccclesia,  75.  ctorum  reliquiae,  83. 

Albis  vestibus  usi  sacri  ministrl,  61.       Anulns  aureus  nigellatus,  463.  Baptisterio  immersa  aqua,  quoe  la- 

Non  exlra  rem  sacram,  t6iVf.                    Apologia  sacerdotis  in  raissa,  251.  vandis   corporalibus   pallis   adhibita 

Alcuini  locus  insignis  de  Eucharis-       Apostoli  lectio  in  missa  post  pro-  est.  303. 

tia,  95,  96.                                             phetiae  lectionem,  37,  38.  Baudacharius  defensor,  465. 

Alexandrinus  cursus,  381 .                     Aqua  lavandis  corporalibus  pallis  Beatns  et  Etherius  Hispanici  scrip- 

Alfredi  regis  Anglorum  pietas,  438.    adhioila  vergalurinbaptisterium,303.  tores,  5,  10,  22,  24,  93,  394. 

Alleluia  quando  recitatum,  14.  Alle-       Aquas  GradatflB,  469.  Benedictinus  cursus,  381. 

luia  laudes  dictum,  33.  In  Quadrage-       Aquitanica  fulmenta,  columnsB  mar-  Benedictiones  varise,  301  et  seqq, 

sima  ne  canitor»  ibid.  Alleluia  in  missa    moreae,  80.  Benedictiones  novamm  frugum,  161, 

Dominicae  primse  in  Quadragesima,       Ara  Dei  apud  Tertullianum ,   56.  162.  Benedictio  certe,  id  est  cerei  pa- 

124.                                                       Vide  Altare.  scbalis,  Augustino  tributa  adbuc  diar 

Allocutiones,  conciones,  44.  Allocu-       Arantinus  paropsis,  64.  cono,  140  et  seqq.,  241.  Alias  Leoni, 

tioadpopulumindiaconorum,pre8by-       Arausicani  concilii  canon  explica-  t6fV/.  Benedictio  lucerasB,  t6iVf.  Bene- 

terorum  et  episcoporam  ordinatione,    tur,  47.  dictio  episcopalis  in  fine  matutinorum 

303  et  seqq.                                              Arca  pro  ara,  42.  et  vesperarum,  425,  426.  Benedictio 

Altarium  consecratio,  72.  Forma,  73,       Aredii  abbatis  testamentum,  66.  episcopalis  in  missa  communioni  prsB- 

74,  314.  Altaria  super  cryptas  posita,       Arelatensis  Ecciesifie  ritus  antiqui,  via,  18,  34,  51,  189  et  seqq. 

73.  In  eorum  ffradibus  orabant  ndeies,    403,  406.  Ibi  promiscue  Graece  et  La-  Berno  abbas  Augiensis,  7,  896. 

ibid.  Altaria  plura  in  una  Ecclesia,  55,    tine  cantatum   etiam   a  laicis,  403.  Bertericus  nepos  iUustris  matroniB 

70, 73, 74.  Altari  in  eodem  nuUi  licet    Arelatensia  dyptycba,  182.  Ermentmdis,  463. 

plnres  missas  eodem  die  celebrare,  55.       AreolcB  arese,  465.  Bertigisilus  nepos  illustris  matroniB 

Altare  ante  cmcem  dominicam,  42.       Arianomm  communicandi  mos,  52.  Ermentmdis,  463. 

Altaribus  columbGe  impositcB  ad  reser-       Ascellse,  alse  seu  porticus,  69.  Bertovara  nurus  Ermentradia  illu- 

vandam  Eucharistiam,  89, 90.  Ad  desi-       Asiaticus  cursus,  380.  stris  matrons,  463. 

gnandumSpiritumsanctum,91.  Altari       Assumptionis  B.  Marice  festum  in  Bibiano  episcopo  Santonensi  epis- 

ad  quod  tempus  imponendffi  sancto-    mense  Januario,  118, 119.  Quando  fe-  tola  fictitia  Augustini  nomine  directa 

mm  reliquia),83,84.  Altare  seu  mensa    riatum,  ibid.,  211.  Assumptio  corpo-  de  Adventu  incipiendo,  99, 100. 

altaris  lectulus  dicta,  70, 71  Altare  cum    ralis.  212  et  seqq.  Bibianus  episcopus  Santonensis,  4M 

oblationibns  opertum  velo  Sarmatico,       Atbanasli  mos  canendi  psalmos  in  et  seqq. 

42.  Altare  pallio  serico  quo  ad  missam    ecclesia,  391.  Biauana,  biduum  ante  Pascha,  889. 

sacra  munera  tegebantur  coopertum,       Audomari  episcopi  cappa,  62.  Bobus  tracta  carraca  matronis  no- 

41.  Altari  admoventur  etiam  mulieres       Augetis,an  corrupte  pro  neophytis,  bilibns  in  usu,  468. 

commnnicaturtB,  45,  51.  Secus  apud    249.  Boherii  locus  insignis,  50. 

Hispanos,  ibid.  Altaris  ministri  alhis       Augendus  seu  Eugendus  abbas  Ju-  Bonisiacensis  Eccleaia,  468,  464. 

vestibus  usi,  61.                                   rensis,  432.  Brachio  abbas,  404. 

Ambrosiana  seu  MediolanensisUtur-       AugusUno  adhuc  diacono  tributa  ab  BrauUo  episcopua  CflBsaraagattaDaB^ 

^ia,  7  et  seqq.  Ambrosiana  consecra-    annis  mille  benedictio  cerei  pascbalis  21,  163. 

tionis  formuta  qui  immutata,  27.  Am-    qusB  praeconium  dicitur,  142, 241, 557.  ureviariumcursus  dictum,  879.  Bre- 

brosianus  canon,  26.  Ambrosianus  seu    Augustini  Codex  in  papyro  ifigyptiaca  viarii  recitandi  quse  obligatio  prescri* 

Mediolanensis  corsua,  381.  AmbroBiua    seu  charta  BcriptoB,  184.  AugUBtmiloci  pta  ab  EccleBla^  426  e(  seqq. 


1127 


Britannoram  comes  saBculo  vi,  68. 


CsBcilioB  virgiois  et  martyris  natale. 
ilG. 

Ccesarii  episcopi  homiliae  per  Itutiam 
et  Hispaniam  duilributie,  32.  Ejus  loci 
insignes,  28,  34,  36,  38,  40,  51^  64, 
169,  170,  377,  403,  404,  405,  406,  407, 
m,  424,  425. 

Calcnsis  sancli  Georgii  basilica,  464. 

Calices  non  plures  inaltariponendi, 
52.  An  plures  positi,  58,  59. 

Calices  ansali,  66.  Aurci  et  chrys- 
tallini,  67. 

Calix  Eucbaristio)  seu  panis  conse- 
crati  conlactu  non  cousecratur,  47, 48. 

Calix  coopertus  cum  filiola  post 
consecralionem  elevatur,  42. 

Calix  iraaginatus  cum  turricula,  406. 

Calix  vacuus  cuoi  patena  in  ordina- 
tione  subdiaconi  adhibita^  302. 

Cambutis  innixi  clerici  m  of&cio  di- 
▼ino,  435. 

Cancellis  munita  altaria,  74.  Psal- 
lentium  chorus,  77.  Sepulcra,  ibid. 
Cancelli  argentei,  ibtd.,  78. 

Canna  argcntea,  462. 

Canon  sacerdotalis  seu  missse,  39. 
Antiquus,  ibid.,  et  40. 

Ganon  missoB  tacile  recitatus,  416. 

Canon  miss^  Gallicanus  pro  festis 
varius,  46.  Drevissiraus,  189  et  seqq, 

Canonis  Scripturarum  assertores 
Martyres,  467. 

Canonum  custodia  episcopo  debita, 
166. 

Cantare,  rccitare  etiam  privatira, 
411,  416,417,  428,  429. 

Cantianorum  martyrum  passio,  457 
it  seqq, 

Cautorum  officio  diaconi  ne  fun- 
gantur,  387. 

Cantus  alterni  origo,  383,  384. 

Cantus  Romanus  Pippino  rege  a 
Gallis  receptus,  16. 

Capite  obtecto  in  exsequiis  uxorum 
V  ri,  167. 

Capitc  nudo  sacra  a  viris  facta  con- 
tra  profanorum  morem,  quorum  cap^ 
tiva  capita  velabantur,  62. 

Capitilavius  dies  dicta  Dominica 
Palmarum,  127. 

Cappa  Romana,  186. 

Capsa  cum  qua  et  calix  offerendus 
est  quid,  47. 

Capaa  sacerdotalis,  seu  cappa,  62. 

Capsum  pars  ecclesise  qualis?  69. 
Gapsa  navis  pars  ima  navis,  ibid,  Ca* 
psum  aliquando  idem  cum  eccIesiGe 
capitio  seu  presbyterio,  ibid,,  et  70. 

Caraxare,  pingere,  75. 

Carinus  imperator  ex  Anieiorum  ge- 
nere,  468. 

Caro  et  sanguis  Christi  in  Eucha- 
ristia,  229.  Corporis  veritas,  256. 

Carruca  bobus  tracta  et  strata  nobi- 
lihus  matronis  in  usu,  463. 

Castitas  subdiacono  dum  ordinatur 
commcndata,  303. 

Gasula  sacerdotalis,  62.  Casula  pro- 
cessoria,  63. 

Cathedra  sancti  Petri  Romae  in  men- 
ae  Januario  GalUs  antiquissima,  120, 
121.  Per  eam  confessio  et  primatus 
sancti  Petri  designatur,  ihid, 

Gathedra  episcopalis,  310. 

Gato  presbyter  Arvernus,  164, 170. 

Gaucum  argenteum,  462. 

Cautinus,  episcopus  Arvcrnorum, 
52,  59, 

Gelebrare  missam,  audire,  34,  58. 
Alio  sensu,  182. 

Ceraunia  nobilis  matrona,  186. 

GeroB  seu  cerei  paschalis  benedictio 
Augustino  auctori  tributa,  241 ,  357. 
AUu  Leoni,  241, 


INDEX  RERUM  ET  VERBORUM 

Gerei  benedicdo  in  Sabbato  sancto» 
140,  141,  142. 

Ccrei  particulas  contra  procellas  de- 
cerptee  scbcuIo  y,  142. 

Cercis  impressa  nomina,  165. 

Cherubin  alosa,  316. 

Chilperici  regis  hymni  seu  missse, 
29. 

Chrisma  in  fcminino,  248,  364. 

Chismal  dictum  ministerium  corpo- 
ris  Christi  gerulum,  316. 

Christi  prsesentia  realis  in  Euchari- 
stia  certis  testimoniis  asseritur,  2  et 
seqq, 

Cnristi  corporis  veritas  in  Eucha- 
ristia,  256,  359. 

Christi  corpus  pro  nobiscrucifixum, 
et  san^uinem  pto  nobis  effusum  in 
Eucharistia  sumimus,  300. 

Christi  corpus  non  in  imaginario 
ordine  sed  sub  crucis  titulo  ciborio 
impositffi  compositnm  seu  pendena, 
92,  93^  94. 

Christi  corpus  in  altari  linteamini- 
bus  involutum,  815.  Confectnm  in 
Patena,  ibid, 

Christi  corpus  ct  sanguis  immacu- 
lata  benedictione  transformatur,  307. 

Christi  corpus  in  Eucharistia  immo- 
latum,  225.  Hoc  vescnntur  fidele8,331. 

Christi  corporis  confractio  et  san- 
guinis  cfTusio  iu  Eucharistia,  297. 

Christi  sanguis  in  vitro^  corpus  in 
ligno,  64. 

Christi  cruor  gnstatus  in  Eucharis- 
tia,  347,  350. 

Uhrislus  in  coena  sacrificii  oblatio- 
nem  insliluit,  297. 

Chrodegangus  episcopus  Mettensis, 
429,  430,  435. 

Chrysostomi  locus  insignis  de  Eu- 
charislia,  88. 

Ciboriis  seu  turritis  cedicuiis  instru- 
cta  altaria,  74.  Eorum  forma,  ibid.,  75. 

Ciciudelis,  lampas.  78. 

Claudionus  monachus,  Mamerti  epi- 
scopi  Viennensis  germauuset  vicarius, 
403. 

Clausum  Paschffi,  147,  148,  149, 
259,  373,  374. 

Clementis  episcopi  et  martyris  na- 
tale,217.  Actorum  ejus  antiquitas,218. 

Clerici  itincrantes  recitaudo  Bre- 
viario  obstricti,  530. 

Cierici  purpurcis  vestibus  ne  utan- 
tur,  62. 

Clericorum  recltandi  cursus  seu 
Breviarii  obligatio  qusB,  et  qua  lege 
prcescripta  ab  Ecclesia,  426  et  seqj. 

Cuemeteria  sacerdotali  benedictione 
sacrala,  165. 

Coena  Domini,  natale  calicis  dicta, 
128. 

CoUectae,  dict»  orationes  in  missa 
recitari  soUtse,  6. 

CoUectio  post  nomma,  181,  188  e( 
seqq, 

dollectio  ad  pacem,  188  et  seqq, 

CoUectio  post  Eucharistiam,  196. 

CoUectiones,  dicbe  orationes  mis- 
SOB,  23,  25,  36,  43. 

Golum  seu  colatorium,  vas  sacrifi- 
cu, 185, 186. 

CoIumbflB  tribus  in  eccIesisB  locis  ad 
quid  appensae,  90,  91,  92.  Columba  et 
peristermm  ad  repositorium  seu  Eu- 
charistiam  reservandam,  89.  Columba 
sepulcris  et  ciboriis  superposita,  74. 

Coiumna)  ad  altare,  69,  73,  74,  75^ 
78. 

Communicantes  hostiam  in  manibus 
accipiunt,  52. 

Communio  in  triduo  ante  Pascha^ 
136.  Commuuione  non  exspectata  qui 
communicaturi  nonerantinmissaolim 
discedebant,  85.  Gommunio  sub  altera 
nempe  vini  specie,  59.  Communio  sub 
una  specic  sacramenta  corporia  et 


112S 

■angalnU  Ghriiti  appellata,  141. 

Competentibus  symbolum  quando 
traditum,  127. 

Concio  sacra  non  nisi  a  stantibni 
excepta,  81. 

Confessores  proposito  castigatlonii 
aCfiicti,  290. 

Confractoriiim,  anUphona  ad  hosliB 
confraclionem,  8. 

Consecralio  altaris,  314. 

ConsecraUonis  corporis  Ghristi  for- 
ma  anUqua,  46,  47, 192. 

GonsummaUo  missae,  seu  oratio  pott 
communionem,  196. 

Contcstari  beneficia  Dei,  28. 

ContestaUo,  immolatio  miss®,  24. 
PrsBfatio,  28,  45. 

Convcrsio  vini  in  songuinem  ChrisU, 
208.  In  sacrificium,  209.  Transmutatio 
ettransIaUo,  214,  228. 

Cophanum,  210. 

Comelii  et  Cypriani  martyrnm  na- 
tale,  278. 

Corporale  pallium,  41.  Eo  contectos 
calix,  42. 

Corporales  pallse,  303. 

CorporaUo  dicta  nna  e  novem  par- 
UcuUs  hostiffi  fractffi,  13. 

Gorporis  Christi  veritas  in  Eucha- 
risUa,  309. 

Corporis  Ghristi  vera  immolatio  in 
EucharisUa,  256. 

Corpus  Christi  confractum  in  re- 
missionem  peccatorum,  192. 

CorpusChrisU  in  Eucharistia  immo- 
latum,  325.  Hoc  vescunturfideies^331. 

Corpus  GhrisU  pro  nobis  cnicinxum 
et  sanguincm  pro  nobis  effusum  in  Eu- 
charistia  sumimus,  300. 

Corpus  etsonguisGhristiimmaculata 
benedictione  transformantur,  307. 

Corpus  ChrisU  in  altari  linteamini- 
bus  involutum,  315.  In  patena  confe- 
ctum,  ibid, 

Corpus  Domini  super  altare  ad  viati- 
cum  mfirmis  in  bu:cida  reservatum, 
%k  et  seqq,  Ejus  usus  in  Ecclesia  au- 
Uouissimus,  85  et  seqq, 

Gorpus  Domini  non  in  imaginario 
ordine,  sed  sub  crucia  titulo  compo- 
natur,  92,  93,  94. 

Crucifixi  imago  veiata,  77. 

Crucis  (S.)  basiUca  Parisiensis  vel 
domni  VincenUi,  nunc  sancU  Ger- 
maui,  463. 

Crux  et  signa  seu  vexUIa  in  suppU- 
caUonibus  pnemissa,  154.  Grux  ipsa 
Utuius  crucis,  93.  Crucis  in  modum 
dispositffi  parUculffi  novem  hosUffi  fra- 
ctffi,  13,  449.  Crux  argentea  ane  im- 
poslta,  186.  Crux  in  summo  ciborio, 
74,  93.  Crux  ad  pedes  iufirmi  agentis 
in  extremis  posita,  93.  Crux  in  pro- 
cessionibus  delala,  265.  Crucis  inmo- 
dum  conditffi  Ecclesiffi,  68,  69,  70. 

CucoIIus  cappffi  assutus  amiciendo 
capiU,  62. 

Cursu  de  GalUcano  disquisiUo,  379 
et  seqq,  Cursus  GalUcanus  uniformis^ 
419. 

Cursus  dicta  divuia  officia,  379.  Gur- 
suum  eccIesiasUcorum  varia  gener&y 
880.  An  idem  cum  iiturgia,  381. 

Cursus  seu  breviarU  rccitandi  qoffi 
clericis  obligaUo  prffiscripta  ab  Ec« 
clesia,  426  et  seqq 

Cypriani  episcopi  et  martyris  natale» 
278.  Ab  eo  die  numeratffi  Oominicffi, 
ibid,  Ejus  loci  insignes  de  ViaUco  et 
EucharisUa,  85,  86.  De  Trinitatis  per- 
sonarum  commemoraUone  in  epia- 
tolffi  1  Joannis  versu  vii,  476,  477. 

D 

Damasi  Calsa  epistola  decretalia»  25. 
DechouB  qualea  et  qiubas  solveiMUii 


im                            QVM  IN  LlBRiS  OE  LITLRGU  GALLlCAiNA  CONTINENTUR.  1130 

Decimis  pro  solvendis  missa,  169.  Epistola  in  missanon  semper  a  8ub-  Flores  saper  altare  positi,  84. 

Defunctis  refrigerium  per  jejunan-  diacono,  sed  quandoque  a  sacerdote  Fore,  cssc,  240. 

tium  preces  et  sacrificium,  i33^  236,  yel  episcopo  recitata,  21.  Formulaa  seu  inclinatorio  innlzicle- 

236.  Ermentrudis    matronoe    tcstamen-  rici  in  choro.  434,  435. 

Denumerationis  instantia,  282.  tum,  184,  402  e^  56^7.  Fortunati  loci  insignes,  160,  161, 

Deorovaldus  divo)  memoria;  fiUus  Etiicrius  et  Bcatus  Hispanici  scri-  187,411,412,428. 

Ermcntrudis  matroncc,  4C2  et  seqq.  ptorcs,  5, 10,  ii,  24.  Frcnum  cum  caballo  ct  carruca  op- 

Dcorovara  neptis  illustris  matrouse  Eucbaristia  communio  in  mi8sa,S5.  timatis,  ccclesiau  lcgata,  463. 

Ermpntrudis,  463.  Eucharistiae  sacrificium  a  Christo  in  Fructuosi  episcopi  cursus,  393, 394. 

Diaconii  sacramcnta,  171.  Diaconi  coRua  oblatum,  297.  Eucliaristise  seu  Fulbertus   «/piscopus   Camutensia, 

ordiuatio,303.  Diaconi caulorum ofticio  rculis  Christi  iu  Eucbaristiu  prufseutio)  411. 

ne  fungantur,  387.  Diaconoruni  iuor-  iidem  scmper  tenuit  Guliicaua  eccle-  Fulmenta    Aquitanica,    columxuB 

dinalionibus  cousulta  populi  suffragia,  sia,  3, 4^  95,  96.  Eucharislia  iu  corpus  marmorcai,  80. 

303.  Diacouorumiuordiuatiouomissa,  et  sanguiuem  Domiui  trunsformata, 

170.  Eorum  ffitas,  ibid.  Diacouo  aut  202.  Permutata  et  trouslata,  214,  2i8.  ^ 

subdiacono  post  acccptum  cibum  vel  Eucharistio;  viuum  in  Cliristi  saugui-  \j 

poculum  missas  tractarc  illicitum,  60.  nem  couversum,208, 214,i28.  Eucha- 

Diouvsiauai  basiliciB  iu  agro  Pari-  ristiie purticula, commuuicanti datu in  Gallicana  liturgia,16  et  seqq,  Eo- 

siensi  fratrcs  et  mcusa,  463.  mauus,  52.  Eucharistia;  uomiuc  sola  dem  ritu  cclcbruta  ac  Mozarabica,  20. 


pagauus,  468.  Item  DdorovaidasFrau-    87,  88,  89.  Eucharistio}  purticuia,  uou    91  et  seqq.  GaWiCiXUic  lituuiu}  et  sup- 
cus,  462  et  seuq.  foruiu  iulegra  commuuicimtibus  data,    plicatioues  vuriis  dicbus,  154.  Galli- 


lecta  iu  niissis  privatis,  466.  Domiuicoi  neui,  ilie  sumitur  in  culice  qui  ilu.\il  27  et  seqq, 

a  dic  nataii  sancti  Cypriani  uumerutai,  in  crucc  cx  Christi  latcrc,  300.  Gallus  Arvcrnorum  episcopus,  154, 

278.  Eugcuius,  Hildcfousus  et  Julianus  167,  421,  433. 

Dominicum  celiarium,  414.  episcopi  missarum  Mozarabicarum  au  Gavata  argentea,  463,  464. 

Donatio  ecclesiffifactasxculo  VI  aut  auctores,  31.  Gazctum  scu  Gazcticum  yinum  a 

VII  iueuute,  ut  oblata  quotidie  ibi  mi-  Eugippius  prcsbytcr,  458.  Gaza  Palostino},  58,  81. 

nistretur,  et  pro  dcfuucto  oiTcratur,  Euiulia  martyr  Barciuoiiensis,  223,  Gcla^^iunus  ordo  missm,  6  et  seqq» 

464.  Ut  Ii;zua  tantuui  ad  oblatam  pa-  224.  Gclusianum  Missale,  17. 

reutur,  465.  Eulali^e  virgiuis  Emeriteusis  natale,  Gelasii  vulgatum  dc  libris  authenti- 

Dulcidius  prffiscs  Aquilcgi(c,  468  et  223,  224.  cis  decrctum  an  Hormisdas  tribuen- 

seqq,  E^ilalius    coiues   excommuuicatus,  duni?  385,  386. 

Duntaxat  particula  non  exclusiva,  51,  52.  Geunudii  locus  insignia  de  Musso 

sed  explicativa  pro  scilicet,  54.  Eulogioi  iis  dats  qui  non  coinmu-  presbytero  Massilieusi,  28. 

Duodccima,  liora  Guilis  assignata  uicabuut,  53.  Geuovcfoi  virgiuis  festum  in  vetn- 

pro  diviuo  ollicio,  409,  424.  A  veipc-  Eustasiuscpiscopus  Massiliensis,28.  stissimo  Lectiouario  Gallicano,  114. 

ris  distincta,  394.  A  completorio,  425.  Euthcrius  malc  proProfutuiodictus  Acla  ejus  iutcrpolata,  ibid, 

episcopus  Hracurcnsis,  32.  Genuilexio  populi  et  corporis  incur- 

p^  Evaugclium  luissas  a  diucono  iu  am-  vatio  ad  misscG  orutiones,  38. 

'^  bone  lcctum,  38.  Evuugclii  lccUuueiu  Georgii  (S.)  Caloi  basilica,  464. 

Eadgari   Anglorum   regis   statuta,  iu  missu  sciiuitur  seriuo  ad  popuium,  Germuui  [S.)  episcopi  Antissiodo- 

416,  431.  34,  35.  Evaugeliam  Epiphauiac  cx  tri-  reusis  uutalc,  329. 

Ebcrulfus  Guntchramni    cubicula-  bus  evaugeiistis,  uti  et  Parasceves  ex  (icriuauus  (S.)  episcopus  Parlsien- 

rius,  41.  quatuor,  ctsuipe  alias  ex  duobus  de-  sis,  411,  412,  428. 

Ecclesiui  fundutor  Petrus,  266.  Ca-  sumptum,  116,  e/ paj^tm.  G/ortat/iexce/mhymnusabHilario 

put,  266.  Ecclesiu;  fuudumeutum  in  Excoiumuuicutio  et  imprecatio  in  auclus  et  cousummatus,  29. 

coutessioue  Petri,  227.  cbarta  matrouu;,  466.  Oioria  Pa/rt,  etc.,VGrsusprimuma 

Ecclesiui  mos  psalleudi  primitivus,  Excommuuicutis  uon  data;  eulogiae,  Gallis   iu  fiuc  psalmorum  adbibitus, 

898.  53.  —  Excomiuuuicati  untc  sacrificii  405,  407,  408,423.  G/onae/AoiiorPa- 

EcclesiarumformavetusapudFrau-  oblatiouem  ejccti  ex  ecclCdia,  40.  //t,  etc,  uou   Gioria  Patri,  in  fine 

cos,  68  et  seqq.  Ecclosiarum  dedica-  Exorcidiare,  pro  exorcizare,  3g2.  psalmorum  dici  volunt  Toletani  Pa- 

tionis  ritus,  72.  Ecclcsiai  domus  epi-  Exorcismus,  338.  trcs,  33,  34. 

scopulis,  80.  Ecclesioi  absolutc  dictiB  Exorcistas  ordinatio,  301,  302.  G/orta  unaenovcmparticulishostia 

catuedrales ;  moiiustcriales,  basiiicor,  Exsuperius   episcopus   Tolosanus ,  fractoi ;  caiteris  major,  sumpta  a  sa- 

103.  Eccicsiarum  seu  basilicurum  mo-  64,  65.  cordote  omuium  prima,  13. 

nasticarum  descriptio,  69,  70, 71.  Ge-  yi  Gotescalcus  cpiscopus   AnicienaiSi 

meticeusis  ct  Wircmuthcusis  dcscri-  JT  13. 

ptio,  70,  71.  Ecclcsia  saucti  Beucdicti  FaustusSymphorianimartyrispater,  Grsece  et  Latine  prosoi  etantiphons 

Parisicnsis  uliis  dissimiiis,  68.  281.  sfficulo  vii  dccantal;e  a  laicis  in  eccle- 

Eldcfousi  cpiscopi  Uispaniensis  ii-  Faustus  cpiiicopus  Rcgiensis,  407.  sia  Arclatensi,  403. 

bellus,  13.  Felix    episcopus    libri    missarum  Grcgorii  (S.)  Sucramentarium,   16, 

Eligii  epidcopi  mos  intcr  missarum  emcndutor,  30,  31.  17.  Gregoriauus  ordo  missai,6  e/  seqq» 

Bolemuia  populo  prGedicandi,  40,  417.  Felicis  episcopi  Bituricensis  turris,  Gre|;oru  Magni  locus  de  reservato 

Enuodii  vcrsus  prxciari,  76,  170,  95.  Chnsli  corpore,  89. 

171.                                      »  Ferreoli  et  Ferruciouis  natale,  269.  Grcgorii  cpiscopi  Turonensis  loci 

Eonius  episcopus  Arelatensis,  64.  Fcrreolus  episcopus  Uceticusis,  407.  iusigues,  21,  29,  35,  36,  37,  38,  89, 

VttittTintiiiP  in  vifriliii  Hnrmodp.  iiin 


ceutibus 
Epiphuui 

bimu:uuutiutum,116.  102,103,104.  80,  82,  83,  90,    101,   104,   108,  110, 

Epiphuuius   episcopus  Ticinensis,  Fibula  aurea  gemmata  ad  uieutum,  119,  142,  143, 170,  176,  184, 187,212, 

433,  434.  Aimo  o^tatis  XVIII  diaconua  463.  239,  248,  152,  154,  159,  160,  161,164, 

ordinutus,  170.  Filiberti  abbatis  Gemeticensis  ec-  165,  166,  167,  265,379,  380,  396,  397, 

Episcopaiis  cathcdra,  310.  Episco-  clesiu,  70.  404,    4U8,   409,   421,    428,   429,  433, 

palis  iu  missu  bcucdictio  aute  coiumu-  Filiola  dictum  vcium  calicis  et  ami-  475. 

uionem,  34,  35.  iu  fiue  matutmorum  culus,  12,  42,  448.  Gregorius   episcopus  Liugonensis, 

ct  vesperarum,  425,  426.  Fiiioquc  additamentum  in  Symbolo  429. 

Episcopi  ordiualio,  308.  Episcopo-  a  temporc  Caroii  Magni,  19.  Guiidobadus  Burguudiu}  iex,399. 

rum  mos  clericos  ad  ofticium  divinum  Fistula  seu  calamus  ad  communio-  Guutchrainuus  lux,  38,  41, 50, 

pulsato  signo  excitandi^  411, 412,423.  nem,  186.  Guutchrumuus  Boso,  53. 

Episcopimortoicorpu8expo8itum,167.  Flabeiium  in  sacris,  67.  Gulbberctus  abbaa  Anglus,  71. 

Patrol.  L2LXI1.  36 


1131 


H 


H«reticoram  ministeria  sea  vasa,  et 
templa,  65.  An  catholicis  ia  usum 
converteDda^  ibid, 

HarduinnsFontanellae  reclusus,  426. 

Heiciarii,  81. 

Helias  Scotigena  an  episcopua?  301. 

Heraclia,  73. 

Hermannus  monachus  Tomacensis» 
183. 

Hibernica  et  Britannica  liturgia,  13. 

Hieronymi  locusinsignis  de  epistola 
I  Joannis,  476,  477. 

Hilarii  (S.)  episcopi  Pictavensis  na- 
tale,  318.  Auctor  libri  Hymnorum  et 
mysteriorum,99.Hilariiepiscopihymni 
recepti  ab  Hispanis,  33.  Abjecti,  33, 
410. 

Hildefonsus  episcopus  auctor  missa- 
ram^  etc,  80. 

Hildegarius  sancti  Hilarii  decanus» 
411. 

Hilduini  locus  insignis,  20,  i9. 

Hippolyti  mart^rris  natalc,  278. 

Hipponeregiensis  ecclesue  ordo , 
100. 

Hispanicus  seu  Mozarabicus  cursus, 
S91,  892. 

Honorati  episcopi  Massiliensis  lita- 
nin^ 154. 

Honoratus  episcopus  Novariensis, 
86. 

Horee  orandi,  427.  Horse  canonica) 
a  regibus  persolutse,  488. 

HormisasB  autribueudum  decretum 
de  canonicis  libris,  383,  386. 

Hostia  in  novem  particulas  fracta 
apud  Mozarabes,  12  et  13,  449.  Hostia 
communicantium  manibus  immissa, 
58. 

Hymni  Ambrosiani,389.  Hymnosde- 
eantari  conciliumToletanum  concedit, 
83.  Vetat  Bracarense,  ibid.  Hymmis 
trium  pueroram  in  omnium  missaruui 
■olemnitate  decantatus,  108. 

I 

Ichriarium  argenteum,  468. 

Iconice  apostoloram  in  ecclesils, 
160. 

Ignalius  an  auctor  alterni  cantus  in 
Oriente?  383. 

Ulatio  seu  Inlatio,  pnefatio  missoe, 
12.  24. 

lUyrlci  liturgia  seu  missa  Latina,  an 
GalUcana?  17, 18. 

Imaginarius  ordo,  imaginum  locus, 

98. 

Imaginatus  caliz  cum  turricula,  466. 

Imagine  figune,  187. 

Imagines  argenteoe  in  tabula  altaris, 
186.  Imagmes  martyram  et  sanctoram 
adhuc  viveutium  in  baptistcrio  de- 
pictoe,  76.  Non  positffi  in  altari,  ibid., 
92,  93. 

ImmolaUo  missffi,  188  et  seqq. 

Immolatum  in  sacrificio  missee  Chri- 
•U  corpus,  325. 

Inclmatxo  populi  in  missa  ad  oratio- 
nes,  38. 

Inferai  et  tartari  tenebris  ac  suppU- 
ciis  qui  per  fideUum  preccs  et  sacrifi- 
eium  missffi  anim»  liberatffi,  292. 

lufinni  cursum  seu  Breviarium  reci- 
tare  olim  soUU,  432.  Infirmi  soli  uon 
tani  ex  asservata  EucharisUa  commu- 
nicabanl,  96. 

Ingressa,  missce  introitus,  7. 

InjurioBus    cpiscopus   Turonensis , 

409, 423. 

Interdictus  cursus  seu  divina  ofUcia 
in  ecclesia  ob  pravos  presbyteri  mo- 
res,  417. 

InvenUo  sancts  crucis,  260. 

laidorus  opiscopus  Hispalensis,  10, 
14,  Au  auctor  liturgice  Mozarabic«e,30, 


INDEX  RERUM  ET  VERBORUM 

80.  Gursns  ejus,  392,  393. 

lUnerantes  clerici  et  monachi  reci- 
tando  breviario  astricti,  430,  483.  U- 
bri  ad  hoc  disposiU,  434. 

ItineraruD  taoulsB  vice  aUaris,  73. 


Jacobi  apostoli  festum  nataU  sancU 
Joannis  evangelistaB  conjunctum  anti- 
quitus,  196. 

Jacobi  a  Vitriaco  loci  insignes,  41, 
42,  431. 

Jejunium  quadragesimale,  228  et 
seqq,  Ad  vesperam,  230.  Jejunium  tri- 
duanum  Rogationum,  263,  377.  Jeju- 
nium  in  vigilia  Pentecostes,  156, 157. 

Joanues  prcsbyter  Compostellanus, 
27. 

Joannes  monachus  et  abbas  Raven- 
nensis,  J6. 

Joannes  Bona  cardinaUs,  18, 19, 20, 
21. 

Joannis  Baptistae  idem  conceptus  et 
mortis  dies,  160,  275,  458. 

Joannis  apostoli  epistola  prima  ca- 
nonica,  476, 477.  Testimonium  de  uni- 
tate  trium  personaram  divinaram  in  ea 
assertum,  ibid. 

Joannis  et  Panli  natale,  279.  De  iis- 
dem  epi|;ramma,  ibid. 

Joannis  Eleemosynaru  vitae  loci  in- 
signes,  49,  50,  482. 

Judaei  in  planctu  lampades  accen- 
duut,  1C7. 

Juliani  martyris,  BasiUssee  ejus  uxo- 
ris,  et  sociorum  ^assio,  115. 

JusUna  prsepositasanctse  Grucis  Pi- 
ctaviensis,  42. 

K 

Kyrieeleison  UtaniaraminiUum,153. 
In  missa  ad  obIaUonem,164.  Ab  omni- 
bus  in  missa  recitatum,  37.  Ad  matu- 
tinos,  missas  ct  vesperas  dicendum, 
407. 


Laici  in  Ecclesia  psalmos  et  hymnos 
decantant,  403.  Laicidominicis  ac  fesU- 
vis  diebus  vesperas,  matutinas  et  mis- 
sas  frequenlare  soliU  etiam  saeculo  ix, 
417. 

LAtina  lingua  preces  ad  Dominum 
fusiB  iu  Gallia  saeculo  vi  etiam  ab  ejus 
liuguae  ignaris,  404. 

LaUuiacum  in  territorio  Meldensi, 
462,  463.  464. 

Lavari  nullum  linteamen  debet  cum 
paUis  corporaiibus,  303. 

LavaUo  pedum  in  ritu  bapUsmatis, 
864. 

I.audes  dictce  matutinum,  420,  421, 
422. 

Laudum  nonune  AUeluiaintelligunt 
ToleUmi  PaUres,  33. 

I.aurGntii  marlyris  natale,  276. 

Leander  episcopus^  an  auctor  litur- 
gisB  MozarabicsB,  30, 181. 

Lectiones  dictic  saBcuio  vi  missae, 
406.  Lectiones  in  ecclesia  a  fidelibus 
stantibus  in  pedes  auscultatffi,  405. 
LccUonarium  LuxoviensiEcclesiffiGal- 
lican8e,97  et  seqq.  LecUonarii  GalUca- 
ni  variautcs  lecUones,  471  et  seqq. 

Lcctoris  benedicUo,  302. 

Lectulus  seu  Icctus  m  ecclesia  quid, 
70,  71. 

Leodegarii  martyris  natale,  283. 

Leoni  papae  tributa  benedictio  cerei 
paschalis  seu  prseconium,  241. 

Leonis  papse  iv  homiUa,  431 . 

Levare  Evangelium,  id  est  librum. 
22. 

Lex  nostra,  cathoUcorum  commu- 
nio,  65. 
Licinins  cpiscopus  Andegavensis, 

55. 


il32 

Linteamen  noUnm  cnm  paUis  cor- 
poralinus  lavari  debet,  803. 

LitaniflB  dictoB  RogaUones,  152.  An 
ob  sanctorum  nomina  commemorata, 
ibid.  litanise  triduame  post  Ascensio- 
nem  in  ecclesia  Medioianensi,  153. 
Aiias,  154. 

liturgisB  uUIes  ad  eucharistiffi  fidem, 
1  et  seqq.  Liturmffi  variffi  apud  LaU- 
nos^  5  et  seqq,  Yide  Missa. 

Liudgerus  episcopus,  431. 

LoUo  pedum  Sabbato  sancto  post 
bautismum,  179, 180,  249. 

Luceraffi  benedicUo  in  Sabbato 
sancto,  140. 141.  142. 

Luceraanum  in  vcsperis,  302,  393. 
Luccraarium,  serotiuffi  preces  anU- 
quissimffi,  404,  417,  424,  425. 

Ludovici  IX  Francorum  regis  pietasj 
438. 

Lugdunensis  Ecclesiffi  cursus,  399, 
400.  Lugdunensis  Ecclesiffi  ritus  anU- 
qui,  401. 

Luxoviense  LecUonarium  Ecclesia 
Gailicanffi,  97  et  seqq. 

M 

Macula,  neulro  in  genere,  296. 

ManicaUones,  422. 

Marcus  evangelista  an  auctor  cursus 
Alexandrini?  381. 

Mariffi  virginis  Deipane  festnm  as- 
sumptionis  mense  Januario  celebra- 
tum,  118, 119.  AssumpUo  in  corpore, 
212  et  seqq,  AssumpUo  et  NaUvitas 
Bonifacio  martyri  not&tffi,  104,  105. 
itcm  coucilio  Narbonensi  anni  dlxxxix 
et  Gregorio  Turonensi,  ibid. 

Martmi  (S.)  episcopi  festumper  om- 
nem  GalUam  celebre,  103,  104,  290. 
Ab  ejus  fesUvitate  Adventus  a  nonnul- 
Us  incceptus,  100, 101,458  et  seqq.  Inde 
ad  natale  Christi  abstmentiaa  camibus 
et  uxoribus,  ibid.  Jejunia  ct  missffi 
quadragesimales,102,459.Ejus  basiUca 
Parisiis  sfficulo  iv  aut  vii  ineunte,  464. 

Martyra  in  feminino,  215  et  seqq. 

Martyris  natale,319.Martyre8  cano- 
nis  Scripturarum  assertores,4G7.Mar- 
tyrum  passioues  iectffi  in  Ecclesia, 
405,  407.  An  eUam  in  Ecclesia  Ro- 
mana.  385.  Martyram  reUquiffi  in  coUo 
non  deferendffi,  164. 

Maseus.  Vide  Museus. 

MassUiensis  Ecclesiffi  ritus  anUqui, 
405.  406. 

Matricularu,  414. 

MatuUnum,  sumptum  pro  nocturao 
olficio  seu  nocturnis  vig;iliis,  110, 409, 
410,  420.  421,  422.  Sffipius  pro  landi- 
bus,  ibid.  Pro  prima,  420,  423. 

Mauricii  et  sociorum  martynun  nir 
tale,  281. 

Maximus  abbas,  67. 

MediolaDensis  Uturgia.  Vide  Amr 
brosiana. 

Mcssis  tempore  missffi  non  inter- 
mittendffi,  424. 

Ministerium  corporis  ChrisU  gera- 
iumChrismal,31C.Novum  sepulcnun, 
ibid. 

Ministerium  ecclesiffi  sacra  sui>eUex« 
63,  64.  65,  66,  67,  68,  79.  Ministeria 
hffireUcorum,  65.  Alia  supcUex,  66, 
67. 71.  Ministerium  altaris,  40  et  seqq. 
Aa  altare  non  nisi  post  icctum  Evan» 
geUum  et  conciouem  peractam  aliap 
tum,  ibid.  In  domuncuia  Ecclesiffi  ad- 
juncta  vel  in  armario  servatum,  ibid. 
In  turre,  ibid.  et  seqq. 

Missa.  Vide  Liturgia. 

Missa  sacrificium  spiritaIe,2S7.Mi8ia 
revocata,  57  et  seqq.  Missam  revocare 
seu  ceiebrare  et  spectare,  58,  59.  Te- 
nere,  60.  Missffi  ritua  qua  ratione  ii- 
dem,  qua  diversi,  5  et  seqq,  Missa  ante 
communioneili  expleta,  88,  36,  51« 


im   .  QUiE  IN  LIBRIS  DE  LITURGU  GALLIGANA  GONHNENTUR.  1134 

MusflB  GallicaiUB  et  BomaniB  ipatiuin  dia,  S2.  nemChri&titraDsfonnata,  208.  Permii- 

seu  duratio^  56^  187.  Blissa  diebus  tan-      Nicetius  episcopua  Lugdunensis,  69.  tata  et  translata,  314.  Panis  Euchari- 

tnm  festis  pnBcepta,  56.  Hinc  miasa      Nicetius  episcopus  TreyirenaiB,  S9,  sticua  mutatus  in  Chrisli  camem,  po- 

pro  fpsto,  ibid,  An  non  eUam  diebus  43.  culum  versum  iu  songuinem,  ilie  su- 

jejuniorum,  i6td.  Misso;  ostantcs  non       Nocte  surgere    soliti    sacerdotes,  mitur  in  calice  qui  fluxit  in  cruce  ez 

8empercommuuicabunt,58.Missaquo-  etiam  in  itinere  constituti^  ad  noctur-  Christi  latero,  300.  Panes  propcsitio- 

tidie  cantata  ab  episcopo,  55.  Miss8B  nos  recitandos,  428,  429.  nis  dicte  oblationes  in  altari,  303.  Par 

phirns  uno  dle  in  uno  altari  celebratJB,       Nomen  in  baptismo  iuditum,  248.  nis  rotulae,  oblatas,  184. 
55.  Missa  unica  in  Natali  Domini  olim      Nomina  defunctorum  in  missa  reci-       Papa,  primus  sacerdotum,  276.  Pa- 

in  Ordine  GalUcano,  103.  Item  in  aliis,  tata,  218,  221.  Nominum  recitatio  ui  pa«  Romensis,  11. 

i7>/(/.^190.MissaB  trcsinNataliDomini  missa  ex  dyptichis  ad  soiculum  xi,       Papyro  iu  ^Egyptiaca  seu  charta 

non  eadem  in  ecclesia  RomiB  olim  ce-  182,183.  Innocentii  papsB  I  locus,  182.  scriptus  Codex  et  testameutum,  184. 
lebratic,  1 09.  Nec  ab  eodem  sacerdote,       Notl^erus  Balbnlus  an  auctor  sequen-       Parascevcs  dic  sacro  passio  lecta  ex 

ibid,  Missx  trcs  in  Natali  Domim,Pa-  tiarum?  19.  quatuor  evangelistis  ad  diversas  ho- 

8chato,Pentecoste  etTronsflguratione,  f\  ros,  129  et  seqq.  Jejunium  Parascevea 

108.  MissaB  publicse  distinctffi  a  missis  ^  sine  cibo,  157. 

matutinis,  qnadragesimalibus  seu  ve-       Oblata  quotidie  facta  pro  defuncto,       Parisicnsis  EcclesisB  ritua  antiqui, 


torium,  11.  per  pectus  defuncti  episcopi  posit»,  Particula  hostis,  communicanti  da- 

Missa,  psalmorum,  coUecta  seu  ora-  184.  OblatsB  quotidiansB,  ibid.  OblatsB  ta,  52. 

tio,  393.  in  offertoriis  except»,  185.  Galix  item  Paschate  anni  initium,  420.  Paacha 

Missac  dominicales,292e^  seqq.,^^9,  cum  patena  involuta,  ibid.  annotinum,  259.  Pascha  Glausum  sen 

Missae  feriales  in  Quadragesima,  125,  Oblationes  factoB  in  altari  panes  pro-  Clausum  PaschfiB,  147,  148.   Paschea 

l26.MissamatutinaIistemporepaschali,  positionLs  dictfiB,  303.  Nihil  inde  resi-  hebdomada  feriata,    148,   259,  873, 

372.  Missa  matutiualis  pro  parvulis  re-  duum  remaneat,  ibid.  Oblationum vina  374.  Paschales  misscB,  3G4  et  seqq. 

natis  tempore  paschali,  254.  Missa  de  in  Christi  sanguinem  conversa,  208.  Passio  die  Palmarum  non  in  pnvatia 

Adventu  Domini,  333.  Missa  iu  diaco-  214,  228.  Oblutio  pro  defuncto  insti-  missis,  sed  duntaxat  inpublica  dicta, 

norum  ordinatione,  170.  Missa  catc-  tuta,  266.  127^  466.  Alias  sola  feria  Porascevea 

chumcuorum,  11.  Missa  mortuorum,  Oblalio  ad  Breviarium  recitandum,  recitata,  128.  Passio  unica,  ex  Mat- 

60.  &lissfiB  et  orationes  pro  mortuis,  426  et  seijq.  thfiBO  lecta  in  Africa  tcmpore  sancti 

164, 165.  Missai  jojunii,  231  et  seqq.  OfTerentium  nomina  publice  in  sa-  Augustiui,  136.  Possio  die  sacro  Pa- 

In  Symboli  traditione,  235.  Missa  pro  criflcio  prolata,  207,  218, 221.  rasceves  ex  auatnor  evangelistis  con- 

decimis  solvcndis,  169.  Misso)  tempo-  Oflertorium,  vas  sacriflcii,  185.  5o-  flata,  lccta  aa  smgulas  horas,  129  et 

re  messis,  422.  Missa  quotidiana  Ro-  iidum,  tum  lineum  et  sericum,  ibid.  seqq. 

mcnsis,  300.  Missapro  rcquic  sancti  Offlcia  divina  cursus  dicia,  379.  Eo-  Patcna  et  calix  vacuus  in  ordina- 

oblata  quo  scnsu,  57, 58.  Missa  dc  ex-  rum  ori^o  et  progressus,  380  et  seqq.  tionc  subdiaconi  porrecta,  302.  Pate- 

ccptato  an  dc  exspectato,  99.  Offlcia  divina  uniformUer  cclebreulur.  nee  altaris  capacissinifiB,  47,  62, 63.  Pa- 

MissfiB  sfiBculo  VI  dicto!  lectiones,  410,418,  419.  Offlcia  divina  per  tur-  tena  calicis  major  vitrea,  137.  Patena 

400.  mos  disposita  iu  ecclcsia  catnedrali,  velo  involuta,  185. 

Missale  Gothicofrallicanum,  174  et  402.  Patientis  episcopi  Lugdunensis  eo- 

seqq.  Francorum  et  GalUconum  vetus,  Optati  locua  de  Eucharistia  reser-  clesifiB  descriptio,  80. 

a.  vata,  88,  89.  Ejufidem  de  imagine,  an  PatriarcliaB  Orientis  aU)is  vestibos 

Missale  Gregorianum,  79.  ConstautU,  76.  usi,  61. 

Missale  Mozarabum,  440  et  seqq.  Oplimatum  carrucfiB  cuni  bobus,  463.  Patrum  tractatus  in  sanctorum  pro- 

Missorium  argcnteum  ccclcsun  le-  Oraculum,  oratorium,  70.  priorum  fesUs  lecti  defectu  Actomm, 

gatum,  463.  Orarium  sacerdotum,  62.  387. 

Monachi  titulo  sui  monosteri  ordi-  OraUo  Dominica  in  missa  ab  omni  Pauli  apostoli  conversio,  225.  Pau- 

nati,  171.  populo  recitata  apud  Gr&ecos  et  Gallos,  lus  capite  plcxus,  gentibus  caput  fidei 

Monasterium  Agaunensium,  1 61 .  49.  Non  apud  Romanos,  50.  Partim  comprobatur,  273. 

Monasterium  sancU  Cyriaci,  79.  apud  Mozarabcs,  ibid.  OraUonisDomi-  Pauli  et  Stephani  regula,  33. 

Monasterium  sancU  Petri  Hornba-  nicfieexplicatio,  345.  Pauli  SilentiarU  descriptio  ciborii 

ceuse,  17.  OraUo  post  nomina  in  missa,  12.  ssuictfiB  Sophise,  74. 

Mortui  episcopi  cadavcr  plures  per  Oratio  post  Pridie  in  missa.  12.  0-  Paulus  episcopus  Virdunensis,  418. 

dies  veneraUoni  expositum,  167.  ratio  pro  defnnctis  in  missa,  181.  Paulus  Grammaticus  seu  Wamefri- 

Mortuus  ablntus  vestitusque  sepul-  Oratio  dictus  Augustino  canon  mis-  di,  16. 

turfietraditnr,  167.  ssb,  25.  Pausantium  spiritus,  id  est  confes- 

Mos  catholicus  inconsecratione  cor-  Ordinationes  ct  benedictiones  mini-  sores  in  missa  commemorati,  12. 

poris  et  sanguinis  Domini  servatus,  stroniin  sacrorum,  301  et  reg.  Pavimentumecclesi(Bexmusivo,79. 

47.  Ordlnes,  ctiam  minorcs,  oUm  cerio  Pedatura  viuesB,  462,  463. 

Mozarabica  liturgia  seu  missa,  10 e/  sub  titulo  collati,  171.  Pcdum  lavatio  post  baptisma,  864, 

setiq.  Mozarabnm  Missale,  440  e/  seqq.  Ordo  Germanicus,  155.  Ordo  missse  249. 

MozarabicfiB  cousecratiouis   corporis  Gothicogallicause,  188  et  seqq.  Ordo  Pentecostes  invigiUajejunium,156, 

Christi  forma  qui  immutata,  27.  Moza'  Hipponeregieusis  Ecclesifie,  100.  Ordo  157.    NuUa  octava,  ibia.  Pentecostes 

rabicus  seu  Hispanicus  cursus,  321.  Romanus  iu  raissa,  7  et  seqq.  Ambro-  dies  Quiuquagesimus  absoiute  dictus, 

MuUcres  commuuicaturce  ad  altare  sianus,  ibid.  Ordo  Romanus  in  Gallia  102. 

accednut,  45,  51.  Secus  apud  Hisi>a-  temporc  CaroU  Magni  receptus,  16,  Perpetni  episcopi  Turonensis  basi- 

uos,  ihid.  17.  lica,  69.  Testamentum,  89,  410. 

MuUeres    cum    linteo    dommicaU  Oricntales  cursus,  381,  382.  Pctitio  in  nnssa  qnid  ex  AuguBtino, 

couimunicabant,  52.  Orientem  versus  sepulti  cujusUbet  26. 

Mummolus  comes,  465.  ordinis  Ghristiani^  1 67.  Peiri  et  Pauli  apostolorum  passio  in 

MnnegisUus  optimas,  ibid.  Osculum  in  missa,  209,  217,  234,  eorum  mbsa  lecta,  159.  Imagines  eo- 

Mus(EU3  presbyter  MassiUensis,  le-  236.  nim  in  ecclesUs  GalUcanis,  leo.Petras 

ctionum  qncB  in  missa  aliisquc  officus  P  Ecclesioj  fundator,  266.  Caput,  226. 

leg(!bantur  ordinator,  28.  Item  Sacra-  ^  „     ,.    .        *T       ^.  .     .      ^  Petrns  proBmissis  vestigiia,  seu  pedi- 

mentarii,  ibid.,  406.  ,  Palla  aUans,  pallium  dicta,  41.  Se-  b„g  subfatis  in  allum,  capitc  deorsum 

Mysterium,consecratioinmissa,25.  rica  sfippe,  ibtd.  Ea  involula  puen  crucifixus,  273.  Petri  cathedra  Rom», 

Deo  oblati  manus,  ibid,  Non  tenuis  seu  220,  226.  GalUs  autiquissima,  120,121. 

IV  rara,  42.  Ob  primatum  ac  confessionem,  ibid. 

Palladius    episcopus    Santonensis,  Petrus  episcopus  Ilerdensis,  missa- 

Namatii  episcopi  Arvemensis  eccle-  21,  38.  rum  emendator,  31. 

sia,  69,  80.  PallfiB  corporales  major^ s  et  mino-  Pictaviensis  EcclesiBB  ritus  antiqoi, 

Natale  episcopi,  anniversarius  con-  res,  66.  410,  411. 

secrationis  dies,  165, 166.  Natale  ca-  PallfiB  in  substraturio,  309.  PallflB  PictursB  cur  in  ecclesiarum  parieU- 

thedrsB  Ecclesiffl,  et  natale  caliciSy  corporales,  ibid,  NihU  eum  illis  lavari  bns,  75, 76.  Non  in  altari,  ibid.,  186. 

ibid.  debet,  ibid.  Pioima  in  femimno,  227. 

NicetU  episcopitractatus  de  Psalmo-  Panis  et  vinum  in  corpus  et  sangui-  P/urtus,  magis,  806. 


I 


1135               INDEX  EORUM  QVJE  IN  LIBRIS  DE  UTURGIA  GALLIGANA  GONtlNENTUR.  1136 

Podia,  78.  Rhemcnscs  clcrici  ad  communem  oramentoram  homilias  compoauit^  29. 

PcBnltentiam  generaduo,  2U.  Pce-  Tilamaddiicti,414.  Salvus  abbos  Abffildensis,  3t. 

nitcntes  non  sine  viatico  moriantur,  Ricomagcnsia  vicQS  civitatis  Arver-  Sanctorum  quales  reliqniaeaddedi- 

85  et  seqq.  nac,  39.  «ationpm  ccclcsiarnm  adhibits,  73. 

Polycarpus  an  auctor  cursus  Asia-  Riculfus    episcopns  Suessionensis^  Quoloco  positoe,  83.  Altariqai  impo- 

tici,  380.  417.  sitie,  83, 84,  in  oratoriis  villaribus  qui 

Pontiflcessnmmiqui^30G.Summum  Kigobertus    cpiscopus  Rhcmensis,  colendx,  415.  Coluiubis  iucluss,  91 

sacerdotium,  309.  414.  92.  Sanctorum  Tita  in  missa  recitnta, 

Popnli  votum  an  conscnsus  in  ordi-  Rogationum  triduo  lccta  ad  sin^ulas  20,  21.  Ante  ETangclium,  39.   Ante 

nationibus  diaconorum,  preshytoro-  horas  cpistola  et  Eyangelium,  149  et  Epistolam,  ibid,  Comfiendium  jn  con- 

rum  et  cpiscotiorum,  303,  305,  308.  seqq.  Ro^aiionum  auctor  Mnmertus,  testaiionc  seu  prrefationc  rt^citatum, 

Pracfatio,  pnma  saccrdolis  oralioad  152.  Dicttc  Lilaniae,  ibid.,  153.  Roiia-  45.  Sanctorum  Acta  quao  in  vijjiliis  no- 

missam,  24,  37,  193.  tionum  temporo  missis  populus  iutor-  cturnis  legcbautur,  ad    pnEsidentis 

Preccm  pro  canonc  mi»?ai  usurpant  essn  d««bRt,  50.  Rogationum  colleclio-  nutum  brcviata,  116. 

Cyprianus  et  Orcgorius  Maguus,  tG.  np&,  17C.  Rogationumjejnuiairidnana  Sanctonim  fcsta  autiquilus  in  Gallia 

Itcm  Vigilius,  32.                  '  ubiquc  soiculo  vi  ri-ccpla,  2fi3,  377.  rcccpla,  102,  103, 104. 

Prccisalia  uotio,  251.  Koma  riaronna?,Tolosa,  220.  Sangnis  Christi  in  Eucharistia  ca- 

Presbytori  scu  sacerdotes  dicti  se-  Koma)  an  ct  quaudo  lccta  sancto-  lamo  haustus,  18G. 

niorcs,  337.  Prpsbyleri,  secundi  ordi-  rum  Acta,  385,  38fi.  Sauguis  Clirisli  iu  vilro,  64. 

nis  viri.  306.  SciMmdi  merili,    /A/rf.  Romana  lilurgia,  6.  Sarimiiicum  coopertorium,  42. 

Presbyteri  ordiuntio,  303.  Prc^bytoro  RomaniB  scu  GclasianaB  liturgiae  ri-  Saturuini  episcopi  et  martyris  na- 

non  liceat  eo  in  altnri  missam  celc-  tus  sofculo  vi  iu  provincia  Bracarensi  talc,  219. 

brarc  codcm  dic  quo  ibi  episcopus  receptus,  31,  32.  Scripturo!  vcrsio  antiqua  Gallicana, 

celcbraverit,  55.  Romauum  Psaltcrium,  396,  398.  Ro-  471  et  seqq, 

Primae  ofHcium,  420,  423,  424.  In  manus  cursus,  381.  Psallendi  modus,  Scripturarum  canonis  martyres  as- 

Gallia   saeculo  vi  quando    usitatum,  384,  385.  scrtorcs,  467. 

405,406.  Roiuensis  (]uotidiana  missa,  300.  Scrutiuium    baptizandorum ,    338. 

Primiccrius  sacerdotum  ct  sccun-  Ro^a  dominici  corporis  sanguis  iu  Scrutauien,  334. 

dus  ejus,  386.  Eucharistia  dictus  ab  Auibrosio,  41.  Scupilio  Spatarius,  465. 

Privilegia  sacerdotum  in  ordinatio-  Rothomascnsis  Ecclcsia;  status  ct  Scutella  arjzcntca  cruciolata,  463. 

nibus,  303.  ritus  autiqui,  404.  Secretaria  duo  juxta  ecclcsiae  absi- 

Profuturus  cpiscopus  Rracarcnsis,  Ruricius  episcopns  Lemovicensis,  dem,  79. 

81,  32.   Eutherius  pcrperam  dictus,  184,189.  Scnior,  dictus  presbyter  seu  sacer- 

ibid.  Q  dos,  307,  337. 

Prophetiae  lcctio,  itcm  Apostoli  iu  »3  Scpulcris  appeusae  columbas  aurese 

missa,  37,  38.  Sabbatis  ctiam  Quadragcsimo!  ali-  et  lignniB,  90,  91. 

Protus  Cautiauorum  martyrum  poj-  quandoajcjunio  rclaxatnm,  123. Sab-  Hcpulcrum  novum  corporis  Chri?li, 

dasogus^  468  et  seqa.  bati  sancti  ofHcinm,  137  et  seqq.  Sab-  dictuin  vasculuin  in  quo  Eucharistia 

Prudentii  locus  do  inccnso  luccrnae  bato  Pii^cha>  post  baptismum  lotio  pc-  continotur, 

Tcl  cereo,  141,  142.  dum,179,  180.  Snpulti  ad  Orientem  cujuslibel  ordi- 

Psalleudum/idcm  cum  roissa^  gra-  Subbatuui  cxita  Pascha,  id  cst  cx-  nis  Cbri^tiani,  167. 

duali,  1 1 .  cuntc  Pn^cha,  372.  Sequcutio)  sicculo  IX  in  missa  dicts, 

Psalmicommunionisnominccautati  Succrdo9J'.>juuusctimpolIutoanimo  19. 

apud  Afros  ct  Gallos,  53.  dehet  consccrare,  60.  Saccrdotcs  fc-  Scrgii  martyris  reliquiaj  Burdigalae, 

Psalmi  antc    sanctorum    rcliquias  riutis  dicbus  ab  alio  succrdotc  comruu-  83. 

CBUtandi,  415.  nioiicniaccipiobaut,  SS.Saccrdotcsiu  Scrmo  ad  populum  in  missa  post 

Psalmi  in  Ecclesia  etiam  a  laicis  ct  via  constituli  calicem  cum  palena  go-  Evaugelium,  3^,  35,  40. 

mnlicribus  dccautati,  388,  389,  403.  gtare  soliti,  97.  Item  sacrum  chrisina,  Servus  mauu  missus  ut   1i?na  ad 


Romanum,  396,  398.                               dotcs  cliam  iu  itinere  constituti  uoctu  bri  Missaruui  auetor,  29,  79.  Ejus  lo- 

surgerc  soliti  ad  uocturuos  rocitaudos,  cus  iusi«;nis,  80,  81. 

428,  429.  Silcntiuin  indictum  ud  leclioues  iu 

Sacerdolis  apologia  in  missa,  251.  Ecclesia,  9.Ter  in  raissa,  ihid  et  seqq.j 


Q 


draginsima    pro  Quadrago»ima,  228.  Sucramcuta  dictum  domiuic:e  mcn-  nns,  27. 

MissflB  quadragcsimales,  th\L  et  seqq.  sa;  sacriHcium,  29.  Sisinnius  et  ThRodora  a  sancto  Cle- 

Jejimia,  i6id.  "initium,  i6iW.  Quadra-  SacrainPiitarium  Grogonanuuj,  10.  mentc  convcrsi,  218. 

gesimales  missse  fcriales,  125.  Ab  cis  Sacraincnturuiu  volumcii  a  Muso^o  Sisinniiis  couifs,  'i68  et  st^qq. 

abesse  religio,  56.  composiluni,  2S.  Alimi  a  Vocouo  cpi-  Sixti  papo5  et  uiurlyris  Natale,  276. 

Quirites,  optimatcs  Galli,  465.  scopo  Ca?toIlaucnsi,  iTnV/.  Sonus,  vcspnrarumpurs  apud  Mo- 

Saorariuui,  locus  altaris,  78.  Locus  zarubes,  394. 

ri  iu  quo  rcsiduoj  oblatiuucs  servantur,  Speoies,  muteria  sacrificii,  283. 

*■*  303.  Spicarum  uovarum  beuedictio  seu 

Ragncmodus  episcopus  Parisiensis,  Sacrata  Deo  vasa  profauis  usibus  missu  dc  uovis  fructibus,  161,  162. 

55.  non  aptauda,  63,  64.  S[iiritus  carorum,  188  et  seqq. 

Regnum,  una  c  novem  hostiap  fra-  Sacri(i«.iuin  corporis  Christi,  49.  Stabat   iu   Ecclesia  populus  inter 

ctce  parliculis,  ex   ritu  Mozarabuui,  SacriHcium   missie  in    institutioue  cautandum,  390. 

181,  449.  Eucharistiae  a  Christo  ohlatum,  180,  Subdiaconi  ordinatio,  302. 

Rcliquisesanctorumquolocoposita?,  181,  237,297,  184,  183.  Missa  sucriH-  Substratorium  in  quo  pallae  positx 

82  et  seqq,  92.  Columbis  ihclusa;,  91,  cium  spiritale,  237.  SacriHcii  oblatio,  sunt,  303. 

92.  Quales  ui  dedicalionibus  adhibito),  39,  40, 66.  Pro  defunctis,  58.  Supplicationes  Rogutionum  ct  alio- 

72.  Reliquiae  martyrum  ad  collum  an  Sacriflcium,    dictum     oITertorium  rumdierum  in  Gallia,  152, 153,  154. 

deferendae,  164.  missap,  11.  Sursum  corda,  antiquissimum    in 

Remigii  (S.)  Rhemensis  episcopi  te-  Sacrincium  vespertiuum,  126.  missa,  45. 

Blamentum,  466.  SacriHcium,  missa  a  Cyprino  dicta,  SymboIumConstantinopoIitanumre- 

Remigius  monachus  Antissiodoren-  26.  citatum  post  canonem  a  sacerdote  te- 

118,  416.  Salutatorium,  locus  in  quo  sacerdo-  nente  corpus  Christi  super  calicem,  2 

R-3tifex,  220.  tes  vestes  induebant,  79,  80.  et  12.  Symbolum  cur  a  Romanis  non 

Revocata  miasa  qnid,  57  et  seqq  SalvionnspresbyterMassiiiensiSySa-  recitatum  in  miwa  ante  Henriei  I  im- 


ii37 


ORDO  RERUM  QUiE  IN  HOC  TOMO  GONTINENTUR. 


liM 


peratoris  «tatem,  7.  SymbolaiKi  a  Oal-  Eacbarutia  in  corpus  et  BaDgamem   non  tenoe,  sed  densnm,  41 

iis  anliquitus  in  missa  recitatam,  7.  Domini,  203.  Permutata  et  translata,      Yeneriai  episcopoB  Mftwilienale « 

Symboli  decantatio  in  missa  ante  ora-  Ii4, 328.  '"  ' "" 

tionem  Dominicam  soecalo  vi  in  His-       Transitorium,  antipbona  post  com- 

pania^  31.  Symboli  expoftitio  seu  tra-  munionem,  8. 

ditio  in  Dominica   Palmarum,  127,       Tribuna  quotidiana  ante  altare,  66. 

235,  339,  346.  Symbolum  non  in  tabu-       Tribunalia  quid,  66,  67 


98,  400. 

Veritaa  sacramenti  BucbariBtici,  109. 
Vesperiina  refectio  in  jejaniis,  280. 
Vespertinum,  yesporarum  pars,  894. 
Viaticum  inflrmis  reservatum,  84, 


lis  Bcribitur,  sed  in  corde  susceptum       Trinitatis  testimonium  in  i  Joannis    85,  87,  88,  89.  Martyribus  datam  et 


memoriter  retinetur,  340,  347,  348.  assertum,  476,  477. 

Symboli  apostolorum  non  nnus,  sed  Trojanus  diaconus  Santonensis^  458. 

muUi  conditores,  341.  Troppus  jnmentorum,  464. 

Symboluni  publice  in  ecclesia  com-  TnnicsB  nomine  an  alba  vel  casula 

petentibus  traditum  ante  octo  dies  desiguata?  61,  62. 

Resurrcctionis  Dominics,  23,  127.  Turonensis  Ecclesiffl  ritus  antiqui, 

Sympbonia    populi    in    sacrificio  409. 

missffi,  275.  Turonensis  concilii  ii  locus  et  cano- 

Symphoriani  martyris  natale,  280.  nes  explicati,  9i,  93,  94,  420,  421,    420,^421,  422.  Vigiliarum  noctnma^ 

Svmpboriani    (S.)    seu    Sinsuriani  422.  Turonense  Antipbonarium,  ibid.    rum  hora  in  Ecclesia  Parisiensi,  419, 

basiiica,  463,  464.  Turricula  et  imaj^natus  calix,  466.    413. 

Turris  in  qua  ministerium  dominici       Vinum  Gazetnm  seu  Gazeticum  a 

nn  corporis  servabatur,  40  et  seqq.  Tur-    Gaii  Galilaeoe,  58,  81.  Vinum  rubenm 

'-  res  in  quibus  calices,  60,  67.  An  iis    ad  altare  melius  tum  ob  mysterium, 

Tabuls  argenteee  ante  altaria,  186.  inciusum  corpus  Domini?  94.               tum  ob  periculum,  40 


pcRniteotibus,  85,  86. 

Victricius  episcopas  Uotbomagensia, 
408. 

VidujB  veBtimentorum  benedictio, 
313.  Vidnalis  prffifaiio,  332. 

Viennensis  jEcciesi»  ritus  antiqni, 
401,  402. 

Vigiliffi  noctumn  roatatinum  dicKfi, 


Virginis  Bacras  consecratio  et  bene- 

TT  dictio,  116,  3t1.  Virginis  benedieen- 

dffi  praefatio,  332. 

Ugo  episcopus,  301.  Vitri  factores  ab  Anglis  in  Galiia 

Uxorum  in  exsequiis  mariti  capite  qussiti,  71. 

olitecto,  167.  Vitrum  prasinum  in  ecclesia,  80. 

Voconius  Gasteliani  in  Manritania 

\  episcopus,  29. 

^  Walafridus  Strabus  abbas  Angien- 

Vasa  Deo  sacra  profanis  usibus  non  sis,  8,  33,  35,  396. 

Theodemari  abbatis  Casinensis  epi-    aptanda,  63,  64.  Walburgis  virginis  miracnla    cor 

stola  ad  Carolum  Magnum,  385.                Vascuium  seu  chrismal  in  quo  Eu-  cessarunt,  83. 

Thvmiamaterium,  186.                       charistia  continetur,  dictum  sepui-  Wido  abbas  Fontanellensis,  186. 
Toietani  canones  de  officiis  divinis,    crum  novum  corporis  Cbristi,  316. 

418,  419.  Toletani  Patres  missarum       Vela  ad  ostia  ecclesiarum,  66,  78.  7 

Mozarabicarum  auctores,  31.                 Quatuor  in  ciboriis,  ibid,  ^ 

Tolosa,  dicta  Roma  Garonnae,  220.       Velo  iuvoluta  caiix  et  ampulls  ad  Zoelus  presbyter  martyram  sepaicri 

Transformatio,  seu  conversio  panis    altare  deferuntur,  185.  Velo  involuta  curator,  470. 
et  yini  in  corpus  et  sanguinem  Domi-    patena  unde,  185. 
ni,  180,  285,  307,  349.  Transformata       VelumaItaris,caIici$ctobIationum, 


Tectum  ecclesiee  ex  cupro,  79. 

Tcrtiffi  ac  sextffiho^rnm  olficiumab 
Injurioso  episcopo  in  ecclesia  Turo- 
neiisi  iustitutnm,  409,  423,  424,  428. 

TcrtiiUiani  locus  de  Trinitatia  uni- 
Ulo,  477. 

Testamentum  Ermentradis  matro- 
nffi,  462  ei  seqq.  Sancti  Remi^ii,  466. 

Tetricus  cpiscopus  Antissiodoren- 
sis,  413. 


ORDO  RERUM 

QUiE   IN    HOC    TOMO    CONTINENTUR 


JOANNBS  PAPA  III. 

Vita  ex  Libro  Pontificali.  9 

Epistola  Joannis  papae  ad  episcopos   GermanifiB  et 

GalluB.  13 

Epistola  ejusdem  ad  Edaldum  Vienuffi  antistitem.  18 

S.  MAHTINUS  BRACARENSIS  EPISCOPUS. 
Notitia.  Ibid. 

OPUSGULA  SEPTEM.  Ibid. 

Opusculum  primum.  —  Formula  honestffi  vitffi.      Ibid. 
Opusculum  II.  —  IJbelliis  de  moribus.  29 

Opusculum  III.  —  De  repellenda  jactantia. 
Opusculum  IV.  —  De  superbia. 
Opusculum  V.  —  Exhortatio  bumilitatis. 
Opusculum  VI.  —  Dn  ira. 
Opusculum  VIl.  —  De  Pascba. 
Nonnulli  versus. 

S.  GERMANUS  PARISIENSIS  EPISCOPUS. 

Notitia  ex  Gallia  Christiana. 
Vita,  auctore  Venantio  Fortunato. 
Epistola  ad  Brunichildem  reginam. 
Privilepium  monasterii  S.  Germani. 
Expositio  brevis  antiquffi  liturgiffi  Gallicanffi. 

APPENDIX  AD  OPERA  S.  GERMANI. 

DE  LITURGU  GALLIGANA  LIBRI  TRES,  auctore  Ma- 
billonio.  99 

Epistola  dedicatoria.  Ibid. 

Prffifatio.  101 

LIBER  PRIMUS.  111 

Caput  pruidm.  —  Utargiarum  coDsideratio  qoam  ntiiis 


31 
35 
89 
41 
47 
51 

53 
55 
77 
81 
83 


ad  fidem  Ecclesiffi  catholicffi  de  Eucharistia  conflrman- 
dam.  lii 

Cap.  11.  —  Variffi  Liturgiffi  apud  Latinos,  earnmqne 
convenientia  et  differentim.  118 

Cap.  III.  —  Quffi  et  qualis  fuerit  quondam  Utnrgia  Gal- 
licana ;  an  oa  qucB  a  Matthia  lllyrico  edita  est.  GertiB  ejus 
notffi ;  hffic  integra  tandem  re]3erta.  iiO 

Cap.  IV.  —  Gallicanffi  Liturgiffi  cum  aliis  LAtinis,  mazi- 
me  cum  Mozarabica  comparatio.  An  Mozarabica  anti- 
quior.  Quinam  Gallicans  auctores.  125 

Cap.  V.  —  Missffi  Gallicanffi  partes  singillatim  ezpli- 
cantur  ex  Gregorio  Turoneusi  epiBCopo^  aliisque  monn- 
mentis.  181 

Cap.  VI.  —  Missffi  solemnes  et  privatffi,  matutinflB  et 
vespertiuffi  seu  quadrascesimales.  Unde  missa  pro  festo? 
Quid  missa  revocata  ?  Dispositiones  ad  missam.  14S 

Cap.  VII.  —  Ministrorum  iu  missa  vestes  etapparatns; 
ministerium  id  est  sacra  supellez^  seu  vasa  sacra  et  or- 
namenta.  146 

Cap.  VIII.— Ecclesiarum  seubasilicammformaetdispo- 
sitio  apud  Francos^  variffique  ejus  partes  ezplicantur.  150 

Cap.  IX.  —  Quo  m  loco  positffi  sanctorum  reliquis:  an 
et  ubi  Eucharistia  ad  Viaticum  reservata  ante  sscnlnm 
VIII?  Quffi  tunc  temporiB  Ecclesiffi  Gailicanffi  de  Eucha- 
risUa  tides.  158 

LIBER  II.  167 

Antiqnissimum  Lectionarinm  Gallicanum,  cnm  notis  et 
obsorvationibus.  171 

LIBER  IIL  817 

Missale  Gothicogallicanum.  S95 

MiBsaie  Francorum.  817 


1139 


ORDO  REROM  QU^  IN  HOG  TOMO  GONTINENTUR. 


1140 


'  V^toft  mimle  OaUicanam.  S89 

DISQUISmO  DE  CURSU  GALUGANO,  eOdem  BlabU- 

loillo  aQctore.  S81 

S 1.  —  QoflBdam  pnBmittontnr  de  diTinoram  olfloioram 

oilgine.  progreaan  et  incremento  apud  Orientales  et  Oc- 

oidintaies.  Ibid, 

§  IL  —  PsalmodisB  origo  et  proffressus  in  Gallicanis 

Bceleaiis,  Lngdmiensi^  Arelatensi^  viennenai  et  Blassi- 

Uensl.  Ubi  de  Psalterio  GalUcano.  891 

§  III.  —  De  origine  et  propagatione  diyinorum  offldo- 

nmi  in  Lugdunensi  secunda,  tertia  et  quarta,  et  in  utra- 

qna  Belgica.  898 

§  IV.  —  Divinoram  oiflcioram  institutio  in  paroctiia- 

Ubof.  aliisque  ecclesiis.  402 

§  V.  —  Divinorum  officioram  in  GaUicanis  ecclesiis 

anBana  ordinatio  describitur.  404 

§  Vl.  —  De  obUgatione  clericoram  ad  cursum  priva- 

tim  recitandum;  ubi  de  itinerantibus  et  infirmis.  409 
APPENDJCESadpracedentialiturgicBmonumentaAiH 
Appendix  prima,  continens  probationet  quasdam  /t- 

haraim  Gallieana  et  eursus  Gatlicani.  Ibid. 

Appendix  altera,  in  qua  variantes  Scripturee  sacrcB  iec^ 

iiones  pnBcipum  ex  Lectionario  Gaiiicano  exhibentur,  441 
""     SACRAMENTARIUM  GALLICANUM,  seu  UBER    SA- 

GRAMENTORUM  ECGLESI^  GALLICANJS,  auctore  Mu- 

ntorio.  447 

PrsBfatio.  Ibid. 

^  IDssa  Romensis  quotidiana.  451 

Lectiones  de  adventu  Domini.  457 

Lectiones  quotidians.  517 

Lectiones  Dominicales.  545 

Benedictiones  et  exorcismL  567 

Jndicius  pcenitentialis.  673 

Batio  institutionis  cursuum  ecclesiasticoram.  577 

ANTIPHONARIUM  Monasterii  Benchorensis.  579 

ORIGO  CURSUUM  ECCLESIASTICORUM.  605 

MARTYROLOGIUM  GALLICANUM.  607 

GALENDAR1UM  ANGLICANUM.  019 

LITANI Ji:  ANGLICANiE.  528 

S.  DOMNOLUS  CENOMANENSIS. 
Notitia  Vitaque  duplex.  629 

TESTAMENTUM.  649 

S.  RADEGUNDIS. 

Vita.  651 

TESTAMENTUM  sivo  epistola  ad  episcopos.  679 

Dbcrktdm  episcoporam^  quod,  suscepta  beatse  Rade- 

gondis  epistola,  conscripserunt.  681 

BENEDICTUS  PAPA  l. 

Noiitia.  Ibid. 

/n  episioiam  sefiuentem  J.  D.  Mansi  censura.  683 

Epistola  Benedicti  ad  Grandensem  patriarcliam.  Ibid. 

Epistola  ejusdem  ad  David  episcopum.  685 

LICINIANUS. 
Noiitia.  Ibid. 

Epistola  Liciniani  ad  sanctum  Gregorium  papam.  689 
Epistola  ejusdem  ad  Epiphanium  diaconum.  691 

Epistola  ejusdem  ad  Vmcentium  episcopum.  699 

S.  VERANUS. 
Obtervaiio  Sirmondi  in  sequens  fragmentum.        ibid. 
Sancti  Verani  sententia  de  castitate  sacerdotum.     701 

PELAGIUS  PAPA  II. 
Sotitia.  Ibid. 

Epistola  Pelagii  II  ad  Gregorium  diaconum.  703 

EpiBtoia  ejusdem  ad  Aunarium  episcopum  Antissiodo- 
rensem.  705 

Epistola  ejnsdem  ad  Eliam  et  episcopos  Istris.       706 
Epistola  ejusdem  aUera  ad  episcopos  Istris.  710 

Epistoia  ejusdem  tertia  ad  Eliam  et  episcopos  Istriae. 

715 

Epistola  ejusdem  ad  Joannem  episcopum  Constantino- 

polnanum.  738 

Exemplar  Utterarum  Pelagii  papfls  urbis  Romae  ad  Au- 

'  narinm.  "744 

Dbcreta  Pelagii  II.  745 

Appendix  ad  epistoias  Pela^ii  II. 
Epistola  Pelagio  attributa  ad    Benignum  archiepi- 
•copnm.  749 


Epiatola  Pelagii,  etiam  adaUariiia,  ad  episecAoa  Italiie. 

755 

Epistola  altera  auppoaititiai  ad  episcopoB  GomaniaB  et 
GalUflB.  758 

S.  AUNAHIUS. 
Notitia.  759 

Relatio  concilU  Antissiodorensis  ab  Aunario  celebrati. 

761 

Epistola  Aunarii  ad  Stephanom  abbatem.  767 

EpiBtoia  Stephani  cd  Aunarium.  769 

SEDA  TUS. 
Notitia.  Ibid. 

HomiUa  de  Eplphania.  771 

Sermones  duo  bedato  attributi  (hic  tantum  memorati). 

773 
S.  AREGIUS. 
Vita  et  Testamentum  (hic  tantum  memorata).      Ibid. 

COGITOSUS. 
Notitia.  775 

VITA  S.  BRIGIDiE.  Ibid. 

MARIUS  AVENTICENSIS. 
Notitia.  791 

CHRONICON  cum  appendice.  793 

LUCULENTIUS. 
(X)MMENTARII  in  aUquot  Novi  Testamenti  partes.  803 

JOANNES  EPISC.  ARELATENSIS. 
Epistola  ad  virgines  monasterU  SanctsB  Maris.        859 

JOANNES  BICLARENSIS  ABBAS. 
Notitia,  Jbid. 

CHRONICON.  861 

S.  LEANDER  BISPALENSIS. 
Notitia.  869 

REGULA  sive  Liber  de  Institutione  virginum  et  con- 

temptu  mundi.  871 

(Uput  PRiMnif.  —  Ut  vitentur  laicoa  muUeres.  881 

Cap.  II.  —  Ut  viri  sancti  vitentur.  882 

Gap.  III.  —  Ut  decUnare  virgo  debeat  juvenes.  Ibid. 
Gap.  IV.  —  De  absiinentia.  Ibid. 

Gap.  V.— Utvir(;o  singuianonloquatur  cum  singulo.883 
Gap.  VI.  —  Ut  jogiter  virgo  oret  et  iegat.  Ibid. 

(Up.  VII.  —  Ut  caraaliter  non  iegi  debeat  Vetus  Testa- 

mentum.  884 

Cap.  Vin.  —  De  jejunii  modo.  Ibid. 

Cap.  IX.  —  De  usu  vini.  885 

Gap.  X.  —  Quatenus  uti  virgo  lavacro  debeat  Ibid. 
Gap.  XI.  —  Quod  peccatum  sit  virgiui  ridere.  8S6 
Gap.  XII.  —  Qualiter  habeantur  anciUsB  virginitatem 

professfle.  Ibid. 

Cap.  XHI.  —  De  discretione  senioris  erga  persou^is 

singulas.  887 

Gap.  XIV.  —  Ut  virgo  sqnaUs  sit  et  in  paupertate  et 

in  abundantia.  Ibid. 

Cap.  XV. — De  indulgentia  et  prohibitione  caraium.  889 
Cap.  XVI.  —  Ut  in  monasteno  quo  coepit  virgo  ppr- 

maneaL  loid. 

Gap.  XVII.  —  Qoaliter  vita  fo(;iatur  privata.  890 

Gap.  XVIII.  —  Ne  pecuUare  virgo  in  monastcrio  auid 

possideat.  loid. 

Cap.  XIX.  —  Ne  virgo  jurare  debeat.  891 

Cap.  XX.  —  Ne  sola  vir^o  com  sola  loquatnr.  Ibid. 
Cap.  XXI.  —  Ne  velit  virgo  reverti  ad  sflBCulum.  Ibid. 
HomUia  in  laudem  Ecclesifle.  895 

ANTONINUS  PLACENTINUS. 
ITINERARIUM.  898 

FLORIANUS  ABBAS. 

Epistola  ad  S.  Nicetium  917 

ANONYMUS. 
Appendix  ad  Eusebii  Chronicon  (hic  tantum  memo- 
rataj.  Ibid. 

SUPPLEMENTUM  S^ECULI  SEXTI. 

Syntagma  iegum,  prcsceptionum,  decretorumque  prcpci- 
puorum,  quibus  sive  reges  sive  imperatores,  prasertim 
sacuii  sexti,  sese  reHia  eceiesiasttcis  ingesserunt,  attt 
suam  pietatem  in  Dcum  testati  sunt.  918 


FINIS  TOMI  SEPTUAGESIMI  SEnjNDi. 


j  J  O  "J       '-0  0 


VBBUMTIOME.  —  cx  npiB  J.  KOnAUyi. 


3  2044  054  758  768 


THIS  VGLlii:'E 
DOES  NOT  Cir.CULMC 
OUTSiDE  THE  LIBKAHY 


p 


$